PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA

III etap edukacyjny

I. Wykorzystanie wielkoĂci Þzycznych do opisu poznanych zjawisk lub Cele ksztaãcenia

rozwiÈzania prostych zadañ obliczeniowych. – wymagania
II. Przeprowadzanie doĂwiadczeñ i wyciÈganie wniosków z otrzymanych ogólne
wyników.

III. Wskazywanie w otaczajÈcej rzeczywistoĂci przykïadów zjawisk opisy-

wanych za pomocÈ poznanych praw i zaleĝnoĂci Þzycznych.

IV. Posïugiwanie siÚ informacjami pochodzÈcymi z analizy przeczytanych

tekstów (w tym popularno-naukowych).

1. Ruch prostoliniowy i siïy. Uczeñ: Treœci nauczania

1) posïuguje siÚ pojÚciem prÚdkoĂci do opisu ruchu; przelicza jednostki – wymagania
prÚdkoĂci; szczegóãowe
2) odczytuje prÚdkoĂÊ i przebytÈ odlegïoĂÊ z wykresów zaleĝnoĂci drogi
i prÚdkoĂci od czasu oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu sïow-
nego;
3) podaje przykïady siï i rozpoznaje je w róĝnych sytuacjach praktycz-
nych;
4) opisuje zachowanie siÚ ciaï na podstawie pierwszej zasady dynamiki
Newtona;
5) odróĝnia prÚdkoĂÊ ĂredniÈ od chwilowej w ruchu niejednostajnym;
6) posïuguje siÚ pojÚciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowe-
go jednostajnie przyspieszonego;
7) opisuje zachowanie siÚ ciaï na podstawie drugiej zasady dynamiki
Newtona;
8) stosuje do obliczeñ zwiÈzek miÚdzy masÈ ciaïa, przyspieszeniem i siïÈ;
9) posïuguje siÚ pojÚciem siïy ciÚĝkoĂci;
10) opisuje wzajemne oddziaïywanie ciaï, posïugujÈc siÚ trzeciÈ zasadÈ
dynamiki Newtona;
11) wyjaĂnia zasadÚ dziaïania děwigni dwustronnej, bloku nieruchome-
go, koïowrotu;
12) opisuje wpïyw oporów ruchu na poruszajÈce siÚ ciaïa.
2. Energia. Uczeñ:
1) wykorzystuje pojÚcie energii mechanicznej i wymienia róĝne jej formy;
2) posïuguje siÚ pojÚciem pracy i mocy;

195
PODSTAWA PROGRAMOWA – FIZYKA – GIMNAZJUM
 3) opisuje wpïyw wykonanej pracy na zmianÚ energii;
4) posïuguje siÚ pojÚciem energii mechanicznej jako sumy energii kine-
tycznej i potencjalnej;
5) stosuje zasadÚ zachowania energii mechanicznej;
6) analizuje jakoĂciowo zmiany energii wewnÚtrznej spowodowane
wykonaniem pracy i przepïywem ciepïa;
7) wyjaĂnia zwiÈzek miÚdzy energiÈ kinetycznÈ czÈsteczek i tempera-
turÈ;
8) wyjaĂnia przepïyw ciepïa w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz
rolÚ izolacji cieplnej;
9) opisuje zjawiska topnienia, krzepniÚcia, parowania, skraplania, subli-
macji i resublimacji;
10) posïuguje siÚ pojÚciem ciepïa wïaĂciwego, ciepïa topnienia i ciepïa
parowania;
11) opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji.
3. WïaĂciwoĂci materii. Uczeñ:
1) analizuje róĝnice w budowie mikroskopowej ciaï staïych, cieczy i gazów;
2) omawia budowÚ krysztaïów na przykïadzie soli kamiennej;
3) posïuguje siÚ pojÚciem gÚstoĂci;
4) stosuje do obliczeñ zwiÈzek miÚdzy masÈ, gÚstoĂciÈ i objÚtoĂciÈ ciaï
staïych i cieczy, na podstawie wyników pomiarów wyznacza gÚstoĂÊ
cieczy i ciaï staïych;
5) opisuje zjawisko napiÚcia powierzchniowego na wybranym przykïa-
dzie;
6) posïuguje siÚ pojÚciem ciĂnienia (w tym ciĂnienia hydrostatycznego
i atmosferycznego);
7) formuïuje prawo Pascala i podaje przykïady jego zastosowania;
8) analizuje i porównuje wartoĂci siï wyporu dla ciaï zanurzonych w cie-
czy lub gazie;
9) wyjaĂnia pïywanie ciaï na podstawie prawa Archimedesa.
4. ElektrycznoĂÊ. Uczeñ:
1) opisuje sposoby elektryzowania ciaï przez tarcie i dotyk; wyjaĂnia,
ĝe zjawisko to polega na przepïywie elektronów; analizuje kierunek
przepïywu elektronów;
2) opisuje jakoĂciowo oddziaïywanie ïadunków jednoimiennych i róĝ-
noimiennych;
3) odróĝnia przewodniki od izolatorów oraz podaje przykïady obu ro-
dzajów ciaï;
4) stosuje zasadÚ zachowania ïadunku elektrycznego;
5) posïuguje siÚ pojÚciem ïadunku elektrycznego jako wielokrotnoĂci ïa-
dunku elektronu (elementarnego);

196
EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...
 6) opisuje przepïyw prÈdu w przewodnikach jako ruch elektronów
swobodnych;
7) posïuguje siÚ pojÚciem natÚĝenia prÈdu elektrycznego;
8) posïuguje siÚ (intuicyjnie) pojÚciem napiÚcia elektrycznego;
9) posïuguje siÚ pojÚciem oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma
w prostych obwodach elektrycznych;
10) posïuguje siÚ pojÚciem pracy i mocy prÈdu elektrycznego;
11) przelicza energiÚ elektrycznÈ podanÈ w kilowatogodzinach na dĝule
i dĝule na kilowatogodziny;
12) buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy;
13) wymienia formy energii, na jakie zamieniana jest energia elektryczna.
5. Magnetyzm. Uczeñ:
1) nazywa bieguny magnetyczne magnesów trwaïych i opisuje charak-
ter oddziaïywania miÚdzy nimi;
2) opisuje zachowanie igïy magnetycznej w obecnoĂci magnesu oraz za-
sadÚ dziaïania kompasu;
3) opisuje oddziaïywanie magnesów na ĝelazo i podaje przykïady wy-
korzystania tego oddziaïywania;
4) opisuje dziaïanie przewodnika z prÈdem na igïÚ magnetycznÈ;
5) opisuje dziaïanie elektromagnesu i rolÚ rdzenia w elektromagnesie;
6) opisuje wzajemne oddziaïywanie magnesów z elektromagnesami
i wyjaĂnia dziaïanie silnika elektrycznego prÈdu staïego.
6. Ruch drgajÈcy i fale. Uczeñ:
1) opisuje ruch wahadïa matematycznego i ciÚĝarka na sprÚĝynie oraz
analizuje przemiany energii w tych ruchach;
2) posïuguje siÚ pojÚciami amplitudy drgañ, okresu, czÚstotliwoĂci do
opisu drgañ, wskazuje poïoĝenie równowagi oraz odczytuje amplitu-
dÚ i okres z wykresu x(t) dla drgajÈcego ciaïa;
3) opisuje mechanizm przekazywania drgañ z jednego punktu oĂrod-
ka do drugiego w przypadku fal na napiÚtej linie i fal děwiÚkowych
w powietrzu;
4) posïuguje siÚ pojÚciami: amplitudy, okresu i czÚstotliwoĂci, prÚdko-
Ăci i dïugoĂci fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do obliczeñ
zwiÈzki miÚdzy tymi wielkoĂciami;
5) opisuje mechanizm wytwarzania děwiÚku w instrumentach muzycz-
nych;
6) wymienia, od jakich wielkoĂci Þzycznych zaleĝy wysokoĂÊ i gïoĂnoĂÊ
děwiÚku;
7) posïuguje siÚ pojÚciami infraděwiÚki i ultraděwiÚki.

197
PODSTAWA PROGRAMOWA – FIZYKA – GIMNAZJUM
 7. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeñ:
1) porównuje (wymienia cechy wspólne i róĝnice) rozchodzenie siÚ fal
mechanicznych i elektromagnetycznych;
2) wyjaĂnia powstawanie obszarów cienia i póïcienia za pomocÈ prosto-
liniowego rozchodzenia siÚ Ăwiatïa w oĂrodku jednorodnym;
3) wyjaĂnia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle pïaskim,
wykorzystujÈc prawa odbicia; opisuje zjawisko rozproszenia Ăwiatïa
przy odbiciu od powierzchni chropowatej;
4) opisuje skupianie promieni w zwierciadle wklÚsïym, posïugujÈc siÚ
pojÚciami ogniska i ogniskowej, rysuje konstrukcyjnie obrazy wy-
tworzone przez zwierciadïa wklÚsïe;
5) opisuje (jakoĂciowo) bieg promieni przy przejĂciu Ăwiatïa z oĂrodka
rzadszego do oĂrodka gÚstszego optycznie i odwrotnie;
6) opisuje bieg promieni przechodzÈcych przez soczewkÚ skupiajÈcÈ
i rozpraszajÈcÈ (biegnÈcych równolegle do osi optycznej), posïugujÈc
siÚ pojÚciami ogniska i ogniskowej;
7) rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki, rozróĝnia
obrazy rzeczywiste, pozorne, proste, odwrócone, powiÚkszone, po-
mniejszone;
8) wyjaĂnia pojÚcia krótkowzrocznoĂci i dalekowzrocznoĂci oraz opisu-
je rolÚ soczewek w ich korygowaniu;
9) opisuje zjawisko rozszczepienia Ăwiatïa za pomocÈ pryzmatu;
10) opisuje Ăwiatïo biaïe jako mieszaninÚ barw, a Ăwiatïo lasera jako Ăwia-
tïo jednobarwne;
11) podaje przybliĝonÈ wartoĂÊ prÚdkoĂci Ăwiatïa w próĝni; wskazuje
prÚdkoĂÊ Ăwiatïa jako maksymalnÈ prÚdkoĂÊ przepïywu informacji;
12) nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, pro-
mieniowanie podczerwone, Ăwiatïo widzialne, promieniowanie nad-
Þoletowe i rentgenowskie) i podaje przykïady ich zastosowania.
8. Wymagania przekrojowe. Uczeñ:
1) opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego doĂwiadczenia, wyja-
Ănia rolÚ uĝytych przyrzÈdów, wykonuje schematyczny rysunek ob-
razujÈcy ukïad doĂwiadczalny;
2) wyodrÚbnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nie-
istotne dla wyniku doĂwiadczenia;
3) szacuje rzÈd wielkoĂci spodziewanego wyniku i ocenia na tej podsta-
wie wartoĂci obliczanych wielkoĂci Þzycznych;
4) przelicza wielokrotnoĂci i podwielokrotnoĂci (przedrostki mikro-,
mili-, centy-, hekto-, kilo-, mega-); przelicza jednostki czasu (sekunda,
minuta, godzina, doba);
5) rozróĝnia wielkoĂci dane i szukane;

198
EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...
 6) odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli;
7) rozpoznaje proporcjonalnoĂÊ prostÈ na podstawie danych liczbo-
wych lub na podstawie wykresu oraz posïuguje siÚ proporcjonalno-
ĂciÈ prostÈ;
8) sporzÈdza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielko-
Ăci i skali na osiach), a takĝe odczytuje dane z wykresu;
9) rozpoznaje zaleĝnoĂÊ rosnÈcÈ i malejÈcÈ na podstawie danych z tabe-
li lub na podstawie wykresu oraz wskazuje wielkoĂÊ maksymalnÈ
i minimalnÈ;
10) posïuguje siÚ pojÚciem niepewnoĂci pomiarowej;
11) zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia Þzycznego jako przybliĝony
(z dokïadnoĂciÈ do 2–3 cyfr znaczÈcych);
12) planuje doĂwiadczenie lub pomiar, wybiera wïaĂciwe narzÚdzia po-
miaru; mierzy: czas, dïugoĂÊ, masÚ, temperaturÚ, napiÚcie elektrycz-
ne, natÚĝenie prÈdu.
9. Wymagania doĂwiadczalne
W trakcie nauki w gimnazjum uczeñ obserwuje i opisuje jak najwiÚcej
doĂwiadczeñ. Nie mniej niĝ poïowa doĂwiadczeñ opisanych poniĝej po-
winna zostaÊ wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach, pozo-
staïe doĂwiadczenia – jako pokaz dla wszystkich, wykonany przez wy-
branych uczniów pod kontrolÈ nauczyciela.
Uczeñ:
1) wyznacza gÚstoĂÊ substancji, z jakiej wykonano przedmiot w ksztaï-
cie prostopadïoĂcianu, walca lub kuli za pomocÈ wagi i linijki;
2) wyznacza prÚdkoĂÊ przemieszczania siÚ (np. w czasie marszu, bie-
gu, pïywania, jazdy rowerem) za poĂrednictwem pomiaru odlegïoĂci
i czasu;
3) dokonuje pomiaru siïy wyporu za pomocÈ siïomierza (dla ciaïa wy-
konanego z jednorodnej substancji o gÚstoĂci wiÚkszej od gÚstoĂci
wody);
4) wyznacza masÚ ciaïa za pomocÈ děwigni dwustronnej, innego ciaïa
o znanej masie i linijki;
5) wyznacza ciepïo wïaĂciwe wody za pomocÈ czajnika elektrycznego
lub grzaïki o znanej mocy (przy zaïoĝeniu braku strat);
6) demonstruje zjawisko elektryzowania przez tarcie oraz wzajemnego
oddziaïywania ciaï naïadowanych;
7) buduje prosty obwód elektryczny wedïug zadanego schematu (wy-
magana jest znajomoĂÊ symboli elementów: ogniwo, opornik, ĝarów-
ka, wyïÈcznik, woltomierz, amperomierz);
8) wyznacza opór elektryczny opornika lub ĝarówki za pomocÈ wolto-
mierza i amperomierza;

199
PODSTAWA PROGRAMOWA – FIZYKA – GIMNAZJUM
 9) wyznacza moc ĝarówki zasilanej z baterii za pomocÈ woltomierza
i amperomierza;
10) demonstruje dziaïanie prÈdu w przewodzie na igïÚ magnetycznÈ
(zmiany kierunku wychylenia przy zmianie kierunku przepïywu
prÈdu, zaleĝnoĂÊ wychylenia igïy od pierwotnego jej uïoĝenia wzglÚ-
dem przewodu);
11) demonstruje zjawisko zaïamania Ăwiatïa (zmiany kÈta zaïamania
przy zmianie kÈta padania – jakoĂciowo);
12) wyznacza okres i czÚstotliwoĂÊ drgañ ciÚĝarka zawieszonego na sprÚ-
ĝynie oraz okres i czÚstotliwoĂÊ drgañ wahadïa matematycznego;
13) wytwarza děwiÚk o wiÚkszej i mniejszej czÚstotliwoĂci od danego
děwiÚku za pomocÈ dowolnego drgajÈcego przedmiotu lub instru-
mentu muzycznego;
14) wytwarza za pomocÈ soczewki skupiajÈcej ostry obraz przedmiotu
na ekranie, odpowiednio dobierajÈc doĂwiadczalnie poïoĝenie so-
czewki i przedmiotu.
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA
IV etap edukacyjny – zakres podstawowy

I. Wykorzystanie wielkoĂci Þzycznych do opisu poznanych zjawisk lub Cele ksztaãcenia

rozwiÈzania prostych zadañ obliczeniowych. – wymagania
II. Przeprowadzanie doĂwiadczeñ i wyciÈganie wniosków z otrzymanych ogólne
wyników.
III. Wskazywanie w otaczajÈcej rzeczywistoĂci przykïadów zjawisk opisy-
wanych za pomocÈ poznanych praw i zaleĝnoĂci Þzycznych.
IV. Posïugiwanie siÚ informacjami pochodzÈcymi z analizy przeczytanych
tekstów (w tym popularno-naukowych).

1. Grawitacja i elementy astronomii. Uczeñ: Treœci nauczania

1) opisuje ruch jednostajny po okrÚgu, posïugujÈc siÚ pojÚciem okresu – wymagania
i czÚstotliwoĂci;
szczegóãowe
2) opisuje zaleĝnoĂci miÚdzy siïÈ doĂrodkowÈ a masÈ, prÚdkoĂciÈ linio-
wÈ i promieniem oraz wskazuje przykïady siï peïniÈcych rolÚ siïy do-
Ărodkowej;
3) interpretuje zaleĝnoĂci miÚdzy wielkoĂciami w prawie powszechne-
go ciÈĝenia dla mas punktowych lub rozïÈcznych kul;
4) wyjaĂnia, na czym polega stan niewaĝkoĂci, i podaje warunki jego
wystÚpowania;
5) wyjaĂnia wpïyw siïy grawitacji Sïoñca na ruch planet i siïy grawitacji
planet na ruch ich ksiÚĝyców, wskazuje siïÚ grawitacji jako przyczy-
nÚ spadania ciaï na powierzchniÚ Ziemi;
6) posïuguje siÚ pojÚciem pierwszej prÚdkoĂci kosmicznej i satelity
geostacjonarnego; opisuje ruch sztucznych satelitów wokóï Ziemi (ja-
koĂciowo), wskazuje siïÚ grawitacji jako siïÚ doĂrodkowÈ, wyznacza za-
leĝnoĂÊ okresu ruchu od promienia orbity (stosuje III prawo Keplera);
7) wyjaĂnia, dlaczego planety widziane z Ziemi przesuwajÈ siÚ na tle
gwiazd;
8) wyjaĂnia przyczynÚ wystÚpowania faz i zaÊmieñ KsiÚĝyca;
9) opisuje zasadÚ pomiaru odlegïoĂci z Ziemi do KsiÚĝyca i planet opar-
tÈ na paralaksie i zasadÚ pomiaru odlegïoĂci od najbliĝszych gwiazd
opartÈ na paralaksie rocznej, posïuguje siÚ pojÚciem jednostki astro-
nomicznej i roku Ăwietlnego;
10) opisuje zasadÚ okreĂlania orientacyjnego wieku Ukïadu Sïonecznego;
11) opisuje budowÚ Galaktyki i miejsce Ukïadu Sïonecznego w Galaktyce;
12) opisuje Wielki Wybuch jako poczÈtek znanego nam WszechĂwia-
ta; zna przybliĝony wiek WszechĂwiata, opisuje rozszerzanie siÚ
WszechĂwiata (ucieczkÚ galaktyk).

201
PODSTAWA PROGRAMOWA – FIZYKA – LICEUM
 2. Fizyka atomowa. Uczeñ:
1) opisuje promieniowanie ciaï, rozróĝnia widma ciÈgïe i liniowe rozrze-
dzonych gazów jednoatomowych, w tym wodoru;
2) interpretuje linie widmowe jako przejĂcia miÚdzy poziomami energe-
tycznymi atomów;
3) opisuje budowÚ atomu wodoru, stan podstawowy i stany wzbudzone;
4) wyjaĂnia pojÚcie fotonu i jego energii;
5) interpretuje zasadÚ zachowania energii przy przejĂciach elektronu
miÚdzy poziomami energetycznymi w atomie z udziaïem fotonu;
6) opisuje efekt fotoelektryczny, wykorzystuje zasadÚ zachowania ener-
gii do wyznaczenia energii i prÚdkoĂci fotoelektronów.
3. Fizyka jÈdrowa. Uczeñ:
1) posïuguje siÚ pojÚciami pierwiastek, jÈdro atomowe, izotop, proton,
neutron, elektron; podaje skïad jÈdra atomowego na podstawie licz-
by masowej i atomowej;
2) posïuguje siÚ pojÚciami: energii spoczynkowej, deÞcytu masy i ener-
gii wiÈzania; oblicza te wielkoĂci dla dowolnego pierwiastka ukïadu
okresowego;
3) wymienia wïaĂciwoĂci promieniowania jÈdrowego _, `, a; opisuje
rozpady alfa, beta (wiadomoĂci o neutrinach nie sÈ wymagane), spo-
sób powstawania promieniowania gamma; posïuguje siÚ pojÚciem
jÈdra stabilnego i niestabilnego;
4) opisuje rozpad izotopu promieniotwórczego, posïugujÈc siÚ pojÚ-
ciem czasu poïowicznego rozpadu; rysuje wykres zaleĝnoĂci liczby
jÈder, które ulegïy rozpadowi od czasu; wyjaĂnia zasadÚ datowania
substancji na podstawie skïadu izotopowego, np. datowanie wÚ-
glem 14C;
5) opisuje reakcje jÈdrowe, stosujÈc zasadÚ zachowania liczby nukle-
onów i zasadÚ zachowania ïadunku oraz zasadÚ zachowania energii;
6) opisuje wybrany sposób wykrywania promieniowania jonizujÈcego;
7) wyjaĂnia wpïyw promieniowania jÈdrowego na materiÚ oraz na or-
ganizmy;
8) podaje przykïady zastosowania zjawiska promieniotwórczoĂci i ener-
gii jÈdrowej;
9) opisuje reakcjÚ rozszczepienia uranu 235U zachodzÈcÈ w wyniku po-
chïoniÚcia neutronu; podaje warunki zajĂcia reakcji ïañcuchowej;
10) opisuje dziaïanie elektrowni atomowej oraz wymienia korzyĂci i za-
groĝenia pïynÈce z energetyki jÈdrowej;
11) opisuje reakcje termojÈdrowe zachodzÈce w gwiazdach oraz w bom-
bie wodorowej.

202
EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA
IV etap edukacyjny – zakres rozszerzony

I. ZnajomoĂÊ i umiejÚtnoĂÊ wykorzystania pojÚÊ i praw Þzyki do wyjaĂnia- Cele ksztaãcenia

nia procesów i zjawisk w przyrodzie. – wymagania
II. Analiza tekstów popularnonaukowych i ocena ich treĂci. ogólne
III. Wykorzystanie i przetwarzanie informacji zapisanych w postaci tekstu,
tabel, wykresów, schematów i rysunków.

IV. Budowa prostych modeli Þzycznych i matematycznych do opisu zjawisk.

V. Planowanie i wykonywanie prostych doĂwiadczeñ i analiza ich wyników.

1. Ruch punktu materialnego. Uczeñ:

Treœci nauczania
1) rozróĝnia wielkoĂci wektorowe od skalarnych; wykonuje dziaïania
na wektorach (dodawanie, odejmowanie, rozkïadanie na skïadowe); – wymagania
2) opisuje ruch w róĝnych ukïadach odniesienia; szczegóãowe
3) oblicza prÚdkoĂci wzglÚdne dla ruchów wzdïuĝ prostej;
4) wykorzystuje zwiÈzki pomiÚdzy poïoĝeniem, prÚdkoĂciÈ i przyspie-
szeniem w ruchu jednostajnym i jednostajnie zmiennym do oblicza-
nia parametrów ruchu;
5) rysuje i interpretuje wykresy zaleĝnoĂci parametrów ruchu od czasu;
6) oblicza parametry ruchu podczas swobodnego spadku i rzutu piono-
wego;
7) opisuje swobodny ruch ciaï, wykorzystujÈc pierwszÈ zasadÚ dynami-
ki Newtona;
8) wyjaĂnia ruch ciaï na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona;
9) stosuje trzeciÈ zasadÚ dynamiki Newtona do opisu zachowania siÚ ciaï;
10) wykorzystuje zasadÚ zachowania pÚdu do obliczania prÚdkoĂci ciaï
podczas zderzeñ niesprÚĝystych i zjawiska odrzutu;
11) wyjaĂnia róĝnice miÚdzy opisem ruchu ciaï w ukïadach inercjalnych
i nieinercjalnych, posïuguje siÚ siïami bezwïadnoĂci do opisu ruchu
w ukïadzie nieinercjalnym;
12) posïuguje siÚ pojÚciem siïy tarcia do wyjaĂniania ruchu ciaï;
13) skïada i rozkïada siïy dziaïajÈce wzdïuĝ prostych nierównolegïych;
14) oblicza parametry ruchu jednostajnego po okrÚgu; opisuje wektory
prÚdkoĂci i przyspieszenia doĂrodkowego;
15) analizuje ruch ciaï w dwóch wymiarach na przykïadzie rzutu pozio-
mego.

203
PODSTAWA PROGRAMOWA – FIZYKA – LICEUM
 2. Mechanika bryïy sztywnej. Uczeñ:
1) rozróĝnia pojÚcia: punkt materialny, bryïa sztywna, zna granice ich
stosowalnoĂci;
2) rozróĝnia pojÚcia: masa i moment bezwïadnoĂci;
3) oblicza momenty siï;
4) analizuje równowagÚ bryï sztywnych, w przypadku gdy siïy leĝÈ
w jednej pïaszczyěnie (równowaga siï i momentów siï);
5) wyznacza poïoĝenie Ărodka masy;
6) opisuje ruch obrotowy bryïy sztywnej wokóï osi przechodzÈcej przez
Ărodek masy (prÚdkoĂÊ kÈtowa, przyspieszenie kÈtowe);
7) analizuje ruch obrotowy bryïy sztywnej pod wpïywem momentu siï;
8) stosuje zasadÚ zachowania momentu pÚdu do analizy ruchu;
9) uwzglÚdnia energiÚ kinetycznÈ ruchu obrotowego w bilansie energii.
3. Energia mechaniczna. Uczeñ:
1) oblicza pracÚ siïy na danej drodze;
2) oblicza wartoĂÊ energii kinetycznej i potencjalnej ciaï w jednorodnym
polu grawitacyjnym;
3) wykorzystuje zasadÚ zachowania energii mechanicznej do obliczania
parametrów ruchu;
4) oblicza moc urzÈdzeñ, uwzglÚdniajÈc ich sprawnoĂÊ;
5) stosuje zasadÚ zachowania energii oraz zasadÚ zachowania pÚdu do
opisu zderzeñ sprÚĝystych i niesprÚĝystych.
4. Grawitacja. Uczeñ:
1) wykorzystuje prawo powszechnego ciÈĝenia do obliczenia siïy od-
dziaïywañ grawitacyjnych miÚdzy masami punktowymi i sferycznie
symetrycznymi;
2) rysuje linie pola grawitacyjnego, rozróĝnia pole jednorodne od pola
centralnego;
3) oblicza wartoĂÊ i kierunek pola grawitacyjnego na zewnÈtrz ciaïa sfe-
rycznie symetrycznego;
4) wyprowadza zwiÈzek miÚdzy przyspieszeniem grawitacyjnym na
powierzchni planety a jej masÈ i promieniem;
5) oblicza zmiany energii potencjalnej grawitacji i wiÈĝe je z pracÈ lub
zmianÈ energii kinetycznej;
6) wyjaĂnia pojÚcie pierwszej i drugiej prÚdkoĂci kosmicznej; oblicza ich
wartoĂci dla róĝnych ciaï niebieskich;
7) oblicza okres ruchu satelitów (bez napÚdu) wokóï Ziemi;
8) oblicza okresy obiegu planet i ich Ărednie odlegïoĂci od gwiazdy, wy-
korzystujÈc III prawo Keplera dla orbit koïowych;
9) oblicza masÚ ciaïa niebieskiego na podstawie obserwacji ruchu jego
satelity.

204
EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...
 5. Termodynamika. Uczeñ:
1) wyjaĂnia zaïoĝenia gazu doskonaïego i stosuje równanie gazu dosko-
naïego (równanie Clapeyrona) do wyznaczenia parametrów gazu;
2) opisuje przemianÚ izotermicznÈ, izobarycznÈ i izochorycznÈ;
3) interpretuje wykresy ilustrujÈce przemiany gazu doskonaïego;
4) opisuje zwiÈzek pomiÚdzy temperaturÈ w skali Kelwina a ĂredniÈ
energiÈ kinetycznÈ czÈsteczek;
5) stosuje pierwszÈ zasadÚ termodynamiki, odróĝnia przekaz energii
w formie pracy od przekazu energii w formie ciepïa;
6) oblicza zmianÚ energii wewnÚtrznej w przemianach izobarycznej
i izochorycznej oraz pracÚ wykonanÈ w przemianie izobarycznej;
7) posïuguje siÚ pojÚciem ciepïa molowego w przemianach gazowych;
8) analizuje pierwszÈ zasadÚ termodynamiki jako zasadÚ zachowania
energii;
9) interpretuje drugÈ zasadÚ termodynamiki;
10) analizuje przedstawione cykle termodynamiczne, oblicza sprawnoĂÊ
silników cieplnych w oparciu o wymieniane ciepïo i wykonanÈ pracÚ;
11) odróĝnia wrzenie od parowania powierzchniowego; analizuje wpïyw
ciĂnienia na temperaturÚ wrzenia cieczy;
12) wykorzystuje pojÚcie ciepïa wïaĂciwego oraz ciepïa przemiany fazo-
wej w analizie bilansu cieplnego.
6. Ruch harmoniczny i fale mechaniczne. Uczeñ:
1) analizuje ruch pod wpïywem siï) sprÚĝystych (harmonicznych), po-
daje przykïady takiego ruchu;
2) oblicza energiÚ potencjalnÈ sprÚĝystoĂci;
3) oblicza okres drgañ ciÚĝarka na sprÚĝynie i wahadïa matematycznego;
4) interpretuje wykresy zaleĝnoĂci poïoĝenia, prÚdkoĂci i przyspiesze-
nia od czasu w ruchu drgajÈcym;
5) opisuje drgania wymuszone;
6) opisuje zjawisko rezonansu mechanicznego na wybranych przykïa-
dach;
7) stosuje zasadÚ zachowania energii w ruchu drgajÈcym, opisuje prze-
miany energii kinetycznej i potencjalnej w tym ruchu;
8) stosuje w obliczeniach zwiÈzek miÚdzy parametrami fali: dïugoĂciÈ,
czÚstotliwoĂciÈ, okresem, prÚdkoĂciÈ;
9) opisuje zaïamanie fali na granicy oĂrodków;
10) opisuje zjawisko interferencji, wyznacza dïugoĂÊ fali na podstawie
obrazu interferencyjnego;
11) wyjaĂnia zjawisko ugiÚcia fali w oparciu o zasadÚ Huygensa;
12) opisuje fale stojÈce i ich zwiÈzek z falami biegnÈcymi przeciwbieĝnie;
13) opisuje efekt Dopplera w przypadku poruszajÈcego siÚ ěródïa i nie-
ruchomego obserwatora.

205
PODSTAWA PROGRAMOWA – FIZYKA – LICEUM
 7. Pole elektryczne. Uczeñ:
1) wykorzystuje prawo Coulomba do obliczenia siïy oddziaïywania
elektrostatycznego miÚdzy ïadunkami punktowymi;
2) posïuguje siÚ pojÚciem natÚĝenia pola elektrostatycznego;
3) oblicza natÚĝenie pola centralnego pochodzÈcego od jednego ïadun-
ku punktowego;
4) analizuje jakoĂciowo pole pochodzÈce od ukïadu ïadunków;
5) wyznacza pole elektrostatyczne na zewnÈtrz naelektryzowanego cia-
ïa sferycznie symetrycznego;
6) przedstawia pole elektrostatyczne za pomocÈ linii pola;
7) opisuje pole kondensatora pïaskiego, oblicza napiÚcie miÚdzy okïad-
kami;
8) posïuguje siÚ pojÚciem pojemnoĂci elektrycznej kondensatora;
9) oblicza pojemnoĂÊ kondensatora pïaskiego, znajÈc jego cechy geome-
tryczne;
10) oblicza pracÚ potrzebnÈ do naïadowania kondensatora;
11) analizuje ruch czÈstki naïadowanej w staïym jednorodnym polu
elektrycznym;
12) opisuje wpïyw pola elektrycznego na rozmieszczenie ïadunków
w przewodniku, wyjaĂnia dziaïanie piorunochronu i klatki Faradaya.
8. PrÈd staïy. Uczeñ:
1) wyjaĂnia pojÚcie siïy elektromotorycznej ogniwa i oporu wewnÚtrz-
nego;
2) oblicza opór przewodnika, znajÈc jego opór wïaĂciwy i wymiary geo-
metryczne;
3) rysuje charakterystykÚ prÈdowo-napiÚciowÈ opornika podlegajÈcego
prawu Ohma;
4) stosuje prawa Kirchhoffa do analizy obwodów elektrycznych;
5) oblicza opór zastÚpczy oporników poïÈczonych szeregowo i równolegle;
6) oblicza pracÚ wykonanÈ podczas przepïywu prÈdu przez róĝne ele-
menty obwodu oraz moc rozproszonÈ na oporze;
7) opisuje wpïyw temperatury na opór metali i póïprzewodników.
9. Magnetyzm, indukcja magnetyczna. Uczeñ:
1) szkicuje przebieg linii pola magnetycznego w pobliĝu magnesów trwa-
ïych i przewodników z prÈdem (przewodnik liniowy, pÚtla, zwojnica);
2) oblicza wektor indukcji magnetycznej wytworzonej przez przewod-
niki z prÈdem (przewodnik liniowy, pÚtla, zwojnica);
3) analizuje ruch czÈstki naïadowanej w staïym jednorodnym polu ma-
gnetycznym;
4) opisuje wpïyw materiaïów na pole magnetyczne;
5) opisuje zastosowanie materiaïów ferromagnetycznych;

206
EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...
 6) analizuje siïÚ elektrodynamicznÈ dziaïajÈcÈ na przewodnik z prÈdem
w polu magnetycznym;
7) opisuje zasadÚ dziaïania silnika elektrycznego;
8) oblicza strumieñ indukcji magnetycznej przez powierzchniÚ;
9) analizuje napiÚcie uzyskiwane na koñcach przewodnika podczas
jego ruchu w polu magnetycznym;
10) oblicza siïÚ elektromotorycznÈ powstajÈcÈ w wyniku zjawiska induk-
cji elektromagnetycznej;
11) stosuje reguïÚ Lenza w celu wskazania kierunku przepïywu prÈdu
indukcyjnego;
12) opisuje budowÚ i zasadÚ dziaïania prÈdnicy i transformatora;
13) opisuje prÈd przemienny (natÚĝenie, napiÚcie, czÚstotliwoĂÊ, warto-
Ăci skuteczne);
14) opisuje zjawisko samoindukcji;
15) opisuje dziaïanie diody jako prostownika.
10. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeñ:
1) opisuje widmo fal elektromagnetycznych i podaje ěródïa fal w po-
szczególnych zakresach z omówieniem ich zastosowañ;
2) opisuje jednÈ z metod wyznaczenia prÚdkoĂci Ăwiatïa;
3) opisuje doĂwiadczenie Younga;
4) wyznacza dïugoĂÊ fali Ăwietlnej przy uĝyciu siatki dyfrakcyjnej;
5) opisuje i wyjaĂnia zjawisko polaryzacji Ăwiatïa przy odbiciu i przy
przejĂciu przez polaryzator;
6) stosuje prawa odbicia i zaïamania fal do wyznaczenia biegu promieni
w pobliĝu granicy dwóch oĂrodków;
7) opisuje zjawisko caïkowitego wewnÚtrznego odbicia i wyznacza kÈt
graniczny;
8) rysuje i wyjaĂnia konstrukcje tworzenia obrazów rzeczywistych i po-
zornych otrzymywane za pomocÈ soczewek skupiajÈcych i rozprasza-
jÈcych;
9) stosuje równanie soczewki, wyznacza poïoĝenie i powiÚkszenie otrzy-
manych obrazów.
11. Fizyka atomowa i kwanty promieniowania elektromagnetycznego. Uczeñ:
1) opisuje zaïoĝenia kwantowego modelu Ăwiatïa;
2) stosuje zaleĝnoĂÊ miÚdzy energiÈ fotonu a czÚstotliwoĂciÈ i dïugoĂciÈ
fali do opisu zjawiska fotoelektrycznego zewnÚtrznego, wyjaĂnia za-
sadÚ dziaïania fotokomórki;
3) stosuje zasadÚ zachowania energii do wyznaczenia czÚstotliwoĂci
promieniowania emitowanego i absorbowanego przez atomy;
4) opisuje mechanizmy powstawania promieniowania rentgenowskiego;
5) okreĂla dïugoĂÊ fali de Broglie’a poruszajÈcych siÚ czÈstek.

207
PODSTAWA PROGRAMOWA – FIZYKA – LICEUM
 12. Wymagania przekrojowe
Oprócz wiedzy z wybranych dziaïów Þzyki, uczeñ:
1) przedstawia jednostki wielkoĂci Þzycznych wymienionych w podsta-
wie programowej, opisuje ich zwiÈzki z jednostkami podstawowymi;
2) samodzielnie wykonuje poprawne wykresy (wïaĂciwe oznaczenie i opis
osi, wybór skali, oznaczenie niepewnoĂci punktów pomiarowych);
3) przeprowadza zïoĝone obliczenia liczbowe, posïugujÈc siÚ kalkulato-
rem;
4) interpoluje, ocenia orientacyjnie wartoĂÊ poĂredniÈ (interpolowanÈ)
miÚdzy danymi w tabeli, takĝe za pomocÈ wykresu;
5) dopasowuje prostÈ y = ax + b do wykresu i ocenia trafnoĂÊ tego po-
stÚpowania; oblicza wartoĂci wspóïczynników a i b (ocena ich niepew-
noĂci nie jest wymagana);
6) opisuje podstawowe zasady niepewnoĂci pomiaru (szacowanie nie-
pewnoĂci pomiaru, obliczanie niepewnoĂci wzglÚdnej, wskazywanie
wielkoĂci, której pomiar ma decydujÈcy wkïad na niepewnoĂÊ otrzy-
manego wyniku wyznaczanej wielkoĂci Þzycznej);
7) szacuje wartoĂÊ spodziewanego wyniku obliczeñ, krytycznie analizu-
je realnoĂÊ otrzymanego wyniku;
8) przedstawia wïasnymi sïowami gïówne tezy poznanego artykuïu
popularno-naukowego z dziedziny Þzyki lub astronomii.
13. Wymagania doĂwiadczalne
Uczeñ przeprowadza przynajmniej poïowÚ z przedstawionych poniĝej
badañ polegajÈcych na wykonaniu pomiarów, opisie i analizie wyników
oraz, jeĝeli to moĝliwe, wykonaniu i interpretacji wykresów dotyczÈcych:
1) ruchu prostoliniowego jednostajnego i jednostajnie zmiennego
(np. wyznaczenie przyspieszenia w ruchu jednostajnie zmiennym);
2) ruchu wahadïa (np. wyznaczenie przyspieszenia ziemskiego);
3) ciepïa wïaĂciwego (np. wyznaczenie ciepïa wïaĂciwego danej cieczy);
4) ksztaïtu linii pól magnetycznego i elektrycznego (np. wyznaczenie
pola wokóï przewodu w ksztaïcie pÚtli, w którym pïynie prÈd);
5) charakterystyki prÈdowo-napiÚciowej opornika, ĝarówki, ewentual-
nie diody (np. pomiar i wykonanie wykresu zaleĝnoĂci I(U);
6) drgañ struny (np. pomiar czÚstotliwoĂci podstawowej drgañ struny
dla róĝnej dïugoĂci drgajÈcej czÚĂci struny);
7) dyfrakcji Ăwiatïa na siatce dyfrakcyjnej lub pïycie CD (np. wyznacze-
nie gÚstoĂci Ăcieĝek na pïycie CD);
8) zaïamania Ăwiatïa (np. wyznaczenie wspóïczynnika zaïamania Ăwia-
tïa z pomiaru kÈta granicznego);
9) obrazów optycznych otrzymywanych za pomocÈ soczewek (np. wy-
znaczenie powiÚkszenia obrazu i porównanie go z powiÚkszeniem
obliczonym teoretycznie).

208
EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...