Matthæus Jay @MattJayResearch

EXERCITATIO ANATOMICA DE MOTU CORDIS ET SANGUINUS IN ANIMALIBUS PER

SE ILLUSTRATA

et ab Matthæo Jay in usum discipulorum reddita.

Lectoribus lectricibusque optimis suís Matthæus

Below you will find the first five chapters of William Harvey’s De Motu Cordis, first
published in 1628, in which he reports on his observations and experiments and his
conclusion that blood must circulate around the body. This is one of the most
important texts in the medical canon as it represents a radical divergence from
Galenic thinking about blood circulation and straddles a barrier between renaissance
natural philosophy and the start of the scientific revolution.

I have transcribed the text from the 1661 London edition and added marginalia and
images in the manner of Ørberg’s Lingua Latina Per Se Illustrata series. The text is
given in an entirely unadapated form, including most of the original orthography.

I
Matthæus Jay @MattJayResearch

This includes, for example, the use of commas, semi-colons and capitalisations in
places where they would not normally appear in modern English or Latin texts. It
also includes non-classical usage and spelling of Latin and instances of obvious
errors. I have done this because those wishing to go on to read other authors of a
similar period will quickly come across such practices and errors. The marginalia of
course point out where non-classical usage or errors occur. The only changes I have
introduced are some minor orthographical alterations. Firstly, I have abandoned the
long S (ſ) as well as some other dated practices such as replacing ms with a
superscript line to denote an abbreviation. It may seem illogical to retain the errors
and abandon these orthographical practices. However, the long S in particular does
seem too difficult, even for advanced students whereas the errors are few. Secondly, I
have introduced apices on long vowels where there could otherwise be ambiguity (for
example, over the final a of ablative first declension nouns). This is my usual practice
that I adopt in my class and other writings and that was recommended by the Roman
author Quintilian.

Much of the text is in fact quite straightforward and the Latin is clear. The passages
discussing ancient authors such as Galen and Erasistratus are perhaps particularly
difficult as these assume knowledge of their theories. I have tried to provide
sufficient explanation in the marginalia to aid understanding of these passages. It is
for this reason that I have not reproduced the proœmium. In his preface, Harvey
discusses old and current theories about circulation to show their inconsistencies. It
is a very difficult text on its own to understand.

I have adopted the same notation in the marginalia as Lingua Latina Per Se
Illustrata, which is fairly self-explanatory and intuitive. All neologisms and words
that do not appear in the combined index to Familia Romana and Roma Æterna are
explained and I tended to explain words if they appear only in Roma Æterna,
especially the later chapters.

I hope this text will prove interesting and useful. The first five chapters pertain to the
motion of the heart itself; the rest of the book, which I have yet to do, pertain rather
to the motion of the blood around the body. Chapter 5 therefore seemed liked an
opportune place to rest. I would extremely value your feedback. Of course, please

II
Matthæus Jay @MattJayResearch

point out any errors but also where you think the marginalia would benefit from
additions or removals. If you are a teacher, I would also love to hear if this text is
something you would consider using in your classes.

Please feel free to use these materials for your own study or teaching. No other use is
permitted.

Gratias vobis quam maximas ago!

@MattJayResearch
matthew.jay.15@ucl.ac.uk
www.salvisitis.libsyn.com – the Latin language epidemiology podcast
https://matthewjayresearch.wordpress.com/

III
 Matthæus Jay @MattJayResearch

CAPUT PRIMUM
Causæ, quibus ad scribendum Auctor permotus fuerit.

Guilielmus Harvejus (Anglice,

William Harvey), natus Kal. Apr.
1578, obiit a. d. III Non. Jun.
1657. Medicus Anglus et
anatomicus, natus est in Cantiá,
regione in meridionali et orientali
Angliæ sitá, et studuit in primis
Cantauriæ dein Cantabrigiæ.
Doctorandus fuit Paduæ in Italiá
antequam medicinæ in
valetudinario Londinii operam
dedit et creatus est medicus Regis
Jacobi I et postea Caroli I. Edidit
hunc librum anno 1628 super
motu cordis et sanguinis, in quo
demonstravit sanguinem circulare
per corpus propter cor pulsans.

dissectio -onis f < de-secare = Cum multis vivorum dissectionibus (utí ad manum dabantur) animum ad
separare
observandum primum appuli, quo cordis motús usum, & utilitates in
«observandum … quo»

autopsia -æ f = spectatio oculis suis animalibus per autopsiam, & non per libros aliorumque scripta
Hieronymus Fracastorius, c. 1476 –
1553, medicus Italus invenirem; rem arduam plane, & difficultatibus plenam continuo reperi,
pœne = pæne
systole -es (acc -en vel -em, abl -e) f ut (cum Fracastorio) motum cordis soli Deo cognitum esse, pœne
= ubi cor constringitur
diastole -es f (acc -en vel –em, abl - opinarer. Nec enim quomodo Systole, aut Diastole fieret, nec quando, aut
e) = ubi cor dilatatur
dilatatio -onis f < dilatare = late
extendere ubi dilatatio, & constrictio existeret, recte potui internoscere; propter
constrictio -onis f < constringere
celeritatem scilicet motús, qui in multis animalibus, nictu oculi, quasi
trajecto fulgere, se in conspectum exhibuit, & subtraxit illico; ita ut modo

nictus oculi (vel ambobus oculis)

hinc Systolen, illinc Diastolen, modo e contra, modo varios, modo
sub-trahere subtraxisse subtractum
= clam auferre confusos fieri motús, me existimabam cernere: unde animus mihi
[«qualis» fortasse mendum pro
«quales»; apud poetas antiquos, fluctuabat, nec quid vel ipse statuerem, vel aliis crederem, habebam; &
«qualis» ut adv adhibetur.]
Euripus -i m = pars maris inter motum cordis esse qualis Euripi fluxus & refluxus Aristoteli, Andream
insulas Græcas Eubœam et
Bœotiam, prope Athenas, cujus
fluxús directio identidem revertit
Laurentium scripsisse non mirabar.
Aristoteles -es (dat. Aristoteli):
Aristoteles intellegere eas Tandem majori indies, & disquisitione & diligentiá usús, multa
mutationes Euripi non potuit
Andreas Laurentius, 1558 – 1609, frequenter, & varia animalia viva introspiciendo, multisque
medicus Francogallus
«& non mirabar Andream scripsisse observationibus collatis, & rem attigisse & ex hoc labyrntho me
motum cordis esse, qualis…»
indies = in dies

IV
 Matthæus Jay @MattJayResearch

disquisitio -onis f = inquisitio,

investigatio
«existimabam me rem attigisse &
ex labyrntho me extricatum
evasisse &, simul, motum
usumque cordis compertum me
habere.»
extricatum evasisse, simulque motum, & usum cordis, & arteriarum,
quem desiderabam, compertum habere me existimabam. Ex quo non
solum privatim amicis, sed etiam publice in prælectionibus meis
Anatomicis, Academico more, proponere meam in hác re sententiam non
verebar.
Quæ aliis (ut fit) placebat, aliis minus: hi convellere, calumniari, &
vitio vertere, quod a præceptis & fide omnium Anatomicorum
discesserim: Illi rem novam cum inquisitu dignam tum maxime utilem

prælectio anatomica
fore confirmantes, plenius sibi explicatam poscere.
vereor = cum observantiá timeo Tandem amicorum precibus, ut omnes meorum laborum
con-vellere = scindere
calumniari = fallacias malitiose participes fierent, partim etiam aliorum permotus invidiá, (qui dicta mea
agere, falsa crimina intendere
vitio vertere = vitium imputare iniquo animo accipientes, & minus intelligentes, me publice traducere
conabantur) ut omnes de me & de re ipsá judicium ferre possent, hæc
typus -i m = nota, signum, forma : t.
mandare = imprimere, typis, typis mandare publice coactus fui.
atramento et prelo, id quod
scribendum est Sed hoc eo libentius, quod Hieronym. Fab. ab Aquap. cum
singulas pene animalium particulas, accurate & docte peculiari tractatu
prelum -i
n delineasset, solum cor intactum reliquerit.
Denique ut, si quid reipublicæ literariæ ex operá meá utile &
Hieronym. Fab. ab Aquap. = commodum hác in parte accederet, forsan recte fecisse me constaret; nec
Hieronymus Fabricius ab
Aquapendente, 1533 – 1619,
medicus Italus, magister Harveji
alii omnino inertem me vixisse viderent.
doctorandi Paduæ; doctorandus =
is qui cursum sequitur ut Forsan in Cordis motu eveniet nunc, quod Senex ait in Comœdiá
Philosophiæ Doctor (PhD) aut
Medicinæ (MD) fiat.
pene = pæne
reipublicæ literariæ = societas “(Numquam quisquam ita bene subductá ratione ad vitam fuit,
virorum doctorum sæculorum 17i
et 18i.
“Quin res, ætas, usus aliquid apportet novi,
[P. Terentius Afer: Adelphi (:
Fratres)] “Aliquid admoneat, ut illa, quæ te scire credas, nescias,
subductá ratione = deliberatá,
computatá ratione “Et quæ tibi putaris prima, in experiundo repudies.)
experiundus = experiendus <
experiri
aut alii hinc saltem, hác datá viá, felicioribus freti ingeniis, rei rectius
gerendæ, & melius inquirendi occasionem capient.

V
 Matthæus Jay @MattJayResearch

CAPUT SECUNDUM
Ex vivorum dissectione, qualis sit Cordis motus.

Partes cordis ut ab Harvejo

appellantur. Apud hodiernos
anatomicos, auriculæ atria
nominantur (id est, sunt cordi atrium
dextrum et atrium sinistrum). Hodie,
auriculæ sunt partes cordis exteriores
quæ supra atriis sedent. Vena
arteriosa est arteria quæ ad
pulmones tendit et apud alios
appellatur, sicut hodie, artera
pulmonaria. Similiter, arteria venalis
est vena a pulmonibus ad cor, eaque
appellatur alio loco vena pulmonaria.

vena -æ f
basis -is (acc -in vel -im, abl -i)
auricula -æ f
ventriculus -i m (< venter)
mucro -onis m
septum -i n (= sæptum)
paries -etis m
arteria -æ f
aorta -æ f

Cor
circumcluditur
ab involucro
quod Harvejus
capsulam
appellat et
hodie
nominatur Primum itaque in Cordibus, omnium adhuc viventium animalium,
pericardium.
aperto pectore, & dissectá capsulá, quæ cor immediate circumcludit
animal frigidum = animal quod partes
interiores suas calefacit rebus observare licet, Cor aliquando movere, aliquando quiescere; esse etiam
externis, e.g. sub sole.
tempus in quo movetur, & in quo motu destituitur.
Hæc manifestiora in cordibus frigidorum animalium, ut bufone,

bufo -onis m cochlea -æ f

serpentibus, ranis, cochleis, gammaris, crustatis conchis, squillis, &
gammarus -i m = genus cancri marini pisciculis omnibus. Fiunt etiam omnia manifestiora in cordibus
vel fluviatilis
calidiorum, ut canis, porci, si eo usque attente observaveris quoad emori
cor, & languidius moveri, & quasi extingui incipiat: tum etenim
concha -æ f squilla -æ f tardiores, & rariores ipsius motús fieri, & longiores quietes, cernere
enervare = nervos auferre, aliquid
debilitare
aperte & clare poteris; & motus qualis sit, & quomodo fiat, commodius
nervus -i m = fila in corpore trium
generum: (I) ligamenta (ligamentum intueri & dijudicare licet.
-i n) quæ ossa colligunt, (II) tendines
(tendo -inis m), similes ligamentis, In quiete, ut in morte cor laxum, flaccidum, enervatum,
qui musculos ossibus connectunt, et
(III) nervi qui a cerebro ad corporis inclinatum quasi jacet. In motu, & eo quo movetur tempore, tria præ
partes, et vice versá,
communicationes (: spiritum
animale) propagant
cæteris animadvertenda.
musculus -i m = partes corporis quæ
contractis relaxatisque corpus agunt I. Quod erigatur cor, & in mucronem se sursum elevet; sic ut illo
cæteri = ceteri
«Animadvertendum est cor erigi & in tempore ferire pectus, & foris sentiri pulsatio possit.
mucronem se elevare, sic ut…»
ferire = pulsare

VI
 Matthæus Jay
anguilla –æ f
coniformis -e = formam coni habens
conus -i m
tentio = tensio < tendere =
ex-tendere, dis-tendere, dilatare
cubitus -a -um < cubare (: manu quasi
lecto)
reniti = re-sistere
«Notandum est cor, cum movetur,
albidioris colori esse, cum vero
quiescit, coloris sanguinei saturum
cerni.»
«Mihi videbatur manifestum motum
cordis esse tentionem &
constrictionem, quoniam cor erigi,
vigorari, minorari & durescere
videtur; manifestum quoque est
motum ipsius cordis esse…»
ductus -ús m < ducere (: ordo, linea
fibrarum)
fibra -æ f =
particulæ ex
quá musculi
facti sunt
minorari < minorare = diminuere
rationi consentaneum = id quod
rationi convenit
«ex quartá observatione quæ supra
scripta est»
denuo = de novo
pulsatio -onis f < pulsare
«cum viderit contentum sanguinem
prosilire.»
forinsecus = a foris
allisio -onis f < allidere = impingendo
aliquid frangere, collidere
VII
@MattJayResearch
II. Undique contrahi, magis vero secundum latera, ita ut minoris
magnitudinis, & longiusculum, & collectum appareat. Cor anguillæ
exemptum, & super tabulam aut manum positum, hoc facit manifestum:
æque etiam apparet in corde pisciculorum, & illis frigidiorum
animalium, quibus cor coniforme, aut longiusculum est.
III. Comprehensum manu cor eo quo movetur tempore,
duriusculum fieri, (a tentione autem illa durities est) quemadmodum si
quis lacertos in cubitu manu comprehendens, dum movent digitos, illos
tendi, & magis renitentes fieri percipiet.
IV. Notandum insuper in piscibus, & frigidioribus sanguineis
animalibus, ut serpentibus, ranis, &c. illo tempore, quo movetur cor,
albidioris coloris esse; cum quiescit a motu coloris sanguinei saturum
cerni.
Ex his mihi videbatur manifestum; Motum cordis esse tentionem
quandam ex omni parte, & secundum ductum omnium fibrarum
constrictionem; quoniam erigi, vigorari, minorari, & durescere in omni
motu videtur, ipsiusque motum esse, similem musculorum, dum
contractio fit secundum partium nervosarum & fibrarum: musculi enim
cum moventur, & in actu sunt vigorantur, tenduntur, ex mollibus duri
fiunt, attoluntur, incrassantur, & similiter cor.
Ex quibus observatis rationi consentaneum est, cor eo quo
movetur tempore, undique constringi, & secundum parietes
incrasescere; secundum ventriculos coarctari, & contentum sanguinem
protrudere; quod ex quartá observatioAne satis patet, cum in ipsá
tentione suá, propterea quod sanguinem in se prius contentum
expresserit, albescat: denuo in laxatione, & quiete, subingrediente de
novo sanguine in ventriculos, redit color purpureus & sanguineus cordi.
Verum nemo amplius dubitare poterit, cum usque in ventriculi
cavitatem inflicto vulnere, singulis motibus sive pulsationibus cordis, in
ipsá tensione, prosilire cum impetu foras contentum sanguinem viderit.
Simul itaque hæc, & eodem tempore contingunt, tensio cordis,
mucronis erectio, pulsus qui forinsecus sentitur ex allisione ejus ad
pectus, parietum incrassatio, & contenti sanguinis protrusio cum impetu
a constrictione ventriculorum.
 Matthæus Jay @MattJayResearch

Hinc contrarium vulgariter receptæ opinioni apparet, secundum

quam eo tempore, quo cor pectus ferit, & pulsus foris sentitur, uná cor
distendi secundum ventriculos, et repleri sanguine putatur: quanquam
contra rem se habere intelliges, videlicet cor, dum contrahitur, inaniri.
inanire = vacuare
Nam qui motus vulgo cordis Diastole existimatur, revera Systole est. Et
similiter motus proprius cordis Diastole non est, sed Systole; neque in
Diastole vigoratur cor, sed in Systole; tum enim tenditur, movetur,
Andreas Vesalius, 1514 – 1564 p. Chr. vigoratur.
n., pater scientiæ humanæ
anatomicæ Neque omnino admittendum (tametsi divini Vesalii adducto
vimen -inis n = virgultum molle
juncum -i n = herba quædam
pyramidatim adv = pyramidis more exemplo confirmatum de vimineo circulo scilicet ex multis juncis
pyramis -idis f = moles, quae ex basi
lata paullatim in acutum fastigium pyramidatim junctis,) cor in Systole secundum fibras rectas tantum
desinit
[Vesalius fecit quoddam moveri, sic &, dum apex ad basin appropinquat, latera in orbem
experimentum viminibus ut
demonstraret quomodo fibræ
musculosæ cor contraherent.]
distendi, & cavitates dilatari, & ventriculos cucurbitulæ formam
apex cordis = mucro cordis
cucurbitula -æ f = instrumentum acquirere, & sanguinem introsumere.
medicinale formam rotundam
habens Nam secundum omnes quas habet fibras, cor eodem tempore
«Cor tenditur parietibus & subsantiá tenditur, constringitur, incrassatur, & dilatatur, potius secundum
(id est materiá) potiusquam
ventriculis ipsis.» parietes & substantiam, quam ventriculos: dum tenduntur fibræ a cono
ad basin, & apicem uná ad basin trahunt, nec in orbem latera cordis
inclinarent; sed potius contrarie, utí omnis fibra in circulari positione
contrahitur versus rectitudinem :
contrahitur et musculi recti fiunt dum contrahitur versus rectitudinem. Sicut omnes musculorum fibræ,
dum contrahuntur & in longitudine abbreviuntur, ita secundum latera
distenduntur eodem modo, quo musculorum ventres incrassantur.
«Adde non solum per erectionem
parietum contingere ventriculos Adde, quod in motu cordis non solum per erectionem &
coarctari, sed etiam fibras ab Aristot.
Nervos dictos esse vario in ventriculis incrassationem parietum contingat ventriculos coarctari; sed etiam
cordis majorum animalium, &
admirabili apparatu; et dum illi Nervi quod fibræ sive lacertuli, ab Aristot. Nervi dicti (in quibus solum fibræ
contrahuntur, omnia interiora latera
invicem compellant ad sanguinem
expellendum.» rectæ, in parietibus enim omnes sunt circulares) sint vario, in ventriculis
ab Aristot. = ab Aristotole
in parietibus : in exterioribus partibus cordis majorum animalium, & admirabili apparatu; & dum
vario : dat finalis (: Nervos esse varios)
in-vicem adv = vicissim, alternis, alter contrahuntur, omnia interiora latera veluti laqueo invicem compellant,
alterum sequens
laqueus -i m = vinculum ita nexum ut ad contentum sanguinem majori robore expellendum.
pondere magis claudatur
Neque verum est, quod vulgo creditur, cor proprio suo motu, aut
extentione sanguinem in ventriculos attrahere, sed dum movetur &
tenditur, expellere; dum laxatur & concidit, recipere sanguinem eo
: postea in capitibus proximis modo, quo postea patebit.

VIII
 Matthæus Jay @MattJayResearch

CAPUT TERTIUM
Arteriarum motus qualis ex vivorum dissectione.

Partes corporis superiores

nonnullæ.

clavicula -æ f = duo ossa, unum in

unoquoque latere, quæ jacet in
superiori et anteriori parte
thoracis
arteria subclavia = arteria quæ sub
claviculá jacet

ulterius adv < ultra adv = in ultrá
parte, in aliá illá parte
«…in suá sunt Diastole. Similiter
eo tempore…»
imo = immo
perceptibilis -e = quod percipi
potest
pro-pellere < pellere
foras = ad partes exteriores (: ex
artierá)
perforatus -a -um < per-forare =
pertundere, penetrare
pro-silire < salire
Ulterius in cordis motu observanda veniunt hæc, quæ ad arteriarum
motús, & pulsationes spectant.
I. Eo tempore quo cordis fit tentio, contractio, percussio pectoris,
ejusdem est Systole; tunc arteriæ dilatantur, pulsum edunt, & in suá sunt
Diastole: Similter eo tempore ventriculi contrahuntur, & protrudunt
contentum sanguinem, vena arteriosa pulsat, & dilatatur cum aortá &
reliquis arteriis corporis.
II. Quando sinister ventriculus cessat moveri, pulsare & contrahi,
cessat pulsus arteriarum; imo quando languidius tenditur, pulsus in
arteriis vix est perceptibilis, & similiter, cessante dextro, in vená arteriosá.
III. Item sectá quávis arteriá vel perforatá, in ipsá tentione
ventriculi sinistri propellitur foras sanguis ex vulnere cum impetu.
Similiter sectá vená arteriosá eodem tempore quo dexter
ventriculus tenditur & contrahitur, exinde cum impetu sanguinem
prosilire videbis.

fistula -æ f = tubus, canalis

bronchia = branchiæ -arum f =
partes piscium quibus oxygonum
ex aquá extrahitur
«protrudi videbis.»
Similiter in piscibus sectá fistulá, quæ e corde in bronchia ducitur,
quo tempore cor tendi & contrahi videbis, eo uná etiam sanguinem exinde
protrudi cum impetu.

IX
 Matthæus Jay @MattJayResearch

arteriotomia -æ f = sectio arteriæ

facta sanguinis mittendi causá
Similiter denique in omni arteriotomiá (in quá sanguis prosiliendo
«Comperies in arteriotomiá exit, modo longius, modo propius) saltum fieri in arteriarum Diastole,
saltum sanguinis fieri in
arteriarum Diastole et vero a quando cor pectus ferit; e cordis vero vulnere, eo tempore quo cor tendi &
cordis vulnere in Diastole ejus,
sanguinem expelli eodem motu.» contrahi apparet, & in suá est Systole & erectione, sanguinem expelli

dogma -atis n = decretum

eodem motu comperies.
religiosum vel philosophicum;
latiori sensu, id quod commune Ex his videtur manifestum contra communia dogmata, quod
pro veritate habetur
«Ex his videtur manifestum, arteriarum Diastole fiat eo tempore, quo cordis Systole; & arterias repleri
contra communia dogmata,
arteriarum diastolen fieri eo & distendi, propter sanguinis, a constrictione ventriculorum cordis,
tempore quo cordis systole fit;
&» immissionem & intrusionem; quin etiam distendi arterias, quia replentur
uter -tris m = pellis quá vinum aut
similis res deferri solet
vesica -æ f = receptaculum urinæ ut utres, aut vesica; non repleri, quia distenduntur ut folles. Eádem de
in corpore animalis
causá universi corporis arteriæ pulsant, videlicet, a tensione sinistri cordis
follis -is m ventriculi, sicut vena arteriosa a dextri.
Denique arteriarum pulsum fieri ab impulsu sanguinis e ventriculo
sinistro, eo pacto, quo cum quis in chirothecam inflat, omnes digitos
chirotheca
-æ f simul videt distendi, & pulsum æmulari: sic etiam secundum cordis

æmulari = imitare, simile facere

tensionem pariter pulsús fiunt, qui sive sint majores, vehementiores,
rythmus -i m = modus certá
dimensione frequentes, celeres, omnes rythmum, quantitatem & ordinem servant
«Nec est expectandum tempus cordis pulsationtis.
intercedere»
[«dilationem,» quod significat Nec est expectandum, propter motum sanguinis, quod tempus,
extensionem temporis, est
mendum pro «dilatationem.»] inter constrictionem cordis, & arteriarum (præcipue magis distantium)
dilationem intercedat, ne fiant simul; cum eodem modo res se habeat, ut
in inflatione chirothecæ, aut vesicæ; quia in pelvi (ut per tympanum, & in
pelvis -is f (acc -im, abl -e vel -i)
longis lignis) ictus & motus simul sunt in utroque extremo. Hinc Aristot.
(3 Anim. cap. 9. de respir. cap. 15. Palpitate intra venas (arterias
miles
tympanum intelligit) sanguis omnium animalium, pulsuque simul undique movetur:
pulsat
sic pulsant venæ omnes & simul invicem, propterea quod pendent omnes
a corde, quod se semper movet; quare & illæ, semper & simul invicem,
Aristot. = Aristoteles
cum corde moventur.
Claudius Galenus, 129 – c.
200/216, medicus Græcus
notissimus
Notandum cum Galeno, a veteribus Philosophis venas pro arteriis
casus -ús m = (sensu medicinali)
aliquis in medici curá appellatas fuisse. Accidit me vidisse, & præ manibus habuisse casum, qui
tumor -oris m = inflatio, abscessus
aneurisma -atis n = pars arteriæ mihi hanc veritatem apertissime confirmabat. Habuit quidam tumorem
distenta
exesio -onis f < ex-edere (post ingentem, pulsantem, Aneurisma dictum, in dextrá parte juguli, prope
mediævalem)
prognatus -a -um = originem
trahens ab aliquo
descensum arteriæ subclaviæ in axillas, ab ipsius arteriæ exesione
capessere = accedere ad rem
capiandam prognatum, qui summum indies incrementum capessebat, propter

X
 Matthæus Jay @MattJayResearch

[«distenti» verisimiliter est

mendum pro «distentus»:
immissionem sanguinis ab arteriá singulis pulsationibus distenti (quod
«tumor qui distentus propter
immissionem sanguinis indies secto, post mortem, cadavere deprehensum erat) in illo pulsus ejusdem
incrementum capessebat.»]
exilis -e = gracilis, macer, subtilis brachii exilis admodum, eo quod major sanguinis portio & influxus in
portio -onis f = pars
«… deprehensum erat). In illo tumorem divertebatur & interceptus fuit.
ejusdem brachii exilis admodum
fuit…» Quare sive per compressionem, sive per infarctum, vel
infarctus -a -um < in-farcire
infarcsisse infarcsum (et interceptionem sanguinis motus per arterias præpeditur, ulteriores
infarctum) = implendi causá
immittere arteriæ minus pulsant cum pulsus arteriarum, nil nisi impulsus sit
præ-pedire = compedire, vincire
«quandocumque præpeditur» sanguinis in arterias.

XI
 Matthæus Jay
Cor, aortæ et venæ piscis. Pisces
unum ventriculum unamque
auriculam habent: sanguis
ventriculo cordis per aortam in
branchias fluit, unde per alteram
aortam in universum corpus.
Sanguis deinde in cordis
auriculam reddit.
Casparus Bauhinus, 1560 – 1624,
botanista et medicus Helvetus
Iohannes Riolanus, 1577/1580 –
1657, anatomicus Francogallus
«observarunt & adnoment te
quattuor motús aspicere, quorum
duos esse auricularum,
ventriculorum duos.»
quatuor = quattuor
pace tuá / pace alicujus = formula,
quá utimur, cum aliquid dicere aut
facere volumus, quod veremur ne
alicui displiceat.
unus … alter… = alter … alter…
duntaxat = dumtaxat = exacte
annuere = signum capite dare, signo
capitis assentire
XII
@MattJayResearch
CAPUT QUARTUM
Motus cordis & auriculorum qualis ex vivorum dissectione.
Præter hæc circa motum cordis observanda sunt quæ ad auricularum
usum spectant. Casparus Bauhinus (Anat. l. 2. c. 21.) & Iohannes
Riolanus (Anthrop. lib. 3. cap. 12.) viri doctissimi, & Anatomici peritissimi
observarunt & admonent, quod (si in vivá sectione alicujus animalis cordis
motum studiose observes) quatuor motús, loco & tempore distinctos,
aspicies; quorum duo sunt auricularum, ventriculorum duo. Pace
tantorum virorum, quatuor sunt motús, loco, non vero tempore distincti.
Simul enim ambæ auriculæ moventur, & simul ambo ventriculi, ut
quatuor loco motús distincti sint duobus tantum temporibus, atque hoc se
habet modo.
Duo sunt eodem tempore motús, unus auricularum, alter ipsorum
ventriculorum: qui simul non fiunt; sed præcedit motus auricularum, &
subsequitur cordis; ut motus ab auriculis incipere, & in ventriculos
progredi videatur.
Cum jam languidiora omnia (emoriente corde, & in piscibus, & in
frigidioribus sanguineis animalibus) inter hos duos motús, tempus
aliquod quietis intercedit; cor quasi suscitatum motui respondere videtur,
aliquando citius, aliquando tardius; tandem ad mortem inclinans, cessat
motu suo respondere, & quasi capite duntaxat leviter annuit, & obscure
adeo movetur, ut motus signum præbere pulsanti auriculæ videatur.
Sic prius desinit cor pulsare quam auriculæ, ut auriculæ
supervivere dicantur; primus omnium desinit pulsare sinister ventriculus,
deinde ejus auricula, demum dexter ventriculus, ultimo (quod etiam
notavit Galenus) reliquis omnibus cessantibus & mortuis, pulsat dextra
auricula, ut ultimo in dextrá auriculá vita remanere videatur.
 Matthæus Jay @MattJayResearch

sensim = paulatim Dum sensim emoritur cor, videre licet, post duas vel tres
pulsationes auricularum, aliquando quasi expergefactum cor respondere,
per-agere = trans aliquid agere
moliri = conatu et viribus aliquid & unum pulsu lente & ægre peragere & moliri.
agere
«notandum est singulas pulsationes Sed & præcipue notandum, quod, postquam cessavit cor pulsare
percipi»
adhuc auriculá pulsante, digito super ventriculum cordis posito, singulæ
pulsationes percipiantur in ventriculis; eodem plane modo, quo
ventriculorum pulsationes in arteriis sentiri antea diximus, a sanguinis in
ni-mirum = scilicet, certe pulsu nimirum distentione factá; & hoc tempore, pulsante solum auriculá,
forfex -ifics f = instrumentum si forfice cordis mucronem absecueris, exinde singulis auriculæ
ferreum, duobus brachiis acutis
instructum, quo res incidimus
pulsationibus sanguinem effluere conspicies: ut hinc pateat quod in
«pateat in ventriculos sanguinem
ingredi pulsu auricularum ventriculos sanguis ingrediatur, non attractione, aut extentione cordis, sed
immissum.»
pulsu auricularum immissus.
Notandum est omnes, quas voco & in auriculis & in corde,
pulsationes, contractiones esse; & primo contrahi auriculas, &, in
consequentiá, cor ipsum. Auriculæ etiam, dum moventur & pulsant,
albidiores fiunt, præsertim ubi pauco sanguine replentur (replentur
promptuarium -i n = cella vel
armarium ubi res conduntur ut
subinde in usu promptæ sint
autem, tanquam promptuarium & lacuna sanguinis) quin & in finibus &
lacuna -æ f = fossa ubi aqua collecta
stat (< lacus) extremitatibus ipsarum, hæc albedo a contractione fieri vel maxime
albedo -inis f = albitudo
quin = et etiam apparet.
In piscibus, ranis, & similibus unum ventriculum habentibus cordis
(nam pro auriculá vesicam quandam in basi cordis positam refertissimam
sanguine habent) videbis vesicam primo contrahi, & subsequi postea
cordis contractionem apertissime.
Híc a me observata, etiam quæ his contrario modo se habere
lubet = libet = placet videntur, adscribere lubet.
Cor anguillæ & quorundam piscium & animalium (etiam
: exemptum e corpore
frustum -i n = rei cujusque particula exemptum) sine auriculis pulsat: imo, si in frusta dissecueris, partes ejus
palpitare = leviter et frequenter
moveri divisas, separatim sese contrahere & laxare videbis, ita, ut in his, post
vivax = diu vivens, longævus
radicale humidum = materia quæ cessationem motús auricularum, cordis corpus pulsum faciet & palpitet.
vitam dat
glutinosus = glutine plenus
gluten -inis n = materia viscosa et Sed hoc forte proprium vivacioribus, quorum radicale humidum
tenax, quá res conjunguntur
lentus = flexibilis glutinosum magis, aut pingue & lentum est, & non ita facile dissolubile.
dissolubilis = quod potest in aquá
dissolvi Hoc etiam apparet in carne anguillarum, quæ post excoriationem,
ex-coriatio -onis f < ex-coriare =
corium detrahere (mediævale)
corium -i n = cutis animalis
exenterationem & in frusta dissectionem, motum retinet.
ex-enteratio -onis f < ex-enterare =
viscera auferre (mediævale)

XIII
 Matthæus Jay @MattJayResearch

spacium = spatium
In Columbá certe experimento facto, postquam cor desierat
de-tineo < de + teneo
fomentum -i n = applicatio rerum omnino moveri, & nunc etiam auriculæ motum reliquerant, per aliquod
ad partes corporis læsas medendi
causá spacium, digitum salivá madefactum, & calidum cordi superimpositum
post-liminio = iterum (< post +
limen) detinui: hoc fomento (quasi vires & vitam postliminio recuperasset) cor, &
Orcus -i m = deus Inferorum (>
orcus = mors ipse) ejus auriculæ moveri, sese contrahere, atque laxare, & quasi ab orco
revocari videbantur.
Sed & præter hæc aliquoties a me observatum fuit (postquam cor
articulus -i m = spatium breve
temporis, momentum, punctum ipsum, & ejus auricula etiam dextra, a pulsatione quasi mortis articulo

undatio -onis f = quod abunde fluit

quiescerent) in ipso sanguine qui in dextrá auriculá continetur, obscurum
palpitatio -onis f < palpitare
motum, & undationem, ac palpitationem quandam manifesto superfuisse,
spiritus -ús m = aliqud quod
functiones corporis regulat tamdiu scilicet, quam calore & spiritu imbui videretur.
Tale quiddam evidentissme, in primá animalis generatione, intra
incubatio -onis f < in-cubare septem dies ab incubatione, in ovo Gallinaceo, cernitur. Inest primum
ante omnia gutta sanguinis, quæ palpitat (quod etiam annotavit Arist.) ex
quá incremento facto, & pullo aliquá ex parte formato, fiunt cordis
auriculæ; quibus pulsantibus, perpetuo inest vita. Cum postea corpus
pro-creo = progenero, pario,
progigno
delineari, intermissis aliquot diebus, tum etiam cordis corpus procreatur,
exanguis = exsanguis = sine
sanguine (< ex + sanguis) sed per aliquod tempus albidum apparet & exangue, nec, ut reliquum
fœtus = fetus -ús m = quod genitum
est (: corpus humanum in feminæ corpus, pulsum edit, nec motum. Quinetiam in fœtu humano vidi, circa
fetæ utero, nondum natum)
principium tertii mensis, similiter cor formatum, sed albidum & exangue,
uberrimus < uberis = abundans cujus tamen auriculis sanguis inerat uberrimus & purpureus; sic etiam in
ad-augere < augere
ovo, jam adaucto & conformato fœtu, simul & cor adaugeri & ventriculos
occipio = incipio
[Harvejus nescivit quid sit finis vel habere, quibus sanguinem tunc recipere & transmittere occeperat.
munus sanguinis. Scripsit ergo:
Licet dubitare an sanguis jam Rem si penitius introspicere quis velit, non cor esse primum vivens
habeat palpitationem (= vitam) in
se an vita ipsa incipiat cum & ultimum moriens vere dixerit, sed auriculam, & quæ in serpentibus,
palpitatione incipiat. Illud «&» in
«& an cum» apparet esse
mendosum aliquantum.] piscibus, & hujusmodi animalibus, pars pro auriculá est, eamque prius
sperma -atis n = semen (hominis)
prolificus = quod proles fert quam cor ipsum vivere, & post etiam emori.
(mediævale)
de-cursio -onis f < de-currere = Imo an prius adhuc ipse sanguis, vel spiritus habeat in se obscuram
deorsum currere
reducem agere = aliquam rem palpitationem (quam post mortem retinere mihi visus est) & an cum
referre
calx calcis m, sæpius f = lapis quo
possumus scribere; calx etiam fuit palpitatione vitam incipiat, licet dubitare: quandoquidem, & sperma
linea ducta ex calce eo loco in
Circo ubi cursús finis erat animalium omnium (ut notavit Aristotel.) & spiritus prolificus palpitando
carcer -eris m = locus inclusus;
figurate ponitur de initio exit, velut animal quoddam. Ita Natura in morte, quasi decursione factá,
certaminis
a calce ad carceres = a fine ad
initium
reducem (ut Aristot. de mot. ani. cap. 8.) agit, motu retrogrado, a calce ad
proruere = impetu irruere, se
inferre carceres, eo unde proruit sese recipit: nam animalis generatio, ex non

XIV
 Matthæus Jay @MattJayResearch

«ex non esse animal procedit in

animal esse»
animali procedit in animal, tanquam ex non ente in ens, & iisdem retro
ens entis = part præs a verbo sum
corruptio -onis f < corrumpere = gradibus corruptio ex ente revolvitur in non ens; unde, quod in
vitiare, depravare
animalibus ultimo fit, deficit primum; & quod primo, ultimum.
testaceus -a -um = testam habens
(ut testudo) Observavi quoque in omnibus pœne animalibus cor vere inesse, &
crustatus -a -um < crusta = pars
corporis exterior dura
limax -acis m = cochlea (: fortasse
non solum (ut Aristot. dicit) in majoribus & sanguineis, sed in minoribus,
illud animal simile sine testá)
astacus -i m = genus cancri marini exanguibus, crustatis & testaceis quibusdam, ut limacibus, cochleis,
conchis, astacis, gammaris, squillis, multisque aliis; imo vespis, &
crabronibus, muscis (ope perspicilli ad res minimas discernendas) in
cauda
summitate illius particulæ, quæ Cauda dicitur, & vidi pulsans cor, & aliis
vespa -æ f videndum exhibui.
In exanguibus vero Cor lente admodum, rarisque ictibus pulsat (ut
in aliis jam moribundis,) & tarde sese contrahit, ut facile in cochleis est
crabro -onis m musca -æ f cernere; quorum cor deprehendes in fundo illius orificii in latere dextro,
quod se aperire & claudere eventationis causá videtur, & unde salivam
expuit, sectione factá in summitate, juxta partem jecori analogam.
perspicillum -i n
Sed notandum & hoc, hyeme & frigidoribus tempestatibus exanguia
eventatio -onis f = actus aëris
intrahandi expellandique
expuere = salivam ore emittere
aliqua (qualis est cochlea) nihil pulsans habere, sed vitam magis plantæ
jecur -oris n = viscus maximum in
dextrá parte corporis sub agere: ut etiam reliqua, quæ plantanimalia ideo dicuntur.
præcordiis situm ubi insulina fit
orificium -i n = angustus aditus vel Notandum insuper, in omnibus aninalibus, ubi cor inest, ibi etiam
exitus quasi ós
hyeme = hieme auriculas esse vel auriculis aliquid analogon: & ubicunque cor duplici
analagos -os -on (adj Gr) =
analogus -a -um = quod
ventriculo donatur, ibi duas semper adstare auriculas, non contra. Sed, si
proportionem et similitudinem
alicui rei habet in ovo, pulli conformationem advertas, primum inest, ut dixi, tantum
advertere = mentem advertere,
animadvertere vesicula, vel auricula, vel gutta sanguinis pulsans; postea incremento facto
vesicula -æ f < vesica
absolvitur cor. Ita quibusdam animalibus (quasi ulteriorem perfectionem
absolvere = perficere
perfectio -onis f < perficere
non adipiscentibus) pulsans vesicula quædam, instar puncti cujusdam
rubri, vel albi, duntaxat inest, quasi principium vitæ: utí apibus, vespis,
cochleis, squillis, gammaris, &c.
Est híc apud nos minima squilla (quæ Anglice dicitur a Shrimp,
Thamesis -is m = Tamesis = fluvius
magnus qui per Londinium fluit
Belgice een Garneel) in mari & Thamesi capi solita, cujus corpus omnino
pellucidus -a -um < per + lucidus <
lux pellucidum est: eam aquæ impositam sæpius præbui spectandam
amicissimis quibusdam meis, ut cordis illius animalculi motús
liquidissime perspiceremus, dum exterioris illius corporis partes visui
alicui officere = alicui obstare,
aliquem impedire
nihil officerent, quo minus cordis palpitationem, quasi per fenestram,
intueremur.

XV
 Matthæus Jay
nubecula -æ f < nubes
adimere = auferre, eripere
limpidus = lucidus, purus
acus -ús m = instrumentum acutum
quo vestes consuuntur
XVI
@MattJayResearch
In ovo Gallinaceo post quatuor, vel quinque dies ab incubatione,
primum rudimentum pulli instar nubeculæ videndum exhibui (nimirum
ovo, cui cortex adimebatur, in aquam limpidam tepidamque immisso) in
cujus nubeculæ medio, punctum sanguineum palpitans tam exiguum erat,
ut in contractione dispareret, & visum aufugeret, in laxatione instar
summitatis acús appareret rubicundum; ita ut, inter ipsum videri & non
videri, quasi inter esse & non esse, palpitationem & vitæ principium
ageret.
 Matthæus Jay @MattJayResearch

CAPUT QUINTUM
Cordis motus actio, & functio.

Tria systemata circulationis

sanguinis, Erasistrati, Galeni,
Harveji. Erasistratus putavit
aërem (: spiritum) e
pulmonibus in cordis
ventriculum sinistrum
introsumi, unde in arterias
fluere; sanguinem, in jecore
factum, tantum in venis et
ventriculo dextro deferri.
Experimentis autem factis,
Galenus contra eum
demonstravit sanguinem, et
non aërem, in arteriis
contineri. Galenus tamen
putavit sanguinem, in jecore
factum (ubi imbuitur
spiritibus naturalibus), per
venas in totum corpus
distribui; id quod sanguinis in
ventriculum dextrum fluere in
pulmones fluere ut
impuritates expellerentur.
Cum Erasistrato, contendit
aërem in ventriculum
sinistrum introsumi sed,
contra, sanguinem per cordis Ego ex his tandem & hujusmodi observationibus repertum iri confido,
septum distillare e dextro in
sinistrum ventriculum; ibi motum cordis ad hunc modum fieri.
spiritibus vitalibus sanguinem
imbui. Dein, sanguinem Primum sese contrahit auricula, & in illá contractione sanguinem
attrahi in arterias a Diastole
eorum inque corpus attrahi.
contentum, quo abundat (tanquam venarum caput, & sanguinis promptuarium &
cisterna -æ f = receptaculum
aquæ cisterna) in ventriculum cordis conjicit; quo repleto, cor sese erigens, continuo
omnes nervos tendit, contrahit ventriculos, & pulsum facit: quo pulsu immissum
vas vasis n = quod aliquid ab auriculá sanguinem continenter protrudit in arterias; dexter ventriculus in
continet
pulmones per vas illud, quod vena arteriosa nominatur, sed revera, &
unisum = mendum
typographicum pro constitutione & officio, & in omnibus arteria est; sinister ventriculus in aortam, &
«universum»
per arterias in unisum corpus.
harmonia -æ f = compositio et
concordia inter res dissimiles Isti duo motús, auricularum unus, alter ventriculorum, ita per
unicus -a -um = singularis
machina -æ f = instrumentum
ab homine factum quod
consecutionem fiunt, servatá quasi harmoniá & rythmo, ut ambo simul fieri, &
aliquid facit
unicus tantum motus esse appareat, præsertim in calidioribus animalibus, dum
Uná rotá
aliam
movente,
illa celeri agitantur motu.
omnes
simul Nec aliá ratione id fit, quam cum in machinis, uná rotá aliam movente,
moveri
videntur. omnes simul moveri videantur; & in mechanico illo artificio, quod scopletis
scopletus -i m vel scopletum -i
n = genus armorum recentius adaptant; ubi compressione alicujus ligulæ cadit silex, percutit chalybem &
ex quibus globuli
propellantur. propellit, ignis elicitur, qui dum in pulverem cadit, ignitur pulvis, interius
alicui adapto = alicui
accommodo prorepit, disploditur, evolat globulus, metam penetrat, & omnes isti motús,
[«quod scopletis adaptant»
verisimiliter est mendum pro
«quod scopletis adaptatur».
propter celeritatem, quasi in nictu oculi simul fieri apparent.
Apud scriptores antiquos hoc

XVII
 Matthæus Jay @MattJayResearch

verbum rarissime invenitur

nisi part pass (: quod
scopletis adaptum est)]
displodere displosisse
displosum = sonitu fragore
dirumpere
ligula -æ f = lingula < lingua (:
pars scopleti digito apta)
silex -icis m = genus lapidis
durum
chalybs -ybis f = genus metalli
simile ferro sed durius
pro-repo = corpus trahens
ambulo, ut serpens
meta -æ f = scopus, finis
Miles scopleto utitur ut globulum ad metam (e.g. hostem) ejiciat. Ligulá compressá, silex cadit chalybemque percutit, ex
quo scintilla ignis elicitur quæ in pulverem cadit et illum pulverem ignit. Quo ignito et disploso, evolat e sclopeto globulus.
Omnia hæc fiunt tam celeriter ut simul fieri appareant.

deglutitio -onis f (Latinum
novum) < glutire = actus
glutiendi, devorandi
facues : ós
de-turbare = rejicere
de-primere depressise =
deorsum premere
motio -onis f = motus
Sic autem in deglutitione, radicis linguæ elevatione, & oris compressione,
cibus vel potus in fauces deturbatur, larynx a musculis suis & epiglottide
clauditur, elevatur & aperitur summitas gulæ a musculis suis (haud aliter quam
saccus ad implendum attollitur, & ad recipiendum dilatatur) & cibum, vel potum
acceptum transversis musculis deprimit, & longioribus attrahit: & tamen omnes
isti motús, a diversis & contradistinctis organis facti, cum harmoniá & ordine dum
fiunt, unam efficere motum videntur, & actionem unam, quam deglutitionem
vocamus. Sic contingit plane in motione & actione cordis; quæ deglutitio quædam
est, & transfusio sanguinis e venis in arterias.

radix -icis f
larynx -ngis m
trachia -æ f
pharynx -ngis m
epiglottis -idis f
œsophagus -i m

transversus < transvertere

transvertisse transversum =
ultra vel retro vel circum
vertere (part perf usupartur
adjectivorum more et
significat obliquus = aliquid
quod trans aliud jacet (: hi
musculi transversi = musculi
qui inter anteriorem et
posteriorem sedent, id est,
trans gulam)

Si quis (dum hæc habuerit in animo) cordis motum diligenter in vivá

«motum unum continuum, dissectione animadverterit, videbit non solum, quod dixi, cor sese erigere, &
cum auriculis, facere»
motum unum facere, cum auriculis continuum, sed undationem quandam,
inclinatio -onis f < inclincare =
vertere in aliam partem (i. secundum ductum ventriculi dextri, & lateralem inclinationem obscuram, & quasi
lateralem facere : ad latus
inclinare)

XVIII
 Matthæus Jay @MattJayResearch

de-glutire < glutire

ab-sorbere absorpsisse (et
sese leviter contorquere, & hoc opus peragere; quemadmodum cernere licet, cum
absorbuisse) absorptum =
devorare equus potat, & aquam deglutit, singulis gulæ tractibus absorberi aquam, & in
«in ventrem demitti, qui
motus» ventriculum demitti; qui motus sonitum & pulsum quendam, auscultantibus &
traductio < traducere
transfusio < trans-fundere tangentibus exhibet; ita dum istis cordis motibus, fit portionis sanguinis e venis in
transfudisse transfusum =
transmittere de uno loco ad
alium
arterias traductio, pulsum fieri & exaudiri in pectore contingit.
extrema : partes corporis
extremas Motus itaque cordis omnino ad hunc se habet modum; & una actio cordis
medians < mediare = medium
dividere (: medians adjective est ipsa sanguinis transfusio, & in extrema usque, mediantibus arteriis, propulsio;
significat id quod in medio
est); mediantibus arteriis : per ut pulsus quem nos sentimus in arteriis, nil nisi sanguinis a corde impulsus sit.
arterias
transpositio -onis f = An vero cor sanguini, præter transpositionem & motum localem, &
(mediævale) < transpono
localis -e = ad locum pertinens
«posterius inquirendum est, & distributionem aliquid aliud addat, sive calorem, sive spiritum, sive perfectionem,
ex aliis observationibus
colligendum est.» posterius inquirendum, & ex aliis observationibus colligendum. Hoc in præsentiá
præsentia -æ f = id quod adest
(: in p. = eo tempore do quo sufficiat satis ostentum esse, in pulsu cordis sanguinem transfundi & deduci e
loquimur, nunc)
[«licet» est mendum
tollendum.]
venis in arterias per cordis ventriculos, & distribui in inversum corpus.
valva -æ f = portulæ cordis et
venarum quæ sanguinem Sed hæc licet omnes aliquo modo concedunt, & ex cordis fabricá,
transire sinent et redire
prohibent valvularum artificio, positione, & usu colligant; tanquam in loco obscuro
titubans < titubare = vacillare,
insistere non posse, trepidare titubantes tamen cœcutire videntur; dum varia, subcontraria, non cohærentia
cœcutire = cæcutire = cæcus
esse
«videntur, dum»
componunt, & ex conjecturá plurima pronunciant, ut ante demonstratum est.
subcontrarius = aliquantum
contrarius Causa maxima hác in parte hæsitandi & errandi una fuisse mihi videtur,
cohærens < co-hærere hæsi
hæsum = unitus esse alicujus cordis cum pulmone in homine contextus. Cum venam ibi arteriosam in pulmones
rei (: argumenta non
cohærentia = argumenta quæ obliterari & similiter arteriam venosam, conspexissent: unde aut quomodo dexter
inter se non conveniunt)
conjectura -æ f = opinio
alicujus rei occultæ vel non
ventriculus in corpus distribueret sanginem, aut sinister e vená cavá exhauriret,
bene intellectæ
pronunciare = pronuntiare obscurum admodum illis erat. Hoc attestantur Galeni verba libr. de placitis
«ut ante demonstratum est in
proœmio.» Hippoc. & Plat. 6. (dum contra Erasistratum de venarum origine & usu, &
«Contextus cordis cum
pulmone fuisse mihi videtur sanguinis coctione, invehitur.) Respondebitis (inquit) ita esse effectum, ut in
una maxima causa hæsitandi
& errandi.» jecore sanguis præparetur, atque inde in cor deferatur, ibi postea reliquam
obliterare = oblitterare (< ob +
littera) = delere
[liber Galeni de Placitis propriæ formæ perfectionem absolutam accepturus: quod profecto ratione
Hippocratis et Platonis]
placitus -a -um = id quod placet vacare non videtur. Nullum enim perfectum & magnum opus repente uná
(: doctrina)
Hippocrates -is, c. 460 – c. 370, aggresione fieri, totamque suam expolitionem ab uno instrumento acquirere
conditor artis medicinæ
medicina -æ f = ars medendi, potest. Quod si ita est, ostendite nobis vas aliud, quod e corde sanguinem
curandi
Erasistratus, c. 304 – c. 250,
medicus Græcus absolute perfectum educat, atque ipsum, ut arteria spiritum, in totum corpus
in-vehere contra (vel in) + acc
= verbis oppugnare, dispenset. Ecce opinionem rationabilem non approbasse, & reliquisse Galenum,
maledicere
coquere coxisse coctum = (in quia (præterquam quod viam transitús non videbat) vas reperire non poterat,
corpore) digere, confundere
ut spiritus et nutrimentum in
corpus dividatur
quod in totum corpus e corde sanguinem dispenset.

XIX
 Matthæus Jay @MattJayResearch

vacare = vacuus esse, liber esse,

carere; (+ abl sine præp) sine
Si quis vero ibidem pro Erasistrato, vel pro illá & nunc nostrá opinione
illá re esse
aggressio -onis f < aggredi (ipsius confessione Galeni) alias rationi consentanea, instaret, & arteriam
expolitio -onis f < ex-polire =
fricando aliquid reddere magnam sanguinem, e corde in universum corpus dispensantem digito
lautum vel splendidum
«ostendite nobis, vos qui demonstrasset; quid divinus ille vir, ingeniosissimus & doctissimus responderet,
putant esse vas quod
sanguinem e corde ducit» (:
Galenus non putavit esse tale
miror, si arteriam spiritús dispensare & non sanguinem diceret? profecto
vas)
«Ecce Galenum non Erasistratum non refelleret satis, si in arteriis spiritus duntaxat contineri
approbasse opinionem (de
vasi) rationalem et, quia non arbitraretur, sed sibi ipsi contradiceret, & id turpiter negaret, quod libro proprio
approbavit, reliquisse.»
dispensare = distribuere acriter contendit contra eundem Erasistratum, & multis validisque argumentis
«(rationi consentanea ipsius
confessione Galeni)» comprobat, & experimentis demonstrat, quod sanguis contineatur in arteriis
«Si quis arteriam magnam
sanguinem, e corde,
dispensantem digito naturá, & non spiritús.
demonstrasset, quid divinus
vir responeret? Miror, si
arteriam spiritús & non
sanguinem dispensare
diceret. Erasistratum non
refelleret (quia jam putavit
spiritús in arteriis inesse) sed
sibi contradiceret.»

divinus vir : Galenus Sin vero divinus vir (utí facit eodem loco sæpius) concederet, omnes
aliquem refellere = aliquem
falsum esse demonstrare
«experimentis demonstrat
arterias corporis a magná arteriá oriri, & hanc a corde; quin etiam in ipsis
sanguinem contineri»
sigmoides = formam sigmatis omnibus sanguinem naturá contineri, & deferri; & valvulas illas tres sigmoides
habentes
sigma -atis n = littera Græca (ς) in orificio aortæ positas; regressum sanguinis in cor prohibere, professus; &
valvulæ sigmoides = valvulæ
quæ sanguinem regredi ex quod has natura nequaquam præstantissimo visceri constituisset, nisi maximum
aortá et vená arteriosá in cor
prohibent
«Sin vero divinus vir
aliquod ministerium illæ fuissent exhibituræ. Si (inquam) hæc omnia, & his
concederet arterias a magná
arteriá oriri et etiam in ipsis ipsissimis verbis concederet Pater Medicorum (utí facit recitato libro), quomodo
omnibus arteriis sanguinem
contineri & deferri, & valvulas negare posset, arteriam magnam istiusmodi vas esse, quod sanguinem (jam
sigmoides in orificio aortæ
positas esse (ut regressum absolutam suam perfectionem adeptum) e corde in universum corpus dispenset,
sanguinis in cor pohiberent
professus) & natura has
valvulas nequaquam
non video. An adhuc forsan hæsitaret (ut omnes in hunc usque diem post ipsum)
præstantissimo visceri
constituisset nisi maximum quod propter contextum, ut dixi, cordis cum pulmone, non videret vias, per quas
aliquod ministerium illæ
valvulæ exhibituræ fuissent: sanguis e venis in arterias transferri posset?
si hæc omnia Galenus
concederet, non viderem
quomodo negare posset…»

XX
 Matthæus Jay @MattJayResearch

[«video» est mendum pro

«viderem»]
Quod dubium etiam Anatomicos (dum semper in dissectionibus inveniunt
grumescens = (Latinum arteriam venosam, & sinistrum ventriculum cordis repletos sanguine, eoque
novum) densatus
mediocrier adv = medio modo crasso, grumescente, atro) non mediocriter perturbat; cum sanguinem e dextro
(: non m. = singulariter,
magnopere, abunde) ventriculo in sinistrum, per septum cordis, transudare, coacti sint affirmare: sed
: antea refutavi in proœmio hanc viam antea refutavi.
Nunc itaque via paranda est & aperienda, quá inventá, nulla erit difficultas,
in-hibere = impediere,
prohibere quæ quempiam (credo) inhibebit, quo minus quæ ante proposui (de pulsu cordis,
& de dispensatione sanguinis in universum corpus per arterias) concedere &
agnoscere facile posset.

XXI