Χείλων

ΙΣΤΟΡΙΑ

H μάχη του Μυριοκεφάλου (11 Σεπτεμβρίου 1176)

Αναρτήθηκε από τον/την XΕΙΛΩΝ στις 16/07/201305/02/2016

Στο εξώφυλλο παραπλεύρως εµφανίζεται πίνακας του Gustave Doré που απεικονίζει την Τουρκική ενέδρα στο πέρασµα του
Μυριοκεφάλου_ πηγή wikipedia

Όταν ο Μανουήλ Κοµνηνός παραιτήθηκε από τις µεγαλεπήβολες βλέψεις του στη Δύση, ανακάλυψε ότι ή ισορροπία δυνάµεων µε τους
Σελτζούκους είχε ανατραπεί και επί πλέον, οι νοµάδες είχαν διεισδύσει βαθιά στα αυτοκρατορικά εδάφη. Το 1175 – 1176 βρήκε µια πολύ
σηµαντική Τουρκοµανική εγκατάσταση στο Δορύλαιο, πόλη που ήλεγχε τις προσβάσεις ανάµεσα στο µικρασιατικό υψίπεδο, στα
ανατολικά, και στις αυτοκρατορικές κτήσεις, στα δυτικά. Ό Ιωάννης Κίνναµος περιγράφει την εικόνα που αντίκρισε ο αυτοκράτωρ ως
έξης:

«Κάποτε το Δορύλαιο ήταν µια από τις µεγάλες και πιο αξιόλογες πόλεις της Ασίας. Μια ευχάριστη αύρα φυσά στην περιοχή, που
είναι γεµάτη από πεδιάδες πάνω σε οροπέδια µεγάλης οµορφιάς και πολύ πλούσια και γόνιµα, που παράγουν παχύ χορτάρι και
µεστά δηµητριακά. Ένα ωραίο ποτάµι διατρέχει την περιοχή και το νερό του είναι πολύ γλυκό. Τα ποταµόψαρα είναι τόσο
άφθονα, ώστε παρά την εντατική αλιεύσει δεν λείπουν ποτέ. Παλιά είχε κτισθεί εδώ µια λαµπρή κατοικία του Καίσαρος
Μελισσηνού, τα χωριά ήταν πολυάνθρωπα και υπήρχαν φυσικές θερµές πηγές µε στοές και λουτρά και όλα τα αλλά αγαθά που
προσφέρουν ευχαρίστηση στους ανθρώπους και που τα παρήγαγε η γη µε αφθονία. Οι Τούρκοι όµως εισέβαλαν στη χώρα των
Ρωµαίων κατέστρεψαν την πόλη εκ θεµελίων και την µετέβαλλαν σε ακατοίκητη περιοχή, εξαλείφοντας τα πάντα, ακόµα και το
µικρότερο ίχνος του παλαιού της µεγαλείου… Κατόπιν 2.000 περίπου Τούρκοι νοµάδες εγκαταστάθηκαν γύρω από την πόλη µέσα
σε σκηνές, όπως συνηθίζουν».
Νοτιότερα ο Μανουήλ ανοικοδόµησε τον εγκαταλειµµένο οχυρωµένο οικισµό του Χόµατος – Σουβλαίου (Κesίbοrlu) στο µέσο περιοχής µε
πυκνές εγκαταστάσεις νοµάδων µε τα ποίµνια τους, για να του χρησιµεύσει ως προκεχωρηµένη βάση για τις επιχειρήσεις του. Η
επανοχύρωση του Δορυλαίου και του Σουβλαίου στις ζωτικές αυτές περιοχές ήταν αναγκαία γιατί ο Μανουήλ σκόπευε να αναλάβει
αποφασιστική εκστρατεία εναντίον του Κιλιτζ Άρσλάν. Στις δύο αυτές θέσεις τα Βυζαντινά στρατεύµατα θα έβρισκαν τα απαραίτητα
εφόδια κατά την πορεία τους και, επί πλέον, θα εξασφάλιζαν τα νώτα τους. Το 1176 ο Μανουήλ αποφάσισε να θέσει τέρµα στη δύναµη
των Σελτζούκων, καταλαµβάνοντας το Ικόνιο και αιχµαλωτίζοντας τον σουλτάνο. Έστειλε τον ανεψιό του Ανδρόνικο Βατάτζη να
καταλάβει τη Νεοκαισάρεια ενώ ό ίδιος προχώρησε προς το Ικόνιο ακολουθώντας την πορεία Χονάϊ – Λάµπη και Χόµα – Σούβλαιον.

(h ps://chilonas.files.wordpress.com/2013/07/393px-
 p p p
manuel_i_comnenus.jpg)

Μανουήλ Κοµνηνός

Τελικά έφθασε στον εγκαταλειµµένο οικισµό του Μυριοκεφάλου όπου έµελλε να διεξαχθεί η κρίσιµη µάχη. Τα Βυζαντινά στρατεύµατα
είχαν εξαναγκασθεί να ακολουθήσουν εξαιρετικά αργό ρυθµό κατά την προέλασή τους επειδή είχαν µαζί τους πολλά εφόδια και µεγάλο
αριθµό αµάχων. Η πορεία τους καθυστέρησε και από την αντίσταση των Τουρκοµάνων νοµάδων, οι όποιοι υπερασπίζονταν τις κατοικίες
τους και τα ποίµνιά τους, που τα απειλούσε η παρουσία ενός τόσο ισχυρού Βυζαντινού στρατού. Οι νοµάδες, σε οµάδες 5.000 ως 10.000
ανδρών, παρενοχλούσαν τους Βυζαντινούς και την προηγούµενη της µάχης 50.000 από αυτούς λεηλάτησαν το αυτοκρατορικό
στρατόπεδο.

Ο Κιλιτζ Άρσλαν µε σύντοµες προσπάθειες είχε προετοιµασθεί για να αντιµετωπίσει την εισβολή, στρατολογώντας πολυάριθµους
Τούρκους της Μεσοποταµίας και ακολουθώντας την τακτική της «καµένης γης» κατά την υποχώρηση του στρατού του µπροστά στη
Βυζαντινή προέλαση. Τα χωριά και τα λιβάδια είχαν καεί και τα πηγάδια είχαν µολυνθεί από πτώµατα όνων και σκύλων. Έτσι, πριν
ακόµη αρχίσει η µάχη, ο βυζαντινός στρατός είχε αποδεκατισθεί από δυσεντερία.

Παρ’ όλη την ευνοϊκή γι’ αυτόν κατάσταση ο σουλτάνος έστειλε αντιπροσωπεία προς τον αυτοκράτορα προτείνοντας τη σύναψη ειρήνης.
Ό Μανουήλ αγνόησε τις δυσκολίες που αντιµετώπιζε ο στρατός του και τις έντονες αντιρρήσεις των έµπειρων στρατηγών και απέρριψε
τις προτάσεις.

Μετά την απάντηση του αυτοκράτορα ο σουλτάνος κατέλαβε την κλεισούρα Τζυβρίτζη, από την οποία θα περνούσαν οι Έλληνες µετά
το Μυριοκέφαλο.

Επισηµαίνεται ότι το µέγεθος του Βυζαντινού στρατού ήταν εντυπωσιακό. Ανερχόταν σε περίπου 50.000 άνδρες, εκ των οποίων οι 25.000
ήσαν Βυζαντινοί και οι υπόλοιποι ήσαν ενισχύσεις του Ουγγρικού βασιλείου µε επικεφαλής τους Ompud Palatin και Leustak Wojwode,
καθώς και αντίστοιχες προερχόµενες από το πριγκηπάτο της Αντιοχείας µε αρχηγό τον Βαλδουίνο (κουνιάδο του Μανουήλ). Στρατηγοί
του Bυζαντινού στρατού ήσαν ο Ιωάννης Κατακουζηνός, ο Ανδρόνικος Βατάτζης και ο Θεόδωρος Μαυροζόµης.

Η µάχη που έγινε σ’ αυτό το δύσβατο ορεινό πέρασµα υπήρξε σχεδόν εξ ίσου καταστρεπτική µε τη µάχη του Μαντζικέρτ. Αποκοµµένοι
και περικυκλωµένοι µέσα στις στενές διαβάσεις οι Βυζαντινοί υπέστησαν φοβερή σφαγή. Επί πλέον, σφοδρή αµµοθύελλα είχε ελαττώσει
την ορατότητα σε τέτοιο βαθµό, ώστε ήταν αδύνατο οι πολεµιστές να διακρίνουν τους αντιπάλους τους, µε αποτέλεσµα να
αλληλοσκοτώνονται. Το απόγευµα, όταν κόπασε ή θύελλα, φαινόταν ότι οι Τούρκοι νικούσαν. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι το ηθικό
του Bυζαντινού στρατού έπεσε ακόµη περισσότερο κατά τη διάρκεια της νύχτας µε τις εκκλήσεις των Τούρκων, προς τους Xριστιανούς
οµοεθνείς τους να εγκαταλείψουν τους Βυζαντινούς, όσο ήταν ακόµη καιρός. Η καταπόνηση του στρατού ήταν τόσο µεγάλη, ώστε ο
Μανουήλ σκέφθηκε σοβαρά να φύγει κρυφά και να εγκαταλείψει τον στρατό του στο έλεος των αντιπάλων.
 Το περίεργο πάντως είναι ότι, υπό τις συνθήκες αυτές, ο Κιλίτζ Αρσλάν σταµάτησε τις εχθροπραξίες και
έστειλε έναν αξιωµατούχο του, τον Γαβρά, να προτείνει όρους ειρήνης στον αυτοκράτορα. Οι κυριότεροι
από τους όρους αυτούς περιλάµβαναν την απαίτησή του για την κατεδάφιση των οχυρώσεων του
Δορυλαίου και του Χόµατος – Σουβλαίου. Η απροθυµία του σουλτάνου να εκµεταλλευθεί τη νίκη του,
οφειλόταν στο γεγονός ότι οι σύµβουλοι του, ή είχαν δωροδοκηθεί από τον αυτοκράτορα ή πίστευαν
ειλικρινά στην ειρήνη. Επί πλέον, όπως οι Βυζαντινοί διαπίστωσαν µετά την υπογραφή της ειρήνης και
κατά τη διάρκεια της συµπτύξεώς τους, οι απώλειες των Τούρκων υπήρξαν πολύ µεγαλύτερες από ό,τι
αρχικά νόµιζαν. Οι Τούρκοι είχαν ακρωτηριάσει τα πρόσωπα και τα µέλη των πτωµάτων ώστε να µην
µπορούν να διαπιστώσουν οι Έλληνες την ακριβή έκταση των Τουρκικών απωλειών. O Νικήτας Χωνιάτης
δίνει αποτροπιαστικές σχετικές λεπτοµέρειες.

Η µάχη αυτή απετέλεσε το σηµαντικότερο γεγονός που διαδραµατίσθηκε στη Μικρά Ασία από την εποχή
της µάχης του Μαντζικέρτ (1071) και σηµείωσε το τέλος κάθε Βυζαντινού σχεδίου για την ανακατάληψη
της Μικράς Ασίας. Η αυτοκρατορία υπέστη ισχυρό κτύπηµα και σοβαρές απώλειες την στιγµή κατά την
οποία βρισκόταν στο χείλος της καταστροφής.
(h ps://chilonas.files.wordpress.com/2013/07/kilij-
arslan.jpg) Τα γεγονότα του 1176 είχαν δυσµενείς επιπτώσεις στο ηθικό όχι µόνο του αυτοκράτορα αλλά κυρίως των
Ελληνικών πληθυσµών των περιοχών της Μικράς Ασίας που βρίσκονταν ακόµη υπό βυζαντινή κυριαρχία.
kilij arslan Αξίζει να σηµειωθεί ότι ή µάχη του Μυριοκεφάλου έγινε σε απόσταση αρκετών εκατοντάδων µιλίων
δυτικά από το πεδίο της µάχης του Μαντζικέρτ γεγονός που αποτελεί σαφή ένδειξη της µεγάλης
εξαπλώσεως των Τούρκων στη Μικρά Ασία στο διάστηµα των τελευταίων εκατό ετών.
(h ps://chilonas.files.wordpress.com/2013/07/cf87ceaccf81cf84ceb7cf82-ceb2cf85ceb6ceb1cebdcf84ceb9cebdceaecf82-
ceb1cf85cf84cebfcebacf81ceb1cf84cebfcf81ceafceb1cf82-cf83cf84cebf.jpg)

Χάρτης Βυζαντινής αυτοκρατορίας στον οποίον απεικονίζεται η θέση του Μυριοκεφάλου

Το Μυριοκέφαλο αν και υπήρξε µια σηµαντική ήττα για τους Βυζαντινούς, δεν επηρέασε τις δυνατότητες του Βυζαντινού στρατού. Αυτό
αποδεικνύεται από την αξιοσηµείωτη νίκη, των Βυζαντινών επί των Σελτζούκων στο Ίλιον και Λειµόχερο στον ποταµό Μαίανδρο, το
επόµενο έτος. Ο Μανουήλ συνέχισε να αντιµετωπίζει τους Σελτζούκους σε µικρότερες µάχες µε κάποια επιτυχία και κατέληξε σε µία
µάλλον συµφέρουσα ειρήνη µε τον Κιλίτζ Αρσλάν το 1179. Ωστόσο, όπως το Μαντζικέρτ, έτσι και το Μυριοκέφαλο υπήρξε κοµβικό σηµείο
το οποίο άλλαξε την ισορροπία µεταξύ των δύο εξουσιών στην Ανατολία, η οποία σταδιακά άρχισε να κλίνει προς τους Σελτζούκους.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι έκτοτε ο Μανουήλ ουδέποτε απετόλµησε στρατηγική επίθεση εναντίον των Τούρκων και τηρούσε
αµυντική στάση.

Το Μυριοκέφαλο όπως ελέχθη, είχε περισσότερο ψυχολογικό παρά στρατιωτικό αντίκτυπο, διότι όπως αποδείχθηκε η αυτοκρατορία δεν
µπορούσε να καταστρέψει την δύναµη των Σελτζούκων στην κεντρική Ανατολία, παρά τις προόδους που πραγµατοποιήθηκαν κατά τη
βασιλεία του Μανουήλ. Ουσιαστικά, το πρόβληµα ήταν ότι ο Μανουήλ είχε εστιάσει την προσοχή του σε µια σειρά από ζητήµατα
ήσσονος σηµασίας στην Ιταλία και την Αίγυπτο, αντί να ασχολείται µε το κρίσιµο ζήτηµα των Τούρκων. Αυτό έδωσε στον
Σουλτάνο το χρονικό περιθώριο να εξαλείψει τους αντιπάλους του και να συγκροτήσει ικανή στρατιωτική δύναµη για να αντιµετωπίσει
το Βυζαντινό στρατό σε µάχη πεδίου. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, ο Μανουήλ διέπραξε πολλά σοβαρά λάθη τακτικής,
όπως το γεγονός ότι παρέλειψε να προβεί σε αναγνώριση της περιοχής/διαδροµής µε ανιχνευτές, παραβλέποντας τις συµβουλές των
στρατηγών του. Αυτά τα λάθη οδήγησαν τις δυνάµεις του κατευθείαν σε µία κλασική ενέδρα. Ωστόσο στην υπεράσπιση ο Μανουήλ
οργάνωσε τον στρατό µε πολύ αποτελεσµατικό τρόπο. Ο στρατός αποτελείτο από τµήµατα, καθένα από τα οποία ήταν αυτοδύναµο και
µπορούσε να λειτουργήσει ως ένας µικρός ανεξάρτητος στρατό. Έχει υποστηριχθεί ότι αυτή ακριβώς η οργάνωση επέτρεψε στο
µεγαλύτερο µέρος του στρατού του να επιβιώσει της ενέδρας.

Μια σηµαντική καινοτοµία του Μανουήλ ήταν ότι η εµπροσθοφυλακή αποτελείτο από πεζικό. Το πεζικό είναι πολύ καλύτερο από το
ιππικό, όταν επιχειρεί σε ορεινό ανάγλυφο και φάνηκε ότι σκοπός του ήταν να αποκτήσει το πλεονέκτηµα έναντι των Σελτζούκων
στρατιωτών οι οποίοι κατείχαν το ύψωµα που δέσποζε στο πέρασµα. Τελικά απέτυχαν να απωθήσουν τους Σελτζούκους και η αποτυχία
αυτή ήταν η βασική αιτία για την ήττα των Βυζαντινών. Σε αυτή προστέθηκε και η αποτυχία των διοικητών των πλευρικών τµηµάτων να
παρατάξουν τα στρατεύµατά τους το ίδιο αποτελεσµατικά όσο οι διοικητές των κεντρικών τµηµάτων.

Μετά τον θάνατο του Μανουήλ, η αυτοκρατορία βυθίζεται στην αναρχία και έκτοτε καθίσταται ανίκανη να οργανώσει οιαδήποτε
τακτική εκστρατεία στην Ανατολή. Τελικά η ήττα σηµατοδότησε το τέλος των Βυζαντινών προσπαθειών για την ανάκτηση του
οροπεδίου της Ανατολίας.

Πηγή

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτική Αθηνών)

Βυζάντιο Μανουήλ Κοµνηνός Σελτζούκοι

Powered by WordPress.com.