DERS 4: Betimleyici İstatistik – I

•Merkezi Eğilim Ölçüleri

o Normal dağılım: M, Md ve Mo dağılımın tam ortasında binişir.
o Sağa yatık dağılım (+ skewed): M > Md > Mo
o Sola yatık dağılım (- skewed): M < Md < Mo
o Ortalama
 Bir veri setindeki tüm değerler toplamının örneklem büyüklüğüne
bölünmesiyle elde edilen değer
 Aritmetik Ortalama
n

 ∑x
i =1
i
x1 + x2 +  + x n
X = =
n n
o Mod
 Bir dağılımda en sık gözlenen değer
o Medyan (Ortanca)
 Dağılımı iki eşit parçaya ayıran orta değer
• Değerleri sırala
• (n+1)/2nci değeri bul.
Örnek: 3 4 5 5 6 6 6 7 7 8 9 veri setinin merkezi eğilim ölçülerini hesaplayın. Dağılımın şekli
nasıldır?

Örnek: 2 3 6 8 8 9 veri setinin merkezi eğilim ölçülerini hesaplayın. Dağılımın şekli nasıldır?

Örnek: 7 4 9 3 2 3 veri setinin merkezi eğilim ölçülerini hesaplayın. Dağılımın şekli nasıldır?

Ders Notları Sayfa 1 / 6

GRUPLANDIRILMIŞ VERİ İÇİN MERKEZİ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ
o Ortalama
k

 ∑f
i =1
i ⋅ Xm
X =
n
 k: sınıf sayısı
 fi: belli bir sınıfta gözlenen frekans
 Xm: belli bir sınıfın orta noktası

o Medyan (Ortanca)
 ( n 2) − CfL 
 Veri gruplandırıldıysa ⇒ Md = x L + i  
 fi 
 xL: x’i içeren sınıfın alt limiti
 i: sınıf genişliği
 CfL: x’i içeren sınıfın alt limitine kadarki kümülatif frekans
 fi: x’i içeren sınıfın frekansı

Örnek 1 İŞLE243 dersi ara sınav notları (n = 38). Merkezi eğilim ölçülerini hesaplayın.
Sınıf f Sınırlar Orta Nokta f × Xm
15-27 4 14.5-27.5 21
28-40 5 27.5-40.5 34
41-53 9 40.5-53.5 47
54-66 12 53.5-66.5 60
67-79 5 66.5-79.5 73
80-92 2 79.5-92.5 86
93-105 1 92.5-105.5 99

Ders Notları Sayfa 2 / 6

Örnek 2 İİBF öğrencilerinin yaşları (n = 26). Merkezi eğilim ölçülerini hesaplayın
Sınıf f Sınırlar Orta Nokta f × Xm
17-18 3 16.5-18.5 17,50
19-20 6 18.5-20.5 19,50
21-22 6 20.5-22.5 21,50
23-24 4 22.5-24.5 23,50
25-26 6 24.5-26.5 25,50
27-28 1 26.5-28.5 27,50

Örnek 3 Bir marketten yapılan alışverişlerin milyon TL cinsinden miktarı (n = 23). Merkezi
eğilim ölçülerini hesaplayın
Sınıf f Sınırlar Orta Nokta
10-23 4 9.5-21.5 15,50
22-33 4 21.5-33.5 27,50
34-45 7 33.5-45.5 39,5
46-57 2 45.5-57.5 51,5
58-69 5 57.5-69.5 63,5
70-81 1 69.5-81.5 75,5

Ders Notları Sayfa 3 / 6

 • Değişkenlik Ölçüleri
o Ranj
o Varyans
 Gözlemlerin ortalamadan uzaklıklarının kareleri ortalamasıdır
 Popülasyon Varyansı

 σ2 =
∑ (x − µ)2
N

 Örneklem Varyansı (Gruplandırılmamış veri)

 s2 =
∑ (x − X ) 2

n −1

o Standart sapma
 Gözlemlerin ortalamadan ortalamada ne kadar saptığını gösteren değer
 Varyansın karekökü
 Varyanstan hesaplanır yoksa s = 0.00 !

Örnek 1 2 3 3 4 4 4 5 5 6 7 veri setinin değişkenlik ölçülerini hesaplayın.

o Değişkenlik katsayısı
 Standart sapmanın ortalama cinsinden ifadesidir
s
 cvar = ⋅ 100
X

Örnek 1 Ortalaması 50 olan iki sınavdan birinin standart sapması 10 diğerinin 5 ise hangi
sınavın dağılımı daha çok değişkenlik içerir?

Örnek 2 Bir yatırımcı bir yıl boyunca borsada işlem gören iki hisse senedini takip etmiş ve
getiri dağılımlarını oluşturmuştur. Hisse Senedi A yıl sonunda ortalama 12000 TL getirmiştir
ve dağılımın standart sapması 2000’dir. Hisse Senedi B ise ortalama 19800 TL getirmiştir ve
standart sapması 4750’dür. Bu yatırımcı için hangi hisse senedine yatırım yapmak daha
güvenlidir? Neden?

Ders Notları Sayfa 4 / 6

 İŞLE243 – Matematiksel İstatistik ve Olasılık - I

DERS 5: Betimleyici İstatistik – II

• Konum Ölçüleri
o Yüzebölenler (Percentile)
 Dağılımı 100 eşit parçaya bölen 99 kesme noktası değeridir
 Xp: Belli bir yüzebölene karşılık gelen değer
 ( p ⋅ n ) − Cf L 
 X p = xL + i ⋅  
 fi 
 p: söz konusu yüzebölen (ondalık biçimde ifade edilir)
 Px: Belli bir değere karşılık gelen yüzebölen

( )
C fL +  x − x L  f i
  i 
Px = × 10 0
n
 CfL: belli bir puanı içeren sınıfın alt limitine kadarki kümülatif frekans
 x: puan
 xL: x’i içeren sınıfın alt limiti
 i: sınıf genişliği
 fi: x’i içeren sınıfın frekansı

Örnek 1 İŞLE243 dersi ara sınav notları (n = 38)

Sınıf Çetele f Küm f Rel f Küm Rel f Sınırlar Orta Nokta
15-27 //// 4 4 .105 .105 14.5-27.5 21
28-40 //// 5 9 .132 .237 27.5-40.5 34
41-53 //// //// 9 18 .237 .474 40.5-53.5 47
54-66 //// //// //// 12 30 .316 .790 53.5-66.5 60
67-79 //// 5 35 .132 .922 66.5-79.5 73
80-92 // 2 37 .052 .974 79.5-92.5 86
93-105 / 1 38 .026 1.000 92.5-105.5 99

Ders Notları Sayfa 5 / 6

 o Onabölenler (Decile)
 Dağılımı 10 eşit parçaya bölen 9 kesme noktası değeridir
 D1...D9
o Dördebölenler (Quartile)
 Dağılımı 4 eşit parçaya bölen 3 kesme noktası değeridir
 Q1, Q2, Q3
X10 X20 X25 X30 X40 X50 X60 X70 X75 X80 X90
D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9
Q1 Q2 Q3
Md

o Dördebölenler aralığı
 IQR = Q3 – Q1
f. IQR = ?

Ders Notları Sayfa 6 / 6