INHOUD TECHNISCHE RICHTING

ONDERVERDELING FOTOGRAFIE

A. GEMEENSCHAPPELIJK GEDEELTE

1. Domein van de talen

a. Nederlands ......................................................… 2
b. Frans ......................................................… 12
c. Engels .....................................................…. 15

2. Domein van de humane vakken

a. Aardrijkskunde .................................................... 20
b. Geschiedenis .................................................... 23

3. Domein van de wiskunde en de wetenschappen

a. Wiskunde ..........................................................….. 27
b. Wetenschappen (zie technische vakken)

B. SPECIFIEK GEDEELTE

1. Domein van de richtingsgebonden vakken

Kunstgeschiedenis .…...............................................…. 30

2. Domein van de technische vakken

Analoog ..................................................…… 36
Optica ..................................................…… 38
Technologie ..................................................…… 39
Sensitometrie ..................................................….. 41
Digitaal ..................................................….. 42

3. Domein van de praktijk

Opgave te bepalen
a. Portret ...................................…………...........….. 43
b. Landschap.................................…………...........……. 43
c. Stilleven …………………………………….…….. 43
d. Reportage .................................…………...........……. 43
e. Close-up .................................…………...........……. 43
f. Actie .................................…………...........……. 43
g. Vrij thema.................................…………...........……. 43

BIBLIOGRAFIEËN ……………………………………………….. 44

juni 2009 TSO - FOTOGRAFIE - 1 425.15

A. GEMEENSCHAPPELIJK GEDEELTE

1. DOMEIN VAN DE TALEN

a. NEDERLANDS

DEEL 1: SCHRIFTELIJK

♦ Lezen en stellen (60p)

Synthese van een korte zakelijke tekst over een actueel onderwerp. De
kandidaat mag een woordenboek gebruiken.

Beoordelingscriteria:

• inhoud (30p): inhoudelijk correcte weergave van de hoofdideeën en

belangrijke nevengedachten zonder er evenwel
commentaar aan toe te voegen
• vorm: - logisch geordende weergave van de gedachtegang (10p)
- zinsbouw en stijl (overgangen tussen de verschillende
ideeën verzorgen en die ideeën persoonlijk verwoorden)
(10p)
- spelling (10p)

♦ Verzorgd taalgebruik (40p)

Het inzicht van de kandidaten wordt functioneel getoetst door middel van
toepassingen in verband met:
- congruentie van onderwerp en persoonsvorm;
- schikking in de werkwoordelijke eindgroep;
- beknopte bijzinnen en samengetrokken zinnen;
- genus en meervoud van frequent voorkomende zelfstandige
naamwoorden;
- gebruik van voornaamwoorden (aanwijzende, wederkerende,
betrekkelijke) in verband met het genus;
- hoofdvormen van de werkwoorden;
- gebruik van hulpwerkwoorden (hebben, zijn...);
- gebruik van voorzetsels en voegwoorden;
- gebruik van de leestekens;
- woordschikking en zinssymmetrie;
- het verbeteren van frequent voorkomende fouten zoals pleonasmen en
tautologieën, contaminaties, barbarismen en provincialismen.
- spelling: aan de hand van een zakelijke tekst met een zinvolle inhoud
wordt het inzicht in de spelling getoetst;
 DEEL 2: MONDELING

♦ Communicatieve vaardigheden: (40p)

• woordenschat: (10p)

- frequente woorden uit de politieke, sociale en economische sector en

uit de wereld van techniek, wetenschap en cultuur, inzonderheid de
woordenschat die tot de studierichting van de kandidaat behoort;
- frequent voorkomende vreemde woordstammen (Latijn, Grieks);
- gebruikelijke zegswijzen, spreekwoorden en schilderachtige
uitdrukkingen;

• correct taalgebruik (standaardtaal) en uitspraak (10p)

• communicatieve elementen (10p):

Voor dit onderdeel wordt van de kandidaat verwacht dat hij de volgende
aspecten kent en kan toepassen: het volledige communicatieschema,
verbale en non-verbale communicatie, de verschillende tekstdoelen en
de
tekstsoorten.

• luisteren (10p):

het gevat repliceren op taaluitingen

♦ Letterkunde: (Noord- en Zuid-Nederlandse literatuur vanaf de romantiek)

Alle kandidaten ( met leerplan van de Examencommissie of met schoolleerplan) krijgen

als opdracht 4 oorspronkelijk Nederlandstalige romans (geen novellen of verhalenbundels,
geen specifieke jeugdromans) te lezen. Slechts 1 ervan kan worden vervangen door een
eveneens oorspronkelijk Nederlandstalige dichtbundel of een theaterstuk. De vier gekozen
werken moeten elk een verschillende auteur hebben en uit een verschillende literaire
periode of stroming komen. In het Nederlands vertaalde of ingekorte of vereenvoudigde
werken komen dus niet in aanmerking.
De kandidaat wordt overhoord over de vier werken en over:
- de biografie van de auteurs;
- hun literaire kenmerken;
- hun belangrijkste werken;
- de situering van de auteurs in hun literaire periode of stroming;
- de hoofdkenmerken van de literaire stromingen waartoe deze auteurs behoren.
Op de dag van het examen dienen de kandidaten de gekozen werken mee te brengen. Dit is
zeker belangrijk omdat zij een bepaalde passage moeten kiezen die kenmerkend is voor de
auteur, de literaire stroming.
LECTUURLIJST NEDERLANDS
Deze lijst is slechts een hulpmiddel voor de kandidaten. Zij kunnen met andere woorden
ook niet- genoemde werken, auteurs of stromingen kiezen. Maar ook dan blijven de
hiervoor beschreven regels gelden (geen novelle, geen specifieke jeugdroman…).

1. Romantiek
Conscience Hendrik De loteling
Conscience Hendrik De Leeuw van Vlaanderen
Conscience Hendrik Het goudland
Gezelle Guido Kerkhofblommen (poëzie)
Gezelle Guido Waar zit die heldere zanger? De mooiste
gedichten van G.G. Samengesteld door Jozef
Deleu
Dekker Eduard Douwes Max Havelaar

2. Realisme
Bergmann Anton Ernest Staes, advocaat
Sleeckx Domien In ‘t Schipperskwartier

3. Naturalisme
Buysse Cyriel Het recht van de sterkste
Buysse Cyriel Het gezin Van Paemel (toneel)
Couperus Louis Noodlot
Couperus Louis Eline Vere
Emants Marcellus Een nagelaten bekentenis
Heijermans Herman Op hoop van zegen (toneel)
Stijns Reimond Hard labeur
Streuvels Stijn De vlaschaard
Streuvels Stijn De teleurgang van de Waterhoek
Streuvels Stijn Leven en dood in de ast
Streuvels Stijn Langs de wegen
Van Eeden Frederik Van de koele meren des doods

4. Impressionisme / symbolisme
Couperus Louis De stille kracht
Van Eeden Frederik De kleine Johannes

5. Expressionisme / Vitalisme
Gijsen Marnix Het huis (poëzie)
Gijsen Marnix Joachim van Babylon
Gijsen Marnix Klaaglied om Agnes
Timmermans Felix Boerenpsalm
Timmermans Felix Pallieter
Van Ostaijen Paul Bezette stad (poëzie)
Van Ostaijen Paul Music Hall (poëzie)
Van Ostaijen Paul Sienjaal (poëzie)
6. Nieuwe Zakelijkheid
Bordewijk Ferdinand Blokken
Bordewijk Ferdinand Bint
Bordewijk Ferdinand Karakter
Elsschot Willem Het dwaallicht
Elsschot Willem Kaas
Elsschot Willem Lijmen & Het been
Elsschot Willem Villa des Roses
Roelants Maurice Komen en gaan
Walschap Gerard Houtekiet
Walschap Gerard Een mens van goede wil
Walschap Gerard De Française

7. Neoromantiek in het interbellum

De Pillecijn Filip De soldaat Johan
De Pillecijn Filip Monsieur Hawarden
De Pillecijn Filip De veerman en de jonkvrouw
Gilliams Maurice Elias of het gevecht met de nachtegalen
Van der Leeuw Aart Ik en mijn speelman
Van der Leeuw Aart De kleine Rudolf
Van Schendel Arthur Een zwerver verliefd
Van Schendel Arthur Een Hollands drama
Van Schendel Arthur Het fregatschip Johanna Maria

8. Magisch realisme
Daisne Johan De trap van steen en wolken
Daisne Johan De trein der traagheid
Daisne Johan De man die zijn haar kort liet knippen
Krabbé Tim Het gouden ei
Lampo Hubert De komst van Joachim Stiller
Lampo Hubert De eerste sneeuw van het jaar
Lampo Hubert De prins van Magonia

9. Vijftigers / Experimentelen / Existentialisme

Blaman Anna Vrouw en vriend
Blaman Anna Eenzaam avontuur
Claus Hugo Suiker (toneel)
Claus Hugo De Metsiers
Claus Hugo Een bruid in de morgen (toneel)
Hermans Willem Frederik De donkere kamer van Damocles
Hermans Willem Frederik Nooit meer slapen
Michiels Ivo Het afscheid
Minco Marga Het bittere kruid
Minco Marga Een leeg huis
Mulisch Harry Het stenen bruidsbed
Reve Gerard (Kornelis van het) De avonden
Reve Gerard De taal der liefde
Ruyslinck Ward De ontaarde slapers
Ruyslinck Ward Wierook en tranen
Ruyslinck Ward Het reservaat
Teirlinck Herman Maria Speermalie
Vandeloo Jos Het gevaar
Vandeloo Jos De Engelse les

10. Sociaal realisme ( en geëngageerde literatuur: positie van de vrouw, milieu,

kolonialisme…)
Berkhof Aster Octopus Dei
Bloem Marion Geen gewoon Indisch meisje
Bloem Marion De V van Venus
Bloem Marion Mooie meisjesmond
Boon Louis Paul Mijn kleine oorlog
Boon Louis Paul Menuet
Boon Louis Paul De bende van Jan de Lichte
Boon Louis Paul Pieter Daens
Boon Louis Paul Vergeten straat
Claus Hugo Vrijdag
Claus Hugo De geruchten
Demedts André De ring is gesloten
Demedts André De levenden en de doden
Geeraerts Jef De coltmoorden
Geeraerts Jef De PG
Geeraerts Jef Gangreen 1 – Black Venus
Geeraerts Jef De zaak Alzheimer
Geeraerts Jef Dood in Bourgondië
Haasse Hella S. Berichten van het blauwe huis
Haasse Hella S. Sleuteloog
Haasse Hella S. Cider voor arme mensen
Haasse Hella S. Heren van de thee
Haasse Hella S. Oeroeg
Japin Arthur De zwarte met het witte hart
Mendes Bob De smaak van vrijheid
Mendes Bob Rassen / Rellen
Mendes Bob Bloedrecht
Mendes Bob Een dag van schaamte
Mendes Bob De kracht van vuur
Möring Marcel Het grote verlangen
Provoost Anne Vallen
Ruyslinck Ward De sloper in het slakkenhuis
Ruyslinck Ward De heksenkring
Spillebeen Willy De andere oorlog
Spillebeen Willy De seigneur van Peuplingues
Van Aken Piet Klinkaart
Van Aken Piet De hoogtewerkers
Van Aken Piet Slapende honden
Van den Broeck Walter Brief aan Boudewijn
Van den Broeck Walter De rekening van het kind (toneel)
Van den Broeck Walter Een lichtgevoelige jongen
Van den Broeck Walter Groenten uit Balen (toneel)
Van den Broeck Walter Verdwaalde post
Van Paemel Monika Celestien
Van Paemel Monika De eerste steen
Van Paemel Monika Rozen op ijs

11. Neorealisme / Psychologisch realisme

Bernlef J. Hersenschimmen
Bernlef J. Boy
Bernlef J. Verloren zoon
Bouts Axel Scherven
Bouts Axel Dood in Arles
Büch Boudewijn Het dolhuis
Büch Boudewijn De kleine blonde dood
Brouwers Jeroen Bezonken rood
Brouwers Jeroen De zondvloed
Brouwers Jeroen Geheime kamers
Daem Geertrui Koud
Degelin Emile De ooggetuige
Degelin Emile De doublure
De Jong Oek Opwaaiende zomerjurken
De Jong Oek Cirkels in het gras
De Loo Tessa De tweeling
De Loo Tessa Het rookoffer
De Loo Tessa Isabelle
De Loo Tessa De zoon uit Spanje
De Loo Tessa Meander
De Moor Margriet Eerst grijs, dan wit, dan blauw
De Moor Margriet Hertog van Egypte
De Moor Margriet De virtuoos
Enquist Anna Het geheim
Enquist Anna Het meesterstuk
Hemmerechts Kristien Brede heupen
Hemmerechts Kristien Een zuil van zout
Hemmerechts Kristien Wit zand
Hemmerechts Kristien De tuin der onschuldigen
Hemmerechts Kristien Zonder grenzen
Höweler Marijke Van geluk gesproken
Keuls Yvonne Mijnheer en mevrouw zijn gek
Keuls Yvonne Het verrotte leven van Floortje Bloem
Keuls Yvonne De moeder van David S.
Krabbé Tim De renner
Krabbé Tim De grot
Krabbé Tim Vertraging
Marain Elisabeth Rosalie Niemand
Marain Elisabeth Het tranenmeer
Mulisch Harry De aanslag
Mulisch Harry Siegfried
Mulisch Harry Twee vrouwen
Pleysier Leo Wit is altijd schoon
Pleysier Leo De Gele Rivier is bevrozen
Pleysier Leo De trousse
Pleysier Leo De kast
Pleysier Leo Zwart van het volk
’t Hart Maarten Een vlucht regenwulpen
’t Hart Maarten De kroongetuige
Van Babylon Dirk De zwarte bruidegom
Van Babylon Dirk Carthago herrezen
Van Dis Adriaan Indische duinen
Vermeiren Koen De gek op de heuvel
Wolkers Jan Terug naar Oegstgeest
Wolkers Jan Turks fruit

12. Neoromantiek
De Coninck Herman De lenige liefde (poëzie)
De Coninck Herman De hectaren van het geheugen (poëzie)
De Kuyper Eric Aan zee
De Kuyper Eric Als een dief in de nacht
De Kuyper Eric De hoed van tante Jeannot
Draulans Dirk De rode koningin
Mortier Erwin Sluitertijd
Mortier Erwin Marcel
Plouvier Bart Het gelag
Plouvier Bart De biechtspiegel
Plouvier Bart De gele vlag
T’ Hooft Jotie Junkieverdriet (poëzie)
T’ Hooft Jotie De laatste gedichten (poëzie)
Verpale Eriek Alles in het klein
Verpale Eriek Gitta
Verpale Eriek Grasland
Verpale Eriek Olivetti 82

13. Postmodernisme
Aspe Pieter De Midasmoorden
Aspe Pieter Tango
Aspe Pieter De vijfde macht
Aspe Pieter Casino
Aspe Pieter Onvoltooid verleden
Brusselmans Herman Vrouwen met een IQ
Brusselmans Herman Ik ben rijk en beroemd en heb nekpijn
Brusselmans Herman Zijn er kanalen in Aalst?
Brusselmans Herman Het oude nieuws van deze dagen
Brusselmans Herman In de knoei
Claes Bavo Kraai
De Martelaere Patricia Het onverwachte antwoord
De Martelaere Patricia Littekens
De Martelaere Patricia Verrassingen
De Winter Leon De ruimte van Sokolov
De Winter Leon Place de la Bastille
De Winter Leon De hemel van Hollywood
Hoste Jacques Mond van steen
Lanoye Tom Alles moet weg
Lanoye Tom Kartonnen dozen
Lanoye Tom Het goddelijk monster
Lanoye Tom Zwarte tranen
Lanoye Tom Boze tongen
Nooteboom Cees Rituelen
Nooteboom Cees Allerzielen
Palmen Connie De wetten
Palmen Connie De vriendschap
Palmen Connie Echt contact is niet de bedoeling
Palmen Connie I.M.

14. Generatie Nix

Giphart Ronald Phileine zegt sorry
Giphart Ronald Ik omhels je met duizend armen
Grunberg Arnon Blauwe maandagen
Grunberg Arnon Fantoompijn
Grunberg Arnon Figuranten
Mennes Paul Soap
Mennes Paul Poespoespoes
Mennes Paul Web
Mennes Paul Tox
Van der Jagt Marek
(pseudoniem Arnon Grunberg) De geschiedenis van mijn kaalheid
Zwagerman Joost Vals licht
Zwagerman Joost Gimmick!
Zwagerman Joost De buitenvrouw

LEIDRAAD BIJ DE BESPREKING VAN EEN ROMAN

Auteur: Titel:
I. INHOUD EN STRUCTUUR
1. Wat voor soort roman is het?
O psychologisch O sciencefiction
O streekroman O maatschappijkritisch
O satire O historisch
O liefdesverhaal O avonturen
O ....................
2. Personages:
Wie is de hoofdpersoon?
Beschrijf het karakter van de hoofdpersoon:
Maakt de hoofdpersoon een ontwikkeling door? O Nee
O Ja, nl. ......
 Welke personages spelen een belangrijke rol in het boek?
Beschrijf deze personages en hun specifieke rol.
Zou je het werk autobiografisch kunnen noemen?
3. Tijd:
Het verhaal wordt O chronologisch verteld, zonder flashbacks
O niet-chronologisch verteld:
O met flashbacks, vb. ..............
O met vooruitwijzingen, vb. .........
4. Ruimte:
Waar speelt het verhaal zich voornamelijk af?
Is er tussen de gebeurtenissen en de ruimte
O overeenkomst, vb. .......................
O contrast, vb. ...........................
5. Thema:
Het hoofdthema van de roman is.......................
Belangrijke thema’s zijn verder nog….
Hoe verklaar je de titel?

II. INHOUD EN WERKELIJKHEID:

6. Is de probleemstelling in het verhaal reëel?
O Ja, want..................................
O Nee, want.................................
7. Geeft het boek een beeld van de tijd waarin het werd geschreven?
O Ja, want...........................................
O Nee, want..........................................
8. Levert de schrijver kritiek op maatschappelijke toestanden?
O Ja, vb. ..........................................
O Nee, want ........................................
9. In welk milieu speelt het verhaal zich af?
 O arbeidersmilieu O hoger milieu
O burgerlijk milieu O ..............
Is dat van belang voor het verhaal?
III. LITERAIRE STROMING:
10. Zoek een kenmerkende passage voor de stroming waartoe het boek behoort. Welke
kenmerken van die stroming vind je hier terug?
IV. WAARDERING:
11. Ik vond het boek ................................ omdat …………………….
12. Hoe ben je op het idee gekomen om dit boek te lezen?
 b. FRANS

DOELSTELLINGEN

De kandidaten moeten zich op een behoorlijke manier kunnen uitdrukken in het Frans. Ze
moeten zich mondeling kunnen behelpen, weerbaar zijn in dagdagelijkse situaties. Ze
moeten bepaalde technieken bezitten om zich uit de slag te kunnen trekken. Een dosis durf
en verstaan worden is belangrijker dan een gepolijste taal spreken.

VAARDIGHEDEN

• Gespreksvaardigheid:

o taalvaardig zijn om een gesprek te voeren:

 op reis (op vakantie)

 privé
 voor beroepsdoeleinden

o alledaagse omgang in het sociale leven:

 kennismaking: zichzelf, zijn familie, vrienden, collega’s aan anderen

voorstellen
 groeten, afscheid nemen, gelukwensen, condoleren, bedanken
 zeggen vanwaar men komt, waar men heengaat, hoelang men blijft,
hoe men zijn tijd doorbrengt
 iets aanbieden
 feiten, toestanden en gebeurtenissen vermelden met betrekking tot
de actualiteit, het privé-leven en de sociale omgeving
 standpunten, meningen, gevoelens, argumenten vertolken
 gesprek voeren over de eigen studierichting (studierichting waarvoor
men inschrijft) of het beroep

• Luistervaardigheid

o In staat zijn om een eenvoudig gesprek in het Frans te volgen en erop in te

spelen

• Leesvaardigheid

o Kunnen lezen en navertellen van eenvoudige teksten in verband met de

gekozen studierichting (zie beneden onder “Teksten / Dossiers / Lectuur”)

• Schrijfvaardigheid (enkel voor de richting DIENSTEN, behalve HOTEL)

o Correct spellen van woorden en woordvormen

o Een korte tekst kunnen weergeven op basis van vragen
LEERINHOUDEN

• Woordenschat:

Basiswoordenschat van 3000 woorden (zie bibliografie)

• Grammatica:

Instuderen in functie van de vaardigheden

Korte, correcte zinnen kunnen maken / vertalen (zeker niet alle uitzonderingen van
buiten leren)

o les articles (formes et emploi général)

o les substantifs (genre, nombre)
o l’adjectif (genre et nombre, l’accord adjectif-substantif), les degrés de
comparaison
o les chiffres
o l’adverbe (formation, différence adjectif-adverbe, les degrés de comparaison)
o pronoms et adjectifs :
- personnels (différentes formes, emploi en/y, place du pronom
personnel)
- possessifs
- démonstratifs
- relatifs
- interrogatifs
- indéfinis
o le verbe et les conjugaisons :

- wijzen en tijden (kunnen vormen) : indicatif présent, imparfait, futur

simple, passé composé, conditionnel présent, conditionnel passé,
subjonctif présent, impératif, participe présent et passé
- être / avoir
- verbes réguliers en –ER (du type « parler »), en –IR (du type « finir » et
du type « partir »), en –OIR (du type « recevoir »), en –RE (du type
« rendre »)
- verbes irréguliers en –ER (aller, envoyer, verbes du type
« commencer », verbes du type « manger », verbes du type « lever »,
verbes du type « répéter », verbes du type « payer », « nettoyer »,
« essuyer ») en – IR (courir, verbes du type « ouvrir » : couvrir, offrir,
souffrir, verbes du type « cueillir » : accueillir, fuir, venir, tenir), en –
OIR (s’asseoir, devoir, falloir, pleuvoir, pouvoir, savoir, valoir, voir),
en – RE (verbes du type « conduire », verbes du type « craindre »,
verbes du type « connaître », battre, boire, conclure, croire, dire, écrire,
faire, lire, mettre, naître, plaire, rire, suivre, (se) taire, vivre
- gebruik van wijzen en tijden : o.a. gebruik van futur proche en passé
récent, gebruik van passé composé en imparfait, construction avec si
(imparfait – conditionnel présent), subjonctif après certains verbes et
certaines conjonctions, les accords (sujet-verbe, participe passé)
 • Teksten / Dossiers / Lectuur

o De kandidaten moeten 2 volledige dossiers of hoofdstukken uit een handboek

Frans voor de derde graad TSO/KSO voorbereiden. Opgepast: veel handboeken
bestaan uit 2 delen: een tekstenboek en een oefeningenboek. Er moeten dan 2
volledige dossiers (woordenschat, grammatica, teksten) uit de 2 delen
voorbereid worden. De kandidaten gebruiken bij voorkeur een handboek dat
aansluit bij de gekozen studierichting (zie bibliografie voor meer inlichtingen).

o De kandidaten brengen het handboek (de 2 delen indien het handboek uit 2
delen bestaat) mee naar het examen. Opgepast: er worden geen kopieën van
handboeken voorgelegd.

o Het is noodzakelijk dat er op het examen een voorbereiding kan worden

getoond van de inhoudsvragen van de gelezen teksten en van de gemaakte
oefeningen in verband met de behandelde woordenschat en grammatica.
De vraagstelling betreft de inhoud van de gelezen teksten en er wordt
gecontroleerd of de woordenschat en de grammatica van de gekozen dossiers
gekend zijn.

VERLOOP VAN HET MONDELING EXAMEN:

Belangrijke opmerking: de kandidaten moeten de hierboven vermelde documenten

kunnen voorleggen op het examen.

Deel 1

- zich voorstellen (leeftijd, familie, school, vrije tijd, sport, motivatie,…)

- een aantal ‘actes de communication’ (zeggen wat je gedaan hebt, de weg aanduiden
en vragen, spreken over het weer, het uur aangeven, kunnen spreken over dingen
die in het verleden gebeurd zijn of die nog zullen gebeuren in de toekomst…)
komen aan bod
- een kort telefoongesprek (o.a. gebruik van “formes de politesse”: j’aimerais, je
voudrais, pourriez-vous, voudriez-vous …)

Deel 2

De kandidaten worden ondervraagd over 2 dossiers (vrij gekozen) uit een handboek
Frans voor de derde graad TSO/KSO (woordenschat, grammatica, teksten).
c. ENGELS

• Voorbereiding op het examen

Het examen bestaat uit:

- het lezen van een tekst (correcte uitspraak, vlotte leesstijl)

- conversatie over: - de gelezen tekst (eventueel een samenvatting)
- algemene onderwerpen
- volk, cultuur van de Engelssprekende landen
- eigen ervaringen (reizen, werk, school, hobby's,
enz...)
- toepassingen van de spraakkunst
- het toepassen van de "functions" in opgegeven situaties
- vertaling van een Engelse zin naar het Nederlands

• Luistervaardigheid

- Engels begrijpen, ook buiten de strikte leerstofcontext.

Hulpmiddel: luisteren naar:
- BBC World Service (648 kHz, 463 Meter)
- nieuws voor kinderen (elke weekdag omstreeks
17u50/18u00 op TV: BBC2 of BBC1)
- Kennis van het Engels alfabet

• Spreekvaardigheid

- woorden vlot mondeling kunnen spellen

- correct lezen / uitspreken van getallen (b.v. telefoonnummer,
bankrekening, enz...)
- vragen kunnen beantwoorden en kunnen stellen naar aanleiding van
beluisterde en/of gelezen teksten
- een gelezen en/of beluisterde tekst kunnen samenvatten in eigen
bewoording
- een eenvoudig gesprek kunnen voeren over diverse onderwerpen (b.v.
eigen mening formuleren over actualiteit, een gesteld probleem, enz...)
- uitleg geven en/of vragen over onderwerpen in verband met de gekozen
specialisatie
- een telefoongesprek kunnen voeren
- de belangrijkste "functions" kunnen gebruiken in allerlei situaties, zoals:

° instemming of onenigheid kunnen uitdrukken (Expressing agreement

or disagreement):
Of course !
Of course not !
I agree.
I don't agree.
Certainly
That's (in)correct.
 Certainly not.
° een uitnodiging of een aanbod kunnen aanvaarden of afwijzen
(Accepting or declining an offer or invitation):
With pleasure !
I'd love it. I'd like to.
I'm afraid I can't come to your party.

° toestemming kunnen geven/vragen (Giving and seeking permission):

May I leave now? Of course you may.
They were allowed to go to the pictures.

° een wens/verlangen kunnen uitdrukken (Expressing want/desire):

I want another sandwich.
Can (may) I have the salt, please ?

° zich kunnen excuseren (Apologizing):

Please, forgive me.
I do apologize (for being late, ...).

° een suggestie kunnen maken (Spreker incluis) (Suggesting a course of

action - including the speaker):
We could leave it and go home.
What about going out ?
We might go and see David.
Shall we (go to the pictures/...)?
You could (go to a restaurant/...)
We might as well (stay at home/watch television/...)

° anderen kunnen vragen iets te doen (Requesting others to do

something):
Would you be so kind as to give me a sandwich and a cup of
tea ?
Would you mind phoning home and telling them I'll be late?

° anderen kunnen waarschuwen (Warning others to take care or to

refrain from doing something):
Mind the steps!
Watch out!

° afscheid kunnen nemen (Socializing when taking leave):

See you soon.
So long!
Cheerio! (=informal language)
Give my (kind) regards to (your wife/brother/...)

° mensen kunnen introduceren en gepast kunnen reageren wanneer ze

aan iemand worden voorgesteld. (Socializing when introducing people
and when being introduced):
May I introduce you to my father?
Mary, I'd like you to meet my boyfriend Tim.

° naar iemands opinie kunnen vragen (Asking for someone's opinion)

 What do you think about ... ?

° uw medeleven kunnen betuigen (Showing sympathy):

I'm sorry to hear (your mother is in hospital/...)

° het onderwerp van gesprek kunnen veranderen (Changing the

subject):
(Oh) by the way (have you heard Tom is going to marry?/...)

° uw eigen mening kunnen uitdrukken (Giving your own opinion):

In my view (he is right/...)
In my opinion (you are mistaken/...)

° kunnen uitdrukken dat je verkeerd bent en dat iemand anders gelijk

heeft:
Yes, sorry. You're (quite) right.

° het correcte gebruik van "Excuse me" (=attracting some-one's

attention, e.g. to start a conversation/to ask something/...) en "Sorry"
(=expressing regret):
Excuse me, (could you show me the way to ...)
I'm sorry to interrupt you, but ...

° het correcte gebruik van "Here/There you are" (=when you hand
something to somebody else) en "Please" (=when you "ask" something):
Could I please have some more tea? Yes, of course;
here/there you are.

• Leesvaardigheid

- Engels begrijpen in zakelijke teksten, mededelingen, brieven,

opdrachten, ...
- korte niet-zakelijke teksten kunnen begrijpen
- eenvoudige brochures en/of vakgerichte artikels kunnen lezen en
begrijpen
(b.v. teksten uit kranten, tijdschriften, zoals b.v. Drive / Speakeasy /
English Pages / vakgerichte tijdschriften / gebruiksaanwijzingen / enz...)

• Schrijfvaardigheid

- correct spellen van woorden en woordvormen

- formulieren kunnen invullen ...
- een korte zakelijke brief kunnen schrijven (b.v.: inlichtingen vragen,
reserveren van b.v. een hotel /camping...)
- een correcte lay-out van een brief kunnen opstellen

SPRAAKKUNST (+ oefeningen):

• Spelling: juiste spelling van de gewone woordenschat.

• Woordsoorten:
 ° zelfstandig naamwoord:
- meervoud (uitspraak en spelling)
- bezitsvormen (genitief / "of" -structuur)
- overeenkomst onderwerp en werkwoord

° bepaald en onbepaald lidwoord:

uitspraak "the"
gebruik van a/an + eventuele verschillen met het Nederlands (b.v.: hij is
dokter → he is a doctor)

° bijvoeglijk naamwoord of adjectief:

trappen van vergelijking

° bijwoord:
- uitgang -ly
- comparatief en superlatief
- vragende bijwoorden
- verschil bijwoord/adjectief

° werkwoord:
- tijden (present, past, future, perfect; simple of continuous; actief of
passief): vorming + gebruik
- hoofdtijden van de onregelmatige werkwoorden
- hulpwerkwoorden van tijd, van het passief en van modaliteit
- causatief gebruik van "to have" (= laten + infinitief) b.v.: he has his
car cleaned = hij laat zijn wagen wassen
- het werkwoord in voorwaardelijke zinnen (if-clauses)
- indirecte rede ("reported speech")

° telwoorden:

° voornaamwoorden:
- persoonlijk
- wederkerend
- bezittelijk (+ zelfstandig gebruik)
- aanwijzend (enkelvoud en meervoud)
- betrekkelijk (which/who - that - weglating)
- vragend (who-what/which)
- onbepaald (some-any/every/all)
(much-many)

° voorzetsels (verschillen met Nederlands)

° voegwoorden
vooral de belangrijkste voegwoorden bij onderschikking

• Zinsstructuur:

- vorming van bevestigende, vragende, ontkennende zinnen (gebruik van

"to do" waar nodig)
- short answers and question-tags
- plaats van voorzetsel bij vragende zinnen en bij betrekkelijke bijzinnen
 - gerund en infinitiefzinnen
- plaats van het bijwoord in de zin

WOORDENSCHAT:

Grondige kennis van de basiswoordenschat (="notions")

• Basic notions: (voor alle richtingen)

- personal identification
- house and home
- education
- free time and entertainment
- relations with other people
- travel/traffic
- health
- shopping
- food and drink
- weather
- services and repairs (bank; garage; station; filling station; telephone; ...)

• Specific notions:
- Natural Environment
- Factories-Machines-Tools
- Space
- Hardware-Software
- Computer Science
2. DOMEIN VAN DE HUMANE VAKKEN

a. AARDRIJKSKUNDE

ALGEMENE DOELSTELLING:

Op het examen moeten de kandidaten kunnen bewijzen dat ze alle

onderdelen van het leerplan beheersen. De ondervraging gebeurt
voornamelijk aan de hand van atlaskaarten, grafieken, figuren, statistieken
en schematische voorstellingen.

EINDTERMEN:

Bij ieder thema worden de nummers vermeld die verwijzen naar de

bijhorend eindtermen.

I. elementaire aardrijkskundige vaardigheden

eindtermen 2, 16, 17
- lengte- en breedteligging van een plaats op aarde
- lezen van een topografische kaart
° schaal
° hoogtelijnen
° legende

II. bewegingen van de aarde

eindtermen 4, 16, 19
- rotatie
° bewijzen
° praktische gevolgen
. tijdsindeling
. plaatsbepaling
- revolutie
° beschrijving
° gevolgen
. seizoenen
. klimaatgordels
. schrikkeljaar

III. het heelal

eindtermen 3, 5, 16, 19
- waarnemingstechnieken van het heelal
° telescoop
° sonde
° kunstsatelliet
- afstanden in het heelal
° lichtjaar
° astronomische eenheid
- opbouw van het heelal
° ons zonnestelsel en andere sterrenstelsels
 ° galaxieën
° groepen of clusters
- ontstaan en evolutie van het heelal
° oerknal
° expansie
° contractie

IV. opbouw- en afbraakprocessen op aarde

eindtermen 8, 9, 16, 17, 25
- schilvormige structuur van de aarde verduidelijken
- platentektoniek
° bewegingsmechanismen
. horizontaal
. verticaal
° soorten platen
° plaatranden
- gesteentegroepen volgens hun ontstaan
- gesteentekringloop
- analyse van
° erosielandschap
° sedimentatielandschap

V. weer en klimaat
eindtermen 2, 6, 16, 17, 20, 21, 22
- verschil weer en klimaat
- analyse van
° weerkaart
° weerfoto
° weerbericht
° klimatogram uit Europa
- opbouw en processen van de atmosfeer
- factoren die luchttemperatuur beïnvloeden
° breedteligging
° seizoen - uur van de dag
° hoogteligging
° afstand tot zee
° zeestromingen
° bodem en vegetatie
° wolken
° hellingsgraad

VI. draagkracht van de aarde

eindtermen 7, 10, 16, 17, 26
- ecologische voetafdruk
- onevenwicht tussen te grote bevolkingsaangroei en te kleine
voedselproductie schetsen en mogelijke oplossingen -
beperkingen aanbrengen
° areaaluitbreiding
° intensivering
° demografisch
 ° economisch
- mondiale milieuproblemen
probleemstelling - oorzaak(en) - gevolgen - oplossingen
° broeikaseffect
° natuurramp
° zure regen
° bodemdegradatie

OPMERKING
Verplicht mee te brengen naar het examen:
schoolatlas
Om de vragen optimaal te kunnen oplossen raden we één van
volgende atlassen aan:

Wolters’ of Plantyn Algemene Wereldatlas

De Boeck Atlas

Zorg er voor dat je atlas zeker niet meer dan vijf jaar oud is!
 b. GESCHIEDENIS

RICHTLIJNEN EN TIPS I.V.M. HET EXAMEN GESCHIEDENIS

1 Het programma
- de inhoud van de leerstof is het voorgeschreven programma
- elk punt van het programman van het begin tot het einde, is belangrijk!
- controleer daarom of het handboek dat je gebruikt alle programmapunten bevat.
Meestal zal je meer dan één cursus of handboek moeten raadplegen. Consulteer
uiteraard de bibliografie die wij u aanreiken.

2 Studie en voorbereiding
- begin ruim op voorhand; de leerstof is vrij uitgebreid!
- begin met het verzamelen van de leerstof; dit kan heel wat tijd in beslag nemen, maar
zo kom je op het einde niet voor verrassingen te staan.
- eens de leerstof verzameld, werk dan het programma punt voor punt af.
- gebruik de programmatekst gerust als werkdocument; d.w.z. : zet b.v. bij het
verzamelen van de leerstof een blauw kruisje bij die onderwerpen die je reeds hebt
gevonden, bij het studeren een groen kruisje bij die onderwerpen die je kent, een rood
kruisje bij die punten die je reeds instudeerde maar nog niet voldoende kent.
- het programma is een officiële tekst. Lees voor jezelf elk punt als een vraag of een
opdracht, b.v. : “Het rationalisme stimuleert de vooruitgang in de
natuurwetenschappen” wordt: ‘toon aan hoe het rationalisme de vooruitgang in de
natuurwetenschappen stimuleerde’.
- vaak komen in de tekst begrippen voor zoals b.v. : “Verlichting”, “Interbellum”, …
Deze begrippen moet je kunnen uitleggen.
- feitenkennis is belangrijk, maar inzicht en het kunnen leggen van verbanden zijn nog
belangrijker. B.v. : bij de Verlichting kan je wellicht 5 filosofen en hun werken
opsommen, maar belangrijker is het te kunnen uitleggen wat de Verlichting juist was
en welke haar invloed was op de samenleving.
- zoek voor het verzamelen van de leerstof en voor het instuderen waar nodig hulp. Je
vindt zeker een leerkracht geschiedenis of MAVO die je een stuk kan begeleiden of op
weg helpen.

3 Het examen

- de juryleden vertrekken steeds vanuit het programma. (zie belang punt 1 !!!)
- de kandidaten krijgen drie vragen, gespreid over de verschillende delen van de leerstof.
De antwoorden mogen steeds schriftelijk voorbereid worden. Na de voorbereiding
wordt het geheel mondeling overlopen en waar nodig wordt verdere toelichting
gevraagd.
- kandidaten van het TSO moeten een historische atlas bij zich hebben. Voor bepaalde
antwoorden kan uitdrukkelijk gevraagd worden hem te gebruiken.

Veel succes!

DOELSTELLINGEN
Een algemeen referentiekader verwerven van de grote ontwikkelingen tijdens de (19de)
20ste eeuw op nationaal, Europees en mondiaal vlak.

Inzicht verwerven in de eigen tijd en zijn historische groei.

Door het inpassen van de actualiteit in de lange termijn visie komen tot een betere
bestaansverheldering.

De huidige maatschappij en haar historische ontwikkeling probleemgericht benaderen.

Nadenken over de evoluerende maatschappij volgens de methodes van de historische

kritiek.

Leren kritisch omgaan met hedendaagse informatiekanalen.

Bekwaam zijn om als historisch bewuste mensen met eigen verantwoordelijkheid te

participeren aan de samenleving.

Lees ook: “RICHTLIJNEN EN TIPS I.V.M. HET EXAMEN GESCHIEDENIS” !

!!! Items met een (A) : gebruik van een historische atlas is verplicht !!!
De kandidaten brengen zelf een atlas mee!

LEERINHOUDEN

Het nationalisme en het imperialisme van de Europese grootmachten leiden tot de

Eerste Wereldoorlog

- Wat zijn “nationalisme” en “imperialisme” ? (Begrippen kunnen uitleggen)

- Oorzaken van de Eerste Wereldoorlog (nationalisme en imperialisme; (A)

bewapeningswedloop; bondgenootschappen, Sarajevo als aanleiding).

- De Eerste Wereldoorlog een “totale” oorlog (kenmerken).

Europa tijdens het Interbellum (1919 – 1939)

- De vrede na de Eerste Wereldoorlog: Het Verdrag van Versailles (A)

+ belangrijkste bepalingen
+ kiem van de Tweede Wereldoorlog

- Nieuwe ideologieën en hun tegenstellingen

+ Fascisme en Nazisme: ideologische kenmerken

+ Hitler en het Naziregime : machtsgreep; oorzaken succes; “Diktat von
Versailles”; de dictatuur in zijn verschillende aspecten
 + Kenmerken van de communistische dictatuur in de Sovjetunie op economisch en
sociaal vlak

- De economische crisis van 1929

+ Oorzaken
+ Oplossingen (o.a. New Deal en ontstaan van de “Gemengde Economie”)

De Tweede Wereldoorlog

- Oorzaken

- Bondgenootschappen: As-mogendheden, geallieerden (A)

- De “Endlösung”

De nieuwe machtsverhoudingen na de Tweede Wereldoorlog (1945 – 1960)

- Het ontstaan van een bipolaire wereld (Jalta-Potsdam) (A)

- De bipolaire wereld en de Koude Oorlog: de Oost-Westtegenstelling (kenmerken,

conflicten, voorbeelden) (A)

- De dekolonisatie (oorzaken + ontstaan derde wereldproblematiek)

Internationale instellingen als mogelijke oplossing voor conflictsituaties

- De UNO: doel, werking en instellingen

- De Europese Unie: ontstaan en evolutie, doel, werking en instellingen (A)

Hedendaags conflict of wereldprobleem te kiezen uit:

- Israëlisch-Palestijns conflict (A)

- Internationaal terrorisme
- Fundamentalisme in al zijn aspecten
- Globalisme >< antiglobalisme
- Golfoorlogen (A)

België

- De Belgische onafhankelijkheid
 + oorzaken scheiding van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
+ België een constitutionele, parlementaire monarchie (begrippen uitleggen)
+ scheiding der machten (uitleggen)
+ België heeft een zeer liberale grondwet (uitleggen)

- Het interbellum (1919 – 1939): opkomst van extremistische partijen en bewegingen

(VNV, Rex, Verdinaso)

- België tijdens en onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog

+ verzet, collaboratie, repressie

+ de Koningskwestie en haar belang voor de naoorlogse geschiedenis

- De federalisering van België

+ de communautaire problemen als oorzaak

+ de grondwetsherziening van 1993; de huidige bestuurlijke indeling en
bestuursorganen

- België een welvaart- en verzorgingsstaat na 1950

+ de wederopbouw na de oorlog
+ ontstaan van een “overlegeconomie” (kenmerken)
+ ontstaan van de migratie en aanverwante problemen
+ ontstaan van een “verzorgingsstaat” (kenmerken en problemen)

Volgende begrippen moeten kunnen worden uitgelegd:

- nationalisme
- imperialisme
- gemengde economie
- totale oorlog
- Endlösung
- globalisering
- verzorgingsstaat
- federale staat
- democratie
- dictatuur
 3. DOMEIN VAN DE WISKUNDE EN DE WETENSCHAPPEN
a. WISKUNDE
1 Algemene vaardigheden en attitudes
De kandidaten kunnen
1 wiskundige informatie analyseren, schematiseren en structureren.
2 gebruik maken van wiskundige technieken zoals figuren maken en tabellen
opstellen
3 bij het oplossen van problemen functioneel gebruik maken van een grafisch
rekentoestel.
4 bij het oplossen van een vraagstuk:
-relevante gegevens scheiden van niet-relevante gegevens;
-gegevens met elkaar en met de probleemstelling in verband brengen;
-gegeven en gevraagde weergeven in een geschikt wiskundig model;
-het vraagstuk planmatig uitwerken
5 wiskundige rekenregels en conventies correct hanteren en toepassen
6 keuzes met betrekking tot representatie en gevolgde werkwijze verantwoorden.
7 voorbeelden geven van het gebruik van wiskunde in andere vakgebieden en in de
maatschappij.
8 kritisch zijn tegenover het gevonden resultaat. Ze kunnen de resultaten controleren
op hun betrouwbaarheid en volledigheid. Ze kunnen de grootteorde van een
resultaat voorspellen en inschatten.
9 reflecteren over de wijze waarop ze wiskundige problemen oplossen en wiskundige
informatie verwerven en verwerken.
10 ordelijk en nauwkeurig werken

2 Leerinhouden
2.1 Reële functies en algebra

2.1.1 Basisbegrippen
1 Bijzonderheden van grafieken,eventueel aangevuld met tabellen, aflezen zoals:
- een functiewaarde en omgekeerd een origineel,
- het domein,
- het bereik
- snijpunten van de grafiek met een horizontale rechte
- de nulpunten,
- het stijgen en dalen,
- het tekenverloop,
- de periodiciteit,
- de symmetrieën,
- de extreme waarden.
- de horizontale en verticale asymptoten
2 In praktische probleemsituaties vragen beantwoorden i.v.m. grafieken van functies
waarbij een van de voornoemde karakteristieken moet geïnterpreteerd worden in
de context

2.1.2 Veeltermfuncties
1 De nulpunten van de functie f(x) = ax² + bx + c met rekentechnieken bepalen en
grafisch interpreteren.
2 De elementaire karakteristieken van de tweedegraadsfunctie met rekentechnieken
bepalen, in het bijzonder de symmetrie-as, de top, de snijpunten met de x-as en de
y-as. Vanuit deze karakteristieken de grafiek tekenen.
3 Het verloop (stijgen/ dalen) van een tweedegraadsfunctie onderzoeken.
4 Met behulp van een grafisch rekentoestel de grafiek en een tabel van
functiewaarden maken van een veeltermfunctie van hoogstens de vierde graad.
Hieruit de karakteristieken van de functie (domein, bereik, nulpunten,
tekenverloop, stijgen/dalen, extrema) aflezen.

2.1.3 Lineaire en exponentiële groei

1 Onderscheid maken tussen lineaire en exponentiële groei.

2 Beginwaarde, groeifactor en groeipercentage bij exponentiële groei (zowel bij
toename als bij afname) kunnen bepalen.
3 De grafiek van een functie die een lineaire groei beschrijft manueel kunnen
tekenen.
4 De grafiek van een functie die een exponentiële groei beschrijft manueel kunnen
tekenen als het grondtal gegeven is.
5 Problemen waarbij een lineair of exponentieel verband gegeven is oplossen en die
oplossing interpreteren (eventueel met behulp van een grafisch rekentoestel).
6 Een eenvoudig vraagstuk of probleem, dat aanleiding geeft tot lineaire of
exponentiële groei wiskundig formuleren en oplossen, eventueel met behulp van
een grafisch rekentoestel. Toepassingen op lineaire en exponentiële groei o.a.
enkelvoudige en samengestelde intrest.

2.1.4 Differentiequotiënten

1 In praktische situaties bij een gegeven tabel en/of grafiek de gemiddelde

verandering over een interval berekenen en grafisch interpreteren.
2 Een probleem, dat gesteld wordt met behulp van gemiddelde verandering, oplossen
en de oplossing interpreteren.

2.2 Statistiek

1 Het onderscheid maken tussen een steekproef en de populatie.

2 Aan de hand van voorbeelden het belang uitleggen van de representativiteit van
een steekproef voor het formuleren van statistische besluiten over de populatie.
3 Kritisch omgaan met het gebruik van statistiek in de media
4 Met behulp van een grafisch rekentoestel het gemiddelde, de mediaan, de
interkwartielafstand en de standaardafwijking berekenen van statistische gegevens.
Deze centrum- en spreidingsmaten interpreteren.
5 Met behulp van een grafisch rekentoestel grafische voorstellingen (waaronder
alleszins het histogram en de cumulatieve frequentiepolygoon) maken van
statistische gegevens
6 Histogrammen en cumulatieve frequentiepolygonen kunnen interpreteren voor
gegroepeerde gegevens i.v.m. concrete situaties
7 Aan de hand van voorbeelden, in betekenisvolle situaties, gebruik maken van de
normale verdeling (met de bijhorende klokcurve) als model van een reeks
 statistische gegevens.
8 Het gemiddelde en de standaardafwijking gebruiken als karakteristieken van een
normale verdeling en deze kengetallen ook grafisch interpreteren (grafische
betekenis van gemiddelde μ en standaardafwijking σ ; 68 –95 –99,7 regel +
vraagstukken).
B. SPECIFIEK GEDEELTE

1. DOMEIN VAN DE RICHTINGSGEBONDEN VAKKEN

KUNSTGESCHIEDENIS

VISIE

Het vak kunstgeschiedenis steunt op conceptuele criteria:

1 op synthetische wijze een samenhangend overzicht geven van de kunstproductie

van de mens in Europa met aandacht voor de kunstuitingen in de wereld buiten
Europa;

2 de kunstproductie relateren aan de historisch - maatschappelijke context

waarbinnen die ontstond;

3 diverse kunstdomeinen bij de studie te betrekken;

4 de kunstgeschiedenis via capita selecta bestuderen;

5 via de studie van de kunstgeschiedenis het esthetisch gevoel en oordeel

ontwikkelen;

6 bijdragen tot de vorming van enkele wezenlijke ‘kunsthistorische attitudes’.

De bestudeerde capita worden gesitueerd in het raam van de grote periodes van de
westerse geschiedenis

BEGINSITUATIE

De heterogeniteit van de doelgroep maakt het vrijwel onmogelijk om een beginsituatie

strikt te omschrijven.

Toch lijkt het evident dat de kandidaat de leerinhouden en vaardigheden van de vorige
graden van het technisch secundair onderwijs verworven heeft om een kans op slagen te
hebben. De kandidaten hebben een creatieve aanleg en artistieke begaafdheden.

De kandidaten beschikken over een algemene historische basiskennis. Daarbij zullen ze

vertrouwd zijn gemaakt met de categorieën historische tijd, historische ruimte en
socialiteit, en een aantal historische termen en begrippen.
 DOELSTELLINGEN
KENNIS

De kandidaat

1 heeft een historisch inzicht verworven over belangrijke kunstenaars, kunstwerken

en kunststromingen;

2 kent in het kader van de grote periodes van de westerse geschiedenis belangrijke
fases uit de kunstgeschiedenis en de niet Europese kunst;

3 heeft inzicht in de relatie van kunststromingen en historisch- maatschappelijke

context;

4 heeft inzicht in de rol en betekenis van kunst in samenlevingen;

5 kent uit verleden en heden kunstenaars en kunstwerken en kunststromingen uit

diverse kunstdomeinen;

6 beheerst een juist kunsthistorisch en kunstesthetisch vocabularium uit diverse

kunstdomeinen;

7 heeft zin voor schoonheid en stijl ontwikkeld en heeft leren kijken en luisteren
naar beeldende en muzikale realisaties.

VAARDIGHEDEN

De kandidaat

1 kan kunstenaars, kunstenaars, kunstrichtingen, kunstontwikkelingen, situeren in

tijd en ruimte;

2 kan een analyse maken van inhoudelijke en esthetische elementen van

kunstwerken;

3 kan verbanden aangeven tussen kunstuitingen en samenlevingen in verleden en

heden;

4 kan een kritische houding aannemen tegenover en kan een bepaald

waardeoordeel uitspreken over het visuele en auditieve beeld;

5 kan rapporteren over kunstenaars, aspecten van kunstwerken, kunststromingen

schriftelijk of mondeling, met gebruik van audiovisuele media
(dia/video/DVD/Cd-rom/PP-presentatie);

6 kan kunstmusea gebruiken als bron van informatie en/of bron van esthetisch
beleven.
ATTITUDES

De kandidaat

1 toont intellectuele belangstelling en openheid t.a.v. kunstenaars en kunstuitingen;

2 is bereid vooroordelen en stereotypen i.v.m. kunstenaars en kunstuitingen ter

discussie te stellen;

3 toont belangstelling voor actuele kunstmanifestaties;

4 brengt waardering op voor de bescherming en de conversatie van

kunstpatrimonium in eigen land en wereldwijd;

5 kan het functioneren van muziek in de wereld begrijpen en verwoorden;

6 toont bereidheid de financiële en materiële inspanningen die de samenleving

levert op het vlak van kunst te waarderen.

LEERINHOUDEN
A-Basisgedeelte (Kunstgeschiedenis)

1. Kunstzinnige prehistorische mensen

- Grottenschilderkunst: Altamira, Lascaux,...
- Prehistorische bouwkunst: Stonehenge,...

2. Kunst uit beschavingen van Oude Nabije Oosten

- Mens en godheid in de kunstproductie van Mesopotamische beschavingen
- Egyptische kunst: een spiegel van leven en dood

3. De Griekse beschaving in de 5e eeuw v. C.

- Griekse mensen en goden: in beeldhouwkunst en ceramiek
- De Griekse tempel
- Het Griekse toneel

4. De bloei van de Romeinse beschaving(1e eeuw v. C.-1e eeuw na C.)

- Romeinse civiele bouwkunst
- Het Romeins gebeeldhouwd portret
- Romeinse mozaïek en schilderkunst

5. Religieuze kunst in de Middeleeuwen

- De Romaanse kerk
- De Gotische kathedraal: een ‘Gesamtkunstwerk’
- Schilderkunst: van miniatuur tot paneelschilderkunst in onze gewesten

6. Nieuwe Tijden kondigen zich aan in de 16e eeuw

- Renaissancekunst in Italië
 - Renaissance in de Nederlanden

7. Dienende kunst in de 17e en de 18e eeuw

- Programmakunst: de barok
- Rococo: kunst in dienst van adel en rijke burgerij
- De opera: een nieuwe kunstvorm en de maatschappelijke impact ervan

8. De 19e eeuw
- Romantiek, realisme
- Vernieuwing in de schilderkunst: impressionisme, ...
- Neo- stijlen
- Muziek en literatuur

9 De 20e - 21e eeuw

- Defiguratie
- Art nouveau/ Art Moderne
- Totalitaire esthetica’ s: Socialistisch realisme (URSS) en Nazi-kunst (inclusief
Entartete Kunst)
- Traditie en experiment in de kunst: explosie van stromingen en richtingen
- Kunst op nieuwe wegen: verkenning van de grenzennieuwe vormen/ nieuwe
materialen

10. Niet-Europese kunst

- Zuid- en Oost-Azië: mystiek en verfijning (India, Indonesië, Achter-Indië,
Himalayah-landen, China, Japan,
- Amerika: geniaal (Noord-Amerika, Midden-Amerika, Zuid-Amerika,
- Afrika, vormrijkdom en beeldende kracht
- Oceanië: verscheidenheid van stijlen (Polynesië, Oceanië)

B-Specifiek gedeelte (Fotografie)

Geschiedenis van de fotografie : Programma

Principe van de “Camera obscura”

In de geschiedenis van de fotografie zijn de volgende namen belangrijk:

(realisaties en situering in de tijd)
• Nicéphore Niepce
• Henry Fox Talbot
• Louis Daguerre
• Petzval
• Von Voigtlander
• Edeward Muybridge
• George Eastman
• Oskar Barnack
• Edwin Land
 • Richard Maddox

Ook volgende uitvindingen zijn belangrijk:

( betekenis in de geschiedenis + situering in de tijd)
• Kodak nr.1
• Leica
• Polaroïd
• Auto-focus
• Still-video
• Digitale fotografie
• APS-systeem
• Hologram

Kunststrekkingen:
• Picturalisme
• de Nieuwe Visie en de Nieuwe Zakelijkheid
• de Straight-fotografie
• Bauhaus
• Pop Art

EVALUATIE en VERLOOP van het EXAMEN

EVALUATIE

Het examen bestaat uit DRIE onderdelen met volgende waardeverhouding bij de
evaluatie:

- Leerstof basisgedeelte 50%

- Leerstof specifiek gedeelte Fotografie 20%

- Bespreking kunstwerk 20%

- Actualiteit 10%

De waarde van de gestelde vragen voor het onderdeel “Leerstof” wordt bij aanvang van
het examen aan de kandidaat meegedeeld.

VERLOOP van het EXAMEN

De kandidaat krijgt een vragenreeks over de verschillende delen van de leerstof die hij/zij
schriftelijk kan voorbereiden. Na de voorbereiding wordt het geheel mondeling
overlopen en waar nodig wordt in dialoogvorm met de examinatoren verdere toelichting
gevraagd.
Bij het aanvang van het examen kiest de kandidaat een afbeelding uit een reeks van
reproducties. Hiervan bespreekt hij/zij de stijlperiode, kunsthistorische en stilistische
bijzonderheden, de inhoud, eventuele biografische gegevens en ander representatief werk
van de kunstenaar.

Het examenonderdeel “actualiteit” is een gesprek over belangrijke culturele

gebeurtenissen en lopende tentoonstellingen in binnen- en/of buitenland.

De voorbereiding is beperkt in de tijd. Ze vormt geen onderdeel van het proces-verbaal

van het examen.
 2. DOMEIN VAN DE TECHNISCHE VAKKEN

ANALOOG
Scheikunde
Kleur

Scheikunde

Vorming van het "latente" beeld

Het negatief

• Bouw
• Emulsie
• anti-halo laag
• gevoeligheid
• spectrale gevoeligheid

De negatiefontwikkeling

• Beschrijf de verschillende stadia in de negatiefontwikkeling

• Samenstelling van de verschillende baden

• Factoren die de negatiefontwikkeling beïnvloeden

• Drogen van een film

• Voorkomen van vlekken
• Problematiek van het drogen

Zwart - wit fotopapier

• Opbouw
• Samenstelling van de positiefontwikkelaar

• Samenstelling van het stopbad

• Samenstelling van het fixeerbad
• Doel van het spoelen

• Verschil tussen PE en barietpapier

Werken met chemische produkten

• Zuren / Basen / Zouten

• Controle op de uitputting van het fixeerbad
Kleur

Eigenschappen van het licht

• Het prisma
• Lichtbreking
• Samenstelling van het elektromagnetische spectrum
• Golflengte

Hoofdkleuren en complementaire kleuren

• Het menselijk oog en de kleurgevoeligheid

Kleurtemperatuur
• Mired - waarden

Kleurmengsystemen

1. additief
2. subtractief
o Toepassingsgebieden van beide systemen

Kleurzwemen en remediëring

Het kleurnegatief:

• Bouw
• Chromogene ontwikkeling (C41)

Het diapositief

• Bouw
• Omkeerontwikkeling (E6)

Bibliografie

 Fototechniek van Peter Charpentier Spectrum Utrecht/Antwerpen

 Foto en Filmencyclopedie Focus Elsevier
 Fotografietechnieken van Adrian Davies Librero
 OPTICA

Stralengang

• De positieve en negatieve lens

• Het ontstaan van het beeld van op verschillende afstanden gelegen objecten.
• Verwijzing naar definitie van de brandpuntsafstand.

Spiegelreflexcamera in detail

De lichtsterkte
Berekening lichtsterkte

Brandpuntsafstanden en overeenkomstige beeldhoeken

De verschillende objectiefsoorten
• Standaardobjectief
• Teleobjectieven
• Groothoekobjectieven

Het perspectief

Fotografische fouten en storingen en remediëring

Scherptediepte

• Verstrooiingscirkels
• Scherptedieptezone

Hyperfocale afstand

Afbeeldingsfouten objectieven:

• Sferische aberratie
• Chromatische aberratie
• Astigmatisme
• Coma
• Vertekening
• Vignettering
• Buiging

Bibliografie

 Fototechniek van Peter Charpentier Spectrum Utrecht/Antwerpen

 Foto en Filmencyclopedie Focus Elsevier
 TECHNOLOGIE

DE CAMERA

Inleiding:
• Wat is fotografie (afgeleid van het Grieks)

De stralengang in de camera
Lichtdosering in de camera
Diafragmareeks en sluitersnelhedenreeks
Diafragmasimulator (scherptediepte)
De sluiter (soorten)
Combinatie diafragma en sluitersnelheid
Het objectief
Verschillende negatiefformaten en hun standaardobjectief.
Uitdrukking van de gevoeligheid van een film (Asa - Din en Iso waarden)

DE VERGROTER

Basisbouw
Soorten

LICHTMETING

Methodes
Lichtwaarden

SOORTEN CAMERA'S

De kleinbeeld - spiegelreflexcamera
De meetzoekercamera
De rolfilmcamera (middenformaat)
De digitale camera
De technische camera:
• Voordelen van het groter negatiefformaat
• Onderdelen van de technische camera
• Verstelmogelijkheden
• Afbeeldingsmaatstaf
• Verlengingsfactor
• Parallelverstelling
• Regel van Scheimpflug
• Verlichtingscontrast
• Beeldcirkel
• Vignettering
Statief
Zonnekap
Parallax
Geelfilter
Polarisatiefilter
UV -filter

FLITS

Automatische flits
Studioflits (pilootlicht) en sterkte (Joule)
Richtgetal
Synchronisatie

Bibliografie

 Fototechniek van Peter. Charpentier Spectrum Utrecht/Antwerpen

 Fotografietechnieken van Adrian Davies Librero
 Foto en Filmencyclopedie Focus Elsevier
 De camera Time - Life boeken
 SENSITOMETRIE

De zwartingscurve of sensitometrische curve

• Belichting
• Densiteit
• Gamma

Opaciteit
Transparantie

Scheidend vermogen
Spectrale gevoeligheid
Reciprociteitseffect
Schwarzchildeffect
Korreligheid
Scherpte van een film

Nivellerende ontwikkeling
Indeling van de films naar hun gevoeligheid

Bibliografie

 Fototechniek van Peter Charpentier Prisma - boeken

 Foto en Filmencyclopedie Focus Elsevier
 DIGITAAL
Vergelijking analoog - digitaal

Werking van de digitale DSLR – camera

• Binair stelsel
• Pixels
• Sensoren
• Digitale verwerking
• Bestandsformaten
• Geheugen
• EXIF
• Voeding
• Beeldschermen
• Scherpstelling
• Lichtmeting
• Kleurtemperatuur
• Witbalans
• Camera-effecten

Beeldbewerking

• Formaat aanpassen
• Selectiegereedschap
• Werken met RAW -bestanden
• Croppen
• Niveau's
• Kleurbalans
• Kleurverzadiging
• Klonen
• Filters
• Verscherpen
• Afbeelding opslaan

Printen

Bibliografie

 Digitale fotografie van Chris George Libero

3. DOMEIN VAN DE PRAKTIJK

De kandidaten krijgen een reeks opdrachten waarin de volgende thema's voorkomen:

1. Portret
2. Landschap
3. Stilleven
4. Reportage
5. Close-up
6. Actie
7. Vrij thema

• Van elk thema worden 2 of meerdere opnamen gevraagd.

• De gebruikte techniek (analoog of digitaal) is vrij te kiezen.

• Alle opnamen moeten afgedrukt worden op een opgegeven formaat.

BIBLIOGRAFIEËN

BIBLIOGRAFIE VOOR HET GEMEENSCHAPPELIJK GEDEELTE

NEDERLANDS

Er is heel wat degelijk studiemateriaal op de markt. Hieronder vind je enkele voorbeelden

van werken en adressen van websites die nuttig kunnen zijn bij de voorbereiding van je
examen.

S. Roosen, T. Sleeuwaert e. a.
Vitaal Nederlands, Compendium Derde Graad Nederlands, Wolters Plantyn 2006
Taalvaardigheid, taalbeschouwing, literatuur.
ISBN 90 301 8907 7
info@woltersplantijn.be
www.woltersplantijn.be

Eric Tiggeler, Vraagbaak Nederlands, Sdu Uitgevers Den Haag 2008.

Van spelling tot stijl : snel een helder antwoord op praktijkvragen over taal.
Schrijfwijze, woordkeuze, leestekens, zinsbouw en stijl, brieven.
ISBN 90 12 10855 1
www.sdu.nl

W. Smedts & W. Van Belle, Taalboek Nederlands, Pelckmans 1996

Grammatica, geschiedenis van het Nederlands, spelling, communicatie, tekstopbouw
en stijl.
ISBN 90 289 1795 0
www.pelckmans.be

J.P. Steevens & E. Wils, Nederlandse basisgrammatica, Uitg. Die Keure 2006
ISBN 90 6200 525 X
educatieve.uitgaven@diekeure.be
www.diekeure.be

J.P. Steevens, Thuis in taal, Uitg. De Boeck 2007

Een minigrammatica.
info@uitgeverijdeboeck.be
www.uitgeverijdeboeck.be

H. Heidbuchel & G. Luyten, Hoe zeg en schrijf ik het, Novum Antwerpen. 1998, 30ste
druk
Uitspraak, spelling, spraakkunst en woordenschat.
Handboek en werkboek.
ISBN 90 520 2216 X : handboek
ISBN 90 520 2218 6 : werkboek
info@novum.be
www.novum.be
www.woltersplantyn.be

W. Penninckx, P. Buyse & W. Smedts, Correct taalgebruik, UGA 2006

Duidelijke en betrouwbare antwoorden op vragen die taalgebruikers vaak stellen.
Trefwoorden zijn alfabetisch gerangschikt.
ISBN 90 676 8808 8
www.uga.be

F. Bruffaerts, F. du Mong, M. Van De Putte, Handigram, Uitg. Van In 2006

Naslagwerk over zinsleer, woordleer en spelling.
ISBN 90 306 2402 8
uitgeverij@vanin.be
www.vanin.be

P. Van Der Horst, De taalgids, Sdu 1999.

Zinsbouw, woordkeuze, leesbaarheid, interpunctie, stijlfouten enz….
ISBN 90 5797 022 8
www.sdu.nl

J. Renkema, Schrijfwijzer compact, Sdu 2005

Teksten schrijven, formulering, taalkwesties, spelling
ISBN 90 12 10826 8
www.sdu.nl

H. Aalbrecht, Schrijfstijl, uitgeverij Augustus Antwerpen 2008

De basis voor een goede tekst : zinsbouw, stijlmiddelen, spelling.
ISBN 90 457 0150 9
www.augustus.nl

L. Permentier, Stijlboek.
Voor wie helder wil schrijven, Roularta Books, 2008
ISBN 90 8679 124 8
www.roulartabooks.be

M. Klein en M.Visscher, Handboek verzorgd Nederlands, M. Nijhoff Groningen 2002

Contact Amsterdam
Spellingregels , stijladviezen.
 ISBN 90 014 7185 4
www.uitgeverijcontact.nl

Eric Tiggeler, Check je tekst, Sdu Uitgevers Den Haag, 2006

Tips om beter een tekst te schrijven o.a. indeling van een tekst, een duidelijke
structuur aanbrengen enz …..
ISBN 90 12 11553 1
www.sdu.nl

P. Wagenaar, Voor de vorm, uitgeverij Augustus Antwerpen 2008.

Zinsbouw, beeldspraak, woordkeuze, stijlmiddelen, spelling.
ISBN 90 457 0149 3
www.augustus.nl

Jan van Coillie, Klare taal, Davidsfonds 2006

Efficiënt leren schrijven : doelgericht en lezergericht schrijven, exactheid, informatie-
dichtheid, oefeningen en oplossingen.
ISBN 90 6306 440 3
www.davidsfonds.be

M. Heerink, Praktische schrijfgids, Pearson Education 2008

Correct Nederlands, logisch en leesbaar formuleren, rapporteren, correspondentie,
samenvatten en notuleren.
ISBN 90 340 1682 7
www.pearsoneducation.nl

W. Kas, Teksten schrijven, Sdu 2006

Schrijfdoelen, structuur, alinea’s, signaalwoorden, enz…
ISBN 90 12 11482 9
www.sdu.nl

K. Heij & W. Visser, Schrijven in eenvoudig Nederlands, Sdu 2006

Taalniveaus en teksten structureren.
ISBN 90 12 11657 0
www.sdu.nl

R. Van Hogen, Samenvatten : een praktische cursus, Uitgeverij Wolters-Noordhoff 1997

Leren structureren kernideeën vatten.
ISBN 90 014 0016 3
www.woltersplantyn.be

G. Van Roosbroeck, Praktisch handboek ; schrijven zonder fouten, Deltas 2006

Regels, voorbeelden, oefeningen. Inclusief alle regels van de nieuwe spelling.
ISBN 90 243 6512 0

G. Van Roosbroeck, Schrijven zonder fouten, Deltas 2007

 Alles over de spelling van de Nederlandse Taal.
Regels, voorbeelden en oefeningen.
ISBN 90 447 1695 5

J. Van Coillie, L. Sollie, Spel(l)enderwijs, Uitgeverij Van In 2007

Belangrijkste regels en een beperkt aantal oefeningen.
ISBN 90 306 2925 2
uitgeverij@vanin.be
www.vanin.be

L. Sollie, H. Janssens e.a., Zo spel je zoo, Uitg. Van In 2006

Complete spellingsmethode met alle regels van de herziene spelling van 2005 aan-
gevuld met oefeningen.
ISBN 90 306 3477 5
uitgeverij@vanin.be
www.vanin.be

J.P. Steevens, Spel correct, Uitg. Die Keure, 2006

Praktisch naslagwerk met meer dan 5500 voorbeelden.
ISBN 90 5958 939 4
educatieve.uitgaven@diekeure.be
www.diekeure.be

M. Bringmans & A. Cooreman, Als spelling een kwelling is 1 en 2, Uitg. De Boeck 2007
Eenvoudige regels en talrijke voorbeelden.
ISBN 978 11 640 0091 4
info@uitgeverijdeboeck.be
www.uitgeverijdeboeck.be

P. Kustermans & F. Melis, Nieuw werkschrift voor spelling 1, Uitg. De Boeck 2006
Handleiding en dictees
ISBN 90 455 1669 1
info@uitgeverijdeboeck.be
www.uitgeverijdeboeck.be

H. Elsinga & J. Van Putten, Struikelblokken, Uitg. Van In

ISBN 90 306 2934 4
uitgeverij@vanin.be
www.vanin.be

Fr. Michiels, 150 modelbrieven voor persoonlijke en zakelijke doeleinden, Deltas

Voor persoonlijke en zakelijke doeleinden.
ISBN 90 243 7794 7

A. De Witte, P. Hernalsteen, Bij de zaak, Uitg. Van In 2007

Nederlandse Handelscorrespondentie en zakelijke communicatie
ISBN 90 306 2393 9
 uitgeverij@vanin.be
www.vanin.be

F. Vandergraesen, Zakelijk : leerwerkboek, Uitg. De Boeck 2006

Vaardigheden i.v.m. zakelijke communicatie
ISBN 90 455 2073 5
info@uitgeverijdeboeck.be
www.uitgeverijdeboeck.be

R. Baeckens, P. Meukens, Zakelijke communicatie, Uitg. Pelckmans 2003

Opbouw en stijl van een zakelijke tekst, vorm en schikking van een zakelijk
bericht, verslagen en rapporten, solliciteren enz….
ISBN 90 289 2894 7
www.pelckmans.be

B. Dussenbroek, R. Debbaut, Markant, Vademecum 3de graad TSO, Uitg. Pelckmans

2007
Communicatieproces, effectief taalgebruik, GIP : informatie verzamelen, selecteren en
verwerken, voorbeelddocumenten, beoordelingsformulieren enz….
ISBN 90 289 3863 2
www.pelckmans.be

BIN-normen : efficiënte communicatie, uitg. Licap

ISBN 90 685 8760 9
www.standaardboekhandel.be

Interessante sites :

www.taal.vrt.be
www.woordenlijst.org
www.taaladvies.net
www.onzetaal.nl
www.taalunieversum.be

FRANS

1. Handboeken

Belangrijke opmerking !

De kandidaten uit het TSO/KSO moeten 2 volledige dossiers of hoofdstukken uit een
handboek Frans voor de derde graad TSO/KSO voorbereiden. Opgepast: veel handboeken
bestaan uit 2 delen: een tekstenboek en een oefeningenboek. Er moeten dan 2 volledige
dossiers (woordenschat, grammatica, teksten) uit de 2 delen voorbereid worden. De
kandidaten kiezen bij voorkeur 2 dossiers die aansluiten bij de gekozen studierichting.

De kandidaten brengen het handboek (de 2 delen indien het handboek uit 2 delen bestaat)
mee naar het examen. Opgepast: er worden geen kopieën van handboeken voorgelegd.

De kandidaten kiezen een handboek uit de volgende lijst:

Uitgeverij Van In:

o M Peacock, F. Dirix, Ph. Van Roey, Arcades 5 en 6 TSO ( Livre de documents +

Cahier d’activités + Voor Secretariaat-talen Cahier MAX)

Arcades 5 TSO Livre de documents ISBN 978 90 306 3445 4

Arcades 5 TSO Cahier d’activitésISBN 978 90 306 3491 1
Arcades 5 TSO Cahier MAX ISBN 978 90 306 3493 5
Arcades 6 TSO Livre de documents ISBN 978 90 306 3675 5
Arcades 6 TSO Cahier d’activitésISBN 978 90 306 3725 7
Arcades 6 TSO Cahier MAX ISBN 978 90 306 3743 1

o J. Van haesendonck, E. Ansar, S. Bossu, e.a., Branché 5 en 6 TSO ( Contacts +

Ateliers)

Branché 5 TSO Contacts ISBN 978 90 306 3583 3

Branché 5 TSO Ateliers ISBN 978 90 306 4235 0
Branché 6 TSO Contacts ISBN 978 90 306 4425 5
Branché 6 TSO Ateliers ISBN 978 90 306 4423 1

Uitgeverij Wolters Plantijn

o K. Mouton, A. Vunckx, e.a., Par étapes 5 en 6 ( alles in 1 boek)

Par étapes 5 ISBN 978 90 301 8394 5
Par étapes 6 ISBN 978 90 301 8865 0

Uitgeverij De Boeck

o Stef D’haene, Pierre De Rammelaere, e.a., Concorde TSO 5 en 6 (leerboek en

werkboek)

Concorde TSO 5 leerboek ISBN 978 90 455 0814 6

Concorde TSO 5 werkboek ISBN 978 90 455 0816 0
Concorde TSO 6 leerboek ISBN 978 90 455 1248 8
Concorde TSO 6 werkboek ISBN 978 90 455 1249 5

Uitgeverij Pelckmans
 o Christel Debrabandere, Frans De Clercq, Raymond Gevaert, Fons De Coster,
Antennes 5 en 6 (niet meer beschikbaar in boekhandel, enkel nog beschikbaar in 2e
handswinkel)

o Denise Buntincx, Els De Bock, Sabine De Loose, e.a., En ligne 5+6 (Couleurs +
Bleu)

En ligne 5Couleurs ISBN 978 90 289 3443 6

En ligne 5 Bleu ISBN 978 90 289 3444 3
En ligne 6Couleurs ISBN 978 90 289 3446 7
En ligne 6Bleu ISBN 978 90 289 3447 4

2. Grammatica’s

Basisgrammatica kan ingestudeerd en ingeoefend worden met behulp van (o.a.):

Uitgeverij Van In:

o W. Decoo, D. De Baere, C. Debeer, E. Preckler, Principes de grammaire (PG)

ISBN 978 90 306 3988 6
o J. Van haesendonck, e.a., Branché – Une grammaire pour communiquer
ISBN 978 90 306 4877 2

Uitgeverij Wolters Plantijn

o G. Caerts, F. Lux, M. Moors, Minigram (+ CD-rom)

ISBN 978 90 301 6481 4

Uitgeverij De Boeck

o Stef D’haene, Pierre De Rammelaere, Grammaire de base

ISBN 978 90 455 1539 7
o Stef D’haene, Pierre De Rammelaere, Grammaire pratique – manuel
ISBN 978 90 455 0824 5
o Stef D’haene, Pierre De Rammelaere, Grammaire pratique – exercices
ISBN 978 90 455 1682 0
o Stef D’haene, Pierre De Rammelaere, Grammaire pratique de la communication
ISBN 978 90 455 0125 3

Uitgeverij Pelckmans

o Marie-Antoinette Raes, Frans De Clercq, Jean-Louis Leroy, Grammaire Trajet

ISBN 978 90 289 2827 5
o Eddy Christiaens, Frans De Clercq, Marianne De Graeve,e.a., Exercices Trajet 1+2
Exercices Trajet 1 ISBN 978 90 289 3450 4
Exercices Trajet 2 ISBN 978 90 289 3096 4

3. Zakelijke communicatie
De zakelijke communicatie (o.a. telefoneren en schriftelijke correspondentie) kan
ingeoefend worden met behulp van (o.a.):

Uitgeverij Wolters Plantijn

o Martine Verjans, Carla Van Diest, Willy Clijsters, Paul Marchal, Actes de base des
professions ISBN 90 301 7161 8
o Ann Flamend, Véronique Delcroix, COMtel « La communication au téléphone »
(Uitgeverij Novum) ISBN 978 90 520 2210 9
o W. Clijsters, J. Amand, Les médias dans les affaires « Intercom S.A. »
ISBN 978 90 301 7779 1
o W. Clijsters, J. Amand, Le téléphone « Ici Intercom S.A. »
ISBN 978 90 301 5986 5

Uitgeverij De Boeck

o Nouvelle correspondance commerciale 1 ISBN 978 90 455 0254 0

o Nouvelle correspondance commerciale 2 ISBN 978 90 455 0837 5

Uitgeverij Pelckmans

o Josianne Bouttery, e.a., Communication multimédia

ISBN 978 90 289 3449 8
o Josianne Bouttery, Frederik Tack, Ça me convient (leerwerkboek)
ISBN 978 90 289 3636 2
o Frederik Tack, Josianne Bouttery, C’est parfait (leerwerkboek)
ISBN 978 90 289 2874 9

Uitgeverij Intertaal

o M. Mitchell, Pour parler affaires (livre de l’étudiant)

ISBN 978 90 5451 3384
o M. Mitchell, Pour parler affaires (livre d’activités)
ISBN 978 90 5451 3391

4. Interactief oefenen

o Oefenen kan op de site van Olyfran (olympiade van Frans)

http://www.olyfran.org
Klik op Olyfran Vlaanderen om de links te vinden naar de vragen van vorige editie
voor Handel en TKB (technisch, kunst- en beroepsonderwijs) en voor de
leesteksten.
Wil je nog extra oefenen, klik dan op Jouer le français. Je kan tussen 5 niveaus
kiezen.

o Woordenschat oefenen via een geautomatiseerde leeromgeving

 http://www.kuleuven.be/alfalex/index.php?id=&ng=0

o Grammatica en zakelijke communicatie oefenen via “The language focus”

(betaalsite)

http://www.thelanguagefocus.com
o Grammatica studeren en oefenen :

http://www.arts.kuleuven.be/weboscope/grammaire/index.htm
http://www.arts.kuleuven.be/weboscope/grammaire/e_gr0.htm
http://www.leconjugueur.com/
http://www.snh.be/frans/conjugaison/main.htm
http://grammaire.free.fr/jeux/index.php
o Grammatica en woordenschat oefenen met een “interactief ganzenbord”

http://jeudeloie.free.fr/plateau.htm
o Grammatica en woordenschat
http://www.didieraccord.com
http://www.polarfle.com
o Woordenschat, grammatica, lees-en luistervaardigheid oefenen met:

http://www.bonjourdefrance.com
o Actualiteit volgen via TV5 (video’s + transcriptie + interactieve oefeningen op 3
niveau’s):
http://www.tv5.fr/TV5Site/enseigner-apprendre-francais/accueil_apprendre.php

ENGELS

In deze lijst werden met opzet geen ‘school’handboeken opgenomen. Deze zijn in eerste
instantie ontwikkeld voor klasgebruik en doen in toenemende mate beroep op multimedia.
Daardoor is men voor zelfstudie aangewezen op het dure lerarenpakket.

Kandidaten zijn uiteraard vrij ze in de voorbereiding van hun examen te gebruiken.

GRAMMAR:

MURPHY, R. , Grammar in Use. Cambridge University Press 3rd ed. With answers
ISBN
Edition with answers and CD-ROM 9780521537629
Edition with answers 9780521532891

HASHEMI, L. &MURPHY,R. , Grammar in Use. Supplementary Exercises.

Cambridge University Press 2nd ed. With answers ISBN 9780521755481

THOMPSON, AJ & MARTINET, AV, A Practical English Grammar. Oxford

University Press ISBN 9780194313483

THOMPSON, AJ & MARTINET, AV, A Practical English Grammar. Exercises.

Oxford University Press Book 1 ( with answers ) ISBN 9780194313490
Book 2 ( with answers ) ISBN 9780194313506

M. SWAN - C. WALTER , How English Works - a grammar practice book with

answers (intermediate to lower-advanced).. Oxford University Press.

Spraakkunst en oefeningen met antwoorden; ook voor zelfstudie

CLAEYS, G & DENTANT; J. , Grip on Grammar. Wolters Plantyn ISBN 9030163615

Grip on Grammar. Exercises ISBN
9030163623
Handleiding
ISBN9030163631

NN , Grammar Guide. Pelckmans. 2004 ISBN 9789028934764

WOORDENBOEKEN :

Van Dale Nederlands-English Beeld Woord & Boek." Van Dale.

(specific notions, specifieke woordenschat)

Cambridge International Dictionary of English. Cambridge University Press.

Verklarend woordenboek (met achteraan een lijst van ongeveer 2000 woorden,
i.e. basic notions, de basiswoordenschat):

Vertaalwoordenboeken (met gratis online woordenboek): Prisma woordenboeken

Nederlands-Engels, Engels-Nederlands.

WOORDENSCHAT:

McCARTHY,M & O’DELL, F , English Vocabulary In Use. Cambridge University

Press. (4 levels
Level Upper Intermediate with answers and CD-Rom
ISBN 9780521677431
 With answers
ISBN 9780521664356

CARLETON,N & GERTSCH , Today’s Words in Context – New edition. Intertaal

ISBN 9789054516439

NN , Beknopte thematische woordenschat Engels. Intertaal

ISBN 9789054514541

Reeks BACKBONE . Pelckmans:

Backbone. Business and Commerce: leerwerkboek ISBN9789028937307
Backbone. Techs and Tools: leerwerkboek ISBN 9789028937284
Backbone 2 Basic: leerwerkboek ISBN9789028937277

Backbone. Sharing and Caring: leerwerkboek ISBN9789028944769

Voor richtingen verzorging – modern schoolhandboek – weinig teksten

Specifiek ‘business’ English ( ook voor Handelscorrespondentie ):

NN , In Company . MacMillan Education

Intermediate ISBN 9780230020580
Upper Intermediate ISBN9780230020627

EMMERSON, Paul, Business Builder. MacMillan Education.

Module 1,2,3 ISBN9780333980940
Module 4,5,6 ISBN9780333990957
Module 7,8,9 ISBN9780333990964

EMMERSON, Paul , Business Grammar Builder. MacMillan Education

ISBN978033375492

MASCULL, Bill , Business Vocabulary in Use. Cambridge University Press

Intermediate to Upper-Intermediate ISBN9780521775298
LEESVAARDIGHEID:

DRISCOLL, Liz , Real Reading . Cambridge University Press. 2008

With answers : level 3 ISBN 9780521705738
Level 4 ISBN 9780521705769

Schooltijdschriften:
Uitgeverij Pelckmans: Alquin
Drive
Mary Glasgow: Current

On-line teksten, cursussen en (vaak gratis) oefeningen:

Oxford University Press/Student Sites

www.oup.com/elt/global/products/newhotline/
www.oup.com/elt/global/products/solutions/businessbasics/
www.smic.be/smic5022
http://web2.uvic.ca/elc/studyzone/index.htm
http://esl.about.com/library
www.englishpage.com
www.bbc.co.uk
http://klascement.net
www.macmillanenglish.com/register
www.businessenglishonline.net
www.nonstopenglish.com
www.short-stories.co.uk

AARDRIJKSKUNDE

• Atlassen : maximaal 5 jaar oud

- Wolters’ Algemene Wereldatlas Wolters Plantyn, Leuven

- Plantyn Algemene Wereldatlas Wolters Plantyn, Leuven ISBN 9789030195627
- Wolters’ Kleine Wereldatlas Wolters Plantyn, Leuven ISBN 9789030184942
- De Boeck Atlas (editie 2004 of 2006) De Boeck, Antwerpen ISBN 9789045520223

• Handboeken :

- Wereldvisie T 5/6 Bronnenboek Uitgeverij Pelckmans, Kapellen

ISBN 9789028931824
- Geoscoop 5/6 Wolters Plantyn, Leuven ISBN 9789030180064
- Terranova 5 en 6 De Boeck, Antwerpen ISBN 9789045512273
ISBN 9789045515175
- Geogenie TSO/KSO 5 & 6 Leerboek De Boeck, Antwerpen ISBN 9789045527253

Websites van de uitgeverijen:

www.pelckmans.be
www.woltersplantyn.be
www.uitgeverijdeboeck.be
GESCHIEDENIS

Leerboek – Infoboeken

We duiden hier de meest recente publicaties aan, maar nog in omgang zijnde edities
zijn evengoed bruikbaar.

Historia T 5 Infoboek (versie TSO). Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2008

(vernieuwde uitgave)

Historia T 6 Infoboek (versie TSO). Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, vernieuwde

uitgave voorzien voor augustus 2009

Storia 5 TSO. Wommelgem, Uitgeverij Van In, 2008 (vernieuwde uitgave)

Storia 6 TSO. Lier, Van In, vernieuwde uitgave voorzien voor voorjaar 2009
 Spiegelbeelden 5 (TSO). Uitgeverij Plantyn, Mechelen, vernieuwde uitgave voorzien
voor voorjaar 2009

Spiegelbeelden 6 (TSO). Uitgeverij Plantyn, Mechelen, vernieuwde uitgave voorzien

voor voorjaar 2010

Anno 5. Wommelgem, Uitgeverij Van In, 2001 (versie wordt niet meer herwerkt)
Anno 6. Wommelgem, Uitgeverij Van In, 2002 (versie wordt niet meer herwerkt)
Ontdek geschiedenis 5. Wommelgem, Uitgeverij Van In, 2001 (versie wordt niet meer
herwerkt)
Ontdek geschiedenis 6. Wommelgem, Uitgeverij Van In, 2002 (versie wordt niet meer
herwerkt)
Tekens TSO 5.1 leerboek, Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 2006

Tekens TSO 6.1 leerboek, Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 2002

Memo 5 leerboek, Nieuwste Tijden – 19de eeuw. Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 2007

Memo 6 leerboek, Nieuwste Tijden – 20ste – 21ste eeuw. Uitgeverij De Boeck, Antwerpen,
2005

Historische atlassen

X. ADAMS. Historische atlas. Uitgeverij Van In, Wommelgem, 2007

F. HAYT, J. GROMMEN, R. JANSSEN en A. MANET. Atlas van de algemene en
Belgische geschiedenis. Uitgeverij Van In, Wommelgem, 2006
H. DE PRINS, P. VANDEPITTE en X. ADAMS. De wereld NU in kaart. Uitgeverij De
Boeck, Antwerpen, 2005
R. GEIVERS. Nieuwe Historische Atlas. Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 2002

Websites

www.vvlg.be

www.geschiedenis.2link.be

www.geschiedenis.startpagina.be

www.onsverleden.net

www.geschiedenis.beginthier.nl
www.belgium.be/nlover_belgie/overheid

www.fgov.be

www.vlaamsparlement.be

www.dekrachtvanjestem.be (interessante links over België, VN, Europa)

www.un.org

http://europa.eu/abc/panorama

WISKUNDE

TOP 3e graad Reële functies en algebra – 2u

TOP 3e graad Statistiek
TOP 3e graad Exponentiële en logaritmische functies

Pienter 5TSO( 2 uur) – Reële functies en algebra

Pienter 5-6 TSO (2-3-4 uur) - Exponentiële en logaritmische functies

Pienter 5-6 TSO (2-3-4 uur) – Statistiek

Delta T 5/6 Leermap Reële functies en algebra Deel 1

Delta T 5/6 Leermap Reële functies en algebra Deel 2
Delta T 5/6 Leermap Exponentiële en logaritmische functies – Basisdeel
Delta T 5/6 Leermap Statistiek

Van basis tot limiet 5–leerboek reële functies 5

BIBLIOGRAFIE VOOR HET SPECIFIEK GEDEELTE

TOEGEPASTE ECONOMIE / BEDRIJFSBEHEER

W. Troyer en D. Van Hauwermeiren, BEDRIJFSBEHEER, uitg. Novum,

Santvoortbeeklaan 21-25, 2100 Deurne-Antwerpen.

H. Snijers en F. Verberckt, ECONOMIE VANDAAG, BEDRIJFSBEHEER, uitg.

De Boeck, Nijverheidsstraat 8, 2390 Oostmalle (www.uitgeverijdeboeck.be)

M. Cornelis, DOSSIER 54: BEDRIJFSBEHEER, uitg. Den Arend, Rog-

gemansstraat 3, 2820 Bonheiden.

Van Isterdael, R. Huygebaert en J. Blomme, BEDRIJFSBEHEER, uitg. Wolters,

Leuven.

P. Vanden Berghe, R. Van der Elst, BEDRIJFSBEHEER, uitg. De Boeck,

Nijverheidsstraat 8, 2390 Oostmalle (www.uitgeverijdeboeck.be)

K.Smekens, F.Van Caer, BEDRIJFSBEHEER, uitg. De Boeck, Nijverheidsstraat

8, 2390 Oostmalle (www.uitgeverijdeboeck.be)

KUNSTGESCHIEDENIS

Hoewel we bij elke herdruk van het examenprogramma deze bibliografie actualiseren,
blijft ze een momentopname. Het is dus best mogelijk dat ze op een bepaald ogenblik
werken vermeldt die niet meer verkrijgbaar zijn.

Het staat de kandidaat vrij om andere werken, cursussen of audiovisuele middelen te

gebruiken.

De kandidaat dient zeker onderstaande bibliografie aan te vullen met verwijzingen die op
het internet te vinden zijn. Het aanbod is bijzonder groot en steeds in beweging. De
belangrijkste portaalpagina’s zijn eenvoudig te bereiken via de zoekopdracht “music
sources” op de belangrijkste zoekrobotten (google, alltheweb, yahoo,…).

- Algemene Geschiedenis der Nederlanden, 15 dln. Fibula Van Dishoeck, 1981-1982

- Encyclopedie van de wereldgeschiedenis, 6 dln. Sesam, 1992
- Kroniek van de 20 ste eeuw, Amsterdam - Brussel, Standaarduitgeverij, 1985
- Standaard Wereldgeschiedenis van de 20ste eeuw: 1900-1965, Antwerpen, Standaard
Uitgeverij, 1980
- BAART, J. LOUAGE, (red.) Culturele geschiedenis van Vlaanderen, (10 dln.)
Deurne, Baart, 1983
- P. JANSEN, H. DE SCHEPPER e.a., De gouden Delta, 20ste eeuw, Beschaving
 tussen Seine en Rijn, Antwerpen, Mercator fonds, 1996
- F. ADRIAENS, e.a. Kunst van Altamira tot heden, Nederlandse boekhandel
Antwerpen, 1992

Per periode

Prehistorie
- G. BIBBY,, Opgegraven verleden, de archeologische ontdekkingen in prehistorisch
Europa, Amsterdam, 1979
- J.H.F. BLOEMERS, T. VAN DORP, Pre-en protohistorie van de Lage landen,
Hilversum, 1991
- R.E. LEAKEY, Op het spoor van de mens, Utrecht/Antwerpen, 1981

Oudheid
Nabije en Midden-Oosten
- B. BEGELSBACHER, B., Kunst en beschaving, Egypte, Brussel, 1987
- P. CLAYTON, P., Kroniek van de farao's, Een compleet overzicht van de heersers en
dynastieën van het Oude Egypte, Becht, 1995
- EGGEBRECHT, A., Het Oude Egypte, 3000 jaar geschiedenis en cultuur van het rijk
der farao's, Houtem, 1986
- Time -Life (ed) De vroegste beschavingen, dl. 1, Doorbraak in Sumerië. Heerschappij
der farao's, Het Kretenzische Rijk, Ontwikkeling in Azië, Amsterdam,1987
- UNSTEAD, R.J.,Egypte en Mesopotamië, Amsterdam, 1979
- MONTET, P., Zo leefden de Egyptenaren in de Oudheid, Baarn, 1978
- VERGOTE, J.,De godsdienst van het Oude Egypte, Leuven, 1987
- LAROCHE, L;, Mesopotamië, Alphen a/d Rijn, 1981

Griekse Wereld - Rome - Christendom - Byzantium

- L. De BLOIS, R.J. VAN DER SPEK, Een kennismaking met de Oude Wereld,
Muidenberg, 1983.
- S. LAUFER, De klassieke geschiedenis in jaartallen, Nijmegen, Aula, 1969
- M. VERCRUYSSE, H. VERBRUGGEN, B. VERMEERSCH, De eeuw van Pericles.
Brussel, 1986
- M. VONCKERS, H. HERMANN, De Romeinse en Perzische wereldrijken. Brussel
1987. S. VRONIS, Byzantium en Europa, Amsterdam, 1989

Middeleeuwen
- W. BLOCKMANS, (red.) Europa door de eeuwen heen: wetenschap, transport,
oorlogen, sporten, spel, gezondheid en kunst, Utrecht, Kosmos, 1994
- R. BAUER, De twaalfde eeuw, Een breuklijn in onze beschaving, Antwerpen, DNB,
1984
- G. DUBY, De Kathedraalbouwers, Portret van de middeleeuwse maatschappij, 900-
1420, Amsterdam - Brussel, Elsevier, 2de druk, 1989
- U. ECO, Kunst en schoonheid in de Middeleeuwen, Baarn, Kluwer, 1989
- L. GENICOT, Cultuurgeschiedenis der Middeleeuwen, Utrecht-Antwerpen,
Spectrum, 1983
- W. PREVENIER, W. BLOCKMANS, De Bourgondische Nederlanden, Antwerpen,
Mercatorfonds, 1986
Moderne tijden
- P. BURKE, De Italiaanse Renaissance, Amsterdam, Agon, 1988
- F. DE NAVE en L. VOET, Museum Plantin-Moretus, Brussel, Gemeentekrediet,
1989
- R. HUGHES, Amerika’s visioenen, Het epos van de Amerikaanse kunst, Amsterdam,
1977
- S. SHAMA, De ogen van Rembrandt, Antwerpen, 1999
- C. WOLFF, T. KOOPMAN, De wereld van de Bach cantates, 3dln. 1995-98,
Uniepers Abcoude

Hedendaagse tijd
- J. COLLINS, WELCHMANN, J., CHANDLER, D. e.a., De schildertechnieken van
deze eeuw, 30 beroemde kunstenaars in close up, Wageningen, 1985
- E. LUCIE-SMITH, Kunstenaars van de 20ste eeuw, Oostkamp, 1999
- Vincent van Gogh, Ludion, Gent - Amsterdam, 2002

België
- CAHEN, e.a., Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel,
Gemeentekrediet, 1989 (Overzicht van de mooiste stukken)
- H. CLAUS, Beelden, Mercatorfonds, Antwerpen, 1988
- Kunst van Latem en de Leiestreek, Ludion, Gent 2001
- Panamarenko, Ludion, Gent ,2001
- R. WOUTERS, Pandora, Gent, 1994

Audiovisueel materiaal
De beschikbaarheid van de video's die hieronder worden vermeld kan moeilijkheden
opleveren. Ze kunnen wellicht wel worden ontleend in grotere openbare bibliotheken.

Documentaires op video
- Prehistorie/Oudheid
- Verleden/ Prehistorie/ Kelten VRT
- Romeinen in Numidia/ Marokko/ Limes VRT

Middeleeuwen
- De fascinerende Middeleeuwen Teleac.
- In het spoor van de kruisvaarders Teleac.

Moderne tijden
- 500 jaar Latijns-Amerika. VRT
- Mexico VRT

Middeleeuwen
- MindQuest: Medieval France. BLUm

Moderne Tijden
- Renaissance of Florence. Windows
- Eeuw van Van Eyck. Hybride
- Eeuw van Brueghel. Hybride
- Eeuw van Rembrandt. Hybride
 - Eeuw van Rubens. Hybride
- Eeuw van Vermeer. Hybride
- Leonardo da Vinci: the paintings. Windows
- Leonardo the Inventor. INTp
- Michelangelo. Windows
- Michelangelo sculptures et peintures. Hybrides
- The Sixtine chapel. Windows
- Hedendaagse Tijd
- Inside the White House. Windows
- Paul Cézanne. Hybride
- Paul Cézanne, Portrait of my world. Windows
- Rodin. Windows
- Van Gogh: Starry Night. Hybride
- Van Gogh: Life and Works. Windows
- An interactive adventure in Art. Matisse, Aragon, TUR
- Prokofiev
- Exploring Modern Art. ATT
- Une promenade dans l'Art du XXème siècle. HACh
- Mondrian. ILP
- The Impressionist Revolution. - Monet, Verlaine, Debussy. TUR

Kunstgeschiedenis/fotografie

J.M. Swinnen, De paradox van de fotografie, Hadewijch/Cantecleer

Websites, Portals en verzamelpunten

Geschiedenis van de fotografie:

http://www.fotografiegeschiedenis.nl/

http://webh01.ua.ac.be/elmc/website_FL/Geschiedenis_Fotografie.htm

http://www.kurtvansteelant.be/content/10163/site/3840

Biografieën, stijlen, achtergronden kunstenaars en stromingen:

Bauhaus
http://www.bauhaus.de/

The public's library and digital archive

http://www.ibiblio.org/

Musea (binnen- en buitenlandse):

Art Institute of Chicago
http://www.artic.edu/
Afdeling "artaccess" is interessant

Centre Pompidou
http://www.centrepompidou.fr/Pompidou/Accueil.nsf/tunnel?OpenForm
Heeft een uitgebreid archief, maar op inschrijving. Moderne en hedendaagse kunst

Hermitagemuseum
http://www.hermitagemuseum.org/
Wegens de uitgebreide collectie moderne kunst, zeer interessant

Kröller-Müller Museum
http://www.kmm.nl
/bekend museum

Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen
http://www.kunstsammlung.de/
Bekend museum

Stedelijk Museum Amsterdam

http://www.stedelijk.nl/
Belangrijk voor hedendaagse en moderne kunst

Van Gogh museum te Amsterdam

http://www.vangoghmuseum.nl/bisrd/top-1-1.html

Portaalsite:

museumsite.be
http://www.museumsite.be/

Posters:

http://www.allposters.com/
allposters - alle soorten van afbeeldingen in verschillende genres

http://www.artmodes.com/
Artmodes - afbeeldingen van verschillende schilderijen

ANALOOG
Scheikunde
Kleur

 Fototechniek van Peter Charpentier Spectrum Utrecht/Antwerpen

 Foto en Filmencyclopedie Focus Elsevier
 Fotografietechnieken van Adrian Davies Librero

OPTICA

 Fototechniek van Peter Charpentier Spectrum Utrecht/Antwerpen

 Foto en Filmencyclopedie Focus Elsevier

TECHNOLOGIE

 Fototechniek van Peter. Charpentier Spectrum Utrecht/Antwerpen

 Fotografietechnieken van Adrian Davies Librero
 Foto en Filmencyclopedie Focus Elsevier
 De camera Time - Life boeken

SENSITOMETRIE

 Fototechniek van Peter Charpentier Prisma - boeken

 Foto en Filmencyclopedie Focus Elsevier

DIGITAAL

 Digitale fotografie van Chris George Libero