CHƯƠNG II: DAO ĐӜNG CƠ

I. DAO ĐӜNG ĐIӄU HOÀ

1. P.trình dao đӝng : x = Acos(=t + )
2. Vұn tӕc tӭc thӡi : v = -=Asin(=t + )
3. Gia tӕc tӭc thӡi : a = -=2Acos(=t + ) = -=2x
r
i luôn hưӟng vӅ vӏ trí cân bҵng
4. Vұt ӣ VTCB : x = 0; vMax = =A; aMin = 0
Vұt ӣ biên : x = ±A; vMin = 0; aMax = =2A
K i2
5. HӋ thӭc đӝc lұp: 2
2
( )2 ; K2
2 = 2 2
= =
6. Cơ năng: W
Wđ  WO
1 2 2
=

2
1 2 1
Wđ >K >= 2 2 sin 2 (=O
 ) Wsin 2 (=O
 )
2 2
1 1
WO
= 2
2
= 2
2 2 (=O  )
W s 2 (=O  )
2 2
7. Dao đӝng điӅu hoà có tҫn sӕ góc là =, tҫn sӕ f, chu kǤ T. Thì đӝng năng và thӃ năng biӃn thiên vӟi tҫn sӕ
góc 2=, tҫn sӕ 2f, chu kǤ T/2.
2
R ®
8. TӍ sӕ giӳa đӝng năng và thӃ năng: 
 1
O  
9. Vұn tӕc, vÞ trÝ cña vËt t¹i ®ã :
+
.n¨ng = n lÇn thÕ n¨ng : K
=
@




5 1
@ @ 1

+ ThÕ n¨ng = n lÇn ®.n¨ng : K
 =




@
@ 1 @ 1
10. Khoҧng thӡi gian ngҳn nhҩt đӇ vұt đi tӯ vӏ trí có li đӝ x1 đӃn x2
 x1 x2
O

= -A O A

11. ChiӅu dài quӻ đҥo: 2A

12. Quãng đưӡng đi trong 1 chu kǤ luôn là 4A; trong 1/2 chu kǤ luôn là 2A
13. Quãng đưӡng vұt đi đưӧc tӯ thӡi điӇm t1 đӃn t2.
Phân tích: t2 t1 = nT + t (n N; 0 ” t < T)
- Quãng đưӡng đi đưӧc trong thӡi gian nT là S1 = 4nA
- Trong thӡi gian t là S2.
Quãng đưӡng tәng cӝng là S = S1 + S2
Ó

+ NӃu t = T/2 thì S2 = 2A
+ Tính S2 bҵng cách đӏnh vӏ trí x1, x2 và vӁ vòng tròn mӕi quan hӋ

+ Tӕc đӝ trung bình cӫa vұt đi tӯ thӡi điӇm t1 đӃn t2: KO

O 2  O1
14. Bài toán tính quãng đưӡng lӟn nhҩt và nhӓ nhҩt vұt đi đưӧc trong khoҧng thӡi gian 0 < t < T/2.
- Vұt có vұn tӕc lӟn nhҩt khi qua VTCB, nhӓ nhҩt khi qua vӏ trí biên nên trong cùng mӝt khoҧng thӡi gian
quãng đưӡng đi đưӧc càng lӟn khi vұt ӣ càng gҫn VTCB và càng nhӓ khi càng gҫn vӏ trí biên.
- Sӱ dөng mӕi liên hӋ giӳa dao đӝng điӅu hoà và chuyӇn đưӡng tròn đӅu.
+ Góc quét  = =t.
+ Quãng đưӡng lӟn nhҩt khi vұt đi tӯ M1 đӃn M2 đӕi xӭng qua trөc
 
sin  *ax
2A sin
2
+ Quãng đưӡng nhӓ nhҩt khi vұt đi tӯ M1 đӃn M2 đӕi xӭng qua trөc cos * @ 
2 (1  os )
2
 M2 M1
M2
 P


2
 A P A
-A -A
 P2 O P x O  x
1
 2

 M1


Ó
 + Trong trưӡng hӧp t > T/2
· ·
Tách O
@  O ' (trong đó @   * ; 0  O '  )
2 2
·
Trong thӡi gian @ quãng đưӡng luôn là 2nA
2
Trong thӡi gian t¶ thì quãng đưӡng lӟn nhҩt, nhӓ nhҩt tính như trên.

+ Tӕc đӝ trung bình lӟn nhҩt và nhӓ nhҩt cӫa trong khoҧng thӡi gian t:
 *ax 
KO*ax
và KO* @
* @ vӟi SMax; SMin tính như trên.
O O
14. Các bưӟc lұp phương trình dao đӝng dao đӝng điӅu hoà:
* Tính =
* Tính A dӵa vào phương trình đӝc lұp
* Tính dӵa vào điӅu kiӋn đҫu và vӁ vòng tròn (-ʌ < ” ʌ)
15. Các bưӟc giҧi bài toán tính thӡi điӇm vұt đi qua vӏ trí đã biӃt x (hoһc v, a, Wt, Wđ, F) lҫn thӭ n
* Xác đӏnh M0 dӵa vào pha ban đҫu
* Xác đӏnh M dӵa vào x (hoһc v, a, Wt, Wđ, F)

* Áp dөng công thӭc O
(vӟi 
* 0* )
=
Lưu ý: ĐӅ ra thưӡng cho giá trӏ n nhӓ, còn nӃu n lӟn thì tìm quy luұt đӇ suy ra nghiӋm thӭ n
16. Các bưӟc giҧi bài toán tìm li đӝ, vұn tӕc dao đӝng sau (trưӟc) thӡi điӇm t mӝt khoҧng thӡi gian t.
* Xác đӏnh góc quét  trong khoҧng thӡi gian t : 
=.O
* Tӯ vӏ trí ban đҫu (OM1) quét bán kính mӝt góc lùi (tiӃn) mӝt góc  , tӯ đó xác đӏnh M2 rӗi chiӃu lên
Ox xác đӏnh x
II. CON LҲC LÒ XO

2
ß
> > tӍ lӋ thuұn vӟi T

> 4· 2 và
1.  2·

ß ß 4 >·
2


k tӍ lӋ nghӏch vӟi T

 2
> = > + >
----> T
= (T 
+ (T


> = > - >
----> T
= (T 
- (T


1 1 1
* Ghép nӕi tiӃp các lò xo

... ; cùng treo mӝt vұt khӕi lưӧng như nhau thì: T2 = T12 + T22
ß ß1 ß 2
* Ghép song song các lò xo: k = k1 + k2 + « ; cùng treo mӝt vұt khӕi lưӧng như nhau
1 1 1
thì: 2

2  2  ...
· ·1 ·2
ĐiӅu kiӋn dao đӝng điӅu hoà: Bӓ qua ma sát, lӵc cҧn và vұt dao đӝng trong giӟi hҥn đàn hӗi
1 1
2. Cơ năng: W
= 2
2
ß
2
2 2
3. * Đӝ biӃn dҥng cӫa lò xo thҷng đӭng khi vұt ӣ VTCB:




; ·
2·
ß
* Đӝ biӃn dҥng cӫa lò xo khi vұt ӣ VTCB vӟi con lҳc lò xo
nҵm trên mһt phҷng nghiêng có góc nghiêng Į:
sin — 



; 2·
ß sin

+ ChiӅu dài lò xo tҥi VTCB:
=

(
là chiӅu dài tӵ nhiên)
+ ChiӅu dài cӵc tiӇu (khi vұt ӣ vӏ trí cao nhҩt):
* @

 

+ ChiӅu dài cӵc đҥi (khi vұt ӣ vӏ trí thҩp nhҩt):
*i







* @
*i

+ Khi A >
( 
 @ 

@ ):
- Thӡi gian lò xo nén 1 lҫn là thӡi gian ngҳn nhҩt đӇ vұt đi
tӯ vӏ trí x1 = -
đӃn x2 = -A.
- Thӡi gian lò xo giãn 1 lҫn là thӡi gian ngҳn nhҩt đӇ vұt đi
tӯ vӏ trí x1 = -
đӃn x2 = A,
Trong mӝt dao đӝng (mӝt chu kǤ) lò xo nén 2 lҫn và giãn 2 lҫn!
4. Lӵc kéo vӅ hay lӵc hӗi phөc F = -kx = -m=2x
Đһc điӇm: * Là lӵc gây dao đӝng cho vұt.
* Luôn hưӟng vӅ VTCB
* BiӃn thiên điӅu hoà cùng tҫn sӕ vӟi li đӝ
5. Lӵc đàn hӗi là lӵc đưa vұt vӅ vӏ trí lò xo không biӃn dҥng.
Có đӝ lӟn Fđh = kx* (x* là đӝ biӃn dҥng cӫa lò xo)
* Vӟi con lҳc lò xo nҵm ngang thì lӵc kéo vӅ và lӵc đàn hӗi là mӝt (vì tҥi VTCB lò xo không biӃn dҥng)
* Vӟi con lҳc lò xo thҷng đӭng hoһc đһt trên mһt phҷng nghiêng
+ Đӝ lӟn lӵc đàn hӗi có biӇu thӭc:
* Fđh = k
+ x vӟi chiӅu dương hưӟng xuӕng
* Fđh = k
- x vӟi chiӅu dương hưӟng lên
+ Lӵc đàn hӗi cӵc đҥi (lӵc kéo): FMax = k(
+ A) = FKmax (lúc vұt ӣ vӏ trí thҩp nhҩt)
+ Lӵc đàn hӗi cӵc tiӇu:
* NӃu A < 
; FMin = k(
- A) = FKMin
* NӃu A • 
; FMin = 0 (lúc vұt đi qua vӏ trí lò xo không biӃn dҥng)
6. Mӝt lò xo có đӝ cӭng k, chiӅu dài
đưӧc cҳt thành các lò xo có đӝ cӭng k1, k2, « và chiӅu dài tương ӭng
là

, « thì có:
ß
ß
ß

7. Đo chu kǤ bҵng phương pháp trùng phùng
ĐӇ xác đӏnh chu kǤ T cӫa mӝt con lҳc lò xo (con lҳc đơn) ngưӡi ta so sánh vӟi chu kǤ T0 (đã biӃt) cӫa
mӝt con lҳc khác (T W T0).
Hai con lҳc gӑi là trùng phùng khi chúng đӗng thӡi đi qua mӝt vӏ trí xác đӏnh theo cùng mӝt chiӅu.
··0
Thӡi gian giӳa hai lҫn trùng phùng 

·  ·0
NӃu T > T0 ;  = (n+1)T = nT0.
NӃu T < T0 ;  = nT = (n+1)T0. vӟi n  N*
III. CON LҲC ĐƠN

. Con l¾c dao ®éng víi li ®é gãc bÐ (<  - ®Ó ®-îc coi nh- >ét
D§§H

· 2
·
2· ;

2
tøc l tØ lÖ thuËn víi T
nªn l = l + l
-----> T
= (T 
+ (T


4·
 2
2. Lӵc hӗi phөc 
 sin —
 —

 = 

+ Vӟi con lҳc đơn lӵc hӗi phөc tӍ lӋ thuұn vӟi khӕi lưӧng.
+ Vӟi con lҳc lò xo lӵc hӗi phөc không phө thuӝc vào khӕi lưӧng.
3. Phương trình dao đӝng:
s = S0cos(=t + ) hoһc Į = Į0cos(=t + ) vӟi s = Į
, S0 = Į0

; v = s¶ = -=S0sin(=t + ) = -=
Į0sin(=t + )
; a = v¶ = -=2S0cos(=t + ) = -=2
Į0cos(=t + ) = -=2s = -=2Į

Lưu ý: S0 đóng vai trò như A còn s đóng vai trò như x
4. HӋ thӭc đӝc lұp: a = -=2s = -=2Į

K
 02
 2  ( ) 2
=
K2

02
2

7. Công thӭc tính gҫn ®óng vÒ sӵ thay đәi chu kǤ tæng qu¸t cӫa con lҳc đơn (chó ý lµ chØ ¸p
dông cho sù thay ®æi c¸c yÕu tè lµ nhá:
1 1 2 1 1
5. Cơ năng: W
= 2 02
0

— 02
= 2
2— 02
2 2
2 2
6. Khi con lҳc đơn dao đӝng vӟi —0 bҩt kǤ.
Cơ năng W = mgl(1-cos—0);
Tӕc đӝ v2 = 2gl(cosĮ  cosĮ0)
Lӵc căng T = mg(3cosĮ  2cosĮ0)
Khi con lҳc đơn DĐĐH(— << ) thì:  ® 3
> 1  — 2
— 02 
 2 
  ' 
'


1
1 .
' ' '
'

O 0 i i
 



 2  2 2 2 
víi : R = 64k>,   ]  ,  ] , 

]

NÕu bµi to¸n cho thay ®æi yÕu tè nµo th× dïng yÕu tè ®ã ®Ó tÝnh cßn c¸c yÕu cßn l¹i coi nh-
b»ng kh«ng
·
Sù sai lÖch ®ång hå trong >ét ngµy ®ª> sÏ lµ : w
R6400
·'
R. Khi con lҳc đơn chӏu thêm tác dөng cӫa lӵc phө không đәi:
Lӵc phө không đәi thưӡng là:
ur r ur  r
* Lӵc quán tính: ë  >i , đӝ lӟn F = ma ( ë i)
ur ur
 ur  ur ur ur
* Lӵc điӋn trưӡng: 
 , đӝ lӟn F = qE (NӃu q > 0 ; ë  ; còn nӃu q < 0 ; ë )
uur ur ur ur
Khi đó: u ] u
ë gӑi là trӑng lӵc hiӋu dөng hay trong lӵc biӇu kiӃn (có vai trò như trӑng lӵc u )
ur
uur ur 
'
 gӑi là gia tӕc trӑng trưӡng hiӋu dөng hay gia tӕc trӑng trưӡng biӇu kiӃn.


Chu kǤ dao đӝng cӫa con lҳc đơn khi đó: · '
2·
'
Các trưӡng hӧp đһc biӋt:
ur
*  có phương ngang:

+ Tҥi VTCB dây treo lӋch vӟi phương thҷng đӭng mӝt góc có: tan —



+ '
2  ( )2
ur 
*  có phương thҷng đӭng thì '


ur ë
+ NӃu ë hưӟng xuӕng thì '


ur ë
+ NӃu ë hưӟng lên thì '

IV. TӘNG HӦP DAO ĐӜNG
1. Tәng hӧp hai dao đӝng điӅu hoà cùng phương cùng tҫn sӕ x1 = A1cos(=t + 1) và x2 = A2cos(=t + 2)
đưӧc mӝt dao đӝng điӅu hoà cùng phương cùng tҫn sӕ x = Acos(=t + ).
Trong đó:
2 2

22
2 1 2 os(2  1 )
1

sin 1 
2 sin  2
tan 
1 vӟi 1 ”  ” 2 (nӃu 1 ” 2 )

1os1 
2 os 2
* NӃu  = 2kʌ (x1, x2 cùng pha) ; AMax = A1 + A2
`* NӃu  = (2k+1)ʌ (x1, x2 ngưӧc pha) ; AMin = A1 - A2
; A1 - A2 ” A ” A1 + A2
2. Thông thưӡng ta gһp các trưӡng hӧp đһc biӋt sau:
+  2  1 =00 thì A =A1+A2 
1
 2

+  2  1 =900 thì


12 
22

+  2  1 =1200 và A1=A2 thì A=A1=A2
+  2  1 =1R00 thì


1 
2
VI. DAO ĐӜNG TҲT DҪN-DAO ĐӜNG CƯӤNG BӬC-CӜNG HƯӢNG
. V

@ OO        
     


+ §é gi¶> c¬ n¨ng sau >ét chu k× b»ng c«ng cña lùc >a s¸t c¶n trë trong chu k× ®ã,
nªn :  4 ë>
ß
+ Sӕ dao đӝng thùc hiÖn ®-îc: 

+ Thêi gian kÓ tõ lóc b¾t ®Çu dao ®éng cho ®Õn khi dõng h¼n:
2·
w
 .·

 .2·
= ß
+ Gäi  max lµ qu·ng ®-êng ®i ®-îc kÓ tõ lóc chuyÓn ®éng cho ®Õn khi dõng h¼n. C¬ n¨ng ban
®Çu b»ng tæng c«ng cña lùc >a s¸t trªn toµn bé qu·ng ®-êng ®ã, tøc lµ:
1 2 ß
2
ß

  . max ;  max

2 2 

. V
  

+ Suy ra, ®é gi¶> biªn ®é dµi sau >ét chu k×:  4 ë>
>= 2
+ Sè dao ®éng thùc hiÖn ®-îc:  0

+ Thêi gian kÓ tõ lóc chuyÓn ®éng cho ®Õn khi dõng h¼n:

w  .  .2·

+ Gäi  max lµ qu·ng ®-êng ®i ®-îc kÓ tõ lóc chuyÓn ®éng cho ®Õn khi dõng h¼n. C¬ n¨ng ban
®Çu b»ng tæng c«ng cña lùc >a s¸t trªn toµn bé qu·ng ®-êng ®ã, tøc lµ:
1
>= 2  02 ë> . max
 max Á
2
3. HiӋn tưӧng cӝng hưӣng xҧy ra khi: f = f  hay = = = hay T = T
Vӟi f, =, T và f , =, T là tҫn sӕ, tҫn sӕ góc, chu kǤ cӫa lӵc cưӥng bӭc và cӫa hӋ dao đӝng.
CHƯƠNG III: SÓNG CƠ
I. SÓNG CƠ HӐC
1. u = vT = v/f d2 d1
2. Phương trình sóng x
Tҥi điӇm O: O M1
M2
uO = Acos(=t + )
Tҥi điӇm M1 : uM1 = Acos(=t + - 2· R1 )
u
Tҥi điӇm M2 : uM2 = Acos(=t + + 2· R 2 )

3. Đӝ lӋch pha giӳa hai điӇm trên cùng mӝt phương truyӅn cách nhau mӝt khoҧng d là : 2·
R

4. Trong hiӋn tưӧng truyӅn sóng trên sӧi dây, dây đưӧc kích thích dao đӝng bӣi nam châm điӋn vӟi tҫn sӕ
dòng điӋn là f thì tҫn sӕ dao đӝng cӫa dây là 2f.
II. SÓNG DӮNG
1. Mӝt sӕ chú ý
* Đҫu cӕ đӏnh hoһc âm thoa là nút sóng.
* Đҫu tӵ do là bөng sóng
* 2điӇm đӕi xӭng vӟi nhau qua nút sóng luôn dao đӝng ngưӧc pha.
* 2điӇm đӕi xӭng vӟi nhau qua bөng sóng luôn dao đӝng cùng pha.
* Các điӇm trên dây đӅu dao đӝng vӟi biên đӝ không đәi ; năng lưӧng không truyӅn đi
* Khoҧng thӡi gian giӳa hai lҫn sӧi dây căng ngang (các phҫn tӱ đi qua VTCB) là nӱa chu kǤ.
2. ĐiӅu kiӋn đӇ có sóng dӯng trên sӧi dây dài
:
u
* Hai đҫu là nút sóng:
ß (ß  * )
2
Sӕ bөng sóng = sӕ bó sóng = k
Sӕ nút sóng = k + 1
* Mӝt đҫu là nút sóng còn mӝt đҫu là bөng sóng:



(2ß  1) (ß   )
4
Sӕ bó sóng nguyên = k
Sӕ bөng sóng = sӕ nút sóng = k + 1
III. GIAO THOA SÓNG
Phương trình sóng tҥi 2 nguӗn (cách nhau mӝt khoҧng
)

1
Acos(2· O  1 ) ;
2
Acos(2· O  2 )
Phương trình tҥi điӇm M cách hai nguӗn lҫn lưӧt d1, d2
 R  R 2    R
R 2 1
 2 

* 2 os · 1
 os  2· O  · 1

 u 2   u 2 



* Sӕ cӵc đҥi: 
ß 

(k Z)
u 2· u 2·

1 
1 
* Sӕ cӵc tiӇu:    ß    (k  )
2 2· 2 2·

i @
@Ri
@ @ i

1   2
0 

* ĐiӇm dao đӝng cӵc đҥi: d1  d2 = ku (k ) 

Sӕ đưӡng hoһc sӕ điӇm (ß@ O@i @
@):  ß

* ĐiӇm dao đӝng cӵc tiӇu (không dao đӝng): d1  d2 = (2k+1)
2

1
1
Sӕ đưӡng hoһc sӕ điӇm (ß@ O@i @
@):   ß  
2 2
i @
@Ri
@ @ i

1   2
· 

* ĐiӇm dao đӝng cӵc đҥi: d1 d2 = (2k+1) (k )

2
Sӕ đưӡng hoһc sӕ điӇm (ß@ O@i @
@): 
 1  ß 
 1
2 2

* ĐiӇm dao đӝng cӵc tiӇu (không dao đӝng): d1  d2 = k (k )

Sӕ đưӡng hoһc sӕ điӇm (ß@ O@i @
@):  ß

 Vӟi bài toán tìm sӕ đưӡng dao đӝng cӵc đҥi và không dao đӝng giӳa hai điӇm M, N cách hai nguӗn
lҫn lưӧt là d1M, d2M, d1N, d2N.
Đһt dM = d1M - d2M ; dN = d1N - d2N và giҧ sӱ dM < dN.
+ Hai nguӗn dao đӝng cùng pha:

Cӵc đҥi: dM < ku < dN

Cӵc tiӇu: dM < (k+0,5)u < dN
+ Hai nguӗn dao đӝng ngưӧc pha:

Cӵc đҥi:dM < (k+0,5)u < dN

Cӵc tiӇu: dM < ku < dN
Sӕ giá trӏ nguyên cӫa k thoҧ mãn các biӇu thӭc trên là sӕ đưӡng cҫn tìm.
IV. SÓNG ÂM
W P
1. Cưӡng đӝ âm: I= =
tS S
Vӟi W (J), P (W) là năng lưӧng, công suҩt phát âm cӫa nguӗn
S (m2) là diӋn tích mһt vuông góc vӟi phương truyӅn âm (K @ 
O
R
@O O
 )
2. Mӭc cưӡng đӝ âm
  Hoһc ( R ) 10.lg 
( ) lg
0 0
Vӟi I0 = 10-12 W/m2 ӣ f = 1000Hz: cưӡng đӝ âm chuҭn.
3. * Tҫn sӕ do đàn phát ra (hai đҫu dây cӕ đӏnh ; hai đҫu là nút sóng)  ß K ( k *)
2

K
Ӭng vӟi k = 1 ; âm phát ra âm cơ bҧn có tҫn sӕ 1

2

k = 2,3,4« có các hoҥ âm bұc 2 (tҫn sӕ 2f1), bұc 3 (tҫn sӕ 3f1)«

 * Tҫn sӕ do ӕng sáo phát ra (mӝt đҫu bӏt kín, mӝt đҫu đӇ hӣ ; mӝt đҫu là nút sóng, mӝt đҫu là bөng
sóng)
K
 (2ß
1) ( k )
4

K
Ӭng vӟi k = 0 ; âm phát ra âm cơ bҧn có tҫn sӕ 1

4

k = 1,2,3« có các hoҥ âm bұc 3 (tҫn sӕ 3f1), bұc 5 (tҫn sӕ 5f1)«

CHƯƠNG IV: DAO ĐӜNG VÀ SÓNG ĐIӊN TӮ

1. Dao đӝng điӋn tӯ
* ĐiӋn tích tӭc thӡi q = q0cos(=t + )
* HiӋu điӋn thӃ (điӋn áp) tӭc thӡi
 0

  os(= O
 )  0 os(= O
 )

·
* Dòng điӋn tӭc thӡi i = q¶ = -=q0sin(=t + ) = I0cos(=t + + )
2
1 0 0 0 
Vӟi = ; 0 = 0 0 =  0 0
   = 
1 2 1 2
* Năng lưӧng điӋn trưӡng: Wđ 


2 2 2
2
0
Wđ os 2 (= O
 )
2
1 2 02
* Năng lưӧng tӯ trưӡng: WO  sin 2 (=O
 )
2 2
* Năng lưӧng điӋn tӯ: W=Wđ  WO
1 1 2 1
 02
0 0
0
Ó 02
W

2 2 2 2
 + Mҥch dao đӝng có tҫn sӕ góc =, tҫn sӕ f và chu kǤ T thì Wđ và Wt biӃn thiên vӟi tҫn sӕ góc 2=,
tҫn sӕ 2f và chu kǤ T/2
+ Mҥch dao đӝng có điӋn trӣ thuҫn R  0 thì dao đӝng sӁ tҳt dҫn. ĐӇ duy trì dao đӝng cҫn cung cҩp cho
= 2 2 02  02 
mҥch mӝt năng lưӧng có công suҩt: u  2  
2 2
2. Sóng điӋn tӯ
Vұn tӕc lan truyӅn trong không gian v = c = 3.10Rm/s
Máy phát hoһc máy thu sóng điӋn tӯ sӱ dөng mҥch dao đӝng LC thì tҫn sӕ sóng điӋn tӯ phát hoһc thu đưӧc
bҵng tҫn sӕ riêng cӫa mҥch.
K
Bưӟc sóng cӫa sóng điӋn tӯ

2· K Ó

Ó
 Mҥch dao đӝng có L biӃn đәi tӯ LMin  LMax và C biӃn đәi tӯ CMin  CMax thì bưӟc sóng u cӫa sóng
điӋn tӯ phát (hoһc thu)
uMin tương ӭng vӟi LMin và CMin
uMax tương ӭng vӟi LMax và CMax
BÀI TҰP
1. Cho mҥch dao đӝng vӟi L cӕ đӏnh. Mҳc L vӟi C1 đưӧc tҫn sӕ dao đӝng là f1, mҳc L vӟi C2 đưӧc tҫn sӕ là
f2.
+ Khi mҳc nӕi tiӃp C1 vӟi C2 rӗi mҳc vӟi L ta đưӧc tҫn sӕ f thӓa :
  2
12   22
+ Khi mҳc song song C1 vӟi C2 rӗi mҳc vӟi L ta đưӧc tҫn sӕ f thӓa :
1 1 1

2
2 12
2

CHƯƠNG V: ĐIӊN XOAY CHIӄU

1. BiӇu thӭc điӋn áp tӭc thӡi và dòng điӋn tӭc thӡi:

= U0cos(=t + u) và = I0cos(=t + i)
Vӟi = u  i là đӝ lӋch pha cӫa
so vӟi , có  ·    ·
2 2
2. Dòng điӋn xoay chiӅu = I0cos(2·ft + i)
* Mӛi giây đәi chiӅu 2f lҫn
· ·
* NӃu pha ban đҫu i =  hoһc i = thì chӍ giây đҫu tiên đәi chiӅu 2f-1 lҫn.
2 2
3. Dòng điӋn xoay chiӅu trong đoҥn mҥch R,L,C
* Đoҥn mҥch chӍ có điӋn trӣ thuҫn R:
 cùng pha vӟi , ( =  = 0)   và 0
u i 0
 

Ó
 ĐiӋn trӣ R cho dòng điӋn không đәi đi qua và có 


* Đoҥn mҥch chӍ có cuӝn thuҫn cҧm L:
Ó nhanh pha hơn là ·/2, ( =  = ·/2)   và 0
u i 0
 

vӟi L = =L là cҧm kháng
Ó
 Cuӝn thuҫn cҧm L cho dòng điӋn không đәi đi qua hoàn toàn (không cҧn trӣ).
* Đoҥn mҥch chӍ có tө điӋn C:
 chұm pha hơn là ·/2, ( = u  i = -·/2) 
 và  0  0 vӟi
 
1 là dung kháng


=
Ó
 Tө điӋn C không cho dòng điӋn không đәi đi qua (cҧn trӣ hoàn toàn).
* Đoҥn mҥch RLC không phân nhánh
 2
( Ó   )2
  2
( Ó    ) 2
 0  02
( 0 Ó  0 ) 2
      
tan  ;sin  ; os vӟi  ·    ·
   2 2
+ Khi L > C thì
nhanh pha hơn 
+ Khi L < C thì
chұm pha hơn 
+ Khi L = C thì
cùng pha vӟi .
U
Lúc đó I Max = gӑi là hiӋn tưӧng cӝng hưӣng dòng điӋn
R
4. Công suҩt toҧ nhiӋt trên đoҥn mҥch RLC:
* Công suҩt tӭc thӡi: P = UIcos + UIcos(2=t + u+ i)
* Công suҩt trung bình: P = UIcos = I2R.
5. Tҫn sӕ dòng điӋn do máy phát điӋn xoay chiӅu mӝt pha có p cһp cӵc, rôto quay vӟi vұn tӕc n vòng/giây
phát ra: f = pn Hz
Tӯ thông gӱi qua khung dây cӫa máy phát điӋn :
= NBScos(=t + ) = 0cos(=t + )
Vӟi 0 = NBS là tӯ thông cӵc đҥi gӱi qua N vòng dây, B là cҧm ӭng tӯ cӫa tӯ trưӡng, S là diӋn tích cӫa
vòng dây, = = 2·f
Suҩt điӋn đӝng trong khung dây:
· ·
e = =NSBcos(=t + - ) = E0cos(=t + - )
2 2
Vӟi E0 = =NSB là suҩt điӋn đӝng cӵc đҥi.
6. Dòng điӋn xoay chiӅu 3 pha là hӋ thӕng ba dòng điӋn xoay chiӅu, gây bӣi ba suҩt điӋn đӝng xoay chiӅu
cùng tҫn sӕ, cùng biên
2·
đӝ nhưng đӝ lӋch pha tӯng đôi mӝt là
3

ˆ1 0os(=O ) 1  0os(=O )

2· 2·
ˆ2 0 os(=O  ) ¤ 2  0 os(=O  ) (tҧi đӕi xӭng)
3 3
2· 2·
ˆ3 0 os(=O
) 3  0 os(=O
)
 3  3
Máy phát mҳc hình sao: Ud = 3 Up
Máy phát mҳc hình tam giác: Ud = Up
Tҧi tiêu thө mҳc hình sao: Id = Ip
Tҧi tiêu thө mҳc hình tam giác: Id = 3 Ip
1 1 2 1
7. Công thӭc máy biӃn áp lý tưӣng:
2 2 1 2
10. Công suҩt hao phí trong quá trình truyӅn tҧi điӋn năng:
2
® u

u   
 
cos  


ð là điӋn trӣ tәng cӝng cӫa dây tҧi điӋn (

 dүn điӋn bҵng 2 dây)

Đӝ giҧm điӋn áp trên đưӡng dây tҧi điӋn: U = IR
u
@ u
 u
HiӋu suҩt tҧi điӋn:

u
u

R. Đoҥn mҥch RLC có R thay đәi:

  2 2
* Khi R=X L- CX thì u*ax


2  Ó   2
* Khi R=R1 hoһc R=R2 thì P có cùng giá trӏ. Ta có
2
R1, R2 th.mãn phương trình bұc 2 u 2   2 
u 5    0
2

1  2
; 12
(    )2
u
2
Và khi 
1 2 thì u*ax

2 1 2
9. Đoҥn mҥch RLC có L thay đәi:
 
* Khi L= C thì IMax ; URmax; PMax còn ULCMin
 2
2   2   2
* Khi  thì  Ó*ax
và
 
2 2 2 2 2 2
 Ó*ax
       ;  Ó*ax    Ó*ax  
0

 1 2 1  2
* Vӟi  thì UL có cùng giá trӏ thì ULmax khi 
 2 1
 2
 
4  2
2 2
* Khi  thì  *ax
2 4 
2  
2

10. Đoҥn mҥch RLC có C thay đәi:

 
* Khi L= C thì IMax ; URmax; PMax còn ULCMin
 2   Ó2   2   Ó2
*Khi 
thì  *ax
và
Ó 
2 2 2 2 2 2
 * ax
      Ó ;  * ax   Ó * ax  
0


1 thì U có cùng giá trӏ thì U 2  1   2

*Vӟi C Cmax khi  


  1    2
 2


4  2
2 2R
* Khi  thì  *ax

2 4    Ó2   Ó
2

11. Mҥch RLC có = thay đәi:

1
* Khi = thì IMax ; URmax; PMax còn ULCMin

1 1 2 .Ó
* Khi =
thì  Ó*ax

 Ó 2  4 Ó   2  2

 2
1 Ó 2 2 .Ó
* Khi =
 thì  *ax

Ó  2  4 Ó   2  2
* Vӟi = = =1 hoһc = = =2 thì I hoһc P hoһc UR có cùng mӝt giá trӏ thì IMax hoһc PMax hoһc URMax khi
=
=1= 2 ; tҫn sӕ 
1  2
12. Hai đoҥn mҥch AM gӗm R1L1C1 nӕi tiӃp và đoҥn mҥch MB gӗm R2L2C2 nӕi tiӃp mҳc nӕi tiӃp vӟi nhau
có UAB = UAM + UMB ;

;

* và
* cùng pha ; tan

 = tan

* = tan
*

CHƯƠNG VI: SÓNG ÁNH SÁNG
1. HiӋn tưӧng tán sҳc ánh sáng.
* Đ/n: Là hiӋn tưӧng ánh sáng bӏ tách thành nhiӅu màu khác nhau khi đi qua mһt phân cách cӫa hai môi
trưӡng trong suӕt.
* Ánh sáng đơn sҳc là ánh sáng không bӏ tán sҳc
Ánh sáng đơn sҳc có tҫn sӕ xác đӏnh, chӍ có mӝt màu.
K 
Bưӟc sóng cӫa ánh sáng đơn sҳc u , truyӅn trong chân không u0
 
* ChiӃt suҩt cӫa môi trưӡng trong suӕt phө thuӝc vào màu sҳc ánh sáng. Đӕi vӟi ánh sáng màu đӓ là nhӓ
nhҩt, màu tím là lӟn nhҩt.
* Ánh sáng trҳng là tұp hӧp cӫa vô sӕ ánh sáng đơn sҳc có màu biӃn thiên liên tөc tӯ đӓ đӃn tím.
Bưӟc sóng cӫa ánh sáng trҳng: 0,3R m  u  0,76 m.
2. HiӋn tưӧng giao thoa ánh sáng (

O iOi@@ O @ O@ 
@ ).
* Đ/n: Là sӵ tәng hӧp cӫa hai hay nhiӅu sóng ánh sáng kӃt hӧp trong không gian trong đó xuҩt hiӋn nhӳng
vҥch sáng và nhӳng vҥch tӕi xen kӁ nhau.
Các vҥch sáng (vân sáng) và các vҥch tӕi (vân tӕi) gӑi là vân giao thoa.
* HiӋu đưӡng đi cӫa ánh sáng (hiӋu quang trình) : R
R 2  R1
i

!
!
* Khoҧng vân i là khoҧng cách giӳa hai vân sáng hoһc hai vân tӕi liên tiӃp::

i
* Vӏ trí (toҥ đӝ) vân sáng: xs=ki ( ß )
k = 0: Vân sáng trung tâm
k = 1: Vân sáng bұc (thӭ) 1«
* Vӏ trí (toҥ đӝ) vân tӕi: xt=ki+ (ß )
2
k = 0, k = -1: Vân tӕi thӭ (bұc) nhҩt
k = 1, k = -2: Vân tӕi thӭ (bұc) hai«
* NӃu thí nghiӋm đưӧc tiӃn hành trong môi trưӡng trong suӕt có chiӃt suҩt n thì bưӟc sóng và khoҧng vân
đӅu giҧm n lҫn : '
; '

@ @

* Khi nguӗn sáng S di chuyӇn theo phương song song vӟi S1S2 thì hӋ vân di chuyӇn ngưӧc chiӅu và khoҧng
vân vүn không đәi.

Đӝ dӡi cӫa hӋ vân là:
0 R
1
Trong đó: D là khoҧng cách tӯ 2 khe tӟi màn
D1 là khoҧng cách tӯ nguӗn sáng tӟi 2 khe
d là đӝ dӏch chuyӇn cӫa nguӗn sáng
* Khi trên đưӡng truyӅn cӫa ánh sáng tӯ khe S1 (hoһc S2) đưӧc đһt mӝt bҧn mӓng dày e, chiӃt suҩt n thì hӋ
( @ - 1) ˆ
vân sӁ dӏch chuyӇn vӅ phía S1 (hoһc S2) mӝt đoҥn:
0
i
* Xác đӏnh sӕ vân sáng, vân tӕi trong vùng giao thoa (trưӡng giao thoa) có bӅ rӝng L (đӕi xӭng qua vân
trung tâm)
Ó
+ Sӕ vân sáng (là sӕ lҿ):  
2   1
 2 
Ó 1
+ Sӕ vân tӕi (là sӕ chҹn):  O
2   
2 2
* Xác đӏnh sӕ vân sáng, vân tӕi giӳa hai điӇm M, N có toҥ đӝ x1, x2 (giҧ sӱ x1 < x2)
+ Vân sáng: x1 < k < x2
+ Vân tӕi: x1 < (k+0,5) < x2
Sӕ giá trӏ k  là sӕ vân sáng (vân tӕi) cҫn tìm
Ó
 M và N cùng phía vӟi vân trung tâm thì x1 và x2 cùng dҩu.
M và N khác phía vӟi vân trung tâm thì x1 và x2 khác dҩu.
* Xác đӏnh khoҧng vân trong khoҧng có bӅ rӝng L. BiӃt trong khoҧng L có n vân sáng.
+ NӃu 2 đҫu là hai vân sáng thì: = Ó
@- 1
Ó
+ NӃu 2 đҫu là hai vân tӕi thì: =
@
+ NӃu mӝt đҫu là vân sáng còn mӝt đҫu là vân tӕi thì: = Ó 
@ - 0, 5
* Sӵ trùng nhau cӫa các bӭc xҥ u1, u2 ... (khoҧng vân tương ӭng là 1, 2 ...)
+ Trùng nhau cӫa vân sáng: xs = k1 1 = k2 2 = ... ; k1u1 = k2u2 = ...
+ Trùng nhau cӫa vân tӕi: xt = (k1 + 0,5) 1 = (k2 + 0,5) 2 = ... ; (k1 + 0,5)u1 = (k2 + 0,5)u2 = ...
Ó
 Vӏ trí có màu cùng màu vӟi vân sáng trung tâm là vӏ trí trùng nhau cӫa tҩt cҧ các vân sáng cӫa các
bӭc xҥ.
* Trong hiӋn tưӧng giao thoa ánh sáng trҳng (0,3R m  u  0,76 m)
- BӅ rӝng quang phә bұc k:  ß
ß 5
 O
- Xác đӏnh sӕ vân sáng, sӕ vân tӕi và các bӭc xҥ tương ӭng tҥi mӝt vӏ trí xác đӏnh (đã biӃt x)
 1 i

+ Vân sáng: 0,3R ˆ u ˆ 0,76 ; các giá trӏ cӫa k ; u
ß 
1 i

+ Vân tӕi: 0,3R ˆ u ˆ 0,76 ; các giá trӏ cӫa k ; u
ß
0.5 

CHƯƠNG VII: LƯӦNG TӰ ÁNH SÁNG


1. Năng lưӧng mӝt lưӧng tӱ ánh sáng (hҥt phôtôn) 
u
Trong đó : h = 6,625.10-34 Js là hҵng sӕ Plăng.
c = 3.10Rm/s là vұn tӕc ánh sáng trong chân không.
2. Tia Rơnghen (tia X)
Bưӟc sóng nhӓ nhҩt cӫa tia Rơnghen umin 


>K 2 >K02
Trong đó đ ˜ ˜ ˆ là đӝng năng cӫa electron khi đұp vào đӕi catӕt (đӕi âm cӵc)
2 2
U là hiӋu điӋn thӃ giӳa anӕt và catӕt
v là vұn tӕc electron khi đұp vào đӕi catӕt
v0 là vұn tӕc cӫa electron khi rӡi catӕt (thưӡng v0 ˜ 0)
m ˜ 9,1.10-31 kg là khӕi lưӧng electron
3. HiӋn tưӧng quang điӋn
 >K02max
*Công thӭc Anhxtanh : 

u 2
Trong đó  là công thoát cӫa kim loҥi dùng làm catӕt
u0
u0 là giӟi hҥn quang điӋn cӫa kim loҥi dùng làm catӕt
>K02*ax
* ĐӇ dòng quang điӋn triӋt tiêu thì UAK  Uh (Uh < 0), Uh gӑi là hiӋu điӋn thӃ hãm: ˆ  ˜
2
Ó
 Trong mӝt sӕ bài toán ngưӡi ta lҩy Uh > 0 thì đó là đӝ lӟn.
* Xét vұt cô lұp vӅ điӋn, có điӋn thӃ cӵc đҥi VMax và khoҧng cách cӵc đҥi dMax mà electron chuyӇn đӝng
trong điӋn trưӡng cҧn có cưӡng đӝ E đưӧc tính theo công thӭc:
1 2
ˆ
*ax ˜ >K0 *ax ˜ ˆ R *ax
2
* Vӟi U là hiӋu điӋn thӃ giӳa anӕt và catӕt, vA là tӕc đӝ cӵc đҥi cӫa electron khi đұp vào anӕt, vK ˜ v0Max là
1 2 1 2
tӕc đӝ ban đҫu cӵc đҥi cӫa electron khi rӡi catӕt thì: ˆ ˜ >K
- >K"
2 2
@
* HiӋu suҩt lưӧng tӱ (hiӋu suҩt quang điӋn)
˜
@0
Vӟi n và n0 là sӕ electron quang điӋn bӭt khӓi catӕt và sӕ phôtôn đұp vào catӕt trong cùng mӝt khoҧng
thӡi gian t.
@0
Công suҩt cӫa nguӗn bӭc xҥ: 
O

 @ˆ
Cưӡng đӝ dòng quang điӋn bão hoà:   ˜ ˜
O O
 
¤ 

ˆ
 K
* Bán kính quӻ đҥo cӫa electron khi chuyӇn đӝng vӟi vұn tӕc v trong tӯ trưӡng đӅu B : 

ˆ  sin —
5
( —
K,  )
Lưu ý: HiӋn tưӧng quang điӋn xҧy ra khi đưӧc chiӃu đӗng thӡi nhiӅu bӭc xҥ thì khi tính các đҥi lưӧng: Tӕc
đӝ ban đҫu cӵc đҥi v0Max, hiӋu điӋn thӃ hãm Uh, điӋn thӃ cӵc đҥi VMax, « đӅu đưӧc tính ӭng vӟi bӭc xҥ có
uMin (hoһc fMax)
4. Tiên đӅ Bo - Quang phә nguyên tӱ Hiđrô
! !
* Tiên đӅ Bo
i  O
* Bán kính quӻ đҥo dӯng thӭ n cӫa electron trong nguyên tӱ hiđrô:
rn = n2r0 Vӟi r0 =5,3.10-11m là bán kính Bo (ӣ quӻ đҥo K)
* Năng lưӧng electron trong nguyên tӱ hiđrô:
13, 6
@ = - (ˆ ) Vӟi n  N*.
@2
Năng lưӧng ion hóa là năng lưӧng tӕi thiӇu đӇ đưa e tӯ quӻ đҥo K ra xa vô cùng (làm ion hóa nguyên tӱ
Hiđrô): Eion=13,6eV
* Sơ đӗ mӭc năng lưӧng
P n=6 -ngoҥi:Ӭng
Dãy Laiman: Nҵm trong vùng tӱ
vӟi e chuyӇn tӯ quӻ đҥo
O n=5 bên ngoài vӅ quӻ đҥo K
N n=4 Ó
 Vҥch dài nhҩt uLK khi e
chuyӇn tӯ L  K

M n=3 chuyӇn tӯVҥch ngҳn nhҩt u
K khi e

 K.
- Dãy Banme: Mӝt phҫn nҵm trong
Pasen vùng tӱ ngoҥi, mӝt phҫn nҵm trong
vùng ánh sáng nhìn thҩy
L n=2 Ӭng vӟi e chuyӇn tӯ quӻ đҥo bên
H H H
H— ngoài vӅ quӻ đҥo L
Vùng ánh sáng nhìn thҩy có 4
vҥch:
Banme
Vҥch đӓ H— ӭng vӟi e: M  L
Vҥch lam H
ӭng vӟi e: N  L
Vҥch chàm H ӭng vӟi e: O  L
K n=1 Vҥch tím H ӭng vӟi e: P  L
Ó
 Vҥch dài nhҩt uML (Vҥch đӓ
H— )
Laiman Vҥch ngҳn nhҩt u
L khi e
chuyӇn tӯ
 L.
- Dãy Pasen: Nҵm trong vùng hӗng ngoҥi
Ӭng vӟi e chuyӇn tӯ quӻ đҥo bên ngoài vӅ quӻ đҥo M
Ó
 Vҥch dài nhҩt uNM khi e chuyӇn tӯ N  M.
Vҥch ngҳn nhҩt u
M khi e chuyӇn tӯ
 M.

Mӕi liên hӋ giӳa các bưӟc sóng và tҫn sӕ cӫa các vҥch quang phә cӫa nguyên tӯ hiđrô:

3

3
3
23
2
13
12
1
 CHƯƠNG IX. VҰT LÝ HҤT NHÂN
1. HiӋn tưӧng phóng xҥ
0
* Sӕ n.tӱ chҩt phóng xҥ còn lҥi sau thӡi gian t 
O

 0 ˆ  O
2 ·

* Sӕ hҥt nguyên tӱ bӏ phân rã bҵng sӕ hҥt nhân con đưӧc tҥo thành và bҵng sӕ hҥt (— hoһc e- hoһc e+) đưӧc
tҥo thành:   0  
>0
* Khӕi lưӧng chҩt phóng xҥ còn lҥi sau thӡi gian t: > O
>0 ˆ uO
2
ln 2
Trong đó :
gӑi là hҵng sӕ phóng xҥ
·
và T không phө thuӝc vào các tác đӝng bên ngoài mà chӍ phө thuӝc bҧn chҩt bên trong cӫa chҩt phóng
xҥ.
* Khӕi lưӧng chҩt bӏ phóng xҥ sau thӡi gian t : > >0  >
> 1
* Phҫn trăm chҩt phóng xҥ bӏ phân rã: 1 O
1  ˆ uO
>0
2 

> 1 u O
Phҫn trăm chҩt phóng xҥ còn lҥi: O
ˆ
>0
2 

* Liên hӋ giӳa khӕi lưӧng và sӕ nguyên tӱ :  >


NA = 6,022.10-23 mol-1 là sӕ Avôgađrô (sӕ hҥt trong mӝt mol)
* Đӝ phóng xҥ H:Là đҥi lưӧng đһc trưng cho tính phóng xҥ mҥnh hay yӃu cӫa mӝt lưӧng chҩt phóng xҥ, đo
0
bҵng sӕ phân rã trong 1 giây : 
O

 0 ˆ  O ; 

2 ·

H0 = uN0 là đӝ phóng xҥ ban đҫu.

Đơn vӏ: Becơren (Bq); 1Bq = 1 phân rã/giây
Curi (Ci); 1 Ci = 3,7.1010 Bq
Ó
 Khi tính đӝ phóng xҥ H, H0 (Bq) thì chu kǤ phóng xҥ T phҧi đәi ra đơn vӏ giây(s).
2. HӋ thӭc Anhxtanh, đӝ hөt khӕi, năng lưӧng liên kӃt
* HӋ thӭc Anhxtanh giӳa khӕi lưӧng và năng lưӧng
Vұt có khӕi lưӧng m thì có năng lưӧng nghӍ E = m.c2
Vӟi c = 3.10R m/s là vұn tӕc ánh sáng trong chân không.
* Đӝ hөt khӕi cӫa hҥt nhân  # : m = m0 " m

# # #
Vӟi: m0 = mp + Nmn = mp + (A- )mn là khӕi lưӧng các nuclôn.
m là khӕi lưӧng hҥt nhân X.
* Năng lưӧng liên kӃt : E = m.c2 = (m0-m)c2

* Năng lưӧng liên kӃt riêng (là năng lưӧng liên kӃt tính cho 1 nuclôn):

Ó
 Năng lưӧng liên kӃt riêng càng lӟn thì hҥt nhân càng bӅn vӳng.
3. Phҧn ӭng hҥt nhân





* Phương trình phҧn ӭng: 11 # 1   22 # 2  33 # 3   44 # 4
Trong sӕ các hҥt này có thӇ là hҥt sơ cҩp như nuclôn, e, phôtôn ...
Trưӡng hӧp đһc biӋt là sӵ phóng xҥ: X1  X2 + X3
X1 là hҥt nhân mҽ, X2 là hҥt nhân con, X3 là hҥt — hoһc

* Các đӏnh luұt bҧo toàn
 + Bҧo toàn sӕ nuclôn (sӕ khӕi): A
$1 + $A2 = $A3 +$A4
+ Bҧo toàn điӋn tích (nguyên tӱ sӕ): 1 + 2 = 3 + 4
i 
@

O@$R@ 
K O @ O @ @!@ "O@@
+ Bҧo toàn năng lưӧng
# 5
> 
> 
O 
2

5
> 
>
 O 2

 

 O

Q>0 phҧn ӭng tӓa năng lưӧng; Q<0 phҧn ӭng thu năng lưӧng
Ngoài ra : #
%
  %
O


+ Bҧo toàn đӝng lưӧng: á O
á   (vӟi 
K)
Ó
 - Không có đӏnh luұt bҧo toàn khӕi lưӧng.
2
- Mӕi quan hӋ giӳa đӝng lưӧng pX và đӝng năng KX cӫa hҥt X là:  # = 2 # "#
4. Các hҵng sӕ và đơn vӏ thưӡng sӱ dөng
* Sӕ Avôgađrô: NA = 6,022.1023 mol-1
* Đơn vӏ năng lưӧng: 1eV = 1,6.10-19 J; 1MeV = 1,6.10-13 J
* Đơn vӏ khӕi lưӧng nguyên tӱ (đơn vӏ Cacbon):
1u = 1,66055.10-27kg = 931 MeV/c2
* ĐiӋn tích nguyên tӕ: e = 1,6.10-19 C
* Khӕi lưӧng prôtôn: mp = 1,0073u
* Khӕi lưӧng nơtrôn: mn = 1,00R7u
* Khӕi lưӧng electrôn: me = 9,1.10-31kg = 0,0005u

CHÖÔNG X. TÖØ VI MOÂ ÑEÁN VÓ MOÂ

1. HҤT SƠ CҨP
- Haït sô caáp laø nhöõng haït coù kích thöôùc vaø khoái löôïng nhoû hôn haït nhaân nguyeân
töû. Ñaëc tröng chính cuûa caùc haït sô caáp laø:


+ Khoái löôïng nghæ > hҥt naêng löôïng nghæ E = >c .
+ Soá löôïng tӱ ñieän tích q cuûa haït sô caáp coù theå laø + , - ,  (tính theo ñieän tích
nguyeân toá e.
+ Soá löôïng spin s laø ñaïi löôïng ñaëc tröng cho chuyeån ñoäng noäi taïi cuûa haït sô caáp.
+ Thôøi gian soáng trung bình. Chæ coù 4 haït sô caáp khoâng phaân raõ thaønh caùc haït
khaùc, ñoù laø proâtoân, eâlectron, phoâtoân, nôtrinoâ; coøn laïi laø caùc haït khoâng beàn coù
-
4 -6
thôøi gian soáng raát ngaén, côõ töø  s ñeán  s, tröø nôtron coù thôøi gian soáng laø
93
s.
+ uhaàn lôùn caùc haït sô caáp ñeàu taïo thaønh caëp: haït vaø phaûn haït.
uhaûn haït coù cuøng khoái löôïng nghæ, cuøng spin, ñieän tích coù cuøng ñoä lôùn nhöng traùi
daáu.
- Caùc haït sô caáp ñöôïc phaân thaønh 4 loaïi: phoâtoân, leptoân, >eâzoân vaø barion.
Meâzoân vaø barion ñöôïc goïi chung laø hañroân.
Coù 4 loaïi töông taùc cô baûn ñoái vôùi haït sô caáp laø: töông taùc haáp daãn, töông taùc
ñieän töø, töông taùc yeáu, töông taùc >aïnh.
- Taát caû caùc hañroân ñeàu coù caáu taïo töø haït quac.
Coù 6 loaïi quac laø u, d, s, c, b vaø t.
ˆ 2ˆ
Ñieän tích caùc haït quac laø  ,  .
3 3
Caùc barion laø toå hôïp cuûa ba quac.
Quan nieä> hieän nay veà caùc haït thöïc söï laø sô caáp goà> caùc quac, caùc leptoân vaø
caùc haït truyeàn töông taùc laø gluoân, phoâtoân, % , Z vaø gravitoân.


. Hӊ MҺT TRӠI
- Heä Maët Trôøi goà> Maët Trôøi ôû trung taâ> heä; 8 haønh tinh lôùn vaø caùc veä tinh cuûa
noù goà> Thuyû tinh, Ki> tinh, Traùi Ñaát, Hoaû tinh, Moäc tinh, Thoå tinh, Thieân Vöông tinh
vaø Haûi Vöông tinh. Caùc haønh tinh naøy chuyeån ñoäng quanh Maët Trôøi theo cuøng >oät
chieàu vaø gaàn nhö trong cuøng >aët phaúng. Maët Trôøi vaø caùc haønh tinh coøn töï quay
quanh >ình noù.
Khoái löôïng Maët Trôøi baèng ,99. 3kg, gaáp 333 laàn khoái löôïng Traùi Ñaát. Khoaûng
caùch töø Traùi Ñaát ñeán Maët Trôøi xaáp xæ  trieäu k>, baèng ñôn vò thieân vaên.
- Maët Trôøi goà> quang caàu vaø khí quyeån Maët Trôøi.
Maët Trôøi luoân böùc xaï naêng löôïng ra xung quanh. Haèng soá Maët Trôøi laø H=
36>
. Coâng suaát böùc xaï naêng löôïng cuûa Maët Trôøi laø u = 3,9. 
6. Nguoàn
naêng löôïng cuûa Maët Trôøi chính laø caùc phaûn öùng nhieät haïch. ÔÛ thôøi kì hoaït ñoäng
cuûa Maët Trôøi, treân Maët Trôøi xuaát hieän caùc veát ñen, buøng saùng nhieàu hôn luùc bình
thöôøng.
- Traùi Ñaát coù daïng phoûng caàu coù baùn kính xích ñaïo baèng 6378k>, coù khoái löôïng

4
laø ,98.  kg. Maët Traêng laø veä tinh cuûa Traùi Ñaát coù baùn kính 738k> vaø khoái
löôïng laø 7,3. 

kg. Gia toác troïng tröôøng treân Maët Traêng laø ,63>s
.
3. SAO. THIÊN HÀ
- Sao laø >oät khoái khí noùng saùng gioáng nhö Maët Trôøi nhöng ôû raát xa Traùi Ñaát. Ña
soá sao ôû traïng thaùi oån ñònh. Ngoaøi ra coù >oät soá sao ñaëc bieät nhö sao bieán quang,
sao >ôùi, sao nôtron.
Khi nhieân lieäu trong sao caïn kieät, sao trôû thaønh sao luøn, sao nôtron hoaëc loã ñen.
- Thieân haø laø heä thoáng goà>nhieàu loaïi sao vaø tinh vaân.
Ba loaïi thieân haø chính laø thieân haø xoaén oác, thieân haø elip, vaø thieân haø khoâng ñònh
hình.
Thieân Haø cuûa chuùng ta laø thieân haø xoaén oác coù ñöôøng kính khoaûng  ngaøn
naê> aùnh saùng, daøy khoaûng 33 naê> aùnh saùng, khoái löôïng baèng  tæ laàn khoái
löôïng Maët Trôøi. Heä Maët Trôøi naè> ôû rìa Thieân Haø, caùch trung taâ> khoaûng 3 
naê> aùnh saùng vaø quay vôùi toác ñoä khoaûng
k>s.
4. THUYӂT BIG BANG
Theo Thuyeát Big Bang, vuõ truï ñöôïc taïo ra bôûi >oät vuï noå ³cöïc lôùn, >aïnh´ caùch ñaây
khoaûng 4 tæ naê>, hieän ñang daõn nôû vaø loaõng daàn. Hai hieän töôïng thieân vaên quan
troïng laø vuõ truï daõn nôû vaø böùc xaï ³neàn´ vuõ truï laø >inh chöùng cuûa thuyeát Big
Bang.