۔۔۔۔۔
سلسلہ وار موضوعاتی تراجم کی قسط نمبر115
سورۃ ص []38
PRELUDE
Saaad; wal-Qur-aani ziz zikr(1) Balil lazeena kafaroo fee 'izzatinw wa shiqaaq (2)
Kam ahlaknaa min qablihim min qarnin fanaadaw wa laata heena manaas (3) Wa
'ajibooo an jaaa'a hum munzirum minhum wa qaalal kaafiroona haazaa saahirun
kazzaab (4) Aja'alal aalihata Ilaahanw Waahidan inna haazaa lashai'un 'ujaab (5)
Wantalaqal mala-u minhum anim shoo wasbiroo 'alaaa aalihatikum innna haazaa
lashai 'uny yuraad (6) Maa sami'naa bihaazaa fil millatil aakhirati in haazaaa illakh
tilaaq (7) 'A-unzila 'alaihiz zikru min baininaa; bal hum fee shakkin min Zikree bal
lammaa yazooqoo 'azaab (8) Am'indahum khazaaa 'inu rahmati Rabbikal 'Azeezil
Wahhab (9) Am lahum mulkus samaawaati wal ardi wa maa bainahumaa
falyartaqoo fil asbaab (10) Jundum maa hunaalika mahzoomum minal Ahzaab (11)
Kazzabat qablahum qawmu Noohinw wa 'Aadunw wa Fir'awnu zul awtaad (12) Wa
Samoodu wa qawmu Lootinw wa Ashaabul 'Aykah; ulaaa'ikal Ahzaab (13) In kullun
illaa kazzabar Rusula fahaqqa 'iqaab (section 1) (14) Wa maa yanzuru haaa ulaaa'i
illaa saihatanw waahidatam maa lahaa min fawaaq (15) Wa qaaloo Rabbanaa 'ajjil
lanaa qittanaa qabla Yawmil Hisaab (16) Isbir 'alaa maa yaqooloona wazkur
'abdanaa Daawooda zal aidi innahooo awwaab (17) Innaa sakhkharnal jibaala
ma'ahoo yusabbihna bil'ashiyyi wal ishraaq (18) Wattayra mahshoorah; kullul lahooo
awwaab (19) Wa shadadnaa mulkahoo wa aatainaahul Hikmata wa faslal khitaab
(20) Wa hal ataaka naba'ul khasm; iz tasawwarul mihraab (21) Iz dakhaloo 'alaa
Daawooda fafazi'a minhum qaaloo laa takhaf khasmaani baghaa ba'dunaa 'alaa
ba'din fahkum bainanaaa bilhaqqi wa laa tushtit wahdinaaa ilaa Sawaaa'is Siraat
(22) Inna haazaaa akhee lahoo tis'unw wa tis'oona na'jatanw wa liya na'jatunw
waahidah; faqaala akfilneeha wa 'azzanee filkhitaab (23) Qaala laqad zalamaka bisu
'aali na'jatika ilaa ni'aajih; wa inna kaseeran minal khulataaa'i la-yabghee ba'duhum
'alaa ba'din illal lazeena aamanoo wa 'amilus saalihaati wa qaleelun maa hum; wa
zanna Daawoodu annamaa fatannaahu fastaghfara Rabbahoo wa kharra raaki'anw
wa anaab (make sajdah)(24)Faghafarnaa lahoo zaalik; wa inna lahoo 'indanaa
lazulfaa wa husna ma aab (25) Yaa Daawoodu innaa ja'alnaaka khaleefatan fil ardi
fahkum bainan naasi bilhaqqi wa laa tattabi'il hawaa fayudillaka 'an sabeelil laah;
innal lazeena yadilloona 'an sabeelil laah; lahum 'azaabun shadeedum bimaa nasoo
Yawmal Hisaab (section 2) (26) Wa maa khalaqnas samaaa'a wal arda wa maa
bainahumaa baatilaa; zaalika zannul lazeena kafaroo; fa waylul lil lazeena kafaroo
minan Naar (27) Am naj'alul lazeena aamanoo wa 'amilus saalihaati kalmufisdeena
fil ardi am naj'alul muttaqeena kalfujjaar (28) Kitaabun anzalnaahu ilaika mubaarakul
liyaddabbarooo Aayaatihee wa liyatazakkara ulul albaab (29) Wa wahabnaa li
Daawooda Sulaimaan; ni'mal 'abd; innahoo awwaab (30) Iz 'urida 'alaihi bil'ashiy yis
saafinaatul jiyaad (31) Faqaala inneee ahbabtu hubbal khairi 'an zikri Rabbee hattaa
tawaarat bilhijaab (32) Ruddoohaa 'alaiya fa tafiqa mas-ham bissooqi wal a'naaq
(33) Wa laqad fatannaa Sulaimaana wa alqainaa 'alaa kursiyyihee jasadan summa
anaab(34) Qaala Rabbigh fir lee wa hab lee mulkal laa yambaghee li ahadin min
ba'dee innaka Antal Wahhaab (35) Fa sakharnaa lahur reeha tajree bi amrihee
rukhaaa'an haisu asaab (36) Wash Shayaateena kulla bannaaa'inw wa ghawwaas
(37) Wa aakhareena muqarraneena fil asfaad (38) Haazaa 'ataaa'unaa famnun aw
amsik bighairi hisaab (39) Wa inna lahoo 'indanaa lazulfaa wa husna ma-aab (section
3) (40) Wazkur 'abdanaaa Ayyoob; iz naada Rabbahooo annee massaniyash
Shaitaanu bi nusbinw wa 'azaab (41) Urkud bi rijlika haaza mughtasalun baaridunw
wa sharaab (42) Wa wahabnaa lahoo ahlahoo wa mislahum ma'ahum rahmatan
minna wa zikraa li ulil albaab (43) Wa khuz biyadika dighsan fadrib bihee wa laa
tahnas, innaa wajadnaahu saabiraa; ni'mal 'abd; innahooo awwaab (44) Wazkur
'ibaadanaaa Ibraaheema wa Is-haaqa wa Ya'qooba ulil-aydee walabsaar (45)
Innaaa akhlasnaahum bi khaalisatin zikrad daar (46) Wa innahum 'indanaa laminal
mustafainal akhyaar (47) Wazkur Ismaa'eela wal Yasa'a wa Zal-Kifli wa kullun minal
akhyaar (48) Haazaa zikrun wa inna lil muttaqeena la husna ma aab (49) Jannaati
'adnin mufattahatan lahumul abwaab (50) Muttaki'eena feehaa yad'oona feehaa
bifaakihatin kaseeratinw wa sharaab (51) Wa 'indahum qaasiraatut tarfi atraab (52)
Haazaa maa too'adoona li Yawmil Hisaab (53) Inna haazaa larizqunaa maa lahoo
min nafaad (54) Haazaa; wa inna littaagheena lasharra ma-aab (55) Jahannama
yaslawnahaa fa bi'sal mihaad (56) Haazaa falyazooqoohu hameemunw wa
ghassaaq (57) Wa aakharu min shakliheee azwaaj (58) Haazaa fawjun muqtahimun
ma'akum laa marhaban bihim; innahum saalun Naar (59) Qaaloo bal antum laa
marhaban bikum; antum qaddamtumoohu lanaa fabi'sal qaraar (60) Qaaloo
Rabbanaa man qaddama lanaa haazaa fa zidhu 'azaaban di'fan fin Naar (61) Wa
qaaloo maa lanaa laa naraa rijaalan kunnaa na'udduhum minal ashraar (62)
Attakhaznaahum sikh riyyan am zaaghat 'anhumul absaar (63) Inna zaalika
lahaqqun takhaasumu Ahlin Naar (section 4) (64) Qul innamaaa ana munzirunw wa
maa min laahin illal laahul Waahidul Qahhaar (65) Rabbus samaawaati wal ardi wa
maa bainahumal 'Azeezul Ghaffaar (66) Qul huwa naba'un 'azeem (67) Antum 'anhu
mu'ridoon (68) Maa kaana liya min 'ilmin bil mala'il a'laaa iz yakhtasimoon (69) Iny-
yoohaaa ilaiya illaaa anna maaa ana nazeerun Mubeen (70) Iz qaala Rabbuka
lilmalaaa'ikati innee khaaliqun basharan min teen (71) Fa-iza sawwaituhoo wa
nafakhtu feehi mir roohee faqa'oo lahoo saajideen (72) Fasajadal malaaa'ikatu
kulluhum ajma'oon (73) Illaaa Iblees; stakbara wa kaana minal kaafireen (74) Qaala
yaaa Ibleesu maa mana'aka an tasjuda limaa khalaqtu bi yadaiya 'a stakbarta am
kunta min al 'aaleen (75) Qaala ana khairum minhu; khalaqtanee min naarinw wa
khalaqtahoo min teen (76) Qaala fakhruj minhaa fa innaka rajeem (77) Wa inna
'alaika la'nateee ilaa Yawmid Deen (78) Qaala Rabbi fa anzirneee ilaa Yawmi
yub'asoon (79) Qaala fa innaka minal munzareen (80) Ilaa Yawmil waqtil ma'loom
(81) Qaala fa bi 'izzatika la ughwiyannahum ajma'een (82) Illaa 'ibaadaka minhumul
mukhlaseen (83) Qaala falhaqq, walhaqqa aqool (84) La amla'anna Jahannama
minka wa mimman tabi'aka minhum ajma'een (85) Qul maaa as'alukum 'alaihi min
ajrinw wa maaa ana minal mutakallifeen (86) In huwa illaa zikrul lil'aalameen (87)
Wa lata'lamunna naba ahoo ba'da heen (section 5) (88).
“Be on the straight path of consistent righteousness (Saad – )ص, and it is the
Quran which contains the Reminder of it (1). But those who disbelieve are
though in power but in the process of cracking at/from several places (shiqaaq
– ( )شقاق2). How many a generation have We destroyed before them, and they
[then] called out to us when it was too late to escape (3). And they wondered
that a warner has come to them from their own people; so the deniers of truth
maintained the stance that this is a cheater/trickster that lies (4). “Has he
turned the many gods into One? It indeed is a strange phenomenon(5)”. And
the chiefs among them decreed to continue with their own discipline and be
steadfast over the issue of their gods because this thing that cropped up was a
well-conceived plan (6). “We have never heard this kind of thing in any faith
of the latest times! It is nothing but a fabrication(7); Had it to descend upon
him alone from amongst us?” They were actually in doubt about My own
mention as they had not tasted a suffering as yet (8). Did they assume they
owned treasures of the mercy of your Sustainer, the Almighty, the Generous
(9)? Was the dominion over the celestial bodies and the Earth and all that is
between them under their authority? Then let them ascend or evolve up to it
by all ways and means they possess (10). Whatever troops there are, will be
defeated against confronting odds (11). Before them, the people of Noah, ‘Aad
and Pharaoh having armies, also denied the truth (12). And Thamud, and the
people of Lot and the community of Al-Ayikah, all in combined forces/leagued
together (13). All of them denied the messengers, so retribution was justified
(14). And what they await except one blast from which there is going to be no
recovery (15). And they would say, “Our Lord, make haste in giving us what
should be enough/sufficient for us (qitta-na – )قِطّناbefore the time of
accountability comes(16). Endure steadily their verbiage and do remember
our servant David the possessor of power and resources (zal-ayidi – ;)ذا االی ِد
Indeed, he was obedient to Us (17). We had subjected big chieftains (al-Jibaal
– )الجبال
ِ to serve him wholeheartedly days and nights (18) as well as the high-
speed attacking platoons (at-tayira mahshurah – )الطیر محشُورۃ. All of them
reporting to him (la-hu awwaabun – )لہُ ا ّوابfaithfully (19). And We had
glorified his sovereignty and had bestowed him intellect and clear and decisive
in speech (faslal khitaab – ( )فصل الخطاب20). And has the news of the litigation
come to you when the contending parties ascended the litigation chamber (21).
When they were ushered in his audience, David became alarmed from their
disposition. They said, “Don’t get alarmed; we are two adversaries one of
whom has done wrong to the other; so judge between us in all fairness and do
not do wrong to anyone, and guide us to the straight path (22). In fact, this
one is my brother who owns 99 ewes and I own only one ewe, but he asked me
to entrust it to him, and he overpowered me in respect of his demand (fil
khitaab – الخطاب ِ ( )فی23). David said that he has done wrong to you by
demanding your ewe to add to his ewes. And it is fact that many of those who
intermingle with each other do oppress one another, except those who have
attained to faith and perform reformist deeds – and too few are there from
that kind. But it struck to David that by this event We must be putting his
own self into trial. So he begged protection from his Sustainer and humbled
himself to Him and approached Him for forgiveness (anaaba – )اناب. Hence,
We condoned him for that, and in fact, nearness to Us is his reward with us
and a beautiful place of return (25). We said, “O David, We indeed have
appointed you a successor on the Earth, so govern the people with fairness
and do not follow the lowly passions (al-hawaa – )الھویwhich may eventually
lead you away from the way of God. In fact, those who go astray from the
path of God are going to face severe retribution for having forgotten the
coming stage of Accountability (26).
AND, we have not created the Universe and the Earth and all that is between
them without a purpose. That is only the assumption by those who deny the
truth; so there’s a suffering of perpetual burning for those who disbelieve
(27). Can We treat those who have attained to faith and performed
reformative deeds like trouble-makers; can We treat the God-fearing ones as
those who create rifts/disparities in the society (28)? A blessed book have We
revealed to you so that they may deliberate in its verses and those having
intellect may revive their memories (29). And We had gifted David with
Solomon who was an excellent subject. He indeed was a devoted one (30).
Whenever he was presented with beautiful slender-necked (aljiyaad – )الجیاد
thorough-bred horses (al-saafinaat – ( )الصافنات31), he said, “Indeed I have
preferred the love of good things over the love of my Sustainer, until those
disappeared from my sight (32); bring those back to me”. Then he set about
messaging their shins and necks (33). Then We had put Solomon through
trial by making his reign/rule/authority acquire a concrete form (jasadan –
")جسدا, after which he became devoted to Us (34). He said, “O my Lord,
forgive me and grant me a dominion the like of which nobody after me may
merit; indeed You are the Deliverer (35). Hence, We put under his command
the attributes of kindness and beneficence (al-Reeh – )الریحflowing smoothly
(rukha’an – " ) ُرخاءthrough his orders in a gentle way as he directed(36), as
well as all the excessively proud builders and divers (37), and many others
experts kept bound together (muqarranina – )مق ّرنینby the bonds of gracious
gifts and commendations (al-asfaad – )االصفاد. This was our grant for him to
bestow or withhold in any measure (bi-ghayiri hisaab – ( )بِغیر ِحساب39). And
indeed for him is nearness to Us and a beautiful destination (40). And do
remember our servant Job (Ayyub) when he called unto his
Sustainer,”Behold, the corrupt, rebellious one (ash-shayitaan – )الشیطانhas
afflicted me with torture (‘azaab – )عذابin a frenzy of enmity and
confrontation (bi-nusubin – صب ُ ُ( ”)بِن41). “We ordered him to take quick steps
in moving away from that community; and suggested to him a station where
opportunities were available for cleansing people’s hearts towards purity
(mughtasalun – ) ُمغتسل, cooling eyes (baaridun – )با ِر ُدin the light of divine
revelation and following a righteous mode of conduct (sharaabun –
(”)شراب42). “And there We bestowed him with his old ideological companions
and many more having the same faith. It was our special favor for him;
similarly, therein was a remembrance for all those with wisdom and
intellect”(43). “Then We ordered him to consolidate his power (Dhighthan –
")ضغثا
ِ by exercising his energy and talents (bi-yadika – ;)بِی ِدکand then to set
out (adhrib – )اض ِربfor spreading his revolutionary message in such a way as
not violating a treaty, oath, covenant or principle (wa la tahnath – )و ال تحنث.
Indeed We found him steadfast in his mission. He was n excellent servant of
Ours; He would always turn unto Us in times of need”(44). And remember
our servant Abraham and Issac and Jacob, all of them having authority and
foresight (45). We secured them from embarrassment (akhlasna-hum –
)اخلصناھُمfor delivering remembrance of the Destination (ad-daar – )الدّارwith
purity of approach (bi-khaalisatin – ( )بخالِصۃ46). And in Our sight they are the
chosen ones among the righteous (47). And do remember Ishmael, and Elisha
and Dhal-Kifl; and all of the righteous ones (48). This is a remembrance, and
indeed there is a beautiful place of return for the God-conscious ones (49).
Everlasting (‘adnin – )عدنlife of peace and protection (Jannaati – ت ِ )جنّاkeeps
its doors open for them (50). Firmly settled therein (muttaki’eena fiha – متّکئین
)فیھا, they would be seeking great number of achievements (faakihatin – )فا ِکھۃ
and absorb/adopt/sink in them (sharaabin – ( )شراب51). And they will possess
extreme fringes (at-tarf – رف ِ ّ )الطof reserved spaces (qaasiraatu – ُ)قاصرات,
ِ fully
subdued in their jurisdiction (atraabun – ( )اتراب52). That is what you are
promised for the stage of Accountability (53). This certainly is Our provision
which is never-ending (54). Apart from this, for the rebellious ones there
certainly is an evil destination (55). It is the hell which they will join, which,
after all, is a vile resting place (56). This is where they will taste the intensity
of fear, anxiety, grief (hameem – )حمیمand overwhelming darkness (57); and
other torments of that kind (58). This is a multitude (faujun – )فوجentering
(muqtahim – قتحم ِ ) ُمthat phase along with you. No welcome for them. They
have certainly been made to join (saalu – )صالُوthe fire of remorse (59). They
will say: “But it is you for whom there’s no welcome. You have brought this
upon us. What an evil place of stay” (60). They will say: “O our Sustainer,
whoever has brought this to us, enhance for him additional torment of fire”
(61). And they will say, “
= Ta-Ra-Ba = To have much earth, have dust in the hands, dusty, be destitute,
poverty, neediness, misery, suffering loss. Poor man intimately acquainted with his
mother earth. He sank from the wealth.
Soil/earth/dust.
Cemetery, burial-place, grave.
Contemporary friend, companion, match/fellow/equal, suiting the age and
matching in all other aspects, peer, one having similar tastes/habits/views.
Breast, breast bones, chest, ribs.
Kh-Lam-Sad = To be pure/genuine/unmixed/clear, to be safe/secure/free from
embarrassment or difficulty or destruction, to withdraw/retire/part from the
company of people, to come/approach/reach, make a thing clear or pure,
explain/expound/interpret, act with reciprocal purity towards someone, to be pure
and sincere, to appropriate a thing or person purely to oneself, to purely or
sincerely believe (free of hypocrisy).
Sad-Fa-Nun = to stand on three feet (as a horse). safinaat - horses standing on three feet,
well-bred coursing horses.
Wuuriya (pp. 3rd. p. m. sing. III.): Had been hidden; Was unperceptive.
Yuwaarii (imp. 3rd. p. m. sing. III.): Hides; Conceals.
Uwaarii (imp. 1st. p. sing. III.): Tawaarat (prf. 3rd. p. f. sing. IV.): Disappeared.
Yatawaaraa (imp. 3rd. p. m. sing. VI.): He hides himself.
حجب
اور یہ وہ قرآن ہے جو اس راستے کی یاد،]"دائمی راست بازی کے سیدھے راستے پر قائم رہو [ص
ّ دہانی کرانے واال ہے [ذی
اگرچہ اقتدارمیں ہیں مگر،]۔ لیکن وہ جو اس کا انکار کرتےہیں1[ ]الذکر
]۔ ان سے قبل ہم ایسے لوگوں کی کئی نسلیں2[ ]اُن میں دراڑیں پڑنے کا عمل جاری ہے [فی شقاق
تباہ کر چکے ہیں اور انہوں نے ہمیں تب پکارا تھا جب انجام سے بچ نکلنے میں تاخیر ہو چکی تھی
]"۔3[
اردو متن کی یہاں سے ابتدا ہوتی ہے
سورۃ ص []38
پیش لفظ
سورۃ ص []38
ق ﴿َ ﴾٢ك ْم أَ ْهلَ ْكنَا ِمن قَ ْبلِ ِهم ِّمن قَرْ ٍن فَنَادَوا َّو ََلتَ آن ِذي ال ِّذ ْك ِر ﴿ ﴾١بَ ِل الَّ ِذينَ َكفَرُوا فِي ِع َّز ٍة َو ِشقَا ٍ ص ۚ َو ْالقُرْ ِ
اح ٌر َك َّذابٌ ﴿ ﴾٤أَ َج َع َل ْاْللِهَةَ إِلَ ٰـهًا ال ْال َكافِرُونَ هَ ٰـ َذا َس ِ ص ﴿َ ﴾٣و َع ِجبُوا أَن َجا َءهُم ُّمن ِذ ٌر ِّم ْنهُ ْم ۚ َوقَ َ ِحينَ َمنَا ٍ
ق ْال َم ََلُ ِم ْنهُ ْم أَ ِن ا ْم ُشوا َواصْ بِرُوا َعلَىٰ آلِهَتِ ُك ْم ۚ إِ َّن هَ ٰـ َذا لَ َش ْي ٌء احدًا ۚ إِ َّن هَ ٰـ َذا لَ َش ْي ٌء ُع َجابٌ ﴿َ ﴾٥وانطَلَ َ َو ِ
ُ ي َُرا ُد ﴿َ ﴾٦ما َس ِم ْعنَا بِهَ ٰـ َذا فِي ْال ِملَّ ِة ْاْل ِخ َر ِة إِ ْن هَ ٰـ َذا إِ ََّل ْ
ك نز َل َعلَ ْي ِه ال ِّذ ْك ُر ِمن بَ ْينِنَا ۚ بَلْ هُ ْم فِي َش ٍّ ق ﴿ ﴾٧أَأ ِ اختِ ََل ٌ
تاوا ِ ك ال َّس َم َ ب ﴿ ﴾٩أَ ْم لَهُم ُّم ْل ُ يز ْال َوهَّا ِ ب ﴿ ﴾٨أَ ْم ِعن َدهُ ْم خَ زَ ائِ ُن َرحْ َم ِة َربِّكَ ْال َع ِز ِ ِّمن ِذ ْك ِري ۚ بَل لَّ َّما يَ ُذوقُوا َع َذا ِ
ت قَ ْبلَهُ ْم قَوْ ُم ب ﴿َ ﴾١١ك َّذبَ ْ ب ﴿ ﴾١٠جُن ٌد َّما هُنَالِكَ َم ْه ُزو ٌم ِّمنَ ْاْلَحْ زَا ِ ض َو َما بَ ْينَهُ َما ۚ فَ ْليَرْ تَقُوا فِي ْاْلَ ْسبَا ِ َو ْاْلَرْ ِ
وط َوأَصْ َحابُ ْاْلَ ْي َك ِة ۚ أُولَ ٰـئِكَ ْاْلَحْ زَ ابُ ﴿ ﴾١٣إِن ُكلٌّ إِ ََّل وح َوعَا ٌد َوفِرْ عَوْ ُن ُذو ْاْلَوْ تَا ِد ﴿َ ﴾١٢وثَ ُمو ُد َوقَوْ ُم لُ ٍ نُ ٍ
ق ﴿َ ﴾١٥وقَالُوا َربَّنَا عَجِّ ل لَّنَا اح َدةً َّما لَهَا ِمن فَ َوا ٍ صي َْحةً َو ِ ب ﴿َ ﴾١٤و َما يَنظُ ُر هَ ٰـ ُؤ ََل ِء إِ ََّل َ ق ِعقَا ِ ب الرُّ س َُل فَ َح َّ َك َّذ َ
عبْدَ َنا دَاوُ ودَ َذا ْاْلَ ْي ِد ۖ إِ َّن ُه أَ َّوابٌ ﴿ ﴾١٧إِنَّا ون َو ْاذ ُكرْ َ ب ﴿﴾١٦اصْ ِبرْ َع َل ٰى َما َيقُولُ َ قِطَّنَا قَب َْل يَوْ ِم ْال ِح َسا ِ
ورةً ۚ ُكلٌّ لَّهُ أَ َّوابٌ ﴿َ ﴾١٩و َش َد ْدنَا ُم ْل َكهُ اق ﴿َ ﴾١٨والطَّي َْر َمحْ ُش َ ال ْش َر ِ ال َم َعهُ يُ َسبِّحْ نَ بِ ْال َع ِش ِّي َو ْ ِ َس َّخرْ نَا ْال ِجبَ َ
اب ﴿ ﴾٢١إِ ْذ َدخَ لُوا َعلَ ٰى دَا ُوو َد ب ﴿َ ﴾٢٠وهَلْ أَتَاكَ نَبَأ ُ ْالخَ صْ ِم إِ ْذ تَ َس َّورُوا ْال ِمحْ َر َ َوآتَ ْينَاهُ ْال ِح ْك َمةَ َوفَصْ َل ْال ِخطَا ِ
ط َوا ْه ِدنَا إِلَ ٰى َس َوا ِء ق َو ََل تُ ْش ِط ْ ْض فَاحْ ُكم بَ ْينَنَا بِ ْال َح ِّضنَا َعلَىٰ بَع ٍ ان بَغ َٰى بَ ْع ُ َخَف ۚ خَ صْ َم ِ فَفَ ِز َع ِم ْنهُ ْم ۚ قَالُوا ََل ت ْ
ال أَ ْكفِ ْلنِيهَا َو َع َّزنِي فِي اح َدةٌ فَقَ َ ْجةٌ َو ِ اط ﴿ ﴾٢٢إِ َّن هَ ٰـ َذا أَ ِخي لَهُ تِ ْس ٌع َوتِ ْسعُونَ نَ ْع َجةً َولِ َي نَع َ الصِّ َر ِ
ْض إِ ََّل ضهُ ْم َعلَ ٰى بَع ٍ اج ِه ۚ َوإِ َّن َكثِيرًا ِّمنَ ْال ُخلَطَا ِء لَيَ ْب ِغي بَ ْع ُ ال لَقَ ْد ظَلَ َمكَ بِسُؤَ ا ِل نَ ْع َجتِكَ إِلَ ٰى نِ َع ِ ب ﴿ ﴾٢٣قَ َ ْال ِخطَا ِ
ت َوقَلِي ٌل َّما هُ ْم ۚ َوظَ َّن دَا ُوو ُد أَنَّ َما فَتَنَّاهُ فَا ْستَ ْغفَ َر َربَّهُ َوخَ َّر َرا ِكعًا الَّ ِذينَ آ َمنُوا َو َع ِملُوا الصَّالِ َحا ِ
ب ﴿ ﴾٢٥يَا دَا ُوو ُد إِنَّا َج َع ْلنَاكَ خَ لِيفَةً فِي ْاْلَرْ ِ
ض َاب ۩ ﴿ ﴾٢٤فَ َغفَرْ نَا لَهُ ٰ َذلِكَ ۚ َوإِ َّن لَهُ ِعن َدنَا لَ ُز ْلفَ ٰى َو ُح ْسنَ َمآ ٍ َوأَن َ
يل اللَّـ ِه لَهُ ْم َع َذابٌ ضلُّونَ عَن َسبِ ِ يل اللَّـ ِه ۚ إِ َّن الَّ ِذينَ يَ ِ ُضلَّكَ عَن َسبِ ِ ق َو ََل تَتَّبِ ِع ْالهَ َو ٰى فَي ِ اس بِ ْال َح ِّ
فَاحْ ُكم بَ ْينَ النَّ ِ
اط ًَل ۚ ٰ َذلِكَ ظَ ُّن الَّ ِذينَ َكفَرُوا ۚ فَ َو ْي ٌل ض َو َما بَ ْينَهُ َما بَ ِ ب ﴿َ ﴾٢٦و َما خَ لَ ْقنَا ال َّس َما َء َو ْاْلَرْ َ َش ِدي ٌد بِ َما نَسُوا يَوْ َم ْال ِح َسا ِ
ض أَ ْم نَجْ َع ُل ْال ُمتَّقِينَ ت َك ْال ُم ْف ِس ِدينَ فِي ْاْلَرْ ِ ار ﴿ ﴾٢٧أَ ْم نَجْ َع ُل الَّ ِذينَ آ َمنُوا َو َع ِملُوا الصَّالِ َحا ِ لِّلَّ ِذينَ َكفَرُوا ِمنَ النَّ ِ
ب ﴿َ ﴾٢٩و َوهَ ْبنَا لِدَا ُوو َد ُسلَ ْي َمانَ ۚ نِ ْع َم ك لِّيَ َّدبَّرُوا آيَاتِ ِه َولِيَتَ َذ َّك َر أُولُو ْاْلَ ْلبَا ِ َّار ﴿ِ ﴾٢٨كتَابٌ أَنزَ ْلنَاهُ إِلَ ْيكَ ُمبَ َ
ار ٌ َك ْالفُج ِ
ْت حُبَّ ْالخَ ي ِْر عَن ِذ ْك ِر ال إِنِّي أَحْ بَب ُ َات ْال ِجيَا ُد ﴿ ﴾٣١فَقَ َ ض َعلَ ْي ِه بِ ْال َع ِش ِّي الصَّافِن ُ ْال َع ْب ُد ۚ إِنَّهُ أَ َّوابٌ ﴿ ﴾٣٠إِ ْذ ُع ِر َ
َاق ﴿َ ﴾٣٣ولَقَ ْد فَتَنَّا ُسلَ ْي َمانَ َوأَ ْلقَ ْينَا ُّوق َو ْاْلَ ْعن ِ ق َم ْسحًا بِالس ِ ي ۚ فَطَفِ َ ب ﴿ُ ﴾٣٢ر ُّدوهَا َعلَ َّ ت بِ ْال ِح َجا ِ ار َْربِّي َحتَّ ٰى ت ََو َ
ال َربِّ ا ْغفِرْ لِي َوهَبْ لِي ُم ْل ًكا ََّل يَنبَ ِغي ِْلَ َح ٍد ِّمن بَ ْع ِدي ۚ إِنَّكَ أَنتَ َاب ﴿ ﴾٣٤قَ َ َعلَ ٰى ُكرْ ِسيِّ ِه َج َسدًا ثُ َّم أَن َ
اب ﴿َ ﴾٣٦وال َّشيَا ِطينَ ُك َّل بَنَّا ٍء ص َ ْث أَ َ يح تَجْ ِري بِأ َ ْم ِر ِه ُرخَ ا ًء َحي ُ ْال َوهَّابُ ﴿ ﴾٣٥فَ َس َّخرْ نَا لَهُ الرِّ َ
ب ﴿َ ﴾٣٩وإِ َّن لَهُ ص ﴿َ ﴾٣٧وآخَ ِرينَ ُمقَ َّرنِينَ فِي ْاْلَصْ فَا ِد ﴿ ﴾٣٨هَ ٰـ َذا َعطَا ُؤنَا فَا ْمنُ ْن أَوْ أَ ْم ِس ْك بِ َغي ِْر ِح َسا ٍ َو َغ َّوا ٍ
بان بِنُصْ ٍ ُّوب إِ ْذ نَاد َٰى َربَّهُ أَنِّي َم َّسنِ َي ال َّش ْيطَ ُ ب ﴿َ ﴾٤٠و ْاذ ُكرْ َع ْب َدنَا أَي َ ِعن َدنَا لَ ُز ْلفَ ٰى َو ُح ْسنَ َمآ ٍ
ار ٌد َو َش َرابٌ ﴿َ ﴾٤٢و َوهَ ْبنَا لَهُ أَ ْهلَهُ َو ِم ْثلَهُم َّم َعهُ ْم َرحْ َمةً ِّمنَّا ب ﴿ ﴾٤١ارْ ُكضْ بِ ِرجْ لِكَ ۚ هَ ٰـ َذا ُم ْغتَ َس ٌل بَ ِ َو َع َذا ٍ
صابِرًا ۚ نِّ ْع َم ْال َع ْب ُد ۚ إِنَّهُ َث ۚ إِنَّا َو َج ْدنَاهُ َ ض ْغثًا فَاضْ ِرب بِّ ِه َو ََل تَحْ ن ْ ب ﴿َ ﴾٤٣و ُخ ْذ بِيَ ِدكَ ِ َو ِذ ْك َر ٰى ِْلُولِي ْاْلَ ْلبَا ِ
ص ٍة ار ﴿ ﴾٤٥إِنَّا أَ ْخلَصْ نَاهُم بِخَ الِ َ ْص ِوب أُولِي ْاْلَ ْي ِدي َو ْاْلَب َ ق َويَ ْعقُ َ أَ َّوابٌ ﴿َ ﴾٤٤و ْاذ ُكرْ ِعبَا َدنَا إِب َْرا ِهي َم َوإِس َْحا َ
يل َو ْاليَ َس َع َو َذا ْال ِك ْف ِل ۚ َو ُكلٌّ ِّمنَ ار ﴿َ ﴾٤٧و ْاذ ُكرْ إِ ْس َما ِع َ ار ﴿َ ﴾٤٦وإِنَّهُ ْم ِعن َدنَا لَ ِمنَ ْال ُمصْ طَفَ ْينَ ْاْلَ ْخيَ ِ ِذ ْك َرى ال َّد ِ
ت َع ْد ٍن ُّمفَتَّ َحةً لَّهُ ُم ْاْلَب َْوابُ ﴿ُ ﴾٥٠متَّ ِكئِينَ فِيهَا ب ﴿َ ﴾٤٩جنَّا ِ ار ﴿ ﴾٤٨هَ ٰـ َذا ِذ ْكرٌ ۚ َوإِ َّن لِ ْل ُمتَّقِينَ لَ ُح ْسنَ َمآ ٍ ْاْلَ ْخيَ ِ
ف أَ ْت َرابٌ ﴿ ﴾٥٢هَ ٰـ َذا َما تُو َع ُدونَ لِيَوْ ِم ات الطَّرْ ِ اص َر ُ ب ﴿َ ﴾٥١و ِعن َدهُ ْم قَ ِ ير ٍة َو َش َرا ٍ يَ ْد ُعونَ فِيهَا بِفَا ِكهَ ٍة َكثِ َ
س ب ﴿َ ﴾٥٥جهَنَّ َم يَصْ لَوْ نَهَا فَبِ ْئ َ ب ﴿ ﴾٥٣إِ َّن هَ ٰـ َذا لَ ِر ْزقُنَا َما لَهُ ِمن نَّفَا ٍد ﴿ ﴾٥٤هَ ٰـ َذا ۚ َوإِ َّن لِلطَّا ِغينَ لَ َش َّر َمآ ٍ ْال ِح َسا ِ
ق ﴿َ ﴾٥٧وآخَ ُر ِمن َش ْكلِ ِه أَ ْز َوا ٌج ﴿ ﴾٥٨هَ ٰـ َذا فَوْ ٌج ُّم ْقت َِح ٌم َّم َع ُك ْم ۚ ََل ْال ِمهَا ُد ﴿ ﴾٥٦هَ ٰـ َذا فَ ْليَ ُذوقُوهُ َح ِمي ٌم َو َغسَّا ٌ
س ْالقَ َرا ُر ﴿ ﴾٦٠قَالُوا ار ﴿ ﴾٥٩قَالُوا بَلْ أَنتُ ْم ََل َمرْ َحبًا بِ ُك ْم ۚ أَنتُ ْم قَ َّد ْمتُ ُموهُ لَنَا ۚ فَبِ ْئ َ صالُو النَّ ِ َمرْ َحبًا بِ ِه ْم ۚ إِنَّهُ ْم َ
ار ﴿َ ﴾٦١وقَالُوا َما لَنَا ََل نَ َر ٰى ِر َج ًاَل ُكنَّا نَ ُع ُّدهُم ِّمنَ ض ْعفًا فِي النَّ ِ َربَّنَا َمن قَ َّد َم لَنَا هَ ٰـ َذا فَ ِز ْدهُ َع َذابًا ِ
ٰ ار ﴿ ﴾٦٢أَتَّ ْ
ار ﴿ ﴾٦٤قُلْ إِنَّ َما ص ُم أَ ْه ِل النَّ ِ ق تَخَ ا ُ ْصا ُر ﴿ ﴾٦٣إِ َّن َذلِكَ لَ َح ٌّ َت َع ْنهُ ُم ْاْلَب َ خَذنَاهُ ْم ِس ْخ ِريًا أَ ْم زَاغ ْ ْاْلَ ْش َر ِ
ض َو َما بَ ْينَهُ َما ْال َع ِزي ُز ت َو ْاْلَرْ ِ اوا ِ اح ُد ْالقَهَّارُ ﴿َ ﴾٦٥ربُّ ال َّس َم َ أَنَا ُمن ِذ ٌر ۚ َو َما ِم ْن إِلَ ٰـ ٍه إِ ََّل اللَّـهُ ْال َو ِ
َل ْاْلَ ْعلَ ٰى إِ ْذ ْرضُونَ ﴿َ ﴾٦٨ما َكانَ لِ َي ِم ْن ِع ْل ٍم بِ ْال َم َ ِ َظي ٌم ﴿ ﴾٦٧أَنتُ ْم َع ْنهُ ُمع ِ ْال َغفَّا ُر ﴿ ﴾٦٦قُلْ هُ َو نَبَأ ٌ ع ِ
ق بَ َشرًا ِّمن ال َربُّكَ لِ ْل َم ََلئِ َك ِة إِنِّي خَ الِ ٌ ين ﴿ ﴾٧٠إِ ْذ قَ َ ي إِ ََّل أَنَّ َما أَنَا نَ ِذي ٌر ُّمبِ ٌ ص ُمونَ ﴿ ﴾٦٩إِن يُو َحىٰ إِلَ َّ يَ ْختَ ِ
اج ِدينَ ﴿ ﴾٧٢فَ َس َج َد ْال َم ََلئِ َكةُ ُكلُّهُ ْم أَجْ َمعُونَ ﴿ ﴾٧٣إِ ََّل وحي فَقَعُوا لَهُ َس ِ ت فِي ِه ِمن رُّ ِ ِطي ٍن ﴿ ﴾٧١فَإ ِ َذا َس َّو ْيتُهُ َونَفَ ْخ ُ
ي ۚ أَ ْستَ ْكبَرْ تَ أَ ْم ُكنتَ ت ِبيَ َد َّ ال يَا إِ ْبلِيسُ َما َمنَ َعكَ أَن تَ ْس ُج َد لِ َما خَ لَ ْق ُ يس ا ْستَ ْكبَ َر َو َكانَ ِمنَ ْال َكافِ ِرينَ ﴿ ﴾٧٤قَ َ إِ ْبلِ َ
ك اخرُجْ ِم ْنهَا فَإِنَّ َ ال فَ ْ ار َوخَ لَ ْقتَهُ ِمن ِطي ٍن ﴿ ﴾٧٦قَ َ ال أَنَا خَ ْي ٌر ِّم ْنهُ ۚ خَ لَ ْقتَنِي ِمن نَّ ٍ ِمنَ ْال َعالِينَ ﴿ ﴾٧٥قَ َ
نظرْ نِي إِلَ ٰى يَوْ ِم يُ ْب َعثُونَ ﴿ ﴾٧٩قَ َ
ال فَإِنَّكَ ِمنَ ال َربِّ فَأ َ ِ َر ِجي ٌم ﴿َ ﴾٧٧وإِ َّن َعلَ ْيكَ لَ ْعنَتِي إِلَ ٰى يَوْ ِم الدِّي ِن ﴿ ﴾٧٨قَ َ
ال فَبِ ِع َّزتِكَ َْلُ ْغ ِويَنَّهُ ْم أَجْ َم ِعينَ ﴿ ﴾٨٢إِ ََّل ِعبَادَكَ ِم ْنهُ ُم وم ﴿ ﴾٨١قَ َ ت ْال َم ْعلُ ِ ْال ُمنظَ ِرينَ ﴿ ﴾٨٠إِلَ ٰى يَوْ ِم ْال َو ْق ِ
ق أَقُو ُل ﴿َْ ﴾٨٤لَ ْم ََلَ َّن َجهَنَّ َم ِمنكَ َو ِم َّمن تَبِ َعكَ ِم ْنهُ ْم أَجْ َم ِعينَ ﴿ ﴾٨٥قُلْ َما أَسْأَلُ ُك ْم ق َو ْال َح َّ ال فَ ْال َح ُّ
صينَ ﴿﴾٨٣قَ َ ْال ُم ْخلَ ِ
َعلَ ْي ِه ِم ْن أَجْ ٍر َو َما أَنَا ِمنَ ْال ُمتَ َكلِّفِينَ ﴿ ﴾٨٦إِ ْن هُ َو إِ ََّل ِذ ْك ٌر لِّ ْل َعالَ ِمينَ ﴿َ ﴾٨٧ولَتَ ْعلَ ُم َّن نَبَأَهُ بَ ْع َد ِحي ٍن ﴿﴾٨٨
ص ،قسم ہے نصيحت بهرے قرآن کی ) (1بلکہ يہی لوگ ،جنہوں نے ماننے سے انکار کيا ہے ،سخت
تکبر اور ضد ميں مبتَل ہيں ) (2اِن سے پہلے ہم ايسی کتنی ہی قوموں کو ہَلک کر چکے ہيں (اور جب
اُن کی شامت آئی ہے) تو وه چيخ اٹهے ہيں ،مگر وه وقت بچنے کا نہيں ہوتا ) (3اِن لوگوں کو اس بات
پر بڑا تعجب ہوا کہ ايک ڈرانے واَل خود اِنہی ميں سے آگيا منکرين کہنے لگے کہ "يہ ساحرہے ،سخت
جهوٹا ہے ) (4کيا اِس نے سارے خداؤں کی جگہ بس ايک ہی خدا بنا ڈاَل؟ يہ تو بڑی عجيب بات
ہے ) " (5اور سرداران قوم يہ کہتے ہوئے نکل گئے کہ "چلو اور ڈٹے رہو اپنے معبودوں کی عبادت پر
يہ بات تو کسی اور ہی غرض سے کہی جا رہی ہے ) (6يہ بات ہم نے زمانہ قريب کی ملت ميں کسی
سے نہيں سنی يہ کچه نہيں ہے مگر ايک من گهڑت بات ) (7کيا ہمارے درميان بس يہی ايک شخص ره
گيا تها جس پر ہللا کا ذکر نازل کر ديا گيا؟" اصل بات يہ ہے کہ يہ ميرے "ذکر"پر شک کر رہے ہيں،
اور يہ ساری باتيں اس ليے کر رہے ہيں کہ انہوں نے ميرے عذاب کا مزا چکها نہيں ہے ) (8کيا تيرے
داتا اور غالب پروردگار کی رحمت کے خزانے اِن کے قبضے ميں ہيں؟ ) (9کيا يہ آسمان و زمين اور
ان کے درميان کی چيزوں کے مالک ہيں؟ اچها تو يہ عالم اسباب کی بلنديوں پر چڑه کر
ديکهيں )! (10يہ تو جتهوں ميں سے ايک چهوٹا سا جتها ہے جو اِسی جگہ شکست کهانے واَل
نوح کی قوم ،اور عاد ،اور ميخوں واَل فرعون ) (12اور ثمود ،اور قوم لوط، ہے ) (11اِن سے پہلے ؑ
اور اَيکہ والے جهٹَل چکے ہيں جتهے وه تهے ) (13ان ميں سے ہر ايک نے رسولوں کو جهٹَليا اور
ميری عقوبت کا فيصلہ اس پر چسپاں ہو کر رہا ) (14يہ لوگ بهی بس ايک دهماکے کے منتظر ہيں جس
کے بعد کوئی دوسرا دهماکا نہ ہوگا ) (15اور يہ کہتے ہيں کہ اے ہمارے رب ،يوم الحساب سے پہلے
نبی ،صبر کرو اُن باتوں پر جو يہ لوگ بناتے ہيں،ہی ہمارا حصہ ہميں جلدی سے دے دے) (16اے ؐ
داؤد کا قصہ بيان کرو جو بڑی قوتوں کا مالک تها ہر معاملہ ميں ہللا
اور اِن کے سامنے ہمارے بندے ؑ
کی طرف رجوع کرنے واَل تها ) (17ہم نے پہاڑوں کو اس کے ساته مسخر کر رکها تها کہ صبح و شام
وه اس کے ساته تسبيح کرتے تهے ) (18پرندے سمٹ آتے اور سب کے سب اُس کی تسبيح کی طرف
متوجہ ہو جاتے تهے ) (19ہم نے اس کی سلطنت مضبوط کر دی تهے ،اس کو حکمت عطا کی تهے
اور فيصلہ کن بات کہنے کی صَلحيت بخشی تهی ) (20پهر تمہيں کچه خبر پہنچی ہے اُن مقدمے والوں
داؤد کے پاس پہنچے تو وهکی جو ديوار چڑه کر اُس کے باَل خانے ميں گهس آئے تهے؟ ) (21جب وه ؑ
انہيں ديکه کر گهبرا گيا انہوں نے کہا "ڈريے نہيں ،ہم دو فريق مقدمہ ہيں جن ميں سے ايک نے
دوسرے پر زيادتی کی ہے آپ ہمارے درميان ٹهيک ٹهيک حق کے ساته فيصلہ کر ديجيے ،بے انصافی
نہ کيجيے اور ہميں راه راست بتائيے ) (22يہ ميرا بهائی ہے ،اِس کے پاس ننانوے دنبياں ہيں اور ميرے
پاس صرف ايک ہی ُدنبی ہے اِس نے مجه سے کہا کہ يہ ايک دنبی بهی ميرے حوالے کر دے اور اس
داؤد نے جواب ديا" :اِس شخص نے اپنی دنبيوں کے ساته تيری نے گفتگو ميں مجهے دبا ليا )ؑ " (23
دنبی مَل لينے کا مطالبہ کر کے يقينا ً تجه پر ظلم کيا ،اور واقعہ يہ ہے کہ مل جل کر ساته رہنے والے
لوگ اکثر ايک دوسرے پر زيادتياں کرتے رہتے ہيں ،بس وہی لوگ اس سے بچے ہوئے ہيں جو ايمان
داؤد سمجه گيا کہ
رکهتے اور عمل صالح کرتے ہيں ،اور ايسے لوگ کم ہی ہيں" (يہ بات کہتے کہتے) ؑ
يہ تو ہم نے دراصل اس کی آزمائش کی ہے ،چنانچہ اس نے اپنے رب سے معافی مانگی اور سجدے
ميں گر گيا اور رجوع کر ليا ) (24تب ہم نے اس کا وه قصور معاف کيا اور يقينا ً ہمارے ہاں اس کے
داؤد ،ہم نے تجهے زمين ميں ليے تقرب کا مقام اور بہتر انجام ہے( ) (25ہم نے اس سے کہا) "اے ؑ
خليفہ بنايا ہے ،لہٰذا تو لوگوں کے درميان حق کے ساته حکومت کر اور خواہش نفس کی پيروی نہ کر
کہ وه تجهے ہللا کی راه سے بهٹکا دے گی جو لوگ ہللا کی راه سے بهٹکتے ہيں يقينا ً اُن کے ليے سخت
سزا ہے کہ وه يوم الحساب کو بهول گئے) " (26ہم نے اس آسمان اور زمين کو ،اور اس دنيا کو جو ان
کے درميان ہے ،فضول پيدا نہيں کر ديا ہے يہ تو اُن لوگوں کا گمان ہے جنہوں نے کفر کيا ہے ،اور
ايسے کافروں کے ليے بربادی ہے جہنم کی آگ سے ) (27کيا ہم اُن لوگوں کو جو ايمان َلتے ہيں اور
نيک اعمال کرتے ہيں اور اُن کو جو زمين ميں فساد کرنے والے ہيں يکساں کر ديں؟ کيا متقيوں کو ہم
محمد) ہم نے تمہاری طرف ؐ فاجروں جيسا کر ديں؟ ) (28يہ ايک بڑی برکت والی کتاب ہے جو (اے
نازل کی ہے تاکہ يہ لوگ اس کی آيات پر غور کريں اور عقل و فکر رکهنے والے اس سے سبق
سليمان (جيسا بيٹا) عطا کيا ،بہترين بنده ،کثرت سے اپنے رب کی طرف ؑ داؤد کو ہم نے
ليں ) (29اور ؑ
رجوع کرنے واَل ) (30قابل ذکر ہے وه موقع جب شام کے وقت اس کے سامنے خوب سدهے ہوئے تيز
رو گهوڑے پيش کيے گئے ) (31تو اس نے کہا "ميں نے اس مال کی محبت اپنے رب کی ياد کی وجہ
سے اختيار کی ہے" يہاں تک کہ جب وه گهوڑے نگاه سے اوجهل ہو گئے ) (32تو (اس نے حکم ديا
کہ) انہيں ميرے پاس واپس َلؤ ،پهر لگا ان کی پنڈليوں اور گردنوں پر ہاته پهيرنے ) (33اور (ديکهو
سليمان کو بهی ہم نے آزمائش ميں ڈاَل اور اس کی کرسی پر ايک جسد َل کر ڈال ديا پهر اس نے ؑ کہ)
رجوع کيا ) (34اور کہا کہ "اے ميرے رب ،مجهے معاف کر دے اور مجهے وه بادشاہی دے جو ميرے
بعد کسی کے ليے سزاوار نہ ہو ،بيشک تو ہی اصل داتا ہے )" (35تب ہم نے اس کے ليے ہوا کو مسخر
کر ديا جو اس کے حکم سے نرمی کے ساته چلتی تهی جدهر وه چاہتا تها ) (36اور شياطين کو مسخر
کر ديا ،ہر طرح کے معمار اور غوطہ خور ) (37اور دوسرے جو پابند سَلسل تهے( ) (38ہم نے اُس
سے کہا) "يہ ہماری بخشش ہے ،تجهے اختيار ہے جسے چاہے دے اور جس سے چاہے روک لے،
کوئی حساب نہيں )" (39يقينا ً اُس کے ليے ہمارے ہاں تقرب کا مقام اور بہتر انجام ہے ) (40اور ہمارے
ايوب کا ذکر کرو ،جب اس نے اپنے رب کو پکارا کہ شيطان نے مجهے سخت تکليف اور عذاب ؑ بندے
ميں ڈال ديا ہے( ) (41ہم نے اُسے حکم ديا) اپنا پاؤں زمين پر مار ،يہ ہے ٹهنڈا پانی نہانے کے ليے اور
پينے کے ليے) (42ہم نے اُسے اس کے اہل و عيال واپس ديے اور ان کے ساته اتنے ہی اور ،اپنی
طرف سے رحمت کے طور پر ،اور عقل و فکر رکهنے والوں کے ليے درس کے طور پر( ) (43اور
ہم نے اس سے کہا) تنکوں کا ايک مٹها لے اور اُس سے مار دے ،اپنی قسم نہ توڑ ہم نے اُسے صابر
اسحاق
ؑ ابراہيم اور
ؑ پايا ،بہترين بنده ،اپنے رب کی طرف بہت رجوع کرنے واَل ) (44اور ہمارے بندوں،
يعقوب کا ذکر کرو بڑی قوت عمل رکهنے والے اور ديده ور لوگ تهے ) (45ہم نے اُن کو ايک ؑ اور
خالص صفت کی بنا پر برگزيده کيا تها ،اور وه دار آخرت کی ياد تهی ) (46يقينا ً ہمارے ہاں ان کا شمار
ذوالکفل کا ذکر کرو ،يہ سب نيکؑ اسماعيل اور اليسع اور
ؑ چنے ہوئے نيک اشخاص ميں ہے ) (47اور
لوگوں ميں سے تهے ) (48يہ ايک ذکر تها (اب سنو کہ) متقی لوگوں کے ليے يقينا ً بہترين ٹهکانا
ہے ) (49ہميشہ رہنے والی جنتيں جن کے دروازے اُن کے ليے کهلے ہوں گے ) (50ان ميں وه تکيے
لگائے بيٹهے ہوں گے ،خوب خوب فواکہ اور مشروبات طلب کر رہے ہوں گے ) (51اور ان کے پاس
شرميلی ہم سن بيوياں ہوں گی ) (52يہ وه چيزيں ہيں جنہيں حساب کے دن عطا کرنے کا تم سے وعده
کيا جا رہا ہے ) (53يہ ہمارا رزق ہے جو کبهی ختم ہونے واَل نہيں ) (54يہ تو ہے متقيوں کا انجام اور
سرکشوں کے ليے بدترين ٹهکانا ہے ) (55جہنم جس ميں وه جهلسے جائيں گے ،بہت ہی بری قيام
گاه ) (56يہ ہے اُن کے ليے ،پس وه مزا چکهيں کهولتے ہوئے پانی اور پيپ لہو ) (57اور اسی قسم کی
دوسری تلخيوں کا( ) (58وه جہنم کی طرف اپنے پيروؤں کو آتے ديکه کر آپس ميں کہيں گے) "يہ ايک
لشکر تمہارے پاس گهسا چَل آ رہا ہے ،کوئی خوش آمديد اِن کے ليے نہيں ہے ،يہ آگ ميں جهلسنے
والے ہيں )" (59وه اُن کو جواب ديں گے "نہيں بلکہ تم ہی جهلسے جا رہے ہو ،کوئی خير مقدم تمہارے
ليے نہيں تم ہی تو يہ انجام ہمارے آگے َلئے ہو ،کيسی بری ہے يہ جائے قرار )" (60پهر وه کہيں گے
"اے ہمارے رب ،جس نے ہميں اس انجام کو پہنچانے کا بندوبست کيا اُس کو دوزخ کا دوہرا عذاب
دے) " (61اور وه آپس ميں کہيں گے "کيا بات ہے ،ہم اُن لوگوں کو کہيں نہيں ديکهتے جنہيں ہم دنيا
ميں برا سمجهتے تهے؟ ) (62ہم نے يونہی ان کا مذاق بنا ليا تها ،يا وه کہيں نظروں سے اوجهل
ہيں؟ ) " (63بے شک يہ بات سچی ہے ،اہل دوزخ ميں يہی کچه جهگڑے ہونے والے ہيں( ) (64اے
نبی) اِن سے کہو" ،ميں تو بس خبردار کر دينے واَل ہوں کوئی حقيقی معبود نہيں مگر ہللا ،جو يکتا ہے،
ؐ
سب پر غالب ) (65آسمانوں اور زمين کا مالک اور اُن ساری چيزوں کا مالک جو ان کے درميان ہيں،
زبردست اور درگزر کرنے واَل )" (66اِن سے کہو "يہ ايک بڑی خبر ہے ) (67جس کو سن کر تم منہ
اعلی ميں جهگڑا ہو
ٰ پهيرتے ہو( )" (68ان سے کہو) "مجهے اُس وقت کی کوئی خبر نہ تهی جب مَلء
رہا تها ) (69مجه کو تو وحی کے ذريعہ سے يہ باتيں صرف اس ليے بتائی جاتی ہيں کہ ميں کهَل کهَل
خبردار کرنے واَل ہوں )" (70جب تيرے رب نے فرشتوں سے کہا "ميں مٹی سے ايک بشر بنانے واَل
ہوں ) (71پهر جب ميں اسے پوری طرح بنا دوں اور اس ميں اپنی روح پهونک دوں تو تم اس کے آگے
سجدے ميں گر جاؤ )" (72اس حکم کے مطابق فرشتے سب کے سب سجدے ميں گر گئے ) (73مگر
ابليس نے اپنی بڑائی کا گهمنڈ کيا اور وه کافروں ميں سے ہو گيا ) (74رب نے فرمايا "اے ابليس،
تجهے کيا چيز اُس کو سجده کرنے سے مانع ہوئی جسے ميں نے اپنے دونوں ہاتهوں سے بنايا ہے؟ تو
بڑا بن رہا ہے يا تو ہے ہی کچه اونچے درجے کی ہستيوں ميں سے؟ )" (75اُس نے جواب ديا "ميں اُس
سے بہتر ہوں ،آپ نے مجه کو آگ سے پيدا کيا ہے اور اس کو مٹی سے )" (76فرمايا "اچها تو يہاں
سے نکل جا ،تو مردود ہے ) (77اور تيرے اوپر يوم الجزاء تک ميری لعنت ہے )" (78وه بوَل "ا ے
ميرے رب ،يہ بات ہے تو پهر مجهے اُس وقت تک کے ليے مہلت دے دے جب يہ لوگ دوباره اٹهائے
جائيں گے )" (79فرمايا" ،اچها ،تجهے اُس روز تک کی مہلت ہے ) (80جس کا وقت مجهے معلوم
ہے )" (81اس نے کہا "تيری عزت کی قسم ،ميں اِن سب لوگو ں کو بہکا کر رہوں گا ) (82بجز تيرے
اُن بندوں کے جنہيں تو نے خالص کر ليا ہے) " (83فرمايا "تو حق يہ ہے ،اور ميں حق ہی کہا کرتا
ہوں ) (84کہ ميں جہنم کو تجه سے اور اُن سب لوگوں سے بهر دوں گا جو اِن انسانوں ميں سے تيری
نبی) اِن سے کہہ دو کہ ميں اس تبليغ پر تم سے کوئی اجر نہيں مانگتا، پيروی کريں گے( )" (85اے ؐ
اور نہ ميں بناوٹی لوگوں ميں سے ہوں ) (86يہ تو ايک نصيحت ہے تمام جہان والوں کے
ليے ) (87اور تهوڑی مدت ہی گزرے گی کہ تمہيں اس کا حال خود معلوم ہو جائے گا) (88۔
اورُُاےیبنُُمتاینپوموجدہالکشمتںیمامہرےدنبےاویباکاعمہلمایدرکو بجاسےناینپالکشمتےکِشیپرظناےنپربیہوکاکپرااھتاوراہک
ب]اصمبئ اھتہکریمےدقمسرفےضییکادایگیئوکاکیرسشکودبرکدار[ َّ
الش ْي َّطانُ]ااسننےندینمشاوراخمتفلےکونجنںیم ِ[ُِبن ْص ٍ ُ
اوراکتفیل[عَّذَّ ٍ ُ
اب]اکاکشررکدایےہ۔
﴿﴾ ُ
ابُ ٤٢ ك ُِ ُ َّهـٰذَّ اُم ْغ َّت َّس ٌلُ َّب ِ
ارُ ٌد َُّو َّش َّرُ ٌ ارك ْ
ض ُِب ِرُ ْجلِ َّ ُ ُْ : ۴۲/۳۸
ارك ْ
ضُ سپمہےنذبرہعیویحاںیہندہاتیدیہکاےنپریپوںوکزنیمرپزیتیےسرحتکدےتیوہےئاسیتسبےسلچڑپوینعیرجہتاایتخررکو[ ُْ
َّ
﴿﴾ ُ ُاِلَّل َّْب ِ
ابُ ٤٣ وِل ْ
ى ُِِل ِ َّ ُُ: ۴۳/۳۸و َّو َّه ْب َّناُلَّهُأ ْهل َّه َُّو ِمثْل َّهم َُّم َّعه ْم َُّرُ ْح َّم ًةُ ِمنَّ َّ
اُو ِذ ك َّْرُ ٰ
َّ
﴿﴾ ُ ُصابِ ًرُا ُِ ُنِ ْع َّمُال َّْع ْبدُ ُِ ُإِنَّهُأ َّو ٌ
ابُ ٤ ث ُِ ُإِنَّ َّ
اُو َّج ْد َّناه َّ َّاض ِرُبُبِه َُِّو ََّلُ َّت ْح َّن ْ ُ
ُض ْغثًاُف ْ
َّ : ۴۴/۳۸وخذْ ُبِ َّي ِدكَّ ِ
----
اورابربٹکیدشہلکشماافلظےکدنتسمرتامجوجدسدعدوہشمرِزامہناغلتںیمقیقحتےکذرےعیےیلےئگںیہ:
اب ِدي َّ ُ
ن]؛اعدبنی:ابعدترکےنواےل،ینعیرفامںربداری،اتدعباری،مکحاجبالےناورااطتعرکےنواےل۔ [لِل َّْع ِ
devil, one دبرکدار،ٹہدرھم،دضی،ابیغ،اامینہنرےنھکواال،ربکتم،ینعمرسشک:الش ْي َّطانُ]؛امدہشطن
َّ [
excessively proud/corrupt,
unbelieving/rebellious/insolent/audacious/obstinate/perverse,
rope,