Ahmet Öğreten, Nizam-I Cedid'e Da'ir Islahat Layihaları 007605 PDF

T. C.
iSTANBUL UNivEkSiTESi
SOSYAL BILIMLER ENSTITÜSÜ
YAKINÇAG TARIHI ANABILIM DAlı
NlzAM-1 CEDlo'E DA'iR ISLAHAT LAViHALARI
(Yüksek Lisans Tezi)
Tez Danışmanı:
Prof. Dr. Kemal BEYDILLI
Hazırlayan :
Ahmet Ö~RETEN
Istanbul 1989
.ISTANBUL T.C.
.....
UNIVERSITESI
SOSYAL BILIMLER ENSTITÜSÜ
YAKINÇAG TARİHİ ANA BILIM DALı
• .... ...... • ........ A. A
NlZAM-1 CEDID'E DA'IR ISLAHAT LAYIHALARI
(Yüksek Lisans Tezi)
Tez Danışmanı:
Prof. Dr. Kemal BEYDiLLi
1'-loC9'\
Hazırlayan:
AhmetÖGRETEN
İstanbul 1989
'T'. c.
1'fikseköğretfm Kurulu
»O~taaYOD :Merke~
İ ç t NDE K İ LER
KISALTıw.ALAR
• • • • • • . • . . • • • • • • • • • VI
B!BLtYOGRAFYA • • • • • • .• • • • . . • • • • • • • • VII
ÖNSÖZ • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • XI
GİRİş • • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • xv
Layihaların verildiği asrın umumi ahvali • • • • XV
Osmanlı İmparatorluğu'nda ıslahat hareketleri •• XXI
UçUncU Selim ve ıslahat fikri • • • • • • • • • •XXVI
üçüncü Selim'in layiha istemesi ve layihalar .XlVIII
NETtCE. • • • • • • • • • ••• • • • • • • • • • • • .XLII
Nüshaların tavsifi • • • • • • • • • • • • • • • • • •XLIV
ME T t N
Nizam-ı askere aa'ir Sadr-ı sabık Yusuf Paşa'nın la-
y1lıasıdır. • • • • . • • • • • • . • . . . • • • • 1
TUfengei tertibine da'ir bu dahi Yusuf Paşa'nındır• • • 2
Bu dahi Tüfengc! maddesine da'ir Yusuf Paşa'nındır. i • 4
Bu dahi nizam-ı askere da'ir Yusuf Paşa'nındır• • • • • 4
Bu dahi Delil Ta'ifesi'ne da'ir Yusuf Paşa'nındır • • • 5
Ahval.ve tertib-i askere da'!r Sadr-ı Rum-ı. sabık Ab-
dullah Molla Efendi'nin mukaddimesidir •••••••••.•• 6
Mukaddime-i mezkUrenin nizamına da'ir muşarun-ileyh
Abdullah Molla Efendi'nin layihasıdır•••••••.••••• 7
Bu dahi nizam-ı askere da'ir Abdullah Molla Efendi'nin. 9
Bu dahi nizam-ı askere da'ir Abdullah Molla Efendi'nin.lD
Bu dahi tanzim-i askere da'!r muşarun-ileyh Abdullah
Molla Efendi' nindir. • • • • • • • • • • • • • • • . . • • • • • • • • • • •• 12
Nizam-ı. askere da'ir sabıka Re'isü'l-ktittab, halen
Çavuşbaşı Mehmed Raşid Efendi'nin mukaddimesidir.14
Bu dahi nizam-~ askere da'ir mukaddime nevCinden Raşid
Efendi' nindir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 14
Bu dahi mukaddime nevCinden nizam-ı askere da'ir Raşid
Efendi t ni ndir. . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .'16
Mukaddime-i mezkUren1n nizamına da'ir bu dahi Raşid
Efendi' nlndi r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. 17
Bu dahi nizam-ı askere da'ir Çavuşbaşı Raşid Efendi t -
nindir 19
Nizam-ı askere da'ir hala Defterdar Şerif Efendi'nin
laylhasıdır 20
Bu dahi nizam-ı askere da' ir Defterdar Şerif Efendi'nin .23
'T. c.
ytlkseköç,retiIJl Kurulu
Doki1maI1tasyon Merkezi
III
Ahval-i askerlyyeye da'ir hala Re'isü'l-kUttab Abdullah

Birrt Efendi'nin mukaddimesidir ••.•••••••.•••••••• 24
Mukaddime-i mezkUrenin nizamına da'ir Abdullah Birri
Efendi ' nin layihasıdır...........................24
Bu dahi Abdullah Hirri Efendi'nindir •••••..•.••...•..• 25
Bu dahi nizam-ı askere da l ir Re~isü'l-kUttab Abdullah
Birri Efendi'nindir •••••••••..••....••••••••••••• 26
Ahval-i askeriyyeye da'ir hala KethUda.-yı Sadr-ı aıt
Mustafa Reşid Efendi'nin mukaddimesidir•••.•••••• 28
Bu dahi mukaddime nevcinden Mustafa Reştd Efendi'nin
ıaylhasıdır 29
Mukaddime-i mezkUrenin niza.mına da'ir Reşid Efendi'nin
ıaylhasıdır. • • • • • • • • • . • • • . • . • . • • • • • • • . . . • . •. .••. 30
Bu dahi tertib-i askere da' ir Mustafa Reşid Efendi'nin.. 33
Bu dahi KethUda-yı Sadr-ı ali Reşid Efendi'nindir •.••• 33
Asker maddesine da'ir hala Muhasebe-i evvel El-Hac İb-
rahim Efendi'nin layihasıdır.••••.•••.••••.•••.•.• 34
Bu,dahi tanzim~i askere da'ir El-Hac İbrahim Efendi'-
nlndl r. . . . . . .. . , 35
Ahval-i askere da'ir sabıka Rikab Kethüdası Rasih
Efendi' nin layiha sı. dır. • • • • • • . . • . . • • • . • . . • . . • . . .• 36
Bu dahi nizam-ı askere da'ir Rasih Efendi'nindir •••••• 38
Asker keyfiyyetine da'ir mevali-i ızamdan Salih-zade
. Hazretleri'nin layihasıdır•••.•.....•.•.••••••••• 39
Ahvaı..J'aakere dar ir mevali-i ızamdan Veli Efendi-za-
de Hazretleri'nin layihasıdır••••••...•..••...••• 41
Asker ahvalinl mUbeyyin Ali Ra'ik Efendi'nin layihası. 42
Nizam-Jl. askere da'ir MabeYnci Mustafa İffet Bey-Efen-
di' nin mukaddiIne si dir. • • • • • • • • • • • • • • . • • • . • • • . . . •. 43
BU dahi mukaddime nevCinden Mabeynci Mustafa Bey-Efen-
di 'ni n. . . . . . . . . . . .. . '. . . . . . . .. 4.,
Bu dahi nizam-ı askere da'ir Mabeynci Mustafa Bey-
Efendi 'nindir 45
Asker ahKaline da'ir hala Beylikci-i Divan-ı RUmayUn
Sun i Efendi'nin layihasıdır•••••..••••..••.•••• 45
Tertib-i asker hususuna da'ir Hakkı Bey-Efendi'nin
laylhasıdır 47
Bu dahi askere da'ir Hakkı Bey-Efendi'nindir •••••••••• 48
Bu dahi asker tanzimine da'ir Hakkı Bey-Efendi'nindir. 48
Bu dahi asker maddesine da'ir Hakkı Bey-Efendi'nindir. 49
Yeniçeri yevmiyyesi nizamına da'ir hala Çavuşbaşı Meh-
med Raşid Efendi t nindir. • • • • • • • • • • • • • • • . • . . • • . • •. 49
IV
Yevmi"e nizamına diirdir............................. 5'

Yevmiyye madde sine da' irdi r. • . • . • • • • • . • • • • • • • . • . . . . • .• 54
Yevmiyye maddesine da'ir Kethüda-yı Sadr-ı alt Mus-
tafa Reşid Efendi'nin· layihasıdır•••.••.••.•.•••• 54
Yevmiyye maddesine da'ir Re'isü'l-kUttab Abdullan
Birri Efendi'nin' layihasıdır•..•••••.•.••••.••.•• 55
Yevmiyye maddesine da'ir hala Muhasebe-i evvel Hacı
İbrahim Efendi'nin layihasıdır••••.•.•••••.•••••• 55
Yerlü neferatı yevm1yyesine da'ir Defterdar Şerif
Efendi' nin layihası:.dır...........................56
Yevmiyye madde$ine da'ir bu dahi Muhasebe-i evvel
Hacı İbrahim Efendi'nin layihasıdır••••.••••••••• 57
Yevmiyye maddesine da' irdir. . . • . • . . . • • • • . . • • . . • • • • • • •• 58
Yevmiyye nizamına da'1r mev&li-i ızamdan Hayrullah
~fendi 'nin layihasıdır•••.••••••.••.••••.•.••.•••. 58
Yevmiyye maddesine da' irdir •••..••••.•.••••••....•...•• 59
Yevmiyye maddesine da'ir mevali-i ızamdarn Salih-za-
de EfendilHazretleri'nin ıayihasıdır•...•.•••.•• 59
Yevmiyye maddesine da'irdir ••••••••••••••••.•.•••••••• 60
Yevmiyye nizamına da'ir hala Tezkire-i evvel Firdev-
si Efendi'nin layihasıdır••••.••.••.•.•.•••••..•• Gl
Yevmiyye nizamına da'ir bu dahi Tezkire-i evvel Fir-
devsi Efendi' nindir. • • • . . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •. 62
A~avat ve yevmiyye maddesine da'fr sabıka Tezkire-i
evvel Enver! Efendi'nin layihasıdır•••••••••••••• 63
Yeniçeri maddesine da'ir bu dahi Enveri Efendi'nindir. 63
Yevmiyye nizamına da i ir bu dahi Tezklre-i evvel-.L.sa-
bık Enveri Efendi'nindir ...•...•••...••.••••••.• 64
Yevmiyye maddesine da' frdir. • • • • • • . • • . • . • . • . . . • . . • • • .• 65
Yevmiyye nizamına da'ir hala Beylikcl SıınCt Efendl'-
nin laylhasıdır..................................
65
Yeniçeri yevmyyesfne da'ir sabıka KethUda~y~ Rikab-ı
HUmayündan Rasih Efendi'nin Laylhasıdır••.••••••• 66
Yevmiyye maddesine da'ir bu dahi KethUda-yı Rikab-ı
sabıık Rasih Efendi' nindir. .•.••.••.......•...••. 67
Yevmiyye maddesine da'ir bu dahi Rasih Efendi'nindir •• 68
Yevmiyye nizamına da'ir Hakkı Bey-Efendi'nin ıayihasıı. 71
Topcu maddesine da'ir Sadr-ı sabık Yusuf Paşa'nın la-
yılıasıdır. .
. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 72
Topcu maddesine da'irdir ••.•..•.............••••.••••• 73
Cebeci, Topcu, Arabacı nlzamına da'ir hala Çavuşbaşı
Raşid Efendi'nin layıhasıdır.•....•••....•..•.... 73
v
Topcu nizamına da'ir hala Defterdar Şerif Efendi'nin
lay1 hasıdır . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. .. ..... 75
Topcu nizamına da'lr hala Muhasebe-i evvel Hacı !bra~
him Efendi'nin layihasıdır•••..•..•..........•.•. ' 76
Topcu nizamına da'lr sabıka Defterdar-ı Rlkab-ı Hüma-
yUn Osman Efendi'nin layıhasıdır••..•....•.....•• 17
Gebecl ve Topcu ve Arabacı Ocaklarına da'ir Tezkire-i
evvel Firdevst ~fendi'nin layihasıdır•.••.•..••.• 78
Topcu ve SUrCatci nizamına da'ir KethUda-yı Rikab-ı
sabık-Rasih Efendi-nin mukaddimesidir ••...•....•• 79
Mukaddime-l mezkUrenin nizamına da'ir Rasih Efendi'-
nin layıh-ı hatırıdır............................aı
~opcu ve SUrCatci nizamına da'irdir ••••.•.•.••.•...... 84
Sipah ve Silahdar ve Bölükat-ı erbica.Ocakları niza-
mına da-ir Çavuşbaşı Raşid ~fendi'nin ıayihasıdır.85
Slpah ve Silahdar Ocakları nizamına da'irdir •.•.•.•••• 86
Sipah ve Silahdar Ocakları nizamına datir Muhasebe-i
evvel Hacı İbrahim ~fendilnin layihasıdır•......• 87
Sipah ve Silahdar Ocakları,nızamına:da'lrhala tezk1-
re-l evvel F~rdevst Efendi'nin ıayihasıdır••.•••• 88
SiPM ve Silahdar Ocakları nizamına da'ir Tezkire-i
evvel-i sabık ~nverl Efendi'nin layihasıdır••.•.• 89
Humbaracı ve Lağımcı Ocakları nizamına da'ir Sadr-~
sabık Yusuf Paşa'nın layihasıdır••••.•••........• 91
Humbarac~ ve Lağımcı Ocakları nizamına da'ir sabıka
Sadr-ı Rum Abdullah Molla Efendi~ nin ıayihasıdır.92
Humbaracı ve La~ımcı Ocakları nizamına da'ir Defter-
dar Şerif Efendi'nin layihasıdır••.•••••.••.••.•• 93
Ba-emr-i aıt me'mur olan zevata Brentano n~m Fransız
tarafından um~r-ı harbiyyeye da'ir ba zı mlilaha-
zat ve mutala atı havi takdim eylediği varakın
tercemes1dir 95
Bu dahi baczı umur-ı harbiyyeye da'ir mesfurundur ••••• 96
Bu dahi muhafaza-i mülkiyyeye da'ir mesfurundur ••..... 96
Bu dahi baczı müleihazat zımnında mes~urundur•.•.....•• 97
Bu dahi me'muriyyetini havi mesfürundur ••.••.•..•••.•• 97
Bu dahi mesfu'Iı.lndur...................................
98
Levend Çiftliğinde mucallem asker-i Sultan! tertib
ve nizarnı beyanındadır••..•.....•••....•......... 99
Medine-i Münevvere'de merhum olan Koca Yusuf Paşatnı~
vakt-~ sadaretinde verilen nizamdır 104
E.Ziya Karal'ın "Nizam-ı Uedid'e dair Layihalar" baş
lığı altında yaptığı neşrin HATA CMDVELI ••...•.• 107
VI
K i SAL TMA LAR
a.g.e.: Adı geçen eser.

a.g.mad.: Adı. geçen madde.'
a.g.mak.: Adı geçen makale.
Af1DTCFD: Ankara Universitesi Dil-Tarih-Coğrafya Fakültesi
Dergisi.
C.: Cilt.
!.A: İslam Ansiklopedisi.
!üEFTD: İstanbul üniversitesi Edebiya~ Fakültesi Tarih
Dergisi.
!U!FM: İstanbul Universitesi İktisat FakUltesi Mecmuası.
8.: Sayfa.
TDK: Türk Dil Kurumu.
TM: Türkiyat Mecmuası.
TSMA: Topkapı Sarayı. Müzesi Arşivi.
TOEM:· Tarih-i Osman! EneUmeni Mecmuası.
TTEM: Türk Tarih Enetimeni Mecmuası.
TV: Tarih Vesikaları (Dergisi).
TY: Türkçe Yazmalar.
. VII
B İ B L İ Y O G RAF Y A
ABDURRAHMAN ŞEREF i Tarih-i Devlet-i OsmaniİYe, II,

'Istanbul 1312.
AHMED ASIM" Tarih-i Asım, iı İstanbul tarihsiz.
AHMED CEVAD, Tarih-i Asker!-i Osman!. İstanbul
1299.
AHMED CEVDET, Tarih-i Cevdet, VI, İstanbul 1309.
AHMED REFIK, "Onsekizinci Asırda Fransa ve Türk
Askerliği", TTEM, yeni ser!, 1/4
Mart-Mayıs);-!Stanbul1930.s.17-33.
AKÇDRA, Yusuf, Osmanlı Devletinin Da ılma Devri
VIII ve asırlarda, Ankara
1988.
AKDAG, Mustafa, TUrk Halkının Dirlik ve Düzenlik
Kavfa1arı.ItCel!l! Isyanlattı". Anka-
ra 975. _. ,
> , "Yeniceri OCaK Nizamının BozUlU~U",
AtfDTCFD, V/3, Ankara 1947.s.231- 09.
AKTEPE, Münir, "Nevşehirli İbrahim Paşa", İ.A, n,
İstanbul 1964, S~ 234-239.
-------, "Mahmud I.", İ.A, VII, İstanbul ta-
rihsiz, s. 158-164.
---------, "Mustafa Paşa, Kemanke~'" İ.A, VIII,
İstanbul 1979, s. 730- 32.
ALTUNDAU, Şinasi, "Osman II.", İ .A, II, İstanbul 1964,
s. 443-448.
BARKAN, Ömer Lütfi, "Timarlı, İ .A, XII/I, İstanbul 1979,
a. 286"1'333.
BAYKALT Bekir Sıtk4' "Mustafa III.", t.A, VIII, İstanbul
1979, s. 700-708:--
BAYSUN, M. Cavid, "Ahmed Pasa (Bonneval, Humbaracı-başı),
İ.A, I, Istanbul 1978, s. 199.
, "Abdülhamid I.", İ.A, I, İstanbul
1978, s. 73-76.
--------, "Murad I:", t.A. JTIII. İstanbul 1979,
s. 625-647. - .
BERKES, Niyazi, Türkiye'de CaAdaşlaşma, İstanbul
1978.
BEYDİLLİ, Kemal, "İ atlus
can Tosun an i , sayı
anbul 19 4. s. 241-314.
CİN, Halil, Osmanlı Toprak Dazeni ve bu Düzenin
Bozulması, Istanbul 1985.
DANİşMEND, t. Ham, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi,
III-IV, Istanbul 1972.
VIII
DEVELLİOGLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat,"
Ankara 1984.
EREN, Ahmet Cevat, "Selim III.", İıA. X, tarihsiz. s.
441-457.
, Selim III'ün Biyoğrafisi, İstanbul
1964.
ERGİN, Osman Nur!, "TürkIye Maarif Tarihi, II, İstanbul
1940.
GÖKBİLGİN, M.Tayyib, "Köprülüler", İ.A, VI; İstanbul 1977,
s. 892-902.
,
HALAQOGLU, Yusuf,
H. KAzIM KADRI,
RUSEYİN REMZİ,
İMRE, Vacide,
KARAL, Enver Ziya,
,
,
•
LEW!S, Bernard,
MEHMED SALAHİ,
MERT, Özcan,
r.mALLİM NACİ,
MUSTAFAmiR! PA ŞA,
ÖZCAN, Besim,
ÖZCAN, Besim, UTata,rcık Abdullah Efendi ve Isla-
hatla ilgili Layihasııı , Türk Kültü-
rü Ara7tırmaları, Prof. Dr. İbrahim
Yarkın a armağan sayısı, Ankara
19 87, s. 55-64.
ÖZKAYA, Yücel, xyııı. Yüzyılda Osmanlı Kurumları
ve Osmanlı Toplum
Yaşamı, Ankara
1985.
, Osmanlı tmparatorluğunda Ayanıık,
Ankara 1977.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimle-
ri SözlüğU, I-III, İstanbul 1983.
REDHOUSE, James W•• Turkish and English Lexıcon "Shewing
in English the Sıggıfıcations of the
TurkIsh Terrns", Beyrut 1974.
SAHİLL!OGLU, Halil, "Sıvış Yılı Buhranları", ttJİFM,
xx VIII/l-2, .Istanbul 1969, s. 75-
lll.
SERTOGLU, Mithat, Osmanlı Tarih Lugatı, İstanbul 1986.
SOYSAL, İsmail, Fransız İhtilalive Türk Fransız
Diplomasi Münasebetleri, Ankara
1987.
ŞEMSEDDİN SAMt, Kamüs-ı Türk!, İstanbul 1978.
TABAKO(}LU, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı
Maliyesi, Istanbul 1985.
TDK, XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türk-
çesiyle Yazılmış KitabIardan Topla-
nan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü,
ı-vı, Ankara 1963-1972.
TOE, "Sultan Selim-i Salis Devrinde N1-
z~m-ı Devlet Hakkında MUtalaat,TOEM,
sene 7, cüz 38, Istanbul 1334, s.74-
88; sene 7, cüz 41, İstanbul 1334,
s. 257-284; sene 7, cüz 42, İstanbul
1334, s. 321-346; sene & cüz 43,İs
tanbul Nisan 1333, s. 15-34.
TSMA, E. 447 (Layiha).
TURAN, Osman, Türk Cihan Hakimiıyeti MefkÜresi
Tarihi, II, Istanbul tarihsiz.
UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Setirleri ve Sefaretnameler,
Ankara 1987.
UZUNÇARŞILI, t. Hakkı, "t
yan " , İ .A, II, İstanbul 1979, s.
4 -42.
"Halil Hamid Paşa", TM, e.v, İstan
bul 1936, s. 213-236.
x
UZUNÇARŞILI, t. Hakkı, Osmanlı Devlet Teskilatında Kapıku
lu Ocakları,I, Ankara 1988.
, Osmanlı Tarihi, III-IV, Ankara 1983.
, "Selim III'ün Veliahd İken Lui XVI
ile Muhaberelerl~ Belleten, II/5-6,
Ankara 1938.
XI.
Ö N SÖZ
XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı
Devleti'nin, ictimai, iktisadi, siyasi ve askeri durumun-
da.bir inhitat ile ilmi, sanayi ve tekn~lojik sahalarda
bariz bir gerileme içine girmeye başladığı görülür. Bu
durum, Osmanlı devlet adamları tarafından ancak ikinci
Viyana muhasarasının hezimetle neticelenmesiyle daha iyi
anlaşılmaya başlanmıştır. Bunun Uzerine bazıları pek ehem-
miyetli olmamakla birlikte, başta or4unun ve askeri müesse-

selerin ısıahı, yeni teknik ve taktiklerin orduya kakan -
dırılması olmak Uz ere bir takım ıslahat tedbirleri alınma
sı olmak üzre bir takım ıslahat tedbirleri alınmaya çalı
şılmıştır. Fakat bu ıslahat çalışmalarına karşı en bü~k
tepki askerden gelmiştir. Islah yolunda atılan bazı isa-

betli adımlar infialle karşılanmış, kaydedilen müsbet ge-
lişmeler engellenmiştir. Zaman idarenin kontrolünden çıkan
ve devlet içinde devlet halini alan Yeniçeri Ocağı, yapı
lacak her işte, atılacak her yeni adımda kendini hatırla~
tır hale gelmiştir. Genç Osman'dan başlamak Uzere padişah
Iar, sadrazamlar, şeyhUlislamlar ve salr pek çok devlet
adamı Yeniçeri şekavetinin kurbanı olmuşlardır. Bu hare-
ketlerin hemen hepsi Yeniçerinin ve onu alet ederek men-
faat temin edenlerin işlediği şenaatlerdir.
Mevzumuzu teşkil eden "Nizam-ı Cedid'e dal ir L~yi
halar", bilhassa bu durumdaki aslteri zabt u rabt altına
almak maksadıyla Osmanlı Padişahı UçtincU Sel!m'in," xvııı.
yüzyılın sonunda Osmanlı DevletiInin bozulan bUtün mües-
seselerinin yeniden nizam ve intizamlı hale getirilebil-
mesi için neler yapılması gerektiği hususunda devlet
adamlarından istediği layihaların, o zaman için daha çok
aciliyet kesbeden askerin nizamına dair olan kısmıdır.
Hemen bUtUn layiha sahipleri asker mevzuuna temas etmiş-
lerdir. Bunun yanında siyasi, iktisadi ve ietima! duru-
ma temas edenler de vardır. Metnin! arzetmeye çalıştı~x
mız risale, layihaları incelemek ve değerlendirmek üzere
XII
meydana getirilen heyet tarafından, layihaların askeri

mevzulara dair olan kısımlarının biraraya getirilmesi ile
ortaya çıkmıştır. Osmanlı tarihinin yakınçağını, bilhassa
Uçtincti Selim devrini inceleyen hemen her tarihçinin müra-
caat etmeden geçemediği bir kaynak olmasına rağmen, yaz-
maların karşılaştırıldığı sıhhatli bir metin elde edile-
memiştir. Bu çalışmayı böyle bir eksikliğin telafisini

temin maksadıyle yapmış bulunuyoruz.
Layihalar üzerinde ilk defa duran Ahmed Cevded
Paşa'dır. Meşhur tarihinin 1309 baskısının VI. cıltinde
elli sayfalık bir kısmı (s.4~5;}:bu mevzüya ayırmıştır.

Layihaların bazılarını göremediğini beyan eden Cevded Pa-
şa, Koca Yusuf'Paşa, Qavuşbaşı. Raşid,Tatarcık Abdullah
Efendi ve Defterdar Şerif Efendi Inin layihalarına daha ge-
niş bir yer ayırmışt~r. Diğerlerineise ya kısaca temas
etmiş, ya da hiç temas etmeyip, layiha verenin ismini

zikredip geçmiştir. Bu bazı layihaları görmemiş olmasın
dan olabileceği gibi, "Layiha takdimedenlerin bazısı •••
asla vukuf sahibi değildiler." diyerek tenkitte bulunuşu
na nazaran ehemmiyyet vermediğinden olabileceği hükmüne
varılabilir.
Layihalardan Deftardar Mehmed Şerif Efendi ve

Tatarcık Abdullah Efendilere ait olanları tam metin ola-
rak lı.Tarih-l Osman! Enctimeni Mecmuas} "nın 7. sene cüz 38.
41, 42 ve 8.sene cüz 43 t de neşredilmişlerdir.
Çalışmamızın mevzuu olan risalenin İstanbul Fatih
Millet Kütüphanesindeki nushası, Enver Ziya Karal tarafın
dan yapılan çevirisi 1942-1943 senelerinde "Tarih Vesik~
ları" dergisinde, Cilt I, Sayı 6. Cilt II, Sayı 8, ıı, 12'
de neşredilmiştir. NUshanın kötü olması yanında, 9ugUnUn
harflerine yapılan aktarına daha.da kötüdür. Aktarmadaki
hatalardan terkib hataları hariç. manaya tesir edebilecek
durumda olanları bir doğru-yanlış cedveli tarzında metin
sonuna konulmuştur.
Diğerbir çalışma. 1946 yılında t.U. ~debiyat
~akültesi, Tarih Zümresinden Vacide İmre'nin mezuniyyet
tezi olarak yapılan çalışmadır. E.Z. Karal'ın yaptığı
XIII
sözü geçen yayından büyük ölçüde istifade edildiği anlaşı

lan çalışmada, layiha sahibIerinden altısının kısa biyoğ
rafileri verilerek layihaları hulasa edilmiş ve Tatarcık
Layihası sadeleştirilerek tam metin verilmeye çalışılmış
olup, karışık, düzensiz, bol tekrarlı ve gayrı ciddi bir
tarz etmektedir.
1985 yılında Atatürk üniversitesi, Fen-Edebiyat Fa-
kUltesi Tarih Bölümünde Besim Özcan tarafından "Islahatla
İlgili III. Selim'e Sunulan Layıhalar (Tatarcık Abdullah
Efendi Layihası)" adı altında bir master tezi yapılmıştır.
Layihanın kütüphanelerdeki mevcud nushaları görülmeden ve
mevzunun icab ettirdiği yazmalara müracaat edilmeden yapı
lan çalışmada, Tatarcık Layihasıtnın III. Selimin yaptığı
ıslahatlar üzerindeki etkileri incelenmiş ve layihanın met-
ni verilmiştir. AYnı şahıs tarafından Türk Kültürünü Araş
tırma Ensti tüsU 'nün "Türk Kül türü Dergisi", İbrahim Yarnn' a
armağan sayısı, Ankara 1987'de "Tatarcık Abdullah Efendi
ve Islahatla İlgili Lay1hası" başlığı altında bir makale-

si yayınlanmıştır.
Yapmış olduğumuz çalışma, layihaların verildiği de-
virde acilen halledilmesi gereken bir problem vaziyyetin-
deki askeri durum hakkında layiha sahiplerinin görüşleri
ni ihtiva. etmektedir. Mevcud iki ayrı nüshanın metin ten-
kidi yapılarak sağlam bir metnin ortaya konulmasına çalı
şılmıştır.
Çalışma esnasında karşılaştığımız en mUhim zorluk-

lardan biri, imla meselesi oldu. tmla meselesinin harf ın
kılabından altmış yıl geçmesine rağman hala belli bir sis-
teme oturmamış ve ilm! sisteminin yerleştirilememiş olma-
sınıüzülerek müşahede etmekteyiz.
Çalışmamızda, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'n-
de bulunan nüshayı esas kabul ettiğimizden, metinde veri-
len varak numaraları bu nüshaya göredir. LUzum üzerine ta-
rafımızdan metne yapılan ilaveler parantez içine alındığı
gibi nUshalar arasındaki farklılıklar, hatalı yazılmalar
ve gerekli izahatlar dipnotlarında gösterilmiştir.
XIT
Beni bu mevzuda çalışmaya teşvik eden, müşkiııeri

min hallinde, eksiklerimin tamamlanması_ hususunda değer
li vakitlerini ve yardımlarını esirgemeyen, sayg~ değer
Hocam Prof. Dr. Kemal Beydilli'ye, zaman zaman görüş ve
bilgilerine müracaat ettiğim Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu ve
Doç. Dr. Nezihi Aykut'a, teşvik ve tavsiyeleriyle yakın
ilgilerini esirgemeyen Prof. Dr. Mehmet İpşirli ve Doç.
Dr. Ali İhsan Gençer'e teşekkürü bir borç bilirim.
Ahmet Öğreten
X-V
G İ R İ Ş
Lay i lı a l a r ı n ver i 1 d i ğ i a s -
r ı n u m ü m tah v ali:
XVIII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu artık satvet
devirlerindeki düzenini kaybetmiştir. Devletin merkezin-
deki bozukluklar, taşradaki müesseselere ve halka da yan-
sımış, şer'! ve ör!! uygulamalarda yolsuzluklar ve eşkıya
lık hadiseleri alabildiğine artmışl, ülke toprakları üze-
rinde yer yer başına buyruk ayanlar türemiş2, devlet çark-
larının döndürülebilmesi için lüzumlu gelirler bulunamaz
olmuştur3 •
XVIII. yüzyılda MUsliman ahalinin vergi yUkündeki
artışlar, bunların perişanıığına sebeb olmuş, pek çok kim-
se yerini, yurdunu terk etmiştir4 • Ayrıca az nüfuslu
yerlerdeki köy ve nahiyeler halkı, kendilerini gUven
içinde hissedemediklerinden, yerlerini terk edip kendile-
ri için daha gUvenilir yerler aramışlar ve büyük şehirle
ri tercih etmişlerdirS • Bu da şehirlerin nüfusunun hızla
artmasına, çift-çubukla uğraşan kesimin azalmasına, dola-
yısıyle tarım gelirlerinin düşmesine sebeb olmuştur. Ana-
dolJnun çoğu yeri, bilhassa köyler harab hale gelmiştir6 •
Bu yUzyılda ayan, voyvoda, muhassıl, mütesellim ve şehir
kethüdalarının sayısında artışlar olmuştur. Gerek bunlar,
gerekse vali ve kaymakamlar, göreve gelebilmek için öde-
dikleri yüksek harç ve rüşveti çıkarmak için halk~ soyma-
ya başlamışlardır7~
.- TT
l- Teferruatlı bilgi için bak •. ~u~t~~a.Akdağ, T"rk Halkı

nın Dirlik Düzenlik Kav ası Celaıi Is a 1 r , Anka-
ra 1975. ~
2- Bak. Yücel Özkaya, Qsmanlı İmparatorluğu'nda Aıanlık,
Ankara 1977; Mustafa Nuri Paşa, Netsyicü'l-vukuAt.III-
IV, (Neşet çağatay neşr.), Ankara 1980, s. 97-99;İ.Hak
kı uzunçarşııı'''{ısnlt road. İ.A, II, İstanbul 1979:, s.
40-42; Özcan "Mer , X. VIII. veTtı.. Yüzyıllarda Çapano-
ğULlar~, Ankara 1980, s. 1-16. -
3- Bak. Ahmet Tabakoğlu, Gerileme Dönemine Girerken Os -
manlı MaliyesI, İstanbul 1985, s. 115-298.
4- Yücel Özkaya, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Os-
manlı Toplum Yaşamı, Ankara, 1985, s. ıa;Yusuf Halaioğlu,
XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İskan Siyaseti
ve Aşiretlerin YerleştirIlmesi, Ankara 1988, s. 31.
5- Abdurrahman Şeref, Tarih-I Dev1et-i Osmaniyye,II, İstan
bul 1312. s. 160; Halil Cin, Qsmanlı Toprak Düzeni ye bu
düzenin Bozulması. İstanbul 1985, s. 246; Y.Halaço~lu.
a.g.e. s~33-39; Y.Özkaya, a.g.e. B. 6.
XVI
Savaşlarda başarı sefer gider-

kazanılamadığından,
leri yanında, devlet eski gelir ve ganimetIerini elde ede-

mez olduğu gibi, gelir getiren pek çok topraklarını da
kaYbetmiştira.
Mukataa, malikane ve zeametler ağır bedellerle açık
artırma usulü iltizama verilmeye başlamış, mir! mukataalar
kayd-ı hayat şartıyle ve peşin para karşılığı satışa çıka
rılmıştır. Mültezimler halkı gözetmedikleri gibi yatırılan

parayı katlayarak geri almak istediklerinden, halk ezilmiş
tir. Mukataalar, tarım ile uğraşanların değil gelişigüzel
kişilerin eline geçmiştir9 •
Voyvoda bulunmayan kazalarda, kadılar ve naibler
mahkemelerde, mııhzırbaşılar da konaklarda reayaya zulm
yapmakta, hapse~mekde ve haksız olarak parasını almak-
taydılarlO • Yine adaleti temsil eden kadılar, ehl-i örfe
mensub yöneticilerin oyuncağı haline geldikleri gibi,
büyük hanedanların sözlerinden çıkamaz, kendi menfaatla-
rını -dUşUnen.ve suiistimale başvuran şahıslar durumuna
gelmişlerQ.irl~.
XVIII.yüzyılın başından itibaren meydana gelen
sosyal değişmeler neticesinde timar sistemi değerinden

çok şey kaybetmiştir. Enflasyon neticesi paranın değeri
nin düşmesi, buna karşılık timar gelirlerinin artmaması
neticesi timarlılar fakirleşmiş ve kendilerinden istene-
ni yerine getiremez veya kaçınır olmuşlardır. Savaşa ka-
tılmak angarya kabül edildiğinden, timar sahipleri katıl
mamak için ellerinden geleni yapar1ardı12 • Zaten bu de-

virde timar sistemi iyice ehemmiyetini kaybetmişti, Ti-
mar1ılarXVI. yüzyılın ortalarına kadar deYletin asker!
kuvvetinin onda dokuzu iken, ce1a1i ısyanları, toprağın
veriminin düşmesi, üretimin azalması,nüfus hareketleri
6- A.Tabakoğ1u, a.g.e. s.217-235;' Y. Özkaya, a.g.e. s.17.
7- TSMA, LaYiha, E. 447/9.
8- A. Tabakoğlu, a.g.e. s. 207-212; Y. Özkaya, a.g.e.
s. 17.
9- Y. Özkaya, a.g.e. s. 12, 40.
10- Y. Özkaya, a.g.e. s. 21.
11- Y. Özkaya, a.g.e. s. 23.
l2-TSMA, Layih~, E 447/10; Y. Özkaya, a.g.e. s.lO; H.Cin,
a.g.e. s. 246.
xvn
.
ve enflasyon gibi sebeblerle timar sistemi ve'tima~l~ 8i-
paht.5nemlnl yitirmiş, XVII. yUzyıl ortalarında timarlı
asker yeniçerinin onda biri nisbetine dUşmüştür13 • !ler-
leyen yıllarda bu daha da'azalmıştırl4 •
sisteminin bozulmasi neticesi, "eyaletlll"
Tımar
de denilen tımar askerinin azalmasıyle Yeniçeri Ordusu-

nun sayısı artmış, fakat kalite ve disiplin son derece
15 '
azalmıştır • Yeniçeri sayısının artmasında bazı ısyan-
ların bastır~labilmesl ile XVII. asrın son yarısından
itibaren zuhur eden uzun ve sürekli muharabeler sebe-

biyle ocağa açıktan asker kaydedilmeslndendir16 •
UçUncü Murad zamanında, Şehzade Mehmed'ln sünnet
düğününde hUner gösteren oyuncuların reniçeri Ocağı'na
alınmaları ile ocağa kanun hılafına olarak adam girmesi
açılmıştır17 • Aslında ilerleyen yıllarda, tımar sistemi-
nin de bozulmasıyla tabii olarak Yeniçeri OrdUsunun sayı
sını artırmak kaçınılmaz hale gelecek, bu ihtiyacı dev-
şirme usulUyle karşılamak da imkansız hale gelecekti 18 •

Pakat bu ihtiyacı disipline halel getirmeden bir başka
şekilde de telafi etmek belki mümkün olurdu.
kaide dışı aıınanlar,Acemi Ocağı'na girme-

Ocağa
den, talim yapmadan yeniçeri olmalarıyle, Yeniçeri Oca-

ğının düzeni bozulmuş oluyordu19 • Müteakıben genç kişi
ler yeniçerilikden emekli olmaya; yeniçeri ağaları, ocak
subayları, kalem katibleri esamileri ve terakkileri is-
tediklerine satıyor "çıraklık ve irad" adıyla veriyorlar-
dı 20 • Nihayet yeniçeri esamtleri mukataa ve borç senedi
gibi alınıp satılıyor, çoğu Enderün ileri gelenleri ve
ulema bunları ellerine geçirdi. 1778 senesinde Sadrazam
tayin edilen Kalafat Mehmed Paşa azI ve mall~rı müsade-
13- Mustafa "Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuıusu'ı

Akdağ,
AUDTCFD, C.V. Sayı 3, Ankara 1947, s. 286-298.
14- Ömer Lütfi Barkan,"Timar" mad. t.A. XII/I,s. 228-2"3l.
15- Y. ÖZkaya, a.g.e. s. 17.
16- ~H. Uzunçarşılı, Osmanlı Devlet Te~ktlatında Kapıkulu
Ocakları, I, Ankara 1988, s. 487-48 •
17- İ.H. Uzunçarşılı, a.g.e. s. 482.
ı~- M. Akdağ, a.g.e. s. 296.
19- A. Şeref, a •. '.e. s. 253-254;M. Nuri Paşa, a. '&. s.LL3.
XVIII
re edildi~inde, günlUk 12.700 akçelik gelir getiren esa-
me senetleri,-haz1nedarının yanında da 9.000 akçelik esa-
meler bulunmuştur21 • Yeniçeri esam~si sayıs~ gün geçtikce
artmış, fakat savaşlara katılan yeniçeri sayısı azalmış
tır. Devlet ricali ve ileri gelenlerin kayırdıkları yeni-
çeriler savaşlara gitmiyor, yevmiyyelerine bol bol zam
yapılıyor, her ulufede maaşın mühim miktarını bunlar alı
yordu. Bu hal, himayesiz olup düşman karşısında siperler-
de çarpışan, hizmet eden yeniçerinin gayretini _kirıyor
du 22 •
Sefer için yeniçeri istendiğinde, İstanbul-dan
"orta" adıyle kazgan ve çorbacı, odabaşı ve aşçı, birkaç
tane karakullukcu, yirmişer otuzar tutma adam ortaya çı
kar ve kendilerine soruldu~nda, askerin Rumeli'den ve
AnadoıJdan geleceğini söylerlerdi. Taşradan ise bunlar
her kazanın serdarı emrinde tam olarak gelmezlerı beş on
adamla gelirlerdi. Her bayrak yüzyirmişer kişi olması la-
zım gelirken, otuz kırk ya da elli altmış adamdan ibaret
olurdu. Bunlar da geçtikleri yerlerde vatandaşın malını
yağmalar, namusuna tecavüz eder ı ekserisi de sefer yerin-
de ulufesini aldıkdan sonra ordu~an kaçarıardı23 •
XVIII. yüzyılda yeniçeri kaydı sırasında rüşvet
alınması iyice artmıştır. Esnaf·ve ticaretle u~raşan,
şunun bunun himayesinde bulunan kişiler yeniçeri kaydolun-
maya başladığından, artık kışlalarda bulunup taıım yap-
mak usullerine de çok a~ riayet ediliyor 24 , "Bu talim ga-
vur işidir" diyen yeniçeriler, talime yanaşmak istemiyor-
lardı. Yeniçerilik defterine yazılı ve para alan kimse-
lerin sayısı Uçüncü Selim devrinde 400.000 oldu~ halde,
faalolan ancak 60.000 kişi vardı. Bunlardan harbe işti
rak edenler ancak 25.000 kişi idi 25 • Ölüm ve sair sebeb-
lerle boşalan yeniçerilerin maaşları, hizmetde devam edi-
yormuş gibi ortaları subayları tarafından alınırdı26 •
20- Y. Özkaya, a.g.e. s.20.
23- İ.H. Uzunçarşılı, a.g.e. s. 486; Y. Özkaya, a.g.e.
s. 28,31.
24- t.H. Uzunçarşılı, a.g.e. s. 498; Y. Özkaya, a.g.e.
s.30,34; M. Nuri Paşa, a.g.e. s. 113-114.
XIX
Orduya lmdad kuvveti olarak 'toplanan ortalar için odaba-

şılar onUçbin mevcud üzerinden tayinat almışlarken, Kü-
çükçekmece KöprUsü~nden geçerlerken gizlice sayılarak to-
pu topu bin altıyliz neferden mürekkeb oldukları görUlmUş
tUr 27 •
Sayıları bu derece, artan yeniçerilerin maaşları dev-
let hazInesine a~ır gelmeye başlamıştı;~ Ulütelerin öden-
mesinde görülen gecikmeler büylik bunalımlara sebeb olmuş,
öncelikle ulüfesi geciken askeri birlikten başlayarak ge-
nişleyen ayaklanmalar çıkmış, katI hadiseleri ve taht de-
ğişiklikleri meydana gelmiştir29 •
Orduya savaş malzemesi sevki de bozuktu. Asker mü-
himmatı yollarda dökerek, döktUkleri mühimmatın arabala-
rını esnafa ve diğerlerine kiraya vererek, İstanbul'dan
çıkan mühimmatın ancak yarısı varacağı ~re varırdı. Onu
da dUşman tarafından gördükleri ufak bir patırtıda yeri~
de bırakıp, topcular ve arabacılar~ topları çeken beygir-
lerin koşumlarını kesip, top ve arabaları savae meydanın
da bırakarak beygirlere biner kaçarlardı30 •
Zaman zaman talan hareketlerinde de bulunan yeni-
çeriler ve sair ocak askerleri, köy köy dolaşıp zorla pa-
ra, at, deve toplar, halkın mal ve mülkini ellerinden
alıp, imece usulU angarya çalıştırırlar, çarşı pazar ta-
lan ederler, engelolmak isteyenleri cerh ve katlederler-
di 3l •
Yeniçeri zümresinin bazen kötü emellere alet ol-
dukları da görülUr. Gözlerini menfaatinin hırsı bUrUyen
bazı devlet adamları, askeri ocakları kendi kötü emelle-
rine alet edip kışkırtmak suretiyle ayaklanmalara sevk
• i ,
25- Enver Ziya Karal, Selim III 'Un Hat-tı HUmayunları

-Nizam~l-Cedij; Ankara 1988, ş.9; 1.H.azunçarşılı,
26- "Halil ıam1.d PYC\"J..1MT C.V. Istanbul 1936. s.232.
TSMA. L yTli~, _ 441/3. .
27- İ.H. Uzunçarşılı. a.g.e. s. 499.
28- Y. Özkaya. a.g.e. s. 36.
29- A. Tabakoğlu, a.g.~. s. 205-201.; Halil Sahiııioğlu,"~
vış Yılı Buhranları, İUDM, XXVIII/1-2, İstanbul 1969,
s. 89-102.
30- Bak. Metin kısmı, Raşid Efendi Layihaaı, s. 74.
31- M. Akdağ, a.g.mak. s. 303, 305-306, 308.
xx
etmişlerdir32 • Ocaklar efradı bazen de kendi aralarında
~atışmalara gl~işıer, ortalar arasında günlerce sokak
çatışmaları şeklinde cereyan edenhadiselerde mukatele-
ler vuku bulmuştur 33
•
Artık Yeniçeri Ocağı,
her haliyle asıl maksadını
ve hakiki değerini kaybetmiş. bu Unvanı devlete ısyan
etmek üzere biraraya gelmeye, birleşmeye mesnet teşkil
eder, seferlerde bir işe yaramaz olmuştur34 •
.32- İ.H. Uzunçarşılı, a.g.e. s. 510-511; !fet,"Türk-Os-

manlı Tarihinin Karekteristik Noktalarına bir Bakış",
Belleten, Cilt II, Sa~ 5/6, 1938, B. 128.
33- t.H. Uzunçarşılı,a.g.e. a. 514-515.
34- M. Tayyib GBkbilgin,"Nizam-ı Cedid" mad. t.A.IX. İs
.tanbul 1964, s. 311.
XXI
o s m a n i ı t m p r a t o r i u ğ u' n-
d a ı s i aha t h a r e k e t i e r i:
Osmanlı İmparatorluğu'nda,
Kanunt'nin son zaman-
larından itibaren görülmeye başlayan ve giderek artan
aksaklık1arın ve çözülmelerin önUnü almak maksadıyle
muhtelif çalışmalar yapılmıştır. Bunların ilki ve en
geniş a~islisi, Genç Osman'ın mutasavver hareketidir.
Genç Osman, çıktığı Lehistan seferi (1621) esnasında,
ordunun nizam ve intizamının bozulduğunu, harbde ceng
etmediği gibi sulh halinde rahat durmayan bir gürlih hali-
ne geldiğini görmüş ve yeni bir ordu toplayarak bu gürUbu
ortadan kaldırmayı düşünmüş, fakat muvaffak olamadığı gi-
bi, teşebbüsünUn bedelini canıyle ödemiştirl •
Genç Osman'ın hal ve katlinden sonra daha da edep-
sizleşen Yeniçeriler, kendileri için bir engel tanımaz
hale gelmişlerdi. Bu hallerini Dördüncü Murad'ın saltana-
tının başlarında da devam ettirdiler. Ancak ilerleyen yıl
larda iktidarı ele alan DördUncü Murad, pilanlı davranı

şıyle asilerin ileri gelenlerini ortadan kaldırıpaskeri
talifeyi yeniden disiplin altına aldı. Ancak bu disiplin
köklü olmayıp, devletin diğer mekanizmalarına da teşmil
edilen uzun vadeli bir çözüm getirmemiş, ancak O devrin
dirlik ve asayişinin temIninden ibaret kalmıştır2 •
Dördüncü Murad'ın ölümünden sonra da sadaret! de -
vam eden Kemankeş Kara Mustafa Paşa, idari teşkilatta ıs
lahat yapmak, yeniçeri ve sipahilerin sayısını azaltmak,
mahlUlleri kaldırmak, vilayetlerde tahrir yaptırarak ver-
gileri muntazam bir hale getirmek istemiştir. Osmanlı pa-
- .
--- _._
rasını yeniden ayarlayıp ıslah etmiş, hazinenin gelir ve
.. ~ - ~. -
1- Şinasi Altuğj" "Osman II" mad., islam Ansiklopedisi,

Ix, İstanbul 1964, s.443-448; tsmail HAmi Danişmend,
İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi,III, İstanbul 1972,
s. 290.299' Ahmed uevad, Tarih-i Askeri-i Osmani,I,
İstanbul 1299, s.237-239. İsmail Hakkı Uzunçarşılı,
Osmanlı Tarih!,III,kısım I, Ankara 1983, s.133-ı46.
2- Cavid Baysun,"Murad IV." mad.,İsıam Ansiklopedisi,
VIII, İstanbul 1979, s.625-647; I.H. Danişmend, a.g.~.
s.384-386.
XXII
giderini düzene koymuştur. Narh meselesi ele alınmış, pi-

yasada bolluk ve ucuzluk sağlanmıştır. Sarayın bazı kısım
larında da dUzenlemeler yapmıştır. Mustafa Paşa'nın yapti-
ğı ıslahat neticesinde hazineye senede 6.000 keselik bir
tasarrur temin edilmiştir3 •

XVII. asrın ortalarından itibaren devlet hizmetin-
de bulunan Köprülüler ailesine mensup vezirler de impara-
torıu~n inhitatının bir müddet içinde olsa durdurulmasın
da ve bazı ıslahatların gerçekleştirilmesinde hizmetleri
olmuştur4 •
1683 ikinci Viyana muhasarasıyle başlayan ve1699'a
kadar deTam eden uzun harblerde, yeni asker yazılması
na ihtiyaç duyulmuştur. Uzun süren harb ve kaide dışı
alınan askerin tesiriyle disiplinde dikkat çekici bir
gevşeme olmuştur. Bu durumda Sadrazam Amca-zade KöprUlU

Hüseyin Paşa (1699-1702) düzenli bir ordu kurmaya çalxş
mış ve Kapıkulu Ordusunun yoklama maaşlarını teftiş, ye-
niçerilerin görevlerinf tam olarak yapmadıklarınL tesbit
etmiştir. Barıştan önce Yeniçeri Ordusunun sayısı 70.000
kadar olduğu halde, gerçek hizmet yapanların sayısı an-

cak lO.OOn"kadardı. Hüseyin Paşanın sadaret! zamanında
bu. sayı 70.000 1 den 34.000 1 e indirildi. Topcu Ordusu da
6.000'den 1250'ye indi5 •
Osmanlı Imparatorlu~u'ndaXVII. yüzyılda yapılan
bu ıslahatlarda Batı Medeniyetinin tesiri yoktur. Bozulan
düzeni kuvvete dayanarak yeniden temin etme "temeline da-
yanır. Bu bakımdan disipline dayalı bir karekter taşır. Bu
çalışmalar, ıslahata girişenlerin gösterdikleri şiddet ve
kararlılık derecesinde muvaffak olmuşlar ve onların mukad-
derine bağlı kalmıştır. Islahatçıların ölümUnden sonra da

durum eski halini almıştır6. .
3- Münir Aktepe,lIMustafa Paşa. Kemanke§" mad.,t~A. VIII.
a.731. o
4- M. Tayyih Gökbııgin,"KöprUlüle~"ma~~, t.A. VI. s.892-

908; t.H. Uzunçarşılı, psmanlı Tarihi,III, kısım I,s.
361-433.
5- Yücel Özkaya, ıvııı. Yüzyılda Qsmanlı Kurumları:. ye
psmanlı Toplum Yaşantıs~, Anka~a 1985. s.29; t.H. Uzun-
çarşılı, Osmanlı Deylet Teşkilatında Kapıkulu Ocaklahı,"
I, Ankara 1988, B. 490-491.
XXIII
XVIII. yUzyılın ıslahat çalışmalarıLale Devri ve
Damat İbrahim Paşa'nın yenilikleri ile başlar. Batı tesiri
de ilk olarak burada görUıür. Pasarofça muahedesinde (1718),
devlet toprak kaybına. uğramış olmasına rağmen yeni sefer-
leri göze alamayan İbrahim Paşa, sulh içinde sef.ahet yolu-
nu tercih etti. Paris'e elçi olarak gönderdiği Yirmisekiz
Çelebi Mehmed Efendi'nin sefaretnamesinin zahiri ahvale
dair olan vechesinden ilham alınarak parkIar, bahçeler,
mesire yerleri ile köşk ve yalılar inşa e~ilmiş,yalnızca
Avrupa'nın tekni~inden olarak matbalanın kurulmasına mü-
saade edilmiştir. Ayrıca bazı vergilerde düzenleme yapıla

rak hazineye gelir kaydedildiği gibi, malılUI bulunan Yeni-
çeri ulüfelerinin kontrol altına alınmasıyla bin beşyüz
keselik tasarruf sağlanmıştır7•
1730 ayaklanmasından evvel, Haydarpaşa Sahrasında
Bostancı Ocağı'ndan seçilen Uçyüzkadar askerle Avrupa
usülünde talimlere başlanmışsa da, Patrona ayaklanmasının
zuhur etmesi, bu faaliyeti neticesiz bırakmıştır8 •
i. Mahmud devrinde (1730-1745) Patrona Halii ve sair
isyank~rlar ortadan kaldırılmış ve sükünet sağıanmışsa-da9
Yeniçeri esamelerinin alınıp satılmasına da ilk defa bu
devirde izin verilmek suretiyle bozukluklara bir yenisi
daha eklendil~ Bu devirde askeri Avrupa tarzında yetiş
tirmek isteyen ~opal Osman Paşa, aslen Fransız olup ih-
tida ile Osmanlı'ya iltica eden Humbaracı Ahmet Paşa (De
Bonneval) 'yı Humbara Ocağı'nın ıslahına me'mür edilmiş
tir. Usküdarda topçu zabitlerine modern riyaziyat dersle-
ri de vermeğe başlayan (1731) Ahmet Paşa'dan sonra bu işi
evlatlığı mühtedi Süleyman devam ettirmiştir. Bu teşebbüs
6- Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, V, Ankara 1983. s.55.

7- MUn1r Aktepe,"Nevşehirli İbrahim Paşa" mad. t.A. II,
İstanbul 1964, s. 234-239; İ.H. Uzunçarş~lı,-rrsmanlı
Tarihi,IV, kısım I, Ankara 1982, s. 147-162; E.Z. Ka-
ral, a.g.e. 8.55-57; Faik Reşit Unat, Osmanlı Sef1r-
leri ve Sefaretnameleri, Ankara 1987, s. 53-59; I.H.
Uzunçarşılı, Kap~kulu Ocak1ar~,I, Ankara 1988.s.l92-19~
Y. Ha1aço~1u, a.g«ı. s. 30.
8- Niyazi Berkes,Türk ye'de Cağdaş1aşm~,İBtanbu1 1978,s.65;
İ.H.Uzunçarşı1ı,"HalilHamid Pasa~I T.M. C.V.İst.1936s:21.3
9- M.Münir Aktepe,"Mahmud I." mad. !.A.VII, İstanbuı,s~158-
160; İ.H.Danişmend, a.g.e. ıv. s. 20-21. .
10- İ.H.Uzunçarşı1ı, Kapıkulu Ocakları,I, s.193~M. Nuri Pa-
şa, a . . e. 8. 114.
XXIV
'.
sonraki mühendishanelerin nuvesini teşkil etmiştir. "Hen:"
desehane" adı verilen bu m~kteb, yeni gelişmelerden ho~lan
mayan yeniçerilerin girişimleri neticesinde kapatıldıl.
XVIII. asır Osmanlı ~adişahlarının en samtmi ısla
hatçı olanlarının başında üçUncü Mustafa gelir. Çalışkan,
ilme ve ulemaya hurmetkar bilhassa Garb kUl tür ve tekniği·
ni çok iyi takdir eden Uçüncü Mustafa, bilhassa günden gU-
ne belir.ı:ı . Rus tehlikesine karşı devleti ve orduyu ıslah
etmek istediği halde etrafında kendisine yardım edecek ve
böyle büyük işleri başarabilecek kıymetde devlet adamı bu-
lamamıştır~ Hele Koca Ragıb Paşatnı.n ölümünden sonra artık
büyük iş görecek kimse kalmamıştır. Ordu ve donanmanın

ehemmiyetini hakkı ile kavramış olan Üçüncü Mustafa'nın
o~lu Selim ile yaptığı konuşmalardan Yeniçeri Ocağinın ıs
liha muhtac oldukunu g~Ndüğü, fakat bunun yapılamayacağı-
na 1na~dı~ı aalaşılıyor • Yine de bu şartlar altında ördu-
12
nun bilhassa topcu sınıfını ıslah, Tophaneyi tanzim ve MÜ-

hendis meKtebinin tesisi için elinden gelen gayreti sarf
etti. ÜçUncü Mustafa bu hususlarda Baron de Tott adındaki
Fransızdan faydalandı. Hu devirde, 1747'de yeniçerilerin
itirazı üzerine kapatılmış olan tiumbarahane ve Mühendisha-
ne mekteoleri Kağıthane'de yeniden faaliyete geçti. Kağıt-
hanede bir kışla kurularak ilk anda altıyUz nefer ile
üarb tarzında yeni bir asker! ocak tesis edilerek Osmanlı
Ordusu ilk defa olarak süngü ile teehize başlanmıştır ve
Osmanlı topçuluğu ıslaha çalışılmıştır. Tott'un Tophane'-
de yaptığı ıslahatlar neticesinde yeni biçimde toplar do.-.
külmUştür. Topçu arabalarının ıslahı ve sürat topçu kıta
larının teşkili de yine bu devirde olmuştu~3.
11- M. Cavid Baysun, "Ahmed Pasa(Bonneval, Humbaraeıbaşı)·
mad. İ.A. I. İsta~bul 1978, s. 199; E.Z. Karal, a.g.e.
s. 57; Bernard Lewis, Modern Türkiye'nin Doğusu,Metin
Kıratlı tereemesi, Ankara 1984, s. 48-49; N. Berkes,
a.g.e. s. 66-68.
12- İ.H.Danişmend, a.g.e. IV, s. 40,56; Bekir Sıtkı Baykal,
"Mustafa III." mad .. ·t.A.VIII. İstanbul 1979, s. 701; E.
Z Karal "Tanzimatta:r1'Evve1 Garblılaşma I!areketleri'J
T~nzimat'Ifden ayrı bası~, Istanbul 1940;" s. 9.
13- İ.H.Uzunçarşılı,'a.g.mak. 225-226;A.Cevad, a.g.e. s.250;
E.Z.Karal. a.g.e. s.57-59; B.Lewis, a.g.e. s.49-50;Mit-
hat Sertoğlu,"Sürat Topçularl.nmad. Osmanll. Tarih Luga-
ll, İstanbul 1986, s.319.
.....
XXV
Sultan nçUncU Mustafa, bu delerli hizmetlerbuİen
!lIoıu;a geı;iye" ı.818h~t",,,-El y-~~lik.<.taraftarı, ı.sl8ha't ml-
~asıni d~V~~~ ~ttl;e~-ek''~e~erll; şehzAde olan Selim t 1
bir
, -14 . .
b.ırakmıştı~'" _ '
. . 'Birin~i .bdU'lh'am-id 'deVrinin başlarında ortadan kaı-
dırılan sUrat topçuları·Halil Hamid Paşa'nın sadaret! sı
rasında daha mUkemmel olarak yeniden ihdas edilmesi yolu-
na gidilmiştir. ~Bki SUratci topcularınL yetiştiren Obert
tekrar İstanbul'a geldi{l782). Sadrazam H.Hamid Paşa oc~a
ehemmiyet vererek mevcudunu ikibine çıkardı. Beyoğlu'nda '
ve Kağıthanelde talim gBren Sürat topçuları, dakikada yedi,
sekiz merml atacak kadar tekamfil 'etmişlerdi ki, bu o devir
için, çok iyi bir netice idi15 '. ~ .
Sultan i. Abdülhamid zamanında Fransız mütehasaısta
rılU.n d~la!e:~.1y~eyapılm~sı.düştiniilen' sal~ :ısl,ihatıa:r;4vus
~a'JlıJ1Da~kı-.;·,tı.~~i.~sa' HtUdimeti t nl. l;-');U:tehassıala...
, *~-_~.~!~i~~~~,~,~~;:~~.~.~,~·~:~1n~~ ,~~i~'~~.~:~Ş!~~~~"~' .H~lii~ Ham id
. Paşa, .Yeniçeri .~lııiadıkıarı halde u1ufe alan. ve milnhalleri n gtz -
+:e~e~JiyI.:~ hazinenin zarara sokulmasının BuUne geçmeye ça-
, lıgmışsa da, bu lıak.şız, durUmdan menfaat temin edenlerin yay-
g~r.aıarındclı1'çelrln~lş'. ve' bu işin tedrici suretde ocak e~
r!dına faYdalarını gBstererek halletmek gerektiğine kanaat
getirmişti~;';'i{.'~i1'1ebude,!!~l:e yerli malı kullanılması mec-
buri hAleg&tir:l.imiş, metYUk bulunan İbrahim MUtef'errika
>m~tbaas.ı·' lhyt~dıiı;iştlr~8,'
~4~ Ahmed Cevad.-a.g.e. s. 250-251, Bekir Sıtkı Baykal.

a. Jt • mad. ; s. , 'lOS.
15- M. Sertollu.ıöa.:: t yer' t.H. iJn'uçarşılı, a.g.mak~ '\~,
,~: 8., 2~6-22'l·.; ,,'i:' ' ..••...• , . '. ' ....•....' .
. ı·6;';;':lbii~,'t: ıe~$k;!ODseJc!zlnel> Ası-rda',ıpo.sa-'ve Tilrk Asker-
.... :; ~ili" ,:'TBM', ~':yenlserl,' Cil t I.·SaY~·'4, Mart-Mayıs.
'stanbul' 19'3fh' ,Osman., Ergin, TUrkiye Maarlt Tarihi,lI.
İstanbul 1940, s •. 266; E.Z.Kara1, 'SeliaIII!U1'1Hat-tı
HUma;yunlar:ı -Bizam.-ı Cedit-" Ankara 1988,. s. 73.
11- t.H.Uzunçar,i1ı. a.s •.ak. s. 231-232.
18- M.Cavid :BaysUJl.•. "AbdU1hamld L"mad. İ.A,I. İstanbul
1978, 8,-74.
XXVI
tt q tl n e tl Se 1 im ve ı s 1 a lı a 1
f i k r !:
xvııı. yüzyılın başlarından itibaren tahta geçen
padişahların hemen hepsi Osmanlı Devleti'nin müessesele-
rinin bozuıdu~nu görmüş ve Batı kUltür ve medeniyyetin-
den faydalanarak ıslahat yapma arzusunu göstermişlerdirI.
Birçok Türk müellifinin kanaatina göre, Selim'de
ıslahat fikrinin daha genç yaşta yerleşmiş olmasında
babasının bUyük tesiri olmuştur2 , UçüncU Mustafa, Avru-
pa medeniyetinden faydalanarak vücuda getirdi~i müesse-
seleri teftiş ederken, oğlu Selim'i de yanında götürür
ve O'nu devlet işlerine alışt~rır, ö~renmesine çalışır
dı 3 • Bu arada Selim, Avrupa'dan getirtilen mUtehaS31.sla-
rın çalışmalarını da görüyordu.
Uçüncü Mustafa oğlu Selim ile memleket meselele-

rini konuşuyor, bilhassa Yeniçeri Ocağı!nın.ısıaha muh-
tac oldu~nuı ancak şimdilik bunun mümkin olmadı~ını an-
latıyor4 veltJeni bir ordu kurmadıkca düşmanlarımıza ga.-
lib gelmemiz imkansızdır ve Yeniçeri Ocağı ıslah kabi-
liyyetinde değildin" demekle, oğlunun yapması gereken
icraatı telkin ediyordu 5 •
Selim, babasının saltanatı zamanında, küçük yaş
ta olmasına rağmen, imparatorluğun içinde bulunduğu güç
ve fenadurumu görerek, o zamanlar başarılmasına çalışı
lan ıslahat ve yeni nizam hareketlerini, ara sıra bu
yolda girişilen teşebbüsleri ilgi ile takib etmiştfr6 •
l- Ahmet Cevat Eren, Selim III 'ün Bivo~rafisl, .İstanbul

ı 964, s. 27 . ' .- . :~~:., ... ,.
2- A.C. Eren, "Selim III." mad. İ.A, X. 8. 44.
3- A.e. Eren, a.g.e. 8.6; Osman Turant Türk Cihan Hakl-
mtrıeti mefküresi~II, İstanbul tar hsIz, s. 588.
4- Bekir Bıtkı Baykaı,"Mustafa III.:" mad. t.A. vııı.
s. 701.
5- C. Turan, a.g.e. s. 588-589.
6- M.Tayylb Gökbilgin, "Nizam-ı eedid" mad. İ.A. Il,
s. 301.
XXVII
Şehzade Selim, babası Uçüncü Mustafa'nın ölümünden

sonra da serbest yaşayışına devam etti. Amcası l. Abdülha-
mid, ve1iahd şehzade1erin mecbur oldukları hapis hayatını
Selimte tatbik etmedi. Bu f%rsattan istifade eden Selim,
çeşitli sanat dallarıyanında, memleket meseleleri ile de
alakadar olmuştur. Yirmi yaşına geldiği zaman, devlet iş

lerine dair haricden malumatlar almaya başlayan Selim,
Avrupa devletlerinin siyasetini, idari ve askeri teşkilat
larını öğrenmek için, Fransa Kralı XVI. Lui ile gizlice
muhabereleşme imkanı bulmuştur7 •
Hulasa edecek olursak, tlçüncü Selim'de ıslahat
fikrinin meydana gelmesinde, babası üçüncü Mustafa'nın,
devlet ve memleketin içinde bulunduğu hal ve Avrupa ile
muhabere ederek, oradaki gelişmeleri yakından takib et-
mesinin tesirleri olmuştur.
7- A.C. Eren, a.g.m. s. 441; E.Z. Karal, Selim III 'ün

Hat-tı HUmayunları, Ankara 1988, s. 13-19; İsmail·
Soysal, Fransız Ihtilali ve Türk-Fransız Diplomasi
münasebetleri, Ankar 1987, s.55-6l1 I.H. Uzunçarşılı,
"SelIm III 'ün Veliahd iken Lui XVI ile Muhabereleri,
Belleten, Ciıt II, Sayı 5/6, 1938, s. 194-216.
XXVIII
tt U n c U S e 1 i m' i n 1 a y i lı a
ç
i s t e m e s i v e 1 a y i h a l a r:
Umümi ahval izaha çalıştığımız merkezde iken; 1787/
l788'de başlayan Avusturya ve Rusya savaşlarında ordunun
ağır mağlübiyyetlere sürüklendiği bir sırada tahta çıkan
(1791) ÜçüncU Selim, harbin elde edilecek bir galibiyyet-
le ve yUz aklığı ile neticelendirilmesi, hatta Kırım'ın
kurtarılması için bütün gayretlerini sarfetmesine rağmen,
istenilen muvaffakıyeti elde edemedi. Savaştan yüzü olma-
yan yeniçeri ve süvari bölUkleri, daha savaşın başların
da ısyan etmişler, ordugahı yağmalayıp, kumandanlar.ına .
saldırmışıardı l • Memleket ve devletin hemen her müessese-
sinde eksiklik ve aksaklıklar olmakla birlikte, bilhassa
bu savaş esnasında en fazla göze çarpanı, askerlyyenin
durumu idi. Devletin düşman nazarında küçük düşmesine se-
beb, Osmanlı Ordusu'nun son asırda Avrupa'da icad olunan.
ve gUnden güne gelişen yeni harb teknikleri ile asker eği
timinden habersiz kalmasıydı2 •
Bu gidişe engelolmak isteyen Üçüncü Selim'i, iki
Rus harbinden ve Kırım Hanlığ~ gibi bUyük bir İslam mem-
leketinin kaybedilmesinden doğan3 ve "Askeri·taife ceng
eylemez ve zabitan etdirmez, cümlesi hain.·•• 114 dediği or-
dudan Umit kesmesi,bu tehlikeli ve zarüri işe daha fazla
bir ciddiyet ve azimlebaşlamaya sevk etmiştir5 •
Ocak subaylarının;şu itirafı Üçüncü Selim'in ne
kadar haklı olduğunu açıkca göstermektedir; Koca Yusuf
Paşa ile Yeniçeri Ağası ve sair subaylar arasında, he-
nüz sona eren seferdeki vaziyyet hakkında konuşulurken,
subaylar hep bir ağızdan şu itirafda bulunmuşlardır,"Biz
bu defa yüzyirmibin'den ziyade ocaklu askeri iken, sekiz-
bin Moskov askeri Tunayı geçti ve üzerimize gelüp sebat
gösterdi. Düşmanın böyle nizamlı askerine bizim askerimiz
1- A. Cevad, a.g.e. s. 250-260; Ahmed Cevdet, Ta.rih-i

Cevdet, İstanbul 1309, s. 4.
2- A. Şeref, a.g.e. s. 284.
3- Yusuf Akçura, Osmanlı Devletinin Dagılma Dönemi, Anka-
ra 1988, s. 45.
4- A.C. Eren, a.g.e. s. 25.
5- Y. Akçura, k~za.
xx.ıx
böyle nizamlı askerine bizim askerimiz yeni harb usulle-

rini bilmeyince karşı gelemedi. Bu hal ile kıyamete ka-
dar zafer görülemez." demişlerdir4 •
Artık Osmanlı devlet adamlarınca
da, Osmanlı Dev-
leti'nin mUtemadiyen dUşmanlarının tecavlizlerine maruz
kalmasının Türk ordularının yeni harb usullerine göre
teşkilatlanmamış bulunmasında görülüyor ve Osmanlı Dev-
leti'nin yeni bir harb sanayii vUcuda getirmedikee dUş
manlarına asla mukabale edemeyeee~i biliniyordu 5 • Son
harblerde meydana gelen hezimetler, devlet adamlarının
dikkat ve uyanmalarına ve bilhassa son savaşta herkesin
"Muntazam bir ordu 'vUeuda getirilmesinden başka çare
olmadı~ı"nı iyice anlamala~ına sebeb oldu 6 •
Rus seferinin devam etti~i esnada tahta çıkan III.

Selim, Devletin her yönden ıslaha muhtae olduğunumüşahede
ile yeni usule niyyet ve bilhassa nizamlı asker meydana ge-
tirilmesine kesin olarak azmetmişti. Fakat bu hususda ya-
pılması lazım gelenin ittifakla yapılmasını, muvaffak
olunabilmesi için lUzu~lu gör.en Seıim, ulema ve ileri·ge-
lenlerden "nizam-ı devlete dair" birer layiha kaleme al-
malarını emir ve irade etmiştir. Hatta ordu henUz Silist-
re'de iken Serdar-ı ekrem Koca Yusuf Paşa'ya gönderilmiş
olan hatt-ı hUmayunda, nizam-ı devlete dair herkesin mü-
talaaları kaleme alınıp sonra hepei birden dikkatle se-
çilip tahkik edilerek, yeni kanunlar konulması ile bun-
dan sonra bunlarla amel edilmesinin arz-ı şahaneleri ol-
duğu Te şimdiden başlanmak lazım geldi~i. bu hususda rÜt-
be ve memüriyyet aranmayup kimseye suç lsnad olunmayacak-
tır. Herkes din ve devletin menfaatine kabul ettiği müta-
laalarını kaleme alıp. sonra maddeler biraraya getirilip
hulaseten yazılarak, her hangisi beğeniImiş ise bUtün te-
ferruatı ve lazım olan şartlar ve kayıtlar tafsilatıyle
4- A.• Cevdet, a.g.e. s. 5.

5- A.O. Eren, a~g.e. g. 27.
6- A. Cevdet. ~.
xxx
tekrar kaleme alınmak lazım gelece~i,tenbihlerini ihtiva
ediyordu? Bunun Uzerine devletin ileri gelenleri birer
layiha arz etmişlerdira.
Bu layihalar, Koca Yusuf Paşa'nın Sadaret'den azI
olunması üzerine, Melek Mehmed Paşa'nın sadareti zamanın
da hulasa ve tetkik olunmuştur. Asıl maksad en acil ihti-
yac olan taliml~ asker tertibi idi 9 •
III. Selim'in üzerinde ehemmiyetle durduğu mes'ele,
yenibir askeri teşkilatın kurulması idi. Hatta daha ısla
hat programının hazırlanmasından evvel bu husu.sda hareke-
te geçmiş ve İstanbul'a dönen askerin bir kısmını A~ayeri
(Arkeoloji Müzesi'nin olduğu yer) denilen talimgaha nakl
ettirip, Avrupa ordularının talim ve terbiye usu.llerine
göre yetiştirilmelerine başlanmıştılO.
Ahmed Cevded Paşa'nın "Layihalar Sultan Selim Han
Hazretlerine erz edilip, tek tek Padişah tarafından mütalaa
olundu. İşin usulüyle ve kolaylıkla yürütülebilmesi için
elbir1i~i ile layihaların hepsinden bir nUsha telhis olun-
masını irade buyurmasıyle bu layihalardan önce asker tan-
zimine, ikinci olarak yevmiyye hUBuBuna yani askerin ulü-
fesine, sonra da Topcu, Humbaracı ve sair ocakların ısla
hına dair olan fıkralar hulasa vechile derc olunarak işbu
yedi S'ene evailinde bir risale tertib olunmuştur"~~ deme-
sinden çalışma mevzümuz . olan risalenin bu risale oldu~
ve 1207 senesi başlarında yani Miladi 1792 yılı sonların
da meydana getirildi~i anlaşılmaktadır.
Elimizdeki risaleye göre 1ayiha verenler şunlardır:
i. Koca Yusuf Paşa: Layihasını verdi~inde Sadaret

Makamında bulunuyordu. Onun için layihasının süreti Uze~'
rine maili olarak, "Tarar-~ Hazret-i Sadaret-penahi'den
layıh-ı hatırı ••• nı Kaydı konmuştur. Askeri hususlara da-
ir görUşlerit'Nizam-ı askere, tüfengci tertibine, tüfengcl
7- A. Cevdet, a.g.e. s. 6.
8,9- lfeza.
10- A.C. Eren, a.g.mad. s. 447a.
11- A. Cevdet, a.g.e. s. 10.
1 - Bak. ~SMA. E.447/9'a.
XXXI
maddesine, Delil tiifesine~ Topcu maddesine? ve Humbaracı

ve Lağımcı nizamlarına dair 4 başlıkları altında risale
metnine kaydolunmuştur.
Yusuf Paşa layihas~nda bunlarda~ başka, yapılan
mUba~aalarda ve vergi toplanmasında usUlsUzlük ve zulm
yapıldı~ını, sefer levazımitının temini sırasında kul
ve yetim hakkına tecavüz edildi~ini, taşralarda ağalar,
derebeyler, ayan, hUkkim ve mübayaacıların halka zulm
ettikleri, mansıblarından azledilen vezirlerin geçtikleri
yerlerde halkdan zorla vergi topladıkları ve di~er dev-
let görevlilerinin de buna alet olduğu, rUşvetle kendini
bir mansıba tayin ettirenlerin, verdiklerini elde edebil-
mek için halkdan kanunsuz vergi topladıkları, sık sık ye-
nilenen tayinlerle bu zulmün de tekrarlandığı, bundan sa-
kınmak gerektiğini beyan eder ve vezirlerin kendi malla-
rı gibi koruyup, halkın rahat etmesi için mansıblara ömUr
boyu kaı~ak Uzre tayin edilmelerini teklif eder. Vüzera

ve havassa verilen malikane usülü hassların ibtal edil-
mesini tavsiye ede. Yusuf Paşa, halka zulm edenlerin azI
ile kalmayıp kanun üzre cezalandırılmalarını istemektedir.
2. Defterdar Mehmed Şerif EfeDdl: Layiha istendi-
ginde, orduda defterdarlık vaztfesinde bulunuyordu. Bila-
here vezir olmuştur. Layihasının yazma halindeki sureti
TSMA. E.447/3'dedir. Bu layiha "Tarih-i Osman! Enctimeni
Mecmuası"nın 7. sene, cUz' .38, İstanbul 1334, s.74-88'de
neşredilmiştir. Askert hususlardaki görüşleri; Nizam-ı
askere: YerlU neferatı yevmiyyesine? Topcu nizamına? ve
Humbaracı ve Lağımc~ ocakları nizamına dair 8 olmak Uzre
elimizdeki eserde verilmiştir. Layıhanın tam metni neşr
edilmiş olduğu için diğer teferruatı vermekten sarf-ı
nazar ettik.
3. Muhasebe-i evvel El-Hac İbrahim E!endl:"Gizli
sıtma" lakabıyla meşhur olup, "Nizam-ı Ced!d" devrinin
2- Bak.Metin kısmı,. s~ 1-6.

3- :Bak.Metin kısmı, s. 72.
4- Bale.Metin kısmı, s. 91-92.
5- Bak.Metin kısmı, s. 20-24.
XXXII
en mam! ve menfur şahsiyetlerdendir. Bilahare Sadaret

Kethtldalı~ı g~revinde bulunmuştur. Layihasının sureti
TSMA. E.447/5 ve 6'dadır. Layihasına isim kaydedilmemiş
tir, fakat elimizdeki risale ile karşılaştırmak suretiy-
le layihanın kendisin~ ait oldu~nu tesbit ettik. Aske-
r! meselelerle ilgili g~rüşlerl elimizdeki risalede şu
başlıklar altında verilmiştir: "Asker maddesine da'ir~
"Asker tanzImine da'ir1 9 "Yevmiyye maddesine da'ir1 l0 ve
"Sipah ve Silahdar ocai:ları nizamına datir~ll
Di~er g~rüşleri; Devlet düzeninin bozulmasının se-
bebini şeriatdan ayrılmış olmakta g~rür ve eski gUce ye-

niden kavuşmanın yegane yolunun yine şeriata tamamen uyul-
ması.- şartına ba~lı olduğunu söyler. Memleketin içinde bu-
lundu~ı karışıklıklar sebeb ve kaynakları araştırılarak

ve işten anlayanlarla istişa.re ederek "şer-i şer!f" hüküm-
leri çerçevesinde adaletden ayrılmadan halletmek gerekti-
~i g~rüşündedir.
Devlet hizmetinde çalışacaklar ehliyetli ve liya~
katli kimseler arasından seçilmeli, kabiliyyetlerine g~
re de~let ~~zmetinde istihdam edilmelidirıer,g~rUşünUmü-
dafaa eden İbrahim Efendi, öevlet düzeninin bozulmasının
sebebi olarak rüşvet, g~steriş ve israfı g~sterir. Bunun
yanında hatır için mevki ve makam verilmesinin sakıncala
rı da ele alınmıştır. İsrafa sebeb olan malların idhali-

nin önlenmesi, taşralardan vergiler ve mezalim dolayısıy
la İstanbul'a g~ç yüzünden nüfusun ve dolayısıyle hayat
pahalılığının arttığı, bunun ~nüne geçmek için narhds dü-
zenleme yapılması ve paranın yeniden ayarlanması gerekti-

ğini ifade eder12 •
Vilayetlere ehliyetli valiler tayin edilmesi ve
en az Uç yıldan evvel azI edilmemeleri; vali, hakim,
ayan ve zabitlerin halka zulüm yapıp onların sırtından
geçinmelerinin ~nlenmesi; Rumeli'de halka zulm ve taar-
ruz eden eşkıyanın da~ıtılmasını- 8ng~rUr.
8- Bak. Metin kısmı, 8 ..93-94.
9- Bak. Metin kısmı, s. 34-35.
12- Bak. TSMA'~ E.447/5.
XXXIII
İbrahim Efendi, mali konularda, devletin', gelirleri -'

nin giderlerini karşılayamadığını ifade ile tasarrufa ga-
yet önem verilmesini ister. Halka yüklenen vergilerin git-
tikce arttığını, müıteziml~rin halkdan zulm ile vergileri
peşin olarak toplamakda ve bu arada tefecilik yapmakda ol-
duklarını, bu yUzden devletin gelirleri hatır için mechul
kişilere teslim edilmemesini ve bu işlerin mutemed kişile
re havalesini taleb eder.
Askeri. mühimmat hususunda; sadece savaşta değil,
barış zamanında da harb mühimmatına önem verilmeli, her
türlü silah ve cebhanenin ve bilhassa barutun temini sağ
laDmalı, Cebehane, Tophane, topcular, arabacılar mühim-
matına da önem verilmelidir. Malzemenin eskimiş ve kul-
lanılmış ~lanları terk edilmeli, yerine sağlam olarak
yenisi imal edilmelidir, diyen İbrahim Efendi, ateşli si-
lahlar fenninde işe yarayacak usta topcu neferatının sayı
sının arttırılmasını ve eğitimlerine ihtimam gösterilme-
sini ister.
İbrahim Efendi netice olarak, en mühim meselenin
Kırım f .1i.l1 yeniden fethi oldu~nu, bunun için donanmanın
kuvvetlendirilmesinin, tersanenin mükemmel bir nizama ka-
vuşturulmasını. neferat ve mühimmatının takviyesini el-
zem görür. Ayrıca, Anapa taraflarının öncelikle kontrol
ve zabt u rabt altına alınması gerektiği kanaatindedir13 •
4. Tevkii El-Hac Mehmed Hakkı Bey: Sözünü esIrge-
meyen biri olarak tanınırdı. Bilahare vezir ve paşa unvan-
larını almıştır. Asker tertibi ve tanztmi~4 ile yevmiyye
nizimına15 dair görüşleri m~tin kısmındadır. TSMA,. E.447/7'
deki layihasının suretine bakdığımızda daha başka görüş
ve tekliflerinin olduğunu da görüyoruz.
Devlet işlerindeki aksama ve bozuklukların kayna-
ğı ve sebebi, tayinler yapılırken, rüşvet, adaıı kayırma
ve yolsuzlukların olması, ehliyetsiz ve işten anlamayan
cahil kimselerin işbaşına getirildiği; devlet müessesele-
rindeki bozukluklar müzmin hale geldiğinden kısa zamanda
13- Bak. TSMA. E.447/6.

14- Bak. Metin kısmı. s. 47-49.
15- Bak. Metin kısmı. s. 7l~72.
XXXIV
dUzeltilemeyece~i, bunun için pratik çözUmler getirecek

nizamnameler hazırlanması ve bunlara harfiyyen uyulması,
işlerin yUrUtUlmesinde ortaya çıkacak engellerin kaldırıl
ması gerektiği tal~b vegörUşUndedir.

Boğdan bölgesinin elde tutulabilmesi için, Ruslara
karşı mUstahkem kilit durumunda kaleler inşası, asker,
malzeme ve diğer ihtiyacların her zaman hazır bulundurul-
ması gerektiği kanaatind_dir.
Reayanın ayanlara ezdirilmemesi, devlet tarafından

korunması, her kazaya ehil ve iş görecek ayanlar tayin
edilmesi ve sefer zamanında bunlardan istifade edilmesini
teklif eder.
Barış zamanında Rumeli'den sağlanacak zaAtreniu
mUnasib yerlerle hıfzedilmesi, gerektiğinde gereken yer-
lere sevkedilmesindeki önemi bilhassa vurgular.
5. De~ter
Em!ni Ali Ra'ik Efendi: Layihasının sure-
ti T8MA. E.447/S'dedir. "Asker ahvaline da'ir" görUşleri
metin kısmındadır16 •
Ayrıca layihasında, sefer için lazım olan para,
asker, zahlre ve mühimmat oldu~nu, lUzumlu mühimmatın
sevkine ihtimam gösterilmesi, satın alınmasında vazife~
lendirilecek kişilerin doğru ve namusIu kimselerden seçil-
mesine dikkat edilmesi ve bu esnada halka ve esnara zulm
edilmemesi gerektf~ine işaret eden Ali Ra'ik, eşkıyanın
Rumeli'de halka her türlU zulmU yapmakta olduğunu, hak-
sız vergi ~oplandığını ve bir takım kims~lerin halkı kö-
le dunımuna getirdiğini anlatır, Memleketin mamur hale

gelebilmes! için halkın huzuru ve idarecilerin adaletli
olması gerektiğine inanan Ali Ra'ik Efendi, layihasının
son kısmında Rumeli'deki sosyal karışıklıklara temas er-
miştir.
6. Firdevst Efendi: Layiha verdiğinde Ordu-yı HU-

mayUn'da Re'isü'l-küttab idi. Layihasının sureti T8MA.
E.447/l0'dadır. Risalemizde "Tezklre-i evvel" olarak geç-
mektedirI? Asker! hususdaki görüşü metin kısmındadırlS.
16- Bak. s. 42.
17- Bak. Metin kısmı, s. 61.
18- Keza.
xxxv
Bunun dışında şu hususlara temas eder; Müteferrika
ve çavuş gediklerinin ehline verilmediği,ve verilirken
usule riayet edilmediği; Ey~let Askerinden alaybeyi ve di-
ğer yüksek zümreye akraba ve yakınlı~ı olanlarla rüşvet
verenlerin seferlere katılmayıp, kimsesiz ve zavallıların

sefere gittikleri, bu durumda iyi bilinmeyen ve erbabı ol-
mayan kimselere alaybeyilik verilmemesi gerektiği, rUşvet,
rica ve şefaatle kimseye timar ve zeamet verilmemesi, ve-
ren alaybeyi olur ise, cezalandırılıp, verdiği t!mar ve
zeametin geri alınması, Eyalet Askeri·nin nizamına çalı
şılması, bu sağlandığı takdirde daha çok zaferler kazanı
labileceği görüşündedir.
Devletin zahire anbarı durumundaki'Rumeli, bir ta-

kım asIler elinde, köy ve kasabalar harab hale gelmiş,
devlet memurları vazIfe mahalline gidemez olmuştur. Bu
asiler te'dib ile Anadolutda bir adaya yahüd memleketin
uzak bir mahalline sürülmelidirler, diyen Firdevst Efendi,
timar ve zeamet sahibIerinin sefere çağrıldıklarında git-
meyip, hazineden karşılık beklediklerini beyan ve alaybeyi
bayrağı altına_toplananların da R~ell'nin eşkıya ve ser-
seri takımından ibaret oldu~nu, bunların da hiç bir işe

yaramadıklarını beyan eder.
Rumelitde mılunan ve harblerde bir işe yarayacağı
umulan Tatar taifeslnin ise, uzak mahallerdeki bIr yere
yerleştirilmedikleri takdirde, eşkıyayı başlarına toplaya-
rak Rumeli'yI isttlaya kalkışabilecekleri endişesini taşı
yan Firdevst Efendi, Anadolu ve Rumelildeki halkın zayıf
lığını, sefer vukuunda asker çıkarılarnamasının mesüllyye-
tini ayan, zorba ve mütegallibeye yükler ve bunların bu
~tlm, hıyanet ve şekivete yeltenmelerini kendilerinin bazı
mahallerden destek görmelerine bağlar.
Zahtre hususundaki görüşü de şöyledir; Anadolu ve
Rumelideki bol zahtre üretilen yerlerden, rayic bedelle
alınacak zahire uygun yerlerde depolanmalı, gerek harb zu-
huru', gerekse bir kıtlık halinde ihtiyac duyulan yerlere
sevk edilmelidir.
XXXVI
7. Sun't Ef'endi: Divan-ı Hümayıin Beylikcisi.Aske-
rin durumu l9 ve yevmiyyesinin nizamı20 hususundaki görüş-o
leri metin kısmında verilmiştir. TSMA. E.447/11 de sureti
bulunan layihasında şu görüşlar. de yer verir;
Devletin zayıf düşmesinin sebebIerinden biri, rüt-
beli vezirlerin, mirimiranların, kapueubaşıların ve sair
görevlilerin çoğalmasıdır. Taşradan gelip asker tayinatı
alanların, devlet hizmetine girenlerin ço~alması, üreti-
min düşmesi pahalılığın sebeblerinden.gösteril1r ve bun-

dan böyle devlet hizmetine adam alınmaması, tayin ve
rUtbe vermede titiz davranılması tavsiye edilir.
Ekonomik konularda da, israfdan kaçınmayı, yaban-
cı mallara'rağbetin azaltılmasını ve nakit paranın hazi-
nede tutularak sefer zamanında sarf edilmesini tekllf
eder.
8. ERver! Efendi: Sabık Tezkire-i evvel. TSMA. E.
447/l'deki isimsiz layiha suretinin Envert'ye ait olduğu
nu tesbit ettik. VakanUvislik hizmetinde de bulunan Enve-
rt'nin askert hususlardaki görUş ve tavsiyeleri, Ocak
ağaları ve yevmiyyeleriyle yeniçeri ve yeniçerinin niza-
mına dairdir2 ı..
Envert Efendi askert meselelerden başka, devlet
işlerinden sorumlu olanların kanun ve şeriate uygun hare~
ket etmeleri gerektiği, devletin ancak böyle gUçlti ve pa-

yidarolabileceği, me'muriyyetlerin ehil kimsel're veril-
mesi, ım1ktedlr olmayanlara yapamayacakları işlerin hav4-
le edilmemesini ve vezirlerin sayılarının sınırla.dırı~
masını beyan ve tavsıye eder.
Envert Efendi devamla, timar sisteminin nizam altı
na alınmasını ve bunun için mutemed alaybey~er tayin edil-
mesini ve ttmarların sefere gUcü yeten kimselere verilme-
sini ve değiştirilmemesinitavsıyeeder •
•
19- Bak. Metin kısrnı;, s. 45-47.
20- Bak. Metin kısmı, s. 65. '
XXXVII
9. Kırım!-zade Tatarcık Abdullah Molla Efendi: Ana-

dolu ve Rumeli Kazaskerliği gö~evlerinde bulunmuştur. La-
yihası Cevded Paşa'nın üzerinde en çok durduğu layihaların
başında gelir. Oldukca teferruatlı ve uzundur. İstanbul
Universitesi kütüphanesi TY.2708'de ve 3377'de, Süleymani-
ye Kütüphanesi Hacı.Mahmud Bölümü no-4890'da, ayrıca yi-
ne Süleymaniye Kütüphanesi Mikrofilm Arşivi no-2393'de Pa-
ris Milli Kütüphane '.deki nüshasının mikrofilmi bulunmakta-
dır. Abdullah Molla'nın layihası TOEM'nın 7. sene, cUz 41,
s. 257-284; cUz 42, s. 321-346 ve 8. sene, cüz 43, s. 15-
34'de neşredilmiştir. Bu neşr nlishasının enclimen azaların
dan Ahmed Tevhid Bey'in Kütüphanesinden te'min edildiği de
aynı yerde belirtilmiştir. Abdullah Efendi layihasının bu
yayın nlishasınıesas alan ve yazmalarına inmeden yapılan
bir tez çalışmasından önsözde bahsetmiştik. Layihanın as-

ker maddesine dair olan eihetleri için bak. metin kısmı
s. 6-14 ve 92-93.
10. Rasih Efendi: Rikab Xethüdası. LaYihasının as-
lı ve tam metni tesbit edilememiştir. Asker husüsundaki
görüş ve mütalaaları metin kısmında s. 36-38, 66-71 ve
79-83'dedir.
ll. Salih-zade 'nin layihasının asker husüsuna da-'
ir görüşler metin kısmı s. 39~40 ve 59-60'dadır.
12. Çavuşbaşı ·Mehmed Raşid: Ordu-yı
HümayUn'da Re~
isU'l-küttablık ve Rikab-ı RUmayUn Re'isliğl hizmetlerin-
de de bulunmuştur. "Nizam-ı askere da'ir" görüşleri metin
kısmında s. l4-20'de, "Yeniçeri yevmiyyesine da'ir" görüş
leri 4e s. 49-53'dedir. Layihasının aslı veya süretine
rastlanamamıştır.
13. Abdullah Birrr Efendi: Re'isU'l-küttab. Ziştovi

ve Yaş görüşmelerine birinci murahhas olarak katılmış kıy
metli bir ilim adamıy:d~. "Askerin ahva,li ve nizamına da'ir"
görUşleris. 24-28; "yevmiyye- husüsundaki görüşleri ise
s. 55'dedir.
XXXVIII
14. Mustafa Raşid Efendi: Kethüda-yı Sadr-ı ali.

"Köse Kahya" nainıyle de tanınırdı. Asker ahvali, nizarnı
ve yeni bir asker tertib' edilmesine da'ir görüşleri s.
28-34'dedir.
15. Veli Efendi-zade Emin Efendi: "Asker ahvaline
da'ir" beyanlari çalışmamızın metin kısmı s. 4l-42'dedir.
16. Mustafa. tffet Efendi: Mabeynci. "Asker niza-mı
na da'ir" görüş ve beyanları s. 43-45'dedir.
17. Hayrullah Efendi: O devrin ileri gelenlerinden
olan Hayrullah Efendi'nin askerin yevmiyye nlzamına da'lr
görUşleri s. 58-59'dad1r.
18. Osman Efendi: Defterdar-ı ri kab-ı Hümayıin. Ter-

sane Eminliği de yapan Osman Efendi, "Moralı" unvanıyle
tanınırdı. İki defa Dertardar olmuştur. Maıi işlerde liya-
kat sahibi olduğu biırnir. Layihasının aslı bulunamayan
Oııman Efendi'nin "Topcu nizamına da'ir" görüşleri metin
kısmında, s. 77-78'dedir.
19. Brentano 22 : Layihasınınba~ tarafınd~n bir_kı

sım risalemize aYnen aıınmıştır23 • TSMA. E.447/4'de sureti
bulunan layihasının risaleye alınmayan kısmında şu husus-
lara temas edilmiştir;
Devlet-i Aliyye'nin askeri meseleleri düzene girdi-
ği takdirde, düşmana galib geleceği muhakkaktır. bu düze-
ni sağlamak için önce, askerin askerlik mizacına ters dü-
şen mesleklerle olan ilgisi, subayları ikna ediler.k ke-
silmelidir. Sonra peyder pey askeriyyenin tasfiyesi ve dü-
zene sokulması düşünülmelidir. Bunu yapabilmek, subayların
hoşnut edilmeleri, bolca menfaatlendirilmeleri ve hoşgörü
ile muamele edilmelerine bağlıdır.

Askerin tanzim ve tertibinin takımlar halinde nasıl
olacağını ve nasıl talim yapacağını,' bu takımların kaçar
kişiden meydana geleceğini ve subaylarının durumunun ne
olacağını anlatır ve bu düzenin aYnı zamanda harb düzeni
olacağını teyid eder. Müteakıben şunları beyan eder;
22- daha fazla bilgi için bak. Kemal Beydilli,

Hakkında
"İatius Mourad ea D'ohason Muradcan Tosun a n, !tt-
, Sayı 34, stanbul 1984, s. 264-266, dipnot 85.
i .
XXXIX
Askerin harb harekatı Uzre tertibIenmesi kısa za-

manda mümkündür. Bunun için bir seneye ihtiyac vardır.
Eğer Yeniçeri taifesi gayret ederse bu kadar bile slirmez.
Bu düzen taşralarda da meydana getirilebilir. Harb hareka-
tı nizamı sağlandıkdan SOBra ortaların düzenlenmesine ge~
çilebilir. Böylece yavaş yavaş askerin düzene sokulması
ve memleketin muhafazası sağlanacaktır.
Serhaddın takviyesi ve ıslahı hakkında da tedbirler
ileri süren Erentano, bu konu için üç senelik bir plan su-
nar.
Brentano, kendisinden önce, gerek Fransız, gerekse
sair subayların umur-ı harbiyyeye dair arz ettikleri mUta-
laalarda, Osmanlı askerini Avrupa askeri usulünce tanzim
etmeye kalkışmalarını eksiklik ve hata olarak kabul eder
ve askerin menfaatine uygun tatbikata ihtimam göstermeyip
kalem ehlini ve subayları nefret ve dehşete düşürerek Ye-
ni çeriden ayrı bir asker tertibine kalkıştıklarını beyan
eder. Buna karşı kendisinin, devletin kanunlarını esas
alarak ve ortaların düzenini değiştirmeden, yavaş yavaş
mevcud askerin talim ve terbiyesine ihtimam ve gayreti '
tercih ettiğini kaydeder. Bu durumda Erentano'nun yeni
bir askeri teşkilatdan ziyade eski ocakların ıslah ve
modernize edilmesi fikrinde olduğu anlaşılmaktadır.'Düşün
düğü yenileştirme ve tedbirlerinimaddeler halinde sıra-··
layarak göstermiştir.
Ahmed Cevded Paşa, bunlardan başka iki kişiyi daha
layiha verenler arasında zikreder. Bunla~ görüş ve teklff-
lerini ikişer satı,rla geçiştirdiği Laleli Mustafa Efendi24
ile aşir Efendi'dir 25 •
Aşir Efendi, "Yeniçeri Ağasılnın padişa.hın itimad
ettiği kimseler arasından seçilmesini ve subaylarda olan
yevmiyyelerin kayıtlarının silinmeslni" tavsiye eder.

Laleli Mustafa Efendi ise, "Yeniçerilerin, ağaları
marifetiyle tertib ve disiplin altına alınmasını" tavsiye
eder.
24- A. Cevdet, a.g.e. s. 32.
25- A. Cevdet, a.g.e. s. 35.
XL
İgnatius Mouradgea D'ohsson (Muradcan Tosunyan) 'ın
da bu meyanda bir layiha verdi~i şübhesizdir. Fakat layi-
hasını bunlardan sonra. verdiği için', mevzumuz olan risa-
lenin meydana getirildi~i de~erlendirmeye girememiştir.
Şöyle ki; Risaleye al~nanlayihalar Koca Yusuf Paşa'nın
sadareti zamanında verilip Melek Mehrned Paşa zamanında
tesbit edilen bir heyet tarafından değerlendirmeye alın
dığı halde, Drohsson o tarihlerde henüz Fransa'dan İstan
buıra yeni gelmiş, aa.ha sonra da layihasını vermiştir26 •
Bundan dolayı Drohsson'un layihası risale haricinde kal-
27
mıştır •
Bunlardan başka TSMA. E.~47/2'de, "muharririnin
kaleminden çıktığı gibi orjinal haIiyle~ tahmin ettiğimiz
bir layiha vardır ki, kime ait Olduğunu tesbit etmek müm-
kün olmadı. Öncelikle askeri vaziyete temas edilen bu la-
yihada hulaseten şöyle denilmektedir;
Asker zümresini
, düzene koymak düşünüldüğünde, yeni
bir askeri zümre meydana getirmek mümkün değildir. Fakat
başıbaş,perişan, tembelliğe ve firara alışmış mevcud as-
keri. derece derece düzene koymak, Unvan, ıstılah ve kılık
kıyafetlerini eski hali ile bırakarak, frenk usulünce ta-
limli bir hale getirmek mümkündür. Şöyle ki,'askeri talim
ve tertibde frenk usdIleri tatbik edildiği halde, tatbik
edilen usulün mahiyetini açı~a-vurmayup, Yeniçeri zlimresi-
ni iltifat ve ihsanlarla oyalayıp gayet gizli tutma~.
Frenkce tabirIeri ocağın eskiden kullana geldikleri taair-
lere tebdtl ederek, durumu açığa vurmamak. Bu arada bir
taraftan da durumu askerlik vasıflarına uymayan ocak men-
sublarının çaresine bakılması tavsiye edilen layihada,
asker zUmresinin ilmiye zümresine üstün gelmesi de tehli-
keli görülmekte ve askerlere yapılan ıltifatın· onları
26~ Teferruatlı bilgi için bak. Kemal Beydilli, a.g.mak.

s.'257-260.
27- R.Z. Karal, önsözde bahsi geçen neşriyatının ilk say-
fasında layiha veren zevatı sıralarken, Sun'i'yi Safi
olarak kaydettiği gibi, ItEnveri" ismini yanlış okuya-
rak layiha verenler arasına bir de "Nuri "yi katmıştır•.
Brentano ismi de Bertrand şeklinde imla edilmiştir.
XLI
şımartaca~ı beyan edildikten sonra, zamanın en kuvvetli
silahı ile silahlanmanın dinibir vecibe olduğu deliıle
riyle anlatılmaya çalışılmıştır.
XLII
NET t e E
III. Selimtin, devletin ıslahıyla ilgili olarak

"layiha"lar istemesi ve bundan ne gibi bir amaç gUttüğU
hakkında çeşitli fikirler ileri sürülmüştür. III. Selim'
in daha şehzadeliğinde devletin gidişatından memnun ol-
madığı ve tahta çıktığı andan itibaren bu kötü gidişe
bir son verme azminde olduğu bilinmektedir.
III. Selimtin devl~t ricalinden birer layiha is-
temesindeki maksat, muhakkak ki yalnızca uzun yıllar
devlet hizmetinde bulunarak tecrübe kazanmış kimselerin
görüşlerinden istIfade etmek değildi. Padişahın, planla-
dığ~ geniş çaplı reform uygulamaları, daha geniş tabanlı
mes'ul bir kaideye iatinad etdirmeği de düşündüğü şübhe

sizdir. Ancak eserine "Eğer layiha istemekden maksad,
yapılacak nlzamlarda devlet adamlarının retylerini top-
lamak davası olaa idi, bir'umumi mecliade yeni nizamın

.yapılma~ı gereğini onlara ~a$dik ittirmek kafi gelirdi"l.
kaydını düşen Cevdet Paşa, layihalarda serdedilen fikir-
lerin kifayetsizliğini de dile getirmiştir. Gerçekden
de layihalar, III. Selim'e devlet adamlarının liyakat ve
dirayetlerini ölçme imkanını vermiş olmalıdır.
III. Selim'in giriştiği ıslahat hareketi, özellik-
le 1768'den beri devam eden, Kırım'ın kaybı dahil uzun ve
iki cepheli savaşlar ve bunların ac~lı safahatının bütün
çıplaklığı ile gözler önüne serdiği kötü gidişin bir ted-
biri idi. Layihalarda ortak olarak ifadesini bulan, or-
dunun içinde bulunduğu durumun fevkalade yetersizliği,
öncelikle bu sahada acil bir takım düzenlemelere gidil-
mesi zarUretini ortaya çıkartıyordu. Ancak bu hayati ko-
nuda bile, layihalarda herkesin iştirak ettiği köklü bir
tedbir serdedilememes!, refarm zarüretinin idrakine rağ
men, hala bir büyUk fikrt boşluk içinde bulunuldu~nu is-
batlar.
1- Ahmed Cevdet, Tarih-i Cevdet, V, İstanbul 1309, s. 8.
XLIII
Layİhalarda asker! konular ve bunların nasıl ısıah

edilmeleri lazım geldiği hakkındak!.fikir zaf!yet!. dl~er
konularda da kendini göstermektedir. İmparatorluğun yeni-
lenmesi hakkında düşüncelerine başvurulanların içinde ~ı
lundukları bu durum. III. Selim'in başlattığı reform faa-
liyetlerinin de bilinen neticesine etkili olduğunda şüphe

yoktur.
XLIV
N li s h a l arı n tav s i f i :
A nlishası, İstanbul Fatih Millet Kütüphanesi, Ali
Emtri Bölümü, Layihalar kısmı eski kayıt no:7l, yeni ka-
yıt no:80'dedir. 240 x 140. (15Ox73) mm ebadında, cildi
kırmızıya yakın renkde meşin ciltli, zencirekli, 'şemsesi~
miklebli bir ciltle kaplıdır. Şirazesi yoktur. Baş tara-
fında kapağı müteakib iki boş varak vardır. Birincisinin
"a" yUzünde kırmızı kalemle kaydedilmiş "Islahat Layihala-
rı/134" ibaresi vardır. AharIı, suyollu ve arslan filig-
ranlı, açık nohudi renk bir kağıd Uzerine ince ve işlek
talik bir hadla yazılmıştır. Serlevha~ı gUzel tezhibli,
diğer cedvelleri altun cedvelli ve hatiınesi altun cedvel-
le kapalıdır. 31 varaklık bir eser olup, her sahife 23
satırdan meydana gelmektedir. Mukaddime ve söz başlar~
kırmızı mürekkeble yazılmıştır. Müstensihin dalgın ve
özentisi oldu~, yer yer harf ve kelime atlamaları ve

yanlış yazılmalardan anlaşılmaktadır. 1217 tarihinde Der-
viş İsmail tara:fından'istiIl:sah edilmiştir.
Y nüshası, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Yen!

Yazmalar, eski kayıt 4050, yeni kayıt no:703'dedir.
240 x 142 (162x60)mm ebadındadır. Kabı, pembe renk Avru-
pa ebrUsu kağıt kaplı, şirazesiz ve miklebsizdir. Sayfa-
ları suyollu, filigransız, lekeli ve harabdır. İnce, aha:r-
lı nohudt renk kağıd üzerine, düzgUn talik hatla yazılmış
tır. 42 varakdan ibarettir ve her sayfa 23 satırdan mey-
dana gelmiştir. Cadvelsiz ve serlevhasızdır. Bahis baş
ları ve derkenarlar kırmızı kalemle yazılmıştır. 1207'-
den sonra yazılmış olmakla birlikde kim tarafından ve
hangi tarihde yazıldığına dair bir kayıt yoktur. Eserin
sonunda "ilm li haberli tabir olunan kısmın bitimindeki
25 Ş (1)206 tarihi, ilm ü habere aittir. A nüshasıyle ya-
pılan karşılaştırma her iki nüshanın da ana nüsha olmadı
ğını göstermiştir.
- W; 8.
1'fiksekö~retim
Kurulu
Dokümantasyon Merkezi
•
METIN
1
B ! s M ! L L A.H ! R R A H MA N ! R R:A H t ML
(lb} Bin iki yüz yedi senesi nizAm-ı devlete da'-
ir baczı zevat-ı kiramın layıh-ı hatırları olan mukad -
dimat ve tedabirin hulasa'vechıle2 l1yıhalarıdır ki, zikr
olunur.
N i zam -ı a 8
3
k e r e d a~ i rS a d r -ı
s a b ı k Yu s u f P a Ş a' n ı n
lay ı h a 8 ı d ı r
., Askerln4 hal 11 nizamına dikkat farz mesabesinde

olup z t ra... Ocaklu5 başka bir6 hale
.... girmiş Hazıne-i
.. ..,.;lt
hUmaJ~n'-
dan ihrac olunan bu kadar blnkese akçe mevaclbi.zabltan-~
me'.kE,!l. V'e sa',irleri duc!gii-yı vazIfe, gibi irad ittihaz

etmişler, neferatın eline giren cUz'iyyat makÜlesi olup,
htn-i iktisada kendtllerdenasker ve neferat mutalebe
olunaaJ "MUceddeden tashlh edelim, dal-kılıç yazalım" d&-
YU cevab eyledikleri meşhudum olmuşdur. MUceddeden Oca~
ların kavantn-i ka~tmeslni

arayup ve mUnaslb mahallere,
başka 'fophane ve Humbarahane7 ve TaCIimhaneler Icad \1.'
ihdas ve bu Ocakların semtine u~ramamış ve8 Anadolu ve
Rumali caniblerinden eva'ilde oldu~ misillU genç uşak
lardan evvel-emirde on-on iki bin neferat-ı cedtde teda-

rUk ve az vaktin içinde fenn-i top ve humbarayı kemaliyle
1- Bismillahirrahmanirrahim A: - Y.
2- vechile Y: A.
3- askere Y: asakire A.
4- askerinY: asakirin A.
, 5- ocaklu Y: + bir A.
6- bir A: - Y.
7- Humbarahane Y: humbara A.
8- ve Y: - A.
'f. CI.
"t'lksekö~retim Kurulu
DoJd1ıııaııtasyon .Merkal{
2
taeIlm tt tahsil etdlrmek ve sa'ir Ocaklara dahi neferat~ı

cedlde tedarUkiyle fUnnn-ı harb-i vef!reye her mahalde
ale 'd-devam taClim etdirerek hazır u amade bulunmaları
ve hln-i iktizada sefere lUzUmu olan askerin sUlüsU mik-
darı bu vechile mu c allem8 ve rabıtalı oldu~u halde ba-
_cavn- i Bart murad Uzre düşmene cevab verilmek (2a) mU~
kIn olaca~ı zahirdir.
T tt f e n g c i ter t 1 b i n e d a 'i r b u
d a h i Y u s u f P a Ş a' n ı n d ı r
Bundan ma-cad! Vüzera-y~ ızam ve mlr-i mlran-ı ki-
ram taht-ı
hükUmetIerinde olan eyalat u elviyyenin hav!
olduğu kaza YÜ mevahl l ve kuralarında vakı c hane ve bU-
yütları ve içlerinde sakin olan zUküru re'y-i vUlat ve
macrifet-i şercle taCdad ve bir hanede iki veya Uç nefer
olanların birer neferini ism U şöhretiyle ol vali kendUye
"Tüfengci" namıyle asker olmak Uzre2 kayd U tahrtr ve
"TUfengci" namıyle tahrlr olunan neferat ne mikdara ba-
li~ olur ise cemlc -ı tekalifden muc!f ve mUsellem olmak
,artıyle on nefere bir onbaşı ve on 3 nefer onbaşıya bir
yUzbaşı ve bu siyak Uzre, UçyUzbaşı ve beşyUzbaşı4 ve bln-
başılar tert!b ve tahsis olunup neferat-ı merkimenin n!k
tt bedt ve kaffe-i ahval1eri başlarından su'!l ve tesviye-l
1- nevaht A: ı.J' ',;' Y.

2- tlzre A: - Y.
3- on Y: o A.
4- başı Y: - A.
3
umurları ve te'lif U ter~ibleri5 ve te'dib U terhiblerf

zabitleri maCrifetiyle icra oluna ve neferat-ı merkÜ-
meye haftada iki gUn zabttleri maCrifetiyle taClim-i harb
ü ceng oluna. Neferat-ı merkürne her ne mikdara bali~ olur
ise, Uç mahda bir defca teftIş ve içlerinde vefat etmiş
var ise, yerine aharı kayd oluna ki, tenakus iras etmeye.
valileri sefere ve yahud lede ' 1-hace bir mahalle kendU-
sUnUn veya k.thUdasının me'muriyyeti iktiza eder ise,
ma Ciyyet1erinde mevcud bulunmak içUn binbaşı1ara haber
vürudunda der-cakab (2b) maC~yyetde mevcud bulunup ihti-
şada mtlSaraCat eylemeleri 7 rabıtasına rabt oluna8 ve 9
bu tertIb mUcerred sefer-l hUmayun içUn olup bu bahane
ile gerek yüzera, gerek kudat tl nUvvab ve zabitan-ı sati-
re. hin-i tahrIr U tanzIm ve tertib ü tertiş ve'e~kat-ı
satirede bunlara da t lr husus lçUn fukara-yı raCiyyetden
habbe-i vahide talebinde olmayalar 10 .ve ,almayalar11 ve
bu gine fezahata12 mUtecasir olanlar her kim olur ise
ledett-tahkık tertib-i ceza oluna ve ahz-ı rişvet ve
satir vechile istishab ve şefaeat ederi olur ise, te' -
bid-i nizam içUn ibreten li t 1-gayr şefici dahi tetdlb
oluna.
5- ter~ibleri Y: ter~ib A.
6- terhib1eri A: ter~ib1eri Y.
7- eylemeleri A: eylemedi A.
S- oluna Y: o A.
9- ve Y: - A.
10- olmayalar A: olmayanlar Y.
11- almayalar (+ve almayalar) A: almayanlar Y.
4
B u d a h i T U f e n g c i ma d d e s i n e
d a 'ir Y u S'u f P a Ş a' n ı n d ı r
Balada mezkur kaza vu kuradan "TUfengci" namıyle
tahrtr olunacak neferat ne mikdara bali~ olur ise, Uç

mahda bir defcada tebdil olunmak şartıyle, iki yüz ne-
feri Da'ire-i yüzera'da makam-ı hidmetde bulunup mUddet-i
merkÜme hıtamında anlar mahallerine gidüp yerlerine ahar
iki yUz neferi gelüp vUrudları günden zikr olunan iki
yüz neferin icab eden taCyinatları külle yevmin .~ynı
taCyinat olarak iCta ve mah be-mah uıafeleri verilmesi
ve anlar dahi haftada iki gün taClim-i harb tl cengden
hali olmamaları lazımedendir.
B u d a h i n i z a ro -ı a 9 k e r e
d a 'i r Y u s u f P a Ş a' n ı n d ı r
Yeniçerilik iddicasında olanlar !sitane'ye gelUp

"Kışlalarında ikametleri l ne vechile olabilUr 1" su'ali
varid olur ise, bu teklif (3al mUcerred lsitane'ye gel -
meleri meramına mebni ol~ayup o makÜleler çift ü çubuk
ve ziraCatlarını terk ile Asltane'ye gelmeyecekleri ba-
hir olmakdan naşi, Yeniçerilik iddıcasında~ nUkul ve
havza-i ra C1yyete duh~lleri meramına mebnidir ve maCıy-
yet-i vUzerada 3 olmakdan firar ve raCıyyeti dahi irtikab
1- ikametleri Y: +teklifi hususunda bu kadar bin ademin

Asitane'ye gelUp kışlalarında ikametleri A.
2- iddicasından Y: daC1yyesinden A.
3- yüzerada Y: yüzera hem A.
5
etmeyüp Yeniçerilik daCiyyesinde olarak Asitane~ye kışla

larında sakin olmak Uzre vürud ederi olur ise de, ClizCiy-
yat maküıesi gelece~i bi-şUphe olup YÜrud edenler ve ge-

rek ASitanetde mukim Yeniçeri tatifesi bi-hude aram ve
izaCat-ı evkat etmeyüp tertib-i kadim olan "Acemi Gıl -
ma:oca~ııı gibi bir terttb-i mUstahseneye rabt olunup
haftada iki gUn Ka~ıthane ve Baruthane civarlarında
taClim-i ceng eylemeleri ve masarif-i taCıimleri, orta-

ları mliteveııtleri taraflarından rUtyet olunması ve
'evan-ı şitadakar u kesbe ruhsat verilmesi ve terakUm et-
dikce taClimli neferat aCda üzerine gBnderildikde 5 ni-
zamlu olmalarına vestle olaoa~ı zahirdir.
B u d a h i D e 1 i 1 f a 'i f e s it n e
d a 'i r Y u s u f P a Ş at n ı n d ı r
Delil Tatifesi, fUkaraya zulm li taCaddiden

gayrı. seferlerde ve da'ire-i YÜzeradal y.Brarlıkları
mUşahede olunmadı~ından başka htn-i iktizada bir mahal-
le taCytn olunmaları lazım gelse: "Bahşiş vermeyince
gitmeziz." a~azesiyle teklifi ma-la-yutak edUp 01 ve-
ziri tazyik ve bJ bahaneler ile datire-i yüzeradan tef-
rik ve karyelerde geşt U gUzar ve ebna-i sebile isal-i
4- gı.lman
Y: gılmanı A. .
,
5- gönderildikde A: gönderikde Y.
l- yüzerada Y: +(kırmızı kalemle) Tatife-i merkümenin
fukaraya mezalimden gayrı bir işe yaramadıkları be -
yanıyle, bunların Levend miaillU kUlliyyen refoleri
mukaddime-i mazhariyyet~i tevffk oldu~u Hakkı Bey-
Efenditnin layıhasında mezkUrdur A. (Bu metin ylde
sayfa kenarına yazılmıştır).
2- bu Y: böyle A.
6
hasar etmek (3b) -adet4-müstemlrreleri olmağla fI-maba cd

da'lre-i vUzerada Del!l Talifesi istihdam olunmayup Le-
vend Ocağı I n 1njiıinıfuC iyyetl gibi Delil Oca~ı dahi refc
olunup da'ire-i yüzerada ancak harb ü darbe k~dir Ende -
ran A~avatı ve süvari ve Piyade 3 olmak üzre balada mes -
tur TUfengcl neferatından ma-cada askeri olarak cins-i
ahar istihdam olunmaya.
A h v a 1 v e t e r t i b -i a s k e r e
d a... ii
'r S a d r -1 1
'R u... m -ı s' a b. ı k
A b d u 1 lah Mo 1 1 a E f e n d ii n i n
mu k a d d i me s i d i r
Evkat~mazıyyede Yeniçeri dilaverlerinin mukabe -

1e-i dUşmende sebat u kararlarından ve Ocaklarının kava-
nin U ravabıt-ı müstahsenelerlnden ve bir mUddetden beru
zavabit ve kavantn-i kadImelerine ad~m-i riCayet ile
arız olan vehn U ihtilalden ve dUşmen-i di~ ıUnun a aanA-
yie_i harbiyye ile tagallUb etmekle fl-maba c d Devlet-i
Allyye 2 .dahi mukibele-i düşmen içün mUretteb ü mucallem
ve fUnun-ı harbiyyeye vakıfasker tertibi, derece-i vü-
cubda olduğundan, ber-vech-i tafsl1-1 mebhas ile bu bab-
da lazım gelen tedabtr tl tertib zlrde beyan olundu.
3- piyade A: piya (sehv) Y.

l- sadr-ı RÜJn A: f'J.>' (sehv) Y.
2- aliyye Y: a1iyyeye A.
3- mebhas A: bahs Y.
7
A
M u k a d d i m e -i m e z k u r e n i n
n i zam ı n a d ! 'i r mu Ş
A
a r u n -
i i e y h A b d u i i ah Mo i i a
E f e n d i\ n i n lay ı h a s ı d ı r
Devlet-i 'Aliyye bundan böyle cümle Ocak ricalini
ve cUmleden ziyade Ta'ife-i Bektaşiyye'Yi suret-i iCti -
bar-ı hakikide taltif u nevaziş ile Devlet-i Aliyye'nin
hin-i zuhurundan beru2 işbu Ocakların dilaverleri hususa
Yeniçeri bahadırları (4a) din ~devlet u~runda can u baş
larını feda ederek caleme galib 4 ve nice dar u diyar-ı
kefereyi bilad-ı tslamiyye ve kena'is ft mecabidlerini
edUp nam u şanları afakgir iken ne s&-
CS
cevami c u savami
bebe mebnidir ki. seksen iki tarihinden beru vukuc:.yafte
olan esfarda adem-i gayret ile işler bu sureti kesb ey-
A
ledi, vadilerinde istintak olunarak ve dilhah u meramları

emr i ne mumaşaıı A t - i mU saAC a d e i raA, e k ı i ınarak A
·· A A,...6 ve sure ma-f i ' z-
-zamirlerini beyan etdikce matlub u meramlarının iscafı
suret! ibraz oıunup beherhal kendUleri dahi1 özr U kaba-
hatlarını setr içUn. nOca~a iCtibar kalmadı, fukara olduk~
makalelerin! beyandan sonra. "Devlet-i "Aliyye'nin TUrk

ve TUrkman'a ra~beti oldu, bizim elimizden ne gelUr."
l- Efendi Y: - A.
2- beru A: +ve Y.
'3-ve A: - Y.
4- galib Y: galebe A.
5- ve savami Y: - A.
6- mUmaşah Y: ö l:.ll (galat) A.
7- dahi A: - Y.
8
diyerek akı betü t l-emr, ·"Kafirin ate,ine ve top ve tüfen-

gine takat gelmez ve çarh-ı feleklerine girilmez." maka-
lesini serd ü lrad eyleyecekleri bedih! olma~la Devlet-i
Aliyye tarafından mukaddemce intihab-ı akıl ve mUdebblr
ve kar-azmude 8 ve belki afv II tenztl-i ca'ize ile memnUn
kılınan Yeniçeri A~ası ve Kul Kethudası ve beş-on kadar
dahi muCteber Ocak A~aları vasıtasıyle, "Devlet-i Aliy-
ye baCde'l-yevm Sultan SUleyman Han Hazretleri zamanları
gibi Oca~ımıza iCtibar ve kanun-ı kadtme riCayet buyurup
Yeniçeri zümresini satir zümreden mümtaz buyuracakları
muhakkakdır," deyü tava'if-i merkümenin kulubunU celbe

ibtidar ve usülle nXanun-ı
Sultan SU1eyman (4b) Hazret -
leri'dir," diyerek kendUlerini terttb U taCllm hususuna9
tallb ve ateşfeşanlık fennini tahsIl ve icraya ragıb et-
dikden sonra düvel-i Nasar!nın fUn~ı harbiıyaya di'ir
mU'e1lefat-ı cadtdeleri dost olan düvel yediyle celb ve
sahthan terceme etdirilUp terttb tl taCltm-i sunuf-ı as-
keriyyeyi ve ateşbazlık keyfiyyatını bir hoşca tava'if-i
~skeriyyeye ifade YÜ tefhtm ile Ta'ife-i lO Bektaşiyye'den
şimdilik behar l1 ortadan kırkar-ellişer dahi ziyadece şab
. 13
u tüvana 12 ~ayr-ı .müte'ehhil Kulo~lu olmak Uzre ortalar.ı-
8- kar-a,zmude (;.)~)1)~) Y: f)"')'JK (sehv) A.

9- hususuna Y: hususa A.
ıo-ta'ifa A: tatif (sehv) Y.
11- beher Y: her bir A.
12- tüvana Y: +va A.
13- kulo~lu Y: kul A.
9
nın ihtiyar ve zabltleri tekeffUleylemek şartıyle nefe-

rat-ı mahsusa matlub-ı
Hazret-i Cihandar! olma~la ber-
-vech-l istiCcal neferat-ı matlübeyi cemc u tedartik et-
di~lniz halde iktiza eden ulufeleri mah be-mah eda ve
taCyinat-ı yevmiyyeleri ve elbise YÜ ealihaları dahi ca-
nib-i miriden iCta YÜ ınayet ve zabitan u sergerdelerine
dahi ziyade ulüfe ve taCyinat ihsan buyurulur, deyu tah-
r!s14 il teşvik ve Ocak Eskileri'ne dahi mevacid ve iktizi
eden taltİfat izhar olunarak, merkümlar kemal-i şevk u
hahiş ile 15 ıcaleten neferat-ı matlubeyi tehyite etdik -
lerinde ter~iben ve teşvıkan elbise ve eslihaları iCta
ve taCyİnat-ı yevmiyyeleri lfa ve mah be-mah 'ulufe ve
muCteber sergerdelerine iltitat-ı zalide nllmayişi icra
olunarak şevk u ra~betleri mutezayid kılına.
Bu d a h i lt i zam -ı .a s k e r e d a. tir
A b d u Ila h M o Ila
E f 8 n d it n i n d i r
(5a) Bir gÜne tertib ve tedartik olunan1 neferat-ı
mevcüde ism U resm ve kıyafetleriyle defter-i mahsusa
kayd olunduxdan sonra her sınıfa mUtercem fenn-i ced!d-i
muharebe üzre tUfengendazlık ve cümleden ehem belki teda-
rtik ü iCmali derece-i vUcubda olan sürCat toplarıyla ateş
bazlık ve her ortaya neferatına göre iki, Uç. dört sürCat
14- tahris (~~) Y: ~4(sehv) A.

15-i1e Y: ... A.
1- olunan A: olan Y.
10
topları tahsis olunup, neferat-ı cedideden her bir topa

on neferi "SUrCatci" namıyle taCyin ve topculukda maharet
kesb eylemelerine ıkdam u saCy ve ihtimam oluna.
B u d a h i n i zam -ı a s k e r e d a 'i r
A b d u Ila h Mo i ı a
E f e n d i' n i n d i r
Taclimat u terttbat-ı mezkure içUn baczı mUhtedi
efrenc ta'ifeleri ve yahud mukaddemce Sultan Mustafa Han
Hazretleri zamanlarında Fransız beyzadelerinden Tot nam
efrenc, sürCat toplarını isağal ve taCıtm etdiği gibi İn
giliz ve Fransız ve sa'ir dUvel-i nasaradan itma C ile cel-
bi mUmkin olan sanayiC~i harbiyye mucallimleri tedarük
olunarak fırka fırka envic-ı ateşbazi ta Cllm li tertibine
kUlli lhtimam olundukda 2 ber-mukteza-yı istiCdad-ı zati
sa'ir nassın beş-on senede taClim edecekleri sanayiC-i
fünunu bu iklimin ahalisi bir kaç sene zarfında taClim
ve cUmleden ziyade kesb-i maharet edecekleri bi-iştibah
olup, el-hasıl evvelemirde 3 Oeakluyu hahişger ederek kış
lalarda ve mahall-i sa'irede bu gune taClim U tertib hu -
susuna dikkat olunarak tedrici tezayid-i neferat-ı mucal-
leme ile cemrneferatın (5b) 1sitine'de ictimac ı 4 na~mü
nasib fehm olunmağla ale'ı-cacele, bir-iki sene zarfında
1- isağa A: izica (sehv) Y.

2- olundukda A: >i~,r (sehv) Y.
3- evelemirde Y: emirde (sehv) A.
4- ictimacı A: ictima c Y.
5- sene Y: ay (sehv) A.
II
taClim U tefennUn eden neferat-ı mahsusadan iktizasına

göre birer mikdarı imtiyaz ve sergerdeleriyle birer
macmur kazaya irsal ve ol kazada yoldaşlık iddicasında
olup nefer olma~a şayeste olan şebabe sergerde-i neferat
c
başbu~ ve mu alllm olmak Uzre fUnun-ı tUfengendazı ve top
ve humbara ile ateşbazi suretlerine mübaşeret ve muCafiyet
ile tergib U taClim olunup zevatid-i evkaf ve satir itla-
fatdan 6 ve bir mikdar taCyinat dahi kazalardan tahsis olu-
narak belki masarifi dahi kalil olup bu suratde gerek de-
rUn-~ Asitanetde ve gerek etrafda vakı c bilad-ı cestme ve
satir kazalarda mUretteb U mucallem kırk - elli binden
mUtecaviz say! u7 şitada ı emal olunacak fUnUn-ı harbiyyede
mahir, mUretteb U mucallem asker beş - altı, nihayet
yedi - sekiz sene zarfında tedarUk U tehiyye olunmak emr-i
sehl olup, lakin bu hususa ihtimam, ıkdam~~ mehammdan 01-
mağla, iktiza eden tedabir ve tasarrufatdan YUkela-yı dev-
let taraflarından leyl U nehar nezaret tl dikkat ve bu ba-

hane ile garet-i beyttl'l-malden mUcanebet dahi vacibatdan
olup ber-vech-! muharrer bilad-ı cestmede ve sa'ir kaza -
larda tertib tl taClim olunan asakire, vüzera-yı ızam ve
mir-i miran-ı kiram ve mUtesellimin ve zabitan u hUkkam
dahi nezaret ve masariflerine dikkat ve defter etmek la -
zım olup, gerek Asitanetd~ve gerek satir mahallerde
6- !tla!atdan Y: ilifatdan (sehv) A.

7- ve Y: -A.
8- ıkdam Y: akdem (sehv) A.
.. ..
9- Asi tane' de Y:· Asi tane' dir A.
12
terttb U taCıım olunan10(6a) 'asakir, ASitıine'ye getUrdilU?

vakit vakit huzur-ı hUmaYUnda ve prşgah-ı sadr-ı aCzamt-
de ızhar-ı hUner etdikce ter~iben Bergerdelerine baczan
çıra~lık ve neferstına iktlzasına göre bahş!ş tl ınCAmat
iCta u -inayat ve da'ima mevacld lle i~ra' olunarak nefe -

rat-ı merküme tekessUr II tezayüd etdikce serhaddata tacyin
ve ol tarafda mUatekar u mlltemekkin olmamalarıyçun gah 1si-
tane'ye celb ve gah serhaddat-ı sa'ireye tahrik u taCytn
dahi dekayık-ı umur-ı 'askeriyyedendir.
B u d a h i tan z i m -i asa k i r e
d a '1 r mu ş a r u n - 1 1 e y h
A b d u 1 1 a h Mo 1 1 a E f e n d l' n i n d 1 r
Balada mezkur taClim II taCallüm-ı fünttn-ı harbiy -
ye-i ced!de, Yeniçeri Oca~ına mahsus olmayup Cebeci ve
Topcu ve, Arabacı ve sa'ir Ocaklara dahi taCırm etdirilmek
lazımdır. Ez-cUmle TersAne'de dahi mucallem U zu-fünun
bahrt kalyoncular, topcular ve neferat-ı lazıme-i sa'ire
muktezi olmağla el-hasıl fünUn-ı cedide-i harbiyye üzre
kaffe-i askeriye taCltm ü tertib mukteziyyatdan olduğu
ganiyyUn ani'l-beyandır. Devlet-l Aliyye tarafından zu-
hur eden pertşanlı~ın sebeb-i zahir!si, keferenin ateşbaz
lı~ı oldu~ cümle indinde azher olma~la işbu tahrtr ü ter-

tib olunan taClim hususunu taevİk u lfsad zımnında neşr
10- olunan A: - Y.
11- getUrdilüp A: getürdilir Y.
13
olunacak eracif il ekazibe tevclh-i samica buyurulmayup,

biıa-tefhirl cümleden akdem şuruc buyurulmak aklen v4cib-
dir ve Sipahİ ve Silahd4r Ocakları muhtell ve kUlli nizama
muht4c ise dahi acele buyrulmayup, Yeniçeri Oca~ı bu vec-
hile terttb ve mUnkad 2 Yeniçeri tedarUk olundukdan sonra
mUbaşeret buyrulup asakir-i mUrettebenin bir 3 fafidesi
dahi tavafif-i (Gb) askeriyyeyi dahil-i havze-i itaCat
etmek hususu olma~la bu suretde Sipah ve Silahdar zabita-
nı namına olan hüne-i tahrik-i fitneye kudretleri kalma -
yup gere~i4 gibi tanzİm olunmak emr-i sehldir ve askerin
1taCati namdar vUzera ü vUkela ve Ocaklardan muCteber za-
bitana menüt olma~la her tarikda emanet ehline . tefviz
olunmak emrine riCayet ve asakir-i mürettebe içiln iktiza
edenmasarif-i zafide erbab-ı istifa ve ümenanın
refyle-
riyle tedrIcen baczı mas4rif~'gayr-ı lazıme der c ve ba c -
zısı tenzıı ve israfat kUlliyyen men c ile ttıaf olunan
emval-ı miriyyenin mahallerini bulup müstahsen vechile
niz4m-ı kavIye rabt olunmağa muhtacdır.
1- tefhİr Y: ~~. (sehv) A..

2- mUnkad Y: +ve. A.•
3- bir A: - Y.
4- gere~i A: ger (sehv) Y.
14
N i zam -ı a s k e r e d a 'i r s a b ı k a
R e 't s ll' 1 -k U t tab, hal e n ç a v u ş
b a Ş ı M e h m e d R a ş 1 d E f e n d i'n i n
mu k a d d 1 me s i d 1 r
Bir mUddedden beru Devlet-i Aliyye'nin asakir
ve hususat-ı sa'irede l şiraze-i nizarnı münhall olup düş
men-i d!nin suret-i galebeslnden 2 bahisle fi-mabacd,
düşmenden ahz-ı i~tlkam ve isttla ey1edl~i mahallerln nez~
U istlhl!sı nefIr'-i !mm askeriyle olamayup, zlrde beyan
olundu~ vechile mUretteb ve başıbağlu asker tedarUkine
muhtacdır.
B II 4 a A 1 n 1 zam -1 "a s k e r e d a 'I r

ro II k a d d 1 m e n e v ci n d e n R a ş i d
e n d i' n i n d i r
E f
Mecmuc-ı dUvelin muhafaza-i memallk l ve müdafaca-i

aCdaya iktidar~nı2 ve husima galiblyyeti esbab-ı zahireden
mUretteb tanztm-i asakir (7a) ile husule geldiği ashab-ı
basIret indIerinde muhtac-ı beyan değildir. Devlet~i .

.Aliyye'nin li 'I-asıl piyade ve sUvarİasakiri mUretteb
U muntazam olup, Asya ve Avrupa'da bu kadar memalik-i ve-

sicanın kefere-i fecere yedlerinden nez c II teshiri anla -
rın nizamları hasebiyle sehat u metanet-i gayr~tlerlyle
1- sa'irede Y: sa'ire A.
2- galebesinden Y:aliyyesinden A.
,~ neflr Y: nefer A.
1- memalik Y: - A.
2- iktidarını Y: iktidarı A.
15
husule gelmişidi. Sunuf-ı mezkureden Yeniçeri cAskeriyle

sunuf-ı sa'ireye fa'ik ve cihad-ı mütenevvica ile mümtaz
olup "Kırkı bir kıl ile yedilür~ taCbiri haklarında cari
idi. Sebeb-i nizamları Anadolu ve Rumeli'ye ademler irsa-
liyle "devşirme" taCbir olunur genC o~lancıklar ve reca -
ya uşakları3 tahrir U cemc ve ASitane'ye celb ve Acemi
O~lanları Kışlası'na vaz c ve terbiye ve bacdehu içlerinde4
Enderun-ı HUmayUn A~aıığı'na5 şayeste olanları EnderUn-ı
HUmayunıa çıra~ ve ma-cadası Yeniçeri Ocağıına tashih olu-
nup aletd-devam taCl!mhanelerde taCallUm ve istihsal-l
funun-ı harbiyye ile iştigal ederler idi ve sefer6 vukü-
cunda her Orta kazganını ve neferatını alup kemal-i hahiş
LLe sefere aztmet ve yollarda ve konak yerlerinde reCaya-
ya edna mertebe taCaddiden mUbacadet ve zabitana kemal-i
inkıyad u itaCat ederler idi ve içlerinden kavantn ve
erkan-ı Oca~a muhalif hareket ederi olur ise, OcakluBu
dacvacı olup bir vechile himaye etmeyerek kanunları Uzre
derhal siyaset ve te'dtb ederlerdi. Bu mlnval Uzre mahall-i
gazaya varup düşmen karşusunda gö~s gerUp dururlar idi.
Muharebeye ağazlarında adab-ı heyca'yavlicuhla (7bJ rici-
yet ve zabitan u rfi'esalarına inkıyad u lta Cat ve muhare-
bede katca yüz çevirmeyUp kemal-i metanet birle ekser-i
3- reCaya uşakları Y:~~~) (sehv) A.

4- içlerinde Y: içlerinden A.
5- ağalığına A: a~alına Y.
6- sef~r Y: - A.
16
evkatda mansur olurlar idi. El-hasıl şera'it-i nizam ve

kavan!n-i sabıkalarını mübeyyin ve? mufassal baczı mU'el-
lefleri olma~la ınde'l-mütalaca maclüm olur.
B u d a h i mu k a d d i me n e v ci n d e n
n i zam -ı a s k e r e d a 'i r R a ş i d
Balada mezkur şera'itin cümlesi bu Ocak'da mert!
iken el-haletü haziht ne kılı~a girdi~i ~~ bu nizamları
icra şöyle dursun, hayaline getürmiş dahi mefküd olduğu
ve esamtleri cihat-ı evkaf miaillü beyc u şira kabul ede-

rek ittiba c ve Enderun- .ve Btrun ricali ve ulema da'ire-
lerine geçüp bu kapulu esamtlerinin mevacibleri biraz
noksan verilmeği kışlalar mütevellilerl iCtiyad u me'kel
edinüp "kul mevaeibi" namıyle çıkan bu kadar beytU'I-mal-i
Müslimin bu vechile garetgeran ellerine girüp telef olmak-
da idü~i vJ sefer lçUn şöyle dursun, kulluk beklemek içUn
lazım olan neferat, kışla taraflarından ücret ile tutul -
du~u ve sefer zuhuriyle Yeniçeri taleb olundukda, Asitane~
den "Orta" namıyle Kazgan ve Çorbacı ve Odabaşı ve Aşcı
ve çend nefer Karakullukeu ve yi~i~işer otuzar mikdarı
tutma nefer çıkup su'al olunsa, "Neferatımız Anadolu ve

Rumeli caniblerinden gelür"~ deyü cevab verüp anlar ise
7- ve Y: - A.
1- ve A: - Y.
17
her kazanın serdarı maCıyyetiyle gelmek lazım iken, ser -

darlar beşer - onar adem (8a) ile çıkup kusur bir 2 mikda-
rı serdengeçdi bayrağıyle geldikleri, anlar dahi her bir
bayrak yUz yiğirmişer nefer olmalu iken, otuzar, kırkar,
nihayet ellişer, altmışar nefer dUzme ırgat makulesiyle

gelUp yol ve erkan bilmeyUp, geçdikleri yerlerde gasb-ı
emval ve hetk-i aCraz ederek gidUp, dUşmen karşusunda

sebat etmeyup bir tarafdan firara iğaz ve ceng vukücunda
bir top atıldığı gibi, bakıyyesi dahi hıyam u esgal ve
safir her ne bulurlar ise ya~ ve firar birle Ortaları
Çarbacıları ve satir çend nefer zabitan ile kaldığı ve'l-

-hasıl bunların envacı görülmUş' ve 4 bilinmiş mevaddan
olmağla tafsile hacet yokdur.
M u k a d d i m e -1 m e z k ii r e n i n
n i zam ı n a d a 'i r b u d a h iRa ş i d
E f e n d it n i n d i r
Fi-mabacd Anadolu ve Rumeli'den gene uşaklarI dev-
şirilUp Asitane'ye celb ve manavlık ve küfecilik ve sa'ir
sunu! cıdadına duhulleri 'bir vechile teeviz olunmayup,
li-ecli'l-lmtiyaz hey'et-i libasları nesak-ı vahid Uze-
rine tertib ve üzerlerine zabitan ve mucallimler taCyin
ve me'kulat u 2 melbusatları canib-i mtriden verilerek
2- bir Y: birer A.
3- gö--rü-lmUş Y: )j(sehv) A.
4- ve Y: - A.
1- Y:
uşaklar uşaklardan A.
2- ve-Y: - A.
ıa
aletd-devam sanayi c_i harbiyye taClim etdirilmek ve

bun~ar eğerçi başka başka' nevc-ı ihtira c asker olu~ lakin
Yeniçeri olmayarak tertib olunsa ihtilaf girüp, fesadı
mU'eddt 3 olur. Bu mahzura 4 binafen bunlar dahi Yeniçeri-

ye mUlhak olsa be'is yok zann olunur. (8b) Lakin dikkat
olunmalu ki SUrCatciler'in ~opcu Ocağı'na ilhak olunduk-
ları gibi, bunların mahviyyetlerinl mucib olmaya. İşte
bunlar bu vechile bir tarafdan celb ve bir tarafdan ta C_

ıtm olunarak refte refte yiğirmi-otuz bine iblağ olunma-
ludur. Lakin aralık aralık vekil-i mutlak bulunanlar,
belki Padişih-ı alempenah Hazretleri sahralara biniş
~
edüp bunlardan birazını getürdUp ve di~er binişde başka
bir mikdarını dahi getUrdtlp taCallUm etdikleri funnn-ı

harbiyyeyi icra etdirdUp maharat kesb edenleri tahsin
ve ikram olunmak lazımdır ki, kendUlere mucib-i şevk
olup mu c allim ve zabitleri taeltm tl terbiyelerinde zUhu.1
u 5 gaf.let ve kusu.r u rehavet etmeyeler ve sırren ve ale-
nen datima taharrt olunup bunlardan aharkara iştigal ede-
ri olur ise, derhal ahz u te'dib ve ruhsat veren ve haber
vermeyen zabitanı dahi sa'ire ibret kılınmak lazımdır ki,
refte refte nizamlarına halel gelmeye.
3- mUteddi Y: ...5'>)-' (sehv) A.

4- mahzura Y: OJ'~ (sehv) A.
5- ve A: - Y.
19
Bu d a h i n 1 zam -ı a s k e r e d a 'i r
ç a v u ş·b a Ş ıRa ş i d
Fi'l-asıl Yeniçeri esarnesi yedi sekiz akçeden iba-
ret olup, ol vaktin escarına nazaran ol mikdar ile taCay-
yUş mümkin imiş. Mesela, bu mikdar yevmiyye takdtm olun -
duğu zamanda lahm-ı ganemin kıyyasi beş akçeye, nan-ı azl-
zin iki yüz dirhemi bir akçeye; revgan-ı zeyt'in kıyyesi
beş-altı akçeye imiş. Sair escar dahi buna kıyas imiş.
Bu suretde şimdi bunlara taCyin olunacak yevmiyye' ., esca-
rın tefavüt-i mezkaresine (9a) tatbIk ile üç-dört kat
ziyade tertlb olunmalıdır ki, !harkara mecbur olmayalar.
Lakin madam ki bunlar muharebede mecrUh ve amelmande ve
yahud Ocak'da ptr ve sefere adtmU'I-ıktidar2 olmaya,
esamtleri Yeniçeri Ocağı gibi tekicüd olmaya. Bu vechile
amelmande ve adimü'l ıktidar olanlarına; zümresi 4 mahlul-
lerinden terakkI iCtasıyle mUtekicid olmaları iktiza eder
ve bunların esamtleri başkaca defter olunup Yeniçeri Oca-
ğı'nın defterine mahlut olmamaludur. kaldı ki hem Yeniçe-
ri Ocağı'nın ve hem bunların mevaciblerini beytU'l-mal
ihata edeceği ve bunun bir ilacı bulunması lazımeden
olmağla, Yeniçeri Ocağı esamtlerine ztrde mastur nizam
1- akçeye A: akçe Y.
2- adimü'l-ıktidar A: .J'.>:i..i ~,~.>i: (sehv) Y.
3- olanlarına Y: + ~. A.
4- zümresi Y: zümre A.
20
verildiği halde, bunların mevacibleri refte refte husule

gelmiş olur. İşte bunlar bu süret ile mikdar-ı mezkura
iblağ olundukdan sonra sefer-i hUmayun vukicunda taht-ı
zabttada bulunmuş olup beraber istishab olunduğu suretde

satir taşradan getUrdilen neferat bunlara ilave olunup an-
lar dahi bunların zabıta ve nizamlarını görüp muhalefet
edemeyUp climlesinin cengde sebatlarını müceb olur.
N i zam -ı a s k e r e d a 'i r h ala

D e f t e r dar Ş e rif E f e n d i'n i n
lay ı h a s ı d ı r
Asker-i İslamiyye kış gUnünde muharebe ile me'lüf
olmadıklarına bina'en dlişmenin galebesi esbabından biri
dahi budur ve taClimlU asker taClimsiz askere galib olmak
bedihiyyatdan olmağla Ocaklar askerini taht-ı taClime ko-
mak mUmkfn değil (9b) ise dahi bar! meşta askerimiz ta~
limlü bulunsun. TaclimlU meştal askeri peydi etmenin tar!-
kı şöyle hatıra gelUr ki, vUzara-yı ızam ve m!r-i miran-ı'
kiram mansıblarında mUstakarr olup vechen mine'l-vücüh

azI oluamaya. MacazallahU Tacala tert!b cezasını mücib
olur. CUrm-l gal!zi zuhür eder ise, olduğu mahalde kaydı
görUlUp bir halaline v.e etbaCına mir!den taCarruz olumma-

yup yerine nasb olunacak her kim lse, ana lhsan buyurula
1- meşta A: - Y.
21
ki, halef olan adem bir kurulu dola~ın içine girtip çevi~
rneğe başlaya ve anın dahi.kazand~ğı Uzerine munzamm ola-

rak gUnden güne 2 da'iresine ~JsCat ve haline kuvvet gelüp
sefer tl hazarda işe yaraya. Böyle olıcak her bir vezir
ve paşa hal II mikdarınaa piyade ve süvarı asker taCltm
edüp sayfen ve şita'en çadırlarında ve zemliklerde tutup
me 'leUlat u melbusatlarına ve harekat (u) sekenatlar.tna
dUvel-i efrenciyyede olduğu gibi rabıta verüp hazır u
amade olalar. Şöyle ki, asaklr-i mezkUre bir yere geldik-
de, kırk bin mi olur dahi ziyade ve noksan mi olur, nesak-ı
vahid llzre öylece iCmal olunmanın tarikı buluna. Aralık

aralık3 Padişah-ı İslam Hazretleri Haleb ve Bağdad ve
Şam ve sa'ir eyaIat II eIviyyeden birinin, ikisinin askeri-
ni getUrdtlp taCIimlerini seyr tl temaşa buyurup yine paşa
larının yanlarına irsal ve UBat u buğat üzerine 4 asker
taCyini lazım geldikde, falan ve filan sancaklarının aske-
rini falan vezir yanına alup (IO~)varup ol hizmeti gördük-
den sonra, yine asker yerlü yerine gitmek ve sefer zuhü -
runda nakl-i zahs'ir ve ahmalleriyçUn lazım olacak hay-
vanat u merakibi şimdiden nehc-l merğub tlzre bir rabıtaya
bend edeler ki, vakt-ı seferde "Bize ŞU lazım idi." deme-

yüp heman ferman vardığı gibi, yaz ve kış demeyüp, kalkup
2- gUne Y: - A.
3- aralık Y: - A.
4- Uzerine Y: ~j,i (aehv) A.
22
re's-i hududa gelUp bir, iki, Uç sene ve dahi ziyade kış
lasalar, katCa tekeııüfSOolmaya. Bunlar böyle rabıtasın

bulup Padişah-ı tsl~m Hazretleri dahi her birinin aske-
rini birer, ikişer kere İstanbul~a getUrdUp nizam u inti-
zamlarını re'yU'l-cayn mUşahede buyurdukdan sonra, sefer-i
hUmayun vukucunda bunlar sırf fazla TÜ za'icftutulup yaCnI,
tl Bunlar kış askeridir." denilerek kanun-ı kadIm üzre Ocak-
lar askeriyle ordu düzilüp7 işbu8 meşta askeri veradan ge-
lUp ceng takarrub eyledikde, sekiz-on9 saCat gerüde ordu
kurup hazır u amade dura ve her bin neferine Topcu ve
mühimmatıyle bir top verile. Asker-i İslam mansüren ve
muzafferen ilerliye gitdikce bunlar dahi ilerliye yara. Ta
şol vaktedek ki, asker-i İslam avdet eyledikde, bunlar
ol mahalde durup, ta mevsim-i sayf gelüp asker gelinceye-
dek anda ikimet eyleyeler. Bir hatve ilerU gidüp gerU
gelmiyeler. düşmen e~er üzerlerine gelür Ise, mUdafaca
ve tahaffuz edUp, düşmen gelmez ise bunlar tecavüz etme-
yeler. Macazallahü Tacala asker-i İslam münhezim olur lse,
bunlar olduğu mahalde durup, düşmenin tahattIsine müma -
naCat eyleyeler.
5- tekellüf Y: ~ .
, (sehv) A•
6- zat id Y: ~ i) (sehv) A.
7- ordu düzilüp A: y~j,)J)' (sehv) Y.
8- işbu Y: ~ (sehv) A.
9- sekiz-on Y: - A.
23
(IOb) B u d a h i n i zam -ı a s k e r e d a '1 r

D e f t e r dar Ş e r 1 f
E f e n d it n i n d"i r
BirI kerre sefer açıldıkdan sonra meram husüle
gelmeksizin kapanmak muhal olduğunu herkes cezmen bilüp,
Girid Adası seferi gibi iş bitmedikce ferağat olunmasun.
ztra asker fitl-cümle bedeviyyete alışdıkca işe yaramağa
başlıyor. Evvelki seferde askerin hazarlığı ziyade olmak

takrtbiyle her mukibelede münheztm olup, sefer ber-taraf
iken, düşmen Kamçı2 Suyuna gelüp, !klim-i Kırım elden
gitdi. Bu seferde dört mukabele vakı c olup birinde Dev-
let-i Aliyye galib, birinde mağlüb, ikisinde müsavt oldu
ve düşmen Tuna'nın beru tarafında takarrur edemedi ve
işbu iki seferin birine hayırlu denmez. Ancak birbirine
nisbet olunsa, sefer-i evvel bunda eşerr idi. Bunun Bırr~,
hazariyyet ve bedeviyyet maddesidir ve Ocaklara evvela

sadık ve mütedeyyin ve akl u dirayet sahibi birer Ağa
intihab ve bila calize nasb u istihdam edüp ila maşa
AllahU Tacala azI etmemek üzre rabıta-i kaviyye veril-

dikden sonra Eşkinci neferat sayfen ve şitaten seferde
l- bir. A: bu Y.
2- Kamçı Y: Kamhı A. (Aslı Kamcık= ~W'dır. Bulgaris -
tan'da Yama'nın on sekizkm. gUneyinde Kara Deniz,~e dö -
kUlür bir nehir olup, Balakan Dağlarından gelen iki çay··-
da. mUrekkebdir. kuzeyden gel8D kola Akıllı Kamcık, Doğu
Rumelitden gelene Deli Kamcık denir. Mecraı kırk km. kadar-
dır. Emine Dağlarını Balkanlar silstlesinden ayırır. Bak.
Şemseddin sami, Kamüsu'l-Alsm,V, 8.3571.)
24
mevcud bulunup bir ferdi noksan olmamasının tarIk-ı suhu -

leti ve mahlulat, bila ketm hazIne-mande olmak ve serhad -
dat mevacibine rabıta verilmek hu8Üsları.-anı.ııla müzakere
olunarak tanzIm oluna. İşbu nlzam açılacak seferde kUl -

liyyen rabıta-gIr olmaz ise dahi nısfı mertebe rabıta bu~
lup gUnden gUne yoluna girer.
A h v A .1 -i a s k eri y y e y e d a tL r
....
h alS. R e 't s il 'I -K ti t t a b A b d u 1 lah
13 i r r t E f en di in i n mu k a d d i m e s 1 d i r
(Ila) Devlet-i aliyyetye l tez 2 · elden yi~irmi biri piyade vJ
beş bin süvart tedarük! vacibeden olmağla asak~ri mezküre-
nin tedarilki tartkı ztrde beyan olundu.
M u k a d d i m e -i m e z k üre n ı n
n 1 z·s. m ı n a d a i i r 'A b d u ı 1 a.h B i r r i
E f e n d i in i n lay1ha s ı dr ı
Asker gene olmalıdır. Yazılacak asker on l, on bır
ve on iki yaşından yiğirmi beş yaş~nadek olmaludur ve bun-

lar seferde bulunmuş ademler olmaz, belki şehir ve kasaba-
ya dahi girmemiş kura ahaıtsinden olmalu. tstanbulla bacid
bir mahalde beş bin askere vefa edecek bir mahal inşa olu-
nup etrafı mahfuz ve bt-gane kimesne dahilolmamak Uzre
nizam verilmelUdtir. İbtlda nef~rat-ı merkÜmeyı taraf taraf
1- aliyyeye Y: aliyye A.
2- tez Y: ~ (sehv) A.
3- ve Y: - A.
l- on Y: - A.
25
fermanlar ve muCtemed mübaşirler gönderüb karyelerden celb

U cem c ederler. TacaYyUş-eylemekden aciz nice kimesneler
vardur ki, bir ekmek tedarUkiyçUn gice U gUnduz hıdrnet
eder. Niceler. dahi vardur ki, evladını besleyemeyüp2 bir

ekmek verecek adem arar. İstanbul ve tlskUdar'da dahi bu
makÜle kati çok bulunur. Ale'l-husus bi-kes eytam taşra
larda kati çokdur. Bu makÜle neferat delikanlu şahbaz
yiğitler isticlab olunup evvelemirde sUnnet olmamışları
sUnnet ve taClim-i mesa'll-l diniyye etdirdUp, Prusya'dan

elli ve yahud yUz mikdar oficyal celb olundukda her biri-
nin hizmetinde onar adem verilse, bir senede tahsil .li
taClim edUp yUz oficyal Uç-dört bini taCıtm edebilUr.
İki-üç sene zarfında yi~irmi
bin piyade ve beş bin süvari
mucallem (llb) asker cem c ;olmak 3 me'müldUr.
Bu d a h i A b d u Ila h B i r r i
E f e n d i 'n i n d i r
01 mikdar asker ibtida-yı emirde cem c olup birkaç
sergerde maCıyyetine tertib olundukdan sonra memallk-i
mahrusada her ne mahalde bir emr olur ise, derhal icrası
suhulet kesb eder.
2- besleyemeyUp Y: beslemeyemeyUp A.
3- olmak Y: olunmak A.
26
Bu d a h 1 n 1 zam -ı a s k e r e d a tL r
R e ti s Ü tL -K ü t tab A b d u Ila h
B 1 r r i E f e n d 1 tn i n d i r
Neferat-ı merkÜmenin tertibi aynıyle düşmenlerimi
zin asker tertibi gibi olmalu, suret-i aharda asir olmak

gerekdir. zira tatife-i efrenc birkaç yüz seneden berU ve
katıl çok tecrübe ile bu sureti intihab etmişler. "Ehl-.f
İslamtın kefereye taklidi yakışmaz~ denUr ise, Devlet-i
aliyyetnin ibtldada Donanması olmayup efrenc tatifesine
taklid ile tanzim etdiği cümlenin maclumudur ve hala ter-
sanede istiemal olunan taCbirat u ıstılahat elimle frenk
taCbtratıdır. Bu sutal bunun ile defC olundukdan sonra,
Moskov Devleti terttb-i askeri ibtida 2 Devlet-i aliyyetye
takıtd etmiş. lakin nizamında iCtina etmekle rabıtası ~
günden tetktd olunmuş, işbu vechile belki Uç sene zarfın
da yiğlrmi beş bln mikdar asker taClim olunup cem a olaca-

ğı işc ar olundu. Lakin Devlet-i allyye lhtimam buyurup bu
hususa sarf-ı
makdur eyledikleri halde avn-i Hakktla dört
beş sene zarfında matl~bdan ezyed asker cem c etdirilmesi
melhuzdur. 01 mikdar askerin tartk-ı taClimi beher hal
Prusya ve sa'ir devletlerden Ustad 4 oficyaller (12a) ceı~
ne mUtevakkıf5 olup evvelemirde taClim olunacak neferatın
1- katı A: ~ (sehv) Y.
2- ibtida A{ - Y.
3- gUn A: - Y.
4;- üstad Y: J \::.- (sehv) A.
5- mU tevakkıi' Y: CJ y.:. (sehv) A.
27
süret-l tedarUkl mUzakere lle mahzürdan saıtm olacak vec-

hile rabıta bulmağa muhtacdır. ztra hatıra gelen her bir
suretlerde mahzurları mUteCakıben tebadUr edegeldiğinden
mahzür add etdiğimiz nefsinde mahzür mudur, yohsa vehm
midir ve tartk-ı suhulet dediğimiz vakıchal midir, yohsa
fakat bir mUlahaza-i mUcerred midir ? mUzakere ile zahi-
re çıkar. Yohsa yalnız bir -iklademln mtitalaCaları böyle.
. biy6 emr-l cestmde l!l'l!kayyed _.olmamak gerek. Bina' en~aleyh
her mUlaha~a zikr.U~tacda.d olunmad ı. Asa,ki,r..:.l me.zkUreziin
suret~i taCltm U terbiyyeleri ve lUzumu olan fUnunun Ö~·
dilmesi ve baczı sanayi C taCltmi ve say! U şita' karar u

hareketleri ve sefer ü hazarda mucameleleri, hasılı başka
bir kanunname olarak kaleme alınmak lazımdar. Keyfiyyet-i
tafstli kanun u kacide olarak birer risaleleri terttb
olunmak iktiza eder ve cUmle elbise ve eslihaları eski-
dikce taraf-ı mtrtden verilmek Uzre terttb olunup taCyt-
natları dahi 7 kadr-ı kifayede yevmiyye sahthan terttb ve
zabitanı taCytnat sirkatine muhtac olmamak üzre ulüfele-
ri hallerine göre tanztm olunmak ve piyade neferata otuz
ve sUvartye elli akçe yevmiyye kitayet eder zann olunur
ve her yUz nefere on oltı mikdarı zabit iktiza eder~
Bu dahi kanunnamesinde beyana muhavveldlr. Kezalik
6- bir Y: - A.
7- dahi A: - Y.
8- eder Y : ) J.!. (sehv) A.
28
te'dib ve tekrim ü tevkirleri kanundan olmalu ve külliy~
yetli mucallem topcu neferatından la-bUdd olma~la bu

dahi askerden macdud olduğundan başka yazılmadı.
A h v a i -i a s k e r i y y e y e d a 'ir
h ala K e t h U d a -y 1 S a d r -ı aıt
M u s t a f a (12b) R e Ş i d E f e n d iln i n
mu k a d d i m e s i d i r
Kavanin ü kavacid-i Devlet-i aliyye'nin mUrUr-ı
eyyam ile inhilal-pezir olup bu babda neş'et eden fesa-
dın izalesiyle tahsil-i esbab-ı kuvvet etmek muktezi
olduğundan ve kavacid-i atikanın iCadesi mlzac-ı asra
tatbik olunmakdan la-bUdd idü~nden bahisle _esas-ı
mevadd, iktiza edenler ile etrafıyle mUtaıaca ve leva-

yıh cerhlU taCdil U tenkih olunarak manzur-ı sadaret-
penahi buyuruldukdan sonra rikab-ı hUmayüna arz ve
kangısı istisvab olunur ise icrasına lbtidar olunmak
iktiza eder 2 ve mUtedavil olan fesada nazaran mUcedde-
den kanun tertib ile Devlet-i aliyye 3 nizam-ı cedide
muhta,cdır.
1- cerh Y: t
~ (sehv) A.
2- istisvab olunur ise icrasına ibtidar olunmak iktiza
eder A: - Y.
3- Devlet-i aliyye Y: - A.
29
Bu d a h i m u k a d d i me n e v 'I n d e n
Mu s t a f a R e Ş i d.. E :t: $ n d i 'n i n
h a s ıL d ı r
1 a'" y ı
",c
Devlet ıtlak olunan hey'et-i mecmu a, Padişah-ı
İslam Efendi'mizin zir-i idarelerinde fermanber kulları
olarak muhtelifU'r-ruteb, mUttefiku'l-kelime vUzera ve

ru'esa ve asakirin tecemmucundan ibaretdir. Faraza bir
devlet, mUttefeku'l-kelime on bin nüfusdan ibaret ise
ahali ve reCayadan muhtelifU'I-kelime yüz binJdahi ziya-
de nüfusa hükm eder. Her devletin ru'esa ve askerisl
ahali ve reCaycisından çok kerre noksan iken, kesret ü
vefret üzre olan ahaıi ve reCciyaya hUkm edüp emr ü neh-
yinl icra ve düvel-i ahar lle muharebe etmesi ancak itti-
fak-ı kelime ile hasıl olageldiği aşikardır. Devlet-i
OsmaniyYe dahi kendü asabiyyetiyle nice gaza vu cihad
edUp Selçukllerin asabiyyeti dahi zamm 2 oldukda nice
futuhata mazhar olup bacdehu Devlet-i aliyyetye vUsCat
(13a) gelüp istiklcil snreti lazım geldikde ~sabiyyet3
makamına ka'im Ocakları tertib ve gitdikce tekstr ede-
rek hem~hudud olan düşmenIere galebe ile müddet-i kali-
lede bir devletin na'il olamadığı futuhat-ı celileye ve 4
vUsCat ti ftishate na'il olmuşdur ve bu keyfiyyet Padişah-ı
1- lciyıhası A: - Y.
2- zamm Y: munzam A.
3- asabiyyet A: ~~ Y.
4;; ve A: - Y.
30
rüy-ı zemin ve vüzera vu vUkela ve ru'esa vü guzat-ı

mücahidinin derUni saCy u gayretlerinden 5 neş'et etdi-
ği zahirdir. Sultan Orhan Hazretleri'nin zamanlarında
Anadolu'dan vazife ile bir mikdar piyade derinti asker

tahrir olunup, aCmal U idareleri bir vechile mUmkin
olamadığından erbab-ı şura 6 ve mazınne-i kiram ittifa-
kıyle devşirme oğlanına" karar verilUp nice bin tıfl,
nevcivan cemcve din-i İslamı ve fera'izi telkin ile
erbab-ı diyanetden asker peyda ve gaza 8 YÜ cihada kÜl
olarak istihdam olunup bu vechile gaza YÜ cihada revnak
verilmiş iken hasbe'l-iktiza yüz elli seneden beru terk
olunduğu meşhuddur.
M u k a d d i m e -i me z k ur e n 1 n n i z a~
m ı n a d a 'i r R e Ş i d E f e n d 1 'n i n
1 ayı h a s ı d ı r
Devlet-i aliyye'nin ft-mabacd bir düşmeni zuhur
etmeyecekI ise şimdiki halde elverir. Lakin dUşmen
zuhur etmemek bir vechile tecviz olunur mevaddan olma. -
mağla, beherhal düşmene mukabele edecek bir kuvvet-i
cedide tahsili Devlet-i aliyye'ye farz mesabesinde oldu-
ğu müsellem-i cumhur olup inkara mecal yokdur ve asakiri
da'ire-i lta Cate idhaı,esas-ı nizamdandır. Akl-ı kasrı-
ma göre kuvvet tahsili dahi gitdikce (13b) tekessür
5- gayretlerinden A: gayretlerinde Y.
6- şura Y: )y (sehv) A.
7- oğlanına Y: o (sehv) A.
8- ve gaza Y: _ A.
l- etmeyecek Y: etmeye (sehv) A.
31
etmek üzre on beş bin piyade asker terttbinemuhtac olup

ve nevc-i cedtd~ 'asker tertibi ibtida-yı emirde bir um~~
istişaresinie3 tanztm-i bilad içüm bir mikdar askere muh-
tac alunduğundan başka, bizim askerlmiz Kasıma kadar dur-
mayup avdet eylediklerinde, düşmen dahi ortalı~ı hali bu-
lup dilediği mahallere 4 hücum ile din-i İslamta rahne ede-
yor. Askerimizin avdetinde duracak muvazzaf sekban gibi
bir mikdar askere muhtac olunduğunu7 beyan birle, cümle
huzzar6 tesltm eyledikden sonra on beş bin yahud yi~irmi
bin "sekban" namıyle asker tertib II taClimine mübaşeret
olunur. : Kaldı ki her ne kadar asker terttbine mübaşere~
olunur ise tanzim-i bilad şayieasıyle olmak iktiza eder

ve bu terttb olunacak asker erbab-ı fesad ile mülakat
etmemiş, on beş yaşında sıbyan
A
makulesinden cem c ve
-
şehr
u kuradan bacid bir mahalda kışlak inşas~yle anda terbi-

ye II taCltm etdirilüp bu madde birak gecce h8sıl olur.
Eğer mevcüd olan askerden terbiye olunup tezce hasıl"
olmas4 irade' olunurT ise, mevcud olan asakirin da'i-

re-i itaCate idhali bir vechile tasavvur olunamayup bf-
na'en-aleyh bir mUtebassır adem Avrupa'ya gönderilUp as-
A - 8 ~
ker t hus\.lsunun dakayık-ı umuruna
A A
vak:ıı.f' olmağa muhtl:icdır.
2- cedid A: cedtde Y.
3- istişaresinde Y: tJ~ D)~ (sehv) A.
4- mahallere Y: mahalle A.
5- olunduğunu A: olduğunu Y.
6- huzzar Y: J~ (sehv) A.
7- olunur Y: ,) ~,I '' (sehv) A.
8- vakıf olmağa Y: tVJ,1, (sehv) A.
32
Faraza, anlar kuradan asker yazmak murad eylediklerinde.

her karyenin sehmine isabet edeni taleb edUp, karye aha-
lisi dahi kendUlerinin zabtına (14a) kadir olamadıkları
kimesneleri verirler. OL kimesneler dahi "sQltat" oldukda

bir rabıta tahtına dahil olıyorlO ki, kendU nefsine ita-
Catden gayrı bulamıyor. Bu itaCat ne vechile oluyor,
tahkıkına muhtaedıt. Ala-külli't-t~kdirin gerek sıbyandan
ve gerek tuvanadan cedid asker tertib ve top ve humbara

andahtı ve tUfeng endazlık ve meteris 'taCbiyyesi va tabye
inşası ve sa'ir sanayi~l narbiyye taClim olundukda, her
devletin kuvveti memallk ile hasıl olduğundan evvelemirde
bu askerin kuvvetiyle Rumeli memaliki mUceddeden feth u
tanzim olunup fukara-yı MUslimin ve ıbad-ı Rabbi'l-caıe
min zaleme ve eşkıya yedinden tahsil birlelI emr U nehy
kema-hUve hakkuhu memalik U vilayetlerde cari Q~dukda aha-
Li va reCayaya kuvvet gelUp irad-ı.cedtd tabiCatiyle hasıl
Qldukda 01 İrad ile yine asker tahririnemübaşeret olunur.
?anzim~l bil&d mUyesser oldukda~umür-ı mUhimmenin rti'yeti

suhulet kesb' edece~i bi~iştibahdır.
10- ..J~'l Y: ~~,ı A.

11- birle Y: ıJ'"r: (sehv) A.
33
B u d a h i t e r t i b -i a s k e r e d ~ ~i r
M u s t a faR e Ş i d E f e n d i 'n i n d i r
fertlb olunacak işbu asakir-i cedlde iCmaline ve

memalikin tanzImine şimdilik dört yüz mikdarı rtl'esanın
lüzumu olmağla, ol mikdar kimesne akl-ı selım ashabından
olarak intihab ve kavanln-i askeriyye ve umur-ı harbiyye

ve tanztmat-ı mülkiyyel ta C ılm 2 olunarak herkesin müste-
cidd olduğu hıdmetde istihdam olunup hal ü şanlarına göre
mikdar-ı kifaye vazIfe taCyın ~lunmak iktiza eder. Bu
mikdar rtl'esa ve on beş yiğirmi bin asker ile vafirce
mema1ik nizam-ı
hale idhal lle trad-ı cedtd (14b) hasıl
oldukca rulesa ve askeri 3 teksır etmek lktiza eder.
B u d a h i K e t h ü d a -y ı s a d r -ı aıı
R e Ş t d E r e n d i in i n d i r
Hasıl-ı kelam derc-ı mezalim ve refc-ı israfat ve ahaııyi

1
da'ire-i itaCate idhal ve tenflz-l evimlr ve ahkam husus-
larında muti C u münkad olarak bir mikdar asker terttbine
muhtac olup bu suretde akl-ı kasrıma göre zikri mUrUr
eden mutl C YÜ mucallem asker cümle nizamdan ehemm ü akdem
görünür. Himem-i şahane ve işbu asker-i mezkür ile bilad
1- mülkiyye Y: ~A.
2- taCllm A: - Y.
3- askeri Y: asakir A.
1- ve A: - Y.
34
u ibad 2 muntazam oldukda, düşmenIerin hala vakı c olan

şerr u mazarratları tenezzül eyleyeceği ve gah (u) bt-gah
trad eyledikleri tekıtfleri gUn be-gUn za'il olup Devlet~'
aliyye'nin memalikinde 3 eyledikleri menatiClerine nOksin

terettüb 4 eyleyecaği ve Devlet-i aliyye'ye kuvvet hasıl
oldukda düşmenIerine muharebesiz iradesini tenftz edeceği
bt-iştibah olmağla Hakk muvaffak eyleye, amin.
A s k e r m ad d e s i n e d a ti r hal a
M u h a s e b' e -1 e v·v e l ' E 1 :-h ac ! b r a h i m
E f e n d',i·tn in" 1 a ~ ~ h a' e ı d ı r
Devlet-i aliyyetye müceddeden asker tedarliki haza-
tin-i külliyyeye menüt olmağla taşralarda vUzera-yı ıza -
mın mansıblarda istimrar ile takviye-i hallerine bakılup
ıkdar olunduklarında kapuları halkının tahammüllerine

göre tekstri ledetl-hace mtrilü ve zt-kttdret asakirinden
ziyade işe yarayacağı melhuz ise dahi müceddeden asker
tedartikinde hatıra gelen tedabtrdan biri, mesela, Devlet-i
aliyye tarafından ve Ocaklardan mübaşirler taCytniyle
taşralarda dirlik (15$) iddieasında olanlar semt semt l

defter 2 olunup isimleri ve şöhretleri ve yerleri ve 3
yurtları tasrihiyle yazılup bu vechile tahrir II defter
2- ibad A: +ve Y.
3- memalikinden Y: memalikinde A.
4- terettüb Y: tertib A.
l- semt Y: - A.
2- defter Y: ?' (sehv) A.
3- yerleri ve A: - Y.
35
olunan askeri ztimresini efrad-ı raCıyyetden imtiyaz ile

ber-muceb-i defter her sanca~ın askeri münavebe ile vali-
si maCıyyetinde taCı im-i harb etmek ve yahud semt semt
A A A i
münavebe vechile Asitane- sa CAadet~e celb ile kışlalarına
verilUp civar-ı Asitanelde bir mUnasib mahalde ta~lim

etdirilmek ve şeralit U nizam ve rabıtasına bakılmak
e~erçi tasavvur u tahayyUl olunur, ancak evvelemirde Ocak-

luya ve askeri ta'ifesine bacis-i ra~bet U hahiş olacak
nice mukaddemat ile tedabir-i hakimaneye tevekkuf eder.
B'u d a h i t a n z i m -i a s k e r e d a ii r
E i -h a c ! ~ r a h i m E f e n d i 'n i n d i rI
Yeniçeri Ocağı'nın hali macıumdur. Bunun nizarnı ted-

rici hakimane tedbire tevakkuf eder. Bu kadar vakitden
beril temekkün etmiş bunca fesadı defCaten defc mUteCassil
olma~la bu Oca~a dahi evvelemirde bir sadık u mUstakım
Ağa bi "l-intihSb nasb olunup, Oca~ının halini ve nizamın1
mUlahaza ile icraya saCy eylemek Uzre mansıbında müstemirr

olmak ve Oca~ının3 nizamıri1 kendUden matlub etmek ile ted-
ric! nizama girmesi mUlahaza olunur.
1- efendinindir Y: +(kırmızı kalemle) Yeniçeri talifesine

taşra memleketlerde i C tlbar olunmak ve an-asıl memnu c
olan tekalif kengUlerden alınmamak ve gcaklarının/Ocak
ların kanun u ka ıde-i kadimelerine ri ayet olunmak hala
Tersane Emini Osman Efendi'nin layıhasında mezkUrdur.
Ocak nizamı, vakt-i asayişde ricalinden matlub olunmak
ledell-hace kifayet mikdarı asker savb-ı melmuretde mev-
cud bulunup hin-i mUdafa ada ızhar-ı sebatı mUcibdir,
deyU Enver! EfendiInin layıhasında masturdur. A. (Bu
metin Y' de sayfa kenarında kırmJ.zı kalemle mukayyetdir)•.
2- müteCassir Y: ~ (sehv) A.
3- ocağının A: ocağın Y.
36
A h v a 1 -1 a 8 k e r e d a 'I r 8 a b ı k a
R i k ab K e t h li d a s ıRa 8 i h
E f e n d 1 tn i n lay ı h a s ı d ı r
Devlet-i aliyye'nin müretteb asakiri Piyade ve

Süvari Ocaklar olup asakir-l markÜmenin mukabele-i dUş
mende adem-i sebatları nizam u kanun-ı kadimlerine fesad

u halel tetarruk eyledi~inden (15b) başka kefere devlet-
leri funun-ı harbiyyede envac-ı gÜne sanayl C -ı ~teşbazi
icad etmeleriyle Devlet-i aliyye'nln kadim olup asl-1
vazclarına halel gelmiş tertibat-ı muharebesiyle muka-
bele·· düşvar ve edevat 11. esbablı harbiyyede Devlet-i
aliyye'nin düşmene mukabele-l bi'l-mis1 halatı mefkÜd
olup beherhAl Devlet-i aliyye dahi düşmen-i
dinin tehiy-
ye eylediği envac-ı sanayiC-i harbiyyeye da'ir 2 eşyayı
tedarUk birle ale 'd-devam taClim-i funun-ı harbiyye ile
asakiri işgaı3 ve iktisab-ı maharet etdirmeğe sarf-ı
himmet etmek akdem-l mehamdan olmağla
lede'l-müzakere
ittifak-ı aahab-ara ile gerek piyade ve gerek aUvart 4
tertib ve tant-ı rabıtaya tdhal olundukdan sonra fUnun-ı
harbiyyede düvel-i efrenciyyenin tertib ü tedvin eyledik-

leri 5 kitabIari tedarük II terceme etd1rilllp havi'oldu-
1- esbab Y: ~L.-
. .
(sehv) A.
2- da'ir Y: - A.
3- asakiri işgal
Y: asakir iştigal A.
4- süvarİ Y: Ü)J~ (sehv) A.
5- eyledikleri A: ~~~J Y.
37
ğu sanayi c_i ateşbaziyi bi-temamiha ve belki dahi ziyade

tedarük U tehiyye ve sUver-i iCmal' asakir- edevatı
istihsal birle bizim askerimize 6 taCıtm etdirmek ve
vakt-i hazarda askerimize bedeviyyet halatını kesb içUn
mUceddeden tertib olunacak senede bir defca bir kaıcadan
c A A
bir kal aya nakl etdirilmek ve gerek Asitane'de ve serhad-
datda ve gerek vUzera ve mtr-l miran yanlarında mUretteb
II mucallem asakir da'ima mevcud bulunmak ve dost olan
efrenc devletlerinden fUnun-ı harbiyyede mahir üstadlar
A
celb U tedarUkiyle Asitane'de sunuf-ı askeriyyeye tertib-i

sufüf ve top ve humbara ve tUfeng taClim etdirilmek ve'l-
hasıl ittifak-ara-yı hayr- (16a) -hahan-ı saltanat üzre
karar verilecek suret-i rabıta Uzre bundan sonra Ocakla -
rın ashab-ı dirayet ve zu'1-cukÜ1 zabitan~ macr!fetleri~
le Ocaklarının kanUn-ı kadimlerine mUğayir olan halatı
yine kendU macrifet ve re'yleriyle muhavve1 7 tl izale

etdirerek ve baczı kanun-ı kadimlerinden olup bu zamanın
ahkamına muvaffxk olan8 keyfiyyatlarını teşytd ederek ve
baczı nizamlar ki, vazcı vaktinde hUkm-i zaman~ mukteza-
sıyle iken tebeddUlat-ı aCsar hasebiyle şimdiki mtzac~~
vakte göre. mUceddeden nizam-ı ahara muhtac olmuşdur.
6- askerimize A: askerimiz +ve Y.

7- muhavvel A: mahv Y.
8- olan A: - Y.
38
Anın dahi fesadını kendUlere ikraru iCtiraf ve suret-i

haseneye ifrağına yine kendUlerine hahiş U taleb suretle-
rini izhar etdirerek 9 tabica~ı zamana ve iktiza-yı vakte
göre mUceddeden kanun u nizam vaz c olunmak ile baczı Oca-
ğınll umur-ı meştası12 defCaten ve baczısının refte refte
vakti geldikde tanzim olunarak Devlet-i aliyye'nin piyade
ve sUvari mUretteb asaKirinintevfir'ü·tekstrl.esbabını
istihsal, lazıme-l zimmet-i himmet olduğu mUstağni-i
ani~l-beyan .olup, lakin bu misillU Ocakla~ nizamı husu-

su yine kendli içlerinden tedartik ve tecribe olunarak
emin U muCtemed ve sadık zevatın re'y U ma c rifetlerlyle
tanzim olunmağa muhtacdır.
Bu d a h i n i zam -ı a s k e r el d a 'i r
R as i h E f e n d i 'n i n d i r
Vüzera-yı ızam hazeratı dahi oldukları mansıbda
asakir tertib ve iCmal eylemek ve lede'l-iktiza bir mahal-

le me'mur olduklarında muti C u mUnkad ve ism U mahalleri
maclum u muCayyen Uç-beş bin (16b) nefer tedartik U is-tis-
hab ve meirnur olduğu mahalle beraber getUrtip hıdemat-ı
lazımede istihdam eylemek suretleri ittifak-ara-yı asha~ı

vukUrla rabıtabend olmak me'muldtir.
9- etdirerek A: ederek Y.
10- tabtCat Y} ~•.:.:l- (sehv) A.
11- ocağın Y: ocağının A.
12- meştası A: şitası Y.
1- askere Y: asakire A.
2- ashab A: - Y.
39
A s k e r k e y f i YY e t i n e d a 'ir
m e v a l i -i ı zam d a n Sal i h -
z a d e Haz r e t l e r i 'n i n
Yeniçeri Ortaları sUkkanından merhum Sultan SUley-

man Han Hazretleri'nin taCytn buyurup el-yevm tamamen
ihrac ve adem-i isti~aya mebni eyadi-i mütecasirin ile
telef olan taCyinaJLı kadimeyi ne~erat-ı atiyyfttz-zikrin
havayic-i asliyyesine tahsis ve bacde't-te'emmUl mebde-l
emirde tahammülü mikdarı mUceddeden neferat taCYİn buyu-
rulup vukuC-yafte olan mahlulatdan ulufe-i muCayyene
ihsan ve peyder-pey mahlulat-ı vakıcadan yevmen fe-yevmen
eşhas-ı neferat ve taCyin u uıüfe tezayüd bulacağı zahtr-
dir. Lakin2 bu serrişte ile esfar-ı sabıkada bezl-i can
u beden edUp uğÜr-ı
din U devletde sarf-ı tab u tüvan ve
yahud unfuvan-ı 5mrUnde 3 hıdmet-i Ocakda ciğerin pUryan
edUp kanun üzre refte refte ihraz~ı rütbe ederek tahsil-i
nemek ü nan etmiş emekdaranın yevmiyyelerine taCarruzdan
mübaCadet vacibe-i zimmet-macdelet olup, bu emrin husulü
ancak mahlülat ile zımn-ı irtikabda olan zayiCatı mülaha-
zaya maksür idiğ1n e~m~·-·yı.temşiyetde Yeniçeri A~ası bu'lu"
nana tefhim~i ekid etmek lazıme~i haldendir. Sa'ir Ocaklar
l- taCyinat Y: tacayyUnat A.
2- lakin A: - Y.
3- ömrUnde Y: ömründen A.
4- ihraz A: + ve Y.
40
hususunda bu vechile iltizam ile resm ü kanunlarını icra

mirCat-ı kargah-ı imkanda suretnümadır. Lakin Tophane
(17a) Ocağına tertibi irade olunan neferat-ı cedidenin
haftada iki gUn taClim-i tOP~endazi etmeleri iltizam olu-
nup, resi de-i derece-i maharet olanlar dahi terakki ve
ataya ile mümtaz olunmak ve bacd-ezin işbu tertib ile ta-
cayyün eden Yeniçeri ve Topcu neferatı, Asitane'de mlk-
dar-ı kifaye iskan ve macadası ulufe ü taCyinat ile
baczan hudud (u) sınurlarda ve baczan eyaletler maCiyye-
tine taCyin olunup valiler 5 dahi taht-ı eyaletinde vakıc
kaza u 6 elviyede 7 istihdam ve bir kazada beş seneden zi-
yade tevakkufa ruhsat olunmayup tebdil-i mekan etdirerek
bi'l-münavebe Asitane'de kışlak sükkanıyle mübadele olun-
mak üzre vücud~pezir-i intizam olundukda 8 tertib-i asker-
den garaz-ı asli olan meleke-i idman-ı seferberi fa'ide-
sinin husuliyle hin-i iktizada hazır u amade olup mucal-
lem ve mukabele-i aCdada sabit~kadem olmaları melhuz ve
nicefeva'ldi mUstelzimdir.
5- olunup valiler Y: ft./J,ı (sehv) A.

6- ve Y: - A.
7- elvlyede A: OJ C'!.,dl (sehv) Y.
8- olundukda Y: oldukda A.
41
A h v a 1 -i a s k e r e d a ii r m e v a 1 t-i
ı zam d a n Ve 1 i E f e n d i z a d e
Haz r e t 1 e r i in i n 1 ayı h a s ı d ı r
Devlet-i aliyyelnin mukaddem! her seferde asa-

kir-i kaıtle ile galib-i mutlak olarakl düşmen-i dtni
kahr u tedmir ve nice memaliki feth tl teshir edegeldiği
zahirdir. Bacdehu kuvve~-i Devlet-i aliyye mütezayid

oldukca emirber asker 3 olduğunun 4 sebebine imcan olunsa
kavanin-i kadİmeye adem-i rağbet olup fitl-asıl sergarde
olan zabitler aShab-ı sadakatden olduklarından kavanin-i
(l?b) kadimeye riCayet edere~ zir~destlerinde olan nefe-
ratın terbiyye 5 ve zabitlerine ihtimamlarından naşi ne-
ferat zabitlerine kemer§beste-i itaCat olmağla Devlet-i
aliyyelye hin-i iktizada vech-i layıkı üzre hidmet ede-
gelmişler iken, el-haletü hazihi serkarde olanların li-
yakat ve istiCdatlarına nazar olunmayup mücerred baczı
esbab zımnında istihdam olunduklarından, neferatın nazar-
larında muhakkar olup nüfuzları olmamağla zabt u rabta
adem-i kuvvetlerinden? naşi askeri talifesinin kimi mu-
kabele~i düşmende ticaretle meşgUl ve kimi ehl-i İslamın
malını yağma arzusuyle macaz-Allahtl Tecala heztmete
1- olarak Y: ~.J.,ı,f A.
2- kuvvet Y: - A.
3- asker Y: u-k (sehv) A.
4- olduğunun Y: aldığının A.
5- terbiyye Y: ~.;; (sehv) A.

6- kemer Y: üJ.J(sehv) A.
?- kuvvetlerinden Y: kudretlerinden A.
42
muntazır bir ala~perişan ta'ife olduklarından, hin-i

muharebede zabt usebatları mümkin olamayacağı bedihidir.
Evvela zabitan ile neferat dikkat ile taht-ı rabıtaya
idhal olundukdan sonra vakt-ı hazarda imkanı mertebe

istiCmal-i esliha ve tertib-i sufuf hususları taClim ulu-
nup hin-i iktizada mucallem bulunmaları vacibat-ı umur -
dandır.
A s k e r a h v ali n 1 rn II b e y y i n A l i
R a 'i k E f e n d i 'n i n 1 ayı h a s d ı r
Devlet-i aliyye'nin sefer ü hazarda muCtemedUn-bih

olan askeri Ocaklarından ibaret olmağla bunların nizarnı
hayr-hahan ve muCteber ve akıbet-endiş kimesneler nasbıy

le mütebassırane hareket ve ittifak-ara ile bi'l-müzakere
tedrici tedabir-i nafiCaya muhtac olup defCaten ıslahı mU y
yesser olamadı~ı ve her ne kadar fikr-i dakik ve re'y-i
rezin ile saCyolunsa sinin-i vefireden beru tabiCat-ı
saniye olmuş (lSa) fesadın müddet-i kaıilede ıslahı mu-
halolup zamana ihtiyacı bi-reybdir ve miri kazalardanI
mUretteb asker tefrikave perişanı sebeb-i nehb U garetden
gayrı bir fa'ideyi mUntic olmayup rniri ve kura vu kasabata
hasaretleri bi'd-defeCat rneşhuddur.
8- mukabele A: - Y.
9- alay Y: ay (sehv) A.
1- kazalardan Y: o..ı)WJ (sehv) A.
43
N i z am -ı a s k e r e d a ii r M a b e y n ci
M u s t a fat f fet B e y-E f e n d i tn i n
mu k a d d i me s i d i r
Tavs'if-i efrenciyye'nin tahstl-i sanayiC-i ateşba

zi ile tefennününden ve mukabele-i bi'l-misil içUn her
Ocakdan rabıtalul asker tertibi iktiza edenler ile bi'l-
ittifak müzakere olunmasına mUssraCat lazım idiğinden ve
asakir-i mürettebe zabitanının efrenc 2 misillU 9nbaşıya
varınca tertib U teksir ve vakt-ı seferde te'dtb ve ten -
k!l'(U)terhis olunması lazımeden idUğünden bahsile layıh-ı
hatırı olan halat zirde beyan olundu.
B u d a h i Mu k a d d i m e n e v ci n d e n
M a. b e y n c i M u s t a f a B e y-E f e n d i i
n i n d i r
Nemçe ve Moskovlu'nun beş-altı yüz bin mucallem U

mUretteb askerleri oldu~ maclum olmağla, Devlet-i aliyye
dahi hiç olmaz tse askerini yüz bine iblağ etmek vacibe -
dendir. Bunların masarifleri efrenc terttbatına tatbikI
olunmadığı takdirce, Devlet-i aliyye'nin tradatının sülü-
sanı yalnız cUnud-i mürettebeye kafi olacağı mevhum olm~
la aCmal-i efkara muhtacdır. Zira mahiyye-i ulufeleri ve

taCyinat u kisve ve 2 eslihaları ve masarif-i levazım-ı
1- rabıtalu Y: ~,..lız;t~ (sehv) A.

2- efrenc Y: ijı (eehv) A.
l- tatbik Y: ~ (eehv) A.
2- ve Y: - A.
44
taCltm ü taCallümleri ve nice nice tertibatı masarıfın

dan gayrı 3 Devlet-i aliyye'nin edevat4..ı harbiyyesi Na-
sara edevatına mümaseleti lazım geldiğine (18b) nazaran
mecmucu sağ u salim ve kavi yapıldığı suretde miri fi'atı
pesmande olacağı müstağni2 i ani'l-beyandır. Ta'ife-i ef-
renc, levazım-ı harbiyye ve esliha-i seferiyyelerinde.
masarifden kaçmıyarak her ne mertebe ihtimam6 eylerler ise
dahi askerisinin taCyinat u telebbUsat ve levazım-ı sa'i-
relerinde kemal-i dikkat ile ihtisar ederler. Ocaklunun
amiziş ü muhaletası derkar' olarak Tulumbacı ve SUrCatci
misillü kendülerinden cUz,7 olmak suretiyle her Ocakdan
ve Odalardan bekar u bi-kar ve kesb ve ceste ceste yüzer-
ikişer yüzer genc taleb ve bidayetinde kışlalarında ika-
met ve Ocaklarının senevi çırağlıkları kanun üzre zabi -
tandan maCadaya tekacüd-i esamt ve terakki verilmeyUp ve
ihbariyyeleri Uzerine zamime ile mahlulata dikkat ve ref-
te refte bi't-te'enni ferde gadr olmayarak cebr ve noksSn
tartkı ile bunlar ifkad ve anlar tcad olunmakdan gayrı8
idare mUmkin olmayup sefer tl hazarda ısda~maniCatU'I
cemc hatırası ber-tarafdır.
3- gayrı Y: - A.
edevat Y: .::..,.,1 (sehv) A.
4-
5-
6-
olacağı mustağni Y:
ihtimam A: - Y.
CJ"': 3'4,J
-.A ,I (sehv) A.
7- cüz' Y: ,~ A.
8- gayrı Y: - A.
9- ısdar Y: J1RI (sehv) A.
45
Bu d a h i n i zam -ıa s k e r e d a 'i r

Ma b e y n c i M·u s t a f a B e y-E f e n d it
n i n d i r
VUzera4yı ızam hazeratı ve mtr-i mtran-ı kiram, me-

nasıbda mUstakar olarak Bağdad ve Mısır ve Şam ve tsken-
deriyye ve şimdiki halde Yanya mUstesna olarak her biri -
nin mansibına göre birkaçar yüz ve biner, mesela, Rumeli
Vaıtsini bin, Bosna ve Anadolu ve Erzurum Vaıtlerine be-
şer yUz, Rumeli ve Anadolu'da vakı
c
mecmu c eyalat u elvi-
ye vaıt ve mutasarrıflarına ve çaparzade ve Kara Osman-
zade~ye ve Eflak ve Boğdan Voyvodolarına hallerince iha-
le olunup (19a) mecmucı kesb-i tefennUn ve on-on beş bi-
ne ibıağından sonra yine Yeniçeri ve sa'ir Ocaklar2 namıy
le birden mUmkin olmaz ise mUteCakiben Asitane'ye idhil
ve ocaklar 3 kışlaklarına iskan olunmak hatıra gelUr.
A s k e r a h v ali n e d a ti r hal a
B e y i i k c i -i D 1 van -ı H II m a y ü n
S u n Ct E fe n d i tn i n 1 ayı h a s ı d ır
Esfar-ı sabıkada~ hususa bu seferde asakir-i me'-

mure her ne kadar ikdam u tehdtd olunsalar NevrUztda ge-
lUp erişmeyUp ve gelenler dahi rUz-ı Kasım'a kadar meks U
l- ve Kara Osmanzade Y: - A.
2- Ocaklar Y: Ocaklu A.
3- Ocaklar Y: ~JJ)I (sehv)
1- sabıkada Y: sa.bıkadır A.
46
karar etmeylip bir tarafdan gelüp ve bir tarafdan gidegel-

dikleri cümlenin macIUmudur. Düşmen ise vasat-ı sayfda
icra edemedi~i2 meıcanetleri bahar evaiilinde ve bacdehü
eyyam-ı şita takarrubunda ve mevsim-i şitada icraya icti-
sar ve bu iki vakt-ı haliyyede memalik-i İslamiyye'ye3
hticum u istila edegeldiği zahir tl aşikardır. Bina'en-
aleyh Devlet-i aliyyedahi asakirini iki sınıfa taksim
edUp, bir sınıfı sayfiyye ve bir sınıfı şita'iyye olarak
tertib ile sayf asakiri vaktiyle yerlerinden hurı1c ve
savb-ı me'murlarına rUz-ı Hızır'da vürüd ve iSbat-ı vticud
ile altı ay kıyam ve rUz-ı K~sım'da iCade ve yerlerine
şita4 askeri ~ezalik Taktiyle hurüc-verüz-ı Kasım'daS
avdet etdirilmek ve bu tertib tlzre her sınıf asakir al-
tışar ay bekleyUp vakt-ı muCayyenlerinde avdet edecekleri-
ni bildiklerinde cümlesi vaktiyle gelUp, vaktiyle gitmele-
rine ba'is bir halet olur. B u iki sınıf asakirin meşta
askeri 6 umumen Rumeli'nin ve Silistre'nin eyaletlüleri
(19b) ve Ocaklu Yeniçeri Serdar ve Serdengecdi bayrakları
olup, sayf asakiri dahi Anadolu'da ka'in eyaletler halkı
ve Ocaklu7 Yeniçeri Serdar ve Serdengeedi ve safir Ocak-

lar dahi bunlara kıyasen tertib ye sayfen ve şitaten bU
2- edemediği= J(J.A o.>t.' Y: ~~..>:.1 A.

3- İslamiyye'ye Y: İslamiyye A.
4- şita Y: meşta A.
5- Kasımıda A: H~zır'da Y.
6- askeri Y: asakiri A.
7- Ocaklu Y: Ocaklar A.
47
mUretteb U muvazzaf asakir sefere tertib ve Anadolu ve

Rumeli'nin sa'ir mliteCayyinanı erbab-ı harb U darbı
ile vUzera ve mir-i miran ve sa'irleri dahi hadd li mik-

dar taCyinle kapularını tanzim ve bu tertib Uzre ordu-yı
hümayüna ve sa'ir iktiza eden mahallere ve asakir-i me'-
murenin ihracIarına iktizası üzre me'murkılınsalar ba-
cavn- i Bari beher altışar ayda dinc asakir tevarUd edlip

düşmen, memalik-i İslamiyye ve serhaddatı haıi bulamayup
kesr-i Unuf-ı nahvet ve istidraclarına badi bir halet-i
mer~beden olur zann olunur.
Ter t i b -i a s k e r hususuna
d a ti r Ha k k ı B e y-E f e n d il'n i n
lay ı h a s ~ d ı r
Hin-i iktizada ucaleten tertib ve savb-ı me'murla-

rına tesyir olunacak asakirin 2 vUru.duna kadar Tuna'nın
karşu tarafları askerden haıi kalmağla şimdiYedek Dev -
let-i aliyye'nin işine yaramayan Anadolu'da ka'inaşa'ir
den şecaCat ile macrıif olanlardan mUnasibi hin-i ihtiyac-

da karşu taraflarda istihdam3 içün Tuna'ya semt ü civar
olan Dobruca'ya mı iskan irade olunur, yohsa Bucak mı mü-
nasib görülUr, ne vechile mlistahsen görüıur4 1se 01 semt-
lerde bir mikdar asker bulunmak maslahata evfak olmak zann
olunur.
1- efendi A: - Y.
2- asakirin A: asakir Y.
3- istihdam Y: f'~ (seınv) A.
4- görülür Y: görUlü A.
48
Bu dahi askere da'ir Hakkı
B e y-E f e n d i 'n i n d i r
(20a) Başsız ve buğsuz Rumeli'de perişan olmuş ta-

'ife-i Tatarın Uzerlerine bir baş taCyinle bir mahalde is-
kanları refte reftel tekessUri mucib ve lede'l-iktiza işe
yararnalarını müstevcib olmak hatıra gelUr.
Bu d a lı i a 8 k ert a n z İ mi n e d a 'i r
H a k k ı B e y-E f e n d i 'n i n d i r
Sefer u hazarda işe yarayacak yüzera dahi mutasar -

rıf oldukları eyalat u elviyenin nemalarına göre kapuları
C
nı tertib ve da'ima taCltm U ta allUm ile imrar-ı vakt
ederek rabıta-i nizamlarına nezaret etmek beher yüz nefe-
re birer imam taCytnle taClim!i dtn ve eda-yı salat etdir-
mek ve aaakir-i mUrettebenin me'kUlat u melbuaatları eya-
letden bila veled malılul olan timar u zeCamet fatizinden
ve bir mikdarı karyelerden ve bir mikdarı manaıb nemasın
dan idare ve bir mikdarı canib-i mİrtden iCtaolınmak ve

01 terttbin top ve mühimmatı neferatıyle macan valisi
indinde müheyya olmak, sefer U hazarda bir metmuriyyet

zuhurunda derhal hareketlerini mucibdir ve Rumeli ve Si-
listre Eyaletlerini 2 ziyade ihtimam olmak ve Mora ve
1- refte Y: - A.
1- taCltm Y: - A.
2- eyaletlerini Y: ~ W~, (sehv) A.
49
Bosna ve Anadolu Eyaletlerine ol kacide üzre üçer bin ter-

tib ve macada eyaletlere biner tertib ve cümlesinin top
ve mühimmatı neferatıyle yanlarında bulunmak münasib zann
olunur.
B u d a h i a s k e r ma d d e s i n e d a 'i r
Ha k k ı B e y-E f e n d i 'n i n d i r
Deliorman ve havalilerinde olan eşkıya ve selatin

kUlliyyen men c olundukdan sonra kura söz sahibIeri kefa-
letiyle asker tertib (20b) ve masarif-i lazımeleri Ef-
lak ve Boğdan memleketlerinden ve dahilolduğu eyaletin
mahlul zecamet ü timarından tanzim ve taCıtm II taCallUm
etmek ve bunlara Silistre Valisi nezaret etmek üzre ter-
tib olunduğu suretde lede'l-iktiza Silistre Valisi tertib-
gerdesi olan asakir ve kapu halkı ve Dobruca ve Bucak'da
iskan olınacak aşatir ve top ve mUhimmatı istishab ile
ucaleten kalkup Boğdan1 a azimet birle muhafaza-i memleke-
te kıyam etmek maddesi husule gelür.
Yen i ç e r i y e v mi y Y e s i n i z a. m .1.-
n a d a 'i r h ala ç a v u Ş b a Ş ı
Me h me d R a ş i d E f e n d 1 'n i n d 1 r
"Yeniçeri Oca~ının yevmiyyelerinin fesadı," kavl1 -
nin eababı çok. EzcUmle Yeniçeri A~ası'nın hin-i nasbında
hafi ve celi küll! ca'ize ve ubüdiyyet alunurI ki, sırf
l- alunur A: olunur Y.
50
rUşvetdir. Anlar dahi Kul KethUdası ve Samsuncu ve Zağar
cı ve Turnacı ve Orta Çorbacılarını ve serhaddat Yeniçeri

Zabitlerlni tecdtd ile htn-i nasblarında küılt rüşvet al-
ma~a mecbur olup anlar dahi macdunlarını tecrime ve kış
la müteveııtleri ve ihtiyarları verdikleri cerayim ve
rüşveti çıkarmak ve me'kellerinden devr olmamak içün mah-
lulat ketmine mecbur olurlar. Bunlar emsali fesadlarının
nihayeti olmama~la tafstli ka~ıdlara sığmaz. Bunun nlza-

mı yaCnt mevacibin tanztmi vacibedendir. Lakin hakimane
teşebbUs olunmaludur ki, söz esafile dUşüp fesad tekevvUn
eylemeye. Evveıa Ocakda kadtm ve nUfuz u iCtibarı (2la)
derkar ve Devlet-i aliyye rızacuylu~nda ikdam u sad~kati
bedidar mlicerrebü'l-etvar biri intihab, ceva'iz li ava'id

ve hediyye namıyle bir akçe ve bir habbe alınmayarak Ye-
niçeri A~ası nasb ve anın macrifetiyle refte refte bila
ceva'iz li ava'id, Ocak A~aları ve zabitanı emsallerine
nisbet ile sadakatkarandan olarak intihab u nasb ve vesa-
ya-yı lazıme tavsıye ve telkin olundukdan sonra, biraz
eyyam mUrUrunda, ŞevketlU Efendimiz Hazretleri hakimane
Enderdn-ı hlimayUnı taharri ve Yeniçeri Oca~ından esami-
ye mutasarrıf olanları tahkık ve ashabını
irza birle ye-
dinden senedIerini ahz ve bir destmale vaz c ve bir rikab
gUnü ve yahud Sadraczam Hazretleri li-maslahatin tebdilen
vardı~ı gün, "Bunlar EnderUn'da imiş. Yeniçeri esamiai
51
EnderUn Ağalarında durmanın ne münasebeti var? BunlarL

Ocağa ver, haztnemande olmayup nefer esamtsi olsun," deyU
Sadraczam Hazretlerilne tesltm edUp, Sadraczam Hazretleri
dahi defCaten Ocağa göndermeyUp ve ferman dahi yazmayup
çahar-ı şenbe günU yahüd cumca gUnü Yeniçeri Ağası huzur-
larına geldikde, esna-yı sohbetde, "Geçen gUn huzur-ı hU-
mayüna rUhaude olmuşidim. Şevketlli Efendimiz şu esamileri
verdi, EnderUn Ağalarında imiş. Ocak esamisinin Ağalarda
mtinasebeti olmamağla Ocağa verilstin. Lakin haztnemande

olmayup Eşk!nci nefer esamisi olsun ve verilen ce~g erba-
bı tüvana yiğitlerden olsun,deyü emr-i hümayün buyurdı
lar, deyüp Yeniçeri Ağası'na şöylece teslim eyledikden

sonra, Sadraczam (2lb) Hazretleri dahi kendU da'iresini
usul ile 2 taharri ve 1eniçeri esamesi olanları tahkık ve
ashabı ırzasıyla senedIerini ahz ve bir iki hafta murU-
runda Yeniçeri Ağası geldikde, "Ağa Hazretleri, geçenler-
de ŞevketlU Efendimiz da'ire-i hUmayünda olan ocak esami-
lerini Eşkinci nefer esamia! tanzim olunmak üzre verdi -
ler. Biz de size teslim etdik, sizin dalirenizde dahi
vardır, deyU bizi ihtar 3 lazım idi, niçUn etmediniz?
Benim sonradan hatırıma geldi. Şevketlü Efendimiz verdük-
de biz niçün vermeyelim? Sonra sulal ederse ne cevab ve
relim\ Hele taharri ve tahsil etdik, al, bunları dahi
2- ile Y: - A.
3- ihtar Y: ihtarınız A.
4- verelim Y: verirsiz A.
52
Eşkinci ne~er esamtsi tanztm ey.le~ deyü tenbth U tesıtm
buyurdular? Bacdehu KethUda Bey ve Re'tsEfendi ve De~

terdar E~endi ve bunlar emsali kübera-yı rical-i Devlet-i
aliyye dahi sonra istima c etmiş olarak da'ireleri esamt-
leri cem c - Ye bu minval Uzre tesıtm olunur ve bu kazıyye
yalnız ŞeyhUlislam Efendi Hazretleri'ne işrab olunup, an-
lar dahi tebCiyyeten karthalarından 01arak 6 böylece et-
diklerinde sudur-ı kiram istimacile tabiCatıyle bu esere
iktiza ederler. Refte refte ulema ve ricalin madunları
dahi bu sureti icraya mecbur olurlar. Bir mUddet muru

runda Yeniçeri Ağasından e.amilerin Eşkinci neferatına
tanztmi keyfiyyeti nice oldığı ve kaç nefere baliğ oldu-

ğı su'al olunur ve şayet ŞevketlU efendimiz su'al eder,
bu neferat başkaca olsa ve belki bir sahraya istenUr ise
cümlesi mevcud bulunup, diyar-ı aharda olmasa hoş olur.
Ağa Hazretleri buna bir gUzelce (22a) nizam verirseniz;
hem Oca~ın8 ~hyasına ve hem Şevketlü Efendimizin tahsil-r
rızasına muvaffak olmuş olursuz, denilmek ve bu suret az
vaki tde olmayup bir sene kadar 9 vakte muhtac vttO al. vak-
te kadar Ocağa iCtibar olınayor. Padişahımız, "Esame ha-
zinemande etmeyUp nefere vereyor-:- -şayi c ası ahad-ı nefe-
5- buyurdular Y: buyururlar A.
6- olarak Y: J,)/,ı(sehv) A.
7- verirseniz A: verseniz Y.
8- Ocağın A: Ocak Y.
9- kadar Y: - A.
10- ve' A: .... Y.
53
rat lisanlarına dlişlip bundan sonra kapulı esamesi aran -

dıkda, Ocak kokonozları SÖZÜ aya~a dUşürmek ve fitne li
havadis çıkarmak esbabından mahrüm olurlar. Bu takdtrce
Ağa ile söyleşilUp, işte EnderUn ve Birün ve ulemada olan
esam~rden bir akçesi haztnemande olunmayup Eşkinci ne-
fer "esamtsi tanztm olundu ve Oca~ınll yüzü gUldli~2
Bunlardan macada kapulı olarak ne mikdar esamt var ise,
yin~ bunlar gibi neferat tanzimi içün takdim edesiz, de-
yü ol vakt ferman yazıldıkda şematet olmaz, mahfuz olarak
takdtm-i defter ederler.
Y e v m i A
y y e n i zam ı n a d aA 'i r d i rI
Askerin ita~l ~.da, muCteber zabitana menut 01-
mağla emanat ehline tefvtz olunmak emrine ri Cayet2 ve asa-
kir-i mürettebe içün iktiza eden masari!-i zalide ashab-ı
istifa ve limenanın relyleriyle tedricen baczı masarif-i

gayr-ı lazıme re!c ve baczısı tenzil ve israfat men c ile
itlaf olunan emval-i miriyyenin mahalleri bulunup mUstah-
sen ve cümle nizam-ı kavtye rabt olunmak lazımedendir.
11- Ocağın Y: Ji ~i (sehv) A.

12- güldU Y: - A.
1- da'irdir Y~ + (kırmızı kalemle) Abdullah Molla Efen-

dilnin balada layıhasında bu madde mesfür ise dahi
yine mlinasebet ile bu mahalle tahrtr olundu. A. (Bu
metin Y'de sayfa kenarında mukayyetdir).
2- riCayet Y: ~ (sehv) A.
54
Y e v m i y yem a d d e s i n e d a 'i rI
(22b) Ocaklara evvela sadık ve mütedeyyin, akl u

dirayet sahibi birer Ağa intihab ve bila ceva'iz nasb u
istihdam 2 olunup ila-maşa'-Allahü Tecala azI olunmamak
üzre rabıta-i kaviyye veriıdikden sonra Eşkinci neferat
sayfen ve şita'en seferde mevcud bulunup bir ferdi nok-
san olmamasının tarik=ı suhületi ve mahlulat bila ketm
hazinemande olmak hususları anlar ile müzakere olunarak
tanzim oluna. Işbu nizam, açılacak seferde külliyyen ra-
bıtagir olma~ ise dahi, nısfı mertebe rabıta bulup gün-
den gUne yoluna girer.
Y e v mi y Y e ma d d e s i n e d a 'i r
K e t h ü d a -y .. ı S a d r -i ..
a i i
M u s t a f a R e Ş i d E f e n d i 'n i n
i a y 1 h a s ı d ı r
Ocakların mahlulatı ketm olunmakdadır.

...
Mahlul esa-
mi ketm olunmamak üzre her ne kadar tedbir ü te'kid olun-
sa, bir fa'ideyi mUntic olmaz. Heman otuz bin akçe yev -
mlyyeden senevi beş bin akçe mahlü! verilmek üzre maktü -
can Ocaklara bir rabıta verilmek tabiCat-ı maslahata mu -
va:f'ık l görünür.
l- da'ir Y: + (kırmızı kalemle) Bu madde dahi balada Def'-

terdar Şerif Efendi'nin layıhasında mastür ise dahi
mUnasebet ile tekrar bu mahalle tahrir olundu.A. (Bu
metin Y nUshasında derkenardır), .
2- istihdamY: r~ A.
l- muvafık A: muvaffak Y.
55
Yse v m i y yem ~ d d e s i n e d i 'i r

R e 't s ü 'I -k ü v tab A b d u Ila h
B i r r t E f e n d i 'n i n 1 ayı h a -
s ı d ıL r
E1-h~letU h~ziht mevcud olan Ocakların nizam~ı hal-
leri içlerinden muCtemed kimesneler istihd~mıyla hasıl
olup, kanun ve ka'ide bilmez kimesneler içlerinde bulunur
ise, def c u tard etmelUdUr ve el-yevm kem~l-i nizamları
mahlulat ketm etdirilmeyüp tevcth~tlarında tasarruf kifa-
yet eder. Az vakitde kati çok nef c ! zuhur edece~i bedi;
hidir. Kanun u kicide-i kadimelerine riCayet olunup
(23a) hil~fına hareket etmemeleri cümlesine tenbih ve
hallü h~llerince niz~m~ı umurlarına dikkat etmeleri te~
kid 2 0lunmak mühimdir.
Y e v m i y yem a d d e s i n e d a 'i r
h a l aL M u h ~ s e b e -1 e v v e 1 H a c ı
t b r a h i m E f e n d i 'n i n 1 ~ Y ı h a-
s ı d ı r
Hidmet oea~ı add oluna(n)2 Cebeci ve Topcu ve Ara-

bacı Ocakları heman isimleri mevcud kabilinden olup, hid-
met vaktinde Ocak z~bit~nı ve hademesinden 3 gayrı neferat
n~mına4 kimesneler! olmadı~ı z~hir olmağla bu Ocaklarda
l- niz~m Y: - A.
2- te'ktd Y: ~ bo (seliv) A.
l- hala Y: - A.
2- olunaen) A: olan Y.
3- hademesinden Y: c:.J~,... U. (sehv) A.
56
dahi faraza, Ağa ve KethUda ve Şavuş ve Çorbacı olanlar

hallerine göre Uç yUz, beş yUz ve bin akçe "yemeklik"
taCbiriyle yevmiyyepeyda-edüp nefer su'al olunsa anın
bunun etbaCını gösterUp maca-haza bu fesad kendU menfa-
Catları içün yine kendüleri icad eylediğinden Ocaklarını
bu hale ifrağ etmeleriyle bunların nizarnı tedrici hakima-

ne tedbire tevakkuf edüp bu kadar vakitden berU temekkün
etmiş bunca fesadı defCaten ref c mUteCassir olmağla bu
Ocaklara evvelemirde birer sadık ve mUstekım Ağa ve Ka-
tib olmak Uzre bi\-intihab nasb olunup Ocakların halini
ve nizamını müıa.haza ile icraya saCy eylemek üzre mansıb
larında5 mUstemirr olmak ve Ocaklarının nizamını6 kendU-
lerden matlub etmek ve bunların dahi tevcihatlarında ta-
sarruf olunmak ile tedrici nizama girmeleri mUlahaza olu-
nur.
Yer 1 li n e f e rat ı y e v mi y y e s i n e
d L'i r D e f t e r dar Ş e rif E f e d i t-
n i n 1 a. y ı h a s ı d ı r
YerlU namına olan Devlet-i aliyye'nin muvazzaf as-

kerinden kat c! fatide olmayup bir cemaCatin kaç akçesi ve
senevi ne mikdar (23b) mevacibi var ise, ol cemaCatin
~ası bayağıca timar ve zeCamet gibi ekI edUp neferatın
vUcudu yokdur. Bosna serhadleri böyle değil iken biraz
4- namına-Y:
namiye'A.
5- mansıblarında Y: mansıblara A.
6- nizamını Y: nizarnı A.
57
müddetden berü aleme sart olan fesad bunlara dahi siriyet

edUp sa'ir kaıcalar ne şekil ise, bunlar dahi böylece l
olmuşlardır. Bina-bertn ft~mabaed mahlul olan yerlü ku-
lu yevmiyyesinin nısfı hazine~mande,nısfı Rusya Devleti
mukabilinde olan serhadlerde Ağa ve Zabit ve neferatına
al~t-tertib2 terakki teveth olunarak ağaların' yevmiyye -

leri ikişer yüz kırkar ve zabitanın
yüz seksener ve nefe-
ratın yüz yiğirmişer akçeye iblağı ea'iz4 0la ve sefer vl-
k~c oldukda bunlardan olan haztne-mandeler ne mikdara ba-
li~ olursa hisab olunup düşmen karşusunda olan serhadle-
re yüz yiğirmişer
akçe yevmiyye ile ol mikdar neferat ya-
zıla ve mahlulat 5 ketm olunmamak içün, on akçede6 bir ak-
çe mukataCatdan ihbarıyye tevethi ca'lz ola.
Y e v rn i y yem a d d e s i n e d a ii r b u
d a h i M u h a s e b e -i e v v e i H a c 1.
! b r a h i rn E.f e n d i 'n i n 1 ayı h a -

s ı d ı r
Devlet-i aliyye'nin masarif-i mukarreresinin aCza-
mi Asitane ve taşra serhaddat l mevacibi olmağla bu husus2
hakimane tedbtr ile tedrici tasarruf murad olundukda müm-
kin zann olunur. Ancak esası sadık ve'müstekim Yeniçeri
2- böylece Y: öylece A~
2- tertib A: t~rettüb Y.
,- ağaların A: + bu Y.
4- ca'iz Y: ea'ize A.
5- yazılave mahlulat Y: ~~~, ~L (sehv)A.
6- on akçede Y: 0.>'-" j',
(sehv) A.
1- serhaddat Y: serhaddin A.
58
A~ası, bila-ca'ize ve ava'id nasb olunmağa mütevakkıf ve

aralık aralık serhaddat 4 mevacibi vüsCat oldukca Devlet-i
aliyye tarafından nakden gönderilüp (24a) muCtemed adem-
ler macrifetleriyle tevztC olunarak ve Ocak ifsadatı 5 ve
safir ~esadları zahire lhrac olunarak tenkiha muhtac 01-
ma~la imkan müsa'id oldukca bu maddeye dikkat olunmak la-
zımdır.
Y e ·v m i y yem a d d e s i n e d a '1 r d 1 r
Ft-mabacd serhaddat mevacibi tara~-ı devletden

tahstı ve vaıt ve hakim macrifetleriyle mahallinde tevztC
ve noksan neferatınikmali müntic-i fa'ide olduğu Hakkı
Bey-Efendi layıhasında masturdur.
Y e v m i y y e n i zam ı n a d a '1 r m, e -
v a l ! -i ı zam d a n Hayrullah
E f e n d i 'n i n 1 ayı lı a s ~ d ı r
Tekicüd Ocaklar esamtleri ve safir gümrüklerde ve

malikane mtrtlerinde müteCayyin olan veza'if ve safir taC _
ytnat-ı miriyyeyi refC eylemek, katC-ı rızkıl mucib ve in-
kisarı mtistevcib olmağla katCt bir vechile 2 tecvtz buyrul-
mayup mahlul oldukca haztne-mande olunup mUceddeden tevct-
he adem-i mUsaoade ile mahlulat hususunda dikkat u ihti -
2- husus Y:ı:lJI> (sehv) A.

3- ve Y: - A.
4- serhaddat Y: serhadat A.
5- ifsadat Y: J i.., J.Ti' J (sahv) A.
1- rızkı Y: ~/~ (sehv) A.
2- vechileY: ~,(sehv) A.
59
mam buyrulur ise kaıtlü'l-eyyamda nıs!ı mertebesi haztne-

mande olacağı ve OcaklarAğaları mUstekım ve sadakatkar
olup bu husus içUn ubudiyyet ve belki ca'izeleri dahi
ri'l-climle afv buyrulup, mahlulat hususunda ihtimam u
dikkatleri zahir oldukda azl olunmasa 3 ve kanun-ı kadim
üzre verilecek ulufelerden ma~ada mliceddeden tekicUa ve
çıraklık mlimkin mertebe verilmese, gerek Ocaklar ve gerek
beytU'l-mal-i Müsıtmtn kemaliyle muntazam olmak mukarre~
dir.
Y e v m i y yem a d d • s i n e d a 'i r d i r
Yeniçeri Ağalığı Ocaklardan olmayup kanun-ı kadtm

Uzre (24b) ŞevketlU Efendi'mizin hayr-hah Ağalarından
nasb ve zabitanda olan yevmiyye refte refte terkın olun-

mak Sadr-ı Rum-ı sabık !şir Efendi Hazretleri layıhasındal
masturdur.
Y e v mi y y e m ci d d e s i n e d a 'i r me -
v a.... 1 t -i i z ci m d a n
....
S a 1 i h-z ci d e
E f e n d i H a z r e t 1 e r i 'n i n 1 t y ı. -
h a s 1. d ı r
Dergah-ı aıt Yeniçeriler;Ağası olan mUdtr li mü-

debbir ve umurunun uhdesinden gelmeğe muktedir olup Ocak
bazerganı yediyle olan dad u sitede ve masarif-i kılacda
3- olunmasa A: olunmaya Y.
1- layıhasında Y: layıha A.
1- Yeniçerileri A: Yeniçeriler Y.
60
ve muhafaza-i süğUr içUn ihrac olunanmevacibe mUstahak

esame ashabının mevcud veona-mevcuduna ıttılac-ı tam
buyurulmak ve kışla2 zabitleri dahi münhal olan ulufeleri
ketm II ıhfa etmeyüp vukÜcı üzre ihbar eylemeleri hususu-
na nasb-ı nefs ihtimam olunmak ve miyan-ı nas4a !rad u
akar 3 mis11lü ulufe alınup satılmamak hususu ba-emr-i alt
men c u defc ve A~a-yı muma-ileyhin madununda olan Ocak
A~aları ve mUba.şirtn.ve Odabaşılar
ve sa'ir za,bitlere
tahmil-i bargiran-ı irtikabdan vukÜ c bulan esame mahlüıi
tına ltale-l dest-i taCarruzdan mUbacadet içün hengam-ı
nasbında callze~i muCayyenesinden ma-cada masarlf-i zali-
desi tah!!! olunmak lazımdır.
Y e v m i y yem a d d e s i n a d a ii r d i r
Ocakların
senevi çıra~lıkları kanun Uzre zab1tan-
dan ma-Cadaya tekacUd l esami terakkI verilmeyüp lhbariyye-
leri Uzerine dahi zamime ile mahlülata dikkat ve refte
refte bi't-te'ennt ferde gadr (25a) olmayarak bunlar ile
asakir-i cedide masarifi tanzim olunmak hususu Mabeynci
Mustafa Bey-Efendilnin asker maddesina da'ir balada olan
layibasında mezkUr ise de bi'l-mUnasebe bu mahalle dahi
işaret olundu.
2- Y: c...; (sehv) A.
kışla
3- akar Y: .}is: ( sehv) A.

4- ca'ize Y: caliz A.
1- tekacUd A: - Y.
61
Y e v m i y y e n i zam ı n a d a 'i r hal a

Tez k i r e -i e v v elF i r d e v s t
E f e n d i 'n i n 1 ayı h a s ı d ı r
Cebeci ve Topcu ve Arabacı Ocaklarının mevcudu bili-

nUp ve mahluıatı ketm olunmamak içUn neferatın ism U şöh
retleri ve vilayetleri ve sakin oldukları şehir ve mahal-

leleri bilinmek ve Yeniçeri Oca~ılnın orta defterleri mi-
sillU ortal katibleri defterlerine şöhretleri ~asttr ve
birer şöhret defterıeri piyade mukabelel~rine ve~ilUp hıfz
olunmak ile ft-mabacd mevcudu bilinüp ve mahlulatı ketm

olunmayup yevmen fe-yevmen tabtCatıyle tenezzUl edece~i
ve bu maddelerde Piyade Ocaklarının tekicUdlerine ziyade
ihtimam lazımdır. ztra bir tekacUd esamt, bir kaç 'sene
zarfında üç-beş kimesneye geçti~i yine ocaklusundan ve
sa'ir erbab-ı vukÜfdan istima c olunmuşdur ve Piyade Ocak-
larının A~aları me'luf oldukları Uzre Çorbacı ve yahud ke-
tebeden birini istishab ve katib taCbiriyle ulufe tevztCi
ve gerek şöhret defterı~ri2anlara mahsus ,olduğundan,_anlar.a
Ocak Katibleri heman mevacib tevztCinde sergtde kucud ve
hıtamında avalid namıyle bir mikdar şey vermeleriyle ge -
rek deftere ve g~ek ru'yet-i hısaba müdahale etdirmezlen
Bu husus dahi bir nizama rabt olunmağa tevakkuf eder.
1- orta Y: ~" (sehv) A.

2- defteri Y: 8~.) (sehv) A.
62
Yevmiyye nizamina di'ir bu

d a h i Tez k i-r e -i e v v e i
F i r d e v s t E f e n d i 'n i n d i r
(25b) Zikr olunan Ocaklar zabitanına dikkat lazı -

meden olmağla yollarıyle gelUp Odabaşı ve Çorbacı ve
Qavuş ve KethUda olarak Cebeci ve Topcu ve Arabacıbaşı
olmaları ve ecnebtden içlerine zabit nasb olunmayup·yol

ve erkanıyle hizmet ederek zabit olup nan-pareye na'il
ve mecrUhlarına ve ocaklarında hidmet-ederek yoluyle ptr
U ihtiyar olanlara tekicUdlUk ihs!nı ve ahar vechile rica-
yet ve ikram u inayet olunmak dahi yazılacak neferatın
Ocaklarına ziyadel, ra~bet ve hidmetlerinde devam U se -

bata izhar-ı hahiş ve dikkatlerini mücib olmağla anlar
dahi ahara muhtac ve tama C u irtikaba mecbür olmayacak
vechile refah-ı hal ve asayiş~i balleri istihsal olunduk-
dan sonra hidmetlerinde kusurları zahir ve tama C u irti~
kabları maclüm olur ise töhmet ve kabahatlerine göre te'-
dtb olunmaları nizamlarına derc olunmak lazımdır.
l- ziyade Y: ziya (sehv) A.

2- asayiş A: ~ Goı (sehv) A.
,
63
Ağa v atv e y e v m i y yem a d d e s i n e

d a 'i r s ab ı k'i Tez k i r e -i e v v e 1
E n ver i E f e n d i 'n i n 1 ayı h a s ı -
d ı r
Ocakların Ağalıkları çok zamandan berU mUkemmel

ca'ize eylenerekl birer zata 2 verildiğinden Ocaklarda
olan ulufelerin na-ehl olanlara verilmesine bi'is olundu -
ğundan lazım gelen hidmetleri kUlliyyen feramuş olunmuş -
dur ve bu hale sebeb ağalarda kesret olmuşdur ve bu su-
retle 3 kimesneden inkisar olunmayarak tedricle ağalar
tahkik olunup, Ocaklara birer mUnasib Ağa, kendUsinden
matlub olan hidmet ki vaktiyle (26a) neferatın temamca
bulunmasıdır. Maclumu olarak biıi ca'ize nasb olunup mU-
temadi Ağa olsa, Uç-'beş yıl zarfında bulunduğu Ocağa kuv-
vet gelmeğe4 başlayup revnak u mUhimmatının artacağı mü -
şahede olunmak melhuzdur.
Yen i ç e r i ma d d e s i n e d i 'i r b u
d a h i E n ver 1 E f e n d i 'n i n d i r
Yeniçerinin ashab-ı nizamları mesela, tez tez Oda -

başı ve safir çırağlıklarl verilmemek ve baldırıçıplak
Yeniçeriden ma-Cadaya Ocaklar dirliği tevcih olunmaya ve
1- eylenerek Y: alınarak A.
2- zata A: zevata Y.
3- suretle A: suretde Y.
4- gelmeğe A: gelmekle Y.
1- çırağlıklar A: çırağlıkları Y.
64
Yeniçeri Ağalığı, Serhadd Ağalığından gelen Ağalara veri~
lUp, Çorbacı ve Muhzır Ağalığından serhadd gezmeden Tur -

nacı ve Samsuncu olarak az vakitde Ağa olmamak ve çokluk
tekicUdlUk verilmeyUp, ft-mabacd Eşkincilerinin esamtsi
artup tekicüd olanlar ala-halihi kalmakdır. Bunun emsali
her ne kadar fa'ide hatıra gelür ise, maksud olan vechile
nizamları kendtllerden matlub olmakdır.
Y e v m i y y e n i zam ı n a d a 'i r b u
d a h i Tez k i r e -i e v v e 1 -i
s a b ı k E n ver t E f e n d i 'n i n d i r
Sa'ir Piyade Ocaklarının neferatının tanzimi dahi

evvala birer münasib Ağa buldukdan sonra, veriıecek nizam
müstahkem olmazdan mukaddem azI olunmayarak anın macrife-
tiyle ocakları ricalinden ma~lub olunsa, tedrici az vakit-
de kuvvet bulması mUyesserdir zann olunur. Zira piyade
neferatı esamtleri ecanibde pek çokdur. DefCaten elle -
rinden alınması müşkildir. Ekseri fukaradan ve belki hı
laf-ı kanun olarakl vech-i macişeti malik olduğu esamiye

mUnhasırdır. Pes bu makÜle ulufe (26b) verilmek yolu
sedd oldukdan sonra mahlul olanları dahi zabt ve erbabı~a
verilerek eski çığırına girmeğe başlar ve az vakitde mah-

lul olurlar.
1- olarak Y: ola A.
65'
Y e v mi y Ye m ~ d d ~ s i n e d i 'i r d i r
Yeniçeri neferatının vazc-ı kadtmi Uzre piyade ola-

rak ağaları macrifetlyle tertibi ve refte refte niz~m-ı
hallerine dikkat olunması Lalelili Mustafa Efendi'nin la-
yıhasındandır.
Y e, v m i y y e n i zam ı n a d a 'i '!" h a l a,.

B e y 1 i k c i S u n ci E f e n d i 'n i n
1 ayı h a s ı d 1 r
~ El-haletü hazihi ~eferber. olan OcaklarmYret~~batı
esamt II dirIikleri kasr-ı yeddenl ve yahud rica u şefaCat

le malik olarak ekser-i nass erbab-ı harbin sefer verüp
canlar feda ederek na'il oldukları meratib U al~yık ve
vazayif-i tasarrufunu iCtiyadları erbab-ı harbin sefer
vermekden istinkafını2 ve beytti'l-male hasaret-i aztmi
mUstevcib idUği ye satir bunlar emsal i fesadat derkar 01-
mağla bu fesadların tedrici feshi ile ıslah-ı kabul etdi-
rilmeleri ve kanun-ı
kadimlerinin halet-i eVvelisine ir-
ciCiyle htn-i iktizada eslafda vukÜ c bulan seferlerde
na'il olduklar~ fUtuhat ve asara liyakat kesb etdirilmek
lazımedendir.
1- kasr-ı yedden Y: ..:JJ"':'~ (sehY) A.

2- istinkafını Y: C?-~i (sehY) A.
3- oldukları Y: S.",li" (sehY) A.
66
Y e n i ç e r i y e v m i y y e s i n e d i 'i r
s i b ı k a - ... ...
K e t h tl d a -y ı R i k a b -ı
... ...
H li m a y u n d a nI a
R s i h E f e n d i '-
n i n 1 ay ı h a s ı d ı r
Bir müddetden berü Yeniçeri Oca~ı zabitanı ve Yeni-

çeri a~aları ve kalemi kUttabı neferat esamilerini ve .te-
rakkilerin1 2 baya~ıca cami c (27a) vaztfesi ve muka -
taCa misillU diledikleri kimesneye beyc u fÜrUht ve
çırağlık ve trid namıyle bahş u iCt! edüp bu keyfiyyet
hem fesad-ı askeri mUcib ve hem kesret-i mevaclb takrtbiyye~
tiyle masarifin galebesini mUstevcib olduğu bayanıyle bu-

nun ilicı bi ' l-cUmle 3 esimt müstahıkkına refte refte alı~
nup mukabele-i düşmende sebat ile muharebeye bezl-i vücud
edecek neferata verilUp ma-cadasından ve sefere eşmiş Ocak
ihtiyarlarının gayrısından her kimin yedinde trid edinmiş
esimt 4 var ise Ocaklusunun re'y U macrifetleriyle nez c

olunup hasıl olan menzuCat-ı esamtden mikdar-ı kifaye mü-
ceddeden Yeniçeri neferetı terttb ü tahrtr ve her bir Or-
taya neferat-ı mUrettibe tahsİs ve sık sık 5 birer tarİkle
yoklama şeklinde her bir Ortanın6 neferat-ı mürettibe-i
macdudesini bilmek ve aralarına bir takrtb girmiş
1- hUmayandan Y: hUmayan A.
2- terakkilerini Y: ~~~., (sehv) A.
3- bill-cümle A: - Y.
4- esamt A: - Y.
5- sık Y: - A.
6- örtanın Y: + ve A.
67
kimeaneyi tebCtd ve mahlu~ini yine şahsı maclum nefere

vermek ve fesada cUrfet edenleri derhal te'dtb U gUşmal
etmek7 ve sahib-i esami olan neferatın mutasarrıf olduk -
ları esamisi memhurı kendü yedinde olmak ve katCa yanından
ayırmamak, "Borcum var idi, rehin koydum." demernek ve işbı.
memhurları ashabına Kul KethUd~sı yediyle verilmek ve

htn-i teslimde ism U şekl ve mahall U vilayeti vazcını
beyanıyle Kul KethUdası defterine kayd olunmak ve lede'l-
iktiza defteri mantükunca her bir Ortanın8 esamrıu kaç
aded neferi var ise, Kul KethUdası bilecek9ve işbu esamilU
olan neferlerden ma-cada, esamisiz (27b) yoldaşları dahi
kacide-i Ocakları üzre bir rabıta-i kaviyye tahtına gir-
mek suretleri mUyesser olur iae, Devlet-i aliyye'nin hem
verdiği mevacibe müstahıkkı vasıl olmuşlO olur, hem müret-
teb istediğiıı kadar asker dilediği anda bulup mukabele-i
düşmende dahi Yeniçerinin payidar olmas~ mümkin olur.
Y e v m i y yem a d d e s i n e d a 'i r b u
d a h i K e t h li d a ,:,-y ll. R i k a. b -ı s a b ı k
R a s i h E f e n d i tn i n d i r
Ecnebiden olup mlistahıkkına esami verilmesi Ocak
a~alarının ve kalemi ketebesinin ve Ortaları zabitanının
7- etmek Y: eylemek A.
8- ortanın Y: orta A.
9- bilecek Y: bilmek A.
10- olmuş A: - Y.
11- istediği Y: ; ;~ (sehv) A.
68
nizam-ı hallerine tevakkuf edüp ez-climle zabitan-ı Ocak

ki esami maddeleri yedlerindedir~ Odabaşı ve Odaeskisi
ve Çorbacı ve Kapu Halifesi, şagir(d)leri Halifesl~ Yeni-
çeri Efendisi, Yeniçeri Ağalarıdır. İşte 3 bunlarda iki
halet olmalu. İhtidat sadakati ikincisi~ kayd-ı zarUret
ve kesret-i masarifden vareste,olmak. YaCni oldukları
"
hidmetde mübtela oldukları masarlf-i zarUriyyelerini

6
mlistahdem oldukları hıdmetin tabıCatıyle idaresine lazım

gelen masarifleri, hıdmetleri mukabili canib-i padişahi -
den verillip. esamiye tama c ile hılafı irtikaba mecbur
olmak haletleri ref c olunmakdır. Ref c olundukdan sonra
irtikab u tama c ederler ise, eyyamen-kan haklarında siya-
set ehemm li elzemdir. Dakika te'hir, fesad-ı nizam ve
izmihlal-i devleti muceb idiği bi-reybdir.
Y e v m i y yem a d d e s i n e d a 'i r b u
d a h 1 R a s i h E f e n d i in i n d i r
Odabaşı ve Alemdar ve Aşcı, bunların esamileri çok
(28a) olmak lazımdır ki, hatta esami mahlul oldukda kendU-
leri haber vere. Yoldaşlarının ism U resmi ve mahalleri
bunlardan bilinecek olmağla mahlul oldukda, doğruca haber
vermeleriy~Un bunların kayd-ı zarUretden vareate olmaları
l- yedlerindedir A: + ve Y.
2- şagir(d)leri Halifesi Y: - A.
3- işte Y: ~ (sehv) A.
4- ibtida Y: ~J (sehv) A.
5- ikincisi Y: ikinci A.
6- hizmatde mUbtela oldukları A: - Y.
69
lazım gelür. Bunların refah-ı halleri olur ise,y~Cni na-

mUatab~k olanlar yedIerinde olan esamtleri alınup müsta -
hak olan neferata verilmekde kendilIere birer zarar teret-
ttib etme~ ise ve'l-hasıl na-mUstahakkin yedIerinde esami
var iken, kendtilere a'id ve tas akçesi namıyle her birine
hasıl olan zevatid akçelerden filan esnafda filanda ve fa-
lan kapuluda altmış, yetmiş akçe vardır. Padişah'ın se-
ferine ve ortamızın bir işine yaramaz cami c vaztfesi gibi
ekI eder, alınsun, Ortamız ile sefere eşecek falan falan
Beşelere Oca~ımız kacidesince ibtldalarl memhu~lar il;
verilsün, deme~e başlarlar ve zabitan eaami verecekleri
kimeanelerI na-mUstehı.k yedIerInde olan kimesnelere da~va
cı ederler, bu vechIle bunlar yoluna girer. Bunlardan
sonra ~alem küttabı ve Kapu Haıtfeai ve Şagirdler Haltfe-
si olanlar: esamiden olarak bir akçe trada irtikab ve
tenezzülleri 4 olmamak vechile canib-i miriden kendülere
oldukları hıdmetin masarifine vaft şey5 taCyin olunmak
ve ta c ytn 6 olunan şey ihrac-ı mevacibde yedIerine vasıl
olmak ve bunlardan bir akçe ve bir habbe calize ve avalid
alınmamak ve kayd-ı hayatla hıdmetlerinde olmak ve azl~
leri, hıyanet ve pirt zımnında olmak ve bir akçe mahlül

ketm ederler7 ise, azI il te'dtb olunmak şurüt-ı tevcth
l- ibtidalar A: + ve Y.
2- ile A: - Y.
3- olanlar Y: ~~,1 (sehv) A.
4- tenezzülleri Y: ~~~ (sehv) A.
5- şey Y: + vafi A.
6- olunmak ve taCytn Y: - A.
7- ederler Y: eder A.
70
(28b) ve istihdamlarından 01mak8 ehemmdir ki zuhur eden

mahlulı ketm ve pare ile fUrdhte ve yahud Yeniçeri Ağası
ve sa'ir eCazim-i Ocak havf ve ibramiyle bir akçe mahlul

satmağa ve bahş u iCtaya bunlarda kudret olmaya. Belki
sözleri ol kadar mesmuc u muCteber ola ki hı laf-ı nizam-ı
Ocak bir akçe - taleb eden '-gerek _A~a- .v~ gerek sa' ir
kimesneden şikayet -ederler ise, iştika etdikleri kimesne
beher hal te'dib olunacağı suret. cUmlenin ezhanında mtis-
takarr ola ve bunların azI u nasbı Ocak ağalarının yedIe-
rinde 01mayarak9 ve kacide-i Ocak üzre her ulufede veri-
lecek terakkiler ve kezalik mahlulat zabtı bunların re'y-i
macrifetleriyle ola ve beher yevm vukÜ c bulan mahlulat
pusulası ism U resm ve mahlulleri ve lO ashabı beyan olu -
narak tahrir o1unup sahh u iMZa ve mühUrleriyle beher haf-
ta yeni bir kağıda tahrir ve 01 hafta cumca gUnü selamlık
da yeden bi-yedin Hazret-i Padişlhi'ye teslim oluna ve-
mahlul olan esamiye nazaran Padişah-ı A1em-penSh Efendi'-
miz dilediği kadar cedld nefer tahririni emr buyurur ise.
ismi ve mahallerilI beyanıyle müstahak ve sefer eşer ne-
ferat ortalar zabitanı macrifetleriyle buldurup Kul Ket-
hUdası macrifetiyle tahrir ~ tashih ve deftere kayd et-
dirile. Şöyle ki; bir haftada12 ne mikdar mahlul yevmiy-
8- olmak Y: - A.
9- yedIerinde olmayarak Y: ~/O~ (sehv) A.
10- ve Y: - A.
11- mahalleri Y: mahalli A.
12- haftada Y: haftadan A.
71
ye olur ve ne mikdar yevmiyye tevc!h olunur ve kaç nefer

fevt olur13 ve ~aç nefer ~ashİh olunur' cUm1esima GIUm-i
hazret-i cihandaIli..olmak14 - ber-vech-ı 1 ? suhuletasan16
olur. İşte zabitan ve küttabın macaşları yevmiyye tevct-
hine ve ketm ü füruhtuna ve mecburen bahş u iCtasına muh-
tac olmaz ise ve ecnebi yedIerine (29a) yevmiyye geçme-
sinden bunlara bir fa'ide ve 17 müstahakkına vüsulünden
bir zarar a'id olmamak sureti istihsal olunur ise nefe -
rat-ı mürettebe-i macdude da'ima hazarda mevcud ve zabit-
lerine mUnkad ve mukabele-i düşmende sabit olmamalarıyle
mUretteb u muvazzaf asker peyda olur ve askere iCtimad

ve sebat1ar~na iCtikad olunmak haletleri rU-nüma olur.
İşte bu Yeniçeri Oca~ı'nın bu suretine tevfik u tatbik
olunarak sa' ir O'cakların neferatı dahi i ttifak-ı ashab-ı
ara ile Ocakların iktiza1arına göre birer hüsn-i surete

ifr~~ olunarak nizamları ve neferatının teksİri ve düş
men karşusunda sebat u kıyamları mümkin olabiltir.
Y e v m i y y e n 1 zam ı n a d a '1 r
Ha k k ı B e y-E f e n d i 'n i n
Cebeci ve Topcu ve Arabacı Ocakları ağaları Devlet-i

a1iyye l bendesi oldukları suretde Ocaklarının yevmiyyeleri
13- fevt olur Y: - A.

14- olmak Y: + ve A.
15- ber-vech-i Y: ~~ (sehv) A.
16- asan Y: - A.
17- ve A: - Y
1- aliyye Y: - A.
72
neferat yedinde bulunmasına dikkat edecekleri zahir olup

ve Ocaklara münasib nazırlar taCyini ve maCrifetleriyle
mahluıatları bulup neferata tahsis ve neferat yedinde
bulunacak yevmiyyeler oldukca yevmlyyelice olmak terk-i
hıdrnet ve tekasüllerinden ictinabı2 mUstelzimdir ve nefe~
rat-ı merkÜme dahi şitada karhanelerinde ve sayfde sahra-
larda' ta Clim 4 ü taCallUm ile imrar-ı vakt etdirilmek la-
zımdır.
Top c u ma d d e B i n e d a 'i r S a d r -ı
s ab ~ k Yu s u f P a Ş a 'n ı n
lay ı h a s ı d ı r
-Taşranın baczı mahallerinde ihdas olunan sUrCat
topları hasaret-i mtriyyeden gayrı bir nesneyi mUftd ol -
mayup (29b) esna~yı muharebede işe yaramadıklarından
bahisle zikr olunan sUrCat topları ve SUrCatci Ocakları

ref c olunup anlara bedel Devlet-i aliyye'nin terbiyet!
gerdesi olup müCtemed ve sadakatIarı meşhud olan vUzera-
ya ikişertop ve birer humbara tertib olunarak top ve hum-
bara 2 taCıtm etdirmeleri 3 lazım gelse, her bir top ve hum-
baraya ekallyedişer, sekizer adem muktazi idiği cihetle
sefer-i htimayUn vukÜcında vUzera maCiyyetiyıJbirkaç yliz
nefer Topcu ve Humbaracı cemc ve ihtişadı bahirdir.
2- ictinabı ( tl.~') Y: tl ~J
. A.
3- sahralarda Y: sahralar A.
4- taCltm Y: + ile A.
l- terbiyet Y: tertib A.
2- humbara Y: ~ + ve A.
3- etdirmeleri Y: ~.>-)A i (sehv) A.
4- maCiyyetiyle Y:- ~.. .. (sehv) A•
73
Top c u m a d d e s i n e d a 'i r d i rI
Balada muşarun-lleyh Abdullah Efendi'nin asker

terttbine da'ir layıhasında beyan olunduğu
vechile teda -
rük olunan neferat ism ve 2 kıyafetleriyle deftere kayd3
olundukdan sonra her sınıfa4 mUtercem fenn-i cedtd-i mu -
harebe üzre tUfeng-endazlık ve cümleden ehemm 5 ve belki
tedarUk ve iCmali derece-i vUcubda 6 olan sür'at toplarıy
la ateş-bazlık ve her Ortaya nefaratına göre iki, Uçt dört
sürCat topları tahsis olunup neferat-ı cedideden her bir
topa on neferi "SürCatci" namıyle taCyin ve topculukda
maharet kesb eylemelerine ıkdam ve saCy u ihtimam olun-
mak lazımdır.
C e b e c it Top c u, Ara b a c ı n i z a -
m ı n ada 'i r h ala ç a v u Ş b a Ş ı
R a ş i d E f e n d i 'n i n lay ı h a s 1 d ı r
Cebeci ve Topcu ve Arabacı Ocakları'nın fesad ve
ihtilalinin nizamı Yeniçeridan bed-ter ve kendU ~esadla
larıyla izmihlal derecesine vardıkları bedihi ve azherdlr.
l- da'irdir Y: + (kırmızı kalemle) Abdullah Efendi'nin

balada "asker" maddesinde olan layıhasındandır. Yine
bi'l-mUnasebe tekrar tahrir olunmuşdur. A. (Y'de kır
mızı kalemle derkenardır).
2- ve Y: - A.
3- deftere kayd Y: - A.
4- sınıfa Y: sınıfına A.
5- ehemm Y: hem (sehv)A.
6- vUcubda Y: o~}-!"J (sehv) A.
74
Bunlar hıdrnet Ocakları (30a) olup mecmu c neferat hıdmet

lerinde mevcud bulunmak lazım iken, esamilerinin öşri de~
recesi, Ocaklarının
AC dA
ise ma-a ası k~pulıdır
1 • Kulluk nefe~
ri edecek ademleri yokdur. Fakat kışlalarında iri destar-

lı stm dizgili bir mikdar karakullukcuları olup bunlar-
dan ibaret olmuşdur. Zabitanı mu'!heze olundukda omuz
siıklip bahane yi selefIerine bulurlar~ He'le mühimma,ta et-
dikleri hıyanetin nihayeti yokdur. Sefer vukÜcında bir
alay sürgün adt etrak cem c ederler. Mühimmatı yollarda
dökerek ve dökdükleri mühimmat arabalarını esnafa ve gay-
ra icar ederek As1tane t den ihrac olunan mühimmat nısf
A
olarak ancak mahalline varır. Anı dahi düşmen tarafından
cüz'! bir ayak patırdısı zuhurunda yerinde bırağup, Top-

cılar ve Arabacılar dahi top-keşan bargirlerinin-koş~mla
rını'~esUp topları arabalarıyle bırağup, bargtrlerine

binüp firar ederler. Bunların buna kıyas etdikleri feza~
hat ve hıyanetin nihayeti olmamağla tafsiıı bir kitab

olur. Ahd-i kartbde müceddeden ihtirl olunan SürCatci
Ocağı'nın Topculara ilhakıyyeti hasebiyle Topcu'ların
bunları mahvedecek mertebe meşhud olan hıyanetlerinden
sa'ir hıyanetleri derecesi istidlal olunur. Bunların esa-

mileri Yeniçeri esamilerinde ihtiyar olunacak tekellüfe
muhtac olmayup Yeniçeri Oca~ı'na balada mastur esami 3
1- kapulıdır Y: + kapulıdır (mükerrer) A.

2- bulurlar Y: },J)lx (sehv) A.
3- esami Y: - A.
75
maddesinde beyan olunan suret, hazm etdirildikden sonra

bayağıca yoklanur. !Bbat~ı vUcud etmeyenlerin esam!leri
zabt ve yerlerine datima Ocakda (30b) bulunur, ahar-kara
gitmez ve Ocağına
hayr eder, makÜleye vakte göre geçine-
cekleri derecelerde tevzi c olunup her bar nezaret ve dik-
kat ve tecdİd olunan nizama riCayet eylemeyen zabitanı
mazhar-ı siyaset kılınur. SürCatci Ocağı ahd-i kartbde
ihtira c olunmuş olmağla iCade-i nizamları ve başkaca i8-
bat-ı vUcudları esbabının4 istihsali hususuna sarf-ı mak-
deret kılınur.
Top c u n i zam ı n a d a ti r hal a

D e f t e r dar Ş e rif E f e n d i tn i n
lay 1 h -1 hat ı r ı d ı r
Topcu Ocağı müceddeden nizama muhtacdır. Hey'et-i
asliyyesiyle kalmak elvermez. Hatıra gelen şudur ki, Ara-
bacı Ocağı dahi Topcu Ocağı'na ilhak oluna ve külle yevm
Sacdabad'dal top taCltm olunup, başlu baş~na balyemez t~
punu 2 doldurup nişana uranıara' Ocak mahlulatından d~ksan
dokuz akçe verilUp Ocak mahlulatı kifayet etmediği halde
müceddeden verile ve sağtr ve kebtr iki yüz pare topun
keb!rine yüzer ve sağirine ellişer neferden on beş bin
4- esbabının Y: ..
..u..:.,-- (sehv) A.
l- Sacdabad'da Y: Sacdabadta A.
2- topunu A: topu Y.
3- uranlara Y: tJ/l J.),' (sehv) A.
76
nefer topcu ale Id-devam mevcüd bulunup ve neferat topa

mensub oluna. YaCnt kalyonlara isim tesmiye olunduğu gibi
toplara dahi birer isim tesmiye ve topların Uzerine tah-
rtr olunup "filan top gelsUn~' denilse, yüzer yahud elli
nefer topcusu dahi 4 macan gelmek tabiCat-~ saniyye gibi
ola 5 ve macaz-AllahU TeCala bir mahalde bir top kalmak
lazım gelUr ise, yUz mU, elli mi neferatıOcakldan tard
ve yevmiyyeleri dahi der-akab hazine-mande olunup (3Ia)
ve bir Ocağa ve dalireye kabaı olunmayup halk beyninde
rUsvay ve bed-nam kılınalar ve bir mahalle melmur kılın
dıklarında top-keşan camusları6 ve bargirleri kendU yed-

lerine teslim olunup hıtam-ı hıdmetde
ahz oluna ve halik
U telef olan hayvanatı Topcubaşı Ağa mahsus arz 7 edUp
yerine başka hayvan verile ve taşralarda olan sUrCatci
neferatının fa'idesi mUşahede olunmayup ve muhdes 01-
m~ğla kUlliyyen ref e oluna.
!i! o p c u n i z a m II n a d-a ii r h a 1 a A
M u h a s e b e -i e v v e 1 H a c ıl
t b r a h i m E f e n d i tn i n 1 ayı h a s ı d ı r
Seferde, fenn-i ateş-bazide işe yarayacak ve düş-.
mene mukabele edecek erbab-ı harbden Ustad topcu nefera -

tının teksiri2 lazımeden olmağla, senede bir defca kisve-
4- dahi A: - Y.
5- ola Y: ala A.
6- camusları Y: samesleri A.
7- arz Y: - A.
A: - Y.
ı-- hacı
2- tekstri Y: tekessürü A.
77
leri ve yevmiyye ve taCyinatıarı mtriden verilerek top us-

taları yüz yi~irmişer ve neferatı altmışar akçe ile ra~bet
edenlerden mUceddeden irade buyu~lduğu mikdar topcu tah-

riri ve ale'd-devam taCltm UteCalltim ile kesb-i maharet
eylemeleri lazımeden olup, lakin miriye 3 . külli masarit
olmamak içUn bu dahi Topcu Ocağı'nda hatıra gelen tasarru-
fat ile mUbaşeret olunmak kabilolduğu suretde bi'l-mUz~
kere nizamına haktmane tedbir ile şuruc olunmak muktazi-

dir.
Top c u n i zam ı n a d a 'i r s a b ı k a
D e f t e r dar -ı R i k ab -ı H Um ay u D
Os ma n E f e n d i 'n i n
Cümleden ziyade Topcu Ocağı'nda mUtefennin top us-
tası (3lb) olarak la-akal bir, iki bin neferin vücudu
darece-i vücubda olmağla ömründe top de~il tUfeng atmağı
bilmez ve Tophane Semtine geçmemiş ve l sefer görmemiş

başı kavuklu etba C ve esnaf makÜlesinden olan Topcu yev-
miyyeleri alınup, işe yarar ve her biri bir kaıca de~er
ylğitlere, kimine terakki, kimine mUceddeden olarak ~op
cubaşı Ağa macrifetiyle verilUp amma kime verdiği2 bilin-

mek içUn o makÜle yiğitleri bi'n-nefs huzur-ı sadr-ı ali~
ye ihrac u iClam ve her bar top taCıtmiyle kesb-i maharet-
3- mtriy~ A: mirıyyeYi Y.
1- ve Y: - A.
2- verdiği A: ~ (sehv) Y.
78
lerine ıkdam olunmak ve topcubaşılar dahi idarelerine ka-

dir, sahib-i nüfuz ve şect C ve mütedeyyin adem olup madam-
ki bir hıyaneti zahir olmaya, az vakitde 3 azI olunmayup
devam u istikrar lazımdır.
Ce b e c i veT op c-u v e Ara b a c ı
O c a k lar ı n ada ~i r Tez k i r e -i

e v v e i F i r d e v s t E f e n d i in i n
lay ı has. ı d ı r
Cebeci ve Topcu ve Arabacıl Ocakları'nın neferatı
metrts bekler makÜleden olmadığı bedtdardır ve sefer vukÜ":
cunda sağtr ve keb!r istishabı muktez! olan topa, her to-
pun mühimmatını idareye kafI neferat ve kezalik htn-i mu-
harebede 2 her topu atmağa ve kullanmağa vaf! neferat ve
kezalik her topun arabalarını biIa-kusur götürmek ve mat-

ldb olan mahalle tsal eylemek ve gerek top arabalarının3
edevatı ve"" gerek mUhimmatından birşey htn-i iktizada nok-
san olmamak Uzre ve htn-i muharebede gerek Topcu ve gerek
Arabacı ve Cebeci topları ve mÜbimmat·ve edevatı bırakma
mak ve bir kusur ve tekasül etmemek ve eder ise (32a)

cürm li kabahatlarına4 göre teld!b olunmak şartıyle baczı
kura YÜ biladdan yarar kefilIeriyle tertib olunup mesela,
bir topun idaresi be-her hal on ademe muhtac olm~ğla,
3- vakitde Y: .~ (Behv) A.
1- ve Arabacı Y: - A.
2- mubarebede Y: muharebedir A.
3- top arabalarının Y: toplarının A.
4- kabahatlarına Y: ~~ (sebv) A.
79
büyUk orduda ve S haabe'l-iktiza etrafda bulunan seraakera-

na iraal olunmak üzre ne mikdar topun vücudı lazım ise
Anadolu ve Rumelilde vakıc baczı kura ve biladdan şurıi.t-ı
meşrıi.h6 üzre herkes ile ihtilat etmem~ş ve yUzü gözü açıl
mamış mikdar-ı kifaye topcu neferatı tertib olunup, keza-
lik cebehane mühimmatını ve arabalarını ve anın edevatını
idare edecek mikdarı cebecl ve arabacı dahi bu 7 ,vechile

baczı kura ve biladdan yarar ketilleriyle tertib olunarak
be-her hal bu üç oca~ın neferatının kendülere kafi ü va-

fi ve ahar kar u kisbe muhtac olmayacak taCyinat ve kis-
ve ve sa'ir muhtac oldukları malzeme, canib-i miriden ve-
rilmek üzre tanzim olunduğu suretde avn-i Hakk'la düşmene
galebe suretleri me'mul olur. Zira kefere ile vuku

c bulan
muharebe bi'l-müşahede cümlenin maclumu olduğu üzre, top-

dan ibaret- . olup şecaCatin her ne kadar harb ü cengde lü-
zumu de~kar ise dahi, top ve ateş~bazlık oyunu şecaCate
gelmeme~le bu suretde galebe esbabı~ Cenab-ı Hakk icad

eder.
T o p c u v e ,S u.. r ca t c i mi sam.ı.hıa
da ii
..
.;. K e t h li d a -y ı R i kab -ı
s a b ı k R a s i h E f e n d i t
nı i n
m u k a d d i m e s i d i r
Kesret Uzre Topcu neferatına Devlet-i aliyye t nin

eşedd ihtiyacı (32b) derkar ve bunların fenn-i top-en-
5- ve A: - Y.
6- meşru.h Y: meşru.ha A.
7- bu Y: - A.
1- datir A: -- Y.
80
daztde kesb-i maharet li kemal eylemeleri ehemm li elzem

~diği bed!dar olup bunların2 zabitanı taht-ı rabıtaya gi-
rUp ecnebt ve Ocaklusundan yemeklik namıyle alan külliy~
yetlU esamt nez c ~lunup ziyade yevmiyye ile mUceddeden
neferat tahrtr U terttb olunmağa muhtacdır. ztra bu Oca-
ğın mukaddema esamtsinin dört bölükde iki bölUğü yemeklik
namıyle zabitan-ı Ocakda va bir -bölUğU kapulu taCbtr ey-
ledikleri Çukadar ve İç Ağasi ve salir ecnebi yedI erin-
de ve bir bölUğünün nısfı amel-mande ve ihtiyaranda ve
fakat nısfı topcu dedikleri neferatda idUği. bu kulları
fi'l-asıl Topcular Katibi ve bacdehü iki sene sUrCatci

nazırı olduğum evanda re'yül-ayn meşhudum olan keYfiyat-
dandır. Hatta SUrCatci 3 neferatının dahi adem-i ni-
zamlarına ba'is olan keyfiyatın biri dahi budur ki. bun-
ların yaCni Topcu Ocağı'nın hıdmetleri çokdur. Ez-cümle
kolluklarında4 nefer olmadığından ve hin-i iktizada kar-
hanede ve yahud Tophane Meydanı'nda
bir mahalle top hak-
li lazım geldlkde attk Topcu Deferatı olmamağla mecmu a
hıdmetlerine SUrCatci neferatını sürerler ve SUrCatci
kışlalarına mürettab alan nan u gUş§~taCytnatını zabita-
nı ekI edüp neferatı aç gezdlrirler. Elerçi bu SUrCatci
neferatının yevmiyyeleri on beşer. yiğirmişer akçe olup

lakin mukabelesinde dahi bu taCdad olunan mihan derkar
2- bunların Y: ~ (sehv) A.
3- sUrCatci Y: sUrCatciyan A.
4- kolluklarında Y: kollarında A.
5- gUşt A: ~(sehv) Y.
aı
olmağla heveskarı bulunmayar ve Topcu Ocağı'na rabt olu~~
duğundan naşt, stirCatciden,fevt olmuşların ve firar etmiş

lerin (33a) yerlerine Ocaklusu macrife~leriyle bulunan
kimesneleri nazırı alan kimeane e~erçi tahrtr eder, amma
heveskarı bulunmadığından 6 naşt Ocaklusının tedarUk ile
tahrtr etdirdikleri neferatın eksertsi sürrak ve bir ma-
halle sığma~ ve bir tartkde kabul olunmaz Kıptt ve ne
idüği bilinmez eşhas makÜlesi olmağla, bir mahal teda-
rük ve yahud bir şey sertka edinceyedek karar, bac dehu7
!irar etmeleriyle bu suretla bunların devamı8 ve taCallum
tl tekessUri mUmkin olmak muhsldir. Bu fakırin vakt-ı me'-
muriyyetimde Tapcu ve Yeniçeri olarak üç bin nefere karfb
Süreatci esamta! var idi ve taşralarda dahi baczı mahal;
lerde mUretteb YerlU Süreatcisi mukayyed idi. tatimae
olundu~na göre, işbu seferde bir yararlık edemediklerf~
den bu kadar masarif ve zahmet ve ihtimam hevaya mUnkalib

oldu.
M u k a tl d. i m e -i . m e z. k u ]!', e n. i n
m i zam ı n a d a ti r R a s i h
E f e n d i tn i n 1 ayı h -1 hat ı r ı d ı r
Neferat-ı merkÜmenin nizamına da'ir hatıra gelen
şu vechiledir ki, bunların adedi nısfı mikdarı ve yevmly-
yeleri iki kat olsal ve bunlara yüzer nefer birer alamet
v'e nam lle Orta tahats olunsa ve her bir ortaya oirer:'·
---,...--:;...---- -_.......-----:--~ ~ .:.>..JıJ:J~ (sehv)
6": 'bıilunmadı~ından Y: A.
7- ~kar!r 'ba~dehu Yr - A. ~.
8- devamı Y: ..s i".> (sehv) A.
l~ olsa Y: ~" (sehv) A.
82
ZAbit taCytn ve cümlesine bir Ağa nasb olunup fakat ZAbit

taCytni ve yol ve erkAn icrası Topcu Ocağı'na mUlhak olsa
mA~ada cemt C hususları gerek nefer tedarüki ve gerek.
iCmAli ve sürCat taCIimi ve mevaeiblerinin iCtası, SürCat
Ağası ve SürCat Nazırı maCrifetleriyle rü'yet ve her bir
Ortaya onar top tahats olunsa ve tahsis olunan toplara ol
Ortanın alameti darb ve memhurlarına dahi kezalik (33b)
ol Ortanın alameti tahrir olunsa ve her bir Ortanın yol-
daşı münavebe vechile eIlişer ellişer. birer hafta Ortala-
rında beytntet etdirilüp ve bir mahalle taCytn olunmak
lazım geldikde 01 2 Ortada olan on topu cemt C edevatıyle
alup ol mahalle aztmet ve vakt-i seferde 3 muharebe 01an4
mahalle taCyin olunmak iktiza etdikde avn-i Samedani'yle
fevz 5 II nusret zuhurunda, fakat ol mahalde bulunan topun
neferatına ziyade terakki 6 yaCni on-om beş akçe terakki
verilmesi meşrUt olmak ve bu vechile nusretde bulunanla~
rın yevmiyeleri yUz yiğirmi akçeye değin restde olmak

mukarrer olması ve bu neferatdan birisi ahar dirlikde 01-
mamak ve herkesin rızaten kabul edeceği ve ziyy ü heytet
muhtass olsa bu zümre taht-ı rabıtaya girmek ve heveska-
rı çok bulunmak sureti mümkin olabilür. zann olunur. Bu
suretle rabıta verildikden sonra bunlardan birer Ortayı
top ve neferatıyla serhaddat-ı hakaniyyeden birer kaıCaya
2- ol Y: - A.
3- seferde Y: seferdir A.
4- alan Y: olunan A.
5- fevz Y: fevr A.
6- terakki Y: j~/ (sehv) A.
83
ve Rumeli ve Anadolu valileri yanlarına ala-tarikı'l-mU
navebe iktizasına göre al~ışar ay yahud birer sene ikamet

eylemek üzre taCytn ü irsal olunmak ve vardıkları mahal-
lerde bulunan vUzera bunlara taCyinat fC ta ve haftada bir
ve yahud iki defca ta Clim-1_Bür Cat etdirilerek ism li re-
simleriyle her 7 hafta yoklanmak ve fevt olmuşları oldukda,
01 mahalde bulunup heveskar olanlardan yerine taCyin u
tahrir ve atikın memhurını Dersacadet'e lede'l-irsal, ye-
rine müceddeden memhur taleb ü tahsil ve 01 (34a) cedid
nefere iCta etdirmek ve hin-i yoklamada mevcud bulunmaya-
nı taharri edUp firar etmişi var ise etrafa "buyruldu"
neşriyle adem taCyin ve buldurup te'dibine müsaraCat olun~
mak ve içlerinden şayeste-i iltifat olanlara inayet tl ik-
ram Glunmak ve
i>
me'mur-ı
i>
ikamet
-
olanların vakt-ı mu c ayye ni
tekmil olundukda yerine Asitane'de olan Ortanın biri ne-
feratıyle 01 mahalle metmur olup ol mahaldeki atik Orta
i>
kezalik top ve neferatıyle Asitane'de olan kışlasına ge-

lUp bir' sene yahıid dahi ziyade mUddeta kışlasında ikarnet
ve yine taClime mUbaderet etse hem bedeviyyete alışur
ve hem da'ima rab~ta tahtında olmuş olur.
7- her~Y:
- A.
8- müddet A: - Y.
84
Top c u v e S li r ca t c i n i zam ı n a
da.'irdir
Merhum Halil Paşa'nın rcad eylediği SürCatciy~n
Oca~ıtnın tanzrm ve tekmtli ve Topcu Ocağı'nın dahi hiz -
meti giran olmağla. yine zabitanı macrifetiyle yevmiyye--
leri hıdmetlerine göre tertib olunması ve Yeniçeri Orta
ları'nın her bir bölü~ne ikişer yahud üçer aded levazı
miyle sUrCat topları tesıtm ve her bir topa onar nefer

sUrCatci ol Ortadan taCytn birle mukabele-i düşmende ol
Ortanın zabitanı sUrCat toplarını iCmale mucavenet eyle-
mek hususu. meval!-i ızamdanl Hayrullah Efendi'layıhasın

da ve mukabele-i düşmen içün esliha ve alat-ı garibe ih-
tiraCıyle Topcular ve SürCatciler peyder pey taCllm ü
taCallüm etdlrilmek Veli Efendi-zade Hazretleri layıha
sında ve Tophane Ocağı'na tertib tl taCyİni irade olunan
neferat-ı (34b) cedidenin haftada iki gUn taCllm ile
kesb-i meharet edenlere terakki ve ataya ila teşvtk olun-
ması Salih-zade Efendi Hazretleri layıhasında mestur-
dur.
1- ızamdan Y: aCzamdan A.
85
S i P a h v e S i l a h dar v e B ö 1 ü k a... t""!ı
e r b i ca O c a k l a r ıL n i z a mı n a
d a ti r ç a v u Ş b a Ş ı R a... Ş i d 2 E :f e n d i .t-
n i n 1 a y ı h a s ı d ı r
Bunların Ocakları Süvari Ocağı olup, otuz bine karib

esamileri var iken, sefer vukÜcında iki-üç bin adem çıka
ramazlar. Anlar dahi Asitanelden olmayup Sivas ve Tokat
ve sa'ir bir kaç yerdendir. Halleri böyle iken bir se-
ferde dünya kadar terakki alurlar ve bu kadar serdengeçdi
rucüsı verilür, yine mahvolur. Bunların nizamında sucu-
bet olmayup kıbel-i padişahiden bu Ocaklar safir askert-

den hali bir mahalle taCytn olunur venİstanbul'da ve taş
ralarda olan neferatınızı dört aya kadar mahall-i merkÜrna
cemc edin: yoklanacakdır, ~~mevcudlarının4 esamileri
alınacakdır," deyü ferman yazılup evvelemirde yoklama
mahalline karib bir da'irelü Vezir vestle-i ahar ile
taCyin ve ikame etdirildikden sonra mütedeyyin ve afif
ve müdekkık ricaIden biri yoklamacı taCytn olunup ve
maCıyyetine sadık katibler taCytnle birer birerS yoklanıp
Ba-mevcüdlarının esamtleri zabt u sereyan eden fesadın
defci esbabı bi'l-mülahaza istihsal olunarak ve belki

"bozma,,6 dedikleri kar-ı habaset külliyyen refC: ve çavuşlar
1- A: - Y.
ocakları
2- Raşid Y: - A.
3- eden A: etdik Y.
4- mevcudlarının (sehv) Y: J:;).) "" ~ (sehv) A.
5- birer Y: bir (sehv) A.
6- bozma A: boz (sehv) Y.
86
havenesİ "takIiI .kılınarakmliceddeden yarar neferat tertib

ve ahar zeyy li kara girer, ise, esamesi ref c ve kendüsin!
ve zabitani (35a) te' dib olunacakları şart7 kılınur,'.
Bunda dahi ağalardan ca'ize ve 8 ağalar dahi kethüdaların
dan ava'id ve ala-meratibihim çavuşan ve küttabdan bir
şeyolmamak lazımdır ki, irtikab erbabına te'dib müsmir
ola.
S i P a h v e S i ı a h dar o c a k lar ı
n i zam ı n __a d a 'i r d i r
Sipah ve Silahdar Ocakları muhtell ve l küııi 2 ni-

zama muhtac ise dahi acele buyurulmayup balada "asker"
maddesinde tahrir olunduğu vechile Yeniçeri Ocağı tertib
ve münkad Yeniçeri tedartik olundukdan sonra mUbaşeret bu-
yurulması ve asakir-i mürettebenin bir fa'idesi dahi ta-
va'if-i askeri dahil-i havze-i itaCat etmek hususu olmağ
la bu suretde Sipah ve Silahdar zabitanı namına olan ha-
vene tahrik-i fitneye kudretleri kalmayup gereği gibi
tanzim olunmak emr-! sehl idiği Sadr-ı Rum-ı sabık Abdul-
lah Molla Efendi'nin balada mezkUr ıayıhasınd;mastürdur.
7- şart A: şurüt Y.
8- ve A: - Y.
l- ve Y: - A.
2- kUlli Y: + ve A.
3- mezkük layiha Y: ~.. 1}J"r~ (sehv) A.
ÖI
S i P a hv e Silahdar Ocakları
n i zam ı n a d a 'i r M u h a s e b e -i
e v v e 1 Ha c ı ! b r ah i m E f e n d i '-
n 1 n lay ı h a s ı d ı r
M~vazzaf asakirln bir sınıfı Slpah ve Silahdar ve
BölUkat-ı Erbıc a Ocakları olup bunlar süvart olmağla, bu
ocaklara arız olan ihtilalin ekseri be-her sene Sipah ve
Silahdar Ağalıkları kUlliyyetlU ubudiyyet ile tebeddül
eylediğinden ve ocaklarda yevmiyye beyc U şlrası memnu-
Catdan iken bu fesad adet hUkmUne girdiğinden ve öteden
berti macdud u muCayyen olan çavuşan ve zabltan ve ketebe-
sl mUrUr-ı vakitle l kacidesinden çıkup nice na-ehl etrak
(35b) ve eşhas birer vechile Ocağa duhıiı ve beş on boz-
ma esamtsi tedartikiyle taCayyUş eylediklerinden ve ekser
bu ocaklarda ağır esamt etbaC ve hademe ve sa'lr kesan
yedIarinde olmağla, faraza sefer vukÜcunda ve yahud bir
mahalle me'muriyyet iktiza eyledikde o makülelerin bir
kaç kıst
mevaclblerinl Ocaklusu ahz ile yerlerine bedel
tedarUk eylediklerinden peyder pey vuku c bulan tevc!hat-
larına dikkat olunmadığından neş'et edUp kanun u kacide-
leri kUlliyyen mahv olmağla nizam-ı halleri tedrtci vak-
te tevakkuf edüp evvela bu ocaklara blrer sadık u mUs~
kim Sipah ve Silahdar Ağası ve kezalik fenn-i kitabetde
l- vakitle Y: ~ -' (sehv) Ao

88
mahir ve sahib-i dirayet birer kimesne Sipah ve Silahdar

katibi nasb ile bir kaç sene mUstemirr olarak Ocak niza-
mı kendUlerden matlub olunup anlar dahi vukÜfı olanlar
ile mUzakere ederek suret-i nizam-ı hallerini arz eyle-
mek ve bu ocaklarda 2 çavuşan ve zabitan ve ketebe namına
olan kimesnelerin fill-asıl aded-i .muCayyenleri her ne
ise ol rUtbeye tenztl olunup ziyade olmamak ve bozma ve
an-yed taCbiri fi'l-asıl ne sebebe mebnt olunmuş olduğı.
maclum olmağl;'ancak tevcthatlarında iktiza eden tasarruf
mUlahaza olunarak icra olunmak ile tedrici matlub alan
nizama muvaffak olmak tasavvur olunur.
S i P a h v e S ila h dar O C akl arı
n i zam ı n a d a ti r hal a T.e z k 1 re -i

e v v elF i r d e v s i E f e n d i in i n
layihasıdır
Sipah ve Silahdar ve BölUkat-ı Erbica Ocaklarının

mevcudu (36a) bilinUp mahlulatı ketm olunmamak içlin ne-
feratının ism li şöhretleri ve vilayetleri ve sakin olduk-
ları şehr li mahalleleri bilinmek ve Yeniçeri Ocağı'nın
Orta defterleri miaillU Orta katibleri defterlerine şöh
retleri tastir ve birer şöhret defteri SUvari mukabelesi-

ne verilUp hıfz olunmak ile fi-mabacd mevcudu bilinUp ve
2- ocaklarda Y: D..ı~ \... ~J).i 4-,' (aehv) A.

3- olmağla Y: olmağlu A.
89
mahlulatı ketm olunmayup yevmen fe-yevmen tabtCatıylel

tenezzülkabul edeceği ve. bu maddelerde yaCnt Süvarİ
Ocaklarının tekacüdlerine ziyade ihtimam lazımdır. zira
bir tekacUd eBami, birkaç Bene zarfında Uç beş kimesneye

geçdiği yine OcakluBundan ve sa'ir erbab-ı vukÜfdan i5-
2
timac olunmuşdur. Bu hUBUS dahi bir nizama rabt olun-
mağa tevakkuf eder.
S i p a h v e S i i a h dar O c a k ı arı
n i z a ro n n a d a ' i r Tez k i r e-i ev v e ı-i
s a b ı:. k .'.E n v e r i E f e n d i 'n i n

lay 1 h a B ı d ı r
Sipah ve Silahdar Ocaklarında olan neferatın fi'l-

asıl ibtidaları ellerinde imiş. Beher ulüfe hUrUcunda
yiğirmi bin ademden mUtecaviz eşhasl ulüfe ahziyçün Asi-
tan~tye tecemmu c ederler imiş. Ulüfelerin alup gidinceye
kadar hayli fezahat ederler imiş. Defc-i mazarratları
zımnında her bölU~n neferatının lbtidaları çavuşlarına
verilmesi ve ulüfeleri hUrUcunda çavuşları ellerinde olan

ibtidalara göre ulufelerini kaldırup vilayetlerine tsaı
ile, umurnen neferatın Asitane l ye 2 gelmemeBi re'y olunmuş,

bu tartkle esamileri 3 tobralara girmiş ve giderek biri
fevt oldukda, çavuşlar (36b) esamtsini çaldırmayup
l- tabiCatıyle A: - Y.
2- istimac Y: ı\r- (sehv) A.
l- Y: t:'~ (sehv) A.
eşhas
2- Asitane~ye Y: ~~.\:;...- (sehv) A.
3- esamileri Y: esa.miler A.
90
ulüfesin
. hayatda gibi aht eder olduğu şayiC'olmuş, he~
kim fevt olduğun haber verirse esamtsinin nısfı kendüsi-
ne verilmesiyle beytU'l-mal sıyaneti tedbtr olunmuş, bu
sebebden esamtler na-ehle verilmeğe başlamış, zira her
mahlul haber veren esamtye mUstehak olamaz. Giderek ça-
vuşlar mahlüllerin birer ikişer akçe zammile ve böIUğUn
tağyir ile ketme başlayup, bu süretle mahlülleri buluna-

madığından, beytu' I-malı sıyanete o misillti sahib-i tob-
ra zabitler vefatında tobraları ağaları tarafından zabt
olunup her kaç ibtida tobrası derUnunda var ise, mahlül-
dar yok. Her ibtidaya miri içtin iki akçe verilUp ahara
verilmeğe başladı. Bacdehü Ocak Ağaları ikişer akçe seme-
ni zamm edUp her vefat edenin tobrasında zuhur eden esa_o
miye dörder akçe mikdarı ca'ize ve "miri" namıyle satıl
mağa başladı ve 4 bu süretda esamt tobrası alanlar verdiği

akçeyi çıkarmaksızın medyUnen fevt olup ocaklarına bir
nevc'dahi zacf geldi ve verdiği akçeyi ulüfe çıkdıkda
tobrada olan sa'ir neferatın
ulüfelerinden tobra SahiBi
olanlar almağa başlayup, esimisi tobrada 5 olan neferat
eline bir şey girmez oldu ve girer 'ise dahi şeyc._1 kaıiı
girUp, bu sebebden neferat sefere gelmez oldular. Bunla-
rın nizamları6 tedricle mtimkln görünUr. Lakin hasbe'l-
iktiza ağaları bila-ctinha tebdiı7 li tağyir olunmasa çok
4- ve A: - Y.
5- tobrada A: - Y.
6- nizamları A: nizarnı Y.
7- tebdil Y: tebeddtil A.
91
fa'ide olur zann olunur. (37a) ztra tebdil oldukca calize

alınup bu Ise beherhal ulufeden çıkar ve masarif-i SalL-
releri bunmı.. ~g1bidirve ft-maba Cd tobra sahibIerinden ve-
fat edenlerin tobraları zabt olunsa, içinde olan esamt -
lerden sahibisi, yacn! ismi kendU ismine mutabık olanla-
rı, okunan sahibIerine verilUp ve ismi ismine mutabık
olmayarak esamt mutasarrıflarının esamilerinden on akçe'

de bir ve yahüd iki akçesi hazine-mande olunarak asıl is-
mine tashih ve mUceddeden senedi yedine verilUp bila sa -
hib kalanları hazine-mande olunsa, tedricle beş on senede
asla inkisar olunmayarak, belki duca olunarak nizam-ı ka-
dtmine girmeğe başlayup, giderek evvelki kuvvetin bulura
zann olunur. DefCaten nizam-~ asir belki bedduCayı mu-
cibdir.
H u m bar a c ı ve L ağı mc ı O c akl a -

r ı n i zam ı n a d a ii r S a d r -ı s SO -
b ı k Yu s u f P a Ş a in ı lt :n. a y'ı nı a ,B ı dır
El-yevm Lağımcı ve Humbaracı nizamına olan neferatı
fUnun-ı humbara ve lağımdan bi-haber olanların üzerlerin-

de senevi Uçer, beşer, onar, on ikişer akçeye değin hasıl
olur zeCamet ve timarlarI olup tasarrufları telef kabilin-

den olmağla, ledell-imtihan istihkakları nUmayan olan ne-
ferat üzerlerinde ibka olup, fenn-i mezburdan gafil
8- bulur A: buluruz Y.
1- timarlar A: timar Y.
92
olanların zecamet ve timarları ref c olunup mUceddeden

. c
ber-vech-i muharrer ihtira' olunacak Humbaracı ve Lağı~
cıya mUnasib vechileulufe ver1lmek lqUn Uzerlerinden refC
olunan zeCamet ve ttmarlar verIlecek ulufeleri mukabil!
canib-i miriden (37b) zabt olunması ve ashab-ı istihkak
üzerinde lbka olunan zeCamet ve ttmar mahlul oldukca
evladına ve yahud ahara tevcih olunmayup kezalik canib-i
miriden.zabt olunmas~ ve ulufeler verildikden sonra faz-
lası olur ise, st'ir masarlf-i harbiyye içUn başkaca
nıf'z oluna.
H u 111 bar a c ı ve. L' aı ğ ı m c ı O c akl a ır LL
n i zam ı n ada ii r s ab ı k aSa d ~ -ı
R um A b d u Ila h MalI a E f e n d i '-

n i n lay ı h a s ı d ı r
Humbaracı ve Lağımcı Ocakları metrUk ve mensi kalup
maca-haza bu kadar kUlliyyetlU ttmar ve zeCametlere Hum~
baracı ve lağımcı namıyle ekseri RumeIilde l ve Anadolu'~
da bir alay eşhas-ı bt-hude: mutasarrıf olup eyyam-ı ceng
ve sena-yı muharebede Humbaracı ve lağımcL ve Metria alı
cı bulunmamağla Humbaracı ve Lağımcıbaş~lara mülekked emr

buyurulup, her ne mahalde zac!m ve timarlu ve sa'ir Hum-
baracı ve Lağımcı var ise kuyudat mucebince cümlesi .ge-
türdilUp Kadıköyü ve sa'ir mUnas1b mevzilerde birer ma-
/"
l- ekseri Rume11'de Y: t)~1,)r" (sehv) A.
93
hall-i mahsus peyda ve Humbaracılık fennini 2 ve Lağımcı

lık tartkın~ ala-vechi'l~ihtimam taCıtm U taCallUme ibtl-
dar eyleyüp ashab-ızecamet ve timardan gelmeyenlerin t!-
mar ve zecametleri hassa çalınup tradatıyle müceddeden
neferat tahrir ve idare olunmak misillU tedabire teşeb
büs olunmak muktazi olup, zira keferenin medar-ı kuvvet!

top ve humbara o;lduğu ve 3 tertib-i hurıibda fenn-i hende-
st üzre metris kazup lağım aldığ1 cümlenin macıümu olup
bu tarafda zuhur eden hezimet ve pertşanlığLn sebeb-l za-
hirtsi keferenin ateş-bazlığı olduğu gUn (38a) gibi cUm -
lenin indinde zahir ü aşikardır.
H u m bar a c ı ve L ağı mc ı O c a k lar ı
n 1 zam ı n a d a '1 r D e f t e r dar

Ş e rif E f e n d 1 'n i n lay 1 h a s ı d ı r
Lağımcı ve Humbaracı Ocakları, Topcu Ocağı'na llhak

olunup Sacdabad'da taeıtm ü taCallüm ile fennlnde lbraz-ı
maharet edenlere doksan dokuz akçe verilUp zecamet ve
ttmarları mahlul oldukca havass-ı hUmayUna zab~ oluna ve
yüz pare humbaranın ellişer neferden beş bin nefer humba-
racısı ola ve fenninde mahir lağımcı beş yüz nefer olsa
kifayet etmekle ziyadeye ruhsat verilmeye ve zlkr olunan
humbaracı neferatı humbaraya mensub ola. YaCnt kalyonla-
ra tesmiye olunduğu gibi humbaralara dahi birer ism tes-
2- fennini A: - Y.
3- ve Y: - A.
94
miye ve üzerlerine tahrtr Qlunup "filan humbara gelsUnilx

denilse, beher-hal yüz ya~ud elli nefer Humbaracı macan
gelmek tabtCat-ı saniye gibi ola. Maca~-Allahü TeCala
bir mahalde bir humbara kalmak lazım gelse. neferat1
Ocakdan tart ve yevmiyyeleri der-akab hazine-mande alu-
nup bir ocağa ve da ' ireye 4 kabul olunmayarak halk bey -
ninde rusvayveS bed~nam kılınalar6
x- gelsUn A i da mükerre~·.
4- ve da'ireye A: - Y.
S- ve A: - Y.
6- kılınalar Y: + Tahr!ren ri gurre-i Rece~ sene (ı)2ı7
=(28 Ekim 1802) A.
95
(38b) 13 a -e m r -i a... 1 i m e' m u... r cr. ı a n

..
z e v a t a B r e· n t a n' o
,.
n a m F ran s ıı. z
t ara f ı n d a n u m u... r -1:. h a r b i YY e -
y e d a 'i r b a Cz ı m ü 1 a... h a z. a.... t v e
m tl t a... 1 a c a... t ı h a... v ! t a k d t m e y 1 e-
d i ~ i var a k ı n t e r c e me s i d i :ro
:pevlet-i' aliyye tarafından umur-ı harbiyyeye da'lr

hıdemata taCyin olunan Frençe oficyallerinin ihtimam u
gayretleri devleteynin meram-ı dtl-hahı üzre bir netice-i
hayriyyeyi mlintic olmaması zirde tafsil olunan esbaba meb-
nidir. İbtida hudud-ı Devlet-i aliyye'yi aCdanın kasd u
h~yanetlerinden sıyanet zımnında ehemm olan tedabir-i hay-
riyye ve kavacid-i külliyyenin icrasında ihmal ü' müsama-
ha olundu~ zahirdir. Saniyen, tertib olunan tedarükat
ve tedl1bir-i harbiyyenin baczısında ihtimam vel baczı -
sında ihmal-i tam olunma~la2 birbirlerine adem-l mutaba-
kat hasebiyle metmül olunan semere husul-pezir olamadı.
Salisen, tertib li mUlahaza olunan tedabirin ekseriya kav.a-

cid- i külliyyeye nefc u zarrını bila mülahaza semere-i ha-
liyyelerine iktifa ile icra ve isbata mübaderet olundu.
Rabican mUteCayyinlerin menafic-i mahsusaları ve tamac-ı
hamlar ve ibtalini me'mttı eden muharriklerin nifak u
ifsadIarı ve baczısının adem-i gayret U hamiyyetlerinden
l- baczısında ihtimam ve Y: - A.
2- olunma~la A: olmağla Y.
96
neş'et eden mevanicin defci ile vesa'il-i lazımenin tak-

viye ve teshtllerine layıkı Uzre ihtimam olunmadı~
A
B u d a h i U mu r -ı har b i Y y~-
y e da 'i.r. m e s f 4 r u n d u r
Bacd-ezin künh umür-ı harbiyyede bu gUne ihmal ü

mUsamahadan lazım gelen mazarrat-ı mUtenevviCayı defC et-
mek hususuna Devlet-i ebed-mUddetin irade-i aliyyesi taCal-
luk eder ise, esas masIahat olmak (39a) Uzre muhafaza-i
umur-ı mUlkiyyeye da'ir baczı kavacid-i kUlliyyede tara-
feynden ittifak u muvafakat lazıme-i haldendir ve mevadd-ı
mezknrenin temşiyetine me'mur olacak zevat, bu datirele -

riyle bile gah u bt-gah Topcubaşı ve Humbaracıbaşıl kar-
hanelerine ve mühendishane ve sUr~atciler taClimgahları
kamal-i taharrt vü dikkatle teftiş U tefahhus' olundukdan
sonra, rU-nUma olan baczı mehaztrin defc u tashthinde ve
istihsan olunan aCmalin taCctl ve tenkihinde metmurların
murahhas olmaları ehemm-i mühimmatdandır.
Bu d a h i mu h a faz a -i m li 1 k i Y Y e-
ye d a 'i ro me s f ur u n d u r
Kavacid-i kUlliyye-i muhafaza-i sUğÜr u memleketden

murad-ı halisanem Devlet-i aliyye ale'l-ıtlak ve ch-i mUs-
tahsenI Uzre umür-ı mülkiyyesini tanztm ü tesviye eyleye
3- olunmadı A: olundu (sehv) Y.
1- ve Humbaracıbaşı Y: - A.
97
ki, aCdası tarafından istila esnasında defc-i mazarrat ve

yahud istishab olunduğu esnada hod be-hod bila havf u haş
yet muharebeye 2 mübaderete kesb-i iktidar ve miknet eyle-

mek derecesine reside ola. Husus-ı mezkur !çün mükemmel
eslihö tertibiyle asakiri taClim ve sUrCat topları ve
topcuları tecfir ve tanzim ve kıla
c
u bıka c ve aUğUr u hu-
düdı Avrupa kavacidi Uzre tahatme ve zabitan ve seraskera-
nın fenn-i muharebede kesb-i tefennUn eylemelerine mevkÜr

idiği meczumdur.
B u d a h i b a Cz ı m ü i aha z a ~
z ~ mn ı n d a m e s f ur u n d u r
Bu süretde defc u tashihi ehemm U elzem olup müd-

det-i vefireye muhtac olan mehazirin şimdiden indifacını
akdem-i amal edinUp hin-i seferde dahi suhület ile defci
metmul-i mazarrat (39b) ve mahzuratı tethir ederek mesa-
lih-i harbiyyeyi bir netice-i hayriyyeye isal zımnında
bezl-i nakdine-i gayret ü hamiyyet lev8zım-ı masIahatdır.
B u d a h i m et m Ur i y y e t i n i h a v i
me s f ur u n d u r
Françe Devleti tarafından bu havaliye metmuriyyeti-

min muktezası Uzre evvela, hudud-ı devletde vakı c aUğÜru
kılacm tahaasun ve istihkamı zımnında tedabİr-i layıkayı
ifade. Saniyen, kavacid-i muharebe Uzre aaakir-i tslamiyye-
2- muharebeye A: muharebe Y.
,
98
nin aCdaya mukabele zımnında muhtac oldukları baczı kava-

ntn ü kavacid ira'e olunarak, fakat Yeniçerinin me'luf
oldukları tüfengIeri refCiyle Avrupa'da müstaCmel olan
tüfengIeri istiemalde kesb-i iCtiyad ü i'tilaf etdirmeğe
mermur olduğum
ecilden, iki seneden berU kemal-i dikkat
li bastret ile nef c II zarrını bacde'l-rnuvazene muhafaza-i
hududa da'ir evvelki maddenin mülhakatından olan baczı eb-
hasa mebnt mülahazatım mtlad-ı İsa'nın bin yedi yüz seksen
dört senesi Kanun~evvelin .on dördüncü ve yiğirmi birinci
gUnü tarihiyle ve bin yedi yüz seksen beş senesi Martının
üçüncü ve yiğirmi
birinci gUnü tarihiyle takdtm olunan
evrak-ı acizanernde tarstı olundu ve ale'l-ıtlak cemt C
stiğUr u hududun istihkamına da'ir mütalaCat-ı acizanem!
tarsil bir risale, ik! üç mah zarfında tamamen tekmtl olu-

nur. El-anI yalınız Tuna ve Turla havaıtsi ve Varna ca-
nibinin istihkam ve muhafazası maddesi tekmtl olundu.
B u d a h i m e s f ü r u n d u rI
(40a) Cem~ asakir tüfengIerinin tağytrini münasib

görernem. ztra şeşhanelerin menzil-i bacide isabetini mli-
şahede etdiğimden metrts altında muharebede ralidesi _mü~
sellemdir~
1- el-an A:.iııa Y.
1- Bu dahi mesfurundur Y: - A.
2- müsellerndir Y: + Derviş İsmail A. (A nüshası (3Ia)va-
rakda böylece bitti.)
99
L e v ~ n d Çif t 1 i ğ i n d e mu c a l l e m
a s k e r -i S u 1 tan i ter t i b v e
n i zam ı b eya n ı n d a d ı r
Devle~-i aliyye-i datimiyyUtl-kararın fitl-aal mU-

retteb U muvazzaf olan sunuf-ı askeriyyesinden başka, ge-
rek Asitane-i aliyye kurbunda vakı c Levend Çiftliği nam
mahalde ve gerek taşralarda baczı mtinasib olan mahallerde
la-ekal on iki binden ziyade mucallem bir nevc asker-i
cedid tanztm ve tertibiyle bir kat dahi temhid-i bUnyan-ı
devlet ve te'yid-i erkan-ı saltanat, menvi-yi zamir-i Haz-

ret-i Padişah-ı sUrUşix siret ve semir-i hatır-ı ilham -
mezahir-i cenab-ı şehinşah-ı nasfet-haslet olmağla ol bab-
da şere~-yafte-i sudur olan hatt-ı hUmayUn-ı inayet-makrUn
mucebince asakir-i cedide-i mezkUre tertibine mUbaşeret
ve etrafıyle tanztm tl rabıtasına mUbaderet alunup evvela

salifU'z-zikr Levend Çiftliği nam mahall bu asakire ta~
sts ile kışlalar ve iCmal-i envac-ı sanayic_i harbiyye

içUn müteCaddid mahaller ve ocaklar ve cami c ve hamam
ve bÜyUt u dekakin ve malzemat-ı sa'ire ile me'mur kılın
dıkdan sonra, Devlet-i aliyye ve Saltanat-ı Seniyye-i Os-

man.i:yye~'nin kavanin-i kadimesinden haric olmamak içUn iş
bu asakir-i cedtde kadim ocak olan Bostaniyan-ı Hassa

Ocağı'na mUlhak olarak "Bostani TUfengcisi Ocağı" namıyle
x- SÜrUşi = o Jr- (yanlış) Y.

100
tesmiye kılınup uzma-yı rical-i Devlet-i aliyye'den bir

·Nazır-ve canib-i mtr!den kadr-ı va!! ma~aş ve taCy!natla
Dergah-ı al! kapucubaşılarından zabt (40b) u rabt-ı asak1-
re muktedir bir kimesne ~~~nasb ve kaffe-i umur-ı Ocak Na-
zır ve Ağa'm.n ma<i-ifet ~ 1 ttifaklarıyle olmak kanun kılıhdı
ve haeegan-ı Divan-ı HUmayUndan bir kimesne dahi kezalik
ma eaş (u) ta cy!nat-ı vaf! ile kati b ve iki "Katib Yamağı"
ve iki "Nefer Katibi" taCyin olunup zirde tertibi beyan
olunduğu Uzre bin altı yüz iki nefer zabitan ve nererat-
dan 1bArat on iki bölük olarak bir orta ı C tibar olundu ve
kaffe-i zabitan ve neferatı tertib ve canib-i mir!den es-
lihaları ve zabitan-ı neferatın hey'etleri temyiz oluna -
cak vechile elbiseleri tanzim ve iCta ve fakat sakkalar
kendUlere çaprastve kamçı ile temyiz'olmak ve karakulluk-
cuların temyizi dahi cepraset ıle, olmak ve sa'ir zabitan
ve neferatın vakt-ı hazarda başlarına giydikleri imame,
berata olup lakin vakt-ı seferde berata giymek meşakkati
mucib olmağla vakt-ı seferde ve hin-i me'muriyyetlerinde

berata yerine yek-şakk olarak münasib bir gUne imame
tertib olunmak ve işbu on iki bölUğUn her birine birer'
top verilüp ve bunlar leyl U nehar kışlalarında mevcud
olup ale'd-devam taClim li taCallUm-i sanayiC-i harbiyye-
yi kemal üzre tahsil eylemek ve cümlesi saff-ı vahid
hUkmüne girmek üzre tanzim olundu ve bir ortadan ibaret
101
olan on iki bölUğlin zabitan. ve neferatı tertibi şu vechi-

le tanz t m olunmuşdur ki, Ocak A~ası'ndan
A C a dAa
ma- erbab-ı
A
istihkakdan bir binbaş~ ve bir Ocak KethUdası ve Topcuba~
ş~ ve Topcu Çavuşu ve bir Arabacıbaş~ (41a) ve bir Ara-

bacı Çavuşu ve bir Cebecibaşı ve bir Cebeci Çavuşu ve se-
kiz nefer Cebehaneci ve iki nefer Cebeci Xarakullukcusu
ve her bölUğe birer İmam·ve bir nefer Mehterbaşı ve her
bölliğe birer nefer Sersürnazen ve Sertablzen ve Serzil-
zen ve Sernakkarezen ve her birine birer nefer Mülazim
ve Ağa-yı yemin li yesar ünvanıyle iki nefer Beşeryüzbaşı
ve her birine birer Mülazim ve on iki nefer Bölükbaş~ ve

yiğirmi dört nefer Mülazim ve on iki nefer Alemdar ve on
iki nefer Çavuş ve yiğirmf nefer Onbaşı ve bin seksen
aded neferat ve on iki nefer Top Ustası ve on ik! nefer
Top Hal!fesi ve doksan altı aded Topcu neferatı ve on
iki nefer Arabacı Halifesi ve altm~ş aded Arabacı ve
on iki nefer SUrnazen ve on iki nefer tablzen ve her
bölUğe ikişer neferden yiğirmi dört nefer sakka ve her
bir bölüğ~ altışar neferben yetmiş iki nefer Karakullukcu
tertİb' -'. olundu ve Binbaşı maca zabi tan bin altı yüz ik!
neferden ibaret olan on ik! bölüğün zabiti ve Beşyüzbaşı
hükmünde olan yedi yüz seksen yedi neferden ibaret olan

altı bölüğün Zabiti ve Yüzbaş1 yüz otuz neferden ibaret
olan bir bÖlÜğUn zabiti Qlmak ve satir buna müteda'ir
revabıt u zavabıtları bi-cümletiha nizam-peztr olup
W.' ..
YtıksekOOl'etfm Kurulu
Dokuı:rwıtasyoıı MerkeZi
102
cümlesini havt mufassal u meşrüh kanunname-i hümayUn tah-

rtr ü tezytr olundukdan sonra bir tarafdan mucib u mukte-
zasını:. icraya ihtimam ve asakir-i cedtde-i mezkure dahi.
külle-yevmin taCltm u taCallüm-i sanayic_i harbiyyeye ık
dam .edUpbaher sene eyyam-~ sayflarda (41b) baczan biz -
zat şevketlU, kerametlU, mehabetlü, kudretlü Padişah-ı
dil-agah ve şehinşah-~ mekarim-destgah efendimiz hazret-

leri baczan devletlU Sadraczam ve semahatlU ŞeyhUlislam
Efendi ve devletın Kapudan Paşa Hazer&~ı ve baczı uzma-yı
erkan-ı devlet biniş ta~tkıyle çiftlik-i mezkUra aztmet
ve ta'be~asr asakir-i mezkUrenin taClim ü ta~allUmlerin'
ve yeniden tcad u ihtira c olunan baCzl. sanayic_i harbiy'~_
yeleri temaşay3.himmet ve her birine bahştş ve ataya ve
hııCatler ihsanıyle peya-pey teşvik u ığralarina ıCtina
ve dikkat etmeleriyle fi'l-hakık:a bu asakir-l cedidenin
nizam u rabıtaları gayet mUstahsen olup baczan cümlesi
saff-ı vahid hUkmüne girmek ve baczan an-vahidde sufuf-ı
mUteCaddideye münkas:Il!1 olarak birden icra~yı sanayic·_ i
harbiyye ve ateş-bazt etmekde bir mertebe ızhar-ı maha-
ret etmişlerdir ki, bidayet-i saltanat-ı seniyyeden beru
bu tertib-i dil-ferib-i mesbuk-ı bi'l-misl olmadığından
ma-cada milel-i aharın yiğirmi-otuz senede güçle tahsiı

edebilecekleri sanayic_i harbiyyeyi mücerred inayet-i
Rabb-i Bari ve himmet tl akdem-i Hazret-i Şehriyari ile
103
zaman-ı yesirde bir gUrU.h-ı ptlr.-şükve· tahsile muvaffak ve

mliceddeden böyle bir mucallem li mUretteb Ocak-ı amire
sunuf-~ asakir-i Devlet-i aliyye'ye munzam olup maye~ül
iftihar-ı dUvel olan taCıtm tl tertibin bu vechile asa-

kir-i !slami~ede dahi tka C u icrası bi-hamdihi Tecala
el-yevm calis-i evreng-i saltanat-ı Padişahi olan seT-
ketlü efendimizin (42a) zaman-ı devletlerinde rU-numa
ve derece-i himmet-i şahaneleri cümle indinde ke'ş-şems
fi-vasati's-sema oldu.
104
...
(42b) M e d ı n e -i r-ı ü n e v v e r e 'd e m e rh u... m
o 1 a n K o c a· Y 1.1 S u f P a Ş a in ı;, n
v a k t -ı sa d a r e t i n d e v e r i 1 e n
...
n i z a md ı r
ŞevketlU, kerametlU, mehabet1U, kudretlü Padişah-ı
a1em-penah-~ mUteyyed min-ındi1lah efendimiz hazretleri-

nin irade-i hayriyyet-ifade-i mülükaneleri Devlet-i aliy-
ye-i ebed-müddetin nizam-ı kadImini mUnha1l olan israfat
ve rusum-~ muhaddesenin refCiyle vikaye-i nizama mUteCal-
lık olmakdan naşt
canib-i Sadaret-penahtden ve vüzera ve
satirleri taraflarından Ramazanda·yıllık-ı hUmayUn' ta C-
btriyle EnderUn-~ hümayUnta verilen ve Bab-ı asaf! ve
Bab-ı deftert'de canib-i Hazret-i SadraczamI'den ve
KethUda Bey ve Defterdar Efendi ve Retts Efendi tarafla-
rından ve sa'irlerin caniblerinden da'irelere ve rical ve
ketebe ve sa'ire ve baczen birbirlerine "ıydiyye" taCbt-
riyle verilen bolçalar ve ulema-yı kirama ve satire "ra-
mazaniyye" saCatler rtma-baCd verilmeyUp ve sa'irleri
dahi buna makis olup israfa~~ı mezkÜrenin bi'l-küııiyye
ref c u izalesi ve bu vechile hem nizam-~ devletin ihtila-
fından sıyanet! ve hem emtiCa-i Hindiyye ve efrenciyye ' -
nin revac~ kesrt ve israfat u
itlafat-ı bt-hudenin refci
ferman-ı hUmayUn buyurulup ft-nefsi'l-emr bunların ekseri
verilen mahallere göre şey'-i ayş olup alanlar eşya-i
105
mezkUrenin hassas~ nazaran kabulden müteneffir olarak

nmücerred resmdir" deyü zarUri kabule mecbur olduklarıı.
dahi zahir olmağla refci rety-i hüsn oldu~ ve baczı

eyalat ve baczı menasıbdan Rikab-ı hümayUn mahsus-ı kadi-
mi muCtad olan yetmiş iki kise ve taraf-ı SadraCzami'ye
muCayyen altmış dört kise nükUddan ma-cada bo~ça ve
sa'ir ıydiyye taCbir olunan eşyanın cümlesi balada mez-
kUr olduğu vechile EnderUn-ı hümayUn'a ve taşraya boğça
lar ve saCatler ref c olunmak ve fakat Sadraczamlar taraf-

larından eyyam-ı macdudede Rikab-ı hümayUn'a donanmış esb
keşidesi ca'iz olmak ve Da'ire-i Sadraczami'de ve safir
da'irelerde bulunan EnderUn Ağası ve Çukadar ve Karakul-
lukcu taCbir olunur kendü hademelerinden ma-Cadaya yıl
lık verilmemek ve hademe-i m~zkUreye dahi çuka ve kumaş
verilmeyüp ancak nakd akçe iCta olunmak ve sa'ir bi~l

cümle kimesneler dahi bu vechile amel u hareket eylemek
ve balada mestur ıydiyye ve akmişe-i Hindiyye ve mücev-
herat ve iftariyye ve saCat ve safir gUne bir nesne ve
bir habbe verilmemek ve alınmamak ve baCde'l-yevm 'bu
nizam cümle beyninde dUsturU'l-amel tutulmak mukteza-y~.
irade-i hümayUn olup fi-mabacd hılafına her kim hareket

eder ise mazhar-ı laCnet olmak mezmununda mübarek hatt-ı
hümayUn-ı nusre~makrUn. sadır olmağla suret-i hatt-ı
hümayUn teşrifat kalemine bacde'l-kayd mucebince amel
~- nusret = ~..~ (yanıış) Y.

106
olunmak içün başka başka ilm ü haberi verilmek babında su-

dür eden emr-i ali cera'id-i teşrifata kayd olunup işbu
ilm li haber verildi. Pt 25 Şacban sene (1)2e6 =(18 Ni-

san 1792)
Enver Ziya Karal'ın "N!ZAM-I CEDİDIE D!!R
J~Y!HALAR" başlığı altında "Tarih Vesikaları" dergisinde
yaptığı neşriyatın F~TA CEDVEL!ldir. Terkib hataları ha-
ric olmak üzre, asıl metinden ayrıldığı ve hataya düştü
ğü yerler derginin sayfa numarası ve satırı ile gösteril-
miştir.
Derginin cilt, sayı ve sayfaları:

Cilt I, Sayı 6, Nisan 1942, s. 414-425.
Cilt II, Sayı 8, Ağustos 1942, s. 104-111.
Cilt II, Sayı ll, Şubat 1943, s. 243-351.
Cilt II, Sayı 12, Nisan 1943, B. 424-432.
108
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde Risile Metninde
415 2 hulasasıyle hulasa (velchile

tl
2 askere 'asakire
tl
4 asakitin gerek hal 'asakirin hal
tl
6 vazifeyi irad vazife gibi irad
1 edelim ve dalkılıç edel1m dal kılıç
tl
tl
16 vermek verilmek
tl
18 eyalet eyalat
tl
20 bir birer
tl
22 ne kadara ne mikdara
tl
23 müsIim müsellem
tl
27 terfihleri terhibleri
tl
29 her ne kadara her ne mikdara
" 29 birden bir dera
416 3 ikUzada ihtişada
" 4 eylemeleri eylemedi (sehv]

" . 4 rabıtasma obir tertip rabıtasına rabt [,11 bu tertib
" 5 zabitan ve saire zabltan-ı sa'ire
tl
8 olursa led-e-tahkik olur ise lede'd-tahkik
" 9 isUhsab ist1shab
tl
15 gününden günden
" 24 daiyesinde? iddi'asmdan
" 36 zulümden mezal1mden
417 9 olan olarak
" ı. başlık Abdullah Efendi'nin Abdullah Molla Efendi'nin
" 12 riayetten ri'ayet ile
" 13 vehen vehn
" 14 se:::llüb
........ ta~al1üb
" 14 aliyye aliyye'ye

" 15 askeri tertibi asker tertibi
" 16 temşiyet mebhas
" 18 böyle ocak. böyle cümle ocak
" 19 bektaşiyanı bektaşiyyeyi
" 28 behemehal beherhal

" 31 çerhliklerine çarh-ı feleklerine
417-418 33-1 kar aromüde kar-azüde
418 1 belki tahkir ve tenzil-i canda belki afv u tenz1l-1 ca'ize ile
öyle memnun kılman memnün kılınan
" 3 devlet Devlet-i Aliyye
109
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrlnde Risi1e Metnlnde
" 7 ~urusuna husUsa

" 8 fenn-i funün-ı
" 10 ettirilı1p ve talim-i etd1r1lüp tertıö ü ta'lim-i

" 11 ifade ve talim ifade ü te1bim
" 11 Bektaşiyandan Bektaşiyyeden
" 11 birer her bır

" 14 istlhsal IsU'cal
" 18 tahriz tahris
" 19 behemhal kemal-i
" 22 za1t nümayış lltifat-ı za'ıde nümayişi
" 24 Bugüne Btrgüne

" 25 mahsusuna mahsüsa
" 25 bır her
" 28 neferata neferatma
" 28 üç ve dört üç dört
" 29 b eber her bır
" 30 tapçulukta topçulukda
" 32 Fransa Fransız
419
" 3.4 taallüm ta'Um
" 7 tezayı1d-i tezayid
" 7 cemi-i cemi'
" 9 Ihtiyar sergerdeleriyle Imtiyaz ve serı:!erdeleriyle
" 11 şlibbana serı:!erde şebaba serR;erde-1

" 17 kırk Iki binden kırk elli binden
" 17 sayf [ul şitade sayf [ul şita
" 25 masraflanna masariflerine'

" 26 .Asitane .Asitane'dır
" 28 izhar-ı himmet ızhar-ı hiiner

" 28 bazı ba'zan
" 31,32 ıstanbul'a .Asıtane'ye
" 34 muntazam tanzim

" 36 CebeclArabacıTopçu Cebecl ve Topcu ve Arabacı
" 38 topçular kalyoncular kalyoncular, topcwar
" 40 mlistaj!n1 ~anıyyı1n an
420 1 climlenin climle

" 2 tealllim ta'Um
110
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrlnde Rlsile Metninde
.. 2 ifsad için tfsad zımnında
.. 6 münkad Yeniçeri ml1nkad ve Yeniçeri
.. 9 olan tahr1k-i olan hüne-i tahrik-i
. 9 gere~i tanzim gereID gibi tanzim
. II bir tar1kte her tarikda
.. 17 muhtel münhall
. 17 aleniyyesinden D~~
.. 19 nenr nefer
. 21 iktidarları iktidarı
.. 38 mertebede mertebe
421 2 eden edert
. 5 cihada heyca'ya
.. 12 evkaf hey'ü evkaf mis1llü bey'
.. 12-13 eşya ittiba'
.. 13 kabil kapulu
. 17 sefer içl1n lazım sefer içün şöyle dursun
kulluk beklemek içün lazım
. 21 bir her
. 28 tebeası bakıyyesi
" 37-38 yeniçeri evvelce Yeniçeri olmayarak

. 39 çok yok
.. 40 iltihak llhak
422 4 f!ötüıı1p dilter f!etürdüp ve d1~er
.. 5 götürüp f!etürdüp
. 6 ettlrüp etdirdüp
. 16 es'an es'ar
.. 16 bunda bunlara
. 18-19 Lakin bunlar mlidame ki Lakin madam ki bunlar
.. 19 bir sefere pir ve sefere
. 24 halbuki kaldı ki
.. 24 oca~hem oca1!:ının ve hem
" 26 muvacibleri mevacibleri
. 28 olduktan olundukdan
.. 29 getür1len getürdllen
.. 36 ta1imlü askeri peyda etmek ta'limlü meşta askeri peyda
etmenin
"423 5 ona ana
.. 7 f!iinden~e giinden [rome]
III
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrlnde Risi1e Metnlnde
" 9 Sayfü şita Sayfen ve şitaen
" 9 zeminltklerde zemltklerde

" 13 olunmasının olunmanın
" 16-17 lazım filan lazım geldtkde filan

" 17 askerini vez1r askerini falan veztr
" 18 ı;tön1ldükten ~ördükden
.. 18 vukuunda zuhürunda
. 19 alımaller içün ahmaJleriyçün
" 21 şol şu
" 22 sene dahi seneve dahi

" 23 rabıtasını rabıtasın
" 24 tktşer Istanbul'a getln1p tk1şer kere Istanbul'a
getirdüp
" 26-27 bunlardan fazla ve za1d bunlardan sın fazla ve zaıd
tutulmayup matyyettnde tutulup ya'ni bunlar
bunlar
" 28 üzerinde l1zre
" 28 şumeşm işbumeşta
" 30 her birtntn her bin

424 2 per mukabele her mukabelede
" 2 haddine suyuna
" 7 olan evvela
.. LO sayfu şita sayfen ve şitaen
" II olmamanın olmamasının
" 16 her tez

" 27 beslemeyüp beslemeyemeyüp
[besleyemeyüp]
" 28 taşralara da taşralarda
" 29 olunur olunup

" 30 ettirt1p etdirdüp
" 31 hizmetine htzmetinde
" 34 Cem olup sergerdeler cem' olup birkaç serı;terde
" 36 icra-yı suhület eder ierası suhület kesb eder
425 1 düşmenlertmtztn tertibi düşmen1ertmtztn asker
tertibi
.. 3 beri kati ben1 ve kati
" 6 fernk Frenk
.. 9 ı!linden ı!line ı!iin günden
" 10 aşikar olmuşidi iş'ar olundu

112
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde Risile Metninde
" II makdiret makdur

" 14 herhal beherhal
" 19 vehim midir, tarik-ı vehtmmidir ve tarik-ı
" 21 mufid mukayyed

104 1.Başlık Kethuda Mustafa Reşid Ahvaı-i askeriyye'ye da'ir
Efendi'nin ahvaı-i aske- hala Kethuda-yı Sadr-ı Ali
riyeye dair mukaddimesi Mustafa Reşid Efen di'nin
mukaddimesidir.
104 1 Kav8.nin-i Devlet Kav8.nin u kava'id-i Devlet
" 3 olunması olunmakdan
" 4 temsile bahisle
" 5 dere cerh
" 7-8 ml1cedded ml1ceddeden
" 13 daha fazla dahi ziyade
" 14 askeri 'askerisi
" 14 reayadan re'ayasından
" 14 kuvvet vefret

" 16 itmesi ittlfakti'l-keltm etmesi ancak ittlfak-ı kelime
" 22 olmuşdur. Bu olmuşdur ve bu
" 24 hazretlertnin Anadolu'dan hazretlertnin zamanında
" 25 piyade asker piyade dertntl asker

" 26 ittifaktyle ve şer'an ittifakıyle devşirme
105 8 ml1steşaresinde istişaresinde
" 8 bllad bir bilad içtin bir

" 9 oldul!tından olundujtundan
" 18 bubabda bu madde
" 19 gecikme gecce
" 22 hususunda husUsunun
" 26 nefsinde itaatden başka nefsine ita'atden gayrı
" 27 alakilet-takdireyn ala ktilli't-takdirin

" 27 sıbyan sıbyandan
" 33 kemahl1velhak ke-ma hl1ve hakkuhu

" 38 kimesneler kimesne
106 12 eyliyecegi g8.h eyleyecelti ve gM
" 15 muharebesiz... tenfiz muharebesiz ıradesini temız
" 2. Başlık. dair. daır hala
" 22 verilmek dirIik
" 22 semt-efza ?i.;:-:-
il
28 temsil tahayyl1l
113
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde Risi1e Metninde
.. 29 taifesine ral!bet taifesine ba'is-i ra~et
. 32 memnun memnü'
. 3. Başlık muntazam tanzim
. 40 defü refa müteassir defaten def müte'assir
107 5 ocaklu ocaklar
9 vasıflanna vaz'lanna
il
II
II behemehal beherhal
.. 12 harbiyeye eşya harbiyyeye dair eşyayı
edevatı edevatı
II
19 asakir ve asakir
.. 20 mücedded müceddeden
II
25 tedarüke tedarukiyle
. 25 askeriye tertib ~e asker1yyeye tertib-i sufuf ve
. 31 zamani iktlzasiyle zamanı muktezasıyle
. 34 ifra~a kendÜlerine ifra~a yine kendülerlne
II
35 zaruret tabiat
lOS 3 mevkide mansıbda
il
5 malüm üç bin ma'lüm ve mu'ayyen üç beş
bin
il
9 adem-i istifaya adem-i istifnaya
. LO at-iz-zikr at1z-zikrtn
II
16 veya hemen veyahüd
.. 18 emekdaran emekdaranın
II
19 mümevvelat mahlülat
.. 20 ldü~ini ıdl1~
.. 32 meleke idman-ı meleke-i idman
.. 37 müzayele mütezay1d
. 39 ser-i karda ser-garda
.. 40 tertib (tertibiyye)
109 3 ser-i karda ser-~arde
. 7 ticaretle ve ticaretle meşı:ı;ul ve
. 14 hayırhahan ve akıbet-end1ş hayır-haban ve mu'teber ve
muteber kimesneler akıbet-endiş kimes neler
.. 19 kura ve miri
. 21 kasabat hasaratlan kasabata hasaretleri
II
21 meşhurdur meşhüddur
II
22 Efrencenin Efrenciyyenin
. 25 on yaşına onbaşı
.. 25 teksır vakt-ı seferde teksir ve vakt-ı seferde
114
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde RisiIe Metninde
" 29 askeri askerini

" 31 aliyye aUyye'nin
" 35 harbiyesin harbiyyesi
" 36 peşmande pesmande
" 38 TÜtbe mertebe
" 39 sairelerini de sa'irelerinde
" 40 ihzar ihtlsar
" 40 ocaklannda ocaklunun
110 3 ocaklann ocaklannın
" 7 iktisad Ukad

" 7 olunmakdan idare olunmakdan gayr-ı idare
" 11 meşta müstesna
" 13 yüzer yüz
" 16 ocaklu ocaklar
" 2. Başlık hakkı sun'i
" 28 mah ay
" 29 kıyam TUZ-ı kıyam ve niz-ı
" 29 asakiri getirmek askeri getirilmek

" 35 askeri asakiri
11ı 1 her beber
" 3 temern1d nahved
" 6 asakirden askerden
" 11 olmuş olmak
" 2.Başlık bu dahi Hakkı bu dahi 'askere daır Hakkı
" 18 bir imam tayinle ayin-i din birer imam ta'yiniyle din
" 21 miriye miriden
" 23 mueibdir. Rumili mucibdir ve Rumeli
" 25 eyaletlerlne de ol eyaletlerine ol
" 28-SIt et1mle mzamdan ...eyleye
amin -
342 1 s ellaUn selatın
. 4 talim etmek ta'lim ü te'allüm etmek
" 6 valiSi ve valisi tertib-kerdesi
" 7 ist1hsaliyle istishabiyle
.. 16 meeber mecbür
" 16 emsali !fsadlannın emsaı-i fesadlannın
.. 21 akça vechile akça ve bir habbe
. 23 nisbet eyleye nisbet ile
LLS
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde Risi1e Metnlnde
. 26 hO.mayune Hürruiyünu
.. 27 senetleri senedIerini
.. 27 istihale destınale
. 28 rik8.b-ı hümayun rikab
343 7 a~ası altasma
.. 8 dairesini taham da'ires1n1 usül [ile] tcııharri
. 14-15 veririz verirsiz
.. 18 buyunıldukdaKetbüda buyunırlarba'dehü Ketbüda
.. 20 biaynihi teb'iyyeten
.. 21 iktlfa iktlza
. 27 verirsiniz verirseniz
.. 29 oluruz olursuz
. 30 olunmayup olunuyor
. 30 padişahırnız hazine padişammız esame hazine-
. 32,36 kabulü kapulu
. 38 dahi dahi yine
344 1 olmagla tefviz olma~la ernanat ehline tefviz
. 1 emr1n1ilet ve emrine ~ "'1.
.. 2 ümeranın ümenanm
.. 3 lazımeden rer ve bazı tezy1t lazım e rer ve ba'zısı tenzfi
.. 4 nizam-ı kav1yyeye nlzam-ı kaviye
.. 1.Başlık Defterdar Şerif Efendi'nin Yevmiyye maddeSine da'ir-
layıhasında yevmiye dir. Bu madde dahi baıada
maddesine daır Defterdar Şerif Efendi'nin
layıhasında mastur ise dahi
mün8.sebet ile tekrar bu
mahalle tahıir olundu.
.. 6 birer intlhab birer a~a ıntlhab
.. 8 azlolunmak azI olunmamak
.. 8 sayfa en sayfen
.. 9 olmamasında olmamasının
. 11 nizama nizam
. 12 bulunup bulup
.. 14 ocaklar ocakların
.. 14 esamisi esami
.. 15 vekeyd ve te1dd
.. 3.Başlık Yevmiye maddesine dair Yevmiye maddesine da'ir
Abdullah Bim Efendi'nin Re'isü'l-kütt:ab Abdullah
layıhasıdır Birn Efendi'nin layıhasıdır
.. 25 hallerine hallerince
116
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde RisiIe Metninde
" 29 neferatı esame esamiye neferat namiye kimesneleri
kimesneleri oldu11;u olmaclıg.
" 31 yemlik yemeklik
" 32 ubaı " etba'ını
" 33 fesadı fesad

" 33 ocakları ocaklarını
345 7 bu sene Bosna

" 7 biraz tedbir ve aleme biraz müddetden bem aleme
" LO serhadleri mukabili devleti mukabilinde
" 13 olan ola
" 15 serhadler serhadlere
" 16 mahlülat ve mah1ülat
" 2.Başlık dair Hacı da'ir bu dahi muhasebe-i
evvel Hacı
" 23 marifetiyle ma'rifetIeriyle
" 23 efrad efradatı
" 24 teftişe tenItiha

.. 26 taraf-ı Devlet-i Aliyye'den taraf-ı devletden
.. 27 rnevali vali
.. 27 marifetiyle ma'rifetIeriyle
.. 27 ikmali faide ikmali müntic-i fa'ide
.. 30 müteal1ık müte'ayyin
.. 31 mazarratı rızkı
" 38 çıraklıklar mertebe çırak1ıklar mümkin
mertebesi
. 38 ocakların ocaklar
.. 39 tanzim muntazam
.. 39 mukadderdir mukarrerdir
346 2 yevmiye terkin yevmiyye refte refte terkin
. 3 RumAşir ROm-l sabık Aşir
. 7 ıhsan esame
. 8 fetih ~....)
(kışla=...............
. 12 zabitleri zahill,re
. 12 bar-i giram bar-ı!iran
.. 12-13 ,bulan mahtülatına bulan esame mah1ülatına
" 14 ceva'iz ca'iz

.. 16 esanieler ihbariyyeleri
. 18 olunmakla hususa olunmak husüsu
. 23 mahalleri mahalleleri
117
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrlnde Risile Metninde
.. 25 öyle ile
.. 31 istihsal istishab
.. 32 şöhreti dahi şöhret defteri
5.Başlık Firdevsi Efendi'nindir Yevm1yye nIZam.ına da'ir bu
lt
dahi Ttzkire-i evvel Firdevsi

Efendi'nindir
. 36 ocakla ocaklar
.. 38 olmalarıyla olmaları
lt
38 içlerinde içlerine
347 2 bir pir
.. 3 olmak olunmak
. ve irtıkcibe ve tarna' u irtikaba
. I.Başlık Sabıka tezkfre-i Evvel Nuri Agavat ve yevmiye mad-
desine da'ir sabıka Tezkire-i
ewel Enveri
. 12-13 olmuştur. Bu olunmuşdurve bu
.. 13 kimseneden kimesneden
lt
14 ocaklarda ocaklara
.. 15 hizmetine hizmet ki
.. 16 olunmak muhzır olunup mntemadi
. 22 getirmeden tomacı gezmeden Tumacı
.. 24 eşkincilerin eşkincilerinin
.. 25 kalmakda kalmakdır
.. 26 olmaktadır olmakdır
. 2.Başlık Nuri Enveri
.. 27 tenzilini tanzimi
. 28 esame nizam
. 30 çıgınna başlar çıibrma J!irmei'!:e başlar
348 I.Başlık Efendi'nindir Efendi'nin layıhasıdır
. 1 esamisi ve didikleri esami ve didikleri
. tasarruftan :J.J'>P
.. 3 alayik-i vezaift alayık ve veza'1f
.. 4 itlyatlan ve erbab-ı i'tiyadlan erbab-ı
.. 5 fesadat olmakla fesadat der-kar olmaltla
.. 6 ıslah ettirilmeleri ıslcih-ı
kabul etdirilmeleri
. 8 kesbettirmek kesbetdirilmek
. 2.Başlık sabıka Kethuda-yı Rikcib-ı Yeniçeri yevmiyyesine da'ir
ali sabıka Kethuda-yı Rlkcib-ı
hl1mayiindan
.. 10 dirIiklerini terakkilerini
118
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrlnde Risi1e Metninde
" 12 bahşişile ita bahş u 1'ta

" 13 tahliyesini galebesini
" 16 ancak eşm1ş
" 17 ocaklunun ocak1usunun

" 17 marifetlerine ma'rifetleriyle
" 19 her ortaya her bir ortaya
" 20 sıkı bir sık birer
" 20 her yer ustanm neferat-ı her bir ortanın nefemt-ı
" 21 mukaddemini ma'düdes1n1

" 21 reylerine aralanna
" 26 mahall-i vihldetl ve san'atı mahall ve vilayetl vaz'ını
" 35 ecnebtyyeden ecnebiden

" 37 zabitan daki zabitan-ı ocak ki
" 37 yedIerinde ve ortabaşı yedlerindedir odabaşı
349 2 zaruriyeleri zarüriyyelerini

" 4 verilür verilüp
" 4-5 olunacakdır olunmakdır
" 5 eyyen menkan eyyamen-kan

" 2. Başlık Bu dahi Yevmiyye maddesine da'ir bu
dahi
" 3 oldukdan sonra kendülert oldukda kendülert
" 9-10 yoldaşlann yoldaşlannın
" 12 ise na-müstahik yedlerinde ise ya'ni na-müstehık
olanlar
" 16 esnaftan esnafda
" IS falan senelere falan falan Beşelere
" 19 versün verilsün

" 23 defterleri ve tenezzüllert
" 24 me'anfine vafi tayin masanfine vafi şey vafi
ta'yin
" 26 hayata hizmetlerinde ve hayatla hıdmetlerinde olmak.
ve
" 27 miri piri
" 30 havf ve ibmm1yle hazf ve iradIanyle
" 32 kimesneler kimesneden
" 39 her beber
350 3 ister eşer
" 3 ortalan ortalar

" 3 ma'r1fetlyle bulundurub ma'r1fetleriyle buldurup
119
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde Risi1e Metninde
" 4 ve deftere ve tashih ve deftere

" 1 blrvech bervech
" 1-8 teveihatın tevcihine
" 8 furuhta furuhtuna
" LO ve faıde a'id
" II mertebe-i madudede huzur mürettibe-i ma'düde da'1ma
hazarda
" 13 olur askere olur ve askere
" 16 bir birer
" 16 neferatın teks1rl düşman neferabmn teksiri ve düşmen
" 11 olur olabilür

" L.Saşlık Hakkı Yevmfyye ntzamına da'lr
Hakkı
" 20 tayini marifetleriyle ta'yini ve ma'r1fetlertyle

2.başlık .... da'lr sabık ... datr sadr-ı sabık
lt
" 21 muharebede bir işe muharebede işe yarama-

yaramadıklannda zikr dıklarından babisle ztkr
lt
30 vüzera ile vüzeraya
. 38 bir her
351 ·l.Başlık nizamına mütedair nizamma da'ir
" ,
" 9-11 hizmetlerinde bulunmak hıdmetlerinde mevcud
bulunmak
" II karakullukçulan bunlardan karakullukçulan olup
bunlardan
" 29 eyler eder
" 32 vücud vücüdlan
424 4 olma~m oluna
lt
1 J!ibi ve J!ibi ola ve
" LO mahalde mahalle
" II cameleri mmesleri (camüslan)
" II olunur olunup
" 12 olunarak heIak oluna ve hal1k
" 25 ocagına ocawnda
425 8 arabalannı görmek ve arabalarmı blla kusur
matlüb götürmek ve
" 14 behemabal beher hal
" 15 buyura büyük orduda
" 19 mühimmatı mühimmahnı
" 21 behemabal beherhal

" 22 van ahar vafi ve ahar
120
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde Risile Metnınde
. 22 muhtac ta'y1nat muhtsc olmayacak ta'yiruU
.. 26 her ne mikdar hernekadar
.. 37 ihUyarandır ihUyanlnda
it
37 fakat topçu fakat nısfı topçu
tayinatdandır keyfiya tdandır
it
40
426 2 olmadıgIDdan ve yahud olmadıgmdan ve mn-i
ikt1zada karhanede ve yBbüd
. 5 goşt gı1şt
5 zabitan zabitanı
it
.. 6 ej!erçi süratçi ej!erçi bu sl1r'atci

. 8 mihnet mihan
" II ocaklunun ocaklusunun
.. 12 serrak bir silrn1k ve bir
. 23 odaya ortaya
. 24 cümlesine al!a cümlesine bir aj!a
. 23 top darb
" 30 birer sene büytuet birer hafta ortalarında
beytütet
" 31 geldikde ortada ~eldikde ol ortada
. 33 yere mahalle
. 38 nzave nza'en
. 38 bır de heyet bir ztyy ü hey'et
. 40 0lunab1l1yor olabilür
427 1 ortacı ortayı
. 2 ala talik Aga diye ala-tariki'l-ml1navebe

. 7 heveskan heveskar
it
7 birine yerine
. 7 memhurun memhürunı
. 10 etmiş etmişi
. 15-16 kışlalarında kışlasında
. 22 tayini birle ta'yin-birle
. 29 atayi atsya
.. 32 at1ar anlar
" 37 neferatlan neferatınızı
.. 37-38 merkumeye merkuma
. 38 cemedersek cem' edin
428 4 yl1zme bozma
.. 4 hıyanet habaset
121
Sayfa Satır Enver Ziya Neşrinde Risale Metninde
" 4 havnesl havenesi

" 6 kendüsı kendüslnl
" 13 mertebeslnln mürettebenin
" 23 mürur ve kış1a mürür-ı vakitle
" 26 salr terkesan sa'lr kesan
" 28 yedek bedel
" 31 ocaklarda ocaklara
" 26 zcibltan ocaklarda ve zabıtan
" 30 olmamak ve tabiri tn-asI olmamak ve bozma ve an-yed
ta'blri n'l-asıl
r---
429 4 neferatın neferatınm
" 9 dahi ya'ni

. II ocaktusuna ocaklusundan
.. 21 yeri kuvvet biri fevt
" 25 ehle na-ehle
" 25 bir her
" 30 mahIül var yok mahlt~ar yok
" 31 temenni semeni

fO
33 süretle suretde
" 40 ta~ayyO.r tai!Yir
430 3 oluna olunsa
" 5 masraflanmn mutasarnflannın
" 6 mücedded müceddeden

.. 8 alınmayarak olunmayarak
. 8 alınarak olunarak
" 16 müceddet aynıca muharrer müceddeden ber-vech-i
muharrer
" 17 vechtle verilmek vechile ulüfe verilmek
. 18 verilmek verilecek
" 23 muhafaza ma'a-haza
.. 25 şahas eşhas
. 26 muharebe muharebede
tt
27 metriscl metrls alıcı
" 28 her mahalde her ne mahaIde

" 34 tedblre tedabire
431 7 behemehal beher-hal
" 7-8 daha ma'an
tt
II B. Gurre-lB.
ı22~
Sayfa Satır Enver ZIya Ncşrlnde R1si1e Metnlnde
il
13 zevattan zevata
il
16 harbiye daire harbiyyeye da'ir
16 hıdemabna hıdemata
il
il
20 harbiyyeye hayriyyeye
husulı1ne yer husul-pezir
il
24
nısfının ba'zısının
il
28
432 5 mübaderet mubaderete
kıal kıla'
il
7
il
10 tashihi elzem tashihi ehemm u elzem
il
20 istimale isU'malde
il
23 Hcaatma ebhasa
il
31 görmem görernem
•.
YtibeköOretiın
~.
Kurulu
Dokümantasyon t~crk~zl

Ahmet Öğreten, Nizam-I Cedid'e Da'ir Islahat Layihaları 007605 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmet Öğreten, Nizam-I Cedid'e Da'ir Islahat Layihaları 007605 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T. C.

NlzAM-1 CEDlo'E DA'iR ISLAHAT LAViHALARI

(Yüksek Lisans Tezi)

• .... ...... • ........ A. A

NlZAM-1 CEDID'E DA'IR ISLAHAT LAYIHALARI

(Yüksek Lisans Tezi)

Ahval-i askerlyyeye da'ir hala Re'isü'l-kUttab Abdullah

Yevmi"e nizamına diirdir............................. 5'

K i SAL TMA LAR

a.g.e.: Adı geçen eser.

ABDURRAHMAN ŞEREF i Tarih-i Devlet-i OsmaniİYe, II,

KARAL, Enver Ziya,

miyetli olmamakla birlikte, başta or4unun ve askeri müesse-

şılmıştır. Fakat bu ıslahat çalışmalarına karşı en bü~k

tepki askerden gelmiştir. Islah yolunda atılan bazı isa-

meydana getirilen heyet tarafından, layihaların askeri

memiştir. Bu çalışmayı böyle bir eksikliğin telafisini

elli sayfalık bir kısmı (s.4~5;}:bu mevzüya ayırmıştır.

etmiş, ya da hiç temas etmeyip, layiha verenin ismini

Layihalardan Deftardar Mehmed Şerif Efendi ve

sözü geçen yayından büyük ölçüde istifade edildiği anlaşı­

ve Islahatla İlgili Lay1hası" başlığı altında bir makale-

Çalışma esnasında karşılaştığımız en mUhim zorluk-

Beni bu mevzuda çalışmaya teşvik eden, müşkiııeri­

l- Teferruatlı bilgi için bak •. ~u~t~~a.Akdağ, T"rk Halkı­

Savaşlarda başarı sefer gider-

leri yanında, devlet eski gelir ve ganimetIerini elde ede-

rılmıştır. Mültezimler halkı gözetmedikleri gibi yatırılan

sosyal değişmeler neticesinde timar sistemi değerinden

mamak için ellerinden geleni yapar1ardı12 • Zaten bu de-

de denilen tımar askerinin azalmasıyle Yeniçeri Ordusu-

itibaren zuhur eden uzun ve sürekli muharabeler sebe-

şirme usulUyle karşılamak da imkansız hale gelecekti 18 •

kaide dışı aıınanlar,Acemi Ocağı'na girme-

den, talim yapmadan yeniçeri olmalarıyle, Yeniçeri Oca-

13- Mustafa "Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuıusu'ı

Orduya lmdad kuvveti olarak 'toplanan ortalar için odaba-

25- Enver Ziya Karal, Selim III 'Un Hat-tı HUmayunları

.32- İ.H. Uzunçarşılı, a.g.e. s. 510-511; !fet,"Türk-Os-

larda iktidarı ele alan DördUncü Murad, pilanlı davranı­

1- Şinasi Altuğj" "Osman II" mad., islam Ansiklopedisi,

giderini düzene koymuştur. Narh meselesi ele alınmış, pi-

ğı ıslahat neticesinde hazineye senede 6.000 keselik bir

tasarrur temin edilmiştir3 •

gevşeme olmuştur. Bu durumda Sadrazam Amca-zade KöprUlU

kadar olduğu halde, gerçek hizmet yapanların sayısı an-

kararlılık derecesinde muvaffak olmuşlar ve onların mukad-

derine bağlı kalmıştır. Islahatçıların ölümUnden sonra da

4- M. Tayyih Gökbııgin,"KöprUlüle~"ma~~, t.A. VI. s.892-

saade edilmiştir. Ayrıca bazı vergilerde düzenleme yapıla­

6- Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, V, Ankara 1983. s.55.

büyük iş görecek kimse kalmamıştır. Ordu ve donanmanın

nun bilhassa topcu sınıfını ıslah, Tophaneyi tanzim ve MÜ-

~4~ Ahmed Cevad.-a.g.e. s. 250-251, Bekir Sıtkı Baykal.

Uçüncü Mustafa oğlu Selim ile memleket meselele-

l- Ahmet Cevat Eren, Selim III 'ün Bivo~rafisl, .İstanbul

Şehzade Selim, babası Uçüncü Mustafa'nın ölümünden

alakadar olmuştur. Yirmi yaşına geldiği zaman, devlet iş­

7- A.C. Eren, a.g.m. s. 441; E.Z. Karal, Selim III 'ün

1- A. Cevad, a.g.e. s. 250-260; Ahmed Cevdet, Ta.rih-i

böyle nizamlı askerine bizim askerimiz yeni harb usulle-

Rus seferinin devam etti~i esnada tahta çıkan III.

4- A.• Cevdet, a.g.e. s. 5.

sözü geçen yayından büyük ölçüde istifade edildiği anlaşı

Beni bu mevzuda çalışmaya teşvik eden, müşkiııeri

l- Teferruatlı bilgi için bak •. ~u~t~~a.Akdağ, T"rk Halkı

larda iktidarı ele alan DördUncü Murad, pilanlı davranı

saade edilmiştir. Ayrıca bazı vergilerde düzenleme yapıla

alakadar olmuştur. Yirmi yaşına geldiği zaman, devlet iş

19. Brentano 22 : Layihasınınba~ tarafınd~n bir_kı

mes'ul bir kaideye iatinad etdirmeği de düşündüğü şübhe

etmeyüp Yeniçerilik daCiyyesinde olarak Asitane~ye kışla