Explore Ebooks
Categories
Explore Audiobooks
Categories
Explore Magazines
Categories
Explore Documents
Categories
• Le logement social, brève histoire / Sociale huisvesting, een korte geschiedenis ............................... 86
Jean-Claude Englebert,
premier échevin – eerste schepen
NFK, EGEB
NFK, SGWB
9
Forest prend de l'avance Vorst neemt voorsprong
C e carnet de promenade
– le premier d'une série – va
vous faire découvrir les pentes de
D eze wandelgids is de
eerste in een reeks. Ontdek
het glooiende landschap van de
la vallée en suivant les fils de l'eau : vallei in de sporen van het wa-
ceux, anciens, que l'on ne voit plus ter: oude waterlopen die je enkel
que sur les cartes historiques, ceux nog op oude historische kaarten
dont on voit encore quelques terugvindt, deze waar her en der
traces aujourd'hui, ceux de de- nog enkele sporen van overblijven,
main, enfin, que nous vous propo- en die van morgen, tot slot, die je
sons d'imaginer avec nous. Le long samen met ons mag verbeelden.
de ces chemins, nous vous propo- Langsheen de wandelroute gunnen
serons un regard spécifique sur we je een unieke blik op het histo-
le patrimoine historique, naturel, risch, natuurlijk en sociaal erfgoed,
social, sur la biodiversité et sur les op de biodiversiteit en op de toe-
projets futurs de réaménagement komstige herinrichtingsprojecten 10
en lien avec l'eau et la biodiversité. die het water en de biodiversiteit
C'est un récit-promenade… opnieuw een plek moeten geven.
L'objectif de ces carnets est de sti- Een wandeling met een verhaal …
muler l’intérêt et d'informer sur Met deze gidsen willen we de in-
un patrimoine parfois enseveli ou teresse aanwakkeren en informe-
malmené et sur les opportunités ren over een soms begraven of on-
de revaloriser l’eau, la biodiversité, heus behandeld erfgoed en over
le paysage urbain. Ce carnet valo- de opportuniteiten om het water,
rise tant l'action des habitants que de biodiversiteit en het stedelijke
des pouvoirs publics. Ce parti pris landschap opnieuw een belangrij-
est une invitation à tous à prendre ke plaats te geven. Deze gids zet
part à la production de ce petit zowel de actie van de bewoners
bout de territoire et à penser en- als die van de overheid in de kijker.
semble ce qui nous est commun. Het is een uitnodiging aan ieder-
Ces carnets sont construits en de deux à trois heures. Suit une een om mee te timmeren aan de de wandeling die, afhankelijk van
quatre chapitres. Outre un cha- perspective historique et géo- ontwikkeling van dit stukje stad de lees-en-wandel-snelheid, twee
pitre introductif tel celui-ci, les graphique de la zone et enfin en om samen na te denken over of drie uur duurt. Daarna geven
carnets décrivent la promenade une approche sur un thème qui hetgeen we delen. we een historische en geografische
qui en fonction de la vitesse du paraît dominant dans le terri- Dit zakboekje bestaat uit vier kijk op het gebied. Besluiten doen
lecteur-marcheur peut prendre toire visité. hoofdstukken. Naast een inlei- we met een topic dat dit bezochte
dend hoofdstuk beschrijft de gids gebied lijkt te domineren.
Le présent carnet de promenade
Dit wandelzakboekje
L e présent carnet
vise une zone possédant
jourd’hui des étangs dans les
parcs du Brel et du Bempt. Mais
historiquement un réseau hy-
drologique et un espace boisé
l’eau, refoulée, réapparaît tantôt
sous la forme d’inondations D eze wandelgids gaat
over een zone die vroeger
een bosrijke omgeving met een be-
Historisch en stedenbouwkun-
dig onderzoek van de inwo-
ners van het buurtcomité nfk
importants. Les sources du dans le quartier Baeck-Merrill,
langrijk hydrologisch netwerk was. en van de Geschiedenis- en
Vossegatbeek et du Zandbeek tantôt sur une remontée de la
De bronnen van de Vossegatbeek en Patrimoniumkring van Vorst stel-
étaient localisées dans ce val- nappe souterraine superficielle
de Zandbeek bevonden zich in deze len oplossingen voor die het water
lon ou subsistent encore au- dans le quartier du Bempt.
vallei. Ook vandaag nog vind je er integreren en op een duurzame 11
Plusieurs projets de lotissements vijvers in de parken Brel en Bempt. wijze de nefaste gevolgen van de
réalisés ou en cours suscitent un Het weggedrumde water duikt nu afdichting van de bodem inperken.
vif intérêt et éveillent la vigilance en dan op wanneer de wijk Baeck-
des riverains. De recherches histo- Merrill onder water komt te staan
riques en recherches urbanistiques, of als de grondwaterspiegel in de
des habitants du Comité de quar- wijk Bempt stijgt.
tier nfk et du Cercle d'histoire de
Forest proposent Meerdere gerea-
des solutions qui liseerde of nog
intègrent l’eau lopende verka-
et limitent du- velingsprojecten
rablement les wekken enorm
effets néfastes de veel aandacht
l’imperméabili- en maken de
sation des sols. buurtbewo-
ners waakzaam.
La promenade
De wandeling
e territoire que nous allons découvrir, bien qu'assez res- et gebied dat we gaan verkennen is redelijk klein maar
treint, est néanmoins plutôt varié. Il nous réserve quelques enorm gevarieerd. Je mag gerust zeggen dat het enkele
surprises. Il correspond aux vallons de deux ruisselets, le verrassingen herbergt. Het bestrijkt de valleien van twee
Zandbeek et le Vossegatbeek qui ont – presque – disparu du pay- beken, de Zandbeek en de Vossegatbeek, die al veel langer uit het
sage et de la mémoire forestoise. landschap en het geheugen van Vorst verdwenen zijn.
La balade est partagée en quatre parties, correspondant aux réa- De wandeling is volgens de geologische en hydrologische eigen- 12
lités géologiques et hydrologiques du terrain : nous partons d’une schappen in vier delen opgesplitst. We vertrekken op een zandheu- 12
hauteur faite de sables (infiltrants) pour aboutir dans une plaine vel (waarlangs regenwater insijpelt) om in een (niet-doorlatende)
argileuse (non perméable) en passant par là où apparaiss(ai)ent les kleivlakte te eindigen. Op het traject wandelen we langs tal van
sources et par les nombreux vallons creusant le bas du versant. bronnetjes en valleien die het stroombekken doorklieven.
En brun, vous trouverez la description de l’itinéraire. De tekst in het bruin omschrijft de reisweg.
En bleu, nous suivons le « fil de l’eau », autrement dit, nous nous De tekst in het blauw vertelt meer over het aanwezige water in
intéressons aux eaux présentes sur le territoire : les sources et les
het gebied: de bronnen en de beekjes die uitmonden in de riolering,
ruisseaux renvoyés à l’égout, les eaux de ruissellement…
afvloeiend water…
Quelques encadrés reprennent soit des anecdotes, des clins d’oeil
plaisants, soit des questionnements, voire des dilemmes auxquels In de kaderstukjes vind je anekdotes, leuke weetjes, vragen en zelfs
nous sommes confrontés quand nous nous intéressons aux ques- dilemma’s over de mens en zijn omgeving, waarmee we geconfron-
tions d’environnement, au rapport entre nous humains et ce qui teerd worden als we om het milieu geven.
nous entoure. Les mots en gras marqués d’une ° font l’objet d’une Woorden in het vet, gevolgd door een ° lichten we achteraan in dit
explication en fin de cet ouvrage. boekje toe.
Bonne exploration ! We wensen je een leuke ontdekkingstocht!
Forest-Midi Légende • Legende Forest
Vorst Zuid
enis National
int-Dlein
e Sa p Tracé approximatif Vorst Nationaal
Plac -Denijs
Sint de l’ancien Zandbeek
Loop (bij benadering) van
de voormalige Zandbeek
Itinéraire de la promenade
ave
Wandelroute
nue
Point d’arrêt
Stopplaats
du
avenue
Glo
be
du
Laa
n
Domaine Do
meinlaa
ch
au
e s sé
n
de
av
en
Neerstalle
13
ue
du
Jon
c
Bi e
Ne
zenl
aan
er
sta
BUS 48
lse
Decroly
ste
rue Gatti
en
we
g
1
de Gamo
cle
Uc kel
BUS
Pa
r
Br c Ja
Uk alle
St
Parc 50, 32
el cq
nd
du Bempt TRAMS Pa u
Park 82, 97
rk es
straat
Bempt
3
Sur les traces du Zandbeek Forest
4 In de sporen2van de Zandbeek Vorst
14
15
Sur les traces du Zandbeek
MêmeForest
vue, actuellement
Zelfde zicht, nu
In de sporen van de Zandbeek Vorst
N ous sommes sur les
hauteurs du versant de
Forest, dominant la vallée de la
Senne vers laquelle, tout douce-
I
Sur les hauteurs sablonneuses
Op de zandheuvels
W e bevinden ons op
de top van het stroom-
bekken van Vorst dat de Zen-
nevallei domineert. We dalen
ment, nous descendrons. Nos nu geleidelijk af. We wandelen
pas nous emmèneront pour l’es- vooral over de kronkelende en
sentiel dans les rues sinueuses hellende straatjes van de tuin-
et pentues de la cité-jardin wijk Messidor.
Messidor. Deze wijk ligt op een
Installée sur un replat à mi- halfglooiend terras van de oude
pente de l’ancien Hondsberg, Hondsberg, goed beschermd
bien protégée ainsi des vents tegen de frisse noordenwind. 16
frais du nord, cette cité aux mai- Het golvende terrein van meer
sons toutes semblables occupe dan tien hectare is bebouwd
un terrain accidenté de plus de met quasi identieke huizen en
dix hectares, séparant le plateau scheidt het Vorstse plateau van
forestois de la plaine du Bempt. de Bemptvlakte.
Ça et là, nos regards seront at- Her en der worden we getrak-
tirés par quelques belles échap- teerd op een mooi uitzicht over
pées sur la plaine alluviale de de aanslibbingsvlakte van de
la Senne… ou vers la tour de Zenne … of over de koeltoren
refroidissement de la centrale van de gas- en stoomturbine van
tgv de Drogenbos. Drogenbos.
Nous sommes ici en amont des We bevinden ons stroomop-
sources. Nous allons en savoir waarts van de bronnen. Maar
très vite davantage à leur sujet. daarover komen we snel meer
te weten.
enue
Glo
be
du
Laa
n
Domaine Do
meinlaa
point de départ de la balade
n
vertrekpunt van de wandeling
talus arboré
av
beboste helling
17
cité-jardin
en
Messidor
tuinwijk Messidor
ue
« plaine
d’Anjou » : vignes,
ruches et plantations
du
du Quartier durable citoyen
Rêvons Messidor
Jon
‘Anjouvlakte’: wijnstokken,
struiken en vegetatie c
van de duurzame wijk Bi e
Messidor Dromen zenl
aan
emplacement
du château Weyngaerdt
locatie van het kasteel
Weyngaerdt
BUS 48
Decroly
fruitiers et noue
Rue Gatt
de Rêvons Messidor
fruitbomen en drasland
van Messidor Dromen
le châtaigner
kastanjeboom
i de
La promenade démarre quantités d'eaux pluviales. De wandeling start We volgen de Globelaan,
au carrefour des avenues En récupérant ces eaux aan het kruispunt omzoomd met platanen.
Gatti de Gamond, du claires° plutôt que de van de Gatti de Aan onze linkerkant
Globe et du Jonc . Nous les envoyer à l'égout, Gamondstraat, ontdekken we meteen
empruntons l’avenue du on pourrait en faire de de Globelaan en een bebost talud .
Globe, bordée de platanes. nouvelles sources urbaines. de Biezenlaan . Tegenover nummer
Sur notre gauche, nous 72-74 zien we een kleine
découvrons bientôt un trap. Die nemen we
talus arboré . Face en dan volgen we een
aux numéros 72-74, paadje dat naar een
un petit escalier. Nous bebost talud afdaalt.
l’empruntons, puis
suivons un sentier We bevinden ons op
dévalant un talus boisé. zandheuvels. Door
het zand sijpelt het
Nous sommes sur les regenwater naar het
hauteurs sablonneuses, grondwater, dat op deze
sur des sables où les plek heel diep ligt.
eaux pluviales s'infiltrent De erg verstedelijkte
pour alimenter les
nappes souterraines, bien
heuvels van Vorst zijn 18
minder doorlaatbaar
profondes à cet endroit. dan vroeger en de oude
lagergelegen bronnen
Les hauteurs de Forest, worden minder gevoed
très urbanisées, sont dan vroeger. Maar de
beaucoup moins brede daken van de
perméables que jadis et appartementsblokken,
les anciennes sources, bedrijven en scholen
situées en contre-bas, vangen wel heel wat
moins alimentées regenwater op. Je zou
qu'elles ne l'étaient ze kunnen beschouwen
par le passé. Les vastes als 'nieuwe stedelijke
toitures des immeubles bronnen' die het zuivere
d'appartements, des water° opvangen in
entreprises ou des écoles plaats van het naar de
reçoivent d'importantes riolen af te voeren.
La poétique biodiversité Poëtische biodiversiteit
23
Carte de la cité,
dessinée par Rêvons Messidor.
Kaart van de wijk, getekend
door Messidor Dromen.
av
en
ue
du
Jon
c
laentend
taque sous laquelle on
couler le Zandbeek
riooldeksel waaronder de
Bi e
zenl
a
Zandbeek stroomt
la Villa Martha
de Villa Martha
source du Vossegatbeek
bron van de Vossegatbeek
parc Jacques Brel (voir
plus loin)
Jacques Brel Park (zie hieronder)
chêne d'Amérique et maison
jadis attenante à La fabrique
Léon Charpentier
Amerikaanse eik en huis dat
vroeger aan de fabriek van
Léon Charpentier grensde 29
bassin d'orage Stuart Merrill
Stuart Merrill-stormbekken
BUS anciens domaine
Pa
cle
Uc kel
Uk alle
r
50, 32et
TRAMS
château Michiels
oud domein
en kasteel Michiels
Br c Ja
el cq
Pa u
St
82, 97
2
(ancien) confluent rk es
Bempt Zandbeek/Vossegatbeek
(oud) samenstromingspunt
Zandbeek/Vossegatbeek
2
tracé de l'ancien Zandbeek
vers le Bempt
loop van de oude Zandbeek
naar de Bempt
V
année ici au mois de juillet une roeger vond in de
fête populaire, qui se terminait Vossegatvallei elk jaar
en une sorte de bacchanale. in juli een volksfeest plaats.
Citons un auteur folkloriste Dat eindigde steevast in een
bruxellois : « Dès l'aube du mardi zwelgpartij vanjewelste. Een
de la grande kermesse, des bandes Brusselse volksschrijver zegt
de jeunes gens, de jeunes filles, het zo: “Dinsdagochtend troepten
Question ? Vraag? même des ménages au complet jonge mannen en vrouwen en zelfs
[…], se formaient principalement volledige gezinnen samen tijdens
L e mode de gestion des talus
de chemins de fer est encore
aujourd’hui souvent radical, la
H et onderhoud van spoor-
wegbermen gebeurt van-
daag nog heel ingrijpend. De
du côté de la rue Haute et de ses
environs. Grand nombre revêtaient
de grote kermis […], vaak langs
de Hoogstraat en in de omliggende
les costumes les plus bizarres et les straten. Je zag de meest bizarre en
végétation étant régulièrement vegetatie wordt vaak tot niets
réduite à néant, alors que même herleid, terwijl er een andere plus excentriques […] la défroque excentrieke kostuums […] vooral
au niveau de sécurité d’autres aanpak mogelijk is zonder aan militaire prédominait. On y voyait versleten militaire kostuums. Een 33
approches sont possibles. Ainsi, veiligheid in te boeten. Het ge- briller, pêle-mêle des casques, des bonte mix van helmen, sjako’s,
le Plan régional nature1, entré westelijk natuurplan1, goedge- shakos, des chapskas, des colbacks chabska’s, kolbaks […] de zotste
en vigueur en avril 2016, pré- keurd in april 2016, moet “zor- […] les tenues les plus abraca- tenues”.2 Deze carnavalsstoet
voit d’« assurer une protection et gen voor aangepaste bescherming dabrantes ».2 Ce trok de
une gestion adéquates des sites en beheer voor de gebieden van cortège carna- vallei in,
de haute valeur biologique et as- hoge biologische waarde en toezien valesque waar het
surer la mise en œuvre du Réseau op de uitvoering van het Brussels cheminait feest be-
Écologique Bruxellois ». Ce réseau Ecologisch Netwerk”. Dat net- jusqu'au val- gon met
entend rassembler de nom- werk brengt alle actoren samen, lon, où tout een brave
breux acteurs, dont Infrabel, et waaronder Infrabel, om de ber- commençait picknick
a l’intention de considérer ces men te herstellen als een groe- par un sage en ein-
talus comme des espaces verts ne ruimte met een grote biolo- pique-nique digde met
à haute valeur biologique. Les gische waarde. Een stap in de et se termi- “wansma-
choses sont donc en marche goede richting om tegen 2050 nait par « d'ignobles ébats ». Aux kelijke onzedigheden”. Rond
pour voir d’ici 2050 un maillage een dicht groen netwerk in het alentours de 1830 cette fête fut 1830 werd dit feest verboden.
vert dense sur la Région. Quel Gewest te creëren. Welk com- interdite, les temps n'étant pas Voor de vrije liefde was het nog
compromis en sortira ? promis volgt daaruit? aux amours libres.3 een beetje te vroeg.3
fausses roches, faux ponts en bois, standbeelden … Een Schaarbeeks Tayart de Borms
Het Park der Gulden Sporen ten tijde van
statues… Une entreprise schaerbee- bedrijf, Blaton, maakte er een spe- Tayart de Borms
koise, Blaton, s'en était fait une spé- cialiteit van en leverde zowel aan
cialité et fournissait tant la clientèle welgestelde klanten als openbare tumult in de buurt. Er gaat een
aisée que les parcs et jardins publics. parken en tuinen. petitie rond. Buurtbewoners en
Het domein verandert verschil- natuurliefhebbers overtuigen de
Le domaine changera plusieurs fois gemeente om het domein in 1979
de mains pour échouer, au début lende keren van eigenaar om be-
gin jaren 60 in de handen van een over te kopen. Het wordt in het
des années 60, dans celles d'un ex-
vastgoedexpert te belanden. Die gewestplan opgenomen als ‘groene
pert-immobilier, lequel aura pour
wil alles platgooien en er een flat- zone’ en ‘site die van cultureel, his- 36
projet de tout raser et de construire
un immeuble à étages multiples.
Le château des Éperons d'Or, du temps de
François Adrien Adolphe Tayart de Borms. gebouw op bouwen. torisch en/of esthetisch belang is’ en
À l'avant-plan, on distingue Olga la Lionne wordt in 1993 definitief geklas-
Impensable, inconcevable. Pire, sa- , toujours existante. Ondenkbaar, onbegrijpelijk. Erger
Het Kasteel der Gulden Sporen uit de tijd van seerd als site4.
crilège ! Grand branle-bas de com- François Adrien Adolphe Tayart de Borms. nog … Heiligschennis! Natuurlijk
bat dans le quartier. Une pétition Op de voorgrond zien we Olga de leeuwin , veroorzaakt het plan heel wat Het park wordt geopend voor het
die er nog altijd staat.
circule. Riverains et naturalistes publiek in 1982 en genoemd naar
convainquent la Commune d'ache- Jacques Brel, die enige tijd voor-
ter le domaine en 1979. Il sera repris tit monument lui est dédié . dien was overleden. De zanger
au plan de secteur comme zone Le château a disparu, le parc a kreeg ook een klein monu ment .
d’espace vert et site d’intérêt culturel, connu une période d'abandon. Het kasteel is verdwenen, waar-
historique et/ou esthétique, et défini- Parmi les essences ornemen- na het park enige tijd aan zijn lot
tivement classé comme site en 19934. tales (chênes rouges, thuya du overgelaten werd. Tussen de sier-
Le parc est ouvert au public en 1982, Pacifique, araucaria…) plantées planten (rode eik, thuja plicata,
sous le nom de Jacques Brel, décédé par les anciens propriétaires, une Vue du même angle à l'heure actuelle
araucaria …) van de voormalige
quelques temps auparavant. Un pe- végétation spontanée a repris ses Zicht vanuit dezelfde hoek vandaag eigenaars zijn inheemse soorten
Un Rucher Pedagogische jaren een vernieuwde schat aan
pédagogique imkerij flora en trekt kleine levende we-
zens aan die ervan afhangen.
A ctrices essentielles de la
biodiversité, les abeilles
trouvent un environnement
B ijen zijn essentieel voor de
biodiversiteit. In de stad
vinden ze het hele haar door
Dertien bomen van het park zijn
opgenomen in de inventaris van
riche en fleurs tout au long de een bloemenrijke omgeving. Ze opmerkelijke bomen van het
l’année en ville. Elles participent zijn verantwoordelijk voor de gewest7. Denk aan de eiken die
à la reproduction de 80 % de voortplanting van
meerdere eeuwen oud zijn. Ze
notre patrimoine botanique et 80% van ons bota-
donc à 75 % de notre alimen- nisch erfgoed en zijn waarschijnlijk de oudste bo-
tation. voor dus 75% van men – maar in blakende gezond-
En 2016, la Commune de onze voeding. heid! – van het gewest en leven-
Forest a installé un rucher In 2016 plaatste de ge- de getuigen van het voormalige
pédagogique, grâce auquel meente Vorst een pe- Kersbeekbos en .
les forestois peuvent s'ini- dagogische imkerij. Daar kun-
tier gratuitement, pendant nen de inwoners twee jaar lang
deux ans, à l'art de l'apiculture.5 gratis een initiatie volgen.5
droits : espèces indigènes, telles le Treize arbres du parc sont réper- La grande prêle abonde 37
sureau noir, le houx, ou exotiques, toriés dans l'inventaire des arbres aux abords des étangs
De reuzenpaardestaart weelt tierig
telles l’érable sucrier, le robinier remarquables de la Région7, dont langs de vijvers
faux-acacia… Une flore du parc les deux chênes pluricentenaires,
riche et variée s'y était développée, probablement les doyens des zoals gewone vlier, hulst en exo-
qui s'est appauvrie au fil des temps6. arbres de la région et vestiges tou- tische, zoals de suikeresdoorn, de
Cependant, le parc est à présent jours vivants et en bonne santé de valse acacia spontaan beginnen
géré de manière écologique : les l'ancien bois du Kersbeek 1 et 1. bloeien. Er ontstond een rijke, ge-
produits phytosanitaires y sont varieerde parkvegetatie, die door-
bannis et la végétation est fauchée heen de tijd is verarmd6. Het park
deux fois par an, au printemps et wordt nu ecologisch beheerd,
à l'automne. Ce type de fauchage dus zonder fytosanitaire produc-
permet, au bout de quelques an- ten en de vegetatie wordt twee
nées, l'essor d'une flore renouvelée keer per jaar – in de lente en de
et la présence de petits êtres vi- herfst – gesnoeid. Door deze
vants qui en dépendent. maaitechniek ontstaat na enkele L'autre doyen du parc : le Chêne Double
De andere nestor van het park: de Dubbele eik
L a Commune de Forest
a entrepris, depuis 2009, une
rénovation des étangs du parc,
Au sortir du parc Jacques
Brel, nous continuons de
descendre l'avenue du
D e gemeente Vorst is
in 2009 gestart met de re-
novatie van de parkvijvers om hun
De parkvijvers vormen
natuurlijke stormbekkens.
Ze vangen het regenwater
Kersbeek. À l'angle de la van zes bedrijven
afin de lutter contre leur eutro- rue Baeck, nous voyons, à eutrofiering° tegen te gaan. Na een stroomopwaarts op. Dat
phisation°. Suite à un nettoyage, l'abri d'un splendide chêne schoonmaak, een versteviging van water houden ze tijdelijk
une consolidation des berges et d'Amérique, la maison de oevers en een restauratie van de vast. Zo voorkomen
une restauration des moines° attenante à l'ancienne debietregelaars° – elementen ze overstromingen
usine Charpentier . Nous stroomafwaarts. Dit
– ouvrages intermédiaires de ré- continuons jusqu'à l'angle die de waterstand regelen – kunnen project is een
gulation des eaux, il est mainte- de l'avenue Stuart Merrill. de waterpartijen milieuvriendelij- initiatief van de
nant possible de procéder à une ker beheerd worden: afwisselen- gemeente Vorst.
gestion plus écologique des pièces Signalons, au bout des de lediging, afvoer van modder Het kon slagen
avenues Baeck et Stuart dankzij de
d’eau – gestion comprenant une Merrill, à côté de la plaine en daarna een maaibeurt. Met medewerking
vidange alternée, un ensemen- de jeux, un petit bassin die techniek kan je de mod- van de bedrijven en
cement des boues suivi d’un fau- d'orage° d’une capacité der zuiveren zonder het de gemeente Ukkel.
chage. Cette technique permet de 1 000 m3, opérationnel leefmilieu te verstoren.
We verlaten het Jacques 38
d’épurer les vases tout en préser- Brel Park en dalen verder
vant les milieux. Question ? Vraag? de Kersbeeklaan af. Op de
L H
a conservation d'un espace et behoud van de natuurlij- hoek van de Baeckstraat
Les étangs du parc jouent zien we onder een prachtige
un rôle de bassins d’orage naturel amène une question : ke ruimte leidt tot een di-
se faire souci de la biodiversi- lemma: bezorgdheid om de bio- Amerikaanse eik het huis
naturels. Ils reçoivent dat toebehoorde aan de
les eaux pluviales té en ville implique-t-il que des diversiteit in de stad, betekent
oude Charpentier-fabriek
de six entreprises en zones dites naturelles ne soient dat ook dat mensen die 'natuur-
amont, qu'ils retiennent pas trop fréquentées par les hu- lijke' zones niet te vaak mogen
. We lopen verder tot
aan de Stuart Merrilllaan.
temporairement. Ils mains ? Faut-il laisser la flore bezoeken? Moet je de vegetatie
participent ainsi à la prospérer au point de rendre les laten woekeren zodat je er min- Op het einde van de
réduction des inondations lieux moins propices à la balade der makkelijk kan wandelen of Baeckstraat en de Stuart
en aval. Ce projet, à en famille, au repos, au flirt ? ontspannen met je gezin of je Merrilllaan zie je naast
l’initiative de la Commune liefje? het speelplein een klein
Quel type de gestion concilie au
de Forest, a abouti grâce stormbekken°. Het
à la collaboration des mieux en un même lieu fonc- Hoe verzoen je op dezelfde
tions sociales et développement plaats sociale functies met een heeft een capaciteit
entreprises et de la van 1.000 m3 en is sinds
Commune d’Uccle. d'une biodiversité urbaine de kwaliteitsvolle stedelijke biodi-
2014 operationeel.
qualité ? versiteit?
depuis janvier 2014. Merrill. Les eaux des cours voor het beheer van
d'eau sont aujourd'hui afvloeiend water kennen.
Notre exploration nous renvoyées à l'égout. 2 De Vossegatbeek vervoegde
invite à la découverte de Zandbeek onderaan
d'une gestion à la Néanmoins, les traces de de Stuart Merrillaan. Het
fois alternative et sa présence sont là : un water van deze beekjes
complémentaire des de ses anciens pertuis° a wordt vandaag naar
eaux de ruissellement. été retrouvé en intérieur de riool geleid.
d'îlot par les habitants à
Le Vossegatbeek se l'origine d'une proposition L'avenue du Kersbeek en 1913. À l'arrière,
En toch zijn er nog sporen
joignait au Zandbeek au de restauration des nous distinguons le portail d'entrée du van: de bewoners van
bas de l’avenue Stuart deux ruisseaux. Parc des Éperons d'Or de wijk hebben op de
De Kersbeeklaan in 1913. Op de achtergrond
zien we de ingang van het Park der Gulden
binnenterreinen een van de
oude afwateringskanalen°
« Retour aux sources » Sporen
teruggevonden. Dat
Tijdens onze verkenning gaf aanleiding tot een
l'occasion d'une enquête publique Haverkercke, végétalisation des “Terug naar de bronnen”
relative à un projet immobilier toitures de deux écoles situées 39
en intérieur de l'îlot 2 compris
entre l'avenue de Kersbeek et la
chaussée de Neerstalle. Réunis en
oen er in 2010 een open-
en amont (ieste et Decroly), ré-
baar onderzoek liep voor
cupération et/ou infiltration de
leurs eaux de ruissellement, ré-
een vastgoedproject op het bin-
T stedenbouwkundige analyse van
de situatie stelden ze een aantal
aanvullende oplossingen voor:
comité sous le nom de nfk (pour habilitation des anciens pertuis
nenterrein tussen de Kersbeeklaan onderbreking van de afvoer naar
Neerstalle – Fuschias – Kersbeek) encore existants, intégration du
en de Neerstalsesteenweg werkten het rioolstelsel van het Jacques
ils prônaient la recherche de so- tracé des anciens ruisseaux dans
de inwoners een voorstel uit, ge- Brel Park en van de afvoer (ge-
lutions cohérentes aux fractures naamd “Terug naar de bronnen”
les parcelles privées à l'occasion voed door de Zandbeek) van een
générées par l'urbanisation. Se 2. Verenigd in een comité met
de projets urbanistiques…, cha- eigendom in de Haveskerckelaan,
fondant sur une analyse géolo- cune de ces interventions devant
de naam nfk (voor Neerstalle – groendaken op de twee scho-
gique, hydrographique, histo- être intégrée dans une échelle
Fuschias – Kersbeek) eisten ze len stroomopwaarts (ieste en
rique et urbanistique détaillée de hydrographique plus large afin de
een onderzoek naar coherente Decroly), recuperatie en/of infil-
la situation, ils ont suggéré des restaurer la continuité jusqu'au
oplossingen voor de gevolgen van tratie van het afvloeiend water,
solutions aussi diverses que com- Bempt de cette nouvelle rivière
de verstedelijking. Op basis van renovatie van oude nog aanwezige
plémentaires : déconnexion des urbaine°.
een gedetailleerde geologische, afwateringskanalen, integratie van
exutoires vers l'égout des étangs hydrografische, historische en oude beken in privépercelen van
Sur les traces du Zandbeek Forest In de sporen van de Zandbeek Vorst
Quand les propositions citoyennes stedenbouwkundige projecten … greerd worden om de continuïteit
Al die oplossingen moeten op gro- van deze nieuwe stadsrivier° tot
et les visions communales confluent… tere hydrografische schaal geïnte- aan de Bempt te herstellen.
Avenue de la Verrerie,
carte postale du début du xxe siècle
Glasblazerijlaan,
Sur les traces du Zandbeek Forest
postkaart van het begin van de 20e eeuw In de sporen van de Zandbeek Vorst
III
Au bas de la pente/Sur les rives du Geleytsbeek
Onderaan de helling/Op de oevers van de Geleytsbeek
sée
de
Neerstalle
cité-jardin
tuinwijk
blocs jaunes
gele blokken
Ne
spirale aux aromatiques du
er
Quartier durable citoyen Cité
sta
Forest Vert
kruidenspiraal van de
lse
Participatieve duurzame wijk
Cité Forest Vert
ste
signalétique du Quartier
en
durable citoyen
bordje van de Participatieve
we
duurzame wijk
g
potager des familles
moestuin van de Familielaan 43
verger
boomgaard
square des Frères Lumière
Gebroeders Lumièresquare
3 square du Bia Bouquet
Bia Bouquetsquare
BUS
3 ancienne
Parc
blanchisserie Schulte 50, 32
voormalige wasserij Schulte du Bempt TRAMS
3 Park
siphon du Zandbeek – sous
la chaussée de Neerstalle 82, 97
grondduiker van de Zandbeek – Bempt
onder de Neerstalsesteenweg
I
coin de terre, redécouvrir la saveur
regain d'intérêt. Que ce soit sous la n Brussel en elders ge- Vorst kende in 2016 dertien sites
de légumes oubliés et revenir à une
forme de jardins collectifs, de pota- niet de stedelijke landbouw van volkstuintjes1. Ofwel gaat
consommation locale, loin des cir- sinds enkele jaren vernieuwde het om collectief bewerkte per-
gers de quartier, de potagers au sein
cuits de la grande distribution.
des écoles, de potagers en bacs sur belangstelling. Of het nu gaat
les trottoirs, aux pieds des arbres
Un désir se fait sentir d'un retour om gemeenschappelijke tuinen,
aux rythmes saisonniers, au contact volkstuintjes, moestuinen van 47
avec la terre et ses fruits, aux liens de scholen, tegeltuintjes en -potten,
proximité… Il y a aussi le besoin de op stoepen, rond bomen of zelfs
mieux savoir ce qu’on mange. op daken van gebouwen … Al
Forest compte en 2016 sur son die ruimte is geschikt voor eigen
territoire treize sites de potagers kweek, om de smaak van verge-
collectifs1 ; soit les parcelles sont ten groenten te ontdekken en
cultivées collectivement, soit ce opnieuw lokaal te consumeren,
sont des parcelles individuelles zonder een beroep te doen op
avec des installations communes. grote distributieketens.
Ces initiatives mettent en valeur Meer en meer mensen willen op-
et renforcent les possibilités de nieuw volgens het ritme van de
lien social inhérentes à la ville seizoenen leven, in contact met
plutôt que celles de ses caractéris- de aarde en wat ze ons biedt, ver-
tiques qui favorisent l’isolement et ankerd in het lokale leven. Ze wil- Les venelles de la cité
l’anonymat. len ook weten wat ze eten. De 'steegjes' van de tuinwijk
sur son territoire, afin de contri- aux infrastructures communes. Een groen netwerk …
buer au maintien, voire à l’aug- Ce jardin est le fruit d'une collabo-
W
mentation de la biodiversité. Elle ration étroite entre la Commune, e ontdekken hier het De moestuin van de Familielaan
soutient les initiatives citoyennes le Foyer du Sud et l'association groene en blauwe net- (300 m2) is net als het kinderdag-
et en prend de son côté, dans une Habitat et Rénovation. werk dat de gemeente Vorst op verblijf in 2016 ontstaan na een
logique de réappropriation de l’es- En outre, la Commune de Forest a haar grondgebied wil uitbouwen. herinrichting van een oude site
pace public. conçu en 2014, dans le cadre de son Zo draagt ze bij aan het behoud met garageboxen. Er zijn zestien
Le potager des Familles (300 m2), agenda 21 local°, et en partenariat en zelfs de versterking van de bio- individuele percelen (de groot-
tout comme la crèche, ont vu le avec les forces vives du quartier, le diversiteit. Ze steunt burgerinitia- te van een box) en drie percelen
jour en 2016 suite au réaménage- corridor écologique°. Le parc des tieven en wil de publieke ruimte voor gemeenschappelijk gebruik.
ment d’un ancien site de box de Trois-Fontaines en est le point opnieuw een plaats geven. De tuin is het resultaat van een
48
nauwe samenwerking tussen de Deze binnenterreinen bevorde-
gemeente, de Zuiderhaard en de ren ook het sociale weefsel: vaak
organisatie Habitat et Rénovation. maken ze de straat, de buurt
Bovendien heeft de gemeente gezelliger. Inwoners staan graag
Vorst in 2014 in het kader van de even stil bij een boom met een
de
lokale agenda 21° de ecologische bloemenperkje, op een grasperk-
départ,
corridor° uitgestippeld. Dat ge- je of een stormtuin, om te bab-
il traverse
beurde in samenwerking met de belen of gewoon samen te zijn.
donc la cité jardin
actoren van de wijk. Het Park Onderhoud- of plantnamidda-
Cité Forest Vert et les
van de Drie Fonteinen is gen bevorderen de relatie tussen
blocs jaunes et réunit jusqu'au d'un
het vertrekpunt. De corridor de buren.
quartier Bervoets divers lieux pied
où la biodiversité est invitée à d 'a r b r e doorkruist de tuinwijk Cité We steken de Fléronlaan
retrouver une place, tant dans fleuri, Forest Vert en de gele blokken over en wandelen
les espaces publics que privés. d'une noue végétalisée en verbindt verschillende plek- rechtdoor. We bevinden
ken tot aan de Bervoetswijk waar ons in het hart van de
En ville, la biodiversité est sou- ou d'un jardin d'orage, les tuinwijk. We slaan links
mise à rude épreuve. Pourtant, un habitants s'arrêtent volontiers un biodiversiteit opnieuw een plaats een steegje in dat naar
coin de nature, même tout petit, instant, se parlent, échangent… krijgt, zowel in de publieke als in de boomgaard van de 49
peut accueillir très rapidement de Des après-midis d'entretien ou de privéruimte. duurzame wijk leidt.
nombreuses espèces : chacun de de plantations sont autant d'oc- In de stad staat de biodiversiteit De boomgaard is letterlijk en
nous peut faire de son jardin, de casions favorables à la création de zwaar onder druk. Zelfs een mi- figuurlijk een heerlijke plek. Je
sa terrasse, d'un appui de fenêtre, liens entre voisins. nuscuul lapje natuur trekt heel vindt er oude appel- (zoals de
d'un toit, d'une façade… un para- snel talrijke soorten aan: iedereen sterreinette) en perenvariëteiten
Nous traversons l'avenue kan van zijn tuin, terras, venster-
dis en miniature. Plus ces îlots de de Fléron, continuons (zoals het jefke), die van nature
biodiversité se multiplient, plus tout droit. Nous sommes bank, dak, gevel … een klein pa-
ils sont proches et interconnec- au cœur de la cité-jardin. radijs maken. Hoe meer binnen-
tés, plus la flore et la faune – la Nous prenons à gauche terreinen er zijn, hoe dichter ze
une venelle qui nous bij elkaar liggen en hoe meer ze
vie quoi ! – pourra circuler entre conduit au verger 3
eux… et ainsi prospérer en ville. du quartier durable. met elkaar verbonden zijn, hoe
Ces îlots apportent aussi des bien- meer de fauna en flora – het le-
Endroit paisible, le verger com- ven eigenlijk – zich ertussen kan
faits sur le plan social : bien sou-
prend notamment des variétés
vent, ils génèrent de la convivialité verplaatsen en kan overleven in
anciennes de pommes (telles que de stad.
dans la rue, le quartier… Autour la reinette étoilée) et de poires
Sur les traces du Zandbeek Forest In de sporen van de Zandbeek Vorst
(telle la Jefke), qui résistent natu- nous nous retrouvons goed gedijen in ons klimaat. Fléronlaan uitkomen. We
rellement aux conditions de nos avenue de Fléron. Nous volgen rechtdoor. Nadat
continuons ensuite tout Op het einde van het we de Glasblazerijlaan
climats. droit. Après avoir traversé terrein gaan we naar zijn overgestoken,
Au fond du terrain à l'avenue de la Verrerie, links. Via een smal bevinden we ons op de
gauche, un étroit passage nous nous retrouvons steegje komen we aan Auguste Lumièrelaan.
nous conduit à une arche. avenue Auguste Lumière, een boog. Die volgen We volgen ze tot aan
Nous la franchissons et nous la suivons jusqu'au we, waarna we op de een kleine square .
square homonyme 3.
Regentuinen
Des jardins de pluie
Als het stortregent, kan of stagnering – voor het
Quand une pluie diluvienne drologique et d'un travail paysager, de bodem het water niet wegstroomt naar een
tombe, les sols finissent initiés par la Commune. meer absorberen. Nu natuurlijke afvoer. Vandaar
par ne plus pouvoir het landschap minder het idee van regentuinen.
absorber les eaux. Lorsque Poursuivant tout droit, doorlaatbaar is, kan het Die dienen om af en toe te
le paysage devient moins nous arrivons chaussée het water niet meer laten overstromen. Wanneer
perméable, les eaux ne de Neerstalle. Nous la ‘vertragen’ – via infiltratie er geen water in staat, doen
sont plus temporisées, que ze dienst als stadstuin,
ce soit par infiltration ontspanningsplek, mooi
ou par stagnation, avant landschap … Kortom, 50
50
écoulement vers un wat je maar wilt.
exutoire naturel. D’où
l'idée des jardins de
pluie, conçus pour être
occasionnellement inondés
O m het afvloeiend wa-
ter van de naburige straten
te verzamelen, worden de Auguste
et, quand ils ne le sont pas, Lumière- en Bia Bouquetsquare
pour remplir leur office op vraag van de gemeente momen-
de jardin urbain, lieu de
délassement, de qualité teel aan een hydrologische en een
paysagère – bref, de ce landschapsstudie onderworpen.
qu'on appelle les aménités.
We gaan rechtdoor
U ne étendue s'ouvre à
nous, relativement dé- W e staan voor een
uitgestrekte, relatief
open vlakte. Aan de ene kant
gagée et entourée d'une part de
wordt ze omgeven door stads-
quartiers urbains d'allure un
wijken met ietwat uiteenlopend
peu disparate, de l'autre par
karakter, aan de andere kant
des industries. C'est le Bempt,
door industrie. Het is de Bempt, 54
espace dont l'histoire a connu
een plek met een nogal woelige
quelques rebondissements.
geschiedenis.
Le Bempt est un bout de la
De Bempt is een deel van de aan-
plaine alluviale de la Senne
slibbingsvlakte van de Zenne.
qui, jadis, s'étendait depuis
Het gebied strekte zich vroeger
Hal jusqu'aux murs de la Ville
uit van de Hallepoort tot aan de
de Bruxelles. D'innombrables
muren van de stad Brussel. Tal
fossés bordés d'arbres la drai-
van grachten, omgeven met bo-
naient, et elle était quasi vierge
men, zorgden voor drainage en
de constructions.
er stonden bijna geen gebouwen.
de
ye
Abba st
re
de Fo t
Vors
Abdij
Neerstalle
Forest-Midi
Vorst Zuid
enis
int-Dlein
e Sa
p
Plac Denijs
t-
S in
Ne
3 Villa
Villa des Trois-Fontaines
er
van de drie Fonteinen
3 le
sta
cairn, ancienne fermette
du maraîcher J. Robie
lse
le cairn, vroegere hoeve van
tuinier J. ROBIE
ste
4 Parc des Trois-Fontaines
en
Park van de drie Fonteinen
4
we
le Petit train et les étangs du
Bempt
g
treintje en vijvers van de Bempt
4 promenade verte
ch
a
u s sé
groene wandeling
4
e
allée des saules et peupliers
de
laan met wilgen en populieren 55
4
Neerstalle
jardins potagers
moestuinen
4 rue de la Soierie
BUS
Ne
Zijdeweverijstraat
Parc
er
4 50, 32
sta
Station d'épuration
lse
STEP-Sud du Bempt TRAMS
ste
en
zuiveringsstation RWZI Zuid Park 82, 97
we
4
g
Gare de Forest-Midi
station Vorst-Zuid Bempt
4 emplacement de la propriété
Cornet de Ways
BUS
locatie van het domein Parc 50, 32
du Bempt TRAMS
van Cornet de Ways Park 82, 97
Bempt
57
Bempt om opnieuw in kunnen groeien, invasieve soorten°
zuiver water over te gaan moeten bestreden worden, inheem-
tot aan de Zenne – die se planten moeten voorrang krijgen,
er langs spoorlijnen
en fabrieken loopt. er mogen geen activiteiten plaatsvin-
den die het natuurlijke milieu scha-
Sinds 2008 werken Natagora en de
den en er mogen geen chemische
gemeente Vorst nauw samen om
pesticiden gebruikt worden.
het Park van de Drie Fonteinen in
te richten volgens de principes van Elk jaar organiseert Natagora hier
het natuurnetwerk. Het moet een workshops voor het ecologisch
voorbeeld worden. Dit netwerk beheer van de fauna en flora en
verzamelt tuinen en andere – vaak begeleide natuurwandelingen2.
privé- – terreinen, waar de wilde De cementen plassen van het
natuur ongebreideld mag bloeien. park bevatten dan wel weinig wa-
Daarvoor zijn er vijf voorwaarden: ter, in de welig tierende gazons en
het wilde leven moet er spontaan struiken zie je soms onverwachte
Sur les traces du Zandbeek Forest In de sporen van de Zandbeek Vorst
Au sortir du parc des plaisir des enfants et de gasten opduiken. In 2014 werd de oversteken. Enkele
Trois-Fontaines, nous ceux qui ont gardé leur ijsvogel er gespot. Enkele mooie gepassioneerde
retrouvons le Bempt. Nous âme d'enfant. Ensuite, bomen domineren het landschap: treinliefhebbers hebben
pouvons traverser (sans contournons les étangs : die spoorwegen gelegd. Ze
grand danger) les voies nous nous retrouvons majestueuze beuken, lindebomen, laten elke zondag van april
de trains miniatures alors sur un tronçon de esdoorns, wilgen … tot oktober een treintje
que des passionnés la Promenade Verte° . rijden voor het plezier
bichonnent et font We verlaten het Park van kinderen of al wie het
tourner les dimanches van de Drie Fonteinen kind in zich naar boven
d'avril à octobre pour le en komen terug op de wil brengen. Daarna lopen
Bempt uit. We kunnen we langs de vijvers. We
(zonder groot gevaar) volgen nu een deel van de
Un bout de minispoorweg Groene Wandeling° .
de plaine alluviale…
Een stuk van de aanslibbingsvlakte …
L e récit du Bempt, c'est ce-
D
lui d'un bout de campagne e Bempt was eigenlijk een een grasland dat amper
aux confins de la ville, un terri- lapje veld aan de rand van hoger ligt dan de rivier,
toire qui, bien que réduit au fil waardoor het gedurende
de stad. Een gebied dat, hoewel het een deel van het jaar
du temps, tient du tiers lieu, soit doorheen de tijd almaar is gekrom- onbezorgd kan zwellen. 58
« un endroit que les usagers utilisent pen, nu meer een sociale functie
quotidiennement, et dans lequel ils heeft , in de lijn van third spaces. Het Het gemeentelijke
font partie de l'environnement, d'au- regennetwerk wil een
is een plek die mensen dagelijks open verbinding creëren
tant plus qu'ils le fréquentent » ou gebruiken en waar ze, hoe vaker tussen de vijvers van de
encore un « espace physique prévu ze ze bezoeken, meer versmolten Bempt en de kleine plas
pour accueillir une communauté geraken met de omgeving. Het is naast de moestuin.
afin de permettre à celle-ci de par- ook een ‘fysieke plaats’ waar een
tager librement ressources, compé- gemeenschap vrij middelen, com-
tences et savoirs ». petenties en kennis kan delen.
Bempt renvoie, en dialecte Bempt betekent
brabançon à une prairie Le Bempt sur la carte topographique in het Brabants
inondable. En clair, une et hypsométrique de Bruxelles et ses
environs, dessinée par J. Huvenne dialect ‘grasland
prairie dont le niveau est (établissements Vandermaelen, 1858) dat makkelijk
peu élevé par rapport à De Bempt op de topografische kaart en overstroomt’.
la rivière, laquelle peut, hoogtekaart van Brussel en de omgeving,
getekend door J. Huvenne (geografisch Eigenlijk is het
une partie de l'année, instituut Vandermaelen, 1858)
60
Celle-ci accueille à nouveau au- l'ouette d'Egypte et la bernache du Waar stedelijke belangen elkaar kruisen
jourd’hui plusieurs espèces d’oi- Canada, deux espèces exotiques
seaux aquatiques : la poule d'eau,
la foulque macroule et le canard
considérées comme invasives.
Les berges ont été revégétali-
I ngesloten tussen de indus- aangelegd (1841) die het land-
trie en de stad heeft de Bempt, schap versnipperden. Langs deze
die er helemaal anders uitziet dan twee assen ontwikkelde zich vele
colvert y nichent, mais aussi sées en 2014 à l'initiative de la vroeger en meermaals bedreigd is
Commune. La salicaire commune, geweest, enkel kunnen overleven
la reine-des-prés, l'eupatoire door de soms vreemdegeschiede-
chanvrine, le lycope d’Europe et nis van de stad.
autres espèces aquatiques au port
Vanaf de 19e eeuw oefende de in-
élégant ont retrouvé droit de cité,
dustriële revolutie grote druk uit
elles prospèrent pour le plaisir de
op de aanslibbingsvlakte van de
yeux et le bonheur d'une petite
Zenne. Er werd een kanaal ge-
faune.
graven (1832) en een spoorweg
A nciens maraîchers
ou enfants de la campagne,
nombre de travailleurs, à Forest
nourricière grâce à ces petits lo-
pins, que la Commune veillait à
mettre à leur disposition, dans
V oormalige groentekwe-
kers, plattelandskinderen
en heel wat werknemers in Vorst
zijn deze kleine lapjes grond per-
fect voor. De mensen mochten ze
van de gemeente gebruiken vol-
comme ailleurs, apprécièrent de la grande tradition des jardins en elders willen voeling krijgen gens de grote traditie van de volks-
retrouver un lien avec la terre ouvriers°. Plus tard, ce seront met de vruchtbare aarde. En daar tuintjes°. Later zullen ze beheerd
d'autres travailleurs, d’origines di- bien présente. Au printemps, on worden door nieuwe buren, af- de biodiversiteit. Zo hoor je er in
verses, qui prendront le relais. y entend ainsi le coassement des komstig van overal ter wereld. de lente bruine kikkers kwaken.
Aujourd'hui, la Commune, tou- grenouilles rousses. Vandaag probeert de gemeente, Net voor de moestuinen lopen we
jours propriétaire du site, y a Juste avant les potagers, nous lon- die nog altijd eigenaar van de site langs een kleine plas en een gracht,
instauré un mode de gestion al- geons une petite mare et un fos- is, de bezorgdheid van tuiniers die zichtbare elementen van de aan-
liant le souci des jardiniers d'une sé, éléments visibles de la plaine overvloedig willen produceren te slibbingsvlakte en het nabije on-
production abondante à celui de alluviale et des eaux souterraines koppelen aan de bescherming van dergrondse water.
la préservation d'une biodiversité toutes proches.
Einde van de wandeling
Fin de la balade
La Senne à Anderlecht,
début xxe siècle
De Zenne te Anderlecht,
begin 20e eeuw
D'ici, nous pouvons donc prendre un peu de repos Vanaf hier volgen we dus weg inslaan en wat rusten
suivre la balade verte, à la buvette du Petit Train, de groene wandeling, aan de bar van Le Petit
qui redevient beaucoup ou encore, poursuivre die verderop voorbij het Train, of tot aan het Sint-
plus verte plus loin, jusqu'à la place Saint- kanaal, aan de kant van Denijsplein wandelen
au-delà du Canal, du Denis où, par beau temps, Anderlecht en Vogelzang, waar de terrasjes vollopen.
côté d'Anderlecht et du les terrasses se déploient… veel groener wordt. Maar Maar eerst laten we de
Vogelzang. Sinon, aux Mais avant cela, laissons als het mooi weer is, dichter aan het woord …
beaux jours, nous pouvons parler le poète… kunnen we een andere
revenir sur nos pas et
67
70
Léon Meganck
Bempt, Forest/Vorst
le samedi 16 mars 2013
zaterdag 16 maart 2013
71
C omment a évolué, au
cours des siècles, ce bout
de territoire que sont les val-
H oe is dit lapje grond
van de valleien van de
Vossegatbeek en de Zandbeek 73
lons du Vossegatbeek et du door de eeuwen geëvolueerd?
Zandbeek ? Comment le déve- Hoe heeft de stedelijke ontwik-
loppement urbain a-t-il trans- keling dit landschap getransfor-
formé ce paysage ? meerd?
Pour tenter de le comprendre, Om dat te weten, hebben we een
nous avons interrogé une dizaine tiental kaarten in zwart-wit ge-
de cartes en noir et blanc redé- analyseerd, afkomstig uit de ge-
couvertes aux archives commu- meentearchieven van Vorst. De
nales de Forest. Leur auteur, un schrijver, een zekere Crappe, dis-
nommé Crappe, y synthétise tilleert er oudere cartografische
des données issues de cartogra- gegevens uit (van kaarten tussen
phies plus anciennes (élaborées 1790 en 1941). Dat doet hij aan de
entre et 1941) rendant hand van gebouwen, wegen, het
compte notamment du bâti, des Vue prise près de Forest, Édouard Delvaux milieu xix siècle e
waterwegennetwerk en demogra-
Zicht nabij Vorst, Edouard Delvaux, midden 19 eeuw e
Les anciens lieux-dits de Forest, le tracé du Gleytsbeek et des étangs de l'abbaye, etc., Henri Herdies d'après un plan cadastral Vandermaelen de 1836 environ
De oude plaatsnamen van Vorst, de loop van de Geleytsbeek en de vijvers van de abbij, e.d., Henri Herdies naar een kadastrale kaart van Vandermaelen rond 1836
phique ainsi que des données dé- prennent beaucoup sur comment De kaart, aldus Korzybski2, is het landschap hebben bewoond
mographiques. les humains ont occupé et trans- niet het gebied. Maar ze geeft ons en getransformeerd. Tegelijkertijd
« La carte – affirmait Korzybski2 formé le paysage. En même temps, wel meer inzicht: de oude kaarten kunnen ze ons ook misleiden, zo-
– n'est pas le territoire ». Elle nous nous le verrons, elles peuvent leren ons veel bij over hoe mensen als we verder zullen merken …
aide cependant à le comprendre : nous induire en erreur…
les cartes anciennes nous en ap- Het woord is niet het ding
Le mot n'est pas la chose
D e kaarten tonen hoe
verschillende waterwegen
niet naar een vossenhol, maar
wel naar ‘voos’, een verlaten plek.
1790
De valleien waar de Zandbeek en de Vossegatbeek doorstromen,
zijn nu grotendeels bedekt door een bos, het Kersbeekbosch .
De 'Pampiermolen' , een papiermolen, draait lustig
dankzij het water van de Geleytsbeek . Stroomafwaarts
veroorzaakt ze soms spanningen bij de abdissen van de
Abdij van Vorst omdat zij overvloedig zuiver water nodig
hebben voor hun vijvers en hun eigen molens.
De Zandbeek voedt ook een van de belangrijkste abdijvijvers:
de Dwerhaeghe Vijver en een kleine naburige waterpartij.
Loopt hij al ondergronds, onder de Geleytsbeek? Volgens de
kaart mondt ze uit in een beek (of een gracht?) die er parallel
mee loopt. Dan verdwijnt ze uit het zicht in het doolhof van de
grachten van de Bempt en vervoegt ze de Vleesgracht . Op die
plaats komt eeuwen later een waterzuiveringsstation .
Nous sommes sous régime français, l'abbaye a été
supprimée en 1796, ses immenses domaines ont été
saisis et revendus.
L'étang du Dwersbosch a disparu comme son petit
voisin. Le Kersbeke Bosch est réduit de moitié : c'est
que les temps sont durs aux lendemains de la Révolution
française et des guerres napoléoniennes, et tout ce qui
fait bon argent sert les desseins difficiles de la toute
jeune Commune de Forest (créée en 1797).
Mais de Zandbeek, point ! Il n’apparaît qu'à proximité
de la D'wers straet , actuelle rue de la Soierie, où
il retrouve comme par magie son cours vers le
Vleesgracht .
Cependant, un nouveau bras lui est apparu, qui dessert
la propriété du Comte Cornet de Ways , Bourgmestre
de Forest. Le séjour à Forest est alors agréable et tout
au long du siècle de belles propriétés s'implanteront du
haut au bas du versant. 77
1812
De Franse overheersers schaften de abdij af in 1796. Ze namen
het enorme domein in beslag en verkochten het.
De vijver van Dwersbosch is verdwenen, net zoals zijn
kleine buur. Het Kersbeke Bosch wordt de helft kleiner.
Het zijn moeilijke tijden kort na de Franse Revolutie en de
Napoleontische oorlogen. Alles wat geld opbrengt om de
grootse plannen van de prille gemeente Vorst (gesticht in 1797)
waar te maken, helpt.
Maar de Zandbeek is hier niet te bespeuren! Ze duikt pas op ter
hoogte van de D'Wers straet , de huidige Zijdeweverijstraat,
waar ze warempel overloopt in de Vleesgracht .
We zien een nieuwe zijrivier lopen door het domein van graaf
Cornet de Ways , burgemeester van Vorst. Het is best
aangenaam toeven in Vorst en de hele eeuw ontluiken over de
hele lengte van het stroombekken mooie eigendommen.
Surprise ! Une seconde ligne de chemin
de fer est apparue (1873) liant
Bruxelles à Nivelles. Elle est implantée
à mi hauteur du versant, juste en
contre-bas de l’endroit où s’écoulaient
jusque-là de nombreux ruisseaux.
Autre surprise, comme en 1790, un
ru, nommé ici Zandbeek, part de la
frontière entre Uccle et Forest ,
chemine parallèlement à la chaussée
de Neerstalle, reçoit à hauteur des
Trois Fontaines les eaux du versant,
de notre Zandbeek et bifurque vers la
Teinturerie Momm .
Forest est encore un village mais son
développement va bon train et sa
population compte dorénavant plus
de 5 000 habitants.
79
1884
Verrassing! Een tweede spoorlijn duikt op
(1873) van Brussel naar Nijvel. Die ligt
halverwege het stroombekken, iets lager
dan de plek waar tot dan tal van beekjes
samenliepen.
Een andere verrassing: zoals in
1790 vertrekt er evenwijdig met de
Neerstalsesteenweg een beekje, hier de
Zandbeek, vanop de grens van Ukkel en
Vorst . Ter hoogte van de Trois Fontaines
stroomt het samen met het water van
het stroombekken, van onze Zandbeek, en
draait het af naar de Ververij Momm .
Vorst is nog een dorp maar ontwikkelt zich
razendsnel. De bevolking telt nu al meer
dan 5.000 inwoners.
Sur les traces du Zandbeek Forest In de sporen van de Zandbeek Vorst
Près de 13 000 habitants. La Commune de
Forest, en pleine industrialisation. Les cités
ouvrières se développent dans le centre de
la commune comme autant de fourmilières
. Du côté du Zandbeek, les maisons de
maître et les belles propriétés gagnent
du terrain, ainsi que des industries de
tailles diverses. Les unes utilisent l’eau des
sources et des rus pour alimenter des pièces
d’eau ornementales, signes de prospérité,
les autres pour alimenter les industries et
évacuer les résidus de leur production.
Ce sacré Zandbeek ramène les eaux de
divers petits étangs privés, rejoint le…
Zandbeek (puisque le fossé longeant le
Bempt porte aussi ici ce nom), lequel pointe
vers l'Hippodrome et le Vleesgracht .
80
1903
Ongeveer 13.000 inwoners. De gemeente Vorst
in volle industrialisering. De arbeidswijken
schieten in het centrum van de gemeente
als paddenstoelen uit de grond . Langs de
Zandbeek duiken er herenhuizen en prachtige
domeinen op, net als grote en kleinere bedrijven.
De enen gebruiken het bronwater en het water
uit de beken voor decoratieve waterpartijen,
een teken van welvaart, de anderen voor de de
industrie en om de afvalstoffen van de productie
af te voeren.
Onze beruchte Zandbeek brengt het water van
verschillende kleine privévijvers samen en
stroomt samen met de … Zandbeek (want
de sloot langs de Bempt heeft dezelfde naam)
die doorloopt richting Hippodroom en de
Vleesgracht .
Plus de 45 000 habitants. Forest est désormais une commune urbaine.
Quartiers résidentiels et industriels occupent le paysage, les premiers
sur les hauteurs, les seconds au fond de la vallée de la Senne. Le Bempt,
portion de la plaine alluviale, reste encore relativement champêtre .
La cité-jardin du Kersbeek s'est déployée sur le versant.
Du réseau hydrographique ancien, il ne reste rien ou presque.
Asséchés, la plupart des étangs agrémentant les belles propriétés et les
douves bordant le domaine de Cornet de Ways. Enterré, le Geleytsbeek.
Disparus, le Zandbeek et le Vossegatbeek. On retrouvera un vague trajet
« sans issue » permettant encore de le deviner, dans le Bempt : les
égouts sont passés par là, reprenant indifféremment eaux usées, eaux
industrielles, eaux pluviales et ruisseaux, le tout voûté par petits bouts
disparates…
Cette histoire participe de celle de l'imperméabilisation du territoire urbain
et de ses conséquences : inondations de quartiers précarisés situés dans le
fond de la vallée…
Qu'est le Zandbeek devenu, qui nous avait si cher tenus ?
81
1941
Meer dan 45.000 inwoners. Vorst is voortaan een stedelijke gemeente. Woon-
en industriewijken palmen het landschap in. Woonwijken op de helling,
industriewijken onderaan de Zennevallei. De Bempt, een gedeelte van de
aanslibbingsvlakte, is nog redelijk landelijk .
De tuinwijk van de Kersbeek vestigt zich op de helling.
Van het oude hydrografische netwerk blijft er niets of bijna niets over.
De meeste vijvers van de prestigieuze domeinen en de grachten rond het domein
van Cornet de Ways zijn opgedroogd. De Geleytsbeek is begraven. De Zandbeek
en de Vossegatbeek zijn verdwenen. Je vindt in de Bempt een vaag 'onderbroken'
traject . We vermoeden dus dat de rioleringen er doorlopen. Het afvalwater komt
van overal: van de industrie, regenwater, water van beken, hier en daar overwelfd …
Een fenomeen van de afdichting van het stedelijk gebied, met alle gevolgen van
dien: overstromingen van armere wijken onderaan de vallei.
Wat is er van de zo dierbare Zandbeek geworden?
Sur les traces du Zandbeek Forest In de sporen van de Zandbeek Vorst
Après 1941 Na 1941
85
Stroomgebied
Totale gebied vanwaaruit regen- en grondwater naar een waterloop
stroomt, de vallei van die waterloop met alle zijrivieren, zijrivieren van
zijrivieren … en de heuvels waar het water insijpelt naar een rivier of
een van zijn zijrivieren.
Eau de pluie, un atout pour l'espace public, Étude présentant 60 dispositifs innovants Herdies, Henri et Spanoghe, Robert, Pages forestoises d'histoire et de folklore, Forest, 1958,
de gestion et de valorisation des eaux pluviales sur l'espace public, bruxellois, belges 181 p.
ou étrangers. Réalisée en 2014 par Composante Urbaine pour le compte de Bruxelles
Environnement :
http://documentation.bruxellesenvironnement.be/documents/stud_EaudePluie_ Kohlbrenner, Ananda, Sortir la pluie des tuyaux. Des débordements d’égouts aux
EspacePublic_fr.pdf?langtype=2060. Nouvelles Rivières Urbaines : récit d’une expérience citoyenne, in Urbanités, Alfortville,
novembre 2015
Lien : http://www.revue-urbanites.fr/6-sortir-la-pluie-des-tuyaux-des-debordements-
Regenwater, een troef voor de openbare ruimte, Studie naar vernieuwende projecten op degouts-aux-nouvelles-rivieres-urbaines-recit-dune-experience-citoyenne/
het vlak van regenwaterbeheer in de openbare ruimte en op wegen
http://document.environnement.brussels/opac_css/elecfile/stud_EaudePluie_
EspacePublic_nl.pdf Nalpas, Dominique (coordonné par), « Le champ des communs », Bruxelles en Mouvement
– ieb, Bruxelles, 2015
Un dossier accessible et pas trop long. Ensemble d'articles écrits pas des acteurs
Basyn, JM, à propos du logement social, in Modernisme et Art déco, coll., RBC Mardaga, bruxellois…
2004.
99
Servigne, Pablo, « La gouvernance des bien communs », Barricade, Liège, 2010, Court
Cabuy Yves, Demeter Stéphane et Leuxe Françoise, Atlas du sous-sol archéologique de la article, permet une prmière introduction
Région de Bruxelles, Bruxelles, vol. 4 : Forest, Bruxelles, mrbc, 1993, 67 p. et cartes. http://www.barricade.be/sites/default/files/publications/pdf/2010_la_gouvernance_des_
biens_communs.pdf
102
EGEB – Commune
Commune de Forest • SGWB – Gemeente Vorst