\^c/\w.

COLLECTIO
SELECTA.

SS. ECCLEST^: PATRUM.

: ,. . ..r 1

PATRES QUINTl ECCLESUE SAECULI,

S. AUGUSTINUS.

XXXIIl.
 PUOSTAT INSUPER VENALE
MO^TiS PESSULANJ,
ApCD VXaEHQUC , BIBLIOPOLAH ;

PARISIIS .,

Apud BIBLIOPOLAM , ci-i bome:< gallice ;

tsocii:T£ ponn la pvbi.icatioiii des bozvs «ivf.es

Rue des Sainls-Peres , 16j

AQUIS SEXTIIS,

Apud MASSIE et JEAN ,

Via vulgo dkta du Ponl-Moreou, 2.

PAIUSIIS.- E TyPOCr.APlllA BOLRGOGNE ET MAKTINET

VIA \IJLGO UICTA JACOB, rv' 5o.
 .

COLLECTiO
S ELECTA

SS. ECCLESI^ PATRUil

COMPLtCTtNS

EXQUISITISSIMA OPERA
TU.M UOCMATIC.V KTMORALIA, TIJM APOI.OftKTK": \ UT OR.VTOIUM

itcci a AM'ini s

1). A. B. CAlLLALl,
( *).i»KH.O HO*OL.\ fl l.-t ( > ?iVU \\t.%3t ir i.AM! fii >\*, ,

NO.N^ULMSQUE CLEIU GALLfCANI PRKSHY i Eili.S.

OriJS UEGl UIC.ITUM.

iUVilJS CEiMESlMLS QLADRAGESLMIS.

PARISIIS.
APUD PARKNT-DESBAHRES, EDITOUEM,
IMuiibus cjir.ineorum ordiniiiu iii.vijjniliuv (IfcirdUiiJi

VIA 7CIG0 OICTA DK .'.EI.NE , .\H

M. DCCC. XL.
 >

01
 Upc r d orn n a i

SANCTI AURELH
'^ rn

IIIPPO^E^SIS EPISCOPI

OPERUM
PARS YL
OPERA POLEMICA.

DE UNICO r.APT[SMO CONTRA PETILIANUM, LIBER UNUS.

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS.
AD DONATISTAS POST COLLATIONE.M, LIBER UNUS.
SERMO AD CJLSARIENSIS ECCLESIiE PLEBEM.
DE GESTIS CUM EMERITO DONATISTARUM EPISCOPO, LIBF.R
UNUS.
CONTRA C.AUDENTIUM DONATISTARUM EPISC'.', LIBRI II.

SERMO DE RUSTICIANO SUBDIACONO A DONATISTIS RE-

BAPTIZATO ET IN DIACONUM ORDINATO.
DE PECCATOKUM MERITIS ET REMISSIONE ET DE BAPTISMO
PARVULORUM , LIBRI TRES.

DE SPIRITU ET LITTERA AD MARCELLINUM , LIBER UNUS.

DE NATURA ET GRATIA CONTRA PELAGIUM , LIBER UJNUS.

CXL.
 ,

S. AUR. AUGUSTINI
'

HIPPONENSIS EPISCOPI

DE UNICO BAPTISiAIO
COMRA PETILIANUM AD CONSTANTINUM,

LIBER UNUS ^.

fc-^w^^ w-v k^^ ».-»^»,'%^

Pctillanl Itbrum de unico baptismnle , (juod illc in sola

vcra Ecclesia, imoin sola Donali partc csseconlcnde-
bat, refellit Au^ustiaus, Docct tuiici baptismi cliam
in lurreticis rcpertam vcrilatem approbandum csse
non violanda))i, Ad Cypriani martjris ct aliorum ex
Africa, (jui cum ipso aliter scnsisse objcctantur cpis- ,

coporum aucloritaicm rcspondet. JSemiacm in Ecclcsice

tmitalc maculari alicnis pcccalis cx ipsius Cypriani
,

facto probat conira Donatislarum schisma. Postrcmo

Petiliani calumnias Melchiadi et aliis quibusdam Ca-
tho/icis episcopis iUalas propulsat.

I. Respo-XDERE adversa seulientibus , et a regula vcri-

tatis crrantibus , Constantine fratcr, saE^pissime cogimur,

etiam de bis rebus ,
quas abis atque aliis scrmonibus fre-

quentavimus. Quod utilitcr existimo fieri, et proptcreo-

rum iugenia tardiora ,
qui putant aliud dici , cum aliquid

* Scriptus circiter aiinum ChrisU 410. — Vide Retract. lib. 11, cap. 34.

1.
 ,

4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
legimt aliter dici ; ct propter ipsam disputationum co-
piam , ut noii solum acl diligcnlcs res rara pcrvcniat
scd quodlibct c.\ mullis in maiius etiam negligentioris in-
currat. Proinde sermoncm dc unicobaptismo ab cis com-
positum quibus baptismus itcratur, qucm mihi cum
, a

inrurcsimul cssemus, a nescio quo Donatistarum prcs-

Lytero acceptum dedisti , atque ut ci responderem mul-
tum pctisti, non nisi verborum strcpitu inflatura , et ca-
lumniosis criminationibus aspcratum , \ide adjuvanle
Domino quanta facilitate confutcm.
II. Prima illic invidia cst : « Quod ventilatur in pu-
Llico rcs sccrcta. » Taceant crgoqui lioc ficri dcbere non
putant. Aut si ad loquendum cogi se dicunt, ut respon-
deant contra senticntil)us ; hsec etiam nostra causa est,
ut rcspondeamus, non solum contra sentientibus, vcrura-
ctiam contra facientibus. Debct cnim pahini redargui
quod iu occuko nocet quia ct palam defcnditur cum
;
,

suadetur in occulto quod noceat cum perficitur. Nam

quis coram profanis qucmquam baptizat? Et tamcn bap-
tizari Chrislianos nuUus prof.uius ignorat qui audit in ,

pubhco quod si credit percipiat in secreto.

, ,

III. Vidcamus crgo dc baptismatis iteratione quid di-

cant, qui verccundantur hoc in aperto dicere, quod

utinam in aperto timcrcnt admittcre. « Ubi sit inquit, ,

vcrum baptisma quaeritur. » Dcinde subjungit « Usque :

adco mcum est, ut quod a me unicum datum est, nec ab

ipsis sacrilegis iteretur. » Cui rcspondemus Sacrilegus :

noii cst, cpii unicum baptisma non (piod tuum, sed ,

quod Christi cst iterare non audet. Christi est enim

,

unica hominis in baptismate consecratio tua est autem ,

unici baptismatis iteratio. Corrigo in te quod tuum est,

agnosco quod Christi cst. Hoc cniin justum est ut cura ,

niala hominum reprobamus ({uaecumque in illis hoiia ,

 ,,

DE UMCO BAPTISMO CONTRA PLTILIANUM. 5

Dei reperimiis, approbcmus. Hoc inqiiam justiim est, , ,

ut etiam in sacrilego non violem quod verum invenio sa-

cramentum; nec sic emcndem sacrilcgum , ut in co pcr-
petrem sacrilegium.
lY. Nam sic sunt isti mali in L.iptismo Lono, qucm-
admodum sunt Judaei mali in lege bona. Ilaque ut illi

per ipsam legem judicaLuntur ,

quam malitia sua malam
non fecerunt pcr ipsuni Laptismum jiidica-
: iti et isli

Luntur, quem Lonum mali tenuerunt. Ergo qucmadnio-

dum Judoeus , cum ad nos vencrit ut ('Lristianus fiat,
non in co destruimus Lona Dei , scd mala ipsius : nam
quod non credcndo quod CLrislus jam Acncrit,
errat
natusque et passus sit, et resurrexerit Loc emendamus, ,

eaque infidclitatc dcstructa fidcm qua Laec crcduntur .

astruimus item quod errat umLris vcterum sacramcnto-

:

rum inLa^rcndo dissuadcmus; jainque vcnisse tcinpus,

quo hscc aufcrcnda atcpie mutanda PropLetcC j)ricdi.\e-
rant, demonstramus qund verounum Deum colcndum
:

credit, qui fecit cfjelum ct terram quod omnia idola et .

sacrilcgia luturum cxpcctat ju-

gentium detestatur, (jiiod

dicium quod vitam spcrat a tr>rnain

,
quod de carnis .

resurrectione non dul)itat laudamus, approLamus ,

agnoscimus , sicut crcdcLat crcdcnda , sicut tcncLat te -

nenda firmamus. Ita ctiam cum ad nos vcnit scLismati-

cus vel Laereticus , ut catLolicus fiat, scLisma cjus et Lae-
rcsim dissuadcndo et destruendo rescindimus : sacramenta
vero cLristiana si eadcm in illo invenimus , ct quidquid
aliud veri tcnet ; aLsit ut violemus , aLsit ut , si semel data
novimus, itercmus; ne duni vitia Lumana curamus, di-
vina medicamenta damnemus aut (ju^rendo sanare ;

quod vulncratum non est, Lominem saucium et uLi sa-

nus est vulneremus. Proindc si de aliqua re ad fidem
,

cLristianam et catLoHcam perlinente, si denique de ipsa

6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
etiam Triiiitatis unitate dissenticntem hapreticiim invcnio,
et tanicn evangclica ct ecclcsiastica rcgula baptizatum;
intcllcctuni liominis corrigo, non Dei violo sacramcn-
tum. Loquor dc Juda^is et schismaticis vel liaereticissub

Cliristi utcumque nominc errantibus.

V. Dc ipsis gcntilibus idolorumque cultoribus multa

utique a nobis divcrsitatc distantibus ahud nobis , nihil
dcmonstrat Apostohis, nisi ut in ipsis quoque ita quid-
quid pravum est corrigamus ut quod forte rcctum est ,

approbcmus. JNam ulique idololatras et quod est gra- ,

vius, non tantum cuhores sed etiam institutorcs simu- ,

lacrorum redarguebat, ubi ait « Qui cognoscentcs :

w Dcum non sicut Deum glorilicaverunt, aut gratias

,

» egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis, et ob-

» scuratum est insipiens cor eorum. Dicentes se esse sa-
» pientes , immutavcrunt gloriam in-
stuhi flicti sunt : et
» corruplibihs Dci in simihtudincm imaginis corruptibilis
» bominis et volucrum et quadrupcdum
, et serpen- , ,

» tium^. Talia quippc novimus luisse simulacra T^gyp-

)>

tiorum ubi ct instituta esse multiplicior multoque

,

ignominiosior idololatria perhibetur. Numquid tamen

cognitionem Dci ncgavit in illis fuissc ac non potius ,

confirmavit, dicens « Cognoscentes Deum, non ut Deum

:

))glorificaverunt ? » Si crgo istam cognitionem tanquam

mendacium rcpellcrc et destruere conaretur quod eam ,

in sacrilcgis invenissct nonne quod absit veritatis ini-

; . ,

micus existcrct? Idcoquc id quod innnutaverunt in men-

dacium suum nam ct hic dixit « Imniutaverunt glo-
; :

» riam Dci , in similitudinem imaginis corruptibilis ho-

» minis : » talem scilicct lingcntes Dcum ,
qualis non est
Deus, et non sicut euni cognovcrunt tradentcs hominibus.
Et paulo post de tahbus dicit : « Qui immutavcrunt ve-
1 Rom. I, 21-24.
 ,

DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANU-M. 7

» ritatem Dei in mendacium , ct colucrunt et servierunt

» creaturae potius quam Creatori ,

qui est Lenedictus in
» saecula^. » Yeritas quippe creaturae a Deo est,non
Deus ,
quaiii illi in mendacium converterunt , tanquam
deos colentes solem et lunani qua^cumque coelestia at- et

que terrestria. Quod crgo immutaverunt in mendacium

suum culpat detestatur evcrtit quod autem verum
, , . :

in doctrina quamvis multis falsitatibus permixta confu-

,

saque, servarunt, approbat, testatur, alfirmat. Nam ct

binc eumdcm locum ita ct^pit, ut diceret : « Revclatur
» cnim ira Dei de coelo super omncm impictatcm et in-
»justitiam bominum eorum , qui vcritatem in iniquitatc
» dctincnt , non abncgans vcritatem ,
quamvis in iniqui-
» tate dctcntam '-. »

Yl. Et in Actibus Apostolorum, cum de Dco uno et

vero Atbenicnscs docerct movc- ,
quod in illo vivimus ,

mur, et sumus'"^ contiuuo subjunxit « Sicut quidam

: :

» sccunduni vos dixerunt. » Hoc igitur quod in Dco vi-

vimus movemur et sumus ex illa veritate est quam

, , ,

et ilU impii simulacrorum cultorcsininiquitate detinent,

qui cognoscentes Deum non , sicut Dcum glorificaverunt.
Hanc tamen veritatem , sicut videmus ; apud impios et
sacrilegos inventam non destruit , sed confirmat Aposto-
lus , ejusque utitur tcstimonio ad docendos eos qui ista
Hujus regulfe apostobcae sectator episcopus
nesciebant.
Cjprianus dc uno vero Deo adversus multorum dcorum
,

falsorumque cultores disputans '' , multaprofcrt testimo-

nia de bbris eoruin ,
quos pr^chiros auctores babent
boc est , ex illa veritate quam in ini(]uitaLc dctinent.
Multo autem mirabibus est quod fecit Apostolus^, ut
eorum fana circumiens, aram quamdam inter arasdaemo-
1 Rom. I, 25. — 2 iljid. 18, — 3 \cA. XVII, 28. — ^ Lil). de Vanilate
idolorum. — 5 ^ct. xvn, a3.
 ,

8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iium invcntam , in qua scriptum csset : Ignoto Dco :

iicquc hoc neganclo et refcllcndo clcstruxerit , sed potius

confirmando liinc ctiam rcpcrcrit opportunissimum suae
disputationis cxordium , dicens : « Ouem vos ignorantes
«colitis, liunc ego annuntio vobis. »
YIl. Hanc itacfuc ct nos pcr majorcs nostros traditam
iioLis scquentcs apostolicam rcgulam , si cjuid rccti etiam
in pcrvcrsis eorum pcrversitatc correcta
invcnerimus , ,

illud quod rcctum est minimc violamus ut in uno lio- :

minc, cx iis qu^ vcra tcnct ctiam falsa enicndentur non ,

cx falsis convictis ctiam vcra dcstruantur. Tcmporihus

Apostolorum cpii diccbant « Ego quidem sum Pauli :

» cgo autem Apollo ego autcm Ccphae^ » quamvisnon , :

per impiorum scd sanctorum nomina ipsi tamen impia

, ,

schismata faciehant; hoc ipsorum crat proprium dctcs-

tahile vitium. Quod vcro scichant (>hristum pro se cssc
crucitlxum, et sc in cjus nomine haptizatos , non (Troris

corum apud cos muncris crat. Hanc Dci ve-

, scd divini
ritatem in iniquitate suorum si:hismatum detinchant.
Hanc apprchendcns hcatissimus Paulus non pcr ilhi vi- ,

tia destructa etiam istam dcstruit , scd per hanc'confir-

matamiUa cmcndanda INumquid Paulus pro
convincit. «
» vohis, inquit , crucifixus cst, aut in nominc Pauh hap-
); tizati cstis-? » Ut pcr vcrum Dci quod tenebant, de
suo falso eruhcsccrcnt c[Uod agebant. Sicut crgo dicitur
Judseo Tcnc fidcm rcsurrectionis mortuorum sicut te-
: ,

ncbas scd crcdc jam Cdiristum resurrexisse a mortuis

; ,

c|uod non credcbas vcrilalcm cpiippe Dei dc mortuis re- :

surrccturis in tua ini([uitatc detincs c[uia Christum rc- ,

surrexisse non credis. Sicut idolorum cultori dicitur :

Tene ab uno vero Dco mundum conditum esse, quod

tenebas scd noh credere deos esse hgna et lapides, et ip-
;

' I Cor. i 12, — 2 II)iJ, i3.

 ,,

DE rNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM. 9

sius mundi quaslibet particulas quas colebas :Dei enim
veritatem qua credis ab ipso mundum
, conditum in ,

tua detines iniquitate qua deorum cultor vis esse falso-

,

rum. Sic etiam li&eretico dicilur qui sacramenta chris- ,

tiana, sicutin Ecclesia catliolica traduntur, nulla sua fal-

sitate mutavit : Tene cbristianum baptismum in nomine
Patris et Filii et Spiritus sancti, sicut tencbas ; sed ag-
nosce Cbristi Ecclesiam toto , sicut propbetatum est

orbe crescente-m , cui sacrilega voce maledicebas : Dei

enim veritatem de unitate baptismatis in iniquitate deti-
nestuaedivisionis. <>orrige iniquitatem bgerelici figmenti,
ne perdat te; et noH superbire de vcritate cbristiani sa-
cramenti ,
Ego autem absit ut
quee ibi est ut judicet te.

sic detester iniquitatem tuam ut Cbristi abnegem vcrita- ,

tem quam in te invenio ad daninationem tuam absit

,
••

ut sic te corrigam ut ilkid unde tc corrigo destruam

, ;

nisi forte destruere debeo veruni quod invenio in anima

heereticorum cum Apostokis non dcslruxerit verum

,

quod invenit in lapide Paganorum.

YIII. Plus est unus Deus quam unus baptismus ,

neque enim baptismus Deus cst, sed ideo magnum ali-

quid est, quia sacramentum est Dci et tamen ipse unus :

Deus etiam extra Ecclesiam ab ignorantibus colebatur.

Sic ergo et unus baptismus ctiam extra Ecclesiam ab ig- c

norantibus datur. Qui dicit fieri non potuisse , ut unus

Deus et verus ab ignorantibus extra Ecclesiam coleretur,
videat non, quid mibi , sed quid ipsi Apostolo valeat res-
pondere dicenti Quem vos ignorantes colitis hunc
: « ,

» ego annuntio vobis^. » Quam ob rem sicut nihil eis

proderat ad salutem qui verum Deum ignorantes eum, ,

tamen colebant ; imo et oberat ad perniciem ,

quod fal-

sos deos simul colentes eidem vero Deo sacrilegam inju-

• Act. .\vii, a3.
 ,

lO S. AUGUSTINI EPISGOPI
riam f^icichvint : sic niliil prodest luereticis ad salutem
qiiocl extra Ecclesiam verum baptismum per ignorantiam
et tradunt et tenenl; imo ct obest ad damnationem
bumani ctiam divini
(piod in sacrilcga iniquitate crroris ,

sacramcnli, non pcr quam muudentur scd per quam ,

scverius judicentur dclineut vcritatcm. Et sicut Apos-

,

tokis, quando illos sacrilegos corrigcbat Deum tamen ,

vcrum qui extra Ecclcsiam ab eis ignoranlibus colcba-

,

tur , agnosccbat potius quam ncgal)at : sic etiam nos

quando bEercticorum sacrilegae separationis errorcs cor-
rigimus baptismum tamcn vcrum quem per ignoran-
,
,

tiam extra Ecclesiam tradunt , utique agnoscere non ,

ncgare debcmus.
IX. « Scd Paulus, inquiunt, cum venisset Epbesum,
w quosdam qui se dicebant Joannis baptismate baptiza-
» tos, baptizari jussit in Christo^. » Quisquis boc exem-
plo scbismaticos ct baercticos baptizandos putat, audeat
dicere , sipotest, b^reticum vel scbismaticum Joannem
fuisse. Hoc si ncfas cst dicere ,
profecto illis hominibus
quod decrat datum est , non quod inerat improbatum :

sive mcntiti fucrint sc habcrc baptismum Joannis , sicut

nonnuUi arl)itrantur ; sive quia baptismus Joannis non
erat baptismus Christi, scd tamen mihtans Christo , si-
cut Legis vetera sacramenta praecursorio quodam ct prae-
fjguratorio fungebantur ollicio, « Si post Joannem ami-
cum sponsi baptizatum est, inquiunt ,
quanlo magis post
hasreticum baplizandum est?» Potest alius velut justa
similiter indignalione commotus diccrc : Si post Joanncm
baptizatum est, qai vinum penitus non bil^cbat, quanto
post ebriosum justius baptizandum est? Hoc ergo isti fa-
ciant, si possunt : baptizent post ebiiosos suos, si post
Joannem sobrium Apostoh baptizaverunt. Quid hic res-
1 Act. XIX, I.
 ,

DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM. 1 1

poncleant , nisi propterea se post istos non Laptizare , quia

jier eos qiii Laptizati suiit, non eorum, sed Cliristi Lap-
tismuni perceperunt? Credant esse ergo propterea post
Joannem baptizatum , quia vel nullum illi baptismum
habcbant , vcl (^hristi baptismum nondum habebant.
X. Hoc quidem eliam ipsc sibi, cui rcspondcmus, op-
posuit, oppositumque non solvit. Ait enim « Dicit for- :

sitan ahquis, Sed hi quos Pauhis itcrum baptizavit, bap-

tismo Joannis abhili fucrant, non baptismo Jesu Christi,
unde rebaptizari dico non oporlere quos constat csse a ,

traditoribus tamen in Christi nonnnc baptizatos. » Hoc

sibi cum ipsc proposuisset altcnde qucmadmodum frus-
tra rcspondcrc conatus sit. Huic, inquit , Dominus
rci

Jesus Christus respondit his verbis : « Qui mccum non

» cohigit , dispcrgit. » Et iterum : « Non omnis (pii dicit

« mihi, Domine, Domine,intrabit in rcgnum ccKlorum^.

» Muhi enim diccnt mihi in illa dic , Dominc , Domine ,

» nonnc nominc tuo prophctavimus, ct in nominc luo

in
» da^monia ejccimus, ct in nominc tuo virtutcs multas fc-
» cimus? Et tunc dicam ilhs iNon novi vos reccdite a : ,

» mc operarii iniquitatis-.» Pcrdidisse igitui fidsum opus

non dubium cst, cjui tametsi in nominc .Icsu Christi
sacrilcgi tamcn ausi siint opcrari. \clint nolint, proinde
traditores sacrilegis sacramentis Christum magis offcn-
dunl. Qui si et diccre audeant: « In nomine tuo prophe-
» tavimus :
'»
Dicct illis ut CcClcris : « Rcccdite a mcopc-
» rarii iniquitaljs, non novi vos. » « Rcctc iilis hoc dicet,

quoniam quidem in indignis nou dissimilcs causas sunt

baptizare, dcemonia pellcrc, caetcrasque mirabilcs fccisse
virtutcs. » Yide quam multa dixit, et quod sibi cx advcrso
proposuit,. solvere oinnino non potuit : nec solum hoc ,

sed etiam nos ipsos quae advcrsus eos dicere deberemus ,

1 Malth. \u, io. — 2 id. VII, ai.

 ,:

ia S. AUGCSTINI EPISCOPI
admoiiuit. Ncquc enim tantum niliil cum adjuvant liaec

Evangclica tcstimonia , sed ctiam causae nostrae pluri-

mum sufTragantur.
XI. De baptismo Joannis agcLatur , a quo baptizatos
quosdam si baptizavit Apostolus non utique Joannis ,

baptismum baljcntibus iterum Joannis baptismum de-

dit, sed Gbristi baptismum non babentes baptizari jussit

in Cbristo: ar pcr boc ncutrum destru.xit, scd utrumque

distinxit. Hoc etiam iste contra qucm disscrimus , vidit
qui cum sibi vebit c.v advcrsarii partibus objecisset
« Ouia et hi quos traditorcs vocant , baptismo Cbristi,
non Joannis baplizant et baptizantur et ideo post eos
,
,

baptismum nec rcscindi ncc itcrari oportcrc liuic

, : >>

quaestioni dicit respondisse Cbristum cum ait: « Qui ,

wmecum non coUigit, spargit » quasi dixcrit Cbristus : :

In eis qui mecum non colligunt ctiam quod verum et ,

quod meum inventum fuerit ncgctur exsuflletur des- , , ,

truatur. Ait ctiam quibusdam dicentibus « Domine :

,

« Domine, in nomine tuo propbctavimus et in nomine

» tuo daemonia ejecimus et in nominc tuo virtutcs mul-
,

» tas fecimus » eum responsurum

; « INon novi vos,rece- :

» dite a mc qui operamini iniquitatem. » Numquid etiam

bic dixit , Proptcr iniquitatem vestram negabo etiam ve-
ritatem mcam in vestra iniquitatc dctcntam ? Ncque
enim rcgnum suum reccpturus cst omncs in quibus
in ,

invenerit abquam vciitatem; sed in quibus invencrit ve-

ritati congruam cbaritatem qube si dcfucrit iniquitas : ,

erit. In cjua tamen dctenta vcritas neganda non est sed ,

ipsa iniquitas non dcstructa veritate damnanda est. Unde

et Apostolus dicit « Et si sciero omnia sacramenta et
:

» omnem scicntiam et si babucro omncm propbetiam

,

» et omncm fidem, ita ut montes transfcramj chaiitatem

Matth. vii, 2a.

 ;

DE UxMCO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM. l3

» auteni non habeam, nihil sum ^. » Se dixit nibil esse
si charitatem non habeat, non sacramenta et scientiam
et prophetiam et fidcm. llla enim magna sunt, etiam si
ille nihil sit, qui ea sine charitate habuerit, et eorum ve-
ritatem in sua iniquitate dctinucrit. Hoc et nos islis hte-
rcticis dicimus : Non destruimus veritatem baptismatis
quam in vestra iniquitate detinetis ; scd cum vos corri-
gimus, illam destruimus, et evertimus, hanc autem ag-
noscimus ettencmus. Nihil itaque istum adjuvant plura
EvangeHca testimonia.
XII. Quemadmodum autcm nobis ctiam plurimuni
suffragcntur, advertc. Ecce ipsa verbaejusattcnde. «Per-
didisse , inquit , falsum opus non didjium cst qui ta- ,

mctsi in nomiiie Jesu Christi , sacrilegi tamen ausi sunt

operari. » IIoc omnino verum est ,
quoniam qui sacrilegi
in nomine Jesu Christi ausi sunt opcrari ildsum opus ,

proprium perdiderunt. Xumquid idco tamcn nomcn ip-

sum Jesu Clirisli sacrilegum
pcr illum sa-
est, etiam cum
crilegi aliquid opcrantur? Quis hoc audeat vcl demen-
tissimus dicere? quisjam isto lempore vel Paganusaudeat
alhrmare? Unde et ipse Jesus Cliristus cum verissime di-
xerit : « Qui mecum non colligit, spargit ^ : » tamen cum
ei Discipuli dixissent quemdam se invcnisse ,
qui in no-
mine ejus daemonia ejiceret, et prohibuisse, cjuia cum eis
Dominum non scqucbatur : ad hoc respondit : «. Xohte
« prohibere ; nemo tnim virtutes facit in nomine meo ,

» et potest male loqui de me-. » In hoc utiquc propria

iniquitas erat, quia non cum Domino colligebat, nec in
ejus grcgis unitiite pastorem cum Discipulis sequebatur :

in qua ini([uitate sua veritatem detinebat alienam quod ,

in nominc Jcsu Christi ejiciebat dicmonia, et de illo malc

non loquebatur. Hujus itaque iniquitatem ilhs vcrbis
, » I Cor. XIII 2. — 2 MaUh. xn, 3o. — 3 Alurc. ix, 38,
 ,

iil S. AUGUSTINI EPISCOPI

Dominus damnat , ubi Qui mecum non colligit
ait : «
» spargit : » vcritalem suani tamen in illo non ncgat ncc ,

improbat, cum ilicit : « Nolite proliibcre; nemo cnim

» virtutes lacit in nominc mco , et potest malc loqui de
» me. » Hoc Dominicum excmplum sequentcs etiam nos
pro viribus nostris, baptismi veritatem, et quidquid aliud
verum haeretici tcnent, negare non possumus, improbare
ac destrucre nonaudemus : ipsorum autem iniquitatem,
qua cum Cbristo non colligunt, sed sjoargunt, merito de-
tcstamur , et inviolata quas in eia est veritate damnamus,
vel quantum sinimuremendamus.
XIII. Respiciat ergo istc quo crrore dixerit , quod se-
cutus adjunxit: « Yelint nolint ,
proinde traditores sa-
crilcgis sacramentis Cbristum magis oficndunt. » Alia est
quippe temeritas et utcumque tolerabilis ,
quod tradito-
res dicit bomines ,
quos esse non probat : illud autem
quisferat, quod sacrilega dicit sacramcnta Cbristi,etiam
si vere , sicut cahimniatur , a traditoribus babcrentur ,

quae in nomine Patris ct Fibi et Spiritus sancti ritu Evan-

gcbcocelebrantur? lIicfortassedicat,jani non essc Cbris-
ti sacramentum quod a sacrilcgis datur. Cur non ergo-
dicit non esse etiam nomen Cbristi, quod a sacrilegis di-
citur ? Quod omnino non ausus est dicere. Ait enira :

« Perdidissc igitur falsum opus non dubium est ,

qui ta-
mctsi in nominc Jcsu Christi , sacrilcgi tamcn ausi sunt
operari. Tamelsi, inquit, in nomine Jcsu Cbrisli: »num-
quid dixit non esse nomen Jesu Christi? Sicut ergo nihil
prodest sacrilegis, quod operanturinnomine Jesu Christi,
sic nihil prodcst liaereticis quod baplizant vel baplizan-
turin baptismo Jesu Christi : sed tamen sicut ilhid no-
men est Jesu Christi, ita et iste baptismus Jcsu Cbristi.
Et utrumque agnosccndum et approbandum , non ne-
gandum et destruendum est ; ne tantis donis Dei fiat in-
 DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM. l5
juria, cum sacrilegorum eisdem donis male utentium cor-
rigitur vita.
XIV. Ille dicit sacrilegis dicturum Dominum : « R.e-

))cedite a me omnes qui operamini iniquitatem* . » qui

extra Ecclesiam baptizant , vel dgemonia ejiciunt , vel
aliquas virtutes in nomine Jesu Cliristi operantur : nos
autemdicimus, imo ipsa Veritas dicit,omnibuslioc Deum
esse dicturum ,
qui intra ipsa unitatis retia mali pisces
cum bonis usque ad littus natant. Quid enim eis aliud
dicetur , cum in vasa collectis bonis , illi mali separati
projicientur, nisi, «Reccdite a me qui operamini iniquita-
»tem?» Nec tamen ineis Cbristisacramentadestruimus^
cum vel tales baptizantes vcl tales baptizatos intra ea- ,

dem unitatis retia agnoscimus. Ipsos quoque non arbitror

tam esse impudentes, ut audcant diccre, tam multis ma-
lis et sceleralis ,
qui in eorum parte sunt , manifestis tla-
gitiis et facinoribus perdili ct inquinali , boc est , avaris
atque raptoribus , sive truculcntis foeneratoribus, sivc
cruentis circumcellionibus. Dominum nonessedicturum,
«Recedite a me qui operamini iniquitatem : » et tamcu
sciunt, vident, tenent , multos tales baptizare , multos a
tabbus baptizari nec in ; eis Cbrisli violant sacramentum,
etiam illi quibus displiccnt scclcra eorum. Non soluin
itaque nibil contra nos dixit, cum baec Evangclica tesli-
monia protulit verum etiam nos quid contra eos
; dicere-
mus, admonuit.
XV. Proinde quod sequitur et exultans dicit : « Solvi

breviter quaestionem. » Vere solvit eam , sed pro nobrs :

quandoquidem diccndo : « In indignis non esse dissimi-

les causas, baptizare , daemonia pellere , caeterasque non
dissimiles fecisse virtutes, quibus dicentibus ; « In nomine
luo ista fecimus, dicturus est : « Non novi vos, recedite a
* Mallh. VII, 23.
 :

iG S. AUGUSTINI EPISCOPl
» me opcrarii iiiiquitatis^ : «Maiiifestavit tam vcrum esse
quocl baptizant baplismo Jesu Cliristi etiam qui separati
sunt ab Ecclcsia, quam verum est quod cloemoniapellunt
in nomine Jesu Christi : secl eos utrumc|ue nec acl vitam
setcrnam perducerc, nec ab aetcrnis suppliciis vindicare.
Ac per hoc c|Ucmadmodum si veniret ad Ecclesiam quis-
c|uam eorum, a cjuibus expujit daemouia ille, qucm vidc-
runt Discipuh separatum a grege JesuChristipencrcda3-
monia in nomine Jesu Christi, nequaquam virtusquaein
illo facta fucrat negaretur, secl ei quod deerat addcretur

ita quiscjuis cxtra rxclesiam fucrit ab haereticis vel schis-

maticis, tamcn Christi baplismate consccratus , cum ad
Ecclesiam vcncrit, non est negandum sacramcntum veri-
tatis, cjuo imbutus est; scd adjicicnda pictas unitatis, a
qua separatus est, et sine cjua illud inessc ilh posset, pro-
desse non posset. Hoc facimus, hoc a majoribus traditum
accepimus hoc in cathohca Ecclesia
, c|uae toto orbe ,

diffunditur, contra omncs falsilatis ncbulas custodimus.

Quid ergohinc a nobis amphus disputandum cst, quando
ipse breviter solvit cjuaestionem , commemorando Evan-
gehca teslimonia , cjuibus profccto , si contcntiosus esse
nohct, et suum damnaret errorem, et baptismi cognosce-
ret veritatcm ?
XYI. Quid itaque opus est omnia ejus verba retexere,
quibus argutc sibi videtur diccrc , et multa loquacitate
versarc, idcoapudsc csse verumbaptismum,c[uia ctano-
bis agnoscitur non ncgatur? Nam cjuisquis firmum et
,

inconcussum tcnucrit, quod vcrissima et inviolabihs re-

guhi vcritatis ostcndit, id in unoquocjuc improbandum
velemcndandum c|uod falsum atcjuc vitiosum cst, agnos-
ccndum autcm et acccptandum cpiod verum atquc rectum
est; simul vidit, et c|uid in Donatistarum htercsi dctestc-
1 Matlh. VII; aa.
 f

DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETIl.lAXUM, I7

iTiur, et quid violarc ininime debcamus. Cum enim in
suEe separationis iniquitate detincnt baptismi vcritatcm ,

iniquitas eorum a nobis culpatur, veritas autem baptismi

ubique agnoscitur ei probatur.
XVII. Qui enim dicit destruendum essc baptismum
Christi, quando illo htcretici baptizant; consequcns est
ut dicat negandum esse etiam ipsum Christum, quando
eum da?mones confitentur. Hinc laudatus est Petrus,
quando dixit: « Tu es Cbristus Filius Dci vivi : » expulsi
daemones, hoc ipsum diccntes: Scimus qui sis, Fihus «

« Dei ^. » Ergo ista confcssio Pctro fructuosa, daemonibus

perniciosa, in utrisquc tamcn non falsa, sed vera; non

iieganda, scd agnoscenda ; non dctestanda, sed appro-
banda est. Sic et baptismi veritas datur a rcctis catholi-
cis, tanquam a Petro illa .ilossio datur a jierversis
(^ ;

haereticis, tanquam a daemonibus cadcm ipsa confessio :

illos adjuvat, hos condemnat in utrisque tamcn agnos-

;

cendo approbanda,in ncutrisncgando violanda. Undcet

apostolus Jacol)us cum quosdam rcdargucrct, qui suffi-
cerediccbanthominisohim fidcm, ncc ei charitatisopcra
conjungebant, eos ex ista daemonum comparalwnc con-
vicit, ne idco se ad Deum pcrtincrc cxistimarcnt. quod
- verum de Deo credercnt, etiamsi bona opera adjungcre
fidei non curarent. « Tu credis, inquit. ({uoniam unus est
» Deus bene hicis
: et daemones crcdunt, ct contremis-
;

K » cunt ^. » Eos igitur qui de Dco verum credunt, et male

'
vivunt, daemonibus comparavit non tamen ilhid ipsum :

verum quod de Deo daemoncs credunt, propter odium

daemonum negando destruxit. Quamobrem cum iste ipsc,
contra quem disputamus, proposucrit Apostohmi dicere :
c Unus Deus, una fides, unum baptisma^ » ecce inve- :

nimus eumdem Deuni extra Ecclcsiam ab ignorantibus

• Mallh. XVI, i:, et Marc. i, 2',. — 2 JqIj, ir, 19. — 3 Ephest iv, 5.
CXL. 52
l8 S. ALGU6TIN1 EPISCOPI
coli ; ecce invenimus eamdcm
uno Deo ficlem extra Ec-cle

clesiam, non solum quosdam liomines, vcrumctiam cla3-

mones confiteri; sed utracfue ab Apostolis confirmata est
potius quam negata cur non similitcr unum Laptisma
:

in quibus extra Kcclcsiam conslitutis invenerimus, con-

firmamus potius quam negamus, ut non ex eo quod in
illis pravum cst, cliam quod rcctum est depravemus;

sed ex eo quod rectum tenent, etiam illud in quo dcpra-

vati sunt corrigamus?
XYIII. Quid cst crgo quod dicit « Illic esse verum :

baptisma, ubi cst vcra fides? » Prorsus ficri potest, ut

aliqui vcrum habeant baptismum, etnonbabcant vcram
fidcm : babcant verum Evangelium,
sicutficri potcst, ut

quod non rccte intclligendo falsi aliquid credant de ,

Dco. iNumquid proptcr ipsam fidci falsitatcm ctiam Evan-

gebum, quod verum apud cosinvcnilur, dctestandum aut
emendaudum putabimus? Ncc illos Corintbios arbitror^
quosin scbismata dissikiisse redarguit, veram fidem lia-
buisse, in eo quod diccbant « Ego sum Pauli ^ » boc
: ;

etenim falsum crat. Vcrumtamcn baptismum babcbant,

ex cujus veritate utistam corrigcrentfalsitatcm, ab eo ipso
audiunt Numquid Paulus pro
: « vobis crucifixus est, aut
»in nomine Paub baptizati estis? » Erant ilbc etiam qui
mortuos resurgcrc non crcdcbant, et in eo utique non
veram tcncbant atcjuc Jiabcbantfidem ex eo tamen quod :

verum babcbant, quoniam crcdcbant (liristum rcsur-

rexisse, in quo fucrant baplizati dat opcram Apostolus ,

etiam ilbid curare, in quo eis fidcs sananon erat, dicens ;

« Si mortui non rcsurgunt, ncqucCliristus rcsurrexit^ : »>

ut cjuoniamCbristum resurrexisse crcdiderant: et lioc in

eis sanum erat illud etiam sanaretur
; quod resurgere ,

mortuos crrore pcrniciosissimo non crcdcbant. Quani-

» 1 Cor, i, 12. — 2 id, XV, i6.
 DE UNICO BAPTISMO CONTRA rETILIAMM. ig
obrem ciini in Scripturis sanctis canonicis nec iili inve-
niantliaerelicos ad Ecclesiamcatliolicain venientes denuo
baptizatos, nec nos inveniamusin eodem baptismo quem
in liaeresi acceperant, fuisse susccptos : in bac re duii-
taxat parnobis causa est, quod faciunt, ut
quia nec illi

baereticos, vel quos baereticos putant, dcnuo baplizent,

nec nos quod facimus ut etiam apud ba^reticos daluni
suscipiamus baptismum Clirisli, ulJo tcmporum aposlo-
licorum expresseconfirmatur cxem])Io. Scd nos reperien-
tes Apostolos in quibuslibct errantibus, vcl qualibct im-
pietale sacrilegis, quid veri cognoverunt, conlirmasse
si

polius quam negassc; bominum autcm errorcm ct impie-

tatem, saho quod in cis verum inventumest, cmendasse
sive damnasse banc rcgulam etiamin baptismi verilate
:

sectamur, ut apud quos eam invcnerimus ita rctcnlam at-

que servatam, sicut in Ecclesia catbolica relinetur alque
servatur, non eam negemus, neque destruamus sed ea ;

manente quod viliosum, quod pravum quod lalsum in

unoquoque fucrit, curcmus, corrigamus, cmcndemus; aut
si non possumus dbtestatum, damnatumquevitcmus.

XIX. Proindecum eos suscipimus, non susci[)imus.

iniquitatem corum, c|ua se ab Ecclcsia Christi diremp-
tione sacrilega diviserunt; qua orbem cbristianum, cui
Deus per Legcm, pcr Propiictas per Evangeliuni, pcr ,

Psabnos, ptr Apostolus tani multa lcslimonia pcrbibet,

calumniosiset malediciscriminationibus insectantur : nec
eum ipsorum crrorem suscipimus, quo baptismum Christi
etiam apud ba?reticos regula ccclesiastica custoditum no-
lunt agnoscere, audent destrucre, non dubitant itcrarc;
quin etiam, si quos, non solum laicos, scd ct clericos,
ncc quosbbct clcricos, verum ct presbytcros ct episco-
pos, etsi in illis Ecclcsiis baptizati sunt ;
quas Apostoli
laboreproprio fundavcrunt, si aliquo modo seductos ad
'2.
20 S. AUGUSTINI HPISCori
se transferre potueriut, catecliumeuos faciunt. Haec eo-
rum detestabilia niala ne([ua(juam suscipimus : quanclo-
quidem nisi eis corrcctis ad nos transire non possunt.
XX. Nec iliud sinc distinctione prceterimus, uthumi-
liorcm agant poenitcntiam, qui jam fideles Ecclesiam ca-
tholicam deseruerunt, quam qui in iOa nondum fuerunt.
Nec ad clericatum admittuntur, sive ab haereticis rebap-
tizati sint, sive prius suscepti ad illos redierint, sive apud
illos derici sive laici fucrint. Et qui h«c nostrorum nc-
ghgenter agunt, et eos forte clericos in Cathohcafaciunt,
vel esse quamvis a dihgentioribus fraterno
pcrmittunt :

jure culpentur; tamen necipsi eis clericatum deferendum

putant nisi quos ab ihis mahs vel noverunt emendatos
,

esse, vel credunt. Ac per hoc frustra calumniantur Eccle-

siae cathohc^e, quicumque ab ejus unilate nefario scelere

separantur. Ut enim verbis Apostoh magis utar « Revela- :

» tur ira Dei de coelo super omnem impietatem et injusti-

» tiamhominum, qui veritatem in iniquitaledetinent^. »
Ilascira, si non se correxcrint, etiam istos invenient, qui
veritatem christiani baptismalis in iniquitate detinent
suas sacrilegee separationis,
XXI. Ecclesiavero catholica, quae, sicut de illa prae-
dictum est. per omnes gentes copiosa et fecundita diffun-
ditur,nuhiussicemendatiniquitatem, ut ineo nonipsius,
sed sui Domini destruat vcritatem. Quid ergo iste quasi
liccnter ac hdenter exclamat ?« Baptizavi securus, quem tu
sacrilegus inquinasti : baptizavi, inquace, feci quod fecit

Paulus apostolus. » Legat ubi hoc feccrit apostolus Pau-

lus, Ouod si de illis apud Ejdiesum vult intelligi, audeat
ergo dicere, quod eos Joannes sacrilegus inquinaverit.
Quodsinon audet dicere, quoniam apertissimum nefas
est, desinat tandem de re multum dissimili falsae simili-
'
tudinis nebulascxcitare. .

* Rom. I, i8.
 DE UNICO BAPTISxMO CONTRA PETILIANUM. Ql

XXII. Nam illiicl quod acljunglt dc episcopo Cartliagi-

nensi Agrippino, de inclito marlyrc Cypriano, de septua-

ginta prsecessorjbus Cypriani^ ; cjuia lioclecerunt, elficri

prgecepcrunt : o cjiiam delcstandus est crror liominum,

qui clarorum virorum quccdam non rcctc ilicta laudaLi-
Iiter se imitari putant, a quorum virtulilMis alicni sunt.

Sic enim et nonnulli Petro apostolo compararise volunt,

si Christum ncgavcrint si vcro ctiam gentes judaizarc
:

cocgerint, vocitari gcrmani cjus atTcclant. llac in illo

tanlo viro repreliensibilia fucrunt : scd tanta eminuit
apostolicagratia, utcontinuo dclerentur; necci, non dico
praeferri, scd saltcm possit cTquari. aut dcj^roximo com-
parari, quisquis nostrorum temporum Cbristianus, aut
etiam cpiscopus ncc Clirislum ncgavcrit, nccgcntcsju-
daizare compiilcrit. Sic ct in marlyre gloriosissimo Cv-
priano apud birreticos vcl sclusmaticos daium Cbrisli
: si

baptismum nolebat agnoscerc, dum eos nimium dctcsta-

retur, quos a catbobca unitalc, quam multum dilcxit,
separatos dolcbat tantacjus mcrila usquead lriunq)bum
;

martyrii consecuta sunt, ul qua exccllcbat, ct cliarilatis

luceilbi obrumbatio fugarctur, et ut sarmcnlum Iructuo-

sum fieret fructuosius, si c[uid babcbat purgandum, si
nuHa re aba, ccrtc passionis falcc ultinia toJlcrelur. iScc

nos quia baptismi veritalcm ctiam fn ba^rcticorum inicjui-

tate agnoscimus potius quam negamus, idoo mcliorcs

Cjpriano sumus : sicut ncc Pctro, quia gcntcs judaizare
non cogimus, Hoc dc Agrippino abisque episcopis, qui
illa conciba fecisse pcrbibentur , respondcrim, c|ui sic

diversa scnscrunt , ut cum eis , contra quos dc bac quaes-

lione scnticbant, in unitate persistcrcnt, ubicbaritas coo-

• Lnquitiir de coucilio e|)iscoj>nri)ni Africae et Nnnii(Ji;e sul) Aijrippino ,

ciijiis meminit saepe Cvprianus i«i Episl al Quintum, ad Jiil)uiani:m , ad Ja-

nuarium, Vide supra lib. 3. de Bupti.nu conlra Donalistas, cap. ta.
 ,

^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
perlt multitiulinem peccatorum. Sic namquc ambulanti-
bus in Ecclesiae veritate, in qunm pcrveneranl, potuit
Deus, sicut Apostolus clicit^, id illis revelare quod aliter
sapiebant. INova enim tunc quaestio fuit, queniadmodum
suscipiendi esscnt haerctici, quae nonnullos fratres lieere-
ticam pernicicm vehenientermerito dctestantes, ipsa novi-
tate turbavit, ut crederent hoc etiam in eis csse improban-
dum, quod malo suo tenebant bonum. F.go autem ut
quod de hac re sentio ])reviter dicam, rcbaptizare haere-
ticos, quod ilh fecissedicuntur, tuncfuit humani erroris;

rebaptizare autem catholicos, quod adhuc isti faciunt,

semper est diabohccC praesumptionis,
XXIII. Sed volo mihi solvat iste quaestionem quando- :

quidem cum Romanae ecclesiae per ordinem commemo-

raret episcopos , inter eos connnemoravit et Stephanum
quos episcopatum illibatum gessisse confessus est. (^um
ergo Stephanus non soluni non rebaplizaret hccreticos
verum etiam hoc facientes vel ut fieret decernentes ex-
, ,

communicandos esse censeret sicut aHorum cpiscoporum ,

et ipsius Cypriani litteras ostcndunt, tamen cum eo Cj-

prianus in unitatis pace permansit. Quid hic dicturi sunt ?

Excutiant ingenia sua quantum possunt utrum valeant , et

respondere considerent. Ecce duo erant uno tcmpore ut ,

de alii« taceam, qui divcrsa sentiebant duo erant erai- :

nentissimarum ecclesiarum, Romanas seihcctetCarlliagi-

niensis,cpiscopi, Steplianus et Cjprianus, ambo in uni-
tate catholica constituti : quorum Stephanus baptismum
(jhristi in nullo iterandum esse censcbat, et hoc facienti-
bus graviter succense])at. Cyprianus autem in haeresi vel
scliismate baptizatos, tanquam nonlialjentes iDaplismum
Christi , baptizandos in l'xxlesia catlioHca cxistimabat.
Multi cum illo, quidam cum isto etiam sentiebant, utri-
* Philip. 111, i5.
 ,,,

DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM. 23

que cum eis in unitate consistentes. Si ergo verum est

qiiod isli unde causam sute separationis asse-

dicunt , et

rere, vel excusare conantur, in una communione sacra-

mentorum mali maculant bonos et ideo corporali dis- ,

junctione a malorum contagione recedendum est ne ,

omnes pariter pereant : jam tunc Stepliani et Cjpriani

temporibus periissc Ecclesiam confitendum est, nec ali-

quam posteris derelictam, ubi Donatus ipse spiritaliter

nasceretur. Quod si dicerenefarium judicant ,

quia revera
nefarium est ; sicut mansit Ecclesia ex illis tcmporibus
usque ad tempora ('fcciliani et Majorinisive Donali ^ nec
eam maculando peidere potuerunt quicumque iii eam
secundum ipsos sine baplismo admissi sunt, plcni omni-
bus peccalis et criminibus suis nec ulla facta est a Cj- ,

priano, et eis qui paritcr de baplismo sapiebant, ab

illorum communione divisio quoniam non se ;
arbilra-
bantur in unitate et communione sacramenlorum Cbristi
alienismaHs posse maculari : sic potuitet deinccps Eccle-
sia permanere, quam toto, sicut dc illa praedictum cst

terrarum orbe crescentem nullo quorum- modo poterant

libet traditorum ac facinorosorum aliena crimina macu-
lare; sicutin una area usque ad tempus ventilationis ma-
culari paleis frumenta non possunt, sicut intra una retia

usque ad tempus littoris mali piscesbonos simul natando

non perdunt.
XXIV. rSulla igitur ratio fuit. sed maximus furor,
quo isti velut malorum communionem caventes , se ab
unitate Cbristi quae toto orbc diifunditur, separarunt.
Nisi fortea criminibus crimina rairabili arle discernunt
non de Scripturis, sed de cordibussuis distinctionum re-
gulas proferentes , alque dicentes, in unitate communio-
nis sacramentorum aHa crimina aHena sine contaminatione
tolerari , traditionisautemcrimincomnes, qui cum talibus
 ,

a4 .
S- AUCUSTINl EPISCOri
sacramcnta communicaverint, detineri. Secl hinc diutius
disputarcsupcrfliium est, praesertim quiaetlioc rarissime
audcnt diccrc , ipsi qnotjuc verecundantes ct scnticntes
vana sc locpii, et cum ea dicunt, nullo divino testimonio
fulcire nitunlur. Magis cnim solcntin ore liabcre quando ,

peccatis aliorum alios criminantur, ad excusandum nefas

separationis su?e, « Yidcl^as furcm, et concurrcbas cum
» co^ : » et, « Necommunicaveris peccatis alicnis^ : » et,
« Bccedite, cxite indc, ct* immundnm nc lctigeritis^ : »

et, «Qui tetigcrit polhitum polhuus cst-' » ct, « Mo- ,

:

» dicum fcrmcntum tofam massam corrumpit ^ » ct aha :

hujusmodi, quibus non traditionis crimcn ab ahis crimi-

nibus aliqua proprietate discernitur, scd omnis pcccati
consociatio prohibstur. Quas tamcn divina tcstimonia,
vel praecepta , si eo modo, ([uo isti, intchigcrct Cypria-
nus, profecto se ab Stephano separarct, ncc cum illo in

cathohcae unitatis communionc persistcrct. lllc quippe

secundum sententiam, quam de baplismo isti tcnendam
putant, hoereticos et schismaticos sicutopinantur, bap-
tismum non liabcntcs, admittcndo in Ecclcsiam commu-
nicabat peccatis ahcnis : qui.t videhcet peccata eorum ,

qui baptismo vcro abluti non erant , in eis utiqucpcrma-

nebant. Debuit ergo Cyprianus ab liujus comnmnione
disccdcrc, nc cum fure concuihcrct ne peccatis com- ,

municarct ahcnis, nc contagionc inquinaretur immundi

ne poHutus ficrct tangcndo pohutum, ne iisrmcnto cor-
rumperctur aliorum. Itoc crgo quoniam non fecit, scd
cum cis in unil^itc permansit , tota ipsius unitatis tunc

massa corrupta est, nec perscveravit Ecclcsia ,

quae pos-
tca sanctos istorum Majorinum parcrct ac Donatum. IIoc
quia diccre nullo modo audcnt; rcstat utfateantur bonos
cum mahsin sacramcntorum Cliristianorum communione
1 1'sal. xr.ix, i<S. — 2 i liiii. V, 22. — 3 Isai. i.ij, n. — ^ Levit. xxu, 5.
.^ — 5 I Cor. V, 6.
 .

DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM. 20

sineulla sua labe mansisse, etusque ad lempus Caeciiiani
perseverasse Ecclcsiam Cliristi , non sine ullis liominibus
malis tanquam in borreo jam reconditam
, , sed adbuc
commixta paleatanquam in area constitutam. Sic ergo et
deinceps potuit permanere , sicut et permanet , donec ul-

timo judicii die ventilata mundelur.

XXV. Quid igitur sibi vult tantus furor separationis
istorum ab unitate corporis Cbristi ,
quae , sicut propbe-
tatum lcgitur, implerique jam cernitur, toto orbe terra-
rum atque in omiiibus gentibus dilatatur. Hic certe, sicut
scriptum est : « Filius malus ipsese justum dicit , exituni
» autem suum non abluit^ : x> boc est, non excusat,non
non defcndit quod furore scbismatico in bccrcti-
dibiit,
cam pestem de domo Dei exire non timuit quia si vere :

justus esset, sicut apostolus Paulus cum fratribus falsis

de quibus in suis Epistobs ingemit, et sicut Cyprianus
cumeis, quos sinebaplismo suis peccatis practeritis plcnos
aestimabat , etadmilti ad Ecclesiam ab Slcplianosciebat;
ita in Ecclesia Cbristi , cum eisquos injustos velnoverat,
vel commacuLatione persisteret nec
putabat sine uHa sui ,

bonos propter malos desereret sed malos propter Ijonos ,

potius toleraret, tanquam granum cum palea pondcre

cbaritatis trituram ferens, iion tanquam levissimus pulvis
ante ventibitionem flatibus cedcns. Eo quippe modoetiam
cum iniquis ,
quos necesse est usque ad bttus retia ista

contineant in unitate catbobca perscverans non tamen ,

cum fure concurrerct , nec peccatis communicaret abe-

nis,nec cujusquam immunditiae contrectatione macuLare-
tur, nec pollueretur tangendo polbitum nec cujusquam ,

fermento corrumperetur. Usec enim fiunt consensione

peccatorum qua perfoeminam scrpcnsbominem primum
,

etiam in paradisi feUcitate decepit; non communione sa-

' Prov. xxiv, jiixta lxx.

 ,

26 S. AUGUSTINI EPISCOPI
crameiitorum qua condiscipulos Judas mundos im-
, in
mundus contaminare non potuit. A malis aulem cum ,

quibus sacramcnta Dei communicant, ctiam nunc in

arca, nondum in horrco, jam tamen boni discedunt, et
scparantur morum dissimilitudine, non corporum scgre-
gationc, alitcr vivendo, non ad alia conventicula ve-
nicndo : sic ncc cum malis unum fiunt , nec ab Ecclesiae
unitatc disccdunt.
XXYI. Ouid crgo nobis ncscio quorum tradilorum
crimen cxaggcrant, quos tamen nec ipsos unquani con-
vincerc potuerunt? Scd si eos contra istoruni calumnias
dcfendamus ,
quorumdam hominum causam videbimur
agcre , non Ecclesiae. Prorsus quicumque ubicumque et
traditores fuerunt, et non tantum traditorum peccatum,
sed ipsorum etiam qui tradere compellebant, et omnium
omnino facinorosorum , flagitiosorum , sacrilegorum , ad-
mittcbat Stephanus in licclesiam secundum istos : quia si

baptismum non habcbant , omnia peccata quaecumque

gravia et horrenda commiscrant, in eis erant, et reos illos
sineuha remissione retinebant. Tales admittebat Stepha-
nus cum tahbus crat in unitate cathohca Cyprianus;
,

ncc tamen periit, sed perseveravit Ecclcsia. INon igitur

quemquam in ejus unitatc macuhmt ahena peccata.
« Frustra fihus malus a fmiiiia patris exire properavit
)) frustra se justum dicit, exitum autem suum non ab-
)) luit^. » An forte dicturi sunt , eos quos Stephanus
admittebat, ipsius unitatis participatione mundatos,
quoniam charitas coopcrit muhitudinem peccatorum"?
Utinam dicant hoc cnim et nos dicimus quando cos ad
!
,

unitatem vel urgemus ut rcdcant, vel moncmus. lioc

autem pacto jam ctiam nuUa inter nos baptismi qua^stio
remanebit. Si enim apud Jiaereticos baptixati, cum ad
1 Prov. XXIV, juxta lxx. — ^ i Petr iv, 8.
 ,

DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILTANUM. 27

Ecclesiam veniunt, unitatis ipsius cljaritate mundantar,
profecto sine causa rebaptizantur.
XXYII. Yides itacpie in lioc sermone , cui me respon-
dere voluisti, quam multa dixerit ille pro nobis. Quid
ergo jam opus cst , ut episcoporum Romanae ecclesiae
quos incredibilil)us calumniis insectatus est, objccta ab
co crimina diluamus? Marcellinus, et prcsbyteri ejus
Melcbiades, Marccllus, ct Sylvestcr, traditionis codicum
divinorum, ct tburificaUonis ab eo crimine arguuntur :

sed numquid ideo cliam convincuntur, aut convicli ali-

qua documentorum firmitate monstrantur? Ipse scelera-
tos et sacrilegos fuissc dicit , cgo innocentes fuissc res-
pondco. Quid laborem probare defcnsionem meam, cum
ille nec tcnuiter probareconatus sit accusationem suam?
Si est ulla luimanitas in rcbus iiumanis, puto nos jus-
tius posse reprebendi, si ignotos liomines, quos crimi-
nantur inimici , nec eorum crimen ulla testificatione de-
monstrant, nocentcspotius quam innocentescrediderimuf»
Quia si fortc se aliter veritas babel ipsi certe bumanitati
,

debitum rcdditur, cum liomo de bomine niliil mali tc-

mcrc suspicatur, nec cui([uam criminanli facile credit,
quando sine tcste ac sinc ullo documento crimcnobjicicns,
malcdicns potius conviciator, quam veridicus accusator
cxliterit.

XXYIIl. Huc acccdit quia ^Melcbiade tunc cpiscopo

,

Romante ecclcsicE prcesidcnte cx praeccpto Constantini

,

ImperatQris,adquem totam illamcausam accusatorcsepis-

copi(>artbagincnsisEcclesiae(^a^cilianiper Anulinumpro-
consulem dctulcrunt, idcm Caecilianus innocens pronun-
tiatus est. De quo judicio cum majores istorum importu-
nissima pervicacia memorato Imperatori cpierercntur ,

quod non ])lene nec recte fuerit examinatum atque de-

promptum, nibil de Melcbiadis tradilione vel tliurifica-
28 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tione dixerunt. Acl ciijus audientiani nec venire utique
debucrunt, hoc potius antc suggerentes Imperatori , aut
ut suggererelur instantes ,
quod apud traditorem codi-
cum divinorum et idolorum sacrificiis inquinatum cau-
sam suam agere non deberent. Cum boc ergo ncc ante
suggesserint , nec postea c[uam contra eos pro Cceciliano
judicatum est, saltem victi et irati objiciendum putarint,
quid nunc inanes tam sero connectunt calumnias ,
quasi
et innocentia CaeciHani, Melcbiadis judicis decoloratione
fuscetur , et ipsa Pvomana ecclesia , ubi nec damnare
quemquam suo quabcumque judicio potuerunt, nec ali-
quem suorum velut in locum subrogaredamnati contra ,

^
cpiam paucissimis Afris partis suae primo interventores
adventitios furtim longcque mittebant, quos istuni nomi-
natim commemorare non puduit, donec deceplae plebe-
culae quasi proprios episcopos ordinarent? iNempe epis-
copum Abtungensem Felicem post Csecibani - piirgatio-
nem apud Impcratorem accusaverunt, cpiod ipse esset
"nianifestissimus traditor , ct idco CaeciHanus episcopus
esse non posset ,
quod ab illo traditore fuerit ordinatus.
Tunc Constantinus ncc buic eorum accusationi ncgavit
locum , auamvis eos in Ca^ciliani fictis criminibus ca-
lumniosos fuisset cxpcrtus; ct idco praecepit , ut causa
Felicis discuteretur. In Africa discussa est a proconsule
yEliano. quoquc innoccns dcclaratus cst. Extant
Felix
gesta proconsularia qui vokierit sumat et lcgat. Hoc
: ,

autem non solum ad innocentise Cseciliani demonstrandae

cumulum pertinet, ipsiusque Felicis evidcntissimam pur-
gationem, atqueillorum calumniasdecLarandas, qui eum
fontem omnium malorum in concilio suo dixerant ; vc-

1 Interventores si\e intercessores dicebanlur, qiii Ecclesiain admiiiislinbant

sede vacante. Coiifer An;;uslini epislolain 44. n. 8. et Conciliuin Cailhag. 5,
can. 8, — 2 vide Retract. cap. 34,
 ,

DE LNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM. 29

rum etiam ad cogitanclam Melchiadis ab eoriim crimi'
nationibus purissimam vitam. INisi fortc quisquam tam
sit insipiens, ut credat eos, cum Felici non pepercerint
a quo Ceccilianus fuerat ordinalus, Melcbiadi parcerepo-
tuisse, aquo fuerat absokitus si ilbus episcopi vitam ,
,

quamvis nullum vuhius conscienticC peremisset sakem ,

quahscumque fama culpasset. An vero quod de foro Ab-

tungensium fictum fuerat, ab istis accusaretur; et quod
in Capitoho Romanorum factum fuerat laceretur.
XXIX. Dc Mensurio autem quid respondeam cum ,

ejus tempore usque ad obitus dicm plebs unitatis nuha

conscissa est; ipsapque htteras Secundi Tigisitani, quibus
reprehensus asscritur, eos ad se invicem pacificc scripsissc
confirmant, atque in cohegii societate mansisse ? Jam
vero quod etiam de Cirtcnsi eccksia dicere voluit , et

episcopos ibi catliohcos makxhctis insectatus est quibus

ahud egit, nisi utvituperando sanctos ctiam
voluit; quid
nostrorum temporum viros, nobisque optime cognitos ,

satis ostenderet ,
quid etiam de ignotis ,
quibus simihter
makdicit, sentire debcamus? Proinde si Profuturus ante
paucissimos annos defunctus , et Fortunatus qui in cor-
pore adhuc est, atque ihi successit episcopo ,
quo modo
Manichtci fueruut , sic fuerunt et ilh traditores ,
quos
longe a nostristemporibus ignotissimos accusare nonccs-
sant, etiam ihorum nobis pura abistorum probris vita no-
tissima est.
XXX. Non sane parva est parumque gloriosa conso-
Litiocujuscumque nostrum, si ab inimicis Eccksiae cum
ipsa Eccksia criminamur ejus tamcn defensio non in
:

eorum hominum defensione consistit quos isti nomina- ,

timfalsis criminationibus appetunt. Prorsus qualescum-

que fuerint Marcchinus, Marcchus, Sylvester, Mekhia-
des, Mensurius, Caecihanus , atque ahi quibus objiciunt
30 S. AUGUSTINI EPISCOPI
pro sua disscnsione quod volunt , niliil prcpjudicat Ec-
clcsiae calliolictE toto terraiuni orbc diffuste : nullo niodo
eorum innocentia coronamur, nullo modo corum iniqui-
tate damnamur. Si bonifucrunt in arcse catbolicse tri- ,

tura tanquam grana mundati sunt si mali fucrunt in : ,

areae catholicae tritura tanquam stipulae comminutisunt.

Intra istam arcam boni et mali csse possunt cxtra cam ,

boni esse non possunt. Quisquis ab hac unitate venlo su-

perbiae tanquam sola palea scparatur areae Dominicae ,

propter commixtam palcam quid calumniatur ?

XXXI. Nos quoque dicimus, nectanlum dicimus, ve-
rum etiam littcrarum monimentis ecclcsiasticis et publi-
cis comprobamus, Secundum Tigisitanum , cujus con-
aregato concilio Csecilianuni dicunt csse damnatum ,

confessis traditoribus, ne scbisma ficret ,

paccm dedisse ,

cum eidcm ipsia Purpurio Limatcnsi crimcn traditio-

ct

nis fuisset objcctum. Dicimus Yictorem Rusiccadicnscm,

Donatum Calamenscm, Donatum Masculitanum, Mari-
num ab aquis Tibilitanis Sj^lvanum Cirtcnscm fuisse
,

traditores , cosdcmque quasi traditorum severissimos

damnatorcs. llocprobamus ct ecclesiasticis et munici- ,

palibus , et judicialibus gcstis. Scd ncc ideo traditores

sunt omnes in parte Donati ,
quia in ea isti fucrunt, nec
ideo estinnoccns pars Donati, si isti innoccntes a tradi-
tionis iniquitate enim audimus
nionstrentur. Mclius
sanctam Scripturam , quam vcl cuiquam calumniamur
de peccatis alienis vel cujusquam similem calumniam
,

formidamus. « Anima enim cpiccpeccat, ipsa morictur^»

Et, « Unusquisquc proprium onus portabit -. » Et, « Qui
» manducatct bil)it indignc, non allcri^ scd sibi judicium
» manducat et bibit^. » Et sinuntur utraque crcscere us-
que ad messem, ue cum ante tempus colligunlurzizania,
» Ezech. xviu, 4. — '-*
Galat. vi, 5. — ^ i Cor. xi, 29.
 :
,

DE UNICO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM. 3l

eradicetur simul et triticuin ^ : et commixti oplimispas-
cuis hoedi agnique pascuntur , donec a pastore , qui cr-
rare non potest, scgregcntur : tt ex omni genere jiiscium
retia complentur unitatis, donec ad judicium litloris pcr-

ducantur. Nisi quod isti sua perversa falsaque sentenlia

sibi pra^judicant, qui proptcr alicna peccata juste se di-

cunt ab orbis cbristiani communione separatos : per

hanc enim absurdani insanamque opinionem ipsi faciunt,
ut eis quorumdam suorum peccata omnibus imputcntur.
Quod si justum arbitrantur rci sunt omnes cujushbct
,

apud se in uno homine invcnti manircstissimi criminis

si autem hoc, sicut injustum cst injustum esse cognos- ,

cunt, rei sunt omnesiniquissimae separationis.

XXXII. Jam vcro quoniam in lioc scrmone de unico
magis baptismo quaeslio cst , ut unde ca-pta cst noslra
disputatio concludatur, sicut in ipsa unitate DominicK
areae, nec propler bonos laudandi sunt mali, nec propter
malos descrcndi sunt boni : sic in uno homine ncc
propter illud quod in eo intcgrum cst, cjus est acci-

pienda pervcrsitas, ncc proptcr illud (juod in co pcr-

versum est , ncgari debet cjus integritas : quia ct in Ju-
daeorum iniquitate dctinetur veritas resurrectionis mor-
tuorum et ingcntilium iniquitate dctinetur veritas unius
;

Dei, qui condidit mundum ; ct in corum iniquitatc , (jui

cum Christo quia non colhgunt, spargunt, dctincturvc-

ritas qua in ejus nominepclhint spiritum immundum; ct

intemploruni sacrilcgorum iniquitate inventa est vcritas,

qua colcbant ignotum Deum ct in da^monum iniquitate

;

iuvcnta est veritas, qua confessi sunt Christum. Sic et in

hsereticorum iniquitate inventa vcritas non ncganda cst
qua detinetur baptismi sacramcntum.
1 Matlh. xm, 29.
r
 ,

S. AUR. AUGUSTINI
. . HIPPOIVENSIS EPISCOPI ' ^'

B RE V I C U L U S 1 G L L A TI N I S

CCM DONATISTISl •;

•
COLLATIO PRIMI DIEI.

I. CuM Catholici-^ episcopi et partis Donati , jussu

Imperaloris, dispulando inter se gestis apud Tribunuiu
et PSotarium Marcellinum Cognitorem liabilis contulis-
sent , multum prolixa oorumdom gcstorum estfactacon-
scriptio quamvis possct totum multo brevius agi. Sed
,

qui causam honam non se haherc sciehant id egerunt ,

primum quantum potuerunt , ut ne ipsa CoJlatio lieret

et ut prorsus causa ipsa non ageretur. Sed quia lioc oh-
minime potuerunt
tinere , id clVecerunt multiplicitate ges-
torum ut quod actum , est, non facile legcretur. Unde
\isuni est isto Ixeviario cuncta complecti, ut ad signa nu-
merorum, qute et in isto hreviculo , et in ipsis gestisan-
. notantur, sine difficultate quisqueinveniatquod voluerit.
II. Ingressis itaque utrisque partihus ,
primo loco rc-
citatum est rescriptuni Imperatoris, quo jussit Collatio-

1 Scriplus sub finem anni^ii. — 2 y,Jj. Retract. lib. if, cap. jg, —
3 Vide D. CuilloD, (om. .\xir, p. 287-289.

CXL. 3
 :

34 S. ArfTUSTINI EPISCOPI

nem inter memoralos cpiscopos ficri, ut superslitionem

manifcsta ralio confutarct.
III. Sccundo loco rcritatum est edictum ipsius Cogni-
toris, quod per provinciam^ misit, ut convenirentur
titriusque parlis episcopi , et intra diem Kalendarum Ju-
niarum conferendi causa congregarentur Carlhagine. In
60 edicto basilicas sine jussione Imperatoris reddidit Do-
natistis, qui se polliccrentur esse venturos, ut co modo
eos ad confercndum cliam beneficiis invitarct. In codem
etiam cdicto obtulit cis , ut alium qucm vellcnl cum iilo

judicem conslituerent ; juravitquc se lioc judicaturum ,

quod vcritas suasisset : et caetera qUcC ad cxliortationcm

congrcgationis illorum codem contincntur cdicto.
IV. Terlio loco recitatumest altcrum Cognitoris cdic-
tum,quod proposuit jampraesentibus apud Carlbaginem
utriusquc partis cpiscopis, qui locus et qui modus (ol-
lationis futurus esset , supradicto die itidem commemo-
rato ct constituto : ct admonuit ut ei pars utraque re-
scribcrct, utrum placcrent qua* coniprebcndit cdicto.
y. Quarto loco cum partis Donati episcopi exigerent
proponi sibi ab adversariis qua causa fuissent congrcgati
Cognitor distulit, ut ex ordine prius omnia recitarcntur,
quoe antc dicm Collationis acta fuerant. Et rccitata est
notaria Donatistarum in qua dixerunt, non sibi placcre
,

quod in cdicto suo posuit, ut bi sob cx cpiscopis con-

venircnt ad Collafionis locum ,
quos ad ipsnm causam
perngcndam caetcri dolegissent qui omncs triginta scx ,

complcbantur dcccm et oclo binc et dccem et octo

, ,

indc; id cst, septcm qui intcr se disputarent , et alii scp-

tem qui concibo si opus essct adbibcrentur , et alii qua-

terniqui gestis custodicndis et conscribendis praeessent :

scd pctiveruntse omnes potius , qui venerant , adcsse de-

* Forte per provincias,
O -
 ,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTTS. 35

bere ; ut eorum numerus appareret , dicentes quod eos
adversarii paucos esse mcntiti sint. l])i dixerunt ita se
omnes venisse usque ad gravissimos senes, ut lii soli dees-
sent ,
quos adversa valetudo corporis impedisset : et cae-
tera quas ipsa notaria continentur.
Yl. Quinto loco recitatae sunt litterae^ Catliolicorum,
quas rescripserunt Cognitori , sicut edicto commonuerat,
insinuantes consentire sc ad omnia ,
quae illo edicto fue-
rant ordinata. In eisdetn litteris etiam se obstrinxerunt,
et polliciti sunt , quod si In partc Donati veritas eis de-
monstraretur Kcclesiae , non se illiccpiscopalem bonorcm
quapsituros , sed consilium eoruni secuturos pro salute
cbristiana : si autem in sua communione potius veritas
ostendet etur Ecclesiae , bonores episcopales eis non se

negatiiros boc a se fieri bono pacis, ut intelligerent

: et

bi quibus boc praestaretur quod in eis Galliolici non ,

cbristianam consccrationem , sed bumanum detestaren-

tur errorem. (Juod si plebes duos in una Ecclesia episco-
pos ferre non possent , utriujquc de mcdio recedentibus
singuli consliluerentur episcopi, ab eis cpiscopis ordi-
nandi, qui in suis plebibus singuli invenirentur. lu eis-
deni btteris commemorata est etiam causa Maximianista-
rum , cx quibus a se damnatis propter pacem parlis
Donati quosdam in bonoribus integris suscepcrunt , et ab
eisdatum in sacrilcgo scbismate baplismum nonrescide-
runt ; et ca^tera qua^ in mcmoratis btteris continentur.
Yll. Sexto ]oco recitatum est etiam cdictum ipsius
Cognitoris ,
quod proposuerat cum supradicta notaria
Donalistarum , et supradictis litteris Catliolicorum insi-

nuans populo ,
quae illi pars ulraque rescripserit.
YIII. Septimoioco recitatffi sunt^ litterae Cat]io]icorum
ad Cognitorem datae ,
quibus Donatistaruni notari£e res-
1 F.pislola 128. iiuer Au-justiniauas. — ^ Ibid. 129.
'

3.
^^'
36 S. AUGUSTINI EPISCOPI
poiKleriint, coiicedentes eis quod petierant , ut universi
qui venerant prsesentes cssent in eo loco ubi erat futura
Collatio : cum tanien illic ex Catholicis episcopis illi soli

adessent, quos edicto suo Cognitor definierat; ut si ali-

quis tumultus existeret , quod Catholici valde metuebant,

non iUis imputarctur qui paucissimi adessent , sed eis po-
tius qui multitudinem suam praesentem esse voluissent.
In eisdem htteris etiam tota ipsa causa comprehensa est,
ut ostenderetur Ecclesia cathohca non esse pars Donati,
sed illa potius quae per totum mundum fVuctificaret et

cresceret, incipiens ab Jerusalem secundum sacram Scrip-

luram^ : et quia nihil ei praejudicarent quicumque in ea
mali fuissent , divino in Ihie judicio separandi : et quia
nec in ipsum Caecihanum majoreseorum ahquid probare
potuerunt ,
qui judiciis Ecclesiasticis^ , et maxime^ Im-
peratoris apud quem ab eis fuerat accusatus , innocens
inventus et pronuntiatus est. Et quia dc jussionibus Im-
peratorum quae pro <Jathohca constituuntur, solent fa-
cere invidiam ; commemoratumest etiam de sancta Scrip-
tura, reges decrevisse in regno suo gravissimas poenas eis,
qui blasphemassent Deum^. Commemorata est etiam
causa Maximianistarum ,
quos et judiciis ipsi publicis in-

sectati sunt , et cx quibus damnatis quosdam in honori-

bus integris suscepcrunt , nec ab eis in schismate datum
Laptismum destruxerunt quod eos quibus dilationem ;

dederunt Maximiano communicantibus dixerunt ihius ,

contagio non fuisse poUutos et caetera qua=; eisdem litteris :

continentur. Haec autem omnia ideo ibi commemorata

sunt , secum cogitassent Donatistae , et vide-
ne forte si

rcnt quam malam causam haberet pars Donati ad hoc ,

vohiissent, omnes qui vcnerant, ingredi locum Collatio-

nis, ut pax atque unitas fieret.
' Lur. xxiv, 47. "—'^ Roaiano et Arelaleusi. — 3 Constantini. — * Dan.
III, 9G.
 EREVICULUS COILATIOjVIS CUM DONATISTIS. 37
IX. Octavo loco cum Coguitor inquisisset , utrum si-
cut a Catholicis videbat , ita etiam a parte Donati electi
jam essent qui susceptam causam peragerent : responsum
est a parte Donati, quocl jam esset acta a Catholicis
causa antequam esset confligentium statuta persona :
,

propter iHas Cathohcorum htteras qu£e totam causara

breviter continebant. Deinde instare coeperunt, ut prius
ageretur de tempore de mandato de persona de causa,
, , .

tunc ad negotii merita veniretur. Et cum Cognitor inter-

locutus esset , nihil de causa esse mutihitum ; et rursus
inquisisset, utrum de constituendo numero disputantium
edicto ejus paritum fuerit, quia per hos oporteret agi
omnia quce agenda essent coeperunt Donatistas agere de
:

tempore quoniam causa ipsa agi non possct quia dies

. ,

praeterisset. Quarto decimo enim Kalcndarum Juniaruni

die complcti fuerant quatuor menses ex dic edicti Cogui-

toris quod ad provinciam^ miserat sicut interrogatum ,

respondit Ofiicium. Et quoniam intra quatuor menses

agi causam praeceperat- Imperalor, idoo diem jam tran-
sisse dicebant. et petebant ut tanquam in contumaces

Cathohcos sentcntia proferretur quasi Cathohci absen- :

tesessenl, aut Donatistie ahquando ad agcndam causam

ilHs absentibus intravissent aut admoniti Cathohci vel
,

evocati dcfuissent. Ista ergo calumniose et tergiversatorie,

quae nec in foro jure agerentur , dicebant, nolentes ut
ahquid ageretur. Sed ad hoc eis respondit ipse Cognitor,
quod in kalendas Junias pars utraque consenserit, quam-
vis etiamsi quaehbet pars adhuc usque non occurrissct,
duos ahos menses superesse potuisse ,
quos Imperator ad-
junxit trinis edictis fuisse servandos.
X. Nono loco quoniam Cognitor superius dixerat, de
.

terapore praescribere ut causa non ageretur non episco- ,

. * /"orfe ad provincias, — 2 jionorius.

 ,

38 S. AUGUSTINI EPISCOPI
palis, sed forensis polius esse oLjectionis, invenit occa-
sionem pars Donati qua diceret, nihil ergo secum agi
publico jure debere, sed tantum divinis Scripturis. l nde
cum quaesisset Cognilor, quid utrique parti de bac re
placerct : responsum est a (latliobcis, ut juljeret raan-
datum catbolici concilii recitari , ubi electis disputalori-

bus agendi modus injunclus est ibi posse mebus appa- ;

rere, quod nonforensibus tergiversalionibus scd magis ,

divinis tcslimoniis ageretur. Et aliquandiu contbclio pro-

ducta est, cum Catbolici instarent recitari mandatum ,

ilU autem recusarent. Sed postea remotis omnibus mora-

toriiscontentionibus, recitari mandatum Cognitor jussit.
XI. Decimo loco mandalum catbobci concibi recita-
tum est, quo electis ad disputandum episcopis , catbo-
bcse Ecclesias estinjunctadetensio adversus criminationes
Donatistarum. Hoc mandato iterum , sicut in superiori-
bus litteris , brevitcr lota causa compreliensa est ,
prius
ut causa Ecclesiae quae toto , sicut promissa est , terra-
rum orbe diffunditur, a causa Caeciiiani quabscumque
illafuisset, sic distinguerelur, ut osteuderetur malos in
Ecclesia, qui vel ignoranter vel pro unilate pacis toleran-
tur a bonis ad mala consentientibus obesse non
, non eis

posse, simiiitudinibus Evangebcis et exemplo Propbeta-

rum , et ipsius Domini Cbrisli et Apostolorum , et epis-
coporum , et judicio i])sorum etiam Donatistarum prop-
ter Maximianistas : deinde ipsius Ccecibani causa non
mala fuisse certis documenlis demonslraretur ,
quibus et

ipse et ordinator ejus Febx Aptuginensis, quem in conci-

lio suo criminosius accusaverunt ,
probaretur esse purga-
tus. Et caetera quns mandato eodem continentur, sive de
baptismo . sive de perseculione quse soiet Catbobcis ob-
jicere pars Donati. iNam commemorata ibi esl iterum
sicut in superioribus btleris, causa Maximianistarum
 BREVICULUS COLLATIONrs CUM DONATISTIS. 3^
qua demonstrarpntur Donatistae suo jiidicio cuncta di-
luisse ,
quae ohjiccre Catholicis vel de haplismo, vcl de
persecutione, vel de commiinionis contagione consueve-
runt. Adjectum qua etiam nunc episcopis
est etiam , ut si

Catliolicis morarum interponendarum gratia voluissent

crimina objicere, propter finiendam quae prius urgeret
causam, audienda et discutienda postea ditTerrentur. IIoc
autem , id est , ut tota causa et superioribus liltcris et isto
niandato comprehenderelur , co consilio a Catliolicis
factum est , ne forte, sicut fama jactabat, aliquas mora-
torias praescriptionfs Donatistae ingerere conarentur ; et
forsitan non permissi ab ipsa CoUalione resilirent; acta
licet breviter Ecclesiiie cathohcc^ causa , in conscriplione
gesLorum legenda remaneret ,
quam timuisse intelligeren-
tur. et ideo noluisse conferre. -

XII. Undecimo lococum Cognitor interlocutusesset ,

in mandato Catholicorum magis divina testimonia quam

forensia vincula esseprolata, et jussisset etiam subscrip-
tiones omnium recitari, conflictus exortus est, etaliquan-

diu productus est, cum Donatisla^ exigercnt corum prae-

sentiam ,
qui mandato subscripserant ; ohjicientes ,
quod
eis suppositis qui episcopi non lucrint ,
potuisscnt fallere
Cognitorem . quo prcTsenle subscripsisse Icgebantur , et

quod antiquis cathedris alios episcopos addidciint ut nu-

merus augeretur. (^atholici autem nc sui praesentaren- .

tur, resislebant verentes ne illi tumultum aliquemprae-

;>

pararent, per quem prorsU^s abrumperetur ipsa Collatio,

quam fieri omnino videbantur raaxime
Donatistse nolle ,

quando de tempore. quasi jam caisa lapsa esset et audiri

non posset. praescribere volucrunt. Quem tumultum ideo
putabantur nondum fecisse quia fieret, videhant non ,

posse imputari Catholicis, qui paucissimi adcrant; sed

sibi polius ,
quorum praesens fucrat multitudo. Sed vo-
 ,,

4o S. AUGUSTINI EPISCOPl
luntad corum ccdentibus Cathollcis. ut omnes qui sub-
scripserant ingrederentur apparuit postea hoc ideo vo-
;

luisse Donatistas , quia cxistiniabant non convenisse

Carthagincm tot Cathohcos ,
quot subscriptioncs ostcn-
debantur. Hoc autem propterca crcdidisse putati sunt
quia Cathohci non ca pompa qua ilh Carthaginem fue-
rant ingressi , et ob hoc cos paucos vcnisse suspica-
hantur.
Xlll. Duodecimo loco ingressis cpiscopis Cathohcis,
quorum prnesentia pctebatur, omnes singirialim recitati
et in mcdium procedcntcs a Donatistis recogniti sunt,
,

vcl vicinis suis vcl cum quibus in uno loco erant

, et :

quicumque recitabantur (^athohci cpiscopi ex his locis ,

ubi noncrat pars Donati satis ct ipsis Donatistis notum

,

erat se ibi non habcre collcgas vcl communioncm suam ,

et csse ilhc Cathohcos, vel quos noverant , vel de quibus

audierant in suse vicinitatc rcgionis. Ita factum est , ut
omnino nulh"us Cathohci rccitarctur subscriptio, decujus
praescntia dubitarent, Sanc cum vcntum esset ad nomcn
Yictoriani Muslitani calholici cpiscopi , et in mcdium
proccdcns res])ondissct sc Fdi-
haberc contrarios duos ,

cianum in civitate Mustitana et Donatum in loco Tur- ,

rensi cxcgcrunt Ciatholici, ut actis constaret Fehcianum

;

incommunionc esse Primiani : ipsum enim inter ahos

cum Maximiano danmavcrant , damnatorem Primiani et

ordinatorem ipsius JMaximiani ,

qucm postea in intcgro
honorc reccperant nec dcsLruxcrant ])aptismum in cis
,

quos in Maximiani schismate baptizaverat. Sed ad interro-

gationem Cathoiicorum rcs[)ondere noluerunt dicentes ,

non dcbere hoc ab eis cxigi. Et cum iterum pressius exi-

geretur, dixcrunt jam intcrnae actionis hoc esse et se- :

cundum eos intcrlocutus cst Cognitor, ut hoc quod coep-

tumfucrat agerctur. et illud si opus cssct postea quiiereretur.
 BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. /^l

In ipsa autem dioecesi Mustitana apparuit et ipsos epis-

copum alium antiquae catliedrae addidisse ,

quod inani
invidia Catliolicis objecerant : lioc et in aliis locis eos fe-

cissC;, postea declaratum est.

XIV. Tertio-decimoloco, recensitis et recognitis prae-

sentibus Catholicis qui subscripserant, Cognitor obtulit
petens, ut considentes potius agcrent,quam stantes. Do-
natistcC tamen recusaverunt ,
gratias tamen agentes quod
talibus senibus obtulisset consessum, et in ea recusatione
multa dicentes in laudemsuam, ct in laudem ipsiusCog-
nitoris; quie lcgat qui volucrit in conscriptionc gcsto-
rum : pertinet enim ad rem , quomodo quem sic lauda-
verunt, ut dicerent « bonorificum, justum, revercntem ,

bcnigtium, » causam tamen, proptercujus actioncm tam

multi convcnerant, apudcum agi nolcbant.
XY. Quarto-dccimo loco mandatum ctiam Donatista-
rum prolatum et rccitatum est breviter factum, ut bi ,

quos elcgerant, agcrent vclut advcrsus traditorcs ct per-

secutores suos , recitata sunt ctiam eorum nomina , cum
boc Catbolici fieri petissent , utrum apud
ut constaret
CartlKiginem praescntcs subscripscrant. Scd Donatistae
muho instantius boc ut ficrct Cognitori extorserunt, ut
eorum quoque numerus apparcrct. quodsemagna inten-
tione velle monstrabant. In ca sane recitatione inventi
sunt quidam pro quibus
,
absentil)us abi subscripserunt.
Invcntus est etiam unus ,
qui cum suo nomine recitato
non responderet, dixerunteum in ilincre esse defunctum.
Et cum quaererent Catbobci ,
quomodo potuerit apud
Cartbaginem subscribere, quifucrat in itinere defunctus,
iUi diu fluctuaverunt, perturbati, et nescientes quid res-
ponderent. iNam primo dixerunt. nondeipso, scddeabo
fuisse suggestum. Et cum Catbobci putassent de abo, id
cst, de clerico eosdicere, qui pro mortuo subscribere po-
 * S. AIGUSTINI EPISCOPI
tuit; qufesitiim cst , iilrum clericus suo
, an illius nomine
pro niorluo subscripscrit.Sed poslcaiespondcrunt, ipsuni
cjuidem subscripsissc pnrscnlem , cum octavo Kalendas
Junias mandatum ficrct ; scd quoniam gpger subscripse-
rat, rcmeantem ad propria in itincre dcfecisse. Quo au-
dilo Calholici pclicrunt supcriora corum verba rccitari,
ut ipsa varictas dcprcliensa clarcscerel. Quod cum fac-
tum fuisset, et apparerct, qusesivit Cognitor, ulrum sal-
tem sub Dci testilicatione firmarent, eum fuisse Carlha-
^ini, quando priiesentes pra?sentibus mandaverunt ut
subscriberent. Ubi vehemcntiusperturbati responderunt:
« Quid si et alius pro eodcm apposuit ? » Hanc corum

falsitatcm dcprehcnsam judicio Dci rehnqucns, jussilcae-

tera nomina rccitari. Quibus recitatis, quaesivit de nu-
mero cpiscoporum parlis ulriusque. Respondit Ofllcium,
nomina Donatistarum cpiscoporum esse duccnta septua-
ginta-novem, annumcratis ctiam ilhs, pro quibus abscn-
tibus a!ii subscripserant , computato et illo dcfuncto.
Catholicorum autem omnium praesentium nomina esse
constitit duccnta octoginta-sex. Yiginti enim non subscrip-
tamcn suam exhibentcs pr£csentiam et in me-
serant, qui
dium procedentes, nisi quos infirmitas corporisilhc aj^ud
Carthaginem tenuit j^rcPsentibus gestis se mandare et
,

consentireprofessi sunt. Inloco crgo Collationis, hoc est,

in thermis Gargilianis, quia ipsepostea locus placuerat,
ex his Cathohcis qui mandato subscripserant, et qui prae-
sentes gestis mandaverant, bi soh dcfucrunt qui apud illic

Carthaginem incommoda valctudine tcncbanlur. Ex his

autem quorum nomina Donatistarum subscriptio conti-
nebat, non solum illi deerant quos apud Carthaginem
aegrotare responderant, sed etiam ilh proquibus abscnti-
bus, id est, apud Carthaginem non conslitutis alii sub-
scripserant. Quoniamitaque se Donatistae de numcrositate
 .

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 4^

jactnbant , excepto eo qiiod Catholicos pliires vcnisse
Carthaginem constitil; dictum est a Catholicis ahos ,

episcopos ccntum viginti non venissc Cartliagincm, quod

quidam eorum sencctute, quidam infirmitate, quidam di-
versis necessitatibus ^ impediti. Quod cum audissent Do-
natisttC , responderunt eliam suos multo pluics non ve-^

nisse Carthaginem , et multas esse apud se cathedras

viduatas episcopis : cum in sua notaria quam Cognilori
dedcrant, apertissime dixerint usque adeo se omncs ve-
nissc Carthaginem, ut nec gravissimos senes aetas et laLor
potueiit deterrere, cosque solos non venisse, quosadvcrsa
valctudo in suis scdibus vcl iu itinere tenuisset. Sane
proptcr cathcdras ,
quas cpiscopis vacuas apud se csse

dixerunt. rcsponsum cst ctiam a Catholicis scxaginta

esse, quibus successores episcopi nondumtucrantordina-
ti. Ac per hoc in istis utriusque partis subscriplionibus,
et falsitates in Docatistis constilit fuisse dcprchensas, et
corum numcrum ej)iscoporum minorem; quando(juidem
soh argroti non vencrant Cartliagincm, pro (juibus tamcn
initincreaegrolantibus alii subscrijiscrant, et omniumno-
niina cum ipsis ctiam pro quibus alii subscripserant, du-
centa septuaginta-novem subscrijUio conlincbat : ncque
uUo modo credibilc sit, muUo phires quam centum vi-
ginti, hoc est, tcrtiam jiarlcm omnium corum in suis se-

dibus aegrotasse ^ potuisse et idco non venisse Cartha- ,

ginem
XVI. Ouinto-dccimo loco egrcssis omnibus qui jam
superlluo preesentcs crant , et remancutibus eis quos nc-
cessarios utriquc dclcgeraut, in j)crcn(iinum dicm(^ollatio
, dilata est , utrorumque conscnsu , quoniam dies praesens
jam videbatur emensus. ,

.H
' forte essrnt impediti. — ^ Force a-grotaro.
44 S. \UGUSTINI EPISCOPI

SECLNDI DIEI COLLATIO.

Primo loco, cum die intermisso ad mcmoratum

I.

locum sicut placuerat et constitutum fuerat convenire-

, ,

tur, obtulitconscssum iterum Cognitor, deprecans ut fie-

ret. Et mox Catliolici consedcrunt : Donatistae autera
recusaverunt. In qua recusatione inter ca tera id quoque
dixerunt, quod scriptum sibi esset cum talibus non se-
dere*. Ad hoc Catliolici ne morae fierent, tunc non res-
,

ponderunt sed opportuniorelocoin

, tertii diei Collatione.
Tunc ergo etiam ipse Cognitor stando se cogniturum esse
respondit.
II. Secundo loco recitata est notaria , quam pridie
dederant, petentes ut sibi mandatum Catbolicurum ede-
retur. quo considerato possent in diem constitutum in-
,

structi adesse, eo quod exceptores cum conscriptione

gestorum occurrerenon valerent : et responsio Cognitoris
in eadem notaria^, quajussit fieri quod petebant.
III. Tertio loco cum quaesisset Cognitor. quid etiam
de subscriptionibus respondcrent, id est, utrum eis pla-
ceret quod ediclo proposuerat , ut prosecutionibus suis
quisque subscriberet : et respondissent Catliolici ,jam se
inhoc consensum suum litteris expressisse, illi se mullum
moveri dixerunt quod hoc consuctudo non haberet. Et
,

cum Cognitor interrogasset, utrum eis suificeret^ quod

dati fuerant gestorum conscribendorum ex utraque parte
custodes : dilationem petere coeperunt , ut sibi conscripta
gesta ederentur, et tunc responderent. Hic ortus est diu-
turnus conflictus cum eis , cum consensus eorum quo ,

placuerat ut illo die res ageretur, saepe recitaretur ex ta-

' Psal. XXV, 4. — 2 ftjrte ad eamdem nolariam. — 3 Forte sufficerent qiii.

 ,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 4^

bulis. Etcum senotasignorare dicerent, petentesutprius
cis ederentur gesta conscripla , Cognitor jussit, ut quod
eoruni notarii exceperant perlatis codicibus qui signati
custodiehantur, eisrecitaretur, necontra suumconsensum
venirent. Cumque et ipsi saepe de gestorum editione cau-
sarentur, quod exceptores non occurrissent^ gesta con-
scribere ; etiam lioc eis responsum est, quod notaria sua
ideo se petisse dixerant edi sibi Calbolicorum raandatum,
ut ad praesentem diem instructi occurrerent , quia excep-
tores occurrere cum gestorum editione non possent. Lbi
non invenientes quid dicercnt, volucrunt iterum prae-
scriplionem diei refricare de qua fuerat eis satis su|)cr-
,

que responsum et inde jam fuerat primo die transituin.

,

Sed tunc eis Catliolici etiam ad boc rcsponderunt quod ,

non sobnn in edicto Cognitoris Ivalendarum Juniarum

dies constitutus legeretur , sed etiam ipsi octavo kalendas
Junias suum mandatum conscripsissent , cum jam tran-
sisset diesquo diceJ)ant agi debuisse causam id est
,
,

quarto-decimoKalendas Junias. Dictum estctiam ipsum

Primianum ad Kalendas Junias se poliicitum occurrere.
Qu£e omnia ideo a Catbobcisdicta sunt quod audierant ,

eos etiam in populo suo dc bac re invidiose loculos et :

tamcn intcr baec omnia ilb in petcnda dilatione vebe-

raentissime perstitcrunt. Quod cum vidissentCatliobci ad
boc eis diu negari , ut gesta inuhis vcrbis onerarentur,
petierunt Cognitorem , ut eis quam petebant dikitioncm
concederet. Et concessa est sex dierum dilatio , respon-
dentibus exceptoribus ,
quando editio gcstorum possct
occurrere , et ilbs prorailtentibus , cum gesta edita fue-
rint, sesuis prosecutionibus subscripturos.

* Forfe potuisseul. ,
'
^6 S. AUGUSTINI EPISCOn

COLLATIO TERTII DIEI.

I. Tertio die Collationis , id est, scxlo Itlus Junias,

ingressis parlibus, primo loco , ulrum edita eis gesta

fueriiit , Cognilor incpiisivit. llespondil Oflicium se ante

diem cpiam promiserat edidissc, quod ex ulriusque parlis
cautionihiis probaretur. Et recilatge sunt cautiones, qui-
l)us constitil ("atholicos accepisse gesta octavo Idus Ju-
nias liora diei quinta, Donatistas autem eodem die, tertia.

II.Secundo loco cum Cognitor jussisset principale ne-

gotium jam proponi, dictum est a Catliolicis, olim se
agere velle principale ncgotium et Iioc esse ut crimina,
, ,

quae solcnt Donatistoe dicerein Ecclcsiam loto orbediiru-

sam , si possent , probarent. Pvcsponsum est a Donatislis,

ut prius qutercrctur qui essentqui agerent, ut niorae fie-

rent de discussione personarum. De qua rc cum diu con-

fligeretur, Catholicis recusantibus , et ut remotissupcr-
flur.rum morarum tergivcrsationibus ad causam vcnirctur
vcbcmcnter instantibus , contra I^onatistie obnixissime
contendcbant, ut pcrsonas discutcrcntur, et flagitabant

ut cxpiimcrcnlur qui pctisscnt ab Impcratore istam fieri

Collationcm. Yolcbant enim ut constaret Catbolicos

esse pctitorcs, ut cx forensi jure possent discutere pcrso-
nas pctitorum ; cum jam in actione prima rccitatum fuis-
set CatlioIIcorum mandatum. ubi se ostendcbant non
pctitores esse, sed dcfcnsorcs adversus crimina, quae illi

eorum communioni objicere solcnt : cum ipsi prius exe-

gcrint, ut EccIesicC causa non forcnsibus formubs, sed
magis divinarum Scripturarum tcsfimoniis agerctur; con-
fessicjuefuerint,lecto (^albolicorum mandato, Scripturis
sanctis eos Ecclcsiae causam lirmare voluisse , seque ex
 ,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 4?

eadem divinae Legis auctoritate vicissim acturosesse pro-
niiserint. Tunc ergo quasi obliti quid exegerint, et quid
etiam ipsi polliciti fuerint , cum de Ecclesiae criminalione
et purgatione Catholici proposuissent agi oportere, coe-
perunt personas quasrere pctitorum, ut eas possent cx
forensijure discutere. Contra ergo Catholici resistebant
et proptcr praescindendas moras , quas eos et pra?parare
audierant, et innectcre jam vidcbaiit, perseveranter in-
stabant, ut Ecclesia? causa potius agcrelur. In conllictu
perventum est , ut Imperatoris praeceptum quo Collatio-
neni jussisset fieri h^geretur, ut co modo petitorum ])er-

50na constaret. Yidebatur cnim et Cognitori , ne ijuid

Donatistisetiam de ipso jure forensi, vehitijusta poscen-
tibus negaretur, prius petitorum constituendas esse per-
sonas. Praecepto ergo impcriali recilato, ColJationem
petisse Catholicos dccharatum est, eamque esse concessaui.
Tunc Donatistae etiam preces quibus ab eis illa Coliatio
petita est ,
postulare cc)e])erunl. Iliccum eis i])se Cognitor
responderet , in pragmatico rescrijito ]ireces inseri non
solere , ad idse converterunt, ut mandatum Calliolico-
rum quo mandaverant
,
ab Imjieratore Collationem
peti ,

eosdcmque lcgatos quos ad hoc im])etrandum miserant,

sibi ederent atque proderent; asscrentes discutere sede-
bere (\ux mandata suut, atqueibi invenire possemandata
Catholicorum quns de illis Impcratori loculi sunt. IJoc
cuvn intelligerent Catliolici ad lioc inquiri ut inveniren ,

tur occasionesquibus prolixi temporis moracacdilationcs

ingcrcrenlur, asserebant omninoquod ])eterentad causam
non perlinere; quandoquidem Collalionem abeisjjetitam
ipse ImjDcrator apertissime oslenderet^, cui Cognitorem
dederat, ut superstitionem manifcsta ratio confutaret. Et
vehementer urgebantur, ut remotis omnibus morarum
• ' Honorius in pneceplo de habenda Collalione. , : / : : ! t
. > J
 :

48 S. AUrTUSTINI EPISCOPI
interpositionibus , ct aliarum interponendarum inquisi-
tionibus , id potius ageretur quod ea Collatione agi ab
Imperatore praeceptum est, quam et pctitam ab illo et

concessam esse constabat.

III. Inter haec etiam de catholico nomine , apud quos

potius esset, jiauca ab utraque parte invicem dicta ct ob-
jecta sunt, et jussum est principah causae potius reservari.
Et post ahquantaidentidcm cum cathohci nominis facta ,

mentione dicerent Donatistse apud se potius esse Catho-

hcam; interlocutus est Cognitor, se intcrim sinc cujus-
quam non possc ahter appclhirc Cathohcos
praejudicio ,

quam eos appeHavit Impcrator, aquo Cognitor datusest

illos autem cjuantomagis se esse Cathohcos diccrent, tanto

magis jam causam ipsam remotis morarum interpositio-

nibus agere dcbcre in qua probarc posscnt sc potius esse
,

Cathohcos. Hic Donatistee post tantas moras et totinter-

locutioncs Cognitoris contra eos prolatas, cxigcntis ut

causa polius agerctur, atque tcstanlis dc lcgaLorum pcr-

sonis, vel mandato quod eis injunctum est, ncc ad cau-
sam ahquid pcrtincre , ncc sibi aJiquid ut hinc requireret
fuisse preeceptum : dixcrunt ut si in legatis, velmandato
quod eis datum est manifcstando , noluisscnt Cathohci
obtempcrarc judicatis , sakem hoc responderent , utrum
loco pctitorum consisterent : muhum mirantibus Catho-
hcis, cur eos Donatistae dixerunt, in edcndo lcgatorum
inandato non parcre judicatis ; cnm potius contra ipsos
tam multis interlocutionibus (^ognitor pronuntiaverat.
Interrogaverunt ergo Cathohci ([uibus judicatis non pa- ,

ruerint. Et Donatistis ad hoc non respondentibus in- ,

terlocutus est Cognitor, ad ilhid quod de loco pctitoris

Donatistte quaesierant Cathohci respondercnt. Et res-
,

ponderunt hoc proponcre, ut crimina quas solcnt

se

Donatistse communioni corum objiccrc vel probentur,

 BREVICIJLUS COLLATIOXIS CUM DONATiSTIS. ^9
vel diluantur; ut possit Donatistarum separatio vel de-
fendi , vel corrigi. Tunc Cognitor cum responsionem a
Donatistis exigeret, responderunt Afros, qui seCatholicos
dicerent, alienamcausam velle defendere hoc est totius , ,

orhis Ecclesiam de qua sihi nihil dehere prsejudicari,

,

cum inter Afros hoc negotium ventiletur ct expectari ;

potius Ecclesiam transmarinam, ut qui vicerint ipsi ad ,

eam pertinere videantur, et ipsi haheant cathohcum no-

men : scd in fine prosecutionis suas rursus de persona
pctitoris ut sibi responderelur, postuLiverunt. Hic Ca-
tholici ad utrumque hrevitcr respondcrunt ; et quia de
persoiiis jam primo et secundo judicio qua^^sliofuciit tcr-

minata ; et quia Ecclesia; toto orhe ditTusre , cui testimo-

nium perhihet Scriptura divina, ipsi, nou Donatistae,
communicant, uiide Catholici merito et sunt et vocantur.
Donatist^ autem respondcrunt non cathohcum nomeii ,

ex universitate gentium, sed ex plcnitudine sacramento-

rum institutum : et petiverunt ut probarent (^athohcisibi
communicare omnes gentes. Quod Cathohci cum gratis-
sime acciperent , hocprobare pcrmitteren-
et peterent ut

tur; rursus ilh de mandato illo. quod legalis injunctum,

edi sibi petiverant ,
quaeslionem refricare coeperunt, et a
causa Ecclesiae , quae jam in medium discutienda perve-
nerat , iterum resihre , modo mandatum supra dictum
petendo, modo de petitoris persona ut constaretinstando,
modo ut de his ipsis quae petierant judicarct Cognitor,
exigendo; de quihus jam toties fuerat interloculus , ct

eos ilha fruslra petere pronuntiaverat.

lY. Scd Cognitor, quanquam viderentur non recte pc-
tere, edisihi mandatum quod lcgalis injunctum est; quia,
id quod causam, (^ollationem petitam con-
sufficiebat ad
cessamqueconstabat; nonei tamcn videbatur, injusteillos
petere ut petitorispcrsoiia coiistaret. Catholiciautem vi-
CXL. 4
 :

5o S. AUGUSTINI EPISCOPI
denlcs, quocl jam sibi fiierat antea nuntialum, (et hoc
eorum intentione satis intclligebant ) non ob aliucl Dona-
tistas personas cjuserere pctilorum nisi ut liccret eis perso-
narum discussionc longissimas temporum et dilationuni

moras inserere ; c|uoniam vehementer nolebant ut perve-

niretur acl causam, in c|ua se nihil haberequod dicerent,
slcut res ipsa vel scro postea patcfccit, plenissime sciebant
hocergo videntesCathohci nolueruntpcrsonam suscipcre
,

petitorum, asscrentesnonse objicerecrimina, sed objecta

defendere; quse cum dcfendissent, et falsa esse demons-
trassent, consequenter cos apparere cpii sint, et quanta
iniquitate se ab unitate diviserint. llic DonatistEC asserc-

bant, cpiocumque modo etiani de ipsis criminibus quae

vellcnt diluere , ultro Catholici cogcrent sibi adversarios
respondere, petitorum eos habere personam. Sed Catho-
hci respondcbant, ad hoc se petisse CoIIationem, non
ubi objicerent diluenda, sed ubi objccta diluerint : c|uo-
niam ct mandatum Donatistarum adversus traditores et
persecutorcs factum erat; et verba Priamiani, cpiando
prius a Catholicisde Collatione conventus est, crimen eis

eum objicere testabantur, ubi dixerat « Indignum est ut :

in unum conveniant fdii martj rum et progenies tradito-

rum » et quamvis tunc confcrre noluissct, poslea tamen
:

in judicio praefcctorum se audiri et discuti velle dixe-

rat. Quem eorum de (^ollatione conscnsum tcnentes Ca-
iholici, hocut fieret ab Imperatorepetivcranl.
V.TuncjussiteosCognitorobjecla asecriminajampro-
l)are,nec de petita CoUatione personam petitoris ostcndi,
si etiam'^, utricpiepctisscprobarentur. Ilic Donatistee iden-
lidem petere ccDepcrunt, ut de persona pronuntiarct. Et
pronunliavit Cognilor, dicens, si CoIIationem parsutraque
pelivisset, euni esse petitorcm, qui crimina objiceret. £t
1 Foree eam.
 ;

BREVICULUS COLLATIONIS CDM DONATISTIS. 5l

exegerunt Donatistae, ut probaretur a Catbolicis, utruni
Collalionem utrique petiverint. l bi Cognitor cuni dixis-
set : « IIoc Catbolici probare debebunt : w ortus est ite-

rum moratorius conflictus de catbobco uomine et Dona-

listarum etCsecibanistarum. Deinde obtulerunt Catbobci
gesta babita in judicio praefecturae, quibus probarent
eliam Donatistas Colbitionem petissc. Quae cum jussisset
Cognitor recitari, rursus ilH ad pra^terita redierunt, et de
bis ut pronuntiaret Cognitor flagitare ca'perunt, de qui-
bus toties pronuntiaverat, id est, de persona et de man-
dato legatorum, quod sibi ut cdcretur toties superfluo
posudaverant. Iloc autem agebant, quantum intelbgcba-
tur, timentes ne gesta praefectoria lcgerentur, ubi suam
causam quibusdam inconsideratis et temerariis responsio-
nibus vubieraverant. Diu itaque conflictatum cst ab eis,
et maxime cum ipsoCognitore: cumipsi peterent edisibi

mandatum legatis injunctum, aut pronuntiaret eos Ijoc

superfluo petivisse : ille autem et pronuntiasse se diccret,
et pronunliaret boc omnino ad praesens non pertinere ju-
dicium, ubi declararetur imperiaHbus litteris quid pe-
titum esset quidve concessum. Et tandem aliquando ad
jussum ejus coeperant gesta prtiefectoriarecitari, Quorum
gestorum cum dies et consules fuissent recitati, conlinuo
rursus DonatistiC interruperunt, et eadem ifla preeterila
poscere ccepcrunt. Sed cum Cognitor inlerloqueretur,
debere gesla recitari, ut de petitoris pcrsona constaret
illi contra ab initio coeperunt dicere , esse gesta priora,

qu8e deberent polius recitari. Contra a Catbobcis dictum

est, ideo iflos nolle ut gesta pr;rfcctoria legcrentur ,
quod
in eis prosecutioncs proprias formidarent.
YI. Obtulerunt ergo Donatistae gesta proconsularia,
et vicariae prtefecturcC, ubi Catbobci petierant eos actis
municipabbus conveniri, ul CoUationc utrorumque f;\cta

4.
52 S. AUGUSTINI EriSCOPI
error de mcdio tollcrctur, longe antc quam ipsam Colla-
tionem ab Imperalore pctivisscnt : ct liis gestis Catholicos
volebant ostcndere, loco assistere petitorum, quiaillic cos
dixerant « Haercticos, multa contra divinas lcgcs huma-
nasquecommittcrc. Contrahoc Catholici dicebant, ideo
»

se etiam tunc flagitasse CoHationem, ut contra eorum

crimina pro Ecclcsia respondcrcnt. Itaque petiveruntsae-
pius, ut si ea gcsta rccitanda csscnt, quae priora esse consta-
ret, illa poliuslcgcrentur, ubiDonatistse primitus causam
CaeciUani ad Imperatorem Constantinum pcr Anuhnum
proconsulcm accusando miserunt : recitatisque gestis

quae ipsi profercbant, non sunt rccitata illa quas apud

prsefectos habita jam ca>perant recitari. Kt coepit esse

conflictus, ut si propterea gesta quae Donatistoe protule-

rant, praelata sunt gestisquEe a Cathohcisprohita fuerant,
quia priora reperta sunt, ut ipsa potius recitarentur ; sal-

tem post ipsorum recitationcm rccitarentur etiam iUa

longe piiora, ubi cos apparcrct in hac tota causa cjuae

agebatur, primitus accusatores extitissc per proconsulem

apud Imperatorem. Ista ergo ne recitarcntur . veliemen-
ter Donatistoc obluctabantur , multis ct multiphcibus
prosccutionibus resistentes, sicut obluctati fuerant et ex-
torserant ne ifla pri.efectoria legerentur. In hac autem ob-
luctatione jam detritum et tot
saepe repetebant illud ,

interlocutionibus Cognitoris repulsum, de mandato lega-

torum sibi edendo. Repetebant etiam quaestionem, quae
fuerat jam ante transacta, Utrum teslimoniis Lcgis, an
pubhcis gestis Cathohci agcre mallent, et dicebant, ut
si testimonia divina^ Legis ehgerent, facerent omnium le-
gum pul)]icarum gestorumque jacturam ; si autem pu-
bhcis legibus et gestis agere potius vellent, omitterent
divina documcnla. Et tamcn si hoc cligcrent Catholici,
ut publicorum gcslorum documentis potius agcrent , di-
 Br.EVICULIIS COLLATIOMS CUM DONATfSTIS. 53
cebant se Donatistse nec lioc permissuros, ut ea qu£e a
Calholicis offercbantur gesta legercntur; eo quod habe-
reut validam teniporis praescriptionrm, illam scihcct, de
qua ab ipso Cog-
eis fuerat suflicienter et a CathoJicis, et

nitore rcsponsum, quia ipsam causam lapsam et agi jam

uon posse diccbant, quia dies transierat quo mensesqua-
tuor complcrentur. Yehementer enim eos timere appare-
bat, ne gesta legerentur. quibus doceretur a majoribus
eorum Caecilianum apud Imperatorem primitus accusa-
tum, ct dcindc judiciis et ccclcsiasticis el imperiahbus
absokitum atquc purgatum hoc cst, ne ipsa causa oni-
:

nino, propter quam vcuitum fiierat, agcretur, ubi se evi-

dentissime superari posse sentiebant. Sic autcm nolebant
ettimebant, ut hoc etiam confilcri cogerentur, dicentcs
quod sensim, id est, pauhatini , inducerentur in causam,
et ad causic interna dcduccrcntur : quod utiquc optare
deberent, si non de inanibus et moratoriis pricscriptioni-

bus, sed de ipsius causa? veritatc confidcrcnt.

YIl, Conlraergo Cathohci cum vehcmcnler conarcn-
lur , causam perveniretur, quo cos prorsus nolle
ut ad
pervenire cernebant, respondc])ant tamen itcrum atque
iterum eisdem ipsis qua^ illi totics jam transacta rcpete-
bant. Et quoniam duo crant quae in medium vcnerant,
unum de cditione mandati quod lcgatis injunctum est,
alterum utrum divinis testimoniis, an gestis pubhcis Ca-
thohci agere jnallcnt ; de mandati ilhus editione et Ca-
thohci respondcrunt. non ad cos, neque ad prEesentera
causam omnino pertinere ; ct ipse Cognitor, quod saepius
pronuntiaverat, itcrum pronuntiavit, legatorum perso-
sonam et mandatum quod susceperunt omnino non se

posse discutcre^ et ab co quod sibi injunctum est non

debere disccdcre : quandoquidem salis apparcbat im-
periahbushttcris quibus judex huic causae tuerat consti-
 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tutus, Collationem ab Imperatore concessam. De illo

autem altero, ubi quociebant quicl eligercnt (^atbolici,

utrum divina documenta, an gcsta pubHca (a- : saepius
tholici respondcrunt, si Donatistae bominum crimina non
objicerent, quaevchit traditoribus objiccre consueverunt,
sed tantummodo id quaereretur, quae, vel ubi esset Eccle-
sia, nibil se acturos pubbcis gcstis, sed Scripturarum di-
vinarum lantummodo testimoniis : si autem in iila bomi-
num accusationeet criminatione persistcrent, quia et ipsi
ista nisi tabbus gestis demonstrarenon possent, sine duljio
et Catbolicosbujusmodi crimina gestis pubHcis dcfensu-
ros; abter enim ista nec accusari poterant, nec defendi.
Haec eis saepius et a Catbobcis et ab ipso Cognitore re-
petitaetinculcata sunt, mukis et variis modis multaruni
prosecutionura illis ad eadem redeuntibus, et eaclem re-
petentibus, ne ageretur causa , ne gesta legereniur quae
jamin manibus esse cernebant. Sed aliquando vicit (--og-

nitortam longas obstinationes, et jussitrecilari cjuaeaCa-

tboHcis data sunt ; et coepit tandem agi causa propter
quam tot episcopi partis utriusque convenerant. (Juod
mirabibter flictum est , ut cum Donatistee proplerea
c[U£ererent petitoris personam ne perveniretur ad cau-
sara, ipsa inquisitio petitoris subito in medium raitteret

causam.
YIII. Tertio ergo loco haec acta sunt. Lecta est rela-
tioAnuhni proconsuHs ad Imperatorem (iOnstantinum :

quam quaerentibus Donatistis unde prolata sit; Cathohci

responderunt in archivo proconsulis. si dubitarent, esse
c|uaerendum. In qua relatione evidenlissime continetur,
ipsosprimitusad Impcratorem Constantinumper memo-
ratum proconsulem ca qua* ('aecihano crimina o])jiciebant
accusando misisse. (^)uia pcrfecta Donatistae quaercrecoe-
perunt, qiiem sibi (>atbohci dicerent patrcm. Quibus
 BREVICULUS COLLATIOMS CLM DONATISTIS. 55
cum aL eis esset responsum sccunclum Evangelium, uLi
scriptum est : « Ne vobis dicatis patrem in terra, unus est
»Jenim pater vester Dcus^ : » ctiam lioc audilo nibilominus
quEcrere coeperunt.utrum eis ('cTcilianus pateresset, an
mater. Cum jam dictum fuissot a Catholicis nec patrcm
sibi eum esse nec matrem ; sed fratrem, sive bonum, si

bonusesset, sive malum, si makis esset, quia et malus

propler sacramentacommunia frater csset : binc aliquanto
diutius connixerunt, Donatislis eadcm repctenlibus, et

Catbolicis eadem rcspondentibus. !Nam etlioc objecerunt

Donatistas ,
quomodo diceret Apostobis : « Etsi multos
» pspdagogos babctis in Cbrislo, sed non mubos patres : in
» Cbristo enim Jesu per Evangcliumcgo vos genui '^.
» Et
responsum esta Calbolicisjboc bonorificcnli^e causadic-
tum propter evangebcum ministerium quoddispensabat
Apostobis. Nam
palrem ad fidem salutemque ECternam
nonessenisi Deum. Nequcenim possct contrarium Cbristo
Apostobis loqui, ut cum ille diceret : » INe vobis dicatis

wpatrem interra, unus enim paler vcster Deus » contra :

Apostolus tanquam resistens verbis Cbristi parlem se di-

ceret eorum, quibus annunliaverat Evangebum : nisi essct

utique distinguendum, quid divinae gratiae, quid bu-

manae bonorificenlia^ causa diccretur.
IX. Qua^sierunt etiam, quis ordinaverit x\ugustinum,
nescio quas, sicul^jactabatur , cabimnias precparantes.
Ebi cum eis intrepideresponderet, a Megabo se ordina-
tum, qui tunc fuerit primas episcoporum in jNumidia
Ecclesise catbolicae; et urgeret instanler, ut jam pro-
ferrent C|ua3 praeparaverunt^ , et ibi etiam calumniosi
demonstrarentur : illi intentionem in aliud dctorserunt,
redeuntes ad Caecibani personism , cjuam cbcebant callio-
bcae Ecclesias nonobesse, ctiamsi vera ejus crimina mon-
1 Matth. XXIII, 9, — 2 I Cor. iv, i '). — 3 forti' prjpparavertJiit.
56 S. ALGIJSTINI EPISCOPI

slraiciiLur; ot tamen etiani ipsanon possevera inonstrari.

X. Tuncilaque Donalisla'. prolulerunt litteras ,
quas
aL universo concilio suo se accepissc dicebant, quibus
rcsponderetur niandalo ("atljolicorum quod primo die
,

actionis fuerat ailegatum : et die sequenti antequam ad

secnndam actionem die tertio venirctur, dala notoria
Donatistce edi sibi poposcerant, ul instructi possent ad
cognitionem venire. Ktfortasse propter bas litterasdib-
gentei' scribendas etiam ipsa sccunda actione dilationem
petiverunt, quaeilbs sex dierum concessa est. Quarto ita-

cjue loco baec acta surit : lecta? sunt supradictit; Htterse

Donatistarum , cjuibus conati sunt respondere mandato
Catbolicorum quod gestis primae actionis insertum
,
est.

Cui mnndato non eos poLuisse respondere iiTNeniet c[ui

ntraquelegere et considerare voluerit : primum quia tes-

timonia ex Lege et Propbetis et Psabiiis et A[)Ostobcis

atque Evangelicis btteris do|)rompta ,
quibus ostcnditur
Ecclesia catbolicaper totum mundum dilTundi , incipiens
ab Jerusalcm unde in propinqua et longinqua crescendo
,

etiam in Africam venit, et in aba loca et civitates per

quas primitus dibitata est in quibus multas Ecclesite ad
,

ipsam unicam pertinentes apostolico biborc fundatae ,

sunt ,
quibus Donalistas non communicare manifestum
est; non solum non pertractare, sed omnino nec attin-

gere voluerunt; nec alicpiod tcstimonium in tam proHxa

Epistola sua ])roferre ausi sunt de ScripLurissanctis, quo
assererentEcclesiam partis Donati esse prredictam et prae-

nuntiatam : tam multa ('atbolici proLulerunt pro

sicut
Ecclesia cui communicant, quse incipiens ab Jerusalem
toto orbe diflunditur. Ilasergo partcs testimoniorum tan-
torum cuni omnino non atligissent, scd tanquam in illo
mandato (^atbolicorum, cuirespondere videbantur, dicta
non fuerint. pra^lerisseut illud ostendere tentaverunt
:
 ;
:

BREVICULUS CdLlATIONIS CUM DONATISTIS. 07

prolatismultistestimoniis divinarum Scripturarum, quod
Ecclesia Dei non cum malorum hominum commixtione
futura praedicta sit. Et tamcn postea cum ad Evangeli-
cam similitudincm vcnissent, quam Catlioliciin mandato
suo posuerant de rctibus in niare missis ,
quibus congre-
gari dixit Dominus omnia genera piscium , et bonos a
malis in littore, hoc est, in fine saeculi separari^ : eliam
ipsi fassi sunt, in Ecclesia esse permixtos saltem occultos
malos. Zizania vero intcr triticum non in Ecclesia, sed
in ipso mundo permixta dixcrunt, quoniam Dominus ait

« Agcr est liic mundus-. » De area sane, cui palcam Ca-

usque ad tcmpus ventilationis admixtam,
tholici dixerant
tanquam omnino in Evangclio nihil tale scriptumsit,
exponcre similitudinem istam nec conati quidem sunt
sed quasi hoc a se ipsis Catholici dixcrint, eam tantum
modo rcprehcndcrunt , velut ex testimonio Jeremia:; pro-
phetae, qui ait : « Quid palcis ad triticum'^? » non at-
lendentcs unde hoc illc dixisset. INon cnim aicbat de Ec-
clesia , sed de divinis Prophetarum visionibus ct huma-
nis somniis, ne ullo modo compararenfur. Illam quoque
simililudinem de ovibus et ha-dis qui simul pascuntur,
et in saeculi fmc segregabuntur ,
quam inlcr alias Catho-
]ici ex Evangelioposuerant, omnino altingcrc noluerunl^.
Neque cnim potcrant illic diccrc, ctiam hnedos a pasto-
ribus in communibus pascuis ignorari sicut dixeranl in- ,

ter retia pisces malos in mari a piscatoribus non videri.

XI. Item cum Catholici in mandato suo volentes os-
tendere toleralos a bonis in Ecclesia malos . nec bonos
malorum contagionc pollutos, commcmorassent exempla
Prophetarum et ipsius Domini Christi et Apostolorum,
et post haec etiam bonorum episcoporum et judicio^ ,

» MaUh. XIII, 47. — 2 ibiJ. 38.-3 jerem. xxiii, 28. — * Mallli.

x^v, 33. — 5 forfe jiidicium '
^
58 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ipsorum qnoqiie Donatistarum qui quosdam suorum iil

Maximiani scljismate positos nogaverunt IMaximiani con-

tagionc ])ollulos : illi iu suis litteris ad lioec respondere
conati , de Propbetis , et de Doniiuo Christo et Apostolis
quodcumquc dixcrunt : dc episcopis aulcm et ^laximia-
nistis silucrunt. Jn episcopis enim premcbantur auctori-
ta!c Cypriani, cujus verba excpistola^ ejusprolata Ca-
tbolici in suo mandato posuerunt ;
quibus manifestissime
ostcndcbatur, ct prasccpisse ut pro unitate in Ecclesia
mali tolerarentur , nec proptcr ipsos Ecclesia relinque-
retur; et- quosdam collcgas suos etiam ipsuni, a quorum
malis moribus longe abborrcbat , ct de quorum faclis
pessimis non tacebat Hujus ergo
, in Ecclesia tolerasse.

auctoritale oppressi Donatistae, cum de Propbetis ct Do-

mino (liristo ct Apostolis aliquid dixissent, ad^ boc ta-
men, non tolerandos in Ecclesia permixtos malos, de
episcopis omnino nibil dicere voluerunt. Et tamen etiam
de Juda traditore'^ et de his quos Paulus toleravit per
,

invidiam Christum annuntiantes^ , ipse Cypriauus sic

intcllcxit, c|ucmadmodum ca Catholici in

sic scripsit ,

suo mandato posucrunt quod et Dominus Judam ad :

exemplum malorum in Ecclcsia tolcrandorum pertulerit;

et Paulus eos de quibus talia dixit , non extra , scd intra
Ecclcsiam sustinucrit. Dc Maximianistis autem quid res-
ponderent , cum adhuc bomines viverent , de quibus
possent apertissime facillimeque convinci? Proinde ad
illud quod in mandato suo Catbolici dixerant, eosdcm
Maximianistas a Donatistis per judicia publica basilicis
pulsos utcumque rcspondcre conati sunt non sc crimi-
, ,

nalitcr accusasse, aut ad com^nunioncm suam invitum

abqucm coegisse « Sed res suas vel suorum civiliter re-
:

1 E|)ist. ad Max'm. — 2 Serni. de Lapsis. — 3 Porte ad o^t«ndendiiin noa

toleraiidos, etc. — * Joaii. vi. — * Philip. t, i5.
 BREVICULUS COLLATIONIS CUjil DONATISTIS. 69
pellsse : » obliti qnotl Primianus aliqiiando dicendiini
apud Acta niandavit : -< llli auFerunt aiiena , nos inter-
mitlimus ablata. » Ad illa vero quve de Maximianistis in
Catliolicoruni mandato dicta sunt quod a se damnatos ,

in intcgro lionore susccperint, quod Maximiani socios ab

illo pollutos esse negaverint quod baptismum ab eis in ,

schismate datum approharcpotiusquam rescindere atque

ilerare maluerint , nec leviter respondere tentaverunt :

sed illa omnia miro quodam silentio, tanquani dicta non

fuerint, transierunt.
XII. De ipso etiam baptismo quod in illo mandato a
Catholicis dictum est Apostolum de quibusdam dixissc :

« Veritatem in iniquitate dctinent, » ut ostenderclur lieri

posse non destruenda veritas in destruenda inicjuitale

, ut
teneatur, aut non intellexcrunt, aut id quod ipsi intel-
lexerant ne ab aliis intelligeretur verbis suis obscurarc
, ,

voluerunt, dicentes hoc Apostolum do gentilium errorc

,

dixisse quasi ad rem pertineat de cpiorum errore dixc-

:

rit cum tamcn ostcnderit posse verilatem in iniquitate

,

detineri, ut hoec duo cum in ano homine inventa fue-

rint , et approbetur veritas ct iniquitas corrigatur : sicut
Catholica facit, cum agnoscit in Uonatistis , ct amplec-
titur sacramenti vcritatem , detestatur aiitem in eis et
corrigit ha^reticam iniquitatcm. Calho-
Et illud tpiod a

licis in mandato dictum est , non ideo destruendum bap-

tismum ('hrisll, quia eum etiam haeretici tradunt; sicut
nonideo negandus est Christus quia eum etiam dfcmo- ,

ncs confitentur similiter aut non intellexerunt aut ob-

: ,

scurare voluerunt , dicentes Catholicos contra marlyres

locutos non tamen cxprimentes quos martyres dicerent.
,

Dicentes etiam eos dasmoniis velle communicare quasi :

haereticis communicetur quando eorum anathematiza- .

tur iniquitas, quamvis in eorum consecralione inventus

6o S. AUGUSTINI EPISCOPI.
baplismus non dcstruatur; sicut anatlicmatlzatur iniqui-
tas daemonum quanivis in corum confessione auditum
,

nomen Domini non ncgctur.

XIII. De persecutionibus ctiam quas perpeti se que-
runtur , multa in suis littcris posuerunt : nec tamen res-
pondere ausi sunt ad mandato Catbolicorum
illud quod in

dictum cst quod ipsi primitus apud Constantinum im-

,

pcratorcm accusavcrunt Caccilianum qui de Impcra- ;

torum lcgibus conqucruntur, invidiam Catbolicorum

exaggerantes, sive mortcs, quas eorum Circumcelliones
sibimetipsis infcrunt sive omnia^ quse non pro commu-
,

nione Donati , scd pro scelcribus quibus violcnter sae-

viunt , nefaricque vivunt ,
per lcgcs publicas discipli-
nasque patiuntur : sicut etiam dc Oppido Yagaitano^
commcmorasse ausi sunt ubi manifcstatum est quanta ;
,

mala commiscrint et quam minora pcrpcssi sunt.

,

XIY. Ad illud quoque in Catbolicorum mandato ,

cjuod dictum est de purgatione et absolutione Caeciliani

et Felicis Aptuginensis , de quorum criminibus apud
impcritos solebant Catbolicis niagnam invidiam conci-
tare ; cum illic tota causa propter quam vencrant , ver-
sarctur, nibil omnino rcspondcre in tam prolixis litteris
volucrunt quia et in eo quod dicebant et divinis testi-
: ,

moniis velut astruebant, non esse malos in Ecclesia to-

lerandos sed ab eis reccdcndum propter contagium pec-
,

catorum ita se dicere dcmonstrabant ut tamen ignoratis

; ,

peccatis alicnis ncmincm maculari posse fatercntur. Hog

enim et de malis piscil^us dixerant quod sicul illos la- ,

tcntes in fluctibus quamvis jam intra retia non vident

, ,

piscatores; sic latcntcs malos in Ecclcsia nesciunt sacer-

dotes, et ab eis idco niinime polluuntur. Nec tamen vel
leviter vel tcnuitcr in tam prolixis et tanta dilatione ac-
' Forte damna. — "^
Pro, Bagailano.
 BREVICULUS COLLATIONIS CU.M DONATISTIS. Ol
cepta conscriptis litteris probare conati
quoJ sunt ,

maxime in manclato Calliolicoruni commcmoratuni est,

ut probarenl non soluni vera esse crimina Caeciliani
,

(nam hoc parum est]; sed etiam Ecclesias quoe pcr om- ,

nes gentes usque acl terrae terminos dilatatur , ea probari

et innotescere potuisse , ut consequenler saltem secundum
ipsospossetcognitorumpeccatorumcontagionemaculari.
XV. Cum itaque htterae Donatistarum recitatae fuis-
sent, voluit Cognitor, ut etiam quae Cathohci lecitanda
dederant legerentur. Sed Donatistae ad ea quae scripsc-
rant ut responcleretur, llagitare cct^pcrunt. Quod et Ca-
thohcimagis volebant, neihiC htterae sic mancrent, quasi
eis non potuerit responderi. Incipientibus ergo Catiioh-
cis respondere, Donatistae interrumpere et obstrepere
coeperunt, ne perpetuus respondentis sermo decurreret,
sicut eorum htterae nuho interpcllante fuerant recitatse.
Volcntibus ergo Cathohcis divina testimonia quae ipsi
posuerant, et ea cpiae ilh commemoraverant . ostenderc
quemadmodum essent accipiencLa, ne inler se dcprehen-
derentur esse contraria , cum essent utraque divina , ct

utique consona non dissona esse deberent, primitus cle

areae simihtudine coeperunt dicere. Tunc Donatistae in-

interrumpentes dixerunt , cjuod de area non legeretur in

Evangeho scriptum ^. Cumque expressius a Calholicis

locus Evangehi commcmoraretur, rursus interrumpendo
dixerunt occuhos malos dictos esse palcam postea ven-
tilandam. Indc intcr strcpitus et interruplioncs corum ,

cle zizaniis et tritico dissensio nata est propter mundi .

Tiomen,quo Douatistte nolebant intclhgi Ecclcsiam, quia

scriptum est Ager esthic mundus-. » Et muka testi-
: '(

monia protulcrunt.quibus sanctaScriptura mundum non

nisi malos commemorassct sicuti est « Qui dilexerit
; ,

» Couferlib. 2. cont. GauJeut. cap. 4. — 2 Aialth, xm, 38.

62 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iiiiintlum , iion est cliarilas Patris in illo^ ; » et csetcra

talia : ut quasi ex hoc ostendercnt muntli noniine Eccle>-

siam signiiicari minime potuisse. Conlra Catholici aUa
testimonia profercbant , (juiLus in bono munth nomen
esse positum ostenderctur ; sicuti est « Deus erat in
,

>jChristo mundum reconcilians sibi ^ : » et caetera hujus-

modi, ubi ostenderetur Ecclesia ,
quoniam ipsa ulitpie
per Christumreconcihatur Deo. Et haec agcbantur, Ca-
thohcis sermonem suum prosequendo perpetuare conan-
tibus, ilhs autem ne itl fierct perstrepentibus cum suam ;

responsionem non reservarent , sicut Cathohci fccerant,

cumeorum Epistolalegcretur;sed crebras contradictiones
interponendo , ne Calholicorum prosecutio imperturbata
procurreret , irapedirent.
XVI. Flagitantibus itaque patientiam eorum Catholi-
cis , et per multas Cognitoris interlocutiones vix inpe-
irantibus; responderunt litteris eorum , ostendentesmul-
tissanctarum Scripturarum testimoniiset exemplis malos,
in Ecclesia nunc sic esse permixtos , ut quamvis dcbeat
vigilare ecclesiastica disciplina, ad cos non solum verbis,
sed etiam excommunicationibus et degradationibus cor-
ripiendos tamen non solum in ea latentes nescianlur,
,

sed plerumque propter pacem unitatis etiam cogniti to-

lerentur: sic ostcndentes divina testimonia consonare, ut
et illa quibus commendaretur l^lcclesia cuni malorum
commixtione, hoc tempus ejus significarent, qualiscst in

praesenti saeculo; et illa testimonia t[uibus commendalur

non habcre commixtos malos , illud cjus tcmpus signifi-

carenc, tpialis venluro saeculo in aetcrnum futura est.

Sicut nunc mortalis est, id est, cx mortalibus hominibus

conslat : tunc autem immortalis erit, quando inea nemo
morietur : sicut ipse Christus isto tempore fuit pro illa

1 I Joan. II, 1 5, — 2 2 Qq^^ y^ jg

 ,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 63

mortalis, post resurrectionem aiitem jam non moritiir et ,

mors illi ultra non dominahitur ^; quod etiam Kcclesiae

suae in fine saeculi praestilurus est. Htec duo tcmpora
Ecclesiae, quae nunc est et qualis tunc erit, significata ,

esseetiam duabus piscationibus : una ante resurrectionem

Cbristi,quando mitti jussit retia ^, nec sinistram nec dex-
teram nominans partem ut nec solos malos nec solos , ,

bonos sed commixtos bonis malosintra retia suorum sa-

,

cramentorum futuros doccret post resurrcctionem au- :

tem quando jussit retia milti in dexteram partcm ^ ut ^

post resurrcctionem nostram bonos solos in Ecclesia fu-

turos intelligeremus , ubi ulterius baerescs et scbismata
non erunt, quibus modo retia disrumpuntur. i\am et
Evangebum non tacuit in prima piscationc commemo-
rare retia esse disrupta : et in novissima dictum est : « 1:11

» cum tam magni non sunt disrupta^,»

cssent pisces, retia
De tab Ecclesia dictum esse.quod per iibim non erat trau-
siturus incircumcisuset immundus ^. Ad immundos enim
pertinere scbismaticas separationes, quse tunc non erunt,
quiaretia non suntdisrupta. llocetiam signibcasse, quod
eorvus avis immunda exierit de arca ct non rcdieril^. ,

Quse tamen arca exeunte corvo non ulique omnibus im-

mundis animalibus caruit, sed in ea fuerunt et munda et

immunda usque ad diluvium , sicut in Ecclesia boni et

mali usque ad soecub finem. Sedsicut non de immundis
sed de mundis animnbbus Noe obtubt sacrificium ; ita

non ii qui mab suntin Ecclesia, sedii quibonisunt per-

veniunt ad Deum.
XYII. De Propbetis etiam quia dixerant Donatislae ,

in litteris suis non eos communicarc ilbs in quos mala

,

tanta dixerunt : responderunt Catbobci, quodunum tem-

> Rotn. VI, 9. — 2 Lnc. V, 5. — 3 Joau. xxr, 6. — * IbiJ. ix. —
5 Isai. 1,11, r. — ^ Gen. vu, 8.
64 S- AUGUSTINI EPISCOPI
plum fuerit quo universi utebantur, nec quemquam Pro-
phetarum, qui tanta dixcrunt in malos, coustituisse
sibi aliud templum, sacriilcia saccrdotes. Et quod Do- ,

natisttc in litleris suis posuerant testimonia Scri[)tura-

rum, quibus ostendercnt ad peccata parentura etiam fi-
lios pertinere cum hoc utique nunquam recte intellcctuni
;

sit, nisi de iis fihis qui parentum iniquitates imitarentur :

responderunt Catliohci, cum tanta in iUum populum et

acerba dicta sint divuiis liloquiis, quae etiam ipsi in suis

htteris commemoraverunt ut quasi nuHus ihic reman- ,

sisse videretur bonus non solum ibi fuerunt iidem ipsi

,

Prophetoe sancti verum etiam ex ipso populo exorti

,

erant, quos ipse Dominus in suae carnis adventu laudabi-

les reperit, sicut fuerunt Zacharias et Ehzabeth , et sicut

Joannes fihuseorum, sicutSimeon senex et Anna vidua^.

Unde apparet quani impie, quam calumniose objiceren-
tur Cathohcis toto orbe diffusis crimina Giecihani; cum
Simeoni et Annae et cecteris tahbus objici non possent
crimina ihius popuh , in quo nati fuerant , sacramentis
ejusdem popuh consecrati quoe crimina eidem populo ,

non humana opinio, sed sermo divinus objecerat. Com-

memoratum est etiam testimonium propheticum ^, ubi
signati sunt , ne cum mahs gemebant faci-
perirent, qui

nora, quae fiebant in medio eorum; nec tamen corpora-

hter separati sunt.
XVlll. Deinde ubi commemoratum est quahs separa-
tio bonis hoctempore ab impiis et mahsfieri debeat, ne

communicetur peccatis ahenis , corde videlicet et vitae

morumque dissimihludine; nec ahlerintelligi debeiequod

scriptum est : « Exite de medio eorum , recedite inde, et

»immundum neteligcritis^;» idest.disccrnimini alitervi-

vendo, et immundilias non consenseritis. Ibi ctiam op-

» Luc. I €t n. — " * /•ach, IX. — 3 Isai, lu, 1 1.
 ,,

BREVICULUS rOLLATIONIS CUM DONATISTIS. 65

portuiiissimo loco responsum esl Donatistis ad illud quod
dixerant, cum eos peteret Cognitor ut sederent, scriplum
sibi esse ut cum talibus non sederent. Dictuni
, enim est

a Catbolicis, cum eorum litteris responderent non sic ,

intelbgendam esse separationem a malis boc tcmpore ,

quemadmodum ilb intellexerant, qui secum tanquam cum
impiis non sederunt quia scriptum est
,
v jNon sedi in :

«consilio impiorum ^. Cumutique siimpios putarent

)j

nec illud quod in eodem Psabno consequenter probijje-

tur, facere debuerunfc. Nam ibi sequitur « Et cum ini- :

» qua gerentibus non introibo. » Cum crgo illi intrassent

cum eis quosimpios putarcnt, c|uarenon etiam sederunt;

ut in utroque non corporalem sed spiritalem consessum ,

et ingressum devitassc viderentur ? Ibi commcmorata est

etiam causa Maximianistarum toties jam ilbs objccta
ubi et se et illos quibus dibuionem dederunt in Maximia-
ni scliismatc positos , ejusdem in damnationc 1'rimiani
socios, tamen ilbus contagio dixerunt non esse pollulos;
qui Coeciliani criminibus orbem christianum us([ue ad
terminos terrti' periisse contendcrent.
XIX. Ad bfec Donatistae cum validissimis Scriptu-,

rarum documentis et exemplo suo de Maximianistis res-

pondere non possent; ad illud quod jam peracLumiuerat
redierunt, dicentes mundum non benc inlelligi Eccle-
siam, in qua simul et triticum et zizania jussa sunt cres-
cere : cum jam com-
Catbolici et tot testimonia divina
memorassent, quibus ostenderctur mundus etiam in bona
significatione positus et in ea non nisi Ecclesia posset
,

intelbgi; et quomodobbet acciperetur mundus quando .

utrumque semen per mundum cresceret non debere ,

propter zizania totius mundi triticum deteri. Cum ergo

heecjam dicta fuissent et quaestio ipsa jam tcrminata
,

1 Psal. \\v, 4.

CXL. ^
 ,

66 S. AUGLSTINI EPISCOPI
vidcictur, ad cam rursiissumma inopia redierunt, eadem
per cadem replicantes. quperentes quomodo potuerit dia-
bolus in Ecclesia seminare zizania. Deinde calumniantes,
quod duas Ecclesias Catholici dixerint, unam qu£e nunc
habct permixtos malos , aliam quae post resurrectionem
eos non essct non iidem futuri essent
habitura : veluti

sancti cum Christo regnaturi, qui nunc pro ejus nomine

cum juste vivunt tolerant malos.
X.X.. Ad haec Cathohci responderunt, etiam ipsos jam
fuisse confcssos, csse in Ecclesia vel occuUos malos : et vi-

cissim quoesierunt, quomodo eos in Ecclesia diahohis se-

minaverit; quod ilh quasi ficri non posset , de zizaniis
requircbant. E.epelicrunt etiani Catholici testimonium
Cjpriani ,
eamdem Evangelicam simihtudinem non
qui
ahter intcllexit ^, quam ut in Ecclesia diceret esse ziza-

nia, nec latere, sed cerni. Contra quod testimonium ilh

omnino nihil ausi fuerant rcspondcre ; cum aucloritatcm

Cjpriani tanti habeant, ut per iham conentur defendcre,
quod male de iterando baptismo sentiunt et faciunt. De
duabus etiam Ecclesiis calumniam eorum Catholici rcfu-
tarunt, idcntidem cxpressius ostendentes quid dixerint,
id est non eam Erclesiam quae nunc habet permixtos
,

malos alienam se dixisse a regno Dei, ubi non erunt mah

commixti; sed eanidcm ipsam unam et sanclam Eccle-
siam nunc esse ahler tunc autem aliter fuluram nunc
, ;

habere malosmixtos, tunc non habituram sicutnunc :

mortalem quod ex niortahbus constarct hominibus tunc ,

aulcm immorlaleni quod in ca nuhus esset vcl corpore

moriturus sicut non ideo duo Christi quia prior ^ mor-
:
,

tuus Ipostea non moriturus. Dictum est etiani de homine

exteriore ct intcriore, quae cum sint diversa non lamen ,

dici duos homines quanto minus dici duas Ecclesias

:

1 Epist. ad ax. — ^ Forte prius est moituus,

 ,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 67

cum iidem ipsi qui nunc boni tolcrant pennixtos malos
et resurrccluri nioriunlur, tunc ncc niixtos nialos habi-
luri sint, nec omnino niorituri. De ipso quoque numero,
quoniam Donatistae Scripturarum testimonio unam Mc-
clesiam commendavcrunt, velutcontra duasquas Catlio-
licos affirmasse jactabant; rcsponsum cst a ('atholicis
etiam multas Ecclesias in Scripturis inveniri dictas , ct
septcm ad quas Joannes scribit^. qufetamcn multaeillius
unicae membra esse intelligcrcntur: ut hinc appareret
multo minus sil^i dcbere objici duas, cum camder.i ipsam
unam non talcm nunc cssc qualis in rcsurrec-
dixcrint
tione futuraesset, quandoquidcm Apostolicis littcris non
ol)jiciantur muhae, cxquibusipsa una constaret. Adhaec
Donatistae rursus eadem rephcare non dcstilcrunt, insu-
per adjicientcs ct invidiose jactantes quod Ecc^^siam ,

mortalcm Cathohci dixcrint et idco ncgantcs eam mor- ;

talem csse ,
quia 'IVinitas immortalis cst, cujus gratia
consecratur Ecclesia; et quia Christus idco pro ea mor-
tuus sil , ut eam faceret immortalcm quasi Catholici
:

dixcrint , non eam fieri immortalcm gratia Dci, et effuso

pro ea sanguine Salvatoris : scd temporaessediscerncnda
dixcrunt, praesens videlicet quo moriuntur omnessancti,
sicut mortuus cst ipse Christus ct futurum, quo re-
;

surgent , ct nullo morituro vivent cum illo qui jam re-

surrcxit.
XXI. Haec inter cos cum agercnlur , ct quamvis ma-
nifesta atque dilucida Donatistis cerlantibus superflua
replicarentur ,
promisit Cognitor de his se quae satis

audisset extrcma sententia judicaturum , et jussit illud

agi potius, unde extiterit prima causa discidii. Tunc

Donatistee urgere coepcrunt, nt de his quae audisset pri-
mitus judicarct. Quod cum etiam Cathohci exigerent, et
' '

1 Apoc. 1.

5.
68 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ille iiicoquod dixcrat permancret . jubcretque illud agi
polius, ut causa primi discidii monstrarctur ; petierunt
Catliolici , ut qu£e offercbant rccitarentur. Quod cuni
fieri praeccpisset, obnixius Donatist.^ rcsistere coepcrunt,
et cogere ^ ut jam de cognitis judicaret, eadem quae
transacta fuerant repetentcs ; et addentcs ,
quod omnino
judicare dc illa causa non deberet, quam volebat agi re-
citatione eorum ,
qune a Catbolicis oblata fuerant reci-
tanda ; dicentcs bujus causae Christum judicem esse de-
bere ; et invidiam facientcs Catbolicis ,
quod bomincm
petiverant judiccm; dicentcs etiam solita de pcrsecutio-
nibus ,
quas perpcti vidcrentur. Ad lioc Catbobci res-
ponderunt , ncc dc bominc judicc postulato cos debere
facere invidiam, qui el de causa Maximianistarum judi-
cavcrunt, ncc eam Cliristo judici servavcrunt; et ipsam
Caecibani causam primitus ad bominem , boc est , ad
Impcratorcm Constantinum accusaiites miserunt nec de :

perseculionibus, quod abquid ab Imperatoribus pro Ec-

clesia Catbobci peterent cum eorum Circumcelbones ,

ducibus clcricis tam borrenda mala commitlcrcnt. Ubi

frustra rcsponderunt, nihil lioc ad sacerdotcs pertmere;
cum clericis ducibus ilb taba fecisse asserebant.
XXII. Ibi eliam cum dictum
quod calce et aceto esset,

humanos oculos persccuti sint, in quo scclere diabolum

crudebtate pcrvicerunt, qui bocin sancti viri carne non
fecit - ,
quam in potcstatem acccperat alHigendam : liic

Donalistge quKsierunt, utrum quifaciunt, lilii esscntdia-

bob, an qui patiuntur : quasi Catbolici abud quam pas-
siones suasdixerint imiiianissimas a clcriciset Circumcel-
lioiiibus corum. Verumtamen edam hic non pr^tcrmi-
serunt Catbobci , occasionc obbita , eis Maxiuiianistas
objiccre, et dixcrunt sccundum eoruni scntcntiam melio-
» Id est, inslare. — "^
Job. 2.
 ,

BREVICULUS COLLA.TIONIS CUM DONATISTIS. 69

res esse Maximianistas ,
quos apiid tres vel eo amplius
proconsules persecuti sunt. Uli enim si passi sunt ^, victi
fecerunt. Et urgebant Catliolici, ut responderent, utrum
ex ipsis quosdamnaverunt et persecuti sunt, non susce-
perint Felicianum, et utrum non eum habeantin collcgio
suo. Ad quod illi objectum sicut semper omnino obmu-
tescentes, in aliud ierunt, objiciendo C>atholicis quod ,

diabolum defendissent : quia dixerant eum sancti Job

oculis pepercisse unde ilhim isli crudelitatc vicissent.
,

Et susceperunt accusare diabolum velut defensum aCa-

ihohcis, dicenteseum magis crudehter in carne Job ocu-
hs pepercisse ul manercnt ad spectaculum vuhuiis
,

quod universo corpori inihxerat. Ouod nuUlum miruni

est, quare hoc pro magno dicere vohierint, nisi forte ut

intehigerentur pie fccisse, qui oculos in homiiiibus per-

secuti sunt, ne cruciarentur vidcndo vulnera sua, quse ab
eis per totum corpusacceperanl.
XXlll. Scd cum itcrum Donatistas persecutiones quas
[)atiunlur exaggerantes, suorum quasdam mortcs com-
memorarent in oppido Bagaiensi; responsum est a (^a-
thohcis, cos hoc passos esse, dum eorum violentiae resis"
teretur, quam et judici inlcrrcconati sunt. Inillo oppido
commemoraverunt Catholici ab eis horrenda esse com-
missa, ita ut etiam basihca esset incensa, et in ignem missi
codices sancti. I\lortes autcm iilorum niagis esse ex con-
suetudine quam habent, ut se ipsi praecipitent. Cumque
his l)onatisl£e respondcntes exaggerarent idcntidcm vchit
persecutiones, quas paterentur, tanquamex his fructibus
suos advcrsarios malam esse arborem jactitantes , et pe-
tentes identidem ut de agro et zizaniis et de una et im-
mortah Ecclcsia judicaretur contra autem Catholici fruc-
;

tus eorum commemorarent scliismata et rebaptiz^iliones,

I Forte i\li eDim persecutionem passi sunt, isti leccrunt.
 ,

70 S. AUGUSTINI EPISCOPI
e\ quocl ipsi primitus majorcs suos apucl Impcratorem
accusassent, atc[ue in linjusmocli mntuis objecliscliucon-
flicto versaretur : maluit Cognilor liaec omnia coliibere ,

promittcns de his judicium posteriore sententia. Et re-

citari jussit quod a (^atbolicis obLituni jam legi cceperat

et fuerat intcrruptum. Sic pcracta cst causa Ecclesiae ,

quam magnopcre Catbobci curaverant a C^iecibani causa

distinguere; cjuoniam ei non posset cujusHbct prapjiidi-
cari criminibus ,
quae contra omnes bumanas crimina-
tioncs tot teslimonia divina mcruisset. E\ boc jam coepit
agietiam causa CECcibani.
XXiy. Quinto ergo loco bsec acta sunt. Recitatsesunt
duas rebitiones Anubni proconsubs ad Conslanlinumim-
peratorem una cjuae jam superius crat recitata qua os-
:
,

tendit majorcs Donatistarum id cst, de parte Majorini

,

dedisse sibi cbartas criminum Ca^cibani ct postulasse ,

Constantino mittcndas, scc|ue illas mcmorato Imperatori

misissc: abera autem c[ua oslcndit ex cjusdem Imperato-
ris jussione dcnos e\ utraquc partc, ad agendam causam,

ut niitterent, cos se convenisse, atcjue illospromisissefac-

turos. Tum dcinde lecta^ sunt eliam littercC supradicti
Imperatoris ad episcopos datae, ubi eis causam Cgeciliani
injunxit audiendam. Atcpie inde ex ordinc lcgi ccepit
etiam episcopalc juclicium JMclcbiadis Romani episcopi
etaliorum cum illo Gallorum ct Italorum cpiscoporum ,

in eadem urbe Uomae factum, cujus judicii prima parte,

id cst, geslis primi diei rccitatis, ubi accusatoresC.aeciba-
ni qui missi fucrant , ncgaverunt se babere quod in euni

dicerent ; ubi etiam Donatus a Casis nigris in prae^scnti

convictus est, adbuc diacono Caeciliano scbisma fecisse
Cartbagine; de Cartbaginis enim scbismate exorta est

adversus Eccksiam catlsobcam pars Donati : ubi eliam

promiseriinl iidcm advcrsarii (Aecibani abo die se repras-
 BREVICULUS COirATIONIS CUM DONATISTIS. 7I
sentaturos, quos causae necessarios su]:)traxisse argueban-
tur; et hoc menliti, ulterius atl judiciuni accedere no-
lucrunt. Hac ergo judicii parte recitata, cuni coepisset
recitari quid alio die gestuni sit, interrupcrunt Donatis-
tae, ct petere instantissime coeperunt, ut prius ea quae of-
ferebant recitarentur, asserentesnon csse ordinis, utprius
absolutio CGeciliani, quem nondum accusaverant , lege-
retur; et de liocaliquanto diutiusconllixerunt: cum Ca-
tliolici dicerent, non debcre interrumpi quod legi jam
coeperat, donec ejusdem judicii omnia gcsta terminaren-
tur; illi autem e diverso assererent ca, qua3 interrumpe-
bantur, nec incipi debuisse ut legerentur ,
quoniam non
competerct prius dcfendi liominem quam accusari. Ad
boc Catbobci respondebant, cum causa scbismatis aCog-
nitore qusererelur petissc ut ilhi legerentur, quec obhUa
,

fuerant ad legendum, cum agerelur de persona petitoris.

Duas itaquc ob res illa voluisse recitari ; ut apparcrctcos
j)rimitus in hac causa homincm judicem potulassc, qui
faciebant Cathobcis invidiam quod in hac Cohalione
,

homo Cognitor residcbat; et ut petitoris persona consta-

ret : et quoniam lcgi coepta fuerant , non dcbere intcr-
rumpi, sed usque ad rinem recitando pcrduci. Intcrbaec
Cognitor , cum hoc primo voluissct ,
quod a Cathohcis
petebatur, ut eaquec recitari coepcrantlinirentur; postea
tamen ci Donatistoe extorserunt, utea qUcC ipsi olierebant
dilatis ilhs lcgi permitlerentur.

XXY. Tunc Donatislae ahquanlum praelocuti sunt,

quod Mensurius qui fuerat ante CLCcilianum Ecclcsiae
Carthagincnsis episcopus, lemporc pcrsccutionis tradide-
rit pcrsccutori])Us sanctas Scrij>turas. Et ]ioc ut proba-
rent, lcgerunt cjus Episto]am ad Sccundum Tigisitanura
datam, qui tunc liabebat primatum episcoporum Numi-
dise. In qua Epistola videbatur ^lensuyius velut de suo
72 S. AIJGUSTINI EPISCOPI
crimine confiteii : qiii lamen non scripserat
se sanctos
codices tradidisse, sed potius ne a persecutoribus inve-
nirentur abstulisse atque servasse ; dimisisse autemin ba-
silicaJS'ovorumquaecumquereprobascriptahaereticorum,
quae cum invenissent persecutores et abstulissent nihil ,

ab illo amplius poslulasse. Verumtamen quosdamCartha-

ginensis ordinis viros postea suggessisse proconsuH, quod
illusi fuerant qui missi erant ad Christianorum Scriptu-
ras auferendas et incendendas ,
quia non invenerant nisi
nescio quae ad eos non pertinentia ; ipsas autem in domo
episcopi custodiriunde deberent proterri et incendi
, :

proconsulem vero ad hoc eis consentire noluisse. In eis-

dem etiam htteris lectum est eos, qui se offerrent persecu-
tionibus non comprehensi , et ultro dicerent se habere
Scripturas, quasnon tradercnt, a quibus hoc nemo quae-
sierat, disphcuisse Mensurio , et ab eis honorandis eum
prohibuisse Christianos. Quidam etiam in eadem Epis-
tola facinorosi arguebantur et fisci debitores ,
qui occa-
sione persecutionis vel carere vellent onerosa multis de-
hitis vita , vel purgare se putarent , ct quasi abluere
facinora sua, vel certe acquirere pecuniam, etincustodia
dehciis perfrui de obsequio Christianorum. Crimen ta-
men non ingcrebant iMensurio, nisi de codici-
Uonatistge
tus traditis mentitum eum quippe dicebant quod ilH
:
,

non fuerint codices sancti et peccatum suum tegere vo-

,

luisse quamvis et ipsam fictionem criminarentur. Reci-

;

tarunt ctiam rcscripta Secundi Tigisitani ad eumdcm

Mensurium pacifice data , ubi et ipse narravit, in Numi-
dia persecutores quae egerint : et qui comprehensi et
Scripturas sanctas tradere nolentes, et muha mala passi
et gravissimis supphciis excruciati et occisi sunt : eosque
honorandos pro martyrii sui merito commendavit lau- ,

dans eos non tradidissc Scripturas sanctas; ilhus mulieris

 ;

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. "yS

exemplo, quae diios exploratores iu Jericho*, in quibus

figurarentur tluo Testanienta , Vetus et Novum , tradere
persecutoribus noluit. Quod quidem exemplum si sub
hac figura est inleiligendum IMensurium potius adjuva-
,

bat. In suis enim litteris Mensurius reprehendebat eos,

qui Scripturas sanctas, quamvis eas non traderent, se ta-

mcn habere faterentur ; non fecit.

(|uod mulier illa iNe-
que enim eos exploratores qui quaerebantur, apud se esse
confessa est, sed negavit. Scripsit eliam Secundus, etad
se ipsum missos a Curatore et Ordinc Centurionem et
'
Beneficiarium ,
qui peterent divinos codices exurendos ,

eisque respondisse : « Christianus sum et Episcopus. non

traditor. » Et cum ab co vellent aliqua ccbola^, aut
quodcumque accipere; neque hoc eis dcdissc , exemplo
Eleazari Macchabcci^, qui nec fingere voluit suillam car-
nem se manducare , ne ahis praeberet praevaricationis
exempkim. Hse lilterae Mensuriiet Secundi donec legendo
lerminarentur, Cathohci palienter audierunt quamvis ;

teslati fuerint eas esse familiares , nec ad causam Eccle-

sise pertinere.
XXVI. Cognitor ergo commonens Donatistas , ut
jiatientiae vicem redderent, jussit perlegi quse oblata a

Catholicis jam ex parte fuerant recitata. Hic Donatistae

poposcerunt . ut prius etiam legeretur quod de causa
Caeciliani otferebant. Hoc quoque sine ulla dilficultate
Catholicis permittentibus, et commendanlibusquam pa-
tienter hoc permitterent, ut hoc eis et illi rependerent
jussit quod offerebatur Cognitor recitari. Et recitatum
est a Donatistis concilium ferme septuaginta episcoporum

* Josne. 2. — 2 Ecbola hic dicunliir rjectamenta, seii rcs qiiarum nulliB

est usus. Huc pertinet illud Sylvcni in Ac!i< supra riiiilis lil). 3. contra Cres-
coniuin cap, 29. Nifiil hic remansit , totiim hoc ejeciirais, — 3 3 Macch.
M , 24.
74 6. AUGUSTINI EPISCOPI
contra Ccecilianum apud Cartliaginem factum, uH eum
absentem damnavcrunt, quod ad eos venirenolucrit ; tan-
quam a traditoribiis ordinatus, et quia cum esset diaco-
nus, victum afferri martyribus in custodia constitutis
probibuisse dicebatur. Nominati sunt etiam quidam col-
legas Cseciliani ,
qui traditores asserebantur puljlicis
gestis, quae tamcn gcsta non legebantur. Inter bos autcm
maxime Febx Abtugcnsis acer])ius accusatus est « Ita ut :

fons mnlorum omnium diceretur. » Dcinde sententicT a sin-

gulis dictas sunt; primitus a Secundo Tigisitano, qui eo-
rumprinceps fuit; deinde a caeteris : quibus expresserunt
seCapcilianoet collegiscjus non communicare. IIoc itaque
concilio recitato (-atholici responderunt, illas btteras
Mensurii et Sccundi ad invicem datas, satis demonstrasse
pacatos, nibil postca criminis de facto Mensurii vel ac-
cusatum vel judicatum : concilium vero quod contra
Cascilianum factum legerant, non quidem babere consu-
lem et dicm , sed binc se nullum crimen ol)jicere, quod
magis negligentias quam fraudis esse potuerit.
XXVII. Sed o])tulerunt iidem Catbolici aliud conci-
lium suId eodem Tigisitano lial^itum in civitate Cirtcnsi,
cujus consul ct dies cum legcretur, Donalistae dixerunt,
nec consulem, nec diem talia solere babere decreta ^. Ilic

Catbolici responderunt, illorum esse istum forsitan mo-

rem, qui conciliasua nollent inabqua fldsitate convinci,
Catbolicorum autem coticilia consules et dies semper
babuisse. Dcinde cnepit identidem concilium, quod Ca-
tbolici attulerant , recitari , u])i Secundus quosdam de
quorum tradilione audierat, et singillatim interrogabat,
et eos confessos a consessu removcbat. Quod eo modo re-

citabatur, ut cum ex Cirtensi concilio lecta csset confes-

sio traditorum. legereturetiam de concilioCartbagincnsi
1 Vide lib. 3. coiitra (Iresconiiim, rap. t'], et Optatum lib. i.
 ;

BREVICULUS COLLATIONIS CU3I DONATISTIS. 76

nomen ejus ^, velut traditoris in Caeciliani causa damnati.
Deinde ventum est ad ipsius Secundi Tigisitani a Pur-
purio Limatensi crimcn objectum ; cui Purpurio idem
Secundus occisos ab eo in carcere Milei fdios sororis ejus
objecerat : ubi ille vicissim ei crimen traditionis objecit,
dicens delentum eum fuissc a Curatore et Ordine ut Scrip-
turas daret, nec euni potuissc dimitti nisi aliquid tradi-
disset. Hoc autem detentum
([uod ei objecit Purpurius.
eum fuisse a (^uratoreet Ordine ut Scripturasdaret, idem
Secundusin litteris quas Mensurio rescripserat, pene con-
fessus est, ubi ait missum ad se fuissc a Curatore et Or-
dine Centurionem et Ijcneficiarium, et a se Scripturas
petitas, vel qUcTlibet ecbola queis quidem senon tradi- ;

disse dixit sed cum ipse illic commemoraverit tot mar-

:

tyrcs, qui cum traderenoluissent, excruciaiiet occisi sunt

quomodo ipse detentus et convictus et nolens aliquid
. tradere, nibil pati el dimitti poluerit, nec Alensurio scrip-
sit, nec Purpurio respondit. Non enim Centurioni et

non babere, sed respondit

Beueficiario dixit se Scripluras
se omnino non tradere. Ouod illi auditum quomodo illo

dimisso renuntiare poluerint sinesuoexilio, non apparet;

prfcsertim quia idem Secundus non quoslibet intimos,
sed eliam ])atres-familias, cum boc idem persecutoribus
respondissent. crudelissimis mortil)US dixit occisos. Sed
de bac re (^atliolici nulluui Secuudo crimen objece-
runt sed tantummodo (juod ei Purpurius objecit, et
:

propter quod pacem, nc schisma fieret, omnia illa Deo

dimittens, cum traditoribus fecit, recitari voluerunt, ut
quales bomines in absentem Cgecilianum sententias dixe-
rint, appareret.

XWill. Hoc autem recitato. petierunt ('atbolici, ut

eliam illa quae dilata fueranl, legerentur, deconcilioCar-
i 1(1 esi, ciijusque eorum, quorum lecla erat coutessio.
176 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tbnginensi, in quo lectum fuerat absentem Caecilianum a
multis episcopis fuisse damaatum. Hoc illud concilium,
quia (.atholici recitaveranl relationes Anulini proconsu-
lis, quibus appareret cliartas criminum Cseciliani Cons-
tantino Imperatori esse transmissas quod ulique agentes
,

confirmaverunt a majoril)Ussuis Ceecilianum apud Impe-

ratorem accusatum. llesponsum autem a Catholicis,
est

illud Carthaginense conciHum sic non prcTJudicare ab-

senti CaeciHano quemadmodum non praejudicavit ab-
,

senti Primiano conciUum eorum a quibus in Maximiani

causa damnatus est: quoniam magis tenuit pars Donati,
quod actum est postca pro Primiano, quam ilHus conciHi
auctoritatem quo fuerat ante damnatus : sic ergo et in
Caeciliani causa debere attendi quod postea gestum est.

Hic Donatistae de Maximiani causa coarctati dixerunt :

« Nec causam causae, nec personam praejudicare per-

sonae. » Quam sententiam in ore babere solent omnes

CathoHci, cum ahorum crimina aHis objicien-
Donatistae
tes suam separationem defenderent, et orbem Chrislia-
num Afrorum criminibus accusarent. jNam
nescio quibus
et ista CoUatione tolum quod egerant CathoHci, ut Ec-
clesiae causam a causa Ca^ciliani distinguerent asserentes

in Ecclesia permixtos malos non obesse bonis, nec cos

suismaculare peccatis, hoc ulique egerant, ut nec causa
causf3e praejudicaret nec persona personae. Quod ab
,

adversariis dum aHud ageretur, voce apertissima conlir-

matum est. Sed Cognitor cum quaesisset quid de Cartha-
ginensi conciHo CathoHci respondcrent , iterum respon-
derunt non esse contemnendain simiHtudinem causae
Primiani ,
quia et Dominus Christus Judaeos de faclis

eorum convincens perducebat ad verum.

XXIX. Deinde Donatistae longa prosecutione agebant,
ut ex illius auctoritate Carthaginensis conciHi confirma-
 ,

BREVICILUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 77

retur Cceciliani damnatio, quod ad tot sacerdotes venire
noluerit; quasinon et Primianus ad eos a quibus damna-
tus est, cum eorum factionem cognosceret, simili volun-
tate non venerit et quod non expectaverit Caecilianus
:

ut princeps a principe ordinaretur ; ,cum aliud liabeat

Ecclesite catbolicae consuetudo, ut non jNumidiae, sed
propinquiores episcopi episcopum Ecclesiae Cartbaginis
ordinent : sicut nec Romanae Ecclesiae ordinat abquis
episcopus,metropobtanusscd de proximo Ostiensis epis-
copus. Hoc autem dicentes de sua consuetudine, quam
nescio quando inslituerunt, Ecclcsiae catbobc^e praejudi-
care conabanlur : quae consuctudo si antiqua essct, boc
ipsum objecissent Caecibano, quandoeum absentem dam-
naverunt. Dixerunt etiam scripsisse Optatum, quod Cae-
cilianus dixcrit : « Si traditoressunt qui meordinaverunt,
ipsi veniant, et ordinent me. » Quod quidem si dictum
est, ideo dici [)Otuit ad illosirridendos. quibus boc man-
dasse perbibctur, quoniam certus erat ordinatores suos
non esse traditores. ^on enim ait, quia traditores sunl :

Sed, «Sitraditoressunt » ut innocentia eorum probanda

:

restaret, ubi probari recte potuisset.

XXX. Ad baec, et si quae alia probxa prosecutione
dixerunt, breviter responderunt Catbobci, non sufficerc
ad causam Caecibani Cartbagincnse concibum ipsos ,

etiam judicasse, qui eam ad Imperatorem accusando mi-

serunt et sic denionstrarunt boc polius esse expectan-
;

dum, quo res pervenerit usque ad Imperatoris sententiam,

cui eamdem causam mittendam duxerunt. HocenimCa-
tbobci instabant ut omnibus morarum umbracubs am-
,

putatis ilbi potius lcgerentur ,

quibus leclis olim causa
fniita , Ctccibani innoccntia manifestata iuce clarius
et

appareret. Quae Donatistae ut legerentur , omnino noleii-

tes, quidbbet abud interponendo impediebant. IVam cum
 ,

^8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Gognitor qnaesisset , utrum prius esset factum Carthngi-
nense concilium, ct poslca missa fuerit ad Imperatorem
causa Caeciliani; dixeriint Catholici qnoniam consulem
et dicm illud concilium non liaberet , ad utrumque se
respondere : quia si prius causa ad Impcratorem missa
est, quo exitu terminata sit expectari oporterc : si au-
tem poslea, uiliilominus non istorum sed illius judi- ,

cium esse quaerendum quo eam post judicium suum

,

mittendam putarunt. Sed cum multa Donatistas inse-

rerent de consule et die , cur in suorum majorum
concilio non legeretur, ne hinc falsitatis arguerentur , et
assererent lianc esse ecclesiasticam consuctudinem , ne
dies et consules decretis episcoporum conscriberentur
legi volentes etiam concilium (^ypriani, ut hoc proba-
rent ,
quia nihil ahud nisi morae quaerebantur ; (neque
enim Cathohci in eo causam suam constitucrant, quando
ad utrumque responderant sive prius sive posterius , ,

esset illud concihum quod contra Caecihanum apud

,

Carthaginem fecerant;). jussit Cognitor , Catholicis in-

stantibus, ut ista potius quae dilata fuerant, legerentur.
XXXI. Tunc Donatistae aham quaestionem interpo-
suerunt morarum plenissimam, sed revera in qua pro se
Liborare voluerunt, sipossent ostenderequod volebant :

ihud scihcet Cirtense concihuni falsum esse ubi lcctae ,

fuerant confcssiunes traditorum invicem sibiignosccntium

ne schisma ficret quia ipsi legebantur inter ctetcros con-
;

tra Caecilianum absentem sententias proluhsse. IIoc ergo

falsum demonstrare conantes , muha dixerunt; sed aha
levia esse ipsi judicantes, duo quaedam in ca quaestione
niuhum commendaverunt , et in eis multum immorati
sunt : unum ,
quia contra ccclesiasticam consueludincm
ipsum Cirtense concihuni dicm et consuhm haberet al- ;

terum autem , quod persccutionis tempore non possct

conciUum congregari. Exigebant ergo Donatistas a Ca-
 BREVIGULUS COLLATIONIS CUAI DONATISTIS. 79
tholicis , ut vel alia concilia proferrent antiqua episcopo-
rum , ubi ostenderent consules et dies etiam conscriptos,
vel de ipsissanctis Scripturis tale aliquid recitarent. U])i
Catholici cum viderent dc re inanissima moras mirabiks
et inexplicabiles interponi , (
quis enim cos hinc falsitatem
crederet objecturos , ubi ad majorem dillgentiam tempo-
rum attestalio pra?notata legeretur, ne forte per hanc
esset aliquando necessaria indagatio veritatis? Quis ergo
eos crederet hoc objecturos ut prsepararet antiqua con-
,

ciha ,
quibus hanc consuetudinem demonstrarel? aut
quis tunciretet vetustaecclesiastica archiva revolvercl?)
cum hoc viderent Cathohci , et in Melchiadis concilio
diem et consulem demonstraljant , et de ipsis saiiclis

commemoraverunt Prophctas indicia antiipiis-

Scripturis
simorum temporum suis lilteris prccnolasse, quoloanno,
cujusque mcnsc anni,quotodie mensisfactum esset super
eos verbum Domini. Cognitor autem illud de die et con-
sule objectumcontemnendum et removendumexistimans,
jussit gesta apud Melchiadcm habita ctietera recitari ct :

recitala sunt. Quibus apparuit omnium qui tunc conse-

derant episcoporum sententiiset ipsius Melchiadis, Cae-
cihanum absolutum atque purgatum Donatum vero :

damnatum qui praesens in prima fuerat actione convic-

,

lus ille scihcet Donatus a Casis nigris quem prKsenteiii

; ,

fuisse tunc constilit. . i ,

cj

XXXII. Sed hoc recitato, cum quaererctur a Dona-

tistis quid responderent ad illud Cirtense concilium, eo
redierunt, conantesfalsum essemonstrare. Tum dixcrunl^
tempore persecutionis congregari non poluisse concilium.
Quod Cognitor non conlempsit, et validum existimans,
a Catholicis responsionem poposcit; atque inter harc
quaesivit, unde probaretur tempus fui:se perseculionis.
1 Forte ut dicerelur.
8o S.* AUGUSTINI EPISCOPI
Tunc Donatist;r protulcrunt Martyrum gesta , uLi auditi
etpro confessionc passisunt. Jussitetiam Cognitor com-
putare Officium et renuntiare consideratis utriusque
,

consulibus et diebus, et qui de concilio Cirtensi , et qui

de gestis Martyrum lege])antur : quia dictum fuerat a
Catholicis ,
Martjrum passionem undeper-
post illorum ,

secutionis tempus probabatur, propeannum consecutum

fuisse usque ad consulem et diem concilii Cirtensis. lles-
ponsio autemcomputantis Ollicii mensem interfuisse sug-
gesserat. Voluerunt ergo Catbolici de tabulis tolli quod
dixerant , ut hoc solum gesta retinerent f[uod Otlicium res-
ponderat; hoc enim verius Sed Dona- esse crediderant.

tistse quod a Cathohcis dictum erat, nohieruntde tabuhs

,

tolh unde Cathohci non contenderunt, ut eorum in hoc

calumniosus animus appnreret. Porro autem illud erat
Yeriusquod Cathohci dixerant Ofiicium autem in com- ;

putando crrans falsum renuntiaverat, quod postea con-

scripta et dihgentius considerata gesta docuerunt, sicut
potest probarequem hbuerit lcgere, et non piguerit
,

computare. Nam gesta Martyrum quibus ostendebatur

tempus persecutionis, consuhbus facta sunt Diocletiano

novies, et Maxiniiano octies ,

pridie Idus Februarias;
gesta autem episcopaha decreti Cirtensis j^ost eorumdem
consulatum, tertio iNonas Martias : ac per hoc tredecim
menses interesse inveniuntur, plures utique quam unde-
cim quos^ prius Cathohci minus dihgenter computando
,

responderant : sed Officium ut falloretur et mensem inter-

esse responderet eumdera consulatum putavit, post con-

,

sulatum autem non advertit, ubi annus jam ahusagebatur.

Proinde Catholici tanquam ex vera Ollicii responsione
cogebantur ostendere tempore persecutionis illos undecim
vel duodecim episcopos in domum privatam convenire
1 Forte quot.
 ,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 8l

potuisse, Donatistis instantibus, ut lioc ex aliis conciliis

ostenderent , si aliquo temporepersecutionisfacta episco-

porum concilia reperire potuissent. Quod Catholici quo-
niam tunc inquirere ad lioram veteres chartas in ar-
et
chivis ecclesiasticisdiscutere non poterant, respondebant
muho facihus duodecim homines in domum convenire
potuisse 60 lempore, quo etiam congrcgaliones plebiuni
fieri solebant, quamvis persecutione fervente, sicut ipsis

gestis Martyrum monstrabatur, qui confitebantur in pas-

sionibus suis se collectam et Dominicum egisse. Hoc auteni

Cathohci dixerant, et antequam supputaret et responde-
ret Oflicium. Dictum est etiam a Catholicis, episcopaha
gesta illa Cirtensia ,
quae dihgenlia majorum usque ad haec
tempora servari et invcniri jiotuerint sic liabenda quem-
,

admodum iWse cpistola3 Mensurii et Secundi ,

quas Do-
natist^e rccitaverunt. Concihum quippe Carthagincnse,
ubi abscntem Caecihanum scptuaginta damnavcrunt
commemoratum est etiam a Melchiade, liabitum-, ubi
Cascihanus est absolutus. Mensurh et
Littcrae vero ihic
Secundi nusquam ahbi commemoratte dicebantur, unde
nuho aho testimonio veritas earum assercbatur, ncc ta-
men ideo dicebant Cathohci falsas esse. Dictum est etiam
hoca Cathohcis ut probarcnt Donatistae si possent, tcm-
,

pore persecutionis sic ad se invicem scripsisse cpiscoj^os,

quemadmodum Mensurium et Secundum scripsisse j)ro-
ferebant. Quod non ideo diccbant Cathohci ut hinc illas ,

Mensurii et Secundi htteras falsas esse monstrarent, quae

seu verae seu falsae essent, causae nihil officerent : sed ut
hinc intelhgerent Donatistae ,
quam vana tergiversatione
Cathohcos cogerent aha proferre conciha pcrsecutionis
tempore congregata quia si cis simih obstinatione dice-
:

retur, Proferte et vos ahas epistolas persecutionis tempore

1 Force in judicio habito.

CXL, 6
 ,

§2 5. AUGUSTINI EPISCOPI
sic scriptas et niissas, quae si aliquo modo deprehenderen-
tur, et codices occultati cxigi possent , et Ordo et (^urator
etCenturioct Beneficiarius ad discrimen capitis pervcnire,
qui Secundum traderenolentem impunitum dimisisse pro-
debantur ;nullo modo ad horam reperirent alias epistolas
tempore persecutionis ab episcopis ad episcopos in tani
longinqua terrarum similiter datas.
XXXIII. Cum ergo hinc diuturna conflictatio fieret,
saepe repetcnlibus Donatistisnon potuisse tcmporeperse-
cutionis concilium congregari ad episcopum ordinandum,
quia in apostasiaerat mundus, nec erant quibus ordina-
retur, et caetera talia! : Catholicis autem rcipondentibus
quod et episcopi facile congregarentur tam pauci , ut nec
concilium dici debeat ;
quando plebes congregabantur,
sicut gcsta Martyrum testarentur; et erant sine dubio
quibus ordinarentur episcopi , ipsae utique plebes quas
tunc solitas congrcgari gesla Marlyrum loquebantur :

haec cum assidue multis et variis modis dicerentur, et

responderentur : nam et domum privatam Christianis
congregandis praestitam constitit tempore persecutionis,
sicut inquibusdam Martyrum legebatur; quia Do-
gestis

natistLC dixerunt ficri non potuisse ut illo tempore domuni ,

suam quisquam prtcberet et commemoratum est usque :

adeo non esse incredibile, quod in privatam domum

pauci illi episcopi persecutionis tcmpore convenerunt, ut
fervente persecutione etiam in carcere doceantur bapti-
zati Martyres , et illic a Christianis celebrata sacramenta,
ubi Christlani propter eadem sacramenta tenebantur in-
clusi : tandem aliquando, Stcpe etiam
inter hsec ergo
Cognitor intcrlocutus, ficri potuisse illum conventumab
episcopis, qUando et plebes congrcgatae probabantur;
compulit Donatistas, ut contra concilium judiciumque
Melchiadis quo Caecilianus purgatus atque absolums
,
 :

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 83

legebatur, si baberent aliquid dicerent, quoniara illic

potiusqaam iii illo Cirtensi concilio causa consisteret.

XXXIV. Tunc Donatistae ipsuni Melchiadem coepe-
runt crimine traditionis arguere , et dicere majores suos
propterea illius judlcium refugisse ,
quod traditorfuissct
quasi non jam judicio ejus assisterent, et responderantse
in Caecilianum non liabere quod dicerent. Sed tamen
facto judice intento, utrum de traditionis crimine Mel-
cbiadis aliquod judicium , vel publicum , vel ecclesias-
ticum proferretur, ipsisque CatboIIcis id ut probaretur
expectantibus et exigentibus, legcrunt Donatistte gesta
quaedam prollxisslmaapud praefcctum, ubi nec prasfectus
ipse cujusmodi esset apparebat, nec locus legebatur, ubi
baec agebantur. Scd gcsta ipsa niultos niulta ecclesiastica
tradentes longissima recitatione sonuerunt , ubi nomcn
Melcbiadis omnlno nonsonuit. Quibus peractls cum Cog-
nitor miraretur aliud promlssum ct allud recltatum , Illi

adbuc cjus patlenliam deposccntes, gcsta alla recitarunt,

in quibus Icgebatur Melcliiades mlsisse diacouos cum Ilt-

terls Maxentli imperatorls et lltteris praefecti praetorio ad

praefectum urbis , ut ea reclpcrcnt quae tempore persecu-
tlonis ablatamemoratus Imperator Cbrlsilanls jusserat
reddi. Et cum bis qiioquc gestis nullum Melcbiadis cri-
men et Cognitori et CalboIIcis dcfensorlbus appareret,
dixerunt Donatistas, Stratonem diaconum, quem cuni
aliis Melcbiades ad reclpienda loca ecclesiastica raiserat,
superiorlbus gestls recitatura csse traditorera ; et ideo vo-
lcbant ctiara Melchiatlcm crimine traditionls aspergere,
quod diacono illo non degradato uteretur. In prosecu-
tione autem sua dixerunt Mclcbiadem tertlum eplscopuni
fuisse ab illo, qui tunc erat cura traditlo Illa facta esset.
Hic Cognltor requlsivit utrum saltcm Inillis tracJltlonis
,

gestis esset expressum , quod Straton diaconus fuerit. Et

6.
 ,:

84 S. AUGUSTINI EPISCOPI
recitatum est cum Hortatorem vanissimae superstitionis
«

appcllatum : quod non solum ipse, sed etiam coeteii qui

tradcbant, appcllabantur. Sed Donatistae respondcrunt
a gentilibus persecutoribus in contumcliam rcligionis et
diaconos et presbjteros ita vocitatos.

XXXV. Ergo Catholici responderunt, cum mirum non

esset, essetque in rebus bumanis usitatissimum ut non ,

duo tantum vcrumctiam plurcs bomincs uuo nomine

,

vocarentur; fieri quidcm potuisse ut ille traditor Straton

presbytcr fuerit iste autem abus Straton diaconus quo-
, :

niam Donatistae dixerant ct diaconos et presbyteros bor-

tatores vanissimas supcrstilionis a gcntibbus appellari
quanquam omncs clcricos isto contumclioso nomine gen-
liles appellare potuerint , et multo essct incertius cujus

«radus clericus ille verumtamen etiamsi

traditor fucrit :

eum diaconum fuisse posset ostcndi ncque boc esse in- ,

crcdibile aut mirum cum ante parvum tcmpus in ipsa

,

urbeRoma duo Petri diaconi fuerint. Ulud quoque addi-

tum est a Catliobcis cjuia ctsi demonstraretur quod
, ,

omnino non demonstrabatur , eumdem Stratonem diaco-

num tradidisse ,
quem postea Melcbiades ad recipienda
loca ecclesiastica cuni abis diaconis misit, non continuo
Mclcbiadcm isto crimine aspergi ,
quem potuit pcrsccutio
longe facere absentcm , ut hoc omnino ncsciret, eumquc
innocentem putarct, quem nemo rcum accusando mon-
straret. Contra bic frustra Donatistae eadcm pcr eadem

diutissime clamaverunt.
XXXYI. Post Collationem sane' etiam de Cassiano
Melcbiadi calumniati sunt ,
quia etiam boc nomen ct in

diaconis invenitur, quos ad pra'fectum misit Melcbiades,

et in ilbs gestis ubi lacta traditio rccitata est. Quod si in

CoUatione diccrent, facilc potuit a Catbobcis rcsponderi,

intantaturba Romauorum clericorum nibil mirum fuisse
 ,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 85

si duo non solum Stratones, secl etiam Cas-
vel plures,
siani reperirentur cum in duodecim Apostolis, non so-
;

lum duo Judee sed etiam duo JacoLi legerentur nisi

, :

fortc ipsis licuisset Casensem a Donato Cartliagincnsi

distinguere cum timerent ne major auctor ipsorum Do-
,

natus Cartbaginensis damnatus in Mclchiadis judicio pu-

taretur; et Catliolicis non liceret in tanta multitudinc
clericorum Pvomanorum liaberc plures simiUbus nomini-
bus appellatos. Falsum enim erat quod Donatists; dixe-
rant, convenire personas, convenire loca , convenire re-
giones : cjuando nec loca , nec regiones, nec ipsas expressae
'
personarum dignitates de utrisque gestis, sed sola nomi-
num convcnientia lcgebatur ,
quam in diversis personis
generis bumani consuetudo frcqucntare non cessat.
XXXVII. Spcrncns itaque Cognitor inccrtissimas sus-
piciones ,
jussit aliquid manifestum contra illa gesta pro-
ferri, aut certe Constantini judicium , cujus mcntio jam
facta fuerat , rccitari. Et recitatum est judicium Constan-
tini, quemadjnodum se inter partcs causam CasciUaiii
cognovisse ad Eumalium vicarium Africte scripsissct,
,

quod rcmotis omnibus arbitris CiEcilianum innocentcm ,

illos calumniosissimos cognovissc testatus est ; commemo-

rans etiam in Arelatensi oppido pro Caxiliano fictum
episcopalc judicium, cui judicio jam plurimi ex dissen-
sione consenserant , reliquis adbuc resilicntibus et discor-
dantibus : unde ipse de re tota inter partes coactus cst
judicare. Post harum imperialium litterarum recitatio-
nem ,
quid contra dice-
quaesivit Cognitor a Donatistis
rent. Ibi Donatistte rursus ad Mclcbiadis calumniosam
criminationem redire conati sunt : unde cum essent (^og-
nitoris interlocutione depulsi , et ab eis esset flagitatum ,

ut contra judicium Mclcbiadis , vel imperialem senten-

tiam, si baberent aliquid, recitarent : responderunt
86 .
S. AUGUSTINI EPISCOPI
eliam imperatorias auros pravis suggestionibus inflatas.

Ibi eis Cognilor respondit ,

quod attenlissimc advcrtcrat,
inter parles fuissc judicatum. At illi cxigere coeperunt,
ut lioc lcgeretur, utrum inlcr partes judicaverit Impera-
lor. Quod cum fuisset Cognitore jubcnte recitatum , nihil
invenientes quod dicerent, coeperunt de consule mcmo-
ratis imperialibus litleris calumniari quod sine consule ;

fuerant recitatas. Hinc exorto conflictu, cum Donatistae

invidiose dicerent episcopalc concilium cum consule
fuisse recitatum , et imperatoris litteras consulcm non
babere, et Catbolici responderent , non ibi causam con-
sistere : Cognilor etiam interlocutus est evidentissimis le-

gibus definitum, imperiaHa constituta, etiamsi consules

non legerentur , Dcinde Catbo-
in dubium non vocari.
lici urgebant ut aperte dicerent falsum esse quod lectum
,

est ; posse enim arcbiva conquiri.

XXXYllI. Sed binc repulsi , velut aliquid validissi-
mum prolaturi ,
petierunt Optatum legi ,
quod et ante

petiverant ; unde se probaturos dicebant Caecilianum ab

Imperatore damnatum : et promissum eis fuerat, sed di-
latum. Priusergo volebatCognilorutexprimerent, utrum
btteras imperatorias arguere falsitatis auderent. Quod
quidem ilH minime audebant, tamen nibilominus consu-
em deesse invidiosissime causabantur Optatuni vero legi :

muho instantius ilagitabant. Ilasccum diutius agerentur,

in alia cbarta illarum imperialium btterarum inventus
est consu!. Quod cum esset suggestum, Donalistae dixe-
runt : « Certe consulem babere non debuit? » quasi boc
abquando dictum esset, quod babere non debuerit; ac
non etiamsi consul defuisset, non impediri imperialis
constituti veritatem. Quod cum eis Cognitor idcntidem
respondisset, recitatus est et Optatus, Recitantibus Do-
natistis ubi ait : » Eodem tempore idem Donatus petiit
 ,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS.

ut ei reverti licuisset et ad Cartliaginem accederet; tunc
a Philomeno suggestore ejus Tmperatori suggestum est,
ut bono pacis Cgecilianus Brixiae tcncretur; et factura
est. » In quibus verbis Optati, cum omnino nulla Caeci-

liani damnatio sicut illi demonstraturos se esse promise-

,

rant reperiri potuisset, jussit Cognitor totam paginam

,

recitari , ut desuperioribus ct iuferioribus vcrbis volun-

tas ejus qui scripseral , noscerctur. Et ex ofTicio rccitatum
est : u C^ecilianus omnium supra memoratorum senten-
tiis innocens est pronuntiatus. » Quod cum recitaretur
Donatistns dixerunt, boc se non petisse recitari, stoma-
cbantes adversus cos qui risum tenere non potuerant, cuni
audissent quam aperlam contra semetipsos paginam pro-
tulissent. Deindc cum illis verbis quae ipsi recitaverant,

extenuasse dicerent Optatum damnationem CcTciliani et ,

ex])rimere noluisse : flagitatum est ab eis, ut aliunde ma-

nifestum legerent ,
quod ab illo dicerent extenuatum.
Quod cum minime potuissent, ctiam inde post ali(fuantas
morarum inanium perplexitales cum et de Donati no- ,

mine contendissent quod non Cartliagincnsis sed Casen- ,

sis Donatus in judicio Melcbiadis adversus Carcilianum

astitisset ,
quod et Catbolici concedebant, aliquando
transitum est.

XXXIX. Deinde quia Constantini litteris ,

quibus
cum pro Caeciliano contra illos
inter partes cognovissc, ct
judicasse constabat, Cognitoreos si quid baberent, res-
pondere cogebat petiverunt suum libellum esse recitan-
:

dum ,
quem dicebant datum Constantino a majoribus
suis. In quo libcllo satis apertcque monstrarunt, quam
falsum dixerint de damnatione Ca^-ciliani apud Brixiam :

idem quippe libellus oslendit qucmadmodum contra eos

senserit Constantinus, Nam ibi dicunt , nullo modo se
communicaturos « Antistiti ipsius nebnloni , » paratosque
 88 S. AUGUSTINI EPISCOPI
essepcrpeti quiclquid eis facere voluisset. Qucm Constan-
tini antistilcm ncbuloncm utique Caecilianum intelligi

volcbant. Quomodo ergo eum Constantini antistitcm di-

cebant, cui se contra Constantinum loqucntes non com-
municare confirmabant , si eum apud Constantinum su-
peravcrant , ita ut ab illo Brixiae scirent esse damnatum ?
XL. Cum ergo Catholici dixissent , boc eos contra se

ipsos recitasse , hoc idcm ipsc etiam Cognitor esset inter-

locutus, addidcrunt etiam ilU suae falsitati convincendas
magnum abud firmamentum rccitantes ipsius Constantini
litteras scribentis ad Ycrinum vicarium , ut libero eos
dimittat arbitrio , se jussisse insinuans ut de exilio remea-
rcnt. In quibus littcris Constantinus sic eos detestatur,
ut nibil illa indulgcntia possit delbrmius inveniri. Quos
utique non ita culpassct, sed magis LaudaSbCt , si ab eis

Caecilianus apud illum victus ab eoque damnatus Brixiae

rek*garetur. Ac per hoc ista contra se ipsos profcrentes
atque recitantes , et a Caecihano se superatos memorati
Imperatoris judicio manifestissime monstraverunt ; et
suam qua eumdicebant esse damnatum, aper-
falsitatem,
tissime convicerunt et quia Cathohcos pcrsccutionem
:

facere autem pati gloriabantur Caecilianum tamen

, se ,

per suas accusationes ab Impcratore damnatum etiam

faLo gloriari voluerunt. His itaque recitatis, cum Catho-
lici dicercnt, et Cognitorem breviter admonercnt, quod
eliam ipse cernebat ,
pro se illa , hoc est ,
pro innoccntia
Caeciliani contra ihos fuissc recitata , et hoc idem etiam
ipse fuisset interlocutus ; Donatistae rcspondcrunt dicen-
tes : « De hbcro arbitrio nihil dicit potestas tua : » hoc
enim putantes secundum Constantini htteras sibi posse a
praesente Cognitoreconcedi, easetiam contra se pro Cae-
ciliani causa recitandas existimaverunt. Hic cum eis Cog-
nitor respondisset aUud sibi esse a praesentis temporis
 ;
,

BREVICULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. 89

Imperatore^ praeceptuni quod contra
, ierunt in aliucl,
se iclentidem multo mirabilius protulerunt. ^ -

XLI. Recitaverunt etiam alias litteras ejusdem Con-

stantini imperatoris ad ProLianum proconsulem datas,
quae quidem consules non habebant sed nihil quasi de ;

objectioue mutua Catbohci agere voluerunt quamvis et :

hinc se ipsos Donatistae convincerent, quam calumniose

Catholicis id objccerint ; cum prior chartula ex qua re-
citatum est quo absolutus est Cae-
judicium Constantini ,

cilianus, consulcs non haberet, qui tamen mox in aha

chartuhi invenli sunt. Istae itaque htterse ad Probianum
proconsulem datae continent Imperatoris jussionem,
,

qua priiecepit ut ad se Ingentius mitteretur, cujus con-

fessione in proconsulis Ehani judicio Fehx Abtugnensis
orchnator CcEcihani a crimine traditionis fuerat absolutus.
Hoc autem imperiale praeceptum ideo Donatistae se reci-
tare dicebant, ut quasi ostcndercnt Caecihani causam
adhuc fuisse suspensam , etiam post ihud judicium quo
se Constantinus inter partes omnia terminasse jam scrip-
serat : cum et in ipsis htteris, cjuas ad Probianum pro-
consulem datas recitaverunt , quibus quasi ostenderent
adhuc penderc judicium ,
quoniam ad se mitti jusserat
Imperator Ingentium , tanta contra se legerint , ut omnino
mirum sit quil)us iha oculis aspicere , vel quo ore pro-
nuntiare potuerint. Ibi enim Constantinus dixit, ab
Ehano proconsulc audientiam praestitam competentcm
Fehcemque innocentem ab exustione codicum divinorum
constitisse ; ihos autem esse in praesentia confutandos,
qui diuturnis diebus eum interpehare non quiescercnt
ut eis hquido appareret , frustra eos Caecihano invidiam
comparare , et adversus eum violenter insurgere voluisse.
Hic ergo per ihas htteras , noii solum Caecihanum , sed
* Hooorio. '
•
r •
,

'-)>•-'
.

''^'
>.;i:>-^i K'ji c>'J/-':i -'•'^p
 ,,,

(^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
etiam Felicem purgalum , scque iniioccntium pcrsecuto-
res apud Imperatorem extitisse docuerunt.
-" XLII. Hac autem accepta opportunitate CatLolici rp-
citandam protulcrunt et ipsius .EJiani tunc proconsulis
relationem , de hac re ad Constantinura datam , ubi se
causam Felicis audisse et finisse commemorat ; et ipsa
gesta proconsularia, quibus absolutus est Felix,etom-
nium necessariarum personarum tcslimonio a traditionis
crimine innocens comprobatus. Quibus rccitatis quid
contradici posset, Cognitor inquisivit. Tunc Donatistae,
quod et ante dicere cqeperant , identidem repelierunt
quaerentes utrum ex prascepto Imperatoris directus ad
Comitatum fiiisset Ingentius, etquid postea gestum esset,
ut ostenderetur , a Catbolicis exigentes : et gesta procon-
sularia ,
quibus possent verbis , refellere conantes, quibus
absolutus est Felix ; objicientes gratiam judicis , vel sup-
positas fuisse personas, et caetera quae solent bomines
contra gesta quibus vincuntur , suspiciosa querimonia
jactitare. Dicebant etiam non rccte Felicem absentem
fuisse absolutum. Ad ista responsum cst a ('atbolicis
omnia quae lecta sunt, ad absolutionem Caecibani ct Fe-
licis apertissime pertinere ; si quid autem Donatistae ar-
bitrarentur misso ad Comitatnm Ingcntio pro se fuisse
judicatum, et mutatum esse judicium quo Constantinus ,

inter partes cognoscens purgato Cteciliano illos calum-

niosissimos judicaverat , ipsos debere proferre. Quando
autem boc Catbolici dicebant, in illa temporis brevilate
non poterant considerari consules; quorum ordinem in
ipsis gestis qui voluerit considerans, inveniet posterius ab
imperatore Constantino absolutum esse CaeciHanura
quara Febcis causam ab jEliano proconsule discussam
atque purgatam : post aliquot etiam annos Conslanlinum
scripsisse ad Verinum vicarium ,
quas litteras ipsi recita-
 ,

BREVrCULUS COLLATIONIS CUM DONATISTIS. Ql

verunt , ubi sibi asserebant liberum arbitrium ab illo

Imperatore concessum , in quibus litteris eos tanquam

pessimos et christianae pacis ininiicos ostendit. (Juod
utique non fecisset , si aliquid pro illis contra Caecilia-
num judicasset cum , ad Comitatum missus esset Ingen-
tius. Cognitor ergo interlocutus est , non posse gesta
quae tanta roboravit antiquitas , removeri , nisi aliis pos-
terioribus gestis e contrario recitatis. Dictum est etiam
a (>atholicis, magis ad declarandam FeJicis innocentiam
profuisse, quod abscns fuerat absolutus ,
quia gratiae sus-
picio, si praesens esset, potius oriretur.
XLIII. Urgere deinde Cognitor coepit, ut si qua pos-
teriora gesta DonatistiC habercnt contra absokilioncm
CaeciUani vel Fehcis, jam jamque proferrcnt, Hic iUi ad
eaquaejam toties dixerant et Cathohcis toties ad onmia
respondentibus transacta jam fuerant, rursus quasi a ca-
pite redire et ea repHcare conati sunt. l bi cum interlo-
cutus esset Cognitor , admoucns ut jam pigeret eadem
eos
repetere ,
quee peracta et transacta jam fuerant, etiden-
tidem proferre compelleret si quid recitandum haberent
adversus Caeciliani et Felicis sic evidentissimas absolutio-
nes : et illi nihil omnino adversus illa proferentes , eadem
repetere non cessarent , ut de illis qua^ dixerant judica-
retur : et contra Cognitor illud potius ILigitaret , ut lege-
rent si haberent quod legi posset adversus imperialc et
proconsulare judicium, ut possetdeomnibus pronuntiari,
quoniam lcgibus prohibetur semiplenam proferre senten-
tiam instarent eliam Catholici ut rcbus omnibus Cog-
: ,

nitori manifestatis, et Donatistis quid respondeant non

invenicntibus, eadem repetentibus, tandem aliquando
causa finiretur ; in ultimo Cognitor dixit : Si conlra nihil

est quod legatis , exire dignamini , ut possit plena de om-

nibus scribi sententia. Et ulrisque exeuntibus, sententiam
9'i S. AUGUSTINI EPISCOPI BREVICULUS, ETC.
scrlpsit quam rursus intromissis parlibus recitavit , qua
complexus omnia quae de prolixa trium dierum ac-
est

tione potuit recordari. In quibus qusedam non eo ordine

quo gesta sunt commemoravit omnia tamen veraciter
,

posuit, confutatos a Catliolicis Donatistas omnium do-

cumentorum manifestationc pronuntians.
 ! /hin

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI '

•, ,

AD DONATISTAS
POST COLLATIONEM '

;
';

u: :
'
'

,
LIBER INUS *.
'-
VWWV\%« «X^WVi^f^^^UVSX^fVWVWVWVW WVVWWVWkWX i\% v%\%^vv^ vwvw^w vv^ wwvvvv w^vw
:i'^-'; -ii

• , . -, ' ' -^

Jpsos Donatiance partis laicos monet ^ugnstinus , ne ul-

terius seducanlur a suis episcopis, quos jain esse in
Collatione apud Carl/iap^inem habita ,
propriis suis
verbis ac senlentiis prolatisijue per eosdem ipsos docu-
mentisconfutatos, Gesta commonstrant. Jlorum vanas
adversus Collationis cj usdein j udlcium calumnias di-
luil, scripta ab iis qucedam posl Coilationem in vul^us

sparsa examinans obiter et rcfellens. •.:/. :.;

Qlid adhuc, Donatist;«, scducimini ab episcopis

I.

vestris quorum Hdlaces tenebrcie clara luce discuss^

;

sunt quorum apparuit error, quorum pcrtinacia superata

;

est?Quid adhuc vobis jactant vana mendacia? Quid

adhuc creditis hominibus victis? Cum vobis dicunt, ju-
dicem prnemio fuisse corruptum, quid novum faciunt?
Quid ahud omnes victi faccre consuerunt, qui veritati
consentire nolunt, nisi ut de judicis iniquitate raentiantur ?
Queerite ab eis, et ad hoc primum vobis respondeaut, si

» Scriptus aimo 4i>. — Vide Relract, lib. n,cap. 40. >^ ^^'^ fr.fJir;^lb
94 S. AUGUSTINI EPISCOPI
possant, quare ausi sunt venireCarthagincm, etin unum
locum nobiscum Collationis gratia convenire? Jam ante
aliquot annos convencramus eos publice, ut nobis confc-
renlibus veritasapparcret,etdissensio,qucTenosdividit, de
niedio tollcretur. Sed ipsam verilalcm rcfugientes , actis
respondcrunt : « Indignum cst, ut in unum conveniant filii

martjrum ctprogcnics traditorum. » Quareergo modo no-

Liscum convenire voluerunl? Putoquod non facerent quod
eis vidcbatur indignum, nisi nos cognoscerent non esse
progenicm traditorum. Aut certe ipsi vobis respondcant,
quare dixerunt « Indignum est ut in unum conveniant
:

flliimartjrum ct progcnies traditorum, » et in unum no-

Liscum postea convencrunt. Quae res eos coegit facere
quod indignum est? Non enim ligati adducti sunt, sed
omnino hbcri convenerunt. Si dixcrint, quia jusserat Im-
pcrator ergo tunc faciunt cpiod indignum est, quando
:

jusserit Imperator? Quid ergo irascuntur nescio quibus

traditoribus ad causam nostram non pertincnlibus ? Co-
dicesenim Dominicos persecutoribus dare, utique indig-
num est quod cum
: non habct crimen, quia
fccit traditor,

jusserat Imperator. Hoc dicimus, non secundum vcrita-

teni sed secundum ipsorum perversitatem. Ipsi enim
,

dixerunt pubhca gesta procLamant, apud actadixerunt.

:

INonquihbet ignotus, sed Cartliaginensisepiscopus eorum

Primianus hoc dixit. Primianus hoc scriptum magistra-
tui Carthaginis dcdit, et a diacono suo dicendum apud
acta mandavit : « Indignum est ut in unum conveniant
filiimartyrum et progenics traditorum. « Ecce conveni-
mus in unum, quid ad ista respondcnt? Si dicunt non ,

est indignum quare menliti sunt, quando indignum csse

:

dixerunt? Sidicunt, indignum est quod indignum est :

quare fecerunt? Uno modo se potcrunt asserere, quod in-

dignum est non fecissc, et in ilhs Primiani verLis non
 '

AD DONATISTAS POST COLLATIONEM. ga

fulsse, mentitos, si Indignum est quidcm ut in
dicant ,

unum conveniant filii martjrum etprogenies traditorum,

sed nos ideo vobiscumin unum convenimus, quiacogno-
vimus vos non esse progcniem traditorum. (Juod si ita
est, quarenobis jam convenientes in unum, ipsas calum-
niasobjecerunt, nisi forteut etiam nos eos cognosceremus
non esse fdios marljrum? Martvresenimlestcs dicuntur,
testes autem Christi , veri testes sunt. Isti autem faisi
testes inventi sunt, qui traditionis crimina et aliena aliis

objecerunt, et nec ipsa probare potuerunt. ^ ^

"^II. Quid adbuc atlenditis Ijumana mendacia, et divina

testimonia non attenditis? Quid adbuc victis bominibus
creditis, et veritati qucC nunquam est victa non creditis?

Yerilas enim Dci sicut iu ipsa etiam Colhitione proba-

,

vimus, perbibuit testimonium EcclesicC suae per multa

documenta Scripturarum sanctarum, per propbeticas et
evangeUcas btteras et locus designatus est, undc Cbristi
:

Ecclesia fuerat inc(jeptura et fines terrae, quo usque fue-;

rat perventura. Per omnes gentes futuram Ecclesiam suani

Dominus dicit, incipientcm ab Jerusalem ^. Divina lec-
tio recitatur, quemadmodum coeperit ab Jcrusalem, ubi

primum congregatis lidebbus missus est de ccjelo Spiritus

sanctus-. DivincC lectiones rccitantur, qucmadmodum se
ab Jerusalem per vicina et longinquadilfuderit. E.vpressa

sunt noniinalocorum,manifestata suutnominacivitatum,

inquibus Ecclesia Cbristi Apostobcohdjorefundata est.
Qua3 loca etcivitatcs eliam epistohasab Apostobs accipere
meruerunt : quas Epistohis ct ipsiin vestris congregatio-»-

nibus legunt, et tamen noncommunicant eorumlocorura

et civitatum Ecclesiis, quae ipsas Epistolas accipere me-r'
ruerunt, objicientes eis nescio qui.c crimina Afrorum, ,

quod eorum contagioue perieriut ; cura ipsi dixerintin

' LUC. XXIV, 47. "^
A-Ct, II, I, • r r»~ • A
•
1
.'(--.-

.. . '.>.jj : . ' .'XlJObr.qqBJ ^SGIsA. , 35mvdj(<».

96 S. AUGUSTINI EPISCOPI
hac ipsa Collatione, quam niodo Cartliagini habulmus :

« Quod nec causae causa, nec personae persona praeju-

dicet. »
III. Tunc autem hoc quando eis diximus
dixerunt ,
:

Concilium quod contra CasciHanum profcrtis, sic non

obest absenti CaeciHano, quemadmodumconcihum quod
in causa Maximiani factumest, ubi damnatusestPrimia-.
nus, non obest absenti Primiano. Protulerunt enim ibi
septuaginta et quod excurrit cpiscopos qui absentem ,

damnaverunt Caecihanum, cum profcrantur plus minus

centum episcopi partis ipsorum, qui damnaverant absen-
tem Primianum. Quia ergo diximus eis sicut illud non ,

obesse Caeciliano, quemadmodum hoc non obest Pri-

miano, quoniam contra absentes facta sunt ambo conci-
Ha continuo non invenientes quae responderent, et hor-
:

ribiles angustias passi, dixerunt « Nec causam causae,

:

nec personam prsejudicare pcrsonae » quod adversus :

omnes huraanas calumnias in ore habet calholica Eccle-

sia, nuncauteni multo fortius mukoque hbcrius, quando

id quod semper veritas tenuit, cLiam inimicorum confcs-

sioconfirraavit. Quisergo sinetristitia perferatgravi? Quis
gemitura cohibeat? Quis non in lacrymas et in vocem
doloris erurapat, qui hoc digne consideraverit? Ecce ut
ab episcopis j»artis Donati daranatus Primianus noii
amittat episcopatura, aut ut Primianus non damnatus
non partem Donati, nec causae causa, nec per-
inquietet
sonse persona prsejudicat ut aulem Caecihanus, quem
:

absentera iniraici siraihter damnaverunt, non deputetur

episcopus, etcontaminet omnes christianas gentes usque
ad terminos terrae, et causae causa, et personae persona
praejudicat.
IV. Sed voce ipsius unitatis clament Ecclesiae Ponti,
Bithyniae , Asiae , Cappadociae , caeterarumque orienta-
 :

AD DONATISTAS POST COLLATIONEM. 97

lium regionum, acl quas Lcatus Pctrus apostolus scrLit
O pars Donati, non novinius quid clicatis, quarc noLis
non communicatis ^ ? Si Coecilianus mali aiiquid fccit,
quod noLis non proLatum est ncc dcmonstratum, tamcn
si mali allquidfecit, cjuare noLis praejudicat? Si nos au-
direnon vultis, vos ipsos audile dicenlcs : « Ncc causa^
causa, nec personae persona prjEJudicat. » An usquc adco
potestvestra perversitas, ut Ltcc vcrJia valeant ne voLis
praejudicct Primianus, et Liiec verba non valeant ut 110-

Lis praDJudicet CaeciLanus? Clamcnt etiam simiUter Ec-

clesice orientales septem ad cjuas scriLit apostolus Joan-
nes, EpLesi, Smyrnae, TLyatiriv, Sardis, PLiladclpLiae,
Laodiciae, Pergami Quid voLis fecimus,
- ; et dicant :

fratrcs, cjui potius Donati quam nostrae communionis cssc

voluistis? Si Caecilianus peccavit, quamvis ct ipsius cri-

men non potuistis ostendere. cjuia sicutPrimianus vcstcr,
sic aLsens etiam istc damnatus cst verumtamen quaLs- :

cumque illefuerit, nos voLis quid fecimus ? Quarc CLris-

lianicum CLristianis paceni LaLere non vultis ? Quare in
noLis communia sacramenta rescinditis? Quid voLis fc-
cimus? Quare Primiani causa non pra^judicat parti Do-
nati,nisicjuia verum estquod dixistis a Neccausaecausa, :

nec personae persona prcTJudicat ? » Quarc crgo causa

Ca:ciLani pr^FJudicat Lasrcditati CLrisli in qua sumus ,

Apostolorum laLore plantati? Ad unani nostrum scribit

apostolus Joanncs. c|uod liaLcat pauca nomina in Sar-
dis^,eorum cjui non inquinaverunt vestimenta sua nec ;

tamenaL eis qui in ipsa Ecclesia immundi fucrunt, illo-

rum paucoruni vestimenta poUuta sunt quoniam ve- :

rum est quod dixistis nec causam causae, nec personam

pra^judicare personae. Quomodo crgo potcst causa ct per-
sona CaeciLani praejudicarc noLis? Aut si non praejudi-
• I Pelr. I, II, — 2 Apoc. I, 11. — 3 iJ. £11. jj,

CXL. 7
 »;

98 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cat, cjuare separaniini a nobis? Dicant eliam Ecclesiae ad
quas Paulus apostolus scrihil; Ilomanorum , (lorinthio-
riim, Pliilippcnsium, Colossensium, Thessalonicensium
nam cle Galatia et Epheso supra jam dictum est : dicant
ergo ct istse , Litteras ad nos datas, fratres, quotidic lcgi-
tis , cjui vultis adhucesse de parle Donati. In ipsis Epis-
tolis per nomen pacis nos Apostolus salutavit , dicens:
« Gratia vohis et pax a Dco Patre et Doniino Jesu Chii;^to.

Quare pacem in nostris Epistohs legendo didicistis et ,

eam nohiscum tcncre nohiislis? In tam longinquis terris

trans mare positis Afrum nohis ohjicitis Ceecilianum :

certe verum est c[uod dixistis « iNec causae causa praeju-:

dicat, nec personte persona. » Quae est ista privata et pc-

cuharis sanctificatio , cpia vohis licet ut Afras parti Do-
nati causa non pr;ejudicet Afri Primiani , nec pcrsona"!
Primiani Carthaginensis praejudicct persona Mustitani
Fehciani , et ad nos Africana praejudicia tam longe mit-
tantur ut prEcjudicet causa CECciliani?
Y. Dicat etiam cathohca ecclesia in ipsa Africa con-
stituta et per pacem atcjue unitatem Christiiihsomnihus
communionecopuhita : dicat etiam ipsa, Nec mihi Cas-
cihani causa pr^judicat, contra cpiem ahsentem septua-
ginta episcoporum est prolata sentcntia; quia non pras-
judicat Ecclesia^^ qwve toto orhe diffunditur in cujus
communione permaneo : aut ccrte pra^judicct parti Do-
nati causa l^rimiani, cpiemsui collcgee simiiiter ahscntem
numerosiorc conciho chimnaverunt. autem ideo non Si
praejudicat, cpiianec causa causa^, necpersona persona^,
multo magis scrvanda cst ista justitia erga unitatem ca-
thohcam Christi , si eam servari erga se postuhit pars
Donati. IIoc Ecclcsia cathohca in Africa constituta pro-
clamat : pars Donati, tu ista verha di\isli, tu ista vcrha
lua rccognovisti, tu istis vcrhis cliam suhscripsisti , « IVcc
 ,
,

AD DONATISTAS POST COLLATIONEM. QQ

caiisa caiiStT, nec persona personse pra^judicat. » Ego in-
ter spiritus olim requiescentium recito Ca^cilianum , tu
aclhuc vicles ct tecum habes in corpore Fehcianum , a
quo chimnatus est Primianus, In ipsa Primiani causa Fc-
hcianum chimnasti, et eum postea sicut erat, episcopum
Primiano Sitantum valet quod neccausa
tihicpic sociasti.

causasprcTJudicat, nec persona persona?, ut tibi non prac-

judicet hodie tecum viventis communio Feliciani mihi ,

quomodo praejudicatohm defuncti memoria Caeciliani ?

Yl. Quid acl ista respondent, qui vobis adhuc jaclant

inania, et suec sahiti, si non se correxerint, nocitura men-
dacia? Quid adhuc dicunt nos judicem corrupisse , ut
pro nobis sententia profcrretur? Numquid et tanti a])ud
vosmeriti^ episcopum pr?eclarissimum defensorem cor-
rupimus , ut pro nobis talia loqueretur ? Iloc enim age-
bamus omnil)US viribus , lioc instabamus, ut Ccecihani
causa at(pie persona, quahscumqueiHe fuerit , ad causam
et personam Ecclesiae , quam Deus suis sanctis testimo-
niis roboravit, non pertinere osteuderetur. Hocagebamus
ctiam simihtudinibus F^vangelicis , ut causa et persona
zizaniorum non prnejudicaret causfc et personae trilici

quamvis eodem agro cadem pluvia simul crcscercnt

in
uscjue ad mcssem quando separari oporteret ut causa
,
:

et persona palea^ non praejudicaret pcrsonae frumenli

cjuamvis in eadem area simul triturarentur donec no- ,

vissima ventihitione separarentur : ut causa et persona

hoedorum non prEcjudicarct causae et personfe ovium ,

quamvis communibus pascuis utraquc pecora permix-

ta serventur , donec a pastore summo , in judicio no-
vissimo, ahi ad sinistram, ahi ad dexteram segregentur:
ut causa et persona piscium malorum non praejudicaret
causae et personae piscium bouoium quamvis inlra ea- ,

' Indicare videtur Eincritum.

7-
 ,

100 S. AUGUSTINI EPlSCOn

dcni rctia tcncrenlur in cxtrcmo liltore scparandi hoc ,

est, in finc niaris ,

quod significat fincm sa^culi. Quibus
parabolis et figuris Ecclcsia praenuntiata cst usque ad fi-

ncm saeculi bonos et malos simul babilura ^ , ita ut mali

bonis obessc non possint , cum vel ignorantur , vel pro
paceet tranquilbtate Ecclcsiie tolcrantur, sieos prodiaut
accusari non oportucrit, aut abis bonis non potucrint de-
iiionstrari : ita sane ut nec emendationis vigiLantia quies-
cat', corripiendo, dcgradando, excommunicando , caete-
risque cocrcitionibus bcitis atque conccssis ,
qUcC salva
unitatis pace in Ecclesia quotidie fiunt secundum prae-
ceptum Apostolicum cbaritate servata qui dixit « Si ,
:

» quis aulem non obaudit vcrbo nostro per Epistolam,

» liunc notate, et noUte commisceri cum eo, utcrubescat,
» et non ut inimicum existimetis, sed corripite ut fra-
» trem ^. » Sic cnim et disciplina servat patientiam , et

patientia temperat disciplinam ; et utrumque rcfcrtur ad

cbaritatcm, ne forte aut indiscipHnata patientia foveat
iniquitatem, aut impaticns discipbna dissipet unitatem.
Yll. Ista cum
non inquinantura malis;
fiunt a bonis,
quia nec eorum peccatis consenticndo communicant et ,

ab eis et si non corporali segrcgatione, tamen spiritali

,

vitae dissimilitudine et morum diversitate discedunt , eo

modo obedientes prtEcepto Dominico quo ait : « Dis-
» cedite inde , et immundum ne tetigeritis ^. » Nam qui
hoc non obscrvandum putant, arrogantia va-
spiritalitcr

nitatis in ilkul incidunt quod pcr euindcm Propbctam

Dominus detcstatur dicens « Qui dicunt noli mc tan- : ,

» gere, quoniam mundus suni^ » bic fumus indignatio- ,

nis mcae. IIoc cpiscopi vestri faciendum putaverunt

quando utrisque nostrum a judice oLlato consessu, nobis-

1 Watth, xiir, .',9. — 2 2 Thess, m, 14. — 3 jsaJ, mj 1 j. — i IJ,

L\V , 3,
 AD DONATISTAS TOST COLLATIONEM. 101
cum sederc nolucrunt , diccnlcs scriptum si])i cssc , nc
cum t;ilil)us sedcant non spiritaliter scd
, illud utiquc ,

carnalitcr intclligcntcs quod in Psalmo posilum cst « Et :

» cum impiis non scdcbo ^ » et tamen feccrunt quod in :

eodcm ipso loco Psalmi paritcr proliibctur. Nam ibi dicit

Propheta : « Et cum iniqua gerentibus non introibo ''•.

»
Si ergo quia nos iniquos vel noverant vcl putabant, idco
nobiscum sedere nolucrunt quare, quod similitcr prolii- ,

Letur nobiscum introicrunt cx parlc sancti cx partc , ,

polluti nisi quia Scripturas sanctas non intclligcndo

:

ct carnalitcr sapiendo ipsam unitatem dissipavcrunt?

YIII. Non itaque polluunt mali bonos in codcm agro,
in cadem area, in cisdcm pascuis. in cisdcm retibus cou-
stituti ; communicant boni scd altari ct sa-
quia non eis ,

cramcntisDei.Communicaut autcm malis, qui consenliunt

factis malorum. Scriptum est enim Non solum qui fa- :

ciunt ea, vcrum etiamqui conscntiunt facicntibus^. Cum

vero mali pacis conservandee ncccssitatc tolcrantur , non
iniquitatis communicandas socictatc appctuntur, ut cum
zizaniis triticum suavcni pluviam paritcr bibat , servct
tamcn ubcrtatcm suam ncc convertatur iu zizaniorum ,

stcrilitatcm, sed utrumque simul usquc ad mcsscm cres-

cat , ne fortc cum colliguntur zizania "^, cradicclur simul
et triticum, nullam cum bonis babcntmali participatio-
nem salutis vel pcrditionis. « Qua^ cnim participatio jus-
» titioe cum Nullam cum bonis liabcnt
iniquitate ^ ? »

mali socictatem regni, aut ignis astcrni. Qua^ enim so-

cietas luci ad tenebras? Non liabcnt mali cum bonis con-
sonantiam vitas ac voluntatis. Qua^ enim consonantia
Clirisli ad Belial ? Non liabent boni cum malis partem ,

nec in poena criminis nec in praeraio pietatis. Quas cnim

» Psal. XXV, 5. — 2 jljij_ 4, — 3 Roii}. I, 3a. — ^ Matlli, xar, sg. —
5 2 Cor. VI, t4.
102 s. AunusTiNi rnscori
pars fitlcli cum iiifitlcli ? Et cum intra catlem rclia tlonec
atUitlus pcrvciiiaut, paritcr divina sacramcnta pcrcipiunt,
isti sociantur, illi tlissociantur; isti t^onsonant , illi tlisso-

iiant ; isli liabcnt partem cuni misericortlia, illi cum ju-

tlicio : fjuoniam miscricortliam ct jutlicium cantat Ec-
clesia Domino^ : et qui mantlucat intligne, jutlicium non
alteri, sctl sibi mantlucat-. Dc ipso quippe panc , ct tle

ipsa Dominica manu ct Jutlaspartcm, ct Petrus accepit :

et tamcn c|U8e socictas, cjuaD consonantia, quas pars Pctro

cum Juda ? Quoniam ncc causa causae praejutlicat , nec
pcrsona personEe.
IX. Sive ergo excant , de quibus scriptum cst : « Ex
» nobis CAicrunt , setl non erant ex nobis '^
: » sive intus
csse vidcantur, de quibus bcatus Cyprianus apcrlissime
loquitur, diccns : INam etsi vidcntur in Ecclcsia esse zi-
zania, non tamen impcdiri dcbct aut fides aut cbaritas
nostra, ut quoniam ziz,ania csse in Ecclcsia cernimus, ipsi
de Ecclcsia reccdamus. Quibus vcrbis cpiscopi vcstri ni-
Lii omnino ausi sunt respondcre t[uamvis diu frustra ,

contendcrcnt « Quod non in Ecclesia pra:dicta sint fu-

:

tura zizania, quia dixit Dominus, Ager est bic mundus :

nce dixit: Agcr cst Ecclesia''*. » Nos autem mundum pro

Ecclcsiae signilicatione positum dicebamus , sicut etiam
CyjH-ianus intcJlcxit quia per totum niundum futura ,

praefigurabatur Mcclcsia. Undc illi diccbant : » Rlundum

sempcr in mahnu siguificationem positum : » ct testimo-
nia de Scripturis dabant , t|uia scriptum cst : « Si quis
dilexerit mundum non , est cbaritas Patris in illo ^ : » ct

caetera talia. Kos vcro non sokim in malam, scd eliam in

bonam significationcm mundum in Scripturis positum
rcspoudcbaraus, ct commemorabamus intcr alia ctiam
* l'sal. c, I. — ^ I C.or. xi, 29. — ^ i Joaii, ii, 19. — ^ Mallli. xiii,
ri8. — 5 , Joiin. ir, i 5,
 AD DONATISTAS POST COLLATiONEM. 1 o3
illud quocl s€rij)liim cst: « Dcnserat iu (llnislomiinclum
» rccom:iliaiis sibi ^ : » qui uliquc iioii sibi reconciliat

iiisi Ecclesiam. Sive ergo exeant mali, sive intus vel igno-
rentur , vel vicleantur , Iioc agit miscricorclia et justitia
Dei, ut sibi mala non corisentientibus bonis mali non
atl

obsint , sed utricpe propriam sarcinam portent ut ncc :

filias accipiat peccata patris, nisi cum fuerit in malis

imitatus ; sed anima quse peccaverit, ipsa moriatur ^.

Cum ergo quisque malis consentit ad nialum ,jam unain

causam liabet cum eis et totius societatis , malorum fit
una persona ac per Iioc cum simul pcreunt simulque
:

damnantur, causa sua et pcrsona sua cuique prirjudicat,

non aliena. Cum vero boni et mali idem verbum Dei
simul audiunt , et simul Dei sacramenta percipiunl , et

tamen dissimilesliabcnt actuum suorum causas, et dissi-

miles gerunt ^ oluntatis diversitate pcrsonas , eumdem

cibum sanctum aliis manducantiljus digne , aliis indignc,
ncc causa causa^ prct-judicat, nec persona persona?.
X. Ac per quod quascumque testimonia divinarum
Scripturarum episcopi vestri commemorarc potuerunt,
cjuibus ab onini malorum bominum permixtione pura
praenuntiabatur Ecclesia, non qualis nunc est illis tessi-
moniis praenuntiabatur, sed qualis post istam mortalita-
tem in vita icterna futuracst. Et c|uiccumque testimonia
Scripturarum posucrunt de filiis, quos merito parentum
imitando malitiam, unam cum eis causam liaberc volue-
runt! quod non intelligcntes divina tcstimonia sccuni
pugnarc cogebant nec utrasque voces Dei pro divcrsi-
,

tate teinporum causarum personarumquc distinguen-

, ,

tesin concordiam redigebant , scd sicut contra nos ipsi,

ita etiam volebant inter se ipsa divina documenta pug-
nare. INcc mirum si pacem ScripturcC Dei non intel-
' 2 Cor. V, £f). — 2 EziM-l). xvm, 4.
 ,

10.| S. AUfiUSTINI EPISCOPI

]igel)ant ,
qui paccm ciim ejus Ecclesia non liabeLaut.
XI. Nos autem ulraquc accipicntes tcstimonia , dc-
monstrabamus utrorumquc concordiam. Nam et illud
accipicLnmus, quod in suis lilteris commcmoraverunt
Ecclesiae dictum esse « Nec adjicict ultra per le transire
:

» incircumcisus et imniundus'^ » et illud quod scriptum :

est « Siiiitc utraque crescerc usquc ad messem- » sed

: :

hoc esse iu agro, illud futurum in liorreo. Denique et

ipsi qui diu contendcrunt . dicentcs : « Zizania quee cura
cum tritico simul cresccre usque ad mcsscm pcrmissa sunt,
non in Ecclesia , sed in mundo essc , » contra intellectum

martjris Cypriani ,
quidi.xit : « Et si videntur in Ecclesia
esse zizania non tamcn impediri debet aut fidcs, aut
,

cliaritas nostra ut quoniam zizania esse in Ecclesia ccr-

,

nimus ipsi de Ecclesia recedamus^. » Et nolentes con-

,

sentire mundi nomine Ecclesiam possc significari contra ,

verba Apostoliquidixit a Dcus erat in Christo mundum :

» reconcihans sibi^ : « ct contra ipsius verba Domini qui

dixit : « Non \enit Filius hominis ut judicet mundum
» sed ut sah^eturmundus pcr ipsum^ » neque enim re- :

concihari Deo et salvari per ipsum mundus potest nisi ,

mundi nomine intelligatur Ecclesia quae sola per eum ,

Deo reconcihata sah^itur tamcn in iha simihtudine quani :

ex Evangeho commemoravimus quod et boni et mah ,

pisccs^, quo usque in httore, hoc est iu fine seecuh sc- ,

parcntur, intra cadcm pcrmixti retia contincntur, victi

evidentia veritatis malos in Ecclcsia usquc in finem soe-
culi pcrmixlos esse confessi sunt ; sed eos occuhos esse
dixcrunt, quoniam sic a sacerdotibus ignorantur, quem-
admodum pisces intra rctia cum adhuc in mari sunt, a
piscatoribus intra retia non vidcntur. Quomodo ergo tes-
1 Isai. r,'i, I. — 2 Matlh. xiii, 3o.— 3 Epist. ad Miix. — * 2 Cor. v, rg,
— * Joau, III, 17. —0 JMai.lh. xiii, /,7.
 ,

AD DONATISTAS TOST COLLATIONEM. 1 o5

tlmoiiiiim proplielicum ,
quod in sua responsione posuc-
runt , cpiod Ecclesiae dictum cst : « Non adjicietultra per
» tc transire incircumcisus etimmundus^, » ad lioc tcm-
pus perlinere intelligitur, quando Ecclesia redbiis com-
parata est quibus in mari adhuc positis pisces malos bonis
,

permixtos yel occultos essc confessi sunt? linde manifes-

tum est nonnisi in futuro saeculo post judicium nullum
incircumcisum et immunduin pcr Ecclesiam transilurum.
violenlia veritatis, quae suos, non in carne, sed iu
corde torquet inimicos , ut eam confitcantur inviti?
XII.Ecce manifestatum est quod diccbatur a nobis,
dlstinguenda esse tempora Ecclesifc non eara nunc esse :

talem qualis post resurrectionem futura est nunc malos

,
:

habere pcrmixtos, tunc omnino nonbabiluram : ad illam

cjus puritatem non ad bujus temporis permixtionem illa
,

divina testimonia pertinere, quibuscam Deusprtcdixitab

omni malorum permixtionc penitus abcnam. Ecce etiani
ipsi veritate evangelica non abud coacti sunt confiteri
qui malos occultos nunc ei permixtos esse dixerunt. Ecce
nunc transit per illam licet occultus immundus non , , :

est ergo tempus quod praedictum est, diccnte Propbcta :

« Non adjiciet ultra per te transire incircumcisus et im-

» mundus^ « nunc : ergo transcunt vel occulti. Nam et

boc ipsum quod ait : « Non adjiciet ultra , » ostendit cos

prius solere Iransire, sed ultra non transituros. Et a nobis

invidiose requirebant ,
quomodo potuerit in Ecclesia
(^iristi diabohis seminare zizania , cum ipsi faterentur in

Ecclesia malos saltem occultos cssepermixtos, nec vellent

attendcre a diabolo utique scminatos.
XIII. Hoc ipsum etiam quod sibi acutum invenisse
videbantur, contra se potius proferebant. SienimDomi-
nus propterea rctibus bonos et malos pisccs pariLer cou-
» Isui. MI, I. — 2 Ibid,
lOG S. AUGTISTINI 1-riSCOPl

gregantibiis Ecclcsiam comparavit ; ([uia malos iii Ecclcsia

non manifestos, scil latentcs inlelligi voliiit, ([uos ita ncs-
ciunt sacerdotes, (|ucma(:lmotlum sub lluctibus (]uicl cc-
pcrint retia ncsciunt piscatorcs : proptcrca crgo et arci\3

comparata est, ut etiam manifesti mali bonis in ea per-

mixti pra^nuntiarcntur futuri. Nc(|ue cnim palca (|ua3 in
arca est permixta frumentis, cliam ipsa sub lluctibuslatet,
c|U£e sic omnium oculis est conspicua , ut polius occulta
sint in ea frumenta , cuni sit ipsa manifesta. De bac au-
tem areae similitutline, cjuia et ipsam inter cseteras ex
Evaugelio posueramus, nibil in littcris suis contra nos
scribere potucrunt , nisi Jcrcmiam propbctam dixisse :

« Quid paleis ad triticum^ ? » Quod ideo dixit, quia si-

milia nou sunt non quia pcrmixta esse non possunt quia
, ;

in borreo non simul crunt, non quia in area pariter non

triturantur. Quanquam Jcremias cum boc diccret, non
agebat depopulo Dci, sed dc somniis bominum ct visio-
nibus Proplictarum : quia btcc duo nulla similitudine
comparanda sunt, sicut pleniludini tritici inanitas paleas
nou polcst comparari.
XIY. Tentaveruut sane episcopi vcstri negare scrip-
tum iu Evangclio quod areoe sit l^lcclcsia comparata
,
:

sed mox Evangelicorum verborum commcmorationccou-

vicli ad id sc couvcrtcrunt , ut cliam ilji dicerent occul-
tos malos significatos , non manifestos , de quibus scrip-
tum est « Yenict ferens vcntibnbrum in mauu sua, ct
:

w mundabit aream suam; frumcnta recoudct iu borrco,

» paleas autcm comburet igni incxtinguibib-. » Yos ita-

que judicate , aperite oculos, aurcsintendite veritati : si

propterca , sicut ipsi dixcrunt , Dominus Ecclesiam reti-

bus comparavit, quia non mauifcstos, sed latentes in ea

malos inlclligi voluit, quos ita uon vident saccrdotcs,
' Jcicm. xxiir, 28. — ' MaUh. iir, la.
 AD DONATlSTAS POST COLL ATIONEM. IO7
qucmatlmoiluin pisces iiilra rclia sub fluclihusnou vidcnl
piscatorcs : numquitl sub aqua vd sub tcrra tri-
ct arca

luralur? aut ccrtc nocturnis boris, nou in sole contcri-

lur, aut in ca rusticus ca:cus operatur? Quanto ergo
melius seipsos corrigunt, c[uam Evangelia sancta perver-
tunt, et acl vanum suec mentis errorcm eloquia Dominica
cletorc[Ucrc conantur. Autenim etilla piscium similitudo
non proplcr occultos, sed tantum proplcr mixtos inEc-
clesia malos a Dominoposita est aut ccrte singubs rcbus :

propriae similitudincs clata; sunt , de piscibus pro])ter

occultos , de area propter manifestos malos ; c[uod sicut
'
illi ante littus, sic isti ante ventilabrum bonis in Ecclc-
sia misccantur. Ipsi enim nos admoncnt, ut in area pa-
lcam manifcstos in Ecclcsia malos intclligamus , cpii pis-

ccs rcprobos intra natantia rctia proptcr occultos malos

intclligi volunt, quia sicul illos uesciunt piscatorcs , sic

istos nesciunt saccrdotes. Cur enim non dicamus : Sic

crgo et palca manircsti sunt niali . quia in aperto caui vi-
dent trituratorcs? Scd sicut non possunt ante littoris
illi

c.xitum scpari sic nccilla potcst ante fuicm debitum ven-

,

tilarj. Custodit autem Deus innnoccntiam sanctorum ct

fidclium suorum sicut pisciumbonorum sicutpinguium

, ,

frumeutorum, utintra ista retia non cis noccant pcrmixta

genera rcprobanda ct in ista arca noneis noccat pcrmixta
,

palea ventilanda : quia sicut ipsi dixcrunt, rclcgerunt,"

subscripserunt : « JNec causfE causa , nec pcrsonas poterit
prtejudicare pcrsona. »
XV. Hcnec verba se negarcnt forte dixisse , nisi sua pos-
sent subscriptione convinci. Ecce quam diligentcr actum
est pro salute vestra, ut verbis nostris subscribcrcmus :

quod fieri omnino nolcbant, et ut faccrent tandcm ali-

quando pudore compulsi sunt. Nam extantverba corum,
ubi boc faccrc recusarunt ct rursus alia verba ubi boc
: ,
108 S. AUGtSTINI EPISCOPI
facere consenscriint . quod primo negavcrant. Omnia
scripta sunl , omnibus subscriptuin est. Idco cnim vidc-
banlur nolle subscribcre , ut negare se possint dixisse
quod dixerant, et de gcstis corruptis judici calumniari.

Quod modo quia non possunt, dicunt ipsum esse cor-

ruptum : qui ut contra illos judicarct, nonnisi ipsi fcce-
runt, qui contra se ipsos pro nobis tanta dixerunt : quae
ut negarenon possent, etiamsi coacti et invitij suis tamen
prosecutionibus subscripserunt. Ideoergo nolcbant sub-
scribere, ut liceret eis per calumniam corruptorum ges-
torum negare quod dixerant : et ideo postca instante ju-
dice consenserunt ,
quia sentiebant omnibus apparere,
nibil se aliud indicare nolendo subscribere, nisi se verba
sua ne sibi legerentur timcre. ]\Ialuerunt cnim prosecu-
tionessuasquibuscumque ncbulispostea defendcre , quam
cas tam cito damnare.
XYI. Sed videte rogamus vos quemadmodum ipsa
, ,

sua dcfcnsione se pejus implicent et agant causam nos- ,

tram, et omnino perimant suam. Nam post Collationem,

posteaquam victi appcllare volucrunt , objecta sunt eis

haec verba : et ea conantur pejorc sua implicationc de-

fendere, quando ab eis quid egcrinl qutcritis. Ita enim
vos putant cor non babcre ut non intelligatis . eos omni
niodo esse superatos; quando vol)is ca dicunt, quse om-
nino non dicerent, si aliquid utile quod diccrent, inve-
nirent. Quis enim ferat victos homines conqucri, quod
nocte contra eos est prolata scntentia cjuasi non saepc :

judiccs audiendi necessitas teneat ut usque ad multam ,

partcm noctis scderc cogantur? Aut ideo non est verum

quod dicitur,quiapernoctcm diciturPNecaudiunt Scrip-
turam clamantem «Pcrdicm mandavit Dominus mise-
:

w ricordiam suam, ct nocte dcclaravit^. » Et itcrum :

* Psal. \ti, 9.
 AD DONATISTAS POST COLLATIONEM. 1
09
« Ad annuntlanclam mane miscricordiam tuam , ct veri-
» tatenituam per noctemi. » Aut quod dixerunt, noclc
Venisse ad Dominum tencndum persecutorcs, non atten-
dcntes quoniam ipsis nocturnis lioris etiam Dominus ve-
ritatcm suis Discipulis pr?edicavit ; nec advcrtere volue-
runt, quod scriptum cst, apostolum Paulum usque ad
iiiedium noctis produxissc scrmonem -. Si liaberent ve-
rum quod nox eos impedire non posset. Sed
dicercnt ,

sane tenebrosissimam noctem in suis mcntibus patieban-

lur, quando contra seipsos tanta proferebant, nec ad ve-
ritatis lucem perversum animum corrigebant. Et adbuc

utique dies erat, quando nobis forensi morc de tempore

pra^scribebant dicentes causam lapsam esse, et agi jam
,

omnino non posse nec intenigcntes nibil se bominibus

:

ostendisse, nisi quanlum timuerint ne agcretur, ubi co-

rum pcrvcrsitas et catbobca vcritas monstrarctur.
XYll. Adbuc dies crat, quando volcntes destruere
judicium Romani episcopi Melcbiadis quo purgatusct ,

absohitusest Ca?ciHanu5, etiam ipsum Melcbiadem tra-

ditorem fuisse dixerunl. Ciijus criminationis cum ab cis

csset exacta probatio, gcsta probxissima rccitarunt , ubi

Melcbiadis nomcn ,
quod abquid tradiderit,non fuit. Et
recitavcrunt etiam aba gesta, ubi lcgebatur Melcbiadcm
misisse diaconos cum bltcris Maxentii imperatoris et prte-
fecti proetorio ad prsefectum urbis , ut reciperent loca
quai fuerant a Cbristianis tempore persecutionis ablata.
Ubi cum IMclcbiadis crimen nulhim penitus apparerct,
dixerunt superioribus traditionis gestis traditorcm Strato-
nem fuisse recitatum ,
quod vocabatur unus etiam ex dia-
conis ,
quos ad recipicnda loca miserat Mclcbiades, eum-
dem ipsura esse contendentcs et non ostendentes. jNcque
enim Stratonem qui tradiderat, saUem diaconum fuisse
- • Psal. xci, 3.-2 A.ct. XX, 7.
110 S. AUGUSTINI EPISCOPI
moiistrabant. Quod ctiam si esset , respondimus eis, anle

parvum tempus in eodem clero l^lcclcsiae RomanEe duos

Petros diaconos fuisse. Ita mente caeci , tencbrosas ca-
lunmias inncctebant , addentes etinm manifestissimam
falsitatcm ,
quod non solum nomen , sed etiam loca ct
regioncs ct pcrsonas convenirent ,
quibus non alins , sed
ipse esse Straton ostendcretur : cum in illis gestis omnino
nibil convenicns ,
pncter simibtudincm nominis , lcgere-
tur; qua plcna est consuetudo gencris bumani ut non ,

sokmi duo sed etiam pkires bomincs uno nomine voci-

,

tcntur. Nam ipsi quocpie Donatum suum Cartbaginen-

sem , nc in judicio Mckbiadis ipsc putaretur csse damna-
tus ,
qucm muki pro magno Donato Casensi liabcnt , a
distingucndum esse clamavcrunt, quia Donatus Cartba-
gincnsis contra CEecibanum missus fucrat ad Mclcbiadis
cpiscopale judicium : tam crassam noctcm in cordc ges-
tantes, ut Donatum infamari nokcnt simibtudine nominis
sui , ct Mclcliiadcm maculari vclknt simditudine nominis
akeni. Nunc autcm Stratoni etiam Cassiani nomen addere
dicuntur, quod in CoOatione tacuerunt , cjuasi Straton
sobis cognominakMii babere potuissct , ct Cassianus non
potucrit. Ncc attcnckre potucrunt intcrna sua nocte im-
pcdlti , non sokmi duos Joanncs, unum Baptistam al- ,

tcrum Evangclistam , sed cliam duos Siraoncs , unum

Pctrum, akcrum Magum in ipso dcni([uc tam parvo :

numcro Aposlolorum non solum duos Jacol)OS, unum ,

akcrum Zebedeei scd ctiam duos Judas unum

Alplinei, ; ,

sanctum akcrum diabokim cui tamcn Judae apostolo

, ;

sanclo quisquis similitcr mcnte ctecus dc crimine Judae

traditoris cabimniarclur , ron nisi istos imitaretur. Non
cnim mirum cst, si tak's istos cabimniatorcs post tam
jongum tempus patitur cxistimatio Mckliiadis deduobus
Cassianis , \ cl dc duobus Stratonibus , quales evangelica
 AD DONATiSTAS POST COLLATIONEM. 1 1 I

veritas patitur de duoLus Ilerocliljus. Nam quia noii est

exprcssum quis Herodcs pro Christo occisis inihiitibus

coutinuo mortuus fuerit , et quisllerodes cum Pilato Do-

minum perseculus sit ; pulantes unum fuissc , objiciunt
Evangclio crimen falsitatis : sicut isti putantcs unum
fuisse Stralonem vel Cassianum , objiciunt Rlelclnadi ma-
culam traditionis. Et tamen illi tolerabilius crrant, quia
non solum nomcn verumctiam dignitas consonat uter-
, ,

quc cnim lcgitur rex Herodes isti autcm dignitatcm con- :

sonarc mentiti sunt, quia utrosque fuisse diaconos nullo

modo legere potuerunt.
XVlll. Adbuc dies erat, quando Cirtense concilium,
si tamen concibum dicendum cst in quo vix undecim ,

vel duodecim cpiscopi fuerunt unde rccitavimus tradito- ,

res fuisse quosdam qui cum Sccundo Tigisitano contra

,

Csecilianum sentcntias protulcrunt , faisum volentes os-

lendcre , dixerunt persccutionis tempore non potuisse in
aliquam domum illos undecim vcl duodecim episcopos
congregari : ct ut probarent tempuslbisse perseculionis,
prolukrunl martyrum gesta ut dicbus et consulibus ,

consideratis, quod tempus fuerit appareret. QuiO niar- ,

tyruni gesta , contra se ipsos protulisse convicti sunt. In

eis quippe gestis manilcstatum cst illo temporc persccu-
tionis christianas plebcs solitas congregari. Inde consti-
titnon csse incredibile quod ctiani illi ej)iscopi in pri-
,

vatam domum similiter convenisse lcgebantur, ut plcbi

qua2 poterat , sicut gestis martyrum continebatur, ctiam
pcrsecutionis tempore congregari, occultc ordinaretur
episcopus, qui posset sibi eliam ipse occulte clcricos or-
dinare in tanta necessitatc, ubi antcrior episcopus cum
clero lapsus ,
per epistolam ipsius Secundi , ([ute ab istis

allcgata est , monstrabatur. Ex bis martyrum gestis quae

ipsi proferebant, admoniti sumuset in aiia gcsta marly-
 ,

112 S. AIGUSTINI EPISCOPI

rum intenclerc ; et invenimus , ct diximus , fcrvente tem-
pore persecutionis , ct privatam domum quod ,
iJli fieri

potuisse negavcrant , congrcgationi Christianorum fuisse

concessam , et in carcere fuisse martyres baptizatos : ut
vidcrcnt quam non csset incrcdibile tcmpore persecutio-
nis in privatam domum paucos episcopos congrcgari
quando et in ipso carcere cclebrabantur sacramenta
Christi , in quo inclusi homincs tencbantur pro lide

C^hristi. Quantum nos ergo adjuverint gcsta martjrum

proferendo ,
quis non videat , non simiJem nocteni
f[ui

habct in corde , cpialem ilh habebant, qui hoc non vi-

debant?
XIX. Qui etiam hinc gcstis ipsis Cirtcnsibus calum-
niabantur , c|uia ibidies et consules legcbantur ; et exigc-

bant a nobis, ut ahqua ecclcsiastica conciha proferremus,

ubi dies rccitarentur , ct consulcs. Ipsi enim Carthagi-
nense concihum factum sine die et consule profercbant.
Dicebant enim etiam concihum Cypriani consules non
habere : ubi tamen legitur dics in iho autcm ipsorum ;

Carthaginensi nec dics. Nos autcm ,

quod in manibus
erat, llomanum concihum Mclcliiadis, sicut ihud Cir-
tense , et diem habere demonstrabannis ct consulcs. Ne-
que enim tunc ad horam antiqua archiva ccclcsiastica
discuticnda nobis fuerunt unde ista consuctudo etiam ,

veterum fuisse doceretur. Ncc tamen inanes eis ctiam nos

calumnias movcrc voluimus. quarc in Cypriani conciho
diesinvenirctur, in ipsorum autcm non invcnirctur quia :

ilh vanas moras volcbant inncctcre ,

quas nos conabamur
avertere. Nam etiam hoc exigcbant , ut de Scripturis
sanctis ostendcremus ahcubi dies et consules esse con-
scriptos : quasi cpiscoporum conciha Scripturis canonicis
aliquando fucrint comparala ; ant posscnt ctiam ipsi de
Scripturis sanctis profcrrc concihum , ubi Apostoh judi-
 AD DONATISTAS POST C!OLLATIONE^r. Il3
ces scderint, etaccusatum aliqiicm \c\ damnavcriiit, vel

absolverint. Et tamen rcspondinuis eis, ctiam Proplictas

libros suos prsenotatis et derinitis commcndasse tcmpori-
bus, quo anno cujus rcgis, r{Uoto nicnsc anni quolo
, ,

dic mcnsisfactum supcr cos fucrit vcrbum Domini : ut

ostcnderemus quam inaniter et calumniose de diebus ct

consulibus epi:copalium conciiiorum quEcslioncs vanissi-

mas cxcitarent. Ficri cnim potcst , ul iu codicibus sit ista
varietas, dum alii etiam dics ct consulcs diligcntia majore
describunt ,tanquam superfluum prastermittunt. I^i-
alii

cut etiam codcx dc quo primum legimus judicium Con-

stantini quo inter partes Csecilianum innocentem, illos
,

autem calumniosissimos pronuntiavit, dicm ct consulcni

non babebat alius autcm quem contra corum calumnias
;

postea protulimus , babebat. Qiiia ctiam illic invidiosis-

sime proclamavcrant quod Impcratoris littcras sine die
,

et consule recitavimus et tamcu etiam ipsi alias cjusdcm

:

Imperatoris litteras in causa Felicis ordinatoris Cceciliani,

quas mirabili caecitate contra sc ipsos protulerunt, sine
die et consulc rccitarunt : nec eis inde aliquid objccimus,
ne similiter ut ipsi , tcmpora nccessaria superfluis vcrl)is

occuparemus. H^ec autem modo dicimus , ut vos saltcm

oculos aperiatis , et tencbrosa nocte carcatis, quam veslri

cpiscopi cordc gcstabant, qui nocturniim scntcntiam cog-

nitioni judicis objcccrunt , ct ipsi per dicm intcrioribus
tcnebris involuti mirabili caL^itate contra se ipsos tanta
dixerunt.
XX. Leguntur actis apud Cartliaginis magistralnn)
exprcssa verba Primiani , ubi dicit : « Quod parcntcs co-
rum nostii majorcs variis exiliis vexaverunt : » et in Col-
lationc probarc conantur, accusanti])us majoribus suis al)

Impcratore Caecilianum cxiiio cssc damnatum. Dicunlin

litteris suis « Communionem suam csse Ecclcsiam verita-
fXL. 8
 ,

l4 . S. AUGUSTIM EPISCOPl
tis . qutu" perseculioncm patitur , iion quae facit : » et co-
nantur ostendcre Ctecilianum damnaluni judicio Impe-
ratoris perscquenliljus niajoribus suis. iit lioc dicunt
factum , non per Donatum Casensem, sed per eum quem
prae cseteris prccdicant Donatum Carthagincnscm. Hoc
enim scriptis suis per suos modo jactare dicuntur ubi ,

victi judicem accusant ,

quia noctem cordis ipsorum noc-
turna veritas confutavit. Donatum illum, ilium , inquam,
Donatum quem dixerunt « Ecclesiae Carthaginis orna-
,

mcntum ct niartyrialis gloriae virum « sic commendarc ,

volucrunt, ut dicercnt « Ouod apud imperatoris Con- :

stantini cognitioncm ipsc reum et asseruerit ct conviccrit

,

Ca;cilianum. « IUe ergo vir gloria^ martyrialis apud Im-

peratoris cognitioncm rcum constituit et asseruit Ca?ci-
lianum, illamque cognilionem Caeciliani damnatio consc-
cuta est : illo viro gloritC niartyriahs accusante et instantc,
Caecilianus ab Imperalore damnatus est. Quod quidcni
nosfalsum cssc convicimus, qui ejusdem Impcratoris lit-

tcras ,
quibus se inter partes audisse et judicasse testatur

ubi Caeciliano absoluto atque purgato illorum calumnias

dctcstatus cst ,
prolatas de archivo pubhco rccitavimus.
Contra quas omnino quid rcspondcrent , nihil invenire
polucrunt , ct ad cas confirmandas contra se ipsos aiia

protulcrunt. l^roinde a majoribus corum apud Jmpera-

torcni accusatum constititCtecilianum damnatum autem ;

non constitit, imo ctiam constitit absolutum. ISed tamcn

vcl vos vidcte quantum adjuverint causam nostram cpis-
copi vcstri ,
qui dc illa vojucrunt etiam falsitatc gloriari.

Si cnim Donatus illc vir gloritt; martyrialis apud Impe-

ratoris cognitionem rcum asscruit Ca^-cilianum , ct illo

viro gloriae marlyriaiis accusantc et instante Ccccilianus

ab Imperalore damnatus cst ; rcspondeant vobis , (juando
iiaec agebantur, quis eratmartyr, utrum Donatus qui
 Al> DO:\ATlSrAS POST COLLATIOXEM. !l5
liouiinem apud Imperalorcm pcrsequebatur , aii Ccccilia-
nus fjui illo pcrsetpienie al) Imperatore tlamuabatur? Ubi
est nuuc illa deiiiiitiva regula ipsorum , .< Communionem
Douati , cssc Ecclcsiam veritatis (juie persecutionem pa-
titur, non qUcEfacit? >) Ecce patitur Caecilianus, Dona-
tus lacit quis eorum
: est virgioricE marlyrialis?

XXI. Altendilc, advertite, nolitc in crrorem pcrnicio-

sum adbuc usc|ue scduci. Yeritalem quse vobis occulta-
batur, Deus aperire dignatus est lalsitatem quae vobis :

oiTundebatur, Deus confutare dignatus est lanto cjus :

beneficio quare adnuc estisingrati? liocest nempe, ({uod

vobis syppc dicebant, undc cordis veslri oculos aslutaial-
lacia cabgabant : et adliuc etiam convicli inde se jactant,
inde nos lacerant, quia nos facimus pcrsecutioncm, ipsi
patiuntur. Iloceis rcmansit omni ex parte superatis, unde
adbuc nebubisficiant imperitis, binc se quasi ostcndenles
esse « Ecclcsiam vcrilatis ,
qUcE ])crsecutioncm palitur,
non facit. » iNon vosergoadbuc faHant boc cisfacimus, :

quodmajores suos et ipsum (picm prtcdicant vtlutmarty-

riabs gloriic virum, Ca^ciliano fecissegioriantur. IIoc cgit
illeapud hnperatorcm , ut conviclus CcCciJianus ilJius

judicio damnarelur boc : et nos cgimus, ut isti convicti

similia paterentur. Si malc tccit, quare lioc ilb Donatus
.faciebat? Si autem rccte lecit. ({uare boc (ialbolica parli
-Donati nonlaciat? Imo rccle licri nec illi dubitant. qni
. boc majores suos, ([uos multum laud-mt, fccissc gio-
rianlur : nec nos dubitamus, (jui boc eis essc facicndum
^negare non possumus, ut sinc clfiisioncsanguinis, quiver-
bisnon emcndantur. aiiqua milissima lcgum cor-
pijena

ripiantur inquicti : etsi lorte Impcrator permotus menlis

sacrilcga^ pertinaciam graviore supplicio staLuitessc plcc-

i teudam, mitiusagant judices, quibus semj>er Hcuit lenirc

atque emollirc sententiam. Intcrim ergo quamvis non
8.
]i6 s. Aur.usTiNi EPisr.on

possitoslcndi CiEcilianum ab imperalore Conslanlino cssc

damnalum, a vo])is tamcn cnor ille sublatus cst, quo
putabatis cam essc veram licclcsiam quae pcrscculioncm
patitur, non quae facit fccit eiiim Donatus, passus est
:

Caecilianus. Et sipcrsccutioricm patiturpars Donati, pa-

titur cum illa ctiam pars Maximiaiii, quam ct ipsi Ghristi

Ecclcsiam non cssc confirmant. Ac per hoc et faccrc

persccutionem non cst iniquitalis indicium, quia et boni
faciunt malis, ct maU bonis : ct pati pcrsccutioncm non
cst juslitiEG documcntum, quia eam nou soU boni pro pie-
tate, sed maU pro iniquitatc patiuntur.
XXII. Rcstat crgo vobis errorc depulso Ecclesiam
Christi viderc ac tenerc CathoUcam, non ut in ea eUgatis
quia pcrsccutioncm patitur. Cum enimdixisset Dominus :

« Bcati quipersccutionem patiuntur ^ »ne indcscjactent :

haeretici, addidit, proptcr justitiam. l\am quanta mala

nostris feccrint furiosissimi clcrici et CircumccUionespar-
tis Donati, nostis et vos. Incensae sunt ecclcsiae, missi iii

flammas codiccs sancti, incensce etiam privata^ domus,

rapti homines de sedibus suis, et omnibus quae incrant
ablalis aut perditis, ipsi coesi, laniati, cxcaecati :ncc ab ho-
niicidio potuit tcmpcrari quamvis sit mitius liuic luci
;

nTiOricntem, quam istam Uicem aufcrre viventi. Ventum

est ad liomincs, nonut retenti aUquo ducerentur, sed tan-
tum ut ista paterentur. Ncc tamen nostrosidco justifica-
nms, quia ista pcrpossi sunt; scd quia pro chrisliana ve-
ritalc, pro C-hristi, pacc pro Ecclcsiae unitate pcrpcssi sunt.

UU autcm sub tam mnltis, sub tam severis kgibus et sub

tanta Ecclcsife catholicae, quam Dominus ci Iribuit,

potcstatc. quid talc patiuntur? quando cnim morle Si

midctantur, aut ipsi seoccidunt, autcorum cruentce vio-
lcntiredum resistitur occiduntur, non pro communionc
' MaUli. V, 10.
 ,'

AD DONATISTAS POST COLLATIOiNEM. II7

partis Donati . nec per crrore sacrilegi schismatis, scd
])ro apertissimis facinoribus et sceleribiis suis, qaae more
latronum immani furorc ct crudelilate committunl. Pro
partc autcm Donativix aliquid lale patiuntur, quale Cae-
cilianum Donato instante passum esse dixerunt. '
'
• '

XXIII. Aut ergo persecutio non omnis injusta est,aut

non est persccutio diccnda cum justa csl. Quaproptcr
aut persecutioncm pars Donati patitur justam, aut per-
secutionem non patitur, quia patitur juste. Non autcm
juste passus est Ca?cilianus ,
quia innoccns probatus et
absolutus est. Quod quidcm illi negavcrunt, ct potius ab
Imperatore damnatumesse dixerunt, ctidco majorcs suos
inaximcque Donatum, a se tanta praLxlicalionc laudatum,
Caeciliano pcrsccutionem fccisse confessi sunt. Illum au-
tem convictum atquc damnatum probarc minimcpotue-
runt imo etiam, quod nos diccbamus, eum essc abso-
:

lutum atque purgatum, ipsi quoque multa contra sc ipsos

Icgcndo firmarunt. Et tamen libcrum arbitrium sibi alj
Imperatore concessum esse jactant. Victi atque confusi
nunc tlagitabant de])creconccdi, quod ma-
id sibi etiam
jores eorum Caeciliano non concedcbant quem sic apud :

Imperatorem accusarunt, quem illis accusationibus ^, ab

Imperatore damnatum isti etiam mentiri volucrunt. Si
voluntas libcra unicuique tribuenda est, Caeciliano prius
non bomini judici permittcnda, scd
tribueretur. Si baec
^Dco potius dimittcnda sunt, Caecilianus prius apud Im-
peratoremnon accusaretur.
XXIV. Expergiscimini abquando non vos tartareus ,

obliget somnus, non in profundum sacrilegi crroris adhuc

impia consuetudo dcmergat jam consonate paci, coliae-
:

rcteunitati, acquiescite cliaritati, ceditc vcritati : Ecclc-

siam catholicam incipientem ab Jerusalcm cognoscite
> PoTtc accnsatoribus.
 1 iR S. AUGUSTINI KPISCOPI
usquoquaquc dilTunfli, cui noii coniinuiiicat p:us Donati,
cui causa non prapjutlicat (Iseciiiani. 'ioties cnini pur-
gatus, tolics absolutus, cliam si non cssct innocens :

« Ncc causa causai^ prirjudicat, ncc persona pcrsoncfi. »

Haec veiLa per orbem lcrra^ universa pcrsonat Ecclesia,
clamatctiain memLrumilliusin Africa Tcstimonium Dci
:

novi, ncgotium Cteciliani nou novi : credoinnocentem a

vcstris majoribus inscctatum ,
qucm lego toties absolu-
tum : scd qualiscumque sit causa ejus, causas meae nibil
pra2:judicat : quabscumque sit persona cjus, persontfi
meae nibil pra^judicat. Vos boc dixistis , vos ad lioc
subscripsistis Weccausa causae pjrapjudicat, nec per-
: «

sona pcrsonee. » Ecce Dominus dicit « Per omnes gen- :

» tes incipientibus ab Jerusalcm ^ » divinam veritatem :

in una Ecclesia teneamus, et bumanas btes abquando

finiamus.
XXV. Numquid cnim verba ista, ubi dixerunt : « Nec
causam causa3 , nec pcrsonam pra^judicarc pcrsona^, »

ullo modo post ipsam Conationem delendcrc poluerunt,

ac non potius se muUo perplcxius impbcarunt? Sic n.im-
que quibusdam scriplis suis locuti sunt « Causam
in :

causa^ ct personam non pra^judicare pcrsonjfi, a nol>is,

inquiunt, dictum csse rnemoriter reccnsitum est : sed al-
loquimur nobis non prajudicari ab iis qui a nobis vel
rejecti sunt, vel damnati ii autem quiex (^^cibani ordi- ;

natioiie descendunt, quosde praedecessore origo numerat

ad reatum ,
qucmadmodum non possint ordinatoiis sui
criniinibus obbgari, cum per scriem protcnsus peccato-
rum qiioscumquecomnmnio.iis vinxerit vinculo, ne-
iunis
ccsseest ut consortes biciat cssc peccati? mira defen- )>

sio ! Tam densum ct arctum est ubi eis adba;serunt pcdcs,

uteoscvcllerc conantes, frustraet manus ct caput iigant,
• Liic. XXIV, (5 7.
 AD DONATISTAS 1'0ST COLLATIONnM. I |()

ct in codcm Ex cis
luto hoesitantes arctius iiivolvantur.
cnim damnasse
cjuos vcl rejccisse sc. vel commemorant,
])0C est, ex Maximianistis, sccum liabcnt Fclicianum, et
damnatorcm Primiani, etase damnatum in causa Pri-
miani. Quid est quod funem tam loiigum a Cieciliano
usque tempora cathohcae Ecclesiae imphcare
ad haec
contendunt, et catenam suam tam in proximo non atten-
dunt? Praeclara quippeiUa Bagaitana sententiade Maxi-
miano etsociisejus «Trahit, inquit, ad consortium cri-
:

minis phirimos catena sacrilegii. » Fchcianus ergo ista

catena trahebatur. Si ilhs non pra^judicat Fehcianus,
quare nobis Ctecilianus? An forte ubi volunt, prflpjudicat,

ubi autem noluat, causce non pncjudicat causa, et pro

libidine ipsorum fortior est funis antiquus, quam nova
catena ? iNon prspjudicat Maximianus Fehciano ^, a quo
damnatusest, nonpnejudicant Maximianus et Felicianus

Primianoa quibus danniatus non pra\judicat Maxi- est,

mianuseis qui dihitionem acceperunt, cpiibus in uno schis-

matesociatusest, non praejudicat Fehcianus parti Donati,
a qua in eodem lionore suscej)tus est, nec baptismus quem
insacrilego schismatededit, il)i destructus est : ctpraju-
dicat Csecihanus tot christianisgentibus, qui semel dam-
uatus est absens ,
quomodo Primianus, et ter absohitus
est- pFcesens , quomodo non Primianus? pra^judicat no-
J)is ohm defunctus igiiotus : et istis rlon praejudicat vi-
vus, a quibus legitur paulo ante damnatus, et quibus cer-
niturmodo sociatus? Nobis involvitur funis Caecihani a
quibus ignoratur, et ilhs non involvitur^catena Feliciani
quorum in eum sententia recitatur, ubiipsa catena dam-
natur? Ihis hcet dicere, Suscepimus quos damnavimus
])ro pace Donati, quia nec causa causa' priejudicat, nec
' Forte ciini qiio. — 2 JuJicio Komaiii coiicllii c! Arelatensis et inipera-
toris Coiiilaiit III.
 ,

]0,0 .
S. AUGUSTJNI EPISCOPI
pcrsona persoiire : ct nobis non licet dicere, Propter cos
quos clamnastis, non descrimus pacem Christi, quia nec
causacausfepra^-judicat, nec pcrsonapersonae? ferream
frontem, o furoris tenel)ras, nocturnam sententiamjudici
objicienlcs, et in sui cordis noctepalpantes, offendentes,
cadentes, contra nos rabidelitigantes, et pro nobistanta
dicentes,
XX YI. Insuper adhuc ctiam modo connncmorare au-
dent prophctica ct apostolica tcstimonia, quibus nos uni-
versahtcr in ilLa CoUatione respondimus, ostendentes
i])S0s Prophetas sanctos cum iniquis in uno templo, sub
cisdem sacerdotibus, inter eadem sacramenta versatos
ncc tamen a mahs fuisse polhitos : quia noverant inter
sanctum et immundum, non sicut isti sentiunl corpora-
liter populum dividendo, scd bene judicando et benevi-
vcndo disccrnerc. Et hoc sineintermissionefaciebant, ut
in illa domo magna, ubierant sicut dicit Apostolus, alia
vasa in honorem, aha in contumeliam ^, se ipsos a tah-
bus morum diversitate mundarcnt, et essent vasa in ho-
norem utiha Domino ad omne opus bonum semper parata.
Sed bene, quod ipsi ex multis testimoniis. qux litteris suis
non intclligentes inserucrunt, quas in Collationcprotule-
runt etlegerunt, tanquam praecipuum de Aggeeo propheta
testimonium modo post Collationem victi commemora-
runt -. In isto ergo Propheta multo evidcntius quod
vohimus demonstramus, quia non cOrporalis, sed spiri-
talis contactus, qui fit per consensionem i])se poliuit lio-
mines, quorum causam unam facit ipsa consensio.
XXYII. Nam quando impios Dominus ctiam visibili
poenapcrdere voluit, ipse ab eis justos admonitione scpa-
ravit. Sicut Noci cum domo sua ab eis quos diluvio fuerat
perditurus ^ : sicut Loth ab cis quosignc fuerat consump-
' 2 Tiin, II, 20. — '^
Ajjg.Ti, ii. — 3 Cim. vni.
 AD DONATISTAS POST COLLATIONEM. 121

lurus ^. sicut populum suuni a synagoga Abiron, quam

mox fuerat oxtincturus-. lcleo et illum qui non liabebat
vestemnuptialem, non illi qui invitavcrant, sed ipsc Do-
minus cujus erat convivium, ligari jussit et projici ^. Ne-
que enim et ipse sicut piscis sub lluctibus erat, et sic ab
iiivitatoribus, quomodo apiscatoribus non poterat.
videri
Proinde ne putaretur, sicut isti putant, quod velut unus
in turba latenler subrepsisset ignaris, conlinuo Dominus
in eodem ipso uno, quem bgatis manibus et pedibus
iii tenebras exteriores ex illo convivio projici jussit, mul-
tam societatem malorum esse intelligendam, inter quos
pauciores boni in convivio Dominico vivunt, significare
non distulit. Nam posteaquam dixit : « Ligate illi manus
» et pedes, et projicite euniin tenebras exteriores, ibi erit

» fletus etstridor dentiuni : » continuosubjunxit : « IMulti

» enim sunt vocati, pauci vero electi » Quomodo lioc '^.

verum est, cum potius unus e multis essc projectus in

tenebras exteriores, nisi quia in illo unogrande corpus fi-
gurabatur omnium malorum ante Domini judicium con-
vivio Dominico permixtorum? Aquibus se boni corde in-
terim acmoribusseparant, simul manducantes etbibentes
corpus et sanguinem Doniini, sed cum magna distinc-
tione : quia bonore sponsi indutisunt veste nuptiali
isti in
non sua quaerentes, sed qUce Jesu Cbristi ; illi autem iion
habent vestem nuptialem, Iioc est, fidissimam sponsi cba-
ritatem, sua qua^rentes,non quae Jesu Christi. Ac per
hoc, quamvis in uno eodcmque convivio, isti misericor-
diam manducant illijudicium , quia ipsius convivii :

canticum est, quod et supra commemoravi « Misericor - :

» diam et judicium cantabo tibi, Domine ^. »

XXVIU. Nec ideo tamen dormit ecclesiastica disci-

plina, ut coiripiat inquietos. Neque enim a populo Dei
«Oen.xix.— 2iNum. xvi.— 3MaUh.xxti.— ^ Il)id. i3, 14.— ^ rsai. c, i.
 ,

l22 S. AIKUISTINI i:i'ISCOPI

sepnramus . qiios vcl (legrculaudo vc! cxcomimiiiicnndo

ad humiliorem poenitcndi locuin rcdigimiis. ]']l iiln hoc
facere pacis et tranquillitatis Ikclesias gratia non permit-
timur, non tamcn ideo Ecclcsiam ncgligimus ; scd lole-
ramus quod nolumus , ut perveniamus quo volumus ,

utentes cautela pr£Ece[)ti Dominici, ne cum volumus antc

tcmpus colligcre zizania , simul cradiccmus et triticum ^,

Utentes etiam exemplo etprrecepto beati Cypriani ^, qui

collcgas suos fueneratorcs , fraudatores, raptorcs , pacis
contemplationc pertulit tales, nec eorum contagionc fac-
tus est talis. Unde ct nos si triticum sumus , ejusdcm
Leati Martyris verba fidentissime dicimus ^ : quia ctsi

vidcntur in Ecclesia csse zizania non tamen impediri ,

debet aut fides , aut cbaritas nostra, ut quoniam zizania

in Ecclesia cernimus , ipsi dc l^lcclcsia reccdamus. Haec
verba justissime ac piissime dicercnt majores nostri
eliam si Caecilianum ct aliquos cocpiscopos ejus malos
viderent. quos tamen ab l^lcclesia separare non possent,
proptcr illos quibus mali demonstrari non poterant , et

eos bonos et innocentes putabant: beec verba omnino

dicerent, boc omnino sentirent , ne cum vellent temere
zizania scparare, simul et triticum eradicarent.
XXLX, Quod crgo jussus cst quidam Propbeta nec
panem manducare, nec aquam bibere in Samaria quo ''*,

missus fucrat ut corriperet eos, qui vaccas constituerant

adorandas more idolorum .b^gypliorum , boc omnino fa-

cere debuit quod prirceperat Dominus . cui lunc co modo

ilios corripero placuit alimentorum tange-
, ut nibil i])i

ret Propbeta qucm miserat. L\cque enim in Ecclesia non

fit quotidie, quando eos quos acrius corripimus etiam ,

si in eorum posscssione sumus , niliil ibi apud cos con-

' Mallb. \itr, ay. — '^
Serrn. de I.np = is — ^ Episf. aJ Maxirniiiiim. —
* 3 Rv', xiii.
 ;,

AD DONATISTAS POST COLLATIOM' M.' 1^3

lingimus, ul scnlinnt quanlum (•orum pcccata dolcamus.
rSuiucjuul tamcn idco cliam plebis cliscissio facicnda csl
ut sicut mollis lierl)a indiscrclc cradiccnlur inlirmi, qui
de cordibus bominum ct ignotis liictis , ctiam si nobis
sint cognita, judicare non possunl? Nam Sama-
in ipsa
ria ct Elias ct Elisaeus erant, et si ipsi in sobtudinc, non
tameu dcvitaudorum sacramcntorum causa, scd fpiia

pcrsccutioncm ab impiis rcgibus paticbanlur. iXam illic

crant, non utiqucin solitudinc, separala, qua3 ipse igno-

rabat Elias, septem millia virorum, qui uon curvavcrunt
genu ante Baal ^. Deniqueinter praecipuos sanctos babi-
tus Samucl ct graviter Saidem corripuit^, ct cum co ta-
nien ad offerendum Domino sacriiicium sinc cxcusatione
j)errcxit : ncc peccatorum cjus contagione poUutus est ,

scd omnino mundus nieritorum suorum conscrvatione

pcrmansit.
XXX. Sed istam nobis qu.Tstioncm nuamvis cvidcntcr
ct incollatione et modo soluta sil , cvidentius tamcn sol-
vat AggcPUs, cujus teslimonium pric coeteris clcgcrunt
ut solum adbuc pro omnibus jactent. Arguit Dominus
per Aggasum propbetam populum cx l]al)ylonia rcsi- ,

duum ubi captivus lcncbatur, cpiod domum Domini

,

ncgligercnt , ct suas domos excolcrcnt ; ct dicit ])roptcrea

sc plaga sterilitatis corun-: pcrcussissc rcgionem. TuncZo-

robabel fdius Salatbicl , ct Jcsus fdius Joscdccli saccrdos
magnus, etomnis ille populus divinitus inspiratusoperari
coepit in domo Domini Dci sui. Sic enim cadem Scrip-
tura dicit Et suscilavit Dominus spiritum Zorobabel
: «

» lilii Salatbicl cx tribu Juda, et spiritum Jcsu iiiii Jose-

» decb sacerdotis magni, ct spiritum rcsiduorum omnis

» populi ; ct introicrunt et facicbant opera in domo Do-
» miui omnipotcntis Dci sui ,
quarta ct viccsima mcnsis
' 3 Rrg. XIX. — 5 I Rog. .\v.
12\ S. AUGUSTINi KPJSCOPI
» scxti , sccundo anno sul) Dario rcge ^ » Ecce et dies et

mensis ct quando intraverunt ad

annus dcfinitus cst,
opcranduni in domo Dci. Crcdo quod illi viri , et ille
populus opcrans in domo Dci non erat immundus prae- ,

sertini quia dixerat ci Dominus « Ego vobiscum » ct , :

suscitaveratspirilumcorum ad bene operandum in domo

sua. Dcnique vidclc quid sequitur contexit enim eadem ;

Scriptura et dicit « Septimo mense una et vicesima

: ,

» mensis, locutuscst Dominus in manu Aggaei propbetae

» diccns ad Zorobabcl fdium Salatbicl ex tribu Juda et ,

)>ad Jesum fibum Josedccb saccrdotem magnum, et ad

)) omnem popuUim residiium dicens Quis ex vobis qui , :

» vidit domum banc in claritate illa sua pristina? Et fpio-

» modo vidctis eam modo, tanquam non sit in conspectu
» vestro ? Etnunc praevale, Zorobabel, dicit Dominus, ct
» praevale, Jesu fili Josedccb saccrdos magne, et prasva-
» lesce omnis popule terrae , dicit Dorainus omnipotens,
» et spiritus mcus pra^est in mcdio vcstrum. Bono ani-
w mo estote, quoniam basc dicit Dominus omnipolcns :

» Adbuc semel et commovebo coelum et terram mare

, ,

» et aridam ct concutiam omnes gcntes et venient om- ,

» nia electa gcntium , et implcbo domum lianc , dicit

» Dominus omnipotens- : » et caetera quae addidit, etiam
futura propbetans ;
quae de Domini nostri Jesii Cbristi
temporibus rcctius intclbgi solcnt cujus populus vcris- ,

simuni et sanctissimum est templum Dci , non etiam in

eis qui permixti tolcrantur, sed in eis sobs qui nunc
interim a talibus bcne vivendo spiritabtcr separantur ^

post vcro etiam corporabtcr scparandi sunt. Verumta-

men illum populum , cui proplictia ista praenuntiataest,
et qui tunc opcrabatur in domo Dci , ubi erant et illi duo,
Zorobabcl filius Salatbicl, et Jcsus fdius Josedecb, quo-
' Aggjei. I, I. — '-
IbiJ. I--.
 ,

AD DONmSTAS POST COLLATIONEM. 126

modo sit exhortatus ct commcnclalus a Domino, satis in
promplu est vidcrc in liis vcrbis Proplictoe ,
quas sicut
dicta sunt, inseruimas. Numquidnam crgo istum popu-
luni immundum possumus diccre , ad quem si quis ac-
cesscrit inquinabitur , cui populo diciuir : a Et nunc
» praivalc, Dominus ct praevalc, Jcsu
Zorobabcl , dicit ,

» lili Joscdccb sarcrdos magne, et pra^valcsce omnis po-

» pule tcrrae dicit Dominus omnipotcns, ct spiritus meus

,

» praecst in mcdio vestrum ? » Quis dcmcnlissimus di\crit

istum esse popuhim, ad quem si quis acccsserit, inqui-

nabitur?
XXXI. Nunc ergo altendirc quid post ilhim proplie-
tiam, quae huic po[)uIo de (>liristi tcmporibus annuntiata
est, consec[ucntcr Scriptura contcxat : « Quarta et vice-
» sima noni mcnsis anno sccundo sub Dario rcge, factum
» est vcrbum Domini ad Agga^um |)rophetam , dicens :

» Ilaec dicit Dominus omni[)otcns. Interroga saccrdotcs

»legcni, diccns ; Si sumpscrit homo carncm sanctifica-
» tani in summo vestimenti sui, et atligerit summum ves-
» timcnti <jus panem , aut pulmcntum , aut vinum , aift

» omneni escam,si sanclificabitur? Et responderunt, sa-

» cerdos et dixerunt, Non. Et dixit AggcTUs, Si tetigerit
» inquinatus in anima aliquid horum si inquinabitur ? ,

» Et rcspondcrunt sacerdotcs et dixerunt, Inquinabitur.

» Et respondit Aggreus ct dixit, Sic populus hic et gens
» luec in conspectu mco, dicit Dominus, ctsic operama-
» nuum ipsorum, ct quicumque accesscrit illo inquina- ,

» bitur, proptcr praesuni]:)tioncs corum matutinas a facie

» laborum suorum , et odio habebatis in porlis argucntes.
» Quis est iste pojndus tam immundus, ut quis([uis illo
» acccsserit, in([uinctur? » Num([uid illc cui dictum est

Praevalescc, ct spiritus mcus iii mcdio vcstrum ? Absit ut

» Aggwi. I, 7-12.
 126 S. AUGUSTINI EPISf.OPI
ilic sit. Diio igiliir cranl : unus inimuiulus , cL allcr qui
acl imnuuKkim proLil:)cUH- acccclcre ,
qui cxliorLabalur
prsevalcscere , (juia spiritus Dei erat in medio corum. Si
ergo duo cranL , osLcndanLur cL duo Lcmpla , unum f|uo
islc, alLcrum qno illc ingrcdicbaLur : osLcndanLur cL aha-
ria duo, unum in (juo isLc , alLcrum in quo illc vicLimas
offercbat : osLendantur ct saccrdoLcs , bujus alii, cLillius

alii, qui pro suo quis(jue ])opulo scparaLim sacriricabant.

Si aulem boc allirmare conalur
([uisquis insanit sic. , :

cranL isLi duo populi in uno populo sub uno sacerdoLe ,

inagno, unum tcmplum inlranlcs; sicut erant ctiam sub

uno Moyse quidam Dcum oircndcntes, (piidam Deo pla-
cenLcs, dc quibus Apostolus dicit : « INonin onuiibusillis
» bcncplacitum Ncque enim aiL, Inomnibus
csL Dco ^. »

illis non cst bcncplaciLum Dco, Lanquam omnes displi-

cuerinL Deo scd ait « iNon in omnibus illis bcneplaci-

: ,

« tum est Deo » ergo in quibusdam, non in omnibus.

:

Kt omncs sub cisd(Mu sacerdotibus erant in uno codem-

(uie labernaculo, in uno codcmquc altari bostias ofTcrc-

banL tamcn distingucbantur facLis, nonlocis; animo,

: et

non tcmplo moribus, non altaribus. Sic alii ad aliosnon

;

acccdebant ne ab eis inquinarentur boc csL corum

, : ,

malis fliclis non conscnLie])anL nc parilcr damnarenLur. ,

']Non cnim et iilos malos ^ioyscs Lanlus propbela nescie-

Lant, quorum impia murmura et borrendas amaritudi-
nes quoLidie suncMT])al. Scd istum ncscisse iliciamus :

namquid cL Samucl Saiilcm ncsciebat, qucm pcr os cjus

ieterna sentcntia damnaverat Deus ? Yerumtamen et ip-

sumetsanctum Davidunum Dci taijernaculum intrantes,

intcr cadem sacriiicia ^idcl^aL; sed disLinclc uli({ue vi-
debaL quia dislinctos videbat; ct unum eorum iii a^ter-
,

num amaljat alium pro tempore lolcrabat. Sic et Ag-

,

' i Cor. X, 5.
 AD DONATiSTAS POST CuLLATIONE.M. \1-j

g2eiis noveri.it uuo populo tluos populos uuum tcmpluni

iii

'
intraiitcs, sub uno magao saccrdotc vivcntcs, ct allcruni

ostendcbat immundum altcrum et iirimundum acccdcrc ,

probibcbat ct tamcn ncc iilos ncc se ipsum ab codcm

:

tcmplo et ab eisdem altaribus scparabal, Krgo spiritalcm

probibebat acccssum conscnsioncmque factorum : quod
ct ipsa vcrba clamant , si aurcs adsint ,
quas animositas
- furiosa non claudat, aut strcpitus varias contcntioiiis im-
pediat. Ait cnim Propbcta « Omnis cpii accesscrit illo, :

« incpiinabitur ^. » Yilium notavit([uo acccdi probibuil,

non bomincs ab bominibus corporali cUsjunclionc scchi-
sit. Acccdilur autem ad vitium corruptionis , vitio con-

sensionis. .

XXX II. Ac nc c{uiscjuam diccrct, iihun poj)uhim , t ui

primo dictiim cst « Pncvalcsce, cjuoniam spirilus mcus

:

» pra'.cst in mcdio vcslrum, » paucis intcrpositis dicbns

in dctcrius commulalum , ut audirc mcrcrctur, « Sic ])0-
» puhis istc ct gcns ista , .oninis f[ui acccsserit illo , inf|iii-

w nabilur ; » dies enim fermc nonnginta compulantur intcr

vcrba iUa f[ua^ bona in po[)uhim dicta sunt, ct ista f[ui-

Ims cjus immundilia vitanda [^nccipitur : nc quis ergo

hocputarct , bonum ilhim populum quamvis boc parvo
,

tcm[)oris intcrvallo tam [)cssimum ciTcctum, videte quitl

scquitur, attcndilc f[uid dicatur co ipso dic, hoc est, vi-
cesima et f[uarta noni mensis ,
quo dic dictum est^ « Sic
» j)0[)uhis islc ct gens isla , omnis f[ui acccsscrit illo, in-
» quinabilur. » Cum
mala coruni c.nim lioc dixissct , ct

commemorasset, quorum mcrito dcnionslrarcntur im-

mundi adthns cliam ct diccns « Otlio liabcbatis in
, :

» portis argucntes : » continuo subjunxit : « ]']t nunc po-

» nite in cordibus vcstris a dic hoc et supra , [^riusquam
» poneretur lapis super hipidcm in templo Doniini; qui
» Agsifi. ir, 14.
 128 s. AUGvsTiNi Eprscopr
>; cratis cum niiltcbaiis iii capsella viginti sata hortlci , et
» ficbant (lcccm sata , ct intrabatis in torcular cxhaurire
)) cjuinquaginta amplioras, ct ficbant vigii.ti, Pcrcussi
» vos inibecunditatc, et venti corruptionc ct granclinc om-
n nia opera vcstra , et non cstis convcrsi ad me, dicit Do-
» minus. Constituite igitur corda vestra a die boc et dein-

» ccps , a quarta et viccsima noni mensis, ct a dic cpia

/> fundatum esttemplum Domini ,
ponitc in cordibusvcs-
)->
Iris, si adliuc cognoscctur in arca, aut si vitis , aul ma-
» lum aut ficus aut malum granatum ct ligna olcae quae
, , ,

» non feccrunt fructum a die boc bencdicam*. » Ecce ,

ipso die etiam bcncdici mcruerunt. Benedictio ergo hgec

puto quod non pertincatad ilios, ad quorum immundi-
tiam proliibet accedi , sed ad illos bonos qui prohibentur
acccdcrc. In uno crgo fucrunt et pcrmixti ct scparati :

permixli cjuidcm corpovali tactu, scparali autcm vohintatis

al)sccssu. Scd morc suo Scriptura loquitur, cpiae sic ar-
guit malos, tanquam omncs in co populo mali sint; et sic

consolatur bonos, tanc[uam omncs ibi talcs sint. Pro no-

bis ergo cpiscopi vcstri, etiam in co quod post CoUatio^
nem victi scripsisse chcuntur, Aggfei prophetiam posue-
runt undc nos commemorarcnt evidentius probare quod
,

dicimus, quia cL in uno populo, in uno tcmplo, sub cis-

dcm saccrdolibus intcr eadem sacramcnta, hominibus
,

dissitnih voluntate vivcntibus et divcrsis moribus ct dis-

crepantibus , nec causas causa, nec person^e potest prct-
judicarc persona.
XXXllI. 111 ud ctiani quod cx Apostoh EpistoJa , scrip-
tis suis modo commcmorant, ul)i ait « Nolitc
etiam :

» jugum duccrc cum inficrdibus; quae cnim participalio

« luci ad tcncbras^ ? » ctc. , cjuoe supra commcmoravimus,
ct quomodo rccte intclligcrcntur, oslendimus , quid aliud
1 Aggivi. n, 1(3-20. — 2 2 £Qy_ y,^ i^.
 ,

AD DONATISTAS POST COLLATIONEM. 1

QQ
agunt, nisi ut noscommemorcnt quibus hoc Apostolus
scripserit ? In eodem quippe ipso populo Corintliiorurev
quod dicinms demonstiamus; ne forte arbitrentur Pro-
phetarum tantummodo nioris fuisse et non ad Novi Tes- ,

tamenti , sed ad Veteris consuetudinem pertinere , sic ar-

guerereprehcnsibiles,quasiomnesincopopuloarguantur;
et sic alloqui laudabiles, quasiomncs ibilaudentur. Ecce
et ad Corinthios sic Apostolus loquitur « Paulus vocatus :

» Apostolus Christi Jesu per voluntatcm Dei , et Sosthe-

» nes frater, Ecclesite Dei quiie est Corinthi , sanctificatis
» in Christo Jesu vocatis sanctis, cum omnil)Usqui invo-
» cant nomcn Domini onmi loconostri Jcsu Christi in
» ipsorum ct nostio Gratia vobis et pax a Dco Patre
:

» nostro et Domino Jcsu Christo. Gratias ago Dco meo

» sempcr pro vobis , in gratia Dei qua^ data est vobis in
» ChristoJcsu ,
quia in omnibus divites facti estisin illo,

» in omni verbo ct in onmi scicntia , sicut testimoniuni

» Christi confirmatum cst in vobis ita ut nihil vobis dcsit ,

» in uUa gratia^. » Quis haec audiens credat in Ecclesia

Corinlhiorum csse aliquos reprobos quandoquidcm ,

verba ista sic sonant vclut ad omncs dirccta sit ista lau -
,

datio? Et tamcn paulo post dicit : « Obsccro aulcm fra-

» tres, ut idipsum dicatis omncs, ct non sint in vobis
» schismata. » llursus tanquam in hoc horreiido vitio ve-
lut omncs argucns atquc increpans , dicit : « Divisus est
» Christus? iNuniquid l'aulus crucilixus est pro vobis?
» aut in nomine Pauli baplizati estis? » Puto autcm eos
qui in co populo dicebant Ego sum Chrisli, non duxisse:

JLigum cum Ego sum Pauli cgo auteni

cis qui dicebant : ,

Apollo cgo vcro Ccphfc ct tamen omnes ad unum al-

,
:

tarc acccdebant et eadem sacramcnta communicabant

,

qui eadcm vitia non communicabant. Ilis cnim Corin-

' r Cor. i, 1-7.

CXL. 9 '
i3o s. Arr.rsTiNi EPisropi

ihilsetiam illud dictnm est :Oui manclucat ctbibit in-

«

» cligne ,
judicium sibi manducat et Liljil*. » Quid enim
aliud Apostolus nisi islos vaniIof|uos cogitabat , ul ei

non sufficeret dicere, judicium manducat et bibit, nisl

adderet, sibi : ne hocetianiadillos perlineret, qui pari-
ter quidcm , scd non judicium manducabant?
XXXIY. In ipsis etiam Corinlliiis ibi erant qui non
credebant resurrectionem mortuorum ,
quae singularis
fides est Cbristianorum; quod eis ita dicit Apostolus :

« Si autem Cbristus proedicatur quod rcsurrexit a mor-

» tuis quomodo dicunt quidam in vobis
,
quia resur- ,

» rectib mortuorum non est^? » ^on dixit in bacterra, ,

vel in boc mundo : sed, in vobis, inquit, Meque enim

posset deCbristi resurrectione pricscribere , nisijam uti-

queCbristianis, c|uibusdeipsa rcsurrectioneCbrisli dicit:

« Sic proecHcamus, et sic credidistis, » Nunc attendamus
verba illa ,
quibus Corintbiorum Ecclesiam in Epistolae
principio sic laudat, ut dicat : « Gratias ago Deo meo
» semper pro vobis , in gratia Dei qux data est vobis in
» Cbristo Jesu ,
quiain omnibus divites facli eslisin illo,

» in omni verbo et in omni scientia, sicut testimonium

» Cbristi confirmatum est in vobis, ita ut nibil vo])is de-

» sit iii uHa gratia^. » Ecce si erant ditati in Cbristo in
omni verbo et in omni scientia , ita eis nibil decrat in ulla
gratia , ut in iUis essent qui resurrectionem mortuorum
adbuc usque non crederent. Puto autem quod isti quibus
nibil decrat in ulhi gratia, non ducebant jugum cum eis
qui resurrccturos morluos non credebant. Eccequomodo
non clucunt jugum cum infidelibus, quamviseidcm po-
pulo misccantur, et sub eisdem sacerdotibus , eisdcm sa-
cramentis imbuantur.
XXXV. Deniquc ipsc Apostolus , ne buic infidclitati

1 I Cor. XI, 29. — 2 id, XV, la. — 3 jd, i^ 3-r,^

 AD DONATISTAS POST COLL VTIONEM. l3l
consentirent ,
quorum jam ficlcs tciie])nt resurrectionem
mortuorum non , eis prascepit corporalcni separationem :

multi quippe erant : non sicut ille unus qui uxorem pa-
.

tris sui liabuit,qucm liberiore correptione et excommu-

nicatione judicat dignum longe aliter iste, : aliter vitiosa
curanda etsananda est multitudo , ne forte si plebs a plebe
separetur, per scbismatis nefas etiani triticum cradicetur.
Eos ergo qui jam credebant resurrectionem mortuorum,
ab bis qui eam in eodem populo non credebant, non
corporaliter Apostolus separat : sed tamen spiritaliterse-
parare non cessat Nobte seduci, corrumpunt
, dicens : «

» mores bonos colloquia mala^. » Non corum congres-

sum sed consensum timet ne malis colloquiis accom-

, ,

modent fidem, quae corrumpunt mores bonos. Moribus

ergo eos, non altaribus admonetseparari. Postremo ante-
quam eis haec Apostolus scriberet in eadem Ecclesia ,

erant, qui resurrectionem mortuorum non credebant, in

qua erant quibus nibil deerat in uUa gratia et illi istos :

infidebtate sua non inquinabant quia isti illis ad eam- ,

dem infidelitatem non consentiebant. Ecce quomodo illo

non acceditur ne quisquis accesserit, inquinctur ecce
, :

quomodo nulla participatio est kimini ad tenebras : eccc

quomodo quamvis intra eadem retia natent pisces
, , utri-
que nec causa causa; prcTJudicat, nec persona personae.
XXXYI. Quod cum ita sit, quce tam cruda stultitia ,

quis tam ferreus cordis somnus non excutiatur possitque ,

aliquando sentire, Cneciliani causam catholico orbi ter-

rarum, cui non communicat pars Donati, praejudicare
non posse, si non praejudicat parti Donati causa Maxi-
miani , vel potius causa Fehciani et Primiani modo con-
junctorum ,
paulo ante invicem damnatorum. Sufficit
certe, utsecundum ipsos loquamur, quod pisces niah sub
1 I Cor. X, 33.

9«
iS^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
fluclibus latltantcs igiiaros 11011 polluunt piscatores. Quam-
vis non sit de piscatoribus quaestio ,
quos Ibrtasse in illa

similitudine Dominus Angelosintclligi voluit. Magisenim

attendenduiii est intra ipsa retia pisces bonos a malis non
posse maculari. Neque eniiii et ipsi non vident invicem

simul natantes, sicut a piscatoribus intra aquam posili

non videntur. Sed, ut dixi suflicit causae iiostras, quod ,

mali non polluunt, quorum mala facta nesciuntur.

XXXYII. Fuerunt quidam tempore Gaeciliani beali
pacifici, qui eum, etianisi innocens non esset, scientes
pro catbolica unitate tolerarent , cum eum viderent tot
ignotis gentibus,perquas ipsaunitasdilatatur, sacramen-
torum participandorum comnuinione cobasrere; eisque
talem non posse monstrari qualem ipsi eum esse cognos- ,

cerent : ipsi se contra istas cahimnias defcnderent verbis

beati etpacitlci (iypriani, clamarentque fidentcret dice-
rent : Ideo propter Ca?cibanum non dcscrinius unita-
tem^, quia etsi vidcnturin Ecclcsia esse zizania; non ta-
men impediri debet aut fides aut cbaritas nostra, ut
quoniamzizania essc in Ecclesiaccrnimus, ipsi de Ecclesia
recedamus. Istorum pacificEC patientiEC conveniret prse-
clarissima laus ilhi ,
qua laudatur Angelus Ecclesiae quae
est Epbesi : (queni nemo recte intelbgens dubitat ipsius
Ecclesiae gestare personam ,) cui dicit in Apocaljpsi Sjii-
ritus : « Scio opera tua et laborem et patientiam , et quia
» non potes sustinere malos , et tentasti eos qui se dicunt
» Apostolos esse , et non sunt , et invenisti eos mendaces,
» et patientiam babes , et sustinuisti eos propter nomen
» nieum ,et nondefecisti^. » SicilHlaudentur, quiiiiista
vita Cascibani tempore fuerunt, qui propter nomcn Do-
mini,quod sicut unguentum efi\isuiii per innumerabiles
geiites toto jam orbe fragrabat , non dcficerent, patienlis-
1 Epist, ad Maxim. — ^ Ajioc. ir, 2.
 AD DONATISTAS TOST COLLATIONEM. 1 33
sime siislincnclo ctiam quem maliim nossent : si malus ille

csset, quicorum aliis demonslrari

judicio ct ab eis avelli ,

scpararique non posset. Nostra alia causa est, arrogare

nobis laudem bujus patientia3 non debcmus. iNon enini
possumus dicere nos pro pace tolerasse quod ad nos-
,
,

tram coguitioncm prorsus non potuit pcrvenire. Nobis

Caeciliani causa sub fluctibus fuit ; vox nostra talis est,

qualis cbristianarum gcntium caeterarum , contra quas

istinon invenerunt omnino quod dicercnt. Yerumtamen
ignotam Ccecibani causam recte credimus bonam quem ,

semel inimicorum factione damnatum, ipsis autem accu-

santibus tertio legimus absobitum. Aut credant isti cen-
tumfermc episcopispartis Donatidccriminil)UsPrimiani,
et tunc nos cogant credere septuaginta niajoribus suis de

criminilHis CazciHani. Quod autcm dicunt Carcilanum

objeda sibi in illo concilio crimina cum abscns fucrit,
tacendo firmasse : firmavitergo ctPrimianus crimina,qu?c
a ccntum episcopis sibi objecta nec postea saltem osten-
ditur dibiisse.
XXXVllI. Sed videHcet : « Nec causa causse praeju-
dicat, nec pcrsona personae, » ne pars Donati minuatur;
prarjudicat autem , ut Cbristi baereditas dividatur. An
vero Caecibani causa non })raejudicat unilati catliobccB
quam tenemus, etcujus societate gaudcmus, cum fuerit
Caecilianus Cartbagincnsis episcopus , et pr£cjudicat ei

causa Novclli Tyzicensis , Faustini Tuburbitani ,

quos
nec accusandos postea sicut Caecibanum Feliccmque pu-
taverunt ^
;
quorum nomina, imo vero ipsarum in quibus
fuerunt civitatum nomina , nec universae Africae nota
sunt, aut fortasse nec universK proconsubiri provinciae ?
Ecce quorum pisciculorum cliam si mab fucrunt tam, ,

in profundo latentium causam vokmtpra^judicare causa^

' Vide supra in Breviculo cap. 14.
l34 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tantae piscationis , cujus plena rctia toto orbe diiTusa
sunt, qui piscibus juxla natantibus vix noti essc potue-
runt. Cur autcin non crcdamus etiani istos innoccntcs
fuisse; quando nec accusari ab eis, sicut dixit, postca
merucrunt et ille purgari potuit quem majores eorum
,
,

malorum omnium fontem in concilii illiusinimica conspi-

ratione dixerunt?
XXXIX. Sed qualescumque isti fuerunt, quid perti-
net ad nos? Ncque cnim verc non nobis conccdunt ut ,

istorum nescio quorum causa atquc persona non praeju-

dicet causae atque pcrsonae Ecclcsiae catbolicae : a Si nec
causa causae praejudicat, ncc persona personoe. » Et ta-
men objiciunt nobis, ut adhuc vos scducant, quod au-
rum judici dcdcrimus, ut pro nobis contra illos senten-
tiam diceret. Yosdicite, sipotestis, quantum dare de-
buerimus electis dcfcnsoribus cpiscopis vcstris , ut tanta
contra se j)ro nobis vel dicerent vcl proferrcnt , ut sic
agercnt causam nostram , sic pcrimcrent suam ? Quanti
emcrcdebuimus, ut post vcrba Primiani quibus dixerat:
« Indignum est ut in unum conveniant fdii martjrum et
progcnics traditorum, » vcnirent tamen, et in unum no-
biscum,quodindignum csse dixcrantconvcnircnt?Quansi
emere debuimus, ut morcforensium advocatorum dc tcm-
poribus et diebus, dc personis etiam nobis praescribcre
conarentur, et sic omnil)Us bominibus , eliani illis qui
non posscnt, satisapcrte
nostras disputationcs intclligcre
monstrarent quam malam causam babercnt quam pro- ,

ferreet agere sic timebant apud cum judiccm, cujus erga

sc benignitatem atque jtistitiam tanto praeconio laudave-
rant , et cujus motum adverBUm sc nullum adbuc scnse-
rant? Quanti emcre dcbuimus , ut ipsi dciudc exigerent
non secum agi debcreforensibus formubs, scddivinis po-
lius testimoniis, et de Scripturis sanctis similiter se res-
 ,,:

AD DONATISTAS rOST COLLATJOiNEM. 1 35

ponsuros essc proiiiitterent : ct ciim niandalum concilii
catbolici ,
quod obtuleramus, rccitatum esset , atque in
eo ipsis etiam confitcntibus clarnissct , nos Ecclesi?e ca-
ibolicag ^ testimoniis sanctarum Scripturarum agere yo-
luisse, rursus tanquam obbti quid sibi pLicere dixissent

ad easdem forenscs praescripliones perpb^xis et odiosjs

contentionibus remearent? . ,

XL. Quantiemcrc debuimus, ut subscriptionum nos-

trarum (puc in codem mandato demonslrabantur, nu-
,

merositate commoti, exigercut totius concibi nostri prge-

scntiam quo coiicibo non nisi decem et octo secundum
; ex
edictum Cognitoris adcramus ct qua^stionem falsitatis ,

iufcrrent quod abi pro abis subscribcre potucrunL?

,

Sic enim pervculum c^t, ut corum quoque numcrus

rccenserclur , et ipsi in ca falsitate dcprcbendercnlur
cujus in nos suspicionem inlcndere voluerunt : ita

ut non solum quidam in corum mandato legerenlur

subscripsisse pro abscnlibus, qui nec Cartbagincm vcne-
rant verum cliam quemdam rccitatum et non respon-
;

dentem cum in ilinere dcfecissc dixissciit qUcTsilumque ,

abeisesset, quomodo apud Carlbaginem subscribercpo-

tuerit qui in itinerc jam dcfeccrat post magnasangustias ;

perturbationis atquc inconstanlis et varite responsionis

suae non venicntcm scd postcaquam subscripsit, ad
, ,

propria remcantcm in itinere dcfccissc assevcrarent dc- :

inde sub divina tcstificatione intcrrogali, utrumcumcon-

staret fuisseCartbagini, vcbementius pcrlurbatidicercnt
« Quid si alius se pro eodem apposuit? » atque ita yerbis
suis falsitatem quam nobis objcccrant , in suo mandato
apparuissc, et convictam claruisse firmarent?
XLI. Quanti emere debuimus, ut cum vellent dc nu-
merositategloriari, etiam iiiboc mendacia sua proderent?
* Fotie causam.
l36 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Nam ctim aliquaiito amplior nostrorum numcrus adfuis-
set, dictumque a nol^is essct, alios centum ferme episco-
pos calliolicos ,
partim senectute ,
pailim valetudine ,

partim diversis neccssitatibus impeditos non venisseCar-

tliaginem , illi lioc audito, multo plures suos non venisse
nunc plus quam quadringentos per
dixerunt. Sicut etiam
totam Africam se esse jactantcs, o])liti sunt quod in sua
notoria posuerunt usque adeo se omnes venisse Cartlia-
,

ginem, ut cis solis exccptis quos vcl in propriis sedibus ,

vel in itinere tenuit corporis a^gritudo, nec gravissimos

senes annositaset iaborprolixi ilincris potuerit impcdirc.
Et lectos sunt in mandalo corum subscriptioncs, sicut
facta supputatione respondit Officium , ducentee septua-
ginta novem, annumeratis etiam iis in quibus falsitas de-
prebensa est , et qui pro abscntibus subscripscrant. quod
scgritudine detcnti noii poluerint vcnire Cartbaginem.
Quomodo crgovcrum est plures quadringentis eos esse,
quando illos solos Cartbagineni non venisse dixcrunt,
quos valetudo corporis impedivit : cum et proipsisqni-
busdam alii subscripscrunt ; ut non dicamus boc pro
omnibus aegrotantibus csse factum ? An forte sic eos in-
vaserat pcstilentia ut eorum tcrtiam partem rcpentepro-
,

sternerct? Sic autcm a primate suo per tractoriam fue-

rant evocati « Qiio pn\2termissis omnibus properarent
:

convenirc Cartbaginem ut scircnt se decepisse ^ quod

,

baberent opi.imum in causa quicumquc vcnire noluis- ,

scnt. » Hoc erat videlicet optimum in causa , ut ingens

corum numerus apparerct : quasi tanto plus prosit ad
aliquid facilius invenicndum ,
quanto major fucrit quae-

rentium multitudo caecorum?

XLIF. Quanti emere debuimus, ut in diem perendinum
ulrisque nostrum consenlicntibus co^nitione dilata, pridie
* Fortc dcccrpsissc.
 ,,

AD DONATISTAS POST COLLATIONE.M. iSy

per notoriam peterent, ut sibi nostrum mandatiim ab
officio ccleretur, qiio instrucli adesse possent ; causantes
quod conscribcndis gestis tam angusto lempore occurrerc
non posset Officium? Sic enim factum est, ut sequenli
die cognitionis , cjuamvis injustam peterent , acciperent
dilationcra : cpii considerata causa, c|ua3 mandato nostro
tota continebatur , magnas patiebantur angustias , con-
vincerentur tamen conlra suos venire conscnsus. Quid
cnim justius, quam petere dilationem tanta veritatis fir-
mitate turbatos? quod eis utinam profuisset, ut conside-
rato mandato nostro, cui rcspondere minime potuerunt
corrigere potiuspravitalem, quam in deteriusaugerema-
luissent. Juste itac[ue dilationem petebant : sed pridie
non debuerant in notoria sua dicere ideo sibi nostrum ,

edidebere mandatum, u\ parati ad diemconstitutum ve-

nirent, c^uia exccptores occurrerecum gestorum conscrip-
tione non possent et ipso actionis dic rursus de ipsis
;

exceptoribus, quia non occurrcrant, vell(^ causari. Quid

eos ad lioc compulit , nisi veliemens perturbatio , cum
viderent sic a nobis esse actam causam in conscriptione
mandati, ut responsionem invenire non possent? Nam
illud quanti emcndum fuit, utipsam peterentdilationem,
et accipcrent sex dicrum, ut nemo posset cos diccre, an-
gustia tcmporis impcditos, non potuisse nostro respondere
mandato ?

XLIil. Ipso vero tcrtio nostrae Collationis die quanli

emendum fuit, quod inanissimis et supervacuis morarum
interpositionibus omni modo pervenire ad causam
se

nolle monslrabant, et quam malam causam haberent

ipso suo tiniore clamabant cjuanquam corum timor :

etiam in testimonium manifeslissimat^ vocis erupit, cjuando

dixerunt : « Sensim inducimur in causam. Et alio loco ,

Pervidet , inquiunt ,
potestas tua sensim rios in causoe
l38 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iuLerna cleduci. » violentia veritatis, quolibet eculeo ,

quibuslibet ungulis fortior adexprimendamconfessionem!

Cougrcganturex universa Africa tot cpiscopi ingrcdiun- ,

tur Cartbaginem cum tanta speciosi agminis pompa, ut

lam magnae civitatis oculos in se intentionemque conver-
tant. Qui loquantur pro omnibus cliguntur ab omni- ,

bus. Locus etiam re tanta dignus in urbe media procu-

ratur. Utrique conveniunt ,
judex pracsto est , tabulae
patent , suspensa omnium corda exitum tantce Gollationis
expectant. Tunc a lectissimis ct disertissimis viris, quan-
tis viribus agi debuit abquid, tantis agitur ut agalur ni-
hil, Qu^runt personas forensi morc discutere , in qua
quaestione annosa eliam tcmpora btigatores conterere
consuevcrunt. Ista quippe actionc Catbolicos mandatum
suum divinis potius testimoniisquam forensibus formulis
conscripsisse confcssi sunt , et similiter se de Scripturis
rcsponsuros esse promiserunt. Et quoniam mirifica opi-
tulatione Deus voluit , ut cum queerunt personam peti-
toris , ne veniretur ad causam ; ipsa inquisitio petitoris
subito in medium mitteret causam , clamant praeclari
viri agcndum videbantur electi, ac se potius ad
qui ad
non agendum elcctos essc tcstantur ct invidiosc judici ,

conqucruntur, sensim se in causae. interna deduci : quasi

aliquid abud priEtcrmissis omnibus agi debucrit quam ,

illud quod tanto post vel sero agi nolcbant; quia nun-
,

quam prorsus agi volcbant, ubi vinci metuebant. IIujus

timoris apertissimam vocem quis de illorum clauso pec-
tore excutcret , et non dico si eos donis largissimis dita-
rcmus, sed si eos poenis crudcHssimis torqucremus ?

XLIV. Cum enim pcrsonam petitorum forensi tritura

conquircrent, et volentes ostendcre nos esse petitores, ut
pcrsonas nostras permittcrentur jure discutere, el moras
annosissimas invenire , legerunt bbellum nostrum ali-
 AD DONATISTAS POST COLLATIOINEM. 1
3^
quanclo Proconsuli datuni, qiio eos petivimus conveniri,
ut ipsa inter nos Collatio tunc fieret ,
quani niodo ab
Imperatore ut fieret impetravimus, ut eo libello nosquasi
pelitores csse monstrarent ; respousum estanobis, ideo
nos semper voluisse fieri CoUationem, non ubi eis crimina
objiceremus, sed ubi ea quoe solent objicerepurgaremus :

propter boc quippe baeretici et ab Ecclesis; unitate sepa-

rati, quia crimina objiciunt qu£e probare non possunt,
Deindc quia videbatur Cognitor secutus ordinem tempo-
rum, ul gestis quae protuleramus , ubi et ipsi apud prae-
fectos Collationcm petiverant , ideo pra^ferret libcllum
nostrum ab ipsis prolalujn quia gcsta illa proefectoria
,

tempore prccccdebat fuillime nos atque justissime bac

:

occasione obbitaa Cogniloreimpetravimus, utsicaprae-

fcrrct qufc tempore priora cssc constaret, illud jubcret
potiusrecitari, ubi ipsi apud inipcratorcm Constanlinum
pcr Anulinum proconsulem accusarunt Caecilianum, cu-
jus crimina noslrte communioni objiciunt, quae volcba-
mus illa Collatione purgare. Proinde postea quam Icgi

ccepit, quoniam illic apertissime in omnibus vinccbantur,

clamare coepcrunt : « Sensim inducimur in causam. Et )>

itcrum : « Pcrvidet postestas tua sensim nos in causac in-

tcriora deduci. » magna, sed non miranda confusio !

Quaudo enim da?mon sic exorcistam timeret, quomodo ti-

muerunl ne illa lcgerenlur, ubi apparebat Ccccilianus et
ab corum ])ra3cessoribus apud Imperatorem accusatus,
et tot judiciis non solum episcopalibus, sed etiam impe-
rialibus aljsolutus?
XLV. Quando vel quantoprctioemercpossemus, quod
ipso timore turbati, rcdire ausi sunt etiam ad illius tcm-
porispraescriptioncm, ubi dixerant, lapsam csse jam cau-
sam. ct quatuor mcnsibus evolutis agi jam omnino non
posse? Quidestboc? Quis tam idoneus judex inveniri
l4o S. AUGUSTINI EPISCOPI
potest animi eorum ,
quam limor iste sic cxpressus , sic

apcrtus ; ut cum timor soleat adimerc libertatem, isti tam

libere limueriiit, ut judicium suum dcmala sua causa nec
silentio legerent, sed verbis apertissimis proderent?
vehementem trepidationem ad extorquendam confessio-
nem? Tamfortisex ore prosilivit timor utejus impetu de
fronte fugerit pudor. Si non legerentur ea, quibus osten-
debatur Caecilianus accusatus atque purgatus, petitores
proptcr agendam causam inquirebantur, pcrsonse discu-
cutiebantur : et quamvis morarum tendiculasnead ipsam
causam pervenirelur, tergiversatorie nectcrentur; tamen
propter agendam causam etiam ista postulari veluti jure
videbantur. Postquam causa optima Casciliani recitanda
prolata cst rcvocatur, explosa et convicta procscriptio,
diem causte agendae jam transisse clamatur.
XLYI, Quid adbuc expectatis quid pro nobis pronun-
tiaverit Cognitor, cum vidcatis quid contra sc ipsos

episcoporum vestrorum pronuntiavcrit timor ? Dederat

certe ipse Cognitor potcstatem, ut alium cum ilio quem
vellent judicem constitucrent : quod illi recusavcrunt,
quoniam si aliquem delegissent, mentiri vobis non possent
etiam a nobis ipsum fuisse corruptum. Sedfecerunt quod
recusaverunt : prorsus constituerunt cum illo allerum ju-
dicem non qucmlibet extraneum, sed intimum suum.
,

Ecce ipse timoreorum alius judex fuit certe ipse a nobis :

niliil accepit, et pro nobis libere judicavit non gratifi- :

catus esteorum personEC, quibus inlernus haerebat, de

quorumsccrcto cubiculo procedebat etantequam causa :

diceretur prior judicavit, quia eam prior in ipsorum

,

corde cognovit. Denique proccssit ille ut causam nosset,

processit istc qui noverat : iilc judicavit stando, audicndo,
loquendo tantummodoin mcdiumprocedcndo. Pulo
; isle

quod meliusdicerent, ut causa jam non agcretur. Quanto

i
 :

AD DONATISTAS POST COLLATIONEJI. l^l

enim citius eam tinivit litigatorum timor, quam Cogni-
toris laJDor? Illc quaerebat quid ex eorum cliartulis lege-
retur : iste eorum cordibus ageretur.
indicavit quid in
XLVII. Quomodo autem ad hoc venerant territieis ,

quae prolata fuerant recitanda, ut dicerent jam lapsam

esse causam temporibus, et agi non posse ? Proposuerunt
nobis quod jani luerat ante transactum ut si dc Scrip- :

turis sanctis ageremus, illa minime legerentur; si auteni

illa recitanda legeremus, babere se vabdam praescriptio-
nem, ut lapsam temporibus causam omnino agi non si-
nerent cum ipsi nonservaverint, quod ante promiscrant
:

se mandato nostro, ubinos Ecclesiae causam Scripturarum

testimoniis cgisse confcssi sunt, similiter se Scripturarum

testimoniis rcsponsuros, qui petitorum discuticndas essc
personas, noo more disputanlium, sed more litigantium
contendebant. llespondimus ergo eis , ut si nibil aliud
agi mallent, nisi ut quaereretur quae vcl ubi sit catbolica
Ecclesia, causam cjus nos nonnisi divinis, quibus prae-
nuntiata est , testimoniis ageremus : si autem bominibus
aliqua crimina objcerent, quoniam nec ipsi ea possent
testimonis divinis, sed aUquibus aliis talibus documen-
tis ostendere, etiam nosea documcntis talibus purgaturos.
Sic illis assidue sua inania repetentibus, basc a nobis
pcrseverantissime repetita sunt : sic eos veritas vicit, et

ad illa qucc protulcramus audienda confutatos superatos-

queconstriuxit. Yidebantcnim, si nulla criminaCasciliani
objicerent communioninostras , nibil sibi remancre unde
suam ab unitate separationem quoquo modo excusarent
siautem objicerent crimina Ca^ciliani , nec a se nisi tali-
bus documcutis posse asseri, nec a nobis posse abtcr
defendi.
XLYIII. Jamvcroillud inter bos corum contentiosissi-
mos strepitus, quauti emendum fuit, quod cum dicerc-
 '

if^l S. AUGUSTINI EPISCOri

mus lioc nos proponcrc, utcrimina quae solcnt oLjiccrc
nostrae communioni ,
quas per omnes gcntes dilatatur,
probarent si possent, ut liinc corum
utrum separatio ,

justa fuerit nosccrctur; rcspondcrunt alicnam causam nos

agcre velle, hoc cst, transmarinarum Ecclcsiarum, qui-
Lus ligec non oLjicercnt, quoniam inter Afros csset ista
contcntio : illas vero Ecclesias potius cxpectare debere,
ut eos sibi copulent qui in hac Collatione vicerint, et
ipsi cuni eishabeant cathohcum nomcn. Quid ergo ad-
huc quaeritis, quidve dubitatis , quam Ecclesiam tenere
debcatis? Ecce habctis eam, contra quam vestri epis-
copi causam se non habere confcssi sunt, cui communio
nostraconjuncta est, unde ipsorum communio scparata
cst. Si enim modo eam expectare dcbere dixerunt ut qui ,

nostrum viccrint, ipsi ei copulcntur, et cum illa teneant

cathohcum nomen jam utiquc majores nostri majores eo-
:

rum ante vicerunt; idco ilh Ecclesiag copuLiticatholicum

nomen in cjus unitate tenuerunt. Isti autem si a majori-
bus nostris jamin suis majoribus victi sunt, qu?.rc nobis-
cum adhucusquc contendunt? Si autem victinon sunt,
quare non communicant ilU EcclesiEe, quam negare ca-
thohcam non valentes, nullam causam contra eam se ha-
bere confessi sunt? Ecce Ecclesia cathohca transmarina
iu tot gentibus dihitata, quam debere expcctare dixcrunt,
ut eossibiqui viccrint copulet, quomodo expectare debet
eos sibi copuhire qui viccrint, ni^i ab cis criminibus, de
quibus inter nos agitur, ahcna sit? Nam si ab eis ahena
non cst, ctiam ipsa rea victa com victis quomodo sibi est
copuLitura victores? Porro ab his criminibus, sicut
si

fatcntur, alienacst ; ahenict nos sumus, qui cidem com-

munione cohaeremus. Nam si propter istam communio-
ncm nos contaminat crinien ahenum ; ct ipsam cui com-
municamus , crimcn conlaminat nostrum. Scd ipsam
 AD DONATISTAS ^OST COLLATIONEM. l43
non pollutam crimine Afrorum, quamvis ei
Confessi sunt
sacramentorum communione socicntur ibi ergo convicti:

suntnecnos pollui potuisse crimine illorum, quibus sacra-

mentorum communione sociamur, quia nullo nexu con-
sensionisinvolvimur. Quanquam etipsius Caecilianivictrix
causa eisdem verbis istorum fiicillime clemonstratur. Si
enim confligentibus nobis cxpeclare debet Ecclesia trans-
marina ab istis criminibusaliena, uteosqui vicerint, sibi
et catbolico nomini adjungat tunc expectabat, quando
;

majores istorum cum Ceeciliano acriler confligcbant. lllc

ergo tunc vicit, quem sibi post conflictum illa qune boc
expectaverat copuiavit. Aut si potuit et poflutum sibi in
sacramentorum communionc copufare, et sicut jam con-
fessi sunt, al^ iiis criminibus impofiuta persistere; mullo
magis vicimus iiinc ostcndentes proprium onus qucmquc
portare, et neccausam causas, nec personam praejudicare
-
personae.
XLIX, Jamvero ut mandato nostro , ubi univcrsam
causam complexi fueramus, nec rcpentinis verbis sed ,

conscriptis litteris respondcndum putarent, quantiemcn-

dum fuit? Sicenim constititeos respondere non potuisse
his omnibus, qua3 in nostro mandato posita, nec attin-
gere omnino suis litteris voluerunt. iNeque enim potcst ali-
quisdicere, prosecutionem nostram memoriler eos non
potuisse retinere, et propterea rebusnecessariis non om-
nibus respondcre voluisse. Editum esteis mandatum nos-
trum per notoriam postulantibus, et hoc ipsum allegan-
tibus, ut instructi possent ad omnia respondere. Et cum
jara septem delecti essent a caeteris, qui omnia pro omni-
bus agerent, littcras tamen ipsas quibus nostro mandato
respondere conati sunt, tolius conciliisui nomine protu-
lerunt, tanquam epistolam ab omnibus illis ad Cognito-
rem datam. Quam si nollemus admittere ,
jure opiimo
 l44 S. AUGUSTINI EPISCOPl
faceremus : iiequc enini ordinis erat, ut post injunctam
septem liominibus causam, jam quitlquam nisi pcr illos

qui delecti fuerant, ageretur, Sed ne ]itteris noslris lilte-

ras eorum timuisse vidcrcmur , sine ulla LEesitatione ut

legcrenturadmisimus. Optandum enim, et, utdixi.emcn-
dum cratut post dierum dilationcm, quam cis pctcnlibus
concesseramus, afrerrentelucubratumjlaborcm, in quocos
mandato nostro non rcspondissc, salis utrasque liltcrasle-
genlibus apparerct, ct nos eisdem ipsis litteris eorum sine
ulla dilatione mox respondisse constaret. Si enim bomi-
nes tam tardo ingcnio sunt, ut cos arbitrentur aliquid
dixissc, in quibus locis mandali nostri tacere noluerunt;
ncminem puto tam stolidum, qui ctiam in bis locis
cssc

aliquid cos respondisse cxislimet, in quibus omnino tacue-

runt. Non enim parva vel quasi contcmnenda sunt, cuni
in Iiis potius omnis causa consistat.
|L. Nam testimonia Scripturarum quibus asseruimus
Ecclesiam cui communicanms , ab Jerusalem 'coeptam ,

toto terrarum orljc diffundi , tanquam omnino dicta non

fucrint, praetericrunt magna mole divina^ auctoritatis
oppressi. Item quod in nostro mandato positum cst de
bcato (iVpriano, qui tolcrandos potiusin Ecclesia malos,
quam proptcr eos Ecclesiam descrendam , et proecepto
admonuit , et suo confirmavit excmplo , attingcre omnino
non ausi sunt : credo, intelligentes ({uod Cjpriani aucto-
ritatem si in aliquo scripto ejus labefactarc tentarcnt,
fatcrentur etiam nos recte auctoritati ejus non ccdcre, in
00 quod de iterando baptismo solent cjus placita vcl de-
creta proferre : (juam nec ipsam dc baptismo Cjpriani
sentcntiam aperte commemoiarc voluerunt, scientes

etiam illic , si faccrcnt, se oflcnsuros csse naufragium;

quoniam Cyprianus non reliquit unitatcm ; et cum cis in

illa permansit; qui de bac rc divcrsa scnscrunl : undc aul

 ,

AD DONATISTAS POST COLLATlONEM. l45

tunc Ecclesia pcriisse diccnda non fuit jam ex qua csl , et

nasccretur Donatus illorum aut si, quod veruni est ;

perniansit Ecclesia non in ea contaminant niali bonos ,

,

sicut Gjprianus etiam judicavit, qui cum diversa sen-

tientihus in cadem diversitate permansit. Ac per liocisti
se dctestando sacrilegio scliismalis induerunt, qui prop-
ter nescio quoruni criinina non proljata , etiamsi vera es-
sent, nul]o modo se ab iinitate tolo orbe diiTusa separarc
debiierunt. Hoc ii!i qunntum intelligiturprocvidentcs, ab
illo testimonio Cypriani, quod in nostro mandato com-

memoratum cst, toLosilcntiotransierunt.

IJ. iihid etiam (juod in causa Maximianistarum ipsi
quo([ue suojudicio declararunt non propter malos uni- ,

tatem deserendam qui Maximiani socios a Maximiano

,

tlixcrunt non fuissc pollutos ct eos inde quos damnavc-

,

runt ,in bonorc intcgro susccperunt ; et baptismum

(diristi licctforis ab Ecclesia dalum agnoscendum potius ,

quam destruendum cssc monslrarunt, cum a Eeliciano

in schismatc baplizatos, ct cum iho postea receplos itc-
rum baptizare non ausi sunt : etiam hoc crgo cum in
nostro mandato k^gercnt , tacendum potiuset prirtereun'
dum quam,
ulla contradictione refricandum esse censuc-
runt. Causam ctiam Caeciliaui a causa Ecclesiae in nostro
mandato distinctam tamcn etiam ipsam omni cx partc
, et

defensam respondendo prorsns non attigerunt. Ouisergo

,

eos ilh mandiU.o nostro respondissc arbitretur, quando

contra hacc omnia nuUum verbum faccre nec saltcm qua- ,

liscumquc rcsponsionis obumbrationc conati sunt. Quod.

autem visi sunt rcspondere, legat qui voluerit ct judi- ,

cet, eidem ipsi mandato nostro conferens litteras eorum ,

priclcr rcsponsionem (piam continuo reddidimus, qua

,

omnia vanitalis eoruni machinamenta subversa sunt.

LH. Jam ihud si montcs aurcos darcmus, (piando
,

(XL. lo
 ,,

i46 •'
s. Arr.usTtNi episcopi

emerc possemus, quod ( objecta si])i Maximiani oausn,

ut iiitelligercnt eo motlo non obfuisse Caeciliano conci-
lium quo in eum absenlem septuaginta cpiscopi quod vo-
lucruntpronuntiaverunt quomodo non obfuit Primiano ,

cum similiter absentem pro Maximiano centum fermc

episcopi damnaverunt) , veliementissime pcrturl)ali et in
horrendas contrusi angustias responderunt , « jNeccausam
causae, nec personam prcTJudicare personge? » bis pau-
cissimis verliis totani nostram causam de qua cum cis ,

superius conlligebamus omninoinvictam esse firmantes.

,

Quid enim abud agebamus tot tcstimoniis sanctorum clo-

quiorum, tanta auctoritate Propbetarum Apostolorum, ,

episcoporum, ipsorumquc adversariorum , dcmonstrantes

bonos a mabs sacramcntoriim comniunione non polkii,
si corde, voluntate, moribus , opcri])us divcrsasbabeant
causas, gerantque personas? Quid cnim aliud biboraba-
mus , nisi ut apparerct, ncc causam caus;Te ncc personam ,

prcejudicare personte? Hoc ipsi breviter compulsi summa

necessitate dixerunt ,
quia^ cum a nobis diu diccrelur,
veritati credere nolucrunt.
LIII. Illud etiam quibus tbesauris ,
quibus opibus ,

quibus prctiosorum bipidum aggeribus emendum fuit

quod majorcs suos apud imperatorem Constantinum per-

secutos Ccficibanum non confiteri tantum verumctiam ,

profiteri atque gloriari minime idubitarunt, cumque ab

Imperatore damnatum ctiam menticndo asseverarc conati
sunt ? Ubi qua vos decipere consuevcrunt
est ijla vox ,

iiobis invidiam concitantes quod apud Impcratorcm ,

causani agamus licclcsiDS? Ubi sunt verba Priniiani apud

acta magistratus Cartbaginensis exprcssa : « llii portant
niultorum imperalorum sacras , nos sola offerimus Evan-
gclia? » Ubi cst illa praeclara laudatio ,
qua cxtoUunt se-
» Forle qiii.
 ,

AD DONATISTAS POST COLL VTiOiNEM. l /[-]

parationeiu suam , diccntes « Eam esse Ecclesiam yerita-

tis ,
quaepersecutionem patitur , non quas facit?» Ncmpe
elisa est , nempe prostrata. Leguntur persecutiones eo-
rum ; ncgare non possunt ,
quia leguntur ctiam subscrip-
tioncs eorum. Tenemus eos confitcntes, profitentes, glo-
riantcs majores suos Caecilianum apud Impcratorem
graviter pcrsecutos : tenemus etiara Coecilianum eis per-
sequcntibus ab Imperatore damnatura. Non ergo jam
clament , segregationem suam idco essc Ecclesiam verita-
tis ,
quia pcrsecutionem non facit , sed j)atitur : aut la-
teantur non eam fuissc Ecclesiam veritatis quando a ,

majoribus corum Cfficilianus palicbatur. Si enini conti

nuo boni sunt qui persecutioncm patiuntur bonus crat ;

CcEcilianus quando paticbatur. Si autem potest quidcni

ficri, ut et mali pcrsecutioncm patiantur, sed Jjoni nou
possunt esse qui faciunt non erant boni majores corum
;

quando Caecilianum perscqucbantur. Porro si ficri potest

ut et boni faciant et mali patiantur non idco nos cul-
, ;

pandi sumus uec idco isti laudandi quia tale aliquid

, ,

patiuutur ,
quale Caicilianum majoril)US suis facieutibus
passum esse gloriautur. Et tamcu (^cecilianum ab Impe-
ratorc damuatum omuino uou constitit : sed jn ejus ab-
solutione atque purgatione, qua^ judicii episcopalis et
impcrialisrecitatiouc constitcrat, nii postea probari po-
tuitimnmtatum. Ita factum cst ut remota Ca^ciliaui ,

damuationc dc qua ipsi meutiti suut, rcmanscrit persc-

cutio quam majores suos fecissc coufcssi suut.
,

LIV. Parum fuit, ut Caecilianum ab Lupcratore dam-

uatum et mentieudo gloriari audcrcnt, et assercndo pro-
bare nou possent iusuper etiam probaveruut ct uostra
: ,

in eam rcm documenta fortius adjuvcrunt, Cieciliani ab-

solutioncm mansisse fn'missimaui non sicut meutiti fue- ,

rant Impcratoris postcriorc judicio in contrarium com-

10.
 l/|8 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
mutato. ISain primo Milevitanae Ecclesiae catholicum
episcopuni Optatum recitandum putaverunt, pollicentes
indc se probaturos Caecilianum ab Impcratore damnatum.
Quae lectio cum magis contra eos recitaretur , nemo ri-

sum potuit conlinere. Qui tamen risus non utique con-

scriptioni gestorum potuisset adjungi , ct omnino latuis-

set , ipsum laterc non sinerent dicentes « Audiant

nisi et :

qui riserunt » boc sane scriptum est et subscriptum.

: ,

Quod enim pro selegi voluerunt, ambiguum fuit unde :

cum rectissime Cognitor jussisset paulo superius recitari,

'

ut inde si possent verba illa clarescerent , hoc recitatum

est quod nolebant, id est, Caecilianum fuisse purgatum;
quem prius legendum dcderant non sicut jactabant ,

clamnatum sed BrixiiC bono pacis retentum. Hic cum

,

dixissent illis verbis Optatura damnationem Caeciliani

,

extenuare voluisse dictum esteis, ut evidentem Casciliani

:

damnationem aliunde recitarent, ut ab Optato eam exte-

nuatam posset ostendi, qui apertissime scripserat Caeci-
lianum fuisse purgatum. IIoc cum facere omnino non
possent , interjcctis atque consummatis omnium morarum
ambagibus apertissime nos adjuvare coepe-
supcrfluis ,

runt. Tanquam enim a nobis essent instructi vel tan- ,

quam nobiscum ad innocentiam Cseciliani defendendam

cleclarandamque delecti , cum quaereretur ab eis , ut si

possent ostenderent quod dicebant, posteriore judicio

Caecihanum ab Imperatore damnatum cujus Imperatoris
litteras legeramus, qiias illum ostenderant absolutum :

protulerunt libellum majorum suorum ad eumdem Con-

slantinum imperatorcm datum ,
quo apertissime demon-
strarent illius judicio se potius fuisse danmatos. Contigit
enim cis apud impcratoriam potcstalem quod inimicis ,

sancti , Danielis ({ui hoc ab eisdem leonibus passi sunt^,

,

1 Dan. VI, 24, . ...

 ,

AD DONATISTAS POST COLLATIONEM. I^Q

quocl pati voluerant innocentem. Ilic cum breviter ad-
monuissemus illiim liLellum pro nobis contra sc potius

recitasse, aliud addidcrunt , profercntes cjusdem hnpe-

ratoris litteras ad Ycrinum ^icarium datas , ubi eos gra-
viter detestatur, ct Domini judicio quijamin eos coepc-
rat vindicare , dimittens , ignominiosissima indulgcntia
deexilio relaxavit. Ita manifcstissimeconstitit, non soluni
nullam Caecilianidamnationem fuissepostca consccutam,
verumctiam cjus absolutioncm atquc purgationcm , ct

poenam illorum detestabili indulgcntia fuissc lirmatam.-

Haec tani excellentia documcnta, quod fatendum cst, non
habebamus in manibus , sed forsitan si alicubi essc audi-
renms, undc nobis gratis dari non possent ,
quolibct
praemio perveniicmus , ut nobis scribenda permittcrcn-
tur. Quantum aulcm darcmus, si venalc pioponcrctur
ut pro nobis eliam ab ipsis adversariis legcrentur ?

LY. Quid vidctur addijam possc ut nos cumulatius ,

adjuvarent? et tamcn adtUdcrunt. Connnemoraverunt

enim causam Felicis Aptugncnsis, a quo Caecilianus fue-
rat ordinatus, cui Fcbci traditionis crimen inlendcrant.
Absoluto autera Ctcciliano cum pcrficiendfe instaretur
unitati, quaestioncm dcisto Fclicc commoverant, co modo
posse arbitrantcs Cascilianum jam purgatuni alicnis cri-

minibus irrctiri. Etiam ba^c ergo causa Fclicis discussa

cst proconsulari judicio: ubi liquidissimc innoccnlia Fe-

licis apparuit. Scdquoniam quidam Ingentius, qui cidem
judicio adversum Fcliccm falsum se fecissc confessus cst
nec puniri facilc dci)uit ubi causa episcopi vertcbatur ,

nec facile a proconsule dimitli potuit tanti criminis reus,

nisi Imperatore consulto ,
quo instante illa omnia gere-
bantur : rctnlit indc proconsnl , ct rcscripsit Imperator,
ut ad ejus comitatum idem Ingcnlius mitteretur , volens
majores istorum , a quibus quofidic intcrpcllabatur , in
l5o S. AUGUSTINI EriSCOPI
proesentia confutari : niliiltamen dubitansdc purgalioncj
imo eam verborum quoque suorum manifestatione con-
firmans, sicut rescriptum ejus ostcnclit. Haec nos omnia
documenta causas Felicis in manibus habebamus, et dis-
posucramustradere recitanda. In quo ipsi nos praevene-
runt , et easdem Impcratoris littcras de Ingentio ad se

mittendo priores protulerunt ; et rccitaverunt ,

jani for-
tasse nobis ea non recitaturis ,
quia sufficerc putabainus
etiam causam Coeciliani ita pcractam cssc , ut nibil am-
plius exigi videretur. Scd adversariis nostris id agenlibus,

ut persccutio quam majores eorum apud Imperatorcs

nostris majoribusfcccrunt ; et eorum calumniae superatge
cumulatius apparerent ;
quid faccremus , nisi oblata li-

benter accipere, et gratias Domino in omnibus agere ?

Constantini ergo litteras ipsi protulcrunt , ipsi recitave-

runt. Incredibile videtur esse quod dico, sed gesta tes-

tantur : conscriptoe sunt corum prosccutiones, tcnentur
subscriptiones. Ipsi, inquam, recitaverunt : « Gonstanti-
num scripsissc quod iElianus proconsul in causa Fclicis
audicntiam proebucrit conipctcntem , ct quod a crimine
traditionis innoccntcm Fcliccm fuissc constitcrit, Sed In-
gentium adcomitatum suum propterca mitti voluisse, Ut
liis, inquit, qui in praescntiarum agunt, et diuturnis dic-

busintcrpcllarc non dcsinunt, pra^sentibus et coram as-

sistentibus apparerc et inlimari possit , frustra eos Ca;ci-
liano invidiam comparasse, ct adversus cum vjolenlcr
insurgcrc voluisse. » Ipsi rccitavcrnnt. Ouisnostrum 1)0C

audcrpt optarc, quos ini({uitasfcccrat nostros accusa-

tit

lorcs, cos vcritas nostro^ faccrct defonsores? Sic ctiilum

r>alaam ^ . qucm temponl)US antiquis nd malcdiccndum
Dei populuni conduxit iniquilas, bcncdiccrccompulit vc-
ritas.
 , ,

AD DONATISTAS POST COLLATIONEII. l5l

LVI. Sicut aiUeni orclo consuiuiu osientlii, qucm Lunc
considerarc temporis angustia non sinebat : (nequcenini
prffisto erant libelli qui consularcs vocantur , aut quis-
quam eos rcm tam inanem cretlcrct objecturos , ut res-
pontlere nos vcllent, quid misso Ingcntio gestum fuerit
vcl utrum omnino sit inissus Ingcntius, cum ct innoccn-
tiam Fclicis proconsularis scntentia declaraverit, et cam-
dem sentenliam responsio Impcratoris ab ipsis prolata
ct recitata firmaverit. Et magis utiquc ipsi protulisscnt

si quid misso Ingentio pro sc gcstum luisse confiderent.

)
Sicut crgo consulum ordo tlcclarat , primo Caecilianus
cpiscopali judicio Mclcliiadis cst absolutus dcindc non
,

post longum lempus Felicem proconsulari judicio coii-

stitit innoccntcm, ac sic postea Caecilianus ctiani ad Im-
pcratorc intcr partcs cognoscente purgalus cst : deinde
post(|uatuor annos adversarii ejus ignominiosa illa indul-
gcntia rclaxati sunt. Nam Melcbiadcs jutlicavit Constan-
lino tcr ct 1 Jcinio iterum consulilms , scxlo Aonas Oc-
tolircs , .Flianus proconsul causam Fclicis audivit ,

Volusiano ct Anniano consuliljus , <[uinto-dccimo Kalcn-

das Martias , id est ,
post menscs fcrme quatuor. Constan-
tinus ad i'^umalium vicarium de purgalione^ Caeciliani
scripsit, Sabino et Iluflino consulibus, quarto Itlus No-
vcmbrcs id cst post bicnniuni ct mcnscs prope octo.
,
,

Ft idem Impcrator atl Valcrium vicarium dc illorum cxilio

soluto, ct eorum furorc Dco viudici dimiitendo, littcras
dedit, Crispo ct Constantino iierum consulibus, tcrtio
Nonas Maias , id est ,
post quartum annum , ct mcnscm
fermc sexlum. Undc sine ullis aml^agibus Jiquidissimc
constat sive misso atl comitalum IngcnLio , sivc noii
,

misso , nibil postca contra Csecilianum fuisse judicaLum,

imo eum judiciis quoque impcrialibus viclorcm adversa-
riorum ct persccutorum suoruni posLca dcclaratum. ,;

1 ViJe supra lib. 3, couU'a Crcscou. c. 71.

 , ,

iS-a S. AIGUSTINI EPISCOPI

LVll. Eat niincpars Donati , lotics improbala , totics

caluniniosa , toties mendax , tolios conlutata , toties mo-

dis omnibus superata atquo confusa adiiuc jactet judi- :

cem a nobis fuisse corruptum quasi vox alia viclis esse ;

consueverit. Prorsus judcx corrumpcndus fuit, ut cpiod

ipsi bene cgcrant, illius infirmaret aucloritas. Scd ncc
male illos egisse dixerim : imo vero optimc rgcrunt, cpii

contra suos crrorcs pro vcritate tanta dixcrunt. Nam si

causa eorum considerctur, revera contra ipsos : si autem

prosccutiones eorum legantur, magissccundum ipsos ju-
dicavit. An vcro in ea causa illequi mediuscrat adversa-
retur nobis , in cpia illi c[ui ex advcrso stabant , dixerunt,
protulcrunt, rccitaverunt tanta pro nobis? Quid cmcrc a
judicc debcremus, cjuando ab advcrsariis illa non cmi-
mus, cjUce judicem cogercnt, ctiamsi ab ipsis acccpisset
pecuniam pro no])is ferre scntentiam ? Quancpiam si iion
,

eura nossemus Deuui timentcm, et justiliic diicctorcm

et ab omnibuslmjusmodi sordibus alicnum , no^in illum
talem suspicionem dirigcrc deberemus ; cjui nimia pa-
tientia , cum cos vidcret prcmi vcritate , ncc cis videri
vellct ach crsus , nimium palicntcr pcrtulit liomincs per
inania vagantcs, et tam multa superilua diccntes, ct acl

eadcm toties convicta redeuntcs; ut gcsta tantis volumi-

nibus oncrata pcne omnes pigerct evolvcre, ct cpiemad-
modum acta causa sit lcgcndo cognosccre : cpiod illi

utrum magis inopia vcritalis , an industria calliditatis cge-

rint , nescio. Ilinc tamcn solum causam tam pessimam

utcumcjue adjuvare potuerunt ,
quam potius dcsercre
debuerunt. Dcnique si in illos qui cgcrunt , intcndant
caeteri accusationem , cosque potius asscrant a nobis
fuisse corruptos , ut tot prosccutionibus, vel a seprolatis
lectionibus sic adjuvarcnt causam nostram , sic pcrime-
rcnt suam; nescio qucmadmodum se possint defcndcre
 :

AD DONATISTAS POST COLIwVTIONEiM. l53

et ab ista suspicionc purgarc , nisi forte dicant : Si cor-

rupti csscmus causam tam malam ,ctpcr nosct pcr illos'

,

convictam cito ctiamrinircmus nunc vero vcl indc crc-

, :

dite nos cx animo adluissc, ct alicpiid prodesse voluissc,

quod multum loqueudo cgimus ne quod actum cst tacilc ,

lcgcrctur, ct nos cssc victos cito cognosceretur. Si lioc

ab cis non fieret , ncc ipsis, ncc nol^is jurantibus forsitan

credcrctur, illa qua^ pro nobis contra se, et tam mulla

dixcrunt tam mulla legcrunt, gratis cos nolrisomnia
, et

pra3stitisse. Nec tamcn ipsis scd [)co potius binc agimus ,

gratias. Ut cnim illa onmia vc! loqucndo vel lcgcndo pro

causa nostra promercnt atquc propalarcnt vcritas cos ,

lorsit, non cbarilas invitavit.

LYlll. Quaproptcr, fratrcs ; si tamcn non irascimirii

quia fratrcs vocamus : i!li cnini cum boc a nobis audi-

rcnt, injuriam sibi fieriapud acta dixcrunt : nccmandato
nostro admonili, iibi boc cx Propbeta testimonium posi-
tumest, recolcrc poluerunt Dcum praxepisse : « Dicilc :

>} Fratrcs nostri cslis, liis qui vos oderunt ct qui vos dc-
» testaniur, ut nomcn Domini bonoiificetur , et appareat
» illis injucunditatc, ipsi autcm crubcscant^. •» l^rgojam,
fratrcs, appareat vobis nomcn Domini in jucnnditale,

quod supcr nos invocatum csl, ct cujus ulrique sacra-

mcnta portantcs, non immcrito dicimur fratres jam :

pacem amate, consuctudincm cabimniosam ct litigio , •

sam jam saltem convictam confusamquc rcbnquitc nec

,
:

ipsos oderitis quando ad nos correcti Iranscunt, scd

quando in errore ncfario pcrmanentes vos adbuc usque
seducuiit. Ncc sibi ipsi magni videantur, quod eis bono-
rem in unitate deferimus quem possideant liberandi
liunc enim ba])cntes extra unitatcm magis suntinde dam-
nandi. Signa quippe miiitaria pcrniciosius ab usurpato-
' Isai. LWi, 5, ji xla l\x.
l54 S. AIJGUSTINI EPISCOPI AD DONATISTAS, ETC.
libus lKil)Ciilur, quam si omniiio noii haberciitur : ncc
•tamcn eis correclis ct in castra Imperatoris rcdactis illa

franguntur aut abolentur; sed cos quos antca prodebant

atque puniebant, jani ornare incipiunt et munire. Quid
adliuc altenditis ad eorum insanas querclasct vana men-
dacia? Noctecausa finita cst, sed ut nox finireturerroris.
Nocte dicta sententia est, sed fulgens lumine vcritatis.

tanquam in carcere fuisse conquesti sUnt ibi

Inclusos se :

etnoscramus; aututrisque factacstinjuria, aUt utrisque

adliibita diligenlia. Scd quomodo dicamus injuriam ,

quando in tam spatioso et lucido et rcfrigeranti loco nos

fuisse rccolimus? Aut quomodo crat carcer, ubi erat ct
judex? Postrcmo clausos fuissc nos ncsciebamtis, qui si-
mul intus eramus : ipsi undesciunt, nisi quia fugcre for-
Scd quis non videat, quod ista inania ct
tasse voluerunt.
ridenda potiusquam rcfellenda de tali Cognitore non di-
cerent, sipro suacausa possent validum aliquid invenire
quod dicerent? Scimus quam mulli vcstrum, et fortc
omnes aut pene omnes dicere soleatis « O si in unum
, :

» locum convenirciit, o si aliquando confcrrent atquc ,

» illis Ecce factum cst,

disputantibus vcritas apparei'et. »

ecce convicta est falsitas, ecce apparuit vcritas: quid ad-

buc fugitur unitas? quid adliuc contemnitur cbaritas?
Quid nobis est per liominum nomina dividi? Qui nos
creavit unus cst Dcus qui nos rcdemit unus cst Cbristus,
,

qui nos consociare debet , unus est Spiiitus. Jam nomcn

Domini bonoretur, ct appareat vobis in jucnnditatc, Ut

agnoscatis fralres vcstros iii ipsiusunitate. Jam in ]-)rose-

cutionibus cjiiscoporum vcstrorum . qui nos separabat
error cst victus : aliquando in cordibus vcstris vincatur
et diabolus, ct gregi suo collecloatque pacato sit propi-
tiusqui boc prascipit Cbristus.
 ,

SEHMO. -

.-.(i ] .

AD C/ESAREENSIS ECCLESI/E PLEBEM

EMERITO PruESElNTE IIABITUS. .

I. AlackitAtem vcstrag Cliaritatis quanto gaiiclio sus-

cipiamiis , agiloscitis. Exultanius enim in Domino DcO
nostro , dc c|uo Apostolus ait : « Ipse est enim pax noslra,
« qui fccit utraque unum*. n Agimus ergo eiclcm Domino
et Salvatori nostro Jcsu Cliristo gratias. Hic pra?stitit

noLis, ut antcc|uarn Labeamus fratris nostri Emcriti vo-

luntatcm, jam cogiiovcrimus cjuantum diligit unitatcm.
QuEG tamen principia Dcus volucrit ut de ore ipsius au-
dircmus, accipitc. Mox ut ingrcssus est istam ecclesiam ,

illo loco slans uhi primum coepimus cum eo collocpiium

inspirante Domino cjui et cor instruit, et linguam rcgit,

,

ait noljis « Non possum nolle c|uod vultis, sed possum

:

vcllc cpiod volo. » Yidctc quid promiserit, cjui sc dixit

non possc nollc cjuod volumus. Si cnim non potest nolle

quocl volumus, scit quid vclimus. IIoc enim volumus,
(juod et vos vultis. Ilocomncs volumus, quod vult I)o-
minus. Quid autcm volit Dominus occullum non cst. ,
,

Lcgiturenim Tcstamcntum cjus, qui nos sibi fecit colias-

iedes in co rccitatur
: « Paccm mcam do voLis, paccm
:

» mcam rclinquo vobis-. » Sive crgo cito sive sero, non ,

potcst nollc cjuod volumus. Moras autcm aliquas nobis

• l^plics. II, 14. — ^ Joan. XIV, 27. . . >
 ,

l56 S. AUGUSTINI EPISCOPI

facit Possum velle quod volo. » Sic
sccunda scnlentia : «

cnim dixit « INon possum nolle quod vultis, sed possum

:

velle quod volo. » Potest velle quod vult sed non potest ,

nolle quod voluraus. lUud enim quod se dicitposse, vi-

dcnius. Nam vult modo quod vult ipsum autcm quod ;

vult, non vult Dcus. Quidenim modo vult? esse in dis-

sensionc a catliolica Ecclcsia, esse adhuc in communione
partis Donati adhuc in schisnjate, , esse csse adhuc in-
tcr illos qui dicunt « Ego sum Pauh cgo vero Apollo : ,

» ego vcro Cephai^? Sed hoc non vult Deus dum in- i^
,

crcpat Apostolus , Divisus est Christus? Potest crgovelle

quod vult , scd ad tcmpus , sed ad horam , sed ad vere-
cundiae, non ad rationem sapientite potest velle quod
vult. iNam modo hoc est quod vult ct potcst velle , quod
vult. Scd quia non potest nolle quod volumus, nolit Deus
quod vult^ quod volumus. Non vos ergo per-
, ct faciat

moveat, fratres, aliqua morula dum quod vult vult , :

sed orate ut faciat quod promisit ut non possit nolle ,

quod volumus. Et ab omnibus acclamatum est « Aut :

]iic aut nusquam. » Qui corda vestra dcclarastis voci-

,

bus adjuvatc nos et orationibus. Potens cst Dominus

,

qui praecipit unitatem, niutare iu mclius voluntatem.

Quod autcm acclamavit Charitas vcstra : « Authic, aut
nusquam_: » vocem in illum vestrae Charitalis agnovimus,
et amamus. Hoc eliam nos non nunc primum sed scm- ,

per cogitamus sempcr optamus. Idem est et animus,

,

quod praecipue neccssarium cst fralris ct coepiscopi nos- .

Iri, episcopi vcstri Deuterii. Olim nol)is nolus est animus

ejus. Nobiscum prcccs de hac re Domino fudit cum ,

concilio ubi hoc illis qui foris sunt promisimus ct obtu-

,

limus. Jam de hac rc subscriplioncs noslrac rctinentur.

Nunquam enim nos ita honorem nostrum fovcmus ut ,

• I f.or. I, 12. — '^

I''or{e nolit demum qn^jj viilt.
 :,

SERMO AD CiESAREENSIS ECCLESIiE PLEBEM. 167

unitati invideamus. Minores sumiis^ honore , cum simus
majores dilectione. iNovimus quemadmodam invitanda sit

infirmitas , ut perficiatur unitas.

II. Nec ideo dicimus liaec, fratres, quasi illi qui sub
spem habeant ad Domi-
scliismate rcmanserint, aliquam
num. Multi enim disputant parum intehigentes quid lo-
quantur, et dicunt : « Si schismatici sunt, si hseretici
sunt, quare sic illos suscipiunt? » Audite, fratres mei.
Si eos susciperemus, jam istum susciperemus fratrem
nostrum Emcritum , sive bonum sive malum tamen
, ,

fratrem. Quod idco dico, quia ct ipse novit per Prophe-

tam nobis dictum esse ,
quod iUis etiam in Colhitione
diximus : « Dicite; fratres nostri estis, his qui vos ode-
)) Uderunt nos, credimus fmiendum esse quod
runt-. ))

odiunt tamen et quandiu odit, frater audit donec fi-

: ,

niatur odium erit nomen in testimonium. Non ergo sic

,

illos suscipimus ut sunt : absit a nobis; nam httTetici

sunt , suscipimus autem catholicos : mutantur, susci-
piuntur. Sed propter malum quod habent, non in eis
possumus perscqui bona quae agnoscimus. jMalura enira
disscnsionis, schismatis, hcTrcsis, malum suura habcnt
bona vero quse in illis agnoscimus, non sunt sua Domini ;

nostri habent bona, Ecclesiae habent bona. Baptismus

non est ipsorum sed Christi. Invocatio nominis Dei su-
,

per caput ipsorum quando ordinantur episcopi, invoca-

tio illa Dei est non Donati. Non eum suscipio episco-
,

pum si quando est ordinalus supcr caput cjus Donatus

, ,

est invocatus. In errante et deserente mihte crimen est

desertoris, character autem non est desertoris, sedimpe-

ratoris. Sed Frater noster non deseruit , ubi adhuc nun-
quam fuit. Si quidem in illo desertoris error est natus
quando cst a desertore signatus. Qui primo schisma fecit,

> Foice sinius. — ^ isai, l.wi, 5, juxla lxx.

 ,
;

l58 S. AUfxUSTINI EPISCOPl

qui sc ab Ecclesia catliolica separavit , cum liis quos se-

cum traxit, desertor fuit : caeteri a desertoribus sigiiati

sunt non tamen signo desertoris sed signo iniperatoris.

, ,

Non enim deserlor characterem suum fixit. Quid est

quod dico, desertor characterem suum non fixit? Dona-
tus non baptizavit in nomine Donati. Nam si Donatus
quando scbisma fecit in nomine Donati l)aptizaret de- , ,

sertoris characterem infigeret ego quando vocarcm ad :

unitatem , si invenirem desertoris cliaracterem , extermi-

narem delerem abolerem abjicerem, non approbarem
, , ,

rcspucrem anathematizarem damnarem

, nunc vero , :

ipse descrtor characterem fixit imperatoris sui. Deus cl

,

Dominus noster Jcsus Christus qua^rit desertorcm delct ,

erroris crimen, sed non exterminat suum characterem.

Ego quando vcnio ad fratrem meum et colhgo errantem ,

fratrem mcum attcndo fidem in nominc Patris et Filii

,

et Spiritus sancti. Iste est character imperatoris mei. De

isto charactere mihtibus suis vel potias comitibus suis,
ut hunc imprimerent eis quos congrcgabant castris ejus

praecepit dicens : Ite baptizate gentes in nomine Patris et

Filii et Spiritus sancti. Istum characterem a Domino dic-
tum omnibus crcdentibus imprimcndum quia noverat
Paulus , cxpavescit ad eos qui volebant esse Pauli , et di-

cit eis : « Numquid Paulus pro vobis crucifixus est^? »

Quid vultis esse mei , et non magis Dominimei? Quid

vultis esse mei , et non potius cujus ego sum ? Agnoscite,
advertite nomine
charactercm vestrum. Numquid in
Pauli baptizati estis? Sic ergo eos colhgimus, ut non sibi
blandiantur ilh quos non cohigimus. Et ipsi colligantur,
non inilentur vcniant, suscipiantur. Non in eis odimus
:

quod Dci cst non odimus et ipsos quia Dci sunt. Et

:
,

quod habent Dei est ; et Dci sunt quia homines sunt^ ct ,

1 I Cor. I, i3.
 ,

SERMO AD CJESAREENSIS EC.CLESIiE PLEBEM. 1 5r)

omiiis liomo creatura Dei cst. Dei cst quocl liabeut nomcu
Patris et Filii et Spiritus saiicti : baptismus Trinitatis ,

Dci cst : Dei cst Evangelium quod babent, Dci est ridcs

quam babent.
III. Et quid non babent , ait mibi abquis, qui hxL
babent? Tu dicis : Habent baplismum Cbristi. Dico.
Tu Habent fidem CJiristi. Dico. Si ergo baec ba-
dicis :

bent quid non babent ? Quid est baptismus? Sacra-

,

mentum. Audi Apostolum « Si scicro oninia sacra- :

» menta. » Mullum cst, scirc omnia Dei sacramenla.

Quantacumquc sciamus sacramenta, ([uis novit Dei om-

nia sacramenta? Quid ait Aposlolus ? « Si sciero omnia
»sacramcnta, si babcam omncm propbetiam. Addc
»adbuc ct omncm scientiam^. « Scd de
, fide dixeras.
Audi adbuc « Si babeam omncm fidem. : » DiHicilc cst
babere omnem fidem ,
quomodo diificile estnosse omnia
sacramcnta. Et quid cst quod dicit, omnem? « Ita ut
» montcs transferam; cbaritatem autem non babeam ,

» nibil sum. n Intcndite, fratres , intendite obsccro vos

Apostob vocem, etvidete quare cum tantis laboribus ct
periculis fratres nostros quuTamus. Cbaritas cos qua^rit
de cordibus nostris. « Propter Iratrcs meos et propinquos
» meos dicit Psabiius loqucbar pacem de te ad sanc-
, , ,

» tam Jcrusalem loqucns-. « Vidcte ergo, fratres mci

quid dixit Apostobis « Si babucro omnia sacramenta :

,

» omnem scientiam, propbetiam, fidem. » Qualcmfidcm?

« Ita ut montes transferam cbaritatem autcm non ba- ;

»beam, nibil sum. » iNon dixit, illa omnia nihil sunt :

sed si cbaritatem non babeam nibil sum. Quis cnim ,

dcmens diceret, nibil sunt Dei sacramcnta ? Quis dcmcns

dicerct , nibil cst propbetia, nibil scientia , nibil fides?

Non illa nibil sunt; sed cum illa magna sint, ego magiia
1 I Cur. xiii, 2. — 2 psal. cxxii, 8.
 l6o S. AUGUSTINI EPISCOPI
liabcns, si cliaritateni non habeam , niliil sum. Magna
illasunt, etmagnaliabeo,ct sum si charitatcm non niliil

habco per quam mihi prosunt quse magna sunt. Si cnim

,

nonhabeo charitatcm illa inessc possunt, prodessc non

,

possunt.
IV. Attendc ergo , fratcr , attcnde obsccro te. Dicis

mihi : « Quid mc quaeris ? » llcspondco : Quia frater mcus

es. E.espondcs mihi ct dicis : « Si pcrii, quid mc quoeris? »
Et ego rcspondco non pcrisses, non qucercrem.
: Si
« Quid me quaeris, » dicis mihi « Si perii quid me : ,

quc^ris? » Cum cgo rcspondcam qUcEro quia pcrisli. Et ,

quare quaero? quo fructu quEcro? Lt ahi[uando dicatur

mihi « Fratcr luus mortuus erat, ct revixit; perierat et
:

» inventus est^. » E.cspondes et dicis mihi « Sed habeo :

sacramentum. » Ilabes, agnosco : propter hoc tc quaero.

Magnam causam addidisti, quare te diligcntiusquan-am.
Ovis enim de grcge Domini mei cum signo errasti
es , :

idco qua;ro magis quia ipsum signum habcs. Quarc

,

unam Ecclcsiam non possidcmus? Unum signum habc-

mus, quare in uno oviH nonsumus? Idco te qua?ro ut ,

hoc sacramcntum sit tibi in salutis adjutorium , non in

damnationis tcstimoniura. Nescis quia descrtor de cha-
racterc damnatur, de quo mihtans honoratur? Idco te
qutero, ut non pereas cum siguo. Salutis enim signum
est si habeas salutcm
, si habcas charitatcm. IIoc cnim
,

signum salutis extra tibi incssc potcst prodcsse non po- ,

tcst. Ycni ut prosit tibi quod liabcbas non ut accipias

, :

(|Uod habcbas scd ut prodcssc tibi incipiat quod habc-

;

bas, et accipias quod non habcbas. Ilabcbas cnim sig-

num pacis, ipsam pacem non habcbas. In domo iha, id
est, in tc discordia Jiabitabat, ct in iiniinc titulos })acis
figcbat. Agnosco titulos , sed quccro habitantcm. hcgo
' Luc. XV, J2.
 ,

SERMO AD C^SAREENSIS ECCLEST^ PLEBEM. l6l

tituluni pacis , baptismuni in nomine Patris et Filii et

Spiritus sancti. Titulus pacis est, iego : quis habitat

quaero, IVatrem nieuni attendo, titulu.n pacis agnosco.
Ipsum et ego babeo : intrare volo. Quid est, intrare
volo? Fratrem me accipe, utsimul oremus Patrcm. « Non
tecum oro. » TituU pacis sunt, mibi discordia contra-
et

dicit? Plane laborabo , adjuvante Domino ejicere dis- ,

cordiam malepossidentem, etintroduccre pacem tanquam

legitimum possessorem. Cum ergo discordiam excbido,
pacem introduco titulos pacis quare depono ? Dico planc
,

Domino meo Cbriste qui es pax nostra quifecisti

:
, ,

utraque unum^, fac nos unum ut recte cantemus , :

« Ecce quam bonum et quam jucundum, babitare fra-

» tres in unum^. » Introduc concordiam , pelle discor-
diam : introduc te ipsum in titulos tuos. Tu mane : non
alter possideat , et de tuis titulis fallat. Tu muta istum
contradictorem ,
qui una bora in cruce mutasti latro-
nem ^.

Et certe videamus quid liabcs.

Y. « Ha])eo , inquit
» sacramentum babeo baptismum. , » Si dicam tibi ,

proba : ostendis mibi quid acceperis, dicis quid confes-

sus fueris, dicis quid teneas. Agnosco, non mufo , non
exsulllo. Absit ut cum quaero salutem deserloris, faciam
injuriam Imperatori. Ergo probasti mibi quod babeas
sacramentum, exponendo^ sacramentum. Probasti mibi
te babere fidem proba mibi quod babeas cbaritatem;
:

tene unitatem. Kolo mibi dicas Habeo cbaritatem : :

proba. Unum Patrem babemus, simul oremus, Quitl tu

dicis, quando oras rogo te? « Paternostcr, quies in coe-
,

» lis. » Deo gratias. Secundum magislerium Domini

' Klihes II, 14. — 2 psal. cxxxti ,1. — ^ Luc. x\in, 40. — * Foric
ego non do.

CXL. 1 I
 , ,,

l6i S. AUGUSTINI EPISCOPI

nostriaddiclisli,quies incoelis^ Singulos enini patres ha-
bebamus in terris, unum invenimussimul in coelis. Pater
noster, qui es in coelisipsum invocas Patrem. Pater nos-
:

ter unam conjugem voluit habere qui ergo adoramus :

unum Patrem quare non agnoscimus unam matrem ? Si

,

natum te dicis de alia, etde sinu alieno ipsa te peperit.

Quod dixi, non omnes intelligere potuistis^. ^ovimus
perlegilimas conjuges factum esse, ut etiam qui non de
legitimis conjugibus nascerentur, in eadem b£ereditate
sociarentur hoc voluntas conjugisfecit. Nam Ismael ex-
:

baeredatus est. Ipsum Sara pepererat, etsideutero aheno.

Sara pepererat utero aheno , voto suo. Ipsa enim dixit :

«Volo enim de ista mihi lihos faci^as^. » Et ideo fecit

Abraham. « Uxor enim non babet potestatem corporis
» sui , sed vir : simihter vir non habet potestatem corporis
» sui, sed muher^. » Nara fdius esset, si non superbis-
set. Superbus est exhaeredatus Ismael. Erexitenim ancilla
cervicem , ut diceret : « Ejice anciham et fihum ejus;
» non enim bccres erit fihus ancillae cum fdio meo Isaac ^. »

Nam vis nosse quid valeat pax ,

quid valeat concordia
quid valeat bumihtas, et quid impediat superbia ? Is-
maelem exbaeredavit , fdios autem anciUarum de Jacob ,

quia et ilh ut nascerentur conjugia justa voluerunt : fihos

ergo anciUarum de Jacob, novimus in unam hccredita-

tem advocatos. Simul uumcrati sunt omncs Patriarcbse

duodecim,nullumabaltero utcridiversitasseparavit,quia
omnes charitas sociavit. Quid interest ergo ubi baptis-
mum acceperis? Baptismus meus cst , dicit tibi Sara :

baptismus meus est, dicit tibi Racliel. Noli superbire

yepi ad baereditatem : maxime quia ip^a baereditas non

• MaHh. VI, 9. — 2 Lib I. de Baptismuiu contra Douatistas

cap i5 et 16, — 3 Gen. xvi, 2. — * i Cor. vii , 4. — ^ G^P-

XXI, 10,
 —

SERMO AD C.?ESA1\EENSIS ECCLEST.i; PLEBEM. 163

esl, illa terra qufe clata est filiis Jacob. Filiis Israel data
est terra : quanto a pluribus possidebatur, tantoplus an-
gustabatur. Hsereditas nostra pax vocalur. Testamentum
lego : « Pacem meam do pacem meam relinquo
vobis ,

» vobis^-. » Simul tcneamus quod dividi non potest. Non

,

eam angustat numerosus quanlicumque vene-

possessor :

rint, sicut promissum est « Sic erit semen luum tan- :

» quam stellae coeli etsicut arena quae cst ad labium ma-

,

» ris. Inseminetuo benedicenturomnes gentes-. Et, Yidi,

» inquit in Apocalypsi ,nudtos in slolis albis , et liaben-
» tes pabnas, quos numerare nemo potest, venientes ex
» omnibus genlibus"^. » Yeniant, pacem teneant an- :

gusta non sit^ nostra possessio. Angustias non facit, nisi

soladissensio. Eccc fratres mci ut angustias adhuc pa-
, ,

tiamur, dissensiofacitfratris nostrj : consentiat in pace,

'

et facta est latitudo.

Yl. Sed quid faciamus, nisi fraternam infirmitatem

feramus, et non deficiamus? Sudor iste meus credimu^
quod erit fructuosus. Dominus Dcus noster qui voluit ut
veniremus ad vos ,
qui jussit ut eum queerercmus, qui fe-
cituteum interim facietcnus inveniremus, adjutos ora-
tionibus vestris faciet nos invenire cor ejus , laetari de
concordia ejus, gratias agere Dco de salute cjus, quam non
potest habere nisi in Fcclesia catholica. Extra Ecclesiam
catholicam totum potcst pr^cter salutem. Potcst habcre
honorcm ,
potest habere sacramentum ,
potest cantare
Halleluia ,
potest respondere Amen, potest Evangelium
tenere, potest in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti

fidem et habere et praedicare : sed nusquam nisi in Ec-

clesia catholica salutem poterit invenire. Transcunt euim

1 Joaa. XIV, 27. '^

(iea. xmi , 17. — 3 Apoc. vxi, 9. — ^ F^rt»

uou fit.

11.
l64 S« AUGUSTIiM EPISCOPI
omnia ista, fratres mei. Modo putat quia magnus erit
apud suos, si non consenserit, et diclusiuerit Marlyr par-
lis Donati. Absit, tollalur in nomine Domini de cordeejus

istetypbus. Novit et ipse, lcgit et ipse : « Si tradidero cor-

» pus meum ut ardeam , cliaritatem aulem non liabeam ,

» nibil Ego non dico Si aliquas inju-

mibi prodest^. » :

rias quasi jactet se passum esse pro parte Donati aut aU- ,

qua damna terrena, nibil ei prodest. Ego plus dico Si :

paliaturforis inimicum Cbristi, non Catbobcum fratrem

suum quasrentem salutem cjus , sed inimicum Cliristi si

foris patiatur, et dicat ei foras ab Ecclesia Cbristi inimi-

cus Cbristi : Pone tbus idoJis , adora deos meos ; et non
adorans occidatur ab inimico Cbristi sanguinem fundere :

potest, coronam accipere non potest.

Yll. Ipsi noverunt, quando in Collatione nostra fue-
runt, quam Cartbagine babuimus, quomodo confessi
sunt, quia parentes eorum fecerunt persecutionem (^aeci-
liano episcopo. Tunc a Catbobca discordantes, scbisma
fecerunt : persecuti sunt illum parentes ipsorum, idest,
primi qui fecerunt partem Donati, persecuti sunt Caeci-
lianum perduxerunt illum persequendo usque ad judi-
,

cium Imperatoris. Miserunt crimina ipsius Imperatori,

quae vera non existebant. Jussit audiri causam Imperator.
Auditaestapud episcopos, falsa iUa criminainventasunt,
absolutus est Caecibanus. Nec ilb a persequendo destitc-
runt, sed Impcratorem saepe interpebarunt , ubi postea
iudicem causae conslitucrunt. Et ipse inter partes audivit
etcognovit, Cognovit Impcrator, innocentcm Ca'cilianum
iudicavit. Et cum boc objiceremus , contenderunt nobis-
cum et dixerunt, quia Csecibanum damnarit Impcrator
in exibum quod falsum est. Sed tamcn videte quid dixe-
:

runt: Quia persequentibus majoribussuisadductusest ad

» I Cor. xin, 3.

• M
 ,

SERMO AD CESAP.I-EIVSIS ECCtESI^ PLEBEM. 1 65

Imperatorem Cgecilianiis , et missusin exilium. Gesta le-
gimus, prosecutiones ipsius sunt, manus ipsius tenetur
subscribentis verbis suis , intendito, obsecro vos, dijudi-
cate modo causam nostram. Cerle persecuti sunt majores
sui Caecilianum, certe ad Imperatorem perdu.xerunt, certe
ut damnaretur fecerunt. iNolo diccre, quia nonest dam-
natus : nolo dicere, quia innocens est pronuntiatus. Sed.
hoc sit quod dicant. Quando eum persequebantur. quando
damnari fecerunt, tunc quid erat Ca?cilianus? Quando
persecutionem paticbatura majoribus istorum quid erat? ,

Dicatur mibi quid erat? Cliristianus erat? Calbolicus

erat? aut quid erat? Non dicunt : Non erat Catholicus,
sed criminosus. Possuntergo pati persecutionem a sanctis
hominescriminosi? Prorsus hoc accipiamus : criminosus
erat Caecihanus , qui persecutionom patiebatur. Sic enim
non dico : mentiebantur ; sed fallebantur, ut et nos illis

consenliamus . criminosus erat. Qui jaciebant ,

quid
erant? Quod vis ehge : Si iniqui erant : desere iniquos,
veni ad nos. Si autem sancti erant : polest ergo fieri, ut
sancti persequantur injustum? Noli nobis irasci , si per-
sequimur noh dicere
: : Injusti eslis (juipersequimini. Jam
enim ostendistis. quia fiori potest , ut etjusti persoquan-
tur injustum. Fieri potest , aut non potest? Lnum de duo-
bus dicatur mihi. Si fieri non ])otost quare vostri perse- :

cutisunt Ccccihanum ? Si autem fiori potest quid miraris ? :

Quid laudas poenam et non ostendis causam ? « lioati

,

» ait Dominus ,
qui persecutionem patiuntur*. » Adde,
propter juslitiam, et separasti latrones, separasti malefi-

cos, separasti adukeros. separasti impios , separasti sacri-

legos, separasti haereticos.Tales persecutionem patiuntur,
sed nonpropterjustiliam.
Vlll. Et talem qualem persecutionem patitur frater
» Mallli. V, 10. --,:•..'
 ,

l66 , 8. AUGUSTINI EPISCOPI

noster, qni adductus est ad nos? Ipsa est persecutio glo-
riosior : de illa proisus profiteor. Reprehendat qui vult,
talem perseculionem proliteor. Psalmum lego « Ue- :

» tralienlem proximo suo occulte, hunc persequebar^. »

Si recte persequor occulte proximo delralientem, non
rectius persequor Dei Ecclesiam publice bhisphemantem,
quando dicit : « JNon est ipsa : »quando dicit : « Nostra
est quae in parte est : » quando dicit : « lUa meretrix est?»
Ergo bLisphemanlem Kcclesiam non persequar? Perse-
quar plane quia membrum sum Ecclesite
, persequar :

plane, quia iihus sum Ecclesias. Ipsius voce Ecclesise

utor, ipsa Ecclesia per me dicit in Psahno : « Persequar
» inimicos meos, et compreliendam illos, et non conver-
» lar donec deficiant^. » Deficiant in malo , proficiant
in bonum. Fratres , neputetis aliquid novum factumesse
fratri nostro. Pars Donati quando pra^valebat Constan-
tinee , laicum nostrum catechumenum natum de paren-
tibus (iathohcis, Petihanum tenuit, vim iecit nolenti

scrutatus est fugientem, invenitl;itent 'm, extraxit paven-

tem baptizavit trementem ordinavit nolentem. Ecce
, ,

qualem violentiam fecitin nostro. Rapuit illa ad mortemj

nos non trahimus ad salutem?
IX. Haec locutus sum Charitati vestrae, propter illud
quod dixistis : « Aut hic aut nusquam.
, » Hoc enim et nos
volumus, ut hic , hic, sed in unitate , inpace : hic, hic ,

sed in charitatis societate. Tunc bene hic. Nam melius

nusquam quam Sed praestet Dominus, uthicpotius
hic.

quam nusquam. Si non hic, absit ut non ahbi, absit :

liic, aut aiibi, Audi.4is, Ouid in ejus animo

audivit.

Deus egerit, ipse novit, l\os enim aurem forinsecus per-

cutimus, illenovitintiis loqui. ille intus pnedicat pacem,

neccessat prsedicare si audiatur. Aderit niisericordia ejus,
1 Psal. c, 5. — 2 psal. xvii, 38.
 SERMO AD CJESAREENSTS ECCLE3LE PLEBEM. \CjJ

adjuvaiitibus orationibus vestris, ut sit iructuosus labor

noster. Tamen si hodie coniniunicare noluerit, quamvis
non debeamus, sed instare quantum possumus,
fatigari

debeamus; nec sic tamen fatigari debemus. Dilferri pos-

sumus, auferre instantiam nostram nec possumus, nec
dcbemus. Aderit ille qui huc illum ad nos perduxit, ut
nos faciat cum illo in unitate vobiscum et in sua pace
gaudere.
 :

S. AIIR. AUGUSTINI
HIPPONEINSIS EPISCOPI

DE GE8TIS CUiU EMERITO

C:ESAREENSI DONATISTARUM EPISCOPO,

MRER LNUS *.

vVWt.XV\%.% vWvWt'V\%«ArvV'VVWVVVVX'VVW-WV\.\X^WVWvXV iVVlW VW VV* VWVWtJWWI VV*> W* VV*W^VW

I. GLORTosissrMis impciatoribns^, flonorio cluodeci-

mum , et Tlicodosio octavum consulibus, duodccimo
Ralcndas Octobris , Ca^sarca; in Ecclesia raajori , cum
Deutcrius cpiscopus metropolitanus Caesareensis, una
cum Alypio Tbagastensi, Augustino Ilipponensi, Possi-
dioCalamcnsi, Rustico Cartcnitano, Palladio Tigabitano,
etcasterisepiscopis. inexedram processissent, pra?scntibus
prcsbvteris et diaconibus, et universo clcro, ac frcquen-
tissima plcbe, adesset ctiam Emeritus partis Donatiepis-
copus; Augustinus episcopus Ecclesias catbolicae dixit
Fratres cbarissimi, qui ab initio catbolici fuistis, et qui-
cumquc ad Catbolicam ex Donatistarum errore venistis,
et paccm bujus sanctae Ecclesiae catbolicae cognovistis,

et veraci corde tenuistis. et qui adlmc forte de catbolicae

unitatis vcritate dubitatis, audite nos sollicitos pura di-
lectione pro vobis. Quando venit ad banc civitatem die
iiudiustertiana frater noster Emeritus Donatistarum ad-

* Vide Relract. lib, ii, cap. 40. — 2 Chrisli auno 418.

 ,

170 S. AUGUSTINI EPISCOPI

huc eplscopus ,
perlatum est atl uos subito euni essc
praesentenl. Et quam t)eus videt
quoniam charitatc ,

desiderabamus ejus prtEsentiam ad eum videndum con- ;

tiuuo convolavimus invenimus eum stantcm in platea.

:

Facta invicem salutatione admonuimus, quod durum ,

esset ac turpe eum in ])latea remanere, ut ad ecclesiam

iiobiscum venirel. At ille nobis sine ulla recusatione con-
sensit : communionem catho-
ubi nos putavimuseum ita

hcam non recusaturum, quemadmodum vel spontaneum

obtulit adventum, vel ad ecclesiam venire minime dubi-
tavit. lllo autem in perversitate haeretica, quamvis intra
ecclesiam catholieam, diutius remorante, allocutus sum
dilectionem vestram, sicut meminisse dignamini. Multa
dixi quae audistis, et quae sine dubio quantum potestis
etiam meministis : multa de pace, multa de charitate,
liiulta de sancta^ Ecclesiee cathohcae, quam Deus promi-
sit etpraestitit, quo meo sermone et vos allo-
unitatc. In
(^Uebar, et illum exhortabar; et quantum in me poteraut
viscera charitatis, omnes in periculo animae su£e consti-
meo sermone parturiebam, et parete Domino
tutos in illo
cupiebam. Hoc cnim et beatus Paulus apostolus dixitqui-
busdam « Filioli mei, quOsiterum parturio donecChris-
:

» tus formetur in vobis *. » Sed etiam post sermonem

tiostrum cumadhuc in illasua perduraret pertinacia, nec

sic desperandum putavinlUs sed nec de qtioquam, quan- :

diu vivit in hbc corpore homine desperandum puta-

,

itius. Neque enim sic, dixi nudiustertius me non despe-

rasse, ut bodie audeam desperare.

II. Sed ad hunc articulum causa perducta est, ut qiio-

iiiam venit, et quantum cognovimus, sponte venit, non

sit huic eCcIesiae infrUctuosus ejus adventus. Aut enim
quod magis optamUs et cupimus, etiam de ihius salule
' Galal, IV, 19,
 DE GESTIS CUM EMERITO DONAT. , LIB. I. 1 "Ji 1

vobiscum in catbolica pace gaiidebimus : aut si quod

abominamur eldetestamur, ipse in illa pertinacia perdu-
raverit, debetis vos ejus praesentia mebus nosse quid in-
tersit inter catbolicam pacem et bsereticam dissensionerti.
Partis enim Donati episcopus est, sed Donatistis bujuS
Quos Donatistas in nomine Cbristi in
civitatisordinatus.
gremiumcatbobcum jam magna ex parte suscepimus, itil
pene omnes communioni catiiobcye sociatos esse gaudea-
mus. Sed quoniam et qui jam communicaverunt non ,

quidem universi, sed quidam videntur de ipsa, ut paulo

ante dixi catbobca veritate dubitare; quidam vero non
,

sabem dubitant, sed adliuc cordepositi in parte Donati,

praesentiam nobis exbibent corporalem , sive viri, sive
foemina?, carne intus, spiritu Ibris : bonum esse sestima-
mus episcopum ipsorum interrogare, ut si liabet abquid
(juod pro ipsa parte adliuc dicat, postfactam apud (lar-
tbaginem omnibus notam CoHationem, si babet abquid
quod adliuc dicat, dicat sinc prtejudicio partis Donali,
quod tamen prodesse existimet volus, in quorum civilate
pro vestra in Christo sajute se existimat ordinatum : et
nos respondebimus sine praejudicio (^atbolicae; quoniam
modo nullus partes delensionis imposuit : quod tamen,
sicut aeslimamus et vobimus, prodesse vobis possit prae-
sentibus contra prsesentem : ut si seductus est, non se-
ducat ; si autem iios seducebamus, ipso pra^sente qui foris
fortasse muba jactitat, arguamur. rcfellamur. convinca-
mur, doceamur. Hoc propterea dixi. ne ideo loqui iiobt,
quia potest dicere, nuUasmibi modopars meapartes dc-
fensionis imposuit. ?Son enim post ipsam Collafionem
non loquebatur, autpost ibam Collationem iion ad istam
civitatem vcnit, aut de ista provincia abquando discessit,
aut credimus eum omnino post illam (^ollationem nulli
bomini verbum pro parte Donati fecisse. Noviquee vobis
17*2 ' " S. AUGUSTINI EPISCOPI
dicebantur : vos alloquor, qui cx ipsa parte venistis ; novi
quid dicebatur vobis : » Nos Cognitoris cmisse scnten-
tiam. » Novi dictum essc vobis : « Quod ille fuerit commu-
nionis nostrae, etpropterea istos loqui omnia quae vellent,
minime pcrmisit et eos potestate potius opprcssit quam
;

veritatc quod loquebantur non accepit. » Ista omnia

;

jactatasunt postCollationem, sive ab ipso, sive a homini-

bus communionis illius. Quid interest a quo vos pertur-
bcmini quos volumus in catbolica pace essc tranquillos?
Si absensesset, dicerem dc Qui autemcon- illo vobis : «

wturbatvos, portabitjudicium quicumqueestille'^. «Haec

enimquaedixi, beati Pauli verba sunt adversus absentes,
a quibus simpliccs turbabantur. Nuncautcmprassensest:
modo nobis digneturdicere quarc advenerit.
III. Frater Emerite, praesens cs ; Collationibus inter-
fuis-ti, si victus cs, quare venisti? Si autcm te victum esse
nonputas, loquere unde tibi victor esse videaris? Tunc
enim victus es, si vcritate victus es. Si autem viderisvic-
tus potcstatc, ct vicisti vcritate; non cst bicpotestas,
qua victus videris audiant cives tui, unde te victorem
:

praesumis essc. At si nosti advcrsus te victricem fuisse ve-

ritatem; quid adbuc respuis unitatcm? Emcritus episco-
pus partis Donati dixit « Gesta indicant si victus sum, : ,

aut vici si veritatc victus sum, aut potcstate opprcssus

:

sum. » Augustinus episcopus Ecclesiag catbolicae dixit:

Quare ergo venisti? Emcritus episcopus partis Donati
dixit « Ut boc dicerem. quod requiris. Augustinus epis-
:

copus Ecclesiae catbobcae dixit : llcquiro quare vencris;

boc non quaercrem , si non venisscs. Emcritus episcopus
partis Donati dixit notario qui excipiebat : « Fac. »
IV. Cumque reticcret, Augustinus episcopus Ecclesias:

catholicae dixit : Si ergo sub veritate lacuisti, non sine

* Galat. V, lo.
 DE GESTIS CUM EIHERITO OONAT. , LIB. I. 1 "^3

causa venisli, nisi quia istos decipere voluisti ^. Cumque

diu reticeret, Augustinus cpiscopus Ecclesite catholiccC
dixit: Yidetis, Fratres, diutacentem, moneo utoptetis re-

sipiscentem, obsecro ne sequamini pereuntem. Verumta-

men quoniam gesta Collationis nostrte commemoravit, ubi
apparere posse dixit, utrum veritatesit victus, an potestate
oppressus : multa sunt qiiidem, ubi superLluis mora-
et

toriis prosecutionibus gesta cumularunt, niliii aliud mag-

nis viribus agentes, nisi ut nihil ageretur : sed Domino
praesidente, etcausam suam agente ventum estquo nolue-
runt. Dictacausa atque delinita est. Sed si omnia gesta vo-
bis legere vehmus, quanquam prassentibus vobis fratrem
et coepiscopum meum Deuterium obstringo, ut quemad-'
modum fit apud Carthaginem a[)ud Thagastem, apud,

Constantinam, apud Hi[q)onem, apud omnes diligentes

ecclesias, sicetiam dehiceps lacere non pigiescat ut an- :

nis omnibus per jejuniorum dies, id est quadragesima ,

ante Pascha, quandovobis maxime jejunantibus |)lus va-

cat audire, eadem gesta Collationis per annos singulos,
universa a capite in finem e.\ ordine recitentur. Tamen
ut dicere coeperam, quia non omnia vobis modo legerc
possumus , dignamini prius audire ante Collationem
quas litteras dederimus ad Cognilorem , ubi promisi-
nius, velquemadmodum suscipi vellemus, si victi fuis-
semus, vel quemadmodum eos susciperemus, si vince-
remus, ut videretur nou in contentione, sed in Jiumihtate
esse victoria.
Y. Aljpius episcopus Ecclesiae catholicte epistolam
recitavit: « Ho^orabili ac dilectissimo filio, viro claris-
simo etspectabiU tribuno et notario Marcellino, Aurehus,
Sylvanus, et uuiversi episcopi catliohci. Edicto Specta-
biiitatis tuae ,
quo nostrae Collationis tranquihitati quie-
1 Forte viclus ventate.
174 .!
S. AUGUSTINI EPISCOPI
tique servaiidae, et veritali manifestandas ac muniendae
consultum est, in omnibus nos conscnlire , sicut admo-
nere dignatus es, pcr has litteras inlimamus. lllo etiam
veritate confisi, nos vinculo condilionis obstringimus, ut
si nobis l>i cum quibus agimus demonstrare potuerint,
cum secundum Dei promissa populi Christiani usquequa-
que crescendo jam magnam partcm orbis implevissent ,

ct in CcTteram dihitarentur implendam, subito Ecclesiam

Chrisli nescio quorum, quos isti accusant, peccatorura

perisse contagione , et in sola remansisse parle Donati :

si hoc, ut dictum est dcmonstrarepotuerint, nullos apud

eos honores episcopatus requiremus , sed eorum seque-
raur, pro sohi aeterna salute consilum, quibus tanti gra-
tiara bcneficii pro cognita v^eritate debebimus. Si autem
nos potius valuerimus ostendere Ecclesian» Christi om-
nium, non soluni Vfricanarum, verumetiam transmarina-
runiprovinciarum, muUarumque gentium spatia feracis-
sima populorum copia jam tenentem, et sicut scriptum
est toto mundo fructificantem atquc crescentem*, nul-
lorum boniinum sibi commixtorum peccatis perire po-
tuisse : sideniqueipsorum, quos tunc accusare voluerunt
potius, quam convincere valuerunt, quaestionem detini-
tam, quamvis non in eis Ecch-sicC causa consistat, et Cae-
cilianuni innocentem, illosautem violenteset calumniosos
esse judicatos ab eo Impcratore, ad cujus examen crimi-
nationcs suas ukro accusando miscrunt postremo si :

quidc[uid de peccatis (juorumhbct liominum dixerint, vel

humanis documentis, vel divinis probavcrimus, auteorum
iunocentiam faisis criminibusaj^pctitam, aut (^jristi Ec-
clesiam, communioni cobtcrcmus, nuihs eorura
cujus
dc.hctjsessedestructam sicejus nobiscum teneant unita-
:

tcni, ul non solura viam salutis inveniant, sed ncc hono-

1 Coloss. I, 6.
 DE GESTIS eUM EMERITO DONAT. , LIB. I. 176
rem episcopatus amittant. ^eqiie enim in eis divinae sa-
cramenta veritatis , sed commenta hiimani detestannir
erroris. Qiiibus sublatis, IVaternum pectus complectennir
christiana nobis charitate conjunctum, quod nunc dolc-
mus dissensione diabohca separatum. Poterit cpiippe unus-
quisque nostrum honoris sibi socio copuJa tovicissim se-
dere eminentius, sicut pcregrinoepiscopo juxta considente
collega.Koc cum alternis basilicis utiincjue conceditur,
utroque akerum cum honore mutuo prtieveniente quia :

ubi prgeceptio charitatisdiJataverit corda, possessiopacis

nonlit angusta: utuno eorum defuncto, deinccpsjam sin-
guhs singuli pristino more succedant. INecnovum ahtpiid
fiet ": nam hoc e\ ipsius separationis exordio, in eis qui
damnato nelarise discissionis errore unitatis dulcedinem
vel sero sapuerunt, cathohca dilectio custodivit. Autsi
forte ]>opuU christiani singulis delectantur episcopis, ct
duorum consortium inusitata rerum facie tolerare non
possunt, utrique de medio discedamus, et ecclesiis sin-

guhs damnata schismatis causa in unitate pacifica consti-

tutis, ab his qui singuli^ iu ecclesiis siiigulis invcnientur

unitate facta per loca necessaria singuh constiluantur
episcopi. »

YI. Et cum legerct, Augustinusepiscopusdixit : Dicam

Charitati vestree , et commemorem rem dulcissimam ct
suavissimam ,
quam Don)ino adjuvante sumus expcrti.
Cum ante ipsam Collaiionem inter nos ali(pii fratres dc
hac re colloqueremur, ([uia pro pace (-hristi episcopi
debent esse, aut debent non esse quod vobis fatendum est,

circumspicientes omnes fratres et (^oepiscopos nostros,

non facile nobis occurrel^ant, qui hoc vellent suscipere,
et de hac humilitate Domino sacrilicare. Dicebamus, ut
fieri solet, ille potest, ille non potest ; ille consentit hoc,
i Vide supra Brevic. CoUat. die I, c. 5,
176 ,
S. AUGUSTINI EPISCOn
non tolcrat loqucntes magis prosuspicionibus nostrls,
ille ;

qui cortla illorum vitlere minime poleramus. Quando

autem ventum est ut lioc palam fieret, in concilio univer-
sorum tam frcquenti pene trecentorum cpiscoporum. sic
placuit omnibus sic exarserunt omncs, ut parati essent
,

episcopatum pro Christi unitate deponere, et non per-

dere,scdDeo tutiuscommendare. Duo ibivixinventisuiit,
quibus displiceret unus annosus senex, qui hoc etiam
:

diccre liberius ausus est , alter vohintatcm suam tacito

vultu significavit. Sed postca quam illum senem libcrius
hoc diccntem obruit , omnium fratcrna corrcptio, illo
mutante senlentiam, vultam etiam ille mutavit. Authte
ergo quibus modis etiam i])sa exhortatio facta est, prop-
ter illum qui ait : « Qui sc humihat, cxahabitur » '^.

YII. Item lcgit : « Quid cnim dubitemus lledemptori

nostro sacrificium istius humihtatis otFcrre? An vero ille

de coelis in luimana membra dcscendit, ut mcmbra ejus
essemus; ct nos, neipsa ejus membra ciudehdivisioncla-
nientur, decathcdrisdesccndere formidamus? Proptcr nos
nihil suificientius, quam Cliristiani fideles et obedientes

sumus hoc ergo sempersimus. Episcopi autem pro[)ter

:

chrislianos populos ordinamur quod crgo christianispo- :

puhs ad christianam paccm prodcst, hocde noslro epis-

copatu faciamus. w Auguslinus cpiscopus dixit: Proptcr
nos hoc debemus esse quod vos. Quiddebes esse tu, cui-
cumque loquor vestrum? Christianus, fidelis, obcdicns :

hoc tu propter te , hoc et ego propter me. Ergo quod lu

propter te, et ego propter me, semper esse debemus.
Quodautemsum propter te, sim, si tibi prodest : non
sim, si tibiobest. Ecce quotl dictum est : attcndite. Itcm
legit : « Si servi utilcs sumus, cur Domini asternis lucris

i)ro nostristemporahbus subhmitatibus invidemus? Epis-

' Luc. xvin, 14.
 Di; GESTIS GU.M EMEIIITO I)ON\T. , LIB. I. 1/7
copalis dignitas fructuosior noLiserit, si gregeni Cliristi
(lepositamagis collegeritquam retenta disperserit. Cum- >-

quorecitaret, Augustinus episcopus dixit Fratres mei, si :

Dominum cogitamus, locus iste altior, specula vinitoris

cst,non fastigium superbicntis. Si cum volo rctinere cpis-
copatum meum, dispergo gregem (iliristi, quomodo est,
damnum gregis, Iionor pastoris? Item lcgit : « Nam qua
fronte in futuro saeculo promissum a Cliristospcrabimiis
honorem, si cliristianam in lioc sfcculo noster lionor im-
pedit unitatem ? Ha?c proptcrea prsestanlitC ture scribcnda
curabimus, et ut omnibus postulamus,
pcr te innotcscant
ut in adjutorio Domini Dci nostri. quo admoncnte ista
promittimus, et quo adjuvantc nos implcrc possc confi-
dimus etiam ante Collationem, si ficri potest, corda
:

hominum vel infirma, vd dura, pia charitas aut sanct,

aut cdomet ; acsic jam pacificis mcntibus non rcsistamus
manifestissimtc veritati , ct disputationcm noslram vcl
pmecedamus concordia, vel scquamur. Ncque cnim des-
perare debemus, si recolunt esse pacificos bcatos, quoniam
ipsi fdii Dei vocabuntur ^, multo dignius ct facilius cos

velle, ut pars Donati universo orbi christiano rcconci-

lictur, quam universus orbis chrislianus a parte Donati
rebaptizctur: cum pr^pscrlim de Maximiani sacrilego et

damnato schismate vcnientes, c[Uos ctiam terrenarum po-

tcstatumjussionibus inscctandocmcndare curarunt, tanla
diligentia qu?esicrunt, ut nec baptismum ab eis datum
rescindcre auderent, et quosdam eorum damnatos sine
ulla honoris diminutione susciperent, quosdam vero in
illiusdiscissionis socictate impollulosesse censerent. Quo-
rum inter se concordia^ non invidcmus scd cos 0])ortet :

advertere quam pie ramum a se fiactum tanto studiora-

dix catholica inquirit. si ramusipse similitcr a se parvum
*
> Mallh. V.

GXL. 1 2
l-yS S. AUGUSTINI EPISCOPl
fragmcn incisum sic colligcrc laLora.vi Et alia manu.
Optamus te, fili,.in Domino bcne valere. »
VIII. Quo recitato Auguslinus cpiscopus dixit : Au-
(lite <pii nescitis , auditc obsccro vos. Dco gratias , quia
Causam istam IMaximianistarum
ipso pra^sentc loquor. ,

quam volo modo voLs cxponcre ubi omnium calum- ,

niarum suarum tan(}uam malarum mercium navem fre-

gerunt; causam crgo istam Maximianistarum cum toties

objccisecmus in nostia CoUationc , nibil advcrsus eam

dicerc potuerunt , idcst, advcrsus objcctioncm nostram
lolics inscrtam, lotics repctitam, toLics corum fronti-
bus iilisam onmino rcspondcre potuerunt (juia
, nibii ,

quod rcspondercnt non invcnerunt. Auditc crgo illam di-

ligcntcr. Ecce bic cst. audit mc, simcutior, rcdarguat,

piobarc mc compebat. Gcsta quidcm ipsa bic non sunt,

sed ibi sit causa. Fcramus quasbbct dibuion(^s ut ad do- ,

cumenta ncccssaria veniamus si probavero quod dico. ,

Si tamcn indc dubitat, aut ([uod absit dubitare sc fin- ,

git, quod pace ejus dixcrim non communicct si non , ,

probavcro, Si auteni scit jam me vcrum dicere, et novifc

propterca rcsponderc noluisse, quia quod rcspondcret
non potuit invcnirc rogo vos ut ipsi judicctis quid sit
; ,

tolcrabibus in bonore suo suscipere a se damnatum an ,

fratrem agnosccre non aliquando a sc convictum. Intcn-

dite obsecro, auditc narrationcm.
IX. Maximianus quidam diaconus fuit Cartliagincnsis,
in partc Donali sive merito superbiae suae, sivc ut ipsi
,

pulant, nicrilo justitiae sua;. oflendit episcopum suum,

id csL , Priniianum Cartbagincnscm ; sive ini({uc , si su-
pcrbus mcborcm ; sivc justc, probus improbiorcm. Ex-
si

communicatus est a Primiano, pcrrcxit ad episcopos vici-

nps, concitavit invi(bam Primiano. accusavit cum apud
illos. Vcnlum csL ad rarlliagincm volucrunt qui vcnc- :

.'. (
 :

D£ GESTIS CUM EJIERITO DONAT., LIB. I.

79 1

runl multi episcopi Donatiste, ad se venire Primianum ;

sicut volueruntmcijoresislorum ad se venire Ccecilianum.

Factionc cognita, noluit ad istos venire Primianus, sicut
ad illos Damnalus est ab islis
noluit venire Cascilianus.
absens Primianus, sicut ab illis damnatus est absens Cce-
cilianus. Qualem imagincm reruni voluit Dcus ante ocu-
los nostros recenti lemj)orc ponere, quoniam nimis an-
tiqua jam delebat oblivio. Damnatus est absens. Ab aliis
episcopis partis Donali Primianus conmiunioni est rcsti-
tutus; imo quia eum non deposuerunt , in sua sede lirma-
tus cst. Damnaii sunt Maximianistte; sicut a peregrinis
episcopisct transmarinis absoluto Ceeciliano meruit dam-
iiari Donatus. Damnatus est iMaximianus cum duodecim

ordinatoribus suis. Factio quidem ipsa ])Iurimos conline-

bat,centum erant fortassis episcopi. Sed ne major prgc-
cisio ficret, isti volueruntpaucis dcjectis, multisimponere
Damnarunt solos qui afTucrunt ordinalioni
disciplinam.
Maximiani, quando contra episcopum suum iliicite est
elcvatus episcopus. CLClori in ipsa faclionc conslituti, si

redire ad Ecclesiam vclIcnL, in suis permitlerenlur bono-

ribus. Verbis quidcm suis ostendebant eos fbris csse ab ,

Ecclesia quem cnim bortaris ut intret , foris est. Con-

:

stituto ergo die , intra quem dicm si rcdirent, eis niliil

obessent quas adversus Primianum diccbantur^, decrcto

Bagaiensi lirmarunt. Dannialus est Maximianus cum duo-
decim. Coepit agi , uL damnati de basilicis pellcrcnLur.
Interpellantur judices, inLerpcIIantur proconsules, in
judicium - allcgatur episcopale l)agaiense concilium : di-
cuntur breretici , demonstranLur damnati . impr tranlur
jussioncs , auxilia congrcgantur , vcnilur ad tjiciendos dc
basilicis bomines damnatos , ct in sua pertinacia consti-

tuLos. lllis cundemnalis, populi qui favebanL rcsLiLerunL

• Fo/ic facU dicebauluc. — 2 j^ortc iii juJicio.

12.
 ,,,

'^
1^0 '
S. AUGUSTI.M EPISCOn
ubi iion potucrunl , victi sunt : in locum coruni qui vicli
sunt et expulsi, alii ordinati sunt. Ex rpiibus tluos novi-
mus , ut dc caeteris taceamus, unum Felicianum , alterum
Praptextatum Assuritanum. Quos post annos duos aut
tres, pcr Optatum Gildonianum post multas illis illatas

persecutioncs judiciariisprosecutionibus et tota acrimonia

poteslatum in suis honoribus susceperunt. Post damna-
tionem suam , post ejcctioncm ,
post persecutioncs susce-
perunt illos in Lonoribus suis , adjunxerunt sibi socios
atque collegas. Nam in loco unius ipsorum Praetextati
Assuritani, alium jam ordinaverunt nomine rv.ogatum^ ,

fjui modo catholicus est , cui exercitus istorum , id est

agmen Circumcclhonum , hnguam et manum praecidit.

llh autem qui per ipsum tempus damnati Ibris

c{uo ihi

crant , ferme per triennium , baptizali sunt a damnatis ,

baptizati sunt foris ab ecclcsia istorum , sic sunt suscepti.

jNemo dixit : INon habes baptismum, quiaforises bapti-
zatus. Et rcl)aptizatur qui venit de Epheso de Smyrna ,

de Thessalonica , dc CcCteris ecclesiis quas suo hdjore

Aj)Ostoh plantaverunt, ct ad quas lcgimus missas Apos-
tolorum l'>pistoLis ,
quas audimus in ecclesia rccitari.

X. Sentcntia tenetur quantum audivimus ab ipso

: et ,

fralre nostro , c[ucm Dcus faciat pacatum fratrem nos-

trum , ab isto Emerito cst dictata scntcntia ubi ilh dani-
nati sunt. Legatur ipsa sententia ubi ilh damnali sunt, ct

lcgatur scntentia u])i CEecihanum damnaverunt majores

istorum , et vidcamus qui rci pejores facti sunt, qui gra-
viore sententia puniti ,
qui strepitu majore damnati. Ibi
dixit : « Licet enim vipcrei seminis noxios partus vene-
nati uteri alveus diu tcxcrit , ct concepti sccleris uda coa-
guLi in aspidum membra tardo se calore vaporavcrint
lamen conceptum virus cvanesccntc umbraculo occullari
1 fortc ordiuavcraiil.
 DE rrESTIS CUM EMERITO DONAT., LII^. I. l8l
non potuit^ l\am cisi sero ,
puLlicum tameu lacinus , et
parricidium suum foeta scclerum vota pepererunt. Quotl
ante praeclictum est: «Parturiit iujustiliam, concepit do-
w lorem . et peperit inicpiitateni^. » Sccl cjuoniam serenum
jamfulgct e nubilo , nec est confusa criminum sylva cum
ad poenam designata sunt noniina : indulgentice enim ante
hac fuerat, dum clementiae dimiltimus lineam , invcnit
causa c|uos puniat. » Et inter caetera : « Locjuamur, clia-
rissimi fratres, schismatis causas, c{uiajam nonpossumus
tacere personas. Maximianum fidei cTuiulum , veritatis
adukerum , Ecclesite matris inimicum , i)athi€, Cdiore ,

et Abiron ministrum. » Haec verha sunt partis Donati in

Maximianistas , islo ut auchvimus dictante prohita. Scitis
autem qui sint Dathan, Chore , et Ahiroii. Ipsi primo
schisma fecerunt , cjuihus poena usitata non sutfecit vi- .

vos aperta terra devora\ it. « Datluo , Chorc et Ahiroii ,

ministrum ( verha ipsius sunt) de pacis grcmio scntentias

fuimenexcussit^. » Auchte adhuc. << Va {juod aclliuc ouiu,
inquit , deliiscens terra nonahsorbuit, acl majus judicium
superis reservavit. Raptus enim poenam sui compendio
hicraverat funeris, usuras nunc gravioris colhgitfxjnoris,
cum mortuusintercst vivis. » Yerha sunt ipsius .Maximia-
num damnantis vel potius ut ipse dicit « Ore veri-
, , :

dico , fuhninanlis. » Et tamcn coUecti suiit aspick's , vi-

perae ,
parricidas ; nec exsuUhitur liaptismus quem dedit
aspis, vipera , parricida. Audistis quantus ignis cxarscrit
eloquentiae, quando invcnit foenum quod posset incen-
dcre. Frater Emerite, ampkxuses fratrem tuum Fehcia-
num , tui oris fuhnine condemnatum agnosce fralrem :

tuum Deuterium , tibietiam genere sociatum.

XI. Quotiescumque, fratres mei , causam istam Maxi-
"i * Vide lil) 4. contra Cresconiuin, c. 2. el 4, el 3i, — "^
Psal. vii, i5. —
3 Nuin. XVI, 32. .
 '

i82 s. ArraisTiNi Enscori.

mianistnrum ,
quam sicut polui vo])is cxposui , cis cum
in CoUatioiic agcrcmus, objccimus, plus inde tacuit,
quam modo in omnibus tacet. Non se occultent tergi-
vcrsatoria, non dcFcnsionc , scd fuga. Dicunt enim quod
dilalionem illis dcdcrint, ct intra dilationem illos suos
suscepcrint. Hoc falsum est. Duodecim enim cum Maxi-
miano damnati sunt ca-teri autcm non adcrant ordina-
,

tioni ejus, quando ci manus imposita cst illis dilationem :

dcderunt. Nam verba ipsius ista sunt « Nec solum bunc, :

inquit, scclcris sui mors justa condemnat trabit etiam ;

ad consortium criminis plurimos catena sacrilcgii , de

quibus scripluni cst : « Ycnenum aspidum sub labiis co-

wrum,quorum os malcdictione et amaritudine plenum

» est, veloccs pcdcs corum ad cfTundcndum sanguincm^. »
Contritlo ct infclicitas in viis viam pacis non corum , et

cognoverunt. Non est timor Dci antc oculos eorum. Nol-

lcmus quidcm tanquam proprii corporis secare junctu-
ram : scd quoniam taljcsccntis vubicris putredo pestifcra
plus babct in abscisione soLaminis, quara in rcmissione
medicaminis ; invcnta est causa salubrior, nc per cuncta
membra pestilcns irrcperct virus , ut conqicndioso dolore
natum dccidat vulnus. Famosi ergo criminis reos » Ecce :

nominat duodecim intcr quos ct Fcbcianum ct Prfetex-

,

tatum scd nomina omnium milii non occurrunt et in-

, ;

fcrt sic « Qui funesto opcre pcrditionis vas sordidum

:

collccta feculentia glutinarunt; scd ct clericos abquando

Kcclcsige Carlbaginis, qui dum facinori intcrsunt, illicito
inccstui prH^ucnint lenocinium , Dei proesidcntis arbi-
trio , univcrsabs concilii ore veridico damnatos esse cog-
noscitc, Fos autem quos sacrilcgi surculi non polluere
plantaria , boc cst , qui a IVlaximiani capite proprias ma-
nus verccundo fidci ])udorc rclraxcrunt, ad matrcm Ec-
> l's;.l. xiif, i.
 ;

DE GESflS CUM EMERITO DONAT.. LIP.. I. 1 83

clcsiam rcdirc pcrniisimus. » Yolcbant pumicare 1'acicni

suam, cjuia sacrilegis ignosccbant, et apcrtc scliismaticis

viam rcclcundi conccilebant. Ouid cst hoc? R020 modo
mihi dignetur exponerc, cpiomodo cos sacrilegi surculi
non polluere plantaria. QuarcilHsdilalioncm das, si nul-
lam partem in Maximiani scliismate habcre potucrunt?
Si autem socii sunt factionis, cjuamvis non fucrint prag-
sentes, ordinationi cjuomodo illos non incjuinat Maxi-
,

mianus, et totum orbem terrarum semel absens damnatus,

tertium j)r£esens absolutus incjuinat Ca?cilianus? Non
inquinat Afer Afros, vivus vivos, notus notos, parlicejis
socios, et Caecilianus incjuinat transmarinos, inquinat
longe j)ositos, inquinat non damnatos? Tecum scdit a te
damnatus, et non tcinquinat Felicianus? Ego illum non
vidi , tu istum nosti : ego illum innocentem credo, tu
istiiMi noccntem damnasti. Aut si fateris innoccntis tc
fuisse receptorrem, fateris te innocentis fuisse damnato-
rcm.
XII. Ettamen, fratres mci , non invidemus concor-
dia3ij3sorum : intcr se suscitata odia diabolica finicrunt
quomodo j)utant , in pacem rcdierunt. Scd boc dico :

Si ramus fractus quaesivit virgultum a se fraclum , cjua

diligentia debet arbor ijisa cjuai^rere ramum ex se fractum?
Ideo sudamus, ideo laboramus, idco inter eorum arma
etcruentas furias Circumccllionum periclitati sumus, et
adhuc reliquias eorum qualicumque donata a Dco j)a-
tientia toleramus , dum arbor quaerit ramum , dum grcx
ex ovili Christi ovem j)crditam quaerit^. Si j)astoraliJjus
visceribus pra^diti sumus, jier sej)es et spinas nos coarc-
tare clebemus. Membrislaceratis ovem quteramus et j)as-

tori princij)ique omnium cum la^titia rcportemus. Mulla

di.ximus ctiam faligati , ct lamcn fralcr nostcr, propter
' I l!C. MH, /, .
l84 S. AUGUSTINI EPISCOPI DE GESTlS, ETC.
quem ista dicimus voliis, ct cui pariter dicimus, et pro
quo tanta agimus , adliuc pertinax consistit. Conslanlcm
se pulat fortitudo crudclis. i^on adliuc de vana et falsa
fortitudine glorictur. Audiat Apostolum dicentem :« Yir-
» lus in infirniitate perficitur ^. » Oremus pro illo. Unde
scimusquid vclit Dcus. Multae cogitationes, sicut Scrip-
tum est , in corde viri , consilium autem Domini manet
in a^ternum -.

' I Cor. xiT, 9. — 2 Pinv. XIX, 2?.

S. AUR AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTnA GAllDENTIUM
1 i
:.' DONATISTARUM EPISCOPUM
-

LIRRI DUO ^.

k ^ «^«r^ V^ ^»- «."X^ «

LIBER l\

In qiio Gaudcntii duoi ad Dulcitiuni EplstoUe refulantur.

I.Gaudentius^ Donatistarum Tliamiigaclensis episco-

pus, cum 56 ipsum in ecclesia quibustlam sibi atljunclis
])ertlitis incendere minarctur : viro spcctabili tribuno el
notario Dulcitio, cui piissimus Impcrator leges suas exe-
qucndas cura perficiendae unitatis injunxit , agenti , ut
oportebat, cum furcntibus mansuete, et prius atl eum-
dem Gaudentium litteraspacilicas danti, duas rcscripsit
l']pistolas, unam breviorem, et perlatoribus sicut indi- ,

cat , festinantibus festinatam : alteram prolixiorem , in

qua secundum Scripturas se respondisse diligentius ar-

bitratur. Ita ergo scripta ejus opitulante Domino inslitui

' Scripli ciiciteraun. 420. — 2 Vide Rdrart. lib. ir, c.iii. 59. — 3 yiJe
D. Gtiiilon , lom xxii, pn;;. 289-29^).
 ,

1 Sr> S. Air.rSTIM l^lMSr.O!'!

refutarc, iit cliam (jui sunl iiigoiiio lanlioro? , ad omnia

me respontlissc non (lul)itent. Nam prius verlia ejus po-
nam, dcindc nostra suhjungam : noii sic, (jiicmadniocluin
fcci, cum ]\'lili;nii liltcris rcspondcrcm. cnim j^erloca
}j)i

singula ,
quando vcr!)a ipsius inscruntur positum est ,

« Petilianus dixit : >; quando niea rcdduntur, f<

Augusti-
nus rcspondit « Undc niilii tan(piam mcnlitus fucrim ,

calumniatus est , diccns : « Ouod nunquani m?cuni co-

minus disputavcrit : ^> quasi proplcrca non dixcrit quod
scripsit, quia hoc non in verbis ejus andivi, sed in lit-

tcris lcgi : aut cgo idco non respondcrim ,

quia non co
pntscntc locutussum, scdscriptis cjusvicissim scribendo
rcspondi. Ouid faciamus hominibus qui tale cor habent,
aut cos quiljus scripta sua innotcscerc cupiunt, tale cor
habcrc opinantur. Scd etiam talibus sic satisfaciamus :

et quando ponimus vcrbaGaudcntii, non dicamus, «Gau-

dentiusdixit sed, Vcrba Epistohe
; » et quando respon- :

dcmuSj non dicamus, « Augustinus rcspondit; scd Ad ,

haec rcsponsio. 8ic crgo incipiamus rcfellerc Gaudentii

Epistolani priorcm acbrcviorcm.
II. Verba Epistola^ , « Ilonorabili , ac niniium nobis ,

si sic volueris , dcsiderando i>ulcitio tribuno ct notario,

Gaudentius episcopns. » Ad haec responsio : Non dclie-
mus ctiani ista discutcre , nc propemodum in supcrfluis
immoremur, cum sintloca neccssaria, quc-e nos ahquanto
diutius loqui cogant.
Yerba L^^istolir « Rcligionis tuae scripta percepi
III. :

per eos quos etmoribus et instituto suo cunclis charos

,

essc manifotum cst. » Ad ha'c rcsponsio iNcqne hoc :

discutiam quomodo dixeris « Ileligionis tune, » homini ,

qucm {)otius irrcligiosum putas. Ptcddidisti quippc hono-

rificentiani, sicut rcddendam exislimasti ; quia ilie telio-

noiificcntiiis Iractavil iii lillcris quas ad tc dcdil , ([uam

 ; ,,

CONTP.A r. MDIiNTH M DO;\ AT. r.PlSf;. , MP.. I. 1

87
oalliolicus Ija^reliciim dcbuit ,
putaiis tuam moiUcm lali

ficri sermocinatioiic sanabilcm.

lY. Vcrba Epistola? : « In quibus tam niulla, inquit,
a tua dignatione dicta sunt. quaMiunc inlciim conliccsco
scdquoniam iugeniitui acumcn minus advcrtit, quodnos
ineodcm scriplo ncc innoccntcs plcne , nec rcos assercre
potuisti. >) Ad hoec Quomodo non asseruit
responsio.
reos, quos dixit malc congregatos? Quomodo non assc-
ruit reum , cum dixerit, quod te ducc miserorum animne
nefando cxilu periturfE sint ; adjiciens tc intcUigerc de-
bere, quanta teel in Loc mundo invidia. et in illo ultimo
'
judicio dcsperatio potcrit manerc? Q)uomodo non asse-

ruit reum . quem sicut j)oluit exliortatus est , ut imilan-

dum aliorum secutus exemplum , dimisso errorc prioris
liaprcscos, tc ad unam et veram Dci conferas fidem ? Vc-
rumtamen non Tri]>uni verha dcfenderc, setl h^rrotici

refutare suscepimus. Si quid crgo iste noster tanquam

laicus militaris dixit incantius ,
non ignoscat?
quis ei

Quis Ecclcsia? calliolica; dc verbis cjus pra^judicandum

cssc contcndat? Tu pcrpensius considera quid lotpiaris
quem pars Donati in nostra ('oUatione qua^ apud Carllia-
etiam defensorem
'

ginem facta est, sex aliis adjunctum ,

su?e divisionis edidit ^.

Y. Yerba EpistoUc : « Quod si criminosos inquit ,

exislimas , fugienda cst vobis damnanda societas. » Ad

hffic resp. Planc fugienda est societas criminosorum . sed

non rcspucnda correctorum. lllud crgo saluhriter ita

cst

devitamus, ut hoc miscricorditer velimus, oplemus, in-

slemus.
yi. Vcrha E^pislola^ : « Si vero iiniocentes nos putas ,

inquit quod eliam ipse dixisti ,

persecutores in fide
,

Clnisliconstilutisustinercgaudemus.);Ad lucc resp. ("on-

l88 S. Al]«rSTlNI EMSCOPI
sideravi lilteras Tribiini ad tc dalas , ct luisquam in eis

lcgi quod lc dixcrit innocentcni ; scd aL aliis audisse, vel

cognovissc prudcnleni. Sic autcni in Scripturis sanctis,
non solum boni vcrum eliam mali vocari solcnt. Nam
,

hoc ibi nomcn etiam scrpens bominisdcceptor accepit^.

Quod enimquidam interprctati sunt, sapientissimum om-
nium bestiarum prudenlissimum potius- Grasci codices
;

babent; undein Lalinam bnguam Scriptura iila Iranslata

est. Sed si cos pulandum est innocenlcs a Iribuno esse

dictos, quos a te ad exitium tcneri dixit invitos ; quid

mirum si quod in aliis locis factum
et ilbc fieri crcdidit,

esse cognovit? Non est ergo unde gaudcas te pati perse-

cutionem cum invenire non possis quomodo te asseras
,

innocentem. Absit auteni ut ista persecutio dicenda sit

hominum cum , sit potius pro bominiljus hberandisper-

secutio vitiorum, qualemfacit a?gris etiam dibgentia me-
dicorum. Quamvisetsi essetis innocentes, hinc elliceremini
nocentes.Quiaocciderecupitis innocentes. Quienim sein-
nocentes conanlur assercre, et tamen vitaesuasnoluntj>ar-
ccre, quid abud quaminuocentcsconvincuntur occiderc ?

, Vll. Verba Epistolas : « Inbac autcm Ecclcsia,inquit,

in qua nomcn Dei et Cbristi cjus, utctiam ipse dixisti,
in veritate scmpcr est frcquentatum nos aut vivi quan-,

diu Deo placucrit permanemus, aut ut dignum est Dci

familia, intra dominica castra vitse exitum tcnninamus ;

sub ea scilicet condilione, quia si vis fucrit operata, tunc

id potcrit evcnire. Nemo enim tam dcmens est ut nullo ,

impcllente fcslinet ad mortem. w Ad btec resjj, Ncqueboc

in tribuni littcris legitur, a te invocatum in veritate no-
men Dci, quamvisdixerit invocatum. Quanquametiam si

dixisset ,
posset boc intclligi , non ad vestram gloriam ,

sed ad pmnam. Nam et de gcntibus impiis Ajioslolus

 ,

CONTRA GAUDENTIU.M DONAT. EPJSC, LIB. I. 189

(lixit : « Qiii vcritatcm iu iniquitate dclincnt'^ : » ut ct vcs
facitis ,
qui veritatem baptismi divini iii iniquitate deti-
nclis eiToris liumani. l nde nos cum vestram corrigimus
iniquitatem , non uti^jue de])cmus il!ius sacramenli res-
cindere vcritatcm. Protltcris sanc innocens liomo , aliis

qiiidem verbis, cun) ccclesia tc ac tuos interiluios. Cum

enim dicis « In ecclcsia, » quid aliud vis inteJligi , nisi

cum ccclesia; quandoqnidcm id agere ignibus pra?paras?

ILrc cst innocentia parlis Donati, uthoc faciatis adjunc -

tis mortibus vcstris, quod ctiam apud Cartliaginem in

invidiam nostram de basilicis qua^ vcstrcT fuerunt, sicut

potuistis, et cum quil)us potuislis, fecisse asseveramini

sine mortibus vcstris. Quis enim vos non crcdat zelando
fecisse, cpiod facere etiani moricndo disponilis? Siautcni
illiid vos non fecislis , lioc certe furiosius est quod vos
ficcre prrrparatis. Sed dixisli : « Si vis fuerit operata : »

ct adjunxisti , « Ncmo enim tam dcmens, qui nullo

est

impeilentc festinet ad mortcm. » Quanto cst ergo dc-

mcntior ,
qui cum impcllatur ad vitam , festinct ad
mortem ?

Yiil. Vcrba E[)istola^ : « Eos aulcm qui nobiscum

sunt. incput. testem Dcum facio , ejusque omnia sacra-
nienta ,
quod cxliortatus sum , ct inqicnsissimc pcrsuasi

ul qni habcrct voliintalcm cgrcdi , sccurus publice fatc-

retur : ncc nos enim invilos rclinere possumus,qui di-
dicimusad Dei fidcm nnllum esse cogcndnm. » Ad ha:c
rcs!). Cnr aulem non te cliam si noi^invitorum rctento-

rem tamen ad l)onum opus exliortalorem apertissime

.

prolitcris, si quod factiirus es bonum cst? An fortc quani

nialum sit ( t ipse intclligis, alque id facturum te magis
ut tcrrcas . quam ut inq)Icas comniinaris, aut menticndo
infidelis . aut vcrum diccndo crudelis ?

1 Uom. :, iS.
igo S. AUGUSTINI EPISCOn
IX. VcrLa Epistolai : « Et alia manu : Oplo lc inco-
lumem in reipubliccE aclibus llorentem eL a Cbristiano- ,

rum iuquietudine reccdentem.» Ad bcEC res[). Possumus

eum et nos optare incokimem et in reij)ubbcai actibus ,

llorentem, scd non ab bcEieticoruni correctionc quics-

centem.
X. Verba Epistolae secund;E « llonorabili et onnii :

aiTectu desiderando Dulcitio, Gaudentius episcopus. » Ad

bLEC responsio. Si omni affectu desiderasbomincm, quare
cum illo tencre Cbrisli rcspuis unitatem ? An reddendo
mabim quasi pro malo, queni tuum persccutorem putas,
rel)aptizarc desideras?
XI. Verba Epistolae : « Solent sibi , inquit, sola flima
noti,cupeie, aut inccrlo inviccm aspcctu verba mis-
cere, aut incogniti sakem non borrere pra\sentiam tua :

vcro censuia ,
quod aliscntcm me inveneris gratubitum ,

te; quod aulem redierim, contristalum, btteris iiitimasti.»

Ad liccc resp. Non omnes qui sibi sobi fama noti sunt ,

viderc invicem volunt, sed quos benc ipsa fimia com-

mendat. Riirum cst aulcm re vera quod tibi accidit , ut
tu cum desiderandum dicas, a quo te persecutionem per-
peti quereris : ille aiUcm ([ui te persequitur, absentem te
mabtcsse, et nobt eum qucm pcrsc([uilur , invenire. Scd
boc undc, nisi quia te potius corum [)erseculorem vokiit
intelbgi, quorum in Cbristo salulem tua pricsentia crcdi-
dit im[)cdiri?
XI I. Vcrba Epistokc : « Sed quoniam picCterita die ,

inquit , ne in epistokiri responso sikiissem propter mo-

ram portanlium certa qua:que , striclim atque bieviter
iutimavi nunc mibi dignalionis
: tutrscriptis sacrosanctie
legisdivinicverbisestrespondcndum. Dominusdixit :«ln-
wnoccntcm ct justum non occidcs,purgatione non purga-
 CONTRA GAUDEMIIJM DONAT. EPISC, LIB. I. 1 f) l

»bis rcum^.»Certum est igiturin Dei jutlicio pari crimiue

parique reatu csse clevinctos, qui reum absolverit, ct qui
occitlerit innocentcm. Si antc communioncm rei erant ,

a te nominatus Gabinus, vel caetcri ntlei-lVagi , in malo

illi lapsu consortes secunclum Dci voccs absolvi minimc
debucrunt. Si autem tanquam innocentes vcl sancti re-
cepti sunt, (juarc in ca iitle pcrmanentes, untlc velut
sanclos accipitis, occitlitis innoccntcs? Atl bo^c rcsp. In-
vitliosc et mcnthicitcr loqucris. Jilc qiiippc atl quem lo-
qucris, non talc pra:ccptum acccpit ut occitlamini, setl

ut corrigamini ;
quod si nolucrilis, ne corrcctioncm im-
pediatis aliorum, in cxilium mittcmini -. Quod si a justis

lierinon dcbet injustis, curctiam falso voluistis de Ctcci-

liani exilioin nostra ( ollatione gloriari, quo cum missum
vcstris majoribus iiislaMti!)Us a ('.onslanliiio impcratoro
dixistis? Islcautcm Tri!)unusad ((ueni scribis, cui Icgum
pro unitatc latarum cura mandata est, usquc adco vult ut
vivas , ut timeat nc ipse tc occidas. Kccc constitui tibi
ante oculos ipsum, ct tc ipsum. Ipsc te in Cbristi pacc
vult vivcre, tu in partc Donati te qua:ris occidcre : ([uis

vestrum sit tuus ])crsecutor, agnoscc. .

.

Xlll. Cabinus autcm jam nostcr ,

qui fuit aliquando
vestcr, ct alii (juam plurimi, (juicx vobis atl nosconsidc-
rata catbolica vcritatc transicrunt, non ideo tibi videantur
a vcstra contagionc uoii fuisse purgati, (|uia non sunt a
nobis rcbaplizati. lli cnim tpii nondum baptizati sunt, a
peccatis omnibus in catbolica Ecclcsia lavacro rcgcne-
rationis abluuntur autcm qui boc sacramentum,
: in cis
non atl auxilium, scd ad judicium foris accipiunt quia ,

nec in descrtorc violamus cbaractcrem rcgium, fit illucl

tpiod scriptum est : « Cbaritas coopcrit nHdlitutlineni

» pcccatorum "\ >^ Iu:cc ([ucmadmodum j)ossunt, (|UOS
• Exod. xxiii, y. — ^ loicv iniKiiinim. — ^ i l'itr. iv, S.
jyj s. AUGUSTiNi lirisc-ori

noii oportet baplizari, ipsa catliolicas unitatis cliaritate

nmnclari, ut non incipiat eis intus inosse quod et foris

inerat, sed incipiat eis prodese intus cpiod foris oberat.

!Non itacpie a vobis accipimus vclut sanctos, ad nos cnim

transeundo sanclificantur, c|ui manendo apud vos sancti
esse onmino non possunt : nec vos innocentcsoccidimus,
quos etiam reos vivere volumus.
XIV. Sed tu cpiitestimoniumdivincT vocis beiierccolis,
et noLis objicis Deum dixisse: « Iimocentem et justum non
» occides^: » siinnocens eset justus, cjuare te occidis? Nos
tc innoccntem et justum non dicimus, et tamen nolumus
ut occidaris, tu teinnocentem et justum arbitraris. et inno-
centiet justononparcis. « Ccrtum est igitur, ipsedi,\isti,in

])ei judiciopari crimine paricpie reatu essedevinctos, cpii

reum absolvcrit, etcjui innocentcm occidcrit. » Quareergo

absolvisti Felicianum JMaximianistam Quarc inno- reum ?

centem occidisette ipsum? Nos autem nec reum absolvi-

mus, sed ut mcreatur absolvi. prius corrigi cupimus ncc :

tc innocentcm, sive tibi parcas. sive te occidas, siin parte

Donati rcmanscrls, judicamus. Nam de c|uanta]ibetinno-
centia glorieris. teipsum innoccnlem occidendo, innocen-
essenon poteris: nisiibrtemilii respondeas et dicas: Cum
me occido, non innoccntem uti([ue occido, ([uia ipsa vo-
luntate c[ua me occidcrc statuo, rcus eOicior animo, |)rius
c[uam corpus occidcro. Hoc si dicis vcrum dicis, et mi-
ris modis te acccsando dcfendis. Cum enim te ostendis

iu tc occidendo prius ipsoproposito fieri nocentcm. pro-

cul dubio facinore peipctrato, ncmo te convincct c[uod
occideris innocentem. nacitac[uerationecolligitur, c[Uod
cum nuilti innocentes ab aliis occidantur, a se ipso nul-
lus innocens occidatur. Ea ([uippe cogitatioue qua oc-
cidere se ipse molitur. innoccntia prius expoliatur, ut
1 KvoJ. NMll, 7.
 :

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC, LIB. I. 1 g^

cumse non innocens moriatur. Hoc tibi continge-
occitlit

ret, si antequam te occidcre praeparares, innocens esses

nunc Ycro quia et antea jam liaereticus innocens non
eras, non erit, si te occideris tu£e iniquitatis inilium, sed
augmentum.
XV. Verba Epistolae : « Nam de sancto Emerito , in-
quit, Caesareensi falsa ad vos pro certo fama pervenit.
Quod siesset, apud Apostolum diccntem^ « Si excide- :

» runta fide quidam illorum numquid infidelitas illorum

,

)) fidcm Dei evacuavit^? ALsit. » Ad hasc resp. Dicen-

dum cst de Emerito (^avsareensi ,
quoddicere tu timuisti.
Falsa quidem dc
fama jactata est quod Catholicus
illo ,

factus sit sed qucmadmodum hoc audistis

: ita lotum ;

quod factum est nosse potuistis. Cur ergo laudes coepis-

,

copi tui , cujus tihi pro exemplo nomen ohjectum cst,

taccre voluisti? Prolccto si fccit ahquid hmde dignum in
lanto arliculo non ahs le fuit utiquc reticendum. Scd
,

quia cjus hiudibus non vis ut tc inviderc potuissccrcda-

mus quare ,
ergo tacuisli, nisi quia de illo crubcsccrc ti-

muisti? Vcnit crgo Emcritus Cicsarcam, ilhc positis et

pra?senlibusnobis'\ ^cnit auteinnon apprehcnsuscujus-
quam sagacitate , non adductus aherius polestatc, sed
excitatus propria voluntate vidcre nos voluit. Vidimus
cum ad Ecclesiam cathohcam pariter venimus, affuit
,

maxima muhitudo nihil pro sua seu vestra defensionc

:

diccre potuit; communicare noluit, dilalus perseveravit,

convictus obmutuit, illaesus absccssit. Quid fieri potuit
pro nostramansuctudine lenius? quid pro veritatc catho-
hca invictius? quid pro vestra , si sapilis , corrcclione sa-
lubrius? Cum
enim sponte ad nos nisi pro vobis conlra
nos dicturus ahquid non venisset ,
profcclo dixissct , si

1 Forte aiuli. — 2 i\om. iii ,3. — 3 viJe supra lib. de Ge^tis ciiin

Emorilo.

CXL. l3
 ,;

ig/jf S. AUr.USTINf EPiscon

quod (licerct, invciiisset. QuEecumque eiiini ut vcnirct
prteparaverat diccrc , adjuvante miscricordia Domini ante
sunt nostra praeventionc rcfutata ,
quam illius circumvcn-
tione prolata. Et certesi putas eum poluissc scd noluisse,

rcspondcre quod cum illo actum est, et ipse res-

: lcgc
ponde. Si in pacem catliolicam transissct Emcrilus di- ,

ceretis eura nou divina miseratione consensisse lumini

veritatis , sed ponderi pcrsccutionis Immana infirmitate
cessisse. Si dcnique taplus adduccretur invitus, non ino-
pia respondendi, scd cvadendi consilio tacuissc pro vcs-
tro arbitrio jactarctis. Kunc vero quandoquidem ultro
quod tacuit, non lingua, scd causa dcfe-
venit, profccto
cit quod autem transire in unitalcm catliolicam noluit
:

animam superbam confusio pertinacissimam fecit. Sed

lioc quantum ad ipsius cxitium atquc supplicium tan- ,

tum ad aliorum confirmationem salutcmque profccit. Si

enim vidcrent Emcritum nobis communicantcm suspica- ,

rentur bominem formidanlem cum autcm viderunt et :

inparte Donati permanentcm et tamen adversus Catlio- ,

licam reticentcm, magis illis apparuit contra suos silendo

clamare. An vero cum voce atque ore sanoet bbero slarct,
non erat pro vcstra causa contra nos lestis idoneus Eme-
ritus ille , ille Emeritus , inquam , et inimicus et mutus?
XYl. Sed bene tibi visus es vestros auctoritate viddi-
cet apostolica consolari non proptcr Emcritum, quinon :

potuit plus faccrc pro vobis quam quod non invcnicns ,

quid loqucretur pro vobis, non tamcn abscessit a vobis

sed proptcr alios, ({ui vestro crrore dcrclicLo in societateni
catbobcam mutati, in melius aggregantur, commemo-
rasti proptcrea dixissc Apostolum : « Si (juidam illoruni
» cxcidcrunt a lide , numquid infidcHtas illorum fideni

» Dci evacuavit? Absit''^. » Ilevera boc rcstat , ut exci-

i Rom. Ui, J.
 —

CONTRA GAIDENTIUM DONAT. EPISC, LID. I. IqS

disse dicantur a ficle qui Deocrediderunt , etfidcm tenere
quibominibuscredunt. « In semine tuobcnedicenturom-
» nes genles^, dixit Dcus. » Ecce cui credunt, qui ex
vobis ad nos transeunt. Caeciliani peccato periisse trans-
niarinas gentes bomines dixerunt. licce quibus credunt,
qui in vestra socictate persistunt. Et dicis eos excidisse a
fide qui fidem Dci secuti sunt , et cos fidcm babcre Dei
qui in verbis bominum remanscrunt. Ubi est ergo quod
huic scntcntige abs commcmoratas continuo subjungit
te

Apostokis « Est autcm Dcusverax, omnis autcm bomo

:

» mcndax- » sia fide cxcidcrunt qui crcdunt quod dixit

:

'
Deus verax, ct iu fide persistunt qui credunt quod dixit
homo mcndax?
XVII. Yerba Epistohp k Fugam mibi inquit, quasi : ,

ex lege pcrsuadcs scd faclor lcgis tantum dcbet audiri;

:

quia Paulus apostolus dicit : & Non auditores legis justi

» sunt apud Dcum , sed factores Icgis justificabuntur^. »
Nam audi ct Domiuum dicentcm : Quia bonus pastor
«

» animam suam ponit pro oviJjus suis merccnarius au-

,

» tem, cujus non sunt ovcsproprias, videt bipum vcnien-

» tem etfugit
, ; et kipus rapit cas et dispergit''. » Ad baec
resp. Ecce quomodo iiitcUigit Evangclium pars Donati.
Ita-ne Apostoius, non pastor, scd merccnarius crat"^,
quando pcr murum in sporla submissus fugit manus ,

ejusqui cum comprcbenderc cupiebat; et tu es pastor,

qui eas quas dominicas oves ^, ut errore in animo pereant,
furore corpus interimant, eliam tecum vis perdere, te-
cum qucieris occidere nec audis pastorcm paslorumque ,

principcm dicentcm « Fur non venit ni?i ut occidat et

:

» perdat''?« Ad boc venisti qui abscesseras? adbocredisti

» Gen. x\ir, i8. — 2 Rom. m, 4 — ^ IJ. ii, i3. — * Joan. x, ii. —

6 Act. IX, i5. — 6 Forw (lUiiS ainid le esse djcis , domiuicas oves.
' JOilll. X, n>,

i3.
 ,

igG 1 S. AUGUSTINI EPISCOPI

qui fugeras? Hoc opus furis est et latronis, non pastoris
atque custodis. Yerumtamen ctiani noljis non te cogen-
tibus, vicle, quia omncs collegas tuos qui fugerunt, non
pastorcs , sed merccnarios intelligi voluisti. Sed si essent
apud te dominicae ovcs , aut tecum venirent , ut etiam te
correctum possent liabere pastorem , aut te dimisso fu-
gerent ad pastorem. Mercenarius autcm quem significat
Dominus, viso lupo, non corpore, sed animo fugit
quando deserit timorc justitiam. Sicut fugit Secundus
vester Tigisitanus quando Purpurium Limatensera de
homicidio confessum magisqueterribilem ne primatum, ,

perderet vel episcopatum timuit. Corpore autem etiam .

boni illi pastores Apostoli in pcrsecutione fugerunt , nec

ideo tamen oves Cbristi cura et animo reliquerunt. Si
ergo et tu paslor csses ,
prius in lupi parte non esses;
deinde imperium Domini tui ,
qui servos suos fugere in
persecutionibus jussit ,
per os cujuslibet ctiam peccatoris
obedienter audisses , nec contra Dominum tuum argu-
mentarerisetdiccres ••
« l\actor lcgis tantum debet audiri,
c[uia Paulus apostoius dicit : « JNon auditores legis justi
» sunt apud Dcum , sed factores legis justificabuntur^. »
XVlfl. Quid in abam sententiam verba manifesta con-
vertitis? Auditores legis et non factores apud Deum jus-
tos negavit ab bominibus quando verum dicunt audiri
; ,
,

non probibuit ne sicut tu loqueretur contra Dominum

; , ,

suum dicentemdequibusdam « Quae dicuntfacite, quae :

» autem faciunt, noUte facere; dicunt enim et non fa-

» ciunt^. » Yides ({ucmadmodum Christusetper bomines
auditores et priedicatorcs legis ct non faclores alios eam ,

taincnaudircpriECcpit, et cjusesse factores : ct tu dicis :

« Factor lcgis tantum dcbet audiri : » et volens redarguere

quasi persccutorcm tuum , loqucris adversus Creatorem
' Rom. I, i3. — '^
Maith. x\iii, 3.
 CONTRA GAIIDENTIUM DONAT. EPISC. , LIB. I. I97
tiiiim. Peccatori quidem dicit Dcus Ut quid tu enarras : «

wjustitias meas , et assumis Testamenlum meum per os

» tuum^? » Sed ideo quia illi niliil prodest qui dicit ct
, ,

quod dicit non facit. Prodest autem illi, qui cliam per
malum bonum audit et quod audit flicit. Nonestquidem
speciosa laus in ore peccatoris^ : sed speciosa est in vita
moribusque factoris , etiamsi hanc audierit ex ore peccs-
toris. Quantumlibet ergo existima Tribunum esse pecca-
torem , et legisnon essefactorem : obcdientertamen audi,
non istum , sed illum etiam per istum qui dicit : « Si vos
» perscuti fuerint in una civitatc , fugite in aliam^. »
Quid statis ? audite et fugite , Cbristus lioc imperat non ,

Tribunus. JNisi forte respondes ct dicis : Ait quidcm

Cbristus : « Sivos persecutifuerint in ista civitate, fiigilc

» in abam : » sed quare deistacivitatediscedam, quando

nec meus est persecutor, nec cgo Cbrisli sum auditor ?
iste

Ac per boc si manseris lupus cst SKviens si lugeris lu- , : ,

pus est timens. Et quoniam sponsus dicit « ISisi cognove- :

B ristemetipsam o pulcbra in muHeribus exi tu in vcsti-

, ,

» giis gregum tuorum et pasce boedos tuos in tabernacuHs

,

» pastorum^ »etiam si tepastoremesse gloriaris, tamcn

:

quia de ovib Domiuico existi, lia;dos tuos pascis non ,

oves Cbristi.
XIX. Verba «Deinde, inquit qua3 loca
Epistola^ :
,

erunt, qua^ in bac persecutionis proccba undique per-

turbata tranquiUitate servandos tanquam in portum leci-
piant sacerdotes, quando Dominus dixerit « Cum vos :

» persequi coeperint in bac civitate, fugite in aJiam^?»

Tute tunc fugiebant Apostob quia neminem pro cis pro- ,

scribi jusserat Imperator. Nunc vero Cbristianorum re-

ceptores proscriptionibus territi, pericula formidantes,
l Psal. xux, 16. — 2 Eccli. xv, 9. — 3 jviauh. .\, 23. — * Cant. i, -.

— SMallb. X, a3.
 ;,

in8 S. AUr.usTiNi EPiscori

non solum non rccipiunt, vcrum cliam vidcrc limcnt

quos tacite vencrantur. » Adliacc rcsp. Iloc plauc lautlo,
quod agnoscitis vos scd quod non vos corrigitis dolco.
; ,

Quid enim liac tua profcs^ione manifcstius, qua dcclaras

satis non vos ad corum pcrtinere consortium quibus Do-
, ,

niinus ait : « Si vos pcrscculi fuerint in una civitatc, fugite

» in aliam ? » Ncmpc
quod paulo antc dixi. posse
lioc est

te mihi verissime respondcrc si dicas Nec iste meus est :

persecutor, nec cgo auditor sum Chrisli. Ecce hoc apcr-

tissime dicis. Qnomodo cnim cs audilor Christi , cum ille

suis auditorihus hoc est scctatorihus promitlat usque

, , ,

in fniem saecuh non dcfuturas ad quas confugiant civita-

tes, quandocumquc persecutionem passi fucrint diccns . :

« Cum autem perscquentur vos in civitate ista fugite in ,

))aham amen dico vohis non consummal)itis civitates

: :

» Israel donec veniat Filius hominis? » Tu autem in hac

persecutione quam vos querimini perpcti, jam decsse

,

vohis chcis loca rpio fugere ct uhi tanquam in portu

, ,

possitis ab hac tcmpcstatc rcquiesccre loqucns contra ;

promissioncm (^hristi, qui dicit, non dcfuturas civitatcs

cpio fugiant sui qui pcrsecutioncm patiuntur, doncc ve-
niat, idest, usque ad consummationem saecuh. Quiaergo
ille hoc promisit suis quod vos non invcnitis profccto
, ;

ille mentitur, si voscjuscstis scd quia illc non mcntitur, :

vos cjus nonestis. Ac pcr hocnec Trihunus cui rcscrihis,

persecutor est vester ; scd pcrsecutor persccutoris vcstri
hoc est, erroris vcstri, quo compulsi talia facitis, ut de
illorum gencre sitis , dc quihus scriptum est ,
quod per-
secutioncm passi sint ah ipsis flictis suis^. Proinde si in-
tclligatis quid in vohis qui vos diligunt, pcrsequantur
-ipsa sine duhio, a quihus persecutioncm patimini, facta
mala vestra fugictis , ct conjungcmini cisqui ut vos lihe-
* Sap. XI, 21.
 ,

CONTRA GAUDENTIUM DOiSAI'. !• i'ISC. , UT,. I. I99

rciit. persequuiitur Yestros pcrsccutorcs : uoii cninr uisi

vcstros pcrsequuiiturerrores.
XX. \'erba Epistolee : « Per oj^ificcm , inquit, rcrum
omuiuni Dominum Cbristum oinni{30lcns Deus fabrica-
tum bominem Dco similem libero dimisit arbitrio.
ut ,

Scriptum est enim « Fecit Dcus bominem

: ct tbmisit ,

» eum in manu arbitrii sui^. » Quid mibi nunc bumano

imperio eripitur, quod largitus est Dcus? Advcrte vir ,

summc, quanta in Dcum sacrilcgia pcrpctrcntur, ut quod

illc tribuit auferat bumana preesumptio ct pro Deo se
, ,

id facere inanitcr jactet. Mogna Dci injuria, si ab bomi-

nibus dcfcndatur. Quid de Dco ^stimat qui eum violen- ,

lia vult defcndcre nisi quia non valct suas ipsc injurias
,

vindicarc? » Ad b^rc resp. Sccundum istas vestras lalla-

cissimas vanissima^quc rationcs, babcnis hixatis at([uc

dimissisliumana^ liccntitE impunita pcccata omnia rclin-
quantur, nuliis oppositis rcpagubs legum nocendi audacia
et hiscivicncb b!)ido baccbctur, non rcx suum rcgnum,
non dux militem non provincialcm judex non doniinus
, ,

servum, non maritus uxorem, ncc pater fdium a Jibcrtate

et suavitate peccandi minis ulHs pa^nisve compescat.
AuftM-tc quod sana doctrina pro sanitalc orbis terrarum
sapienter per Apostolum dicit , ct ut confirmetis in arbi-
trio tanto pejorc ,
quanto libcriore , libos perditionis
dclelcquod ait Omnis anima potestatibus
Vaselectionis : «

» subbmioribus subdita sit non est enim potestas nisi a

;

» Deo. Quae autem a Deo sunt ordbiata sunt. Quaprop- ,

» ter qui resistit potestati, Dci ordinatioui resistit. Qui

»autem resistunt, ipsi sibi judicium acquirunt. Princi-
» pes enim non sunt timori boni opcris, sed mab. Yis
» auteni non timcre potestatem ? Bonum fac ct liabcbis ,

» biudem ex iUa. Dei enim miuister est vindcx in iram ei ,

1 Eccli. XV, 14.

 ,

200 S. ALGUSTINI EPISCOPI

» qui male agit*^. » Delete ista , si poteslis ; aut ista, sicut
facitis non potestis delere contemnite. Ilabete de liis
, si ,

omnibus pessinmm arl^itrium, ne perdatisliberum arbi-

trium. Aut certe quia sicut bomines bominibus eru-
,

bescitis , clamate , si audetis : Puniantur liomicidia, pu-

riiantur adultcria ,
puniantur caetera quantalibet sceleris

sive libidinis facinora seu tlagitia ; sola sacrilegia volumus

a regnantium legibus impunita. An vero aliud dicitis,
cum dicitis Magna Dei injuria si ab Iiominibus de-
: « ,

fendatur. Quid de Deo aestimat qui eum violentia vult ,

defendere , nisi quia non valet suas ipse injurias vindi-

care? » Hsec dicentes, quid aliud dicitis; nisi nulla ho-
minis potestas conlradicat atque obstrepat nostro libero
arbitrio, quando injuriam facimus Deo? dolor Frau- !

data sunt tali magisterio tempora antiqua quoniam non- ,

dum eras natus quando sanctus Mojscs injurias suas

,

lenissime pertulit , Dei vcro severissime vindicavit. Tu

autem doctor baeretica preesumptione invidiosissime cla-
mas : « Fecit Deus bominem et dimisit eum in manu ar- ,

bitrii sui. Quid mihi nunc humano imperio eripitur,

quod Deus? » Hoc videhcet flagilaus ut ad
Largitus est ,

faciendas injurias Dco qui cum hbero arbitrio fecitho- ,

minem , liberum arbitrium tibi rehnf[uatur ab homine.

Sed ihietiam quidecrcto Nabuchodonosor regis, propo-
sita pcena interitus sui et dispersionis domorum suarum

a Hasphemando Deo Sidrach, Misac, et Abdenago^,

terribihter prohibebantur , et acriter si conlcmnerent
plecterentur, dicerepotuerunt quodipsedixisti : « Magna
Dei injuria, ab hominibus defendatur. Quid de Dco
si

aestimat ,
qui eum violentia vuk defendere nisi quia non ,

valet suas ipse injurias vindicare? » Haec verba tua pror-

' Rom. XIII, 1-6. — 2 Dan. m, 96,

 CONTRA. GAUDENTIUM DONAT. EPISC. , LIB. I. 20 1

sus etiam illi clicere potuerunt , et fortasse dixerunt, et si

non eadem libertate non dissimili vauitate. ,

- XXI. Datum est ergo honiini quando creatus est, li-

beram arbitrium sed ut si esset malefaciens fieret pa-
; ,

tiens. Denique illi primi homines cum peccassent , morte

damnati sunt, et prius quam mors eis extrema etiam cor-
poris suppleretur exihum de paradiso missi sunt. Mi-
, in

tiora in vos constituit Imperator propter mansuctudi- ,

nem christianam exilium vobis vohiit inferrc non ; ,

mortem : sed vos liomincs docli considcrantes quid dc-

beatur merito , et quid minus sit in supphcio, non de
judicio iUius, sed de vestro additis mortem. Nohle pcrire
in setcrnum , dum vobis hoc tcmpore ad offcndcndum
Deum conccdi ab hominibus vuUis hbcrum arbitrium.
Audi Apostolum , ct habebis magnum compendium quo ,

tibi regia potestas nocere non possit : a Bonum fac , ct

» habebis laudem ex iUa^. » Ex illa et antc nos justi ha-

buerunt hiudem, non solum qui regilius religiosis fidch-
terparuerunt verumctiam qui reges impios pro Dci vc-
,

ritate adversarios laudem obauditionis, pertulerunt : ilh

utrique tamen ex iha-, sed bonum faciendo non potes- ,

talibus resistendo. Quod autem vos facitis, non solum

bonum non est scd grande malum est unitatem Christi
, ,

pacemque conscindere, contra promissa Evangehca re-

bellare et adversus eum de quo dictuni cst
, « Domina- :

» bitur a mari usque ad mare et a llumine usque ad ,

» lerminos orbis terrae^; » hoc est adversus verum ct ,

summum regem Christianorum tancjuam civih bcHo ,

christiana signa portare. Sufliciat ergo vobis ad occasio-

nem correctionis ,
quod pro tam magnis mahs vestris
longe mitiora et minora recepistis si non vobis uhro ,

1 Rom, xm, 3. — ^ ///c forte deest , isti laudem passionis. — ^ psal.

LXXI , 8.
 ,

202 S. AVGUSTINI EPISCOPl

quod noii inipcralor constituit ingcratis : et nolite ad
impunitatcm licentiosani liberum arhitrium vobis ab lio-
niinibus veile coucedi , ne in ipsius Dei manus infelicius
incidatis. iNam et majores veslri jiidicaverunt in bujus-
niodi injuriis Dei liberum bominis arl)ilrium non relin-
quendum a regibus iuipnnitum ; quia hcet babcrent cau-
eammalaui, Ccccilianuni tamen episcopum perscquendo
uscjue ad Imperatoris Constantini judicium perduxcrunt.
XXII. Verba Epistolae « Nostram vero fidem, inquit, :

qaam Dominus Cliristus Apostolis dercliquit , solje nobis

istae pcrsecutiones gravissimam'^ reddunt. « Febces , in-
» quit , critis , cum vos perseculi fuerint bomines , et ma-
» ledixerint, et dixerint adversus vos omne nequam prop-
» ter Filium bominis : gaudete, et exultate ,
quia merces
» vestra multa enim persccuti sunt et
est in coelis. Sic
» Proplietas qui ante vos fucrunt, patres eorum^. » Si

tantura solis Apostolis dictum est usque ad ipsos fides ,

babuit prccmia ; ct quid proderat postea credituris? Undc

c.onstat omnibus dictum. Deinde dicit apostolus Paulus :

« Qui volunt in (^bristo sancte viverc ,

pcrsecutionem
» patiantur necesse cst^. » Hoc autcm in Evangclio Do-
minus dixit : « Veniet liora ut omnis qui interficit vos
» putet se victimam dare Deo^; » scd basc facicnt ,
quia
non cognovcrunt ratrem ncque me. » Ad haec resp.
Ilecte ista dicercntur a vobis quaerentibus martyrum glo-
riam, si babtrctis martyrum causani. Non enim feliccs
ait Dominus qui mala ista patiuntur, sed qui propter
FiUum bominis patiuntur, qui est Cbristus Jesus. Vos au-
tem non propter ipsum patimini, sed contra ipsum. Pa-
timini quippe idco quia non ci creditis; et toleratis idco,
,

ne credatis. Quomodo ergo vos eam lidem tencre jactatis,

1 Foree graUssiinam. — ^ iVIalth. v, ii. — 3 ^ Tim. m, la, — * Joaii,

XVI , 2.
 ,

COMllA GALDKMTIUM DOiNAf. EPISC, LIB. I. 2o3

qiiani Domiuus Cbrislus Aposlolis dcreliquit? An usque
aclco caecos ct surdos vultis essc liomiiies , ut non lccjant,

non audiant Evangcliuni , ubi novcrint quam fidem de

sua Ecclesia Domiiuis Clirislus Apostolis deieliquit : cx
qua divisi alque scparali , nihil aliud facitis quam contra
verba capitiset corporis rebellatis ; et tamen proptcrFi-
lium bominis ac fidem quam rcbquit Apostolis, vos pcr-
secutionem susiinere jactatis? Omittamus alia, et novissima
vcrba ejus audiamus, ubi videamus quam fideni
in terris
de Ecclesia reliquit Aposlolis quale testamentum quo- ,

dam modo fecerit, non vitam liniturus, sed sine fine

victurus; non mittendus in sepulcrum, sed ascensurus
in ccelum. Surgens enim a mortuis posteaquam apparuit
Discipulis suis intuendus oculis manibusque tractandus :

« Oporlcbat , inquit , implcri ({Utc scripta sunt in Ecgc et

» Propbctis et Psalmis de nie. f unc aperuit ilbs sensum
w ut intelligcrent Scripturas, ct dixit cis : Quoniam sic

» scriplum cst, et sic oportebat pati Cbristum , et rc-

» surgcre tertio die , et prasdicari in iiomine ejus ])aMii-
•» tcntlam et remissionem peccatorum per omnes gentcs ,

» incipientibus ab Jerusalem'^. » Itemque in nionte Oli-

veti postquam nibil ulterius in terris positus dixit scd
, ,

quod maxime fuerat necessarium, boc commendavit ex-

tremum. Multi quippe erant futuri per universas partes
lerra', vindicaturi sibi nomcn EcclesitE, et contra uni-
versam domum quae per universam terram cantat canti-
cum novum de quo sciiplum est « Cantate Uomino
, :

» canticum novum, cantate Domino omnis terra^ » de :

suarum quisque ruinarum angulis latraturi. Aliud nam-

que Apostoli audire cupicbant et quod illis maxime lue- ,

rat necessarium non quaerebant. « Dic nobis inquiunt

, ,

si in tempore lioc praesentabcris

>5 et quando regnum ,

1 Luc. XXIV, 44. — 2 psal. xcv, i, .

204 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» Israel? At ille : INon est , inquit , vestrum nosse tempora
» V el momcnta, quas Pater posuit in sua potestate, sed
» accipietis virtutem supervenientis Spiritus sancli in vos,
» et eritis mihi testes in Jerusalem , et in totam JucUcam
» et Samariam , et usquc ad tcrminos terrcTe. His diclis
» nubes suscepit eum^. » iNiliil ultcrius vcrbis addidit :

lioc tanto tenacius, quanto posterius, audicntium men-

sponsam suis amicis sponsus abiens com-
tibusfixit. Ilanc
mendavit. Ilanc ergodc sancta Ecclcsia- Discipulis dere^
liquit, Iluic fidei Donatistte resistitis, ct pro fidc quani
Dominus Christus rcliquit Apostolis, vos persecutioncm
ferrecontenditis. Iluichominis Fiho, qui Ecclesiam suam
incipientem ab Jerusalem , ct per omnes gentes fructifi-
cantcm atque crcscentem, tanta dihgentia commendavit,
mira caecitatisimpudcntia contradicitis, ct proptcrFilium
hominis vos maha sustinere clamatis. An hoc fortassis
idco dicitis ,
quia vobis ahum fihum hominis invcnistis,
cujus nomine vocitemini , de cujus partc dicamini? Er-
ratis, non quando proptcr Fihum hominispati
est ipsc :

persecutionem fehcitatis essc diccbat se ipsum illc spon- ,

sus non aduherum pra?dicabat.

,

XXUI. Et nos confitcmur, ut dicitis non sohs Apos- ,

tolis esse dictum « Beati eritis, cum vos pcrsccuti fuerint

:

» homincs^. » Ad omnes enim hoc pertinct, nonquipost

iUos quamlibct pcrsccutioncm passi sunt, sivc patiuntur,

sivc qui passuri sunt ; scd qui proptcr justitiam , sicut ct
ipsi. Nam hocpaulosupcrius dixerat : a Beati qui perse-
» cutioncm patiuntur proptcr justitiam , quia ipsorum cst
» regnum cst regnum coelorum. » Deinde ista subjunxit,
quee commemorare et frustra vobis usurpare voluistis.
Frustraenim beatitudincm istam pertinere ad vos putatis,
quando in vobis justiliam cui pnemium dcbcatur, non
' Act, I, 6. — 2 //jc deesse videtiir, fiJem. — 3 Mal!h, v, i (.
 CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC, LIB. I. 2o5
demonstratis quinimo e contrario etiam pro iniquitate pa-
:

timini , minus abaliis, plus a voLis, ut ante Dei judi-

cium quocl futurum est, etiam, ipsi voLis quod meremini,
ex aliqua parte reddatis. Unde quia tu ipse dixisti : Non
hoc solis Apostolis , sed omnibus dictum , ne usque ad
illos fides praemia babuisse vidcrctur : sicut hoc ergo non
solis Apostohs , sed omnibus dictum est , qui etiam post
illos propter justitiam fuerant mala quaecumque passuri;
sic etiam omnibus illud dictum cst : « Si vos persecuti
» fuerint in ista civitate, fugitein aliam ^. » Quarehoc non
facitis , si ad eorum societatem quibushaec dicta sunt pcr-
linetis? Quod quidem et si fecerilis , non ideo perlinebi-
tis : quia et hitrones hoc facere possunt, quos inquiri
legespubhca3 jusserunt. Verumtamcn quia hoc facere non
vukis, de compendio vos ad istos quibus haec dicta sunt,
non pertinere monstratis. Et utvos muho manifestiusipsa
excusatio vestra al) illo numero vcrorum Chrislianorum
ostendat ahcnos loca quo confugiatis, quas ille usque in
.

finem saecuh non defutura promisit, vobis decsse jam

dicitis nuho modo iUum quod falsa promiserit convin-
;

centes sed vos ad eorum consortium quiJjus Jioc promisit

,

non pertineremonstrantes, et idco non veraces ]\lartyrcs,

sed haereticos vos esse fallaces. Quid vobis uhcrius dica-
mus quando lingua vcstra vos vincit ?
,

XXIV. Nam et illud quod addidisti dixisse Apostohim :

Omnes qui in Christo pie viverc volunt, persccutiones

c<

» patiantur necesse est - : » non quidem iile dixit : « Ne-

cesse est : » sed : « Omnes , ait ,
qui volunt in Christo pie
» vivere, persecutionem patientur : » Scd vos ad istos non
pertinere quis dubitat? Si enim ct vos cstis , de quibus
hoc dixit Apostolus ;
quare non hicitis quod ipse fecit
Aposlolus? Nam si portie adversus vos claudcreutur, per
» Matlli. X, 23. — 2 2 Tim. v, 12.
 ,

306 ^* »• AUGUSTINI EPISCOPl

muruni suLmilli debuistis, ut manus perscqucnlium fu-
geretis. Pntent portae, et exire non vultis. Quam pcrse-

cutioneni palimini, nisi a vobis? Diligit vos persecutor

vester, et persequitur vos furor vester. Illc ut fugiatis cu-
pit, iste ut percatis impcllit. Sic autcm intelligitis quocl
ait Apostolus : « Omncs qui volunt in CLristo pie vivere,
n persecutioncm paticntur, » ut majorcs vestros sub apos-
tata imperatore Juliano non pie ^ ixisse voLis necesse sit

confiteri. Nam quisquis illo tenipore Donalista factus est,

doncc adversus vestrum rursus errorem pia CLristiano-

rum Imperatorum cura consurgeret, si ante dcfunctus
est,non pie vixit, quia non cst passus persccutioncm. Si
autcm Loc proptcrca dixit Apostolus, quia sicut aLLi
scriptum cst : « Tentatio est vita Lominis super lerram* ; »

nec cessat pios vcrosque Cliristianos non solum advcrsi-

tatis infestationc, verum etiam prospcritatis scduclione

tentare , ut animus Lumanus aut alHictione succumLat

aut cLitionc vanescat : profccto quandiu Lic vivitur,
omncs qui voLint in Clirislo pic vivcrc, persecutionem

paticntur, ut aut victicomprcLendantur a diaLolo aut ,

proLatidiaLoLim vincant quos autcm comprcLcnsos cap- :

tivosque jam possidet, non ut oLtineat perscquitur, sed

quia oLtinet utitur.
XXV. Porro si pcrsequi tantummodo ille diccndus est,

qui dolore aLquo excruciat, seu vulttenere ut excruciet;

non tiLi vidcatur excruciatorcordis lcvior esse quam cor-
poris, etconsidcra qualcm pcrscculioncm paticLatur, qui
diceLat in PsaLno : « Yidi inscnsatos , ct taLcsccljam ^. »

Hanc persccutioncm LotL justus paticLatur in Sodo-

mis,etiamprius(piam in domo cjus AngeL Lospitcsejus,
cum Lomincs putarcntur, a Sodomitis appctcrcntur ad
stuprum^. Justus cnim eos tam puLLce turpes, et ante

» Job. vii, I. — 2 psal. cxYiii, i58. — 3 Geu. xix, et 2 Pelr. 11, 7.

 ,

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC, LIB. I. aO^

suaedomus injuriam^ sine magno cordis oruciatu vidcrc
non potcrat. Unde inter suas persecutiones etiam talia
commemorat apostolus Paulus, dicens « Ouisinfirma- :

» turetegonon inllrmor? Quis scandalizatur, et ego non

» uror^? » Proinde quanto major cst in iiobis charitas
Christi, tanto majore cumdolore animi vos videmus ha-
Lere sacramenta Christi, et separari mcmhris Christi
a
et rebellare contra pacem Christi. Sed quandiu in hoc
corpore vivitis, spes nobis aliqua de vobis datur : cum
vero jam in illa dissensione moriniini, muko amarius vos
dolemus. Jam porro quando vos ipsos nccatis, vel ir-
ruendoarmis alienis, vel priccipitiis et submersionibusct
ignibus vestris , satis dici non potest ,
quanto nos moerore
crucietis. Plus quippe impius Absalon patrem sanclum
David extinctus, quam rebellis alHixit. Yivum nauKpic
eum comprehendi cupiebat, utqui malitia grassabatur,
poenitentia sanaretur^. Erat ergo illc persccutor patris,
non solum populum I)ei dividendo , nec solum conlra
Dei legem et contra legitimum patris rcgnum arma por-
tando atque bellando : sed multo amplius persccutus cst
corpaternum, in illa impietate moriendo. Deniquc illum
pater optimus pessimum fihum, quem non desperando
non defleverat vivum spe finita flevit occisum. Discite
,

ergo quid sit quod Apostolus ait « Omncs qui volunt in :

» Christo pie vivere pcrseculionem paticntur^. » Si Ca-

,

tholicorum domus Donalistae non diripuissent, si calho-

licas Ecclesias non incendissent, si Catholicorum codiccs

sanctos in ipsa incendia non misissent, si Catholicorum

corpora non immanissimis coedibus aniixissent, si Catho-
licorum membra non pra^cidissent, si oculos non extinxis-
sent, si denique Cathohcos nou crudchter occidissent :

1 Forte jauiiam. — '^

2 Cor, xi, 29. — ^2 Rcg. xvin, 33. — ^ 2 Tini.

iir , 13.
 ,
,
:
:

ao8 .1 .ari s. augustini episcopi

lianc solam nos a vobis gravissimam perseculionem per-
peti verissime diceremus, quia videmus vos insensatos,
et tabescimus; quia infirmatos, et infirmamur; quia

scandalizatos, eturimur; quiaperditos, etlugemus. Haec

mala vestra ,
quEe vos in aeternum interitum mittunt
amarius nos pcrsequuntur, quam illa quaD a vobis nostris
corporibus, vel rebus, vel domibus aut basilicis inferun-
tur. Minus persequimiiii, cum in nos saevitis, quam cum
vos peritis. Deniquc in illa persecutione qua in nos saevi-
tis, cum laude gaudcmus inhac autcm qua vos pcritis,:

si gavisi fucrimus, vol)iscum perimus. Sed quandiu in

hac carne vivitis, de vobis dcsperare non possumus cum :

vero in hac impictatc morimini, maxime cum vos ipsos

horrenda cKcitate furoris occidilis amarissimam tristi- ,

tiam nostram illud tantummodo consolatur, quod conso-

latum est sanctum David , in unitate sciHcet Dei populus
congregatus, qui fuit scelerali fdii tyrannide divisus. To-
lerabiHus enim longe pauciores pertinacissimi vestri suis
praecipitiis vel submersionibus vel ignibus pereunt quam
innumerabiles populi illis eorum salutem impedientibus,
incendio cum ilhs reterni ignis ardebunt. Nunquam igi-

tur Ecclesiae Christi defuit aut deerit, unde, secundum

Apostolum, qui volunt in Christo pievivere^, persccu-
tionem patiantur, aut inipiorum mahtiam sustinendo
cum innoxie vivunt; aut eos dolendo , cum pereunt.
XXYl. Nohte itaquc falh ,
quod vobis dictum sit

« Yeniet hora quando qui vos occidcrint pulcnt se olh-

, ,

« cium facerc Deo- » aut situ hic tcslimonium posuisti

:

« Putent se victimam darc Dco, » Non quidem hoc esse

diclum de persecutionibus quas gcntcs EcclesiEC fecerunt,
manifestum est. Diis enim suis plmimis, qui utiquc non
sunt dcputavcrunt se gentiles oilieium faccrc, cum hoc
,

» 2 xini, III, 12. — "^

Joan. xvi, 2.
 ,
,

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC. , LIB. I. liOg

facerent uni Deo ^. Unde idcm quod Dominus prae-

lioc
dixit suis, aut per Judaeos impletum est, qui sanctum
Stephanum et multos alios occiderunt-, dum putabant
seofficium Deo facere, quoniam unum verum Deum co-
lere videbantur ; aut etam nobis, id est, Catholicis dic-
tum est de diversis haereticis usquequaque furentibus qui ,

ubi possunt , quomodo possunt,

et quando possunt , et

occidendo Catholicos putant se officium Dco facere; ,

maximeque de vobis qui praecipuum vobis nomcn fccistis

,

in Africa de tahbus victimis. ^am si vobis diclum esset

non utique vos ipsi occidcrilis , scd expectarctis a nobis
polius accidi, qui putamus nos, ut dicitis , cum id faci-
mus, oQlcium Dco faccre. Nunc vero cum festinatis ad
mortem, ne a nostris teneamini; vivere metuitis, non
occidi; quia erubescitis corrigi , aut de vestro convinci.
An forte vos eslis ad quos utrumquepertineat , quia cum
occidimini ct vos a \obis ,
putatis vos officium Deo facerc
et has ei victimas de vobis dare? Ad vos crgo pertinet
quodsequitur, atqueabs tecommcmoratumcst. Moxenim
Dominus adjunxit, et ait « Scd haec facicnt vobis quia :
,

» non cognoverunt Patrem ncque me^. » Cum itaque vos

ipsos occiditis, putantes vos oillcium Deo faccrc nec Pa- ,

trem cognovistis, quem non audistis dicentem Fugite. ''

:

XXYII. Yerba Epistolae « Sed belhferae inquit, pa- : ,

cis cruentaequc unitatis seincolasjactant. Audiant Domi-

num dicentem « Pacem meam do vobis pacem relinquo

:
,

» vobis non sicut saeculum dat, ego do vobis ^. » Saeculi

:

enim pax animos gentium dissidcntes armis etbelh

inter
exitufoederatur Domini Christi pax salubri lenilate tran-
:

quilla , volentes invitat , non cogit invitos. » Ad haec resp.

1 Forte dim hoc non uni Deo.
fdcerent , 2 ^gj ^.j^^ 5, 3
j^^^^
—
XVI, 3. — < Deest hic alteriun incmbrum forte quem non audistis pro- , ,

hibenlem. Non cccides : nec Filiuni cojnovi^itis. — 5 Joan. ,\iv, 27.

CXL. l4
 ,

5IO .T . S. AUGUSTim EPiscon

Yos f|uiclem LellifcTam pacem cruenLam unitatem fa-
et

cere cupitis, aut violcntis mortibus noslris, aut volun-

tariismortibusvcslris; non imputantes vobis quod facitis

nobis, et imputantesno]jis c|uod facitis vobis. Sed nos ct

guod facitis nobis cogimur sustinere, ct quod vobis fa-

citis, nibilpossumus quam dolere dum tamen fiat pax ;

et unitas Cbristi proptt>r salutem multorum sicut fit in ,

plurimis, etiamsi proplcr furorem paucorum non fit in

omnibus. Nam si non invido sed fideb oculo velletis at- ,

tendere , videretis cjuam vcra pace alque unitate Cbristi

gaudeant c|uiex vobis ad nos venerunt tot tantorumque
, ,

populorum agmina , in quibus etiamsi adbuc sunt non-

nulli ipsa novitatcturbati , et ipsi paulatim ab bac infir-
mitate sanantur. Et non ulique
si ficti aliqui pcrseverant,

propter ipsos non fuerant colligendi quos videmus veraccs,

c{Uorum cjuidam in regionibus vestris etiam quibusdam ,

nostris majores apparuerunt, c|uando vobis illa perditio-

nis libertate concessa , ad vos redire nohierunt. Debeba-
musergo ne perderemus istos, colligere et fictos ,
quia in
EvangeUolegitur^, servos ad nuptias Domini sui congre-
gasse convivas bonos ct malos maxime qma. vos de area :

Dominica superbiae spiritus tanquam improbus ventus,

ante tempus ventilationis excussit, unde vos ad illam
quantum opitulante Dco j^^ossumus , revocare conamur.
Et utiqucnostis quemadmodum scopis diligcntiae frumen-
tum simul etiam eum terra trabitur, quando in areamre-
vocatur.
XXYill. Quod autcm vobis videtur, invitos ad verita-
tem non esse cogendos, erratis nescientes Scripturas, ne-
que virtutcm Dci, qui eos volentes facit dum coguntur
inviti. Numquid enim poenitcntiam Ninivitae inviti ege-

runt, quia lioc regesuocompellentefecerunt^? Jam enim

1 Malll». xxii, 10. — - Jou. xxwn.
 CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EriSC-, LIB. I. Qll
Propheta iram Deiunivcrsas civitati cam triduo pcrambU"
lans prasnuntiaverat. Quid igituropus eratregis impcrio,
ut humiliter supplicarctur Deo , non intuetur ora,
cjui

sed corda ; nisiquiacrant in eis quidam qui ncc curarcnt,

iiec credcrent prcedicta divina, nisi tcrriti potestatc ter-
rena? Ista igitur jussione rcgiae potcstatis, contra quam
voluntarius fitvestcr occasus, multis ad salutcm quae in
Christo, praestatur occasio; qui etsi violcntcr adducuntur
ad coenam tanti patris-famihas, et compclhmtur intrarc,
intustameninveniunt unde se Isetentur intrassc. Utrum-
que enim futurum Dominus ipsc piiEdixit, ct ulrumque
complcvit. ?Sam repiobatis quibusdam, qui utique intel-
hguntur Judaei ,
quia ipsi pcr Prophctas antea fuerant
invitati, et ad horam excusare malucrunt ; ait dominus
servo suo ; « Exi in platcas et vicos civitatis, et pauperc^
» ac debiles, et caecosctclaudosintroduc huc. Et ait scr-

» vus domino Factum cst : adhuc locus ut impcrasti, ct

» est. Iv\i in viaset scpes, ctcom-
Et ait dominus scrvo :

» pelle intrarc, ut implcatur domusmca ^ » Inlclligimus

vias, haercses: schismata, scpcs. YifCquippchocIoco sig-

nificant div^ersasopinioncs, sepcsautcm pcrvcrsas opinio-

nes. Quid ergo miraminl, si non corporalis cibi, sedspi-
ritalisfamc morituiquisquis, ad istam coenam ncc Ilbeuter
introductus, nec violentcr impulsus, ingrcdltur?
XXIX. Verba Kpistolae. « Odio, inquit, sasculi gau-
demus, in ejus pressurisnon succumbinms, scd hctamur.
Mundus hic uon potest scrvos Christi diligere, qui Chris-
tura cognoscitur non amasse Domino ipso diccnte : « Si

» saeculum vos odit, scitote quia me primumodio habuit

» quamvos; me pcrsecutisunt, et vospcrsequcntur-. »
si

Ad haec resp. Quo gaudentes odio saeculi jircssuris cjus

non succumbitis, sed lcCtamini, cum vos ipsos velitis oc-
1 I,iir, XIV, 2 c . — '^
Joaii. XV, iS,

i4.
 212 - S. AUGUSTINI EPISCOPI
ciclcre, nc molcstias qualescumque patiamini; et mori cll-
gitis ; non ab aliis occisi pro vcritate Christi, scd a vobis

ipsis pro parte Donati? Ista Circumcellionum est insania,

non martjrum gloria. Cum itaque apparcant facta vestra,
quid vobis verba usurpatis aliena ? « Mundus iste, inquit,
non potest servos Cbristidiligcre, qui Christum cognos-
citurnon amasse. » INon ergo ad mundum istum pcrtine-
mus nos, quia dihgimus vos. Sed servi Christi vos non
estis, qui malum pro bono retribucntes, et mahtiam ves-
tram quando in nos excrcere non potestis, in vos retor-

qucntes, nccnosdiligitis, et vos occiditis. Dominusautem

quando dixit : « Si ScEculum vos odit , scitote quia me
» priorem vobis odio habuit ; si me pcrseeuti sunt, et vos
» persequentur : » non vobis, sed ilhs dixit quibus prae-
cepit, ut si eos persequercntur in ista civitate, fugerent
in aliam ^ : quod vos non facitis. Uhs dixit, ad quasci-
vitates confugerent usquc in finem s^ficuh non defuturas,
quas vos querimini vobis jam decssc, ncc vultis fatcri eos

quibus haec dicta suntvos non esse.

XXX. Yerba EpistoLT : « Sedet si persecutio conquies-
cat, inquit, undc martyrum numcrus adimpletur, Joanne
diccnte: « Vidi, inquit, animas occisorum sub ara Dei
exclamantium ct dicentium Quandiu, Domine, non judi- :

» cas ct vindicas sanguinem nostrum de iis qui habitant

» super terram ? Et accepcrunt singuh stolas albas et ,

» dictumest eis, ut requicsccrent adhuc paucumtempus,

» donec impleatur numcrusfratrum vcstrorum, qui inci-

» picnt interfici sicut ct ipsi » Ad haec resp. Si sub
,
'^.

ara ('hristi martjrcs csse vellctis, non vos ipsos incen-

deudo sacrificium diabolo faccretis. Quis enim gaudct de
isto furore vcstro, nisi diabohis, qui cum vobis inspirat,
ctqui sunt ex partc ilhus? Ipse estqui illum pucrum de
» Mallb. X, 23. — 2^po(,_ y,^ (j.i,_
 CONTPvA GAUDENTIUM DONAT. EPISC , LIB. I. 2l3
quo in Evangelio legimus, mitLeLat aliquancloin aquam,
aliquando in ignem ^ : Ipsc et illum grcgem porcorum
praecipitem fluctibus mcrsit. Ipse, ut se de pinna templi
prcecipitaret etiam ipsi Domino audacissima tcntatione
suggessit. Ad diabolum sine dubio pertinetis, cum tria
genera mortis , aquam , ignem , priecipitium in vestris
mortibusfrequcntatis. Si enim mentes non dementia per-
dcretis, ista ipsa verba qucC de sancto libro posuisti, ab
isto interitu quem vobis ingcritis, vos rcvocare dcberent.
Quid enim animas martyrum sub ara Dei dicunt?
K Quandiu, Dominc, nonjudicas et vindicas sanguinem

» nostrum dciis quibabitant super tcrranr'? » Yindicari

poscunt sanguinem suum, in eis utique a quibus iusus
est : numquid in aliis? Ac per boc vindicabitur vcslcr
in vobis.
XXXI. Quid cst autcm stultius, quam quod putatis
propbetiam istam dc martyribus, qui futuri j^rtcdicti sunt,
nonnisi in Donatistis esse completam quasi posteaquam ;

lioc scripsit bcalus Joannes, nulli martyrcs sint occisi,

quo usque cxurgcrct pars Donati; qui si quando abos
non possunt, se ipsos occidunt qui faciunt opera latro- ;

num ct dtemonum, ct gloriam sibi vindicant marlyrum?

Quod si tanlo temporisintcrvallo, id cst, a Joannc usque
ad istos nulli occisi essent martyrcs veri ; ut nibil aliud,
vel temporibus Anticbrisli dicercmus fuLuros, in quibus
ille martyrum numerus complcretur, nec tamen istos vel
alieni vel sui sanguinis reos accrescere numero vcrorum
martyrum credcremus, quibus dictum est ut requiescerent
parvum tempus, donec implcretur numerus fratrum
ipsorum, qui incipcret interfici, sicut et ipsi ab aliis ,

utique, non a se ipsis sicut isti, ct ideo isti non sicut

ipsi. Possuin.us etiam verissime diccre, ipsos quoque Do-
• Matlh. ivii, 14. — 2 Apoc. vx, 10.
 4

91 5. AtlGUSTlNI E1M5,C0PI

natistarum tcmporibuscatliolicosquos occidunt, ad sup-

plementum illius iiumcii pertinere. Sed cum post apos-
tolum Joanncm, qui futura illa conscripsit, tanta strages
martyrum interficicnlihus impiis usqucquaque in tam
multis gcntibus facta sit, quid sibi vohint isti suarum
animarum extortores, et alicnarum tortores, ut quod de
Tnartjribus sanctis legunt esse praedictum, de se jactent
esse completum ? Prseparatc vos potius, ut vestersanguis,
iioneis qui vos vel comprebcndcre vcl fugere cupiunt ut
vivatis, scd in vobis polius vindicetur. An forte nc lioc
fiat non euni funditis, scd aut prcTcipitio coUiditis,
ideo
aut unda suffocatis, aut in cincrcm convcrtitis? scd er-
ratis, vindicabitur in vobis. quocumque mddo perima-

tur a vobis. In vobis enim vindicarctur, si non Ecclesia

Christi, sedin parte Donati ab aliis funderetur. Ita-ne vos
clamabitis ad Deum , ut vindicet sanguinem vestrum, et
exaudiet vos, nisi damnavcrit vos : Ouomodo enim vin-
dicetur, nisi qui eura ausus est trucidare damnctur? In
hac ergo voce non estis nisi accusatores vesti, quia vos es-
tis rei sanguinis vestri. Nec Dcus nisi vos damnabit,
quando a vobisvel collisuni. vclsuffocatum, velexustum,
vel quocumque pacto trucidatum, vel si hoc elegeritis,
effusum sanguinem vcstium vindicabit.
XXXI I. Ycrba Epistolae : « An non ista, inquit, pcrse-
innocentum marlvrum arctavit
cntio est, quse tot millia
ad mortem^? Christiani enim secundum Evangclium
Spiritu prompti, sed carnc infirmi, a sacrilega contami-
nationecaminorum repcrto compendio suas animas ra-
puenmt, imitatiprcsbytcri Raziffiin Machabaeorumhbris
exemplum -: nec fruslra timcntes. Quisquis enim in eo-
rum manusinciderit, nonevasit. Sed quantum velint fa-
ciant quod ccrtum est, Dei esse non possunt qui faciunt
1 MaUh. XXVI, 4i. — 2 ^ Madi. xiv, 41.
 :

CONTRA GAUDENTIUM DOMAT. EPISC, LIB. I. 2l5

contraDeum. » Ad haec resp. Apertissimcommiio, quani
persecutionem patiamini, et verissime confiteris. Ipsa est
enim de qua jam dixi, quoe insanctis Scripturisdequibus-
dam impiis satis evidcnter exprcssa est, de quibus dictum
est ,
quia persecutionem patiuntur ab ipsis flictis suis ^ :

quod quidem dici de vobis convenicntissimepotest, etiamsi

vos aliorum manus propter vestra sacrilegia trucidarent.
]\am et lalrones et quilibethominesrei criminum capita-
lium, cum jiistis legibus puniuntur, non dicendi sunt
persecutionem pati, nibi ab ipsis factis suis. Sed nunc
phine cum parcente vobis mansuetudine christiana, ita
in vos saevit vestra demenlia, ut quemadmodum dicis
« Caminorum repcrto compendio vestras animas rapia-
tis, » onuii moclo vos a vobis ipsis pati pcrsecutionem,
nimia est impudentia, quando vos utrumque
si negatis;
complelis, et uiule justc poreatis, et quod pcrilis. Sicau-
teni dicis tot hominum miOia csse qui hoc faciunt. quasi
non etiam ista sit non parva causa, cur ab hujusmoch nia-
gisterio vcstro Africa hberclur. Eorum est enim lioniinuin

genus cui hoc mahim pcrsuadcrc potuistis, qui solent

,

ha?c et anteafacerc, maxime cum idolohitriag hcentia us-

quequaque ferveret, quando isti i'aganoruni armis festa
sua frcquentantibus irrucbant. Yovebant auteni Pagani
juvencs idolissuis quis quot occideret ^ : at isti gregatim
iiinc atquc inde confluentcs, tancpiam iu amphithcatro
a venatoribus morc immanium bestiarum venabuhs se
oppositis ingerebar.t, furentcs moricbantur, putrescentes
§epeliebantur, decipicntes colcbantur. Praetcr lisec sunt
saxa immaniaet montium horrida praorupta, voluntario-
rum creberrimis mortibus nobilitata vestrorum : aquis et
ignibus rarius id agebant; prcccipitiis grcgcs consume-
bantur ingentes. iEtatis nostrce hominibus res notisssimas
*Sap. XI, 2t. — ' Yide episl. iS5, n, 12. .„ .
 ,

ai6 S. AUGUSTINI EPISCOPl

loquor. Quis enim nescit hoc gcnus liominum in horrcn-
dis facinorihus inquictum, ah utihhus operihus otiosum,
crudelissimum in mortihus ahenis, viUssimum in suis
maxime in agris territans, ah agris vacans , et victus sui

causa cellas circumiens rusticanas, undeetCircumceUio-

num nomen accepit, universo mundo pene famosissimum
Africani erroris opprohrium ?

XXXIII. Ex hoc igitur gencrc quis ignorat quam multi

antea pcr diversas mortcs ihant ct pcrihant ct nunc in illo-
rum comparatione quam pauci suis ignihus ardeant ? Scd
si putas moveri nos oporterc, quia isto modo tot milHa
moriuntur; quantum cxistimas nos hahcre consolalionis,
quod a tanta demcntia partis Donati, uhi non solum ne-
faria2 divisionis error, verumctiam furor islc lex facta est,

longe atquc incomparahiliter plura millia hherantur?

INeque enim isti qui pereunt, illorum salleni numero
aequantur, qui ex ipso gcnere nunc jam tenentur ordine
disciplinae, colcndisque agris amisso Circumccnionum et
opere et nomine inserviunt, servant castitatem, tencnt
unitatcm : quanto minus coaequantur isli perdili numero
utriusque sexus, non solum puerorum et puellarum, ju-
venum et virginum, verumetiam conjugatorumet senum,
quorum innumcrahilcs ex Donatistarum nefaria dissen-
sione, in pacem Christi veram et catholicam transeunt.
Istiquippe qui seincendunt, nec tot homines sunt quot
loca sunt populis plena, qua? ah exitiali pcsteerrorisillius
ctfuroris, per hanc instantiam perficicndas unitatiseruun-
tur. Numquidnam ohsecro sanum misericordiae potcst
esse concilium, ut simul cum illis isti omnes aetcrnis ge-

hennarum suppliciis serventur, ne illi in istorum compa-

ratione perpauci suorum caminorum ignihus cxurantur?
Ut enim omnes cum Cljristo vivant magnis conatihus et
votis agendum est : scd si hoc per quorumdam furorem
 7

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC, LIB. I. 21

fierinon potest, saltem utnon omnescumdiabolo pereant,
laLorandum est.

XXXI V. Sane de Scripturis sanctis sagacissime inqui-

rens, si quid proferre posses pro ista spontanese mortis
sententia insana, invcnisse te aliquid putas, quia scriptum
est in Evangelio quidcm promptus est caro
: « Spiritus ,

» autem infirma » tanquam ideo sc quisque occidere

^ :

debeat, quia infirmus est. Ad passiones inter manus per-

sequentium sustinendas noii potuisti citius dicere falsos

martyres vestros ex illorum esse numero, de quibus scrip-

tum est : « Vae iis qui pcrdiderunt suslinentiam - : y> et

ad illos prorsusnon pertinerc quibus Dominus dicit : « In

» vcstra paticnlia possidcbitis animas veslras^. » Dc qui-
bus aulem legitur : « Spiritus promptus est, caro autcm
» infirma ^
;
» sommo iion voluntario premebantur, non in-

teritu voluntario necabantur. Diligcnter lcge, ct quid lo-

quaris attcnde. Ubi est quod Apostolus ait : « Fidelis Deus

w qui non permittct vos tentari supcr id quod polcstis,
« scdfacietcum tentatione ctiam exitum, ut possitis sus-
» tiuerc ^ ? » Ita-ne crcdcndum non cst liuic apostolicic

vcritati, et inimicos dcbemus nos ipsos habere, quia ini-

micos non possumus alios sustinere? Absit hoc a cordi-

bus Christianis. Planc fideli Apostolo imo ipsi fideli ,

Dco, qui iiou sinit suos tentari supra quam ferrc possunt,
sed facit cum tcntatione etiam cxitum, ut possint susti-
nere, credant Cathohci, non credant Donatistae ct ne ;

semper ista non credant, non sint Donatistae. Quando

enim desperatur inquibusque passionibus a Domino im-
petranda sapientia ^, et idco quaeritur compendium ca-
minorum, ubi seisti non quidem feris, ut ait beatissiraus

• Matlh. xxvr, 41. — 2 Eccli. 11, 16. — 3 lu,., xxi, 19. — * MaUli.
xs.vi,4i, — ^iCor. X, i3. — ^/"o/le palieulia.
Ql8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Cyprianus ^, sed tamcn flammis objiciunt quos nemo ,

damnavil non est hoc consilium, sed furor; nonest sa-

:

pientia, sed amentia. Habeant isti incendia sua,qui non

dicunt de adjutorio Doinini ; « Quoniam ab ipso palien-
» tia mea ^. »

XXXV. Certe sanctus Job quando a capitc usque ad

pedes intoleraljili Yulnere putrescebat, et doloribus ex-
cruclabatur immaniijus, bocvestrum compcndium habe-
bat inpromptu, quo se ab hujusmodi vita horrendis cala-
mitatibus plena, in qua procul dubio manebat, nolebat
eripcrc. Potestas utique adcrat, sed justitianon sincbat.
Secundum hoc cnim dicit « Atque utinam possem me :

» occidere, aut rogare ahum ut faceret mihi hoc ^. » Ne-

gavitseposse Justus, quod pcr justitiam fieri non potcrat.

Eo loquendi modo et Apostolus ad Galatas dicit : « Tes-
y> timonium vobis perhibeo, quia si ficri posset, oculos
» eruissetis ct dedissetis mihi ^. » Cur enim et hoc fieri

non posset, nisi quia justc fieri nullo modo posset? Sic et
Dominus cum per Angelos suos justum Lothde Sodomis
exeuntem urgeret ut propcrarct in Segor : « Non enim,
» inquit, poterofacere rem, donec tu illo introeas^. »Noil
posse se dixit, quod
dubio poterat per potenliam,
sine
sed non poterat per justitiani. Possct enim patientissi-
mus Job, ut iiihil ahud, vel cibum vel potum non su-
mere, atque ita illam vitam asrumnosam horrcndamque
consumere sed lioc juste
: facerc non posset quoniani ,

nulh fas est se ipsum occidere ; maxime cum , ut possit

vivere, possitfugcre. An lioc aliquis dubitaverit, quod ille
vir sanctus, qui tam muka in suis doloribus loquebatur,
rogare ut hoc sibi fierct , ahquem posset? Neque enim
non dolenti et putrescenti manus defuit ad pcrimendum,
1 Lib. de laude martyrii ad Moyseo et Maximum. — "^
Psal, LXf, 6. —
' Job. x\x, ]uxla i.xx. — * Galat. iv, i5, — 5 Gen. xix, aa.
 CONXyA GAUDENTIUM DONAT. EFISC, LIB. I. 9 1
gj

et lingTiadefait ad rogandum. Cerle vclipsam conjugem

suam poterat lioc rogare quoe tamen : ut lioc fieret nec ipsa
suggcssisset ,
qute illum mori per ejus blasplicmiam Deo
irascente cupiebat ^ ; ideoque aliquid in Deuni concilio
nefando, tamen utipse non audebat. se occideret. ei dicere

Plusjuris invos diabolus habct, qui vobis tam fiicile per-

suadet, quod insipicnti mulieri persuadere non potucrat,
quam sibi ministram ad dccipiendum virum suisilli ,

ablalis omnibus, reservavit. Dixit itaque sejustusillenon

j)0sse aliqucm rogare ut euni interficeret, etiam id os-
tendens utiquenonliccre. Quod enim non potest juste, non
potest justus quoniam boc dcccrnendo prius mittit jus-
:

titiam, ut quod non potest justus, possit injustus. Sic ergo

di.xit : « Aicpie utinam possemmeipsum iiitcrficere : »tan-
quam diceret Atqucutinamjuslum csset, tuncenim
: ajusto
fieri posset. Nequc enim quod non potcst ut boc posset,
nisi injuslus, injustitiam si!)i oplaret, Sed si fieri posset,

banc vcllet csse justitiam quod iieri quia non potuit, ut :

haec csset justitia, nou potuit justus quod sola faceret in-
justitia. Ac por boc non estinjustum bomini justo optare

mortem, quando amarissiinaest vita sed si Dcusoptatam :

non dederit, non erit justum nisi tolcrarc eani amarissi-

mam vitam. Siciit a justo nec ilbid abcnuni est, ut optct
vitam, quando amara mors imminct : sed cum se videt
cam impctrare non possc, dicit quod nos in se transfigu-
rans Domiiius ait : « Yerum non ([uod ego volo, scd quod
w tu vis, Pater ~. » Heec autem iUisdicenda sunt,quosad
ma!a gerenda ^ quaerunt qui persequuntur, non qiios ad
bona participanda qui diligunt : eis, incjuam, dicenda sunt
ista, qui persecutionem patiuntur propter justitiam, non
qui eam sibifaciunt propter injustitiam. " '
' •

XXXYI. Proinde etiam senior ille Razias, quem sibi

1 Job. ir, 9. ~ 2 Malth. xxvi, Sg. — Porle ingejeodt.
220 S. ACGOSTINI EPISCOPI
isd cxemplis suiscclcris'dcslituti, dc Macliabacorum libris,
lanquam imitandum sc invcnissc glorianlur, hoc faccre
dcbuit^, quoin eisdcm Litteris lcguntur scptcm illi fratres
ctiam cxhortante matre fecisse ••, ut comprehensus, et a
lcgcDomini sui non avcrsus, omne quod ei apphcitum cs-
sct accipcrct, ct in dolorc sustineret, ct in Immihtatc sua
patientiam habcrct. Quocirca humilitatcm intcr manus
inimicorum non valens non planc sapienlise, scd
ferre ,

insipientieedcdit cxemplum, non Christi marlyribus, scd

Donati Circumcclhonibus imitandum ^. Ycrumtamcn si
dihgcntius considercmus, ct ab isto apparetis ahcni. Iste
quippe cum jam comprchcndcrctur ab hostibus, non ha-
buithbcram fugam ideo se gladio pcrcussit, ct cum peri-
;

mcrc non potuisset, de muro sc praecipitavit. Dcinde

abruptam pctram, cum jam vivere non posset, adliuc
tamen spirans, et corpus impctu movcns, currcndo, h-
cet exsanguis, obtinuit : ubi utraque manu producta sua
intestina discerpsit, dispcrsit, occubuit : turba ita cir-

cumdatus ut evaderc non posset, ct si vivcrc posset. Vos

igitur qui nec Dominum auditis diccntcm, Fugite; nec
imitamini Raziam, qui voluit , ncc potuit fugerc : pro-
fccto quia non habctis illuni in picecepto, ncc habetis
istumin excmplo. Quid, quod istc Razias sccundum vcs-
Iramrationcm culpandus cst? Dixisticnim
sine dubitationc
proptcr Evangehcam scntentiam, ubi Dominus ait «Spi- :

» ritus quidem promptus caro autcm infirma ^ ; » vos ad

,

caminorum fugisse compendium quia videhcet infirmi estis

profcrremanusinimicorum, si ab cis comprchcnsifueritis.
Ergoihius qui se gladio graviler vuhieravit,qui vuhicratus
murum petiit, qui se indein cerviccm praecipitcm dcdit,
qui ct postea potuit ad petram currere, in petra starc, iii-

> 1 Mach. XIV, 4f. — ^ IbiJ. 7. — 3 Confer Augustini epislolam 204,

a. 6 et 7. — ^ Matth. xxvi.
 CONTBA GAUDENTIUM DONAT. EPISC. , riB. I. 221
testina cducere, carpere, spargere, numquidclici potest spi-

rituspromptus, caro autem intlrma cujusnonsolum spi- ;

ritus tam proraptus apparuit. sed etiam caro tam firma ut

vixcredibile sit eum facere voluisse ac valuisse quae fccit ?

Itaque vobis oportet iste displiceat, qui rationem vestr^E

infirmitatis sua firmitate perturbat. Porro si fugcre valens,
nec volens, in domum suam ligna congessisset, atque ir-
ruentibus inimicis ut eum comprcbenderent, ii^nem sup-
posuisset, seque cum suis redibus concremasset, vobisqui-
dem praebuisset cxemplum, sed sibi acquisissct grandc lor-
mcntum. Nunc enim quoniam fugercnon valuit, aliquanto
minusest fortasscsui sanguinisrcus, quodsibiintulit mor-
tem, quam comprebcnso inimicus jam fucrat illaturus.
XXXVII. At cnim sanctarum Scripturarum auctoritatc
laudatus est Razias? Quomodolaudatus ? Quia fuit ama-
torcivitatis. lioc potuit et carnalitcr, civitatis vidclicet
illius terrenas Jerusalem, quae servit cum filiis suis; non
autcmilliusquae sursum, libcrec matris nostrae. Laudatus
est, quia continentiam servavit in Judaismo : ct baec sibi

in comparatione justitiae cbristianje damna et stercora

fuisse dicit Apostolus ^. Laudatus cst, quia pater JudfEO-

rum appellantur : boc magis est, unde ct illi tanquam
bomini subrepsit bumilitatis impaticntia, ut prius mori
vellct quam bostibus subjici. Dictum est quod elegerit
nobiliter mori mcliusvellet bumiliter, sic enim utiliter.
:

lllisautem verbis bistoria gentium laudare consucvit. sed

viros fortes bujus saeculi, non martvrcs Cbristi. Dictum
est quod se virilitcr de muro praecipitavit in turbas : nec
nos dicimus cum boc fccisse muliebritcr. Quanquam vos
qui multum excmplo isto profccistis, etiam foemiuas vcs-
traslioc faceredocuistis : scd fatcmur boc etiam ipsas non
facere muliebriter, sed virilitcr ; non tamen salubriter,
» Philip. III, 8.
 aaa - •. augustini episcopi
guia non fidcliter. Ad c\lrcmum quod invocasso dictus
est dominatorem vitte ac spiritus, ut liasc illi iterum rcd-
dcrct, idest, vitam ut spiritum ; ncc tunc aliquid po-
poscit, quo boni disccrnuntur a malis. Rcddet enim liaec
Dcus et his qui malc egorunt non in resurrcctionc vitae ,

aeternae, sed in resurrcctione judicii setcrni. Laudalus est

itaque iste Razias amator civitatis, ut valde bcneaudicns,
idest, bonae famas, quia palcr Judasorum appcllatus est,

et quod contincntiam tcnuerit in Judaismo. Istam vero

ejus mortcm mirabiliorem quam prudentiorem narravit
quemadmodum facta cssct, non tanquam facicnda esset
Scriptura laudavit. ISostrum est autem, sicut Apostolus
admonet, omnia probarc, quce bona sunt tcncrc, ab omni
spccie mala nos abstincre ^
XXXVIII. Et hanc quidem Scripturam qu£e appella-
tur Macbabacorum non habent Judaei sicuL Legcm et
,

Propbetas et Psalmos quibus Dominus tcstimonium

,

perliibet tanquam testibus suis dicens « Oportebat im- , :

» pleri omnia c|uae scripLa sunt in Lcge ct Prophctis ct in

» Psalmis de me*^ » sed recepta est ab Ecclesia non inu-
:

tiliter, si sobrie legatur vcl audiatur , maxime propter

illosMachabaeos qui pro Dei lege sicut veri martyres a

persecutoribus tam indigna atque horrenda perpessi sunt^;
ut etiam hinc populus christia-nus adverterct, quoniam
non sunt cont!igna3 passiones hujus temporis acl futuram
glorlam quas revelabitur in nobis pro quibus passus est ,

Christus , si tanta patlentissime pcrtulcrunt pro lege

<juam dedit Deus per famulum hominibus illis pro qui-
bus nondum tradiderat Filium, Quanquam ct iste llazias
liabeat quod legentibus prosit, non solum ut mens excr-

1 I Tliess. V, ai. — ' Liic.

. xxtv, 44. — ^ De aucforiiafe libror. Madiab.
Vtde Ub. 18. De Civit. Dei cap. 56. et Ib. 2. de ductriiia CLrlstian. c. 5. et

de cura ^)ro morluit. c. i.

 -

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC, LIB. I. ^^3

ceatur recte judicando quod logit , verumetiam utanimus
Lumanus , imo animus cliristianus adverteret ,
quanta
ferenda sint ab inimicis ardore cliaritalis , cum a se ipso
iste timore liumilitatis tanta pertulcrit. Sed ardor cliari-
tatis de sublimitate descendit gratiae divinae, timor autcm
bumilitatis ex amore accidit laudis liumanae : et ideo ille
eertat per patientiam , hic autcm peccat per impatien-
tiam. debcmus quidquid in Scripturis etiam
INon itaque
Bei testimonio laudatos bomincs fecisse legerimus , con-
sentiendo approbare, sed considcraudo disccrncre, adbi-
bentes judicium non sane nostra? aucloritatis, sed Scrip-
turarum divinarum atque sanctarum : quos nos nec
illorum bominum quibus illic bonum atque praeclarum
testimonium perbibetur omnia vcl imitari vcl laudare
,

facta pcrmittit si qua^ non recte ab eis facta sunt

, vcl ,

buic jam tempori non conveniunt. Scd dc iis quae tunc

fuerant recta, nunc non sunt, quid opus est abquid in
hac qusestione disruterc cum boc undc agilur, ut sibi
;

qois inferat mortem, ma\ime cui conceditur, vel potius

qui compellitur vivere , in eis sit factis , quae nec pote
rant^ unquam recta esse , nec potuerunt , sicut satis jam
demonstravimus ?
XXXIX. Proindc quomodolibet accipiatur avobisbu-
non babct mors cjus laudalricem
jus Raziae vita laudata ,

sapientiam quia non babct dignam Dei famulis paticu-

,

tiam potiusque buic vox illa Sapienliae quae non laudi,

:
,

- sed detestationis est , competit : « Yse iis qui perdidcrunt

» sustinentiam^. » Nam si laudatorum facta omnia cre-
tfitis imitanda , numquid mclior cst iste Razias quam
David^? Cur crgo cjus factum dc alicna uxore appctencla»
ejusque occidendo marito , nulhis bonus sibi proponit,
sed potius cavendum atque vitandum? Numquid melior
1 Forte poterunU ^ ? Eccli. ii, i6, -^- 3 a Reg. xi.
 —,

2^4 S. AUGUSTINI EPISCOPI

est Razias quam Salomon? Placet-ne ergo vobis , utejus
erga muliercs lasciviae , q_uarum seductionibus usque ad
templa idolis fabricanda pcrductus est , imitandum pro-
ponamus exemplum^? Numquid melior Razias quam Pe-
trus apostolus, qui ubi dixit : « Tu es Cbristus Filius Dei
» vivi^ , » tam beatus a Domino appellatus est, ut claves
rcgni coelorum accipere mercrctur : nec tamen ideo^ cre-
ditur imitandus , ulji mox eodem momento reprebensus
audivit : Vadepost me, Satanas, non enim sapis quae Dci
«

» sunt , sed quse bominum ? » Atquc ut baec taceam qua3

vocc apertissima sancta Ecclcsias Scriptura culpavit , ct

ea dicam quae tantummodo ibi narrata atque conscripta

sunt, nec de bis est in alteiam partem laudis aut repre-
hensionis lata sentcntia , sed quas nobis judicanda per-
missa sunt numquid melior Razias quam Noe ? Quis
,

autem illum virum quod jacuit ebrius, laudavcrit so- ,

brius'^ ? Numquid mebor est Razias quam Judas patriar-

cba ? Quis tamen eum approbct cui placeat quem non ,
,

rectissime offendat in illa fornicatione quandoquidem ,

non ad suam nurum quia boc ignoravit, verumtamen ad

eam quam mcrctricem putavit impressus est'^? Numquid ,

mcHor cst Razias quam Samson^? Audete itaque dicere,,

si potestis illud quod in crinibus babuit virtus magnum

,

divinumquc sccrctum blandicnti mulierculae fuisse pro- ,

dendum. Nam illud quod cum inimicis occidit et se ip-

sum quando super se atque illos dcjccit domum mor-
, ,

tem quam mox ab eis fuerat pcrpcssurus communem ,

voluit cum illis babere quia non posset evadere. Quod ,

quidem non sua sponte fecit sed boc spiritui Dci tri- ,

buendum est, qui usus esteo ut faccrct quando 'illi affuit,

quod facere non potcrat quando idcm spiritus dcfuit. Si-
' 3 Reg. XI, 4 et i5. — ^ Matth. xvi, 17 et 23. — ^ Forte ia eo.
^ Gen. IX, 21. — 5 Id. xxxvni, i5. — ^ Judic. xvr, 17.
 r.ONTRA GAUDENtlUM 1)0NAT. T.PISC. , LIB. I. 2q5
cut Abrahae factum quando filium voluit immolarc, quocl
Dco juLeiite fuit obcdicnlia, Deo non jubente quid fuit

nisi demcntia?
XL. His sacris Litteris erudilus bcatus Cjprianus,in
Confessione sua dixit : « Disciplinam prohibere ne quis
se ofterat^. » Yidetc quantum mali faciatis cum vos vultis
occulerc, qui cstis indisciplinati ctiam si vos aliis hoc
vobis facere cupienlibus vellctis ofTerrc. Fugam praecipit
qucm vocatis Salvatorem , fugam permittit pcrsecutor :

quid crgo sequimini . ut vcstris ignibus pereatis, nisi

vcslrum furorcm? Ct tamen dicis : « Annon est ista per-

innocentum arctavit ad mortcm? »

secutio. quae tot milha
Ostendite quomodo sitis innocentes qui Christum divi- ,

ditis ct vos occiditis. Ostenditc quomodo arctemini ad

mortem ,
quibus fuga et divinitus jubctur , et humanitus
rehixatur. Ostcnditcqucmadmodum caminorum compcn-
dio animas vestras a contaminatione rapiatis ,
quos potius
caminorum sacrilegio tanquam diabohco sacrificio conta-
minalissimas facitis. Interrogate Christum ,
jubet vos fu-
gere; interrogate Tribunum ,
permittit vos fugcrc. Si et
ipsum llaziam interrogare possctis, respondcret vobis :

Ego non potui fugere. Yosergo nec Christum salvatorcm,

nec Tribunum persecutorem nec Raziam auctorem ha- ,

betis.

XLl. Quod autcm dixisti ut se ipsos vestri occide- ,

rent, non eos frustra timuisse quoniam quisquis in nos- ,

tras vel nostrorum manus incidit non evasit. Quid eva- ,

serit, quasro? Si mortcm cur cam vobis infertis manibus

,

veslris si hanc timctis a nostris? Scd manifestum est non

,

de morte vos dicere. Xam quantum cupiamus vos vivere,

etiam ipsi scitis; ideo nos de vestra mortc terrctis.

In actis passionls Cypriani marljiisj quoruin iniliuai , Imperatore Va-

leriano.

CXL. i5
«i«l6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
i^roinde si communioncm noslram dicis , ncminem vcs-
trum qui in manus nostras incidit cvasisse , utinam ve-
rum dicercs. Valde quippe feliciter non evaderent com-
munionem quae offertur a catliolicis, ut evaderent
damnationem quae paratur liaereticis. Sed falsum esse
quod dicis, vel ex vestro Emerito cogitare potuisti , qui
cum venisset ad nos , facilius est veritate convictus, quam
communicarc compulsus. Sunt fama quidem mi-
et alii

ndres , sed stultitia parcs. Quisquis enim fuit similis va-

nitalis , ut contra manifcstissimam vcritatem pervcrsis-
sima verccundia ficrct pertinax , cum putari crubcscit
inconstans , cxpers a nobis catLolicae coninmnionis abs-
cessit. Sed ideo dixisti « Quisquis in coruni nianus in-
:

cidit , non evasit ; » quoniam paucissinios apcrtissimre

veritati perseverantcr resistentes et disccdentes latcrc ar-
bitratus cs. secundum vos gravissi-
Sed Emerito fccistl

mam injuriam qui pcrdidit apud tc duritia; suae laudcm,

,

tanquam frustra esse volucrit inter paucos veritati non

consentientes ,
quia deputari mcruit intcr latentes. Quis
nostrum non non in-
te credat invidere coUcgae? Aut si

Vidcs imitarc. Yeni ad nos et tu sicut ipse audi quod

, , ;

dicimus sicut ipse rcsponde si potcs, quod non potuit

, ;

ipse. Si autem nec respondere nec communicare volue- ,

ris, discede sicut ipso. Ecce ille dc nostris manibus il-

,

laesus abscessit. Tu qnarcdicis « Quisquis in corum nia- :

nus incidit non evasit ? » Ecce ille non siln credidit loca
,

defutura ubi posset latcre : tu quare disponis ardcre?

Ita-ne nondum vidcs vos esse potius qui non perlinetis

ad Dcum ct qui facitis contra Dcum, non solum peslc

,

comrauni qua Cbristi unitati rcsistitis scd etiam vos prae- ;

cipue qui huic tanto scelcri vestro ctiam vestras mortes

,
,

addere festinatis?
XLII. Vcrba Epistolae : « Scd quoniam prudcntiam

Gi
 CONTRA GAUDENTIUM DONAT. r.PISC, Lir., I. -227

tuam , inqiiit, executoris, ofllcium non dcceLat, quaeso

paucis aclverte. Aliaest, utreor, solicla veritas, aliaeili-

gies veritatis quoniam veritas robore sUo firmata con-

:

stat , iclolum sive simulacrum est quod iu injuriam veri

simile fecerit humana prcTSumptio : nunquam tamen po-
test pr?pjudicare veritati fallacia. Simulacrorum cultores
dico , qui non tenent veritatem sub alicno vocaLulo :

gentilem existimo , c[ui facit sibi cpiod colat. Unde publi-

cum apertumque est, quod minis, sive terrore et persc-
cutionibus crebris Gabinuni similesquc de naturae libertate
sublatos quos vencrarcntur pcrfidos fabricasse
, ipsi sibi

noscuntur, adquoium cultum coguntur inviti. » Adhaec

rcsp. Adhuc addis furori vestro verba blasphemiae, et
audes dicere EccJesiam cathohcam humanum esse fig-
mentum, cui dicit Deus : « Ego cnim sum Dominus cjui

)jfacio tc , Dominus nomcn ci^. » Et ut sciamus ipsam

eam Catliohcam univcrso tcrrarum orbe diffusam , sc-

quitur et adjungit : Et qui eruit te , ipsc Deus Israel uni-

versse terrse vocabilur. Ifoc evidcntissimum Dei opus, hu-
manum dicitis esse figmentum : ncc ^ os respicitis, c|uod
ab ista Ecclesia quam sc promisit Deus in universa terra
esse facturum , nullo modo separarcmini, nisi hominem
sequeremini. INos eum sequimur qui dixit AbrahoD « Ih :

» seminetuobenediccnturomnes gentcs-. «Eum secjuimur

qui dixit ipsi quod modo commcmoravi,
I^lcclesiae suae,

Ego suni Dominus qui facio tc, Dominus nomen ei; et

» qui eruit te, ipse Deus Isracl universae terrge vocabi-

« tur. n Propterea tenentes Ecclcsiam, cjuec dihatatur ct

crcscit per omnes gentcs non ct per universam terram ,

utique figmentum secpiimur humanum, sed promissum ,

factumque divinum. Vosquid scquimini, utab hujus di-

vinae promissionis et divini opcris communionc divisi,
* Isai. r.tv, 5.-2 Ccn. x\ir, 18.

i5.
«2^8 ^. AUGUSTINI EPISCOPI
velitis esse de parte Douati? Peccato Ccecilianiperisse de
orbe terrarum promissioncs Dei , ct remansisse in parte
Donati, liomo vobis dixit, an Deus? Si Deus lcgitc hoc ,

nobis ex Lc^e, PropLetis, Psalmis, Apostolicis et Evan-

gelicislitteris. Legite, si potestis, quod in Collatione nos-

tra minime potuistis. Si autem liomines ista dixcrunt, de

quibus dictum est : scrmonem malig-
-x rirmaveruut sibi

» num^ oEcce humauum figmcntum, ecce quod cohtis,

:

ecce cuiservitis, eccc proptcr quod rebcllatis, insanitis,

ardclis.
XLllI. Gabiuus vero et caetcri, qui hanc Ecclesiam
cognoverunt , elegcrunt , tcnuerunt , non humanum fjg-
mentuni, sed diviuum promissum pnT^dictum ct imple-
tum cum fidelibus haberecupicntes, ultcrius prohumano
figmento ipsas humauas molcstias perpeti noluerunt. Qui
enim pro veritale et uuitale (>hristi, uou dico res suas,

sed istam etiam vitam suam, aliis duulaxat aufercntibus

atque intcrficientibus , amiseiit , vere fidem habet , vere
spem habet, vere charitatcm habet , vcre Deum habet.
Quisquis autcm pro parte Donati vel fimbriam vestimeuti
perdidcrit^, coruouhabet. Quid ergomirum, sihomines
sapientes, cum videruut coutra obduratte consuetudiuis
pertinacissimam vctustatem proposita sibi csse damna et

exilia, cousideraveruut utrum pro parte Donati contra

Ecclesiam catholicam, hoc est, pro figmento humano
contra opus divinum perpeti ista deberent : et se utique

non debere viderunt ; atque istam quam vocatis persecu-

tionem, cognoverunt sibi esse correctiouis occasiouem, et
fecerunt quod scriptum est : « J)a sapieuti occasioncm,
» et sapieutior crit- ? » A^ides itaque quam inauiter dixeris
homiui, quiex prcTCcpto piissimi Imperatoris sui vestram
correctionem requirit, quod hujus prudeutiam executoris
* Psal, LXiii, 6. — "^
Coiifcr lilj, a cout, Pelil. c. 98, — 3 piov. i.\, 9.
 ,

CONTRA GAUDENTILM DONAT. EPISC. , LIB. I. 2Q9

non decebat. Quid enim magis religiosum mili-
officiuni
tantcm decet, c|uam ut in ea causa in qua perpendit, qui-
Lusnam vos vultis esse deceptio ^, multis ipse fiat corri-
*'
gendis salvatio ? ' •

XLiy. Yerba Epistolas « Ad docendum inquit, po- : ,

pulum Israel omnipotcnsDeus Propbetis praeconium de-

dit, non rcgibus impcravit, Salvatoranimarum Domiuus
Cbrislus ad iusinuandam fidem piscatores, non mibtes ,

misit. n Ad bicc resp. Audite ergo Propbetassanctos, et

sanclos Piscatores : et molcslos non patiemini religiosissi-
nios reges. Jam cnim et superius ostendi, ad curam per-
iinuisse regis, ut jNinivitas Deum placarent, cujus iram
Propbeta annuntiavcrat. Quandiu ergo vos non tenctis
Ecclesiam, quam pricnuntiavcrunt-, piscatores Aposlob
phuitavcrunt : tandiu regestjui eam tenent, rcctissimc ad
suam curam judicant pertinere , ne vos adversus cam re-
bellctis impune. iNam Deusetreges liabuit inter Propbe-
tas : David quippesanctus quod non [)otestis ignorarc
,

rex fuit. Audite itaque propbetantem rcgem et nullum ,

rebgiosum regem Ibrmidabitis irascentem : audite, in-

quam, Propbetam regem diccntcm de Cbristo : « Domi-
» nabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad
» terminos orbis tcrra^^ non limebitis Cbristianum
: » et

regem succensentem vobis banc Ecclesiam blaspbeman-

tibus, quae sicui a Pvege pro])betata cst, exbibetur usque
ad terminos orbis Nabucbodonosor,
terrae. Quia et rex

quamvis pro])beta non fueril costamcnqui blaspbema- ,

rent Deum Sidracb, Misacb et Abdenago, rebgiosa seve-

ritate cocrcuit''.

. XLV. Verba Epistolas : « JMundanae , inquit . militiae

nuiiquam Deus cxpectavit auxibum. qui solus potest de
' Forte quiijiisdam vos slultis esse exiUo. — 2 ff,r(e propliclw jiiieijun-

tiaveruul. — 3 Psal. t,xm, 8, — < Dau, m, C)G,

23o S. ALGUSTINI EPiSCOPI
vivis ct mortuis judicare. » Ad haec resp. JNon niundange
mililiae Deus expectaL auxilium, quando regiijus largitur
potius beneficium, cpiieis inspirat, ut in regno suo cu-
rent fieri Domini sui proeceptum. Qui])us enim dictum
est : « Etnunc, reges, intelligite ^erudiminiqui judicatis
» terram : servite Domino in timore^ : » Sentiunt suam
potestatem ita Doniino servire debere , ut ea potestate
plectantur, qui noluntejus voluntatiservire. Quod autem
de mililibus facis invidiam , si utique ista cura , sicut
jam docuimus , in Scripturissanctis pertinere demonslra-
turadreges, per quos id acturi sunt adversus rebelies
Circumcelliones et insanos eorum sivc participes sive
principes, nisi persubditos milites?
XLYI. Verba Sed boc non sciunt, in-
Epistokie : «

quit, alienarum rerum incubatores qui nec Deum au- ,

diunt dicentem : « Non concupiscas rem proximi tui^ : »

nec per Salomonem Spiritum sanctum dicentem : « Tunc

MStabunt justi in magna constantia adversus eos qui se
» angusliavcrunt , et c[ui abstuleruut labores eorum.
» Yidentes turbabunturtimore borribib, etmirabuntur in
wsubitatione inspiratoe salutis, dicentcsinter se poeniten-
» tiam babentes, ct per angustiam spiritus gementes : « Hi
»suntquos aliquandobabuimusin derisum,etin similitu-
»dinem improperii nos insensati vitamillorum existima- :

» bamus insaniam, et fmem illorum sine bonore; quomodo

»computati sunt inter f]liosDei,et interSanctossorsillo-
» rum est? Ergo erravimus a viaveritatis; et justitiae lumen
»non illuxitsumus in iniquitatis et perdi-
nobis : lassali

»tionis via et ambulavimus solitudines dilliciles, viam

,

» autem Domini ignoravimus. Quid nobisprofuit superbia ?

» aut cpaiddivitiarum jactantia contulit nobis ? Transierunt
»omnia tanc|uam umbra. Heec igitur lidesuos bortatur,
i Psal. iJ, 10, — 2 ExoJ. XX, 17,
 :

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC, LIB. I. a3l

» ut libenter pro Deoiii ista pcrscculione moriamur.* » Ad
liEec resp. Agnoscite scelus vestrum , et nolite vobis usur-

pare nomen alienum. Scriptura dixit « Tunc stabunt :

» justi in magna constantia adversus eosqui se angustia-

» verunt, et qui abstulerunt labores eorum. » Non dixit
Stabunt omnes qui mala passi sunt : sed : « Stabunt
» justi. » Sicut et Dominus cum dixissct : « Beati cpii

» persccutionem ])atiuntur^ ; » nisi addidisset : « Propter

y> justitiam , » non solos significaret qui pro sua in Do~
raino patientia coronantur, sed etiam illos qui justis lc-
gibus puniuntur. Quapropter si ad vosputatis hccc jus-
torum vcrba quae scripta sunt pertinerc, prius an jusli
sitis ostenditc. Habctis enim res magnas, quas intcr ves-
tras juslitias ventilcLis"', divisionem Cbristi, rescissioneni
sacramentorum (niristi , desertionem pacis Cbristi, bel-
lum contra membra Cbristi, criminntloncs in conjugem
Cbristi , ncgationem promissorum Cbristi. II?c sunt jus-
titiae vestrLe, propter quas vidclicet slabilis in magna
constantia adversus cosqui vosangustiaverunt, ct abstu-
lerunt labores vestros. Jam vero cum inter justitias ves-
tras jactare coeperitis, quod vos ipsos necatis; quis vobis
justus aequabitur? Tunc cnim maxime apparebitis vindi-
candi. Sed videte de quibus : de bis utique qui vos oc-
ciderunt. Ergo ut vindicemini ,
puniemini , et stabitis
adversus vosipsos? Maxime stabitis, qui, caminis clausis,
vosin crudeles angustias coarctatis, ut et qui vohierit sub-
venire, non possit intrare, et qui vohierit evadere, non
possit exire. Absit, absit ut stent cum magna constantia,
cum stabunt cum tam niala conscicntia. JNisi fortc^arbi-
traminipropterea vobis Deum tunc possc parcere pro sce-
leribus vcstris, quia ipsi vobis modo non parcitis. Unde
etiam quasdani sanctimonialcs vcstrae gravidae per saxa se
1 Sap, V, 1-12, — 2 Matth. v, lo. — 3 f^/tc venditclis.
 ,,;

232 S. A.UGUSTIM EPISr.OPI

miserunt , ct dissilicntibus utcris liomicidiorum scelcrc ct
stuprorum scclcraprodidcruiit; cxistimanlcs si lioc modo
in se vindicasscnt, nullo jam modo Dcum viudicalurum :

sicut et vos putatis ,

quoe sacrilcgio scliismatis ct luercsis
vel dcprccdando, dclruncando, excsecando , occidcndo ,

postremo ctiam rcbaptizando Catholicos , ct qu£Elibct alia

potucrunt a vobis nefanda committi , isto modo possc

quia vos occiditis , cxpiari. Scd crratis boc putavit ct
:

Judas. An boc etiam vuliis addcre documcntum, quo

certius noverimus majorcs vestros ])0tius fuissc traditorcs

quia niortcm imitamini traditoris?

XXYll. Ergo quod in Collationc contcntiosc ncgare
voluistis , ctiam binc vcra csse gcsta firmntis. In quibus
confcssis traditoribus, qui tunc primae scdiscpiscopus in
Numidia Sccundus Tigisitanus ignovit, ct quibus
fuit,

crimina traditionis manifesta atijucconfessa apud Ciitam

prassentibus relaxavit, cum bis apud Carlbaginem tan-
quam traditores non convictos abscntesque ])univit a quo :

crimine etiam Secundusip.-c objicientc Purjiurio Lima-

,

tensi, se purgare non jDOtuit, quando ci dixit idcm Pur-

purius : : « Tu quid egisti quando tentus es a Curatorc et

Ordine, ut Scripturas darcs? Quomodo te liberasti ab

i]3sis, nisi quia dedisli, aut jussisli dari quodcumque?
Nam non te dimittebant passim. » Hoc autem Secundus
ctiam in littcris suis ad Rlensurium datis ,
quas vos ipsi

atque rccitastis, sine ambiguitate confcssus est

]5rotulistis

quod non tradidcrit,sed quod ad eum pervcncrint a Cu-

ratore et Ordine missi pcrscculores, quos ei Purpurius
Limatensis objccit, ut Scripturas traderet : quas cumab
jUo petcrcnt, se respondisse « Cbristianus sum ct cj^is-
:

copus, non tradilor, » eique^ nibil onuiino tradcrc VO'

luisse. Quod ei vullis ul crcdamus, cum ct vosij)si quam
 CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EriSC, LIB. I. 233
sit incrcdibile videatis , fervente illa persecutione deten-
tum episcopum sive convciitum ut Scripturas Dominicas
tradcret, nullis traditis fuisse dimissum. Nempe contcn-'
debatis non jjotuisse episcopos ad ordinandum episcopum
ad civitatem Cirtcnsem persccutionis tcmpore convcnire.
Quomodo ergo persecutio illa fervebat , si potuit cpisco-
pus propter Scripturas tradcndas teneri nullisque tra- ,

ditis impune dimitti? Et tamen clamabatis immanitatcm ,

persecutionis illius tcmporis dcscribentes nec duodecim ,

cpiscopos ad ordinandum ej)iscopum, potuisse in conci-

lium congregari ,
qui gesta ilhi conficercnt, ubi crimina
traditionis invicem donaverunt, proque pace Ecclesiae
judicanda Domino rcliqucrunt : cum vos boc tempore
talem persccutionem vosperpeti dixistis, qualis nun([uam
fuit, id est, ut loca vobis desint, cjuo confugerc, atque
ubi laterepossitis^cumconcilia faciatis, episcopos ordinc-
tis, etiam in eorum locum ,
qui suis ignibus pcrierunt,
iterum tales ,
qui suisignibus perirc parali sunt. In con-
cilium autem tantee, ut putatis atque jactatis, pcrsecu-
tionis tempore , amplius ctiam quam Iriginta convcnire
potuistis, ubi et Petibanus fuit, qui pcrsccutionis tem-
pore nec duodccim convenire potuisse clamabat.
XLYITI. Porro in ipso concilio statuistis, ut « Qui
nobis inviti communicaverunt, episcoporum vel presby-
terorum, tantum si sacrificium non obtulerint, aut in
populo non tractavcrint ad veniam pertineant, et in suis
,

honoribus recipiantur » ac si totas calumniarum ves-

:

trarum vires etiam ipsi boc decreto vestro penitus am-

.

putastis. Ubi cst enim c|Uod vestro vaniloquio etiam eos,

qui non fuerunt, dicitis per communionem nostram fieri

traditorcs, quia scilicet sicut calumniamini. illi nos in-
quinavcrunt, qui urgentibus lunc impiis potestatibus li-

bros ecclesiasticos tradiderunt? Cur ergo nunc a cnmine

 ,

234 S- AUGUSTINI EriSCOPI

absolvitis ,
quosnobiscoramunicasse cognoveritis invitos,
si sacrificium non obtulcrint , neque scrmoncm in populo
fecerint; quasi illi tuiic primi traditores sub terrore et
borroreimnianium sup|)liciorum, qualia modovobis om-
nino nullus ingessit codices sanctos non inviti tradide-
,

rint, aut sacrificium illic o!)lulcrint, aut in populo ser-

moncm quod sicut vos
fecerint ? Vidctis ergo istis, quos
vanissime criminamini communionenostra fieri tradilorcs,
si quid inviti fecerint, potuistis ignoscerc ; ita etiam ma-
jores vestri in necessitate multo arctiore tradentibus tra-
ditoribus veris . in eadcm regula ignoscere potuerunt.
Sed ut damnarcnt alios absentes et inauditos, iiiimicoruni
Caeciliani factione compulsi sunt, ficientes quod de ta-
libus Aposlolus dicit : « In quo enim alium judicas, te

» ipsuni condemnas eadem enim agis quse judicas^. »

;

XLIX. Quapropterquoniam Donatistae semetipsos oc-

cidere i^emper amaverunt et ipsi ab initio traditores fue- ,

runt; quid miruni si traditoris mortem etiam suos poste-

ros amare docuerunt? Sed vitandcC bujus similitudinis
causa, vel nunquam, vel dilficillime se laqueonecaverunt.
Frustra onniino; nam Judam traditorem id facere
ille

compulit^, qui et illum puerum quem sanavit Dominus,

,

in aquam et ignem saepe dejecit ,gregem porcorum in

et

mare pr^ecipilavit , et ipsi Domino praecipitium de pinna

templi audaci praesum])tione suggessit. Quamvis itaque
diversis modis voluntariam vos praecipitelis in mortem
tamen cjusdem diaboli instinctu vos ipsos necando imi-
tamini traditorem. Quod etsi vos non estis, eorumtamen
qui fuerunt, et scbisma feceriint , in quo libenter estis,
etiam hoc in vobis ficere ,
quod in se traditor fecit , ne-
fando magisterio didicistis. Ecce cumqua justilia stabilis

adversus eos, qui vos angustiaverunt : utsi vestras mor-

* Rom, II, I. — 2 Mailh. x\v», 5,
 ,

COMllA GAUDEiMlUxM DOiNAT. EPISC, LIB. I. 335

tes vinclicabuntur, nonnisi in vobis ipsis justissime vin-
dicentur.
L. Qui sunt autem labores vestri quos a vobis jac- ,

tatis auferri ? An-nc injustum est ut Ecclesiae quae fuerunt ,

vestrae , cum in pacem catbolicam transeunt , cum suis

rebus transcant? llJis enim ad nos transeuntibus , si rcs

earum vullis tenere , vos procul dubio res alienas vultis

auferre. Mater autera Catholica vobis dicit, quod qui-
busdam beatus Apostolus dixit Non enim quaero quae
: «

» vestra sunt, sed vos*-. » \erumtamen quomodo vobis

non estis ipsi contrarii quando utrumque nobis objicitis
,

et quod res vestras possidcre cupiamus, etquod violenler

Yos nobiscum esse cogamus? Haec duo quam sint inter se
contraria non vidctis^. Si enim ad communioncm nos-
,

tram vos invitos quccrimus et tenemus, quoniodo res

vestras desideramus, quas utiqucvobis communicantibus
babere non possumus? Si autem iJlas cupimus oblinere ,

quomodo vos ipiairimus ut eas vobis communicanli-,

bus amittamus? Sed confitemur vobis cupiditas noslra ,

cbaritas vocatur : ba^c vos quaeritin nobis; Jiaec vos in-

venire , corrigere , atque in unitatem (vJiristi sociare de-
siderat, ne vestris caminis vos ardcre timeamus. IIujus
ignefervemus , non soJum non con-
haec nos accendit , ut
cupiscamus resvestras, sed nobiscum optemus possidea-
tiset nostras. Agnoscite, ct venite, et perire noJite; aut
si ultro venire erubescitis , servimus intirmitati , ne quid
pereat charitati. Ecce voJumusvos tenere, quid festinatis
arderc? Ad vitam tenemus, ad salutem tenemus , ad
CJiristi unitatem, veritatera , suavitatem tenemus : ct ad
coenam tanti patrisfamilias , si spontc non vuJlis, intrarc
"•

compellimus.
LI. De jiistitia certamen est, non de pecunia. Cavete
1 2 Cor. xii, 14. — 2 Confer eputolam 285. u. 35.
 ,

23G S. AUGUSTINI EriSCOPI

crgo nc fortc duni putatis acl vospcrtincrc quod scrlptum
est : « Tunc stabunt justi in magna constantia advcrsus
» eos qui sc angustiavcrunt , et abstulcrunt laborcs co-
>:> rum ^ : » non hoc vobis contingat dc laboribus vcstris

scd potius illud quod abbi scriptum cst « Laborcs im- :

« piorum justi cdent-. » Ncquc cnim stabunt contra vos

Maximianista? rpiorum quando potuistis, basilicas abs-

,

tubstis aut stabunt contra vos Pagani qnorum certe ubi

:

potuistis, templa evcrtistis ctbasilicasconstruxistis; quod

et nos fecimus : aut stabunt adversus vos sympboniaci
daemoniorum ,
quorum tibias ct scabclla fregislis; quod
et nos fccimus. Sic nec vos stabitis advcrsus nos. In tali-

bus quippe omnibus non rapina concupiscilur^, factis,

scd error evcrtitur. Sicut ergo non stabunt Cbananoei
adversus Israclitas, quamvis Israclitaeabstulcrunt labores
corum; sed stabit Nabotb adversus Acbab^;quia delic-
tum factumcst, non pra^cejjtum ut labores justiaulcrrct ,

injustus sic baeretici non stabunt adversus Catbolicos,

:

cum in rebus h?ereticorum Cbristiani imperii jussa com-

plentur; nec rcs eorum a CatboHcis auferuntur, sed po-
tius inquiruntur, cisque muUaquantum fieri potest, cor-

rectis reddcnda scrvantur : scd stabunt Cathohci , non

sohim advcrsus Gentiles , a quibus Martyres veri cxpo-
hati sunt; vcrumeliam adversus ircumceUioncs Donatis-
(

tarum, quia et ipsi abstulcrunt laborcscorum. Ycrum de

his pecuniariis laboribus fiicilior causa est. Ecce quolidie,
si quis ad nos transitum facit, (^ cum etiam illi quorum
erant, ad pacem Catholicam transeunt, ) rcddimus pe-
cuuiam , vcstem , fructus , vasa , rura , tecta vestro-

« Sap. V, I. — 2 Id. X, 19. — 3 Viile p|)istolam iRT. n. 4. —

* 3 Reg. XXI. —
5 Htec vinba (\ua> unciuis iiHlucluntur forte suiil collo-

paaJa pro\imi! liOit/avHiur crmsa vitwx linea superjorj.

 ,

r.o\Tr>A r. \UDENTruM donat. episc, lib. i. 287

riim : vos quomodo nobis recldituri cstis mcmLra nos-
trorum ?

Lll. Nempc aliquando expergiscimini , et ccrnilc ncc

vos esse dc quibus dicatur, nec nos a quibus dicatur :

« Hi sunt cjuos aliquando habuimus in dcrisum^ : » cum

potius vos habeamus in fletum. Nec vos computamini
inter fdios Dci, nisi recedentes a parte Donati banc te-
nucritis Ecclcsiam ,
quam sicut praedixit , exbibct Filius
Dci. Nec intcr Sanctos est sorsyestra, sed inter ha?re-
ticos. Nam quod alios de vobis dicturos putatis : « Nos
insensati vitam illorum cxistimabamus insaniam, » Miror
quod tam inscnsati estis , ut ipsi vobis modo taha non
dicalis. Sanctis quidcm vcris ac fidclibus immundi ctin-
fideles tunc isla dicturi sunt, cis utiquc quos nunc cxisti-
mant insanirc quia luxuriis quas vidcnt frui nolunt duni
, ,

quod non vidcnt crcdunt. Scd vos si non vitam vcstram,

certe istam quam vobis vultis laccre mortcm vcstram ,

si non existimatis insaniam dcspcratius insanitis. Ycrba ,

vero illa « Ergo crravimus a via vcritatis, etc.

: » non ,

erunt quidem tantum vestra scd maxime ct vcstra. Er- ,

ratis cnim, quod manifcstum cst,a via vcritatis, etjustitiae

lumen uon lucct vobis, lassamini in iniquitalis via etpcr-

ditionis, et ambulatis solitudincs dillicilcs, viam vcro
Domini ignoratis. Quae autem sequuntur « Quid nobis :

» profuit supcrbia , aut quid divitiarum jactantia contulit

» nobis? Transierunt omniailla tanquam umbra : » nescio
utrum quisquam intcr caeteros diccrct aptius ct convc-
nientius, quam tuus dccessor Optatus^. Nolitc ergo pu-
tare vos qualcs non estis, et perirc qualcs estis : quoniam
non vos hcec fides, sed vestcr malus error liortatur, ut
non libenler pro Dco, sicut dicis , in ista persecutionc

• Sop. V, 3, — 2 Opialus episcopus Th aiuugaJensis.

..y '->
q38 s. augustini episcopi
moriamini, sed nequitcr pro Donalo factis vestris perse-

cutioncm patiamini.
LIII. Yerba Epistolse manu « Opto tc iu-
: ct alia : ,

quit, incolumem veritate pcrspecta animum lcnire et ,

ab innocentum exitibus tcmperarc. » Ad baec rcsp. Yos

potius vcritatc perspecta lcnite animum vcstrum ne sic ,

SECviat , ut ncc vobis parcat. Nani quid isto , cui baec

scripsisli , facilc potest Icnius invcniri, qui vos ct invita-
vit ad vitam , et si eam nobiscum agcre noUetis , relaxavit
adfugam? Yos in vos estis asperi, vos immitcs, vos sine
ulla bumanitatis considerationc crudeles ,
qui boc in vobis
facitis, quod in suis inimicis facere consuevcrunt erro-
rum dilectorcs liominum persecutores ut sit quod
, et ,

amarissime doleant crrorum persecutores et bominum di-

Icclores. Quid autem optas ut ab innocentum exitibus
temperctur? Yos quidcm innoccntcs non estis tamen ille :

vobis dcdit cxitum, scd ipsi vobis dare vultis exitium.

Puto cnim, quod verbi ignorantia te fefelbt, ut volcns
intelligi exitia , cxitus diccres. Cum ergo bortaris optando,
ut se ab innoccntiura cxitiis impcrialium legum tcmpcra-
ret executor, id agis ut deceptoribus parcat, etinnocen-
tes decipi impune permittat. Quid ergo aliud , nisi ut
ille cui benc arbitraris optarc, nec Deo, nec Irape-
te

ratori suo scrvct fidcm quia scilicet per justitiam non

:

veram, sed vestram, ad Impcratorera curam pertinere

caus9e bujusmodi non deberent, ut calumniosa divisio
sanarctur; debcrent autem, ut quando flicta est firmare-
tur? Si doctrina ista,quara nonde Scripturis sanctis, sed
nescio undc didicistis, justa vobis videtur, ut liaec ad im-
pcrialem non pertincat potestatcm : tunc majoribus vcs-
tris venissct in mcntcm, quando Creciliani causam ad
iraperatoris judiciuni Constantini accusando miscrunt.
Nunc vcro quialeoncs Daniclcm proptcr innocentiam non
 ,

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC. , LIB. I. 289

lasserunt^, vultis ut illis parcat, qui eum calumniando
leonibus objecerunt? Sed non ut homo judicat Deus, in
cujus manu cor regis est, et quo voluevit inclinat illud -.

Cor autem regis cum est inlidele, aut exercentur aut ,

probantur boni : cum vero est lidele, aut corriguntur,

aut plectuntur mali. Horum duorum quid in vestra
causa sit, satis jam diximus, satisque litteris tuis nulJius
loci praetermissione respondimusquod utinam et tibi, :

tamen aliquibus ex vobis proruturum esse Deo miserantc

confidimus. ,. ;

LIV. Ad beec autem si respondere aliquid praeparas,

lege etiam illa qUcE cum Emerito acta suiit^, quibusille
respondcre non potuit, ne lorte tu possis, sicut jam supo-
rius ut experireris admonui. De causa etiam Maximianis-
tarum cum illo egimus, de qua a nobis in CoIJatione
totiesvobis objecta niJiiJ respondilis, quoniam de re ma-
nifestissima et recentissima niJiil quodrespondcritis inve-
nire potuistis, quomodo Maxiuiianus quem mullo graviore
quam Caecilianum sentcntia percussistis ita utdiceretis "^,

eum « Datbae, Cbore, et AJ>iron mniistrum ^, » quos

pro scelere scbismatis vivos lerra deglutivit, non polkic-
rit consortes scbismatis sui ,
quibus ut ad vestram com-
munionem redirent , dilationeni dedistis , non polluerit
Afer Afros, vivus vivos, notus notos, particeps socios, et
Caecilianus polluerittransmarinos, pollueritlonge positos,
poUucrit ignotos, polJuerit nondum nalos. Inveni, si po-
tes, quiddicas, quomodo susccperitis Iionorem Feliciani
Muslitani, etPractcxtati Assuritani, quos cum Maximiano
et aJiis decem sine ulJa dilatione damnastis, contraquos
ut eos de basilicis pcIJcretis , apud duos, vel nisi falJor
apud tres proconsules litigastis , et cum jam in locum
* Dan. VI, 12. — 2 Prov. xxi, r . — 3 «jup. lib. de Gestis cnm Emerito. —
^ In seuteiUia Concilii Bagaicnsis. — ^Num. xvi, 3i. ^
2^0 S. AUGUSTINI EPISCOPI
JVaetexati alium ordinassetis ,
post tam longum tcmpus
cos insuis honoribus recepistis. Qua justitia, quaratione,
qua fronte iu lionore suo suscipitur Maximianista clamna-
tus ct damnatur orbis terrarum catholicus inauditus?
,

Qua justitia, qua ratione, qua fronte cavendum esse di-

citis, nc vos inquinetCgecihanus ohm defunctus, vobisque
prorsus incognitus , vestris majoribus judicantibus semel
damnatus, vcstris majoribus accusantibus ter absohitus;
ct cavendum non putastis, ne vos inquinaret Fehcianus,
universahs concihi vestri ore damnatus, et ab universis
vobis ,
pra?cipue tui praedccessoris * favore susccptus?
Qua justitia, qua ratione, qua fronte rcscinditis baptis-
miim qucm dant licclesiae quas hiboribus suis Apostoh ,

plantaverunt cum susccperitis baptismum qucm Feh-

;

cianus et Praetcxtatus per tam longum tcmpus, quando

contra eos damnatos litigabatis, foris a vcstra Ecclesia
tradidcrunt? Sienim, ut solctis male intelhgere, et nobis
ol)jicere, sic est intelligendum quod scriptum est : « Qui
» baptizatur a mortuo quid proficit hivacro suo^ : » inter

ihos isti jaccbant quando baptizabant, de c[uibus vcstra

Bagaitana sentcntia tanto strepitu insonuit iEgyptiorum :

admodum exemplo pereuntium funeribus plena sunt ht-

tora quibus in ipsa morte major est poena, quod post
:

extortam aquis uUricibus aniniam, ncc ipsam inveniunt

scpuhuram. » Quid ad ha^c dicturi estis? Ecce mortui
baplizant eos quos suscipitis ncc morimini, et nobis tan-
quam mortuis calumniamini, ut cathohcas unitaticom-
municare nolentes vcstris ignibus vcre moriamini. Rcs-
pondc ad ista vacat tibi cogitarc quid dicas. Sakem in
:

hoc ahquod tibi bcneficium confcramus, ut dum cogitas

quomodo rcspondeas, minimc cogitcs quomodo ardeas.
^ed nolumus ut inopia rcspondcndi lassum illud et quas-
» Optali Gildoniani, — 2 Eccle, xxiVj 3o.
 CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC. , LlB. I. ^il
siim,quod dicere consuevistis, adhuc tibi existimes esse
dicendum, « Si tales sumus, quare nos qugeritis? » Ues-
pondcmusenim : Magis vos catholica Ecclesia debet quae-
rere, quia peristis, si vos Maximianistas perditi pcrditos
inquisistis. De cordc enim vestro nobis dicitis : « Quare
tantorumque reos criminum?w Sed de li-
» quasritis tot

bro Dei vobis respondemus «Quia charitas cooperit

:

» multitudinem peccatorum^. »

1 I Petr. IV, 8.

OXL. - 16
2^2 - t
S. AUGUSTINI EPISCOPl

«%^»^'%«

LIBER II.

Giiudentli conlra superiorem librum responsio diluitur.

I. AccEPi , Gauclcnti , rcsponsionem tuam : si tamen

rcsponsio ista cliccnda est, cjuam mihi propterea rcferre
voluisti, ne, si lacuisses, cliceremus te esse conviclum.
Sed non lioc est respondere, quod est non tacere. Nam si
hoc est rcspondisti plane sed id eo, ut etiam lii, qui
, :

de tc aliquid ])Osscnt spcrare, noverint te non invenisse

quid rcspondcre dcbercs. ct tamen respondisse ne taceres.
Itacjue cum cavcres nevictus dicereris, fecisti ut ostende-

reris. Ad quod ostendcndum tua ipsa scripta sufficiunt,

siab intelligcntibus lcgantur et mcis diligenti examine ,

comparcntur. Ut autem scriptis aliis boc doceam cjuo ,

etiam ingcniis tardioribus satisfiat, aliquanto prolixior

disputationecessariaest : quam quidcm aggrcdiar, si opus
fuerit, Dominusque voluerit.
II. Nunc interim, quoniam vos potius esse catbolicos

teslimonio beati Cypriani affirmare conatus cs : attende

paukilum quam Ecclcsiam dixerit illc catbolicam , cum
ejus defendcret unitatem. « Ecclesia, inquit, Domini luce
perfusa, pcr totum orbcm radios suos porrigit : unum ta-
menlumen est,quod ubique difFunditur, ncc unitas cor-
poris separatur. Ramos suos in universam tcrram copia
ubertatis extendit, proflucnlcs largiter rivos latius expan-
dit : unum tamen una et una mater,
caput est, et origo

foecunditatis successibus copiosa. » Quid igitur et vos ip-

sos fallitis, et alios fallerc mcndaciis impudentibus vultis?
Si bujus martjris testimonio vestra est Ecclcsiacatbolica,
o 1
 CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC. , LIB. II. 2^3
ostendite illam per orbem totum raclios suos porrigere,
ostendite illam per universam terram ramos suos copia
ubertatis extenderc. Hinc cnim et grasco vocabulo Ca-
tholica uominatur. Quod euim graece oaov dicitur, latine
totum vel universum interpretatur. Per totum ergo sive
secundum totum cst x.aO' 6aov, unde Catbolica nuncupa-
tur. Si hoc nosti, quare te nosse dissimuhis? Si autem
ignoras, quare non priusquam loqueris, quod uescis, cos
quinorunt, interrogas? Quod si dispHcet tibi. uon grae-
camsed ahquam hnguam inveni (jua doceas /.aO oaov ,
,

nouper totum, sive secundum totum, vel secuncknu uui-

versum signilicare : et reccck^ a teslimonio Cypriani. lHc
namque contra te loquitur , qui vides cjuid dicat. Per or-
bem totum dicit, et pcr univcrsam terram [)oriigi , ex-
tendique Catbohcam , gnii'C0 (^us nomini ac dchnitioui
conscntiens. Tu aiiud tcnere, sentire, diccre repcriris, ct
dum Cypriauo tcsteiunitcris, Cypriauo teste mcutiris.
III. Ab hac crgovera germauaqueCatbohca, quacDo-

mini luce pcrfusa, pcr orbem tolum radios suos porrigit,

raraos suos per uuivcrsam terram copia ubcriatis exteu-
dit, quae causa vobis fuerit exeundi, cum interroganjiui,
iiihil justum inveuitis : prorsus alj iiac Ecclesia cxilum
vestrum uulhi purgatione probabilis excusationis abiui-
lis. Quidenim dicitis, nisi : «Necessitas compuUt, ut jusli
rehnqueremus injustos? » Respondet vobis Scriplura di-
vuia Fihus malus ipse se justuui dicit; c.vituin vcro
: (

«suumnonabhiit- Exitum, inquit, suum,» uli({uc iljuni,

.

dc (luo dicil Apostolus Joauucs :« Ex uobis exierunt-, >;

omnino uou abluit, non dcfendit, uou excusat, uonpur-

gat. Adjustoscnim uonpcrlinctin Kcclcsiacathohca, uisi
malos, quos corrigere vel damuare non possunt, patien-
tissime tolerare; uec propter zizania, de Domiuico agro,
^ rov. XXIV, juxta Lxx. — ^ i Joau. ii, 19.

16.
 2^4 S. AUGDSTINI EPISCOPI
iiec propter paleani, deDominicaarca, nec propter vasa
inhonorata, deDominica domo, ncc proptcr piscesmalos,
dc Dominicis relibus anlc tempus cxire; ne frustraexitum
suum conentur abluerc. llas evangelicas sententias si vo-
lueris in alium scnsum (jualibet argumentatione conver-
tere, eidcm beato Cypriano, cujus teslimonium adbibes,
contradicis, sicut in nostra Collatione fecistis. Nam baec
de ista quECstione supra dicti martyris verba sunt, in epis-
tola quam scripsit ad Maximum ct socios confessionis
ejus. « Etsi videntur, incpiit, in Ecclesia esse zizania, non
tamen impediri debet aut fides aut cbaritas nostra, ut
quoniam zizania esse in Ecclcsia cernimus, ipsi de Eccle-
sia recedamus. Nobis tantummodo laborandum est ut ,

frumentum essc possimus ut cum coepcrit frumcntum :

Dominicis horreis condi , fructum pro opcre nostro etla-

borecapiamus. Apostolus in Epistoba sua dicit : « In domo
))autem magna non solum vasa sunt aurea et argcntea,
» sed et lignea, et fictilia et qutedam quidem bonorata,
;

» qufedam vero inlionorata » Nos operam demus, et '^.

quantum possumus laborcmus, ut vas aureum vel argen-

teum simus. Caeterum fictilia vasa confringere soli Do-
mino concessum est, cui et virga ferrea data est ^. Esse
non potcst major domino suo servus nc quisquam sibi, :

quod sob Filio Pator tribuit, vindicarit : utse putet, aut

ad aream ventilandam et purgandam "\ palam fcrre jam
posse, aut a frumento universa zizania Jiumano judicio
separare. Superba est ista obstinatio et sacrilega prse-
sumptio, quam sibi furor pravus assumit : et dum sibi

semper quidani plus quam mitis justilia deposcit, assu-

munt, de Ecclesia pereunt etdum sc insolenter extol- ;

lunt, ipso suo tumore caecati, veritatis lumen amittunt. »

lY. Nempe nunc salteni vides, adversus sanctum Cy-
1 2 Tim. II, 2o. — 2 psai j,^ ^ — 3 MaUli. iii, 12.
 CONTRA GAUDENTIUM' DONAT. EPISC. , LIB. II. ^45
prianiinivosin nostra Colladone claniasse, eique conten-
tionibus restitisse quibus asserebatis agrum Cbristi, de
,

quo ait : « Ager est bic niuntlus^, » non esse Ecclesiam,

secl muudum praeter Ecclesiam, ut ea quae cernerentur,
posset babere zizania? INam iu Ecclesia dicebatis mani-
festa zizania esse non posse. Quoties binc testimonium
Cvpriani posuimus, et nec aperte illi resistere ausi estis,

nec tamen consentire voluistis? ncmpe nunc saltem exper-

gisceris, audis, advertis : « quia etsi videntur in Ecclesia
esse zizonia,non tamen impcdiri debet aut lides, aut cba-
ritas nostra ut quoniam zizania esse in Ecclesia cerni-
;

mus, ipsi de Ecclesia recedamus. » Quare ergo vos ab

unitate bujus EcclesitC nefario scljismate disceditis, et

baeretica praesumptionc in eadein discissionc persistilis?

Ecce libi Cjprianus, consenti illi, aut responde ilb. Vi-
des quemadmodum bis verbis quibus dicitesse in Ec-
clesia cernique zizania, nec tamen ab illa propterea debcre
discedere , delet omnes tuorum scrij)torum cabimnias?
Quibus etiam in tanta abrupta progressus es, et te more
vestro praecipitati, ut diceres, etiam nescientes qui pec-
caverunt de universo mundo ,
peccatis abenis potuisse
perirc Cbristianos : quiascilicetlegitur in sanctis Scriptu-
ris, unum de anatbemate fuisse furatum ct pro isto pec-
cato alienum populum ncscientem fuisse punitum - :

ignorans illas mortalium corporum poenas,boc est, mori-

turoruni mortes, ad utilem terrorem populo valuisse;
non tamen eisdem mortuis ad aliquod detrimentum fu-

turae vitoe, aliena peccata. prcTesertim qute nescierunt,

abquid obfuisse. Ita-ne ut lioc diceres' ita-neut peccatis

abenis etiam incognitis ,

perire Dco quemquam, crederc
et dicere auderes, nec saltem ipsos limuisti coilegas tuos,
qui te iu nostra Collatione reticente, et fortasse cumboc
1 Matlh. xiii, 38. — 2 josue. vii, r.
2 '16 S. AUfTUSTINI EPISCOPI

j.im sentires non audente, tantis disceptationiim lateribus

pugnaverunt, pisces malos in Dominicis retibus a pisca-

toribus ignorari, ne videlicet perirent corum contagione,
siscirent? JNonne tibi venit in mentem, de palea Domi-
nicae areae, id est, Ecclesise, usque ad tempusventilatio-
nis in una pcrmixtione toleranda disputantibus *, cum
Emeritus urgeretur negasse illum atque dixissc : « Non
legis Qui cum et a suis secretius admonerctur,
aream. »

et a nobisapertiuscommemorantibus ex Evangelio, « Do-

minum esse venturum ferentem ventilabrum in manu -

sua ^, qui mundabit aream suam, et frumentum recon-

det in horreo paleam vero comburct igni inextinguibili,
,

continuo correxisse oblivionis errorem quo negaverat ,

scriptum nec tamen basreticam vel schismaticam con-

;

vertisse perversitatem, qua negabat malos a bonis debere

pro unitate Ecclesiae sustineri : continuoque dixisse, quod
nomine paleae, mali significarentur occulti. ut hic causae
vestrae pr^cipua dihgentia servaretis, quod ignorati mali
commaculare bonorum neminem possent. Ecce partis
vestrae patronus egregius perdidit, te adversante, labores
suos. Ule quippe ut custodiat bonorum salutem, prorsus
in Ecclesia malos permanentes a bonis perhibet ignorari,
ne perdant eos si fuerint cogniti et tolerati tu autem :

etiam ignoratorum malorum contagio bonos perire dixisti.

Neque timuisti tam muhos ab initio vestros Latentes fla-

gitiosos, facinorosos atque impios, qui profecto secundum
tuam sententiam, te atque omnestuos, vobis nescicntibus,
perdiderunt. Sed nunc quoque nullo pavore tremuisti.
ne forte quispiam vestrum te nesciente peccaret, et te,
dum ista loqueris» perderet. An fortc dum cognitis tuis
factis perisse te intelligis, propter hoc ahenis incognitis
perire non metuis?
1 Porte dispiitaulihiis not)i.s. — 2 Matili. iir, 11.
 ;
:

CONTRA GAODEiXTILM DONAT. EPISC. , LIB. II. Q^?

V. Quid optem nisi ul te nobis liceat invenirc, ne
tibi

libeat teperire? Quid enini spei remanebit, non sokini

nobis qui Domino Cbristo, Propbetis, Apostobs, sancto-
que Cypriano consenlimus, eti.im cognilos malos, si eos

nec corrigerepossumus, necpunire, pro unitatis vinculo

sustinendos ; verumetiam vobis, quibus ante tempusmes-
sis, ventibitionis, et bttoris ,
pbicet a malis separatio cor-
poraHs: si opinio tua vera est : « Qua putas et suis peccalis
quemque perire qui facit, et abenis qui utrum lacta sint
nescit ? >; Si enim boc ita est, profecto et majores vestri ,
qui
se, sicut putatis, acognitis mabs separaverunt, de incog-
nitis perierunt. ^on sobim autem tibi, qui cum dicis abe-

nis criminibus perire bominem , sive iba scientem , sive

nescientem, nuHum procul dubio remanere pateris in-

, nocentem ; sed etiam ipsi lunerito, qui longe tolerabilius
sentiens, in communione sacramenlorum alienis peccatis

tantummodo cognitis bomines inneclit, ab incognitis sol-

vit,niuko veriore venerabilis Cvprianus voce respondit,

simu crescenti a non pcrire frumenla, zizaniis exlra Ec-'
clesiam sed in Ecclesia constitutis, nec occultis atque
incognitis, sed pbnie notis ac perspicuis, Puto enim quod
nou mente ca^catur, qui contendit
in carne, sed in ipsa
atere quod cernitur. Cum autem monet beatissimus iUc,
ne proptcr zizania qute in ea sunt, ab Ecclesia recedatur
non monet propter ibu qUcC occukantur, sed propterilla
polius quse cernuntur. Ipsa ejiim sunt, quae possunt per-
turbare cernentes, nisieos faciat sapientia patientes. INam
quomodo propter occuka nos non debere recedere dis-
ceremus, quae omnino esse nescimus ? « Et si videntur,
inquit, in Ecclesia. esse zizania, \identur, ait, non sus^

picatione creduntur, » Et ne quisquam putaret ita dic-

tum : .< Yidentur esse , » tanquam non esscnt , sed esse
viderentur : verbis consequentibus, quid dixerit, aperit
2^8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
« I\on tamcn ini[)ediri, inquit , auttlcljet, fides ,aut cliari-

tas nostra ; ut quoniani zizania essc in Ecclesia cernimus,

ipsidc Ecclesiarecedamus? Non ait,suspicanmr, putamus,
credimus, opinamur; sed, «cernimus;» Ea quippe etiam
illinonoperta credebant, sed aperta cernebant, qui dixe-
runt patri-familias « Vis imus et colligimus ea ? » de cjui-
: ,

bus dictum erat « (lum crevisset berba, et fructum fe-

:

» cisset tunc apparuerunt et zizania. Quibus respondit,

,

» ]Non;forte, dum vultiscoiligere zizania, simul eradicetis

» et triticum. Et, Sinile utraquc crescerc usque ad mes-
» sem *. » Et tamen tu dicis (ubi quid aliud quam Domino
contradicis)? « Sola per mundum crevisse zizania, ct toto
pene mundo diminuta perissefrumenta : » cum ad aliquas
gentes nondum Ecclesia crescendo pervenerit. Nccesse cst
autemut perveniat, etpmedicetur Evangelium inuniverso
mundo et tunc vcniat finis. Quod futurum essc Domi-
,

nus sine ulla ambiguitate praedixit.

YI. Vides Ecclesiam testimonio (Ijpriani, et a totoca-
tbolicam dictam, etnoncssc sinemanifestis malis, propter
quos tamen admonetnon relinquendam. Ineasunt boni,
per se ipsos multi in comparationc autem Zizaniorum
:

vel paleas, profecto pauci. l\on enim praetcr illam, sed

in ca agitur, quodipse Dominus dicit : « (Juoniam abun-
» dabit iniquitas , refrigescct cbaritas multorum ^. » Sed
ibi est et populus ubique ditfusus, cui dicitur : « Qui pcr-
» severavcrit usquc in linem, bic salvus erit ^. » (^ui au-
tcm babcant fidem tanquam granum sinapis, qua montcs
etiam transferantur, rarissimi omnino sunt^. De talienim
fide Dominus dicebat : « Putas vcniet Filius bominis,
» et inveniet fidem in tcrra ^? » non de apostasia totius
orbis, sicut tu perversissimeintcUigis.

' Malth. xiir, 28. — 2 ^ xxiv, 12. — 3 jj ^, 22. — * Id. xvii, 19. —
5 Luc. XVIII, 8.
 ,

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC. , LIB. II. Q^Q

VII. « Porro dc baptismo ,
qucm non piitas esse nisi

in Ecclesia, ctideo nos arguis,quod ex lieercsibus venicn-

tes, si jam baptizati sunt, iterum non esse baptizandos

ccnsemus » suiiicit, quod respondcre minimc potuisti

:

quomodo damnalus baptizare potucril Felicianus, foris a

vestra Kcclcsia constitutus : qucm frustra poncre voluisli
inter eosquibus dilationem dcdistis. Lcge Bagaitanani vcs-
Iri concilii sentcntiam , in qua scilicet post multa acer-
bissima qua? in illos dicta sunt, et longe graviora quam
^ quando eum niajorcs vcstri abscntcni in-
in Cascilianum,
nocentcmque damnarunt; ita subjectaestcorummanifcsla
etindubitata damnalio Famosi ergo criminis rcos Vic-
: «

torianum Carcabianensem llartianuni Suilectinum ,

,

Beianum Baiancnscm, Salvium Ausaplicnsem, Thcodo-

rum Usulcnsem, Donatum Sabratensem Miggencm Fle- ,

pbantariensem , Praetextatum Assuritanum , Salvium

I, Membrcsitanum, Yalerium Mdzitanum, Fcbcianum ]\lus-

j
litanum, et Martialcm Pertuscnsem . qui funesto opcre
perditionis vas sordidum collccta fi\'culcntia glulivave-
runt: scd etclericos alicpiando Ecclcsiae Cartbaginis, qui
;
dum facinori intcrsunt. iilicito inccstui Icnocinium prae-
buerunt; Dei pra^sidentis arbitrio, univcrsalis concili ore
veridico damnalos esse cognoscitc. w El dcindc incipit
caeteris dilatio prorogari bis verbis : « Eos autem (|Uos
sacrilcgi surcuii non polluerc plantaria, boc est qui a ,

Maximiani capitcpropiias manus verecundo fidei pudore

retraxerunt, ad matrcm Ecclesiam redire permisimus. »
Jamdc bis quod dicendum fuit, ct in prioribus ad te datis
littcris meis satis dictum est. Cui loco te prorsus rcspon-

dere non potuisse, quisquis legerit,et parumper adverte-

rit, dubilare non potcrit.

Vlll. Frustra itaque tibi videtur, « Agrippini et Cy-

priani concilia in bac quasstione esse sectanda » cum vos :
q5o li S. ALGUSTINI EPISCOPI
ea neglexcritis. quaiidoextra vcstrani coniiniinionem ])ap-
tizatos a tlamnatis, contra quos tle hasilicis cxcludentlos
litigabatis, sine ulla repetitione baptismatis suscepistis.
De sententia vero Cypriani, vel collcgarum ejus, quibus
tunc placuit, venientes al) b^Ereticis baptizare oportere,
longum est ut pio merito disputcm. Sed istam tu mibi,
sipotes, brevem solvequasstionem. Quando rebaptizabat
Cjprianus ab baereticisvenientes, EcclesiaeCartbaginen-
sis episcopus, tunc Ecclesiae llomaniE Slepbanusepisco-
pus ineodem baptismo, quem foris acceperant, suscipie- ,

bat baereticos; et ambo baec divcrsa facientes, in unitate

catliobca permanebant. utrum illo temporc
Dic mibi ,

Ecclesia, quando secundum vos, omnium criminum reos

sine baptismo recipiebat per Stepbanumet cjus innume-
rabilcs tolo orbe collegas, qui ejusdem sententia? participcs
erantmalorum contagione, pcrierat, annonperierat? Ne-
queenim istosmalos poterls dicere occultos quamvis tu :

asseras nocere ac mortificare et occukos. Quisquis igilur

bomicida, veletiam parricida, adulter, incestator, idolo-
latra, codicum denique sanctorum non timidus traditor,
sed ut traderenturcrudelistorlor, etviolentus extortor, et
jussu vel manuextremus incensor. apud baereticos bapti-
zatus, ad StepJianum et ejus socios venit, secundum vos
sine baptismo exceptus est. Cernisigitur omniabominum
crimina, si quod de baplismo sentitis, tunc in
verum est

licclesia sine baptismo congrcgata? Responde utrum bis

criminiJius in eadem unitate maculatus fuerit Cyprianus,
responde ulruni Ecclesia perierit, an non perierit. Elige
quod putaveris. Si jam tunc perierat, Donatum quae pe-
perit? Si autem tol in eam sine baptismo aggregatis, pe-
rire non potuit, rosponde qufcso, ut ab ea se, tanquam

malorumcommunionem devitans, pars Donati separaret,

quee demeutia persuasit?
 .

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC, LIC. II. sSl

IX. Absit aiitem , iit quoniam beatissimus Cyprianus
de baptismo aliter seiisit, cpiam veritas et antea consue-
tudine et postea perspecta diligentius ratione monslravit,
- propterea quisquam nostrum, qui boc quod ille non sa-
pimus, ei se audeat anteponere. CcCtera enim multa et
magna ejus merita , et animus praecipua cbarilale ple-
nissimus , per quem cum collegis diversa sentientibus pa-
catissimus mansit, et in unitate Ecclesite passio gloriosa,
satisostenderunt cum luisse sarmentum in ( brisli radice

fructuosum quod Pater etiam ab ista rejirebensione pur-

,

garet ut fructum posset atferre majorem. Sic enim ait

,

ipse Jesus « Sarmentum quod in me dat fructum, purgat

:

))illud Pater meus. ut majorem fructum aflerat^, » Os-

tendens etiam in ipsis fructuosis , agricohim qui est in

coelis , quod purgct. Ouisenim nostrum

aliquid invenire
Petro apostolo comparari potesi quamvis nunquam .

genles judaizare coegerimus, (juod ille faciel)at quando ,

non recte ingrediebatur ad verilatem l^ivangebi-? l nde a

suo posteriore apostolo Paulo, salubri adnionitione cor-
rectus . utilius ])osteris bumiJitatis pra^buit exemplum,
quam si nibil in illo existeret corrigcndum.
X. In bac ergo Ecclesia coustituti quae malorum ,

sive occultorum sive etiam manifesiorum nec potuit

, ,

nec poterit perire contagio , nullas dequibuslibet bomi-

nibus calumnias forniidamus. Si enim mali sunt, procul
dubio eosaut ignorant boni, autsuis judiciisnianifestatos
ecclesiasticis legibus damnant aut etiam si noverunt eos, :

et non apud se accusatos , ncque convictos, damnare non

possunt, pro Ecclesias pace non solum irreprebensibili-
ter, vcrumctiam laudabiliter tolerant; nec se propter
pisces malos ruptis Dominicis retibusantetempus littoris
damnabiliterseparant. Si enim boc facere velint, exccp-
' Joan. XV, 2. — 2 Galat, ir, 1 1. --.,,.
 ;

252 S. AUGUSTINI EPISCOPl

tis divmaruni Scripturariim irmumerabilibus tcstimoniis,
quibus ne faciant prohibentur., retinet cos certe quem
testem adbibuisti , bcatissimus (^yprianus , clamans atque
contestans^ : « Quia et si videntur in Ecclesia essezizania,
non tamen impediri debct aut fides aut cliaritas nostra
ut quoniam zizaniaesse in Ecclesia cernimus, ipsi de Ec-
clesia recedamus. « Non solum verumctiam exem-
\ erbo ,

plo suo nos admonens ,

qui collegas suos fundos insi- ,

diosisfraudibus rapientes^, usurismultiplicantibus foenus

augentes quorum avaritiam, non leve aliquod vitium,
,

sed esse idololatriam sccundnm Apostolum intcllexit, ,

pro unitatis vinculo pertulit talcs^, nec eorum contagio

factus est talis : discessit ab eis morum
dissimililudinc ,

nondivisione sacramentorum : etimmundnmnon tetigit;

sed a factis eorum abborrendo, non seorsum populos
colligendo. Yos autem dum carnaliter sapilis, quod dic-
tum est [jcr Isaiam propbetam « Disccdite, et cxitc de :

M medio eorum et separamini dicit Dominus, et im-

, ,

» mundum ne tetigeritis^ : » et talia-quee in Scripturis si-

militerdicta sunt; inquam non spiritaliter, dum baec, ,

sed carnaliler sapitis tales omnino apparetis quales eo- ,

,

rum ipso Propbeta praedicante dominantur dicentes

, , :

« Nolite me tangere, quoniam mundus sum^. » Denique

quando aliena peccata vos perverse devitanda esse cen-

suistis , alia vestra fecistis , sacrilegum scbisma populos
dividendo , et sacrilegam liaeresim contra Dei manifestata
promissa et impleta de Ecclesia toto orbe dilfusa nefario
spiritu sentiendo. Nam si, ut putas et nos in verbo repre-
bendis una eademque societas perditorum simul et
,

schisma et baeresis esset non dixisset beatus Cyprianus ,

in hac ipsa Epistola*^, unde boc de zizaniis in Ecclesia

1 F.pist. ad Maxim. — 2 Seim. de Lapsis. — 3 Epist, ad Anton. — ^ Isai'.

tii, 12. — 5 Id. i.xv, 5, — ^ Epist. ad Maxim.

 ,,

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISC. , LIB. II. 253

constitutis jDOSui testimonium , eis confessoribus quos
gratulabatur a Novatianorum divisione fuisse liberatos :

« Dolebamvehementeret graviter angebar, quod eiscom-

municare non possem quos semel diligere coepissem ,

posteaquam vos de carcereprodeuntcs schismaticus error

excepit. » INoH ergo contra apertissimam veritatem, aut
utrumque fallaciter declinare aut unum horum tibi ;

quod tibi mitius videtur, ehgere cum et schismaticus sis :

sacrilega discessione , et ha;reticus sacrilego dogmate.

Nec vobis bLandiamini quod baptismum non
XI. ,

rescindimus vestrum. JNon est hoc veslrum sed catholicae ,

Ecclesias quam tenemus undc ilhim quando disccssistis, ,

non {juidem ad sahitem sed ad perniciem vcstram vo- ,

biscum tulistis. Nam vasa Dominica etiam apud ahe- ,

nigenas , sancta permanserant*. Lnde rcx qui eis contu-

mehose uti ausus est , Deo irascente punitus cst -. Et arca
Testamenti ab hostibus capta nequaquam virtutem suae
sanctificationis amisit. Si crgo iUa sancta, qucc si tunc
apud ahenos fuerunt ut apud suos esse desisterent, vim
,

tamen sanctitatis nullo modo perdere potucrunt; quanto

magis eam christiana sacramenta nonpcrdunt, quando
ita ut apud nos etiam maneant, ad haereticos transcunt?

Hoc est quod dixi ad te scribcns. quod ctiam in Colhi-

tione vobis diximus idque potius eJudendum putastis,
,

quia dissohcre ncquivistis « Ouoniam, sicut Apostolus ,

» ait de quibusdam veritatcm in iniquitatc detinent, ita

,

» et vos veritatem baptismi divini in iniquitate detinetis

» erroris humani-^. » Quam veritatem
non vcstram prop- .

ter iniquitatem vestram rescindere utique non debemus.

Et quia ipse Apostolus de idololatris gentibus dixisse in-
telligitur : « ()m veritatem in iniquitate dctinent : » tu

mihi quasi respondens flagitasti ut probarem, « Quid de

1 Dan. V, 2 et 3o. — '•
i Rei;. iv, ii. — 3 Rom, i, i8.
 ,

254 S. ACGUSTINI EPISCOPI

Genlilium sacrilegio Apostolus non rcscindat, quid de
corum profano ritu non damnet. » Quasi posset quod
sacrileguni est et proianum non rescinderc atque dam-
narc, sicut nos schisma vestrumct baercsim vestram. Sen-
tentias tamen quasdam veritatis ,
quas de incognito Deo
quidam Gentilium pliilosoplii tenent, non solum non
destruxit Apostolus, sed etiam inde testimonium , cum
opus esset adliibuit. Loquens quippe Atlieniensibus ait
,

de Deo « In illo enim vivimus, et movemur, et sumus,

:

» sicut et quidani secundum vos dixerunt^. » Ilanc iJli

veritatem sapicntiae, quam beatus Paulus nonsolum non

destruebat, verumetiam ad illos instrucndos adhibcbat,
in iniquitatc detinebant suae idololatriae, quam doclrina
Apostolica machinamentis Apostolicis evertebat. Ita et
iios ,
qufie in Ecclesia catliolica vcra majores vestri acce-
perunt , vobisque tradiderunt , non rescindimus , sed
agnoscimus : vestrum vero sacrilegium , aut in vestra
conversione rescindimus , aut in ^estra pertinacia detes-
tamur.
XII. Quanquam totam quaeslioncm , et totum quod
inter nos agilur,uno verbo Tribuni satis diligenter expo-
sito omnino solvisti, Cum enim ego dixissem « Neque
, :

hoc in Tribuni Litteris legilur, a te in veritatc invocatum

nomen Dei; » quia ipsum prorsus verbum- ibi non lege-
ram : tu respondisti : « Lalleris, vcl potius fallis. Nam
verba Tribuni sunt Neve tantuni opus domus Domini,
:

ubi a te saepius Dci et Christi ejus invocatum nomen est

per rcligioncm tuam ibidcm constitutam concrematum ,

esse dicatur. inlcltigc quia in veritate rcligio dicilur, in

fall jcia supcrstitio nominalur. » Quando cgo id advertc-

rem?quando ita ratiocinarct? Quando aliud ex aho sic
probarem ? Fateor, fugit iioc aciem quantulicumquc ia-
* Act. XVII, 28 .— 2 Scilicet in veritale.
 CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EPISG. , LIB. II. 255
genii mei : et icleo crede niihi , falli me ibi potuisse , non
ut dixisli , fallere voluisse in verbo. Itaque Tribunus tan-
quam homo mihtaris erravit, ut ei quem scit vel credit

haereticum, diceret : « Per religionem tuam : » cum lifc-

resis non rehgio, sed autem non in fal-superslitio ; religio

sitate sed in veritate propria locutione dicatur. Proinde

, ,

secundum hancexposilioncm tuam, verus Dei cuhus re-

hgio, falsus autem su])erslitio nuncupatur. Audi ergo te
ipsum obaudi tibi ipsi et nos sequi minime recusabis.
, :

Scribens namque ad eumdcm Tribunum in prinite Epis-

tolcC tute ipsoexordio posuisti , atque dixisli Honora- : «

bih , ac nimium nobis, sisic vohieris , desiderando Dul-

citio Tribuno et Notario , Gaudenlius episcopus. » Et
continuo subjecisti : « Rehgionis tuae scrij)ta percepi. »

Quid adhuc dubitas? LcceTribunus

igitur ad nos venire
Dulcilius cum sit homo conHnuiiionis nostra^ tamen se- ,

cundum testimoniuni tuuni. non superstitiosus, sed reh-

giosus est ac per hoc secundum expositionem tuam non
: ,

falsum, sed verum Dei cultum tenet. Ipseergo est inCa-

tholica potius quam tu quoniam tu in hoc verbo usque :

adeo non errasli, ut etiam exponeres tantum religionem ,

a superstitione distare quantum afalsitale veritas distat. ,

lUe autem homo ut jam <h'xi militaris et istis verbo-

, , ,

rum proprietatibus niinus eruditus. quid csset rehgio

nesciebat. Absit enim ut dicam , te aduhmdo fallebat.

Tu vero qui eos contra quos disputas , arguis cx Propheta

et clamas : -< ^ae his qui dicunt amarum dulce , el dulce
» amarum; qui dicunt lucem lenebras et tencbras lu- ,

» cem^, » si supcrstitio est quam nobiscum tenct Dulci-

tius cur eam rcligionem esse dixisti? Si autcm verum

,

dixisti, cur hfcrelicam tenendo supcrstilionem , respuis

catholicamrehgionem? Sequereigitur testimonium tuum :

1 Isai. V, 10,
 ,

•i56 S. AUGUSTINI EPISCOPI

maxime quia ct ipsi vestri, cum cognoverint, non tibi
fortasse comniunicabunt, « cjuoniamTribunoDulcitio per
hoc vcrbum communicasli. Ija , frater Gaudenti, noli
perdere occasionem ,
quam tibi etiam per tuam linguam
Dominus An forte ad hoc irasceris quod fratrem
dcdit. ,

voco? Hoc enim nomen a nobis etiam in nostra Collatione

respuistis : ubi ostendistis nos esse , quibus Dominuspiae-
cepit per Prophetam : « Dicite : Fratres nostri estis , eis

» ([ui vos oderunt , et qui vos detestantur''- : » vos vero

in numero eorum csse ,
qui istos quibus hoc Dominus
dicit, oderunt et dctestantur. JNegare certe non potcs te
religionem dixisse in qua esLTribunus Dulcitius. Prop-
,

terea ilLam tibi Epistohim misit utique ut te non occide- ,

res, et ilh Ecclesiae in qua est ipse, communicares. Si ,

ergo ipsius religio est, tua superstitio est. Quamvis enim

ambo vobis hoc invicem dixeritis eligis tamenipsum po- :

tius falsum dixisse quam te. ,

Xlll. Quamobrem sccundum verissimum hoc tuum

testinionium, et tuam verissimam expositionem quoniam ,

rehgio est quam Dulcitius Tribunus tenet : profecto re-

hgio est ,
qua te ad nostram communionem praeceptum
Imperatoris impelht. Unde fit consequens , ut religio sit

eliam qua Christianus Imperator ad curam suam judi-

,

cat pertinere, neinres divinas impune peccetur aquo :

tu noii vis curarinisi eaquae terrena republica continen-

tur. Unde et regem Ninivitarum , obhtus quid Jegeris

populo de agenda pcenitentia non mandasse dixisti. Haec

eiiim verba tua sunt ad me : « Quid inquis miseros
, ,

decipis? Jonae Deus prae^cepit, prophetam Dominus ad

populum misit; nihil tale regi mandavit. » Adverte ergo
quid scriptum sit, et noh irasci tibi ipsi^, qui vel divina

scripta non recohs ; vel tu potius miseros decipis. « Sur-

1 Isai, Lxvi, 5, juxta Lx.x. — "^
Fo/Cc irrm^ci nisi tibi ipsi.
 ,

CONTRA GAUDEiMlUM DONAT. EPISC... LIB. 11. sSy

» rcxit Joiias , et abiit iii Ninivcm , sicut locutus cst Do-
» minus. JNinive autcm civitas magna erat , cjuasi vias
j^tridui, Et coepit Jonas ingredi civitatem , cjuasi unius
» diei iter, et praedicavit et ait : Adlmc triduum , et Ni-
» nivesubvertclur. Et credideruntviri JNinivitai Domino,
» et indixerunt jcjunium, ct saccos inducrunt, a majorc
» usque ad minorcm. CunK|ue pervcnisset sermo ad re-
» gem civitatis Ninive , surrexit de sedc sua , et delraxit
» sibi veslimcnta , et se circumdedit sacco , et consedit in
» cinere. Praxlicaturque a rege et a potentibus, dicens :

»Homines et jumcnta et oves ct boves, non gustent

,

«quidquam, ncc pascantur ct aquam non bibant. Et ,

» induti sunt saccos bomines, et jumcnta proclamaverunt

» ad Dominum impcnse : et aversusest unusquisque a via
» nequitiai suae et iniquitatisquam in manibus babcbat*.»
Audis-ne tandcm regem curasse, cjuod ad rcgum curam
tibi displiceat perlincre? CiCrtc ut impcnsc agcrctur,
quod minus quam oportucrat agebatur. Ideo ergo Nini- ,

vitae non sunt cxpoliationibus proscriptionibusque vcl

terrore militum ad poenitentiam imperio rcgis arctati

quia obedicnter jussa fccerunt. Non itaque oslcndimus
populum ista pcrpessum ,
quia nec tu ostendis rcgcm
fuisse contemptum. Proinde cum rcgibus ea quas secun-
dum Deum sunt , rcligioso timore jubcntibus quisquc
obtemperat, timore incipiens ct acl dilectionem profi-
ciens , a Domino accipitpaccm dat pacem : non sicut
saeculum: quoniam saeculum dat pacem propter tcmpo-
ralem utilitatem, Dominus autem propter aeternam salu-
tem. Ergo quia ista rcligio est, inqua est Trihunus Dul-
citius (nequc enim verba tua negaturus es) ; superslitio
est pars Donati, unde te vult erui bujus religio : super-
stitio est ,
quod tc qua^ris occidcre ,
quod valde probibet
• Jnua?. iir. 3-io.
-
CXL. 1
 ,

^58 S. AUilUSriNI EPISCOPl

liujus icligio : supcrstitio est, quod erga ista curam Im-
peratoiis reprclienclis, quam suscepit excquendam liu-
.«rciigio.

XIV. Itaque quia verbo tuo causa finita est , obsccro

per Deum rcligionis, Dcum veritatis, ut etiam tuus error
aliqltando finiatur. Ipsd est , ft-ater , Ecclesia (^hristi
qucc boc tcmporc , toto terrarum orbe crescendo dilata-
tiir^ bontinens ct ninlos ct bonos , vcntilatione ultima se-
paraiidos. Atquc ut tc ad extrcmum illius polius verbis
alloquar, quem tcstcm catliolici nominis adliibere vo-
luisti* : « Tpsa est quos Domini luce pcrfusa, pcr orbem
totum radios suos porrigit ipsa estquje ramos suos pcr :

universam terram copia ubcrtatis cxtcndit. Proindc ct si

videntur in illa csse zizania-, non tamen impediri debct
aut fides , aut charitas nostra ut quoniam zizania esse in ,

Ecclesia cernimus , ipsi de Kcciesia rccedamus. Nobis

tantummodo laborandum est ut frumentum cssc possi- ,

mus ut cum frumcntum crjeperit dominicis liorreis condi,

,

fructum pro opcrc nostro et labore capiamus. Apostolus

in Epistola sua dicit : « In domo autem magna , non so-
»lum vasa sunt aurca et argentea sed et lignea et fictilia , :

»et quaedam quidcm jionorata, quacdam vero inhono-

«rata^. » Nos operam dcmus, et quantum possumus la-
borcmus, utvas aurcum vcl argcnteum simus. Caeterum
fictiliavasa confringerc, Dominosoli conccssum est, cui
et virga fcrrea data est ''. Esse non potest major domino
suo servus : nec quisquam sibi ,
quod soli Filio Patcr tri-

buit , vindicarit , ut sc putet , aut ad arcam ventilandam

et purgandam ,
palam jam ferre posse, aut a frumcnto
univcrsa zizania humano judicio scparare. Supcrba cst

ista obstinatio et sacriiega pra^sumptio ,

quam sibi furor

» Cv|>iian. de uiiil.itt: Ecclisi.T. — 2 p.pist. aJ Maxiin. — ^ 2 Tiin. 11, 20.

— * 1'Sill. 11, <).

 ,

CONTRA GAUDENTIUM DONAT. EriSC, 2^9 LIP,. II.

pravus assiimit. Et dum sibisempcr quidcim plusquam,

mitis justilia deposcit, assumunt, de Ecclesia pereunt : et

dum se insolenter exlollunt, ipso suo tumore caecati veri-
tatis lumen amittunt. » Beatissimi Cvpriani sunt verba
ista, non mea ejus videlicet verba sunt quem tu nobis
:
,

lectissimum testem catbolici nominis, in tuorum scrip-

torum exordio posuisti et per multa copiosissime com-
,

mendasti, imo per ipsum (quoniam vera atque divina

sunt verba), sunt Dei. Ecce quod audi ecce quod cave, ,

ut adjuvante misericordia Salvatoris , simul cbaritatem

catbolicam teneamus, simul pacem catbolicam dibgamus,
simul cum cjusfrumentis usquequaque crescamus, simul
us([ue ad fincm zizania toleremus , simul in borrco sine
fine vivamus. Yides ncmpe sine ulla defensione Ctecibani,
vel^quorumbbet bominum quos accusandos putatis, ca-
tbobcam suo robore ac firmitatc consistere. Quamvis et
Caecibani causam CoUatio nostra purgaverit : et aborum,
de quibus calumniamini , aut dubia sit criminatio, aut
iiijusta damnatio, Scd valde stubum est, ut Ecclesiae
causam , munitam in
divinis testimoniis fukani atque ,

bominum causis ratione exorbitante ponamus cum : j

etiamsi illos malos manifcstissime videremus nec jam ,

separare a sacramentis EcclesiiE valeremus, non tamen

impcdiri deberet aut fides aut cbaritas nostra, ut quo-
niam et istos intcr zizania esse in Ecclesia cerneremus
ipsi de Ecclesia recedere debercmus. Si respondere cogi-
tas , noli causam rebuquere , et in supervacaneis evagari.
Ea qu9e dicta suut, intuere : ad ea qu^ dicta sunt, non
falbicitcr eludendo , sed rationabibter disputando res-
ponde. rSam ilk prolixa responsioue quid egeris, potius
quam nibil egeris si necessarium visum fuerit Domi-
, ,

nusquc donavcrit , opcre alio diligentius demonstrabo.

17- .
 ;
,

9()0 S. AUGUSTINl EPISCOPI

SERMO «

AUGUSTIJNO TRIBUTUS
1)E lUiSTIClAND SUBDIACONO

k DONATISTIS RliHAPTIZATO ET IN DI\CONUM OnDlNATO.

I. Adiiuc moerens dulcns (3) , fratres, sisto me Sancti-

1 1

tati vestr^e : nec enim pr.ieteriti casus (dicam mci, (ircam

vestri ?) clolorcm ])Otui digorcrc.Tcr conatus sum vcrbum
undc dcbitor sum, vobis subminislrarc ; lolics ct meae et
vestrae iacrymseconantis vocenibupprcsscrunt : ncc potui
mclius curas(|uil)ns prcnicl)ar, <]uam ubcrtatcLicrjmarum
ex]ilicare. Quid crgo fict? L^uucjuam-nc mco, nuiKjuam
veslro luctui limcsstatuctur? ^Juotics mc vidcbitis inlran-

tem, non ccssabitispcctora tunderc, ct gcmitus darc? Quo-

ties vos congrcgatos vidcro, in lacrjmas ibo ct suspiria?

« Tcmpus lugcndi ^ , » ct mibi ct vobis circumscri])scrunt

eloquia divina. Ncc dolui , cum vos lacrvmantes vidi

( et ad i.azari rccordationcm flevit Dominus Jcsus Cbris-

tus, ct fjui eum tlcnlcm videbant Jndfri diverunt: « Eccc
»quomodo diligcbat imo potiiis, si quid in la-
euni - : »)
crymis jucundum si quid gralum csse potcst, illud e
,

vestris collcgi : diccbam cnim intra mc Ecce quomodo ,

diligcbant cum qui ]:>atrem ; tanto affcctu proscqucban-

tur, eumdcm dabunt ct fdio, qui corum palcr factusest;
1 1'cclei ni, .'|.
— - Jojii XI, '^fl.
 DE RLSTICIANO DIACOAO REBAPHZATO. 26 L

liEeicdcm oneiis facicnt haeredcni anioris ;

qui succcclit
lionori , succedet et cliaritati. Bonuni ingredienti omea
est^, antl({ui« in pasLorem dileclionis in ovibus signa vi-
derc. !"'iet amoris translatio in eum cui facta est curarum
coUatio? nec mutato pastore cessabunt eum diligere, cjui
debet oves pascere , cujus \ocem audient "^
, et qui i)eo
teste, conscienlia leste, paratusest cum adjiitorio Domini
pro ovicularum minima animam suam impendcrc et su-
perimpendere.
II. Si qua.' ratio dolendi, si ilendi , tota mea est, non
vestra, non ejus , cujus tangimur desiderio. Suliitus est
ille, vinctus cgo ; stadium emcnsus, curro. In j)atriaest,
unde pcregrinor : curasquas deposuit , in sinu meo rc-
posuit. ('lavum bene tenuit, de me quid fiet ncscio : ap-
pulil, lluctuo. \i liltore videt iratum pelagus , furcntes
procellas : exclamo in mcdiis lluclibus, « Salva nos,pe-
wrimus ^. » Kt vere perimus, ct vere periculum urget,
et vere caputmeum impellit, non meum tantum pericu-
lum, sed et veslrum ; nam sine vobis salvus essenon pos-
sum. Yestrarum animarum jactura, mea est. Quidquid
Domino meo de vobis perit, periculo meo perit : ratio-
nem sum redditurus, « Pellem pro pelle^. » Misericor-
dem Dominum liabeo, sed rigidum computatorem ovi- :

culas suas quotidie numerat , Iias in manibus descriptas

habet, exigit numerum, quem si non reddidero ingens ,

capiti meo periculum creatur. Videte , fratres, si sarci'

nam meam considerans a lacrymis possum temperare, si

degravionere mco non mihi dolendum est. Pondusmeum

alleviate ; faciet charitas vestra (|Uod immane est niitius;

et adjuvante Domiuo, et pastor et oviculee pascua inve-

iiient, t't post quam \i\ meiridicciibaveriiUj « Acc^nibont
 ,

262 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» cum Abraham, Isaac et Jacob ; iiLi non erit sol, neque
» ullus sestus ^ , » sed in umbra Domini pax et refrigcrium,
quando luctus nosler a crtetur in citharam , et voces flcn-

tium in cantusexultantium.
III. Caeterum, diicctissimi, dum de pastorc crepto lu-
gemus, nascitur de perdito fratre dolcndi occasio. Prae-
cisum est a nobis membrum , pars nostri facta est pars
Donati, transiit miles Domini ad castra Philistinorum
et de vase honoris flictum est vas dedecoris. Intelligitis
quid dico. Miser illcRusticianus Mutigensis diaconus sa-

cramentum quod etordincm

Ecclesiae debebat, abjccit ,

suum infidcli participationc polluit. Quid nonfcci,quos

nonadhibui conatus, ut inprascipitium ruentem inplano
coUocarem et eximcrem periculo qui periculum ama-
, ,

bat in quo periit ? Is prima et urgens fuit cura mea qui ,

nunc est dolor meus. Nolebam mihi subtrahi in ipso one-

ris mei exordio quem a satis longo tempore videbam
,

tanquam fulgur de coelo cadentcm. Et Hcet ipse, exi-

gentibus peccatis suis , a Domino dcseri merucrit ; dolco
tamen quod de eo ad Dominum meum dicerc non pos-
sum, « Ecce me cum pueris quos dcdisti mihi^. »
IV. Yobis omnibus notum scio et tam bene scio, :

quia scio vestrorum multis moras quas hic trahcbat, dis-

plicuisse. Quoties vencrandus noster Valerius, meprae-
scnte, cum visceribus paternis dixit ad cum Quid hic ,

ads? Cur stationem tuam dcseris? Cur Presbvtero tuo

non collaboras? Cur Ilipponem Mutigcn?e pr.Tfcrs, cui
alligatus es ? Et cum rcsponderet, se ad solitudincm mi-
nime idoneum clcricatum non monachatum iniisse se
,

nullos Mutigenae Iiabcre cum quibus versarclur ; rcspon-

debat sanctus senex ,
« Alligatus es uxori. noli quserere
»soIutionem^.» Tua cstEccIesia Mutigensis, non nostra;
1 Mallli. vni. II, i"l Aiioe. vii, 16. — ^ isa','. viii, 18.— 3 i Cor. vir, 27.
 ,,

DE RUSTICIANO DIACONO REBAPTlZATO. 263

ad eam nomen, non aclHipponcm dcdisti nonnesa^culo :

renuntiasti, nonne amicis, nonnc sanguini? AudicLatdi-

centem, scd male audicbal, qui dicenti non oLscqucba-
tur.Quid factum est ? Cum salisfestivushabcretur, indo-
lisque ad scurrilitatem proclivioris , inter nugas saeculi
inter convivia , et compotationes diurnas, saepe etiam
nocturnas, tandcm dcfccit : extinctus est spiritus timoris
Domini : de luto in lutum provolvitur : alternis vicibus
et alios invitans et ab aliis invitatus, etconviva et convi-
vans, cum eeri quod contraxerat solvendo non esset , et a
creditoribus urgcrctur , et se quotidianis implicaiet erro-
ribus, et plurimisscandalum crearet, tandcm a presby-
tero suo excommunicatus, ad Donatistas transfugit et ,

ab eorum episcopo non tantum exceptus quod contra ,

jus Ecclesiarum est; non tantum rebaptizatus est quod ,

impiumest: sed etiam diaconus, quod maximclugendum,

factus est.

V. Haec ego cum primum acccpi, aberat vcncrandus

senex noster Valcrius : scd commota viscera dilationem
minimepassasunt. Ingemui, dolui, pro eo in conspectu
Domini mei eiTudi animam mcam. Et quia mibi a mullis
relatum fuerat, Macrobium ej)iscopum Donatistam , ad
quem confugerat , virum esse pacificum . non longc a
regno Dei et a cancordia fratrum, qui si aliquos rebap-
tizaret, id invitus faceret : liunc littcris convcnirestatui ,

ct quam obnixis precibus ad eum per amicos agerc, utin

subdiacono nostro baptismum Cbristi non cxsulllarct
nec iterum baptizarct,quem in nomineDcict baptizatum
ct signatum non nescirct. Egre litteras nostras ad-
fuisse

misit : scd tandcm Maximi ct Tlicodori, quibusillud ne-

gotii injunxeramus, precibus ;,d;!Ctus cst, ut cas recitari
sineret, et ipse ctiam Icgcrct : (|uibus niliil ;iliud rcspon-
dit*, quam, « INon possum niti ad me venicnles suscipere,
1 Yide tpistolam 107. iiiler Aiigu.-.liiiiciiias,
'26 \ S- AIC.USTINI EPISCOPl

el eisdcm iitloni quam postulaverint dare. « Cumque de

Primiani faclo instarent; dixit , non esse filii in patrcm
inquirere. Et quia per litteras quas ad Maciobium dedi,
rogabam ut respondcrct quse coram populo nostro lcge-
rentur^, si vero recusarct , me nostras recitaturum cuin
primum abessent milites. Ilodie , fratres , fidem meam
libcro, nullus adcstqui possit turbas ciere, novi vos om-
nes ad concordiam et ad alienosamplectendos promptio-
res esse quam ut excitem, litteras ad Macrobium profero,
nt actorum nibil conscientiam vestram lateat ; sed apud
Deum et bomincs innotescat, quam sincero corde ,
quara
pacifico affectu , inspirante Domino rem traclaverim.
Ouod si postea pcrit frater noster , in sua non in nostra
conscientia peribit. Yeniet Dominus, cpii bos et me ju-
dicabit : veniet ccrte, frumcntum asscrturus, palcam
dispersurus. Acjuas nostras. quas tantoperc formidant ,

ipsc examiiiabit, et coram oninibus manifestissime judi-

cabit, an cpias pollutas duxcrinl quoque babeat.
j ipse
« Certe videbunt in quem pupugerunt-. » Quid enimest
aliud Cbristianum rebaptizare, quam Dominum iterum
l)ungere? Signum regis accepit, crucem admisit, in morle
Cbristi tinctus est : quid aliud facis ,
qui talem bis bap-
tizas, qui regis signum exsufllas, qui crucem expungis,
quam mortem Domini inanem et wacuam reddere, et

universam salutis nostrae dispensationem ostentui ha-

bere ?

VI. Aqua nostra non est aljena , virgo est et sancta ;

in fontem nostrum descendit Spiritus ,

quos irrorat sancti
sunt : videant qua temeritate pollutos astruant , quos
talibus undis aspersos noverint, sacrilegam novita-
tem ! voccm impiam ! Sanciificavit Deus oquas in initio

niundi per Spiritus inculjiilionem , ex eis tot ('t trinta ])m

 ,,

DE RUSTIGIANO DIACONO REBAPTIZATO. 265

dierunt niiracula, qua^ dc aquarum nostrarum sancli-
^ tate nos erudirent, et de verilate quorum umbraj erant,
instruerent, et de regeneratione quam in aquis liaurimus
certos lacerent , et eas alienas vocant, et ab his abstinent,
et mendaces dicunt et omnem eis tidem abrogant. Erit
,

itaque verax aqua Primiani quem tam immani anathe- ,

mate percussistis (juem lanlorum scelerum in vestro

,

conventu reum judicastis nec tamen quos baptizavit

r

iterum tinxislis, et luxlesia? catholica:\ columbas nostrae,

sjjonsai immaculalie. infideles. impurae, mendaces aquae
apud eos erunt ? Dicent Ibrsan, Mcndaces erantqui Pri-
niianum iiniocentem damnarunt, et ideo ejus aqUcC men-
daces non fuerunt. Std quid dicentde Fehciano et Prae-
lextato, qui Primianum damnaverunt , et ab illo tam
grandi scl)ismate discesserant? An quos baptizaverant ,

nova et recenti tinctione Ecclesise sUcC pepererunt? iNe-

quaquam. reliciani et Prartextati .Kpia.' fideles qui post-
modumcoierunt,et adversus Kcclesiani cathohcam insani
foed-iris communione conspiraverunt; aquic vero nostrae

infideles et profimic? insana et perversa cogitatio !

\ II. Addunt etiam

Qui baplizatur a mortuo quid
, « .

» est lavacrum ejus^. » Erralis, miseri, non inlclhgentes

Sciipturas. Non dicimus baptismum quo tinguunt ihi ,

quos velut mortuos a vivorum communione separamus

nihilesse; sed niliil prodesse, quandiu inter mortuos vi-
vitur. Tolle quod obtst ,
jam prodest. Quod extra accc-
pisti ,
proficiet cum intus fueris. Emcnda baptizatum ,

suificit : latens in seniine virtus, incrementa sumet : spi-

ritum Dei ex alto inductt et (jui in Cliristo per ])aptis-

mum sepulius fucrat, licct foris ,

postcpiam in Ccclesjj?
ginum ad)))issus fuerit, et moituos i-eliquent ieppljpft

njoituos guoB , sentiot i\(\mw iiMm] , \m \}wtH\m"M

 ,

266 S. AUGUSTINI EPISCOPI DE RUSTIGIANO, ETC.

contagiis poUutam
paternam vocem ad cor audiet,
: et

« Ecce filius mcus, mortuus erat, et revixit; perierat, et

y> invenluscst^ » filius meus,qucm obsletricantibus un-
:

dis genueram , mortuus erat ,

quia dc spiritu meo non
vivebat ; et revixit , quia abjecto mortuorum consortio ,

ad locum vitae rediit : perierat ,

quia eodem cum impiis
naufragio abreptus fuerat ; inventus est, quia per sahi-
tarem tabulam , hoc est, poenitentiam , tandem portui
hoc Ut hoc de iUis eveniant, fra-
est, Ecclesiae redditus.

tres quam obnixe possumus, a Domino petamus, ut

,

quemadmodum unus est baptismus una aqua una fi- , ,

des sic etiam una charitatis professio

, nec inter nos ,

aha amphus audiatur, quam mehorum cliarismatum as-

mulatio.
^ Luc. XXIV, 32.
 ,

S. AUR. AUGUSTINI
*' ' V HIPPONENSIS EPISCOPI '
'

'
•
"
' '
'

i '
. ,

DE PECCATORUM MERITIS
ET REMISSIONE ,

ET m BAPTISMO PARVULORUM ,

•
AD MARCELLINUM,
• \ : . '

:'. I
-
LIBRI TRES *.
t
_

LIBER I.

RefiUil cos qui dicunt, Jdain , cliamsi non pcecassel

fuisse moriturum ; ncc cx cjus pcccato quidquam ad
cjus posleros propa^aliotic transiisse. Morlem homtJiis
probat consi culam non nccessitatc natura; scd merito ,

peccali : tum etiam peccato Adcc totam ejus stirpem

obli^atam esse docet, ostendens parvulos ob id bapti-
zari , ul originalis pcccali remissionem accipiant.

I. Qi!AMVis in nicdiis et magnis curanini aestibus at-

que tcediorum-, quae nos detinent a peccatoribus dere-
* Scripli anno Christi 412. — 2 YiJe Relract. lib. 2, cap. a3.
 ,

268 S. AUGUSTINI EriSCOPI.

linqiicnlibus lcgeni Dci (4) , licet ca (juoque ipsa nostro-
runi ctiam pcccatoruni mcritis iniputcmus : studio tamen
tuo , Marcelline charissimc, quo nobis cs gratior atque
jurundior, diutius esse dcbitor nolui, atque ut vcrum
dicam non potui. Sic cnim me compulit vcl ipsa cba-
, ,

ritas qua in uno incommutabili unum sumus in melius

comrautandi vcl timor ne in te oflcndcrcm Dcum qui

,
,

tibi dcsidcrium talc donavit, cui serviendo illi scrviam

(|ui donavit : sic , inquam , me compulit , sic duxit ct
Iraxit ad dissolvcndas pro tantillis viribus quaestioncs,
quas mibi scribcndo indixisti , ut ea causa in animo meo
])aulisper vinceret alias , donec ali(|uid ciliccrem , cjuo
me bonae tUcC voluntatiet eorum quibus ha?ccurae sunt,
elsi non suflicicntcr. tamen obcdienter descrvisscconstarct.
II.()m dicunt Adam sic crcatum ut etiam sinc pcc- ,

cati mcrito moreretur non p(Dena culpae, sed necessitatc ,

naturae, profccto illud quod in Lcge dictum cst « Oua :

)jdic cdcritis, mortc nioricmini- » non ad mortcm cor- ;

poris, sed ad mortcm aninu^ quii? in peccato fit rcfcrrc ,

conantur. Qua morte mortuos significavit Dominus inii-

dclcs , de quibus ait : « Sine niortuos scpclirc mortuos
))SU0s^. » Quid crgo rcspondchunt cum lcgitur hoc ,

Deum primo homini ctiam post peccatum increpando et

damnando dixisse a Terra es, et in tcrram ibis ^ ? » Ne-
:

que eiiim sccundum animam scd quod manifcstum est ,

sccundum corpus tcrra crat et morte ejusdcm corporis ,

crat iturus in tcrram. Qunmvis cnim secundum corpus

terra esset , et corpus in quo creatus cst animale gestaret;
tamcn si non peccasset , in corpus fucrat spiritale mulan-
dus, ct iu illam incorniptionem qua; fidclibus et sanctis

projTiiititiiy . fiine moctis pcriculo transiturus, Cpju^ vei

jih qj» -- -: .- . . .
 :

DE rF.C.CATOP.LM .MERITIS ET REMISSrONE, LIB. I. 2(3g

dcsiclcriiim nos liabcre non solum ipsi sentimus in nobis,

verumetiam admonente Apostolo cognoscimus ubi ait ,

« Etenim in hoc ingemiscimus habitaculum nostrum , ,

» quod de coelo est superindui cupicntes si tamen in-

, ,

))duti, non nudi inveniamur. Etenim cjui sunius in hac

» habitatione ingemiscimus gravati in quo nohimus e\-
, ,

»poh"ari, scd supcrvestiri . ut absorljcatur niortale a

» vita ^. » Proinde si non peccasset Adam , non erat e.xpo-
liandus corpore, sed supervestiendus immortalitate , ct

incorruptione , ut absorbcrctur mortale a vita , id est ,

ab animah in spiritalc transirct.

III. Neque enim mctucndum fuit , ne forte si diutius
hic viveret in corpore animali. scncctute gravaretur, ct
pauhitim veterascendo pcrvcnirct ad mortem. Si enim
Deus Israohtarum vcsfimcntis ct calccamcnlis pra'stitit,
quod pcr tot annos non sunt obtrita-, quid niirum si
obcdicnti homini cjusdcm potcntia privstaretur ut ani- ,

nialc ac morlah' liahcns corpus, habcrctin co qucmdam

slatum, quo sinc dcfcctu cssct annosus . tem[)orc (pio
Deus vcllet , a mortalitate ad immortalitatcm , sinc media
niorte vcnturus? Sicut enim haec ip:=a caro cjuam nunc
habcmus , non idco non cst vuhicrabilis . quia non cst
nccesse ut vulnerctur :non idco non fuit morfalis,
sic illa

quia non erat necessc ut moreretur. Talem puto habitu-

dinem adhuc in corpore animali atquc mortali ctiam .

illis qui sine morte hinc translali sunt fuisse conccssam. ,

rseque enim Enoch et Elias pcr tam longam tctatem se-

ncctute marcucrunt^. iNec tamcn crcdo eos jam in illam
spiritalem qualitatcm corporis commutatos qualis in rc- ,

surrectione promittitur qu?e in Doniino prima praeTcs- ,

sit : nisi cpiia isti fortasse nec his cibis egent, (|ui sui

' 2 C.or, V. 2—2 Deiit. xxix , 5. — ' Gen. v. 24, tl 4 Ileg.

II , II.
 :

270 S. AUGUSTINI EPISCOPI

consumptioiic reficiunt^; sed ex quo translati sunt , ita

vivunt, ut siniilem habeant satietatem illis cjuadraginta

diebus ,
quibus Elias ex calice aquas et ex colljride ])anis

sine cibo vixit : aut si et his sustentaculis opus est , ita in

paradiso fortasse pascuntur , sicut Adam prius quam

propter peccatum cxinde exire meruissct. Ilabebat cnim,
quantum existimo et de lignorum fructibus refcctionem
,

contra defectioncm , et de ligno vitae stabilitatem contra

vetustatem.
IV. Praeter boc autem quod puniens Deus dixit
« Terra es , et in terram ibis ^ w quod nisi de morte cor-
,

poris quomodo intelligi possit ignoro ; sunt et alia testi-

monia quibus cvidcntissime apparcat non tantum spi- ,

ritus , sed etiam corporis mortcm proptcr peccatum

meruisse genus bumanum. Ad Romanos Apostolus dicit :

« Si autem Cbristus in vobis cst , corpus quidem mor-

» tuum est propter peccatum , spiritus autem vita est

» propter justitiam. Si ergo spiritus ejus qui suscitavit

» Jcsum a mortuis babitat in vobis qui suscitavit Cliris- ,

» tum Jesum a raortuis, vivificabit et mortaba corpora

»vestra, per inbabitantem spiritum cjus in vobis^. »

Puto quod non expositorc, scd tantum lectore opus ba-

bet tam clara et apcrta sententia. « Corpus,inquit mor- ,

wtuumest,» non proptcr fragilitatcm terrenam quia ,

de terrae pulvere factum est, sed « Propter peccatum, »

quid ampUus quaerimus? Et vigilantissime uon ait, mor-
tale; sed « Mortuum. »
V. Namquc antcquam immutarctur in illam incor-
ruptioncra ,
quas in sanctorum rcsurrcctionc promittitur,
potcrat essc mortalc, quamvis non raoriturum : sicut lioc

nostrum potcst, ut ita dicam, csse «grotabilc quamvis

,

non a^grotaturuni. Cujus enira caro cst ,

quae non oegro-
» 3 Reg. \ix, 8. — 2 Oen. m, 19. — 3 Rom. viii, 10.
 ,

DE PECCATORUM MEKITIS ET REMISSIONE, LIB. I. Qyi

tare possit , etiamsi aliquo casu priusquam aegrotet oc-
cumbat? Sic et illud corpus jam erat mortale : quam
mortalitatem fuerat absumptura mutatio in aeternam in-
corruptionem homine justitia icl est obedientia
, si in , ,

permaneret : sed ipsum mortale non est factum mortuum

iiisi proptcr peccatum. Quia vero illa in resurrectionc
futura mutatio non solum nullam mortem , quas facta ,

est propter peccatum sed nec mortalitatem habitura est, ,

quam corpus animalc habuit ante peccatum non ait , :

« Qui suscitavit Cliristum Jesum a mortuis vivificabit ,

« et mortua corpora vestra^ ; » cum supra dixisset : « Cor-

»pus morluum : » sed, « Vivificabit , inquit , et mortalia
» corpora vestra : » ut scilicct jani non solura non siiit

mortua , sed nec mortaha , cum animale resurgct in spi-

ritale, et mortale hoc induet immortahtatem , ct absor-
bebitur mortale a vita,

YI. Mirum si ahquid quteritur hac maiiifestatione li-

quidius. Nisi forte quod huic pcrspicui- audicndum cst ,

tati contradicitur, ut mortuum corpus sccundum ilhiin

modum hic intelhgamus quo dictum est « JMortificalc , :

» membra vestra qu?e sunt supcr tcrram

Scd hoc ^. »

modocorpus propter justitiam mortilicatur, non proptcr

peccatum ut enim opcremur justitiam, mortificamus
:

mcmbra nostra quas sunt supcr terram.

Aut si putant
ideo additum « Propter peccatuin^, » ut non intclliga-
:

mus quia peccatuin factum est, scd ut peccatumnon fiat

lanquam dicerct Corpus quidem mortuum est, propter :

non faciendum peccatum. Quid sibi ergo vuU quod ,

cum adjunxisset, « Spiritus autem vita est » addidit ; :

« Propterjustitiam?» Sutfeccrat enini si adjungeret vitam

spirilus, ut etiam hic subaudiretur propter non facicn-
» I Cor. XV, 44-53 , et a Cor. v, 4. — ^*
Co!o;s. iu, 5. — 3 Rom.
VIII , 10.
 '
y.J^
' S. AUGUSTINI KPISCOl'1
dum peccatuni : ut sic utrumque propter unam rcm in-
telligcremus, et mortuum esse corpus , et vitam esse spi-
rilum ,
propter non faciendum peccalum. lla (juippe,
etiamsi tantummodo vcllet dicere : « Propter justitiam , »

hoc est ,
propter faciendam juslitiam, utrumque ad hoc
posset reterri , et mortuum essc corpus , et vitam esse
spiritum ,
])ropter faciendam justitiam. iNunc vero ct
mortuuin di\it esse corpus propter peccatum , ct spiri-
tum esse vitam propter justitiam ; diversa merita diversis
rebus attribuens , morti quidem corporis mcritum pec- ,

cati ; vitae autem spiritus , moritmn justitiae. Quocirca si,

ut dubitari non potest : « Spiritus vita cst proptcr justi-
» tiam , » boc cst , merito justitiae : profccto « ('orpus
» morluum propter pcccatuni , » quid aiiud quam merito
debcmus aut possumus si apertissi-
peccati intclligere ,

mum Scripturae sensum non pro arbitrio pervertere ac

detorquere conanuir? Huc ctiam verborum conscquen-
lium lumen acccdit. (uim cnim prapsentis temporis gra- '

tiam determinans dicerct mortuum quidcm esse corpus ,

propter peccatum, quia in co nondum per resurrectionem I

renovato, meritum manet, boc est, ncccssitas

peccati
~
mortis spiritum autem vitam esse propter justitiam
; ,

quia licet adhuc corpore mortis hujus oneremur jam se- ,

cundum interiorem hominem coepta renovatione in fidei

justitiam^ respiramus tamen ne humana ignorantia de :

resurrectione corporis niliil speraret, etiain ipsum quod

'

propter meritum peccati in picesenti saeculo dixerat mor-

luum in futuro propter meritum justitia; dicit vivifi-
,

candum nec sic ut tantum ex mortuo vivum fiat ve-

; ,
j

rumetiam ex mortaU immortale, I

Yll. Quanquam itaque verear, ne res manifesta expo- j

nendo potius obscuretur, apostoUcac tamcn sententias lu-

1 Forte juililia.
 ,

DE rECCATORLM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 2^3

men attende. « Si autem Christus . iiiquit , iu voijis est
)j cor[)US(|uiclem mortuum est propter peccatum , spiritus
w autem vita est propter justitiaui^. » Hoc dictum est

ne ideo putarent lioniines velnullum ha- , velparvum se

bere beneficium de gratia Christi quia necessario mori- ,

turisunt corpore. Attendere quippe deijent, corpus qui-

dem adhuc peccati meritum gerere quod conditioni ,

mortis obstrictum est; sed jam spiritum ccepisse vivere

propter justitiam fidei ,
qui ct ipse in hominc tuerat qua-
dam morte iufidehtatis extinctus. JNon igitur, inquit,
parum vobis muneris putetis esse coHatuni, per id quod
Christusin vobisest, quod in corpore proptcr pec-catum
mortuo jam propter justitiam vester spiritus vivit iiec
,
;

ideo de vita quoque ipsius corporis (iesperetis. « Si enim

» spiritus ejus qui suscitavit Cliristum a mortuis liabitat
» in vobis : qui suscitavit Christum a mortuis, vivilicabit
» et mortaha corpora vestra pcr inhabitantem spiritum
» ejus in vobis-. » Quid adhuctanta? lucifunms conten-

tionis otTunditur? Chimat Apostolus Corpus quidem :

mortuum est in vobis propter pcccatum sed vivifica- ,

buntur etiam mortalia corpora vestra propter justitiam,

propter quam nunc jam spiritus vita est, quod totum
perficietur per gratiam Christi ,hoc est per inliabitan- ,

tem spiritum ejus in vobis; et adhuc reclamatur? Dicit

etiam quemadmodum fiat , ut vita in se mortem raorti-

ficando convertat. « Ergo , fratres , inquit , debitores su-

w mus non utsecundum carnem vivamus. Si enim
carni,
» secundum carnem vixeritis moriemini si autem spiritu , ;

» facta carnis mortificaveritis , vivetis"^. » Ouidest afiud,

quam hoc : secundum mortem vixeritis, totum mo-
Si
rietur ; si autem secundum vitam vivendo mortem mor-
tificaveritis , totumvivet? . ..>

1 Roiii. VIII, 10, — ^ Ibid. n. — 3 ibid, la. — — .r :

'

CXL. i8
 ,,

2^4 .5 *• AUGUSTINI EPISCOPI

YIII. Item quocl all. : « Per liominem mors et per ho-
» minem resurrectio morluorum : » quid aliud quam de
morte corporis quando ut lioc diceret
intelligi potest;
de resuriectione corporis loqucbatur, eamque iustantis-
sinia etacerrima intcnlione suadebat? Quid est ergo quod
Lic ait ad Coriatbios? « Perhominera mors et per bo- ,

y)minem rcsurrectio mortuorum. Sicut enim in Adam

» omnes moriuntur, sic et inChristo omues vivificabun-
))tur^ w nisi quod ait etiam ad Romanos
: « Per unum :

» hominem peccatum intravitin munduni et per pccca- ,

» tum mors-? » Hanc iUi mortem non corporis scd ani- , ,

mse intelligi volunt , quasi ahud dictum sit ad Coriuthios :

« Per hominem niors » ubi omnino animtC mortem ac-^

,

cipere non sinuntur, quia de resurrectione corporis age-

balur, quae morti corporis est contraria. Ideo cliam sola
mors ibi pcr hominem facta commemorataest, nonetiam
peccatum ; quia non agebatur de justitia qute contraria ,

est peccato , sed de corporis resurrectione , quse contra-

ria est corporis morti.
IX* Hoc autem Apostohcum tcstimonium in quo ait:
« Per unum hominem peccatum intravit in mundum ,

» et per peccatum mors » conari eos quidem in ahara

,

novani detorqucre opinionem tuis htteris intimasti; sed ,

quidnam illud sit, quod in hisverbisopinentur, tacuisli.

Quantum autem ex ahis compcri lioc ibi sentiunt, quod ,

et mors ista quai iUic coramemorata est, non sit corporis

quara nolunt Adani peccando nicruisse , sed aniniae quas

in ipso peccato ht : etipsum peccalura non propagatione
in ahos homines ex prinio homine, sed imitalione trans-
isse. Hinc enim etiam in parvuhs nolunt credere per
ba|)tismura solvi originale peccatum quod in nascenti- ,

bus nullura esse omnino contendunt. Sed si Apostolus

1 I Cor. XV, 7.1. —
• 2 Rom. v, 12.
D£ PECCATOPvUM MERITIS ET REMISSIONE, LlB. I. !3^5
peccatum illud commcniorare voluisset, quod in liunc
mundum non , propagatione, sed imitatione intraverit •

ejus principem , non Adam , sed diabolum diceret . de

quo scriptum est : « Ab initio diabolus peccat^, « Dequo
etiam legitur in libro Sapientiae : « Invidia autem dia-
» boli mors intravit in orbem terrarum-. » Nam cpioniam
ista mors sic a diabolo venit in bomines non quod ab ,

iJlo fuerint propagati , quod eum fuerint imitati

sed
,

continuo subjunxit : « Imitantur autem eum qui sunt ex

» parte ipsius^. » Proinde Apostolus cum illud pecca-
tum ac mortem commemoraret qufe ab uno in pmncs ,

propagatione transisset eum principein posuit, a quo ,

propagatio generis bumani sumpsit exordium. :

'»

X. Imitantur quidem Adam quot(juol per inobedicn- ,

tiam transgrcdiuntur mandatum Dei sed aliud est quod :

exemplum est vokintate peccantibus, aliud quod ori"^o

est cum peccato nascentibus. Nam et Cbiistum imitantur
Sancti ejus ad scquendann justitiani. L nde et idem Apos-

tolusdicit : « Imitatores mei estote , sicut et ego Christi'*. »

Sed praeter bancimitationem gratia ejus illuminationeni ,

justilicationemque nostram etiam intrinsecus operatur,

illo opere de quo idem pra^dicator ejus dicit » i\eque
» fjui plantat est ajiquid. neque qui rigal . sed qui incre-
» mentum dat Deus^. » Ilacenim gratia baptizalos (Jiio-
que parvulos suo inserit corpori qui certe imitari ali-
,

quem nondum valent. Sicut ergo ille in quo omnes

vivificantur, praeter quod
ad justitiam exemplum imi-
se

tantibus prsebuit , dat etiam sui spiritus occultissimani

fidelibus gratiam ,
quam latenter infundit et parvulis : sic
in quo omnes moriuntur, prseter quod eis qui mse-
et ille

ceptum Domini voluntate transgrediuntur, imitationis

' I Joan. iit, 8. — 2 fiip i,j .^^, — 3 iijid. 20. — *
i Cer. xr, i.

5 Id. ni, 7. -: " •'"' .1111'.'' '-J .1;. .11

18.
 ,

2^6 •
S. AUGUSTINI EPISCOPI
exeniplum est, occulta eLiam tabe carnalis concupiscentioe
suae tabilicavit in se omnes tle sua stirpe venientes. Ilinc
omnino , Per unum ho-
nec aliunde, Apostolus dicit : «

» minem peccatum intravit in mundum, et per pecca-

» tura mors, et itain onmes liomines pertransivit, in quo
» omnes peccaverunt^. » Hoc si ego dicerem resisterent ,

isti meque non recte dicere non recte sentire clamarent.

, ,

Nullam quippe in bis verhis intelligerent sententiam cu-

juslibet liominis, nisi istam quam in Aposlolo intelligere
nolunt. Sedquiaejus verha sunt, cujus auctoritatidoc-
trinaequesuccumbunt, nobis objiciuntintelligendi tardi-
tatem, cum ea quae tam perspicue dicta sunt, in nescio
quid aliud detorquere conantur. « Per unum inquit ,

» hominem peccatum intravit in mundum et per pec- ,

» catummors. » Hoc propagationis est, non imitationis :

nam si imitationis per diabolum diceret. Quod autem

,

nemo ambigit istum primum hominem dicit qui est

,
,

appellatus Adam. » Et ita inquit , iu omnes homines ,

» pertransiit. »
XI. Deinde quod sequitur « In quo omnes peccave- :

» runt,» quamcircumspecte,quani proprie,quam sineam-

biguitate dictum est. Si enim peccatum intellexeris quod ,

per unum hominem intravit in mundum, in quo omnes

peccaverunt : certe manifestum est aUa esse propria cui-

que peccata, tantum peccant, quorum pec-

in quibus hi

cata sunt; ahud hoc unum in quo omnes peccaverunt; ,

quando omnes ille unus homo fuerunt^. » Si autem non

peccatum sed ille unus iiomo intelJigitur, in quo uno
,

homine omnes peccaverunt ,

quid etiam ista estmanifes-
tatione manifsetius Nempe legimiis justificari in Cliristo
?

qui credunt in eum propter occultam commuuicalio-

,

1 Rom. V, 12. — "^

Vide iiifra lib. 3. c. 2. dc uuptiis c. 5. et epist. i86.
n. 21. et Serm. i65. n. 7.
 :,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 277

nem et inspirationem gratiEe spiritalis ,
qua quisquis
liEeret Domiiio unus spiritus quamvis eum et imi-
est,

tentur Sancti ejus : legatur mihi tale aliquicl de iis qui ,

Sanctos ejus imitati sunt utrum quisquam dictus sit jus-

,

tificatus in Paulo aut in Petro , aut in quolibet horum

quoruni in populo Dei magna excelHt auctoritas ; nisi

quod in Abraham dicimur benedici, sicut ei dictumest

« Benedicentur in omnes gentes^ » propter Christumtc :

qui semen ejus est secundum carnem. Quod manifestius

dicitur, cum hoc idem ita dicitur « Benedicentur in se- :

» mine tuo omnes gentes. » Dictum autem quemquam

divinis eloquiis, peccasse vel peccare in diabolo, cum

eum iniqui et impiiomnes imitentur, nescio utrum quis-
quam reperiat quod tamen cum Apostolus de primo
:

homine dixerit : « In quo omnes peccaverunt^, » adhuc

de peccati propagine disceptatur, et nescio quse nebula
imitationis oppunitur.
XII. Attende etiam quae sequuntur. Cum enim dixis-

set : « In quo omnes peccaverunt; » secutus adjunxit :

« Usque ad legem enim peccatum in mundo fuit^ : » hoc

esl quia nec lexpotuit auferre peccatum quae subintra-
, ,

vit ut magis abundaret peccatum sive naturalis lex, in ;

qua quisque jam ratione utens, incipit peccato originali

adderc et propria ; sive ipsa qucne scripta per Mojsen po-
pulo data est. « Si enim data esset lex ,
quee posset vivifi-

» carc, omnino ex lege esset justitia. Sed conclusit Scrip-

» tura omniasub peccato, ut promissio ex fide Jesu Christi

» daretur credentibus'^. Peccatum autem non deputaba-

» tur. cum lexnonesset. » Quid est, « Nondeputabatur^, »

nisi ignorabalur, et peccatum essenon putabatur? Neque

enim ab ipso Domino Deo tan(|uam non esset habebatur,

>' 1 Galat. III, 8. — 2 Rom. v, 12. — 3 i|)id. 13. _ 4 Gala». iri, 21 et 22,
— 5 Rom. V, i3.
a^j-^ Sk /vuaugTiNi KPiscon

cuii) scriptuni sil t « Quicuniquc siiie lcgc pcccaverunl,

» sjnc lcge pcribunt ^* »

,. .XHlf « Sctl regnavit, iuquit ab Aclaniusquc ad

, niors
i> A!o3'Scn " : " Id cstj, a prirno honiine usque ad ipsam
etiam legcm quse divinitus jiromulgala est, quia nec ipsa
potuit rcgnum mortis aufcrre. Hcgnum cnim mortis vult
intclligi, quando ita domin;itur in liominibus reatus pec-

cati, ut eos ad vitam reternamj quoe vera vita cst, venire

iion sinat, scd ad sccundam ctiam, qupepoenaliter {filerna

eat, mortcm traliat. Hoc regnum mortis sola in quolibet
liomine gratia destruit Salvaloris, quasoperata est eliam
in nntiquis sanctis^ quicumquc antcquam in carne Chris-
lus veniret, ad ejus tamen adjuvantcni gfatiam nou ad ,

legis litteram, quffi jubcre tantum, non adjuvare poterat,

Hoc nanique occultabatur in Yetcre Testa-*-

pertine])ant.
meUto pro temporum dispensationc justissima, quod nuuc
revelatur in ISovo. Ergo in omnibus « rcgnavit mors ab
Adam usque ad i\iojsen, qui Cbristi gratia non adjuti
eunt, ut in eis regnum mortis dcslrucrctur : «Etiamin
« eis qui lion peccaverunt in similitudinem praevaricatio-
j) uis AdfcB ^, » id cst, qui nondum sua etpropria voluntate
sicutillepeccaverunt, sed nb illo peccatum originalc traxe-
^
runt) « Qui est forma luturi ; « quia inillo constituta est
forma condemnalionis luturis postcris, ([uicjus propa-
gine crearentur, ut ex uno omnes in condcmnationcm nas-
cerehtur, ex qua non liberat nisi gratia Salvatoris^. Scio
quidem plerosque latinos codices sic habere « Regnavit \

» mors ab Adam usque ad Moysen ineos qui peccaverunt

» iu similitudincm pra^varicationis Adas, » quod eliam

ipsumi, qui ita Icgunt, ad eumdem rcforunt inlcllecl um; ut

in simiHtudiuem presvaricationis AdtC peccasse accipiant,
* Rom. u, II. — 2 ij y^ ,1^ — 3 iIjSJ. — -4
Hjjj, _;. 5 Coiifer flpist
iS^. 11. 19.
 — ::

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 279

qui iii illopeccavei*iint, ut ei similes ciearentur, sicut ex
homine liomines, ita expeccatorepeccatores, ex morituro
morituri. damnatoque danuiati. Grteci autem codices unde
in latinam linguam interpretatio facta est, aut omnes aut
pene omnes, id quod a me primo positum est, liabent.
XIV. « Sed non, inquit, sicutdelictum itaet donatio. ,

» Si enim ob unius delictum muUi mortui sunt, multo

» magis gratia Dei et donum in gratia unius hominis Jesu

» Christi in non magis mullos^, »
multos abundavit :

idest, multo plures homines, nequeenim pluresjustill-

cantur quam condemnantur « Sed multo magis abun- ;

» davit. » Adam qui])pe ex uno delicto suo reos genuit

Christus autem etiam quic homines delicta propritc vo-

luntatis ad originale in quo nati sunt addidcrunt gratia ,

sua solvit atque donavit, qUod evidentius in consequen-

tibus dicit.
XY. Verum illud quod ait, ob
diligentius intucrc ,

unius delictum multos mortuos. Curenim ob uniusillius,

et non potius ob delicta sua proj)ria, si hoc loco intcl-
ligenda est imitatio, non pro])agatio ? Scd attende quod
sequitur « Et non sicut pcr unum peccantem, ita esl et
:

» donum. Nam judicium (juidem ex uno in condemna-

» tionem, gratia autem ex multis delictis in jusLilicalio-

» nem ^. » Nunc dicant, ubi Jocum habeat iu his verbis

illa imitatio. « E\ uno iiiquit, in condemnationem,

» :

cjuo uno, nisi delicto ? IIoc enini explanat, cum adjungit

« Gratiaautem exmultis deliclis in justi(icationem. » Cur
ergojudicium ex uno delicto in condenuialionem, gratia
vero ex nuiltis delictis in justilicalionem ? Nonne si nul-
lum est originale delictum, non soluiii ad justificationem
gratia, sed eliam judicium ad condemnationem ex mul-
tis delictis homines ducit ? INeque enim gralia multa
delicta donat et non etiam judicium multa
, delicta
iRom.v, i5. '^
Ibid. i6.
28o -^ '' S. AUOUSTINI EPISCOPI
coiKlemnat. Aut si proptcrea ex uno delicto in conilem-
nalionem ducuntur, quia omnia quaecondemnan-
delicta
tur, ex illius unius imitalione commissa sunt eadem :

causa est, cur cx uno delicto ctiam ad justificationem

duci intelliganlur, cpiia omnia delicta quEC justificatis re-
mittuntur, ex illius unius imitatione commissa sunt. Sed
lioc videlicet non intelligebat Apostolus cum dicebat :

« Judicium quidem ex uno delicto in condemnationem,

» gratia vero ex muUis delictis in justificationem ^? » Imo

vero nos intelligamus Apostolum et videamus idco dic-

,

tum judicium ex uno delicto in condemnationem, quia

sufficeret ad condemnationem etiamsi non esset in homi-

nibus nisi originalepeccatum. Quamvisenim condemna-

tio gravior sit eorum, qui originali delicto etiam propria

conjunxerunt, et tantosingulis gravior sit quanto gravius

quis peccavit tamen etiam illud solum quod originaliter
:

tractum est, non tantum a regno Dei separat, quo parvu-

los sine accepta Cbristi gratia defunctos intrare non posse
ipsi etiam confitentur; verum a salute ac vita aeterna facit
alienos, quoe nulla esse alia potestpraeter regnum Dei, quo
sola Christi societas introducit.
XVI. Acper hoc ab Adam,in quo omnes peccavimus,
non omnia nostra peccata, scd tantum originale traduxi-
mus a Christo vero, in quo omnes justilicamur non
: ,

illius tantum originalis, sed etiam caeterorum quae ipsi

addidimus peccatorum remissionem consequimur. « Ideo

»non sicut perunum peccantem, ita est et donum, » Nam
judicium quidem ex uno delicto si non remittitur id , ,

est, originali in condemnationem jam potest ducere

, :

gratia vero ex multis delictis rcmissis, hoc est, non solum

originali, verumetiam omaibus coeteris adjustificationem
perducit.
1 Rom. V, i6.
DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIR. J. '-^.8l

XVII. « Si enim ob iinius delictum niors rcgnavitper

»unum, multo niagis qui abundantiam gratiae ct justitiee
» accipiunt, in vita regnabunt per unum Jesum Chris-
t> Cur ob unius delictum mors regnavit per unum,
tum ^. »

nisi quia mortis vinculo tenebantur in illo uno in quo

omnes peccaverunt, etiamsi propria peccata non adde-

rent? Alioquin non ob unius delictum mors per unum
regnavit, sed ob delicta multa multorum per unum quom-
que peccantcm, Nam si propterea caeteri ob alterius ]io-
minis delictum mortui sunt , ([uia illum in delinquendo
praecedcntem subsequentes imitati sunt : ille quoquc et

multo magis ob alterius delictum mortuus est quem dia-

bolus delinquendo ita praecesserat , ut ei delictum etiam
ipse suaderet : Adam vero nibil suasit imitatoribus suis ;

etmulti qui ojus imitalores dicuntur, cum fuisse et tale

aliquid commisisse vel nou audierunt , vet omnino non

credunt. Quanto ergo rectius jam dixi, diabolum , sicut
principem constituisset Apostolus. a quo uno peccatum
et mortem per omnes transiisse diceret, si boc loco non

propagationem, sed imitationem diccre voluisset? ^Multo

enim rationabilius Adam dicitur imitator diaboli ,
quem
suasorem babuit peccati si potest quisquam , imitari
etiam illum qui nibil tale suasit, vel oninino quem nescit.

Quid est autem, Qui abundantiam grati?e et justitiicac-

«

» cipiunt, » nisiquodnon ei tanlum peccato in quoomnes

peccaverunt, sedetiam eis quas addiderunt, gratiarcmis-
sionis datur ; eisque bominibus tanta justitia donatur, ut
cum Adam consenserit ad peccatum suadenti, non cedant
isti etiam cogenti? Et quid cst Multo magis in vita
: «

» regnabunt , » cum mortis regnum multo plures in

seternam poenam trahat ; nisi intelligamus eos ipsos in
utroque dici qui transeunt ab Adam ad Christum , id
1 Rom. V, 17.
282 S. AUr.USTlNI EITSCOPI

est, a morLc atl vitam, quia in vita aeterna sinc finc rcg-
nabunt, magis quam ineis mors temporaliter et cumlinc
rcgnavit ?

XYIII. « Itaquc sicut per unius delictum in omnes

» liomincs ad condemnationem, ita etpcr unius justifica-
» tionem in omnes liomincs ad justiticationem vitae ^. »

Hoc unius delictum , si iimtalioncm altendamus . non

erit nisi diaboli. Sed quia manifestum est, de Adam ,

non de diabolo dici : reslat intelligenda , non imita-

tio , scd propagatio peccati. Nam ct quod ait dc
Cliristo ; « Per unius justificationcm : » magis hoc ex-
pressit, quam sipcr unius justitiam diceret. Eam quippc
justificalionem dicit ,
qua (•bristus justificat impium ,

quam non imitandam proposuit , sed solus hoc potest.

Nampotuit Apostolus rectc diccre : « Imitatores mei es-
» tote, sicut et ego Chrisli - : » nunquam autem dicerct,
Justificamini ame, sicut ctego suinjustificatus aChristo.
Quoniam possunt esse , ct sunt , et fuerunt mulli justi
homines et imitandi, justus autcm et justificans nemo
nisi Cbristus. Undc dicitur : « (]rcdcnti in cumquijusli-
» ficat impium dcputatur , fidcs ejus ad justitiam ^. »

Quisquis crgo ausus fucrit dicere , Justifico te : couse-

quens cst, ut dicat etiam, Crede in me. Quod nemo sanc-
torumrectediccre potuit, nisi Sanctus sanctorum, « Cre-
Deum, et in mecreditc
» ditein » ut quiaipsejustificat ^ :

impium, crcdcnti in cum qui justificat impium, dcpute-

tur fides ad justitiam.
XIX, Nam si sola iinitatio facit peccatores per Adam,
cur non etiam per ( hrislum sola imitatio justos facit?
« Sicut enim, incpiit, pcr unius delictumin omncs bomi-
» ncsad condemnalionem, sic et per unius justificatiouem
» in omncs homines ad justificationcm vitas. » Proiude
isti : j)Unus ct unus, » non Adam et Christus, sed Adam
* Rom. V, 18. — 2 I Cop^ I, II. — 3 Rom. iv, 5. — ^ Joaa. xiv, i.
 ,

DE VECCATORUM MEniTlS ET P.EMISSIONE, LIB. I. a83

- et Abel conslitui deljueruiit. Quoniam cum multi no8 in
hujus vitae tempore prfficesserint peccatores, eoscjue inii-

tati fuerint qui postcriore tempore peccaverunt; ideo ta-

men volunt isti non nisi Adam dictum,
quo omncs imi- in

tationepeccaverint, quia])rimusliominum ipse peccavit?

Ac per boc Abel dici dcbuit, in quo uno omnes simiHter
bomincsimitatiouejustiriceutur,quoniam ipse primus bo-
niinum juste vixit. Aut si proptcr quemdam articukim
temporis ad iVovi Testamcnti cxordium pertincntem
Cliristus estpositus propter imilationem cajiut justorum,
Judas ejus traditor caput poui debuit peccalorum. Porro
si proplcrea Cbristus unusest inquo omnes justibccntur,
quia non sobi ejus imitatio juslos flicit, sed per spiritum
regenerans gratia : propterca et Adam unus est m quo
omues peccaverunt, quia non soia cjus imitatio peccatores
facit, sed per carncm gencrans pania. Ob boc ctiam dictum

est « Omnes ct omnes. » iSccpic cnimqui gcncrantur per

:

Adam,iidem ipsi omnes pcr Cliristum regencrantur scd :

boc rcctcdictum cst, quia sicut nulbuscarnabsgcncratio

nisi per Adam. sic spiritabs nuHius nisi pcr Cbristum.
Psam si nbqui possent carne gcnerari, non per Adam. ct

aliqui gcncrari non pcr (Jiristum, non bquide

spiritu
« Omnes, » sive bic, sive ibi dicercntur. Eosdem autcm

omnes postca mubosdicit; possunt quippc in alicjua re

omnes esse qui pauci sunt scd mubos babet gcncratio :

carnabs, mubos et spiritabs quamvis non tam mubos ;

bccc spiritabs ,
Ycrumtamen qucmad-
quam iba carnabs.
modum iba omues babct bomincs sic ista omnes justos ,

bomincs quia sicut ncmo prtetcr ibam bomo, sic nemo

:

praeter islam justus bomo : ct in utraque muUi. « Sicut

» cnim per inobedientiani unius bominis pcccatores con-
» stituti sunt multi, ita per obedicntiam unius bominis
justl constituentur mubi ^.
,i 771 .\.
1 Roin. V, 19.
 »

q84 s. augustini episcopi

XX. «Lex autem suhintravit, ut abundarct delictum ^.
Hoc ad originale homines addiderunt jam propria volun-
tate, non per Adam scd lioc quoquesolvitur sanaturque:

per Christum Ubi abundavit peccatum, supera-

; quia «

«bundavit gratia utqucmadmodum rcgnavit peccatum

:

» in mortem^, » etiam qiiod non ex Adam traxerunt ho-

mines, sed sua voluntate addidcrunt; « Sic ct gratia

» rcgnet pcr justitiam in vitam aeternam. » ^on tamen
ahqua justitia praetcr Christum, sicut ahfjua peccata
praetcr Adam. Idco cumdixisset , " Quemadmodum reg-
» navit peccatum ia mortcm » , liic non addidit; per
unum. aut per Adam ({uia supra dixerat etiam de pec- :

cato illo, quod subintrante lcgc abundavit; et hoc utique

non est originis, sed jam proprias voluntatis. Cum autem
dixisset , « hic et gratia regnet per justitiam in vitam ae-
» ternam ; addidit ,
per Jesum Christum Dominum nos-
» trum : » quia gencrante carne illud tantummodo tra-
bitur, quod cst originale peccatum; regencrante autem
spiritu, non solum originalis, sed etiam voluntariorum sit
remissio pcccatorum (5).
XXI. Fotest proinde recte dici, parvulos sinebaptismo
de corporc exeuntes in damnatione omnium mitissima fu-
turos. Multum autem fallit et fallitur, qui eos indamna-
tione praedicat non futuros , dicente Apostolo, « Judi-
» cium ex uno condemnationem. »EtPauIo
delicto in
post , « Pcr unius dclictum in omnes bomines ad con-
V » demnationem '^.
» Quando ergo peccavit Adam non
obediens Deo, tunc cjus corpus , quamvis esset animale
ac mortale, gratiam perdidit, qua ejus animae omni ex
parte obedicbat. Tunc ille extitit bestialis motuspuden-
dus hominibus quem in sua erubuit nuditate. Tunc
,

* Rom. V, 20. — 2 iiji(j. 21. — 3 viJe Euchirid. cap. gS. et lib. 5. cont.

Julian. c. II.
 DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. ti85

etiam moiLo quodam ex repentina et j^estifera corrup-

. tione couccpto factum ia iilis est . ut illa in qua creali
sunt stabilitate aetatis amissa ,
per mutabilitates tetatum
irent iu mortem. Quamvis ergo annos multos postea vi-
xerint, illo tamen die mori coeperunt, quo mortis legcm,
qua in scnium veterascercnt acceperunt. Non enim stat ,

vcl temporispuncto , sed sineintermissione labitur, quid-

quid conlinua mutatione sensim currit in finem non per- ,

ficientem scd consumcntem. Sic itaque implctum est

,

quod dixcratDeus, « Quadieedcritis, morte moricmini^»

Ex liac igitur inobedientia carnis, ex hac lege peccati ct
mortis, quisquis carnalitcr gencratur , rcgenerari spirita-
litcr opus habct , ut non solum ad rcgnum l)ei pcrduca-
tur, verum etiam a peccali damnatione Jibcrctur. Simul
itaquc peccato et morti primi bominis obnoxii nascuntur
in carne, et simul justitiae vitteque aetcrnee secundi liomi-
nis sociati renascuntur in baptismo : sicut et in Ecclc-
siastico scriptum cst, « A muficre initium factum cst
» peccati, et per illam omnes morimur^. Sive autem a >;>

muliere sive ab Adam dicatur, utrumque ad primum

,

bominem pertinet quoniam sicut novimus, muliercx

: ,

viro est et utriusque una caro est. Uadc ct illud quod

,

Scriptum est « Et erunt duo in carne una. Igitur jani

,

» nonduo inquit Dominus, scd una caro^. »

,

XXll. Quapropterqui dicuut parvulosidco baptizari,

,,;

ut boc eis rcmittatur quod in bac vita proprium contra-

xerunt, non quod cx Adam traduxcrunt, nonmagiiomo-
bminerefellendi sunt. Quandoenim secum ipsipaululum
sine certandi studio cogitaverint, quam sit absurdum nec
dignum disputatione quod dicunt continuo sentcntiam ,

commutabunt. Quod si noluerint,non usqucadeode bu-

manis sensibus desperandum est et metuamus ne boc ,

Gen. u, 17. — 2 Eccli. xxv, 33.-3 Malth. xix, 5.

»
 ,:

286 S. AUGUSTINI EPISCOPI

cuipi.im persuadeant. Ipsi quippcuthoc dicerent, alicu-
jus alterius scntentioe praejuclicio, nisifallor, iinpulsisunt
ac propterea cuni rcmitti baptizalo peccata necessario
faterentur, nec fateri vellcnt ex Adani ductum essepec-
catum ,
quod remitti fiitcbanturinfantibus, ipsani infan-
tiam coactisunt accusarc : quasi accusator infantias ]ioc
securior fieret, quo accusatus ei rcspondere non posset.
Sed istos', ut dixi, omittamus
ncquc enim sermone vel
,

documentis opus cst, quibus innocenlia probctur inflm-

tum quanlum ad corum pertinet vitam, quam rccenti
,

ortu in se ipsis agunt,sicamnonagnoscitsensusbumanus,

nulbsadminicuHs cujusquam disputationis adjutus,
XXIII. Sed illimovent, et aliquid considcratione ac

discussione dignum videntur afTerre, qui dicunt parvulos

recenti vita editos visccribusmatrum, non propterremit-
tendum peccatum pcrcipere baptismum^, sed utspirita-
lem procreationcm non babcntcs crecntur in Cbristo et ,

ipsius regni coelorum participes fiant, eodcm modofdii

et bseredes Dei, coboeredes autem Cbristi. A quibustamen
cum quseritur, utrum non baptizati et non etfecti cobcC-
redes Cbristi, regnique ccelorum participcs, babeant sal-
tem beneficium mortuo-
salutis aeternae in rcsurrcctione

rum , laborant vebemcnter, ncc cxitum invcniunt. Quis

cnim Cbristianorum fcrat, cum dicitur ad ?eternam salu-
tem posse quemquam pervcnire, si non renascatur in
Cbrislo, quod per baptismum fieri voluit. eo jam tcm-
pore quo tale sacramentum constitucndum fuit regene-
randis in spem salutis reternse? Unde dicit Apostolus
« Non cx operibus justilia: qUcC nos fecimus , sed secun-
» dum suam miscricordiam salvos nos fccitper lavacrum
); regencrationis ^. w Quam tamen salulem in spe dicit

1 Vide iufia c. 20. et lib. de peccalo oiig. c, 18-21. cl Seini. 2^4. —

2 Tit. III, 5.
 ,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 287

esse, cum liic vivimus, ubi ait Spe enim salvi facti
: a

» sumus. Spes autem tjuae videtur noa est spes. Quod

quid sperat? Si auteni (juod non vi-
» eiiim vitlet quis,

» demus speramus, per patientiam expectamus^. » Siiie

ista ergo rcgeneratione salvos in seternum posse parvulos
fieri, quis audeat aflirmare , tanquam non pro eis mor-
tuus sit Cliristus? Etenim « Cbristus pro impiis mortuus
» est^. » Isti autem qui, ut manifestuni est nibil iu sua ,

propria vita impie commiserunt, si nec originabter ullo

impietatis vinculo detinentur ,
quomodo pro eis mortuus
estquipro impiis morluus est? Si nulhi originabs sunt
peccati a^gritudine sauciati, quomodo ad medicumCiiris-
tum, boc est, ad percipiendum sacramcntum salutis ic-
ternae, suorum currentium j)io tiinore portantur et non ,

eis in Ecclesia dicitur : Aulerte binc inuocentes istos

non opus sanis medicus, sed male liaJjcntibus non
est :

venit Cbristus vocare justos sed peccatores^. ?Sun- ,

quam dictum est nunijuam dicitur, nun(|uam omnino

,

dicelur in Ecclesia Cbristi tale commentum.

XXIY. Ac ne quis existimet idt^o parvulos ad baptis-
mum aflerri oportere, quia sicut peccatores non sunt, ita
nec justi sunt(piomodo ergo (|uidam nieritum bujus
:

aetatis a Domino biudatum esse commemorant, ubiait :

« Siuite parvulos venire ad me , tabuni est enim regnum

» ccelorum'^? enim hoc non propter bumibtatis si-
» Si
militudinem quod buniibtas parvulos faciat, scd prop-
,

ter puerorum vitam biudabilem dictum est profecto et ,

justisunt. Non enim recle aliter dici potuit « Talium cst :

» regnum c(^lorum, » cuui essenon possit nisi justorum.

Sed forte boc quidem non congruenter dicitur, quod par-
vulorum vitam laudaverit Doniinus dicens « Talium est :

» rcgnum C(jeIorum » cum verax sit ille intellcctus quod

:
,

» Rom. viii, 24. — 2 Roni, v, 6. — ^ Luc. v, 3i. — ^ MaUh. xix, »4.

 ,

288 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Lumilitatis similituclineni in parva setate posuerit. Ve-
rumtamen forsitan hoc tenendum est quod dixi prop- ,

terea parvulos baptizari debere, quia sicut peccatores non

sunt ita nec justi sunt. Sed cum diclum esset
, « JNon :

» veni vocarc justos , » quasi ei responderetur : i)uos ergo

vocare venisti? Continuo subjunxit : « Sed peccatores in
» poenitentiam. » Ac per hoc quomodo si justi sunt ita
,
,

etiam si peccatores non sunt, non eos venit vocare, qui

dixit : « Non veni vocare jtistos , sed peccatores. » \il ideo
baptismo ejus qui eos non vocat, non tantum frusira,
verurnetiam impro!)e videntur irruere quod , absit utsen-

tiamus. Yocat eos igitur medicus ,

qui non est opus sa-
nis , sed eegrotantibus, nec venit vocarc justos, sed pec-
catores in prjenitentiam. Et ideo quia suce vitae propriae
peccatis nullis adhuc tenentur obnoxii , originalis in eis

aegritudo sanatur in ejus gralia qui salvos facit pcr lava-

crum regenerationis.
XXY. Dicet aliquis : Ouomodo ergo et ipsi vocantur
in poenitentiam? INumquid tantillos potest aliquid pne-
nitere? Huic respondetur Si propterea poenitentes di- :

cendi noii sunt quia seosum poenitendi non babent

,

nec fideles dicendi sunt, quia similiter sensum credendi

nondani babent, Si autem propterea recte^ fideles vo-
cantur, quoniam fidem per verba gestantium quodam
modo profitentur, cur non prius etiam poenitentcs ba-
boatur, cum per eorumdem verba gestantium diabolo ct

buic sseculo renuntiare monslrantur? Totum boc in spe

fit vi sacramentiet divina:; gratite, quam Dominusdona-

vit Ecclesiae. Ctp.terum quis ignorat quod baplizatuspar-

vukis , si ad rationales annos veniens non crediderit, nec
se abiUicitis concupiscentiis abstinuerit, nibil ei proderit

1 Vide iiifra c, 20. et 27. et lib. 3. c, a. et epist. 9S, u. 10, cl Serni. 2y4.
Q. 14.
DE PECC.VTORIJ.M MEKITIS ET REMISSIOXF. I B. f. 289
quocl parvLis accc])it? Veramtamcn si perccpto haptis-
mate de hac vita cmigravcrit , soluto rcatu cui origiiialiter
crat oLuoxius ,
pcrficietur in illo luminc verilatis . quod
incommutabilitcr mancns in anernum ,
justificatos prae-
sentia Creatoris illuminat. Pcccata cnim sola separant
intcr liomines et Deum ,
quse solvuntur Cliristi gratia ,

pcr qucm mediatorem reconciliamur, cum justilicat im-

pium.
XXVI. Tcrrentur autem isti sententia Domini dicen-
tis : (< Xisi quis natus fuerit denuo , non vidc])it regnum
» Dei. » Quod cum exponeret , ait : « Nisi quis renatus
» fuerit cx aqua et Spiritu , non
regnum coe- intrabit in
» lorum^. » Et propterea conantur parvulis non bapti-
zatis innocentias merito salutcm ac vitam astcrnam tri-
buere, sed quia baptizati nonsunt, eosa regno ccKlorum
facere alienos : nova quadam et mirabili praesumptionc ,

quasisalus ac aeterna vita possit esse prpetcr Christi Iui?re-

ditatem ,
prseler regnum coelorum. llabeiit enim videlicet
quo confugiant atque ubi delitescant quia non ait Do-
,
,

minus « Si quis non renatus fucrit ex aqua et S|)iritu »

: ,

iion habcbit vitam, sed ait « rson intrabit in regnum ;

» Dei. » JNam si illud dixissct, nulla hinc dubitatio j)Os-

set oboriri. Auferatur ergo dubitatio jam : Dominum au-
diamus , non suspicioncs ( onjecturasque mortalium :

Dominum audiamus, inquam, non quidem hoc de sa-

cramento lavacri dicentem, sed de sacramcnto sanctas
mensae su£e, quo nemo rite nisi baptizatus accedit «Nisi :

» manducaveritis carnem meam , et biberitis sanguinem

» mcum_, non habcbitis vilam in vobis-. » Quid ultra
quserimus? Quid ad hoc responderi potest nisi pertina- ,

cia pugnaces nervos adversus constantiam perspicuae ve-

intendat
-..:
•
ritatis ? •' • - ;;
,

1 Joiiii. m, 3. — 2 ij_ Y^ 5^_

CXL. 1 ()
 ,

ago ' " S. AUGUSTINI liPISCOPI

XXVII, Aii vcro quisquara ctiam lioc diccrc audcLit,
quod ad parvulos Iuec scntentia noii pcrtineat (6) ])0s- ,

sinlquc sine participatione corporis liujus ct sanguinis iu

se habcre vitam : quia non ait : Qui non manducavcrit,
sicut dc Laptismo: Qui non renatus fuerit : sed ait : « Si
» non manducavcrilis, velut eos allocjucns qui audire et )^

intcliigcre poterant quod uti(|uc non valcnt parvuli?Sed

,

quihocdicit, non attcndit, quia nisi omncs ista sentcntia

tcncat, ut sine corporc et sanguine FiJii liominis vitam
liabere non possint, iVustra etiam eetas major id curat.
Potcst cnim , non voluntatcm scd vcrba lo(|u^nlis
si , at-
lendas, cis solis videri dictum quibus tunc Uominus ,
lo-

quc]>atur: quia non Qui non manducaverit, sedait :

,

« Si non manducavcritis. » Et ubi est quod codem loco

de liac ipsa re ait : « Panis ([uem ego dcdero , caro nied
)) est pro sKculi vita ^ ? » Secundum boc enim eliam
ad nos pcrtinere illud sacramcntum intcliigimus qui ,

tunc nondum fuimus quando ista diccbat; quia non pos-

sumus non pcrtinere, pro cujns
dicere ad sa^culum nos
vita Cbristus suam carnem dcdit, Quis autcm ambigat
sseculi nomine bomincs signilicatos esse, qui nasccndo in

boc saeculum vcniunt? Nam sicut alibiait : « Filii saeculi

» bujus gencrant et generantur-. » Ac pcr boc pro ctiam

parvulorum vita caro data est, quoe data cst pro secculi
vita; ct si non manducaverint carncm Filii bominis, ncc
ipsi bal)cbunt vitam,
XX.VI11. llinc est ctiam illud : « Pater diligit Filium ,

» et omnia dedit Qui crcdit in Filium ba-

in manu ejus. ,

» bct vitam ?etcrnam qui autem incredulus cst Filio :

» non babebit vitam, sed ira Dei manet supcr cUm^. »

In (luo igitur borum gcnere poncmus infantcs in eoruni :

qui crcdunt in Filium, an in eorum qui sunt increduli

> Joan. VI, C)i. — 2 j iie _\x, 34. — 3 joau . lu^ 35.
 , ,

DE rECC \TORU.M MERITIS ET REMISSIONE, LI?,. I. Oqi

Filio? In iieulro, ait aliquis, quia cum adliuc ciodcrc
noii possunt , ncc increduli depulandi sunt. iNon hociu-
dicat Ecclesiastica regula ,
quae baptizatos intantes fide-
liuni nuniero adjungit. Porro si isti cjui baptizantur,
propter virtutcni celebrationemcpie tanli sacramenti
cpiamvis suo corde alque ore non agantcjuodad creden-
tlum conritendumcpie pertineat numcro cre- , tamen in

denlium computantur profecto il!i c|uil)us sacramentum :

defuerit, in eis habendi sunt cjui noncredunt Filio at- ;

c{ue ideo si bujus inanes gratiaj de corporc cxierint, scque-

lur (!os quod dictum cst , non babebunt vitani sed , ira
l)ei manet super eos. l nde boc cpiando cos clarum, est
pcccata propria non babere, si ncc originali peccato lc-

neantur obnoxii.
XXIX. Bene autem non ait « Ira Dei venict super :

eum sed «Manet supercum. » Ab bac quippe ira, qua

; ,

omnes sub pcccato sunt, de qua dicit Apostolus : « Fui-

» musenim et nos alicjuando naturalilcrliiii iras,sicutet
» casteri , » nulla res libcrat, nisi gratia Dei, pcr Jcsum
(jbristum Uominum nostrum. Iio?c gratia cur ad illum
veniat , ad illum non veniat , occulta csse causa polest
injustanonpotest. «Numquid enim iniquitas apud Deum?
» Absit^» l^^d priussanctarumScriplurarumauctoritati-
bus colla subdenda sunt, ut ad intellectum per fidem
quisquc pcrveniat. Nequeenim frustra dictum est : « Ju-
» dicia tua sicut abyssus multa"-. » Cujus abjssi altitudi-
nem veluti cxpavescens, exclamat Apostolus : « O Alti-
» tudodivitiarum sapientiaeetscicntiLcDei^ ! » Piicmiserat
quippc sententiam mirae profunditatis , diccns : « Con-
» clusit enim Deus omnes in incredulitate, ut omnibus

» misercatur. » ('ujus profunditatis vcluti borrorc pei-

cussus : « (J allitado, UKpit, divitiarum sapienticC ct
• r.om. IX, I ;. — '^
l'.s;il. .wxv, 7. — •^ Kom. xi, 33.

^9-
 ,,

Qg^- ' 5- AUGUSTINI EPISCOl'1

» scicntias Dci ! quani inscrutabilia jiuliciacjus ttinvcsli-
» gabilcs vicT cjus! Quis cnim cognovil sensum Domini
» aut quisconsiliarius illiusfuit, aut quis piior dcdit illi,

» ct retiibuetur ci ? Qnoniam cx ipso ct pcr ipsum cl in

» ipso sunt omnia , ipsi gloria in saecula saeculorum.

» Amen. » Vaklcergo parvum sensum babcmus ad discu-
tiendamjustitiam judiciorum Dei; ad discuticndam gra-
tiam gratuitam , nullis meritis praecedentibus non ini-
quam ,
quae non tam niovet cum prLCstatur indignis ,

quani cum ?eque indignis aliis dcncgatur.

XXX. Nam ct bi quibus videtur injustum , utparvuli
sine gratia Christi de corpore cxeuntes, non solum regno
Dci ,
quo et ipsi fatenlur nisi per baplismum rcnatos in-
trare non possc vcrumctiam ; vita aetcrna ct salute pri-
ventur; quaerentcs quomodo justumsit, ut alius aborigi-
nali impietate solvatur, alius non solvatur, cum eadem sit

utriusque conditio : ipsi respondeant sccundum suam

sententiam ,
quomodo idenlidcm justum sit, ut buicpraes-
telur baptismus ,
quo intrct in rcgnum Dci , illi non praes-
tetur, cum sit utriusque par causa, Si enim movet, cur
ex bisduobus , cum cx aequo ambo sint originalitcr pec-
catores, alius ab hoc vinculo solvitur, cui conceditur
baptismus ; ahus non solvitur, cui tabs gratia non conce-
ditur : cur non pariter movet, quod ex duobus ori^ina-
hter innocentibus quo in reg-
, ahus accipil baptismum ,

num Dei possit inlrarc ahus non accipit ne ad regnum , ,

Dei possit accedere? Ncmpe in utraquc causa ad iham ,

exclamationem rcditur : « akitudo divitiarum ! » Ex

ipsis dcindc baptizatis parvulis , dicatur mihi , cur ahus
rapitur, ne mahtia mutetintehectum cjus , et ahus vivit
impius futurus^? Nonne si ambo raperentur? ambo in
TCgnum ca'lorumiugredercntur? ct tamennonest iniqui-
 ,

DE PECCATORU.M MKRITIS ET r,EMlSS!0!NE, LIB. I. QQ.S

las apud Deiim ^. Quid, illud quem iion moveat, qucm

non in tanta altitudine cxclamare rompcllat, quod alii

parvuli spiritu immundo vexantur, aiii nihil tale patiun-

tur, alii etiam in uteris matrum sicut Jeremias sanctifi- , ,

cantur"^; cum omnes, si est originalc peccatum ;

paritcr
rei sint ; si non est ,
paritcr innoccntcs sirit? Undc ista

tantadiversitas , nisi quia iiiscruta])ilia sunt judicia ejus

ct invcstigabiles via? ejus?

XXXI. An fortc illud jam cxplosum rcpudiatumquc

senticndum cst , quod anima' prius in ca'lesli liabitationc

peccantes, gradatim atque paulalim ad suorum mcrito-

rum corpora vcniant , ac pro antc gesta vita magis mi-
nusve corporeis pestibus ailligantur? (Uii opinioni quamvis
sancta Scriplura apcrtissimc contradicat ,
quas cum gra-
tiam commendaret : « Xondum , inquit. natis , nec ijui

» aliquid egcrant boni aut mali , ut sccundum electioncm

» propositum Dci maneret , nou ex operibus, scd ex vo-
» cante dictum est ,
quod niajor scrviet minori-'^ : » ncc
ipsi tamen qui lioc sentiunt. evadunt hujus (pucstionis
angustias , scd in eis coarctati ct lucrentcs siuiiliter , «.

» ahitudo ? » exclamarc coguntnr. Lnde enim lil . ut

liomo ab ineuntc pucrilia modcstior, ingeniosior, tenq)e-
rantior, ex magnapartc libidinum viclor, quiodcrit ava-
litiam , luxuriam delestetur. atque ad virtutcs caeteras
provectior aptiorquc consurgat, ct tamcn eo loco sit,

ubi ei praedicari gralia christiananon possit? « Quomodo

» enim invocabunt inquem non crcdidcrunt? aut quo-
» modo crcdent ei quem non audicrunt? Quomodo au-
» tem audicnt sine prsedicante^? » Alius autem tardus
ingenio. libidinibus deditus , llagitiis et facinoribus coo-
pertus, ita gubcrnetur, ut audiat , crcdat, baplizetur,
rapiatur, aut si detentus hiciuerit, laudabilitcr hic vi-
' Rom, IX, 14. — ^ Jerem. i, 5. — •*
Ho.u. i\, 1 1 . — ^ IJ. x, 14.
ag^ s. Aur.TJSTiNi ];i'isr:ori

vat? Ubi (Ino isti tam divcrsa nierila cpntraxcriint , iion

dico , ut iste credat, ille non credat, quod cst proprite
voluntalis; sed ut ijlc audiat quod crcdat, ille non au-
diat ; lioc enini non cst iu liominis potcstatc : ubi , in-
quam tam divcrsa merita contraxerunt? Si in coelo
, liaec

egcrunt aliquam vitam utpro suis actibus propcllerentur ,

vcl laberentur in tcrras , congruisquc suas anlc actiE vitoe

corporcis receplaculis tcncrcntur : illc uli(pic mclius ante

hoc niortale corpus vixissc crcdcndus cst , qui co non
niultum meruit pra^gravari, ut ct bonupi babcrct inge-
nium , ct concupisccntiis ejus mitioribus urgcretur, qiias
posset facile supcrare : et tameneam sibi gratiam praedi-
cari non mcruit, qua sola posset a secundae morlis ])cr-
nicie liberari. Illc autcm jn-o merilis dctcrioribus, sicut
putant graviori corpori implicitus ct ol) hoc cordis ol)-
,
,

tusi, cum carnis illcccbris ardcntissima cupidinc vincc-

ncquissimam vitam pcccatis pristinis quibus
rctur, et per .

ad Iioc vcnire mcruerat addcrct pcjora tcrrcna aut in , ;

cruce tamcn audivit « Hodic mccum eris in paradiso ^ »

: ;

aut alicui colicTsit Apostolo , cujus prcTdicalione nuila-

tus , et pcr lavacrum regencrationis salvus cITectus cst : ut
ubi abundavit pcccatum, supcrabundarct Quid gralia.

hinc rcspondcant , omnino non vidco, qqi volcntcs hh-

manis conjccturis juslitiam l)ci dcfcndcrc, et ignorantes
altitudincm gratiae, fabulas improbabilcs tcxucrunt,
XXXII. Multaenim dici possunt dc niiris vocationi-
bus hominum, sive qqas Icgimus sive quas cxperti su- ,

mus quibus corum opinio subvcrlatur c{ui crcdunl

,
,

ante ista corpora sua quasdam prqprias vitas gessisse ani-

,

mas hominum, quibus ad haec vcnircnt, pro diversitate

mcritorum diversa hic expcrturae vel bona vcl mala. Sed
tcrminandi bujus operis cura non sinitin his diutiusim-
' Li)C. xnr, 4 3.
 .

DE PECCATORr.M MERITIS ET RKMiSSTONE, LIR. r. 9C)5

niorari. Lnum tamcn. quotl intcr nuilta mirabilc com-

peri , non tacebo. non sccundum islos, qui Qiiis cx me-
ritis prioris vitae ante hoc cor[)Us iii coelestibus gestye

animas tcrrcnis corporibus magis minusve gravari opi-

nantur , allirmet eos ante istam vitam sceleratius imma-
niusque peccasse , qui mentis lumensic amittere mcrue-
runt, ut sensu vicino pecoribus nascercntur , non dico
tardissimi ingcnio , nam Jioc de aliis dici solet , scd ita
cxcordcs ut etiam cirrati (7) ad movendum risum cxbi-
,

beant cordalis debcias faluitatis, quorum nomcn cx

grECCo derivatum Morioncs vulgus appcllat? Tabum ta-
menquidam fiiit ita Cliristianus , ut cum cssct onniium
injuriarum suarum mira fatuitate patientissimus , inju-
riauilamcu Cbristi nominis vel in sc ipso rcligionis qua
imbutus crat sic fcrre non posset ut bhispbemanlcs vi-
, ,

debcct cordatos, a (|uibus bcec ut provocarctur audic])at,

inscclari lapidibus non desistcret , ncc in ca causa vel
dominis parccret. Tales ergo pnrdcstinari ct crcari ar])i-

tror. ut qui possunt , intcUigant , Dci gratiam ct Spiri-

tuui (pii ubi vu]t spirat^ , ob lioc omne ingcnii gcnus in
liliis miscricordicC non jinctcrirc , itcmque omnc ingcnii
genusin gciicnucC liJiis ])rLetcrirc : « Itqui gloriatur in
» J)ou]ino gloriclur-. » JUi autcm qui pro mcritis vitcC su-
pcrioris accipere ({uasque animas divcrsa tcrrcna corpora
afiirmant; quibus alifc magis , alice minus gravcntur , ct

pro eisdcm merilis bumana ingonia variari , ut acutiora

sint quacdam , et aba obtusiora ,
proque ipsius vitas supc-
rioris mcritis divinam quoque gratiam libcrandis bouiini-
bus dispcnsari ; (juid dc isto potcrunt rcsponderc? Quo-
modo ci tribucnt ct tctcrrimam vitam supcriorem . ut cx
hoc fatuus nascerctur, ct tam bcnc meritam . ut cx Iioc
in Christi gratia multis acufissimis pr;efcrrctur?
'
Jonii iii , 8 .
— "^
1 Cov. I, j 1
2g6 1 "ti S. AIT.USTINI EriSCOPI

XXXIH. (^edamus igilnr ct consentiamus aucloritali

sanctas Scriptur?e, qucC nescit falli nec fallere , et sicut

nondum natos ad discernenda merita eorum a]i([uid J)oni

vel mali egisse non credimus, ita omnes sub peccato
esse,quod per unum hominem intravit in mundum , ct

per omnes liomines pertransiit quo non libcrat nisi , a

gratia Dei per Dominum nostrum Jesum Cbristum mi- ,

-nime cUibitcmus. ('ujus medicinaHs adventus non est opus

sanis, sed a^grotantibus, quia non venit vocarc justos ,

scd peccalores in cujus rcgnum non intrabit nisi qui rc-

:

natus fuerit ex aqua et spiritu, nec praeter rcgnum cjus

salutcm ac vitam possidcbit oetcrnam. (^uoniam qui non
manducaverit carnem cjus, ct qui incrcduhis est Filio,
non habebit vitam, scd ira Dci manct supcr cum. Ab
hocpeccato, ab hac cTgritudinc, ab hac ira Dci ciijus ,

naturahlcr fdii sunt, qui cliamsi per jetatcm non habcnt

proprium trahunt tamcn originale peccatum non libe-
, ,

rat nisi Agnus Dci qui tollit peccata mundi non nisi ,

Mcdicus qui non vcnit propter sanos, scd pro])tcr ivgro-

tos non nisi Salvator dc (juo dictum est gcneri humano
, , :

« Natus est vobishodic Sahator^ » non nisi Rcdemptor, :

cujus sanguine dclctur dcbitum nostrum. Nam quis au-

deat diccrc non esse (hristum infantium salvatorem nec
,

rcdcmptorcm? Unde autcm salvos facit, si nulla in eis

cst originalis a^gritudo pcccati? Unde redimit, si libn

sunt pcr origincm primi liominis vcnumdati sub pcccato?

NuUa igitur c\ nostro baptismum
arJ)itrio, prcTter
Christi salus a-terna promittatur infantibus quam non
, ,

])romittit Scriptura divina humanis omnibus ingeniis

,

prafcrcnda.
XXXIV. OptimcPunici (ihristiani baptismum i])sum
nihil aliud (piam sahitcm , et sacramcutum corporis
' Luc. ir, H.
DE PECCATORUM MERITIS ET UE MlSSIOiNE, LIB. 1. 297
Christi, nihil aliiid quam vitam vocant. Unde , nisi ex

anticjua, utexistimo, et aposlolica traditione, qua Eccle-

siae Christi insitum lenent ,
praeter baplismum et partici-

pationcm mensae.Dominicce, non sohim ad reguuni Dei,

sed nec ad salutem ct vitam oelernam posse qucmquam
hominum pervenire? Hoc enim et Scriptura tcstatur,
secundum ea quoe supradiximus. Nam quid ahud tenent,
qui ha])tismum nomine salulis appellant . nisi quod dic-
tum est : « Sah os nos fecit [)er lavacrum regenerationis^ : »

ct quod Petrus ait : « Sic et vos simih Ibrma haptisma

» sahos facit-. » Ouid aliud etiam . qui sacramenlum
mensae Dominicas vitam vocaiit, nisi quod dictum est :

« Ego sum panis vivus, qui de coelo dcsceiidi , » et , « Pa-

» nis qucm cgo dedero , caro mea est pro saecuh vita ,
»

ct , non manducaveritiscarnem Filii hominis ct san-

« Si

» guinem hiberitis non habehitis vitam in vohis-'? » Si

,

ergo ut tot et tanta divina testimoiiia concinunt , nec sa-

lus nec vita aeterna sinc haptismo ct corpore et sanguine
Domini cuiquam speranda cst , frustra sine his promitti-
turparvuhs. Porro si a saliite ac vita aeterna honiinem
nisi peccata non separant, per haec sacramenta non nisi

peccati rcatusin parvulis sohilur : de quo reatu scrip-

tum Neminem esse munduin ncc si unius diei fue-
est : « ,

» rit vita ejus^. » Unde est et illud in Psahnis « Ugo :

51 enim in iniquitatihus conceptus sum et in peccatisma- ,

» ter mea me in utero aluit'\ Aut enim ex persona ge- >)

nerali ipsius hominis dicitur , aut si proprie de se David

hoc dicit non utique de fornicatione, sed de legitimo
,

connubio natus fuit. Non itaque duhitemus etiam pro

infantihus baptizandis sanguinem fiisnm. qiii priusquam
funderetur, sic in sacramento dalus est ct commendatus,
• 1 il. 11 1, 5. — 2 f p^.tp ,,[^ 2(. — 3 joaii. vr, 51-54. — ^ Jo!>. xiv, 4.
5 r.sal. L, -
9.98 S. AUGUSTINI liPISCOPI
ut dicorelur : f< Hic est sanguis mcus ,
qui pro nuiltis
» enundetur in remissionem peccatorum^. » Negant cnim
illos liberari, qui sub peccato esse nolunt fatcri. Nam
unde liherantur', si nulla servitute pcccati tenentur ob-
slricti?

XXXy. « Ego, inquit, lux in saeculum vcni , ut omnis

»({ui cretliilerit in nle, non maneat in tenebris-. » Iloc
(liclo (|uitl oslendit. nisi in lenebris csse omnem qui non
creditin eum , et crcdendo cilicercne maneat in lenebris?
Has tenebras quid nisi peccata intclligimus? Sed quodli-
bet aliud inlclligantur lisc tenebmc ,
profecto qui non
credit in liiristum , manebit in eis : et utique poenales
sunt, nonquasi nocfurnae ad quictem animanlium neces-
saritr. Proinde parvuli, si pcr sacramentum quod ad lioc
divinitds instilutuni cst, in crcdcntium numerum non
Iranseant ,
profecto in liis tcnebris remancbunt.
XXXVl. Ouamvis eos nonnulli mox natos illuminari
credant, sic intelligentes quod scriptum est : « Erat lu-
» men verum quod illuminat omnem hominem venien-
,

» tem in Iiunc mundum"'. » Quod si ita est multuni ,

mirandum est quomodo illuminali ab unico Filio, quotl

,

erat in principio Yer})um Dcus apud Deum, non admit-

tantur ad legnum Dcj nec sjnt lia^rcdes Dci, cobaM"edcs,

autem Clirisli. I|oc enim eis nisi per baptismum non

praestari, eliam qui jjoc sentiunt , conlitentur. Deindc
jam consequendum regnum Dei nondum
illuminati, siad
sunt idonei sallcm ipsum baptismum quo ad boc ido-
;
,

nei liunt bcti suscipcre debuerunt

, cui tamen eos vi- :

demus cum magnis tletibus reluctari eam([ue ignoran- ,

tiara in illa aetate contcmnimus, ut sacramenta (\nx illis

prodesse novimus, in eisetiam reluctantibuscompleamus.

Cur enim et Apostolus dicit : « ^olile pueri esse menli-
 ,
,
:

DE IMXCATOnUM MEI',ITIS ET r.E.M ISSIONE, LlB. 1. «299

» busi. » si jam luniinc iilo vero quod Verbum Dei cst,

corum mentes illuminatn? sunt?

XXXYII. Itaquc illud quod in Evangclio posilum cst
* Erat lumen vcrum, quod illuminat omncm liominem
» venicntem in liunc mundum . » idco dictum est ,
quia
nullus liominum illuminalur nisi illo luminc vcritatis
quod Deus cst ne quisquam putaret ab co sc iliuminari
:

a quo audit ut discat, non dico si qucm(|uam maynum ,

liomincm sed ncc si Angelum ei conlingatliaJjcrc doc-

,

torem. Adliibelur enim scrmo veritalis extrinsccus vocis

niinistcrio corporalis, verumtamen « Neque qui plantat
);est aliquid ncque qui rigat sed qui incremcntum dat
. ,

)' Deus-. » Audit quippe liomo diccntepi vel bominem

vel Angelum ; scd ut scntiat ct cognoscat vcrum csse quod
dicitur, luminc intus mens cjus aspergitur (juod
iilo ,

seternum manct quod etiam in teneljris lucet. Scd sicut

,

sol istc a Ccccis ,

quamvis eos suis radiis quodam modo
vestiat , sic ab stultitioc tencbris non comprelienditiir.
XXXYill. (atr autem , cum dixisset : «Quod iliumi-
» nat omnem iiominem ; » addiderit : « Ycnienlcm in

» bunc mundum; » unde baec opinio nata est . ([uod in

cxortu corporali ab utero matris rcccntissimo illuminet
mentes nasccntium parvuiorum : quamvis in grgeco ita sit

posilum , ut possit etiam intelligi iumenipsum venicns in

bunc mundum^ : tamen si boiiiinem vcnicnlem in bunc
mundum , necesse est accipi, aut sim])iicitcr dictum ar-
bitror, sicutmultain Scriplurisreperiuntur, quiljusetiam
detractis nibil scntentiae minuatur aut ; si propter aiiquam
distinctionem additum essc crcdendiim est, fortasse boc
dictum est, ad disccrnendam spiritalcm iiluminationem
ab ista corporali ,
quae sive pcr cneli iuminaria , sivc qui-

busquc igiiibus iiiuminat ocuios carnis ; ut bominem in-

'
1 Cur. XIV, 20, — 2 2 Cor. iii, 7. — ^ Ep/ijjivov.
 :

300 S. AUGUSTINI EPISCOPI

teriorem dixerit venientem in hunc mundum qnia exte- ,

rior corporeus est, sicut liic mundus; lanf(uam dicerct

lllumiiiat omnem hominem venientem in corpus , secun-
dum illud quod scriptum est : « Sortilus suin animam bo-
« nam , et veni in corpus incoinquinatum "^.
» Aut ergo sic
dictum est , si distinctionis alicujus gratia dictum est :

« llluminat omnem homincm venienlem in liunc mun-

» dum ; » tanquam dictum esset : llluminat omnem in-
teriorem liominem ; quia liomo interior cum veracitcr fit

sapiens, nonnisi ab illo illuminatur qui estlumen verum :

aut si rationcm ipsam qua humana anima rationalis ap-

,

pcllalur, quae ratio adhuc velut quieta et quasi sopila,

tamen insita et quodam modo inseminatain parvuhs latet,
illuminationcm voluit appellare, tanquam inlerioris oculi
creationem non resistendum est tunc eam fieri cum
; , ,

anima crealur, et non absurde hoc intelligi, cum homo

venit in mundum. Yerumtamen etiam ipse quamvis jam ,

creatus oculus , necesse est in tcnebris maneat , si non

credat in eum qui dixit Ego lux in saeculum veni ut
: « .

» omnisqui credit in menonmaneatin tenebris"'. «Quod

persacramentum baptismatisinparvulis fieri non dubitat
matcr Ecclesia qucC cor et os maternum eis pra^stat, ut
,

sacris mjsteriis imbuantur; quia nondum possunt corde

proprio credere ad justitiam , nec ore proprio coniileri ad
salutem^. Nec idco tamen cos quisquam fidelium lidc-
»

les appellare cunctatur, quod a crcdendo utique nomcn

est quamvis hoc non ipsi, sed alii pro eis inter sacra-
:

menta responderint.
XXXIX. Nimis longum fiet, si ad singula testimonia
similiter disputemus. Lnde commodius esse arbitror,
acervatim cogere: qutc occurrcre potucrint quK suf- , vel
ficcrc videbunlur, quibus appareat Uominum Jesum
' Sip. VIII, i(). — 2 j„a„_ XII, /, 6. — 3 Koiii. X, 10.
 ,,:,

nK PICCATORl M MF.RITIS ET HEMISSIONE, LIB. I. 3o 1

Cliribluni lion aliam ob caiisam in cainc vcnisse, ac

foima servi accepta facliim obedientem usque ad mortcm
crucis^, nisi ut hac clispensalionc misericordissimae gra-
tigeomnes . t|uilnis tanquam membris in suo corpore coii-
stitutis caput est ad capessendum regnum crelorum
vivificaret, salvos faceret , liberaret , redimeret , ilhimi-
naret , cpii prius fuissent in peccatoruin morte , languo-
ribus , servilute , captivitate , tenebris constituti, sub
potestate diaboli principis peccatorum : ac sic fieret nie-
diator Dei et hominum ,
per cjuem j)Ost inimicitias ini-

pietatis nostroe , ilhus gratite pacefinitas, reconcihareniur

Deo in cetcrnam vitam, ab aeterna morte qute talibusim-
pendebat erepti. Iloc eiiim cum abundantius apparuerit,
consequens erit ut ad istam (Uirisli dispensalionem quse ,

per ejus humilitatem facta esl pertinere non possint, qui ,

. vita salute, hberatione, redemptione

, ihuminatione ,

non indigeiit. Et quoniam ad hanc perlinet baptismus

quo Christo consepehuntur, ut incorporentur ilh mem-
bra ejus , lioc est , iid( les ejus : [)rol'cclo nec baplismus
est necessarius cis ,
qui illo remissionis ct reconciliationis
beneficio, quie fit per mediatorem , iion opus babent.
Porro c|uia parvulos baptizandos csse concedunt , cpii

contra auctoritatem universas Ecclesiae, procul dubio per

Dominum et Apostolos traditam , venire non possunt
concedant oportet eos egere illis beneficiis mcdialoris, ut
abluti per sacramentum charitatemque fidelium ac sic ,

incorporati Chrisli corpori. quod est Ecclesia, reconci-

hentur Deo ut in illo vivi ut salvi ut liberati ut re-
, , , ,

dempti ut illuminati hant unde nisi a morte

, viliis, : ,

reatu subjectione tenebris peccatorum ? cjucc cjuoniam

, ,

nulla in ea [etaleper suam vitam propriam comiiiiserunt

restat originale peccatum.
' Ihilip. II, 8.
302 S. ALGUSTINI EPISC.OPl
XL. Hsec ratiocinatio tunc crit fortior, cum ea quee
promisi testimonia multa congcsscro. Jam supra posui-
mus : « Noii vcni vocarc justos, scd pcccatorcs^. » llem
cum ad Zacclia^um essct ingressus : « Ilodic , inquit , sa-
)j lus domui liuic fiicta cst, cjuoniam ct isle filius cst

» AbrabiC- : Ycnit cnim llliiis liominis quoercrc et salvare

» quod pericrat^. » Hoc et de ove pcrdita et rcliclis no-
naginta novcm qua?sita et invcnta; lioc et de draclima
qu£e pcricrat ex dcccm. Unde « OportcJjat , ut dicit ,
pra^-

nomine cjus pnenilcntiam ct rcmissionem pec-

» dicari in

» catoruminomnes gentcs, incipicnlibusab Jerusalcm^. »

Marcus etiam in fine Evangclii sui Domiimm dixisse tes-

tatur « Eunlcs in muudum universum praxbcatc Evan-
:

» gcbum omni creatura?. Qui credidcrit ct baplizatus

» lucrit, salvus erit : qui vero non crcdiderit, condcm-
» nabitur^. » Quis autem ncsciat, crcdcrccsscinfantibus
baptizari , non crederc autem non baptizari ? Ex Joan- ,

nis autciii Evangclio qilamvis jam nonnulla posuerimus,

altcndc ctiam ista. Joanncs Baptista de illo : « Ecce
»Agnus Oci, ecce qui tollit pcccata mundi^. » Et ipse
dc sc ipso « Qui de ovibus meis sunt, vocem meam au-
:

» diunt , et ego novi illas , ct scquuntur me , ct ego vitam

» aitcrnam do non pcribunt in cetcrnum". » Quia
illis , et

ergo dc ovibus cjus non csse incipiunt parvuli, nisi pcr-

baptismum jirofccto si Iloc non accipiunt peribunt
; ,
:

vitam cnim aeternam, quam suis dabit ovibus, non lia-

bcbunt. Itcm afio loco : « Ego sum via, vcritas et vita.
» Nemo venit ad Patrem nisipcr me^. »

XLI. Hanc doctrinam suscipientcs Apostoli , vide

quanta conlestationc dcclarcnt. Petrus, in prima Epis-
tola : « Bencdictus , inquit , Dcus et Patcr Domininostri
' Liic. V, 32. — 2 [J_ XIX, 9.— 2 Id. XV, 4-8 — i
Kl. xxiv; 47. —
5 Miii-c. XVI, if). — ^ Joaii. 1,29. — ^ Id. X, 27. — **
IJ XIV, (>.
DE PECCATORUM MERITIS ET RKMISMONE, LIR. I. 3o3
)) Jesu Christi sccuiidum multiLucliiiem misericorcliiTesuec,
» cjui regcneravit nos in spem vitas seternae ,
per resurrcc-
)) tioncm Jesu Christi, in ha^rccUtatcm immortalem et in-
» contaminatam , florentcin , scrvatam in coehs, vohis
)) cpii in virtute Dei conservamiiii pcr fidcm iii salulcm
» paratam palain fieri in tcnipore novissimo. )) Et paijlo
post : " Inveniamini, inquit, in Laudein honorem Jcsuct
» Christi ,
quem ignorahatis, in qucm modo non viden-
)) tes crcditis, c[ucm ciim vidcritis, cxuhahitis gaudio in-
» enarrabiU , et lionorato gaudio percipicntes lestamen-
» tum fidei, salutcm animarum vcstrarum^. )) Itcm aho
loco Yos autcm in(|uit gcnus clcctum rcgale saccr-
: « , , ,

» dolium gcns sancta po[)uhis in ado[)tionc, utvirLutcs

, ,

» enunticliscjus, c[ui vosdc tcnchris\ocavit in admirahilc

» lumen suum-. » Lit itcruin : « (^hristus,inquit, pro pcc-
» catis noslris passus csL, justus [)ro injustis, ut nos ad-
» ducat ad Deum ^'. » Itein cum conimcmorassct in arca
Noc , octo homines salvos fac!os : « Sic ct vos, inquit , si-

» mih forma baptisma salvos facif^. » Ah hac crgo salute

cL lumine alicni sunt parvuh , ct in pcrdiLione ac Lcnchris
remancbunt, nisi per adopLioncm [)opulo Dcifucrint so-
ciati, tenentcs Cliristum passuin justum pro injustis, uL
eos adducat ad Dcuin. ,

XLII. Ex Epistohi ctiam Joannis hasc mihi occur-

rerunt quas huic qua:stioni nccessaria visa sunt. « (Juod
,

» si in lumine, inquit, amhuhiveriinus, sicut ct ipse csL

» in himinc, socictiUcm habcmus in inviccm et sanguis ,

» Jcsu Christi Fihiejus purgabit nos ab omnidchcto-^. »

Itcm alio loco : « Si tcstimonium , inquit , hominum ac-
w cipimus, testimOnium Dci in.ijus cst ; c[uia hoc cst Lcs-

» timoniuin Dei , quod majus cst c[uia : testificatus est dc

>
i Pelr. I, 3-10. — 2 la. II, 9. _ 3 ij i,,^ 18. — 4 i|j,a, 2,. _
S Joiin. I,
I 7.
 ,

3o4 S- AUGUSilNI EPISCOPI

» Filio suo. Qui crccliflcrit iii Filiuni Dei, liabettestimo-
» iiiumin scmetipso. Qui non crecliclerit Dco , mendacem
» facitcuni; cjuia non crediclitin teslimonium cjuod testi-

» licatus est de Filio suo. l^lt lioc est lestimonium, cjuia

» vitam oeternam dedit nobis Deus; et bsec vita in Filio

» ejusest,Qui babet Filium babetvitam qui non ba- ^ :

» bet Filium, non babetvitam^. » JNon solum igiturreg-

num co^lorum, sed nec vitam parvuli babebunt si Fi- ,

bum non babebunt cjuem nisiper baptismum cjus babere

,

non possunt. Item abo loco « In boc incpiit, manifes- : ,

» tatus est Filius Dei , ut solvat opcra diabob^. » Non

ergo pertinebunt parvuli ad graliam manifestationis Fibi
Dei , si nonin eis solvet opera diabob.
XLUI. Jam nunc altende in banc rem Paub apostob
testimonia, tanto uticjue plura , cjuanto plures EpistoLas
scripsit , et cjuanto diHgenlius cura\it commendare gra-
tiam Dei adversus eos qui operibus gloriabantur, atcpie
ignoranles Dei justitiaiii, et suam volentes constituere
jubtitiae Dei non erant subjccti^. In EpistoLa ad Pioma-
nos : » Justilia , inquit, omnes qui credunt. Non
i)ei in

» cnim est distinctio : omncs enim peccaverunt, et egent

» gloria Dei ; justificati gratis per gratiam ipsius ,
per re-
» demptioncm (juiie cst in (.liristo Jcsu , cpicm proposuit
» Deus proj)itiatorium per fidem in sanguinc ipsius, ad
» ostensionem justitiie ejus propter propositum jiraece-
» dentium pcccatorum in Dei palientia, ad ostendcndam
» justitiam ipsius in boc tcmporc , ut sit justus ei justi-
» licans eum qui cx fide est Jesu ''. » Item alioloco : « Ei
» qui operatur, inquit , merccs nonimputatur secundum
» gratiam , secundum debitum^. Ei vero qui non ope-
sed
» ralur, credit autcm in euni qui justificat impium ,

' t JoilU. V, 9-1 3. '^

IJ. III, H, — 3 Hr,|i.. X, 3. ^ Icl. III, 9.2- ^S. —
5 IJ. IV, 4.
DE PECCATORDJI MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 3o5
» deputatur fides ejus ad justilian]. Sicut et David dicit
» bcatitudincm honiinis, cui Dcus accepto fert justitiam
» siiie operibus : Beati quorum reniissan sunt iniquitates,
» et quorum tecta sunt peccafa^. Beatus vircui non ini-
» putavit Dominus peccatum. » ftem paulo post « Non :

» est autem scriptum , inquit propter illum tantum, quia

,

» deputatum est illi ; sed etpropter nos quibus deputa- ,

» biturcredentibus in eurn qui cxcitavit Jesum Christuin

» Dominum noslrum a mortuis. qui traditus est propter
» dehcta nostra, et resurrexit propter justificationem
» nostram^. » Et paulo post
enim Christus, inquit, : « Si
» cum infirmi essemus adhuc juxta tempus pro impiis .

» mortuus est^. » Et alibi Scimus inquit quia lex : .(

, ,

» spirituahs est, ego autem carnahs sum venumdatus ,

» sub peccato. Quod enim operor ignoro non enim :

» quod volo hoc ago, sed quod odi ihud facio. Si autem
» quod nolo hoc facio , consentio legi quoniam bona. ,

» iNunc autem non jam ego opcror illud sed id quod in ,

» me habitat peccatum. Scio cnim quia non ha])itat in

» me id est, in carne mea bonum nam vellc adjacet
, :

» mihi pcrficere autera bonum non invenio. Non enim

,

» quod volo facio bonum sed quod nolo malum hoc , ,

» ago. Si autem quod nolo cgo hoc facio jam non ego , ;

» operor illud, sed quod habitat in me peccatum. Inve-

» nio igitur legem mihi volenti facere bonum quom^am ,

» mihi malum adjacet. (^ondelector enim Icgi Dei secun-

» dum interiorem hominem video autem aliam legem in :

» membris meis repugnantem legi mentis mcce. etcapti-

» vantem me in lege peccati quae est in membris meis. .

» Miser ego homo ,

quis me liberabit de corpore mortis

» hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nos-

» trum'^. » Dicant qui possunt homines nasci non in cor-
* Psal. XXXI, I, — 2 Rom, iv, 73. — ' Id. v, 6. — "*
Id. vrr, r4-rq.
CXt. 90
 ,

3o6 •' S. AUGUSTINI EPISCOPI

pore mortis liujus , ut possint etiam dicere, non eis ne-
cessariam gratiam Deiper Jesum Cliristum, qua liberentur
de corpore mortis hujus. Item paulo post « Quod enim :

» impossibile erat legis, in quo infirmabatur per carnem,

» Deus Filium suum misit in similitudine carnis peccati

» et de peccato damnavit peccatum in carne^. » Dicant

qui audent, oportuisse nasci Christum in similitudine

carnis peccati , nisi nos nati essemus in carne peccati.
XLIV. Item ad Corinthios : «Tradidi enim \obis in
» primis, inquit, quod et accepi ,
quia Christus mortuus
» est pro peccatis nostris secundum Scripturas ^. » Item
ad eosdem Corinthios in secunda : « Charitasenim Christi
» compelht nos, judicantes hoc quoniam si unus jiro ,

» omnibus mortuus est, ergo omnes mortui sunt. Et pro

» omnibus mortuus est Christus, ut qui vivunt, jam non
» sibi vivant, sed ei qui pro ipsis mortuus est et rcsur-
» rexit. Itaque nos a modo neminem novimus secundum
» carnem et si noveramus secundum carnem Christuni
:
,

» sed nunc jam non novimus. Si qua igiturin Christo nova

» creatura, vetera transierunt, ecce facta suntomnia nova.
» Omnia autem ex Deo qui reconcihavit nos sibi per,

» Christum, et dedit nobis ministerium reconcihationis.

» Ouemadmodum? quia Deus erat in Christo mundum
» reconcihans sibi, non reputans ilhs dehcta eorum, et po-
» ncnsin nobis verbum reconcihationis. Pro Christo ergo
» lcgatione fimgimur, tanquam Dco cxhortante per nos :

» obsecramus ])ro Christo reconcihari Deo. Eum qui non

» noverat peccatum pro nobis peccatum fecit ut nos
, ,

» simus justitia Dei in ipso. Cooperantes autem et roga-

» mus, ne in vacuum gratiam Dei suscipiatis. Dicit enim,
» Tempore acceptabili exauchvi te , et in die salutis ad-
» juvi te. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies
> Rom. VIII, 3. — 2 I Cor. xv, 3. — 3 2 Cor. v, i4-3o.
DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LTR. I. Soy
» salutis ^. » Ad hanc reconciliationem et salutem si non
pertinent parvuli, quis eos c|uasritadbaptismum Clirisli?
Si autem pertinent, inter homines mortuos sunt, pro qui-
bus ille mortuus est nec ab eo reconcihari et salvari pos-
;

sunt, nisi dimissa non reputet delicta eorum.

XLV. Item ad Galatas « Gratia vobis et pax a Deo :

» Patre, et Domino Jesu Christo, qui dedit semetipsuni

» pro peccatis nostris , ut eximeret nosdeprsesenti s^cufo
» maligno ^. » Et alio loco Lex trangressionis gralia
: «

» proposita est, donec veniret semen cui promissum est,

» dispositum per Angelos in manu mediatoris. Medialor
» autem unius nou Deus vero unus est. Lex ergo
est : »

« adversus promissa Dei? Absit. Si enim data esset lex,

» quae posset vivificare, omnino ex legeesset justitia. Scd
» conclusit Scriptura omnia sub peccato ut proinissio cx
» fide JesuGliristi daretur credentibus ^. »
XLYI. Ad Ephesios etiam : « Et vos cum essetis mor-
» tui delictis et peccatis vestris, inquibus aliquandoam-
» bulastis secundum saeculum muudi hujus, secundum
» principem potetastisaeris, spiritus ejus qui nunc opera-
» tur in fdiis diHidentiae, in quibus et nos omnes ahquando
» conversati sumus in desideriis carnis nostrae facientes
» voluntatem carnis, et affectionum, eteramus naturaliter
Deus autem qui dives est in mi-
» fdii irae sicut et caeteri.

» sericordia,propter multam dilectionem qua dilexitnos,

» et cum essemus mortui peccatis , convivificavit nos
» (^hristo, cujus gratia sumus salvi facti ^. » Et paulo
post : « Gratia, inquit, salvi facti estis per fidem ; et hoc
» non ex vobis, sed Dei donum non ex operibus , ne
est :

wfortequis extollatur ^. Ipsius enim sumus figmentum,

» creati in Christo Jesu in operibus bonis, quae prjepa-
1 2 Cor. VI, I. — 2 Galat. i, 3. — 3 jd, m, ig. — 4 Ephes. ii, i-6. —
Ibid. 8.

20.
3o8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
w ravit Deusut iii illis ambulcmus. » Et paulo post Qui :

« eralis, inquit, illo tempore sine Christo, alicnatiasocie-

» tate lsrael,et peregrini testamentorum et promissionis,
» spem non habentes, et sine Deo in hoc mundo nunc :

» autem in Christo Jesu, qui aliquando eratis longe, facti

» estis prope in sanguine Christi. Ipse est enim pax nos-

» tra, qui fecitutraque unum, et meclium parietein mace-

» riae solvens inimicitias, in carne sualcgem mandatorum
» decretis evacuanSj ut duosconderet in se inunum, no-
» vum hominem, faciens pacem, ct commutaret utrosque
» in uno corpore Deo, percrucem inlcrficiens inimicitias

» in semetipso. Et veniens evangelizavit pacem vobis qui

» eratislonge, et paceni his qui prope, c[uia per ipsum

» ha])emus accessum ambo in unospiritu ad Patrem *. »

Item alibi : « Sicut veritas cstin Jesu, deponere vos secun-

» dum priorem conversationem veterein hominem, cum
^j qui corrumpitur secundum concupiscentias deceptio-
» nis. Renovamini autem spiritu mentis vestree , et in-
» duite novum hominem, eum quisecunduniDeum crea-
» tus est in justitia et sanclitate veritatis. » Et alibi :

« Nolite contristare Spiritum sanctum Dei, in quo signati

» estis in diem redemptionis-. »

XLYII. « Ad Colossenses etiam italoquitur : « Gratias

» agentes Patri idoneos facienti nos in partem sortis sanc-

» torum inluminc, qui eripuit nos de potcstate tencbra-

» rum et transtulit in rcgnum Filii chaiitatis suae, in quo

»habemusredemptionem in remissionc peccatorum ^. » Et

alio loco « Et estis, inquit, in illo repleli, qui est caput
:

» omnis principatus et potestatis in quo etiam circum- :

» cisi estis circumcisione non manufacta in expoliatione ,

» corporis carnis , in cicumcisione Christi, consepulti ei

» in baptismo, inquoet consurrexistis per fidem opera-
* Eplies, II, la-ig. — ^ Id. iv, 2a-3o. — ^ Coloss. i, 22.

Aiat
 ,

DE PECCA.TORU-M MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. Sog

)) tionis Dei, qui suscitavit illum a mortuis. Et vos, cum
» essetis mortui delictis et praeputio carnis vestroe , con-
)) vivificavit cum illo donans nobis omnia delicta, delens
» quod adversus nos erat cliirograpliumdccreti quod erat
» contrarium nobis, tollens illudde medio, et affigens il-

» lud cruci, exuens se carnem ,

principatus et potestates
» exemplavit fiducialiter triumphans eos in semetipso ^. «

XLVllI. Et ad Timotheum « Humatius, inquit :

» sermo et omni acceptione dignus quia Christus Jesu ,

» venit in mundumpeccatores salvosfacere, quorumpri-

» mus ego sum. Sed ideo misericordiam consecutus sum,
» utin me ostenderet primo Christus Jesus omnem lon-
» ganimitatem, ad informationem eorum, qui credituri
» sunt ilh invitam aeternam^. » Item dicit « Unusenim :

» Deus, unus et mediator Dei et hominum homo Chris-

» tus Jesus qui dcdit semetipsum redemptioncm pro
,

» omnibus^. »ln secundaetiam ad eumdem « Nolicrgo, :

» inquit. erubescere testimonium Domini nostri necjue ,

» me vinctum ejus, sed collabora Evangelio secundnm

» virtutem Dei salvos nos flicientis, et vocantis vocatione
»suasancta, non secundum opera nostra, sed secundum
» suum propositum et gratiam, quae data est nol)is in
» Christo Jesu ante saecula oeterna, manifestata autem
» nunc pcr adventum Domini nostri Jesu Christi, eva-
» cuantis quidem mortem, illuminantis autem vitam ct
» incorruplionem per Evangelium ^. »
XLIX. x\d Titum etiam « Expectantes, inquit, illam :

» beatam spem et manifestationcm gloriae magni Dei, et

» salvatoris nostri Jesu Christi, qui dedit semetipsum pro
» nobis ut nos redimeret ab omni iniquitate et mun-
, ,

» daret nos sibi populum abundantem, semulatorem bo-

1 Coloss. 11, 10-15. — 2 I xim. i, i5. — 3 id. n, 5. — * a Tim. i,

8-12.
 ,

3lO S. AUGUSTINI EPISCOPI

» noriim operum ^. Et alio loco : « Cum autem benigni-
» tas et humanitas illuxit salvatoris Dei nostri non ex ,

)) opcribusjustilias qusenos Fecimus , sed secundum suam

)) misericordiam salvos nos fecit per lavacrum regenera-
» tionis et renovationls Spiritus sancti ,
quem ditlssime
)) cffudit super nos per Jesum Christum salvatorem nos-
» Irum, ut justificati ipsius gratia haeredes efficiamur se-
)) cundum spem vitse aeternae ^. »

L. Ad Hebraeos quoqiie quanquam non-

Epistola ,

nuilis incerla sit (8) , tamen quoniam legi quosdam huic

nostrte de baptismo parvulorum sententite contraria sen-
lientes, eam quibusdam opinionibus suis testem adhibere
voluisse, magisque me movet auctoritas Ecclesiarum
Orientahum ,
habent
quae hanc etiam in canonicis ,

quanta pro nobis testimonia contineat, advertendum est.

In ipso ejus exordio legitur : « Mukis partibus, et mukis
)> modis ohm Deus locutus est patribus in Proplietis ,
pos-
» tremo in his diebus locutus est nobis in Fiho ,
quem
» constituit ligeredem universorum ,
per quem fecit et

» saecula. Qui cum sit splendor gloriae et figura substan-

» tiae ejus gerens quoque omnia verbo virtutissuae pur-
, ,

w gatione peccatorum a se facta, sedet ad dexteram ma-

» jestatis jn excelsis^. » Et post pauca « Si enim qui per :

» Angelos dictus est sermo^, factus est firmus, et omnis

» praevaricatio et inobedientia justam accepit mercedis
» retributionem ; quomodo nos effugiemus , si tantam
» neglexerimus salutem? Et aho loco » : « Propterea ergo
» quia pueri communicaverunt sanguini et carni , et ipse

» propemodum eorum participavit^ ut per mortem , eva-

» cuaret eum qui potestatem habebat mortis id
,
, est

» diabolum , et hberaret eos qui timore mortis per totam

> Tit. n, i3. — 2 id, III, 4. — 3 Hebr. i, 1-4. — * Id. 11, 2. —
5 Ibid. 14.
DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 3ll
» vitara rei erant servitutis. » Et paulo post : « Unde de-
w buit, inquit , secundum omnia fratribus simiiis esse^ ,

» ut misericors fieret , ct fidelis princeps sacerdotum eo-

» rum ,
quae sunt ad Deum propitiandum pro delictis
» populi. » Teneamus, inquit, confessionem
Et alibi : « :

» non enim Iiabemus sacerdotem^, qui non possit com-

» pati infirmitatibus nostris elcnim expertus est omnia ;

» secundum similitudinem sine peccato. » Et alio loco :

« Intransgressibile inquit, Iiabct sacerdotium

, unde et :

» salvos perficere potest eos^ ,

qui adveniunt per ipsum
» ad Deum, semper vivens ad interpellandum pro ipsis.
» Talem enimdecebatbaberenos principem sacerdotum,
«justum, sine malitia incontaminatum, separatum a ,

» peccatoribus altiorem a coelis factum non babenlem

, ,

» quotidianam necessitatem , sicut principcs sacerdotum,

» primum pro suis peccatis sacrificium offerre, debinc
» pro po])uli boc enim seniel fecit offerens se. » Et alio
:

loco ^on enim in manu fabricata sancta introivit

: c(

» Cbristus^, qute sunt similia verorum, sed in ipsum

» coelum apparere ante faciem Oei pro nobis; non ut

,

» saepius offerat semelipsum sicut princcps saccrdotum ,

» intrat in sancta, iu anno semel cum sanguine alieno.

» Caeterum oportebat eum saspius ])ati a constitutione
» mundi nunc autem semel in extrcmitate sa^culorum ad
:

» remissionem peccatorum per sacrificium suum raani-

» festatus est. Et sicut constitutura est bominibus semel
» tantum mori, et post hoc judicium sic et Cliristus :

» serael oblatus est, ut multoruni peccata portaret; se-

» cundo sine peccatis apparebit eis ,

qui eum sustinent ad
» salutera. » ... '

IjI. Apocaljpsis ctiara Joannisbas laudes Cbristo per

canticura novuni testatur offerri : « Dignus est accipere
1 Hebr. ii, 17. — - Id. iv, i5. — 3 jj. vii, 20, — ^ Id. ix, 24. c ,. ,/.
 ,

3l2 S. ADGUSTINI EPISCOPI

» librum , et aperire signacula ejus, quoniam occisus es,
» et redemisti nos Deo in sanguine tuo de omni gente,

» et lingua, et populo , et natione''^. »

]JI. Item in Actibus Apostolorum , Inceptorem vitse
Petrus apostolus dixit esse Dominum Jesum , increpans
Judgpos quod occidissent eum, ita loquens : « Vos autem
» Sanctum Justum inbonorastis et negastis et postu-
et , ,

» Listis bominem bomicidam vivere et donari vobis nam :

» Inceptorem vitEe occidistis ^. » Et abo loco « Hic est :

» lapis rcprobatus a vobis a^dificantibus, qui factus cst

» in caput angub. Non
enim abud nomen sub coelo est
» datum bominibus in quo oporteat salvos fieri nos^. »
,

Et abbi « Dcus patrum suscitavit Jesum qucm vos in-

:
,

» terfecislis suspendentes in ligno. Hunc Deus Princi-

•» pem ct Salvatorem exaltavit gloria sua, dare poeni-
» tentiam Israel ct remissionem pcccatorum in illo^. »

Item abo loco Huic onmes Propbetge testimonium

: «

» perliibent , remissioncm peccatorum accipere per ma-

» num illius omnem crcdentem in eum ^. » Item in eo-
dem libro apostolus Paulus : « INotum ergo sit vobis,
» inquit, viri fratres, quoniam per bunc voljis remissio
» peccatorum annuntiatur ab omnibus quibus non po- ,

» tuistis in lege Moysi justificari in boc omnis credens ,

» justificatur-. >

Llll, Hoc tanto aggere testimoniorum, cujus advcr-

sus veritatem Dei elatio non prematur? et muUa quidem
aba reperiri possunt, sed etfiniendi bujus operis cura non
negligenler babenda
Debbris quoque Veteris Testa- est.

menti mubas contestationes divinorum eloquiorum adbi-

bcre in banc sentenliam supervacaneum putavi, quando-
quidem in ilbs quod occuUatur sub velamento velut
' Apoc. V, (j — 2 ^ct ,11^ i^_ — 3 id, IV, II. — 4 IJ. V, 3o. — 5 id,
X, 43. -^^ld. xai, 38.
 :

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 3l3

terrenarura promissionum Novi Testamenti prae-
, hoc in
dicatione revelatur. Et ipse Dominus librorum veterura
utilitatem breviter demonstravit et definivit dicens
« Oportuisse impleri quaedeilloscripta essent in Lege et
» Prophetis et Psalmis^, ethaec ipsa esse ,
quod oporte-
» bat Christum pati, et resurgere amortuis tertia die, et
» nomine ejus poenitentiam et remissioncm
praedicari in
» peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab Jcru-
» salem. » F.t Petrus dicit : (^ Quod paulo ante comme-
» moravi, huic omnes Prophetas testimonium perhiberc,
» remissionem peccatorum accipere per manum ejusom-
» nem credentem in eum^. »
LIV. Yerumtamen commodius cst etiam ex ipso Vetere
Testamcnlo testimonia pauca dcpromere ,
quic vel ad
supplementum vel potius ad cumulum valere debcbunt.
,

Ipse Dominus per Prophctam in Psahno loquens ait :

« Sanctis qui sunt in tcrra ejus mirificavit omnes vohin- ,

» tates meas in ilHs^. » Non mcrita illorum, sed, « Volun-

» tates meas. » Nam illorum quid nisi quod sequitur? ,

« IMukiphcatae sunt infirmitatcs eorum » supra quod :

infirmi erant. Ad hoc et ]ex subintravit ut abundatet ,

dehctum'^. Scd quid adjungit? « Postea acceleraverunt: »

multiplicatis infirmitatibus, hoc est abundante dehcto,

,

alacrius medicum qutcsierunt, ut ubi abundavit pecca-

tum,superabundaret Deniquc « Non congrcgabo,
gratia. ,

» inquit conventicuhieorumde sanguinibus

, » quoniam :

mukis sacrificiorum sanguinibus cum primum in tabcr- ,

naculum vel in templum congrcgarcntur, convinceban-

tur potius pcccatores, quam mundabantur. Non ergo
jam , inquit , de sanguinibus congregabo conventicula
eorum. Utius enitn sanguis pro mukis datus est , quo ve-
raciter mundarentur. Dcnique sequitur : « Nec meraor
• Luc. XXIV, 44. — 2 ^c( X, 41. — 3 psal. xv, 3. — < Rom. v, ao.
 ,,

3l4 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» ero nominum illorum per laLia mea : » tanquam inno-
valorum. Nam
nomina eorum erantprius, lilii carnis
filii Sceculi, filiiirae, lilii diaboli immundi, peccatores ,
,

impii postea vero filii Dei liomini novo nomen no-

: , ,

vum, canticum novum cautanti,novumper Testamentum

Novum. L^on sintingrati Lomines gratiaeDei, pusilli cum
magnis, a minore usque ad m;ijorem. Totius Ecclesiae vox
est : « Erravi sicut ovis perdita ^. « Omniummembrorum
Christi vox est : « Omnes ut oves erravimus, etipsetra-
» Qui totus prophetiae
ditus est pro peccatis nostris^. »

locus apud Isaiam est, quo per Philippum sibi exposito,

spado ille Candacis reginae in eum credidit^. \ide quo-
ties hoc ipsum commendet et tanquam supcrbis nescio ,

quibus, vel contentiosis idcntidcm inculcet : « Homo

» inquit, in plaga , etqui sciat fcrrcinfirmitates, proptcr
>' quod et averlit se facies ejus, injuriata est, nec magni
» aestimata est. Hic infirmitatcs nostras portat , ct pro
» nobis in doloribus est, et nos existimavimus illum in
» doloribus esse , et in plaga, et in poena : ipse autem
» vuhieratus est propter peccata nostra , infirmatus est
» propter iniquitates nostras. Eruditio pacis nostraesuper
» eum , in li\ ore ejus sanati sumus. Omnes ut oves erra-
» vimus et Dominus tradidit ilium pro peccatis nostris.
,

» Et ipsequoniam male tractatus est, non aperuit os; ut

» ovis ad immoLiiidum ductus est, et ut agnus anteeum
» qui se tondcrct fuit sine voce , sic non aperuit os suum.
» luhumihtate subhitum estjudiciumejus : generationera
w ejus quis enarrabit ? Quoniam tolletur de terra vita ejus,
» ab iniquitatibus popuh mei ductus est ad mortem.
» Dabo ergo malos propter scpulturam ejus, et divites
n propter mortem cjus ob hoc quod iuiquitatem non l"e-
,

» cerit , nec dolum ore suo Dominus vult purgare iliuni

,

* Psal» cxviii, 176. — 2 Isai, liu, 6. — 3 ^ct. vui, 27.

 ,,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 3l5

» de plaga. Si dederitis vos ob delicta vestra animam
» vestram , Et vult Dominus
videbitis semeu longae vitae.

» auferrc a doloribus animam ejus, ostendere illi luccm,

» et figurare per sensum justificare justum benc ser- ,

» vientem pluribus , et peccata illorum ipse sustinebit.

» Propterea ipse bsereditabit complures , et fortium par-
» lietur spolia ,
propter quod tradita est anima ejus ad
» mortem et inter iniquos ccstimatus est et ipse pcc-
, ,

» cata multorum sustinuit, et propter iniquitatcs eorum

» traditus est^. w Attende etiam illud cjusdem Propbetae ,

quod de se completum , lectoris etiam functus officio in

synagoga ipse rccitavit : « Spiritus Domini super me

>; propter quod unxit mc , cvangcbzare pauperibus misit
» ine, ut refrigerem qui in pressura cordis sunt, pr?edi-
» care captivis remissionem , et caecis visum-. » Omnes
ergo agnoscamus. nec ullus exceptus siteorum ,
qui vo-
himus corpori ejus baerere, per cum in ovile ejus intrare,
ad vitam et salutcm quam pcrpetuam per-
suis promisit
venire : Omncs, inquani , agnoscamus eum qui peccatum
non fecit , et peccata nostra pertubt in corpore suo super
lignum, ut a peccatis scparali cum justilia vivamus-^; cu-
jus cicatricibussanati sumus, infirmi cum esscmus, tan-
quam pecora errantia.
LY. Quae cum nemincm unquam eorum ita sint, ,

qui ad Cbristum accesserunt per baptismum sana fidcs ,

et sana doctrina putavit cxceptum a gratia rcmissionis

peccatorum , ncc esse posse aHcui praeter regnum cjus,
aetcrnam salutem. Haec enim parata est revelari in tem-
pore novissimo hoc est in resurrectibne mortuorum
, ,
^'

pertinentium non ad mortem aeternam quae secunda ,

mors appcllatur, sed ad vitam tcternam quam promit- ,

* Isai. uij, 3-20. — 2 Lm;^ jy, 17, et Isai. i-xi, i. — ^ i Petr. 11,

22 et 24- — * I Petr. i, 5.
3l6 S. AUGUSTIM EPISCOPI
litnon mendax Deus sanctis et fidelibus suis cujus vitae ;

participcs omnes non vivificabuntur nisi in Christo si- ,

cut in Adam omnes moriuntur. Quemadmodum enim

omnes omnino pertinentes ad generationem voluntatis
carnis non moriuntur ^ nisi in Adam in quo omnes pec- ,

caverunt sic cx his omnes omnino pertinentes ad regc-

:

nerationem voluntatis spiritus non vivificanlur nisi in ,

Christo in quo omnes justificantur. Quia sicut pcr

,

unum omnes ad condemnationem sic pcr unum onincs ,

ad justificationem-. Nec est ullus ulh mcdius locus, ut

possit esse nisi cum diabolo qui non est eum Christo, ,

Hinc et ipse Dominus volens auferre de cordibus malc

credentium istam nescio quammedietatem, quam conan-
tur quidam parvulis non baptizatis tribuere ut quasi ,

merito innoceniiae sint in vita aeterna, sed quia non sunt

baptizati non sint cum Christo in regno cjus definiti-
, ,

vam protuht ad haec ora obstruenda sententiam , ubi

ait « Qui mecum non
: adversummeest ^. » Constitue est

igitur quemhbet parvuhmi si jam cum Cliristo cst, ut :

quid baptizatur? Si autem quod habct vcritas ideo , ,

baptizatur ut sit cum Christo profccto non baptizatus ,

non cst cum Christo et quia non est cum Cliristo, ad-
:

vcrsus Christum cst; neque enim cjus tam manifcstam

debemus aut possumus infirmarc vel immutare senten-
tiam. Unde igitur adversus Christum, si non ex peccato;
neque cnim ex corpore ct anima, quRe utraquc Dei crea-
turaest. Porro si ex peccato, quod in iUa aetate nisi ori-
ginale et antiquum ? Una est quippe caro peccati in ,

qua omnes ad damnationem nascuntur ct una est caro ;

in simihtudine carnis peccati, per quam omnes a dam-

natione hberantur. Nec ita dictum cst omncs, vclut qui-
cumque nascuntur in carne peccati iidem ipsi omnes ,

' I Cor. XV, 22. — 2 fiofii. V, i8. — 3 MaMh. xii, 3o.

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 817
mundari iiitelliganturpercarnem similem carnis peccati :

« Non enim omniuni est fides ^ » scd omnes pertinentes :

ad geuerationem connubii carnalis non nascuntur nisi ,

in carne peccati omnes pertinentes ad generationem

; et

connubii spiritalis non mundantur nisi per carnem si-

,

milem carnis peccati hoc est, illiper Adam ad condem-

:

nalionem isti per Christum ad justificationem.

, Tan-
quam si dicamus, verbi gratia , una est obstetrix in bac
civitate, quse omnes excipit. et unus est bic litterarum
magister qui omnes docct ncque ibi intelbgi possunt :

omnes, nisi qui nascunlur neque bic omnes nisi qui ; ,

discunt non tamen omnes qui nascuntur, btteras dis-

:

cunt. Sed cuivis claret quod et illic rccte dictum cst,

,

omnes excipit propter cujus manus ncmo nascitur; ct

,

bic recte dicturn est, omnes docct, prajler cujus magiste-

rium nemo discit.
LYI. Consideratis autem omnibus divinis tcslimoniis,
quae commemoravi, sive singillatim de unoquoque dis-
putans, sive acervalim multa congestans, velqucccumque
simiUa non commemoravi , nibil invenitur nisi quod
universa Ecclesia tenet ,
quae adversus omnes profanas
novitates vigilare debet , omnem bominem separari a
Deo, nisiqui permediatoremCbristum reconcibaturDco,
nec separari quemquam nisi peccatis intercludentibus
posse.Non ergo rcconciHari nisi peccatorum remissione,
per unam gratiam misericordissimi Salvatoris, per unam
victimam verissimi sacerdotis ac sic omnes fdios mu- :

lieris, quaeserpenti credidit^, ut bbidine corrumpcretur,

nonbberari acorporc mortis bujus , nisi per fdium vir-
ginis ,
qufc Angelo credidit , ut sine bbidine foetarctur ^.

LVll. Bonum ergo conjugii non est fervor concupis-

centiae, sed quidam bcitus et bonestus illo fervore utendi
i 2 Thess. III, 2. — ' Gen. iii, 6. — 3 Luc. i, 38.
 ,

3l8 S. AUGCSTINI EPISCOPI

modus, propngandaeproli, non explendas Jibidini accom-
modatus. (Yoluntas ista, non voluptas illa, nuptialisest.)
Quod igitur in membris corporis mortis hujus inobe-
dienter movetur totumque animum in se dejeclum
,

conatur attrabere, et neque cum mens voluerit exur-

git ;neque cum mens voluerit conquiescit boc est , ,

malum peccati in quo nascitur omnis bomo. Cum

,

autem ab iUicitis corruptionibus refrenatur , et ad sola

generis bumani supplementa ordinate propaganda pcr-
mittitur , boc est bonum conjugii ,
per quod ordinata
societate nascitur bomo. Sed nemo renascitur in Cbristi
corpore , nisi prius nascatur in peccati corpore. Sicut
auteni bono uti male , malum est : sic malo bene uti

bonum est. Duo igitur boec bonum

, et malum , et aba
duo, usus bonus et usus malus , sibimet adjuncta qua-
tuor differentias faciuiit. Bene utitur bono, conlinentiam
dedicans Deo;male utiturbono, continentiam dedicans
idolo. Male utitur malo, concupiscentiamrebixans adul-
terio bene utilur malo, concupiscentiam restringens
;

connubiu. Sicut ergo mebus est bene uti bono quam ,

bene uti malo, cum sit ulrumque bonum : ita « Qui dat
» virginem suam nuptum bene facit et qui non dat , ;

» nuptum, mebus Dc quaquaestione mubo ube-

fecit^. »

rius et muko sufficientius in duobus bbris uno « De ,

» bono conjugab, altero de sancta Yirginitate, » quan-

tum Dominus dedit, pro mearum virium exiguitate dis-

serui. Non itaque pcr nupliarum bonum defendant con-
cupiscentice malum ,
qui carnem sanguinem praivari-
et

catoris adversus carnem et sanguinem Redemptoris

extollunt : non erigantur in superbiam erroris abeni, de

quorum parvula aetate nobis dedit Dominus bumibtatis
exemplum. Solus sine peccato natus est, quem sine virili
* I Cor. VII, 38.
 ,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 3^9

complexu, non concupiscentia carnis, sed obedientia men-
tis virgo concepit. Sola nostio vulneri medicinam pa-
rere potuit, qucC non ex peccati vulnere germen piae prolis
emisit.
LVIII. Jam nunc scrutemur diligcntius ,
quantum ad-
juvat Dominus , etiam ipsum Evangelii capitulum ubi
ait : « i^isi quis renatus fuerit ex aqua ct Spiritu, non in-
wtrabit in regnum Dei^. » Qua isti sentenlia nisi move-
rentur, omnino parvulos nec baptizandos essc censerent.
'<Sed quia non ail, inquiunt Nisi quid renatus fuerit ex ,

» aqua et Spiritu non habebit salutcm vel vitam a^ter-

,

» nam tantummodo autem dixit, non intrabit in regnum

;

» Dei ad hoc parvuh baptizandisunt, ut sint etiam cum

:

» Christo in regno Dei, ubi non erunt si baptizati non

» fuerint quamvis et sine baptismo si parvuh morian-

:

»tur, salutem vitamque apternam babituri sint. quoniam

» nuUo peccati vinculo obstricti sunt. » Haec dicentes ,

primo nunquani explicant isti, qua justitia nullum pcc-

catum habens imago Dei scparetur a regno Dci. Dcinde
videamus utrum Dominus Jesus, unus et solus magistcr
bonus, in hac ipsa Evangehca lectione non signihcavcrit
et ostenderit non nisi per remissionem peccatorum iieri

utad regnum Dei perveniant baptizati quamvis recte in- :

tclhgentibussufticere debuerit,quod dictumest:« iNisiquis

» natus fuerit non potest videre regnum Dci et,
denuo , :

» ISisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu non potest ,

» introire in regnum Dei. » Cur enim nascatur dcnuo,

nisi renovandus ? Lnderenovandus, nisi a vetustatc? Qua

vetustate, nisi inqua vetus homo noster simul crucifixus

est cum illo ut evacuetur corpus pcccati ^ ? Aut undc
,

imago Dei non intrat in regnum Dei nisi impcdimenlo ,

prohibente peccati ? Yerumtamen uL proposuimus to- ,

1 Joan. III, 5. — 2 iijij^ i_ — 3 Rom. >i, 6.

 ,

320 S. ACGUSTINI EPISCOPI

tam ipsam circumstantiam Evangelica; lectionis ad rem
de qua agitur pertinentem intente quantum possumus ,

diligenterque videamus.
LIX. Eratautem homo, inquit, ex Pharisaeis INicode-
«

» musnomine, princeps Judaeorum hic venit ad Jesum :

» nocte, et dixit ei : Rahbi , scimus quia a Deo venisti

wmagister; nemo enim potest haec signa facere quas tu
» facis, nisi fuerit Dcus cum eo. Respondit Jesus, etdixit
» ei :Amen, amen dico tibi, nisi quis natusfuerit denuo,
» non potest videre regnum Dei. Dicit ad eum INicode-
» mus Quomodo potest homo nasci cum sit senex?
: ,

» Numquid potest in uteram matris suae iterum introire

» et nasci ? Respondit Jesus : Amen amen , dico tibi, nisi

» quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu , non potest in-

» troire in regnum Dei. Quod natum est de carne, caro
» est , et quod natum est de Spiritu , spiritus est. INon
» mireris quia dixi tibi, oportet vos nasci denuo : Spirilus
» ubi vult spirat, et ejus vocem audis ; sed non scis unde
» veniat, aut quo vadat. Sic est omnis qui natus est ex

» Spiritu. Respondit Nicodemus Quomodo . et dixit ei :

» possunt haec fieri? Respondit Jesus et dixit ei Tu , :

» es magister in Israel et haec ignoras ? Amen amen

, ,

» dico tibi ,
quod vidi-
quia quod scimus loquimur , et

» mus testamur, et testimonium nostrum non accipitis.

» Si terrena dixi vobis et non credidistis quomodo si
,
;

» dixero vobis coelestia , credetis ? Et nemo ascendit in

» coelum, nisi qui de coelo descendit Fihus hominis qui
,

»in ccelo Mojses exahavit serpentem in de-

est. Et sicut

«serto^, itaexahari oportct Fihumhominis utomnisqui ;

» credit in eum non pereat sed habeat vitam aeternam. ,

» Sic enim dilcxit Deus mundum, ut fihum suum unige-

» nitum daret ut omnis qui credit in eum non pereat

,

I. — 2]\,Tun) XXI, 9.
 1,

DE PECCATORUM MERITLS ET REMISSIONE, LIB. I. 3'2

» sed babeat vitam frtrrnam. Nonenim misit Dcus filium

» suum in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvetur
» mundus per ipsum. Qui credit in eum, non judicatur:
» qui autem non credit ,
jam judicatus est, quia non cre-
» dit innomine autem judi-
unigeniti Filii Dei. Hoc est

» cium, quia lux venit in mundum, etdilexerunt bomincs

» magis tenebras, quam lucem. Erant enim eorum mala
» opera. Omnis enim qui male agit , odit lucem , non
et

» venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus : qui au-

» tem facit veritatcm , venit ad lucem , ut manifcstentur
» ejus opera ,
quia in Deo sunt facta'^. » Huc usque est ad
rem, de qua quaerimus ,
pcrtinens totus sermo ille con-
textus : deineps in aliud narrator abscedit.
LX. Cum ergo Nicodemus ea qu^ dicebantur non in-
telligeret, quomodopossent ista fieii.
quaesivit a Doniino
Yideamus quid Dominus ad hoc respondeat. Profecto
enim si ad interrogata respondere dignabitur. quomodo
possunt ista fieri : lioc dicturus est, quomodo possit licri
regeneratio spiritabs venientis bominis ex generatione car-
nali. JNotata itaque paululum ejus imperitia ,
qui se cae-
teris de magisterio pra^ferebat, et omnium tabum incre-
dulitate reprebensa ; quod testimonium non acciperent
veritatis ; addidit etiam se iUis lcrrena dixisse, nec cos cre-
didisse, quaerens vel admirans quomodo essent coelestia
credituri. Sequitur tamen etrcspondct, quofl abicrcdent,
si ilb non crcdunt, ad illud quod inlerrogatus est, quo-
modo possint ista fieri : « Nemo, inquit, ascenditincoe-
r. lum. nisi quide coelo desccndit, Fibus bominis qui est in

»coelo ^. » Sic, inquit, fiet generatio spiritabs, ut sintcoe-

lestes bomines ex terrenis ; quod adipisci non poterunt

nisi membra mea efficiantur, ut ipse ascendat qui des-
cendit; quia nerao ascendit , nisi quidescendit. ISisi ergo
*
' Joan. III, i3. . . _
cxL. ai
 ,

322 S. AUGUSTINI EPISCOPI

in unitatem Ghristiomnes mutandi levanclique concur-
rant, ut Christus qui descendit ipse ascendat, non ahud
deputans corpus suum, id est, Ecclesiam suam, quam se
ipsum; quia de Chrislo et Ecclesia verius intelligitur ••

« Erunt duo in carne una^ ; » de qua re ipse dixit « Ita- :

» que jam non duo sed una caro ' » ascendere omnino
, :

non poterunt « Quia nemo ascendit in coelum, nisi qui

.

» de coelo descendit , Fihus hominis qui est in coelo. »

Quamvis enim in terra factus sit fihus hominis, divinitatcm
tamen suam qua in coelo manens descendit ad terram ,

non indignam censuit nomine Fihi hominis sicut carnem

suam diguatus est nomine fihi Dei, ne quasi ^ duo Christi
ista accipiantur, unus Deus, etakerhomo: sed unus at-

que idem Deus et homo; Deus, quia « In principio erat

w Verbum^, et Yerhum erat apud Deum et Deus erat ,

» Verbum » homo, quia « Verbum caro factum est, et

;

» habitavit in nobis ^. Ac per hoc per distantiam divini-

tatisct infirmitatis fihus Dci manebat in coelo, fihus ho-

minis ambuhibat in terra : per unitatem vero personae

qua utraque substantia unus Christus est et fihus Dei am-
labat in terra, et idem ipse fihus hominis manebat in coelo.
Fit ergo credibihorum fides ex incredibihoribus creditis.
Si enim divina substantia longe distanlior atque incom-
parabih diversitate subhmior potuit proptcr nos ita ,

suscipere humanam substantiam, ut una persona fieret,

ac sic Fihus hominis qui erat in terra per carnis infir-
mitatem, idem ipse essct in coelo per participatam carni
divinitatem quanto credibihus ahi homincs sancti ct
:

fideles ejus fiunt cum homine Christo unus Christus, ut

omnibuspor ejus hancgraliamsocietatemque ascendenti-

bus, ipse unus Christus ascendat in coelum ,
qui de coelo
» Gen. II, 24. — 2 Marc. x, 8. — 3 Error qui postea in Nestorio dam-
nalus est. — * Joan. i. — 5 Ibid. 14.
PE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, tlB. I. ^
SqS
descenclit? Sic et Apostolus ait : « Sicut in uno corpore
» multa membra habemus, omnia autem membra corporis
» cum sint multa, unum est corpus, ita et Christus ^ »

jNon dixit, ita et Christi , id est, corpusChristi, vel mcm-

bra Christi : sed, « Ita et Christus ; » unumChristum ap-
pellans caputet corpus. ^,,

LXI. Magna haec miraque dignatio quae quoniam ,

fieri non potest nisi per remissionem peccatorum, sequi -

tur, et dicit « Et sicut Mojses exaltavit serpcntcm in

:

» deserto, ita exaltari oportet Filium hominis ; utomnis

» qui crediderit in eum non pereat , sed habeat vitam
» aeternara Quid tuncin dcserto factum sit, novimus
^. » :

serpentum morsibus muUi moriebantur; tuuc popuhis

peccata sua confitens per Moysen depiecatus cst Domi-
nuni; ut hoc ab eis virus auferret ac sic Moyses ex prap- :

cepto Domini exaltavit in dcserto tcneum scrpcntem ;

admonuitquepopulum, ut illum exakatum quisquis a ser-

pente morderetur attenderct hoc ficientes continuo :

sanabantur. Quid est exaltatusserpens, nisimors('hrisli,

eo significandi modo, quo per cllicientcm id quod cflicitur
significatur? A serpente quippe mors venit, qui pecca-
tum quo mori mereretur homini persuasit^. Domiiius
, ,

autem in carnem suam nou peccatum transtuht tanquam

venenum serpcntis sed tamen transtuht mortem utcsset
: ;

in similitudine carnis peccati poena sine culpa, unde in

carnc peccati et culpasoheretur et poena. Sicut ergo tunc,
qui conspiciebat exaltatum serpentem , et a veneno sana -

batur, etamorte liberabatur nunc, qui conformatur : sic

simihtudini mortis Christi per fidem baptismumque ejus,

et a peccato per justificationem, et a morte per resurrec-
tioncm hberatur. Hoc estenim quod ait : « Utomnis qui
» creditin eum non pereat, sed habeatvitam geternam^. »
* I Cor. XII, 12. — 2 joan. iii, 14. — ^ Gen. lu, i. — ^ Joao. iii, 16.

21.
 ;,

3!24 S* AUGUSTINI EPISCOPl

Quid igitur opus est ut Cbristi morti per baptismum con-
formetur parvulus , si morsu serpenlis non cst omnino
venenatus ?

LXIl. Deinde sic consequenter dicit : « Deus sic dilexit

» mundum, ut Filium suum unigenitum daret ; ut omnis

» qui credit in eum , non pereat, sed liabeat vitam aetcr-
» nam '^. » Periturus eratergo parvulus nec babiturus vi-
. tam geternam, si per sacramcntum baptismi noncrederet
in unigenitum Dei Filium, non dum interim sic venit ut
judicet mundum scd ut salvetur mundus per ipsum
, :

prsesertim quia sequitur et dicit « Qui credit in euni :

» non judicatur qui autem noncredit, jam judiciitus est

:

» quia non crcdidit in nomine unigeniti FiHi Dei ^. » Ubi

ergo parvulos ponimus baptizatos, nisi inter fideles, sicut

universte ubique Ecclesi^e clamat auctoritas? Ergo inter
eos qui crediderunt; boc enim eis acquiritur per virtutem
sacramenti et ofFerentium responsionem ac per boc eos :

qui baptizati non sunt, inter eos qui non crediderunt.

Porro si ilH qui baptizati sunt non judicantur, isti quia ,

carent baptismo judicantur. Quod vero adjungit : « Uoc

» est autem judicium, quia lux venitin mundum, et di-
» lexerunt bomines tenebras magisquam lucem ^. » Unde ,

<( Lux venit in mundum, » nisi de suo dicit adventu.sine

cujus adventussacramento quomodo parvuH esse dicun-

tur in luce? Aut quomodo non et boc in dilectione tene-

brarum babent, qui quemadmodum non credunt, ipsi

sic nec baptizandos suos parvulos arbitrantur, quando

eis mortem corporis timent? « In Deo autem dicit facta
» operaejus, qui venit ad lucem'^ ; » quiaintelligit justifica-

tionem suam non ad sua merita, sed ad Dei gratiam per-

tinere. « Deus est enim , inquit Apostolus, qui opcratur

> Joan. III, i6. — 2iijij, i8, — 3ibid. ig.— • IbiJ. 21.
DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 325
» in vobis et velle et operari pro bona voluntate ^. w Hoc
moclo ergo fit omnium ex carnali generatione ad Christum
venientium regeneratio spiritalis. Ipse lioc aperuit, ipse

monstravit, cum ab eo qusereretur , quomodo possent

ista fieri ; nemini Iiumanam argumentationem in liac

causa liberam fecit : non alienentur parvuli a gratia re-

missionis peccatorum. Nonaliter transiturad Christum ;

nemo aliter potest Deo recouciliari et ad Dcum venire ,

nisi per Christum.

LXIII. Quid de ipsa forina sacramenti loquar? Vel-
lem aliquis istorum qui contraria sapiunt, mihi bapti-
.

zandum parvulum afferret. Quid in illo agit exorcisinus

meus si in familia diaboli non tenetur? Ipse certe mihi
,

fuerat responsurus pro eodem parvulo quem gestaret,

(|uia pro se ille respondere non posset. Quomodo ergo
diclurus erat eum renuntiare diabolo , cujus in ( o nihil
essct? Quoinodo converti ad Deum quo non essct , a
aversus? Credere inter caetera remissionem peccatorum ,

qUcC illi nulla tribueretur ? Ego quidem si contra hccc eum

sentire existimarem , nec ad sacramenta cum parvulo in-
trare permitterem : ipse autem in hoc qua fronte ad Iio-
niines , qua mente ad Deum se ferret ignoro ; nec volo
aliquid gravius dicere. Falsam igitur vel fallaccm tradi
parvulis baptismatis formam in (jua sonaret at(j[ue agi vi-
deretur, et tamen nulla fieret remissio peccatorum, vi-
derunt aliqui eorum nihil execrabilius ac detestabihus
dici posse atque sentiii. Proinde quod attinet ad baptis-
mum parvulorum ut eis sit necessarius redemptione
, ,

ipsis etiam opus esse concedunt sicut cujusdam eorum ,

libeUo brevissimo continetur : qui tamen ibi remissionem

alicujus peccati apertius exprimere noluit. Sicut autem
mihi ipse litteris intimasti , fatentur jam , ut dicis , etiam
' Philip. II, ii.
3'i6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
in parvulisperLaptismum remissionem fieri peccatorum.
]Ncc niirum non enim redemptio alio modo posset in-
:

tclligi. « Non tamen originaliter inquiunt, sed in vita ,

>; jam propria, posteaquam nati sunt peccatum liabere

)j coeperunt. »
LXIV. Quamobrem vides quantum jam distet inter
eos, contra quos in hoc opere diu jam multumque dis-
serui, quorum ctiam unius Icgi librum ea continentem,
quae ut potui refutavi. Inter istos ergo , ut dicere coepe-
ram ,
qui omnino parvulos ab omni peccato et originali
et proprio puros ct liberos csse defendunt , et istos qui eos
jam natos propria putant contraxisse peccata , a quibus
eos credunt per baptismum oportere purgari ,
quantum
intersit vides. Proinde isti posteriores intuendo Scriptu-
ras , et formam ipsius
auctoritatem totius Ecclesias , et

sacramenti, bene viderunt per baptismum in parvulis

peccatorum fieri remissionem : sed originale esse, quid-
quid illud in eis est, vel nolunt dicere, vel non possunt.
llli autem priores in ipsa natura humana ,
qu9e ab omni-
bus ut consideretur in promptu est, bene viderunt,
quod facile fuit , aetatem illam in sua jam vita propria
nihil peccati potuisse contrahere : sed ne peccatum ori-
ginale fateantur, nullum esse omnino peccatum in par-
vulis dicunt. In his ergo quae singula vera dicunt, prius
inter se ipsi consentiunt , et consequenter fiet ut a nobis
nulla ex partc dissentiant. Nam si parvulis baptizatis re-
missionem fieri peccalorum concedant ilH islis ; parvulos
autem , ut ipsa natura in tacitis infantibus clamat , suae
vitae propriae nullum adhuc contraxisse peccatum conce-
dantisti illis; concedent utrique nobis, nullum nisi origi-
nalerestare quod per baptismum solvatur in parvulis.
,

LXY. An vero et hoc quaeritur, et de hoc disputaturi

et tempus ad hoc impensuri sumus ut probemus atque ,
 ,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 3^7

doceamus quomodo per propriam voluiitatem
, , sinc
qua nullum vitae pioprite potest esse peccatum , niliil

mali commiserint inflmtes ,

qui propter lioc vocantur ab
omnibus innocentes? Nonne tanta infirmitas animi et
corporis tanta rerum ignorantia, tam nulla omnino
,

praecepti capaciUis, nullus vel naturalis vel conscriptae

legis sensus aut motus , nullus in alterutram partem ra-
tionis usus, hoc multo testatiore silcntio quam sermo
noster proclamat atque indicat? Valeat aliquid ad se ip-
sam persuadendam ipsa evidcntia": nam nus(piam sic non
invenio quod dicam quam ubi res de qua dicitur ma- , ,

nifestior est quam omne quod dicitur.

LXVI. Vellem tamen, quisquis hoc sapit diceret ,

quod peccatum viderit vel putarit infantis recentis ab

utero, cui redimendofatctur jam baptismum necessarium,
quid mali in hac propria sua vita pcr animum proprium
corpusve commiserit. Si forte quod plorat taedioquc cst
majoribus mirum si hoc iniquitati non infchcitati po-
: ,

tius dcputandum est. An quod al) ipso fletu nulla sua ra-

tione nuUa cujusquam proliibitione compescitur? At

,

hoc ignorantiee cst in qua profundissima jacet qua

,
,

etiam matrem, cum postexiguum tempus valucrit, pcr-

cutit iratus , et Si:epe ipsas ejus mammas ,
quas dum csu-
rit , exsugit non modo fcruntur verumetiam dih-
, h?ec ,

gunlur in parvuhs et hoc quo affectu nisi carnali quo

, , ,

etiam risus jocus({ue delectat acutorum quoquc homi- ,

num ipsa quasi absurditate conditus : qui si co modo

sentiretur , ut dicitur non jam
tanquam faceti scd
ilh ,

tanquam fatui riderentur? Ipsos quoque fatuos vidcmus,

quos vulgo morioncs vocant , ad cordatorum dcliclas
adhiberi . et in mancipiorum aestimatione prctiosiores
esse cordatis. Tantum valetcarnajis affc^clusctiam mininic
fatuorum in dclectatione alieni mah. JNam cum liomini
 ,

3^8 S. AUGUSTINI EPISCOPI

jucuncla sit alicna fatuitas, nec ipsc tamen talis esse vo-
luisset; etsisuum parvulum filium , aquo garrientc talia
patcr laetus expectat ct j^rovocat, talem praesciret futu-
rum cumcreverit, nullo mododubitarct miserabilius
esse
lugeiidum esse quara mortuum. Sed dum spes subest
incremcntorum lumcn acccssurum creditur
, et ingenii
aetatis accessu fit ut convicia parvulorum etiam in pa-
,

rentes, non solum injuriosa non sint verumetiam grata ,

atque jucunda sint. Quod quidcm prudentium ncmo

probaverit ut a dictis vel factis bujusmodi non tantum
,

non probibeanlur cum probiberi jam possunt verum

, ,

in bccc etiam concitentur studio ridcndi ct vanitatc ma-

jorum. Nam
plerumque illa setas jam patrem malremqLic
agnosccns, neutri eorum audet maledicere nisi ab allcro ,

eorum aut ab ulroque \el permissa vel jussa; verum

,

ba?c corum sunt parvulorum qui jam in verba prorum- ,

punt, et animi sui motus quabbuscumque Hnguae promp-

tarc jam possunt. llhim potius rcccntium natorum pro-
fundissimam ignorantiam vidcamus, ex cjua ad istam non
pcrmansuram balbutientemfatuilalem, tancjuam ad scien-
tiam locutioncmquc tendentcs ,
proficiendo vcnerunt.
LXVII. Illas , inquam , considercmus tenebras mentis
utique rationabs, in quibus ct Deum prorsus ignorant
cujus sacraracntis ctiam cuni baplizantur obsistunt : in
bas quaero unde ct cjuando submersi sint. Ita-nc vero eas
bic contraxerunt, ct in liac vita sua jam propria per ni-
miam negligentiam obliti sunt Deum ,
prudentes vero et
religiosi vixerunt vel in uteris raatruni? Dicant ista qui
ausi fuerint , audiant qui volucrint , credant qui potue-
rint : ego autera puto ,
quod onincs quorum mentes non
obnubilat defendendae suae sentcntiae pervicacia , Iiaec
senlire non possunt. An nullum est ignorantiae malum ,

et ideo nec purgandum? Et quicl agit illa vox : « Delicta

 ,,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 3^9

» enim
juventutis et ignorantiae meae ne memineris^? » et si

damnabiliora peccata sunt quee ab scientibus commit- ,

tuntur tamen si ignorantiae peccata nulla essent boc

: ,

non legeremus quod commemoravi « Delicta juventutis :

» et ignoranliie mcRe ne memineris. » In illas igitur igno-

rantiae densissimas tenebras , ubi anima infantis recentis
ab utero utique anima hominis utique anima rationa-
, ,

lis ,non solum iiidocta vcrumetiam indocilis jacet ,

quare, aut quando , aut unde contrusa est? Si natura

est hominis sic incipere, et non jam vitiosa cst ista na-

tura cur non talis creatus est Adani? Cur ille capax
;

praecepti , et valens uxori et omnibus animalibus nomina

imponerc? Nam et de illa dixit : « Haec vocabitur mulier : »

et, « Quodcumque vocavit Adam animam vivam boc , est

» nomen ejus-. » Iste autem nesciens ubi sit ([uid sit , , a

quo crcatus , a quibus genitus sit ,
jam reus delicli , non-
dum capax praecepti, tam profunda ignorantias , caliginc
involutus et pressus , ut neque tanquam de somno exci-
tari possit, ut haec saltein demonstrata cognoscat ; sed
expectetur tcmpus quo hanc nescio quam velut ebrieta-,

tem non pcr unam noctem sicut quaelibet gravissima

, ,

solet sed pcr ahquot menses atque annos pauhilim dige-

,

rat quod donec fiat, tam multa (juae in majoribus puni-

:

mus, toleramus in parvuhs, ut numcrari omnino non

possint : hoc tani magnum ignorantiae atque infirmitatis
malum , si in hac jam nati parvuli contraxerunt
vita
ubi ,
quando ,
quomodo magna aliqua impietate com-
missa repente tantis tcnebris iuvoluti sunt?
LXVlll. Dicet aliquis : Si haec natura pura nonest,
sed vitiosse primordia, quia tahs non est creatus Adam ;

cur Christus longe excellentior, et certe sine ullo pec-

cato natiis ex virgine, in hac tamen infirmitate atque ae-
* Psal. XXIV, 7. — 2 Geu u, 2i, et it).
33o S. AUGUSTINI EPISCOPI
tate procreatus apparuit? Huic propositioni rcsponde-
mus : Adam proptcrea non talem creatum , quia nuliius
parentis praeccdcnte pcccato , non est crcatus in carne
peccati. Nos ideo tales, quia illius prEecedente peccato ,

nali sumnius in carne peccati. Cbristus ideo talis ,

quia
ut de peccato condemnaret pcccatum , natus est in simi-
litudine carnis peccati. Non enim hic agitur de Adam ,

quod pcrtinct ad corporis quantitatem, rpiia non parvu-

lus factusest, sed perfectaniolcnicmbrorum : potestenim
dici, ctiam pecora sic creata, nec tamen eorum peccato
factum esse , ut ex eis pulli parvuli nascerentur ; quod
quale nunc non quaerimus sed agitur de illius mentis
sit :

quadam valentia usuque rationis quo jiraeceptum Dei ,

legemque mandati etdocilis Adara caperet, et facile pos-

set custodire si vellet. Nunc autem homo sic nascitur
, ,

ut omnino non possit propter horrendam ignorantiam ,

atque infirmitatem, non carnis, sed mentis cum omnes ;

fateamur in parvulo non alterius, sed ejusdem substanliae

cujus in primo bominefuit, hoc est, rationalem animam
degere. Quanquam etiam ipsa tanta carnis infirmitas ,

nescioquid, quantum arbitror ,

poenale demonstrat. Mo-
vct enim , si primi homines non peccassent utrum
ilh ,

tales essent filios habituri, qui nec hngua, nec manibus,

nec pedibus uterentur. Nam propter uteri capacitatem
fortasse necesse fuerit parvulos Quamvis cum
nasci. ,

cxigua sit pars corporis costa , non tam propter lioc

Deus parvulam viro conjugcm fecit quam eedificavit in ,

muherem unde et ejusfdios poteratomnipotentiaCrea-

:

toris mox editos grandes protinus ficere.

LXIX. Sed ut hoc omittam, poterat certe, quod mul-
tis etiam pecoribus praestitit, quorum pulh quamvis sint

parvuh nequc accedentibus corporis incrementis etiam

,

mente proficiant, quoniam rationalem animam non ha-

 1

DE PECCATORnr METITTIS ET REMISSIONE, LIB. I. 33

bent, tamen etiam miniitissimi et currunt , et matres
agnoscunt, nec sugendis uberibus cura et ope admoven-
lur aliena, scd ea ipsi in maternis corpoiibus loco abdito
posita mirabili facilitate noverunt. Contra boniini nato
nec ad incessum pedes idonei , nec manus saltem ad
scalpendum babiles, et nisi ope nutricntis admotis labris
papillae uberis ingcrantur, nec ubi sint sentiunt, ct juxta
se jacentibus mammis magis possintesurientes flere, quam
sugere. Proindeinfirmitati mcntis congruit baec omnino
infirmitas corporis : nec fuisset caro Cbristi in similitu-
dine carnispeccati, nisi caroessetistapeccati, cujuspon-
dere rationabs anima sic gravatur ; sive et ipsa ex pa-
rentibus tracta sit, sive ibidem creata, sive desuper ins-
pirata ,
quod nunc quasrere ditfcro. - *^"^ -^ '•;:>! t:

LXX. In parvubs certe gratia Dei ,

per baptismum
ejusquivenit in simibtudine carnis peccati , id agitur ,

ut evacuctur caro peccati. Evacuatur autem , non ut in

ipsa vivcnte carne concupiscentia conspersa et innata
repcnte absumatur, ctnonsit; sed ne obsit mortuo, quas
inerat nato. Nam si post baptismum vixcrit, atque ad
aetatemcapacem praecepti pcrvcnirc potucrit ibi babct ,

cum qua pugnet, camquc adjuvante Dco supcrct, si non

invacuum gratiam cjus susccperit, si reproljatus csseno-
luerit. iNam nec grandibus boc praestatur in baplismo ,

nisi forte miraculo inetfabili omnipotcnlissimi Crcatoris,

ut lex peccati ,
quae inest in membris repugnans legi
mentis,prorsuspcnitusextinguatur,etnonsit :scd utcjuid-
quid maliabbominefactum, dictum, cogitatum est, cum
eidem concupiscentiae subjecta mcnte serviret , totum
aboleatur ac velut factum non fuerit
, , babcatur ; ipsa
vero, soluto rcatus vinculo, quo per illam diabolus ani-
mam retinebat, et interclusionedestructa, qua bominem
a suo Creatore separabat, mancat in certamine , quo
332 S. AUGUSTINI EPISCOPI
corpus nostrum castigamus et servituti subjicimus'^, vcl
ad usus licitos et necessario relaxanda , vel continentia
coliibenda. Sed quoniam divino Spiritu, qui multo me-
lius quam nos omnia generis Lumani novit vel praeterita,
vel praesentia , vel futura , talis vita humana praecognita
atque praedicta est , ut non justificetur in conspectu Dci
omnis vivens ^ ; fit ut per igiiorantiam vcl infirmitatem non
exertis adversus eam totis viribus voluntatis , eidcm ad
illicita etiam nonnuUa cedamus, tanto magis ct crebrius
quanto dcteriorcs minus et rarius quanto mcliores
, tanlo
sumus. Scd quoniam de hac quaestionc in qua quaeritur,
utruni possit, vcl utrum sit, fucrit futurusvc sit homo ,

sine peccato in hac vita cxcepto illo qui dixit « Ecce , ,

» venit princeps mundi ,et in me nihil inveniet^, » ali-

quanto dihgcntius disscrcndum cst, istc sit hujus volu-
minis modus, utillud ab aho quaeramus cxordio.
' I Cor. IX, 27. — 2 psai, cnLii, 2, — 3 joan. xiv, 3o.
 ,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 333

*^^%.-*^'*.'»^'^'»-^^.^^V"«.^%.'*.%W'^'X,^'*-»,'%,'%^,^^^,^^^/%^^,^^i»,.^/»^.^^^^,'^,^.^ ^.^ ^ '%.'«,^ ^ ^,^ ^,^ % ^ ^

'

LIBER II.

Dlspiitat Jii^^usllnus conlra eos qui dicmit , quod in linc

tnta slnt , fucr/nt , et futarl sint honiincs nuUum lia-
bentcs omn.inopGccatu)n : quadc rc propositis quatuor

qua'Stionibus, docct primo hominem in liac vita sine

peccato esse posse per Dei (^ratiam ct liberum ipsius
-* arbitrium. Postca probat non essc tamen quemqunm
"':.
in liac vita degentcm sinc uilo prorsus peccato. Tertio,
ideo non esse, quia ncmo est qui tantum velit, quantum-
res cxigit, dum vcl latet quod juslum est , vel facere
non Quarto loco nuUnm prorsus excepto
dcleclat. , ,

U710 Mediatore Ckristo vel esse, vel fuis^e vcl futu-

, ,

rum esse homincm ab omni pcccalo immuncm.

I. De baptismo parvulorum , Marcclline charissime

quod non regnum Dei, veruni etiam ad sa-
solunieis acl

lutem vitamque aHeruam adipiscendam detur, quam sine

Dei regno , et siue Cliristi salvatoris societate , in quam
nos suo sanguine redemit , habere nullus potest ,
priore
libro satis, ut arbitror, disputavimus. In hoc autem, vi-
vat-ne ahquis in hoc saeculo , vel vixerit , victurusve sit

sine ulloomnino peccato excepto uno Mediatore Dei et ,

hominum homine Christo Jesu qui dedit semetipsum ,

redemptionem pro omniJjus ^, quanta ipse douat dihgen-

tia vel facultate disserendum enodandumque suscepi
, :

cui disputationi si se identidem ahqua necessitate vel op-

portunitate inseruerit quaestio de baptismo vel peccato
parvulorum , mirandum non erit , nec defugiendum ut
» I Tim. II, 5.
 ,

33/| S. AUGUSTINI EPISCOPI

eis locisad omnia quae responsionem nostram flagitant
sicut valemus responcleamus.
II. Hujus autem quaestionis hominis vita
solutio de
sine ulia subreptionevelpraeoccupationepeccati, propter
,
quotidianas etiamnostrasorationes maxime necessaria est.
Sunt enim quidam tantum praesumentes de libero liu-
manae voluntatis arbitrio, ut ad non peccandum nec ad-
juvandos nos divinitus opinenlur semel ipsi naturae ,

nostrae concesso liberae voluntatis arbitrio. Unde fit con-

sequens, ut nec orare debeamus nc intremus in tentatio-
nem, lioc est, ne tentatione vincamur vel cum fallit et ,

praeoccupat nescientes, vel cum premit atque urget infir-

mos. Quam sit autem noxium et saluti nostrae, quae in
,

('bristo est, perniciosum atque contrarium, ipsique reli-

gioni qua imbuti sumus, et pietati qua Deum cobmus ,

quam vebementer adversum, ut pro tali accipiendo be-

neficio Dominum non rogemus atque in ipsa Oratione,

Dominica, « Ne nos inferas in tentationem ^ , » frustra

positum existimemus, verbis explicare non possumus.
III. Acute autcm sibi videntur dicere, quasi nostrum

boc uUus ignoret quod « Si nolumus non peccamus

, , ;

» nec pra^ciperet Deus bomini, quod esset bumanae im-

«possibile voluntati. » Sed hoc non vident quod ad ,

nonnulla superanda, vel qute male cupiuntur vel quas ,

male metuuntur, magnis aliquando et totis viribus opus

est voluntalis quiis nos non perfccte in omnibus adhibi-
,

turos praevidit, quiper Prophetam veridice dici voluit ,

« Non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens-. »

Tales itaque nos futuros Dominus praevidens ,

quar^dnm
salubria remedia contra reatum et vincula peccatorum
etiam post baptismum dare ac valere dignatusest, opcra
scihcct misericordia} cum ait : « Dimittite , et dimitte-
,

1 Matlh. VI, i3. — 2 pjai, cxlii, 2.

 ,

|.-j'»ilCS' > rr . «Ltv."i,* a .;- 5-

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 335

»tur vobis; date, et dabitur vobis *. » Quis enim cum
aliqua spe adipiscendae salutis aetern£e de hac vita emi-
graret, manente illa sententia, quod, « Quicumque totam
» legem servaverit , offendat autem in uno, factusest om-
» nium reus; » nisi post paululum sequcrctur, « Sic lo-
«quimini, etsic facite, tanquam pcr legem libcrtatis iu-
» cipientes judicari. Judicium enim sine misericordia dli
« qui non fecit misericordiam. Superexaltat autem mise-
w ricordia judicio"'. »
Concupiscentia igitur tanquam lex peccati ma-
IV.
nens in membris corporis mortis hujus, cum j^arvuhs
nascitur, in parvulis baptizatis a reatu solvitur, ad ago-
nem rehnquitur, ante agonem mortuos nuHa danniatione
persequitur ; parvulos non baptizatos reos innectit,et
tanquam irae fdios, etiam si parvuh moriantur, ad con-
demnationem trahit. In grandibus aulem baptizatis, in
quibus jam ratione utcntilms quidquid eidem concupis-
centiae mens ad pcccandum consentit propria3 voluntatis ,

est deletis peccatis omnibus

, soluto etiam reatu, quo ,

vinctos originalitcr detinebat ad agonem intcrim ma«et, ,

nonsibi ad dlicita consentientibus nihil omnino nocitura

donec absorbeatur mors in victoriam^, et pace perfecta
nihil quod vincatur existat. ConsenUentes autem sibi ad
illicita reos tenet, et nisi per medicinam poenitcntia; et

opera misericordiae per coelestem sacerdotcm pro nobis

interpellantem sanentur ad secundam mortem damna- ,

tionemque perducit. Propter hoc et Dominus orare nos

docens inter ctetera monuit ut dicamus : « Dimilte nobis
» debita nostra , sicut et nos dimittimus debitoribus nos-
» tris ne nos inferas in tentationem, sed libera nos a
, et

» malo^. » Manetenim malum in carne nostra, non na-

^ Luc. VI, 37. — ^ Jacob. II, 10-12. — 3 I Cor. xv, 54, — ^ Matiii. vr
12 et i3.
 — —
336 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tura in qua quo vo-
clivinitus creatus est homo , secl vitio

luntate prolapsus est ubi amissis viribus, non ea qua ,

vulneratus est , voluntatisfacilitatesanatur. De hoc malo

dicit Apostolus : « Scio quoniam non habitat in carne
» mea bonum^. » Cui malo non obedire praecipit cum ,

dicit «Non ergo regnet peCcatum in vestro mortahcor-

:

» pore ad obediendum desideriis cjus^. » Si ergo his de-

sideriis concupiscentias carnis ilhcita voluntatis inchna-

tione consensimus ; ad hocsanandunidicimus : « Dimitte
» nobis debita nostra ^ : » adiiibentes remedium ex opere
misericordiae , in eo quod addimus : « Sicut et nos dimit-
» timus debitoribus nostris. » Ut autem non ei consen-
tiamus deprecamur adjutorium dicentes : « Et ne nos
» inferas in tentationem'^ nonnulh codices : » ( vel sicut
habent « Ne nos inducas in tentationem , » ) non quod
:

ipse Deus tah tentatione aliquem tentat; « Nam Deus in-

» tentator malorum est, ipse autem neminem tentat^ » :

sed ut si forte tentari coeperimus a concupiscentia nostra ,

adjutorio ejus non deseramur, ut in eo possimus vincere,

ne abstrahamur ihecti. Deinde addimus quod perficietur
in fme , « C.um absorbebilur mortale a vita ^ : Sed
» libera nos a malo". w Tunc enim nulla erit talis concu-
piscentia, cum qua certare, et cui non consentire jubea-
mur. Sic ergo totum hoc in tribus beneficiis positum
breviter peti potest : Ignosce nobis ea in quibus sumus
abstracti a concupiscenlia , adjuva ne abstrahamur a con-
cupiscentia , auler a nobis concupiscentiam.
V. Ad peccandum namcjue non adjuvamur a Deo :

justa autem agere vel justiticC praeceptum omni ex parte

implere non possumus nisi adjuvemur a Deo. Sicut enim
,

corporis ocuius non adjuvatur a luce, ut ab eadem luce

*Rom. vn, i8. ^Rom.vi,2i. — 3 Malih, vi, 12. — Mbid. i3.

5 Jacob. I, i3. — ^2 Cor. v, 4, — ' Matlb. vr, i3.
 :

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, I.in. II. 33^

clausus aversusve discedat , ut autem videat adjuvatur
ab ea, neque hoc onmino nisi illa adjuverit, potest : ita
Deus,quiluxcst hominisinterioris, adjuvatnostrasmentis
obtutum, ut non secundum nostram, sed sccundum ejus
justitiam boni aliquid operemur. Si autem ab illo aver-
timur, nostrum est; ct tunc sccundum carnem sapimus,
tunc concupiscenti^E carnis ad ilhcita coiisentimus. Con-
versos crgo Deus adjuvat, aversos dcserit. Sed etiam ut
convertamur , ipse adjuvat : quod certe ocuhs corporis
lux ista nou praestat. Cum ergo nobis jubet dicens :

« Convertimini ad me , et convertar ad vos^ ; » nosque

illidicimus Converte nos, Deus sanitatum nostrarum,
: «

» et Deus virtutum converte nos ^: » quid ahuddicimus,

quam : Da quod jul)es? Cum jubet dicendo : « Intelligite

» ergoqui insipientes estis inpopulo^; » et iios illidicimus :

« Da mihi intellcctum , ut discam mandata tua' : » cjuid

aliud dicimus ,
quam : Da quod jubes? Cum jubet di-
cendo : « Post concupiscentias tuas non eas^; t> nosque
dicimus Scimus quia nemo potest esse continens nisi
: « ,

» Deus det*^ » quid aliud dicimus, quam

: Da quod :

jubes? Cum jubet dicendo : « Facite justitiam" : » nos-

que dicimus : « Doce me justificationes tuas^ : » quid
aliud dicimus, quam : Da quod jubes? Item cum dicit
« quoniam ipsi sa-
Bcati qui esuriunt et sitiunt justitiam ,

» lurabuntur'-' » a quo debemus petere cibum polumque

:

justitia^ nisi ab illo qui esurientibus eam et sitientibus

,

promittit ejus saturitatem.

YI. llcpellamus abitaque auribus etmentibus nostris
eos qui dicunt, accepto semelliberae voluntatisarbitrio ,

nec orare nos debere , ut Dcus nos adjuvet, nejjcccemus.

« Zach. I, 3. — 2 psal. lxxxiv. t-t i,x.\ix, 8. — 3 ij. xcin, 8.-4 ij_

cxviii, 73. — 5 Eccli. xviii, 3o. — ** Sh;). viii, 21. — "^

Isai. r.vi, i. —
8 Psal. cxviii, iQ. — '-^
Mallli. v, 6.

rxL. 2a
 .

338 s. Anr.i sriNi episcoi'!

TaliVA^s U'ii( !)ris iwc 1 haiisieus illc c<T(;abatiii', cjui qiiam-

vis iii lioc oTraret ,(niocl sihi aclclcnclum atl jusliliam uiliii

puW]);^ . scH|ue arhilraDaViir cjus pleniluciine saturalum ;

Deo taVncn gratias ageljril , cjuod non esset sicut caeteri

^oilliiic^s , iiijusti , raplorcs , acluUeii , sicut ille Publica-

nlis, qiiocl l)isin sabbato jejunaret, cjuod omnium cjuae

possiclebat , decimas cUuct^. Nibil sibi ackli adjustitiam

jaiii peVebat : sed tamcii .cx iis cjuae lialjcbat ,
gratias t)eo

ag(3ntIo, al) illo se accepisse omnia faleJ)atur : et tamen

iinprobatus cst, ^t cpiia vchiti saturatus niliil de alimenlis
jnstitiaejam rogabat accipere , ct cjuod cain Publicauo
csurienli ac sitienli se velut insultans pra^ferre gcstiebat.
tVuTci eroc) illisrict , ([iii cL si fatcantur se nonliabcrc , vel
lioii ptenani babcre justitiam; tainen a sc ipsis liabcn-
ciani , iioii a siio Crcatore , tibi Ijorreum cjus et fons ejus

cst. dcpiccaridan) esse praesumunt? Ncc idco tameii solis

de bac rc volis aoendum cst ut non subinfcratur adni- ,

tcndo etiam nostra' e(Ticacia voluntatis. « Adjutor cniin

» noster Ueus- « dicitur, nec adjuvari potest , nisi cjui

etiam abiciuic! snonte conatur. Ouia

^
non sicut inbipidiljus
v * ^ 'Ai ).u ., ^ .

m
. .

msensatis , aut
>:-i

sic.ut cis m cpiorum natura rationcm

VotuntatcnKjiie iion condidit, salutemnostram Deus ope-
ratur iii nobis. Ciir autcni ilhim adjuvct , illum non ad-
juvei ; iriuin iantiim , illLlm autem non tantum : istum
illo , illurn isto niodo'; pcnes ipsum est ct aecjuitatis tam
secrelce raiio, et cxcellenlia potcstatis,
. Yll. Nam c^ui dicunt cssc posse in bac vitabominem
sine peccato , non cst cis continuo incauta temeritatc ob-
sTstendum. Si cnim csse posse negivcrimus, ct liominis
TiLcro arbitrio , cjui lioc volendo aj)jjclit, ct Dei virtuti
Vel miscricordia', cjui l)oc adjuvando cflicit derogabi-
mus. Scd alia rjUcrslio cst , utruni cssepossit; alia, utruni
' Luc. .w.ii, II. — ''1*
iil. .\\ (, i).
 :

DE PEGCATORUM MERITIS ET l\E>riSS[ONE, riR. II. 330

sit; alia, non cst cum possit cssc cur non sit; alia
si

utrum qui omnino nunquam uUum peccatum habuerit,

non solum quisquam sit verumetiam potucrit aliquanclo ,

esse vcl possit. lii liac quaclriparlita proposilione quaes-

tionum si a me cjuaeratur, utruraliomo sine peccatopos-

sit esse in liac vila , confitcbor possc pcr Dci gratiam ct
liberum cjus arbitrium : ipsum (|uoquc liberum arbi-
trium ad Dei gratiam , boc cst , acl Dci clona pertincre non
ambigcns , vcrumetiam ut bonum sit,
nec tantum ut sit ,

id est, ad facicnda mandata Domini convcrtalur alcpic :

ita Dci gralia non soium ostcndat quid tacicndum sit,

sed adjuvet ctlam ut possit ficri cjuod ostcndcrit. Quid

cnim babemuscpiod non acccpimus^? Undc ct Jeremias
dicit : « Scio, Uominc, cpiia non*est in bominc viacjus,
)) nec viri cst ut ambulct ct dirigat gressus suos'-. » Ilinc

cl in Psabnis cum cjuiibun dixisset Dco : '< Tu prascepisti

» mandata lua custodiri niinis : » continuo non dc se
- i.
prj^sumpsit , scd optavit ut laccrct : « Utinam , inquit,
>j tliriganturviaemeasadcustodicudas juslillcationcs tuas
>j tunc non confundar, cbim inspicio ni oinni.i mandata
» tua^. » Ouis autcin optat criiod iu i)oteslatc sic liabet,

lit ad facicndum nullo indigeat adjumcnto? A quo autcm

id optct, c[uia non a fortuna, vel a fato, vcl a quoHbct
abo [)raeter Dcum in consequcntibus satis ostcndens :

«c Itincra mea , iiKiuit , dirige scc^.undum vcrbum tuum;

» et non dominctur mihi onniis iniquitas^'. » Ab liujus
'
exccrandae dominationis servitutc liberantur , c[uil)us

Dominus Jesus (cum rccipicnlibus) dcdit poLCSLatcm fi-

lios Dei ficri'. Al) ista borrcii la doininationo libcrandi

fuerant, ciuibus dicit : < Si vos Filius bberavcrit, tunc

» verc libcri eritis^. » Ilisatquc bujusmodi abisinnumc-

> I Cor. IV, :. ~

'^
Jerein. s, iZ. — ''
Psal. fAvnr, 4 — * IljiJ. i33.
5jo3ii. I, It, ^ hl. VIII, 3r«.

2'2.
34o S. AUGUSTINI EPISCOPI
ral)ilibus tcslimoniis duLitare non possum , ncc Dcum
aliquid impossibile homini praecepisse , nec Deo ad opi-
tulandum et adjuvandum, quo fiat quod jubct, impos-
sibile aliquid esse. Ac per lioc potest liomo, si vclit esse ,

sine peccato , adjulus a Dco.

Ylll.Siaulem quod secundo loco posueram. cjua^ra-
lurutrum sit, esse non crcdo magis enim crcdo Scrip- ,

turae diccnti « ISe intres in judicium cum servo tuo

:
,

» c|uoniam non justiiicabitur in conspcctu tuo omnisvi-

» vens^. » Et idco nnscricordia Dci opus est quae su- ,

perexaltat judicio, quce illi nonerit qui non facit miseri-

cordiam-. Et quod Propbeta cum diccret « Dixit : :

» Pronuntialjo r.dversus nie delictum mcum Domino , et

i) tu dimisisti impictatem cordis mei : » continuo sub-
junxit : « Pro bac orabit ad t.e omnis Sanctus in tcmpore
» opportuno^, non ergo omnis peccator sed omnis
» ,

Sanctus vox enim Sanclorum est, « Si dixcrimus quia

:

» peccatum non babemus nos ipsos decipimus et vcri- . ,

» tas in nobis non csf^. » Lndcin cjusdcm Aposloli Apo-

calypsi, illa « Ccntum cjuadraginta et quatuor millia
» Sanctorum, qui se cum mulicribus nou coinquinavc-
» runt virgines cnim permanserunt et non est inventum
, ;

» inorc corum mendacium quia irreprebensibiles sunt^; » ,

profccto idco irreprebensibiles sunt, quia se ipsos veraci-

ter reprebenderunt : et ideo non est inventum in ore
eorum mendacium*^, quia si dicerent se ])eccatum non
habcre , se ipsos deciperent , et veiilas in eis non csset ' ;

et utique mendacium esset , ubi vcritas non esset : quo-

niam justus, cum inscrmoniscxordio accusatorsuicst, non
utique mentitur.
IX. Ac per boc in eo quod scriptum est : « Qui natus
' Psal. cxr.ir, 2. — 2 Jac,)l). u, i5. — 3 p,;,] xxxr, .l. — ^ i Joan. r, 8.

— 5 Apoc. XIV, 4, 5. — f»
Prov. xviii, 17.
— '^
r Joan. 111, 9.

.'V
DE PECCATORLM MEIUTIS E l REMISSIONi:, LIR. II. 3^1
M est ex Deo, non pecc at, et non poLee.t pcccare, quia se-
M men ejiis in ipso manct ^ : » et si quid aliucl eo modo
tlictum est, mullum falluntur minus considerando Scrip-
turas. Non enim advcrtunt , eo quosque ficri fdios Dei,
quo esse incipiunt in novilate spiritus, ct renovari inin-
leriorem hominem secundum imaginem ejus qui creavit
eos. Non enim qua liora quisc^uc Laptizatur, omnis
e.\

vetusinfirmitascjus absumitur; sed renowatio incipita re-

missione omnium peccatorum ct in quantum quisque ,

spiritaJia sapit, qui jam sapit. Ccsetera vcro in spe facta

sunt, donec ctiam in re fiant, usque ad ipsius corporis re-

novationcm in mcliorcm statum immortalitatis ct incor-
ruptionis, qua inducmur in lesurrectionc morluorum.
INam et ipsam Dominus regenerationem vocat, non utique
talemqualis fit pcr baptismum, scd in qua ctiam in cor-
pore perficictur quod nunc spiritu inchoatur. « In rc-
» gcnerationc, inquit , cum sedcrit Pilius hominis in sede
)) majestatis sua? . duodccim sedes
scdcbitis ct vos super
judicantcs duodecim tribuslsracl ^. » .Nam in baplismo
);

quamvis tota ct plcna llat remissio peccatorum, tamen si

continuo tota ctplcna cliam hominisin a?ternamnovitatem
mutatio non dico et in corporc quod certc mani-
fierct, ,

festum est adhuc in veterem corruptioncm atquc in mor-

lemtendcre, intinepostca rcnovandum, quando verctota
novitas crit sed cxccpto corpore si in ipso animo qui
: ,

est homo int?rior. pcrtecta in Ijaptismo novitas fieret,

non diceret Apostolus : c Et si cxterior homo noster cor-
)) rumpilur. scd interior renovatur dc dic in dicm ''.
«Pro-
fecto enimqiii dc die in diem adhuc rcnovatur, nondum
totus est rcnovatus, ct in quantum nondum est renova-
tus, in tantum adhuc in vctuslatc cst. Proindc cx hoc
quod adhuc in vetustatc sunt. ([uamvis jam baptizati ,

* Joan. iir, y, — 2 (Joloss. ui, lo. — 3 iMaiili, xi.\, 28. — ^2 (ior. iv, i6<
 342 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ex lioc ctiam aclhuc suut filii saeculi. Exliocautem quod
in iiovitate sunt, boc cst, ex plcna ct perfecta remissionc
peccatorum et quantumcumque illutl quod est spiritaii-

ter sapiunt eique congruos mores aguiit, lilii Dei sunt.

Intrinsecus enim exuimus veterem hominem, et indui-
iiius novum ^ : quoniam ibi deponimus mcndacium et ,

loquimur veritatem ct cictera quibus Apostolus explicat

quid sit exul veterem liominem, ct indui novum ,
qui
secundum Deum creatus est in justitia ctsanctitatc veri-
tatis. et lioc jam baptizalos lldelesque adhor-
ut faciant,
tatur quod adhuc monendi non essent, si liocin baptismo
:

jam perfcctc factum esset et tamen factum est sicut : ,

ctsalvifacti sumus. «Salvos enim nos fecitper lavacrum

:» regenerationis-. » Sed aho h)co dicit, quemadmodum
.hoc factum est. « Non soKim , inquit , sed eliam iios ipsi
y> primitias habcntes spiritus et ipsi in nobismetipsis in-
>j gemiscimus adopfionem c.xpectantes, rcdemptionem
,

):i corporisnoslri, Spc enim salvi ficli sumus, Spcs autem

» qutc videtur, non est spcs. Quod cnim videt quis, quid
» sperat ? Si autem quod non videmus speramus per pa-
)j tientiam cxpcctamus ^. »

X. Adoptio ergo plcna lilioruni in redcmplione iiet

etiam corporis no^tri, Primitias itaque spiritus nunc ha-

bcmus, undejam filii Dei reipsafacti sumus : inctctcris
vero spe sicut salvi, sicut innovati. ita et liHi Dei; re au-
tem ipsaquia noiidup.i siiUi, idco nonthiin plenc innovati,

iiondura etiam fihi Dei, sed fihisoecilli. Proficimus crgo

in renovationem justamque vitam pcr quod filii Dei su-
mus, et per hoc pcccar<' omnino non possumus, donec
lotum in hoc transmutelur, etiam illud quod adhuc fihi
saecuh sumus : per hoc cnini etpeccare adliucpossumus.
' F.jihes. IV, 22 — - Tii II , .11 — 3 Hrrni. vm, 23.
 :

I)E PECGATORUM MERITIS ET I.K.MiSSIOINE , LIH. 11. 343

Ita fit, ut et qui natus cst cx Dco ^, iion |).cccct : ct si
dixerimus, quia peccatum non JiaLcmus, nOs ipsos deci-
piamus , et veritas non sit iii nobis. (^onsumeluf erjfo
f[uod filii carnis et SLeculi sum.us, ct pcrficietur quod fi--

lii Dei et spiritu renovati stimus. tlnde idcm Joannes

« Dilcctissimi nunc filii Dei sumus, et nonduni
, inquit,
» apparuitquid erimus ^. » Quid cst hoc « Sumusct cri- :

))mus,»nisiquia sumusin sj)c, erimus in rc? Namsoqui-

lur, ct dicit « Scimus qiiia cum apj^aruerit
: siinilcs ei ,

» erimus, quoniam vidcLiuiuseum sicuti cst. » Nunc eigo

ct ei similcs csse jnm criepfmus, primilias Iiabcntes spiri-

tus; et adhuc dissimiles siimus. pcr rcliquias vetustatis.

Proindc in quantum similcs. in tanlum rei^cncrantc spi-
ritu filii Dci in quanlmn ;inlein dissimiics, in iaiituni
:

lifii carnis ct siccufi. lliinc crgo' ^ccCare noii ])0ssu-

mus : liinc vero si dixcrimus quia pcccatiim non liabe-
raus, nos ipsos decipimus : doucc lolum transcat ni ad-
optionem, et non sit peccator, ct qiucras locum' ^ji^^' ct
non invenias \
XII. Frustra itaque nonnulli cti im illud argumentan-
lur ut dicant : « Si peccalor gcnnit pcccatoroi'n, utparvufo
» ejas reatus originalis peccaii iu haj^tismi aCceptione
» solvatur; eliam juslus justum gigncre debuit'^. «Quasf
ei hoc fjuisque carnalitcr gignat fjuod justus cst, ct non
6x Loc quofl in membris cjiis coucupisccntialilcr niovc-
tttr, et atl usum propagandi lcx pcccati mentis Icge con-»
vertitur. Ex Loc ergo gignit adhuc velustum trahic
qiiod
inter filios saeculi, non cx hoc quod in novitalem promo'
vit inlerfilios Dei. « Filii enim siFculi hujus gcncrant cl
» generaulur ^. » Inde et quod nascitur talc cst quia ct ,

.2.,.* I Josii it', 9, el I Jdiii. t, 8 — - •

J.i'ii. m. .S — 3 |\ ,] xvwr. !•,
— * Vitie iiiiVH cai». i.ii d lil>. i. .Ic n iii. r. i;!. ci i.l) '). >, iili Jul. r. .1.

— ^ Liic. \\, 34.

3.44 S. AUGUSTliM EP1.SCOIM
« Quod nascitur de carnc caro est^. » Justi autem non
sunt nisi quanlum autem suut filiiDei. carne
filii Dei. In
non gignunt quia spiritu ct ipsi, non carne nati sunt.
;

Sed ex hoc carne gignuui, quicumque eorum gignunt,

ex quo nondum in novitatem pcrfectam totas vetustatis
reliquiascommutarunt. Undequisquisfiilus de liac parte
nascitur vetusta et infirma, necesse est ut etiam ipse vc-
tustus sit et infirmus: idcirco oportet ut etiam ipsc in
aliam generationemperrcmissioncm peccati spiriturcno-
vetur. Quod si in eo non fit, niliil ei proderitpatcr justus;
spirituenim justus quo eum nongenuit: si autcm fit,
est,
niliil ei oberit etiam pater injiistus iste enim gratia spiri- :

tali in spem novitatis aeternee transitum fecit ille autem ;

mente carnali totus in vetustatc permansil.

Xll. Non igitur Qui iia-
contrarium tcstimonium est : «

» tus est ex Deo non peccat^ » ei testimonio quo jam

, ,

natis ex Deo dicitur « Si dixerimus quia pcccatum non:

» habemus, nosipsos decipimus, et veritas in nobis non

» est ^. » Quandiu cnim hoino quamvis totus spejam, et

jam in re ex parte regencrationc spiritah renovatus, adhuc

tamen portat corpus quod corrumpitur et aggravat ani-
mam quid quo pertincat, ct quid unde dicatur, etiam
;

in uno hominc distingucndumest. Nam, ut ego arbitror,

non facile cuiquam Scriplura Dei tam magnum justitiae
pcrhibet testimonium quam tribus famiihs cjus, Noe, ,

Daniel et Job quos Ezechicl prophcta dicit ab im-

,
'',

mincnte quadam iracundia Dei solos posse liberari : iii

tribus utique quaedam hominum hberanda

illis viris tria

genera praefigurans, in Noi', quantum arbitor, juslosple-

bium prappositos, proptcr arccT tanquam Ecclcsiae guber-
nationcm ; iu Danielc , juslos conlincntcs ; in Job, justos
conjugalos : ct si quis est fortc ahus inlcUectus, dc quo
' Joan. III, (). — 2 i joaii. ut, y. — ^ Id. i, H. — ^ E/.'cli, xiv, 14,
DE PECCATORUM MERITIS ET RE.MISSJO.NE, LIB. 11. 345
nimc non est necesse clisquirere, Yerunitanien quanta isti

justitiaprseeminuerinl, et hoc proplietico, et aliis divinis

testimoniis satis apparet. Nec icleo c[uisquam sobrius dixe-
ril ebrietatem non esse peccatum quae tamen subrepsit
,

tanto viro ^ : nam Noe , sicut legimus, fuit aliquando

ebrius, quamvis absit ut fuerit ebriosus.
XIll. Daniel vero post orationem quam fuditDeo, de '

se ipsedicit : « Cum orarem, et confitercr peccata mea,

» ctpeccata populi mei Domino Deo meo ^. » Propterea,
nisi fallor, per supra meiaoratum Ezechielem cuidam
superbissimo dicitur : « Numquid lu sapientior quam
» Daniel Nequebic dici potcst, ([uod quidam contra
•"*?
»

Orationem Dominicam argumentantur « Quia etsi ora- :

» bant eam inc[uiunt , sancti et perfecti jam apostoli,

,

» nullum omnino habentes peccatum non lamen ])ro se ,

» ipsis, secl pro imperfectis et adhuc peccatoribus dice-

» bant : Dimitte nobisdebita nostra, sicut et nos dimitti-

» mus debitoribus nostris. Ut per hoc , inquiunt, cjuod
» dicerent nostra, in uno esse corpore demonstrarent, et
» illosadhuc habentes peccata, et se ipsos qui jam care-
» bantomni ex parte peccato. » In Daniele certe hoc non

potestdici, qui, ut credo, tanquam propheta praevidens

hanc ahV[uando praesumptionemfuturam, cuminoratione
saepe dixisset « Peccavimus » non ita nobis exposuit,
: :

cur hoc dixerit, ut ab illo audiremus, » Cumorarem, ct

» confitcrer peccata popuh mei Domino Dco meo » nec :

adhuc distinctioneconfusa utesset incertum propter unius

corporis societatem sidiceret: Cum peccata nostra confi-
terer Domino Deo meo ; sed omnino tam distincte, tan-
quam de ipsa distinctione salagens, eamque maxime vehe-
menterque commendans « Peccata inquit mea et : , , ,

» peccata popuh. » Quis huic evidentias contradicit, nisi

' Geu. ix, 2 1. — 2 £)au. ix, 20. — 3 Ezech. xxviii, 3.— * Mallb. ti, 22,
346 S. ^L'(iliSTINI E1'1SC0P1

(iucm plus deleclat defensare quod sentit, (|uam quid sen-

tiendum sitinvenire?
XIV. Jobaulem post tam inagnum dc illo jiislitiie tcs-
timonium Dei quid dicat ipsc videamus. « In vcritatc,
,

w inquit, scio quia ita cst ^. nucmadmddiim enim jiistus

» erit bonio ante Dominum? si autcm vclit cdnlendcre

» cum co non potcrit obcdire ci ^. » [Itpauldpost : « Quis,
» inquit, judicio cjus advcrsabitur? quod si ruero jiistus,
» os mcum impiclo(}Uctur ^. » llcrum paido pdst : « Scio,
» inquit, ([uia impunitum mc non dimittit. Quia siim im-
» pius, quare non sum mortiius? quod sipurificattis nive,
» et mundatusfncro niundismanibus,sullicicntcr insordi-
» bus mc titixisti ''. » Itcm in alid suoscrjri(dne : « Quia cou-
» scripsisti, iiKpiit , advcrsus mc mala, et iiiduisti mc
» juvcntutis mea3 |>cccata , ct posuisti pedcni meum in

» proliibitionc , scrvasti omnia opcra mca , ct in radices

» pcdum mcbrum inspcxisti ,

qui veterascunt sicut utcr,
» vcl sicut vcstimentum a tinca comcstum. Ilomo cnim
» natus ex mulicre parvi cst temporis. ctplcnus iracuii-
» dia, et sicut flos cum floruitet decidit, disccssit sicut

» umbra, non nianct. Nonne ct Iiajuscuram fecisti veiiirc

» in judicium tuiim? quis cnim crit mundiis a sordibus?

» Nemo, ncc sl imius dici fucjit vita ejiis ^. o Et paula
post : « Dinumc-rasti. iiK[iiit, omiics nccessitudines mcas ,

» Ct nibil te latuit dcpeccatis meis : signasii pcccala ineu

» infolliculo, etannotastisiquidinvituscoinmisi '^. » Kccc

et Jobconfitctur peccata sua, et m veritate se dicit srirc,
quia iion est justus quisquam aiite Bominum. i"t idco,

istc hocin veritate scit, qUia si nos dixei-imusnon baber(i

peccatum, ipsa veritas in nobis non cst ^. Vioindcsccuu-
dum nioduni conversaiionisIiun\anae, pcrbibet ci Deus
« JoIj. IX, 2. — 2 I|,i(l. ,9 _ 3 ji,id_ a»?,. _ * U\ M!», -i*) — ^ M
XIV, t . — ^ IbiJ. 16. — "^
I joau. I, 8.
 D£ PEGCATORU.M MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 34^
tam niagnum justitiaetcstimoiiium : ipsc autcm se mcticns
cx regiila illa justitite, quam sicutpotest conspicit apud
Deum, in veritate scitc[uia itacst. Et adjungit : « Quem-
» admodum cnim juslus crit homo ante Dominum? Si
» enim velit contendcrc cum co, non potcrit obedire ci : »

id cst, si JLidicandus ostendere vokierit, non in seinvc-

niri posse quod damnet, non poterit obcdire ei : amittit
cnim eliam illam obedientiam ,
qua obcdirc possit prte-

cipienti confitcnda esse peccata. Undeqnosdam increpat

dicens: « Quid vullis mecum judicio contendcrc^? " quod
il]e pra^cavens : « Neintres, inquit, in judicium cum scrvo
» tuo, cjuoniam non justitica])itur in conspectu tuo om-
)) nisvivens-. Idco cliam dicit Jo]j:«Quis enimjudicid
»

» cjus advcrsabitur ? quodsi fuero juslus, os mecum im-

y> pie loquctur : » lioc est cnini, si me justum «lixcro

contra judiciuui cjus, ulji perfccta illa justinaMTguJa mc

convincit injustum, profecto impie loqaetur os mcuni,
quia contra Dei vcritatcm loquctur. •-'
•
' •'' *

XV, Fragilitatem quoque ipsam , vel polius damna-

lionem rnrna]is gencrationis ostcndens ex originalis trans-
grcssione pcccati , cum de pcccatis suis agcret , velut
corum causas rcddens , dixit liominem nalumcx muliere
parvi esse temporis, et plcnum iracundia (pia iracun- :

dia , nisi cjua sunt omncs, sicutdicit Apostolus, « Aatu-

)j ralitcr, ]joc cst originalitcr ira^ lilii ^ ? w quoniam
, ,

fi]ii sunt concupiscenti?e carnis et Scccuii. Ad ipsam iram

pertincre ctiam mortcm hominis consequenler oslcndens.
Cum enim dixissct : « Tarvi est temporis , ct plcnus ira-
» cundia . » addidit etiam : « Et sicut llos cum floruit et

» dccidit , disccssit sicut umbra non manet. ,

» (Uim au-
lcm suljjungit Nonne et hujus curam fccisti venire iii
: «

«judicium tuum? Quis enim crit mundus a sordibus?

.
' Jclilll II, 9y. 2 l'jul (,\I.lij 1, 3 Epl.es II, J. ,
: •
 :

3^8 S. ALGUSTINI i-piscori

« Nemo nec si iiniiis diei fuerit vita ejus^ : » hoc utique
dicil : (^uram liomiiiis brevis vil?e fecisti venire in judi-

cium tuum. Quantumlibet enim brevis fuerit vita ejus ,

etiamsi unius diei csset , mundus a sordibus esse non

posset , et ideo justissime in judicium tuum veniet. lUud
vero quod ait : « Dinunierasti omnes necessitudines meas,
» et nihil te latuit de peccatis meis : signasti peccata mea
» in folliculo , et annotasti si quicl invitus commisi : »

nonne satis apparuit etiam ilhi peccata juste imputari,

quae non delectationis illecebra committuntur, scd causa
devitandae niolestiaj alicujus , aut doloris , aut mortis?
]Nam et haec dicuntur quadam nccessitatecommitti, cum
omnia superanda sint amore et delectatione justitiae. Po-
test etiam quod dixit « Et annotasti si quid invitus com-
:

» misi » ad illam vocem videri pertinere, qua dictum est

,

« Non enim quod volo ago sed quod odi hoc facio-. » ,

Xyi. Quid quod ipse Dominus qui ei perhibuerat ,

testimonium, cum etiam Scriptura, hoc est,Dei Spiri-

tus dixerit : « In omnibus quae contigerunt non eum
ei ,

« peccasse labiis suis ante Dominum ^

; » Postea tamen
cum ei loqueretur, increpans locutus est, sicut ipse Job
testis est Quid adhuc ego judicor monitus et
dicens : a ,

» increpationes Domini audiens''? » Nemo autem juste

increpatur, nisi in quo est aliquid quod increpatione sit
dignum. Et ipsa increpatio quahs est, quee ex Domiui
Christi persona inteliigilur? Enumerat illi divina opera
potestalis sute sub hac sententia increpans, ut eum di-
cere appareat : Numquid potes haec tanta quae possuni?
Quo autem pertinet , nisi ut intelligat Job (etiam hoc ei
,

divinilus inspiratum, ut pra^sciret Chrislum ad passio-

nem esse venturum,) intelligat ergo quam debet a^quo
' Job. XIV, i 4 _ 2 i^oni. \ir, i5. ~ 3 Job. i, 22. — » Id. xxxix, iS,
juxla Lxx,
DE rECCATOUUiM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 3^9
animo tolcrare quae pertulit, si Christus in quo peccatum,
cuni propternos homo factus esset , oninino nullum fuit,

et inquo Deo tanta potentiaest, nequaquam tamen pas-

sionis obedientiam recusavit? Quocl puriore cordis inten-
tione Job intelhgens responsioni su^e addidit : « Auris
» auditu audiebani te prius , et nunc ecce oculus meus
» videt te : ideo vituperavi me ipsuin , ct distabui , et

» aestimavi me ipsum terram et cinerem^. »Quare sibi

ita in hoc tam magno intellectu displicuit? Neque enim
opus Dei, quo erat homo, recte ihi poterat disphcere;
cum etiam ipsi Deo dicatur « Opera manuum tuaruni :

» ne despexeris^. » Scd profecto secundum illam justi-

liam qua se noverat justum, se vituperavit atque dista-
buit , aestimavitque se terram et cinerem mente conspi- ;

ciens Christi justitiam in cujus non lantum Divinitale , ,

sed uec in anima nec in carne nuUum potuit esse pecca-

tum secundum quam justitiam qua^ ex Deo est, etiam
:

Paulus apostolus illud suum quod secundum justitiam

quae cx lege est, fuit sine querehi non solum danuia, ,

verumetiam stercora existimavit ^.

XYII. Non igitur pnvcLarum illud testimonium Dei,
quo laudatus est Job contrarium cst ei testimonio quo
,

dictum est « Non justificabitur in conspectu tuo onmis

:

» vivens'^ » quia non id persuadet, prorsusin illo nihil

:

fuisse, quod vel ab ipso veraciter, vel a Domino Dco

recte reprehenderetur; quamvis jam justus, et verax Dei
cultor, et ab omni opere malo se abstinens non menda- ,

citerdiceretur. Ilaec enim de illo verba sunt Dei « Animo :

» advertisti in puerum meum Job ? iNon enim est ilh homo

» simihssuperterram, sinequerela, justus, verus Dei cul-
» tor, abstinens se ab omni opere malo^. » Primis verl)is

• Job. xr.ii, 5. — 2 psal. cxx.wir, 8. — 3 Pliiljp. m^ n. — i Psal. cxr.ri, 2.

— 5 Job. I, 8.
 ,

35o S. ACGUSTINl EPISCOPl

cx liominuni qui sunt in lcrra compnratione laudatitr.
Proinde onmibus qui tunc in terra justi esse potuerunl
excellebat. iNon ergo i})se proptereanullum peccatum om-
nino babebat ,
quia in profectu justitias caeteros antcibat.

Deinde adjungitur, « Sinc querela , » de cujus vita nemo

juste quereretur : « JuStus , » quitanla morum probitate
pT'ofecerat , ut nullus ei esset tequandus : « Verus Dei
» cultor, >) quippe etiam suorum peccatorum verax bu-
milisque confessor : « Abstiiiens se ab omni opcre malo, »

mirum si ab omni etiam verbo Ouautus

et co2:itatu malo.
quidem Job fuerit ignoramns : sed novimus justum no- ,

vimus etiam in pcrferendis liorrendis tribuhitionnm ten-

tatiOnibus magnum novimus nou propter peccata^ setl
:

propler ejus demonstrandam justitiam illa omnia fuisse

perpessuni. Verumtamen ba^^c vmba quibus a Domino
laudatur, possent etiam de illo dici ,
qui condelectatur
legi Dei secundum interiorem bomineni ; videt autem
aliam legem in membris suis repugnantem legi nientis
suae : pra?sertim quia dicit : « Non quod \olo facio bo-
» nmn, sed quod odi malum, boc ago. Si autem quod
» odi malum boc facio jam non ego operor illud, sed ,

» quod babitat in me peccatum^. » Ecce el istc secun-

dum interiorem bominem alienus est ab omniopere raalo,

quia illud iion operatur ipse , sed quod in carnc cjus ha-
bilat malum : ct tamen cum illudipsum quod condelec-
tatur legi Dei , non babeat nisi ex "gtatia Dei, adhuc
liberationis indigensclamat : « Miser ego homo , (^uis nie

» liberabit de corpore mm'tis hujus? Gratia Dei per Je-

» sum (ihristum Dominum nostrum^. »
XVlll Sunt ergo in terra justi sunt magni , , fortcs,
prudenles, continentes, palientes, pii, misericordes, tem-
poralia mala omnia propt(rjustiliam aequo animo tolenin-
'Roin. VII , li, — •^
Ibid. 24.
DK PKCCATORLlM MERITIS ET RKMISSIONi;, LIB. II. 351
les. Sccl si verum est, imoquia veruiii est : « Si dixerimiis

n quiapeccatiimnon habeiniis, nosipsos decipimus^; «et,

« Non justifica])itur inconspectu tuo omnis vivens*^ : » non
suiil sine peccato ; nec quiscjuam coriim tam arroganter
iiisanit ; ut rion siLi pro suis qualibuscumque pcccatis
Dominica Orationeopusessc arbitretur.
-XIX. Nam de Zacbaria et I'^iizabctb ,
qui nobis snepe
iii hujusqufcstionisdispulationibus objiciuntur, quid di-
camus, nisi quod evidenter Scriptura tcstatur, eminenti
justilia fuissc Zacbariam in })niicii)i])us sacerdotuni ad

offerenda Veteris Teslamenli sacrilicia porlinenlium. Lc-

gimiis autem in Episfolaqua? aclHcbriFOs scribilur, i|Uod
lcstimonium in Iihio supcriorcjam posui , sobun (iliris-

tuin esse princincm saccrclotum , (jui iion baberct neccs-

sitatein, sicut ilb qui saccrdotum [^iincipcs diccbantur,
sacrificium ])ro suis piinmin ollcirc pcccatis cpiolidie,
dcinde pro popiili. < Ta!cni cniin dcccbat, iiujiiit, lia-
» bere nos principein saccrdotuin . jusliim , sinc malilia,
». incontaminatum , scparatuin a pcccatoribus, altioicni
» a coelis factum , noii babentem ({uolidianani necessita-
» te'm , sicut principcs sacerdotum, primum pro suis
» peccatis sacrificium offerre^. » In hoc sacerdotum nu-
nieroZacharias, in boc Phinees, in hoc ipse Aaron, a
cpio iste ordo exorsus est , fuit , et cjuicumque alii in illo

saccrdolio biudabiliter justeque vixcrunt; qui tamcn lia-

bebant necessiiatem sacrificium primitus pro suis offerre

peccalis, solo Ghristo existente, cujus venturi iigurani

gestabant, qui hanc necessitatem sacerdos incontamina-
bihs noii haberet.
r XX. Quidautem de Zacharia et Elizabeth laudabile
clictum quod non in eo comprehendatur quod de
est , ,

se Apostohis, cuiri inChristum nondum credidisset, pro-

' I Joan. I, S. — 2 psai c\i.{i, i, — 5 Hebr. vir. aG.
 ,

35q s. augustini episcopi.

fessus est? Dixit eiiim se « Secundum justitiam quae in
» lege est, fuissesine qucrela: «lioc et deillis italcgitur :

« Eraiit aulem anibojusti ante Deum incedenles iu om-

» nibus niandatis , ct justillcationibus Domini sine que-
» rela*^. Quia ergo quidquid eis incrat justitias , nonerat
ad bomines simuJatum, ideo dictum est, « Ante Dcum. »
Quod autem de Zacbaria et ejus conjuge scriptum cst
« In omnibus mandatis et justificationibus Domini » boc :

ille breviter dixit, « In lege. » ISon enim aba lcx iUi, aba

istis fuit ante Evangebum sed una atque eadem quam ; ,

legimus per Moysen datam patribus corum secundum ,

quam etiam sacerdos crat Zacbarias et vice sua sacrifi-

cabat. Et tamen Apostolus, qui simiH tunc justitia prse-
ditus fuit, sequitur, ct dicit : « Quae mibi lucra fuerunt
» hsec propter Cbristum damna esse duxi vcrumtamen :

» et arbitror omnia damnum esse propter cminentem

» scientiam Domini nostri Jesu Cliristi propter qucm ,

» omnianon solum dctrimenta credidi, verum ctiam stcr-

» cora existimavi csse, ut Cbristum lucrifaciam et in- ,

» veniar in iilo non liabens mcam juslitiam quas ex lege

» est sed cam qutie est pcr fidem Clnisti

, quae est ex Deo, ,

«justitiam in fide, ad cognoscendum eum etvirtutcm re-

» surrcctionis cjus, et communicationcm passionis ejus ,

» conformatus morti ipsius, si quo modo occurrani in re-

»surrcctionem mortuorum. » Tantum ergo longe est ut ,

propter illa verba Zacbariam et Elizabctli credamus sine

ullo pcccato perfectam liaLuisse justitiam utnecipsum ,

Apostolum ejusdem reguke summilatc arbitrcmui fuisse

perfectum , non solum in iba lcgis justitia ,

quam simi-
lem istis babuit quam inter damna et stercora dcputat
,

in comparationc cminentissimae justitiae quae in fide ,

Cbristi cst; verum etiam in ipso quoquc Evangcbo , ubi

' Philip. — () lu, f). — 2 Luc, i^ 3 iilulij). III, n.
 »

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 353

et tanli Apostolatus meruit principatuiii : quod dicere
non auderem , nisi ei non crederc nefas ducerem. Ubi
etiam sequitur , et adjungit : « ISon quia jam acceperim.
)3 autjam perfectus sini sequor autem si comprelien- ; ,

» dam, in quo et appreliensus sum in Cliristo Jesu^. Fra-

» tres , ego me ipsum non arbitror apprebendisse : unum
» autem ,
qua3 retro obbtus , in ea qUtC ante sunt exten-
» tus , secundum intentionem sequor, etpahnam supernae
» vocationis Dei , in Cbristo Jcsu. » Ipse se confitetur
nondum accepissc, nondum csse perfectumea plenitudine
justitiae, quam adipisci dilexit in Ciiristo ; sed adbuc se-
cundum intentionem scqui, et pnrterita obbviscentem
in caquae ante sunt extendi : ut noverimus etiam ad ipsum
peitinere ilbid quod ait : « Et si exterior bomo noster
» corrumpitur, sed intcrior renovatur de die in diem- : »

quamvisjam esset perfectus viator , etsi nondum erat ip-

sius itineris perfectione perventor. Denique tales vultse-
cum in isto cuisucomitesraperequibus continuosubjun-
git etdicit «Ouotquot ergo perfecli bocsaj)iamus; et si
: ,

» quid abter sapitis boc quoque Dcus vobis revehdjit , :

» verumtamen, in quod pervenimus, in eo ambulemus ^.

Ambuhitio ista, non corporis pedibus, sed mentis aifcc-
tibus et vitae moribus gcritur, ut possint esse perfecti jus-
titiae possessores, qui recto itinere fidei de die indiem iii

sua renovatione proficientes, jam perfecti facti sunt ejus-

dem justitiae viatores.

XXI. Sic itaquc onines, quicuuKjue in bac vita divi-

narum Scripturarum testimoniisin bona voluntate atque
actibus justitiae pricdicati sunt et quicumque tales vel ,

post eos iucrunt quamvis non eisdem testimoniis praedi-

,

cati atque laudati vel nunc usquc etiam sunt, vel postea
,

quoque futuri sunt omnes magni omnes justi , omnes , ,

> Philij). ni, 12.

— '^ I Cor. iv, i'i. — 3 philjp. i i, i5.

CXL. 23
364 '' Arr.rsTTNi episcopi

veraciler laiulabiles siiiit , sed sine peccato aliqiio non

siuil : ((noiiiam Scripturarum testimoniis . quibus de il-

lorum laudibus credimns, lioc etiam credimus, non jus-

tilicari in cons|ioctu Dci omnem vivcntem ideo rogari ; ,

ne iiitret in judicium cum servis suis et non tantum uni- ;

versalilor lidelibus omnil)US, verum etiam singulis esse

Oratioiiem Dominicam neccssariam,quam tradidit Disci-
pulis suis.
XXll. At cnim , Dominus ait : » Estote perfecti sicut
» et Patcr vester coelestis perfectus est quod non praeci-
:

» peret, inquiunt , si sciret fieri non posse quod prseci-

» pit. » Non nunc quicritur utrumfieri possit , si istam
perfectionem ad boc accipiunt , ut sine ullo sit quisque
peccato, cum banc jam enim supra respon- agit vitam ;

dimus possc fieri sed utrum aliquis faciat boc nunc

. : ,

quaerimus. Neminem autem esse qui tantum vebt. quan-

tum res exigit , ante praecognitum est, sicut Scriptura-
rum . quce supra commemoravi , testimonia tanta decla-
rant. Et tamen cum dicitur cujusqueperfectio, qua inre
dicatur videndum cst. Nam ex Apostolo testimoniumpaulo
anlc posui , ul>i se fatetur in acceptione justitiae quam
desiderat , nondum esse perfectum : et tamen continuo
Quotquot ergo
dicit, « perfecti , boc sapiamus : » quod
utrumque non diceret , nisi in alia re perfectus esset , iu
alia non esset. Velul si jam sit quisquam sapientiae per-

fectus auditor . quod nondum erant illi quibus dicebat :

« Lac vobis potum dedi, nonescam nondum enim po- ,

» teratis, sed nec adbuc quidem potestis^ » eis quippe :

et illud ait : « Sapicntiam loquimur inter perfectos'^ ; »

utique periectos auditores volens intelligi : potcst ergo

fieri, utjam sit aliquis saplentii?e perfectus au-
sicutdixi,
ditor, cujusnondum sit perfcctus et doctor potest per- ,

Psal. cM.ii, 2. — 2 Matili. V, 4«. — 3 I Cor. m, i. — » Id. u, 6.

DE PECCATORUM MERITIS ET REMl>SIONE, Lin. IF. 355
fectus essc justitios cognitor, iiondum pcrfectus eflector ;

potelt perfectus essc ut diligat ininiicos ,

qui nondum est

perfectus ut sufferat. Et qui perfectus est in eo quod oni-

nes homines diligit , ({uijipc qui cliam ad inimicorum
dilectionem pervenerit ;
quccritur utrum jam sjt in ista
dilectione perfectus, id est , utrum quos diligit, tantunj
diligat quantum illa incommutabiJis regula veritatis dili-
gendos esse prrescribit. Cum ergo legitur in Scripturis
cujusque perfectio , qua iu re dicatur , non negligenter
intuendum est : quoniam non ideo quisque piorsus sine
peccato esse intelligitur ,
quia in aliqua rc dicituresse
perfcctus. Quanquam el in lioc pofsit ita dici non , ut
quia j;im non est quo proficiat, scdquiaex maximaparte
])rofecit . liocnominc dignus habeatur sicut in doctrina :

legis dici potest quisquam pcrfectus, etiam si eum ahquid

adhuc Jatet sicut perfectos dicebat Apostolus, quibus
;

lamen ait « Kt si quid aliter sapilis, id quoque vobis

:

» Deus revelabit verumtanien in quodpervenimus, ineo

;

). aml^ulcmus^. »

XXlll. Neque negandum cst lioc Dcumjubere, ita

nos in facienda jusfitia csse debere j)erfcctos . ut nuJlum
liabeamus omnino peccatum. Nam nec peccatum erit, si

quid eritnon divinitus jul)eturut non sit. « Curcrgo

. si

»jubet, inquiunt, quod scit nullum hominum csse fac-

» turum? » Hoc modo ctian) dici potcst, cur primis ilhs

hominibus jusserit, qui duo soherant, quod sciebat eos

non esse lacturos? Neque enim dicendum est ideo jus- ,

sisse, ut nostrinn aliquis id faceret , non facerent

si illi :

hoc enim, ne de iUa scilicet arborc cibum sumcrent,nou

nisi illis sohs Deus jussit quia sicutsciebat quid justitiee
;

fKturi non erant, ita etiam sciel)at quid just tiae de illis
erat ipse facturus. Eo modo ergo jubet omLibas homini-
lip. m, I 5.

q3.
 ,

'

35G S. AUGUSTINI EPISCOPI

hus ut ullumpeccatum, quamvis sit prapscius
11011 faciant
neminem hoc implclurlim, ut quicumque impieac dam-
nabiliter ejus prfiecepta contcmpscrint, ipse faciat in eo-
rum damnatione quod justum est quicumquc autem in
:

ejus praeceptis oLedienter et pie proficientcs, nec tamen

omniaquae prtEcepit implcntes, sicut siLidimilli volunt,
sic aliis pcccata dimiscrint, ipse faciat in eorum munda-
tione quod bonum cst. Quomodo enim dimittenli dimil-
titur pcr peccatum non est? aut
Dei misericordiam, si

quomodo non vctatur per Dei justitiani si peccatum ,

est ?

XXIV. « Sed ecce, in(|uiunt , Apostolus dicit : Bonum

» certamen certavi , fidem servavi , cursum coiisummavi,
» superest niihi corona justitiae : quod non diceret, si
» haberet ulhim peccatum*. » Imo vcro respondcant
quomodo adhuc restahat ipsius
potuit haec dicere , cui
passionis, quam sibi jam iinpendere dixerat, tam magna
conflictatio tam molestum ac grande certamen. An ad
,

ejus consummandum cursum parum adhuc decrat

quando ilJud deerat ubi erat futurus acrior et crudelior
inimicus? Quod si ideo talibus verbis certus securusquc
gaudebat, quia de victoria futuri certaminis cerlum eum
securumque jam fecerat, qui eamdem passionem jam
ilh revelaverat imminere non re plenissima sed spe fir-
; ,

missima hsec dixit, et quod futurum esse praesumpsit,

tanquam factum fuerit indicavit. Si ergo his verbis etiam
hoc adderet, ut diceret Nulhim habeo jam peccatum
: :

hoc quoque iUum intelligeremus non de rei factse, scd

de rei futurae perfcctione dixisse. Sic cnim ad ipsius cur-
sus consummationcm pcrtincbat nuUum habere pecca-
tum , quod isti putant , cum heec diccret jam in illo ,

fuisse complelum qucmadmodum ad i])sius cursus con-

;

> a Tim. IV, 7.

 ,

DE rECCATOUUM MERITIS IIT REMISSIONE, LIB. II. SS^

summationem pcrtinel)at etiam in certamine passionis acl-
versarium superare, quod etiamipsi necesse est fiiteantur,

cum hoec diceret, atliiuc in illo fuisse complendum : lioc

ergo totum nos dicimus tunc fuisse adliuc perficiendum,
quando jam de Oei promissione pni^fidens lotum ita di-
cebat tanquam fuisset ellectum. Ad ipsius quippe cursus
consummationem pertineLat, etiam quod peccala dimit-
tebat debitoribus suis , atque ita sibi ut dimittereLur ora-
bat qua Domini pollicitalione certissimus crat, in illo
:

fine quem adhuc futurum jam lidendo dicebat imple-

,

tum nullum se habiturum esse peccatum. Nam ut aha

, ,

omittam, miror si cum verba illa diccbat, per quee istis

visus est nullum habuisse peccatum jam luerat ab illo ,

abhitus ille stimuhis carnis , de quo a se auferendo Do-

minum ter rogaverat, responsumque accepcrat : « Sufli-

w cit tibi gratia mea , nam virtus in infirmitate perfici-

»tur^. Huic tanto viro perficiendo necessarium fuit
»

ul ab illo angelus Satanoe non auferrctur, a quo proptc-

rca cohq)hizabatur , ne magnitudine visionum extollere-
tur audetquisquam quemqnam vel putare vcl dicere
: et ,

positum sub onere hujus vitae abomni omnino mundum

esse peccato?
XXV. Sint licet homines tanta excellcntes justitia , ut
ad eosdecolumna nubis loquatur Deus, qualis « Moyses
); et Aaron in saccrdotibus ejus , et Samuel in his (jui iu-
T) vocant nomen ejus-; )j cujus magme Laudes pictatis ct

innocentitcin Scriptura veridica prgedicantur, ab ineunte

pueritia, ex quo eum maler votum solvens in Templo
Dei constituit ct servum Domino dedicavit etiani de
, :

tahbus scriptum est : « Tu propiiius eras ilhs, et vindi-

» cans in onnics atfcctioncs coium ^. » In filios quippe
daninationis vindicat iratus : in lilios aulem gratia^ \ in-
•
3 Coi-t XII, y. — '^
Psul, xcyiii, (3. — 3 iijiJ, 8.
 ,

358 S. AUGUSTINI EPISCOPI

dicat propitius , dum quem diligit corripit , et flagellat
omnem filium cpicm autem vindicta recipit^. Nulla
nulla correptio, nullum Dei flagellum debetur nisi pec-
calo , excepto illo qui in flagella paratus est, ut experire-
tur omnia secundum similitudincm sine peccato ut esset ,

Sanctus Sanclorum sacerdosintcrpellansctiam pro Sanc-

tis, qui non mendaciter etiam de se quisquc dicunt :

« Dimitte noLis debita nostra , sicut et nos dimittimus

» debitoribus nostris-. » Undc ct ipsi qui contra baeC dis-
putant , cum sint casta vita , moribusque laudabilcs nec ,

dubitent facere ,
quod illi diviti pro conscquenda vita

seterna consilium requircnti , cum se jam

rcspondisset
omnia mandata prrecepit
legis implevisse , Dominus si ,

veflet esse perfcctus vendcret omnia quae Jiabcbat et da-

,

ret pauperibus^, tbesaurumquc transfcrret: in coelum :

nemo tamen eorum audet dicere, se essc sine pcccalo.

Quod sicut crcdimus non fallaci animo dicunt si au-
, , :

tem mentiuntur, eo ipso incipiunt vel augere , vel babere

peccatum.
XXVI. Jam crgo quod loco tcrtio posui videamus.
Cum voluntatembumanam gratia adjuvante divina sinc ,

peccato in liacvita pos^it bomo csse cur non sit, pos- ,

sem fiicillime ac vcracissime rcspondcrc, quia bomincs

nolunt : sed si ex mc quaeritur, quare nolunt, imus in
longum. Verumtnmcn etiam boc sinc praejudicio dili-
gcntioris inquisitionis brevitcr dicam. Nolunt bomines
facerefjuod justum cst sive quia latct an justum sit sive , ,

quia non dclectat. Tanlo cnim cjuidque vebcmentius vo-

lumus, quanto cerlius quam bonum sit novimus, eoque
delectamur ardcntius. Ignorantia igitur ct inflrmitns vitia
sunt , qUcT, impcdiunl voluntatcm nc movcatur ad h- ,

ciendum opus bonum , vcl ab operc malo abstincndum.

1 PrOV. Ill, 12. 2 ?.!;ill|l. (1 12. 3 Ij_ x,^^ 20,
 5

DE PECCATORUM MERITIS ET RF..MISSIONE, T,IR. II. 3^9

Ut autem innotescat quod latcbat , et suave fiat quod non
delectabat, gratiae Dei est, quse hominum adjuvat vo-
luntates qua ut non adjuvcntur, in ipsis itidera causa
:

est , non in Ueo sive damnandi prcedestinati sint prop^

,

ter iniquitatcm superbiae; sive contra ipsam suam super-

biam judicandi et erudiendi, si fdii sint misericordiae.
Unde Jeremias cum dixisset « Scio Domine, quia non : ,

>iest in homine via ejus, nec viri cst ut ambulet etdiri-

w gat gressus suos : » continuo subjunxit : « C.orripe me ,

» Domine, verumtamen in judicio ct non in furorc tuo ^. »

Tanquam diceret : Scio ad corrcptionem meam pcrlinerc,

quod minus abs tc adjuvor, utpcrfecte diriganLur gressus
mei verumtamcn boc ipsum noli sic mccum agere, tan-
:

quam in furore quo iniquos damnare staluisti sed taii- ,

quam in judicio, quo doces luos nou supcrbirc. Undc

alibi dicilur : « Et judicia tua adjuvabunt me-. w

XXYII. Nullius proinde culpa^ ]iuman;c iii Dcum

referas causam. Yitiorum namquc oinnium bumanorura
causa superbia est. Ad hanc convinccndam at([uc aufe-

rendam talis medicina ca^Iitus vcnit : ad ehitum Jiominem

per superbiam , Dcus humilis dcscendit pcr miscricor-
diara , gratiara clarani manifcstamquc commcndans in
ipso homine quem tanta pra; participibus suis charitate
,

suscepit. Neque enim et ipsc ita Ycrbo Dci conjunctus,

ut ipsa conjunctione unus Fihus Dci ct idem ipse unus
Filius hominis fieret praxcdcntibus sUtC vohmtalis me-
,

ritis fecit. Unum quippe illum esse oportcbat : essent

duo et trcs ct plurcs sic hoc ficri posset non
autera el , , , ,

per Dei proprium donum sed per hominis lil)crum ar- ,

Litrium. Hoc crgo praecipue commendatur, hoc in sa-

pientiae atque scientiae thesauris iii Christo absconditis,
quantumcxistimare audeo . priecipue docetur cl discitur.

* Jtrem. x, 23. — ^ Psal. ci\/a, 17 . .

 —
,,

36o "
' S. AUGUSIINI EPISCOPI
Idoo quisque nostrum Lonuni opus susciperc^, agere, im-
plere, nuiic scit nunc nescit, nuncclelcctatur, nuncnon
,

delectatur, ut noverit non suas facultatis sed divini nm- ,

neris esse vel quod scit, vel quod delectatur ac sic ab :

elationis vanitate sanetur, et sciat quam vere non de terra

ista sed spiritualiter dictum sit « Dominus dabit saa-
, :

» vit:alem et terranostra dabit Iructum suum-. » Tanto

,

autera magis delectat opus bonum, quanto magis diligi-

tur Deus summum atque incommulabilc ]:)onum et auc- ,

tor qualiumcumque bonorum omnium. Lt autem dili-

gatur Deus, « Cbaritasejus di(Tusa est incordibus nostris^ »

non per nos, sed « Per Spirilum sanctum qui datus est
» nobis''-. »

XXYIII. Scd laborant bomines invenire in nostra vo-

lunlate quid boni sit nostrum quod nobis non sit ex
,
.

Deo et quomodo inveniri possit ignoro. Exccplo enim

:

quod Apostolusait cum dc bonis bominum loqueretur , :

« Quid enim liabcs quod non accepisti? Si autem et ac- ,

» cepisti quid gloriaris quasi non acceperis^? » Ipsa

, ,

eliam ratio quae de iis rcbus a tabbus quales sumus

,

iniri potcst ,
qucmlibet nostrum quaerentem vebementer
angustat, nc sic dcfendamus gratiam, ut bberum arbi-
Irium auferre vidcamur ; rursus ne bberum sic asseramus
arbitrium , ut superba impictate ingrati Dei gratiae judi-
cemur.
XXIX. NamquG illud Apostoli quod commemoravi
sic defendere quidam vokicrunt , ut dicerent : « Ideo
quidquid ctiani ]jonae voiuntatis iiabet bomo, Deo tri-

buendum csse ,
quia et lioc in illo esse non posset, si

liomo ipse non esset : cum vero ut sit aliquid atque ut

1 ViJi- iiilVj rnp. 19. 1 1 IiIj (!e i.a^ et ^i^ t c. 27 et 28. et Jc corrcjit. ct
s;r.nt. c. 9. — ^ l'sal- i.xxxiv, i V — •* Rtmi. v, 5. — ^ 1 (lor. iv, 7.

5 Viilelil). lic giat. Clir. c. '17. el cie L;iat. ct libiro a<.b. c i.

 1,

DE FECCATOnU-M MERITIS ET REMiSSIO^E, LIB. II. 36

homo sit, non haLcat nisi a Deo , cur non auctori Deo
tribualur etiam quiclquid in illo est home vohintatis,
quod non essetquo csset? » Sed lioc modo
, nisi esset in

etiam illud dici potcst maham quoque voluntatem Deo ,

auctori tribuendam quia ncc ipsa esse posset in ho-

:

mine nisi homo esset in quo esset ut autem homo sit

, ;

Deus auctor est : ita et ejus malae volunlatis (9), qute

nisi hominem haberet ubi esset , esse omnino non posset
quod nefas est dicere.
XXX. Quapropter nisi obtineamus, non solum vo-
hintatisarbitrium, quod hucatqueilluc libcrum flcctitur,

atque in eis naturahbus bonis cst, quibus et male uti

maluspotest; sed etiam volunlatem bonam, quaejam in
eis bonis est ^
quorum essc usus non potest malus, nisi ex

Deo nobis esse non posse, nescio quemadmodum dcfen-

damus quod dictum est « Ouid enim liabes quod non :

» accepisti^? » ?Sam si nobis hbera quasdam voluntas cx

Deo est ,
quse adhuc potest csse vel Ijona vel maha ; bona
vero voluntas ex nobis est : mchus est id quod a nobis,
quam quod ab Quod si absurdissime dicitur,
illo est.

opm-tet fateantur etiam bonam voluntalem nos divinitus

adipisci. Quanquam voluntas mirum si potest in medio
fjuodam ita consistere Aut enim , ut nec bona ncc mahi sit.

justitiam diligimus ct bona cst cl si magis dihgimus

, ;
,

magis bona, si minus, minus bona est aut si omnino :

non diligimus non bona est. Quis vero dubitet dicere

,

voluntatem nuho modo justitiam dihgentem, non modo

esse niidam, sed etiam pessimam voluntatem? Si ergo vo-
lunlas aut bona est aut maha et uticpie maLam non ha-
, ,

bemus ex Deo reslat, ut bonam vohintatem habeamus

,

ex Deo ahoquin ncscio cum ab co justiiicamur, quo

, ,

aho munereipsius gauderc dcbeamus. Et hinc scriptum

• I Coi'. IV, 7.
 :

362 s. AUGUSTINI EPISCOPI

arbitror : « Paratur voluntas aDomino^. » Et in Psalmis :

«A Doniiiio gressus liominis dirigcnlur, et viam ejus

» volct^. >; Et quotl Apostolus ait : « Dcus est enini qui
« operatur in vobis et velle et operari pro bona vo-
« luntate^. »

XXXI. Quocirca quoniam quod Deo nos avertimus, a

nostrum est,ethaxestvoJuntas mala; quodvcroad LVum
nos convertimus, nisi ipso cxcitante atquc adjuvante non
possumus, et haecest voluntas bona quid habemus quod :

non acccpimus? Si autem accepimus quid glorianiur, ,

quasi non acccperimus ? Ac pcrhoc « Ut qui gloriatur, in :

» Domino glorietur » quibus hoc Deus donare volucrit, ''',

ejus misericordicTeest, non meriti illorum : quibus autcm

noiucrit, veritatis est. Justa namquc pcccatoribus poena
debetur, quoniam « Misericordiam ct veritatem ddigit Do-
» minus Deus : ct misericordia et veritas occurrerunt sibi
» et universa? Domini misericordia et veritas ^. » Et
viae
quis exphcet quam crel^ro ha;c duo conjuncta divina
,

Scriptura commemoret? Aliquando etiam mutatis nomi-

nibus, utgratia jiro misericordia ponatur unde est, « i'It :

vidimus gloriam ejus, gloriam tanquam UnigeniLi a Pa-

^>

» tre,plenumgratia et veritate*^. »Ahquando pro veritale

judicium sicutest, : « ftlisericordiam et judicium cantabo
» tibi, Domine '.

XXXII, Quare autem illos veht convertere, illos pro

avcrsione punire : quanquani et in lieneficio tribuendo
nemo juste reprclicndat misericordem, et in vindictaexer-
cenda, nemo justercprchendat veracem;sicutinilliscvan-
geiicis operariis, aliis placitam merredem reddcntcm^,
aJiis etiam non placilam largientcm , nullus juste culpa--

«Prov. vitr, 35. — '^Y^sn]. \xxvr, xi.— i \ lnlip. ii, i3. — •«

i V.nr. i ,

3r . — * Psal. I, XXXII t, la ; i.sxxiv, r i ; tt xxiv, lo. — ^ Joiiii. i, i4 —

^'
Psal. r, I . — 8 Malili. w. .,.
DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 363
Verit : consilium tamen occultioris justitise penes ipsum
est. Mos quantum concessum est sapiamus; et intclliga-
mus. si possumus, Dominum Deum bonum ideo ctiam
sanctis suis alicujus operis jusli aliquando non tribuere
velcertam scientiam, vel victricem delectationem, utcog-
noscant non a se ipsis, sed ab illo sibi esse lucem, qua il-
luminentur tenebras eorum, etsuavitatcm qua dct fruclum
suum terra eorum. '

XXXIII. Cum autem ab illo illius adjutorium depre-

camur ad fiiciendam perficicndamque justitiam quid ,

aliud deprecamur, quam ut aperiat([Uod latebat. et suavc

faciat quod non delcctabat? qnia et boc ab illo esse de-
precandum, ejusgralia didicimus, dum antealateret ejus ;

gratia dileximus, dum antea non delectaret « ut qui :

» gloriatiir, non in se sed « In Domino glorictur.

, l'lx- >*

tolli quippe in superbiani, propriae voluntatis est Iiomi-

num, non operis Dei ncque eiiim ad boc eos com])cIlit

:

aut adjuvat Deus. Praecedit ergo in voluntate bominis

appelitus quidam proprias potestatis, ut liat inobediens
per superbiam. Hic autem appetilus etiam si non csset,
nibil molestum esset;etcum boc voluit bomo, sine dif-
ficultate noluisset seculum est autem ex debita justa
:

poena tale vitium, utjam molestumesset obedire justiti^^

Huod vitiumnisiadjuvante gratia superctur, adjustitiam
nemo convertitur nisi operante gratia sanetur, justiliae
;

pace ncmo perfruitur, Cujus aulem gratia vincitur et sa-

natur, nisi illiuscui dicitur : a Converte nos, Deus sani-

j)tatum nostrarum, et averte iram tuam a nobis*? » Quod

et si facit, misericordia facit, ut dicatur :Non secun-
«

» dum peccatanostra fecitnobis, neque secundum iniqui-

» tates no^trasretribuit nobis -. » Kt(|nibus non facit, ju-
tlicio non facit. Et quis dicct illi. Quid fccisli, cui miscri

J Psal. I, x>iv, 5, — 2 i,j_ cr, 10.

364 S. AUGUSTIINI EPISCOPI
cojcllact jiuliciiiinpia sanclorum menle canlalur? Itlcirco
cLiam sanclos cindolessuosinaliquibusviliis tardiussanat,
utin liis cosminus quam implendte ex omni partc justitias
suHicit, delecteL bonum sive cum latet, sive cura etiam
,

manifestumest quantum perlinet ad integerrimamre-

: ut
gulam veritatis ejus, non justificctur inconspectucjus om-
nisvivens. Nccinco ipsovult nos damnabiles esse ^, sed
luimilcs, commendans nobis eamdcm gratiam suam ne :

facilitatem in omnibus assecuti, nostrum putcmus esse

quod cjusest qui crror multum est rcligioni pictatique
:

contrarius. rScc idco tamcnin eisdem vitiis nobis perma-

nendum csse existimemus, sed advcrsus ipsam maxime
supcrbiam, propter quam in eis humibamur, et nos vi-
gilantcr conemur, etipsum deprecemur ardcnter, simul
intelligcnLes cL quod sic conamur, ct quod sic dcpreca-
mur, dono illius nos babere ut in omnibus non ad :

nos respicientes sed sursum cor babentes

, Doniino ,

Deo nostro gratias agamus, ct cum gloriamur, in illo

gloriemu
& r.

XXXIV. Quartum jam quo explicato

illud resLat ,

quantum adjuvat Dominus, sermo quoque iste tam pro-

lixus tandem lerminum sumat utrum qui omnino nun-
,

quam ullum peccatum liabucrit babiturusve sit non , ,

solum qnisquam natorum liominum sit, verumetiam po-

tucrit aliquando esse, vcl possit. Hunc prorsus nisiuaum
mcdiatorcm Dei et bominum bominem Cbrislum Jcsum,
nullum vel esse, vclfuisse, vel futurumesse, ccrLissimum
est. Unde jam multa diximus de baptismo parvulorum,

qui si nullum peccaLum babent, non solum sunt homincs

innumcrabilcs sinc pcccato verumctiam fucrunt, ct crunt.
;

Porro si veraciter illud consLiLiL, unde secundo loco cgi-

mus; ncmincm esse sine peccalo profccto nec parvuli ,

' P>al. cxi.ii, 2,

DF PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 365
sine peccato sunt. Ex quo conficitur, et si quisquam in
liac vita esse potuisset ; qui viitute ita perficeretur , ut
ad tantam plenitudinem justitiae perveniret ; qua nullum
haberet omnino peccatum, fuisse tamen eum antea pec-
catorem, undeinistam novitatem vitae converteretur, non
esse dubitandum. Etcnim secundo illo loco aliudqua^-
in
rebatur, aliud in lioc quarto propositum est. iNam in illo,
utrum aliquis in bacvita adperfcctam, quaeprorsus sine
ullo peccato est, vitam perveniret per gratiam Dei, stu-
dio voluntatis, hoc requirebatur : in boc autem quarlo,
utrum esset in fdiis bominum , vel csse potuisset , aut
posset, qui non ex peccato ad justitiam perfectissimam
perveniret, sed nullo omnino unquam peccato esset ob-
strictus boc quaeritur. Ideo si illa vera sunt, quae tam
multadeparvulis diximus, nec est in fdiis bominum quis-
quam , ne fuit, nec erit , excc])to uno mediatorc, in quo
nobis propitiatio et justificatio posita est, pcr quam linitis

inimicitiis peccatorum reconcibamur ])eo. iNon itaque

abs re est, quantum praesenti causa^ suilicere videtur, ab
ipso exordio generis bumani pauca repetere, quibus ad-
versus quaedam ,
qUcC movere possunt, lcgentis animus
informetur.
XXXV. Posteaquam ilH primi liomines, vir unus
Adam, et ex illo Eva uxor ejus, acccpto Dei pra:ce{)lo
servare obedientiam noluerunt, justa eos poena ac debila
consecuta est. comminatus fuerat Dominus;
Sic enim
quod ea die qua vetitum cibum ederent, morte more-
rentur. Proinde quia utendi ad escam omni bgno quod
in paradiso erat, acceperant potestatem ^, in quo etiam
lignum vitae pbmtaverat Deus ab illo autem solo eos ;

probibuerat, quod appellavit scientia' boni et mali, quo

nomine significaretur experientiae consequentia, et quid
' Gen, II, 9 ei iG.
366 S. AUGLSTINl EPISCOPl
boni custodita, et quid iiiali csscnt transgressa proliibi-'
tione sensuri : rectc profecto intolbguntur antc malignam
diaboli persuasionem abstinuisse cibo vetito , atquc usi
fuissc coucessis, ac perlioc ct casteris ctpracipue ligno
vitae.Quid enim absurdius, quam ut credantur ex aliis
arboribus alimenta sumpsissc, non aulem cliam ex illo
quod ct similiter pcrmissum fuerat, et utilitatepraecipua
per setatum labem nmtari, quamvis animalia corpora, at^
que inmortem veterasccrc non sincbat, tribuensboc cor-
pori bumano dc suo corpore Ijcneficium, et mystica
significatione demonstrans ,
quid per sapientiam , ci^jus

figuram gestabat, conferrctur animtc rationali, ut ab-

mento ejus vivificata ncquaquam in laljcm mortemque
nequiliae verteretur? Mcrilo enim dc illa djcitur : « IJg-
)> num vitae cst ampleclenlibus eam^. » Sicut baec arl^or
in corporali, sic illa in spiritab paradiso : ista exterioris,

illa interioris bominis seusibus pra?bens vigorem, sine ulla

in deterius temporis commutatione vitalcm. Servieliant
igitur Deo, vebementcr sibi commendata pictate obedien-
tiae, qua una cobtur Deus. Qua^ per se ipsa quanta sit,

quamque sola sufilciat ad tuendam rationalem sub Crea-

tore creaturam, non potuit cxcellentius intimari, quafli
ut a ligno probibcrentur noh malo. Absit cnim ut bono-
rum Creator qui fecit omnia a Kt eccc bona valde ^, » :

maU aliquid in illius etiam corporalis paradisi ferlilitate

planlaret. Sed ut ostenderctur Iiomini, cui esset sub tali

Domino utilissima scrvitus, quantumessetsoljus obedien-

tiae ])onum, quam solanj de lamulo excgerat, cui obcdire
nonpropteripsius dominatum, sed proplcr servientis uli-
litatem potius expcdircl ab co ligno sunt proliibiti, quo
?

si uterentur non probibiti, niliil mali omnino pateren-

tur ut quod illopost pfobibitioncm utcntes j^assi sunt,

:

1 Piov. III, i8. — ^ Oen. i, 3i.

DE PECCATORIIM MERITIS ET REMISSIONK, LIB. 11. 36j
satis intelligeretur quod eis lioc non intulerit arborcibo
noxio perniciosa , secl tantum obedienlia violata.
XXXYl. Hanc ergo priusquam violassent, placebant
Deo, et placebat eis Deus, et quamvis corpus animalc
gestarent. nibil inobedicns in illo advcrsum se moverisen-
tiebant. Faciebat quippeboc ordo justitiae, ut quia eorum
anima famuhim corpus a Domino acceperat, sicut ipsa
eidem Domino suo, it.i illi corpus ejus obediret, atque
exhiberet vitce illi congruum sine ulla resistentia famula-
tum. Hinc et nudi erant, et non confuiidebantur. Ani-
mam quippe rationalem nnturali verecundia nuncpudet,
quod in carnc, in cujus servitutem jiis potestatis accepit,
nescio qua infirmitate ellicere non potest ut se nolente ,

non moveantur mem])ra, ct se volente moveantur. Qufe

propter hoc in quovis casto, merito appellanturpudenda,
quod adversus dominam mentem. (piasi suaf^ sint potes-
tatis, sicut libitum est, excitanlur : idqne sohim juris in
hishabent frena virtutis, ut ad immundas et illicitascor-
ruptionesea pervenirenon sinant. Hicc igitur carnisino-
bedientia, quae in ipso motu est, etiam si habere non
permittatur effectum, nonerat in illis primis hominibus,
quando nudi non confundebantur. Nondum
erant, et

quippe animarationalis domina carnisinobedienscxisleret

Domino suo, ut pnena reciproca inobedientem experire-
tur carnem famulam suam cum sensu quodam confusionis
et molesliae suse, quem sensum certe ipsa per inobedien-
tiam suam non intulit Deo. Xeque enim Deo pudendum
eslautmolestum, noseinonobedimus,cujus in nos sum-
si

mam potestatem nullo modo minucre valemus scd nobis :

pudendum est, quod imperio nostro caro non servit quia ;

hoc fit per infirmitatem quam peccando meruimus, vo-

calurque peccatum habitans in membris nostris *. Sic cst
• Ilijm. VII, i-^-iJ.
3G8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
autem lioc peccatum, ut sit poena peccati. Denique pos-
teaquam esl illa facta transgressio et anima inoLedicns a ,

lege sui Domini aversa est, habere coepit contra eara ser-
vus ejus, hoc est, corpus ejus, lcgem inobechentia? ct ;

pucluit illos homines nuditatis suae, animaclverso in se

motu, quem antenon senserant^ quas animaclversio aper- :

tio est dicta oculorum neque enim ocuhs clausis inter

;

illas arbores oberrabant. Sic et dc Agar scriptum est :

« Aperti sunt ocuh cjus, et vidit puteum ^. » Tunc iUi

hominespudenda texerunt : qu£e Deus iUis raembra, ipsi

veropudenda fecerunt.
XXXYll. Dehac lcge pcccali nascilur caro peccati,

expianda per ilhus sacramentum qui venit in simihtu- ,

dine carnis peccati, ut evacuetur corpus peccati, quod

etcorpus mortis hujus appcllatur unde miserum homi- :

nera non hbcrat nisi gratia Dei per Jesum Christum Do-
minum nostrum. Sic enim ab eis transilum fecit in pos-
teros ista lex quemadmodum hibor quo
iuitium mortis
cuncti homines LTliorant in terra, quemadmodum in foe-
minas paturitio cum doloribus. Ihcc enim, cum depec-
cato arguerentur , Dei sententia mcruerunt, quae non in
eis sohs , eorum in ahis ma-
sed etiam in successoribus ,

gis, in ahis minus, tamen in omnibus videmus impleri.

Cum itaque primorum illorum hominum fuerit prima jus-

titia obedire Deo, et hanc in membris adversus legem

mentis suae legem concupiscentias non habere nunc post :

eorum peccatum nata ex eis nostra carne peccati, pro

magno obtinetur ab his qui obediunt Deo, desideriisejus-
dcm concupiscentias non obedire, et crucifigere in se car-
nem cura passiouibus et concupiscentiis; ut sint Jesu
Christi, qui hoc iu sua cruce figuravit, quibus per gra-
tiara suam dedit potestatem filios Dei fieri. Non enim
1 Geu. lu, 7. — 2 ij XXI, 19.
DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 869
omnibus liominibus dedit secl quotquot receperunt ,

eum, ut Oeo renascerentur spiritu, qui saeculo nati

erant carne. Sic enim cle his dictum est: « Quotquot
» autera receperunt eum ,] dedit eis potestatem fdios
» Dei fieri ,
qui non ex carne, non ex sanguine, non ex
» voluntate viii,non ex voluntate carnis, sed ex Dco nati
» sunt^. »
XXXVIII. Secutus autem addidit ; « Et Yerbumcaro
)j factum est, tanquam dicens,
et habitavit in nobis : »
Magnumquidem boc in bis factum est, ut Deo nasceren-
tur ex Deo, quipriusnati fuerantex carne saeculo, quam-
vis creati ab ipso Deo sed longe mirabilius factum est,
:

quod cum istis naturae fuerit nasci de carne, beneficii vero

nasciexDeo, propterhoc impcrtiendum beneficium, ille
quideDeo naturaliternatus cst,nascietiammisericorditer
decarne dignalusest boc est enim « Et Verbum caro fic-
: :

» tum est, et babitavit in nobis. » Per lioc inquit, fac- ,

tum est, utnati de carnecaro, postea nascendo de spirilu

spiritus essemus et babitaremus in Deo
, quia et Deus :

natusde Deo, postea de carne nascendo caro factus est, et

babitavit in nobis. Verbum enim quod caro factum est,

in principio erat, et apud Deum Deus erat. Verumtamen

ipsa participatio illius in infcriora nostra, ut nostra csset

insupcrioraiUius, tenuitquanidam et in carnis nativitate

medietatem : ut nos quidem nati csscmus in carnc peccati,

illeautem in similitudine carnis peccati nos non solum :

ex carne et sanguine, verumctiam ex voluntate viri et ex

voluntate carnis, ille autem tantum excarneet sanguine,
non ex voluntate viri , ncque cx voluntate carnis , sed ex
Deo natus est. Et ideo nos in mortem propter peccatum,
ille propter nos in mortera sine peccato. Sicut autera infe-
rioraejus, quibus ad nos descendit, non omni modo coae-
* Joan. I, 12, i3.
SyO ' ^ Si AUGUSTINI EPISCOPI
quata suntinferioribus nostris,inquibus noshicinvenit :

sic et superiora nostra quibusad eum ascencliraus, non

coaequabuntur superioribus ejus, inquibus cumillic in-
venturisumus. Nos enim ipsius gratia facli erimus filii Dei,
illesemper naturaerat filius Dei : nos aliquando conversi
adhaerebimus impares Deo, ille nunquam avcrsus manet
sequahsDeo nosparticipes
: vitae aeternse, illevita aeterna.

Solus ergo ille etiam homo factus manens Deus ,

pecca-
tum nullumhabuitunquam, necsumpsitcarncmpeccati,
quamvis dematerna carnepeccati. Quod enim carnis inde
suscepit, idprofecto aut suscipiendum mundavit, autsus-
cipiendo mundavit. Ideo virginera matrem, nonlege car-
nispeccati, id est, non concupiscentiae carnahs motu
concipientem, sed pia fide sanctum germen in se fieri pro-
merentem quam ehgeret creavit, dequa crearetur elegit.
,

Quanto magis ergo caro peccati baptizanda est propter

evadendura judicium, si baptizata est caro sine peccato
propter imitationis exemplum ?
XXXIX. Quod autem supra respondimus adversus eos
qui dicunt : « Si peccator genuit peccatorera, justus quoque
justum gignere debuit : » hoc etiam his rcsponderaus, qui
dicunt, dehomine baptizato natum jam velut baptizatum
haberi debuisse. « Cur enim non, inquiunt, in lumbis pa-
tris sui potuitbaptizari, sisecundum epistolam qUcT ad He-
brasos scripta est, in lurabis Abrahae Levi potuit deci-
mari^? » Hoc quidicunt, attendant non propterea Levi
posteanon fuisse decimatura, quia jam fuerat deciraatus
in lumbis Abrahse ; sed quia sic ordinatns est honore
sacerdotii, ut acciperet decimas, non praeberet : ahoquin
nec c^cteri fratres ejus, qui ei praebebant, deciraarentur,
quia et ipsiin lurabis Abrahae a Mclchisedech jam fuerant
decimati.
1 Hebr. VII, 9.
 DE PECCATORUM MERITIS ET REMISStONE, LIB. II. 87!
XL. Sed ne quis dicat, propterea recte potuisse Abrahse
filios decimari, quamvis jam fuissent in lumbis patris sui

decimati, quia decimatio talis res erat, quaein unoquoque

homine saepe fuerat facienda , sicut Israelitee annis om-
nibus, imo ex fructibus omnibus decimas tota vita sua
baptismumautem tale sa-
crebras solent prasbere Levitis,
cramentum essequod semel datur, etsi jam boc acceperat
quisque, cumin patre suo esset, nonnisi baptizatum fuisse
deputandum, cum de illo qui baptizatus fucrat gignere-
tur. Qui hoc dicit, (ne diu disputem), circumcisionem
respiciat ,
quae semel fiebat, et tamen in singuHs singilla-
tim fiebat. Sicutergo tempore illius sacramenti decircum-
'

ciso qui nasceretur, circumcidcndus fuit : sic nunc de

baptizato qui natus fuerit, baptizandus cst.

XLL At enim Apostolus ait: « Filii vestri immundi cs-

» sent, nunc autem sancti sunt * »et ideo, inquiunt, fide-
:

lium fdiijam baptizari minime debuerunt ^. » Miror

hoc dicere, qui negant peccalum ex Adam originaliler
trahi. Si enim hanc Apostoli sententiam sic accipiunt,
ut credant de fidchbus sanctificatos filios nasci, cur eos
etiam ipsi baptizari oportere non dubitant? Cur denique
nolunt fateri de parente peccatore aliquod pcccatum ori-
ginaliter trahi, si de sancto aliqua sanctitas trahitur? Et
contra nostram quidem non est assertionem , etiamsi cx
fidelibus sancti propagantur, quod eos dicimus , si non
baptizantur, pergere in damnationem, quibuset ipsi reg-
num coelorum intercludunt, quamvis eos dicant non ha-
bereullumvel proprium, peccatum. Aut si
vel originale
eis indignum videtur, ut sancti damnentur, quomodo est
dignuni ut a regno Dei sancti separentur? lllud potius
attendant, quomodo non de peccatoribus parentibus tra-
hatur ahquodpeccatum, si de sanctis aliqua sanctitas tra-
^ I Cor. vii, 14. — 2 vide Gelasium in Opusculo cont. Felag,
872 S. AUGUSTINI EPISCOPI
hitur etimmunditia de immundis? Utrumque enim dixit,
qui dixit : « Alioquin filii vestri immundi essent, nunc
» autem sancti sunt. » Explicent etiam quomodo justum
sit, etimmundi ex infidelibus nati,
ut sanctiex fidelibus
pariter tamen, si baptizati non fuerint, regnura Dei non
permittantur inlrare. Quid ergo illis itia sanctitas pro-
dest? Nam si damnari faterentur immundos ex infidclibus
natos, sanctos autem fdios fidclium in Dei quidem rcgnum
intrare non posse, nisi fuerint baptizati, non tamen dam-
nari, quia sancti sunt, esset qualiscumque distinctio :

nunc vero natos de sanctis sanctos, et de immundis im-

mundos, oequaliter dicunt, et quia peccatum non habent,
nondamnari, et quiabaptismum non habent, aDei regno
separari. Hanc absurditatemtaha ingenia non videre quis
credat?
XLIT. Nostrae autem , imo ipsius Apostoh sententi^e,
qui dixit : « Ex uno omnes ad condemnationem, et ex uno
» omnes ad justificatiunem vitae ^ » quam non sit contra- :

rium hoc quod ait cum de aha re ageret

, « Ahoquin :

» fdii vestri immundi essent, nunc autera sancti sunt, »

paululum attende. Non unius mcdi est sanctilicatio :

nam et catechumenos secundum quemdam modura suuni

per signum Cliristi ct orationcm manus impositionis puto
sanctificari et quod accipiunt
: quamvis non sit corpus
,

Christi, sanctum es tamen, et sanctius quam cibi quibus

ahraur, quoniam sacramcntura est (10), Ycrura et ipsos
cibos, quibus ad ncccssitatera sustentandai hujus vitaeah-
mur, sanctificari idera Apostolus dixit^jicr verbuni Dci ct

orationcra, qua oraraus, utique nostra corpuscula rcfec-

turi -. Sicut crgo ista ciboruni sanclificatio non efficit :

ut quod in os inlraverit non in ventrera vadat ct in scces-

sum emittatur per corruptionem, qua omnia terrena sol-
> Rom. V, 16-18, — 2i xim. iv, 5.
DE PECCATORIJM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 878
vuntur, unde et ad aliam escam quas non corrumpitur,
nos Dominus exhortatur ^ : ita sanctificatio catecliumeni,
si non non ei valet ad intrandum in
fuerit baptizatus ,

regnum coelorum, autadpeccatorum remissionem. Acper

lioc et illa sanctificatio, cujuscumque modi sit^,quam
in filiis fidelium esse dixit Apostolus ad istam de bap-
tismoet depeccati origine vel remissione quoestionem om-
nino non pertinet. Nam et conjuges infideles in conjugi-
bus fidelibus sanctificari dicit eo ipsoloco ita loquens :

« Sanctificatur enim vir infidelis in uxore, et sanctifica-

» tur mulier infidelis in fratre. Alioquin lilii vestri im-
« mundi essent, nunc autemsancti sunt. ^. » iSon, opinor,
quisquam tam infideliter intelligit, quodlibet in bis ver-
bis intelligat, ut ob boc existimet etiam maritum non
Christianum, quia Christiana fuerit uxor ejns ncque jam
baptizari oportere, et ad peccatorum remissionem jam
pervenisse, et in regnum coelorum esse intraturum, quia
sanctificatus dictus est in uxore.
XLIII. Quisquis vero adhuc movctur ,
quare bapti-
zentur qui jam de baptizatis nascuntur , hoc breviter
accipiat. Sicut generatio carnis peccali per unum Adam
ad condemnationem trahit omnes qui eo modo generan-
tur, sic generatio spiritus gratiae per unum Jesum Chris-
tum ad omnes qui co
justificationem vitae aeternae ducit
modo praedestinati rcgenerantur. Sacramentum autem
baptismi profecto sacramentum regenerationis est. Quo-
circa sicut homo qui nonvixerit, mori non potcst,et qui
mortuus non fuerit, resurgere non potest ila qui natus :

rToii fuerit, renasci non polest. Ex quo conficitur nemi- ,

nem in suo parente renasci potuisse non natum. Oportet

autem, ut si natus fuerit, renascatur quia, «iNisi quis :

* Joan. VI, 37. — 2 vide infra lib. 3, c. la, et Senn. 29. 4« — ^ i Cor,
VII , 2.4.
37^ S. ADGUSTINI EPISCOPI
» natus fuerit denuo,iion potest videre regnum Dei^. »
Oportet igitur ut sacramenlo regencrationis , ne sine illo

male de hac vita exeat , etiam parvulus imbuatur : quod

non fit nisi in remissionem peccatorum. Quod etiam ipso
ioco Christus ostendit , cum interrogatus quomodo pos-
scnt ista fieri, commemoravit quid Moyses fecerit in exal-
tatione serpentis. Cum itaqueper baptismi sacramentum
morti Christi conformentur infantes, eos a serpentis
morsu fatendum est hberari, si a christianac fidei regula
nolumus aberrare. Quem taraen morsum non in sua
vita propria, sed in illo cui primitus inflictus est, acce-
perunt.
XLIV. Neque quod nec parenti post con-
illud fallat ,

versionem obsunt propria peccata «Quanto enimmagis, :

» inquiunt, fdio ejus obesse non possunt? » Sed qui hoc

sentiunt non attendunt quia sicut parenti per hoc quod
,
,

spiritu renatusest propria peccata non obsunt ita qui ,

de illo natus est , nisi eo modo renascatur, queea parente

tracta sunt , oberunt. Quia et innovati parentes, non ex
primitiis novitatis , sed ex rehquiis vetustatis carnahter
gignunt et parentum rehqua vetustate toti vetusti,
; fdii ex

et in peccati carne propagati , damnationem veteri ho-

mini debitam sacramento spiritahs regenerationis et re-
novationis evadunt. Illud namque pr^ecipue propter
quaestiones quae de hac re motae sunt , vel moveri adhuc
possunt , attendere ac raeminisse debemus tantummodo
peccatorum omniura plenam perfectamque remissionem
baptismo fieri ; hominis vero ipsius quahtatem non totam
continuo commutari sed spiritales primitias in bene
:

proficientibus de die in diem novitate crescente commu-

tare in se quodcarnahter vetus est, donec totum ita re-
• Joan. III, 3,
DE PECCA.TORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. 11. S^S
novetur, ut animalis etiain infirniitas corporis ad firmi-
tatem spiritalem incorruptionemque perveniat.
XLY. Haec autem peccatum
lex peccati ,
quocl etiam
ajipellat Apostolus, cum dicit « Non ergoregnet pec- :

» catum in vestro mortali corpore ad obediendum desi-

» deriis ejus^, » non sic manet in membris eorum qui ex

aqua et spiritu renati sunt tanquam non sit ejus facta ,

remissio, ubi omnino plena et perfecta fit remissio pec-

catorum omnibus inimicitiis interfectis quibus sepa-
, ,

rabamur a Deo sed manet in vetustate carnis tanquam

:

superatum ct peremptum, si non illicitis conscnsionibus

quodam modo reviviscat et in regnum proprium domi-
,

nalionemque revocetur. Ab bac autem vetustate carnis ,

in qua cst lex ista peccati vel peccatum jam remissum ,

usque adeo spiritus vita disccrnitur , in cujus novilatc

baptizati per Dei gratiam renascuntur, utparum fuerit
Apostolo dicere, tales non esse inpeccato, nisi etiam di-
ceret , non esse , antequam ex bac
in ipsa carne illos
mortali vita migrarent. « Qui enim in carne sunt, inquit,
» Deo placere non possunt vos autem non estis in carne,
:

» sed in spiritu si tamen Spiritus Dei babitat in vobis^.»

,

Yerumtamen sicut ipsa carnequamvis corruptibili bene

utuntur, qui membra ejus ad opera bona convertunt,
in qua carne non sunt, quia non sccundum eam sapiunt
neque vivunt sicut deniquc etiam morte , quae primi
;

peccati pcena est, bene utuntur, qui eam pro fratribus ,

pro fide pro quacumque vcra et sancta justitia fortiter

,

et patienter impendunt sic illaetiam legc pcccati, quod

:

jam remissum in vetustate carnis manet, bene utuntur

conjugati fideles, qui ex eoquod sunt in Cbristi novitate,
dominari sibi libidinem minime patiuntur ex co autem ;

quod adbuc trabunt Adse vctustatem, regencrajjdos im-

* Rom. VI, 12. — 2 I(J^ yni 8_ , , , ,
:
 ,,

376 S. ACGCSTINI EPISCOPI

mortaliter filios mortaliter generant cum ca propagine
peccati, qua illi qui renati sunt oLnoxii nontenentur,
et qua illi qui nascuntur renascendo solvuntur. Quandiu
ergo manet lex concupiscentialiter in membris, manente
ipsa reatus ejus solvitur; sed ei solvitur, qui sacramen-
tum regenerationis accepit renovarique jam coepit. Ex
illa autem manente concupiscentiae vetustate quod nas-
citur, renasci indiget ut sanctur. Quia parcntes fideles et
nati carnaliter etrenati spiritaliter, fdios carnaliter genue-
runt ; fdii vero antequam nasccrentur , renasci quomodo
potuerunt.
XLVI. Nec mireris, quod dixi, manenteconcupiscen-
tialiter lege peccati reatum ejus solvi per gratiam sacra-
mcnti. Sicut enim facta, et dicta, ct cogitatainiqua, quan-
tum ad molus animi et corporis pertinet jam
ipsos ,

praetericrunt et non sunt * eistamcn praetcritis ct non tum

;

existcntibus reatus eorum manct, nisi pcccatorum re-

missione solvatur sic contra in hac non jam prastcrita
:

sed adhuc manente lcge concupiscentiae, reatus ejus sol-

vitur, et non erit cuni fit in baptismo plcna remissio
,

peccatorum. Denique si continuo consequatur ab hac

vita cmigratio non erit omnino quod obnoxium homi-
,

nem teneat solutis omnibus quae tcncbant. Sicut crgo

,

non est mirum, praetcritorum dictorum, factorum, atque

cogitatorum rcatum manere ante peccatorum rcmissio-
nem : sic contra non debct csse mirum manentis con- ,

cupisccntiae reatum praeterire post peccatorum rcmis-

sionem.
XLVII. Quae cum quo per unum Tiominem
ita sint , ex
peccatum intravit in hunc mundum et per peccatum ,

raors et ita in omncs homincs pertransiit usque in fi-

, ,

nem carnalis hujus generationis et corruptibihs saeculi

1 Confer. lib. 6. cont. Julian. c. 8, • <
DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 877
cujus filii generant et generantur, nullo existente liomine
de quo in hac vita constituto veraciter dici possit^ quod
nullum habeat omnino peccatum excepto uno Media- ,

tore ,
qui nos Creatori nostro per remissionem reconcihat
peccatorum idem ipse Dominus noster hanc suam me-
:

delam nulhs generis humani temporihus ante uhimum

futurum adhuc judicium denegavit eis quos per certis- ,

simam praescientiam et fuUiram beneficentiam secum

regnaturos in vitam praedestinavit aelernam. Namquc
ante nativitatem carnis infirmilatcmquc passionis et

virtutem resurrectionis suae , earum rerum futurarum

fide eos, qui tunc fuerant, informabat ad haereditatemsa-
lutis aeternae, quarum rerum praesentium fide informavit
eos, qui cum gererentur, adcrant, atqueimpleri praedicta
cernebant ,
quarum etiam prfcteritarum fide qui postea

fuerunt, et nosipsos, et qui deinde futuri sunt, infor-

mare non cessat. Una ergo fides est quae omnes sah^os
facit, qui ex carnali gencratione spiritahter renascuntur,
terminata in eo, qui venit pro nobis judicari et mori ju-
dex vivorum et mortuoruni. Sed hujus unius fidei pro
significationis opportunitate per varia tempora sacra-
menta variata sunt.
XLYIII. Idem ipse itaque Salvator est parvulorum
atque majorum de quo dixerunt Angeli « Natus est vo-
, ,

» bis hodie Salvator ^ » et de quo dictum est ad virginem

:

Mariam, « Yocabis nomen ejus Jesum ipse enim salvum ,

» faciet populum suum a peccatis eorum^ » ubi aperte :

demonstratum est eum hoc nomine quo appellatus est

, ,

Jesus ,
propter salutem quam nobis tribuit , nominari :

Jesus quippe, latine Salvator est. Quis est igitur qui

audeat dicere Dominum Christum tantum majoribus non

1 Vide epist. 1^7. ad Hilarium. n. 14. — ' Luc. 11, 11. — 3 Matth.
I, 21.
378 S. AUGUSTINI EPISCOPI
etiam parvulis csse Jesum ? qui venit in similitudine car-
nis peccati , ut evacuaret corpus peccati , in quo infirmis-
simo nulli usui congruis vel idoneis infantibusmembris,
animarationalismiserabiliignorantia praegravatur. Quam
plane ignorantiam nullo modo crediderim fuisse in in-
fante illo, in quo Verbum caro flictum est, ut babitaret
innobis,nec illam ipsius animi infirmitatem in Cbristo
parvulo fuerim suspicatus ,
quam videmus in parvubs.
Per banc enim ctiam, cura motibus irrationabibbusper-
turbantur, nulla ratione, nullo imperio, sed dolore aU-
quando vel doloris terrore cobibentur ut omnino videas :

ilHus inobedientiae fdios qucc movetur in membris re-

,

pugnans legi mentis , nee cum vult ratio conquiescil , :

verum et ipsa saspe vel dolore corporis , tanquam vapu-

lando compescitur, vel pavescendo, vel tali abquo animi

motu , non tamen voluntate praecipiente, comprimitur.

Sed quia in eo erat similitudo carnis peccati, mutatioues
setatum perpeti voluit ab ipsa exorsus infantia , ut ad
mortem videaturetiam senescendo illa caro pervenire po-
luisse, nisijuvenis fuisset occisus. Quae tamen mors in
carne peccati inobedientias debita redditur , in similitu-
dine autem carnis peccati obedientiae voluntate suscepta
est. Ad eam quippe iturus eamque passurus , hoc ait :

« Ecce venit tamen princeps raundi liujus, ct in me nibil

» inveniet sed ut sciant omnes quia voluntatem Patris
:

» mei facio surgite, eamus binc*. » His dictis per-

,

rexit ad indebitam mortem , factus obediens usque ad

mortem.
- XLIX. Quapropter illi qui dicunt : « Si primibomi-
nis pcccato factum est ut raorereraur, Cbristi adventu
fieret ut credentes in eum non moreremur : » ct addunt
quasi rationem , dicentes : « Ncque enim praevaricatoris
* Joan. XIV, 3o.
DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. 879
transgressio plus nobis nocuit ,
quam incarnatio vel re-
deniplio profuit Salvatoris : » cur non potius hoc atten-
dunt , lioc audiunt quod
, hoc sine dubitalione credunt ,

Apostolus sine ambiguitate locutusest « Ouiaperbomi- :

» nem mors ct per hominem resurrectio mortuorum ?

,

» Sicut ecim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo

» omnes vivificabuntur^. » Neque enim ahunde, quam

de corporis resurrectione dicebat. Omnium ergo corporis
mortem factam per unum hominem dixit, et omniuni
corporis resurrectionem iu vitam aeternam per ununi
Christum futuram esse promisit. Quomodo ergo « Plus
nobis nocuit peccando
ille ,
quam iste profuit redi-
mcndo ; » cum per ilHus peccatum temporaUtcr moria-
mur, per istius autem redemptionem non ad temporalem
vitam , sed ad pcrpetuam resurgamus? INostrum ergo cor-
pus mortuum est propter peccatum, Chrisli autemcorpus
solum mortuum cst sine peccato; ut fuso sanguinc sine
culpa omnium culparum chirographa delerentur, qui-
,

bus debitores qui in eum credunt, a diabolo antea tene-

bantur. Et ideo , « Hic est, ait, sanguis meus, qui pro
» multis effundetur in remissionem pcccatorum-. »

L. Poterat autem eliam hoc donare credentibus ut ,

necistius experirentur corporis mortem : sed sihoc fecis-

set, carni quaedam fehcitas adderetur, minueretur auteni
fidei fortitudo'^. Sic enim homines mortem istam timent,
ut non ob aliud fehces dicerent esse Christianos , nisi quod
mori omnino non possent. Ac per hoc nemo propter il-
lam vitam , quas post istam mortem beatafuturaest, per
virtutem etiam contemnendae ipsius mortis ad Christi
graliam festinaret . scd propter removendam mortis mo-
lestiam dehcatius credereturin Christum. Plus ergo gra-

* I Cor. XV, 2 1. — 2 Matlh. xxvi, 28. — 3 vide epist. iS^. ad Hilarium

n. 19. etSerm. 299. n. 10.
 :

38o ' S. AUGUSTINI EPISCOPI

tiae praestitit, plus fidelibus suis sinc dubitatione donavit.
Quid enim magnum erat , videndo non mori cos qui cre-
derent^ credere se non moriturum? Quanto est majus,
quantofortius, quanto laudabilius, ita credere, ut sesperet
moriturus sine fine viclurum? Dcnique hoc quibusdam
in fme largietur^, ut mortem istam repentina commuta-
tione non sentiant , sed simul cum resurgentibus rapian-
tur in nubibus obviam Cbristo in aera, et sic sempcr cum
Domino quia non erunt jam posteri
vivant. Et recte
illis ,

cjui propter hoc credant , non sperando quod non vident,

sed amando quod vident. Qua? fides est enerviset del)ilis,
nec fides omnino dicenda quandoquidcm fides ita defi- ,

nita est : « Fides est sperantiumsubstaritia,convictio re-

» rum quas non videntur^. » Unde etiam in eadem, ubi
et boc scriptum est, ad Hebraeos Epistola, cum conse-
quenter enumerasset quosdam ,
qui Deo fide placuerunt
« Secundum fidem, inquit, mortui suntbiomnes, cum
» non accepissent promissioncs sed longe , eas videntes et
» salutantes , et confitentes quia bospites et peregrini sunt
» super terram^. » Et paulo posteamdem fidei laudem ita

conclusit Et omnes, inquit testimonium conseculi

: a ,

» per fidem, non tulerunt promissiones Dei pro nobis :

» enim meliora providerunt ne sine nobis perfecti perfi- ,

» cerentur'^. » Ilaec laus lidei non esset , nec omnino, ut

jam dixi , fides esset , si bomines in credendo priTmia vi-
sibilia sequerentur, boc est , si fidelibus merces immor-
talitatis boc sseculo redderetur.
in
LI. Hinc et ipsc Dominus mori voluit, a Ut, quem-
» admodum dc illo scriptum est ,
per mortem evacuaret
» eum ,
qui potestateni babebat mortis, idest, diabo-
» lum , et liberaret eos ,
qui timore mortis per totam vitam
* Vide lib. 2. Retr. c. 33. et epist. 193. ad Mercatoreni. — 2 Hebr. xi, i.

— 3 Ibid. i3. — * Ibid. 39.

 1 ,

DE PECCATORDM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. I. 38

» rei erant servitutis^. » Hoc testimonio satis etiam illud
monstratur, et mortem istam corporis principe atque auc-
tore diabolo hoc est ex peccato accidisse, quod ille
, ,

persuasit neque enim oh aliud potestatem liabcre mortis

,

verissime diceretur unde ille qui sine ullo peccato vel

:

originali vel proprio moriebatur, dixit quod paulo ante ,

commemoravi « Ecce veniet princeps mundi^, j id est,

:

diabolus qui potestatem habebat mortis, « Et in me

,

» nihil inveniet , » id est, peccati propter quod homines ,

mori fecit. Et quasi dicerctur ei Quare ergo moreris? :

« Sed ut sciant omnes inquit, quia voluntatem Patris

,

» mei facio, surgite, eamus hinc » id est, ut moriar non :

habens mortis causam de peccato sub auctore peccati,

sed de obedientia et justitiafactus obcdiens usque ad mor-
tem. Et hoc ergo illo testimonio demonstratum est, et
quod timorem mortis fideles vincunt, ad agoncm ipsius
fidei pertinere, qui profecto defuisset , si mox esset cre-
dentcs immortahtas consecuta.
LII. Quamvis itaque rauha Dominus visibiha mira-
cula fecerit, unde ipsa fides velut quibusdam priniordiis
lactescentibus germinaret et in suum robur ex iha tene- ,

ritudinecoalcsceret, (tanto estcnim forlior, quanto magis

jam ista non qua?rit :
) tamcn iUud quod promissum spc-
ramus, invisibihtcr voluit expectari , ut justus ex fidc vi-
veret , tantum ut nec ipse qui die tertio resurrexit
in
inter homines esse vohierit, scd eis demonstrato in sua
carne rcsurrectionis excmpio, quos hujus rei testes habcrc
dignatus est, in coelum asccnderit, illorum quocjuc se
ocuhs aufcrcns , nihilque tale cujusquam eorum carni jam
tribuens ,
quale in carne propria demonstraverat ; ut ct
ipsiexfideviverent, ejusque justitiae,in quaexfide vivitur,
praemium quod postea erit visibile, nunciuterimper pa-
> Hebr. ii, 14. — 2 joau, xiv^ 3o. . , _ - ,
382 " " S. AUGUSTINI EPISCOPI
tientiam invisibiliter expectarent. Ad liunc intellectum
credo etiam illud esse referendum ,
quod ait de Spiritu
sancto : * Non potcst ipse venire , nisi ego abiero^. » Hoc
enim erat dicere , non potcritis jusle vivere ex fide, quod
de meo dono , id est, de Spiritu sancto habebitis , nisi a
vestris oculis boc quod intueniini abstulero , ut spiritaliter
cor vestrum invisibilia crcdcndo proficiat. Hanc ex fide
justitiam identidem , loquens dc Spiritu sancto , ita com-
mcndat : « Ille, inquit, arguct mundum de peccato, de
» justitia, et de judicio : de peccato quidem, quia non
» crediderunt in me : de justitia , quia ad Patrem vado,
)) et jam non vidcbitis me^. » Quas est ista justitia, qua
eum non vidercnt, nisi ut justus ex fide vivcret, et non
respicientes quae videntur, sed qUcC non videntur, Spi-
ritu ex fidespem justitiae expectaremus?
Llll. Qui autem dicunt « Si peccato mors ista cor- :

poris accidisset nou utique post remissionem peccato- ,

rum quam redemptor nobis tribuit, moreremur » non

,
:

intelligunt quomodo res, quarum reatum, ne post bunc

vitam obsint Deus solvit tamen eas ad certamen fidei
, ,

sinit manere, ut per illas erudiantur et exerceantur pro-

ficientes in agone justitiae. Posset enim et alius boc non
intelligens dicerc : Si propter peccatum dixit Deus bo-
mini : « In sudore vultus tui edes panem tuum , et spinas

» et tribulos pariet tibi terra"^ : » quare ct post remissio-

nem labor bic permanet , et baec dura et aspera parit

etiam terra fidelium? Item si propter peccatum dictum

est mulieri : « In gemitu paries'' : » cur etiam post pec-
catorum remissionem foeminae fideles eosdem dolores in
parturiendo patiuntur? Et tamen constat propter pecca-
tum quod admiserant illos a Deo primos bomines baec
,
,

audisse atque meruisse : nec resistit bis verbis diviniLibri,

1 Joan. XVI, 7. — 2 Ibid. 8, — 3 Geii. iii, 19. — •*
Ibid. 16.
 ,,

DE PECCATORUM MERITIS ET liEMISSIONE, LIB. II. 3i83

quae posui de labore hominis et de parturitione mulieris,

nisi qui prorsus alienus a fide caLholica eisdem Litteris
adversatur. —
LIV. Yerum quia et tales non desunt quemadmodum ,

eis hac quaestione proposita respondemus dicentes ante , ,

remissionem esse illa suppHcia peccatorum post remis- ,

sionem autem certamina exercitationesquc justorum : ita

et illis quos de morte corporis simihter movet , respon-

dere debemus , ut eam et peccato accidisse fliteamur, et

post peccatorum remissioncm , ut magnus timor ejus a

proficientibus supcretur, ad certamen nobis rehctam csse
non dedigncmur. Si enim parva virtus esset fidei, qua^
per dilectionem operatur, mortis metum vincere, non
essct tanta Martjrum gloria , nec Dominus diceret :

« Majorem hac charitatem nemohabet quam ut animam ,

» suam ponat pro amicis suis^. » Quod iu Epistohi sua

Joannes ita dicit « Sicut ille animam suam pro nobis

:

» posuit, sic ct nos dcbemus animas pro fratribus po-

» nere^. » Ncquaquam igitur in morte pro justitia sub-

eunda vel conlemnenda hmdaretur praecipua patientia

si mortis non esset magna multumquedura molestia. Cu-

jus timorem qui vincit ex fide magnam ipsius fidei com- ,

parat gloriam justamque merccdem. Unde mirandum non

est, et mortem corporis non fuisse eventuram homini

nisi prsecessisset peccatum cujus ctiam tahs poena con-

,

sequeretur et post remissionem peccatorum eam fidehbus

;

evenire , ut in ejus timore vincendo exerceretur fortitudo

justitiae.

LV. Caro enim qu^e primo facta cst non erat caro ,

peccati in qua noluit homo inter dehcias paradisi ser-

,

vare justitiam. Unde statuit Deus ut post cjus peccatum ,

propagata caro peccati , ad recipiendam justitiam labo-

ijoan. XV, i3. — 2 ^ joan, iii, i6. - " ^ > - .'-
-
i'
...-
 ,

384 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ribus et molestiis eniteretur. Propter lioc etiam de para-
diso dimissus Adani, contra Eden liabitavit, id est
contra sedem deliciarum : ut significaret quod in labori-

bus, qui sunt deliciis contrarii, erudienda esset caro

peccati, quae in deliciis obedientiam non servavit, ante-
quam esset caro peccati^. Sicut crgo illi primi homines
posteajuste vivendo unde merito creduntur per Domini
,

sanguinem ab extremo supplicio liberati, non tamen in

illa vita meruerunt ad paradisum revocari sic et caro :

peccati , etiamsi remissis pcccatis homo in ea juste vixe-

rit,noncontinuomeretuream mortem non perpeti, quam
traxit de propagine peccati.
LVI. Tale aliquid nobis insinuatum est de patriarcha
David iu hbro Regnorum ad quem Propheta cum mis- ,

sus esset, eique propter peccatum quod admiserat, even-

tura mala ex iracundia Dei comminaretur , confessione
peccati veniam mcruit respondente Propheta ^ , quod ei
,

flagitium facinusque remissum sit et tamen consecuta :

sunt quae Deus fuerat comminatus ut sic humiharetur ,

a fdio. Quare et hic non dicitur Si Deus propter pecca-

:

tum illud fuerat comminatus cur dimisso peccato quod

,

erat minatus implevit ? nisi quia rectissime , si dictum

fuerit , respondebitur remissionem illam peccati factam ,

ne homo a percipienda vita impediretur aeterna ; subse-

cutum vero ilHus comminationis effectum , ut pietas ho-
minis in humihtate exerceretur atque probaretur.
illa

Sic et mortem corporis et propter peccatum Dcus ho-

mini inflixit. et post peccatorum remissionem propter
exercendam juslitiam non ademit.
LYII. Teneamus ergo indechuabilem fidei confessio-
nem. Solus unus est qui sine peccato natus est in simiU-
1 Vide lib. de nat. et gratia, c. ai. et epist. 164. c. 3. n. 6. et lib. de
hjeresibus, n. a5. — 2 2 Reij, xii, i3.
DE PECCATORUM MERITIS ET KEMISSIOM:, IIR. n. .385
tudinc carnis peccati , sine pcccato vixit iiitcr alicna pcc-
cata , sine pcccato niortuus cst proptcr nostra peccata.
« iNon declincniusia dextcram aut in sinistram^. » In dcx-
teram enim declinare , ipsum decipere dicendo se
est se

esse sine peccato : iii sinistram autem per nescio quam

,

perversam et pravam securitatem se tanquam impune

dare peccatis. « Vias enim quoe a dextris sunt novit Do-
»minus, » qui solus sine peccato est, et nostra potest
delere peccata : « Perversae autcm sunt quae a sinistris, »
amicitiee cum peccatis. Tales etiani illi viginti annoruni
adolescentuli figuram novi populi preemiserunt (i i), qui
in terram promissionis intrarunt ,
qui ncc in dcxteram
nec in sinistram dicti sunt dcclinassc. Non enim viginti
annorum comparanda est innocentia^ parvulorum
aetas :

scd , ni talJor liic numcrus mysticum aliquid adumbrat

,

et resonat. Yetus cuim Testamcntum in quinque ]Moysi

libris exccllit, jNovum autcm quatuor Evangdiorum auc-

toritatc praefulgcl . qui numcri pcr sc multiplicati ad vi-

cenum perveniunt : quater enim quini , vd quinquies
quaterni , viginti sunt. Talis populus, ut praxlixi , cru-
ditus in regno coelorum per duo Tcstamcnta Yclus ct ,

jNovum, non declinans in dexleramsuperba prccsump-

tione justitiae neque in sinistram secura dclectatione pec-
,

cati, in terram promissionis intrabit jam peccata : ubi

ultcrius nec nobis douanda optemus, nec in nobis pu-
nienda timeamus , ab illo Rcdcmptorc liberati ,
qui non
vcnumdatus sub peccato redcmit Isratil ab omnibus ini- ,

quitatibus ejus sivc propria cujusquam vita commissis,

,

sivc onginaliler tractis.

LYill. 3ion cnim parum paginarum divinarum auc-
toritati veritaiique cesscrunt, qui ctsi nolucrunt litteris

guis aperlc cx])rimcre ,

parvulis rcmissioncm ncccssariaiu

<;\i.. 25
380 S. AITOnSTINI EPISCOPI

peccalorum , rccleniptioucm tamcn eis opus esse confessi

sunt. Mio ({uip[)e verbo , ctiam ipso de christiana cru-
ditione deprompto, nihil aliud omnino dixerunt. JXec du-
bitandum cst hisqui divina scripta fidehter legunt , fide-

liter audiunt , fidehter tcnent ,

quod ab illa carne quae
prius voluntate peccati facta est caro peccati , deinceps
per successionem Iranseunte in omnes proscriptione ini-
quitalis et mortis caro sit propagata peccati , excepta una
similitudine carnis peccati, quae tamen non esset , nisi

esset et caro peccali.

LIX. De anima vero , utrum ct ipsa eodem modo pro-
pagata j reatu cjui ei dimittalur obstricta sit : ;^neque
enim possumus dicere, solam carnem parvuh, non etiam
animam inchgere Salvatoris et Rcdemptoris auxiho ahe- ,

namque ab ea esse gratiarum actione quas in Psahnis est,

ubi legimus et chcimus « Benedic anima mea Domi- : , ,

» num , et noh obhvisci omnes retributiones ejus, qui pro-

» pitius fit omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes

r lauguores tuos ,
qui redimit de corruptione vitam
» tuam^ : ») an etiam non propagata, eo ipso cjuocarni
peccati aggravanda miscetur ,
jam ipsius peccati remis-

sione et sua redemptione opus habeat Deo per summam ,

prcCscientiam judicantc ,
qui parvuh ab isto reatu non
mereantur absolvi , etiam qui nondum nati nihil ahcubi
propria sua vila egerunt vel boni vel mah : et quomodo
Deus etiamsi non de traduce animas creat non sit tamen ,

auctor reatus ejusdem propter quem redemptio sacra- ,

menti necessaria est et animae parvuh magna quaestio :

est^, ahamque disputationem desiderat eo tamen quan- ,

tum arbitror moderamine temperatam ut magis inqui- ,

sitio cauta laudetur ,

quam pra;cipitala reprehendatur

' Psal. ni, r, 2. — ' Haiic Iractat. iii epist. 166 el 190. lib. 3. de origine
anini.'w, ct lil). 3. Ji'libiro arlj. c. ai.
 ,

DE PKCCATORUM MERITIS ET REMISSIONE, LIB. II. SS^

assertio. Ubi enim de re obscurissima dispiitatur , nom
adjuvantibus divinarum Scripturarum ccrtis clarisque
documentis , cohibere se debet liumana prsesumptio
nihil faciens in partem alteram declinando. Etsi enim
cjuodlibet borum , quomadmodum dcmonstrari et expli-

cari possit , ignorem : illud tamcn credo ,

quod etiam
hinc divinorum eloquiorum clarissima aucloritas esset, si

homoidsinedispendiopromisscesabitisignorarenon pos-
set. Habeselaboratum, utinam tam commodum quam pro-
lixum. pro meis viribus opus, cujusprolixitatem fortasse
defenderem , nisi id vererer facere defendendo prolixius.

' '
t;i:Mr/
i1, » :-n / '
^.

q5.
388 5. AUGUSTINI EPISCOri

%,»/» %^«^» -^ ^^ •*^ * '*^"*

LIBER III

SLU

AD EUMDKM MARCELLINLM EPISTOLA ,

In qua A a^ustlnus Pda^^li clrc.a qucestioiiem dc pcccaio-

rum mcrilis ct dc parvulorum baplismo errores sive ,

nonnuUas contra pcccalum originalc , quas ille suis in

Paulum cxpositionibus insperserat , argumentationcs
redarguit.

Charissiiuo filio Maicelliuo Aiigustinus episcopus seivus Cliiisti

servorumque Cliristi, iu Douiino salutem.

I. De qua?stionil)Us quas mibi proposueras , ut ad Le

aliquid scribcrem adversuscos qui dicuut Adam, ctiamsi
non peccasset moriturum ncc ex ejus peccato
, fuisse ,

quidquani ad ejus posterospropagando transisse, maxime

propler baplismum parvulorum, quem more piissimo
atque matcrno universa frequentat Ecclesia et quod in ,

bac vita sint , fuerint , fulurique sint fjbi bominum nul-

luni babentes omnino peccatum, jam duos probxos ab-
solveram bbros quibus mibi visus suni non quidem
: ,

omnil)Us omnium occurrisse in bac causa motibus ani-

morum quod vcl a me vel a quoquam utrum fieri pos-
, ,

sitignoro, imo fieri non posse non dubito sed tamen ;

egisse ali(piid quo de bis rebus a majoribus traditse fidei

,

dcfensores contra novitates eorum cjui aliter sentiunt,

non inermcs usquc^piacpic consisterent. Ycrum post pau-
 :

DE PEf.CATOllU.M .MKlllTIS ET r.lLMISSIOMi, LIB. III. 089

cissinios tlios legi Pclagii qiiteclani scripla , viri ut au-
tlio saucli, et noii parvo provccta Christiani , quee in
Pauli aposloli cpistolas cxpositioncs brcvissimas contine-
rent(i2) : atcpieibi compcri, cum nd iUum vcnisset lo-
cum , uLi dicit Apostolus : « Pcr unum liominem pec-
wcatum intrassc in munclum,
perpcccatum mortem, ct

» atque ita in omnes homines

pcrlransisse^ » quamdain ,

eorum argumcnlationcm cpii ncgnnt parvulos pcccatum

originale gestarc quam fatcor iu iUis tam longis volumi-
:

nibus meis non refelh quia in mentcm mihi omnino non ,

venerat, quemquam posse talia cogitare, vel dicere.

Quapropter quoniam ilh operi ,
quod jam ccrto fine con-
cluseram . nihil addere volui ipsam eisdem vcrbis qui-
; et

bus eam legi ct cpiid , mihi contra vidcatur, buic epis-

tolse inserendum putavi. '
' -

II. Sic ergo illa argumentatio posita est : « Hi autem,

inquit, qui contra traduccm pcccati sunt , ita illam im-
pugnare nituntur peccatum etiam
: Si Adte , in([uiunt,
non peccantibus nocuit, ergo ct Cbristi justitia etiam non
credcntibus ])rodest cpiia similiter, imo et magis dicit ;

per unum salvari ,

quam pcr unum ante perierunt. »
Huic ergo , ut dixi, argumcnto in illis duobus libris,

quos ad te scripsi , nihil rcspondi . ncque id mihi pror-

sus redarguendum proposui. INunc ergo prius illud at-
tende, quemadmodum cumdicunt « Si Adas peccatum :

etiam non pcccanlibus nocet ct Christi justitia etiam non ,

credentibus prodcst, » absurdissimum utique et falsissi-

muni judicant ut Christi justilia etiam non credentibus

,

prosit unde putant confici nec primi hominis peccatura

, ,

parvulisnou pcccantibus noccrcpotuisse, sicut ct Christi

justitia prodesse ullis non credcittibus non potest. Dicant

ilaque, Chrisli justilia quid baptizatis p.Trvulis prosit
1 Rom. V, la.
 ;

SgO S. AUGUSTINI EnSCOPI

dicant omnino quod volunt. Profecto enini , si se Chris-
tianos esse meminerunt , aliquid prodesse non amhigunt.
Quodlibet igitur prosil ,
prodesse , sicut etiam ipsi asse-
runt, noii credentibus non potest. Unde coguntur par-
vulos baptizatos in credenliuni numero deputare et auc- ,

toritati sanctae ubique Ecclesiae consentire ,

quae fid( lium
eos nomine non censet indignos quibus juslitia Cbristi ,

etiam secundum islos prodesse non nisi credentibus pos-

set. Sicut ergo eorum per quos renascunlur justilia? spi- ,

ritus responsione sua trajicit in eos fidem ,

quam volun-
tate propria nondum babere poluerunt : eorum per
sic

quos nascuntur , caro peccati trajicitin eosnoxam, quam

nondum vita propria contraxcrunt. Et sicut cos vitae spi-

ritus in Cbristo regenerat fidelcs, sic eos corpus mortis

in Adam generavcrat peccatores : illa cnim caniabs gene-
ratio est , baec spiritabs : illa facit filios carnis , baec fi-

lios spiritus : ilbi filios mortis , ba^c fdios resurrectionis

illa fdios sascub . baec fibos Dei ; ilia fdios irae , baec fibos
misericordige ; ac pcr boc ilLa peccato originab obbgatos,
ista omnis peccati vinculo bberatos.
III. Postremo ad id quod intellcctu perspicacissimo
assequi non valemus, auctoritate divina consentire coga-
mur. Bene quod ipsi nos admonent justitiam Cbristi ,

nisicredentibus pioclessc non posse, et prodesse abquid

parvubs confitentur uiide , ut diximus , necesse cst eos
:

baptizatos in credentiuin numero sineuHa tcrgiversatione

constituant. Consequeiiter igitur, si non baptizentur, in-
ter eos qui non crcdunt, erunt ; ac per lioc nec vitam
habebunt, sed ira Dei manet suj)er eos quoniam « Qui ;

w non credit Filio non lia})ebit

vitam sed ira Dci manet
. ,

«supereum^: >; ct judic ati sunt; ({uoniam Qui non «

» credit, jam jutlicatus cst^ ; » et condemnabuntur quo- ;

• Joaii. iK, 3(5. — 'i

II, ,,1. I s.
DE PECCATORUM MERITIS ET IiEMlSSlONE, LIB. III. 3(^1

niam Qui crccliderit ct baptizatus fuerit salvus crit;

« ,

» (jui autem noucrediderit, coiidemnabitur*. » Jam nunc

videant isti qua justitia tentent vel conentur asscrere,

,

noii ad vitam 8Pternam, sed ad iram Dei pertinere, ct di-

vinilus judicari atque damnari liomines qui sine peccato
sunt ; si quemadmodum proprium , ita nullum in eis est
etiam originale peccatum. . .. ; .:

IV. Jam caeteris , quae Pelagius insinuat eos dicere ,

qui contra originale peccatum disputant , in illis duobus

prolixi mei operis libris satis quantum arbitror, dilucide-
que respondi. Ouod etsi qiiibusdam vel parum vel obscu-
rum videbitur. dent veniam , etcomponanl cum eis ,
qui
forlasse illud, nonquia parum est, sed quia niniium, re-
prebendunt : et qui ea ,
quae pro natura (pia^slionum di-
lucide dicta existimo , adhuc non inteliigunt , non mihi
calumnientur pro neghgentia vel pro meae facullatis iudi-
gentia , sed Deum potius pro accipienda intelligentia de-
precentur.
V. Verumtamen nos non neghgcnter oportet atlendere,
istum, sicuteum qui noverunt lotpiuntur, bonum ac prae-
dicandum virum hanc argumeutationem contra peccati
,

propaginem non ex propria intuhsse persona sed quid

, ,

ilh dicant qui eam non approbant intimasse nec solum ,

hoc quod modo proposui eiquc respoudi verumetiam ,

caetera quibus me iu iHishbrisjam respondisse recolui.

Nam cum dixisset : « Si Adae inqaiunt, peccatum etiam
non peccantibus nocuit ergo et , Christi justitia etiam nou
credentibus prodest « quod in iis quae respondi cernis
: ,

quam non solum nou expugnet quod dicimus sed etiam ,

nos admoneat quid dicamus secutusadjunxit « Deinde ; :

aiunt Si baptismus muudat anliquum ilhul dchctum

:
,

qui de duobus baptizatis nati fuerini, debont hoc carere

» Mallb. XVI, if). . : i
\'
 ;

"^-^ AUGUSTINI EPISCOPl

092 S.

pcccato non enim potucrunt ad posteros Lransniillcio,

:

quod ipsi minimc habucrunt. Illud ([uotjuc acccdil in- ,

qiiit, quia si anima non cst ex traduce scd sola caro , ,

ipsa tantum habet traducem peccati et ipsa sola po>nam ,

meretur injustum esse dicentes

: ut hodie nata anima ,

iion ex massa Adas tam antiquum peccatum portet ahe-

,

num. Dicunt etiam inquit, nulla rationc coiiccdi ut, ,

Deus qui propria peccata rcmitlit imputet alicna. »' ,

YI. Vides-ne ohsecro quemadmodum hoc lotum

, ,

Pelagius non ex sua , sed cx ahorum persona indidcrit

,

scriptis suis, usque adeo sciens hanc nescio quam esse

novitatem quae contra antiquam Ecclesiae insitam opi-

,

nionem sonare nunc coeperit ut eam ipse confiteri aut ,

verecundatus, aut veritus fuerit. Et forte hoc ipse non

sentit, quod sine pcccato nascatur homo cui fatctur nc- ,

cessarium esse baptismum in quo fit remissio peccato- ,

rum et quod sine peccato damnetur homo quem nc-

:
,

cesse est non baptizatum in non crcdcntiljus deputari

quia utique Scriptura evangehca fallere non potest in ,

qua apertissime legitur « Qui noncrediderit, condemna- :

»bitur^ » postremo quod sinc peccatoimago Dei non ad-

:

mittatur ad regnum Dei quoniam « Nisi quis renatus ,

» fuerit ex aqua et Spiritu non potest introire in regnum ,

» Dei^ « atque ita vel in aeternam mortem sine peccato

:

praecipitetur, vel quod est absurdius extra regnum Dei ,

habeat vitam aeternam ; cum Dominus praediccns quid

suis in fine dicturus sit, « Venitc , bencdicti Patris mei,
» pcrcipite regnum quod vobis paratum est ab initio
,

» mundi » ^ , manifestavcrit ctiam quid sit ipsum regnum

quod dicebat , ita conchidens : « Sic ibunt ilh in am-
» bustionem astcrnam ,
jusli autcm in vitam aeternam. »

Haec ergo et alia quae istum sequuntur errorcm , nimium

1 Miillh. xvi, 16. — 'i
Jo;m. iii, 5. — 3 Ma!lli. .\\v, .1/,.
 ,,

DE PECGATORUM xMERSTlS ET HE.MlSSiONE, LIP.. 111. Sq^

perversa et cliristiante repngnantia veritati , crcdo c|uoil

vir ille tara egregie Cliristianus omnino non sentiat. Sed

fieri potest , ut eliam istorum argumentis, qui conlra
peccati traducem sentiunt , adhuc fortasse ita moveatur,
ut audire vel nosse quid contra cos dicatur, expectct : et

ideo quid illi dicant ,

qui contra peccati traducem sen-
tiunt , nec tacere voluit , ut quKstio discutienda insinua-
retur, et a pcrsona sua removit , ne lioc etiam ipse sentire
judicaretur.
A^II. Ego autem etsi refellcre istorum argumcnta non
valeam , video tamcn inliEerendum esse iis qu?e in Scrip-
turis sunt apertissima , ut ex his revclentur obscura; aut
si mens nondum est idonea, quae possit ea vcl demons-
trata cernere , vcl abstrusa investigare , sinc ulla ba?sita-
tione credantur. Quid autem aperlius tot tantistpie lcsti-

moniis divinorum eloquiorum ,

quibus dilucidissime
apparet ,nec praeterCbristi societatem ad vitam sdutem-
que aeternam possc qucmquam bominum pervenire nec ,

divino judicio injuste possc abquem damnari, boc est

ab illa vita et sabite separari? iJnde fit consequens ut ,

quoniam nibil agitur abud cum parvub baptizantur, ,

nisi ut incorporcntur Kcclesiae , id est , Cbristi corpori

membrisque socientur manifcstum sit eos ad damnalio- ;

nem nisi hoc eis colbitum fuerit, pcrlinere. Non autem

,

damnari possent si pcccatum utique non baberent. Hoc

,

quia iUa setas nuHa in vita propria contrabcre potuit

restat intelbgere vel si hoc nondum possumus sakem ,

credere , trahere parvulos originalc pcccalum.

yill. Ac per boc si ambigui abtpiid babent verba
apostolica, quibus dicit : « Per unum bominem pecca-
» tum intravit in mundum , et pcr pcccatum mors , ct ita

» in omnes homines pertransiit^, » possuntque in abani

' Kum. V, 12.
3f^4 S- AUGUSTIINI EPISCOPI

duci transferrique scntentiam numquid et iliud ambi- :

guum est « ]Nisi quis renatus fuerit ex aqua ct Spirilu

,
,

» non potest intrarein rcgnum Dei* KunKjuid et iJlud ? » :

(c Yocabis nomen ejus Jcsum, ipse cnim salvum facict

» populum suum a peccatis eorum^? » Numquid etiam
illud : « Quia non est opus sanis medicus, sed apgrolan-
« boc est quia non est necessarius J(»sus cis
tibus^? » ,

qui non babent peccatum sed eis qui salvandi sunt a ,

peccato? Numquid etiam illud « Quia nisi manducave- :

» rint bomines carnem cjus^? » boc est participes facti ,

fucrint corporis cjus, « Non babebunt vitam? » Ilis alque

liujusmodi abis ,
quiie nunc praeterco , tcstimoniis divina
luce clarissimis, divina auctoritate certissimis . nonne ve-
ritas sine ulla non solum in reg-
ambiguilate proclamat ,

num Dei non baptizatos parvulos intrare non posse sed ,

nec vitam aetcrnam posse babere praeter Cbristi corpus ,

cui ut incorporentur, sacramento baptismatis imbuun-

tur? Nonneveritas sine ulla du])ilatione testatur, cos non
ob Jesum boc est, ad Salvatorem et
aliud ad , ad medi-
cum Cbristum piis gestantium manibus ferri nisi ut per ,

medicinam sacramcntorum ejus possint a peccati pcsle

sanari? Quid ergo cunctamur Apostoli verba, de quibus
forte dubitabamus ctiam ipsa sic intelligere ut bis con-
, ,

gruant testimoniis de quibus dubitare non possumus ? ,

IX. Quanquam toto ipso loco, ubi per unius pccca-

tum multorum condcmnationcm et per unius justiliam ,

multorum justificationem Apostolus loquitur, nibil mibi

videatur ambigui nisi quod ait « Adam formam fu-
, :

» turi^. » Hoc enim re vcra non solum buic scntentiae

convenit, qua intelHgitur futuros cjus postcros cx cadem

forma cum peccato esse generatos; scd ctiam in alios et
'
Joaii ui, 5. — "2
iVIallli. i, ai. — 3 iJ ,;^^ ;2. — * Join. vi, ^!^ —
5 Roin. V, I 4.
 ,,

DE rECCATORUM MERITIS ET IIEMISSIONE, LiB. III. BgS

alios intellectus possunt liaec verba deduci. Nam el nos
a]iud inde aliquando diximus , et aliud fortasse dicemus
quod tamen Ir.iic intellcctui non sit adversum* et ipse :

Pelagius non iino modo id cxposuit. Ctetera vero (pueibi

dicunlur, si diligenter advertantur atque tractentur. si-
cut in primo duorum
utcumquc conalus illorum libro
sum, etiamsi subobscurum pariunt rerum ipsaruni iie-
cessitate sermonem non tamcn poterunt alium scnsiiiii
,

habere , nisipcr quem factum est, iitantiquilus universii

Ecclesia rctineret, fideles parvulos originalis peccati it;-

missionem per Cbristi baptismum consccutos.

X. Unde non immerito beatus Cyprianus satis osten -

dit, quam boc ab initio crcditum cl intellectum servel

Ecclcsia- qui cum parvulos a matcrno utcro rcceiitis-
:

simosjam idoneos ad pcrcipicndum ('hristi baplismum

assereret, quoniam consultus fuerat, utrum boc anle oc-
tavum dicm fieri dcberet quantum poluit, conatus est, :

eos demonstrare peifcclos ; ne quis quasi pro nuiiicro

dicrum ,
quia octavo antea circumcidebantur infantcs
eos adbuc pcrficiendos cxistimaret. Sed cum magnuiii eis

defensionis patrocinium prsestilisset , ab originali taiiicn

pcccato cos immunes non esse confcssus est : quia si boc
negaret , ipsius baptisrai causam ,
propter qucm pcrci-
piendumeos defendebat, aufcrret. Potcsipsam Epistolani
memorati Martyris de baptizandisparvulis legere si v6- ,

laeris ncquc cnim potest deesse Cartbagini. Vcruni in

:

hanc ctiam nostram quantum praesenti quaestioni satis ,

visum est, pauca inde transferenda arbitratus sum qiiae ,

prudenter attende. « Quantum vero, inquit ad causam ,

l 1 Viile supra lil). i. c. tr. t-t p|ii^t. ii^.el 111). j. de iinptiis. c. 27 tt

_ Jil). 6. ciiiil. Jiiliaii. 0. 4. — 2 Cypriaiiiis cpiit. ()|. ad Fiiiuni. V. Au^ii'!.

epi.st. ilitt. et lib. 2 df iinptiis, c. 2«). ct lib 2 cont. .Tiiliau. cap. 3. pt I. 4.
ad houifac. c 3. etSeiin. 294.
396 S. AUGUSTINI ElMSCOri
iiifanlium pertiiict, (|nos dixisti intra sccundiini vcl tcr-
liuni dicm quo nati sunt constitutos, Laptizari non opor-
tere, ctconficlcrandam csse lcgemcircumcisionis antiquae,
ut intra octavum diem eum qui natus cst baplizandum
ct sanctificandum non putares; longe aliud in concilio
nostro visum est. In hoc enim quod tu putabas essc fa-
ciendum ncmo conscnsit scd univcrsi potius judicavi-
, ;

mus, nulli hominum nato miscricordiani Dci ct gratiam

denegandam. ISamcum Dominus in Evangcho suodicat,
« Fihus hominis non venit animas hominum pecrdere,sed

» salvare ^ -. » quantum in nobis est , si ficri potucrit ,

nulla anima pcrdenda cst. » Advertis-nc quid dicat

quemadmodum sentiat , non tanlum carni , sed animee
quoque infantis exitiabile csse atquc mortifcrum , sine
illo salutari sacramento exire dc hac vita ? Unde si jam
nihil ahud dicerct, intenigerc nostrum fuit, sine peccato
animam non posse. Scd vidc paulo post defendens
perire
innocentiam parvulorum quid tamen de ihis apcrtissime ,

fateatur. «Caetcrum si homines, incpiit, impedire ahquid

ad consecutionem graticC posset magis aduUos et pro- ,

vectos et majores natu possentimpcdirc pcccata graviora.

Porro autem si etiam gravissimis dehctoribus ctinDcum
mukum ante peccanlibus , cum postea crcdiderint , re-
missa peccatorum chitur, et baptismo atque gratia nemo
prohibetur : quanto magis prohiberi non dcbct infans ,

quirecens natus nihilpeccavit, sccundum Adam nisi cpiod

carnahter natus contagium mortis antiqute prima nativi-
tate contraxit? Quiad remissam peccatorum accipicndam
hoc ipso facihus acccdit, cpiod ilh rcmittuntur non pro-
pria , scd ahcua peccata. »

XI. Yides quanta fiducia ex antiquaet indubitata fid(i

regula vir tantus ista lo({uatur? Qui liaec documenta ccr-

' Luc, IX, 5(1.
 ,

DE PECCATOPxUM MEP.ITIS ET REMISSIONE, LIB. III. 897

tissima idco protulit, iit illud quocl erat incertuni, unde
consuluerat ille cui rescribit , et unde concilii decreluni
constitutuni esse commemorat , ut scilicetetiam ante oc-
tavum diem ex quo die natus esset infans, eum, si afFer-
retur, baptizare nemo dubitaret per Laec firmamenta ,

probaretur. Neque enim hoctuncquasi novum aut quasi

aliqua cujusquam contradictione pulsatum, concilio sta-
tuebatur seu firmabatur, quod obstricti originali peccato
tenerentur infantes : sed cum illic alia consultatio versa-
retur , et disceptaretur, propter legem carnalis circum-
cisionis , utrum octavum diem baptizare
eos et ante
oporteret;ideo ei qui hocnegabat, ncmo consensit, quia
jam non consulendum nec disceptandum sed firnmm ,

certumque habebatur, animam saluti Leterna^ perituram,

si hanc vitam sine iUius sacramenti consecutione liniret:

quamvis ab utero recentissimi parvuH solo reatu cssent

peccati originahs obstricti : quare ilhs etsi muUo fiicilior,

quod aUenorum, sed tamenesset necessaria remissio pec-

catorum. His ccrtis ilhi incerta de octavo die quicstio
dissoluta est, atque in conciho judicatum, homini nato,
ne in aeternum pereat , omni die debere succurri ; cum
etiam de ipsa carnaH circumcisione ratio rcdderctur
quod umbra esset futuri : non quo intclhgeremus etiam
baptismum octavo ex quo natus est homo die dari opor-
tere, sed nos in Christi resurrectione spiritahter cir-
cumcidi, qui quidem post diem passionis in dic-
tertio ,

bustamenhebdomadarum,quibus tcmporaprovolvuntur,
octavo, hoc est, post sabbatum primo die a mortuis re-
surrexit.
XII. Et nunc nescio cujus novas disputationis audacia
quidam nobis facere conantur incertum ,
quod mnjorcs
noslri ad dissolvenda quicdam qua' nonnuHis vidcbantur
incerta , tanquam certissinium profcre])ant. Quando
 ,,

2gH S. AUGUSTINI EPISCOPl

enim primitus hoc disputari cfx-pcrit , nescio. 111 ud la-

mcn scio. cpiod etiam sanctus Ilieronjmus,fpii hodie(jue

in litteris Ecclesiasticis tam exceJlentis doctrinae fama ac

laLore versatur, ad quasdam solvendas in suis lihris
fiUcestiones, etiamhoc certissimum adliibet sine ulla dis-
ccptatione documentum. Nam in eo fjuod in Jonam pro-
plietam scripsit^. cum ad eum venisset locum, ubi com-
mcmorantur etiam parvuli jojunio casligati : « ]\]ajor
,

infjuit, setas incipit usque ad minorem pervenit.

, et

« Nullusenim absfjue peccalo nec si unius quidem diei

,

» fuerit vita ejus , et numcrabiles anni vitae illius ^. » Si

enim stellae mundae non sunt in conspectu Dei quanlo ,

magis vermis et pulredo ct ii qui peccato offendcutis

,

Adam lenentur obnoxii^ ?» Ilunc doclissimum virum si

facile interrogare possemus ,
quam multos utriusqije lin-

gu£e divinarum Scripturarum Iractatores et christiana-

rum disputationum scriptores commemoraret ,
qui non
ahud, ex quo Christi Ecclesia est constituta, senserunt
non ahud a majoribus acceperunt non ahud posteris ,

tradiflerunt? Ego quidem quamvis longe pauciora lege-

rim non raemini rae ahud audivisse a Christianis, qui
,

utrumque accipiunt Testamentum, non solum in catho-

lica Ecclesia verum etiam in qualibet lueresi vel schis-
,

mate constitutis; non memiiii me aliud legisse apud eos,

quos de his rebus aliquid scribentcs legere potui , qui
Scripturas canonicas sequerentur, vel sequi se crcderent,
credive voluisscnt. Uutle nobis hoc .negolium rcpente
emerserit nescio. Nam ante parvum tcmpus aquibusdam
transitorie coiloqucntibus (lo) , cursiui mihi aures pcr-
striclse sunt, cum illic apud Carthaginem essemus
« Non ideo parvulos baptizari , ut remissionera accipiant

' Vide llicroii suj>er 3. cap. Jon. — 2 jo|) xxv, 4, juxla i.xx. — 3 ij^

XIV, 5.
DE IMLr.CATORUM MEdrTIS liT l'.EM I SSIONE, LIR. Ilf, SoQ
peccalorum , sed ut saiiclificcntnr in Cliristo. » Qua no-
vitalc permotus , et quia o|)ortunum non fuit ut contra
aliquid dicerem , ct non talcs homines erant de quorum
esscni auctoritate sollicitus, facile hoc in transactis atque
abolius habui. El ecce (contra Ecclesiam jam studio
)

flammante defenditur , ecce scriJjcndo etiam memoritc.

commendatur, ecce res in lioc discriminis adducitur ,

ut hinc etiam a fratribus consulamur , ccce contra dis-

putitre atque scriberc cogimur.
Xlll. Ante paucos annos llomfe quidam extitit Jpvi-
nianus ,
qui sanctimoniahbus ctiam a^tatc jam provcctio-
ribus nuptias persuasisse dicitur , non ilhcicndo quo ea-
runi ahquam dicerc vellet uxorem. sed disputando virgines
sanctimonio dicatas nihil amphus fidehbus conjugatis
apud Dcum ha])cre meritorum. ]Nun({uam tamen ei hoc
pommentum venit in mentcm ut asserereconaretursinc ,

priginali peccato nasci hominum filios. jEt utique si hoc

astrucre*, muko prochvius vcllent fceminae nubere, foetus
mundissimos pariturge. Ilnjus sane scripta , nam et scri-
bere ausus est, cum fralres ad Ilieronjmum refellenda
misissenl^,nonsolum in eis nihil tale comperit verum ,

eliam ad qua^dam ejus vana refutandahoc tanquam cer-

tissJmum de homiuis originali pcccato, unde utiquc ncc
ipsum dubitare credcbat, intcr muUa sua documentadc-
prompsit. Id agentisha^c verba sunt : « Qui dicit se, in-
quit , in Christo manere , debet sicut ille ambulavit, et

ipse ambuhire. duobus quod vult

iihgat adversarius c ,

optionem ei damus. Manct in Christo^ an non manet? ,

Si manet, ita eigo ambulet ut Christus. Si autem teme-

rarium cst, similitudincm virtutum Domini polhceri ,

non manct iu Christo quia non ingreditur ut Christus.

,

llle peccatum non fecit neque inventus est dolus in ore

,

' Huronynius I, i. conl. Joviiiian ,

paulo post iuitium. — ^ i Joan. ir, 6
/jOO 5. AUGUSTINI EPISCOPl
cjus,qui cuin maledicercLur, non remalcdixit, ct tanquam
agnus coram Londcnte , sic non aperuit os suum^, ad
quem vcnit princeps mundi istius, et invenit in co nihiF;
quicum peccatum non fccisset, pronobispeccatum cum
Deus^. rSosautem, juxta Epistolam Jacobi"^, multa
fecit

peccamus omnes ct nemo nmndus a peccatis nec si

, ,

unius quidem diei fuerit vita ejus ^. Quis enim gloriabi-

tur castum se babere cor , aut quis confidet mundum sc

Tencmurque rei in similitudinem prasva-

esse a pcccatis ?
ricationis Adam. Unde et David dicit, « Ecce in iniqui-
» tatibus conceptus sum et in dclictis conccpit me ma- ,

» tcrmca^. »

XIV. Haecnonidco commemoravi, quoddisputatorum

quorumlibet sententiis tanquam canonica auctoritaLc ni-
tamur; scd ut appareat, abinitio usqucad pra?sens tempus
quo ista novitas orta est, hoc de originah pcccato apud
EcclcsicC fidem tanta constantia custoditum, ut ab cis qui
dominica tractarcnt cloquia magis ccrtissimum profer- ,

rctur ad aha falsa rcfutanda quam id tanquam falsum ,

refutari ab ahquo tentaretur. Csetcrum in sanctis cano-

nicis hbris vigct hujus sentcntige clarissima et plenissima
auctoritas : Pcr unum homincm
chimat Apostolus : «

» pcccatum intravitin mundum, et per peccatum mors,

w ct ila in omncs homines pertransiit, in quo omncs pcc-

)) caverunt". » Endc nec ihud liquide dici potest, (|uod

pcccatum Adaeetiamnonpcccantibusnocuit, cum Scrip-
tura dicat, « In quo omncs peccaverunt.»Nec sic dicun-
tur ista alicna pcccata, tanquam omnino ad parvulosnon
pcrtincant: si quidem in Adam omnes lunc pcccavcrunt,
quando in cjus natura iha insita vi qua cos gignere poLe-
rat, adhuc omncs ihcunus fiicrunt scd dicuntur alicna, :

'
Isai i.iii, 9. — -^ Joaii. xiv, Bc. — ^ 2 Cor. v, ^i. — ''
J;icul). iii, 2.

'>
Jol) XIV, 5 — ^ l'iix\. r-, 7. — *
rioiii. V, [2.
 ,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONE^ LIB. III. 4^1

quia iionclum ipsi agebant yitas proprias sed quidquid ,

erat in futura propagine, vita unius hominis conti-

nebat.
XV. «Nulla, inquiunt, ratione conceditur , ut Deus
qui propria peccata remittit, imputet aliena. wRemittit,
sed spiritu regeneratis, non carnegeneratis imputat vero :

nonjamaliena, sed propria. Aliena quippccrant, quando

hi qui ea propagata portarent , nondum erant : nunc
verocarnahgenerationejam coruni suut, quibus nondum
spiritah gcneratione dimissa sunt.
XYI. « Sed si baptismus, inquiunt, mundat antiquum
illud dehctum qui de duobus baptizatis nati fuerint ,
,

debent hoc carerc peccato. Non cnim potuerunt ad pos-

teros transmittere, quod ipsi minime habuerunt. » Ecce
unde plerumque convidescit error cum homines idonei ,

sunt liis rebus interrogandis, quibus intelligendis non

sunt idonei. Cui cnim auditori, vel quibus explicem ver-
bis ,
quomodo mortaha vitiosa primordia non obsint cis,

qui aliis primordiis immortalibus inchoati sunt ; et tamen

obsint eis, quos iidem ipsi, quibus jam non obsunt, cx
eisdcm vitiosis primordiis generaverint quomodo id in-
:

telligat homo, cujus lardiusculammentem impeditctsuae

sententiae praejudicium , et pervicaciregravissimas vincu-
lum? Yerumtamen si adversus eos mihi esset causa ista
suscepta qui omnino parvulos
,
baptizari prohibent, aut
superfluo baplizari contenduiit , dicentes eos cx fidehbus
natos parentum meritum neccssario consequi
,
tunc :

deberem ad hanc opinioncm convinccndam laboriosius

forlassis et operosius excitari. Tunc si mihi apud obtu-

sos et contentiosos, propter rerum naturaf^obscuritatem,

difticultas refeilendi falsa et persuadendi vera resisteret

ad heec forte qucC in usu atque iu promptu essent exem-

pla confugerem vicissimque inlcrrogarem, ut quia cos
:

cxt. '26
 ;

'
/jOi S. AUGUSTINI EPISCOPI
movcrct, quomodo peccatum quod mundatur per Lap-
tismum, mancat in eis quos genuerint haptizati; ipsicx-
plicarcnt quomodo pra3putium ,
quod pcr circumcisio-
nem aufertur, maneat iii cis quos genuerint circumcisi
quomodo ctiam palca, quae opcre Immano tanta diligentia
separatur, maneatin fructuquidepurgato tritico nascitur.
XYII. His et talibus forsitan utcumqueconarer exem-
plis pcrsuadere liominibus ,
qui mundationis sacramenta
supcrtluo filiis mundatorum crederent adliiberi , cpiani

recto consilio baptizatorum parvuli baplizentur; quam-

que ficri possit, ut bomini babenti utrumque semcn , et

morlis in carnc, et immortalitalis in spiritu , iion obsit

regeneralo per spiritum ,
quod obest cjus fibo generato
per carnem ; sitque in isto remissione mundatum ,
quod
sit etiam in illo simiU remissione, vclut circumcisione ,

velut trituratione ac vcntilatione , mundandum. INunc

vero ,
quandoquidem cum eis agimus ,
qui confitentur
baptizatorum fibos baptizandos ;
quanto mefius sic agi-
mus , ut dicamus , Yos qui asseritis , de bominibus a

peccati labe mundatis sine peccato nasci filios dcbuissc ,

cur non attenditis, co modo vobis posse cbci , dc Cbris-

tianis parentibus Cbristianos nasci filios debuisse ? Cur
ergo eos Cbristianos fieri debere censetis ? Numquid in
eorum parentibus corpus Cbristianum non erat, quibus
dictum est « Nescitis cjuia corpora vestra meml)ra sunt
,

» Christi ^ ? » An forte corpus quidera Cbristianum de

Cbristianis parcntibus natum cst, sed non Cbristianam
animam acccpit? Hoc veromulto est mirabilius : namque
utrumbbet de anima sentiatis, quia profccto cum Apos-
tolonon eam creditis antcquam nasceretur abquid cgisse
boni aut mali ; aut de traduce attracta cst , et simililer ut

corpus de Cbrislianis Cbristianum , anima etiam Cbris-

1 1 Cor. VI, 5.

s^**
 ,,

DE PECCATORUM MEKITIS ET P.EMISSIONE, LIB. III. i^o3

tiana esse debuit ; aut a Christo creata, vcl iii Gliristiano

corpore, vel propter Christianum corpus, Christiaiia
debuit seu creari seu mitti. Nisi ibrte cUcetis, Christianos
homines Christianum corpus gignere potuisse et ipsuni ,

Cliristum animam Christianam non potuissc procreare.

Ccdite itaque veritati , et videte quia sicut fieri potuit ,

tjuod et vos fatemini , ut de Christianis non Christianus

de membris Christi non membrum Christi: atque ut
occurramus etiam omnibus tamen quo- ,
qui hcet falso ,

camque rchgionis nomine detincntur de consecratis non ,

consecratus; itaetiam fieri, ut de mundatis non munda-

tus nascatur. Quid respondebilis quare dc (vhrislianis ,

Hon Christianus nascatur, nisi quia non facit generatio,

sed regencratio ('liristianos? Hanc igitur vobis redditc
rationcm, quia similitcr a peccatis ncmo nasccndo , sed
omnes rcnascendo niundatur. Ac per hoc dc hominibus
idco mundatis quoniam rcnatis, homo qui nascitur rc-
,

"nascatur, ut etiani ipse mundctur. Potucrunt cnim pa-

rentes ad posteros transmittcrc, quod ipsiminimc habuc-
runt; non solum sicut frumcnta palcam et pra?putium ,

circumcisus sed etiam, quod ct vos dicitis, fidelcs in-

:

'

fidchtatem in posteros trajiciunt; quod non cst jam illo-

rum per spiritum regeneratorum sed quo in carnc gc- ,

nerati sunt, mortahs seminis vilium. ^am utiquequos

parvulos pcr sacramentum fidchum fidek^s faciendos
esse judicatis , infidclcs natos cx parcntibus fidchbus non
ncgatis.
XYllI. At enim , « si anifna hon est ex traduce, scd
sola caro , ipsa tantum habct traducem peccati , et ipsa

sola poenam mcrctur hoc cuim scntiunt, « injustum

: »

esse diccntcs, ut hodic nata anima non cx massa Adte ,

tam antiquum peccatum portct ahenum. » Attende

obsecro le ,
qucmadmodum circumspectus vir Pelagius,
26.
 ,

4o4 S. AUGUSTINI EPISCOPI

( nam ex ejiis libro licec quae modo posui verLa Iran-
scripsi ,
) sentit quam in diflicili dc anima quaestione ver-
setur. Non enim ait, quia animanon estextraduce : sed,
« Si anima non est ex traduce : » rcctissime facicns de re
tam obscura, de qua nulla in Scripturis sanctis certa et
aperta testimonia possumus invenire aut diflicillime ,

possumus cunctantcr loqui potius quam fidenter. Qua-

,

propter ego quoque liuic propositioni non pra^cipiti as-

sertione respondeo Si anima non est ex traduce,ergo
:

quae ista justitia est ut recens creata et ab omni delicto

,

prorsus immunis ab omni peccati contagione penitus

,

'libera, passiones carnis diversosque cruciatus et quod ,

est borribilius , etiam daemonum incursus in parvulis

sustinere cogatur ? Neque enim aliquid borum caro sic
patitur , ut non ibi anima ])otius c[uae vivit ac sentit

j)oenas luat. Hoc enim

justum ostenditur, sic etiamsi

ostendi potcst qua justitia in carne quoque peccati subeat

originalepeccatum, baptismatissacramento et gratitC mi-
seratione mundandum. Si autem illud ostendi non po-
test, ncque boc posse arbitror. Aut ergo utrumquc oc-

cultum feramus et nos bomines esse memincrimus aut

, ;

alias aliud dc animaopus, si necesse videbitur, cautela

sobria disputando moliamur.

XIX. Nunc tamen illud quod ait Apostolus « Per :

» unum bominem peccatum intravit in mundum , et per

wpeccatum mors et ita in omnes bomines pertransiit,
,

» in quo omnes peccaverunt^ sic accipiamus ne tot : ,

tantisque apcrtissimis divinarum Scripturarum testirao-

niis, quibus docemur praetcr Cbristi societatem ,
quaein
illo et cum illo fit , cum sacramcntis cjus imbuimur, et
ejus membris incorporamur vitam salutemque aeternam ,

adi[)isci neminem posse , niinis insipicntcr atquc infclici-

' llom. V, 12.
f
DE PECCATORUSI MERITIS ET REMISSIONE, LIB. III. /\o5

tcrrcpugnare judicemiir. Ncque cnim alio scnsu clictum

est ad Romanos « Per unum liominem peccatum in
,

» muiidum intravit, ct pcr peccatum mors atque ita ,

» in omnes homines perlransiit: » quam illo quo dictum

cst ad Corinthios, « Pcr homincm mors, ct per homi-

» nem resurrectio enim in Adam om-
mortuorum ; sicut
»nes moriuntur, sic et in Christo omncs vivilicabun-
»tur^. » Ncmo quippe ambigit hoc ibi de corporis ,

mortedictum, quoniam de resurrcctione corporis magna

Apostoh intentionc quaestio versabatur ct ideo vidctur :

ibi de pcccato tacuisse, quia non crat cpiit-slio dc jusli-

tia. Hic autem ad Romanos utrumque posuit, ct utrum-

que diutissime commcndavit pcccatum in Adam justi- ,

,

tiam in Christo ; ct mortcm in Adam, ct vitaminChristo:

qutcomnia verba scrmonis Apostolici, quantum ])0tui
satisque visum est in primo ut jam di.xi, duorum illo-
, ,

rum hbro perscrutatus apcrui.

XX. Quanquam ctiam ibi ad Corinthios locum ip-
sum dc resurrcctione diu tractatum sic in finc conclu-
serit ut nos dubitarc non sinerct
, mortcm cpioquc ,

corporis merito accidissc pcccati. Cum cnim dixisset :

« Oportet corruptibile hoc indiierc incorrupt:onem ,

» et mortale hoc induere immortahtatcm. Cum autcm

» corruptibilc hoc indutum fucrit incorruptioncm et ,

» mortale hoc induerit immortalitatcra tunc fict, in- ,

» quit, sermo qui scriptus est: Absorpta est mors in vic-

» toriam. iJbi est, mors, victoria tua?ubiest, mors, acu-
»leus tuus ? » Deinde subjccit , « Aculeus autem mortis
» est peccatum , virtus vero pcccati lex^. » Quia ergo ,

sicut Apostoli apertissima verba declarant , eo absorbe-

bitur morsin victoriam quo rorruptibilc et morlale hoc
,

induet incorruptionem et immortahtatem id est, quo ,

1 I Cor.xv, ai. — 2 ibid. 53-56.

4o6 S. AUGUSTINI EPISCOPl
Deus et niortalia corpora nostra propter in-
vivificabit ,

habitantcm Spiritum ejus in nobis ^ manifestum est et :

bujus mortis corporis , quae resurrectioni corporis con-

traria est , aculeum
peccatum : aculeum autem
fuisse
quo mors facta est , non quem mors fecit peccato :

enim morimur non morte peccamus. Sic itaque dictum

,

est, aculeus mortis, quomodo lignum vitae non quod ,

bominis vita faceret, sed quo vita bominis fieret et quo- :

modo lignum scientise, per quod scientia ficret bominis,

non quod per suam scientiam fecerit bomo. Sic ergo et
aculeus mortis, quo mors facta est, non quem mors fe-
cit. Sic enim dicimus et poculum mortis quo aliquis
, ,

mortuus sit vel mori possit non quod moriens mor-

, ,

luusve confecerit. Aculeus itaque mortis pcccatum est,

peccali punctu mortificatum est genus bumanum. Quid
adbuc quasrimus cujus mortis, utrum animte, ancorpo-
ris? utrum primas qua nunc omnes morimur an secundae ,

qua tunc impii morientur? NuUa causa est exagitandi

quaestionem , ApostoU verba
nullus tergiversandi locus ,

quibus id agebat interrogata rcspondcnt « Cum mor-

. :

» tale boc,inquit. induerit immortabtatcm, tunc fiet

» sermo qui scriptus est Absorpta est mors in victoriam.
,

» Ubiest. mors,victoriatua? ubi mors, aculeustuus?

est,
» Aculcus autem mortis est peccatum virtus vero pec-
,

» cati lex. « De resurrectionc corporis agebat ,

qua absor-
dcbitur mors in victoriam , cum mortalc boc induerit
immortalitatcm. Tunc ipsi morti insultabilur ,
qu£e in
victoriam rcsurrcctionc corporis absorbcbitur. Tunc ei
dicetur, « TJ])i cst, mors, victoria tua? ubi est, mors,
» aculeus Morti ergo corporis lioc dicctur. Hanc
tuus? »

cnim absorbcbit victoriosa immorUditas cum mortale ,

Jiocimmortalitatcm inductur. Morli , inquam, corporis

' llom. \ jii, II,
 DE PECCATORUM MERITIS ET REMfSSIONE, LIB. III. 4^7
lioc dicetur : « Ubi est victoria tua , » qua omnes sic vi-
ceras , ut etiam Dei Filius tecum coniligeret , teque non
vitando , sed suscipiendo superaret ? Vicisti in morienti-
bus, victa es in rcsurgentibus. Victoria tua qua absor-
bueras corpora morientium , temporalis fuit : victoria
nostra, qua in corporibus absorpta cs resurgentium ,x-
terna constabit. « Ubi est aculeus tuus ? w boc est ,
pec-
catum ,
sumus ut tc etiani in
quo puncti et venenati ,

nostris corporibus figercs et ca tam longo temporc pos- ,

sideres? « Aculeus autem mortis cst pcccatum virtus ,

» vero peccati lex. » Pcccavimus in uno omnes ut mo- ,

reremur in uno omnes accepimuslegem, non ut cmen- :

dalionc finiremus peccatum, sed ut transgressione au-

geremus.'< Lex enim subintravitut abundaret peccatum'^,
» et conclusit Scriptura omnia sub peccato^. Scd Dco

» gratias, qui dedit nobis victoriam jier Uominum nos-

» trum Jesum Cbrislum-^, ut ubi abundavit peccatum ,

» superabundarct gratia '*

, atquc ut promisso ex fide Jesu
" Cbristi daretur credentibus^, » et vinceremus mortem
[)er immortalem resurrectionem . et aculeum cjus pccca-
-
tum per gratuitam justificationem.
XXf. Memo itaque dc bac rc fallatur et fallat. Omnes
adimit atquc aufert iste sancta^ Scripturge sensus mani-
festus ambages ,
quemadmodum al) origine trahitur
mors in corpore mortis bujus , sic ab origine tractum est

peccatum in bac carne peccati ;

proplcr quod sanandum ,

et propagine attractum , et voluntate auctum , atque ad

ipsam camem resuscitandam, mcdicus venit in simibtu-
dine carnis peccati; qui non cst opus sanis, sed a^gro-
tantibus'^ ; nec vcnit vocare justos , sed pcccatores.
Proinde quod ait Apostohis , cum fidcles monerct ut se ab
'
Roni V, ao. — 2 Oalat. ut, 22. — 3 ^ ( y]'. xv, 57. — ^ Roui. v, 20. —
^ Galat III, 22. — ^*
>5arc. n, 17.
 ,

. r ; .

/|08 S. AUGUSTINI EPISCOPI

infidclibus conjugibus non disjungerent , « Sanctificatus
» est enim vir infidelis in uxore . et sanclificata est mulicr
» iufidelis in fratre; alio([uin filii vestri immundi esscnt,
» nunc autcm sancti sunt^ : » aut sic est accipiendum ,

quemadmodum et nos alibi-, et Pelagius cum eamdcm

ad Corintbios Epistolam tractaret (i4)» exposuit, quod
exempla jam praecesserant, et virorum quos uxorcs, et
foeminarum quas mariti lucrifecerant Cliristo ct parvu- ,

lorum ad quos faciendos Cliristianos voluntas cbristiana

eliam unius parcntis eviccrat aut si, quod magis vcrba :

Apostoli vidcntur sonarc ct quodam modo cogerc, ali(|ua

illic qua sanctificabanlur
intelligenda est sanctificatio ,

vir et mulier infidclis in conjuge fideli, etqua sancti nas-

ccbantur filii fidclium sive quia in menstruo cruore mu- ,

lieris , a concubitu continebat quicumquc ,

vir vcl faunina
id in legc didiccrat; nam boc Ezecbiel intor illa prtt-
cepta ponit^, quse non figurate accipienda sunt : sive
propter aliam quamlibet ,
quae ibi aperte posita non est
ex ipsa necessitudine conjugiorum atque filiorum sancti-
tatis aspcrginem : illud tamcn sine dubitatione tencndum
est ,
quaecumquc illa sanctificatio sit , non valcre ad
Christianos faciendos, atque ad dimittenda peccata , nisi

cbristiana et ecclcsiastica institutione sacramentis effician-

tur fidclcs. Nam necconjugcs infidcles ,
quamlibct sanc-
tis et justis conjugibus baercant , ab iniquitato mundantur,
quas a regno Dei separatos in damnationem venirc com-
pellit ; ncc parvuli de quibuslibet sanctis juslisquc pro-
creati, originalispeccatircatu absolvuntur, nisi in Cbristo
fucrint baptizati ; pro quibus tanto impcnsius loqui dc-
bcmus, quanto pro sc ipsi minus possunt.
XXII. Id enim agitilla disputalio, contra ciijus novi-

' I Cor. VII, i4. — 2 j i[,^ I ,|y sirmone Domini in moule, c. id. —
3 li/ecb. xviii, 6. «
 ,

DE PECCATORUM MERITIS ET REMISSIONS, LIB. III.4^9

tatem antiqua veritate nitcndum cst , utinfantes omnino
superfluo baptizari vidcantur, Scd aperte hoc nondicitur,
ne tam firmata salubritcr Ecclesice consuetudo violatorcs
suos ferre non possit. Sed si pupillis opem ferre praecipi-
mur, quanto magis pro istis laborare debemus, qui des-
titutiores et miseriorcs pupilbs etiam sub parentibus re-
manebunt , si eis Christi gratia dcncgabitur, quam pcr se
ipsi flagitarenon possunt.
XXUl. lllud autem quod dicunt, sinc ullo pcccato
ahquos homines jam rationc utcntcs, in hoc soeculo
vixisse vel vivere optandum cst ut fiat, conandum est
:

ut fiat, supphcandum cst ut fiat; non tamen quasi fac-

tuni fucrit confitcndum. Hoc enim optantibus et conan-
tibus et digna supphcationc dcprccantibus, quidquid rc-
manscrit pcccalorum ,
per hoc quotidie solvitur, quod
veracitcr in orationc dicimus : « Dimitte nobis dcbita nos-
» tra , sicut et nos dimiltimus dcbiloribus nostris^. »

Quam orationem quisquis cuilil)ct homini sancto ct Dei

voluntatem scienti atque facienti ,
pra^ter unum Sanctum
Sanclorum , dicit in hac vitu necessariam non fuisse,
. muhum errat, nec potest omnino illi ipsi phacercquem
laudat autcm se ipsum talem putat ipsc se decipit^,
: si ,

et verilas in eo non cst; non ob aliud nisi quiafalsum ,

putat. Novit ergo ille mcdicus qui non est opus sanis .

sed a^grotantibus, cpiemadmodum nos curando perficiat

in aeternam salutem quiet ipsam mortcm rjuamvispcc-
: ,

cati merito inflicta sit non aufcrt in hoc sa^culo eis ,

,

quibus peccata dimittit , ut etiam cuni ejus timore supe-

rando suscipiant pro fidci sinceritate ccrtamen : et in

quibusdam etiam justos suos quoniam adhuc cxtolU ,

possunt non adjuvat ad pcrllcicndam justitiam, ut duni

,

non justificatur in conspcctu cjus omnis vivens^, actio-

' Maith. vr, 12. — 2 i joan. i, S. — 3 psal. cxm, 2.
4lO S. AUGUSTINI EPISCOPI DE PECCATORUM , ETC.

ncm gratiarum semper inclulgentiae ipsius debeamus ; et

sic abillaprima causa omnium vitiorum, lioc est, a tu-
morc supcrbioe. sancta Jmmilitate sanemur. Ilanc Epislo-
lam dum dispositio mea brcvem parturit, libcr prolixus
est natus utinam tam pcrfectus, quam tandem abquando
,

fniitus.
S. AUR. AUGUSTINI
IIIPPONEMSIS EPISCOPI

DE SPIRITU ET LITTERA ,

AD MARCELLIiMJM
r' '
. 1 LIBER UN13S ^ ,

MarcclUno scribentc se, pcrmotum eo ,

quod in superiori
opcrc legisset , fieri posse ul sit
liomo in Jinc vita sinc
'peccato , sivelit, ndjutus a Deo; nec ullum tamen us-
qunm in hominibus tam. perfectiv justitice exemplum
extnre : hanc j4up;ustinus occasionem arripit dispu-
tandi contra Pela^innos de adjutorio s^raticv Dei, os-
tenditque non ineo nos divinitus ndjuvnri ad operan-
dam justitiam quod Deus dedit plenam bonis
, lei;em.
sanctisque prcrceptissed quod ipsa voluntas noslra, ,

sine qua opernri bonum non possumus adjuvctur et ,

erigalar impertito spiritu f^ratia; siiie quo adjutorio ,

doclrina le^is littern est occidcns quia reos potius pra'- ,

varicatianis tenet quam justificat impios. Inde ad

,

p-^oposilnm qurrstionem quam solvere incipitinprin-

,

cfpio librirediens iterum in fine, demonstrnt mnlla

,

essc ncmine difptcntepossibilia cum Dei nuxilio quo- ,

rum vullum usqunm extct exemplum : ntque ita sine

excmplo csse i?i hominibus perfectnm justitiam.^et ta-
men impossibiiem nonesse concludil'.
(•w
I. I.ECTis opusculis^, qufE ad te nuper claLoravi . fili

cliarissime Marcelline . de baptisnio parvulorum , ct de

' Scri|ttus siib rmeni anni 412. — '^
Vide Retract. lib, 2, cap. 37. —
3 Vide D. Giiillon, toni. .\.\ii, p. 201-208.
4l2 S. AUGUSTINI EPISCOPI
perfectione justitiae hominis, quod eam nemo in hacvita
vel assecutus , vel assecuturus videatur , excepto uno
Mediatore ,
qui humana perpessusest in simihtudine car-
nis peccati, sine ullo omnino peccato : rescripsisti te
moverieo, quod in posteriore duorum h])ro fieri posse
dixi , ut sit homo sine peccato , si voluntas ejus non desit
ope adjuvantedivina, et tamen praeter unum inquo om-
nes vivificahuntur^ neminem fuisse vel fore
, in quo hic
vivente esset ista perfectio. Absurdum enim tibi videtur
dici ahquid fieri posse cujus desit exemplura , cum si-

cut credo non dubites , nunquam esse factum , ut per fo-

ramen acus camelus transiret"^, et tamen ille hoc quoque
dixit Deo esse possibile legas etiam duodecim milha le-
:

giones angelorum pro Christo ne pateretur ^ pugnare , ,

potuisse , nec tamen factum : legas fieri poluisse, ut semel

gentes exterminarentur a terra quas dabatur fihis IsraeH,
Deum tamen paulatim fieri voluisse^ : et aha sexcenta
possunt occurrere ,
quas fieri , vel potuisse , vel posse fa-
teamur, eorum tamen exempla quod facta sint pro-
et

ferre nequeamus. Unde non ideo negare debemus fieri ,

posse ut homo sine peccato sit quia nullus est hominum, ,

praeter illum qui nou tantum homo sed etiam natura ,

Deus est , in quo id esse perfectum demonstrare possimus.

II. Hic forlasse respondeas ista quas commemoravi ,

facta non esse, et fieri potuisse, opera esse divina ut au- ;

tera sit homo sine peccato , ad opus ipsius hominis per-

tinere , idque opus esse optimura ,
quo fiat plena et per-
fecta et exomni prorsus parte absoluta justitia et ideo :

non esse credendum , neminem vel fuisse, vel esse vel ,

fore in hac vita qui hoc opus impleverit si ab homine ,

impleri potest. Sed cogitare debes ,

quamvis ad hominem
« I Cor. XV, 22. — 2 Mntth. xix , 24. — 3 jd. xxvi, 53. — * Deut.
XXXI, 3. — * Judic. II, i.
 LIBER DE SPIRITU ET LITTERA. 4^3
id agere pertiiieat hoc quoque munus esse divinum ,
,

atque ideo non dubitare opus esse divinum « Dcus est :

» enim qui operatur in voLis ait Apostolus et vellc et , ,

» operari pro Lona voluntate^. »

III. Proindc non multum molesti sunt , et instandum

est eis , ut si possunt , ostendant ita esse, qui dicunt vi-
vere hic hominem , sive vixissc sine ullo omnino peccato.
Nam si testimonia Scripturarum ,
quibus cxistimo dcfmi-
tum , nullum hominem hic viventem ,
quamvis utatur
libero arbitrio , inveniri sine peccato , sicuti est : « Ne
» intres in judicium cum scrvo tuo ,
quoniam non justifi-

» cabitur in conspectu tuo omnis vivens^, » et ca:tcra talia

quisquam docere potueritaliter accipienda quain sonant,

et demonstraverit aliquem vel aliquos sinc ullo hic vixisse
peccato, qui non uon solum minimc advcrsatus, ve- ei ,

rumetiam plurimum gratulatus fucrit non mcdiocribus ,

invidentias stimulis agitatur. Quin ctiamsi ncmo est aut ,

fuit aut crit, quod magis crcdo tali puritatc pcrfcctus,

, ,

et tamen esse aut fuissc, aut forc dcfcnditurct putatur;

,

quantum ego judicare possum non multum erratur ^, ,

nec perniciosc , cum quadam quis(pic bcncvolcntia falli-

tur : si tamen qui hoc putat , se ipsuni talcm essc non
putet , nisi re vcra ac liquido talcm se cssc pcrspcxerit.
IV. Sed illis accrrime ac vehementissimc rcsistendum
est , qui putant sine adjutorio Dci pcr se ipsam vim vo-
luntatis humanEC vel justitiam posse pcrficcrc, vel ad eam
tenendo proficcre : et cum urgcri coepcrint ,
quomodo
id prsesumant asserere fieri sine opc divina , reprimunt
se , nec hanc vocem auclcnt emittcre , quoniam vident
quam non ferenda. Sed aiunt, idco ista sine
sit impia , et
ope divina non fieri, quia et hominem Dcus creavit cum
* Philip. II, i3. — 2 Psai. cxLii , 3, — 3 Coafer lib. 4. aJ Boiiif,
cap. lo. h^kl^^^M i
4l4 S. AUGUSTINI EPISCOn
libero voluntatis arbitrio , et clanclo pri£cepta ipse docet
cmemadmodum homini sit vivendum ; et in eo ulicjue ad-

juvat, quod docendo aufcrt ignoranliam , ut sciatliomo

in operibus suis quid evitare, el quid appeterc debcat;
ciuo per liberum arbitrium naturaliter insitum, viam dc-
monstratam ingredicns contincntcr ct justc ct pic vi-
,

vendo ad beatam eamdemque teternam vitam pcrvenire

mereatur.
y. Nos autem dicimus bumanam vokmtatcm sicdivi-
nitus adjuvari ad facicndam justitiam , ut prEcter c|uod
creatus est bomo cum libero arbitrio vohuitalis, praUer-
que doctrinam qua ei proecipitur quemadmodum vivere
debeat, accipiat Spirilum sanctum cj[uo fiat in animo ,

ejus delectatio dilectioquc summi ilhus atque incommu-

tabihs boni cjuod Deus cst , etiam nunc cum adhuc per
fidem ambuLatur , nondum pcr speciem^: ut hac sibi
velut arrha data gratuiti muncris inardcscat inh£Erere
Creatori , atque intlammetur accedere adparticipationcm
ilhus veri luminis; ut ex quo habet ut
illo ci ]jenc sit , a
sit. Nani neque hbcrum arbitrium quidquam nisi ad pcc-

candum valct si lateat vcritalis via et cum id quod

, :

agendum et quo nitendum est cneperit non latere, nisi

etiam delectet et ametur non agitur, non suscipitur
, ,

nonbenc vivitur. Ut autem dihgatur, charitas Dei diffun-

ditur in cordibus nostris- non per arbitrium hbcrum ,

cjuod surgit ex nobis scd per Spiritum sanctum cjui da-

,

tus est nobis.

YI. Doctrina quippc illa , qua mandatum accipimus
continenter rectequc vivendi , hllcra cst occidcns, nisi
adsit vivificans spiritus. Ncque,^enim solo iho modo in-
tenigcndum est quod lcgimus ^JLittcra occicht, spiritus :

» autcm vivificat^; » ut ahquid figuratc scriptum , cujus

' 2 Cor. V, 7, — 2 Rom. v, f). — 3 i Cor. m, G.
 ,,

LIBER DE SPIRITU ET LITTERA.. 4l^

cstabsurdaproprietas, iion accipiamus sicut litterasonat,
sed aliud quod significat intuentes , interiorem hominem
spiritali intclligentia quouiam « Sapere sc- nutriamus :

» cundum carnem mors^st sapere autem secundam spi- ,

» ritum vita et pax^. » jYclut si quisquam multa qua;

scri^^^ta sunt in Cantico canlicorum carnaliter accipiat,
non ad luminosae cliaritatis fructum , sed ad libidinosa?
cupiditatis affectum. Non ergo solo illo modo intelligen-
duni est quod ait Apostolus :/« Litlera occidit, spiritus
» autem vivificat : » sed etiam iTTo , eoque vel maxime
quo apertissime alio loco dicit Concupiscentiam nes-
: «
'
« ciebam nisi lex diccrct , : Non concupisccs -. » Et paulo
. post ait : « Occasione accepta peccatum pcr mandatum
» fefellit me , ct per iilud occidit. » Ecce quid est : « Lit-

Et utique non figurate aliquid dicitur

» tera occidit. »
quod accipiendum non sitsccundum littcra; sonum, cuni
dicitur : « Non concuplsces : » sed apertissimum salu-
berrimumque proeceptum est quod si quis implcvcrit ,

nuUum Iiabcbit omnino pcccatum. jNam boc idco clcgit

Apostolus gcnerale quiddam quo cuncta complcxus est ,

tanquam basc esset vox lcgis ab omni peccato proliibcn-

tis quod ait « Non concupisces » neque enim ullum
,
: :

peccatum nisi concupiscendo committitur proinde qutc :

boc prsecipit, bona et biudabilis Icx cst. Scd ubi sanctus

non adjuvat Spiritus inspirans pro concupiscent.ia mala ,

concupisccntiam bonam boc cst cbaritatcm dilfundens , ,

in cordibus noslris^, profecto illalex, quamvis bona ,

auget proliibcndo desidcrium malum sicut aquae impe- :

tus si in eam partem non ccsset influere vebemcntior ,

fit obice opposilo , cujus molcm cum evicerit , majorc

cuniulo preecipitatus violentius per prona provolvitur.
Nescio quo enim modo , boc ipsum quod concupiscitur,
1 Roiu. viu, 6. — 2 (t{. viij ^. _ 3 IJ, V, 5.
4l6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
fil jucundius dum vetatur. Et lioc est quod fallit pecca-
tum per mandatum, et per illud occidit , cum accedit
eliam praevaricatio, quae nulla estubilex non est.

VII. Sed totum ipsum apostolicae Epistolae locum , si

placet, consideremus, et sicut Dominus adjuverit per-

tractemus. Yolo enim, si potuero , dcmonstrare illud
quod ait Apostolus : « Litlcra occidit , autem
spiritus
w vivificat , )j non de figuratis locutionibus dictum, quam-
"vis et illinc congrucnter accipiatur; sed potius de lege
aperte quod malum est proliibente. Quod cum ostendero,
profecto manifestius apparcbit , bcne vivere donum esse
divinum non tanliim quia bomini Deus dedit liberum
:

arbitrium sine quo nec male nec bene vivitur nec tan-
, ;

tum quia praeceptum dedit , quo doceat quemadmodum

sit vivcndum sed quia per Spiritum sanctum diffundit
:

cbaritatem in cordibus corum, quos praescivit ut prae-

destinaret^ ,
praedestinavit utvocaret, vocavit utjustifi-
caret, justificavit ut glorificaret. Hoc autem cuni appa-
ruerit, videbis , ut existimo , frustra dici illa tantum esse
possibilia sine excmplo ,
quae Dei opera sunt ; sicut de
cameli transitu per foramen acus commemoravimus"^, et
qusecumque alia sunt apud nos impossibiba apud Deum ,

autcm faciHa ct idco non inler liaec bumanam depu-

:

tandam esse justitiam quod non ad Dei , sed ad bominis

,

opus pcrtinere dcbeat; cujus perfectio si est in bac vita

possibibs nuHam esse causam cur sine exemplo esse cre-
,

datur. IIoc ergo frustra dici , satis elucebit , cum ct ip-

sam immanam juslitiam operationi Dei tribuendam esse

claruerit quamvis non fiat sine bominis voluntate

,
: et

idco ejus perfcctionem etiam in liac vita esse possibilem ,

negare non possumus ;

quia omnia ^jossibiba sunt Deo,
sivequse facit sola sua voluntate, sive quae cooperantibus
1 Rom, viir, 2y. — 2 Matth. xix, 24.
 7 ,

LIBER DE SPIRITU ET LITTERA. 4'

rcatiirae suas voluntatibus a sefieriposse constituit^. Ac
per hoc quiclquid corum non facit, sinccxemplo est qui-
dem in operibus faclis , sed apud Deum et in ejus virtutc

babet causam qua ficri possit, ct in cjus sapientia quare

non factum sit : quse causa etiamsi lateat bominem non ,

se obliviscatur esse bominem , ncc proptcrea Deo det in-

sipientiam . quia non plene capit ejus sapientiam,
YIII. Attende igitur Apostolum ad Romanos expli-
cantcni , satis([ue monstranlem quod scripsit ad Corin-
tbios : « Littera occidit, Spiritus autem vivificat^, » sic
magis accipicndum ,qucmadmodumsupradiximus ;quo-
niam legis Ht!;cra qu88 docet non esse peccandum si ,

Spiritus vivificans desit , occidit : sciri enim facit pecca-

tum potius quam caveri, et ideo magis augeri quam mi-
nui ,
quia make concupiscentias ctiam pracvaricatio legis
accedit.
JX. \olcns ergo Apostolus commendarcgratiam . qua^
pcr Jesum C^bristum omnibus gentil)us venit , ne Judaci
adversus caeteras gentes dc accepta lege se cxtollercnt
posteaquam mortem pcr unuin bomi-
dixit pcccatum et

nem intrasse in genus bumanum et per unum bominem ,

justitiam et vitam asternam illum Adam bunc Cbris- , ,

tum apcrtissime insinuans, ait Lex autcm subinlravit : f

« ut abundarctdelictum ; ubi autcm abundavit dclictum.

>i superabundavit gratia : ut quemadmodum regnavit
» peccatum in mortcm , sic et gratia rcgnet pcrjustitiam
» in vitam actcrnam per Jesum Cbristum Dominum nos-
» trum '^ » Deinde opponens sibi ipsc quapstionem :

« Quid ergo diccmus inquit? Pcrmanebimus in peccato,

,

» ut gratia abundet? Absit^. » \idit euim a ])crve):sis

perversc posse accipi quod dixerat « Lex subintravit ut :

» abundarct dclictum; ubi autcm abundavit dclicium ,

• Marc. X, 27. — "^

1 Cor. m, 6. — 3 Rom. v, 20. — ^ IJ. vi, i.

CXL. 27
 ,

4l8 S. AUGUSTfNI EPISCOPl

» supcrabundavit gratia : » taiiquam clixcrit, propter
aLunclanliam gratitc prodesse peccatum. Hoc cliluens,
respondit : « Absit : « at(|uc subjecit : « Qui mortui su-
» nms peccato cjuomodo vivemus , in eo? » IJoc est, cum
id preestiterit gratia , ut moreremur pecci^to , quid aliud
facicmus, si vivcmusin co , nisi ut gratise sijnus ingrali?

Nequc cnim cjui laudat bencliciuin medjciniBe ,

prodesse
morbos dicit ct vubicra a quibus , illa bomincni sanat :

5ed cpianlo majoril)Us medicina biudibus pr£edicatur,

tanto magis vitupcraiUur el borrcntiu" vubicra ct morbi
a quibus bberat quas jtfi laudatuv. Sic baus et prcedicatio
graliae vituperatio ct cbimnatio est dcbctorum. Demons-
tranda enim fucrat bomini li^jeditas languoris ejus , cui
contra inicpiitatem suam nec praeccptum sanctum et bo-
num quo magis aucta estiniquilasquam minuta;
])rofuit,
quandoquidem lcx subintravit, utabundaret debctum ut ;

eo modo convictus atque confusus videret non tantum ,

doctorem sibi esse iiecessariuni, verumetiam adjutovcm

Dcum, a quo ejus itinera dirigantur^, ne dominctur ei
omnis inicjuitas , et confugiendo ad opem divinae misori-
cordia^ sanetur ; atque itaubiabundavitdebctum, supcr-
abundct gratia , non peccantis merito^, sed subvcnicntis
auxilio.

X. Consequentcr eamdcm mcdicinam in passionc ct

resurrectione Cbrisli myslicedeiponstratam ostendit Apos-

tolus, dicens ; « An ignoratis, quoniam quicumquc bap-
» tizati sumus in Cluisto Jesu in mortc ipsius baptizati ,

» sumus? Copsepulti crgo sumus ilH per baptismum in

» mortem ut qucmadmodum surrexit Cbristus a mor-
,

» tuis pcr gloriam Patris, ita et nos in novitate vitas am-

» bulemus. Sienim complantatifuimus similitudinimortis

» ejus, sed et resurrectionis erimus boc scientes quia ;
,

> Psal. cxvm, i33»

 9,

LIBER t)E SPIRITU ET LITTERA. 4'

» vctus lionio nostjer simiil crucifixiis est , ut evacuetur
.» corpus peccati, ut ultra iiou serviamus peccato. Qui
» enim mortuus est, justificatns cst a pcccalo. Si auteiu
» iTiprtui sumus cum Christo crcilimus quia simul vive- ,

» mus cum illo ; scientcs ([ma, Cliristus surgcns a morluis

» jam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur.
» Quod enim mortuus est peccato , mortims est scmel :

» quod autem vivit , vivjt Dco. Ita et vos existimate vos

» mortuos esse peccato, vivere aqtem Dco in Christq
» Jesy^. » iNeilfipe satjs elucct niysterio Dominicae morlis
et resurrectionis riguratum vitae nostrae veteris occasum ,

ctexortum novee , dcmonstratamque iniquitatis abohtio-

iiem renovationeiuquc justititC. Uudc igitur hqc tantum
beneiicium homini (per httcram lcgis) nisi per hdcm
Jesu Christi?
XI. Hicc cogitatio sancta scrvat f^hos hominum, iu
proteclione ahirum Dei spcrantes , ut inebrieutur ab
ubertatc domu:; ejus, ct torrcntc voluptatis cjus poten-
lui- : quoniam apud ipsum cst fons vitEe , ct in luminc
ejiisvidcbimushimcn : qui preetcnditmisericoidiam suam
scicnlibus eum , ctjustiliam suam iisqui rccto suntcorde.
JNcque cqiui quia sciqnt, scd ctiam lU scjanteum ,
pice-
tendit iniscricQ|'diam suam : nec quia recti suut cordc
scd etiani ut recti sint corde ,
prcEtendit justitiam suam ,

qija JHslificat inipium^. IlacG cpgitatio np^ cffert in si|-

pcibiam quod vitium oritur, c\u\} sihi quisquepraefidit,

;

scqucsibi ad vivendum capul. facit. Quq luotu rcccditur

j)b illo fqnte yitse, cujus sohus haustu justitia bibitur ,

bona ab illp incommutabih lumine cujus

scilicet vita ; et ,

participatione anjma rationahsquodam modo accenditur

Ul sjt etiam ipsa factuni crcatumque lumen sicut crat :

Joannes » Luccrna ardens et lucens''; >^ qui tamen undc

' R.oin, VI, 3-ip. —^ Psiil, XXXV, 8.-3 Roni. iv, 5. -r- ^ Joau. v, 35,

27«
 '

4qo S. AUGUSTINI EPISCOPI

luceret agnoscens, « Nos, inqiiit , de plenitndine cjus
» accepimus'^ ; « cujus , nisi illius utique in cujus com-*
paralione Joannes non erat lumen ? enim « Erat
lllud

» verum lumen quod illuminat omnem liominem venien-

» tera in hunc mundum^. » Proinde cum dixisset in eo-
dem Psalmo « PrLClende misericordiam tuam scicntibus
:

» te et justitiam tuam his qui recto sunt corde. Non ve-

,

» niat, inquit, mibipes supcrbiae, et mauus peccatorum

» non moveat me ibi ceciderunt omnes qui operantur
:

» iniquitatem, expulsisunt, nec potuerunt stare-^ « Hac

quippe impietate, qua tribuit sibi quisque quod Dei est,

pellitur in tenebras suas ,

quae sunt opera iniquitatis.
HECcenim plane ipsefacit, et ad baec implenda sibi est
idoneus. Opera vero justitiae non facit, nisi quantum ex
illo fonte atque cx iUo himine percipit, ubi nulhus indi-
gens vita est , et ubi non est commutalio , nec momenti
obumbratio ^.

XII. Ideo Paulus apostolus, qui cum Sauhis prius vo-

caretur, non ob ahud*^, quantum mihi vidctur, lioc nomen
elegit, nisi ut se ostenderet parvum , tanquam minimum
Apostolorum multum contra supcrbos et arrogantes,
'^,

et de suis operibus prsesumentes pro commendanda ista ,

Dei gratia , fortiter atque acriter dimicans : quia revera

in illo evidentior et clarior apparuit ,
qui cum talia ope-
raretur vehementer Ecclesiam Dei persequens ,
pro qui-
bus summo supplicio dignus fuit misericordiam pro ,

damnatione suscepit et pro poena consecutus est gra- ,

tiam merito pro ejus defensione clamatatque concertat,

,

necinreprofunda et nimis abdita non intelligentium et ,

verba sua sanain perversum sensum detorquenlium curat

invidiam ; dum tamen incunctanter prsedicet donum
1 Joan. I, 16. — 2 ii,i(] g — 3 psal. xxxv, 1 1-23. — ^ Jacob, 1,17.
5 A.ct. xiii, 9. ViJL> lib. 8. Coufess. c. 4. — ^ i Cor. xv, 9.
 LIBER DE SriRITU ET LITTERA. 4^1
Dei ,
quo uno salvi fiunt filii promissionis , filii beneficii
divini , filii gratias et misericordiae , filiiTestamenti iNovi,
Primum quod omnis cjus salutatio sic se liabet : » Gratia
» vobis et pax a Deo Patre et Domino Jesu Christo^. »
Deindc ad llomanos pene ipsa quaestio sola versatur, tam
pugnaciter, tam multipliciter, ut fatiget quidem legentis
intentionem, sed tamen fatigalione utili ac salubri, ut
interioris hominis magisexerceat inembra, quam frangat.
XIII. Inde sunt quae supra commemoravi. Inde est
quod Judaeum arguit ,eunKpe dicit Judtcum cognomi-
nari et nequaquam, id quod profitetur implcre. « Si
» autem tu , inquit, Judaeus cognominaris , et requiescis

)j in lege,et gloriaris in Dco, ct nosti voluntatem^, et pro-

i> bas distantia ; instructus ex Lege , confidis te ipsum
» caecorum, lumen corum qui in tcncbris,
ducem cssc
» eruditorem insipicntium, magistrum infantium ha- ,

» bentem formam scientias ct vcritatis inLege. Qui crgo

» ahum ipsum non doces? qui praedicas non
doccs , te
» furandum, furarisPqui dicis non adulterandum adul- ,

» teras? qui abominaris idola, sacrilegium facis? qui in

» Lege gloriaris, per praevaricationem LcgisDcum inho-
» noras? Nomen enim
Dci per vos blasphematur in gen-
» tibus, sicut scriplum est. Circumcisio quidcm pro-
» dest ^, si Lcgein custodias : si autem praevaricator Legis
» sis, circumcisio tua praeputium facta est. Si igitur
» praeputium justitias Legis custodiat, nonne praeputium
» ejus in circumcisionem rcputabitur, et judicabit quod
» ex natura est praeputium Legem perficiens, te qui per
» litteram et circumcisionem praevaricator Legis es ? Non
» enim qui in manifesto Judaeus est, neque quae in ma-
» nifeslo in carne est circumcisio ; sed qui in abscondilo
1 Rom. I, 7 ; I Cor. r, i, et Galat, i, 3. — 2 la oia<p;'povTa. — 3 jsai.

LU , 5.
 ^22 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» Judaeusestj et circunicisio cordis in Spiritu, non lit-

» tera , cujus laus non e.\ hominilius , scd ex Deo est^. »

Hic manifcstavit qucmadmodum dixcrit « Cdoriaris in :

» Deo. » Nani utiquc si verc talis .ludasus gloriaretur in

Deo co modo quo postulat gratia quae non operuni
, ,

riieritis sed graluito dalnr, ex Deo esset laus cjus, non ex

,

liominibus. Sed ita gloriabantur in Deo velut qui soli ,

mcruissent I.egem ejus accipere, secundum illam vocem

Psalmi, qua dictum est : « Nou fecit sic nlli gcnli , et ju-

» dicia sua non manifcstavit eis^. >) Quam tamen Dei Le-
gem sua juslitia se arbitral)antur implere, cum magis
ejus praevaricatores essent^. Lnde iliis iram operabatur,
abundante pcccato , qiiod ab scientibus pcrpctrabatur.
Quia et quicumque faciebant quod Lex jubebat
non ad- ,

juvantc Spiritu gratiae timore pnenae faciebant, non ,

amore justitiae ac per hoc coram Deo non cratin volun-

:

tate, quod coram hominibiis apparebat in operc po- :

tiusque ex illo rci tcnel)antur, quod cos novcrat Deus

nialle, si fieri posset impune committerc. Circumcisio- ,

nem autem cordis dicit, puram scilicet ab omni illicita

concupiscentia voluntatem : quod non fit littera doccnle
el minante , sed Spiritu adjuvante atquc sannnte. Ideo
laus talium non ex hominibus, sed ex Deo cst, qtii per
siiam gratiam praestat unde laudentur, dc quo dicitnr :

« Domino laudabitur anima mea"^ » et cui dicitur

In : :

« Apud te laus mea^ : » non quales illi sunt qui Dcum

laudari volunt quod homines sunt, sc autcm qiiod justi

sunt.
'

XIV. Scd laudamns, inquiunt, ct Doum nostrae jus-

«

» tificationis tiuctorem in co quod legcm drdit. cnjusin-

» tuitunoverimusqucmadmodum viveredcbcanius. » Ncc

1 Roni. Ti, 17-25. — 2 l>sal. oir.vii, 9.0. — ^ j\oii), iv, iTt. — ' Psul.

XXXDl, 3. 5 IJ XXI, 16.

 —

LTBER DE SPlRttG ET LTTTERA. 4^3

aiicliuntquod leguiit « Quia non justificabitur ex lege om-
:

» nis caio coram Deo ^. » Potest enim fieri coram liomi-

nibus, non autem coram illo qui cordis ipsius et intihlae

voluntatis inspectorest, libividet, etiamsi aliud faciat qui
legem timet, quid tamen mallet facere si liceret. Ac ne
quisquam putaret bic Apostolum ea lege dixisse neminehi
justiiicari . quas itl Sacramentis veteribus multa continet
figurata pri^ecepta, undc etiam ipsa est circumcisio car-
nis, quam die octavo accipcre parvuli jussisunt^; conti-
nuo subjunxit quam legem dixerit, et ait : « Per Legem
M enimcognitio peccali^. »lHa igitur lexest, dequapostea

dicit « Peccatum non cognovi nisi pcr legem. Nam

:

» concupiscentiam nesciebaln, nisi lexdiceret, Non con-

» cupisces ^. » Nam quid est aliud , « Per legem enim
» cognitio peccati? »

' XV. Ilicforte dicat illa bumanaprcTsumptio.ignorans

Dei justitiam, et suam volens conslituere, merito dixissc
Apostokim: «Quia ex legenemo juslificabitur^ ^^-oslcndit :

enim tantummodo lex quid faciendum quidvc cavendum

sit, ut quod iUaostenderit vohintns impleat, ac sic liomo

justificetur, non per legis imperium, scd per bl)erum ar-

bitrium. Sed, o bomo, altende quodsequitur « Nuncati- :

» tem, inquit, sine lege justitia Dci manifestataest, testi-

» ficata pcr legem et propbetas Parum-ne insonat

^. »

surdis? « Justitia, inquit, Dei manifestata est. » Hancig-

norant qui suam vokint constituerc : buic nolunt esse
"
subjecti. « Justitia, inquit, Dei manifestata est : » non
dixit. juslitia bominis, vel justitia proprife voluntatis ; sed,
« justitia non qua Deus justus est, sed qua induit
Uei , »

bominem, cum justificat impium. Haec testificatur per

legem et propbetas buic quippe tcstimonium perbibent
:

1 Rom. iir, 20. — 2 Levit. xii, 3. — 3 r\om. iit, 20. — ^ Jd. vir, 7.
5ld. iii, 20. — 6 Ibid. 21. — 7 Id. X, 3.
 ;

l\l[\ S. AUGUSTINI EPISCOPI.

lex et prophetae. Lex quidem, lioc ipso, quod jubendo et
minando neminem justilicando satis
et indicat, dono Dei
justificari homincm per adjutorium spiritus prophetae :

auteni quia id quod praedixerunt

, Christi implevit ad- ,

ventus. iSam hincsequitur et adjungit, dicens : « Justitia

» autem Dei per fidem Jesu Christi^, hoc est, per fidem )j

qua creditur in Christum. Sicut autem ista fides Christi

dicta est non qua credit Cliristus sic et illa justitia Dei :

non qua justus est Deus. Utrumque enim nostrum est

sed ideo Dei et Christi dicitur, quod ejus nohis hirgitate
donatur. Justitia ergo Dei sine lege, non sinelege mani-
festata est. Quomodo enim per legem testificata , si sine
lege manifestata? Sed justitia Dei sinelcgeest, quam Deus
per spiritum gratias credenti confert sine adjutorio legis,

hoc non adjuto a lege. Quando(juidemper lcgcm os-

est,

tendit homini infirmitatem suam, ut ad ejus misericor-

diam per fidem confugiens sanaretur. De sapientia quippe
ejus dictum est, quod « Legem et misericordiam in hngua
portet ^ : legem scihcet qua reosfaciat superhos; miseri-
cordiamvero, quia justiiicet humihatos. « Justitia ergo
» Dei per fidem Jesu Christi in omnes qui credunt. Non
» enim omnes enim peccaverunt, et egent
est distinctio,
» gloria Dei -^, » non gloria sua. Quid enim hahent, quod

non acceperunt? Si autem acceperunt quid gloriantur, ,

quasi non acceperint^ ? Egent itaque gloria Dei, et vide

quid secjualur : « Justificaligratis per gratir.m ipsius ^. »

JNon itaque justificati per legeui , non justificati per

propriam voluntatem sed, « Justificati gratis per gra- :

» tiam ipsius; » non quod sine voluntate nostra fiat, scd

voluntas nostra ostenditur infirma pcr legem ut sanet ,

• Rom. III, 22. - - ^ Prov. iii, iG, juxla lxx. — ^ Rom. iii, 22 et 28. —
^ I Cor. n, 7. — ^ Rom. ui, 24.
 LIBER -DV. SPIUITU ET LITTERA. 4^5
gratia voluntatem, et sanata voluntas impleat legem, non
constituta sub lege, nec indigens lege.
.XVI. « Justo enim lex non est posita : » qufv; tamcn
« Bonaest, si quis ea legitime utatur. » Haec duo Apos-
tolus velut inter se contraria connectens, monet movetque
lectorem ad perscrutaiidam quasstioncm atque solven-
dam. Quomodo enim « Bona est lex, si quis ea legitime
» utatur » sic etiam quod sequitur verum est
; « Scicns :

» Ijoc quia justo lex non cst posita ^? » Nam quis le-
,

gitime utiturlege nisijustus? At ei non est posita, scdin-

justo. Anet injustus, ut jusliiicetur, id est, utjustus liat,
, legitinie lege uti debet, qua tancjuam paedagogo perduca-
tur ad gratiam , per quam solam quod lex jubet possit
implere-? Per ipsam quippc justificatur gratis, id cst,
nullis suorum opcrum prfecedentibus mcritis «Alio([uiii :

» gratia jam non est gratia » quandoquidcm ideo da- '^

:

lur, non c^uia bona opera facimus, scd ut ea faccrc valca-

mus id est non quia lcgem implevimus sed ut legem
, , ,

implere possimus. lUe enim dixit « JNon veni solvere le- :

» gcm sed implere ^ . » de quo dictum est « Vidimus : :

» gioriam ejus, gloriam tanquam l nigeniti a Patre, ple-

» num gratia et veritate ^. » Haec est gloria de qua dic-

tum est « Omnes cnim peccaverunt

: et egent gioria ,

» Dei ^. » Etbaec est gratia dc qua continuo dicit « Jus- :

".
» tificati gratis per gratiam ipsius » Injustus ergo lcgi-
time lcge utitur , ut justus liat ; quod cum factus fuerit,
ea jam non utatur tanquam veliiculocum pervenerit, vel
potius ut supra dicta siniilitudine Apo-itoii utar, tanquam
paedagogo cum eruditus fuerit'^. Quomodo enim justo lex
non est posita, si et justo est necessaria, nonqua injus-

1 I Tim. l, 9 et S. — 2 Oalat. iii, 24. — 3 Koin. \i, fi. — ^ Matth. v,

17- — ^ Joan. I, 14. — 6 Rom. iii , 23. — 7 Ibid, 24. ~ ? calat.

111 , 24.
426 S. AIIftUSTINl EPISCOPI

lus ad justificantem gratiam perducatur, sedqua legitime

jam justus ulatur? An iortc, imo vero non forte, sed certe,
sic legitimc utitur lege jam justus cum eam terrendis ,

imponit injustis, ut cum et in ipsis cuqierit insolitae con-

cupiscentine morbus incentivo prohiljitionis et cumulo
prcevaricationisaugeri confugiant per fidem ad justifican-
tem gratiam, et per donum spiritus suavitate justitite de-
leclati poenam lilterai minantis evadant? Ita non erunt
contraria, neque inter pugnabunt, ut etiam
se duo ista

justus bona lcge legitime utatur, et tamen justo lex po-

sita non sit : non enim ex ea justificatus est, sed ex lege
fidci, ({ua credidit nullo modo posse suec infirmitati ad
implcnda ea, quse lex factorum juberet, nisidivina gratia
subvcniri.
XVI!. Ideo dicit « Ubi estergo gloriatio tua ? Exclusa
:

» est. Per quam legem ? factorum ? Non sed per legem ,

« fidei ^. » Sive gloriationem dixerit laudabilem, quae in

Domino est, eamque exckisam, id cst, non ut abscederet
pulsam, sed ut emineret expressam. l ndeetexclusores di-
cuntur quidam artifices argentarii. Hinc est et ilhid in
Psahnis : « Utcxcludantur ii qui probati sunt argento-; »

hoc est, ut emineant qui probati sunt eloquio Domini.

Nam et alibi dicitur : « Eloquia Domini eloquia casta,
» argentunl igne examinatum ^. » Sive gioriationem vitio-
samde superbia venientemcommemorare voluerit, eorum
scdicet ,
qui cumsibijuste videntur vivere, ita glorian-

tur, quasi non acccperint : eamque non pcr legem facto-

rum, sed per legem fidei dicit exclusam, id est, ejectam et
abjectam ; quia per legem fidei quisque cognoscit, si quid
bene vivit, Dei gratiase habere, et utperficiaturin dilec-
tionejustitiae, non se ahunde consecuturum.
XYIII. Qua^ cogitatio pium facit, quia pietas est vera
• Rom. III, 27. — 2 iJsai r.xvii, 3i. — 3 IJ. xr, 7,
 :

Lir.Ell BE SPillitn ET i.ITTERA. 4^7

sapientia : pietatem dico quam Graeci OsoTs^siav vocant
ipsa qiiippc commendata est, cum dictum est liomini,

quod in libro Job Icgitur : « Ecce pietas estsapientia ^. w

Bso^a^sia porro si ad verbi drigineiii latine expressam in-

terpretaretur, Dei cultus dici poterat, qui in liocmaxime
conslitutus est, ut anima Unde et in
iei noii sit ingrata.
ipso verissimo et singulari sacrilicio Domino Deo nostro ,

agere gratias admonemiir. Erit aulera ingrata, si quod

illi ex Deoest, sibi tribuerit, praccipueque juslitiam, cU-
jus operibus velut propriis et vehit a semetipsa sibimet
parlis, non vulgaritcr tanquam exdivitiis autmembrorum
lorma aut eloqucntia, ceeterisque, sive externis sive in-
ternis, sivecorporis siveanimi bonis, quae habere etiani
scelcrati solent, sed tanquam de iisquaejiropriesunt l)on.1

bonorum quasi sapicnler inllatur. Quo vitio repulsia di-

quidam viri ad
vinee stabilitate substantias, etiamniagni
idololatrifie dedecus delluxerunt. Unde idem Apostokis

in cadem Epistola, in qua vebcmens dcicnsorest gratisc,

cum se dixisset Barbaris, sapientibus et

esse Gr?ecis ac
insipicntibus debitorem, et ideo qiiod ad ipsum pertine-
rct, promptum csse etbisqui Romas essentevangelizare :

» Non enim confundor,inquil, de Evangclio; virtuscnim

» Dei est in salutem omni credenli, .Tuda?o primum et
» Graeco. Justitia enim Dei in eo revclatur ex fide in fi-

» dem, sicut scriptum est : Justus autem exfide vivit ^. »

Haec est justitia Dei, quae in Testamcnto Veteri velata in

Novo rcvelatur; quae ideo justitia Dei dicitur, quod im-
pertiendo eam justos facit; sicut « Domini est salus ^, »

qua salvos facit. Et h?ec est fidcs, ex qua et in quam re-

velatur . « Exfide » scilicct annuntiantium , « In fidem »

obcdicntium : qua fidc Jesu Christi, id est, quam nobis

contulit Christus , credimus ex Deo nobis esse, plenius-
* Job. xxviii, 28. —2 Rom. X, i.\. — ^ Psal. 111,9.
4^8 S. ACGUSTINI EPISCOPI
que futurum esse quod juste vivimus uncle ; illi eapietate,
qua solus colendus est, gratias agimus.
XJX. INec immerito hoc articulo con-
se Apostolus ex
vertit ad eos cum detestatione commemorandos, qui vitio
illo. quod superius memoravi, leves etinflati, ac per se

ipsos velut pcr inane sublati, ubi non requiescerent sed ,

fracli dissilirent in figmenta idolorum tanquam in lapi-

,

des deciderunt. Quia enim commendaverat pietatem fi-

dei qua Deo justificati grati esse debemus, velut con-
,

trarium quod detestaremur subinferens « Revelatur :

» enim inquit ira Dei de coelo super omnem impieta-

, ,

» tem et injustitiam homiuum eorum, qui veritatem in

» injustitia detinent : quia quod notum est Dei, manifes-
» tum estin illis ; Deusenim illismanifestavit. Invisibilia
» enim ejus a creatura mundi, per ea quae facta sunt, in-
» tellecta conspiciuntur, sempiterna quoque virtus ejus ac
» divinitas, utsintinexcusabiles: quiacognoscentes Deum,
» non ut Deum glorificaverunt , aut gratias egerunt, sed
» evanuerunt in cogitationibus suis , et obscuratum est
» insipiens cor eorum : dicentes se esse sapientes , stulti

»factisunt, et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei

» in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et vo-
» lucrum, et quadrupedum , ct serpcntium. » Yidc quem-
admodum non eos dixcrit vcritatis ignaros, sed quod ve-
ritatem in iniquitate detinuerint. Quia vero occurrcbat
animo, ut quaereretur unde illis esse potuerit cognitio
,

veritatis ,
quibus Dcus Icgem non dederat neque lioc ;

tacuit unde habere potucrint pcr visibilia namque :

creaturae pervenisse eos dixit ad intelligentiam invisibi-

lium Creatoris. Quoniam revera, sicut magna ingenia
quaercre perstitcrunt , sic invenire potuerunt. l bi crgo
impictas? « Quia videlicct cum cognovissent Deum, non
» sicut Deum glorificavcrunt , aut gratias egerunt , sed
 » ,

LIBER DE SPIKITU ET IITTERA. 4^9

» evanuerunt in cogitationibus suis. » Eorum proprie
vanitas morbus est ,
qui se ipsos seducunt , dum videntur
sibi aliquid esse , cum Dcnique hoc tumore
nibil sint^.
superbiae sese obumbrantes, cujusjiedem sibinon vcnire
deprecatur sanctus ille Cantor, qui dixit : « In lumine
» tuo videbimus lumen- : » ab ipso lumine incommuta-
Lilis veritartis aversi sunt , « Et obscuratum est insipiens
» cor eorum^. » Non enim sapiens cor, quamvis cogno-
vissent Deum ; sed insipiens potius,quia non sicut Deum
glorificaverunt, aut gratias egerunt. « Dixit enim bomini
» Ecce pietas est sapientia'^ : ac per boc, « Dicentcs se
» esse sapientcs , » quod non alitcr intelligendum cst, nisi

hoc ipsum sibi tribuentes, « stulti facti sunt^.

XX. Jam quae sequuntur quid opus est dicere? Pcr

hanc quippe impietatem ilb bomines, illi,inquam, bomi-
nes qui per creaturam Creatorem cognoscere potucrunl,
quo prolapsi, cum Deus superbis resistit*", atque ubi de-
mersi sint, melius ipsius Epistolas consequentia docent ,

quam commemoratur a nobis. Neque enim isto opcre

bic
hanc Epistolam exponendam susccpimus sed ejus ma- ,

xime testimonio demonstrare quantum possumusnilimur,

non in eo nos divinitus adjuvari ad operandam juslitiam,
quodlegem Deus dedit plenambonis sanctisque pra?cep-
tis sed quod ipsa voluntas nostra sine qua operari bo-
; ,

num non possumus adjuvetur et erigatur impartito spi- ,

ritu gratiae, sine quo adjutorio doctrina illa littcra est

occidens'' ,
quia reos potius prsevaricationis tenet, quam
justificat impios. Nam sicut illis per creaturam cognito-
ribus Creatoris ea ipsacognitio nihil profuit ad salutem,
« Quia cognoscentes Deum non , sicut Dcum glorificavc-

1 Galat. VI, 3. — 2 psaj^ xxxv, 12 ef. 10. — ^ Rom. 1,21. — *

Jol).

XXVIII, 28, — 5 Rom. I, aa. — 6 Jacob. iv, 8. — ? 2 Cor, wi, 6.

43o S. \UGUSTINI EPISCOPl
»runt aut gratias egerunt dicentes se esse sapientes^ » , :

ita eos qui per legem cognoscunt quemachnodum sit lio-

mini vivcndum , non justificat ipsa cognitio , cpiia « vo-

w lentes suam justitiam conslituere ,
justilicC Dei non suut
» subjecti". »

XXI. Lex ergo factorum id est, operum per quam , ,

non excluditur illa gloriatio, et iex fidei, per quani ex-

cluditur quo inter se diflcrant
,
opere pretiumest con- '^,

siderare , si tamen valemus adverterc atque discerncrc.

Cito enim quisquedixeritlegem operumesse in judaismo,
lcgem autem fidei in christianismo ,
proptcrea quia cir-

cumcisio caeteraque opcra talia legis sunt ,

qune christiana
jam disciphna non servat sed quantum fallat ista : dis-
cretio, jam diu quidem est ut molimur ostendere , et

acutis ad dignoscendum , tibique potissimum ac tahbus

fortassejam ostendiinus : verumtamenquoniam res magna
est , non incongruenter in ea manifestanda pluribus etiam
att|ue etiam testimoniis immoramur. Ipsam cnim dicit
legem ex qua ncmo justificatur ,
quam dicit subintrasse
ut abundarct dehctum '^
,
quam tamen ne quisquam ob
hoc imperitus argueret et sacrilegus accusaret defen- ,

dit eam dicens « Quid ergo dicemus? Lex peccatum

, :

» est ? Absit sed peccatuu^ non cognovi nisi per legem

: :

» nam concupisccntiam nesciebani nisi lex dicerct , INon

» concupisccs. Occasione itaque accepta peccalum pcr
» mandatum operatum est in me omneni concupiscen-
» tiam ^. Lex quidcm sancta et manda-
» Dicit ctiam , ,

» tum sanctum et justum ct bonum scd pcccalum ut ;

» appareat pcccatum, pcr bonum mihi operatum est mor-

» tem^. » Ipsa est ergo httcra occidcns, qua3 dicit : « Non
» concupisces : » de qua iteni dicit quod paulo antc com-
» Rom. I, 2 I. — 2 id, X, 3. — 3 Id. iii, 27. — 4 id, V, 20. — 5 id.
vn, 7. — ^ Ibid, 12.
 LIBER DE SPIRITU ET LITTERA. 4^1
menioravi, « Per legem cnim cognitiopeccati. Nunc aii-

» tem sinelege justitia Dei manifestata est, testificata pcr

» lcgem et piophetas justitia autem Dei per fidem Jcsu ,

w Christi in omnes cpii crcdunt. Non enim est distinctio,

« omnes cnim peccavcrunt et egent gloria Dei jusliti- , :

» cati gratias per gratiam ipsius pcr redemptionem cpue ,

» est in Christo Jesu cpiem proposuit Deus propilia- : ,

» torium pcr fidem in sanguine ipsius, ad ostensioncm

» justitise ejus propter propositum pra^cedentium pcc-
,

» catorum in Dci patienlia , ad oslcndcndam justitiam

» ipsius in hoc tcmporc , ut sit justus ct justifirans cum
Dcindc subinfcrt unde nunc agi-
» cjui cx fidc est Jcsu. »

mus « Ubi est ergo glorialio tua ? « Exclusa cst. Per

:

» cpiam legem? factorum? Non, sed per legem hdci ^ »

Lex ergoistafactorum i[)sa cst c|UiE dicit « ISon concu- :

» pisccs : » cpiia per ilhini cognitio pcccati cst. Volo igitur

scirc, si cpiis mihi diccre au(h^at, utriini lex fidei nou di-
cat ; « JNon concupisccs. » Sicnitn nondicit, cjuid causa^
est cur non in ca posili sccuri alcpicimpune peccemus ?
Hoc enim et ilh putaverunt Apostoium dicere, de quibus
ait Et sicut dicunt noscpiichuii dicere, faciamusmahT,
: «

» ut veniant bona c[uorum judiciuni justum est ^. » Si

,

autem dicit ctiam ipsa « Non concu[)isces » sicut tam : :

niuka pr?eccpta evangchca et apostolica testificari cl cJa-

mare non cessant; cjuaie lex factorum etiam ipsa non di-
cilur? Neque enini quia non liabct opcra veteruin sacra-
mentorum circumcisionis videlicct atque caeterorum,
,

ideo iion sunt opcra c[uas habct in sacvanientis suis huic

tempori congruis ; aut vero dc operibus sacramenloruni
qua?stio fuit, quando nienlio k'gisob Iioc ficbat, quiaper
ipsam cognitio peccati est, et ideo ex ea nemo justilicalur ;

unde non per iUam exclusa est gloriatio, sed per lcgeni
1 Roni. ii£, 20-27. —
'
^ ^^^^' ^»
 »

/|32
'
S. AUGUSTINl EPISCOri
fuleijCX qua juslus vivil. Sed uumquid et pcr istam non
fit cognitio pcccati , et cum ipsa dicat : « Non concu-
» pisces ?

XXII. Quid igitur inlcrest, breviter dicam. Quodope-

rum lex minando imperat, hoc fidei lex credendo impclrat.
llladicit : « Noii concupisccs ; » ista dicit : « Cum scirem
» quia ncmo esse polest contincns nisi Deus dct , ct hoc ipsum
» cratsapientiae, scirecujuscssetliocdonum; adii Dominum
» et deprccatus sum *^. » Ipsa cst illa sapientia qua^ pictas
vocatur,qua colitur Patcrluminum, a quo cst omne datum
optimum, et omnc donum pcrfectum ^. Colitur autcm sacri-
ficio laudis actionisquc gratiarum, ut cullor cjus non in
se ipso, sed in illo glorietur ^. Ac per opcrum
lioc lege

dicit Dcus, Fac quod jubco : lcge fidci dicitur Dco, Da

quod jubes. Ideo enim jubct Icx, ut admoncat quod laciat

ficlcs;id est, ut cui jubetur, sinondumpotest, sciat quid
petat : si autcm continuo potest , et obcdicnter facit, de-
bet eliam scire c|uo douante possit, « Nonenim spirilum
» hujus mundi acccpimus ^', » aitidem ipse constantis-
simus gratise prccdicalor; « Scd spiritum qui ex Deocsl,
» ut sciamus cjuae a Dco donata sunt nobis ^, » Quis est

autem spiritus mundi hujus, nisi supcrbias spiritus? Quo

cor insipiens obscuratum est corum, qui cognitum Dcuui
non ut Deum gratias agendo glorificaverunt : ncc alio spi-
ritu decipiuntur etiam illi, qui ignorantes Dei justiliam
et suam justitiam volentes constiluere ,
justitiaeDci non
suntsubjecti Undc mihi vidctur magis esse fideifdius,
''.

qui novit a cpio spcret quod nondum habet quam qui ,

sibi tribuit id quod habct quamvis utrique horum pric- :

ferendus sit, cjuiet habet et novit a quo habet ; si tamen

nonse credat esse quodnondumcst; nc incidat in vilium

* Exod. XX, 17, —

et Sap. viii, 2t. ^ J.u-ol). i, 17. — 3 2 Cur. x, i 7. —
4 I C.or. n, 12. — Roui. 1,21. —
^ ''IJ. x, i.
 LIBER DE SPIIUTU ET LITTERA. 4^3
illlus Phaiisa?! , qui quanquani Deo gratias ageret ex iis

quae habebat, nihil tamen pctebat chiri sibi, tanquain

nihilo indigeret ad augendam peiTiciendamve justitiam *.

His igitur consideratis pertractatisque pro \iribus quas

Dominus donare diguatur colhgimus non justificari
, lio-
niinem prceceptisbonae vitae nisi per fidem Jesu Christi,
hocest,nonlegeoperuni, sedfidei; nonlittera, sedspiritu;
non factorum meritis, sed gratuita gratia.
XXlll. Quamvis itaque, illos quibus circumcisio per-
suadebatur, ita corripere atque corrigere videatur Apos-
tolus, ut legis nomine eamdem circumcisionem appeliet,
caeterasqiie ejusmodi legis observationes, quas tanquani
umbras futuri jam nunc respuunt Christiani, id tenentes
quod per iUas umbras figurate promittebatur tamen le- :

gem ex qua ncmincm dicit justilicari, non tantum in illis

sacramenlisquae habuerunl promissivas figuras, verum-
etiam in illisoperibus vult intelligi, quas quisquis fecerit,
juste vivit : ubi est etlllud, Atque ut
« Nonconcupisces. w

hoc quod dicimus fiat planius, ipsum Decalogum videa-

mus. ("erte enim lcgem Movses ministrandam populo ac-
cepit in nionte, scriptam in lapideis tabulis digilo Dei-:
ha?c deceni pra?ceptis constringitur, ubi nihil decircum-
cisionc mandatum est, nihil dc victimis pccorum ,
quae
nunc a (^hrislianis decem
non immolantur. In illis igitur

praeccptis,e\cepta sabbati observalione, dicatur mihiquid

non sit observandum a Christiano, sivc de non faciendis
cokndisque idolis ahisque ullis diis prseter unumverum
Deum, sive de non accipiendo nomine Dei in vanum,
sivede honore parentiljusdiferendo, sive de cavendisfor-
nicationibus, homicidiis, furtis, falsis testimoniis, adul-
teriis, rc ahcna concupiscenda. (Juid horum quisquam
dixerit Christianum non debere servare? An forte non
* Luc. xviii, II. — 2 Exod. ^xii, iS ; Deut, ix^ lo, et Exod. ao.

CXL. 28
 ,

434 "^' Ai^jbsii^l fepiscopi

i§tdm l(*geiii f|hffe in illi? duaBiistabiilis sri-iptrt est, litte-

taiii occidentenl aji[l(']!at Apostolus*. srd illam circum-

cisibiiis alioriinKjne vclcrnm jamrpie abolitornm sacra-
tnehtoiuni? sed quoniodo putabiinus, cuili in ba sit :

« INon concupisci s : « pet- qubd mandatum ,

quamvis
ri sanctlml et justUm et lionuiii, fefellit mc^, iiiqnii, pecca-
» tUm , et per illud oH:idit? i) Quid ciiini aliud est : « Lit-

» tera occidit ^ ? »

XXIV. Ouaiiivis evidentius eo ipso loco ad Corintliios,

ubi ait : « Littera occiidit, Spiritus autcni Tivificat non ; i)

aliani velit intelligi lilteram, quam ipsum Decalogum in

illisduabus tabulis scriptum. Sic enim dicit : « Quoniam
» estis epislola Christi minislrata per nos, scripta non
» atrametito, sed Spiritu Dei vivi, non in tal)ulis lapidcis.
» sed in tabulis cordis carnalibus. Confidentiam autem
» talem babemus per Cbristum ad Deum non quia ido- ,

«neisimus cogitare aliqnid a nobis quasi ex nol)ismetip-

» sis, sed suOicientia nostra ex Deo est ,
qui idoneos nos
» fecit minislros non litter*, sed Sjii-
Nbvi Testamenti ,

»ritus. l>itteraetnm occidit, Spiritus autem vivificat. Si

» autem ministratio niortisin litteris fignrata in lapidil)hs

)i fnit in gloria . itrt ut iion pbssent intendere filii Isracl in

wfacicm Mo^si ,
]»ropt(T gloriam vultus ejils qiise feVd-

«cuatui-, quare non magis ministratio spiritus ci'it irt

» gloiia? Si enim ministratio damnalionis gloria est

» ninlto niagis abundal)it minislerium justiti^ in gloria^'^. »

Dici de bis verbis multa possunt , sed postea fortasse op-

tibrtnnius. Nunc autem adverte quam dicat litteram qnve
bccidit , ctii vblut e cotitrario vivificanteni Spirilum in-
gerit. Eil cferte est ministralio mbrtis in litteris figurata
lapideis, et ministralio damnationis ;
quia lex subintravit,
i4t abundarct delicttim\ Porro aUtem pra?cepta ipsa taril

» 1 Cor. m, 6.-2 hoW. Vn, it. -^^ i Cor. itt, 2-8. — * Rom. V, 20.
 :

LIBER DE S^IRlTtf ET LITTEnA. 4^^

^snnt ulilia fliciohli [Itque salubi ia , ut nisi quis Pa focfrit,
vilani balH re non ])C>ssit. An vcrb proptcr ununi prcTcr|i-
lum quod ihi fle sabbato est posiluni , clictus cst Dccalo-
gus ]itl''ra orcidcns, quoniani quisquis ilhim cliehi iliiiic

usque obscrvat sicut iitlera sonat , carnahtcr sapil •

sa-
pcre autcm sccunchim tarilem mors cst; ct iJla novem
prspcepla quae sicrtcte observanfur lil: scHptcl sunt, non
ad lcgcm opcrum cx qua nemo jiistificatur , scd ad lcgcm
fidci ex qua justusvivit, pcrlincre putahda stiht'^? (Jiiis

tam absurde sehtiat niihistratibnein morlis in iitteris fi-

,

guratam lapideis nOil dici ex omnibus dcceni praeceptis,

,

sed cx uno solo quOd ad sabbatum pcrtindt? tJbi crgo

ponimus « Lex iram opCratur ubi cnim noh est lex hec
: ; ,

» praevaricalio- » et « Usque ad Icgcm pbtcatum in

: ,

wniundo fuit peccatum autcm non dcputabatur. cum

;

« h'x non csset ° » cl iihid quod janl totics comnicmo-

:

ravimus « Pcr lcgcm cognitio pcccati'^

: » maximcquc :

ilhid ubi cvidentius exprifssit unde agitur « CohCUj)is- :

» ccnliam ncsricl)am, nisilcx dicci'ct : jNonconcupiscies^?»

XX\. Qucm totum locum attendc, et vide lilruin
quidquam proptcr circumcisioncm vcl saljbatum vcl ,

quid ahud unibratihs sacranicnti ac non totum proptcr ,

lioc dicat, quod httcra pioliibcns jieccatulh nbli vivificat

hominem, sed potiusoc([:idit, aiigcndo concupisccntiahi,
et iniquiiatcm praevaricatioiic cumulando nisi hbcret ,

gratia per legcm iidci qua? cst in Chrislo Jcsu, cum dif-
fundilur charitas in cordibUs hostris pcr Spirilum Scinc-

tum qui datus est nobis*'. Ciim bhim dixissct : « Ut scr-

» viamus in novitate spiritus . ct non in vetustate htterae.
» Quid ergo dicemus inquit? Lcx pcccalum est? Absit
,

» sed pcccatum non cognovi nisi per lcgciii. Naili con- ,

' ilom. VIII, 6. — '^

U. IV, i5. — 3 Jd, v, i3. — ^ Id. iii, ao. — 5 Id.

VII. 7. — ' ^ Itl- V, 5.

38. '
436 S. AUGOSTINI EPISCOPI
» cupiscentiam nesciebam , nisi lex diceret : Non concu-,
»pisces. Occasione autem accepta peccatum per manda-
» tum operatum est in me omnem concupiscentiam. Sine
» lege cnim peccatum mortuum
Ego autem vivebam erat.

» aliquando sine lege adveniente aulem mandato pecca- ;

» tum revixit. Ego autem mortuus sum, et inventum est

» mihi mandatum quod erat in vitam lioc esse in mor- ,

» tem. Peccatum enim occasione accepta per mandatura

» fefellit me et pcr illud occidit. Itaque lex quidem

,

» sancta, et mandalum sanctum ct justum et Lonum. ,

» Quod ergo Lonum est factum est mihi mors? Absit. Sed
» peccatum ut appareat peccatum, per bonum mihi opc-

» ratum est mortcm ut fiat super modum peccans pec-

,

» catum per mandatum. Scimus enim quia lex spirilahs

» est ego autem carnahs sum venumdatus sub peccato.

, ,

» Quod enim operor ignoro non enim quod volo hoc , :

» ago sed quod odi ilhid facio. Si autem quod nolo hoc
,

» facio consenlio lcgi, quoniam bona. Nunc autem non

,

» jam ego operor illud, sed quodhabitat in me peccatum.

» Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne ,

» mea bonum. Yehe enim adjacet niihi

, pcrflcere au- ,

» trm bonum non. Non enim quod volo facio bonum ,

» sed quod nolo malum hoc ago. Si autem quod nolo

» cgo hoc facio jam non ego operor illud sed quod ha-
, ,

» bitat in me peccatum. Invenio ergo legcm volenti mihi

» facerc bonum quoniam mihi malum adjacet. Conde-
,

» lector enim legi Dei secundum interiorem hominem :

» video autem aliamlegcmin mcmbris meis repugnantera

» legi mentis mcse , et captivantem me in lege peccati,
»quseest in membris mcis. IMiser ego homo, quis me li-

» berabit decorpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum

» Christum Dominum nostrum. Igitur ego ipsc mente
» servio legi Dei , carne autem legi peccati*. »
*
* Rom. VII, 6, ad finem,
 ,:,

IIBER DE SPIRITU ET LITTERA. 4^7

XXVI. Apparct igitur littcroe vetustatcm, si dcsit no-

vitas spiritus , rcos facere potius cognitione peccati

quam liberare a peccato. Uude ct alibi Scriptum est

« Qui apponit scientiam , apponit et dolorem^ : ^> noii

quia ipsa lex malum cst ,sed quia mandatum Lonum ha-
Lct in littera demonstrante , non in adjuvante spiritu
quod mandalum si fit timore poenae, non amore justitiae,
serviliter fit non liberaliter, et ideo nec fit. Non cnim
,

fructus est bonus qui de charitalis radice non surgit.

,

Porro autem si adsit fides quae per dilcctionem operatur,

incipit condelectari legi Dei secundum interiorem ho-
. minem, quae delectatio non littcrae scd spiritus donum ,

est-;etiam si alia lex in membris adbuc rcpugnaticgi

nienlis, donec in novitatcm quae de die in diem in in- ,

teriore bomine augetur tola vetustas mutata pertranscat,

,

libcrante nosdccorpore morlis bujus gratia Dei per Jcsum

Cbristum Dominum nostrum.
XXYII. HiFC gratia in Tcstamcnto Vcterevelatalatita-
bat quae in Cliristi Evangdio revelata est dispensalione
,

temporum ordinatissima, sicut Dcus novit cuncta dispo-

nere. Et fortasse ad illud ipsum ejus lalibulum pertinet
quod in eo Decalogo qui datus est in monte Sina ^, hoc
,

solum proecepto figurato occultatum cst ,

quod ad sabba-
tum perlinet. Sabbatum autem dics sanctificationis est.

Nec vacat, quod intcr omnia opcra quae fecit Deus, illic

primo sanclificatio sonuit , ubi ab omnibus operibus re-

quievit^ unde nunc non est disserendi locus. Verumta-
:

men, quod rei de qua agitur satis esse arbitror non ,

frustra illo die populus ab omni opere serviH abstincre

praeceptus est^, quo significatur pcccatum, nisi quia non
peccare sanctificationis est. hoc est , muneris Dei pcr
1 Eccle. I, i8. — 2 Galat. v, 6, et Roiii. vii, 22. — 3 ExoJ. xx. —
* Gen, II, 3. — * Levit. xxiii, 7.
 ,

438 S. AUGUSTfN^ EPISCO^i

Splritum sanrtum : quod }n lege, qu^e cliiabus Inpidcis
tabulis conscriptcT cst , solum inter ctFtcra ia unibra fi-
gijrse positum est , in qua Judici sabbatuni observanl ; ut
Iioc ipsQ significarctur tcnipus tunc luisse occultandae
gratiae ,
quas INovo Testamentq fuerat per Christi passio-
nem , tanquam scissjonem enim veli , revel^nda. « Cum
«transierit, inquit, ad Cbristum, auferctur velamen *. ^
XXYIII, « Donjinus aulcm Sj»iritus est ubi autem ,

vSpiritusDomini, ibilibcrtas '^.wHic autem SpiritusDei,

cujus dono jiistificamur, quQ fit in nobis ut non peccare
delectct , ubi libertasest; sjcut pra?ter bunc Spiritum
peccare dclcctat, ubi scrvitqs, a cujus operjbus absti-
ncndum cst- : hic Spiritus sanptus pcr quem diftundituu
charitas in cordibus nostris, quae plcnitudo lcgis est
etiam digitus Dci in Evangcho dicitur^. Unde quia et
illjE tabulae digilo Pci conscrijjtae supt, etdigitus Deiest
Spiritus Dci pcr (juem sanctificamin", ut a^ lidevivenles
pcr dilcctioncm beqe opercmur, quem non niQveat ista
congrucntia ibidcniquc distantia? Dicscninujuin(|uaginta
con)putanlur a cclcbratioue Paschie, (juae occisioncJigu-
ralae ovis pcr Rloyscn ficri ])r8ecepla est^, in significatioT
nem utiquc futurge Doniinicae j)assionis, us([ue ad diein
qua i^Joyscs lcgcm acccpit in tabulis digito Dci cqnscripT
tis : simiiiter ab occisionc et resurrectione illiiis qui sicut
ovis ad immohindum ductus es^^, quin(juaginla diebus
complctis, congregatos in unum fidclcs digitus Dci , hoe
est , Sj)iritus sanctus implcvit'', ,; ,

XXIX. In hac mirabih congruentia ilhid certe pluri-

mum distat, quod ibi populus acccdcre ad locum uhi lex
dabatur, horrendo terrorc probibctur : hic autcin in eos

* Mallli. XXVI , 5i. — 2 1 Cor m, i6. — ^ i ("or. iri, 17. — * Rcim.

V, 5 ; XIII, 10 ; Luc. xi, 20, et Exud. x\xr, iS.-rr * E\od. xii, S.ttt ^ Uai.
tm, 7. — 1 Act. 11, a.
 LIBE^ PE §PIRITIJ ET LITTERA. ZJ3q
supervenit Spiritus Scinctiis, c{ui eiJiii promissiini expec-
tantesin unum fucrant cpngrrgali. Ibi iu tabiilis lapic}ei^
digitus Dei operatus pst^, liic in cprdibus homijiuni. It)j

ergo lex extrinsecus pQsi|;a est , cjua ipjusti terrerentur :

liic intrinsecus data est, cji)i) justificarcnUir. Nani, «Nq{J

y> adultcrabis, noii homicjcjiiiii^ iacics, nqn concupiscfs,
» etsi quod psf ahHj:! mandafum -, » quod ulicjijein iljis
tabulis scriptuin est : « In Jioc, inquit, scrmone recapjr
» luhitur, » in eo quocl « Diligcs proximum tuum tai}-
» quam te ipsum. Dileplio jnoxinii mahim nonoperatur.
» Plcnitudo auLem legis est charitas. » Haecnon in tabulis
conscripta hq)idcis, sccl « DifTusa est in corclibus nostris
» per Spiritum saiictLim quiflatus est npbis^. >^ Lex er^o
Eei est charitas. Iluip « Prudcntia carnis iipn est subjecta,

» nccjueenim potcsl ^ » sccl acl hanc prqdcntiam carnjs:

terrcndam cumin tabuhs scribunlur opcra charitatis, lex

est operum, el littcra occidcns pn\^ynvi<^utpvem cuu) au- :

lcm ipsa charilas ditlu^ditur incprcjf prec|cntiui]i, lcx cst

fjflei, ^\ spiritus viYificaiis dilectprc|n.

XXX. Vide nunc quemadmodum eonsonft i>ta disj-

crptip illis apostolicis verbis ,

qUcF panlo ^inte pb alind
commemorata et diligentius pcrtractanda distulcrani.
cj Mauifcstati, inquit, quoniam csiiscpistQla tni|-isti nii-
». nistra|a pcr nps, scriptu nun atramcntp sc(l Spiritu D^j ,

» yiyi, non in tabulis lapidcis scd in tabulis cordis car-

» nalibus Eccc ([ucmadmoduin psteudil:, (juia illud
^. »

extra homincm scribitur. utcumlorinsecus terrificet; hoc

in ipso hominc, ut eum intrinsccus justilicct. Carnales
aiUcm tabulas eprdis dixit, non carnalis prudcntiae, scd
tanquan^ viventis scnsLiinquc hal)Ciitis iii comjiaratione
lap[^|is qui siuesensu esl, \i\ quoclpuijlQ pQSt clicit, ciupd

• Exod. xix, la el i6. et Ac». ii, t. — ''

ilom. mii, 9. — 3 ij. v^ 5. —
*ld. VIII, 7. — ' a Cor. III, 3.
 —

44o S. ALGUSTINI EPISCOPI

non poterant intendcre filii Tsrael usque in flnem viiltiis

Mojsi, ct idco cis pcr vcluin loqucb;ilur. boc significat

quia littcra lcgis nemincm justificat, sed velamcn positum
est in lcctione Veteris Tcstamenti, donec ad Cliristum
transeatur, et auferatur vclamen, id est , transeatur ad
gratiam, et intelligatur ab ipso nobis esse justificationcm.
qua faciamus quod jub^f^ Qui propterea juljcl, ut in no-
bis deficientcs ad illum confugiamus. Idco vigilanlissime
cum dixisset : « Confidentiam talem liabcmusper (-bris-
» tum ad Deum ^, » ne nostris boc viribus Iribuerctur ,

continuo coinmendavit unde agitur, dicens : « Non

» quod idonei sumus cogitare aliquid a nobis quasi ex
» nobismetipsis, sed sulTicientia nostra ex Dco cst qui et

» idoneos nos fecit ministros JNovi Testamenti non lit-

,

» terae, sed spiritus. Littera enim occidit, spiritus autcm

» vivificat. »
XXXI. Proinde quia « Lex , sicut alibi dicit ,
prse-
M varicationis gratia posita est '', » id est, littcra ista extra
hominem scripta; proptcrea eam etministrntioncm mortis
et ministrationem damnalionis appcllat ; banc autem,id
est, Novi Testamcnti , ministrationem spiriius et minis-
trationem justiliae dicit, quia perdonum spiritusopcramur
justiliam, et a praevaricationis damnationclibcramur. Ideo
illudevacuatur. boc manct: quoniam tcrrens paedngogus
auferetur, cum tiinori succcsserit cbaritas. « Ubi enim
» spiritus Domini, ibi libertas''^.» Hanc autcm ministratio-
nem non ex meritis nostris , sed ex misericordia esse sic
dicit : « Propter quod habentes ministrationem hanc ,

»sicutmisericordiam consccuti non infirmemur, sed abji-

» ciamus occulta confusionis, non ambulantcs in astutia,
» neque dolo adulterantcs vcrbum Dci ^. » Hanc astuliam

* a Cor. m, 4, — 2 Gaat. 1 1, 19, et 2 Cor. iii, 7. — ^ x Cor. iit, 17.

*Id. IV, I.
 LIBER DE SPIRITU ET LITTERA. l\l\\

et clolumliypocrisimvultintelligi, qua voluiit justi superbi

videri. Untle et in illo Psalmo, quem ad liujus ipsius gra-
tije testificationem commemorat idem Apostolus : « Bea-
w tus, inquit, cui non imputavit Dominus peccatum, ne-
« que est in ore ejus dolus ^. »Hae c est liumilium sanctorum

confessio, non sejactantium esse quod non sunt. Etpaulo

post : « Non enim nosmetipsos, inquit, praedicamus, sed
Jesum Christum Domiiium, nos autem servos vestrosper
))

wJesum quia Deusqui dixit de tenebris lumenclarescere,

:

wclaruitincordihus nostrisad iUuminalionemscientiaRglo-

» riae ejus in faciem (]hristi Jesu ^. » lliec est scienlia glo-
riaeejus, qua scimus ipsum essekimen. quo tenebrae nostrae
ilhiminantur. l\tidipsum attende quemadmodum incul-
cet : « Habemus autem tliesaurum istum in vasis iictihbus,
)) ut eminentia virtutis sit Dei, etnon ex nobis ^. » Et paulo
post cum eanidem gratiam uberius in Domino Jesu Cliristo
commendans, usque ad ilhid veniret indumentum justi-
tiaefidci, quoinduti, non nudi inveniamur ^. et ])ropter

hoc ingemiscimus mortalitate praegravati Jiabilaculum ,

nostrum quod dc coelo est superindui cupientes ut absor-

beatur mortale a vita vide quid adjungat « Qui autem
, :

» operatusest nos, inquit, in hoc ipsum Deus qui deditno-

» bis pignus spiritus^. » Et post pauca intulit « L t nos :

» simus justitia Dei in ipso '^. » Haec est illajustitia Dei

non qua ipse justus est, sed qua nos abeo facti.

XXXII. Nemo ergo christianorum aberret ab hac fide,

quae sola Christiana est; neque quisquam, cum verecun-
datus fuerit dicere, per nos ipsos fieri nos justos, non hoc
in nobis operante gralia Dei, quia videt^hoc a fidelibus
et piis ferri non posse, cum dicitur , ad hoc se convertat
ut dicat, ideo sine operatione gratiae Dei nos justos esse
» Rom. IV, 8, etPsal. XXXI, 2. — 2 2 Cor. iv, 5. — 3lljid. 7.— * Id. v, 2.

— 5 ibid. 5. — ^lbid. 21.

 ,

442 S. AUGUSTIJ3JI EPISCOPI

roH posse. quia legcm declit, cjiiia doctrinam inslituit

quia Lona praercpta mandavit. lila cnim sine acijuvante

spirilu procul dubio est Jitlcra occidcns; cum vcro adcst
'

vivilicans s[)iritus, Ijocipsum intus conscriptumfi|(:it df-

ligi, cjuod foris scriptum lex laciebat timeri.
X.\X.ilI. Inspicc hocpaululumetineo tcstimonio(|uod ,

per Prophetam de liac rc pra^clarissimum cchclum cst. <

« Eccedies veniunt, dipit Dominus, ct consummabo super

)j domum Isracl, ct super domum Juda Testamentum No-
» vum, non secundum testamentum c|uod feci patribus
» eorum in die cjua apprehcndi manum corum, ut educe-
w rem cosdc lerra Egypli cpiia ipsinpn pcrseycravprunt
:

» in testamcnto nico, ct ego neglexicos, dicit Dominus.

» Quia lioc quod ordinabo domui Israel.
lestamentum cst,

>>Post iilos dics, dicit Bominus, dabo legcs mcas in cor |

V illorum, et in mente eorum scribam eas etero eis in : j

» Deum, et ipsi criint milii in ])opulum. Et non docebit

» unusquisquc civem suum et unusquisque fratrem suum, ,

>^diccns Cognosce Dominum quia omnes cognoscent

:
,
i

)jRie, a minorc usque ad majorem corum; quia propitius

w ero iniquitati corum et pcccata corum non memora-
,

» bor ultra *. Ouid ad heec dicimus? iNcmpe in veteri-

>;

bus libris aut nuscjuam aut dilFicile praeter bunc prophe-

ticun» locum lcgiturfactacommcmoratio Testamenti .Novi,
ut omnino ipso nomine appclhiretur nam multis locis :

boc signilicatur ct prasnuntiatur futurum sed non ita ut ,

etiam nomen lcgatur exprcssum. (".onsidera igitur dihgcn- i

ter, quam diffcrcntiam intcr duo testameuta, id est, vetus j

ct novum, Deus essetestatus sit.

XXXI V. (^um dixisset « Aou secundum testamciitum

:

» quod fcci patribus corum in die qua apprehendi manum

» eorum, ut educerem eos de terra iEgypti; » vide cjuid
' Jerem. xxxi, 3i-36. i
 LIBER DE SPIBITU ET LITTERA. 44^
acljunxit : « Quia
pon perseyerayerunt in testamentq
ipsi

»nieo. » Yitio eoruni depiUat, qupd jn tcstaniento Deinon

permanserunt; ne lex, quam tunq acceperunt culj)anda .

videatur. Ipsa est eniin,{]uamnon vcnit Clirislussolyere,

sed implere*. Npn tamen per eamdeiii legem justificalis
impiis, sed per gratiaui : boc quippe agit vivilicans spi-
ritus, sine quo Ijttera pcciuit : « Sj enim data esset lex
» quccposset viviricarc, omnino ex lege esset justitia : sed
» conclusit Scrij)lura omnia subpeccato, ut promissio ex
)) fide Jesu Christi daretur credentibus-. « Ex liac pro-
missione, hocest, ex f)ei beneficioipsa lex impletur, sine
qua promissione prtevaricatores facit; vel usqucad ciTec-
tum mali opcris, si etiam repagula timoris concupiscentiae
flamma Iranscenderit, vel certe in sola yoluntale,si limor
poente suavitatem libidinis vicerit. Quodenim ait : « Coii-r

» clusit Scriptura omuia sub peccato, ut proniissio ex lide

» Jcsu Cbristi daretui- credenlibus ; » ipsius conclusiouis
utilitas dictaest. i\an] « Conclusit » ad quos usus, nisi

quemadmodum abbi ^ dicit : « priusquam autem ycniret

>j fide, sub lege custodiebamur, conclusi ineain lidcm (|uae

w postea revelataest^? » l.ex ergo data est, ut gratja (|uas-

iCietur ; gri t a data est, ut leximplcretur. ^eqjaeenimsuo
vitip non iiiiplebatur lex, sed vitio prudentiae caruis ;

cjuod vitinm per legpmdcmonstrandum pcrgrapam sa- ,

nandum fuit. « Quod cnim impossibile erat Icgis, in quo

» infirmabatur per carnem misit Deus Filium suum ia ,

» similitudinecarnispecGati , etdepeccato damnavit pecr

» catum in carne, ut justitia Icgis impleretur innobis, qui

» non secundum carnem ambulamus, scdsecundum spiri-

» tum ^. » Unde et in isto propbeticp testimonio « Con- :

»summabo, inquit, supe;' domum Israeletsupcrdoniuip

.,,
1 Mallii. V, i-j. — 'i
Galat. iii, ai — 3 Forc« et ibid. — * Galat. m, a3.
— ' B.om. viit. 3.
444 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» Juda Testnmcntiim Novum » quid cst « Consum- : :

» rnabo, » nisi implebo? « Non sccundum tcstamentum

» quod fcci patribus corum in die qua apprcbcndi ma-
» numeorum, ul cducercm eos de tcrra Jigypti ^. »
XXXV. Ergoillud vctuserat, quiabocnovum cst. Unde
igitur illud vetus, hoc novum, cum lex eadcm implcatur
per Testamcntum Novum, quae dixit in Vetcrc : « JNon
» concupisccs ^ ? Quia ipsi, inquit, nonperseveravcruntin
» testamcnto mco, et cgo ncglexi cos, dicit Dominus ^. »

Ergo proptcr vetcris bominis noxam, quaepcrbttcram ju-

bcntcmctminantcm minime sanabatur, dicitur illud Tes-
tamentum Vetus; boc autem Novum, proptcr novitatem
spiritus ,
qute bominem novum sanat a vitio vetustatis.
Dcnique attcndc quod scquitur, et vide quanta luce fiat
perspicuum, quod sibi fidcntes nolunt bomincs intucri :

« Quia boc testamcntum cst, inquit, quod ordinabo domui

» Israeb Post dies illos, dicit Dominus, dabo leges meas

» in cor illorum, ct in mente eorum scribam eas ^, v Ecce

est unde Apostolus ait ,
quod supra commemoravimus :

«Non in tabuHs Lapideis, sed in tabubs cordis » quia ;

»Non atramcnto, sed spirituDci vivi ^. » Nec ob abud ar-

bitror in eo loco Apostolum voluisse commemorarc Tes-
tamentum Novum, (ibi quippe ait « Qui et idoneos nos :

» fecit ministros Novi Test.".menti, non btterae, sed spiri-

»tus^,») nisi quia istani intucbatur propbctiam, cum

diceret : « Non tabubs hipideis, sed in tabubs cordis
in
carnabbus ''
: quoniam bic dictum est « In cordibus :

eorum scribam cas ^, ubi nominatim proniissum esj Tes-

tamentum Novum.
' XXXVI. Quid sunt ergo leges Dei ab ipso Dco scrip-
tae in cordibus , nisi ipsa praesentia Spiritus sancti ,
qui
' Jererii. XXXI, 3i. — ^Exod.xx, 17. — 3 jgrgni. xxxi, 32. — • Ibid*
33. — 5 2 Cor. III, 3. — ^ Ibid. 6. — ''
Ibid. 3, — 8 Jeiem. xsxi, 33.
 LIBER DE SPIRITU ET LITTERA 44^
est digitus Dei ,
quo praesente diffunditur charitasin cor-
dibus nostris, quae plenitudo legis est, et praecepti finis.

Nam quiaVeteris Testamenti promissa terrena sunt,licet

( exceptis sacramentis, quae umbra erant fuluroruni, sicut
est circumcisio, et sabbatum, et alias dierum observatio-
nes , et quarumdam escarum caeremoniae^, et multiplex
sacrificiorum sacrorumque ritus, quae vetustati carnalis
legis jugoque servili congruebant, ) talia contineat prae-
cepta justitiae nunc quoque observare praecipi-
. qualia
mur ,
qucC maxime duabus illis tabulis sine figura adum-
bratse significationis expressa sunt , sicuti est : « JNon
» adulterabis, non homicidium facies, non concupisces,»
etsi quod ahud estmandatum quod inhoc sermone reca-
piluhitur, « Dihges proximum tuum sicut teipsum^ : »
tamen quia in eo, sicut dixi, promissa terrena et tempo-
raha recitantur, quae bona sunt hujus corrupLibihs car-
nis quamvis eis scmpiterna alque coelestia ad Novum
,

scihcet Testamentum pertinentia figurentur nunc ipsius ;

bonum cordis promittitur, mentisbonum, spiritus bo-

num, hoc est, inteUigibile bonum, cum dicitur « Dabo :

leges meas in menteeorum, etincordibuseorum scribam

» eas ^. » Unde signihcavit eos non forinsecus terrentem
» legem formidaturos, sed intrinsecus habitantem ipsam
legis justitiam dilecturos.

. XXXYH. Deinde addidit ct merccdcm : « Et ero eis

» in Deum, et ipsierunt mihi in populum^.» Hoc est illud

quod Deo autcm adhaerere Deo bonum

ait ille , « JMihi

west^. Ero, inquit, ilhs inD('um,etipsi erunt mihipopu-

»lus. » Quid hoc bono melius, quid hac felicitate fe-
licius, vivere Deo vivere de Deo apud quem est fons
, ,

vita^, et in cujus lumine videbimus lumen*^? Dehacvita

* 2 Retract. cap. 3~. — ^ E.xod. xx, 14, et Rom. xiii, 9. — 3 Jerem^

XXXI, 33. — •*
Ibid. — 5 Psal. Lxxrr, 28. — 6 jd. xxxv, 3o.
446 S. Aunusttki EPifecoipi

dieit ijise Doniihus : « Haec tist autcm vila aeterna , ut

»tbgnoscnntle unum verulh Dcuhi,rt queni rilisisli Jesuril
»Cliristuni* : « idest, te et qheni niisisti Jesilm ( lirisluni

unum verum Deuth. lloc etiim et ipse promitiit dileclo-

ribus suis , dicens : « Oui diligit me , iiKindata mea cus-

wtodit ; et qui diligit me . diligelur a Patre nieo, et egti
«diligam eum, et Ostehdam iiie ipsum ilJi ^ : » utique iri

forma Dei, in qua acqualis est Patri noh in forma servi, ;

iri qua sie et irnpiis dstehdet. Tunc eniiti fiet quodscrip-

tum est; « Tollatur impius, ht hon tideat gloriam Do-

iriiini^. » Qiiando ibunt sinistri in ignem Eeternum, justi
autem in vitarri aeterham^. Quaevita fclerna, sicut com-
liiemoravi , definita est eti esse , ut cognoscftht unum ve-
iruin Deum. Hinc dicit et JOannes, « Dilectissimi filii Dei
jjsumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus quia
jicum apparuerit quoniam videbimus
, similes eierimus,
»eumsicuti est".» Haec similitudo nunC ihcipitreformari,
quandiu homo interius renovatur de die in diem sccun-
dum imaginem ejus qui creavit eum^.
XXXYill. Sed ad illius eminehtiEe pferfectiohem quae
tuncfiitura est , t|uid lioc, aut quantum est? Si quideiti
Apostolus ad illa inefFabilia qualeCumque adhibens de
notis rebus exemplum parvhlam ^
a^tateHi vitili Compara-
vit aetati, « Cum essem , inquit, parvulus, quasi ]>arvulus
»]oquebai', qmtsi parVUlus s^piebam, quasi parvulus co-
Kgitalsaiii : cum aUtem factUs suni vir, deposui ea quse
»parvuli erant^. » Cur autem liocdixerit, Consequenter
ostendens, « Yideriius, inquit, riunc per specuiuln in ae-
»nigmate,tUnc autem facie ad facieiii hunc scio : cx parte,

tunc autem cognoscam sicut et cbgnitus sum.

)j »

i Joan. xvn, 3. — ^ iJ^ xiv, 21. — ^lsai. xxvi, 10. — •*

Mallh xxv, 49,
et Joafl. XVII, 3. — ^ i Joan. iii, a. -^ * i Cbr. iv, 16, et Coloss. m, to.
? t Cor. xiii, 11.
 LTBfiR DE SriRlTlt ET LTTTERA. 44/
XXXIX.
Proinde etiam per Ininc Prophetam, cnjus
testinionium pertractamus lioc adtlitur iit in eo h1cr- , :

ees, in co finis , in eo pctfectio felicitatis , in eo Leatas

seternpeque vitae summa cbnsistat. Cum enim dixisset ,

A Et ero illis in Deum, et ipsi et-unt mihi populus : » Con-

tinuo addidit, « Et noti docebit unusquistpiecivem suum
h et unusquisque fratrenl suum, diccns : Cognosce Domi-
wnum ; quia omncs cognoscent me, a minore usque ad
»majoremeorum^.)jNunc certejam tcmpus (?st Testatuenti
iNovi, cujus per Prophetam facla est proniissio per haec
verha, quce exilla prophetia commemoravimus curergo :

adliuc dicit unusquisque civi suo et fratri suo: Cognosce

Dominum ? An forte non dicilur, cum Evangelium pra;-
dicetur , et ejus ipsa sit prsvdicatio , ut hoc uhique di-

catur? Nam unde se Aposlolus genlium dicit esse docto-

rem nisi quia hoc fit quod
, ipse ait Ouomodo : c.

>)invocahuntinqucm non crodideruiit?Aut quomodo cre-

» dentquem non audierunt? Ouomodo autem audientsine

» prffdicantc^ ? Ciim ergb nunc ista prsedicatio usqae-

>^

quaque crehrescat quomodo lempus est Testameliti ,

Novi, de quo Propheta dixit « Et non docehit unus- ,

»quisque civem suum et unusquisque fratrcni suum, di-

»cens: Cognosce Dominum;([uia omnescognoscent me,
»a minore usque admajoreiu eorum ^: » nisi quia ejusdcm
Testamenti Nbvi fPternam mercedem id cst ipsius I)ei . .

bealissimahi cohtbmplationem prbmittendo conjunxit?

XE. Quid ergo est , « Omncs a minore usque ad ma-
)jjorem eorum » omnes perlinentes spiritaliter ad
: nisi

domum Israel, et ad domum Juda, hoc est ad fiiios ,

Isaac, ad semen Abrahfc? Ipsa est enim promissio. (jiia

eidictum est:« In Isaac vocabitur tibiscmen. Non enim
> Jcretn. xxxi , 34. — 2 i xim. n , ei Rom. x, 14. — ^ JcIlui.

111, 34.
 ,,

448 ' S. AUGUSTINI EPISCOPI

»qui filii carnis, lii filii Dei ; scd filii promissionisclepu-
» tantur in semen. Promissionis autem verbum hoc est

» Ad hoc tempus veniam , et erit Saras filius. Non solum

«autem , sed et Rebecca
unoconcubitu babens Isaac ex
wpatris nostri. De nondum enimnatis, neque qui aliquid
operatifuerant boniaut mali ut secundum eleclionem
). ,

«propositum Deimaneret,non ex operibus,sed ex vocante

»dictum est ei, quia major serviet minori^.» Ilaecest do-
mus Israel, vel domus Juda propter Christum, quivenit
ex tribu Juda. Domus fihorum promissionis haec est, non
operum propriorum sed beneficii Dei. Hoc enim Deus
,

promittit quod ipse facit

,
non enim ipse promittit et :

ahus facit, quod jam non cst promittere, sed pra?dicere.

Ideo « Non ex operibus , sed e\ vocante^ : » ne ipsorum
sit , iion Dei ; ne mcrces non imputetur secundum gra-
tiam secundum debitum atque itagratiajam non
, sed ,

sitgratia, cujus vehemens defensor est atque assertor mi-

nimus Apostolorum ^, qui plus omnibus ilJis laboravit
non ipse autem, sed gratia Dei cum
Omnes enim illo, « ,

» inquit, agnoscent mei^ : Omnes,» domus Israel et do-

mus Juda. « INeque enim omnes qui ex Israel hi sunt ,

»IsraeP » sed omnes quibusdicitur in « Psahno pro

:

» susceptione matutina,» hoc est ,

pro lucenova, Testa-
menli sciUcet Novi, Universum semen Jacob magnifi- «

» cate eum,timeateum omne semen Israel^.» Universum

oinnino semen, prorsus omne semen promissorum alque

vocatorum, sed eorum qui secunJum propositum vocati
sunt. « Quos enim praedestinavit , illos et vocavit, quos
»autem vocavit, illos et justificavit ;
quos autemjustilica-
»vit, illos et glorificavit
''. utsecundum gra-
Ideo ex fide,

tiam firma sit promissio omni semini non ci tantum ,

» Rom. ix, :-i3. — 2 ij, ,v, 4. — 3 ^ Cor. xv, 9. — •*

Jtrem. xxxi, 34.
— 5 Rom. Jx, 6.-6 Psal, .\xi, 24. — ' Rom. vm, 28-3o.
 ;

LIBER DE SPIRITU ET LITTERA.

449
quod ex Irge est^ quod ex Vetere Testamento
, id est ,

venit ad Novuni « Sed et ei quod ex fide est » non sibi

; ,

praeniissa lege. « Exfideautem Abraham id est, imita- ,

» tores fidei Abraham , qui est pater omnium nostrum ,

wsicut Scriptum cst, Quia patrem multarum genlium

» posui te. » Omnes ergo hi praxleslinati , vocali , jusii-
ficati ,
glorificati cognoscent Deum gratia Teslamenti
iNovi , a minore usque ad majorem eorum.
- XLI. Sicut ergo iex factorum scripta in tabulis lapi-
deis, mercesque ejus terra illa promissionis, quam carna-
lis, domus Israel cum ex J^gyplo liberata esset, accepit,
pertinet ad Testamcntum Yetus : ita lex fidei scri|)[a in

cordibus. mercesque ejus species contcmplationis, quam

spiritaHs domus Israel ab Jioc mundo Jiberata percipict,
pertinet ad Testamentum Novum. Tunc fict quod dicit
Apostolus, « Sive prophetias evncuabunlur, sive lingu^
Bcessabunt, sive scienlia evacuabitur •'^,» illa scilicet par-^^
vulorum scientia in qua hic vivitur, quae cx parte est per
speculum in acnigmate proptcr hanc enim ncccssaria :

est prophctia cum adhuc praetcritis futura succedunt

.

propter hanclingu^ id est, muliiplicitassignificalionum,

cum ex alio atque alio aliud atque aliud admonctur qui ,

nondum setcrnam luccm perspicuae veritatis menle pur-

gatissima contemplatur. autem vencrit quod per- « Cum
>;fectum est, et totum hocquod ex paiteest fuciit evacua-
))tum^,»tuncquod assumptacarne carniapparuit.ostendet
se ipsum dilectoribus suis : tunc crit vita aetcrna^, ut
cogrioscamus unum vcrum Deum ^ tunc similes ei erimus, J
quoniamtunccognoscemus sicut et cogniti sumus^. Tunc
« iNon docebit unusquisque civem suum , aut fratrera
wsuum, dicens : CognosceDominum.Omnesenim cognos-
' Rom. IV, i6. — 2 I Cor. xni, 8. — 3 ibiJ. lo. — < Joan. xvii, 3.
5 I Joan. 111, 2.

CXL. Qg
^5o S. AL(tUSTINI EPISCOPl

)) cum, a minore usque ad mnjorem eornm*.w Quod

cciit

muilis modis inleliigi potest. Sive quia et iilic (jiiis({ue

sanctorumtau(juam sleiia ab sLella diHert in gloria-. .\ec
acj Tfim quidquam inleixst, ulrum « A miuore uscjue ad

wmaioiem, » sicut dictum cst, an si a majore usque ad

minorcm diceretur : quod sinuJiter niijil inlerest, etiam

si minoresintciiexerimus, tantummodo credere ma-

(|ui ,

jores autem cjui ctiam iutelligere, quantum in liac vita

potest, lumen incorporcum atquc inconnnutabile valuc-
ruut. Sive minores, tompore posteriores majores autem ;

tempore priores inlelligi voiuit. Simul enim promissam

Dei contemplationem accepluri sunt omnes; quia ct iili
"

pro noljis meliora providerunt , ne sine nobis perfecti

perllcerentur^. Et ideo velut priores reperiuntur mino-
res ,
quia minus dilati sunt; sicut in illo E\angeli(^.o de-
nario per similitudinem dicitur, quem prius accipiunt

qui posterius venerunt ad vim^am^. Sive quolibet alio

modo ,
qui me in j)ryesentia forsitaiifugit , minorcs ma-
joresque accipiendi sunt.
•
XLII. lllud tanien ,
quantum potes, diligenter at-
tende, ([uod tanto niolimine conor ostendere : cum Tes-
tamentum ISovum Propbeta promitteret, non secundum
'restamenlum quod prius faclum est popuio Isracl ex
iEgjpto iiberato^, nibil eum de sacriliciorum vel quo-
rumque sacramentoruni commutittione dixisse ,
quamvis
et ipsa sine dubio fucrat secutura , sicut secutau) vide-

mus, quod mullis aliis locis eadem propbetica Scriptura

testatur sed tantummodo islam commeudasse distan-
:

tiam quodlegcs suas daturus esset Deus in mentem eorum,

,

qui pertinerent ad boc Testamentum et eorum scriptu- ,

rus in cordiljus ; uude Apostolus sumpsit , « i\oa atra-

1 I Cur. xm, 12, el Jerrm. x.xxi, 34- — "^

i Cor. w, 4i. — ^ Hcbr. xr,

^o. — •*
Malih. XX, 8. — 5 jerem. xxxi, 32,
 ,

LTBER DE SPIKITU I-T LITTERA. 4^1

» mento , sed Spiritii Dei vivi , lion in tabulis lapideis ,

» sed in tabulis cordis carnalibus^ : » sempiternamque

mercedem justificatioiiis bujus , non terram de qua pulsi
sunt Amorrbapi et (liielttiei ^, et ali;fi gentes quae ibi com-

memoranlur, sed ipsum Deum, cui adh^erere bonum est-^,

ut boiuiin Dei quod diiigunt aujs sit ipse quem , ! dili-

gunt; inter quem et bominesnisi [)eccata non separant
quae nonnisi pereamdem gratiam dimittuntur. Undecum
dixisset « Omnes enim cognoscent me
: a minore usque ,

» ad majorem eorum » mox addidit « Quia propilius

; :

» ero ini(piitati eorum et peccata eofum non memorabor ,

» ultra'. » l'er legem ergo factorum dicit Dominus :

« Non concupisces'* » per legem fidei dicit Dominus

: :

« Sine me niliil potestis facere^ » agebat enini de bonis :

operibus , boc est , de palmitum fructibus. Cum igitur

haec aj)pareat dislantia Veteris etiNovi Testamenti, qiiod
lex ibi in tabulis. Iiic in cordibns scribitur, ut quod ibi
forinsecus terret , liic dclectet inlrinsecus , ibique iiat prae-
varicator per occidentem lilteram , bic dilcctor per vivi-
ficantem Spiritum non ideo dicendum est quod Deus
:
,

adjuvet nos ad operandam justitiam atque operetur in

nobis et velle et operari pro bona voluntale", quia prae-
ceptis justitite forinsecus insonat seiisibus nostris; sed
quia intrinsecus incrementum dat^, diflundendo cbari-
tatem in cordibus nostris per Spirituni sanctum, quida-
tusest nobis^. ,
-
^
•

" XLIll. Yideiidum autem quomodo dicat Aposto-

est

lus : « Cum enim gentes qute legem non liabent natura- ,

» liter qua3 legis sunt faciuut bi legem non babentes, ,

» ipsi sibi sunt lex ,

qui ostendunt opus legis scriptum in

1 2 Cor. iir, 3. — 2 jnsui;. mi. — 3 p«al. L.\xn, 28, — * Jereni xxxi, 34.
— 5 Exo.l. XX, 17. — *^
Joan. xv, 5. — "'
Pliiliji. 11, i3. — S i Cor. lu, 7,
— 9 Rom. V, 5.

29.
 452 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» cordibus suis^ : » ne videatur non csse certa dlstanlia
Novi Testamcnli ,
quod lcges suas Dominus in cordibus
populi sui se scripturuni esse promisit , rjuando({iiidem
hoc gcntes naturalitcr Jiabcant. Pertractaiula igilur bcTC
quaestio, qua? non mcdiocris exorta est. Dicet enim aH-
quis Dcus binc disccrnit a Vctcre Testamcnlo Ko-
: Si
vuni, quod in Vetcre lcgcm suam scripsit in t.d)ulis, in
INovo auleni scripsit iu cordibus : lideles INovi Testamenti
unde discernunlur a gcntibus ,
quae babcnt opus legis
scriptum in cordibus suis, quo naturaHtcr quae Jcgis

sunt faciunt ; quasi jam illo populo vctere potiores ,

qui
legem acccpitin tabuJis, et novo popuJo priores, cui Iioc

praestatur pcr Tcstamentum iNovum, quod bis natura

jam pr^stitit ?
XLIV. An fortc commemoravit Apostolus ,
eas gentes
scriptam in cordibus babere legem quae ad JNovum per- ,

tinent Tcstamentum? Ad Jioc enim unde veneril intuen- ,

dum est. Primo Evangclium commendans, ait « Virtus :

» cnim Dei est in salutem omni crcdenti Judcco priumm ,

» et Graeco. Justitia enim Dei in eo revelatur ex fide in

w fidem, sicutscriptum est Justus autem c\ fide vivit^. »:

Deinde loquilur de illis impiis quibus proplcr supcrbiam ,

nec cognitio Dei profuit, quia non sicut Deum glorifi-

caverunl aut gratias cgcruiit^. Indc transit ad eos qui
,

judicant et agunt talia qualia condemnant, nimirum ,

propter Judicos, qui de Icge Dci gloriabantur^, quamvis

adbuc cos nominatim non exprimat, ct idco dicil : « Ira

» et indiguatio, tribulatio ct anguslia in omnem animam

» bominis operantis malum, Juda^i primum et Gra^ci :
» gloria autem et lionor et pax omni opcranti bonum,
» Judaco primum et Grseco. Non est cnim pcrsonarum

K acceplio apud Deum. Quicumquc cnim sine lcgc pcc-

1 Rom. ",14. — 2 ij, x^ 16. — 3 iijid. ai, — * Id. ji, 3.
 ,,
:

*
LIBER DE sriRITU ET LITTERA. 4^3
» cavorunt, sine lego pcribunt; et quicumqne in legc
et

» peccaverunt , per legem juclicabuiitur. Non enim audi-

)) lores legis justi sunt aputl Deum , sed factores legis jus-
» titicabuntur. » His verbis hoc unde agitur subjungit
et dicit : « Cum gentes quae legem non habent, naturali-
» ter quaelegis sunt faciunt^ : » et caetern quae jani supra
commemoravi. Proinde non videtur alios liic significasse
sub nomine gentium quam eos quos nomine (ua?ci su- ,

pra significabat , cum diceret : « Judaeo j)rimum et

» Graeco. » Porro si Evangrlium « Yirtus Dei est in sa-
» lulem omni credenti , Juda^o primum et Graeco^ ; et ira
» et indignatio , et tribulatio et angustia in omncm ani-
» mam bominis operantis malum , Judaei primum et
» Graeci ,
gloria aulem et bonor et pax onmi operanti bo-
» num , JudiTo primum et Graeco^ ; » iste aufem Graecus
nomine gentium significatus est naturaliter quae legis sunt
facienlium , et quae scriptum liabent opus legis in cordi-
bussuis : profecto ad Kvangelium pcrtincnt gcntes, qui-
bus lcx in cordibus scripta est ; eis quippe credcntibus
virtus Dei est in salutem.Ouibus auiem genlibus bene
operantibus gloriam et honorem pacenique promiltcret,
extra Rvangchi gratiam consfitutis^? Quia enim perso-
narum acceptio non est apud Dcum et non auditores .

lcgis, scd factores justificantur ; \(\vo sive Judirus sive

Graecus hoc est quihbet ex gentibus crediderit salutem
, , ,

in Evangeho pnriter habebit. « Non enim est dislinctio

» sicut poslea dicit . Omnes enim pcccaverunt , et egent
» gloria Dei ,
justificati gratis per gratiam ipsius^. »
Unde autem factorem legis Graecum juslificari diceret
sine gratia Salvaloris?
XLV. Neque enim contra se ipsum diceret.quod ail

» Rom III, 8-14. — 2 IbiJ. 16. — 3 U it, 8.-4 iijij. ji t-i i3 .

5 Id. III, 23.

454 'i S. AUGUSTINI EPISCOPI
« Factores logis justificnl)iinturi ; » tanquam por opora,
non per graliam justiriccntur : cum dicat gratis justifi-
cari liominem per fidem sine opcribus lcgis , niliil aliud
volens eoquod dicit « Gratis, » nisi quia jus-
intelligi in :

lificalionem opera non jiraeccdunt. Apcrte quippe alibi

dicit « Si gralia, jam non cx operil)US
: alioquin gratia ,

))jam noncst gratia^. » tSed sic intclligendum est « Fac- :

» tores legis justificabuntur » ut sciamus eos aliter non .

esse factores lcgis, nisi juslificenUir ut non justilicatio :

factoribus accedat , scd ut iactores jiistificatio praecedat.

Ouid est enim aliud . justificati . quani jusli facti , ab illo

scilicet qui justificat impium^, ut ex impio fiat juslus? Si

enim ita Homines liberabun-
loqueremur, ut diceremus :

tur; boc utique intelligerelur, eis qui jam bomincs es-

sentaccedere Jiberationem si autem diceremus: Ilomines :

creabuntur non utique intelligeretur eos crcari qui erant,

;

sedipsacreationebominesfieri. Itasi dictum esset : Facto-

res legis bonorabuntur ; non recte acciperemus nisi bo-
norem iilis qui jam essent factores legis acccdere : cum
vero dictum est : « Factores legis justificabuntur ; » quid
aliud dictum estquam. justi jusfificabunlur? factores
enim hgis utique justi sunt. Ac per boc tantumdem est

ac si diceretur : Factoreslegiscreabuntur. non quierant,

sed ut sint : ut sic intelligerent etiam Juda^i legis audito-
res, indigere se gratia Justificatoris. ut possint esse fac-
tores. Aut certe ila dictumest: -< Jusfificabuntur , » ac si

diceretur : Justi bnbebuntur. justi deputabuiUur : sicut

dictum est de quodam : « Ille autem volens se justifi-

» care^, » id est, ut justus baberetur et deputarctur.

Unde aliterdicimus : Deus sanctificat vSanctos suos : aliter

autem ,
ct Sanctificetur nomen tuum^. » ^am illud ideo,
 ;

LIBER DE SPIP.ITU KT LITTK?.A. 4^5

qiiia ipse illos facit e^se Sanctos. qui non ernnt Sancti:
hoc autem ideo ut quod seniprr apud se sanctum est,
,

sanctum etiam ab bominibus babeatur, id est sancte ,

•'*"
timeatur. '.
'
. .
'• '

*
XLYf. Si ergo gentes commemorans, naturaliter quae
legis sunt facientes . et scriptum b.abentes opus legis in

cordibus *, illos intelligi vobiit qui credunt in Cbristum ;

quia non sirut Judcei praeniissa sibi lege veniunt ad fi-

dcm : non est cur cos conemur discernere al) iis quibus
Dominus per Propbetam promittens Testamenlum PSo-
vum-, dixit leges suasse scripturum in cordibuseorum-^
quia et ipsi per insrrtionem ,
quam oleastro pra^stitam
dicit. ad eamdeni oleam , boc est , ad eumdem Dei po-
pulum p(M'tinent : potiusqiie concordat propbetico eliam
boc apostolicum testimonium ut lioc sit perlinere ad :

Testamenttim JNovum legem Hei babere non in tabubs, ,

srd in cordibus scriptam boc est in inlimo afTccf u jus- , ,

titiam legis amplecti . nbi fides pcr dilectionem opera-

tur. '(
'Juia ex tldejustificatgentes Deus^ : » Quod « Scrip-
» tura prfevidens, prtrnunliavit .\brabne . dicens : In
» semine tuo })enedicentur omnes gentes^ : >> ut per banc
promissionisgratiam olivte iusercreturoleaster®, et fierent

fideles gentes «In scmine Abralur. quod est

filii .\brahae
» Cbristus^, » sectantes ejus fideni qui non accepta in ,

tabulis lege. nondunupie Iiabens ipsam circumcisioncm ,

« Credidit Deo . ct dcj)utatuni est illi ad justitinnr**. » Ac

sic tale erit boc quorl de ejusmodi gentibus dixit Anos-
tolus : quod « Opus Icgis scriptum babeant in cordibus
» suis'-^ : » quale estillud ad Corintbios : « Non in tabulis

» Ia[)ideis, sed in tabulis cordis carnalibus'^*^. « lla enim

'Rom. II i'(. — ^ Jercm xxxi, 33 — •^ Rom xr, •24. — iGnlat. Vjfi'

^i^ |J, Mi, 3, — <5 0eii. %%u, s3. ^*a..tal. ni, 18.-^ H"en. kv, 0, —
456 S. ALGLSTINI EPISCOPI
fiunt de dorao Israel, cum prcTputium corum in circum-
cisionem deputatur, co cpiod jusliliam legis non ])ra'ci-
sione carnis ostendunt, sed cordis charilate custodiunt :

quoninm '< Si praepulium justitias legis cuslodiat, nonnc

w praeputium ejus, inquit, in circumcisionem deputaLi-
» lur^ ? » quo dolus
Etpropterea in domo veri Israel , in
non est^, participessunt Testamcnti iNovi, quia dat Deus
leges in mentem ipsorum et in cordibus eorum scribit ,

eas digito suo Spiritu sancto, quo ibi diffunditur cba-

,

ritas^, quae legis est plenitudo^.

XLVII. INec moveat, quod « Naturabter eos dixit

quas legis sunt facere^, wnon Spiritu Dei , non fide ,

non gratia. Hoc enim agit Spiritus gratiae, utimaginem

Dei qua naturaliter facti sumus
, in , instauret in nobis.
Yilium quippe contra naturam est ,
qnod uti(jue sanat

gralia : propter quam Deo dicitur : « IMiscrere mei, sana

)j animam meam ,
quoniam peccavi libi*'. » l^roinde na-
turaliter bomines quae legis sunt faciunt : qui enim boc
non faciunt non faciunt. Quo vitio lex Dei est
, vitio suo

deleta de cordibus acper boc vitio sanato, cum ilHc : ,

scribitur, fiunt quae legis sunt naturabter non quod per :

naluram negata sit gratia, sed potius per gratiam repa-

rata natura. « Per unum quippe bominem peccatum in-
» travit in mundum et per peccatum mors, et ita ia ,

» omnes bomines pertransivit in quo omnes peccave- ,

» runt'' : » etidco quia « Non est distinctio , egent gloria

» Dei, juslificati gratis per gratiam ipsius^. » Qua gratia
in interiorc homine renovato justitia scribitur, quani
culpa deleverat : et haec misericordia super genus liuma-
num per Christum Jesum Dominum nostrum. « Unus
* llom. II, 26. — 2 Joaii. I, 47. — 3 Rom. v. 5. — ^ Id. .\iii, 10. —
5 Id. II, 14. — •'Psal. .\i., 5, — "
Rom. v, 12. — ^ Id. m, ii.
 LIBER DE SPIRITU ET LITTEIIA. 4^7
)) enim Deus , unus et mcdiator Dci et hominum Lomo
)) Cbristus Jcsus^. »

LVllI. Si autem lii qui naturalitcr qua? legis suntfa-

ciunt, nondum numero eorum quos
sunl habcudi in
Christi jusiificat gratia sed in eorum potius. quorum ;

etiam impiorum, nec Dcum vcrum vcracitcr justcque co-

lcntium, quacdam tamen facta vel lcgimus, velnovimus,
vel audimus, quae secundum justitice rcgulam nonsolum
viluperare non possumus, vcrumetiam merito rcctcquc
laudamus quanquam si discutiantur (|uo fine fiant, vix
:

inveniuntur qupe laudem dcfcnsioncmve

justilice dc])itam

mereantur-: vcrumtamen quia non usque adco in anima

liumanaimago Dei tcrrcnorum atfcctuum ]al)edelrita est,
ut nu]la inea vdut lincamcnta eAtremaremanscrint,undc
merito dici possit etiam in ipsa impietate vitae suec faccre
aliqua lcgis vel sapere; si lioc est quod dictum est : « (Juia
» gciitcs quiE lcgcm non lialient , ]ioc est , lcgem Dci , na-
»turalitcr quae Icgis sunt faciunt, >j et([uia liujusmodi lio-
mines« Ipsi sibi sunt lcx, et scriptuui opus lcgis babcul
» incordibus suis -'jwidcst, non omni mododclctum cst,

quod ibi per imaginem Dei cum crearentur impressum

cst : etiam sic non perturbabitur, qua
illa differcntia
distat a Vetere Testamcntum Novum, eo quod pcr Novum
scribitur lex Dei incorde fidclium, quae pcr Vetusin ta-
Hoc enim illic scribitur pcr reuovatio-
bulis scripta est.
ncm, quod non omni modo dcletum est pcr vetustatem.
Nam sicut ipsa imago Dei renovatur in mente credentium
pcr Tcstamcntum INovum, quam non pcnitus impietas
aboleverat; nam remanscrat utique id quod anima Iio-
minis nisi rationaliscsse non potest ita etiam ibi lex Dei :

non ex omni parte dcleta per injustitiam, profecto scril^i-

turrenovata per gratiam. Nec istam inscriptioncm, quje
' I Tin». ir, 5. — 2 yjJe Ijl,. 4. coiit. Jiiliaii. cap. 4, — 3 Rom. n, i4-
458 S. AUGUSTINl EPISCOPI
justificalio est, potrrat efficcrc in Judaeis Jex iri tabulis
scripta, sed solum praevaricationeni. Nam et Jpsi homi-
nes erant, et vis illa nalurae inerat eis. qua legitimum ali-

anima rationaliset sentit

(jiiid et fiicit : sed pietas quas
inaiiamvitam Iransfert l>eatam et aeternam, legem habet
immaculatam, converlentem animas ^, ut ex illo himinc
renoventur. fiafqne in cis » Signatum est super nos 1«-
:

))menvnllus tui, Domine^, » Unde aversiobsolescere mc-

Tucrunt: renovari autem nisi gralia christiana, hoc est,
nisi Mediatoris interccssionenon possunt. «Unus enim et

» Deusmediator Deict hominumhomoChristusJesus,qui

wdedit semetipsum rcdemptionem pro omnibus^. « A cu-

jus gratia si alicni sunt illi, dequibus agimus qui secun- ,

dum illum modnm , de quosiipcriussatis diximus Na-

: «

)) turaliter qua^* legis sunt faciunt; » quid eis proderunt

« Excusantcs cogitationes, in die qua judicabit Deus oc-
)) hominiim
culta » nisi forle utmitius puniantur? Sicut
''',

enim non impediunt avita seterna justum qufcdam pec-

cata veniaJia, sine quibus ha^c vita non ducitur sic ad :

salutem aeternam nihil prosunt impio aliqua bona opera,

sine quibus difficillime vita cujuslisbet pessimi hominis
invenitur. Yerumtainen sicut in regno Dei veJut stella ab
stella in gloria ditTerunt sancti^ , sic et in damnatione
poense sempiternfc tolerabilius erit Sodomse quam alteri

civitati ^, et erunt quidam duploamplius quibusdam ge-

hennae fdii : ita nec iliud in judicio Dei vacabit. ([uod in
ipsa impietate damnabili magis ahus alio minusve pec-
caverit.
XLIX. Quid ergo l)inc Apostolus cflicerc voluit, ([uod
jactanfiamcohibens Judaporum, cum dixisset : « Non au-
))ditores legisjusli suntapud Deum, sed factoreslegis jus»
 LIBER m SPiniTU ET LTTTERA. /^6^
» tificabuntur ; » continuo subjecit de his. qui « Legem non
» babentes, naturabterqufe legissunt faciunt^ : » sinon ilJi

sunt intclligendi, qui pertinent ad gratiain Mediatoris,

sed inipotius, qui cuni Deum venim verapietatenon co-
lant, babent tamen qtifcdam opera bona in vita impia?
An forteboc ipso probandum credidit, quod supradixe-
rat, quia personarum acceptio apud Deum- »
« Non est ;

et quod posteadixit, quia « Non Judaeorum est Deus tan-

» tum sed et gentiiim^

,
» quod quantulacumque legis :

opcra naturabter insitanon invenirenturin eis, qui legem

non acceperunt, nisi ex rcliquiis imaginis Dei; quam non
contemnit, cum in eumcredunt, apud quem non cst ac-

ceptio personarum? Sed quodlibet borum accipiatur,

constat gratiamDe promissam esseTeslamentoNovoetiam
per Proplietam ^ : eamdemque gratiam in eo deflnitam,
ut scribantur leges Dei in cordibus liominum, perveniant-
que ad eam cognilionem Dei, ubi non docebit unusquis-
que civem suum vel fratrem suum dicens « (^ognosce , :

» Deum, quia omncs cognoscent eum a minore upque ad

» majorem eorum. » Hocdonum spiritus sancli estquo dif-

funditurcbaritasin cordil)Usnostris^ : cbaritas non quse-

libet, sed charitas Dei d«' corde puro et conscientia bona
et fide non ficta ^, e.^ qua justus in hac peregrinatione
vivens, ad speciem quoque perducitur post speculum et
senigma "^
, et quidquid erat ex partc, ut facie ad faciem
cognoscat, sicut et cognitus est. Unam enim petiit a Do-
mino, et hanc re({uirit, ut inhabilet in domo Domini per
omnes dies vitae suae, ad hoc ut contempletur delectatio-
nemDomini^. ' • "• ' .
^
; -!;: .- .t :,:q, ::

L. Nemo itaque glorietur ex eo quod videtur habere®,

• Hom. II, j3. — 2 il)id. { I. >_ 3 [d, ,,,, 2tj. — • Jerem s»xi, 3?. -^
46o S. AUGUSTINI EPISCOPI
triTiqnnm non ncropcril, niit idro se pulct acrcpisso, quia
lillcra cxtrinsccus, vel ut lcgcrclur apparuil, vcl ut audi -

rctur insonuit. ^ani « Si pcrlcgcm juslitia, crgo(]hristus

»gratismortuus csl ^. w Porroautem si non gratis morluus
cst. asccnditinaltum, captivamduxitcaptivitatcm", ct de-
ditdona hominibus indc habet, quicumque habct. Quis-
:

quis autem indc se habcre ncgat, aut non habet, aut id quod
habet aufcretur ab eo ^. « L nus enim Deuscpii juslilicat
« circumcisionem ex fidc, et prgpputium per fidcm ^ » quod :

non ad ahquam difierentiamdictumest, tanquam aliudsit

« Ex fide, » etaliud" Perfidcm ; » scd ad varielatem locu-
tionis. Alioquippeloco cum degentibus dicerct, hoc est,
cle praeputio : « Pracvidens, inquit, Scriptura, quia ex fide
» justificat gcntes Deus^. » Itemque cum decircumcisione
loqueretur, undeeratipse : «JNos, inquit,naturaJuda?i, et
» nonexgentibus peccalorcs.scicntesquia non justificatur
» homo ex operibus legis, nisi per fidcm .lesu (^hristi, etnos
» inC.hristum Jesum crcdimus*^. »Kccectpr9pputiumdixit
justificaricx fide, et circumcisionem per fidem, si tamencir-
cumcisio justitiam fidci tcneat. « Sic enim Gentcs quic non
» sectabanlur justitiam apprchcnderunt justiliam , justi-
«tiamautcmquae ex fide est ^ » impctrandocam ex Deo, :

non ex semetipsis prapsumcndo. « Israel vero pcrsequensle-

gem justiticC, in Icgemjustiliaenon pervcnit. « Quare? quia
» non ex iide, scd tanquam exoperibus ^ »id est, tanquam :

eim per semctipsosoperantcs. non in se credentes opcrari

Dcum. « Dcus cst enim qui operatur in nobis etvelle ct
» opcrari pro bona voluntate ^. Ac per hoc ofFenderunt
»in lapidcm offcnsionis **^. «iNamquid dixerit:.« Quianon
»ex fide, sed tanquam ex operibus : wapertissime cxposuit,
' Gfllat. II, 2 I . — 2 psai Lxvii, r 9, el Ephe.s iv, S. — ^ Luc. vm, iS, et

xix, 2fi. — •*
Rom. III, 3o. — 5 Galat. m, 8. — ^ Id 11, i5. — ' llom. ix,
3o. — «Ibid. 3i,32 — sPhilip. II, i3 — '<> Rom. tx, 3a.
 1

LIBER DE SPIRITII ET LITTERA. 46

dicens: « Ignorantes enim Doi justltiam, et suam volentes
» coiistituere, juslitiae Dci non sunt suhjecti. Finis eniin
wlegisChristusatl jusliiiamomni credenti^» Et adliucdu-
bitamus quae sint opera legis, quihus bomo non justifi-
catur, si ea tanquarn sua credidcrit sine adjutorio etdono
Dei, quod est « Ex fide Jesu Christi ? » etcircumcisionem
caeteraque talia suspicamur, quia etiam de his sacramen-
tis aliis quiedam Jeguntur? Sed hic uti(jue
in locis talia
non circumcisionem taiujuain suam justitiam volehant
constituere , quia etijisam Deus praecipiendo constituit.
INec de illis operihus hoc int«lligi polest, dequihus i)o-
minuseis dicit : « Rejicitis mandatum Dei ut tradiliones
»vestras statualis- Ouia jiersequens, inquit, legem jus-
:

»titi8e,in legem justitiae non joervenit Israel ^.» IMon dixit,

persequens traditiones suas, idest, consectans. Haecergo
soladistantiaest, quiaipsum, « Nonconcupisces^^.wetcas-
tera mandata ejussancta et hona sihi trihuehant; quGC,
ut possithomofacere, Dcusoperatur inhomine per iideni
Jesu Christi, qui finis est ad justitiam omni credenti id ;

est, cui per spiritum incorporatus faclusque memhrum

ejus ,
potest quisque illo incrementum intrinsecus dante
operari justiliam : de cujusoperihus eliamij)sedixit, quia
« Sine me nihil potestis facere ^. » ;
,i : ,, - ,;;

I
lA. Idro (juipj)e proponitur jusitia legis, quod qui fe-

ceriteam, vivetin illa, utcum quisqueinfirmitalen) suam

cognoverit. non per suas vires, neque j)er lilteram ij)siu.s
lcgis, quod fieri non potest, sedperfidem concihans jus-
tificatorem perveniat, ct faciat, et vivatin ea. Opus eniin
quod (jui fecerit, vivct in eo, non fit nisi a justificato.

Justificatio autem ex fide impelratur : de qua sciiptuin

est : « INe dixeris in corde tuo, quis ascendit in C(X'lum ?

•
Rom. X, —
3. 2 Mallh. xv, el Maic. v i, 9. — ^Rjm. ix^3j, _
< Exod. XX, 17. — * Juau. XV, 5 ; Levit. xviu ; Rona. X, 5.
46a .Art-S. AUGUSTINI KPISCOPI
whocest, Cliristum dccliicere: aut quis desccnditinabjs-
» sum ? hoc cst, Chrislum a mortuis rcducere. Scd quid di-
» cit? Prope verhum in oretuo,etincorde tuo lioc
te est :

» est,inquit, verbum hdci quod pradicamus quia si con- :

wfitearis inore tuoquia Dominusest Jesus, et crcdidcris in

» corde tuo quia Dcus illum suscitavit a mortuis, salvus
» eris^. » In tanlum juslus Per hanc
, inquantum salvus.

enim fidem crcdimus, quod ctiam nos Deus amortuis ex-

citct:interim spirilu, ut in novitate cjusgratiae tcmperan-
teretjusteet pie vivamusinliocsaeculo -, postctiamcarne
nostra ad inimortahtatcm rcsurrcctura, meritum quod est

spiritus, qui eam in resurrectionc sibi congrua hoc est, ,

in justificatione praeccdit. « Conscpuhi enim sumus

» Christo per baptismum in mortem ut quemadmodum ,

» (Ihristusresurrexitamortuispergloriam Patris, sic etnos

» in novitate vitae ambulemus ^. » Fidc igitur Jesu Cliristi
impetramus sahitem, et quantum nobis inchoatur in re,
et quantum perfuicnda expectatur in spe. « Omnis enim

» c|ui invocaverit nomen Domini, salvuscrit ^. Quam muha

» muhitudo, ait Psahiiista, dulcedinis tuae, Domine, quam

» abscondisti timentibuste; perfecisti autem sperantibus
» in te^?» timemus Deum, ex fide speramus in
Mx lege
Deum sed timentibus poenam absconditur gratia. Sub
:

quomoreaniuialaborans,c|uandoconcupiscentiam mahim
nonvicerit, nec timorille cpiasicustosseverus aljscesserit;
per ficlem confugiat ad misericordiam Dei, ut det cjuod
jubet, atque inspiratagratitc suavitateper Spiritum sanc-
tum faciatphis dclcctare quod prifcipit, quam delectat
quod impccht. Ita muha muhitudo dulcedinis ejus ,

hoc est, lex fidei, charitas ejus conscripta in cordibus

atque diffusa, perficitur sperantibus in eum , ut anima

1 llom , X, 6-9. — 2 Tit. II, 12. — ^ Rorn, vi, 4. — ^ Joel. , 82 , et

iVom. X, i3. — 5 psal. xxx, 20,

 .,

LIBER DE SPIRITU ET LITTERA. 463

sanata nou timore poence, sed araore justitiae operetur
bonum.
Lll. Liberum ergoarbitrium evacuamus per gratiam?
Absit : sed magis bberum arbilrium statuimus^. Sicut
enira lex per fidem , sic liberum arbitrium per gratiam
non evacuatur, sed statuitnr, Neque enim lcx impletur
nisi bbero arbitrio sed per icgem coguitio peccati per
:
,

fidem irapetratio gratiae contra peccatura ,

per graliam
sanatio anim^ a vitio peccati ,
per animae sanitatem H-
bertas arbitrii, per bberum arl)itrium justititc diJcctio ,

per justitias dilectioncm legis operatio. Ac per boc, sicut

lex non evacuatur , sed statuitur per fidem ,
quia fides
impetrat gratiam, cpia lex impleatur : ita bberum arbi-
trium non evacualur per gratiani , sed statuitur ,
quia
gratia sanat voluntatcm , (]ua justitia libere diligatur.
Omnia baec qutc velut catenatim connexi, babent voces
suasinScripturis sanctis. Lex dicit: « JNon concupisces -

Indes dicit: «Sana animamnieam. (juoniam peccavitibi^.»

Gralia dicit: « Ecce sanus factus es, jam noH peccare
»ne quid tibi deterius contingat^. » Saniias dicit: « Do-
>)raine Deus raeus, excbaraavi ad te, et sanasti me^.»Li-
berum arbitrium dicit : « Voluntarie sacrificabo tibi ^. »

pilectio justitiae dicit: « Narraverunt niibi injusti delec-

?) taliones, sed non sicutlextua, Domine'^. »Ltquid ergo
«liseri bomincs aut de bbero arljitrio audent superbire
antequam libereutur, autdesuis viribus, si jam liberali
sunt? iNecattendunt in ipso nominc liberi arbitrii utique
libertatem sonare. « Lbi autem spirtius Domini ibi li- ,

wbertas^.» Si ergo servi sunt peccati, quid se jactant de

Ubero arbitrio? « A quo enim quis devictus est , huic et

> Rom. III, 3i. — 2 Exod. xx, 17. — 3 Psal. xi., 5. — * Joan. v, i
J.
—
5psal. XXIX, 3. — 6id, LUi, 8. — ' Id. cxvin, 85,— 8 a Cor. m, 17,
464 S. AUGDSTINI EPISCOPI
» servus addictus est^. » Si autcm libeiati sunt ,
quid se

jactant velut de opcre proprio , et glorianUir quasi non

acceperint? An ita sunt liberi , ut nec illum velint ha-
bere Dominum ,
qui cis dicit : « Sine me nihil potestis

» facere '•
: »et, «Si vos Fihus liberaverit, tuncvere libeii
» eritis^. «

Llli. Ouaeret aliquis , utnnn fidesipsa, in qua salulis

vel ad salulcm connexionis bujus, quam commcmoravi,

esse vidclur exordium, in nostra constituta sit polestate :

quod tacihus vidcbimus , si prius quid sit polcstas ah-

quanlo dibgcntius perspexcrimus. Cum enim duoquae-
dam sint, velle ct posse undc nec qui vult continuo .

potest, nec qui potest continuo vult; quiasicut volumus

aiiquando quod iion possumus, sic etiam possumus ali-
quando quod noiumus satis evoiutis ipsis ctiam voca- :

buiis rcsonat quod ab eo quod est velle, voiuntas

, ab ;

60 autem quod est posse potestas nomen accepit. Qua- ,

propter sicuLqui vuit luibct voiuntatem. ita potcslatem

qui potcst. Scd ut potestate aii(|uid fiat, voluntas aderit.
Neque enim dici soiet quispiam potcstate fecisse, si quid
fecit invitus. Quanquam, si sublihus advertamus , cliam
quod quisque invitus facere cogitur, si facit , voiuntate
facit sedquia maiict aliud, ideo invitus, hoc est, noicns
:

faccre dicitur. Maio quippc aiiquo facere compcilitur,

quod volcus evitare vei a se rcmovere facit quod cogi- ,

tur. Namsitanta voiuntas sit, ut maiit boc non facere

quam illudnon pati ; cogcnti procui dubio resistit, ncc
facit. Ac per hoc si facit uon quidem plena et iibera
, ,

voiunlate, sed tamcn non tacit nisi voluntaLc quam vo- :

lunlatem, quiaetfectus consc(|uiLur, non possunms dicere

polcstatem dcfuisse facienti. Si cnim cogcnti ccdcnsvciict
facere, necposset, ei voluntatem adfui.se licet cxlorLamj,
> a Petr. ii, 19, — ^ Joaa. xv, 5, — ^ Id. vm, 36,
 ,

LIBEP. DE SPIRITU ET LITTERA. 4^5

sed potestatem defuisse diceremus. Cum vero ideo noii
faciebat, quia nolebat ; erat utique potestas, sed voluntas
deerat, quandiu cogenti reluctando non fecit. Hinc est

quod etiam illi qui cogunt , vel qui suadent , solent di-
cere : Quod habes in potestate, quare non facis, ut hoc
malo careas? Et qui onmino facere non possunt ,
quod
ideo coguntur ut faciant ,
quia posse creduntur , solent
excusando respondere et dicere Facerem si esset in po-
: ,

testate. Quid igilur ultra qu;i:M'imus quandoquidemhaiic

;

dicimus potestatem , ubi vohintali adjacet facukas fa-

ciendi nde hoc quisquc in potestate habere dicitur ,
? l

quod si vuk facit si non vuk, non facit.

, ;

J.iy. Attende jam illud quod excutiendum posuimus,

utrum fides in potcslate sit ? Dc liac enim fide nunc lo-
quimur, quam adliibemus cum aliquid credimus non ,

quam damus cum aliquid poHicemur ; nam et ipsa dici-

tur fides. Sed aliter dicimus : ISon milii habuit fidem ;

aliter , Nonmihi servavitfidem. Nam illud est, Non cre-

didil quod di\i : illud, jNon fecit quod dixit. Secundum
hanc fidem qua credimus, fideles sunius Deo secundum :

illam vero qua fit quod promittitur, etiam Deus ipse

fidelis est nobis. Hoc enim dicit Apostolus, « Fidelis

wDeus, qui non vos permittat tentari su[)ra id quod po-

))teslis'.>; Deilla itaque fidequccrimus, utrum in potestatc

sit, qua credimus Deo, vel credimus in Deum. Hincenim

scriptum est « Credidit Abraham Deo, et deputatum est

,

»illiadjustiliam ^ :et,«Credenti in eum qui justificatim-

wpium, deputatur fides ejus ad justitiam^. » Vide nunc
ulrum quisque credat, si noluerit ; aut non credat, si vo-
luerit. absurdum est quid est euim credere
Quod si :
,

nisi consentire verum essequod dicitur? consensio autem

utique volentis est profecto fides in potestate est. Sed

:

» I Cur. X, 1 3. — 2 Gep. xv, 6.-3 Rom. »v, 3 et 5.

cxL. 3o
466 S. ACGUSTINI EPISCOPI
siciit Apostolus clicit , « Non est potestas nisi a Deo *. »

Quicl igitur causae est, cur non et de ista nobis dicatur,

« Quid enim JNam et ut
liabes, cpiod non. acccpisti - ? »

credamus, Deusdedit. ]Nusc|uam autem legimusin Scrip-

turis sanctis, Non est voluntas nisi a Deo. Et recte non
Scriptum est quia verum non est alioquin eliam pec-
,
:

catorum, cjuod absit, auctor est Deus, sinon est voluntas

nisi ab illo quoniam mala voluntas jam sola peccatum
:

est, etiam si desit etFectus, id est, si non habeat potesta-

tem. Porro cum voluntas mala potestatem accipit implere
quod intendit , ex judicio Dei venit, apud quem non est

iniquitas ^. Punit enim etiam isto modo ; nec ideo injuste.

quia occulte. Caeteruni iniquus puniri se ignorat, nisi
cum manifesto supplicio senserit nolens, quantum mali
sit quod perpetravit volens. Hoc est c[uod de quibusdam
Apostolus ait, « Deus in concupiscentias
Tradidit illos

»cordis illorum, ut faciant c[ute non conveniunt^.»IIinc

et Dominus Pilato , « Non haberes in me ;,
inquit, potes-
» latem, nisi data esset tibi desuper ^. » Sedcum poteslas
datur, non necessitas utique imponitur. Undecum David
Saiihs occidendi potestalem acccpisset, mahiit parcere ,

quam ferire*^. Unde intelligimus malos accipere potesta-

tem ad damnationem malas voluntatis suae bonos autem ,

ad probationem bonae voluntatis suse.

LV. Cum crgo fides in potestate sit quoniam cum vult ,

quiscjue crccht : et cum credit,volcns credit ; deinde quae-

rendum est, imo recolendum quam fidem tanta conflic- ,

tatione commendet Apostolus. Non enim quodhbet cre-

dere bonum est nam unde est ilhid « Fratres nohte
: , ,

» omni spiritui credere sed probate spiritum qui ex Deo ,

»cst^?»Necinlauchbus charitatis quoddictum est, «Om-

* Rom. xiir, —i. 2 ^ Cor. iv, 7. — 3 Rom. ix, 14. — •*
Id. i, 2^4. —
5 Joau. XIX, II. — 9 i Reg. xiv, 7, et xxvr, 9.— 7 i Joan. iv, i.
 :

LIBER DE SPIRITD KT LITTERA. 4^7

Miiiacrcclit^,» sic accipientlum est, utcliarilaticiijiispiaiii
derogemus non quod audierit
, sistatim crediderit. ,

Quid quod cadem charitas admonet non facile de Iralrc ,

malialiquid csse credendum, ct cum tale aliquiddicitur,

lioc ad se magisjudicat pertinere ne credat. I^ostremo
ipsa cliaritas quae omnia credit, non omni spiritui credit
ac per lioc , omnia quidem credit, scd i)eo; quia non
dictum est, Omnibus credit. Nulli itaque dubium est,
eam fidem ab Apostolo commcndari, qua creditur Deo^.
LYI. Scd adhuc ahquid discernendum est quoniam :

etilH qui sub lege sunt, et timorc poense justitiam suam

facere conantur, et ideo non faciunt Dei justitiam quia ,

charitas eam facit quam non libct nisi quod Hcet, non
limor, quicogitur in opere habere quod hcet, cumahud
habeat in voluntatc, qua mallct, si fieri possct, liccre
quod non hcct ct ilh crgo creduntDeo; nam si omnino
:

non crcderent nec poenam legis utique lormidarent.Scd

,

non hanc iidem commendat Apostohis qui dicit « Non ,

:

»euim acccpistis spiritumscrvilutis iterum in timorem,sed

» accepistis spiritum adoptionis fdiorum,iii cpio chimamus,
» Abbapater Timorergo iUcscrvihscst ct ideo quam-
^. » :

vis in illo Domino credatur, non tamcn justitiadihgitur,

seddamnatio timctur. Fihi vero chunant « Abba, pater,» :

quarum duarum vocum una cst ex circumcisionc , ahera

ex prseputio. Judaeiprimum ct Gra^ci : « Quoniam unus
» est Dcus, quijustificat circumcisionem cx fide, et prae-

» putiumperfidem'^. » Cum autem ckmant, ahquid pe-

tunt : et cjuid pctunt , nisi quod csuriunt ct sitiunt? Et
hoc quid cst , nisi quod de ihis dictum est: « Bcati qui
»csuriunt et sitiunt justitiam,quoniam ipsi saturabuntur^? »
IIuc ergo Iranseant qui sub lege sunt, ut ex servis fdii
1 1 Cor. xni, 7. — 2 Rom. iv, 3,-3 IJ. viir, i5. — * Id. n, 9, et iii,

3o. — 5 Mattli. V, 6, .
.

3o.
 ,

4G8 S. AUGUSTINI EPISCOPI

fiaiit : nec sic tamcii , ut servi csse desistant ; sed ut tan-
quam filii Domino et patri liberaliter serviant ,
quia et
hoc acceperunt : « Dedit enim potestatem ille Unicus ,

»filios Dei fieri credcnlij)us in nomine ejus^ : » eosque ad-

monuit petere, qua^rere ,
pulsare , ut accipiant , et in-

veniant, et apcriatur eis : addens increpationem , et di-

cens: « Si vos cumsitis mali, nostis bona data dare filiis

» vestris,quanto magis Pater vester quiin coelis est, dabit

» bona petentibus se - ? » Cum ergo virtus peccati lex in-
flammaverit aculcum mortis*^, ut occasione accepta pec-
catum per mandatum operetur omnem concupisceu-
tiam a quo pctenda cst continentia nisi ab illo qui
'^
, ,

novit bona data darefiliis suis? An forte nescit insipiens,

quod nemo esse possit continens, nisi Deus det^? Hoc
ergo ut sciat ipsa indiget sapientia. Cur itaque non au-
,

dit Patris sui spiritum dicentem per Apostolum Christi.

vel ipsum Christum qui dicit in Evangeho suo « Petite, ,

»et accipietis *"? » loquentem etiam in Apostolo suo, et

dicentem ,
('. Si quis vestrum indiget sapientia ,
postulet
»a Dco qui dat omnibus allluenter, et non improperat
»et dabiturilh; postulet autem in fide, nihil haesitans" ?»
Haec est fides , ex qua justus vivit ^ , haec est fides ,
qua
creditur in eum qui justificat impium^ : haec est fides,
per quam excluditur gloriatio ^^ ; sive ut abscedat qua
in nobis inflamur, sive ut emineat qua in Domino
gloriamur : hoec est fides ,
qua impetratur largitas
spiritus, de quo dicitur, « Nos enim spiritu ex fide
» spem justitiae expectamus ''^^. » Ubi quidem quaeri ad-

huc potest utrum spem justitiae dixcrit qua

,
,
sperat
justitia an qua speratur ipsa justitia quoniam
, : justus

* Joau. I, 12. — Mallb. 2 — vii, ii. 3 i Cor. xv, 56. — * Rom. vii, 8.
— * Sap. vjii, 21. — MaUh. — ti
vii, 7. 7 Jacob. i, 5. — 8 Rom. i, 17.
— 9 Id. IV, 5. — 27. — n
10 id. a,, Gdlat. v, 5.

,0o
 LIBER DE SPIRITU ET LITTERA. 4^9
ex fide vivens, sperat lUique vitam aeternam; itemque fi-

cles esuriens sitiensque justiliam renovatione de die in

diem interioris bominis prolicit in ea ^ , et sperat in ea
satiari in vita aeterna, uLi fiet id quod in Psalmo de Deo
dicitur Qui satiat in bonis desiderium tuum ^, » Haec
, «

est fides, qua salvi liunt quibus dicitur « Gratia salvi ,

,

wfactis estis per fidem; et hocnon ex vobis, sed Dci do-

» num est non ex operibus ne forle quis extoilatur ^.
:
, ,

»Ipsiusenim sumus tigmentum ,creatiin Cbristo Jesu in

«operibus bonis, quae praeparavit Deus ut in illis ambu-
«lemus ^. » Postremo Iiecc est fides,qucis per dileclioneni
operatur , non per timorem non formidaiido pcjenam , ;

sed amando justitiam. llnde ergo ista dilectio , id est ,

cbaritas per quam fides operatur , nisi unde illam fides

ipsa impetravit? Nequc enim essct in nobis, quantacuni-

c|ue sit in nobis , nisi diffunderetur in coidiijus nostris,
per Spiritum sanctum qui datus est nobis •'. Ciiaritas
quippe Dei dicta cst diifundi in cordibus nostris , non
qua nos ipse diligit , qua nos facit dilectores suos
sed :

sicut justitia Dei ,

qua justi ejus munere efficimur^ et ;

Domini salus", qua nos salvosfacit;et fidesJesu (^bristi,

qua nos fidelesfacit^. Ilaecest justitia Dei, quam non so-

luni docet per legis pra^ceptum , verum etiani dat per

spiritus donum.
Sed consequens estpaululum qu?erere utrum
LVII. ,

voluntas illa qua credimus etiam ipsa Dei donum sit, ,

anex illo naturaliterinsito libero adbibeatur arbilrio. Si

enim dixerimus eam non esse donum Dei , metuendumest
ne existimemus invenisse nos aliquid, c|uod Apostolo in-
crepanti el dicenti « Quid enim babes, quod non acce-
:

1 2 Cor. IV, i6. — 2 Psal. ctt, 5. — 3 F.|i|hs. ii, 8. — ^ Galal. v, 6. —

5 Rom. V, 5. — 6 Id. iii, 21. — 7 Psal. m, 9. — 8 Galat. n, ifi.
470 S. ATJGUSTINI EPISCOPI

» pisti ? Si autem non

et accepisti ,
quicl gloriaris quasi
» acceperis^?» respondere possinius Ecce habemus vo- :

luntatem credendi quam non accepimus eccc ubi glo-

,
:

riamur, quod non acccperimus. Si autem dixerimus,

etiam hujusmodi voluntatem non esse nisi donum Dei,
rursus metuendum est ne infideles atque impii non im- ,

merito se veluti juste excusare videantur, idco non credi-

dissc quod dare ilhs Deus istam nokiit voluntatcm. ISam
:

ilkid quod dictum est « Deus est enim qui operatur in :

w nobis et velle et operari pro bona vokintate^ » jam :

gratige est ,
quam fidcs impelrat , ut possint esse hominis
opera bona ,
quae operatur fides per dilectionem ,
quae
dilliinditur in corde per Sjiiritum sanctum qui dalus est

nobis. Si credimus ut impetremus hanc gratiam et uti- ,

que vohmtate credimus, de hac quaeritur undc sitnobis.

Si natura^, quare non omnibus, cum sit idem Deus om-
nium creator"^? Si dono Dei, etiam hoc quare non omnibus,
cum omnes homines veht salvos fieri , ct in agnitionem
veritatis venire?
LYllI. Prius igitur ilkid dicamus et videamus utrum ,

huic satisfaciat quaestioni quod hberum arbitrium na- ,

turahter attributum a Creatore animae rationali , ilia

media vis est, quae vel intendi ad fidem, vel inchnari ad

iiikdehtatem potest vokmtalem qua : ct ideo nec istam
credit Deo dici potest homo habere quam non accepe-
,

rit; quandoquidem vocante Deo surgitde hbero arbitrio,

quodnaturahter cum crearetur accepit. Vuk autem Deus

omnes homines salvos lieri et in agnitionem vcritatis , .

vcnire non sic tamen, ut eis adimat hl^ernm ar])itrium,

;

quovel bene vel male utentes justissimcjudicentur. Quod

cum fit , infideles quidem contra voluntatem Dei laciunt,

* I Cor. IV, 7. — 2 pijiijp, ii^ i3^ — 3Conferlib. 2. de peccator. nier.

c. 18. —4 I Tim. 11, 4.
 LIBER DE SPIRITU ET tlTTERA. 47^
cum ejus Evangelio non credunt : nec icleo tamen eam
vincunt , verum se ipsos fraudant magno ct summo
bono, malisque poenalibus implicant, experturi in sup-
pliciis potestatcm ejus cujus in donis misericordiam con-
,

tempserunt. Ita voluntas Dei semper invicta est : vince-

retur autem , si non inveniret quid de contemptoribus
faceret, aut ullo modo possent evadere quod de talibus
ille constituit. Qui enim dicit, verbi gratia : Volo ut bi
omnes servi mei operentur in vinea , et post laborem re-
quiescentes epulentur. ita utquisquis eorum boc noluerit,
in pistrino semper mobu : videtur quidem quicumque
contempserit , contra vohuitatem domini sui faccre; sed
tunc eani vincet, si et pistrinum contemncns eiTugerit :

quod nullo modo lieri potest sub Dei potcstate. Lndc

scriptum est : « Semel locutus est boc cst, in-
Deus*, »

commutabibter quanquam et ,
de unico Yerbo possit
iutelligi. Deinde subjungens quid incommutabiliter sit

locutus « Duo baec

: inquit audivi quoniam potestas
, ,
,

» Dei est et tibi ,Domiue, misericordia quia tu reddes

,
,

» unicuique secundum opera sua. » llie igitur reus erit

ad damnationem sub potestate ejus ,
qui contempserit ad
credendum misericordiam ejus. Quisquis autcm credi-
derit, eique se a peccatis omnibus absolvendum et ab ,

omnibus vitiis sanandura et calore ac lumineejus accen- ,

dendum illuminandumque commiserit, babebit ex ejus

gralia opera bona ex quibus etiam secundum corpus a
,

mortis corruptione redimatur, coronctur, bonisque sa-

tietur, non temporabbus, sed aeternis, supra quam pe-
timus et intelligimus"^.

LIX. Hunc ordinem tenuit Psabnus, ubi dicitur :

« Benedic, anima mea, Dominum, et nob obbvisci om-
» nes retributionesejus : qui propitius fitomnibusiniqui-
1 Psal. LXi, 13, i3, — 2 Ephes. n', 20.
 :

4^2 S. AUr.USTINI EPISCOPI

» tatibiis tuis ,
qui sanat omneslanguores tuos , qui redi-
)> mit do corruptionc vitam tuam ,
qui coronat te in
» miseratione et misericordia ,
qui satiat in bonis deside-
» rium tuum^ »Et ne forte baec tanta bona liujus vetus-
» tatis boc cst , morlabtatis deformitas desperaret ,

« Renovabitur, inquit, sicul aquilaejuventus tua^. » Tan-

quam diceret : llnt^cquae audisti, ad novum bomincm et
ad iNovum pertinent Testamentum. Recole mecum eadcm
ipsa paiibdum , obsecro te , ct inspice delectabiliter lau-
dem misericordi?e,boc est, gratige Dei. « Benedic .inquil,
>^ anima mca , Dominum , ct nob obbvisci omnes retribu-
» tiones ejus : » non ait , tril)Utiones, sed « Retributiones
» ejus ; » mabs « Qui propilius
quia retribuit bona pro ,

» fit omnibus iniquitatibus tuis: »hoc agitur in baptisma-

tis sacramento. « Qui sanat omnes languores tuos » boc :

agitur in bac vita fidelis bominis, « Dum caro concupiscit

» adversus spiritum, et spiritus adversus carnem^, »ut non
quae vobimiis faciamus, dum aba lex in membris repug-
nat legi mentis ; diim vebc adjacef^, perficere auteml)0-
num non : qui languores vctusiatis, si perseverante in-
tentione proficimus, de die in diem crescente novitate
sanantur, ex fide quas per dilectionem operatur^. « Qui
» rcdimit de corruptione vitam tuam^ » boc fit in ul- :

tima resurrectione morluorum. « Qui coronat te in mise-

» ratione et misericordia " boc fit in judicio, ubi cum :

rex justus sederit in tiirono rcdditurus unicui({ue secun-

dum opera ejus'^, quis gloriabitur castum se baberccor?
aut (j[uis gloria})itur mundum se esse a peccato ?• Ideo illic

nccessarium commemorare fuit miscn-ationem etmisericor-

diam Domini, ubi jam c\igi dcbita et reddi merita sic

1 i'sdl. c, x-5. — 2 ib-J. .1.-3 Galnt v, 17.— ^ Rom. vn, 23 et 18.

— s oalai. V, (i, — 6 psal. cu, 4. — 7 Prov. xx, 8 et 9. — ^ Matih.
XVI, 27. V. ^!' .<g> 1 -•
 —

LIBER DE SPITIITU ET LITTERA. 47^

posscnt videri , ut nulliis esset misericorclias locus. Coro-
nat ergo in miseratione et misericordia , sed etiam sic se-
cundum opera. Segregabitur enim ad dexteram , cui
dicatur : « Esurivi, et dedisti mihi manducare^ : « quo-
niam « Judicium sine miseiicordia"^ sed illi qui non , ,

» fecit misericordiam. Beati autem misericordes quo- ,

» niam ipsorum miserebitur Deus^. » Jani vero cum

sinistri ierint in ambustionem aeternam, justi aulem in

vitam aeternam ^, quia « Haec est , inquit , vita aeterna , ut

» cognoscant te unum verum Deum , et quem misisti Je-
» sum Christum^ : » illa cognitioiie,illa visione,illa con-
templatione satiabitur in bonis animae desiderium*'. Hoc
enim solum ei sat est, ultra non habet quod appetat,
quo inhiet quod requirat. JNam desiderio hujus satiela-
,

tis ardebat, qui Doniino Chrislo ait « Ostende nohis :

» Patrem et sullicit nohis '. » Cui responsum est

,
« Qui :

» me vidit , vidit et Patrem^'^. » Quia ipse est vita aeterna,

ut cognoscant unum vcrum Deum te , et quem misisti

Jesum Christum. Scd si illc qui vidit Filium , vidit et

Patrem profecto qui : vidct Palrem et Fihum, videt et
SpiritumsanctumPatris et Filii^. Ita nec arbitrium libe-
rum tollimus, et benedicit anima nostra Dominum, non
obhviscens omnes retributioncs ejus^^ : nec ignorans Dei
justitiam , suam vult constituere^'^ ; sed crcdit in eum qui
juslificat impium^^, et vivit ex fide , donec ad speciem
perducatur ; fidc scilicet quae per dilectionem operatur^^.
Quae dilectio diffunditur in cordibus nostris , nec per
sufficientiam propriae voluntatis, nec per htteram legis,
sed per Spiritum sanctum qui datus est nobis^'^.

« Mattb. xsv, 35. — 2 Jacob. II, i3. — 3 Matth. v, 7. — •»

Id. xxv, 46.
— 5 joan. III. — 6 psal. cii, 5. — ''
Joan. x'v, «. — » Id. xvn, 3. — ^ Hic
ft infraforte vidit. — '^ Psal. cn, 2. — " Roin. x, 3. — »2 jj, iv^ 5.

13 Galat. V, 6. — H Rom. v, 5.
4^4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
LX. riaec cllsputalio, si qusestioni illi solvcndge sufii-
cit, sufliciat. autem rcsj)ondetur, cavcndum esse ne
Si
quisquam Deo tribuendum putet peccatum, quodadmit-
tilur per liberumarbitrium, si in eoquoddicitur «Quid :

*)habes, quod non accepisli^, »propterca etiam voluntas

qua credimus, dono Dei tribuitur, quia de libero existit
arbitrio, quodcum crearemur acccpimus. Attendat, etvi-
deat, nontantum istam voluntatem divino muneri
icleo

tribuendam, cjuia ex Kbcro arbitrio cst cjuod nobis natu-

raliter concreatum est verumetiam quod visorum sua-
;

sionibus agit Deus ut velimus, et ut credamus sive ex-

, ,

trinsecus per evangelicas cxhortationes , ubi et mandata

legis aliquid agunt, si ad boc admoncnt bomincm infir-
mitatis suae, ut ad gratiam justificantem crcdcndo con-
fugiat, sive intrinsecus, ubi nemo babctin potestate quid
ei mentem, scd conscntire vel dissentire proprige
veniat in
voluntatis est. His ergo modis quando Deus agit cum
anima rationali ^, ut ei credat, nequc enim credcre potest
quodbbet bbero arbilro, sinulla sit suasio vel vocatio cui
credat; profcclo et ipsum vclle crcderc Dcus operaturin
bomine, omnibus misericordia ejus prsevenit nos
et in :

consentirc autcm vocationi Dei, vel abea dissentirc, sicut

dixi, propriae voluntatis cst. Quae rcs non solum non in-
firmat quod dictum est « Quid enim babes quod non
:

«accepisti^ verumctiam confirmat, Accipcrc quippeet

:

babere anima non potest dona, de quibus boc audit, nisi

conscnticndo ac per boc quid babeat, et quid accipiat,
:

Dei est accipere autcm et habere utique accipientis et

:

habentisest. Jam si ad illam profunditatem scrutandam

cjuiscjuam nos coarctet, cur illa ita suadcaturut pcrsua-
deatur, ilh autem non ita ; duo soLi occurrunt interim

1 I Cor. IV, 7. — 2 Yjje [[[^^ i, aj Simpliciauum, c. 1. — ^ i Cor.

IV, 7-
 LIBER DE SriniTU ET LITTERA. 4?^
qiiEe respondere milii placeat : « altitiulo divitiarum* ! »

et, « INumquid iniquitas apudDeum-?» Cui responsio

istadi splicet quserat doctiores, sed caveat ne inveniat
-'
praesumptores. • '
- • • :• '

LXl. Concludamus igilur librum aliquando, cujus

-

tanta prolixitate utrum aliquid egerimus nescio non , :

apud te cujus fidcm scio sed apud animos eorum prop-

, ;

ter quos me scribere voluisti qui non contra nostram, :

sed (ut mitius loquar, et non dicam illius qui in suis

Apostolis est locutus), certe contra tanti Apostoli Pauli,
non unam sententiam, sed tam vehementem tam inten- ,

' tam vigilemque conflictationem maiunt suam dcfensitare

sententiam, qaam eum audire «. Obsecrantcm pcr mise-
w rationem Dei, » ct dicentem : « Per gratiam Dei quae

» data est illi, nonplus sapere, prjster quam oportct sa-

» pere, sed saperc ad tempcrantiam, unicuK[ue sicut Deus
» partitus estmensuram lidci ^. »
LXII. Tu autem quid mihi proposueris, et quid tam
longodisputationisliiijas opere elTecerimus adverte. Movit
te certe quemadmodum dictum fucrit, ficri posse, ut sit

Lomo sine peccato , si voluntas ejus non dcsit, ope adju-

vantedivina; quamvis nemo tam perfectae juslitiaein liac
vitafuerit, vel sit, vcl futurus sit. Sic enim hoc ipsum
in iihs prius ad te conscriptis hbris ''
proposui : Sia me
quaeratur, inquam, utrum homo sine peccato possit esse
in hac vita : confitcbor posse pcr Dei gratiam, et hberura
ejus arbitriuraipsum qiioquc hberum arbitrium ad Dei
:

gratiam, hoc est, ad Dei dona pertinere non ambigcns;

nec tantum ut sit, verumetiam ut bonum sit, id est ad ,

facienda mandata Domini convertatur; atqueita Deigra-

tia, non sohim ostendat quid faciendum sit, sed adjuvet

» Roni. xi, 33,-2 la ix^ 14.— ^ Id. xii, 3. — ^ Lib. a.depeccat.

merit. cap. 6.
476 S. AUGUSTINI EPISCOPI
etiam, ut fieri possitquod ostenderit. •»
Tibi autem absur-
dum visum est, sine exemplo esse rem quae fieri potest.
Hinc exorta est hujus libri quaestio , ac per boc ad nos
pertinebat ostendere, fieri posse aliquid quamvis desit
exemplum. Hinc ex Evangclio Lege quaedam posui- et ex

mus in sermonis bujus exordio, sicut de cameH Iransitu

per foramen acus ^, et de duodecim miUibus legionum
Angelorum ^, quipotueruntsi velletpugnareproCbristo^,
et de ilHs gentibus quas Deus dicit potuisse se a facie po-
pub sui semcl exterminare ^ : quae omnia facta non sunt.
His addi possunt eliam illa quae leguntur in bbro Sapien-
tiae ^, quam multaposset nova tormentaDeusexercere in
imjiios ad nutumsibiservientecreatura, quse tamen non
exercuit. Potest et de monte illo, quem fides in mare trans-
ferret^ quod tamen nusquam factum, vcUegimus, vel au-
:

divimus (i5). Quisquis enim borum abquid Deo dixerit

esse impossibile, vides quam desipiat, quamque adversus
fidem Scripturae ejusloquatur. Multa ababujusmodi pos-
sunt occurrere vel legenti vel cogitanti qua3 possibiba ,

Deonegarenonpossumus,quamviseorum desitexempbim.
LXIII. Sed quia dici potest, illa opera esse divina,
juste autemvivere ad nostra opera pertinere : suscepi os-
tendere etiam boc opus csse divinum ; et boc egi libro
isto loquacius fortasse quam sat est : sed contra inimicos
gratiae Dei etiam parum mibi dixisse videor; nibilque me
tam multum diceredelectat, quani ubi mibi et Scriptura
ejus plurimum suffragatur, et id agitur, utqui gloriatur
in Domino glorietur et in omnibus gratias agamus Do-
'^,

mino Deo nostro sursum cor babentes, unde a Patre lumi-

num omne datum optimum et omne donum pcrfectum
cst^. rSamsi propterea non estopus Dei, quia per nosagi-

• MaUh. XIX, 24. — 2 1(1. XXVI, 53. — 3 Deiit. xxxi, 3. — * Judic 11, 3.

— 5 Sap. jjvi, 24. — G .Maic. xi,

-ii. — '2 Cor. x, 17. — ^ Jacob. i, 17.
 LIBER DE SPIRITU ET LITTERA. ^7"
tur, vel quia illo donante nos agimus, nec illud est opus
Dei, ut nions transferatur in mare quia per fidem liomi- ;

num fieri posse Dominus dixit, et hoc ipsorum operi at-

tribuit dicens « Si liabueritis in vobis fidem tanquam
, :

» granum sinapis, dicetis monti huic Tollere et mittere in :

»mare, et fiet, et nihil inipossibile erit vobis ^. » Certe

« Vobis » dixit, non, mihi aut Patri et tamen hoc nullo :

modo facit homo nisi illo donante et operante. Ecce

,

quemadmodum sine exemplo est in hominibus perfecta

justitia, et tamen impossibilisnonest. Fieretenim,sitanta

voluntas adhiberetur, quanta suificit tantae rei. Esset au-

tem tanta, si et nihil eorum quae pertinent ad justitiam
nos lateret, et ea sic delectarent animum, ut quidquid
ahud voluptatis dolorisve impedit, delectatio iha supera-
ret quod ut non sit, non ad impossibihtatem, sed ad ju-
:

dicium Dei pertinet. Quis enim nesciat non esse in ho- ,

minis potestate quid sciat, nec esse consequens, ut quod

appetendum cognitum fuerit appetatur, nisi tantum de-
lectet, quantum dihgendum est? Hoc autem sanitatis est

animae.
LXIV. Sed fortasse quispiam putaverit, nihil nobis
deesse ad cognitionem justitiae quod Dominus verbum
,

consuramans et brevians super terram ^ dixit in duobus

praeceptis totam legem prophetasque pendere ; nec eata-
cuit, sed verhis apertissimis prompsit : « Diliges, inquit,
» Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima
» tua , et ex tota mente tua ; et dihges proximum tuum tan-
» quamte ipsum Quid verius, his impletis impleriom-
^. »

nino justitiam? Verumtamen qui hoc attendit, etiam illud

attendat, quam in mukis ofTendamus omnes, duni puta-
mus Deo quem dihgimus placere vel non displicere
, , ,

1 Marc. XI, 23; Luc. xvii, 6; Matlb. xvu, ao. — ^ isai. x, 23, et
Rom. IX, a8. — 3 jviattli. xxu, 40.
 4^8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
qiiod llicimus ^ ; et postea per Scripturam ejus, sivecerta
et perspicua ratione commoniti , cum didicerimus quod
ei non placeat, poenitendo prccamur ut ignoscat. Plena
humana vita est documcntis talibus. Unde autem minus
novimus quid ei placeat, nisi quia et ipse minusnotus est

nobis? « Yidenius cnim nunc per speculum ina;nigmate,

tunc autem facie adfacieni ^. Quis vero existimarc audeat,
cum ventum fuerit, quod ait « Ut cognoscam sicut
eo :

» et cognitus sum^,» tantam Uei dilectionemfore contem-

platoribus ejus, quanta fidelibus nunc est aut ullo modo :

hanc iUi tanquam de proximo comparandam ? Porro si

quanto major notitia tanto erit major dilectio pro-
, :

fecto nunc quantum decst dilectioni, tantum perficiendos

justitiae deesse credendum est. Sciri enim ahquid vel

credi, et tamen non diligi potest dihgi autem quod ne~ :

que scitur neque creditur, non potcst. At si credendo ad

tantam dilectionem saucti pervenire potuerunt, qua certe
majorem in hac vita esse non posse Dominus ipse testatus
est, ut auimani suam pro lide vel pro fratribus pone-

rent ^ cum ab hac peregrinatione, in qua per fidem nunc

:

ambulatur ^, perventum erit ad speciem quam non- ,

dum visam speramus , et per patientiamexpectamus ^,

procul dubio et ipsa dilectio non solum supra quam hic

habemus, sed longe supra quam petimus et intclhgimus
erit^ nec ideo tamen plus esse poterit, quam ex toto
:

corde, ex tota anima ex tota mente. iSeque enim restat

,

ai nobis ahquid quod addi possit ad totum quia si res- ;

tabit ahquid, ilhid non erit totum. Proinde hoc primum

praeceptum justitiic, quo jubemur dihgere Deum ex toto
corde, et ex tota anima et ex tota mente ^, cui est de ,

proximodihgendo aUerum consequens, in iUa vita imple-

* Jacob, 111, 2. — 2 I cor, jj,,^ i^. — 3 il[± — i Joan. xv, r3. —
5 a Cor. V, 7'— ^ Rom. vni, 23. — ' Ephej. m, 20. — 8 Malth. ;txii, 37,
 —

LIBER DE SPIRITU ET LITTERA. 4^9

Limiis, cum videbimus facie ad faciem ^. Sed ideo riobis
hoc etiam nunc praeceptum est ^, ut admoneremur quid
fide exposcere, quospcm praemittere, etobliviscendo qnse
retro sunt, in quae anteriora nos extendere debeamus ^.

Ac per hoc, quantum mihi videtur, in ea quae perficienda

est justitia muhum in hac vita ille profecit, qui quam
longe sit a perfectione justitiae, proficiendo cognovit.
LXV. Sed si dici potest quaedani justitia minor huic
vitse competens, qua justus ex fide vivit ^, quamvis pere-
grinus a Domino, et ideo per fidem ambulans, nondum
per speciem non absurde dicitur etiam ad istam per-
^ :

tinere ne peccet. Neque enim si esse nondum potest ,

tanta dilectio Dei, quanta ilh cognitioni plente pcrfectae-

que debetur, jam culpfedeputandum est. Ahud estenim
totam nondum assequi charitatem, ahud iiullam sequi
cupiditatem. Quamobrem debet liomo quamvis longe ,

niinus amet Deum, quam eum potest amare conspectuni,

nihil tamen appeterc ilhcitum : sicut etiam in his quae
adjacent sensibus corporis, potcst oculus nulhs tenebris
delectari, quamvis non possitiii fulgcntissimahice defigi.
Verum ecce jam talem constituamus aniinam humanam
in hoccorruptibihcorpore, quae ctsi nondum iUa super-
eminentissima perfectione charitatisDei omnesmotustei-
renae hbidinis absorbuerit atque consumpserit , attamen
in ista minore justitia ad iUicitum ahquid opcrandum
eidem hbidini nuUa inchnatione consentiat ut ad illam :

vitam jam immortalem pertineat « Dihges Dominum :

» Deum tuum ex toto corde luo, et ex tota anima tua, et

»ex tota virtute tua ^ »ad lianc autem « iNon rcgnet

; :

» peccatuminvestro mortah corpore ad oljediendum de-

B sideriisejus ' » ad ilLam « Non concupisces^
: » ad is-: ;

1 I Cor. xiii, 12. — 2 YiJe Ub. de perfectione jiist. c. 8. — 3 philip. iii,

i3. — ^Rom. I, i;, — 5 2 Cor. v, 7. — ^ Dmt. vi,5. — ' B.oia,vi, la.

8 Exod. XX, 1 7.
 :

48o S. AUGUSTINI EPISCOPI \

tam : « Post concupiscentias tuas non eas * : » ad illam

niliil amplius qua^rcre, quam in ea perfeclione persistere ;

quod agit in operc liabcre, et illius perfec-

ad istam, lioc
tionem pro mcrcede spcrare ut perillam justus sine fine : !

vivat in specie, quam in ista desideravit; per lianc au-

tem justus vivat ex fidc, in qua illam certo fine dcsidcrat. :

(His (16) constitutis peccatum eritbominis ex fide viven- [

tis, abquando abcui delcctationi iUicitae consentirc : noii 1

tantum in ilbs borrendis facinoribus ct flagitiis pcrpetran- ;

dis, verumetiam in Jcvioribus; ut vel aurcm alicui voci

quaeaudienda non esset, vcl linguam abcui quae dicenda '

nonesset, accommodet; vel in ipso cordc abquid ita cogi- ;

tet, ut mallctbcitum quod male delcctat, etper prsecep- 1

tum scitur ilbcitum : etiam ista quippe conscnsio est ad

peccatum, qucie utique ficret, nisi poena terrcret). Tales ]

justi ex fide viventes, non opus babent dicere : « Dimitte j

»nobis debitanostra, sicut et nos dimittimus debitoribus

»nostris ^? )^ lalsumque esse convincunt ,
quod scriptum
est : « Non justificabitur in conspcctu tuo omnis vivens^ ?»
et ilbid peccalum non babemus,
: « Si di.xerimus quia
» nosmctipsos dccipimus, et vcritas in nobis non est ? ct '''

illud « Quia non est bomo qui non pcccabit^? » et iiiud

:

« jNon est justus in terra qui faciet bonum et non pecca-

» bit^ ? » (utrumque enim boc testimonium nondeprae-

terito dicit, id est, pcccavit, sed defuturo, id est : « Pecca-

» bit
:
) i>
et siqua aba inbanc sententiam sancta Scriptura
commemorat. Sed quoniam baec falsa esse nonpossunt,
illudesseconsequcns vidco, ut qualembbetvel quantamli-
bet in bac vita potuerimus dclinire justitiam, nulhis in ea
sit bominum qui nulbim babeat omnino pcccatum ; om-
niquc bomini sit necessarium dare ut detur ilb, dimittere

* Eccli. XVIII, 3o. — 2 Mattli. vi, 12. — 3 Psal. c.\i.ii, a. — * 1 Joan. i

8. — * 3 Reg. VIII, 46. — " Eccle. va , ai.

 ,

'
Liniip, i)E srir.riu et littkua. 4^1
lU climillatur illi^ ; ct si quici liabct justitioe, iion de suo
sihi esse pr<Tsumcre, scd dc gralia justificantis Dci, ct
adliuc tamcn ab illo csurire ct silire justiliam -, cjui est

panis vivus, et apud cpiem cst fons vit^e ^ : cjui sic opcra-
tur justificationcm in sanctis suisin bujusvitte tcntationc
laborantibus ^, ut tamcn sit et cjuod petentibus largitcr
adjiciat, ct cpiod confitentibus clcmcntcr ignoscat.
LXYl. Sed inveniant isti , si possunt , aHcjuem sub
oncre corruplionis bujus vivcntcm jam non babeat
, cui
Deus cpiod ignoscat: nisi tamcn eum fatcantur non doc-
trina lcgis data^ , sccl ctiam infuso spiritu gratiae, uttalis
esset , adjutum ; non cujuscemodi peccati crimen, scd
ipsius inipietatis incurrcnt. Sane quanquam lalem si ,

testimonia illa divina competenter accipiant ,

prorsus
invenire non possunt : nuUo modo tamen diccndum
Deo deesse possibibtatem cpia voluntas sic adjuvetur ,

bumana, ut non solum justitia ista quae cx lide est^,

omni ex parte modo pcrficialur in bomine verum etiam ,

illa sccundum quam postca in a^ternum in ipsa ejus con-

tcmplatione vivendum est, Quandoquidem si nunc veHt

in quoquam etiam hoc corruptibilc inducre incorruptio-
nem^ , atquc hic inter homines morituros eum jubere
minime moriturum, ut tota penitus vetustatecon-
vivere
sumpta nulla lex in membris ejus repugnet legi mentis',
Deumque ubic|ue praesentem ita cognoscat , sicut sancti
postea cognituri sunt ,
demens audeat alfirmare noa
quis .

posse ? Sed cpiare non faciat qua^runt homines nec , :

qui quEcrunt, se attendunt esse homines. Scio quodsicut

impossibilitas , ita et iniquitas non est apud Deum'^. Et
sciocpiod supcrbisresistit, humilibusautem datgratiam'-^.
' Liic. VI, 38. — 2 Mi,tili. V ,
n. — 3 Joaii. m, 5i. — ^ Psal. xwv, to.
— 5 Rotn. X, 6. — l»
X Cor. xv, 53. — "
Roiii. vHj 2 i. — **
fd. ix, 14. —
'•>
Jacol). IV, G.

CXL. 3l
48vi S. AUGUSTINI EPISGOPI LIBER DE SPlP.lTU, ETC.
Et scio quod illi, cui ne cxlollcrelur dalus erat stiniulus
carnis angelus Satanaj qui eum colapliizaret , scmel ct
iterum et tertio deprecanti dictumcst: « Sullicittilji gra-
»tia mea, nam virtus in infirmitate perficitur ^.» Aliquid
ergo est in abdito et profundo judiciorum Dci , ut etiam
justorum omne os obstruatur in laude sua , et non ape-
riatur nisi in laudcm Dei. IIoc autem ali(|uid quis possit

scrutari , (piisinvesligare, quis nosse? tam sunt « Inscru-

» tabilia judicia ejus, ct investigabiles viae ejus.Quis enim
«cognovit scnsumDomini, aut quis consiliarius illi fuit?
» Autquis prior dcditilli, et retribuetur ei? Quoniam ex
» ipso, et per ipsum , et in ipso suntomnia, ipsi gloria in

»saeculasasculorum. Amen^. »

* 2 Cor. XII, 9. — 2 Kom. x', 33.

10
 ^r-w^

HIPPONEJ^SIS EPISCOPI ' ^

DE NATURA ET GRATIA AD TIMASIUM

ET JACOBUM

: CONTRA PELAGIUM,

LIBER UNUS ^.
» " : I 1 i •
""','"' i
'
'
^ ; I
'
- , 1
'
1

»/v/*«,-*^%,-v-» v%.'v%-»/V».'VX. ».'^^ %.•».-». *.-%^ %,-%.-* *.'%-^%^%^-*.'*.-*»^-*.'*,-m,-%v-%,'*»,^^ *,-%» %%.-^ %'%^ V-^t-v V^*^

Principlo ponitur quid de natura exploratum et gratia

sit : Naturain scilicet ex Ad(V privvaricatoris carne

propagatam quia jaiii non quatein Deus priinitus

,

condiderat inculpabiiem et sanam graticc auxilio

, , ,

quodet ab ira Dci redimatnr et ad justifiam per/l- ,

ciendam regalar, indigere. Nalnra; pfrnalevitium ad

vindictamj ustissimam perlinere: ipsam autcm gratiam
non meritis reddi, scd gralis dari ; et qui non per cain
liberan(ur,juste damnari. Mox Pelagii eidem natura;
contra gratiam patvocinantis liber, responsis ad sin-
gulos apices redditis confutatur ; inler alia prcvcipue
,

quod posse esse liominem siiie pcccato, suadere cupiens,

naturam per peccatum dcbilitatam ct mutatam non
esse contcndal ; alioqui?i materiam peccati (^q uod absur-
dum putat) vindictam fore si ad lioc peccalor infir- ,

matusest, tit plura peccarct. Prwterea quod coinme-

moratis justis cum Feteris tum i\ovi Testamenti, quos
peccato caruisse sentil , dicat possibilitatem non pec-

•
Scriplus auno Chrisli 4i5. ',..:

3i.
 . ,,,

/(84 S. AUGLSriNl lil-iSCOlM

ca/idi Itoniinl a iiaiHva iiicsse ; canujuc idvo 'j,rnli(c J)el

trihiicndani , (jiiia illins nalane Dciis (Uicloi' csl, cui ea

iioii peccandi possibililas inscpavabililcv insila sil.

P^cierum dcniqae, (juas pro sc Pclagius addacit, an

nominatim IJ ilarii, Ambrosii, ipsias qao^iuc Auguslinl
sentcnliic cxpcndanlar^

LiBHUM qucm misislis-,charissimilllii TimasicL Ja-

I.

cobc, intermissis paululum qufic in manibus crant cur- ,

sim quiclcm, sccl non mcdiocri intcntionc pcrlcgi ct vicli :

liomincm zclo ardcnlissimo acccnsum advcrsus eos qui ,

cum insuispcccatishumanam voluntatcm debeantaccusa-

rc,naturam potius accusantcsliominum,per illam sc cxcu-
sarcconantur. Nimis exarsit advcrsus hanc pcstilentiam
quam etiam littcrarum saecularium auctores graviter ar-
gucrunt , exclamanles : « Falso qufcritur de natura sua
genus humanum ^. » Ilancprorsus eliam istc sententiam
quanlis potuit ingcnii viribus aggeravit. Vcrumtamcn ti-

nieo ne ilhs potius suffragctur ,

qui zelum Dei habent
sed non sccundum scientiam , « Ignorantcs enim Dei jus-
w titiam, et suam volentes constitucrc, justitia; Dei non
j) sunt subjccti '''.
» QucC sit autcm justitia Dei de qua hic
loquilur, conscquenlcrapcrit adjungcns, « Finis cnimlegis
» Christus ad justiliamomnicrcdenti. » Hanc itaquc jus-
titiam Dci, non in prfcccpto lcgis, quo timor incutitur
sed in adjutorio graticC Chrisli, ad quam solam ulilitcrle-

gis vclut pa?dagogi timor ducit ^, constitutam esse qui

intcUigit, ipsc intelligit quarc sit Christianus. « Nam si

»per lcgcm justitia, crgo Christus gratis mortuus est*^. » Si

autcmnon gralis mortuuscst, in illo solo justificalur im-
' Vide Kelract. lib. 2, c. .-ia. — "^
Vide D. Giiillon, toni. xxii, p. 145-147.
— •'
Saliist. iii piulo^o billi Jiijuil. — * Kcin. x, 2, 3, — '=>
Gald'. iii, 24.
— ^ Id. 11, -2 1. .

- '
. I
 DF, NATlir./V ET r.RATIA, C.ONTKA rELAnil M. /|85

jMUs, cui cmlcnliiu cuin impium, dcputa-

(jui juslificat

tur fides ad justiiiam ^. « Omnes cnim peccaverunt, ct

» egent gloria Dei, justificati gratis per sanguinem ip-
» sius 2. » Ouicunupie autem non putantur perlinerc ad

hos omnes, qui peccaverunt ct cgcnt gloria Dci, profccto

nuUam neccssitatem babent ut Cbrisliani fiant ; cjuia non
est opussanis medicus, sed aegrotantibus ^ : unde non vc-
nit ille vocare juslos, sed peccatores.
II. Ac per boc natura liumani gcneris cx ilHus unius
praevaricatoris carne procreata, si polest sibi suiliccre ad
implendam legem perncicndamrjue justitiam, de praemio
debet esse secura, boc est, de vita aeterna, etiamsi in ali-
qua gcnte aiit aliquo superiorc lemporc lides eam latuit
sanguinis Cliristi. iXon enim injustus Dcus, qui justos
fraudet mercede justitiac, si eis non cst annuntiatum sa-
cramentum divinitatis et bumanitatis Cbristi, quod ma-
nifcstatum estincarne. « Quomodo enini crcderent quod
))non audicrunt, aut quomodo audircnt sinc prtcdi-
))cantc '^? Fides enim cxaudilu, sicut scriptum cst,
» auditusautem pcr verbum Cbristi^. » Sed dico, incjuit;
JNumquid non audierunt? « In omnem terram c.xivit so-
» nus corum, et in fincs orbis terrae verba eorum » Sed '^.

antec|uam boc incipcretfieri, antequam dcnique usquead

fines totius orbis terr£e pricdicalio ipsa perveniat, quo-

niam non dcsunt adbuc ultinuc gentes^ licet ut perbibetur

paucissimas, quibus boc nondum fuerit pncdicatuni;
quid facict bumana natura, vcl quid fecit, quse vel anle
non audierat boc futurum, vel adbuc non comperit fac-
tum, nisi credendoin Dcum, qui fccit coeluni ct terram,
a quo etse factam naturaliter scnlit, et recte vivendo ejus
impleatvoluntatem , nullafide passionisCbristi et rcsur-

>Rom. IV, 5. — 2 ij iii^ 23 — 3 M:i(il,. ix^ 12, — ^ i Tim. iir, t6.

5 Rom. X, i'i. — ^ P<al. .wiii, 5.
486 S. AUGUSTINI EPiscori
I

rectionis inibiita ? Quod si fierj potuit aut potcst, lioc et i

ego dico, quod de lcge dixit Apostolus: « Ergo Chrislus

» gratis mortuus
enim lioc ille dixit de lege
est ^. » Si , I

quam accepit gens una Judaeorum quanto juslius dici- ,

i

tur de lege natur^e, quam accepit universum genus litima- ;

nura, « Siper naturam justitia ergo Cliristus gratis mor-

» tuus est? autem non gratis Cliristus mortuus est,
» Si !

crgo omnis liumana natura justificari ct redimi ab ira Dei

|

justissima, hoc cst, avindicta, nullo modo potest, nisi '

'

per fidem sacramentum sanguinis Christi.

et
III. Naturaquippe hominis primitus inculpata et sine j

ullo vitio creata est natura veroista hominis, qua unus-

'

quisque ex Adam
jam medico indiget, quia sana
nascitur,
nonest. Omnia quidem Lona qucC habet in formatione, ,

vita, sensibus, mente, a summo Deo habet creatore et ar-

tifice suo. Vitium vero, quod ista naturalia bona contene-

bratet infirmat, utiliuminatione etcuratione opus habeat,

iion ab inculpabih artifice contractum est; sed ex origi-
nali peccato, quod commissum est libero arbitrio. Ac
per hoc natura poenalis ad vindictam justissimam perti-
net. « Si enim^jam sumus in Christo nova creatura,
2

» tameneramusmatura filii irae, sicut et caeteri ^ Deus :

» autem qui dives est in misericordia, propter multam

» dilectionem qua dilexitnos, et cum essemus mortui de-
» lictis,f*convivificavit nos Christo , cujus gratia sumus
» salvi facti ^. »

IV. Haec autem Christigratia, sine qua ncc infantes ,

nec aetategrandcs salvi fieri possunt, non meritis redditur,

sed gratis datur, propterquod ct gratia nominatur. « Jus-
» tificati, inquit, gratis per sanguinem ipsius^. »Unde ii

qui non per illam hberantur, sive quia audire nondum po-
* Galat. II, 2 1. — 2 porce Elsi. — 3 ^ Cor. v, 17. — * Epl)es. u, 3. —
5 Roni. III, 24.
 DE NATURA ET GP.ATIA, CONTRA PELAGIUM. 4^7
tiieruiit, sive quia obediie noluerunt, sive etiam cum per
aetatem audire nonpossent, lavacrum regenerationisquod
accipere possent, per quod salvi fierent,non acceperunt,
jusle utique damnantur quia : sine peccato non sunt,
vel quod originaliter traxerunt, vel quod malis moribus
addiderunt. « Omnes enim peccaverunt , sivc in Adam ,

» sive in se ipsis, et egent gloria Dei ^. »

y. Universa igitur raassa poenas debet omnibus : et si

debitum damnationis supplicium redderetur ^, non in-
juste procul cubio redderetur. Qui ergo inde pergratiani
liberantur, non vasa meritoruinsuorum, sed vasa miseri-
cordiae nominantur. Cujus misericordiae, nisi illius qui
Christum Jesum misit in huncmundum peccatores salvos
fiicere ^, quos praescrivit et pra^destinavit et vocavit et
juslilicavit et giorilicavit '^? Quis igitur usque adeo dc-
mentissime insaniat, ut non agat inclTabiles gratias miseri-
cordiae quos vohiit hberantis, quirecte nullo
modoposset
culpare justiliam universos omnino damnantis?
Vl. Hoc si secundum Scripturas sapianms, non cogi-
nuir contra christianam gratiam disputare, et ea dicere
quibus demonstrare conemur, naturam humanam neque
in parvuhs medicoindigere quia sana est, et in maioribus
sibi ipsam ad justitiam si vcht posse suflicere. Acute
quippe videntur haec dici, sed in sapientia verbi, qua
evacuatur crux Christi ^. Non est ista desursum sapien-
tia descendens Nolo quod sequitur dicere, ne amicis
*^.

nostris quorum fortissima et celerrima ingenia non in

,

perversum, scd in directum currere volumus , facere exis-

timemur injuriam. .
.

YII. Quanto igitur zelo accensusestlibri hujus, quem

misistis, condilor, adversus eos qui pcccatis suis patroci-

* Rom. in, 23. — 2 jj ^x, 23. — ^ j Titn. i, i5. — * Rom. viii, 29.
— ^ I Cor. I, 17. —^ Jacob. in, i5.
 ,,

/jBS S. AUGIISTINI El>ISCOPI.

nium cle naturoe liumaiiLE inlirmitatc pcrcjuirunl; lanlo ct

multo ardontiorc zclo nos oportct acccndi, ne evacuetur
crux Chrisli. Iwacuatur autcm, si aliquo modo praeter
jllius sacramcnlum ad justitiam vitamquc ?etcrnam pcr-
veniri possc dicatur quod in libro isto agitur, iiolo dicere
:

abscientc, nc illum qui cum scripsit, ne Christianum

quidcm habcndum judiccm; scd quod magis credo, a
ncscicnte : magnis sane viribus ; sed eas sanas volo
non qualcs phrcnetici habcre consucrunt.
Ylll. Nam prius distinguit , « AHud esse quaererc, an
possit"ahquid esse quod ad solam possibihtatem perti-
,

nct; ahud utrum-nc sit. » Hanc distinctioncm veram

,

esse nemo ambigit consequens enim est, ut quod est, :

esse'"'potuerit non cst autcm couscquens, ut quod esse

;

potcst, ctiam sit. Quia cnim Uominus l.azarum suscitavit,

sine dubio potuit^ quia vero Judam non suscitavit :

numquid dicendum cst, non poluit? Potuit crgo sed no- ,

luit (17). Nam si voluisset cadcm etiam hoc potestate ,

fecissct; quia ct Fihus quos vuh vivificat-. Sed hac dis-

tinctione vera atquc manifesta quo tcndat et quid elficerc ,

conelur , Nos, inquit, de sohi possibihtate

advertite : «

tractamus; de qua nisi quid ccrtum constitcrit, trans-

gredi ad ahud gravissimum esse atque extra ordinem
,

ducimus. » Hoc versat muhis mochsetsermone diuturno,

ne quis eum ahud quam dc non pcccandi possibilitate ,

quaerere existimet. Unde intermuha quibusid agit, etiam

hoc dicit : « Idem iterum repeto Ego dico jiosse esse :

hominem sine peccato. Tu quid dicis? Non possc esse

homiiicm sine peccato? Ncque cgo dico inquit homi- , ,

nem csse sine peccato , neque tu dicis non csse hominem

sine peccato : dc posse et non deesse et non
non possc ,

esse contcndinius. » Deindc nonnuna eorum quceadver- ,

' .Toriii XI, \f,. — '^

rd. V, 11.
 —

DE NAXrRA ET GRATJA, r.ONTRA PELAGIUM. /j8()

sus C03 tle Scripluris jiroferri solent , atl islam qua^slio-

nem non pertinere in qua quseritur possit-ne an non
,
,

possit homo esse sine peccato ita commemorat Nam , : f<

« Nullus,inquit, munclus est a sorde^; » et, « iNon esthomo

» quinonpeccet-; »et, «Nonesljustus interra^;» et, «Non
» est qui fliciat honum '^; » et caetera his simiha, inquit, acl

non non ad non posse proiiciunt. Ilujusmocli enini

esse,
exemplis ostenditur cjualcs homines quidam tcmpore ali-
,

quo fuerint non quod aliud csse non potuerint unde

; :

et jure invcniuntur essc culpahiles. Nam si idcirco talcs

fuerunt ,
quia aliud csse non potuerunt , culpa carent. »

IX, Videlc cjuid dixcrit. i^go autcm dico, parvulum

natum in co loco uhi ci non potuit per Christi haptismum
suhveniri, morte pr^ventum , idcirco talem fuisse, id
est, sinelavacro regenerationis cxissc^,quiaessealiud non
potuit, Ahsolvat ergo eum , ct apcriat ci contra scnlcn-
tiam Domini rcgnum ca'lorum. Sed non eum ahsolvit
Apostolus, qui ait : .< Per unum homincm peccatum in-
» Iravit in mundum , et per pcccatum mors, et ita in om-
» neshomincs pertransiit in quo omncs peccaverunt^. » ,

Recte ergo ca damnationc, qute pcr nniversam massam

currit, non admittitur in rcgnuui coelorum, quamvis
Christianus non solum non fuerit , scd necesse potuerit.
X. Sed, non damnatur, inquiuiit , c[uia in Adam
peccassc omncs, non propter peccatum nascendi origine
attractum , scd proptcr imitationem , dictum est. » Si
ergo idco dicitur Adam auctor omnium, qui suhsccuti
sunt, peccatorum ,
quia primus peccator in hominihus
fuit curnonpotius Ahel, quam Christus, ponitur ca-
:

pul onmium justorum quia ])rimus in hominihus justus ,

fuit? Scd de infante non loquor juvenis vel senex in ea :

' Jol). XIV, 4, jiixla i.xx. — 23 Reg_ y n , 16. — 3 Pccle. vrr, 21,
^ P>al. xiir, I .
— ' Joan. iii, .'•. — ''
Roin. v, i 2,
 ,,

49*^ S- AUGUSTINI EPlSCOri

regione defuncLus cst , ubi non poluit Clirisli nomen au-
dire ; potuit ficri justus pcr naturam ct libcrum arbitrium,
an non potuit? Si potuisse dicunt ; ccce quod est , cru-
cem Cbristi evacuare^ , sine illa quemquam per natura-
lem legem et voluntatis arbitrium justificariposseconten-
dere. Dicamus et bic « Ergo Cbristus gratis mortuus :

»esl2 » boc enim omncs posscnt, etiamsi mortuus ille

:

non esset; et si injusti cssent, quia vellent essent, non ,

quia justi cssc non posscnt. Si autem sine Cliristi gratia

omnino non potuit, ctiam istum si audct ab-
justificari

solvat secundum verba sua « Quia si idcirco talis fuit :

quod abud esse omnino non potuit culpa caru-it. » ,

XI. Sed objicit sibi quasi ab abo dictum , et ait :

« Potest quidem csse , scd per gratiani Dei , inquies. »

Dcinde velut respondcndo subjungit : « Ago bumanitali
tuae gratias quod assertioncm mcam quam dudum op-
, ,

pugnabas non modo oppugnare aut confiteri solum

, ,

contentus non cs vcrumctiam non rcfugis comprobare.

,

Nam dicere : quidcm sed per illud aut illud

Potcst ,
:

quid abud est, quam nou sohim consentirc quod possit

esse, verumctiam quomodo vclqualitcr
possit, oslcndere?
Nullus ilaquc niagis abcujus rei possibibtatem probat
quam qui ejus etiam qualitatcm fatctur quia ncquc abs- ;

que re esse qualitas potcst. » His dictis ilerum sibi obji-

cit : « Scd lu , inquics , boc in loco Dci gratiam, quando
quidem eam non commemoras, vidcris abnucre. » Deinde
t-cspondct « Ego-ne abnuo, qui rcm confitendo , confi-
:

lear necesse est et per quod res cflici potest an lu qui ;

,

rcm ncgando, etquidquid illud est per quodVcs eflicitur

procul dubio negas ? » Oblitus est jam sc iili rcspon- ,

dere, qui rcm non ncgat cujus objcctionem paulo ante ,

proposucrat diccntis : « Potcst quidem cssc , scd pcr gra-

» I Cor. I, 17. — 2 Galal. 11, 21.
 ,:

DE NATDRA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. /iQl

tiam Dei. » Quomoclo ergo illam ,

pro qua iste multum
laborat. possibilitatem ncgat ,
qui eijam dicit : « Potest
esse, sed per Dei gratiam? » Yerumtamen quia isto di-
misso ,
qui rem jam confitetur agit adhuc adversus eos, ,

qui negant esse possibile Jiominein esse sinepeccato, quid

ad nos? Contra quos vult agat , dum tamen hoc confilea-
lur,quod impietate sccleratissima ncgatur , sine gratia
Dei hominem sine pcccato csse non posse. Dicit ergo :

« Sive per gratiam, sive per adjutorium , sive per mise-

ricordiam , et quidquid illud est per quod esse homo
absque pcccato potcst , confitelur ,
quisquis rem ipsam
fatctur. » -

XII. Fateor dilcctioni vestras, cum ista lcgerem , lae-

titia rcpente pcrfusus sum

quod Dci gratiam non nega- ,

ret , per quam solam bomo juslificari potest lioc enim :

in disputationibus talium inaxime detestor, et horreo.

Sed pergcns legere caetera primo cx datis simihtudinibus ,

coepi habere suspcctum. Ait enim « iNam si dixero : :

Homo disputare potest , avis volare , lcpus currcre ; et

non etiam pcr qutfi haec elfici possunl commemoravero

id est, hnguam , alas ,
pedcs , num ego ofticiorum quali-
tates negavi, qui oillcia ipsa confessus sum ? » Yidetur
certe, hasccum commemorasse quae natura valent ,

creata suntenim haec membra hujusmodi naturis, Hngua,

alae, non tale ahquid posuit, quale de gratia in-
pcdcs :

telhgi volumus, sinc qua homo non justificatur ubi de ;

sanandis non de institut-ndis naturis agitur. Hinc jam

,

ergo soHicitus coepi legere caetcra et me non falso com- ,

peri suspicatum.
XIU. Quo prius quam veniam , vidcte quid dixerit.
Cum tractaret qus^stioncm dc ditferenlia pcccatorum et ,

objiceret sibi ,
quod quid.im dicunt : « Levia qua^dam

peccata ipsa mullitudine, quod stepe irruant, nou posse

 ,

/\C^1 S. AUr.LSTINI EPiscon

cuncta vitnri : iiegavil tlebcrc argui ne lcvi qultlem
correptionc , si vitari omnino non possunt : » Scripturas
uticjuc non advertens iNovi Tcstanicnli , ubi dicimus*^
lianc csse intentioncm legis arguentis, ut propter illa quae
perpcram fiunt , confugiatur ad graliam Domini mise-
rantis'-; vclut pgedagogo concludente in eadem fidc ,
quae
postea revelata est; ubi et remittantur qucc male fiunt,
et eadem gratia juvante non fiant. Proficientium est enini
via quamvis bene proficicntes dicantur perfecti viatores.
:

Illa est autem summa perfectio cui nihil addatur cum id ,

quo tcnditur, coeperit possideri.

XIV. Jam vero illud quod ei dicitur « Ipse tu sine :

pcccalo es?» rcvcra non pcrtinet ad cam rera de qua

vertitur qUcTSStio. Sed quod dicit « Ncgligcntiae suae po- :

lius imputari quod non est sine peccato

,
» bene quidem :

dicit; sed dignetur iiide ct orare Deum , nc illi haec ini-

qua negligentia dominetur quem rogabat quidam :

quando dicebat « Itincra mea dirigc sccundum verbum

:

tuum ct non dominetur mihi omnis iniquitas^ » ne

i) , :

dum suas diligentioe quasi propriis viribus fidit, neque

hic ad veram justitiam , ncque illic , ubi sine dubio per-
fecta dcsideranda est et speranda, perveniat.
XV. Et illud quod ei a quibusdam dicitur « rsus- :

quam essescriptum his omnino vcrbis, posse esse bomi-

ncm sine peccato » facile rcfellit « Quia non est ibi, ,

quaeslio, quibus verbis dicatur quascumque sententia. »

Non tamen fortassc sine causa, cum aliqiioties in Scrip-
turis invcniatur bomines dictos esse sine querela , non in-

venilur qui sit dictus sine peccato , nisi unus solus de

quo a])erte dictum cst : « Eum qui non noverat pecca-
» tunr''. » Et coloco ulji de sacerdolibus agebatur: « Ete-

> Foric ilisLiimis. — 2 Gul.it. i:', i'i. — ^ Psal, cxvin, i33. — * 2 Cor.
 :;

DK MilJP.A ET (rKATIA, COMllA 1'ELAGILM. /[(^O

» iiiiii cxpcrtus cst omnii, sccundum similituclinem abs-

w que peccato'^ : » iii illa scilicct canic , cjuie liabebat
similitudiuem cariiis pcccali ,
quamvis iion cssct caro
peccati : c|uam tamca similitudinem non ]iabcrct, nisi
caetera omnis essct caro pcccali. Jam illud quomodo ac-
cipiendum sit : « Omnis qui natus est ex Deo iion pec- ,

» cat , et non potcst pcccare, quia semcn cjus in ipso ma-

r net^ ; » cum ipse apostolus Joanncs , (]uasi non sit natus
ex Deo, aut eis loqueretur qui nondum nati essent ex Deo,
aperte posuerit : « Si dixerimus quia pcccatum non ba-
»bemus, nos ipsos scducimus , ct veritas in nobis non
» est^ ; » in libris cjuos de bac re ad IMarcclbnum scripsi,
sicut potui , expbcare curavi'^. l^.t ilbid quod dictum est
« Non potest peccare , » pro eo dictum esse , ac si dice-
retur, non debetpeccare ; non improljanda mibi videtur
bujus assertio. Quis cnim insanus dicat dcbcrc peccari
cum peccatum, quia non debet fieri?
idco sit

XVI. Sane quod apostolus Jacobus ait « Linguam :

» autem nullus bominum domarc potcst-^ » non mibi vi- :

detur ita intelbgendum ut exponere voluit « Quasi per , :

exprobrationem dictum tanqnam diceretur Ergo-ne , :

Hnguani nullus bominum domare potest ? tanquam ob-

jurgans et diccns Domare feras potestis bnguam non: ,

potestis? c|uasi facibus sit linguani domare, quamferas. »

Non puto c|uod iste sit sensus boc loco. Si enim boc
sentiri vellet de faciblate domandae lingua", castera se-

qucrcntur in bestiarum comparationc nunc vero scqui- :

tur : « Inquictum malum ,

plcna vcneno mortifero , » uti-

cjuc nocentiorc. cpiam bestiarum est atque serpcntum :

nam illud carnem interficit, boc vero animam. « Os

))cnim c[uod mcntitur, occidit animam ''. » Non ergo
' Htbr. IV, 1.7. — 2 I jy;,„, uij y. — 3 [j_ ,^ 8. — "i
Lib. a de pecc.

nuTil. L'l rciuibs r.ip. S. — ' Jarol), n', S. — ^'

S^ip. i, i i.
 :

4^4 S. AUGLSTINI EPISCOPI

quasi id csset facilius ,
quam mansueflictio bestiarum ,

sanctus Jacobus illam sententiam pronunliavit , aut ea

voce voluit pronunliari quantum : sed polius oslcndens
sit in hominelinguae malum ut a nullo homine domari ,

possit cum ab hominibus domcntur et bestiae. Neque

,

hoc ideo dixit, ut hujns in nos mali dominationem per

neghgentiam pcrmancre patiamur domandam : sed ut ad
linguam divinae gratias poscamusauxihum. Non enim ait
Linguam nulkis domare potest sed, « Nullus hominum » : :

ut cum domatur, Dei misericordia Dei adjutorio Dei , ,

gratia fieri fateamur. Concturego anima domare hnguam,

et dum conatur, poscat auxilium : et oret hngua , ut do-
nietur hngua, domante illo qui dixit ad suos : « Non
» enim vos estis qui loquimini, scd Spiritus Patris vcstri
» qui loquitur in vobis^. » Itaque praecepto facere com-
moncmur, quod conantcs ct nostris viribus non valentes,
adjutorium divinum precemur.
XVII. Proinde et ipse cum exaggerasset linguae ma-
lum , inter hoBC dicens : « Non oportet fratres mei haec , ,

» ita fieri : » continuo nionuit , consummatis his quae

hinc diccbat, quo adjutorio ista non fiercnt , quae dixit
fieri non oportcre. « Quis enim sapiens ct disciphnatus

» inter vos? Ostendat ex bona conversatione operationem

» suam in mansuetudine sapientiae. Quod si zelum ama-
» rum habetis et contentiones in cordibus vestris, nolite
» gloriari et mendaces esse adversus veritatem. Non cst

» ista sapientia desursum dcscendens, sed terrcna, anima-

» lis , diabohca. Ubi cnim zclus et contentio , ibi incon-
» stantia omne opus pravum. Quas autcm desursum
, et

» estsapicntia primumquidcm pudica est, deinde paci-

,

» fica, modcsta, suadibilis, plena misericordia ct fructibus

» bonis, inaestimabihs , sinc siniulatione-. » Hc\:c cst sa-

•Matlh.x, 20. — 2 jacob. ur^ lo-i.'!.

 DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. ^q5
pientiaquai linguani domat desursum descendcns non , ,

ab huniano corde prosiliens. Anet istam quisquam abro-

gare audct gratiae Dei, et eam superbissima vanitatepo-
nitin hominis potestate? Cur ergo oratur ut accipiatur,
si ab homine esl ut habeatur? An et liuic orationi con-

tradicitur, ne fiat injuria Hbero arbitrio, quod sibi sullicit

possibililalc naturae adimplenda omnia pr^cepta justi-
lioe? Contradicatur ergo eidem ipsi apostolo Jacobo ad-

nionenti et diccnti « Si quis autem vestrum indiget sa-

:

M pientia
,
postulet a Dco ,
qui dat omnibus allkienter, et
» non improperat , et dabitur ei^ : » postulet autem in
lide nihil ha;sitans. Haec est fides, ad ([uam praecepta
compellunt, ut lex imperet , et fides imj)etret. Per hn-
guam enim quam ,
nullus hominum domare potest, sed
sapientia desursum dcscendens in mukis offendimus ,

omnes. Non cnim et hoc iste Apostohis aho modo pro-

nuntiavit sicut ilhid quod ait « Linguam nuUus homi-
, :

V num domare potest^. »

XYllI. Nec illud quisquam istis pro impossibihtate
non peccandi simihter objecerit, quod dictumest « Sa- :

» pientia carnis inimica est in Deum : legienim Dei non

» est subjecta , nec enim potest. Qui autem in carne sunt,
» Deo phicere non possunt^. » Sapientiam quippe carnis
dixit, non sapientiam desursum desccndentem ct in :

carne esse, non eos qui nondumdecorporeexierunt, sed

cos qui secundum carnem vivunt significatos esse mani-^ ,

festum est. Non autem ibi est quaestio qu£e versatur. Illud
est quod expecto ab isto audire, si possim , eos qui se-
cundum spiritum vivunt , et ob hoc etiam hic adhuc vi-
ventes jam quodam modo in carne non sunt utrum gratia ,

Dei vivant secundum spiritum; an sibi sufiiciant, jam

data cum creantur possibihtate naturae , et sua propria
1 Jacob, I, 5. — 2ij. III, 2. — 3 Rom. viii, 7.
 :

/[t)G ^ AUGLiSTilNl KllLiCOl'!

volunLate : cuin ])lciiitudo legis non sit nisi charitas^, ct

cbaritas Dci clitTusa sit in cordibus nostris'^, non per nos
ipsos , sed per Spiritum sancluni cpii datusest nobis.
XIX. Tractat etiam iste de peccalis ignorantia^, et

dicit : « Hominem prosvigihire debere ne ignoret ; ideoquc

esse culpandam ignorantiam, quia id homo nescit ne-
gligentia sua, quod adbibitadiiigentia scire debuisset » :

dum tamen omnia potius dispulct c[uam ut oret et dicat ,

« Da mibi intelJectum ut discam mandata tua"^. » Abud

est enim, non curasse scire, quae negligentioe peccata

etiam per sacrificia quaedam Legis vidcbantur expiari :

aliud intelbgerc velJe nec posse

, et facere contra Le- , ,

gem nou inteJbgendo quid ileri veJit. Unde admonemur

,

a Deo petere sapientiam, « Qui dat omniJ^us aiUucnter ^', »

utique bis omniJ>us qui sicpetunt, et tamen petunt quo' ,

modo et quantum rcs tanta petenda est.

XX. « Uivinitus tamen csse expianda peccata com-
missa et pro eis Dominum exorandum fatetur, » propter
,

veniani sciJicet promerandam « Quia id quod factum :

cst, fiicerc infectum , » multum aJj isto laudata » Poten-

tia iJJa naturas et voluntas bominis , ctiam ipso fatente,
« Non potest : » quare bac necessitate restat, ut oretig-
nosci. Ut auteni adjuvetur ne peccet nusquam dixit, ,

non bic lcgi mirum de Iiac rc omnino silentium cum

, :

Oratio Dominica utrumquc petendum esse commoneat,

et ut dimittantur nobis dcbita nostra, et ut non infera-
mur in tentationem illud ut prjetcrita expientur, boc ut ;

futura vitentur. Quod Jicet non fiat nisi voluntas adsit, ,

tamen ut fiat voluntas sola non sufTicit ideo pro bac re

, ;

nec superflua ncc imj^udens Domino immolatur oratio.

INani quid stultius, quam orare ut facias quod in potes-
tate IialDcas?
> llom, xm, 10. — 2 1^1. V, 5. — 3 rsal. c.w i% ^j. — * Jacob. i, 5.
 DE NATLllA ET GRATIA, CONTHA PELAGUM. 4^7
XXI. Jam niinc videtc quod ad rcm maxime pcrti- ,

ncl, quomodo Iiumanam naturam tanquam omnino sine

ullo vitio sil, conctur ostcndere, ct contra apertissimas
Scripturas Dci luctctiir sapicntia verbi, qua evacuctur
crux Christi^. Scd planc non cvacuabitur, ista po- illa

tius sapicntia subvertetur. Nam cum hoc ostcnderimus,

aderit fortasse miscricordia Dei ut ct ipsum hgec dixisse ,

poeuitcat. « Primo, inquit, dc eo disputandum cst, quod

pcr pcccatumdebilitata dicilurct immutatanatura. Unde
antc omnia quaTcndum puto, inquit ,
quid sit pccca-
tum substantia
: aliqua , an omnino substantia carens
nomen quo non ,
res, non cxistentia , non corpus aliquod,
sed pcrpcram facti actus cxprimitur. » Deinde adjungit :

« Crcdo ita cst. Et si ita est , inquit ,

quomodo potuit
bumanam debilitare vel mutare naturam ,
quod substan-
tiacaret?» Yidete ,
quaeso ,
quomodo ncscicns nitatur
evertere medicinalium cloquiorum voccs s.duberrimas.
« Ego dixi : Dominc , miscrcremei, sana animam meam,
» quia peccavi tibi^. » Quid sanatur, si nihil est vulne-
ratum , nihil sauciatum , niliil dcl)ilitatum atque vitia-
tum? Porro si est quod sanetur, unde vitiatum ^est?
Audis conlitentem : quid desiderasdisputanteni ? « Sana,
» inquit , animam meam. » Ab illo quitrc , undc vitia-
tum sit, quod sanari rogat : ct audi quod sequitur, « Quo-
» niam peccavi tibi. » Hunc iste intcrroget, abistoquoe-
rat quod qucCrendum putat et dicat tu qui clamas, , :

« Sana animam meam quoniam peccavi tibi » quid est ,

,

peccatum? Substantia alic|ua, an omnino substantia ca-

rens nomcn, quo non res, non existentia non corpus ali- ,

quod sed tanlum perperam facti actus exprimitur?

,

E.espondct ille Ita est ut dicis non estpeccatum aliqua

: :

substantia sed tantum boc nomine perperam facti actus

,

1 I Cor. 1,1?. — ^ Tsal. xl, 5.

CXL. 32
 ,

4()8 S. AUGUSTINI EPISCOPI

exprimitnr. Et contra Quid crgo clamas, « Sana iste :

w animam moam, quoniam peccavi tibi ? » Quomotlo po-

luit vitiare animam tuam quod suhstantia caret? Nonne
ille moerorc confectus vulneris sui, iie disputatione ab

oratione averteretur, brevilcr responderet et dicoret :

Recede a me , obsecro : cum illo ^otius disputa , si potes,

qui dixit : « INon est opus sanis medicus , sed aegrolan-
» tibus. Non veni vocare justos, sed peccatores^ : »

ubi justos utique sanos, peccatorcs aulem appellavit

BPgrotos.
XXII. Cernitis-ne quo tendat et quo manus porri- ,

gat haec disputatio? ut omnino frustra dictum putetur

« Yocabis nomen ejus Jesum, ipse enim salvum faciet

» populum suum a peccatis eorum^. » Quomodo enim

salvum faciet , ubi nulla est asgritudo? Peccata quippc,
a quibus dicit Evangelium salvum faciendum populum
Christi , substantice non sunt, et secundum istum vitiare

non possunt. frater, bonum esl ut memineris te esse

Christianum. Credere ista fortasse sufficeret : sed tamen

quia disputare vis , nec obest, imo etiamprodest, si fir-

missima praecedat fides ; nec existimemus peccato natu-

ram humanam non posse vitiari , sed divinis credentes
Scripturis peccato cam esse vitiatam quomodo id fieri ,

potuerit inquiramus. Quoniam peccatum jam didicimus

non esse substantiam : nonne attenditur, ut aha omittam,
etiam nonmanducare , nonesse substantiam? A substan-
tia quippe receditur ;
quoniam cibus substantia est. Sed
abstinere a cibo non est substantia et tamen substantia ,

corporis , si omnino abstinetur a cibo, ita Languescit ita ,

valetudinis inaequahtate corrumpitur, ita exhauritur viri-

bus, ita lassitudine debihtatur et frangitur, ut si ahquo
modo perduret in vita , vix possit ad cum cibum revocari,
iMaUh. ix,i2.— 2ld. I, aa.
 ,

DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. ^99

unde aLstineiulo Sicnon est substantia pecca-
vitiata est.
tum sed substantia est Deus sumniaque suLstantia et
: , ,

solus verus rationalis crcaturae cibus a quo pcr inobe- ;

dientiam recedendo , et per infirmitatcm non valcndo

capere quo debuit et gaudere , audis quemadmodura di-
cat Percussum est sicut foenum et aruit cor meum
: « , ,

» quoniam oblitus sum manducare panem meum^? »

XXIII. Attendite autem quomodo adbuc se urgeat
veri simibbus rationibus contra ScripturEC sanctas veri-
tatem. Dominus Jcsus dicit, qui propterea Jesus vocatur,
quia ipsc salvum facit populum suum a peccatis eorum^ :

dicit ergo Dominus Jesus : « Non est opus sanis medicus ,

» sed aegrotantibus. Nou veni vocare justos, scd pccca-

» tores^. » Unde dicit et Apostolus : « Fidclis sermo et
» omni acceptionc dignus, quia Jesus Cbristus venit iu
» bunc mundum peccatores salvos flicere'^. » Et istc

contra fidelem sermonem et omni acccptione dignum

dicit, «Non debuisse banc aegriludincm contrabi pccca-

tis ne ad boc esset ista poena peccati ut committcrentur

, ,

plura peccata. » Quaeritur etiam parvulis tantus medicus

opitulator: Quid quaeritis? Sani sunt
ct iste dicit : «

propter quos mcdicum quaeritis. Nec ipse primus bomo

idco morle damnatus est nam postea non peccavit. » :

Quasi aHquid postea de perfectione justiti^eejus audierit,

iiisi quod commendat Ecclcsia et ipsum Domini Christi
misericordia liberatum. « Ejus quoque posteros, istc di-
cit, non solum illo nonesse infirmiorcs , sed etiam plura
implevisse praeccpta , cum illc unura implcreneglexerit : >>

quos posteros videt ita nasci ,

quomodo certe ille factus

non est non solum praeccpli incapaces quod omnino

, ,

non sentiunt, sed vix capaces papillae cum esuriunt eos :

tamen in matris Ecclesite gremio cura salvos gratia sua

' Psal. ci, 5.-2 Mallh. i, 21. — 3 IJ. ..^, n. — * i Tim. r, i5.

32.
5oO S. AUr.USTlNl El'lSCOl'1

faccrc vdit ,
qui salvuni facit populum suuni. a pcccalis

eorum , contradicunt liomincs , ct quasi crcaluram , quac

perillum contlita cst , mclius illo inspiccre novorint , voce
iion sana sanos esse pronuntiant.
XXIV. « Matcriam pcccati dicit esse vindictam, si ad
hoc pcccator infirmatus cst, ut plura pcccaret. » Ncc
cogitat proevaricatorem lcgis quam dignc lux dcserat ve-
ritatis qua dcscrtus utique fit caecus, ct plus necesseest
;

offendat, et cadendo vexetur, vexatusque non surgat, ut

idco tantum audiat voccm lcgis, quo admoncaturimplo-
rare gratiam Salvatoiis. An nulla poena est eorum, de
quibus dicit Apostolus « Ouia cum cognovissent Deum, :

» non sicut Deura glorificavcrunt aut gratias egcrunt, sed

» evanueruntin cogilationiljussuis ct obscuratum estin-
» sipienscor eorum ^?>j Utique ista obscuralio vindictaet
poena jam fuit : et tamcn per lianc poenam, id est, per
cordis C£Ecitatem ,
quoe fit dcserente lucc sapientiae, in
plura et gravia peccata coUapsi sunt. « Dicentes enim se
» esse sapientes, stultifacti sunt. >j Gravis liaec poena est,

si quis intelligat, et ex hac p«3na vide quo ierunt : « Et

» immutaverunt , inquit, gloriam incorruptibilis Dei in
» similitudincm imaginis corruptibilis hominis, ct volu-
» crum, quadrupedum, et scrpentium. » Ista fecerunt
et

ex peccati pa^na, qua obscuratum estinsipiens cor eorum.

Et propter haec tamen, quia hcet poenaha, ctiam ipsa
peccata sunt adjungit, ct dicit « Propterea tradidit illos :

» Dcus in desidcria cordis illorum in immunditiam. »

Ecce qucmadmodum Deus gravius condemnavit, tradens
illos in desideria cordis ihorum in immunditiam. Yidete
etiam ex hac pa^na quae faciant. « Utconlumcliis, inquit,
» aificiant corpora sua in semctipsis. » Et quia poena est

isla iniquitatis, cum sit et iniquitas, evidentius conimen-

1 IVoin. 1,2 1. .
 ,

DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELAGIIJM. 5o 1

tlat dicens ; « Oui transmiitavcrunt veritateni Dei in
» mendacium, colueruntet servierunt crcatura? potius
et
» quam Creatori, qui est bencdictus in sascula, amen.
» Propter lioc Dcus illos in passiones
, inquit , tradidit
» ignominiie. Ecce quotics vindicat Deus et ex eadein ,

» vindicta plura ct graviora peccala consurgunt. rSam

» foeminas eorum immutaverunt naturalcm usum in eum
» usum qui est contra naturam similiter autem et mas- :

» culi relicto naturali usu foeminae, exarserunt in appc-

» titum suum in invicem , masculi in masculos deformi-
» latcm operantes. » Atque ut ostenderet sic csse ista
peccata, ut etiam poena; sint pcccatorum. ctiam liis ad-
junxit ••
« Et merccdem mutuam, quam oportuit, erroris
» sui in semetipsis recipientes. » Yidete quoties vindicet,
eademquc vindicta quae pariat pulluletquepeccata. Ad-
liuc attendite Et sicut non probavcrunt, inquit, Deum
:

» haberein notitia, tiadidit illos Deus in reprobam men-

» tem, ul faciant quae non conveniunt, repletos omni ini-

» quitate, cum circumventione . malitia , avaritia, plcnos

» invidia , homicidio, contentionc, dolo, malignitate,
» susuiTones , detractores , Dco odibiles, contumeliosoS;
» superbos, elatos, inventores malorum, parentibus non
» obedientes, insi])ientes, incompositos, sine affectu, sinc
» miscricordia. » Hic nunc iste dicat : « Non debuit sic

w vindicari peccatum , ut peccator per vintlictam plura

» committeret. »

XXY. Fortasse respondcat , Dcum ad isla non cogere

sctl dignos descri tantuni dcscrcre. Si lioc dicit, vcris-
simcdicit : deserti quippe , ut di.\i, luce juslilicC et per
hoc contcnebrati quitl pariant aliud quam litCC omnia, .

c|ua? commemoravi opcra tenebrarum donec dicatur eis, ,

si dicto obaudiant Surgequi dormis, et cxurgc a mor-

: <
 ,;

50Q S. \UGUSTINI EPISCOPI

» tuis, et illuniinabit te Cliristus^?» Mortuos veritas
dicit , unde est et illud : « Sine mortuos scpelirc mortuos
» suos^ : » mortuos ergo veritas dicit, quos iste dicit
non potuisse pcccato quia videlicet didicit
la:;di et vitiari ,

peccatum non esse substantiam. Ncmo ei dicit « Sic ho- :

minem factum ut de justitia quidem possetin peccatum

,

ire, et de peccato ad justitiam redire non posset » sed :

ut in peccatum iret suffecit ei liberum arbitrium quo

,
,

se ipse viliavit; utautem rcdcat ad justitiam, opusbabet

medico quoniam sanus non est opus babet vivificatore,
, ;

quia mortuus est. De qua gratia omnino nibil iste dicit

quasi sola sua voluntate se possit sanare, quia eum potuit
sola vitiare. Non ei dicimus mortem corporis ad pec-
, «

catum valere , ubi sola vindicta est; nemo enim peccat

corpore moriendo : sed ad peccatum valet mors animae ,

quam boc est, Deus ejus, quae necesse

descruit vita sua ,

est mortua opera faciat, donec Cbristi gratia reviviscat.

« Famem et sitim et casteras molestias corporales , absit
ut dicamus necessitatem babere pcccandi ,
quibus mo-
lestiis exercitata vita justorum splendidius enituit , et eas

per patientiam superando majorem gloriam comparavit

sed adjuta gratia Dei , adjuta Spiritu Dei , adjuta mise-
ricordia Dci ; non superba voluntate se extollens , sed
humib confessionefortitudinem promerens. Noverat enim
Deodicere, quoniam tu es patientia mea^. De qua gra-
tia et adjutorio et misericordia , sinequa bene non pos-
sumus vivere , nescio quare iste omnino nibil dicit imo :

etiam velut sibi ad justitiam sufficientem , si sobi voluntas

adsit, defendendo naturam, gralioe Cbristi ,
qua justifi-

camur, apertissime contradicit. Cur autem soluto per

gratiam peccati realu ad exercitationem fidei mors cor-
poris maneat quamvis venerit de peccato, jam ct hoc
,

' Ephes. V, i\. — '^

Matth. vni, 12. — 3psal. i,xx, 5.
 DE NATURA ET GRATIA, COiNTRA rELAGIUM. 5o3
iii illis ad sanctae memoria:; Marcellinum libris'^, nt va-
"
lui, disserui(i8). - '
'-"

XXVI. Qnod vero « Doniinum dicit sine peccato mori

potuisse : » illi etiam nasci ,
potestas misericordiae, non
conditio naturo^ fuit ; sic etiam mortuus est potestatc ; et
lioc est pretium nostrum ,
quo nos a morte redimcrct.
Et lioc istorum dispulatio evacuare contendit , cum ab
eis ita natura liumana defenditur, ut possit lil^erum arbi-
trium non egere ut a potestate tenebrarum et
isto pretio ,

praepositi mortisin regnum Christi Domini transferantur.

Et lamen quando Dominus ad passioncm pcrrexit « Ecce, :

, » inquit, veniet princeps hujus mundi, et in me niliil

)iinveniet^ » et utique nibil peccati

: unde priFpositus ,

mortis jure suo ageret, ut perimcret. « Sed ut sciant om-

» nes, inquit, quia volunlatem Patris mei facio, surgito,
» eamus binc : » id est, quia nou morior necessitate
peccati , sed obedicnticC voluntatc. / p^' '''i '* i-

XXVII. Nulkim mahim boni alicujus csse

Dicit «

causam, » Quasi poena bonum sit qua tamcn multi ,

emendati sunt. Sunt ergo mala quccprosuntmirabih* mi-

sericordia Dei. ?sumquid ille boni ahquid passus est, qui
dixit : « x\vertisti faciem tuam a me, etfactus sum con-
» turbatus^? » Xon utique : et tamen hsec ei conturbatio
contra superbiam fuit medicinalis quodam modo. Dixerat
enim in abundantia sua : « INon movebor in neternum : »

et sibi quod a Domino liabebat. Quid enim

tribuebat
habebat quod non acceperaf^ ? Quarc ostendendum ei
.

fuerat unde haberet ut reciperet humihs, quod super-

,

hus amiserat. « Idco Domine inquit in voluntate tua , , ,

~ » pra?stitisti decori meo virtutem. » In qua ego abundan-

tia mea dicebam « Non movebor, cum hoc mihi esset

:

1 Lib. 2. de pcccat. merit. cap. 3o. — 2 joan. xiv, 3o.— ' Psal. x.\i.\, 8.

— * I Cor. IV. 7.
 , ::

5o4 S. AUGUSTINI EPISCOri

» abs te, iion a me. Dciilqiic avcrlisli laciem luam a mc,
» cl factussiim conlurbatus. »

XXYIII. IIoc supcrbus animus omnino non sapit :

scd magnus Dominus, qui id persuadeat quomodo

est

ipse novit. Nam procliviorcs sumus quiierere potius quid

contra ea respondeamus qua3 nostro objiciuntur errori
,

quam intendcre quam sint salubria ut caieamus errore. ,

Unde cum istis non tam disputationibus, quanl pro eis ,

sicut pro nobis orationil)Us est agendum. Nonenimhoc

,

eis dicimus, quod sibi iste opposuit , « Utesset causami-

scricordia? Dci , necessarium fuissc peccatum. » Utinam
non fuissel miseria, ne ista esset misericordia nccessaria.
Sed iniquitatem pcccali tanto graviorem quanlo facilius ,

bomo non pcccaret, (juem nulla adbuc teneJjat infirmitas,

poena justissima subsecuta est ut merccdem mutuam :

peccati sui in semetipso recipcrct, amillens sub se posi-

tam sui corporis quodam modo obedicntiam, quam prae-
cipuam sub Domino suo ipse contempserat. Et quod
nunc cum eadem lege pcccati nascimur, quae in membris
nostris rcpugnat lcgi mentis^ nequc adversus Deum mur-
;

murare, neque contra rem manifestissimam disputare;

scd pro pcjena nostra illius miscricordiam quaercre et
orare dcbcmus.
i,. XX.IX. Attendite sane vigilanter quomodo dixerit
« Adhibct quidem huic etiam parti, quando necessa- si

rium fuerit, misericordiam suam Deus quia liomini ;

post pcccatum ita subveniri necessum est non quia Deus ,

causam bujusce neccssitatis optaverit. » Videtis-ne quem-

admodum non dicat necessariam misericordiam Dei ut
non pecccmus scd quia peccavimus? Dciude subjungit
,

Sed et medicus ad curandum jam vulneratum paratus

c<

cssedobct; non debetautcm utsanus vulnereturo|)tare. »

* Rom vir, ^H.
 DE NATIRA ET GPvATIA, COXTRA rEf.AGlUM. 5o5
Si ista similitudo rcbus de quibiis ngimus congruit,
certc vulncrari non potest natuni liuniana peccato quo- ,

iiiam pcccatum nulla substantia est. Sicutergo vulnere ,

verbi gratia , claudicans ideo curatur, iit sanato malo

pra^terito, fiiturus dirigatur incessus : sic mala nostra
uon ad hoc solum supernus medicus saiiat ut illa jam ,

non sint, sed ul de ca?tero recte ambularepossimus quod ;

quidem etiam sani non nisiillo adjuvantepoterimus. iSani

medicus bomo cum sanaverit bominein jam de caHero ,

sustentandum elementis et abmentis corporabbus ut ea- ,

dcm sanitas apto subsidio convalescat atque persistat,

Deo dimittit; ([ui prgebet ista in carne viventibus , cujus
erant ctiam iUa.qUcT dumcuraret, adbi])ebat. Nonenim
quemquam medicus ex liis rebus ,
quas ipse creaverit sa-
nat; sed e\ ilHus opibus ,
qui creat omnia necessaria
sanis atque vitiosis. Ipse autem Ueus, cum pcr Mcdiato-
rem Dei et bominum bominem Jesum Christum^, spiri-
tualiter sanat cCgrum vel vivilicat mortuum , id est ,
jus-
tificat impium
etcum ad pcrfectam sanitatem boc est,
, ,

ad perfectam vitam juslitiamque perduxcrit, non deserit

sinon deseratur, ut pie semper justeque vivatur^. Sicut
enim oculus corporis etiam plenissime sanus, nisi can-
dore lucis adjutus non potest cernere : sic et bomo etiam
perfectissimc justificatus , nisi tcterna lucc justitia^ divi-

nitus adjuvetur, rcclc non potest vivere. Sanatergo Deus,

non solum ut deleat quod ])eccavimus sed ut proestet ,

cliam ne peccemus.
}iXX. Acute sanc tractat et versat ct quantum sibi ,

videtur redarguit atque convincitquod eis dicilur, «Ktiam

neccssarium fuisse bomini ad auferendam superbias vel
gloriae occasioncm . ul absque peccato esse non posset.
Absurdissimum quippe et stultissimum putat, pcccatum
• riin n. 'i. — '-'
\ iiK' lili. i. dc p'~cr;il. iiiii!l. c. i5.
5o6 s. AUGUsTiNi EPisr.on
fuisse nc pcccalum esset, cjuoiiiam ct ipsa superLia utique
peccatum est ; » quasi iion ct ulcus in dolore est, et scc-
tio dolorcm operatur , ut dolor dolore tolhitur. Hoc si

experti non esscmus , et in aliquibus tcrris ubi ista nun-

quam contigcrant , audircmiis , sinc dubio utiquc deri-
dentes , fortassis ctiam vcrbis Inijus utcremuret dicere-
mus, Absurdissimum est dolorcm ncccssarium fuisse, ne
ulceris dolor cssct.
XXXI. Sed Dcus, inquiunt, potest omnia sana-
«

re. » Hoc utique agit ut sanet omnia sed agit judicio

, :

suo, ncc ordincm sanandi accipit ab fegroto, Procul du-

bio quippe firmissiraum Aposlolum volebat cfiicere, cui
tamcn dixit « Virtus in infirmitatc pcrficitur^ » etnon
: :

ei toties auranti aufert nescio qucm stimulum carnis ,

quem sibi dicit datum , ne magnitudine rcvclationum

extolleretur. Caetera enim vitia lantum in malefactis va-
lent , eutem superbia etiam in rccte factis cavenda
sola
est. Unde admonentur illi ne dona Dei suas potestati ,

tribucndo scscquc cxtollcndo gravius pereant, quam si nil

opcrarcntur boni , quibus dicitur : « Cum timore et tre-

» more vestram ipsorum salutcm o])cramini: Deus enim
» est qui opcratur in vobis et velle ct operari pro bona

» voluntatc". » Quare ergo cum timore et trcmorc et ,

non potius cum sccuritate, si Deus opcratur; nisi quia

propter voluntatcm nostram sine qua bene non possu- ,

mus operari, cito potest subrepere animo bumano ut ,

quod bcneoperatur, suum tantummodo existimet, et dicat

in abundantia sua, « Non movebor in ectcrnum^. »
Ideo qui in voluntalc sua j)raestiterat dccori cjus virtu-
tem , avertitpaululum faciem suam , ut qui lioc dixcrat
fieret conturbatus quoniam ijisis cst
: ille tumorsanandus
doloribus.
1 2 Cor. xi, 9. — 2 piijiip_ ii^ I 3. _ 3 psal. xxix, 7,
 DE NATURA ET GRATIA, CONTRA rELAGIU.M. 607
XXXII. Nonitaque dicitur homini , « Necesse est pec-
care, ne pecces : » setl diciturhomini, Deserit ahqiiantum
Deus unde superbis, ut scias non tuum sed ejus esse, et ,

discas superbus non esse. Nam illud etiam Apostoh quale

est nonne ita mirabile
, ut nisi quia ipse dicit, cui vera ,

dicenli contradicere nefas est non sit credibile? Quis ,

euim nesciat hdelium, a Satana venisse primam peccati

snasioncm, et quod ille primus auctor sit omnium pec-
catorum ^ ? Et tamen quidam traduntur Satanae, ut dis-
cant non bLisphemare ^ ? Quomodo igitur opus Satanae
excluditur opere Satanas ? Ilaec atque hujusmodi intuea-
tur, ne videantur ei nimis acuta, quEC acutule sonant, et
discussa inveniuntur obtusa. Quid quod etiam simihtu-
dines adliibct, quibus magis admoneat quid ei debeat
responderi? « Quid amphus dicam, inquit, nisiquia pO-
test credi quod igncs ignibus extinguuntur, si credi po-

test quod peccatis pcccata curentur ? » Quid si igncs ex-

tinguere quisquam non potest ignibus scd tamen pos- ,

sunt, ut docui, dolorcs curari doloribus? Possunt etiam,

si quaerat et discat , venenis venena depehi. Nam si et

advertit ahqu;indo calores febrium quibusdam caloribus

medicinahbus frangi, etiam ignes ignibus fortasse conce-
det extingui. ^- jJ' :-•';' ' ' .. ' -:
•, ,^
; -

XXXIII. « Quonam modo , inquit, supcrbiam ipsam

a peccato separabimus? » Quidenimhoc urget, cum ma-
nifcstum sit etiam ipsam esse peccatum ? « Tam peccare,
inquit , superbire est ,
quam superbire peccare. Nam
quaere quid sit quodcumque pcccatum, et vide si inve-
nies ahquod sine superbiie appellatione peccatum. » Hanc
autcm sententiam sic cxscquitur, ct sic probarc conalur:
«Omne, inquit. pcccatum, nisi fallor, Deicontemptusest :

etomnis Dei contemptus sup;?rbiaest. Quidenimtam su-

' Gen. III, I. — 2 i xiin, i, 20.
5o8 S. ALGUSTINI EPISCOPI
pcrbuni, quam Dcum coiilcmnere ? Omne ergo pcccatum
et supcrbia cst, cliam Scriptura diccnte: « Initium om-
w nis pcccati supcrbiacst^ « Quaerat diligentcr, etinvc-
nict in lcgc multum discretum esse a caeteris peccatis
peccatum superbia\ Multa enim peccata per superbiam
conimittuntur, sed ncque omnia supcrbe flunt, quae per-
pcram fiunt; certe anescicntibus. ccrte ab inlirmis, certe
plcrumquc a flcntibus et gcmcntibus. Et quidcm super-
bia, cum magnum peccatum ita sine
sit ipsa , aliis per
se ipsa est, ut etiam plcrumquc, ut dixi, nonin peccatis,
sed in ipsis recte flictis pcdc ccleriore supcrveniat et obre-
pat. Sed ideo vcrissime dictum est, quod iste aliter in-
tellexit, « Initium omnispeccatisupcrbia : » quoniamdia-
bolum , a quo extitit origo peccati , ipsa dejccit, et
subsequcnte invidcntia homiiiem stantcm , unde ipse ce-
cidit, inde subvcrtit. Nam utique jactantiae januam ,
qua
intraret, serpens ille quicsivit, quando ait : « Eritis sicut
w dii^. M Idco dictum est : « Initium omnis peccati su-
» perbia , et initium superbiae bominis apostatarc a
» Deo ^. »

XXXIV. Quid autcm sibi vult quod dicit; « Deinde

quomodo Deo pro illius peccati reatu subditus esse po-
tcrit, quod suum non cssc cognoverit? Suuni enim non

est, inquit, si nccessarium est. Aut si suum est Yolun- ,

tarium cst : et si voluntarium est , vitari polcst. » Nos

respondemus Suum cst omnino scd vitium quo com-
: ;

mittitur , nondum omni ex parte sanatum cst quod qui- :

dem ut inolcsceret, de non rcctc usa sanitate descendit :

ex quo vitio jam male valens, vel infirmitate , vcl caeci-

tate plura committit : pro quo supplicandum est, ut
sanctur, et deinceps in pcrpctua sanitate vivatur, non su-

• E(cli. X, [S. _ 2 Gcn. iii, 1 — ^ Fccli. xv, i5 ct 14.

 :

DE NATURA ET GRATIA, CONTUA ri-LAGHM. SOQ

perLicndum ,
quasi liomo cadem potcstate sanctur , fjiui

potestate vitiatus cst.

XXXV. Et liaec quitlcm ita dixcrim, ut altius Deicon-

siliuni me flucar ignorare , cur etiam ipsam supcrbiam ,

quae etinrecte factis animo insidiatur liumano, non cito

Deus sanet pro qua sananda illi pige animas cum lacrj-
;

mis et magnis gemitibus supplicant, ut ad eamsuperan-

dam etquodam modo calcandam et obtcrendam dexte- ,

ram conantibus porrigat. Ubi enim laetatus bomo fuerit

in aliquo bono opere sc ctiam supcrasse supcrbiam ex ,

ipsa lEelitia caput erigit, et dicit: Ecce ego vivo quid ,

triumpbas?et ideo vivo, quia triumpbas. Ante tcmpus

enim fortasse de ilLa quasi victa triumpbare dclcctat ,
cum extrema ejus umbra illo mciidic, quantum arbitror,
absorbcbitur : qui mcridics Scriptura diccnte promitti-
tur Et educet sicut himen justitiam tuam, et judicium
: «

» tuum sicut meridiem w si fiat quod supra scriptum :

est « Revebi ad Dominum viam tuam, ct spcra in cum

: ,

)5et ipse faciet'^ » non sicut quidam putant quod ipsi

: ,

faciant. Nullos enim vidctur attcndisse cum dixit Et , :

ipse facict, nisi eos qui dicunt Xos facimus, id est, nos :

ipsi nos ipsos justificamus. Ubiquidem operamur et nos

sed illo opcrante coopcramur ,

quia miscricordia cjus
praevenit nos^. Prrcvenit autem ut sanemur, quia ctsub-
sequemur ut etiam sanati vegctemur pra^venit ut vocc- :

mur, subscquetur ut glorificcmur praevenit ut pie vi- :

vamus, subsequetur ut cum il)o scmper vivamus quia :

sine illo nibil possumus ficere^. Utrumqueenim Scrip-

tum est et « Deus meus miscricordia cjus praevenict
, ,

» me^, » et, «Misericordia tua subscquetur me pcr om-

» nes dics vitas mcte-^. » Revclcmus ergo ad eum viam

» Psal. NXXM, fi, 7. — 2 psal. i.vui, 1 1. — 3 Joau. .\v, 5. — < Psal.

LVi;r, II. — 5 iJ xMi, 6.

 5 10 S. AUGUSTIIVI liPISCOPI

nostram confessionc non defensione laudenius. Si enim

,

non cst ipsius via, sed nostra, piocul duljio non cst recta.
E.evelemus cam confitendo quia non eum latet etiam ; ,

si operire conemur. « Bonum esl autem confiteri Do-

» mmo^.
XXXVI. Ita cnim quod ci placct dabit nobis, si quod
ei displicet in nobis, displiceat et nobis. « Avcrtct, sicut
» scriptum est , scmitas nostras a via sua , et nostram fa?
» ciet essc quae suacst^; » quoniam ab ipso praebetur
credentibus in cum, ct sperantibus in eum ut ipsefaciat.
Ipsa est cnim viajusta, quam ignorantes qui zelum Dei
habent, sed non secundum scientiam, et suam volentes
constituere justitiam ,
justitia; Dei non sunt subjecti ^.

Finis enim lcgis Christus ad justitiam omni credeuti, qui

dixit : « Ego sum via'^. » In qua jam ambulantes tamen
tcrruit vox divina, ne quasi de propriis in ea viribus ex-
tollantur. Nam quibus propter lioc ait Apostolus, icCum
» timorc et trcmorc vestram ipsorum operamini salutcm,
»Deus enim cst qui operatur in vobis ct vclle et operari
»pro bona voluntate^ » eis propter boc ipsum dicit :

etiam Psalmus, « Scrvite Domino in timore, et exultdte

» ei cum tremore ; apprebendite disciplinam , ne quando
» irascatur Dominus , et pereatis de via justa cum exar-
» serit in brevi ira ejus super vos^. » nequando Non ait,

irascatur Dominus ct non vobis ostendat viam justam ,

,

aut uon vos introducat in viam justam

, sed jam illic :

ambulantes sic terrere potuit ut diceret, ne percatis de

viajusta. Unde, nisi quia supcrbia, quod toties dixi ct ,

saepe dicendum est, etiam in ipsis rcctefactiscavendaest,

id est, in ipsa via justa , ne homo dum quod Dci est de-
putal suum , amittat quod Dei est , et rcdeat ad suum ?

' Psal. x<:i, a. — "^

Id. xi.iii, ly, — 3 Rom. x, 2. — ^ Joan. xiv, 6. —
* Philip. II, 12. — ^ Psal. II, II.
 »

DE NATURA ET GRATIA, COKTRA PELAGIUM. 5ll

Iclco, quo Psalnuis iste conclutlitur, faciamus « Beati :

» onmes qui confidunt ineo «utique ut ipse faciat, ipse :

ostendatviam suam,cui dicitur: «Ostendenobis,Domine,

» misericordiam tuam^ : »et ipse det salutem, utambu-
lare possimus, cui dicitur : « Et salutare tuum da noLis:
ipsc in eadem via deducat, cui dicitur : « Deduc me, Do-
» mine, in via tua. etambulabo in veritate tua- : » ipse
ad quo via ducit, promissa pcrducat, cui dicilur:
illa,

« Etenim illuc manus tua deducct me ct perducet me ,

» dextera tua^ : » ipse ibi pascatrccumbentes cum Abra-

liam, Isaac, ct Jacob^, de quo dictum cst , « Faciet eos
» recumbere , et transibit, etministrabit eis. » Non enim,
cum ista commemoramus, arbitrium voluntalis tollimus,
sed Dci gratiam prardicamus. (^uienim prosunt ista nisi

volcnti , sed liumiliter volenti , non se de voluntatis

viribus, tanquam ad perfectionem justitice sola sufliciat,

extollcnti.

XXXYII. Absit autem ut ei dicamus, quod a quibus-

dam contra sedici ait^ig) « Comparari bominem Deo, :

si absque peccato esse asseratur : » quasi vcro angclus,

quia absque pcccato est , comparetur Dco. Ego quidem
hoc sentio ,
quia etiam cum fuerit in nobis tanta justitia,
ut ei addi omnino nihil possit, non [equabitur creatura
Creatori, Si autcni aliqui putant tantum nostrum futu-
rum esse provcclum ut iu Dei substantiam ,
converta-
mur, ct boc ciriciamur prorsus quod ille est : viderint
quemadmodum astruant sentcntiam suam ; mibi boc fa-
teor non esse persuasum.
XXXYIll. Jam sane boc multum faveo libri bujus
auctori, quod adversus eos cjui dicunt « Rationabile :

quidem vidctur csse quod asseris sed superbum est dici ,

* Psal, Lxxxiv, 8, — 2 Id, lxxxv, ii. — ^ ij, cxxxvin, lo. — * Luc.

XII, 37.
 ,

5l2 S. AUGIJSJINI EPISCOPI

lioniincm absfjue peccalo esse posse; » ita icsponclet, ut

oninino si verum est , nullo modo superhum esse dicen-

dum sit. Ait enim acutissime atque verissime : « In qua

magispartc liumilitas collocanda est? sine diibio falsita-

tis , si in ea qUtTR veritatis prohalur esse superbia est. » Ac

per hoc placet illi , et recte placct , ut in parte veritatis,
non in parte falsitalismagis liumilitas collocetur. Ex quo
est consequens , ut ille (|ui dixit : « Si dixerimus quia
» peccatum non liabemus nos ipsos decipimus et veritas , ,

»in nobis non cst'^ » verum dixisse minime dubitetur,:

ne causa bumilitalis boc flilsum dixisse videatur. Prop-

terca enim addidit « Et veritas in nobis non est
: » cura :

forte sufFiceret dicere « Nos ipsos dccipimus » nisi at- : ;

tenderet quosdam putare posse ideo dictum nos ipsos , ,

decipimus quia etiam de vero bono qui se laudat extol-

,

litur. Addendo itaque « Et veritas in nobis non cst, » :

manifeste ostcndit , sicut etiam buic rectissime placet,

hoc omnino verum non esse si dixerimus quia peccatum ,

non habemus ne liumihtas constituta in parte falsitatis,

:

perdat prasmium veritatis.

XXXIX. Porro autem quod Dei causam sibi agerevi-
detur defendcndo naturam non attendit quod eamdem
, ;

naturam sanam esse dicendo medici repellit misericor- ,

diam. Ipse est autem creator ejus, cpii salvator ejus. Non
ergo debemus sic laudare creatorem ut cogamur imo , ,

vere convincamur dicerc supcrtluum salvatorem. Natu-

ram itaque bominis dignis laudibus bonorcmus easque ,

laudes ad Creatoris gloriam referamus : sed quia nos crea-

vit, ita simus grati, ut non simus ,
quia sanat , ingrati.

Yitia sane nostra quas sanat , non divino operi , sed bu-
manae voluntati jusla?que illius vindictae tribuamus : sed
ut in nostra potestate fuisse ne acciderenl confitemur
• I Joan. r, «.
 ,

DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 5l3

ita ut sanentur in illius magis esse misericordia quam in
nostra potestate fateamur. Hanc iste misericordiam et
medicinaie Salvatoris auxilium tantum in lioc j)onit, ut
ignoscat commissa prasterita , non ut adjuvet ad futura
vitanda. Hic perniciosissime fallitur : hic , etsi nesciens
prohibetnos vigilare etorare ne intremusin tcntationem ,
cum lioc ne nobis accidat, in nostra tantum potestate
esse contendit. , . - j

XL. « Quorumdam sane exempla, quos peccasse

legimus, non ideo scripta dicit, qui sanum sapit,
ut ad desperationem non peccandi valeant et securita- ,

tem peccandi noLis quodani modo praebere videantur » :

sed ut disceremus, vel poenitcndi humilitatcm, vel etiam

in tahbus lapsibus non desperandam salutem. Quidam
cnim in peccata prolapsi desperatione pluspereunt, nec
solum poenitendi neghgunt mcdicinam sed ad cxplenda ,

inhonesla et nefaria desideria servi hbidinum et scelerata-

rum cupiditatuni fiunt ;
quasi perdant , si nonfccerint,
quod instigat hbido cum eos jam maneat certa damna-
,

tio. Adversus hunc morbum nimium periculosum et exi-

tiabilem , valet commemoratio peccatorum ttiam in quae
justi sanctique prolapsi sunt.
XLI. Sed acute videtur Quomodo istosinterrogare : «

sanctos de hac vita abiisse credendum sit, cum pcccato,

an sine peccato ? » Lt si responsum fucrit cum peccato, ,

putetur eos secuta damnatio ,

quod nefas est credere : si

autem dictum fuerit eos exisse de hac vita

sine peccato
probet hominem salteni propinquante morle fuisse sine
peccato in hac vila. Ubi parum attendit cum sit acu- ,

tissimus , non frustra etiam justos in oratione dicere :

« Dimitte nobis debita noslra , sicut et nos dimittimus

w debitoribus nostris ^ » Dominumque Christum , cum
1 Malth. VI, 12.

cxL. 33
5l4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
eamdem orationem docendo explicuisset, veracissime
subdidisse : « Si enim dimiseritis peccata hominibus, di-
» mittet vobis Per hoc
Pater vcster peccata vestra. »

euim quotidianum spirilale quodam modo incensum ,

quod ante Deam in altare cordis, quod sursum habere

admonemur, infertur, ctiamsi non hic vivatur sine pec-
cato , hcet mori sine peccalo , dum subinde venia dele-
tur, quod subinde ignorantia vel inlirmilate commiltitur.
XLII. Deindc commemorat cos, « Qui non modo non
peccasse , verumetiam justc vixisse referuntur, Abel,
Enoch, Melchisedech, Abraham Isaac, Jacob , , Jesu
Nave Phinees, Samuel, INathan, thas, Joseph
, , EU-
seus, Micheas, Daniel , Ananias, Azarias, Misael, Eze-
chiel , Mardochaeus, Simeon, Joseph cui desponsata
erat virgo Maria , Joannes. » Adjungit etiam foeminas :

« Debboram, Annam Samuehs matrem, Judith, Esther,

alteram Annam fiham Phanuel , Ehzabeth, ipsam etiam
Domini ac Salvatoris nostri matrem, quam dicit sine pec-
cato confiteri necesse esse pietali. » Excepta itaque sancta
virgine Maria , de qua propter honorem Domini nullam
prorsus cum de peccatis agitur , haberi volo quaestio-
nem unde enim scimus quid ei plus gratiae collatum
:
,

fuerit ad vinccndum omni ex parte peccatum, qutC con-

cipere ac parere meruit quem constat nulhim liabuisse ,

peccatum? haccrgo Yirgine excepta si omnes iilos sanc- ,

tos ct sanclas , cum hic viverent , congregare possemus,

et interrogareutrum essenl sine peccato quid fuisse res- ,

ponsuros putamus utrum hoc quod iste dicit an quod, ,

Joannes apostokis? Rogo vos quantahbet fuerint in hoc ,

corpore excehentia sanctilatis, si hoc interrogari potuis-

sent nonne una voce chimassent « Si dixerimus quia
, :

» peccatum non habemus nos ipsos decipimus et veri- , ,

» tas in nobis non cst^? » An illud humilius responderent

> t Joan, J, 8,
 : ,

DE NATURA. ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 5l5

fortasse ,
quam verius ? Sed liuic jam placet et , recte
placet : « Laudem liumilitatis iu parte noii ponere falsi-

tatis. » Itaque hoc si verum dicerent , liabeTent pecca-

tam quod ;
liumiliter quia faterentur , veritas in eis esset
si autem hoc mentirentur , nihilominus haherent pecca-
tum ,
quia veritas in eis non esset.

XLllI. « Dicent forsitan , inquit : Numquid omnium

potuit Scriptura commcmorare peccata? » Et verum ei
diccnt ,
quicumque dicent nec eum contra hoc ahquid :

vahdum video respondisse; quamvis videam tacere no-

luisse. Quid enim dixcrit ,
quaeso attendite^. « Hoc , in-
quorum neque honorum,
quit, recle potest dici de his ,

neque malorum Scriptura sit memor de ilhs vero quo- :

rum justitiic meminit et peccatorum sine dubio memi- ,

nisset , siqua eos peccasse sensisset. » Dicat ergo non per-

tinuisse ad justitiam tantam ihorum fidem ,
qui magna
muhitudinc praecedentes et consequentes cum hiudibus
Domini asellum etiam interfrementes quarehoc facerent
,

inimicos clamabant dicentes

, « Hosanna fili ^ David :

» benedictus qui venit in nomine Domini^. » Audeat ergo

dicere iste si potest ncminem fuisse in tanta illa muhi-

, ,

tudine qui uHum haberet omnino peccatum. Quod si

,

absurdissimum est dicere, cur nulla peccata eorum Scrip-

tura commemoravit qua3 tantum bonum hdei ipsoruiu,

commcmorare curavit? . :

XLIV. Sed hoc eliam forsitan ipse vidit et ideo sub- ,

jecit atque ait « Sed esto, ahi:; tcmporibus turb^ nu-

:

merositate omnium dissimuhiverit peccata contexere : in

ipso stalim mundi primordio , ubi non nisi quatuor ho-
mines erant, quid , inquit, dicimus , cur non omniuni
voluerit dehcta numorare? Utrum-ne ingentis muhitudi-
'
nis causa ,
quae nondum erat ; an quia illorum tantum
1 Vide epist, 179. ad Joan, tiu, *-
"^
Porfe ftlio, »— • 3 Matth. xxi, 9.

33i
 ,;

'' AUGUSTINI EPISCOPl

5l6 ''
S.

qui commiserant meminit , illius vcro qui nulla commi-

serat meminisse non potuit? » Adliuc adjungit verba,
quibus ista sententia ubcrius et planius astruatur « Certe, :

inquit, primo in temporc Adam et Eva , ex quibus Cain

et Abel nati sunt ,
quatuor tantum homines fuisse refe-

runtur : peccavit Eva Scriptura hoc prodidit

, ; Adara
quoque deliquit^ , eadem Scriptura non tacuit
sed et :

Cain peccasse, ipsa ccquc Scriptura testata est^ quorum :

non modo peccata verumetiam peccatorum indicat qua-

,

litatcm. Qiiod si et Abel peccasset, et boc sine dubio

Scriptura dixisset sed non dixit ergo necille peccavit
: ,

quin ctiam justum ostcndit. Crcdamus igitur quod lcgi-

mus, et quod non legimus nefas credamus astrucre. ,

XLY. Haec dicens parum attcndit quod paulo ante

,

ipse dixerat « Jam exorta multitudine generis humani

:

turbge numerositatc potuisse Scripturam dissimuhire om-

nium peccata contexere. » Hoc enim si satis attcndisset
videret etiam in uno homine turbam et muhitudincm
peccatorum levium vel non potuisse vel si etiam po-
, ,

tuit non dcbuisse conscribi. Ea quippe scripta sunt

,

quibus et modus adhibendus fuit et paucis exemphs ad ,

muha necessaria lector instruendus. Nam cum ipsos tunc

liomines, hcet adhuc paucos, quot vel qui fuerint, id est,

Adam etEva quot fdios et filias procreavcrint, et quae

ihis nomina imposucrint, Scripturacommcmorare nohie-
rit : ( unde nonnuhi parum considcrantes quam multa
Scriptura tacite praetercat, ipsum Cain cum matre con-
cubuisse putaverunt, unde prolem quce connnemorata
cst procrearet, putantcs iUis hhis Adam sorores non fuisse,

quiaeas Scriplura tunctacuit ^, postca reca[)itu]andoin-

ferens quod praetcrmiscrat Adam hlios ct fdias pro- ,

creasse, ncc tempus quo nati sunt, nec numerum , ncc

i Gen, lu, 6. — » Id, iv, 8. -< 3 c.tn, v, 4.
 DE NATURA ET GRATIA, CONTRA fEIAGlUM. 6l']

TOCaLula ostendens): ita nec commemorandum fuit, si

Abel, quamvis merito justusappcllatus est, paulo immo-

deratius aliquando risit , vel animi remissione jocatus est
vel vidit aliquid ad concupiscendum , vel aliquanto im-
moderatius poma decerpsit , vel plusculo cibo crudior
fuit, vel cum oraret cogitavit aliquid, undeejusin aliud.

avocaretur intentio, et quoties ilJi ista ac similia multa

subrepscrint. Anforte peccata non sunt , de quibus ge-
neraliter cavendis atque cohibendis admonemur praecepto
Apostolico, ubi dicit : « Non ergo regnet peccatum in
» vestro mortali corpore ad obediendum desidcriis ejus'^ ? »

His qui[)pe ne obediamus ad ea qUcC non licent, vel mi-

nus dccent quotidiana et perpetua conflictatione certan-
dum est. Nam utique cxlioc vitio mittitur, veldimittitur
oculus , quo non oportet : quod vitiuni si convaluerit et
praevaluerit, etiam adulterium perpetratur in corpore,
quod in corde tanto flt citius, quanto est cogitatio cele-
rior, etnullumimpedimentum morarum. Ilocpeccatum,
id est, liunc vitiosae atlectionis appetitum qui magna ex
parte frenarunt, ut non obedirent desideriis ejus nec ,

cxbiberent ei membra sua arma iniquitatis etiam justi ,

appeliari meruerunt; et boc adjutorio gratiae Dei. Ve-

,

rum quia saepe in levissimis et aliquando incautis obrepit

peccatum ; et justi fuerunt, et sine peccato nonfuerunt.
Postremo si in Abel justo cbaritas Dei, qua una vere jus-
tus est quicumque justus est adbuc erat quo posset et
,

deberet augeri quidquid minus erat ex vitio erat. Et

,
,

cui non minus sit donec ad illam ejus fortitudinem venia-

tur, ubi tota bominis absorbeatur infirmitas?
XLYI. Magna plane bunc locum
sententia conclusit
cum ait: « Credamus igitur quod legimus, et quod non
legimus, nefas credamus aslruere, quod de cunctis etiam
* Rom, VI, 12, . .
 ;

5l8 S. AUGrSTINI EPISCOPI

dixissc siiniciat. » Contra cgo dico, nec omne quod lcgi-
mus credere nos dehere, proptcr illud quod Apostolus
ait: « Omnia legite, quae l)ona sunt tencte^ : »etastruere
aliquid etiam quod non lcgimus, nefas non essc. Possu-
mus enim aliquid bona fide testes astrucre quod experti
sumus, ctiam si forte non lcgimus, Hic fortasse rcspon-
det « Ego cum hoc dicerem, de Scripturis sanctis age-
:

Lam. » utinam, non dico aliud quam in illis littcris

legit. verum contra id quod legit, nihil vcllet astrucre

fideUter et obedicnter audiret quod scriptum est , « Per

» unum homincm pcccatum intravit in mundum , ct pcr
» peccatum mors,et ita in omnes homines pertransiit, in
» quo omnes peccaverunt - » ct non infirmaret tanti :

medici gratiam , dum fatcri non vult naturam humanam

esse vitiatam.utinam sicut Christianuslegeret, praeter
Jesum Christum nullum esse nomen sub coelo ^, in quo
oportet salvos fieri nos : et non possibihtatem naturae
humanae ita defenderet, ut homo per hbcrum arbitrium
etiam sine isto nomine salvus esse posse credatur.
XLVII. Sed putat fortasse idco neccssarium esse Christi
nomen, ut per ejus Evangclium discamus quemadmodum
vivere debeamus non etiam ut ejus adjuvcmur gratia
, ,

quo bene vivamus. Vcl hinc sakem confiteatur esse mi-

serabiles tencbras in animo humano, qui scit qucmadmo-
dum debeat leonem domare et nescit quemadmodum ,

vivere. An et hoc ut sciat sufTicit ei liberum arbitriuni

lexqUe naturalis ? Haec est sapientia verbi, qua evacuatur
crux Christi''^Sed qui dixit: «Perdam sapientiam sa-
» pientum^;»quiaista crux nonpotcst evacuari, profecto
istam sapientiam per stultitiam praedicationis qua cre- ,

dentes sanantur , evertit. Si enim possibilitas naturalis

j:.
^
:

»-iThess. V, 2i._2 Rom. v, 12. — 3 Act. iv, 12.— ''

i Cor. i, 17.

— ^ Ibid. 19.
 DE NATURA ET GRATIA, CONTT\A rElAGIUM.
619
per liberum arbitrium et ad cognoscendum quomodo ,

Tivere debeal et ad bene vivendum sufficit sibi

, crgo ;

Christus gratis mortuus est^, ergo evacuatum est scan-

dalum crucis^. Cur non etiam ego hic exclamem imo
?

exclamabo , etistis increpitabodolorc christiano : «Eva-

^) cuati estis a Christo ,
qui in natura justificamini, agra-
» tia excidistis^ : ignorantes enim Uci justitiam , et ves-
>> tram volentes constituere ,
justitiae Dei non cstis

» subjecti^. » Sicut enim finis lcgis, ita etiam naturas hu-

manae vitiosae salvator Christus est, ad justitiam omni
credcnti.
XLYIII. Quod autem sibi opposuit ab eisdici, contra
quos loquitur, « Omnes enim peccavcrunt ^ » mani- :

festum estquod « De hisdicebat Apostolus quitunc erant,

hoc est , de Judaeis Scd plane illud quod
et gentibus. »

commemoravi « Perunum hommem peccatum intravit

:

» in mundum, ct per peccatum mors, et ita in omncs lio-

»mines pertransiit, in quoomncs peccaverunt^ » et an- :

tiquos et recentiores, et nos et posteros nostros sentcntia

ista complectitur. Ponit etiam illud testimonium, unde
probet cum dicuntur « Omnes,» non semperomnes omni-
no nullopraetermissointelhgioportere. « Sicutper unius,
» inquit, dehctumin omnes homines in condemnationem,
^>sic et per uniusjustitiam inomnes homines in justifica-

»tionem vitae''. »Cum per Christi, inquit. justitiam non

omnes, sedeos tantumquiilhobedire voluerunt,et baptis-
nii ejus ablutione purgati sunt, sanctificatos essc non du-

bium sit. » Non plane isto testimonio probat qnod vult.

'
Nam sicut dictum est : « Sicut per unius dehctum in
'
»omneshomines in condemnationcm, ut nullus praeter-
>j

-mitteretur: sic et in eo quod dictum est « Per unius ,

•\s
^ CTalat. II, 21. — 2id. V, II. _3 ibid. 4.— < Rom. x, 3. — 5 Id. iii,

a3. — « Id. V, iQ. — T Ibid. 18.

520 S. AUGUSTINI EPISCOPI
>)justiliam inomnes liomines in justificalionem vitae, »
nullus prselermissus cst^ non quia onines in eum cre-
:

(lunt ct baptismo ejus abluuntur, sed quia ncmo justifi.-

catur nisi ineum credal et baptismo ejus abluatur. Itaque
« Omnes» dictum est, ne aliquo modo alio praeter ipsum

quisquam salvus fieri posse credatur. Sicut enim uno

litterarum magistro in civitate constituto, rectissime di-
cimus , Omnes iste hic litteras docet; non quia omnes
cives litteras discunt , sed quia nemo discit , nisi quem
ille docuerit : sic nemo justificatur , nisi quem justifica-

verit Christus.
XLIX. « Sed esto , omnes
inquit: consentiam, quia
peccatores fuisse testatur. Dicit enim quid fuerint, non
quod ahud esse nonpotuerint. Quamobrem et si omnes
homines pcccatores inquit, posscnt probari, defmitioni
,

tamcn nostrae ncquaquam id obesset qui non tam quid ,

hominessint, quam quid posscntesse defendimus. » Ilic

rectefacit, aliquando consentire, quia non justificabitur

in conspcctu Dei « omnis vivcns ^. » Non tamen ibi esse
quaestionem, sed in ipsa non peccandi possibilitate con-
lcndit qua ncc nos adversus eum certare opus est.
, in
INam ncque illud nimis curo, utrum fucrint hic aliqui,
vel sint, vel esse possint, qui pcrfectam, cui nihil addcn-
dum esset, habmirint, vel habeant, vel habituri sint
charitatem Dei ; ( ipsa est enim verissima plenissima , ,

perfectissimaque justitia :) quoniam id quod voluutate

,

hominis adjuta per Dei gratiam fieri posse confiteor et

defendo, quando vel ubi vel in quo fiat, nimium certare
iion debeo. INeque de ipsa possibilitate contendo , cum
sanata et adjuta hominis voluntate possibilitasipsasimul
cum effcctu in sanctisprovcniat, dum charitasDei,quan-
tum plenissime natura nostra sana atque purgata Ccq)ere
1 Vjde supra lib. i, de Peccatorum meritis, c. 28. — 2 psa). cxlii, 2.
 DE NATCRA ET GRATIA, CONTRA PEtAGltM. 521
potest, ditTunditur in cordibus nostris per Spiritura sanc
tum, qui datus cst nobis^. Melius itaque Dci causa agi-
tur , (
quani sc istc ageudo dicitdefensare naturam,) cum
et crcatoret salvator agnoscitur, quam cum defensa velut
sanaviribusque intcgris creatura opitulatio Salvatoris ina-
uilur. I
,
f-

Yerbum cst autem quod ait « Quod Deus tam bo-

L. ,

nus quam jusLus talcm homincm fecerit, qui peccati malo

carerc sulliceret sed si voluisset » Quis enim eum nes-
, :

cit sanum et inculpabilcm factum , et libero arbitrio at-

que ad justc vivcndum potcstate libera constitutum? Sed
nunc de illo agitur quem semivivum latrones in via re-
,

liqucrunt-, qui gravibussaucius confossusque vulncribus

non ita potcst ad justitiae cuhuen ascendere, sicut potuit
inde descendere : qui etiam si jam in stabulo est , adhuc
curatur. Konigitur Deus irapossibiha jubet sedjubendo :

admonet, et facere quod possis ct pctere quod non pos- ,

sis. Jam nunc videamus undc possit unde non possit. ,

Iste dicit « Yoluntate non est

: quod natura potest, » ,

Ego dico Yoluntate quidem non est homo justus, si

,

natura potest sed medicina poterit quod vitio non

:
,

potest.
Quid ergo jam opus est in phiribus iramorari?
LI.
Yeniamus interius ad causam quam in hac duntaxat ,

qutestionc vel solam vel pene solam cum istis habcmus. ,

Sicut enim ipse dicit « Ad quod nunc agit non pertinere :

ut quteratur utrum fuerint, vel sint ahqui homines in

,

hac vita sine pcccato scd utrum esse polucrint sive , ,

possint : » ila crgo etiarasi fuissc velesseconsentiam,nullo

niodo tamen potuisse vel posse confirmo, nisi justificatos

gratia Dei perJesum Christum Dominura nostrura ct

hunccrucifixum. Ea quippe fidesjustos sanavit autiquos,
* Rom. V,, ".
5. — 2 -'•"-
Luc. »)
x, 3o
.c
5*22 S. ATJCTTSTINI EPISCOPI

quEfi sanat et nos, id est, mcdiatoris Dei et hominum lio-

minis Jesu Christi, fides sanguinis ejus, fides crucisejus,
fides mortis et resurrectionis ejus. Habentes crgo eum-
dem spiritum fidei, et nos credimus, propter quod et lo-

quimur^,
Lll. Tste vero objecta sibi quaestione , in qua revera
intolerabilis videtur cordibus christianis ,
quid respon-
deat attendamus. Ait enim : « Sed hoc est quod multos
movet, inquics, quod non per Dei gratiam hominem sine
peccato esse posse defendis. » Prorsus hoc est quod mo-
vet, hoc est quod objicimus. Rem ipsam dicit ; hoc om-
nino aegcrrime sustinemus : hinc a Christianis taha dis-
putari, ea quam in alios et in ipsos habemus dilectione ,

non ferimus. Audiamus igitur quomodo se ab objectione

quoestionis hujus expediat. « ignorantiae caecitas , in-
quit, o imperitae mentis ignavia ,
quae id sine Dei gratia
defensari existimal, quod Doo tantum audiat dcbere re-
putari. » Si nescircmus quae sequanlur, his tantummodo
auditis, fdsa nos de illis jactante faraa ct quibusdam
,

fratribus idoneis tcstibus assevcrantibus credidisse pu- ,

taremus. Quid enim dici brevius potuit et verius, quam

possibihtatem non peccandi quantacumque est vel erit ,

in homine, nonnisi Deo debere reputari ? Hoc et nos di-

cimus, jungamus dextcras.
LIII. An audicnda sunt caetera? Audienda plane, et
corrigenda utique vel cavenda. « Nam cum dicitur, in-
quit, ipsum posse, arbitrii humani omnino non esse, sed
auctoris naturae, Dei scihcet ; ecqui fieri potest , ut abs-
que Dei gratia intclligatur ,
quod ad Deum proprieper-
tinere censetur? » Jam coepit apparere quid dicat : sed
ne forte fahamur, Latius jd expLanat et clarius^. « Scd ut
hoc manifestius, inquit, fiat, paulo latius disputandum
* I Cor. II, a. — 2 Confer lib. de gratia Christi c. 4.
 DE NATURA ET GRATFA, CONTRA PELAGIUjr. 523
est. Dicimus enim cujusque rei possibilitatem , non tam
in arhitrii humani potestate, quam in naturae necessitate
consistere. » Exemplis etiam vel similitudinibus quid di-
cat illuslrat Ut puta inquit loqui possum
: « Quod , , :

loqui possum racum non est; quod loquor , meum est,

,

id est, propriae voluntatis etquia quod loquor, meum :

est, utrumque facere possum, id est, et loqui et non lo-

qui quia vero quod loqui possum meum non est, id

: ,

est, arbitrii mei atquc voluntatis nccesse est me semper ,

loqui posse et si voluero non posse Ioc[ui non possum

; ,

tamen non posse loqui nisi forte membrum illud adi-

,

mam quo loquendi implcri ofllcium potcst. » Multa

,

quidem dici posscnt quibus, si velit, liomo adimat sibi

,

possibilitatcm loquendi non adempto illo membro quo ,

loquimur. Aelut si aliquid fiat unde vox ipsa tollatur,

loqui nemo poterit manentil)us membris non enim vox :

hominis mcmbrum cst vexato sane ahquo interiore :

membro fieri potcst uon adcmpto. Sed ne verbo pre-

,

mere videar, mihique contentiosc dicatur Etiam ve- ,

xare adimerc est possumus quidem id cfficcre et ore

:

ahquibus vincuhs sic chiuso atque obserato , ut id ape-

rire minimc valeamus, neque ut aperialur in nostra sit

potestate, cumin potestatefuerit, ut claudcretur manente

integritate et sanitate membrorum. -

LIV. Scd quid ad nos? Yidcamus quid exinde con-

texat : « Yolunlatisenim arbitrio, inquit, ac dehbcratione
privalur , quidquid naturah ncccssitate constringitur. »

Et hic nonnuha quaestio Per enim absurdum est, ut cst.

ideo dicamusnon pcrtinere ad vohmtatem nostram quod

beati esse volumus. quia id omnino nollc non possumus,
nescio qua et bona constrictione naturae nec dicere au- :

demus, ideo Deum non voluntatem, sed necessitatem ha-

bere justitiae, quia non potest velle peccare.
5q4 s. augustini EPiscon
LV, Attcndlte etlam qu?e sequimtur : « Hoc , Inquit,
ct dc auditu, odoratu, vel visu scnliri possibilc est, quod
audlrc, odorarl, videre potcstatis nostrae sit; posse vcro
audirc, vel odorari, vcl vidcrc potcstatis nostrae non sit,
scd in naturali ncccssitatc consistat. » Aut cgo non intcl-
ligo quid dicat, aut ipse. Quomodo enim in potestate
nostra non est vidcndi possibilitas, sl in potestatc nostra
est non vidcndl neccssitas, quia in potestate est cfficltas,
qua id Ipsum vldcre possenobis, si volumus, adimamus?
Quomodo auteminpotestate nostra est vldere, si velimus,
cum etlam salva integritatc naturae corporis oculorum-
que nostrorum , ncc volentcs vldere possimus , sive pcr
iioctcm luminibus quae forlnsccus adhibcntur adcmptis,
sive nos qulsquam in tenebroso loco aliquo Includat? Itcm
si quod audire possumus, vel non possumus in nostra po-
tcstatc non est, sed In naturas constrictione; quod vero

audimus, vcl non audimus, boc est proprlae voluntatis;

cur non attendit, quanta audiamus invlti, quae penctrant
In sensum nostrum etiam auribus obturatls, sicutl cst de
proximo serrae stridor, vel grunnitus suis? Quanquam
obturatio aurium ostcndit , non in potestate nostra csse,
apertis aurlbus non audire facit etiam fortasse talis ob-
:

turatlo quae Ipsum sensum nostrum adimat, ut in nostra

potcstatc sit etiam audire non posse. De odoratu autcm
cjuod dicit, nonne parum attcndit « Non esse in nostra
,

potestatc posse odorarl vel non posse, sed In nostra po-

tcstatc esse, boc est, In Ubera voluntate, odorarl vel non

odorarl » cum intcr odores graves et molcstos quando

:

constitutl fucrimus, si quis nos illlc manllms ligatis con-

stituat , membrorum
servata prorsus integrltatc ac salutc
vclimus non odorari ncc omnlno possimus qula cum
, ;

spiritum duccre cogimur, slmul et odorem quem nolu-

mus, trahlmus?
 :

DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 5q5

LYI. Sicutergoistgesimilitudiiies flilsae sunt, ita et il-

lud propter quod eas voluit adhibere. Sequitur enim et

dicit : « Simili ergo modo de non peccandi possibilitate in-
telligendumest, quodnonpeccare nostrum sit, posse vero
non peccare non nostrum, » Si de integra et sana liomi-
nis natura loqueretur, quam modo non
liabemus; (« Spe
» enim salvifacti sumus; spesautem quae videtur non est
wspes; autem quod non videmus speramus.perpatien-
si

» tiam expectamus ^: ») nec sic recte diceret, quod non

peccare nostrum tantummodo sit, quamvis peccare nos-

trumesset : nam et tunc esset adjutorium Dei, ettanquani
lumen quo adjuti videant, se praeberet volen-
sanis oculis
tibus. Quia vero de bac vita disputat, ubi corpus quod
corrumpitur, aggravat animam, et deprimit tcrrena in-
habitatio sensum multa cogitantem-; miror quo corde,
etiam sine adjutoriomedicinae Salvatoris nostri, nostrum
putet esse non peccare, posse vero non peccare naturae
esse contendat, quam sic apparet esse vitiatam , ut hoc
majoris vitii sit non videre.
LVII. Quianon peccare,
« inquit, nostrum est, possu-
mus peccare et non peccare. Quid si alius dicat, Quia »

nolle infelicitatem nostrum est, possumus eam et nolle

5

et velle? Et tamen eam vclle omninonon possumus. Quis

enim ullo modo velle esse possit infelix, etiamsi aliud vult
ubi eum et nolentem infehcitas consequatur? Dcinde,
quia Dei mullo magis est non peccare, num audebi-
mus eum non peccare? Absit a
dicere et peccare posse et
iiobis, ut Deum peccare posse dicamus. Non enim ut ,

stulti putant , ideo non erit omuipotens, quia nec mori po-
test et necare se ipsum non potest^. Quid est ergo quod
,

loquitur, et quibus locutionum regulis conatur persua-

dere, quod non vult considerarc? adhuc addit et chcit
* Rom, Yiii, 24, — 2 Sap. ix, 1 5. — 3 2 Xiin, 11, 1 3.
526 S. AUGUSTINI EPISCOPI
« Qaia vero posse non pcccare, nostrum non est et si vo- ;

luerimusnon possenon pcccare, non possumus non posse

non peccare. » Inlorte lioc dixit, ct ideo subobscurc. 8ed
ita posset dici planius: Quia posse non peccare, nostruni
non est; scu velimus, seu nolimus possumus non pec- ,

care. INonenim ait sea velimus, seu nolimus, non pcc-

,

camus; sine dubio enim peccamus, si volumus sed ta- :

men velimus nolimus habere nos asserit non peccandi

,

possibilitatem, quam natuiEe insitam dicit. Sed de ho-

niine sanis pedibus tolerabihtcr dici potest, vcht noht
habet ambulandi possibihtatcm : confraclis vcro, et si

vcht, non habet, Yitiata est natura de qua loquitur :

« Quidsuperbit terra et cinis^? » \itiata est, mcdicum im-

plorat: « Salvum me
Domine, clamat fac, : Saua auimam
» meam ^, »clamat. Quid intercludit has voccs, ut de-
fendendo quasi praesentem possibihtatem, futuram impe-
diat sanitatem?
LYllI. Et videte quid adjungat, unde ihud confirmari
existimat. « Quia nuha, inquit, adimere voluntas potcst,
quod inscparabihter insitum probatur esse natur£e. »
Unde ergo iha vox « Ut non qua3 vuhis iha faciatis^? »
:

Unde etiam iha « Non enim quod volo facio bonum, sed
:

» quod odi malum hoc ago''' ? » Lbi est possibihtas, qute

inseparabihter insitaprobatur esse naturoe? Ecce homincs
non ca quse volunt faciuntde non peccando utique : ct

agcbat, non de voLindo, quia homincs, non ahtcs erant.

Eccchomoquod vuh bonum nonagit, sed quod non vuU
malum hoc agit veUe ihi adjacet, perficere autem bonum
:

noa adjacct. Lbi est possibihtas, quie inseparabihtcr in-

sita probatur csse naturae? Quemlibet enim in se transh-
guret, sidcseipso ista non dicit Apostolus, homiuemcerte
» Eccli. X, 9. — 2 Psal. xr, a, et xi., 5. — 3 Galat. v, 17. —- < Rcm
 DE NATURA ET GRATIA, GONTRA PELAGIUM. ^a^
in se transfigurat. Ab isto autemipsa Iiumana natura inse-
parabilem nihil peccandi possibilitatem habere defendi-
tur. Sed his verbisidagitur, etiama nescientequi loquitur,
nonautem nesciente illo quihaec loquenda incautis etiam
Deum timentibus suggerit, ut evacuetur (Ihristi gratia,
humana sibi ad justitiam suam quasi sufficiente natura.
LIX. Lt autem dechnctur invidia, qna Christiani pro
salutesua clamant et dicunt^ quare sine adjutorio gratiae
Dei dicis hominem posse non peccare? « Ipsa, inquit,
non peccandi possibihtas uon tam in arbilrii potestate,
quam in natursenccessilale est. Quidcpiid in naturtC ne-
cessitatepositum ad natura^ pertinere non dubitatur
est,

auctorem, utique Deum. Quomodo ergo, inquit, absque

Dei gratia dici existimatur, quod ad Deum proprie per-
tinere monstratur? » Expressa est sententia qute Latebat,
non est quemadmodum possit abscondi. Ideo Dei gra-
non peccandi possibihlatem, quia cjus naturai
tiae tribuit

Deus auctor cst cui possibiUtatem nou pcccandi inse-

,

parabihler insitam dicit. Cum vult crgo lacit, quia non

vuh non facit. Lbi enim est inseparabihs possibihtas, ei

accidere non potcst voluntatis infirniitas, vel potius vo-

luntatis adjacentia et perfectionis indigenlia. Si crgoita
est,unde vcnit YeHe adjacet, perlicere autem bonum
: «

» non adjacet ^? » Si enim iste qui hunc hbrum scrij^sit^

de illa hominis naiura loqueretur, quae primo inculpata

et sana condita est utcumque acceptaretur hoc dictum :

quanquam inseparabilcm habcre possibihtatem, id est,

ut itadicam, inamissibilem, non dcbuit iha naturadici,

quoevitiari posset. ct medicum quccrere, qui caeci oculos
sanaret, et videndi possibihtatem restitueret, quae fuerat
amissa per caecitatem : quoniam caecus puto quod velit

i Rom, VII, i8.

 »

5^8 S. AUGUSTINI EPISCOPI

videre, secl nonpotest : si autem vult ct nonpotest, inest

voluntas, sed aniissa est possibilitas.
LX. Adliuc videtc quas moles conctur, qua suam scn-

tentiam ducat, inumpere , si valcrct. Objicit cnim sibi

queestionem, dicens : Sed caro nobis sccundum Aposto-
«

lum contraria est, inquies ^. » Deinde respondct « Qui :

fieri cuicumque baptizato sit caro contraria,

potest, ut
cum secundum eumdem Apostolum in carne non esse
intellig"atur?ltacnimait: «Yosautcmincarne nonestis^.
Bene, quod baptizalis dicit carncm contrariam esse non
posse quod utrum verum sit post videbimus " : nunc
; ,

veroquia nonpotuit penitus se oblivisciesse Christianum,

sed id licet tenuiter recordatus est, reccssit a defcnsione
iiaturae. llbi est ergo inseparabilitas possibilitatis? An
forte nondum baptizati in natura hominum non sunt ?

liic prorsus , hic possct evigilare , et si advcrlat potest.

« Qui fieripotest, inquit, utcuicumqucbaptizatositcaro
contraria? Ergo non baptizatis potcst caro esse contraria.
Exponat quemadmodum ; cum sit cliam iu ipsis illa ab
eo multum defensa natura : ccrte velin ois conceditessc
vitiatam, si jam in baptizatis illc saucius sanus de stabulo
egressusesf^, aut sanus in stabulo est quo cum curandum
inisericors Samaritanus advexit. Porro si vel istis conce-
dit carnem esse contrariam , dicat quid contigerit, cum
situtrumquc, hoc est, ct caro et spiritus creatura unius
ejusdcmque creatoris, proculdubio bona, quiaboni: nisi

quia hoc est vitium ,

quod propria inllictum est volun-
late; et hoc ut in natura sanctur, eo ipso opus est sal-
vatorc quo instituta cst natura creatore. Hoc salvatore,
,

eaquc illius medicina, qua Vcrl)um caro factum est, ut

habitarct in nobis ^, si opus esse fateamur parvis et mag-

* Galat. V, 17. — 2 ]\om. via, 9. — 3 Ca^jlte proximq, — ^ Liic. Xj 34,

— * Joan. I, I i.
 :,

DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELACxIUM. 629

iiis, id est, a vagitibus infantum usque ad canos senum *,

tota quae inter nos est, liujus quaestionis controversia dis-

soluta est.
LXI. Nunc jam videamus, utrum et baptizalis lega-
tur caro esse contraria. Ubi quaero, quibus dicebat Apos-
tolus Caro concupiscit adversus spiritum ct spiritus
: « ,

» adversus carnem liaec enim invicem adversantur, ut

;

» non ea quae vultis faciatis '? » Ad Galatas, ut opinor, id

scripsit quibus dicit « Qui ergo tribuit vobis Spiritum,

,
:

. » et virtutes operatur in vobis , ex operibus logis, an ex

» auditu fidei-? » Unde apparet cum Cbristianis loqui ,

ct quibus Deus tribuerat Spiritum : crgo ctiam baptiza -

tis. Ecce et baptizatis caro invenitur csse contraria , et

non adesse possibilitas illa, quam inseparabijitcr insitam
dicit essc natura?. Ubi est quod ait : « Qul ficri potest
utcuicumque baptizato sit caro contraria ? » Quomodo-
libet intelligatcarnem, quia rcvera non natura ejusquEe
bona est, sed vitia carnalia carnis Iioc loco nominc nun-
cupatur ; ecce tamen etiam baptizatis caro contraria est
et quomodo contraria ? ut non quod volunt faciant. Ecce
adest voluntas in bomine , ubi est possibilitas illa natu-
rge? Fateamur gratiam necessariam , clamemus : ^ Miser
» ego homo, quis me liberabit de corporc moi tis bujus'^? »

et respondeatur nobis : « Cratia Dei per Jesum Cbristum

» Dominum nostrum. »
LXn. Quando enim istis rectissime dicitur, Quare
siue adjutorio gratiae Dci dicitis bominem posse esse sine
pcccalo ? non tunc dc qua est illa gratia quaestio est ,

Iiomo conditus; sed de ista.qua lit salvus per Jesum

Cbristum Dominum nostrum. Uideles enim orantes di-
cunt , « iNe nos inferas in tentalionem , sed libcra nos a
» malo^. » Si adestpossibilitas, ut quid orant? Aut aquo
• Galat. V, 17. — 2 £j. m, 5.-3 Roni. v/i, 24. — * Malth. vi, i3. '.

CXL. 34
53o 8. AUGUSTINI EPISCOM
malo se llberari orant, nisi maxime de corpore mortis
hujus; unde non liberat nisi gratia Dei pcr Jesum Chris-
tum Dominum noslrum. INon utique de substantia cor-
poris, quae bona Cst; setl de vitiis unde non
carnalibus ,

liberatur homo sine gratia Salvatoris nec quando per

,

mortem corporis discedit a corpore. Et hoc ut diceret

Apostohis, quid supra dixerat? « Yideo aham legem in
» membris meis repugnantem legi mentis meae et capti- ,

» vum me ducentem in lege peccati quae est in meml)ris

» meis^. » Ecce quod vitiuni naturee humanae inobedicn-
tia voluntatis inflixit. Orare sinatur ut sanetur. Quid ,

tantum de naturae possibihtate praesumitur? Vulncrata,

sauciata , vexata perdita est non falsa
: vera confessione ,

defensione opus habet. Gratia ergo Dei non qua insti- ,

tuatur, sed qua restituatur qua^ratur quee ab isto sola

, ;

clamatur non esse necessaria cum tacetur. Qui si om- ,

nino nihil de gralia Dci diceret nec cara quaestionem ,

solvendam sibi proponeret ut a se de hac re invidiam

,

removeret, posset putari lioc quideni senlire, quod veri-

tas habet ; sed non dixisse quia non ubique omnia di-
,

cenda sunt proposuit de gratia quaestionem id rcs-

: ,

pondit quod habebat in corde ; defmita quaestio est, non

quam volebamus, sed ubi quid sentiret , dubitabamus.
LXIII. Dcinde mukis verbis Apostohconaturostende-
re, undenonest controversia, « Quod caro ab illo ita ssepe
nominetur, ut veht intelhgi, non substantiam, sed 0})era
carnis. »Quid hoc ad rcm? Yitia carnis contraria sunt
voluntati hominis non natura accusatur; sed vitiis me-
:

dicusquferitur Quid est quod interrogat, « Quis fecit

:

homini spirilum?» et respondct sibi,« Sine dubio Dcus.»

Et item intcrrogat , « Carnem quis creavit? » itemque
respondct, « Idem credo Deus. » Interrogat tertio , «Bo-
* Roin. VII, 23.
 1

DE NATURA. ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 53

iius estqui utrunK|ue creavit Deus?» respondet , « Nulli
dubiuni cst. » Adhuc interrogat , « Et utrunique quod
bonus auctor creavit bonum cst? »
, ct ad hoc respondet,

« Conlltendum est. » Deindc concludit, « Si igitur et

spiritus bonus cst, et caro bona ut a bono auctore con- ,

dita, qui tlcri potcst, ut duo bona possint sibi esse con-
traria?» Oniitto diccre ,
quia tota bujus ratiocinatio
turbarctur, si quis ab eo qua^rcret , itstum et frigus quis

fecit Prcspondcret enini, Sine dubioDeus. JNoncgomulta

interrogo : ipsc concludat , utrum aut ista possint dici

non bona, aut non appareant inter se esse contraria. Hic

forte dicit : « Qualitatcs sunt istae substantiarum , non
substanti^. » Ita est , veruni est;scdqualitatesnaturalcs,
et ad Dei crcaturam sine dubio pcrtincntcs : substantiie
quippe non per se ipsas , scd pcr suas qualitates , sicut
aqua et ignis dicuntur , sibi esse contraricC. Quid si ita

sunt caro et spiritus? quod quidcm non aflirmamus ; sed

ut ratiocinationem ejus non nccessaria iilatione conclu-
sam ostendcrcmus lioc diximus. Possunt enim et con-
,

traria non invicem adversari, scd cx altcrutro tempe-

rari et bonam valetudincm reddcrc : sicut in corpore
siccitas et bumiditas, frigus et calor ,
quorum omniura
lcmperatione bona corporalis valetudo Sed consistit.

quod contraria est caro spiritui, ut non ea quae volumus

faciamus; vitium est , non natura : gratia raedicinabs
quaeratur , et controversia fuiiatur.

LXiV. Duo quippc ista bono Dco condita

bona , a ,

quomodo contra bujus ratiocinationcm in non baptizatis

bominibus possunt sibi esse contraria? An et lioc eum
dixisse poenitebit ,
quod afFcctu ali([uo fidci cbristianae

locutus est? Cum enim dixit, « Qui ficri potest , ut cui-

cumque jam baptizato sit caro contraria : » significavit

non baptizatis carnem possc essc contrariam. Nam cur

34.
 532 S. AUGUSTINI EPISCOPI
adclitlit , « Jam Laptizato; » cum possct ctiam Loc non
addito dicerc , « Qui fieri potest , ut cuicumquc sit caro
contraria : w atque ad Loc proLandum suLjicere illam
ratiocinationcm suam, quia ulrumquc Lonum cst a Lono
conditum ct idco non potcst intcr sc esse contrarium ?
,

Si crgo non Laptizali quiLus certc fatctur carnem esse con- ,

tiariam , suis illum intcrrogationiLus urgeant et dicant,

Quis fccit Lomini spiritum? iste respondeLit Deus. ,

Itemquc illi, Carncm quis crcavit respondet iste Idem ; ,

crcdo Deus. llli tcrtio Bonus est qui utrumque creavit ,

Deus? et iste , Nulli duLium cst. Atquc illi unum quod

restat inquirant , Et utrumquc quod Lonus auctor crea-
vit Lonum est? iste fatcLitur. Tunc illi eum suo gladio
jugulaLunt inferentes conclusionem ejus et dicentes , Si
igitur spiritus Lonus , et caro Lona , ut a Lono auctore
condita ,
qui ficri potest , ut duo Lona siLi possint esse
contraria? Ilic fortc ille rcspondcLit, Datc veniam, quia
non dcLui dicere cuicumque Lajitizato carncm non
,

posse esse contrariam, ut Loc modo voLis non Laptizatis

contrariam confitercr; sed sine ulla cxceptione dicere de-
Lui , carnem nulli esse contrariam. Ecce quo se ipse
compingit ; ecce quas loquitur ,
qui non vult clamare
cum Apostolo : « Quis mc liLeraLit de corpore mortis
» Lujus? Gratia Deipcr Jesum CLristumDominum nos-
» Irum^. » Sed cur inquit, clamem, jam Laptizatus in ,

CLristo? Illi Loc clament ,

qui nondum tale Lcncficium
perccpcrunt ,
quorum in se voccs figuraLat Apostolus :

si tamcn vcl Loc dicunt. » Sed naturas ista defcnsio, riec

illos Lac voce exclamare permittit. Neque enim in Lap-

tiznlis natura cst, et in non Laplizatis natura non est. Aut

si vel iu iilis vitiata csse conccditur ut non sine causa ,

clamcnt ,
« Infelix Lomo ,
quis me liberaLit de corpoie
* Ra-.n. vi£ 24.
1

-^
1
 DE NATURA Ef r.UATIA, CONTUA rEL\GlL.\I. 533
«mortisbujus ? » quod scquitur,
cisquc sulivcniatiir ineo
« Gratia Dci pcr Jcsum Cluistum Doniinum nostrum : )i

concedatur jam tandcm aliquando bumanam medico

Cliristo indigere naturam.
LXy. Quasro autem , ubi natura istam perdiderit li-

bertatem, quam sibi dari exoptat , cum dicit : « Ouis me

w liberabit? » non enim et ille substantiam carnisaccusat,
cum dicitliberari secupcre de corpore mortis hujus; cum
etiam corporis , sicut animas , natura Dco bono auctori
tribuenda sit : scd utique de vitiis corporis dicit. INam
de corpore mors corporis separat : sed contracta ex illo

vitia cobccrcnt, quibusjusta poena debetur, quam etiam

in inferno ille divcs invenit^. non poterat utique Hinc se

liberare qui dicit « Quis me liberabit de corpore mor-

:

» tisbujus-? » Ubicumque autem istam pcrdiderit bber-

latem, certe inseparabilis est possibililas iMa naturae, ba-

bet ])osseper naturale subsidium. babet vellepcr bberum
arbitrium , cur quaerit baptismatis sacramentiim ? An
propter commissa pr^terita , ut ea tantum ignoscantur,
qux fieri infecta non possunt? Dimitte bomincm , clamet
quod clamabat. Non enim tantum desiderat , ut pcr in-
dulgentiam sit de prasteritis impunitus , sed etiam ut sit

de caetero ad non peccandum fortis etvalidus. Condelec-

taturenim legi Dei secundum inleriorem bominem, vidct
autem aliam legem membris suis repugnantem lcgi
in
mentis suas^ videt essc, non recolit fuisse proesentibus
: ;

urgetur, non praeterita reminiscitur. Nec tantum rcpug-

nantem videt verum etiam captivantcm se in lege pec-
,

cati ct quas cst in membris ejus, nou quae fuit. Hinc c^t
,

quod clamat; « Infelix bomo, quis me liberabit de corpore

»mortis bujus?» Sinaturorare,sinatur adjutoriummcdici
potentissimi flagitarc. Quid contradicitur? quid obstie-
1 Luc. XTi, a3. — 2 Rom. vii, 24, — 3 i|);j. 31.
534 S. AUGUSTINI EPISCOPI
pitur ? quid miscr iniscricordiam Cliristi pctere proliibc-
lur, et lioc a Christianis? Nam et illi cum Cliristo ambu-
labant, qui caecum lumen clamando pctercprobiljebant^:
sed ctiam inter tumultum contradicentium audit illccla-
mantcm: undebuic responsum est, « Gratia Dei pcr Jesum
» Cbristum Dominum nostrum. »

LXVI. Porro si ab istis vel boc impetramus , ut non-

dum baptizati implorent auxilium gratise Salvatoris, non
est boc quidem parum adversus illam falsam defcnsio-
nem tanquam sibi sufTicientis naturos et potcstatis bberi
arbitrii nequcenim sibi suOTicit qui dicit, « Infclix homo,
:

wquis me libcrabit?^^ autplcnamhbcrtatcmbabere diccn-

dus est, qui se adhuc postulat liberari. Yerumtamcn
etiam illud videamus, utrum illiqui baptizati sunt faciant
bona quas volunt, nulla carnis concupisccntia repugnante.
Sed qui hinc dicamus, ipsc commemorat, ubi conclu-
dens hunc locum « Ut diximus, inquit illud quo con-
, ,

tinetur, «Caro concupiscit adversus spiritum^, » non de

carnis substantia , sed de opcribus sentire nccesse est. »

Hoc nos dicimus, non dc carnis subslantia

et scd de ,

operibus dictum , quae veniunt de carnali concupis-

centia, de peccato scilicet, de quo pra^xepit , ut non
regnetin nostro mortalicorpore ad obediendumdesideriis
ejus ^.

LXVII. Sed attcndat etiam ipse ,

jam baptizatisfuisse
dictum , « Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus
» adversus carnem ut non ea quse vultis faciatis. » Et
,

ne ab ipsa pugna desides faceret, etperhanc sentcntiara

laxamentum peccandi dedisse videretur, adjungit « Quod ,

» si spiritu ducimini , non adhuc cstis sub lcge. » Sub

lege est enim, qui timore suppliciiquod lex minatur, non
amorejustitiae, se sentit abstinere ab operepeccati, non-
» Marc. X, 46. —2 Onlat. v, 17. — 3 Rom. vi, 12.
 DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 535
dum liber nec alicnus a voluntate peccandi. In ipsa enini
voluntate reus cst, qua malletsi fieri posset non essequod
timeat, ut libere faciat quod occulte desiderat. Ergo si

non adhuc estis sub lege : uti-

spiritu, inquit, ducimini,
que lege quae timorem incutit non tribuit cbaritatem ; ,

quae cbaritas Dei diffusa est in cordibus nostris, non per

legis litteram, sed per Spiritum sanctum qui datus est

nobis*. Haec est lex bbertatis, non servitutis; quia chari-

tatis non timoris
uiique, de qua et Jacobus apostolus
:

ait « Quiautem perspexerit in legem perfectam liberta-

:

» tis^.» Unde et ille, non quidem jam legeDei terrebatur

ut servus sed condelectabatur ei secundum interiorem
,

hominem videt tamen adhuc aliam legem in membris

:

suis repugnantem legi mcntis su?e. Ita et hic, Si spiritu,

inquit, ducimini non adhuc estis sub lege. In quantum
,

quisque spiritu ducitur non cst sub lcge quia in quan-

, :

tum condclectatur lcgi Dci non est sub lcgis timore

, :

quia timor tormentum habet, non dclectationem ^.

LXYIII, Proinde si recte scntimus, sicut pro mcmbris
sanatis gratias agcrc, ita pro sanandis orare debemus ut ,

absohilissima cui niliil addi possit sanitate ,

perfccta Dei
suavitate, plcna hbertate perfruamur. Non enim abnui-
mus humanam naturam posse esse sine peccato aut ullo ,

modo ncgare dcbemus perfici posse, quam proficere non

ncgamus, scd gratia Dci psr Jesum Christum Dominum
nostrum eo adjuvante ficri dicimus, ut justa ctbeata sit,
:

a quo crcata cst ut sit. Facile itaque rcfelhtur ,

quod a
cjuibusdam sibi dicit opponi , « Diabolus nobis advcrsa-
lur. » Prorsus huic o])jectioni et cadem vcrba responde-
nius, quse ipse rcspondit : « Rcsistamus ilh , et fugiet.

« Resistite , inquit beatus Apostolus , diabolo , et fugiet a

f vobis^. » Undeanimadvertendumcst, quid sit hisnocere

* Rom. V, 5. —
2 jacob. i, a5. ^ i Joan. iv, i8. — — * Jacob. iv, 7.
 :
,

536 S. AUGUSTINI liPISCOPI

quos fugit, vel quam virtutcm haLerc intelligcndus sit,

qui solis pra^valcrc nonrcsistcntibus potcst. j^ lla'c et mea

verba sunt enim dici non potest. Sed hoc intercst
: verius
intcr nos ct istos, quod nosctiam cum dial)olo resistilur,
poscendum Dei adjulorium noii solum nonncgamus, ,

verum etiam pracdicamus isti autem tantam tribuunt :

potcstatem voluntati, utpictafi auferantorationem. Nam

utique ut diabolo resistamus ct fugiat a nobis, ideopre-
cantes dicimus Ne nos inferas in tenlationcm^ » ideo
, « :

ct admoniti sumus tanquam ab impcratore milites exhor-

tante ct dicente , « Yigilate , et orate , ne intretis in ten-
» tationem^. »
LXIX. Quod vcro contra eos disputat ,
qui dicunt
« Et quis nolit sine peccato csse , si hoc in hominis esset
])Ositum potestale? » Rectc cpiidem dispulat, « Hoc ipso
cos confiteri non esse impossibile, quia hoc vel multi
vcl omncs volunt hoc unde sit possibilc confitea-
: » scd
tur ct pax est. Ipsa est enim gratia Dci pcr Jesum Chris-
,

tum Dominum nostrum qua omnino iste nos orantes ,

adjuvari ut non peccemus, nusc|uamdicere voluit. Quod

si forte lutenter sentit, ignoscat aliter suspicantibus, Ipse
enim hoc fiicit, qui cum tantam de hac re patiatur invi-
diam scntire id vult, ct confitcri vel profitcri non vult.
,

Quid crat magnum ut hoc diccret, cum prcnescrtim sibi

hoc tanquara ex persona adversariorum oppositum trac-
tarc ct apcrire susccpcrit? Cur illic solam naturam defen-
dere voluit, et quia homo ita creatus est, ut non pcccare
possct, si peccare noluissct, asscruit, ac per hoc quodita
crcatus cst, eam possibilitatcm ad gratiam Dci pcrtinere
definivit, qua possibilitatc si nolucrit peccare, non pec-
cat ct noluit aliquid diccre de eo
; quod ipsa natura ,

gratia Dci per Jcsum Christum Dominum nostrum vel

» Malth. VI, i3. — 2 Marc. xiv, 38.
 7

DE NATIIRA ET GRATIA, CONTRA PELAGITIM. 53

sanatur cjuia viliata est, vel quia sibi non sufficit atlju-
vatur?
LXX. Utrum enim in lioc Scieculo fucrit, vel sit, vel
possit esse aliquis ila juste vivens, ut nullum habeat om-
nino peccatum ,
potesL esse aiiqua qua^stio inter veros
piosquc Cliristianos : posse tamen esse certe post Iianc
vitam quisquis ambigit, Sed cgo nec de ista vitaclesipit.

volo contoudere. Quanquam enim milii non videatur

aliter intelligendum quod scriptum est : « Non justifica-
» bitur in conspcctu tuo omnis vivcns^ , » et si qua si-

milia : utinam tamen possit ostendi , vel haec testimonia

,
melius aliter intelligi posse, vcl perfcctam plenam que
justitiam cui prorsus nihil addcndum sit , ct hcri fuisse

in aIi([uo, dum in isto corpore vivcret, ct hodie csse , et

cras futuram ; dum tamen longe plures sint , cpii cum
sibi usque ad ultimum vita^ hujus dicm necessarium esse
non dubitent , ut veracitcr dicant : « Dimitte nobis de-
» bita nostra , sicut et nos dimitlimus dcbitoribus nos-
» tris^ spem suam tamcn in Christo atcjue in cjus
: »

promissionibus veram certam firmam esse confidant.

, ,

iNulIo tamen modo nisi adjuvantc gratia salvatoris Christi

crucifixi, et dono Spiritus cjus vel quoslibet ad plenis- ,

simam perfectionem vel qucmquam ad qualcmcumcjue

,

provectum verae piecque justitige pervcnire ,

qui negavc-
utrum rectejjossintin qualiumcumque Chris-
rint, nescio

tianorum numero depulari.

LXXl. Ac per hoc et ea testimonia quae non quidem ,

dcScripturis canonicis, bcd de quibusdam catholicorum

tractatorum opusculis posuit , volcns occurrere iis qui
eum solum diccrcnt ista dcfendere , ita sunt media , ut
neque contra nostram sententiam sint , neque contra ip-
sius. In quibus etiam nonnihil de libris meis interponere
* Psal. cxLii, 2. — 2Ma!iii_ vi. 12.
 538 S, AUGUSTINI EPISCOPI
voluit, me quoque aliquem dcputans, qui cum illis com-
memorari dignus viclcrer. Unde ingratus csse non dcbeo,
ct familiariore affcctu nolim ut errct, qui liunc mihi de-
tulit honorem.
Prima cnim quae posuit quia nomcn ,

ejusqui ea dixit (21), non ibi legi, sive quia ille non
scripsit , sive quia codex quem misistis , id aliqua forte
rnendositatenon habuit pcrtractare quid opus est ? Ma-
,

xime quoniam me in hujusmodi quorumhbet hominum

scriptis hberum (quiasolis canonicis dcbeo sine uUa re-

cusatione consensum ) nihil movet quod de ilHus scrip-

,

tis cujusnomen non ibi invcni, illc posuit « Oportuit

, :

niagislrum docloremque virtutis homini similhmum fieri,

ut vmcendo pcccatum doccat hominem vinccrc posse
peccatum*. » Quomodo enim dictum sit,auctor hujus
scntcnliae vidcrit , quahter possit exponcre : dum tamen
nos minime dubitemus pcccatum Christum in se non,

habuissc quod vinceret, qui natus est in simihtudinecar-

nis peccati, non in carnc peccati. Ahud ejusdcm ita po-
suit : « Et itcrum, Ut desideriis carnis edomitis, doceret
non necessitatis csse peccare , scd propositi ac volunta-
tis . » Ego dcsideria carnis (si npn illicilarum concu-
piscentiarum hic dicuntur) accipio, sicuti est fames , si-
tis. Per
refcctio Lissitudinis , et si quid hujusmodi est.
haec enim quidam, quamvis ea sint inculpabiha , in cul-
pas decidunt ; quod ab illo Salvatore abfuit, etiamsi haec
m eo fuisse proptcr simihtudincm carnis peccati, Evan-
geho teste vidcamus.
LXXII. Beatus vero Hilarius cujus verba haec po- .

suit Non cnini nisi spiritu perfccti et immortahlale

,
c(

mutati quod solis mundis corde dispositum est hoc

, ,

quod in Deo est immortale cernemus » quid dixerit ""^

:

* Lactant. Ub, iv. divin. inslit. cap. »4. — 2 HjiJ. cap. aS. — 3 Hilarius
in illud Matlh. v. Beati murido corde.
 DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 530
contra id quocl dicimus , vel quid istum ndjuvet, nescio,
nisi quia posse esse liominem mundo cordc testatus cst.

Quod quis negat? sed gratia Dei per Jesum Cliristum

Dominumnostrum.non sola arbitrii libcrtate. Item quod
eum dixisse commemorat, « Ouas Job litteras legerat, ut
abstineret se ab omnire maligna ; quia Deum sola mente
vitiisnon admixta venerabatur, Dcum autem colere jus-
titi^ proprium officium est » quid fecissct Job dixit
:
,

non quid in boc saeculo perfecisset. autsine gratia Sal-

vatoris, quem etiam proplietavit , vel fecisset, vel perfe-
cisset. Abstinet enim se ab omniremala, etiam qui ba-
betpeccatum, quod in se regnare non sinit, cui subrcpit
improbanda cogitatio quam pervenire ad fmem operis
,

non permittit. Sed aliud est non babere peccatum, aliud

non obedire desideriis ejus. Abud cst implere quodprae-
ceptum est, «Non concupisces^ :»ct aliud estperquem-
dam abstinentiae conatum saltem id agere quod itcm
scriptum est , « Post concupisccntias tuas non eas - » :

iiiliil borum tamen scire se recte posse sine gratia Salva-

toris. Facere est ergo justitiam , in vero Dei cultu cum
interno concupiscentioe malo intcrna conflictationc pug-
nare : perficere autem, omnino adversarium non babere.
Nam qui pugnat , et adbuc pericHtatur et aliquando ,

percutitur, etiam si non sternitur qui autem non babet

:

adversarium, plena pace laetatur. Et ipse esse sine pec-

cato verissime dicitur. inquonullum babitat peccatum ;

non qui per abstinentiam mali operis dicit « Jam :

» non ego operor illud , sed id quod in me habitat pec-

» catum ^. »

LXXIII. Nam et ipse Job de peccatis suis non tacet,

et utique buic amico vestro merito placet , bumilitatem
nulJo modo in falsitatis parte ponendam : unde id quod
1 Exod. XX, i6. — 2£ccli. xviii, 3o. — 3 Roiu. vii, ao.
 ,,

5''|<^ S. AUGUSTINI EPISCOPI

Job confitetur, quia vcrax Doi cultor est, procul dublo i

veraciter confitetur. Et ipsc Ililarius cuni locuin Psalmi

exponeret , ubi scrijitum cst : « Sprevisti omncs disce-
» flcntes a justificationibus tuis^, » ait : « Si enim Deus i

pcccatores spcrncret omncs utique spcrneret; quia sinc

,

pcccato ncmo est. Scd spcrnit discedcntes ase, quos ^

apostatas vocant. » Videtis quemadmodum non dixerit

quia sine pcccato ncmo fuerit, tanquam de praetcritislo-
quens sed quod sine peccato nemo sit
, unde quidem ; ,

,
ut dixi , non contcndo. Quisquis enim iioii cedit Joanni
apostolo qui nec ipse ait « Si dixerimus quia peccatum
, : |

» non habuimus; sed, non habemus^ episcopo Hilario :

cjuomodo cessurus est? Pro gratia Christi clamo sine ,

qua nemo justificatur tanquam sufficicnte naturae hbero ,

arbitrio. Imo ipse pro ea clamat : ei cedatur dicenti

« me nihil potestis faccre^. »
Sine
LXXIV. Scinctus autcm Ambrosius revera in eo loco
qucm iste commeraorat, ilhs resistitqui dicunt bominem
non hac vita. Ut cnim ea di-
esse posse sine peccato in
ceret accepit occasioncm dc Zacbaria et Ehzabeth^,
,

quod in Evangeho commemorati sunt ambuhisse in om-

nibus juslificationibus lcgis sine querehi : numquid ta-
Jnen ncgat gratia Dei ficri per Jesum Christum Dominum |

nostrum Ex qua
? fide etiam aute cjus passioncm justos
vixisse non dubium est, qui praestat spiritum sanctum I

qui datus cst nobis, pcr qucm diffunditur charilas in

cordibusnostris,quauna justi sunt quicumque justisunt.
Qucm Spiritum memoratusEpiscopus etiam prccibus im- ,

petrandum admonet, (ita ilh voluntas divinitus non ad- [

juta non sufficit j, ubi in lijmno suo dicit :

'

Votisque pr.tstal seduHi ,

Saiiclum mereri Spiritum (^*)-

' Psal. cxvui, 8. — 2 I joan i, 8. — S joan, xv, S. — ^ Ambrosius in
Lnc, c. r.
 ,

DE NATURA IT GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 5^1

LXXV. Commemorabo et ego de lioc ipso opere sancti
Ambrosii aliquid, ex quo commemoravit quod com-
iste

memorandum putavit « Visum est, inquit , mihi. Potest

:

» nonsolivisum csse, quod visuni sibi esse declarat. Non

« enim voluntate tantum bumana visum est, sedsicut pla-

» cuit eiqui inme, inquit, loquitur Cbristus, qui ut id

» quod bonumest, nobis quoquebonum videri possit ope-

»ratur. Quemenim miseratur, ctvocat. Etideo quiChris-
» tum sequitur, potest interrogatuscur esse voluerit Cliris-
wtianus, rcspondere, Visum est mihi. Quod cum dicit
» non negat Deo visum a Deo enim pra^jiaratur voluntas
;

» hominum : ut enim Deus » honorificetur a sancto , Dci

»gratia est^. » Ecce quid iste sapiat, si verbis Ambrosii
delectatur, quod a Deo praepaparatur voluntas hominum ,
et nulla, vel non magna quaestio est, quis vel quando per-

ficiatur, dum tamen sine gratia Christi idipsum fjcri posse

minime dubitctur. Dcinde quantum erat, ut altenderet
iste unum versum de Ambrosii verbis quae posuit. Cum

enim ille dixisst: « Nam cum Ecclesia ex gentibus, hocest,

» ex peccatoribus congregata quomodo ex maculalis im- sit

» maculata potest esse, nisi primo per Christi gratiam quod ,

» abluta delicto sit quod per quahtatcmnon pcc-

; deinde ,

» candi abstineat a delictis? » ille addidit, quod iste ap-

paret cur addere noluerit. Ait namque ille « Nec ab :

» initio immaculata, humana^ cnim hoc impossibile na-

» tura3 sed per Dei gratiam ct qualitatem sui, quia jam
:

»non peccat, fit ut inunaculata vicleatur. » Haec verba,

iste cur non addiderit quis non intelligat? Hoc agitur
,

utique nunc in hoc seeculo, ut ad istam, quam omncs

sancti cupiunt immaculalissimam puritatcm Ecclesia
sancta perveniat, quaMn futuro saeculo nequc aliquo ma-
lorum hominum sibi permixto, neque aliqua iu se lege
» Ambiosius in Luc. c. 4. n. 10.
54^ S. AUGU8TINI EPISCOPI
peccati rcsistente legi mehtis, ducat mundissimam vitatri

in aeternitate divina. Tamen attendat isle quid sccun-

dum Scripturas Ainl)rositis episcopus dixerit : « ^cc ab
» initio immaculata, humanae enini hoc impossibile na-
» turae » l ticpie cnim ab initio dicit, quo cx Adam nas-
cimur. Nam ct ipse Adatn immaculalus procui dubio
factus est : scd iu ciscpii suntnatura lilii ira3, duccntes ex
quod vitiatum eat in illo, ab initio
illo esse immaculatos,
humange naturfe impossibilc definivit.
LXXYl. Item Joanncs Constantinopohtanus episco-
piis, cujus posuit sententiam : « dicit pcccatum non esse
» substantiam, sed actum mahgnum : » quis hoc ncgat?

» Et quia non est naturalc, ideo contra iilud lcgem da-

» tam, quod de arbitrii hbertate descendit » etiam hoc
et :

quis negat? Sed nunc agitur de humana natura quas vi-

tiata est; agitur et de gratia Dei qua sanatur per medi-

cum Cliristum, quo non indigeret si sana esset, quae ab

isto tanquam sana, vel tanquam sibi suflicientes voluntatis

arbitrio, posse non peccare dcfenditur.

LXXYII. Quisitem Christianusignorat, quodbeatissi-
mum Xistum Romanae Ecclcsige episcopum ct Domini mar-
tjrem (sS) dixissecommcmorat : « Ouialibertatcm arbitrii
» sui permisit hominibus Dcus , ut pure et sine peccato
» viventes similcs fiant Dco. » Scd ad ipsum arbitriunl
peitinet vocantem audire etcredere, et ab eo in qucm
credit non peccandi adjutorium postulare. Nam utique
cum dicit « Similes fiant Dco: » per charitatem Dei fu-
:

turi sunt similcs Deo ,

quas diffusa cst in cordibus nos-
tris *, non naturae possibilitate, nec libero arbitrio quod
est in nobis, sed per Spiritum sanctum quidatus no- est

bis. Et quoddicit idem Martjr : « Templum sanctum cst

»Deomens pura, ct altare optimum cst ei cor munduni
* Roin. V, 5.
 Di NATtJRA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 5^3
» et sine peccato : » quis nescit ad istam perfectioncm
perducendum cormundum, dum interior homo renova-
tur de die in diem, non tamen sine gratia Dei per Jesum
Christum Dominum nostrum. Item quod ait ipse :«Yir
castus et sme peccatopotestatem accepita Deo esse fdius
Dei : » utique admonuil, ne cum quisque factus fuerit ita
castus et sine peccato, (quod uhi et quando in eo perfi-
ciatur nonnulla quaestio est, sed inter pios benequEeritur,
inter quos tamen constat fieri posse, et sine mediatore
Dei et hominum homine Christo Jesu fieri non posse :)
tamen, ut dicere coeperam ,
prudenter Xistus admonuit,
ne cum fuerit quisque tahs factus, et per hoc recte intcr
fdios Dei dcputatus ,
putctur ipsius fuisse potcstatis,
quam per gratiam accepit a Deo, cum eam non haheret
in natura jam vitiata atque depravata, sicut in Evangeho
legitur Quotquot aulem receperunt eum, dedit eis po-
: «

» testatem fdios Dei fieri ^ »

quod utique non crant per :

naturam, nec omninoessent, nisi eum reci])iendo acccpis-

sent pcr ejusgratiam hujusmodi potcstatem. Haecest po-
teslas, quam sihi vmdicat fortitudo charitatis, quae non
cst in nobis, nisi per Spiritum sanctum qui datus est
nobis.
LXXYIII. Quotl vero presbvter vcncrabihs Hieronv-
mus dixit, in iis quae illum dixisse commcmorat, cum
cxponerct quod scriptumest « Beati mundo corde, quo- :

» niam ipsi Deum vidcbunt Quos non arguit conscientia :

» uUa peccati » ct adjecit « Mundus mundo corde cons-

; :

picitur, tcmplum Dci non potest esse poUutum ^ »hoc :

utique agitur in nobis conando, L^borando, orando, im-

pctrando, ut ad ilhim perfectionem qua possimus , in

Deum mundo corde conspicere, cjus gratia perducamur

per Jesum Christum Dominum nostrum. Itera quod ait
1 Joan. I, 12, — ^ Hieronymus in 5. cap. MaUh.
544 *• AUGUSTINI EPISCOPI
a memorato dictum csse presLjtero : « Liberi arbitrii
nos coiKliclitDeiis, nec ad virtutem, nec ad vitia necessi-

tate trahimur ; alioquin ubi necessitas, nec corona cst^ :>>

quis non agnoscat? quis non toto corde suscipiat? quis

aliler conditam bumanam ncget esse naturam ? Scd in

recte faciendo ideo nuUum cst vinculumnecessitatis, quia

bbertas est cbaritatis.
-
LXIX. Redi ergo ad apostobcam sententiam : « Cba-
» ritas Dei diffiisa est in cordibus nostris per Spiritum
» sanctum qui datus est nobis ^. » A quo, nisi ab illo qui
ascendit in altum , captivavit caplivitatem , dcdit dona
bominibus ^? Quod autem ex vitiis naturee, non ex con-
ditione quaedam peccandi nccesstas audiat
naturae sit ,

bomo, atque ut eadem necessitas non dsit, iscat Deo di-

cere « De necessitatibus meis educ me
: » Quia et in '''.

bujusmodi oratione certamen est adversus tentatorem de

ipsa contra nos necessitate pugnantcm ac per boc ;

opitulante gratia per Jesum Christum Dominum nos-

trum, et mala nccessilas removebitur et libertas plena
tribuetur.
LXXX. Veniamus ad nos : « Item , inquit, Augusti-
nus episcopus in bbris de Libero arbitrio, « Quaecumque
ista causaest voluntatis, si nonpotest ei rcsisti, sinepec-
cato ei ceditur : siautem potest non ei cedatur, et non ,

peccabitur : An forte falht incautum ? Ergo caveat, ne

fallatur. An tanta faUacia est, ut caveri omninonon pos-
sit?Siita est , nulbi ergo peccata sunt. Quis enim pec-
cat in eo ,
quod caveri nullo modo potest? Peccatur au-
tem. Caveri igitur potest ^. » Agnosco , verba mea sunt :

sed etiam ipse dignetur agnoscere superius cuncta qu?e

dicta sunt ^. De gratia quippe Dei agitur, quse nobis per
1 Lib. 2. conlra Jovinianum. — 2 i\oin. v, 5, — 3 gplies. iv, S — ^ l'sal.

XXIV, 17. — 5 Ay„ uij 3 jy Libtro aibit. cap. 18. — ^ Responsionem si-

roilem liahcs lib. i Rclract. cap, 9.

 DE NATURA ET GRATIA, CONTRA PELAGIUM. 545
Mediatorem meclicina opitulaLur, non de impossibilitate
justitiae. Potest ergo ei causae, quaecumque illa est, re-

sisti : potest plane. Nam in lioc adjutorium postulamus,

dicentes : « Ne nos inferas in tentationem ^ : » quod adju-
torium non posceremus, si resisti nullo modo posse cre-
deremus. Potest peccatum caveri, scd opitulantcillo, qui
non potest falli. Nam et hoc ipsuni ad caveudum pec-
catum pertiiiet, si veraciter dicimus : « Dimittc nobis
» debita nostra, sicut et nos dimittimusdebitoribus nos-
Duobus enim modis ctiam in corpore cavelur
» tris. »

morbi malum, et ut non accidat, et ut si acciderit, cito

sanetur ut non accidat
: caveamus dicendo « Ne nos , :

» inferas in tentationem : » ut cito sanetur, caveamus di-

cendo : « Dimitte nobis debita nostra. « Sive ergo ini-
mineat, sive insit, caveri potest. ' •

LXXXI. Sed ut non tantum illi , verum etiam iis qui

eosdem libros meos, quos istelegit dclibero arbilrio non ,

legcrunt, atque iUis non lectis, hunc forsitan lcgunt de ,

bac re sententia mea salis appareat, ex ipsis libris com-

memorare me oportet, quod iste si sentiret atquc in suis
litteris poneret, nulla inter nos de bac re controversia
remaneret. Continuo quippe post verba mea quee iste com-
memoravit ,
quod occurrere poterat ipse subjeci , et

quantum potui pertractavi , dicens : « Et tamen etiani

per ignorantiam facta quccdam improbantur , ct corri-

genda judicantur sicut in divinis auctoritatibus lcgi-

,

mus. » Atque binc adbibitis exempbs etiam de infirmi- ,

tate locutus sum dicens « Sunt etiam necessitate facta

, :

improbanda, ubi vult bomo recte facere, ct non potest.

Nam unde sunt illae voces « Non enim quodvolo facio ,

»bonum, quod odi malum, boc ago?» Atque aliis in

sed
hanc sententiam commemoratis teslimoniis divinorum
1 MaUh. VI, 1 3. . , ,

cxL. 35
 »

546 S. AUGUSTINI EPISCOPI

eloquiorura. « Sed hasc, inquam, omiiia hominum sunt
voces ex illa mortis damnatione venienlium. Nam si non
poena hominis, sed natura, nulla ista peccata sunt.
est ista
Deinde paulo post « Rehnquitur ergo, inquam, ut haec
:

poena justa de damnatione hominis veniat. INec miran- ^>

dum est quod vcl ignorando non liabet Hberum arhi-

,

trium voluntatis ad eligendum quid recte faciat vel re- ,

sistente carnah consuetudine ,

quae violentia mortahs
successionis quodam modo naturahter inolevit , videat
quid recte faciendum sit, et veht, nec possit inqilere. Iha
est enim peccati poena justissima, ut amittat quisque quo
bene uti noluit, cumuha posset dilhcukate, si vel-
sine

let : id est autem, ut qui sciens recte non facit amitlat ,

scire quid rectum sit ; et qui recte facere cum posset no-
luit , amittat posse cum veht. Nam sunt revera omui
peccanti animae duo ista poenaha ,ignorantia, et dilhcul-

tas. Ex ignorantia dehonestat error , ex diihcukate cru^

ciatus affligit. Sed approbare falsa pro veris , ut erret
invitus, et resistente atque torquente dolore carnahs vin-
cuh non posse a hbidinosis operibus temperare , non
est natura instituti hominis, sed poena damnati. Cum au-
tem de hbera voluntate recte faciendi loquimur de iha ,

scihcet in qua homo factus est loquimur. » Hinc jam ho-

minibus de ipsius ignorantiae difficukatisque in prolera
primi hominis trajectis vitiis atque transfusis velut jus- ,

tam querelam deponentibus ita responsum est. « Quibus

breviter^, inquam , resj^ondctur, ut quiescat, et adver-

sus Deum murmurare desistant. Piecte enim fortasse

quererentur, si erroris et hbidinis nuhus hominum victor

existeret : cum vero ubique sit preesens, qui mukis

modis pcr creaturam sibi Domino servientem, ad-

versum vocet, doceat credentem, consoletur sperantem,
» Lib. 3. delibero aibit. c. ig.
 DE NATURA. ET GKATIA, CONTRA PELAGIUM. 5^7
conantem adjuvet, exaudiat de-
cliligentem adliortetur,
precantem non tibi deputatur ad culpam quod invitus
;

ignoras, sed quod negligis quaerere quod ignoras; neque

illud quod vulnerata membra non colligis, sed quod vo-
lcntem sanare contemnis. » Ita et exhortatus sum , quan-
tum potui, ad recte vivendura ; et gratiam Dei non eva-
cuavi , sine qua natura humana jam contenebrata atque
vitiala ilkiminari non potest et sanari : de qua re cum
istis tota vertitur quoestio , ne gratiam Dei quae est ia

Christo Jesu Domino nostro ,

perversa naturEe defensione
frustremus. De qua natura jtempaulo post dixi : «Etiani
, ipsam naturam ahter dicimus cum proprie loquimur, ,

naturam hominis in qua primum in suo genere inculpa-

bihs factus est ahtcr istam in qua ex ihius damnati
; ,

poena et ignari et carni subditi nascimur, juxta quem

modum djcit Apostolus : « Fuim^s enj.m et nos naturali-
>i terfihi irae, sicut ct caeteri ^. ?>

LXXXII. Si ergo volumus « Animos ad recte viven-

dum frigidos et pigros cliristianis exhortationibus exci-

tare et accendere ; » primitus cxhortemur ad fidem, qua

Christiani fiant , nomini subjiciantur sine quo
et ejus ,

salvi esse nou possunt. Si autem jam Christiani sunt , et

recte vivere neghgunt; vcrberentur terroribus, et prae-
miorum Liudibus erigantur ita sane ut non solum ad : ,

bonas actiones, verum etiam ad pias orationes eos exhor-

tari raeminerimus, atque bac instruere sanitate doctrinas,
ut et ilhnc gratias agant , cum instituerint bene viverc ,

quod ahquid sine difficuUate fccerint; et ubi difficuha-

tem ahquam sentiunt , fidehssimis et pcrseverantissimis
precibus et misericordias promptis operibus facihtateni
a Domino impetrare persistant. Sic autem proficientes ,

ubi et quandoplenissima juslitia perficiantur, non nimis

* Ephes. II, 3.

35,
 »

548 S. AUGUSTINI EPISCOPI

curo ublcumque autem et quandocumque perfecti fuc-
:

rint, non nisi gratia Dei per Jesum Cliristum Dominum

nostrum perficiposse confirmo. Sanequando liquido cog-
noverint nullum peccatum se habere, non se dicant ha-
bere peccatum ne veritas in eis non sit sicut in eis
, :

veritas non est , qui cum habeant, non habere se di-

cunt.
LXXXIII. Yalde autem « Eona sunt praecepta » si ,

legitimc his utamur. Eo quippe ipso quo firmissime cre-

ditur , « Deum juslum et bonum impossibiha non po-
tuisse praecipere ^ ; » hinc admonetur, et in facilibus quid
agamus , et in difficihbus quid petamus. Omnia quippe
fiuntfaciha charitati : « cui uni Christi sarcina levis est,
aut ea una cst sarcina ipsaquae levis est ^. Secundum hoc
dictum est : « Et preecepta ejus gravia non sunt^ : » ut

cui gravia sunt , consideret non potuisse divinitus dici ,

« Gravia non sunt, » nisi quia potestesse cordis affectus

cui gravia non sunt et petat quo destituitur , ut implcat ,

quod jubetur^. Et quod dicitur ad Israel in Deuterono-

mio^, si pie, si sancte, si spiritaliter intelhgatur hoc ,

idem significat quia utique cum hoc testimonium com-

:

memorassct Apostolus « Prope te est verbum in ore tuo, ,

et in corde tuo *^, (quod hic habet (24) , in manibus

tuis; » in corde enim sunt spiritales manus :) « Hoc est,
inquit verbum fidei quod prccdicamus. Conversus ergo
,

quisquc, sicut ibi praecipitur, ad Dominum Deumsuum

ex tolo corde suo, et cx tota anima sua mandatum Dei ,

non habebit grave. Quomodo cst enim grave cum sit ,

dilcctionis mandatum? Aut enim quisque non diligit et ,

idco grave est aut diligit, et grave esse non potcst. Di-
:

ligit aulcm si quod ihic admonctur Israel

, conversus ,

> I Tiin I, S. — 2 Mjiih. XI, 3o. — 3 1 Joan. v, 3. — •*

Cobfcr lib. ie
jirrfcclioue jualil'», c. lo. —- 5 Deul. xxx, 14. — ^Rom. X, 8.
 DE NATURA ET GRVTIA, CONTRA rELAGIIM, 5 ^9
fuerit ad Domiiium Deum suum ex lolo corile suo , et ex
lota anima sua. « Maiidatum , iii(|uit, uovum do vobis ,

» ut vos iuvicem diiigatis^ : » et, « Qui diligitproximum,

» legcm implevit''- : »et, « Plcnitudo legis , charilas ^. »

Secundum hoc et illud dictum cst : « Si ambularent sc-

» mitas bonas, invenissentutiquescmitas justitic^ leves^.»

Quomodo ergo dicitur, « Propter verba labiorum tuo-

» rum ego cuslodivi vias duras ^ : » nisi quia utrumque
verum cst? Durae sunt timori , leves amori.
LXXXIV. Charitas ergo inchoata , inchoata justitia
est : charitas provecta ,
provecta justitia cst ; charitas
magna, magna justitia est; charitas perfecta, pcrfecta
justilia est : scd « Charitasde corde puro, et conscicntia
» bona,et fideQuae tunc maxima est in hac
non ficta ; »
vita quando pro ilLi ipsa contcmnitur vila scd miror
, :

si non habet quo crescat, cum de mortah excesserit vita.

Lbicumque aulem et quandocumqueita plena sit ut ei ,

non sit quod adjiciatur; non tamen ditVunditur in cor-

dibus nostris, vel naturae, vel voluntatis opibusquae sunt
in nobis, sed per Spiritum sanctum qui datus est nobis ,

qui et infirmitati nostrae opitulatur , et sanitati coopera-

tur. Ipsa est enim gratia Dei per Jesum Christum Do-
minum nostrum , cui est cum Patre et Spiritu sancto
aeternitas , bonitas , in sa^cula saeculorum. Amen.
* Joan. XIII, 34. — 2 Rom. xiu, 8, — 3 i[)ii, 10. — * Prov. 11, ju.vta lxx.
— 5 Psai_ XVI, 4.

FINIS TOMI CENTESIMI QUADRAGESIMI.

 ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (l) pag. l^z^.

Qtlaedam liicmlnimc nd propositiim necessarla silen-

llo praeteriit Alypius. Hanc ipsam Epistolam lotam et ,

ex actis Collatlonis, secl integratam, inter Augustinianas

retulimus, ordine cxxviii.

ANNOTATIO (2) pag. 245.

Pulchre alludit ad morem Donatlstarum ,

quos supra
lib. I. c. 27. redarguit, quod sesp ad cxitium praecipitare
solerent.

ANNOTATIO (3) pag. 260.

Hunc Sermonem ex Cellensi codice erult Hieronymiis

Vigucrius , et in secundum tomum concinnati Sup-
a se
plementi Augustiniani retulit, nihil ipse dubitans quin
vere dictus ab Augustino fuerit , et quidem primus eo-
rum Sermonum quos B. Episcopus post Valerii praeces-
soris sui obitum fecit ad plebem. Verum ut non hic
immoremur in expendendo stylo, qui nec satis gravitatis
etdignitatis, nec dictionis omnino Augustinianas modum
habere videtur certe Sermo historias duas, alteram dia-
,

coni cujusdam Mutugennensis aheram Rusticiani, (seu

,
 ,

55q annotationes,
iH in antiqiio cxemplari scriplum cst Ruslicani , )
quae
ex tcnipore atquc aliis circumstantiis probantur longc
cliverste ,
pcrmiscct confuntlitquc. iNam in primis llus-
ticianus ille qui in lioc Scrmone diaconus Mutugc/isis
vocatur, et cum al) Ecclcsia catliolica defccissct ad Do-
natistas , a Macrobio rcbaptizatus dicitur et diaconus
factus , is , inquam ,
plurimis indiciis significatur idem
prorsus essc cum Mutugennensi rcbaptizato,
diacono illo

cujus causa Augustinus Epistolam xxiir, tacito ipsiusdia-

coni nomine scripsit ad Maximinum circiter annum
Cbristi392.Quanquametiam alialcgantur hic non pauca
quae in ipsum minimc conveniunl. Quippe eo tcmpore
quo diaconus illc a Donatistis receptus fuit erat adbuc ,

presbytcr Augustinus uti cx cadcm Epistola xxiv. li-

,

quet. At Scrmonis auctor num. 2. tcstatur sc in ipso

oiieris sui exordio dedissc operam ?// in prrceipilium ,

ruentern inplano collocaret. Ncc enim dici potest one-

ris nomine presbjtcratum Augustini boc loco indicari

cum dicam ibidcm concionator, quod eum nolebat sibi

subtrahi in ipso oneris sui exordio queni a satis ,

longo teinpore videbat tanquani fuJgur de coclo ca-

dentein. Ilaud emm longo tempore ante prcsbjtcratum
suum Mippone degcbat Augustinus. Nequc solum auctor
supponit bunc diaconum nonnisi a tempore sui episco-
patus ,
(
quem quidcm Augustinus vivente adbuc Va-
lerio suscepit
)
praelapsum essc vcrum ctiam in boc
,
;

Sermone, quanquam post obitum Valcrii babitus sit, de

illius diaconi miserabili casu, vclutdc re prorsus recenti
dicit num. 3. Dum depastore erepto lugemus, inquit,
nasciturde perditofratredolendioccasio. Meminit n. 6.
Feliciani et Praetextati, quos jam Donatistae rcccperant
una cum iis quos baptizaverant : quod non contigit nisi
nno 397.
 ,

ANNOTATIONES. 653
Acceclit illud ,
rem hic num. 5. re-
quocl in eamclem
fcrat verba Epistolce cvii. Augustino scriptee a Theodoro
et Maximo cpiae sane verha ad aham causam spcctant
:

Rusliciani videHcct suhdiaconi, qui pariter ah Augustino

Macrohio rehaptizaretur; inquaoccasione
descivit, ut a
huic dedit Augustinus Epistolam cviii. circiler annum
409. Et vero P\.usticiani hujusce suhdiaconi casus non
nisi post Honorii leges contra Donatistas contigisse in-
telhgitur ex eadem cviii Epistola, id est, post annum
4o5. Nemo autem, uti existimamus, eo usqueValerii, vi-
tam extcndere conetur cum videat Augustinum ah exor-
,

dio sui episcopatus nunquam Yalerii meminisse praeter ,

quam in Epistohs xxxi et xxxiii quas haud duhie ,

cir-
citer annum 396 conscripsit vix etiam verisimile : est

hunc diaconum, si ipse est qui jam a principio episco-

patus Augustini vacillahat , nonnisi decennio post ceci-
disse. Porro quasdam a concionatore proferuntur tan-
quam ex Augustinianaad MacrohiumEpistola ,
quae non
ipsa, sed in Epistola xxiu ad Maximinum cxpresse ha-
"'' -• • -,- -
hentur. ' ' '
'
'
' :

Silentio omittimus aha quoe duhium sermonem hunc

reddunt, veluti cum in eo concionator cumdem iiium ,

quem n. 4- dissohitum homincm ac profligatum praedi-

cat, mihtem Domini et vas honoris dicit n. 3. rem Cum
ipsa haptismi iteratione magis lugendam judicat, quod
ille Ecclesiae desertor etiam diaconus a Donatistis flictus
fuisset : cum eosdem haereticos rehaptizatores exemplo
haptismi Primiani urget : ac praeterea Maximum et Theo-
dorum, qui ah Augustino in Epistola cviii Jilii et ho"
norabiles i^/// appeUantur ahsque ulLa honoris testifi-
,

catione nominat. Usurpat n. verhum omen quod in 1 ,

lih. I. Pvetract. c. 1 improhatur ah Augustino. Tandem

hic n. 4- de Primiani facto perinde iste loquitur, ac si

554 ANNOTAflOf^E^.
res omnibtis p6rspecta esset , de qila tamen in eo Ser-
mone niillum adhuc verbum ad populum fecerat.

ANNOTATIO (4) pag. 268.

Forte aBonatislis in Catliolicos tum temporis grassan-

tibus. Yide August. Epist. i33eti34.

.-
ANNOTATIO (5) pag. 284*

In Enchiridio multis post annis edito scripsit Augus-

non improbabihter dici, parvulos paren-
tinus cap. 46.
tum non solum primornm,sed etiam suorum de quibus
ipsi natisunt, peccatis obligari, eosque ante regeneratio-
nem teneri illa divina sententia : Reddam peccata pa-
trum in fdios. Magister sentent. hb. 2 cap. 33. ostendit
Augustinum haec dixisse non asserendo , sed diversorum
opiniones referendo. Dixitsane ea regula et moderatione,
quam servari jussit in lib. 6. de Genesi ad lit. c. 9. ni-
niirum utiii profundo Scripturce sensu magis prces-
taret diligentiam inquirendi^ quam affirmandi teme-
ritatem.

ANNOTATIO (6) pag. 29O.

Hanc sententiam ab Apostohca sede, cum de hac ipsa

re ageretur, adhibitam contra Pelagianos fuisse scribit
Augustiuus Epist, 186. ad PauHnum n. 28. et 29. Ad-
hibuit nimirum Innocentius Papa in Epistola ad Patres
Milevitani concihi, quae inter Augustinianas est 182.
Verba innocentii quae huc spectant , transtuht Augusti-
nus in hbrum 2. ad Bonifac. c. 4« Praeterea Gelasius
 ANNOTATIONES. 655
Papa post Augustini obitum eadem ex sententia Pelagia-
nos episcopis per Picenum scribens redarguit, eaque
, ,

neminem excepLum esse docuit. Fulgentius porro a

Ferrando diacono rogatus quid existimandum de salute
juvenis jEthiopis , qui instante morte Laptizatus , prius
decesserat ,
quam Eucharistiam percepisset , ostendit et
ex multis Scripturae locis , et ex Augustini Sermone ad
Infantes, (uncunumcjuemqnc fulclium coiporis san-
guinisque Dominici participem fieri cpiando in hap- ,

tismate memhj^um corporis Christi ef/icitur, nec alie-

nafi ah eo panis calicisque consortio , etiamsi cmtc
quam paneni illum comedat et calicem hihat, dehoc
sceculo in unitate corporis Christi constitutus ahsce-
tlas. Confer hb , 3. de Peccatorum meritis cap. 4« et
Tractat. 26. in Joan.

ANNOTATIO (7) pag. 205.

Ducitur vox a Cerere, in cujus sacris furorc correpti

mentis non satis compotes erant.
I

(.. ANNOTATIO (8) pag. 3 10.

Sic Latinis aetate sua incertam testatur ssepe Hierony-

mus in Commentariis ad Isaiae cap. ad cap. 8.
6. et 8.
Zachar. ad 26. Matth. et in catalogo scriptorum Eccle-
siasticorum cap. iG.ad Paulum,et cap.70. adGaium,etc.
a Graecis vero susceptum ohm tanquam Pauh , in Epist.
isg.ad Dardanum scribit : Illud, d\\.,7iostris dicenclum
hanc Epistohini quce scrihitur ad
esL, Hehrceos non ,

solum ah ecclesiis Orientis sed ab omnihus , retro

656 ANNOTATIONESv
ecclesice Grc^ci sermonis scriptoribus ,
quasi Pauli
Apostoli suscipi.

ANNOTATIO (9) pag. 36 1.

Lov. ita et ejus malam voluntatem ,

qu(e nisi ho-'
minem haberet inquo esset^ esseomnino nonpossety
ad auctorem Dcum esse referendum. Ultima isthaec
verba, ad auctorem Deum, etc. expunximus, revocata
huc illa lectione , male vohmtatis subaud.
ita et ejus ,

Deus auctor esset quam quidcm leperimus in editis

:

Am. et Er. et in omnibus MSS.codicibus, e quibustamen

nonnuIH, post malce voluntatis, perperam addunt ini-
tiuni : necnoninfra cumAm. et Er. ad auctorem Deum
esse referendum. In editione quadam Parisiensi anni
1644« sic legitur, ita et quidquid est male voluntatis
quce nisi hominem haberes ^ etc.

ANNOTATIO (lo) pag. 872.

Accipiebant catechunieni sacramentum saHs, qua de

re extat concilii Carthaginensis ni. canon 5. Id rursum
Auguslinus in lib. de Catechizandis rudibus cap. 26.
sacramentum appellat et speciem benedictione sanc-
tificatam : qui etiam Hb. 1. Confess. c. 11. de suo ipsius
catechumenatu hqnens, Et signabar jam, ait , signo
crucis ejus e.t condiebar ejus sale.

ANNOTATIO (ii) pag. 385.

Respicere videtur in locum Num. c. \l\. ubi omnibus

qui a viginti annis et supra numerati sunt, morti inde^
 ANNOTATIONES. 65'J
serto obeutidae addictis, decrevit Deus caeteros in teiTam
promissionis introducere aetate juniores, qui Josue c. 28.
V. 6. et 8. laudanturnon declinasse a lege, nec ad dex-
teram nec ad sinistrara,

ANNOiATio (12) pag. 389.

Pelagii in Paulum commentarios citat Mercator in

Commentario. c. 2. sententias illius ibidem profert mul-
tas, quaetotidem fere verbis leguntur in commentariis no-
mine Hieronymi falso publicatis.

ANNOTATIO (l3) pag. SqS.

Anno, credimus, 4ii. cum apud Carthaginem Col-

latio cum Donatistis haberetur. QuotemporePelagium a
se visum testatur Augustinus infra in lib. de geslis Pela-
gii cap. 22.

ANNOTATIO (l/|) pag. l^oS.

Ad commentarios in Paulum inter Hieronymi opera ,

discipu-
qui vel ad Pelagiura vel ad aliquem ex ipsius
lis pertinent.

ANNOTATIO (10) pag. ^/^- .:

Nondum in ejusmanus venerat Eusebius versus a Ru-

ipsius bistoriae bbro 7. c 24.
Gregorium
fino, qui in
Ponli antistitem prodit id miracuh
effecisse,
Neocsesareae
 .

558 ANNOTATIONES.
ut mons sive rupes loco movcretur: cujus etiam facti
meminit Bcda lib. 3. comment. in Mare. c. 1 1

ANNOTATIO (iG) Jiag. ^So.

Aliquid perturhatum esse suspicamur. Nam ea

liic

quse parentliesis complectitur, non satis cohaerent cum

Yprbis sequentibus forte coUocanda sunt paulo supra
:
,

scilicet ante illud, Vejiun ecce jani (alern constflua-

J71US.

ANNOTATIO ( 1
7) pag. l\^^.

Petrus Lombardus in i. sent. dist. 43 cap. ult. utos-

tendat Deum multa posse facere quae non vult postea ,

quam illud exEnchirid. c. gS. deTjriis et Sidoniis dic-

tum retuht, JSec iitique iujuste Deus noluit sah>osJieri,

cwnpossent saUd esse sivellet: subjunxit coptinenter
hunc ipsum locum praesentis hbri, de Judae secundum
animam suscitatione sic intcrpretatum Idetn in libro :
,

inquit, de natura et gratia : Dominus Lazarumsus-

citavitin corpore numquid dicendum est non potuit
, ,

Judam suscitare in niente ? Potuit quidem sed noluit.

ANNOTATIO (i8) pag. 5o3.

Marcelhnus tribunus obierat anno4i3, mense septem-

bri, sub invidia tjrantddis Heraclania: uti Hierony- ^

mus in hb. 3. contra Pelagianos scribit, ab hcereticis

innocens ccesus. Hunc spectabilis memoriee virum
appellat Honorius in lege data die 3o. Aug. an 4^4*"
Ubi i6. codi Tbeod. 5. de hssret. 1. 55.
 ANNOTATIONES. 55g

'
. , ANNOTATIO (19) pag. 5ll.

Non probat id Pelagio objectari quo quidem adver- :

sus eum argumento utitur Hieronjmus in Epistola ad

Ctesipbontem Aufnquu/, ait, pnecipit ijiihi Deus ut
:

esseni quud Deus est, ut iiihil iitter me esset et Dwni-

nuui creutorem, ut major essem aiigelorum Jasti^io,
ut haberem quocl augeli iioii habeiit? Deilloscriptiuii
est quasi /iroprium, Qui peccatum nonfecit.

ANNOTATIO (20) pag. 617.

quo posset etdeberethac in vita augeri. Ne-

InteUige,
queenim, ait lib. de Spiritu et litt. c. 36. //. 65, siesse
nondum potest taiita dilectio Dei, quanta illi cogni-
tioni plena^ perfectccque debetur,jain culpce deput(ui-
duin est. Yide bb. de Perfectione juslitiae c. 6.

ANNOTATIO (q 1 )
pag. 538.

Lactantius is est, ex quo testimonia prima petivit Pe-

laffius.
'&'

ANNOTATIO (22) pag. 5^0.

Hymnus
Ambrosianus a monacbis Cisterciensibus
ille

canitur ad Tertiam Dominica Palmarum , et proxime

se^uentibus diebus.

ANNOTATIO (^3) pag. 5l[2.

Yerba illa, quae velut Xysti Romani episcopi et mar-

 56o ANNOTATIONES.
tyris Pelagius ipse protulerat, didicit postmodum Augus-
tinus Xysti sive Sexti csse philosopLi Pjtliagoraei, exlec-
tione forsitan llicronjmiepist. ad Ctcsiphontem, ubi is

errorem hunc detegens, ejus causam in Rufinum refert.

V . ANNOTATIO (q^) pag. 548.

Qnod /licYel Pelagli quem rcfelht, vel certe Deu-

teronomii hbrum indicat, qui secundum lxx. addit,e^
in manibus tuis. Confer hb. 5. Queestionum in Deu-
teron. quaest. 54.

.rr.OiUj.i

.{
, 1 • 'i
'
l-
V^^ ^^«>-%«.'%-«'«-'%^'^ V«^ .^^«.'^^^'«^ ^'«/^«'«-^ V^^«^«^V/«^ V^^X^^^^^V/» «^%/»%^-«,%/«,^ Vi^^ «^

CONCORDANTIA
BIBLIOTHECiE LATINtE CUM GALLICA.

BIBLIOXnECA LATINA. DIBLIOTUECA GALLICA.

BieviruluscoUalioniscum Donotistis, Eorumdem analysis , tom. xxii , pag.

pag. 53. 287-289.
Contra Gaudcnlium Donalistarum e- Eorumdem anal\"?is et fragmenta ,

piscopum, !ib. 11, p. i85. tom. xxii, p. 289-296.

De peccatorum mcritis et rfmissione, Ei)rumdem analysis , tom. xxit, p.
lib. III, p. aSy, 199-201.
DeSpirilu et littera, lib. i, p. 4ii. Ejusdtin analysis, tom. xxii. p. 201-
208.
De natura et gratia conlra Pclagium, Ejusdem analysis et fragmenfa, tom.
lib. I, p. 484- xxn, p. i^S-i^j.

CXL. 36
 *«» %•-* ^*.'» %.'%^ «.^^V^-^ «^^ v^-« «-«.'« m^ « «.-» % ^V% V«-«

INDEX
TOMl CENTESIMI OUADRAGESIMI.

r.gin.

DR UiMCODArriSMO COINTRA rETILlANUM AD CO^STAN-

TIINUM, LinKii iiNL'5. Petiliaiii lil)riim dc uiiico b!i|)lismate , quod
ille in sola vera Ecdcsia, imo in sota Donali parle csseconlendebal,
reMlil Auguslinus. Docet unici bai>lismi ctiam in bcXrctitis repcrlam
vciitalem aiiprob.-indau» csse, non violaiulam. Ad Cypriani martjris
et aliorum cx Africa, qui cuni ipso aliler sensisse objerlanlur, epis-

coporum aiictnrilalem respondet, Neminem in Eeclesice unilate ma-

(ulaii alicni< peccatis.cx ipsius Cypriani facto [)robat conlra Dona-
tistarum scbisma. Postienio Petiliani caiumnias Melchiadi et aliis
quihiisdam Calludicis episcojds illalas |iropuNat. 5
BIIEVICULLS COLLATiONlS CUM DONATISTIS. Coiiatio
prinii diei. 7)7)

S cundi diei Col^alio. 44

Collatio terlii diei. 46
AD DONATISTAS POST COLLATIONEM , liei;r lwus. Ipsos Do-
natianac parlis laicos monet Aiiguslinus, ne uherius scdiicantur a
suis episcopis, quos jam csse in CoUalione apud Carlliaf,'inein habila,
pereo.sdem ij).«os docu-
proi^riis suis verbis ac scnleiiliis prolatisque
mentisconfutalos, Gesta coiumoiislrant. Uoriun vanas adver.sus Col-
lationis cjusdem jiidicium calumnias diluit scripla abiis qiucdam post
,

Collalioncni in vulj^us spars.i exaininaiis obiler el refdlens. (^3

SiTUio ad Cajsareeasis E.'cle»i;c plehem Einerilo pr.cscule liabilus. i

5">

DEGF.SnS CUM EMERITO CJiSAnFT^KSI DONATlSTA IIUM

EFISCOI'0, iinnii cnus. ,
(;^

CONTHA GAUDENTILM DONATISTARUM EPLSCOFUM. tiRai

1)110. — I-iBKii 1. lu ijiio Giuideiitii duiv ad DiilcJliiim Epislola: refu-

tantur. iS.')

L r.KR !I. Gau leiitii conlia supeiiDn-m libiiiin responsfo di'uitnr. 7^9.
S. inio Aut^iisiiiio tribmus de Kii.sticiuno suhdiacono a Uonatistis rebap-
ti/.alocliii ihacoiiiiiii oiilinalo. ^gj
DE FFCCATORLM MLIUTIS ET liEMISS!0.\E ET DE BAP- ,

IISMO FARVUl.OUUM. AD M AltCL LLINUM libr. tbks, — ,

 INDEX. 5G3
LiBKE I. R;fi4lit rosqiiiilirunt, Ail;nn
Pliumsi nor. pwcassel, fuisse ,

mi)iiturum nec ex ojus peccato quidquam ad ejns posteros propaga-

;

lione Iransiisoe. Mortem hominis probal consecutam non necessitate

naturae, sed mcrito peccati : tum etiam peccalo Adae totam ejus stir-
pem obligatam esse docet , ostendens parvulos ob id bapiizari, ut
orif^inalis peccali reraissionem accipiant. 25q
LiBKH II. Disputal Augustiniis contra eos qui dicunt, quod in hac vita
sint. fucrint, et futuri sinl homines nulUini babenlcs omniuo pecca-
tum : qua de re propositis quatuor quajstionibus, docet primo bomi-
'

nem in hac vita sine peccato esse posse per Dei gratiam el liberum
ipsius arbitrium. Postea probatnon t-sse tamenquemqnam in hac vita
degentem sine ullo prorsus peccato. Tertio ideo non esse quia nemo ,
,
'

est qui tantum veiit, quantum res exigit, dum vei lalet quod juslum
est, vel facere non delectal. Quarto loco, nuilum prorsus, excepto
uno Mcdiatore Christo, vel esse, vel faisse, vcl futurum esse homi-
nem ab omni peccato immunem. 533
LiBKH III, siHi ad eumdem Marcellininn Epiflola
lo qua Augustinus .

Pelagii circa quaeslionem de peccatorum meritis et de parvuloruin

baptismo errores, sive nonnullascontra peccatum originale, quas ilie
suis in Paulum expositionibus insperserat , argumcntaliones redar-
«"'<• 58S
DESPIRITU ETLITTERA,AD MAKCELLINUM, libkb u«us.
Marcellino scribente se permotum eo, quod in superiori opere le-
gisset , lieri posse ut sit homo in hac vita sine peccato, si velil, adju-
tusa Dco; nec uUum tameu usquam in hoininibus tam perfecUe
justitiae hanc Augustinus occasionem arripit dis-
exemplum exlare :

putandi contra Pelagianosde adjulorio gratias Dei ostendilque non in ,

10 nos diviuilus adjuvari ad operandam juslitiam , quod I gera Deus

dedil plenam bonissanctisque pracceptis , sed quod ipsa vohinlasnos-
Ira.sine qna operari bonum non [)ossunms , adjuvelur ct erigalur
imperlito spiritu graliac, sine (juo adjutorio doctrina legis litteraest
occidens , quia reos potius praevaricationis tenel ,
quam justiiicat im-
pios. Inde ad propositam quxslioutm quam solvere incipit in prin- ,

cipio libri rediens iterum in line deinonsirnt multa esse nemine dif-
, ,

fitenle possibiiia cum Dci auxilio , quorum nullum usquam extet

extmpluni atque ila sine exemplo esse in hominibus perfectam
: jus-
titiam , cl tamen impossihiiem non esse concludil. 4 , ,

DE NATURA ET GRATIA AD TIMASIUM ET J ACOBUM C0«-

TRA PRLAGIUM. liber lhijs. Principio ponitur quid de iiutura et
gralia exploratum sit : Katurani scilicet ex Adae pr.xvaricatoris c&rne
propagatam . quiajamnon qualem Deus primitus condiderat , incul-
pahilem el sanam ,
graliae auxilio, quod el ah ira Dei redimalur, ct ad
jusliliam pcrCcienduni rcgatur, indigerc. Naturse (Kcnale vitium ad
vindictam juslissimam pcrtinere : ipsam autem graliam non meritis
icddi , sed gralisdari; el qui non pcr r;im ribcranlur,jusle damnari.
 ,

564 INDEX.
Mox Pelagii ciiitni naturaconltii gialiam pdlrocinantislibiT. rcspon-
sisad singulos apiccs reddilis, coidutalur ; inler alia praccipue quod
posse csse homincin sine pcccalo, suadeie cupicns naturam per pec-
.

catum debilitalam et mulalam non esse conlwidat alioquin male-

;

riam peccati (quod absurdum putat ) vindictam fore , si ad hoc pi c-

calor inGrmaUisesl, ut plura peccarel. Pra;terea quod commemoralis
justis cum^eteris tum INom Teslamenti quos ptccalocaruissesentii,
,

dicat possibilitalem non peccandi homini a natura inesse; eamque

ideo gratiae Dei Iribueudam quia iliius natura; Deus auclor est, cui
,

ea non peccandi possibilitas inseparabilitcr insita sit. Velerum deiii-

que , quas pro se Pe!agius adducil ac noniinatim Hilani , Ambrosii
,

ipsius quoque Augustini sententiaj espcndunlur. 483

Anrotatiowbs. 55,
COKCORDANTIA. 5g,

EXrLfCTT INDEX.
 PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SUPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

3R Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp. of Kippo
A5 [Opera omnia]
1S35
t.33

O ^