Hilgenfeld. Novum Testamentum Extra Canonem Receptum. 1876.

.
ife»^-'^"
fc.i
?^-
t©^j:">^-
?^^"
-^^ ^>
i-^«
4?u?:vi}i^rv>;:
Lga LffiM
^
nP^
^
^^
i^^S BbS
ntm
^l
iîGi w^
^
c^^fe
*(^&^ p
QSl,
/
L
/
i*
NOVUM TE8TAMENTUM
EXTRA CANONEM RECEPTUM.
EDIDIT, COMMENTAKIUM CRITICUM ET ADNOTATIONES ADDIDIT,
LIBRORUM DEPERDITORUM FRAGMENTA
COLLEGIT ET DISPOSUIT
ADOLPHUS HTLGENFELD.
LIPSLIE,
T. O. WEIGEL.
MDCCCLXVI.
r^(^t_0FJM£0/4^j
l^j f 8T. IWk5HAEJL'a

W\^\
OOLLEQE
ÎBHKm
^Cs
149 6 9
CLEMENTIS ROMANI
EPISTULAE.
EDTDIT, COMMENTARIO CRITICO ET ADNOTATIONIBIIS

INSTRUXIT.
MOSIS ASSUMPTIONIS
QUAE SUPERSUNT
PRIMUM EDITA ET ILLUSTRATA
ADDIDIT
ADOLPHUS HILGENFELD.
LIPSIAE,
T. O. WEIGEL.
MDCCCLXVI.
PROLEGOMENA
AD NOVUM TESTAMENTUM
EXTRA CANONEM RECEPTUM.
J^ ovi Testamenti canonem ^yiêr varios casus, per

tot discrimina rerum" tandem ad finem pervenisse con-
stat.*) itaque in Novi Testamenti sacrum codicem etiam
libri recepti sunt in antiquissima ecclesia valde addubitati
et a plerisque reprobati. alii extra hunc canonem relicti
sunt, qui primitus in plerisque ecclesiis maxima frue-

bantur auctoritate. huius rei testes sunt ipsi Bibliorum
codices antiquissimi. nam codex Alexandrinus canonicis
Novi Testamenti libris addidit Clementis Romani epistulam
utramque, codex Sinaiticus Barnabae epistulam integram,
Petri apocalypsin, quam sex folia sequentia non conser-
vata continuisse videntur, denique Hermae Pastorem ad-
iecit. hi libri inter Patrum apostolicorum scripta edi
solent. qui titulus non tantum propter horum hbrorum
veram originem, sed etiam propter ipsam notionem fiu-
ctuantem neque certis terminis circumscriptam displicet.
alii libri, qui et ipsi ad christiani canonis historiam per-
') cf. lihrum meum: Der Kanon und

die Kritik des Neuen Testaments
Ausbildung und Gestaltung, nebst Herstellung und
in ihrer gescliichtlichen
Beleuchtung des Muratorischen Bruchstucks, Hal. 18G3.
331
A64
IV PliOLKGOMKNA AD NOV. TESTAM.
tinuernnt, depenliti sunt. fraginenta J. A. Fahricius*) et

J. E. Grabius^) ediderunt, sed haec iam valde aucta et
eniendata denuo edenda sunt, et in hac coUectione plurinia

coniprehenduntur, quae ad ipsam codicis saeri originem
non pertinent, plane apocrypha seriorisque aetatis. onmibus
igitur omissis, quae in Patrimi apostolicorum scriptis et
in Novi Testamenti codice apocrypho ad ipsas canonis

origines non pertinent, ceteris quae huc pertinent col-
lectis, efficitin* Novurn Testamentum extra canonem re-
cept7(7)7, quod edere et colligere ausus sum, in hoc opere

eam secutus legem, ut omnia scripta, quaecunque in
Novi Testamenti collectionibus antiquioribus locum quem-

dam habuerunt, sive integra sive ex parte conservata,
undique conquirerem.
sacri autem codicis varietas antiquissima revocanda
est ad ipsius Christianismi principale discrimen, Judaismum
aut defendentis, aut impugnantis. qui ex Hebraeis Christi
fidem receperunt, praeter Veteris Testamenti codicem
unico utebantur evangelio secundum Matthaeum, et eo
primitus hebraico (cf huius operis fascic. IV). unico huic
evangelio neque epistuhis Pauh, quem tamquam apostatam
legis recusabant, "^)
neque Acta apostolorum canonica ad-
debant, XII apostolorum et Pauh discordiam potius quam
concordiam praedicantes. alia quidem Acta apostolorum
^) Codex apocryplius Novi Testamenti, collectiis, castigatus testimoniis-

quc, censuris et animadvcrsioribus illustratus, Tom. I. II. Hamburgi 1703.
editio secunda, emendatior et tertio etiam tomo aucta. Hamburgi 1719.
'^) Spicilogium ss. Patrum ut et haereticorum seculi post Christum
,
natum I. II et III. Tom. I. sive seculum I. ed. II. Oxoniac 1700. cf. etiam
Crcdneri librum: Beitrage zur Einleitung in die biblischen Schriftcn. Vol. I:
I)ieEvangelien der Pctriner oder Judcnchristen. Hal. 1832.
3) cf. Ircnae. adv. haer. I, 26, 2, Origen. c. Cels. V, 65 (Opp. cd. Ruac.
I, 628) ei6t ydp rivEq alpEdstg rag TlaijXov iin^roXag /.li/ Trpodiejiievai,
cJ>67Te.p 'BlfiiGovaloi djîq)6repoi xai ol HaA.ovjiiEvoi 'EyMparr/ral. Eusebius

IIK. 111, 27, 4: ovTOL 81 (Ebionaci) rov dno^roXov 7td6ag rdg in:i6ro\dg
/iie)'
dpyyreag ijyovmo iivai dsly, d7io6rdrr]y dnoHaXovvTEg avrov rov vojiov.

EXTRA CANONEM RECEPTUM. V
recipiebant, quibus Paulus impugnabatur, faniososque

illos libi'os Clementi Romano suppositos, qui Petri veri
gentilium apostoli et Pauli falsi gentilium apostoli, per
Simonem magum repraesentati, certamina enarrant, lecti-
tabant/) etiam alii libri XII apostolorum nominlbus ab
Ebionaeis supponebantur.^) omnino Ebion, noXvfiopcpoy
TspdaTiov ab Epiphanio (Haer. XXX, 1) appellatus, va-
rios libros produxit, Elxaei quoque librum propheticum
et Herma'e Pastorem (cf. huius operis fascic. III). id
solum inter Ebionaeos constabat, ut Matthaei aliquo

evangeho usi Pauli epistulas et Acta apostolorum re-
spuerent. sed in ipsum catholicum Novi Testamenti ca-
nonem, qui Petri ceterorinnque apostolorum et Pauli

concordiam supposuit, Jacobi epistula transiit, quae Pauli
doctrinam impugnavit. non mirum etiam Hermae Pasto-
rem, quamvis iudaizantem, in antiqua ecclesia valde
aestumatum, ne Hebraeorum quidem evangelium con-
temptum esse.
Judaismi acerrimi adversarii erant Gnostici, quorum

turbulentos impetus quodam modo inchoavit Barnabae
epistula, et ipsa ab antiquissimis ecciesiae scriptoribus
valde aestumata. qui secuti sunt Gnostici proprium sibi
*) Epiphanius Ilaer, XXX, 15 de Ebionaeis: xP^^t^^^ ^^ ^<^'^ aX^.aig

ri6t ftifiXoiq, drfSev raig Tlepiodoig xaA.ovfj,evaig TLerpov, raig dia KXij-
ixtvrog ypacptiâig, vo^rjrevâvreg jnev ra iv avraig, oXiya 6e dXrfîva
iddavreg. c. IG: Tlpdêtg 8e dXXag KaXovdiv aTtodr oXdov eivat, iv
aig noXXd rrjg d6efteiag avzGov ejxTtXea, evêv ov Ttapepyaog Hard rtjg
dXrfêiag kavrovg ooTtAidav. dvaf5aBj.iovg de rtvag xat vcpr/yrjdeig Srjêv ev
roig 'Avaftaîioig laKcoftov vTtoriêvrat, &)g i^r/yovjiievov xard re rov
vaov Kai rarv Bvdtoiv , Kard re rov Ttvpog rov iv ro) ^vdtadrr/pico, Kat
dXXa TtoXXd Kevoq)ooviag ejiTtXea, (hg Kcct rov HavXov ivtavâ Karrjyo-
povvreg ovk aidxvvovrat KtX.
^) Epiphanius Haer. XXX, 23 r^ 6t dTto^roXoov rd ovojxara elg xrjv
:
rwrv rjTtaxrijievQov vTt' avrwv Tteiôo 7tpo67tot?jr(jog ^^-^c^Kroî, drj^tv anb

7tpo6G07tov laKGofiov Kch MarSâiov Kat dXXoov jia^rjrcbv' iv olg ov6jia6t
Koti ro ovojia 'loodvvov rov d7to6r6Xov iyKaraXeyov6tv l'va 7tavrax6^tv ,
cpooparrj yevrjrat rj avrwv dvota.

VI PROLEGOMENA AD NOV. TESTAM.
quisque Novi Testamenti codicem constituerant, ita
tantum consentientes, ut, post Cerinthum quidem, Paulum

apostolum eiusque epistulas magni aestumaverint. Marcion
eo progressus est, ut solum Paulum verum Christi apo-
stolum agnoverit, XII apostolos tamquam protectores
Judaismi a christiano codice arcere voluerit. ita famosus
Marcionis codex Novi Testamenti constitutus et casti-
gatus est. etiam novi hbri apostohs eorumque discipulis
supponebantur a Gnosticis, qui neque statim neque ubique
ab antiqua ecclesia reprobati sunt. evangelium secundum
Aegyptios, Matthiae traditiones, quibus catholici quoque
scriptores usi sunt, propius certe accessisse ad Gnosti-
corum sententias constat. si ipsum canonis nostri quar-
tum evangehum a Gnosticorum doctrina non procul
abest, etiam extra Novi Testamenti canonem receptum
cognatos libros antiquissimae ecclesiae hic iUic nonnihil
placuisse nemo mirabitur.
inter Judaismum et Gnosticismum christianum me-
diam fere viam catholica ecclesia ingressa est. iam

Clementis Romani quae dicitur epistula prior ad Corin-
thios Petrum et Pauhim simul celebravit PauHque
doctrinam ita mitigavit, ut iudaizantes Christiani non
oflfenderentur. ad hunc cursum cathoHca classis eo magis
dirigebatur, quo magis proceUis Gnosticis iactabantur. ita-
que ad Petri ceterorumque apostolorum et PauH gentiHum

apostoH pacem concordiamque Novi Testamenti canon redi-
gebatur. sed iUa classis diu iactata tandem tutum portum
assecuta est. neque omnia navigia, quibus veteres CathoHci
vehebantur, in portum pervenerunt, neque occidentales
et orientales naves pkme eundem cursum tenuerunt.
in occidente Irenaeus adv. haer. IV", 20, 2 Ilermae
Pastorem tamquam sacram scripturam laudavit, eius
coaetaneus, cuius fragmentum L. A. Muratorius prinuis

ETRA CANONEM RECEPTUM. VII
eclidit, scripturac sacrae canonem a Roinana ecclesia re-
ceptum decripsit. barbaram latinitatem emendavi et
graeco sermoni reddidi 1. 1. p. 39 sq. ibi praeter Joannis

Apocalypsin etiam Petri apocalypsis quamvis a nonnullis
iam reprobata et Hermae Pastor, publico quidem usu
vetito, recensentur/) id quod non temere factum esse
„versus scripturarum sanctarum^' codici Claromontano

additi, inde in codicem Sangermanensem transcripti do-
cent, quos Crednerus^) Africanae ecclesiae seculi III ca-
nonem continere censuit. nam ibi post Barnabae epistulam

(i. e. epistulam ad Hebraeos), Johannis revelationem,
Actus apostolorum ultimi recensentur:
Pastoris versi ver. IIII.
Actus Pauli ver. IIIDLX.

Revelatio Petri ver. CCLXX.^
^) 1. 71 — 80 ita graece restitui: ÂTtouaXvipeig de 'Igdolvvov kcli nitpov

ôvov aTtodExofXEâ, r]v tivEg r^v rjfj,ErEpGDv dvayivcodKsdS-ai iv iKKXrfdia
ov SîXovdiv. Tov TLoifXEva dE vEGDdr\ rotg rfj.iEr£poLg xP^^ôig iv rff ttoXei
'Pojju^ 'Eofxag dvviypaipEv^ Ka^r^fiivov iv ry rrjg TtoXEcog ^Pocfir^g iKKXrjdiag
Kaîdpa. TLiov inidKOTtov rov d8£X(pov avrov. kocl 8id rovro dvayLvco-
dKEdâi fiEv dEt, 8r]fLodiEVEdâi 8\, iv iKKXrjdia. ro) Xa(p ovrs iv Ttpogjrjraig,
TtXrjpoDÊvrog rov dpiSfiov, ovrs iv dTtodroXoig Eig ro riXog r^v aloDVGDv
EÊdriv. perperam J. C. M. Laurent (Neutestamentliche Studien, Goth.
1866. p. 198 sq.), quamvis ab Ernesto Renano (Die Apostel, Lips, et Paris.
1866. p. 9) probatus, graecam originem negavit et haec latine ex arbitrio
ita restituit: „apocalypsis (cod. apocalapse, i. e. apocalypses) etiam Johannis.
et Petri apocalypsin (apocal. deest in codice) tantum recipimus, quam qui-
dam ex nostris legi in ecclesia nolunt. pastorem vero nuperrime temporibus
nostris in urbe Roma Hermas conscripsit, sedente cathedra urbis Romae
ecclesiae Pio episcopo fratre eius, et ideo legi eum quidem oportet seorsum
(seorsum deest in codice!), publicari (cod. se puplicare, i. e. 8r}fiodiEVEdâi) vero
in ecclesia populo nequit, neque inter prophetas completos numero, neque
inter apostolos in finemtemporum potest ferri" (voc. ferri ipse codex ignorat!).
Laurentium in hoc fragmento restituendo operam et oleum perdidisse iam
1. 4 docet, ubi „iuris studiosum" in „fratrem studiosum" mutavit.
2) Geschichte des Neutestamentlichen Kanon, ed. G. Volkmar. Berolin.
1860. p. 175 sq.
"*) ita Crednerus 1. L, contra Tischendorfius in codicis Claromontani
editione Lips. 1852. p. 469: Pastoris versi IIII.
Actus Panli ver. IIIDLX.

Revelatio Petri CCLXX.
VIll PROLEGOMENA AD NOV. TESTAM.
in oriente Clemens Alexandrinus Barnabae epistulani

et Petri apocalypsin tanti aestuniavit, ut in Hypotyposeon
libris deperditis, quibus in utrumque Testamentum com-
mentatus est, ne haec quidem scripta praetermiserit (cf.
Euseb. HE. VI, 14, 1). magnam omnino auctoritatem

tribuit Barnabae „apostoli" epistulae, Clementis Romani
epistulae priori ad Corinthios, Hermae Pastori; etiam
evangeliis seeundum Hebraeos, secundum Aegyptios, Petri
praedicatione, Matthiae traditionibus usus est. Origenes,
qui Novi Testamenti ra bjjLoXoyovfjieva et ra a}xq)iftaX-
Xojuieya iam accuratius distinguere voluit, praeter quatuor

evangelia canonica a tota ecclesia recepta non contempsit
evangelium secundum Hebraeos, etiam evangelio secun-
dum Petrum usus, Barnabae epistulam et Clementis
Romani priorem magni fecit, Hermae Pastorem scripturam
valde utilem et divinitus inspiratam appellavit, quamvis
a nonnulUs iam contemptam. Petri autem apocalypsin
Origenes primus seposuisse videtur. sed de Petri PauUque
praedicatione semel quidem certum iudicium pronuntiare
ausus non est.
in portum ipsum canonis christiani Eusebius Caesa-
riensis illius classis primam aciem induxit, ra ojuoXo-
yovjueva: quatuor evangeUa, Acta apostolorum, PauU

epistukis XHI, Petri et Joannis epistulas priores.^) se-
cundam aciem rcDv dvriXeyojuevcDv vel vo^gdv meUoris

notae, ante portum ancoris iactis reUquit: Jacobi et
Judae epistulam, Petri alteram, Joannis alteram et ter-
tiam epistulam, etiam epistiilam ad Hebraeos et Joannis

apocalypsin, tum: PauU actus, Hermae Pastorem, Petri
apocalypsin, Barnabae epistulam, Clementis epistulam

priorem, Doctriniis apostolorum, etiam EvangeUum se^
') cf. librimi iticinu: Kauou uud Kritik dos NT. j). 53 sq.
EXTRA CANONKM HECEPTUM. IX
cundiiiu Hebraeos/) reliqua navigia Eusebius iam a poi'tu

arcuit, tamquani haeretica fraude constructa et veteribus
testimoniis destituta. quo iudicio Petri quidem evangelium

et Matthiae traditiones iniuste damnavit.^) secundi ordinis
pars Eusebio superstite neque plane experte in portum
admissa est: quinque illae catholicae epistulae^ et epi-
stula ad Hebraeos apud orientales, Joannis apocalypsis

apud occidentales ecclesias. utroque libro admisso Atha-
nasius primus eum, qui ad nos pervenit, Novi Testamenti
canonem agnovit. sed periculosae navigationis, qua ec-
clesia christiana sacrae scripturae portum tutiorem tandem
assecuta est, memoriam quamdam etiam Athanasius ser-
vavit, qui inter canonicos et apocryphos libros nai erepa
') HE. III, 25, 3-5: r&v a.vtiX8yofj.eyGoy, yvGopi/nGDv 6' ovy
6'
o/iiGjg tolg TtoXAoig rj Xeyoiievr] 'lauc^ftov cpepetai nai 77 Iov8a, r/ te Uetpov
devtepa ^ni6toXrj xai rj ovojiaôjiievrf Sevrepa nai tpitrj 'lcodvvov, eite tov
evayyeXi6tov tvyxdvov6ai, eite nai ktepov ojucjvv/iov ixeivGo. ev toig
voôig xatatetdx^Go uai tcbv UavXov
pdB,eGov 77 ypaq^jj, o te Xeyo-
7t
fievog rLoifirjv nai rj aTtoHaXvip ig IJet pov nai itpog tovtoig r} cpepo-
,
nevrj Bapydfia e7ti6toXrj nai t^v d7Co6t6XGov ai Xey6iJ.evai îdaxctiy

eti te, ajg k'q)rjv, rj 'lcodvvov dTtondXvipig rjv tiveg , &)g ecprjv, dêtov6iy,
,
etepoi de iynpivov6i toig o/noXoyovjiievoig. ?j8rj 8 iv tovtoig tiveg nai

tb na^ 'Ef3paiovg ev ayyeXiov nateXeB,av <p fxdXt6taÊftpaiGov ol
,
tby Xpi6tbv 7tapa8eB,dfievoi x^^pov6i. tavta fiev Ttdvta tS/v dvtiXeyo-

fievGov dv eirj. VI, 13, 6: nexprjtai 8' iv avtoig (Clemens Alexandrinus in
Stromatis) na\ taig dnb t&v dvtiXeyojievGov ypacpa)v fiaptvpiaig, tijg
te Xeyofievrjg SoXofi&rvtog 6ocpiag nat tijg 'lrj6ov Sipdx nai 7tpbg 'EfSpaiovg
i7ti6toXrjg, trjg te Bapvd/5a nai KXijfxeytog nai 'lov8a. VI, 14, 1. 2:
iv 8e raig '2^7torv7tGo6e6i B,vveX6vra iv8iaîjnov ypaqjijg
ei^teiv, 7td6rjg rrjg
rdg dvriXeyofxevag 7tapeX^c^v, rrjv
iTtirerfirjfievag Ttertoirjrai 8irjyij6eig, fir}8e
Iov8a XeyGo nai rdg Xoi7tdg na^ôXindg i7ti6roXdg, rijv re Bapv d(ia nai
rrjv nirpov Xeyojievrjv dTtondXvipiv. nai rrjv Ttpbg "Eftpaiovg 8e i^ti-
6roX7jv UavXov jxev elvai cprj6i nrX. it
^) HE. ni, nai rdg 6v6f1^ri ra>v d7to6r6XGov 7tpbg r&v alpe-
25, 6. 7 :
tinGov 7tpocpepofievag (sc. ypa(pdg),ijtoL c^g Tletpov nat SGOfia nal Matîa
rj nai tivGov Ttapd tovtovg dXXcov evayyeXia 7tepiexov6ag, rj ojg 'Av8peov
nai iGodvvov nai r^v dXXcov d7to6r6XGov TtpdBêig, c^v ov8ev ov8afia)g iv
6vyypdfifiari r&v nard rdg 8ia8oxdg innXrj6ia6rtnayv rig dvrjp elg fivtjfirjv
ayayelv rjBicoêv. 7t6ppGo 8e Ttov nai 6 rijg cppd6ecog 7tapd rb rjôg rb d^to-
6roXiHov ivaAXdrrei xotpaHrjjp, rj re yvcofirj na\ rj rc^v iv avroig cpepofievGov
7tpoaipe6ig, 7tXei6rov o69v tijg dXrjôvg 6pô8oB,iag d7td8ov6a, ori 8rj alperi-
Hwv av8pGbv ava7tXd6fiara rvyxdvei, diY(pa>g 7tapi6rij6LV oêv ov8' iv y6Boig
cYvrd Hararanreov, dXX' chg droTta itdvrrj nai 8v66efj^ TtapaLrrjreov.
X rROLEGOMENA AD NOV. TESTAM.
fhpXioc TovTGDv eiiGD^êv^ ov Havovtôjueva yufV, reTVTrcDjueva

de TTapa Tc^v TraTepoov avayivcDCneOâi Toig apTi 7Cpo6ep-
y
XOjuevotg nai ôvXofxevoig naTrjx^^^^^^ '^^^ '^^? evGefteiag
Xoyov agnovit, Novi quidem Testamenti Doctrinam apo-
stolorum et Hermae Pastorem (Epi. fest. 39: îdaxff
7caXovjuev7j Tcdv aTroOToXcDv noci o Uoifirjv)» ita fere
Kufinus Aquileiensis^) inter canonicos et apocryphos libros
posuit ecclesiasticos, Novi Testamenti: Pastorem Hermae
et librum „qui appellatur Duae viae vel ludicium Petri."
neque portus ipse iam ita clausus erat, quin seculo VI.
Clementis Romani utraque epistula ad Corinthios (in
codice Alexandrino), etiam Constitutiones apostohcae (in

canone apost. 85) in ipsum Novi Testamenti canonem
admitterentur. eodem fere seculo codex Sinaiticus Bar-
nabae epistulam, Petri apocalypsin (ut videtur), Hermae
Pastorem Novi Testamenti libris canonicis addidit.
omnia igitur ilhus ecclesiasticae navigationis monu-

menta mihi colhgenda erant. ea navigia, quae fere integra
servata sunt, secundum temporis ordinem ita praemisi,
ut primo fasciculo Clementis Romani epistulae cathohcam
totius canonis rationem praeeant, secundo fasciculo Bar-
nabae epistula Pauhnismum provectiorem, tertio fasciculo
Hermae Pastor Judaismum mitigatum repraesentent. quarto

fasciculo deperditorum hbrorum fragmenta addenda sunt:
A. evangehorum 1) secundum Hebraeos a) Nazaraeorum,
b) Ebionaeorum, 2) secundum Petrum, 3) secundum Ae-
gyptios, 4) secundum Matthiam (Matthiae traditiones).
B. Actuum apostolorum 5) Petri et Pauh praedicationis,
6) Petri et Pauli actuum. C. Apocalypseos unicae 7) Petri;

denique D. Doctrinae apostolorum sive 8) Constitutionum
apostohcarum antiquiorum, quibus addam 9)Petri iudicium.
^) Expositio iii symb. apost. c. 38.

EXTRA CANONEM liECEPTUM. XI
integros libros iam editos licet mihi etiam magis

emendare. in Barnabae epistida^ quam primam emisi, recte
quidem illius graeci textus, quem latinus interpres vertit,
praestantiam defendisse mihi videor. sed vir doctissimus
Franc. Overbeckius fortasse recte monuit, c. II. p. 6, 4
Sinaiticam lectionem jultj o/uoicDg praeferendam esse. hitinus
interpres etiam p. 4, 27 voc. jufj praetermisit. e contrario

c. III. p. 8, 4 Sinaitica lectio iva jur/ 7cpo6pr]66G)jj.Eâ
(hg iTtrjXvroi {eTTiXvroi)^ defendi vix potest, quippe quae

sensu apto careat. ceterum c. V. p. 14, 24 in notis legen-
dum est: ^^rag de S. et Volkm." rectissime Overbeckius

errorem correxit, quem confiteri me non poenitet. nam
veteris interpretationis lacunae, quas Gallandius asteriscis
designavit, equidem punctis, plerumque ipsius versionis,

non codicis defectum significant. itaque in mea editione
haec corrigenda sunt: c. V. p. 14, 7 vocc. eig /uerdvoiav
secundum cod. Sin. et vet. interpretem consentientem
delenda sunt (cf. Clem. Rom. epi. II, 2 p. 65, 27. 28),
etiam c. YI. p. 20, 4 iv jLieacD^ c. XI. p. 36, 12 jxeydXa
(cf. LXX). iisdem testibus consentientibus c. XI. p. 36,
21. 22 scribendum est: nai (non cum vulg.: eira ri Xeyei
iv r(p vicpf) ro vdcDp avrov niOrov (cf. LXX). c. XIV.
p. 46, 22 voc. ydp delendum est, a veteri interprete non
confirmatum. quibus locis non solius codicis Sinaitici,
sed etiam ilHus graeci codicis, quem latinus interpres

valde abbreviatum reddidit, praestantia confirmatur. c. X.
p. 32, 1 voc. G)g etiam sine veteris interpretis testimonio
retinendum est. c. VI. p. 20, 7 ro ante jieXi cum cod.
Sin. legendum videtur, etiam c. X. p. 34, 7 ^poDaeGDg^
quod vocabulum vetus interpres etiam 1. 15 „de escis"
vertit. denique c. XIV. p. 48, 4 aut codices graeci se-
cundum veterem interpretem (servorum suorum) emen-
dandi sunt: Xaov vel Xaov dyiov^ undc XoycD nasci
XII PROLEOOiMENA AI) NOV. TESTAM.
potuit, aut vetus interpres secundum graecos codices:

„sermonum suorum." tum Christus non tabulis {7t\a&)^
sed verbo testamentum divinum tradidisse videtur.

ad Hermae Pastorem haec addenda habeo: Vis. III,
7 p. 21, 2L 22 in notis: iam S.*^* correxit Eipyaaavro.

Vis. IV, 1 p. 30, 3 in textu aTroHaXvipeig (non djro-
KaXvipeg) scribendum est, Sim. VIII, 1 p. 101, 18 avraig

(non avraig). Sim. VIII, 5 p. 107, 4 vocabulum iUud ob-
scurum in codice Lipsiensi (juereig vel juevetg) revocandum
videtur ad r]6êig^ itaque legendum: rjOBêtg ori ovrcog
evpe^r/aav. Sim. IX, 31 p. 143, 5 in notis addendum est,
vulg. versionem solam voc. etiajn ante ei praebere.

Prolegomenis ad Hermae Pastorem p. 7 addo, ante
librum pontificalem vel Romanorum episcoporum cata-
logum Felicianum (sec. VI) antiquiorem catalogum Libe-

rianum (anni 354) Hermae Pastorem ita memorasse:
„Pius ann. XX. m. IIII. d. XXI. fuit temporibus Antonini
Pii, a cons. Clari et Severi (146) usque duobus Augustis
(161). sub huius episcopatu frater eius Ermes librum
scripsit, in quo mandatum continetur, quod ei praecepit
angelus, ciun veniret ad illum habitu pastoris." haec omnia
bene congruunt Visioni V, mandatis praemissae (p. 34 sq.).
Felicianus demum catalogus addidit: „ut sanctum Pascha

die dominica celebraretur.''^
faxit Deus OM., ut etiam hoc meo labore regnum
ilhid spiritus et veritatis, quod est Christi, nonnihil
promoveatur!
scribebam Jenae XXH. nu

d. April,
a. MDCCCLXVI,
.
PROLEGOMENA
ad Clemeiitis Romani epistulas.
Llementis Romani quae femntur epistulae unico Bibliorum codice con-

servatao sunt, cuius librorum sacrorum indici arabice additum est, eum „manu
Theclae nobilis feminae Aogyptiae paulo post concilium Nicaenum" scriptum
esse. quae traditio id solum docet, codicem e celebri S. Theclae coenobio
Seleucensi,quod iam Gregorii Nazianzeni tempore floruit, prodisse. ^) hwic
codiccm anno 1098 cubiculo patriarchali Alexandrino dono datum Cyrillus
Lucaris, Patriarcha Alexandrinus, postea Constantinopolitanus, a. 1628 Carolo L
Angliae regi misit, itaque codex Alexandrinus (A) in Museo Britannico con-
servatur. Tischendorfius eum medio fere seculo V. scriptum esse censuit, sed
secundum Montefalconianae Palaeographiae regulas vix ante sec. VL scriptus
esse potest. -) utrumque Testamentum fere integrum praebct, Novo autem
Testameuto Clementis Romani epistulas tamquam ipsius sacri codicis libros
ultimos addidit. catalogus codici praemissus in Novo Testamento post Evan-
gelia, Acta apostolorum, catholicas et Paulinas epistulas, Apocalypsin Joannis
ita exit:
K\7]fX8ytog [s7tz6to]A.7f a .
KXrjfXEvtoq E[7ti6to]Xy fj'.
o/Liov (jtftXia .... (numerus evanuit).

ipaX/xoi doXojLiojvtog ir]'
cum Salomonis Psalmis etiam alterius Clementis epistulae oninia, (luae

post c. 12 1). 74, 2 sequebantur, perierunt. prioris quoque epistulae folium deest
(c. 57 p. <6(). 24— p 62, 2). quanta harum epistularum pars doperdita sit, inde
computare possumus, quod Nicephori stichomotria ^) Clemcntis ej)istulis eun-
dcm vcrsuum niimerum (MMDC) tribuit, qui apud Lucae cvangclium memo-
') cf. Tischeudorfii Prolegomena ad Vetus Tcst. graece. ed. IIL Lips.
1860. p. LXV.
2) cf. (juae hac de re disserui in commentatione: Noch cin Wort iiber
den codex Sinaiticus, Zeitschrilt fiii' wisscnschaftliche Theologie. 18G4. 11.
p. 214 sq.
3) cf. Credneri libroa: Zur Geschichte dos Kanons, Hal. 1847. p. 122.
Geschichte des NTliclieu Kanon, ed. G. Volkiiiar. Bei-ol. 1860. p. 244.
XIV PIIOLEGOMENA.
ratur. ccterum ctiam in .illis, quac codcx ctiam nunc pracbct, pcrmultac
litcrac et voccs dcperditac ct vctustatc cxcsac sunt. ipsius scripturae mcndac
non paucae sunt. in cdendis igitur his epistulis primum rcquiritur, ut
codex accurate edatur, quod iam factum cssc vidctur, tum ut tcxtus ipse
rcstituatur, quod etiam nunc reliquum est.
I. DE CLEMENTIS KOMANI EPISTULIS EDITIS ET EDENDIS.
Clcmentis Romani epistulas primus edidit Patricius Junius, ')

qui codiccm
ipsum fidelissime, quantum fieri possit, exprimere, lacunas autem, spatiis et
interstitiis accuratissime dimensis, literis minio rubro impressis supplere stu-
duit. editorem principem neque omnia recte edidisse neque recte supplevisse
mirum non est. sed haud immerito R. A. Lipsius ^) singularem Patricii Junii
sagacitatem laudavit, a cuius coniecturis sequcntes editores non nisi paucis-
simis locis discesserint. Junii editionem repetiit Joachim Joannes Maderus, ')
secutus est Joannes Fellius. "*) editionem principem etiam Philippus Labbeus et
Gabriel Cossartius repetierunt. ^) cum in editione tum in interpretatione rem
promovit Joan. Bapt. Cotelerius, qui primus textum in capita divisit. idem
doctissimas adnotationes addidit. ^) accessit Pauli Colomesii editio, ')
quem
secutus est Thomas Ittigius. ^) Cotelerii autem editionem iteravit Joannes Cle-
ricus (Antverpiae 1698. 1724. fol.).
Patricium Junium non ubique accurate reddidisse iam

codicis lectiones
Millius ct Grabius ipsum codicem cum editionc principe conferentes animad-
verterunt. itaque novam, eamque accuratissimam codicis coUationem instituit,
Hcnricus Wottonus, cuius editio^) summa laude digna est. ipse praefatus est
^) Clementis ad Corinthios epistola prior. ex laceris reliqmis vetustissimi
cxemplaris Bibliothecae Regiac, eruit, lacunas explevit, Latine vertit, et

notis brevioribus illustravit Patricius Junius. Oxonii 1633. 4. (additum est
Fragmentum epistolae secundae, ex eodem MS., sine versione et notis).
iterata est editio a. 1637.
^) De Clementis Romani epistola ad Corinthios priore disquisitio. Lips.
1855. p. 2.
Clementis ad Corinthios epistola prior, hoc primum seculo ex laceris
^)
reliis vetustissimi exemplaris Bibliothecae Regiae Anglicanae eruta, notisque

illustrata a Patricio Junio, nunc denuo edita et asserta a Joachimo Johanne
Madero Hannoverano. Helmestadi 1654. 4. codicis lacunae suppletae niino-
ribus literis notatae sunt.
*) Joan. Fell priorem epistuhim cdidit 1669 (12), utramque accuratius
ibid. 1677 (12). lacunae suppletae iam uncinis inclusae, capita Coteleriana
reccpta sunt.
^) in SS. Conciliorum Tomo I. Paris. 1671. fol.
Patrum, qui temporibus Apostolorum floruerunt, opera. Tom. I. Paris.

'')
1672. foh
Londini 1687. 1694. 8 min.
7)
Bibliotheca patrum graeco-latina. Lips. 1699. 8.

^)
Sancti Clementis Romani ad Corinthios epistulae duae, cxprcssac ad

'•*)
fidem msti codicis Alexandrini collati cum editione Junii a Millio et Grabio,
illustratae notis Junii et Cotelerii, nec non Johannis Boisii olim Canonici
Eliensis non antehac editis, cum msto codice accurate de novo oontulit,
notisque eas iUustravit, ct tcxtum phirimis in locis ilhistravit etc. Ilenricus
Wotton. Cantabrigiae 1718. 8.
CLEM. ROM. EPISTULAE EDITAE ET EDENDAE. XV
p. CCVI sq.: „quum primum dccrcvissem novam cclitioncm Sancti Clcmcntis

in me suscipcre, Grabii Milliiquc codd., quorum utcrque Junii cditioncm cum
msto cod. quam accurate contulcrat, niihi coniparavi corumquc collationcs ct
cmendationes ad oram libri mei diligenter adnotavi. quod cum egisscm, mstum
cod. quanta fieri potuit diligentia plus quam semcl de novo contuli. quem,
quum unicus sit mstus codcx, usque ad litcram secutus sum, praeterquam in
abbreviationibus. ^) — ubi vero cod. mstus disccdit a vulgari scribendi ratione,
vel parum recte sc habet, veram ac usitatiorem scribendi rationem, ut et
lectioncs, emendationes et coniccturas Junii, Boisii, Cotelerii, Felli, Colomesii
ac Clerici intcr variantes lcctiones posui. plurimis etiam in locis textum

emendavi ct intcgritati suae restitui, ubi parum recte a Junio describebatur.
— notas etiam Junii, Cotelerii ac Johannis Boisii non antehac editas ad finem
adieci.quod si qua in re Boisii notae minus satisfaciant, id omne debetur
apographo non satis emendato nimiaeque temporis augustiae; fere tamen
ubique referunt virum magnum ac vere criticum. ^) quae me ad hanc editionem
suscipiendam praccipue impulerunt, haec fuerunt: ne deesset emendatior
graeci textus editio; et ut adnotationes Cotelerii, quae inter Patres apostolicos
pene latebant, nec quantivis prctii crant emendae, omnibus praesto adessent;
neque amplius celarentur viri doctissimi Johaimis Boisii adnotationes, cui quam
multum Junius acceptum retulit, facile est videre; ne denique prorsus inob-
servatae praetermitterentur notae, quas in editione sua ubique intcrspersit
Johannes Clericus, quarum author id unum agit, ut epistolae authoritatem,
quantum possit, elevet."
egregia Wottoni editio debitam laudem non statim assecuta est. nam
Cotelerii reccnsionem presse secutus cst Petrus Coustantius, ^) et L. J. Frey
non ante Clementis epistulam priorem ex editione Ittigiana (collatis Juniana
et aliis) iam typis expressam *) Wottoni editionem nactus est, quam in altera
epistula adhibuit. talem huius editionis dcfectum supplere studuit Antonius
Birrius in „publico specimine" Basileae a. 17M
quod spccimcn con-
edito,
iecturis haud poenitcndis ad textum Clementinum editionis Wottonianao
ulterius adhuc detergcndum refertum appellavit Gallandius. primus Ricardus
Russel Wottoni editionem prae ceteris secutus est, ^) qui etiam Millii adno-
^)Wottonus haec enumeravit: 3s pro êog, ng pro xvpiog, Tg pro

'lr/6ovg, Xg pro Xpidtog, nva et nvg pro Ttvevjua et 7tvev/.iaTog ovvog pro ,
ovpavog, avog pro avB^pcDTtog, i6X et irjX pro 'idparjX, ikjx pro ^lepovdaXrjjit,
Tipa pro Ttarepa.
2) Joannem Boisium, septuagcnario ut ipse profitetur, iam proximum
,
Jacobsonius (Patr. apost. ed. IV. Tom. I. p. LXVIII. not.) dixit iussu Joannis
Williams, episcopi Lincolnensis, notis illustrasse apographum quoddam epi-
stularum Clementinarum vitiis refertum. nam non tantum eas mendas, quac
a Jiinio praeter msti fidem exhibentur, eum conatum esse emendare, sed et'
multas alias, quae recte se habent in editionc Juniana. selectiores Boisii
adnotationes a Wottono primum editas Joannes Clericus tacite \n suam
editionem alteram recepit.
^) Epistolae Romanorum Pontificum et quae ad eos scriptae sunt. Tom. I.
Paris. 172L fol. Coustantii librum denuo edidit C. F. G. Schoenemann,

Gotting. 1796. 8.
*) Epistolae patrum apostolicorum, Clementis, Ignatii et Polycarpi etc.
c. varr. annott. et praefatione Joh. Ludov. Frey. Basil. 1742. 8.
^) Patrum apostolicorum Barnabae, Hcrmae, Clementis, Ignatii opera
,
XVI PROLEGOMENA.
tationcs a Wottono praotcrmissas addidit. AVottoni cditionom tamquam

omnium emcndatissimam Andrcas Gallandius, ^) ita
fcrc ubiquc sccutus est
tamcn, ut nonnulla in notis addidcrit, praesertim e Millii apographo, et in
medium protulerit aliquot virorum cruditorum coniccturas, in primis Birrianas.
itaque Gallandius affirmare ausus cst; „Clementis cpistulas ad Corinthios
nunc dcmum prodire multo castigatiores ,
quam hactenus fuere in vulgus
emissae. " ^)
nostro seculo Cl. Fr. Hornemannum „non sine dedccore ipsius et typo-
graphi sui" priorcm Clemcntis cpistulam ) edidisse Jacobsonius iudicavit.
ipse Jacobsonius Patricii, Millii, Wottoni laborcs continuavit et ad finem
quemdam produxit. ^) huic viro clarissimo codicis Alexandrini collationcm
accuratissimam , adnotationum amplissimam collectioncm debemus. ipse prae-
fatus est: „in Clementem notulas quasdam Sancrofftii, archiepiscopi oh'm
Cantuariensis , inveni e Reverendissimi patris libro in bibiiotheca Coll.
Emmanucl. Cantab. descriptas in marginem exempli editionis alterius Fellianae

nunc in Bibl. Bodlciana adservati (8^°- Rawlinson 441). Millii animadversiones,
quarum partem tantum dederat Russclius, intcgras suppeditavit editionis
Junianae exemplar (Auct. §. 2. 12)." cctcrum Jacobsonius, cui plurimum me
debere confiteor,^) non tantum obsoletas codicis scripturas correxit, sed
passim etiam tales, quae ferri possunt, in levissimis quidom rebus, mutavit. ^)
genuina, una cum Ignatii et Polycarpi martyriis selectisque variorum —

notis ilhistrata curavit Rich. Russel. Lond. 1746. Vol. I. II. 8. huius editionis
censuram in Act. nov. Erud. Lips. a. 1749. mens. Oct. Jacobsonius notavit.
*) Bibliotheca veterum Patrum antiquorumque scriptorum ecclesiasti-
corum. Tom. I. Venet. 1765. fol.
2) Jacobsonius in indice editionum hic addidit: „1788. Fuldae. 8. Con-
radus Eberth priorem epistolam edidit, cuius librum quum ipsi mihi inspicere
non licuerit, statim pergo." equidem latinam tantum Cotelerii versionem cum
Coustantii emendationibus inveni in libro „Epistola prima S. Clementis :
episcopi Romani ad Corinthios, una cum disquisitione critico-polemica in

eandem, quam publica luce donavit Conradus Eberth." Fuldae 1780 (non
1788). 8.
^) Scripta genuina graccorum patrum apostolicorum, graece et latine
edidit Cl. Fres Hornemann. Hafniae 1828. Vol. I. II. 4. cf. Rettigii censuram,
theol. Studien u. Kritiken 1830. p. 920 sq.
*) S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum apostolicorum
quae supersunt, accedunt S. Ignatii et S. Polycarpi martyria. ad fidem co-
dicum recensuit, annotationibus variorum et suis illustravit, indicibus instruxit
Guil. Jacobson. Tom. L Oxonii 1838. ed. IL 1840. ed. IIL 1847. ed. IV. (qua
equidem usus sum) 1863. in hac editione quamvis accuratissima p. 121 (ad
cpi. I, 33) Joannis Damasccni verba nonnulla omissa sunt, quae iam Wottonus
praetermisit et in epi. 1, 55 p. 53, 4 mendose i7tLTE\e6ayTo impressum est.
^) in codicis lectionibus Jacobsonium secutus sum quamvis a Wottono
discedentem epi. I, 13 p. 15, 15. 16, 1 ovTGoq (Wotton. ovtgo). p. 16, 4 6Trj-
pl^Go/iier (Wotton. 6Trff)l6cDiii8v). epi. II, 1 p. 65, 4 SgSôjhev (Wotton. dcj-
6Qo/iiev). c. 4 p. 67, 2 y/iGbv (Wotton. vjnaav). Wottonum autem secutus epi. I,
6 p. 12 ^r/Aog edidi (Jacobs. ^rjAov).
9,
^) I, 4 p. 7, 17 elTte (cod. emev). p. 8, 4 r}vayKa6e (cod. jjvayHa6ey).
cpi.
c. 6 p. 9, 12 îÂov (cod. secundum Wottonum ^rfXog). c. 12 p. 15, 12 iA.a-
Ai/6e (cod. eAaArj6ev). c. 15 p. 18, 3 /iieyaAopprf/.iova (cod. i.ieyaAoprjf.iova).
c. 16 p. 18, 15 i7ti6Tev6e (cod. e.7ti6Tev6ev). c. 18 p. 22, 9 i6Ti (cod. e6Tiv).
p. 22, 12 iHi66rj6ev (cod. eHi66r/6e). c. 19 p. 23, 20 6/iiua6i (cod. o/ij.ia6iv).

c. 21 p. 27, 5 7ta6i (cod. 7ta6iv). c. 27 p. 32, 20 ei6i (cod. ei6iv). c. 30 p.
CLE.M. ROM. EPISTULAE EDITAK ET EDENDAE. XVIT
idom vir clarissimus ctiam in maioribus rebus codicis pcrversas lectiones non
cmendatas rcddidit cpi. I, 2 p. 6, 5 dvaf.ivr}6maHoi. p. G, 7 rdig 7tA.r/diov.
:
c. 4 p. 7, 10 tTriSev. c. 8 p. 11, SzfAf^ScS/^fr. c. 15 p. 18, 2. 3 ipsius co-

dicis lacuna non supplota cst. c. 19 p. 23, 10 t6 zaTtsivocppovov. c. 20
p. 24, 10 TipijiiaTa. p. 25, 1 TayaJg. c. 30 p. 34, 11 ayvovg. c. 32, p. 35,
21. 22 ^5 avTcov. p. 3G, 6 rou a;r' alGovog. c. 35 p. 39, 11 TtidTeGog. c. 38
p. 42, G Tjtt/iiEXEiTGj. c. 45 p. 48, 10 eTtacppoi. cpi. II, 7 p. 68, 27 a/&3K
p. 69, 4 B&}jiiEv. c. 9 p. 71, 9 n:/&3?îor. c. 11 p. 73, 9 lSev. itaque etiam
Jacobsonius summa in re codicom potius edidit quam librum. praeter eum
laudandus est C. J. Hefelc, cuius editioni ^) nonnulla bene emendata debemus.
accosscrunt e catliolicis theologis Fr. X. Reithmayr, -) e protestantibus A. R.
M. Drcssolius. ^)
quid per hos Junii, Cotelerii, Wottoni, Gallandii, Jacobsonii labores omni
laude dignos iam effectum, quid etiam nunc reliquum sit, J. C. M. Laurent ^)
ita pronuntiavit: „Dureh Junius', Wotton's und Jacobson's treueifrige Be-

miOiungon ist jetzt so viel filr don Clemens von Rom geschehen, dass eino
den Anfordorungen deutscher Kritik entsprechende Ausgabe nunmehr moglich
und den dazu Berufenen zur Pflicht geworden ist. Der Text der (bekanntlich
einzigen) Handschrift ist festgestellt und was im Codex steht, weiss man ,
jotzt ziomlich gewiss, was aber der Schriftsteller selbst in jedem Fallc ge-
schrieben hat, keineswegs." hunc laborom ipsc aggressus sum eademque
ratione, qua iam Barnabae epistulam et Hermae Pastorem edidi, veterum
scriptorum ecclesiasticorum excerpta undique collecta ipsi toxtui subioci.
omnino summo opcre studui, ut ipsius codicis vitia quam plurima emendarem.
quo in labore a Mauricio Schmidt amicissime adiutus non possum non
laudare codicis Aloxaudrini praestantiam qui etiam in corruptis tantum non ,
ubique sanari possit et genuinae lectionis vestigia fere nunquam prorsus de-
seruerit. sanari possunt epi. I, 2 p. 5, 5 e6t£pvi/.i£vol. p. 5, 6 7ta^?//.iaTa. ^)
34, 4 SidoDdL (cod. SLSoodiv). c. 34 p. 37, 6 Tta&L (cod. TtadLv). c. 37 p. 41,

12 iTtiTeXovdL (cod. EmTEXovdLv). p. 41, 18 TtadL (cod. itadiv). c. 46 p. 48, 12
VTioSEiyfiadL (cod. VTtoSELyfiadLv).
^) Patrum apostolicorum opera. textum ex editionibus praestantissimis
repetitum rccognovit, annotationibus illustravit, versionem latinam eraen-
datiorem, prolcgomena et indices addidit Carolus Josephus Hefele. Tubing-.
1839. 8. ed. IL 1842. ed. IIL 1847. ed. IV. 1855. in hac editione quamvis
accurata epi I, 13 p. 16, 4 mendose impressum est dTEpiôojiiev, c. 41 p. 44,
27 TodavTGo.
2) Patrura apostolicorum epistolae ad optiraarum editionum fidem re-
censuit Fr. X. Reithraayr. Monachii 1844. 12.
^) Patrura apostolicorum opera. tcxtura ad fidera codicura ct graecorura
et latinorura, ineditorura copia insigniura, adhibitis praestantissirais editio-

nibus, recensuit atque eraendavit, notis illustravit, vcrsione latina passim
correcta, prolegoraenis, indicibus instruxit Albcrtus Rud. Max. Dressel etc.
Lips. 1857. 8^'^-
editio altera (Tischendorfii praefatione et codicis Sinaitici in
Barnabae et Hermae scriptis collatione parum accurata aucta, cetcrura non
mutata) 1863.
^) Zur Kritik des Cicraens von Rora, Zcitschrift fiir luther. Theologic u.
Kirchc. 18GcJ. III. p. 416 — 425.
ad confirraandara Junii cmcndationem revoco etiam ad Origenem
^)
c. Cel^
I, 31 (Opp. I, 349): SiSddHoov ov /xovov SLaKEidâi naTa to. /ta-
BrjfiaTa avTov (Jesu), aAAor Hal dWovg SLaTLîvat.
IIlI.GEXFF.I.T), NOV. TkSTAM. KXTKA rANOKKM. I. **
XVITT PROLEGOMENA.
p. 6, 8 p. 11, 1 daHxov. c. 12 p. 14, 19 to to£yo6ov. c. 18

3 dvv£idr/d£Gag. c.
p. 22, 3 £y £Xai£i aiQnvioo. c. 20 p. 23, 23, ubi post avtov

excidit ov. c. 27
p. 32, 17 avtov. £i oi ovpavoi (sive voc. £i mecum

per dittoypacpiav, sive
cum M. Schmidt e 1. 16 praecedentibus avtov £i6iv ortum esse censeas).
c. 30 p. 34, 9 ayiov. c. 32 p. 36, 6 navtaq tov an aioovo? (a M. Schmidt

correctum). c. 33 p. 37, 13. 14 tda)/i£v oti to £v £pyois ayaôis ntX. (ab
eodem viro clarissimo felicissime emendatum). c. 34 p. 38, 3 £it avtoo (ab
eodem bene revocatum ad £7t avto to, nam TOTO legebatur TOJ). c. 35
at£vi6cDjii£v (a M.
p. 39, 11 7tLdt£Gog. p. 39, 18 (piXoB,£viav. c. 36 p. 40, 12
Schmidt emendatum). c. 37 p. 41, 20. 21 ta t£. c. 38 p. 42, 6 )xrjtn^£X£itoo
(iam a prioribus editoribus emendatum). p. 42, 14 trf dapm .... Ttai ^ctj.
c. 43 p. 46, 1. 2 Godavtoog nai (a M. Schmidt correctum). c. 44 p. 46, 19
£7tivotx7}v. c. 45 p. 48, 10 £itaq>poi (a Laurentio bene emendatum). c. 51 p.
54, 7 bia tivog tcov (ortum e /lIATINArM£lN). epi. II, 6 p. 68, 12 ;fpflr(55«j.
c. 10 p. 71, 19 avov. p. 72, 1 itapayovdi. codicis defectum epi. I, 7 p. 10, 3.
c. p. 42, 13. c. 53 p. 55, 16 rectius mihi supplevisse videor, etiam maiorem

38
illum defectum c. 57 p. 61. 62 ex parte supplere ausus sum. *) recta scriptione
epi. I, 21 p. 25, 17 sq. omnis difficultas sublata est. quae omnia vel pleraquc
si doctis iudicibus placebunt, Clementis Romani epistulae nunc multo emen-
datiores quam antea editae esse videntur.

ceterum etiam illae codicis variantes lectiones, quae ad solam ortho-
graphiam spectant, hic addendae sunt, a me in sola prima plagula textui
ipsi subiectae: epi I, 5 p. 9, 5 nidtaiaog. c. 16 p. 18, 12 aXacôviag p. 18,
16 av7}yyika}x£v p. 18, 19 £nXntov. p. 19, 4 Ttaidia. p. 19, 11 npid£ig.

.
p. 20, 4 £n£ivtjdav. c. 17 p. 20, 18 aXr}^£ivog. c. 18 p. 22, 5 ^Xaiog

—
oiKt£ipf.i(iov. p. 22, 6 TtXiov. c. 20 p. 24, 12 drjjuiovpyîav. p. 25, 4 X£i-
tovpy£iav. p. 25, 11 oint£ipjxotg. c. 21 p. 26, 6 aXaôvia. -p. 26, 10 vaiovg
— 7tai8iav. p. 27, 1 ayviag. p. 27, 6 7tai8iag. p. 27, 11 £v^vjir]daiGov. p.
28, 2 ^XiipaiGov. p. 28, 4 ^Xaiog. c. 23 p. 28, 14 dvvft£ftr}n£v. p. 28, 18
7t£7tipov. p. 28, 19 £B,£cpvr]g. 25 p. 30, 3 opvaiov. c. 26, p. 31, 18 7ti-
c.
dtaiGog. p. 31, 19 opvaiov — ji£yaXtov —

£7tayy£X£iag. c. 27 p. 32, 18 Ttoirjdîv.
c. 30 p. 34, 12 fioixiav. c. 30 p. 35, 9 £7t£inia. c. 32 p. 35, 20 iXinpivoog. p. 35,
21 8QopaiGov. c. 33 p. 36, 12 £nt£viag. p. 37, 5. 6 £V£KXid£v. p. 37, 13 avâ-

v£dâi —
7tXrj^vv£dâi. c. 34 p. 38, 2 Ttpotp£7t£t£. p. 38, 7 Xitovpyovdiv.
c. 35 p. 39, 3. 4 £yHpatia. p. 39, 10 8Gopaicov. p. 39, 17. 18 aXaB,oviav.
p. 39, 23. 24 7tai8iav. c. 36 p. 40, 11 ad^£viag. c. 37 p. 41, 9 £nt£viag. c. 38
p. 42, 9. 10 £v8Lnvvd2rGo. c. 40 p. 44, 2 ocpiXofX£v. c. 41 p. 44, 20 7tXr]fifi£Xtag.
p. 44, 24 Xitovpyoov. c. 43 p. 45, 20 ^drjfiioodato. p. 46, 1 nXidag. c. 45

p. 47, 15 £dtai. p. 47, 19 £vprjd£tai. p. 47, 23 ^vnXaLoog. c. 46 p. 48, 13
noXXadâi. c. 47 p. 50, 16 £/xicodav. c. 48 p. 51, 12 oq>iX£i. c. 52 p. 55, 9
vaiov. p. 55, 12 £7tiHaX£d£. c. 53 p. 55, 14 £7tidtadâi. c. 54 p. 57, 9 nXatog.

c. 56 p. 58, 18 £7tt£tnia. p. 58, 21 sq. otHt£tpjxGov. p. 59, 1 jtvta. ib. Ttat-
8tav. p. 59, 2 vov^£ir]d£tg. p. 59, 28 {7tai8]tag. c. 58 p. 62, 9 ayvtav. c. 59

p. 62, 18 taxEiov. p. 62, 19 ^vdta^tag. epi. II, 1 p. 65, 2 c. 4 p. 66, 25
o(piXo/x£v. c. 5 p. 67, 14. 15 cpo/3£tdSaL. p. 67, 19 £7tayy£X£ia. c. 7 p. 69,
') ceterum p. 61, 2. 3 HaSd cpadLv al ypacpal ^tpocpytobv t£ Ha\ aTto-

droXcîv Pspudo-Jnstini, non Clomentis esse vidontur.
:
CLEMENTIS EPP. USUS ET AUCTORITAS. XIX
10 doHsnai. c. 9 p. 70, 21 sXevdedSai. p. 71, 3 aTtoXrftlfojiiaiSâ. p. 71, 7

iXixpivovg. c. 10 p. 72, 2 eTtayyeXEiav. p. 72, 3 7]Xr}Hr}v. p. 72, 4 enayyE-
Xcia. 12 p. 73, 12 EnicpavLa?. p. 73, 15. p. 74, 1 5;;Aza:g.
c.
Clem. epi. I, 6 p. 9, 12 codicis lectio itoXXaig aimaig nai f5adaroig

TtaBovTEg fortasse ita emendanda est, ut pro voc. naôvTeg scribatur nepi-
TTEdovTEg, cf. c. 51 p. 54, 12 alniaig TtEpiniTiTEiv.
11. DE CLEMENTIS ROMANI EPISTULARUM USU ET

AUCTORITATE.
Clementis Romani epistulas unicus codex ipsius Novi Testamenti libris

priorem epistulam tanti aestimatam esse non mirabimur,
inseruit. si testium
longam seriem examinabimus
I. iam Barnabae epistida, quam a. 96 exeunte vel a. 97 ineunte con-
scriptam esse constat, Clementis epistulam priorem ita tangit, ut eius notitia
vix negari possit, et in hac comparatione utriusque epistulae aetas indolesque
vere cognoscitur.
Clementis epi. I, 1 p. 3, 7. 8 ita incipit: [Sia Tag] aicpridiovg nai ETtaX-
XTJXovg [yEvojii]£vag rjjiiv dvjncpopag xai [7tEp]i7tTc66Eig. Barnabae epistula
etiam magis temporum iniquitatem quaeritur, c. 2, p. 4, 9. 10 ijfxEpSyv ovv
ov6S)v 7tov7]pa)v xai avToij dvTevEpyovvTog exovTog ttjv iB,ov6iav.

Tov
c. 4 p. 8, 13. 14 To teXeiov dHavdaXov rjyyiHEv, nepl ov yeypaitTai, mg
'Evoox XiyEi. c. 8 p. 26, 13 —
15 oti iv r^ ftadiXeia avTov r/juspai EdovTai
novrjpai xai f)v7tapai, iv alg rjjiEig dcD^rjdojiEâ.
Clementis epi. I, 2 p. 5, 8. 9 Corinthios ita laudat: TtXriprig TtvEvjiaTog
ayiov snxvdig irti TtdvTag iyivETO. c. 46 p. 49, 6. 7 sv Ttvevjia Trjg xdpiTog
To inxvÊv icp vjxag. Barnab. epi. c. 1 p. 2, 8. 9 oti dXrf^wg ftXETtao ir
vjiiv iHHExvjikvov dno tov itXovdiov Trjg dyd^trjg Hvpiov nvEvjxa icp
vjidg.
Clementis epi. I, 23 p. 28, 19 sq. : in dXrjÊiag Taxv nai iB,aicpvr}g
TEXEioo^jjdETaL To ftovXr}jia avtov, dvv£nijxapTvpovdr/g Hai rrjg ypacpr/g,
oTi Taxv nai ov xpoviEi, nai iB,aicpvr}g 7/B,ei
rjBfEt sig tov vaov 6 nvpiog
avToxj, xai 6 dytog ov vjiEig npodSoHaTE. Barnab. epi. c. 4 p. 8, 14 17: —
Eig TovTo yap 6 SEdnoTr/g dvvTETjirjHEv Tovg naipovg holi rdg r/jxEpag, iva
Taxvvy 6 r/yanrjjiEvog avTov holi ini Tr/v nXrjpovojiiav 7]B,y.
Clementis epi. I, 29 p. 34, 1 sq. Deum bis sibi popukim elegisse dixit,
primum tum per fidem christianam e gentibus {E^vog).
e Judaeis {Xaov).,
Barnabas unum solum verum Dei popuhim {Xabv) christianum agnovit, c. 3
p. 8, 23 6 Xabg ov rjToijxadEv Tcp ijyanrjfiEvaD avTov. c. 5 p. 12, 33 rbr
Xabv Tbv Haivov. c. 13 p. 46, 2. 3 Tbv Xabv tovtov Eivai npdoTov holi
TTJg Sia^rJHr/g HXr/povojiov.
Clcmentis epi. I, 30 p. 35, 1 Epyoig SiHaiovjiEvoi holi jir/ Xoyoig. c. 46
p. 49, 3. 4 HoXXr}"^ SijiEv ovv Toig dôooig hocl SiHaioig ' Eidiv Se ovtoi iHXEHTOi
Tov Êov. c. 48 p. 51, 9 — 13 -^tgo rig nidTog, rJTco Svvarbg yvoodiv iB,einEiv,
7}Too docpbg iv SianpidEi Xoyoov , ijtgo yopybg iv ^pyoig, rJToo dyvog.
todovTo,! ydp /idXXov TanEivocppovEiv ocptiXEi, odoo Sohei /idXXov jiEiôov
Eivai, HOLL ^r/TEiv To HOLvoocpEXeg nddiv nai jir/ Tb havTov. Clementem secutus
Barnabas c. 4 p. 10, 20 — 22: jir/ na^^ kavTovg ivSvvovTeg jiovdêTe chg
* * 2
XX ruoLr:r;oMENA.
tni tu avru dvvepxuM^^^^ 6vr^T/tuT& Tttfu tuv

7/(57/
Huiv^
8i:diK{xtGJjuErui,
(jvj.icp£fjurTug.
aAA.'
quac Bamabas scripsit, nisi praccuntc Clcmente, vix
1
intclliguntur.
Clcmcntis cpi. I, 31 p. 37, 23 sq. TtpuAiyei yap rjixlr 'l8uv u Kvpiug
y(ai u 1116^6 g aihuv Ttpug 7tpu6GD7tuv avruv (Jcs. XL, 10). Barnab. cpi. c. 21
]). Gl, 1). 10 iyyvg u nvpiug nai u /xidûg avTuv.
Clcmcntis cpi. I, 3G p. 40, 10. 17 8ia tuvtuv (pcr Christum) rjBeXtfêr
u 8e()7tuT7/g ryg dBavaTuv yrcDdeGDg 7ji.iag yev6a6âi. c. 40 p. 44, 1 iyxe-
mfcputeg elg ra pd^rj rrjg êiag yrc^6eGDg. c. 41 p. 44, 20. 27 upare, dSeX-
(pul, u6go TtXeluvug 7iaTTjt,iGoBrjjier yrGDêcog, Tu6uvrcf) jiaXkur vTtuneifxe^
mr8vvGo (cf. c. 1 p. 4, 10). Barnabas fidcm ct scicntiam iam distinxit, c. 1
p. 2, 18. 19 7va /nerd Tr/g 7ti6Tea-)g v/j.Gor reXeiar ext/re ycal rrjr yr&6ir.
c. 2 p. 4, 12. 15. c. p. 18, 2. c. 9 p. 28, 24. 25. c. 10 p. 34, 8.
Clcmentis cpi. I, 40 p. 44, 1 sq. e vctcri lege ad Christianos transtulit

oblationum rcrum sacrarum ccrtum ordincm in tcmpore, loco ct pcrsonis.
et
contra Barnabas c. 4 p. 4, 15 —
17: TteqyarepGOHer ydp i/iilr 8id Ttdvroor
Tcor TtpucpijTGJv, UTL uvTE ^vîGov uvTe uXuHavTGO/iaTGOv uvTe 7tpu6cpupGbv
Clcmcntis cpi. I, 41 p. 44, 18 sq. etiam templi Ilierosolymitani privi-
legium in christianam rcligioncm transtulit. contra Barnabas c. 4 p. 10, 23. 24.

c. G p. 18, 28 sq. c. 10 p. 54, 3 sq. in solis cordibus Christianorum templum
T)ei agnovit.
Clemcntis epi. I, 45 p. 47, 14 sq. Corinthios contra magistratus eccle-
siasticos ccrtasque sacrificiorum ct officiorum lcgcs rebcllantes ita compellat;

cpLXuveiH[ui] e6re, dSeXcpui, Hai P,-}]XGoral 7tep\ [//?)] dvr/HUvrcov eig 6cori}-
piar (cf. c. 35 p. 39, 13. 14 rd dvyjiuvra ry d^Go/icp fJuvXijêi avruv).
Barnabas, qui omnia sacrificia externa in Christianismo abrogata csse docuit,
magistri autem auctoritatem ipse recusavit (c. 1 p. 4, 7. c. 4 p. 8, 2G. 10, 14),
primariam cxpositionis partcm ita claudit c. 17 p. 54, 21 23: eX^tiêi /luv —

u vuvg Ha\ 1} ^vxif ry e7ti^vf.iioi /luv /lij ^tapaXekuntevai ri rcbv dvrpcuv-
TGov elg 6corr}piav. ipsam Clementis locutionem sccutus Barnabas non de
rebus ad non pertinentibus
salutcm certasse sibi visus est. Clementem
pracivissc vix dubitandum est.
Clemcntis epi. I, 51 p. 54. 7. 8 u6a \uv\v 7tape[ft7/]/iier 8id nvay/iGjr
[ruv\ drriKEi/iieruv , dB,Lcb6Goj.ier [6vyyrcb/ii/r]. Barnabas c. 2 p. 4, 9, 10
(v. supra p. XIX) p. 6, 9 — 11 ira /li/ u 7turr/pug 7tapei68v6Lr TtXdvyg
7tun'/6ag ir r//iLr hi6q)er8ur-^6i;/ r//idg drtu rr/g ôor/g r//iSjv. c. 4 p. 12, 1 — 4:
iVo' — Ha\ u 7turi/pug dpxcor Xaftcov rr/r na^' r//L&v iB,uv6iav d7tob6t/raL
r//idg aTtu tr/g ftaîXeiag ruv Hvpiuv.
Clemcntis cpi. I, 53 p. 55, 17 — p. 50, 5: Moov6ecog ydp dva^d[rrug el^g
Tu upug HOCL 7tuii/6av[rug re66ap]dHurra i//iepag hcxl re6[6apdHuvr]a rvnrag
i.v v)/6Teia [naX ra7teLv]Gb6ei, eiTter 7tpug avrur [6 Hvpiug I\Ig:)v6]i/, Moov6i/,
Hardfji/^L [ru rdxug] ivrevêv, utl r'/v6/ir/6ev [6 Xaug 6]ov, uvg iB,7/yayeg
in yr/g Alyv7tTuv 7tapefii/6av raxv in [rr/g u8u]v r/g ivereiXco avro\g,
\i7tuii/6cc\v havrulg ^&7Kf7;/ai:ra;. quod ncquo
bis repetitum nomen Mosis,
Exod. XXXII, 7 ncque Dcut. IX, 12 lcgitur, rctinuit Barnabas c. 4 \). 10,
1 —
8: Ha\ i/v Mcov6i/g iv rco upet ri/6Teinv)v i//tepag re66cYpdHUVTa Ha\
rvnrag re66apdHuvTa na) i-XafJev rr/v 8iaSi/)c}/v drtu ruv Hvpiuv 7tXd)iag ,
XLSLvc\g yeypap/ievoig np SanrvXciO ri/g x^'P^9 ^^^ nvpiuv. dXXd e7ti6rpa-

CLEMENTL^ EPP. USUS ET AUCTOIUTAS. XXI
(piyT^g i.7i\ rct fltdcDXa (X7tcDXE6av avrt^v. Apysi yap ovtcdq jcvpiog MoDvdTJ,
MoDvCrj , HaTafhj^L to Tocxog, otl TJvojnr/dev 6 Xaog 6ov,
ovg iB,ijyayEg in
yijg AiyvTiTov. c. — 19:
xal ijv MGJv6?/g v7/6t£vgjv iv opEi
14 p. 46, 11
2iva, tov AapEJv ri/v dia^jjja/v jwpiov Ttpbg tov XaoVj ?/iiEpag TE66apd~
HovTa 7cai vvHTag TE66apccHovTa. kcu EXaftE napa Hvpiov Tag 8vo nXcxHag
Tctg yEypa/iijitEvag tgj daHTvXcp Ti/g x^^P^g m^piov iv 7tvEVf.taTL. hccl Aaftojv
Moov6T/g naTEcpEpEv Ttpog tov Xabv SovvaL. nai EJ.7tEv Hvpiog rtpbg Mc-ov-
6i/v' MGJv6i/ , MGDv6r/ , HaTcifjj/BL to Tcixog' otl 6 Xaog 6ov ov iB,i/yayEg
EH yi/g Alyv7tTov j/v6j.ir/6Ev. Mosem pro Israelitis deprecantem iiuluxit
Clemens, Israelitarum delictum, quo testamenli divini iacturam fecerunt, solum
retinuit Barnabas.
Clementi iam in Ilermae Pastore (139 — 147) id officium tribuitur, ut
externis civitatibus libros mittat, ^) quod eo melius illi tribui poterat, si iam
priorem Romanac ecclesiae epistulam ad Corintliios miserat aut misisse cre-
debatur. sed etiam e contrario, illa licentia Clementi tamquam ecclesiae
Romanae ,,membro praecipuo" concessa, eum Romanae ecclesiae epistulam
ad Corinthios misisse, adeo scripsisse sensim tradi potuit.
Pohjcarpiim qui dicitur in sua epistula Clementis epistula priori saepius
usum esse Gallandius et Hefelius monuerunt, ^) mihi quidem iam Igncdhis ad
Polycarp. c. S. Clementis epi. I, 38 p. 42, 12 — 14 nosso videtur. priori
Clemontis epistuUi alteriiis scriptorem iam usum esse ^) non mirabimur.
II. inter omnes, qui Clcmentis epistulam priorem disertis verbis lauda-
verunt, nemo antiquior est Dionysio Corinthio, qui eiusdem epistulae usum
ecclesiasticum apud Corinthios testatus est. Dionysii Ttpbg 'FcD/xaiovg i^ti-
6to\i/, iTtL^Ho^tcp tg5 tote ^GDTr/pi (167 — 175) 7tpo6cpGDvov6a, teste Eusebio
HE. IV, 23, 11, Hai Tr/g KXi/nEVTog Ttpbg Kopivîovg /xEfxvr/Tai i7ti6ToXi/g.
scripsit enim Dionysius: rr/v 6r//nEpov ovv Hvpianr/v ayiav r/f.iEpav Sir/ycx-
yofiEv, iv y avEyvcDjxEv vjigdv rr/v i7ti6ToXr/v, i/v eB,ojaev cxsi ttote cxvayi-
VGj6HovT£g vovÊTEl^âL, cDg Hai ri/v TtpoTspav r/jiiv 6ia KXijjiEVTog ypa-
cpEi6av. eadem fere aetate etiam Hegesippus non tantum Clemente vivente
(vel episcopo?) Corinthiorum scditionem accidisse retulit (apud Euseb. HE.
HI, 16), sed etiam TtEpi Ti/g KXijj/EvTog Ttpbg KopivSiovg i7tL6ToXijg locutus
addidit, Corinthiam ecclesiam hac epistula accepta mansisse iv r^ opB^
XoycjD jiEXft^ Upifxov irci^HOTtEvovTog iv Kopiv^cio (apud Euseb. IIE. IV, 22,
1. 2, cf. quae ad epi. I, 1 p. 3, 9 sq. notavimus).
post hos antiquissimos testes Irenaeus adv. hacr. III, 3, 3 (graece apud
Euseb. HE. V, 6, 3 et Nicephorum HE. IV, 15) scripsit: iTtl tovtov ovv
Toij KXi/fiEVTog 6Tcx6ECDg ovh oXiyr/g Toig iv KopivBcp yEvofiEvr/g cxdEXcpoig,
i7tE6TEiXEv r/ iv 'PcDfii;/ innXr/îa iHavaoTcxTr/v ypacpr/v Toig Kopivîoig, Eig
£ipi/vr/v 6vfi(jifjdôv6a avTovg nai dvavEOvda, hccl (vet. int. ct annuntians)
') Vi.-'. II, 4 p. 12, 7 —

9: ypdrfÊig ovv dvo fiifjAapioLa nal 7tEfiif;Eig 'iv
KXijjiEVTi, Hai 'ev Fpa^tTf/. TtEfiipEi ovv KXi/ji?/g Eig rdg eB,^-) 7t6XELg iHEivcu) '
ydp i7tiTETpa7tTai.
2) cf. quae notavimus ad Clementis
epi. I, 1 p. 4, 15 «q. c. 9 p. 12, 2.
c. .13 p. 15,21 p. 2G, 1—3. 10. 11. p. 27, 4
11 sq. c. 6. —
^) cf. Clem. epi. I, 23 p. 28, 11 sq. II, 11 p. 72, 12 sq., quamvis secun-
dac cpistulac scriptor libro apocrypho ipsc usus sit.

XXII PROLEGOMENA.
rjv rEoodri (XTto r&v aTtodroXcov Ttapddodiv eiXijcpei, annuntiantem unum

Deum omnipotentem (cf. epi. I inscript. p. 3, 5. 6. c. 2 p. 5, 11. c. 8 p. 11, 5.
c. 32 p. 3G, G), factorem coeli et terrae (cf. c. 19. 20 p. 23, 16 sq. c. 33

1). 3G, 15 sq.), plasmatorem hominis (cf. c. 33 p. 37, 6 sq.), qui induxerit
cataclysmum (cf. c. 7 p. 10, 11. 12. c. 9 p. 12, 6 sq.) et advocaverit Abraham

(cf. c. 10 p. 12, 9 sq. c. 17 p. 20, 14 sq. c. 31 p. 35, 13 sq.), qui eduxerit
popukim de terra Acgypti et collocutus sit Moysi (cf. c. 17 p. 21, 3 sq. c. 43

p. 45, 18 sq. c. 51 p. 54, 20 sq. c. 53 p. 55, 17 sq.), qui lcgem disposuerit
(cf. c. 40. 41 p. 44, 2 sq. c. 43 p. 45, 8 sq.) et prophetas miserit (cf. c. 17
p. 20, 10 sq. c. 43 p. 45, 21), qui ignem praeparaverit diabolo et angelis
eius (cf. c. 57 p. 61, 1 sq.). hunc patrem domini nostri Jesu Christi ab ec-
clesia annuntiari, ex ipsa scriptura, qui velint, discerc possunt et apostolicam

occlesiac traditionem intelligere, quum sit vetustior epistula his, qui nunc
falso docent et alterum Deum super Demiurgum et factorem horum omnium

quae sunt commentiuntur." tacite Irenaeus adv. haer. II, 28, 2. V, 1, 1 ad
Clementis epi. I, 20 p. 24, 15 sq. c. 49 p. 52, 9—13 respicere videtur.
etiam saepius Clemens Alexandrinus Clementis Romani epistula usus
est, quam magni aestumavit et tamquam apostoli scripturam laudavit. Strom.
I, 7, 38 p. 339: avriua 6 KXrjpLTjc, iv r^ vtpbg Kopirîovg imdroX^ xara

XeB,iv cpTjdi, rag diacpopag eKri'ê}.Levog r&v nara rrjv iKxXrjdiav 6oHif.ioov
"HroD rig mdrbg xtX. (cf. epi. I. 48 p. 50, 27 sq.). ex hac „apostoli" Cle-
mentis epistula (cf. epi. I, 1 p. 4, 5 sq. c. 9 — 12 p. 12, 2 sq. c. 17. 18
p. 20, 10 sq. c. 21. 22 p. 25, 16 sq. c. 30 p. 34, 13. 14. ') c. 36 p. 40, 14 sq.
c. 38 p. 42, 9 sq. c. 40 p. 43, 27 sq. c. 41 p. 44, 26. 27. c. 48. 49 p. 51,
2 sq. c. 50. 51 p. 52, 1 sq. p. 52, 18 sq. p. 54, 7. 8. c. 52 p. 55, 7 sq.
c. 53 p. 56, 5 sq. c. 55 p. 58, 4 sq.) amplissima excerpta dedit Clemens

Alex. Strom. IV, 17 — 19 §. 107 121 p. 610— — 617: rai jirjv iv r^ rtpbg
KopivMovg i7ti6roXy 6 aTtodroXog KXTJ/urjg Kai avrbg 7//.dv rvTtov riva tov
yvGodrLKOv vitocpepoav Xeyei Tig yap 7tape7ti6rjfxri6ag KrX. — §. 112 p. 613:
OTL iv tf/ Ttpbg KopLvMovg Xpidrov KrX.
iTtidtoXy yeypaittai Jia 'irjdov
— 18,
C. 113 p. 613: rj xai ayvrj
deixvrj ovr rrjg q)iXav^pco7tiag r/pLOiv
ayooyrj Kara tbv KXrjjiievta tb Koivco(peXeg ^r/rei KrX. Strom. VI, 8, 64

p. 772 per memoriae lapsum tamquam Barnabae laudantur, quae Clementis
sunt (cpi. I, 48 p. 51, 9 sq.). sed eadem verba iam §. 65 p. 773 recte Cle-
Hienti tribuuntur; nam additur: 6 KXrjjnrjg iv rfj Ttpbg Kopivîovg cpr/di.
etiam tacite Clemens Alex. IV, 6, 32. 33 p. 577 sq. c. 22, 137 p. 625. V, 8,
53 p. 677. Clementis Romani epi. I, 14 p. 17, 2 sq. c. 28 p. 33, 3 — 7. c. 33

p. 37, 22 sq. c. 46 p. 48, 13 sq. usus est, fortasse etiam Strom. III, 18, 107
p. 561 cf. Clem. epi. I, 46 p. 49, 6. 7.
ita tacite Tertullianus de resurr. carn. c. 12. 13 Clementis Romani epi.
I, 24 p. 29, 7—
9. c. 25 p. 30, 1 sq. usus esse videtur.
Origcnes ct ipse Clementis epistulam priorcm valde aestumavit, de princ.
II, 3, 6 (Opp. I, 82 sq.): „Meminit sane Clemens apostolorum discipuhis etiam
eorum, quos dvrixôvag Graeci nomiuarunt," cf. epi. I, 20 p. 24, 15 sq. ad
*) eodem eiiam Strom. III, 6, 49 p. 533 rcspicorc videntur: Xeyei ê

avtoXg r) ypacprj '^T^teprjcpdvoig b Bebg dvrLrddderaL, taTteLvolg 8e didoodi
xdpiv.
CLEMENTIS EPP. USUS ET AUCTORITAS. XXIII
eimdem locum Origcnes etiam Select. in Ezcch. VIII, 3 (Opp. III, 422) rc-
spexit: <pi]6L 5^ Hoi 6 KXi]f.n]g 'D,7i€avbg oLTtEpavrog htX. Clementis epi. I,
55 p. 57, 12 sq. Origenes in Joan. Tom. VI, 86 (Opp. IV, 153) ita lauclavit:
ovH dXoxGjg 7tL6Tavdag ralg idzoplaLg 6 Ttidzog KA.rjjiiTfg, vtio TlavXov (Phil.
IV, 3) f.iaprvpovf.iEvog. etiam tacitc Clementis cpi. I, 12 p. 15, 2. 3. c. 25

p. 30, 1 sq.) Origenes usus esse videtur, cf. quae ibi notata sunt. — ex Ori-
genis discipulis Dionysius Alexandriiius (apud Euseb. HE. VII, 21, 7)
Clementis epi. I, 20 p. 24, 15 sq. nosse videtur.
III. Eusehius Caesariensis iam duas illas Clementis Romani epistulas,

quas codex Alexandrinus continet, memoravit, sed gcnuinam solam priorem
in plerisque ecclesiis publicatam, ubique acceptam, alteram spuriam esse
censuit. HE. III, IG: tovtov d?f ovv rov KXjjiusyrog bfxoXoyovfxevr} fxia
iTtidroXrj gjsperai, fiEydXrj te hoi âvfiadla, i}v c^g aTto rffg ^PoafialGDv kn-
HXrjdlag rf} Kopivîoov diETVTtGodaro, drddEGog rrjvmddE Hard rrjv Kopivôv
yEvofiEV7]g. ravrrfv Se nai iv TtXEidraig iHnXrjdiaig iiti rov hoivov dEdr^fxo-
dLEVfiEvrfv TtdXat te Hoi na^' r]/.idg avrovg EyvGDf.iEV , holi ori yE Hard rov
drfXovfiEvov rd rrjg Kopiv^fiGov HEHivr/ro drddEGog, aîoxp^Gog fudprvg 6
'HyrjdiTtTtog. HI, 38: &ditEp ovv dfiEXEi rov 'lyvariov iv alg HarEX£B,afXEv
iTtidroXaig , nai rff ofioXoyovf.iEVT;} rtapd nddiv , r}v in
KXijfiEvrog iv ry
TtpodGOTtov rrjg ^PGOfxaioov innXrfdiag r^ KopivMoDV diETVTtGodaro, iv y rr/g
Ttpog Ê^paiovg itoXXd voTJfiara rtapaÊig, ijdrf ds nal avroXEÊt pr/roig
ridiv iB, axnrfg j/37/(>a/t£roff, ^) da^pidrara Ttapidrr/div ori fir/ veov vitdpx^t
To dvyypafifia. — —
idriov d cag Hot dEvrspa rig Eivai XiyETai rov
KXTjfiEvrog ijttdroXrj. ov fxrjv e^' ofLoioog rf} Ttporipa nai ravrrjv yvGoptfiov
iTtidrdiiiEâ, ori fir/de holi rovg dpxaiovg avry HEXpyjfJîvovg i'dfXEv. ——
r/ fiEv ovv rov KXijfiEvrog ofioXoyovfitvr} ypacprj 7tp68rjXog. priorem Clementis
epistulam Eusebius HE. VI, 13, 6, ubi de Clementis Stromatis disseruit, inter
rd dvriXEyofiEva Novi Testamenti recensuit: HExprjrai S' iv avroig (Stro-
matis) Hai ratg aTtb rcSfv dvriXEyofiEVGov ypaq^cbv fxaprvpiaig, rrfg te
XEyofiEvrjg 2oXofia)vrog 2oq)iag holl rrjg Iijdov rov 2ipdx hccl rrjg rtpbg
'Ef^paiovg iTtidroXrjg, rrjg te Bapvd/5a holi KXrffiEvrog hocl 'lovda.
priorem epistulam (c. 25 p. 30, 1 sq.) in phoenice describendo laudavit

Gyrillus Hierosolymitanus (Cat. XVIII, 4 a)g ypdq)Ei KXrjfir/g), secuti sunt
Pseudo-Clemens Constitutionum apostolicarum (V, 7 p. 134, 9 sq.) et Ambrosius
(cf. quae ad h. 1. notavimus). etiam Basilius M. de spiritu sancto c. 29
(Opp. ni, 67 A) Clementis Romani epi. I, 57 p. 62, 1. 2 usus esse videtur.
IV. Epiphanius praeter priorem Clementis epistulam, qua usus Haer.

XXVII, scripsit: XiyEi ydp (Clemens) iv fiid. ra)v inidroX^v avrov 'Ava-
XGopw, aTtEifxi, EvdTaÊLTGO 6 Xabg rov ^êov, ridi rovro dvfi/SovXEVoov'
yvpofiEv ydp ev ridiv V7tofj.vrjfiaridfioig rovro iynaifiEvov (cf. epi. I, 54 p.
57, 4 sq.), etiam phires epistulas memoravit. omnino plures Clementis

cpistulas praeter utramque Corinthiis inscriptam nosse videtur. nam Haer.
^) cf. cpi. I, 9 p. 1-2, 5. (5. c. 10 p. 13, 13 sq. c. 12 p. 13, 24 sq. c. 17

p. 20, 10 sq. p. 21, 3 sq. c. 27 p. 32, 8. 9. c. 36 p. 40, 9 sq. c. 43 p. 45, 19.
c. 58 p. 62, 11.
XXIV PROLEGOMKKA.
XXX, 15 Itinerarium Clcmcntcm scriptum ab Ebiouacis adultcratum csse

Pctri pcr
ita dcmonstravit : cjg avTog KXjjjntfg avtovg xaza ndvra IXtyxi-i dcp cov eypa-
ip£v iTtidtoXoDv i.yKVHXl(jDV tcjv iv talg dylaig iHxXrfdlaig dvayiycD6H0f.dvcov.
otL dXkov Ixî xcipaHtrjpa i) avtov 7ti6tLg nal 6 Xoyog itapd td vno tovtcjv
dg ovofxa avtov iv tatg Tlspwdoig vevoÊV/zera' avtbg ydp Ttapêviav
oidddHtL, HCCL avtol ov dixovtaL' avtbg ydp iyHGDfiidS;ei 'llXiav hocl Japid
Hal 2£afiipGDv Hai ndvtag tovg Ttpocpjjtag, ovg ovtoi fidtXvttovtaL. duao
illac Clcnicntis cpistulac Corinthiis inscriptae uon sunt iyHVHXLoi. prior autcm
cpistula Davidcm quidcni, Eliam ct omnes prophetas laudavit (c. 4 p. 8, 9 sq.

c. 17 p. 20, 12 sq.c 52 p. 55, 7), ct Samsonis laudcs
18 p. 22, 1 sq. c.
liic frustra quacsitas fortassc altcrius cpistulac pars dcperdita continuit. scd
prior cpistula coniugalem potius docuit castitatem (c. 1 p. 4, 15 sq. c. 21

p. 26, 11 sq. c. 58 p. 62, 9), quam virginitatem, et nc illi, qui contincntiam
cxcrcebant, hac de rc superbiant, cohortata est (c. 38 p. 42, 12 sq. c. 48
p. 51, 9 sq.). quamvis virginitas commcndata alteri epistulae non integrae
servatae plane conveniat — nam contincntia ita commcndatur (c. 4 p. G6j
24 c. 8 p. 70, 10), ut generis masculini et feminini discrimcn omnino tol-
lcndum sit (c. 12 p. 73, 14 sq.) — , tamen haec omnia suppeditant illae
Clcmcntis dc virginitate cpistulae duae, quas et ipsas c codice msto Novi

Testamenti, syriaci quidem, primum cdidit Joan. Jac. Wetstenius (Lugd. Bat.
1752) accuratissime Joannes Theodorus Beelen (Lovanii 1856, 4, cf. eiusdem
prolcgomena p. XXIII).
ctiam Hieronymo praeter Clementis cpistulam utramquc ad Corinthios
cpistulae de virginitate iam innotuerunt. illas quidem solas Eusebium secutus
reccnsuit de vir c. 15 (Opp. II, 853):
ilhistr. „scripsit (Clemens) ex persona
Romanac ccclesiae ad ecclesiam Corinthiorum valde utilem epistolam, quae ct
in nonnullis locis publice legitur, quae mihi vidctur charactcri cpistulae, quae
sub Pauli nomine ad Hebraeos fertur, convenire. sed et muhis de eadeni
cpistolanon sohim sensibus, scd iuxta vcrborum quoque ordinem abutitur.
omnino grandis in utraque similitudo est. fertur et secunda cius nominc cpi-
stola, quac a veteribus reprobatur." ita Hicronymus in Jes. LII, 13 (Opp. IV,
612): „Clemens vir apostoHcus, qui post Petrum Romanam rexit ecclcsiam,
scribit ad Corinthios: „Sceptrum Dei" etc. (cf. cpi. I, 16 p. 18, 10 sq.), ad
Eph. II, 2 (Opp. VII, 571): „Mundos alios, de quibus et Clemens in cpistola
sua scribit: Oceanus" ctc. (cf. epi. I, 20 p. 24, 15. 16), ad Eph. IV, 1 (Opp.
VII, 606): „cuius rei et Clemens ad Corinthios testis cst scribens: Vinculum
charitatis" ctc. (cf. cpi. I, 49 p. 51, 15. 16). nihilo niinus llicronymus adv.
Jovinian. I, 12 (Opp. II, 257 sq.): „ad hos (eunuchos) et Clemens successor
apostoli Petri, cuius Paulus apostohis mcminit (PliiL IV, 3), scribit epistolas
omncmquc paene sermonem suum dc virginitatis puritate contcxit," id quod

solis epistulis syriaco conscrvatis congruit.
cadcm Pscudo- Justinus in

fcrc actate Quaestionibus ad Ortliodoxos
(Resp. ad quaest. 74) prioris epistulae locum in codice dcperditum (c. 57 p.
61, 1 — 3) nobis conservavit {ua^c^g cprjdLv b fiaHdpiog KXi'ffi7jg iv ty Ttpbg
Kopivîovg ijtidToXf/), quanivis addidissc vidcatur naSd cpadiv ai ypacpa)
7tpOCp}/TCDV tt HCX\ dTtOdtoXoDV.
V. Clcmcntis altcra cpistula dc Christo ita docuit, ut dlouopJu/aitiii cam

val(U> phicuissc niiruni csse ncqucat. scc. VI. iiicuntc Sccen(t> patriarclui Antio-
CLEMEXTIS EPP. USUS ET AUCTORITAS. XXV
clicnus in libro contra Gramniaticum (Joaiuiem Cacsarienscm) cdito Clementis

ci»i. II, l }). G4, 2 —9 laudavit. Timotheus autcm, Alexandriae cpiscopus iu
libro contra concilium Chalccdoncnsc conscripto ct ipse Clcmcntis alteram
epistulam (c. 1 p. 04, 2—9. c. 9 p. 70, 21 sq.), sed tamquam tcrtiam laudavit,
Ibrtasse quia etiam epistulas dc virginitate bene novit, quarum priorem (c. 5.
0) iu codcm libro laudavit. ') Clemcntis epistulae ad Corinthios etiam apud
Orthodoxos acstumabantur. scculo fcrc VI. ciDion apostolorum 85 intcr Novi
Tcstamcnti libros post epistuhis catliolicas, ante Constitutioncs et Acta apo-
stolorum Clcmcntis utramque cpistulam recensuit {KXr}/.i£yrog iTtidtoXai 8vo).
hac fcrc actate etiam codex Alexandrinns Clementis epistulas ipsius Novi
Tcstamcnti libris addidit. eodcm seculo catak)gus llomanorum episcoporum
Felicianus in vita Clementis: „hic fccit duas epistolas."
seculo VI. cxcunte vcl VII. ineunte Lcontii et Joannis sacrarum rcruni
liber II Clementis epi. I, 33 locum rcddidit, ^) etiam nonae Clcmentis epistulae
locum laudavit, fortasse priori vindicandum. ^) sec. VII. incunte Dorotheus
archimandrita (Doctrina 23) cpi. II, 7 p. G9, G. 7 usus est {cag XkyEi 6 ayiog
A'A?///r/s), Antiochus Palaestinensis Hom. XLIII priorem Clemcntis cpi. c. 13
p. 15, 10. 11 nosse videtur. codcm seculo Maximus confessor *) Eusebium
multos antiquorum scriptorum libros practermisisse monuit: Kai j.ir/v ovra
Uayraivov rovg novovg dviypaipev, ovrs rov 'PcDjiiaiov KA.rjjn£yrog TtXrjv ,
6vo xal /iiovGov ini^roX^v, quibus verbis etiam aliae Clcmentis epistulac, de
virginitatc, indigitari videntur. ^) Maximus sermon. 49 Clemcntis cpi. I, 48
p. 51, IL 12 cxcerpsit.
seculo VIII. Joannes Bamasceniis c Clementis epi. I, 33 p. 3G, 13 sq.
c. 57 p. 61, 4 — Fragmenta p. 74 ) nomiulla elegit.
13), epi. 11 (cf.
seculo demum IX. Nicephorus patriarcha Constantinopolitanus, qui mor-
tuus est a. 828, in Stichometria (v. supra p. XIII not. 3) Clcmcntis utramquc
cpistulam iam intcr Novi Tcstamenti libros apocryphos reiecit KXrjjiEvrog a.
fj'. 6rlxoL ^ftx'. codem seculo Fhotiiis de utraque epistula lioc iudicium
tulit:
Bibl. cod. 113. ovrog idriv 6 KXrjjLirjg, Ttept ov qjrjdiv 6 ^^dTtidiog Flav-
Aog iv rfj Ttpog îXL7t7tr}6lovg ijtidroXy (IV, 3) M^ra nai KXrjj.i£vrog nocL
rarv XoLTtwv 6vv£py6bv jiov, cbv ra ovojiata iv (j'l(5Xgo ^cjT/g. ovrog nai ini-
6roXr]v dB,i6Xoyov npog KopLvîovg ypdqjEi, rjrig napd noXXolg dnoSoxrjg
r)B,Lco^r}, ojg nai 8r]jio6m dvayLva)6K£6âi. ?/ Se X^yojiivrj Sevripa npog
rovg avrovg oog voBog dno8oKijid^£raL.
Bibl. cod. 126. dv£yvGj6^r/ fjifjXapiSiov , iv oa KXr/ji£vrog ini6roXai
npbg KopLvBiovg fi' iv^qjipovro cov r/ npcbrr/ 8l' alriag avrovg dy£L,
,
6rd6£6L KccL rapaxalg koll 6xi6jia6L rr/v np£nov6av avrolg £ipr/vr/v ?cal
^) cf. Curetonii corpus Ignatianum, Berol. 1849. p. 212. 214.

-) cf. A. Mai scriptorum vctt. nov. collcction. Tom. VII. p. 84.
•^) cf. Fragmenta p. 75,9 —
13: roij dyiov KXijji£vrog iK rr/g 5' {3ciag'^)
inL6roXr/g.
^) in prologo in opcra Dionysii Arcop. Tom. U. p. 12.
cctcrum Maximus scrm. 53 dc anima
'")
656 etiam Clcmentis liom.
p.
XVII, 10. XI, 11 cxcerpsit, qua in rc cgrcgic falsi sunt Potterus (Clcmontis
Alex. Oi)p. II, 1020) ct II. E. F. Gucrikius (de schola (juac Alcxandriae lloruit
catcchulica, Part. 11. Ilal. 1825. p. 101), himc locum iutcr Clcmcnlis Alcxan-
drini fragmcuta rcccnscntcs.
XXVI PIIOLEGOMENA.
ojioyoiav i/.i7toAitEVE6Sâi Xvdarrag , xat TcapaLvei TtavdadBat tov nanov.

oLTtXovg 8\. nara rijv (ppddiv Hai idri nai iyyvg rov innXrjdiadrinov
dacp^tjg
nat aTttpiEpyov ;j;ar/3ar%r^/30ff. alriddairo 6' dv rig avrov iv ravratg, ort

rs rov wnsavov EB,od nodjuovg rivdg vTtoriSErai Eivai (cf. epi. I, 20 p. 24,
15. 16), nai dEvrepov Hdoog, ori ayg TtavaXrjÊdrdroo r& nard rov cpoivtna
ro opvEov vTtodEiyfiart nexpTpat (cf. epi. I, 25 p. 30, 1 sq.), nai rpirov ori
dpxtEpsa nat 7tpodrdrr/v rbv nvpiov r/jnc^v 'irjdovv Xptdrov iôvojtdôov
(epi. I, 36 p. 40, 9 sq. c. 58 p. 62, 11) ov8e rdg êoTtpETtEig nai vipr/Xo-
repag dcprjnE TtEpt avrov (pcovdg' ') ov fxrjv ov8' aTtapanaXvTtrGog avrov
ov8aju^ iv rovroig ftXadq)r/juEi. rj 8e SEvrepa nai avrrj vovÊdiav nat
TtapaivEdtv npsirrovog EiddyEt ftiov nai iv apx^ (c. 1 p. 64, 3) 'êov rov
Xptdrbv nrjpvddEt, TtXrjv ori f^^rjrd rtva aog ditb rrjg Êiag ypacprjg B,Evi-
S,ovra TtapEiddyEt."^) chv ov8' rj Ttpcorrj dTtijXXanro TtavrsXwg. nai hpjirjveiag

8e f)rjr&v rivoov dXXonorovg exei (cf. c. 12 p. 73, 16 sq.). dXXaog rs Se nat
rd iv avraig voijjiara ipptjijieva itoog nai ov dvvExv '^V'^ anoXovîav
vTtffpxE cpvXdrrovra.
post Photium Nicon monaclius Raithensis circa a. 1060 ex utraque
epistula (I, 14 p. 16, 8 sq. c. 46 p. 48, 13 sq. II, 3 p. 66, 9-11), Antonius
Melissa circa a. 1140 e Clem. epi. I, 48 p. 51, 11. 12 excerpta dederunt.
iam cognovimus, quanta Clementis epistulae prioris in ecclesia antiqua
omnes huius generis libros maxima. eam ante Nicephorum
auctoritas fuerit, inter
Constantinopolitanum nemo reprobavit, tamquam apostoli scripturam laudavit
€lemens Alexandrinus inter Novi Testamenti rd dvriXEyojiEva posuit Eu-
,
sebius. alteram quidem epistulam Eusebius et Hieronymus nondum agnoverunt,

Photius spuriam iudicavit. sed non soli Monophysitae, Severus et Timotheus,
eam libenter receperunt, etiam Orthodoxi : Dorotheus archimandrita, Maximus
confessor, Joannes Damascenus eam agnoverunt. prioris epistulae usum pu-
blicum in ecclesia Corinthia testatus est Dionj^^sius Corinthius, in plerisque
ecclesiis Eusebius et Photius, in nonnullis ecclesiis Hierouymus. utramque
vero epistulam catholicam appellavit liber pontificalis, ^) in ipsius Novi Testa-
menti canonem receperunt canon apost. 85 et codex Alexandrinus. etiam illas
Clementis de virginitate epistulas tamquam iTtidroXdg iynvnXiovg in ecclesiis

publice legi retulit Epiphanius, cuius testimonium Syri testes confirmaverunt. ^)
Novum Testamentum non graece tantum hic illic Clementis Romani epistulas
ad Corinthios, sed etiam syriace utramque epistulam de virginitate con-
tinuit.
^) cf. quae ad epi. I, 2 p. 5, 6 notata sunt.

~) cf. c. 4 p. 67, 3 — 6. c. 8 p. 70, 12 14. — c. 11 p. 72, 12 — p. 73, 2.
c. 12 p. 73, 12 — 15.
^) liber cuius prior pars prodiit sec. VIII. ineunte, de Cle-
pontificalis,
mente haec „hic fecit duas cpistolas, quae catholicae nominautur."
retulit:
*) cf. Joan. Theodori Beelen prolegomena ad S. Clementis Komani cpi-
stulas binas de virginitate p. LIV sq.
CLEMENTIS EPP. OPvIGO ET INDOLES. XXVII
III. DE CLEMENTIS ROMANI EPISTULARUM ORIGINE ET

INDOLE.
I. Chmens Romanus^ cuius uomine epistulae Corinthiis inscriptae or-
natae suut, et imperatoris Romani cognatus et apostolorum discipulus dicitur.

Clementem imperatoris cognatum Romana historia praebuit. nam T. Flavius
Sabinus, praefectus urbi T. Fhxvii Vespasiani imperatoris frater maior natu
,
erat. Sabinus autem filium rehquit minorem T. Fhivium Clementem, cuius
uxor Domitilla, Vespasiani filiae Domitillae filia. ^) hunc Clementem propter

tidem christianam a. 96 ineunte a Domitiano interfectum esse constat.
Suetonius Domit. v. 15: „denique Flavium Clementem patruelem suum, con-
temptissimae iuertiae [i. e. Christi fidem amplexum] —
repente ex tenuissima
suspicione tantum non in ipso consulatu (a. 95) interemit. quo maxime facto
maturavit sibi exitium." Dio Cassius LXVII, 14: Kav ra) avra) etei (95 p. Chr.)
aAXovg rt TioXXovg xal rbv $X.dftLoy KXTJjuevra vTtarevovra, KaiTtep dve-
ipibv ovra Koi yvvaiKa Koa avryv dvyyevij kavrov $Xa(5iav Joj.iiriXXav
exovra, Kare6cpaB,ev 6 ôfiiriavog. inrjvex^V ^f d/dcpoiv ^yKXr/jua dêorrjrog,

vq) T/g Kai dXXoi eg rd ra)v 'lovdaicov e^t/ eB,oKeXXovreg noXXoi Kareî-
KddSrjdav, Kai o\ /nev aiieâvov, ol 8e rS)v yovv ov6ig)v e6repij^r]6av' 7}
6^ jdof.ariXXa v7tepcopi6^r] jnovov ig Tlavdarepiav. mores eodem

iudaici
modo christianam religionem significant, quo Christiani intelliguntur, „qui
vel improfessi iudaicam viverent vitam." ^)
nobilissimi martyris memoriam Christiani pie colebant, sed etiam fabulis

excolebant. Clementem iam Tiberii Caesaris cognatum, Petri apostoli comitem
et in Romano episcopatu successorem descripserunt Recognitiones et Homiliae
illi suppositae (a. 140 — 160), quibus eiusdem epistula ad Jacobum praemissa
est, sed per hunc caesareum Clementem antiquissimorum episcoporum Ro-
manorum ordo turbatus est. eum a Petro ordinatum esse dixit Tertullianus
(de praescr. haer. c. 32) , eundem plerosque Latinorum secundum post
„
Petrum apostolum" Romae episcopum habuisse testatur Hieronymus (de vir.
illustr. c. 15). sed praeter Clementem Petri successorem etiam Linus Pauli
successor agnoscebatur. ^) itaque Clemens iam in secundum Petri suc-

cessorum locum repositus est. antiquissimus Romanorum episcoporum cata-
logus, Liberianus, ^) post Petrum (30—55), Linum (56 67) tertio loco —
retulit: „Clemens ann. IX. m. XI. dies XH. fuit temporibus Galbe et
Vespasiani, a cons. Tracali et Italici (68) usque Vespasiano VI. et Tito (76)."
') Alb. Imhof, T. Flavius Domitianus. Hal. 1857. p. 15.

cf.
Sueton. Domit. 1.12, j^rocul dubio erravit H. Graetz (Geschichte der
2)
.ludcn vom Untergange des jiidischen Staates bis zum Abschluss des Talmud
ecl. II. Lips. 1866. p. 112. 435 sq.), qui Ciementem consularem ipsi Judaismo
vindicare voluit.
') Const.itutt. apostt, VII,
46 p. 228, 17 sq.: rrjg 8e 'Pa)/.iaiGov iKKXrj6iag
Aivog f.Cev 6 KXavSiag Ttpcjrog vno IJavXov, koll KXri/ir]g 8e j.ierd rov
Atvov ^dvarov vit ijiov Herpov devrepog Kexeiporovrjrai.
') cf. Emman. a Schelstrate, Antiquitatis eccles. Tom. 1. Rom. 1692.
p. 404, Theodori Mommsen commentationem: „Ueber den Chronographen
vom J. 354," Abhandkingen der philologfisch-historischen Classe der konigl.
sachs. Gcscllschaft dcr Wisscnschaftcn. Vol. I. Lips. 1850. p. 634 sq.
XXVIII niOLEGOMENA.
eunclcm Clementi locum inter cpiscopos Romanos tribucrunt Optatus Milc-

vitanus, ') Augustinus, ^) Severus Antiochenus (cf. quae ad epi. II, 1 p. 64,
2 sq. notata sunt) ct Pseudo-Ignatius ad Mariam Cassobolitam c. 4. cosdcm

Clcmcntis cjîscopi annos retinucrunt catalogus Fclicianus ct libcr pontiticalis, ^)
quamvis Clcmentcm quarto dcmum Linum, Cletum) recen-

loco (post Petrum,
seant. Irenacus adv. haer. III, 3, 3 Clcmentcm ct ipse quarto loco, sed post
Pctrum, Linum, Anaclctum recensuit. ubi notandum est, Ircnacum, si quidem
communcm Latinorum traditionem sccutus est, Clementis cpiscopatum eodem
"*)
anno incepisse, quo cum consulem fuisse constat (95), aut si scquente demum
anno (1)6) Clementem successisse statuerit, eodem anno eum cpiscopum crca-
tum censuisse, quo martyrio coronatus est. Euscbius vero in Chronicis
post Petrum (40 —
65), Linum (Qi) —
78), Anacletum (69 90) succcssisse —
Clemcntem (91 —
100) retulit, itaque Clementem episcopum et Clementem
consulem iam ita distinxit, ut ille huius superstes fuisse videatur. in
llist. eccl. III, 2. 13. 15. 34 Eusebius Clementem post Petrum, Linum,
Anacletum (AyiyKXrjrov) XII. Domitiani amio (92 vel 93) successisse, tertio
autem Traiani anno (100 vel 101) Evaristum secutum esse tradidit. sed
quamvis ctiam hic Clementem episcopum Clementis consularis superstitem
tradidcrit, tamen Eusebius ipse, ubi cxtraneos quoque scriptores Christanorum
martyria sub Domitiano memorasse dixit, Clementis cousularis locum, quasi
iam praeoccupatum per Clementem episcopum vacuum reliquit. ^) invitus
,
igitur etiam Eusebius inuuit, in Clemente episcopo Clementem consularem

latitare.
Clemens episcopus primus, secundus, tertius Petri successor dicitur, per

Neronis, Galbae, Vespasiani, Domitiani, Nervae aetates usque ad Traiani
tempora pellitur. divergentes traditiones, primam certe et tertiam, iam Hiero-
nymus ita memoravit de vir. illustr. c. 15: „Clemens — quartus post Petrum
^) De scUismate Donatistarum II, 2 cathedra una est. sedit prior Petrus,

:
cui succcssit Linus, Lino Clemens, Clementi Anacletus.

2) Epi. 53 ad Generosum (Opp. II, 120 cd. Bcnedict.): Petro successit
Linus, Lino Clemcns, Clementi Anacletus.
^) apud Emman. a Schelstrate 1. 1.
^) catalogus Libcrianus post Cletum Clementis successorcm quinto loco

pergit: „Anaclitus ann. XII. m. X. d. III. fuit temporibus Domitiani, a cons.
I)omitiano X. et Sabino (84) usque Domitiano XVII. et Clcmente (95").
cosdem annos catalogus Felicianus et liber pontificalis retuleiTint. Evaristum,
qucm Clementi successisse Ircnaeus dixit, catalogi Romani a cons. Valentis
ct Veri (96) usque Gallo et Bradua (108), Eusebius inde ab a. 100 cpiscopum
fuisse tradiderunt.
^) Eusebii Chron. (in A. Mai scriptorum vctcrum novac collcctionis
Tom. VIII. p. 392) ad a. 95: „scribit Bruttius plurimos Christianorum sub
Domitiano fecissc martyrium, intcr quos ct Elaviani Doraitillam FJavii Cle-
mentis consulis ex sorore tiejJtem in insulam Poutiam rclcgatam, quia se
christianam esse testata est." HE. III, 18, 4: eig rodovrov 6e apa xara
rovg Sr/Xovjiiiyovg r/ rijg -^/iiErepag Ttldrecjg Sie.Xai.me 8i8a6HaXia (hg xal ,
rovg ccTtoêv rov Ha^^' r/jiiixg Xoyov 6vyypa(ptl.g /.lif d7toHy^6ai ralg avr&)y
}6ropiaig rov re 8tGDy/iov Hal ra Iv avraj /laprx^pia TtapaSovrai oi ye ,
Ha\ roy laxipov i7i aHptfDeg e7te6r/j.i?/vavro, iv erei TtevreHaiSeHarcj ô/ie-

rtavov (95 vel 96) /lera TtXetovcDv krepaov holi ^Xaoviav Jo/ariXXav \6ro-
pr/6avreg, iB, dSeXgjyg (var. 1. iâSeXcpr/v) yeyovvlav 'PXaoviov KXr/-
/iievrog, kvog r&)v n/viHaSe iTtl '^Pco/ii/g vTtdrcjv, rf/g elg Xpt6roy
/laprvpiag tveHev eig vT/6ov Uovriav nard ri/icjpiav SeSooSat.
CLEMENTIS EPP. OPvTGO ET INDOLES. XXIX
Romao cpiscopiis, siquidom socuiulus liimis fuit, tortius Anaclctus, tamctsi

l)leriqueLatinorum socundum post Petrum apostolum putont fuisse Clementem. ')
— obiit tortio Traiani anno." porturbatum autom Romanorum episcoporum
onlinom Epiplianius ita componorc voluit, ut Clomens ab ipso Petro ordinatus
episcopatum primo recusasse, tum mortuis Lino et Cleto suscepisse videatur. -)
Rutinus Aquiloiensis Clementis Rocognitionibus latine versis haec praefatus

est ad Gaudontium: ,,Quidam onim roquirunt, quomodo cum Linus ot Clotus
in urbe Roma ante Clomentcm hunc fuorit opiscopi, ipse Clemens ad Jacobum
scribons sibi dicat a Potro docendi cathedram traditam. cuius rei hanc accepimus
rationem, quod Liuus et Cletus fuerunt quidem ante Clementem episcopi in urbe
Ronia, sod suporstitoPotro, videlicetut illi episcopatus curam gererent, ipse vero
apostokitus imploret nogotium, sicut invenitur etiam apud Caesaream fecisse, ubi
cum Zachaeum tamen a se ordinatum habebat episcopum,
ipse esset praesens,
et hoc modo utrumque verum videbitur, ut et illi ante Clementem numerentur
episcopi, et Clemons tamen post obitum Petri docendi susceperit sedem."^)
por Clomontem turbatus Romanorum episcoporum antiquissimorum ordo
nobis non componendus, sed cognoscondusest. certum autem locum et quietum
Clemens nunquam inveniet, nisi reductus ad Clementom consularom a. 9l)

inouute interomptum. hunc insignom virum, ig xa r&v 'lovdaicov eSij tt,o-
niXXovra, iudaizantes Christiani Romani tamquam Petri apostoli discipulum,
comitem et successorom celebrabant.
iam Ilermae Pastor Vis. II, 4 p. 12, 7 sq. Clomentom, cui Romanae
ecclosiae libros ad extraneas civitates mittere licoat, ante ipsos presbytcros
ecclesiae praofectos nominavit. Clementi supposita epistula ad Jacobum ante
Recognitiones et Homilias eum tamquam Petri ipsius successorem iam summa
episcopi auctoritate presbyteris praeposuit et gentilium per Petrum servatorum
optim.as primitias appollavit (c. 3). quod Clomons autem etiam Pauli discipulus
fertur, ex hac dcmum epistuUx, quac Pauli doctrinam quamvis mitigatam pro-
fitetur, ortum esse vidctur. ^) ita iam Irenaous adv. haer. III, 3, 3: iîEra
') ita ipse Hieronymus adv. Jovinian. I, 12 (Opp. 11, 257 sq.): Clemens
successor apostoli Petri, cuius Paulus apostolus meminit (Phil. IV, 3). Comm.
in Jes. LII, 13 (v. supra p. XXIV): Clemens vir apostolicus, qui post
Petrum Romanam rexit ecclesiam.
2) Haer. XXVII, 6, ubi Petrus et Paulus XII. anno Neronis (64) mar-
tyrio coronati, Linus et Cletus per duodenos amios munere functi dicuntur,
Clemens igitur fere a. 88 cathodram Romanam escendisse putatur.
^) itaque Rufinus etiam in libro de adulteratione librorum Origenis
(post Origenis Operum cd. Ruae. T. IV. p. 50, apud Hieronymum adv.
Ruffinum II, 17, Opp. II, 507): „Clemens apostolorum discipulus, qui Ro-
manae ecclesiae post apostolos episcopus et martyr fuit."
*) quae hac de re iam disserui (apostol. Vater p. 95 sq.), impugnata
quidem sunt a Lipsio 1. 1. p. 1G6 sq. et Volkmaro (theol. Jahrb. 1856.
j). 297 sq.), sed non refutata, cf. quae respondi (Zeitschr. f. wiss. Theologic
1858. IV. p. 589 sq.). Petropaulina de Clemento traditio facillime derivatur
ex antiquiori Petrina, cui propter ipsam epistulam Clementi adscriptam
Pauli schola addebatur. ad hanc opinionem confirmandam Phil. IV, 3 ad-
hibebatur. contra Petrina traditio propriis pedibus stat neque nititur ipsius
epistulae fundamento. ceterum minime nego, Clementem consularem etiam a
Paulina ecclesia Romana celebratum esse. solus Hefelius utrumque Cle-
mentem, Romanum ct Philippensem, ita coniungere voluit, ut ille Philippis
natus sit.
XXX rPvOLEGOMP:NA.
Tovrov (Anacletum) 81 rpitcp roTtoo oltio roov dTtodroXcJv ri/v tni^Konyjv

nXrjpovrai KXT/firjg, 6 Hca hcopanGoq rovg jnaHaplovg d7to6r6Xovg nai 6v}x-
ftEftXrjHQDq avroig nai hi EvavXov rb mjpvx/xa ra)v
dno^roXcov noci rrjv Ttapd-
6061V npo 6(pâX/.ia)v ix^^v. Origenes (v. supra p. XXII sq.) Clementem non
tantum Apostolorum discipulum appellavit, sed etiam Pauli testimonium Philipp.
IV, 3 ad eum retulit. quem secuti sunt Eusebius HE. III, 15, Epiphanius
Haer. XXVII, 6: eira KXTJjnrjg, 6vyxpovog ^v IJhpov na\ TlavXov , ov
inijiiy7//iovev£t IJavXog iv rf/ npbg 'PQOf.iaiovg ini6roXy (per memoriae
lapsum), Hieronymus de vir. illustr. c. 15 : Clemens, de quo apostolus Paulus

ad Philippenses scribens ait : „ Cum Clemente et caeteris cooperatoribus meis,
quorum nomina scripta sunt in libro vitae, quartus post Petrum Romae
episcopus," adv. Jovinian. I, 12: „Clemens successor Petri, cuius Paulus
apostolus meminit." etiam Petrus Constitutionum apostolicarum VI, 8 p. 164,
22 sq.: KXr/fXEvrog rov 'Poofiaiov ini^nbnov te nai noXirov, jua^r/rEvîvrog
{jia^r/r£v6arri Lagard.) 61 nai IlavXGo r^ 6vvano6r6Xoo r/jj.a)v nai 6vrEpy£>
ir rS) EvayyEXicp.
n. Clementis quae dicitur e^nstula prior ad Corinthios ipsa nullum

praeter Romanam ecclesiam sibi vindicat certum auctorem. sensim autem illa
traditio orta est, quae Clementem hanc epistulam scripsisse ferebat.

1. Hermae Pastor Vis. II, 4 p. 12, 7 sq. Clementi nondum inter presby-
teros vel episcopos, qui ecclesiae praeerant, recepto id solum officium tribuit,
ut Romanae enim huius ecclesiae membrum
ecclesiae libros aliis mitteret. erat
praecipuum. eundem iam scripsisse Romanae ecclesiae epistulam ad Corinthios
retulerunt Dionysius Corinthius, Irenaeus, fortasse etiam Hegesippus. sed
hanc epistulam omnes quos novimus primus Clemens Alexandrinus
inter
simpliciter Clementis Romani appellavit. quaeritur, num recte ita appelletur.
nam talis traditionis quamvis antiquioris nulla est certitudo, si rei ipsius
naturae adversatur. epistulam per Clementem scriptam iam Dionysius Corin-

thius appellavit, sed idcm Dionysius etiam Corinthiam ecclesiam a solo
Paulo plantatam (cf. 1 Cor. III, 6) Petri et Pauli communem plantationem
appellavit, quos Corinthiam ecclesiam plantasse et simul Romae martyrium
passos esse dixit (apud Euseb. HE. II, 25, 8). Hegesippum autem multa
fabulosa credidisse et scripsisse constat.
missa igitur traditione epistula ipsa exquirenda est. huius autem scri-
ptorem ortum esse iam dies nocti autepositus c. 2 p. G, 2. c. 24
e gentibus
p. 29, 7 aperte docet, neque audiendus est E. Gundert, >) qui eum etiam
iudaicae nationi vindicare voluit. novo populo Dei c gentibus collecto (c. 29
p. 34, 5 sq.) et scribentes et legentes adnumerantur (c. 30 p. 34, 9 sq. cf.
c. 32 p. 36 1 sq.). Romanum autem civem hanc epistulam scripsisse con-
cludere licet c c. 6 p. 9, 13 {ir r/jilr) c. 55 p. 57, 18 {ir i/juv), cf. c. 37
p. 41, 10. 11 roig r/yovjiivoig r/[ji&)v]. scd ipsius imperatoris patruelem, quamvis
nondum consulem, ita locutum esse dc illis, „qui nobis imperant," quasi ipse
imperii plane expers esset, valde dubito. ccclesiastici imperii scriptor non erat
expers. scripsit enim ex persona ecclesiae, vel potius prcsbytorii Romani c. 39
^) Der erste Brief des Clemens Romanus aii die Corinther, Zeitschrift
fur luther. Theologie 1853. IV, 65 L cf. qnae ad c. 32 p. 35, 23. 24 adnota-
vimus p. 86.
CLEMENTIS EPP. ORTOO ET INDOLES. XXXI
p. 43, 5 — 7. aqjpovsg 7mi d^vveroL 7(a) /UGDpoi noci aTraldevTOL x^^^^ôvdLv

rjâg (presbyteros vel episcopos) kol iJ.vxri]pi8,ov6iv, kavrovg (laicos) (iov-
Xoi-ievoL iTralpedâL ralg dLavoLaig 7]i.iS)v. etiam c. 5G p. 58, 17 sq.: nai

ijÊig ovv iyrvxGo/iisy nepi r&v iv rLvi napa7tr(jOf.iazL vnapxovroov, oncog
8o^y avroig iniELKEia Hoi raneivoq)po6vvrj eig rb eiB,ai avrovg jnij rjjiiv ,
(summo ecclesiae magistratui), dXXa tg? êXTjjiari rov êov. itaque scriptorein
quidem e gentibus natum, Romanum civem, Romanae ecclesiae presbyterum
vel episcopum agnosco, sed T. Flavio Clementi in hac epistula nihil relinquo,
nisi quod eam Corinthiis mittere potuit. nam lioc certissime constat, Domitiano,
qui paulo post Clementem occisus est, adhuc imperante epistulam conscri-
ptam esse.
2. Domitiani aetati iam
et Cotelerius hanc Ro-
Patricius Junius
manae ecclesiae epistulam recteidem post Bleekium, Tho-
vindicaverunt.
luckium, Neandrum, Schliemannum, Gieselerum, Bunsenium, A. Ritschelium,
C. R. Koestlinum, Reussium ^) et ipse censui (apostol. Vater p. 83 sq.). post
me ita iudicaverunt E. Gundert (I. 1.)', Ecco Ekker,^) R. A. Lipsius, ^) alii.
et haec sententia omni ex parte confirmatur. pauci etiam nunc Grotium,
Dodwellum, Grabium, Wottonum, Gallandium secuti iam Neronis imperio
exeunte (a. 68) hanc epistulam scriptam esse putant, inter catholicos theologos
Hefelius, inter protestantes C. Wieselerus. sed horum sententiam ipsa epistula
refellit, quippe quae c. 1 p. 3, 7 sq. crebro iteratas Christianorum calami-
tates, quales Domitiano, non Nerone imperante acciderunt, vix praeterlapsas
dicat, c. 44 p. 47, 5. 6 presbyteros ab apostolis aliisque viris insignibus con-
stitutos j.ie/.iaprvp7j/.ievovg noXXoIg xpoyoig vnb ndvrcov, c. 47 p. 50, 18
Corinthiam ecclesiam 53 a Paulo conditam iam dpxaiav appellet. ^) alii
a.
Clementis dictam epistulam secundo demum seculo vindicare voluerunt.

Schwegleri '") vestigia secutus Volkmarus ^) non Domitiano, sed Adriano im-
perante hanc epistulam conscriptam esse constanter asseveravit. quam sen-
tentiam a me statim impugnatam ') ipsi Baurio ^) placuisse semper admiratus
sum. nam auctoris fiduciae ipsa argumenta parum conveniunt. post Domitiani
vexationes, Traiani celeberrimum de Christianis puniendis rescriptum subitae
') quorum
scripta laudavi (apostoL Vater p. 84 not. 14).
Disquisitio critica et historica de Clementis Romani priore ad Co-
2)
rinthios epistola, Traiecti ad Rhen. 1854. p. 93 sq.

^) De Clementis Romani epistola ad Corinthios priore disquisitio. Lips.
1855. p. 136 sq.
*) praeterea cf. quae hac de re monui in libro meo: apostol. Vater
p. 83 sq. et in huius editionis adnotationibus p. 77 sq.
^) Nachapostol. Zeitalter, Tubing. 1846. Vol. II. p. 125 sq.
^) Ueber Clemens von Rom uncl die nachste Folgezeit, mit besonderer
Beziehung auf den Philipper- und Barnabasbrief, so wie auf das Buch Judith,
theol. Jahrb. 1856. p. 287 369. —
Die Religion Jesu und ihre erste Ent-
wickelung etc. Lips. 1857. p. 391 sq. Der Ursprung unserer Evangelien
nach den Urkunden, laut den neuern Entdeckungen, Turici 1866. p. 64.
') Volkmar'8 chronologische Entdeckungen iiber die Apokalypsen des
Esra und das Buch Judith, die Briefe des romischen Ciemens und des Bar-
nabas, Zeitschr. f. wiss. Theologie. 1858. II. p. 282 sq.
8) Lehrb. d. christL Dogmengeschichte, ed. II. Tubing. 1858. p. 82 not.,
Vorlesungen iiber Neutestamentl. Theologie, ed. ¥. ¥. Baur, Lips. 1864.

p. 41 sq.
XXXII rROLEOOMENA.
ccrtc ct improvisac calamitatcs huius gcncris (c. 1 p. 3, 7 sq.) accidorc non

potcrant. Petrum G4 martyres Domitiani quidcm coaetanci ror^g
ct Paulum a.
ayyi6ra yevof.ievovg d^XTjrdg, rrjg ysveag ijfiobv ra yevrala v7to<)£iyjiara

(c. 5 p. 8, 15 sq.) appcllarc potcrant, scd Adriani coactaneos post LX fcrc
annos ita locutos cssc valdc dubito. et quis tandcm Volkmaro credet, prcshy-
teros ecclesiarum ab ipsis apostolis constitutos*, si post LXX fcre annos

superstitcs munere ccclesiastico fungi potuisse, Corinthios autem
erant, ^)
etiam talcs munere privasse (c. 44 p. 47, 13. 14)? Judithac voro
seniorcs
librum, quo huius cpistulae scriptor iam usus cst (c. 55 p. 58, 4 sq.), diu
ante Adriani imperatoris primum annum (117 vel 118) compositum esse
ccrtissimis constat argumentis. ^) Volkmari sententiam cquidem tamquam omni
dubitatione vacuam et chronographae artis isigne exemphim admirari non
possum.
Domitiani aetati Romanam epistulam vindicantcs vix errabimus, si eam
post a. 93 scriptam esse censebimus. nam inde ab illo anno, devicta L. An-
tonii Saturnini rebelhone, Domitianus in bonos quosque saevire et tyranuum
se aperte ostendere coepit. ^) idcm imperator, qui a. 93 excuntc philosophos
persecutus est, neque Christianis tamquam philosophorum similibus pe-
percisse videtur. itaquc Eomani Christiani c. 1 p. 3, 7. 8 [rdg] alcpvidlovg
nai £7taXXjjXovg [yevojiijsvag rjfxiv dvjuqôpdg nai [7tep\i7troD6eig memorare
potuerunt.
^) Fortunatus quidem Corinthius, quem Paulus 1 Cor. XVI, 17 memo-

ravit, vix ille Romanae ecclesiae legatusquem Clem. epi. I, 59 p. G2, 15
appcllavit, habcndus est.
2) quae Lipsius (das Buch Judith und sein neuester DoUmetscher,

cf.
Zcitsclir. wiss. Tlieologie 1859. I. p. 39
f. —
121) et ego ipse exposuimus (Die
liiicher Judith, Tobit und Baruch und die neue Ansicht von Hitzig und
Volkmar iiber die Apokryphen dcs Alten Testaments (ib. 1861. IV. p.
335 — 385).
Tacitus in vita Agricolae c. 44 gaudet, socerum suum, qui X. Kal.
3)
Sept. 93 mortuus cst, „evasisse postremum illud tempus, quo Domitianus

a.
non iam per intervalla ac spiramenta temporum, sed continuo vol vehit uno
ictu rempublicam exhausit." Plinius Panegyr. c. 95: „si cursu quodam pro-
vectus ab illo odiosissimo principe antequam profiteretur odium bonorum,
postquam professus est, substiti." substitit autem Plinius post practurani
a. 93. de hoc temporc Indiofius in libro supra p. XXVII not. 1 laudato p. 112:
„Das ist die Zeit, von welcher Tacitus zu Anfang seiner Historien redot,
wo in Folge der Untersuchungen vom J. 93 das Meer niit Verbanntcn an-
gefiillt, die Klippen vom Blute Ermordeter gefarbt waren, und in Rom
ISchrecken und Entsctzon hen'schtcn. Geburt und Reichthum, das Ablehnon
und das VcrwaUon obrigkeitlichor Aemter, allos ward Grund zur Anklago.
Dic Dolatoren, deron Menge immor noch wuchs, prahlton mit Consuhitcn,
Statthalterschaften und Priostoriimtern wie mit der Beute iiberwundonor
Feindo, Schivcn wurdon gogen iiire Herren gehetzt, Freigolasseno gogon
ihre Patrone. Ilatte jomand seine Feinde, so musstcn soine Frounde zu
soinem Untorgangc dionen. Und mitton in diesem Elende sah man orschiit-
terndo Boispiele fast vorgessenor, altromischcr Tugond. Miittor boghMtolon
ihrc S(')hne ins Exil, Gattinnon ihre Miinnor. Mancho opforton sich froiwiUig
fiir cinen thcurcn Frcund oder Verwandten, ja Sclaven ortrugon standhaft
die QuahMi dor Foltor, um nicht gogen ihro llorrcn auszusagon. Dor Tod
sclbst ward mit cincm Mutli hingonommon, wiirdig der gopriescnston Mustor
dcr altcn Zcit." cf. Clom. opi. I, c. 55 p. 57, 17 sq.
CLEMENTIS EPP. ORIGO ET INDOLES. XXXIII
3. Romana ecclesia per lianc epistulam Corinthiorum seditionem com-

ponere studuit. de qua seditione hanc fere sententiam proposui (apostol.
Viiter p. 78 sq.): in seditionis principibus omnia revocari ad superbam ali-
quam sapientiam. superbiam autem nou tantum iv d\a8,ovda. rov A.6xou

(c. 21 p. 2G, G), omnino in solis verbis (c. 38 p. 42, 10 cf. c. 30 p. 35, 1
ipyois Sixaiovjiisvoi nai jiiij Xoyots), sed etiam in rebus ipsis conspici. ita
moneri c. 38 p. 42, 9 —
14: 6 6o(p6g ivdEixvv6B[GD] rrjv 6oq)iav avtov ixrf iv
Aoyoig, aAA' iv ipyoig dyaôlg' 6 raTtEivocppov&y f.i7} lavrS) jiaprvpeir[Go],
oAA idro) vcp krepov havrov f.i[ap]rvp£i6âi' 6 dyvog iv r^ 6apHi nai
[avrog] fxif dA.aôv£V£6BGo, yLVGo6[HGJV ori £r]Ep6g i6riv 6 iTtixoprjywv [avro)]
ri]y iyxpdrEiay. eodem modo dici c. 48 p. 51, 9 sq. : -rjrGo rig 7iL6r6g, TJrcj
dvyarbg yya)6iy iB,EinE\y, TjrGO 6oq)og iv diaHpiÊi X6yGov, ijrGo yopybg iy
dyv6g' ^) ro6ovrGo ydp jndXXov rajtEivocppovEiv ocpEiXEt, o6go
k'pyoig, ijrGo
doHEt fidXXov j.iEL^Gov Elvai nai îfrEiv rb HOivGogÊXsg 7td6iv, nai jirj rb
,
kavrov. triplex igitur arrogantia vituperari videbatur: 1) propter scientiae

christianae sermones, quos e Pauli epi. I. ad Cor. VIII, 1 sq. XII, 8.
XIV, 6 illustravi, 2) propter quam ad illas
sermonum diiudicationem ,
8iaHpi6Eig TtvEvjidrGov 1 Corr. XII, 10. XIV, 29 revocavi, 3) propter con-

tinentiam vel vitam caelibem, cuius nimiam aestumationem iam Paulus
1 Cor. VII reprimere debebat. eosdem Corintbios, quorum vivida et turbu-
lenta ingenia iam Paulum valde sollicitaverant, etiam ex hac Romanao
ecclesiae epistula recognovi. sed haec omnia Ekkero I. 1. p. 31 sq. acutius
quam verius exposita esse neque epistulae simplicitati convenire videbantur.
hypothesi de yXGo66oXaXia. et 7tv£vi.iaroXoyia me abusum esse ad omnia
fere eo referenda, etiam ea quae non nisi coacta ratione ita explicari possint.
verum enim vero Ekkerus ipse sententiam proposuit trivialem neque epi-
stulae gravitati convenientem. ita c. 30 p. 35, 1 8iHaiov6âi non Paulino
sensu sumendum esse, sed significare: „se bonum praebere coram Deo"
opinatus est. et contra scriptorum veterum usum (cf. Ignat. ad Polyc. c. 5)
etiam a verbis illis dyvbg iv ry 6apni ascetismum cum coelibatu coniunctum
arcere voluit. epistulam ipsam nihil docere praeter veritatem illam ubivis
cognitam: animo elatos et superbos omnes homines duabus rebus gloriari,
verbis et factis, neque quidquam inesse, quod ad pneumatologiam et asce-
tismum spectet. de hac sententia Lipsius suo libro p. VI sq. praefatus
est: Ekkerum plebem Corinthiam ad tumultuandum instigatam cum ipsis
tumultus auctoribus confudisse et seditionis imaginem adeo diluisse et deco-
lorasse, ut omnia quasi nebulis ac tenebris obscuravisse videatur. ipse
Lipsius (1. I. p. 108 sq.) meam sententiam summa in re probavit et cx
parte promovit.
aliam viam ingressus E. Gundert ^) hanc fere proposuit sententiam:
seditionis principes, contra quos Romana epistula scripta est, e gentilibus
oriundi Pauli doctrinam ita exacuerant, ut Clemens eam mitigatam proponere
debuerit. Pauli autem doctrinam adversarii non acuissent, sed prorsus
') tunc codicem {i]rGo dyvbg iv Epyoig) nondum e Clemente Alexandrino
correxeram.
^) Der erste Brief de.s Clemens Romanus an die Corinther, partic. II.
Zeitschrift fiir lutherische Theologie u. Kirche 1854. I. p. 29 sq.
Hll.GENFEI.D, NOV. TeSTAM. EXmA CANONEM. f. • ***
XXXI PR()LP:r;()MENA.
(leseruissent, si oos do ipsa resuiTectione futura dubitasse e c. 11 p. 13,

23. 24. c. 23 p. 28, 8 sq. concluderemus. quod autem Gunderto seditionis
principes Pauli doctrinam dc fide iustificante ita pervertisse videntur, ut

operil)ns omiiino opus non esse existimavcrint, ipsum epistulae non con- et
gruit. adversarios non tam docendo quam agendo, modestia quidem deserta,
bona opora contemsisse monuit Lipsius \. L p. 114. 124. equidem addo, de
tali doctrinae summo discrimine omnino non agi, sed certatum esse Ttsfjl [/77]
(xvr^Hortoav eig 6coTi]plav (c. 45 p. 47, 15. 16).
ceterum doctrinae discrimen non nego neque priorem

et ipse aliquod
meam sententiam omni emendatione repeto. Romana ecclesia iam
sine
c. 1 p. 4, 1 sq. detestatur impiam illam seditionem a paucis hominibus
temerariis et audacibus motam, qua obedientia magistratibus ecclesiasticis
praestita (p. 4, 12) omnino sublata est. plebis seditio c. 3 p. 6, 17 20 —
describitur: ovraig iTrr/yepST/dav ol arijiioi in\ rovg dri/.iovg, ol a.8oB,oi int
rovg ivS6^02!g, ol acppovEg ini rovg cppovijxovg , 6i veoi inl rovg npsdfSv-
repovg, quae aperte revocant ad 1 Cor. IV, 10: r}i.ieig f.iQopoi 8ia Xpidrov,
vjiietg 81 q)p6vijiioi iv Xpidroj' r/jieig ddB^sveig, vjiiEig ds idxvpoi' vjielg
8v8oB,oi, rjjiEig 8e arijioi. autem causa primaria declaratur invidia

seditionis
vel obtrectatio {P,yXog cuius cxempla antiquiora et recentiora
c. 3 p. 7, 4 sq.),
recensentur c. 4 —
G. quamobrem Corinthii commonentur ad poenitentiam
c. 7. 8. ante omnia iis proponuntur obedientiae vetera exempla ab Enocho
et Abrahamo data et caritatis per hospitalitatem {q)iXoB,Eviav) ab Abrahamo,

Loto, Rahaba ostensae (c. — 12).
9 cum obedientia praestanda coniungitur
modestia commendata (c. 13 — 15), ubi seditionis principes tamquam arro-
gantes, invidiosi, pacem simulantes carpuntur (c. 14 p. 16, 10. 11. c. 15
p. 17, 7. 8). summum modestiae exemphmi additur Christus c. 16 cum
veteribus prophetis et Veteris Testamenti viris iUustrissimis (c. 17. 18). tum
Corinthii revocantur pacem, quam Deus ipse in mundo creato
ad illam
ordinavit (c. 19. 20). Deo igitur dignam eique acceptam vitam exerceant
morem non gerentes dv^pcMoig d(ppo6i nai avorjroig nai inaipojievoig
Tiai iyxavxoojievoig iv dXaôveia rov X6yov avr&v (p. 26, 5. 6), sed
Christi vencrationem ostendentes in magistratuum ecclesiasticorum reve-
rentia (p. 26, 7. 8) et bonae conversationis ordine, quae omnia fides
christiaua confirmavit (c. 21. 22). denique Corinthiis mercedes poenaeque
futurae proponuntur, quae a resurrectionis et Christi reversuri spe pendent
(c. 23 — 28).
his praemissis Eomana ecclesia Corinthiis iam in mentem revocat populi
a Deo electi dignitatem, quac etiam in modestia et coucordia exercenda sit
(c. 29. 30). quod operibus, non verbis iustificari, propriam h\udem vitare
iubentur (p. 35, 1. 5 sq.), ad seditionis principes spectat, propter quos viae
l)enedictionis accuratius exponuntur (c. 31 — 36). fidem quidem iustificantem
Ivomana ecclesia agnoscit (p. 36, 5. 6), sed fidem non destitutam operibus.
iam Abrahamus benedictus dicitur 8uiaio6vvr/v xa\ dXrjSeiav 8id ni^reoog
noir/dag (p. 35, 14. 15). itaque propter fidem iustificantem non negligamus oportet
])ona opera et caritatem (p. 36, 9 sq.). haec via sahitis per Christum aperta
autem inimici sunt, qui Dei voluntati adversantur (p. 41, 5
est. Christi 7). —
iam ad ipsam Corinthiorum controversiam accedunt c. 37 39. Dei praecepta —
eodem certo ordine sequamur oportet, quo Romanorum legiones militantur
(c. 37). ita totum corpus christianum per obedieutiam contincatur. quam qui dese-
CLEMENTIS EPP. ORIGO ET IXDOLES. XXXV
rucrimt et deleverunt seditionis principes ipsi monentur c. 38 p. 42, sq.,
ut sapientia in bonis operibus, uon in verbis ostendatur, modestia vel humi-

litas {TLX7teiyocppo6vy?f) aliorum, non proprio testimonio comniendetur, vitae
caelibis continentia ad Deum huius doni auctorem referatur. illi sunt insi-
pientes, qui inflato animo etiam Romanae ecclesiae magistratus contemimnt. ^)
hi autem iubent rerum sacranim certum ordinem a seditionis ducibus pertur-
batum (c. 40. 41). certis temporibus, ministris hjcoque res sacrae colebrandao
sunt. Christo summo pontitice inter poutifices, qui sunt presbyteri vel epi-
scopi, Levitas, i. e. diaconos, laicos seu plebem christianam singula oflicia
distributa sunt. Corinthii autem docentur, non ubique, sed unico loco sancto
sacriticia celebranda esse (c. 41 p. 44, 18 sq.). iidem monentur: ol ovv Ttapoc
xb HixBrpcoy ri/s ftovXijdEoo^ avrov TrowvvTsg ti ^dvaTov rb TtpodTijiiov

k'xov6Lv. itaque Corinthios contra hanc legeni deliquisse, eucharistiam extra
locum, quo a presbyteris ordinariis administrabatur, celebrasse constat. bene
Lipsius L 1. p. 117: „sicuti Pauli temporibus (1 Cor. XI, 19), ita etiam tum
quum Clemens [vel: presbyterium Romanum] epistolam scripsit, magna inter
Corinthios de coena Domini dissidia orta sunt. — fuerunt igitur, qui ipsam
coenam Domini litibus altercationibusque profanare non erubescerent." quam
ob rem magistratuum ecclesiasticorum auctoritatem Romani Corinthiis solemniter
—
commendant (c. 42 45). Deus Christum, Christus apostolos misit, qui quos
primos ad fidem christianam converterunt, episcopos et diaconos crediturae
plebis creaverunt. ^) apostoli contentionis de episcopatu futurae praescii illis
iam constitutis etiam mandatum addiderunt, ut mortuis alii in munere

ecclesiastico 44 p. 46, 15 sq.). peccaverunt igitur Corinthii,
succederent (c.
qui presbyteros vel episcopos nonnuUos munere demoverant (p. 47, 12 14), —
propter res ad salutem non pertinentes contentiosi (c. 45 p. 47, 14 — 16). ita
plebs Corinthia contra patricios rebellaverat, schisma ortum etiam tunc durabat
(c. 46 p. 50, 6. 7). renovatae, adeo superatae videbantur factiones illae Co-
rinthiae, quas iam Paulus (1 Cor. I, 11 sq.) vituperavit. ^turpissima fama

ferebatur, Corinthiorum antiquam ecclesiam dt' ev ^ 8vo TtpodcoTta 6ra6id^£ir
Ttpbg rovg Ttpedftvrepovg (c. 47 p. 50, 18. 19). qui seditionis auctores quales
fuerint, docemur c. 48 p. 51, 9 sq., ubi Corinthii ut se convertant monentur:
^r&9 rig TtKjrog, r/roj dvvarbg yy6b6iv iB,£i7tEiv, i/rcj 6o(pbg iv diaKpidsi
\6yoov, TfTGJ yopyog iv epyoig, dyvog' ro6ovTGo ydp /ndAXov ran:eivo-
tjtgo
cppovnv ocpEiXEi, o6go doxEi jiidAXov jiiei^GJv eivai, nai 8,r/Teiv rb HoiVGocpeXEg
Ttddiv, xal jiT/ rb tavrov. fidei igitur vi et constantia, scientiae spiri-
tualis luce, litium diiudicandarum sapientia, ^) agendi alacritate, vitae caelibis
') c. 39 p. 43, 5 — 7: Corinthiorum presbyterorum et Romanorum res

communes sunt. quam ob rem presbyteros quidem Corinthios, non ipsam
plebem Romani presbyterii arbitrium provocasso puto.
2) c. 42 p. 45, 9 sq. clerus christianus praecedit plebem ipsam.
^)hac in re priorem meam sententiam emendavi, nam sapientiam iv
8iaKpi6Ei XoyGov praestitam nuno ad praesidum ecclesiasticorum potius
officia quam ad pneumaticorum hominum cloquia diiudicanda refero. de
episcoporum vel presbyterorum foro cf. Clementis epi. ad Jacob. c. 10: o/
npayjiara k^xovreg d8EXq>oL iTtl roov iB,or)6i6bv fxr} HpivE6^Go6av, dXX' vnb
roov rrjg iHHXr/6iag 7tpe6fjvrepa-)v 6vjj,(kftaê6^^Go6av navri rpoTtco , IroijiGog
avrolg Tteiôjievoi. Clem. Ilom. III, 67: ol Xonto\ Ttdvreg a8eX(po\ rb d8i-
HEl6BaL ava8Exi6ôo6av tl 81 Hpiy£6âi êXov6lv 7tEp\ gov d8iHovvraL, irti
XXXYI PROLEGOMENA.
castitate ^) ii gloriabantur, qui Corinthios impulerunt, ut nonnullis scnioribus,

quibus fortasse propter nimiam senectutem illae virtutes deesse videbantur,
obedientiam denegarent. recentioribus viribus magistratus ccclesiastici cgere
vidf3bantur. itaque novis praesidibus eucbaristia a maxima plebis parto
celebrabatur. his omnibus Corinthiorum dissidium perficiebatur.
in ultima epistulae parte (c. 48 — 59)
omnino monentur, ut Corinthii
dissidium ipsi tollant et ad caritatem mutuam redeant. qua in cohortatione
Romani presbyteri, qui hanc epistulam scripserunt, seditionis principum vir-
tutes inviti quodam modo agnoverunt. nam eos hortantur, ut rb xoivov r^g
i?i7tidog ipsi considerent (c. 51 p. 58, 8 sq.), ut propter pacem ecclesiae
sponte recedant (c. 54 p. 57, 4 sq.). moderatio et humilitas, quae sola iis
deest, a Deo impetranda cst (c. 56 p. 58, 17 sq.). Romani presbyteri eosdeni
seditionis auctores, quos tam vehementer accusaverunt cohortantur, ut ipsi ,
poenitentes ad presbyterorum obcdientiam redeant (c. 57 p. GO, 1 sq.). neque

haec cohortatio eventu caruisse videtur. magistratuum auctoritas vere restituta
est. nam Hegesippus (apud Euseb. IIE. IV, 22, 2) illis, quae de hac epistula
tradidit, etiam addidit : xal iTtejaeLVEr y ixyiXr]6ia rj Kopivîoov iv xS) 6p^^

Xoycf) i-iixP'^ Upijiiov iTridKOTtevovtog iv KopivôD.
sine ira et studio Corinthiae ecclesiae dissidium considerantes neque
magistratuum ecclesiasticorum neque plebis christianae defensores oninino
damnabimus. illi merito quidem magistratuum auctoritatem tuebantur, sed
ctiam ita extollebant, ut plebis christianae iura laesa sint. sola obedientia
praestanda praedicabatur. illi non docebant, ubi duo vel tres in Christi no-
mine congregati snnt, ibi Christum medium adesse (Matth. XVIII, 20), sed
unicum sacrificiorum a presbyteris administratorum locum praedicabant (c. 41
p. 44, 18 sq.). illi Paulum, qui ecclesiarum praesides nokiit Christianorum
fidei dominari, sed eorum gaudii adiutores esse (2 Cor. I, 21), non secuti
episcopos et diaconos iam ante plebem christianam constitutos asserebant

(c. 42 p. 45, 9 sq.). hi fortasse proprias laudes nimium extollebant, ^) sed
summo iure poscebant, ut plebs christiana virili potius virtute quam senectute
iam fessa regatur, vel potius regiminis ecclesiastici non pUxne cxpers sit.
victoriam in hoc certamine reportavit cleri auctoritas. tota igitur epistula

quamvis Clementi caesareo vix tribuenda nobis repraesentat cleri ecclesiastici
suprematum nascentem, plebis christianae servitutem incipientem.
4. Corinthiam ecclesiam, cui haec epistula inscripta est, Pauli doctrinam
tunc omnino retinuisse nemo negavit. in hacsed etiam Bomana ecclesia
epistula Pauli doctrinam professa est quamvis mitigatam neque XII aposto-
lorum auctoritati adversantem. ^) summis Pauli laudibus Petri commemoratio
anteponitur c. 5 p. 8, 19 sq., omnes apostoli tamquam Christi ipsius legati
agnoscuntur c. 42 p. 45, 1 sq. c. 44 p. 46, 15 sq. c. 47 p. 50, 13. fides
rcbv Ttpedftvrspaov dvjLiîftaîdS^Godav rbv Se 6vi.iftif5a6i.ibv ol Ttpedftvrepoi

roa iTti^KOTtcD Ttpodavagyepircoâv. Constitutt. app. II. 37 p. 64, 10 sq.
*) vitae' caelibis nimiae aestumationi vitae coniugalis commcndatio op-
ponitur c. 1 p. 4, 15 sq. c. 21 p. 26, 11 sq.
'^)
cf. c. 14 p. 21 p. 29, 5. 6. c. 30 p. 3o, 5 sq. c. 38
16, 10. 11. c.
p. 42, sq. c. 48 p. 51, 9 sq. c. 57 p. 60, 4 sq.

"*) cf. quae hac de re iam cxposui in libro nieo: Dic aj)Ostol. Valcr
p. 86 sq. ct in cphcmeridibus: Zeitschr. fiir wiss. Thcologic 1858. IV.
p. 572 sq.
CLEMENTIS EPP. ORIGO ET INDOLES. XXXVII
iustificans operum iustitiae opponitur c. 32 p. 36, 1 sq., sed fides operosa,

cui neque bona opera neque caritas deesse possunt
33 p. 36, 9 sq.). illud (c.
6ia Tcidzecog ipydêOâi diHaiocjvvr/v (Hebr. XI, 33) Clemeus ita secutus
est, ut ei Abrahamus benedictus videatur 8iHaio6vvr}v na\ dXrjêiav dia
TtidTEGjc Tconjoag (c. 31 p. 35, 14. 15). ab eodem iustitia fide parta ipyov
8iKato6vyr]g appellatur (c. 33 p. 37, 18 cf. c. 30 p. 35, 1 ^pyoig diHatovjUEvoi
xai /27/ Xoyoig). ita quamvis nondum sublato utriusque
Romani presbyteri,
partis, Pauliuae et iudaizantis, discrimine, iam pacis studium ostenderunt et
illa vitaverunt, quibus altera pars offenderetur. vetus Dei populus novo, qui
e gentibus collectus est, anteponitur (c. 29 p. 3-1, 1 sq. cf. c. 50 p. 54, 4 sq.),
et quod maximi momenti est, Veteris Testamenti leges ad Christianismum
transferuntur (c. 40. 41). etiam Christianis observandae sunt leges illae de
rerum sacrarum certis temporibus, ministris locoque sancto. etiam apud
Christianos summus pontifex, pontifices, Levitae et laici discernuntur , sacri-
ficia ofiêruntur (cf. etiam c. 44 p. 47, 8. 9). translate quidem haec omnia
dicuntur de Christo summo pontifice, episcopis vel presbyteris pontificibus,
diaconis Levitis, eucharistiae sacrificio, Clemens vice versa Christianorum
et
episcopos et diaconos iam in Veteris Testamenti effata retulit (c. 42 -p. 45,
14 — minus Veteris Testamenti mandata et instituta apud Clementem
16). nihilo
quam abrogantur, quae apud Pauhim abrogantur potius

conservantur potius
quam conservantur. qua in re huius Paulinismi ingenium vere Romanum
animadvertimus, non tantum utriusque partis christianae concordia quam
niaxima appetitur, sed etiam omnia reducuntur ad certum ordinem, qualis in
ipsa rerum natura conspicitur (c. 20 p. 23, 22 sq.), in Romano imperio obser-
vatur (c. 37 p. 41, 10 sq.), Dei populo mandatur (c. 40 p. 44 1 sq.).
omnia cum illo Romanae ecclesiae statu comparantes, quem Pauli epistula
ad Romanos repraesentat, iam multo magis ordinata cognoscimus, sed non-
dum ad perfectam vereque cathohcam unitatem perducta. Paulus praeter illam
ecclesiam Romanam coetus agentcm in aedibus Priscae et Aquilae, quibus
omnium ecclesiarum gentilium sahitem nuntiavit (Rom. XVI, 3 — 5), etiam
alium coetum christianum, procul dubio iudaizantem, memoravit: 'AdvyHpitov,
^Xiyovra, IJatpoâv, 'Epjuav nai tovg dvv avtoig ddeXgyovg
'Ep/.irjy,
(Rom. XVI, 14). praeterea sahitavit $i?i6^.oyov hoci 'lovXiav, Nr/pia naX
tr/v adeXqjrjv avtov nai 'OXvjnTtav nax tovg dvv avtoig ndvtag dyiovg
(Rom. XVI, 15). utrumque coetum plane diversas consuetudines secutum esse
in sabbatis et diebus festis celebrandis aut non celebrandis, in ciborum ab-
stinentia aut licentia Paulina epistula ad Rom. c. XIV aperte docet. Clementis
quam dicunt epistulam Romanae ecclesiae presbyterium ita conscripsit, ut
PauHnae partis mentem expresserit, alteram vero partera non offenderit. con-
suetudinis religiosae discrepantia nondum sublata est. ne Sixto quidem,
Telesi)horo, llygino, Pio, Aniceto episcopis Romanis per annos fere 117 167 —
utrumque coetum in perfectam unitatem coahiisse e controversiae paschalis
historiacognovimus, quum hos episcopos omnes singularum parochiarum
consuetudinem iudaizantem tolerasse dicat Irenaeus. ^) neque ex eadem Ro-
') apud Euseb. HE. V,

24, 14, cf. librum nioum: Der Paschastreii der
altcn Kirchc p. 227 sq. etiam Justinu.s martyr. Dial. c. Tryph. Jud. c. 47
p. 266 Judaeorum ct gentilium fidclium discrimen ita dcscrip.sit, ut altera
XXXVIII rilOLEGOMENA.
manae ccclcsiae partc, unde Ilcrmae Pastor, Clementis Rccognitiones et
Homiliae prodierunt, haec Clemcntis cpistula profecta est. sed utriusque partis
discrepautia nondum sublata iam valde mitigata est. ') Paulina pars recepit,
translatc quidem, Vcteris Testamenti leges de solemnitatum sacrarum certis
temporibus, quas Pauli aetate nondum agnoverat. et illam quae indc a Sixto
episcopo vel ab Adriano imperatore instituta est Romanae ecclesiae celebratio
paschalis, ex hac epistula cognoscimus iam praeparatam.
III. Clementis quam dicunt dlteram epistulam ad Corinthios iam in libro

meo de patribus apostolicis conscripto p. 115 sq. M. Aurelii imperatoris ae-
tati (161 — 180) vindicavi, quum Christiani cxtrinsecus Romani imperii per-
secutionibus vexabantur, intrinsecus Gnosticorum variis doctrinis turbabantur.
hanc scripturam epistulam esse negavit Grabius, ^) Corinthiis inscriptam Hage-
mannus. ^) sed vere est epistula Corinthiis inscripta. ^) quo magis augetur huius
scripturae obscuritas- nam Romani presbyterii vel episcopi epistula ad Corin-
thios vix oblivione obliterari poterat. uemo autem ante Eusebium hauc epistulam
memorasse videtur. si igitur tam sero innotuit, quomodo tantam auctori-
tatem nacta est, ut et ipsa publice praelecta, adeo in sacrum codicem
recepta sit?
hanc difficultatcm Hagemannus 1. 1. p. 519 sq. ita expedire conatus est:
inter encychcas ClementtS'epI'stulas, quas Epiphanius Haer. XXX, 15 (v. s. p.
(XXIY) memoravit, etiam haec epistula fercbatnr, sed parum aestumata, quia
Ilcrmae Pastoris appendix erat. hunc enim librum (cf. Vis. II, 4 p. 12, 7 sq.)
comitabatur encyclica Clementis epistula postea separata, quae Christianos ad
constantem nominis confessionem iu futura persecutione, ad mandata divina
observanda, itaque Dei promissa merenda commonuit. ab Hermae Pastore
iam separata tamquam Clementis Romani epistula altera Eusebio demum in-
notuit et codice Alexandrino ex parte conservata est. ita Hagemannus argutius
quam verius disseruit. nam Clementis altera epistula ab Hermae Pastore
pars alteri communionem ecclesiasticam denegare possit. tacco de Caio Ro-

mano presbytero, quom Victore et Zephyrino episcopis i^va)v inidyiOTtov
ordinatum essc Photius (Bibl. cod. 48) retulit. sed sententiam meam dc
Romanae ecclesiae originibus quamvis a Lipsio 1. 1. p. 178 dubitatam, a
Volkmaro (theol. Jahrb. 185G. p. 329) condemnatam constanter repeto.
^) G. V. Lechlerus (Das apostolische und das nachapostolische Zeit-
alter etc. ed. II. Stuttgart. 1857. p. 481) neque antecedenti neque sequenti
Romanae ecclesiae historiae satisfecit ex hac epistula ita ratiocinatus: „Ebcn
damit aber ist, da derselbe ein Gemcindeschreiben ist, auch so viel gewiss,
dass die romische Gemeinde am Schluss des ersten Jahrhunderts , weit ent-
fernt dem Ebionitismus zu huldigen, im Gegentheil paulinisch gcsinnt war.
Dic Spammng zwischen Heiden- und Judenchristen war voriiber, die judaisti-
schen Bestrebungen waren verschollon, von einem Gegensatz zwischcu Paulus
und Petrus war keine Rede mehr, beide Apostel kannte man luir als ein
harmonisches Paar (c. 5). Noch mehr: es lcann auch nie friihor jenc Kluft
zwischen Paulus und Petrus, Ileiden- und Judenchristen befestigt gewesen
sein, welcho man voraussetzt."
') Spicileg. Patrum et haereticorum etc. Tom. I. cd. H. Oxoniac 1700.
p. 264 sq. (2G8).
^) Ueber dcn zwcitcn Bricf dcs Clcmens von Roni, thcolog. Quarlal-
schrift 18G1. IV. p. 509 — 531.
^) cf. quac notavimus ad c. 7 p. G8, 2G sq.
CLEMENTIS EPP. ORTGO ET INDOLES. XXXIX
iudaizantc procul abest, et illc libcr quom Ilcrmas Clemcnti mittcrc iubetur
cxtraneis civitatibus communicandum, ab Ilermae Pastore non est diversus.
candem difficultatcm equidem sic expedire ausus sim. Romanam ccclesiam
episcopo Sotcrc {1G7 — 175) alteram cpistulam ad Corinthios scripsisse testa-
tur Dionysius Coriutliiorum episcopus, qui vigente Cliristianorum persecutionc
Romanis ita respondit: IB, dpxv? yotp vfj.ir ^Sog idrl rovro, ndvrag juev
dSeXqôvg TroixiXGog evepyereiv, iKHXrjîaig re TtoXXaig raig nara Ttadav
TcoXiv iq)68ia TreîTteiv, chSe /iiev ryv rdjv 8eo/.ievGJv neviav dvaipvxovrag, iv
jiterdXXoig de ddeXcpolg v7rdpxov6iv iitixoprjyovvrag 8i a)v 7te/.i7tere dpxyêv
icpodiajy, TtarpoTtapddorov ^Sog ^PGDjuaiGov ^PGojuaioi diacpvXdrrovreg , o ov
piovov Siarerrjpr/Hev 6 juandpiog vju&v irtidHOTtog SGorrjp, ^) aXXd nal
i7ti]vB,y]Hev , i7tixopr/x&)v juev rrjv Sia7tej.i7tojievr]v SaipiXeiav rifv elg rovg
dyiovg, Xoyoig Se jianapioig rovg dviovrag dSeXgôvg oig renva Ttarrjp
(ptXodropyog TtapanaX^v (apud Euseb. HE. IV, 23,^0). recentem Romanae
ecclesiae epistulamiam die dominica publice praelectam Dionysius Corinthius
(1. §. 11)
1- eodem honore, tag Hal rr/v nporepav rjjiiv Sid KXrjjiievrog ypa-
<pei6av, semper habendam esse dixit. altera igitur Romanorum epistula apud
Corinthios priori, quam Clemens scripsisse ferebatur, iam addebatur. num
mirum, si paulatim et ipsa Clementi adscripta Eusebio innotuit et in aliis quoque
ecclesiis tamquam Clementis altera epistula ad Corinthios publicabatur, ipsius
Novi Testamcnti libris sacris addebatur? haec statuentes illam difficultatem
sustulisse videmur. ^) neque in hac epistula quidquam inest, quod quominus ita
statuamus impediat. nam eadem fere aetate qua Romanorum episcopus Soter
Corinthiis scripsit, etiam Clementis qui dicitur alteram epistulam conscriptam
csse constat. haec autem epistula c 1 p. 64, 1 sq. c. 4 p. 66, 26 iam Praxeae
doctrinam redolet, qui „episcopum Romanum (Eleutherum 175 — 190) agno-
scentem iam prophetias Montani, Priscae, Maximillae coegit et literas
pacis revocarc iam emissas et a proposito recipiendorum charismatum conces-
sare. itaduo negotia diaboli Praxeas Romae procuravit, prophetam expulit et
haeresin intulit, paracletum fugavit et patrcm crucifixit" (Tertullian. adv.
Prax. c. 1). non mirum, iam huius epistulae scriptorem evangelio secundum
Aegyptios, quod Sabellianis placuit (cf. Epiphan. Haer. LXII, 2), saepius
usum csse.
nonnulli fortasse obiiciunt illa prjrd nva &)g dnb rrjg êiag ypacprjg
êviôvra, quae Photius (Bibl. cod. 126) praecipue in altera Clementis epi-
stula animadvertit. sed Sotere episcopo Novi Testamenti canon nondum ita
absolutus est, ut Romanus episcopus ipse evangelio secundum Aegyptios et
huius modi scriptis publice usus esse nequeat. iam Dionysius Corinthius for-
tasse ad hunc scripturae non canonicae usum respiciens addidit, suas ipsius
') Soter etiam superstes beatus dici poterat, quemadmodum Alexander

Hierosolymitanus (apud Euseb. HE. VI, 11, 6) Antiochenis scripsit: ravra
Se vjj.iv, Hvpioi jiov dSeXq)oi, rd ypdjijxara inedreiXa Sid KXrj/ievrog rov
/lanapiov npedfSvrepov, dvSpbg ivaperov nai Somjiov, ov idre holi vfxeig
Kai iniyvGodedê. praeterea cf. Routhii adnotationem (reliquiae sacrae ed. II,
p. 185). ceterum parum refert, si modo mortuo Sotere Dionysius Corinthius
Romanis rescripsit.
ceterum iam Irenaeus adv. haer. II, 34, 4 hac epistula c. 8 p.
^) 70, 12 — 14
quamvis nondum Clementi Romano adscripta usus esse videtur.
XL niOLEGOMENA.
cpistulas a diaboli apostolis delendo et addendo adulteratas csse, ov âv-

/iiadrbv apa, eI nai xobv nvpian&v padiovpyrjdai riveg iTtifteftXrjvrai ypa-
<p6by , oTtore noci raiq ov roiavxaiq iTCiftefiovXEVHadi (apud Eub. HE.
IV, 23, 12).
ceterum ne priorem quidem Clementis epistulam scripturae non canonicae
usu imraunera esse idera Photius aniraadvertit. mihi autem contigit esse tam
felici, ut unam certe scripturam apocrypham, qua Roraanura presbyterium
seculo primo exeunte usum esse videtur, invenerim. quam ob rera huic Clc-
mentis Romani epistularum editioni addidi Mosis Assumptionis priraura
editae quae supersunt, et hunc librum raeraorabilem doctorura virorum iudicio
comraendatum volo.
'*<^
CLEMENTIS ROMANI
EPISTULAE.
HlLOENPRr.D, NOV. TeST\M. EXTRA CAKOiEM. I.

.
KAHMENTO^ Eni^TOAAL
[nP02] KOPINGIOT^ A\
['H hn(Xrj\(jia rov êov 77 7rapoinov6a [^PcDjutjv] rfj
hoiXrfCia rov B-eov rfj 7ra[poixov]6r/ Kopivôv^ jcXrjroig

r/y7[a6jiiev]otg ev BêXrjjuari ^êov dia rov [jcvpiov r//i]wv
s Îr/6ov Xpi6rov. [xapig v]juiv ycai eipi/vr/ ano 7ravro[xpd-
T]opog ^êov did 'Iri6ov Xpi6rov jtXr/^^vv^-eirj.
I. [Aia rag] aicpvidiovg noci eTcaXXrfXovg [yevoju]evag

"^juiv 6vju(popag jcai [7rep]i7rrcD6eig^ adeXcpoi^ ftpddtov
[voju]iô/xev e7ri6rpoq)r]v 7re7roir][7cev]ai 7repi rwv eTrtSfj-
10 rovjbievGDv [na^p vjxiv 7rpayjidrcDv ^ dya^rrjroi^ rrjg re
p. 1, 1. KXrjjiievrog iTttdtoXai. spiccretur. 9— p. 4, 2. Trspi t&v

[Ttpos] KopivBiovg a . catalogiis li- i7tL^rjtovf.i£VGov — dtadscjg. Eusebiiis
brorum codici Alexandrinoijraepositus HE. III, 16: tovtov drj ovv KAjj-
pos.t Joanis Apocalypsin recensuit: jiievtog oixoXoyovf.iErri j.iia iTtidtoAy
KXrif.ievtog e[7ti6to]Xrj a'. cpepetai j.ieyaXr} te nai âvjiadla,
KXrjjievtog e[Tti6to]Xr] ft' rjv a)g aTto 'Pc^jtiaiGDv eKxArjdiag tfj
ipsius epistulac prioris inscriptio haec Kopivîaov dietVTtcjdato, dtddecog trj-
cst: .... Kopivîovg 3. rfj viKaSe Kara rrjv KopivSôv yevo/ievrjg.
a'.
ante 7ta[poiKov]6^ c. om. edd. tainrjv 8e nai ev 7tXei6taig eKKXij-
cod.,
ante AVottonum. 6iaig i^ti tov koivov 8e8rjjio6ievjievrjv
I. S. ftpdSwv c. plerisque editori- 7tdXai te Kai Ka^-' rjjidg avtoijg
bus, ftpddeiov cod., ftpa8eiav Clericus, eyvayjiev. koi oti ye Kata tov drj-
Bin'. 9. [vo/.i]iôjiev (cf. c. 45 ov Xovjievov tk trjg KopivîoDV Kemvrjto
dtKaiGjg vojdôjiiev) c. plerisque edd., 6td6£wg, d^t6xp£&-)g /tdptvg 6 'Hyrj-
quam lectionem .Tacobsonius confir- 6i7t7tog. IV, 22, 1. 2 dKov6ai ye toi :
mavit, codicem adhuc partem dexte- 7tdpe6ti /letd tiva Ttepi trjg KXrj-
ram litcrae M
exhibere, et lacunam /levtog Ttpog Kopivîovg i7ti6toXrjg
non esse plurium quam triiim litc- avtS) (ab Ilegesippo) eiprj/iiva i.7tiXe-
rarum testatus., [8v6o]iô/iev Jun., yovtog tavta Kai i^tejieivev rj iK-
[yvGip]iô/iev Frey., Wotst., Birr., KXrj6ia rj KopivBiajv iv t(p op^cfj
Gall., Schoenem., [olKt]i(ioj.iev J. C. Xoycp /lexpi TTpi/iov i7ti6K07tevovtog
M. Laurent (Zur Kritik des Clemens iv Kopiv^co. Georgius Syncellus Chro-
von Rom, Zeitschr. fiir kither. Theo- nogr. p. 344 ed. Paris.: tovtov (Cle-
logie und Kirche 1863. III. p. 418), mentis) i7ti6toXrj rj j.iia yvrj6ia Ko-
quasi literae T pars in codice con- pivîoig (pepetai^ ojg aTto trjg 'Foo-
1*
4 CLEMENTIS ROMANI
dXkorpiag nai îvrjg roTg iHXexroig rov BêoVj fxiapdg

nai dvooiov Ordaecog^ ijv oXiya TTpoOcdTta Ttponerr} xat
av^ddr/ VTtdpxovra eig roOovrov djrovoiag iênavGav^
Sore ro 6e/xv6v nai Trepiporfrov nai 7td6iv dv^pcDTTotg
dB,iayd7tr]rov ovo/xa vjucdv jueydXcog l3Xa6(pr]fxrj^rjvai. rig 5
ydp 7tape7ti6?]ju7]6ag 7tp6g vjudg rr/v Ttavdperov nai ê-

/3aiav 7tiariv vjid>v ovn iSonijuaOev^ rrjv re acD^pova na\
iTtieinfj iv Xpiarcp evaefSeiav ovn i^âvpiaaev^ nai ro
/ueyaXo7tpe7teg rfjg cpiXoêviag vjidtv fjôg ovn imjpvêv^
nai rrjv reXeiav nai daqâXfj yvcdaiv ovn ijuanapiaev^ lo
d7tpoaGD7toXri7trcDg ydp 7tdvra i^toieire 7iai iv roig vojui-
jjLOig rov êov i^topeveaBê^ vTtoraaaojuevoi roig rfyovjuevoig

vjxd)v noLi rijjirjv rrjv Jta^^rfnovaav d^tovejuovreg roig Ttap
vjiiv 7tpeaf3vrepoig' veoig re jxerpia nai aejivd voeiv i^te-

rpe7tere' yvvaiîv re iv djicDjACp nai aejivf/ nai dyvf\ 15
avveiSjjaei 7tdvra i^tireXeiv Ttapr/yyeXXere, arepyovaag

na^rjnovrcDg rovg dvSpag eavrc£>v ev re rcp navovi
rfjg v7torayf/g v7tapxovaag ra nara rov oinov aejxvcdg
jnaiGov £X7tXr/diag ypacpEida, dTadEcog Clem. Al. , v^^v Ttidtiv vulg. c. cod.
iv Kopivôo 6v)j.ftd6r]g tote, ayg jtiap- 8. ETCiEixr} iv Xpi6Ta) c. Clem. Al. et
tvpEi 'Hy7J6i7t7tog, ^tig nai EHHXr/6id- edd., E7tEiHr]vvxi^ cod. 10. a6q>aXrj
8,ETai. Photius Bibl. cod. 126 de priori c. Clem. Al. et edd. a^qjaXrjv cod. ,
Clementis epistula: chv r} 7tpa)Tr] 6i 11. iTtoiEiTE c. edd., E7toiEiTai cod.

ahiag avTovg (Corinthios) ayEi, 11. 12. iv Toig roj.iijitoig (cf. c. 3 p.
6Td6£6i Hai Tapaxcdg Hoi 6xi6jia6i 7, 2. c. 40, Herm. Past. Vis. I, 3 p. 7,
Trjv 7tpE7tov6av avToig EiprjvTfv nai 22) c. Colomes., Wotton., Jacotjs., Toig
bjLovoiav Xv6avTag , hcci TtapaivEi rojioig cod. et Lipsius (de CleniQptis
7tav6a6âi tov Hanov. Romani epistola ad Corinthios priore
I. 1. B,Evrjg c. Bois., Coteler., commentatio, Lips. 1855. p. 33). 12.
Wotton., Jacobs., Dress., B,Evoig c. i7topEVE6Ê c. ^didi., TtopEVE^âico^.se-
cod. Mill., Gall., Schoenem., Hefel. cundumWotton.,nihilnotavit Jacobson.
5 —
12. tig —
ydp i7top£V£6^£. Cle- 13. HaîjHov6av c. edd., na^îHovâv
mens Alexandrinus Strom. IV, 17,107 cod. \^.v£OLg,T\o\\vaioig{SVoit.)QO(i.
p. 610: yat jLrjv iv ty 7tpbg Kopiv- testc Jacobs. 14. 15. inEtpETtEtE c.
îovg i7ti6toAy 6 d7t66toXog KAr}j.Lrjg cod., TtpovtpETtEtE vel iTtE^tpicpETE, aut
Hoi avTbg r]jiiv To^tov Tivd tov yvao- potius iÊTpiqjETE coniecit Junius, i7t£-
6TIH0V v7toypdq)Gov XkyEi Tig ydp verbum i^tiTpicpEiv iu-
6H7J7tT£T£ Bois.
7tapE7ttdr/ji7f6ag 7tpbg vjLag Trjv Ttav- hendi, iniungcndi vim habere (cf. Xe-
dpETov Ha\(iEfiaiav 7ti6Tiv vjiS)v noph.Anab.,VI, 3, ll),monuitJacobson.
ovH i8oHijia6£v, ttJv te 6cDcppoya nai15 —
p. 5, 1. yvvaiB,iv te 7tdyv 6oo- —
i7tiEiHrj iv Xpi6Ta) £v6Eft£iav ovh (ppovov6ag. Polycarpi epi. ad Philipp.
iBavjLa6£v , nal Tb jL£ya?i07tp£7tf\g c. A: ^7tEiTa Hai Tag yi>va}Hag i^jlcov iv
Trjg cpiXoByEviag vjicTry rfôg ovh inTJ- r^ SoÊiî/ avTalg 7ti6TEi naX dydTtp
pvB,Ev, Hcci Trfv TEXE-iav Hal d6cpaXrj Ha\ dyvEicx. 6TEpyov6ag Tovg kavT^v
yvGo6iv ovH ijiandpiÊv ; d7tpo6cD7to- dvSpag iv 7td6^ dXrjSsia hoI dya-
XTJTtTcjg ydp rtdvTa i^toiEiTE nal iv 7tcj6ag TtdvTag iB, i'6ov iv 7td6x} iy-
Tolg vojiijLoig tov êov i7top£VE6^£ HpaTEia, hoi Ta TEHva TtaiSEVEiv tijv
-ftal Ta b^r/g. 7. 7ti6Tiv vji&}v c. zaidEiav xov cpoftov tov êox).
AD CORINTHIOS EPI. I, 1. 2. 5
olnovpEiv ididdOHETe ttocvv OoDcppovovOag. II. TTavreg re

iraTTeivocppovetre jufjdev dXaôvevojuevoi^ v7rora66ojuevoi
/udXXov 7] VTTordGOovreg^ jjSiov didovreg f/ Xajufidvovreg^ roig
icpodioigrov êov dpxovjuevoi xat TtpoOexovreg^ rovg Xoyovg
5 avrov iTTi/xeXcdg ive6repvi6pevoi rjre roig GTtXayxyoig^ xai ra
jua^rjjuaraavrov rjv npo ocpâXjuc^v vjjlcov, ovrcog eipr/vrj
/Saêia xai Xinapd iSedoro TtdOiy nai dnopeOrog Ttoôg
eig dyaBoTToiiav^ koli nXrjpr/g Ttvevjxarog dyiov euxvOig
ini ndvrag iyivero. jxeOroi re oaiag /SovXr/g iv dya^rj
10 npo^vjiia jier evOepovg^nenoi^rjOecDg iêreivare rag
X£tpo^9 vjuc^v npog rbv navroxpdropa 5£or, inerevovreg
I. olHOvpaiv c. Bois., olxovp- 'irfdovg Xpidrbg ovu i/SovXaro a^co

1.
yEiv c. (qiii etiam
cod. Tit. II, 5 aKxXj/diag aTtoXidâi /udpzvpa r&tv
oixovpyovg pro oixovpovg dedit) idloov Tra^cDv. soia /xa^rjjuaTa respon-
Jacobs., Dress. al. avrovpydv (cf. dent praecedentibus verbis Dei (1. 4. 5
,
Clera. Al. Paedag. III, 11, 67 p. 292) tovg Xoyovg avrov)y etiam roig i(po-
coniecit Jun., vTzovpyeiv Davis. dloig rov Bêov 1. 3. 4, quae equidem
II. 3. ^Slov c. cod., Grab., Wott., et ipse (apostol. Vafer p. 55) cum
Gall., Scboenem., Jacobs,,Hef.,Reithm., aliis viris doctis de externae vitae
Dress., yuaAAor c. Junio ceteri —
TJdiov viatico interpretatus sum. sed iam
didovreg rj Xafiftdvovreg cf. Act. XX, Junius bene contulit Basilii epi. 56 ad
35: /uvrjpioveveiv re r&v Xoyojv rov M.eletiu.in: coq)eA.ijj.a diddy/xara r/ ig>6-
xvpiov 'Irjdov, bri avrog elnev Ma- Sia itpog re rbv eve6r^ra aiobva nai
Hapwv -i6riv /lakXov Sidovai ?) Xa/j,- rbv /ieXAovra, CyriU.,Hierosol. Catech.
fidveLVi^ 4. 5. perperam praeeunte V, 7 ^^«i/ re ravrr/v (fidem symboli)
Clerico Hef., Jacobs. Dress. post a/3Koi;- iqjodiov iv navri ro) ^^^poVci? rf]g
/levoi et iitL/ieX&g commata posuerunt. ^cor/g. Jacobson. contulit etiam Irenaei
5. ivedrepvid/ievoL. ita emendandum adv. haer. Prooem. c. 3 p. 4, qui ad
esse cod. e6repvi6/ievoi docent Clemens refutandos Gnosticos icpodia dovvai
Alex. Paedag. I, 43, p. 122 rbv 6gj- voluit. epi. ad Diognetum c. 5 christia-
TTJpa iv6repvi6a6âi, Constitutt. apo- nismum negavit dv^paoTtGov /la^rf/ia
stoli prooem. p. 1, 9. 10 ed. Lagard. esse. si codicis lectio itaîj/iara reti-
ive6repvi6/ievoi rbv q)6ftov avrov nenda esset, Clemens iam cum Ignat.
(Jesu). V, 14 p. 142, 3 iv6repvi6d- epi. ad Eph. 1, Rom. 6. Dei passionem
/levog avrov, Eusebius de martyr. docuisset, quam eum docuisse ipse
Palaest. 8, 6 /j.ei8,ova rov 6Go/iarog (apostol. Vater p. 55 not. 4. p. 87) non
rbv Xoyi6/Lbv ive6repvL6/ievr]. 11, 4 dubitaveram. sed tum Photius, qui
ro6avrag ye rot /Lvrj/Lag avrS)v iv- Bibl. cod. 126 alteram epistulam ev
6repvi6ro,Yorm\x\diA.ni\OQ\\./LaHp66ri- dpxf} (c. 1) êbv rbv Xpi6rbv Hrjpv6-
Xog 9: oXov /lev rov narpbg iv[e)6rep- 6eiv retulit, priorem non vituperasset,
vi6/ievov rbv vl6v. quae pleraque ori dpxtepea nal 7tpo6rdrTjv rbv hv-
iam Wotton. et Jacobson. laudaverunt. piov r//xGJv 'lr/6ovv Xpiorbv iB,ovo-
ad defendendam codicis lectionem /id^Gov ov8e rdg êoTtpeneig nai v^vi-
editores temere Suidam ct Ilesychium Xorepag dcpi/He nepi avrov cpcovdg'
laudare solent. 6. /xa'^r//xara c. ov /ir/v ovo dnapaHaXvnroog avrbv
Junio et Fleurio (Hist. eccl. II, 33), ov8a/iov iv rovroig fjXa6(pr//xei. 7.
7ta3r//iara c. cod. plerique edd., sed Xinapd c. edd. Xeinapa cod. ,
—
frustra Jacobs. contulit fragmentum i8edoro c. plerisque edd. , eSeSero
illud apud Euseb. HE. V, 28, 11, ubi cod. 10. nenoi^r/6eoog c. edd., ne-
de Natalio confessore dicitur: 6 ydp noLr/^r/decog cod.
£v6nXayxvog êbg holi Hvpiog i//xQ)v
CLEMENT18 IIOMANI
avrov iXtGDc; yeyiaâi^ ei ti anovxtq rjfiaprtri, dya)v

Tfv vjjiiv r}fxipaq re nai vvnrog vnlp naGrjq rfjg ddeX-
(porr/rog eig rb acD8,e6Bâi juer eXeovg nai Cvvaiveaecog
rbv dpi^/j,bv rwv inXenrwv avrov. eiXinpiveig nai dne- I
paioi rjre nah djivr]6inanoi eig dXXrfXovg. Ttdaa 6ra6ig 5
nai Ttdv 6xi6jua /3deXv7crbv vjuiv. eizi roig napaTTrwjuaî

rcDv 7rXr]6iov eTtevêire., rd v6reprijxara avrd^v idia
enpivere. djxerajxeXr/roi rjre eni nd6rj dyaônoiia.^ eroijxoi

eig ndv epyov dya^ôv. rfj navaperw nai 6efia6/xi(p no-
Xireia neno6jxrjjj.evoi ndvra ev rcp qjo^cp rov B-eov ene- lo
reXeire' rd npo6rdyjxara nai rd &LnaiG)jj,ara rov nvpiov

eni rd nXdrrj rrjg napdiag vjacdv eyeypanro. III. nd6a
66B,a nai nXarv6jibg edo^^rj vjuiv^ nai enereXe6^^rj rb
Dnit.
yeypajxjxevov "E(payev nai eniev nai enXarvv^rj nai
XXXII, 15
enaxvv^rj noci dneXdnri6ev b jjyanrjjievog. in rovrov 15
^rjXog nai cp^bvog nai epig nai 6rd6ig^ dicoyjxbg Jtah
dnara6ra6ia^ nbXejxog nai aixjJ-CiXcDîa. ovrcog inrjyep-
Br]6av 01 drijioi ini rovg ivrijxovg^ 01 ddoôi ini rovg

ivdoBôvg^ 01 dcppoveg ini rovg (ppoviptovg, oi veoi ini
rovg npe6fivrepovg. did rovro noppco dne6riv i) dinaio- ^c
6vvrj noLi eiprjvrj iv rcp dnoXeineiv ena6rov rov g)o/3ov
bialiter dicitur. Dress. coiitulit 2 Macc. moiiuit Gall. 7. t(5k TtXr/dioy c.

VII, 37. Hebr. Vlll, 12. 3. iXiovg c. Jun., Fell., Dress., roig TtAr/dloy cod.,
edd., aXaiovg cod. —
dvvaivedsGDg (cf. tGov vel nTirjdicov coniecerunt Cotel.
Plutarch. de mulierum virtutibus 20 p. et Colomes., xolg tS)v nXrj6iov Bois.,
2h^ \^ (^gTCaparfi ^8S)rrjg 6vvaivE6Ecog Jacobs. 8. kroLjnoi c. edd., aLroLj.wi
nal Kara7tL6roj6£oog yevrjÔfiEvrjg) ie- cod. 10. KEKOOMWevoL^ c. edd., £ko6-

ijfendum erit, 6vv£Ldri6EGog cod. ab edi- j2r/jii£voL cod. —
rov Beov (cf. p. 5, 4 et
6EGog dya^r/g Boisius, 6vv£v8oK7/6EGjg rov pro rov KvpLov) coniecit IJois.
Davis.,(5wmo^y/d£0J^-(commiserationis) 11. Kal ra dLKaLCD/Lara, a primis cdd.
vel 6vvaLrr/6£Gjg (communis orationis) omissa, e^ codice restituit Wottou.
paLOL c. cdd., aKEpEOL cod. 5. djivi/- Fell.

6lKaK0L (cod. avajiv)/6LKaK0L) c. Jun., III. 15. Eô^y c. edd., 6o3;/ cod.
Bois., Ittig-., Clerico, Wotton., Drcss., —

d7t£\dKrL6Ev c. cdd., anEyaXaKrL-
7tavaj.iv7/6iHaKOL maluerunt Birr., Cal- 6ev cod. IG. Kal (p:^6vog e cod.
land., Laurent 1. 1. talibus compositis (c. primus Wotton. restituit.
AD CORINTHIOS EPI. I, 2 — 4. 7
Tov êov nai iv rrj TtiOrei avrov d/xlSXvGDTrrjOai jur/dh iv
roig vo/xijLioig rcov TrpoOrayjudrGov avrov TTopeveOBâi /ur/de

TToXireveOâi nard rb ica^fjnov rcp XpiOrcp^ dXXd exaOrov
/Sadiêiv nard rdg iiti^^vfjiiag avrov rdg Ttovrjpag^ B,fjXov
h adiHOv 7cai doeftrf dveiXrjcporag^ di' ov nai B^dvarog eic?- sap. ii, 24.
yjXêv eig rov noOjucv.

IV. riypaTrrai ydp ovrcog Kai iyevero jue^' r/juepag
^^"-J^'
3—8.
rjveynev Kaiv dnb tcdv napjrcdv rf/g yrjg ^voiav rcp êcp^
nai "AfteX f/veynev nai avrbg dnb rcDv TrpGororoncDv rcdv
10 7rpo/3drcDv 7iai djrb rwv 6rearcDv avrc^v. nai iTteidev o
êbg iiTi ÂfieX nai iTTi roig ScDpoig avrov^ iTti de Kaiv
nai iiti raig B^vOiaig avrov ov 7tpo6e6xev. nai iXv7tr/^r/
Kaiv Xiav^ noci GvveTteOev rcp 7tpo6cD7tcD avrov. yiai eiTtev
6 êbg 7tpbg Kaiv "Iva ri 7tepiXv7tog iyevov., nai iva ri

15 6vve7te6ev rb 7tp66cD7t6v 6ov- ovn idv opB^cDg 7tpo6eveynrjg^
op^cDg Se jur/ dieXrjg^ r/jxapreg^ i/6vxa6ov' 7tpog 6e r/
d7to6rpocpr/ avrov^ na\ 6v dpêig avrov. nai ei7tev Kaiv

7tpbg "Af3eX rbv ddeXcpbv avrov îeX^^cDjxev eig rb 7tediov.
noti iyevero iv rcp eivai avrovg iv rcp 7tedicp dve6rr/
20 Kaiv i7ti ^'AfSeX rbv ddeXcpbv avrov^ nai d^tenreivev
avrbv. bpdre^ ddeXcpoi., ^r/Xog noci cp^^6vog ddeXcponroviav
III.1. TtidtEi c. edd. 7ti6tL cod.

, eig torde tbv Tiod/xor 68oi7topetv eoDg
3. TQDXpi6tS) c. cod., XpidtiavGj maluit tov devpo iTti Ttav yevoq dv^pwTtcDv)^
Jim., iv Xpi6t& Dav., sed cf. Jacobson. liunc Clementis locum bene contulit.
2 Cor. I, 21. Ezech. IV, 20 laudantcm. sed inde illa hausta esse minime con-
^.tag7tovr]pdqc.Q(i(X.^t7]g Ttovrjpag Qodi. Pseudo-Clemens Romanus Hom.
stat.
4. 5. ^Âoi^ dSiKov nai ddefjy. voc. «?7/- III, 25 de Eva haec tradidit: 8i6 ta>
Aog masculinum c. 5 p. 8, 19. 9, 2 c. 43. TtpGDtotoKoo avtyg d/.icpotepLôv iite-
45, neutrum c. 4 p. 8, 1. 8. 12. c. 6. p. 9, ^TfKev ovo/ia, KaXe6a6a Kdiv, 6 8ixv
12. c. 9 p. 12, 3. c. 14 p. 16, 11. Ignat. ex£i trjg kp/j.r/veLag trjv iKSoxfjy ^p-
ad Trall. c. 4. 5. G. 8i ov kcli "^dva- /n/vevetai ydp koll Ktrj^Lg (ita Jo-
tog ei67jXêv eig tov k66/iov. cf. Sap. sephus Ant. I, 2, 1) Kai ^rjXog, &)g
Sal. II, 24 qjôvGJ 8e SiafjoXov ^dvatog 8,rjXovv avtov /leXXovtog iv toig i6o-
ei6rj\êv eig tbv k66/iov. Millius ad /levoLg y yvvatKa rj Ktrj/iata r} trjv
hunc Clcmentis locum Gnosticos re- toov yovecjv 7tp6g avtbv 6topyi/v.
spexissc opinatus cst apud Irenaeum nomen ""p a r;:p et a «:p dcrivabatur.
adv. hacr. I, 30, 9, ubi de Caino haec Tertullianus de paticntia 5: nam sta-
praedicantur: „dum fratrem suum-tim illa (Eva) semine diaboli concepta
Abel occidcret, primus zelum et mor- malitiae fecunditate ircm filium pro-
tem ostondit." etiam Ironaeum ipsum creavit.
ad \. 1. III, 23, 4. IV, 18, 3 secundum IV. 10. iTteiSev c. plerisque edd.,
Clementem Caini ncquitiam zelum ap- e7ti8ev (hic et Gen. IV, 4) cod., ita
pcllarc. Otto in Theophili Antiocheni Jacobs. 13. Xiav e cod. restituit
editionc ad Autol. II, 22 (39) p. 40, Wotton., dyav Jun., FclL, Coloni.,
ul)i a Caini invidia mors dcrivatur Cotcl., Rus.sel. 18. 19. 7te8iov—
{Kai ovtcjg dpxrj âvdtov iyeveto 7te8ioj c. cdd., Ttai^Lov — TtaL^Loo cod.
8 CLEMENTIS liOMANI
^^'^^^^^^^'xareipydoaro. did B,rjXog 6 Ttarrjp rjfxc^v ÎanG)ft dni^pa

airo 7tpo6cD7tov ^HOav rov ddeXqôv avrov. ^rjXog i7roir/6ev
Gen.
XXXVII. ÎcDOfjcp fjiexpi ^âvarov dicox^fjyai nai fxexpi SovXeiag
eiOeX^êiv. 8,fjXog (pvyetv jjvaynaOev McovOrjv djco jrpoOcDJtov
0apaGD fSaCiXecDg Aiyvnrov iv rS dnovOai avrov dno 5
Ex. II, 14. roz) ofiocpvXov Tig 6e nare6rrf6ev npirrjv r} 6ina6rrjv

ecp fjfxc^v^ fifj dveXeiv fie 6v êXeig^ ov rponov dveiXeg
Num.^xii,
^^^^^ ^^y AiyvTCriov ^ did 8,fjXog 'Aapdfv nai Mapidfx
Num. XVI,
31 Sq.
^'^<jj xrjg napefifioXrjg rjvXi6^^rj6av. 8,rjXog Aa^dv na\
Af3eipGDv ^cDvrag narrjyayev eig adov 6id ro 6ra6id6ai lo
avrovg npog rov êpdnovra rov êov Mgdv^tjv. did
1 Reg.
XIX sq.
8,rjXog AafSid cpBôvov e6xev^ ov fxovov vno rwv dXXocpv-
Xgdv dXXa nai vno "^.aovX f3a6iXeGDg 'l6pafjX idiwx^V-

^
V. dXX iva rcov dpxaicDv vnodeiyfidrcDv nav6GDpeâ^ eX-

^GDfxev eni rovg eyyi6ra yevofxevovg d^Xrjrdg' Xdf^GDpev 15
rfjg yevedg fjpcDv rd yevvaia vnodeiypara. did 8,fjXov nai
cpôvov \oi fieyi]6roi nai dinaiorarot 6rvX[oi idiGD]x^v6av
nai eGDg Bâvdro[v ifXôv.] XdfioDpev npo 6(pâXfic^[v
fjfiCDv] rovg dyaôvg dno6r6Xov[g. 6 Uerpôg did ^fjXov
ddinov ovx [eva ov\de dvo^ dXXd nXeiovag vnfj[veynev] 20
IV. 1. HatEipyd6aro c. cod., et alii. 19. dyaôvg c. cod., Wott.,

nateipyddavto Wott. et Gall. Jacobs., Dress., al., dyiovg vel aovg,
4.
qjvyeiv c. cod., Wott., Gall., Jacobs., i. e. Tcpcotovq aut nopvcpaiovq Jun.,
Hef., Dress., cpsvyeiv cetcri. —
tjvdy- Fell., Colomes., dyavovg vel dyadtovg
xadev c. cod., Wott., -^vdyKadE edi Davis., Êiovg Wetst. d7to6t6Xov[g. —
solet. 8. 8id S,riXog c. plerisque edd., 6 n£tp]og c. Jacobs., qui sex literarum
^77^.05 cod. (cf. 1. 9). 9. 4Âog c. lacunam testatus est, et aliis, dTtodto-
plerisqne edd., 8ia B^rjXo? cod. (cf. 1. 8). Xov[g. nhpôg Jun. et alii. 19 p. 9, —
10. 'AftEipa)v c. cod. et LXX, Wott., 10. 6 nEtp]og vTtoypa^jJog. Petrus —
Gall., Jacobs., Hef., Dress., 'A/SEipoojii Alexandrinus de poenitentia can. IX
ceteri edd. 12. sdxEv c. cod. et (in Kouthii reliquiis sacris ed. II. Vol.
edd., forte vTtEdxsv siiie causa Jim. IV p. 34) ovTGog 6 TtpoKpitog tajv
:
V. 14. vTtodEiypidtcov c. edd., aTtootoXcov TLavXog TtXEOvaKig ftapa-

v7to8iyjj.atGov cod. IG. yEvvaia c. 6o5£/s Koi Ecog âvdtov mvdvyEvoag,
edd., yEvvea cod. 17. [o^ ijiEyi\6toi TtoXXd tE a^Xijdag Kal Kavxydd/nEvog
c. Jacobs. , Hefel., Dress., {ixxXr}- iv noXXolg diGoyjioig Kal BXiipEdiy,
diag 7n]6toi Junius, quem ante Hefe- iv ty avrfj TtoXsi koll avxog f.La-
lium edd. sequebantur, dpidtoi vel Xaipix ti]v KE(paXi/y artEKEipato. 20.
/lEyidtoi aut Kpdtidtot iam Birr. con- v7t7j[vEyKEv] c. cod., ubi Mill. et Wotton
iccit. lianc lacunam non maiorem VTcr) videre poterant, quamvis
esse quam scquentem, ubi procul hodie nihil nisi V7t restitisse tcstetui'
dubio sex tantum literae deside- Jacobs., v7t[f]yEyKEv] etiam Gall., Ja-
rantur, Jacobs. testatur. 18. eojs cobs., Drcss., vn[Ei.itLyEy] Jun., quem
âvdto[v ^XBov] c. Wotton., Gall. editores sequebantur, v7tT}[ytXij6Ev]
(qui c. 4 p. 8, 8 contulit), Jacobs., Laurent 1. 1., verbum V7t^y£yKEv non
Dress,, egos âydto[v detyov] Junius ante p. 9, 3 restituendum esse ratus.
TTOvovg^ 7ia\ ovtcd fxaprvp[rj6ag] iTropevB^rj eig rov ogêi-

\[6juevov] roTTov rfjg Sof^rjg. dia ^rjXov [jtai 6] UavXog
VTTOjuovf/g f5paf3eiov v[7Teix\ev^ eTtrdcKig deOjAa cpopeOag^
(pv^ya^êv^êig^ Xtâaêig. 7irjpvi; y[ev6]juevog ev re rfj
b dvaroXtj nai iv [rf/] 6v6ei^ rb yevvaiov rfjg TrioreGog
avrov 7cXeog eXa/3ev^ ducaioOvvrjv didaâg bXov rov

7c6a/xov^nai in\ rb repfjia rf/g dvaecDg iX^G)v nai fxaprv-
pfjaag in\ r(2>v rjyovjxevcov^ ovrcog aTrrjXXayrj rov noOjxov
xa\ eig rbv dyiov r^nov inopev^rj^ vnofxovrjg yevojuevog
10 jj.eyiarog vnoypajxjx6g. VL rovroig roig dvdpaatv batGDg
noXirevaajxevoig avvrj^poia^^rj noXv nXfjBôg inXenrcDv., oi-
riveg noXXdg ainiag nai fiaadvovg bid 2,fjXog naôvreg vno-
6eiyjua ndXXiarov iyevovro iv rjjxiv. did B,fjXog dicox^î^ôLi
yvvaineg âvaideg na\ îpnai ainiajuara deivd nai dvoaia
15 naôvaai in\ rbv rfjg n[i]areGog fSefSaiov Spojxov narijvrrj-
[aav] 7ca\ eXafSov yepag yevvaiov ai daêveig rcp aco/xart.
S,fjXog dnrjXXorpicDaev yajxerdg dvdpcDv nai rjXXoicDaev ro
f)rjêv vnb rov narpbg rj/xc^v Âddjx Tovr[o] vvv darovv in Gen. 11,23.
rcov SarecDvjxov na\ adpS in rfjg aapnbg juov. B,fjXog na\ epig
20 noXeig jxeyaXag jcariarpeêv noci e^vrj jxeyaXa iSepiScDaev,
VII. Tavra^ dyanrjroi^ ov jx6vov vjudg vovêrovvreg
tmareXXo/xev^ dXXd na\ eavrovg vno/xvrjanov[reg]' iv
yap rcp avrcp ia/xev and/x/ia^ri]^ na\ b avrbg rj/xiv dycbv
V. ^l. 2. eig Tov o(pEiA[6juEvov] VI. 10. odtcjg c. cod., Wott. et

roTtov rrjg do^ng Polycarp. epi. ad seqq., SÊlojg Jun. et seqq. 12. ttoA.-
Pliilipp. ^c. 9 6ri elg rov 6(pEik6- Xag alniag nai âddvovg c. edd.,
fî£yov avroig r^nov tidi. TtoXXaig ainiaig nai (iadavoig cod.
2. \na\
6\navXog c. Jacobs., qui quatuor ad —
^t/Ao? c. cod. (Wott.), ^rjXov edd.
miuimuni literas periisse testatur, 14. Javaideg nai Jlpnau haec Jacob-
Dress. et al., [6] TlavXog antea ede- sonium secutus Laurent 1. 1. p. 420 sq.
batur. ^ 3. ftpafjeiov c. edd., ftpaftiov glossema temere iudicavit. 15. iTtl
cod. — vTtnxEv c. cod. {v tv, i. e. Jun. delere aut in eig mutarc voluit,
—
. . .
VTtixEv), vTtldx^v Mill., Wott., Gall., coritra quem cf. Wotton. rrfg ante
Jacoljs., Dress., aTtedxEv priores edd., 7t[i]drEa3g om. Wott., Gall., sed in cod.
v[7trjvEyn&v] invito codice Laurent 1. 1. exstat. 15. IQ. narrjvrr/[dav]. Junius
p. 419, qui c. 14 p. 16, 11. 12 ftXdftr]v maluit narrjvvdav. 19. tpig c. edd.,
v7toido/iEv contulit. 4. qj[vya6]EV- apEig cod. 20. iÊpi^GodEv c. cod. et
êig c. cod. (ubi Wotton. etiam prioris Wotton., iB,Eppid^GodEv ceteri edd.
litcrae v partcm maiorcm vidit), Wott., VII. 22. v7toiivfidnov[rEg] c. cod.,
Gall., Jacobs., ^taidEv^tig Jun., Fell., Jun., Fell., Cotel., Wott., Schoencm.,
Colomes., paftdEvÊig (cf. 2 Cor. XI, Ilcfel. (qui contulit Orph. Ilymn.
25) CoteL 6. avrov c. M. Schmidt, LXXVI, 6 p. 345 cd. Ilerm.), Jacobs.,
avrov edd. 7. xal i^ti non desunt v^tojut/iivjjdnovrEg Colom., Drcss. al.,
in cod., uti Junius dedit. vTtojuvrjdovrtg Cicricus.
10 CLEMENTIS ROMANI
iTriKei^rat]. dto dTroXeiTrGojbLev rag uevag \7iai\ fxaraiag

(ppovridag nak ek^ GD\_fxev\ iTti rov evnXefj nai 6ejuv6v
r\fjg d^^Xri\6ecDg rjjjLd)v navova. [^XeTTco^/Liev ri xaXov^ xai
ri repTTvov [Kat TtpoÔdenrbv ivcDTtiov rov 7roi[?J6avr]og
r/judg. [arevi(f\GDfjLev eig ro aijxa rov XpiOrov [xai id^cDjxev 5
G)g e6riv rijxiov rw Bêcp [Ttarpi] avrov^ ori did rr/v

rjjxerepav [6GDr\f]piav enxv^^v navri rcp Jt6[6jx\(p jxera-
voiag xdpiv vmqveynev. [dveX^^^cDjxev eig rdg yevedg Tvdoag
[lioi na\rajxaB^GDjxev ori iv yevea [nai\ yevea jxeravoiag
roTtov edGD[n\ev 6 de67rorijg roig fiovXojxevoig ini^rpacprjvai 10
in avrov. Nc£>e inrjpvSev jxerdvoiav^ nai 01 v7ranov6avreg

i6GD^rj6av. ÎcDvdg Niveviraig nara6rpoq)rjv imjpvêv^ oi
de jieravoij6avreg ijri roig djxaprrfjxaîv avr(£>v iîXa-

6avro r6v Bê6v inerev6avreg nai eXafSov 6GDrrfpiav^ nairrep
dXXorpioi rov ^-eov ovreg. VIII. oi Xeirovpyoi rfjg 15
xdpirog rov ^êov did jrvevjuarog dyiov Trepi jxeravoiag

iXdXrj6av. nak avr6g de 6 6e67r6rrjg rwv dTravrcDv Trept
^rTT^,
Jêravoiag iXdXrj6ev jxe^^ opnov' Zcd ydp iycD^ Xeyei nv-
XXXIII, 11
piog.,ov fSovXojxai r6v B^dvarov rov djuaprcDXov CDg rrjv
jxerdvoiav^ 7rpo6riêig nai yvwjxrjv dya^rjv Meravorj6are., 20
oinog 'l6pa?jX^ d7r6 rrjg dvojuiag vjxwv. eiTTov roig vioig
rov Xaov jxov^ idv cd6iv ai djxapriai vjicdv a^ro rfjg
yfjg ecDg rov ovpavov, nai iav g)6iv Trvpporepai nonnov
VII. 2. evkXetj c. edd., evHXair] cod. dem Ezecli. XVIII, 30. LXX secundum
3. T\rjg a^X7]]6£(iDis emcndavi, cf. c. 5 8ia rovro exadrov xara
cod. Alex.:
p. 8, 15 dBA.T/rag, Ignat. ad Polyc. c. 1. rrjv 68ov vj.i&v Kpiv^. "TjiEig, ohcog
2. 3, Martyr. Ignat. c. 5. G [rov dre- 'idpajjX, XkyEi aooavdi xvpiog, iTtidrpd-
<pavov rrjg dS^XrjdEcog). in codice non (pj^ra kcu ditodrpETparE Ik Ttadcov r&v
nisi sex aut septem literarum lacunam ddeftEiGbv vjiSiv. Ps. CIII, 10. 11: 01»
iam Millius testatus est, quam supplere Kard rag djLapriag 7//icjk inoiiidti^
voluit rE\kEici)\dEQog i. c. baptismi, r\i}g r]f.uv, ov8e Kard rdg dvo/.uag ?)jiicjv
dyiag KXij^dEcog c. Junio modo non dvraTtEdcjKEv r/jLuv' ori Kard rb
omnes edd., r\r]g KXr}\dECDg Laurent vTpog rov ovpavov dTto ri]g yijg ixpa-
1. 1. p. 421. 5. [dvrEvijdcojiiEv (cf. c. 9 raicodEv Kvpiog rb iXEog avrov ini
p. 12, 2) c. Junio et omnibus edd., [ct<po- rovg (pofioyjiEvovg avrov. Jos. I, 18:
p]c7)/iEv suspicatus cst Gall. 6. [Ttarpi] koll idv cbdiv ai d/iiapriai vji&n'' wg
c. Bleekio apud Jacobs., Dross., [a:!/^^'] cpoviKOvv, aig ;t;ôV« XEVKavo), idv dl
vulpc. 8. [dvEX^]GJjj.Ev c. Wott., Gall., (adiv cjg kohklvov, cjg 'dpLov X£VKava>
Hcf., Jacobs.,l)ress., [drEvid^cjjiEv antea (v. infra p. 11, 10—12). Jcrem. III, 19
cdcbatur, [dvaf5]GojLEv Davis. kcx\ EinarepaKaXEdErE jLEnal uk ijiov
Wll. 20.TtpodrLÊ\g c. cM.^Ttpod- oxm dTtodrpacpijdEdSE. 22: inLdrpd-
rrfÊig cod. 20 —p. 11, 3. MEravoi']- (prjrs, v}o\ irtLdrpEcpovrEg, xal iddo-
darE — Xaov dyiov. liaec in scriptura jiai rd dvvrpijLjiara vjidov. scd baec
sacra non roperiuntur. contulcrunt qui- omnia neque sufficiunt noque prorsus
Hoi /LieXavoDTepai Xdnnov^ nai IniOrpacprixe npog jue iB,

oXrjg rr]g ycapdiag naX eiTtrjre Udrep^ eTcanovCojAai vjucov
(hg Xaov dyiov. nai iv erepcD roncp Xeyei ovrcog Aov- ^'^^"^^'^
OaC^ê 7iai 7caâpo\ yeveOê^ dqyeXeOê rdg Ttovrjpiag aTro

5 rc^v ipvxc^y vjxdfv^ dnevavri rd^v ocp^âXjxc^v fxov' nav-
OaOê dnb rc^v novr/pic^v vjucdv^ jud^êre naXov noieiv^
in^rjrfjoare npiOiv., ^vOaOê ddutovjxevov^ npivare opqâvcp

dinaiGoOare XHpa. nai devre na\ \di\eXeyx'^(^M'^y', Xeyei'
[)c\a\
nai idv coOiv \ai\ djiapriai vjk^v chg (poivinovv^ [cog] xôra:
10 Xevnavcd^ idv de cdOiv c^g nonnivov^ chg epiov Xevnavc^' nai
idv êXrfre na\ eiOanovOrjre jxov^ rd dyaâ rf/g yrjg (payeO^ê^
idvde jxrj êXrjre^ prjde eiOanovOrjre jiov^ jxdxaipa vjxdg nare-

derai' ro ydp Orojxa nvpiov iXdXrfOev ravra. navrag ovv
rovg dyanr/rovg avrov povXojxevog jxeravoiag jxeraOxîv
15 iorrjpiêv rcp navronparopincp fôvXrfjxari avrov.
IX. ,di6 vnanovOcDjxev rfj jxeyaXonpenei noa ivdo^co
fiovXrjoei avrov jioa Inerai yevojxevoi tov iXeovg na\ rfjg
conveniunt. bene igitur Wottonus con- liaec apud Ezechielem invenerit, nullus
tulit Clementera Alex. Quis rer. div. dubito ,scriptorem nostrum haec aut
hacr. §. 39 p. 957 dib nai neyfpayev
: ex EzechieUs libri additamentis (cf.
"EXeov êXgd nai ov ^vdlav ov ftov- quae hac de re iam disserui, theoL
Xof.iai Tov ^dvarov rov ajnaptajXov, Jahrb. 1850. p. 388 sq.), aut ex apo-
dXXd TTfv /lETdvoiav ndv gd^lv al
' crypho Ezechielis libro reddidisse. iam
dixapTiai vfxobv cog cpoivmovv epiov, Photius (Bibl. cod. 12G) observavit,
tt)g xiova Xevnavdj, ndv juEXdvTepov Clementem nonnulla laudasse, quae
Tov ^noTovg, ayg epiov Xevnov in- in sacra scriptura non reperiuntur.
viipag 7ton'}6Q3. Paedag. I, 10, 91 p. VIII. 1. fxeXavc^repai c. cod. et
151: cpi]6\ ydp 8id 'leênirfX 'Edv edd., e quibus Jacobs. LXX interpretes
ini^TpacprjTe iB, oXrjg Trjg napdiag et Strabon. XVI, 12 contulit, /ueXdv-
noLL HdTep, dnov6o)jLai vfj,GJV
elnrjTe Tepoi Clem. Al. —
Xdnnov (cf. c. 45
cj6nep Xaov dyiov. inde coniicerc Xdnnov XeovToov) emendavi, 6annov
licet, haec ex Ezechielis apocrypho cod. et edd. 3. Xaov dyiov c. Clem.
ahquo libro hausta esse. hunc autem Al. et edd., Xaoa ayicD cod. 3. 4. Aov-
apocryphum librum invenit Colome- 6a6ê c. edd., Xov6a6âi cod. 4. ye-
sius apud Josephum (Ant. X, 5, 1). ve6ê, dcpeXe6Ê c. edd., yeve^âi
Joseplius enim Ezechielem prophetam acpeXe6âi cod. 5. 6. nav6cx.6ê c.
dc Hierosolymorum excidio futuro cdd., nav6a6âi cod. 7. ()v6a6ê c.
duos libros scripsisse retulit (6g npob- edd., pv6a6âi cod. 8. [di\eXeyx^^-
rog Ttepi tovtgjv dvo (jiftXia ypdipag fiev c. LXX (cod. Al.) et edd., [5i]£-
naTeXLnev)^ idem etiam revocavit ad Xexôo).iev cod. —
Xeyei. Colom. et
Synopsin scr. s. Athanasianam, quae Frey in contextu, Fell. et Galland. ad
inter Veteris Testamenti apocrypha oram ex LXX add. 6 nvpLog. 10. 6e
etiam 'Eêxii]X ipevSeniypacpa memo- c. edd. (solus Wotton. nal) et LXX.,
ravit (apud Crednerum, Zur Geschichte nat cod.? 11. 12. cpdye6ê —
!êXr]Te
dcs Kanons p. 145). cquidem, quum c. cdd., cpaye^âi —
êXyrai cod.
Clemcns liomanus illa ex Ezechielc IX. 16. vnanov^GJ/uev c. cod.
hiudaverit {npo6TiêLg nal yvGb/.ujv et cdd. post Wotton., inanovôo/xev
aya^rjv)^ Clemens autem Alexandrinus Jun. 17. iXeovg c. edd., eXaiovg cod.
12 CLEMENTIS ROMANI
Xprj6rorrirogavrov npoOTTEOGdÊv xai i7n6rpeipGDjuev iiri
rovg oiKrtpjuovg avrov dTtoXtTrovreg rjjv /uaraioXoyiav^

rrjv re epiv nai ro eig âvarov dyov B^rjXog. dreviOcojLiev
eig rovg reXeicog XeirovpyrjOavrag rfj fxeyaXonpeTtei do^rj
avrov. Xapcojuev Kvgdx-, og ev VTVaxorj oinaiog evpeêig
Uishr. XI, 5. 5
^%\^\^' imerere^r]^ nai ovx evpe^rj avrov ^^dvarog. Ncoe TtiOrog

Hebr. XI,
2v<itr.ii,5.
7. «c^ve-^~-» 3~
rr/g Aeirovpyiag avrov
evpeêig oia
' -i
TtaXiyyeveOiav
./ '
koOjjlg)
imjpvêv Kai dieOcoOev

' 6i avrov 6 SeOTrorr/g rd eiOeXôvra
iv bjjLOvoia 3,(â eig rrjv Ki^corov. X. ÂPpadfx o q)iXog
npoOayopevêig TtiGrog evpe^rf iv rcp avrov vnrjKOOv ye- lo
ve6!âi roig pr/jua6iv rov Bêov. ovrog di vnaKofjg i^rJXBêv.,

iK rfjg yfjg avrov Kai iK rrjg Cvyyeveiag avrov Koi iK rov
oiKOV rov narpog avrov^ oncog yfjv oXiyrjv Kai Gvyyeveiav
doêvfj KOLi oiKOv jxiKpov KaraXind)v KXr/povojurjOrj rdg inay-
Gen. XII,
1 — 3.
yeXiag rov ^êov. Xeyei ydp avrcp ^'AneXê iK rffg yfjg 6ov 15
ndx iK rfjg Cvyyeveiag 6ov koi iK rov oikov rov narpog

6ov eig rrjv yfjv rjv dv 6oi deiSco' Kai noirf6cD 6e eig e^vog
fxeya Kai evXoyrj6cD 6e Koci fxeyaXvvd) ro ovojxd 6ov^ kocl
e6rj evXoyrjjxevog' koli £vXoyrj6GD rovg evXoyovvrdg 6e Kai

Karapa6ofxai rovg KarapcDjxevovg 6e^ Kai evXoyrj^rj6ovrai 20
IX. 2. olHtipfxovq c. edd., oinrEip- coniicere, 6 cpiXoq êov Ttpoday. legen-

/.lovqcod. —
/.LaraioXoyiav c. Wotton. dum esse. sed«rm'cecognomen Abraamo
secundum Polycarp. epi. ad Philipp. datum iam longe antiquius et pervulga-
c. 2 [dTCoXiTtovreg rrjv kevtjv juaraio- tum erat. originem duxit ex Jes. XLI, 8.
Xoyiav), )j.araio7toviav cod. 4. 7. Xei- 2 Paralip. XX, 7. fortasse iam Sap. SaL
rovpyijdavras —Xairovpyiag c. edd., VII, 27 {(piXoi^g ^£ov xai TtpocpTJrag
Xirovpy. —
Xirovpyiag cod. ?i:a:ra:d?<:£t;a^£j),proculdubioMolon lau-
— —
IX XII. 2 j). 15, 3. dreyidGo/iEv datus ab Alexandro Polyhistore (apud
— r^ yvyaiKi ysyovev. Clemens Alex. Euseb. praepar. ev. IX, 19, 2: 'AfSpadjj,
Strom.IV, 17, 107 p. 610 hanc epistulam yevEdâi, ov 8rj jii£3£p/jrjv£V£6Bai Tta-
laudans (cf. c. 1 p. 4, 5 sq.). ita pergit: rpbg (piXov, i. e. y-^. 2s) hoc Abraami
£ir IfxcpavkdrEpov 'ArEvidcojuEV ovv £lg cognomen novit. Philo (de sobrietate 9.
rovg rEXEioag XEtrovpyrjdayrag avrov 11 p. 401) Gen. XVIII, 17 [ov /.ly Kpvipcj
r^}X£yaXo7tpE7tEi66B,T^.XdftGojx£vÊvcDXy ^y^ djtb 'Aftpadji rov Ttaidog jiov d
ogivvTtaKofjdiKatogEvpEÊigjiErErESy/, iycoTtoiS)) ita laudavit Mi] dTtOKaXvipoo
KOLl NS)£, og TtidtEvdag biEdch^rj Ka\ iyco dTtb 'Afipadjirov cplXovjxov; C\cm.
,
Afjpadjx, og 6id Ttidriv koll cpLXoB,£viav Recogn.1, 31 de Abraamo jiro amicitiis,

:
cpiXog Êov, Ttari/p 6^£rov'l6adKTtpo6r}- quibus erat ei familiaritas cum Deo, cui
yop£v^r].6idcpiXot,EviavKa\£v6£f^£iav bene placuerat, universum mundum ne
Acor i6co^r/ iK 2o66jigov. 6id 7ti6rivKa\ pariter periret eripuit. Hom. XVIII, 13
(pLXoByEviav i6G6^r/'Fadf5 i/ 7t6pvr/. 'Af^padji 6 qiiXog. 10. 7tL6rog c. edd.,
X. 9. 10. 6 cplXog 7tpo6ayop£vÊig 7ti6rig cod. 11. fjr}jia6iv c. cod., fhj-
(cf. c. 17). Jac. II, 23 de Abraamo: Ka\ /ia6L edd. pleriquo. 12- 6vyyEVELag c.
cpiXog Beov iKArjBr/. itaque Davis. et edd., dvyysviag cod. 14. 15. STtayyE-
131eekius (apud Jacobs.) etiam apud Cle- Xiag c. edd., £7tayy£XEiag cod. 20. Ka\
mewiamÊov cpiXg 7tfjo6ay. legere sua- ante Ei'Xoyr/3r/6ovrai male om. Cotel.,
serunt. possis e Clemente Alcxandrino Clericus ct Coustant.
AD COKINTIIIOS EPI. I, 9 — 12. 13
iv 601 ndaai ca cpvXai rrjg yrjg. nai iraXiv iv rcp dia-

Gen. XIII,
XG)piO^T/vai avrov ano ylcDr eiTtev avroj o êog Ava- ^^_ IG.
ftXeilâg roig 6q)BaAjuoig Oov ide aTCO rov roirov^ ov rvv

Ov eu Ttpog fioppdv ?(a\ Xifta 7cai dvaroXag xai âXaCCav'
5 ori TtdOav rfjv yfjv rjv Ov bpdg.^ Oo\ dGDOcD avrrjv jcat
rco OTteppari Oov eoog aicovog' xai TroirjOco ro OTrepjua

Cov G)g rrjv ajupov dvvarai rig iâpiB^jurjOat
rfjg yrjg^ ei
ri/v djijiov rrjg yfjg^ nai ro OTrepjxa Oov eâpi^ jir/^r/Oerai. nai
TtdXiv Xeyei 'Ei;r/yayev 6 Bêog rov ÂPpadjx ycoci eiitev avrcp
10 \4vdpXeipov eig rov ovpavov Ka\ dpi^jir/Oov rovg dorepag^ ^""tf^'
ei dvvr/O?/ et,api^jif/Oai avrovg^ ovrcog eOrai ro Oitepjxa Oov.
ivtiorevOev de 'Afdpadjx rcp 5£g^, nai eXoyioBr/ avrcp eig ^z-Rom.ivJ
naioOvvr/v. bid nioriv cpiXoêviav edo^r/ avrcp viog ev ^ xxn^^'
jcai
yi/pa^ noii bi VTtaKofjg vtpoOr/veyKev avrov Bvoiav rw êcp ^^^YtV^^»
15 Ttpog ev rc^v opecov gdv edeiSev avrcp. XI. îa cpiXoê-

viav KOii evOefSeiav A.GDr eOoD^^r/ iK SodojjiGDv., rfjg TtepixoDpov
7tdor/g KpiêiOr/g dia Ttvpog noci êiov' itpodr/Xov 7toir/Oag 6
deOTtorr/g ori avrov ovk iyKaraXeiitei^
rovg iX7ti8,ovrag iit*
rovg de erepOKXiveig vitapxovrag eig KoXaOiv Ka\ aiKiOjxov

20 ri^r/Oiv. OvveSeXôvOr/g ydp avrm rfjg yvvaiKog erepoyvcj-
juovog v7tapxovOr/g KOii ovk iv ojiovoioL^ eig rovro Or/jxeiov
ire^r/^ GoOre yeveOBai avrr/v Orr/Xr/v dXog ecDg rfjg r/jiepag

ravrr/g^ eig ro yvGDOrov eivai 7tdOiv^ ori oi diipvxot Kai
01 biOraByOvreg 7tep\ rf/g rov êov bvvdjieGDg eig Kpijia
25 noLi eig Or/jieicDOiv 7tdoaig raig yeveaig yivovrai. XII. did Hebr. xi,
31. Jac.
7tiOriv noLi cpiXoBêviav iOcD^r/ ^PadfS r/ 7t6pvr/. in7tejjicpêv- II, 25.
rcDv yap vito Ir/Oov rov rov Navfj naraOK^^tGDv eig rr/v
X. 2. dno ante^&5r male om. Cleri- Hef., Dress., itap' (in margine i6. ydp)
cus. 8. iâpiS^rjSrjdErai. mendose Junius, quem ccteri edd. secuti sunt.
Cierici ed. II. et Rus.sel fc^rt'pz3//7/(j£r<a;i. 20. 21. tXEpoyywjioyog c. edd. , ete-
15. opEooy c. edd., opaicoy cod. poyycojiiog cod. 25. dr/juEiGodiy c.
XI. 17. xpiÊi6rjg c. melioribus edd., 6rjf.noD6iy cod.
edd., Kpi3?j6r/g cod., navÊL^rjg ma- XII. 26. 27. EKTtEjiq^ÊytGoy c.
luit Junius, KaraHav3EL6tfg Fell., idem edd., EKTtEcpÊyrcoy cod. 27. 'lr]6ov
vol potius e Gen. XIX, 25 Kara6rpa- rov rov Navrj (cf. c. 18 Jaffid roy
Boisius.
<p«'(>;7S —
5£/ou c. edd., 3zov rov 'lE66ai) c. cod., Wott., Gall.,
cod. — 7cp66rjXoy 7Coirj6ag c. cod., Jacobs., Ilef., Dress.; quia LXX Jos.
Davis., Gall., Jacobs., Kai pracmittere VI, 6 secundum cod. Vat. 'lrj6ovg 6
voluit Bois., 7tp66rjXoy 7toirj6ayrog rovrov , Navij secundum cod. Alex.
Kvpiov corrigere Wotton. 20. ydp 'Jrf6ovg vVog Navrj praebent, Jacobs.
c. cod.,Wott.,Gall., Schoenem., Jacobs., coniccit 'lr/6ov vlov rov Navrj.
14 CLEMENTIS HOMANI
ÎepiXG)j eyvGD 6 fiaOtXevg rrjg yfjg ori fJKaOi xaraOxo-

7rev6ai rrjv x^P^^ avrcov nai iêTreju^pev avdpag ro2jg
6vXXrf2pojuevovg avrovg^ OTtcdg GvWrjfxcpêvreg ^âvarco-
B^cÔiv. f} ovv cpiXoPêvog Paafi eioSePâpevrf avrovg
htpvipev eig ro vnepcpov vTto rfjv XtvoxaXcijurfv. iTtKjra- 5
'êvrcDv de rcDv napa rov âGiXecDg xai Xeyovrcov

.Tos. [[, 3. ]^'^vdpeg Ttpog 6e ffX^ôv oi narci.Ononoi rrjg \yrjg fjp(2>v\
i^dyaye avrovg' 6 ydp f3a[piXei)g ov\rcDg neXevei^ fj8e
dnenpi^^rj EiCfjXôv \oi 8vo dv^dpeg ovg 8,rireire npog /xe^
\dXXd raxe\GDg dnf/X^ôv noci nopevo\yrai' ovx\ vnodei- lo
nvvovGa avroig i\jceivovg\ nai einev npog rovg dvdpag

\rtvcD]6nov6a yivcD^ncD iyd) ori \nvpiog 6 B-eog'] v/xcov
napadidcD6iv vjjiiv \rfjv no\Xiv ravrrjv' 6 ydp (p6/3og
noii \rpo]juog vjucov ineneOev roig n{aroi\nov0iv avrfjv'
cDg iav ovv ye\vrjrai\ XafSeiv avrfjv vfxdg., dia6cD6a\re\ 15
jie nai rov oinov rov narpog jjlo\v\. nai einav avrfj
^'R6rai ovrcDg^ wg iXdXrj6ag fjjjLiv' G)g iav ovv yv(p\g\
napayivojxevovg fjjxag., 6vvdêig navrag rovg 6ovg vno
ro reyog.) ov nat dia6cDB^rj6ovrai' 0601 yap iav evpe^cD6iv
e^GD rfjg oiniag., dnoXovvrai. noti npo6eBêvro avrfj dovvai 20
6rjjxeiov^ oncDg npejid6rj in rov oinov avrfjg nonmvov^

npodrjXov noiovvreg^ ori did rov aijxarog rov nvpiov
XII, 2. avtGDv c. cod. et edd. tione. Aquila vero et Symmachus paullo

post Wotton., avTov Juniiis (por edi- aliter verterunt, verbum verbo red-
tionis vitium, quod Colom. Const., dentes: oti iKT€T7JHa6i TtdvTeg ol
,
Russcl. sccuti sunt). 3. dvXXr^jLi- xaToixovvTeg tr/v yijv a.7tb 7tpo6cj7tov

qjêyTEg (cf. c. 18) c. cod., dvXTî]- T^yucar. quae in LXX
desidcrantur agno-
q)^£vTF.g etiam Jacobs., Ilcf., Drcss. scit Vulg. et caeterac versiones omnes,
8. 7}?)e c. Davis., Gall. (in notis), si Clcmcns illa legcrit, quod quidcm
Scliocnem. ct Hef., r/ 8e cetcri edd. vcrisimillimum est, procul dubio LXX
10. 11. [ovx\ v7to8EiKyvov6a avToig (nondum enim alia fuit versio) haec
i\KEiyovg'\ c. Cotcl. et plcrisque cdd., ab initio agnovit, nescio quo modo
[6<5o7/] VTtodEiKvvovda aihoig i[yav- lapsa ex codicibus quibus Origcncs
Ttav] Junius (contra Jos. II, 5). 14. est usus in contcxcndis Ilcxaplis suis.'^
Toig K\aTOL\Kovdiv avTijv. ,,lcctum Wotton. 18. 19. v7to to Teyog, ov.
ergo Clemcnti comma versiculi 9 [Jos. cod. v7toTOTOEyodov, vulg. vnb to
11, 9] quod a multis cditionibus abest, dTsyog dov, Jacobs. iam coniecit V7tb
in Comphitcnsi vero ita cffcrtur: Ka\ to Tsyog dov, Laurent 1. 1. p. 421
KaTE7tT7]ddov 7tdvTEg ol KaToiKovvTEg V7tb TovTO Tb TEyog dov. 22 —
T7JV yyv dip' vjii^v, at codicc 720 p. 15, 2. 7tp68j/Aov TtoiovvTEg Tbv —
Bibliothecae llcgiae hoc modo: Ka\ êov. Justin. Dial. c. Tryph. Jud.
TETTJjtadi TtdvTEg ol KaToiKovvTEg TTfv c. 111 p. 338: 7(a\ ydp t6 dvjtifjoAov
yrjv aTtb ^tpodamov v/ncov^^ Coteicr. tov kokkivov dTtapTiov ov idoirKav
„nabentur hacc ipsa vcrba a Theodo- ol aTtb 'Jj/dov tov Navij TtEjiKpêvTEg
*
XvrpcD6ig 'dorai 7rd6iv roig 7ri6r£vov6iv nou i\niS,ov6iv

ini rov "êov. bpdre^ dya7Tr]roi' ov juovov 7ti6rig^ dXka
npocpijreia iv rfj yvvaini yeyovEV.
XIII. Ta7retvo(ppovt]6cDju[£v] ovv^ dSeXcpoi^ d^toê-
5 fjLEvoi 7rd6[av] dXa8,ov£iav ytah rvcpog nai d<pp[o]6vvrfv

nat opydg nai 7roirJ6GDju[£v] ro yeypa/ujuivov — XiyEi yap
rb 7TV£vjxa ro dyiov Mrj nav)([a]6^GD 6 6o(pog iv tt; jer. ix, 23.
6ocpia avrov^ jxrjde 6 i6xvpog iv rfj i^xvi avr[ov]^ jxrjde
6 7TXov6iog iv Tc5 ^rXovraD avrov' dXX' r) 6 navxcDjiEvogl^^^^-l^^l-
10 iv nvpicp navxd^B^GD^ rov inSrjr£iv avrov nah 7toi£iv
npijxa nai di7caio6vv[rfv] — jxaXi6ra jji£jjivrjjx£voi rcDV

XoyoDv rov jcvpiov 'Irj6ov ovg iXaXrf6£v dida6nGD[v] i^tiei-
rs r f'! ^ ')
?7-'n ~ r/ Mt. VI, 14.
\
H£iav nai jxanpo^vjxiav
I .
[ov\rGDg yap £i7t£v ±LX££ir£ iva vn, 12. 2.
iX£r}[^f}\r£' d(pi£r£ iva d(p£^fj vjxiv' G)[g] 7toi£ir£^ ovrcD^'^'''^'^^'

37. 38.
15 7toir}^r\6£rai vji[iv]' G)g didor£^ ovrcDg do^TJ6£rai [vjmv]'
HarddKOTtoi 'Paaft r^ itopv^ eiitovtEq X, 17. nam LXX: a\7C 7} iv rovtcD

Ttpoddijdai avtb t^ S^vpidi, 6i' ifq xavxdd^GD 6 xavxooMsyog' dvvieiv xal
avtovg ixdXadav OTtcog ^.d^âodi tovg yivcbdHeiv , oti iych eijxi nvpio^ 6
zoXejiiiovg, ojxoiGog tb dvfi(5oXov tov Ttoicbv eA.eog nai npifxa 7101 dixaio-
a7/.iatog tov Xpidtov idjjXov , di' ov dvvrjv iitt trjg yrjg. 10. 11. tov
ol ndXai nopvoi nai ddinoi iu itdv- in^rjteiv avtbv noci noieiv npifxa na\
tary ta)v i^vobv dooôvtai, dcpediv dLnaiodvvTjv. etiam haec a LXX intt.
df.iapticjv Xaftovteg nai f.ir]neti djnap- recedunt. sed Cotelerius Luci- et
tdvovteg. Irenacus adv. haer. IV, ferum (1. II pro S. Athanasio paullo
20, 12: Raab fornicaria conservata post initium) in^rjteiv legisse, inqui-
est cum universa domo sua, fide signi rere vertisse monuit et contulit An-
coccini. Origenes Ilom. III, 5. VI, 4 in tiochi Palaestin. Hom. XLIII (Biblio-
1. Jesu Nave (Opp. II, 404. 411), in thecae vett. Patrum etc. Tom. I. Paris.
Matth. XXVII, 28 (Opp. II, 919). prae- 1624
navxdd^co 6 cppo-
f. 1197): jnrf
terea cf. Coteler. et Jacobs. ad h. 1. vijxog iv ty cppovr/det avtov, nai 6
Xn. 1. nddiv c. cod. {Woit.)^nddi dvvatbg iv tf/ dvvdjiei avtov, nai 6
edi solet. 2. 3. ov jxovov nidtig, dXXd nXovdiog iv rc3 nXovtcp avtov, dXX'
npocpr/teia iv tfj yvvaini yeyovev. iv t& dvvievai ncd noieiv npijxa
Origene.s Hom. III, 4 in 1. Jesu Nave nai Sinaiodvvrjv. 11 p. 16, 3. —
(Opp. II. 403) sed et ista meretrix, jxdXidta jiejivrjjievoi
: — jietpr/^tjdetai
quae eos suscepit, ex meretrice effici- vjiiv. Polycarp. epi. c. 2 : jxvr/fio-
tur iam propheta. dicit enim: Scio, vevete 8e &)v elnev 6 nvpiog di-
quiaDominusDeus vestertradiditvobis dddncov Mrj npivete' iva jir/ npi-
teram hanc (cf. p. 14, 12. 13). ^rjte (Matth. VII, 11)" dqîete noLi
ÎM. 5. dXa3,oveiav
edd., aXa- c. dcpe!^jjdet(xi vjxiv , iXeeite iva iXerj-
B,oviav cod. —
tvcpog c. cod., Jacobs., ^rjte' iv o) /xetpcj /xetpeite, dvti/ietpr/-
Hef., Drcss., tvcpov priores editores, ^r/detai 'vjxiv ntX. Constitutt. app.
Jacobson. contulit Ephes. can. VIII II, 21 p. 40, 20 sq.: 'ir/dovg 6 Xpi-
(ap. Kouth scripjt. eccles. opusc. p. dtog, og na\ i8i8aB,ev r/jxdg Xeycov
Zdb)'.iB,ovdiag tvcpog nodjxinr/g. 9. "Acpete, nal dcpe^r/detai vjxiv Sidote,
10. dXX' 77 {r/ a Junio omissum e cod. nat doî/detai vjiiv. 12. iXdXr/dev
restituerunt Wottcn. et seqq. cdd.) 6 c. cod., iXdXr/de Jacobs. 12. 13. imei-
navxcojxevog iv nvpico navxdd^co sc- neiav c. edd., enieiniav cod. 13.
cundum Paulum 1 Cor. I, 31. 2 Cor. iXeeltec. Polyc. et edd., eXeate cod.
16 CLEMENTIS ROMANI
G)g xpivsTE^ ovTcog xpt^rjae[Tai vjutv' G)g XPV]^'^^'^^^^^^

ovTcog xpv\p'^^'^^v\^^'^^^ vjuLiv' gd jueTpcD fxe\TpeiTe'\^ iv
avT(p fxeTpr]^rj(jeTai vjxiv. [ravTrj T]t) ivToXrj xat Tolg
7TapayyeX[jj.a6i\ TovTOig 6Trj piôD jxev eav\TOvg Ttpog] ro
TtopeveOBâi vTtrjKOOvg \rfjjL\dg Toig ayi07rpe7te6i \6yoig 5
av\TOv\ Ta7teivoq)povovvTeg' \(prj6îv yap 6 ayiog \6yog'

Lxvi, '^^>
jes.
^piyoi^ \e7Ci\f3XeipcD., aXX f) e^ri tov 7tpavv noci \rj6v\xiov
jioii TpejxovTcx. jxov Ta X6yia. XIV. \Si\xatov ovv xai
o6iov^ av8peg (xdeX\q)\oi^ v7tr]K6ovg rjjxdg jxdXXov yeve\6\B-ai
T(p 3^£g5 7j TOig ev dXaôveia Koci (XKaTa6Ta6ia jxv6apov 10
8,7jXovg (xpxrjyoig eâKoXovêiv. f3X(xl3rjv yap ov Trjv tv-
X0v6aVy jxdXXov de mvdvvov V7toi6ojxev jieyav^ iav pijjjo-
KivdvvcDg e7ti6(Djxev eavTovg Toig ^êX?jjxa6iv tcdv dvB^pcD^tcDv^

oiTtveg eâKOvTi8,ov6iv eig epiv nai 6Tci6eig^ eig ro d^taX-
XoTpt(D6ai fjjidg tov KaX(Bg exovTog. XPV^^^^^^^H-^^^ avTOig 15
KaToi Trjv ev67tXayxviav Kai yXvKVTrjTa Tov 7toirj6avTog

Prov.II, 21. ^ „
? , , ^^ . 5 /
Ps. rjjxag. yeypa7tTai yap Xprj6T0i e6ovTai oimjTopeg yrjSf
XXXVII, 9. ff
aKaKOi
ev<-» ^
oe v7toXei(pîj6ovTai
c\ ' 3'
m '•^.^c^
avTrjg 01 oe Ttapavo-
XIII. l.TtpivetE — ;i;p7;(jtfv£(39-£ c. Pandecte AoVft? x^' (cod. reg. 2418. 2423.
edd., Hprerai — ;j;p77(?r£f£^5a:z cod. 3. 2424) ex Epi. t haec? retulit: KA?j/x£yro$
avT^ c. edd., avzTj cod. 4. Jixaior ovr nai odior
rovzoig c. ^Pcojnrjg'
cod., om. edd. ante Wotton. — nai dradeig rov aTtaXXo-
6rr}piB,oD- eig alpedsig
jiier (cf. c. 18. c. 19) c. cod., Jacobs., rpi^dair/jiag rov xaXcjg ^x^yôg. 10.
Hef., Dress., aliis, drypidGojiiEr Woiton., dAaôreia c. edd., aXaôria cod. —
Gall., Schoenem. —
Ttpbg c. Jacobs. jivdapov c. edd., jivdepov cod. 11.
(cui septem vel octo literae desiderari ^jjXovg c. cod. et edd., îjXov legere
videntur), Hef. Dress., om. ceteri. voluit Wotton.
, rrjr ante rvxovdav e —
5. [r/ji]ag roig c. cod., ubi Mill. et cod. restituit Wotton., ante quem edd.
Wotton. legere poterant adroig articulum omiserunt.
. . 14. iâxorri-
cum spatio duarum vel trium lit- ôvdir non mutandum (cf. Barn. epi. II
terarum quod recte suppleverunt p. 6, 10 ixdcperdorar), iâxorriôvdir
,
Wotton., Jacobs., Hef., Dress., [de- ^0701; g vel ^T/zâra; legere vokiit Bois.,
ft\adroig male Mill., [oVrJarg rols iB,aHorriS,ovdir seu pfotius iB,aHO- •
Dav., [dei\ roig edd. ante Wotton. et r&idiv rag yXc6ddag vel raig •yXood-
Russel. 6. raTteirocpporovrreg c. daig Jun. crddeig c. edd. dradig — ,
cod. et edd. praeter Jun., Colom., cod. 15. avroig (vel havrolg) le-
Fell. ,
qui raTteirocpporoiJvrag con- gcndum est, avroig vulg., dXXTJXoig
iecerunt. 7. Ttpavr. LXX iTtt ra- mahierunt Jun., Fell., Colomes. 16.
Tteiror scd praetcr illos scriptores, Ha\ ante yXvHvxrjra in codice testa-
y
quos Clementinae lectioni faventes tur Jacobs. om. Wotton. 17 p. , —

recensucrunt Coteh et Jacobs. (Chry- 17, 1. Xpydrol drt' avrrjg, Prov. II, —
sostom. Ilom. IX in Gen. XV. LXVI 21 sec. cod. Alex. Xpydrol edorrai :
in Matth., Ojip. IV, 70. VII, 186. C52 ol oinrjropeg yrjg, OLHaHoi 6^ vnoXeL-
et saephis), cf. Constitt. app. II, 1 q)^rjdovrai iv avrfj (haec om. cod.
p. 14, 22 ed. Lagard. (7tpaor)._ Vat.)* ori evêlg Hatadmjv&idovdi
XIV. 8 —
15. diHaior ovv nal yrjv holi odoi VTtoXeup^rjdovTai iv ,
odiov —
rov HaXoig l'xorreg. Nicon aihp. duplex eiusdem commatis ver-
Monachus a Cotelerio laudatus in sio. priorem Clemens secutus cst.
juovvTsg iP.oXe^ pevîjoovTai naXiv Aeyei

ocTr avTrjg. noii
Eidov doe^rf vTrepvipovjuevov Jioci inaipofxevov (hg Tag xxxvir,

^^-^-
Medpovg Tov Aifidvov' noti TrapfjXôv^ nai idov ovn 7/k,
oioti i^,e8,}]Tr]6a tov tottov avTOv^ noci ovx evpov. (pvXaO^s
5 dnaniav na) iSs ev^vTrjTa^ OTi iOTiv iynaTaXeijujua dv-
^pcDTTCD elprjvincp. XV. Toivvv noXXrj^cdjuev Toig jxeT
svOejSeiag eiprjvevovOiv, nat jxrj Toig jie^^ vTtonpiGecDg

/3ovXojievotg elprjvr/v. ydp
OvTog 6 Xabg TOig
Xeyei irov 13.*
XeiXeOiv jie Tijxa^ rj oe napoia avTCDv TtoppcD aneOTiv

\() dn ijiov. noa ndXiv T(p OTOjiaTi avTc^v evXoyov6av^ r;/ ps.lxii,4.
be napdia avTcov [jia^TrjpcDvTO. [n^âi ndXiv Xeyei 'Hya- ^3^^?"'

nrjOav avTov tc^ OTOjxaTi avTCDv nai Trj yXcDOOrj av^T^cdv
iipevOavTO avTov^ rj 8e napdia [a]vTCDv ovn sv^-eia jxeT avTOv^
XIV. 1. iB,oXB^pEvî]6ovtai c. dXEvaynov t&v TtEVTJtGov vvv (X7to-

cod. , Wotton. Gall., Jacobs., Hef., 6t7J6ojiiaij XkyEi nvpioq, îj6o)iai iv
,*
Dress., iB,oXo^pEvî]6ovtai ceteri edd. 6cDtr]piGo, 7tappf/6id6o/.iai iv avtS).

post Junium. 2. Ei8ov d6Eftr] c. taTtEivocppovovvtGDv ydp E6tiv 6 Xpi-
Clem. Al., idov aÊf^rjv cod. iitai- — 6t6g, ovk iTtaipojxEVGov iitt to itoi-
p6f.iEvov c. LXX et Clem. AL, antE- avtov.
jj^viov 4. iÊ^7Jfr]6a tbv
pofiEvov cod., aip6/iiEvov edd. ante avtov nai ovx Evpov c. cod. et
t67tov
Wotton. 2 —
XVI , p. 18 10. , edd., £^7Jtr]6a avt6v, nai ovx £vp£2-rj
E180V d6Ef3rj —
Ttoljuviov avtov. Cle- o t^jtog avtov LXX et Clem. AL,
mens Alex., Clemente Romano non qui modo non verbo tenus Clementem
nominato, Strom. IV, 6, 32. 33. p. 577. Romanum secutus (cf. L 11. 12. p. 18,
578: ElSov ydp, <p7/di, tbv dÊ^rj 2. 3.), forsitan genuinam lectionem ser-
VTtEpvrpovjuEvov nai i7taip6piEvov ojg vavit. 5. iynatdXEi/xjua c. edd., ev-
tdg KsSpovg tov Aiftdvov Koi Ttap- KataXijijia cod.
pXBov, XkyEi riypacpri, koli l8ov ovk XV. 6 —
10. toivvv koXXtj^^jiev
7JV , ncci iS,r\tr}6a avt6v, nai ovx —
djtE^tiv dit ijiov. Nicon (cf. quae
evpE^r] 6 t^Ttog avtov. (pvXa66E dna- ad c. 14 p. 16, 8 sq. notata sunt) pergit:
niav Kai 18 e Ev^vtrjta, oti E6tiv toivvv dKoXov^7J6GojiEv toig jiEt' ev6e-
iyKatdXEijijia av^pcoTtoi EiprjviK&. ov- fjEiag 7t6ppG0 dTtixEi dn ij.iov.
tog 6' dv Eir] 6 dvv^tOKpitGog iB, oXr/g 8. fjovXojiivoig c. cod. et edd. Xa- ,
nap8iag 7ti6tEVGDv nai 7td6y ty ipvxy XovjxEvoig Davis., fiovXEvofxivoig Cle-

yaXrfviojv 'O ydp Xabg 6 EtEpog ricus coniecerunt. 8 10. Ovtog —
rolg ;f£/Af(jz ti/xa, r/ 81 Kap8ia avtov 6 Xabg —
d7tE6tiv drt ijxov, excepto
TtoppcD d7tE6tiv dytb Kvpiov. T& 6t6- voc. d7tE6tiv , plane conveniunt cum
fxati avtSrv EvXoyovdi, ty Se Kap- Marc. VII, 2 {djtEXEi). LXX. cod. AL:
Sia. avtooi/ Katapwvtai.
^
7/yd7tr/6av iyyi8,£i jioi 6 Xabg ovtog (Vat. add.
avtov iv tGo 6t6jiati avtcbv koli t^ iv tay 6t6jiarL avtov , kccl iv) toig
yXGo66^ avt&r iipEv6avto avt6v' r/ x^/AfCjir avtcbv tijxS)6i jxe, r/ 8\ Kap-
S\ KapSia avtwv ovn Ev^Êla jxf.t 8ia avtwv 7t6ppGo dTtixEi dn' ijxov.
avtov, ov8\ i7ti6tco^r/6av iv t^/ Sia- 10. EvXoyov6av (cf. Jacobs. ad h. 1.
^r/nr;/ avtov. 8id tovto "AXaXa y£vr/- et nostra Prolegomena ad Hermae
J&T/r&j rtdvta td x^-^^V ^^ 86Xta Kai' Past. p. IX. not.) c. cod., EvX6yovv
rX^66av jiEyaXopr/jiova , tovg si- c. LXX
edd. ante GalL ct Schoene-
7t6vtag Tr/v yXô66av r/jxGov jxEyaXv- mannus, EvX6yr/6av coniecit Wotton.,
vovjxEv, td x^-^^V Vjx&v 7tap r/jxiv EvXoyov6i Clem. AL avtSiv c. —
i6ti, tig r/jia)v Kvpi6g i6tiv ; d^tb cod., om. Jun. 11. 12. 'TIyd7tr/6av
taXaiTtGopiag t&v ^ttcoxGov Koi tov c. cod. et Clem. AL, r/7tdtr/6av LXX.
HlLGENFBLD, Nov. TkSTAM. EXTKA CANONEM. I. O
18 CLEMENTIS ROMANI
^\-g^^^^' ovSe iTriOrcD^rjOav iv rfj dia^^rjxrf avrov. aXaXa yevrjB^rfrcD

XII, 4-6. ra x^^^V ^*^ SoXta^ [xai iôXeB^pevOei xvpiog itavra ra
•
X^^^V '^^ SoXia Kai\ yX(£>66av /ueyaXoprjjuova, rovg ei-
novrag Trjv yXcd66av rfjucdv pLeyaXvvovfxev^ ra x^^^V

rjfjLC^v Ttap rifjiiv i6ri^ rig rffji&v nvpiog l6riv -^
ano 6
rrfg raXaiTtcopiag rSv TtrcDXf^v >(oci aTto rov 6revayjuov

rwv TtevrfrcDv vvv dva6r7J6ojuat, Xeyei nvpiog^ ^rfÔfuai
iv ^CDrrjpicD^ 7tapprj6ia6ofuai iv avrd>.
XVI. Taiteivoq^povovvrcDv ydp i6riv 6 Xpi6r6g.,
ovH iTtaipOfjtevcDv ejti ro itoifxviov avrov. ro 6nf\7trpov lo
rr]g fxeyaXcD6vvr\g rov êov.^ b nvpiog rjfK^v Xpi6rog 'Irf-
6ovg ovn r/X^êv iv nofUTtcD dXa8,oveiag ovde VTtepr/cpaviag^

nairtep Svvapievog^ dXXa ranetvocppovdtv ^ na^d)g ro
j es. Lin. Ttvevfia ro dytov 7tep\ avrov iXdXrj6ev' (prj6i ydp' Kvpie^
rig i7ti6rev6ev rfj anofj fjfud>v ^ jcai 6 fSpaxicDv nvpiov rivi 15
dnenaXvq)^r] '.,
dvrjyyeiXafuev ivavriov avrovfdyg natdiov.,
wg îâ iv yfjovn e6riv eidog avrd) ovSe doâ.,
dijf>cD6rf'
noii eiSofuev avrov^ na\ ovn eix^v eidog ovde ndXXog.,

dXXa ro eidog avrov drtpiov^ inXeinov napd ro eidog rcdv
dv^^pcDncDv' dvB^pcDnog iv nXrjyfj wv noci novcp nai eidwg 20
cpepeiv fiaXaniav., ort dne6rpanrai ro np66cDnov avrov^
Tqrifua6^r] nai ovn iXoyi^^rj. ovrog rdg dfxapriag r}fud)v
XV. AkaXa c. Al., aXka xaiiEivoq>povwv. Hieronymiis in

cod., Clem.
Wott. et seqq. edd., aXXa
Jun. et Jes. LU, 13 (Opp. IV, 612 ed. Vallars.):
seqq. edd. 2. 3. uncinis inclusa „Clemens vir apostolicus, qui post
,
apud utramque Clementem, Romanum Petrum Romanam rexit ecclesiam,
et Alexandrinum, desunt. deerant igi- scribit ad Corinthios: Sceptrum Dei,
tur iam in illo textu, quo Clemens Dominus Jesus Ciiristus, non venit
Alexandrinus usus est, sed deerant in iactantia superbiae, quum possit
propter homoeoteleuton. ea apud omnia, sed in hnmilitate." Hierony-
utrumque Clementem e LXX interpp. mum 1. 13. uainEft dvvdjuEvog ndvra
inserenda esse post Potterum ad Clem. legisse Guil. Burton censuit, ego du-
Al. 1. 1. censuerunt Wotton., Fell., bito. 10. 11. rb 6K7/7trpov rr/g /.ie-
Colom., Coust., Gall., Hef. et Dress., yaXcodvvt/g rov Beov. cf. Ps. XLV, 6.
mihi apud solum Clementem Rom. Hebr. I, 8. VIII, 1. 16. dyi/yyEL-
inserenda esse videntur. 4. iJ.Eya- XafXEv ivavrlov avrov a)g TraiSiov c.
AvvovjiiEv c. LXX, Clem. Al., Davis., LXX cod. Al., dvrjyy. (hg 7tai8iov
fXEyakvvoojxEv c. cod. plerique edd. ivavriov avrov cod. Vat. 17. ovk
7. dvadrrjdojxai c. LXX, Clem. Al. et ^drtv c. cod. et LXX, ori ovh k'6riv
plcrisque edd., avadrydojxEv cod., ut edd. ante Jacobs. et Hefel. 18. 19.
vidit Mill., et testatus est Jacobs., Tiapd rb eldog r&v dv^pcoTtGov. LXX
non avaCrT/dojiE, quod in textu dedit cod. Al. napd ndvrag dyBpcjnovg,
Wotton. 8. dcorypioo c. LXX, Clem. cod. Vat. Ttapd rovg viovg r&)y dv-
Al., doorrjpia. cod. et plerique edd. BpamGov. 20. nat novGo non ex-
XVI. 10 —
13. rb dHijnrpov —
stant apud LXX, sed cf. p. 19, 2.
'
q)epei na\ mpi fj^d)v odvvdrai. 7iai rj/jLEig iXoyiodjueBa

avrov eivai iv tvovgd 7ca) iv TrXrfyff 7iai iv xaHCDOei
avTog de irpavjuarioBrf did rdg djuapriag r/jucDv xai jie-
paXdniOrai dia rag dvojxiag rfjKBv' naibeia eiprjvrjg r/juwv
5 ivr avrov^ r(p jxdXconi avrov rjjxeig id^r/jiev. ndvreg d)g
Trpoftara iTrXavij^^rjjjLev. dv^pcoTrog rrj bbcp avrov inXa-
vrjîf^ yioii nvpiog napedcDKev avrov vTrep rcov djuapric^v
rjjucDv^ xat avrog dia ro KeHandxjâi ovu dvoiyei rb

Orojxa' cbg npofSarov iiri 6âyr/v rjxî^^ nai G)g djxvbg
10 ivavriov rov xeipavrog dcpwvog^ ovrcog ovn dvoiyei rb
Orojxa avrov. iv rfj raTteivcDOei fj xpiOig avrov fjp^r/'
rr/v yeveav avrov rig dirjyrjOerai^ bri aiperai dnb rrjg
yrjg fj 8,GDf/ avrov^ dirb rcdv dvo/xicov rov Xaov jiov fjxei
eig âvarov. xat ScdOgd rovg TTOvr/povg dvri rrjg racpfjg
15 avrov^ xoii rovg nXovOiovg dvri rov Bâvdrov avrov' bri

avojxiav ovx iTroirjOev^ ovSe evpe^rj doXog iv rcp Orbjiari
avrov' xai xvpiog fiovXerai xaâpioai avrbv rfjg TrXrfyrjg.
iav ScDre nepi djxapriag^ fj zpvxfj vjjlc^v ojfjerai Onepjxa
jxaxpopiov. xai xvpiog fiovXerai dcpeXeiv dnb rov novov
20 'rfjg ipvxfjg avrov^ SeiB,ai avrcp cpc^g xai nXdoat rfj
GvveOei^ SixaicoOai Sixaiov ev SovXevovra noXXoig^ xai
rag djxapriag avrc^v avrbg dvoioei. Sid rovro avrbg
xXrjpovojxrjOei noXXovg xai rc3v ioxvpc^v jiepiei OxvXa'
dv'^ CDv napeSo^rj eig ^dvarov fj ipvx^ avrov, xai iv
25 Tôig avojxoig iXoyioB^r/. xai avrbg djxapriag noXXc^v dvrj-
veyxev xai Std rdg d/xapriag avrcov napeSb^rj. xai ndXiv
XVI. 7. vTtep T(Sr a/xapTia>y avrov cod. Vat. 17. Ttjg TtXrjyrfg
r^txSiv. LXX Taig ajuapTiaig r/jxGbr. cod., LXX. cod. Vat., Justin. Dial.
c.
8. 9. t6 dTojiiac. cod. et LXX. cod. c. Tr. c. 13 p. 230, Mill., Wott.. Gall.,
Al., dTOfxa avTov cod. Vat. 10. Jacobs,, Hef., Dress., dno Trjg TiXrjyrjg
Tov xnparTog c. LXX
cod. Vat., c. LXX. cod. Al. ceteri edd. 18.
avTor add. Al. 10. 11. to dTojia d^Ts c. cod. (teste Jacobs.) et LXX,
avTov c. LXX. cod. AL, t6 dTojua doDTai (tamquum e cod.) Wott., Gall.
cod. Vat. 13. rJHai. LXX
rjx^V- «^^ —
oipeTai c. LXX., EipF.Tai cod. 20.
rjx£i etiam Justinus Apol. I, 51 p. 86 n\d6ai c. cod. et LXX. Grabius (de
et Chrysostomus adv. Jud. et gent. vitiis LLX interpp. p. 39) a Jacobs.
quod Chr. sit Deus 4 (Opp. I, 563 ed. et Hefelio laudatus hoc voc. ad nXrj-
Bened.). 16. 17. ovSe Evpe^rj 66Xog 6ai revocavit. 24. 25. i^r Toig c.
iy Tob CTojiaTi avTov c. LXX. cod. LXX
bene Laurent 1. 1. p. 421, Toig
Al., 1 Petr. II, 22. Justin. Apol. I, 51 cod. 25. djiapTiag c. cod. et LXX
p. 86, ovdl SoXor iv T&3 ^TOjxaTi cod. Al., drojiiag cod. Vat. LXX
20 cl?:mentis romani
p8.^xii,
f^^^Qg (prj6iv 'EyG) Se eijut OkcdXtjP, Koi ovx avB^pcDTTog^
oveiSog dv^^pcDTTGov nat lôvîvrjfxa Xaov. TCavreg o\
BÊGDpovvrig jjie iêjuvHrrjptOav jue., iXdXrjGav iv x^^-

XeOiv ^ iKivTjOav 7ceq)aXrfv' rjXTTiOev iTtt xvptov., pv-
odoB^GD avrov^ 6cD6arGD avrov^ ori îXei avrov. bpdre^ 5
dvdpeg dyaTtrjroi., rig 6 VTtoypafXfxog 6 dedo/xivog r/juiv'
ei ydp 6 Kvpiog ovrcDg ira7teivo(ppovrj6ev., ri Ttoirf-

Matth.xr,
(yojj^^y r/juetg ol vtto rov 8,vyov rrjg x^P^^^^^S avrov 6i
avrov iXBôvreg^
XVII. MijuTjrai yevGDjueBâ KdKeivGDv^ oiriveg iv lo
Hebr. XI, dipjua6iv aiyeioig Kai jxr}XGDraig nepie7tdrr}6av ^ Krjpv6-
6ovreg rrjv eXev6iv rov Xpi6rov' Xiyojiev de 'HXiav Kai
'EXi66aiov, eri de koli Îe8,eKtrjX rovg Ttpocprjrag^ Ttpog
rovroig xat rovg jjiejjiaprvprijuivovg. ijxaprvprj^ri jieydXcDg
Gon. XVIII, '^^p^^^ ^Qi\ cpiXog 7tpo6rjyopev^^rj rov Bêov Kai Xiyet 15
Gen.xYiii, drevi^GDv eig rrjv Soâv rov ^êov rajteivocppovcDv 'Eyd)
job 1, 1. ^^ ^^J^^ YV ^^^ 67to6og. eri de Kai Ttepi 'Id)^ ovrcD yi-
ypa7trai 'Igd^ rjv diKaiog Kai ajxejx7trog^ dXrjBîvog^ Bêo-
XVI. 1.2.xai ovx avB-pa)7tog,or£t- 22, 1) Ttai Sajnipdrv xai Ttdvtaq rovg
8og dvB^pGOTtGov c.cod.etIjXX.cod.Y3it., 7tpoq)7Jrag, ovg ovroi ftdsXvrrovrai.
ytat ovji dv^p., 6v. dv^pcoTtov cod. Al. 13. 'EXi66aiov c. Clem. Al. et pleris-
7. ri c. cod. et edd., rl ovv perperam que edd., £Xi66aie cod. 'leêxnjX. —
coniecit Wotton. 1. S. 7tonj6GjjuEv c. Clemens AL, qui iam 1. 11 addiderat
cod.,;roj77do/if7^Cotel.,Coust.,Russel,Ja- xai rpix&v xajurfXeicov TtAeyjnaîr
cobs.,Hef.,I)ress. S.d.di avrovc.cod., (cf. Matth. III, 4. Marc. I, 6), hic
om. edd. ante Wotton. 9. iA.B^6vr£g addit Joannem baptistam. 14 —
c. fereomnibus edd., eXSôvrog cod. 17. ijiaprvprj^rf 67to86g. Clemens—
XVII. 10—13. jinjir/rai —
rovg Alex. Strom. IV, 17, 108 p. 611 (v.
Ttpocprjrag. Clemens Alex. Strom. IV, s. ad c. 9 p. 12, 2 sq.) ita pergit: 6
17, 107 p. 610 (v. supra ad c. IX ydp roi cpiXog 3^£ov 6id 7ti6riv iXev-
p. 12, 2 sq.) ita pergit: 8i vTtojio- êpav xA.rjB£ig 'Aftpadji ovu iyti^p^rj
vr}v TiOLi 7ti6riv iv 8£pjia6iv aiyeioig ry 86 B,^ jiErpioita^&v 8£ EXeyEv
,
nai jirjXooraig nai rpix&v xajir/XEicov 'Eyoo 8£ eIjil yrj xal 67to86g. 15.
7tXEyjia6iv 7tEpiE7tdrr/6av Kypv66ovrEg cpiXog 7tpo6r/yop£v3-rf rov êov cf.
rr^v (ia6iX£iav rov Xpi6rov, XkyojxEv quae ad c. 10 p. 12, 9. 10. notavimus.
8^ 'HXiav Hai 'EXi66aiov 'lEÊKirjX 16. ra7t£ivo(ppova)y (cf. c. 16 p. 18, 9.
,
T£ Hai'lGodvvr]v rovg 7tpocpr]rag. Epi- 20, 7. c. 19 p. 23, 10. c. 38 p. 42, 11)

phanius Haer. XXX, 15: avrog KXrj- c. Jacobs. et aliis edd., raTtEiyocppco-
jir/g avrovg (Ebionaeos) xard Ttdvra ^^cjr cod. 17— p. 21, 3. hi 8e hocL
iXsyxEi dcp ooy EypaipEV irti^roX^v TtEpi 'looft —
r) ^coy avTo[v]. Clemens
iymmXioov r&y iv raig dyiaig ix- Alex. 1. 1. pergit: 7t£pi re rov 'Igo^
HXr]6iaig dvayivGo6HojiEycov, ori dX- ovroog yiypaTtrai 'iGoft 81 ify Sinaiog
Xov ^xî xo^po^xTr/pa r) avrov 7ti6rig nal djiEjj.7trog, dXr/Bivog nal ^£o6£-
Hoi 6 Xoyog 7tapd rd vTto rovroov ftrjg, d7t£x6ji£yog dito Ttavrbg xaHov.
eig ovojia avrov iv ralg n£pi68oig ovrog 6 viHrj6ag 8i' vTtojiovr/g rov
vEvoÊvjiEva. avTog ydp iynoo- 7tEipd6avTa nal jtaprvprj6ag ajia
jiidÊt 'HXiav nal JafSlS (cf. c. 18 p. nat jiaprvprjÊig vrtb rov Seoi , og
AD CORINTHIOS EPI. I, 16-18. 21
aepTfg. dTTSxojuevog aTto Travrog

noLuov. a\X avrbg kavrov
XIV,
Ovde^g naâpbg dnb l)V7r[ov, ovde ei] '^\ ^
.
Harrjylopc^v] eIttev
8,cd^ avro[v\ MGDvarjg TriOrbg iv oXgd

[r^Num.xnj.
fitdg rjfiepag r\
na\ dtd rrjg [v7rrfpe]aiag ai5ra^ Heu.. 111.2.

orxGo] avrov ixXfj^rj.
nai rd>v
5 expivev 6 êbg [AiyvTcrov] did rc^v juaartyGov
jêydXGog
[aim]ajudrG)v avrc^V dXXd ndne[tvog] doâaêig
ovn iju[eya]XopTj/x6vrfaev, dXX' eiTtev, i[n rrjg] ^drov XPV-
jxartajjLOv avrcp dido[jxe]vov, Tig eijxi iyGO, ori jxe 7cejx7r[eig]^ fr%"lb.
TrdXiv Xeyei
iyd) de eijit iaxvocpGDvog nai /3p[a]dvyXGDaaog. nai
10 'Eyd) 6e eijxi drjiig d^rb nv^pag.
XVIII ri de e^^rGDjxev
taneivo<ppo6vvVi avrexâi nai Uyet At)(p«^sine sequenti îa) Davis., Xv6at

OvÊiq xaâpog aTtb fjvTtov, ovd' ei xov i6X Gall., fjv6ai tbv 'MpatjX {se-
îds r}f.iEpaq 7} ^Gorj avtov. quente aTto) Jun., Xabv avtov 'MpatjX
XVII. 2. atTtav se in cod. legisse Jacobs., tovg vlovg 'l6par}X Laureiit
testatus est Wotton., quem secuti i, 1.; sed nostrae lectioni
sequens a:t;r(Sv
Russ., Gall., Jacobs., Hefel., Dress. miniuie repugnat. 7. aîayaXopr^ô-
ediderunt, quamquam voc. nunc iam yyp^v (cf. c.6 p. 9, 20. c. 15 p. 18, 3.)
evanuit, Xayai Jun. et ceteri edd. — c. cod., ijx€yaXoppriJii6v?]6av edd. 8.
^vTtov] c. Clem. Al., LXX et edd., 8180/xavov cod. (teste Jacobs.), dado-
pvTtovg in apograpbo suo legit Bois. pieyov perperam Wott., Gall. 9. 'EyGi>
— [ov6a ai] c. Clem. Al. Jun., iav 8s eijxi atjdg dnb nv^pag. haec Mosis
nai Wott., Jacobs., Hef., Dress., ei yerba in sacro codice frustra quaerun-
Hoi Mill., ov8a ei vel ovd' av, vel tur. quae enim Hos. XIII, 3 apud LXX
iav nai, vel denique uav legere per- cod. Al. et Theodotionem leguntur:
misit Cotel. sed ov8e juiag {ovd' ei ^g dtjnig iu Ka7tvo8oxr/g {'V''^^- ô^^tvo-
var.
îdgî) in apographo suo legit Bois., 8oxv? (^S dtjiig dnb SaxfjvGov,
ovdaig xaâpbg dnb fjvnov , ovS' lect. dxpiSGov), neque Mosis sunt ne-
av jiia rijiepa rj ^Garj avtov Constt. qye ea quae quaeruntur. etiam in libro
app. n, 18 p. 33, 15. 16. LXX autem Jubilaeorum, qmXa7ttrjyeve6ig^^VQ\-
secundwm cod. Al.: tig ydp e6tai latur, neque aethiopico (yernacule
xaâpbg (Vat. xaâpbg
a6tai) ditb edito a Dillmanno in Ewaldi Jahrbb.
fivTtov; ovSe elg (Vat. ovêig), idv d. bibl. Wiss. II, 231 sq. III, 1
sq.)
xa\ jiidg Vfxepag yevr}tai (Vat. jiia neque latino (in Monumentis sacris et
rijiepa) avtov. Origenem haud
ftiog profanis ex codicibus praesertim biblio-
semel legisse ovSe ei monuit Wotton. thecae Ambrosianae, Tom. I, fasc. 1.
3— 9. MGov6r}g7ti6tbg—dnb xv^pag. gd. Anton. Maria Ceriani, Mediolani
Clemens Al. 1. 1. pergit: M&w6rjg o 186I p. 8 —
54), neque in veterum seri-
ni6tbg âpdnGov iv 0X00 r&3 oixgo avtov ptorum excerptis (cf. Fabrieii eod.
npbg tbv xpVI-^^^^^ôvta ex trjg fidtov pseudepigr. V. T. I, 849 sq. II, 120 sq.)
elnev Tig eijii iyGo, oti jxe najinaig; iHa reperiuntur. itaque cum Coteleria
iyGo 8i eijii i6xv6(pGovog xai f5pa8v- et Hefelio et ipse (apost. Vater p. 101>
yXGo66og, cpGovrfv xvpiov Sid yXGo66r/g ^^{q animadverti pvt6v ti Gog anb tfjg
dv^pGonivvg 8iaxovv6ai. xocl ndXiv ^siagypacpvg B,evic;ov {V\\oi.B\\)\.QO^.
'Eyoo Se eijii dtjiig dnb x^^rpag' âbg 126). quum autem Mosis efifatum lau-
ydpvnepvtpdvoig dvtitd66etai, tanei- detur, e Mosis Assumptione haustum
voig 8a 8i8Go6i xdpiv (cf. infra c. 30). erit, cuius fragmenta nobis eonservata
4. [vnvpa]6iag c. Colom., Frey., Const. huic Clomentis Romani editioni
adieci.
(qui ita ad oram dederunt), Wott., _
Kv^pag c. cod., Wott., Jacobs., Hef.,.
Hef., Dress., npo6ta6iag c. Jun. ceteri Dress., x^^t^P^? c. Clem. Al. ceteri edd.
edd., êpanav6iag (cf. c. 51. 53, ubi —
XVHI. 10 p. 22, 10. ti 6« al-
Moses âpdnGov âov dicitur) suasit fcoojiev — inoiv6a.
Clem.. Al. L 1. §. 10»
Laurent 1. 1. p. 421. [Alyvntov]
5. pergit: Nal jivv xal JafiiS , iqp ov
c. Wott., Hef., Dress., tbv WX {'l6pavX) jiaptvpoor 6 xvpiogXeyei Evpov dvSpa:
22 clkmp:ntis romani
Irti rcp juEjuaprvprjjudvGD âftiS^ TTpog ov etTrev 6 ^êog

Ps.
Lxxxix,2i.Rv pov avSpa nara
xapdiav juov^ âfiid rov rov
rrjv
'leOOai^ iv iXaicD ayicD expicya avrov^ aXka xai avrog
iv Li,
^^y^j^ Ttpog rov B-eov 'EXerjOov jue^ 6 êog^ xara ro jueya
eXeog Oov^ nai nara ro TtXrjôg rcdv oinripjxwv Oov iâ- 5
Xeiipov rb dvojirjjud jjlov. ini TtXeiov nXvvov jxe dno rijg
dvojiiag jiov^ nai dno rrjg djxapriag juov na^âpiOov jxe'
ori rrjv dvojxiav jjlov iyd) yivcDOnaD^ nai rf djxapria jxov

ivcDTCiov jxov ioriv dianavrog. 6oi jxovcp rjjxaprov^ nai ro
Ttovrfpov ivGDTriov 6ov i7toir]6a' OTtoDg dv dinaicDB^fjg iv roig lo
Xoyoig 6ov nai vinrj6rjg iv rcp npive6âi 6e. idov yap iv
dvojxiaig ^vveXrf jiq^B^rjv ^ nai iv djxapriaig ini66rj6ev jxe rj
jxrjrrjp jxov. i8ov ydp dXrjBêiav 7jya7trj6ag' ra ddrjXa nai

rd npvqîa rijg 6o(piag 6ov idrjXcDâg jxoi. âvrteig jxe
v66(jD7tG)^ nai na!âpi6^^fJ6ojiai' TtXvveig jxe^ nai VTtep 15

Xiova XevnavB^rj6ojxai. dnovrieig jie dyaXXia6iv nai evcppo-
6vvrjv ^ dyaXXid6ovrai 66ra reraiteivcDjxeva. d7to6rpeipov
ro 7tpo6GD7tov 60V d^tb rcdv djxapric^v juov^ na[i] 7ta6ag rag
dvojxiag jiov iB^dXeiJp\ov\ napdiav naBâpdv nri6ov iv ijio\i\
o B-eog^ nai nvevjxa ev^êg iynaivi6ov iv roig iynaroig 20
jxov. jirj dno[pi]ipTjg jxe dno rov npo6GDnov 6ov.^ [nai ro
nveij]jxa ro dyiov 6ov jxrj dvrave[Xrjg dn' i]juoij. dnodog
juot rrjv dyaX[Xia6tv r]oij 6cDrrjpiov 6ov^ na\ nvevjiart
[rjyejxo]vtn(p 6rrjpi^6v jxe. 6t6d[B,GD dvo]jxovg rdg odovg
nara ttfv xapdiav jtiov, JafSi^ rbr iv iXaio) ayico c. Clem. A\. eiljX.^ cod.
rov 'le66aL, iv iXaicp ayiao expi6a A\.,ev eXaiei aioovLGocod.,iv eXhtayio)

avrov , aXXa hocl avrbg Xeyei npbq c. LXX. cod. Vat. male edd. IL vi-
rbv êov 'EXeij66v jue 6 Sêbg nara HTJ6^g c. LXX et edd., vixrf6eig cod.
rb f.ieya iXeog 6ov Hai nara rb TtXrj- 12. 6vveX7Jfug>Sr/v c. cod. et Laurent 1. 1.
ôg ra)v oiHripjiia)y 6ov iB.aXettpov rb p. 422, 6vveXvcpSr/v edd. 15. TtXvveig
av6j.ir]jid fiov irti TtAeiov 7tXvv6v jie c. LXX. et edd., TrAi^Kifig cod. 20. ev-
dnb rrjg dvofxiag jnov nai ditb êg (cf. 2 Sam. XIX, 18. Sap. Sal. IX, 9)
rrfg djxapriag jiov Ha^dpi66v j.ie' c. cod., LXX, Wott., Gall., Jacobs.,
ori rrjy dvofiiav jiov iyoo yivcD^HGo, Hef., Dress., ev^v perperam ceteri edd.
Hal rj djiapria jiiov ivG07tL6v jiov i6rl — iyHaroig c. edd., eynaroig cod.
8La7tayr6g. eiteira rr/y ovx vnoTtiitrov- 21. d7to\^pi]jpi;}g c. cod., cuiiis lacuuam
6av v6jioo aivLrr6j.ievog djiapriavyyoo- duas tantum literas capere
testatur
6riHa)g i.ierpi07taâ)v i7tiq)epeL^0L j.i6v<p Jacobs., d7to[ppi]tl'^g edd. rov ante—
rjjiaprov hocl rbv (1. ro) Ttovrjpbv ivw- 7tpo6G07tov c. cod., Wott., Gall., Jacobs.,
7ti6v 6ov e7toiT]6a. Epiphan.IIaer. XXX, Hof., Dress., om. ceteri edd. 24.
15 (v. supra ad c. 17 p. 20, 10 sq.). 6rr]piB,ov (cf. c. 8 p. 11, 15. c. 13 p.
XVIII. \. i7t\ r^ jiejiaprvpr/jievco 16, 4. c. 33) c. LXX. et plerisque
(cf. c. 36 p. 40, 22)cod. ct edd.,
c. iiti edd., 6TijpL6oy c. cod. Wott., Jacobs.,
rov jiejxaprvpr/jiieyovcomecitBois. 3. Gall., Hef., Dress.
(TOL>, Jicci 0L\(jtfiii\q i7Ti6rpeil)0v6iv irti 6e. [^vOai] jue eB

a^judTcov^ 6 êog^ 6 êbg rfjg Ocorr/piag juoV [dyaXX]ia-
Oerai f} yXcdOod juov rrjv [di7i]aio6vvr]v Oov. nvpie^ ro
Grofua fjLOv d[v]oiHeig., xai rd x^^^^V M^^ dvay[y]eXei rrfv
5 atveoiv Oov. ori ei ri^^^êXrjOag ^voiav., edcoHa dv' oXonav-
rco/uara ovh evdoHTjOeig. ^voia rcp êcp nvevjxa 6vvre-

rpijujuevov^ 7(ap6iav Ovvrerpijujuevrfv nai reraTreivGojuevr/v
6 êog ovH iôvêvGD6ei.
XIX. Twv ro6ovrcDv ovv uai roiovrcov ovrcog
10 jue/âprvprfjuevGDv ro raneivocppov holi ro VTtodeeg Sia rfjg
VTtaHofjg ov jiovov r/judg^ dXXa nal rag jrpo tjjucdv yeveag
/SeXriovg i7roir]6ev ^ rovg ye naraSeâjuevovg rd Xoyia
avrov iv qôfScp nai dXr/Bêia. TToXXcdv ovv nai jueyaXcov
HOLi ivd6B,GDv jiereiXrfcporeg TtpdêcDv iTravaSpdjucD/iev i7t\
15 rov i^ dpxfjg TTapadedojAevov fjjiiv rfjg eipyjvrjg 6H07rov

Ha\ drevi^GDjuev eig rov Ttarepa HOii nri^rrjv rov 6vju-
Ttavrog ho6jxov holi raig jxeyaXo7Tpe7te6i hoi v7tepf3aX-
Xov6aig avrov ScDpealg rfjg eiprjvrjg evepye6iaig re hoX-
Xrj^(2>juev. idcDjuev avrov nard didvoiav holi ifx^XejpcDjxev
20 rdig ojxjua6iv rfjg ipvxfjg eig ro juaHpoS^vjxov avrofj fiov-
Xrjjxa ' vorj6GDjuev 7td)g dopyrjrog VTtapxî- Ttpog 7td6av rrjv
Hri6iv avrov. XX. oi ovpavo\ rfj 6ioiHrj6ei avrov
ov 6aXevojxevoi iv eiprjvrj V7tord66ovrai avrcp. fjfxef>a re
XVni. 3. 4. To (Srofia et tkc 20. toig 6fxf.ia6i rrjg ip^xV?- ^f. c. 36

XîXrj mutato ordine, cf. LXX. tali oi ocp^raXfxoi rrjg xapdlag. Jaeobs.
lectioni Ambrosium (Epi. XLIi, 4 ed. contulit c. 57 ra yovara rrfg xap-
Ben.) favere opinatus est Gallandius. diag. Origen. c. Cels. III, 14 (Oppv
7. 8. lB,ovêvQo6eL. LXX ^B,ov8evc^6ei. I, 456) roig exov6iv ocpS-aXfioi/g ipv-
XIX. rajreivocppov c. Junio XV? 6^vdepKe6rdrovg.

10. Euseb. HE. I,
et plerisque edd. raTteivoqjpovov c. 2, 6 Kaâpoig Stavoiag 6fifia6L. addo'
,
cod. Jacobs. 11. dXXd c. edd., Clem. Ilom. III, 13 aTteipGa ifjvxrjs
aWag cod. 12. rovg ye emendavi, oqjâXfioo Ttdvra KaroTtrevoDv.
tovg re c. cod. edd. —
xaradeâ- XX. 23. ov addidi post avrov^
uevovg c. cod., Karadeôfzevovg con- in cod. omissum, fzrf iam Junius ad-
iecit Davis. quasi post superiores et didit, collato Chrysostomo (Comm. ad
,
praesentesetiam posterimemorarentur. Ps. CXLVIII, §. 2. ovk ovpavog itape-

sed optime additur, quales tunc et iam âXev^brj). hanc emendationem a Colo-
antea meliores redditi sint. 14. itpd- mesio probatam Jacobs. vidit confir-
^£0l)7/ (;rpaSmf«)y) c. cod., Davis. et edd., mari etiam Matth. XXIV, 29 {al dv-
TtapadeixftdrcDv mahierunt Jun., Fell., vd/ieig rov ovpavov 6aXevS7J6ovrat,

Colomes., Wotton. —
iTtayadpdfiay/iev i. c. contra orJinem). Marc. XIII, 25
cf. Herm. Past. Sim. IX, 20 p. 134, 14 Luc. XXI, 26. Hebr. XII, 26. 27: ov
vvv dvaf)pdfioo6iv iv ralg rf/iepaig. rf (poovr} rr/v yr}v i6dXev6EV tote.
24 clemp:ntis romani
Ka\ vv^ rov rsTayjuEvov vn avrov dpojuLOv 6iavvov6iv^

jurjdhv dXXijXoig iju7ro6z[^]oyra. rjXtog re xai OeXrjvrj^ dore-
[p\gdv rs xopoi nard rfjv diarayijv [a]vrov iv ojxovoia
Sixa TtaOrjg [7r]apeK/3doecDg iêXioOovOiv [ro]vg iiTire-
rayjievovg avroig bpiOjxovg. yfj KVO(popov6a jtard rb 5
êXrfjj.a avrov roig idioig naipoig rrjv TtavTrXrj^rj dvB^pcD-

TToig re noci ^rjpOiv nai TcdOiv roig ovOiv in avrrjv 8,cooig
avareXXei rpo(prjv^ pfj SixoOrarovOa jxrjde dXXoiovod ri

r(2)v dedoyj.iari6jj.evcDv vit avrov. d^vOOcDv re dveîxviaOra
nai veprepcDv dvenSirjyrjra nXijxara roig avroig Ovvexerai lo
TtpoOrayjxaOiv. ro nvrog rrjg nard
djreipov âXdoOrjg
rrjv Srjjiovpyiav avrov OvOraBêv eig rdg OvvaycDydg ov
TTapenâivei rd TCepireBêijieva avrff nXei^^pa^ dXXd na^(i>g
.Tol).
xxxviii,ii.^^^'^<^^^^ ocvrfj., ovrcDQ noiei' einev ydp "EcDg cbde rjêig^

nai ra nvjiard Oov ev Ooi OvvrpifSrjOerai. (^neavbg dv- 15
^pcDTtoig dnepavrog nai 01 jjer avrbv nbojxoi raig avraig
vvv de iTtijyyEXrai Xkyoav "Exi oLTtaB, avxov -Ho^fioi. Origenes de princ.

iyGodsidco ov /xovov TTjv yrjv, dXXaHai 11, 3, 6 (Opp. I, 82 sq.) Meminit :
rov ovpavov (Hagg. 11, 6). ro 8e "Eti sane Clemens apostolorum discipulus
a7taB,8rjXoira)v6aXEvo/j.8VGDvrr]v)j.Erd- etiam eorum, quos dvrixôvag iivA^ci
^s.div Gog7t£7toir]iJ.av(si)v,iya jj,Eivy rd)i7j nominarunt, atque alias partes orbis
6aXEv6ij.Eva, codicis lectionem retinue- terrae, ad quas neque nostrorum quis-
runt Mill., Wott., Jacobs., Hef., Dress. quam accedere potest, neque ex illis
XX. 2. dXXriXoig iju7to8i(ôvra qui ibi sunt quisquam transire ad
c. cod. et edd., dAXrjXaig i/jjtodiôv- nos, quos et ipsos mundos aj^pel-
6ai mallent Jun., FelL, Colom. 6. lavit, quum ait: „Oceanus intransmea-
TtavTtXjj^r/ c. cod. 7taju7tXrj^r/
, edd. bilis est hominibus et hi qui trans
7. i7t' avrrjv c. cod., Wott., GalL, ipsum sunt niundi, qui his eisdem
Jacobs., Hef., Dress., iv avry Jun. et dominatoris Dei dispositionibus gu-
ceteri edd. 10. xXijiara c. Wott. bornantur." ex his tamen, quae
post me (apostoL Vater p. 60 not. 11) Cleracns visus est indicare quum dicit:
etiam Ecco Ekker L L p. 8 not. 2, „Oceanus intransmeabilisesthominibus
Lipsius L L p. 155 not. (qui codicis et hi mundi, qui post ipsum sunt."
lectionem e Rom. IX, 23 ortam esse Selecta in Ezech. VIII, 3 (Opp. HI,
censuit), Dress., npijiara cod., xv- 422): (pr/6i Se nai b KArjjtr/g 'D,HEa-
f.iara Jun., FelL, Colom., npv/jjjaravog d^tEoavrog dvSpojTtoig xal ol
Birr. — rolg avrolg c. cod., roigjiEr' avrov h66jioi ro6avraig 8iara-
avrov sine causa suasit Noltius. yaig rov 8E67t6rov 8ioLHovvrai. Hiero-
12.
nymus ad Eph. II, 2 (Opp. VII, 571):
6v6ra^^\v eig rag 6vvayGi)ydg, cf. Gen.
I, 9 LXX: Hoi 6vvrjx^V 'ô v8gdp rb Mundos alios, de quibus et Clemens
vTtondrGo ovpavov Eig rdg 6vvayGo- in epistohx sua scribit: „Oceanus et
ydg avra)v. 15. Hvjiara c. LXX
mundi qui trans ipsum sunt.'' Photius
et edd., npvjiara cod. 15 —
BibL cod. 12G: airid6airo 8' dv rig
p. 25,
1. GoHEavog — 8iEv^vvovrat. Clemensavrbv (Clementem) iv ravraig' ort
Alex. Strom. V, 12, 81 p. 693 sq.: te rov amEavov ^B,go no^jtovg rivdg
aXXa Hav rp Ttpbg KopivSiovg 'Pgo- v7toTiBETai Elvai. conforre iuvat etiam
jiaiGov E7ti6ToA^ awEavbg d^tipavTog alios scriptoros ecclesiasticos. Ironaeus
avBpojTtotg yeypaittaL nai ol jiet adv. haer. II, 28, 2 Quid autem pos-:
Siarayaig rov deOTTorov SiavBvvovrat. naipoi iapivoi nai

êpivoi 7ia\ jueÔTTGDpivoi nai xeifxepivo\ iv eiprjvr^ jiera-
7rapa6id6a()iv dXXijXoig. dvejucDv OraB^juot nara rov idiov
naipov rr/v Xeirovpyiav avrdtv dTtpoOxoTtGog enireXovGiv.
5 devaoi re nrjyai., Ttpog dTCoXavGiv nai vyeiav drfjuiovpyrj-
êiOat, dixa iXXeiipecog napexovrai rovg npog ^jGdYfv dv-
^pc^TTOig juaôvg. rd re iXdxiOra rc^v Sgogdv rdg Cvve-
XevOeig avrc^v iv eiprjvr/ nai bjxovoicx. noiovvrai. ravra navra
6 jueyag Srjjiovpyog xai deOnorrjg rcDv dnavrcDv iv eiprjvrj
10 nai ojLiovoia npoOeraêv eivat^ evepyercDv ra navra^ vnepen-
nepiO(5cDg de rjjj.dg rovg npoOnecpevyorag roig oinrtpjuoig
avrov did rov nvpiov r]jjLC^v ^lrjOov XpiOrov^ gd r/ doâ nai
rj jueyaXcoOvvrj eig rovg aicdvag rc^v aiGovGOv. ajur/v.
XXI. Ôpdre^ dyanrjroi^ jxr/ ai evepyeoiai avrov
\h a\ noXXoLi yevGovrai eig npijia ndOiv r/juiv^ iav jir/ dSicog
avrov noXirevojievoi rd naXd nai evdpeOra ivGontov
avrov noicDjuev jue^' ojuovoiag. Xeyei ydp nov nvevjxa^''''^^^^^'
sumus exponere de Oceani accessu et Ttcopivol edd. 3. avi/j-GDv draS^/xoi,

recessu, quum constet esse certam cf. Job. XXVIII, 25. LXX. d. devaoi
causam? quidve de his quae ultra c. cod. Wott., Gall.
, Jacobs., Hef.,
,
eum sunt enuntiare qnalia sint? Dio- Dress. , devvaioi plerique edd. —
nysius Alex. apud Eusebium HE. VII, vyeiav c. cod., vyieiav edd. 6. Ttpog
21, 7: Tt&g dv 6 TtoXvg nai ditepav- ôoTJv c. edd. ante Wott., Ttpbg ^corjg
Tog dvS pojTtoig coxeavog imxvBêig (cf. Act. XXVIII, 34 rovto yap Ttpog
rrjv Tttxpdv ravrrjv dTtodjuTJât ^d- rrjg r^firirepag B,oo7}g vitdpxî) c. cod.
Xa66av ; Augustinus de civ. Dei XVI, edd. post Wotton. 8. iv eipjjv^
9: Nimis absurdum est, ut dicatur xai 6/iovoia c. cod. et plerisque edd.,
aliquos homines ex hac in illam par- iv ojiovoia nai eipTJvy Gall. et Hefel.
teni, Oceani immensitate traiecta, na- ed. 1. 2. 11. npo^Tteqêvyorag c.
vigare ac pervenire potuisse. de — cod. et edd. praeter Russel. {jtpo^Tte-
re ipsa iam disserui (apost. Vater q^vyorag). 13. ?; ante jLteyaXGo6vvrf
p. 60 not. 12). Lipsius 1. 1. p. 9. e cod. restituit Wotton.
151 sq. 188. ea addidit, quae Josephus XXI. 17 —
p. 26, S.Xeyet ydp itov
bell. iud. II, 8, 8 de Essaeorum opi- — ivrpa7ta)/j,ev. Clemens Alex. 1. 1. per-
nionibus tradidit, rumoresque per git: Xeyei ydp itov r] ypaq^r/ Ilvevfxa .
Phoenices, Carthaginienses, Gaditanos xvpiov Xvxvog ipevvayy rd ra/ieia rr\g

ad Graecos perlatos de terris trans ya6rp6g. nai o6go rig 8inaL07tpay6bv
Oceanum sitis, cf. Diodor. V, 16. Pseu- yvGo6rixGorepog yiverai, 7tpo6exi6re-
do-Aristotel. Mirab. auscult. p. 84. pov rovraj rb Ttvev/ia rb cpcoreivov.
equidem nunc addo Plutarchum (de ovrGog iyyiêt rotg dixaiotg 6 nvptogy
def. orac. 24 sq.) plures mundos sta- Hat ovdev XeXrf^êv avrbv ra)v ivvotwv
tuentem, cf. Guil. Moller, Geschichte xal rwv 8taXoyi6/ia)v ^v 7totoi)/ie3a'
rrjg
larv
Boisio, rayatg cod,, iTtirayalg vel ffyid6^rj. 11 —
p. 26, 1. Xeyet ydp
Siarayaig coniecit Jun. i^tirayaig 7tov{cOi\.7tovv)7tvev/iaKvpiov Avxvog
,
f ell. 2. /ie^07tojpivot c. cod., /xtro- iptvvoov rd ra/itela rrjg ya6rp6g scri-

26 CLEMENTIS ROMANI
Kvpiov Avxvog ipsvvcdv ra Ta/biteia rrjg yaarpog. zSgojuev

Ttcdg iyyvg iortv^ xai ori ovSev XeXijêv avrov rd)v iv-
voicDv rffAWv ovde rc^v diaXoyiO/iwv a>v Ttowvjueâ. dixaiov

ovv iariv /xrf Xntoranreiv rf/xdg oLTto rov êXrf/jiarog avrov.
/idXXov avB^pcDTtoig acppoGi jiai dvorjroig noci inaipofxevoig 5
noLi iynavxGdfjievoig iv aXaôveioc rov Xoyov avrc^v npoO-

noipcDfxev rj rcp Bêcp. rov nvpiov 'IrjCovv XptOrov^ ov ro
aifj.a vTcep fijjc^v ido^^rj^ ivr pan d> fxev ^ rovg TtporfyovjuLevovg
ijfxcDv aidea^c^jxev^ rovg TtpeOfSvrepovg fjjxc^v rijirfOcDjjLev^
rovg veovg TtaidevOcDjjiev rfjv Ttaideiav rov (p6f3ov rov lo
êov. rag yvvainag fjjxc^v ini ro dyaôv dtop^coOcDjxeâ'
bendum est. Clemens Alex., qui 7rr£€y/a? iv ante dXaôvsia — c. cod., om.
Kvpiov perperam ad s. scripturae lo- Wott., Gall., Schoenem. — Ttpodxo-
cum retulit et ro Tcvevjna ro (poorsi- ipGoniev c. cod., fort. TtpodxpovdGojiiev
vov interpretatus est, erroris omnibus legendum censuit Jun. 8. ido^rj
editoribus communis auctor fuit. tota c. cod., iB,£xv^rj mallet Junius. 8
re desperata Laurent. L 1. p. 422 sq. — p. 27, 13. rovg Ttpoyrovjiievovg —
e Clemente Alexandrino infeliciter dvsXei avrjjv. Clemens Al. 1. \. §. 110
coniectavit, Clementem Romanum, p. 612 pergit: ivrpaTt&jiev ovv rovg
postquam totum c. XXI conscripsit, Ttpotjyovjievovg rjjia^v nal ai8e6B^&)jLiev,
in margine addidisse: ipevvrjrvg ydp rovg 7tpe6(5vrepovg rijn]6oojiev, rovg
idriv ivvoiSyy nai iv^vjiTjêojv. Xe- veovg 7tai8ev6G0jiev rrfv 7tai8eiav rov
yei ydp itoy TLvevjia nvpiov Xvxvog ^êov. jiandpiog ydp, og dv 8i8d6n^
ipevv&)v rd rajiieia rrjg ya6rp6g. ov nai Ttoifj rd rov nvpiov nar dB,iav'
7} Ttvorj avrov iv rjjdv idriv, nai jieyaXoqjpovog 8e ivvoiag i6r\v nai
brav êXrj dveXei ( ) avr-^v, librarium
!
êcoprjrinr/g rrjg dXrjêiag. rdg yv-
autem s. scripturae locum falso in- vainag rjjiSw ini ro dya^bv&iop^GO-
seruisse. omnia sana sunt, modo recte doojieâ, rb dîaydTtrjrov yôg rrjg
interpungas. Xeyei ydp Ttov itvevjia dyveiag, q^rjdiv iv8eiB,d6^Go6av, rb
,
nvpiov congrua sunt Clementis con- dnepaiov rrjg Ttpavrrjrog avr&)y ftov-
suetudini (c. 13 p. 15, 6. 7. c. 16 p. 18, Xrjjia d7to8eiB,drco6av , rb iTtieineg
13. 14. c. 22, p. 27, 14. 15). Prov. XIX, rrjg yXGo66rjg avr&v 8id rrjg 6tyrfg
2J
LXX cod. Al. q)&g nvpiov Ttvor/
: qjavepbv 7toirj6drGo6av , rrjv dydjtijv
av^pcoTtcov i}Xvxvog {?} Xvxyog om. aika)v jir/ nard 7tpo6nXi6eig, dXXd
cod. Vat.), og ipevva. rajiLeia noi- 7td6iroig (poftovjievoigrbv êbv b6LGog
Xiag. i'6r/v 7tapexirGo6av. rd rinva rjjtcov
XXI. 1 — 3. iSGojiev — Ttoiovjieâ.
iv XpL6ra) 7tai8eiag jieraXafie-
rrjg
Laurent 1. 1. Clementem Alexandrinum rGo6av, jiaêrco6av ri raTteivocppo-
ita le^gisse opinatus est:^ rbv nvpiov 6vvrj napd ê^ l6xvei, ri dydTtrj
Ir/6ovv Xpi6r6v, ov rb aljia V7tlp dyvrf Ttapd êo) Svvarat, 7ta)g 6
rjjiaw i86Srf, ivrpa^t&jiev. Uoojiev, cp6f5og rov nvpiov naXbg nal jieyag,
7ta)giyyvg i6riv, nai ori ov8ev Xe- 6go8,gov 7tdvrag rovg iv avro) bîcog
Xr/êv avrbv r&)v ivvoL&v rjjx^v dva^rpecpojievovg iv naSapa nap-
ov8h raV 8iaXoyi6jiGov chv 7tOLovjieâ. 8ia.' ipevvrjrrjg ydp ivvoLoyy na\
sed Polycarpi epi. c. IV: Kî A/-'Ar/3£j/ iv^^vjirjjidrcov ov r) Ttvorj iv rjîv
,
avrbv^ ov8ev ovre Xoyi6pc7)v, ovre i6ri, nai orav êXij, dveXei avTT/v.
,
ivvoL&)v, ovre ri roov npvTtrcov rr/g 10. 11. rovg veoi>g rov xvpiov. —
nap8iag. 4. Xi7toranrflv c. cod., Polycarp. epi. ad Philipp. c. IV: rd
Xeinoranrelv cdd. 6. iynax>x<^^- Tenva 7tai8eveiv rr/v 7taL8eiav rov
jievoLg c. edd., eynauxo^juvoi cod. cp6fiov rov êov.
To dîaydTtrjTOv Tfjg dyveiag ijôg ivdeiP.aTGoOav^ ro

dnepaiov rrjg Ttpavrrjrog avrc^v fiovXriJjia dTrodeiârcDOav^
rb iTnevteg rfjg yXcoOOrjg avrcdv did rfjg Oiyfjg <pavepov
TtoirjodTcoOav^ rrjv dydTzrjv avrc^v /xr/ nara TrpoOxXiOeig^
5 dWd TvdOiv roig <po/3ovjuevoig rov êov oOicog lOrjv TCape-
XeTGoOav. rd rehva vjjlc^v rfjg iv XpiOrcp Ttatdeiag juera-
XajuâverGDOav ^
juaêrcDOav ri raTtetvocppoOvvrj Ttapa
5fG5 ioxvet^ ri dydTtrj dyvrj Ttapd rcp "êtp dvvarai^ Ttd>g
(pofiog avrov naXog nai fxeyag ytai OgdSgov navTag rovg
10 iv avrcD boicDg dvaOrpecpojuevovg iv na^âpd diavoia.
ipevvrjrrjg ydp ioriv ivvoicdv nat iv^vjxrjOeGDv.^ ov tf
TTvor/ avrov iv rjpiiv ioriv., nai brav BêXrj aveXei

avrrfv. XXII. ravra de ndvra f3ef3aioi rj iv XpiOrcp
Ttiorig' nai ydp avrbg did rov Ttvevjuarog rov ayiov
15 ovTGDg TTpoOnaXeirai rj^dg' êvre renva., dnovOare juov., ^12^17!^
qjofiov nvpiov didd^GD vjudg. rig ioriv dv^pGDTCog b êXcDv

^GDrjv., dyaTTCDv fj/uepag ideiv dyaBâg^ navOov rrjv yXdfO-
Oav Oov ditb nanov., nai xe/AT/ Oov rov jurj XaXfjOai
80X0V' ennXivov ditb nanov noti noirjOov dyaôv' ZrjrrjOov
20 eiprjvrjv nai dicDôv avrrjv. bcp^âXfuoi nvpiov ini dinaiovg.,
nai CDTa avTofj itpbg derjOiv avrc^v' 7t[p6oGD7tov Se] kv-
piov ijti Ttoiovvrag nan[d^ rov iôXe\B^pefjOai in yfjg ro
XXI. 3. c. Clem. Al. (cf.

6iyr}q av^pGOTtoq o êXaov âaTJv, dyait^v
librum meum:
apostol. Vater p. 62 r]fiepag idsiv dya^dg; eita kfSdo-
uot. 13 et Dress.), (pGjvyg cod. et jiidSog nai oydoddog juvdrjjpiov yvco-
plerique edd., sed cf. 1 Cor. XIV, 34 sq. drmbv imcpepei' Ilavdov tr/v yX&6-
1 Tim. II, 11 sq. îâ tijg (poovrjg 6dv 6ov ditb xaKOV xai x^^^V ^^^ "^^^
coniecit M. Schmidt. 4 Q.tijvdyd- — juy XaXij6ai doXov, enHXivov dTcb na-
Ttrjv —7tapExetGi6av. Polycarp. ad Phi- koi) xai 7toir}6ov dyaôv, ^^ti-/6ov ei~
lipp. c. IV dya7tGD6ag Ttdvtag
: iB, prjvr/v nat diayôv avtijv. yv&6iv ydp
'i6ov iv 7td6^ iynpateia. 4. jnr/ aivittetai 8id tovtcov jxetd te dTtoxvg
natd 7tpo6HXi6eig. Cotelerius contulit Tiaxarv fxetd te ivepyeiag dya^^v,
1 Tim. V, 21 jirjdlv 7tOL^v natd epyco te nai Xoycf) teXeiov6Bai 81-
7tp66xXL6iv. 6. vij.Sjv c. cod., GalL, 6d6xcov' ÔcpâXjxoi xvpiov i7ti 81-
aliis, rfjuary c. Clem. Al. Potter., Davis. naiovg, ndx ^ta avtov eig 8ei}6iv
10. Siavoioi c. cod., nap8ia Clem. Al. avta)v, 7tp66oo7tov 8^ nvpiov iTti
12. dveXel
c. Davis., Hef. Dress., , 7toiovvtag nand toij iBoXo^pei}6at in
ayeXei{\) Jacobs., dveXoi edd. ante yifg tb jivr]jx66vvov avtojv. inenpaB,ev
Wotton., sed aveXei cod. 8e 6 nvpiog nai ei67Jnov6e nai in
XXII. 13 —
p. 28, 4. tavta 81 7ta6ayy t^v^Xiipecov ippv6ato avtov
Ttdvta —
nvHXc66ei. Clem. Al. 1. 1. TtoXXdi jikv ydp jid6tiyeg ta)v djiap-
^. 111. 112: taijta 8e Ttdvta fteftaioi tooXcTn/^toijg 8e iX7tiB,ovtag iTti nvpiov
rj iv Xpi6tw 7ti6tLg' JeiJte, tenva, 'iXeog nvHXGo6ei. 18. ^f/A?/ 6ov c.
o Hvpiog \eytL, dnov6ate jiov cp6- LXX, Clem. Al., Gall. (in margine Cotel.
ftov Hvpiov 8L8dB,oj vjiag' tig i6tiv ct Colom.), x^^^V cod.
28 CLEMENTIS ROMANI
/.ivr//i[o(jvvov] avrcDv. ixexpaêv 6 d[{Katog]^ nai 6 nvpiog

eiarjHOvaev avr[ov xai ix] Traacov rwv ^XiipecDv a[vrov
ippv]aaro avrov. jcoXXai ai juda^riyeg] rov djLiaprcoXov,
rovg de i[X7ri8,ov]rag iiri nvpiov eXeog KvxXcoae^t].
XXIIT. 'O oiKripjuLGOv Kard ndvra K[ai evep]yeriKog 5
Ttarrfp exei a^rXayxva i[7ri] (poôv/uevovg avrov^ jjTricDg [re]

Ka\ 7tpoar]v(Dg rdg xdpirag avr[ov] dnobibdi roig jtpoaep-
XO/xevoi[g] avrcp dnXrj diavoia. dio /xrj diTpvx(^/xev., /xrjde
ivdaXXea^cD rj ipvxr} r\/i(^v ini raig vnepfiaXXovaaig KOii
ivdoôig dcopeaig avrov. TToppco yevea^co dcp rj/xc^v f/ 10
ypacpfj avrrj^ ottov Xeyei^ TaXainGOpoi eiaiv 01 diipvxot^
ol diara8,ovreg rf/v ipvx^jv^ 01 Xeyovreg Tavra fjKOvaa/xev
KOii ini rcDv Ttarepcov fj/icDv., koli idov yeyrjpdKa/iev^ xai
ovdev rj/Aiv rovrcov av/jipeprjKev. ch dvorjroi^ av/jipdXere

eavrovg ^vXcp^ XdfSere d/xneXov' npdtrov /xev cpvXXopoei^ 15
eira fiXaarog yiverai^ eira cpvXXov.^ eira dv^ôg^ koli /xerd
ravra o/xcpa^.^ eira aracpvXfj napearrjKvia' bpdre ori iv
naipcp oXiycp eig neneipov Karavra 6 Kapnog rov ^vXov.
in dXrjBêiag ra^v koli iâicpvrjg reXeico^rjaerai rb fiov-
Habac.11,3.
Mal. III ,'1! '^W^ avrov^ avveni/xaprvpovarjg koli rfjg ypacprjg., ort 20
XXII. 1. 2. iHEKpaB,Ev —
artJrôv]. iudicavimus. etiam hic illius Assum-
LXX ixeHpaBâv oi diHaioi, nai b ptionis Mosis (cf. quae ad c. 17 p.
Hvpio? eidr/Hovdav avr&v. Clemens 21, 9 notata sunt) vestigium inve-
Alex. ^non accurate reddidit. 2. nisse mihi videor. ad rem ipsam
a[vTov] post ^XlTpeoav c. cod., om. Coteler. et Wotton. iam contulerunt
Clem. Al. et edd. ante Wotton., av- Barn. epi. XIX p. 56, 25. Herm. Past.
r(5r LXX. 3. al ante jLiddriysg c. Vis. III, 4 p. 18, 13 sq. 11. avTtf
cod., om.Wott., Kuss.,Gall., Schoenem., c. Davis., Frey., Schoenem., Hef.,
M^^v ydp Clem. Al. Dress., avrri ceteri edd. 13. ini c.
XXIII. 9. iv8aXXe6^Gi) c. cod., cod. et Clementis epi. II, 11, Wott.,
iv8oid6â) vel potius iXiyyid6ôi) GalL, Jacobs., Hef., Reithm., Dress.,
coniecit Jun., ivdotd6S^co Fell. et dno ceteri edd., Junium secuti. 14.
Colom. ad oram. sed nihil mutandum. dvju^dXers c. cod., Jacobs.,Hef., Dress.,
de verbi significatione cf. Hefelium et 6vjuf3dlX8T£ priores edd. 15. (pvX-
Jacobs. ad h. 1., meum librum: apostol. XopoEl c. cod., q)vXXoppoEi edd. 19
Vater p. 63 not. 17, Lipsium I. 1. —
p. 29, 2. raxv i]B,Ei npo68oHdTE. —
p.
J23.^
10 — 18. Tf ypacpTf avrrj —
Habac. II, 3. ori ipxojiEvog r]B,Ei nai
rov B,vXoy. hacc verba, quae etiam ov jur/ xpovi6-^. Maleach. UI, 1. nai
a]tera epistula c. 11 praebet, Wott. et iBalq^vrjg tJBei eig rbv rabv avrov
Ekkerus 1. 1. p. 60 sq. male e Jacob. I, 8 (Vat. kavrov) nvpiog ov vjiEig 8,r}-
et 2 Petr.III,3.4petita esse censuerunt. mre,
b dyyeXog rr/g diaSrJHr/g
holI
iterum fbrjrov ri chg aTtb rr/g Seiag ypa- ov
SeXete, l8ov 'ipxErai. Hebr.
vjiEtg
cprjg g£r'/«?or (Phot. Bibl. cod. 126). ita X, 37. hi ydp jiiHpbv o6ov o6ov b
Coteler., Grabius (Spicileg. I, 268), ipxojiEvog rfB,Ei Ha\ ov xpoviei.
equidem (apostol. Viiter p. 102 sq.)
AD CORINTHIOS P:PI. I, 22 — 24. 29
raxv rjêi xat ov xpoviei^ xai ii;ai(pvTjg ffSet o nvpiog

eig rov vaov avrov xai 6 ayiog 3v vjuetg TtpoCdoxdre.
XXIV. 7{aravorjOcDpev ^ dyaTTr/roij ncDg 6 deOTTorrfg eTTi-
deinvvrai dir/vexc^g r/julv rrjv jueXXov6av dvaOraOiv eOe-

b aât^ rjg rrjv drrapxrjlv] eTtoirjOaro rov uvpiov 'IrjOovv ^ ^^.^^/^^'
XptOrov^ hi veK[p(^v~\ dva6rrj6ag. idcDjLiev., dyaTtrjroi^ rrjv
xard 7cai[p6v] yivojievrjv dvd6ra6iv. fjpep[a xai] vv^

dvd6ra6iv fjpiv drjXov6[iv\ xoipdrai fj vv^^ avi6rarai
fj[pepa\ fj fjpepa d7cei6iv^ vv^ i7rep[xerai. fiXe7rGD]jxev rovg
/ c / r / -]
,
r , ?j' -T Matth.XIII,
10 xapTTOvg' o 67ropog [xoxxov] riva rpo7tov yiverai^ et,rjX- 3.
\êv b 6]7CeipGDv xoci epaXev eig rfjv yfjv. [xai /3XrjBê]vrGDv

67reppdrGDv., driva Tte^jcrGDxev] eig rfjv yfjv^ ^rjpd xai
yvjivd di[aXvera{]' eir ex rrjg 6iaXv6eGDg fj jieya[Xeior]rjg
rrjg 7rpovoiag rov de67r6rov [dvi6]rrj6iv avrd^ xai ex rov
XXIIT. 1. Koi ov xpoviEi, nai noifxi6pLov alvitxojxkvriq, avateXXei 77
iâi<pyr/s r}B,ei, a Junio omissa, e Tjfxkfta rjnaq divTtviôvda xai ava-

cod. (ubi eâixvTjs) Wotton. restituit. dtddeGog vTtoSsiKvvovda tb drf/nEiov.
2. 6 ayioq c. cod. , Jacobs., Dress., 9. [ftXE7tco]juEv. Jacobs. „sic certe
:
o dxyeAog (LXX) coniecit Coteler. legendum cum Gallandio post Millium,

sed Lipsius 1. 1. p. 101 bene monuit, non [iSgd]jxev, quod dederat Junius.
Clementem noluisse Christum angelum i7t£p[xEtai] vox ultima est in pagiua
appellare. codicis msti octava; et membrana la-
XXIV. 7 — d. ^juipa — iTtspxEtai. cera in superiore parte paginae nonae
Theophilus ad Autol. I. 13 (18) p. 77: lacunam certe sex literarum exhibet."
ei ydp ftovXEi, natav6r/6ov tr}v t&v pro i7tEp[xEtai] Colomesius coniecit
Kaip&)v nai rjjiEpayy nocL vvntSiv tE- e6ei6iv. 10. 6 6Tt6pog [n6nnov].
\tvtf\v , Tt^g nai avtd tEXEvtd nai Jacobs.: „male a Junio legitur 6
dvi6tatai (cf. Otto ad h. 1.). Ter- 67t6pog, [7td6i SrjXov] tiva tp67tov
tuUian. de resurr. c. 12: Aspice nunc yivEtai. chasma enim non est nisi
ad ipsa quoque exempla divinae po- sex vel ad plurimum septem literarum.
testatis. dies moritur in noctem et vana est Davisii coniectura reponentis
tenebris usquequaque sepelitur. fu- oidajiiEv vel ev ^6/j.ev. Millius vult 6
nestatur mundi honor, omnis sub- 67t6pog yvjnv6g vel vEnp6g et ôcem
stantia denigratur. sordent, silent, 67t6pog eodem modo quo 67tEpf.ia
stupent cuncta, ubique institium est, interpretandum esse putat." inter-
quies rerum. ita lux amissa lugetur. rogationis signum post yivEtai posui
et tamen rursus cum suo cultu, cum c. Hefelii ed. III et IV. et Dresselio,
dote, cum sole eadem et integra et invito Jacobsonio cf. c. 31 p. 35, 13 sq.
tota universo orbi reviviscit, inter- 13. 8i[aXvEtai] c. Mill., Wott., Gall.,
ficiensmortem, suam noctem, rescin- Schoenem., Jacobs., Hef. Reithm., ,
dens sepulturam suam, tenebras, haeres Dress., cf. Theophil. Ant. ad Autol. I,
sibimet existens, donec et nox revi- 13 (18) p. 77: eI ydp tvxoi Ei^tEiv n6n-
viscat cum suo et illa sugge.stu. Minuc. novg 6itov rj tayy Xoi7ta)v 67tEp/xdtajv,
Felix Octavian. c. 34. Epiphanius An- i^tdv ftXrj^y Eig tvv yrjy, 7tp&tov
corat. c. 83: nai fj nti6tg 7td6a d7to^vrJ6nEi nai XvEtai. Junius et
SiappfjSrjv avtovg iXlyxEi, v7tocpai- alii: 8i[aXvEi xP^vog], sed hiatum
vov6a na^' knd6trfv rjjiipav dva- non admittere phires quam quinque
6td6Eoag to ElSog. Svvei ydp f} rjfiepa, vel septem literas Jacobs. testatur.
nai vLxp^y alvLtt6fXEâ tbv tp67toy,
30 clkm?:ntis romani
kvog 7rXei[ova] avêi nai IncpEpEi napTTOv. XXV. [i6gd]juev
ro TTapdSoôv Or/pewv^ ro [yi\v6pevov iv roig dvaroXi-

noig [roJTToig^ rovreOriv roig nepi rrjv 'ApafSiav. opveov
XXV. 1— p. 31, 15. Ugoixev rb stitutt. app. V, 7 p. 134, 6 sq. (pa6t

:^
7tapd8oB,ov —
iXrjXvîvai. TertuUia- yap opveov ri ôvoye.vEg vTtdpxEiy,
ims de resurr. carn. c. 13: illum dico nXovdiav dvadrddEGjg napExov
rrjg
alitem orientis peculiarera, de singu- ri^v o \Eyov6iv d^vyov
d7t68EiB,iv,
laritate famosum, de posteritate mon- vndpxîy yioa /j.6vov iv Sr/jniovpyia
struosum, qui semet ipsum libenter {(poivixa 8e avrb TtpodayopEvovdtv),
funerans renovat natali fine decedens o hoi idropovdi xard 7tEvrax6dia
atque succedens, iterum phoenix ubi srrf Epx^dâi Eig AiyvTtrov ini rbv
iam nemo, iterum ipse qui non iam, XEyojnEvov -^Xiov (ioofx^v, cpipovra
alius idem. Origenes c. Cels. IV, 98 TtXyBôg Hivva^co/LLOV, xaddiag rs xai
(Opp. I, 576): irt dl wg vTtEp EvdE- B^vXoftaXddfiov nai drdv nard dva-
fÊiag ra)v dX^yoov ôioov ixax^jxEvog roXdg wg avroi qjadi, ro) rjXiGo
,
6 KiXdog 7tapaXajLi/5dv£i rb 'Apdftiov TtpodEv^djiEvov avrojudroog q^Xsx^^rai

8,S)0v, rbv qjoivma, 8id 7toXXa)v ir&)v xai yEvidâi n6viv , ix 8e rrjg dTto-
i7ti8rifxovv AiyvTtroo nai q)Epov dito- Sov dxGoXrfKa dvacpvrjvai, xal rovrov
âv6vra rbv ^tarspa nai raq^kvra Êpfxav^îvra, jj.opcpGoByvai Eigdpri-
iv dcpaipa. djuvpvr/g nai iTtiriÊv, yevrj q)oivina nai Ttrrjvbv yEvojnEvov
07tov rb rov rfXiov rijLiEvog. nat rovro iTt 'Apaftiav driXXEdât, rJ7tEp idri
idrbprjrai jxev , Svvarai Ss, idv 7tEp ^tEpairEpoo rov Aiyvnrianov vojuov.
^ dXrfBsg, nai avrb (pvdinbv rvyxd- Epiphanius Ancorat. c. 84: TtEpi Se
vEiv, i7ti8ai>iX£vda/ii£vr/g rrjg Êiag rov cpoivinog rov 'Apa(5inov opviov
Ttpovoiag nai iv raig Siaq)opaig r&v TtEpiddbv /loi rb XkyEiv. r/Sr/ yap
^GOGov 7tapadrr/dai roig dv^pGOTtoig sig dnor/v dqyLnrai 7toXXa)v 7tidra)y
rb 7toiniXov rr/g ra)v iv r^ n6djicp rs djtidrGov. r/ 8e nar
ndi avrbv
naradnEvr/g, cphdvov nai iTti ra bp- vTtbdradig roidSE cpaivErai' 7tEvra-
VEa' nai â)6v ri jiovoyEVEg vTtk- nodiodrbv hog Siar£Xa)v, iTtdv yvoir/
drr/dEv, iva ndv rovrco 7toirjdy âv- rbv naipbv rr/g avrov rEXEvrrjg iv-
jiad^r/vai ov rb â)ov , dXXd rbv drdvra, dr/nbv jiev ipyd^srai dpoo-
7t£7toir/n6ra avro. Cyrillus Hierosolym. jxdroov nai cpipoov ipxErai sig 7t6Xiv
Catech. XVIII, 4 p. 262 sq. ed. Milles. r(S)V AiyvTtrioov 'HXiovTtoXiv ovrco
Oxon. 1703: rovro {rb opvEov), a)g naXovjiivr/v , ^'£lv Se kpjxr/vEvojiEvr/v
ypdq)Ei KXr/jir/g, nai Idropovdi ^tXsio- aTtb rr/g Aiyv7trianr/g SiaXinrov nai
vEg, jiovoyEVEg vTtdpxov nard rr/v hftpaiSog. nai rapdoig iSioig rd drrjSr/
Aiyv7triGov xf^P^r ^r TtEpibSoig TtEvra- rd kavrov jiadriB,ag 7toXkd, Ttvp aTto
nodioov irarv ipx6ji£vov SEinvvdi rr/v rov doojiarog avrov 7tpoq)£p6ji£vog
dvddradiv ovn iv ipr/jioig rdTtoig, iji7ti7tpr/di rr/v V7tonEijiEvr/v vXr/i^ roo
iva jir/ dyvor/^y rb jivdrrjpiov yiv6- Kal ovrcog havrbv bXonavrol
r^Ttcp,
jiEvov, dX7\! iv cpavEpa noXEi 7tapa- nai nddag rdg ddpnag avrov dvv
y£v6ji£vov , iva if)r/Xaq)r/^y rb dni- odrioig. in êov Se oinovojiiag vicpog
drovjiEvov. dr/nbv ydp kavro) noir/dav dnodriXXErai nal VEri8,£i nai nara-
in Xiftdvov na\ d/xvpvr/g nai Xoin&v dfSEvvvEi ri/v rb da)fxa rov opviov
dpoojxdrcov na\ iv ry dvjinXr/poodEi naraSanavrjdadav cpXbya, vEnpov
ra)y irSrv Eig rovrov EidEX^bv r£- jiev r/8r/ ovrog rov opviov na\ onri/-
XEvra cpav£pS}g na\ drjnErai. Eira in Bivrog dnp6rara, dfÊdÊidr/g 8e rf/g
rrjg yEvojiivr/g dapnbg rov rsXEvrrj- cpXoyog, XEiifjava rf/g dapnbg avzov
davrog dnchXr/B, rig yEvvdrai, na\ iri chjid nEptXEinErai na\ npbg jiiav
ovrog avB,r/Ê\g Eig bpvEov jiopcpovrai. fniipav dcpavidBivra dncoXr/na yEvva'
— — Elra nrEpocpvf/dag na\ 6 npoEi- o dnc^Xr/B, nrEpo<pvEl vEorrog y£v6-
pr/jiivog qôiviB noci riXEiog olog f/v jiEvog, ry Sk rpir-^ r/ixipa dSpvvErcxi
6 np6r£pog cpoiviB, y£v6ji£vog dvinra- na\ dSpvvÊ^g rolg r&) r^nco iBvnr/-
rai roiofjrog £ig dipa, olog na\ rerE- pErovjiivoig kavrbv ijtcpaviÊi nai
XEvrr/HEi, 6aq)£drdxr/v vEnp&v dvd- avîg dvarpix£i £ig rr/v iSictv na-
dradiv dv^pconoig int8£iB,ag. Con- rpiSa na\ dvanavErai. Ambrosius
AD CORINTHIOS EPI. I, 24—26. 31
ydp ioriv. o TrpoOovojadêTai (poiviFy' rovro juovoyeveg

VTrdpxov 8,1] errj iTevranoOm^ yevofxevov re rjdri Trpog diro-
XvOiv rov djroBaveiv avrb Or/xov eavrcp jroiei ix Xiâvov

7(a\ OjLivpvTfg 7(a) rcdv XoiTrcov dpGDjuarcDv^ eig ov TrXrjpcD-
5 êvrog rov xpovov eioepxsrai 7(ai reXevra. OrjTrojuevr/g Se
rfjg Oapxog^ OxcoXriB, rig yevvdrai, og ix rrjg ixjuadog rov
rereXevrrjxorog 8,cdov dvarpecpojuevog nrepocpvei' eira yev-

vaiog yevojxevog aipei rov Orjxov ixeivov^ onov ra oOrd
rov Trpoyeyovorog eOrtv^ xai raijra fiaOraZcDv biavvei
10 diro rrjg \4pal3ixfjg x<^P^S ^'^S '^VS Aiyvirrov eig rr\v Xe-
yojxevrfv ^HXioviroXiv xai rjjxepag^ f^XenovrcDv navrcDv^
ininrdg ini rov roi) r/Xiov ficDjxov riB^r/Oiv avra xai
ovrcDg eig rovniOcD dcpopjid. oi ovv lepeig iniOxenrovrai
rdg dvaypacpdg rcov xpovcDV xat evpiOxovOiv avrov nevra-
15 xoOioOrov erovg nenXrjpcDjuevov iXrjXv^êvai. XX VI. jxeya
xa\ âvjiaOrov ovv vojuiôjuev eivat^ ei 6 drjjxovpyog rc^v
dndvrcDv dvaOraOiv notrjOerai rcDv ooicDg avrcD SovXev-
odvrcDv iv nenoi^^rjOei niorecDg dya^fjg^ onov xai 6i
opveov deixvvOiv rjjxiv ro jxeyaXeiov rrjg inayyeXiag
20 avroijy \X\eyei ydp nov Kai iâvaOrrjOeig fxe xoli iôjxo-
Hexaem. V, 23 (Opp. ed. Colon. Agripp. mentis epistula offendit, oti G)g nava-
1616, p. 40): Phoenix quoque avis in Xrj^ÊdtocTcp tS) nata tov (poivina to
locis Arabiae perhibetur degere at- opveov Ttapadeiy/iati kexpVôli.
que ea usque ad annos quingentos XXV. /novoysvEg c. edd., jliovo-
1.
longaevitate praecedere. quae cum yEvrjg cod. yevo/uEvov tE TJdr^ npog
2.
sibi finem vitae adesse adverterit, dnoXvdiv tov aTtoâvEiv avto. Bois.
facit sibi thecam de thure et myrrha legere suasit yev. te ijdrf Ttpbg aTto-
et caeteris odoribus, in quam impleto Xv6iv nai xaipbv tov aTtoâvEiv
vitae suae tempore intrat et moritur. avtOj Davis. tov aTtoâvEiv avto
de cuius humore carnis vermis exsur- glossema censuit. 7. tEteXEvtrj-
git paulatimque adolescit ac processu notog c. edd., tEXEvtr/xotog cod. 9,
statuti temporis induit alarum remi- f5a6tdB,GDv c. edd.^ fta6ta8,ov cod.
gia atque in superioris avis speciem (Wott.). — 8iavv£i c. Cler., Hef., Dress.,
formamque reparatur. doceat igitur hiavevEi coA. 1\. xa\ rfixEpag c. codi.y
nos haec avis vel exemplo sui resur- 8i' rj/iEpag coniecit Clericus.
rectionem credere, quae et sine exem- XXVI. 17. aTtdvtoov c. cod.,
plo et sine rationis perceptione ipsa ndvtcov edd. ante Wotton, 20 —
sibi insignia resurrectionis instaurat. p. 32, 1. yia\ ^B,ava6tf}6Eig /xe Hai
Enarratio in Ps. CXVIH David. Octon. iB,ojuoA.oy7J6ofxai 6oi. haec Cotelerius
XIX p. 494: Phoenix coitus corporeos frustra repetiit e Ps. XXVIII, 7 LXX
ignorat, libidinis nescit illecebras, sed {Ha\ dvsâXEv fi 6dpB, /j.ov, xai ix 3£-
de suo surgit rogo sibi avis superstes, Xrj/iatog /uov iôjuoiioyrj6oj,iai avta))y
ipsa et sui haeres corporis et. cineris Wotton. rectius e libro apocrypho, cf,
8ui foetus. de fide resurr. c. 59 (Opp. c. 17 p. 21, 9. c. 23 p. 'J8, 10 sq.
IV, 156). Photium Bibl. cod. 126 in Cle-
^^-^t»^
32 CLEMENTIS ROMANI
^^^^j^^ ^XoyijOojLiai Coi^ [K\ai 'Exoi/u?j^rjv nai vTtvGoOa^ i^ri[y]ep^7]v^

job.xix,26.orx 6v jjLtc ifjiov el [nai] TtaXiv 'Ig)/3 Xeyei Kai dva-
6rrf6eig [rrf]v odpna jjlov ravrr/v^ rr/v dvavrXr/OaOav
ravra navra.
XXVII. Tavrrj ovv rfj iXTTidt tt po6dede6B^CD6av ai 5
ipvxai r]fid>v rcp 7ti6r(p iv raig iTtayyeXiaig xa\ rcp 6t-

xaicD iv roig xpifxaOiv. 6 napayyeiXag fxrj ipevde6ât
Hebr.v[,i8.;roAAG5 fjidXXov avrog ov ipev6erai' ovSev ydp ddvvarov
Ttapd rcD B-ecp., ei jur/ ro 2pev6a6^âi. dva^cD7rvpr/6arGD
ovv r/ 7ti6rig avrov iv r/juiv, xai vor/6G)juev ori Ttavra 10
iyyvg avrd> ioriv. iv Xoycp rf/g jxeyaXcD6vvr/g avrov

6vve6rr/6aro rd Ttdvra^ xai iv Xoycp dvvarai avra xara-
sap.xii,i2. rig dvri6rr/6erai
^<^p^'^^2. rig ipei avrd) Ti i7toir/6ag^ rj
rc0 xpdrei rf/g i6xvog avrov^ ore ^êXei xca Gog ^-eXei^
7toir/6ei 7tdvra.^ xai ovSev jir/ 7tapeX^^r/ rc^v dedoy jxari- i5
6jxevcDv V7t avrov. 7tdvra ivGD7ttov avrov ei6iv^ xai ovdev

^5-^3^^' XeXr/êv rr/v povXr/v avrov. 01 ovpavoi dir/yovvrat doB,av
Bêov^ 7toir/6iv de xfzpc»r avrov dvayyeXXei ro ^repecDjia'
f/ r/jxepa rfj r/jxepoL ipevyerai ^f/jxa^ xai vvS vvxri dvay-
yeXXerai yvcB6iv' xai ovx ei6iv Xoyoi ovde XaXiai^ gdv 20
ovxi dxovovrai ai cpcDvai avrc^v. XXVIII. TtavrcDv

ovv I^Xe^tojxevcDv xoci dxovojievcDv^ (pojSr/B^cSfjxev avrov xai
d7toXei7tGDjxev cpavXcDv epycov jiiapdg i^ti^vjiiag^ iva rcp
iXeei avrov 6xe7ta6^c0jxev dTto rcDv jxeXXovrcDv xpijxarcDv.
XXVI. 1. 2. ^HOif.i-^^rjv — f.iEr Jacobs., Hef., Dress., inoirjdev Jimiiis

iuov el. Ps. III, 6 secundum LXX. et ceteri edd. Wottonus legendum pu-
ifxov el. 2 —
Hoi dvadtTJdeig
4. —
mutandum sit. sed nihil mutandum
ravta Ttdvta. Job. XIX, 26 sec. est. 17. ol ovpavoi c. LXX, ei
LXX. cod. Al. dvadt7J6ei de j.iov tb praeponunt c. cod. (pcr dittoypacpiay,
6a)jua to dvavtXovv fxoi tavta. 3. cf. epi. II, 7 oi /uy pro el jujj) et edd.
ddpna c. cdd., dapxav cod. Colom. et Cotel. ei ante sequens ?/
XXVII. 13. 14. tig ipei avtS) —
7)/iiepa inserendum putavenmt, nal ol
idxvog avtov; Lipsio 1. 1. p. 103 ovpavoi Davis. maluit. 20. xal ovk
Clemens confudisse videtur Sap. Sal. eidi Xoyoi ovd^h XaXiai c. cod. et edd.,
XII, 12 tig ydp ipei Ti iTtoirfdag; ovx eidl XaXial ovdh Xoyoi LXX.
t} tig dvtidtrjdetai to) npijuari 6ov XXXVIIl. 24*. 6He7ra6B&)juev c.
XI, 22 t6 ydp /iieydXGog i6xveiv cod., Wott., Russ., Gull., Schoenem.,
Ttdpe6ri 6oi ndvtote, nal xpdtei Jacobs., Ilef. Dress., 67re7rd6Go/jey,
(ipaxiovog 6ov rig dvti6ri'j6erai; 15. malc Jun. et ceteri edd. 6xeTidcDney ,
7toi7}6ei c, cod. (cf. Mill., Wott.), Gall., mendose Clerici ed. II. Amst. 1724.
TToi ydp Tig jjjncdy SvvaTai (pvyeiv djto Tfjg npaTaidg

Xîpog avTOv^ Ttoiog da jco^jaog diP.ETai Tiva Tcdv avTojuo-
-rs.cxxxix,
XovvTCDv drr^ avTOVj Xeyei yap ttov to ypacpeiov Uov 10.
dq^rfPyGD^ na\ ttov îpvlSrÔojjiai dito tov TrpoOGOTtov 6ov^

5 idv dya/3(^ eig tov ovpavov^ 6v ei iuei' idv aTreX^cD eig
Ta eOx^T^ T^^ yVSi ^^^^^ V <5£^/(3f 6ov' iav 7caTa6Tpco6GD

eig Tag df3v66ovg^ hcei t6 TTvevjud 6ov. Ttoi ovv Tig
dTTeX^jj^ r) Ttoi d7todpd6r} djto Tov Ta TtavTa ijxite-
piexovTog;
10 XXIX. IIpo6eX^GDjiev ovv avT<p iv b6ioTr]Ti ipvxrjg^
dyvdg xai djjLiavTovg x^^P^S aipovTeg Ttpog avTOv^ aya-
TtcavTeg Tov ijtieiycf] 7cai ev67tXayxvov jtaTepa r]jj.(2)v^ og
XXXYIII. 1. Ttdi (cf. 1. 7), quod rov 'Eddpa, /lia nai avxr} Xoyiô-
iam maluerunt Jun., Fell., Colomes., j-dvr}, ndi aXXrj ftlftXoc; rj irjg 'EdBr/p
c. M. Schmidt, ttov c. cod. edd. xaXElTai. —
3 7. nov d(prj^Go — —
q>vyEiv c. cod.,(pEvyatv edd. ante ekei ro 7tvEvj.id dov. LXX. cod. Al.
Wotton. 3. ro ypaq)Eiov, sine causa itov 7topEv^& ditb rov TtvEv/iaros
nonnullis suspectum, aut Psalmos dov ; noci dito rov TtpodGOTtov dov
solos (Coteler.), aut libros hagiogra- vtov cpvyos; idv dva(5S) Eig rov ov-
phos, Yeteris Testamenti tertiam par- pavov, dv ei ekei (Yat. inEi ei)'
tenijsiîficat. Epiphanius Haer. XXIX, idv naraftcb Eig rbv adrjv, TtdpEi.
7 de Xazaraeis Ttap' avroig ydp Ttdg
: idv dvaXdftoD rdg rtrspvydg fiov
o v6/iog ndi o\ npoq^rjrai ndi td nar opS^pov (Yat. opôr) ndi nara-
ypacpEia XEy6/.iEva, cpr]/ii 8e rd dri- dnr^vGDdoo eig rd Edxocra rrjg SâXdd-
XVpd, ndi al BadiXEiai nai TLapa- drjg, ndi ydp inEi rj x^^P (ôv ody-
XEino/iEva ndi 'EdSrfp nai rdXXa yrjdEi /ie, ndi naÊB,Ei /ie r/ dEîd
ndvra kftpdinoog dvayivaodnErai, ood- dov. cum Clemente Romano potius
nep d/iiXEt ndi napd 'lovdaioig. quam cum LXX intt. convenit Clemens
ipse Epiphanius de mensuris et pon- Al. Strom. lY, 22, 137 p. 625: yi-
deribus c. 4 ovraog ovv dvynEivrai
: ypanrai ydp TIov (pvyoo ndi nov
al ftiftXoi iv nEvrarEvxoig rirrapdi, npvfti]do/iai dnb npodoonov dov; idv
nai /lEvovdiv dXXai 8vo vdrEpovdai, dvaftS) Eig rbv ovpavov , dv inEi eJ,
wg Elvai rdg ivdiaBirovg (5iftXovg idv dniXBGo Eig rd KdxoLra rrjg â-
ovroog' nivrE /iev vo/xindg, FivEdiv, Xdddrfg, inEi r/ 8EB,id dov , idv dva-
"EôSov, AEvirin^v, 'Api^/iovg, Jevte- fto) Elg d(5vddovg , inEi rb nvEV/id
poy6/nov avrrf r/ nEvrdrEvxog ndi dov. 7. noi c. cod., nov mendose
77 vo/ioÊdia' nivrE ydp drixTJpEig' Clericus in ed. II. (1724). 8. ;rol (cf. 1.
r/ rov 'loo(5 (5i(jXog, Elra rb WaXrij- 1. 7) c. M. Schmidt, nov c. cod. edd.

piov, Tlapoi/iia 2oXo/j.a)vrog, 'EnnXrj- XXIX. 12. iniEinrj c. edd., eniEi-
diadrtjg, Âid/ia dd/idroov' Eira dXXr] nr/v cod. 12 — p. 34, 1. og inXoyrjg
nsvrdrEvxog rd naXov/iEva ypacpaia, c. cod., og r//idg inXoyrjg male ma-
napd ridi Se dyi6ypa(pa XEy6/iEva, luerunt Jun., Fell., Colomes., Cotel.,
dzivd idriv ovroog' Ir/dov rov Navr/ og ij/Lag (vel rd ^^vrj) inXoyrjg Bois.,
(3i(jXog , Kpirobv /lErd rrjg 'PovB^, Wotton., ovg inXoyrjg coniecerunt
napaXEiTto/iEyoov npojty] /xErd rr/g Sev- Davis., Gall., Schoenem. nihil mutan-
ripag, BadiXEi&v rpirrj /lErd rrjg re- dum. nam veteris testamenti popu-
rdprrjg, avrrj rpirrj nEvrdrEvxog. dXXrj lus divinus intelligendus est. Clemens
nEvrdzEvxog' rb ôodEnanpoqjrjrov, Romanus accurate distinguit inter
'Hdatag, 'lEpE/iiag, 'leÊnnjX, JavnjX. (Xaov) iudaicum et gcntilium fidelium
nai avrrj rj npocprjrinrj nEvrdrEvxog. coetum {E^rog). ita 6 Xabg et rd
f/iEivav 6£ dXXai dvo, airivig Eidi E^rrj etiam apud LXX (Deut. XXXIl,
HlLCEKFELD, Nov. TeSTAM. EXTRA CANOHEM. I. 3
34 CLEMENTIS ROMANI
m
inXoyrjg juepog ^TToirjOev havr^. ovrco yap yiypanrai

xxxiTs-o."^^^ î-EfJiipiÊv o vipiarog e^vrj^ G)g diiaTreipev viovg
""Addfj,^ xard dpiB^juov dyyiXcDv êov.
e6rrjaev opia iB^vcov
iyevrj^rj juepig nvpiov Xaog avrov ^laKGD^ OxoiviOjxa .,
xXrjpovoj,iiag avrov 'lOparjX. jtai iv eripco roncp Xiyei 5
\^]\lx,^^l]Iôv jivpiog Xajxpdvei eavrcp e^vog in jxioov i^vcDv.,

XXXI, 14.
^'^^^p Xaji/3dvet dv^pcoTtogavrov rfjg
rrjv drcapxrjv
dXcD' nai iB,eXev6erai in rov e^vovg ineivov dyia dyicDv.
XXX. dyicDv jjiepig vjtdpxovreg TtoirjacDjiev ra rov
dyiaajjiov Ttdvra^ (pevyovreg naraXaXiag^ piapag re nai lo
Xdyvovg OvjiTtXondg.^ jiiâg re nai vecDrepiOjxovg nai

pdeXvnrdg iiti^vjjiiag^ jivOapdv jioixîocv^ f^deXvnrrjv vTtep-
Prov. 111,34. V , , f , , f
jac. i\,î. rjgâviav. Seog yap, ^rjOtv^ vTteprjcpavoig avriraOoerai^

'
rarteivoig de diScDOiv xdpiv. 7coXXrj^(^jj.ev ovv ineivoig^ oig
fj x^P^S '^ô rov ^êov didorai' ivdvGcDjjieâ rrjv bpo- 15
roiav raiteivocppovovvregy iynparevojxevoi.^ dito Ttavrog

ipi^vpi(jjiov 7cai naraXaXiag Ttoppco eavrovg noiovvreg^
43. cf. Rom. XV, 10). Tob. XIY, 7 XVIII, 27 LXX. cod. Al.j jioi Xoyi-
(cf. VIII, 14). Sap. SaL X, 15 (cf. d^tjderai vjniv ra dcpaipEjiara vfxwv
XXIX. 2. dLejiispiêv c. cod., rag dnapxotq nvpiov Hoa rd dyia

LXX, Wott., Russ., Gall, Schoenem., ra)v dyicor. etiam Dan. IX, 24. LXX:
Jacobs., Hef., Dress., SiE/iepidev ceteri evqipdvai dyiov dyioov.
edd. —diedTTeipev c. cod. et melio- XXX. 9. dyiGov. cod. ayiov,
ribus edd., 8e idneipev Jun. et alii. super lo a manu recentiori literis ov
3. -Hard dpL^fj.ov dyyeXcDv Sêov. ita depictis, dyiov ovv edd., dyiov fiepog
LXX. cod. Al. (secunda manu) et coniecit M. Sclimidt. li.Adyvovg{cL
Vat. verterunt Vsvi;^ \33 "SC^V- hanc Clem. AL Paed. II, 10, 85 p. 222) c.
versionem testantur Philo dc poster. Colomes. etLaurent. L L p. 423, ajKôi^g
Caini §. 25 p. 241, de plantat. Noe cod., tvj-â/jôfff Jiin. et ceteri edd. 13.
§. 14 p. 338, Clem. Recogn. II, 39. 14:. @e6g — xdpiv. Prov. III, 34. ;ki;/3zo5
42, Ircnacus adv. haer. III, 12, 8, v7cepi]cpdvoig dvrLrddderaL, raTteivolg
Ilieronymus in Mich. II, 6 (Opp. VI, 81 8l8cj6i xdpLv^{cf. XXIX, 23). Jac.
500). eandcm contra •accuratiorem Ju- IV, 6. 8l6 Xeyei 'O "êog vneprjcpdyoLg
daeorum interpretationem (>i-a:r<ar a/3i3- dvrtrddderai, raiteivoig 8e 8lSojdiv
jiovg vlojy 'idparjX, cf. Clem. Hom. xdpiv. 1 Petr. V, 5. ori 6 Be6g
XVIII, 4) defendit Justinus Martyr. v7tepi]q)dvoLg dvrirddderaL, raTceivolg
DiaL c. Tr. Jud. c. 131. p. 3*50. cf. 8\ SiScDdiv x^pf-^- Clemens Alex.
quae hac de re iam disserui (apostoL Strom. IV, 17, 108. p. Gll (v. supra
Vater p. 64. not. 19). 6 8. 'iSov — ad c. 17 p. 21, 3 —
9) êog ydp vTtepi}-
— dyia dyiaov. cf. Dcut. IV, 34 LXX: qjdvoig dvrirddderai, raTteivolg Se 8i-
ei iTteipadev 6 Seog eideX^d)v Xafteiv SoodL xdpiv. 15. V7t6 c. M. Schmidt,
kavro) ^Bvog ix jiedov h^rovg iv dito c. cod. cdd. 16. iyxparevo-
7t£ipad/da> xal iv dj^jieioig na\ iv jnevoi c. cod. et edd.. xal iynp.
tepadi Koi iv TtoXejicp nrX. Num. mallent Jun. et Fell.
Job. xr,
epyoig dinaiovjuevoi 7iai fxi} Xoyoiq. Xeyei ydp Ô rdl 2. 3.
TVoWd XeycDv 7ia\ dvrauov6Erai' rj 6 evXaXog oierat eivai

dixatog^ evXoyrfjiievog yevvrjrog yvvainog oXiyofSiog. fxfj
TToXvg iv prfiuaOiv yivov. 6 eiTaivog rj)jL(^v eCrcD iv jS^£g5,
5 7(ai jut) it, avrd)v' avreTtaiverovg ydp jutOei 6 Bêog. r}
jxaprvpia rfjg dya^rjg TrpdHeGDg rjjxc^v didoO^co vtt

dXXcov^ 7iaB^d)g idoBrj roig rtarpaOiv rjji(£)v roig diuaioig.
B^pdoog noii avâbeia xai roXjia roig liarrfpajxevoig vno
rov êov' iTtieiHeia nai rajreivocppoOvvr/ noci Ttpavrrjg
10 Ttapd roig r/vXoyrjjxevoig vtto rov ^êov.
XXXI. KoXXrj^(^juev ovv rfj evXoyi(x avrov noci
idGDjxev^ riveg ai bdo\ rrjgêvXoyiag' dvarvXiScDjxev rd

dir dpxrjg yevojxeva. rivog x^P^^ r/vXoyjJBr/ 6 Ttarrfp
i)ji(^v ÂPpaaji^ ovxi dixaioOvvrjv nai dXrj^êiav 6id oen. xxii.
15 TriOrecog TtoirjOag^ 'lOadx juerd 7re7roiB^?]0[e(jDg yivoDJOxcDv

ro jxeXXov fjde[_cDg iyeve]ro B^vOia. 'IaK(hf3 jierd rayreivo- xxviii,
(pp[oOvvrjg] iêxcoprjOev rijg yrjg av[rov di ddeX](p6v noLi
iTtopev^rj Ttpog [Aaf3dv] noci idovXevOev' nai id6^[rj

avr(p\ r6 dcDdendonrjTtr pov rov [^lOparjX]. XXXII. [ef]
20 rig naSr^ "ev enaOrov eiXinpi[v(3g] naravorjOrj^ iTTiyvcDOerai

[ra pe]yaXeia r(^v vtt avrov dedojie[vGDv] dcDpecdv. i^
avrov yap hpei[g] noa Aevirai itdvreg oi Xeirovpy[ovv~\reg
r(p B^vOiaOrrjpi(p rov êov' i^ avrov 6 nvpiog ''IrjOovg Rom.ix, 5.
ro nara odpna' i^ avrov /SaOiXeig na\ dpxovreg na\

25 fjyovjxevoi nard r6v ^lovdav' rd de XoiTtd OnijTtrpa avrov
ovH iv jitnpa So^rj VTtdpxovOiv^ (hg ijtayyeiXajievov rov
êov 6ri eOrai r6 Oitepjia Oov (hg 01 dorepeg rov ov- Gen. xxii,
17.
pavov. Ttavreg ovv idoâO^rjOav na\ ijxeyaXvvB^rjOav^ ov
61 avrcDv rj r(2>v epycDv avrcdv fj rfjg dinaiOTtpayiag fjg
XXX. 3. yEvvr]r6g c. cocL, LXX. et Wott., Sdioenern., Jacobs., Hef., Drcss.,

plensque edd., yEvrjroq Colom., Cotel., svXoyrj^r] ceteri edd. 17. av[tov
Russ. 4. Iv Ba63 c. cod., ix ^sov (cf. s^' dS£X]<p6v c. Jacobs., Plef., Dress.,
Rom.H, 29)malueruntJun.,Wott.,Gall. av[Tov cpEvyasv a8FX\(p6v ceteri edd.
1. 186^7} c. Q,dn\.^ E8er}^r) [q^x. £8fjr}^rj \. a. „ supplementum scilicet tredecim lite-
i8oopT]^rj ortum secundum M. Schmidt) rarum. at lacuna hacc minor est quam
cod. 8. roTg narrjpapilvoLq c. cod., ea quae proxime antecedit, ubi sex
Ttapa praemittere voluerunt Jun. et tantum desiderantur." Jacobs.
Boisius. 10. r]v\oyr}filvoig c. cod. XXXII. 21. 22. IB, avrov (cf.
(Jacobs. Tab. 1), EvXoyr]fxtvoi<; edd. 1. 23. 24) c. Wott., Hef., Dress., iB,
XXX r. 1.3. r/iÂoyrjBr/ c. cod., aihcov c. cod. ceteri edd.
3*
3G CLEMENTIS ROMANI
nateipya6ayro ^ aXXa dia rov BÊXrjjnarog avrov. na\

rjfXEig ovv Sia ^êXij/Lcarog avrov iv Xpi6r(p 'frfOov nXrj-
îvteg 01) 6t kavrc^v dtxatovjaeâ^ ovde dia rrjg rijxerepag
Cocpiag f) CvveOecDg rj evOefSeiag rj epyoov g)v 7caretpya-

^djbie^â iv boiorrjri xapdiag^ dXXa did rrjg 7riCr\ê]cDg^ Si 5
ijg Ttdvrag itov dit aic^vog 6 TtavronparcDp Bêog i6t-
xaicoOev' <p eOrco rj 66â eig rovg aicovag rcm^ aicDvcov.

djuf]v.
XXXIII. Ti ovv 7toir]6cDjiev, dSeXcpoi^ dpyrjOcD/iev

djto rfjg dya^07toii'a[g\ xai iyxaraXei7tcDjj.ev rrjv dya^trf^v]^ lo
jnr/BâjjK^g rovro iaOai 6 6e67tor[rjg] iq) rjjxiv ye yev?]-
^rjvai' dXXd 67tev6cDjiev ptrd iHreveia[g\ nai 7tpo-
^vjxiag 7tdv epyov dya^^ôv^ i^tireXeiv. avrog yap b 6rj-
juiovpybg nai 6[e67to]rrjg rcdv d^tavrcDv i^ti roig ep[yotg\

avrov dyaXXidrai. rcp ydp 7tajxjieyeê6rdrcp avr[ov\ 15
jtpdrei ovpavovg i6rrjpiê[v] nai rfj dnaraXrjTtrcD avrov
XXXII. rjixEtepaq
3. c. edd., Hef., Reithm., Dress., ysyeyijSrjvca
TjjiiEpag cod. tcov (cf. c. 21 p. 25, ceteri edd.,yev7jSr/rai^hoenem.
6. 13
17. c. 28 p. 33, 3. c. 42 p. 45, 14) c. p. 37, 13. —
avrbg TtXy^vvEdÊ. —
M. Schmidt, rov c. cod. plerique edd., Joamies Damasc. sacr. parall. 1. I. a.
rovg Jun., Colom., possis etiam rovrov §. 8 (Opp. ed. Le Quien, Paris. 1712.
coniicere. Laurent 1. 1. p. 423 Clemen- II, 310): KXrjjnsvrog '^Pcof.irjg' avrog 6
tem scripsisse censuit ait ai&vog, drj/xiovpybg xal SsdTtorr/g rtSr dTtdy-
omisso articulo, quem glossator ad raov ini rolg 'epyoig avrov dydX\E-
oram addiderit, librarius sequens falso rai ra? ydp 7ta)j.fxEyE6rdrcp avrov
'
loco inseruerit. 7. rj ante 86B,a c. npdrsi ovpavovg idrjjpiêv Jiai rp

cod., Wott., Russ., Gall., Jacobs., Hef., dKaraXTJTtrcD avrov 6vve6£i diEHo^jinj-
Dress., om. ceteri edd. 6£v avrovg {Kal r. du. a. 6. 8ieh.
XXXIII. 9. ri ovv Ttonjôo/nev nrX. avrovg om. Wotton. et Jacobs.), yi}v
Jacobs.: „In codice quodam bibho- b\ ^^ci7pi(;£r dnb rov nEpikxovrog
thecae Vaticanae, e quo Leontii et avrr/v vdarog nai rjSpaÊv in\ rbv
Joannis sacrarum rerum librum edi- d6q)aXr) rov idiov ÊXTJjiarog Bejhe-
dit, Maius huius- capitis partem ex- Xtov. ini rovroig rbv iôxcârov
stare testatur, Scriptt. vett. nov. xai TtajijiEyEBij dv^poonov ralg idiaig
collect. Tom. VII. p. 84. equidem avrov xal dj.icjjiotg x^P'^^^'^ EnXaÊv,
satis mirari non possum, quid causae r^? kavrov Einovog x^P^^^^VP^- ^V'
fuerit, quare vir ille doctissimus totum raog ydp (p7/6iv 6 Êog non/6QDiii£y
non exscripserit nobis locum, praeser- dv^punov nar Eixova r/jiEripav 7ia\
tim quum lectione a textu Cotelerii -Ha^' bjioioD6iv' Hai inoit/oEv b Sfbg
nec non a Damasceni parall. variare ro;^ dv^poonov , dp6Ev Ha\ ^y/Xv
fassus sit. hunc codicem Dresselius inoir/6Ev avrovg. ravux. ovv ndvra
non potcrat reperire." —
dpyr/6oojxEv r£X£i(^6ag inoii/6Ev avra Hoi i/vX6-
e cod. restituit Wott., dpyd6oojiEv ce- yi/6E nai slnEv Av^dy£63£ Ha\ nXr/-
teri, noii/6ojiEv vel dpyr'/6oji£y mallcnt ^vve^ê. 16. i6ri'/piÊv (cf". c. 13
Jun., Fell., Colom., dpyi/6oojiEv iam p. 16, 4. c. 18 p. 22, 24) c. Joan. Dani.
coniecit Coteler. 11. jn/âjia)g c. et plerisque edd., i6ri'/pi6E[v] c cod.
cod., jir/8ajia)g plerique edd. 11. Wott., Gall., Jacobs., llef., Dress.
12. ye yEvi/î/vai c. Jun. , Jacob?.,
(}v[ve6£i dis)(o6]/i?j6ev avrovg' yfjv re [8texGo]pt(^sv ccTrb rov

7repiexov[rog avr]rjv vdarog noci fjSpaOev [iTti ro]v dOqâXrj
rov idiov /3ov[\rjjua]rog !ê/.ieXiov' rd re iv av[rrj ^](â
(poircoyra eavrov [TrpoOrd^Hei ineXevOev eivai' ^^d-
r?)
h Xao[0av re }c]at rd iv avrff Z&)a 7rpodri)ui[ovpy7]]6ag ive-

nXeiOev rij eavrov [dv^vdfuei. ijti TrdOiv ro iôxcorarov
[}(a]t TrajLi/xeyeêg 7(ara diavoiav^ [d]v^pcD7tov^ raig lepaig
Hoci d/xc^fjioig x^P^^^^ eirXaCev^ rfjg eavrov eixovog x«pa-
nrrjpa. ovrcog ydp (prjOiv 6 êog TIoiTJ6GDjuev dv^ pcDJtov Gen. i, 26
10 nar^ emova 7(a\ ^(a^' Ojuoicoîv rffuerepav' noa irroiriêv

6 ^êog rov dv^pcoirov^ dp6ev jcai ^fjXv i7roir]6ev avrovg.
ravra ovv Trdvra reXeiG)6ag i7rr]ve6ev avrd nai r]vXo-
yr]6ev uai et7rev Avâve6ê Koi 7rXr]B^vve6Be. tScojuev ori Gen. i, 28
rb Xeyojuevov iv epyoig dyaSôtg 7rdvreg ino6jir]B^r]6av ot

15 dinatoi' nai avrbg ovv 6 nvptog epyotg eavrbv 7io6jxr]6ag
ixdpr]. exovreg ovv rovrov rov vTroypajxjiov aonvcog
7rpo6eXB^cDjuev rcp êXrfjuari avrov' i^ oXrjg i6xvog r]ju(S>v
ipya6c^jueâ epyov btnato6vvr]g.

XXXIV. *0 dya^^bg ipydrrfg juerd 7rappr]6iag Xaju-
20 /3dvei rbv dprov rov epyov avrov' b vcoBpbg na\ Trapei-
fuevog ovn dvrocpâXjuei ro3 ipyo^rapenrrj avrov. deov ovv
i6rtv jrpo^vjuovg r]judg etvat eig dyo^ô^roiiav' ii; avrov yap
i6riv rd jrdvra. irpoXeyei ydp r]jitv Î6ov b nvptog uai '^^^^^^'
XXXIII. 1. 6v[vEd£i c. 31 p. 35, 13) c. cod. et Joaii- Dam.,

8ieK66]jny-
dev c. Joan. Dam. , Wott., evXoyr^dev FeW. et Colomes.
Mill., 13.14.
Coustant., Gall., Jacobs., Hef., Dress,, idoD/iiev ori t6 Xey6f.ievov iv htX. c.
6[o(p{a i.K66]fir]6ev c. Jun. ceteri edd. M. Schmidt, qui voc. Xey6/ievov in co-
Uterae v raaiorem partem etiam nunc dice omissum esse censuit, quod ad
conspicuam testatur Jacobs. —
[8ie- interpretationem pertinere videretur.
Xoj]pi6ev (cf. Gen. I, 4. 6. 7. 14. 18) quod si verum est, omnia sana sunt. co-
c. "Wotton. (qui spatium tribus literis dicis scripturam, nbi Xey6)ievov deest,
maius testatus est), Jacobs., Hef., ita emendare studuerunt viri docti: fi-
Dress.. aliis. [Ix^^^ptêv c. Joan. Dam. Sojiiev ori roig k'pyoig maluerunt Jun.,
Coust. 2. 7]8pa6ev [ItcX ro]v d6(paXrj Fell., Colomes., i8ojj.iev ri ro Seov. ep-
c. Joan. Dam., Wotton., Coustant., yoig nrX. Davis., eiSoofiev {ei8oiievl)
Gall., Jacobs., Hcf., Reithm., Dress., ori re iv ipyoig ol SinaLOL Birr.,
7J6pa6ev [aog 7tvpyo]v d^cpaAij Jun., iSamev ori re iv ^pyoLg Hef., Dress.,
sed minor est lacuna. 4. elvai c. cod. Lipsius 1. 1. p. 60. 17. iB, oXrjg c.
et edd., ivtlvai vel ievai coniecit M. cod. et edd., Ka\ anteponere voluit
Schmidt. 7. iepaig c. cod. et edd., Boisius, non improbante Wottono.
/5/ms Joan. Dam. 9. ourojg c. cod., XXXIV. 22 p. 38, 2. '/5ov-^ —
Joan. Dam., Wott., Schoenem., .Tacobs., Kara ro epyov avrov. Jes. XL, 10.
Hef., l»('ithm., Drcss., ovroo ceteri edd. LXX. cod. Ah: i8ov Kvpiog (Vat.
12. iTtyvt6ev c. cod. ot cdd., iTtoir]6ty add. Kvpiog) jiera i6xvog epxerai,
Joan. Dam. 12. 13. rjvX6yrj6ev (cf. jtai 6 j3paxiooy avrov {avrov om.
38 CLEMENTIS ROMANI
6 /biiOôg avTov Trpb TrpoOcDTTov avrov^ aTrodovvai kxdotGD

xard ro epyov avrov. TtporpeTterai ovv rjfxdq iB, oXr/g rfjg
Tcapdiag in avro ro fxr] dpyovg^ fjLrfre Trapei/xevovg eivai
iTti Ttdv epyov dyaôv. ro navxrf/Jia r}fxd)v xai rj Ttap-
pr]Oia eOrcD iv avrcp' vitoraOOc^fxe^â rcp êXrffiari avrov' 5
xaravo?]6GD/j.ev ro ndv TtXi/ôg rwv dyyeXcDv avrov^ Ttcdg
rd> avrov Xeirovpyov6iv TtapeOrcoreg. Xeyei

êXrj/Jiari
Dnn. VII,
^^p ^ ypacprj Mvpiai /ivpiddeg 7tape6rr/Kei6av avrcp^
nai xiXiai xiXidbeg iXeirovpyovv avrcp xai inexpayov
jes. VI, 3. '"^yzo^, dyiog^ dyiog nvpiog CapacD^., TtXrjprfg itdOa t; lo
nriOig rfjg doB^rfg avrov. nai rj/xeig ovv iv b/xovoioc iiti
rb avrb 6vvaxêvreg rfj 6vveidrj6ei oDg i^ evbg 6r6/xarog

porf6GD/jLev Ttpbg avrbv inrevd>g eig rb /xeroxovg rj/xdg
yeve6âi rc^v /xeydXcDv nai ivdo^cDv i/tayyeXicdv avrov.

1 cor. II, 9. Aexaz ydp 'Oq^BâX/xbg ovn eidev^ noci ovg ovn r\nov6ev^ \h
noii ini napdiav dv^pcDTtov ovn dve/Srj^ b6a rjroi/xa6ev
roig v7to/ievov6iv avrov.
Vat.) i.LEra nvplag'

idov 6 jii6ôg sed nihil mutandum est, cf. librum
avtov )XEX avTovnai ro 'dpyov meum: Die apostol. Vater p. 67.
,
ivavriov avrov. LXII, 11: idov doi not. 24. 15 —

17. 'OcpâXjnbg —
{doi om. Vat.) 6 daorr/p Ttapayiverai v7to/.i£vovdiv avrov (cf. epi. II. c. 11).
{Ttapayiyovev Yat.), exaov rov kavrov iam Paulus 1 Cor. II, 9: aXXa na-
jiidôv jiitr' avrov , nai ro Epyov yEypanrai 'A ocp^âAjiibg ovk
ôog
{avrov add. Vat.) Ttpo Ttpodcojtov av- ovn ijxovdev, nai eni
eldev, xai ovg
rov. Apocal. Joan. XXII, 12: ibov xapdiav dv^pcanov ovk dvefti]. d
^pxojiai raxv, nai b jnidôg jiov jier rjroijiadev b êbg roig dyan&div
i/iiov, dTtodovvai knddrcD , dg rb ep- avrov haec ex Eliae Apocalypsi de-
yov idrlv avrov. cf. etiam Barnab. sumpta esse retulit Origenes ad Matth.
epi. c: XXI. p. 62, 9. 10. et Clementem XXVII, 9 (Opp. III, 916), contra Hic-
Alex. Strom. IV, 22, 137 p. 625, qui ronymus (Epi. 57 ad Pammachium,
Clementem Rom. sequitur. Opp. I, 314, ad Jes. LXIV, 4. 5, Opp.
XXXIV. 3.^ in' avrb rb c. M. IV, 760 sq.) e Jes. LXIV, 4 desumpta
^
Schmidt, in' avrS) c. cod. plcrique esse putavit. ipsum fontcni invenisse
edd., in avro Juii., FelL, Coloni., inl mihi videor 4 Esr. X, 35. 36 arab.:
t6 Davis. 8. 9. Mvpiai —
iXeirov- „Denn ich habe gesehen, was ich
pyovv (cod. Xirovpyovv) avr&. I)an. niemals sah ahnHch wie zuvor, und
VII, 10. LXX: ;t;zA/a:i x^-^^ddeg i3e- habe gehort, was ich niemals zuvor
pdnevov avrov (Theodotion avrGi), horte in meinem Verstande, und meiue
nai jivpiai jivpiddeg napeidrrjneidav Seele ist nicht fahig es zu tragen."
avrcT) (Thcod. avrcj). cum Clemente 55. 56: „ (Siche), so viel als dein Auge
consentire Irenaeum adv. haer. II, 7, fiihig ist zu sehen, und ebenso, was
4, Gregor. Nyss. Hom. VIII. in Ecclc- das H5ren betrifft, hore so viel, als
siastem, Cyrilhnn Alex. in epistula in das Gehor dciner Ohren fassen kann,''
Symbolum monuit Cotclerius. 10. cf. librum mcum: Die Proplieten Esra
7/ ante nridig c cod. rcstituit Wotton. u. Daniel p. 65 sq. Clcmens autem
11. nridig. LXX. 7/77. 12. tt) dvvei- Romanus iam e Pauli epistula hausit.
^rjdei c. cod., ma\ r^j dvveidrjdei vcl 16. r/roijiadev c. cod., Paulo, Wotton.,
potius dvv8r/dei coniccit Jun., t^ Gall., Sehocncm.,Jacobs.,IIcf.,Ixcithm.,
(jwGjS/n: vel potius (jfVGjSe/rtiSancroft., Drcss., hroijiadei^ cctcri edd.
'•.
XXXV. flg juaxdpia 7iai âvjuaOTa ra dd>pa rov

Beov^ dyaTtrjroi. ByCdij iv dâvaoia^ XaiîTrporrjg iv dinaio-
6vvrj^ dXrj^êia iv Ttapprjoia^ TriOrig iv TreTroi^rjOei., iyjcpd-
reia iv dyiaOfuLcp' 7ia\ ravra vTteTtinrtv navra vno rr\v
diavoiav rifjid)v. riva ovv apa i6r\v ra eroiixaByOjieva
roig vno/uevovOiv^ 6 drjjuiovpyog nai narrjp tcdv aioDvcov^
6 navdyiog^ avrbg yivcoOKei rrjv noOorrjra noti rrjv nak-
Xovrjv avr(sv. rffxeig ovv dycoviOGOfxeâ evpe^rjvai iv
rcp dpi^jjLcp rc^v vno/uevovroDv avrov^ oncog fjieraXdf^Gyjiev
10 r(2)v inrfyyeXfjievGdv dcDped>v. nd>g be e6rai rovro-^ dya-
nrjroi^ idv iorrfpiyfjievr] rj rj Sidvoia fffxd>v ni6rdg npog
rov êov^ idv in^rjrdfiev rd evape6ra 7cat evnp66de7cra
avrw., idv inireXe6oD/xev rd dvjpcovra rfj dfxcDfXGD ftov-
XiJ6ei avrov 7cai d^coXov^^rf^cDjuev rfj odco rfjg dXr/^êiag^
15 dnoppiif>avreg dcp eavrcDv nd6av ddi7ciav 7ca\ dvofiiav^
nXeoveByiav^ epeig^ 7canorjBêiag re jca\ doXovg^ 2pi^^vpi6fiOvg
re 7ca\ naraXaXiag^ ^êo6rvyiav^ vneprjcpaviav re 7ca\ dXa-
8,oveiav^ 7cevodoîav re 7ca\ ravra ydp ol
(piXoveiniav. Rom. i, 32.
npd66ovreg 6rvyrjro\ rcp êcp vndpxov6\v' ov fiovov de

20 01 npa66ovreg avra., dXXa jcai 01 6vvevdo7covvreg avroig.
Xeyei ydp rj ypacprj T(p de d/âprcDXco einev 6 êbg "Iva iqL^s.

ri 6v îrjyfj ra di7caicDfiara fxov 7ca\ dvaXafi/Saveig rrjv
dia^rjnrjv fiov in\ 6rofxar6g 6ov^ 6v be ifxi6rj6ag nai-
deiav 7ca\ iêf3aXeg rovg X6yovg fxov elg rd 6ni6cD' ei
25 iêcDpeig 7cXenrrjv., 6vverpexsg avrcp 7ca\ fxerd fxoixcDv
rrjv fxepida 6ov iriêig' rb 6rofxa 6ov inXe6va6ev 7ca7ciav,
XXXV. 11. Tf ante didvoia e p. 47, 14. 15 q)LX6veiK0t) emendavi,

cod. restituit Wotton., om. priores cpiXoB,Eviav cod. , cpiXottjnLav mal-
edd., Russel. et Hornem. — TtidTcjg lent Jun. et Fell., q)iXoKEviav (Hor-
emendavi, TtidTeoog c. cod. Dress., nem. in tcxtu) vel d(piXoB,Eviav in
Lipsius l. 1. p. 65, 8id TtidTEGog sua- margine Colomes., Coteler., Coustant.,
serunt Fell., Coteler., Colom., Wotton. Sclioenem., q)iXo8oB,iav Birr., dq>i\o-
(vel 7ii6TEi)^ Coustant. , Schoenem., B>Eviav Lipsius 1. 1. j). 87. 19. otj
Hornemann. 13. IniTEXEdojfiEv c. novov c. edd., ovjxov cod. 23. 6ov
cod., inter i7tiTEXij6a-}juEv et aTtoTEXij- c. LXX. et edd., /lov cod. 24. iê-
da^lxEv libros impr. oscitare dixit Ja- ftaXEg c. LXX, Junio et plerisque
cobson. 17. xaTaXaXiag c. edd., edd., {iB,aftaXXEg natum cx EB,EftaXag
HaTaAiTîag cod. 18. HEvoSoBiav secundum M. Schmidt) cod., iBifiaX-
(cf. Philipp. II, 3. Ignat. ad Maf^nes. Afg Wotton., Gali., Reitlim. 25.
1, ad Philad. 1) c. cod. et plerisquc amoo c. cod. et LXX, om. edd. ante
edd., Haivo8oB,Lav tcmere coniocerunt Galland. et Ilornemannus.
IJirr., Galland._ (piXovtLuiav (cf. c. 45
40 CLKMENTIS KOMANI
yioLi rj y\w66a 6ov TrepieTrXeKEv doXiorrjTa' 7c[aB^]rjjMvog
nara rov ddeXcpov Cov nareXdXeig^ nai nara rov viov

rrjg jutjrpog 6ov iriêig CndvdaXov. ra[v]ra i7roirj6ag^
nai i6iyij6a' vTteXafêg^ dvofxe^ ori eôjxai 6oi ojuoiog.

iXeySco 6e noci 7rapa6rr\6cD 6e nard TTpo^coitov 6ov. 5
Ovvere drj ravra oi iniXavâvojjievoi rov êov^ jjlt]-
Ttore dp7rd6rj wg XecDv^ nai jjltj rj 6 pvojuevog. ^v6ia

aive6eGDg do^d6ei ywe, nai inei bdog fjv dei^co avrcp ro 6gd-
rrjpiov rov êov. XXXVI, avrrj rj odog., dyajrrfroi^
^^!i\!ib. ^^ V ^^pojJiev rb 6cDrrfpiov rjjic^v 'Irj6ovv Xpi^rov.^ rov lo
dpxt^pioL rwv 7rpo6cpop(Bv rjjxSv., rbv 7rpo6rarrjv 7iai
ftorjB^bv rfjg d6^êveiag rjjjiSv. îd rovrov rjrevi6ajxev eig

rd viprj rwv ovpavcav' did rovrov ivo7rrpi8,ojxeâ rrjv
djxcDjxov nai vireprdrrjv bipiv avrov' dia rovrov rjvecDX^V-
6av rjjiwv 01 bcp^âXjxoh rrjg napbiag' dia rovrov rj a6v- 15
verog j(ai i6nori6jievrj Sidvoia rjjic^v dvaâXXei eig ro

^âvjxa6rbv avrov cpc^g' dia rovrov rjBêXrj6ev b 6e67rorrjg
nebr. 1,3. i.rfjg dâvdrov yvcD6ecDg rjjxdg yev6a6Bât' 6g cov d^rav-
Heb?T,' t yoc6pa rfjg jxeyaXcD6vvrjg avrov^ ro6oTjrcp jxeiB,cDv i6riv
dyyeXcDv^ o6cd diatpopcDrepov bvojxa nenXrjpovojxrjnev. 20
yeypa^rrai ydp ovrcDg Ô dyyeXovg avrov
^roicdv rovg
Trvevjxara^ nai rovg Xeirovpyovg avrov Ttvpbg cpXoyd.
i^ri de rc^ vicp avrov ovrcDg eiTrev de67rorrjg., Tzog
XXXV. 1. doXwTffta c. cod. et Aorepag dcpr/HE Ttepi avrov q>Gjydg.

LXX, doXiotrjrag edd. ante Wotton. 12. 7}reyida/.iev c. M. Schmidt (qui
et Hornemannus. 2. ddeXq)0v c. drevidaêv sufficere censuit), dtevi-
LXX et edd., adeXcpovg cod. 4. dGojLiev (cf. c. 7. p. 10, 5. c. 9. p. 12, 3)
dvo/iie c. cod. {avojuai), "Wott., Gall., c. cod. Bois., Cotel., Coustant., Russ.,
Schoenem., Jacobs. , Keithm., Hornem., dteviôjiiev Jun. et ceteri
Hef. ,
Dress. (cf. Ck^m. Al. Strom. IV, 24, edd.; aoristi praecedunt praesentia (1.
155 p. 634), dvojiiiav c. LXX ceteri 11 16). 15 —
18. did tovtov 1) —
edd. (cf. Clem. Al. Strom. VI, 14, d6vvetog —
yev6a6âi. Clemens Alex.
114 p. 798). 5. 6e post 7tapa6trj6G0 Strom.IV, 17, 112 p. 613: o iv tp npog
c. cod., deest apud LXX. 7. oog KopivSiovg i7iL6toX^ yeypantai Jid
Xeojv (cf. Ps. VII, 3) c. cod., desunt 'irjijov Xpi6tov rj d6vvetog xal e6Ho-
apud LXX. 8. r}v (etiam in 45 codd. ri6jiev?f didvoia ijjia^y dva^dXXei elg
LXX) c. cod. et edd., ^ LXX. rb cpoag. did rovrov 7}BeX7f6ev 6 de-
—
XXXVI. 10 12. rov dpxi^pea —
6n6ri]g rr/g dSavdrov yyc66eoDg i/jidg
d6êveiag i/ji&v. Photius Bibh cod. yev6a6âi. 15. i6Hori6jieyj/ (cf.
126: airid6aLro 6' dv rig avrbv (Clo- Rom. I, 21. Eph. IV, 18) c. Clem. Al.
mentem) ev tavraig — —
nai rpi- ct comphiribus edd., i6HoroDjievt/ c.
tov oridpxiepea Hal 7tpo6tdrr/y tbv cod. "Wott., Russ., Gall., Jacobs., Hef.,
Hvpiov i/jia)y l7/6ovv Xpi6tby iB,oyo- Reithm., Drcss. 23. r&3 vloo (cf. c. 18
jcdc,coy oi'de tdg BeoTtptTtelg hcxi vipr/- p. 22, 1) c. cod. cdd., tov v\ov Bois.
AD CORIMTHIOS EPI. I, 35 — 37. 41
yuof ei Ov^ iyo) OTjjnepov yeyivvrjHa. 6e' airrjOai Trap^ ^l;^J\\

ijLiov^ nai dGDOco 6oi e^vrf rrfv xXrjpovojuiav 6ov H\_ai rrjv
Hara\6x^6iv 6ov ra nepara r\fjg yrjg\ nai TtaXiv Xeyei
Ttpog av[r6v Kaôv^ in de^tcsv jjlov^ ecog av [5g5 rovg^
5 ix^povg 6ov v7t07r6bio\y rcdv 7roS]cDv 6ov. riveg ovv o\ neb^f/i.V.
[ix^poi]^ 01 cpavXoi 7ia\ dvrira66[6jjLevoi\ rco ^êXrj/iari

r[ov êov].
XXXVII. 2rparev6GDjueâ ovv^ avdp[eg dSe^Xôi^
jiera Ttdorjg inreveiâg iv roig\ djici>jxoig 7rpo6rdyjxa6iv
10 [az3roz}]* naravori^c^jiev rovg 6rpar[evo]jLievovg roig rjyov-
jievoig Sfîc^v^ 7rc^g evrdjircog., Trcdg eveiHrGD[g\ 7rcdg VTro-
rerayjxevcog i7rireX[ov\6iv rd 6iara666jieva. ov 7ravr[eg\
ei6iv ovde x^^^^PXOi^ ovde hcar^vrapxoi^ ovdh
e^rapxoi^
7revrrjHOvrapxoi^ ovde ro Haê^fjg' dXX ena^rog iv rcp
15 iSicf) rayjiari rd i7rira666jxeva V7ro rov fSaîXeGog holi
rc2)v rjyovjxevGOv i^rireXei. oi jxeyaXoi dixoc tcdv jxinpcDv

ov Svvavrai eivai, ovre oi jxinpoi SixoL rcDv jxeydXGOv'
6vyHpa6ig rig i6riv iv 7rd6iv^ nai rovroig XPV^^S'
iv
Xd/SGDjiev ro 6cDjxa rjjxc^v' rj necpaXfj diâ rcDv Trodc^v^^^^^^^^'
20 ovdev i6riv^ ovrcDg ovde oi 7r6deg dixa rrjg necpaXfjg' rd
re iXaxi6ra jxeXrj rov 6GDjiarog fjjxcDv dvaynata Hoi ev-
6tv cod.. LXX et edd post Wotton.,

(iyrira66oixEyoi avr&v r& ÊXmiarit6b
ad oram Coteler. et Coustant 5. êXriiiari rov êov. se^ alterum r^
ovv c. cod et plensque edd., om. :^£A77/za;n redundare videtur.
Cote . et Clencus. 6. [ix^poi] c.
XXXVII. 9. [iv roig] c. plerisque
Jacobs., qui lacunam sex tantum lite- ^dd., [v;tb roig] Laurent. 1. 1.p. 423.
rarum testatur, avrov Jun. et M. n, ^[j^c^r] c. cod. et edd., avra>v
plenque edd., xvfDiov {hv) Wotton. nâllent Fell. et Colomes., sed Lipsius
— aytira66[oMEvoi\raj^£Xviiatit[ov] ^ ]. p, 155 nionuit, epistulae scri-
5£oi; c. Wotton., Jacobs., Hef Dress. ptorem tamquam civem Romanum
codicislectionemitareddiditWotton.: locutum esse. EVEiHtcDg c. Jacobs., —
aytira66 _^ta) 3EXr]âti too Hef., Reithm., Dress. (ita iam Mill.
. . . .
ÊXypia ..... ^v. ultima iam eva- coniecit, Jun., Fell., Colomes. in mar-
nuerunt. itaque Jacobsonius haec sola %
testatus est: ANTITA22 gine), EVEHtw. (litera ultima deper-
Tn@EAHMATITn©EAHMA . . . I ^^^^) co^.,EVEKtiHo^g Jun. et ceteri
. . primam lacunam non capere
.,
1^^- ovtE cod., Wott., Schoenem.,
c.
plures quam quinque vel sex literas. Jaco])S., Hef., Reithm., Dresss., ovds
Jnnius, quem edd. ante Wotton., etiam ceteri edd. 20. 21. td tE emen-
Kussel. et Hornem. secuti sunt, de- âvi, cf. c. 20 p. 25, 7. c. 33 ]).
dcrat: dytita66[6iiEyoi tov 3lov] tcT) 37, 10. c. 40 p. 44, 3. c. 51 p. 54, 21.
ÊAj/iati t6 ÊXrjiia [L6ioy\. Davis. 2'-2, td 81 c. cod. cdd.
coniecit: dytitd66oyrEg avrwy rd ê-
42 CLEMENTIS ROMANI
Xpr/C^td EiCiv oXgd rco Ccojuari' dXXa navra OvvTrvei xai

v7ro[ra]yr] juta xP^t^^^ ^^S '^^ Ocoêaâi oXov ro OcdjjLa.
XXXVIII. 6aD8,eO^GD ovv tjijlwv oX[ov^ ro awjua iv

Xpi6r(D 'Iij6ov^ nai vnora^êO^^^GO^ ena6roq rw 7rXr]6iov
avrov^ na^-G)[g\ ôci x^P^^M^'^^ avrov. 6

ire^-rf iv rcp 5
i^xvpbg jjLTj drrjjueXeircD rov d^^êvfj^ 6 de d6^êvrjg ivrpe-

TtercD rov i6xvp6v' 6 nXov6iog inixoprjyeircD rcp nrcDxcp-)
6 de nrcDxbg evxapi6reircD rcp êw^ ori edcDnev avrcp.,
dt ov dvanXrfpcD^ff avrov rb v6reprj/ua' 6 6ocpog iv-

deinvv6^[cD\ rrjv 60(piav avrov ju^ iv Xoyoig.^ dXX iv lo
epyoig dya^ôig' 6 raneivocppovcov jxr\ eavrcp jxaprvpeir[cD\^

Prov.
XXVII, 2,
dXX idrcD vcp erepov eavrbv jjL[ap\rvpei6âi' 6 dyvog iv
rfj 6apni nai [avrbg\ jjltj dXaôveve6B^cD^ yivcD6[ncDv ori
er\epbg i6riv b imxoprjycdv [avrcp] rr/v iynpareiav. dva-
Xoyi[6(iji\e^â ovv^ ddeXqôi^ in noiag [vXr}g\ iyevrj^rjpev^ 15
noioi jioi ri[veg ei\6rjXâjxev eig rbv no6jxov' [cDg in r\ov
rdcpov noa 6nbrovg [o noirj\6ag rjjxag nai drjjiiovpyrj6ag
[ei6rj\yayev eig rbv n66jxov avrov^ [npo\eroijxa6ag rag
XXXVII. 1. dXXa, iam cmendato idriv 6 iTtixoprjycov avTO) rrjv iyKpd-

praecedenti 5e p. 41, 21, non mutan- reiav. 12. idrGD c. cod. et edd.,
dum est, d}.ia legenclum esse censuit iv ro5 c. Clem. Al. Russel. 12 —
Davis., yiat ovk edn dxidjna- dXXd 14. 6 dyvbs —
iyKpdr£iav. Ignatius
Birrius. — dvvTtvEi (cf. c. 20 p. 24, ad Polycarp. c. 5: ei rig dvrarai iv
C) c. cod. (ubi hodie litera v iam in- dyvem /isveiv dg rijxriv rov Kvpiov
certa est), Wott., Jacobs., dv/.i7tv£t rrjg dapKog, iv dKavxtfdia jnEvirco-
ceteri edd. 2. ro 6S)/ia a Junio idv Kavxrjdyrai, dTtcoXEro. 13. Kal
omissum e cod. restituit Wotton. [avrbg] emendavi, cf. c. 8 p. 10, 17. c.
XXXVIII. 5. Kai irBrj^ c. cod. 18 p. 22, 3. c. 22 p. 27, 14. c. 33 p.
et edd., Ka^rJK£i coniecit Boisius, qui 37, 15. in cod. post rrjdapm trium aut
in pravo apograplio legebat Ka^chg quatuor literarum lacuna, tum Kai/.ir/,
Kar£r£^rf. 6. jnr/ arrjji£X£ircD c. transposita igitur vocabula videntur.
(Jun., Wott.), Russ., Horncm., Ilef., lacunam Noltius supplevit voc. cj^Xarcj,
Dress., jurjr/ijnEXELroD cod., jur/ TtXrjjijiE- Laurent L L p. 423 sq. voc. ^dro), etiam
Xeirc^ vel jir/ drrjji£X£irGo Cotel., Colom., sequcns Kal delcre voluerunt Jun., Mill.,
Schoenem., jir) 7tXr]jiji£X£irGo Laurent Colom.,Wotton.,scdClemensAlex.non-
1. 1. p. 423 (cf. c. 41. p. 44, 20), jn/r nulla praetermisit. si codicem retinere
djiEX&iroo MilL, Gall., Lipsius 1. 1. volumus, ctiam avriKa scribere licet.
p. 110. 9 —
14. 6 docpbg—iyKpd- 15. iyEvrj^rjjiEv e cod. restituit AVot-
rEiav. Clemens Alex. Strom. IV, 117, ton., iyEvvrjSrjjiEv ante eum edebatur.
112 p. 013 e Clemente Romano haec ita fortasse emendare licet, cf. p. 43, 1.
reddidit: 6 doq)bg roivvv ivdEiKvvd^co 16. [Ei]dj}XBaji£v c. cod. etLaurent 1. 1.
rr/v doq)iav avrov jir/ Xoyoig jiovov, p. 424, EidijXôjiEv odd. IG. 17. [(^g
olXTC iv ^pyoig dyaôlg' b rartEivo- iyc r]ov rdcpov Ka\ dKorovg vuljô ad
q)pGov jiaprvpEirco jn) bavr^, dXX' praeccdcntia rcforuntur, recte inter-
iv ro) (1. idrco) vcp hipov avrbv punxit Pottcrus ad Clcm. AL p. 613
jiapTvpEldâf b dyvbg r?j dapK) jir/ not. 11.
dXaF,ovEVEd2a), yivcodKCov on trEpog
AD CORINTHIOS EPI. I, 37—40. 43
evepyeOiag [avTôv^ Trpiv r^jxaq yevvrf^fjvai. \rav\ra ovv

Tcdvra ip, avrov exovreg \o\q)eiXojj.ev 7card ndvra evxa-
piOreiv \av\r(p' co r/ doila eig rovg aicDvag rcdv aico-
vGDv. djurjv.
5 XXXIX. "Aq)poveg 7iai dovveroi nai jjLODpoi nai dTtai-
devroi x^^^^Sov6iv r/judg jioti jxvnrripiZovGiv^ eavrovg
fSovXojuevoi ejraipeO^âi raig ydp
diavoiaig avrd)v' ri
Svvarai ^vTjrog^ fj rig i^xvg yrjyevovg^ yeypairrai ydp
O''
VH r]v jxopq)!]
^
^'oi-i~
itpo oq^âkjxcov jxov
?-»-!? i\^/
akk rf avpav nai ^
\ Job. IV.
^^_^^
10 cpGDvrjv ijKOvov. ri yap^ jxrj xaBâpog eCrai (Sporog evavri
jivpiov^ fj djTo rwv epycov avrov djxejxTtrog dvrjp^ ei
nard TraidcDv avrov ov 7ti6revei^ nard

dyyekcDv avrov de
Cnokiov ri iTrevorjOev^ ovpavog 6e ov naBâpog evcDTCiov ^^îs?^^'
avrov' ea <5f, oi naroinovvreg oiniag Ttrjkivag^ i^ cbv ^c^^z '^^y ^^: ^**
15 avroi in rov avrov nrjkov iOjiev. eTtaiOev avrovg Orjrog

rpOTtov^ 7iOii diTo TCpcDiêv ecDg eOTtepag ovn eri eioiv*
Ttapd ro jxrj bvvaOâi avrovg eavroig f3or]B^rj6ai dncs-
kovro' ivecpvOrjGev avroig noii irekevrr/Oav napa ro jxrj
exeiv avrovg Oocpiav. i7rinake6ai vnanov- de^ ei rig 6oi

20 6erai^ r\ ei riva ayicDv dyyekcDVojprj' nai yap dcppova
dvaipei opyrj^ nenkavrjjxevov 6e âvaroi Zfjkog. iycB de
ecDpana dcppovag pi8,ag fSakovrag^ dkX evB-ecDg ifipcD^rj
avrcDv rj diaira. noppcD yevoivro oi vioi avrc^v dnb 6co-
rrjpiag' noka/3pi6Bêirj6av ini ^^vpaig rj66ovGDv ^ nai ovn
25 e6rai b iâipovjievog' d ydp ineivoig fjroijxa6rai^ dinaioi
edovrai^ avrdi 6e in nancS)v ovn iâiperoi e6ovrai.
XL. UpodrjkcDv ovv rjjxiv bvroov rovrcov^ nai
XXXIX. 6. iA.vKTr]pLôv6iy c. Colomes. 22. 23. dXX' svêcog ifSpGo-

odd., i.ivKripi'iôv6iy cod. 14. ea ^r]avrS)y fj diaira' Ttoppao ysyoiyro
6e cod. c. LXX. cod. Al., om. cod. cod. LXX. cod. Yat., dXA' evêaog
c.
Vat. — iB, ooy cod. Vat., i^ ov cod. ^ diaira avr&y iftpcD^r]' noppoo iyk-
Al. 15. lnai6Ey c. edd., titEêy cod. yoyro cod. Al. 26. iB,aipEroi c.
16. ecoq cod. c. LXX. cod. Al., fiExpt edd., EB,EpEroi cod.
cod. Vat. 19. 6oL cod. c. LXX. XL. 27 — p. 44, 3. TtpodrjXcov —
cod. Vat., 6ov cod. Al. 20. oipi^ rEray/ieyovg. Clemens Alex.Stroni.lV,
cod. c. LXX, oipEt edd. ante Wotton. 17, 112 p. G13: prjrorepov Kal rb
ct Horneniannus. 22. ftaXoyrag c. rrjg yycoÊMg IdLCuyia ificpaivcov (Clc-
cod., Wott., GalL, Schoenem., Jacobs., mcns) inr)ycxyEv' TlpodyXajv ovv
Hef., lieithm., Dress., pdXXovrag c. ovrcov ^/ilv roxhooyy Kai iKKEJW-
LXX. ccteri edd. —
aAA' ev^Loog c. (poreg Eig rd ftd^rj rrjg Seiag yvGo-
plerisquccdd., aAAa £i;5£&9s Jun.jFelL, 6tGjg ndvra rdB,eL Ttoitlv ocpeiXojiiey,
44 CLEMENTIS ROMANI
iyHeKV(p6reg eig ra pd^rj rrjg ^êiag yvGo6eGDg Ttavra raêi

TTOieiv ScpeiXojLiev^ o6a 6 deOTrorrjg iTttreXeiv i[xeX]ev[6e]v
nard naipovg reray/êvovg^ rdg re 7tpo6q)opag jiai Xei-
rovpyiag iTtireXeiO^âi. nai ovn einrf fj drdnrcog ineXev6ev

yive6^ât.) dXX d)pi6pevoig naipoig na\ copaig' nov re nai 5
did rivcDv i7CireXei6âi avrbg Spi6ev rfj vTteprarr]

BêXet.,
avrov fiovXjjoet^ iv boicdg ndvra rd yevofxeva iv ev8o-

nrjOei evnpb6benra eir/ rcp ^êXijpart avrov. ot ovv roig
npo6reraypevoig naipoig noiovvreg rag npo6cpopag avrd>v
evnp66denroi re Jtai pandpioi' ydp vopipoig rov
roig 10
6e6n6rov dnoXovôvvreg ov diapapravov6iv. rcp yap

dpxiepei i6tai Xeirovpyiai 6e6opevai eioiv^ nai roig \e-
pev6iv i6iog b rbnog npo6reranrai., nai yJeviratg i6iai

6ianoviai inineivrai' b Xainbg dv^pconog roig Xainoig
npo6rdypa6iv 6e6erai. XLI. enaOrog vpc^v.^ d6eX(poi., 15
iv r(p i6i(p rdypari evx(xpt6reirco 3^£g5, iv dya^fj 6vvet-

6t]6ei vndpxGOv^ prj napenfSaivcov rbv d)pi6pevov rrjg
Xeirovpyiag avrov 7iav6va., iv 6epvorr]ri. ov navraxoi).,

d6eX(poi^ npo6(pepovrai ^v6iat iv6eXexi^poi) rj evx(^v rj
Ttepi dpapriag nai nXr/ppeXeiag^ dXX' rj iv "^lepovâXffp 20
p6vrf' ndnei 6e ovn iv navri ron(p npo6(peperai^ aXX

epnpo6êv rov vaov npbg rb ^v6ta6rfjptov^ pcopo6no-
nrjêv rb npo6(pep6pevov 6id roij dpxtepecog na\ rcdv
npoetprjpevcov Xeirovpycdv. ol ovv napd rb na^fjnov rrjg
/3ovXj]6ecog avrov noiovvreg ri ^dvarov ro npo6rtpov 25
exov6iv. bpdre^ d6eX(poi^ o6co nXeiovog narrjîco^r] pev
yvco6ecog.f ro6ovrco pdXXov vnoneipeâ 7iiv6vvGO.
oda 6 dEdTrorr^g ETtiTEXdv ixeXevdEv XLI. 16. 17. 6vvEi8ri6Ei c. edd.,

uata xaipovs TEtayjiiEvovg. 6vvEi8rj6iv cod. 17. TtapExfiaLVGjy
XL. l.iyHExv<p6TEg{ctc.4b-p.4:7, c. edd., TtapamfSaivcov cod. 20.
16. 1 Petr. I, 12 TtapaKvipaL) c. cod. et TtXrjnfiEXEiag c. plerisque edd., nXrini.iE-
edd., iKHEHVipoTEg Clem. Al. 3 —5. Xiag cod. —
dXX' r} c. cod., Wott., Gall.,
ra? TE 7tpo6q)opag — yivE6âi. haec Scboenem., Jacobs.,Hef.,Reithm.,Dress.,
Davis. ita emendare voluit: Tag te aAA' ceteri edd. 26. KatrjîcoBrjjiiEv c.
npo6q)opag hccl XEiTovpyiag ovh EiKrj Clem. Al. et edd., KataîGjBrj/iiEv cod.
xal dTctHTGog iHEXEv6Ev i7tiTEXEl6âi 26.27. 6/35r£ —
7aj/6u;/&>. ClemensAlex.
xa\ yivE6âi. 6. vTtEpTatp c. edd., Strom. IV, 17, 112 p. 613 e nostra epi-
vTTf/aTar&j cod. (cf. c. 43 p. 45, 25). 7. stula haoc rcddidit: opaTE, ddeXcpoi,
Tu c cod. restituit Wott., qucm secuti 0603 itXEiovEg (1. nXEioiôg) KaTr]B,iGoS7j-
sunt Gall., Schoeuom., Jacobs., Ilef., jiev yvoo6£&^g, to6ovtco vTtoxeiuEâ
lieithm., Drcss., om. cctcri cdd. /naXXov Kivdvvco.
AD CORIXTIIIOS EPI. I, 40 — 43. 45
XLII. 01 (XTroOroXoi tjimv evrfyyeXioBrfOav dyro rov

xvpiov 'Ir]6ov XpiOrov^ l7]6ovg 6 Xpi6r6g djco rov êov.
XpiOrog ovv djro rov êov^ nai oi dnoCroXoi
iB,e7rifj.q)^ri 6
dno rov XpiOrov' iyevovro ovv dju(p6repa evraHrcog ix
5 êXrjjuarog êov. TrapayyeXiag ovv Xa^6vreg Jiai nXrjpocpo-
pr/êvreg did rrjg dvaOrdêcjg rov 7Cvpiov rjfxcDv 'Ir/6ov
XpiOrov nai niCrGDêvreg iv rcp X6y(p rov êov fxera
nXrfpocpopiag nvev/j.arog dyiov i^rjXôv evayyeXtôjuevot
rr/v /SaOiXeiav rov êov fxeXXeiv epx^^ôci. nard x^^P^S
10 ovv nai n6Xeig nr]pv66ovreg naî6ravov rag dnapxag
avrcdv donijud6avreg rcp nvevjxari eig ini6nonovg nai
dian6vovg rcdv jxeXXovrcov ni6reveiv. nai rovro ov nai-
vc^g' in ydp dr/ noXXcdv xp^'^^'^ iyeypanro nepi ini-
6n6ncDv noLi dian6vGDv' ovroDg ydp nov Xeyei r) ypacprj^
15 Kara6rrj6GD rovg ini6n6novg avrcdv iv dtnaio6vvrj, nai jes.Lx,n.
rovg dianovovg avrcov iv ni6ret. XLIII. îoi ri ^âv-

jxa6r6v^ ei oi iv Xpi6rcp ni6revêvreg napd Bêov epyov
roiovro 7iare6rrj6av rovg npoeiprjjxevovg^ onov nat 6
pandpiog ni6rog BêpanaDv iv oXgd rco oihgd MGDv6jfg r^Num.xii,?.
. '1 '?
~ ~ Hebr.111,5.
;. / » r 3^ '
c
20 oiarerayjjieva avrcp navra e6rjjieiGD6aro ev raig lepaig
/Si^Xotg., (jD nai inrfnoXov^rj6av oi Xoinoi npocprjrai.^ 6vv-
enijxaprvpovvreg roig vn avrov vevojioBêrr/jLievoig. ineivog
ydp^ ^rjXov ijine6ovrog nepi rrjg lepGD^vvr/g., nai 6ra6ia-
ôv6c^v rc^v (pvXc^v^ bnoia avrc^v eirj rcD iv66^cp ovojxari
ih ne7io6jxrjjxevrj.f ineXev6ev rovg dGodena cpvXdpxovg npo6e- Nam.wu.
veyneiv avnp pa/3dovg iniyeypajxjievag end6rrjg cpvXrjg
nar ovojxa' nai Xa^c^v avrdg edrj6ev nai i6(ppdyi6ev
roig danrvXiotg rcDv cpvXdpxGDv nai dneBêro avrag eig
rrjv 6nrjvrjv rov jxaprvpiov ini rrjv rpdneâv rov ^êov'
XLII. 1. tv?/yy£Xi6Bt/6av c. cod., XLIII- 17. Ttidtavîrtag c. cod.

Evayy£A.i6^r/dav perperam Coteler., Wott., Riiss., Schoenem., Hef., Reithm.,
Coustant., Hornem. 10. xaîdtavor Dress., Tttdtcvovteg c. Junio ceteri edd.
c. plerisque edd., Haêdtavor c. cod. 19. 20. ta diatetayjuera. ante has voces
Wott., Gall., Schoenem., Jacobs. 15. Coteler., Cohjmes.,Coustant. oginserere
16. KatadtTJdoj —
er Ttidtei. Jes. LX, vohicriiht, 25. nEHodfir]f.iEvr] c. edd.,
17. LXX: Hai dGodaj tovg apxovtdg HtHod/irf/uvcj cod. (cf. c. 4.0 p. 44, G).
dov iv elprjv^, nal tovg InidHOTtovg ^2^. l7tiyEypaii/i£vag.\)2iwiH.m-A\\Qt i-jti-
dov Iv diHaiodvvr]. ita fere etiam y£ypai.i/itr7]g. 27. nat' ovo/ia c.
Irenanus adv. hacr. IV, 2(5, 5. cod., to ovo/ia roniecit Eoisins.
46 CLEMENTIS ROMANI
noit xXei(jag rrfv CHrfvrjv iOcppayiGsv rag jiXeidag choavrcDg^

chg xai rag paftdovg, noii timv avroig' "Avdpeg dSeXcpoi^
Tfg dv cpvXrig r} paf3dog fi\a6rr]6rj^ ravrrfv hiXeXenrai 6
Bêog Etg ro lepareveiv nat Xeirovpyeiv avrcp. Trpcozag de
yevopevrjg 6vvenaXe6ev iravra rov ^lOparjX^ rdg eânooiag 5
XiXiaâg rc^v dv6pw[y nai eTre^Seiâro roig cpvXapxoig

\rdg 6(ppa]yidag noci rjvoiêv rr/[v 6nTjvrfv] rov paprvpiov
nai 7rpo6\r]veynev^ pd^Sovg' nai evpe^rj rj \_pdftdog'\
ÂapcDv ov povov /]e/3Xa\6rrfnvia]^ dXXd nat naprrov

exov6a. ri doneire^ dyaTrrjroi- ov 7rp\oeyvGD\ McDv^fjg 10
rovro peXXeiv êê^^-ai]^ paXi6ra r/dei' dXX iva prj

dn\ara6ra]6ia yevrjrai ev rcp 'I^patjX, ovrcD^g e7roi]rj6ev.,
eig ro doâ6^^fjvai r\o ovo]pa rov dXrjS-ivov nai jjlovov
\B-eov\ GD rj doB,a eig rovg aicovag rc^v aicovcDv. dprjv.

XLIV. Ka\ 01 diro^roXoi rjpcDv eyvGD6av Sia rov 15
nvpiov rjpwv 'Irj6ov Xpi6rov^ ori epig e6rai eiri rov

ovoparog rfjg eTri6no7rfjg. dia ravrrjv ovv rrjv airiav
7rpoyvcD6iv eiXrjcporeg reXeiav nare6rrj6av rovg 7rpoeiprj-
pevovg nai pera^v i^rirpo^rrjv dedcDna6iv^ OTrcDg^ idv noiprj-
^^w6iv^ diadeScDvrai erepoi dedonipa6pevoi dvdpeg rrjv 20
XLIII. addeiidum, om. cod. ^^^, eius) quos eligebant cum consensu
2. Gjg
et edd. 4
14. Ttpcjtag diwr. totius ecclesiae ordinabant propositos.
veteris latinae interpretationis fra- 15- ^^'^ ^l d7t66roXoi rjii&vêyvcDâv.
gmentum J. B. Pitra (Spicileg. Solesm. ^f. 2 Pctr. III, 2 rijq r&v aTtodroXcov
Tom. I. p. 203) cdidit, huius versionis ^/^^^' (êxt. rec^ 7i^&)y) irroXrjg. voc.
auctorem Paulinum Nolanum opinatus V/-^^'^ vel in ev êv mutandum vel
(Prolegom. p. LVII): „In epistola prorsus delendum Davis. putavit. xal
sancti Clementis ad Corintliios Scie- « dTtodroXog na\ ijîEig (1. e. Petrus
:
bat Moyses, quod virga Aaron flori- eiusque primi successores, Lmus, Cle-
ritura esset, sed idco convocavit po- ^^s, Clemens) interpretem latinum le-
pulum, ut honorabilis Aaron inveni- gisse Pitra suspicatur. nilnl mutandu_m
retur, et Deus glorificetur a populis, est. 16. Kvpiov {hv) c. edd. Xv ,
ipse autem careret invidia." 12. (Xpidrov) cod. 19. jtiEra^v (cf. Act.
[i7toL\rj6£v c. Junio et ccteris cdd., XIII, 42. Barnab. epi. XIII. p. 44, 22)
|^7ô]7/C}£r Cotcl., Colomes., Coustant. c. edd., //fro^f cod. —
iTtirpoTtyv emon-
ad marginem. quam coniecturam Pitra davi (cf. c. 1 p. 4, 14. 15 iytErpETtsrE),
fragmento latino confirmari asseruit. i7ttvojiir/v c. cod. edd., aTtovojiiTJv con-
sod voc. sae?>a^ potius voc. ^rpô^yi^Gj] iecit Junius, iTtikoyijv vel iTtiXoyijv
J. 10. respondet, et lacunae magnitu- kripoig Boisius, i7tijiovi']v Turneriu;^
dinem lectioni vulgatac favere Jacob- (apud Usserium de e])istolis s. Ignatii
sonius testatus est. §. 18) et Bunscn (Ignatius u. seine Zeit
—
XLIV. 15 p. 47, 1. ycai ol d^to- p. 98 sq.), iTti6roXi)v A. Ritschelius
^roXoi—XEirovpyiavavr^v.lvAgmQXiW (altkathol. Kirche ed. I. p. 371, revoca-
latini illius (cf. quae ad c. 43 1. 4 —
14 tum in cd. 11. p. 359 sq. ), ^t^ roVov Nol-
notata sunt) altera pars Hanc for- tius.
: —
bEbc^Ka6iv c. edd. EdajHadiy ,
mam tenentes ai:)ostoli (vol successo- cod., ^^damav conierit Jacobson.

AD CORINTIIIOS EPI. I, 43 — 45. 47
Xeirovpyiav avrd>v. rovg ovv naraOraêvrag vn ImivGdv

Tf/ueraHv vcp krepGov iXXoyijuGov dvdpdtv^ 6vv£vdo7Cfj6a6r/g
rfjg iHuXiiOiag TtaOrjg^ jca\ Xeirovpyrjâvrag afAEf.i7trGDg
rw TtoijuviGD rov Xpi6rov /uerd ra7T£ivo(ppo6vvr]g^ i)6vxco<S
b na\ d/3avav6GDg^ jii£juaprvprjju£vovg re itoXXoig xpovoig

VTTO TrdvrcDv^ rovrovg ov dncaiGDg yojii8,oji£v dTTofSaX-
X£6âi rfjg Xîrovpyiag. djuapria yap ov jiinpd rjjiiv
£6rai^ idv rovg djiijuTtrGDg jcai o6iGDg 7rpo6£V£y}covrag ra

dc^pa rfjg ijti^jcojrfjg d7roftaXGDju£v. jxanapioi oi Tcpoodoi-
10 7ropjJ6avr£g 7rp£6fivr£pot., oiriv£g Eyjtap^rov 7cai r^Xîav
£6xov rrjv dvdXvOiv' ov yap EvXafSovvrai^ jirj rig avrovg
jx£ra6rr}6rj d^ro rov idpvjiivov avroig ro^rov. opd)jx£v ydp^
ori iviovg vjx£ig jxerijyayere 7caX(£>g 7roXirevojx£v\ovg^ in
rfjg djx£jx7rrGDg avroig r^rijxrjjxivrjg Xîrovpyiag. XLV. g)t-
15 Xov£in[oi] i6r£^ dd£X(poi^ nai ^rjXGDrai TrEpi \_jifj] dvr/novroDv

eig 6GDrrfpiav. iy[7cv7rrere\ eig rdg ypacpdg^ rdg dXrjBêig
[^rj6eig] 7rvevjxarog rov dyiov. i7ri6ra6Bê [ori ovd\ev
ddinov^ ovde 7rapa7r£[7rotr]ju\£vov yiypa^rrai iv avraig'
[ov ydp £\vp?J6£r£ dinaiovg d7ro/3£[fiXrjjx\£vovg v7ro oîGDv
20 dvdpcDv. [idiGD^x^^^^'^ dinaioi^ dXX v7ro dv6[juGDv\
icpvXani6^ri6av., dXX v7ro [dvo\6iGDv' iXi^d6B^r]6av V7ro
7ra[pav]ojiGDv' d7r£nrdv^^rj6av [v7r]6 rcov jxtapcdv nai dducov
ZfjXov [d]v£iXrjg)orcDv. ravra 7rd6xovr£g £vnX£(^g r]v£ynav.
[ri y]ap £i7rGDju£v^ dd^Xcpoi^ âvifjX V7r6 rc^v cpopovjuivGDv Dan.vi,i6.
25 rov B^£6v [i]fSXT]^ri eig Xdnnov XeovrGDv- [rf] Âvaviag nat iân-în,!».
A8,apiag nai Mi6arjX V7r6 rcDv ^prj6nev6vrGDv rfjv jxeya-

Xo7rpe7rfj nai evdoôv ^^prj6neiav rov vipi6rov nareipx^Tj6av
XLIV. 5. jii£jj.aprvp7]jii£rovg c. cod. et Jacobs. , ivecpvXaKid^r/dav

tdd.,jiE/xapTvprj/xEvotgcod. Q.l.aTTo- Wotton. (Frey. ad oram), Riiss., Gall.,
ftdAXtdâL emendavi, dnoftaXEdâi c. Jacobs., Hef., Dress., icpvXdx^rjdav c.
cod. edd. 13. /lErTjydyEre c. edd. Jimio ceteri edd. —
iXi^dd^rjdav vitb
praeter Jacobson., /iErayaysrE cod. c. cod. et odd., iXi^dd^r/dav , dXX'
XLV. 16. iy[xv7trErE\ (cf. c. 40 p. vno conieccrunt Junius et alii. 23.
44, 1) edidi, ev
^
{ivHimrErt) {d^vELXrjqioraav (cf. c. 3 p.^^S) c. cod. /«
cod. ^secundum Wotton. et Jacobs., Mill., Wott., Gall., Schoenem., Jacobs.,
i[yKV7tr£r]£ Junius et plerique edd. Hef., Dress., [7i:ap]EiXrjcp6r(iJv Junius et
17. iTtidradÊ c. Russ., Jacoljs., Ilef., coteri edd. 24. £i'7tcj/.iEv c. edd.,
Reithm., Dress., iTtidradâi c. cod. EiTto/uv cod. (Wott.). 25. [f/J c.
cetcri edd., quamvis ad oram posito Davis., Gall., Schoenem., Jacobs., Hef.,
inidradÊ. 19. V7tb emcndavi, aTtb Dress., [b\ Wotton., [ua\]. quod non
cod. et edd. 21. icpvXaKi6^r]6av c. rccipit lacuna, Mill.
48 CLEMENTIS ROMANI
eig na/jLivov TTvpog^ /xr/Bâ/bic^g rovro yevotro. riveg ovv oi
ravra Spdoavreg^ oi Crvyrjrot nai Trdorjg naniag nXijpeig

eig ro6ovro i^tjpiOav B^vjuov^ Sore rovg ev boia nai
dfjiCDjjiG) 7rpoBê6ei SovXevovrag rcp ^êcp eig ainiav nepi-
paXeiv^ jxr} eiSoreg ori 6 vipiCrog vitepjiaxog nai vitepa- 5
67ri6rr}g ioriv rcdv iv naBâpa 6vveidiJ6ei Xarpevovrcov

rcp [7ra]vaper(p ovojiari avrov^ (p fj do^[a eig~\ rovg
aicDvag rcdv ai^covcDv. d]/x?]v. [o~\l de vTTOjaevovreg iv Tte-
7roiî]6ei Soâv nai rtjur/v inXrjpovojirjOav^ iTTjjpB^r/^dv
re noii eyypacpoi iyevovro vrro rov Bêov iv rcp jivrj- 10

jxo6vvcp avr(£>v eig rovg aicovag rc2>v aicovcov. djxrjv.
XLVI. Toiovrotg ovv v7todeiyjia6iv noXXr/^rfvai nai
r/jxdg det., ddeXcpoi. /eypa7crai ydp KoXXd6ê roig dyioig^
ori 01 noXXdtjxevoi avroig dyta6^^7/6ovrai. nai 7taXiv iv
XLV. )j.rjâjiwg c. cod. (cf. c. 33 p. iXacppoi vel enavpoi Coteler., sTtapxoi

36, 11), Jacobs., Dress., /.nj5ajn&)g ipleTi- (cf. c. 37), vel certe e^popoi (cf. Dan.
que edd. 2. dTvyrjtoi c. edd., dtvrjtoi III,30) Birrius, iTtaiBspioi Davisius (qui
cod. 3. i^TJpidav c. cod., i^TJp^rjdav ita restituere voluit: iTtrjpB^r/dav ds xal
(idque mallet Birrius), vel i^rfypiooB^r/- iitaiÊpioi iyivovro d.7tb rov êov.
6ovjye\iB,rjpi6^r]6av,\e\ i7tXr](j^rj6av e^too f.ivrjii66vvov avt^v xtX.), iita-
coniecit Boisius, iB,inav6av (cf. c. 1 <ppo5iroz Hefelius et Dresselius. —
vith
p. 4, 3) vel iByippiipav, sc. havtove, emendavi, aTto c. cod. edd.
Junius, iB,r]Xa6av vel iB,rÊ6av Davis., XLVI. 13. 14. yiypaittai yap
iB,r)pri6av Coteler. „huic merae con- —ayia6^rj6ovtai. haec verba in sacra
iiciendi licentiae et temeritati recte scriptura frustra quaesiverunt vir docti.
obstitit Wottonus. exempla vocis iê- quae enim contulerunt (Sirac. VII,
piÊLV, quae desiderabat ille, praebet 35. 36: 7ta6av Sirjyrjîv ^siav êXei
Thesauri a Stephano constructi editio dnovEiv, nai itapomiai 6vv£6EGog /.u)
nova Parisiensis; unum nempe e inqjEvyEtoD^dv 6e. idv i8^g 6vvEt6v,
Plutarch. vit. Pomp. §. 56, alterum ex op^pi^s rtpbg avt6v, xai âBjiovg
Appian. bell. civ. II, 151." Jacobson. ^vp&v avtov iHtpiftetQO 6 Ttovg 6ov.
4. 5. Elg aixiav TtEpiftaXeiv c. cod., 1 Cor. VII, 14: rjyia6tai ydp b
Wott., Jacobs., al., slg xdjnivov TtEpi- dvrjp 6 d7ti6tog iv tfj yvvaixi, xa\
fiaXeiv maluerunt Jun., Fell., Colomes. rjyia^taL if yvvrj rj d7ti6tog iv tw
et ita interpretati sunt Guil. Burton ddEXqô)' i7t£t dpa td tEXva vju&)y
et Herzog. , Eig aixiav 7tpo(iaXEiv dxdBaptd i6tiv, vvv 8e dyid i6tiv),
Davis., Eig aixiav 7tvp\ TtEpLftaXElv ab hoc loco procul absnnt. confeiTO
Birr. et Gall., codicis lectionem recte iuvat Herm. Past. Vis. III, 6 p. 20,
defendisse Wottonum notavit Jacob- 13 jirjÊ xoXXc^jievol tolg dyioig. Sim.
sonius. 7. [7tav]apEtcj (cf. c. 1 VIII, 8 p. 109, 24. 25. xa\ jiij xoXXco-
p. 4, 6) c. Wott., Russ., Gall., Hornem., jhevol tolg dyioig. sed huius effati fons
Jacobs., Hef., Reithm., Dress., ira- primarius extra canonem sanctae scri-
pitGo Jun. et ceteri edd. 10. ^y- pturae quaerendus est, cf. quae ad
ypacpoL c. Laurcnt. 1. 1. p. 424 (cf. c. 17 p. 21, 9 c. 23. p. 28, 10 sq. c. 26
Herm. Past. Vis. I, 3 p. 7, 4 sq. Mand. p. 31, 19 sq. notata sunt.
—
13 p. 49, —
VHI. p. 58, 1. Sim. II. p. 82, 13. Sim. V, 4. yiypaTttat ydp toZ êov. haec
3 p. 86, 26. 88, 6. IX, 24 p. 137, 10), Clemens Alex. Strom. V, 8, 53 p. 677
ETtacppoL cod., iXaq)po\ vel dvETtacpoL illis, quae e Barnabae epi. c. p. 30, X
couiecit Boisius, iAa'(p/'ji<?o//£roi Junius, 8 sq. Laudavit, tacitc addidit: yiypa-
AD CORINTHIOS EPI. I, 45. 4G. 49
krepco roTfGD Xeyet Mera dvdpbg dBcoov d^(pog eOrj^ ^^^'^^^26^15"'
fier^ ixXejnov hiXe^crog e67]^ noci j.ieroc Crpe^Xov dia-

drpei/êig. ycoWr^^cdjuev ovv roig dôDOig icai di?caiog' eidiv
de ovroi hc\enro\ rov ^êov. iv[a] ri epeig nai ^vfjioi nai
5 dixoOraOiai Ox^^M^'^^^ TToXejLiog re iv v/xiv^ tj ovx^
?cai
tva êbv exojitev^ nai eva XpiOrov^ nai "ev Ttvev/ja rrjg
xdpirog rb iicxvêv iq> vfjcag., nai jAa xXf/6ig iv XpiOrcp^
'iva ri dieXnojxev 7ca\ Sia67rc^juev rd jjLeXr] rov XpiOrov
na\ 6ra6id8,ojiev Ttpbg rb 6c^jia rb idiov nai eig ro6avrrfv
10 dTtovoiav ipxbjueâ^ S6re iniXa^ê^^âi rfjiag bri jxeXrj
i6jiev dXXrjXcov ^ jivr/^B^rfre rcDv Xoyaov 'Ir/6ov rov nvpiovî.xvmX

f ^ ?_ f
/^ ' ^ - ' ' 5 ^ 7 Mc. IX,42.
rjjiGDV. eiTte yap Uvai rco
c\
av^pcoTCcp eneivcp
' . -i
jcaXov rjv hnc.xyn,
2.
avrcD ei ovx iyevvrj^rj rj eva rcov ixXenrcdv jiov 6xav-
zrcai 8£ Meto. dvdpog d^coov dS&og IX, 42 : Tiai og av dxaydaXidi;/ eva

Udy nai f.iera ixXaxrov iHXeKrbg edr} roav jLiiHpGJv rwv ixovTQoy,
Ttidriv
Ha\ uera dpe^Xov Siadrpeipeig. noX- xaXov idriv avrS) f.iaXXoy ei TCepi-
Xadâi ovv roig dyioig TtpodTJHei, Ttept rov tpd-
neirai )j.vXog oviHog
ori ol HoXXGJj.ievoi avroig dyiadSrj- avrov nal êfSXrfra/. elg rrjv
XV^^''^
dovrai. Nicon (cf. quae ad c. 14. p. ^dXaddav. Luc. XVII, 2: XvdireXel
16, 8 sq. notavimus) ita pergit: hoX- avroo, ei Xiôg jxvXiKog nepineirai
X7fS(S).iev ovv rotg aSwoig nai 8i- itepi rov rpdxyjXov avrov nai eppi-
Haioig' eidi 8e ovroi inXeHroi rov itrai eig rrjv hdXaddav rj iva dnav-
Beov ' yeypaTtrai ydp' HoXXddSai daXidrj r&v fxinpGov rovrGov eva.
(1. noXXa.dBe) roig dyioig, ori oi noX- etiam Clemens Alex. Strom. III, 18,
Xoojnevoi avroig dyiad^rjdovrai. 107. p. 561: ovai ro) av^pwitGo ineivGOj
XLVI. 1. 2. nai jner inXenrov cprjdiv 6 nvpiog, naXov rjv avrSi el
inXenrbg edij. haec a Junio omissa e /j,rj iyevrTJBrj, rj eva tgov inXenra^v
codice restituit Wotton, 3. 4. noX- jnov dnavdaXidai (Mt. XXVI, 24).
Xrj^Gbfxev —
rov êov. Nicon (cf. quae npeirrov rjv avrSi Ttepire^rjvai jivXov
ad c. 14 p. 16, 8 sq. notavimus) in nat HaraTtovrtd^rjvat eig ^dXaddav
excerptis suis ita pergit: noXXr^^&fiev ?} eva r&v inXenrwv fiov dtadrpeipat
ovv roig aBcootg nat Stnaiotg 5. (Mt. XVIII, 6 sq., voc. dtadrpeipat e
vfiiv c. cod., Wott., Jacobs., Hef., sqq., p. 50, 3, petito). Clementem
7]fiiv Fell., Cotel., Colom., Sclioenem., Romanum in his laudandis etiam non
Hornem., Dress. 6. 7. nat ev —
multum absimilem esse a Tertulliano
fiia HXrjdig c. cod. et edd., fiiav nXrj- (adv. Marcion. IV, 35), Origene (Hom.
(5tv vel ovxi ncct ev idrt nvevfxa —
in Num. XXV, 1, Opp. II, 365) et aliis
nat fxia nXrjdtg tcmere suasit Boisius. monuit Cotelerius. equidem (apost.
12 — p. 50, 1. Ovai dnavdaXidai. Vater p. 106) monui, etiam Marcionem
Matth. XXVI, 24: ova^t 8e roo dv- Luc. XVII, 2 ita legisse: XvdtreXei
^pooTtcj ineivGO, 8i ov 6 vlbg rov avr^, ei ovn iyerv7]^rj 77 Xiôg
dv^pGOTtov 7tapa8i8oraf naXbv t/v fivXtnbg Ttepinetrat nrX. 12. ineivGo
avroo, ei ovn iyevvrj^r/ 6 dv^pojrtog c. cod., Clem. Al. et edd. 8t ov rd ,
ineivog. XVIII, 6: og 8' dv dnavSa- dndvSaXa epx^r^cxt ex ev. Matthaei

Xidy eva rGor fxtnp&v tovrGov rSrv addere voluerunt Junius, Bois., Fellus.
Ttidrevovroov eig ijii , dvfigyepet avroo 13. avrao c. cod. Clem. Ah et edd., ,
Iva npefxad^xi f-vXog uvinbg eig rbv /zaAAo^^temere addere voluerunt Jun.,
tpdxrfXov avrov na\ naranovrid^y Fell., Colomes.
iv ro) neXdyet rrjg âXdddr/g. Marc.
HlLGEMKELD, NOV. TesTAM. EXTKA GANONEM. 1. A
50 CLEMENTIS ROMANI
6aki6ai' npeirrov riv avrd) Trepire^fjvai /xvXov nai xara-

TTOvriO^fjvai eig rr/v ^dXa66av t) eva rcdv jLiiHpcdv fjiov
OxavdaXiOat. ro OxiOjua v/ic^v noXXovq dieOrpeipev^ noX-

Xoijg eig d^vjbiiav efiaXev^ TCoXXovg eig diOrayjuov^ rovg
Ttdvrag vjxdg eig XvTtrjv' nai iTtijiOvog vjicov iortv 5
f/ CraOig.
XLVII. ÂvaXd/Sere rrjv iniOroXrjv rov jiaxapiov
TlavXov rov dnoOroXov, ri npc^rov vjxiv iv dpxfj tov
evayyeXiov eypai/êv^ in dXr/^êiag nvevjiartxcdg ine-
1 cor. 1, 12. areiXev vjxiv nep\ avrov re nai Krjcpd re nai ÂnoXXco., lo
did ro noii rore npoOnXiOeig vjxdg nenoif]6âi. dXX rj
npoOnXiOig ineivr] r}rrova djxapriav vjxiv npoOrjveynev'

npoOenXi^rjre ydp dnoOroXoig jiejxaprvprjjxevoig nai dvdpi
dedonijiaOjxevG) nap avroig. vvvl Se naravorjOare riveg
vjxdg dieOrpeipav na\ ro Oejivov rfjg nepifSorjrov cpiXa- 15
6eX(piag vjxcdv ijxeicoOav. aiOxpc^.^ ayanr/roi^ nai Xiav

aiOxpd nai dvdîa rfjg iv XpiOrcp dycoyfjg dnoverai^
rrjv /Sefiaiordrr/v nai dpxoi-iav KopivîaDv innXrjoiav di
"ev rj dvo npoOdDna OraOid8,eiv npbg rovg npeOftvrepovg.
nai avrrj rj dnorj ov jxovov eig rjjidg ixcoprjOev^ dXXa 20
nqi), eig rovg ereponXiveig vndpxovrag dcp rjjxwv^ GoOre

noii fiXaOcprjjxiag inicpepeO^âi rcp ovojxari nvpiov 6ia
rrjv vjierepav dcppoOvvrjv.^ eavroig de jcivSvvov ineêp-
ydêOâi. XLVIII. i^dpcDjiev ovv rovro iv rdxei
noii npoOneOcDjxev rcp beOnorrj noii nXavOcojxev inerevovreg 25
avrov^ oncDg iXecog yevojxevog imnaraXXayfj rjjxiv nai

int rrjv Oejxvr/v rfjg cpiXadeXcpiag fjjxc2>v nai dyvrjv
XLVII. 10. XE post Krfq)a e co- cod. restituit Wotton., xai om. cod.
dice primus restituit Wotton. 11. et ceteri edd., etiam Wotton. 27
7tp66x\L6iq (cf. c. 21 p. 27, 4) c. ple- — p. 51, 13. etii rrjv Êjiyrjv — xai /uif
risque edd., 7tpo6HXrf6Eis cod., 7tp66- rb kavrov. Clemens Alex.Strom. IV,

HXL6iq rj invito codice Wotton., Russ., 18, 113 p. 613. rj 6£j.ivr/ ovv rrjg <pi-
Gall., Schoenem. 12. rjrrova c. Xav^paDTtiag rfjia>v xal ayvr} dycoytj
Davis., Hefel., Dress., probante Jacob- Hara rbv KXrj/iEyra rb HoivcjqjEXlg
sonio, r/rrov cod. 17. aKOVErai c. ^jjrEi. I, 7, 38 p. 338. 339. 'Avoiâre
Jvm., Bois., Fcll., Colom., etiam Dress., ovv, q)r}6\v r) ypacpr/ , jtvXag dmaio-
(XHovE^âi c. cod. ceteri edd. 6vvr]g, iva iv avraig Ei6EX^&>v iB,o-
XLVIII. 27. r}fiS)v hoi c. Clem. fxoXoyr)6csD}xai rS) Hvpioo. dXX' ai f.ily
Al., Wotton., CoteL, Colom., Hef., Eig dixato6vvr/v odoi, JtoXvrponoog
Dress., ij/i&v , a Junio omissura, e 6cS8,ovros rov Beov dyaSbg ydp —
AD CORINTHIOS EPI. I, 4G — 49. 51
dy(jDy7]v d7ro7iara6ri]67] r]f.Ldq. tcvXt] ydp SiKaio6vvr]g

5 «,5o\
avecpyvia eig c,GDr]v
r/
avrr]^ yia^cog
j^\ /
yeypaTtrai Avoiâre
5^/>-7 Pa.CXVIII,
p^ 20.
fxoi 7cv\ag diuaioOvvrjg ^ iva eiOeX^wv fcV avraig eB,ojjlo-
Xoy/]6G)juai rcp ycvpicD. avri] i] tcvXt] rov xvpiov' dixaioi

5 elOeXevOovrai iv avrr). noXXc^v ovv tcvXcdv dvecDyvK^v^
7] iv ducaioGvvr] avrr] ioriv f] iv XptOrcp., iv rj fxandpioi
Tcdvreg 01 ei6eXôvreg nai narev^vvovreg rr]v Ttopeiav
avrcDv iv b6iorr]ri Ha\ di7caio6vvrj ^ drapdxcDg Tcdvra
iTtireXovvreg. rjrcD rig ni6rog^ r]rcD dvvarog yvcD6iv
10 iêiTTeiv, rjrcD Ooqôg iv diaxp{6ei XoycDv^ rjrcD yopybg
iv epyoig^ rjrcD dyvog. roOovrcp ydp fidXXov raneivocppo-
veiv bcpeiXei^ o^gd doxei judXXov jieiScDv eivai^ xai 8,r]reiv
ro noivGDcpeXeg nd6iv^ jcoli jxrj ro eavrov. XLIX. b
eXGDv dyanr]v iv Xpi6rcp Xpi6rov
rr]pr]6arGD rd rov
15 napayyeXjiara. rov de6juov r7]g dydnr]g rov êov rig
dvvarai iB,r]yr]6a6âi rb jxeyaXeiov rrjg naXXovfjg avrov
^
— TtoXXal TE Hai TtoiniXai nai cpk- . .todovrov rig jnaXXov oqjEiXei

.
povdai eis rrjv H.vpiav 686v re nai ranEivoqjpoveiv , o6ov doxsl jnaXXov
7tvXr}v. iav 8e rrjv ftadiXimjv re nai eivai. Maximus locorum communium
avSevriHTfv eidodov ^rjryg, aKOvdi;)' serm. 49: KA.TJfxevrog' rodovrov rig
Avrrj 7/ TtvXr} rov Hvpiov, diKaioi jiiaXXov ocpeiXei raTteivocppoveiv, odov
eideXevdovrai iv avry. TtoXXcov roi- 8oKei /laXXov eivai.
vvv dve GjyjiievGDv nvXwv iv 8iKaio- XLVIII. 3. iva c. Clem. AL,
dvvi;}, avrrj r/v iv Xpidr^, ^ jiaKapioi om. edd.
cod. et 3. 4. iB,ojioXo-
Ttdvreg ol eideXôvreg nai narevB^v- yrjdoojiai c. cod. Clem. Al. Wott., , ,
vovreg rrjv nopeiav avrobv iv odiorrjri Russ. iôjioXoyrjdojiai c.

, (ubi LXX
yvoodriKrj. avrina 6 KXrjjir/g iv rrj iva non antecedit) ceteri edd. 8.
Ttpog Kopivîovg iTtidroX'^ Kara XeByiv drapdxoog c. cod. et edd. , ko^l prae-
<pr]di rdg Siacpopdg iKziêjxevog ra)v mittere voluit Boisius. 10. SiaKpidei
ycard rrjv iKKXrjdiav 8oKijioDv "Hrao c. Clem. Al. et edd. post Wottonum
rig Ttidrog, r/roD 8vvar6g rig yvmdiv (antea edebatur 8iKaia. Kpidei), 8ia-
iB,ei7teiv
,
yrcj docpog ir 8iaKpidei npidiv cod. cf. 1 Cor. XII, 10. XIV.
Xoyoov, r/roo yopybg iv k'pyoig. VI, 29. Rom. XIV, 1. 10. 11. rjroo yop-
S, 64 p. 772. iBr/yovjievog 8e rb flir}- ybg iv epyoig, rjroD dyvog c. Clem.
Tov Tov Ttpocprjrov (Ps. CXVIII, 19. Al., Potter. (ad Clem. Al. p. 772) et
20) Bapvdftag (error memoriae) iiti- Grabio (Spicileg. I, 263), ^Vgj yopybg
(pepei noXXS)v nvX&v dveaoyviojv, r) iv epyoig iam Jun. et Cotel. conie-
iv 8iKawdvvi;/ avrr/ idriv r/ iv Xpi- cerunt, r/roo dyvbg iv epyoig c. cod.
6rSi, iv y jiajtdpioi Ttdvreg ol eideX- ceteri edd. 11. ydp c. cod., Clem.
5dvr£s. §. 65. p. 772 sq. idrco roivvv
: Al., Wott., Russ., Gall., Hornem.,
Ttidrog 6 roiovrog, 1'drGo 8vvarbg Jacobs. Hef. , , Reithm. Dress., om.
,
yva)div iBeiTteiv, r/roo docpbg iv 8ia- ceteri edd. 12. jieiâov c. cod. et
npidei X6yoov, r/roo yopybg iv epyoig, Clem. Al., om. Anton. et Maximus.
r/TGo ayv6g. rodovroo ydp jidXXov ra- XLIX. 15.16. rbv 8edjibv iBr/- —
TteLvoqjpoveiv ocpeiXei, odoo 8okli jxdX- yr/dad^âi. Hieronymus ad Eph. IV, 1
Xov jieiB,oov eivai, 6 KXr/jii/g iv ry (Opp. VII, 606) cuius rei et Clemens ad
;
Ttpbg Kopivîovg q^r/di. Antonii Me- Corinthios testis est scribens Vinculum :
lissa Part. II. Serm. 73: KXy/ievrog' charitatis I)ei quis poterit enarrare?
4*
f)2 CLEMENTIS IIOMANI
rtg dpHEi^ G)g eSet^ EiTteiv^ ro vipog^ eig o dvdyet

fj dyaTCrj^ dveuîrjyrjrov i,6riv. dyaTrr/ noWoi fjjjidg r&
' ''.etr. IV 8.3£g5^ ayanrj naXvTrrei TrXfjBog a/Aapricov^ ayajrrj itavra
^-
dvex^rai^ ndvra âKpo^^vjxei' ovSev ^dvavOov iv dydTtrj^
ovdev v7Teprjq)avov' dyartrj 6xi(^M^ ^^^^ ^X^î dydTtrj 5
ov 6ra6ia8,ei^ dyajtrj Ttavra Ttmei iv ojuovoia' iv rfj
dydjtrj ireXetcD^rj6av Ttdvreg oi i%Xenro\ rov 'êov' 6ixa

dyajtrjg ovdev evdpe6rov i6riv rcp êc^. iv ayaitrj 7tpo6e-
XdfSero fjjjidg 6 6e67t6rrjg' did rfjv dyaTtrjv^ ijv e6xev
Ttpog fjjxdg^ ro aijxa avrov edGDxev vjtep fjjxcav 'Irj6ovg lo
Xpi6rog 6 Kvpiog fjjxc^v iv 'êXrjjxari êov xai rrjv 6apKa

fjTthp rfjg 6apKog fjfxc^v noci rfjv ipvxT^y VTtep rc^v ifjvx^^v
fjfxc^v. L. bpdre^ dyaTtrjroi^ Ttcog jueya nai âvjxa^rov

i6riv fj dyaTtrj^ koli rfjg reXeiorrjrog avrfjg oi)k e6riv
i^rjyrj6ig. rig mavog iv avrrj efjpSê^fjvar^^ ei jufj oijg 15
dv KaraîGo6rj [o Bêog^ evxc^Jf-^^ôc ovv Koi aircDjxeBâ

d7t[o rov iXe]ovg avrov^ iva iv dyaitrj \8,G)jxev] dixcx.
7tpo6KXi6eGDg dvB-pGD[7tivrjg]., djxGDjioi. ai yeveai 7td6ai
XLIX. 1 — IG. xo vipog —

Kata- risque edd., r/ (tamquam e codice) ante
B,Lco6y 6 êoq. ClemensAlex. Strom.IV, posuerunt Coust., Wott., Gall., fortasse
18, 113. p. 613: avtr] idtiv rf ayaTty' Millii nomine capti. 9 13. dia ti/v —
tb dyaTtav tov ^êbv xai tbv TtXrj- dydTtrjv —
vTtêp tS)v ipvx^S^v rm&v. Ire-
6iov, avtr] cig tb dv€K8ir/yr/Tov vtpog naeus adv. haer. V, 1, 1 (graece apud
dvdyn. dydTtr/KaXvTttEiitXrjôg djiap- Theodoretum Dial. III. p. 155. II. p. 87)
ti5)v, dyditrj ndvta dvexEtai, rtdvta tSi 181gd ovv a7/2ati Xvtpco6a/i£vov
âKpo^v/iiei, dydnr/ KoXXa r/fxdg t(p r/fidg tov Kvpiov , kcli Sovtog tr/v
êo), Ttdvta TtoiEi iv ojnovoia' iv tf/ ipvxr/v vTtep tobv i//ietEpoov ipvx&v koli
dyaTf^ itEXEia)^r/6av itdvtEg oi ^kXe- tr/v 6dpKa tr/v kavtov dvti t&v r)/.iEt£-
Ktoi tov ÊOv' 8ixa dydnr/g ov8ev poov 6apKobv. 10. 11. Ir/6ovg Xpi6tbg
EvdpE6tov t& Ê^' trjg tEXEiotj/tog e cod. restituit AVotton. , 6 Xpi6tbg
avzr/g ovk E6tiv i^T/yr/6ig, q)r/6i. tig priores edd. 16. KataB,LC£)67/ c. Clem.
iKavbg iv avty EvpE^r/vai, eI jui/ Al. et edd., aTtaB,iGo6r/ cod., ovk dita-
ovg dv avtbg Kata^Loo6i;/ 6 BEog; ^10061/ Laurent 1. 1. p. 424:.
3. dydnr/ KaXvTttEi Tt^Xr/hog djiiap- L. 16 —
17. altoo/iEâ dn^b tov
ri&v. Prov. X, 12. LXX
cod. Al. iXE\ovg avtov c. Mili., Wott. (sine
jii6og iyEipEi viKog (Vat. vEiKog), tov), Gall., Jacobs., Hef., Reithm.,
Ttdvtag 8e tovg fir/ cpiXovEiKovvtag altooj.i£Ba [Elvai dî]ovg invito codice
7(aXvil}£i (Vat. KaXvTttEL) q)iXia. Jac. Junius et alii altoojiEâ dyia6jiovg
,
V, 20: yivoo6Ketoo oti 6 im6tpEipag Davis. 18 p. 53, 4. al ysvEal—

djxaptooXbv iK nXdvr/g oSov 6go6ei 7td6aL —
tov Xpi6tov. Clemens Alex.
Tpvxr/v iK âvdtov Ka\ KaXvtpEi nXr/- Strom. IV, 18, 114 p. G14: al yEVEca
ôg djiapti&v. 1 Petr. IV, 8: otL 8£ 7td6aL drtb 'A8dji eoog tr/68E tj/g
dydnr/ KaXvntEi nXf/ôg djxapttwv. r/jiepag napf/XSov' dXX' ol iv dydntj
6. ty ante dydnr;/ e cod. restituit rEXEiooÊvteg Katd ti/v tov S-eov xdpiv
Wotton,, ante qucm omittcbatur. ] £xov6i x^P^^ £i'6£fta)v, oV cpavepoo-
iSEi c. cod, et edd., Sel M. Schmidt. 3. B?/6ovtai iv t^ ini6Kon^ tf/g fta6i~
dydni/ (prius) c. cod. (Jucobs.) et plc- Xîag tov XpL6tov.
AD CORINTHIOS KPI. I, 49. oO. 53
[aTry^daju] ecDg rrjgde rrjg ijêpag TtapriiJ^^ôv]' a\X oi Iv
dydTtrj reXeiGDBev[reg'\ nard rrjv rov êov j^^pzr exov[C}iv'\
Xc^pov ev6e^(^v' oî q)avep[oo$^TJ6ov]rai iv rrj eTTiOnonrj rfjg

ftaatX[eiag] rov XptOrov. yeypanrai ydp Ei6eX[ê] eig ra ^'oo.
5 rafxeia ixinpov o6ov o6o[v]^ ecog ov TrapeX^rj rj opyrj
nai "^[vôg] fxoV nai jLLvrja^rjaojuai 7jjuep[ag] dyaB-ijg, xxxvn,
nai dvaarrjaco vjidg [hc] rwv ^rjnwv vjucdv. /lanapioi

iajLiev., dyaTTTjroi, ei rd [npoa^rdyjuara rov B-eov enoiov-
juev i[v b]jiovo{a dydnrjg^ eig ro dq)e^ff[vai] rjjuiv di
dydnrjg rdg d/uapriag r][fx(^v]. yeypanrai ydp Manapioi cov '\ ^'
'
L. 1. [(XTto 'Addju] ila codicis la- —

^d6t^£ 6 (6 om. Vat.) Xaog /iiov,
.
cunam, a Junio, Gall., Russ., Schoenem. Ei^cXê eig td. ra/uEid {tajieid Vat.)
non indicatam c. Clem. Al. supple- dov, dTCOKXeidor tr/v ^vpar 6ov,
venint Cotel., Coustant., Frey, Jacobs., dnoKpvftTjî /uKpbv o6ov o6ov, ecog
Hef. Reithm., Dress.
, tijgde trjg c. — dv itapeX^y r/ opyr) Kvpiov. Ezech.
Clem. Al., T^g5£ c. cod. edd. 2. êov XXXVII, 12. 13. LXX. cod.AL: i8ov
c. cod., Clem. Al., Juuio (in margine), iydi dvoiyoo v/iwv td /ivrj/iata [ta
Wottono et sequentihus edd. (excepto /ivjj/iata v/xwv Vat.) Kai dvdB,co v/,idg
Hornem.), Xpi6tov Junius (in textu) ek t&)v /ivr//idtGov v/iS)V koli ei6aB,Go
et alii. 3. x^P^"^ c. cod., Wottono v/idg eig trjv yrjv tov 'I6pai/X, Koi
et seqq. edd., x^P'^'^ ^- ^'lenfi- Al. yvoo6e6ê oti iyco ei/a Kvpiog, iv
priores edd. cf. Enoch. XX, 1 sq. to) dvoiB,ai /le tovg tdq)Ovg v/i&v
versionis Dillmann.: „Und er zeigte tov dvayayeiv /le v/idg [v/idg om.
mir im Westen ein grosses hohes Vat.) iK t&)v td^pcov v/cgov {v/j.S)v om.
Gebirge, harte Felsen und vier schone Vat.) tov Xaov /tov. conferre iuvat,
Plcitze. — —
Diese schonen Pldtze quamvis Clementi nostro nondum no-
sind dazu bestimmt, dass auf ihnen tum, 4. librum Esr. II, 16: et resu-
die Geister, die Seelen der Todten, scitabo mortuos de locis suis et de
sich sammeln; fiir sie sind diesel- monumentis educam illos, quoniam
ben geschaffen, um hier alle Seelen cognovi nomen meum in iliis (ita
der Menschenkinder zu versammeln." cod. Sangerm. et Turic. ,in Israel
Irenae. adv. haer. V, 31, 2 (graece ta/ieia c. cod. {ta/iia),
vulg.). 5.
in Joannis Damasc. parallelis): ai LXX. cod. Vat., Jun., Fell., Colomes.,
ipvxai djcepxovtai eig tov Cotel., Frey., Hef., Jacobs., Reithm.,
. . .
toTtov tbv (api6/ievov avtoig d^tb Dress., ta/iieia c. LXX. cod. Al. Wott.,
(1. V7tb) tov êov KaKei /lexpi trjg Russ., Gall.
, o6ov o6o\y\ (cf. Hcbr. —
dva6td6eoog q)Oit&6i7tepi/xevov6aitr)v X, 37. Aristoph. Vesp. 213) c. cod.,
dvd6ta6iv tneita dvaXaftov6aL td Jun., Cotel., Jacobs., Hef., Dress.,
6cb/j.ata kocl oXoKXrjpcog dva6td6aL, o6o\v] Wott., Russ., GalL 7. ^r/-
tovte6ti 6co/iatiKwg, Ka^cog Kai 6 kcov c. cod., Wotton., Russ., Gall.,
Hvpiog dve6tri, ovta^g iXev6ovtai eig Schoenem., Jacobs., Hcf., Reithm.,
tr/y oipiv tov êov. —
q)avep[co- Dress., 6r]H^y ceteri edd. 8. td
37J6ov]taL c. Clem. Al., Jun. ct aliis ante [7tpo6]Tdy/j.ata, antea omissum,
edd., cpavep tai cod., itaque cpa- e cod. restituit Wottorr.
. . . 10. r/l/iaov]
vcpj oD^]rarz Wotton., Russ.,Schoenem., c. edd. ante Wotton., Jacobs. (qui
.Tacol)s., Hef., Reithm., Dress. 4 7, literam y/ —
in cod. adhuc cerni mo-
Ei'6eX[ê] —
Br)Ka)v v/icbv. Jes. XXVI, nuit ct lacunam tostatus cst), Ilef.,
19. 20. LXX. cod. Al.: dva6trj6ovtaL Dress., om. Wotton. ct sequentes edd.
ydp [ydp om. Vat.) ol veKpoi, koll antc Jacobsonium. cov post /la- —
iyep^TJ6ovtaL ol iv tolg /ivrj/ieioig, ytdpioL in cod. contru Jun. testatur
Kai etJ(ppavB^7J6ovtai ol iv tf} yy Jacobs. —
54 CLEMENTIS ROAIANI
[dg)s]^rj6av oa ocvofiiai^ nai gdv i7re[xaXv](p^^r/6av ai

ajuapriai' fjLauapiog [dvr/p] ov ov prj XoyiOr/rai nvpiog
ajLiapriav ^ ovde i6riv iv rcp 6r6jiari avr[ov\ boXog.
ovrog 6 paxapi^juog i[y€]v£ro iTCi rovg inkEkEy pivovg
vno rov Bêov dtd 'Ir/6ov Xpi6rov rov nvpiov rfp[dfv\ cb 5
r/ doâ eig rovg aicD^vâg rcdv ai^GDJvcov. dprfv.

LI. "06a [ov\v 7rape[^rjju€v 6id rivayjAd>v [rov\
dvrine[ijxe\vov^ d^tGD6GDjiev [6vyyvGDprjv\' nai ineivoi 6e
oiri[ve\g dpxrjy[oi rijg\ 6rd6eGDg xai dixo6ra6iag iyev[rj-
^\rj6av^ 6q}ei\ov6iv ro noivov rfjg iXnibog 6noneiv. oi lo
ydp jxera cpofiov xai dydnrjg noXirevojJtevoi eavrovg ê-

Xov6iv jxaXXov ainiaig nepininreiv rj rovg nXrj6iov'
pdXXov de eavrcDV nar[a\yvGD6tv (pepov6iv rj rfjg napa-
SeSopevrjg rjpi[v\ naXdyg nai dinaiGD[g\ bjxog^coviag. naXov
y[dp\ dv^^pGDncD iôpoXoyei^^-ai nepi r[c£>v\ napanrco- i5
p[a\rGDv 7j 6nXrjpvvai rrjv napdiav avr[ov\^ na^-cog

i6nXrjpvv^r/ rj ytapbia ra)v 6ra6ia8,6vrGDv npog rov
^nm.i^yi. ^spdnovra rov B-eov MGDv6fjv' d)v ro [npi\pa npoSrjXov
iyevrj^rj. adov 8,(2>[v\reg^ 7iai 'â-
narel3[rj\6av ydp eig
Ex. XIV. [yarog nareniev a\vrovg. 0apad) itai fj 6rpa[ria avr\ov 20
nai ndvreg ol fjyovpe[voi Aiy\vnrov^ ra re dppara noci

01 [dva/3a\rai avrc^v ov 61 dXXrjv rivd [airia\v ifSv-
L. 1. (hv post -Kai in cod. testa- nem., in contextu Hornem.; post rov
tur Jacobs., cd solum legerat Mill. dvriHEijiiEvov Wotton. addere voluit
2. ov ante^ ov jlitJ c. cod. et LXX. rsxvoav, doA^cov, i.7tiftoX&y, iveSpwy,
cod. Al. gS LXX cod. Vat. et Rom.
, 7tEipa6}xS)v aut tale aliquid, o6a ovv
IV, 8. Ttapsfirf/iiEv dia 7t£ipa6jua)v vel rsxva-
^
LL 7.8. o6a ovv [pvyvwj.irjr''^ — 6j.iarc.yv nrX. Davisius. simplicissime
Clemens Alcx. Strom. IV, 18, liS. p. emendanda sunt. facillime e TINA-
614: 7) dydTtrj d/iaprdvEiv ovh ia, FMDjN oriri poterat TINOSTflN.
rjv 5e Hai 7tEpLitE6i;j dncDV roiavry ceterum Laurent 1. 1. p. 424 ultimam
rivl 7tEpL6rd6ci 8id rdg 7tapEji7trGD6£ig lacunam non voc. 6vyyvoojir)v, sed
rov dvriHEijiivov, jiijirj6djiEvog rbv voc. yEVE^Bai vel alio, quod „veran-
'
Jaf^lS il)aXEl (Ps. L, 14 sq.). cod.: lassen, herbeifuhren" significet, sup-

o6a V TtapE
. . juev dia rivog rcjv
. . plere voluit. 12. aiHiaig c. edd. (aut
. . avriHE
. vov aB,iGa6cDjiEv
. . . . . in margine autin textu), oiuLaig cod.
, quae e Clemente Alex. iA:.HaX&g Ka\8LHaico{g\ Q.codi.,'\ôii.,
emendarc ita vohierunt Jimius, Colom., Russ., Gall., Schoenem., Jacobs., Hef.,
Coustaiit. 0601 (ita Jun. perperam
: Eeithm., Dress., naXrjg 7ia\ 8zHaiag ce-
edidit, correctus a Wottono) ovv teri edd. 22. [dvafid]rai c. Colom.,
dnovrEg 7tap£f3rjjiEv 8id Tivag rc7rv rov Wott., Gall., Hornem., Hef., Jacobs.,
dvriHEijiEvov 7tapEji7trGo6Ea)v d£,LGo6a)- Reithm., Dress.,[?;r;ro]rtu Junius et alii.
jiiEV 6vyva)ji7jv. voc. 7ta pejiTtr cj6egjv —
ov post ainc7)v c. Jun. ct ceteris cdd.
in marginc dedcrunt Cotclcr. et Schoe- (aut in margine aut in toxtu), 01 cod.
AD COIIINTHIOS P:PI. I, 50 — 53. 55
!^l(yBr/6av elg ^d\a66av [^pv^-p\dv nai dncDXovro^ dXXa

bid \ro (j)cXrj]pvv^f/vai avrc^v rdg d6v[verov]g xapdiag
juerd ro yeveOâi [rd rd repara iv yrj 6i]ju]eia [xai]
Aiyv[7trov] Sid [rov ^]epa7i:6vrog rov êov [M]GDv6eGDg. HXViuis
5 LII. dTTpoOderjg^ ddeXcpoi^ [6] deOTVorr/g VTtdpxî 'z'c5k
dTrdvrcDv^ [ov]dev ovSevbg ^P^Sez, ei jui) ro [i^]ojuoXo-
yeioBâi avrcp. cpr](3i ydp [b] ixXexrbg âfSid' 'EôjuoXo- .^l-â!''
y7J6o[ju]ai rcD xvpicp^ xai dpeOei avrcp vitep [ju]o6xov

veov nepara incpepovra ndS, bnXdg' idercoOav TrrcDxot na)
10 evgypav^r/rcDOav. n[ai 7rd]Xiv Xeyei Qv6ov rcp ^êcp ^^v6iav^s.h,u.n
ai[ve]6eGDg nai dTTodog rcp V2pi6rcp rdg evxdg 6ov' nai
iirindXe6ai jxe iv f/jxepqc '^Xiifêc^g 6ov^ ndi iSeXovjxai 6e^
xai SoSd6eig jue. ^v6ia ydp rcp êcp TCvevjxa 6vvrerpiji- p^ li, i9.
juevov. LIII. i7ri6ra6ê ydp ndi naXc^g i7ri6ra6^[e

15 rd]g lepdg ypacpdg^ dya^rr/roi^ [nai iyne]nvcpare eig ra
Xoyia rov [êov. eig d]vdjuvr/6iv ovv ravra [etpT/ra]i.
n /r •'
MGDv6eGDg yap
^ f ^
'/iT
avapa[vrog
il
ei\g
\ 7f
ro opog nai 7rotr/6av\rog
\ f^ r^ Ex. XX
E.x.xxxr,
18.
is.
XXXIV, 28.
re66ap]dnovra r/jxepag noa re6[6apdnovr]a vvnrag iv
LI. 3. Yra 6rf/.i]ela [xal] ta vspava [iXdfj£ta]i, i. e. iXdfiatE coniecit. [A.d-

(cf. Act. Yll, 36) c. Wott. et sequen- fteta]i, i. e. kdfjste, Junius, Wotton.
tibus edd. (praeter Russ. et Hornem.), et ceteri edd., [ei'X?/7tta]i coniecit
[t7fXiHav]ta tepata Junius et alii. Laurent 1. 1. p. 425. 17. dvaf3d[v-
LII. 5. 6 ante dedTtotijg, a Junio tog ei]g c. Jacobs. et sequentibus edd.,
editum, a Wottono omissum ex parte dyaâi[rovtog ei]g priores edd., sed
etiam nunc cerni testatur Jacobs. 6. literae N pars prior / esse videbatur,
[o7J]6£r c. cod., AVott., Gall., Ilef., Ja- et lacunam non nisi literas admittere
cobs., Reithm., Dress., oi;5£ Jun. et ce- asseruit Jacobsonius. 17 p. 56, —
teri edd. —
to ante [i^]oj.ioXoyei6Bâi 12. MGovdeoog —
ix fîftXov âovtGOv.
c. cod., Davis. et aliis, tov .Jun., Fcll., Ex. XXXI, 18. LXX. cod. AL: nal
Colom., Schoenem. 7 —
14. iB,o/.io- edoDxe Mojvdfj, yviKa -Hateitavoe Xa-
XoyTJ6o[j.i]aL— 7trev/j,a dvvtetpi/xf.ierov. Xgdv itpog avtov (aurcS Vui.) ev
ClemensAl.Strom.lv, 18, 115 p. G14 tcp opei tcji Szva, tdg 8vo TtXdxag
(cf. p. 54, 7. 8) pergit: iB,onoXoyr]6o/iai , nXdKag Xiîrag ye-
tov /laptvpiov
r&3 Hvpics), nocL dpe6ei avta> VTtep ypa/i/ievag tco daxtvXGD tov êov.
/lodxov viov cptpovta nepata na\ XXXIV', 28: nai r/v inei Mcujv6TJg
oTtXdg' i8etco6av TttciDxoi nai evcppav- eravti {irartiov Vat.) nvpiov te66E-
Brjtc76av. Xeyet ydp 0v6ov r&3 êdo pdnovta {te66apdnovta Vat.) y/iepag
^v6iav airi6eoog na\ dTtodog tS) nv- nai te66epdnorta {te66apdnovra Vat.)
/3ZG> tag evxdg 6ov nat inindXeâi rvntag, dptor ovn ^cpaye na\ vddop
/le iv 7]/ii:pa BXiihecog 6ov na\ iB,e- ovn eitie ncti eypaipev in.\ tcov Svo
Xov/i(xi 6e na\ 8oB,d6eig p.e. ^v6ia {8vo om. Vat.) nXancov td p?j/.tata '
ydp tco êo) nvev/ia 6vvtetpi/x/ieror. tavta tf/g Sia^TJnr/g tovg Sena X6-
liitl. IG. [eipT/ta]L dedi. nam yovg. XXXII, 7. 8: nai iXdXr]6e
ravta 2/ioov6ecog cod. leste nvpiog npog Mgov6^v Xey&ov BdSiê
Jacobsonio, lacunam non inaiorcm natdftyî to tdxog {tb tdôg natct-
septem literis iam Mill. indicavit et ftr/Si Vat.) irtevêr' r]v6/n]6e ydp 6
56 CLEMENTIS ROMANI
vrj6r8ia [jcai ra7reiv\GD6ei^ eiTrev Ttpog avrov [o nvpiog

Ex.xxxir ^"^^l^^/^ MGDvarj^ jcard/^rjBî [ro rdxog] ivrevêv^ ort
*''
'
rfv6jjLr]0ev [b Xaog 6\ov^ ovg i^rjyayeg in yfjg [Aiyv7rro]v'
7rapef3rj6av raxv in [rrjg bdo\v rjg ivereiXco avroig^
[i7roirj6a]v eavroig
x^^^'^M^'^^- [}ôii ei7re\v nvpiog 7rpog 5
avrov yJeXdXrj[xa 7rp6g] 6e d^ra^ nai dig^ Xeycov ['Egd-

pana] rov Xaov rovrov^ xai idov Xabg [6]KXrjporpdxrjXog'
â6ov [jue iôX]eB^pev6ai avrovg^ nai iâ^Xeiipco rb] bvojuia
avrd)v v^rona^rco^êv] rov ovpavov nai ^roirjGcD [6e eig
e^]vog jxeya nai ^-avjxaarbv^ [nai 7roX\v jxaXXov r) rovro. 10
Ex. XXXII, [iîji:^
^l McDv6f]g Mrj^rajj,wg^ nvpie' [dqêg rrjv d]juapriav
r(p Xa(p rovrcD^ rj ndjj,e iâXeiJpov in fSif^Xov ^cDvrcDv.
w jîeyaXrjg dya^rrjg^ cd reXeiorrjrog dvvTrep/SXrjrov. 7rapprj-
Xaog dov, ovg {ov Vat.) iîjyayeg ix bam antem Clemenetm Komanum, qui
j^^S AlyvTttov. 7tapif5r/6av taxv in totum illum ambitum composuit, se-
Tr}g oôv 7}g ivatsiXoo avtoig' iTtoirj- cutum esse non dubito. etiam Clemens
6av havtoig /.lodxov xal TrpodHSHv- Alex. Strom. IV, 19, 120 p. 617 Cle-
vrjxadLv avt&> nal eiTtav. Deut. IX, mentem Rom. secutus: avtixa ovx o
12 — 14: nai EiitE Hvpwg Ttpog fie Maovdrjg jitovog anovdag itapa tov
'Avddtrjî nai {holi om. Vat.) natd- êov AEXdXtina npog ds aTtaB, nai
ftr/î taxv in trjg 68ov rjg ivEtEiXoo 8\g XiyGov 'Eoopana tbv Xabv tovtov^
avtoig, {nai add. Vat.) irtoir/dav kav- nal iSov idti dnXrjpotpdxT^Xog, Eadov
Tolg ;^;G9y£t;ra {xoovEvjiia Vat.). nat jtE iB,oXo3pEvdai avtovg na\ iB,a-
EiTtE nvpiog Ttpog ).ie {Xiycsov add. XciifKso tb bvojLta avtSyv VTtondtGOÊv
Vat.) AEXdXrjna Ttpbg ds dTtat, ndi tov ovpavov na\ noirjdco ds sig sBvog
dtg Xsyoov Êoopana tbv Xabv tov: jiiya nat âvjj.adtov na\ TtoXv jtdX-
tov, nai idov Xabg dnXrjpotpdxrjXog Xov 7) tovto' ditonpivEtai dEojiEvog
idtiv. {nai vvv add. Vat.) iadov j.trj tb kavtov dnoTt&v, dXXd trjv
/lE iBjoXE^^pEvdai avtovg, ndi iB,a- noivrjv dootrjpiav Mr/daji&)g, hvoie,
XeIiI^go tb bvojua ainîv vTtondtooÊv d(pEg tr/v djiaptiav t& Xao) tovtoo,
tov ovpavov ndi Ttonjdoo ds Eig i^vog rj ndj.iE iB,dXEii})Ev in ftiftXov ^cov-
jtiya ndi TtoXv ndi Idxvpbv ndi TtoXv toov.
jtdXXov rj tovto. Ex. XXXI, 31. 32: 1. 2. [6 nvpiog Moov\dr} c.
LIll.
iTtidtpETpEv {v7tidtp£if)E Vat.) 81 Moov- Jacobs. (qui sex tantum literarum
drjg Ttpbg Hi)piov ndi EiitE Jiojiai, spatium testatus ita supplevit ondjioov,
nvpiE' rfjtdptr/HEv 6 Xabg ovtog djiap- i. e. 6 nvpiog Moov), Hef. et Dress.,
tiav jiEydXrjv ndl iitoiijdav lavtdig \Ê6g 'AvddtyS]i invito codice Junius
$Ê0vg xP^^ôvg' nal rvv , eI jtlv et scqq. edd., [6 SÊog MooiJ]dj} Wott.
dq)Eig avtoig trjv d/.taptiav {avtcov et Russ., [nvpiog 'Avadt?/]d?/ Mill.
add. Vat.), dcpEg' ci 81 /trj, iB,dXEiipov 7.Xaog in cod. exstare contra Ju-
ndjiE {jiE Vat.) iyi tr/g fUftXov dov nium monuit Jacobson. 11. /tt/-
r/g ^ypaipag. etiam Barnabae epi. IV, âjt&g c. cod. Wott., Jacobs., Het'.,
p. 10, 6 —
8: XiyEi ydp ovtoog nvpiog Dress., aliis, Al.
jtr/Sa/tobg c. Clem.
Mooijdr/, MooiJdr/, natdftr/î tb tdxog, Junius. cod. Al.) c.
12. nd/ti (LXX
oti i)v6ji?/dEv b Xa6g dov , ovg iB,?'/- cod., Clem. Al., Wotton., Russ., Gall.,
yayEg in yr/g Alyvrttov. XIV, p. 4G, Jacobs,, Hcf., Drcss., jiai /ie Jun. et
17 —
19: nal ElTtsv ?ii)piog rtpbg Moov- ceteri edd. 13 p. 57,2. a? jiEyd- —
dr/v Mcovdr/ , Moovdfj Hatdft?/î tb Xr/g
, —
dBioi. Clemens Al. 1. 1. pergit:
tdxog, oti 6 Xa6g dov 6v iB^r/yaycg odr/ tEXfi6T?/g tov di^vanoSavElv iSE-
in yr/g AlyvTttov ?)v6jn/div. Barna- X?/davtog tco Xaco i) doo?,Edâi ji6vog.
—
AD COHINTIIIOS EPI. I, 53-55. 57
6idB,erai SepdTTCDv Trpbg iivpiov^ aireirai acpeOiv rcp

TtXijSei jj 7ca) kavrov iHaXeicp^jJvai /uer avrcdv d^wi.
LIV. rig ovv iv v/.iiv yevvaiog^ rig ev^TrXayxvog ^ rig
7re7rX?fpo(poprjjuevog dydTrrjg^ eiTrdrcD Ei 6i ijue 6ra6ig
b xa) epig nai OxiGjjiara^ inxfj^p(^-> ov iav ftov-aTTeijjit^
XrfOê^ nai Ttoic^ rd TtpoOraOOojueva vtto rov TvXrfBôvg'

jiovov rb Ttoijiviov rov Xpi6rov eiprjveverco juerd rck)v
naêOrajuevGDv TrpeO/Svrepcov. rovro 6 7roir/6ag eavrcp

jueya jcXeog iv nvpico TrepiTtoirjOerai^ nai Ttdg roTtog
10 deP,erai avrov' rov ydp nvpiov r) yrj nai rb TtXr/pcDjua ^îy\i,
avrfjg. ravra oi itoXirevojxevoi rrjv djierajxeXrjrov noXi-

reiav rov Bêov iTtoirfOav na\ 7toir]6ov6iv. LV. iva
de nai vTtodeiyjxara i^^vcov iveyncDjiev^ 7toXXo\ /SaOiXeig
noLi iv6ravrog naipov^ XPV^M^'
rjyovjxevoi^ Xoijxinov rivog
15 dortjêvreg TtapedcDnav eavrovg eig âvarov^ iva pvOcDvrai
did rov eavrcDv aljuarog rovg rtoXirag' TtoXXoi iêxcoprjOav
idicDv 7t6XeciDv^ iva jxrj 6ra6id8,cD6iv iTti TtXeiov. ini^ra-
jîeâ 7toXXovg iv r/juiv 7tapadedcDn6rag kavrovg eig de6jia^
LIV. 4. TtETtXrjpocpoprjiJiEvoq c. TtoXXdLKiq eTtmpaTovvTGoy tiv^v ôrAf-

cod., Wott., Jacobs., al., TtETtXrjpcD- rt^v ev too t&v dv^pGOTtoov yEVEi, olov
/livovg mallent Jun., Bois., Fell., Xoijii&)v y i7tLf5Xaf3a)vvrfVEjiiLGbv ?} Xiju^v
Colomes. 5 8. iKxoopo) 7tpE6f5v- — XvE6BâL TaTOLavTa, oIoveI xaTapyov-

rlpoov. Epiphanius Haer. XXVII, 6: jievov tov ivEpyovvTog avTo novrjpov
XiyeL yap (Clemens Rom.) iv jiiia TtvevjuaTog dia to kavTov TLva vTtEp
Toyy iTti^ToXayv avTov 'Avaxoop^, a7t- tov holvov di86vai rtoXXal (pipovTai
Etfit, Ev6TaêiTG0 6 Xaog tov êov, 'EXXtJvgov nai fiapfidpGov i6Topiai.
ridi rovTo 6vj.tf3ovX£VG-)V Evpoj.iEv in epi. ad Rom. lib. IV, 11 (Opp. IV,
ydp Ev ri6tv v7tojivrjjiaTi6jioig rovro 541): adhibuimiis et ea quae in sae-
iyHELjiEyov. Chrysoslomus Hom. XI. cularibus bistoriis feruntur, quod etiam
ad Ephes. (Opp. XI, 89 ed. Bened.): apud ipsos nonnulli pestilentias vel
ei jiev ovv TtEpl rjjia^y ravra v7to- turbines aliaque his similia perhiben-
Ttnvere, 7tapaxGyprj6aL d^t
eroijioL tur morti se obiiciendo repulisse et
^PXV?} OTGO 7tfp dv fjovXoi6Ê' jiovov patriam vel gentem suam imminentis
iHHXr)6ia e6tgo jiia. 9. roVog c. cladis excidio liberasse c. Cels. I, 31
edd., roTtGog cod. (Wott.). (^PP- 349): dvdXoyov roig dTto-
I>
LV. 12 —
p. 58, 3. "va 8e hol — havov6iv vTtsp TtarpiSoov iTti r^
— Irepovg iipMjiL6av. Origenes in Joan. 6f3£6ai XoL/tLHd npaTr}6ayra Hara6T?j-
Tom. VI, 3G (Opp. VI, 153): jiejiaprv- jiara r/ dcpopiâg ?/ 8v67tXoLag. — —
py/rai 8'e Hai 7tapd roig eBve^lv, ort XeyETGJây ovv oi fôvXojievoL aTti-
TtoXXoi TLVEg, XotjiLHoov iv6H7/tl)dvTG0v 6te~lv tgo 'lr/6ovv V7t£p dv^pco7tGov
iv ralg kavrwv 7tarpi6LV vo6r/jidTGoy, d^tore^vr/HivaL rpoTtGo 6Tavpov , 7t6-
kavrovg 6cpdyia V7t}p rov hoivov repov ov8e rdg hXAi/yLHag 7tapa-
7iapa8c8c6Ha6i. Ha\7tapa8lxETaLrav^ 8tB,oyraL hc\\ fjapfjapLHag 7toXXdg
ovrcog yeyovivai ovh dA6yGog 7tt6rEv- i6ropiag 7tEp\ rov rtvdg VTtsp rov
6ag ralg i6ropiaig 6 7ti6rog KXr/jir/g, hoivov re^vr/HivaL HaâipETLH&g rdoy
vTto UavXov jiaprvpovjievog. Tom. 7tpoHaTaXafi6yTGjy rdg 7t6Xtig Ha\ rd
XXVIH, 14 (Opp. IV, 393): 7tEp\ 81 rov t^yr/ HanCoy.
58 CLEMENTIS ROMANI
OTrcDg erepovg XvrpGD6ovTai' ttoXXoi tavrovg TrapeScDKav

eig dovXeiav Xaôvreg rag rijiag avrc^v erepovg
nai
îjjGDiJi6av. TtoXXat yvvalxeg ivSvvajucDBêiOai Sta rfjg X'^-
vni'.sq. pirog rov Bêov i7rereXe6avro iroXXa dvSpeia. 'lovdiB^ rj
/uanapia^ iv 6vyKXei6ju(p ov6rjg rf/g TtoXecDg^ 7Jr?]6aro 5
Ttapa rcDv 7rpe6/3vrepGDv ea^^rjvai avrrjv iêXêiv eig rrjv

7rapej.il3oXrjv rcDv dXXocpvXcDv. 7rapadov6a ovv eavrrjv
r(p KivdvvGD i^rjXBêv 6i dyaTrrjv rijg yrarpiSog 7ia% rov
Xaov rov ovrog ev 6vyKXei6jx(p^ nai TrapedGDKev xvpiog
OXocpepvrjv iv xe/pz ^-rjXeiag. ovx fjrrovt jtai fj reXeia lo
vjii. Kara 7ri6riv lL6^rjp kivovvgd eavrrjv jrapepaXev^ iva ro

bGDbeKacpvXov rov 'l6paijX jieXXov djroXe^âi pv6rjrai'
Estii.iv,iG. (5z<3: yap rfjg vrj6reiag koli rfjg raireivcDêcDg avrfjg ijîcDêv
rov Travrejrojrrrjv Se67rorrjv Bêov rcDv aicDvcDv^ og idoDv
ro raTreivov rfjg ipvxfjg avrfjg ipv6aro rov Xaov cbv x<^p^^ i^
eKivSvvev6ev.
LVI. Kai rjjxeig ovv evrvxG)j-iBv Trepi rc^v kv rivi
Trapa^rrcDjxari v^rapxovrcDv^ o^rcDg SoB^fj avroig i^rieijteia
7cat ra7reivocppo6vvrj^ eig ro ei?-,ai avrovg jxrj rjjiiv^ dXXd
rcp êXrjjxari rov "êov' ovrcDg ydp e6rai avroig eyKapirog 20
7cai reXeia rj Trpog rov êov nai rovg dyiovg jier oi^crip-
LV. 1. XvTpGodortat c. cod. et 19, 121 p. G17 pergit: TrdXiv te av

edd. praeter Schoenem., qui Xvtpo)- rj tsXEia nata 7ti6tiv 'E6^r]p pvo-
dciovtai dedit. 2. eig dovXEiav nai )j.ev7Jtov 'l6parjX tvpavviHT/g Et,ov-
c. cod. edd., Eig dovXEiav , [iva
et 6iag nai trjg tov datpaTtov (^/.iotrjtog
Etspovg iA.EVÊpoo6GD6i TCoXkoi iito)- jxovij yvvr} vi}6tEiaig tE^Xi}.ij.iEvaig
Ar/6av ta vTtapxovta] Kai coniecit Ttpog /.ivpiag oTtXiâjnEvag avt£tdB,ato
Boisius. —
avt&v scripsi, avta)v SEîdg, tvpavvixbv 8id 7ti6tE(Jog dva-
edd. 4. i.TCEtE\E6avto c. cod. et Xvov6a boyi-ia. 7ia\ 8rj tov jhev iti-
edd., i7tLtE\E6avto mendose Jacobson. ^d66Ev6Ev dvE6t£iXEv Se tbv 'Ajndv
,
4 —
10. 'lovdl^ ^r/XEiag.— Clemens jcai tbr 'I6par/X t^ ^r/XEia. npbg tbv
Alex. Strom.ÎV, 19, 120. p. G17: dXXd Êbv d£rj6£i dzaSr/ 8iE(pvXaB,Ev. 10.
nai lovdi^ 7/ iv yvvaiB,! tEXEico^£i6a, f/ttovi c. cod. [r/ttovEi), Jacobs. ed.
iv 6vyHX£i6jiico ti/g TtoXEaog yEvojnivj/g, II et sqq., Hefel. ed. III. IV, Rcithni.,
SEyB£i6a t&v 7tp£6fivtEpoDv Eig jiev Dress., 7/ttov av priores editores.
tr/v TtapEjifjoXr/v t&v dXXoqpvXoov 14. TtavtETtoTCtr/v (cf. c. 58 p. G2 4) ,
ib,Epx!^tai tov Ttavtbg xata^ppovf/- c. cod., Wott., Ilnss., Gall,, Schoenem.,

6a6a thvSijvov vTtEp tf/g Ttatpidog, Hef., Jacobs., Reithm., Drcss., TtavtE-
havti/v iTtiSovda toig TtoXEjiioig iv ntoi/ti/v leoerunt Jun. et Mill., inde
7ti6tEt Beov' XajiftdvEi 6' Ev^vg taTti- TtavtoTton/tr/v edebatur. 15. ipv-
Xîpoc tf/g 7ti6t£Gog dpt6t£i'6a6a yvvi/ 6ato c. cod., ippv6ato edd.
Hatd tov TtoXEjdov tf/g 7ti6t£Gog, LVI. 18. TtapaTttGojiati (cf. Gal.
kv-
pia tr/g ^" OXocpipvov he- VI, 1) c. cod., Wott., Jacobs., al., TiEpi-
yfvojiEvt/
cpaXf/g. 10 — IG. o?J^ 7/rroi^z —
iniv- ntcsîarL legendum censuerunt Jun.,
SvvEvoEv. Clemens Alex. Slroin. IV, rell., Colomes.
AD CORINTHIOS EPI. I, 55. 5G. 59
yuo3K jLiveia. dvaXdficojnev Ttaideiav^ lcp r/ ovdeig oqêiXei

dyavanreiv^ dyaTvrjroi' r/ vovBêrrjOig rjv Ttoiovjxeâ eig
dXXrjXovg jcaXi] ioriv 7cai vTtepdyav dfqêXifxog' jcoXXa

ydp rjjxdg rcp 'êXrjf.iari rov 'êov. ovrcog yap gyrjOiv o
5 ayiog Xoyog IlaidevcDv eTtaioevOev jue o 7cvpiog jcai rcp is. Prov.
111, I4&.
âvdrco ov TrapedcDxev ov yap dyaTta nvpiog jcai-^^^^-'^^'^'^-

jue.
devei^ jia6riyoi de Ttdvra viov ov Ttapadexerai. Uaidevêivs.cxLi/o.

fie yap^ g^rjoiv^ dixaiog iv iXeei nai iXeyt,ei jie^ eXaiog
de djuaprGoXcDv jirj XiTravdrcD rfjv 7cecpaXrfv jjlov. 7cai
10 TtdXiv Xeyei Mandpiog dvB^pcoTrog ov rjXeySev 6 nvpiog^ 17—26'.
vov^-errjjia 6e Ttavroxparopog jxrj dnavaivov' avrog ydp

dXyeiv noiei ycoci iraXiv dnona^î^rrjîv' eTtaiOev^ 7cai ai
Xîp^g avrov idoavro' eSdxig iB, dvayxcDv iSeXeirai 6e^
iv Se ovx diperai 6ov naxov. iv Xijicp pv-
rcp e^SojuGO
15 Gerai 6e iyc âvdrov^ iv noXejxcp be en x^^pog 6idrjpov
Xv6ei 6e' Tcai dno jxd6riyog yXGD66rjg 6e xpvipet., xai ov
JX7J (pofirj^rj6rj 7caxcDv inepxojievGDv' ddi^cGDv noa dvojxoDv
7carayeXa6rj^ dno de B^rjpiGDv dypic&yv ov jirj (po^rjB-fjg'
^fjpeg yap dypioi eiprjvev6ov6iv 601. eira yvGD6rj ori
20 eiprjvev6ei 6ov 6 oircog^ fj de diaira rfjg 6Krjvfjg 6ov ov
prj dpaprrj' yvG)6rj de ori noXv [ro 6neppa 6ov\ rd de
rercva 6ov S6nep [rb napô]ravov rov dypov. iXev6\rj
6e iv ra](pGD cD6nep 6irog Spipo[g^ nard %ai\pov êpi-
^yOpevog., fj S6[nep ^rjpGD^vid dXcDvog Tca^-' Spav 6v[yK0-
25 pi\6Bêi6a. vnepa6ni6p6g i6riv
f3Xenere^ dyanrjr[oi^ ori\
r[olg nai8ev]opevozg vnb rov [6\e6n6[rov' 7cai ydp~\ dya-
ôg GDv naide[vei 6 ^-ebg] eig r[b vov^êr]rj^7jvai fjpdg
dia rfjg bîag [nai\deiag avrov.
LM. 1. oqjEiXEi c. cod. {oq)iXai), {ovx aTprjtailjliX. Q,odL. A\., ov fjirj aî]-
Russ.,\Vott.,Gall., Schoenem.jHornein., tai cod. Yat.), ovKotpEtai codi., ovn
Jacobs., Hef., Reithm., Dress., ^.cplXei oihEtaiMiW. 26— 27. -L';ro tov [8]e-
(ad marg. ocpEiXEi) i\m. et ceteri edd. 67t6[tov — vovÊt)^r]^rjyai rjiiaq c.lôi-
6. 7. TtatSEVEi c. cod., LXX cod. Al., tono (cui in voc. 6c(5;roroi; etinm literae
Clem. Alex. Paeda^. I, 9, 78 p. 115, 6 et r conspicuae erant), Gall., Schoe-
al., ÂcV^ffi LXX cod. Vat. S. EXaiog nem., Jacobs., Hef., Reithm., Dress.,
c. cod. et textuhebr., I=!Xaiov c. LXX edd. vtco tov d£d7t6[tov xai yap] dyaôg*
12. EnaidEv c. cod. ct LXX cod. Vaf., cov 7tatS[Evtijg ê]Xei [rovÊt]i]S7]yai
TtardÊi LXX cod. Al. mrndose Clerici yjuag Jun. et ceteri edd., vTtb tov Se-
utraque editio ^'TT^zgty. /^(jfl-^/ro c. cod. 67t6tov Êog ydp dyaSbg &?r Ttai-
vi LXX cod. Vat. iddovtai
, cod. LXX Sevei, d^X aig tb yovÊtrjBr/vai rjiidg
Al. 14. ovx dipEtai c. omnibus edd. coniecit Davif;., probavit Clericuf^.
GO CLEMENTIS ROMANI
LVII. 'T/detg ovv oi rrjv xarafSoXrjv [rrjg\ ardaeGog

TToijjaavreg v7ror[dyrf\re roig jrpeafivrepoig 7ca\ nai\pev\-
^rjre eig /xerdvoiav xdjuipav[reg] rd yovara rfjg xapSiag
v/xcdv, /xdBêre VTtordaaeaâi dito^ê/xevoi rfjv dXa8,6va
nai VTteprjqjavov rrjg yXcoaarjg vjj.d>v av^d6[eiavY dfxei 5
vov ydp iariv vjj.iv [^v] rw Ttoijxvicp rov Xpiarov jiinpovg

nai iXXoyijiovg evpe^-ffvai^ 7) na^-' VTtepoxr/v Sonovvrag
inpKpf/vai in rfjg iXitidog avrov. ovrcDg ydp Xeyei f}
23-3/.' Ttavaperog 2o(pia' 'Idov 7tpor}aojx[ai vjxi\v ijxfjg Ttvofjg

pjjaiv^ Sidd^cD [de v/xdg] rov ijxov Xoyov. i7t[eidf/ indXovv] 10
nai ovx V7tr]novaa[re^ nai iêrei]vov Xoyovg nai ov
[jtpoaeixere]., dXX dnvpovg i7toi[eire ijxdg] /SovXdg^ roig
de i/i[oig iXeyxoig] rf^tei^rfaare' roiyap[ovv ndyd)] rfj
vjxerepa d7tGDXei[a i7tiyeXdao]jxai ' naraxapovjxai Se [fjvina
dv] epxrjrai vjiiv 6XeB^po[g^ nai chg dv d]cpinr]rai vjluv 15
dcpvo) ^[opvfSog^ fj de] jcaraarpocpfj bjxoia n[araiyidi
7ta]piij^ orav epxrjrai vjx[iv
fj ^Xiiptg] Jtai 7toXiopnia.
earai y[dp orav i7ti]naXearja^ê jue, iycD 8e [ovn eiaa]-
novaojxai v/icdv^ ^rjr[rjaovaiv] /le 7ianoi nai ovx evprj-
[aovaiv]. i/xiarjaav ydp aocpiav^ [rbv 6e (p6]/3ov rov nvpiov 20
ov 7tpoeiXa[vro^ ovde] rjêXov i/xaig 7tpoaex[eiv f3ovXaig]'
i/ivnrrjpi8,ov 6e i/xoi)]g iXeyxovg]. roiyapovv eSovrai rfjg
\eavr(^v] b6ov rovg nap7tovg [yiai rfjg eavrcov] daefSeiag
7tXrja^^rjaov[rai]
LVII. 7. Ka^'' vTtEpoxvv c. cod. cocl. Vat. , Ttaidaiav LXX. cod, Alex.
et edd., yia^^vTCEpkxîv mallent Jim., — <po/5o7^ cod. c. textii bebraeo et LXX
Fcll., Colomes. 8. ^n ri/g ^Xniôq cod. C (hebr. rescr.), \6yov LXX. 24.
c. cod., Cotel., Wott., Jacobs., Dress., Jacobsonius haec ferc
;rA 7/5 77(3 or^rai].
iXitiô^ tantiim Hefeh ed. III. IV, notavit: Junius, cui forte codicem con-
fgcj TT/g my-Kkiôq vel potius ircav- fcrrc contigit prius quam a bibhopeg-o
Xi8og (ita Colomes.) Jiinius legendum Anghco praescissus fuerat et in corio
censuit. 13. 7}7t£iîj6aT8 c. cod. et compactus, discrte statuit foUum intc-
LXX cod. Vat. ov 7tpod£ix£T£ LXX. grum hoc loco excidisse. hodie cod.
,
cod. Alex. 14. d7tGjX£i\a] c cod. ms. post 7tX)^Br/6ov teste Jacobsonio ad
restituit Wotton., quem secuti sunt calcem paginae exhibet undecim aut
Frcy. Russ., Gall, Jacobs., Hef., duodecim, ut Bunsenio (Iguntius und
,
Keithm., Dress., aTtoXîa ceteri edd. scinc Zeit p. 101) visum est, quindecini
17. otav c. cdd., oTap cod. —
Tto- literarum spatium.
.
Lipsius 1. 1. p. 14
/itopHia c. cod. et edd., xal otav statuit, paginas circiter tres (libro-
^pXrjTai vfxiv oAE^^pog LXX. codd. AL rum impressorum?) desiderari. contra
et Vat. addunt, quac iu hcbraco lextu Boisius cx astcriscis in apographo
dcsunt. 20. Cocpiav cod. c. LXX. quo utebatur lacunam haud maiorem
AD CORINTHIOS EPI. 1 , 57. Gl
Tfig TrapovOijg iiaraaraaEGog rb reXog iar\v r/ 6ia
TTvpog npiaig rcov aae/3cDv, xaB^d cpaaiv ai ypacpai npo-

cprjrc^v re nai aTroaroXcDv^ eri de noii rfjg 2t/3vXXT]g ....
Avrcxpjnfg eig acorijpiav êov dvB^pGDTrov dyaTrfj.

i) eig
5 evyvoDjLioavvrjg yccp iari rb Ttpbg rbv rov eivai rjjidg

airiov d7toaGD8,eiv aropyr/v^ vcp rjg na\ eig devrepov nai
dy/jpcD aicDva diaaaDô/ueBâ
'ETveipaaev b êbg rbv 'A/3pad/d^ ovn dyvocDv rig rjv^ Gcn. xxii.
dXX iva roig /xerd ravra 6eiB,r] nai /irj npviprj rbv
10 roiovrov ncxi dieyeipr/ eig /ii/^rjaiv rfjg ineivov niareoDg
nat VTto/iOvfjg noa Tteiarj 7iai renvcDv aropyfjg d/ieXeiv
Tcpbg innXrjpQDaiv êiov TTpoardy/xarog' bêv eyypacpov

Ttepi avrov laropiav yeveaâi cDnovo/xrjaev
censuit quam ita suppletam: qjoftepa sit Moysi (cf. c. 17 p. 21, 3 sq. c. 43
ravra, dXX' 6 Ttovrjp^v
To. (j7J/jara p. 45, 18 sq. c. 51 p. 54, 20 sq. c. 53
dv^poiTtooy aTtOTtrrjg êbg nrX. Wot- p. 55 17 sq.), qui legem disposuerit (cf.
tonus Clementem sequentia eProver- c. 40. 41 p. 44, 2 sq. c. 43 p. 45, 8 sq.) et
biis dedisse censuit dv^' chv ydp proplietas miserit (cf. c. 17 p. 20, 10 sq.
iJSlhovv v7]7tLovg (povev^TJdovrai, nai c. 4:'6 ipAb,2l),quiignem praeparaverit
iB,era6i.iog dêftelg oXel. equidem lacu- diaholo et angelis eius.'-'- Clementis Ro-
nam, quam nuUo ingenio aut arte ex- mani epistula ubi nude laudatur, prior
pleri posse Freyius dixit, e fragmentis et antiquior intelligenda est. 4 — 13.
supplere ausus sum, praefatus oratio- Joannes Damascenus Eclog. 49 (Opp. I,
nem iam ad comminationes transisse. II, 752 ed. Lequien) haec ita retulit: rov
LVII. 1 —3. haec Pseudo-Justinus dyiov KXrj/iievrog iTtidKOTtov 'PGo/.L7ig.
in Quaestionibus ad Orthodoxos (Re- alia Clementis Romani dicta Joannes
sponsio ad quaest. 74) servavit, prae- Dam. ita landavit, ut epistulae nume-
misso voc. el, additisque: naBoog qyr/- rum addiderit (cf. p. 74 fragmenta post
6iv 6 jiiahdpiog KXr^/n/g ev ry vtpbg alteram epistulam coUecta). itaque haec
Kopiv^lovg intdroXy. post Colome- e notissima Clementis epistula, quam
sium et ipse (apostol. Viiter p. 74. Joannes Damascenus etiam alibi ita
not. 33) haec nostrae epistulae vindi- fere laudat (cf. quae ad c. 33 p. 36,
cavi, quae Usserius (Dissert. de Cle- 13 sq. notata sunt) desumpta esse cen-
mentis et Ignatii epistolis c. X), Cote- seo. primum fragmentum Noltius (Pa-
lerius (in iudicio de epistola posteriore), tristische Miscellen, Tiibinger theol.
Guil. Burton et Jacobsonius ad alteram Quartalschrift 1859 p. 277) temere ad
epistulam referre maluerunt. tale ali- Clem. Hom. III, 7. 8, alterum ad Clem.
quid in priori epistula exstitisse iam Hom. III, 39 sq. revocare voluit. 4
Irenaeus testatur adv. haer. III, 3, 3, — 7. AvrdpxTjg —
8ia6GoS,6}.ieâ. haec
hanc epistulam ita describens: „an- nostrae epistulae plane conveniunt, cf.
nuntiantem unum Deum omnipotentem 49 p. 51, 13 sq. 8 —
13. 'ETtelpaêv
(cf. inscript. p. 3, 5. 6. c. 2 p. 5, 11. — Gwov6/nj6ev. haec Joannes Damasc.
c. 8 p. 11, 15. c. 32 p. 36, 6), factorem addidit praemisso rov avrov, et ipsa
coeli et terrae (cf. c. 19. 20 p. '-'3, 16 sq. Clcmenti Romano plane congrua, cf.
c. 33 p. 36, 15 sq.), plasmatorem ho- c. 10 p. 13, 13 sq. 10. 7ti6reaog nal
minis (cf. c. 33 p. 37, 6 sq.), qui indu- vTtojiovr/g. cf. c. 5 p. 9, 3 sq. c. 10 p. 12,
xerit cataclysmum (cf. c. 7 p. 10, 11.12. 9 sq. Hebr. XI, 17. 12. eyypacpov. cf.
c. 9 p. 12, 6 sq.) et advocaverit Abra- quae ad c. 45 p. 48, 10 notata sunt.
ham (cf. c. 10 p. 12, 9 sq. c. 17 p. 20, 13. 7tpo6rdy/xara. cf. c. 2 p. 6, 11. c. 3
14 sq. c. 31 p. 35, 13 sq.), qui eduxerit p. 7, 2. c. 20 p. 24, 11. c. 37 p. 41, 9.
popuhim dc terra Aegypti et coUocutus c. 40 p. 44, 15. c. 50 p. 53, 8.
G2 CLEMENTIS ROMANI
Zrj 6 ^^cog nocL 6 xvpiog 'IrjOovg XpiOrbg }cai ro

TtvEVfjLa ro ayiov
. . . ITtOV.
LVIII. 'O TTayrETtOTtrrjg ^-ebg \naS\ deCTtorrfg rwv

TtvevjudrcDv %at jcvpiog [7td\(5rig 6apn6g., 6 inXe^djuevog 6
[rb']^ nvptov 'Ir/Oovv XpiOrov nai rjfidg 6i avrov \ei\g Xaov

7tepiov6iov^ dcprj Ttdorj ['ip]vxff iTtinenXrfjuevr/ rb jueyaXo-
[7t~\pe7teg nai dyiov ovojua avrov [;r]z(7rzr, cpoôv^ eiprfvrjv^
vjtojiovrfv^ jj.ajipo^^vjMav^ iynpareiav^ dyveiav jioi 6gd-
(ppo6vvr/v eig evape6r?/6iv rcp ovorari avrov oid rov lo
Hebr. VII,
i_3,
? ^ ^ ^
/
apxiBpôog nai 7tpo6rarov

^ ' '^~'r^-xr^-<>'
rjjiGOv IijOov Xpi6rov^ oi ov
~
avrcD doâ noii jxeya\GD6vvr}^ nparog^ rijifj nai vvv nai

eig Ttavrag rovg aicDvag rwv aicovcDv. djirfv.
LIX. Tovg Se d7te6raXjievovg dq^ rjjic^v KXavdiov
"EcprffSov nai OvaXepiov BircDva 6vv nai ôprovvdrcp iv 15
eiprjVT] jierd x^poi-S ^'^ raxei dva^tejiipare Ttpbg rjjidg.,
oTtGDg ^drrov rrjv evnraiav nai iTtiTto^rjrov rjjiiv eiprjvrjv

nai bjxovoiav d7tayyeXXcsD6iv.^ eig ro raxiov noii rjjidg
Xapfjvai Ttepi rijg ev6raêiag vjjlc^v.
ÎI x^P^S 'ôv nvpiov rjjxcDv 'Irj6ov Xpi6rov jxeB-' 20
LVII. 1. 2. Basilius de spiritu Ilefel., Keithm., Dress.; nam tres

sancto c. 29 (Opp. III, 61 A. ed. tantum legatos fuisse interiectum xat
Bened.): dXAa -hccl KXrnirjg apxai- docet. perperani ceteri edd. noniina
KGOTEpov (c. mstis, ed. prima Basil. et ita distinxerunt, ut quinque legati
Gallandio, dpx(x'LHGDT£pog ceteri edd.) evadcrent. 6vv xal $opTovvdTGoJ)<iyi^.
Zt/, qjr/dir , 6 êbg xal 6 xvpiog emendarc voluit 6vr ratcp $opTov-
'it/dovg XpidTog xai to Ttrevjiia ayior. raTGo. sed Laurent 1. 1. p. 425 bene
hacc Wottonus hic excidisse putavit, contulit Philipp. lY 3 /.leTa nai ,
Kreyius etiam monuit, locutionem KXrii.iEvTog Euseb. HE. I, 1 6vv ,
ipsam peropportune huic loco con- Kat Toig aTtb tov 6GJTfjpog yâ)v
vcnirc et accommodari posse in epi- nal Eig r//iidg 8L?/vv6jii£roig xP^^'oig.
stuia ad finem vergente. cf. c. 4.6 p. equidem addo Assumptionem Mosis
49, 5 sq. 3. iitor c. cod. (qui apud Olementem Al. Strom. VI, 15,
. . .
post dcperditum illud folium ita per- 132 p. 806 6vr ual tc7) XaXs/S. 16.
git, sed tres literae perierunt) et dvaTtE/nTpaTE c. edd., arE7tEjj.xl'aT£ cod.
plerisque edd., r/Tor Jun., Fell., Coteh, (Wott.) 17. iTtnto^r/Tor (cf. Barn.
Colom., Frey., Coustant. epi. c. I, p. 1, 10) c. Bois. et multis
LVIII. 10. 11. ^Ld Tov dpxie- edd., ETtnto^r/Ti/v c. cod. AVott., Russ.,
pEGjg noLL 7tpo6TdTov r/fi&v 'Jr/6ov Gall.,Schoenem., Hef., Jacobs., Reithm.,
XpL6Tov, cf. c. 36 p. 40, 10 sq. et Dress. 18. dTtaxyEAAcj^Ly c. cod.
quae ad h. 1. notavimus. (ubi d7tayyEXGo6iv ita correctum
LIX. 14. 15. KXavdLor "Eqn/- est), Wott., Russ., Gall., Schoenem.,
ftov Hoi OvaXEpLor BlTCJva 6vv na\ Jacobs., Hef., Reitlim., Dress., drtay-
(popTovraTGo interpunxi cum Wakio, y£XGj6ir cetcri edd.
Wottono, tVey., Schoencm., Jacobs.,
AD CORINTHIOS EPI. I, 67 — 59. G3
vjLiwy j{a) jueTa Ttavrcjv Travraxfj rdfv jienXr^fXEVGDV vtto

rov êov nai bi avrov^ di ov avrcp doâ^ rijdrj^ xparog
Ha\ jueyaXcoOvvrj ^ ^povog aicDviog aTTo rc^v aicDVGDv eig
rovg aicdvag rcDv aicDvoDv. djur/v.
KXjjjiievrog Ttpog KopivBîovg iTtiOroXf} a .
LIX. 5. KXijjiieyTog npog Kopiv^lovg ct' c. cocl. Wott., Jacobs., Hef.,

Rpithm., Dress., om. ceteri edd.
[npo^ kopinqiot:^ b\]
I. 'y^deXcpoi^ ovTGog dei rjixdg (ppoveiv TtEpi 'Irj(jov
XpiOrov dg TCepi npirov ^GOvrGDv jcat re-

(hg Ttepi B-eov^
7ipd>v' noLi ov 6ei fjpdg pinpa qjpoveiv 7tep\ rfjg CGorrjpiag
Tfpc^v. iv rcD yap g^poveiv rjpdg pixpa nepi avrov piytpa

noii iXniSyOpev Xaêiv' nai oi dnovovreg chg jcepi pinpc^v
dpaprdvopev ^ ovn eidoreg jroBêv inXrj^^r/pev^ nai vno
rivog^ nai eig ov roTtov^ o6a vjtepeivev 'IrjOovg
nai
XpiOrbg Tta^êiv ereyta rfpwv. riva ovv rfpeig avrcp Sgd-
1. [Ttpbg Kopirîovg ^'] cf. epi. think concerning Jesus Christ as con-
I. titulum, tituU iulniius codice ne cerning God, as concerning the Judge
litera quidem servata est. of the living and the dead. And it
I. 'AosXqfoi,
2. —
q)pov£iv. 'prim^ is not right for us to think small
codicis linea literis miniatis exhibe- things concerning our salvation; for by
tur. 2 —
d.ÂdeXcpoi, —
naÊiv eveKa our thinking small things concerning
rjl.ia)v. Severus Antioclienus against it, we also expect to receive small
the wickcd Grammaticus (apud Cu- things. And when we hear as concern-
reton. Corpus Ignatian. Berlin 1849. ing small things, we sin, in that we do
p. 246) Of Clement the third Bishop
: not know from whence we are called,
of Rome after the Apostles, from the and by whom, and to what place,
second Epistle to the Corinthians: and all those things which Jesus
My brcthren, thus is it right for us Christ endured to suffer for our sakes.
to think concerning Jesus Christ as 3. a)g êov. Photius Bibl. cod.
Ttepi
concerning God, as concerning the 126: de devrepa (Clementis epistula)
7/
Judge of the living and the dead, xai avTTf vovêdiav nocL Ttapairediv
and it is not right for us to think xpeizTovog eiddyei ftiov xai iv dpxv
êbv Tov XpidTov m/pv6dei.
small thinks concerning our salvation: 6. xal
for if we think small things concerning dxovovTeg (cf. c. 10 p. 72, 7. 8) a)g
ol
it, we hope also to receive small nepi /axp&)v c. Severo et Timothco,
things. And when we hear as con- Kal ol dxovovTeg oo67Cep niKp&r c.
cerning small things, we sin, becausecod. edd., sed naiToi dxovovTeg wg 7cep\
we do not know from whence we jiiiHp^v iam Jun., Colom., Schoenem.
are called and by whom, and to coniecerunt, 7(at ei dKovo/îev tg)v Ttepl
,
what placc and how much Jesus Xpi6Tov 6c)6nep jiiiHpa)y Boisius, xal
,
Christ endured to suffer for us. —

rjnetg oi dxovovTeg tovtcov oo6Ttep f.ii-
Timotheus Alexandrinus contra con- 7ip^v Wott., Frey., xai ol napaxovov-
cilium Chalcedonense (ibid. p. 244): Tfg oo6nep jiUKp&)v Birr, llefel. in ,
of the same (Clement) from the be- versione, xai cov aKOvovTeg Sonep
ginning of the third Epistle: My l.iLKpa}v iSôltius. 9. naêlv c. cod.,
brethren thus it belioveth us to Sev., Thcoph,, naôov mallct Birriuf.
,
AD COrvINTHIOS EPI. 11, 1. 2. 65
Oo/uev dvrijuKjîav^ rj riva xapTrov aîov ov r/juiv avrog

tdcDKev ^ TtoOa 6e avrcp 6q)eiXoj.iev o6ia^ ro cpc^g yap
rjiJ.iv ixapiâro^ G)g Ttarijp viovg r/jxdg 7rpo6r}yopev6ev^
oLTtoWvjJLevovg fifjidg e6cD6ev. noiov aivov avr(p dG)6o/uev
^ f) jLii6^6v dvrijLii6^îag gjv eXdpojiev ^ Ttrfpoi ovreg rfj
diavoia^ 7tpo6HVvovvreg Xiôvg nai ^vXa 7ia\ xpv6ov xa\

dpyvpov xai xaXnov^ epya dv^pcDTtGDv^ nai 6 ftiog fjjj.d)v
oXog dXXo ovdev fjv ei jiij ^dvarog^ djj.avpGD6iv ovv —
7tepi)ieijj,evoi jiai roiavrrjg dxXvog yejjovreg ev rfj bpa6ei
10 dvepXexpajxev^ dito^êjievoi eneivo o Ttepixeijxe^â vecpog^
rfj avrov êXrj6ei. fjXerj6ev ydp fjjjdg nai 67tXayxvi6Bêig

e6co6ev^ êa^djjerog iv fjjiiv TtoXXrjv TtXavrjv itai dTtcD-
Xeiav^ ?cai j.crj8ejuiav iXrtida exovrag 6GDrrjpiag^ ei jjrj rfjv

Ttap avrov. ixaXe6ev yap fjjjdg ovh ovrag holi rjêXrj6e%''
15 in jjrj ovrog eivai fjjidg.
II. EfjcppdvB^rjri 6reipa fj ov rinrovâ^ prjBôv nai Qli^^î.

ftorj6ov fj ovji GD6ivov6a, bri TtoXXd rd renva rrjg iprjjiov.)
jjdXXc^ rj rfjg ixov6rjg rbv dvdpa' o eiTtev EvcppclvB^rjri
6reipa fj ov rinrovâ^ fjjjdg eiitev' 6reipa ydp fjv fj
20 hiHXrjîa fjjjd)v rtpb rov do^^rjvai avrfj renva. b 6« ehtev

Borj6ov fj ov)i cD6ivov6a., rovro Xeyei' rdg 7tpo6evxdg
fjjjwv djtXc^g dvaq)epeiv 7tpbg rbv êov^ jjfj chg a\
G)6ivov6ai iyHaHd)jjev. b 6e ei7tev rd renva
"Ori 7toXXd
rrjg iprjpov^ pdXXov rj rfjg ixov6rjg rbv dv6pa' iTtel
25 eprjpog i6oHei eivai d^tb rov ^êov b Xabg fjjJCDv^ vvvi 6e
7ti6rev6avreg 7tXeioveg iyevbjjeâ rcDv 6oHOvvrGDv exeiv
ÊOv. 7cai erepa 6e ypa<pfj Xeyei "Ori ovh fjX^ôv HaXe6ai ^"^^ ^^'
J^-
6iHaiovg^ dXXd dpaprGDXovg. rovro Xeyei bri 6ei rovg

aTtoXXvpevovg 6co8,eiv. ineivo ydp i6riv peya nai B-av-
I. 2. odia. Jes. LV, 3 xai

cf. — Ttypoi cod. et edd., Trrjpoi hvy-
c.
8ia37]6of.iai v/j.iv dtaS7Jxr/v alcovtov, x^ôjuev mallet Birrius. 13. iXTtida
ra o6ia Javid ra TCLdrd (2 Paralip. ^xorrag ddDTr/piag c. edd., eXmdav
VI, 42). Act. XIII, 34. Deut. XXIX, exovrsg dcorrjpiag cod., iX7ti8a 6go-
19 {Xiyooy "Odid jdoi yivoiro), etiam rrjpiag ^xofJ-^y coniecit lioisius.
Constitutt. app. II, 23. p. 47, 20. 11. 2^. iyHaxîxev q. coi^.^^Noti.,
4. Tcoiov dedi, 7toiovv^{QL epi. I, 30 Jacobs., ^;><«a:«o5/i£?^ Cotel., Hef., Dress.,
p. 43, 9) cod., noiov ovv edd. 8gj- — alii. 24.rov dvdpa c. cod. et edd.,
6o/i£v c. edd., 8oo6oj/iev cod. (Wott.). rovro Xiyei addere voluit Boisius.
h. fii6yov dvrL/ii6îag c. cod. et odd., 25. aTtb c. cod. et edd., dvev con-
Mi6ân^ dvTLjLii6îav coniecit Junius. iecit Junius.
HlLGEKFELD, NOV. TesTAM. EXTRA CANONEM, I. fe
G6 CLEMENTIS KOMANI
juaOTOv' ov ra horwra Orrjpiêiv^ dXXa ra TtiTtrovra.

ovrcog xa) 6 XpiOrog rjBêXffOev OcdOat rd dnoWvjieva
nai eOwOev jroXXovg iX^G)v nai xaXeOag r]fjLdg rjdrf
djtoXXvfjLevovg.
III. ToOovrov ovv eXeog TtoirjOavrog avrov eig rjjidg^ 5
Ttpcorov juev ori fjfieig o\ ^c^vreg roig vejcpoig êoig ov

^vojuev xai ov 7tpoOKVvov/j,ev avroig^ dXXa eyvGDjuev 6i
avrov rov narepa rfjg dXrfBêiag^ rig r/ yvcÔig rj Ttpog
avrov^ rj ro juf/ dpveiOâi 6i ov eyvcojxev avrov^ Xeyei
Mt. X, 32. <5£ xai avrog Tov 6/ioXoyrjoavra p,e ivcDTttov rc^v dv- io
^pGDTtGDv^ bjxoXoyrjOGD avrbv ivGDTtiov rov Jtarpog jxov.

ovrog ovv ioriv b jiiOôg r}jxcS)v^ iav vvv bjJLoXoyrjOGDjxev
6i oi) iOc^^rjjxev. iv rivi 6e avrov bjxoXoyovjxev iv rcp ^
Ttoieiv d Xeyei xai jxrf Ttapanoveiv avrov rcdv ivroXcDv
noLi jxr} jxovov ;^£zA£(7zr avrbv rijxdv^ aXX i^ oXrjg xap- 15
6iag xai i^ oXrjg rrjg 6iavoiag. Xeyei 6e Hoi iv rcp ^HOaia

jes. XXIX, ^Q Xoiôg ovrog roig ^^^'AetJzV jie rijxa^ rj 6e Kap6ia avrcdv
TtoppcD dneOriv dn ijxov. IV. jxrj jxovov ovv%xvrbv
xaXc^jxev nvpiov' ov ydp rovro OGDOei rjjxdg. Xiyet yap
Mt. VII, 21. Oi) Ttdg b XeyGDv jxoi Kvpie^ Kvpie^ OGDB^rjOerai^ aXXa o 20
Ttoic^v rr/v îKaioOvvrjv. Sore ovv^ a6eX(poiy iv roig ipyoig

avrbv b/xoXoycDjiev^ iv rcp dyandv eavrovg^ iv rcp jxij
jxoixdOâi^ jxrj6e ycaraXaXeiv dXXijXGDv^ jxrj6e 8,rjXovv^ aXX

iynpareig eivai^ iXerjjxovag^ dyaôvg' kccl OvjiitaOxîv
dXXijXoig 6q)eiXo[jxev^ koli jxrj cpiXapyvpeiv. iv r[oiov]roig 25
epyoig bjxoXoycDjiev r[bv Sêor], 7cai prj iv roig ivavrioig^
•
III. G. Ttpwtov fXEv
c. cod. et Ss rc5r ivToAojy. . 12. vvv
. . .
edd., Ttpb Ttdvtoov avx(xpidta>jiiav oti emendavi, ovv c. cod. plerique cdd.,
coniecit Boisius. sed anacolutha in fiev vel avtov legere voluerunt Wott.,
6vvExri tr/v (XHoXovîay vrtrjpxa (pv- a.7t —

i/xov. cf. epi. I, c. 15 p. 17,
Xdttovta. 8. 9. tig r} yvcjdig ?) 8 —
10 (ubi o^ro? 6 X.a6g).
Ttpbg avtoy c. cod., tig r} yvcodig IV. 22. avtbv c. edd., avtojy
tov Ttatpbg avtov coniecit Boisius. cod. (Wott.). kavtovg c. cod., —
9— 11. XeyEi 6« nai avtbg —
tov Jacobs., Hef'., Drcss., m'rous edd. ante
Ttatpog /.lov. Nicon (cf. quae ad epi. Jacobs., avtby enicndaverunt Junius,
I, c. 14 p. 16, 8 sq. notata sunt) Colom., Wotton. 25. iv t[oiov]-
etiam hacc e Clemente excerpsit: Hai toig vel iv t[oi'^]toig cod., teste Ja-
6 ni)piog Xeyei Tov bjiioXoyrjdavtd cobsonio, ey te dyaSolg tolg edd. antc
fjLE tov Ttatpog jiov. iv tiyi Wottonum. 2(i. t^bv Bebv] c. Jun.,
AD CORINTHIOS EPI. II, 2 — 5. 67
7(ai 01) dei r/judg cpo/3eI(jâi To[vg] dv^^pcDTtovg judXXov dXXa

rov êov. 6[ia\ rovro ravra r/juc^v 7rpa66ov[rcDv] eiirev
6 xvpiog 'Eav rfre fxer if.io\v\ Gvvrfy jjievoi iv rcp xoXttg)

juo[v] noii jdT] TTOirjre rdg ivroXdg jio[v]^ d7ro/3aXcD vjjidg
6 Ha\ ipcd vjiiv 'Tjrdyere dTt ijiov^ ov7C oida vjidg Ttoêv
f(7T£, ipydrai dvojiiag,
V. "Oêv.^ dSeXcpoi^ icaraXeiijâvreg rr/v jrapoiniav
rov KoOpov rovrov Troirjocojiev rb êXrjpa rov 7caXe6avrog
fjpdg na\ prj qjofSrf^c^jxev iêXêiv in rov 7co6pov rovrov.
10 Xeyei ydp 6 7cvpiog "EOeOê chg dpvia iv jxe6cp Xvkcdv. mi. x, le.
dTroxpiêtg de Herpog avrcp Xeyei 'Eav ovv SiaOTra-

6
pdB,cD6iv 01 Xv7coi ra dpvia^ eivrev 6 Îrj6ovg rcp IlerpGD
Mr] (popei6^cD6av ra dpvia rovg Xvnovg jjtera ro diro-
âveiv avrd 7iOLi vjxeig prj (pof3ei6ê rovg diroKrevvovrag m.
' x, 28.
15 vpdg 7ca\ pr/dev vjxiv dvvapevovg Troieiv' dXXa q)ofSei6ê

rov perd rb djro^âveiv vjidg exovra iôvoiav zpvxrjg Kai
6cDparog rov f3aXeiv eig yeevvav Trvpog. 7cai yivcD6Kere^
ddeXcpoi, bri fj iTridrjpia iv rcp 7c66jxgd rovrcp rf\g 6apKbg
ravrrjg piKpd i6riv koli bXiyoxpbviog^ fj de ijrayyeXia
20 Tov Xpi6rov jxeyaXrj Ka\ âvjiaorrf i6riv koli dva7rav6ig
rrjg peXXov6rjg /3a6iXeiag noti ^cDr/g aicDviov. ri ovv e6riv
7roir]6avrag iTrirvxîv avrcS)v.^ ei jifj rb boicDg 7ca\ dixaicDg
Wott., Jacobs- articulo quidem in co- Vater p. 233 not. 2, et quae disseram
dice spatium deesse monuit Millius, eed in huius operis fascic. IV. de evan-
membranam laceratam et a bibliopego gelio secundum Aegyptios.
inhumaniter abscissam esse monuit Ja- V. 10 —
17. ededBê a)g ocpyia —
cobsonius. possis etiam rbr nvpiov yEevvav Ttvpog. etiam haec ex apo-
coniicere, [a:i;roV] Hefel. ed. II IV. —
crypho evangelio, de quo disseram
IV. 1. /.laXXov dXXa. c. cod. et in fasciculo IV, hausta sunt, cf. librum
edd., fiaXXov delendum aut fjiaXXov meum: die apostol. Vater 1. 1. 12.
Tf legendum esse censuerunt Boisius ra dpvia. male Boisius addere vo-
et Wottonus. 2. ^//t»»' c. Cotel., Gall., luit: ri XeyEig; aut tale aliquid. 14.
Jacobs. aliis, vf.i(Zv (e codice?) Jun. dnoyrevvovrag c. coA.^ dnoxreivovrag
,
et Wottonus. 3 —
6. idv rjre ip- edd.— 15. /.irjdev c. cod. et edd.,
ydrai dvo/iiag. haec frustra e Matth. nXiov Junius addere voluit. dvva- —
VII, 23 {dnoxoopeire dn i/iov oi ip- /levovg c. cod. ct edd., nXeov vel
yaô/ievoi rtp- dvo/iiav). Jes. XL, 11. /lerd rovro Bois. addere voluit. 17.
Jer. XXII, 24 derivare studuit FeUus., ftaXeiv c. cod. et edd. avrd addere ,
huius epistulae scriptor, ut iam Pho- voluit Boisius. 21. aioDviov c. cod.
tius Bibl. cod. 126 vidit, fir/rd riva et cdd., aiojviog coniecit Davis., ad
(k)g dno rr/g Êiag ypacpr/g B,EviS,ovra oram Frey. et Eeithm. 22. ro odicog
napetddyei. etiam Cotelerius, Coustan- c. cod, et plerisque edd., t&3 odioog
tius, Wottonus haec ex apocrypho maluit Davis. rb êioog perperam
,
aliquo scripto laudari cognoverunt, Junius, Coteler., Coustant.

de quo cf. libruni meum: die apostol.
5*
68 CLEMENTIS ROMANI
dvaOr peqêOâi nai ra KoO/xDca ravra wg aXkorpia

TfyEiOâi yiai fjLrf iTri^vjueiv avrd)v^ iv yap rcp iTtt^v/êiv
r/judg KrtjoaOBâi ravra a7ro7ri7croju[ev] rfjg odov rfjg di-
Mt. VI, 24. naiag. VI. Xeyei de 6 nvpiog OvSeig oixerrjg dvvarai
dvOi livpioig 6ov\eve\iv\ iav r}fieig êXcDjuev nai Bêcp 5
Mt.\\i,26.d[ovX]eveivxatjxajiGDva^ d6vji(po[p]ov r/jiiv e6riv. ri ydp

ro ocpeXog^ idv rig rov oXov noOjxov xepSjjor/^ rrjv 6e
^ffvxi^v 8,rjjiiGD^fj^ eOriv 6e ovrog 6 aicov nai 6 jieXXcDv
dvo ixB^poL ovrog Xeyei jjioixîocv xai g^Bôpdv nai cpi-
Xapyvpiav nai aTtarriv^ ineivog 6e rovroig djtordooerai. lo
ov Svvdjieâovv rwv dvo cpiXoi eivai' Set de rjjxdg

rovrcp ditoraâpevovg ineivcD x^P^ôcO^âi. oiopeBâ ori
fSeXriov ioriv ra ivBâSe piOijOai.^ ori jxinpa nai oXiyo-
Xpovia nai cpâpra^ ineiva 6e dyavtfjOai ra dyaB^d nat
dcpâpra. 7toiovvreg ydp ro ^êXrjjua rov XpiOrov evprj- 15
Oojxev dvaTtavOiv' ei de prj ye., ovSev rjpdg pvOerai in

rfjg aicDviov noXaOecDg^ iav 7tapanovOGDjiev rcov ivroXcvv
^^'^^^''^]^- avrov. Xeyei 6e nai r/ ypacprj idv
iv rcp 'Eênir/X ori*
dvaOrrj Ncde nat 'Ic^/3 na\ AaviyjX^ ov ^vOerat ra renva

avrcdv iv rfj aixpoLXcDOicx:. ei 6e nai 01 roiovroi 6inaioi 20
ov 6vvavrai raig avrc^v 6inaioOvvaig pvOaO^âi ra renva
avrcDv., rjpeig iav prj rrjprjOcDjxev rb fâTtriO jia ayvov
na\ djiiavrov ^ Ttoia 7te7toi^rjOei eiOeXevOojxeâ eig ro
PaOiXeiov rov ^êov^ fj rig fjp^v 7tapdnXrjrog eOrai^ idv
jxrj evpe^c^jxev epya exovreg oOta na\ 6inaia^ 26
VTI. "DjOre ovv, d6eXcpoi pov^ dycDviOGDpeâ ei66reg

ori iv x^pcJzr o dycDv^ nai ori eig rovg cpâprovg dyc^vag
VI. 6. âjnciDra e codice

resti- Dress. XPV^^^^ ceteri edd.,
oto- —
tuit Wotton., priores edJ. fXEâ c. cod. et multis edd., oloofieâ
fj.afj.fj.oov&
8. 8,r}fiiGi)^f/ c. cod. (ut iam Millius vi- Russ., Gall., Hefel., Jacobs., Reithm.,
dit, Davisius coniecit), Gall., Schoenem., Dress. in textu, Coteler., Colomes.,
HefeL, Jacobs., Dress., <?77/izGj(j^ Junius Frcy. Schoenem. ad oram.
, 14.
et ceteri edd. —
e6rLy c. cod. et edd., dyaâ c. cod. et edd., fieydXa con-
eiîv mallent Jun., Colomes., Schoe- iecit Davis. 19. dva6ry e cod. re-
nem. 12. ^^ôrp/da^^m (cf. 1. 14 stituit Wotton., dvedrr/ priores edd.
dyaTtrjdai et Herm. Past. Mand. VI, 2 23. 24. rb fta6iXnov c. cod. et edd.
p. 53, 20 sq.: naXov i6ri ra> dyyEîO) (Jacobson. contulit Caium presbyterum
rr/q 8iHaio6vyr/s dHoXouêiv, r&> 8^ apud Euscb. HE. III, 28, 2: iniyEiov
dyyiXoo rijg novrjpiaq d7iordB,a6âi) elvai rb fta6i\8iov rov Xpi6rov),
emendavi, xpoi-6âi c. cod. AVott., ri]v fta6iXeiav mahiit Birrius.
Gall. , Schoenem., Jacobs., Reithm., Vll. 27, dyc^v iam coniccerunt
AD CORINTHIOS EPI. II, 5 — 8. 69
7iara7TXeov6iv rroXXol^ dXX ov Trdvreg Crecpavovvra? et
fXTf o\ TToXXd noTtidaavreg nai naXd)q dycDviOdjuevoi. r/jueig icor.ix,2i.
ovv dycDvi6cojLieSa^ iva ndvreg 6req)avco^d>iiev. coOre

êcDjuev rrjv bdov rfjv ev^êiav., dycSva rov dqy^âprov^
5 xat TToXXot eig avrov îaraTtXevOcDjiev nai dycDviCcDjAeâ
tva \7(\a\ OrecpavcD^cDjxev., nai el [yu]/) dvvdjie^â aTtavreg
6recpa\y\cD^fjvai^ 7idviyyvg rov Orecpdvov yevcDjxeâ.
eidevai fjpdg dei ori 6 rbv q)âprbv dycdva dycDviôpevog
idv evpe^?) cpêipcDv^ paOriycD^êig aiperai lioa e^cD f3aX-
10 Xerai rov 6radiov. ri doneire^ b rbv rrjg dcpâpoiag
dycDva cpBêipag ri Ttaêirai^ rcdv ydp pfj rr]prj6avrcDv^
Jes.^Lxvi,
cpiôiv^ rffv Ocppayida 'O OncDXrjS avrcov ov reXevrrjoeij
nai rb rtvp avrcDv ov 6ê6B^?]6erai., nai e6ovrai eig
opaaiv 7td6rj 6apni. VIII. ec^^g ovv i6pev ijti yrjg^
15 peravofj6GDpev. ydp i6pev eig rfjv x^^P^ '^^^

TtijXbg
rexîtov' ov rpbnov ydp b nepapefjg idv rtoifj 6nevog^
Fell. , Coteler. , Colomes., Coustant., j.i£yGDy. 7. 6Tsq)dvov. illis, quae

edideruiit Schoencm., Hefel., aiaov c. de hac corona iam notavi (apostol.
cod. ceteri edd. Vater p. 113. not. 6), etiam addo
VII. 1. xaraTrXeovdiv c. cod. et Herm. Past. Sim. VIII, 2. 3 p. 102,
edd., Hara7taAaiov6iv (et 1. 5 nara- 8 sq. 104, 17 sq. 8 10. eidevai —

;raAa7(y(5£y//£K) suspicatus est Wotton., i^/iag dei ftdXXerai rov dradiov.—
nihil mutans. sed Boisio, Freyio, Birrio, Epiphanius Haer. LX, 7: TtapacpB-ei-
quos Jacobs. laudat, non modo com- pag yap dyS)ya 6 d^Xvrrjg }.(.a6rixêig
moda, sed et elegans videbatur signi- InftdXXerai rov dy&vog. 11. na-
ficatio navigationis ad situm Corinthi, êirai c. cod. et edd., neiderail
ubi ludi Isthmici ingenti concursu 12. rrjv dcppayiSa (cf. c. 8 p. 70, 15),
celebrabantur et propter portuum Co- i. e. baptismum (c. 6 p. 68, 22), cf.
rinthiacum commoditatem navibus adi- Herm. Past. Sim. VIII, 6 p. 107, 21.
])antur. 1. 2. ff /^t/ c. edd., oi>m77 cod. IX, 16 p. 130, 13 sq. c. 17 p. 131,
4. êoajnev c. Coteler., Colomes., Fell., 32 sq., Suiceri Thesaurum s. v. dcppa-
Ittig. Coustant.
, Frey (in margine), yig et Jacobsonium ad h. 1,, qui
,
'^wi.iev c. cod. Wotton. (qui legendum etiam addi<3it Clement. Alex. Quis
putavit 6!>6re ^&jiev rrjv odov rrjv div. salv. §. 39 p. 957. Strom. II, 3,
Evêiav ffg «^0^«^ ?i^tA.), Gall., Hefel., 11. p. 434.
Jacobs., coniecit Da-
Dress., ftayfiev VIII. 14. ecDg (cf. p. 70, 4. 6) c.
visius. — dya)va
cod. et edd. , eig
c. Noltio et Hefel. ed. IV., a)g cod. et
dyojva mallent Jun., Wott., Bois., eig ceteri edd. 16 —
p. 70, 2. ov rpo-
vel TTpog dyoova Frey. 5. eig av- Ttov — dya7rXd66ei. haec cl. Otto con-
rbv e cod. restituit Wotton. , kavrbv tulit ad Theophil. Ant. ad Autol. II, 26
.Tunius. 6. 7. 7iat dyGJvi6(6jueâ — (36) p. 103: KaâTTep ûevog ri, iitav
yevcofieâ. Dorothcus (sec. VI. exeunte) 7tXa6^ly airiav rtvd 6xy, dvaxooveve-
Doctrina 23 (Biblioth. vctt. patrum rai r) dva7tAd66erai eig rb yeve6âi.
seu scriptorum ecclesiasticorum Tom. uaivov Hoi bXonXripoy. similia haberi
I. graecolatinus, Paris. 1624. p. 865): otiam apud Origenom Hom. in Jercni.
a>s Xeyei naL b dyiog KArj/irjg Kdv XVIII, 1 (Opp. 111, 241): 6ia rovro
f.iij dreqtavajrai rig,. dATid 67tov6d6^ o6ov i6juev iv8d6e oiovu iv ;f«/:ji
fn] fiaxpdv evpe^rjvai rwv 6ze<pavov- rov Hepafieaog ovreg, ndv 8ia7te6-^
70 CLEMENTIS ROMANI
n(xi iv raig x^P^^^^ avrov dia6rpaqjfj rj 6vvrpiftfj^ TtdXiv

avro dva7rXa66ei^ iav de 7tpO(pâ6rj eig rrjv xajuivov
rov Ttvpog avro /SaXetv^ ovneri /3orj^r/6ei avr^)' ovrcog
noii rjjjieig^ ecog i6juev iv rovrco rcp no^jxcp^ iv rfj 6apni
a iTtpaâjuev TVovrjpa^ jj.eravorj6cojiev i^ oXr/g rrjg nap- 5
diagy iva 6cD^(^jiev vtto rov nvpiov^ tcog 'exojjLev naipov

jieravoiag. jxerd ydp ro iêX^-eiv r}jjdg in rov n66jiov
ovneri dvvdjxeBâ inei i^ôjxoXoyr]6a6âi rj jueravoeiv eri.
(S)6re^ ddeXcpoi^ 7rot?J6avreg ro ^êXrjjxa rov Tcarpog nai

rrjv 6apna dyvr/v rr]prj6avreg nai rag ivroXag rov nv- lo
Luc^xvi,
p^'^^ (pvXdB,avreg Xrjijjojxe^â ^cor/v aicoviov. Xeyei ydp 6
m.xxv,2i. nvpiog iv r(^ evayyeXi(p Ei ro jxinpov ovn irrjprj6are^
ro jieya rig vjiiv dcD6ei^ Xeyco yap vjiiv ori 6 7Ci6rog iv
iXaxi6r(p nai iv 7toXX(p 7ti6rog i6rtv. dpa ovv rovro

Xeyei Trjprj6are rrjv 6apna dyvijv nai rrjv 6(ppayi6a 15
d^TtiXov^ iva rfjv aicovwv ^corjv dTtoXapcDjiev. IX. nai

jxfj XeyercD rig vjxc^v ori avrrj fj 6dp^ ov jcpiverai ovde
dvi6rarai. yv(^re' iv rivi i^coB^rjre^ iv rivi avefSXeijjarey
ei jifj iv rfj 6apni ravrrj ovreg. vaov 6ei ovv rjjidg (hg
êov (pvXd66eiv rfjv 6dpna. ov rp07tov yap iv rfj 6apni 20
inXfjB^rjre^ nai iv rfj 6apni iXev6e6ê. eig Xpi6rog 6
rb (jKevog a.7tb ta)v x^^P^t' OLvtoVy apa ovv (cf. Barn. epL IX. p. 28, 18.
imSEXBtai ^spaTteiav noLi tb dva- X. p. 30, 12. 13) dedi, ctpa ovv priores
-Kti^^Tjvai. Method. de resurrectione edd. — haec non ex
evangeliis hausta
I, 25 77 ed. Jahn, alios.
p. esse sed interpreta-
(Wott., Dress.),
VIII. 1. iv taig x^P^^'^ c. cod. tionem addere monui (apostol. Viiter
et edd,, i:v ty ;f£zpz mallet Jun. 3. p. 122. not. 3), probante Jacobsonio.
f5aXelv c. cod. et edd. , (5dXXeiv Co- 15. ddpua c. edd., dapxav cod. 16.
lomesius. 5. d c. cod, et edd., 81 dTtoXdftcofxey c. cod., Noltio (cf. Rom.
a legere voluit Davis. —
novrjpd c. VII, 4), Hefelio, ditoXdftijte ceteri edd.
cod. et edd. jiadTJdojiiev xal vel iv
,
IX. 16 —
17. xai //^ diddtatai.—
ty dapjii /iiLdrjdojiiev xal addidit Boi- cf. Herm. Past. Sim. V, 6 p. 91, 9 sq.
sius. 10. ddpxa c. edd., dapxav 18. 19. yv&te —
ovteg. priores edd.
cod. 11. 6 ante nvpiog e cod. interpunxerunt ^''vcare tV riVt ^dGj5;/r£,
rcstituit Wotton., om. priores et non- ev tivi dveftXeipate , —
ei /i7f iv tfj
nuUi sequentes edd. 12 14. El— dapnl tavt^f ovteg. 21 p. 71, 2. —
tb jiitKpbv —
Ttidtog idtiv. etiam Ire- elg Xpidtbg endXedev. Timotheus —
naeus adv. haer. II, 43, 3: „et ideo Alexandrinus apud Curetonum 1. 1. p.
Dominus dicebat ingratis in eum exi- 244 there is one Christ our Lord, who
:
stentibus: Si in niodico fideles non saved us, who was tirst spirit, beeame
fuistis, qnod magnum est quis dabit then in the flesh, and thus called us.
vobis?" Clcmentem qui dicitur etiam 21. elg c. cod., Timoth. Alex., Wottono
hic evangelio non canonico usum esse (qui praeeunte Millit) veram codicis
nionui (apostol. Vater p. 123). 14. lectionem dedit), Frey., Russ., Gall.,
/
AD CORINTHIOS EPI. II, 8—10. 71
Kvpiog 6 0cD6ag rjfxag^ cov juhv ro TTpCDTOv Trvevjua iya-

vero odptj^ Ka\ ovrcog r/jimg hidXeOev' ovrcog xai r/jueig
iv ravrtj r?) OapHi dTroXr/ipojueBâ rov jutOôv. dyajrc^juev

ovv dXXrjAovgj OTTcog eX^^cojuev Ttdvreg eig rrjv /3a6iXe{av
5 rov êov. G)g exojuev jcaipov rov ia^fjvai^ iTtidc^/jiev
kavrovg rcp êpaTtevovri Bêcp^ dvrijuiOB-iav avrw didovreg.

TToiav ; ro jueravorjOat i^ eiXucpivovg xapSiag. 7rpoyvco6rrfg
ydp ioriv rd)v Ttdvrcov icai eidd)g rjfudtv rd ivndpdia.
dcoj.iev ovv avrcp aivov^ jurj djro 6rojuarog /uovov^ dXXa
10 7ia\ dno napbiag^ iva r/jxdg 7rpo6deB,r]rai cog viovg. nai
ydp eiTTev 6 xvpiog ÂdeXcpoi jaov ovroi ei6iv oi Ttoiovvreg y-^t.xu, 50.
ro êXrjjxa rov narpog juov.

X. "£l6re^ ddeXq)oi jxov^ Ttoirj^cofxev ro êXrffxa rov
Ttarpog rov naXe6avrog rjjxag iva Sff6cDjuev na\ dicD^cD/xev
15 fxdXXov rr/v dperfjv^ rr/v de naniav naraXeiijjcDjxev dyg
Ttpoodoijtopov rcDv d/xapricDv rj/ic^v noci cpvycD/xev rrjv

doepeiav .,
/irj rj/xdg naraXdpr/ nand. idv ydp 67tov6d-
6cD/xev dyaÔTtoieiv ^ dicDêrai rj/xdg eiprjvrj. did rav-
rrjv yap rrjv airiav ovn e6riv evpeiv aivov^ oiriveg
Schoenem., Jacobs., Reithm. 6 'ly- X. 16. ajjiapxiSyy c. cod. et edd., ,
Covq (quasi oi6 scriptum esset) Jun., rifioopiS^v maluerunt Jun., Colomes.,
wff Mill., Davis., Frey., Schoenem., Coteler., FelL, Ittig., Coustant., Frey.,
HefeL, Dress. legere voluerunt. rrjg dTtooXdag Boisius. 17. Haxd c.
IX. 1. 2. (Sr fxEv rb TtpGbrov cod. (secundum Millium), Wottono
TcvEvfxa lyevero 6dpB,. cf. quae iam (qui primam literara perisse retulit),
notavi (apostoL Yater p. 122. not. 8). Jacobs., aliis, rd nard Jun. et j)le-
5. (yg (cf. GaL IV, 10) c. cod., Wott., riqne edd. 19. aivov (cf. c. 1
Russ., HefeL, Jacobs., Dress., eojq ce- p. 65, 4. c. 9 p. 71, 9) suadente
teri edd. 8. tvxdpdia (s. iyHdpdia) gensu edidi, ANÔN, i. e. dv^pcmov,
c. cod., Jun., iv Hap8ia ceteri edd.
cod., quod ex AINON facilc oriri
LomeT,^mig.,^ Cottler.f Wotton.;

Poterat. codicis lectionem ex ^7V(^
^,^^^"^, ^-'^^ pu averunt
Cou8t.,Frey,Schoenem.,HefeL,Dress. '-J^-.r
j /
1 1 1 5 YVottonus (mserto avroig post E6riv),
i. •
^T'
aioavLov c. cod. ceten edd., aivov r^ , \ , • /,'
;/ ly - -4. rrey., c, achoenem. ovpavoy coniecit 1 s- ,

aiojviov coniecit Birr., aivov vel bo- t^ ' / / \ -vt ia- • » '
i- T , /
in s •
1 Davis. avrrjy (sc. Eiprivnv) JNoltms
' ,
c,av aiooviov >}\xm\i^. 10. ?^zoz;c e cod. tt r t " d
„i-.
rcstituit ii.
Wotton.,
-i. o
êov
~w s
vlovg pnores
et Heienus
,-.•. »
/
(qui
cV^
etiam
^
^ •!!
avSpojTtov
i
•
n\
aa-
-i-
a , •
/
i.-
—
didit), avoo^tv (ut illud avcav Clem.
/1-1
ÂA
eaa. 11 io '^fi- T
11.12. AoEAepoi uov narpog tt
' '
it ir ^.-x.
, \?y Ilom. II, 15, quamvis non sequentibus
uov. haee propms ad F-bionaeorum tv t t t i -^
7„„ „ T u TT Dresseho et Laârdio emcndavi) equi-
•
i.
evangohnm T."
(secundum Lpiphan. Haer. ,.
'Glossolahe p. ,ô
.^,, /-ir-- + -,
dem , ,
Yvv 14:
AAa, i^ ^ j^ s 'V 1
ovroi f.i6iv ol aoeAcpoi uov
'
.;. nx
108, apostoL Vater
'
« ' »
oia ravriiv yap «>

i.
, X ' »0. T
/ i
~
V p. 114. not. 9), ^
HaiTi iinrvp, Hai aofAwoi 01 Ttowvvrsg ^» v^ L » , , ' ^ "^
'
^» r/ 1 '
ra ^fAriuara (rov itarpog uov) quam ,/

/ \ ^ ^ Tffy airiav ovh
-^ ' L6riv Evpeiv av-
:>>'» <•.' »
ad Mattli. XU, 50 accedcrc monui ^P^^^ô^ ^^ dpvyvovra- oirivEg yap

(apost. Viiter p! 122. not. 5). 11.
^ôvoi^^cpo ftovg av^poomvovgHrX. Xeîi
Ttoiovvreg c. edd., novvreg cod. (Wott.).

72 CLEMPJNTIS ROMANI
7rapEi6ayov6i qôôvg dy^pcoTtivovg^ Kporjpr}}xivoi fidXXov

rrjv ivBâSe aTtoXavOiv rj rrfv jj,eXXov6av iTtayyeXiav.
dyvoov6iv ydp r/Xixrjv exei fidâvov fj iv^dde dnoXavîg^
7iodi oâv rpvcprjv exBi rj p.eXXov6a inayyeXia. nai ei juev
avroi /jLovoi ravra
dveKrov rjv' vvv de
e7tpa66ov., iiti- 5
lxevov6iv HaHodida6HaXovvreg rdg dvairiovg ijjvxdg.^ ovyc

eiSoreg ori di66r]v eB,ov6iv rfjv npiîv^ avroi re holi 01
dnovovreg avrcov. XL ovv iv naâpd napdia
fji.ieig
SovXev6GDjuev rcp êcp., hoi iôjxe^â Sinaioi' idv 6e jjLrj

dovXev6GDjueVj did rov jifj 7ti6reveiv fjjidg [r?)] ijtayyeXia 10
rov êov raXai7tcDp\oi] iôjieBâ. Xeyei ydp nai 6 7tpo-

[(pij]riHog Xoyog TaXaiTtcopoi ei6i[v~\ 01 diipvxoi^ 01 di6rd-
8,ovreg r[ff\ ycapSia., oi Xeyovreg Tavra 7td[vra] 7jHOv6ajiev
HOii iTti r(2>v 7tar[e]pcDv fjjic^v^ fjj^îg Se fjjxepav i^ fjjiepag
7tpo6dexojxevoi ovdev rovrcDv ecDpdnajxev. dvorjroi^ 6vjx- 15
âXere eavrovg ^vXgd^ Xdf3ere djx7teXov' 7tpd)rov jxev
cpvXXoppoei., eira f3Xa6r6g yiverai^ jxerd ravra ojxcpa^j
X. 1. TtapeiddyovdL (cf. 2 Petr. oi 8e XiyovTeg priores edd. 14. eTti

II, 1. rpev8odi8ddHaXot oiriveg itap- c. cod., aTtb mallent Jun. et Colomes.
eiddB,ovdir aipedeig dTtGoXelag. Hege- —
rffxeig 8\. rjiiepav c. edd. ante Wot-
sipp. apud Euseb. HE. IV, 22, 5. tonum, Davisio, Schoenem., Jacobs.,
euadrog l8iGog nai htepoog i8iay 86B,av Hefel. ed. IV, Dress. rjfxeig 8e vloi ,
Ttapeidriydyoday. Origenis Philoso- r/jiiepav in codice legi asseruit Wotton.,

plium. V, 17 p. 138. 8oKovdi Ttapeidd- quem secuti sunt Russ., Gall., Hefel.
yeiv rd dppr/ra avr&v dXdXcjg itapa- (in prioribus edd.). legi quidem in
8i86}ieva fxvdrrjpia. VII, 29 p. 246. codice TOl (non TIOI) concessit
vofiiS,ciov Haiv6v ri Ttapeidayayeiv) Jacobsonius, sed ita ut nihil nisi im-
emendavi, Ttapdyovdi c. cod. edd. pressionem habeamus vocis TO^^âtra-
postWottonum (sed etiam apud Irenae. mento adhuc humido factam e pagina
adv. haer. I. prooem. §. 1 plane di- sequenti, quae iam pridem periit. 15.
verso sensu dicitur: rtapdyovdi rov hGopdHajxev c. Davis., Schoenem., Ja-
yovv dTteiporepoov), ydp dyovdi edd. cobs., Hefel. ed. IV., Dress., ht e
antc Wottonum. G. HaHo8i8adHa- codice addere voluit Wottonus. legi
Xovvreg. cf. Ignat. ad Philad. c. 2. —
quidem vocem interlinearem ori aut
avaLrlovg tlwxdg c. cod. [averiovg) si Wottonum audias eri concessit
et omnibus edd. praeter Colomes. et Jacobsonius. sed idem monuit, hanc
Wottonum (ubi dvairiovg ad oram ultimam paginam praebere in uni-
positum est), dvotjrovg ipvxdg infe- versum novem interlineationes magis
liciter coniecit Davisius. minus perspicuas. quonam iure duae
XI. 10. 8id rov c. cod. et edd., tantum retinendae sint? Wottonum
8ia rb maluerunt Jun. et Boisius. etiam hic secuti sunt Russ., Gall.,
11. id6j.ieBa c. cod. ct plcrisque edd., Hefel. (in prioribus edd.). 15. IG.
idcojneâ mendose Colomes., Clericus, dvjnftdXere c. cod., Jacobs., Hefel.,
Russel. —
Hal e cod. restituit Wotton., Dress., dv/xftdXr/re Wotton., dvjnfjdX-
om. priores edd. 12 —
p. 73, 2. Xere Coustant. et Schoenem. 17.
TaXaiTtoopoi eidiv —
rd dya^d. cf. q>vXXoppoei c. Hef., Dress., al., cpi^-
epi. I, 23 p. 28, 11 sq. et ibi notata. Aoppofi cod. (Jacobs.), ûAAopoel cod.
13. ol Xeyovreg e cod. restituit Wotton., (Wott.).
o
AD COUINTPIIOS Eri. II, 10 — 12. io
Eira 6racpv\ri TrapeOrr/HVia. ovrcDg noii Xaog pov ana- b

raOraCiag 7ca\ ^Xiipezg eax^v^ Imira aTroXrjilêrai ra dyaBâ.
Sore^ ddeXq)oi pov^ prj diipvxcopev., dXXa iXTtiâvreg vtto-
peivcopev^ iva nai rov piO^ôv KopiOGojjLeâ. jtiOrog yap icriv
b rdg dvripiGîag dvrodidovai exaOrGD rc3v
6 iTrayyeiXdjLievog
ipycDv avrov. idv ovv TroirjOGDpev rijv biyiaioOvvrjv ivavriov
rov êov^ eiOr]t,ojuev eig rr/v (SaOiXeiav avrov xai Xrfipo-
peâ rdg ijtayyeXiag^ dg \_Ovg\ ovn i\nov6ev^ ovbe oq^^âX- \^}i:^-

XXXIV.
pog eiSev^ napdiav dvB^pcDTtov dvefSrj.
ovde iTTi
10 XII. 'EnSexoDjue^â ovv na^' Spav rrjv /SaOiXeiav

rov êov iv dydTtr/ nai dinaioOvvrj^ iTreidr] ovn oidajiev
rr/v rjjiepav rfjg iiTKpaveiag rov ^êov. iTrepGDrrfêig yap
avrog b nvpiog virb rivog^ Trbre rjêi avrov r/ fSaOiXeia^
"Orav eOrai rd dvo eV, nak rb eB,GD d)g rb eOGD^
eiTtev
15 nai ro dpOev jxerd rr/g ^rjXeiag^ ovre dp6ev ovre ^fjXv.

Ta dvo de ev ioriv., orav XaXcDjxev avrdig dXrjBêiav^ nai
iv SvOi 6G)jia6iv dvvjronpirGDg eir/ jxia ipvxT/' Kai rb
eB,GD (hg rb e6GD rovro Xeyei' rr/v ipvxr/v Xeyei rb e6GD^
rb 6e £<$[(»] rb 6cDjia Xeyei' ov rpojrov ovv 6ov ro 6c^jxa
•20 cpaiverai^ ovrcDg nai r/ ipvxr/ 6ov df/Xog e6rGD iv [roig~\
XI. 9. cldev emendavi, idav c. aTto ta)v xo'^^^'^ t^VS JitideGog kolTgo-
cod. edd. êv ixep&v jtai iTti ttjv aiooviav avQ}
Xn. 12 — 15. eTtepojTtfêig yap i.ieteXTJXvêv ovdiav, oitov, q)7j6iv,
— ovte apdav ovte ^^Xv. haec ex ovk e6tiv ovte ^rjXv ovte ap6ev,
Aegyptiorum evangelio hausta esse aXXa Kaivr/ Htiîg, Kaivog av^pGo-
docet Clemens Alex. Strom. III, 13, nog, og e6tiv dp6ey6B?jXvg. 16.
92. 93. p. 553: 6ia tovto toi 6 Ka6- ta 8vo 8e ev e6tiv KtX. de hac epi-
Ciavog q)r/6i rivvâvojiievrjg t?jg 2a- stula Photius Bibl. cod. 126: Kal
Xcj/xT/g yvGj6^7J6etai ta nepi
JJote kpjxrjveiag 6e f)r/ta)v tiv^v dXXoKo-
orv T/peto, ecprj 6 Kvpiog "Otav to tovg exî- —avtoig c. cod. et edd.,
tjjg ai^xvvrjg ev6vjica 7tatrj6rjte, nal havtoig coniecit Mill., dXXoig vel
otav ytvrjtaL td 6vo ev , Kai tb dXXrjXoig Junius. 18. trjv -^vxw
appev f.ietd trjg ^rjXeiag, oyte dppev Xeyei to e6oo, to 6e eB,[oo^ tb 6&fxa
ovte ^rjXv. nparcov fiev ovv iv toig Xeyei. Clemens Alex. Strom. III, 0,
Ttapa6L6opievoig ruiiv te.ttap6iv evay- 64. p. 540 dv^poDitov 6e 7iaXet i)
:
yaXioig ovk exojuev tb prjtov , dXX' ypacpy 6ix^g, tov te qâivojievov Ka\
iv t<p Kat AiyvTttiovg. Orac. Sibyll. trjv TpvxTJv. 20. 6rfXog c. cod. et
II, 163. 164: Jacobsonio, qui adiectivi simplicis ge-
NrjTtioi ov6e voovvteg o5', rjviKa nus commune confirmatum asseruit
qjvXa yvvaiKwv Euripidis Med. 194 ed. Porson., 6tJX7]
Mr/ tiKtoo6iv, eq)v tb îpog jie- Bois., Hefel. et Dress., 7tp66r/Xog ma-
pbTtoov dv^pooTtojv. luerunt Junius et Colomcs. (cf. Epi. I,
etiam Naasseni, qui evangelio sccun- 11. 12. 40 p. 13, 17. 14, 22. 43, 27)
dum Aegyptios utebantur (Philos. V, —
e6too c. cod., Wotton., Jacobs., al.,
7 p. 98), docebant (ib. p. 99): dne- i!6tat c. Bois., Hefcl. ct Drcss.
K6nt/ ydp, (pr/6iv, b "Atttg, tovtidtiv
74 CLEMENTIS ROMANI
iiakdiq epyoig. Kai ro apOev juera rfjg B^r/Xeiag^ ovre apOev

ovre îjXv.) rovr\o]
Fragm. I. Mt) rapa66ercD rr/v napdiav vfjiCDv ori

pXenojxev rovg ddinovg TtXovrovvrag xat Orevoxcopov-
juevovg rovg rov êov SovXovg. ovdeig ydp diHaicDv ra^v 5
jcapjtov eXafiev^ aXX' endexerai avrov. ei ydp rov juiOBôv

rcDv dtxaicov o ^êog evêcog aTtedidov., ijiTtopiav rfOKOvjiev.,
7iai ovK ev6e/3eiav. iSoKOvjxev yap eivai diKaioi ov Sid
ro evOefSeg^ aXXa ro xepdaXeov dicoKOvreg.
Fragm. II. Ô rcdv Ttapovrcov aio^rjriKog 6vvir]6iv lo
(hg ovre d Xoyi8,ovrai riveg eivai repTTvd^ êva Koci jxa-

Kpdv i6ri rwv aTrex^^c^v^ dXXd kocl itXovrog TtoXXdmg
jxdXXov Tteviag e^-Xitpe^ Kai vyieia itXeov i)via6e v66ov.
Kai Ka^ôXov rcov Xv7trip(£>y Kai cpevyir^v Ttavrcov vno-
ê6ig KOit vXrf rj rcdv d67ta6rcdv 7iOii Kar evxfjv 7tepif3oXfj 15
yiverai.
XII. 2. HOLi ro apdEv /uEta.

1. ytjdadL ^srdvoia eTterai nal al6xvvr].
ovrs dpdsv ovre ^riXv.
rr/g ^r/A.eiag, orav ovv f.iy]rE rig ^vfio) jur/r' Ini-
Hieronymus adv. Jovinian. I, 12 (Opp. ^vfiia ;^;<^pz(3£i^/(£rog, d
xa\ ^B, dr/
II, 257 sq.) ad hos (eunuchos) et
: eôvg kolI rpocprjg naHrjg av^rjdavra
et Clemens successor apostoli Petri, E7tL6xid8,Ei kocl iynaXvitrEi rov Xo-
cuius Paulus apostohis meminit (PhiL yLdjnov, dXX' aTtEHdvddjiiEvog ri/v in
IV, 3), scribit epistolas omnemque pene Tot;rGjr dxXvv eh jnEravoiag naraL-
sermonem suum de virginatis puritate dxvv^êlg TtvEvjna nal ipvxrjv kvcSdEi
contexit.Epiphanius Haer. XXX, 15: xard rrjv rov Xoyov vTtaHorjv, rors
avrbg KXrjjur/g avrovg (Ebionaeos) cjg Hai 6 TlavXog cpr/dLv, Ovh ^vl
nard ndvra iXeyx^^ ^^^ ^'^ ^ypaipEV iv vjiiv ovh dppEv ov Br/Xv (Gal.
,
ETtLClroXaoviyHVHXioiJv ra)v iv raig III, 28). d7to6rd6a ydp rovdE rov

dyiaig iHHXr/diaLg dvay lvco6hojievgov , , 6xr/jiarog o) diaHpivEraL rb dppEV
orL dXXov ^x^^ x^P^^T^VP^ V oLvrov hcA ro ^f/Xx), ipvxv jiErari^-Erai Eig
ni6rLg nai 6 Xoyog itapd rd vno evgo6iv ovS-' srEpov ov6a.
rovroav eig ovojia avrov iv ralg Fragm. I. 3 9. apud Joan. —
TlEpiodoLg rEvoSÊvjiEva. avrbg ydp Damasc. s. Parall. (Tom. H. p. 783
napÊviav dLdd6HEL, Hal avrol ov ed. Lequien): rov dyiov KXr/jievrog
dixovraL. quae si ad hanc epistulam inL^nonov 'Pooji?/g i.H ri/g fV npbg
spectant, eam virginitatem commen- KopLvîovg. 5. raxv emendavi,
dasse docent. Clemens Alex. Strom. ra^vv cditum est.
III, 13, 93 p. 553 ita pergit: k'nELra PVagm. H. 10 IG. c Joan. Da- —
de dyvoEiv jiol Sohei (Cassianus), oVi masceni s. ParalL (ed. Lequicn II,
Svjibv jiEv dppEva bpjir/v, Br/XELav 787): rov dyiov KXrjjtEvrog in rr/g
8e rr/v ini^vjdav alvirtEraL, olg ivep- npbg Kopivîovg ft'.
AD CORINTHIOS KPI. II, FllAGMENTA. 75
Fragm. III. Eplplianius Haer. XXX, 15: avrog

(Clemens) yap iyHCDjudêi 'HXlav uai Jaft\d nai 2a)j.ipG)v
nai Trdvrag rovg Trpocprjrag^ ovg ovroi (Ebionaei) fiSe-
Xvrrovrai.
5 Clementis Romani nonae epistulae fragmentum.
Leontii presbyteri et Joannis sacrarum rerum {rcDv

hpcov) lib. II. in A. Mai Scriptorum veterum novae
collectionis Tom. I, 76 (ad calcem) VII, 84:
Tov dyiov KXrjjuevrog ^PcDjurjg in rrjg B-' i7Ci6roXrjg'
10 "Iva nai yevooiueâ ftovXtj^êvrog avrov^ omi ovreg
7rp\v yeve6âi^ nai yevojuevoi aTroXavOcojuev rc^v di' r/judg
yevojjLevGJv. dia rovro i6piev dv^pGDTtoi nai (ppovr/îv

exojiev nai Xoyov^ rtap avrov Xaf3ovreg.
reliqua quae feruntur Clementis Romani fragmenta
omnia sunt incerta.
1. Maximus Serm. VIII. ed. Combefis. p. 556 et
collectio sententiarum ex patribus aliisque scriptoribus
cod. 143. Barocc. fol. 29. p. 1 (cf. Grabii spicileg. Patr.
et haeret. ed. II. Tom. I, 270. 289): KXqjievrog "PcDjirjg'
ov Sinaiov i6ri^ rov dedconorog iynaraXeicpêvrog., do-

êvra Ttapajxeveiv roig dyvc6juo6iv. moneo, Maximum
etiam alibi (Serm. LIIL de anima p. 656) viros doctos,
Potterum in Clementis Alex. Opp. II, 1020, H. E. F. Gue-
rikium (de schola quae Alexandriae floruit catechetica,
part. II. Hal. 1825. p. 161), fefellisse, Clementis dictum
referentem, quod hi Alexandrino tribuerunt, Romano
(Hom. XVII, 10. XI, 11) tribuendum. ita equidem hic
confero Clem. Recogn. IV, 12, variasque huius Hbri
recensiones exstitisse moneo.
Fragm. III. 1 — 4. (cf. quae ad simili errore, quo Timotlieus Alexan-

epi. II, 12 p. 74, 1. 2 notata sunt) ad drinus alteram Clementis epistulam
ad priorem epistulam, ubi Elias ct (c. 1 p. 64, 2 sq.) tamquam tertiara
David laudantur (c. 17. 18 p. 20, 12. laudavit. 10 13. Kal yerw- — 'W
22, 1), sed etiam ad aliam epistulam fiEâ nr\. cf. epi I, c. 38 p. 42, 14 sq.
respicit, ubi Samson laudatus esse vi- Noltius 1. 1. haec ad Clomcntis Ro-
detur. sed cf. Prolegomena c. II. mani Ilomilias revocarc voluit.
0. Ik xT](i 5' i7ti6toXriq. fortassc
76 CLEMENTIS ROMANI AD COR. EPI. II.
2. Jacobsonii fraginentum VT, e Maximi Serm. LXIT.

p. 673 et collectione sententiarum ex patribus aliisque
scriptoribus decerptarum in cod. 243 Barocc. bibliotbecae
Bodleianae editum est a Grabio (spicileg. T, 289). sed
haec ad Clementis Hom. IV, 11. 18 recte retulerunt
A. P. de Lagarde (Reliquiae iuris ecclesiastici antiquis-.
simae, Lips. 1856. p. XLI) et Noltius L 1.
3. ilhid fragmentum (X), quod Jacobsonius e co-
dice chartaceo bibhothecae Caesareo-Vindobonensis edidit,
iam Nohius 1. 1. bene revocavit ad Clementis Romani epi.
ad Jacobum, Homihis praemissam c. 2. 6 (cf. Coteler.
ad h. 1.) et Epitomen Coteler. c. 145. 146. addo Epi-
tomen Dressehanam c. 145. 146.
4. ad Clementis Romani epistulas etiam ilhid fra-
gmentum (Jacobsonii VIII), quod Cotelerius ad Clem.
Recogn. I, 24 edidit (eig ro aytov Trvevjua)^ non referen-
dum esse videtur.
ADNOTATIONES
ad Clementis Romani epistulam priorem.
I. p. 3, 7. 8. [8ia zag] alq^viSiovg nai iTtaXXrjXovg [-y8vojii]erag yjiiiv
6vf.iq)opag xai [7tep]i7rrcj6£ig. Domitiani aetatem iam ab Hegesippo (apud

Euseb. PIE. III, 16) indigitatam post illos viros doctos, quos in libro de
patribus apostolicis conscripto (p. ,84. not. 14) recensui, et ipse defendi.
idem censuerunt E. Gundert (der Clemens Romanus. Zeit-
erste Brief des
schrift fiir luther. Theologie 1853. IV. p. 638 sq.), Ecco Ekker (Disquisitio
cntica et historica de Clementis Romani priore ad Corinthios epistola,
•
Traiecti ad Rhen. 1854. p. 94 sq.), R. A. Lipsius (de Clementis Romani

epistola ad Corinthios priore disquisitio, Lips. 1855. p. 136 sq.), Jacobsonius,
alii. sed Volkmarus (iiber Clemens von Romund die nachste Folgezeit,
theol. Jahrb. 1856. p. 296) hanc epistulam Adriani temporibus vindicare
voluit: „Warum passt das alles nicht gerade so gut auf die Verfolgung unter
und nach Trajan, wo auch andauernd (fV dXXTJA.a)v) und Schlag auf Schlag
Denunciationen wegen der hetaeria illicita und der christlichen Respect-
widrigkeit gegen das numen imperatoris erfolgten, nebst den zugehorigen
suppliciis? Was uns Plinius (Epp. X, 97. 98) im J. 104 u. Z. aus Asien
schreibt, kann nicht bloss auf die eine provincia sich beschrankt haben."
sed quis tandem Adriano imperante, vicesimo fere anno post illud Traiani
rescriptum, quo ordinaria Christianos puniendi ratio confirmata erat, subitas
improvisasque has calamitates appellaverit? „repentinae" calamitates illos
refellunt, qui hanc epistulam post Traiani rescriptum emissam opinantur
(etiam Baurium, Lehrb. der christl. Dogmengeschichte ed. II. Tubing. 1858.
p. 82. Vorlesungen iiber Neutestamentl. Theologie, ed. F. F. Baur, Lips.
1864. p. 42). quod autem crebro iteratae*) dicuntur, illos refutat, qui iam
Nerone imperante hanc epistulam conscriptam esse putaverunt (cf. librum
meum: die apostol. Vater p. 84. not. 15). ita C. Wieselerus (Eine Unter-
suchung uber den Hebraerbrief etc. partic. I. p. 4 sq.) concessit quidem,
Neronis persecutionem non solam esse intelligendam sed voc. e7tdAXyA.oi
,
frustra tentavit. non tantum contra antiquos testes Paulum post Pctrum
martyrio ornatum esse asseruit, sed etiam pergit: „Wir haben um diese Zeit
also schon zwei auf einander folgende blutige Verfolgungen romischer
Christen, den furchtbaren Brand Roms, wodurch der grosste Theil der Be-
wohner Roms, also gewiss auch die romischen Christen schwer betroffen
wurden, die sich daran schliessenden Gelderpressungen Nero's fiir den Neubau
(Tacit. Ann. XV, 45), die Verschworung des Piso im April 65 (Tacit. Ann.
XV, 48 — 73. Sueton. Ner. 36), nach deren Entdeckung Schuldige und Un-
schuldige bestraft wurden, und an welcher die Pratorianer betheiligt waren,
unter denen sich, wie wir aus Phil. 1, 13. 4, 22 wissen, Christen befanden,
welche an sich schon ein Gegenstand des Vcrdachts waren endlich — — ,
*) de hac vocis iTtdXXrjXog significatione cf. Lipsii 1. 1. p. 141, Jacobsonii

notam ad h. 1.
78 ADNOTATIONES
im und Orosius
Ilcibst 65 eine farohtbare Pest, welclic nacli Siieton (Ner. 38)
(Hist. VII, 7) 30,000 Menschen wegraffte." omnia undique corrasa
quae
praeter ipsam Ncronis persecutionem ne unam quidem calamitatem Christianis
propriam, qualis hic quaeritur, ostendunt. optime Lipsius h h: „hae vexa-
tiones autcm nequaquam ad Neronis tempora referri queunt, propterea quod
appellantur iTtdXXrjXoL i. e. crebro iteratae (cf. Lobeck Parah"p. p. 471). nam
quae a Nerone instituta est Christianorum persecutio subita quidem et
inopinata fuit {aicpridiog) sed neque diutius perduravit neque saepius ite-
,
rata est. hoc autem optime convenit cum Domitiani temporibus. nam
Eusebius licet non plures Christianorum insectationes diserte commemoret,
tamen multos Christianos maxime ex nobilium numero interfectos, permultos
alios in exilium missos et re famihari privatos esse narrat (HE. III, 17)."
Sueton. Domitian. c. 12: praeter ceteros iudaicus fiscus acerbissime actus
est, ad quem deferebantur, qui vel improfessi iudaicam viverent vitam, vel
dissimulata origine imposita genti tributa non pependissent. Dio Cassius ex
epitome Xiphilini LXVII, 14: ror ^Xdftiov KXrifiEvxa vTCaxEvovta (consul
erat a. 95), Kainep dvEipiov ovxa, Hat yvvaixa na\ avxr/v 6vyyEV7j kavxov
^Xaftiav ôjuixiXXav exovxa naxk^cpaBÊv 6 ô/nxravog ' iTcrjvEX^V ^£ olij.-
q>oiv ^yxXyjiia aBEoxr/xog, vcp rjg xai dXXoi ig xd x&r 'lovdaiaov sBrj iB,o-
KsXXovXEg TtoXXoi yiaxEdiHd^Brjâv, oi 8\ yovv x&v ov6iS)v i6xepr/Br/6av.
Eusebius HE. III, 17: TtoXXTJv ye /.ir/v eig TCoXXovg inidei^djuevog 6 jdo/xe-
xiavog (^}i6xr/xa, ovh oXiyov xe xobv iiii 'Pa9//7/g svTtaxpidGJV xe Hoi Ev6r/jiiGov
dvdpcbv 7tXr/3og ov /iex' evXoyov HpiÊcog Hxeivag , /ivpiovg xe dXXovg iTti-
cpaveig dvdpag taig vTt\p ir/v ivopiav ^r/juiGo6ag (pvyalg hccl xaig x^
ov6La>v aTtoftoXaig dvaixicog , xeXevxcbv xr/g Nepoovog êoex^piag ts nai
êojiaxiag dLdSoxov kavtov Hate6tT/6ato. Sevtepog dr/â tbv na^' r/jti&v
dvenivei dtaoyjiov , naiTtep tov Ttatpbg avto) (var. h avtov) OvE67ta6iavov
/.ir/8£v HaS^' 7/ji&)v dtoTtov i7tLvor/6avtog. Martyr. Ignat. c. 1 t&v noXXobv
:
ini Aoj.LetLavov ^Looyjx^v.

p. 3, 9. 10. nep\ ta)v iTtt^r/tovjievcov— 6td6ecog. conferenti mihi c. 47
p. 50, 20. 21 {7iai avtr/ r/ dnor/ ov jiovov eig r/jidg ixc^pr/6ev , dXXd na\ eig
tovg kteponXLVEig vndpxovtag dcp' r/ji&v) turbae Corinthiae Romanis per
famam innotuisse videbantur (apostoh Vater p. 54. not. 2) etiam Ekkero
(h 1. p. 2. not. 2). vulgatam autem sententiam, quae Romanorum ecclesiam
a Corinthiis rogatam esse statuit, ut seditionem componeret, praetulit
Lipsius (in Gersdorfii repertorio 1854. III, 2. p. 68 et in libro saepius
laudato p. 7).
p. 4, 12 — If). vnota666jievoL toig r/yovjievoLg vjiS)v nal XLjir/v tr/v
HaBr/Hov6av dnovijtovteg toig nap' vjiiv npe6ftvtepoig veoLg te jietpia
'
nal 6ejivd voelv inetpenete' yvvaLB,iv te ntX. plane idem ordo c. 21 p. 26,
7 sq., ubi post Christum primi memorantur ol npoi/yovjiEvoi, non episcopi
quidem soli, sed omnes, qui ecclesiae gubernandae praesunt (cf. librum
meum: die apostol. Vater p. 75. not. 2, Lipsii h h p. 28). tum ipsa plebs
christiana dividitur in seniores, iuniores, mulieres. ita etiam 1 Petr. V,
1 sq. npE6(3vt£poi ecclesiae monentur, tum. v. 5 ojioicog recbrepoi vnotdy7/tE
np£6ftvtEpoig. 1 Joan. II, 13 natepeg, veavi6noL. 1 Tim. V, 1. 2: npe6ftv-
tepCjO jir/ inLnXr/B^-^g, dXXd napandXei chg natipag, vEcotepovg gj? ddEXcpovg,
npE6ftvtepag c^g jir/tipag, vecotepag ojg ddeXqjdg iv nd6r/ dyveia. Philo legat.
ad Caium §. 39. p. 579: eig tdB,eig de 'eB, 8ieveji7/37/6av' npe6fivt^v, vecov,
nai8cov, ndXLv iv jiepeL npe6ftvti8oov, yvvaLncbv ta)v iv r/Xinia, napêvcov.
II. p. 5, 3. r/8L0v 8L86vteg r/ Xajiftdvovteg. haec non iam ex Act. XX,
35 hausta esse post me (apostoh Vater ji. 103) etiam Zellerus (Apostel-
geschichte, Stuttgart. 1854. p. 9) et Ekkerus h h p, 59 agnovcrunt. fortasse
non dypaq)ov dictum habemus, sed in evangelio antiquiori, quo etiam
Lucas usus est, traditum,
p. 4, 2. 3. vnep nd6r/g tj/g dv^^poonotr/tog. cf. 1 Petr. II, 17 tr/v d8eX-
cp6t7/ta tijidte.
IH. p. 4, 19. 20. ol veoL in\ tovg npe6ftvtepovg. cf. c. 47 p. 50, 18. 19:
Kopivîcov iH}(X7/6iav 8i ev y 8vo np66cona 6ta6idP,eLv npbg tovg
7tpE6ftvtEpovg.
p. G, 2. 7/jiepag te Ha\ vvntog. cf. c. 20 p. 23, 23 sq.: i)uepa te Ha\ vvB,.
AD CLEMENTIS ROMANI EPI. I. 79
V. 24 p. 29, 7 7/jitfpa xa). vvB,, quao hums epistulao scriptorem non c Ju-
daeis, qui noctem anteponunt, sed e gentilibus, Romanis quidem, ortum
esse docent.
lY. p. 8, 1. o Ttarrjp 7)f.i&v 'lahojft, per fidem, non secundum carnem
(ut Adamus cf. c. 5 p. 9, 18), cf. c. 30 p. 35, 7 rolg narpddiv rji.i&y roJg
dtxaioLg. c. 31 p. 35, 13. 14 6 Ttarifp t)i.ia)v 'Aftpadj.i.
p. 8, 9. 'Aapojy xal Mapidji. parum accurate. nam Maria, non Aaron,
castris exclusa esse narratur Num. XII, 5.
y. p. 8, 15. 16. 'iyyi6ra —
rrjg yevEag 7jf.iS)v. cf. quae hac de re
monui (apostol. Yater p, 83) consentientibus Ekkero 1. 1. p. 95 sq. Lipsio
1. 1. p. 139 sq.
p. 8, 17. drvXot. cf. Gal. II, 9 et ea quae in libro meo (der Galater-
brief etc. p. 137. not. 7) contuli, Euseb. HE. Y, 1, 14. YI, 41, 12.
p. 9, 3. kTtrdhig dsdfid cpopsdag, q^vyadev^êig, A.iSâdêig. cf. 2 Cor. XI,
24. 25. vTto 'lovdaLGJV Ttevrdmg rsdbapdKOvra napd /.liav eXaftov, rp^g
ipafiSid^T/v, dnaB, ihSd6^r/v, rptg ivavdyrf6a nr\. Romanorum epistula
narrat, quae Acta apostolorum non suppeditaverunt. cf. meum librum de
patribus apostol. p. 108, Zelleri 1. 1., Ekkeri 1. 1. p. 64, Lipsii 1. 1. p. 128.
fortasse epistulae scriptor illis quinque captivitatibus, quas Pauhis ipse me-
moravit, addidit Caesariensem et Romanam.
p. 9, 6. 7. oXov rov k66j.iov. hyperbole, cf. Hbrum meum: die apostoh
Yater p. 109. not. 14.
p. 9, 7. ini ro repjia rrjg dv6eoog. permulti viri docti, Crednerus,
Bleekius, Olshausenius Neander, ah, Hispaniam intellexerunt. fragmentum
,
quod dicunt Muratorianum L 34 —

39: „Acta autem omnium apostolorum
sub uno hbro scribta sunt hicas optime tbeofilo comprindit quia sub prae-
sentia eius singula gerebantur sicuti et semote passionem petri evidenter
declarat sed et profectionem pauU ab urbe ad spaniam proficiscentis." quae
ita graece restitui (Kanon und Kritik des NT. ad p. 40): rd de vnb ndvrcov
rwv dno6r6\GDv npaxêvra iv hvt (iiftXico yeypanrat. Aovxdg r^ npa-
ri6rcj Seo<pi\oD 6vverdB,aro , bri iv ry napov6ia avrov e'xa6ra inpdx^r/,
xaBojg xai noppooêv rb rov UavXov ndSôg âcpcog drjXoi, dXXd xat rrjv
tov IlavXov dnb ri}g nbXeoog eig 2naviav n6pcv6iv. ita iam seculo II.
cxeunte iter hispanicum, quod Paulus Rom. XYl, 24. 25 sibi proposuerat,
narrabatur. sed cum Baurio (Paulus p. 229 sq.), Wieselero (Chronologie der
apostol. Zeit. p. 521 sq.) aliis et ipse (apostoL Yiiter p. 109. not. 15) con-
,
tendi, Clcmentem eadem sensisse, quae Dionysius Corinthius Romanis ita

scripsit: ravra xai vjieig 8td rrjg ro6avrrjg rovê6iag rrjv dnb Herpov xat
UavXov cpvreiav yevr]êt6av ^Poojiaia^v re xai Koptvîoov 6vvexepd6are.
xai ydp djicpoo xai eig rrjv rfjierepav KbptvBov cpvrev6avreg ifjidg bjioioog
i6i8aB,av bjioioog 8e xai eig rrjv 'iraXiav 6ji66e diddâvreg ij.iaprvpr/6av
xard rbv avrbv xatpbv (apud Euseb. HE. II, 25, 8). profecto Dionysius Co-
rinthius Romanorum cpistulae ad Corinthios, quam bene novit, optimus cst
interpres. etiam Lipsius L L p. 129 monuit: „quae statim subscquuntur verba
xal naprvprj6ag ini roov r/yovjievcov, ovroog dnr/XXdyr/ rov x66j.iov arctis-
sime cum antecedentibus cohaerere, itaque repjia rr/g 8v6eGog non ad ahum
locum referendum esse nisi ad hunc ipsum, in quo quaestione coram
magistratibus instituta apostolus mortuus esse narratur. " urbs Roma intel-
ligenda cst, quam repjia ri/g 8v6eoog Schenkehus (theoL Stud. und Krit. 1841.
p. 71) et Baurius (Paulus p. 231) interpretati sunt, terminum ipsi Paulo in
occidente constitutum, Schraderus (Paulus I, 227) et equidem (apostol. Yater
L 1.) occidentis finem orientalem, Matthies (Pastoralbriefe p. 186) metam vel
centrum orientis. Lipsius qui oratoriam quamdam verborum exornationem
,
et amphficationem animadvcrtit, longissime a vero discessisse iudicavit

Wieselerum (Chronologie des apostoL Zeitalters p. 532), qui vnb rb repjia
rrjg6v6eoog legcre voluit et interpretatus est: ad summum qui terras occi-
dentales gubcrnabat magistratum, quae coniectura et intcrpretatio ncmini
praeter Schaffium (Gcschichte dcr apostol. Kirche p. 347 sq.) placuisse
videtur.
p. 9, 8. ini ra)v r/yovjievoov. cf. c. 37 p. 41, 10. 11 : roig rjyovjievotg i/jiobv.
p. 41, 15. 16: ijnb rov fta6iXeoog xai r&v i/yovjievoov. c. 51 p. 54, 21 ndvreg ol:
80 ADNOTATIONES
r}yoviJ.Evoi AlyvTtrov. c. 55 p. 57, 13 14: TtoXXoi fjadiXsig noci rjyovjiEvoi. Ro-

manoium simimi magistratus in universum intellijêndi sunt, non imperator
Nero et Helius (cf. l)io Cass. LXIII, 12), tieque Helius et Polycletus, neque
praefecti praetorio anni 67 Tigellinus et Nymphidius Sabinus, cf. Wieselerum
1. 1. p. 520 sq., qnamvis et ipsum argutius rem explicantem. ceterum iam
post Burri mortem duos praefectos praetorio a Nerone creatos esse Tacitus
Ann. XIV, 51 retulit.
VI. p. 9, 13. iv rjixiv i. e. inter Romanos Christianos, cf. c. 1 p. 3, 8.
—
10 {rjiXiv viXiv). c. 7 p. 9, 22 sq. non inter Christianos omnino (cf. Luc.
1, 1). intelligendae sunt feminae, quae in Neronis persecutione martyrium
passae sunt. cf. i.y ^jniv c. 55 p. 57, 18.
p. 9, 14. Javatdsg nai Aipjtai. haec Junius et Wottonus imperitia li-
brarii e margine in textum irrepsisse putaverunt. Boisius coniecit svdefteig
xai Ttidrai , Cotelerius et Colomesius Aavdrj re nca Aipnr}, quasi illustres
feminae, in prima persecutione a Nerone excitata martyrio coronatae intel-
ligendae essent. Davisius coniecit ayvai te nai dinaiai, Clericus (Art. critic.
III, 3, 5, §. 14. 15) dvEv aiSovg nai dinrjg etc. Hefelius ,,neminem latet,
:
temporibus persecutionum multos martyres ad spectacula, ad cruentos ludos,

ad bestias esse damnatos, e. gr. S. Ignat. Antioch. quid mirum, si in ludis
scenicis complures feminae christianae personam Dirces induere coactae et
sic morti crudelissimae traditae sunt? Dircen autem ab Amphione et fratre
eius Zetho cornibus tauri rabidi alligatam fuisse fabulae tradunt. aliae vir-
gines seu mulieres Christianorum fortasse antequam necabantur Danaidarum
supplicia ad crudele plebis spectaculum subire Tartarique poenas reprae-
sentare debebant, et sic ante necem ipsam diutius et multifarie cruciabuntur.
ciusmodi martyres nomine Danaidarum et Dirces tum a fidelibus tum a
paganis insignitas esse dubitare vix possumus." mihi quidem sufficit quod
christianae martyres Danaidarum et Dircae cruciatus repraesentare vide-
bantur.
p. 9, 19. 20. ^rjXog nai eptg TCoXEig natidtpEipav. Wieselerus (Unter-
suchung iiber den Hebraerbrief I, p. 6) etiam nunc epistulam ante Hiero-
solyma deleta conscriptum esse opinatur, quia haec urbs non disertis verbis
memoratur. profecto imbecillum argumentum!
VII. p. 10, 12. Na)e ixTJpvÊv fiEtdvoiav. (cf. c. 9 p. 12, 5. 6 Nooe
Ttidtog EvpEÊig dia trjg Xeitovpyiag avtov TtaXiyyEVEdiav n6df.too im]pvB,Ev).
quae iam in libro meo: die apostol. Vater p. 57. not. 6 notavi^ a Dresselio
tacite descripta, etiam augeri possunt. ea quidem quae Georgius Syncellus
(Chronogr. p. 26) e primo Enochi libro retulit, non Noae, sed ipsius Dei
verba esse videntur (cf. librum meum: Die jiidische Apokalyptik p. 107.
not. 1). sed Josephus Ant. I, 3, 1: noXXoi ydp dyyEXoi Beov yvvaiB,t
dv/ijLiiyevteg vftpidtdg iyivvr/dav Ttaidag nai Ttavtbg vTtepoKtag naXov
dia trjv ini tf/ dvvdjnEi TtSTtoi^r/div ojioia^ ydp toig V7to yLydvroov
tetoXjirjdâi XEyojnivoig vcp 'EXXtJvgdv nai ovtoi dpddai Ttapadidovtai.
Naoeog 81 toig Ttpattojnevoig vit avtSiv dvdXEpaivcov nai toig ftovXev-
jiadtv a?]d&)g ^'^fft^r, erteiêv int to npeittov avrovg rrjv Sidvoiav na\
rag 7tpdB,eig jieraqtipEiv. bp&v 6' ovn ivSidovrag, dXX' idxvp&>g vitb
rrjg r/Sovjjg r&v nan&v nEnparr/jiivovg , dEidag jir/ nai cpovEvdcodiv avrov,
jiErd yvvainbg na\ rinvoov nai r&v rovroig dvvoinovda>v iB,EX(^py/dE ri/g
yr/g. Theopilus ad Autol. III, c. 19 (18) p. 129: cjg Na>£ narayyiXXcov
roig rorE dv^pooTtoig jiiXXEiv naranXvdjibv idEdâi TtpoEcpT/revdev avroig
Xiyoov Aevre, naXei vjidg b êbg eig jierdvotav, Sib oineicog AevnaXiGov
inXr/^r/. Orac. Sibyll. I, 150 sq. Noam cataclysmo adnuntiato populis haec
locutum esse tradiderunt:
150 "Av8peg ditidronopoi jieydXoo fteftoXi/uivoi OLdrpco,

Ov X?/deL Bebv odd' i7tpdB,are' ndvra ydp olSev
A^dvarog dcorr/p, navenidnonog, og ji iniXevdev
'AyyiXXetv vjiiv, tva jii/ (ppedlv iB,an6Xr/dê
N//ipare, rag naniag dnonbipare, ja/Se fSiaioog
155 AXXijXoig jidpvadê, jiiai(p6vov i/rop ^x^yreg,
AijiadLv dvSpojiioig noXXi/v yajav dpSEvovreg.
AD CLEMENTIS ROMANI EPI. I. 81
Ai8s6ByTe, ftftOTol, tov vTtepjttaxiSjf xai atpEdTov

Ovpdyioi^ KTi6T7]v, Beov acpBiTov, 6g tcoXov olxei,
Ka\ TovTov TcdvTEq XnavevdaTE, ^pT/tjrog VTtdpxsi'
IGO TovTov vTtep cicoyg ttoXegjv, xodjiioio te TtavTog,
TETpaTtodGjy, 7tT7]va)y te, iv' iXEODg ^66e^' a7ta6iv.
Ê66£TaL yap ote x66jiiog oXog d7tEpEi6iog dv8pa)y,
"r8a6iv 6Wvi.iEvog, qjoftEpdy 8' 6\oXvB,et' aoL^TJy.
Ê6Tai 8' iB,a7tLvrig drjp dxaTd^TaTog fjj.ilv
1G5 Ka\ x6Xog ovpavoÊv jiEydXov êov rjBEi Iq) vjtidg.
"E^Tai 8' dTpEHEcog, ot' ig dvSpGo^tovg 7tpo'idÊi
2cjT7/p dSdvaTog, dv jitj Êoy iXdB,r}6Ê,
Ka\ jiETdvoiav k'xvt' d^tb vvv nai j.i7}keti fxrj8\v
/1v6ko\ov 7/e KaK6v r' dÊjd6TaTov dXXog i7t dXXaj
170 npdTTEi, dXX' 66LGO (5i6toc) TtEqjvXayjiEvog eit/.
in Apocalypsi Pauli (cf. Tiscliendorfii Apocalypses apocryphas, Lips. 1866.

:
c. 50 p. G8) Noa ipse inquit: Kai ovk i7tav6dju7jy rolg dvS^pGDTtoig K7]pv66Eiv
METavoElTE' l8ov ydp KaraKXv^jibg Epx^tai. koli ovêig 6vvrJK£v, dXXd
TtdvTEg iB,EjivKT7}piB,6v jiE, piij q)Ei86jiEvoi Tcby dyoj.LLGJv avt&v, sGjg ov ijXSêv
rb v8cjp Tov KaTaKXv6jLiov kocl d^twiXEÊ Ttdvrag. De Nannaco Phrygiae
rege Suidas: NavvaKdg' TtaXaLog dvijp Ttpb ÊVKaXicjvog. tovt6v q)a6i
(ia6iXEa yEV£6âi Ttpb tov ÊVKaXicovog' og TtpoEiSoog rbv jiiXXovra Kata-
kXv6ji6v, 6vyayayd)y Ttdvrag Eig rb iEp6v, jxErd 8aKpvGJv Iketevê.
p. 10, 21 —
p. 12, 4. METavorj6aTE —
Xaov dyiov. apocrypho Ezechielis
libro, fragmenta collegit J. A. Fabricius (cod. pseudepigr. V. T. I.
cuius
p. 117 sq.l, huius epistula scriptorem usum esse, etiam e cap. 17 p. 20, 13.
coniicere licet. plane cognata sunt quae Lucifer Calaritanus ex Ezechiele
,
(apocrypho) retuht: „in quacunque hora ingemuerit peccator, salvus erit."

IX. p. 12, 5. 6. NS)E Tti^rbg EvpEÊig 8id rrjg XEirovpyiag avrov Tta-
Xiyy£VE6iav k66jicj iKypv^sv. rerum novus ordo post diluvium inceptus
intelhgendus est. cf. Enoch. XCIII, 4, ubi Enochus de Noa haec praedixit:
„Und nach mir in der zweiten Woche wird grosse Bosheit aufkommen, und
Betrug sprosst auf; und in ihr wird das erste Ende sein, und in ihr wird
ein Mann gerettet wêrden, und nachdem er vollendet ist, wird die Un-
gerechtigkeit wachsen, und er wird ein Gesetz machen den Siindern." iam
Junius contulit Matth. XIX, 28. Apocal. XXI, 5.
XI. p. 13, 22. Gj6r£ yEVE6âi avrr/v 6rr}Xr]v dXbg scjg rrjg rjjiipag
TavT7}g. cf. Joseph. Ant. Xi;-i, 4. Irenae. adv. haer. IV, 31, 2. 33, 9. r/'> •
XIII. p. 15, 13 16, 3.— 'EXeeite — ju£rpr}^^7J6£rai

vjlliv. haec ex evan-
geliis canonicis hausta esse etiam nunc dubito. Matth. VI, 14. idv ydp
dcprJTE rolg dv^pcjTtoLg roC Ttapa^trc^jiara avrcjv, dq)7J6Ei koi vjiiv 6 Ttari^p
vjicjv 6 ovpdviog. VII, 2. Ttdvra ovv b6a dv 'îXr^TE iva 7toia)6iv vjiiv ol
dv^pcJTtoi, ovrcjg Ka\ vjiElg 7toi£iTE avroig. VII, 2. iv cp ydp Kpifiari
KpivETE, Ka\ iv 03 JXETpcp JXETpElTE, JlETpr}^r}6£Tai VJXLV. LuC. VI, 31. KOil
Ka^^cjg "êXete iva 7toLa)6Lv vjilv ol dv^pcj7toL, koll vjiEig 7toL£ire avroig
bjioicjg. 37. xai jitj KpivETE koll ov jxr} Kpi^^TJTE' kccl jir} KaTa8iKdÊTE kol
ov KaTa8LKa63i}TE. 38. 8i8or£ koll 8oB^6ETai vjxiv jiErpov naXbv 7t£-
jii}
7tlE6jlEVOV 6E6aXEVJlEVOV VTtEpEKXVVVOJlEVOV 8gj6ov6lV Eig rbv K6X7tOV VJICJV'

rcj ydp avT(p jiErpcj cj jierpELTE dyTijiETpr}^7^6Erai vjilv. ctiam Ekkero 1. 1.
p. GO hic locus minime e Luca vel Matthaeo petitus esse videbatur, „quia
totam, quae ibi exstat, scntcntiam non satis x^lene reddidit, atque Christi
dictum facilhme traditione ad auctoris cognitionem pervenire potuit, quod
igitur ex memoria et libere ad peculiare suum consilium h. 1. exhibct."
Zellerus (Apostelgeschichte p. 8): „I)iese Worte haben mit Luc. 6, 36 38 —
nur eine ganz allgemeine Aehnlichkcit dcs Gedankcns, dagegen weichen sio
in der n^hern Ausfiihrung und im Ausdruck von allcn unsern evangelischen
Parallelstellen so weit ab, dass schon dicse eine Stelle hinreicht, um den
Gebraucli cines unkanonischen EvangeUums fiir den Verfasscr des Briefs zu
beweiscn." ita etiam Straussius (Lebcn Jcsu fiir das deutsche Volk. Lips.
1864. p. 56) iudicavit. coiitra Volkmarus (T)er Ursprung unserer Evan-
IIiLOENFEi.D, Nov. Testam. e.\ti:a cakonem. r. fi
82 AJ)NOTA'i rONES
gelien etc, Turic. 186G. p. lo7 sq.) hsec ex evangelio Lucae, qui multos
praecessores ipse memoravit, liausta esse asseruit.
— —
XV. p. 17, 8 10. oinoq 6 Xabg oLTCEdxLv aTt' ijnov. haec Volkraarus
1. 1. p. 138 ex Marci evangelio (VII, 6) hausta esse censuit.
XVII. p. 20, 13. £Ti 8e nocL 'lEêmrjA. etiam hunc prophetam in caprinis
vel ovinis pelKbus Christum adventurum praedicasse canonicus Ezechiehs
liber non narravit. procul dubio ex apocrypho Ezechielis libro (cf. quae ad
c. 7 p. 10, 21 sq. notata sunt) haec hausit Romanorum epistula.
p. 21, 10. 'Eyo) Se Eijiii aTjidg aTto Hv^pag. verba Mosis, procul dubio
e Mosis Assumptione desumpta.
XIX. p. 23, 20. Toig o/j./.Ladiv ri/g ipvxvg. cf. c. 57. ra yovara rrjg
Hapdlag. Clem. Hora. III, 13. dTCEipcp ipvxrjg 6qiâX/iS).
XX. p. 24, 15. 16. coHEarog dv^pa)7toig dTtepavrog nai oi jllet' avrov
Hod/joi. iis quae de hoc loco iam notavi (apostol. Viiter p. 60. not. 12),
Lipsius 1. 1. p. 9 ea addidit, quae Josephus b. i. II, 8, 8. 11 de Essaeorum
opinionibus tradidit. idem vir doctissimus 1. h p. 151 sq. prima fabulae
initia ea censuit, quae iam apud Homerum de insuhs beatorum in finibus
terrae trans Oceanum sitis traduntur. „ac Homero quidem (Od. IV. 563)
Rhadamanthura , Hesiodo autem (Opp. et dies 169) Saturnum, coeli imperio
per tilium orbatum, illarum insularura regnum tenere persuasum est.
utriusque narrationem in unam conflavit Pindarus 01. II, 123, qui Rhada-
manthum sub Saturno in insulis beatorura regnare tradit. atque Hesiodi
sententiae vestigia etiam apud Diodorum (V, 66) et Ciceronem (de n. D.
III, 17) reperiuntur. uterque enim vetustae alicuius traditionis mentionem
facit, qua terrae ad solis occasum vergentes Saturni imperio subiectae esse
ferebantur. beatorum autem insulas trans columnas Herculis sitas esse, una
videtur et consentiens fuisse veterum scriptorum opinio (cf. Strabo I, 6. Casaub.
III, iam quae Theopompus apud Aehanum (v. h. III, 18) Silenum narra-
150).
cum antiquis ilHs de insuHs beatorum traditionibus
visse fingit, ea arctissime
cohaerent. neque aliter videtur statuendum esse de Platonis illa nar-
ratione, quam in Timaeo p. 21 —
25 et iterum in Critone p. 108 121 de —
Atlantide insula extra columnas HercuHs in mari atlantico sita proposuit.
quod autem Theopompus statuit Europam, Asiara, Africam insulas
esse ab oceano circumfusas, terrara autem trans oceanura sitam unam esse
continentem, id rursus cum iis cohaerere videtur, quae de continente occi-
dentaH Saturni iraperio subiecto Diodorura et Ciceronera narrare notaviraus.
atque eodera pertinet [Pseudo-JAristoteHs sententia (de mundo c. 3), qui
omnem hanc terrara habitatara putavit unam insulara esse mari atlantico
circumdatam; probabile autem esse, multas alias insulas, quasdam hac nostra
maiores, quasdam minores, huic obversas ultra fretum {dvriTtop^jiiovg) procul
in oceano iacere." quod equidem Al. Humboldtio duce (Kritische Unter-
suchungen iiber die historische Entwickehmg iiber die geographischen Kennt-
nisse von der neuen Welt etc. Beroh 1835. voh I. p. 111 sq.) globosam
terrae formara etiam AristoteH tribui, Lipsius quidem aHam sententiam de-
fendit, sed ZeHerus quoque in libro celeberrimo: Die Philosophie der
Griechen in ihrer geschichtHchen Entwicklung Part. II, 2. ed. H. Tubing.
1862. p. 341 sq. globosam terrae formam apud Aristotelem invenit. ceterum
Lipsius ipse mihi concessit, illam sententiam, qua terra globosa esse puta-
batur, omnino nuHius raomenti esse ad epistulae iHum, de quo agimus,
locum expHcandum. auctorem enim a coramuni veterum opinione, qua uni-
versam terram oceano circumdatam esse putabant, non discessisse. maiorem
vim Lipsio aliud quid habere videtur, quod me silentio transmisisse miratur.
„etenim antiquissima iUa quae ab ipsa Graecorum reHgione originera duxit,
de terris trans oceanum sitis traditio nonnihil confirmata est ruraoribus
quibusdara per Phocnices, Carthaginienses necnon Gaditanos ad Graecos
perlatis. testes sunt Diodor. V, 16. Pseudo-Aristot. mirab. auscult. 84. qui
quidem rumores si quid video orti sunt ex narrationibus nautarum, qui
in itineribus ultra fretum Gaditanum susceptis ad insulam aHquam in ocenno
sitam, fortasse ad Maderam insulara appulerant. atque eiusdem rei fama
fortasse iam Platonis temporibus quasi per caHginem et nebulam ad Graecos
manaverat, quamquam iUud sine dubio ab ipso Platone fictum est, quod
AD CLEMENTIS rvOMANI EPI. I. 83
Solonem hanc traditionem ab Aegyptiacis saccrdotibus accepissc narrat. sed

tantiim abest, ut Graeci aliquid certi de insula ultra fretum Gaditanum sita
acccpcrint, ut ca omnia quac apud Diodorum ct Pseudo-Aristotelem de liac
re lcjTuntur, cum priscis dc insulis beatorum deque Saturnia aetate fabulis
mirum in modum confusa ac tamquam in unum conflata sint." ita hanc
traditionem a Graecis ad Komanos transisse, atque sic etiam Clementem rei
notitiam accepisse Lipsius ceusuit. cquidem illis quae vir doctissimus exposuit
addo, pUircs, vel phirimos mundos docuisse phiiosophos Atomistas (cf. Zelleri
I. l I, ^07 ed. II.), Epicureos (cf. Zelleri 1. 1. III, 1, 378 sq.), etiam Plutar-
chum (de defectu oracc. c. 24 sq.), unum mundum imprimis Stoicos (cf.
Zelleri L \. III, 1, 155 sq.). repeto autera praeter Essaeos, quos Lipsius me-
moravit, 4 Esr. YI, 42 arab. „Und als am dritten Tage die Gewiisser ver-
:
sammelt waren, da gebotst Du (Deus), dass die Erde getheilt werde in 7

Tlieile, und du bewahrtest die andern sechs [ich meine die sechs Arten von
trockenem Lande], dass da mochte gepflanzt, gesaet und geackert werden."
lat.
: „et tertia die imperasti aquis congregari in septima parte terrae, sex vero
partcs siccasti et conservasti, ut ex his sint (1. existant) coram te ministrantia
(1. coram te arata), seminata a deo et (1. adeo et) culta," aeth: „et iterum
tertia die imperasti aquas congregari in septima parte terrae; sex vero
partes terrae relinquebantur siccae, ut in iis ararent et seminarent et viverent
coram te." VII, 26 arab. „und die Erde, welche nicht gesehen war zuvor,
:
wird erscheinen", lat. „ostendetur quae nunc subducitur terra", aeth. „et
: :
apparebit terra quae nunc absconditur." ita fere etiam Clemens qui dicitur trans
oceanum, qui terrae cognitae orbem circumfluit (c. 33 p. 37, 1. 2), alios mundos
statuit (cf. c. 28 p. 33, 2). Irenaeus quidem adv. haer. II, 28, 2: „quid autem
possumus exponere de Oceani accessu et recessu, quum constet esse certam
causam? quidve de his quae ultra eum sunt enuntiare qualia sint?" Alexan-
drinis autem theologis, Clementi et Origeni, quamvis philosophos potius
Graecos quam vulgarem sententiam de terrae superficie secutis Clementis
locus valdc placuit.
p. 25, 3. dv€/.ia)v 6ra^f.ioi. cf. Job. XXVIII, 25. LXX. dvEfxoDV dtaS^/nov.
XXIII. p. 28, 8 — —
29, 2. dib jnr^ SiipvxoajiiEv TtpoddoHats. iam nonnulli
dubitabant dc Christo mox reversuro. tales autem dubitationes Domitiani potius
temporibus conveniunt quam Neronis, quo iam mortuo Joannes apostolus in
Apocalypsi (anno 69 ineunte) Christum mox reversurum certissime praedixit.
Barnabae epistula, quam paulo post hanc conscriptam esse censeo, iam
accuratius Antichristi statim post eversos tres imperatores reversuri et Christi
—
eum secuturi tempora definivit (IV. p. 8, 13 25. XV. p. 50, 8 sq.), diem
iudicii proximc exspectandum praedicavit (XXI. p. 62, 8 — 10). Clemens qui
dicitur Christi reditumsubitum tantum modo docuit. ceterum templum Dei
ab Habacuco nominatum christianam ecclesiam intellexit, cf. Barnabae epi.
IV. p. 10, 24. VL p. 18, 28 sq. XVI. p. 54, 2 sq. 1 Cor. III, 16 sq. 2 Cor.
VI, 16. Hebr. III, 6.
XXV. p. 30, 8 —
29, 2. [i8]goj.i£v tb napd8oB,ov —iXrfXvêvai. phoenicis
fabula Clemens qui dicitur usus est ad demonstrandam resurrectionem.
praeivit Mosis Assumptio infra edenda. de avis illius symbolo disseruit
Ric. Lepsius (Die Chronologie der Aegypter. part. I. Berol. 1849. p. 180 sq.):
phoenicis nomen quidem ad Phoenices vicinos aut ad palmam (cf. Job.
XXIX, 18. LXX cod. Al. eiTtov 'HXiKla fiov yrjpdÊi GodTtep dteXexog cpoi-
:
yi\og, TtoXvv 8e xpovov fîGjdco) respicere, sed apud Aegyptios animam iam
purgatam post migrationem et annorum certum spatium significare. Hora-
pollon I, 34: ipvxi/v 81 ivtavâ TtoXvv xp^yov 8iatpijjov6ay ftovXojievoi
ypdipai, q)oiviKa to opveov ^Goypacpovîy. 35^. 7(ai tbv xpoyioog 8\ dnb
Bfiyrjg i7ti8r]f.iovvta 8r/Xovyteg , TtdXiv cpoiviKa tb bpveov t^Goypacpovîv.
II, 57. d7toKatd6ta6tv 8e TtoXvxpoviov ftovAofievoi 6r/fiijvai, (poiviKa tb
opveov tôjoypa<pov6iv. „Dass der sterbende Phonix wieder in das Ei
zuriickkehrt, weist auf die alte agyptische Vorstellung hin, dass die Welt
au8 einem Ei hervorgegangen sei. Dass aber der Vogel aus dem Orient,
Arabien oder Indien kommt, von wo die Sonne tagUch hcraufsteigt, und
dass er sich in das HeiUgthum der Sonnc in HoUopoUs begiebt, beweist
deutUch, dass man sich die Periode in enger Vcrbindung mit der Sonne
6*
84 adx\otationp:s
selbst (lachte. —
Voii den Pricstcrn zu Heliopolis war ohne Zweifel die
ganze Einkleidung der Erziihlung ausgegangen. Sie hatten in ihrem Sonnen-
tempel ein besonderes Ileiligthum des Phonix."
dc hoc phoenice primus inter Graecos Hesiodus (fragm. L apud
Phitarchum dc orac. defectu T. II. p. 415 C, Ausonium Id. XVIII, Plinium
II. n. VII, 48):
Ivvea TOL ^Goei yeveocg Xaxepvâ Hopcjvrjy

dvdpcby r]fto!xvrGov' eXatpog de re rer paHopoovog'
rpeig 6' iXd<povg 6 nopaB, yr/pddHerai' avrdp 6 (poivL^
ivvea rovg Hopanag dena d ' ifpieig rovg <poivLHag
'
vvj.ig)ai iiJTcXoHafxoi, Hovpai îog aiywxoio.
tum Herodotus II, Hai dXXog opvig Ipog, ro) rovvo/xa

73: il6ri 8e
cpoiviB,. iycD }xev }.iiv odov ypagyf}' nai ydp 8rj nai dTtd-
ovh eidov, ei fxrj
riog iTticpoird 6(pi, 8id irecov, oog 'HXiovTtoXirai Xeyovbt, rrevr anodioov.
qtoirdv 8\. rore cpa6i, inedv o\ aTto^dv^ 6 TCarrjp. e6ri de, ei rxf ypacp^
Ttapojioiog , roLodde hocl roi66de' rd jnev avrov xP^^ôHojia ra)v Ttrep&xv, rd
de ipv^pd' ig rd /xdXi6ra aierS) 7tepiijyrf6iv ojioiorarog holl ro fxeya^ôg.
rovrov 8\ \eyov6t fxrjxavd^âi rdde, i/xoi jxev ov 7tL6rd Xeyovreg' iB, Apa-
/Sirjg 6p/.ieGojxevov ig rb ipov rov ^HXiov Hojiicêiv rov itarepa iv 6jivpvrf
ijntXd6avra holl ^dnreiv iv rov 'HXiov ro) ipob. Ho/uiêLv 8e ovroo rtpoorov
'
rf/g 6jivpvr/g aobv 7tXd66eiv, o6ov re Svvarog i6ri cpepeiv, jxerd 5« Tteipd6âi
avrb (popeovra, irtedv 8e aTtoTteLprj^y , ovrco 8rj HOiXijvavra rb cobv rbv
Ttarepa iv avrw ivriêvaL, 6jivpvp 8e dXX-^ ijx7tXd66eLv rovro. nar o ri
rov (K)ov iHHOiXrjvag ive^rjne rbv 7tarepa, i6Heijievov 8e rov Ttarpbg yive6âL
rcovrb ftdpog, iji7tXd6avra 8e Hojxiêtv jxiv irt Aiyv^trov ig rov ^HXiov rb
ipov. ravra jiev rovrov rbv opviv Xeyov6i Ttoieeiv.
Komanis Ovidius Metamorph. XV, 392 sq. haec de phoenice cecinit:
Una est, quae reparet seque ipsa reseminet ales,

Assyrii phoenica vocant. non fruge nec herbis,
sed turis lacrimis et suco vivit amomi.
395 haec sibi quinque suae complevit secula vitae,
ilicis in ramis tremulaeve cacumine palmae
unguibus et duro nidum sibi construit ore.
quo simul ac casias et nardi lenis aristas
quassaque cum fulva substravit cinnama myrrha,
400 se superimponit finitque in odoribus aevum.
inde ferunt, totidem qui vivere debeat annos,
corpore de patrio parvum phoenica renasci.
cum dedit huic aetas vires onerique ferendo est,
ponderibus nidi ramos levat arboris altae
405 fertque pius cunasque suas patriumque sepulchnim
perque leves auras Hyperionis urbe potitus
ante fores sacras Ilyperionis aede reponit.
etiam Amor. II, 6, 54: vivax phoenix, unica semper avis.

tamquam arabicam avem phoenicem descripsit Pomponius Mela dc situ
orbis III, 8, 80: „de volucribus praecipue referenda phoenix, semper unica.
non enim coitu concipitur partuve generatur, sed ubi quingentomm an-
norum aevo perpetua duravit, super exaggeratam variis odoribus stniem
sibi ipsa incubat solviturque. deinde putrescentium membrorum tabe con-
crescens ipsa se concipit atque ex se rursus enascitur. quum adolevit, ossa
pristini corporis inclusa myrrha Aegyptum exportat atque in urbe quam
Solis appeUant fragrantibus archio (vulg. nardo) bustis inferens memorando
funere consecrat."
Seneca epi. nior. V, 1 (epi. 42): nam illc alter fortasse tamquam phoenix
semel anno quingentesimo nascitur.
Pliiiius Ilist. nat. X, 2: „Aethiopes atque Indi discoh)res maxime et
inenarrabilcs fcrunt aves, et ante omncs nobilem Arabia phocniccm, haud
:
AD CLEMENTIS ROMAMI EPI. I. 85
scio an fabulose, unum in toto orbe nec visum magnopere. aquilac narratur
magnitudine, auri fiilgore circa coUa, cetero purpureus, caeruleam roseis
caudam pennis distinguentibus, cristis fauces, caputque plumae apice hone-
stante. primus atque diligentissimus togatorum de eo prodidit Manilius
senator ille maximis nobilis doctrinis doctore nullo neminem exstitisse qui
:
viderit vescentem, sacrum in Arabia Soli esse, vivere annis DIX, senescentem
casiae thurisque surculis construere nidum, replere odoribus et superemori.
ex ossibus deinde et medullis eius nasci primo ceu vermiculum, inde fieri pullum
principioque iusta funera priori reddere et totum deferre nidum prope Pan-
chaiam in Solis urbem, et in ara ibi deponere. cum huius alitis vita magni con-
versionem anni fieri prodidit idem Manilius iterumque significationo tempesta-
tum et siderum easdem reverti. hoc autem circa meridiem incipere, quo die
signum arietis Sol intraverit. et fuisse eius conversionis annum prodente se,
P. Licinio, Cn. Cornelio consulibus (a. u. 657, ante Chr. n. 97) ducentesimum
quintum decimum, Cornelius Valerianus phoenicem devolavisse in Aegyptum
tradidit Q. Plautio, Sex. Papinio coss. (a. u. 789, p. Chr. 36). allatus est et
urbem Claudii principis censura anno urbis DCCC (post Chr. 47) et in co-
mitio propositus , quod actis testatum est , sed quem falsum esse nemo du-
bitaret." addo etiam Taciti Ann. VI, 28: „Paullo Fabio, L. Vitellio coss. (a. u.
786, p. Chr. 34) post longum saeculorum ambitum avis phoenix in Aegyptum
venit praebuitque materiam doctissimis indigenarum et Graecorum multa
super eo miraculo disserendi. de quibus congruunt, et plura ambigua, sed
cognitu non absurda promere libet. sacrum Soli id animal et ore ac distinctu
pinnarum a ceteris avibus diversum, consentiunt, qui formam eius definiere.
de numero annorum varia traduntur. maxime vulgatum quingentorum spatium.
sunt qui adseverent, mille quadringentos sexaginta unum interiici, prioresque
alites Sesostride primum, post Amaside dominantibus, dein Ptolemaeo, qui
ex Macedonibus tertius regnavit, in civitatem, cui Heliopolis nomen, advola-
visse, multo ceterarum volucrum comitatu, novam faciem mirantium. sed
antiquitas quidem obscura. inter Ptolemaeum ac Tiberium minus ducenti
quinquaginta anni fuerunt. unde. nonnulli falsum hunc phoenicem, neque
Arabum e terris credidere, niralque usurpavjisse ex his quae vetus me-
.
moria firmavit. confecto quippe annoriJm rfumêaôf u\>i nrors propinquet, suis
in ten'is struere nidum eique vim^geitttlilem adfundere, ex qua foetum oriri,
et primam adulto curam sepeliendi patris, neque id temere, sed sublato
myrrhae pondere tentatoque per longum iter, ubi par oneri, par meatui sit,
subire patrium corpus inque Solis aram perferre atque adolere. haec incerta
et fabulosis aucta. ceterum adspici aliquando in Aegypto eam volucrem non
ambigitur."
haec omnia docent, etiam ad christianos Romanos phoenicis fabulosi
notitiam pervenire potuisse. Ovidium et Plinium in describendo phoenice
sequitur Clemens Romanus. Clementem autem in hoc resurrectionis futurae
symbolo *) plurimi secuti sunt scriptores christiani cf. F. Piperi librum
,
Mythologie der christl. Kunst von der altesten Zeit bis ins 16. Jahrhundert,
Vol. I. Vimar. 1846. p. 446 sq., de phoenice in universum R. J. F. Hen-
Gundertus (Zcitschr. f. luther. Theologie 1864. p, 453) e Tacito, qui

*)
a. 34 Chr. phoenicem in Aegypto apparuisse tradidit, Christi e mortuis
p.
resuscitati obscuram imaginem assequi studuit. iam mutatam esse totam
fabulae formam, quippe quae mortuum phoenicem quodam modo renatum
esse statuerit: „ln dieser neuen Form ist die Idee der Auferstekung der
tiefere Sinn des Mythus, und es diirfte wohl nicht zu gewagt sein, an einen
Zusammenhang mit der eben um diese Zeit (auf ein paar Jahre vorwarts
kommt es hier nicht an) erfolgten Auferstehung Christi zu denken, indem
das Wort von der dvdStadig ix rexpary auch nach Aegypten drang und
sich dort mit den alten mythologischen Gebilden vermischtc. " sed iam
Ovidius docuit, „corpore de patrio parvum phoenica renasci." cquidem moneo,
iam a. 44 p. Chr. Assumptionem Mosis huius exitum ad phoenicis instar
descripsisse.
86 ADNOTATIONES
richseniicommentationis dc phoenicis fabula apud Graecos, Romanos ct

populos orientales partic. I. II. Hafniae 1825. 1827, etiam M. Uhlemanni
ilandbuch der gesammten agyptischen Alterthumskunde vol. III. (Lips. 1858)
p. 39 sq. vol. IV. p. 22G sq., dc phoenicis fama primorum imperatorum
,
Komanorum temporibus saepius sparsa Lehmanni librum: Claudius und seine

Zeit. Gothae 1858. L p. 280.
—
XXIX. p. 33, 12 34, 8. og iKXoyrjg f.iEpoq inoiTjdEv havt&) ayia ayioov. —
uterqne Dei populus, vetus et novus, describitur, cf. quae hac de re iam
disserui (Zeitschr. fiir wiss. Theologie 1858. p. 585). primi electi sunt Judaei
(cf. Rom. IX, 11. XI, 7. 28). tum gentiles electi sunt (cf. 1 Thess. I, 4). illi
tamquam Xaog êov opponuntur gentibus, cf. Deut. XXXII, 43 IjXX: ev-
(ppdv^rjTE E^vrj iiEta tov Xaov avtov (Rom. XV, 10). Tob. XIV, 17: xat
EvAoyrjdovdi Ttdvta td E^vrj xvpiov nai 6 Xaog avtov iB,ofj.oXoyij6Etai
to) Ê&, xai vipcodEi Kvpiog tov Xabv avtov. Sap. X, 15: avtrj (sapientia)
Xaov odior koll dTtEpfia djiiE/27ttov ippvdato iB, E^vovg ^Xiftovtaov (VIII, 14).
hos, qui e gentilibus crediderunt, Clemens non i^ i^va)v Xaov (Act. XV,
24), sed E^^vog (cf. Matth. XXI, 43) in jiiEdov i^vwv assumptos dixit. itaque
Clemens veterem Dei populum non iam negavit, sed novum additum per
Christum, tovg iKXEXeyjnEvovg vTtb tov êov did Ir}6ov Xpidtov tov Kvpiov
rjjj.S)v (c. 50 p. 54, 4. 5, cf. c. 58 p. 62, 5. 6) docuit, cf. Barnabae epi. III.
p. 8, 3. 4. V. p. 12, 32 sq. XIIL p. 44, 22. p. 46, 2 sq. XVL p. 52, 13. 14.
Herm. Past. Vis. III, 5 p. 19, 14.
XXX. p. 35, 7. toig Ttatpddiv rfi.iS)v toig diKaioig , cf. quae ad c. 4
p. 8, 1 notata sunt.
XXXI. p. 35, 14. 15. 8iKaLo6vvr]v uoll dXrjSÊiav did 7ti6tEa)g 7toir}6ag.
iustitiae additur veritas. cf. Num. IX, 33 oti dXrjSÊiav i7toiij6ag. Jes. XXVI,
10 dXrjÊiav ov fxr} Ttoirjdy (Vat. 7tonj6Ei). Tob. III, 6 7toirj6ai ivooTtiov
avtov dXifÊiav (cf. I, 3. III, 5). saepissime ita epistulae et ev. Joann. (III,
21 al.). Clementem, qui Paulum (Gal. III, 6 sq.) et Hebr. XI, 8 sq. 17 se-
quitur, etiam Jacobi epistulam (II, 21 —
23), quae operibus Abraamum iusti-
licatum esse docuit, secutum esse, Lipsio 1. 1. p. 62 non concessi (Zeitschr.
fiir wiss. Theologie 1858. IV. p. 572 sci.). .'
p. 35, 16. 'l6adK —

î^la'. Tsaagum libenter sacrificio se praebuisse
**
ctiam Josephus Ant. I, 13, 4 retulit. '
p. 35, 19. SoDdEKd^KrfTttpov. cf. c. 55 p. 58, 12 da)8EKdq)vXov. eodem

sensu quo q)vXrf etiam 6KrJ7ttpov dici apud LXX. 1 Regg. (Sam.) IX, 2L
3(l)Regg. VIII, 16. XI, 13. 31, apud Symmachum Ps. LXXIII, 3, in Testam.
XII. Patriarch. Dan. 1, Naphth. 5, Jacobsonius monuit.
XXXII. p. 35, 23. 24. it, avtov 6 Kvpiog 'lrj6ovg tb Katd 6dpKa. recte
mihi monuisse videor, Jesiim hic non regiae Judae, sed saserdotali Levi
tribui accenseri (apostol. Viiter p. 64. not. 21. p. 103). ceterum minime negavi,
Jesum secundum Clcmentem etiam e Davidis stirpe natum esse. utramque
stirpem Lucas quoque in Jesu generatione coniunxit (I, 27. 33. III, 23;
I, 36). Clemens autem sacerdotale potius quam regium Jcsu genus aesturaavit.
itaque vituperandus non eram a Lipsio (1. 1. p. 150. not. 2) et Jacobsonio

ad h. h i^ avtov Ekkerus 1, 1. p. 12 perperam ad Deum retulit. huius —
capitis initium et c, 40 sq. Gunderto (Zeitschr. fiir luther. Theologie 1853.
IV, 651 sq.) scriptorem e Judacis ortum redolere videntur. sed haec scntentia
nullo fundamento nititur, cf. Lipsium 1. 1. p. 150.
XXXIII. p. 37, 7. 8. dv^pGOTtov — £7tXa6Ev. cf. quae hac de re monui
(apostol. Vater p. 66. not, 22).
nai avtbg ovv 6 Kvpiog ^pyoig havtbv Ko6fn/6ag ix^PV-
p. 37, 15. 16.
errasseme, praeeunte Ritschelio (altkathol. Kirche p. 289 ed. I.), haec ad
Jesum, non ad Deum referentem, iam concessi Lipsio 1. 1. p. 78 not. 2.
XXXVII. p. 41, 10. 11. tovg 6tpatEvofiEvovg tolg 7/yovfi£voig i//icliy. cf.
quae ad c. 5 p. 9, 8 notata sunt. hoc loco additum voc. 7///g5k Lipsio 1. \.
p. 155 probare videtur, scriptorem ex Romanorum numoro fuisse. lianc scri-
ptoris originem non nego, quamvis omnes fere gentes Romanorum imperio
subditos fuisse Rarnabae epi. XVI. p. 52, 14 memoret. equidem quaosiyerim,
nura Flavius Clemcns, ipsius imperatoris cognatus, ctiam vir consularis, ita
se ipsum e tcbv r/yovfiEvoov numero cxclusisset.
AD CLEMENTIS ROMANl EPI. I. 87
—
XL. p. 44, 8 11. ol ovv roig TtpodrEtay/iiiyoig Haipolg TtoiovvrEg rag
7Tpo6<popag avra)v fVTtpoddEHrol re ual /naHapiOL ' roig yap vo/nijuoig rov
(ÊdTTorov aHO/XovôvvrEg ov 8ia/iiaprdvovdLv. liac in re Pauli asseclae
Komani iara discesserimt ab ipsorum antiquissima consuetudine rov HpivELv
Ttadav i]/iEpav et rov /irj (ppovElv ri/v i)/iEpav (Ilom. XVI, 5. 6), etiam ab ipsius
apostoli sentcntia, qui Christianos noluit ?//i£pag 7tapari/pEi6âL hccl j.irjvag
Hal Haipovg nal iviavrovg (Gal. IV, 10, cf. librum meum: der Paschastreit
der alten Kirche. Hal. 1860. p. 167 sq.). veteris cultus et disciplinae leges iam
in Cbristiauorum coetum transferebantur. ceterum ipse Pauhis talem transla-
tionem quodam modo concessit in epi. ad Rom. XIV, 5. 6.
—
p. 44, 11 15. r&5 yap dpxiEpEi I8iai XEirovpyiaL dEdojiiEvaL Eldiv, holi
ro\g hpEvdLV idiog 6 roitog TtpodrEtaHrai, hccl AEviraLg idLaL dLaHoviai
ETtiHEivrai' 6 Xamog dv^pcoTtog rolg XaiHolg 7tpo6rdyjiiadiv dsdEraL. benc
Lipsius 1. 1. p. 40: „summus epicopus est Christus, sacerdotes presbyteri
sunt, Levitae diaconi, laici reliqua Christianorum multitudo." idem iam re-
futavit Gundertum, qui presbyterorura nomine et presbyteros strictiori sensu
sic dictos sive episcopos et diaconos comprehendi opinatus est (Zeitschr. iiir
hither. Theologie 1854. I. p. 57 sq.) ,
quam sententiam modo non repetiit
Knodehus (Historische Analekten aus dem ersten Briefe des Clemens Kom.
an die Corinther, theoh Stud. und Krit. 1862. IV. p. 777 sq.). recte Lipsius
etiara singula Christi, presbyterorum, diaconorum, laicorum officia distinxit:
„Christi munus cernitur in eo quod dicitur dpx^^P^^g rchv 7tpo6q)op^v r//x&v
c. XXXVI. est igitur Christus precum et oblationum quas in coena sacra
faciunt fideles, interpres coram Deo ac deprecator efficitque, ut preces illae
ratae fiant, dona autem oblata ad animorum salutem promovendam valeant.
caveas enim, ne hac in re de morte expiatoria quam passus est Christus
cogites." „presbyterorum vel episcoporum XEirovpyia non differt a muncre
sacerdotum; presbyterorum igitur erat dona et sacrificia Deo offerre. ipsa
igitur sacramenti administratio sensu strictissimo dicta, neque ad diaconos
neque ad laicos, sed ad unos presbyteros pertinebat. presbyteris enim certus
quidem locus (roVog) prope aram sacrificam assignatus erat." hanc voc. rortog
interpretationem equidera non respuo, sed etiam latiorem sensum defendo,
quo c. 44 p. 47, 12 dicitur dno rov idpvjiEvov avroig roTtov, quo iam
Paulus 1 Cor. XIV, 16 dixit 6 dvartTujp&v rov rortov rov idLoorov, quo
etiam apud Ignatium epi. ad Polyc. c. 1, ad Smyrn. c. 6 et Polycarpum epi.
ad PhiHpp. c. 11 ipsum officium ecclesiasticum significatur (cf. librum meum:
die apostol. Vater p. 69. not. 25, ubi addidi martyrum Lugdunensium cpi.
apud Euseb. HE. V, 4, 2, et Ekkeri L h p. 17. not. 1). Lipsius pergit: „dia-
conorum officia conveniebant cum officiis Levitarum: non ipsi sacra feccrunt,
scd ministerio suo {StaHOvia) presbyteros adiuvabant. cernebatur autem hoc
ministeriura, ut aliunde sciraus, in eo, quod c).iaconi tura dona a Christianis
coraportata colligerent collectaque presbyteris, qui ad arara stabant porrigerent
Constitutt. app. VIII, 12 p. 248, 15. 16), tura panem et vinum post conse-
crationem factam singulis singulatira manducandum bibendumque distribuerent
(Justin. Apoh I. 65. p. 97)." voc. Xainog etiara in Clementis Kom. epi. ad
Jacob. (Homiliis praeposita) c. 5 et in tractatu illo contra Artemonem apud
Euseb. HE. V, 28, 12 reperitur.
XLI. p. 44, 18 — 24. ov Ttavraxov 7tpo6q)£povrat Bv6iai iv6£XEXid/.iov
(-.->3P Exod. XXIX, 41. Esr. III, 5. Num. X, 34. 3 Esr. V, 75. Joscph. Ant.
III, 10 vel 9, quae omnia Jacobson. contulit) r/ evx^v (!=""?"? ^f- L^v. VII, 16
vel 6) t) TtEpi d/iapriag (pi<'-3~ Lev. IV, 3 sq. et saepius) 7/ 7tXr//tjj.£XELag
(ors Lev. V^, 15 sq. et saepius), dXA.' t/ iv 'lEpov6aX7//i jiovp' HaHEi 5e ovh
iv -/tavri roTtoo 7tpo6q)EpErai, dX^! Ejx7tpo6BEv rov vaov Ttpog rb ^vîa^rtj-
piov, jiGDjio6H07tr/^£v ro 7tpo6q)£p6jiEvov 6id rov dpxiEpiayg (rectius : per
sacerdotes inferiores) nai rQ)v 7tpoEipr//iEvojv XELrovpySrv. haec etiam post
teraplura a Roraanis deletura scripta esse posse deraonstravi (apostoh Vater
p. 84 sq.), consentientibus Ekkero L L p. 95 et Lipsio L 1. p. 144 sq. lianc
interpretationem licere ipse Wieselerus (iibcr den Hebraerbrief I. p. 6) con-
fessus est. de victimarum inspectione iam Junius contulit Philon. de agri-
cultura §^ 29 (Opp. I, 320 ed. Mangey.), Ciement. Alex. Strom. IV, 18, 110
p. 697: rj6av 6e ndv raig ra)v ^v6i^v Ttpoâyojyalg Ttapd ro5 vojico ol
88 ADNOTATIONES
Ta)v hpeicjv jncjjnodKOTtoi htX. Jacobsonius contulit Polycarp. ad Philipp. IV.

Ttdvta jicDjjLo6KoitEixai. quo modo etiam a Christianis sacrificctur, docent
Constitutt. app. II, 25. p. 54, 1 sq. : al rote Bvdiai vvr avxat xai f)Er]6Eiq xai
evxafttdtiat, al tote aTtapxou kocl deKatai Ka\ dcpaipejiata koll dojpa vvv
7tpo6(popa.i, al 8id tarv 66ia)v iTti^KOTtGov 7tpo6cpep6fievai Kvpico tQ) 'êcb
did ^lr/ôv Xpi6tov tov vnep avtmv dytoâvovtoq. c. 27. p. 56, 12 sq.:
7tpo6rJKet ovv koli vjidg , a8eXq)oi, tdg ^v6iag vjigtiv rjtoi 7tpo6q)opdg tS)
iTti^KOTto) 7tpo6q)epeiv wg apxiepei, rj di' kavta>v r} Sid tobv SiaKovoov , ov
Se aXXd Kai
jiirfv tdg artapxdg Kai tdg SeKatag koli td kKov6ia avtcb
7tpo6dyete.
XLII. p. 45, 1. evr}yyeXi63r]6av passivo sensu dictum esse monui
(apost. Vater p. 60. not. 26), probantibus Ekkero I. 1. p. 17. not. 3, Lipsio
1. 1. p. 119 et Jacobsonio. vertendum cst: tamquam boni nuntii missi
sunt.
XLIIL p. 45, 22 sq. iKeivog ydp Kt\. Clementem in bac narratione
nonnulla ad Num. XVII. addere et ex parte convenire cum Philone (vita
Mos. III. §. 21. p. 162, cf. Augustini sermon. 3. de tempore, serm. 245
append. Tom. V. ed. Bened.), iam Cotelerius monuit.
XLIV. p. 46, 16. 17. i7ti tov ovojnatog trjg i7ti6K07tyg. cf. c. 1 p. 4, 5
ovojia Ignat. ad Ephes.
vjiia>v, c. 1 et quae notavi (apostol. Vater p. 70.
not. 29, p. 259. not. 16).
XLIV. p. 46, 19. i7titpo7trjv emendandum est. nam voc. i^tivojirjv hic
nullo modo convenit. i^tivojitj apud Plutarch. vit. Alex. §. 35 de ignis, apud
Aelian. Hist. an. XII, 31 de veneni depastione usurpatur, apud Galenum de
fasciarum circumvolutione cf. Jacobson. hoc
, loco variae occurrunt inter-
pretationes. Rothius (Anfange der christl. Kirche I, 374 sq.) Hesychio [iTti-
vojiog' KXr/povojiog) fultus reddidit: „testamentarische Verfiigung", quasi
apostoli vi testamenti ordinassent, i^^sis defunctis, ipsorum munus presbyteros
et diaconos eligendi ad ahos probatos viros transire debere (Jacobsonii
verbis usus sum). sed recte Baurius (Urspr. des Episkopats p. 63 sq.) ob-
locutus est, hic non de apostolorum, sed de episcoporura et diaconorum
munere conservando agi. voc. autem ijtivojirj Baurio idem valero videbatur
quod iTtivojiig, praeceptum quod additur ad priorem legem (Zusatz zu einem
Gesetz), quam interpretationem Baurius (Die ignatianischen Briefe und ihr
neuester Kritiker (Tubing. 1848. p. 8 sq.) etiam contra Bunsenium (Ignatius
von Antiochien und seine Zeit, Hamb. 1847. p. 96 sq.) defendit, qui iTtijiovrjv
legerc voluit, quasi episcopi et diaconi per totum vitae propriae tempus
constituti essent. muneris ecclesiastici potius quam eorum qui eo funge- ,
bantur, diuturna conservatio quaerebatur. Baurii sententiam ego ipse (apostol.

Viiter p. 70 sq.) et Lipsius (1. 1. p. 21) defendimus, et nobis accessit A. Rit-
schelius (altkathol. Kirche ed. II. p. 359 sq., in priori editione iiti6toX7]v
proponebatur). etiam Hagemannus (die romische Kirche und ihr Einfluss
auf Disciplin und Dogma in den drei ersten Jahrhh. Friburg. Bris. 1864.
p. 684) interpretatus est „Verordnung", sed ipse huius interpretatiouis
difficultatem confessus est: „Jeder Zweifel iiber die Auslegung dieses
schwicrigen Worts wiirde schwinden, wenn man statt iTtivojirjv an dieser
Stelle lesen diirfte iTtivojiiv , d. h. wenn diese Form des Accusativs von
iTtivojiig nachgewiesen werden konnte." quae forma quum nusquam repe-
riatur, emendandum est, neque simpliciorem emendationem quam propositam
video.
p. 47, 8. 9. TtpodeveyKovtag td S&pa. cf. c. 41 p. 44, 19 7tpo6(pepovtai
^v6iai. Cotelerius contulit Ignat. ad Smyrn. 7, ubi eucharistia dicitur r)
Scjped tov êoij, Constitutt. app. VIII, 12. p. 248, 17 sq. oi SidxovoL :
7tpo6ayeta)6av td Sa^pa t^ iTti^KOTtoo 7tpog tb Bv6ia6t7Jpioy. (etiam II, 59.

p. 90, 17. VIII, 5. p. 238, 'l9. 20) ct'. etiam Lipsium 1. 1. p. 37 sq. equideni
addo c. 4 p. 7, 11. 12. (Gen. IV, 4. 5), ubi tolg Saopoig ct ta}g Sv6iaig idem
valent.
XLV. p. 47, 15. 16. 7tepL [jirj] dvrjKovtoov elg dcotifpiav. cf. c. 35 p. 39,
13.14 td dvr/Kovta tfj djicojico (ôv\7]6eL avtov. Barnab. epi. XVII. p. 54, 22.
23 xwv dvrjKovtoov eig 6oot7]piav. Ilerm. Past. Sim. V, 2 p. 85, 3 Ttapa-
AD CLEMENTIS ROiMANI EPI. I. 89
ftoAyv —
dvi]Kov6av ry vr/dteia. Ignat. ael Smyrn. 8: t&jk dvrjxovtGav eis
ryy iHH\7]6Lav.
p. 48, 3. iB,7]pi6av. voc. iB,EpiS,eiv exempla desiderata Thesauri Stepha-
niani novam editionem Parisiensem praebere (Plutarch. vit. Pomp. §. 56,
Appian. bell. civ. II, 151), Jacobsonius monuit.
XLYI. p. 49, 5 —^ OTJXt eva êov ^x^M^y ôci eva Xpi6rov nax %v
7.
TtvEvf.ia rT]q xdpirog rb ehxvBev icp 7]f.iaq. Cotelerius contulit, quae e
Clemente retulit Basilius M. de spiritu sancto c. 29, a nobis in c. 57 lacuna
(p. 62, 1. 2) inserta.
XL"VÎ. p. 50, 10. 7tEp\ avrov rs naL K7](pa re Hca ÂiioXkca. cur illi,
qui Christi nomen prae se ferebant, praetermissi sint, iam exposui (apostol.
Vater p. ^W^.^S^l-dO'
p. 50, 23. 24. lavrolq b\ Hivdvvov i7iEB,£pydcÊ6ât. periculum mihi qui-
dem (apostol. Yatera gentilibus Christianorum tumultum punituris
p. 72)
imminere, Ekkero 1. 1. p. 19 ad salutem amittendam respicere videbatur. hoc
sensu dicitur c. 14 p. 16, 13. c. 41 p. 44, 27 ro6ovr(p j.iaXkov vitoHEifiEâ
HivdvvGj, illo c. 55 p. 58, 11 7tapa8ov6a ovv havrrjv rS) Hivdvvoo. 'E6^r]p —
HivdvvGj kavrijv TtapiftaXEv.
L. p. 53, 3. 4. iv r^ im^HOTty rrjg fta6iXEiaq rov Xpi6rov. cf. Poly-
cratem Ei^hesium apud Eusebium HE. Y, 24, 5: MEXiraova rbv evvovxov,
rbv iv dyioo itvEVjxarL itdvra noXirEv^dfXEvov , oq HSirai iv 2dp6E6i TtEpi-
piEVGDV rr]v dnb ra)v ovpav^v iiti^Hom^Vf iv y in vEHpwv dva6rr]6£tat.
LY. p. 57, 17 —
58, 3. i7ti6rdf.iEâ TtoXXovg iv r]fiiv TtapadEdojHorag
kavrovg Elg dE6fid, oTtaog krepovg XvrpGo6ovraf TtoXXoi kavrovg TtapidGDHav
Elg SovXEiav, hocl Xaftovrsg rdg rifidg avra^v kripovg iipGOfiLâv. bene Gun-
dertus (Zeitschr. fiir luther. Theologie 1853. p. 650): „Sicher ist hier ein
charakteristischer Zug aus dem romisclien Leben zu erkennen. So viele
freie Familien kamen ja durch die Prascriptionen der Biirgerkriege und die
willkiirlichen Schenkungen der Casaren in die ausserste Armuth, indem die
Giinstlinge der Grossen ihre Giiter erhielten. Da mochte wohl nicht selten
der Fall vorkommen, dass solche Ungliickliche um Andre zu ernahren, mit ,
denen sie durch Bande des Bluts oder der Freundschaft verbunden waren,
jenes verzweifelte Auskunftsmittel ergriffen. Aus dem christlichen Leben
ist dieses Beispiel schwerlich vorgekommen." hanc sententiam probavit
Lipsius ]. 1. p. 155. ceterum cf. Prolegomena c. III.
p. 58, 4 sqq. 'lov8i^ r] ftanapia nrX. huius epistolae scriptor iam
novit hbrum Judithae. sed valde erraverunt, qui Judithae librum seriori
temiDori, Adriani imperatoris primis temporibus vindicare voluerunt. Hitzigius
(Zur Kritik der apokryphischen Biicher des Alten Test., Zeitschr. fiir wiss.
Theologie 1860. III. p. 240 sq.) et Yolkmarus (iiber Clemens von u. s. w., Rom
theol. Jahrb. 1856. p. 362 sq., iiber die Composition des Buch Judith, ibid.
1857. p. 441 sq., Handbuch der Einleitung in die Apokryphen, partis I.
partic. 1; Judith, Tubing. 1860) contenderunt quidem, hunc librum anno 117
exeunte vel a. 118 ineunte post Christum natum conscriptum esse, quam
sententiam Baurius (in libris iam supra p. 3, 7. 8 laudatis) et H. Graetz (Ge-
schichte der Juden vom Untergang des jiid. Staates bis zum Abschluss des
Talmud. ed. II. Lips. 1866. p. 132 sq.) secuti sunt. ego vero (Yolkmar's chrono-
logische Entdeckungen etc, Zeitschr. fiir wiss. Theologie 1858. II. p. 247 sq.,
Die Biicher Judith, Tobit und Baruch etc, ibid. 1861. IV. p. 335 sq.) non solum
cum Lipsio (das Buch Judith und sein neuester Dollmetscher, ib. 1859. I.
p. 39 — 121) illorum virorum argumenta, quamvis ex parte speciosa, refutasse,
sed etiam veram Judithae libri originem ostendisse mihi videor. hic liber
scrii)tus est, postquam Jonathan et Simon Maccabaei Joppen (147 145 ante —
Chr.) cxpugnaverunt et in Judaeorum editionem redegerunt (1 Macc X, 74. 76.
XII, 33. XIV, 5. 34), quae urbs Judith. II, 28 iam omittitur inter urbes ma-
ritimas gentilium Ilolopherni parentium, sed antequam Jamnia ibi memorata
a Simone Maccabaeo a. 142 ante Chr. expugnata est (cf. Joseph. Ant. XIII,
6. 7). argumenta mea Graetzius et alii ne verbo quidem refutare valuerunt.
p. 58, 13. 14. r]B,iGD6Ev rbv TtavrETt6itrr]v êov, ra>v aiGovajv. cf. c. 51 p. 54,
8 dB,i&)6GDfi£v 6vyyvojfi7]v. c 53 }). 57, "2 kavrbv iB,aX£L(p^r]vai fxet' avtojv
90 ADNOTATIONES AD CLEM. ROM. EPI. I.
aByidi, praesertim Constitutt. app. II, 16, p. 30, 13. 14: uaL yap VTtep twy
r^fiaprrjKorGov 6 daarr/p 7fB,iov rov naripa.
LVI. p. 58, 21. 59, 1. 7/ 7tpo<s rbv ^febv nal tovg ayiovg jnveia. sanctos,
catholicis interpretibus valde placentes, equidem (apostol. Vater p. 90. not. 5)
ad ipsam ecclesiam retuli: „Die Fiirbitte um die Wiederaufnahme der Ge-
fallenen wird noch an Gott und die Heiligen, also an die Gemeinde ge-
richtet." hanc interpretationem secutus est Gundert (Zeitschr. fiir luther.
Theologie 1854 p. 479), etiam Jacobsonius ad h. 1. non vidit, quid vetet,
rovg ayiovg eodem sensu hic poni quo 1 Cor. VI, 1. XVI, 1. sed Lipsius
1. 1. p. 44 obiecit, ecclesiam semet ipsam implorare non potuisse, et collato
c. 46 p. 48, 13 contendit, sanctos iam appellari eos, qui ob nomen Domini,
quod constanter confitebantur, cruciatu ac morte affecti sunt. Clementis
sententia Lipsio prope accedere videbatur ad ea, quae in Apocalypsi Joannea
de summis Sanctorura honoribus praedicantur. etiam illos sanctos, qui in
extremo iudicio iudicum vice fungentur (1 Cor. VI, 2. Apoc. XX, 4), ita
interpretatus e Philone (de exsecrationibus §. 9, Opp. II, 436) conclusit, iam
Clementem Komanum talem sanctorum invocationem docuisse. quamvis dubi-
tans, sintne verba Hoi rovg ayiovg interpolatori adscribenda. sed haec
genuina esse non est dubium. neque sanctos martyres Clemens invocandoa
docuit. sanctos illos nunc video esse angelos superiores. cf. Job. V, 1 iiti-
HdXedai Se ei rig 6ov eidaKOvderai (Vat. doi VTtaKovderat), rj riva ayioav
ell.
dyyeXoDv orpTp. XV, 15: ei Kard dyioov ov Ttidrevei. Zachar. XIV, 5: Kai
i]B,ei Kvpiog 6 êog f.iov , kocl ndvreg ol dyioi /f£r' avrov. Sir. XLV, 2
(auoicodev avrbv doByy dyioov. Tob. VIII, 15: xal evXoyeirooddv de ol ayioi
dov. XI, 13: Ka^L evXoyrjfievoL ndvreg o\ dyLoi dov dyyeXoi. 1 Thes. III, 13
Iv ry Ttapovdia rov xvpiov r/ju&v 'irjdov Koi Ttdvroov r&v dyioov avrov. de
ipsis precibus ecclesiae cf. Constitutt. app. II, 16. p. 20, 13. c. 18. p. 34, 10.
LVII. p. 61, 1 —
3. rrjg Ttapovdrjg Karadrddeoog rb reXog idriv rj 8id
Ttvpbg KpidLg ra)v ddefi&v , Ka^d cpadiv al ypaqjai Ttpocptjroov re Kal
ditodroXoov, eri te kocl rrjg îftvXXrjg. cf. Jes. LXVI, 15. Mal. IV, 1. Dan.
VII, 9. 10. Enoch I, 6. 9. X, 6. 13. 14. XC, 24 sq. XCI, 9. XCVIII, 3. C, 9.
CIII, 8. 4 Esr. VI, 1 aeth.; Matth. III, 10 — 12. 1 Cor. III, 13. 15 (2 Petr.
III, 7 oi 8e vvv ovpavol kocl rj yrj rS) avrov Xoyco reBr/davpid/xevot eidiv,
Ttvpi rTjpovjuevoi eig rjiiepav Kpideoog koll dnooXeiag r&v dde(3&v dvB-pcoTtoov) ;
Orac. Sibyll. Prooem. apud Theophilum Ant. ad Autol. II, 36 fragm. II. v. 43.
44. 1. III (v. 54 sq. 85 sq.) v. 286 sq. 672 sq. 689 sq. Sibyllam etiam Hermas
Vis. II, 4 p. 11, 18 et Petri Paulique praedicatio (apud Clem. Al. Strom. VI,
6, 43 p. 761) noverunt, cf. huius operis fasc. IV.
p. 60, 8. 9. r/ Ttavdpetog 'Socpia non ipse Christus dicitur, uti Lipsius
1. 1. p. 102 censuit, sed liber Proverbiorum , quem ita appellaverunt Hege-
sippus, Irenaeus kocl 6 Ttdg r&v dpxcciôy Z^pog, teste Eusebio HE. IV, 22, 9,
etiam Clemens Alex. Strom. II, 22, 136. p. 501 et alii, quos recensuit
Cotelerius. Methodius in Symposio I, 3. II, 7 ita laudavit Sapientiam
Salomonis.
p. 61, 1 — fragmentum quod Pseudo-Justinus conservavit hic inserendum
3.
Gsse Gunderto (1. 1854.
1. 451), non Lipsio
p. 1. 154 dubium visum
1. p. est.
p. 61, 4 — 13. fragmenta haec ad Cleraentis Romani Hom. 39
III, 7. 8. sq.
pertinere temere asseruit Noltius (Patristische Miscellen, theol. Quartalschrift
1859. II. p. 276).
LIX. p. 62, 15. dvv 7ia\ ôprovvdroo. Corinthium aliquem Fortunatum
iam Paukis 1 Cor, XVI, 17 memoravit, sed hic Romanus esse videtur.
:
ADNOTATIONES
ad alteram Clementis epistulam.
p. 64, 1. Ttpog Kopivîovg sTttdtoXr/ ft'. ita inscriptam esse hanc epi-
stulam iam ante Photium (Bibl. cod. 113. 126) index librorum codici
Alexandrino praepositus docet, quem Hagemannus (Ueber den zweiten Brief
des Clemens von Rom, theol. Quartalschrift 1861. IV. p. 516) praetermisit.
ipsa epistula c. 7 p. 68, 26 sq.) ad ludos Isthmicos prope Corinthum cele-
bratos respicit.
p. 64, 2. 'AdeXcpoL cf. quae notavi in libro: apostol. Vater p. 11. not. 2.
quae sequuntur (c. 1. 2 p. 64, 2 — 66, 4) ad iudaizantes Christianos respiciunt,
Christum Deum negantes vel /.axpa cppovovvtag Ttepl avtov (id quod antea
ipse negavi, apostol. Vater p. 118. not. 7). ita Eusebius HE. III, 27, 1:
'EftiGoraiovg tovtovg oixeiaog iTtEcpij/iaôv oi TtpSrtoi, Tttoox^S ôci ta7teiva)g
ta Ttepi tov Xpidtov 8oB,a8,ovtag. Epiphanius Haer. XXX, 17: 'Eftioov yap
£X£t aTto hftpaiKTig eig kXXdda (poovTjv tyv bpjuTjveiav ntcoxog. Tttcoxog yap
ayg dXr]^Gog xai t^ diavoia nai t^ iXTtiSi noii rca epyco Xpidtov dv^pooTtov
TpiXov vo/.ii6ag, nai ovtoog iv Tttooxeia. Ttidteoog tr/v iXitida itepi avtov
neHtr/jiievog. huic Christianorum iudaizantium coetui opponitur ecclesia vere
christiana e gentilibus coUecta (p. 65, 5 sq.), quae multitudine iam superavit
Judaeos (p. 65, 26. 27.).
p. 65, 4. Ttoiov aivov avtS) Soodojnev. cf. Acta Pauli et Theclae c. 38
p. 58 ed. Tischdf. xai kvi dtojiiatt aTtedooxav aivov tSo ê&).
:
p. 65, 8 — 11. dfxavpoodiv— t^ avtov êXrjdei. Pseudo-Clemens iu-

daizans Recogn. I, 15. 16 docuerat: „primum error, deinde contemtus, tum
infidelitas et malitia, avaritia quoque et vana iactantia aliaque his similia
mala vekit fumus quidam immensus universam domum huius mundi re-
plevit et habitantibus intrinsecus intuendi conditorem suum aspectum liberum
non dedit, neque quae ei essent placita pervidendi. —— hunc ergo, qui
ad auxilium domus, caligine ignorantiae et vitiorum fumo repletae per-
quiritur, illum esse dicimus, qui appellatur verus propheta." Hom. I, 18:
rf tov Sêov f5ovXrf iv ddrjAoo yeyovev xatd TtoXXovg tpoTtovg. ta fiev
7tpS)ta eidayooyrj xaxrj , dvvtpocpia novrjpd, dvvrjêia Seivij, ojiiXia ov
naXrj, TtpoXrjipig ovk opBrj. 8id tavta nXdvrj, elta dcpofîa, ajtidtia, Ttop-
reia, cpiXapyvpia, Kevo8oB,ia kocl dXXa toiavta jivpia Kaxd, codrtep Kartvov
TtXrjôg, (k)g eva oIkov olKovvta tbv Kodjiov, tS)v ev8oêv oiKovvtcov
dv8p6bv iTtiSôXoodavta tdg opddeig, ovk eiadev dvaftXiâvtag ix trjg 8ia-
ypacprjg tov 8rjj.iiovpyrjdavta vorjdai êov koci to tovtoo Sokovv yvoopidai.
II. p. 65, 26. 27. tobv 8oKovvtoov exîy êov, i. e. Judaeorum. cf. Petri
praedicationem apud Clementem Alex. Strom. VI, 5, 41. p. 760: jxrjê Katd
'Jov8aiovg deftedê' koci ydp iKeivoi, jiovoi oiojxevoi tov êov yivoodKeiv,
ovK iTtidtavtai, Xatpevovteg dyyeXoig koli dpxocyyeXoig KtX. Epi. ad Biogne-
tum c. 3: 'lov8aioi — cjg êbv eva t^v Ttdvtoov defteiv koli 8ed7totr]v
dB,iovdi q)poveiv.
lU. IV. p. 66, 5 — 67,
6. Clemens qui dicitur iam ad alteram partem transit,
Gnosticoruui, qui martyrium christianum parvi aestumabant (cf. librum meum
die apostol. Vater p. 118. not 5) et vitac sanctitatem negligcbant (cf. 1. 1.
p. 117. not. 4). ct morte et vita Dominum confiteamur oportet.
92 ADNOTATIONES AD CLP:M. ROM. EPI. II.
V. VI. p. 67, 7 —
68, 25. Clementis epistula cohortatur, ut inuiidus con-
temnatur et opera iusta peragantur. eadem fere aetate Dionysius in epistula ad
Ponticas ecclesias TtoXXa TCEpi yafxov nai ayveiag monuit (cf. Euseb. HE. IV,
23, 6) et in epistula Gnossiis inscripta Pinytum episcopum hortatus suasit,
/it) fiapv (popriov iTcdvayHEg rb itEpi dyvsiag Toig ddE\q)Oig imriSÊvai,
t^g 8e r&)v noXXSiv xaradroxdÊdBât d6ÊVEiag (ib. §. 7). Eusebius §. 8 pergit:
Ttpbg rjv {iTtidroXyv) 6 Tlivvrbg dvriypdcpcov âvfidÊt uev xat dTtodsxErai
tbv îovvdtov, dvriTtapaHaXEi Se drEpporspag rjdrf Ttors jnEradtSovai rpo-
(prjg, TEXEiorEpoig ypd/ijiadtv Eldav^îg rbv V7t avrcj Xabv vTtoB^pEipavra,
a)g juy diariXovg rdig yaXaHrcodEdtv iv8tarpi/5ovrtg Xoyotg t^ vijTttcoSEi
dyaoy^ XdBoiEv narayrjpddavrEg. ubique fere de morum christianorum
disciplina quaerebatur.
VII. VIII. p. 68, 26—70, 16. eadem fere cohortatio etiam martyrii co-
ronam proponit et ad poenitentiam revocat.
IX. p. 70, 16 —18.. Gnosticorum doctrina, quae carnis resurrectionem
negavit (cf. libros meos: Das Evang. und die Briefe Joh. etc. p. 317 sq., die
apostol. Vater p. 116. not. 1), reprobatur.
X. p. 71, 18 sq. Gnostici doctores intelligendi sunt, qui hominum timore
a martyrii pretio deterrebant.
XI. p. 72, 8 sq. dubii confirmantur de bonis iustitiae promissis.
XII. p. 73, 10 sq. dies Christi semper exspectandus est. ille autem dies
tTjg inicpavEiag rov êov appellatur (cf. c. 1 p. 64, 3).
MOSIS ASSUMPTIONIS
QUAE SUPERSUNT
NUNC PRIMUM
EDITA ET ILLUSTEATA.
Michaelein archangelum et cliabolum de Mosis mor-
tui corpore certasse Judae epi. v. 9 retulit. quam nar-
rationem iam Origenes et Didymus Alexandrinus ex
Assumptione Mosis haustam esse tradiderunt. ^) neque
his patribus ecclesiae fides deneganda est, quum eadem
epistula v. 14. 15 etiam Enochi librum laudaverit. sed
quae J. A. Fabricius Assumptionis Mosaicae fragmenta
collegit/) tam pauca erant, ut Lueckius^) ne id quidem
diiudicare valuerit, utrum Christianus an Judaeus ilhun
librum scripserit. eo magis gaudeamus oportet accuratiore
et pleniore Assumptionis Mosaicae notitia, quam doctis
Itahs debemus.
„Monumenta sacra et ex codicibus prae-
profana
sertim bibhothecae Ambrosianae, opera collegii doctorum
eiusdem Tom. I. fasc. I. ed. Sac. Obl, Antonius Maria
Ceriani," Mediolani 1861. p. 55 —
62 etiam „Fragmenta
Assumptionis Moysis" continent, priorem certe huius
libri partem, quamvis in latinae versionis et indoctae
transscriptionis plena barbarie. particulam iam Peyronius*)

ediderat, librum ipsum, ad quem pertinebat, ignorans.
Ceriani quae legere potuit edidit, lacunas notavit, quae
non tuto deprehendere sibi videbatur, „charactere cur-
sivo" dare voluit. textum autem restituere ausus non
est, et hoc est difficillimum.
his igitur fragmentis usus iam de toto Hbro iu-

dicium tulit Henr. Ewaldus,^) magna ex parte corrigen-
') cf. Assumptionis Mosaicae fragmenta.

2) Cod. pseudepigr. Vet. Test. I. p. 838 sq.
^) Versuch einer vollstandigen Einleitung in die Offenbarung Johannis.
ed. II. (1852). Vol. I. p. 235.
*) Ciceronis oratt. etc. Stuttgard. et Tubing. p. 131 sq.
^) Gottinger gelehrte Anzeigen 1862, Stiick 1 p. 3 sq.
96 Mosis
dum. nam neque primltus hebraice scriptus, tum graece,

denique latine hic liber versus est, sed primitus graece
scriptus/) neque iam paulo post Herodem M. mor-
tuum, Judaeam in provinciam redactam (a. 6 aer.
Dionys.), Judae Gaulonitae rebelhonem devictam, ut

Ewaldius censuit, hic hber conscriptus est, sed mor-
tuo Herode Agrippa I. (a. 44), Claudio imperatore. hanc
hbri aetatem equidem cognovi, consultis amicis Kilonen-
sibus, Alfredo de Gutschmid, cui plurimum debeo, et
K. A. Lipsio, cui et ipsi gratias ago. itaque hic hber,
qui in occidente, Eomae, ut videtur, conscriptus est,
Enochiani Hbri, quo scriptor iam usus est,') etiam Esrae

prophetiae (4Esr.) antiquitatem maiorem comprobat.^) idem
Novo Testamento lucem improvisam praebet, quippe cuius
notitiam et usum iam ante Jacobi epistulam Matthaei
evangehum canonicum,*) Pauh^) epistulae et Joannis Apo-
calypsis (XIlI, 18 cf. c. 9 p. 105, 2) ostendant.
Assumptio Mosis, quamvis iudaica, iam propter hunc
scriptorum sacrorum usum ad Novum Testamentum extra
canonem receptum quodam modo pertinet. summo autem
iure Clementis Romani epistuhs addenda esse videtur.
non tantum alteram, sed etiam priorem epistulam prird
riva G)g cctto rrjg êiag ypacpfjg ^£vi8,ovra TtapetOayeiv
iam Photius animadvertit (Bibh cod. 126). ita Ezechiehs
^) Ewaldius asseruit: „I)ie altlateinische Uebersetzung dieses Buchs war

gewiss, wie alle jener Zeit, aus dem Griechischen genommen, aber die
starksten, ja die grellsten Hebraismen, wovon die Vorschrift strotzen musste,
zeigen sich noch in dieser After-Uebersetzung. Die Urschrift war also sicher
hebraisch," sed omnia primitus graeca fuisse cognoscimus e c. 1 p. 99, 15
qucmadmodum sina querella est i. e. xa^chg ajii£/.i7tT6y i6riv. p. 100, 9 cedrabis
i. e. KEdpGodeis. c. 2 p. 100, 28 finem i. e. 6pi6f.i6v. c. 3 p. 101, 15 thlibsis.
c. 4 p. 102, 8 allophylorum. c. 5 p. 102, 23 dividentur i. e. dixoTojnrfSrjôvTai.

p. 103, 1 poenas i. e. Ti/.idg. c. 8 p. 104, 25 acrobystiam. c. 9 p. 105, 2 taxo (rSi).
p. 105,4. 5 eminent principatum i. e. v7tep£xov6i tjjv dxjinjv {dpxjjy'^)' p- 105, 9
temptarunt i. c. dvE^7JTJj6av. p. 105, 10 ut i. e. S6t£. c. 11 p. 106, 15 tam
i. e. ovTGog. p. 107, 7 quac timebat i. e. dyvr}. p. 107, 15 semet i. c. lavTolg.
c. 12 p. 108, 10 adfertur i. e. 7Cpo6(p£p£Tai.
'^) cf. c. 2 p. 100, 20. 26. c. 7 p. 103, 21 sq.
3) etiam Esrae phrophetiam (4 Esr.) scriptor iam novit, cf. c. 1 p. 99, 16. 17.
c.4p. 102,lsq. 19.20. c.8 p. 104,21. c. 10 p. 105, 27. 28. p. 106, 3. omnino Esrae
assumptio (4 Esr. XIV) cum hac Mosis comparata simplicior est et antiquior.
*) cf. c. 8 p. 104, 19 sq. c. 10 p. 105, 24 sq.
^) cf. c. 1 p. 99, 18 sq. c. 3 p. 101, 26. c. 7 p. 103, 21 sq. c. 11 p. 107, 6 sq.

ASSUMPTIO. 97
llbri apocryplii usum reperimus c. 8 p. 10, 21 sq. c. 17

p. 20, 13. quum autem inquirerem, unde tandem illud
Mosis dictum: aT/Ag dirb xvB^pag (c. 17

iya) de eijut
p. 21, 10) haustum sit, etiam Mosaicae Assumptionis

fragmenta contuli et iam in inscriptione simillimam
phoenicis commemorationem inveni (cf. Clem. c. 25 p.
30, 1 sq.). quae Clemens qui dicitur legit,
si ita conieci —
— etiam illa verba et quae apud Clementem c. 26 p.
31, 20 sq. leguntur: nat iSava6rr](j£tg jue nai iSojuoXoyjj-
6ojLcai Coi ad Mosem moribundum pertinebunt, quem ad
phoenicis instar mortalia terrae reddidisse, immortalia
ad angelos Assumptio tradidit. nonne ilhid
sustulisse
quoque prophetice dictum, quod utraque Clementis epi-
stuk laudavit (I. c. 23 p. 28, 11 sq. II. c. 11 p. 72, 11 sq.),
bene congruit Mosis moribundi adhortationibus? con-
gruere videbantur etiam illa quae epi. I, c. 46 p. 48,
13 sq. leguntur, sive Clemens Alexandrinus (Strom. V, 8,
53 p. 677), quem Mosis Assumptione usum esse constat,
e Clemente Romano, sive ex Assumptione eadem hau-
serit. dolendum quidem est, Mosis Assumptionem neque
graece neque totam nobis conservatam esse, sed in-

quiramus oportet, unde tandem illa êvi8,ovra desumpta
videantur. neque veri simiha contemnenda sunt, ubi
certa desunt.
itaque Clementis Romani epistuhs Assumptionis Mo-
saicae quae supersunt addere non dubitavi, quamvis
latina fragmenta vix ubique sanari possint. quae ipse
restitui iam cum duumviris illis Kilonensibus communi-
cavi, quibus sponte accessit Bernardus Weiss (cf. c. 11
p. 107, 7. c. duumviros
12 p. 108, 16). etiam Jenenses
Mauricium Schmidt et Adalbertum Merx consului. com-
munibus igitur hiboribus restitutam Mosis Assumptionem
etiam ahis viris doctis emendandam et dicudicandam trado.
Mosis Assumptione post Pauhim apostohim, evan-
geUi secundum Matthaeum scriptorem, quibus etiam Cle-
mentem Romanum qui dicitur addo, usi sunt Clemens
Alexandrinus, Origenes, Acta Synodi Nicaenae, Didymus
IIlLGENFELD, Nov. TeSTAM. EXTKA CAiiONEM. I.
7
98 M0SI8 ASSUMrXIO.
Alexandriiius, Evoclius, Oecuinenius (ut videtur), quo-

rum testimoniti in fragmentis addidi. Athanasii synopsis
scr. sacrae^) eundem libriun iiiter Veteris Testamenti
apocryplia quinto loco resensuit {ÂvdXrfiljig McDvOecog).
Nicephori stichometria^) eodem Mcov- loco: 'AvdXtjipig
aacDg Orixoi av (MCCCG), unde
coniicere licet, quanta
libri pars conservata, quanta deperdita sit. nam idem
versuum numerus Joannis Apocalypsi tribuitur.^) Mosaicae

assumptionis fundamentum etiam in rabbinicis libris de
morte Mosis conspicitur.^)
^) in Credneri libro: Zur Geschichte des Kanons, Hal. 1847. p. 145.

2) ibid. p. 121.
^) de quo libro cf. J. A. Fabricium (cod. pseudepigr.
zlia^rfHT] McjvdeGjg,
V. T. I. Nicephoro MC versus continebat. etiam hunc Mosi
p. 847) , teste
suppositum librum {A.6yGjy jiivdTiH(Zy Mgov6€gos) Acta synodi Nicacnae II,
18 p. 28 memoraverunt. itaque Constitutt. apostt. VI, 16 p. 176, 18 sq.: xal
iv roig TtaXaidlg ds tivEg dvvEypaipav fti/3Aia dnoKpvqâ MGodecog hcu
'Evgox hxX. sacrorum librorum index, quem e codice Parisiensi, ubi Anastasii
Sinaitac Quaestionibus et Responsionibus additus crat, primus Cotclerius
(Patr. app. I, 190), tum
Pitra (Juris ecclesiastici Graecorum historia et
J. B.
monumenta. Tom. Romac
1864. p. 100) edidit, inter apocrypha loco VII.
I.
et VIII. rccensuit: Aia^^jjHT} McodiGog. 'H dvdAyifjig MGodicog.
^) cf. quae ad fragm. II. p. 115 notata sunt.
ANAAHWI^ MnT2E£12.
I
qui est bis millesimus et quingen-

tesimus annus a creatura orbis terrae — nam secundum
qui sunt numerus [millesijmus
in oriente [millesi]mus et et
5 [quingentesijmus phoenicis — cum

profectionis plebs exivit
post profectionem quae fiebat per Moysen usque Amman
trans Jordanem, prophetia quae facta est a Moyse in
libro Deuteronomio, qui vocavit ad se Jesum filium^î^s^™'
Nave hominem probatum Domino, ut sit successor plebi
10 et scenae testimonii cum omnibus sanctis illius, ut et
inducat plebem in terram datam XII tribubus eorum,
ut detur illis per testamentum et per iusiurandum quod^^^^*-^^^''
locutus est in scena dare per Jesum, dicendo ad Jesum
verbum hoc: „Promitte secundum industriam tuam, omnia
15 quae mandata sunt ut facias, quemadmodum sine querella est.
ideo haec dicit Dominus orbis terrarum. creavit enim orbem
terrarum propter plebem suam, et non cepit eam inceptionem
creatura. et ab initio orbis terrarum palam fecit, ut in
I. 3. sccundum. cod. secus. 4. diq yeypaTttai iv ftiftXoa 'AvaXTJipeaDg

5.[millcsijmus et [millcsijmus et [quin- MaovdeGjg, 7tpo6Ka?i£6d/xevog 'lr]6ovy
gentesijmus. cod. . mus* et*
. . mus . . viov Navr} nai diaXeyojiievog Ttpbg
et* .... mus, i. e. Mmus et Mmus avrov eqjrf Kai Ttpoeêddaro jxe 6
ot CCCmus. tres lacunae minio scri- êog Ttpb xaraftoXijg nod/iiov, elvai
ptae fuisse videntur, secundam numero //£ ri^g dia^jJKTjg avrov jiiediryv. 10.
XX, tertiam numero CCC supplere scenae. cod. scene. 11. XII tribu-
voluit Ceriani. 5. phoenicis. cod. bus. cod. ex tribus. 13. per Jesum
fynicis. 6. Moysen. cod. mosysen. (cf. c. 2 p. 100, 13). cod. de Jesum.
7. prophetia. cod. profetiae. —
Moyse. 14. Promitte. cod. et promitte. se- —
cod. mosysen.
—
8 —
p. 100, 4. qui cundum cod. sccus. 15. querclla. cod.
vocavit tcstamenti illius. Acta Syn. quaercUam. KaS^cog d/xejuTtrov idriv.
Nicaen. II, 18. p. 28: fieWcA)v 6 Ttpo- 17. cepit. cod. cocpit. 18. creatura.
(pTJryg Mcjvdijg iîevai rov ftiov, cod. creaturae. —
fecit. cod. facere.
1*
100 MOSIS
ea gerites arguantur et humiliter inter se disputationibus

arguant se. itaque excogitavit et invenit me, qui ab
initio terrarum praeparatus sum, ut sim arbiter
orbis
testamenti illius. et nunc palam facio tibi, quia con-
summatum est tempus annorum vitae meae, et transeo 5
in dormitionem patrum meorum. et palam omnem plebem

[doce. tu] autem percipe scribturam hanc ad recogno-
scendam tutationem librorum, quos tibi tradam, quos
ordinabis et cedrabis et repones in vasis fictiHbus in
loco quem fecit ab initio creaturae orbis terrarum, ut lo

invocetur nomen diem paenitentiae, in
illius usque in
respectu quo respicit illos Dominus in consummatione

exitus dierum. IT. [nunc autem] intrabunt per te in
terram quam decrevit et promisit dare patribus eorum,
in qua tu benedices et dabis unicuique et stabilibis eis 15
sortem in ea et constabilibis eis regnum et magisteria

locorum dimittes illis, secundum quod placebit Domino
eorum in iudicio et iustitia. [illi] autem postquam intrabunt
in terram suam annos et postea dominabitur a prin-

. .
cipibus et tyrannis per XVIIIêt XVIIII annos. abrumpent 20
tribus X. nam descendent tribus duae et transferent

scenam testimonii. tunc Deus caelestis faciet palam
scenae suae et ferrum sanctuarii sui. et ponentur
duae tribus sanctitatis — nam X tribus stabilient
sibi secundum ordinationes suas regna et adferent — 25
victimas per annos XX, et VII circumvallabunt muros,

et circumibo VIIII. et adcedent ad testamentum Domini
et finem poUuent, quem fecit Dominus cum eis, et im-
I. cod. eain.
1. ea. 4. riunc. cod. suaslt:annos VII (cf. Jos. XIV, 10),
tunc. 5. transco. cod.transio. 8. tu- postea. 20. abrumpent. cod. ab-
tniioncmi. e. f5Eftal&-)6 IV. 9. cedrabis rumpens. 21. tribus. cod. tib- —
{xedpGjdeig) c. M. Schmidt, cliedriabis transferent. cod. transfcrunt. 22.
cod. —
ropones. cod. reponis. sccnam testimonii c. Lipsio. cod.
II. 15. bcnedices. cod. benedicis. scenae testimonium. —
faciet. cod.
IG. in ea. cod. in me. Merxius: in fecit. —

palam. post hoc voc. Merxius
niedio. IG. 17. et magisteria locorum excidisse censuit voc. zolum. 23. for-
dimittcs illis, secundum Lipsium: nai rum. fort. famim, Morxius coniecit:
[rag] toTtapxlag anoxdB,£ig avrolg. ira.n. 25. secundum. cod. secus.
17. secundum. cod. secus. 19. annos 28. finem, i. c. bpi6ii6v.
. et postea. A. dc Cutschmid
.
ASSUMPTIONIS C. I— III. 101
molabunt natos suos diis alienis et ponent idola scenae

servientes illis. et in domo Domini facient sceleste et
sculpent omnium animalium idola multa.
III. temporibus veniet illis ab oriente rex, et
IUis
5 teget equitatu terram eorum et incendet coloniam eorum
igne cum aede sancta Domini et sancta vasa omnia toUet
et omnem plebem eiciet et ducet illos in terram patriae
suae et duas tribus ducet secum. tunc invocabunt duae
tribus X tribus et rugient ut leaena in campis, pulverati,
10 esurientes et sitientes cum infantibus nostris et clama-
bunt: „Justus et sanctus Dominus, quia enim vos pec-
castis, et nos pariter adducti sumus vobiscum." tunc
plorabunt X tribus audientes inproperia verborum tri-
buum duarum et dicent: „Quid faciemus vobis, fratres?

15 nonne in omnem domum Istrabel advenit thlibsis haec?"
et omnes tribus plorabunt clamantes in caelum et di-
centes: „Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob,
reminiscere testamentum tuum, quod factasti cum eis, et
iusiurandum quod iurasti eis per te, ne umquam deficiat
20 semen eorum a terra, quam dedisti iUis." tunc remi-
niscentur me illo die dicentes tribus ad tribum et homo
ad proximum suum: „Nonne hoc
quod testabatur
est,
nobiscum Moyses in prophetiis, qui multa passus est in
Aegypto et in mari rubro et in eremo annis XL? testatus et
25 invocabat nobis testes caelum et terram, ne praeteriremus ^^^^j^- sq.
mandata ilHus, in quibus arbiter fuit nobis, quae ad-
venerunt nobis de isto secundum verba ipsius et secun-
dum adfirmationem ipsius, quo modo testatus est nobis
temporibus ilUs, et quae convenerunt usque nos duci
30 captivos in partem orientis." qui et servient circa
annos LXXVII.
II. 3. omnium. cod. omnem. XXXVI,2, 3 praebere asseruitA.de Gut-

lU. 4. coloniam. cod. colonia. schmid). — thlibsis cod. clibsis. 22.
5. equitatu c. Merxio, equitatus cod. ad proximum suum. cod. dc proximo
7. ducet. cod. ducit. 9. rugient. suo. 23.prophctiis. cod.profetis. 24.
cod. ducent se. — leaenae. cod. licna. eremo. cod. heremo. 26. arbiter, i. e.
13. 14. tribuum. cod. tribum. 15. /.itdlryg, cf. c. 1 p. . . 27. 28.
istrahel cod. (ita meliores codd. Justin. sccundum (bis). cod. secus.
102 MOSLS
IV. Tunc intrabit unus, qui supra eos est, et

expandet manus et ponet genua sua et orabit pro eis
dicens: „Domine omnipotens, rex in alta sede, qui do-
minaris saeculo, qui voluisti plebem hanc esse tibi
plebem hanc exceptam, tune voluisti invocari eorum 5
Deus secundum testamentum, quod fecisti cum patribus

eorum? et ierunt captivi in terram ahenam cum uxo-
ribus et natis suis et circa ostium allophylorvmi, et ubi
est maestitia magna. respice eorum, Domine
et miserere
caelestis." tunc reminiscetur Deus eorum propter testa- lo
mentum, quod fecit cum patribus illorum, et palam

misericordiam suam temporibus
faciet ilhs. et mittet in
animam regis, ut misereatur eorum, et dimittet illos
in terram eorum et regionem. tunc ascendent ahquae
partes tribuum et venient in locum constitutum suum 15
et circumvallabunt locum renovantes. duae autem tribus

permanebunt in praeposita fide sua tristes et gementes,
quia non poterunt referre immolationes Domino patrum
suorum. et X tribus crescent et devenient apud natos in
tempore tribulationis. 20
V. et cum adpropiabunt tempora arguendi, et

vindicta surget ad reges participes scelerum et punientes
eos, et ipsi dividentur ad veritatem propter quod factum
fuit: „devitabunt iustitiam et accedent ad iniquitatem
et contaminabunt inquinationibus domum servitutis suae," 25
et quia fornicabunt postDeos ahenos. non enim sequen-

tur veritatem Dei, sed quidam altarium inquinabunt
de [hs] muneribus, quae inponent Domino, qui non
sunt sacerdotes, sed servi de servis nati. qui enim
magistri sunt doctores eorum ihis temporibus, erunt 30
mirantes personas cupiditatum et acceptiones munerum
IV. 1. intrabit.cod. intrauit. 2. suam. cod. suam ct. 13. misereatur.

expandct. cod. expandit. — ponet. cod. misereator. — dimittet. cod. di-
cod. ponit. — orabit. cod. orauit. 3. mittit. 18. poterunt. cod. poterint.
omnipotens. cod. omnis. 4- tune. 19. patrum. cod. patruum. 20. tri-
cod. tunc. G. secundum. cod. sccus. bulationis. cod. tribum.
8. allophylorum. cod. allofilorum. — V. 22. surget. cod. surgit. —ad.
9. maestitia c. Merxio, maiestas cod. cod. de. 25. iuquinationibus. cod.
lO.reminiscetur. cod.reminiscitur. 12. in genationibus.
ASSUMPTrONIS C. IV VII. 103
et pervendent lustitias accipiendo poenas. et ideo ini-

plebitur colonia et finis luibitationis eorum sceleribus et
iniquitatibus. (a Deo ut qui facit erunt impii iudices erunt
ineam post iines habitationis sceleribus et iniquitatibus).
5 a Domino qui faciunt erunt impii iudices, ii erunt in
campo iudicare quomodo quisque volet.
VI. Tunc exsurgent illis reges imperantes, et in sacer-
dotes summi Dei vocabuntur facientes impietatem ab sancto
sanctitatis. et succedet illis rex petulans, qui non erit de
10 genere sacerdotum, homo temerarius et improbus, et iudi-
cabit ilHs quomodo digni erunt. qui elidet principales eorum
gladio et locis ignotis sepeliet corpora illorum, vit nemo sciat
ubi sint corpora illorum. occidet maiores natu et iuvenes et
non parcet. tunc timor erit illius acerbus in eis in terra
15 eorum et faciet in eis iudicia, quomodo fecerunt in illis
Aegyptii, per XXX et IV annos et punibit eos. et producet

natos succedentes sibi breviora tempora, donec in partes
eorum hostes venient rex potens, qui ex-
et occidentis
pugnabit eos et ducet captivos et partem aedis ipsorum
20 igne incendet, aliquos crucifiget circa coloniam eorum.
VII. ex quo facto finientur tempora momento.
[finijetur cursus a[nnorum], horae IIII venient, cogentur
secul[i septimjae [septem] pos[tremae ab] initiis tribu-
lationis ad exitus. VIIII prope initium, tres septimae
V. 1. pocnas i. e. succedentes. cod.

zijndg. 2. ccedentes. : . . .
—
luilntationis. cod. habitationes. doncc. cod. donarcnt.
3. 4. partcs c. —
a Deo ut qui —
et iniquitatibus. haec A. de Gutschni., pares cod. 18.
plane corrupta sunt et e rcpetitiono hostes. c. A. dc Gutschmid, mortis
orta esse videntur. 5. qui. cod. ius cod., cortcs (cohortes) M. Schmidt. —
qui? cf. 1. 3 ut qui. —
ii erunt. cod. occidentis. cod. occidentes. qui. cod. —
inerunt. G. quisquc. cod. quisquac. quia. 19. ducct. cod. ducent. 20.
VI. 7. exsurgent. cod. exurgent. ignc. cod. igni. incendct. cod. in- —
8. facientes. cod. facient facicntes. cendit. —
crucifigct. cod. crucifigit.
9. succedet. cod. succcdit. 11. eli- VII. 22 p. 104, 1. fini]etur — —
det. cod. elidit. 12. sepeliet. cod. h[o]ra[e IV]tae. cod.: etur ....
singuli et. 13. occidet. cod. occi- cursus « horae •IIII' veniant
. . . .
dit. 14. acerbus. cod. aceruus. —

coguntur secuw ac . . . .
terra. cod. terram. 16. Acgyptii. pos initiis tribus ad cxi-

cod. aegypti. sed dubia vestigia cor- tus. VIII/ proptcr initium trcs septi-
rectionis aegyptii adesse testatur Cc- mac secunda tria in tertia duac h . .
riani. — punibit. cod. puniunt. r tae.— . .
producet. cod.: .rodmcit.

. 17.
104 MOSIS
seciinda, tria m tertia, duo h[o]ra[e IVJtae. et regnabunt

dehinc homines pestilentiosi et impii, dicentes se esse
iustos. et hi suscitabunt iram animorum suorum. qui
erunt homines dolosi, sibi placentes, ficti in omnibus suis
et omni hora diei, amantes convivia, devoratores gulae 5
s[ervie]n[tes] ca nus diis omnis . . .
u .... o ... rae elentes .
rum bonorum com^stores dicentes se haec facere

propter misericordiam qit , , . se et exterminatores quae-
ru . . . fallaces celantes ne possent cognosci impii,
se lo
in scelere pleni et iniquitate ab oriente usque ad occi-

dentem dicentes: „Habebimus discubitiones et luxuriam
edentes et bibentes et pidsiYimus nos tamquam -pvincipes
erimus." et manus eorum et mentes mmzmda tractante^,
et os eorum loquetur ingentia et super dicent: „No/2 . . . . i5
ifange, ne inquin66' me loco in quo ... s is d . . .
su lis in re . , , , raui . .
. . in plebem quae s . . a . . illis.
VIII. et [ci]ta [ad]veniet in eos ultio et ira, quae tahs

non fuit in ilhs a saeculo usque ad iUud tempus, in quo 20
suscitabit ilhs regem regum terrae et potestatem a potentia

magna, qui confitentes circumcisionem in cruce suspendet.
nam negantes torquebit et tradet duci vinctos in custodiam.
et uxores eorum diris donabuntur gentibus, et fihi eorum
pube secabuntur a medicis, pubis inducent acrobystiam ilhs. 25
nam ihi in eis punientur in tormentis et igne et ferro et

cogentur palam baiulare idola eorum inquinata quomodo
sunt pariter continentibus ea et a torquentibus ihos pariter
cogentur intrare abditum locum eorum et cogentur
in
stimuhs blasphemare verbum contumehose, novissime post 30
haec et leges quod haberent supra altarium suum.
VII. 1. regnabunt c. A. de cod. necantes. — tradet. cod. tradidit.

Gutsclimid, regnarunt. cod. 2. de- 24. diris emendavi, diis cod., dominis
hinc. cod. de his. —
dicentes. cod. Merxius. 25. pube sccabuntur. cod.
docentes. 6. s[ervie]n[tes. cod. pueri sccabantur. —
pubis inducent
n . exhibet.
. .
. . .
c. M. Schmidt, pueri inducere cod.

—
VIII. 20. illud. cod. illum. 21. acrobystiam. cod. acrosisam. 30,
suscitabit. cod. suscitavit. 22. su'- blasphemarc. cod. blasfemare,
spendet. cod. suspendit. 23. ncgantes.
ASSUMPTIONIS C. VII — X. 105
IX. Tunc illo dicente liomo de tribu Levi, cuius

nomen erit TSE^ qui luibens VII filios dicet ad eos
rogans: „Videte, filii, ecce ultio facta est in plebe altera
crudelis inmunda, et traductio sine misericordia et emi-
5 nent principatum. quae enim gens aut quae regio, aut
quis populus impiorum in Dominum, qui multa scelesta
fecerunt, tanta mala passi sunt, quanta nobis contigerunt?
nunc ergo, filii, audite me. videte enim et scite, quia
numquam temptarunt Deum nec parentes nec proavi
10 eorum, ut praetereant mandata illius. scitis enim quia
haec sunt vires nobis. et lioc faciemus: ieiunemus triduo,
et quarto die intremus in speluncam, quae in agro est,
et moriamur potius quam praetereamus mandata Domini
dominorum, Dei parentum nostrorum. hoc enim si faciemus
15 et moriemur, sanguis noster vindicabitur coram Domino."
X. et tunc parebit regnum illius in omni creatura
illius. et tunc zabuhis finem habebit, et tristitia cum
eo abducetur. tunc implebuntur manus nuntii, qui est
in summo constitutus, qui protinus vindicabit illos ab
20 inimicis eorum. [exsurjget enim caelestis a sede regni sui
et exiet de habitatione sancta sua cum indignatione et ira
propter fihos suos, et tremebit terra, usque ad fines
suas concutietur, et ahi montes humihabuntur et concu-
tientur, et convalles cadent, sol non dabit lumen, et in
25 tenebris convertent se cornua lunae et confringentur,
et tota convertet se in sanguinem, et orbis stellarum
conturbabitur, et mare usque ad abyssum decedet, et
fontes aquarum deficient, et flumina expavescent. quia
IX. 1. dicente cod., fort. vincente. X. 17. zabulus, i. e. didftoXoq^

— Levi. cod.leuui. 2. TaE. cod.taxo. cf. Lactant. de mortt. persecutt. c.
— dicet. cod. dicens. 4. immunda 16. —tristitia cod. tristitiam. 18.
cod., in mundo? admodum? 4. 5. abducetur. cod. adducetur. 19. vindi-
eminent principatum i. e. VTtepexovdt cabit. cod. vindicauit. 21. indigna-
Ttjv dKfxrjv {dpxrjv'^). 6. Dominum. tione. cod. indignationem. —
ira. cod.
cod. domum. 7. contigerunt. cod. iram. 25. tenebris cod., tenebras?
contegerunt. 9. temptarunt. cod. — confringentur. cod. confrigentur.
temptans. graece scriptum esse vi- 26. convertet. cod. convertit. sangui-
detur TJpevvTfdav vel dv£^7Jtr/6av. nem. cod. sanguine. 27. conturba-
10. ut i. e. Sdte. 12. speluncam. bitur. cod. conturuauitur. —
decedet.
cod. spelunca. 15. vindicabitur. cod. decedit. 27. 28. ct fontes.
cod. vindicauitur. cod. ad fontes.
106 MOSIS
exsurget summus Deus aeternus solus et palam veniet, ut

vindicet gentes, et perdet omnia idola eorum. tunc felix eris
tu, Istrahel, et ascendes supra cervices et alas aquilae, et
inplebuntur, et altabit te Deus et faciet te haerere caelo
stellarum loco habitationis eorum et conspicies a summo 5
et videbis inimicos tuos in terra et cognosces illos et

gaudebis et ages gratias et confiteberis creatori tuo.
iam tu, Jesu Nave, custodi verba haec et hunc Hbrum.
erunt enim a mea receptione usque ad adventum ilHus tem-
pora COL, quae fient. et hic cursus [est] horum quem con- lo
veniunt, donec consummentur. ego autem ad dormitionem

patrum meorum eam. itaque te, Jesu Nave, formate elegit
Deus, esse mihi successorem eiusdem testamenti."
XI. Et cum audisset Jesus verba Moysi, tam scripta
in sua scriptura, quae praedixerat, scidit
omnia sibi 15
vestimenta et procidit ad pedes Moysis et precatus est
cum Moyse et ploravit cum eo. et respondit illi et dixit
Jesus: „Quid me
domine Moyse, et quo ênere
celares,
celabor de qua locutus es voce acerba, quae exivit de
ore tuo, quae est plena lacrimis et gemitibus, quia tu 20
discedis de plebe ist quis locus recipiet ....

te? aut quod erit monumentum sepulturae? aut quis
audebit corpus tuum transferre inde, ut hominis de loco
in locum? omnibus enim morientibus secundum aetatem
sepulturae suae sunt in terris. nam tua sepultura: ab 25
oriente usque ad occidentem, et ab austro usque

sole
^d fines aquilonis omnis orbis terrarum sepulcrum est
X. 1. exsurjrct. cxurgit.
cod. XI. 14. tam i. e. ovtgos. 15.
4. altabit. cod. altauit. —
hacrcre. pracdixcrat. cod. pracdixerant. 16.
cod. licrcrc. 5. conspicies. cod. Moysis. cod. meos. — precatus. cod.
conspi^rcs. G. videbis. cod. vides. hortatus. 17. Moyse. cod. monse.
— terra. cod. tcrram. 7. ages. 18. Moysc. cod. monse. 19. es.
—
cod. agis. 8. iam. cod. nam. 9. cod. cst. — accrba. cod. acerua.
mea. cod. mortc (cf. XI p. 106, 16 quae. cod. quc. 21. rccipiet. cod.
meos pro Moysis). —
receptione. rccipit. 23. audcbit. cod. audeuit.
—
cod. rcceptioncw. 10. fient. cod. — transferrc. Ceriani: traJj.sfciTC.
fiunt. 12. cani. cod. eram. te. — inde ut c. A. de Gutschmid, in cut
cod. tu. —forma te (probatum?) cod. cod. — hominis. homo cod. 24. sc-
A. dc Gutschmid, coniccit: firma te, cunduni, cod. sccus.
te clcffit ctc.
ASSUMPTIONIS C. X. XI. 107
tuum, domine ablihic. et quis nutriet plebem istam? aut

quis est qui miserebitur illis? et quis eis dux erit in
via? aut quis orabit pro eis nec patie?zs ne uno quidem
die, ut inducam illos in teri*am Araborum? quomodo
5 ego potero plebem hanc tamquam pater unicum filium,
aut tamquam filiam dominam virginem, quae paratur
tali quae timebat, corpus custodiens eius a sole et
viro,
ne excalceati pedes eius ad currendum supra terram . .
. ad voluntatem eorum praestabo illis cibum, et po-

. .
10 tum secundum voluntatem eorum voluptatis

enim illorum erant DC millia. nam isti in tantum in-
creverunt in tuis orationibus, domine Moyse. et quae est
mihi sapientia aut intellectus in domo .... verbis aut
iudicare aut respondere? sed et reges Amorreorum cum
15 audierint, expugnabunt nos credentes iam non esse semet
sacrum spiritum dignum Domino, multiplicem et incom-
praehensibilem Dominum verbi fidelem in omnia divinum
per orbem terrarum prophetem consummatum in saeculo
doctorem iam non esse in eis dicent: „Eamus ad eos. si
20 inimici impie fecerunt semel adhuc in Dominum suum, non
est defensor ilhs, qui ferat pro eis praeces Domino, quo-
modo Moyses magnus nuntius, qui singuhs
erat horis,
diebus et noctibus habebat genua sua infixa in terra
orans et intuens omnipotentem orbis terrarum, cum miseri-
25 cordia et iustitia, reminiscens testamentum parentum et
iureiurando placando Dominum." dicent enim: „Non est
ille cum eis. eamus itaque confundamus eos a
et facie
terrae." quid ergo fiet plebi isti, domine Moyse?"
XI. 1. abhinc. cod. ab his. —

12. Moyse. cod. monse. 15. ex-
nutriet. cod. nutrit. pugnabunt. cod. expugnare.
4. die. cod. semet —
dicm. 5. Ggo c. M. Schmidt, ergo i. e. tavzoig. 18. prophetem. cod.
cod. 7. quae timebat i. e. ayvTJ. profetem. 19. dicent. cod. dicesn.
B. Wciss bene contulit 2 Cor. XI, 2. 22. Moyses. cod. monse. 24. omni-
8. excalceati. cod. scalciati. 9. ad. potentem. cod. homini potentem. —
cod. de. —cibum. cod. ci])orum. orbis. cod. orbem. 27. facie. cod.
—
9. 10. potum secundum. cod. potui faciae. 28. quid. cod. quod.
secus. 10. voluptatis c. Mcrxio, isti. Ceriani isti. Moyse. cod. —
uoluntatis cod. 11. DC. cod. C. monse.
— increverunt. cod. qui crcvcrunt.
108 MOSIS
Et postquam finivit verba Jesus, iterum procidit

XII.
ad pedes Moysi. et Moyses prendit manum ipsius et erexit
illum in cathedra ante se. et respondit et dixit illi: „Jesu,
te ne contemnas, sed praebe te securum et adtende verbis
meis. omnes gentes quae sunt in orbe terrarum Deus crea- 5
vit et nos praevidit, illos et nos ab initio creaturae orbis

terrarum et ad exitum saeculi. et nihil est ab eo neglectum
usque ad pusillum, sed omnia praevidit et provovit cum
eis. [nam] Dominus omnia quae futura essent in hoc orbe
terrarum providit, et ecce adfertur. [Altissimujs me con- 10
stituit pro eis et pro peccatis eorum et in . .
ccare . . pro eis. non enim propter meam virtutem aut

infirmitatem, sed temperantia misericordiae ipsius et
patientia contigerunt mihi. dico enim non
tibi, Jesu,
propter pietatem plebis huius exterminabis gentes. omnia 15
meli firmamenta orbis facta ut probata a Deo et sub

annulo dexterae ilHus sunt. facientes itaque et consum-
mantes mandata Dei crescunt et bonam viam exigunt.
nam peccantibus et neglegentibus mandata carebunt bona
quae praedicta sunt, et punientitr a gentibus multis tor- 20
mentis. nam in totum exterminet et relinquat eos fieri
non potest. exivit enim Deus, qui praevidit omnia in
saecula, et stabilitum est testamentum ilUus. et iureiu-
rando quod
Fragmenta.
I. Mosis exitum secundum Mosis Assumptionem

descripsit Clemens Alexandrinus Strom. VI^ 15, 132
XII.2. Moysi. et Moyses. cod. omissas Ceriani to vel lo legit. 13-

monsi monse.
ct 4. 3. Jesu, te. cod. temperantia. cod. temperantius 14.
iesus" ct. 4. contemnas. cod. contem- contigerunt. cod. contegerunt. 15.
nes. 5. orbe. cod. ore. 7. et ad c. A. IG. cod. omnia firmamcnta ovhis
eaeli
de Gutsclimid, ut ad cod., usque ad ipse facta ut prouata. 17. annulo (cf.
conieceram. 9. eis. [nam] Dominus. Agg. II, 24) c. A. de Gutschmid et
cod. eis dns (vel deus).
. . 10. adfer- B. Weiss, nullo cod. 19. cod. ne-
tur. cod. aufertur. graece 7tpo6(pepEtai. glcgentibus. —carebunt. cod. carerc.
10. ll.me constituit. Ceriani: mc consti- — bona. cod. bona?».
iuit. 11. 12. cod. in . . ccarre. literas
ASSUMPTIONIS C. XII. FRAGMENTA. 109
p. 806 sq.: eijcorcog apa nai rov McDvOea dvaXajuâ-

vojLievov dirrov eidev 'IrfOovg Navfj 7cai rov /uev /uer'
^
dyyeXcDv^ rov de in\ rd opr] nepi rdg cpapayyag icrjdeiag

dStovjuevov. eidev de 'Ir/Oovg rrjv êav ravrrjv jcarco
Ttvevjuari iTrapBêig Ovv nai r(p XaXep^ dXX ovx ojioicog
d/icpGD êc^vrai^ dXX 6 jjlIv 7cai ^drrov xarrjXBêv^ ttoXv
rb fipiBôv iTTayojievog^ 6 de iTTijcareX^cDv vOrepov rr}v
doâv dirjyetro rjv iBêdro diaB^prjOai dvvrjBêtg jxdXXov
ârepov^ dre noii naBâpcorepog yevojxevogj dr/XovOrjg^
oijxai^ rrjg lOropiag^ jirj itdvrcDv eivai rfjv yv(S>6iv' inei
o\ juev ro 6d>jua rcov ypacpc^v^ rdg Xeêig nai ra ovo-
juara^ ^caB^dnep ro CcDjua ro McDv6ecDg 7rpo6f3Xe7tov6tv^
01 6e rd vtto rd>v ovojidrcDV drjXov-
rdg diavoiag nai
jieva^ rov juerd dyyeXcDv McDv6ea TtoXvTtpayjiovovvreg.
Evodius epi. ad Augustinum (inter Augustinianas
CCLIX): „quamquain et in apocryphis et in secretis
ipsius Moysi, quae scriptura caret auctoritate, tunc quum
ascenderet in montem ut moreretur, vi corporis efficitur,
ut aliud esset quod terrae mandaretur, aliud quod angelo
comitanti sociaretur."
II. Micliaelis et diaboli litem de corpore Mosis
narravit Oecumenius in epi. Judae p. 348: rj de jtepi
rov McDv6eGDg 6cDjxarog npi6ig i6riv avrrj' Xeyerai rov

MixocrjX rov dpxdyyeXov rfj rov McDv6ecDg racpfj dedirj-
novrjnevai. rov yap diafioXov rovro jxrj narabexojuevov^
dX}^ iniqpepovrog eynXrjjua îd rov rov Aiyvnriov cpovov^
cog avrov ovrog rov McDv6ecDg^ jcai 6id rovro jurj 6vyxoo-
pei6âi avrcp rvxdv rrjg ivvojuov racprjg.
Judae epi. v. 9: b de MixccrjX b dpxdyyeXog., ore
rcp diaôXcp dianpivojxevog dteXeyero nepi rov McDv6ecDg
6cijuarog., ovn iroXjurj6ev npi6iv ineveyneiv ftXa^cprjjuiag.^
dXXd einev 'Enirijurj6ei 6oi nvpiog.

Didymus Alex. in epi. Judae (T. IV. Biblioth. Pa-
trum p. 32G): „licet adversarii huius contemplationis
praescribunt praesenti epistolae et Moyseos assumptioni
propter eum locum, ubi significatur verbum archangeli
de corpore Moysis ad angehim factum."
110 MOSIS ASSUMPTIONiy. FUAGMENTA.
Acta Synodi Nic. II, 20. p. 33. 'Ev îfiXioo de 'Ava-

XTJipecDg McDvGecDg MiX(x.rjX 6 dpxîyyeXog diaXeyo/xevog
rcD SiaôXcD Xeyei' Âno yap avrov
Ttvevjuarog dyiov
Ttdvreg iKriOB^r/juev. noci ndXiv Xeyei Âno npoGcDnov rov
êov i^TjXBê rb nvevfxa avrov^ nai 6 noOjuog iyevero.
philosophus respondet: nepi de rfjg prj^êiOrjg ÂvaXfjipecDg
McDv6ecDg^ nepi rjg dpricDg eiprfjiare^ ov8e djcrjKoa nore

ei jxri vvv^ oêv airco vjudg CacpeOrepav /j.oi rcdv Xexêv-
rcDv napaCrfjCai rrjv GvGraOiv.
Origenes de princ. III, 2, 1 (Opp. I, 138): et prirao
quidem in Genesi serpens Evam seduxisse describitur,
de quo in Ascensione Moysi, cuius libelli meminit in
epistola sua apostolus Judas, Michael archangelus cum

diabolo disputans de corpore Moysi, ait, a diabolo
inspiratum serpentem causam exstitisse praevaricationis
Adae et Evae.
"
ADNOTATIONES
ad Mosis Assumptionem.
I. p. 99, 2. o.qtii est his milUsimns et quingentesimus annus a creatura

orhis terrae. Clemens Alexandrinus Strom. I, 21, 141 p. 404 Eupolemum
Judaeum computasse retulit aTto 'Adajn axpi tov Ttk}.nttov k'tovg ^rjjLiT^t (rlov
fSadiXecJs , IltoXEuaLov tb dGjdExatov {Êvteporl) fSadiXsvovtog Aiyvntov
5149 annos, aip' ov 8e xpovov i$,7Jyaye Moovdrjg tovg 'lovdaiovg iB, Al-
yvTttov iTti ti/v 7tpoeiprif.i£vrjv Ttpayjiiatelav annos 2580. itaque Eupolemus
anuo mundi conditi 2569 Israelitas ex Aegypto emigrasse, Mosen autem
a. m. c. 2609 mortuum esse statuit. Jubilaeorum liber s. parva Genesis
anno 2450 post mundum conditum, vel 50 iubilaeis praeterlapsis Mosem ,
mortuum essc tradidit, cf. Dillmannum in Ewaldii Jahrbb. d. bibl. Wissen-

schaft III. p. 76 sq. Josephus (Ant. VIII, 3, 1) ab Adamo usque ad templum
Salomonis aedificatum 3104 annos computavit. subtractis igitur 552 annis,
ante quos Moses mortuus ponitur, efficiuntur 2552 anni post mundum con-
ditum. causam, cur ille qui Mosis Assumptionem conscripsit 2500 annos
statuerit, ipse sequentibus addidit.
p. 99, 3 —5. nam secundum qui in oriente sunt numerus {inillesi^mus
et [miUe]simus xwofectionis plioenicis, ita mihi restituenti assenserunt
amici Kilonenses, hunc librum in occidente, et Romae quidem, si coniicere
licet, conscriptum esse, cf. Clem. Rom. I, 25 p. 30, 2 sq. iv toig dvato-
Xixolg toTtoig. sed neque numerum neque phoenicem avem probaverunt.
A. de Gutschmid ita restituere non dubitavit: „nam secundum qui in oriente
sunt numcros CCCCmus et VII mus et XXX mus profectionis Phoenices, cum
exivit plebs." „annum" e praecedentibus facile inteUigi. „Die profectio
Phoenices, r} ini ôivixr/g nopeia, ist die Wanderung Abrahams nach
Kanaan (cf. Exod. XII, 40 LXX. Gal. III, 17. Joseph. Ant. VI, 15, 2). Der
Verf. beruft sich also auf die Zahlungsweise der im Osten lebenden Juden,
welche die Zahl vielleicht durch eine Ausdeutung von Num. XIII, 23 {nal
XefSpcov kTtta ete6iv (pHodojj.TJ^rj npb toij Taviv Alyvntov) begrundeten.
Die den LXX und Josephus fremde Uebersetzung von Kanaan mit ôiviuy
findet sich in dem namlichen Zusammenhange bei Eupolemos (apud Euseb.
praepar. ev. IX, 17, 2: tovtov de dia ta npodtdyjiata tov Bêoij eig $oi-
vLHTiv eXôvta). Dass iibrigens «bis millesimus» jemals durch Met M
aus-
gedriickt worden sein sollte, ist nicht wohl denkbar." sed quid tandem
impedit, quin talem interpretem vel scribam numerum ,/5^' vel didxiXiodtbg
Ha\ nevtaxodLodtog primum reddidisse ,,bis millesimus et quingentesimus
(1. 2) tum abbreviasse: „Mmus et Mmus et (iuingentcsimus, " censcamus? eun-
dem autera numerum quem supra hic exstitisse iam ex omisso voc. „annus"
concludo. „profectionem phoenicis" mutare nolo neque credo, scriptorem
hic iam desiisse indc a creatura orbis terrac computarc, aut scribam numerum
VII mum antc XXX mum posuisse. proprii computi rationcm scriptor non
addidisset, si haec inde ab Abraami migratione numerassct. procul dubio indo
a mundo condito etiam aliud factum computavit, quod Mosis assumptioni
respondcat. haec autcm cst avis illius mira profectio, cuius simiUtudincm
112 ADNOTATIONES
Mosis Gxitus praebcre videbatur. Moses tamquam phoenix assuinitur. cf. etiam
quae ad c. 10 p. lOG, 8 sq. notanda et supra p. 85 notata sunt.
p. 99, 16. 17. creavit enim orbem terrarum propter pZeêwi suam. cf.
4 Esr. VI, 55. 56. VII, 11. XIV, 31.
p. 99, 18 —
p. 100, 2. et ah initio orbis terrarum palam fecity ut in ea
gentcs argiiantur et himiliter inter se disputationihus arguant se, Lipsius
haec ita graece reddidit: Hai npb TiataftoXrig H6dj.iov dTteHaXvipe , oti iv
avx^ E^rrj HpiSTJdorrai (vel Â£;K^5r/(5orra:z) nai ra7tEivG-)îj6ovTai (humi-
lientur), /nera^v dXX7JA.(J0v tgov 6LaXoyL6i.icbv HarrfyopovvTcov avrd. idem
vir doctus bene contulit Rom. II, 15 nat jtiaraî) dXXrjXc^v rarv Xoyi6f.iCDv
Harr/yopovvTGJv r) holl dTtoXoyov}.ikvcsiv. de iudicio futuro agitur. et ipse
puto, Paulo apostolo Mosis Assumptionem iam innotuisse.
p. 100, 2 —
4 (cf. c. 3 p. 101, 26). graece: hccl 7CpoEÊd6aro fis 6 Êog
Ttpo HarafJoXrjg h66uov, Eivai /le rrjg dLa^rjnrfg avrov /.lE^lrrjv. Paulus
in epistula ad Galatas, quam exeunte fere a. 55 conscripsit, III, 19. 20
Mosem rbv jiEîrr/v appellavit.
p. 100, 8. 9. librorum quos tibi tradam, quas ordinabis et cedrabis et
repones in vasis fietilibus. cf. Plinii HN. XIII, 13: libri cedrati.
p. 100, 9 —
11. in loco quem fecit ab initio orbis terrarum, ut invocetur
nomen iUius usque in diem poenitentiae. templi locus sanctus habetur usque
ad diem iudicii (cf. c. 10 p. 105, 15 sq.), id quod post templum a Roraanis
deletum scriptum esse nequit.
II. 19
p. 100, —21. et postea dominabitur a principibus et tyrannis per
XVIII et XIX
annos. abrumpent tribus X. bene A. de Gutschmid: „Den
Schliissel giebt das Buch Henoch, wo Stunden und Herrscherzeiten gleich-
gesetzt werden. Die 18 Jahre sind die Herrscherzeiten des Josua, der
12 Richter, Eli, Samuel, Saul, David, Salomo, zusamracn 18 Herrscher. Die
19 Jahre des Abfalls der 10 Stamme sind die Zeiten der 19 Konige von
Israel von Jerobeam bis auf Hosea.'^ cf. c. 7 p. 103, 22: horae IHI.
p. 100, 25. 26. et adferent victimas pier annos XX. haec ad XX Judaeorum
reges, inter quos etiam Athalia regina nuraerari poterat, spectare bene mo-
nuit Lipsius.
p. 100, 26. 27. et VII circumvallabmit muros, —
i. e. res Judaeorum auge-
bunt septem illi reges: Rehabeamus, Abia, Assa, Josaphatus, Joramus, Ahasja
et Athalja regina —
et circumibo VIIII, i. e. tuebor novem reges sequentes:
Joasum (quamvis a Syris devictum), Amaziam, Usiam, Jothamum, Ahasum,
Iliskiam, Manassen, Amonum, Josiam. reliqui reges ultimi: Joahasus, Joia-
kimus, Joachinus, Zedekia iam subditi erant Aegyptiis et Chaldaeis.
p. 101, 2. 3. et sculpent omnium animalium idola multa. cf. Ezech.
VIH, 10.
III. p. 101, 4. ab oriente rex, i. e. Nebucadnezarus.
p. 101, 30. 31. qui et servient circa annos L
XXVII. huius servitutis
annos consulte LXXVII, non LXX
designari monuit A. de Gutschmid.
nam huius libri scriptor illis LXX
annis, quos iam Daniel IX, 24 sq.
annorum hebdomades interpretatus est, in novissimis tcmporibus addidit
VII hebdomades (c. 7 p. 103, 23). ceterum idem numerus etiam in Jesu
genealogia apud Luc. III, 23 sq. reperitur.
IV. p. 102, 1 sq. tunc intrabit unus, qui super eos est etc. cf. ora-
tiones Danielis (IX, 4 — 19)
et Esrae (4 Esr. VIII, 20 36). —
p. 102, 19. 20. et X
tribus crescent et devenient apud natos in tempore
tribulationis. cf. 4 Esr. XIII, 39 —
47, quam prophetiam, me quidem iudice,
hic scriptor iam novit.
V. p. 102,24 —
26. „devitabunt iustitiam et acccdent ad iniquitatem et
contaminabunt inquinationibus domum servitutis suae.'^ haec e hbro aliquo
apocryiiho hausta esse videntur.
p. 102, 28. 29. qui non sunt sacerdotes, sed servl dc servis nati. cf. quae
Josephus Ant. XIII, 10, 5 de Eleazaro Pharisaeo narravit, qui Joannem Hyr-
canum cohortatus est, ut pontihcatum deponeret, ori, cpf/îv, dHovo/iFv Ttapd
T&v 7tpE6ftvTEpQov , alx/idXcDT^v 6ov yEyovEvaL ri/v /.u/TEpa fta6iXEvovrog
'Avtioxov rov 'EitLcpavoiJg.
AD MOSIS ASSUMPTIONEM. 113
VI. p. 103, 7 — tunc exsurgent ilUs reges imêrantes, et in sacerdotes

9.
summi Dei vocahuntur facientes impietatem ab sancto sanctitatis: Maccabaei
reges simul et sacerdotes, Aristobulus et successores.
p. 103, 9 sq. et succedct illis rex petulans etc. iam Ewaldius 1. 1. p. 3 sq.
bene vidit, hic Herodem M. describi, cui plaue conveniunt 34 anni (1. 16).
nam rex quidem creatus est Herodes iam a. u. 714 (40 a. Chr.), sed non
ante qiiam C. Sosius a. u. 717 (37 a. Chr.), Hierosolyma expugnavit, regnum
vere assecutus est, quod usque ad mortem (a. 750 u. c, 4 a. Chr.) obtinuit.
Josephus bell. iud. I, 33, 8: (Herodes) reXevra., (5a6i\Ev6aq dq> ov /.ikv
,
dTroHrelvag 'Arrlyoyoy ixpdrr/dE r^v Ttpay/idroov k'ry , reddapa xai rpid-

Hovra d(p ov 8e vtco 'PGO/iiaiGDy ideixS^y fJadiXevg, kTtrd hoi rpiaHoyra.
,
Ant. XYIII, 8 (10), 1. Herodem per XXXIV annos regnasse etiam Julius
Africanus (Chron. in Routhii reliqq. sacr. T. II. p. 293 ed. II) tradidit.
p. 103, 16 sq. et punibit eos. jj^ôducet natos siiccedentes sibi breviora
tempora, donec etc. Ilerodis filii et successores erant Archelaus, Herodes
Antipas et Philippus. A. de Gutschmid haec ita restituere voluit: „et punivit
Deus Herodem , ut nato succedenti sibi breviora tempora donaret," sive
scriptor ipse Mosis personam oblitus sit, sive interpres glossema margini
adscriptum in textum receperit. ceterum „breviora tempora" ad solum Ju-
daeae imperium referenda sunt.
p. 103, 17 — 20. donec in partes eorum hostes venient et occidentis rex
potens , qui expugnabit eos et diicet captivos et partem aedis ipsoriim igne
incendet, aliquos crucifiget circa coloniam eorum. Ewaldius 1. 1. occidentis
regem potentem Augustum intelligere voluit et paullo post Judae Gaulonaei
rebellionem a. 6. p. Chr. hunc librum scriptum esse censuit. illam sententiam
probavit, hanc repudiavit A. de Gutschmid. hoc loco me docuit accurate
describi Judaeorum rebellionem a Varo Syriae praeside devictam. nam
primo post Herodem mortuum anno exarsit illud bellum, quod Di-i h'D Ctt^'^
Judaei appellaverunt (cf. H. Gratz, Geschichte der Juden vom Tode Juda
Makkabi's bis zum Untergange des jiid. Staats, Lips. 1863. p. 199 sq. 433 sq.).
Varus, expugnatis Hierosolymis Sabinum ibi reliquit, contra quem Judaeos
iterum rebellasse Josephus bell, iud. II, 3, 1 sq. Ant. XVII, 10, 1 sq. nar-
ravit. in quo tumultu ipsi templi porticus (pars aedis ipsorum) a Romanis
incendio deleti, templi thesaurus direptus est. Varus autem cum exercitu
subvenit, cuius filius Galilaeum domans âTZq^Gopty hXchy rovg /LiEy oimjropag
T^v8pa7to8i6aro (et ducet captivos), rrjv 8e noXiy i.y£7tpf]6Ev (Joseph. Ant.
XVII, 10, 10. bell. iud. II, 5, 1). ipse Varus legionem Hierosolymis obsessam
liberavit et seditionis auctores e vicina regione conquisivit: syEyoyro 8e
oi 8id ravrr/v rr/v airlav ^ravpGoSevreg 8i6xiîoi (aliquos circumfiget circa
coloniam eorum).
VII. p. 103, 21 sq. ex quo facto finientur tempora momento. [fini]etur cursus
a\nnontm], Jiorae [IIII venient, coge^ntiir secul[i septim]ae [septem] pos[tremae
ah] initiis tribujationis ad exitus. VIIII proxje initium, tres septimae secunda,
tria in (anni?) tertia, duo h[o]ra[e IV]tae. totum hunc locum iam despera-
veram. sed sagacissime subvenit A. de Gutschmid, qui ita restituit: „Et
quo facto finientur terapora? momento qui dicetur [rov XEx^r/6o/i£vov)
cursus a[evi. cum] horae Iinvenient, cogVL-ntur {iTtdyovrai) seculi [seiDtimJae
pos[tremae, ab] initiis thlibsis ad exitus, VIIII prope initium, tres septimae
secunda, tria in tertia, duae h[o]ra[e quarjtae." qua viri doctissimi emen-
datione usus etiam magis codicem sequi volui et nonnulla mutavi. graeca
ita restituo: jnErd ravra EvÊGog (cf. Matth. XXIV, 29 evBÊGog 8e fierd rr/v
B^Xtifny ra)y yjnepa^v iHEivooy) rEXE6Br/6oyrai ol naipoi, rEXE6^r/6ovrai oi
8p6fj.oi r&)v ir&v, iA.Ev6oyrai re66apEg ojpai, 6v6raXr/6oyrai (cf. 1 Cor.
XV, 29 6 Haipbg 6vvE6ra\fj.Eyog i6riy, etiam Rom. IX, 29) rov aiôg
knrd kft8o/ud8Eg al e^xoLrai dn' dpxr/g rr/g B^XiipEGog sig rsXog (cf. 1 Thess.
II, 16 Eq)â6ev 8^ iit' avroijg r/ opyr/ Eig riXog) , ivvEa TtGog dpxf/, tpsig
k/38ojjd8Eg r/ Êvripa, rpia hr/ r/ rpirr/, 8vo r/ rerdprr/ oopa. etiam inter-
pretationis fundamentum iecit A. de Gutschmid, inde a Judaea in provinciam
Romanara redacta progressus. quem terminum et ipse recepi, tribulationis
quidem, non septem hebdomadum ultimarum, quarum initium Vari bellum
(a. 4 ante Chr.) censeo. „VII1I prope initium" vir clarissimus optirae inter-
HiLGENFELD, Nov. Testam. extra ca>;onem. I. 8

114 ADNOTATIONES
pretatus est: „Augustus nach der Verwandlung Judaa's in eine romische

Provinz 6 n. Chr. bis an seinen Tod, der 14. Sept. 14 n. Chr. erfolgte, also
im 9. Jahre nachher." haec erit ^ a.pxv ^^S B^Xitpaoog. „tres septimae se-
cunda." haec bene vidit A. de Gutschmid Tiberio imperatori (a. 14 — 37 p. Chr.)
convenire, qui mortuus est, dx^^ avrog rrfv apxrjv rjfxapag rptig nal Ttirrs
fxrfyag npog iviavroar dvo nai eixodir (Joseph. Ant. XVllI, 6, 10, sex menses
bell. iud. II, 9, 5). itaque Tiberius imperator tres annorum hebdomades jâu-
lulum superavit, neque opus esse censeo, ut cum A. de Gutschmidio ita
distinguamus „tres septimae, secunda,
: 3X7 + =2 23). tria in (anni?)
tertia.^' Caium Caligulam imperatorem (a. 38 —41) acerrimum Judaeorum
hostem, recte intellexit vir clarissimus, tres annos, decem menses, novem
dies imperantem, vel secundum Josephum bell. iud. II, 11, 1 hrf rpia Hai
fnrjrag oVrcj (cf. Ant. XIX, 2, 5). „duo h[o]ra[e IV]tae.^^ hic discedo a
viro doctissimo, qui voc. „duae", procul dubio numero /?' (II) scriptum,
non mutavit et ita interpretatus est: „duae hebdomades, XIV fere anni,
Claudii imperantis a. 41 —
54, annos XIII, menses VIII, dies XX (cf. Joseph.
bell. iud. II, 12, 8. Ant. XX, 8, 1). equidem interpretor: „duo anni horae
quartae, Claudii quarti Romanorum imperatoris", si recte interpretatus sum,
hic liber conscriptus est ineunte Claudii imperio, paulo post Caii Judaeis
infestum imperium, cuius vexationes Philo (in Flaccum, legat. ad Caium) et
Josephus (bell. iud. II, 10. Ant. XVIII, 8) tradiderunt. quum Claudius vix
per duo annos (42. 43) imperasset {8vo r/ rErdprrj copa\ —annum 41 etiam
Eusebius in Chron. Caio tribuit —Herodes Agrippa I, Judaeorum rex, mortuus
est a. 44 p. Chr., quem per tres annos sub Claudio regnasse retulit Josephus (Ant.
XVIII, 8, 2 cf. bell. iud. II, 11, 6). itaque Judaea iterum in provinciam redacta
est. sed Cuspius Fadius procurator Judaeos ducibus Tholomaeo, Eleazaro,
Theuda aliis rebellantes devincere coactus erat (cf. Joseph. Ant. XX, 1, 1 sq.).
in his turbulentis temporibus, recenti adhuc Caianae persecutionis memoria
Judaeo alicui Romano septem annorum hebdomades, quarum initio Varus
Judaeos debellaverat, iam ad finem vergere, et quarta Romanae tyrannidis
hora rrfg ^XiTpeaog ro rsXog advenisse videbatur. Claudium omnes Judaeos
Roma expulisse narrant Acta app. XVIII, 2. Sueton. Claud. 25: Judaeos
impulsore Chresto assidue tumultuantes Roma expulit. Dio Cassius LX, 6:
rovg re 'lovSaiovg TtXeorddarrag av^îg, Sdre x<^^^^^S ar drev rapaxrjg
V7tb rov oxXov dcpa^r rrjg TtoXeoog eipx^^vai, ovh i^rjXade fiev, r&3 8e 6rf
Ttarpico f5ia) xP^l^^vovg ineXevde firf dvraS^poiêdâi. Tacitus Ann. XII, 52
de mathematicis Italia pellendis factum Senatus consultum atrox et irritum.
p. 104, 1 sq. et regnabunt dehinc homines pestilentiosi et impii etc.
reges vel principes Herodiani sub Romanorum imperio.
VIII. et [ci]ta [ad]veniet in eos ultio et ira, quae talis
p. 104, 19. 20.
non fuit in a saecido usqiie ad illud tempus. cf. Matth. XXIV, 21
illis
^drai ydp rore ^Xiiptg fieydXrj, oia ov yeyovev aTt dpxrjs Hridecog eaog rov
vvr ov6' ov firf yerrjrai. atrocissima Judaismi persecutio praedicitur, quam
iubebit „rex regum terrae" (1. 19) i. e. imperator Romanus, cf. 4 Esr. IX, 3
arab. et quae de hoc loco disserui in libro meo Die Propheten Esra und
:
Daniel p. 35. textus gravissima tantum vitia emendavi.

IX. ho7no de trihu Levi, cuius nomen erit taxo (intei^pres
p. 105, 1 sq.
numeri vim non intellexit), qui hahens VII. Jilios etc. comparanda est
rB,e
historia Macoabaeorum. 1 Macc. 11, 1 sq. iv ralg r)fiepaig ineivaig dvedrrj
Marraîag 'loodvrov rov ^vfiecor, iepevg r^v vi&v 'laoap^ft aTtb 'lepovdaXrjfi,
nai indBîder ir Moodetv, r&3 avrw vioi Tterre. septem filios praebuit
2 Macc. VII. numerus rê eodem modo nomen designat, nobis incognitum,
quo x^^' "1 Apocalypsis Joan. XIII, 18. ad ilkim numerum (365, cf. Gen. V, 24)
Basilidianorum nomen mysteriosum dftpaB,ag, dftpaddB, redit. eundem nu-
merum (431) voc. raB,o et vocc. ''n^ ssVâ (srr^-r^s sa'^'^) eftici monuit Merxius.
voc. ^'''o^r^ numerus rB,y' (363), qui fortasse legendus est, efiicitur.
p. 105, 11 sq. ieiunemus triduo et quarto die intremus in spchmcam,
quae in agro est, etc. cf. 1 Macc. II, 29 —
38. 2 Macc. VI, 11 sq.
X. p. 105, 18. 19. nuntii, qui est in summo constitutus. cf. Dan. XII, 1.
ipse Moses magnus nuntius appellatur c. 11 p. 107, 22.
:
AD MOSIS ASSUMPTIONEM. 115
p. 105,24 —28. solnon dahit lumen, et in tenebras convertent se cornua

lunae et confringentur, et tota convertet se in sanguinem, et orbis steUariwi
centurbabitur, et mare usque ad abyssum decedet, et fontes aquarum de-
ticient, et fiumina expavescent. cf. Jes. XIII, 10. Ezech. 11, 7. Joel III, 3 sq.
Matth. XXIV, 29: evBeoog 8e jnera rijv ^Xiipiv r^v r]i.iepa)v ineiAcov 6 tJAws
6Hori6^r]6eTai, Ha\ ?} 6eXrjv7] ov 8oj6eL rb (peyyog avrrjq, nal ol d^repeg
7te6ovvraL aTtb rov ovpavov, xal t] dvvdjj,eig ra)v ovpav^v 6eXevBrj6ovrat.
ultima in hac Mosis assumptione iam respiciunt ad 4 Esr. VI, 24 arab.
„ Und die Springfluthen werden stille stehen und nicht laufen drei Stunden
lang," lat.: „et venae fontium stabunt et non decurrent in horis tribus,"
aeth. „et venae fontium stabunt et non defluent usque ad tres annos."
:
p. 106, 3. supra cervices et alas aquilae et implebuntur. cf. 4 Esr. XI.

XIV, 18.
p.106, 9. 10. eiûnt enim a mea receptione usque ad adventum illius
tempora CCL, quae fient. hebdomades annorum etiam hic intelligendae sunt,
i. e. 1750 anni, qui a Mose assumpto usque ad annum 45 p. Chr. com-
putantur. etiam Josephus (Ant. IX, 14, 1) a Palaestina duce Josua occu-
pata usque ad Samariam ab Assyriis expugnatam (722 a. Chr.) annos 947
computavit, itaque ab illo tempore usque ad annum 45 aer. Dion., quem
Mosis Assumptio ultimum huius seculi statuit, 1714 annos. Mosaica Assumptio
autem etiam ita sibi constat, ut additis 2500 annis, quum Moses assumptus
esse dicitur, usque ad annum extremum 45 p. Chr. effici velit 4250 annos
mundi. itaque dimidium certe phoenicis tempus octo phoenicis aetatibus ad-
ditum est.
XI. p. 107, 6. 7. tamquam filiam dominam virginem, quae paratur
tali viro, quae timebat. B. Weissius optime contulit 2 Cor. XI, 2 yp/xo-
6djLtr]v ydp vfidg hvi dvSpi napêvov dyvr]v 7tapa6rr]6ai rSi Xpi6rw.
Fragm. II. ad Judae epi. v. 9 (p. 109) conferre iuvat Origenis Hom.
XXXV in Luc. Opp. III, 973): „legimus (si tamen cui placet huiuscemodi
scripturam recipere), iustitiae et iniquitatis angelos super Abrahae salute et
interitu disceptantes, dum utraeque turmae suo eum volunt coetui vendicare."
ita fere apud Persas Deorum et daemonum certamina de mortuorum ani-
mabus narrantur (Vendidad VII, 132 — 136), etiam Manichaeos talia certamina
docuisse docet liber Fihrist appellatus, cf. Fliigelii librum: Mani, seine Lehren
und seine Schriften, ein Beitrag zur Geschichte des Manichaismus aus
dem Fihrist etc. Lips. 1862. p. 100 sq.
ad ea quae Judae epistula, Origenes, Didymus, Oecumenius de Michaelis
et diaboU certamine e Mosis assumptione reddiderunt, conferre licet rabbi-
nicam MoDv6eoog dvdXr]ipiv (r;'i?« hv nn^tss) seu utrumque librum „de morte
Mosis" editum a Gilberto Gaulmino (cum praefatione J. A. Fabricii, Ham-
burgi 1714; Prophetae veteres pseudepigraphi ed. A. F. Gfroerer, Stuttgardiae
1840 p. 317 sq.). nam ibi Samael daemonum principi Mosis animam appe-
tenti obstat Michael IsraeHtatarum tutela (in libro priori p. 74 sq. ed.
Gaulmin., in altero p. 146 sq.). ille Mosem occissurus fugatur (in priori libro
p. 82 sq., in altero p. 161 sq.). non diabolus, sed Deus ipse Mosi exprobrat
ilHus Aegyptii caedem, quam etiam Oecumenius memoravit (in hbello
priori p. 50).
Addenda et corrigenda.
Clem. epi. I, 8 p. 11, 4. yivEdÊ. scribe yEVE^Ê.

17 p. 20, 13. 'EXiddaiov (cf. Luc. IV, 27) c. Clemente Alex.,
codicis lectionem 'EXi66aiE commendant LXX interpretes.
51 p. 55, 4. ÊpaTtovrog. scr. ÊpcxTtovrog.
Clem.epi.n, 8 p. 70, 12 —
14. in notis: Irenaeus adv. haer. II, 43, 3. scr.
Irenaeus adv. haer. II, 34, 3.
^ I
L11'SIAE: IMPKESSIT V. A. BKOCKHAUS.

BARNABAE EPISTULA.
INTEGMM GRAECE PRIMUM EDIDIT,
VETEREM INTERPRETATIONEM LATINAM, COMMENTARIUM CRITICUM

ET ADNOTATIONES
ADDIDIT
LIPSIAE,
T. O. WEICtEL.
MDCCCLXVI.
PATRI CAEISSIMO
JOANNI CHRISTOPHORO HILGENFELD

PASTOKI CHUEDENSI PALAEOMARCHICO
VITAE KELIGIOSAE ET LABOEIOSAE SEPTEM

DECEJsOTA HOC IPSO AMO (MDCCCLXV) DEO 0. M.
mVANTE FELICITER SUPERATA
PIE GRATULATUPvr
ET HUIUS GRATULATIONIS SUAE INTERPRETEM

BARNABAM QUI DICITUR
GRAECE PRIMUM INTEGRUM EDITUM
MISIT
ADOLPHUS HILGEIsTELD.
iheologuin, quem terrestres certe superi tamquam
nuptiali veste carentem iam per tria lustra extra ordi-
nem theologicum arcuerunt*), Novum Testamentum extra
canonem receptum — canon etiam ordo dicitur — tractan-

dum sibi elegisse nemo mirabitur. itaque Barnabae quam
dicunt epistulam integram graece primus edidi et in eam
commentatus sum. spero hunc meum laborem theologis
omnibus, quicunque christianae antiquitatis monumenta
rite aestumant, gratum futurum esse. mirabuntur quidem
nonnulli, quod huius operis secundum fasciculum primum

edidi. his respondeo, me primum fasciculum Clementis
Romani quae feruntur epistulis reservasse, Barnabae

autem epistulam prius edidisse, quia codice Sinaitico
iam pubhce proposito huius epistulae textus denuo

tractandus est. quod officium quo modo peregerim docti
iudices decernant. Barnabae epistulam in tertio fasciculo
>
Hermae Pastor sequetur e tanto apparatu critico antea
ignoto graece restituendus. tum primo fasciculo Clementis
Romani epistulas emittam. denique quarto fasciculo li-
*) Cf. quae hac de re iam disputavi (Zeitschrift fur wissenschaftliche

Theologie 1865. I. p. 61 sq. III. p. 352). illis, qui me etiam nunc extra
ordinem arcere voluerunt, profecto non licet mirari, si quid extra ordinem
factum sit.
brorum deperditorum fragmenta editurus sum: evange-
liorum secundum Hebraeos, Petrum et Aegyptios, Petri
et Pauli actuum et praedicationum, Matthiae traditionum,
Petri apocalypseos , Constitutionum Apostolorum anti-
quiorum. faxit Deus 0. M., ut hoc opus gravissimum

et difficillimum mihi bene procedat, aliosque in inqui-
renda canonis sacri ipsiusque Christianismi origine possit
adiuvare
scribebam Jenae d. XXI. m. Julii
MDCCCLXV.
A. H.
PROLEGOMENA.
Iuis Novi Testamenti libris quos cauon receptus continet Bibliorum coclex
Sinaiticus etiam Barnabae epistulam addidit eamque graece integram, cuius
prima capita (I —V p. 12, 32 usque ad verba avrbg kavr<p) antea graece
deperdita erant. codices enim graeci ex eadem radice profecti omnes incipie-
bant rbv Xabv rbv xaivbv hoij^m^GDv nrX. illa igitur e veteri interpretc
latino supplenda erant. in hac autem latina versione, quam Hugo Menardus
in codice Corbeiensi deprehendit, Lucas Dacberius cum graeco Turriani huius
epistulae apographo edidit (Parisiis a. 1645), deerat ultima pars (c. XYIII —
XXI). id quod maxime dolendum est, quum vetus interpres optimo textu usus
graece corruptis saepissime lucem et sanationem praebeat. prius etiam quam
codex Sinaiticus nobis innotuisset, graeca permulta, phira quam editores emen-
daverunt, emendari debebant.
ante codicis Sinaitici notitiam omnino duae notae erant textus forma-
tiones, altera in solo latino interprete, altera in graecis codicibus eodem
modo mancis conspicua. de prioribus editionibus haec retulit Dresselius:
,,Post Sirmondum in tribus mss.: bibhothecae Vaticanae, cardinalis Columnae
et Andreae Schotti eadem epistola graeco sermone conscripta quaerentibus
sese obtuht, heic quoque, ut in Turriani apographo, cum epistola Polycarpi
ad Philippenses, quae praeit, coniuncta et acephala. Schottiani codicis graeci
et versionis veteris apographum a Claudio Salmasio accepit Isaacus Vossius,
ab hoc Jac. Usserius. is simul cum epistolis Ignatii id excudendum curavit
a. 1643. omnia tamen huius editionis exemplaria cum haud exigua parte
ipsius oppidi ingenti conflagratione perierunt. itaque quum Menardi editio ex

uno tantum codice prodisset parum correcta, epistolam Barnabae J. Vossius
emendatiorem publici iuris fecit Amstelodami a 1646, Florentino, Vaticano
et Romano Theatinorum codice usus, sed minus accurate, ne dicam obiter,
ut ipse pluries compertum habui." haec prima Vossii editio, qua Dresselius
usus est, recusa est Londini a. 1680. „post Vossium pro textu emendando
meruerunt imprimis Fellus (Oxonii 1685), Cotelerius (Lutetiae Paris. 1672),
Clericus (Antwerp. 1698 et 1700, Amstelaedami 1724), Russelius (Londini
1746), Gallandius (Bibl. vett. Patrum Tom. I. Venet. 1765). ad illorum editio-
uum fidem Hefehus et Reithmayrus suas concinnaverunt, codicibus manu scri-
ptis Titerque destitutus."

VIII PROLEGOMENA.
post hos (iditores Rud. Max. Dresselius in emendando Barnabae textu

graeco meruit ^). huic enim viro doctissimo quatuor codicum Romanorum accu-
ratam, passim etiam Florentini debemus notitiam. sunt autem hi codices:
1. cod. Vaticanus 859 membraneus, sec. XI graeca ac docta manu
scriptus, qui etiam Barnabae epistulam continet, a Dresselio signatur V.
2. cod.Ottobonianus 348 chartaceus ineuntis seeuli XIV, compendiis
scriptus haud raro ambiguis, cuius in margine scholia, adnotationes, correctiones
et coniecturae, a Dresselio signatur 0.
3. ms. Barberinum 7, apographum Lucae Holstenii e codice monasterii
8. Silvestri in Quirinali, qui deperditus est, ab ipso Holstenio passim coUa-
tum cum cod. V., a Dresselio signatum JB.
Casanatennsis G. V. 14, chartaceus, saeculi XV, Barnabae epistulae
4. cod.
dimidiam partem continens, a Dresselio signatus C.
5. cod. Mediceus (Plut. VII. num. 21) chartaceus, saec. XV., „hunc
quoque codicem," —
ita Dresselius v^S^ ^t amici—pro me in omnibus
locis, qui alicuius momenti videbantur, post alios iterum iterumque inspeximus,
signavi i^."
inter hos codices a Dresselio collatos V. 0. optimos cognovi. ceterum
etiam hic editor, quamvis bene meritus, veterem latinam interpretationem non
satis aestumavit neque omnia quae iam prius nota auxilia docebant emen-
davit.
ad duas illas textus graeci formas, vulgatam -) et latine versam, tertia nu-
perrime accessit edito Sinaitico qui primus integram
Bibliorum codice ^) ,
Barnabae epistulam graece praebuit. non mirum quod a plerisque viris

est
doctis statim optimus summaque fide dignus existimabatur. nova enim quaeque
arrident. ita Weizsackerus Tubingensis doctam de hac epistula scripsit com-
mentationem ^), etiam ipse Tischendorfius codicis Sinaitici laudes cumulavit.
sed iam Volkmarus Turicensis ^) recte monuit, codicem Sinaiticum ex ceteris
testibus tam corrigendum quam supplendum esse. „etsi interpres Latinus,
hac quidem ep. a vetere S. scr. interprete Italo prorsus alienus nimia fere
libertate utitur, multa abbrevians, omittens^), proprio Marte explicans. tamen
Patrum apostolicorum opera. Lips. 1857, ed. altera Lips. 1863.

^)
Graecos codices omnes unam constituere familiam iam frons pariter

^)
mutilata ostendit. Polycarpi enim epistulam Barnabae sequebatur, sed ex-

ciderant folia inter Polyc. c. IX rov vTrEp tijligov aTtoSavovra xai di' y/iiag
VTto et Barn. epi. c. V p. 12, 33. rov Xaor rov Haivov hrotj.id^cov nr\. inde
textus vulgatus, priores editores fere solum sequuti sunt cf. Volkmarum
quem
in monumento mox laudando p. 17 sq.
inedito
^) Bibliorum codex Sinaiticus Petropolitanus —
ed. Const. Tischendorf
T. I —IV. Petropoli 1862. —
Novum Testamentum Sinaiticum sive Novum
Testamentum cum epistulae Barnabae et fragmentis Pastoris ex codice Sinai-
tico — accurate descripsit Aenotheus Fridcricus Constantinus Tischendorf.
Lips. 1863. in altera patrum apostolicorum editione Dresseliana Tischen-
dorfius quidquid in eadem differt a scriptura graeca codicis Sinaitici notarc
voluit, sed non omnia accurate notavit. cf. quae notavimus ad c. VII p. 20,
20. p. 22, 1. XI p. 36, 6. 7. p. 38, 2. XII p. 40, 5. XIII p. 44, 28. XV p. 50,
8. XVIII p. 56, 5. XXI p: 62, 17.
*) ZurKritik des Barnabasbriefes aus dcm codex Sinaiticus. Tubing. 1863.
^) Monumentum vctustatis christianae ineditum ex reccnsione Gustavi

Volkmari, Turici 1864.
^) c contrario Sinaiticum codicem nonnuUa addidisse et mutasse vide-
bimus.
PROLEGOMENA. IX
gnieca ea quam — nunc multo accuratius quam solitum

secutiis est recensio
fuit conferatur oportet, quum interdum servaverit textum integrum et Sinai-
ticum tam castiget quam confirmet. accedunt ea quae Clemens Alexandrinus
ad verba expressit.'' equidem iam ante quam Volkmari editio capp. I — V ad
me pervenit, Barnabae epistulam restituere conatus sum et illius graeci textus
quem vetus interpres latine vertit praestantiam etiam magis cognovi. iam
antea ex iis quae ad finem libri Estherae (et Esdrae) adnotata sunt, codiccm
Sinaiticum non Eusebii, ut opinatur Tischendorfius % sed Justiniani impera-
toris fere aetate scriptum esse demonstravi.^) Tischendorfium contra mea
argumenta quod non refutatum sit protulisse iam monui. ^) itaque ca-
-) uihil
vendum est, ne Sinaitico codici quamvis egregio nimium confidamus. saepissime

scriptura Sinaitica e veteri interprete corrigenda et emendanda est. quam ob
rem hanc veterem versionem latinara e Gallandii editione integram addidi. in
Sinaitico codice primam manum et correctorem C (S.**) qui, ut Tischendorfius
censuit, septimo fere saeculo textum, me quidem iudice codicem a monachis
Sinaiticis paulo antea conscriptum, plerumque optime emendavit, accurate no-
tavi. huius et ceterorum codicum menda quidem quae ex itacismo et aperto
calami lapsu orta sunt, v Eq)E\nv6xiyiov omissum aut additum et quae huius
modi sunt, omisi. semper MGDvdr/g scripsi, quamvis cod. Sin. saepe MoDdrjg
praebeat, etiam Javid, non Jaftid. sed ut omnibus satisfacerem accuratam
huius editionis et codicis Sinaitici etiam in non notatis rebus collationem
adieci. scriptores ecclesiasticos qui hanc epistulam laudant in notis addidi.
quae de rebus ipsis post librum meum de patribus apostolicis conscriptum *)
notanda habui in adnotationibus sequentibus adieci. in maxima huius

editionis parte collegae carissimi Mauricii Schmidt, philologi clarissimi, con-
siliis adiutus sum. ')
I
Barnabae quam dicunt epistdam codex Sinaiticus Novi Testamenti libris
addidit. eidem epistulae, fortasse iam Justino Martyri^), procul dubio Ter-
tulliano "j notae, Clemens Alexandrinus saepius auctoritatem apostolicam
') Novum Testamentum graece, ex Sin. codice omnium antiquissimo

Vaticana itemque Elzeviriana lectione notata, Lips. 1865, p. LXXVII sq.
^) Der codex Sinaiticus der Bibel, Zeitschrift fiir wissenschaftliche
Theologie 1864. I p. 74 sq., Noch ein Wort iiber den codex Sinaiticus, ib.
1864. II p. 211 sq. iudicium meum in universum probaverunt ephemerides
Londinenses, Theological Review Mai 1864, p. 214 sq. Volkmarus codicem
Sinaiticum tam ex aetate quam ex coetu Athanasii profectum esse censuit
1. \. p. 3.
3) Zeitschriftf. wiss. Theologie 1865. I p. 108 sq.
*) Die apostolischen Vater, Untersuchungen iiber Inhalt und Ursprung
der unter ihren Namen erhaltenen Schriften. Hai. 1853.
M. Schmidt persuasit mihi ut c. I p. 2, 10 77 iTtino^rjtog ponerem,
5)
qnamvis bene scirem, etiam in prima Clementis Romani epistula c. LIX co-
dicem (unicum) tTtiTto^rjtrjy exhibere.
^) cf. quae ad c. VII p. 23, 15 sq. XII p. 40, 14 sq. notavimus.
^) cf. quae ad c. VII p. 22, 2 sq. notavimus. Barnabae epistulam Ter-

tulliano notam fuisse etiam inde concludo, quod epistulam ad Hebraeos ca-
nonicam de pudicitia c. XX Barnabae titulum ad Hebraeos appellavit. cf.
infra p. XI.
X PROLEGOMENA.
tribuit ^) et iii Ilypotyposeon libris deperditis inter sacras scripturas etiam

in hanc epistulam commentatus est. ^) Origencs catholicam Barnabae epistulam
laudavit, ipsi Barnabae tribuit et inter sacras scripturas quodarn modo uu-
meravit. ^) de huius epistulae auctoritate primus dubitasse videtur Eusebius''),
quem secuti sunt Hieronymus ^), Anastasius Sinaita ^) et Nicephorus. ^) versus
^) Strom. 31 p. 445 ab-iotcjg ovv 6 aTtodroXog Bapvdfiag 'Acp ov,

II, 6,
(fjri6iy, cf. Barn. epi. c. I. p. 2, 17 sq.
'iXa(5oy jiiepove nrX. Strom. II, 7, 35 —
|). 447 noLi Bapvdftag 6 aTtodroXog Ovai ol dvveroi Ttap kavroig nrX. ct".
Barn. epi. c. IV p. 10, 22 sq. —
Strom. II, 15, 67 p. 464 ravra jxty b Bap-
vdfiag. cf. Barn. epi. c. p. 30, 8 sq. X —
Strom. II, 18, 84 djtuXei /xvdriKojg
6 Bdpyaftag. cf. Barn. epi. c. XXI, p. 62, 12 sq. 24 —
Strom.ÎI, 20, 116, p. 489
ov fxoi dei TtXeioyaoy Xoyoov Ttapaêjxevoo jxdprvv rbv anodroXLKbv Bap-
vdfjav —
6 de rS)v kfidof-irfxovra r^v nai dvvepybg rov UavXov nard —
XeByW obde Ttcog Xeyovra Tlpb rov ijfxdg Tti6rev6ai rSi ^&S) nrX. cf. Barn.
cpi. c. XVI p. 52, 25 sq. —
Strom. V, 8, 52 p. 677. f.ir]yvoov, (pr/6iy, b Bap-
vdfSag, HoXXd63âL deiv nrX. cf. Barn. epi. c. X, p. 30, 8 sq. Strom. V, —
10, 64 p. 683 dXXd nai Bapydf5ag b nai avrbg 6vynr]pvB,ag ro) d7to6r6Xoo
nard rr/v dianoyiay rarv iB^vooy rbv Xoyov Â7tXov6repoy, <p7}6iv, vfxiv
ypdqjoD nrX. cf. Barn. epi. c. VI p. 16, 14. 15. etiam tacite Clementem
Alexandrinum (Strom. VI, 8, 65 p. 777) hac epistula (c. VI p. 18, 8 10) —
usum esse animadverti (p. 17 not.). eundem de Barnaba huius epistulae
vero auctore nunquam dubitasse demonstravi in libro meo: die apostol.
Vater p. 44 sq.
^) Eusebii Hist. eccl. VI, 14, 1 iv 8e raig 'T7torv7too6e6i, ^vveXovra
cf.
eLTteiv 7td6rjg rrjg iydia^TJnov ypacprjg i^tirerfir/fievag 7te7toirjrai 8irjy^6eig,
firjde rdg dvriXeyofieyag TtapeXôov, rrjv 'lovda Xeyoo noa rdg XoiTtdg naô-
Xindg i7ti6roXdg, rrjv re Bapvdfâ nat rrjv Uerpov Xeyofievrjv dTtondXvipiv.
^) Origenes c. Celsum I, 63 (Opp. ed. Ruae. I. 378) yeypa^trai dk iv
r^ BapvdfSa naôXiny i7ti6roXfj nrX. cf. Barn. epi. c. V p. 14, 4. 5; de
princ. III, 2, 4 (Opp. I, 140): eadem quoque Barnabas in epistula sua de-
clarat etc. cf. Barn. epi. c. XVIII, p. 56, 2 sq. Comm. in epi. ad. Rom. 1, 24
lib. I (Opp. IV, 473): sicut in multis scripturis invenimus etc. cf. Barn.
epi. 1. 1.
*) HE. iv 6e roig voôig natarerdx^Go nal roov TLavXov

III, 25, 4
7tpdB,eGov ypacprjj o re Xeyofievog Uoifirjy nai rj d^tondXvijiig Ilerpov nat
Ttpbg rovroLg rj (pepofievrj Bapydf3a i7ti6roXrj nai roiv dTto^roXoov al Xeyo-
fxevai didaxai. vix vituperandus eram a Crednero (Geschichte des heiligen
Kanon, herausgegeben von G. Volkmar, Berol. 1860, p. 120), quia rrjv cpe-
pofievrjy i7ti6roXTJy ,,epistulam quae dicitur" verti (apostol. Vater p. 45);
nam rj cpepofievrj eodem modo respondet sequentibus ai Xeyofievai, quo
apud Eusebium (HE. I, 12, 3) o\ qjepofievoi rov 6corrjpog ddeXqjoi idem
valent atque 6 Xeyofievog d8eXq)6g (HE. II, 1, 2). cf. etiam quae in libro
meo: Der Kanon und die Kritik des Neuen Test. etc. Hal. 1863 p. 235 dis-
serui. sed non ita Eusebius iv roig vbôig Barnabae epistulam collocavit,
ut eam aperte spuriam iudicaverit. ipse 1. 1. §. 5 pergit: ravra fikv 7tdvra
robv dyriXeyofievoov dv ehj , cui librorum ordini etiam nostram epistulam
HE. VI. 14, 1 (cf. supra not. 2) adnumeravit.
^) De viris illustr. c. 6 (Opp. ed. Vallars. II, 839): Barnabas Cyprius qui
et Joseph Levites, cum Paulo gentium apostolus ordinatus, unam ad aedi-

ficationem ecclesiae pertinentem epistolam composuit, quae inter apocryphas
scripturas legitur. Comm. ad Ezech. XLIII, 19 (Opp. V, 531): Barnabae
epistola, quae habetur inter scripturas apocryphas.
^) Anastasius Sinaita
(f 599) in iUo sacrorum librorum indice quem Co-
telerins (Patr apostt. I, 196) evulgavit (apud Crednerum 1. 1. p. 240 sq.) extra
LX libros canonicos etiam Bapvdf3a i7ti6roXrjy memoravit.
^) In Nicephori Stichometria (apud Crednerum 1. 1. p. 242 sq.) Barnabae
epistula inter scripturas sacras, o6aL rrjg veag [6iaî'jnijg) dvtiXeyoyrai.

numeratur: BapvdfSa iTiiotoMj 6tixoi fitt,' (MCCCLX).
PKOLKGOMENA. XI
qiiidem scripturarunv sacrarum qui codici Claromontano adiecti sunt '), post
Judae epistulam cauonicam, ante Joannis apocalypsin et Acta Apostolorum
otiam .,Barnabae epist. ver. DCCCL" recensent. his Tiscliendorfius nostram
Barnabae epistulam significari censuit. -) sed viri doctissimi sententia re-
felliturversuum numero, quem epistulae ad Hebraeos scriptae canonicae et

ipsius a Tertulliano Barnabae tributae, non nostrae epistulae congruere iam
Crednerus recte monuit. itaque Barnabae quae dicitur epistulam ante Euse-
bium Caesariensem non ubiquc quidem in Novi Testamenti libros canonicos
receptam, ubi vero addebatur, non dubitatam, post Eusebium inter anti-
legomena, melioris quidem notae neque aperte spuria, reiectam esse co-
gnoscimus.
Clemens Alexandrinus semel memoria lapsus Barnabam etiam ibi lau-
davit, ubi Clementis Romani potius quum Barnabae verba reddidit. ') ita fere
etiam illa Barnbae sententia orta esse videtur, quam Joannes Ernestus Gra-
bius *) e bibliotbecae Bodleianae cod. Barocc. 39 ^) hausit:
Bapya(5aq 6 aTtodtoXog Ecpy 'Ev ajj,iXXais 7tov7jpaig d^XiGoxEpog 6 vi-
mjdag, dwri iTtepx^tai nXkov ^x^v ryg ajxapriag.
Grabius quidem coniecit, recitatam sententiam desumptam esse ex evan-
gelio secundum Barnabam ^), sed potest etiam aliunde hausta esse.
ceterum secundae Barnabae epistulae partis usum frequentem etiam Con-
stitutiones apostolicae (praecipue \. YII) testantur.
Barnabae apostolo (cf. Act. XIV, 14) vel apostolico ipsi hanc epistulam
perpauci etiam nunc tribuent. hoc monumento discrimen
sed antiquissimo
illud gravissimum veterrimorum Christianorum aut in duodecim apostolorum
et Judaismi cuiusdam christiani aut in Pauli gentium apostoli et a lege Mo-
saica immunis christianismi partes discedentium etiam aerae nostrae saeculo
primo exeunte modo non integrum repraesentatur. iam ante hos duodecim
annos') definivi: Barnabae epistulam exeunte primo saeculo conscriptam esse
a Christiano quodam e gentilibus et e scholis Alexandrinis profecto, ut eius-
dem generis Christianos a iudaica Christianismi forma revocarct aut dehor-
taretur. ita celeberrimum illud discrimen apostolicae aetatis continuari, ut
Barnabas iudaizantes Christianos, qui Christianismum ne novum quidem Dei
testamentura existimabant et fideles e gentibus conversos tamquam proselytos
') Apud Crednerum \. \. p. 176 sq.

Nov. Test. Sinait. prolegom. p. XXXII not. 4.
2)
^) Strom. VI, 8, 64 p. 772 i$,-)^yovjuEvog dh ro ^rjrov Bapvdftag iTti-

q>Epei HoXXayy 7tvXS)v dvEGDyvi£>y nrX. cf. Clementis Rom. epi. I ad Corinth.
c. XLVIIf.
*) in spicilegio ss. patrum ut et haereticorum seculi post Christum natum
L II et III. Tom. L ed. 11. Oxon. 1700 p. 302 sq.

^) hic codex continet collectionem sententiarum ex sacris et profanis
scriptoribus iuxta ordinem alphabeti coeptam, sed non ad finem perductam.
atque inter auctores, quorum nomina a B incipiunt, unicum hoc Barnabae
non tamen additur, unde depromptum sit.
dictura reperitur,
hoc evangelium memoratur in decreto Gelasii (cf. Credneri librum:
^)
Zur Geschichte des Kanons, Hal. 1847 p. 215) et in indiculo scripturarum a

Cotelerio edito (cf. supra p. X, not. 6).
') Apostol. Vater p. 11 50. —
XII PROLEGOMENA.
legi Mosaicao obstringere volebant, fortiter impugnaverit. eundem non Pauli

tantum, sed etiam illius viri apostolici qui epistulam ad Hebraeos conscripsit
vestigia secutum et Alexandrinorum doctrina imbutum iam ad gnosticismi
christiani limina progressum esse. antiquiorem aetatem etiam evangeliorum
usus extra tria priora illa quae synoptica dicantur non excedens mihi com-
probavit.
haec sententia in libello meo de christianismo antiquissimo conscripto ')
proposita iam contra viros doctos, qui Barnabae epistulam seriori aetati vin-
dicare volebant , Volkmarum ^) dico et Baurium Tubingensem ^) , defendenda
erat. ^) defendisse mihi videor; nam ipsa epistula c. IV, p. 12, 5 sq, lectores
iam eodem tempore vixisse dicit, quum Hierosolyma a Romanis deleta sunt,
eademque epistula c. IV, p. 8, 17 sq. Romanorum imperatorum seriem tribus
Nerva (9G
Flaviis et 98) — claudit. Adriani tempora c. XVI p. 52, 10 sq. indicari
Volkmarus quidem certissime asseruit, sed minime probavit. vir doctus et
sagax etiam in angustias quam maximas pellitur libri Enochi usu in hac epi-
stula conspicuo. quem librum quum Barcochba demum contra Romanos rebel-
lante (132 p. C.) scriptum esse censeret, nuuc antiquiorem quemdam Enochi
librum sibi confingere coactus est.
nuperrime vero Weizsackerus Tubingensis ^) prorsus aliam viam ingressus

est. non seriorem , sed paulo antiquiorem quam equidem cum aliis viris doctis
existimavi hanc epistulam essc censuit, neque idem fere certaminis stadium,
quod Paulus apostolus contra Judaismum christianum inchoavit, repraesentare.
hunc enim Judaismum iam non a Christianis nationis iudaicae defendi, neque
in utramque partem, alteram legi Mosaicae addictam, alteram ab eadem lege
immunem, ecclesiam christianam divisam esse. quam sententiam ut confirmaret,
vir doctus, qui nonnulla recte vidit et monuit, epistulae neque scriptorem neque
lectores soli ethnicae Christianorum parti adnumerare voluit (1. 1. p. 5 sq.).
utramque partem, iudaicam et ethnicam, iam in unum quemdam com-

munemque coetum coakiisse existimavit. protectoribus Judaismi inter Christianos
iam non partem defensorum Paulinismi. de gentilibus in
obstitisse contrariam
ecclesiam admittendis, de horum fidelium civitate christiana iam non
plena
certari. quaerentibus nobis, de qua tandem re certatum sit, Weizsackerus
haec respondet: deleto iam templo iudaico novam et modo non graviorem inter
Christianos ortam esse controversiam. exstitisse enim Christianos, quibus in-
fideles Judaei persuaserant, sacrificia et ipsis ad sahitem esse necessaria
^) Das Urchristenthum in den Hauptwendepuncten seines Entwickelungs-
ganges, Jenae 1855. p. 77.

^) Ueber Clemens von Rom und die nachste Folgezeit, in annalibus
theologicis Tubingensibus 1856, p. 356 sq. die Religion Jesu etc. Lips. 1857 ;
p. 392 sq.; Handbuch der Einlcitung in die Apokryphen, Abtheilung II

(Esdra propheta) Tubingae 1863 p. 377.
^) Lehrbuch der christl. Dogmengeschichte ed. II. Tubing. 1858 p. 80;
Christenthum und christl. Kirche der drei ersten Jahrhunderte ed. II.
Tubing. 1860 p. 132.
^) Zeitschrift fiir wissensch. Theologie 1858 p. 28-4 sq. 571 sq.; 1861
p. 224 et in libello meo: Die Propheten Esra uud Daniel Hal. 1863 p. 7.
70. Ern. de Bunsen in libro docto: the hidden wisdom of Christ and the
key of knov/ledge or the apocrypha Vol. I. Lond. 1865 de Barnabac epistulae
origine et indole mecum summa in re conspiravit.
'^) cf. supra p. VIII, not. 4.
PROLEGOMENA. XIII
(1. 1. p. 14. 18). itaque ipsam christianam religionem in summo discrimine

versatam esse. profecto mirus excidii Hierosolymitani eventus! a Judaeis eo
ipso tempore, quum urbs et templum eorum deletum erat, summum cliristia-
nismo periculum imminebat. adhuc imperante Vespasiano (70 — 79 p. C.)
Christiaui templo iudaico diruto in fide propria non confirmabantur, sed labe-
fiebant et in Judaismi devicti castra alliciebantur ! in recenti Judaismi clade
huius epistulae scriptor summo opere studuit, ne Christianismus a Judaismo
vinceretur! non mirum, quod Weizsackerus Barnabam Alexandrinae scientiae
minus gnarum describit, gnosticismi quodam modo praecursorem fuisse negat.
haec omnia quum theologus Tubingensis Sinaitico codice fretus pronun-
tiaret, equidem hunc codicem accurate examinavi et quamvis praeclarum tamen
tanta fiducia non esse dignum cognovi. sed dignus sit. ne tum quidem Weiz-
sackeri summa sententia comprobatur. scriptorem a gentilium superstitione
ad unius Dei cultum christianum conversum etiam Sinaiticus textus c. XIV
p. 46, 23 sq. XVI, p. 52, 25 sq. prodit. utramque Christianorum partem, e Ju-
daeis et e gentilibus profectam, minime iam in unam indivisamque societatem
coaluisse Sinaiticus codex c. XVI p. 52, 13. 14, ubi altera ab altera pars distincte
seiungitur, etiam evidentius quam textus vulgatus docet. iudaizantibus Christianis
obstitisse Paulinismi defensores tota epistula etiam secundum Sinaiticum co-
dicem testatur, quippe quae Christianos gentiles non ad proselytorum instar
Judaeorum legi obstringendos esse diserte moneat (c. III p. 8, 4. 5.) et duo-
decim Apostolos summis peccatoribus ab ipso Christo electos dicat (c. V
e
p. 14, 3 sq.). vere igitur etiam tum quaerebatur de eorum qui extra legem
Mosaicam christianam fidem receperunt plena civitate christiana. itaque non
in novo quodam post recens Hierosolymorum excidium orto discrimine res
christiana versebatur, sed vetus controversia de legis summa parte etiam a
Christianis observanda aut per Christum mortuum penitus abrogata Judaeorum
illa clade vix mutata est. Alexandrinae scholae scientiam etiam Sinaiticus
Barnabas ostendit, qui c. X p. 34, 20 e Pseudo-Aristea Alexandrino ipsam
locutionem insolitam {8id6taA.jua) hausit et formavit. gnosticismi christiani
praecursorem etiam heic — ut de tota epistulae ratione, de Judaismo vehe-
mentissime impugnato, de allegorica et typica scripturae sacrae interpretatione,
de aliis taceam — sapit angelus ille malus iudaicae superstitionis auctor
(c. IX, p. 28, 8. 9.), recens extinctis Flaviis imperatoribus vel Nerva imperante
(96 — 98), ante M. Ulpium Traianum XIV. Cal. Oct. a. 97 p. C. adoptatum,
a. d.
itaque a. 96 exeunte vcl a. 97 ineunte hanc epistulam conscriptam esse e c. IV

p. 8, 17 sq.nunc etiam certius intelligitur.
Weizsackerus sententiam suam etiam ita confirmare studuit, ut Barnabam
nostrum canonicis evangeliis non iam usum esse contendat. ^) sed ad fabu-
losam illam Christi orationum collectionem a Matthaeo apostolo compositam
(Spruchsammlung) confugit, cui omnis fides historica deest. ^) hac in re apud
Baruabam evangeliorum usum canonicorum, Matthaei certe, contra Weiz-
^) 1. 1. p. 34 certissime asseruit: „dass der Brief in eine Zeit fallt, v^ô

jedenfalls noch keine Lesung der Evangelien im Gemeindegottesdienst statt-
fand, \vo aber wahrscheinlich diese Schriften iiberhaupt noch nicht zu einer
festen Gestalt gelangt waren."
^) cf. censuram meam Weizsackeriani libri: Untersuchungen iiber die
evangelische Geschichte, Gothae 1864, in annalibus meis: Zeitschr. f. wiss.
Theologie 1865. II p. 171 sq.
XIV PrvOLEGOMENA.
sackerum defcndi. scd huius viri docti assensu gaudeo et iprsius quarti
nostri evangclii usum et notitiam in hac epistula negantis. soli Tischendorfio
in famoso illo quem nuperrime edidit ^) contigit esse tam felici, ut
libcllo
etiam evangelii secundum Joanncm notitiam apud Barnabam animadverterit.

quasi Barnabas allegoricae et typologicae interpretationis studiosissimus' de
Mosis serpente aeneo tamquam Christi crucifixi typo (c. XII p. 40, 20 sq.)
ne loqui quidem potuisset nisi evangelium Joan. III, 14 eundem typum

obiter memorans secutus. eadem ratione iam Philonem Judaeum quarto nostro
evangelio usum esse facile demonstrare poteris. ceterum Tischendorfii argu-
menta qualia omnino iam diiudicavi et huius viri subdolam in impugnandis
sint
adversariis rationem palam detexi. ^) iam eiecto igitur spiritu illo immundo
laborem meum viris doctis, sive probabunt sive ex parte emendabunt, com-
mendatum volo. si qui laborem meum carpere potius quam emendare volent,
non respondebo. faxit Deus OM., ut mea opera antiquissimae ecclesiae notitia
historica aliquantulum augeatur et confirmetur.
') Wann wurden unsere Evangelien verfasst. Lips. 1865. p. 45.

^) Constantin Tischendorf als Defensor fidei, Zeitschr. fiir wiss. Theol.
1865. III. p. 329 sq. iis quae eques ornatissimus contra me et R. A. Lipsium
nuperrime certavit (Noch ein paar Worte zur Frage: Wann wurden unsere
Evangelien verfasst? Mit einem Nachworte iiber den Hirten des Hermas,
Allgem. Kirchenzeitung 1865 No. 70 p. 553 sq.) hoc sokim respondendum
,
est, me nihil peccasse, nisi contra cuiusdam hispanici equitis caballum, cui
invito Cervante 1. 1. p. 336 1. 8 genus femininum attribui, iam Eenanum
superaturus esse videtur Tischendorfius si non argumentis, tamen divenditis
,
libelli exemplaribus, quibus hic gloriatur.

BARNABAE EPISTULA
GRAECE
CUM VETERI INTERPRETATIONE
LATINA.
lllLOENHELD, NOV. Tf.STAM. EXTRA <AN0>.EM II.

BAPNABA EnimOAIL
I. Xaipere^ vioi nai ^^vyarepeg^ iv 6v6/uari xvpiov

TfjucDV 'Ij]6ov Xpi6rov rov dyaTnjoavrog rijuag iv eiprjvTj.
MeydXcDv /uev ovrcov noti 7rXov6icDv rc^v rov êov
SinatGDjudrGDv eig vjudg^ vTtepXiav nai xa^-' vTtepfôXfjv
v7tepev(ppaivo/uai ini roig juaxapioig noci ivS6t,oig v/uc^v 5
Ttvev/xaOiv. ovrcDg e/i^vrov rf/g ScDpedg Ttvev/iariHfjg xd-

piv eiXr/cpare. dib nai /udWov OvyxaipcD i/iavrcp iXjti^cDv
OGD^ffvaij ori dXfjB^cog fSXeTtcD iv v/xiv innexv/uevov dito rov
TtXovoiov rfjg dyaTtrjg nvpiov Ttvev/ua icp v/xdg. ovrcDg /ue ii;-
eTtXr/êv ijti v/icdv rf i7ti7t6^^r/rog oipig v/i^v. TteTteiO/uevog ovv lo
rovro nai ^vveidwg i/xavrcp ori iv v/iiv XaXr/Oag 7toXXd iTti-

Ora/iai —
ori i/xo\ 6vvcDSev6ev iv od^ dinaio6vvrjg nvpiog^
nai TtdvrcDg dvaynd8,o/iai ndycD eig ro dya7tdv v/tdg V7tep
rf/v ipvxt^y /uov^ ori /xeydXrf 7ti6rig nai dyd^tr/ iynaroinei
v/iiv iv iX7ti6i 8,cDffg avrov — Xoyi^d/ievog ovv rovro^ ori 15
idv /.ieXrf6rj /loi 7tep\ v/xcov rov /uepog ri /ueradovvai dcp

ov eXa/Sov.) ori e6rai /loi roiovroig 7tvev/xa6iv V7trjperi]6avri
eig /ii6^6v.^ i67tovda6a. ytard /iuipov v/xiv 7te/i7teiv^ iva
/xerd. rfjg 7ti6recDg v/imv reXeiav exrjre 7ia\ rfjv yvcd6iv.
1. p. 2 1. 2. i^juc^y 'ir/dov Xpi6tov monuit, vet. int. qui 7t\ov6ioq ubique

(cf. c. II. p. 2, 20. 27) c. vet. int, om. S. vertit Jionestus, Ttr/vrjg reperisse pro
Volkmar. 4.u7rfpA/a:yc.vet.int. (abun- ayccTtr/g. ^.lO.ovToog — v/i^v c. S.
dantiam), vnep Volkm. 5. vnep- {pvxoo\ om. vet. int.
ri S. 10. f.Ttnc6î/Tog
£v<ppaivo/iai. Volkm. mutavit evtppai- suadente Mauricio Schmidt, eTtiTtoBr/TTf
ro/nai,sedcf.v7tfpF.vxcvpi6T£trc.Y.-p.l2j S. Volkm. 11. 6vvsidcjg c. vet. int.
17. G. oOr&jg c. vet. int., ot^ro S. cf. 1. 9 S.** {6vyi8cog) Volkm., 6vvl8cl)v S.
(Volkm. male ov rb) tov
8. 0. aTto 13. TtdvTcog. ita etiam vct. int. (fors,
7tAov6lov Ti/g dyditr/g HvpioiK Volkm. 1. prorsus) quem falso coniecerunt
,
—:
SANCTI BARNABAE APOSTOLI EPISTOLA

CATHOLICA.
I. Avete, filii et filiae, in nomine Domini nostri

Jesu Christi, qui nos dilexit in pace.
Magnarum et honestarum Dei aequitate (1. aequita-
tum) abundantiam sciens esse in vobis, supra modum ex-
hilaror beatis et praeclaris spiritibus quod sic
vestris,
naturalem gratiam accepistis. propter quod plurimum
gratulor mihi, sperans liberari, quia vere video in vobis
infusum spiritum ab honesto fonte Dei. Quum persuasum
mihi sit hoc et plenus sciam, quia dum ad vos adloquor
multa mihi bona successerunt in via aequitatis Domini
ideo fors (1. prorsus, vulg.: fratres) et ego cogito (1. cogor)
dihgere vos super animam meam; quia magnitudo fidei
et dilectio habitat in illo et spes vitae illius. cogitans

ergo hoc, quasi (1. quia si) curae mihi fuerit, ut vobiscum
partiar ex eo quod accepi, futurum mihi talibus spiritus
servientes (1. spiritibus servienti), hoc in mercede, ad-
propiavi (1. adproperavi) pauca vobis mittere, ut fidem
vestram consummatam habeatis et scientiam. tres sunt
legisse fratres. Volkrn. vet. int. Ttcog Volkm. emcndavit qnodsi. 17

legisse et fors vertisse censuit. — 20. Clemens Alexandrinus Stroni. U,
dvayxaô/iai. c. 8. ct vet. int., cuius 6, 31. p. 445 Potter.:sikotgo? ovv 6
(ogito non respondet voc. Ei-Ha.8,of.iai, u7t66roXoq BapvdfSag 'A(p' ov, cprjîv,
sedevoc.roôrdepravatumest. — Eigro ^Xafjov juepovg idvtovSada naxa f.u-
c. vet. int., t.ig rovro S. et Voikm. 15. npbv vfiiv nEfi-âi, ira fiErd rrjg ni-
vfCiv Iv iXTti6i (cf. c. IV. p. 10, 11) S. CrEbig vfia)v rtXEiav ^XV^^ ^^^ '^W
Ev vfiiv EXTtiSEi. ita Volkm. 15. 16. yvc^dLv. 19. Hai c. Clem. Al. (vet.
ori idv c. S. et vet. int., cuiu.s qvasi int.), Volkm., om. S.
1*
4 BARNABAE EPISTULA C. I. II.
rpia ovv doyfiard ioriv HvpioD' ^Gorjg iXrrig^ dpxrj nai

riXog' iyvcoptOev ydp rjfxiv o dEOTCorrjg 6ia rcov Trpocpr/-
rG)v rd TtapeXrfXvBôra rd ivECrd>ra^ xai rc^v /aeX-
noii
XovroDv dovg aTtapxdg rjîv yvGDOecDg. cbv ra xa^-' exaOra

f^XeiTovreg ivepyov/ueva^ Ka^G)g iXdXrjGev^ oqjeiXofxev nXov- 6
Cidrepov xai viprjXorepov Ttpoodyeiv rw f^GDfxcp avrov'

iyo) de ovx cog didd^KaXog^ dXX' wg eig iB, vjxwv vno-
dei^GD oXiya^ di gdv iv roig TtapovOiv evcppav^rjOeOê.
II. ^Hfiepd)v ovv ovGdfv TTovrjpc^v xai avrov rov
dvrevepyovvrog exovrog rrjv iôvoiav^ 6(peiXojuev eavroig lo
TtpoOexovreg ix^r/reiv rd dtxaiGD/uara xvpiov. rfjg ovv

TtiOreGDg r/jucdv eiOiv fSor/^ôi cp6(3og xai VTtojxovrf' ra de
Ovfxfxaxovvra rjfxiv fxaxpo^^vfxia xai iyxpdreia. rovrcDv
fxev6vrGDv rd Ttpog xvpiov dyvc^g Ovvevcppaivovrai avrdig
Oocpia^ OvveOig, iTtiOrrffxr]^ yvcÔig. 7te(pavepcDxev yap i5
r/fxiv did TtdvrcDv rcDv Ttpocprfrc^v^ 6ri ovre ^vOic£)v ovre

bXoxavrcDfxdrcDv ovre TtpoOcpopcDV XPV^^^^ XeycDv bre fxev
jes. I,
Ti fxoi TtXff^ôg rcdv ^vOicdv vfic^v^ Xeyei xvpiog. TtXr/prjg
elfxt bXoxavrcDfidrcDv xpicov., xai Oreap dpvc^v jcai atfxa
ravpcDv xoii rpdycDv ov povXofxai^ ovS dv epxr/Oê bcp^rj- 20
vai poi. rig ydp iê^rjrr/Oev ravra ix rcov x^zpc^r vpc^v^

Ttareiv fxov rr/v avXf/v ov TtpoO^r/OeO^ê. iav cpepr/re Oefxi-
âXiv^ fidraiov' ^vfiiafxa fSdeXvyfia poi ioriv' rdg veopr/-
viag vfxc£)vrd odfifiara ovx dvexopai' vr/Oreiav xa\
xoci
dpyiav xai rdg eoprdg vfxcDv fiiOei f/ ipvxv /ôt^- tavra 25
ovv ycarr/pyr/Oev^ iva b xaivog v6pog rov xvpiov r/pcDv

'Ir/Oov XpiOrov^ dvev 8,vyov dvdyxr/g Sv^ fxf/ dvBpcD-
TtOTtoir/rov exr/ rf/v 7tpoOq>opdv. Xeyei 6e TtaXtv itpog avrovg

jer. VII, Mf/ iyd) ivereiXdfir/v roig Ttarpdoiv ijpc^v ixTtopevopevoig
ch. VIII, in yfjg AiyvTtrov^ TtpoOeveyxat fxoi bXoyiavrcDpara 7iai ;ô
^voiag^ dXX' ?/ rovro ivereiXdpr/v avroig "E}caOrog vfxc^v
I. 1. 2. ^cj^S' — r.vAog c. vet. int., 7/7/5 mutare voluit) placuisse miror. '^-
confusc S. P,a)i]' Tndtig sXTTig' apxiy îâi rfaKC. S.**etvct. int.,r(yKS. — yvGo-
xai reXog Mat dixaiodvvTj xptds&ig c. vet. int., ysvdEGDg S. et Volkm.
?;/<&9k
decog apxij' Kai reAog ayaitr} evcppo- Q. fSGOjuo) c. vet. int., (pofSojS. et Volkm.
dvvjj Kai ayaXXiadECDg epyGDV ev 8l- II. 10. a.rT£i'EpyovyTog. c. vet. int.,
xaiodvvaig jiiapTvpia.meras.d(\itiimon- EVEpyovvTog S. Volkm. 11. rrpod-
ta quae omnia Weizsakcro 1. 1. p. 49 et f^^ôrrfg c. S. et vet. int., ttpoCexeiv
Volkmaro(qui57?fmo(ji^?/7/ff etfi'^/jo()i'- 7(ai S.** 11 15. Clemens. Alex. 1. —
VETUS INTERPRETATIO C. I. II. 5
ergo constitutiones Domini: vitae spes, initium et con-

summatio. propalavit enim Dominus per prophetas, qui
(1. quae) praeterierunt, et futurorum dedit nobis initia scire.
sicut ergo locutus est, lionestius et altius accedere (adde: nos

oportet) ad aram illius. ego autem non tamquam doctor,
sed unus ex vobis demonstrabo pauca, per quae in plu-
rimis laetiores sitis.
II. Quum sint ergo dies nequissimi, et contrarius habeat

huius saeculi potestatem, debemus adtendente sinquirere ae-
quitates Domini. Fidei ergo nostrae adiutor est (1. adiutores)
timoret sustinentia; quaeautem nobiscum pugnant,patientia
est et continentia. haec quum apud Dominum permanent
casta, conlaetantur iUis sapicntia et intellectus. adaperuit
enim nobis per omnes prophetas, quia non utitur nostris
hostiis neque victimis neque oblationibus, haec dicens: Quo n-u.
mihi multitudinem sacrificiorum vestrorum, dicit Dominus.
plenus sum holocaustomatibus arietnm et pinguaminibus
agnorum, et sanguinem hircorum et taurorum nolo, nec
si veniatis videre (1. videri) mihi. quis enim exquisivit
haec de manibus vestris? calcare aulam meam non ad-

iicietis. si attuleritis mihi similaginem, vanum; supplica-
mentum exsecratio mihi est. neomenias vestras (et sabbata)
et diem magnum non sustineo; ieiunium et ferias et dies
anima mea. haec ergo vacua fecit, ut
festos vestros odit
nova lex Domini nostri Jesu Christi, quae sine iugo ne-
cessitatis est, humanam habeat oblationem. dicit Dominus
iterum ad illos: Numquid ego praecepi parentibus vestris,
'^g^-
J!^"'
(juum exierunt de terra Aegypti, ut ofFerrent mihi hostias zach. vm

et victimas? sed hoc praecepi ilhs dicens: Unusquisque
1. pergit: T7/g /iev ovv 7rldt£oog rifxa)v om. S. 19. npi&v c. vet. int. (LXX),
ei6iv ol dvXATJTtropeg cpoftog nca vito- om. S. Vblkm. 22. âv c. vet. int.
/iiovrj, xa Sf 6vjLfiaxovvxa rifxlv fia- (LXX), ovê eav S. Volkm. 22. 23.
Kpo^vf.da nai iyKpdxna. xovXQov ovv, 6F./iL8aAiv, /.laxaiov ^v/ilajia nxX.
cprf6l, xa npog xbv xvpiov ij.£v6vxaiv Volkm. 6ajjldaA.tv f.idxaiov ^vf.daua
ayvS)g, 6vvEV(ppaivovxai avxolg 6o- nxA. 24. 25. yy6xeiav —
/lov c. vet.
(pia, 6vv£6ig, iTtL^xrffxr/, yvw6ig. 12. int. (LXX), om. S. 25. apyiav c.
xai c. Clem. Al., vet. int. , Volkm., vet. int. (LXX), xdg veo/ir/viagYoWim.
6 BAUNABAE P^PISTULA C. II. III.
jcard Tov TrXrjOiov iv rfj itapbia eavrov naniav fxr} lAvrf-
6i7caxEiroD^ xat opjcov zpevdf/ /xr/ dyaTrdre. aioâveOâi

ovv 6g:)eiXojuev^ ju?) ovreg dcvveroi^ rr/v yvco/ir/v rrjg dyaBo-
Cwvrfg rov rrarpog tj/uc^v' ori rj/uv Xeyei^ êXtsDv rj/jLag b/xoicog
TrXavGD/Lievovg eneivoig ^yr/reiv ^ Trc^g TrpoodyGO/jLev avrcp. 5
Ps. Li. Tjuiv ovv ovrcog Xeyei GvOia xapdia 6vvrerpi/x-

rcp Bê(p
^^'
/ievrj^ oC/irf evcodiag rcp nvpicp xapdia do^dôvOa rov
TrenXanora avrrjv. dxpi/SeveO^âi ovv ogêiXo/iev^ ddeXcpoi^
nepi rrjg OGorrjpiag ij/ic^v^ iva /xr} o novrjpog napeioSvOiv
nXdvrjg noirjOag iv rj/xiv ixO<pev6ovfjOrj rj/xdg dno rrjg lo
8,(jDrjg rj/jL(2>v. III. Aeyei ovv ndXiv nepi rovrcDv npog

jes. h\m, avrovg "Iva ri /loi vrjOrevere^ Xeyei xvpiog^ (hg Orj/xepov
dxovOB^fjvai iv xpavyfj rrjv cpcDvrjv v/xcdv^ ov ravrrjv
rrjv vrjOreiav iyd) iêXeB,a/irjv^ Xeyei xvpiog^ ovx av^pcD-
nov raneivovvra rrjv ipvxfjv avrov^ ov6^ dv xa/iiprjre chg \b
xpixov rov rpdxTjXov v/xc^v xoa Oaxxov xai Onodov vno-
OrpcDOrjre^ ovd^ ovrcDg xaXeOere vrjOreiav dexrrjv. npog
jes. Lviii, rj/xdg be Xeyei ^ldov avrrj vrjOreia rjv iyd> iêXeB,d/xrjv^ Xeyei
Hvpiog., ovx av^pcDnov raneivovvra avrov rrjv ipvxTjv
dXXa Xve navra OvvdeO/xov ddixiag^ diaXve Or payyaXidg 20
lîaiGDv OvvaXXay/uarcDv dnoOreXXe re^pavO/iivovg iv
.,
dqêOei., xai ndOav ddixov Ovyypacprjv didona. Sid^^pvnre

neiv(Ôiv rov dprov Oov^ xai yv/xvov idv iSrjg^ nepi/3aXe'
doreyovg eiOaye eig rov oixov Oov^ nai idv iSrjg raneivov^
ovx vnepo^rj avrov^ ovSe dno rc^v oixeicDv rov Onep/ia- 25
rog Oov. rore rd

payrjOerai npdii/xov ro <p(^g Oov^ xoci
i/xdria Oov raxecDg dvareXei^ xoci nponopevOerai e/mpoOêv

Oov rj SixawOvvrj xai rj SoPâ rov êov nepiOreXei Oe'
.,
rore jSorjOeig^ xai 6 ^êog inaxovOerai Oov. eri XaXovvrog

Oov ipei ÎSov napei/xi' idv dcpeXrjg dno Oov OvvSeO/xov 30
xa\ x^^poroviav xat prj/xa yoyyvO/xov xa\ Sc^g neivc^vri

rov dprov Oov ix ^vxrjg Oov xoli ipvxrjv reraneivcD/ievrjv
II.2. ayanaxE c. S., habet (i. c. îav 6vvxfxpm}.dvy}v }(a\ Ttxanei-

aniet sccimdum Gallandium et Volk- vco/hevt^v 6 Ssog ovh iôvS£vojd€i)
marum) vct. int. 4. ojnoLGag c. accessit vct. int. 0. ///) 6 rcovjjpog c.
vet. int., //7/ ojiioicjg S. Weizs. 1. 1. S. et vet. int. (cuius )ie quando Volkm.
p. 49 et Volkm. 7. 8. odjit] —
av- optime emcndavitvjc^^J^rtw)- 10. fV ?)/<?»/
xrjv c. S., proprius ad LXX. {hap- c. S.** et. vet. int., Volkm., rfftiv S.
VETUS INTERPRETATIO C. 11. 111. 7
vestruiu adversus proxiuiiuu uou habeat uialitiam et iu-

rameutuiu meudum uou habeat (1. amet). iutelligere ergo
debemus, quuui nou siuius siue iutellectu, consiUum beni-
guitatis patris nostri: quia nobis dicit, voleus nos similiter
errautes quaerere, quemadmodum ad ilhim accedamus.
nobis enim dicit: Sacrificium Deo cor contribulatum, et ^\^^'
humiHatum Deus non despicit. certius ergo inquirere

debemus, fratres, de nostra salute, ut ne quando (1.
uequam) habeat introitum in nobis et avertat nos a vita
uostra. III. Dicit ergo iterum de his ad illos Ut quid :
'^^'i.^s^"^'
mihi ieiuuatis^ ut hodie audiatur vox vestra in clamore?

uou tale ieiunium elegi, dicit Dominus, ut quis humiliet
animam suam sine causa, neque si curvaveris quasi cir-
cuhun cplhim tuum et saccum te circumdederis et ci-
nerem straveris: nec sic celebrabis ieiunium acceptum.

ad nos autem sic dicit Quum ieiunaveritis,
: solve omnem "^^gLî^"'
nodum iniustitiae, et omnem consignationem iniquam dele,

resolve suffocationes impotentium commerciorum, dimitte
quassatos in remissionem et omnem cautiouem malignam
dissipa. frange esurienti panem tuum, et egenos sine tecto
iuduc in domum tuam ;
quum videris nudum, vesti, et
domesticos seminis tui non despicies. tunc erumpet tem-
poraneum lumen tuum, et vestimenta tua cito oriuntur
(1. orientur). et praeibit ante te iustitia, et claritas Dei
circumdabit te. tunc exclamas, et Deus exaudiet te; quum
adhuc loqueris, dicet: Ecce, adsum, si abstuleris a te nodum
et suadelam malorum (manuum?) et verbum murmurationis,
et dederis esurienti panem ex auimo. in hoc ergo, fratres,
III. 13. iy ante upavy^ c. vet. pturus haesitavit S. et modo noii ia-
int. (LXX.) etVolkm., om. S. 18. ^.lara correxit {iîiara)^ procul dubio
rjnag de c. S.** et vet. int., ^//.ag S. l/xdria invenit, cf. Tertullian. de reaurr.
20. Ttdvta, Ttav S. Volkm. 24. i.dv carii. c. 27 et Rigalt. ad h. 1.
Volkm. sine causa yvfxvoy anteposuit.

27. lf.idxLa c. vet. int., l/.idTia scri-
8 BARNABAE EPISTULA C. 111. IV.
iXe7J6Eig. eig rovro o?)r, ddeXcpoi., 6 /xaxpoB^v/xog Ttpo-
/SXaipag., G}g iv dxepatoOvvr/ TTiOrevOei 6 Xaog^ ov rjroi-
juaOev rcp ijyaTrrfjuevGD avrov., TrpoecpavepcoOev rjjuiv nepi

TcdvrcDv^ iva jufj TtpoOepxoojjieâ (hg inrjkvrai rw ixeivcov
VOJUGD.
IV. z/£z ovv fjjjidg Tzepi rd>v iveOrcorGDv iTCiTtckv
ipevvd>vrag in3,r}reiv ra dvvajxeva fjjidg OoDêiv. (pvya^jxev

ovv reXeiGDg dTTo TtdvrcDv rcdv epycDv rrjg dvojuiag, jurf-
Ttore naraXa^rj fjjidg rd epya rf/g dvojxiag' Hoi juiOrj-
OcDjuev rfjv nXdvrjv rov vvv naipov., iva elg rov jieX- lo
Xovra dya7trj^^d>jiev' jxfj dwjxev rfj eavrcDv ipvxfj dveOiv^

Sore exeiv avrfjv iôvoiav jiera djuaprcDXwv nai TtovrjpcDv
Ovvrpexeiv^ jurjTtore ojioicD^^^jxev avroig. ro reXeiov Onav-
Enoch lôiXov fjyyinev.) jtepi ov yeypaTtrai^ (hg Êvwx Xeyei. eig
LXXXIX, y^ , f .
^
» .
61 sq. rovro yap o deOTtorrjg Ovvrerjurjnev rovg naipovg noti rag 15
rjjxepag^ iva raxvvrj 6 rjyaTtrjjxevog avrov ycai iitt rfjv

Dan. VII, nXrjpovojxiav rj^rj. Xeyei de ovrcDg nai 6 7tpoq)rjrrjg BaOi-
24.
Xeiai dena ini rrjg yrjg fSaOiXevOovOiv^ nai iâvaOrrjOerai
OTtiOêv avrcDv jxinpog /SaOiXevg^ og raiteivcoOei rpeig vcp
%v rc^v fSaOiXecDv. opoicDg Ttepi rov avrov Xeyei ^davirjX' 20
Dan. VII, Kai eidov ro reraprov B-rjpiov vtovrjpov Jioi iOxvpov na\
7. 8.
XaXeTtcDrepov Ttapa Ttavra ra ^rjpia rrjg yrjg^ nai chg i^

avrov avereiXev dena nepara., icai iB, avrcDv juinpov nepag
Ttapacpvabiov ^ nai (hg iraneivcDOev vcp ev rpia r(2>v pe-
yaXcDv neparcDv. Ovvievai ovv ScpeiXere. eri de nai rovro 25
ipcDr(^ vjxdg (hg eig i^ vpcDv cor, idicog de na\ Ttdvrag

dyaitc^v vTtep rrjv ipvxrjv pov^ npoOexeiv vvv eavroig
nai prj ojxoiovOBâi riOiv iniOcDpevovrag raig dpapriaig
vjxcdv Xeyovrag bri fj dia^rjnrj ineivcDv noii fjjK^v ioriv.
fjjx(£>v fxev' dXX' ineivoi ovrcDg eig reXog dncoXeOav avrfjv., 30
111. 6 jLiaHpo^t^/iog c. S., Sfog

I. IV. 7. ipevvSjyrag c. Volkm.,
c. vet. int.add. Volkm. 3. rS} F.pavvoavraq S. 8. 0. /^(TJzore nara-
rfya7tr]iJ.^vo!) c. vet. int., ev rco yyaTt. Xd(3y ^jiiag ra epya rr/g dyo/iiLag c.
S. Volkm. —
TcpoEcpavEpcadev c. vet. S. Volkm., om. vet. int. propter ho-
int., yap add. S. Volkm. (qui post moeoteleuton. 11. dyaTcr/B&j/iEv c.
avrov punctum posuit). 4. Ttpod- S.** vet. int. ct Volkm., aya7trj6wi.iev
epXGo/iieâ c. vet. int., eTtiAvroi (1. S. 13. 14. ro reXeiov dhdvSaAov
e7trf\vrai)S., i7t7//^vroLYo\km. rojiiGo — rjyyiHev , 7tep\ ov yeypaTtrat c. S.
c. vet. int. Volkm., vo/xojv S. (ubi yeypaTtrai post dhdydaXov iam
:
VETUS INTERPRETATIO C. III. IV. i)
providens est et misericors Deus, quia in simplicitate
crediturus esset populus, quem comparavit dilecto suo,
atque ante ostendit omnibus nobis, ut non incurramus

tamquam proselyti ad illorum legem.
IV. Oportet ergo de histantibus (1. instantibus)

multum scrutantes scribere, quae non (1. nos) possint
sanare. fugiamus ergo ab omni opere iniquitatis, et odio
habeamus errorem huius temporis, ut futuro diligamur.
non demus animae nostrae spatium, ut possit habere po-
testatem discurrendi cum nequissimis et peccatoribus,
ne quando similemus illis. consummata enim tenlatio, si-
cut scriptum est, sicut Daniel dicit, adpropinquavit.
propter hoc enim Dominus interdicit (1. intercidit) tem-
pora et dies, ut acceleret dilectus illius ad hereditatem
^''"' ^"'
suam. dicit sic propheta: Regna in terris decem regna- 24.
bunt, et resurget retro pusillus, qui deponet tres in

unum. de regnis similiter. de hoc ipso dicit iterum Daniel
Et vidi quartam bestiam, nequam et fortem et saeviorem i^-î;-/"'
7. 8.
ceteris bestiis marinis. et apparuerunt illi decem cornua,

et ascendit ahud cornu breve in medio illorum et deiecit
cornua tria de maioribus cornibus. intelligere ergo de-
bemus. adhuc et rogo vos tamquam unus ex vobis,
omnes amans super animam meam, ut adtendatis vobis
et non similetis eis, qui peccata sua congerunt et dicunt,
quia testamentum illorum et nostrum est. nostrum autem,
quia illi in perpetuum perdiderunt ilhid, quod Moyses
prima manu notatum Gst), t6 reXF.Loy 25. EHEirGjy uai rjfxojv i6rlv c. vet. int.
6Ka.viâXov 7tEp\ ov yEypanrai, rjyyi- (qiiem male emendavit Dress. quia
:
HEv Volkm. 14. 'ÊvcJ^x c. S. Volkm., testamentum illorum non et nostrum

Daniel vet. int. 17. ^'S^, S. 7]B,ei, est, nostrum autem), om. S., nal inEi-
ita Volkm. 28. 6/xoiov6SâL c. S., rc^v holl rjfxwv Volkm. ipse Dresselius
non emendandum est c. Volkm. 6hol- nescit,an fideshabendasilReithmayrio,
ov^^Ê. — i7tL6a)pEvorrag. S. mendose qui sohis voc. non in cod. ms. exstare
E7Ci6a)pEvovrEg, ita Volkm. 29. v/ioov asseruit.
c. S., sine cauea [v/icTxv] xj/iiv Volkm.
10 BARNABAE E1>ISTULA C. IV.
iH^x\\iv^^fi^^^^^ 7/(5?/ Tov McDvOeoog. Xeyei yap fj ypacprf Kai

28.
-Pjy MGDvOrjg tv rw opei vTjOtevGov rjpepag re66apa7wvra
jioii vvurag reOCapanovra nai eXaftev rrfv dia^rfxr/v aTTo
rov nvpiov^ TtXanag XiSivag yeypa/u/2evag ro5 daHrvXcD
x^^pog rov nvpiov. dXXa eniGrpaqjevreg iTii ra ei^coXa
rfjg 5
Kx. xxxn.^^y-^^g^^^ ocvrrfv. Xeyei ydp ovrcog nvpiog McovOr/^

12. McovOfj^ icardfirjBî ro rdxog^ ori ijvo/irjOev 6 Xaog 6ov^
ovg i^rjyayeg eic yfjg Aiyvnrov' nai Cvvfjnev McovOfjg
nai eppiipev rdg 6vo nXdjcag hi rwv ^fzpc^r avrov' nai
6vverpif3rj avr(S)v ff dia^rfnrf^ iva ff rov ffyaTtrf/jLevov lo
'Irf6ov iynaraO^payiOB^rJ eig rrfv icapdiav ff/icdv ev iXTtidi
rfjg Ttiorecog avrov. noXXd de BêXcov ypdcpeiv ovx cog

SidaOnaXog^ dXX' cDg npenei dyanc^vrt dqf d)v exo/xev /xff
iXXinetv^ ypdcpeiv i6nov6a6a iyco nepiiprf/xa v/icdv. npo6-

eXGO/uev ovv raig i^xdraig ff/jiepaig. ovSev ydp G0(peXrf6et 15
v/idg 6 nag xpovog rfjg ni6recog v/x(^v^ idv /iff vvv iv rcp
dv6/A(p naipcp nai roig /xeXXov6iv 6navddXoig., c^gnpinei vioig
iva /iff 6xff napei6dv6iv 6 /leXag. cpvyco/xev
Bêov., dvri6rcd/jLev.,
dno na6rfg /laraiorrfrog nai /ii6ff6co/uev reXeicog rd epya rfjg

Ttovrfpdg odov. /irf na^'' eavrovg ivSvvovreg /lovdêre cog ffdrf 20
dedinaico/ievoi^ dXT^ ini rb avro 6vvepx6/xevoi 6vv8,rfreire
jes. V, L>i. nepi rov noivfj 6v/icpepovrog. Xeyei ydp ff ypacpff Ovai
01 6vveroi eavroig noii ivconiov kavrcov ini6rrf/ioveg. ye-
vco/ieâ nvev/iarinoi., yevco/ieâ vaog reXeiog rcp êcp.
icp 660V i6riv iv rov cpofiov rov êov
ff/xiv^ /leXerc^/iev 25
7ca\ <pvXd66eiv dy cov 18,00 /xeâ rdg ivroXdg avrov^ iva iv

roig bi7caico/xa6iv avrov ev<ppav^co/.iev. 6 jcvpiog dnpo6co-
noXffpnrcog icpivei rbv jc66pov. ena6rog^ jca^c^g inoirf6ev^
no/iieirai. iav rj dya^6g., r) 6inaio6vvrf avrov nporfyff6erai
avrov' idv ff novrfpog^ /xi6^bg rfjg novrfpiag epnpo6êv '60
IV. 2. 3. TeddafjduovTa S. /«. Volkm. IG. 17. yvi^ dharddAoig —

9. FppiifÊV. S. EpLi})Ev. — avTov c. c. S., iv To) vvv jiccipco TG) 'Ayo/^tco
S.** vet, int. , avT&^y S., ainov juxiTolg fiEAXovdLv dnayddXoigVolkm.
Volkm. 12 — 14. TtoXXd — i)/[ic7jy 17. 1<S. cog TtpEitEi vlo)g '^tov c. S. et
c. S., 0111. vet. ypdcpELv vet. int., quem etiam Volkm. recte
int. 14.
c. S.** Volkm., ypacprjy S. —
iyco emendavit. non opus est ea coniectura,
cf. c. VI. p. 16, 16., 816 S., To quam Weizsackerus 1. 1. p. 34. pro-
TrEpitl^rfjLia i}/.igdv [c^vi dio] Volkm. posuit: graecum 0?^ TtpETiEi mutatum
14. 15. TtpodExoo/iEy ovy c. vet. int., esse in aig MyEL oodnEp E~i7tEy^
vel
7tpo6Exof.iEy Ev S., 7tpodExoJ/i£y iy tum vloHg êov in vlog 3eov, ita lat.
VETUS INTERPRETATIO C. IV. 11
accepit. dicit enim scriptura: Et fuit Moyses in "lonte Jg^xxx^v

ieiunans quadraginta diebus et quadraginta noctibus, et ^^-
accepit testamentum a Domino, tabulas lapideas scriptas

manu Dei. sed conversi in idola perdiderunt illud. dicit ^^•^^^"'
enim Dominus Moysi Moyses, descende : celerius, quia prae- i--
teriit legeni populus tuus, quem eduxisti de terra Ae-

gypti. et Moyses tabulas lapideas de manibus
proiecit
suis, et confractum est testamentum eorum, ut dilectio
Jesu consignetur in praecordiis vestris in spem fidei il-
lius. propter quod adtendamus novissimis diebus. nihil
enim proderit nobis omne tempus vitae nostrae et fidei,

si non modo (1. odio) iniquum et futuras tentatlones ha-
beamus, sicut dicit fihus (1. decet fihos) Dei. resistamus

omni iniquitati et odio habeamus eam. ergo considerate
opera malae viae. non separatim debetis seducere vos
tamquam iustificati, sed in unum convenientes inquirite,
quod communiter dilectis conveniat et prosit. dicit enim
scriptura: Vae ilhs, qui sibi sohs intehigunt, et apud se jes. v, 21.
docti videntur. simus spiritales, simus templum consum-

matum Deo; in quantum est in nobis, meditemur timorem
Dei et custodiamus mandata ihius. Dominus non accepta
persona iudicat mundum. unusquisque secundum quae
facit (I. fecit) accipit. si fuerit bonus, bonitas eum ante-
cedit, nequam, merces nequitiae eum sequitur. adten-
si
dite, ne quando quiescentes iam vocati addormiamus in
int. vertisse. 20. TCovrjpag c. vet. avtov, iva iv zolg

roXocg SiKaiQo-
int., Ttovrjpiag S. Volkm. 22 — 27. avrov EvtppavS^wjnav.
/xadiv 2Q. Hat
Clemens Alex. Strom. II, 7, 35. p. 447. qyvXdddstv —
avrov c. Clem. Al. et S.
xai Bapvdfjag 6 ait66to\og Ova\ (ubi nai deest), iva post q)vXdddeiv
ol dvvatol Ttap' kavtolg xal ivooTttov add. S.** 26. 27. tva iv toig dt-
havtwv iTtLdtrj/iovsg. 7tpo6tdB,ag in- natchfia6iv avtov tV(ppav^c7y.iF.v c.
ijyayey Tlvevjiiatixot yF.V(6/.i£Sâ, vabg S.** Clem. Al., Volkm., iva toig 8t~
teXetog tai 3^£o3. icp b6ov i6tiv icp HaioDf.La6tv S.
»7/«r, iieXet&fxev tbv cpofiov tov Bêov
Hat cpvXd66etv dyooviôojxeBâ rdg iv'
12 BARNABAE EPISTULA C. IV. V.
avrov. 7tpo6excoiJL8y^ iva jiY}7tort inavanavo^tvoi c^g hXt]-
roi iitina^^vTtvGDOGdfiEv raig ajuapriaig r/jucov^ nai o Tto-
vrjpog apXGOv Xaf3G)v rfjv na^r^ ffjjK^v iôvoiav dTtcoOrjrat

f/jidg aTTo rfjg ftaîXeiag rov nvpiov. tri Se xdneivo^ ddeX-
<poi jiov^ vodre' orav fSXeTtr/re jxerd rr/Xinavra 6r/jxeia nai 5
repara rd yeyovora iv rcp 'lOparjX^ nai ovrcog iynaraXe-

Mt. XX, iG. Xeiq)âi avrovg' TtpoaexcDjxev^ jjLrjTtore^ chg yeypajtrai^ TtoXXoi
Esr. Viii, nXrjroi^ oXiyoi de inXenroi evpe^c^jiev.
Eig rovro ydp vitejieivev 6 nvpiog Ttapadovvai
^"
V.
rf/v cdpna eig naraq^ôpdv^ iva rfj dqpeOei rwv djxap- lo
ric£>v dyvi6B(^jxev^ o ioriv iv rcp aijjLari rov pavriOjxarog

avrov. yeypaTtrai ydp rtepi avrov d jiev Ttpog rov 'lOpaijX^
'^'"'s.'?"^'
^ ^^ Ttpog fjjxdg. Aeyei Se ovrcog 'ErpavjxarioB^r/ did rdg
dvojiiag fjiJLG)v na\ jxejxaXa7ii6rai dia rag ajxapriag rjjxcdv,
rco jxcdXcoTti avrov fjjxeig idB^rjjxev. chg 7tpof3arov irti Gcpayrjv 15
fjx^Tj noii (hg djxvog dcpcovog ivavriov rov neipavrog

avrov. ovnovv fj7tepevxoipi6reiv ocpeiXojiev rcp nvpicp^ ori
noLi rd TtapeXrjXv^ôra fjpiv iyvcopiOev^ nai iv roig ive-
0rcd6iv fjpdg i66(pi6ev^ nai eig rd peXXovra ovn i6pev
Prov. 1, 17. d6vveroi. Xeyei de fj ypacprj Ovn ddincog inreiverai dinrva 20
TtrepcDroig. rovro Xeyei ori dinaicog djtoXeirai dv^pcDTtog^

og exGOv odov dinaio6vvrjg yvcD6iv eavrbv eig odbv 6norovg
dTtoOvvexei. Iri de nai rovro^ ddeXcpoi pov' ei b nvpiog
vTtepeivev TtaBêiv Ttepi rfjg ipvxfjQ fjpc^v^ ^v Ttavrbg rov
n66pov nvpiog^ cp eiTtev b êbg djtb narafôXfjg no6pov 25
Gen. I. 26. IIoirjOcDpev dv^pcDTtov nar ehtbva nai 7ia^^ bpoicD6iv

Tfperepav' Ttc^g ovv fjitepeivev vito x^^P^S dvB^pcDTtcDv
Ttaêiv ^ pdêre. avrov exovreg rfjv
01 npocpfjrai^ dit
xdpiv., eig avrbv i7tpo(pijrev6av. avrbg de iva 7iarapyrj6rj

rbv Bdvarov nat rfjv in venpcdv dva6ra6iv dei^rj^ ori 3o
iv 6apn\ edei avrbv (pavepcD^fjvai., VTtepeivev^ iva 7(a\

roig 7tarpd6iv rrjv i^tayyeXiav d^todcd na\ avrbg eavrcp
rbv Xabv rbv iiaivbv eroipd^cDv iTttdeiiitj i7t\ rfjg yfjg
IV. 1. 7tpodExco/.iEv c, vet. iiit. et prima mamis et S.** notavit. — ftXeKrjre

Volkm., om. S. — iva Volkm., om. S.
/.ir/TtotF. c. S., c. c. 6. ra
vet. int. et
vet. int., qui male interpunxit, Volkm. ante yeyovoTa c. S.** Volkm., om. S.
anteposuit Ttpodex^^^^M^^- 5. voeIte c. V. 22. og c. Volkm., o S. 23.
vet. int. et S., ubi oTav ante voElte iam hi 6e Ha\ tovto vet. int. confuse
VETUS INTERPRETATIO C. IV. V. 13
peccatis nostris, et nequain accipiens potestatem nostram

suscitet et excludat a regno Doinini. adhuc et illud in-
telligite, quum videritis tanta signa etmonstra in populo

Judaeorum, et sic illos dereliquit Dominus. adtendamus j^^ ^.^ ^^
ergo, ne forte, sicut scriptum est, multi vocati, P^^^ci ^™-^,^^^

electi inveniamur. 3.
V. Propter hocDominussustinuittradere corpus suum

in exterminium, ut remissione peccatorum sanctificemur,
quod est sparsione sanguinis illius. scriptum est enim de illo,
quaedam ad populum Judaeorum, quaedam ad nos. dicit
autem sic: Vulneratus est propter iniquitates nostras et je^. lhi,
vexatus est propter peccata nostra. sanguini illius sanati

sumus. tamquam ovis ad victimam adductus est, et sicut
agnus coram tondente non aperuit os suum. super-
se, sic
gratulari ergo debemus Domino, quia et praeterita nobis

ostendit et sapientes fecit, et de futuris non sumus sine
intellectu. dicit autem: Non iniuste tenduntur retia avibus. P'ov. i, i?
hoc dicit, quia iuste periet homo habens viam veritatis,

scientiam, et se a via tenebrosa non continet adhuc. et
ad hoc Dominus sustinuit pati pro anima nostra, quum
sit orbis terrarum Dominus, cui dixit die ante constitu-
tionem saeculi: Faciamus hominem ad imaginem et simi- oen. 1, 2G.
Htudinem nostram. quo modo ergo sustinuit, quum ab

hominibus hoc pateretur, discite. prophetae ab ipso ha-
bentes donum in iUum prophetaverunt. ille autem, ut
vacuam faceret mortem et de mortuis resurrectionem
ostenderet, quia in carne oportebat eum adparere, susti-
nuit, ut promissum parentibus redderet. et ipse sibi po-
pulum . . parans . . resurrectione facta in terris . . . iu-
vertit. 29. 30. xarapyjjdp — 8FiB,xf. Men. (qui leg-i voluit iTrsSEiê), inl
S. xaTapyjjdai, dei^Fi, ita Volkm. deiÊt V., i7tei8EiB,Ei C. — rrfg c. S.**
33. kroLjLtd^GDr c. S.** vet. int., Volkm., ceteris, rtfv S.
oro/ia^Gov S. — imSEiBp c, Voss.,
Dress., Volkm., imdEiBêi S. B F
14 BARNABAK EPISTULA C. V^
cSv^ ori rrjy dvdcraCiv avrog TroirfCaq npivei, itEpaq yi roi

dtSdOKGDv rov ^lCpaffX nai rrfkiytavra ripara jcai Orjpiem
7Toi(£>v e7ir]pv66ev^ jiai ovTTsp i^ydTtfjOav avrov' ore 6e
rovg idiovg aTtoOroXovg rovg fjieXkovrag jcrfpvOOeiv ro
evayyeXiov avrov iêXe^yaro^ ovrag vnep TvdOav djuap- 5
Mt. IX, n. riav dvo/uGoripovg,, iva deii;r/ ort ovn rfX^êv jcaXiOai
di7iaiovg^ dXXa djuaprcoXovg eig juerdvoiav^ rore ecpavi-
pcoOev eavrov eivai viov êov. ei ydp jxrf rfXêv iv Oapni^
TTc^g dv iOcD^TfOav oi av^pcDTToi ^Xijrovreg avrov^ 01 ye
rov fxiXXovra epyov rcov x£zpG5r avrov
fiif eivai fjXiov^ 10
vTrdpxovra,) ^XiTtovreg ovn iOxvovOiv eig rdg dnrivag

avrov dvrocpâXjuffOai^ ovnovv 6 viog rov êov eig rovro
TfXêv ev Oap7ii^ iva ro riXeiov r(S>v djuapricDv dvane^pa-
XaiGDOtf roig dicDâOiv iv BâvdrcD rovg Trpocpjfrag avrov.
ztÂAiiyî,. ovnovv eig rovro vitifueivev. Xiyei ydp 6 ^êog rffv nXif- i5
zach. XIII, yfjy fffg Oapnog avrov ori e^ avr(2>v "Orav Trara^yCDOiv
rov noifuiva eavrcdv^ rore OnopTCiO^rfOerai rd npopara
rfjg TCoifjLvrfg. avrog de rf^îXrfOev ovrcDg Ttaêiv. edei ydp
ps XXII
^^^ ^'^'^ ^vXov Tcd^rj' Xiyei ydp b irpocprfrevGDv in avrcp
21. cxix, 0£i(jai fiov rfjg jpvxffQ ^tto poficpaiag nai Ka^rfXcDOov 20
17.
fj.ov rag Oapnag^ ori TtovrfpevofxivGDv OvvayGDyai enavi-
jes. L,6.7. OrrfOdv poi' nai jtdXiv Xiyei 'Idov ri^êind fxov rov vc^rov
eig fxdoriyag noii rdg Oiayovag pov eig paniOfxara' ro
de npoOconov pov e^rfna eig Orepedv nirpav.
V. 1. Ttspag yk toi etiam S. Tta-

homines peccatores erant. qiiod —
pag 8' EXi Hieronymus Ignatium, non Barna-
B. et varia lectio a])nd
Voss. 3. ixypvddEv c. S. Volkm., bam laudavit, bene explicavit Volk-
iu-^pvBfE vulg. —
ovTtEp rjydmidav marus 1. 1. p. 18: textus vulgati co-
c. vet. int., v7tEprjya7tr]6ay ^.\o\\Lm.^ dices (BCFOV)
Polycarpi epistulam
vTtEprjydTtr/dEr ceteri codd. 4. rovg Barnabae
epistulam exhibent,
ante
c. SBCOV, om. F. 4 —
codex vero originalis eorum apogra-
7. Origenes
phorum forsan vetustissimus crat, si
c. Cels. I, 63 (Opp. I. 378 ed. Ruae.)
yEypanrai 8r/ iv ry Bapvdfta na- ante Polycarpum (ut moris est in
ôXiny iitidroXy —
o^êv 6 KiXdog veteribus codd.) et Jgnatii epistulas ex-
Xaficov rdxa Eivat iTttpprjrovg nal hibuit. talis cod. facillimeHieronymum
Ttovrjpordrovg rovg aTtodroXovg —
inducere potuit, ut verba Barnabea de
ori iB,EXEB,aro rovg idiovg dnodro- apostolis peccatoribus por Celsum et ,
Xovg 'lr/6ovg, ovrag VTtEp Ttddav Origenem clarissima, Ignatio tribuoril,

djiiapriav dvojacorEpovg (ef. etiam quodbelleiamanteMenardumconiccta-
Philocal. c. 18). Hieronymus adv. Pe- verunt. 1. i^pavEpcodEv c.S.*^ \et.int.j
lagianos III, 1 (Opp. II, 783 ed. Val- dEvS.— Elg /nErdvoiaj^ c.BCFOY \et.
lars.): Ignatms vir apostolicus et int. (lacuna),om.8.Volkm. S.Elvaii'}ov
martyr scribit audacter: Elegit Do- ^ôi) c. S., i;ôk 3foi) fJrm cetcri codd.
minus Apostoios, qui super omnes 9. ttojs /5\E7tovTEg c. — vet. int., FOV
—
VETUS INTETiPRETATlO C. V. 15
dicabat illis (L iudicabit ipse) . . . ad vitani ducens (1.
ad fineni docens) populuni Judaeorum et inagna signa et
monstra faciens, non crediderunt nec dilexerunt illum.

tunc apostolos suos, qui incipiebant praedicare evange-
lium suum, elegit, qui erant super omne peccatum pecca-
tores, ut ostenderet, quia non venit vocare iustos, sed Mt. ix, la.
peccatores tunc ostendit se esse filium Dei. si
enim non venisset in carne, quo modo possent homines

sanari? . . . quum respicientes solem, qui est
opus manus Dei, non possint radios eius diutius intueri.
filius ergo Dei ideo in carne venit, ut consummationem
peccatorum definiret eis, qui persecuti sunt ad mortem

prophetas ilUus autem Esaias: Plaga corporis Jes. liii,8.
dicit
illius omnes sanati sumus. et ahus propheta: Feriam zach. xin,
pastorem, et dispergentur oves gregis. ipse autem vokiit
sic pati dicit enim qui prophetat de illo:
Parce animae meae a gladio, et: Confige clavis carnes Jj^'^^^^"'
meas, quia nequissimorum conventus insurrexerunt in 120. xxn,
me. et iterum dicit: Ecce posui dorsum meum ad fla- Jes. l, 7. 6.
gella, et maxillas meas ad pahiias. faciem autem meam

posui tamquam sohdam petram.
Tioaq av av^poartoi (jXe- Volkm., om. S.

idooBr//.iev ol iB, avToov c. codd. —
Ttovreg BC, ov8 av
ncDq ot av^pcoTtoi et Volkm., xai aXXog TtpoqjrJTijg e
£6GDS7/6av fiA£7tovTf^gS.\o\km. —
oiyE vet. int. add. Dress. 7taTdB,oo6iv —
(O/rE) c. M. Sclimidt. inde S. (Volkm.) c. S. ct Volkm., 7taTdB,cD (secundum
OTE, ceteri codd. ori. 10. r&v c. S. Matth. XXVI, 81) ceteri codd. et vet.
Volkm., om. ceteri codd. \\. ftXaitov- int., textus vulg. 17. kavrm^c.^.Qi
T£g c. BCOV Dress., ijnf5Xa7tovreg S. Volkm., om. ceteri codd. et textus vulg.
Volkm. —
i6xvov6iv BC c. 8. vet. int., — 6Hop7ti6^TJ6£rat c. textu vulg. et
i6xv6ov6iv OV. —
rdg c. SBCFOV vet. int. , aTtoXi^terai {'** 6xop7ti6S^rf-
Dress., om. vulg. 12. 13. eig rovro 6Erai nai aTtoXnrai) S., d^toXelrai
TfXêv iv 6apKi c. textu vulg. et vet. Volkm. 18. de post avrog c. S., vet.
int., Ev 6apm rjXêv S., eig rovro iv int., Volkm., om. ceteri codd. et textus
6apHi rjXêv Volkm. 13. 14. dva- vulg. 20. noci c. S., vet. int., Volkm.,
Meq)aXaiG^6xf c. S. Volkm., xecpa- om. ceteri codd. et textus vulg. 21.
Xaico6r} ceteri codd. ( 6ei V.) 14. Ttovypevojiievcov 6vvayGoyai c. textu
avrov c. vet. int. S.** BCOV Volkm., vulg. et vet. int. , ^vvaycoyr] Ttovrf-
avrQ)v S. 15. ydp c. S.** et textu pevofievoov S. et Volkm. 23. Koi
vulg. (Volkm.), om. S. 15. 16. TtXrj- rdg c. textu vulg. et vet, int., rag re
yriv c. SBOV Volkm., 7trfyi)v C. S. et Volkm. — fiov eig c. S., vet. int.
Men. 16. ori c. textu vulg. S.** Volkm., eig textus vulg.
IG BARNABAE EPISTULA C. VI.
jes. L, 8. 9. VI. "OtE ovv iTroirjOsv rr/v ivToXrjv^ ri Xeyei^ Tic;
6 npivofjLEvog juoi^ dvrtOrr/rcD juot' rj rig 6 Suiaô/AevoQ

fjLOi^ iyytOarcD rcp 7taib\ nvpiov. ovai vfjiiv' ori Ttavreg
vjuLEig 7ra\aiGD^rj0E6Ê CDg zjudriov^ nai Or/g naraqâyErai
vjjLag' nai naXiv XiyEi 6 7rpoq)rjrr/g^ ijTEi d)g Xiôg iOx^pog 5
xxvm 10 ^T^^^V ^^^ Ovvrpi/Sjjv' ÎSov Ejxl3aX(£> Eig rd BÊjxiXia 2id)v

Xiôv TToXvrEXrf^ inXEnrov dnpoycDviaiov^ Evrijxov. Eira ^
ri XeyEi^ Kai 6 TtiOrEVGDv Eig avrov ^rjOErat Eig rov

aiwva. iTti Xiôv ovv rjjjL(£>v rj iXitig^ jirj yivoiro. aXX
iTTEi iv iOxvi riBÊinEv rfjv odpna avrov 6 nvptog. XiyEi 10
jes. L, 7. ydp ' Kai E^-rjni jjle G)g OrEpEav vtirpav. XiyEi 61 TtaXiv
pa.cxviii,6 7tpocprjrrjg' Ai^ôv ov ditEdonijxaOav oi oinodojiovvrEg^
ovrog iyEvrj^rj Eig yiEcpaXrjv ycDviag. nai TtaXiv Xiyei'
Ps. cxviir, ^^'.^^ £(7tzk rj rjjxipa rj jxEydXrj nai BâvjiaOrrj^ rjv iitoirj-
Oev 6 nvpiog. djtXovOrEpov vjxiv ypacpcD^ iva OvvtrjrE., ]'>
iycD TtEpiiJjrjjxa rfjg dydrtrjg vjic^v. ri ovv XiyEi itaXiv b

ps. XXII, Ttpog^rjrrjg^ TlEpiiOx^v Jie OvvaycDyrj TtovrjpEvojiivGDv^ ijiv-
nXcDOav jxE g)Oei jiiXiOOai nrjpiov^ nai ÊTti rov Ijxart-

Ojxov jxov EfiaXov nXijpov. iv Oapni ovv avrov piXXovrog
cpavEpovO^âi nai rtdoxEiv.^ jtpoEcpavEpd^^rj ro Ttaôg. XiyEi 20
jes. III, 9. xa:p b Ttpocprjrrjg iiti rov 'lOparjX' Ovai rfj tpvxfj avrc^v^
ori fÊfSovXEvvrai f3ovXrjv Ttovrjpdv naB-' kavrcDv EirtovrEg
Jes.ni, 10. ^rjOcDjxEv rbv dinaiov^ bri dvOxptjOrog rjjxiv ioriv. ri XiyEi
Ex b dXXog Ttpocprjrrjg McDvOrjg avroig^ 'I8ov radE XiyEi nv-
xxxii
piog b Êog' EioiXârE Eig rrjv yfjv rrjv dya^rjv^ rjv 25
SjxoOev nvpiog rcp Â^padp noci ^lOadn nai 'lancD^^ na)
VI. 1. rrjy ivToXyv c. S. iv- ,

— 6 Ki^ptog c. text. vulg., xvpwg S.
ToXrjv text. vulg. 2. dvTLdTTJTco 14. 15. Clemens Alex. Strom. V. 10,
/loi c. S., vet. int. et textu vulg., om. 64, p. 683. dXXa Hoi Baprd/Sag —
BCMen. 2.3. 6 8ixac^6j.iEv6g /.loi c. — 'ATtXovdTEpov, cp7j6iv, ypdq^&i v/.iiy
BCOV, o diKaiovjiiErog /loi S., 6 si- tva dvvtiJTE. 15. v/niv c. Clem. Al.
KaS,6/iEv6g jLiot vet. int. dyTidTjJTco SBCOV et vet. int., r//.uv Men. Voss.
/loi hic add. B. 3. 4. TtdvTEg v/iEtg — 6vvir/TE c. Clem. Al. BC. 6vviete
TtaXaiojBTJdEdÊ &)g IjndTtov c. textu S., 6vviEtTE VO
(hic ad oram manu
vulg. et vet. int., ort v/iEig TiavTEg oog secunda 6vvtr/rE). 18. Kj/piov solus
i/iartov TCaX. S. 6. i/iftaXS) c. S. C. Kvpiov. 20. TcpoEqâvEpco^r/ c. S.,
BCFOV et vet. int., i/ifjaXXGo Men. TtpoEcpavEpovro textus vulo-. [npo6-
et Heielius. 7. ttoXvteXt/ c. S.** EqyavEpovro C). 22. (h(iov\EvyTai
et textu vulg., TtoXvTEXr/v S. 8. 6 c. S. BO
(manu secunda) Men. (in
Ttt^TEvoor Eig (LXX) ct
avT6r c. S. margine), /if/3oi'Afi'r«i (pr.manu) COV
vet. int., og iXniÊi iit avr6r vulg. Men. (in textu). 23. dv6xpv6TO$
1). XiSov c. S. text. vulg., A/Sof Voss. solus C. dv6xpi6Tog. 23 — p. IS, 10.
10. TEBEiKEr c. S. , aî/KE tcxt. vulg. Clemeus Alcx. 1. \. pevgit: eIS' ii7to(idg
VETUS INTERPRETATIO C. VI. 17
VI. Quimi autem fecit Dei praeceptum, quid dicit? Jes. l,8.9.
Quis est qui contradicit? resistat mihi. quis aequalis futurus

est mihi? propinquet puero Dei. vae vobis, quia vos omnes
veterascitis (1 veterascetis) tanquam vestimentum, et tinea
devorabit vos. iterum dicit propheta: Tamquam lapis .

•xxviii,i6.
expositus est in adflictionem. ecce mittam in fundamenta

Sion lapidem pretiosum, electum et quid dicit? Et . .
qui crediderit in iUum, non confundetur. in lapide ergo

fides nostra? absit. sed quia in fortitudine posuit corpus
illius dicit iterum propheta: Lapidem quem p^ cxvm,
reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput an- ^^-
guU. . . hic est dies . . . ., quem fecit Dominus ps.cxvm,
quid ergo dicit? . . Circumvenerunt me Ps. xxii,
conventus nequissimorum. vallaverunt me tamquam apes

et iterum dixit: Super vestem meam sortes miserunt.
^^- ^x".
. .
in carne ergo incipiente illo venire, . . ante ostensa sunt quae

passurus erat. dicit ergo propheta ad Judaeos: Vae animae Jes. m, 9.
iniquorum qui (al. quia) dicunt inter se; Cir- jes.m, 10.
cumveniamus iustum, quia insuavis est nobis. et Moyses

autem dicit ad illos Haec dicit Dominus Deus Intrate xxxm
. . :
i,
in terram bonam, quam promisit Dominus Abrahae, Isaac

et Jacob; et domini estote iUius terrae, quae trahit lac
tjSrf da(pi(St£pov yvGDdtiKTJg 7tapa86- cpiav ycai vovv Bî/xevog iv rjfjlv t&>v
dEGog ixvog napatiêfxevog XkyEi Ti Kpvcpiaov avtov. XkyEi yap o npo-
Xeyei 6 aXXog npoq^rjtr/g McDv6yg qjTJtr/g TtapaftoXrjv xvpiov. tig vorjdei,
avtoig ; I8ov td8e Xeyei nvpiog 6 ei /li] docpbg nai e7ti6tr}fiGDv nai aya-
BÊog Ei6eX3-ete eig trfv yrjv trfv dya- n&v tov Kvpiov avtov ;) etiam Strom.
^^v, rjv 6ofio6ev mjpiog 6 Bêbg VI, 8, 65 p. 777 Xeyei ydp i) ypacprj
'Aftpadfi KOCL '[6adK koci 'laKc^ft kcci 'O td noXXd Xeyoov Kai dvtaK0v6etai
,
xataHXrfpovofirJ6ate avtrjv, yrjv peov- (Job. IX, 2) napafjoXr/v 8e Kvpiov tig •
6av ydXa Kai fieXi. ti Xeyei r\ yv5>- vorf6ei,-el fir} 6o(pog kcci ini6tr}fxoDV Koi
6ig; fxd^ête. iXni6ate, (prj6iv , ini dyan&v tov Kvpiov avtov ; 23.24.
thv iv 6apKi filXXovta rpavepov6âi ti Xeyei 6 dXXog npocpTJtrfg MGDv6rjg
rjfiiv 'lr}6ovv' dv^pcDnog ydp yrf arnoig c. Clem. Al. et S., Xeyei 8\ kocI
i6ti nd6xov6a' dno npo6GMov ydp MGDv^rjg avtoig textus vulg. 25.
ypg r/ nXd6ig tov 'A8dfi iyeveto. ti ei6eXâte c. S. {eL6eX^fatai) BO (ubi
ovv Xeyei Elg trfv yrjv tr/v dyaSify GDfxo6ev sequitur) V, ei6eXête textus
ttfv êov6av ydXa koci fieXi; e.vXo- vulg. etiam Dress. 2G. Kvpiog. solus
yrjtog Kvpiog rffiGJv , d8e\(poi, 6 6o- S.** add. toig natpd6iv vfxobv.
HlI-GENFEI.D, NOV. TESTAM. EXTBA CANONK.^f. IT; 2
18 BAUNABAE EPI8TULA C. Vf.
KaraKXfjpovojuijijaTe avrrjv^ yrjv peovOav yaXa na\ pieXi.
ri Xeyei yvwOtg- juaBêre. iXyriOare^ cprjOiv^ eTTi rov iv

ff
Oapjii jueXXovra cpavepov6Bai v/jliv 'IrjOovv. avB^pcDTrog

yap yrj iOri TTaOx^^^^' ^^^ TrpoOcDTrov yap rfjg yrjg rj
nXdOig rov Âôlja iyevero. ri ovv Xeyei Eig rrjv yfjv rrjv 5
dya^rjv rrjv fjeovOav yaXa nai fxeXi ^ evXoyrjrog 6 nvpiog ,
fjfia>y^ dSeXcpoi^ 6 Oocpiav na\ vovv ^êjuevog iv vjutv rc^v
npvqjicDv avrov. Xeyei yap 6 npocprjrrjg TrapaftoXrjv nv-

piov. rig vofjOei^ ei jjirj 6o(pog 7iai i7riOrij/j.GDv nai dyanwv
rov nvpiov avrov^ iirei ovv dvanaiviOag fjjudg iv rfj lo
dcpeOei rwv djjLapridJv iyToirjOev fjjxdg dXXov rvnov^ cDg

TTaidicDv exîy trjv ^pvxrjv^ (hodv dfj dvaTtXdcOovrog avrov
Geii. r, 26. fjjxdg. Xeyei yap fj ypacprj nep\ fjjxc^v^ (hg Xeyei rcp vi(p
IIoifjGGDpev nar einova nai na^^ ojuoicDOiv fjjid^v rov
dv^pcDnov^ na\ dpxeroDOav rcdv B^rjpicDv rrjg yfjg nai rcdv 15
nereivwv rov ovpavov na\ rc^v ix^vcDv rfjg âXdoOrjg.

Geii. T, 28. noci elnev Jivpiog idcDv ro naXov nXdOjxa fjpc^v Avâ-
veOBê nai nXrj^vveOBê nai nXrjpcDOare rfjv yfjv. ravra

npog rov viov. naXiv Ooi iniSei^cD^ TTc^g Ttpog fjpdg Xeyei
nvpiog. devrepav nXaOiv in iOxdrcDv inoirjOev. Xeyei 20
4 Esr. V, nvpiog 'ISov noic^ rd eOxara cDg rd npc^ra. eig rovro

ovv infjpvêv 6 npocpfjrrjg EiOeX^âre eig yfjv peovOav
ydXa nai jieXi noa naranvpievOare avrfjg. tSe oijv^ fjpeig
dvanenXdOfxeâ^ na^cDg naXiv iv erepcsD npocprjrrj Xeyei
Ex. XI, 19. '/ôt; , Xeyei nvpiog^ iêXc^ rovrcDv^ rovreOriv cov npoe- 2b
XXXVI, 26. _, \ ^
pXene ro nvevjxa yivpiov, rag Xiîvag napoiag
I ^ -y c\ I O' > \3
nai ep-
âXcD Oapnivag. ori avrog iv Oapni ejueXXev cpavepovOâi
noLi iv fjjjLiv naroineiv. vaog ydp dyiog^ dSeXcpoi jxov.
VII. xaTaxXT^poyojuTJdare av- d8e\q>oi c. Clem. Al. S.

1. om. ceteri ,
ri^y c. textu vulg., xaraHXr)- codd.

S.*''' et 8. 9. Xeyei yap 6 npocprjri-iq
poyo/nrf6arco rrjy S. (dictando male TtapaftoXrjy Hvpiov. rig yorjdei xrX.
auditum). 2. ri. solus S. add. de. saltem apud Barnabam male inter-
— (pr/6iy c. Clem. Al. S.** vet. int., puuxerunt editores Xeyei yap 6 rrpo-
om. S. et codicum familia vulgaris. cpjjrr/g TlapaftoXi/v nrX. 10. dya-
addendum esse hoc voc. iam vidit xaiyidag c. S.** et codd. vulg. familia
Davisius. 4. ydp c. Clem. Ai. S. {dvaHatvi6aL,mma.vgiue fdcjgdvaHai-
vet. int., om. codd. vulg. familia. yidag 0), enaividey S. 12. TcaiSiwy
5. elg c. Clem. Al. S. vet. int., om. c. S., vet. int., Hefel., Dress., Ttaidioy
codd. vulg. familia. G. ri/v fbeovdav BCOV vulg., naiSiov Davis. 12. 13.
c. Clem. Al. vet. int. et codd. vulg. chddv Sr/ dvanXdddovrog avrov ?}ijag
faniilia, y?/ {*'^ y?/v) peovOav S. 7. c. S., ajg dv 8e dvaTrXaddo/uevovg
VETUS INTERPRETATIO C. VI. 11)
et mel. quid dicat scientia, discite: Credite, inquit, in
eum, qui in carne apparebit, Jesum. homo enim terra

est . .: quum ex figmentum Adae. quid ergo dicit:
terra sit
In terram bonam, tiuentem lac et mel? et (1. est) bene-

dictus Dominns ., quia sapientiam et sensum posuit in
.
nobis absconditorum suorum. dicit autem per proplietas

parabolam Dominus. quis intelliget, nisi sapiens ...
et diligens Dominum suum? quia ergo, quum nos co-
gnovit (1. renovavit) in remissionem peccatorum, fecit nos
aliam figuram tamquam pueros habere, ut spiritu figu-
raret nos. nos enim, sicut dicit scriptura .... Faciamus ^<^»- ^' 2«-
hominem ad imaginem et simiHtudinem nostram; et super-

sit bestiis terrae et avibus coeh et piscibus maris. et
Dominus videns bonam fioûram nostram dixit: Crescite oen. i, 28,
et multipUcamini et replete terram . . . iterum vobis

ostendam, quo modo vobis (1. nobis) dicit. secundam
figuram in novissimis dicit (1. fecit) Dominus: ecce, 4 Esr. v,
facio novissima tamquam priora. propter hoc ergo

praedicavit propheta: Intrate in terram, quae trahit
lac et mel, et dominamini eius
quia ipse incipiebat apparere et in nobis

habitare; templum enim Domini . . inhabitatio cordis
avrovg rjiiag FOVDress., ojg av xai in vetere interpr. editores male pun-
d7ta7t\a66oi.iEvovg avTog rj/.iag BC ctum post ??omsz?«?,9 posuerunt. 21.
et Men. (qui coniecit dva7tXa666jiEvog Ttoia) c. S. et vet. int., 7toirj6Gj ceteri
avtoig). 17. 7tXd6/.ia ^/.loov c. S. et codd. et textus vulg. 22. ei6£A3-aT£
vet. int., 7tXd6ixa dv^pGmov ceteri c. SBOV, EiêAêTe vulp^. 23. tSe
eodd. et text. vul^. 19. 20. i^ti- c. SBCFOV Dress., iSov Men. et
deiôj c. SBCFOV, var. lectione reliqui editores. 26. 27. ijiifiaXa)
apudVoss., Dress., ^T/5£ig(i9 Men., Voss. c. S., ftaXcb ceteri codd. et textus
in textu. 19. 20. Ttpog rjixdg Xkyei vulg. 27. oTi avrbg c. S. et vet.
Kvpiog c. S. et vet. int., Ttpog r}).idg int., avToig' oTi textus vulg. — - Iv
ceteri codd. et textus vulg. 20. 7t\d- 6apK\ ef.ieXXev c. S., rmeXXev {eiieX-
6iv. soli OV
add. 7tpog rj/.idg. —
Xerî Xev C.) ir 6apKi BCFOV vulg.
c. vet. int. et tcxtu vulg., <5£ add. S.,
2*
20 BAllNABAE EPISTULA C. VI. VII.
rw xvpicD ro naroi7crjr7Jpiov rf/ucDv rfjg napdiag. Xeyei

VH.xhy,3.yap 7ivpiog TtaXiv' Kai iv rivi dcp^rfOofAai r(p Kvpico
iN. XXII, rw ê^ fJLOV nai boByaO^^rjOofiai-^ Xeyei 'Eô/uoXoytJ6o/xai

601 iv iKHXriOia^ ddeX^cdv /xov uai ipaXw 6oi
ev /leOco
dva/xe6ov inxXr]6iag dyiGOv. ovnovv rj/ieig i6/iev., ovg ei6- 5
T/yayev eig rrfv yrjv rr/v dyaîjv. ri ovv ro yaXa nai

/xeXi^ ori TTpwrov rb Ttaidiov /xeXiri^ eira yaXanri ^gdo-
Ttoieirai. ovrcog ovv nai rj/xeig rf/ 7ri6rei rrjg irrayyeXiag
nai rw Xoycp S,GD07toiov/ievoi 8,ri6o/xev naranvpievovreg rrjg
Geii. 1,26. Kai avF,ave6BcD6av nai TtXrj^v-

yrjg. Ttpoeiprjna/xev 6e iTtdvcD lo
ve6^GD6av nai dpxitGD6av rcdv ix^vcDv. rig ovv 6 dvva/xevog

vvv dpxîv ^rjpicDv y ix^-vgdv rj Ttereivcdv rov ovpavov;
ai6^dve6âi ydp 6g>eiXo/jiev ort ro dpxîv iôv6iag i6riv^
iva rig irtirdBâg nvpiev6rj. ei ovv ov yiverai rovro vvv^
dpa rj/iiv eiprjnev^ itore' orav nai avroi reXetcD^w/xev 15 i
nXrjpovo/iOt ri/g dta^rjnrjg nvpiov yeve6^ât.

"
VII. Ovnovv voeire^ renva evcppo6vvrjg^ ori navra

6 7iaXog nvpiog 7tpoe<pavepGD6ev rj/iiv^ iva yvc^/xev., (p
nard Ttdvra evxccpt6rovvreg ogêiXo/xev aiveiv. ei ovv a

viog rov êov^ c»r nvpiog 7iai /jLeXXcDv npiveiv B,^vrag 20
nai venpovg^ eita^êv^ iva fj avrov 8,GDonoirj6rj

nXrjyrj
rj/xag^ ni6rev6GD/xev ori 6 viog rov êov ovn rjdvvaro
Mt. XXVII, naBêiv^ ei /xfj di' fj/xdg. dXXd 7iai 6ravpGDêig inori8,ero
oêi nai x^Xrj. a7iOv6are^ ncDg nepi rovrov necpavepcDnav
Lev. XXIII, 01 lepeig rov vaov. yeypa/i/xevrjg ivroXrjg ^'Og dv /xrj 25
vrj6rev6rj rfjv vrj6reiav^ BâvdrcD iôXe^ pev^rj6erai^ ive-

reiXaro nvpiog^ inei 7iai avrog vnep rc€v fj/xeripcDv d/xap-
ricov ejLieXXev ro 6nevog rov nvev/xarog npo6cpepeiv ^v6iavy
VI. 2. Kvptog TtdXiv c. S., 7ta- pTjHajiiev c.S.jTtpoeiprfKEyulg. 10- 11.

Xiv Kvpiog text. vulg. 3. rc5 êcj c. Kai avB,ave6^Go6av Kai TtXrf^vvedBcj-
SBCMen., ^fo? vulg. — Xtyei c. textn 6av c. S., oti avâve6â)6av text.
vulg. et vet. int., om. S.— eôjiioA.oy7J- valg. 11. Tlg_ ovv c. SOV vet.
6oi.iaL c. SBC, -6GD/.iai OV. 4. 601 int., Dress., ti ovv BC,Men. in textu
prius om. solus Men. —
î/ /i6'(?gj c. textu (r/ ovv 6 Svvdjitevog vvv dpx^^ ^^}'
vulg. (cf. vet. int. lacunam), om. S. — piGov 7} Ix^vgjv in B praetermissa
601 post ipaXcb c. SB (marg.) FOV, Imius codicis margini adscripta esse
vet. int., Dress., om. vulg. 7. jêXi c. retulit Dress.). 12. vvv c. textu vulg.
textu vulg., rb iieXi S. 8. ovrcog ovv et vet. iut., om. S. Men. 13. eB,ov6lag
c. S., oi^Kora. BCFO(oi;ra?)V. 'd.P.ri- c. S. et vet. int., eB,ov6ia text. vulg.
6ojuev. so\i OY P,T/6G0jiiev. 10. Ttpoei- 14. Kvpiev6r/ c. text. vulg. {yafpuv6\)
YETUS INTERPRETATIO C. VI. VII. 21
nostri est. dicit ergo iteriim: Et quo modo appa- ps. xlv, 3.
rebo Domino Deo meo Con- et magnificabor? inquit: ps. xxn,

}3.
fitebor in ecclesia fratrum meorum et decantabo tibi
. .
in ecclesia sanctorum. nos ergo sumus, quos induxit in

terram bonam. quid ergo lac et mel? quia ab initio in-
fans melle et . . lacte vivificatur; sic ut per fidem pro-
missionis, verbo dum adnutrimur, sic vivificamur, do-
minatum agentes terrae quis est, qui possit
modo esse super bestias, aut super aves, aut super pisces?
sentire debetis, quia superesse potestatis est, ut quis
imperans Domino (1. Dominus) sit
VII. Intelligite ergo, filii dilecti, quia omnia bonus

Dominus ostendit nobis, ut sciremus, cum (1. cui) per
omnia gratias agere debeamus. si ergo filius Dei, quum
sit Dominus qui incipiet iudicare vivos et mortuos, passus
est, ut plaga illius vivificaret nos: credamus, quia filius
non poterat pati nisi propter nos. sed et cruci affixus ^t. xxvn,
potatur aceto et felle. audite, quemadmodum de hoc si-
gnificaverint sacerdotes templi: Inscripta lege praecepti, Lev. xxnr,

• • • • • • •
**^"
ut si non leiunaret leiunium, morte moreretur,

quis
praecepit Dominus: quia ipse pro peccatis nostris inci-
piebat vas spiritus sui offerre hostiam, ut et figuram,
C), KvpiEv6ti S. 15. oLpa rjf.rLv (C et 25. vaov c. S., vet.(Men. con-
int.
Men. in textu i^yuzK) £i/3?/>i:6j',- TTOTf. male iectura), Xaov male codd. et
ceteri
apa rjfxiv eiprjxey. nort; editores. editiones. — ivroXrjg c. textu vulg.
VII. 17. voeirE. soli OV vorjte. et vet, int., avrov add. S. og av —
20. Kvpiog. solus S. addidit vel re- c. codd. et vet. int., a)g Men. 26.
petit 7tpoE(pavEpQD6Ev 'ira yvw/iev Sravdrw c. S.**, text. vulg. et vet. int.,
00 Hara navra Evxapi^rovvrtg, quae om. S. —
iôXES-pEv^r}6erai c. S., eô-
Tischendorfium in altera Dresselii edi- Xo^pEv^rjêrai text. vulg. 27. vTtep
tione non notasse miror. 21. rf ante c. S.**, textu vulg. et vet. int., eni S.
TtXrfyrj solus om. Men. —
P^c>jo7con']6'^ c. 28. ejueXXev c. S. rjjuEAAe vulg. ro ,
—
text.vnlg., ^cjo7[oirj6iS.{-6eLY). '24. 6KEvog c. SB (marg.) FOV Dress.,
7t&g c. textu vulg. et vet. int., om. S. 6Kevog vulg.
22 BAliNABAE EPISTULA C. VII.
iva noii b rvTtog 6 yevojuevog iTti 'lOaau tov 7rpo6eve-

Xêvrog eTTi ro ^vOiaOrrjpiov reXeOî). ovv Xeyei iv ri
rcd Tcpocprfrrf^ Kai cpayercoOav in rov rpayov rov npoO-

(pepojxevov rfj vrjOreia vTtep TraOwv rc^v a/Aapricov. npoO-
exere d7ipi/3(^g' Kai (payercoOav oi lepeig juovoi jtavreg h
ro evrepov oLTcXvrov fxerd oôvg. rrpog ri^ iTCeidrj ijue^
VTtep jueWovra rov Xaov juov rov naivov

djuapricDv
M t.^xwi, TtpoOcpepeiv rrjv odpna juov^ jueWere 7roriB,eiv ôAT/r
34.
jierd Qôvg^ cpdyere vjueig juovoi^ rov Xaov vr/Orevovrog
noti noTtrojievov ini odnnov nai OTtodov., iva dei^rj ori lo
dei avrov TtaB-eiv vit avrc^v. jtc^g ovv ivereiXaro^ TtpoO-

Lev. XVI. i-^sre' yldftere dvo rpdyovg naXovg nai bjioiovg nai
TtpoOeveynare^ nai XapercD o lepevg rov eva eig oXo-
navrcDjua vitep djuaprid^v. rov de eva ri TtoirfOovOiv ^ im-
nardparog .^ (prjoiv.^ b eig. rvnog rov
TtpoOexere^ Ttc^g o 15
'IrfOov cpavepovrai. Jtai ijunrvOare navreg nai naranev-

rrjOare nai nepi^êre rb epiov rb jconmvov nepi rr/v ne-
(paXr]v avrov' noci ovrcog eig epr]juov fSXrj^r/rco. nat brav
yevrjrai ovrcog^ dyei b /SaOrd^cov rbv rpayov eig rrjv
eprjjiov nai dcpaipei rb epiov noii iniri^rjOiv avrb ini 20
cppvyavov rb Xeyojievov paxrfX^ ov 7iai rovg fSXaOrovg

VII. 1. o rvTtoq c. S.** textu lictis omnibus expiatis sacerdotes templi
vulg. et vet. int., ovrog S. (non no- spiritalis, id est ecclesiae, dominicae
tavit Tischdf. in Dresselii ed. II). gratiae — quasi visceratione quadam
'l6aoLK c. S.** et textu vulg., i6aH S. fruerentur, ieiunantibus ceteris a sa-
2. Sv6ia6Trjpiov reXed^y c. tcxtu lute. adv. Judaeos c. XIV: sic enim
vulg. et vet. int., ^v6iav ^reXad^rjvai et duorum hircorum, qui ieiunio oflfe-
S. 2 — p. 21, 13. ri ovv Xeyei iv rebantur, faciam interpretationem.
tg5 TCpocpTJrrj —
rov jneXXovrog Ttd- nonne et illi utrumque ordinem no-
6'x£iy 'lf/6ov. Tertullianus adv. Mar- minis Christi, qui iam venit, osten-
cion. III, 7: si cnim et duorum hir- dunt? pares quidem atque consimiles
corum, qui ieiunio offerebantur, faciam propter cundem Domini conspectum,
interpretationem, nonne et illi utrum- quia non in alia venturus est forma, ut
quc ordincm Christi figurant? pares qui agnosci habet, a quibus et laesus
quidem atque consimiles propter Do- est. unus autem corum circumdatus coc-
mini conspectum , quia non in alia cino, malcdictus et consputatus et con-
venturus est fornia, ut qui agnosci lia- vulsus et compunctus a populo extra
beat a quibus ct Licsus est. altcr civitatem abiicicbatur in pcrditionem,
autem corum circumdatus coccino, mauifcstis notatus insignibus Christi
malcdictus ct consputus ct convulsus passionis, qui coccinea circumdatus
ct compunctus a populo oxtra civi- veste et consputatus ct omnibus con-
tatcm abiiciebatur in perditioncm, tumeliis afflictus extra civilatom cruci-
manifcstis notatus insignibus domini- iixus est. alter vero pro delictis ob-
cac passionis. aHcr vcro pro delictis latus ct sacerdotibus tantum templi
obhitus et sacerdotibus templi in pa- in pabuhnn datus secundae rei>rae-
buhim datus secundae repracscnta- sentationis argnmenta signabat, qua
tionis argumenta signabat, (ûa dc- dclictis omnibus cxpiatis saccrdo-
YETUS INTERrKETATIO C. Vll. 23
qiiae fuerat sub Isaac, qui oblatus est ad aram, con-

summaret. quid .manducent de
. dicit . . proplieta? et
hirco, quem oblaturi sunt ad ieiunium pro omnibus pec-
catis. adtendite dili^renter: Et manducent sacerdotes soli
. intestinum non lotum cum aceto. ad quid? quoniam me

.
pro peccatis populi mei incipientem ofiferre corpus meum

potabitis aceto cum felle: manducate vos soli, populo ieiu- Mt. xxvi,
nante et plangite vos (1. plangente) in cilicio et cinere. et ut

ostenderet, quia ab illis debet pati, sic praecepit : . . Sumite Lev. xvi,
hircos duos bonos similes et oiferte. et accipiant sacer-

dotes unum, holocaustum pro peccatis, . . . alium autem
in maledictionem. adtendite, quo modo iigura Jesu osten-
debatur. Exspuite in illum, inquit, omnes et pungite et
imponite lanam coccineam circa caput illius, et sic in aram
(1. eremum) ponatur, quum ita factum
et fuerit, adducite
qui ferat hircum in eremum et auferat, . . et ponat illam
in stirpem quae dicitur rubus, cuius et fructus in agris
adsumus (1. adsuevimus) invenientes manducare
tes templi spiritalis, id est ecclesiae, c.^ 40. p. ^h^d. naL ol iv rf} rrfdtEifli
dominicae gratiae quasi visceratione ^^ rpdyoi Svo^ ojioioi KeXEvdÊvtEq
quadam fruerentur, ieiunantibus ce- Y^ye^^ôii, (^v o eIs (XTtonofxnaiog iyi-
teris a salute. 6. tb EvrEpov c. ^^^^? 4 ^^ srEpoQ Eig npodcpopdv,
S. VO {rbv srEpov ^<^ ^^^ napov6iS)v rov Xptdrov
EVTEpov), rov
BC. —inEtdrf c. S.** et textu vulg., Jâra^^r^îa rjdav f.iidg fiiv , iv i;f
eni S. —
i}.iE c. S.** et textu vulg., ^? dnonofinaiov avrbv napEnifi-
EfiEv S., eUov {idiav'^) add. BCOV
^pavro oi n:pE6ftvrEpoi rov \aoy
Men., neque S. neque veteri interpreti ^/ô^^ ^ôc\ ol iEpeig, iniftaXovrEg av-
notum, Ein^ add. Dress.
8. f.iov ^#, J^^ X^}po^9 ^«^ ^âvar66avrEg
c. S. et om. vulg.
vet.int., 10.6dHKov ocvrov nai rrjg dEvripag Ss aikov ,
xaL 6no8ov c. S. {^dxHov etiam OV), 7tapov6iag, ori iv r& avrS) roncD ^
6dKHoo Hca 6no8& vulg. —

8eI^^ c. "^f ^ 'l£po6oXvfiGov iniyvc66E6Ê avrov,
S. etvulg., SeiêiY. 11. avrov c. J^y drifiooÊvra vcp vficbv. 16.
vulg. et vot. int., noXXa add. S. — ^V^ôv c. S.** {iv), vulg. et vet. mt.,
vn avrojy c. S. et vet. int. , vnsp Sv {Seov) S. — if.inrv6arE c. S. BOV
avrcjv vulg. — vulg. et
nojg ovv c. Voss. Dress., innrvârE vet. int. C
vet. int., d S. 13. o hpEvg. solus Men. 17. nÊpiÊrE c. S. et vet. int.,
0. IpEvg. —
Eva. S. Piic et 1. 14. nEpi^fjrE OY^nEpiêirE vu]g. Ô.Hai
Evav. 13. 14. oXoHavroDfia solus dq>aipEi c. S.**, textu vulg. ct vot. int.,
S. malo add. rov Eva. 14. vn\p qjtpi S. — avrb c. S. et vet. int., om.
dfiapriojv c. S. B (in marg.) vet. FOV vulg. 21. XEy6fj.Evovc.S.'*'^%Yu]g.,vei.
int., Dress., om. vulg. noi?j6ov- — mt., yevofiEvovH. —
paxyXc.^^., paîX
6iv c. vulg., noi7/6oj6iv S. 15. 16. BCOV et marg. Vossii, paxirj Voss.,
npo6Exer£ nobg 6 rvnog rov 'l//6ov lIefci.,Dress.,^W;t;/?7AMon. fJAa6rovg —
nXrfpovrai. Justinus Dial. c Tr. Jud. c. S. BOV, Voss., Drcss., fta6rovg C.
24 BAIINABAE EPISTULA C. VII. VIII.
eiGDâ/uev rpooyetv iv rrj x^P^ evpiaiiovreg. ovrco juovrjg

rrjg paxov oi ovv rovro iariv^
nap7to\ yXvHEig eioiv. ri
TTpoaexere' rov uev eva ini ro ^v6ta6rijpiov^ rov 6e eva

eTtiuaraparov^ nai ori rov iniytaraparov iarecpavcDfxevov.
iTteidrj mfjovrai avrov rore rfj fjjxepa., rov Ttodrfprj exovra 5
rov ycoHjavov nepi rrjv adpna^ nai ipov6iv Ovx ovrog

i6riv^ ov Ttore rjfjieig i6ravpG)6a)iev iôvêvr}6avreg nai
ifjL7trv6avreg naranevr7]6avreg^ dXrfB^cdg ovrog r)v 6
nai
rore Xeycov eavrov viov rov êov eivai. nd>g ydp ofxoiog
ineivGDy eig rovro ofioiovg rovg rpdyovg^ naXovg nai i6ovg^ lo
tva orav idcD^tv avrbv rore ipxofxevov^ innXay(£>6iv ini

rfi bfjioiorrjri rov rpdyov. ovnovv idere rov rvnov rov
fieXXovrog nd^xeiv 'Ir]6ov. ri de bri rb epiov eig fie6ov
rcov dnav^cDv riêa6iv ^ rvnog i6ri rov 'Ir/6ov rfj in-
nXr]6ia nei/xevog^ bri bg idv B-eXr/ rb epiov dpai rb Jton- 15
nivov^ dei avrbv noXXd naêiv^ did rb eivai qôpepdv

rf/v dnav^âv^ nai ^Xiêvra nvpiev6ai avrov' ovrcD, cpr}-
6iv^ 01 êXovreg fxe ideiv nat dipa6Bâi fxov rrjg /3a6iXeiag
6(peiXov6iv ^XifSevreg nat na^bvreg XafSeiv fie.
Num. XIX, VIII. Tiva Se do7ieire rvnov eivai^ bri ivreraXrai 20
" "* dvdpag^ iv

rcp 'I^paffX npo6(pepeiv ddf.iaXiv rovg olg
ei6iv dfxapriai reXeiai^ nai 6(pdB,avrag naranaieiv., noiS,
aipeiv rbre rf]v 6nobbv naidia nai /SdXXeiv eig dyyrf nai
nepiriêvai rb epiov rb nbnnivov ini ^vXov ide naXiv —
6 rvnog b rov 6ravpov nai rb epiov rb jibjiHivov holi —
•
25
rbv v66cDnov^ nai ovrcDg pavri8,eiv rd naidia Jia^" eva

rbv Xabv^ iva dyvi^cDvrai dnb rc^v dfxapri(^v , voeire^
VII. ovtGD c. S. BCOV, rav-

1. text. vulg., xai eôv^siydajiiev nai
rr/g conicccrunt Voss., Dress. 2. ejiiTttvdavreg S., 9. rov êovc. S.,
fjdxov iam Men. coniecit, f>axovg S. êov vulg. 9. 10. Tt^g yap oôiog
—
B COV. rovro idriv c. S. et vct. int., iKeivcD c. S. et vet. int., o/îoiaag tantum
Tioî rovro vulg. 4. nal ori rov BCF'0V et var. lect. ap. Voss. 10.
iTtixardparov idre(pavaij.isvov c. OV eig rovro c. S. vet. int., H«f BCFOV
-—
vet. int. Hai oti rov edreq>. eitLKara- rovro Men., Kai ri rovto Dress.
patov^., tantum idtecpavoDjievov BC Kai l'dovg c. BCO vet. int., i'dovg S.
Men. 5. iTteidrj c. SB vet. int., FV. 12. iK7tXay&)div c. S., iKTtAa-

Davis., iTtel de vulg. (etiam Dress.). yrjdovtai vulg. l'dete — c. S.**, vet.
— rov Ttodyprj. solus C rov TtoSrjpy. int. (Men.), i'de S. vulg. rbv rvTtov —
7. iôvêvjjdavreg Ka\ ef.i7trvdav- c. tcxtu vulg'. et vet. int., rov rpayov
8.
r£$ Ka\ KaraKevrtjdavreg c. vct. int. rov rimov S. 13. elg c. BCOV, vet.
iB,ovêvijdavreg [iôv^vvTJdavreg C.) int., I)ress.,^Ko:i Men., om. S. 14.
KalKaraKevrrjdavregKa). ijiiTtalâvreg robv ante aKav^^v solus om. Men.

YETUS INTERPRETATIO C. VII. VIII. 25
huius stirpls clulces fructus inveniuntur. ad quid ergo

hoc? adtendite: Unum ad aram; alium tamquam male-
dictum. et quare is, qui maledictus, coronatus? quia
videbunt iUum tunc chlamydem habentem
in illa die
coccineam circa corpus et dicent: Nonne hic est, quem
nos crucifiximus, fastidientes et conspuentes et compun-
gentes? vere hic fuit, qui tunc se dicebat esse fiUum
Dei. sicut ergo simihs, sic similes hircos . . et aequales,
ut quum viderint unum ex iUis tunc pascentem {vejjlo-
admirentur in simihtudine capri. ergo videtis fi-

juevov)^
guram eius, qui passurus erat, Jesu. quare et lanam in
medio spinarum ponunt? figura Jesu ecclesiae posita.
quia qui voluerit tollere lanam coccineam, oportet illum
multa pati propter spinae maUtiam et coartatum sic do-
minari ilhus. sic, inquit, qui volunt me videre et attin-
gere regnum ineum, debent compressi et multa passi
accipere.
VIII. Quam autem figuram putatis esse, quia prae- Num. xix,
^*^'
ceptum est populo Judaeorum, offere vaccam homines,
in quibus peccata consummata sunt, et occisam comburere,
et tollere tunc cinerem pueros et mittere in vasa fictiha
et suspendere in Hgno lanam coccineam et hyssopum, et
sic spargere pueros circa singulas turbas populi, ut sancti-
ficentur a peccatis? videte«ergo, quo modo in simiHtu-
15. Hai/iEvog c. vulg. et vet. int., J&£- et vet. int., ftaXiv [ftaXeiv) S. 24.
fXEvog S. —ori c. S. et vet. int., iva iiti B,vXov c. FOV
vet. int., Eiti B,v-
vulg. — og c. vet. int. Men. (in marg.), Xqdv S.**, om. S. vulg. 24. 25. Iê
Dress., ov C Men. (in textu), o^g S. TcdXiv 6 rvrtog 6 rov dravpov xal ro
16. 8eI c. vulg. et vet. int. , e8el S. k'piov ro nonmvov c. S. {ei8e pro 18e)
17. avrov c. S. et vet. int. , om. FOV (in quibus codd. tamen rvitog
vulg. — nvpiEvdai c. codd., nvpioodai 6 et nai exciderunt), ro k'piov ro
Men. nonnivov vet. int,, om. vulg. 26. rov
VIII. ivriraXrat c. S. et vet. c. S. vulg. ro S.**
20. 27. ayviS^GDvrai
,
int., ivrsXXErai vulg. {ivrEXErai C.) c. plerisque codd., ayviôvrai OV

22. Eldiv c. S., om. vulg. —
nai ante (hic emendatum). aTto c. S., Davis,. —
6(pd^. om. Men. —
6q)dBavrag c. S., Dress., vTto BCOVMen.
dcpdâvrEg BCOV. 23. rijv dno-
86v 7tai8ia c. vulg. et. vet. int., ra
7tai8ia 6zo8ov S. — ftdXXEiv c. vulg.
26 BAllNABAE EPISTULA C. YIII. IX.
TTCDQ iv aTrXorrfTi Xeysi vjuiv' 6 /uo^xog ovv iOTtv 6 'Irf-
6ovg^ 01 TtpoOcpipovTEg avdpeg afxapTCDXoi oi TTpoOeviy-

navTeg avTov ini ttjv acpayijv. eiTa ovneTi avdpeg^ ovneTi
oLfxapTCDXcDv rf d6B,a. oi de pavTiôvTeg naideg oi evayye-
Xiodjuevot TfiJLiv TTjv acpeOiv rcdv djuapTicdy xai tov 5
dyviGfiov TTJg napdiag^ oig edcoKev tov evayyeXiov tt/v

iôv6iav^ ov6iv dexadvo eig juapTvpiov Tcdv cpvXc^v —
— oTi dexadvo (pvXai Tov 'l6paTjX — eig To nrjpv66eiv.
did ri Se Tpeig Ttatdeg oi pavTiôvTeg^ eig /xapTvpiov
'AfSpadju^ 'l6adn^ 'Ia7ic6l3^ oti ovtoi jieydXoi rcp ^êcp. ri lo
de To epiov iTti to ^vXov^ oti fj /3a6iXeia 'Ir/6ov iiTi ^vXcp^

xai oTi 01 iXTtidyOvTeg in avTov 8,rf6ovTai eig tov aicdva.
did Ti de djua to epiov nai Tov v66cD7rov ^ oTi iv Trj
fia6iXeioL avTov rjjxepai e6ovTai Ttovrjpai noti ^vnapai^

iv oiig fjjueig 6cD^r]66jueâ' oTi 6 dXycov 6dpna 6ia tov 15
pvTTOv Tov z66cD7tov iocTai. noii 6id TovTO ovTCDg yevojueva

fjjiiv juev i6Tiv cpavepd^ ineivoig de 6noTeiva^ OTi ovn
rjnov6av cpcDvrjg nvpiov.
IX. Aeyei ydp TtdXiv nepi tcS>v cDTicDv^ Ttcog TtepieTe-
ps. XVIII, jiev fjjiCDv Trjv jtapSiav. Xeyei nvpiog iv Tcp npocprjTrj 20
Jes. Eig dnofjv cDTiov v7trjnov6dv juov. nai TtaXiv Xeyei Anofj
'
dnov6ovTai oi 7t6ppcDêv^ d i7toirj6a yvcD6ovTai. nai IJept-

jer. lY, i. Tjufj^rjTe^ rdg napdiag vjicdv. 7ca\ 7taXiv
Xeyei nvpiog^
jer. VII, 2. Xeyei "Anove.^ ^l6parjX., oTi rdde Xeyei jtvptog 6 ^êog 6ov.
/'^-
XXXI\, 13.
nai TtdXiv To 7tvevjua nvpiov ^tpocprjTevei Tig i6Tiv o
^
êXcDv 8,rj6ai eig tov aiwva^ ^jiofj anov6aTCD Trjg (pcDvrjg
??'-»• •«-
25
Vin. 1. iv aTtXorrjri c. S., aTtXo- c. S.** et vulg., oi S. 4. 5. oi evay-

rrjri vulg. — UyEi vnlg. et vet. yeXiddjiievoi c. S.** vet. int., evayys-
int., Xeyerai S. — v^dv c. S. et^ text. XnSa^Levoi S., evayye7ae,6i.ievoi vulg.
vulg., ijfxiv vet. int. 1. 2. 6 /<o- g. -rf^g napUaq c. S.** vulg. et vet.
6xo<i o^v J6r\v o 'irjdov^-^ 7. 8. 8exa8vo, bis S. Tft.
^^^''''T int., om. S.
^^.,^^^^^- ^^^"' ^^ (<^PP- Y' 8. 8eKa8vo cpvXai c. S., 8eHa8vo al
fo?^
531): vitulum autem qui pro nobis «^
^^j ^^ ,j^^^ >j^^^^ ^
,
immolatus est et nuilta scripturarum 'g^ UdaK\ xal (om. OV) 'Idaax xal
loca et praecipue Barnabae epistola, 'j^^^. \^^^
1q, H, ^/ si c.
quae babetur inter scripturas apocry- ^^^^ /^^^ ^, g ^^.Qy^ ^^
phas, nominat. -
o //o(;a:os oi;r (oi;ro? , «
^ g^
.J^
^^~ .^^^^ ~ ^^teri ^y
Mcn. et ahi) idriv o Ii/dovg j. BC ^^^^^ __ ^^^^^ ^ Dress., BCFOV
FOV vet. int. Drcss., rojnog xo (** o ^vXov S., rcj guAcj Mcn. et plcrique
/iiodxog o) id edriv S. 3. avrov. so- editores. 12. xal ori c. S.^ et '
lus C. avr&v. — om. vulg. vet. int., 8i6ti vulg.

rj)v c. S., iyt' avrov —
— av
'xv8peg c. codd., anaprooXoi sine c. S. BCFOY, ;var. lcctione• apud
3a addere voluit Mcn.
causa 4. oi 8e Voss., Dress., elg avrov plerique cdi-
VETUS INTERPRETATIO C. VIII. IX. 27
dine dicat nobis. vacca . . erat Jesus; qui offerebant,

homines peccatores, hi qui obtulerunt eum ad victimam
qui sparserunt pueri, lii erant, qui
nuntiaverunt nobis remissionem peccatorum et castitatem
praecordii nostri, quibus dedit evangelii potestatem, qui
sunt duodecim, testimonium tribuum, quia duodecim sunt
tribus Judaeorum quare ergo
et lana in ligno est? quia qui crediderit in illum,
vivet in perpetuum. quare in unum lanam et hyssopum?
quia in regno illius dies erunt nequissimi et sordidi,
quibus nos sanabimur (1. salvabimus),
et propter hoc, dum sic fiunt, nobis . . lucida,
illis autem obscura, quia non audierunt vocein Domini.
IX. Dicit autem de auribus, quo modo circum-

cidat aures praecordii nostri. dixit . . per prophetam: ^s-^^"'-
Auditu auris exaudivit me. et iterum dicit: Auditione J^s.

• 1 p •
p • XXXIII, 13.
/1 -N
audient, qui ionge sunt, et quae laciet (h leci) scient . . .
Circumcidite, Dominus, aures vestras. et iterum

dicit Jer. iv, 4.
dicit: Audi, Israel, quia haec dicit Dominus Deus tuus. Jer. vii, 2.
et iterum spiritus Domini prophetat: Quia qui vult vivere p«-

^ ^r XXXIV,
T . 13,
m perpetuum, auditione . . .
audiat vocem pueri mei. et ite-
tores. 13. rov v66oD7tov c. Dress., oram vju^v) c. S. et vet. int. , xai
rb v66oo7Cov S. BCFOV. 14. Tto- add. vulg. — xvpiog c. S., 6 Hvpiog
vrjpca Hoi ^vrcapai c. vulg. et vet. vulg. 21. v7t7JKov6av c. S. et ce-
int., pvTtapai nai Ttovrjpai S. 15. teris codd., v7t7JHov6s (LXX) vet. int.,
^/iislg c. S. BCOVVoss. vet. int., ita legendum proposuit Men. 22.
Dress., rjfxepaig Men. in textu. —
6 ol TtoppaoÊv c. codd. et vet. int.,
aXyS)v c. S., nal dX^ya)v vulg. —
6dpxa nat ol noppcjÊv Men. 22. 23. ^tEpi-
c. S. BCF V Dress., rrfv 6dpna ple- t/irj^rfrE c. S.** {rtEpirjur/^yraL) ct vet.
rique cditores. rov fjvTtov
15. 16. int. , TtEpirfxrjrai S., 7t£pir/j.r/^7J6£rai
rov v66oL)7tov c. SBCOV, Men. in OV (hic ad oram 7t£pirjiir/Brj6E6Ê)<,
textu, Dress., rov pvTtov 8id rov vulg. 23. Hvpiog
7tEpir/ir;37J6E63Ê
v66oo7tov coniecit Coteler. 17. 6ho- c. onmibus codd. et Dress., 6 nvpiog
reivd c. S.**, vulg. et. vet. int., 6Horia plerumque. ^b.HaiTtdÂiv rb 7tvEvfxa
S. 18. Hvpiov c. S. BCFOV,
rov nvpiov 7tpo(pr/rEV£i c. toxtu vulg. et
Hvpiov plerique oditores. vet. int. om. S. 2(5. dHov6droo c.
,
IX. 19. clnioDv 0. codd. ct vrt. S.** ct vulg., aHov6arai S.

int., airioDv Mcn. 20. r//iojy (0 ad
28 BARNABAE EnSTULA C. IX.
jes. 1, 2. rov TTaidog juov. noci TtdXtv Xeyet "Ahove^ ovpavi^ naS.
ivcDtiôv yff, ori nvpiog iXdXrfOev ravra eig fxaprvpiov.

jcs. 1, 10. 7â:z TtdXiv Xeyei Ânov6are Xoyov ywpiov^ dpxovreg rov
3cs. xh, z. Xaov rovrov. nai naXiv Xeyei ÂnovGare^ renva^ cpcovrjg
/3o(dvrog iv rfj iprfixcp. ovnovv nepierejxev rfjxc^v rdg 5
dnodg.) iva dnov6avreg Xoyov 7ti6rev6GDjuev. r/ ydp Ttepi-

rofjirf^ icp rj TteTToi^âîv^ narr/pyr/rai. Trepirojx^v ydp
eiprfnev ov 6apnog yevr/B^rjvai. dXXd 7rape^rj6aVj ori dy-

jer. IV, 3. yeXog TTOvr/pog i6oq)i8,ev avrovg. Xeyei npog avrovg Tdde
Xeyei nvpiog 6 ^êbg vjuc^v code evpi6ncD veav ivroXtjv — lo
— jx^ 67reiprfre iit dndv^âig^ TrepirjixrjB^rjre rcp nvpicD
jer. IV, 4. ^jxwv. 7iai ri Xeyei^ ITepir/xTJB^rjre ro 6nXrjp6v rrjg jiap-
VII, 26. ^
oiag
f c^
vjxcDv^
x\
nai rov rpaxrjXov
'-« c^ '^^-»
vjucdv ov ^nXr/pvvrjre. jxrj
'
jer. IX, 25. xat TTaXiv ^ldov Xeyei nvpiog Uavra rd e^vrj dyrepirjurjra
d7{po^v6ria^ 6 de Xaog ovrog djrepirjur/rog napdia' dXX' 15
ipeig Kai jurjv Trepirerjurjrai 6 Xaog eig 6cppayida. dXXd

nai Trdg 2vpog nai "Apaif) nai rrdvreg 01 lepeig rcov ei-
SgdXcdv. dpa ovv ndneivoi in rfjg dia^rfnrjg avrcdv ei6iv^
dXXa noii 01 Aiyvjrrioi iv Trepirofxfj el6iv. jxdBêre ovv^ renva
dydrrrjg.) 7rep\ 7rdvrcDv nXov6icDg.^ ori Âfipadjx o npcStrog 20
nepirofxrjv dovg iv nvevjuari npo^Xeipag eig rov 'Ir/6ovv
Gen. XVII, nepiirejxev^ Xaf3cDv rpicDv ypajujudrcDv doyjuara. Xeyei
cLxiY,u. yap Kai nepierejxev Afipaaju in rov oinov avrov dvSpag
denaonrcD nat rpiano6iovg. rig ovv r/ do^êi6a rovrcp yvco-
6ig^ jua^êre ori rovg denaonrc^ npcDrovg^ noci did^rr/jxa 25
IX. 2. yij c. omnibus codd. et B>ev S., idocpidEv plerique edd. 10.
Dress., r/ yrj plerumque. —
xvptog c. a^ds c. S., vet. int. et Hefelio, 6 di B
omnibus codd., vet. int., Voss., Dress., CFO, 6 de (prima manu mutatum in
6 5£o's Men. et alii. 4. dKoi'dat£ ode) V., ode Dress. veav c. vet. int., —
c. S. BCFOV Dress., dKovere Men., Men., Hefelio, Dress. (in uncinis), om.
Voss., alii. — cpoovrjg c. S.**, (poovrf codd. ILdTieiprjre c.wAg., dTtîperai
S., rrjg q)aov?/g vulg. 5. fto&vrog c. S. — i7t aKavâig (LlsX) c. S., vet. int.,
5. B (marj^:.) F V, vet. int., Dress., Voss. et Hefel., ini dKavâg FOV
ftocodj/g B (text.) C plerique edd. Dress., iyri dKavâv C, iTt' aKavSav
6. iva dKovdavreg Xoyov nidrevdoofxev B Men. — TtepirjiirjSêre. solus Voss. add.
c. BC [7iLdrevdwi.ir}v) FOV, vet. int. 8e. — Kvpioo c. vet. int. et codd., ex-
ct mar^^. Voss., 'iva ayiovdoof.Lev Xoyov ceptoS. (5£o5). V2. Ttepiriit/îjre coii^.
jtai /,irf /lovov nidrevdGo/iev
praeter S. (;rfpzr/<7/ra'/).
r//iug 12.13. Ka) ri
S.
6. 7. r/ (OV ei) ydp Ttepirojnj/, icp \eyei napbiag v/i^v om.B.\\\Li\m^x- —
?7 Ttenoiâdiv Karr/pyr/rai c. vulg., ginia dscripta sunt) C. ro dKXt/pov —
aAXaKai r/ Ttepirojur/ eq) 1/g 7te7toi3adiv rr/g Kapdiag c. omnibus codd. praeter
Kan/pyr/rai S. 8. yevi/^r/vai c. S. S. {dKXypoKapdiav). 13. dKXj/pvvi/xe
B, yevvr/Sr/vai. Mcn. Voss. COV 9. c. Dress., dKX?/pvveire S., BCFOV
^(?0(^r^£^ c. S.**BCFOVDress., 6^90;- dKXy/pvvere plerumque. 14. Ha\
VETUS INTERPRETATIO C. IX. 29
runi dicit: Aiidi, coeluni, et percipe auribus, terra, quia jcs. i, 2.
Dominus locutus est . . . . et iteruin dicit; Audite ver- jes. i, lo.
bum Domini, principes populi huius. et iterum dicit: Jes. xl, 3
Audite . . vocem clamantis in eremo. ergo circumcidite (1.
circumcidit) aures nostras, ut audito verbo credamus . .
circumcisionem autem dixit, non corporis . . .
sed praeterierunt, quia angelus nequam docebat illos. . .
haec dicit Dominus Deus vester (heic invenio novam legem) jer. iv, 3.
vae ilUs, qui seminant in spinis. circumcidite vos Domino

vestro . . . (hoc est . . audite Dominum vestrum) et
circumcidite nequitiam de praecordiis vestris . . dixit Jer. iv, 4.
autem iterum: Ecce Dominus: Omnes nationes sine

dicit jer. ix, 25.
circumcisione corporis simt hic autem populus

sine circumcisione cordis est. sed . . etiam circumcisus
est popuhis in signum. sed et Judaeus et Arabs et omnes
sacerdotes idolorum et Aegyptii. ergo et hi de testamento
sunt quos dicit fihos Abrahae de omnibus
gentibus. quia Abraham primus circumcisionem dedit in
spiritu, quod prospiciebat Jesum. circumcidit in Gen. xvii,
de doino sua homines trecentos octodecim cf. xiv, 14.
quia primatum trecenti sunt, et di-

stinctione facta dicit decem et octo. habes in duabus
TtdXiv c. BCF et vet. int., TtdXivON^ 'lydovv c. S. OV vet. Dress.,

int.
idov improbavit) Xa/3£ nakiv S.
(** v\6v BCF et pleraequeeditiones.
15. (XTtepitfxrjra aKpoftvdria. ita emen- 22. rpiwv c. vulg., y S. 24. dexa-
davi textum vulg. aTtspirjiiyra, dupo- onrc^ c. S., Êna nai onrcx) vulg. —
ftvdra (Dress.), collato vet. int., anpo- om. solus Men. — rovrco BC c.
fSvdriav omisso voc. ditEpirfx. S. — 77
Men. Dress., rovro OV, avroa S.

napSia c. vulg. , napdiag S. 16. 25. — p. 30, 4. /idêre — rbv dravpov.
Ttepirarjur/rai c. Clemens Alex. Strom. VI, 11, 84, p.
S. et vet. int. , Ttepi-
ri/xvf.rai vulg. 18. dpa c. BOV
782. de Gen. XIV, 14 sq. haec dixit:.
vet. int., dpa editores, etiam Dress. (padiv ovv eivai rov /isv nvpianov
— diaBTJnrfg c. S. et vet. int.,
rrjc; d7f/.ieiov rvvtov nard ro dxv/ia rb
tSyy diaBr/nuyy vulg. avr&yy c. S. — rpiauodrbv droixeiov, rb de icjra nai
BCFOV Dress., avrov plerumque. rb r/ra rovvo/ia dr//iaivEiv rb d(>jrjj-
19. nai ol c. S. FOV, nai BC Men. piov. 25. yua^^r^ oti c. S. et vot. int.,
20. dydnr^g c. S., om. vulg. 7t\ov- /<a3£T£ vulg. —
8Enaonrooc.^.ON^8Ena —
dioog hic om. S. sed habet post na\ onrao B C vulg. (apud Mcn. dina ex-
,
iv TtvEv/iari. —
6 npwrog c. vulg., cidit). 25. p. 30, 1. na\ 8iddri//ia —
np&rog S. 21. npoftXiipag et vet. noirjdag Xeyel rpianodiovg c. S. et vet.
mt. nAovdiojg
, npofiAEipag S. int. Eira rovg rpianodiovg vulg. — ,
30 barnabap: epistula c. ix. x.
TroiTfOag Xayei rpianoOiovg. rb dejiaoKrcD IH. txîg 'Irf-
6ovv. ori Sh 6 Oravpog iv rcp T rljueWev exeiv rf/v
xdpiv^ Xeyet nai rpianoGiovg. Sr/Xoi ovv rov juev IrjGovv

iv roig dvOiv ypajujuaOiv^ nai iv rcd evi rov Oravpov.
oidev 6 rrjv ejicpvrov dcopeav rf/g Sidaxrjg avrov êjxevog 5
iv r/jiiv' ovSehg yvrjOicorepov ejiaêv dn ijxov Xoyov.

dXXa oiSa bri dîoi iore vjxeig.
Lev. XI.
X. "Ori Se McDvOfjg eiprjnev' Ov g^dyeOê xoipov^ ovde
derov^ ovde o^vTrrepov^ ovSe nopana.^ ovbendvra ix^vv., og ovn
^Xî Xenida iv eavrco^ rpia 'eXafêv iv rfj OvveOei doyjuara. 10
Deixt.iY,!. Ttepag ye roi Xeyei avroig iv rcp êvrepovojiiw Kai 6ta-

^rjOojiai TTpbg rbv Xabv rovrov ra dinaicojxara jjlov. dpa
ovv ovn eOriv ivroXfj ^êov rb jxfj rpcDyeiv^ McovOrjg de
iv Ttvevjxart iXdXrjOev. rb ovv xotpiov npog rovro eiprjnev'
ov jifj noXXrjB^rjOrj ^ (prjoiv^ dv^pcoTCOig roiovroig^ oiriveg 15
bjioioi eioivbrav yap OnaraXcBOiv irriXavâ-

xoipoig'
vovrai rov nvpiov eavrwv^ brav de vOreprjB^coOiv im-
IX. 1. ro deKaoKTco IH. c. F, ubi vulg. 5. 6 c. vulg. oti S. , 8l- —

Dresselio exstare assertum est ro diKtx dax^S vulg. et vet. int., dia^tJKJ-^g S.
c.
OKTGJ, iwra. iixa. S. iri om., quia 8e- 7. oi8a c. vulg. et. vet. int., om. S.
KaoKxch et irf idem valere videbantur. 8 sq. Clemens Alex. Strom.
X.
graecum numerum circumscripsit vet. II, 67 p. 464 aXK.a koli âft\8
15,
int.. c superflua graeci numeri inter- Ka\ npb zJaftld 6 Mcjvdyg x&v xpiS)v
pretatione ortus est textus vulg. xo xyv yvw6iv i/nqjaivovdiv
Soy/.idxGov
heKaoKXGo (ita OV, 8EKa kocl okxqo xovxcov MaKapiog avijp, og ovh
dia.
BC) icbxa (1. /) SeKa, yxa (1. H, ce- iTtopevSr/ iv ftovAfj dêftobv ku- —
terum C elxa, quod in iam emen- ôog ol ix^veg Ttopevovxai iv dKOxei
datum est) okxco. ita Dress. 2. oxi eig xd ftd^rj' ol ydp XenlSa fxi/
8e c. S. C, hi 8^ BFOV Dress. —
exovxeg , d)v dnayopevei Mcoi>6vg
T c. B C, xai) FO V Dress., xpiaKo6xa) icpd7txe63ât, Kdxco xijg âXd667fg ve-
(** xovxGo) S. Tertullianus adv. Mar- /xovxai —
ov8e iv 08^ djnapxr/X&)y
cion. III, 22: ipsa enim est littera ^6xrf —
Kaôog ol 8oKovvxeg q>oftet-
Graecorum Tau, nostra autem T 6âL xov Kvpiov d/napxdvov6iv cbg 6
species crucis quam portendebat fu- xoipog' 7teLva)v ydp Kpavyd8,eL, TtXrj-
turam in frontibus nostris. Hierony- pcoêig 8e xov 8e67tuxr/v ov yvcopic;et
mus Comm. in Ezech. lib. Ilf. c. IX, —
ovSh iTti KaêSpav Xoi/ia^v ind-
.4 sq. (Opp. V, 59 sq.) et ut ad nostra 2i6ev
: —
KaBchg xd Ttxijvd elg dp-
veniamus, antiquis Ilebraeorum literis Ttayi/v exoi/ia itapyve6e 8\ MGoi)- — .
quibus usque hodie utuntur Samari- 6r/g ov <pdye6BaL xolpov ov8e dexov
tani extrcma Thau litera crucis habet ov8^ 6t,v7txepov ov8e KopaHa ov8\.
similitudincm quae in Christianorum Ttdvx' ix^vv , og ovk e'xei XeTtiSa iv
,
frontibus pingitur et frequenti manus avx&). xavxa /tlv o Bapvdfiag. V,

inscriptione signatur. 3. Kal c. S. 8, 52. 53 p. 677 sq. xoiavra yovv
B (in tcxtu) COV, vct. int., Dress., nal 6 Mcoijîjg Ttapaivel' xdKoivd Sif
ydp B in marg., Voss. —
xpiaKo6iovg xavxa Ov cpdye6Se xolpov ovxe derbv
c. S., xovg xptaKo6iovg vulg. —
roK. oi;r£ 6B,t')7txepov oine yiopaKa. o fi\y
soli C et Men. ro. 4. iv rcj c. S., iv ydp xolpog (piArjSovov nal aKdâprov
VETUS INTERPRETATIO C. IX. X. 31
litteris Jesiiin. iii quibus incipiebat habere donum, tunc

dicit et trecentos . . habes in una littera T crucem.
scitote quia (1. scit hoc qui) naturale donum doctrinae
suae posuit in nobis. nemo artius (1. aptius) didicit a
me verbum, sed scio, quia digni estis:
X. Quare
^ autem Movses «^
dicit: Non manducabis ^^^- ^^-
Deut. XIV.
^ ^ ^
porcinam, nec aquilam, nec accipitrem, nec corvum, nec

omnem piscem, qui non habet in se squamam? tres ac-
cepit Moyses in conscientia sua constitutiones. ad summa
secunda lege: Et disponam ad populum hunc
dicit illis in Deut. iv, i.
aequitates meas. ergo non est mandatum Dei, ne man-

ducent; sedMoyses in figura locutus est illis. porcinae (l.por-
cinam) ergo ad hoc dixit: Non eris coniunctus hominibus
talibus, qui quum luxuriant, obUviscuntur Dominum
l7tt^vf.dav rpocp&v xat dq)po8t6loDv ISpGotog Eavtoig tr/v tpo-

Ttopiêiv
Xixvov xat /XE/ioXvd/iiivyv aHoXadiav qîjv , aW
iv apitay^ nai avojiiia.
/iTfvvEi, det KVTfdttoadav , vXiktJv ts fSiovdtv detog /lev yap dpnayrjv,
Hctt iv f5opf56pGD HEtj.ievr}v , eig 6(pa- 6B,v7ttepog 6e ddtxiav, holl nXeo-
yrp^ Hoi aTtojXetav Tttatvo/iivrfv. e/j,- vEB,iav 6 nopaB, fX7]vvEi. cf. etiam
TtaXiv 6£ iTtttpETtEt dtxyXovv Hoct fxa- VII, 18, 109 p. 901 sq. et Paedag. III,
pvHGO/ievov i6îeiv /it/vvgdv
,
cpr/div 11, 75. 76 p. 297 sq.
,
8. etpynev
6 Bapvdftag, HoXXa6âi deiv /lEtd c. vulg., EtitEv S. 9. ov8e c. vulg.,
tarv qjofjov/iEVGJv tov nvpiov nat ovtE S., etiam in sqq. (quater). —
fXEth tarv /lEXEtarvtoDv o sXaftov 8td- ov8e c. vulg., ovtE S. B C. Ttdvta —
6taX/ia pij/iatog iv tf/ napSia, /lEtd c. vulg., Clem. Al. et vet. int. Ttdv
tdav XaXovvtoDv 8tHaiGj/xata Hvpiov VO (ubi prima manus emendavit),
xal tTjpovvt Gjv , /lEtd tGJv Ei86tcjv om. S. —
og c. S. et vulg. o ,V0. ,
oti T} epyov Evq)po6vvr}g 10. XE7ti8a c. S.** vulg. vet. int.,

/leXetrf i6ttv ,
Hai dva/iapvHGo/iEVGov tbv X6yov xv- Clem. Al., /iEpi8a S. havto) c. —

piov. ti 8e to 8ixvXovv ; bti 6 înatog S., avtco vuig. 11. tot Xiyet c. S.
Hai iv tovtoa t& h66/igd TtEpiTtatEi et vulg., tolg X6yotg C, tot Xiyst X6-
Hoi tbv dytov ai&rva iHSixetat. Eita yoig Men. 11. 12. 8iaBij6o/iat c.
iniq>EpEi BXinere, noog ivo/ioBitrj6ev S. et vulg. (B et C in margine), 8ta-
6 MGoiJ6rjg HaXobg' dXXd n6êv inei- ^rj6ovtai BC. 12. dpa Dresselius
votg ravra vo9j6at r} 6vvtivai; r//iEig iam insuis quattuor codd. invenit,
StHaiGog vorj6avrEg rdg ivroXdg Xa- tamen dpa edidit. 13. ovv (cf. c. IX,
Xov/tev, cog r/îXr/6ev Hvpiog' 8ia p. 28, 18) c. S., om. vulg. 14. x^t-
rovro neptire/iE rdg dnodg r]/LSTV Hoct piov. solus Men. xotpov. E-tpr/HEV —
rdg Hap8iag, tva 6vviGo/xev ravra. c. vulg., fZTTfr S. 15. otiyWT/ c. vulg., ov
vai /ir/v orav Xiyr;/ Ov q^dy^ rbv S. 16. o/xoioi ei6tv xoipoig c. vulg.,
aerbv, rbv 6B,vnrepov noct rbv Inrt- Ei6tv o/iotot xotpoov S. orav yap c. —
vov Hoti rbv HCpana, ov HoXXr/^^r/^r;}, vulg. ct vet. int., rowrfdrjT' orar S. 17.
q)r/6iv, ov8e b/iotQoBrj6i;/ roig dv^pw- havrobv c. vulg. ot vet. int., om. S. —
noig , oi ovH i6a6t 8td nbvov nai v6rEpr/B6b6tv c. vulg., v6rEpovvrat S.
32 BAIiNABAE EPISTULA C. X.
yivGD6}i0v6iv rov nvpiov^ (hg nai 6 xîpog orav rpcoyrj^

rbv Jivpiov ovK oiSev^ orav de TreivaOrj xpavydêt xa\
Xaf3cov TtaXiv OiGDTta. ovde jir} qâyrjg^ cprjGiv^ rov derov,
ovde rov o^vTtrepov^ ovde rov inriva:; ovSe rov nopana.
ov jj,rj.^ (prjoiv.) noXXrj^rjCrj ovde bpioiGD^^rjOrf dv^pcjTtoig 5
roiovroig^ oiriveg ovn oidaOtv 6ia norrov nai iSpcdrog tto-

pi8,eiv eavroig rrjv rpoq^rjv^ dXXd dpTvdôvOiv rd dXXo-
rpia ev dvojuia avrcdv nai eTtirrjpovOiv chg ev dnepaio-
Ovvrj TtepiTtarovvreg nai nepifiXenovrai.^ riva endvOcDOiv
dia rrjv TcXeoveîav ^ chg nai ra opvea ravra /uova 8id lo
noTtov eavroig ov 7topi8,ei rrjv rpocprjv^ dXXd dpyd na^^rj-

jjieva en^rjret^ Ttcdg dXXorpiag odpnag naracpdyrj.^ ovra
Xoifxa rfj Ttovrjpia avrc^v. nai ov fxrj cpayrjg^ cprjoiv^ 6fxv-
paivav^ ovde noXvTtoSa^ ovSe Grjniav — ov pirj^ cprjGiv.^
o fxoiGD^rjOrj noXXGDjjievog dv^pc^noig roiovroig^ oiriveg eig 15

reXog eioiv doefteig noa nenpifievoi rjdrj rcp âvdrco., ck>g
nai ravra rd lx^^v6ia juova imnardpara iv rcp /?i;5g5
vrjx^tai^ fxrj noXvfxf^cDvra^ chg nai rd Xoind^ dXX iv rrj
yrj narcD rov f3vôv naroinei. dXXd noii rov 6a6vno6a

ov jxrj cpayrj. npog ri^ ov /xrj yevrj nai6ocp^6pog., ov6e 20
bjxoiGD^^rjOrj roig roiovroig' bri b XaycDog nar iviavrov

nXeovenrei rrjv dcpo6ev6iv. o6a ydp errj 3,rj^ ro6avrag exî
rpvnag. aXX ov6e rrjv vaivav cpayrj. ov prj^ cprj6iv^ yevrj
poixog^ ov6e cp^ôpevg., ov6e bjxoiGD^rj^rj roig roiovroig.

npog ri^ brt ro 8,cdov rovro nap iviavrov dXXd66ei rrjv 25
cpv6iv^ nai nore pev dppav^ nore 6e îjXv yiverai. dXXd
X. 1. (»s c. S. om. vulg. Men.

et vet. int., —
iTnrypoddLv c. viilg., Ttapini-
— o (om. M.en.)joiftos vulg. et povdtv S.
c. —
a)g c. vulg. et. vet. int.,
vet.^ int., o xoi >id {*'^ xoipog) S. om. S. 9. — 11, nai TtEpiftXsTtovTai —
tpcoyip c. vulg., rpGDyei SVO (in hoc —
ri]v Tpoq>i/v c. S. et vet. int., om.
quidem correctum). 2. tov nvpiov vulg. 10. 11. 810. hottov c. S.**,
ovK oldev c. S. et vet. int., ovk oide om. S. 11. 12. crAAo: dpya xaBrj-
rbr Hvpiov vulg. —
7tEivd6y c. BC fxeva c. S.** et vet. int., aXXa nai ra
OY, TtEivd^'^ editores (etiam Dress.), naîjjUEva S., Kai Kaîiusva dpyd
£7ti (** Tttva) S. 3. ovSe /n) q)dyyq TavTa vulg. 12. KaTaq>dy7} c. vulg.,
c. vulg., ovTE q)ayr} S. —
cpTi^Lv c. qyayif S. 13. ov //^ cpdyijg c. vulg.,
vulg. et vet. int., om. S. 4. oi'dE ov cpayTf S. 13. 14. 6/ivpaivav^c.
c. vulg., ovTE hic et in sequentibus vulg. djLivpvav S., 14. 7toXv7to8a
(bis) S. 5. ovS^k 6fxoiGDî]6T^ c. Clem. c. vulg., TtoaXvTtav S. — ov /.a} <pf/dii^
AL, S., vet. int., om. vulg. 6. 7. c. vulg. et vet. int. , ov cpaycjCtr
jto}
havToig
7topiB,Eiv c. Clem. Al. et vulg., ov jnj (pijdiv S. 15. yioXXoouFrog
EavToig TtopiÊiv S. 8. avTcbv om. c. vulg. et vet. int., om. S. la. IG.
VETUS INTERPRETATIO C. X. 33
suum porcus enim quum manducat, Dominum

non novit. quum esurit, tunc clamat, et quum accepit,
iterum tacet. Nec manducabis, inquit, aquilam aut ac-
cipitrem . . aut corvum. hoc dicit: Non adiunges te nec
similabis talibus hominibus, qui nescimit per laborem et
sudorem sibi acquirere escam, sed rapiunt alienam per
suam iniquitatem et observant quasi in simplicitate am-
bulantes quem dispolient. sic aves istae solae sibi non
acquirentes escam, sed pigrae sedentes quaerunt, quo
modo alienas carnes devorent, quum sint pestilentiosae
per suam nequitiam. Non manducabis, inquit, muraenam
nec polypum nec sepiam. non, inquit, similabis adhaerens
talibus hominibus, qui in perpetuo impii et iudicati iam mor-
tui (1. morti) sunt. hi enim pisces soli maledicti sunt . ^ . .
. non natantes, sicut reUqui, sed in ima altitudinis terra

.
inhabitant. Sed nec leporem manducabis. ut quid dicit?

non eris, inquit, corruptor puerorum nec similabis talibus.
quia lepus singulis annis facit ad adsellandum singula
foramina, et quotquot annis vivit, totidem foramina
facit. Sed nec belluam, inquit, manducabis. hoc est:
non eris moechus aut adulter, nec corruptor, nec
similabis talibus .... quia haec bestia alternis annis
mutat naturam et fit modo masculus, modo femina.
sig TfAog eldiv ddtfttiq c. vulg., el^lv ova vel vento vel pulvere concepta
a6£/3eig aig tsXog S. 16. nEKpijnevot parerent, alia quaedam animalia ma-
0. S. OV et. vet. int., HeKpvjujiievoi rem vicibus alternis in feminam ver-
BC. — ijdy c. S. et vet. int. om. terent et sexum per annos singulos
,
vulg. 17. iv c. vulg., ra ev S. commutarent, ut lepores et liyaenae,

18. (hg xaL c. S., Gjg vulg. 19. xdroo quas beluas vocant etc. 20. qjdy^'
c. S. FOV Dress. , xard BC et libri c. S. et vet. int., cpr}6iv add. vulg.,
impr. 19 sq. dXka ytai rov da6v- 6 q)r]6iv Voss. —
yevy c. S. C vet.
Ttoda ov fj.7j cpd)'p nr\. Clemens Rom. int., yevijrai BOV. 22. TtXeovenrel
Recogn. VIII, 25: Pauca quaedam ad c. S. BC, TtXeoveHrrj OV. 23. ov
indicium et documentum providcntiae //?; c. S. BC vulg., oi; yWT/r FOV
Dress.
suae mutato ordine genus scrvare 25. ori ro 8,S}ov rovro c. S. et vet.
iussit (sc. conditor) in terris, verbi int., rovro ydp rb â)ov vulg. aX- —
gratia ut per os conciperet corvus, Xd66et c. S. BC, dXXd^d?;^ OV. 26.
et por aurem mustela gcneraret ut Ttorh 8e c. vulg., Ttore S.
,
aves n(,nniillae sicut gallinae interdum

Hlt.OENFEr.n, Nov. Tebtam. extra canonem. II. 3
34 BARNABAE EPISTULA C. X.
7iai rrjy yaXfjv ijuiOr/Oe jiaXcdg. ov fxrj^ (pr/Oiv^ yevrf^rjg rotoij-
rog^ oiovg aKOvojuiev dvojuiav noiovvrag rcp 6r6fxari bi

dnaâpoiav^ ovbe jioX\ri^r]6rfraigdKaâproig^raig rf/vdvo-
piav 7roiov6aig rcp 6rofxari' ro ydp 8,wov rovro rcp 6r6pai
Kvei. Ttepi r(x>v f^pcDfxarcov fxev ovv XafiG)v McDv6rjg rpia 5
d6ypara ovrcog iv Ttvevpari iXaXrj6ev oi de nar iiti^^vpiav '
rrjg 6apKbg cog 7tep\ fipcdparcdv 7tpo6edeâvro. Xafi/Sdvet 6e

ps. 1, 1. rcdv avrcDv rpiwv doypdrcDv yvw6iv âvid koli Xeyei bpoicog
MaKdpiog dvrfp^ og ovk irtopev^rj iv fôvXfj d6e^cdv —
Ka^d)g 01 ix^veg Ttopevovrai iv 6Korei eig ra fSa^rj — 10
nai iv dpaprcoXc^v ovk

bS(p — Ka^c^g doKOvvreg e6rrj 01
rbv Kvpiov dfxapravov6iv

cpof3ei6âi b x^^P^S — ^^^ c^g
iitiKaêdpav ovn iKaî6ev — na^cog ra

Xoifxc^v Ttereivd
rd Ka^rffieva eig dpTtayrjv. ex^te reXeicog koli nepi rf/g
Lev. XI, 3
l3p(D6ecDg. dXX eiTte McDv6fjg 0aye6^ê Ttdv SixifXovv Kai 15
papvKCDpevov. ri Xeyeij b rr/v rpocpr/v XapfSavcDv oiSev rov

rpecpovra avrov^ koli in avrd) dvanavofxevog evcppaive6âi
doKei. KoXc^g einev fSXencDv ri/v ivroXr/v. ri ovv Xeyei^ koX-
Xd6Bê fxerd rc^v cpoôvpevcDv rbv jtvpiov^ perd rc£>v pe-
XercDvrcDv o dtd6raXpa pr/parog iv rfj Kapdia.,
eXaf3ov 20
fierd rc^v XaXovvrcov rd diJtaicDjuara nvpiov koli rr/povv-

rcDv^ perd rcDv eidbrcDv ori r/ peXerr/ i6riv epyov ev-
cppo6vvr/g koli dvapapVKCDpevcDv rbv Xoyov Kvpiov. ri de
rb dixr/Xovv^ bri b SiKaiog koci iv rovr(p rcp 7166pcp nepi-
narei Koci rbv dyiov aicdva iîdex^rai. /SXenere ncdg ivo- 26
X. 1, 2. ov jdTJ, sdeâvTo c. S. FOV, Voss. et retiquis,

q>r/6iv, yEVTjS^r/g
toiovTog c. S. yap, xaTediâvTo BC Dress., plane om.
et vet. int., ov juif
q>r]6iv, ojioioo^f/dxf Toig ToiovToig vulg. Men. 8. Ta)v avT^v c. S. et
2. dvofxiav c. vulg. et vet. int., avo- vet. int., om. vulg. 8. JaviS c. S.,
/itiag S. —
TGJ ^To/iati c. vulg. et vet. JafSid vulg. 9. ojxoioog c. S.**,
int., £v TGD dcj/iaTi S. 3. 4. ovSs vulg., om. S. 10. naBoog. c. vulg.
'noXX7/î/6y Toig dna^dpTOLg, Taig TT/v et vet. Ha^Gog nai S.
int., 12. o
dvojitiav 7toiov6aig ro5 ^TojiaTi c. vulg. xîpog Clem. Al. (cf. p. 30 sq.), vet.
c.
et vet. int., ov8e Taig tt/v avo/itav int. et vulg., ol x^^P^l S. 13. na-
7toLov6aL {^"^ TCOLOVâLg) ev tcj 6to- ^sdpav c. Clem. Al. (v. s. ) S. VB
jiaTL Hat anaâp^La HoXX7/^r/6Ei S. (prima manu), Ha^sdpa (LXX) vulg.
5. TTEpi Twv (ipoojiaToov jiEv ovv 14. Ta Ha^j/jiEva c. vulg., Haî/jieva S.
c. vulg. et. vet. int., nEpt jiev tgdv — ^x^te c. vulg. et. vet. int., £ê S.
(ipGojiaTODv S. — Xaftarv c. S. et vet. 15. ftpd)68cog c. S. et vet. int. ,
yvco-
int., om vulg. G. ovt Gog c. S. et vet. 6Eoog BCFOV
Mcn., Dress. 15 sq
int., om. vulg. (ipoojidToov c.
7. ttAA' Elne AlQw6j/g cpdyE^Se Trocy
vulg. et vet. int., (ipoo6EGog S. npo6- — dixr/Xovv hxX. Melitonis libc*' QUi
VETUS INTERPRETATIO C. X. 35
sed et quod dicit: Mustelam odibis, non eris, inquit talis,
qui audit iniquitatem et loquitur immunditiam. non, inquit,

adhaerebis immundis, qui (1. quae) faciunt iniquitatem ore
suo de escis ergo Moyses, acceptis tribus
constitutionibus, in spiritu sic locutus est. illi autem se-
cundum concupiscentiamcorporis, tamquam de escis diceret,

sic perceperunt. accepit (1. accipit) autem earum trium
constitutionum scientiam David et . . dicit: Beatus vir, qui ps. i, i.
non abiit in consilio impiorum — sicut pisces eunt in tene-

bras (1. tenebris) .... nec in via peccatorum stetit —
sicut qui videntur timere, . . et exerrant tamquam porcus.
nec in pestilentiae cathedra sedit — sicut aves quae se-
dent ad rapinam. habetis consummatim de escis. sed dicit

Moyses: Manducabitis omne quod .... ruminat, hoc Lev. xi,
est, qui esca accepta scit eum qui se pascit in . . . . . .
se refrigerari. bene dicit, providens mandatum. quid ergo

dicit? adhaerete eis qui tenent distinctum sermonem
in corde suo, §t cum eis qui loquuntur aequitates Domini,
.... cum eis qui sciunt, quia assidua lectio utilis est
videte, quo
dicitur clavis IX, 1 5 (Spicileg. So- 16 — IS. rrfv rpoq>rfv — ti ovv XsyEiBO-
lesm. ed. Pitra Tom. III, p. 1): ani- lus om. C. 18. 19. noXXadê c. vet.
malia quae ruminant, quae in lege int., codd. quidem, etiam noXXa-
S.,
munda describuntur, homines sunt (j5a:t (Dress.), quod iam editores emen-
sancti, divina praecepta ore et corde dare debebant. 19. 20. fXEXErcovtcjv
sive opere semper meditantes ut est , c. vulg., juEXEtovvt gjv S. 22. idtlv
illud in Psalmo: Meditatio cordis mei ^pyov c. Clem. Al. S., epyov idtiv
in conspectu tuo semper. 16.dXX'El7tE vulg. 23. dva/âpvKa)piEVGov c. C\em.
c. vulg. et vet. int., TtaXiv XEyEi S. — Al. et S. [ava/iapvHODjuEvov) , /zrjpv-
Mcovdyg c. S., Moodriq vulg. îXV' — HGOfiEvcDv vulg. —
Kvpiov c. Clem.
Xovv c. S. et vulg., dixvXov Men. — Al. (v. s. p. 31 not.) et vulg., tov nv-
(pdyEdÊ c. vulg. et vet. int., Kat piov S. 24. 6 diKaiog koli c. Clem.
cpayE^^âi S. 16. jxapvnc^fiEvov c. Al. (v. s. p. 31) FOV, 6 SiKaiog
Clem. Al. supra ad c. X p. 30, 8 sq.),
(v. BC vulg., Kat 6 SiKaiog S., Dress.
BOV, Men. Dress., fxapvKOfiEvov C,
fXOtpnKOV).lEVOV S., fxrjpvKcîiEvov F.
— 6 c. BFOV vet. int. Dress., on S.
3*
3G BARNi'.BAE EPISTULA C. X. XI.
juoârrjOev MGOvOf/g KaXwg. dXXd tto^êv iKsivoig ravra

vofj6ai 7] Cvviivai- fjfXEig de diiiaicog vor/6avreg rdg iv-
roXdg XaXovjuev^ a)g rfîXrjOev jwpiog. 6id rovro nepiire-
/uev rag dxoag f}fid)v nai rdg xapdiag^ iva 6vvici>fxev
ravra. r,
XI. ZrjrrjOcDjuLev di, ei ijxiXrj6ev r(p nvpicp npo-

(pavep(S>6ai Ttepi rovvdarog uat nepi rov 6ravpov. nepi
jiiev rov vSarog yiypaTrrai ini rov ^l6par}X^ n(2>g ro
panri6jia ro qîpov dq)e6iv djuapric^v ov jifj npo6diB,ovrai^
jei. Tf, 12. aAA eavroig oiKodojuiJ6ov6iv. Xiyei ovv b npoq^fjrrjg' ^)
ovpavi^ Kot ini rovrcp nXeiov gypi^drcD fj
'E7i6rrjBî^ yrj^
ori dvo jueyaXa noti novrjpd inoirj6ev b Xaog ovrog' ijue
iyKariXinov^ nrjyfjv S^cDfjg^ koli eavrdig wpvâv XaKKOvg

jes. XV r. 6vvrerpijxjiivovg. Mfj nirpa eprjjxog i6riv ro bpog rb
dyiov jxov 2iva^ e6e6ê ydp chg nereivov vo66oi dv- 15
inrajievoi^ vo66idg ndXiv Xiyei b npo-
dq^rjprjjuivrjg. koli
jes. xLv, (prjrrjg Êyco nopev6ojiai ejinpo6^îv 6ov koli bprj bjxaXKD
KOii"^vpag xÂ;^:^^ 6vvrpiipcD koli jxbxXovg 6idrjpovg 6vy-
nXa^GD, xal 6006 co 601 B^rj6avpovg 6Koreivovg^ dnojipvcpovg^
;ês.
aoparovg^ iva yv(S)6iv bri iyc^ Jivpiog b 'êbg. koli Karoi- 20
iG-18. Krj6ei iv vif)rjX(p nirpag i^xvpdg. eira ri Xiyei
6nrjXai(p
iv r(p vi(p^ rb vdoDp avrov ni6rbv' fia6iXia jxerd db^rjg
bipe6ê^ Kai fj ipvxfj vfxd>v jxeXerrj6ei cpbfiov Kvpiov. Koi
Ps. 1, 3—6. naXiv iv aXX(p npocprjrrj Xiyei 'E6rai b ravra notcdv ck)g
ro HvXov ro necpvrevjuivov napd rdg diei^bdovg rc^v 25
vdarcDv^ o rov Kapnov avrov dcD6et iv 7(aipcd avrov^
KOLi ro cpvXXov avrov ovk dnoppvfj6erai^ nai ndvra o6a
X. 1. MG3v67Jg c. S., Maodrjg — Ttpoddiôvtai c. S. OV, 7rpo6-

vulg. 2. 6e c. S. et vet. int., ovv diâovTai viilg. 10. Xiyei ovv c.
yulg. 3. XaXovÊv c. vulg. et vet. vulg. et vet. int., XeyEi yap S. 11.
int., dinaicog XaXovfiev S. xvpiog — EH6rT]î c. S. BCV, EH6raî Voss.,
c. Clem. Al. et vulg., o xvpiog S. EH6rr}ri Men. —
tcXeIov c. S. et vet.
XI. 6. de c. vulg., ravra S. — int., om. vulg. —
cppiB,drcj c. S.**
B, rifXEXr(6Ev OV, tijxe-
if.i£X7]6Ev c. S. vulg., <ppafc«TGj S. 12. 8vo i.iEydXa
Xr]6E CF Men. Voss. Dress. 6. 7. Ha\ novijpd c. vulg. (cf. vet. int.), 8vo
7tpo(pavEpcb6ai c. S.** vulg., TtpoEcpa- nai novijpa S. c. LXX. 13. ?-,coT}g c. S.
vEpa)6Ev S. (a Tischendorfio apud et vet. int., 8:c^6ay vulg. 13. 14. Xdn-
Dresselium non notatus). nepl novg 6vvTErpi/it/u£rvovg c. vulg. et vet.
7.
Tov 6ravpov c. S. et vet.rov int., fto^pov Sâvarov S.; vet. int.
int.,
6Tavpov vulg. J). ro cpEpov c. etiam quae sequuntur apud LXX. (oV
S. et vet. int., ro cpipov Eig vulg. ov 8vvt}6oyrai v6cop ^vyix^''^') vcrtit.
VETUS INTERPRETATIO C. X. XI. 37
modo spiritualiter legeiii constituit Moyses. secl unde

illis haec intelligere ? nos autem . . intelligentes
mandata, loquimur, sicut voluit Dominus
XI. Quaeramus ergo, si curae fuerit Domino

ostendere de aqua et de cruce. de aqua . . scriptum est
ad populum Judaeorum, quo modo tinctionem, quae ad-
fert remissionem peccatorum, non recipiant, sed sibi in-
stituant. dicit ergo propheta sic: Horruit coelum, et in hoc Jer. n, 12.
phu-imum expavit duo

terra. mala fecit po-
quia . . .
pulus hic: me dereliquerunt fontem aquae vitae et fo-

derunt sibi lacus detritos, qui non possunt aquam por-
tare. numquid petra renuosa (1. ruinosa) est mons sanctus Jes. xvi,
meus Sina? eritis enim tamquam ahis (1. alites vel aves)
pusilhs ablatis. et iterum dicit Esaias: Ego antecedam jes. xlv, . .
^'
te et montes aequabo et ostia aerea contribulabo et seras ^'
ferreas confringam et dabo tibi thesauros obscuros, . .
invisos, ut sciant, quia ego sum Dominus Deus inhabitans jes

XXXIII,
^^^ 16
in altissima spelunca fortis petrae etaqua illius 18.
fideHs,regem cum magnitudine videbitis, et anima vestra

meditabitur timorem et iterum David dicit
. . Erit, qui : ps. i, 3-6
haec facere coeperit, tamquam lignum quod plantatum
est iuxta tractus aquarum, quod fructum suum dabit
tempore suo; et folia eius non decident, sed omnia quae-
15. ayiov etiam C ad oram, in textu et vet. int., (?:>iorot;s S. 20. ori iyoo c.
aXriov — 2iva c. vet.
S. BC
int., S. et vet. int., orz vulg. 20.21. xaroi-
OV, 2ic6v (LXX) Drcss. 15. 16. h-^^si (LXX) c. BC vet. int., xaroiK?/-
vo66oi — ro6dias c. VO, reo66oi
S. 6eig S. KaroiK7J6ffg OV. 21. 22.
— vo66iag BCF, yeo66oi — vEo66iaq
,
eira ri iv rS) viat c. vulg.

Xeyei
vulg. — dvi7irdfj.evoi S.** B ad
c. (cf. vet. int. lacunam) Hai solum S. ,
oram Bress,, avsTtra/xevoi S., avi6rd- 24. "E6rai c. vulg. et vet. int., nai
fiievot B (in textu, ad oram dvntrd- e6rai S. 25. t6 B,vXov q. S. B (in
}ievo) C Men. 16. d(p^pr//.tey7jg. c. textu) 00 V, co67tep B,vXov B in mar-
vulg. et vet. int., aq)etprf/j.evoi S. 18. gine, Voss. —
ro ante Ttecpvrev/tevov
^vpag c. vulg. et vet. int., TtvXag S. om. Men. 27. d7toppvrj6erai c.
18. 19. 6vyKXd6Ga (LXX.) c. vet. int. S. vulg., d7topvr)6erai S.
OV, 6vv^Xd6oo B C Dress. et pleriquc
editores. 19. 6Koreivovg c. vulg.
38 BARNABAE EPISTULA C. XI. XII.
dv Ttoifj^ HarevodcD^^rjCerai. ovx ovrcog oi dOEfStig^ ovx

ovrcog^ dXX' rj wg 6 x^ô^S-) ^^ iKpiTtret 6 dvejuog dno
TrpoOcDTtov njg yfjg. did rovro ovn dvaOrrjOovrai oi doe-
peig iv Kpi6et., ovSe djuaprcDXoi iv povXfj diicatoov' ori
ytvcoGKei Kvpiog bdov dtKaicov^ koli oSog doe^cdv djro- 5
Xeirai. aio^âveOê^ TTcdg ro vScop koli rov Oravpov ijci
ro avro Spi6ev. rovro ydp Xeyei' fxaKdpioi^ oi ini rov

Cravpov iX7ri6avreg Kare/3rj6av eig ro vScop. ori rov juev
juiOBov Xeyei iv Kaipcp avrov' rore (prjoiv^ dTrodcoOcD.
vvv de o Xeyei Ta qjvXXa ovk dnoppvrjCerai^ rovro lo
Xeyei^ ori ndv prjjxa^ o idv iêX^^rj i^ vja(S)v dtd rot

6rojj.arog vjk^v iv ni6rei Kai dydnrj^ eOrat eig iniOrpo-
cpr}v Kai iXnida noXXoig. koli ndXiv erepog npocpr/rrjg
soph. III,
Xeyei Kai jjv r} yrj rov 'laKG)^ inaivovjievrj napd ndOav
rrjv yrjv. rovro Xeyei ro 6Kevog rov nvevjxarog avrov 15
xLvir 12
^^^^^^^- ^^'^^ T^^ Xeyei Kai r]v norajxog eXkcdv iK deîcdv^
7ioti dvefiaivev iB, avrov devdpa chpaia^ koli og dv (pdyrj
i^ avrc^v.) ^?J6erai eig rbv aicdva. rovro Xeyei^ ori rjjxeig
jxev Karafiaivojxev elg ro vdcDp^ yejîovreg ajxaprK^v 7iat
f)vnov.^ KOLi dvafSaivojxev Kapnocpopovvreg iv rfj 7iapdia 20
rov (pof3ov KOLi rrjv iXniSa eig rov ^lrjCovv exovreg iv

rcp nvevjxari. Kai og dv cpdyrj dno rovrcov^ 8,rj6erai eig
rov aicdva. rovro Xeyei' og dv^ g^rjîv^ dK0v6rj rovrcov
XaXovjxevcDv yioa ni6rev6rj^ 3,rj6erai eig rov aicDva.
XII. 'Ojxoicog ndXiv nepi rov 6ravpov bpi8,ei iv 25
4 Esr. V, 0. ÂAgl) npocprjrrj Xeyovri' Kai nore ravra 6vvreXe6^^rj-

6eraty Xeyei Kvpiog "Orav B,vXov 7iXi^fj koli dva6rfj^ Kai
orav in ^vXov aipa 6rdi;rj. exeig ndXiv nepi rov 6rav-
Kx. xvn, pov xat rov 6ravpov6âi jueXXovrog. Xeyei de ndXiv iv rcp
XI. 2. 7 c. S. BCFOV Dress., vulg. et vet. int., iB,EXev6£rca '&. 12.

om. plerique editores. —
ayg 6 (LXX) vn&v c. S. et vct. int., om. vulg. —
c. S., ^6e'l vulg. —
ov iHpLTttn 6 ccve- eig c. vulg., xai S. 12. 13. iTti-
liOQ. c. S.** vulg., eKpLjxoq. S. ctiam dtpocprfv nal c. S. OV, inidrpoq^Tjv
haec Tischdf. apud Dressel. non no- 81 nai BC Men. 13. ual TtdXiv c.
tavit. — (XTto c. S. vulg., izl Voss. S. et vet. int., TtdXtv y\i\g. 14 — 16.
3. 4. ol ddefMg (LXX) Clcmens Alex. Strom. III, 12, 86 p.
c. S., ddefteig
vulg. 7. OL c. S. BOV, om C Men. 550 xal yv y yt} rov 'laxooft inaL-
10. o Xeyet c. S. ct vet. int., Xeyei vovjnevTj napd nddav ryv yrjy, (pV-
vulg. Dress. —
dnoppvrjderaL c. S. 6\v 6 npoq)^rifg rb 6Hevog rov nvtv-
{anopvifoerai) BCFOVDress., dnop- jiiarog avrbg doBd^Gov. IG. doBd6ei
pvfiBrj6eraL vulg. 11. iBeX^^ c. c. S.** CFOVDress., 6oBdP,ei S. B
VETUS INTEUPRETATIO C. XI. XII. 39
cunqiie faciet prosperabuiitiir. — non sic iuipii, nou sic,
sed taniquam pulvis, queni abiecit (1. abiicit) ventus a

facie terrae. propterea non resurguut (1. resurgent) inipii
in iudicio, neque peccatores in consilio iustorum, quoniam

scit Deus viam iustorum, et via iinpiorum peribit. sentire
autem debetis, quo modo aquam et crucem in uno dono
(loco?) constituit. hoc ergo dicit: Felices, qui speraverunt
in aquam et in crucem mercedem in . .
tempore suo; tunc, inquit, reddam. modo autem qui

. .
(1. quod) dicit: Folia illius non decident, hoc est, quia
omnis sermo, qui exierit per os vestrum .... erit in
spem et resurrectionem multis. et iterum alius propheta

dicit : Erit (1. erat) . . Jacob laudabilis super omnem ter- sopu. nr,
ram. terram vas spiritus ilhus . . magnificat. deinde quid

dicit? Erat flumen trahens a dextra, et ascendebant inde Ezech.
, . . .„. T ., XLVII, 12.
arbores quicunque ex illis manducaverit,
speciosae; et
vivet in perpetuum. hoc est, quia nos descendimus in
aquam pleni peccatis et sordibus et ascendimus fructibus
pleni, in praecordiis nostris timorem et spem habentes
in Dominum .... ideo dicit: Et qui manducaverit . . .,
vivet in perpetuum
XII. crucem significat in aHo propheta

Similiter et
dicente: Et quando haec consummabuntur? et dixit ^ Esr. v, 5.
Dominus: Quum Hgnum incHnatum fuerit et resurrexerit,

et quum de hgno sanguis stillaverit. habes iterum de
cruce et de eo qui incipit crucifigi. dicit autem iterum ex. xvn.
8 sq,
Men. in textu. 17. av c. S., idv XII.26. XEyovtt c. vulg. et vet.

vulg. 18. Tovro Xtyn c. vulg. et vet. int., XeycDv ozi S. 27. XiyEt c. S.
int., om. S. 21. zbv cpoftov c. viilg. BCFOV Men. Dress. xal Xtyei vet. ,
et vet. int., xai rbv q)6ftov S. 21. 22. int. et Cot. 27. 28. uaL orav in
EXovreg iv r&3 7tyEVf.iari c. vulg., ev rcj B,vXov ai/bia 6ra.B,r/. Comm. ad Marc.
Ttvivâri ExovrEgS. 22. og c. S. vulg., XV, 33 (Hieronymi Opp. XI, 3, 126):
wg Men. — av c. S., idv vulg. 23. hic stillavit sanguis de ligno. 28.
dxovdi;/ c. S. BC, aHovdEL OY. 24. Ttepl rov c. S. et vet. int., iTti vulg.
XaXov/iEvoav c. S. B(marg.)F0V var. 29. iv ra> c. vulg. et vet. iut., r&> S.
lect. ap. Voss. Drcss., HaXov/iEvoav B
(text.) C plerique edd. nL6rEv6^ — c.
llef., Dress., 7ti6rEv6Ei S. BCOV.
40 BARNABAE EPISTULA C. XII.
McDvOrj^ 7to\EfxovfjLivov rov 'lOpar/X vtco rcov dXXo-

(pvXoDVy jioii tva V7t0fivr}6r] avrovg TCoXejxovjxevovg^ ori
6ia rag djxapriag avrcSv Ttapedo^rjOav eig âvarov^ Xeyei
eig rffvnapdiav MGDvCecog rb nvevjxa^ iva TtoirfOrj rv-
Ttov Oravpov nai rov jxeWovrog Ttd^xeiv ori idv jxr/ ^ 5
iX7ti(jcD6iv in avrw^ eig rov aic^va 7toXejxr]^r]6ovrai.

ovv McDvOrfg tv icp %v onXov iv jxeOcp rijg nv-
ri^rjOiy
yjxfjg^ nai 6raê\g viprfXorepog ndvrcDv iêreivev rdg x^^p^S-
noii ovrcDg ndXiv ivina 6 ^lOparjX. eira^ bnorav naêiXev.^
naXiv iâvarovvro. npbg ri^ iva yvc2>6iv.^ bri ov dvvav- lo
rai 6GD^rfvai^ idv jifj in avrcp iXni6oD6iv. noii ndXiv iv

Jc3 Lxv,2. erepcD npocprfrrj Xeyei "OXrjv rfjv rjjxepav iênera6a rdg
Xeipdg jxov npbg Xabv dnei^rj nai dvriXeyovra b8cp 6i-

jsnm. XXI, 7(aia jiov. ndXiv McDv6f}g noiei rvnov rov Îr]6ov bri ,
dei avrbv na^êiv., nai avrbg 8,GDonoir}6ei^ ov doôv6iv 15
dnoXdDXenevai iv ^rfjieicp^ ninrovrog rov ^l6parjX. inoirj6ev

yap nvpiog ndvra bgîv danveiv avrovg.^ noii dne^vrj6nov —
inetSfj fj napd/3a6ig did rov bcpecDg iv Kfjoi iyevero — iva
iXeyi;rj avrovg^ bri dia rrjv napd/3a6iv avrcDv eig ^Xiipiv
Bâvarov napado^^rj6ovrai. nepag ye roi avrbg MGDv6fjg iv- 20
Deut. reiXdjievog Ovn e6rai vjxiv ovre xG?r£L>ror, ovre yXvnrov

XXVII, 15.
XII. 2. VTtofj.rrjd'^ c. vulg. , vno- nax^ iHEivo rov xaipov, ore iB,rf\.ôv
/j.ytfdei. S. 4. eig c. S. vulg., Kai a.7to AlyvTtrov oi 'idpai^XlraL nai ye-
eig Men. — MGovdeGog c. S., Mgo- yovadiv iv r^ ipjjjnaj, a7t?jvrrfdav
dscog OV, Mcodea B et Ibrt. C, Moody avrolg ioftoXa ^rjpia, exiSval re nal
vulg. (etiam Dress.) rb c. S. vulg. — adnideg xai ocpeGov Ttav yevog, o iâ-
vet. int., r^ C. 5. dravpov nai rov vdrov rbv Xaov nai nar iTtiTtvoiav
c. vulg., rov dravpov rov S. ,
quac Ha\ ivepyeiavrrfvTtaparovêovyevo-
Tischend. in Dresselii patr. apostt. jnevrfv XafSeiv rbv Moodea x^xXhov nai
non accuratc notavit, quasi hic rov noiTjdai rvTtov dravpov, Ha\ rovrov
dravpov scriptum essct. idv jnrj. — drr/dai iTti rf/ dyia. dnfjvy Ha\ eiitelv
sohis S. add. cpifdiv. 7. McoiJdrfg rco Xa^' 'Eav TtpodftXeTtrjre rcj ri;';Tcj
c. S., Mcodrjg vulg. 7. 8. rrjg nv- rovrco holi mdrevjfre, iv avro) dcoSTJ-
yjiirfg c. S., 7trfy/.irfg C, Ttoiyjiirfg OV, dedSê. nai yevojtevov rovrov rovg jiev
Ttrjyrfg B, Ttrfyjua vet. int. vertissc oqjeig d7to5avelv dveyparpe, rbv 8e
videtur. 8. draêlg vipifXorepog. Xabv incpvyelv rbv ^dvarov ovrcog
c. vulg., vtpifXorepog draBeig. S. 9. ^tapedGOHev. Dial. c. Tr. J. c. 91 p. 319:
7tdXiv c. S. vulg. vet. int., Xeyei add. nal did rov rvTtov de nai difjieiov
Men. 9. 10. naêtXev, ndXiv. vulg. rov nard r^v danovrGov r&) 'idparfX
TtdXiv JiaBeiXeVj 7tdAiv, S. HaSeiXev. C ocpeGov r) dvdSedig qjaiverai yeyevrf-
Men. 7tdXiv. 11. 7tdXtv c. S. et. vet, jievrf ini dooTrfpia rîv Ttidreiôvroov,
int., om. vulg. 13. djteiBrf c. S. et ori did rov oTavpovdSai juXXoj^rog
vet. int., aTttiôvvra vulg. 14 sq. ^dvarog yevjjdedâi eHTore Ttpoexif-
pvd0ero r&3 ocpei, dooTJfpia de rolg
7tdXLv Mcovdifg 7toLei rv7tov nrX. Justi-
nus Apol. I, GO p. 92 sq. iv ydp ralg HaradaHvojievoig V7t' avrov Ha\ Ttpod-
:
Mcodicog ypacpalg dvayeypaTtraL, (^g cpevyovdi rtS rbv idravpcojievov vibv

vETUS interprp:tatio c. xir. 41
in Moyse, qimm piignaret popiilus Judaeoriim, et ceciderunt

Judaei ab alienigenis, ut illos commemoraret, dum oppu-
gnantur, quia propter peccata sua trahuntur (1. traduntur)
in mortem, dixit in praecordiis Moysi spiritus: Fac figuram
crucis quia si non crediderint in illum, in per-
petuo oppugnabuntur. et iterum : adscendit Moy-
ses in . . aggerem et stans . . . manus extendebat, et
. . vincebant Judaei. deinde quum deposuerat, vincebat
Amalec. hoc ad quid? ut scirent, quia non possunt libe-
rari, nisi in cruce Christi speraverint. et iterum dicit in
aho propheta: Expandi manus meas tota die ad populumjes.Lxv,2.

impersuasibilem et contradicentem viae iustae. item Moyses Num.xxi,
facit figuram Jesu, quia oportebat illum pati, et quia ''^'
ipse vivificavit (1. vivificabit), quem iUi putaverunt per-

didisse .... cadente enim populo Judaeorum, quia
iusserat Dominus, ut morsu cohibrae .... morerentur,
quia praeteritio Evae per colubram fuerat, vohiit illos
corripere, et ideo sic morti tradere, qui mandata
. . .
eius praeterierunt. ad summam, ut ipse Moyses, qui

praeceperat, dicit: Non erit vobis neque conflatile neque oeut.
XXVII, 15.
avTov 7t£juirf;avTt elg tov Tiodjaov' ov 6rfg iiti dijjj.eiov edTr/ds noci Ttpod-
yap Ini ocpiv rjfiag TtidTeveiv to Ttpo- avTOv Tovg danvofxevovg
ftXeitEiv
qjrjTixbv nvevjia 8ia MosdeoDg idi- ixeXevde, nai iêpaitevovTo ol 6aK-
dadnev. C. 94 p. 321 sq. eiTtaTe ydp vofievoi, nai TavTa avTog neXevdag
:
jioi' ovxt- êog

ivTeiXd/aevog did jiir/Sevog oXoog ojxoioojia Ttoieiv.
rjv 6 14.
McDdecjg, jijJTe bjioioojia jirJTe tgov iv TtdXiv c. S. et vet. int. nd^ TtdXiv ,
ovpav(p dyoj jirjTe tS)v ini yrjg oXaog vulg. Ttoiet c. S. vulg. noieiv C. — ,
noirjdai, nai avTbg iv Tfj iprjjio) did 15. avTbg âjonoLrjdei c. S. et vet.
Tov Mcodeojg Tbv x^Xnovv bcpiv iv- int. vulg. perperam avTbv, tum ^gjo- ;
Tjpyr/de yevedSai nai ini drjjxelov noirjdovdiv BCOVMen., ôDonoiijdaL

edTrjde, di' ov drjjxeiov idcoôvTo oi Dav., Dress. ov c. S. vulg., ov dv —
ocpwSrfnToi, nai dvaiTiog idTiv dSi- S.** Soôvdiv c. S. OV, Soôodtv —
niag; jivdTrjpiov ydp Sid tovtov, a)g vulg. 16. dnoXooXeneyai c. S. vulg.,
npoecprjv, inrjpvdde, 8i' ov naTaXveiv dnoXoonivai C. 17. nvpiog c. S.
ulv Trfv SvvajjLiv tov bcpeoog, tov nccL et vet. int., om. vulg. dne^vrjdnov —
Trjv napdftadiv vnb tov 'ASdji ye- c. S. C, dneBvrjdnav BOV. 18.
vedâi ipyadajievov, inrjpvdde, doo- iyeveTo c. S. yeyovev vulg. 19. ,
tjfpiav 8e Totg nidTevovdLV ini tov- eig ^Xiîv c. S. , iv ^XiipEL vulg.

Tov Tbv Sid Tov drjjieiov tovtov, 20. ambg c. vulg. et vet. int., ovTog S.
TovTidTi Tov dTavpovdâi jieXKovTa, —
MooiJdrjg c. S., Moodr/g vulg. 21.
anb Twv SjjyjtdToov tov bcpeayg, anrp ovn edTaL c. vet. int., V {ovn idTe)
eidlv al 7iana\ npdB,eig, eiSojXoXa- (ubi ov nedTe mutatum est in ovn
Tpelai Ka\ dXXai dSiniai. inel el jirj idTai), ovn edTiv S. ovTe xa^^vevTov, —
TovTo voYi^rfdeTai, Sote jioi Xoyov, ovTe yXvnTov c.^.Qivai.mi., ovTeyXv-
oTov xdpiv Tbv xf^^ô^"^ bcpiV' Moo- TrroV, owrf ;t;G!5r£i;roVvulg.,ctiamDrcss.
42 BARNABAE EPISTULA C. XII.
dg ^ÊOv vjuiv^ avrog TToiei^ iva rvnov rov 'IrÔov

dei^rj. noiei ovv MGovCfjg x^^^ôvv 6cpiv jcai ri^r]6iv
ivdo^Gjg Kat %rjpvy/j.ari naXei rov Xaov. iXôvreg ovv
ijvi ro avro iSeovro McDvOecog^ iva yrepi avrc^v av-
Num. XXI, eveynrj derjOiv jrepi rfjg idoecog avrd>v. eiTte de npog 5
avrovg McDvOTjg "Orav^ (prjoiv^ drjx^fj T^^g vpdfv^ iXBêrco

iTti rov bcpiv rov iTti rov ^vXov iTtiHeipevov nai iXni-
OarcD 7ri6rev6ag^ ori avrog wv vexpog Svvarai 8,GD07roifj-

Oai^ noti Ttapaxpfjpa 6cD^fJ6erai. noti ovrcDg inoiovv. exeig
naXiv uai iv rovroig rr/v doâv rov 'Irj6ov^ ori iv avrcp 10
Num. XIII, navra noiS, elg avrov. ri Xeyei ndXiv McDv6f\g 'Irj6ov
vi(p Navfj^ iniêig avrw rovro rb bvopa, bvri npog^rfrrj.,
iva povov dnov6rf ndg b Xaog.^ bri ndvra b narrjp q)a-

vepoi nepi rov viov avrov — Xeyei ovv McDv^fjg 'Irj6ov
vi(p Navfj^ iniBêig rovrcD bvojua^ bnbre enepipev avrbv i5
Ex. XVII, nard67wnov rfjg yfjg , yldê fit/3Xiov eig rdg x^^P^S (ôv
noLi ypaipov a Xeyei nvpiog^ bri ijinoipei in pi^wv rbv
oinov navra rov 'ApaXrjn b vibg rov êov in i^xdrcDv
rcDv rjpepc^v. ide ndXiv
ovx vibg dv^^pconov., dXX' 'Irj6ovgy
vlog rov ^êov.^ rvnco de iv 6apni (pavepcD^êig. inei ovv 20
Mt. XXII, peXXov6iv Xeyeiv^ bri Xpi6rbg vibg âvid i6riv\ avrbg
npoq^rjrevei âvid., q)ol3ovjj,evog nai 6vvicDv rrjv nXdvrjv
vs.cx, 1. rcdv apaprcDXcdv' Einev b nvpiog rcp jwpicD pov' ndôv
in de^tcdv juov^ ecDg dv ^-cd rovg ix^-povg 6ov vnonbSiov
je9.xLv,i.rc»K nodcdv 6ov. noci ndXiv Xeyei ovrcDg 'H6ai'ag Einev 25
XII. 1. avtog c. S. et vet. int., ndvta S.** 11. 12. 'lydov vlo)
om. vulg. 2. 5«% c. vulg., 8EiB,siNavr/ c. S. et vet. int., 'ir/dov t&) tov
S. —
McDvdTJg c. S., Maodrjg vulg. Navrj
(B Naftrj) via> vulg. ' 12.
3. ivdo^cog (cf. 1. 10) c. S. BCOV, iv ivtiâlg c. S.** vu\g.,' STtiêg S. 13.
8oH&) c. vet. int. (Men.) Dress. 4. to ovo/ia c. S., ovojua vulg. —
TiEpi c^ S. B (marg.)OV var. lect. ap. 6 Xaog c. S. BCFOV Dress., ^.aog
Voss., v;rf p B (text.) C vulg. b.8er]6iv vulg. 13—15. ott Ttdvta— Navrj
c. S. et vct. int., 8a6/u.evog vulg. 5. 6. dedi praecipue secundum vet. int.,
^pbg avtovg MGoiJdrjg c. vulg. et vet. ubi fort. de Jilio suo legendum est.
int. , MGD^rjg Ttpbg avtovg S. 6. S. oti o Ttatrjp 6ov (** 6ov im-
^VX^V c. S. OV vet. int., 8eix^v SC. probavit) rtavta (pavepot nepi tov
7. 8. iX7tt6dta) c. vet. int. et omnibus viov It/6ov (quod voc. facile ex av-
codd.; e Num. XXI, 9 coniicere licet tov oriri poterat) Aejêi ovr Moov6r]g
iniftXeijjdtGo. 8. avtbg cov vexpog 'li]6ov vioo Navij. vulg. perperam
c. S. et vet. int. , venpbg oov vulg. ott ndvta 6 natrjp qâvepot nepl
10. ndXiv nat iv tovtoig c. S., nal tov vlov (Fell. et Dress. e vet. int.
iv tovtco vulg. Dress. , 8h iv tovtco recte add. avtorj) 'lr]6ov vlo) (V vicbv)
Men. 11. ndvta c. S. vulg., td Navi} (B NafS^), ubi prorsus excide-
VETUS INTERPRETATIO C. XII. 43
sculptile . . . , ipse fecit serpentem aereum, ut figuram Jesu

ostenderet; et posuit in cruce (1. inlustre) et per
praecones convocavitpopulum. et quum venissent, rogabant
Moysen, ut . . . pro sanitate eorum Dominum rogaret.
et tunc dixit Moyses: Quum
illis aliquis ex vobis mor- Num. xxi,
sus fuerit, veniat ad colubram . . . . et speret, . . quo- ^'^"
niam quum sit ipsa moi*tua, potest alias sanare, et sine

mora curabitur. et ita faciebant quid
dicit iterum Moyses Ause Nave? ut ostenderet Je- iilio
sum esse filium Dei, audiente populo. quia omnia pater

ostendit filio suo. clamavit Moyses filium Nave et impo- Num. xiir,
17
suit illi nomen Jesus et dixit: Accipe librum
in manu tua et scribe quae dicit Dominus. quia ampu- ex. xvn,
tabit a radicibus omnem domum Amalec filius Dei Jesus
in novissimis diebus. ecce iterum Jesus, non filius Nave,
sed filius Dei in carne apparuit ^43 ^q."'
iterum dicit David: Dixit Dominus ps. cx, 1.
Domino meo: Sede ad dexteram meam, donec ponam ini-

micos tuos sub pedibus tuis. et iterum dicit Esaias: Sic jcs.xlv,i.
runt vocc. XkyEi ovv Moovdrjg. 14. BCF vulg. 20. viog rov êov c. S.
'itfdov c. S. vulg., om. 15. vet. int. FOV, 6 vlbg r. 5. B C vulg. rvTtGj —
iTtiûg c. S., Hoa iniÊig vet. int. et 8e iv dapni c. S. OV (cf. vet. int.)
vulg. — rovtco c. vet. int., rovto Voss., rvTtGo xai iv 6af>xi Men. BC
codd., etiam S. — ovoiia solus vet. Dress. 21. XeyEiv c. S.** vulg.,
int. add. 'ir^dovg — OTtoTE c. S.** vulg., om. S. —
Xpidrog c. S., 6 Xpidrog
anorE S. — ETtEjnipEv c. vulg., E7ttj.i7tEv vulg. —
vlbg Javid idriv c. S.,
S. — avrov c. S., ceteri codd. om. idri vlbg Jaf5id vulg. 21. 22. av-
16. AaftE. sine causa Cot. et Dress. rbg TtpocpjjrtvEi âviS c. S. et vet.
sec. vet. int. EiTtE ori int., om. vulg.
AdftE. 17. 23. anaprGoX&v c.
iHKoipEL in fjiâtv c. S. (excepto voc. S., a/iaprcoXQjv Xeyel vulg. 6 hv- —
EHHorpEig) et vet. int., ori eh fjicôbv piog (LXX) c. vulg., Hvpiogî^. 24.
ixHoxpci vulg. 17. 18. rbv oIhov Ecog c. codd., iva varia lectio ap.
Ttdvra c. S., ndvra rbv oIhov vulg. Voss. 25. ovrojg c. S. BC, ovrog
19. i8e iam Dress. c. vet. int. el8e OV
(in hoc ([uidcm cmcndatum, ut
,
S. BCOV, o^ 5£ VTilg. ot;;^^ c. vulg., —

iam sit ovrojg). 'Hdatag. in B —
ovxi S. —
vlbg dv^pwnov (vet. int. erat tf (5a6iXEiag.
v\bg Navr/) c. S. OV, 6 vlbg dv^p.
44 BARNABAE EPISTULA C. Xll. XIII.
jcvpiog r<p Xpi6r(p fxov nvpiw^ ov iTipdnjOa rtfg de^tdg

avrov^ i7rauov6ai ejuTrpoOêv avrov e^vrj^ nai loxvv f3a-
OiXeoDv 6tappr/^GD. tde Ttwg Aav\b Xeyei avrov nvpiov.,
noii viov "êov Xeyei.
XIII. "IdcDfxev de^ ei ovrog 6 Xaog nXrfpovojuei f) 5
o Ttpc^rog.) nai el rf dtaB^fjnrj eig rjfxdg r\ eig ineivovg.

ggu. xxY, anov6are ovv Ttepi rov Xaov ri Xeyei rf ypacprf' 'ESeiro
de lOaan nepi Pefiennag rfjg yvvaiiwg avrov^ ori Oreipa
rfv nai 6vveXa/3ev. eira i^rjX^rev ^Peftenna Ttv^êOâi Ttapd
Gcn. xxY, nvpiov^ nai einev nvpiog itpog avrriv' /Ivo e^vri iv rrj lo
yaOrpi 6ov^ nai dvo Xaoi iv rfj noiXia 6ov., nai Xaog
Xaov VTtepeSet^ nai 6 juei^cov SovXev6ei rc3 iXd66ovi.
ai6âve6Bâi ocpeiXere^ rig 6 'Iâdn^ nai rig rf ^Pepenna^
nai ini rivcov dedeixev^ ori juei^cov 6 Xabg ovrog r) ineivog.
nai iv aXXrj Ttpocpr/reia Xeyei cpavepcirepov o ^lanG)^ 15
Gen. Ttpog lGd6r}cp rov viov avrov, Xeycov 'I6ov^

ovn i6repri6ev
XLVIII,11. f ^ f , y . ,
s^.
pe nvpiog rov 7tpo6cD7tov 6ov' 7tpo6ayaye juoi rovg viovg ,
6ov^ iva evXoyr]6cD avrovg. nat 7tpo6jjyayev 'Ecppoajji noLt
Mava66fj., êXcDV rov Mava66fj tva evXoyfJ6r/^ ori 7tpe6-

fivrepog rfv' 6 ydp ÎcD^rjq) 7tpo6f]yayev avrov eig rr/v 20
6ei;idv x^^po^ tôv 7tarpog ^lanc^f^. ei6ev 6e 'Ianc^/3 rvTtov

rcp 7tvevjiari rov Xaov rov jxera^v. nai ri Xeyei^ Kai
i7toir]6ev Ianc£>^ ivaXXdi; rdg x^^P^S c^vrov noii i^te^rjnev
rr/v 6eB,iav i^ti rfjv necpaXffv Êcppaiji rov 6evrepov noti
vecDrepov nai evX6yf/6ev avrov. nai ei7tev ÎcD^fjcp Ttpog 25
^lanc^ft Merdêg 6ov rfjv 6eîdv iTti rf/v necpaXf/v Ma-
va66ij^ bri 7tpcDr6ronog jjlov vi6g i6riv. na\ eiTtev Îanchf3
7tpog IcD6r]cp Oi6a^ rejcvov^ oi6a' dXX' b jxei8,cDv 6ovXev6ei
Xn. 1. r^ Xpi6TS} ôy KvpiGo in^.), dXX' UGO}.iey viil[v. nXvpovo- —

c. vet.mt. (qm voc. îov bis_vertit) ^^^ c. S. et. vet. int., wA;/poro//os
Ct Vulg. TGJ -HGJ IÎOV (** TGJ Xod }.10V Vulg.
, ^ C. Vulg., El S.**, 0111. S.
ycvpoo) S. etiam in B Kvpooy sed 6. 6 TtpGorog c. S. BCOV Cot. Dress.,
;
supcrscripto ico. 1. 2. iKpdry6a rtp&rog plerique cditores. 6. ei c.

r^s Seîag avrov c. vulg. et vct. iiit., vulg-., om. S. 7. ovv c. S., yvv
EKparrj6ev rrjg SeB,iag (** rrfg xî^pog vulg. 9. slra i^T/Xêv c. S., elra
rr/gde^tag) avrov S. 2. i^'jii7rpo6êv Kat ^£7/A3£ vulg. 11. 12. Xabg Xaov
avrov c. S.** vulg., avrov S. 3. vitepeB,ei (LXX) c. vulg., virepeB,ei Xa-
Jav\6 XeyEi c. S., Xeyei Jaftid vulg. ro6e (** Xaog) Xaov S. 13. 'l6adK
4. Xeyei c. vct. iiit. ct S., om. S.** c. S.** vulg., t6aK S. — Kal rig c.
vulg. S. et vct. int., rig viilg. 16. Ttpog
XIII. 5. UoojnEv 8e c. S. (cf. vet. c. S., Ttpbg rov vulg. — i6r£p7/6£v
'
VETUS INTERrRETATIO C. XII. XIII. 45
dicit Domiiuis Christo iiieo, meo Domiiio, cuius tenui

(lexteram: exaudient illum gentes, et virtutem regum
coiTumpam. videte, quo modo illum prophetae Dominum
.... non tantum fiUum dicunt.
XIIl. Quaeramus igitur, si hic populus haeredita-
tem capit et testamentum in illis est aut in nobis.
. . . . ,
de hoc audite. sic scriptvnn est: Rogabat Isaac pro Re- Gen. xxv,
becca uxore sua, quia sterilis erat. et Rebecca

quaerebat a Domino, quid portaret. et dixit ilh Dominus: Gen. xxv,
Duae nationes in utero tuo sunt, et duo populi ex utero

tuo nascentur; et maior serviet minori. intelU-
gite: quis sit Isaac, et quae Rebecca, et qui
populus ininor aut maior. iterum dicit Jacob
Joseph fiUo suo: Ecce Dominus non fraudavit me ex
. . Gen.
genere tuo. perduc ad me fiUos tuos, et benedicam illos. sq.
et adduxit Manassen et Ephraim. volens autem Manassen

benedici, quia maior erat, statuit iUum ad dexteram . .
patris sui Jacob. vidit autcm Jacob in spiritu figuram

popuU, qui postea futurus erat, et . . . convertit manus
et transtuUt dexteram super caput Ephraim minoris et
benedixit iUum. et dixit Joseph patri suo: Transfer ma-
num tuam dexteram super caput Manassae, quia primi-
tivus fiUus meus est. et dixit Jacob: Scio, fili, scio, sed
c. S.** vulg., EdtEpedev S. 18. 19. om. B (in textu) C Men. —

fxEraB,v c.
'Ecppai^ nai Maya66r/ c. S. et vet. S.** vulg., /uero^v S. 23. iraXAd^
int., 'E(ppaijj, nai (cum^ punctis) rov (LXX) c. S. et vulg., evaXXaâg S.**
Mavadd^ V, Dress., 'Ecppai/j. rov — iTte^y/KEv c. S. F [iÊrrjxEv) OV
Mava66ri BCFO et Men. 19. 5e- ^^tjkev BC vulg. 24. riiv deîdv
A&w rov Mava66r/ iva EvXoyi]6xf c. S. et. vet. int. Dress., om. vulg. —
c. vet. int., êXoov rov Ecppaiju iva 'E(ppa:'/)u c. vulg. et vet. int., Mava66i/
EvXoyr/6r} S., '^LXc^v iva EvXoyr/^fl ^- 26. 27." Mava66ri c. vulg. et
BCFOV Men. Dress. al. 20. av- vet. int., 'E(ppaijxS. 21.vl6g i6riv
rov c^ vet. int., om. codd. (etiam S.). c. S., l6riv vlog vulg. 28. 'lcj6rj(p. c.
22^ To5 c. codd., om. Gall. et Hefel., vulg. et vet. int., 'laKoj^. S. hoc vitium
rov ante Xaov om. B Men. —
rov Tischendorfius in Dresselii patribus
ante jiEra^v c. S. B (in marg.) OV, app. non notavit.
46 BARNABAE EPISTULA C. XIII. XIV.
rco iXd6(jovt. nai ovroq de evXoyrj^rfOerai. ftXiTterz^ iiri
rivGDv riB-eiKEv, rov Xaov rovrov eivat Tcpc^rov nai rfjg
dta^fjurig nXrjpovo/iov. ei ovv eri Jiai dia rov Âftpadjx

ifxvr}6^r}^ dnixofxev ro riXeiov rrjg yvcDOecDg ri/xcdv. ri
ovv Xiyei rcp ÂfSpadfx^ ore jxovog niGrevGag iriB^rf eig o
r.cn.xv^G. diKaioOvvTfv ^ 'Idov ri^êind (Te, 'Afipad/x, naripa i^vcdv

Kom.iv, rcov 7ti6rev6vrcDV di' dKpofivCriag rcp Kvpicp.
^'^'
XIV. Nai. dXXd rrjv dia^jjKfjv 7]v S/xo6ev roig
TtarpdGi dovvat rcp Xacp^ ei didcDKev^ î/rcD/xev. didcDKev'
avroi de ovk iyivovro aB,ioi Xaf3eiv did rag d/xapriag lo
Ex. XXIV, atnc^v. Xiyei ydp 6 Trpocprfrrjg Kai rjv McDvOrjg vrj-
OrevGDv iv opei îvd^ rov Xa/3eiv rrjv dia^rjKrfv Kvpiov

Ttpog rov Xaov^ fj/xipag vvKrag reOOa-
reOOapdKOvra koli
Ex. XXXI, paKOvra. kocl eXape Ttapd Kvpiov rdg bvo itXaKag rdg
^^'
yeypa/x/xivag rcp daKrvXcp rfjg x^^pog Kvpiov ev Ttvev/xari. 15
noLi XafSchv MaDvGfjg naricpepev Ttpog rov Xabv dovvai.

HOCL eiTtev Kvpiog Ttpog McDvCfjv' McDvOfj^ McDvOfj^ Kard-
Ex. f3fj^^t ro raxog' ori 6 Xaog 6ov ov i^rjyayeg eK yfjg Ai-
Deut.ix, yvTtrov rjvo/xrj6ev. koli 6vvfJKev McDv6fjg ori i7toirj6av

^^ '"^"
ec^vroig TtaXiv XGL)r£i!//a:ra? , 7iai eppiipev iK rcS>v x^zpc^r 20
rag TtXaKag^ koli 6vverpi/3rj6av ai TtXaKeg rfjg dia^^rjKrjg
Kvpiov. McDv6fjg /xev ydp eXafSev^ avroi ê ovn iyivovro

dPîoi. 7tc^g de rj/xeig iXajSo/xev., /xaBêre. McDv6fjg Bêpd^tcDv
c^v eXaêv^ avrog de 6 Kvpiog fj/xiv edcDKev eig Xabv
jiXrjpovo/xiag^ 6z' fj/xdg v7to/ieivag. icpavepdt^^rj di^ iva 25
ndKeivoi reXeicD^cd6tv roig d/xaprrj/ia6iv^ jtai fj/xeig did

rov KXrjpovo/jLOvvrog dia^fjnrjv Kvpiov 'Irj6ov Xa/ScD/xev^
XIII. 1. i\a66ovi. c. S. BC, XIV. d>. ^. val—^T]tS)f.i£v c. \ei.

iXdttrovi OV. '^. teêixev c.yulg., et vn\g. {^rftovêv
int. BCFOV),
vai
Eomev S. — tovtov slvai c. S., elvai aXXa eidGoj.i£v, ei rj dta^rjHr] rjv co/iodev
tovtov vulg. 4. ijtivrjd^T] c. S., vet. 8ovvai toig 7tatpa6iv 8ovvai toj Xaoj
int. Dress., iBvrj6^r/ B (ad oram) OV. ei dedcdnev S. 11. Majv^jjg c. S.,
— d7rexo/.iev c. S. et. vet. int. , aTtei- Moj^rjg vulg. 13. tE66apdH0vta. c.
Xo/uEv vuig. 5. otE. ad oram ori. S. OV, Ji BCMen. 13. 14. t£66a-
— juovog c. S. et vet. int., om. vulg. pdnovta (sccundo loco) c. OV, Jx S.
— 7ti6tEv6ag i7ti6tev6ag ceteri BC.
c. S., 14. ^Xafte c. vet. int. et vulg.,
codd. quos iam Dress. emendavit. eXaftev /iioj6}/g S. 14. 15. tdg ye-
(i. teêina c. S. BC, te^rjxa OV. —
ypa/iijiievag c. S., yeypa/iijtevag vulg.
'Afipadji c. S. et vet. int., om. vulg. 15. TtvevjiiaTi om. C (ubi lacuna adno-
7. dnpoftv^tiag c. vulg., ayipo(5v6tiav tata est in margine) Men. 18. 19.
S. — Hvpioj c. vulg. et vet. int., oti 6 Xaog 6ov ov iB,r}yayeg ix yrjg
SÊCO S. Jly. i]v6jn)6ev c. S. et vct. int., ott
VETUS INTERPRETATIO C. XIII. XIV. 47
maior serviet minori, sed et hic benedicetm\ videte, quem

voluerit esse primum .... testamenti heredem. sic (1.
si hoc) ergo et per Abraham commemoratus est, habemus
consummationem scientiae nostrae. quid ergo dicit Abra-

ham, quum solus credidisset et positus esset in iustitia?
Ecce posui te, Abraham, patrem nationum, quae credunt Gen.xv,G
Domino non circumcisae. uom.iv,
XIV. Sed testamentum quod iuravit parentibus

ut daret populo, an dederit quaeramus. dedit, sed illi
non fuerunt digni accipere propter peccata sua. dicit
enim propheta: Et erat Moyses ieiunans in monte Sina, e.v. xxiv,
ut acciperet testamentum a Domino, quadraginta diebus
et quadraginta noctibus. et accepit a Deo . . tabulas
scriptas manu Dei . . . . et ut accepit, . . deferebat ex. xxxi.
ad popuhun ut ilhs daret. et dixit Dominus Moy- . . .
ses, Moyses, descende celerius, quia populus tuus quem ex.
eduxisti de terra Aegypti, praeteriit legem. et intellexit ocut. ix,'

^"^"
Moyses, quia fecerunt sibi iterum conflatile, et proiecit ^^
de manibus tabulas, et confractae sunt Moyses

. . accepit, sed illi non fuerunt digni. quo modo acce-
perimus nos, discite cui nos in
hereditatem, propter nos oinnia sustinens apparuit, ut
illi consummati sint in peccatis, et nos per illum here-
ditatem testamenti Domini nostri Jesu Christi accipiamus.
Vvo^rfdtv (BCFO V, rjrofxrj6ayQ\oss. add. rrjr) Sia^rjnrjv nvpiov 'irjdov Xa-

Urcss.) o Aaog 6ov, ovg ^B,rjyayEq R^^^y {Y Xd(5oj.i8y) BCOVMen.; iam
iK yrjg (B rj/s) AiyvTtrov vulg. 20. î' avrov quod e 8ia tov facile oriri
havroiq c. b et vet. int. _om. vulg. —
poterat, legisse videtur vet. int.; nai
nocKiv c. vulg. et vet int., om. S.
^^^^^ 5,' ^cdrov nXvftoyojiovyreg 8ia-
21. rag TtXanagj. S.** vulg et vet. 3^'^^^ '^^ 'j^^^ \dftoDi.iev vulg.
int., om b. 22. yap c. vulg., om.
^ _
Qmnes praeter S. codd. contra
b. 24. o Hvpwgc. vulg., xvftwg S. yet. int. hic perperam addunt, quae
— idf^Kev c. codd., kdooxEy eiyai vet. int.
et S. infra (1. 48, 12 sq 20.) ex-
Uav. et Dress. 26. 27. xai rjfieig hibent: ual ndXiv 6 npocprjrrjg Uyei
-XaftoDfiey c. S., ubi post nXvpo- '/60^ rBeixd 6e eig <p6bg i^y&v, rov
yojxovyrog add. nvpiov Irjdov et haec
.yî ^^ ,/g ôorvpiav ec^g i^xdrov
vocabula post dia^rjxrjy emendare
rfjg yijg, Xeyei nvptog 6 XvrpoD6d-
voluit nv x^ vel Iv Xv; nai rjneig fxevog 6e êog. haec suo loco iam re-
8ia rov nXr/poyojtwvyrog (B ad oram stituerunt Hefelius ct Dresselius.
48 BARNABAE EPISTULA C. XIV. XV.
og eig tovto ^roijudaB^rf^ iva avrog (paveig rdg rjdtj de8a-

TtavrjfjLevag r}fJi(S>v xapdiag rcp âvdrcp nai napadedopevag
rfj rfjg nXdvrjg dvojuia Xvrpcoodjuevog ix rov Oxorovg^
did^rjrai iv rjpiv dia^rjHr/v Xaov. yeypaTtrai yap^ 7rd>g
avrcp 6 Ttarr/p ivreXXerai^ Xvrpcoad/uevov r/judg in rov 5
67i6rovg eroijudoai eavrcp Xaov dyiov. Xeyei ovv o Ttpoq^rjrrjg

jcs. xLii, 'EyG) 7ivpiog 6 êog Oov indXeod 6e iv dinaioovvrj nai npa-
rriOcD rfjg x^^^^P^g ôv na\ iriOxvOcD Oe nai edcona Oe eig
^' ^'
dia^rjnrjv yevovg^ eig cpc^g i^^vc^v^ dvoiB,ai oq^BâXpovg rv-

(pXc^v nai iâyayeiv in deOpc^v TreTtedrjjievovg nat i^ oinov lo
cpvXanfjg na^rfpevovg iv Onorei. yivcoOîere ovv^ Ttoêv iXv-

jes.xLix, rpcD^rjjêv. nai jtdXiv 6 TTpocprfrrjg Xeyei 'ISov reBêtnd
Oe eig cpdg i^vc^v^ rov eivai Oe eig Ocorrjpiav ecog iOx^c-
rov rfjg yfjg^ ovrcog Xeyei nvpiog 6 XvrpcoOapevog Oe
jcs. Lxi, 3^£o^. %oLi TtdXiv 6 Ttpocpijrrfg Xeyei' Tlvevpa nvpiov i^ Vo
ipe^ ov eivenev expt<3ev pe^ evayyeXiOaOBâi TtrcDxoig
aTteOraXnev yu£, idoaOâi rovg Ovvrerpijujuevovg rr/v
napdiav.) nrjpvâi aixjuaXcDroig dcpeOiv^ nat rvqiXoig

dvdl^Xe-ipiv^naXeOai iviavrov nvpiov denrov nai r/pepav
dvraTtodoOecDg^ TTapanaXeOai ndvrag rovg TtevBôvvrag. 20
XV. ''Ert noLi Tcepi rov Oa/3/3drov yeypajcrai iv roig

Ex. XX, 8 Sena Xoyoig^ iv o\g iXdXr/Oev iv rcp opei 2ivd npog
Dcut.^ V, 12 McDvOfjv nard npoOcDTtov ' Kat dyidoare ro odpftarov
^"^*
nvpiov xepcJzr naBâpaig noLi 7iapdioc itaâpd. nai iv
jer. xvii, erepcp Xeyei 'Eav cpvXd^cDOiv oi vioi pov ro OafSfSarov.^ 25
^^ ^"^'
rcre iTti^rjOcD ro eXeog pov in^ avrovg. ro odftparov
Gen. 11,2. Af/fz iv dpxfj tfjg nriOecog' Kai irtoirjOev 6 êog iv "kB,
rjpepaig rd epya rcDv x^^P^'^ avrov nat OvvereXeOev iv rfj
XIV. 2. Hapdiag c. S. et vet. TtdAiv c. valg. et vet. int., naXiv S.

int., Kaniag BCOVMen. Voss. 4. —
XEÊiKa c. S. B, Te^rfxa COV.
Aaov c. vet. int. (servorum suorum) 12 15. idov —
êog in S. hic non —
restitui, cf. infra (1. 8. 9.) Sia^TJHTfv yk- leguntur, ** haec verba addidit, sed
vovg et 6) Xaov ayiov. codd.,
(L erasit, postquam vidit ea infra (1. 20)
etiam Xoycp.
S., 5. Xvrpooddjitevov sequi. 14. de c. S.** vulg. vet. int.,
c. S., XvTpGo6dj.ierog vulg. G. hToi- om S. — ovTojg (LXX) c. vet. int.
/iddai kavTo) c. vulg. eavTcj 7]Tol-
, S.**,om. S. vulg. —
êbg c. S. vulg.,
jia6e S. '8. ivi6xv6Gi) (LXX) c. 6 êog S.** 16. eXvenev (LXX) c.
vulg., i6xvdG^ '^' 10. nai c. S., om. S. COV, Tjvexev F, ^'vexev B vulg.
vulg. n. yivco6HeTe c. vulg. et — TtTcjxolg (LXX) c. S. (cf. vet. int^,
vet. mt., yivGo6myiev S. 12. xal TaTTeirolg â-p/i' vulg. Id. xaXedai
VETUS INTERPRETATIO C. XIV. XV. 49
qui in lioc paratus est, ut (add. post) acTventum ipsius

praecordia nostra quae iam absumta erant a morte et
tradita iniquitati . ., liberaret a tenebris et testaretur
in nobis testamentum servorum suorum. scriptum est
enim, quo inodo illi patei* mandaverit, ut liberaret nos a
tenebris et populum sanctum. dicit ergo
pararet sibi
propheta sic Ego Dominus Deus tuus vocavi te in ae-

:
Jes. xlu,
quitate. tenebo manum tuam et fortem te faciam. dedi te

in testimonium gentibus (1. gentis) et in lumen nationum,
ut a^êrias oculos caecorum et educas de vinculis alligatos
unde liberati sumus. et iterum
scitote ergo,
propheta dicit: Posui te in lucem nationum ut sit sancti- jes.xux,
tas tua usque in novissimum terrae, sicut dicit Dominus

qui te liberavit Deus. iterum propheta dicit: Spiritus jes. lxi,
Domini super me, propter quod unxit me. bene nuntiare

hominibus misit me, curare contribulatos corde, praedi-
eare captivis remissionem et caecis visum et vocare
annum Domini acceptabilem
XV. Adhuc et de sabbato scriptum est in decem

verbis, quibus locutus est in monte Sina ad Moysen . .ex.xx, s.
^' ^''"*' ^
. . : Sanctificate sabbatum Dominimundis et manibus '
puro corde. et ahbi dicit Si custodierint filii mei sabba- jer. xvn,
:
tum, tunc faciam misericordiam in illis. sabbatum dicit ^* "*'

initium (1. initio) constitutionis: Et fecit Deus die sexto Gen. 11,2.
opera sua et consummavit in die septimo et requievit
c. S. et vet. nai nakt6ai vulg. ^^^^ reÊiKa ds eig cpGDg e^vodv tov
int.,
— xvpiov omn. codd., nvpioj Men. ^^^^^ ^^ ^^9 dGorr/piav scog sdxarov
c.
et var. lect. ap. Voss. 20. avrano- '^V? rV? ovroog \sysi [Xsysi supra
666scog. Men. et alii male dvanodo- lineam) k6 o AvTpojdajiisvog ds o Bd
deaog. —
TtsvBovvrag. hic S. add. lo- nai naXiv o npocpi^rrjg.
cum illum Jes. XLIX, 1. 2. naXiv XV. 21. sri c. vulg. et vet. int.;
o npocprjrrjg Xsysi iSov Ts^sixa 6s ort (** sri) ovv. S. 25. vloi fxov. c.
sig (poog s^vcov rov sivai (** add. 6s) S. vulg. vet. int., vi i6par]X S.** —
sig 6oorr]piav soog s6xarov rr/g yrjg, rb 6dfjfiaTov c. S. vet. int. B C F V,
ovrwg Xsysi nvpiog o Xvrpoo6aj.isvog rd 6afifjara vulg. 26. im^rj6G0. C.
6s ^sog i6par]X. haec verba suo loco ini^r]. 28. Iv rf^ c. vulg. et vet.
(1. 12 post npoqjyrr/g) add. ** Xsysi int., rf} S.
:
HlLGENFELD, Nov, TeSTAM. EXTRA CANOXEM. IL A

50 BARNABAE EPISTULA C. XV. XVI.
rffjiepa rfj BfSôjjir] uai uar£7rav6ev iv avrfj uai rfyia-

6ev avrrjv. TtpoOexere^ renva^ ri Xeyei rb SvvereXeOev ev
"t^ ff/jLepaig. rovro Xeyei^ ori 6vvreXe6ei nvpiog iv eâ-
jii6x^Xioig ere6i ra iravra. rj yap fjpLepa nap avrcp x^-

ps. xc, 4. Xia irr]. avrog de jjloi fxaprvpei Xeycdv ^ldoi) 67j/Ltepov 5
f/juepae6rai cog x^^^^ ^t^V- ovkovv^ renva^ iv \^ fjjjiepaig^

iv roig eâni6xiXioig ere6iv 6vvreXe6BîJ6erai ra navra.
Kai nareiravêv rfj fffxepa rfj ef^dojjir]. rovro Xeyei' Orav
iXB^cDv 6 viog avrov narapyjjêi rov naipov rov avofxov nai
npivei rovg dêfSeig nai dXXaêi rov fjXtov nai rr/v 6e- lo
Xrjvrfv nai rovg d6repag, rore naXc^g nara7rav6erai iv

rf/ nepag ye roi Xeyei ''Ayia6eig avrr/v
fffxepa rfj eftbofxr/'
Xep6iv naâpaig nai napdia naâpa. fjv ovv o êog
fffxepav f/yianev^ vvv rig dvvarai dyia6ai^ el fxr/ naâpog
<Sv rfj napdia^ iv 7rd6iv ireirXavrifxe^â. ide ovv. dpa rore 15
naXcDg nararravofievog dyia8,ei avrr/v^ ore dvvr/6ofxeâ

avroi^ dinaico^êvreg nai drroXafôvreg rf/v ijrayyeXiav^
ovneri ov6r/g rfjg dvofiiag^ naivcdv de yeyovorcov iravrayv
v7ro rov nvpiov. rore dvvr/66fxe^â avrf/v dyid6ai^ avroi
Jes. 1, 13. dyia6êvreg 7rp(3rov. 7repag ye roi Xeyei avroig Tag veo- 20
fxr/viag vficov Jioti rd 6dpfiara ovn dvexofxai. opdre^ Trc^g
Xeyei' ov ra vvv 6a^jâra ifxoi denra., dXXa o jreTroir/na^

iv GD nara7rav6ag rd irdvra dpxf/v f/fxepag 6yd6r/g 7roif/6GD.,
o i6riv dXXov n66fxov dpxr/v. dio jcai dyofxev rf/v f/fxepav
rf/v 6yd6r/v eig evcppo6vvr/v^ iv f/ noii 6 Îr/6ovg dve6rr/ 25
in venpc^v nai cpavepco^êig dvefir/ eig rovg ovpavovg.
XV. 1. ir avty c. vulg. et vet. — Ttdvra c. vulg., 6vy7Cavra S. —

int., irt avry Men., avryv S. 3. 4. kftdoi.i'^ c, vulg., eS^ S., quod non nota-
oTi — ra TtoLvra c. vet. ev vit Tischdf. apud Dress.
int. , ori 9. xarapyTJ-
eâmdxiîoig ersdiv 6vvreXe6i nvpiog 6ei c. S. (manu secunda), Harapyrfîj
ta 6vv7tavra S., ori 6vvreXei xvpiog BCO (prima ina.im)j Ka)-xarapx?j6eiY
(FOV, 6 Bêbg uvpiog BCMen.) iv Dress. —
rov av6j.iovc.YQt. int. Fell.,
hB,am6xiXioig he6i ra Ttdvra vulg. a:i;roT)BCOVMen.,om. S. 10.dXXdB,ei.
„quid si nvpiog 6 Sêog legeris?" Dress. c. S. BC, dXXd^7/ OV. 10. 11. 7ial trjv
4. avt&> S. c. vulg., 6r]jj.aivi add. S. 6eXi]V7}v xa), tovg d^tepag c. vulg. et
5. ht) in S.** add. jiaptvpei yap jioi vet. int., xai tovg a6tepag xai t7/v 6e-
daveid Xeycov oti x^Xia etr} ev ocpâX- Xtjvtjv S. 11. 12. iv t^ T^jtiepa c. vulg.
jiotg 6ov oog r} rjjiepa rj ex^fg rjtig et vet. int., trj rjjiepa S. 13. x^P-
dirjXêv xai cpvXaxr/ ev vvxti. —
8e 6iv c. S. OV
vet. int. Dress., iv x^P^'-
jioi c. S. et vet. int., ^k vulg. 5. 6. BCF
et plerique editores. rjv ovv —
6tjjiepov rjjiipa c. vulg. et vet. int., 6 êog c. vet. int., ei ovv ?}v 6 Sêog
r/jiepa xvpiov S. 7. 6vvteXe6S7J- S. BCFOVDross. 14. 7)yiaxev c.
6etai c. S. OV, 6vvr£Xe6$7]6ovrai BC. BCFOV
Men. Voss. Cot. Dress., ijyia-
VETUS INTERPRETATIO C. XV^ 51
iii illo die .... adtendite, Consummavit

filii, qiiid dicit:
in sex dies. lioc dicit, qiiia consummavit (1. consummabit)
Deus onmia in sex millia annorum. dies autem apud

illum mille anni. sunt. ipse mihi testis est dicens: Ecce ps. xc, 4.
hodiernus dies erit tamquam mille anni. unde scire de-

betis . . quia . . . in sex miUia annorum consumma-
buntur omnia. et quid dicit: Requievit Deus die septima?
hoc est: quum venerit filius illius et amputabit tempus
iniquitatis et iudicabit impios et mutabit solem, lunam
et stellas: tunc bene requiescet in die septima. ad sum-
mam hoc dicit: diem manibus mundis
Sanctificabis ilkmi
et corde puro. quem ergo diem sanctificavit Deus, quis
potest sanctificare modo, nisi qui sit mundo corde? in
omnibus non (1. nos) erravimus. videns ergo qui refrigerans
sanctificavit ilkmi, et nos
tunc poterimus sanctificare, ipsi sanctificati primum. ad
summam dicit ilHs: Dies solennes vestros et sabbata non Jes. i, 13.
sustineo. videte, quo modo dicit, non haec sabbata sibi
non (1. nunc) accepta, sed quae fecit. et in die suo con-
summavit omnia, initium octava die facta, qui est alterius
saecuh initium. propter quod agimus diem octavum in
legationem (1. delectationem) , in quem (1. quo) et Jesus
resurrexit a mortuis et apparuit et ascendit in coelos.
6ey S. — rig c. S. BOV, vet. int., c. S., yey. 61 Hairdav vulg. 19.
Voss., ti C Men. (in textu). — ei /nj tov nvpiov c. S., nvpiov vulg. —
c. S.** vulg. et vet. int., om. S. 15. tote c. S.** vulg. et vet. int., ov S. —
iv Ttot6iv c. S.** vulg., Ev naXiv S. dvvrfdojiiEBa , B Svv7]d(6iJ.£â, sed ad
— 7tE7tXavTJi.iEâ c. S. vulg., etiam vet. oram 6o. —
avtoi. c, S.** vulg., av-
emendato_. —
int. 1l8e ovv cf. c. 6 p. 18,toL yap S. 21. 6aftftata c. S. vet.
23. vel id' ovv (Dress.). vet. int. fort. int., 6dftftata vf.iGov vulg. 22. ifioi
legit IJfLN. Ei 8e ov {** ovv) S., eI c. vulg. et vet. int., om. S. o c. S. —
81 ov8' BCOV. 16. nataitavofXE- BCFO V
Dress., a vulg. 2d. Ttoirjâ)
rog ayidÊi. c. vulg. (OV dyid8,v) et c. S. BC, Ttovr/dcj OV. o i6tii —
17. 8ixaioj^£vtEg c. S., Sinata vulg. S. et vet. int., ayoofiEv (
— Kai aTtoXaftovtEg c. S., dnoXa- 'lr}6ovg. c. S. vulg. et V6
ftovtEg yulg.
fiTjKEti S.
IH.ôvKEti c. vulg., ^^^g ^^^„,^ ^^ o
—
g.** 26. tovg
trjg avofiiag c. vulg., ovpavovg c. vulg., ovpavovg S.
^
ayofj.iag S. —
naiv&v 8e yEyovotaov
4.*
52 BARNABAE EPI8TULA C. XVI.
XVI. "Eri noii TtEpi rov vaov ip(^ v/mv, rrc^g n\a-
vcDfjLEvoi 01 raXaiTTcopoi eig rrjv oiKodofxrjv rfXTTiCav^ nai
ovn ijri rov êov avrc^v rov noir\6avra avrovg^ cog ovra
oinov êov. OxeSov yap cog ra e^vrj dcpiipcDOav avrov
iv rw vacp. dXXa nwg Xiyei nvpiog narapywv avrov- 5
3es. \L, 12. jud^êre' Tig ijuirpij6ev rov ovpavov OTriBâjuf/^ rj rig rr/v
jcs. JjXyi, yrjv dpani^ ovn iycD. Xiyei nvpiog' Ô ovpavog jioi B^po-
vog^ r/ de yfj vnonobiov r(S)v nodwv /uoV noiov oinov
oino8ojui/6eri juoi^ r) rig ronog rfjg naranavOecog jxov^
iyvGonare ori jxaraia fj iXnig avrd)v. nipag yi roi na- lo
jes. xLix, Xiv Xiyei ÎSov oi naêXovreg rov vaov rovrov^ avroi
avrov oinoSojirfOovOiv. yiverai. dia yap ro noXejxeiv
avrovg na^rjpiB^rf vno rwv ixB^pcov- vvv nat avroi nai
01 r(K>v ix^^pc^v vnrjpirai dvoinobojir}6ov6iv avrov. naXiv
G)g ejueXXev rj noXig nai 6 vaog nai 6 Xaog ^l6parjX napa- 15
Enoch
LXXXIX,
•>G. (i6. (57.
.,
e^xarcDv
^r^
di6o6âi^ icpavepGD^^rj. Xiyei
o' X
yap
ypaq^rj Kai e6rai en^
rcDv rjjiepcDv^ nai napaocD6ei nvpiog ra npo-
rj
' ^ f
ftara rrjg vojifjg nai rrjv /lavSpav nai rov nvpyov avrc^v
eig naraq^Sôpav. d iXaXrj6ev nvpiog.

nai iyivero^ na^-'
8,rjrrj6cD/jLev ovv^ ei e6riv vaog Bêov. e6riv' onov avrog 20
Dan. IX, Xiyei noieiv nai narapriêiv. yiypanrai yap Kai e^rai^
'
rfjg e/36o/xadog 6vvreXov/iivrjg^ oino8o/irj^Tj6erai vabg êov
iv8oB,cDg ini rcp 6v6/xari jtvpiov. evpi6ncD ovv^ ori e6riv
vaog. ncDg ovv oino8o/jirjB^rj6erai ini rcp 6v6/xari nvpiov^
/xaêre' npo rov rj/xdg ni6rev6ai rcp êcp rjv rj/xd>v ro 25
naroi7irjrrjpiov rfjg 7iap8iag cpâprov 7ia\ d^Bevig., c^g
dXrj^c^g oino8o/xrjrog vaog 8ia x^^pog' 6ri fjv nXrjprjg
XVI.1. hi c. vulg. et vet. int., eri yk toi c. S., yovv vnlg. av-
12.
deS. —7t&g c. vulg. et vet int., a)g S. rov c. S.**, vulg. et vet. int., om. S.
2. eig rrjv olHodojnrjv c. S. et vet. int., — yiverai c. vulg. et vet. int., om.
i7t\ rrjv 686v BCFOV Dress. 3. av- S. 13. avroi xal c. S., avroiyulg.
r&v S. FOV, avrov BC
vulg. ^g c. — 14. dvoLKo8of.iri6ov6iv c. vulg., avoi-
S. et vet. int., aXX^ oag vulg. 4. ydp xo8ojiiT^6Gj6ivS. 15. Hal 6 vabg
S. posuit post ^'5^77. —
cjg c. vulg. et xal 6 Aao's c. vulg. et vet. int., xai
vet. int., eig S. — add. yap, o Xaog nai o vaog S., holi b Xaog
eB^vr^ S.
sed ** improbavit. —
dcpiepGj6av c. Voss. et alii. 17. r&)v rîepGJv c.
vulg., yap add. S. 9. 1} rig c. vet. S., r}/xepwv vulg. Ha\ 7tapa8co6ei —
int. BCFOV, ^ S., Hai rig plerique. c. S., 7tapa8oo6ei vulg. 10. naB' d
9. oiHo8o).irj6ere c. S. B V vet. int., c. S., vulg. et yet. int., naâ B, nard
oiHo8ojiir}6are. C. Men. 10. iyvaoHare Men. 20. ovv c. vet. int. et vulg.,
c. S. et vet. int., yv&re vulg. —
avr^v Se S. 22. oiHo8ojii}/^?j6erai. C Men.
c. S.**, vulg. et vet. int., vj.icjv S. — oiHo8o).u]î}6ovrai. 23. iv86t,Q>)g c.
VETUS INTERPRETATIO C. XVI. 5Q
XVI. Adhuc et de templo dicemus, quo modo errantes

in aedem spem liabuerunt tamquam in Dominum, qui illos
fecit, quasi sit domus Dei. tamquam etlmici conservaverunt
(1. consecraverunt) illum in templo. sed quo modo dicat
Dominus, discite, vacuum faciens templum: Quis mensus Jes. xl, 12.
est caelum palmo, aut quis totam terram pugno appre-

hendit? nonne mihi, dicit Dominus, coehini thronus est, Jes. lxvi,
terra autem scabelhnn pedum meorum est? qualem do-
mum mihi aedificabitis, aut quis locus erit requietionis
meae? unde cognoscitis, quia vana spes est illorum. et
iterum: . . qui deposuerunt templum hoc, ipsi illud et jes. xlix,
aedificabunt. et fiet (L fit). dum enim belhgerarent, de-

positum est ab inimicis ....... iterum sicut incipiebat
civitas . , . . et populus totus Judaeorum tradi, propa-
lavit. enim scriptura:
dicit In novissimis diebus . . . Euorh
LXXXIX,
tradet Dominus oves pascuae et cubile et turrem eorum 56. 66. 67.
in exterminium. et factum est secundum quae Dominus

locutus est. quaeramus ergo, si est templum Deo. est:
ubi ipse dicit facere et consummare. scriptum est: Et . . r>an. ix,
. . . . 24. 25. 27.
erit, septimo die consummato, aedificabitur templum Deo
praeclare in nomine Domini. invenio, quia templum est.

quo modo ergo aedificabitur in nomine Domini? discite.
antequam crederemus Deo, erat habitatio nostra cor- . .
rupta et infirma, sicut templum, quod per manus . . .
aedificatur. quia pleni eramus adorationibus idolorum,
S. OV vet. int. Dress., Hv8oB,oq BCF 8ia xî-pog, oti rjy_ TtXtjpyg jiisv dSoj-
ct plerique editores. iTti tgS — c. S., XoXarpeiag nai r]v oluog datjnovGDv
iv vulg. 24. TtSig ovv c. S. B (in dia tb tcoieiv 06 a rjv evavtia toa
marg.) OV et vet. int. , Ttojg B (in 5£^. 26. r}/-iag. c. vulg-. et vet. int.,
textu) C Men. — iviTti tw c. S., vjj.'agS. — Clem. Al., vulg. et vet.
î/ c.
vulg. 24 —
p. 54, 2. Clemens. Alex. int., om. S. 27 —
p. 54, 1. oVi ?;?/ —
Strom. II, 20, 116, p. 489 sq. Ov : 8 aijiovicov c.S. et C\em. Al; yjnev in-o
lioi 8ti TtXEwvcov Xoyojv napaÊjxEvoj rjv jxev legit vet. int. ; oti rjv itXrjpr^g jiev
jiaptvv tov aTtodtoXiHov Bapvdftav EiSooXoXat pEiag olxog, ElSooXoXatpEia
— o 81 tohv kftSojiTJHovta rjv nai (B ad oram 77 EiSooXoXatpda) rjv olHog
dvvtpybg tov UavXov —
Saijiojvioov HtX. BCFOV; oVi i}jiev TtAjf-
nata XeBiIV
ooSe Ttojg Xiyovta Tlpb tov r/jiag
pEig EiSooXoXat peiag oinog nai EiSooXo-
'
7ti6tEv6ai r&3 ê& rjv rfji&v tb oinr]-

XatpEict rjjiEv oinog SaijiovioDv Dress.
rrjpiov Trjg napSiag (pBaptbv holl —
Saijiovioov c. codd. ct vct. int., Sai-
adêvig, aX7jB(2g oiKoSojirftbg vabg j.i6vojv Clcm. Al.
54 BARNABAE EPISTULA C. XVI. XVII.
IJL8V eidGoXoXarpeiag xai rfv oijcog dai/uovicov dia ro Ttoieiv

o6a Tjv ivavria rcp ^-ecp. oiKodo/uriBîjoerai de Itti r(p
6v6/iari nvpiov. Ttpoaex^re.^ iva 6 vaog rov xvpiov iv-

d6F,GDg oiKodo/jLr]^fj. TVcdg ^
/id^êre' Xaf56vreg rr/v dcpeOiv
rcdv d/xapri(Dv koi iXTtiâvreg ijri ro ovo/xa Kvpiov iye- 5
v6/xeâ Kaivoi^ rcdXiv i^ dpxfjg Kri8,6/ievoi. dio iv rcp
KarotKrfrrjpicD rf/jK^v dXr/B^c^g 6 ^êog jiaroiKei iv rj/xiv.
rrcDg- 6 X6yog avrov rrjg TriOrecDg^ r/ KXfj6ig avrov rfjg
ijtayyeXiag^ rj Oocpia rc^v diKaiGD/xdrcDv ^ ai ivroXoii rrjg
îdaxfjg^ avrog iv fj/iiv TCpocprjrevcDv.^ avrog iv rj/uv lo
KaroiKC£>v.^ roig rc^ âvdrcp dedovXcD/ievoig dvoiycDv rj/MV
rrjv ^vpav rov vaov^ o icriv 6r6/xa., /xeravoiav didovg

rj/Mv eiodyei eig rov dcpâprov vaov' 6 yap tto^c^v 6cd-
î/vai fSXeTvei ovk eig rov dv^^pcDTtov^ aXXa eig rov iv
avrc^ KaroiKOvvra koi XaXovvra^ in^ avrcp iK7tXrj66o- 15
/xevog iiti rcp /xrjdeTtore^ /jirjre rov Xeyovrog ra prj/xara

dxrjKoevai iK rov 6r6/xarog., /jirjre avrov Ttore inire^v-
/irjKevai dKOveiv. rovr' e6riv Ttvev/iariKog vaog oiKodo-
/iov/xevog rcp Kvpicp.
XVII. 'Ecp 66ov fjv iv dvvarcp koli ditX^rrjri drj- 20
Xc^6ai v/Mv., iX7ti8,ei /lov 6 vovg koli rj ipvxrj rfj ijti^v-
pia /jLOv /xrj itapaXeXoiTtevai ri rc^v dvrjK^vrcDv eig 6gd-

rrjpiav. idv ydp Ttepi rcdv ive6rc6rGDV rj /xeXXovrcDv ypacpcD
v/uv.) ov /xrj vorj6rjre^ did ro iv TtapafSoXaig Kei6âi.
ravra /xev ovrcDg. 25
XVI. 3 — 10. Clemens Alex. Strom.

Hvpiov c. Clem. Al., Hvpiov vulg., rov
II, 20, 117 490 pergit: dia rovro êov S.
p. 3. 4. irdo^Gog c. Clem.
{Bapvdfjag) xal imq)£pEi' UpodixEtE Al. S. OV vet. int., srdoôg BCMen.
tra 6 raog rov xvpiov ir86B,oog oi- 5. nvpiov c. vet. int. S.**; om. Clem.
Ko8o}.i7]^y. na)g; /.laBÊrs' XafSorrag A\. et S., iTtl r&) ovojiiaY, i/r), r^ 6v6-
rrjr acpedir ra)v ajuaprioor nai i\- jaari 0. „In F voc. rov nvpiov deesse,
Ttidavreg iiii ro ovojLa yerco/iieâ sed nihil aliud scio" Dress. iyero- —
xaivoi, TtdXiv dpxr/g xriôjuevoi. jiEâ c. S.
iB, (ubi iyEvaojiEâ cor- BCO
— EiH^rcog ovv dvriBrpiE rd iniqiEpo- rectum est) V {iyEvci-)jiEâ) vet. int,, ye-
jiEra' Jib ir rS) HaroiHijrrjpiGD rjjtm^ roojiEâ Clem. Al. 8. Tt&g c. S. \u\g.
dAtf^cog 6 Êog HaroiHEt ir yjiir. et vet. int., OTtcog S.** aihov secun- —
7t£)g; 6X6yog avrov rrjg TtidtEGog, rj dum c. vulg. et vet. int., om. S. 11.
nXrjdig avrov rrjg iitayyEXiag, r) 6o- rolg rc5 âvdrcp dEdovXaojiEroig c. S.,
g)ia r<S)V Sviaicojidrcov, al irroXal rovg r. 3. SEdovXcojtEvovg BCFOV

rrfg 8i8axyg. 3. ;rpo(?.'^'^£r£ c. Clem. Mcn.Voss.Dress. V2.rr/v Bi'^pav c.S.
Al. et vulg., TtpodEXEre 8£ S. — rov et vet. int., ^vpag BCJBÔV, ^vpav
VETUS INTERPRETATIO C. XVI. XVII. 55
. . et erat domus daemonioruiii, propter quod faceremus,

quae Deo essent eontraria. aedificabitur autem in nomine
Domini, praeclare .... templum Deo. adtendite et
. . .
quo modo? discite: ut accipiatis remissionem peccatorum.

quum credideriums in nomine Domini, non sumus iam
tales, quales ab initio creati. propter quod in
nobis vere Deus inhabitat. quo modo? sermo fidei illius,
vocatio promissionis illius, sapientia aequitatis, praecepta

testamenti illius, in nobis prophetans ipse et in nobis
habitans. quia quum sub servitute mortis eramus, ape-
riens ostium tempU nostri, quod est os sapientiae . . .
.... fecit de nobis domum incorruptam. qui enim con-

cupiscit Hberari, vivit (1. videt) non hominem, sed in
in
eo (1. eum) qui habitat in illo, . . . miratur, quod nunquam
tales sermones audierit eum dicentem neque ipse concu-
pierit audire. hic est spiritaUter .... aedificatus.
XVII. Quantum demon- . . . fuerit in simpHcitate

strandi nobis (1. vobis), non intermisi quidquam .... . . .
. si enim de instantibus ac futuris scribam vobis, non

. .
intelHgetis, quo modo (1. quoniam) in paraboHs posita suut

multa. haec autem sic sunt. habes interim de maiestate
Christi, quomodo omnia in iHum et per illum facta sunt,
cui sit honor, virtus, gloria nunc et in saecula saeculorum.
Drcss. — o c. var. lect. ap. Cot., rjixiv vet. int. et edd.

S.** vulg. et vet. int.,
om. S. 1.3. eiddysi
plerique. c.^Xni8,Ei.
S. BFOV,
(sed in hoc — VO
d6dyayE C Men. ((in textu) Voss., emend.) iXnic^rj. 21 23. fiov — —
fidTJyaye Men. in notis. —
ydp c. dGorrjpiav. S. aXTtiêi jnov (** add. o
S. BCFOV,
vet. int., var. lect. ap. rovg nai) rj ifwxf^ (** add. zy em^v-
Cot. ,^ Dress., nai vulg. 14. eis fiia f.iov fj.7]) napaXeXntevai ti (** add.
Tov av^poDTtoVj aAA' om. Voss. 15. rojr avr/KOvtoav eig dcjtripiav), vulg.
uatoiKovvta c, S. ivoinovvta vulg. iXniêi fxov rj ifjvxr) ty ini^vfiia. f.iov
,
— i.n c. S. BCOVMen.
et pierisque /i^ napaXeXoinevai fie ti twv dvif-
oditt., Iv Dav. et. Dress. c. vet. int. yiovtoov (C Men. dvoiKovtcjv) vfiiv
17. ^K tov
etc. avtov B (in (in
c. S. emendatum pro r/jntv) eig doj-
,
textu) C Men. —
avtov c. Dav. Dress., tr/plav, lve6tcbtcov (OV Men. ivedto-
atJTo's S. BCFOV Men. etc. 17.18. tcDv). 23. ivedton&ov rj c. S. et
inite3v/iir/Kivai, C ini^viir/nevai. vet. int., vulg. male ivedtcotGov post —
tovt ^dtiv c. SOV., tovtedti vulg. dcnr/plav. ypdcpco. c. S. vulg. vet. —
XVII. 21. v/ilv c. S. BCFOV int., ^/po^Vâ? S.**
56 BARNABAE
XVIII. Mera^Gdjuev Se lioci icp erepav yvcoOiv nai

didaxfjv. odoi dvo eioiv didaxrjg nai lôvoiag^ rj re rov
(pcorog nai r\ rov Cnorovg. Siacpopa 6e ttoXXtj rcdv dvo
bdcDv. ^cp pev yap eiOiv reraypevoi cpoDraycDyoi ay-
rjg
yeXoi rov êov^ icp r\g Se ayyeXoi rov Caravd. nai 6 5
pev iortv nvpiog ait aicDVGDv nai eig rovg aicdvag^ 6 de

apxcDv naipov rov vvv rrjg dvopiag.
XIX. î/ ovv odog rov cpcorog e6riv avrrj' eav rig
êkcDv odov bdeveiv eTCi rov chpi6pevov ronov OTtevOr]
roig epyoig avrov. e6riv ovv ff 6o^êi6a r/piv yv(i>6ig rov lo
TtepiTtareiv ev avrfj roiavrr]' Âya7trj6eig rov 6e Ttoirf-
6avra^ cpof^rj^ri^rj rov 6e 7tXa6avra^ doâ6etg rov 6e

XvrpGD6ccpevov en âvarov. anXovg rfj napdia nai
e6rf
7tXov6iog rcp itvevpari. ov noXXri^r]6rj pera rcdv Ttopevo-
pevcDv iv bdco âvarov. pi6r}6eig itdv 6 ovn e6riv dpe- 15
6rov rcp êcp^ pi6rj6eig 7td6av v7tonpi6iv. ov prj iyna-

raXijtrjg ivroXag nvpiov. ovx vifjcDêig 6eavr6v^ e6rj de
raTtetvocppcDv nara 7tavra. ovn dpeig iTti 6eavrov doâv.
ov Xrjpifjrj povXrjv 7tovrjpav nara rov 7tXrj6iov 6ov' ov
dcD6eig rfj ^vxfj 6ov ^^pd6og. ov 7topvev6eig^ ov poixev6eig^ 20
ov 7tai6ocpôprj6eig. ov prj 6ov b Xoyog rov Bêov iêXBrj

iv dnaâp6ia. rivc^v ov Xrjpiprj 7tpo6cD7tov iXeyi;ai rivd
.Tcii. Lxvi, i7ti TtapaTtrcDpari. e6rj 7tpavg^ e6rj rj6vxiog^ e6rj rpepcDv
rovg Xoyovg ovg rjnov6ag. ov pvrj6inanrj6eig rcp ddeXqxp
Ex. XX, 7. 60V. ov prj diipvxrj6rjg^ 7t6repov e6rai fj ov. ov prj XdfSrjg 25
XVIII. 1. Koi iq/ krepav. yLocL iutores angeli. cf. Hermae Past. Mand.
kni krepav vulg. eq) erepav xai
, VI, 1. 2. — Barnabam nostrum in
(** K«i improbavit) S. 2 6. 0801 — hac parte Constitutiones aposto-
libri
bvo eldiv nrX. Origenes de princ. licae saepe sequutae sunt.
VII, 1 sq.
III, 2, 4 p. 140: eadem quoque quae liic rcperiuntur addidi secundum
Barnabas in epistola sua declarat, P. A. de Lagardii editionem, Lips.,
quum duas vias esse dicit, unam lucis, Lond. 18G2. 2. 7/ re c. vulg., ?/ S.
alteram tenebrarum, quibus et praeesse 3. nai 7; c. S. BCFOV Dress., ri te
certos quosque angelos dicit: viae plerique edd. — 7toXA.7J c. S. OV,
quidcm lucis angelos Dei, tenebrarum noXv BC. 5. t/s Se. c. vulg., otg
autem viae angelos Satanae. Hom. in de S., quod Tischendorf. apud Dress.
Luc. XXXV p. 973: scribitur alibi, non notavit. —
xai c. codd., om. vulg.
quod assistant homini, sive in bo- 6. aTt'' c. vulg., arto S. 7. rov vvv
nam sive in malam partem, dupli- c. S., om. vulg.
ces angeli. Comm. in epi. ad Rom. XIX. 8. avryc. vulg. et Constitt.
I, 24 (Opp. IV, 473):sunt praeterea, app., roiavrt/ S. 9. oSov c. S. BC
sicut in multis scripturae locis in- FO V Dress., om. plerumquc. 6nev6xf —
venimus, etiam utriusque partis vel c. S., 67tev6ei vulg. 10. ôêlâ.
utriusque viae fautores quidam et ad- V et pr. m. 8o^Tj6a. 11. avxy
EPISTULA C. XVIII. XIX. 57
Constitut. apost. VII, 1 âfxiv, wg dvo bdoi eiCiv^
rrjg ZcDrjg rov âvdrov^ ovdejuiav de 6vy-

nai fJiia
f.iia
7cpi6iv exovOi TTpog eavrdg ttoXv ydp ro bidcpopov — —

fxdWov de Trdvrr/ 7cexGi>piOiJLevai rvyxdvovOi^ noii cpvOmr}
fjiev ioriv r\ rf\g 8,GDrjg oSog^ iTteiOanrog de r} rov âvarov^
ov rov ycard yvG)f.Lriv êov v7rdpi;avrog^ dXXd rov iS
iniftovXrjg rov dXXorpiov.
npcor)] ovv rvyxdvei rj odog rrjg 8,Gofjg' jcai eOriv
avri]^ i]v nai 6 v6f.tog diayopevei^ dyaTtdv nvpiov rov
êbv it, bXr]g rjjg jcapdiag nai iB, bXr]g rfjg ipvxfjg-, rbv
eva nai fxovov^ nap 6v dXXog ovn eoriv^ nai rov itXr]-
oiov cbg eavrov.
Const. ap. VII, 14 fii6r]6eig TtdOav V7t6npi6iv ^ nai

ndv 6 dv r/ nvpico apeOrov 7C0ir]6eig.
Const. ap. VII, 8 ovx vipG06eig 6eavrov nrX,
Const. ap. VII, 2 ov fA,oix^v6eig — ov 7raidoq)ôpr]6eig.

Const. ap. VII, \0 ov Xr]iprj 7rp66GD7Cov iXeyB,ai i^ri
7tapa7trGDfxari.
Const. ap. VII, 11 fxr] yivov diipvxog iv 7tpo6evxf/
6ov^ ei e6rai fj ov.
c. vulg., ravrrj S. 11. 12. 6e TtoiTJ- sed haec repetita sunt e praece-
6avra c. vulg., Ttoir/davra de S. 12. dentibus (1. 19). —
ceterum riv&v
g)o(j7fîjdr; rov 6e nXddavra c. S., om. ab editoribus perperam coniunctum
vulg. 14. fiera rSxv c. vulg., fiera S. est cum antecedentibus. —
Xrj/iTprf c.
15. Ttav c. Constitt. app. S. BCFOV S. VO (hic mutatum
in A.7Jif)i;/), krjipy
Dress., noieiv plcrumque. e6riv post — Dress. et plerique editores, XiipT;} Men.
ovK c. S., om. vulg. 16. 17. ^ynara- — iXeyB,ai c. Constt. app. S. BCFOV
Xinrfq. Voss. iyKaraXinr]. 18. nara var. lcct. ap. Voss. Dress. iXeyB,ag
,
Tcdvra c. S., om. vulg. — ovk c. S.** plerumque. 23. napanrcîîari c.

vulg., ovx S. 19. At^/zz/'^ c. S., A?;^^ Constt. app. S. BFOV Dress., napa-
BC, XrjipeL VO (pr. m.). — rov c. S. OV, nrwjiara C plerumque. 24. ov
tov Dress. et plerique edd. 21. nat- /j.vri6iKaKrj6eig c. S. C (pr. m., hic cor-
8o(pôprj6eig c. codd. et Constt. app. rectum j.ivr]6iKaK7J6yg), ov /.irf /.ivr/^L-
Dress. nai8ocpôpev6etg plerumque.
, KaKr/oyg plcriquc (etiam Dress.). 25.
— 6ov c. S. FOV
Dress., 6oi BC 6zî;^7/(J^s cf. S. (6'i^vX^(j£zff) et Constt.
plerique edd. —
rov êov c. S. BC app., hi2prj6^g B (in textu) C Mcn. ct
Men. etc, 6 rov êov Voss. FOV var. lcct. ap. Voss. — ov /nrj.M.cn. /xtj.
Drcss. 22. rivGDv c. S. vulg., ov

Xrj/i^rj ftovXrjv novr/pav add. S.**,
58 BABNABAE
Lcv. XIX, Ij^\ jjiaraicp ro ovo/ia nvpiov. dyaTnjoetg rov TtXrjaiov Oov
VTthp rrjv ipvx^v <ôv. ov (povevOeig rexvov 6ov iv
cpôpd.^ ovdh TTaXiv yevvrj^hv aTroHreveig. ov prj aprjg
rrjv X£z/ocK 6ov aTtb rov viov Cov fj aTto rfjg ^vyarpog
aov^ dXXa aTto veorr/rog diddêig qjofiov êov. ov p.r} 5
yevrj iTti^vjuLC^v rd rov TtXrjOiov Oov^ ov firj yevrj TtXeo-
venrrjg. ovde noXXrjB^rjOrj In ipvxrjg Oov fxerd vxprjXc^v^
dXXd fierd rajteivwv nai diicaicDv dvaOrpacprjOrj. ra Ovju-
âivovrd 6oi evepyjjjuara d)g dya^d Tcpoadeâi^ eidayg
ori dvev êov ovdev yiverai. ovn eOrj diyvcojuog^ ovde lo
diyXcoaOog' Ttayig ydp âvdrov ioriv rj diyXcoaoia. VTto-

rayrjOrj nvpioig G)g rvTtcp êov ev aiOxvvrj nai cpoficp.
ov jxrj inird^rjg bovXcp Oov rj TtaidiOnrj iv Ttinpioc^ roig

ini rov avrov êov iXniôvOi^ jirj nore ov (po/3rjB^?j6rj
rov in djiqyorepoig Bêov^ ori ovn rjXêv nara npo6conov 15
naXe6ai, dXX' icp ovg ro nvevjxa rjroijia6ev. noivcsDVYj6eig

iv nd6i rcS) nXrj6iov 6ov nai ovn ipeig idia eivai' ei yap
iv rcD dcp^dprcD noivcovoi i6re, no6cp jxdXXov iv roig
cpâproig^ ovn e6rj np6yXGD66og' nayig ydp ro 6rojxa
âvdrov. o6ov dvva6at^ vnep rrjg tpvxfjg 6ov dyvev6eig. 20
sir, IV, 31. prj yivov npog jxev ro XafSeiv inreivcDv rdg x^^po^S^ Ttpog
de rb dovvai 6v6reXXcDv. dyanrj6eig chg noprjv rov ocpâX-
jxov 60V ndvra rbv XaXovvrd 601 rbv Xoyov nvpiov.
jxvrj6^rj6rj rjjiepav npi6ecDg vvnrbg nai rjpepag. nai in-
8,rjrrj6eig na^' end6rrjv rjpepav rd npo6cDna rwv ayicov^ 25
rj did Xoyov nonic^v na\ nopevojxevog eig ro napanaXe6ai
XIX. zo ovofxa nvpiov. S. ro Ttpoede^Tj.

1. 9 10. Eidayg —
yivEtca —
ovofxa 60V (**
711), i. e. Hvpiov)^ BO c. S., cf. Constt. app., om. vulg. 10.
V Dress. ovojua xvpiov, C Men. Voss. diyvayjLiog c. viilf^. et Constt. app., di-
€ot. eig ovojiia nvpiov. —
dyaTf^dEig yvckjf.icov S. 11. 8iyXGD66og c. vnlg.
c. S., dya7t7]67]g V, dyaTt^âig mu- et Constt. app., ;Â&5(5d&S577g S. nayig —
tatum in dya7t7J6£ig 0. 2. vTtsp —
8iyAGo66ia c. vulg. et Constt. app.,
T71V tpvxTJv 6ov. S.** superscripsit cag om. S. 11. 12. v7toray}]6rf nvpioig c.
havrov. 3. dTtoxrsvEig c. S. et S. [vTtorayT]) et Constt. ap., v7torayi]6r]
Constt. app., dvEXEig vulg. —
ov jit] wi^p/ft?, Ki^p/ozgvulg. (etiamDress,). 12.
ap7;]g c. vulg., ov fir] apsig S., ovh iv ai^xvv);] c. vulg., ai6xvyi] S. 13.
dpElg Constt. app, 5. 5£ot» c. S. et i7tird^7]g. S. E^tiraB.Eig. 8ov\(p 6ov rj —
Constt. app., ytvpiov Y\\\q;. 6. ov /aj 7tai8i6Hi] c.S. et Constt.a^-p., 7taidi6H^
c. S., ovSh jii7] vulg., oi'8 ov /.u] V. 8. ?/ 8ov\cp (Men. SoiUj;, sed in marg.
jierd ra7tEivS)v nai îHaiaov c. S., jt. 8oi)Ago) 6ov vnlg. (etinm Dress.). 14.
8LHaicov H. raTt. vulg. dra6rpa-— Seov c. S. et Constt. app., om. vulg. —
cp7]6i;] c. S. BCFOV
Dress., dvaypa- ov (pof5r]S7]6i] c. yv\\g., ov jo] cpofS7]Si]-
(p7]6r] plcrumque. 9. 7tp668EB,aL. S. 6ovraL S. 15. ovh t^XSev Hcxrd c. S.,
EPISTULA C. XIX. 59
Const. ap. VII, 3 ov ôvevOeig renvov Oov iv (pôpa^

ovde To yevvTfSev (XTrojcreveig.
Const. ap. VII, 12 ovn dpeig n)v x^^P^ ôv oiTto
rov v\ov Oov rj aTTo rrjg ^vyarpog Oov^ dXX dTto veo-
rt]rog avrd)y di6dt,eig avrovg rbv cp6pov rov êov^

Const. ap. VII, 4 ovh eOrj TrXeovenrrjg ovde dpTTa^.
Const. ap. VII, 8 rd 6vpf3aivovrd 6oi Tcd^t] ev-
pevd>g dexov 7iai rdg 7repi6rd6eig dXvTTCDg., eidcog bri pi-
6^6g 6oi TTapd êov 6o^rJ6erai wg rcp 'id^fS nai rcp
^laBfdpG).
Const. ap. VII, 4 ovn e6rj SiyvGopog^ ov8e diyXGD66og'
Ttayig ydp ioxvpd dvdpi rd tdia xfzAy/ (II, 6 prj8i yvGopog.,
//// diyXcD66og).
Const. ap. VII, 13 xai vpeig^ oi dovXoi^ vTtorayrjre
roig 7ivpioig vpcDv (hg rvncp êov ev ai6xwr] noii (pof3(p^
cog Kvpi(p nai omc dv^^pcoTroig.

Ibid. ovK inirdBêig dovX(p 6ov rj 7raidi6Krj roig eTri
rbv avrbv êbv jreiroiôîv iv TriKpia ijjvxTJg^ pT^ nore
6revd^GD6iv iiri 60^ koli e6rai 6oi opyr} napd Bêov.
Const. ap. VII, 12 xoivGDvrJ6etg eig vrdvrar^p ddeXq^cp
6ov Kai ovK ipeig idia eivai' KOivrj yap r\ peraXrjîg
irapd Bêov 7rd6iv dv^^pGDiroig 7rape6Kevd6B^rj.
Const. ap. VII, 11 p^ yivov Trpbg pev rb Xaf3eiv iK-
reivGDv rr/v x^^pa, 7rpbg de rb Sovvat 6v6reXXGDv.
Const. ap. VII, 9 rbv XaXovvrd 6oi rbv X6yov rov
êov doi;a6eig^ pvr}6^r]6rj de avrov rjpepag Kai vvKrog.
TfAâv ov xara: BCFOY Dvcss., yXSêv Xoyov plerumque. —

nvpiov c. S. B
ovH i.7ii plerique edd. 17. nal ovn c. (in textu) COV
Men. Dress., rov nv-
8^ et Constt. app,, ovn vulg. —iîa piov F Voss. 24. juvr/dîjdy r/jue~
elvai c. S. et Constt. app., i8ia vulg. pav npideoog vvxtog nai r/fxepaq c. S.;
18. r&3 dq)^dpToo c. S., roiq dqj^dp- avrov -post juv7/6^r} 61;/ BC vulg.; yjue-
Tocg vulg. 19. (pâproig. c. S.** et pag npi6. vulg., plane om C; r}i.iepag
vulg., ^vrjroig S. 19. 7ip6yXoo66og. nai vvntog C Dress., nai tj/xepag noii
C Men. 7rp6yvQj66og. — ro 6r6/j.a c. vvnr6g B. —
nai ante in8,r/ri/6eig c.
S., 6r6/.ia vulg., etiam hoc voc. om. S., om. vulg. '2b.rd 7tp66oo7ta rarv
C. 20. vTtep rr/g rpvxr/g c. S., V7tep dyioov c. vulg. et S.**, om. S. 26.
T^r i/ji;;j;^j/ BCOVMen. Voss., ;r/?pl r^/^ r/ ante did c. S. BCFOV
Dress., nai
^vxf/v Dav. Dress. 21. ro Xafttlv. plerique editores. 7/ —
8td X6yov
B (in tcxtu) rov Xafteiv. 22. 6v- no7tia>v c. S., ubi ** male add. nai
6ti.XXoov c. Constt. app. et S.**, 6v- epyov nai noTtov, et in voc. no7tLc<ovti
67twrv S. vulg. 22. 23. rot; 6q>âX- syllaba ti erasa esse videtur. no7tiS)v
/loy c. S., 6(pâX/iov vulg. 23. tov etiam V, 67t07ti6ov C Men., 6no7ta)v
Xoyov c. S. B (in marg.) V Drcss., B Voss. Dress.
60 BARNABAE
%oî jjieXerwv eig ro 6cd(jai jpvxfjv rcp Xoycp^ tj did rc^v

Xeipc^v 6ov ipyaOrj eig XvrpcoOiv d/japricDv Oov. ov di-
hnc.\i,so. (jrdoeig dovvai^ ovde didovg yoyyvCeig. vravri rcp airovvri
6e didov^ yvGoOrj Se^ rig 6 rov juiOBôv xaXog dvraTtodorrjg.
cpv\aB,eig d napekapeg^ fjirjre npoOri^êig^ fxrjre dcpaipc£>v. 5
eig reXog juiOr/Oetg rov Ttovrfpov noci npiveig diKaicDg. ov

TTOirjOeig Oxi^jua^ eiprjvevOeig de jiaxojievovg Ovvaycov.
eB,ojioXoyr]6rj Iv djiapriaig Cov. ov TtpoOrjêig ln\ TtpoO-
evxTfv ev CvveidrfOei Trovrjpa. avrrj ioriv 7/ oSog rov
cpc£)r6g. 10
XX. ^H be rov jieXavog obog iori OnoXid nai na-
rapag jieOrrj. odog yap ioriv âvdrov aicDviov jiera ri-
jiGDpiag^ iv ff
icri rd dnoXXvvra rrjv ipvxyjv avrd>v'
eidcoXoXarpeia^ B^paOvrijg^ vipog dvvdjiecDg^ vnonpiOig^ di-
nXonapbia^ jxoixeia^ cpovog^ dpnayrj^ vneprfcpavia^ napa- 15
fiaOig^ doXog^ nania^ av^ddeia^ cpapjianeia^ jiayeia^

nXeoveîa^ dcpoîa B-eov. dic^nrai rwv dyaB^cdv^ jjLiCovvreg
dXijBêiav^ dyancdvreg ipevSrf., ov ytvcoOnovreg jiiOôv
diJcaioOvvrjg^ ov noXXG)jievoi dya^-cp^ ov npiOei dtnaia^
X^fjp^ >icd opcpavcp ov npoOexovreg., dypvnvovvreg ovn 20
eig cpoôv êov^ dXX in\ ro novr/pov^ cbv jianpav nai

noppcD npaijrrjg 7ca\ vnojxovij^ dyanc^vreg jiaraia^ dicD-
novreg dvranodojxa^ ovn iXeovvreg nrcDXov, ov novovvreg

in\ naranovovjxevcD ^ evxepeig iv ycaraXaXia^ ov yivcD-
Onovreg rov noiijOavra avrovg^ cpoveig renvcDv^ cpôpeig 25
nXdojxarog "êov^ dnoOrpecpojxevoi rov ivdeojxevov na\

naranovovvreg rov B^Xifiojievov ^ nXovOicDv napanXrjroi^
nevijrcDv dvojxoi npirai^ navâjidprrjroi.
XIX. 1. jueXer&v. B — nal Hpiveig

c. S., xpiveig vulg.
juEXerotg. 7.
ante did c. S. BCFOV dxid/ua c. S. BOV, dxyjic^ C Meii.
Dress., Hal —
77
vulg. 2. ipyady. ipyddei. OV —

elpi/vevdeig de c. vulg., de om. S. —
Xvrpajdiv c. Constt. app. et vulg., jiiaxo/.ievovg c. S. BCOVConstt. app.
Xvrpov S. —
djiapri&v S. B (ubi se- Dress., jj.axojiievotg Men. Voss. dvv- —
cundamanus articulum oblitaverit) dycor c. vulg., dvvayaxcoy S. 8.
OV, r&v djiaprichv vulg. 2. 3. iB,ojioXoyi/di;/ (S. -i/dei) iv (c. S., eni
didrddeig. B 3. yoy-
diadrddeig. vulg.) djiapriaig dov — ov 7rpod?}B,eig
yvdeig c. yoyyvdij (** yoyyv-
vulg., [ov 7tpodet,eig S., ovx V^£ig vulg.) int
detg) S. — Ttavrt r&) alrovvri de didov npodevxv^ ^- ^^ Constt. app., iv
c. S.** vulg. (om. r'&>), om. S. Ttpod- — i"^-
TCpodevx^ dov vulg.). 9. 10. avTtf

riBêig c.Yu]g., npodBigS., TtporiSeigB. — gjoDrog S. om., sed ** rcstituit.
G. rbv TtovTfpov c. vulg., Ttovijpov S. — XX. 11. duoXid c. vulg., dKoXiai
EPISTULA C. XIX. XX. 61
Const. ap. VII, 12 tav exv^^ ^'^ '^^^ XfzyOcSr 6ov

dogj iva ipydOf/ elg XvrpGoCiv ajaapriwv 6ov.
Const. ap. Yll, 1-1 (pvXdtêig de d irapeXafteg nap avrov^
fxy]re 7rpoOriê)g ijt avroig^ jaijre dqâipc^v dn avrdiv.
Const. ap. VII, 10 elpr]vev(jeig jxaxojAevovg d)g Mgd-
afjg 7iaraXXd66oov eig cpiXiav. npiveig diicaicog' rov ydp
jivpiov i) 7(pi6ig.
Const. ap. VII, 14 itôjuoXoyjj^r/ iwpicp rcp Bêcp 6ov

rd djiiaprrj/.iara 6ov.
Const. ap. VII, 17 ov 7Tpo6eXev6r] ini npo6evxrfv
6ov iv rjfxepa novr/piag 6ov.
Const. ap. VII, 18 7/ 6£ bdhg rov âvdrov i6riv iv
npdt,e6i novrjpaig BêGopov/uevrj' iv avrfj yap dyvoia rot
êov xai noXXcDv êcDv ineiâycoyrj., di' cov cpovoi^ juoi-
Xetat^ nopveiai., iniopxiat., iniB^vjuiai napavojuoi^ xXonai.,

etdcoXoXarpeiai., jxayiai^ (papjxaKeiai., dpnayai^ ifêvdojiap-
rvpiat., vnoKpi6eig.) dtnXoxapdiai ^ SoXog.^ vneprjcpavia^

naxia., arjâdeta.^ nXeoveîa., ai^xpoXoyia., ^rjXorvnia^
^pa6vrrjg., vtprjXo(ppo6vvrj^ dXaôveia^ dcpofSia., diGDyjiog
dya^^cDv^ dXrjêiag ex^poc^ jpevdovg dydnrj^ dyvoia dtnato-
6vvrjg. yap rovrGOv noirjrat ov noXXc^vrat dya^^cp^
01
ovbe npi6ei dinaicx.' dypvnvov6tv ovn eig ro dya^ôv^ dXX

eig ro novrjpov' cov panpav npaorrjg noa vnojiovrj' pa-
rata dyancS>vreg., dtGonovreg dvranodojia^ ovx iXeovvreg
nrGDXOv^ ov novovvreg int jcaranovovpevcp., ov yivGo-
Oxovreg rov notrj6avra avrovg.^ cpoveig renvGov., cpôpeig
nXd6 fxarog êov^ dno6rpecp6jAevot ivdeojxevov^ nXov6iGDv
napdnXrjrot^ nevrjrGov vneponrat^ navâjxdprrjrot.
S. 12. odbg ydp l6xiv c. S., l6xi 7t&)rX8g praeeuntibus Holstenio et Me-
yap oSog vulg. — âvdxov c. S. B nardo Dresselius. 20. oftcpavS). B
CFO V Dress.jrouJ&ajâroyplerumque. ocpavK). — ov Ttpodexovxsg c. S., 7tpo6-
— alcoyiov. S. aiGovia. 13. xa exovxeg ywX^. 22. judxaia c. Constt.
aTtoXXvvxa c. S. (ubi ** xd supplevit) app. et vulg., juaxaioxr/xa S. 23.
0, artoXXovvxa V, aTtoXovvxa vulg. iXeovvxeg. S. eXeGorxeg. 24. âxa-
(etiam Dress.) aTtoxeXovvxa C. 15. Ttovov/ievoo c. Constt. app. S. BCFOV
16. 7tapd(ja6Lg. S. 7tapa(ja6eig. 16. Dress., xo) HaxaTtovovpevco vulg. ev- —
17. f.iaytia, 7t\eoveB,ia c. vulg., om. S. Xepeig. Men. evxeipeig. 25. xeHvcDv. '
— êov c. S.** vulg. om. S. , 18. V xeuvoLv. 26. 27. ual naxaTto-
I aXtjêiar c. S. vulg., xrjv aAyêiav rovvxeg c. S., naxaTtorovvxeg vulg.
I
B Drcss. —
dyartwvxeg tpevdr/ c. S., 28. 7tavâi.idpxr]Xoi. codd. ctiam S.
ipevdr/ om. BCFOV, [ro ipevdog] dya- 7tavxaj.iapxr/xoL.
62 barnabap:
XXI. KaXov ovv iortv^ juaôvra ra binaidfiara

rov xvpiov^ oOa TrpoyeypaTTrai^ iv rovroig TtEpiTcareiv.
6 yap ravra ttoic^v iv rfj lâOiXeia rov ^êov doâoîj-
(jerai' 6 ineiva ixXeyojuevog juera rcov epycov avrov
OvvaTtoXeirai. dia rovro dvaOraOig, dia rovro dvraTTo- 5
do6ig. ipcord) rovg VTCepexovrag.^ ei rivd fxov yvcDfjirjg
dyaB^rjg XafjLpdvere 6vfj/3ovXiav., exere /êB-' eavrcov^ etg
ovg ipyaOrjOê' ro naXov firj iyxaraXeiTnfre. iyyvg ydp

jes. xL, 10. 7/ rjfiepa.) iv rj OvvaTCoXeirai ndvra rcp Tcovjjpcp. iyyvg
o Kvpiog nai 6 fiiOôg avrov. eri noci eri ipGorcp vfidg' lo
eavrcDv yiveOBê vofioêrai dya^roi^ eavrcDv fêvere 6vfx-

povXoi TCiCroi^ dpare i^ vfiCDv TcdOav v7Conpi6iv. 6 de
^-eog^ o rov TCavrog noOfiov nvpievcDv ^ 6cor/ vfuiv ôcpiav^
6vve6iVy i7Ci6rrifirfv ^
yvcD6iv rcDv dinaicDfxarcDv avrov^
VTCOfxovrjv. yive6^ê de êodidanroi^ in^rjrovvreg ri ^r/rei 15
o nvpiog dcp vficDv^ noti noieire iva evpe^^rjre iv rffiepcx
npi6ecDg. ei de rig i6riv dyaôv fxveia^ fivrjfxovevere fxov

fxeXerc^vreg ravra^ iva nai rj iTCi^vfxia nai rj dypvTCvia
eig ri ayaôv x^PV^V- ^Rg^'^^ vfidg., x^P^'^ airovfxevog.
ecDg eri ro naXov 6nev6g i6ri fxe^-'' vfxcDv^ fxfj iXXeircrjre 20
fxrjdevi eavrcDv^ dXXd 6vvexc^g in8,rjreireravra nai dva-

TcXrjpovre 7Cd6av ivroXrjv' e6ri ydp ravra dîa. dio
fxdXXov i67Covda6a ypaifât^ dcp cov rjdvvrj^rjv^ eig ro
evcppdvai vfidg. 6cDê6^êj dyd^crjg renva noii eiprjvrjg.
o nvpiog rfjg dot,rjg nai 7cd6rjg x^P^Tôg fxerd rov TCvev- 25
fxarog vfxcov. dfxrjv.
'E7Ct6roXrj Bapvdfta.
XXI. 1. ovv c. vulg., om. S. 2. evXimjrai), viilg. om. ro uaXoy, C ly-

rov Jivpiov c. S., nvpiov vulg. Ttpo- — KaraXiTtijrs. — ydp om. S. 9. i)
ykypaitrai c. vulg., yeypaTtrai S. ante ^/^fpo; c. S. BCFOV Dress. 11.

5. dvd6ra6ig. S. aya6ra6Eiq (** aya- dyaBoi, aya^Gjy.
S. 13. 6 rov
dra6is). 5. 6. dvra7t6So6ig. S. Ttavrog Clem. Al. et S., 6 Ttavrog
c.
avraTtodojua. 7. 8. jtie^' havr&y, rov vulg. 14. 6vve6Lv, iiti6ri]f.tr}v
eig ovg ipyd67^6ê c. S., eig ovg ip- c. Clem. Al. et S., i7tL6r7J/in/v, 6vv-
;Ka(?a^(j3£ (ita BCFOVMen. Voss. Cot. e6iv \u\g. 15. vTto^tovijv c. Clem.
Bress.) jne^' havr&v. ro naXoy
8. Al. et S., iv vTtojiov^ vulg. BeoSi- —
fiTf iyHaraXeiTtrjre c. S. (correcto voc. daxroi c. vulg., om. S. 16. 6 hv-
EPISTULA C. XXI. 63
Clem. Al. Strom. II, 18, 84 p. 472 djueXet fxv^rtnc^g
6 Bapvd/3ag 'O de ^êog 6 rov Ttavrog xoOjuov Kvpievcov^

(prjOi^ dcor] nai vfiiv Cocpiav jtai 6vve6iv^ ^TCiOrrjiirfv^
yvcaOiv rcdv SiuaicDjudrGDv avrov^ VTVOjuovrfv. yiveO^ê

ovv êodidaxroi^ eK^r^rovvreg ri ^r/rei 6 Kvpiog dcp vjucdv^
iva evprjrai ev rjfuepa KpiOecog,
Clem. Al. ]. 1. pergit: rovg rovrcov i7tif3ovXovg dydTtrfg

rhcva koli eiprjvrig yvco6riK(^g 7rpo6riy6pev6ev.
piog c. Clem. AL, nvpioq S. et vulg. (** aB,ioy) S. 8i6. B (in marg.) et —
— evpe^tfXE c. S. (cf. Clem. Al. ev- Dress. 8io nai. 23. eiq to (Men,
prftai) 6a)^rjre vulg.
, 17. tiq c. td) evcppavai v/iag c. S.** vulg., om.
vulg., tL S. (a Tischdf. apud Dress. S. 6ajcê6ê. B 6GDê6âi. —
26.
non notatus). 19. eig ti. Man. eig d/iijv c. vulg., om. S. 27. i7ti6toX7]
to. 20. £'Gjg c. S., a)g vulg. — jnr/ Bapvdfta c. S., i7ti6to?i7f Bapvdfia
iXXei7tr]te c. BCFOV Dress., evXiitrj- (B Bapvdftov) tov dito^toXov 6vveK-
rai S., ixXiTtrfte vulg. 21. kxvtojv dijjuov TlavXov tov dyiov drto^to-
c. S., avtarv vulg. 22. tavta c. Xov BV, nullam epigraplien exhibent
vulg., S. om. —
dtîa c. vulg., aîa CFO.
ADNOTATIONES
AD BARNABAB EPISTULAM.
I. p. 2. 1. vGOfjLsvovg iHeivotg cum veteri inter-

13. avayK(x.8,ofxca Hdyco.
Volkmarus notavit: do- prete legendum esse, etiam c. XV,
„sicuti alii
ctorcs, quivos cognoverunt et de vobis p, 50, 15. docet: iv 7td6iv TtETtXavrj-
scripserunt, ut Paulus ad Rom. I, jLiEâ. Sinaiticus codex perperam /nr/
8 sq., nec quidquam impedit, quomi- 6/xoiGog exhibet.
nus sumamus auctorem nostrum c. 125 III. p. 8, 1. 4. 5. tva jicr/ 7tpo6Epxoo-
Romae versatum ex patria urbe ad jiEâ (hg inr/Xvrai rw inEivoov vv-
ecclesiam Romanam, ab initio iudai- jiGo. cf. c. IV, p. 8, 27 sq. S. iva jir/
cam (cf. comm. meam: Der Ursprung 7tpo6pr/66Go/iiEBâ chg iniXvroi (1. inr/-
der rom. Kirche, 1858) hanc epistulam Xvrai) roh inEivGov vojigov. haec Weiz-
yvGodEGog christianae commonitoriam siickerus'1. 1. p. 13 sq. vere torquet.
dedisse." sed haec epistula est anti- legere enim vult chg iniXvroo iHEivcov
quior et ad Alexandrinam ecclesiam vo/ioo, vel (hg iniXvrGo rob iHsivoov
pertinere videtur. vojiGo. „Der Sinn ist mithin: dass
1. 15. v/iiv. vet. int. parum ac- wir nicht auf das Gesetz stossen, dem-
curate vertit: in illo. Volkm. resti- selben anheimfallen, oder doch durch
tuere vult in illis. —
iv Â;r/(5j. Volkm. dasselbe verwirrt werden, es annehmen
solum voc. iXTtidi praebuit et ita inter- wie es ist, als ware es ein (durch sich
pretatus est: „spes, Christi vitam coe- selbst) erklartes (vgl. 2 Petr. 1 , 20),
lestem in parusia manifestatum iri, wahrend es doch erst durch die eige-
roboravit fidem et caritatem vestram. nen Offenbarungen des Herrn, die er
int. composuit „fidem, dilectionem et eben zu diesem Zwecke gegeben hat,
spem" ex 1 Cor. XIII, 13." sed vet. fiir uns seine wahre Erkliirung in
int. meliorem lectionem indigitavit. einem hohern Sinne erhalt, w-elche
iyHaroiHEi ir iXnidi 8,007] g av~ uns davor schiitzt, dass war ihm au-
vf.iiv
rov. hiingen. So stimmt diese Aeusscrung
]}. 4, 1 —
4. rpia ovv doyjnard ganz zu dem Grundgedanken, in wêl-
idriv Hvpiov (cf. c. IX, p. 28, 22. chem der Verfasser in den ersten
X. p. 30, 10. p. 34, 5 sq.). ^Gorjg iXnig, Capiteln die Absicht seines Schreibens
dpxt/ HOLL rkXog iyvc^pi6ev ydp rjfav zusammenfasst.
' Aber es fiillt damit
6 8e67t6rr]g 8id ra)v npocprjr^v rd die letzte Stiitze filr die Annahme,
TtapEXrjXvôra Hoi rd ivE6rS)ra (cf. dass es sich auch hier um denselbcn
c. IV. p. 8, 6), Hoi t&v jiiEXXovrGDV Kampf, dieselbc Forderung iiber die
6ovg dnapxdg r//.dv yvGodECDg. cf. c. Stellung der Heidenchristen gehandelt
V, p. 12, 17 sq. XVII, p. 54, 23 sq., habe, wie einst im Beginne der Wirk-
ctiam quae Ircnaeus adv. haer. IV, 33, samkeit des Paulus. Ueber die Zu.-
1 de spiritu Dei dixit: „et futura lassung der Heidenchristen, iiber die
praenuntiavit et praesentia ostendit et Stellung derselben in der Gemeinde
praeterita enarrat." quae S. addidit, scheint viclmehr jetzt kein Streit ge-
sententiarum nexu exchiduntur. wescn zu sein." e contrario jnam quae-
U. p. 6, 4 sq. 7)/idg ojioicog nXa- stionem de lege Mosaica etiam fidelibus
:
AD BARNABAE EPISTULAM C. I IV. 65
(Tentilibus ncccssaria ad salutem valde ctissimum Israelis prorsus profanatum

i-ontroversam ctiam tum fuisse hic iri intellexerit, unde consummari vi-
ipyc locus apertc docet. sum sit, quod Dan. IX, 24 initium
IV. p. ^8,t6 teAfiov
13. U parusiac praecinerat. sed ne ipso qui-
(jHaydaXoy TJyyixey, napl ov yk- dem Enochi Barcochbano ulla
libro
ypaitTai, gjj ''Evoox 7\.Eyn. Weizsiicke- fides est, tali cuidam
quanto minus
rus 1. 1. p. 27 recte quidem dicit: Enocho primitivo iam in libello meo
!
,, Die Uebersetzung, walirsclieinlich die Propheten Esra u. Daniel, Hal.

schon aus einer Zeit in welcher das , 1863, p. 65 notavi, unde Barnabas
Ansehen des Henoch-Buches liingst hoc Henochi dictuni hausit. cf. Hen.
êsunken war, hat statt seiner Daniel —
LXXXIX, 61 64, quae Dillmannus
tfcsetzt." sed non recte pergit vir ita reddidit: „Und er [der Herr der
iioctus: „Die Stelle selbst iindet sich Schafe] rief einen andern und sprach
in unserm Henoch-Buche nicht. Ja zu ihm: „merke und siehe auf alles,
sie hat ehi so eigenthiimhches Ge- was die Hirten an diesen Schafen thun
priige , in einem jiidischen
dass sie werdcn; denn sie werden mehr von
Henoch-Buche seiner Zeit gar nicht ihnen zu Grunde richten, als ich ihnen
steheu konnte. Es wiederholt sich befohlcn habe. Und alles Uebermaass
hier in andrer Weise, was auch bei und die Vernichtung, die durch die
der vermuthlichen Ilenoch-Stelle in Hirten angerichtet werden wird, schrei-
C. 16 sich zeigt, welche die christlich be auf, (nitmlich) wie viele sie nach
gedachte Beziehung auf die letzten meinem Befehle, und wie viele sic
Zeiten erst bei dem Verfasser erhalten nach ihrem eigenen Willen zu Grunde
liat. Wir werden daraus entnehmen richten, und schreibe jedem einzelnen
diirfen ,der Verfasser die Ge-
dass Hirten alles, was er zu Grunde rich-
wohnheit, die alten Schriften mit einer tet, besonders auf. Und nach der
christlichen Umschreibung wiederzu- Zahl lies es mir vor, wie viele sie
geben, bei dieser Quelle schon dahin nach ihrem eigenen Willen umbrach-
ausdehnte, christliche Wendungen in ten, und wie viele man ihnen zum
irgend ein Henoch-Wort frei hinein- Umbringen iibergab, damit mir diess
zulegen, und dieses ohne weiteres in zum Zeugniss gegen sie sei, damit ich
solcher Gestalt darzubieten. Gerade alles Thun der Hirten wisse, um sie
der alte geheimnissvoUe Prophet, des- hinzugeben, und sehe, was sie thun,
sen Wort doch jedenfalls in dcr Ge- ob sie in meinem Befehle bleiben,
meinde nicht offentlich vorgelesen den ich ihnen gegeben habe, oder
wurde, musste sich hierzu besonders nicht. Aber sie sollen es nicht wissen,
eignen und es ist damit nur der An- und du sollst es ihnen nicht kund
;
£ang zu jener Anfiihrung angeblicher thun, noch sie zurechtweisen, sondern

Henoch-Stellen gemacht, welche sich schreibe nur alles, was sie umbringen,
der Verfasser des Testaments der jedesmal von jedem einzehien auf und
zwolf Patriarchen in so weitem Um- lege mir alles vor." XC, 17: „Und
fange erlaubt hat." Weizsackerus ipse ich sah jenen Mann, der das Buch
sententiam suam mutavit, sed non schrieb [oder: geschrieben hatte] nach
emendavit in libro: „Untersuchungen dem Befehl des Herrn, bis er jencs
iiber die evangelische Geschichte, ihre Buch des Umbringens aufschhig, wel-
Quellen und den Gang ihrer Ent- ches jene zwolf letzten Hirten ange-
wicklung, Gotha 1864, p. 125 sq., no- richtet hatten, und zeigte, dass sic
stram epistulam et evangeUa (Matth. viel mehr als die vor ihnen umge-
XXIV, 22. Marc. XIII, 20.) ex ea- bracht hatten, vor dem Herrn der
dem iudaica quadam Apocalypsi sub Schafe." haec sunt quae TtEpi tov T£-
Enochi nomine conficta hausisse ratus. Xaiov dxavddXov scripta Barnabas
etiam Volkmar rem non explanavit. retulit.
quum enim vir doctissimus Enochi 17 —
25. XkyLi Sf ovTcjg jioci 6
librum super.stitem non ante a. 132 Ttpocpr}Tr}(i BadiXaiai diua ini Ti/g
p. C. n. conscriptum esse censeat, hic yijq fta6iXEx')6ov6iv , nai iâva6Ti}-
Apocalypsin aliquam eiusdem tituli 6tTai 07ti6BEV avTGJv jxiKpbg f]a6i-
paulo antiquiorem laudari opinatus XEvg, og Ta7tEiVGo6EL TpEig vcp' ev tojv
est, quae ineunte Adriano (inde ab a. fta6iUoav. (cf. Dan. VII, 24 LXX na^
119 p. C.) templum iudaicum per Ro- Ta 6EKa HEpaTa Trjg fta6iXEiag' Sina
manos restaurari viderit, itaque san- fta6iXEig 6Ti)6ovTai. nai 6 dXXog
HlLOEKPELD, NOV. TeSTAM. EXTRA CANOÊM. II.
6G ADNOTATIONES
fta^^Xevg fxEta rovtovg 6trj6Etai, nai scd speravit Bamabas, hanc dynastiam
avtbg 8ioi6£i Haxoig V7t£p tovg TtpcS- trium imperatorum „v<p' «V" deiectum
tovg uaL tptig ftadiXEig taTteivGodsi). iri per aliquem imperatorem, qui i^
6f.ioiGog 7tEp\ tov avtov XeyEi JavirjX. avtoov dvetEiXEv ., itaque

. itiB,"'-
Kai eISov tb tstaptov ^rjpiov ito- dvadtijdatat , i. e. per aliquem prio-
vTjpbv nai idxvpbv noci xoiX^TCartEpor rum imperatorum redivivum sive ,
Ttapa Ttdvta td îfpia trfg yrjg, nai Neronem, sive Domitianum exspecta-
cag iB,avtov dvktEiXEv bkna nepata, vit auctor redivivum Antichristum,
nai avt^v jninpbv nipag itapa- quem parusia conficeret. videtur in-
iB,
(pvddiov, nai d)g itaTteivGodEV vcp fr tellexisse extremum X imperatorum,
tpia tcbv juEydXaov HEpdtoDv (cf. Dan. qui „minor" natu, et Tito collato
VII, 7. 8 LXX: eixe 8e nkpata dena, quasi „7tapa(pvdSiog^' regnum acce-
nai ftovXai itoXXai iv toig nepadiv perat, Domitianum redivivum, quasi
avtov. nai iSov dXXo ev nepag dve- corrigens spem Joanneam, fore ut
gyvrj dvd jnedov avtS)v /ninpbv iv toig Nero (prior ille Antichristus) redi-
nepadiv avtov, nai tpia tcbv nepd- vivus per Messiam dcvinccretur." haec
tGov tcbv TtpcatGov etyTjpdv^ridav 8i omnia rem probandam minime pro-
avtov). haec ad Domitiani tempora bant. quis tandem tres imperatores
spectare contra Volkmarum monui: Nervam, Traianum, Adrianum ita
„Sollte der Verfasser in der Art, wie comprehenderit? et quis non videt,
er die danielische Stelle anfiihrt, nicht tpeig vcp «V tS^v ftadiXeGov inter
das Bewusstsein aussprechen, dass ipsum decem regnorum numerum nu-
10 romische Kaiser herrschen werden, merandos esse? profecto mira esset
und dass das zuletzt auftretende kleine ars apocalyptica, quam Volkmarus ex-
Horn, welches er gewiss auf den als cogitavit! —
contra Weizsackerus 1.1.
Antichrist wiederkehrenden Nero deu- p. 29 sq. Neronem tamquam Anti-
tete (vgl. c. 15 den naipbg tov dvojuov), christum rediturum removere et haec
drei naher zusammengehorende ro- omnia ad Vespasiani aetatem referre
mische Kaiser stiirzen werde? Diese studet. Neronis reditum non indigitari.
drei letzten Kaiser, welche freilich auctorem vero dicere: intelligere ergo
nicht zugleich, sondern nur nach ein- debemus: „Dieses lasst vielmehr ver-
ander geherrscht haben konnen, schei- muthen, dass er von einem Zeichen
nen das durch Vespasianus, Titus und redet, welches bereits eingetreten ist.
Domitianus vertretene Kaiserhaus der Hatte er etwas Bevorstehendes, erst
Flavier zu sein, welche hinzugerechnet in der Zukunft Eintretendes im Auge,
zu den 7 romischen Kaisern in der so miisste man erwarten, dass er auf
Apokalypse des Johannes, die Zehn- die Anzeichen dieser Zukunft beson-
zahl, mit welcher das romische Kaiser- ders hinweise. Offenbar aber giebt
thum iiberhaupt ablaufen soU, voll er keine Apokalypse, wie das iiber-
machen." (Zeitschr. f. wiss. Theologie liaupt nicht seine Sache ist sondem
,
1858, p. 288. 1860, p. 328. 1861, p. er zeigt nur auf die schon gegebene
221.) Volkmarus quidem in horum thatsachliche Erfiillung einer Weis-
capitum editione sententiam suam non sagung als Zeichen der Zeit hin.
emendavit: „Barnabas (125 130 p. — Hierdurch verlieren die Erklarungen
Chr.) IV. regnum Danielis itcm habuit den Boden, welche in seinem Sinne
caesareum et reges sic numeravit de- die zelm Kaiser theils auf die Zeit
—
cem:Augustus Nero (5), Galba, Otho Domitian's, theils auf die Hadrian's
(2; nam Vitellius apud Alexandrinos berechnen, welche letztere iiberdiess
non numeratur, cf. Lepsius Konigs- gegen den Text die drei besonders
buch Aegyptens, in ed. niea Esdrae erwahnten Kaiser als verschieden von
Flavii 3 igitur decadem
proi)h. p. 346) : den zclm denken und danebcn noch
Cacsarum sic implent, quorum extre- die Usurpatoren zwischen Nero und
mus, Domitianus maxime fuerat ad- Vespasian fiir Einen Kaiser rechnen
vcrsarius Dei et Messiae Israelis, par muss, um die Zahl nicht zu iiber-
fere Neroni. qiii sequebantur: Nerva, schreiten. Beide Rechnungen aber
Traianns, AdrianKs, effiiciehant miam erklarten das deponet tres iu unum
per adoptionem dynastiam: tpetg „v(p' oder taTteivGbdei tpelg vqi IV je von
fV" ftadiXeig. liaec extrema trias ca- Dreien, welche Eine Dynastie bilden:
pitum in totum „magna" erat (ut in einem Falle die drei Flavier, im
Traianus ct Adrianus, „filii" Ncrvae), andern Nerva, Trajan, Iladrian ver-
!
AD BArvXABAE EPISTULAM C. IV. 67
moge der Adoption. So als Dynastie tem agnovit: „Zwar blieben auch so
sollte der Antichrist nacli
dieselben immer noch Harten genug in der
der Erwartung des Verfassers stiirzen. Anwendung des prophetischenWortes;
Aber damit geht seiner Darstelhinpf, der fiiKpbg ftadiXavg, welcher omdBav
und zwar prerade da, wo cr die Da- avrarv dva6ri](Sarai, musste von dem
niersclien Worte am meisten selbstan- letzten der zelm selbst verstanden
dig iibcrarbeitet hat, der Nerv verloren. werden, das /.iixpbv napag 7tapaq)va-
Oftenbar will er mit raTtaivGodEi (oder daiov ') von der unerwarteten Erlie-
irandvGD6e) rpeig vq) ev nicht sagen, bung eben dieses letzten. Aber immer
dass er drei stiirze oder gestiirzt
, war die Beziehung sprechend genug,
liabe, weiclie durch ihre niihere Be- dass der Verfasser im Hinblick auf
ziehung unter einander von selbst eine diese Ereignisse der nachsten Ver-
Einhcit bihlen, sondeni dass sie eben gangenheit einfach sagen konnte dvv- :
durch sein ranaivovv eine Einheit dvai ovv oqjaiXarai^'' (sic!). haec illa
preworden sind. (Mit andern Worten: sapientia, Vespasianum esse rbv jni-
vq)' 'ev kann nur adverbiai genommen, xpbv fSadiXaa et rb jnmpbv xapag
nicht als Priidicat des Objectes ver- TtapaqjvdSiov Galbam, Othonem, Vi-
,
standen werden). Dass wir dieses tellium vero rpla ra)v /LiaydXcov na-
jetzt so kh\r sehen, ist Gewinn des pdrGDvf profecto tres illi Flavii, Ve-
jrriechischen Textes. Fragen wir nun, spasianus, Titus, Domitianus sunt haec
iu welchem Sinne diesc Einheit ge- tria magna cornua, quorum imperium
dacht ist: so kann kein Zweifel sein, (70 — 96 p. C), tamquam commune
dass es sich um die Zeitdauer der spectatum, Barnabas noster non qui-
Regierung handelt. Denn das ist der dem exspectavit mox eversum iri a
leitende Gedanke, dass der Herr die Nerone redituro — id concedo Weiz-
natiirlichen Zciten verkiirzt hat, um sackero —
sed iam eversum novit
,
die Ankunft seines i}ya7t7j/ii£vog zu exiguo Nervae imperio (96 98 p. C). —

beschleunigen. So aufgefasst trifft hanc epistulam Nerva itnperante scri-
.seine Anwendung allein auf Vespasian ptam esse cognoscimiis. ad Nervam tres
zu, dessen Aufkommen gegeniiber die Flavios imperatores secutum etiam
drci Vorgiinger zusammenschmelzen sequentia L 32 sq. spectant, quae ob-
zu der Zeitdauer hochstens einer ein- scurioribus vocabulis vq)' av lucem prae-
zigen Regierung. Wahrend dieser bent. iam L 19. 20. Barnabas ad cornua
Gesichtspunct bei jeder der andern Danielis celeberrima respexit, quamvis
Berechnungen verloren gelit, tritt er de regibus locutus. sicut infra dixit
hier in seine volle Berechtigung ein. araTtaivcodav vq) âv (sc. napag) rpia
So war es ja eben jetzt sichtbar ge- ra)v /laydXcDv Kapdrcov, ita iam hoc
worden, dass nicht nur die Zehnzahl loco exiguum regem (Nervam) tres
(wenn man von Juhus Casar rechente) maiores reges, i. e. Flavios 70 9G —
erfullt sondern insbesondre auch
ist, p. Chr. regnantes, simul Caesares et
das letzte wichtige Zeichen geschehen, Consules, sub unius imperii cornu sub-
die Abkiirzung der Zeit, welche die igentem inducit. Barnabas qui dicitur
Iâhe des Herrn verkiindet, und welche scripsit priusquam Nerva ante d. XIV.
zugleich 80 bedeutungsvoll mit dem CaL Oct. a. 97 p. C. M. Ulpium
Sturze des alten Volkes zusammen- Traianum adoptavit, aut a. 96 exeunte
trifft." vere contorta interpretatio aut a. 97 ineunte vel medio.
quis tandem, qui dicturus est, tres p. 8, 25 —
10, 1. Sinaiticum socutus
Vespasiani antecessores vix unius im- Weizsiickerus L L p. 10 sq. haec itared-
perii tempus explevisse, ita loquetur: didit: ^ri 8a nai rovro ^poDrS) vjuag a)g
/.iiHpbg ftadiXavg ranaivcoâi rpaig alg iB, vjicbv cov, iSioDg Sa Kai ndvrag
vq>' av rwv ftadiXiojv / qualis impe- dyancbv vnap rr/v ipvxTJv jiov, npod-
ratorum Romanorum series, si inter axîv vvv kavroig Kai /li^ 6/ioiovdâi
sex Julios (C. Julium Caesarem, Au- ridiv inidcjpavovrag ralg d/iapriaig v-
giistum, Til)erium, Caium Caligulam, /lojvXayovrag bri i) Sia^rjKr} t/illgjv /lav
'
'
Chiudium, Neronem) et Vesi:)asianum dX7i iKalvoi ovrcjg aig raXog dncbXadav

tres illi interreges, Galba, VitelHus, avrijv, Xafiovrog ySr/ rov McoiJdaGog.
Otho, numerarentur! Weizsackerus ,,Man wird unbedenklich annehmen
ipse huius intcrprotationis difficulta- diirfen, dass das lateinische quia testa-
') Cf. Orac. Sib. III, 400 napaq)v6/iavov nipag.

G8 ADNOTATIONES
mentum illorum ct nostrum est, nur contrario c. X, p. 34, 25 roK oLyLoy

zeigt, wie sicli der Uebersetzer die aiuiva, etiam Gal. I, 4 al(iov no-
Hchwierigen Worte zurechtlegt, und vrfpog.
daher verandern zu miissen glaubt. p. 10, 17. 18. Emendato vet. int.
Der Verfasser hat den Gegensatz zu famosum illud dictum aypacpov ])o-
f.iev nicht ausgefuhrt, weil ihm der- mini plane evanuit.
selbc sofort in seiner eigenen mit p. 10, 20 —
22. //t) —
du/^^fpoj/roj.
dXXa eingefiihrten Entgegnung ê.gQn reperto graeco textu corrigenda sunt
die Gedanken der Sprecher aufging, quae ex hoc loco de Paulinismo mo-
weil er iiberhaupt die Grundsiitze des dum excedentc conclusi (apostol. Vater
Lebens, die allein jenen Gegensatz p- 38). bene Weizsackerus 1. \. p. 11:
bilden konnen, doch eigentlich den „Zwar das tamquam iustificati giebt
Sprechern selbst nicht wohl in den auch der griechische Text, und zwar
Mund legen konnte. Gerade diess noch starker: chg rjdr/ dedLHaLGo/j.£vot,
muss die UrsiHîinglichkeit dieser Text- Dagegen ist jedenfalis zu beachten,
gestalt empfehlen. Haben wir aber dass wir es nach dem griechischen
so zu lesen, so ist hier keinenfalls MV ^^^' kavTovg ivdvvovTes J20vd-
vom Gegensatze der Testamente die ^stE hiebei nicht, wie der luteinische
Rede. Die Sprecher reden iiberhaupt Text vermuthen liess mit Sonderver-
,
nicht von der alten und der neuen sammlungen zu thun haben. Vielmehr
8ia2r/Hy, sondern was in ihrer Rede handelt es sich einfach um das Weg-
liegt, ist zunachst nichts als die Sicher- bleiben von der Gemeindeversamm-
hejit im vermeinten unverbriichlichen lung, das diinkelvolle Fursichsein ohne
Besitze der dia^TJnr/, welche ebenso den heilsamen Einfluss derselben. Es
gut mit judaistischen als einer andern Hegt also wenigstens hieriiberall nichts
Geistesrichtung verbunden sein kann. mehr vor, was eine ncue zweite Partei
Fragt man aber, wen der Verfasser in der Gemeinde, welche eben der
mit dem tires, denen sie sich dadurch herrschenden gegeniiber diese Sonder-
gleichstellen, als den Typus dieser stellung einniilime, vorauszusetzen no-
Denkweise bezeichnen will: so kann thigte." sed haud scio, an Weizsacke-
kaum an etwas andres als an jiidischen rus recte pergat: ,,Um so mehr wer-
Geist gedacht werden. Denn der Ver- den wir daran denken diirfen, dass
fasser wirft in seiner Entgegnung ihr eben nur eine zweite Art jiidischeri
Verhalten ohnc weiteres zusammen Sinnes herausgekehrt ist^ in denen,
mit dem einstigen der Juden. Und welche a)g rjdr/ dediKaioDjuevot fiir sich
so sind auch die Gewarnten selbst bleiben und des heilsamen Einflusses
eben nur diejenigen, welche in der <ler evangehschen Ermahnung ent-
Gefahr des Judaisirens stehen." procul behren zu konnen glauben. Es ist
dubio ad iudaizantes Christianos Barna- dieselbe Art, welche der Martyrer
bas noster rcspicit. sed Mosem quidem Justin bezeichnet als diKaLovvreg kav-
accepisse divinum testamentum con- Tovg, XeyovTeg elvai TeKva 'Aftpadji,
cedit, illos autem (Judaeos) prorsus welche sich eben desshalb ohne wei-
perdidissc. hoc tcstamentum igitur teres zum gottlichen Erbe berechtigt
Christianorum esse proprium {r)j.i6bv glaubcn (DiaL c. Tryph. c. 25, vgl.
yufr), ipsius scriptoris est sententia, lûc. 16, 15)-" etc. cf. etiam Hermae
cf. c. XIV p. 46, 22 sq. McDvdrjg juev lâst. Sim. IX, 26: ju?) KoXX^jievoi
ydp ^Xaftev, avToi Sl ovh iyevovTo "ôlg 8ovXoLg tov êov, dXXd juovd-
dîOL' 7tS)g 8k rjjieig iXdBojiev, jid- f,oyTeg aTtoXXvov&L Tag kavTa>v tpvxdg.
S-ETe. itaque adversarii, quos Barnabas iHi, qui conventus ecclesiasticos negli-
qui dicitur impugnavit, aut nihil dice- gunt, tamquam iam iustificati, quos
bant, aut idem, quod apud vet. int. scriptor epistolae dvveTovg kavToig
legimus: testamentum divinum Ju- xat ivcoTtiov kavT&v imdTrjjiovag
daeorum etiam Christianorum esse, (Jes. V, 21) appellat, milii etiam nunc
hos tamquam proselytos ad illorum haereticos Gnosticos pracfigurasse vi-
legem accedere dobere (cf. c. III nn.) dentur.
V- 'Ô, IG. n. iv TG) dvojiGD Haipaj.^ V- 12, 4 —
7. eTi ^8e Kdxeiyo,
cf. 0. VIII, p. 26, i4i' rjjiEpai ^dovTat d8eX(poi jiov, voene' oTav ftXemjTe
Ttovrjpal Hoi fhmapai, c. XV, p, 50, jiETa TrjXiHavTa CrjjiEla nal TepaTa
Hatpov Tov dvojLov, c. XVIII, p. 56, td yEyovoTa iv rc5 'lopaijX, nal ov-
7 Haipov Tov vvv Trjg dvojiiag, c tcog iyKiyrtxXel^pSai avtovg. Wevf-
;
AD BARNABAE EPISTULAM C. IV. V. 69
sackrnis 1. 1. p. 21 rcctc: „Hiernacli Enochi libro apocrypho Barnabam e.

handelt es sich iiicht vom vergcingc- XVI, p. 52, 16 sq. tamquam sacra scri-
nen wirklichen Sehen, soudern von ptura uti. Tischendorfium in famoso
der pcgenwartigen dcnkenden Be- libello: Wann wurden unsere Evan-
trachtung dessen, was geschchen sei, gelien verfasst, Lips. 1865, p. 44 ca-
nur von dcr Thatsachc, dass das lumniatoris partes agerc, quasi nega-
Verlassensein odcr Dahingegcbensein remus, Matthaci evangelium hoc loco
Israels wirklich als Thatsache vor- laudari, nemo non videt.
liegt. Die 6r]i.ida nai repara abcr V. p. 14, 3 sq. ore 6e rovs i8iovg
sind nicht die Zeichen des Unter- d7to6r6Xovg rovg /leXXovrag xr]pv6-
gangs, sondern die Zcichen der frii- 6eiv ro evayyeXiov avrov iêXeâro,
hern Oftenbarung, mit welcher dieser ovrag vrtep 7ta6av djLiapriav avojnco-
jetzt einen so grossen Contrast bildet repovg. Barnabas qui dicitur a Pauli
ganz so wie C. 5 von dcr Offênbarung partibus stetit neque duodecim Apo-
Christi an das Volk Israel gesagt ist: stolis favit, cf. ev. Luc. V, 8. quae
— xat rrfXixavra 6rif.iEia nal rapara hac de re iam monui (apostol. Vater
TToi^y.'^ sed etiam Nerva imperante p. 38 sq., cf. Bauri Hist. eccl. I, 132),
Barnabas qui dicitur ita loqui po- Weizsackerus 1. 1. p. 37 minime refu-
terat. tavit. idem etiam in libro de historia
p. 12, 7. 8. GJg yeypaitrai, TtoX- evangelica conscripto p. 417 Barnabam
Xo) xXrfroi, oXlyoi Se iKXexroi. In nostrum Matthaei evangelium canoni-
libello meo: Die Propheten Esra und cum nondum nosse perperam asse-
Danicl p. 7 notavi, Tischendorfium ruit.
(Aus dem heiligen Lande, Leipz. 1862, p. 14, 8. ei ydp /ir] rjXêv ev
p. 126) criticam quam dicunt nega- 6apxi xrX. haec non ad docetismum
tivam impugnantem ipsum sapere. aliquem spectare, sed ad salutem per
ibidcm p. 69 sq. non tantum Ev. Christi mortem parandam iam monui
Matthaei (XX, 16, XXII, 14 TtoXXol (apostol. Vater p. 37 sq.). ita etiam
yap eidiv xXyroi, oXiyoi de exXexroi) Weizsackeras 1. 1. p. 16 sq.
comparavi, sed cum Volkmaro (das j). 14, 9 11. 01 ye —
dvrocpS-aX- —
vierte Buch Esra, Tubing. 1863, p. 221) jj.rj6ai. iam alii contulerunt Orac. Sib.
etiam revocavi ad 4 Esr. VIII, 3 lat.: prooem. (apud Theophilum Antioche-
multi quidem creati sunt, pauci autem num n, 10 sq.):
salvabantur, ar. Da sind eine grosse
: Tig ydp 6dp^ Svvarai rbv i^tov-
Menge drin (in der Welt), aber wenige pdviov xai dXrj^fj
werden erlost werden. itaque non '0(pâXf.ioi6iv iSeiv êov djuftporov,
video, cur Weizsackerus 1. 1. p. 34 sq. og TtoXov oixei;
ipsum Jesu dictum ad proverbium 'AXX' ov5' dxrivGDv xarevarriov rje-
aliquod revocare velit. „Wir erhalten Xioio
dadurch vielleicht einen Wink, dass "AvB^paoTtot (1. dvrco7toi) ^rrfvai 8v-
in den Worten Jesu selbst, was nach varoi.
der Stellung in Matth. 20, 16 wie in p. 14, 16 —
18. orav 7tardB,oD6Lv
22, 14 recht wohl angeht, schon die rbv Koijieva kavroDv, rore 6xop7ti6^?j-
Hinweisung auf ein bekanntes Sprich- 6erat rd Ttpoftara rrjg 7toijnvr/g. cf.
wort enthalten ist, welches unser Ver- Sach. 13, 7 LXX secundum cod. Vat.
fasser mit oder ohne Grund aus einer et Sin. 7tardB,are rovg 7toij.ierag xat
:
solchen (ausserkanonischen) ypaqjrj ix67td6are rd 7tp6(3ara (cod. Al. 7td-

herleitet. " etc. evangelia, certe priora, raB,ov rbv 7toijxeva, xocl 8ta6xop7ti-
tempore nostrae epistolae iam publice 6B7J6ovrat rd 7tp6/3ara rrjg 7toijivr/g).
in coetibus christianis praelecta esse Matth. XXVI, 31 yeypa^trai ydp Tla-
et quodam modo scripturarum sacra- rdB,GD rbv 7toijieva, xat 8ia6xop7tt-
rum auctoritatem obtinuisse non est 6B^rj6ovrat rd 7tp6ftara rrjg Ttoijivr/g.
mirum, quum Justinus martyr Apol. Weizsacker 1. 1. p. 36: „In C. 5 be-
I c. 67 p. 98 de his coetibus referat: zieht der Brief Sach. 13, 7, welches
xai ra a7CoiJ.vj}f.ioyevixara rc5r a.7to- bei Matthiius auf die Jiinger ange-
droXoor 7] ra 6vyypd/.ijnara wendet ist, auf die Folgcn, welche
ra)v Ttpo-
(prjraxy dvayivch6xerai /.lexpi? iyx^'^- der Tod Jesu fiir Israel hat. Diess
pei. cf. librum meum: Der Kanon und war wohl kaum moglich, wenn er un-
<lie Kritik dcs N. T. p. 10, not. 2 et sern Mattliiius-Text vor sich hatte.
not. 4, ubi praeterea monui, etiam Und hiezu kommt jetzt noch, das»
70 ADNOTATIONES
das Citat im cod. Sin. eine von den rov tpdyov rov 7rpo(jcpEpo/.t£vov r^
Evangclien voUig unabhangige Gestalt yrj6rtia. vTtep 7ta6a)v rojv ajnapria^v.
hat, welche dieser Anwendung ent- 7tpo6lx.^rE oLKpifjayg' Ka\ (payaroo6av
spricht." sed doctissimus Anger (Ratio, oi hpeJg /xovol Ttdvrfg rb tvrepov
qua loci Veteris Testamenti in evan- ditXvrov /xLrd oS,ovg. haec in sacra
o-clio Matthaei laudantur, quid valeat scriptura frustra quaerentur. nam etiam
ad iliustrandam huius evangelii origi- Num. XIX, 7. 11 huc non spectant.
nem, quaeritur, partic. I, Lips. 18G1, Tcrtullianus dcmum, qui nostrum Bar-
p. 36 sq.) probavit, cod. Alex. LXX ex nabam secutus esse videtur, hanc mi-
evangclio Matthaei correctum esse. et ram sacerdotum consuetudinem testa-
saltem ultima verba r7/g 7toif.ivr]g etiam tur, adv. Marcion. III, 7 adv. Judaeos
Barnabas noster ex hoc evangelio hau- c. XIV. In libro meo de patribus
sit. idcm dixit^rorraSGjdzr, quia Judaeos apostolicis conscripto p. 20 dixi: „Die
plagae huius auctores describere voluit. Grundlage dieser Erorterung, jene Be-
c. VI, p. 16, 1. ri XeyEi; miror, schriinkung des Fastengesetzes fiir
Dresselium interpretari sc. 6 vo/iog.
: (vcl: auf) die Priester, und die selt-
p. 18, 8 — 10. Xiyei ydp 6 7tpo- same Mahlzeit, welche ihnen zuge-
(ptjryg 7tapaftoXi]v nvpiov. rig rorj6£i, schrieben wird, ist jedoch ganz unge-
ei /ir/ 6o<pbg nai lTtL6rr\/.L(sdv nai dya- schichtlich. Fiihrt nun der Verfasser
7tGbv rbv Kvpiov avrov; vulgo colon gleichwohl ein solches Gebot ausdriick-
post Ttpocpijrr/g ponitur. itaque Pot- lich an, so darf man annehmen, dass
terus ad Ciementem Al. 1. 1.: „haec er eine von den vielen Interpolationen
verba in sacris iibris frustra quaeren- des A. T. oder apokryphische Schriften
tur. similia occurrunt Esai. XL, 13. benutzte, welche in diesem Zuge die
Prov. XVI. Eccles. I, 10." sed si recte besondre Absicht verfolgten, das jii-
interpungis, ipse noster Barnabas di- dische Priesterthum lacherlich zu ma-
cit: prophetam locutum esse parabo- chen." etiam si scriptor noster ipse
lam (cf. c. XVII p. 54, 24) Domini (cf. haec sibi finxerit, comparare licet quae
etiam Hebr. IX, 9. XI, 19), quara nisi Exod. XII, 9 de agno paschali dicun-
sapientes et Deum amantes non intelli- tur KScpaXyv 6vv roig 7to6i koi roig
:
gent. huic interpunctioni favet vet. int. iv8o6îoig, et Sap. Salom. XII, 5, ubi
p. 18, 21. XsyEi Kvpiog 'idov Ttoioo de primis Palaestinae incolis legimus
rd £6xata ojg rd 7tp^ta. Dresselius: koi 67tA.ayxyoq)dyojv dv^pooTtivcov
„Miror, quod Hefele quoque et Hilgen- 6apK&v ôivav.
fcld 1. c. [apostol. VV.] p. 46 ambi- p. 22, 21 — 24, 2. /5a;;i:7^— rT/g ^3a-
gunt vel potius ignorant, ad quam s. ^^ôf. voc. paxrjX crux fuit interpretum,
scripturae elocutionem haec verba sint fortasse hac ratione tollenda. Matth.V,
referenda. evolvant 2 Cor. V, 17. quare 22 legimus jiaKd, i. e. njj^-h, stulte
amanuensis ad marginera cod. C recte fatue. addito voc. Vs efficitur „inanis,
notat: Vetera transierunt, ecce facta stultus Deus," i. e. ^Tsty Lev. XVI,
sunt orania nova cf. Jes. XLIII, 18. 19. 8. 10. 26. Enoch. X," 4'.'
8. LXIX,
[XLII, 9]. Apoc. XXI, 5." sed Dres- 2. illud noraen confuse receptum Bar-
selius ipse evolvat 4 Esr. V, 42 et nabas qui dicitur cum rubo {pdxog)
inveniet locum s. scripturae. ibi enim coniunxisse videtur. aliam interpreta-
lat. legitur: coronae assimilabo iudi- tionem equidem non video.
cium meum. sicut non novissimorura p. 24, 17 — V^. ovtoo, cpi^îvôl^^k-
tarditas, sic nec priorura velocitas. ar.: Xovteg /ie ideiv Ka\ dipa63ai jiiov tfjg
,,Dort ist ein Kranz bewahrt bei rair fta6iX£iag 6cpELXov6iv ^XiftEvtEg nai
im Gerichte, und wie das Ende nicht TtaôvtEgXaftEiv f.iE.lnY\he\\omeo'. diie
soll zogern, so soll der Anfang nicht Propheten Esra und Daniel p. 70 con-
eilen." Cf. quae hac de re disputavi tuli 4 Esr. VII, 14 ar. : „Wenn die,
(Zeitschr. f. w. Th. 1860 p. 355, die welche Leben haben wollen, nicht
Propheten Esra und Daniel p. 69. 70). wandeln wollen in ihrer Reise durch das
Apocalypsis Esrae non a. 97 post Chr., Schmale und dieLeiden: wiewerden sie
sed a. 30 ante Chr. composita est. cete- diese Wohnungen plotzlich erlangcn?"
rura M. Schmidt contulitetiaraHesych. : lat.: si ergo non fuerint ingTCSsi quae
roi5ra Uvîoy' tovto 7tpcbtov kol vivunt angusta ct vana liaec, non po-
E6xciT:ov. terunt recipere quae sunt reposita.
VII, p. 22, 2 — 6. ti ovv XsyEi VIII, p. 24, 20 sq. cf. librum meum
fcV rr3 7tpoq)r)f^; Kal <payEtcD6ay in de patribus apostolicis conscriptum p.
— :
AD BARNABAE EPISTULAM C. X. 71
21 sq. etiam Philon. de sacrificaiitibus ubi summus

pontifex Eleazarus de
9),
s.de victimis ofierentibus 3 p. 252 sq. Mosaicae sensu regis
spirituali legis
X, p. 30, 8 sq. Ad totum ca- Ptolemaei legatis respondet. hanc libri
put X iuvat conferre Pseudo - Aristeae partem accuratius quam edi solet resti-
historiam LXX interpretum XXXIII tui,Eusebii usus editione Gaisfordiana
XXXIX (cf. Euseb. praeparat. ev. YIII, (Oxon. 1843), Aristeae Oxoniensi (1G92)
XXXIII. "ABîov 6^ i7tii.iy7]6S7jvai ftpaxeGDv r&v vTtodEix^sytcjv vk avrov
{*EX£aP,dpov) Ttpbg ra di' ?/jiicjv iTtiîjrrjêvra' vo)ilB,£lv yap roig TtoAXoig
itEpiepyiav k'x£ty riva. rojv iv rfj vojnoBedlo:, Xeyoo 81 Ttepi re ftpana)v nai nor^v
xai rarv vojiiiôj.iivGJv dHaSdprcjv elvai HvcoddXoDv. 7tvv$âvo/.iivoov ydp y/ucjv,
5 did ri, fiidg xarafioXyg ovdt/g, rd jilv dxdâpra vojniêrai npog /3p&)6iv, rd 6e
>tai npog rijv dqjijv —
d£i6idai/.i6vGog ydp rd nXeidra rr/v voiioÊdiav £^£ir,
iv Ss rovroig ndXiv ndvv deLdidaijiovGjg —
npog ravra ovrGog ivjjpâro.
XXXIY. GeGjpslg, k'(pr/, rdg dva6rpo<pdg xocl rdg oj.iiXiag olov ivsp-
ydôvraL npdyjna, diori xanolg ivojiiX?jdavrEg 8ia6rpocpdg inLXaj.iftdvov6iv
10 dv^pconoi HaL raXaincopoi 8i oXov rov ^r/v Eidiv idv 81 6oq30ig hocl (ppo-
vijioig 6v?i,Sj6iv, iB, dyvoiag inavop3Go6EGog Eig rbv fSiov ^rvxov' 8ia6rEi-
XdjiEvog ovv rd rijg EvÊfhiag holl SLHaLo6vvT/g np^rov b vo/ioÊrr/g 7/j.iS)v
Ha\ SL8dB,ag EHa6ra nEpi rovroov ovh dnayopEvriHoog jj.6vov, dXX ivSELHriHcog
xal rdg ftXdftag npoSrjXovg holl rdg vnb rov êov yivojiEvag inLnojinag roig
Ij airioig —
npovniSEiBÊ ydp np&rov ndvroov, ori jibvog b ^Êog i6riv, holl 8id
ndvrcjv i) SvvapiLg avrov (pavEpd yivEraL, nEnXr/pGojiivov navrog ronov rfjg
Svva6rEiag, holl ov^^^v avrbv Xav^dvEL rS)v ini yr/g yLvojLiivGov vn av-
^pojnoov Hpv(p'LGog, d7\X o6a noLEi rig avro) cpavEpd HaÊ6r7]HE, nai rd j.leX-
Xovra yivE63ai —
ravr ovv iB,Epya8,6j.iEvog dnpift&g holl npoSr/Xa 'Êig e8elB,ev
20 orL HOL idv ivvo7/B^ rig naniav intrEXELv, ovh dv XdSÔL, jLir/ ori holl npdB,ag,
Sid nd6r/g ri/g vojtoÊ6iag rb rov êov Svvarbv ivSEtHvvjiEvog. noi7/6djiEvog
ovv ri/v Harapxr/v ravrr/v nat Ssiâg ori ndvrsg ol XoinoL nap r/jidg av-
Bpoonot noXXovg BÊOvg Elvat yo/iiôv6iv, avroi SvvajuLHoorEpoL noXXdo na-
Ê^rarrEg ojv îftovrat juaraioog —
dydXj.Lara ydp not7/6avrEg in XiSôov r/ B,v-
2j Xoov Elnbvag (pa6iv Eivai r&v iB,Evp6vroov rt npbg rb B,7/v avrotg xpT/dz/for,
oig npo6Hvvov6L napd ndSag Exovrsg rr/v dvaL6^r/6iav' EirE yap nar
iHEivd rig Êir/, nard rr/v iÊvpE6iv, navrsX&g dv6r/rov' r&v ydp iv r^
Hrida Xdftovrsg rtvd 6vvE^r/Hav hou npo^vniSELâv Evxpr/6ra, rr/v nara-
6HEvr/v avrwv ov noi7/6avrEg avroi' S^b HEvbv hccl jxdraLov rovg ojiioiovg
30 dnoÊovv' nai ydp irt holl vvv EvpEriHOjrEpoi Hca noXvjj.aî6rEpot r&v
dv^pojnojv ra)v npiv Ei6t noXXoi, nai ovh dv (p^dvoiEv avrovg npo6HV-
vovvrEg' Hca vojiiôv6iv ol ravra StanXddavrEg holi /ivBônoL7/6avrEg rS)v
'EXXr/vojv ol 6oq)0jraroi HaÊ6rdvat' roov ydp dXXojv noXvjuaraicjv ti SeI
Hai XiyELv, Aiyvnriojv rs hocl r&v napanXr/6iojv, o^trtvEg int ^r/pia holl rcov
3i> hpnErojv rd nXEi6ra holl HvojSdXojv rr/v dnipEt^tv nEnoir/vrai hccl ravra
npo6Hvvov6i nal Bvov6i rovroig nai ^Q)6t holl rEXEvrr/6a6i; (XXXY.) 6vv~ —
Ê0jp7/6ag ovv EHa6ra 6o(pbg a)v 6 vojj.oîrr/g holl vnb êov HarE6HEva6j.Livog
fig iniyvQo6iv ra)v dndvroov 7tEptE(ppaB,Ev r/jxdg dStanbnotg x^9^^^ '^^^ ^^~
Sr/polg rEix£6iv, onojg jxr/SEyt r&v dXXojv i^varv inLjit6ya)jxEâ xard jir/Siv,
2. rd St' r/jx&v ini8,r/rr/Êvra c.cpavEpd yivsrat Ar. 19. iÊpya8,6-

'EvLS., 6' r/jia)v int^r/rr/Bîvrojv Ar. 3. c.itvis., iÊpya^6/xEvov Ar.
jiEvog 20.
X/yoj 8e nEpi rE ftpojrojv c. Eus., nEpt hocl idv c. Eus., ndv Ar. 21. Std nd-
Ar.
r7/g ra)v ft poojidr oov l.ndvv c. 67/g c.Ar., Si' oXr/gûs. 24. Eus.,
:^' c.
Ar., om. Eus'. nai Ar. 26. eiVf. Yiger. eI' 27.
rt.
XXXIY. ovv c. Eus., om. Ar.
13. dv6r/rov c. Eus., dv67/rot Ar. 28. ev-
— ;rpôi' o Eus., o ;rp(i3ros Ar.
c. 13. ^n^pr/cjrct c. Ar., £i3^p77(5Tor<ir7/y Eus. 30.
ivSEiHriHoog c. Eus., ivSinoog Ar. 14. iri c. Eus., eI Ar. — Ei^pETLHOjrEpOL c.
ToiJ Beov c. Ar., Êov Eus. —
yivojxivag Eus., Evpr/jxarLHOjrEpot Ar. 33. ydp
c. Ar., yEvojxEvag Eus. 15. npovni- c. Ar., uev ydp Eus. 34. «ai XiyEiv
SeiBe Eus., vniSf.LÊ Ar.
c. npartov — c. Ar., XiyEiv Eus.
ndvrojv c. Eus,, ndvrojv npooroovAr. — XXXY. 37. ovv c. Ar., rotyapovv
o 3f05 c. Eus.,3£o'g Ar. \%.avrovcpa- Eus. 30. jxr/SEin c. Eus., jxr/Êvl
vEpd yivErat c. Eus., rov avrov idri' Ar.
72 ADNOTATIONES
ayvoi HaSedra>tEg xara 6(h)La nai naxa tljvxrfv, aTroXtAv/ilvot /.laraioav

8oB,S)V, rbv jiovov ^tbv nai dvvatbv 6Eft6}xtvoi nap oXrjv tr/v 7ta6av Kti6iv.
oêv Alyvittioov oi Ha^r/-y£/i6vag hpti? iyKtKV(p6t€g sig TtoAXa Kai /.iate6xv-
KOtag Ttpay/tdtGJV dv^pc^Ttovg âov 7tpo6ovo/j.dôv6iv rj/xag- o toig Xoindig
ov 7tp6686tiv, ei /JL7] tig 6sftatai tbv Kat aATJBaiav Ba6v. dX/C ai6lv dv-
•'>
^pGOTtoL ftpcotobv Koi Ttotoov KOLi 6KaTtr]g- ij ydp 7td6a 8idâ6tg avt&v iiti
tavta Katacpavyai. toig 6c Ttap rj/xiv Iv ov8av\ tavta XaX6yi6taf Ttapt
§£ r^S tov âov dvva6taiag 8i' oXov tov ^rjv r/ 6Kaipig avtoig l6tiv. OTtoog
ovv/ir/Savl 6vvaXL6yov/iavoi /ir/8' 6/iiXovvtag cpavXoo 8ia6tpocpdg Xa/xftdvoi/iav,
Ttdvtoâv rj/idg TtapikcppaBâv dyvaiaig kocl 8id ftpoota)v koci 7tota)v koli dcp&v l'^
7ia\ dxorjg kocl 6pd6aoog vo/iiKobg. tb ydp Ka^6Xov 7tdvta 7tpbg tbv cpv6i-
Kov X6yov o/ioia Kaâ6trjKav, V7tb jiidg 8vvd/iaoog oiKovo/ioyjuava, Kai Ka"^'
av £Ka6tov axai X6yov fta^vv, dcp aov aTtax^/xaâ Katd tr/v XP^^^^^ ^ ^^'^
olg ^vyxpc^/Jâha. ^ ^
^
XXXVI. Xdpiv 8a v7to8aiy/Latog av r/ 8avtapov i7ti8pa/ioov 6oi 15

koli
6i//iavS). /17/ ydp aig tbv Kataita^ttooKOta X6yov aX^yg, oti /iva)v koli ya-
Xr/g tc^v toiovtoov ^^âpzr Ttapiapyiag 7toiov/iavog ivo/ioBatai tavta Mooij-
r/
6r/g' dXXd Ttpbg dyvr/v i7ti6KaipLV koli tpoTtoov iB,apti6/L6v , 8iKaio6vvr/g

avaKav 6a/iv&g Ttdvta dvatetaKtai. twv ydp Tttr/v&v olg XP^^M^^^ 7tdvta
7//xepa Kaâ6tr/Ke kocl 8iacpepai Kaâp6tr/ti, 7tvpoig koli 667tpioig xPÎJ-^^ôl 20
Ttpbg tr/v tpocpr/v , olov 7tepi6tepai, tpvybvag, dttayai, 7tepSiKeg, iti 8a
x7/vag koll td dXXa o6a toiavta. 7tapi a)v 8e a7tr/y6pevtai Tttr/vaxv , avpr/-
6eig dypid te koll 6apKocpdya kocl Kata8vva6tevovta tf/ Ttapi avtd Svvd-
/Lai td Xoi7td KOLi tr/v tpocpr/v exovta tr/v 8a7tdvr/6iv ta)v 7tpoeipi//xevGov
r//iepoov /xetd dSmiag ov /ll6vov Se tavta, dXXd kocl tovg dpvag kocl ipi- 25
'
cpovg dvap7tdB,ov6i^ koli tovg dv^pooTtovg 8e a8iKov6i, veKpovg te kocl B,&v-

rag. 7tapd6r//xov ovv 'eêto Sid tovtoov, aKdâpta 7tpo6ovo/xd6ag, oti 8aov
i6t\ natd Tpvxr/v, oig r/ yo/ioâ6icY SiatataKtai, SiKaio^vvi;/ 6vyxpri6âi kcli
/ir/8tva Kata8vva6tavaLv 7te7toi^6tag i6xvi ty Ka^' kavtovg, /li/8' dcpai-
pai6âi /.tr/Sev, dXX' iK Smaiov td tov ftiov SiaKvftepvdv , a)g td rSrv 30
7tpoaipr//tevoov 7trr/vcov r//iepa â)a rd cpv6/ieva r&v o67tpioov iTti yr/g 8a-
7tavd KOLi ov Kata8vva6tevei Ttpbg tr/v i7tavaipe6iv ovte rSxv vTtofteftr/Kbtoov
ovte tS)v 6vyyeviKS)v. (XXXVII.) Sid tarv toiovtoov ovv 7tapa8eSooKev 6
vo/LOêtr/g 6r//xeiov6^ ai toig 6vvetoig, eivai SiKaiovg te kocl /ir/Sev iTtiteXeiv
ftioi, /ur/8e ty 7tap\ avtovg i6xvi 7te7toi^6tag htepovg Kata8vva6teveiv OTtov 35
'
ydp ovS' dipa^âi Ka^r/Kei tSjv 7tpoeipr//ievoov Sid tr/v 7tep\ eKa6ta Sid-
ê6iv, 7t&)g ov cpvXanteov 7tavtd7ta6i tovg tp67tovg eig tovto KataKXa6^r/vai;
7tdvta ovv td 6vyxoopr/êvta r//iiv i7t\ tovtoov koli tSxv Ktr/v&v tpoTto-
3. AiyvTttiojv ol c. Eus. ol Ai- Ar., 7tateivS)v Eus.

, 23. avtd c. Eus.,
yvTttioov Ar. 5. dXX' ei6iv c. Eus., tavta Ar. 24. tr/v Sa7tdvr/div c.
dXXd ei6iv Ar. 7. r//iiv c. Eus., Eus., Sa7tdvr/6iv Ar. 26. dvapTtd-
r//i&v Ar. —
iv ovSevi c. Eus., ov- 8,ov6i c. Ar., dpTtdP,ov6i Eus. —
8e
Savi Ar. 9. ovv c. Eus., iv Ar. dSmov6i c. Eus., dSiKov6i Ar. 29.
— 6vvaXi6yoi)/Levoi c. Ar., 6vvaXi6- tf/ Ka^' kavtovg c. Ar., tir/ kavtobv
y6/ievoi Eus. —
qâvXco c. Eus., qjav- Eus. 30. /ir/Sev c. Ar., /ir/^' av Eus.
Xoig Ar. —
Xa/xftdvoi/iev c. Eus., —
iK StKaiov td tov c. Ar. in 81-
,
Xa/ifSdv&)/xev Ar. 10. 7tepiecppaB,ev Kaiotdtov Eus. —

SiaKvfSepvdv c.
c. Ar., TtepiecppaBav Eus. 11. vo- Eus., Kvftepvdv Ar. 31. Tttr/varv
/imS)g c. Ar., vo/imr/g Eus. 13. dit- c. Ar., 7tatatv&v Eus. 32. 33. ovta
ex6/ie3a c. Eiis., dita^x^/taâ Ar. t&v v7tofteftr/K6tojv ovte c. Eus., om.
XXXVI. 15. r/ Ka\ c. Ar., r/ Eus. Ar.
16. £AS^s c. Ar., £/^£/l3^?7s Eus. — XXXVII. 33. t^k loiovr&jv c. Ar.,
/Lv&)v c. Ar., /iviS)v Eus. 19. Tttr/- tovroov Eus. 35. 7tep\ c. Eus., Ttap'
vwv c. Ar., 7tetaivS)v Eus. 20. Ka\ Ar. 36. Ka^y/HeL emend., xaî/He
prius c. Eus., om. Ar. 21. tr/v tpocpr/v Ar. et Eus. 38. Ttdvra ovv td
c. Ar. tpocpyv Eus.
, —
dttayai vel 6vyxoopr/êyra c. Eus., Ttdvroov rr/g
drrdyai lcgendum crit, drraxoi Ar. ^vyxo^^pr/âoog Ar. —
y/iiv c. Ar., oni.
et Eus., cf. drrdxr/g Lev. IX, 22? —
k'ti Eus.
8e c, Eus., ati Ar. 22. Tttr/vcov c.
AD BAllNABAK EPISTULAM C. X. 73
Xoycjy tHriBEiHe. t6 yap SixJfXev^tv Kal SiadTeAXeiv OTtXrjg ovvxcvg dfijiuloy

idrt Tov SiadTEWetv exadra tcSk 7rpdB,eoov in\ to ytaXSyg ^xov. rj yap l6xvg
roby o\ojy doj/udrcjv juar' ivepyslag d7cepei6iv iitz rovg oojnovg ^x^^ '^^^ ^^
dxeXy/. jierd 6ia6To\7}g ovy dTtavra iTtireXeiv Ttpbg diHaio^vvrjv dyayhdS,eL
5 Tco 6r/êiov6âL 6id rovrojy eri 6e xol Siotl Ttapd Ttdvrag dv^poonovg
,
8ie6rd\f.teâ. ol ydp TrXeioveS tgjk XoiTtarv dy^pcoTtoDV kavrovg i.ioXvvov6tv

inijii6y6iievoi, ^vyreXovvreg j.teydXr/r ddiuiay, hol x^poci nai noXeig oXai
Cenyvvovrai ini rovroig. ov jiioyov ydp npbg dppevag npo6dyov6Lv, dXXd
Ha\ TeHov6ag, eri 8e Ha\ ^vyarepag jioXvvov6iv. r/jielg de dnb rovroov 8ie-
10 6rdAjicSa. nepi ov 8e i6rty 6 npoeipijjtevog rrjg 8ta6ToXrjg rponog, nepi
Tovrov Hoa rbv rrjg jiyrjj.irjg elvai HexapaHrrjpiHe. ndvra ydp o6a SixrjXei
7<al jirjpvHi6f.iby dvdyet, 6a(p^g roig roov6tv iHTLêrat rb rrjg /jvrjjirjg. rj
ydp dyajiUjpvHrj6tg ovSev erepov dXX rj rrjg B,oorjg holl 6v6Td6eoog vno-
rb ydp B,rjy Std rrjg rpocprjg 6vve6TdvaL vojii8,et. Sib napane-
jiyrj6ig i6ri.
Ij Xeverai nat Std rrjg ypacprjg Xeyoov ovroog Mveia jtyrj6Brj6-^ Hvpiov tov Deut. vii,
êov tov noirj6avTog ^v 6oi rd jneydXa hocl S-avjiia^rd' Haravoovjieva ydp

xat jieydXa Hat ^vSoB,a (paiveraL, npoorov j.ier rj rov ôojiarog 6vjinrjB,ig
Mai r) r?jg rpocprjg Stoimj^tg Ha\ rj nepi ena^rov jLieXog Sia6ToXrj , noXX&)
8e jidXXoi^ rj r&)y ai6^rj6ecov StaH66jj.rj6tg, Stavoiag irepyrjjia Ha\ xivrjîg
20 dbpurog, rj re 6B,vrrjg rov nepi eHa6r6v tl npd66etr holi rexvoby evpe6tg
dnepa6rov neptex^ rpdnov. Stb napaHeXeverai jiveiav ex£tv, wg 6vrrrjpeiTai
rd npoeiprjjieva êia Svvdjiet holl Hara^Hevfj. (XXXVIII.) ndvra ydp xpbvor
Ha\ rbnov ooptne npbg rb Sid navrbg jiivrjjioveveiv rov Hparovvrog êov
^wrrjpovyrag Ha\ rdg dpxdg nai jie^brrjrag Hoct reXevrdg. noLi ydp int rwv
25 ftpooT^' Hoa norGiv dnapB,ajieyovg evêoog rore 6vyxprj6âi neXevei. Ka\
jirjy xa\ in r&>v neptftoXaioov napd6rjjuor rjjiir fiveiag SeSoonev. Go6avToog
Se Hat in\ rojy nvXoov hocl ^vpSiv npo^TeraxEr rjjitr rtêrai rd Xoyia, npbg
rb jiveiay elvai êov. Ha\ in\ r&v x^tp&^v 8e StapprjSrjr rb 6rjjieLov neXeveL
nepirjcpât, 6agjGjg dnoSeiHvvg ori nd6av irepyetar jierd StHato6vvrjg int-
''iO reXtlv Sel, jivrjjirjr exovrag rrjg havrSrv 6v6rd6eoog , ini nd6i Se rbr nep\
êov <p6f5ov. neXevei S\ holi HOiTaôjnerovg holl Stavi6raj.ievovg holl nopevo-
jikvovg jieXerdv rdg rov êov Hara^Hevdg, ov X6yGo ji6vov, dXXd hccl Sta-
Xrjibti Becopovyrag rijy Hivrj6iv Ha\ rrjy vn6XrjTpLV tavTa)y, brav elg vnrov
ipxoovrai, Ha\ rrjv eyep6tv , chg êia rig i6Ti Ha\ dHardXrjnrog rj tovtodv
'6b jterdSe6ig.
(XXXIX.) SeSciHTat Se 6oi nai ro nept66bv rrjg Xoyiag ryg nard rrjv
8ta6roXrjv Hoct jiveiav, (hg iB,eêjieâ rrjv StxrjXiav Ha^rbv jirjpvHL6ji6v ov
ydp thdj HOCL nard rb ijinedbv eig ilwxrjv rerojub^rjraL, npbg Se dXrjBetav
1. iHTe^êiHe c.Eus., iHêotrat Ar. Ar. l^. jueXog c. Ar., jiepog Eus.
5. Toj c. Eus., ro' Ar. — ert Se nai 21. dnepa^rov inepa6Tov Eus.
c. Ar.,
c. Eus., ert Se Ar. G. 8te6TdXj.ieâ 22. êia Svvdjiet hocl Hara^nev^. Ar.
c. Eus., Ste6rdjueâ Ar. 8. 6ejj.rv- êi(X. Svvdjiet 6vv Hara^Hevy, Eus.
vovrai ini rovrotg c. Ar., in\ rovrotg 6vvex6jJ.eva Beia Svrdjiet.
dEjivvyovrai Eus. — npbg dppevag XXXVIII. '23. xpovov holl t6-
npo6dyov6i c. Eus., npo6dyov6t rovg nov c. Ar. r^nov holl xpovov c.
,
dppavag Ar. 10. Tp6nog c. Eus., Eus. 24. ^vrrrjpovrrag hocl rdg
r6nog Ar. 10. 11. nep\ rovrov Ha\ dpxdg holl jje66TrjTag hocl reXevrdg
rbv rrjg jivrjjirjg elrai HexapaHTrjptHe c. Eus., hoij, 6vvTrjpovvrog Ar. 25.
c. Eus., nep\ rovrov elrat hocl rbr rrjg 6vyxprj6âi c. Eus., 6vyxoopfj6at Ar.
jiyrjjirjg HexapaHrrjptHerat Ar. 11. 27. npo^reraxEr c. Eus., npo^reraxE
8jxv^\t c. Eus., SixrjXrj Ar. 13. dXX' jnlr Ar. 30. kavrcoy c. Eus. rjji^r ,
rj c. Eus., dXXd Ar. 13. 14. vn6- Ar. — 6v6Td6eoog c. Ar., Hara^nevrjg
jivrj6ig i6Ti c. Eus., inijjvrj6tg Ar. Eus. 31. 32. Ha\ nopevoj.ievovg c.
15. Ha\ Sid c. Ar., 6za: Eus. —Xeyoov Eus., om. Ar. 32. ov X6yoo ji6-
c. Eus., 6 Xeycjv kv. 15. 16. nvpiov ror c. Eus., ov ji6roy X6yGo Ar. —
Toi; êovQ. Eus., rov Hvpiov Ar. 17. aAXd nai c. Eus., dXXd Ar. 38. hlu'
HOLL jifydXa Ha\ c. Ar. , om. Eus. — rijv c. Eiis., Ha\ Av.
npwrov c. Ar.,npokaE\.\H. — rjrov 6oo- XXXIX. 38. Ha\ nard c. Eus.,
jiarog 6vjinrjB,ig c. Eus., rj 6v/in. r. 6ooji. nard Ar.
74 ADNOTATIONES
opBov Xoyov. Siataâg yap Ini fjpoDTGJv nai itoxwrv nca rS)v
TiOLL drj/.iEloo6tv
naxbi xag acpag snadxa neXtvti fj.rj^ty tlnrj jiujxe 7tpa.66f.iv /ijjxe dnovtiv, ju?jxe
rrj xov Xoyov 8vva6xeia 6vyxpoofJ.evovg iiti xijv ddiniav xpe7te6âi. nai
irti xa)v nvGoddXoov 61 xavxov i6xiv evpeiv. nanoTtoirjXLnog ydp 6 xpoTtog
i6xi nocL yaXrjg nat jivwv nai ro5r xovxoig oixoioov, o6a 8ir/y6pevxai. Ttdvxa 5
ydp Xvjiiaivovxai nai nano7toiov6i /iiveg, ov jxovov 7tpbg xt]v iavxcbv xpoqjrfv,
dXXd nocL eig xb TtavxeX&g dxp^6xor yive6âi dv^pco^too. o ri dv 87J7tox'
ovv iTtLftdXXrjraL nanoTtoieiv rb rr/g yaXrjg yevog iSLdôv i6ri' x^^P^'-?
ydp rov 7tpoeipr]fj.evov ex£t Xv/iavrinbv nard6rr]/ia. Sid ydp r&v Qoroov
6vXXa/iftdvei, renvoTtoiei 8e rw 6x6/iaxi. na\ SLa xovxo 6 xoiovxog xp67tog 10
xcjv dv^paoTtGov dndBâpx6g i6xiv' 66a ydp 8i' dnor/g eXaftov, xavxa xob X6yoo
6a-)/iaxo7toL7J6avxeg nanoig kxepovg ivenvXi6av, dnaâp6iav xe ov xr/v xvxov-
6av i7texeXe6av, /iiavêvxeg avxol 7tavxd7ta6Lxa> xr/g d6efteiag /xoXv6/igj. naXS)g
Se Ttoicbv 6 fta6iXevg v/i&v xovg xoLOvxovg dvaipel na^cog /lexaXa/xftdvo/xev.
iyo) 8e eiTtov Tovg i/icpavi6xdg oio/xai 6e Xiyeiv nal ydp ainiaig na\ 15
S-avdxoig i7taXye6iv avxovg 7tepi(5dXXeL 6vvex&g.
6 Se Tovxovg ydp noa Xeyco' r/ ydp i7taypv7tvr}6ig eig dv^pco^tcov d^tcbXeiav
dv66iog' 6 Se ro/iog rj/LS)v neXevei /xfjxe X6yGo /xjjxe epyoo /xrjSevanano^toieiv
nai Ttepl xovxcov ovv, 66ov i7ti ftpaxtt SieB,eXêiv, 7tpo6v7teSeLB,d 6oi' bxi
Ttdvxa nenav6vL6xai 7tpbg Sinaio6vvr]v , nat ov8ev einr] naxaxexanxai Sid 20
xrjg ypaqor/g ovSe /xvôoSS)g, dXTC iva Sl oXov xov ^rjv noLi iv xaig 7tijdB,e6LV
d6n6b/xev 8LnaLo6vvr/v 7tpbg 7tdvxag avB^pooTtovg, /le/Lvrj/ievoL xov Svva6xevov-
xog êov. Ttepl ftpcox(S>v ovv nal xwv ana^dpxcov, hp7texS)v nocL nvooSdXoov
6 Tcdg X6yog dvaxeivei 7tp6g 8inaio6vvr/v nca xr/v x^v dvS^pob^toov 6vvava-
oxpocprjv SLnaiav. 25
i/ioi /lev ovv naX&g iv6/iiê 7ttpL end6xoov d7toXeXoyrj6Bai. noci ydp 7tepi
r&v 7tpo6cpepo/ievcov eXeye /.i66x^y 'ôcl npi&v nai x^Mdpcov ori Sei ravra
in ftovnoTdoov nocL 7toi/ivioov Xa/nftdvovrag rj/xepa nara6nevdêtv, nai /irj^\v
dypiov, o^tcog ol 7tpo6cpepovxeg xdg ^v6iag /ir/Sêv v7teprjq)avov kavxoig
6vvi6xopS)6i, 6r//ieicb6ei nexprj/Jîvoi rov SiaxdBâvxog. xrjg ydp kavxov ipvxrjs 30
rov Ttavxbg xpbTtov xr/v rtpoSqjopdv ^toLelxai 6 xr/v ^vîav 7tpo6dyoov. na\
TtepL xovxoov ovv vo/ii^Go xd xrjg 6/xiXiag dB,ia X6yov naê6xdvai Sid xr/v
6e/iv6xr]xa nai q)v6inr]y SidvoLav xov rdjxov rjv Ttporjy/iai Sta6aq)r]6ai 6ot,
îX6npaxeg, 8l' rjv exstg cptXo/.idêtav.
1. noiL 7toxS)v c. Eus., om. Ar. ydp Eus. —

elg av^pd)7toov aTtc^Xetav
3. xf] xov X6yov c. Eus., xov X6yov Ar.
Eus., dv^pob^tcov d^tobXeia Ar.
c. 18.
7. elg xb TtavxeXa^g dxpr]6xoy yivt6âi /irjSeva nanoTtoieiv c. Ar., nano7tottiv
c. Eus., 7tavxeX&g dxpif^xov yivexat /irjSeva Eus. 19. 7tpo6v7teSetB,a emen-
Ar. 7. 8. o XI dv S?]7tox' ovv iTtt- davi. Ar. et Eus. 7tpo6v7toSeLB,avra.
ftdXXrjxat c. Eus., oxav SrJTtox' ovv 19. 20. ori 7tdvra c. Ar., SLdrt rtdvra
iTtiftdXrjxaL Ar. 8. xb xrjg yaXrjg Eus. 21. /looôoSobg c. Eus., Bv/xoo-
emendavi. x6 xe xr/g yaXrjg Ar. et Eus. S&g Ar. 23. ep7ter£)v c. Eus., om.
10. Std xovxo c. Ar. Sid xovx' ovv Ar.
, 24. 6 7tdg c. Eus., nai 7tdg Ar.
Eus. 11 xS)v dv^pcbTtoov c. Ar., xolg 26. naX<2)g c. Eus., om. Ar. d/toXeXo-—
dv^pobTtoig Eus. —— eXaftov emen- yr]6$aL c. Eus., d7toXoytt63at Ar. 27.
davi. Ar. et Eus. Xaft6yxeg. 12. re c. Sti c. Eus., dei Ar. 28. nara6nevdetv
Eus., om. Ar. 13. i7tereXe6av c. Ar., c. Eus., Bv6idêiv Ar. 32. d^ta X6yov
d7teriXt6ay Eus. 15. elzov c. Ar., naê6rdvat c. Eus., d^toX6yov naSe-
el7ta Eus. 16. TteptftdXXei c. Ar., itapa- 6rdvei Ar. —
Sid c. Eus., 5^6 Ar. 33.
ftdXXei Eus. 17. o Se c. Ar., om.Eus. ncct cpv6inr]v Stdvoiav c. Ar., om. Eus.
— rovrovg c. Eus., rovroig Ar. rj ydp — —
rjv c. Eus., om. Ar. 34. î\6-
i7taypv7tvr]6ig c. Ar. , i7taypv7tvr]6ig npareg c. Eus., ^tXonpdri] Ar.
liaec omnia, quibus Pseudo- Aristeas Mosaicae sensum Judaismo opposuit

legum Mosaicarum allegoricam inter- potius quam adaequavit. Pseudo-Ari-
pretalionem exposuit, Barnabas noster steae librum Barnabae bene notum
bene novit, quamvis plane diversum fuisse iam voc. Sid6Ta\/ia p. 11, 4 ab
finem secutus. spiritualem enim legis interpretibus frustra tentatum docet.
AD BARNABAE EPISTULAM C. X — XVI. 75
Hefelius: ^^8La6ta\f.ux iicc apiul scri- iam Tnoniii (apostol. Vater p. 28 not.
ptores classicos nec in V. et N. T. 36) cf. ctinm quae dc eaclem Bardc-
nec apud Ducangium rcperitur. deri- sanis et Julii Africani sententia dis-
vandum est o. 8ia6TeXXoi.iai^ imperare, serui in libro: Bardesanes der letzte
praccipere. " Dresselius fortasse 6idy- Gnostiker, Lips. 1864. p. 54 not. 3,
^'f A;aY lefTcudum esse dixit. sed aperta p. 70 not. 1).
est huius vocis inusitatae ori<ro.orta est XVI, p. 52, 10 sq. Ttkpaq ye roi
crscudo-Aristeacc.XXXVlI. XXXVIII. ndXiv XayeL xrX. Weizsackerus 1. 1.
{8ia6riX\oâi, 8ia6roXi'j)^ quo usus p. 22 sq. cod. Sinaiticum secutus
Imius epistolae scriptor singularem vo- hoc loco avrov et yiverai male omi-
cem formavit. praeterea cf. Philon. de sit, Hal avrol nai ol ra)v i^3p&3K
concupisc. 9. 5 (ed. Manp:ey. II, p. 353). vTtrjperai bene recepit. hoc praecipue
X. p. 34, 15 sq. cf. Irenae. adv. loco illi viri docti nituntur, qui
haer. V, 8, 3. Barnabae epistulam Adriani impera-
c. XII, p. 38, 26. 27. prophetam toris primae actati vindicare volunt,
qui laudatur invenies 4 Esr. lat. IV, prae omnibus Volkniarus, cuius sen-
30 et respondi et dixi: Usque quo et tentiam iam repudiavi (Zeitschr. f.
quando haec? V, 5: et de ligno wiss. Theol. 1858 II p. 285). etiam
sanguis stillabit, et lapis dabit vocem Weizsackerus I. 1. p. 23 sq. recte mo-
suam. cf. Habac. II, 11 LXX 8i6ri nuit: „Dio Cassius erzahlt, dass der
Xlôq Ik roixov fto7J6eraL, nai -kolv- jiidische Krieg entstanden sei, weil
Bapog ix B,vXov (pêyêrai. cf. librum Hadrian an die Stelle des Tempels
mcum: Die Propheten Esra und Da- einen andern Tempel dem Jupiter ge-
niel p. 70. baut hatte, uud diess den Juden ganz
p. 40, 14 sq. de re narrata cf. unertraglich diinkte (LXIX, 12). Neuer-
Justin. Dial. Trj^ph. c. 91 p. 319,
c. dings haben jiidische Geschichtschrei-
c. 111 p. 338, Tertullian. adv. Jud. ber auf Grund altjlidischer Sagen und
c. 10, adv. Marcion. III, 18. mit Hiilfe sehr freier Vermuthungen
crux intcrpre-
p. 40, 7. 8. Ttvyjirjg. aufgestellt, dassês sich in der ersten
tum, qui simplicissimam rem non Zeit ernstlich von seiner
Hadrians
animadverterunt. nam Ttvyjujj idem Seite ausdarum gehandelt habe, den
valet quod Ttvyjnaxioc, i. e. proelium, Juden iliren Tempel wîederherstellen
pugna. non opus est, ut vocabulum zu lassen. Hadrian hatte anfanglich
emendare studeamus, aut TtrjyjLiarog die Erlaubniss gegeben, dass die Ju-
(Men.), aut nrT/yT/g i. e. loei excelsi sec. den ihn erbauen diirfen; er hatte
Ilesych. (Voss.). bald dieselbe wieder zuriiokgenommen
•p. 42, 10.11. oriiv avra>rd7tdvra mit der Ausflucht, der Tempel solle
xal elg avrov. Dresselius confert an anderm Orte und nach anderm
Col. I, 16. Hebr. I, 4. Plane wieder aufgebaut werden; und
p. 42, 12. 15. De Josuae nominc cf. die Juden, um ihre Hoffnungen be-
Justin. Dial. c. Tr. c. 113, p. 340. trogen, seien schon damals nur mit
p. 44, 1. Kvpioj pro Kvpco Jes. Miihe durch besonnenere Leiter vom
XLV, 1. ita etiam TertulKanus adv. Ausbruche der Emporung abgehalten
Prax. 11, 28, adv. Jud. 7, Cyprianus worden (Gratz Gesch. der Juden IV
testim. I, 21. Novatian. de trin. c. 26. p. 148 sq., Jost Gesch. des Juden-
XIV. p. 46, 23. 24. Mojv6rjg Bepd- thums etc. II p. 77 sq. cf. Basnage
Ttojy ojy cf. Hebr. III, 5. Iren. adv. histoire des Juifs VI, 9). Es ist in
haer. I, 2, 5. den jiidischen Berichten, worauf sich
p. 48, 1 — 6. iva avrog q>a- diese Annahme stiitzt, viel eitle Ruhm-
vdg — Xaov dyiov. haec
redigkeit und jene bekannte Geheim-
ita restituta
etiam evidentius, quam prior textus nisswisserei, welche der Glaubwiirdig-
(cf. libnim meum: Die apostol. Vater keit ein schlechtes Vorurtheil erweckt.
p. 33 sq.), docent, huius epistolae scri- Was

sich aus den jiidischen und an-
ptorem e gentilibus oriundum fuisse. dcm
Quellen etwa mit einigem Grunde
quae Weizsackerus 1. 1. p. 7 contra- entnehmen liisst, ist in der ThatNichts,
dixit, nullius sunt momenti.
dass sich die Juden starker als je als
^^V- 1 '^0, 3. 4. rovro Xeyu mit dem Gedanken an
die Herstelhmg
orL 6vvreXe6e:L xvpiog iv iB,aHL6xi- ihres Ileiligthums und Planen dazu
Xioig he6i rd ndvta. Praeter ea quae trugen. Und hiermit reimt sich auch
de sex miUibus mundi huius annis dcr Gegenschlag, welchen Iladrian
76 ADNOTATIONES
durcli >semcn Bau fiilirtc, welcher aber ciner Zwischenrede [in loco scripturac
cben untcr die.scn Umstanden fast sacrae] als einer bekannten Sache ge^
nothwendig den offenen Aufruhr her- dacht ware. Die ganze Gliederung
vorrufen musste. Gcsetzt aber, es im Gedankengange des Capitels ware
wiire auch jene ganze Annahine mehr hierdurch zerstort." verus sententiarum
als vormals ein eitlcs jiidisches Vor- ordo hic est: Judaeos templum Hiero-
gcben und jetzt eine luftige Vermu- solymitanum vcrum Dei templum fuisse
thung der Geschichtschreibcr, so ware opinatos Barnabas primum (1. 21 — 36)
dcnnoch fiir den vorhegenden Zweck refellit ex ipsius Dei effatis (Jes. XL,
nichts damit erreicht. Denn auch die 2. LXVI, 1. XLIX, 16, ubi iam pro-
Sage bietet keinen Zeitpunct, in wel- priam suam de vero Dei templo sen-
chem die angeblich im Barnabasbrief tentiam obiter indigitat 1. 11 14,—
ausgesprochene Erwartung ihre Stelle Enoch LXXXIX, 56. 66. 67). iam re-
findet. In dem Augenblicke , da Ha- futata illa opinione (1. 14 19) ad —
drian den Juden die Zusage gegeben novam quaestionem transit, existatne
hatte, sie diirfen ihr Heiligthum wieder omnino templum Dei. id existere, ita
aufbauen, konnte nicht gesagt werden, respondet, Danicl IX, 24. 25. 27 nos
dass diess die v7t7}pEtai rmv ix^^p&y docet, sed nondum perfectum est; in
thun werden. Noch weniger passt Christianorum enim coetu praeclare
diess auf die Zeit, wo Hadrian bereits aedificatur. cur tandum hoc verum
die er.ste Zusage in eine andre zwei- Dei templum non iam antea obiter
deutige verwandelt hatte, durch welche tetigisse potest? neque quae Weiz-
sich die Juden um ihre ganze Hoff- sackerus addit rem probant. Bamabas
iiung betrogen sahen. Am wenigsten templum Judaeorum non quidem re
endHch in diejenige, da Hadrian be- vera, sed nomine et opinione populi
reits einen heidnischen Tempel er- divinum templum fuisse censuit, tem-
bauen liess. Wenn man desshalb an- plum autem Hierosolymitanum verum
nahm, der Verfasser sage den Juden Dei templum praefigurasse typorum
im Hohne und bittersten Ernste (cf. studiosissimus hic scriptor minime ne-
Volkmar., theol. Jahrb. 1856 p. 285): gavit. eodem plane modo templum
Gott lasse allerdings ihren Tempel Judaeorum consideravit, quo sac;rificia,
von den Zerstorern selbst wieder auf- quae falsa quidem sunt (c.II p. 4, 15 sq.),
bauen, aber nur zum Buin filr sie: so sed Christianorum recta sacrificia ni-
giebt diess weder iiberhaupt eine klare hilo minus praefigurant (ib. p. 6, 4 sq.).
und mit der Sachlage zusammenstim- itatestamentum Judaeorum falsum erat
mende Vorstellung, noch steht davon (c. IV, p. 8, 27 sq. XIV, p. 46, 22 sq.),
etwas in den Worten." quae omnia sed etiam Christiani testamentum divi-
quum summo iure Weizsackerus monum habent. idem fere de circumsisione
nuerit, non possum non mirari, quod asseritur (c. IX, p. 28,5 sq.).typus igitur
spiritualem templi aedificationem, quam veri templi divini etiam templum Hiero-
cum plerisque interpretibus et ipse solymitanum fuit, et scriptorem nostioim
(apostol. Vater p. 28 sq. 36, Zeitschr. nihilomnino impedivit, quominus scri-
f. w. Theol. 1. 1.) huic loco vindicavi, pturam sacram secutus templo Dei (a
reprobavit. de spirituaU templo non- Romanis) deleto verum templum (a Bo-
dum hoc loco, sed infra demum, quum mani imperii gentibus, fidem christia-
Barnabas 1. 20 pergat: ^7/tTJdGojiiey nam confessis) iam rcaedificari cogita-
ovr, ei k'6ttv vaog Bêov, sermonem nota: reaedificari; nam huius
verit.
fieri censuit theologus Tubingensis. perfectionem futuro demum
operis
scd haec ipsa quaestio aperte pendet mundo reservavit, denique quis tandem,
etiam eiecto voc. yivetai, Weizsackero
a sacrae scripturae loco antea (1. 11 sq.)
laudato. itaque Weizsiickerus 1. 1. p. 23crcdet, Barnabam qui dicitur hic de diu
non debebat ita argumentari: „Wenn praeterlapso Serubabeli acdificio, quod
von hier an iiberhaupt erst die Frage ne ipsi quidem templi eversores per-
iibcr das Dascin cines Tcmpcls, d. h. fecerunt, locuntum essc! e contrario
cines andern, als der alte war, nacli- ipsos Judaeos et gentiles Romano im-
dem dieser untergegangen ist, zur perio subiectos templum eversum reae-
Verhandlung kommt, so kann dieser dificare Sinaiticus codex egregie docet.
nicht im Vorhergehenden schon so quis non videt, haec ad ecclesiam chri-
vorausgesetzt sein, dass seiner ohne stiauam, qnae e Judaeis et gentiJihus
alle Erlauterung so £>eleffentlich in condebatur, respicere? utramque Chri-
AD BARNABAE EPISTULAM C. XVI XXI. 77
stianornm partcm Barnabas eodem adnumerat, scriptor cum Judaeis com-

modo distiiixit,quo Cleiuens Romauus parat. hi modo non ut gentiles Deum
epi. I ad Corintliios c. XXIX et Ilermae in templo suo colebant (p. 52, 4 sq.).
Pastor Vis, III, 5. qua vero ratione nunc quicunque fidem christianam re-
Barnabas 1. 14. orbis terrarum incolas cipiunt una cum fidelibus gentilibus
Romanorum ditioni subditos dixerit, templum Dei spiritualiter reaedificant
docet etiam Clemeus Romanus epi. I. (p. 52, 13 sq.). etiam gentiles prius
c. XXXVII : HaTayorj6GJj.i£v tovs 6Tpa- quam christianam fidem recepissent,
T£vo/.i£yovg Tolg TJyovjiiiyotg yjii&)v, tempkim quodam modo manu factum
i. e. Romauis imperatoribus. habebant. nunc etiam hi in nomine
p. 52, 16 sq. X£y£t yap rj ypagjrj Domini spirituale temphim constituunt
xt\. hunc scripturae locum, quem (cf. c. IV p. 10, 24. VI p. 18, 28 sq.).
interpretes frustra quaesiverant, inveni quum Barnabas noster (p. 52, 13. 14)
in Enochi libro LXXXIX, 56 a Dill- a Judaeo-Christianis gcntiles fideles
manno ita verso: „Und ich sah, dass aperte distinxerit, eum his semet ipsum
er [der Herr dcr Schafe] jenes ihr adnumerare certissime constat.
Haus und ihren Thurm verliess und XIX. p. 56, 14. 7tXov6wg tgj
sie alle in die Hand der Lowen gab, 7tv£VfjLaTi. huius epistolae scriptorem
um sie zu zerreissen und zu fressen, Matth, V, 5 post oi tctgdxoi nondum
in die Iland aller wilden Thiere." v. legisse r&3 7ty£vjj.aTi iam monui (Evan-
66. 67 : „ Und die Lowen und Tiger gelien p, 61 not.).
frassen und verschlanoeu den o^rossten p. 56, 25 sq. ed^ Tpijicjv Tovg
Theil jener Schafe, und die wilden Xoyovg ovg yK0v6ag. DresseUus con-
Schweine frassen mit ihnen und sie fert Jes. LXVI, 2. Phil. II, 12.
;
^
verbrannten jenen Thurm und zer- p. 58, 21. 22. j.ir] yivov Ttpog jilv
storten jenes Ilaus. " cf. quae hac de To Xa/3£iv iKTEivGov Tag x^^P^^S, 7tpog
re contra Volkmarum monui (Zeit- 8£ t6 dovvai 6v6t£XXgdv. cf. Sir. IV,
schrift f. wiss. Theologie 1860 IV, p, 31 /ii] £6tgo rj x^^P ^^^ £nT£Taji£vij
33-1; 1861 II p, 221; 1862 I. p. 42 sq,), £ig To Xa(5£iv, nai iv t5) dn:odi56vai
etiam a Weizsackero 1. 1. p. 26 ap- 6vy£6TaXjx£vy.
probata. p. 58, 24. jj.v?]6$rj6ii;j yjzipav. jii-
p. 52, 25 sq. Ttpo tov ijixag iti- /.ivrJ6K£6^âz c. accusativo etiam Deut.
6T£v6ai Ta-i ^£(p utX. ita neque Bar- \m,
2. Jes. 7. LXm,
nabam Levitam CyiDrium (Act. IV, 36 sq,) p. 60, 3. 4. TtavTi Tw aiTovvTi
neque omuino christianum virum e 6£ didov cf. Luc. VI, 30 7tavTi ds
Judaeis ortum scribere potuisse recte T(p alTovvTi 6£ didov. Weizsackerus
mihi contendisse videor (apostoL Vater 1. 1. p. 36 de hoc loco, ubi Barnabas
p, 32 sq,). sententiam meam Weiz- noster cum ev. sec. Lucam, non cum
sackerus 1. 1. p. 7 sq. rationibus mi- ev. sec. Matthaeum congruere videtur,
nime sufticientibus impugnavit. Is- haec disserit: „Da wir jedoch sonst
raelitae quidem antiquissimi Mosis keine Spur des Lucas im Briefe haben,
coaetanei ad idola se converterunt und dessen Beniitzung nach allen ge-
(c.IVp, 10,6sq. cf.c,XIVp.46, 17sq,), schichtKchen Verhaltnissen zweifelhaft
sed seriores Judaei unum Deum fide- erscheinen muss, werdcn wir daraus
lissime colebant et ad evangelium con- nur schiiessen diirfen, dass der Ver-
versi Christi, non Dei fidem receperant. fasser die Matthausspriiche nicht in
Weizsackerus mihi obloquitur: „Wenn der festen Gestalt, wie sie unser Evan-
der Verfasser aber sagt: otl r)fx£v gehum hat, kannte." haec non dixerim.
7cXr]p£ig £idoDXoXaTp£iag, so darf nicht ceterum eadem sententia etiam in
iibersehen werden, dass er nicht vom Hermae Pastoris Mand. II. reperi-
aussem Dienste der £l'dcjXa spricht, tur, heic saltem e Luca vix hausta.
sondern vom Zustandc des Hcrzens Barnabam iam ipso evangelio sec.
[hoc minime concedo], —
Ueberdiess Lucam usum esse non quidem impos-
yergleicht er diese Ilerzen ausdruck- sibile iudico, sed etiam tertium no-
lich mit dem jiidischen Tempel.'' ipsos strum evangelistam antiquioribus scri-
potius Christianos, quibus semet ipsum ptis usum esse constat.
Huius editionis et codicis Sinaiticl discrepantia non
notata.
C. I, p. 1, 9. OVTGDg\ OVTGJ. c. IV, p. 10, 19. rEXE'LGDg\ TEXlGDg.

,
C. 11, p. 5, 18. TtTiijpjjg] nXyjpiq. — , 20. J.LOvdÊTE\ )l07â8,ETai.

,
22. cpepr/Te] q^^pi/Tai. — , 24 r£XEiog\ TEXLog.

.
6, 2. dyaTtaTe] ayanaTai — , 26. cpvXd66ELv\ q)vXa66iv.

3. 4. ayaô6vvrig\ OLyoi- — , 28. KPLV£l\ KpiVl.
,
^Go6vvriq. P- 12, 4. (ia6LXEiag\ fta6LXiag.

5. B,r}TEiv\ S,r]Tiv. -, 4. KaKELvo^ Kamvo.
12. vr}6TEVETE^^ \'rj6TEVETai.
, — , 5. rO£lT£\ VOELTat.
6, 14. vr}6Tdav\ vr/6Ttav.
c. III, p.
15. r(dju2ln/T£\ Kajuipj/Tai.
— ' 6.
. 6i]ji£ia\ 6rjjiLa.
iy7iaTaX£XEiq)SaL\ ev-
17. HaXE6eTE\ naXEÊTaL. KaraXEXiqiâi.
— . vr]6TEiav\ vr/^Tiav. c. V, p. 12, 9. V7t£)l£lVEv\ V7tEJilLVEV.
19. Ta7tEivovva\ tanL- — , 15. rjjiEtg\
. rjjiag.
vovvTa. — , 16. . KEipavTog\ Kipavrog.
22. 6vyypaq)rp'\ 6vvypa- — 17. VTtEp£VX0Lpi6T£lv\
, iJTt-
(pr/v. EpEvx<xpL6rLv.
26. 7tpoo'ijiiov\ 7Cpo'if.iov. — , 20. iKTELV£TaL\ EKTLVETai.
.
30. ipEi\ Epi. — , 21 XEy£i\ XEyi.

.
S2.TETa7tElVGOJUEVr/v\ TETa-
7tLVCD)IEVrjV.
— 24'
d7toX£iraL\ aTToXLraL.
.
V7t£JLElVEv\ V7tEJ.llVEV.
.
—
',
p. 8, 1. iXEij6Eig\ EXaLr]6Eig. , 26. EiKOva^ iKova.

.
2. aKEpaio6vvrj\ aKEpso- — , 27. VTtEJlElV£v\

. V7t£J.llV£V.
6vvrj. -, 28. JiLd^£TE\ JiiaÊTaL.
4. iva\ Eiva. -, 29. IV a\ ELTâ.
.
,
. iKELVGDJ^^ EKLVGDV. — , 31. V7t£Jl£LV£v\ VTtEJlLVEV.
c. IV, p. 8, 7. iK^rjTEiv\ ek^yjtiv. -, 33. KaLvov\ KEvov ( ita
12. Ijm^] £jiT etiam ceteri codd.)
13. (JWr/3f^£ZJ/] 6vvTpE- P- 14, 2. 6rjjL£ia\ 6rjjiia.
— 4. Ktjpv66£Lv\ Krjpv66iv.
— . teXelov\ xeXlov. —
,
, 10. XEtpS)v\ XI P^-

19. Ta7tElVC^6El\ XaTtlVGJ- — , 13. teXelov^ teXlov.
.
6el. — , 15. V7t£JiELV£v\ iJTtEJlLVEV.

—
.
TpEig\ Tpig.
. — , 18. 0VTGDg\ OVTGD.
20. XEyEi\ XEyL. — , 20. ÊL6ai\ q)EL6£.
.
21. e18ov\ i8ov. — , 23. 6La)^6vag\ 6Eiayovag.

23. olvetelXev^ avETiXEv. c. VI, p 16, 3. £yyi6dTGD\ EvyibarcD.
25. 0(p£/A/:r^] ocpLXETai. — , 4. i))iEig\ vjitg.
26. MiCJg] idELGjg. 7taXEtGDS7'j6£6^£\ 7ta-
30. ^KfZrOi] EKLVOl. XaLGDîj6E6âL.
p. 10, 2. <3p«] opz. — , 5. i7tE\\ EKL.
6. 7. MGDi)6Tj , MGDiJ6rj\ — 7. dKpoyGDVia}ov\ aHpo-
f.iGD6rj jxGD6rj. yOD7nE07\
8. M&wc^T/s] J^toD^rjg. -, 18. (h6E).\ cd6i.
11. t-^^^^ffrtfracJtp/oa^^^zcpB^}] — , 24. MGDv67jg\ jicD67jg.
EVKaTa6q)payL6S7j. -, 25. . El6£XdaTE\ £i6EXBa-
— , 13. 7tp£7t£l\ TtpETCL. rai.
,, ,,,
,., ...
.
CODICIS SIX. DISCREPANTIA. 79
c. VI, p. 16, 26. 'idaah] 'idax. c.VII ,P 21, 11. 1l8go6iv] £l8g:)6l7
{'^''•'
p. 18, 2. iXTiidaTa] eXTndarai. 12. 1'Sete] elSete elSe).
— 4. ior)] EdTiv. c.VIIJ[,P .24 20. Soxelte] SoxLTaL.
— 10. inEi] ETti. — ,
22. TEXEiaL] TEXiaL.

— 14. Mar' Elxoya] Jia^ ai- 23. aipELv] EpLV.
—
,
Kova. ftdXXELv] (5aXT.

.
— 18. nXy]p(^6aTE] TtXijpoo- — ,
, 24. Ue] £l8e.

6aTai. 27. VOEITe] VOELTaL.
— 22. EUkX^âTE] EL6E\â- — ,
, 15. 7)f.L£tg] T/fxig.
Tai. 16. laTai] EiaTai (** la-

—
,
25. 26. TtpoEfiXEitE] Ttpoe- Tat).

ftXETtEV. c. IX, P 26 , 26. ^7J6aL] 8,7]6e.
p. 20, 2. 6(pS7J6oj.iai] 6q)^7/6o/.i£. P- 28 ,
11. n£piTfl7]^7]TE] n£plT/l7]-
— 7. Ttaidiov] TtEdiov.
—
^7]Tai.
— 8. 7}/.i£ig]^ 7/juig.
— ,
16. ipEig] Epig.
— 11. 12. apxEiv] apxiv. ,
17. 18. EidGoXGDv] iSgdXgdv.
— 12. TtETELvSiv] TtETLVGDV. c. X, P- 30 8. MGDv6^g] fiGD67]g.
— 13. 6cpEiX0}.lEy] 0(pLX0f.L£~. — ,
9. xopaxa] xopaxav
— 14. yivETai] yEivETai. (** xopax(x).
— 15. X£Xeigo^&I.iev] teXigd -
P- 32 8. 9. (xx£paio6vv7f] axe-
^CDf.lEV. PE06VV7].
c. VII, p. 20, 17. voeite] VOElTai. — 19. XaTOtXEl] XaTOLXL.
— 19. 6q)EiX0).LEv] OcpLXojdEV. — ,
22. nXEOVEXTEt] nXEOVEXTL.

— — alvEiv] aiviv. — ,
23. vaivav] vEvav.

— 20. xpivEiv] xptviv. — ,
,
26. yivETat] yeLVETai.
— 21. cioj07tOLrj6rj] ^GOOTtoi- P- 34 8. Javtd] SaveLd.
7]6t. ,
12. (poft£i6âi]q)oftL6âi.
— 23. 6TavpooÊig] 6Tav- 13. nETEivd] nETiva.
pGDSig. z 15. (p(xy£6^Ê] (pay£6âi.
— 25. iEpEig] LEpig. — 17. £V(ppaivE6âi] ev-
— 26. v7j6TEiav] v7]6Tiav. (pp£V£6BaL.
— — iôX£S^p£V^7]6ETaL] — 24. 25. nEpinaTEi] n£pi-
EB,oXE^p£V^r]6ET£. naxL.
— 26. 27. ivETEiXaTo] evetl- c. IX, P- 36 , 11. nXELOv] nXLov.
XaTo. 15. ^Lva] 6£nâ.
— 27. in£i] ETti. — 18. 6vyxXcx6GD] 6vv7iXa6GJ.
— 28. npo6(p£p£iv] 7tpo6(pE- P- 38 5. yLVC^6XEl] y£LVGD6XL.
piv. 5. 6. (xnoXEiTaL] anoXiTai.
p. 22, 4. vr]6T£ia] v7]6TLa. — 6. ai6^(xvE6Ê] ai6âv£-
1
4. 5. npo^lx^T^^] 7tpo6£X£- 6âi.
Tai. 7. XiyEL] XEyi.
— XaiVOv] HEVOV.
7. — ,
11. ni6T£i] nL6Ti.

— 6(xpxa] 6apKav.
8. — 13. ETEpog] ETaipog.
— — IieXXete] /lEXXETai. 18. ^/LEtg] 7]fiig.
— 10. dai^T;]] diB,7].
)
5
19. xaTaf3aivo/L£v] xata-
y
11. ivETEiXaTo] EVETEl- ÊVO/LEV.
XaTo. 20. dvaftaivo/iEv] avafte-
— 11. 12. npo6EX£T:£] npo6- VO/IEV.
EX£tai. c.XII ,P- 40, 8. iÊTElVEv] eB,£TIV£V.
• 13. npo6£VEyxaT£] npo6- 5
EVEyxaTaL. 9. xaÊiXev] xaîXev.

— — tva] Evav ('•'*c7-'a:).
1
13. dn£iB^7]] anL^7].

— 16. ilJ.nTv6aTL] c/inTv6aTaî.
)
5
14. MGDv67]g] /iGD67]g.
"~~ * 16. 17. xaTaxevT7]6aT£] 5
16. 67]/l£i(JD] 67]/lLGD.
xaTaxEVT7]6aTaL. 17. ddxvELv] Saxviv.
— 17. nEpiÊTE] ntpiÊTaL.
5
20. 21. ivTELXdfiEvog] £v~

— 20. XOLL (X(paipLi] CpEpL
J
TiXa/iEvog.
(** xai aq)£pL). P- 42, 3. xaXEi] xaXi.
p. 24, 5. inEi^^] £nid7]. 4. MGDv6£GDg] /IGDÊGDg.
— 10. L6ovg] u6ovg (**z(joi'b).
j
3
5. £ln£] EinEv.
80 HUIUS EDITIONIS
c. Xir,p. 42, 6. McDvdrjg] /mjdijg. c. XVf, p. 52 9. olKo8ojxr/dErE] olko-

— IG. ^«/3agJ x^P^S'
,
—
8oj.Lr/d£raL.
— 19., aXXa. dXA.'] 10. iyvooKarE] eyvoo-
— 20., i7tei\ ETti.
—
Karai.
— 21. AavL^] ba6.
,
—
12. 7toX£JJ,Elv] 7toXEJ.llV.
p. 44, i7tanov6ai\ E7ta>cov6E.
2. 25. jidÊrE] jLaêrai.
— iSe] 3. eide. — 27. x^^pog] Xipog.
—
,
— — zJavid] da8.
, . . 7tXr/pr/g] 7tXr/pig.
c.XIII, p.44, 5. "j8GojiiEv] ei8oDfiE. p. 54 1. £i8ooXoXarp£iag] £i-
— EKEivovg] EKivovg.
, 6. SooXoXarpiag.
— dtEipa] drifja.
, 8. 4. judBÊrE] jLaÊ.rai.
— 12. , JilEi^CJv] /lEl8,0V. 6. Kaivoi] KEVOl
— 13. , ocpiXEtai. 6cp£iA.ErE] 11. dvoiycov] avvyoov.
— 14. Seêlx^^] 8e8ix£v. c. XVII, p. 54 24. vor/dr/rE] vor/dr/rai.
—
,
7tpoq)7]rEia]
, 15. 7tpo(pj/ — . KcidâL] KELdê.
ria. c.XVII[,p.56 6. djt] dito.
— 23. x^zpag] x^poî'
, c. XIX, p. 56 10. 8o^£Lda] 8oBida.
, 28. /.LEi^GJv] /ll8,G0V. 18. raTtEivogjpoov] ra-
p. 46, 4. rEXEiov] reXiov. Ttivocppoov.
— , 6. r£^!£LKa] reîKa. — . dpEig] apLg.
c.XiV,p.46, 12. opEi] opi. 21. 7tai8oq)ôpi/6£Lg]
— , 13. 14. rEddapdKOvra] 7tai8oqjSopr/dig.
rEddspaKovra. 22. iXEyâi] £X£yB,£.
—, 14. EXaftE] EXaftEv. p. 58 8. rartEiv^v] raTtivoov.
— , 16. Moovdrjg] juGodr/g. 10. yivErai] yEivEraL.

— , 17. MGJvdrjv. MGOvdrj, 14. iX7ti8,ovdL] eXtlI-
Mcoijdrj] j.iGodi/v /igo- ôvdiv.
dr] jiiGodr/. 16. KaXidai] KaXEde.
— , 19. Mooijdr/g] /loodi/g.
—
17. 7tddL] Ttadiv.
20. ippilpEv] EppELIpEV. 20. 8vvadai] 8vj'ade.
— —
,
, . x^^P^^^] X^P^'^'
— — . dyvEvdEig] ayvEv-
— 22., MGOvdijg] /iGodr/g.
— 21.
dig.
— 23. , riJnEtg] rjjiLg.
— —
yivov] yELvov.
— — , . MooiJdrjg] juLGodr/g.
— 26.
. inrEivoov] eKrivoov.
— 25., v7C0}j.Eivag] iJTtojLi- TtapaKaXidai] Tta-
vag. paKaXede.
\ — — , . Eva] Eiva (** 'iva). p. 60
—
2. x^^P^] Z^pG^J'-
— 26. , 7idKEivoi] KamvoL. 2. 3. 8idrddEig] 8i6ra-
— , . r£XElGO^&)dLv] rEXLGO- dLg.
^GOdLV. 9. 6vv£i8r/6£i] 6vvi8i/-
— — , . 7/jLEig] r/jiig. 6el.
p. 48, 1. cpavEig] (pavig. c. XX, p. 60 11. i6ri] e6riv.
— , 8. x^^P^s] X^pog.
— 14. eL^GoXoXarpeia] ei-
— 11. dKorEi] dKori. 8ooXoXarpia.

— 15.
,
— , 17. iddadâi] Eiadadâi, jioixKX-

jioixeiLx]
— 16. a;i'3«5£;nr] avâ-
** improbavit e.
— , 19. KaXsdai] KaXede. 8La.
— — cpapjLaKeia] cpap-
— , 20. TtapaKaXkdai] itapa- .
KaXEde. jLamcx.
c.XV,p. 48, 22. opEL] opi.
— 18. dXi/ÊLav] aXj/îav.
— 23. Mooijdr/v] jioodr/v. — 12. dXX] aXXa.
,
— — dyLadare] ayiadarai. — 24. Evxepeîg] Evxepig.

— 25. qjovEig] cpovig.
, .
— 25. krEpoo] Eraipoo.

,
— — cpSopEig] qjSopig.
— 28. x^^P^^] X^P^^'
,
.
p. 50, jiaprvpei] jiaprvpi.

5. c. XXI, p. 62 5. 6vva7roXElTc\L] 6vr-
— 10. Kpivei] Kpivi.
,
—
aTtoXLTai.
— 19. dyiddai] ayiade.
, 7. Xa/iiftdv£r£] Xajjfta-
— 21. opdtE^ oparai.
,
—
VETa i
c.XVI,p. 52, jidêre^ jiaÊrai.6. 9. 6vva7toXelrai] dvva-

— 8paHL] 8paKEL.
, 7. TtoXiraL.
ET CODICIS SIN. DISCREPANTIA. 81
c. XXI, p. 62, 11. ;aV£(j5£] yEtve6âi. c. XXI, p. G2, 20. i6ti\ edTiv.
— , 12 apare] apa ' ' j ^c
— , 15. yivedBe] yiyveCê. — , 21. 22. dvaTtXrjpovTe]

— , 16. TtoielTe] TtoieiTai. ava7t\i]povTai.
— — , . evpe^jjre] evpeSij- — , 22. k'6Ti] edTiv.
rai. — , 23. ypdipai] ypaipe
— , 17. /.iv7jfj.oyevere] i-ivi]- — , 24:. eiptjvt]g] 'ipym/s.
fioveverai.
Addenda et corrigenda.
in tcxtu c. II. p. 4, 24 ovx- 1- ovk.

c. ni. p. 8, 1 eXei]6eLg c. S. et Yolkm., legendum erit iXei^dyq.
c. IV. p. 10, 19 nai delendum, comma ponendum.
c. V. p. 14, 20 fiov. 1. i-iov.
c. V. p. 14, 24 eig. 1. (hg.
c. p. 18, 21 'Idov. 1. Idov.
VI.
c. VII. p. 22, 16 Kal prius scribendum Kai.
c. X. p. 34, 4 6TojiiaL. 1. 6T6/.iaTi.
c. XI. p. 36, 18 juoxXovg. 1. /lOxXovg.
c. XIV. p. 46, 18 oTi. 1. oTi.
in notis c. I. p. 4. not. ad 1. 1. 2. 1. 3. dt?caio6vvr]. 1. 8ixeo6vvr}.

c. I. p. 4. not. ad 1. 1. 2. 1. 6. 6iKaLo6vvaig. 1. 8LKaLo6vvr]g.
c. IV. p. 8. 29 v)xa)v. — iKeivGov. Volkmarus iam ipse suam
editionem correxit (Ueber den Barnabasbrief
nach cod. Sin., Zeitsclirift f. wiss. Theologie
1865. IV. p. 447).
IV. p. 9 in dextera parte 25 del.
IV. p. 12, 5 om. S. 1. ftXeTtetat S.
V. p. 15, 24 ,,/iov eig S. eig iext. vulg." del. —
LIPSIAE: IMPRESSIT F. A. BROCKHAUS.
IIERMAE PASTOR.
GEAECE
E CODICIBUS SINAITICO ET LIPSIENSI

SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM EXCERPTIS,
COLLATIS YERSIONIBUS LATINA UTRAQUE ET AETHIOPICA, LIBRI
CLAUSULA LATINE ADDITA, RESTITUIT, COMMENTARIO CRITICO

ET ADNOTATIONIBUS
INSTRUHT,
ELXAI LIBRI FRAG3IENTA ADIECIT
LIPSIAE,
T. O. WEIGEL.
MDCCCLXVI.
PROLEGOMENA.
Uucm pcrmulti, si non proplietae, tamen iusti viri doctique antea videre
cupicrunt, scd non vidcnmt ^), graecum Hermae Pastorem, cum nobis contigit
vidcre. fragmenta quidcm graeca iam priorcs editores, inter quos J. B. Cote-
lerius ^) et J. A. Fabricius ^) exccDcbant, ex ecclesiae scriptoribus diligenter
contulcrunt, scd graecus textus ipse nostra demum aetate innotuit.
I. DE HERMAE PASTORE GRAECE RESTITUENDO.
Constantinus Simonidcs codicis cx Atho monte allati tria folia (Mand. XII,
4 p. 75, 16 — Sim. YIU, 4 p. 105, 6. Sim. IX, 15 p. 128, 23 — Sim. IX,
30 p. 141, 10), antecedentium et intermediorum apograplium bibliothecae acade-
micae Lipsiensi vcndidit. sola ultima capita deerant. ex boc codice Lipsiensi
Ilermae Pastorem graece anno 1856 primum ediderunt Biidolx^lms Anger et
Guiliehnus Dindorf.'^) Angerus haec praefatus est: „Jam vero tria illa folia
(quae codicis Lipsiensis vocabulo appellabimus) chartacea sunt, forma octo-
naria eaque maiore exarata saec. XV. ineunte vel medio. librarius maxima
usus est parsimonia, quandoquidem linearum numerus inter lineas 67 et 72
fluctuatur, litteraeque ipsae pcrquam minutae sunt multisque instructae scri-
pturae compendiis. — scriptura passim in margine hic illic exeso periit,
passim etiam detrita est, ita tamen ut facilis plerumque sit expletio. inter-
') Ilugo Grotius in epi. 768. sed Christianus Carolus Josias Bunsen
ita
in libro: Hippolytus und seine Zeit, Vol. I, Lips. 1852. p. 229 scripsit: „Seit
den ersten Kegungen einer katholischen Literatur, wie sie mit dem Hirten
des Hermas begannen, —
dem gutgemeinten aber einfaltigen Roman, von
,
dem Nicbuhr zu sagen pflegte, er bedauerte die athenischen Christen, dass

sie vcrpfliclitet waren, ihn in ihren Versammlungen zu horen" etc.
^) Patres apostolici ed. J. Clcricus. Amstel. 1698. I, 67 sq.
^) Codex apocryphus Novi Testamenti. Pars III. (Hamburg. 1719) p.

737 sq.
*) Hermae Pastor graece. primum ediderunt et interpretationem veteretn
latinam addiderunt Rudolphus Anger et Guilielmus Dindorf. Pars prior quae

textum gi-aecum continet. Hermae Pastor graece. primum edidit Rudolphus
Anger. pracfationem et indicem adiecit Guil. Dindorf. Lips. 1856.
IV PROLEGOMENA.
punctio et accentuum spirituumque designatio frcq.iiens, neque vero constans.

perpauca eaque ab eadem cuius reliqua sunt manu correcta, saepius scriba
vel in iis, quae per errorem repetierat, ab emendando abstinuit. litterae sin-
gularum similitudinum (nam praeter finem mandatorum nihil nisi
initiales
similitudines in his foliis monuimus) nec non quae plerumque
inesse iam
antecedunt inscriptiones (plerumque inquam parabolae enim quae sunt inde a
;
septima titulis carent) minio pictae sunt." quae vel inter haec tria ipsius co-
dicis folia leguntur (Sim. Vm, 4 p. 105, 6 — IX, 15 p. 128, 23) vel antecedunt,
ab Angero ex illo Simonidis apographo edita sunt.
graecum autem Hermae textum principalem, non ex antiqua demum inter-
pretatione latina conversum esse, Angerus 1. 1. p. XI sq. argumentis defendit
gravissimis. ipsum enim codicem Lipsiensem cum veterum scriptorum excerptis
iam antea notis Angerus ita consentire ostendit, ut dissensus non alius sit,
quam qui inter duos eiusdem libri codices intercedere solet; ubi vero fragmenta
illa ab interpretatione latina recedunt, codicem Lipsiensem nunc cum fragmentis
facere, nunc cum latino, interdum suam sibi propriam praebere scripturam.
eandem autem esse rationem in apographo atque in ipso codice Lipsiensi.
itaque Angerus, consiliis cum Dindorfio initis, graecum textum iara edidit,
in hac editione ita versatus, ut codice Lipsiensi et illo Simonidis apographo

reliquarum libri partium cum plagulis impressis collato textum summa cum
fide repeteret, quae displicehant^ modo ferri ulla quadam
servatis etiam
ratione posse viderentur. theologus Lipsiensis, hoc ipsum decere ratus edi-
tionem primam eamque ex unico factam codice, perraro ab archetypis recessit,
itaque codicem potius quam ipsum librum edidit, ne ibi quidem , ubi in latino
vel in fragmentis plura continentur quam in graeco, lacuna notata, nisi ex
ipsa graeci textus natura deesse aliquid patebat. in altera enim editionis
parte, quam etiam nunc desideramus, subsidia critica se additurum esse
Angerus pollicitus est, h. e. interpretationem veterem latinam cum scripturae
varietate et graecis antiquorum ex Hermae libro excerptis, eamque tum se-
cundum haec praesidia tum ad graeca nostra emendatam, additis praeterea

prolegomenis ad volumen universum spectantibus et notis ad crisin textus
tam graeci quam latini pertinentibus, nec non indice locorum Veteris Novique
Testamcnti, ad quos alludere Hermas videtur.
quibus vixdum promissis statim res mutata est detecta Simonidis fraude.
ipsum enim apographum quod vendiderat e priori aliquo apographo iam
saepius correcto confectum crat. cuius apographi prioris fideque dignioris
discrepantiam Angcrus et Dindorfius editioni suae statim addiderunt. ') sed
Constantino Tischendorfio coUegarum Lipsiensium editio iam paene tota
inutilis reddita videbatur, toxtumque ipsum denuo edendum esse censuit. ^) quum
enim Albertus Dresselius Patrum apostolicorum editionem pararet, Tischen-

dorfius, se ipsum versandis antiquis libris graecis iisque ineditis assuctum
^) Nachtragliche Bemerkungen zu Hermas von Rud. Anêr und Wilh.

Dindorf (besonderer Abdruck aus Gersdorfs Repertorium Bd. III. 1S5G).
Lips. 1856.
^) Hermae Pastor graece ex fragmentis
Lipsiensibus instituta quaestione
de vero graeci textus Lipsiensis fonte edidit Aenoth. Frid. Constant.
Tischendorf. cx editione patrum apostolicorum Dresseliana centum exemplis
repetitum. Lips. 1856.
llKliMAL' rASiOli GRAECE RESTH UENDU8. V
gloriatus, tcxtiim viris doctis quam fuielissime excussum tradere voluit. tradidit,
quamvis ij^se iu legendo et edendo nonnnmquani falsus. ') gratiae quidem viro
illustrissimo habendae sunt, quod codioem Lipsiensem ipsum cum priori illo
apographo accuratius cdidit, ^) sed etiam Tischendortius codicem, non libruni
edidit cditionemque „principem", quam paene totam inutilem redditam cen-
suit, ibiquoque secutus est, ubi e scriptoribus ecclesiasticis diu collatis emen-
danda erat. nonnuUa exemphi enumerare licet. Mand. V, 1 p. 46, 7 codicis
Lipsiensis apographum exhibet nvLyerai yap fivTtcp rou Ttovrjpov 7trev/iiaro$.
ita cum collegis Lipsiensibus etiam Tischendorfius, quamvis Pseudo-Athanasius,
Antiochus Pahiestinensis et versio vulgata TtrlyaraL yap vno rov Ttovr/pov

nrtvârog praebeant. Mand. IX. p. 02, G etiam Tischendorfius contra omnes
testes reliquos Lipsiensem lectionem ddsXcpr} pro ^vydrrjp reddidit. Mand.
XI. p. 70, 5 etiam apud Tischendorfium reperitur ro nvEVfia ro f.ic>op6v^
quura iam versiones ro nvevfxa rb eniyeiov commendaverint. Mand. XII, 4

p. 75, 18 vocabukim //?/ in editione principe uncinis inckisum etiam Tischen-
dortius reprobavit, quamvis necessarium et ab interprete latino vulg. confir-
matum. Sim. V, 1 p. 84, 17 etiam Tischendorfio simpkcissimam emendationem
non animadvertenti voc. ri]6reia excidisse videbatur. Sim. V, 3 p. 87, 20
etiam vir illustrissimus e codice Lipsiensi insanum ilkid vocabukim dwoipidas
(cf. Vis. ni, 1 p. 13, 6. 7) edidit, neque a Pseudo-Athanasio neque a latino
interprete edoctus, legendum esse dvjuiprfcpidag / Sim. VI, 2 p. 94, 9 invitis

ipso codice, Pseudo-Athanasio, vulgato interprete cum editione principe etiam
Tischendorfius vocabulum ov ante xarecpSâp/xeroi perperam addidit. ib. 1. 15!cum
antecessoribus e codice barbarum vocabulum poôvg edidit, neque aPseudo-Atha-
nasio neque a latino interprete edoctus, legendum esse 62,ovg! ib. 1. 13 contra
Pseudo-Athanasium et omnes versiones, qui ai'yeior (cf. Vis. V. p. 34, 4) legerunt,
dypiov editum est. Sim. Vm, 1 p. 100, 22 sq. in utraque editione male
interpungitur: dcp' r/g de, q>r]dij ndrra i'dyg , nat 8r]XGDî]derai doi ro ri
idriv 6 ayyeXog o imdedcoHoog r&3 Xao) rovg pdf3dovg. ndXir dnyrei an
avrav. Sim. VIII, 7 p. 109, 18 etiam Tischendorfius textum apographi,
quem non intellexit, mancum esse censuit. Sim. IX, 2 p. 114, 14 etiam vir
clarissimus ex apographo voc. eroipoi de virginibus dictum reddidit. ib. c. 15
p. 129, 11 codicem 6v6jj,ara exhibentem non emendavit ex interprete, qui
Ifxdria legit. 28 p. 139, 12 voc. drjdedrepoi, quod codex praebuit, ne
ib. c.
Tischendorfius quidem secundum interpretem mutavit in eveidedrepoi. quae

omnia, ne etiam plura addam, quamvis editioni principi fortasse ignoscenda,
tamen aperte docent, quonam iure Tischendorfius editionem quam principem
dicunt iam paene totam inutiknn redditam iudicaverit.
sed ita iudicet vir ckirissinms. quid tandem eum niovit, ut Angero grae-
cum textum principak'm affirmanti vehementer contradixerit? Tischendorfius
graecum textum non iam aUero post Chr. seculo, sed media demum quam
*) praeter ea, quae Tischendorfius ipsc invito apographo male in suam

editionem transisse confessus est in Dresseki Patrum apostokcorum editione
p. LV, cf etiam Vis. UI, 2 p. 15, 9. III, G p. 20, 16. 19. 21, 17. III, 9 p. 25,
19. Mand. II. p. 37, 5. 6.
perpauca typothetarum vitia corrigenda sunt: Vis. IV, 3 p. 15 ed.
')
Tischdf TtaroiHTJHovdiv pro HaroiHrjdovdLv. Sim. VIII, 2 p. 44 napn6r pro
Hapn6r. IX, 12 p. 57. nairrj pro HaLvi).
VI PKOLEGOMENA.
dicunt aetate ortiim esse ncc cum praelicre tcxtuni, quem vctus intcrprcs
latine vertit, secl quo quis dcperditum graecum compensaverit latina convertens
argumentis affirmavit levissimis.
praeter vulgatam latinam intcrpretationem Albertus Dresselius iam aliam
antea ignotam e codice Falatino 150 sec. XIV ') edidcrat, quam a vulgata
illa centies in melius declinare ambiguisque in casibus fere somper praestau-
tiorem praedicavit. itaque Tisclicndorfius concessit quidem, graccum illum de
quo agitur textum non posse e vulgato nostro latino, etiamsi ad bonos non-
nullos codices passim corrigatur, pctitum esse, sed eundcm ex alia nescio
qua interpretatione latina media actate ortum esse contendit. tali coniectura
vir clarissimus sibi confinxit codicem aliquem iirimitivum, Palatino aliquot
seculis antiquiorem, „ qui quac in rccentioribus sparsae inveniuntur coniunctas
inter se auctasque continuerit lectiones latinas, ab interprcte graeco eiusdem
aetatis expressas." tali hariolatione Tischendorfius etiam graeci textus et
veterum scriptorum Hermae Pastorem laudantium insignem consensionem cx-

plicare ausus est. quasi iam ante Cotelerium et Fabricium nescio quis illa
graeca fragmenta aut excerpta collegisset, vir doctissimus 1. 1. p. X ita pergit:
„quid enim, quaeso, obstat quominus interpretem graecum medii aevi excerpta
vctera bene nosse collectaque habuisse statuamus? si cui e doctis illorum
temporum hominibus inmentem venerit librum Hermae ex summa antiquitate
christiana clarum ad compensandum deperditum archetypum graece reddere;
quid mirum, si eum ante circumspexisse inveniemus graeci textus fragmenta?"
ecce primitivum aliquem Cotelerium hoc viro aliquot seculis antiquiorem, cui
Coteleriana editione nondum uso ignoscendum erit, qnod in vertendo loco Vis. II,
4 p. 12, 6 — 12 Origenem eundem locum brevius laudasse non meminit! graeci
textus barbaries, qua Tischendorfius suam sententiam omni ex parte imbecillam
quodam modo confirmare voluit, nunc a codice Sinaitico valde superatur.
denique vir clarissimus 1. 1. p. XV sq. duobus locis maxime confidit,
quibus quae in graecum tcxtum vitia transicrunt, e latinis derivari non possint.
Vis. 3 p. 11, 11. 12 in Lipsiensi apographo scriptum est: ipEig de Maîj.tGo

II,
'l8ov BXlipig £px£tai. textus vulgatus latinus praebuit: „dices autem: ecce
magna (Vat. : Magna ecce) tribulatio venit." itaque Tischendoi-fius : „et quid
tandem Maximus iste sibi vult, quum per totum librum nulli Maximo locus
sit?" sed bonus Maximus in Hermae Pastore plane eadem civitate fruitur,
qua Roda semel (Vis. I, 1 memorata, Clemens et Grapte (Vis. II, 4
p. 3, 2)
p. 12, 8 sq.). ,,dicis autem Maximo: Ecce tribulatio

iam e Palatina versione:
supervcnit" Tischendorfius concludere dcbebat, graeca sana, vulgatam autem
interpretationcm sensim depravatam esse. alter locus difficilis est. Vis. III, 3
p. 17, 12. 13 Lipsiense apographum haec servavit: EiTtoy 6oi, <p7j6i, xat ro
TtpoTepov Ttavovpyog el nepl rag ypacpagnai inL8,ijr7}6eig enmeX^g' ix^y]-
rS)v ovv evpi]6eig ryv dXTJ^êiay. haec respiciunt quidem ad praecedentia
illa p. IG, 17. 18: navovpyog el, av^pcone, êXoov yivcj^Heiv ra nepi rbv
nvpyov. sed ibi dc turri ecclesiac agebatur. hic oftcnduut vocabula nepi rag
ypacpdg, quibus ille liber Ilcrmac traditus (Vis. I, 2 p. 5, 20 sq. c. 3 p. 7,
5 sq. Vis. II, 1 p. 8, 21 sq.) nulkim lucem praebet. ne ea quidem, quae Sim.
^) hoc in codice continetur etiani „libcr pastorid discipuli pauli apostoli.

qucm pauhis meminit. in opistoki ad romanos."
IIERMAE PASTOR GRAECE RESTITUENDUS. VII
V, 3 p. 87, 17. 18. dicuiitur: dvyTeXsdag ra yFypajitjiiiya nodum solvunt.
cum Lipsiensi congruit coil. Vat.: „Dixeram tibi ct prius, vcrsutu te cssc
drai scriptiiras ^) diligeut inquirentem; igitur ^) invcnies veritatem." vulgata
autera versio ita edita cst: „Dixeram tibi et prius, versutum te esse circa
structuras diligenter inquirentem; igitur invenies veritatcm." quasi liaec prin-

cipaliora essent, Tischendorfius in codice Lipsiensi confusionem notavit, „quae
ut in latinis facillime poterat tieri, ita in graecis fieri prorsus nequibat, nisi
si quis latiua graecc verteret." graecus Hermas non illud voc. „ structuras ",
sed iam depravatum voc. „scripturas" vertisse videbatur. quae Tiscliendorfius
principaliora censuit, etiam magis depravata sunt. voc. „scripturas" vulgatae
quoque versionis codices exliibere, iam Dindorfius monuit. -^) ceterum etiam
illa vocabula navovpyoq el Ttept tag ypaq)dg iam ante aethiopicae versionis
et codicis Sinaitici notitiam omissa vidimus in versione Palatina: „Dixi tibi
iam et primo, et tu quaeris diligenter, ergo requirens invenis veritatem." ad-
dita sunt, quia vocabuhi elTtov 6ot nai tb Ttpotepov interpretatione ex ante-
cedentibus (p. IG, 18)17. sed tantum abest, ut
petita egere videbantur.
latini interpretis additamentum censendum sit, ut aliis additamentis quae ,
codex Lipsiensis praebet, ^) simillimum sit.
non mirum igitur, quod Tischendorfii sententia universa, a R. A. Lipsio

statim refutata, ^) soli Lechlero ^) placuit.
post graecum Hermae textum Lipsiensem alteram latinam interpretationem
e codice Falatino editam esse iam diximus, quam H. A. Lipsius in Tischen-
dortianae editionis censura praeter aliquas libri partes, praecipue in similitu-
dinibus, ubi utraque versio latina permixta sit, ex ipso graeco textu
confectam esse iudicavit. accessit etiam aethiopica versio, et ipsa e graeco
textu confecta. ') itaque praetcr Lipsiensem codicem iam duae versiones,
quibus ille saepius emcndari poterat, innotueruut.
*) etiam cod. Bodleianus et Lambethanus et Carmelitanus circa scripturas. :
^) codd. Bodl. et Lamb. diligenter inquirens igitur. etiam cod. S. Ger-

:
mani: inquirens.
^) Nachtragliche Bemerkungen zu Hermas II. p. 13: „Dass der alte Herr
Faber Stapuleusis in der ersten lateinischen Ausgabe von 1513, oder wêr ihm
hier vorgeleuehtet hat, aus scriptiiras ohne weiteres structiiras machte, kann
ihm verziehen werden. Hatte ein Wurm oder ein anderer Zufall das Wôrt
scripturas in der Handschrift vertilgt gehabt, so wiirde er zwar auch die
wahre Lesart nicht errathen haben, aber doch wahrscheinlich so klug ge-
wesen sein, den Singularis structuram, der so oft in der Erzahlung gebraucht
wird, zur Ausfiillung der Liicke vorzuziehen; da er aber scripturas vorfand,
80 giaubte er bei sciner Aenderung um einen Buchstabcn billiger wegkommen
zu konnen, wenn er structuras corrigirte." haec me in notis ad p. 17, 12
non meminisse confiteor.
ita in eodem capite p. IG, 18 cod. Lips. ct vulg. simul addiderunt
"*)
xai iXapootepot yivovtai; Lips. solus c. 6 p. 21, 7. trjv ovdlav.

*) in Tischendorfianae editionis censura (Literar. Centralblatt 1856.
Nr. 47) et contra Tischendorfium obloquentem (ib. Nr. 50). quae Tischen-
dorfius nuperrime disputavit (Theoh)g. Literaturblatt 18G5 Nr. 70), nullius
sunt momenti, quum voc. „structuras" in nullo codicc reperiatur. cf. etiam
Lipsii: „Duplik gegen Hrn. v. Tischcndorf," Zcitschr. f. wiss. Theol. 1866.
I, 122 sq.
p.
Apostolisches und nachapostol. Zeitalter, ed. II. Stuttgart. 1857. p. 489.
^)
') Ilermae Pastor, aethiopice primum edidit ct aethiopica latine vertit

Antonius d'Abbadie. Lips. 1860. ci". Angeri libcllum: NachtragHche Bemer-
VIII PROLEGOMENA.
post haec omnia alter graecus codex innotuit, Sinaitictis, ') qui Pastoris
magnam co^rte partem (Vis. I, 1 — Mand. II. p. 38, 11 et Mand. III. IV.
fragmenta) continet. quem codicem quum Tischendorfius ederet, priorem suam
de graeci textus indole et origine sententiam praeter unicum illud refugium
Vis. III, 3 p. 17, 12. 13 ipse deseruit. ^) Sinaiticum codicem a Tischendorfio longc
praeferri Lipsiensi nemo mirabitur. ille antiquior est, quamvis vix ante Justi-
nianum I. imperatorem conscriptus. sed etiam huius codicis divergentes
lectiones versionibus et ceteris testimoniis saepe confirmantur. et si Hermae
Pastorem denuo ederem, Lipsiensi codici etiam saepius, quamvis in minutiis,
palmam darem.
his omnibus apparatus criticus iam ita auctus est, ut Hermae Pastoris
non codices edere, sed graecum textum maxima ex parte restituere pos-
simus. facillime restituitur prima pars, ubi praeter tres illas versiones et
antiquorum scriptoram excerpta uterque codex graecus, Lipsiensis quidem
in apographo, servatus est. in media parte (Mand. V XII, 4) solum quidem —
codicis Lipsiensis apographum superest, sed praeter tres versiones subveniunt
scriptores ecclesiastici, qui mandatorum phirima tantum non verbo tenus trans-
scripserunt. ita Pseudo-Athanasii JidadnaXia Ttpbg 'Arrioxov ôvxav ex
Hermae non nominati Pastore amplissima excerpta conservavit. ^) etiam
Antiochi Palaestinensis , S. Sabae monasterii monachi seculi VII. ineuntis,
„Pandectes divinae scripturae seu compendium totius religionis christianae"
CXXX comprehensus ex Herma permulta tacite descripta continet. ^)
liomiliis
in ultima parte codicem Lipsiensem ipsum (Mand. XII, 4 — Sim. Vin, 4. Sim.
kungen zu Hermas (Besonderer Abdruck aus Gersdorfs Reper-

fascisc. III.
torium 1858. Vol. IV. Lips. 1858 et Lipsii censuram (Literar.
fascic. II.).
Centralblatt 1859. Nr. 4). huius versionis epilogus Hermam non Pauli
discipulum (ut cod. Palat.), sed ipsuni Pauh^m apostolum a Lystrensibus
"Epjj.rjy appellatum (Act. XIV, 12) fuisse refert.
^) BibHorum codex Sinaiticus Petropolitanus. auspiciis augustissimis im-
peratoris Alexandri II. ex tenebris protraxit in Europam traiistulit ad iu-

vandas atque illustrandas sacras litteras ed. Aenoth. Frid. Const. Tischendorf,
Petropoli 1862. Novum Testamentum Sinaiticum sive Novum Testamentum
cum epistula Barnabae et fragmentis Pastoris ex codice Sinaitico accurate —
descripsit Aenotheus Fridericus Constantinus Tischendorf. Lips. 1863.
^) in praefatione alterius Patrum apostolicorum editionis Dresselianae,
Lips. 1863. huic editioni Tischendorfius etiam in Hermae Pastore lectiones
Sinaiticas discrepantes praemisit, sed parum accurate. illis quae notata sunt
ad Vis. I, 1 c. 2 p. 5, 15. II, 3 p. 11, 6. III, 1. p. 13, 2.
p. 4, 19. c. 2 p.
15, 12. c. 3
p. 17, 6. c. 7 p. 22, 1. c. 8 p. 23, 14. 24, 15. c. 9. p. 25, 22.
c. 10 p. 27, 3. 4. 10. c. 12 p. 28, 17. 29, 1. Mand. IV, 1. p. 40, 13, etiam
addo Vis. IV, 2 p. 32, 6, ubi Tischendorfius non notavit, Sin. praebere nal
oTi, Lips. ori.
^) Bernardum Montefalconium Athanasii operuni editorom (Vol. II,
post
252 — 264, Paris. 1698) hunc libellum accuratius edidit Guil. Dindorf
ed.
(Athanasii Aloxandrini praecepta ad Antiochum, ad duos codices recensuit
Guil. Dindorfius, Lips, 1857), de qua editionc iudicium tulit R. A. Lipsius
(Literar. Centralblatt 1857 Nr. 40). Dindorfius illius codicis Parisini, quera
Montefalconius cdidit (cod. B), nova collatione usus ciusdem libri primae
partis (c. I —
il) opiiomon quamdam o codico (ruelforbytano antiquiorc (cod. A)
edidit. uncinis inclusi variantos codicis A. lcctiones.
*)Antiochi Ilomilias cxhibct Bibliothecae veterum Patrum seii scripto-
rum occlcsiasticorum Tom. I. graecolatinus. Paris. 1624. p. 1021 sq.
HERMAE PASTOR GRAECE RESTITUENDUS. IX
IX, 15—30), eius apographum (Sim. VIII, 4 — IX, 14) cum illis cxcerptis et
tribus versiouibiis accurate couforamus oportct, ut permulta, quac etiam in
ipso coilice aut plaue oniissa sunt aut tineis exesa evanuerunt, suppleamus.
haec uncinis inchisa graece reddere conatus libri clausulam e vulgata versione
emendata secundum ceteras versiones et graeca fragmenta addidi.
Sinaitici codicis etiam correctiones accurate notanda erant. correctorem
A, quem ipsi codicis scribae aetate vix ccdcre Tischendorfius ccnsuit, cum
podem viro docto editioni Dressehanae alteri praefato signavi ** (S**), cor-
rectorem C, a correctore C *^
Barnabae epistulae diversum, quem Tischcndorfius
VII. fere seculo vindicavit, signavi *^* (8*^^*), correctorem (in Ilermae D
Pastore), paulo seriorem, et ipse signavi **** (S ****). emendationes plurimas
correctori *^* debemus, me quidem arbitro, ipso codice non multum seriori.
— codicem Lipsiensem ipsum eiusque apographum signavi i., versionem
vulgatam, cuius codex optimus est Vat., signavi v. (vel vulg.), Palatinam
p. (vei pal), aethiopicam ae. (vel aeth.).
bene scio, Hermae Pastorem graece restituendum unius hominis vires
superare. ipse mihi in nonnullis, minutiis quidem, ut in litera p simplici vel
dupla {inEftiihaTEj iTteppiipare), in syUabae ev augmento temporali omisso
vel servato (Sim. V, 2 p. 86, 5. 6. 19. 20, ubi codicem sequi vohii), et quae
huius modi sunt, non semper constiti. et iam dixi, me in levioribus quibus-
dam rebus nunc codicem Lipsiensem Sinaitico praelaturum esse. sed summa
in re Hennae Pastorem graece ita restituisse mihi videor, ut eo iam uti et
frui possimus. spero, difficillimam meam operam, quam etiam hoc in libro
amicissimis et doctissimis consiliis Mauricius Schmidt adiuvit, ^) utilem futuram
esse et illis quoque viris doctis gratam, qui textus graecos a tribus inter-
pretibus versos etiam magis perscrutabuntur. Hermas latinus, quem Angerus
nobis promisit, meum graecum Hermam fortasse non tantum confirmabit, sed
etiam hic illic emendabit. at vero etiam latino Hermae restituendo graecara
meam editionem profuturam esse spero. itaque Hermae librum, non codicem
Lipsiensem vel Sinaiticum, a me primo graece restitutum omnibus, quicunque
antiquissimae ecclesiae christianae monumenta rite aestumant, legendum, viris
doctis etiam accuratius restituendum tradidi. dignus enim est hic liber, cui
operam impendamus assiduam.
non taceo, huic philologo doctissimo Sinaiticam lectionem Vis. I, 3

')
p. 7, 6. in, 9 p. 25, 2 Ttarjvai magis placere quam Lipsiensem nav^riyai.

contulit enim Choeroboscum p. 1324 b. sed prima j)lagula iam impressa
mutare nolui, quum etiam Sim. IX, 5 p. 117, 11. 14. c. 10 p. 123, 22. dva-
Tcav^yvai legatur. ccterum ctiam Hcgcsippus apud Euscb. HE. IV, 22, 2
6vv£7rdr/Êv. eiusdem viri clarissimi coniectura Vis. IH, 6 p. 19, 2 formam
Alexandrinam tdxodav (S. e^xocv, L. Hdxov) restituontis aut e^xav probantis
confirmari videtur vocabulis Ev6raôv6av Sim. VI, 2 p. 95, 9 i8oKov6av
Sim. IX, 9 p. 122, 2L cf. etiam_ Vis. I, 4 p. 7, 25 ubi L. 7]Xôv, S. 7]Xâv.
p. 8, 8, L. aTCTiXôv, S. aTtrjXâ , Vis. III, 2 p. IG, 1, ubi L. HarEHOTtroVj
S. xartxoTtrav. Clem. Rom. cpi. I. c. 15 Ev?ioyov6av. M. Schmidt etiam voc.
ftovATj, qiiod cod. Lips. non mutasset in vulgatum (ôvXei.
saepius exhibet,
bmaitico codici omnino maximam
fidem habendam esse ccnsuit in formis
vocabulorum hellenisticis a Lipsiensi ad puricris Graecitatis normam plerum-
que perpolitis, Lipsiensem vero auctoris mentem et verba fidelius cxprimcrc.
X PROLEGOMENA.
U. 1)E IIERMAE PASTORIS USU ET AUCTORITATE.
Hermao Pastorem vere pertinere ad Novum Testamentum extra canonom

reccptum testes docent autiquissimi. eo fortasse iam usus ost Tllrpov htj-
pvyjuarog Hcracleone Valentiniano et Clcmente Alexandrino antiquioris auctor
(cf. quae ad Mand. II. p. 36 notavimus). Irenaeus Lugdunensis Hermae Pastorcm
inter ipsas sacras scripturas recensuit (adv. haor. IV, 20, 2: naXoog ovv elTtev
7} ypacpj} rj Xeyovda, cf. Mand. I. p. 35, 15 sq.). eadem fere aetate fragmen-
tum illud celeberrimum indicis scripturae sacrae a Muratorio primum editum
^ 1. 73 —
80 haec retulit:
„pastorem vero nuperrime temporibus nostris in urbe roma herma con-
scripsit sedente cathetra urbis romac ecclesiae pio eps. fratre eius et ideo
legi eum quide oportet so puplicare vero in ecclesia populo neque inter
profe—tas completum numero neque inter apostolos in finem temporum
potest."
haec ita graece restitui ^):
rov Tloijueva de veGodri rolg rifxerepoig ;|f/)oVois iv ry TtoXei ^PgojlI^
'Êpjj.ag dvveypaipev, na^rf/uevov iv ry rrjg TtoXeaog 'PGojurjg iHKXr/diag Haêdpa

Uiov iTtidHOTtov rov ddeXcpov avrov' holi dia rovro dvayivoodHedBâi jxev
6ei, 8r]j.io6ieve6âi de iv iHHXr/6ia rw Xaco ovre iv 7tpoq)TJraig, nXrjpco-
Êvrog rov api^j.iov, ovte iv dito^roXoig elg ro reXog rov xpovov eB,e6riv.
ipse Tortullianus nondum Montanistis addictus Hormae Pastorem ita
laudavit, ut eum saltem non repudiavorit (de oratione c. XII vel XVI, cf. Vis.
V. p. 34, 2. 3), sed Montanistis iam addictus Pastorom moechorum vehementer
repudiavit (de pudicitia c. X. XX, cf. Mand. IV. p. 41, 1 sq.). Psoudo-Ter-
tullianus autem terto Tertulliani libro adversus Marcionem etiam hos
vcrsus addidit:
Post hunc doinde Pius, Hermas cui germine frater,
Angelicus Pastor, quia (cui?) tradita vorba locutus.
tum versus scripturarum sacrarum, quibus Crcdnorus ^) libros in ecclesia
africana tertii seculi lectitatos contineri censuit, Novi Testamenti Hbris etiam
Pastorem addidorunt („pastoris versi vor. IIII," i. e. Pastoris latine versi
versnum quatuor millia). ille, qui homiliam de aleatorihus €ypriani operibus ad-
ditam conscripsit, Ilermao Past. Sim. IX, 31 p. 143, 4 — 8. quasi scripturam di-
vinam laudavit. quanta huius libri auctoritas fucrit, etiam mandato aliquo ad
commendandam occidentis christiani consuetudinem paschalem in Vis. V. p. 34
aut Sim. X. p. 146, 5 sq. inserto docetur, de quo liber pontificalis in vita Pii:
„sub huius episcopatu frater ipsius Hermes librum scripsit, in quo mandatum
continctur, quod ei praecepit angelus Domini, cum vcniret ad eum in habitu
Pastoris, ut sanctum Pascha die dominica celcbraretur. " ^) ita etiam prima
cpistula Pio episcopo falso subdita: „Nosse vos volumus, quod Pascha Do-
^) in libro: Dcr Kanon und die Kritik dcs Ncucn Tcst. etc. Hal. 18G3
ad p. 40.
2) Geschichte dcs Ncutestamcntlichcn Kanon, ed. G. Volkmar, Berol. 18G0
p. 175 sq.
3) hac de rc cf. librum mcum: der Paschastrcit der altcn Kirche etc.
Ilal. 1860 p. 195 not. 1.
:
HERMAE rASTORIS USUS ET AUCTORITAS. XI
miui dic domiuica auuuis solcuuitatibus sit cclcbrandum. istis ergo tcmporibus
Hermcs doctor fidei ct scripturarum effulsit iuter nos. et licct nos idem
Pascha praedicta die cclebremus, quia tamcu quidam iude dubitarunt, ad cor-
roboraudas auimas eorum eidem Hcrmac augclus Domiui iu habitu pastoris
apparuit et praecepit ei, ut Pascha die dominica ab omnibus celebraretur."
etiam ad orieniales Patrcs antiquissimos Hermae Pastoris auctoritas per-
venit. Clemetis AJe.vandrinus, cuius Stromatum textum nobis couservatum
Hermae vcrbis (Vis. V. p. 35, 4. 5) iucipere Guil. Diudorfius primus animad-
vertit, quae angelus poenitentiae Mand. XI. p. Q,'^^ 4
ea —6 Hermae dixit
laudavit (Strom. I, 17, 85 p. 369), quae Vis. IH, 4 p. 18, 14—16 leguntur,
divinitus Hermae dicta cxistimavit (Strom. I, 29, 181 p. 426). ita fere Clemens
Ah'xaudriuu3 etiam Strom. II, 1, 3 p. 430 (cf. Vis. IH, 3 p. 17, 8. 9), Strom. H,
9, 43 p. 452 (cf. Sim. IX, 15 p. 129, 19 sq.). U, 12, 55. 13, 56. 57. p. 458 sq.
(cf. Vis. m, 8 p. 23, 8 — 17. Mand. VII. p. 54, 12 — p. 55, 6. Mand. IV, 2. 3
p. 42, 19 — p. 43, 9. p. 43, 19 — p. 44, 17). IV, 9, 76 p. 596 (cf. Vis. IV, 2
p. 32, 10 — 12). VI, 6, 46 p. 764 (cf. Sim. IX, 16 p. 131, 4—7). VI. 15, 131
p. 806 (cf. Vis. n, 1 p. 9, 1 — 4).
Ongcnes ipse Herniae Pastorem valde aestumavit et, quamvis a nonnullis

iam contemptum, inter libros divinitus inspiratos recensuit. Comm. in epi. ad
Kom. XVI, 14 (Oi)p. IV, 683) x\damantius notavit, Hermam ab apostolo sa-
lutatum auctorem Pastoris videri:
„ Salutate Asyncritum, Phlegontem, Hermen^ Patroban, Herman et qui
cum eis sunt fratres. de istis simplex est salutatio, nec aliquid eis insigne
laudis tamen quod Hermas iste sit scriptor libclli illius
adiuugitur. puto A
qui Pastor appellatur. quae scriptura valde mihi utilis videtur et ut puto di-
vinitus inspirata. quod vero nihil eis laudis adscripsit, illa, opinor, est
causa, quia videtur, sicut scriptura illa declarat, ^) post multa peccata ad
poenitentiam fuisse conversus. et ideo nec opprobrium ei aliquod adscripsit.
didiccrat enim a scriptura non improperare homini convertenti se a peccato.
neque laudis aliquid tribuit, quia adhuc positus erat sub angelo poenitentiae,
a quo tempore oportuno Christo rursus dcberet offerri."
singulos Pastoris locos Origenes saepissime laudavit: de princ. I, 3, 3. II,
1, 5. Opp. I, 61. 69 (cf. Mand. I. p. 35, 15 sq.), ib. m, 2, 4, Opp. I, 140
(cf. Mand. VI, 2 p. 51, 12 sq.). ib. IV, 11, Opp. I, 168 sq.: 6ia tovto r}i.iEis
xai to iv toj V7t6 tivoov HaraqjpoyovêvGo /Si/iA/cj, t&) noij.i£vi ovtao

di7/xovj.t£â (cf. Vis. U, 4 p. 12, 6 — 12). Hom. vill. in Num., Opp. II, 294:
in illo libello Pastoris, si cui tamen libellus ille recipiendus videtur (cf Sim. VI, 4
p. 97, 4-7). Hom. Xm, 3 in Ezech., Opp. lU, 404 (cf. Sim. IX, 2 p. 114, 7. 8.
c. 15 p. 128, 23 sq.). in Oseam, Opp. m. 439, ubi Pastoris libro laudato additur
tL aAXo rj trjv ix noXXwv 6v/xcpa3viav xai krotrjta 6r//.iaiv£i 7/ ypacpr]; (cf.
Vis. lU, 2 p. 15, 20. 21. Sim. IX, 9. 13. p. 123, 1 — 3. 127, 1.2). Tom. in
Mattlj. XIV, 21, Opp. UI, 644: de xPV roXf.irj6avta uai 0.716 tivog (p£-
eI
po/.i£vrjg /xtv iv trj iKHXrj^lci. (var. 1. iv taig ixHXrjdlaig) ypacp^g, ov Ttapa
na6i 6e oiioXoyovfxivi/g £lvai ^£lag tb npS)tov 7tapa/j.v^rj6a6âi , Xr]cp^£irf
') cf. Vis. I, 1 p. 4, 4. 2 p. 5, 17. 6, 18. 19. II, 1 p. 8, 18. c. 3 p. 10,

c.
25 sq. III, 1. 2 p. 13, c. 2 p. 14, 23 sq. UI, 8 p. 24, 22. Mand. III.
16. 20.
p. 39, 12 sq. Mand. IV, p. 43, 8 sq. c. 4 p. 45, 7 sq. Sim. VII. p. 08, 29.
XII PROLEGOMENA.
ay rj tov noi/iivog nxX. (cf. Sim. VIII, 3 p. 104, 3-5). iii Muttli. XXIV, 32,
Opp, III, 872 : sic et in aliqua parabola refertur Pastoris, si cui plac(;at etiam
illum legere librum (cf. Sim. III. p. 82, 18 sq.). in Mattli. XXIV, 42, Opp.
III, 877 Mand. XII, 5 p. 7G, 11—15). Hom. XXXV .in Luc, Opp.
(cf. III,
973 (cf. Mand. VI, 2 p. 51, 15 sq.). Tom. I, 18 in Joan., Opp. IV, 10 (cf.
Vis. I, 1 p. 4, 12. Mand. I, p. 35, 15 sq.).

tot tantique sunt Pastoris testes antiquissimi, e quibus solus Tertullianus
in Montanistarum castra transgressus Hermac librum plane damnavit, ceteri
magni aestimaverunt et quodam modo inter Novi Testamenti libros canonicos
receperunt. etiam in fragmento Muratoriano, ubi non ajôstolico, sed seriori
cuidam Hermae, Pii episcopi fratri, Pastoris liber tribuitur, privata lectio
conceditur, neque Pseudo-Tertullianus, qui idem retulit, revelationem ange-
licara negavit. ceteri omnes Hermae Pastorem sacrae scripturae canoni aut
inseruerunt aut proxime adiunxerunt.

Eusehius Caesariensis ,
qui canonis christiani fines iam accuratius de-
scribere studuit, Hermae Pastorem inter ra dvriXtyojneva recensuit. HE.
III, 3, 6: i7C£i 8e 6 avtos ano^roXog (Paulus) iv raig iTti riXsi Ttpodpjj-
6e6i rrjg npbg 'PGojualovg (XVI, 14) jlivtJjlitjv TtETtoirjrai jxExa ra>v aXXoov Hai
Êpjia, ov qjadiv VTrdpxEiv rb rov IloijUvog ftiftXiov, idriov a)g Kai rovro
Ttpbg jiEv rivGov dvriXEXEKrai, 8i ovg ovn dv iv SjioXoyovjiEvotg rEÊirf,
V(p hripcdv b\ dvaynaiorarov , olg jidXidra Sei 6Tox£i(^6EGog El6ayGoyiH7/g,
HEHpirai, Hat iv iHHX7]6iaig i6jiev avrb 8E8rijio6iEvjj,Evov , nai
oÊv ?j8y
r&v TtaXaiordrcov 8e 6vyypaq)EG0v HExpr}jj.evovg rtvdg avr^ HarEiXrjqja. ')
alibi quidem Eusebius Pastorem iam inter spuria recensuit, scd melioris notae,
quae sunt dvriA.EyojiEva. HE. III, 25, 4. 5: iv roig voôig HararErdx^co

nai r&v JJavXov 7tpdB,EGov rj ypaqjrj, o rs Xeyojievog Uoiji?] v holi rj aito-
jidXvTpig Tlerpov holl itpbg rovroig rf qjEpojiivr] Bapvdfta ini6roXr] holi r&v
dito6r6X(siv al XEyojiEvai 8iSaxai' eti te, a)g Eq^rjv, rj 'iGodvvov drtondXvîg,
ei qâvEtrj, rjv rivEg, (hg 'iqyr/v, dÊrov6iv, Erepoi 8e iyHpivov6i roig ojioXo-
yovjxEvoig. rjSr] 8' iv rovroig riveg nai rb na!^' 'ÊfSpaiovg EvayyiXiov nare-
XEB,av , cS jidXi6ra 'EfSpaiGov ol rbv Xpi6rbv itapa8EB,djievoi xo^hov6i.
ravra jiev Ttdvra idem Eusebius HE. V, 8, 7
r&v dvriXeyojievGov dv eir].
Irenaei testimonium bene notavit: ov juovov 81 e18ev, dXXd nal dnoSex^TôL^

rr]v rov UoLjievog ypaqf^v, XeyGov KaX&g ovv einev r] ypaqji] r] Xeyov6a
IIpGorov TtdvTGov 7ti6rev6ov ori eig i6r\v 6 êbg 6 rd Ttdvra Hri6ag hoi
Harapri6ag ^) nai rd k^rjg.
Hermae Pastori quamvis iam ipsum Novi Testamenti ordinem

extra
posito gravissima Athanasii auctoritas liic enim
favebat. de incarnatione
verbi c. 3 (Opp. I, 49 ed. Bcnedictinae) dixit: r/ 8e evÊog 8L8a6HaXia nal
7]Hard XpL6rbv ni6rig — — iB, ovh ovrGov holl nr]8ajiGbg vndpxovra ra
oXa eig rb elvai n£noLr]HEvai rbv Sebv 8id rov Xoyov o18ev, y q)r]6i 8ia
jiEv MGov6£Gog (Gcn. I, 1) 'Ev dpxv in:oir]6Ev 6 Êbg rbv ovpavbv nal t//k
yrjv, 8id 81 rrjg coq>EXtjiGordrr]g îftXov rov HoLjiEvog IlpaJTOv navroov
1) hoc Eusebii testimonium codici Lipsiensi praemissum est, cf. Angeri

praefat. p. IX.
^) Hai Harapri6ag om. Scliwegler, scd haec vocabula omncs codices
cxhibere asscruit Noltius (Thcol. Quartaischrift 1860. II. p. 242) et rcccpit
Laemmerus.
HEiniAE PASTORTS USUS ET AUCTORITAS. XIII
7tidTn>6oy Mand. I. p. 35, 15 sq.). de decrctis Nicacnae Synodi

') htX. (cf.
c. 4 Opp. I, 1>11 (cf. Mand. IX. p. G2, 6. 7). ib. c. 18, Opp. I, 223 sq. do-
cemur, etiam Arianos Hermae auctoritate usos esse: iv 6^ to5 Uoiêyi yk-
ypiXTTTai —
xaL tovto, xaiToi jny ov ix tov navovog, 7tpoq)epov6i
innfii}
— npdnoy TTdyToyv ni6TFv6ov htX. (cf. Mand. I. p. 35, 15 sq.). Arianos
quoque Hermam laudasse docetur epistula ad Afros episcopos c. 5, Opp. I,
2, 8i)5: iXoyiôvTo 8e xal t6 iv t^ noijtieyt ypacpev TJp^Tov TtdvToov 7ti6Tev-
6oy xtX. (cf. Mand. I. p. 35, 15 sq. cf. p. 175 sq.). Epi. festalis XI. ed.
Larsow „ : Wenn man nicht selbst au dem Zeugniss des Hirten Anstoss nimmt,
so mags gut sein, auch den Anfang seines Buches anzufiihren, wo er sagt:
«Vor allem ghiube, dass Ein Gott ist»" etc. (cf. Mand. I. p. 35, 15 sq.). haec
oninia ad sohi Mandata spectant, quorum primum Athanasius libri initiura

appelhivit. propter haec praecL^ra mandata Hermae Pastorem praecipue cate-
chumenis docendis perutilem censuit, cf. epi. fest. XXXIX (Opp. I, 2, 963):
evexd ye nXeiovoq dxpifteiaq npo^Ti^rj/ii Kat tovto ypdcpGov dvaynaiajg,
cog oTi i6Ti Ha\ eTepa ftiftXia tovtcdv eB,Goêv, ov Kavoviôjiieva jiev, TeTv-
nwjitva 8e napd t£)v naTepoov dvayivc^6He6âi TOig dpTi npo6epxo/.ievotg
Ha\ fiovXojievotg HaTr/xe26âi tov tt/s ev6efteiag Xoyov' 2o<pia ôXo-
îQOVTog Ha\ 2o(pia 2ipdx nai 'E6Br/p hocl 'lovdt^ nai TofSiag holl 8i8axT]
HaXovf.iey7} tcov dno^ToXcov nai UoijiTJv. nai ojiLcog , dyanrjToi, Haxeivcov
Havoyiô/jevGov 7ta\ tovtgov dvayivco6HOjLevoov , ovdajiov Tarv anoHpvcpcov
fjyijjii]' dXXd alpeTiHoov i6T\v inivoia, ypacpovTcov jiev, oTe êXov6iv,
avTa, x^P^ôjLevcov 8\ hocl npo^Ti^êvTcov avToig xpovovg, iv a)g TtaXaia
npocpepovTeg np6(pa6iv k'xGo6iv dnaTav in tovtgov Tovg anepaiovg.
Hermae Pastorem Alexandriae omnino magni aestimatum esse etiam
Vidi/mus testatur in catena in Job. Vni, 17 (cf. Vis. III, 2 p. 15, 20. 21).
in occidente Athanasii iudicium fere verbo tenus repetiit Bufmus Aqui-
leiensis in expositioue in symbolum apostolicum c. XXXVIII: „sciendum tamen
est, quod et alii libri sunt, qui non canonici, sed ecclesiastici a maioribus
appellati sunt: ut est Sapientia Salomonis et alia Sapientia quae dicitur filii
SjTach, qui liber apud Latinos hoc ipso generali vocabulo Ecclesiasticus ap-
pellatur, quo vocabulo non auctor libelli , sed scripturae qualitas cognominata
est. eiusdem ordinis est Judith et Maccaba«orum libri. in
libellus Tobiae et
Novo vero Testamento libellus, qui dicitur Pastoris sive Hermatis, [et^] qui
appellatur Duae viae vel Judicium Petri." ibi etiam Philastrins Brixiensis
Hermae Pastore usus est, cf. quae ad Mand. I. p. 36 notata sunt.
nihilo minus in ipso occidente, fortasse propter Arianorum usum, Hermae
Pastorem ex usu ecclesiastico sensim excidisse testatur Hieronymus de vir.
ilhistr. c. 10 (Opp. II, 846 sq. ed. Vallars.) „ Herman, cuius Apostolus Paulus :
ad Romanos (XVI, 14) scribens meminit: ,.Salutate Asyncritum, Phlegonta, Her-

man, Patrobam, Ilermen, et qui cum eis fratres sunt," asserunt auctorem
esse libri, qui appollatur Pastor et apud quasdam Graeciae ecclesias iam
publice legitur. revera utilis liber, multique de eo scriptorum veterum usur-
pavere testiraonia, sed apud Latitios pene ignotus est.^'- idera in Prologo
') totus hic locus in codicis Lipslensis scholio ad marginem Vis. III,
scriptus est, cf. Angeri praefat. p. X.
) ita Crednerus 1. 1. p. 273
XIV PROLEGOMENA.
galcato in libros Rogg. (Opp. IX, 458 sq.): „igitnr Sapiontia, quao vulgo
Salomonis inscribitur, ct Jcsu filii Sirach libcr ct Juditli ct Tobias et Pastor
non sunt in canone." ipse quidem Ilieronymus Comm. in Osee lib. II. c. 7,
V. 9 (Opp. VI, 75): „unde et in libro Pastoris (si cui tamcn placct illius rc-
cipcre lectioncm) Ilcrmae vidctur Ecclcsia" ctc. (cf. Vis. I, 2 p. 5, 21 sq.

III, 10 p. 26, 19 sq. IV, 2 p. 31, 11 sq.). scd iam intcr apocryphos libros
Hcrmae Pastor recensetur in Comm. in Abacuc lib. I. c. 1, 14 (Opp. VI,
604 sq.): „ex quo liber ille apocryphus stultitiae condemnandus est, in quo
scriptum est, quemdam angelum nomine Tyri praeesse reptilibus (cf. Herm.
Past. Vis. IV, 2 p. 32, 2 sq.), et in hanc similitudinem piscibus quoque et
arboribus et bcstiis universis proprios in custodiam angelos assignatos" (cf.
Clcm. Rccogn. I, 45).

in occidcnte Hcrmae auctoritatem iam paene evanuisse, etiam inde
cognoscimus, quod Joanni Cassiano Collat. VIII, 17. XIII, 12 Hermae Mand.
VI, 2 p. 51, 12 sq. laudanti Prosper Aquitanus (contra coUatorem c. XXX)
haec respondit: ,,post illud autem nullius auctoritatis testimonium, quod
disputationi suae de libello Pastoris inseruit" etc. Gelasii decretum de libris
rccipiendis et non recipiendis c. VI, 18 ^) Pastorem ita damnavit: „Liber qui
appellatur Pastoris apocryphus." Operis imperfecti in Matth. XIX, 28 "^)
quidem auctor Hermae Pastore usus est: „similiter propter gratias duodecim
quas in persona duodecim virginum exponit angelus in Pastore, si tamen placet
illa scriptura omnibus Christianis, inveniuntur duodecim esse tribus; ut puta,
omnes animae, in quibus prae ceteris virtutibus praecellit virtus veritatis, una
est tribus." (cf. Sim. IX, 15 p. 128, 23 sq ). sed hic liber Arianismum
quodam modo redolet suspectaeque est orthodoxiae.
etiam in orientali ecclesia Pastoris auctoritas sensim delapsa est. frequen-
tem adhuc huius libri usum docent Pseudo-Athanasii Praecepta ad Antiochum
et Antiochi Palaestinensis Homiliae (v. supra p. VIII, not. 3. 4). etiam
Maximus Confessor sec. VH. Hermae librum laudavit -^) : reXEdiovpyiav 8e
dyyEXcov Xsyei, cjg iTti rov zlaviyX xai tov dyyeXov tov kpjuTjvsvdavtog
avto, nal nepi tov noijxEVog tbv Êpfxav teXeiGodavtog (s)g ixei dveyvcojnev ,
iv tS) Tloijievt. ——
Hai oti 8ia ta)v dyyeXaov ai tl^vxou x^t^pctyooyovvtai,
ai ^Gor/v dyy^XiKTjv inirrj8evov6aL. ovtco ycoLi iv r&3 JJoifxevi dveyvcojLiev
(cf. Mand. VI, 2 p. 51, 12 sq.). etiam sec. X exeunte Nicetas Serron in
Gregor. Nazianz. orat. XL circa finem*) Pastoris Mand. I. p. 35, 15 sq.
laudavit. scd stichometria Nicephori,^) qui mortuus est a. 828 p. Chr. iara ,
inter Novi Testamenti apocrypha recensuit: 'lyvatiov, noXvhdpTtov, TLoijieyog

xal Êpjxa (sic).
ceterum Hermae Pastor, quamvis inter libros apocryphos reiectus, ab

orientalibus et occidentalibus Christianis legebatur. Joannes quidem Sarisbe-
^) in Crcdneri libro: Zur Geschichte dcs Kanons p. 217.

2) Ilom. XXXVIII p. CXLII append. ad Tom. VI. Joannis Chrysostomi
operum ed. Paris. 1724.
^) Areopagitae de divinis nominibus librum, cf.
in scholiis in Dionysii
Dionysii Areopagitae opera ed. Petrus Lansselius et Balth. Corderius, Tom.
II. ed. II. Lutet. Paris. 1G44 p. 129.
*) Gregorii Naz. opera ed. Colon. 1690. II, 1087. cf.Addenda et corrigrnda.
**)in Credncri 1. 1. p. 145, in ciusdem liistoria canonis Novi Testam.
p. 244.
PASTORIS ORIGO, DOCTRINA ET INDOLKS. XV
riensis epi. ca quae Ilicronymus in prologo galeato iudicavit haec

CLXXII ad
notavit: „illc autera qui Tastor inscribitur (sc. liber) an alicubi sit nescio; sed
ccrtum est quod Ilicronymus et Beda >) illum vidisse et legisse se testantur."
sed vetus illa versio latina, quam iam vorsus illi scripturarum sacrarum (cf.
supra p. X) testari videntur, tot codicibus propagabatur. alteram latinam

versionem codex ille Palatinus conservavit. in oriente autem Aethiopia pro-
priam versionem, montium Atho et Sinai monasteria ipsum graecum textum
nostrac aetati conservarunt.
m. DE HERMAE PASTORIS ORIGINE, DOCTRINA ET INDOLE.
Herraam ad apostolorum aetatem pertinere illumque esse antiquissimae

ecclesiae Romanae virum, cui Paulus in epi. ad Romanos XVI, 14 salutem
uuntiavit, ipse Pastoris liber indigitavit, si quidem Clementem Romanum, cuius
coaetaneus Hermas supponitur (Vis. II, 4 p. 12, 7 sq.), cum Recognitionibus
ct Ilomiliis, quae sub iUius nomine feruntur, iam apostolorum aetate vixisse
statuit. tanta autem libri antiquitas falso indigitatur, quamquam apostoli illi,
episcopi, doctores et diaconi, sempiterna concordia coniuncti, non omnes

mortui dicuntur (Vis. III, 5 p. 18, 25 sq.), tamen alibi apostoli iam inter
mortuos recenscntur (Sim. IX, 4 p. 116, 5. c. 15 p. 129, 23 sq. c. 16, p. 130,
23 sq.), serioremque aetatem totus liber ipse prodit. itaque — ut de aethio-
pico interprete ipsum Paulum Pastoris auctorem declarante (v. supra p. VU.
not. 7) taceam —
non omnes scriptores antiqui Origenem secuti Hermam
apostolicum Pastorem scripsisse existimaverunt (cf. supra p. X sq). iam Irenaei
coaetaneus ille, cuius est fragmentum Muratorianum, Pseudo-TertuUianus, liber
pontificalis, Pseudo-Pius, alii seriorem quemdam Hermam fratre Pio urbis Romae
episcopo, i. e. annis 139 — 155 p. Chr., ^) Pastorem scripsisse tradiderunt. qui si
aetatem recte tradiderunt, tamen valde dubito, ipsius episcopi Romani fratrem
episcopura et presbyteros ecclesiae tam acerbe vituperasse et castigasse. ^)
I. Dlum, qui Pastorem composuit, Judaismum christianum, quamvis iam

valde mitigatum, defendisse constat. *) id quod patres orthodoxi non animad-
verterunt, totius libri suavitate et clarissimis praeceptis delectati. unicum Deum
unicam materiam Hermas Mand. I. p. 35, 15 sq. plane eodem modo
fidei
praedicavit,quo Pseudo-Clemens (Recogn. I, 7. 35. Hom. H, 12). propter

solam huius Dei ignorantiam gentiles combustum iri docemur Sim. IV. p. 83,
22 — 24. unici Dei filium Hermas agnovit, sed eadem ratione, qua etiam
acerrimi Judaismi christiani propugnatores uni Deo Spiritum sanctum ad-
') Ad Act. XH, 15: „quod unusquisque nostrum habeat angelnm, et in libro
Pastori.s et multis sanctae scripturae locis invenitur" (cf. Mand. VI,2 p. 51, 12 sq.).
etiam Walafridus Strabo (Vision. Wettini v. 675) librum Pastoris laudavit.
^) cf. R. A. Lipsii perdoctum librum: Zur Quellenkritik dcs Epiphanios,
Vindobon. 1865 p. 60 not.

») cf. Vis. III, 9 p. 25, 21 sq. Sim. IX, 26 p. 137, 24 sq. c. 31
p. 134, 4 sq.
*) cf. quac hac de re iam disserui (Apostol. Vater p. 165 sq., Zeitschrift
r. wiss. Theologie 1858. IH. p. 423 sq.) et quae Lipsius bene addidit in
commentatione sua: der Ilirte des Ilermas und der Montanismus in Rom,
Zeitschr. f. wiss. Theologic 1865 III p. 269 sq.
XVI PROLEGOMENA.
iungebantJ) ita Herraas Sim. V, 5 p. 89, 15. IX, 1 p. 112, 18 Spiritum

sanctum Dei filium proprium praedicavit. hic filius Dei Sim. IX, 12 p. 125,
11 sq. antiquior dicitur omni creatura, quem pater ipse de sua creatura con-
suluit. eiusdem nomen immensum est totumque mundum sustentat (Sim. IX,
14 p. 128, 14. 15). hic est filius Dei unigenitus. ^) sed Hermas etiam alium
Dei filium inducere videtur, angelum sex clarissimis angelis clariorem (Sira. IX,
12 p. 126, 7 sq.). ita Ebionaei quidam, teste Epiphanio (Haer. XXX, 16)
Christum negabant e Deo patre genitum esse, dXXa iKri6ât, &)g eva tgov
a.pxtx.yyeXGov ncti Iri TtepiddorEpGog y avrov 8e nvpieveiv nai dyyeXa)v xai
Ttdvrcov roov V7tb rov Ttavroxpdropog TteTtoir/jnevGov. eadem ratione Christus
apud Hermam praeclarissimus est angelus. ^) ecce alterum Dei filium Christura
angelorum principem! Lipsius quidem 1. 1. p. 279 sq. hos duos Dei filios,
divinum et angelicum, unum eundemque existimavit, *) sed utriusque discrimen

etiam Sim. V., ubi tota Hermae doctrina quodam modo comprehenditur, aperte
docet. Dominus, qui est Deus, in parte agri, qui est mundus, vineam sibi
plantasse, i. e. populum Dei condidisse dicitur. iam peregrinaturus dominus
servum aliquem fidelem vites palis iungere iussit, huius laboris raercedera
libertatem pollicitus. nam Deus usque ad reditura suura, i. e. usque ad diera
iudicii, populura, quem ipse plantavit, filio suo tamquara servo per sanctos
angelos confirraandura et custodiendura tradidit. profecto igitur doraino, servus
ille, qui est filius Dei, non solura vitibus palos dedit, sed etiara vinea de-
fossa lolia delevit, h. e. servorura Dei iniquitates abolevit. florente autera
vinea Dominus ex itinere redux, i. e. iam mundura iudicaturus, valde laetatus

est. itaque filiura suura et haeredera, i. e. filiura unigenitura, amicosque, quos
consulere solebat, convocavit et se servura illura non tantura liberura rais-
sururii, sed etiara haereditatis sociura quod

creaturura esse professus est.
Domini consilium filius et amici, i. e. Spiritus sanctus et angeli sancti, com-

probaverunt. peccata populi Jesu morte abolita esse nerao non videt. itaque
in haeredis locura recipitur Jesus a raortuis resuscitatus. servo iara cohaeredi
post paucos dies Dorainus, qui est Deus, e convivio cibos raisit, quos hic
satiatus inter conservos, i. e. coetum fidelium, distribuit, qui ei propter haec
dona vel x<^P^'^/^^^«^ gratias quam maximas habent. eo magis servus ille filii
socius in haereditate agnoscitur.
^) librum meum: die apostol. Vater p. 167. not. 16.

cf.
2) Clem. Recogn. IV, 9. VI, 8. Hom. XI, 24. XVI, 12.
cf.
^) cf. quae hac de re iam disserui (apostol. Vater p. 139 not. 1, Zeitschr.
f. vîss. Theologie 1858. p. 428 sq.).
^) Spiritum sanctum eiusque singulas vires [dyia nvevjiara) Lipsius

apud. Hermam etiam tamquam angelos describi censuit. nam hominem, cui
duo spiritus, sanctus et malus, inhabitant (Mand. VI, 1 p. 46, 11 sq. c. 2
p. 49, 7), etiam duos angelos, institiae et nequitiae, comitari (Mand. VI, 2
p. 51, 12 sq.). sed alter ab altero spiritus pellitur et impugnatur. Maud. XI.
p. 67, 12 sq. primo quidem spiritu divino opponitur spiritus diaboli, qui e
pseudoprophetis loquitur, tum inducitur angelus prophctiac, qui hominem
spiritu sancto replet (p. 69, 7 sq.). sed spiritus et angchis minime idem
valent, eademque ratio inter spiritum sanctum, Dei filium unigenitnm, et
Christum angelorum principem intercedit, quao intcr spiritum propheticum
et angehim huic niinistrantem. ita Christus archangelus spiritui sancto mini-
strat, quemadmodum etiam homo dxevog (Mand. V, 1 p. 46, 3), dyynov
(Mand. V, 2 p. 49, 8) Spiritus sancti appollatur.
PASTOlilS DOCTRINA, ORIGO ET INDOLES. XVII
ita practcr populum crcavit, eius filium

doniinum Dcnni, qui sibi ipsc
hacrcdcmquc proin-ium, qui cst Spiritus sanctus, iam habcmus filium Dci
adopUtum illum stTvum, cui jiopuli divini custodia angclica commissa cst.
hic Ebiomicorum archangclo i^rincipi planc rcspondct, quamvis cum Spiritu
sancto cui ministrat paulo arctius coniunctus. quod autcm ille archangclorum
princcps populi divini dclicta s])onto abolcvit, quodam modo respondct Pau-
linae illi scntentiae iu cpi. ad Fhilipp. II, 6 — 8: og iv jnopcp^ Btov v7iapx<^y
ovx cipnayf.i6v Tfyi]6aro to Eivai i6a 3fG?, aXXa kavrbv iKEvoD6ev /.lopcpifv
SovXov XaficJv, iv o/noiojjnaTi dvBpGOTtcjv yEvojUEvog xai ^xvjiolti EvpE-
Sflg C05 av^ pcjTtog. iTaTtEivooÊv havTov yEvojiiEvog vmjKoog jiEXpt
Bavdrov, SavdTov Se 6Tavpov. Hcrmas cnira practcr divimim ilhim filii
Dei forraam, qua est Spiritus sanctus, et angelicani, qua populo divino
angclos custodes constituit, tertiam novit quodam modo humanam. ipsa caro
bcnc sanctcque convcrsata Spiritui sancto adsociatur et locum assequitur
divinac habitationis (Sim. V, G p. 90, 28), pcr resurrectionem iu sedes divinas
elevata. serNitutis fidclis, quara Christus angelorum princeps in humana carne
Spiritui sancto, Dei filio proprio, praestitit, ea est merces, ut tamquam Dei
filius adoptatus inter Deum ct Spiritum sanctura ascenderit. haec est iudaizans
Hermae HEvoj6ig, ita a Paulina divcrsa, ut Christus, quamvis Spiritus sancti
minister, in humana vita et morte obedientiara diviuae voluutati praestitam
supergrcssus cxistimetur. haec est iudaizans Hermae trinitas per filii Dei
tripliccm formam constructa. ^) ita filius Dei, qui omni creatura antiquior est,
uovissimis dcmum carnem manifestatus est (Sira. IX, 12 p.
tcraporibus per
135, 15 sq.). Herraas Ebionaeorura sententias, qui Christum vel horainem
spiritu sancto plenissiraura vel archangelura principera statuebant, cum intcr
se tum cura illa catholicae ecclcsiae triuitate coniunxit, quae per patrem,
filium ct si)iritum sanctum efficitur.
Sim. V., totius Hcrmae doctrinae quasi corapendium, etiam de Christi

opere et de ecclesia sententiam praebet plane iudaizantem. unicus Deus
unicum habet populum, neque plane novus Dei populus per Christum conditus
est. Christus eiusdem populi divini, cuius angelicam custodiam diu ante in-
stituerat,delicta in carne humana mortem perpessus delevit. eidem Dei

populo Christus e mortuis resuscitatus praecepta divina communicavit. itaque
ecclcsia omnium prima creata est (Vis. II, 4 p. 11, 20 sq.). iara ante
Christum in carne mauifestatum per tres illas aetates, quarura tertia
prophctarum erat , spiritus sancti vires singulae a iustis hominibus
') hac in re Lipsio assentiri non possum, 1. p. 279 disserenti: „Um so 1.
weniger werden wir ein Recht haben mit Hilgenfeld (Zeitschr. f. wiss.
,
Theolofric 1858 p. 435) das „EngeIwesen" Christi von seiner irdischen Er-
scheinung in dem Sinne zu scheiden, dass jenes als der eigentlich substan-
tielle Gehalt seiner Personlichkeit betrachtct wiirde. Vielmehr ist das
nvEvfia dyiov in ihm offonbar [?] mit seinem „Engelwcsen" identisch, das
eigentlich Substantielle an der historischen Personlichkeit Jesu ist vielmehr
seine wahrhafte Menschheit^ wahrend das „Engelwesen" nicht dem Men-
schen Jesus Christus, sondern nur dem pracxistenten Gottessohn, der ander-
vfJkTta TtvEvjia ayiov benannt wird, zukommt." angelica forma propriam
Christi substantiam constituit, accessit humana Jesu forma, quemadmodum
Spiritus sanctus seu filius Dci anus illius, quae ecclesiam rcpraesentat, angelus
poenitentiae pastoris formam induit.
niLGENKEI.D, NoV. TeSTAM. EXJRA CANONEM. III. **
XVIII PROLEGOMENA.
portabantur novum quideni et proprium Christi opus ctiam Ilermag

')
agnovit, sed opus quoddam supererogationis et extra ordinem factum. quia po-
l)ulus Dei deliquit, filius Dei quod Dominus non mandaverat peregit, carnem
humanam induit et paulo ante Domini reditum seu summi iudicis adventum
sponte mortem passus est. ita iam christiana ecclesia conditur, sed veteris
illius divini populi ordine conservato. ad turrim ecclesiae perficiendam post
apostolos, episcopos, magistros et diaconos sanctos, qui fundamenta iecerunt,
post martyres christianos, qui ex abysso trahuntur, de terra, 1. e. de com-
muni hominum gcnere, primi ipsi accedunt lapides non politi, i. e. dum vi-
vebant, per fidcm Christianis propriam nondum eruditi, ^) veteres illi iusti,
qui i7topev37/6av iv ry ev^vtTjri rov nvpiov nai naroop^Gjdav rag ivroXag

avrov (Vis. III, 5 p. 19, 9 sq.). qui sequmitur lapides iam non ipsi accedunt,
sed adferuntur et in turris structura ponuntur, per gratiam Christi re-
i. e.
cipiuntur. hi sunt, qui plcrique e gentibus, pars etiam e Judaeis in Christum,

mortuum et resuscitatum crediderunt: vioi eiCiv iv ry Tci6rei (gentiles fideles)
rovêrovvrai 8e vTto rcbv ayykXcidv sig rb aya-
KOii TCidroi (Judaei fideles) •
ôTtoitiv, 8i6ri ovx evpE^T] iv avroig 7tov7}pia. ^) novus igitur coetus fide-
lium, cuius maxima pars e gentilibus coUecta est. sed novus coetus veteris
populi divini ordinem prorsus continuat, et ipse angelorum custodiae traditus.
etiam post Christi meritum extraordinarium duodecim populi divini tribus
supersunt (Sim. IX, 17 p. 131, 17 sq.). evangelium tantum abest, ut legem
sustulerit, ut lex sit innovata et ubique terrarum publicata. ^) etiam fidelium
conventus dvvayooyal dicuntur, ^) iustis et fidelibus peccatores et gentiles per
se damnati opponuntur.^)
Hermas haec docens a Pauli doctrina procul abest eique etiam adversatur.
ipse Paulus e certo duodecim apostolorum ordine (Sim. IX, 17
et absoluto
p. 131, 17 sq.) exclusus, si non reprobatur, tamen in inferiorem magistrormn
praedicationis filii Dei ordinem (Sim. IX, 15 p. 129, 23. 24. c. 16 p. 130)
recensetur. damnantur autem, quicunque fide christiana recepta cum gentilibus
convivunt neque opera fidei {ra epya rr/g nidtEoog) peragunt, adeo ad gen-
tilium mores defecerunt (Sim. VIII, 9 p. 110, 13 sq.). nomen christianum non
sufficit ad salutem, nisi spirituum sanctorum virtutes accesserunt (Sim. IX, 13
p. 126, 17 sq.). praeter fidei confessionem etiam opera postulantur (Sim. IX,
21 p. 134, 21 sq.). oi Ttidrsvdavrag juovoVf ra 8h epya rr/g dvojuiag ipya-
^6/x£voi, quamvis a Deo et fide christiana non defecerint servisque Dei
Sim. IX, 15. 16 p. 129, 19 sq. cf. Vis. III, 5 p. 19, 9 sq.
1)
Lipsius I. 1. p. 272 sq. bene quidem monuit, etiam hos iustos vetcres
2)
non sine Christi nomine et baptismo in Dei regnura intrare (cf. Sim. IX, 12
p. 125, 21 sq. c. 16 p. 130, 11 sq.). sed fidei christiana sigillum in vita ipsa
nondum receperunt, apud inferos ab apostolis inaugurati.
3) sic emendatam meam sententiam etiam Lipsio, qui I. 1. p, 273 sq.
nonnulla contra me disputavit, placituram csse spero. benc Lipsius etiam
voc. ovx servavit, a Tiscliendorfio damnatum.
*) Sim. V, 5 p. 89, 20 sq. c. 6 p. 90, 9 sq. VIII, 3 p. 103, 31 sq.
^) Mand. XI. p. 69, 3 sq. c. 23 p. 70, 2 sq. cf. epi. Jacob. 11, 2 et quae
Epiphanius Hacr. XXX, 18 de Ebionaeis rctulit.

6) Vis. I, 4 p. 8, 5. 6. II, 2 p. 10, 8. Mand. IV, 1 p. 42, 3. XI. p. 68, 10.
Sim. i. p. 80, 2. 3. IV. p. 83, 17 sq. VIII, 9 p. 110, 16 sq. Sim. IX, 28
p. 140, 9.
PASTOKIS DOCTKINA, ORIGO ET INDOLES. XIX
hospitia praebiierint (cf. Matth. XXV, 34 sq.), revocautur ad poenitcntiam,

quam iam martyrio praestiteruut (Sim. IX, 10 p. 111, 13 sq.). non
uonnulli
inirum, Ilfrmam ita sentientem epistula Jacobi Pauli doctrinam impuguantis
libenter usum esse. ')
quantum inter Bamabaeepistulam et Hermae Pastorem discrimen animad-
vertimus! ibi ad testamentum divinum, quod Cliristiani demum recepcrunt,
extra ordiuem .Tudaismus accedit (IV. p. 8, 25 sq. IX. p. 28, 8 sq. XIV. p.
4G, 8 sq.). hic ad veteris populi divini religionem iudaicam extra ordineni
Christianismus accedit. Christi mortem salutariam Barnabas (V. p. 12, 12 sq.
Vn. p. 20, 17 sq. VIII. p. 24, 24 sq. XII. p. 38, 25 sq.) a prophetis prae-
dictam, Ilermas ipsi Deo improvisam dcscripsit. hanc mortem perpessa caro
Cliristi apud Barnabam (V. p. 14, 8 sq.) divinae gloriae velamen habetur, ^)
apud Hermam divinae gloriae mercedem recepit. vetus lex per Christum ibi
(II. p. 4, 25 sq.) abrogatur, hic adimpletur. plane novus ibi (V. p. 12, 32 sq.
XIII. p. 44, 22) Dei populus per fidem christianam coUigitur, veteris divini
populi tribus duodecim hic etiam gentilcs fideles complectuntur. duodecim
apostolos ab ipso Christo vivente creatos Barnabas (V. p. 14, 5. 6) summos
peccatores, Hermas
omni culpa vacuos appellavit.
')
ita iudaizantem Hermae Pastorem Arianis phxcuisse non mirabimur, neque
mirum est, hunc librum post Arianorum turbas orthodoxae ecclesiae primum
occidentis, tum etiam orientis pauUatim minus placuisse. nisi historiae lucem
omnem fugiamus, ^) illo libro in antiquissima ecclesia modo non canonico
Judaismum christianum iam in catholicae ecclesiae castra transeuntem reprae-
seutari confiteamur oportet.
II. lam ante quam orthodoxae ecclesiae patronis iudaizans Hermae
doctrina displicere coepit, erant qui hoc libro offendebantur. oifendebantur
autera Blontanismi defeusores propter secundam poeniteutiam ipsis adulteris
concessam. Tertullianus in „Pastorem moechorum" invectus est (cf. quae ad
Mand. IV. p. 41 notavimus). itaque Cotelerius Hermae Pastorem propugna-
culum fidei cathohcae adversus Montani duritiem appellavit. non defuerunt,
qui Hermae Pastorem cum novae illius prophetiae montanisticae motibus vel
omnino vel ex parte couiungerent. post Blondelhim Dornerus ^) Hermam tam-
quam Montanismi praecursorem descripsit. quem secutus A. Kitschl ^) ipsi
Montanismi historiae Hermac Pastorem iuseruit. affinitatem aliquam Hermae
») Mand. XII, 5 p. 7G, 8. 9. cf. Jacob. IV, 7; c. 6 p. 77, 11. 12.

Sim. IX, 23 p. 136, 17. cf. Jac. IV, 12. Sim. IX, 24 p. 137, 3. cf. Jac.
I, 0.
2) ceterum etiam Barnabas (VII
p. 20, 28. XI, p. 38, 15) carnem Christi
Tt» dntvog rov Trvevjuatog appellavit, cf. Herm. Sim. V, 6. p. 90, 15 sq.
3) Vis. III, 5 p. 18, 21 sq. Sim. IX, 15
p. 129, 23 sq. c. 16 p. 130, 23 sq.
c. 25 p. 137, 15 sq.
*) ita Lechlerus (das apostol. und das nachapostol. Zeitalter ed. II.
Stuttgart. 1857 p. 489 bq.) et II. Ilagemann (die romische Kirclic und ihr
Einfluss auf Disciplin und Dogma in den drei ersten Jahrhunderten Fri- ,
burgi Bris. 1864. p. 673) Hermam iudaizare ncgaverunt.

*) Entwickelungsgeschichte der Lehre von der Person Christi, ed. II.
p. 185 sq.
«) Entstchung dcr altkatliol. Kirchc cd. L (1850) p. 546 s(|., cautius in
cd. II. (1860) p. 529 sq.
;}; ^ I
XX PUOLEGOMKNA.
et Montaiiisnii etiam Baurius agnovit. ^) hanc affinitatem cquidem non nego,

sed discrcipantiam maiorem iudico, "^)
contra K. A. Lipsius ^) affinitatem discre-
pantia maiorcm defendere coepit.
hanc quaestionem hic solvere nolo. nam obscurae sunt etiam nunc Mon-
tanismi origines. Pastorem paulo post tertium seculi secundi decennium ^)
conscriptum esse Lipsio libenter concedo, sed antc medium seculum secundum
compositum esse contendo, non vetante Lipsio. equidcm et ipse testibus illis
credo, qui hunc librum Pio episcopo (136 —
155) conscriptum esse retulerunt.
Gnosticorum sectas antiquiores Hermas iam novit propagatas. ^) sed Marcionera
Romae docentem et Justino Martyri Apol. 1. c. 2G p. 70. ibi c. a. 147 p. Chr.
bene notum Hermas etiam Lipsio nondum nosse videtur. Antonino Pio iam
imperante (138 —
161 p. Chr.) Hermae Pastorem cditum esse concedo, sed
primis huius imperatoris temporibus (139 —
147) editum censeo. ^) itaque ipsam
vitam et mortem Christi, quem Justinus (Apol. I, 46 71) iam ante CL annos
natum dixit, Hermas adhuc novissimis temporibus comprehendit
'). iam hac in
re Ilermae Pastor paulo nova prophetia Monta-

antiquior esse videtur illa
nistarum, qui post Christi et apostolorum tempora iam praeterlapsa novam

Spiritus sancti vel Paracleti aetatem omnes praedicabant huic demum pro- ,
phetiae novissima tempora vindicantes. ^) spiritum quidem Dei novissimis
^) Christenthum der drei ersten Jahrhunderte. ed. I. (1853) p. 269 sq.,

ed. H. (1860) p. 294 sq.
'^j
Apostol. Vater p, 177 sq.
^) in commentatione illa iam laudata et omnino laudanda: der Hirte
des Ilermas und der Montanismus in Rom, Zeitschr. f. wiss. Theologie 1865.
m. p. 266 sq. 1866. L p. 27 sq.
^) ita ipse censui in libro meo: die apostol. Vater p. 158 sq.
*) Vis. III, 7 p. 21, 22 —

26. Sim. V, 7 p. 91, 9 —
11 (ubi ad Antinomi-
starmn doctrinam respicitur). VIII, 6 p. 108, 8 sq. IX, 19 p. 133, 10 sq. c. 22
p.^ 135, 12 sq. quae equidem iam disserui (apostol. Vater p. 177) illis quae
Lipsius 1. 1. p. 283 sq. disputavit, confirmantur potius quam refelluntur.
Sim. IX, 21 p. 134, 21 sq. huc non respicit.
^) Hagemannus (der Hirte des Hermas, theol. Quartalschrift 1860. I.
p. 30 sq.) famem illam Romae ortam, quam Antoninum Pium „per aerarii
sui damna emendo et gratis populo dando " sedasse Julius Capitolinus (c. 8.
9) retulit, apud Hermam (Sim. IX, 26 p. 137, 24 sq. X, 4 p. 148, 27 sq. cf. etiam
Vis. III, 9. 25, 7 sq., Mand. H. p. 37, 11 sq. Sim. II, p. 81, 9 sq. etc.) sup-
poni censuit. mihi quidem etiam alter ille filius l)ei consentientibus proprio
Dei filio et angelorum divino consilio adoptatus et cohaeres creatus Sim. V, 2
p. 85. 26 sq. c. 5 p. 89, 15 sq. c. 6 p. 90, 13 sq.) Antonini Pii aetatem in-
nuere videtur, qui ab Adriano imperatore a. 138 p. Chr. adoptatus ipse
M. Annium Verum (M. Aurelium) adoptare debebat (cf. Dion. Cass. LXIX,
21. Spartian. Hadr. c. 24. Ael. Ver. 6. Jul. Capitol. Antonin. P. c. 4. Aurel.
Vict. Caes. c. 14). etiam L. Aelius Commodus (Verus Antoninus) ab Anto-
nino Pio vel a M. Aurelio adoptatus est. (cf. Dion. Cass. 1. 1. et LXXI, 35,
Jul. Capitolin. M. Aurel. c. 5). ita duos iam habemus Domini filios. neque
multo seriorem Ilerniae Pastorem iudico, quinto seculi secundi decennio con-
scriptum. Justinus Martyr aetate paulo serior Apol. I, 1 p. 53 M. Aurelium,
a. 147 proconsulari imperio ornatum, iam novit imperii socium, cf. Volkmari
commentationem: Die Zeit Justin's des Miirtyrers, theol. Jahrb. 1855.
p. 235 sq.
7) V, 2 p. 85, 18 sq. c. 5. p. 89, 13 sq. c. 6 p. 90, 3 sq. IX, 12 p. 135, 12 sq.
Sini.
^) praefat. Act. Feiic. et Pcrpetuac, Epiphan. Ilaer. XLVIII, 8. Ter-

cf.
tullian. de virgin. veland. c. 1, dc l)aptismo c. 13.
PASTORIS DOCTRINA, ORIGO ET INDOLES. XXI
temporibus rcnovatiim iam Hermas praedicavit, ^) scd noii rccentcr ciFusum.
idem procul abcst a sevcra Montanistarum doctrina. nam omnibus fere pec-
catis rcmissio adnuntiatur, ctiam adultcrio ^) et idololatriac,') quibus veniam
dari Montanistac ncgabant. •*) post tidcm rcceptam una poenitcntia conceditur. ^)
pocnitcntiac quidcm ccrtus dies vel tcrminus statuitur. "^) sed liacc omnia
Montani nova prophetia antiquiora csse ex Elxai libro Traiani imperatoris
anno tcrtio (100 p. Chr.) conscripto ctiam nunc concludo, ^) cuius libri
fragmenta mcac Ilermac editioni addenda cssc censui.
Elxai prophetiam iam a. 100 p. Chr. conscriptam esse certissime constat. ^)

si enim ipsi prophctae hunc annum profitcnti fidcm dcnegare velimus, tamen
ut credamus cogimur ilhx vaticinationc, qua rursus impletis tribus annis
Traiani impiorum aquilonis angelorum belhmi praedicitur (p. 1G4 sq.), quod
vaticiuium eventu caruit. non mirum igitur, quod occidentalis Hermas illius
quodam modo secutus cst.
oricntalis prophctiae vestigia
iam prima Herniae visio per anum libclhim manibus tenentem efficitur,
cuius libelli Hermae praelecti ultima pars omnium rerum mutationem prae-
dixit et promissa electis Dci iam implenda adnuntiavit (Vis. I, 2 p. 5, 21 sq.
c. 3 p. 7, 5 sq.). anus iUa, quae est ecclesia, adeo ipse Spiritus sanctus (Sim.
IX, 1 p. 112, 15 sq.), quum iterum apparuit, eundem librum Hermae descri-
bcndum HbeUus autem omnibus sanctis certum
tradidit (Vis. II, 1 p. 8, 19 sq.).
poeuitentiae terminum et calamitatem maximam iam imminentem, Dominum
ncgaturis vcniam derogandam nuntiavit (Vis. II, 2. 3 p. 9, 9 sq.). eundem
libellum scquentibus revelationibus auctum Hermas urbis Romae presbyteris
communicare et bis scriptum Clementi ad exteras civitates missuro, Graptae
viduas orbosque admoniturae communicare iubetur. totus igitur Hermae Pastor
libcUi coelitus traditi fundamento superstructus est. — talem autem libellum
vel e coelis demissum vel ab angelo mirae magnitudinis, i. e. filio Dei, quem
feminina forma Spiritus sanctus comitabatur, sibi traditum iam Elxai protulit
non omnibus quidem, sed solis dignioribus et iuramento adstrictis publi-
candum (p. 159. 165). filius Dei et qui apud Hermam iam
Spiritus sanctus,
comprehcnduntur, apud Elxaeum adhuc tamquam masculus et femina discer-
nuntur. ceterum iam secretior ille Elxaei liber exitum seculi praedixit (p. 165)
et ad poenitentiam agendam monuit, hac quoque in re antiquior, quod
poeuitentiam cum baptismo repetito coniunxit (p. 158 sq.). Hermas iam unicum
') Vis. II, 2. p. 9, 19 sq. Hl, 2 p. 15, 1 sq. Mand. IV, 3 p. 44, 5 sq.
c. 4 p. 45, 4 sq. c. XII, 3 p. 73, 16 sq. Sim. VHI, 6. p. 107, 25. IX, 14 p. 128, 6.
^) Mand. IV, 1. p. 41, 14 sq.
') Vis. 11, 2 p. 16, 19 sq. Sim. IX, 26 p. 137, 31 sq. cf. Mand. VIII.
p. 59, 4. 5. ^
*) cf. Tertiiliian. de pudicitia c. 19.
^) Mand. IV,
1 p. 41, 20. c. 3 p. 44, 15.
Vis. II, 2. p. 9, 19 sq. III, 2. p. 15, 1 sq.
') Mand. IV, 3. p. 44, 5 sq.
i
V, 4 p. 45, 4 sq. XH, 3 p. 73, 16 sq. 4 »
:
') quae hac de re iam mouui (apostol. Vatcr p. 179 sq., Zcitschr. f.
cf.
wiss. Tlieologio 18t8. III. p. 417 sq.).
^) hanc libri antiquitatem praeeunte Ritschelio otiam A.
B. van dor Vi-ios
(de beide Brievon aan de Thessalonicensen, Lugd. Bat. 1865.
p. 154 not.)
ncgavit, sed cautius iain Lipsius (Zur Qucllenkritik des Epiphanios
p. 143,
Zeitschr. f. wiss. Theologie 1865. 111. p. 289) locutus est.
XXII PROLEGOMENA.
baptismum docuit (Maml. IV, 3 p. 43, 15 sq.), scd eandem appellationom filii
Dei tov ).uyaXov ftaîXeoog (cf. p.'159) repetiit (Vis. III, 9 p. 26, 4) et aquae
sanctitatem al) Elcesaitis celebratam (cf. p. IGl sq.) ipsc docuit (Vis. III, p. 17,
4 sq. Sim. IX, IG p. 130, 10 sq.).
poenitentiae Hermas certum terminum indixit. ') eandem omnibus concessit

praeter illos, qui fidem simulavcrunt et cum omni nequitia coniuuxerunt (Vis.
III, 6 p. 20, 4 sq.), qui prorsus a Deo defecerunt (Vis. III, 7 p. 21, 26 sq.)
ct nomen divinum blasphemiis perfuderunt (Sim. VI, 2 p. 93, 19 sq. VIII, 6
p. 108, 1 sq). sed etiam reprobatis post poenarum cruciatus poenitentiam
aliquam concessit (Vis. III, 7 p. 22, 11 sq.). iam Elxaeus poeni- — ita fcre
tentiam praedicaverat ut omnibus peccatis veniam promiserit. omni libidini

,
ct impudicitiae, etiam pseudoprophetiae remissio per novum baptismum ac-

quirenda nuntiatur (p. 159 sq.). illis, qui in tentatione nomen christianum
negaverunt, ab utroque propheta, Elxaeo (p. 166 sq.) et Herma (Vis. II, 2
p. 10, 19 sq. Sim. IX, 26 p. 137, 1 sq.), venia quaedam conceditur.
Hermas a quidem consuetudine recedere iubetur (Vis. H, 2

coniugali
p. 9, 17), sed hac sola ratione, ut ad divinas revelationes praeparetur.
^)
etiam coniugi superstiti secundum matrimonium conceditur (Mand. IV, 4

p. 44, 23 sq.). Elxai matrimonium, quo ipse usus progeniem creavit, ita
commendaverat, ut coelibatum plane reprobaverit (p. 162).
Hermas Judaismum christianum, quamvis iam cultiorem, a circumcisione

et Essaeorum baptismis repetitis immunem, professus est, Paulo saltem inter
apostolos locum denegavit eiusque doctrinam de fide sola iustificante respuit.
Elxaeus et ipse Judaismum christianum, sed longe rudiorem et antiquiorem
professus est (p. 161 sq.).
ad Hermae iudaizantem de Christo et trinitate doctrinam iam expositam

etiam excelsa Christi statura (Sim. IX, 6 p. 118, 12. 13. c. 12 p. 126, 4 sq.)
referenda est. adeo maiorem Christi figuram Elxai docuit (p. 157 sq.). etiam
triplicem illam Christi formam, quam apud Hermam animadvertimus, Elxaeus
praeivit, quippe qui Christum superiorem et inferiorem distinxerit (cf. p. 163).
Spiritus sancti virtutes septem Hermas descripsit (Vis. III, 8 p. 23, 4 sq.).
septem testes coelestes iam Elxaei liber (p. 159 sq.) numeravit. illa ayia. nvev-
ixaxa, quae Hermas memoravit (Sim. IX, 13 p. 126, 15. c. 15 p. 130, 2 sq.),
iam Elxaei contestatio praebuit (1. 1.).
pseudoprophetas etiam Christianis quae desiderabant pecuniae pretio
vaticinantcs Hermas Mand. XI. p. 67, 12 sq. descripsit. asseclae autem

Elxaei, qui etiam pseudoprophetas ad suam poenitentiam convocavit (p. 159),
et ipsi quodam modo pseudoprophetiam exercebant, rebus mcdicis, magicis,
astrologicis et disciplinac inaugurali dediti (cf. p. 164).
omnibus comparatis nulhis dubito, Hermae Pastorem inter

quibus
Elxaei prophetiam antiquiorem ct Montani novam prophetiam paulo
seriorem medium fere locum occuparc. iUam Ilcrmas emondatam et
cruditam in occidente repetiit, huius duritiem et severitatcm nondum
1) V. not. 6. terminus autcm est revclationis et praedicationis

s. p. XXI.
notitia, cf. Elxai librum p. 159.
•^) cf. librum meum: die jiidische Apokalyptik p. 140. '253.
PASTORIS DOCTRINA, ORIGO ET INDOLES. XXIII
nosse videtur. ^) utinani etiam nostrae ecclosiae Ilormas, quamvis iutlaizans,

rcdivivus restitueretur ! nam quae ille de senescente ecclcsia, de huius prae-
sidum cordibus vononosis (Vis. III, 9 p. 25, 24 sq.), de recreando Cliristianorum
spiritu, de emendandis moribus cliristianis egregie docuit, etiam nostrae ecclesiae
commendanda sunt.
scribebam Jenae ra. Febr. a. MDCCCLXVL
^) possis quidem iam Montanistas existimare illos magîstros, qui doce-

bant, poenitentiam baptismo seriorem non dari (Mand. IV, 3 p. 43, 15 sq.),
nisi haec controversia iam antiquior fuisset. pseudoprophetae autem Mand.
XI p. 67, 11 sq. ita describuntur, ut vera prophetia Montanismo similior sit
quam falsa. non soli Gnostici, quos equidem (Glossolalie p. 73 sq.) et Lipsius
(Zeitschr. f. wiss. Theologie 1866. I. p. 68 sq.) intelleximus, sed etiam Elce-
saitarum similes prophetae intelligendi erunt. ceterum iam Pseudo-Clementi
Romano, qui Hom. III, 21 sq. masculinae et femininae prophetiae discrimen
exposuit, illud Pastoris Mandatum notum fuisse puto, quamvis hunc inter
Hermae testes recensere noluerim. idem etiam ubi nominis divini blasphemiae
veniam dari negat (Hom. III, 6. 59. TO, 7. XVI, 10), Hermam (Sim. VI, 2.
p. 93, 19 sq. YiU^ 6. p. 108, 1 sq.) sequi videtur. Clementem Romanum,
—
sub cuius nomine a. 140 160 Recognitiones et Homiliae conscriptae sunt,
Hermas primus tamquam exteris civitatibus librum mittentem induxisse vi-
detur. etiam hac ratione vera Pastoris aetas cognoscitur.
in Prolegomenis ad Barnabae epistulam p. XI. 1. 6 1. ipsi, non ipsius.
in hac Hermae editione Vis. II, 4 p. 11, 17. 18 fortasse scribendum est:
'Eyc^, (p7j/ji, TTjv 2iftvXXav. edidi: i:y(^ q^rjfxi Tijv 'SiftvXXav, quae scriptio
ferri potest.
HERMAE PASTOR.
IIlLGEUFELD, NOV. TESTAM. EXTKA. CAWOMEM. III.

no IMHN.
"Opa6ig a .
'O ^peipag fie nEiTpaniv jiz 'Podjj rivi eig ^Pgd-
fbiijv. fiEra TToWa errj ravrrjv dveyvGopiâjujjv nai ijp-
^djufjv avrr/y dyaTrdv wg ddeXcprjv. fxera xpovov rivoc

Xovo}XBvr}v eig rov norafxov rov Tiêpiv eidov nai
5 inebcdna avrfj rfjv xîp^ ^^^ iSrjyayov avrrjv in rov
Ttorafxov. iScDv de rb ndXXog avrfjg dieXoyi8,6jxrjv iv rfj
xapdia jxov Xeycov Manapiog fjjurjv^ ei roiavrrjv yvvaina
eixov nai rcp ndXXei nai rcp rponcp. jxovov rovro i/3ov-
Xevodjxrfv^ erepov de ovdev. jxera xpovov riva nopevojxevov
10 jxov eig nc^jxag jcai doSdôvrog rdg nriOeig rov ^êov^ c^g
jxeyaXai nai inTrpeTteig noci dvvarai ei6iv^ TtepiTtarcdv dcpv-
nvGDCja. nai nvevjxd jxe eXa/3e noci dmqveynev jxe di' dvo-
diag rivog., di fjg dv^pconog ovn idvvaro bdevCai. fiv de
Uoi/iTJv c. S., dpxv (^^y ^^^ fti- L. — i^jjyayov S. et verss., i^-

c.
ftXov \Eyofxkvr}(i TLoifxrfv L., Hermae iftaXov L. 6.i8Goy 8e ro ndXXos
prophetae ae. opadig a' c. L., om. S. amrjg c. L. p. ae., tavrrjg ovv iSgdv
Vis. I, I. 1. 1. 2. 7t£7tfDaH£v jn€ ^PoSi^f ro naXXog S., visaque ea v. 7. /xa-
rivi dg 'Poo/iTjv c. S. p. (vendidit me Tidpiog c. S. et verss. apidtov vcl ape-
,
in urbe Roma cuidam feminae nomine dtov L. (Ang.), Evtvx^g niale S. apogr.
Rodae) ae. (vendidit me Rodae in re- II et Tischd. 8. r^ tponoa c. S., toig
gionem Romae), TtEitpankvai nai odov rpoitoig L. 9. ovdiv c. L S.*,^*, ovds
riva £ig 'Poofirjv L., vendidit quandam £v S. —ncîxag c. S. L. ae. (cum rusti-
puellam Romae v. — De Roda cf. carer inter pagos), ad civitatem Ostio-
Act. XII, 13. 2. dv£yvoopi6dijir]v rum p. —
nai 8oB,dB,ovrog c. S. et
c. evanuit in L.
S., 3. 4. xp^^^ôv verss., i86B,aôv L. chg c. S. L —
rivd —elSov c. S. et verss., xpoôv (Ang.) v. ae., orz L. (Tischd.) p. 11.
(cpd.) TtoXXov. fiivrjv avrr/v de rbv noci inTtpeneJg nai dvvaral c. S. (cor-
Ttorajibv TifUpiov ^ldovlj. sec. Anger. rccto voc. dvvaroi) p. ae., nai dvvarai
{xpovovg TtoXXovg £ig r. nor. nai EVTtpenîg L., dvvarai om. v. 12.
Tift. £i8ov L. sec. Tischd.), jxera xpo- dnjjv^yniv jxe c. S. et verss., dmjyaye
vov riva iSov avrrjv Xovojxevr/v eig L. 12. 13. Si' dvoSiag rivog c. S.,
r. nor. r. TiftEpiv S.*^,* (qui sequenti dvoSev ddnivov L. 13. dv^poonog
£iSov puncta imposuit, quamvis rur- c. S., 6 dv^poonog L. iSvvaro c. —
sus abstersa). b. rrfv xeipa c. î., x^^P^ S.y TJSvvaro h.
1*
4 HERMAE PASTOR
6 roTTog xprj/LivGodrjg xai dTreppooycog ajro rc^v vdarcov.

dia/3ag ovv rov Ttorafxov hidvov rjXôv eig ra ojuaXa xat
ri^cD ra yovard juov nah rfpâfxriv TtpoOevxeGâi rcp xv-
pico nai iôfioXoyEiOâi rdg dfxapriag jxov. 7rpo6evxofxevov
de fJLOv fjvoiyrj 6 ovpavog^ %ai ^Xeitco rrjv yvvaixa ixeivrjv 5
fjv i7re^vfxr]6a dOitaZofxevrjv fxe ex rov ovpavov xai Xe-

yovOav Êpfxd^ xa:zp£. pXeâg de eig avrrjv Xeyco avrfj
Kvpia^ ri 6v Gode Ttoieig^ rj de drtexpi^rj fxoi ÂveXrjfxcp^rjv.,
iva 6ov rdg dfxapriag eXey^cD itpog rov xvpiov. Xeyco
avrfj Nvv 6v fxov eXeyxog ei^ Ov^ <prj6iv^ dXX' dxov6ov lo
fiov rd prffxara d 6oi fieXXcD Xeyeiv. 6 êog 6 iv roig

ovpavoig xaroixc^v xai xri6ag ix rov fxrj ovrog ra ovra
xai TtXrj^vvag xai av¥^r]6ag evexev rfjg dyiag ixxXrj6iag
avrov opyiêrai 6oi ori rjfiapreg eig ifxe. ditoxpiêlg
avrfj XeycD Eig 6e rjfiaprov ^ Ttoico rpoTtWj rj nore 6oi lo
ai6xpov pfjfjia iXdXrj6a^ ov Ttdvrore 6e (hg xvpiav fjyrf-
6dfxr/v^ ov Ttdvrore 6e iverpdrtrjv wg ddeX^rjVy ri fxov

xaraêvdrf.^ cb yvvai, rd Ttovrjpa ravra xai axaâpra^
yeXd6a6d fxoi Xeyei Êni rrjv xapdiav 6ov dvefirj rj iiti-
^vfxia rrjg novrjpiag. fj 6oi ov doxei dvdpi dixaicD Tto- 20
rrjpbv Ttpdyfxa eivai^ idv dva/3rj avrov ini rrjv yiapbiav

rj Ttovrjpd ijti^vfxia^ dfxapria ye i6riv^ xai fxeyaXrj^ cprj-
I. 1. dTteppcsDyaxs c. L., aitEppr]- TLoi).iEri iSidaê. 13. dyiag c. S.

yoDg S, 2. rd bf.iaXd c. S. et L. (in et verss., om. L. 15. TpoTtoa c. L.
margine), rdg oxâg L (in textu).^ 3. S.%*, roTt gj S. — Tcore c. L! S.%*,
ri^GJ c. S., i7Ci^&) L. —
yovard fiov Ttors de S. — pijjua c. S., Xoyov L.
c. L. p. ae., jiiov om. S. v. 3. 4. 16. ds c. S.et verss., om. L. 16.
r(5 Hvpiw c. L. et verss., rao B^sgj S. 17. ov Ttdvrors —
i^yyddjnr/v om. p.
4.' rdg ajiapriag jiov c. L. et verss., xvpiav c. v. ae., ^sav S. ^vyars- ,
rdg djiiapriag {*.^* juov rag ajiaprtag) pav L. — rjyijddjxrjv c. S., rjyovjirjv^
S. 5. ^voiyrf c. ^. {rjvvyrj), yroixBrj rjyovjilvov c. seq. ov
L. (Tisclid.,
L. —ixsivrfv c. S. et verss. 6. xai Anger.). 6s ivsrpdTtr/v wg
17.
ante Xsyovdar c. L. v. ae., om. S, S., jis ixardHpivag L.
d8sXq)rjv c. —
7. pXsipag de sig avrrfv Xsyo) avr^ ri c. S., did ri L. 18- &? ante
c. S. et verss., ijiftXsifjag 6s avrfj Xs- yvvai c. S., om. L. xai dxdâpra —
yoj L. 8. ri dv c. L S.*^*, rt S. c. S. p. ae., om, L. v. 19. ij ante i-ni-
— dnsxpi^r] jioi c. S. v. p., <pr]dir L. ^vj.da c. S., om. L., jioi c. S.*^* L.
ae. —drsXr'}jtq)^r]v c. S., [dvsX\rjcpBr]v verss., doi S. (a Tischdf. non notatus).
L. 9. rov antea xvpior c. S., om. 20. novr/piag c, S, et verss., nopvsiag
L. 11. jiov c. L. p. ae., om. S. (v.). L. —
r/ ov doHsl doi c. S.*^* et verss.,
12. Hal nridag ix rov jiy orrog rd xal ov doHsl doi L., ?/ doi doHsi doi S.
orra. cf. Origenis in Joan. Tom. I, 21. avrov ini rr/v napdiav c. S., inl
18 (Opp. IV, 19): oTL iB, ovh ovrcov ri/v Hap8iav avrov L. 22. djiap-
rd ovra iitoir/dsv 6 ^sog, wg rj jir/rr/p ria ys idriv nal jisydXrj c. S. V. p.,
ra)v hnrd jiaprvpojv iv MaHafSaiHolg dji. ydp idri jisydX)/ L.
Tial 6 rr/g jisravoiag dyysXog iv r&5
VIS. I, 1. 2. 5
6iy 6 yap StHaiog dvrjp dinaia fSovXeverai. iv r(p Ovv

dbiaia /SovXeveOâi avrov j(aropBovrai fj dot,a avrov iv
rotg ovpavoig 7ia\ evnardXXanrov exei rov jcvpiov iv
Travrt Trpdyjiiari avrov' ol Sh Trovrjpd /SovXevojuevoi iv
5 raig jiapdiaig avrc^v ^dvarov nai aixjôi^XcDriO fjiov kav-
roig iniOTrdivrai^ jxdXiOra o\ rov aic^va rovrov TcepiTtoiov-
/Lievoi na\ yavpiwvreg iv rcd TtXovrGD avrd)v nai fj,rj
dvrexojuevoi rSv dyaB^c^v rc^v jueXXovrcov. UoXXd juera-

jueXr/6ov6iv al jpvxoci avrd)v^ oiriveg ovn exov6iv iXjrida.,
10 aAA' eavrovg dTreyvoonaOtv nai rrjv ^gdtjv avrcDv. dXXd
6v 7rpo6evxov jrpog rbv Bêov^ nai id6erai rd djjiaprr/jjiard
6ov nai oXov rov oinov 6ov nai irdvrcDv rc^v dyicDv.
11. Merd ro XaXrj6ai avrfjv rd py/jiara ravra
inXei6^rj6av oi ovpavoi' ndycD oXog rjjirjv necppinchg yioii
15 Xvirovjxevog. eXeyov Se iv ijxavrcp Ei avrrj jjloi fj djiap-

ria dvaypacperai^ Trcog dvvij6ojxai 6GD^rjvai^ rj jrc^g iB,i-
Xd6ojJLai rov 'êov vrepi rcav djxapricDv jxov rc^v reXeicDv^

fj Troioig prjjj.a6iv rov nvpiov iva iXarev6rj jxoi^
ipcDrrj6GD
ravra jiov 6vjx/3ovXevojxevov nai Sianpivovrog iv rfj nap-
20 SicjL jjLOv.) narevavri jxov na^êSpav Xevnfjv i^ ipicDv
fiXencD
XevncJDv yeyovviav jxeydXrjv' nai fjX^ê yvvfj 7rpe6^vrtg
iv tjxari6jicp Xajxnpordrcp., exov6a f3if3Xiov eig rdg x^^P^S
7iai inaî6e jxovrj nai fj67ra6aro jxe Êpjxd x^^^P^- ^dyco
XvTrovjxevog nai nXaicDv eiTrov Kvpia^ x^^P^- V ^^ ^^^^'
I. 1. f5ovA.ev£tai c. S. et verss., 7(a- c. S., om. L. 17. iîXadojnat c. S.

Xevetat L. (Tischd., êXevetai Anger.). et verss. iîXecodo/xai L. , 18. rj
2. avtov c. L. et S.*^*, avt&yy S. 3. ante Ttoioig c. S.** et *^* p. ae., om.
tojg ovpavoig c. ^.,t^ ovpay^lj. 4. L. v. —
zXatavdi^ c. L., iXatevdr/ts
avtov c. S. V. p., om.'L. — di TtovTjpa (i. e. iXatevdrjtaL) S. 19. diaxpi-
c. S. et verss., 6e TtdXiy h. l.yav- voytog c. S. v. ae., diaXoytô/ievov
pK^yteg^c.S. eiyerss., yrfy ipwrteg L. L. (p?). r^ ante Kapdia c. L. et—
8.^T&?K dyaôbv toov jtieXXoytcDv c. S., S.**, om. S. 20, /lov post KapSia
Tobv /leXXovtojv dyaâxv L. 8. 9. c. S. et verss., om. L. Hatevavtt —
xoXXd jueta/xeXr/dovdiv c.Ij. ae., /xeta- c. KatevGjrctov h.
S., 21. Xevxcjy
yoTJdovdiv 'î. ^. iXTcidac.S. etYerss., c. L., om. S., xôyivcov S.*^* rjXê —
iXnidag L. ^
10. dTteyvojKadiv c. S. c. L., r/Xêv S. —
7tped/3vtig. S. Ttped-
(cf. \ers^.), dTtedojKadt L. 11. td ftvteig, L. TtpedfSvtr/g. 23. iKaîde
d/iafitrjjiiatd^ dov c. S., dov td dji. L. c. L., eKaîdev S. — ydTtddato c. L.
12.oXoy toy oIkov dov c. S. et verss., et ver&s., dd7tdP,etai S. 23. 24. Kdyd)
oXov tbv oIkov dov L. — xcîp^ c. S. (ubi x^^p(^^ *** cmen-
n. 15. ijiavtS) c. S., kavto) L. davit KXaiajv) et verss., om. L. jDro-
— El c. L. V. p., t; S. (non notatus a pter homoeotelcuton. 24. y dt
Tischendorfio). 16. ?; ante djiaptia elze c. L. v. p., Hai entev S.
6 HERMAE PASTOR.
fxoi Ti Orvyvog^ Êpjud^ 6 /uahpoB^vjuog noci aCroixaxrirog^

o Ttdvrors yeXcDv^ ri ovrcD narrjcprjg rrj idea nai ovx tâ-
pog-y xdycD eiTtov avrfj Kvpia^ 6veibi6jxog fxoi yeyovev
VTTo yvvainog dya^GDrdrrjg XeyovOrjg poi ori rjfxaprov eig
avrrjv. rf 6e ecprf Mr/dafxcDg iTTi rov dovXov rov êov ro 5
TTpdyfxa rovro. dXXd Ttdvrcog irri rfjv xapdiav 6ov dveftrj

7cep\ avrrjg. e6ri fxev roig dovXoig rov Bêov 77 rotavrrf
/3ovXr/ dfxapriav iTticpepovOa' TTovrjpd ydp fiovXrj nai en-
<ppinrog eig ndvCefxvov TCvevfxa nai rjSrj SeSompaOfievov^
idv iTri^vfxrfOrf novrjpov epyov^ nai fxaXi6ra ^Kpfxdg o 10
iynparrfg^ 6 dTTexofievog Ttd^rjg iTti^^vfxiag TTOvrjpdg nai

TtXrjprjg Ttdcrjg dnXorrjrog nai dnaniag fxeyaXrjg. III. dXX
ovx evena rovrov 6pyi8,erai 601 ^-eog^ dXX' iva rov
oinov 60V rov dvofxrj6avra eig rov nvpiov noti eig vfxdg
rovg yoveig avrwv i7n6rpeiprjg. aXXa cpiXorenvog cov ovn 15
ivov^êreig 6ov rov oinov^ dXX dcpfjnag avrov naragyâ-

prjvai SeivcDg' did rovro 601 6pyi8,erai 6 nvpiog' dXX'
id6erai 6ov ndvra rd irpoyeyovora novrjpd iv rcp ohicp
60V' Sid ydp rd ineivcov dfxaprrjfxara nai dvofxrjfxara
6v narecp^^dprjg dTtb rcdv /SicDrtncDv TtpaêGOv. dXX r\ 20
7toXv6nXayxvia rov nvpiov rjXerj6e 6e nai rov oinov 6ov

nai i6xvpo7toirj6ei 6e nai BêpeXtGD6et 6e iv rfj do^rj avrov.
6v povov prj pa^^vfxrj6rjg^ dXXd evijjvx^t îoci i6xvpo7toiei
60V rov oinov. chg ydp 6 x^^^^^^S 6(pvpono7tcdv ro epyov
II. 1. noi c. S. V. p., om. L. ae. xag

c. L., acpTjxsg S. 17. deivatg c.
— Êp/ia c. S. V. ae., om. L. p. — L. et verss., om. S. —
601 opyiârai
ddtojiidxî^tog c. S., ddTovdxf^Tog L. c. S., opyiÊTal 601 L. 18. TtpoyE-
3. ndyo) eliiov c. S., yiOL elTtov L. — yovora c. S. et verss. , yayovora L.
-Kvpia, oveid. jlioi yiyovEv c. S.*-j,* (ubi —
Ttovypd c. S.*.^* L., ra Ttovjfpa S.
jiioi ye abscissum videtur), v., om. S. 19. dov c. L. S.*^* et verss., om. S.
L. p. ae. 4. vTto c. S., vTto tivog L. —rd ixEivcov djuaptTJjiata c. L.,
— /iioi c. L. p. ae., om. S. v. 5. 6. tb tag ek. a/iaptiag S. 20. (iiootixS)v
Ttpdy/ia tovto c. S. p. ae., toiovtov c. L. S.*,^* et verss., idiGotixGJv S. —
Ttpdyfxa L. v. 7. ^6ti c. L., E6tiv S. 7tpdB,Eoov c. S. p., Ttpay/idtoov L.
8. 9. Excppixtog c. L. et verss., eh- 21. TtoXvdTtayxvia c. S. {noXvdTtXay-
TtXrjxtog S. 10. imS^vjiTJd');/ c. S. et '^'â)^ TtoXXi/ r) EX)67tXayxyia L. —
verss., dvaftf/ iTti^v/iia rj L. 11. 6 -^Xer/dE c. S., r/XE7/6Ev S. 22. }{a\
ditExo/iEvog c. S., xai ditEX. L. 12. i6xvpo7toi7J6Ei 6e xa\ Se/ieXigjêi 6e
7td6r]g c. S. v. p., om. L. ae. c. S. et vorss., I6xvpo7toi}/6E xa) iBs-
III. 13. 6oi c. L. S.*^* p. ae., /ieXlgoêv L. 23. fbaSv/nj6);/g c. S.,
om. S. 14. xal eig v/idg c. L. p. fba3v/irj6Etg L. —
i^xvpoitoiEi c. S. v.
ac., Tj avtovg (*^* xai Eig r//iag) r/ ae., i6xvpo7tonj6£ig L. 24. 6 âA-
(*^* improbavit) S. 15. iTtt^tpiip^g xEvg c. S., x^^^^^^^^S I-"-
c. L. S.*^*, E7ti6t pEipif S. IG. dcprj-
VIS. I, 3. -4. i
avrov Trepiyiverai rov Ttpdy/jLarog ov êXei^ ovrcog jcai

6 Xoyog 6 na^riixepivog 6 dhcaiog Trepiyiverai rraOr^g ttovtj-
piag. /.u) diaXiTTfjg ovv vovêrcdv 6ov ra reuva' oida yap
ori iav jneravoTJOcjCiv ii; oXfjg jcapdiag avrcdv^ iyypaq^rj-
6 aovrai eig rag î^Xovg rrjg t^Gofjg iiera r(^v ayicDv. /xera
ro Trav^TJvai avrfjg ra îjjaara ravra Xeyei fioi ©eXeig

dxovOai juov dvayivG)6jcov6fjg ^ XeycD jcdyco GeXcD^ nvpia.
Xeyei jiov Fevov dxpoari)g nai dicove rag doâg rov êv.
rfKOvOa jueydXcog xai âvjxaOrc^g o ovn i6xv0a jivrjjxo-
10 vevOai' ndvra ydp rd prjjxara excppiHra d ov dvvarai
dv^poDTtog paCrdcai. rd ovv eOxoLra ptjjxara ejxvrjjiovevOa
f/v ydp rjjxiv 6vjxq)opa nai rjjxepa' ^ldov b êog r(3v 6v-
ydjiecDv 6 dopdrcp Svvdjxei nparaid nai rfj jxeyaXrj 6vv-

£6et avrov nri6ag rov no^jiov nai rfj ivdo^cp avrov
15 ôvXrj 7tepiê\g rijv evTcpeTtetav rfj nri6ei avrov nai rcp
i^xvpc^ prjjxari Ttrjâg rov ovpavov nca êjxeXcoâg rrjv
yfjv iTzi vdarcDv jcai rfj idia 6oq)ia nai Ttpovoia nri6ag
trjvdyiav innXrj6iav avrov^ rjv nca rjvX6yrj6ev^ idov jxe-
î6ravei rovg ovpavovg noii rd oprj noci rovg fiovvovg
20 nai rag ^âXd66ag, nai Tcdvra ojxaXd yiverai rdig inXenroig
avrov., iva dTVodc^ avroig rrjv evXoyiav rjv inrjyyeiXaro
jxerd TVoXXrjg do^rjg nai x^P^S^ ^dv rrjpij6cD6i rd vojxijia
rov êov d napeXafiov iv jxeydXrj ni6rei.
ly. 'Ôre ovv ireXe6ev dvayivGD6nov6a noci rjyep^rj
•25 dno rrjg naêdpag^ fjXôv re66apeg veaviai noci fjpav rrjv
III. 1. KOLi c. S. V. p., om. L. 2. o dyaTioj (sec. Anger.) L., virtute susten-
ante Ka^Tf/xspivog c. S., om. L. —6 di- tabili (1. insustentabili d(pop7JtGo) p.,=
Kaios c. S. et verss., Kat diKaiog L. 3. in misericordia sua et in amore suo ae.
dov ta c. L., dov Kai i*"^ improbavit —
Kpataia. c. S.*^* [xpata S.) Kai ,
Kai) ta S. —ol6a c. S. p. ae., olSag L. Kpataia L. —

Kai ty fiEydXxi c. S.
^. jiutayo7J6GD6iv c.Jj., /j.atavoi^6ov6ir S. et verss., 6 tfj jLieydXy L. 14. av
6. Ttav^rjvai c. L., Ttarjvai S. — tavta tov ante ftovXy c. L. p. ae., om. S.
c. S. (a Tischd. non notato) et verss., v. 15. avtov c. S. et verss., om. L.
om. L. 7. Kvpia c. S. v., fxov add. L. 17. vddtcjv c. S., tS>vvd. L. 18. dyiav
ap. 9. jxeydXaog Kal âvjiadtS^g o c. c. S. et verss., om. L. rjvX6yr}6Ev c. —
S. V., jiaydXag koci âvjxa6tdg mv L. S., evX6yrj6EV L. 20. yivetai c. S.,
11. fta6td6ai c. S. et vcrss., dvviEvai yivovtai L. 21. dTtodco avtoig c.
L. —
td ovv t6xata (irjjjata c. S., t&v L. S.*^*, ano8oi avtov S. 23. a
ovv l6xdtoov f)r]jidtoDv L. 12. dvji- napeXaftov c. S., aTtEp ^XafSov L.
cpopa Kai rjjiEpa c.h.Y.-p., djxcpopa Kai IV. 24. ote ovv c. L. S.*^*_et
rjjiEpa (*^* eB, rjjiEpai Kai ev 6vji(popa verss., om. S. 25. r/Xôv c. L., rjX-
r}ji7]v) S. 13. 6 dopdtcp (cf. Vis. III, âv S. —
vEaviai c. S., vEavi6K0L L.
3 p. 17, 17. 18) c. V. (qui invisibili),ov 25 —
p. 8, 1. Ka/i rjpav trjv Kaêdpav
ayaTtco S., og dyav£> (sec. Tischd.), ov c. L. S.*;^* et verss., om. S.
8 IIERMAE PASTOR
xaêdpav nai aTrf/Xôv Ttpog rrjv dvaroXrjv ' TtpoOxaXetrai

dd jue xai rjâro rov Orrfôvg fjtov jcai Xiyei jxoi "lIpEGe
6oi ff dvdyvcDCig juov ^ nai Xeyco avrfj Kvpia^ ravra jxoi
rd l6xara dpeOrd^ rd de nporepa xaXeitd nai ajcXr/pd.

ff de e(prj jxoi Xeyov6a Tavra rd eOxara roig diKaiotg^ 5
rd de jrporepa roig eB^veOiv nai roig d7to6raraig. XaXovOr/g

avrr/g jxer^ ejxov dvo riveg dvdpeg i(pavr/6av xai fjpav avrr/v
iTTi rcDv dyKGDVGDv %ai dnr/Xôv^ ottov nai r/ Kaîdpa^
Ttpog rf/v dvaroXf/v. iXapd be dnf/X^êv^ nai VTtayovGa
Xiyei jjloi 'Avdpi8,ov^ Êpjxd. lo
"Opa6ig p'.
I. Ilopevojxivov /uov eig ndjxag nara rov naipov

ov nai 7ripv6i TtepiTcarwv dvejjLvf/6B^r/v rrjg 7repv6ivr/g
opdêcDg^ nai irdXiv jxe aipei nvevjia nat anocpipei eig
rov avrov rortov ottov nai 7tipv6iv. iXB^cDv ovv eig rov 15
roTtov ri^^cDrd yovara nai j/p^djur/v 7tpo6evxe6^âi rcp

nvpicD nai do^d8,eiv avrov rb ovojia^ ori jie dB,iov r/yr/-
6aro noii iyvcDpi6i jxoi rdg djiapriag juov rag 7tporipag.
jierd de rb eyep^^rjvai jue d^tb rfjg 7tpo6evxr/g ftXi^tcD
dTtivavri jxov rf/v 7tpe6/3vripav^ f/v nai 7tipv6iv ecDpaneiv 20
7tepi7tarov6av nai dvayivGD6jcov6av fti/3Xapidiov. nai Xiyei

fxoi Avvrj ravra rdig êov dvayyeiXai^
inXenroig rov
XiycD afjrf/ Kvpia., ro6avra jivr/jxovev6ai ov dvvajxai'
IV. 3. Kca ante XEycD c. S. p. Vis. II, I. 12. K(6).ia(s (cf. p. 3, 10)
ae., om. L. v. 4. ta ^dxara aps- c. S. ae., hcojhtiv L.; Kov/.iai, i. e. Cu-
drd, xa b\ Ttpotspa c. L. et verss., mae, legerimt.
v. p. 13. xal ante Tie-
ra sdxara (%* add. apEdui ra de pvdi c. S., qui cxliibet he (*.^.* xai)
TtporEpa) S. 6. TtporEpa c. L. v. vtEpdi (*^* TtEpvdi) et v., om. L. p. ae.
p.,Ttpcora S. — ^BvEdiv c. S. p. ae., 13. 7tEpaitarS)v c. S. v. p., TtEpiEita-
i^viHoi? L. V. 7. riv\q avdpEq rovv L. 15. Ttipvdiv c. L., itEpvdi
iqxxvTjdav c. S. p. v., avSpsg rfABov S. 18. Ttporipag c. L. itporEpov ,
L. ae. 8. ini ante r&v dyHGovGov S. 19. jitErd ds rb iyEpByvai c. L.,

ipse addidi. —
dTtf/XBov c. L., ani/X- jiEra to (*^* add. h. 1. Se) EyEpSrfvE
âv S. —
Hoi 7} c. L. V. p., r/ S. S. 20. ditEvavri c. S., HarEvavri
9. vTtdyovda Q,.^.^ dTtdyovdah. 10. L. — TtEpvdiv c. L. v. nporEpov S. ,
/.loi c. L. et vcrss., om. S. 21. ftiftXapi8Lov c. S., 6iftAiddpiov

L. 22. dvayyEiXai c. S., dTtayyet-
Xai L.
YIS. II, 1. 2. 9
dog drj jlwi ro /3i/3\{dwv^ tva fjieraypdipGDfxai avro, Aafi^^

cprjoiv^ avrb nai dnobdouq jjloi. iXapov iyd) lioi eig riva
roirov rov dypov dvaxGDpijoag juereypaipdjurjv yravra Ttpog
ypdjujua. ovx rjvpiOxov ydp rdg CvWafSag. re\e6avrog
5 ovv fuov rd ypdjxjuara rov fSilSXidiov iB,aig)vr]g rjpnayr}
juov in rr/g x^^P^g to f3if3Xidiov' vnb rivog de ovk eidov.
11. Alerd 6e dena nai nevre rjjuepag vr]6rev6avrog
fuov nat noXXd ipcorrjOavrog rbv nvpiov dneyiaXvcp^^r} fuoi
7} yvc2)0ig rrjg ypacpfjg. rjv de yeypajujueva ravra To

10 Onepjua Oov., 'Epjud^ jj^êrrj6av eig rbv Bêbv noa i^Xa6cpr]-
iui]6av eig rbv nvpiov jioti npoedcDnav rovg yoveig avrcDv
iv novrjpia jueydXrj nai rjnovâv npodorai yovecov nai
npodovreg ovn c^cpeXTj^rjâv,, dXX eri npo6e^^rjnav raig
djuapriaig avrc^v rdg d6eXyeiag nai 6vjucpvpjuovg novrj-
15 piag^ ncu ovrcog inXri6^^r]6av ai dvojuiai avrc^v. aXXa
yvcDpi6ov ravra rd prjjuara roig renvoig 6ov nd6i nai
rrj 6vjupicp 6ov rfj "jueXXov6rj 6ov ddeXcpfj' nai yap avrrj
ovn dnexerai rfjg yXcD66rig^ iv f/ novrjpeverai' dXX anov-
6a6a rd pijjuara ravra dcpeB,erai noci eêi eXeog. juera
•20 rb yvGDpi6ai 6e ravra rd prjjuara avroig a ivereiXaro
fuoi b de6n6rr]g iva 6oi dnonaXvcp^^fj^ rbre dcpievrai avroig
a\ djuapriai nd6ai dg nporepov rjjuaprov' nai nd6iv toig
I. c. L., 8e S.
1. 677 ftifSXi- — et verss., om. L. —
yîti^dav c. S.,
610V c. ftift\i8dpiov L.
S., jnera- — 7]êtrj6ev L. 10. 11. if^XadcpTJjurj-
ypdipoDjdat c. S., fxetaypdilôo L. — dav c. S. et verss., if^XadcpTJjurjdev L.
avTo c. L. et S.*^*, avtov S. 1. 2. 11. TtpoedGOKav c. S. et verss., npoe-
Adfie —
^x^ c. L. S.*^* (qui solum afro ^coyie L. — avta)v c. S. et verss.,
om.) V., eXafôv S. (p.), eXafiov iych ae. avtov L. 12. TtovTjpia c. S. v. p.,
1 —
4. Clemens Alex. Strom. VI, 15, djiaptia L. 14. 15. tag ddeXyeiag
131 p. 806: 77 ydp ovyi nai iv t^ opd- — al dvofiiai avt&v c. S. (cf. v. p.),
<5et tw Epjia rf dvva/iig iv tcb tvTtao nai taig ddeXyeiaig nai dvficpopaig
rrjg EnnXrjdiag qâveida eôonev tb fii- avt&v nai Ttoyrfpiaig L. om. ae. ,
fiXiov eig jietaypacpjjv, 6 toig inXen- 17. dov trj /.LeXXovdi;} dov dSeXcpf} c.
Tolg avayyeXrjyai if5ovXeto. tovto 8e S.*^* v. p., prius dov om. L., poste-
êteypdipato npog ypd/ijua, cprjdi, /nrj S., futurae tuae ae.
rius 18. trjg
evpidnojy tdg dvXXafjdg teXedai. 4. yXooddrjg c. S., tf/ yXGoddy L. 19.
Tjvpidnov c. S., evpidnov L. 5. /lov td pTJ/iata tavta c. S. tavta ,
c. L. et verss., om. S. —
fîfjXiSiov c. td Jiij/iata L. eB,et c. —
L. ct
S., f5ifjXif)apiov L. 6. in c. S., aTto verss. , eêig S. /letd c. S. v.—
L. 6. to BifiXidioy c. S. et verss., (ut videtur) p., nai /letd L. ac.
om. L. —
8e c. L. S.*^* et verss., om. 21. tote c. L. S.*^* et verss. , note
S. — el8ov c. S. V., ol8a*\j. S. 22. nai nadiv c. S. v. p. ac,
II. 7. 8ena nai Ttevte r/pepag c. Ttddi 8e L.
S., i)/iepag le L. 10. 'Ep/id c. S.
10 HERMAE PASTOR
ayioig acptOiv iTCayti rolg ajuaprfj(ja(ji juexpi ravrrjg rrjg
rjpepag^ iav i^ oXrjg rf/g napdiag perayorjOcDOi nai apoo-

6iv aTto rcov xapdic^v avrcdv rag dijfjvxiocg. gd/jlo6e yap
6 deOTrorrjg xara rfjg do^r/g avrov ini rovg inXEnrovg
avrov' iav chpiOpevr/g rfjg ffpepag ravrrjg eri apdprrjOig 5
yevrjrai^ jj.rj exeiv avrovg OcDrrjpiav' r/ yap peravoia roig

dinaioig exî reXog ' TreTrXr/poovrai ai r/pepai peravoiag
TtdOt roig ayioig' roig de e^veOi jieravoia ioriv ecog iOx^-
rr/g f/fxepag. ovv roig Ttpor/yovjuevoig rfjg innXr/oiag
ipeig
iva narop^^coOcDvrat rag odovg avrcdv iv dtnaioOvvr/^ iva 10
a7CoXapGo6iv in irXf/povg rag inayyeXiag jxera noXXvg

doB,r/g. ijipeivare ovv 01 ipyaôjxevoi rf/v dinaio6vvr/v
nai jxf/ diipvxf/^^T^re , iva yevr/rai vjxc^v f/ napodog jiera
rcDv dyyeXcDv rcdv dyicDv. panapioi vjieig 0601 vnojxevere
rr/v ^^Xiipiv rf/v ipxojxevr/v rr/v jueyaXr/v^ nai 0601 ovn 15
dpvf/6ovrai rf/v ^cof/v avrcov. GDpo6e ydp 6 nvpiog nard

rov viov avrov.^ rovg dpvr/6apevovg rov nvpiov avrc^v
dneyvcDpi6^âi dno rfjg ZcDfjg avrcov^ rovg vvv peXXovrag
dpvei6âi raig ipxopevaig f/jiepaig' roig de nporepov dp-
vr/6apevoig dia rf/v noXXf/v avrov £v6nXayxviocv iXecDg 20
iyevero avroig. III. 6v de^ 'Kpjxd^ pr/neri pvr/6ina-

nf/6r/g roig renvoig 6ov^ 6ov ia6rjg^ jxr/de rf/v ddeXcpr/v
iva 7caBâpi6^^cD6iv dnb rcdv nporepcDV dpaprtcov avrcov.
naidev^^f/6ovrai ydp naideia dinaicx.^ iav 6v pr/ pvr/6i-
nanr/6rjg avroig. pvrj6inania âvarov narepya8,erai. 6v 25
II. 1. acpEdiv iTcdyEi c. L. p. ae., verss., vTtojêyEite L. 16. avTa)v c.

om. S. V. — dj.iaprij6a6i c. S. et S. L., Eavroov S.%* —
6 ante Kvpios
verss., djLiaprij/iia6i L. (sec. om. S.
Tischd.) c. L., 17. Kvpiov c. L. 8.%*
2. ri/g ante xapdlag c. S., om. L.
^P^^ôV S. — p. ac., 18. vvv c. S. p.
/ii£ravo?j6cj6t c. L., jiiEravo7j6ov6iv S. ac., om. L. v. 19. 20. rolg 8e Ttpo-
3. robv nap8ta)v c. L. v. j)., r?;? xap- rspov dpv?j6ajiiiyoig c. S. , rovg 8e
8iag S. 5. 6. sri djidprTj6ig yEvrj- 7tp. dpv7/6aji£vovg L. 20. ri/v ttoX-
rai c. S. (ubi Eiti corrio-endum est) p. avrov Ev67tXayxviav c. L. p.
Xrjv
(adliuc peccatum luerit) ae. (si (multam misericordiam suam), ae. (ma-
pecca-
verint rursus), Eri djiaprrj6ijg yEvi/rai gna misericordia sua) cf. v. (uimiam
L., etiamnunc si peccaverit aliquis v. misericordiam), 7toXv67tAayxviocy S.
6. ainovg c. S. p. ae., avrov L. v. III. 21. 22. jiinj6iHa}(ij6r}g c. S.,
7. al c. S. et verss., ydp al L. 8. jivTj6iHdH£i L. 24. TtaiSEia 8iHai(X
roig Se c. L. v. ae., nal rolg 8£ S. c. S. (TtaiSia SiHaia) v. (doctrina
— EGog i6xdrrjg rjjiEpag c. S. et verss., ista, 1. lusta) p. ae., nai8£iay 8iHaiay
TEXog (superscripto rEoag) rrjg ivvdrf/g L. 25. aurolg c. S. L. ct vcrss.,
7/jiEpag L. 10. avTGov c. S. L., sav- avr. r/ S.\*
rcjy S.*^* 14. vTCojiivEte c. S. ct
VIS. II, 3. 4. 11
di, 'Ep/udy jusydXag ^Xiipeig eaxsg idiGorinag dia rag napa-

fidoeig rov oihov Cov^ ori ovn i/xeXr]6i 6oi Jtepi avrc^v.
dWd Trapeve^vjuTjBrjg nai raig Ttpayfjiareiaig Cov Cvvave-
q)vp7]g raig Ttovrjpaig' dXXd OcoSei 6e ro fxri dTVoOrf/vai
5 Oe dTtb rov Bêov rov Zc^vrog^ nai rf aTTXorrjg 6ov nai ff
TToXXt) iynpdreia. ravra 6i6GD7ci (T£, idv ijujueivrfg., nai

ndvrag 6cDêt rovg rd roiavra ipyaôjuivovg 7cat Ttopevo-
fuivovg iv dnajcia noci aTtXorr/rt. ovroi nari6xv6ov6i 7ta6rjg
Ttovvjpiag 7ca\ 7tapajuevov6iv eig 8,GDfjv aiooviov. juandpioi
10 Ttdvreg oi ipya8,6fuevoi rfjv di7caio6vvrjv. ov SiacpBâprj-
6ovrai ecDg aioDvog. ipeig de MaîjuGD ^ldov ^-XiJpig epxerai'
idv 6oi (pavrj., rtdXiv dpvrj6ai' 'Eyyvg nvpiog roig iiti-
6rpeq)Ojxevoig^ chg yiypaitrai iv rd) 'EXdad nai MGodar,

roig 7tpo(prjrev6a6iv iv rfj ipijjxG) rcp Xacp.
15 IV. 'ArtenaXvcp^rj di jioij ddeXg)oi^ notjuGO/xevGD vito
veavionov eveide6rdrov Xiyovrog jxoi Trjv 7tpe6^vripav^
7tap rjg eXafteg ro piftXapidiov.^ riva doneig eivat^ iyGD
(prjjxi Trjv îfSvXXav. IJXavd6at., q)rj6iv^ ovn e6ri. Ttg
ovv i6ri^ cprjjui. '^H 'EycnXrj6ia^ cprj6iv. eiTtov ovv avrcp'
•20 Aid ri ovv 7tpe6l3vripa^ "Ori^ q)rj6iv., 7tdvrGDv 7tpcDrrf
ni. 1. idiojTixdg c. S. L. Quis divis salv. § 41 p. 958: xai Ttoc-

p., ^LGD-
Ttxdg (cf. Vis. I, 3. p. 6, 20) 8.*^^,* se- div iyyvg idtt (o Êog) Toig TtidTev-
culares v. — Tccg c. S., fxev add. L. ov6i noci Ttoppaj Toig dêoig, dv jur/
3. TtpayfiaTEiaig c. S. L., a/j.apTiaig /u.ETavoTJdGD6iv. 13. d)g c. S. et verss.,
S.*** 5. 6£ c. S., om. L. Tov — om.h.-T-yEypaTtTatirr^ÊXddd (c.
Êov Tov âyvTog c. L., Sêov ôavTog ae., Heldat p., Heldam v.) xai Mooddr
S. — aTtXoTTjg c. S., aTtXoTrjTa L. (ita p., Mudat ae., Modal v.) c. S., iv
6.^ TtoXXi] c. S. et verss., om. L. — ra? iXdXtf naTd Moodrj dafSiS L. LXX
idv c. S.V L. et verss., ev S. (non no- Num. XI, 26. 27 'EXddS nat Ma)ddS.
tatus a Tischdf.) 7. 6g6êi c. L. et Athanasii qui diciturSynopsis scr. s. (cf.
verss., 6oo^£ig S. 7. 8. nal TtopEvo- Credner, Zur Geschichte des Kanons,
piEvovg c. S. et verss., o6oi Se (supra no- Hal. 1847, p. 145) inter Veteris Testa-
tata ol 81) L. 8. HaTi6xv6ov6i c.L.v. mentiapocrypharecensuitetiamÊASa^
p., HaTi6xvov6iv S. ae. (superaverunt). xal MooddS, Nicephori Stichometria (1.
^. 7tapafiEvov6iv c.v.]y.,7tapa/x£vov6iv 1. p. 121) 'EXSdS xat MojSdS 6Tixoi v
ac. 10. 11. ov Sia(pâpT]6ovTai c. (CCCC). ceterum cf. Coteler. ad h. 1.
S. et verss., dSidcpâpTov exov6lv L. IV. 15. jioi c. S. et verss., om.
11. ipEig Se MaByifioa c. S. L. ae., dices L. —
noLp.oa\iEV(p c. S. et verss., om.
autem: cccc magna v., dicis (1. dices) L. IG. vEavi6nov c. S., rivog vEa-
autem: maxima ecce p. 12. cpavxf vi6nov L. jlioi c. S. et verss., om. —
c. S. L., Sonrj S.*/ —
dpvtj6ai c. S. L. 17. ftiftXapiSiov. c. S. {ftiftX-
et verss.,^ in L. evanuit. Slov, *jj,* ftifiXiSiov) v., non obstante
12. 13.
Eyyvg nvpiog ubi per compendium fSifiXiov s.
roig i7ti6rpE<pof,il.voig.
L. ,
('oteleriu.scontulitPs.XXXlIl(XXXlV), fiifiXapiSiov scriptum est. 18. rig

19: iyyvg nvpiog roig 6vvTETpi/x/i£- c. L. S.*^* ct verss., ri S. 19. 20.
voig rijy napdiav nai rovg raTtEivovg Elnov ovv ori, (prj6iv c. L. S.** (qui —
r^ Ttytv/iatL 6oj6el ct Clementis Alex. ovv prius om.) ct vcrss., om. S.
12 HERMAE PASTOR
iHTiO^^Tj' dia Tovro TrpeO^vrdpa^ noLi 8ia ravrr]v b j(o6juog

7carr/pri6^r/. juereTrsira Se opa6iv eidov iv rcp oikgd /uov.
TfXÊv rf TTpeO/Svripa noci ripcDrriCe ixe.^ ei rjdrj ro î/3Xiov
deSGona roig TrpeOf^vripoig. ijpvrj6a/ur/v dedcDnevai. KaXcog.,
(prjOi^ TreTTOirjnag' exco yap pjjjuara TtpoOBêivai. orav ovv 5
aTroreXeOcD ra pjjjuara Travra^ dia 6ov yvcDpt6^rf6erat

roig inXenroig 7rd6i. ypdipeig ovv dvo /SifiXapidia yioii
Trejuipeig "ev KXrj/uevri jcai "ev PpaTrrfj. nejuipei ovv KXij-
jurjg eig rdg e^cD noXeig' ineivcp ydp imrerpaTrrai' PpaTrrr]

de vovêrrj6ei rdg x^P^Q '^^^ rovg opqjavovg. 6v Se lo
dvayva)6eig eig ravrrjv rr/v noXiv juera rd>v npe6fivrepcDv

rc^v npo'i6rajuevcDv rijg innXrj6iag.
"0pa6ig y'.
I. "Opa6tv eidov^ ddeXcpoi^ roiavrrjv. vr]6rev6ag

noXXdnig nai derf^êig rov nvpiov iva juoi (pavepcD6rj 15
rr/v dnondXviJjiv rjv jioi inrjyyeiXaro deiB,ai dia rijg
npe6/3vrepag ineivrjg^ avrfj rfj vvnri jioi wcp^rj fj npe-

6f3vrepa nai einev jxoi Ênei ovrcDg ivdefjg ei noii 6nov-
daiog eig rb yvcDvai ndvra^ iXê eig rbv dypbv onov
IV. 1. tavrrjv S. et verss., r^g iHKXydiag.

c. 7. ovv c. L. S.*:^*
ravT7/v super rrfv notato r?/?, L. v., om. S. 7. (îftXapidia c. S.,
3. ftiftXiov c. S., non obstante L., ubi (5iftXi8dpia L. 9. iTtirerpaitrai c.
compendium. 4. dEdooHa roig Ttpe- S. {eTtirpETtrai, ** ETtirerpeTtrai) v.
dftvrepoLs c. S. v. ae., edcDHa roig Ttpao- (permissum est), iniyEypaTtrai L. p.,
toig L. (p. prioribus ecclesiae). 5. qnod vocabulum e seq. FpaTtr?} or-
TtETtoir/Hag c. L. S.*^*, ETtoirjHag S. — tum esse videtur. vovBÊrtjdEL
10.
TtpodBEivaic. ^. [TtpodBivai), Ttpodîj- c. S. v., ita fere, quamvis vix legi
rai L. (sec. Tischd.). 6. yvoopidSfj- fôssit, L. dv c. — S. et L. (ubi super-
dErai c. S., yvGodîjdErai L. (Anger.). scriptum vvv). 11. dvayvcadEig c.
G— 12. Origenes de princ. IV, 11. Opp. L., avayvGodi] S. ravrrjv c. S. et —
I, 168 sq. (Philolacal. I, 11) bid tovro verss., avrrjv L.
riiiEig Hal ro iv rcj vito rivcov nara- Vis. III, I. 14. opadiv c. L. ct
(ppovovjLiEVGij ftifSXioj, r&3 not/.iEvi, TtEpi verss., jjv S. 16. yy jiioi c. S. p.
rov TtpodrdddEdâi rbv 'Epj.tdy 8vo ae., jdoi om. L. v. 8id c. S. et —
ypdxpai ftiftXia, nai }.iErd ravra av- verss., om. L. 17. iHEun/g c. L. (ubi
tov dvayysXXEiv roig TtpEdfSvripoig ivavriov suY>Q.rscriY>io iHEiyy/g) etxcvss.j
tTjg iHHXrjdiag d fiEixd^rjHEv vito tov om. S. —
avry c. S. et verss., om. L.
7tvEiJj.iarog ovrco 8nijôvjiiE$a. ^dri — jioi oocpSjj. S. /iioi aoTtrai, L. coq>^7]
8e 7}XiMig avrif TpdipEig 8vo fSi- jioi. 18. ElitEy /hol c. S. et verss.,
fiXia Hai 8GodEig ev KXrjjnEvrt nal ev ElitEy L. 18. 19. iyÊtjg eI huI
FpaTtr^. Hai TpaKrr} jlev vovBErijdEt dTtovSalog c. S., iy8E7/g nal dnov-
rdg XVP^S ^^'^ rovg opcpavoxjg, KX?/- 8aiog Eig L. 19. ro yy&)yaL c. S.,
jLT/g 8e TtEjirfjEi sig rdg ^t,Go noXELg' ri/v yvGojir/y L.
dv 8e dvayyeXEls ôlg TtpEdfivrepoLg
vis. III, 1. 13
Xpoviêig, nai 7Tep\ copav 7tEfxnrr}v ifxcpaviG^^rjGojxai 6oi
7ca\ 6eit,GD 6oi a dsi 6e ideiv. r^pcDTr/aa avrr/v Xeycov

Kvpia, ronov rov dypov^ "Ottov^ (prjaiv^ BêXeig.
eig Ttolov
iP.eXeHdjiirjv roTtov naXbv dvajcexGDprjHora. 7tp\v de Xa\fj6ai
5 avri] 7ia\ eiTteiv rov roTtov \eyei /xoi "Ht,cD enei onov B-e-
Xeig. iyevo/Lirjv ovv^ ddeXcpoi^ eig rov dypov jtai 6vvei/^rj-
(pi6a rdg copag nai r)Xôv eig rov ronov onov iraB,djj,rjv
avrr) iX!êiv nai ^Xenco 6vfx2peXXiov 7ceijxevov iXecpavrivov^
xa\ in\ rov 6vju2peXXiov eneiro 7cep/3indpiov Xivovv^ nai
10 indvcD Xevriov ii;r/nXcDjievov Xivov napnd6ivov. idd)v
ravra neijieva na\ jxr/8eva ovra iv rcp roncp enâjipog

iyevojLiTjv^ nai ^6ei rpojxog jxe eXafie., nai ai rpixeg jxov
opâi' na\ (h6ei (ppinri jxoi npo^fjX^-e^ jxovov jxov ovrog.
iv ijxavr(£> ovv yevojxevog noci jxvrj6ê\g rrjg So^r/g rov
15 êov 7ca\ Xap(hv ^-dpôg Bê\g rd yovara i^cDjioXoyovjir/v

tgj) nvpicD ndXiv rdg djxapriag jxov (hg nai nporepov. r/
6e TjXêv jxerd veavi6ncDv ^g, ovg nai nporepov ecDpdneiv^

noii i6rdî] oni6êv jxov nai narr/npodro npo6evxojxevov
noLi i^-yOjxoXoyovjxevov r(p nvpicp rag djxapriag jiov. jtai
20 dipajievrj jxov Xeyei Êpjid, nav6ai nep\ rcdv djxapricDv

6ov ndvrore ipcDrcov' ipcDra na\ nepi dinaio6vvrjg ^ iva
Xdprjg jiepog ri iâvrrjg eig rov oinov 6ov. na\ iêyeipei
jxe rfjg x^^P^S ^^^ dyei jxe npog ro 6v/xipeXXiov na\ Xeyei
I. \. xpoyiP,Eig c.'L.^.''^^, Xoy^pi- iâojnoXoyovjiirfv c. L., EB,ofxoXoyov-

Êig S. —
ijncpavi6îj6oj.iai c. H., jneX- jirjv S. 16. TtdXiv c. S. et verss.,
Aoj q)avi6^r}6ojxai L. (sec. Tischd.) —
om. L. 16. —
19. oag n. Ttpotspov
6oi a c. S. et verss., a L. 2. av- —
rag ajiapriag jiov c. L. (ubi i^
xtfy c. L. et verss., avrov S. (non no- ov) v. ae., propter homoeoteleuton om.
tavit Tischdf.). 5. avr^ c. S.*;,;* v. S. p. ceterum vulg. et aeth. versiones
p., avrrfv S. L. —
rbv roTtov c. S., (v. stetit post me et audivit) docent,
roTtov L. —
"Hôj c. S.%* L., om. S. gr. yuoi emendandum esse oVid^fV //ot',
6. 7. 6vv£tp?j(pi6oL c. S., 6vvoDipi6a L. vel OTti^êy post i^rd^rjy excidisse.
7. 8. iraB,djir]v avry iXBaiv c. S. 19. xai ante dipajiivr/ c. S.*j^*, v. p.
(ubi SiaraBajirfv a *^* emendatum est) Kai dipajiivov L. nat om. S.
, 20.
V. avrif iXBEiv ejieXXe L.
p., 8. XEyEi c. S. L. v., XiyEi jiot S.*^,* p. ae.
dvjiifjEXXtov c. L. 6vjiiJ)eXiov S.
,
—
21. Ttdvrors (cf. tantum v. ae.). S.
6vjiipEXXiov c. L., 6vjj.'ipE?iLov S. 10. Ttavra. L. TtdXiv. 22. iBavrrjg c. S.
Xtvriou c. L. et verss.. XEvriov S. —
v. p. (ex ea), jxErd 6£avrov S.*^*, i^
Xivov c. L. V., Xivovv S. —
napjtd- avrrjg jiErd 6£avrov L. —
ipGor&rv c.
divov (cf. Esth. I, 6) c. S. et verss., S., etiam L. ^pcjr^» i. e. £/3&9rc5r. iB,£- —
Haf)7ta6ioy S.*^* L. —
idajv c. S. et yEipEi c. S., i^rjyEipE L. 23. Ttpog
verss., ISdjv ovv L. 13. xal q36£i c. S. et verss., Eig L. —
^vjitIêXXiov
c. S.*^* L. et verss., od6£i S. 14. c. L., 6v/xif)EXiov S.
ijiavrcj c. S.*^* L., Eavroo S. 15.
14 IIERMAE PASTOR
roig vEavt^KOig '^TTtayere nai oijcodojuetre. nat fxEra ro

dvaxoDpfjOai rovg veaviOKOvg nai jliovcdv rffxc^v yeyovorcov
Xeyei fxoi Ka^îGov wde. XeycD avrrj Kvpia^ acpeg rovg
7rpe6/3vrepovg Ttpcdrov na^îoai. "O 6oi Xeyco^ îjOi^ ndîOov.
BêXovrog ovv /uov 7iaî6ai eig rd deîd fxepr} ovn eiaOe 5
yU£, dXX' ivvevet juoi rfj x^^Ph ^'^^ ^^'? '^^ dpiOrepa jieprf
7caî6G). diaXoyi8,ojievov jxov ovv nai XvTtovjievov ori
ovn eia6e jxe eig rd deîd jxeprj na^î6ai^ Xeyei jxoi Avnfi^
^Rpjxa.'^ 6 eig rd deîd jxeprj roTtog dXXcov i6ri^ rcov rjdrf
evr/pe6rr/n6rcDV rcp ^ê(p nai TtaBôvrcDv VTtep rov ovojxarog lo
avrov' 6oi de TtoXXd Xeijtei iva jxer avrd>v naî6rjg'

dXX wg ijxjxeveig rfj aTtXorrjri 6ov^ jxeivov nai naî6eig
jxer avrc^v nai o6oi dv ipyd6cDvrai ra ineivcov epya
nai v7teveyncD6tv d nai ineivoi VTtr/veynav II. Tz,
cpr/jxi^ VTtrfveyjtav ^ ^'Anove^ ^rj6i' jxd6rtyag^ (pvXanag^ 15
^Xiipeig jxeydXag^ 6ravpovg^ ^^rjpia evena rov ovojxarog

rov êov' did rovro ineivcDv i6ri ra deîa jxeprj rov
dyid6jxarog^ nai og iav TtdB^r/ dia ro ovojxa rov êov'
rwv de XoiitcDv rd dpi6repd jxepr/ i6riv. dXXa djxqôrepcov^
nai rcBv in deîc^v ndh rwv i^ dpi6repcDv na^rjjxevcDv^ 20
rd avrd dc^pay nai ai avrai iitayyeXiai' jxovov ineivoi

in deîcdv nd^r/vrai nai exov6iv Soâv riva. 6v de 7iar-
eni^vjxog ei naî6ai in deîc^v jxer' avrcov^ dXXa rd
v6reprjjiard 6ov noXXd' naâpi6^rj6rj de dno rc^v v6re-
11. 1. Kai jiiErd c. S. et verss., S.%*, /j.evtg S. — dov post a.7tX6Tijti

L.
jiiEtd 2. xai /lovGDy c. S. v., jnu- c. S. v. p., om. L. — /.ieivov c. S. L.,
ropv L. 4. o c. S. V. p., a L. 5. c. L.
Ejujiitvov xa-
S.*^* — xaBidEig ,
ovv jiov c. S. et verss., jxov L. — na- Eav S., ipyd-

îrj S. 13. dv c. L.,
îdai Elg td 6£B,id jiEptf c. S., Eig td dcovtai c. S., Epyadovtai L. xal —
d. ji. naîdai L. —
EltadE c. L., ladEv ante ixEivoi c. S., om. L. 14. vtte-
L. G —
8. aAA' evvevei EiadE j.ie — vEyHcodiv c.S.Jj., vTtrfvEXK.S».*:^,*. vTt?}-
c. L. (ubi KaB^jjdo); XoyiôjiEvov, cf. vEynav c. S., v7tEU£yKay L. 15.
p. 5, 19 emendavi secundum S.*,^* p. vTtrjvEyKav c. L., vTtijvEXKav S. IG.
disputante autem me) et verss., pro- 11. evEKa tov ovojiatog tov Beov c. h.
pter homocoteleuton om. S., ubi ** p., eivehev tov o;ô/m'Tog S., cansa no-
supplcvit EvvEVEL jLoi tTj x^^P^ Eiva minis eius v. ae. 18. 8id to ovojia
£ig ta apidtEpa jiEprf KaîdcD dia- c. S. v. ae., 6ia tov ovojiatog L- tov —
AoyiôjiEvov [*^* supplevit Kai Xv- êov c. L. v., om. S. 20. i^ addidi
TtovjiEvov] oti ovK ladEv jiE. 9. cum ed. principe et Tischd., om. S. L.
jiEprj c. S., om. L. 10. EvrjpEdtrj- 21. avtai c. S. p., om. L. 22. ^xî'-
KotGDv c.Ij., EvapEdtrfKotGov S. 10.11. div c. S., ^';i;Gi3(Ji L. — tivd c. S.*;^*
vTtlp tov ovojiatog avtov c. L. et L., tivav S. 22. 23. natEni^vjiog
verss., EivEKa jxov tov ovojiatog (*^* eI c. L., KatETtiSvjug S.
tov ov. jiov) S. 12. ijiuEVEig c. L.
VIS. III, 2. 15
pr/judTGDv OoV xai Trdvreg dh oi jutj diipvxovvTEg Jtaâ-

piO^rjOovrai aTTo Ttdvrcov rwv djuaprrjjudrGDv avrwv
eig ravrr/v rrjv r/juepav^ ravra 6e eiTtovOa rjêXev aTt-
eXêtV TteOcDv 6e avrrjg Trpbg rovg nodag ijpGorrjOa avrrjv
5 xard rov îvpiov^ iva fxoi ini6eit,r^ o iiTrjyyeiXaro opajxa.
rf de ndXiv ineXdftero fxov rfjg x^^P^g nai iyeipet /xe nai

jcaîSei i/Ti ro OvjxipeXXiov iBy evcovvjuGDv' inaêZero de
xai avrr} in dei;id)v. nai iTtdpaOa âftdov rivd Xajxnpav
Xiyet fxot BXeTveig fieya Ttpdyfxa^ XeycD avrrj Kvpia^ ov-
10 6ev ^XeTtcD. Xeyei ^v^ idov ovx bpag jcarevavri Cov
fioi
TTvpyov fxeyav oinodofxovfievov in\ v8drGDv Xiôig rerpa-

ycDvoig Xafxnpoig^ iv rerpayGDvcD Se cpjwdofxeiro 6 nvpyog
vnb rd>v f^ veaviOncDv tcdv iXrjXv^ôrGDv fxer^ avrfjg'
dXXai de fxvpid8eg dvdpcdv napecpepov XiBôvg^ oi fxev in
15 rov fiv^ôv^ 01 6e in rrjg yrjg^ nai ineSiSovv roig £^ rea
vionoig. ineivoi de iXdfxâvov nai wnodofxovv' rovg fxev
ix rov ^vôv Xiôvg eXnofxevovg ndvrag ovrcDg iriêCav
eig rrjv oinodofxrfv' rjpfioOfxevoi yap rj6av nai 6vve(pGDvovv
rfj dpfxoyfj fxerd r<^v erepGDv XiB^GDv' nai ovrcDg inoX-
20 Xcdvro dXXrjXoig^ Sore rr/v dpfxoyrjv avrwv fxrj tpaiveOBâi.
igâivero de rj oinodofxfj rov nvpyov wg i^ evbg Xiôv
(pnodofxrjfxevrf. rovg de erepovg Xiôvg rovg gêpofxevovg
dnb rfjg ^rjpdg rovg fxev dnefSaXXov^ rovg de iriôvv eig
II. 1. Ss ante ol c. L. S.*-j.*, notavit). —

di c. S. p., te L. gjko- —
om. S. TtdytGDv c. S. et verss., dojaeito. S. GDHodojnito. L. GoxodojnT/to.
2.
om. L. — avta>v c. L. ae., om. S. v. 13. e^ c. S.*,,;* L. verss,, eB,r}Kovta S.
p. 3. 8e post tavta c. L. v. p., 14. ?iOovg c. S., tovg XiBôvg L. 15.
om. S. ae. — eirtovda c. L., eirtada eB, c. S.*;^* et verss., eB,rjKovta S.,
S. 4. avtTjg c. S. L. p. ae., avt^ om. L. 16. coko86juovv c. L., oiko-
ae. 6. jiov trjg x^^po? c. S., trjg Sojuovv S. 20. avt^ c. L. et verss.,
X^pog jiov L. —
iyeipei c. S., ijyeipe avtrjv S. 20. 21. Origenes in Oseam
L. 7. dvjxipeXXiov c. L., dvjx- (Opp. III, 439, Philocal. c. 8): xai iv
ipeXtov S. — iKaêB,eto (L. Kaê- tcj Uoijxevi 8e trjv oiKodojirjv tov
^srai) 61 Koci avtrj iK deBi&>v c. S. nvpyov 8ia noXX&v jiev Xi^cov oiKO-
L. p. ae., om. v. 9. jieya rcpayjia dojiovjievrjv, iB, hvog 8e Xiôv q)ai-
c. S. et verss. jxeta Tcpdyjiata L. vojtevrjv elvai trjv oiKodojiyv, ti dXXo
,
sec. Anger. (jieydXa npdyjiata sec. rj trjv in TtoXXcjv dvjxqjcoviav Koi

Tischd.). 10. Xeyei jioi 2v c. S. p. hvotrjta 6r}jiaivei rj ypacpTJ; Didymus
ae., om. L. v. —
2v idov ovx opdg in catena ad Job. VIU, 17. 18: ovx
c. S., idov 6 x^pog L. 11. oiKodo- dpji68,ov6i t^ oiKoSopi^ tov Ttvpyov
/.lovjievov c. S. et verss., gokoSojiov- Katd tov Uoijieva. 23. tovg jiev
fi£v L. — iTtl c. S., i7t''lj. 12. c. S., ovg jiiv L. —
tovg 6e c. S.,
XajtTtpoig c. S.*^* L. et verss., Xaji- tovg 6€ L,
Ttpog S. (Tischd. apud Dress. non
IG HERMAE PASTOR
rfjv obwdo/xtjV aXXovg de nareKOTtrov nai tppnrrov fxa-

npav aTTo rov nvpyov. aXXoi ê Xiôi ttoXXoi hvhXgd rov
Ttvpyov hceivro^ noii ovn Ixpf^vro avroig eig rr/v oino-
dojuirjv' rj6av yap riveg iS avrcov iipcDptanoreg, erepoi de
6xi(^lôig exovreg^ aXXoi de nenoXo/3cDjuevoi., aXXoi be Xevnoi 5
nai OrpoyyvXoi^ jur/ dpjuoôvreg eig rfjv oinodojxTjv. efiXe-

Ttov de erepovg Xiôvg piTvrojxevovg jjtanpav aTTo rov
Ttvpyov na\ ipxojMvovg eig rrjv obov nai jj,rj jxevovrag iv
rfj o<5(^, dXXd nvXiojievovg in rijg odov eig rrjv avodiav'
erepovg 6e iTti nvp ijxTtinrovrag nai naiojxevovg ' erepovg 10
de TtiTtrovrag iyyvg vddrcDv nai jxf] dvvajxevovg nvXi-

O^rjvai eig rb vdcDp^ nainep ^êXovroDv nvXiO^îjvai nai
iXêiv eig rb vScDp.
III. ravra fjBêXev dTtorpexsiv. XeycD
/leiâcd jxoi
avrfj Kvpia^ ri jxoi oqêXog ravra ecDpanori nai jxrj yi- 15
vcDOnovri ri i6riv rd Ttpayjxara^ dnonpiêiâ jxoi Xeyei

Tlavovpyog £z, dv^pcDTte^ ^êXcDv yivcD6neiv ra Ttepi rov
Ttvpyov. Nai., (pVJ^h ^vpia^ iva roig ddeXipoig avayyeiXcD
nai dnovOavreg yivcD6ncD6t rbv nvpiov iv TtoXXfj do^rj. fj de
e(prj Ânov6ovrai jxev TtoXXoi' dnov6avreg de riveg iB, avrcdv 20
Xoi.pfj6ovrai^ riveg de nXav6ovrai' dXXd nai ovroi., idv

dnov6cD6iv noii jieravorj6cD6i., nai avroi xî-pyjôvrai. dnove
ovv rdg TtapafSoXdg rov Ttvpyov' dnonaXvipcD ydp 601
Ttdvra. nai jxrjneri jxoi noitovg Ttdpex^ itepi ditonaXvêcDg'
II. 1. HateHOTttov c. L. nate-

, npayâta
(cf. 1. 16) L. 14 16. —
HOTCtav S. — eppiTttov c. L. et verss.,
tiêXev —
7tpdyj.iata c. S. (ubi Gocpe-
Etiôvv S. 2. 3. aXXoi —
EHEivto Aog) ct verss., om. L. 17. dvBpooTtE
c. L. V. p. (om. circa turrim) ac., 01 c. S. L., av^pooTtog S.*;{.* verss. 18.
EHivto S. 3. Eiq c. S.*^* L., ETti Nai c. S., nal L. , ut videtur. —
S. 7. fiiTttojLiEvovg c. S., tovg pntt. dvayyEiXGo c. S. p. ae. , dvayyEiXco
L. 8. Eig trjv 686v c. L. et veiss., nai IXapootEpoi yivovtai L. v. 19.
Eig to avto S. 9. in trjg oSov c. dnovdavtEg c. S. p. ae. tavta dnov- ,
L. V., om. S. 10. iTtl Ttvp i/xTttTt- davtEg L. v. —

yivco6HGo6i c. verss.,
tovtag c. S., iTtl nvpog iHTtintovtag yivcodHOvdt S. L. —
Hvpiov c. S. et
L. 10. 11. Hca HaiojuEvovg— TtiTt- verss., 3foV L. 19. 20. ?} Si c. L.
tovtag c. L. S.** (cuius EjuTtiTttovtag v. p., om. S. ae. 21. ovtoi c. L.
iam *^* emcndavit) v. p. (qui nonnulla et verss., avtoi S. 22. dHovdoodiv
om.) ae., om. S. 12. 13. nainEp —
Ha\ c. S. p., dnovdaytEg jiEtavoydco-
vScop c. S. (ubi pro EHHvXidSjivai *^* 6iv L. v. —
nal avtoi c. L. S.*^* v.
HvXidS7/vai posuit) et verss., om. L. p., om. S. 23. ydp doi c. S., doi
III. 14. 8EiB,ada c. S., 8EiB,ag 6e ydp td L.
L. — tavta c. S. et verss., tavta td
YIS. III, 3. 4. 17
at yap aTTonaXvibEig avrai reXog exov6i' TreTrXr/pcojLievai

ydp eiOiv. dXX' ov 7rav6rj alrovjuevog aTronaXvipetg' dvai-
6r/g ydp ei. rov juev irvpyov 6v f^Xeneig ohioôjiovêvov^ iyco
eijLii rj ÊicnXrjOia i) ocpêiod Ooi nai vvv nai ro nporepov'
b o dv ovv êXtjg lirepc^ra 7tep\ rov TCvpyov^ nai ano-

ytaXvijJGD Coi^ iva xaprjg jxerd rc^v dyicDv. Xeyoo avr?)
Kvpia^ ijrei dna^, diiiov /ue fjyrjCG) rov navra fxoi ano-
naXvilâi^ dTtondXvipov. iav ivSexr/rai r) de Xeyei /xoi ^ O
6oi dTTonaXvcp^fJvai^ dTtonaXv^B^rjoerai. juovov fj napdia
10 6ov Ttpbg rbv êov rjrco nai jurj dizf^vxTjOrjg 6 iav idrjg.
iTryjpcorijGa avrrjv jdia ri 6 nvpyog iq) vdarcov cpnodo-
/uijrau nvpia^ Eittov 6oi^ (prjoi^ nai ro Ttporepov^ nai in-
B,ijreig inijxeXwg' in^rjrc^v ovv evprjOeig rfjv dXrj^êiav.^^^^^^'^^-
6id ri ovv icp v6drcDv cpnobojxrjrai b Tcvpyog^ dnove' bn

15 fj 8,cDfj vjid)v 6i v6arog iOcD^rj noci 6GD^fj6erai. reêjxe-
XicDrai 6e b nvpyog rcp prijxari rov jravronparopog jtai
iv66i;ov ovo/zarog^ npareirai 6e fjitb rfjg doparov 6vvd-

UBGDg rov 6e67t6rov. IV. dTtonpiêig Xeyc&) avrtj
Kvpia., jxeyaXcDg noLi âvjia6rc^g exei rb itpdyjia rovro.
20 01 6e veavi6noi oi fcg oi ohio6ojiOvvreg riveg ei6iv y rj 6e
ecprj Ovroi ei6iv oi dyioi dyyeXoi rov êov.^ oi rtpc^roi
7m6êvreg^ oig 7tape6GDnev b nvpiog 7td6av rfjv nri6iv
III. 1. 7tE7tXtjpGDi.if.vai c. L. S.*^*, TGoy S, 12. eiTtov c. L., eiTta S, —

eTtXrjpoaÊVE S. 2. dôxaXvipELg c. aiTtov 6oi nai xo 7tp6tEpov, i. e. dixi
L. S.*^*, aTtoKaXvipEiv S. 3. rbv /hev tibi et priorem rem, c. S. p. ae., 7tav-
Ttvpyov c. L. , o fiEv 7tvpyo£ S. — ovpyog eI TtEpi rag ypacpag add. L.
olxo8oi.LOVfj.Evov c. S., oiKo8of.ir]fX£- v. (versutum te esse circa structuras
vov L. 5. av c. S., idv L. — diligenter inquirentem, Vat. versutu
J&£'Aj7g L., ÊXr/dtfg S.
c. 6. fjErd te esse circa scripturas diligent in-
c. S.*^* L., fiE S. (non notatu.s a Tischd. quirentem). 12. 13. iK^r/rEig c. S.
apud Dress.). 7. Ttdvra fioi c. S. v. p. ae., ix^TfrtjdeLg L. 13. Evpij-
V. p., Ttdvra L. 8. XEyEi fxoi c. L. 6Eig c. L. v. ae., £vpi6KEig S. p. 14.
et XEyEi S.
verss., Clemens Alex. i(p' vSdrGov c. L., ETti vdaroov S. —
Strom. II, 1, 3 p. 430 cpy6L ydp iv aKovE c. S., dKov6ov L. 15. vfLwv
roj opaftart ro) Êpfia ?/ dvvafiig 77 c. S. et vers.s., rjfiGbv L. 81 vSarog —
<pavEi6a- 'O iav ivÊXVâl 6ol aTto- c. L., 8id v8arog S.
KaXy(pbT/yaL, djtoKaXvcp^rjÊraL. IV. 18. Myco c. S. —
8e XeyGO L. ,
iv8£xrp:oci e. Clem. Al. S.**, iyîx^rai 19. Kvpia c. S. p. ae., om. L. v. 20.
L., Êxvrat S. 9. 601 aTtoKaXvcp^rj- eB, c. L. S.*^* v. p., E^rjKovra S., om
vai c. Clem. Al. S., d7toKaXr.ycpSiJ6Tf ae. ol ante olKoSofiovvrEg c. S —
601 L. 10. 7tpbg rbv êov c. L. et om. L. — £i6Lv c. L. p. ae, Kvpia
verss., Ttepi rov êov ^. — Sifvxjj^^g add. S. v. 20. 2L ^ de ecpr) c. L.
c. L., 8iipvxv6ELg S. — idv c. L., dv p. ae., om. S. v.
•S. 11. i(p' v8dr(jjv c. L., i^tL v8a-
)IlLOEMEM>, Nov. Test.\m. extr\ cakonem. IIF. 2
18 HERMAE PASTOR
avrov^ av^yEiv nai oinodofXEiv nai dE67to8,eiv rrjg nriOEGog

TtaOrjg. (ha rovrcov rEXEO^rfOErai r} oinodoj^rf rov Ttvpyov.
01 dh trEpoi 01 TtapacpEpovrEg rovg XiBôvg rivEg Eici^ na\
avrdi ayioi ayyEXoi rov êov' ovroi Se oi %^ vitEpExovrEg

avrG)v Eioiv. 6vvrEXE6^rfGErai ovv f} oinobojxr} rov nvpyov^ 5
yiOLi TTavrEg bfJLOv Evcppav^^jjaovrai nvnXoo rov jrvpyov

nai 6oF,daov6t rovÊOv^ ori irEXea^r} i) oinodoju^ rov nvpyov.
i7tripG)rr]6a avrfjv XEycov Kvpia^ fjBÊXov yvc^vai rcDv
Xi^GDv rf}v Eôdov nai rffv bvvafxiv avrwv^ Ttoraitr} ioriv.
ditonpiÊiOa fioi XiyEi Ovx ort 6v in TtdvtGDv dîGorEpog lo
Ei IV a 601 dTtonaXvcp^^f} — dXXoi ydp 6ov itporEpoi Ei6i

nai IÊXrioveg 6ov^ oig eSei ditonaXvcp^f^vai rd opajuara
ravra — , dXX' iva doB,a6^ff ro ovo/xa rov Bêov^ 6oi
dTtEnaXvqj^^r} nai eri d7tonaXvq)^t}6Erai did rovg bv^vxovg

rovg diaXoyi8,ojjLEvovg iv raig napdiaig avra^v^ Ei dpa 15
E6rai ravra rj ovn E6rai. XiyE avroig ori ravra itavra

i6r\v dXr}^r}^ nai ovSev e^gdBêv i6riv rfjg dXr}BÊiag^
dXXd Ttdvra i6xvpd nai pipaia nai rEÊjxEXiGDjxEva i6riv.

V. dnovE vvv TtEpi r(S)v Xi^^Gov rc^v vjtayovrGov Eig rr}v
oinoSojiTjv. 01 J.IEV ovv Xiôi oi rErpdyGovoi na\ XEvnoi 20
na\ 6vjxq)GDV0vvrEg raig dpjxoyaig avrcDv^ ovroi Ei6iv oi
dito^roXoi noii iTti6no7toi nai didd6naXoi nai didnovoi oi
7topEvÊvrEg nard rf}v 6Ejxvor7}ra rov êov na\ i7ti6no-
7tf}6avrEg nai diddâvrEg nai bianovr}6avr Eg dyvc^g nai

6Ejxvd)g roig inXEnroig rov ^êov^ oi jxev nEnoijxr}jxEvoi^ oi 25
IV. 2. xotjX(m)v c. S. ae., xovxcov xapdlaig avxcjy, el apa e6xi xavxai)
ovv L. p. 4. eS c. S. L. p. om. ovh e6xlv. cf. Barnabae Epi. c. XIX

,
S.** V. ae. 5. avxS)v c. L., avxovg p. 56, 25. ov firj dijpvxf}6i;^g, Ttoxepov
S. 9. eB,o8ov G. '&>. V. p. (ae?), dia-
ov. tdxai ?} 15. 16. sl apa — ovh
(popdv L. — avx&)v c. S, v. p. , om. sdxai
L. S.** c. {ei apa edxtv xavxa
L. ae. 10. in ante ndvxaov c. S. v. ei ovk edxiv) et verss., om. S. 17.
p., om. L. 11. dov c. L. S.** et *^* idxiv dXrj^rj c. S., dXrjBy idxiv L. —
v. p., om. S. 12. êXxiovEg c. S., ovdev iB,GoÊv idxiv c. S. {ovBev).,
(iEXxiovg L. —
6ov post ftEXxiovg c. S. ovdev idxiv L. 'iBôo^Êv 18. Ttdvxa
V. p., om. L. ae. 13. 14. 6ol dnE- c. S. et verss., xavxa L.
naXvq)^?] Hat hi
d7COHaXvcp37/6Exai c. Id. vvv c. S. et verss., ovv
V.
L. et verss., e quibus ae. voc. k'xi testa- L. 20. ovv post juiv c. S., om. L.
tur, (*^* a7tEHaXvq>^rj Hai) anona- 22. Ha\ SiaHovoL c. S. v. p., ora. L.
Xv(p^r/6ExaL S. 14 16. Clcm. Al. — ae. 23. Êjivoxyxa c. S. et verss.,
Strom. I, 29, 181 p. 42G Êioog xoivvv 6E/.ivr/v 8L6a6HaXiav L. 25. xotg
r/ 8vvaf.LLg r/ tcS 'Epjua naxd aTiOHd- inXEHXolg xov Beov c. S. v. ae.,
XvipLv XaXov6a Td opdjiaxa, (pr/6i, xolg dovXoig xov Beov xov Xoyov L.,
Hoi xd d7roHaXv1.if.1axa Sid xovg 8l- om. p.
ipvxovg xovg 8LaXoyLôj.iEvovg iv taig
YIS. III, 5. G. 19
Se eri ovreg. 7iai Trdvrore kavroig 6vve(pcDvi]6av icai tv

tavrolg etprjvrfv eOxov nai dXXr]\(jDv ijnovOav' dia rovro
bv rif oIxodojLit) rov TTvpyov OvpcpcovovOiv al appoyai
avrayy. o\ 6e in rov fSvôv eXnopevoi 7cai iTtiriêpevoi
b eig r))v obcodoprjv 7ca\ 6vpq)CDvovvreg raig dppoyaig avra>v
perd rd)y erepaov Xi^gdv rcDv r/drj cDHodoprjjuevcDv riveg
eioiv^ ovroi ei6iv o\ Traôvreg evexev rov ovoparog rov
Hvpiov. Tovg de erepovg Xiôvg rovg cpepopevovg djtb
rffg Eijpdg SeXoD yvcovai riveg ei6iv^ nvpia. Tovg
ecpr]
10 pev eig rrjv oinodoprjv vTtdyovrag ycai prj Xaropovpevovg^

rovrovg 6 icvpiog edo7cijua6ev^ ori i7ropev^r]6av ev rfj
ev^vrrfri rov icvpiov xai 7carcDp^cD6av rag evroXdg

avrov. 0/ 6e dyopevoi uai riêpevoi eig rrjv oixodojurjv
riveg ei6iv ^ veoi ei6iv ev rfj ni6rei oioi 7ti6roi. vov^ê-
15 rovvrai de vno rd>v dyyeXcDv eig rb dyaônoieiv^ diori
ovx evpe^rj iv avroig novrjpia. ovg de dnefSaXXov icai
epinrovv^ riveg ei6iv- ovroi ei6iv oi rjpaprrjnoreg icai
êXovreg peravofj6ai' did rovro panpav ovn dnepicpij6av

ttyCD rov nvpyov^ bri evxpiÔroi e6ovrai eig rrjv oinodoprjv^
20 idv peravorj6cD6iv. ovv jueXXovreg peravoeiv^ idv pera-

oi
voij6cd6iv^ i6xvpoi e6ovrai iv rfj ni6rei^ idv vvv pera-

voij6gd6iv^ iv gd oinodopeirai b nvpyog. idv de reXe6^f/
V. 1. Hca 7tdvtoT£ c. S. V. p. aidiv c. S. et verss., om. L. t^ —

(etcnim in omni ae.), Trdvrore L. — ni6rei c. S. v. p., rov nvpiov acld.
kavroiis c. L. p. (ae.), avroig S. v. — L. ae. 15. dyaôitoiEiv c. S., Ttoielv
6vvt(pQjv7/6ay c. L. v. ae., 6vjii(pGJV7J- rb dyaôv L. 16. ovx evpe^r] c.
6avrt(; S.^p. 2. e^xov c. L., e6xocv L. v. ac, evpe^rj S. p. 17. ipl/trovv
S. — Hai dXXf}Xc£)v ffKov6av
^
*
îd rovro c. S. eppinrovv L.
,
—
o\ ante ijfiap-
c. L. et vcrss., (** nai aXX.7}X(>jv rpwvov rr/noteg c. L. om. S. 18. j.iera-
,
8ia rov) ro S. b. elg rr/v oIhoSojutJv vor/6ai c. S. et verss., /A.erax,copr/6ai

c. L. et verss., om. S. —
raig dpjuo- L. (Tischd.). —
juaxpdv ovk drtepi^pr/-
yalg avrwv et verss., om. L.
c. S. 6av c. S. et verss., ovk d7tepiq)^r/6av
G. coHo6ojir/jjievoDv c. L. v. ae., oino- L. 20. jieravof/6oj6Lv c. S., jxera-
dojiovjievcjv S. (p?). 7. ol Ttaôv- vof/6ov6iv L. — jifAXovreg
jieravoeiv
reg c. S. p. ae. ol HeHoijir/jievot nai idv c. S. p. (si or<(0 coeperint
TtaôvTeg L. V. —
evenev c. S., evena poenitentiam agere), jxera\vor/6ovreg
L. Hvpiov c. L. et verss., êov
8. idv] L. 21. l6xvpoi c. S. et verss.,
•^•^ 8 —
12. rovg 8\ krepovg ev- — di6xpr/6roi L. (Ang.) 21. 22. iv r^
Bvrr/Ti rov Hvpiov c. S. (ubi 1. 8 ejti, 7ti6rei, idv rvv jitravor/6&j6iv c. S.
*4:* aTto) V. (ubi legendum : qui in v. p. (si veram poenitentiam gesse-
turi-im vadunt) p. ae. om. L. ; propter rint) ae., ry 7ti6rei ineiv^ L. sec.
lioinoootoleuton. 12. HarcDp^Qj6av Tischd., ry Tti^rei iHiivcjv L. sec.
c. L., HaTop3oj6avro S. 14. veot Anger.
2*
20 IIERMAE PASTOR
Y} oinodojLir]^ ovniri tB,ov6iv roTrov^ dXX eOovtai enôXoi.

/uovov dh rovro t^jOvOiv^ ori Ttapa rcp TtvpyoD mivrai.
VI. rovq Se liaranoTtrojjLEvovg nai jxanpav pmrofxivovq
aTTo rov Ttvpyov ^êXeig yvc^vai- ovroi eiOiv oi vwi rfjg
dvojutag' ^TtiorevOav 6h iv VTtonpiOei^ nai TtdOa Ttovtjpia 5
ovK dTteOrrf djt' avrwv' 6ta rovro ovn exov6i Ocorripiav^

ori ovn eioiv evxp^f^Tôi eig oinodojur/v dtd rdg Ttovr/piag
avrwv. did rovro OvvenoTtr/Oav nai Ttoppco djtepiq^r/Oav
6ia rrjv opyrjv rov nvpiov^ ori TtapcopyiOav avrov. rovg
6e erepovg ovg ecopanag itoXXovg netjuevovg nai lurj vTta- lo
yovrag eig rrjv oinoSojuijv^ ovroi^ oi juev eipGopianoreg

eioiv 01 eyvGDJcoreg rrjv dXrjêtav^ jur/ eTtijieivavreg 6e iv
avrfj jArj6e jwXXcDjuevoi roig dyioig' 6id rovro dxprj^roi
eiOiv. 01 6e rdg Oxi^jjiag exovreg riveg eioiv •
ovroi eiOiv
01 nar dXXrjXcDv iv raig nap6iaig exovreg nai jxrj eiprj- 15
vevovreg iv eavroig^ 01 eig jiev TtpoOcDTtov eiprjvrjv exovreg^
orav 6e dn dXXrjXcDv dTtoxcDprjOcDOiv^ ai Ttovrjpiai avrd)v

iv raig nap6iaig ijjijjievovOiv. avrai ovv ai Ox^^juai eiOiv
dg exovOiv oi Xiôi. 01 6e nenoXopcDjjtevoi^ ovroi eiOiv 01
TteTtiOrevnoreg jiev jcai rb TtXeiOrov jxepog exovreg iv rrj 20
V. 1. tB,ov6iv c. L. {sByO .
.) p. ravtEg c. L. et verss., sTnjnEvovTsg S.
ac., exovdiv S. v. rortov, dXA.' — 13. 14. jLtrjds —
axpydToi al6Lv c. L. v.,
£6orTai EKftoXoi c. S. et verss., om. S. p. ae. 15. iv Toig xapdiaig
rorTai u L. sec. TisclicL, eB,o
. . . . . exovTsg c. S., ex- iv r. napd. L. 16.
rovrai n oô. (s. 6$o) L. sec. Anger. ol eig jliev 7tp66co7tov elpTJvr/v exovTeg
2. e'B,ov6iv c. L. v. p., exov6Lv S. ae. c.L. (secundnm Angerum, qucm tacite
— oTi Ttapa tS) Ttvpycp KeivTaL c. L. secutus est Tischendorfius apud Dres-
et verss., Ttapa tcj Ttvpycj KL6âi S. selium ed. IL p. LXXXVII, ol eig
VI. 3. Tovg 8e c. S. et vcrss., nov eiprjvrjv exovTeg, ipsa
Tovg L. —
7caL jiaKpav pLTtTojievovg Tischendorfii editio : iv /lev rd5 Tta-
c. L. om. S.
et verss., —
yroovai. povTL eip. ex-, cf. vulg-, iu praesentia :
vulg-. add. Volo, inquam, Domina. quidem pacem habentes, sed etiam
:
4. 5. ovToi Ei6iv ol vloi c. S. et verss., Lamb. Vat. in persona qu. p. h.) p.

. .8i6tl eTt
. h. 5. iv vno- (in
. . personam habentes pacem) ae.
.
Kpi6eL c. S. et verss., eig (vel Kai) (coram hominibus), aXXa 7tpo6oj7tov

v7toKpL6iav L. — Ttovrjpia c. S. et 'iprjvrjg exovTeg S. 17. aTt' dXXri-
verss., dvojiia L. 7. £vxp^6tol eig Xgjv d7toxooprj6cj6Lv c. S. ct verss.,
oiKo8o/irjv c. S. d8eXcpol et verss. , 17. 18. avTOJv d7tox(^>pL63&)6Lv L.
(corr. cx wqjeXi/ioiî) oiKo- iv raig Kap8iaig c. S. et verss., iv
eig Tr/v
8o/[(r/v Tov Ttvpyov L. 8. 9. 8lol ralig Kap8. aihajv L. 19. ol Xiôi
TovTo — 7tapGjpyL6av avTov c. S. (ubi c. S. et verss., L., non om.,
Ttopco, %* 7toppcj) ct vcrss., om. L. ut Tisclid. cdidit. eiîv ol c. L., ei6iv
10. hTepovg c. S. p. ae. , hrepovg Xi- S. 20. L. S.*^* et verss., om.
/<f^' c.
3ôvg L. V. — Kal jttr/ c. L. ct verss., S. — nAeidTOv /lepog e'xovTeg c. L. v.
/a/ S.*:j.*, om. S. 11. ovTOL ol jiev ae., TtXLov /.iepog fxov6lv S. p. iv —
iiffGjpLcvKOTeg c. S. et verss. ,
[ovtol rf/ c. S., iv
iipcjjpLaKoreg Ei6iv L. 12. ini/iei-
VIS. Tir, G. 7. 21
dtnaioGvv)]^ riva Sh M^P^/ exovOiv rfjg dvojuiag' dia

rovro 7(oXo/3o\ nai oi)x oXoreXeig eiOiv. 01 de \evuo\ nai
6rpoyyv\oi 7(a) /.irf dpjuoôvreg eig rfjv oh(o8ojur/v riveg
elGi^ nvpia^ (XTronpiêiod jaoi Xeyei "Ecog nore jxcDpog ei
;) HOii d^vverog na\ Tzavra e7repcDr<xg nai ovSev voeig^ ovroi

eiOiv o\ exovreg juev TtiOriv^ exovreg de na\ TtXovrov rov
aidtvog orav yevrjrai B^Xiipig^ did rov TtXovrov
rovrov.
avrcov n(xi bid rdg Trpayjuiareiag dTtapvovvrai rov nvpiov
avrcjv. na\ d7ronpiBê\g avrr) Xeyco Kvpia^ rrore ovv ev-
10 ;^py/(7roz e6ovrai eig rr/v oino8ojur/v "Orav^ (pT/Oi.^ Ttept-
noTTrj avrdtv 6 nXovrog 6 ipvxaycDycDv avrovg^ rore ev-

Xpr/6roi e6ovrai rcp êcp. (S>67rep ydp 6 Xiôg 6 6r poyyvXog^
idv jui/ Trepinojrf/ noci dTroftaXr/ eH avrov ri^ ov Svvarai
rerpdycovog yeve6Bâi^ ovrco nai oi nXovrovvreg ev rovrcp
10 rc^ aicdvi^ iav jir/ nepinonfj avrr^v 6 nXovrog^ ov 8v-
vavrai rc^ nvpicD evxp^^^Tôi yeve6Bâi. dno 6eavrov npcD-
rov yv(x>î' ore enXovretg^ dxpy/6rog r/g^ vvv 8e evxp^^^Tog
ei 7(a\ cDcpeXtjiog rfj 8,cDf/. evxpiJ(^Tôi yive6^ê rcp 3^£g3*
7(a\ ydp avrog XPV^^V^V ^^^ '^^^ avrc^v Xi^cDv.

6v
20 VII. rovg 8e erepovg XiBôvg ovg ei8eg juanpav ano rov
nvpyov pinrojuevovg na\ ninrovrag eig rr/v o8ov nai nv-
Xtojuevovg in rr/g 68ov eig rdg dvo8iag' ovroi ei6iv oi
neni6revnoreg jxev^ dno 8e rr/g 8iJpvxiag avrc^v d(piov6iv

rr/v b8ov avrcdv rr/v dXr/îvr/v' 8o7(ovvreg ovv /3eXriova
25 bSov 8vva6Bâi evpeiv nXav(S)vrai na\ raXaincDpov6i nepi-
narovvreg iv raig dvo8iaig. oi 8e ninrovreg eig ro nvp
VI. 1.txovdiv c. S., exovreg L. evxp. s^ noii d^cpEXijiog c. S. v. p. ae.,
4. îoi \kyf.i c. S., Xeyai jîoi L. 6. £vxp. ^cn (&)cpEXif.io£ si^ L. 18. yi-
ol aiitc KxovTEq c. L., om. S. —
8e ve6ê c. S. p. ac, 7]6ê L. 19.
Htti c. S. V., 6e L. 6. 7. rov aioa- nai yap —
Xi^^cDv c. L. (cuius XP^^^^
vog TovTov —
TtXovTov c. L (ubi post etiam Sim. I. occurreiis emendavi) v.
TovTov pf'r])eram add. tt/v ov6iav) et ]). (et tu autem utilior dc ipsis lapi-
vcrss., om. S. pcr homoeotcleuton. 8. diVjus eris) ae., om. S.
«5/a Tag c. S. p. ae., Tag L. v. 8. 9. VII. 20. ovg antc EiÊg c. S. et
Tov m'}piov avTc7)v c. S. p., avTov tov verss., om. L. 22. In c. S., aTto L.
vvpiov L. (v. ae.). 9. nai ante 23. acpiov6Lv c. S. et \t. (sec. Anger.,
aTtoHptStig c. S. p. ae., om. L. v. dqjivov6i vel <]2r/)/oT;<5i Tj. sec. Tischd.).
12. ydp c. L. S.*.j,* V., om. S. ji. ae. 24. 68ov avTMv ttjv dArjBivijv c. S.
IG. Hvpicp c. S. et verss., ;^;pi(jr^ L. v. p., obbv tt/v dA?]^^ Ij. Sohovv- —
— dTto c. S. L., aTto Se S.*^* 17. TEg c. S. ct verss., doXovvTeg L. sec.
ax(itf6Tog rjg c. S. ct verss., evxpV^^Tôg Tischd. 26. dvodiatg c. L. et vcrss.,
T/6Sa (dfl. â) L. sec. An^cr., ei"xpV- dvof.iiaig S.
I
•
6tog i}6â L. fccc. Tibchd. 17. 18.
22 hp:rmae pastor
%0Li HaiojjLevoi^ ovroi eiOtv oi eig reXog dTToOrdvreg rov

B-eov rov 8,d>vrog^ noci ovneri avroig dve^rf îti rrjv xap-
diav ro jueravoijOat did rdg i7ri^v/j,iag rrjg doeXyeiag
avrwv j(ai rcov jtovrjpic^v gdv eipydoavro. rovg de erepovg
rovg TtiTtrovrag iyyvg rc^v vdarcov nai jir} bvvajjievovg 5
KvXiOBfjvat eig ro vdcDp BêXeig yvwvai riveg eioiv ^ ovroi

ei6iv 01 rov Xoyov dnovOavreg nai BêXovreg ftaTcriO^fjvai
eig ro ovofxa rov nvpiov' eira orav avroig eX^rf eig
jiiveiav r/ dyvorr/g rfjg dXrjBêiag^ jueravoovCi nai tto-
pevovrai naXiv OTtiOcd rd)v im^vixid^v avrc^v rcdv novrj- 10
pc^v. ireXeOev ovv rrjv i^rjyrjGiv rov nvpyov. dvaibev-

Oafxevog eri avrrjv i7rrjpGDrrj6a Ei dpa ndvreg oi Xiôi
ovroi 01 d7ro/]ef3Xrjjuevoi nai jxrj dpjioôvreg eig rrjv
oi7w6ojufjv rov rrvpyov^ ei eOriv avroig jxerdvoia^ na\
eôv6i roTtov eignvpyov rovrov^ "ExovOi^ cprjoiv^
rov 15
/ueravoiav., dXX' eig rovrov rov nvpyov ov Svvavrai dp-

jAoOai' erepGD de roncp dpjx66ov6i noXv iXdrrovi^ nai rovro
orav /3a6avi6B^cd6tv nai innXrjpcD6cD6iv rdg rjjxepag rc^v
ajiapric^v avrcdv. nai Sid rovro jxerare^rj6ovrai^ ori jiere-
Xafiov rov prjjxarog rov dinaiov. nai rore avroig 6vjx- 20
idv dvaf3f]
fiij6erai jxerare^^fjvai in rcDv f3a6dvcDv avrc2)v^
eig rrjv jcapSiav avrcDv rd epya d eipyd6avro novrjpd.
iav Se jxrj avapfj ini rrjv napdiav avrcov jieravorj6ai^

ov 6GD8,ovrai 6id rbv 6nXrjponap6iav avr(^v.
VII. 1. sidiv ol c. S.*,^* L., om. Bresselianae Patrum apostolicorum

S. (non notatus a Tischd. apad Dress.) editionis p. LV agnovit). 15. £$ov6i
3. To ante /leraro^dai c. L. et verss., c. L. et verss., sxovdiv S. —
itvpyov
Tov S. 8. 4.âdsAy£iag avTobv xaL c. S. v. p., TOTtov L. ae. —
tovtov c.
T&v 7tovr)piS)v G)v eipyddavTo c. S. (T/p- S., TovTrjg L. sec. Tisclid., TovToig L.
yadavTo) y. p., ddEXysiag ?cal ri/g sec. Anger. 18. OTav c. S., sdv L.
TtovTjpiag chv sipydôvToh. Q. ^s- —
ixTtXTjpcjdGodiv c. S., nXijpoodcodi
Xsig yv&vai c. L. ae. ,om. S. v. p. L. 19. avTcbv c. L. et verss., om.
7. ol c. S., oig L. 8. oTav avToig S. 21. idv dvafif/ iiti Tyv xapdiav
iX^y^ c. S., oTav ^Xî^f avToig L. 9. avT&v c. L. v. ae., 6ia S. p. 21. 22.
dyvoTrjg c. S. v. p., yv&dig L. 9. 10. Ta 'dpya d sipyddavTo Ttovrjpd c.
TtopsvovTai c. S. et verss., Ttovrjpsv- S. {rjpyadavTo) p., om. L. v. ae. 22-
ovTai L. 10. i7ti^vi.iiS)v c. S. v. p., 23. idv ds //;) —
avTcov c. S. et verss.,
7tov7jpi&)v L. 11. irsXsdsv c. S., om. L. proptcr liomocoteleuton. 23.
sTsXsvdsv L. sec. Tischd.,^ iTsXsi(>odsv }.LSTaYor}dai c. S.%* L. ae., om. v. p. —
8CC. Anger. 12. ^ri avTi)v ijtr/pao- doSôvTai c. S., ^codovTai, super ^co
Trjda c. S., 8e iit avrbv htrjpooTrjda notato doDj L. (Angcr.). 24. dxXrj-
hi L. (ubi ds ab Angero notatum ponapdiav c. S. v., dxXrjpdv Hapdiav
Tischd. omisit, scd in Prolcgomenis L. p.
VIS. III, 7. 8. 23
VIII. 'Ore ovv iTravodjnrjv ipoorc^v avrrjv Trepi
Trdvrcov rovrcov^ Xeyei ôi GeXeig dXXo ideiv^ itareTti-
^vjuog (2v rov êaOaOât Trepixocprjg iyevojurjv rov ideiv.

ijLijSXetpaod /uoi vTtejueidiaCe 7ia\ Xeyei fxoi BXeTteig eitra
5 yvvaixag hvhXgd rov nvpyovj BXeTtcD^ ^V/^z, jcvpia. Ô

Ttvpyog ovrog v7to rovrcov f3a6rd8,erai nar i7tirayY\v
rov Hvpiov. dnove vijv rag ivepyeiag avrdiv. r) jxev
Ttpc^ri] avrc^v rj nparoijOa rdg x^^P^S IliCrig naXeirai'
6id ravrrjg Oooôvrai oi inXeHroi rov 'êov. rj de erepa

10 // Ttepie^coOjuevjj 7cai dvdpiôjuevrj 'Eyxpdreia naXeirai'
avrrj ^vyarrjp iori rfjg nioreoog. og dv ovv dnoXovîjOr]
avrrj^ jua?capiog yiverai iv rrj 8,GDff avrov., ori Ttdvrcov
rd>v 7tovr]pd)v epycov dqêêrai^ TtiOrevcov^ ori idv dcpeB,r]-
rai TtaOrjg iTti^vjuiag Ttovrjpdg^ nXrjpovojufjoei Zoorjv aiooviov.
15 Ai de erepai^ xvpia., riveg eioiv^ Gvyarepeg dXXrjXoov
eioi' naXovvrai de r] juev 'ÂjtXorrjg .,
fj de ÂHania^ r] de
êjuvorrjg^ r] de ÊrtiOrr] lur] .,
r) de Âyaitr]. orav ovv ra
epya rfjg jurjrpbg avrSv Ttavra itoirjOrjg., dvvaOai 8,r]0ai.
"HBêXov yvc^vai^ <pr]juij Hvpia^ rig riva dvvajuiv exei
VIII. 2. ISeiv c. S. L. p. ac, ri ôjnevy c. S. Clem. Al. v. p., om. L.

add. S.%* V. 4. ijn^Xiipada c. L., ae. 11. av ovv c. S., av L. IL
ftXE-ipa6a S. 5. cprfjui c. S. et verss., 12. a.HoXov^fjdi;'/ avrf/ c. S. v. p., aKo-
(pr/6lv L. (Tischd.). 6. ovrog c. L. Xov3^ avraig L. ae. 12. avrov c.
et verss., om. S. 8. xparovda rag S. et verss. om. L. , 13. r&)v post
xdpag c. S. rag ^pc^rovda L. TtdvrcDv c. S., om. L. 13. 14. Tti-
TtlCrig c. S.
,
et verss., 7ii6r7j
x-
8 6revojv L.
KX7/povojuij6£i c. L. et verss., —
— 17. Clem. Al. Strom. II, 12, 55 Kai na^rjg ETn^vjnag Ttovr/pag Kai
]). 458 'H roivvv 6vv£xov6a rr/v ek- KA.r/povojirf6r/ S., Ttovr/pag om. Tischd.
:
xXr]6iav, oog cprj6iv 6 Tloijirjv, dperrj apud Dress. 14. 15. al de erepai,
ij 7ti6rig i6ri, di' rjg 6cSôvrai ol Kvpia, riveg
ei6iv c. S. p. ae., al
ixXeKTol rov Seov, ?) de dvdpiôjievr/ 8e erepai Kvpiai 7ta6ai ei6i L., Ttevre
ivKpdreia. eiterai 6'avraig djtXozr/g, ante riveg add. v. 16. 17. y jiev
rm6rijjir/ , dâKia, 6ejiv6rr/g, aydTti/. 'A7tX6rr/g , r/ 6e 'AKama, r/ b\. '2eji~
7td6ai 6t avrai 7ti6reGDg ei6L ^vya- v6rr/g, r/ 8e 'E7ti6rrjjii/, r/ 6e 'AydTtr/ c.
reptg. Ka\ ^tdXiv Ttpor/yeirai jxev L. (cf. c. IX p. 24, 24) v. (cf. infra
7ti6rig, (p6fjog 81 oiKodojiei , reXeioi p. 24, 3 — 6), r/ jiev a7tXorr/g r/ de e7ti-
6h r/ dydni/. septem virtutes, quarum 6rr/ixr/r/ 6e aKaKia, r/ 6e 6ej.ivori/g, r/
])rima fides, ultima caritas, etiam 2 Petr. 6e ayani/ S. Clem. Ah p., dKaKia,
L 5 —7: i7tLxopr/yr/6are iv rf/ 7ti6reL d7tX6rr/g (liilaritas), dyd^tr/, 6e/.iv6rr/g
vfxQ)v dperr/v
rr/v iv 6e ry dperf/ ^;ri(?rr//n7 (sinceritas) ae. ordo iam apud
,
rr/v yva)6iv, iv 6e ry yvcj6eL rr/v Clementem Alex. et S. mutatus esse

iyKpdxeiav, iv 6e rr/ iyKpareia rr/v vidctur propter simiiem locum, Sim.
vTro/iovrjv, iv 6e rr/ xmojiovr/ rr/v ev- IX, 15. 18. 7toLr/6r/g c. L. et verss.,
6f(inav, iv 6\ rr/ ev6efjei(X rr/v cpt- Ttoir/g S. 19. yvaivaL cpr/jii c. L. et
Xa6eXcpiav, iv 6\ rf/ cpiXa6eXq)ia. rr/v verss. cpr/jxt yvGovai S. rig riva, —
dydnr/v. 9. ravxx/g c- L. Clem. Al. cf. Marc XV, 24. Luc. XIX, 15.
et vcrss., ravrr/v S. 10. Kal dv6pi-
24 IIERMAE PASTOK
avtwv. "Ahove^ ag exovOiv. uparovvrai

cprfOi^ rocg dvvd/j.Eig
6h V7t a\\r\\cDv a? dvvdjueig avrcdv nai d7io\ovBôv6iv

d\\r}\aig^ na^^dyg nai yeyevvr/juevai eioiv. hi rfjg niarecog
yevvdrai 'Eynpdreta^ in rrjg 'Eynpareiag Â7r\orr]g^ in rrjg
\47t\6rrirog 'Anania^ in rfjg 'Ananiag êjuvorrjg^ in rfjg 5
ê/uvorrjrog 'ETtiarrjprf^ in rfjg 'ETriOrijprfg Âyaitr]. rovrcov

ovv rd epya dyvd nai Oepvd nai ^-eia ioriv. og dv ovv
6ov\ev6rj ravraig nai i6xv6rj nparfj6ai rc^v epycjv av-
rcDv.) iv rc^ TtvpycD eB,ei rrfv naroinrjîv pera rcdv ayicov
rov êov. iTtrjpcorcDv de avrr/v jrepi rc^v naip(2>v^ ei rjdrj lo
6vvre\eid i6riv. dvenpaye (pcDvfj peya\rj \eyov6a

rf Se
\46vvere dv^pcDire^ ovx opdg rov Ttvpyov eri oinodopov-
pevov^ cog dv ovv 6vvre\e6^fj 6 jtvpyog oinodopovpevog^
exei re\og. dWd raxv i7toi7w8oprjB^7]6erai. jirjneri pe iire-
pci>ra prjdev' dpnerrj 6oi rj V7r6pvr]6ig avrrj nai roig ayioig 15
nai dvanaivcD6ig rcDv 7rvevparcDv vpwv. a\\ ov 6oi

rj
p6vcp d7rena\vcp^rf., d\X iva 7rd6iv drj\cD6rjg avra. pera

rpeig fjpepag — vofj6ai 6e ydp Sei Trpt^rov — ivreWopai
601 7rpc^rov.) Êppd^ rd prfpara ravra d 601 peWcD
\eyeiv^ avrd 7rdvra eig
\a\fj6ai rc^v ayicDv^ ra chra 20
IV a dnov6avreg avrd nai 7roirj6avreg naâpi6^c^6iv aTro

r(Dv 7rovrjpic^v avrcDv^ nai 6v de per avrc^v.
IX. Â7iOv6are pov^ renva. iyd) vpdg iê^peifâ iv
TroWfj d7r\6rr}ri nai dnania nat Oepvorrjri dia ro e\eog
rov nvpiov rov icp vpdg 6rdâvrog rrfv 8inaio6vvr]v ., 2i>
VIII. 1. a:g ix(^v6iv e. S. v. p., om. L. 14. £^« reXog c. S. v. ae.,

avr&v L. ae. aXXTJXoDy c.
2. vti €t,eLrb rsXog L. p. 14.^ 15. f.i8 ^tce-
L., aTt aXXr}Xc^v S. —
al dvvdjiieig paoTa c. S. v. p., iTtTjpcora (1. ijCE-
aihcbv c. S. et vcrss. om. L. _3.
, pcjra) L. ae. 15. apKerij 601 c. ^.*:^*
jiaSoag nai c. S., jcaâog L. 7. ovv v. p., apxeroi S., dpxel 601 L. ^15
c. L. ct vcrss., ôm. S. idriv c. S., — —17. vTtojirr/dig
rj
—
djjXcjdyg avrd
el6iv L. —
ovv c. S. v. p., om. L. c. S. (S^/Acjdfis) et vorss., awra L. (male
8. l6xv(JV c- S-5 i6xv6aL L. 10. iTCrj- ravra Tisclid. apud Dress.) ^18. roiy-
pGorcov he c. S., i7ti]poorr]6a L. rS)v — 6ai 6e ydp c. S. et vcrss., ro7j6aL ydp
HaipSw c. S. V. p., roi) Haipov, sed L. 18. 19. ivreXXojtai 6ol npcorov
supor ov bis scripto oov. 11. (pcorjf c. L. p. ae. (quod te iubeo), om. S. v.
jtieydXj/ c. S. et verss., cpcorijv jiieyd- 20. avrd itdvra c. p. (Vat. ea omm-
Xi]v S. 12. 13. eri oixodojiovjievov bus), avrct S., Ttdvrah.^ oranibus ae.
c. S. V. p., iitoLHoôjiovjievor L. 13. 21. HaâpL6âi6tv c. S.*/' L. et verss.,
(kig idv XIII p. 29, 4. Clem. HaBapi6Go6Lv S.
(cf. c.
Ilom. epi. I, 12 bis, etiam c. 57) ovv IX. 25. icp' vjidg c. S., icp' vji^v
('. S.%* V. ae., og eav S., Eaog dv ovv L. 6rdB,avrog c. S. L. — ct verss.,
L. p. —
6vvreXe6:^y c. S. ct vcrss., rdâvxog S.*:^*
VIS. III, 8. 9. 25
iva diHaiGDîjre jcaz ayiaOBrJre aTto Trdorjg 7tovr]piag uai

dno ndorig OnoXiorr^rog. vjueig dh ov êXere TtavOai dito
rfjg TTOvrjpiag vjdc^v. vvv ovv dnovOare fxov nai eipr]-
vevere iv eavroig nai iTtiOnerrreO^ê dXXrjXovg nai avri-

•o XafxfSdvere dXXrjXcov^ 7ca\ jurf juovoi ra jcriOjuara rov Bêov
fieraXafuftavere hc icaraxvfuarog^ dXXa fueradidore nai roig
vOrepovfuevoig' o\ fuev ydp djro rcov 7ToXXd>v ibeOfxarcDv
doBeveiav rr) Oapni avrdtv IniOndivrai noa Xvfuaivovrai
10 ri]v odpna avrc^v' rcDv de furj exovrcov edeOfxara Xvfuai-
verai rj odp^ avrc^v did ro fxfj exeiv ro dpnerov rfjg
rpocpfjg., nai diacpBêiperai ro OcDfua avrd)v. avrri ovv fj
dovynpaoia /3Xa/3epa vfiiv roig exovOi jcai f.irj fueradi-

dovOi roig vOrepovfxevoig. fSXenere rfjv npiOiv rrjv enep-
XOfxevrjv. o\ vnepexovreg ovv e7c8,rjreire rovg neivwvrag^
lo ecog ovncD 6 nvpyog ireXeO^rj' fxerd ydp ro reXeO^fjvai
rov nvpyov êXrjOere dya^ônoieiv ovx eB,ere ronov. 7cai
fiXenere ovv vfxeig oi yavpicDvreg iv rcp nXovrcp vfuc^v^

firjnore OrevaFôvOiv oi vOrepovfxevoi^ nai 6 Orevayfiog
avrd)v dvaprjOerai npog rov nvpiov^ 7cai i7C7cXei0^rjOe0^ê
20 fitrd rcDv dya^(Dv vfxcDv eB,GD rfjg ^vpag rov nvfyj/ov.

vvv ovv vfxiv XeycD roig nporjyovfxevoig rfjg i7C7cXrjOiag
7cai roig npcDro7caêdpiraig' fxfj yiveOê Ofxoioi roig cpap-
fia7coig. 01 cpapfxa7co\ fxev ovv rd cpapfxa^ca aijrdiv eig
rag nvîSag fiaOrdôvOiv., vfxeig de rb q)dpfxaxov vfxd^v
IX. 1. nai ayiadSrftE c. S. et itEXid^y c. L., tEXEd^rf S. 16. dya-

verss., om. L. 1. 2. nai ocTto c. S., ôTtoiEir c. S., dyaBoTtoi^daL L. —
xaih. 2. TCavdai c. h., 7tar/vai (cf. ovx c. L., ovh S. 17. ftXsTtEtE c.
Vis. I, 3. p. 7, 6) S. 4. havtolq c. S. et verss., ftXkitE L. —
^âvpicjvtEs
L.^S.*^*, avtoig S. 4. 5. dvtiXajj.- c. L., yavpicDpiEvoi ('''^* yavpovjuEvoi)
et
scd
/lEvoig c. L. , vdtEpr]f.iEvoig S. 9. dvaftrjdetat Angero scriptum vidc-
adîvEiav c. S. et verss., a<p3o- batur. 20. ta)v dya^Gov c. S. ct
"iîotv L. — avtSyv c. L., om. S. — verss., trig (superscripto tov scqucnte
iTtidTtojvtai c. S.*^* L. et vcrss., EitiE- voce per compendium scripta, quae
trovtai S. 9. 10. XvjLialvovtai trfv a litteris dv incipit ct x continet, oni.
dapHa c. L., XvfxEvi tr]v dapnav (*^* dya^cbv) L. 22. TtpcotoHaBEdpl-
-Ha) S. 11. avtcov c. L. v. p., om. taig S.*^* L., 7tpc>otoHaÊdptEig S.
S. 12. tb doj/ia c. S. V. p., ta doo- (uon notatus a Tischd. apud Dress.)
fiata L. 13. 14. i7tEpxo/.iEvr/v c. S. 23. /ilv ovv c. S., jiev \j. — avtcbv
V. (supcrvcnicnH), ipxojiivr/v L. 15. c. L., Eavtcav S.
26 HERMAE PASTOR
KOii rov iov eig rr]v napdiav. iveOKippcD/udvoi iOre xat

ov BêXere xa^âpioai rag iiapdiag v/.i(£>v nai 6vy-
nepa6ai v/x(^v rriv (pp6vrf6iv iTti ro avro iv naâpd
napdicx^ iva 6xrjre ekeog Ttapa rov f3a6iXeGDg rov /xeydXov.
fSXeTrere ovv^ renva^ jj,rf7rore avrai al 6ixo6ra6iat v/uc^v 5
a7ro6repr]6ov6tv rrjv ^gdt/v v/iwv. Ttcdg v/ieig Traideveiv

BêXere rovg inXeiirovg nvpiov^ avroi /xr} exovreg Traideiav^
TTaidevere ovv dXXrjXovg nai eipr/vevere iv avroig^ iva
naycD narevavri rov Ttarpog iXapd 6raêi6a Xoyov
ajTodc^ vTTep v/xc^v ndvrcDv rw nvpioD v/ic^v. lo
X. "Ore ovv iitavâro /xer i/xov XaXov6a^ rfXBôv oi

ê^ veavi6noi oi oinodo/xovvreg nai ditrjveynav avrfjv Ttpog
rov Ttvpyov^ nai dXXoi re66apeg rjpav rb ^v/xipeXXiov nai
aitrjveynav avro Ttpog rov Ttvpyov. rovrcDv rb 7tp66-
noci
GDTtov ovn eidov^ ori d7te6rpa/i/ievoi jj6av. vitdyovOav Se 15
avrrjv rjpcDrcDv iva /xoi drtonaXvjprj Ttepi rcdv rpic^v /lop-

cp(S>v^ iv aig /loi ivecpavi^B^rj. ditonpi^êi^d /jloi Xeyei Ilepi
rovrcDv erepov dei 6e i7tepGDrrj6ai^ iva 6oi d^tonaXvg^^^fj.
GDcp^rj 6e /xoiy ddeX(poi^ rfj /lev Ttpdrrj 6pd6ei rfj 7tepv-
6ivfj Xiav 7tpe6l3vrepa nai iv naêdpa na^rj/ievrj. rfj de 20
erepa opa6ei rrjv /xev oipiv vecDrepav eixe^ rrjv de 6dpna

noii rag rpixoig 7tpe6^vrepag 7iai e6rrjnvid poi iXdXei.
iXapGDrepa 6e rjv rj rb Ttpbrepov. rfj 6e rpirrj 6pd6ei oXrj
vecDrepa 7cai naXXei ev7tpe7te6rdrrj.^ /i6vag 6e rdg rpixccg
7tpe6/3vrepag eixev' iXapd 6e eig reXog rjv noii i^ti 6v/x- 25
IX. 1. evE6Hipp&)Êroi c. S. {ivE- S. 18. iTtEpcorr/dai c. S., ipajTij-

(jHipGjjuEvoL), EdmppaîEvoi L. 2. dai L. 19 — p. 27, 1. Hieronymus
6vyHEpd6iXi v/iicjv c. L. S.*;^*, om. S. Comm. in Oseam VII, 9 (Opp. VI, 75)
5. v/x^v c. S.*^.* et verss., atnat S., unde et in libro Pastoris, si cui tamen
o^m. L. a7to6rEpi']6ov6iv c. S.,
G. placet recipere lectionem, Her-
illius
a7to6rEp7j6G>j6i L. 8. avrolg. L. av- mae primum videtur Ecclesia cano
roiq. 10. vTtEp vjii&v c. S.*.^* L. et capite, deinde adulescentula et sponsa
verss., vTtEp rif.iGov S. —
Hvpico v)iS)v c. crinibus adornata. 19. 20. nEpv6un}
L. p., Hvpioo rffxoov S., HvpicD v. ae. c. L. {7tEpt6iv^) 7t£p6vvy S.
, 21.
X. 12. ditrjvEyHav avrrjv c. S.et hrepa c. S. v. p., dEifrepa L. ae. —
verss., ypav avrijv L. (An<?.) i^p. , 6dpHa c. L., 6apHav S.
'
22. Ttpe-
avroi L. (Tisclid.). 6ftvTEpag c. L. S.*^*, 7tpE6ftvrEpa S.
13. 6v/jif:£XAiov
c. L., ^vjiiipEXiov S. 14. Hal avrb 23. ?} ro TtpoTEpov c. L. (Tisclid.) et
^pbg c. S. ae. (vu. e tabierunt ipsi verss., ro 7tpo6cj7tov S. 24. £V7tpe-
iterum in turrim), elg L. —
rd ante TtE^rdrr/ c. L. et verss., £H7tpE7re6raTff
7tp66co7tov c. L. S.*^*, om. S. 15. S. 25. — p. 27, 1. 6v/itip£XMov c. h.,
8e post v7tdyov6av c. L. S.*^*, om. dvjj.ip£^.iou 6£ S.
vis. III, 9 — 11. 27
ipeXXiov naB?j/iiev7f. 7Tep\ rovrcov TrepiXvTtog rjjurfv Xiav rov

yvcDvai /ue r?}v dTrondkvipiv ravrrjv. nai l3\87tGD rrjv Ttpe-
afivripav iv opdjiiari rrjg vvnrog Xiyovodv fioi Udaa

ip(jDr?j6ig raTteivocppoOvvrjg xprj2,Ei' vrjarevOov ovv noci
5 Xrjf.iipr} o aireig Ttapd rov nvpiov.

'EvrjarevOa ovv juiav i^juipav., nai avrrj rrj vvnri j,ioi
cScp^rj veavionog nai Xiyei juot Ti 6v vno x^^P^ aireig

aTtonaXvilêig iv derjOei^ fiXiite jxrjnore itoXXd airovjxevog
^Xdijjrjg 6ov rrjv odpna. dpnovoiv Coi ai dTtonaXvipeig

10 avrai. jxrjri ioxvporipag dTtonaXvipeig cov ecopanag
dvv?;j
ideiv^ drtonpiêig avrep Xiyco Kvpie.^ rovro jiovov ai-

rovjiai^ Ttepi rcdv rpicdv jxop(p(3v rrjg 7tpea/3vripag^ iva
djtondXvipig bXoreXrjg yivrjrai. dvtonpiêig jxoi Xiyei Mixpi
rivog dovveroi iore^ dXX' ai diipvxioci vjxcdv dovvirovg
15 vjidg 7toiov6i noii ro jifj ^xîv rrjv napdiav vjicdv rtpog
rov nvpiov. dTtonpi^êig avrcp TtaXiv eiTtov AXX a7to Cov^
7(vpie.) dnpipiorepov avrd yvcoaojueâ. XI. Anove^
cprjoi., 7tepi rcdv rpic£>v jxopcp(S)v c^v e7ti8,rjreig. rfj jxev
7tpcorrj bpdoei did ri 7tpe6f3vripa (^cp^rj 6oi noci eTti
20 naîdpav na^rjjxivrj- ori ro nvevjxa vjkdv npe6f3vrepov

nai rjSrj /xejxapajijiivov nai jxrj exov dvvajxtv dno r(^v
jxaXanic^v vjxdtv nai ditpvxtc^V' S6nep yap oi npe6f3vrepoi
prjniri exovreg eXniSa rov dvavecD6ai ovdev aXXo npo6~
donc^6iv ei jxrj rrjv noijxrj6iv avrcDV.^ ovrco nai vjxeig
25 jxaXa7ii6îvreg dno rcdv /3icDrtn(Bv npayjxarcov napedoo-
X, 1. tov c. S. L. (sec. Anger.) aTischd. apud Dress.).

tiis 10. 11. gj^-
p. ae., [twg] xov Tischd. (cf. v.). 3. hc^panag iSsiv c. S., idsiv gov hcop. L.
\iyov6dv /j,oi c. S. et verss., Ai- 12. 13. iva dTCOHaXvîq c. S. v. p., iva
yov6av L. —
Antiochus Hom. CVI fxoi rj (XTtoK. L. 16. aTto c. S., vTto L.
p. 1197 B: ^tapzg 6e Ta7t£ivoq)po6v- 17. avrd c. S. v. p., avrdg L.
v?jg ovK Edriv e.v7tp668eHtov yEve6âi XI. 18. tpiobv c. L. S.*;^* (^), om.
TtfjoÊvx^t^v. 3. 4. 7td6a ipcotr]6ig S. et verss. —
/.iop(pa)v c. S.*,.^* L., /.lap-
c. S.*^* L. et verss, 7ta6av /noi 7ta6av (pcov S. 20. Haêdpav c. S., naê-
tpartrj6fig S. (non notatus a Tischd. 8pag L. 21. jne/iapa^jnevov c. S.,
apud. Dress.). 5. At///^^ c. S., At/?/'^ L. /ie/uapa6/ievov L. (cf. Sim. IX, 1. 23.)
6. Kal avtf/ c. 1j. S*,^* p. ae., avty 22. /laXaHidbv c. S. et verss., d/iaptia)v
S. V. — /loi Gjqj^Tf c. S. V., 6bq)^ri L. —
nai c. S., Ha\ t&v L. 23. eX-
L. 7. Ti c. L. V. ae. , oti S. p. 7ti6a c. S. {eXTtLâv) eX^tiSag L.
—
,
alteig c. L., aLti6ai S. 9. 10. 23. 24. 7tpo6doH&)6Lv c. S., 7tpo68exov-

apKov6iv 6oL al aTtoKaXvipeLg avtaL tai L. 24. H0L/ir/6Lv c. S., Hoijj,r/v L.
c. L. (excepto voc. dpHovvtaL) S.*^.* 25. /xaXaKi6êvteg c. S. v. p., om. L.
et verss., om. S. 10. i6xvpotepag 25 —
p. 28, 1. ^tapedojKate c. S., Ttapa-
c. S.*;^* L., i6xvpotepa S. (non nota- deSojHate L.
28 HERMAE PASTOR
nare eavrovg eig rag djcrjdiag noci ovn iTtepiipare eavrwv

rag juepi/Livag iTtt i^pavG^t] vfxwv //
rov nvpiov' dWd
didvoia nai iTtaXaiGD^rjre raig Xvnaig vfid)v. îa ri ovv
ev 7caê6pa exd^rjro^ rjêXov yvc^vai^ xvpte. Ori Tcag
do^êvjjg eig naêdpav naBîêrat dta rr/v aOêveiav av- 5
rov^ iva Ovyjiparrj^^fj rj doBêveia rov OcD/xarog avrov.

exeig rov rvTtov rfjg TtpGorrjg bpaOecog. XII. rfj 6e
devrepa bpdoei eideg avrrjv eOrrjnviav nai rrjv oipiv vecD-
repav eôvOav nai iXapcDrepav napa ro nporepov^ rrjv
6e odpna nai rdg rpixag npeO^vrepag. "Anove^ cprjoi^ lo
xai ravrrjv rrjv napa/3oXrjv. orav npeOfivrepog rig rjSrj

dcpeXmndyg eavrbv did rrjv doBêveiav avrov nai rrjv
nrcDxbrrjra ovdev erepov npoodex^rai ei fxrj rfjv ioxarrjv
fjfiepav rrjg 8,GDfjg avrov^ eira e^âicpvrjg nareXei(p^rj avrcp
jcXrjpovofiia^ dnovOag Se iHrjyep^rj nai nepixapfjg yevo- 15
fievog ivedvOaro rrjv iOxvv nai ovneri avaiceirai^ aXX

eOrrjne^ noiidvaveovrai avrov ro nvevfxa ro rj6rj iq)âp-
fievov dnb rcDv nporepcDv avrov npdêGDv^ nat ovneri
jcd^rjrai^ dXX dvdpi8,erai' ovrGDg nai vfietg dnovOavreg
rfjv dno7idXvipiVj ?jv vfuv o nvpiog anenaXvi/jev. ori 20
ionXayxvio^rj icp vfxdg nai dveveGDOe ro nvevfxa vfxwv.^
nai dne^êOê rdg fxaXayciag vfjic^v^ nai npoOrjXêv vjuiv
iOxvpbrrjg noci ivedvvafXGD^rjre iv rrj niorei^ noci ISgdv o
nvpiog rfjv iOxvponoirjOiv vfxc^v ixaprj' rcou dia rovro
XI. 1. iTtFpLiparf. c. S. [aiTtepi- 16. oimiti dvaxeiTat c. S. et vcrss.,

ipaTE), iTteppitpate S.^%^ L. 3. 8ta ti ovh iTtavaxeiTaL L. 17. €6T7]He c.
c. S. et verss., 6ia tovtoIj. lioc vitio S.*,^* (edTi^Hev) L. edTifHaLv S. non ,
correcto in L. nihil deest. perperam notatus a Tischd. apud Dress. ava- —

Tischendorfius „h. 1. rursus proptcr reovTai avTov c. L. S.*:;.*, avaveovTo
:
ojiioLOTeXevTov nonnulla excidorunt." S. 18. Ttpdêcov c. S., 7tpayi.idTaw L.

5. eh HaBeSpav HaSlêTaL c. S., iTtl 20. dTtoHdXinpLv yv v/idv 6 yivpiog d/te-
HaSeSpag Ha3îP,ei L. 7. sxîs c. HdXvipev c. L. S.*^* {a7toHaXvi})eLv) et
S. et verss., eldov L. verss., aTtoHaXvifjei S. 2L i6it\ay-
IX, 17) c. L., ;rpod5£;j^£r£ (*.^* -ra:i) S. doriius) avavaic>d6aT0 (*^* ave-
p.,
13. l4. T7}v i6xdTi]v r}}.iepav Ttjq vaLGo6aTo) S. —
ro Ttvev/iia c. L. et
P,GOTJg c. L. et verss. , tj/v ij/iepav vcrss., Ta Ttvev/nara S. 23. iveSv-
T7/S e6xaTr/g P,GJi/g S. 15.H/h/pora/ico3}/te c. L., e8vva/i&)3j/Te S. 24.
vo/ila c. S. {-vLa) , nAt/pog L. — v/ioov c. L. et verss., avtcjv S.
dH0v6ag de c. S., nal dnovuag L.
VIS. IIT, 11 — 13. IV, 1. 29
idrjXcoaev vjuiv rrjv ohiodoju^v rov TTvpyov noa erepa drf-

XcoOei, idv ii; oXijg napdiag siprjvevrjre iv eavroig. XIII. rfj
de rpirTj bpdoei eideg avrijv vecorepav noii naXijv noii ikapav

noii naXrjv rrjv iav yap rivi Xvttov-
jxopcp-rjv avrrjg' G)g
5 pevG) eX^7] dyyeXia dya^rj ng^ evBvg irteXd^êro rd>v npo-

repcDv Xv7td)v nai ovdev dXXo jcpoOdex^tai ei fj.rj rrjv
dyyeXiav jjv rjnov6e 7cai i6xvpo7roieirat Xoinov eig ro
dyaSov^ 7ia\ dvaveovrai avrov rb TTvevjua dia rr/v x^P^^
TJv eXafSev' ovrcog nou vjj,eig dvavecoOiv eiXrjcpare rc^v
10 Trvevjudrcov vjucdv idovreg ravra rd dyaâ. 7(ai ori iiti
GvjxipeXXiov eideg ica^rjjjLevrjv^ iOx^^P^ V ^^^^S' ori re66a-
pag TTodag exei rb 6vjiiheXXiov 7iai i^xvpc^g e6rr]ne' nai

ydp 7106 juog 6id re66dpcDv Oroixeicov jcpareirai. oi ovv
jieravoiJ6avreg bXoreXcog veoi e6ovrai noci reêjieXicDjievoi^
15 o/ i^, bXrjg napdiag jjLeravorj6avreg. dnex^tg bXoreXrj rrjv
dTrondXvipiV jxrjneri jxrjbev airrj6rjg nepi dTTonaXvipecog^
idv ri ê derj., d7ronaXv(p^rj6erai 6oi.
"0pa6ig d\
I. "0pa6ig fjv eidov^ ddeXcpoi., jxerd rjjxepag eino6i

>o rrjg Ttporepag bpa6ecDg rfjg yevojuevrjg^ eig rvTtov rrjg
^Xiipecog rfjg iTtepxojxevrjg. vjtrjyov eig dypbv rfj b8(p rfj
XII. 1. i67JXGD6£y c. S., iSr/Xo- fjate L. 11. 6vf.nJ)EXXiov c. L., 6vfj,-

noi-q^tv L. —
viiiy c. L. et verss., tpeXiov S. 11. 12. t£66apag c. L.,
vj2wy S. (non notatus a Tischd. apud TE66apEg S. 12. ^vjLiipEXXLoy c. L,,
Dress). 2. j{ap8iag c. S., tt/s nap- 6vfxipEXioy S. 15. oi iB, c. L. v. ae.,
6iag L. —
Eipr/yEvrfTE L., Eipr/yEVE- iB, S. p. — aTtixîg c. S. et verss.,
tai S. OLTiEXEig ?/8r/ L. 16. aTtonaXvipiy c.
XIII. 4. Kal TtaXrjy L. S.*;j.* {-eiv), aTtOKaXvtpEy S. (non no-
Tr/v jxoptpr/y
avTT/g c. S. et verss., om L. —
ayg tatus a Tischd. apud Dress.) alTrj6yg —
iav yap c. S., cjg yap idy L. 4. c. L., aiTr}6Eig S. TtEpi aTtOKaXvipEGjg —
5. XvTtovjnEycj c. S., XvTtovjiEvr/ L. (sec. c. L. v. ae., om. S. p. 17. idv Ti di
Tischd.). 5. dyyEXia dya^rj Tig c. c. S. v. p., idv Se ti L. (sec. Anger.),
S. (ubi *^* '^r/ supplevit), dy. rig dyy. Kal idv di tl (sec. Tischd.).
L. —
Ev^^vg c. S., EvÊOjg L. 7. Vis. IV. I. 19. opa6Lg rjv e18ov
XoiTtov c. S. V. p., oiTt compcn- c. L. et verss., rjv stSov S.
. . e'lko6l —
dio addito ad 7t l^. (Tischd.). 8. c. S., k' L. 20. 21. Eig TVTtov r.
avavHwrai c. S., dvavEOTtoLEirai L. 3A. r. sTtEpxojiEvr/g c. L. v. ae. etiam
— atnov tb TtvEvjia c. S., to TtvEvjia p. (usque ad advenientem diem), om.
^
avtoi) L. 9. EiXrjcpatE c. S., iXd- S.

30 IIERMAE PASTOR
najjiTravff. ano rrjg odov rrjg Sr^/uoOiag eig rov dypov loriv
G)g Oradta dexa' fjadicog 6e odeverai 6 ronog. fxovog 6e
TTepiTtarSv aîm rov xvpiov iva rag aTTonaXvipeg nai rd
opafiara d fxoi eSetê 6ia rrjg dyiag 'ExxXrjoiag avrov
reXeiGDOrj^ iva fjie iOxvpoTtoirjOrj nai 6(p rr/v /uerd- 5
voiav 7td6i avrov roig iOxavâXiO/uevoig.,

roig 6ovXoig
iva 6o^â6^rj ro ovojua avrov ro fueya %ai ev6oôv^
ori fxe dîov rjyrjOaro rov 6eiâi fxoi rd 'âvfxdoia
avrov. nai 6oâ8,ovr6g fxov nai evx(xpi(yrovvrog avnp^
^S VXog q^GDvrjg fxoi dTceKpi^r] Mrj 6i2pvxvOTjg^ Êpfxd. 10
7iai iv ifiavrcp rjpâfirjv 6iaXoyi8,eOBâi nai Xeyeiv Êyd)
ri exGD ît/^vxr/Oat^ ovrco re^êfieXiGOfxevog vno rov nv-
piov nai i6d)v ev6oâ npdyfxara^ nai npoefir/v fxinpov^
a6eX(poi^ nai i6ov fiXenGO novioprov d)g eig rov ovpavov.,
nai ripHafxrfv Xeyeiv iv eavrcp Mijnore nrrjvrf epxovrai 15
nai novioprov eyeipovOtv^ ovrco 6e rjv dn ifxov dg dno

Ora6iov. yevojxevov fieiôvog nai fxeiôvog novioprov vne-
vorjOa eivai ri êiov' fxinpov iBdXafxipev 6 rjXiog., nai
i6ov pXenGD ^r/piov fieyiOrov choei nrjrog ri^ nai in rov
Orofxarog avrov dnpi6eg nvpivai iênopevovro. rfv 6e ro 20
^ripiov rw firjnet wOez no6wv enarov.^ rr/v 6e neqâXrjv

eix£v GoOei nepafxov. nat rjpâfirjv nXaieiv nai ipGordv
rov nvpiov^ iva fxe Xvrpdorjrai i^ avrov. nai inave-
I. 1. Kaf.ntavy c. S. v. p., na).L- a Tischd. apud Dress.). —XE^ÊjiEX.ia)-

7r7/A^ (sed superscripto ut videtur ^jfaT^- jiivoq c. S. et verss., xe'ê).ie\l(^).ievov
Ttav^) L. —
Eig xbv dypov c. L. v. L. Ii3. i8(^v c. S. et verss., e18ov
(in villam), om. S. p. ae. 1. 2. e6xiv L. — xai c. S. v. p., xal (^g L. ae.
cjg c. L. V. p., e6xiv Se codEi S. ae. — Ttpoiftrjv c. L. v. ae., 7tpo6E/3?fy S.
2. dExa c. L. (i) S.*^* et verss., xe66e p. 16. havxS) c. S. L., EjdavxGj S.%*
S. — âdiGog c. S. L., 67tavlcog verss. 16. iyEipov6iv c. L. , EyipoD6iv S.
/iiovog 8e c. L. (v.?) p. ae., )iovog (*^* — 8e c. L. et verss., yccp S. — o5s c.
add. ovv) S. 3. (x.B,i(^ c. L. et verss., S., (^6e\ L. 17. 6xadlov c. S., 6x(i-
uai a^LODv S. 4. 'EHycXr]6iag avxov diov L. (sec. Tisclid.). —yEvo/iLEvoi'
c. S., avxov EhhX. L. 5. fXE c. L., jnEiôvog xal /xEiôvog xovLopxov c.
yuot S. 5. 6. d^ X7]v /.LExdvoiav c. S. p., yEvo/.L£vov ds /.lEiôvog xov ho-
S. et verss., Sta'?; xr/v /lExdXyipiv L. viopxov L. 19. m/x6g xi c. S. p.,
G. 7td6i c. L. V. ae., om. S. p. 8. Hr/xog L. 21. xco /lj/hei c. S., xa,
/iOL c. S. et verss., om. L. 10. (hg /xev /it/hei L. — 'knaxov. codd. p'.
c. S. ct verss., om. L. —
diipvxrj6i;/g, 22. (a6Ei HEpd/iov c. L., cog naipa/Lov
codd. 8iipvxT/6Eig. 11. nai ii{. c. L. (*^* go6ei Haipa/iiov) S. —jiXaiEiv c.
et verss., om. S. — i/LavxS) c. S. et L. S.*^* et verss., hX.iveiv xa yovaxa
verss., avxS) L. 12. 8Lipvxy6aL c. S. 23. — p. 31, 1. i7tav£/nvT}6B?iv c.
S.*^;* L. , 8LLpvx?f6a S. (noii notatus S., vnavE/Lv?j6^?]v L.
VIS. IV, 1. 2. 31
/Liv7j6^rfv Tov ^rjjnarog ov dHr/Hoeiv Mrj Siz/jvxr/Orjg. 'Ep^d.

iySvadjuevog ovv, dSeXcpoi, rr)v niariv rov xvpiov jcai
j.ivrjaBe)g cov iSiSaêv /ue jueyaXeicov âparjaag eig ro
îjpiov ijiavrov eSGoxa. ovrco Se rjpxero ro ^ripiov poi^GO.,
5 cSare SvvaaSai avro ttoXiv Xvjudvai. epxojxai iyyvg av-
rov, 7(a\ ro rr]Xinovro nf/rog inivei eavro xo^H-ou nai ovSev
ei jiTf rijv yXcdaaav jrpoeâXXe xai oXcog ovn imvrj^rf^
jiexpjg ore TraprjXBov avro. eix^ Se ro ^rfpiov iiti rfjg
7ieq)aXj)g xP^f^^'^^ riaaapa' jxeXav^ eira nvpoeiSeg uai

10 ahjjiarcdSeg., eira xP^âvv^ eira Xevnov.
II. Merd Se rb TtapeXêiv jxe ro ^rjpiov xai TtpoeX-
êiv (haei TtoSag rpidxovra^ iSov vnavra jioi Ttapêvog
7ieHoa jxrf j,ievri wg in vvjicpwvog ixTtopevojievrf^ oXrj iv Xev-
jioig 7iai vnoSrfjxaaiv Xevyioig^ liaraneiiaXvjxjievr} ecDg rov
15 jxerditov^ iv jxirpcx. Se jjv r/ naranaXvipig avrijg' eixe Se
rdg rpixocg avrrjg Xevndg. eyvaov iycD in rci>v Ttporepcov
opajLidrcDv ori rj 'EjiJiXrjaia iari nai iXapcorepog iyevojitjv.
dandêrai jxe Xeyovaa Xaipe av^ dv^pcDite' nayco av-
rr/v dvrrjaTtaadjur/vKvpia^ Xazps. ditonpi^êiaa jioi Xeyei
•20 OvSev aoi dTtrjvrrjaev ^ Xeyco avrfj Kvpia^ rr/Xinovro 5r/-
piov^ Svvdjxevov Xaovg Siacp^êipai' dXXd rfj Svvajiei rov
nvpiov nai rfj TtoXvanXayxvia avrov iBêcpvyov avro.
KaXc^g iêcpvyeg^ (pr/aiv., ori rfjv jxepijxvav aov in\ rov
êbv inepijpag noa rrjv napSiav aov rjvoiâg npog rov
I. 1. aHT/xoaiv c. S. et 11. 12. TtpoEX^siv c. S. v.,

verss., jj,etd L.
dx^Hoalj. — 6Lrpvx7Jdrfg. diilwxTJdeigS.,
TtapEXêiv L. 12. rpiaHOvta. codd.
6i-tl)vxr]6iglj. (Y\^c\i(\.) 2.Hvpiov c.S. X\ —
idov vTtavta. c. L. 8.*^,.* et
p. ae. (cf. Sim. YI, 1. 3), 5£oi; L.v. 3. verss., vnavta S. 13. ^g c. S.,
'
idiSaîv JJ.E c. S. v. p., tdEiî fioi L. £»(?« L. eh vv/ii(pa)vog initopEvo- —

ae. 4. ijnavtov c. S.*^* L., Ejnavt^ S. jj.ev7^ HtX. cf. Hieronymum ad c. X p.
— Ibdana c. S., ÊbcsiHa L. —
poiôo c. 26, 19 sq. laudatum. 14. nai vno-
S. V. (in ictu), f)vvc;Gjv L. (Tisclid.) p. dtjjiadiv XavHOig c. S. (ubi *;,.* nai
ae. 5. Gj6tE c. L. S.*^* v., cog Se addidit) et verss., om. L. L^. jiitpa
S. — Xvnavai c. L., Xoij.iavai S. G. c. S., jnjtpa L. —
yv c. S. p., om. L.
tr]7vixovto c. S., ttfXiHovtov L. ht^- — 16. tpixag avtyg e. L. et verss., x^P^S
Tog c. S. et verss., xtr/vog L. ini- — S. — in c. S., aTto L. 18. dv^poDTtE
vei c. S. p. (volvebat), intEivag L. v. c. S. et verss., dvEp L. —
HdyoD c. L.,
(ae?).^ — kavto c. S. {avto, *^* Eavto), nai Eyco S. 19. dvtf/67ta6dji7/v. S.
kavtovh. l.yX6b66av c.S.j yXa)ttav avtE67ta6ajir/v , L. (Tischd.) dvti67ta-
L. —iHivrj^r/ c. S.*^* L., aHivr/^r/ S. 6djir/v. 20. d7tr/vtr/6£y c. S., vTtrjv-
8. otE c. S. {otai)j otov L. S.*^* — tr/êh. —
tr/Xixovto c. S., tr/XiHovtov
napr/Xôv c. S. et verss., TtapT/Xêv L. L. 22. TtoXv67tXaxvia c. S. {noXv-
(Tischd,). ^.tE66apa c.\j..,tE66Epa'i^. 6nXayxioc)^ noXXy Ev6nXayxvia L.
II. 11. jiEtd di c. S. et vcrss., 24. tov ante nvpiov c. S., om. L.
32 hp:kmap: pastor
nvpior ^ 7ri6rev6ag ori 6z' ovSevog dvvrj (jcD^rjvai ei ixrj
dia rov jueyaAov xat ivdoôv 6v6/jarog. Sta rovro 6 7(v-
piog aTteOreiXe rov ayyeXov avrov rov ini rcov ^rjpiGDv

ovra^ ov ro ovojud iortv Geypi^ jcai ivecppaê ro Oro/aa
avrov^ iva firi Oe \vjj.avr/. jdeyaXrjv^Xiipiv imreqjevyag 5
bid rfjv Ttioriv 6ov^ nai bri rrfkinovro ^rjpiov idG)v ovn
i6itpvx^(^<^S' VTcayeovv nai i^rjyrjGai roig ixXexroig rov
nvpiov rd jueyaXeia avrov xai eiTte avroig^ ori ro ^rjpiov
rovro rvTTog iori rijg jxeXXovGrig ^XiilêcDg rijg jieydXrjg'
idv ovv TTpoeroijudorjOê xai jueravorjOrjre i^ oXrjg xap- 10
Siag vji(2>v nphg rov xvpiov^ dvvrjOeoBê ixq^vyeiv avrrfv^

idv rj xapdia vjicdv yevrjrat xaâpd xai djjiCDjiog^ xai rdg
XoiTtag rfjg B,GDrfg fjjJLepag vjiwv SovXevOrjre rcp xvpicD
djJLejj.7crGDg^ iTtipijpavreg rdg jxepijjLvag vjx(2)v iiti rov xv-
piov^ xoii avrog xarop^cDOei avrag. niOrevOare rcp xvpicp., 15
di di^vxoi^ ori ndvra Svvarei^ ytoti dnoOrpeipai rrjv 6pyf}v

avrov dcp vjx(^v xai dnoOreiXai jiaOnyag vjxiv roig
diipvxoig. ovai roig axovOaOi ra prjjiara ravra xat
Mt. XXVI, napaxovOaOiv. atpercDrepov ffv avroig ro jxfj yevvrj^rjvai.
III. Kai ijpcDrrjOa avrrjv nepi rcdv reOodpcDv XP^- 20
II. 2. /leydXov c. L. et verss., Strom. IV, 9, 76 p. 596 avrlxa 6

ayiov ayysXov S. 2. 3. 6 xvpiog Ilotjiujv q)7]6iv 'EKqêviêdS^s Ttfv ivip-
c. L. et verss., om. S. 4. ovra c. yeiav rov dypiov ^rjpiov, edv i}
S., om. L. —
idriv c. S., avrov L. — xapdia vfiwv yev7]raL xaâpd nat
&eypi c. S. {êypei) L. {Oeypi) p. djiicojuog. 11. 8vvv6e6ê c. L. S.*,;;*,
(Tegri) ae. (Tegeri), Hegrin v. Hie- 6vv7f67/6Be S. 12. y xapdia v/.ia)v
ronymus lib. I. in Habac. I, 14 (Opp. c. Clem. Al. S. et verss., 7} xapSia L.
VI, G04): ex quo liber ille apocryphus 13. r7/g ôjT/g 7)/.iepag vj.i&>v c. S.,
stultitiae condemnandus est, in quo v/i^v L.
i/jiiepag ri/g 6ov-
âjT/g —
scriptum est, qucmdam angelum no- Xev67/re c. S. et verss., SovXevêrai
mine Tyri praeessc reptilibus. De L. (Tischd.), Sov^.ev6âi L. (Anger.).
c^-st: lcone fabuloso cf. Buxtorfi Lexi- 14. impiipavreg rdg nepi/ivag c. S.
con chald., talmud. rabbin. col. 856. et verss., imppirpare rdg xap6iag L.
5. Xv/idvT/ c. S. {Xoijiiav7/) Xv/n/v7]\j. IQ). Svvareic.^S. {6vvarL)^6vvarai\i.
,
—
— fxeydXrjv ^Xltpiv iKiieq)evyag c. S. d7tor6peipaL c. L. v., a7to6rpeq)i S. p.,
et verss., xat /leydXrjv Xvf.i7]v iB,eq>v- convertet ae. —
opy^jv c. S. L. (Angcr.),
yag S. G. xal ori r7/XiKOvro B7/- 6p/.t7Jv L. (Tischd.). 17. aTto^relXai
piov c. S. V. p. ori r7/AiKovrov 577- c. L. v., sâ7ro6reXXt S., mittet p. ac.
,
piov L. ae. 7. i^?jy7/6at *c. S. et —

v/.iiv ante rolg 6iipvxoLg c. S. v.
vcrss., i8,7'}r7]6aL L. (scc. Tischd.), iB,7}- p., om. L. ae. 19. yevv7/37jvai c.
r7/6aL L. (sec. Anger.). — rov ante S., yeyev7/63aL L. (Tischd.).

Kvpiov c. S., om. L.
8. sl^s c. S., 111. 20. xal i/p(6r7/6a c. L. p.
elTtev h. /ieXXov67/g BXiipsGjg ae., 7/pGJT7/6a S. v.
d. rTJg 20 p. 33, 1. —
rijg /leydXi/g c. L., BXiips&^g ri/g /leX- ;i:/3co/<arc!3j' c. L. 8.*^^* ct verss., XPV-
Xoy6i/g r7/g /leyaXi/g^. 10 12. idv /larojv S.
ovv — xa\ d/ioD/iog. Clcmens Alcx.
VTS. IV, 3. '
3Q
^drcDv cov 8ix£ to Byjpiov e!g rrjv icecpaXijv' 7/ dh aito-
npiSeiod jLiot Xeyei UdXiv Trepiepyog ei 7tep\ roiovrcDv

Tfpay/iidrGov. Nai^ ^V/^^'-»
nvpia' yvcoptOov juoi^ ri eOri
ravra. ''Auove^ gyijci' rb juhv jueXav 6 ycoOjuog ovrog loriv^

b iv c6 naroixeire' ro 6e Tcvpoeideg hoi aijuarcdSeg^ ori 6ei
rov 7106 jiov rovrov di* aijxarog 7cai Ttvpog aTtoXXvOâi'
rb Se xP^ôvv juepog vjj,eig iore ol iiccpvyovreg rbv 7co6-
jwv rovrov' SoTcep ydp rb xp^^^ôv do7cijidêrat dia rov
TTvpbg 7cai evxpi^6rov yiverai^ ovrcog 7cai vjxeig bo7iijia-
10 ZeG^ê 01 narovcovvreg iv avrcp. oi ovv ijijueivavreg 7ca\
TTvpcDêvreg V7t avrov xaBâpKj^fjoeOBê. Sojcep ro XP^-

oiov aTro/SdXXet rr/v O^ccopiav avrov^ ovrco Tcai vjueig
drcofiaXeire TcdOav Xvtctjv ycoci OrevoxGopiav Ttai jcaâpi-

oByjoeOê 7ca\ XP^^^M^^ eOeOê eig rfjv oiKodojirfv rov Tcvp-
15 yov. rb de Xev7cbv jxepog b aiwv b ijcepxbjuevog ioriv^ iv
cb 7caroi7crfOovOiv oi inXeKroi rov ^-eov' bri dOTCiXoi 7iai na-
âpo\ eOovrai oi ijcXeXeyjievoi vnb rov Bêov eig ^corfv
aicDviov. Ov ovv jirj diaXijcrjg XaXcDv eig ra c^ra rci>v
dyicDv. exere 7ca\ rbv rvTCOv rijg ^XiipecDg rrjg ipxojxevrjg
20 rfjg jieyaXrfg. idv 6e vjxeig êXijotjre^ ovdev eOrai. jivr}-
jxovevere rd npoyeypajxjxeva. ravra einovOa dnfjXêv^ 7ca\
0V7C eidovy noicD roncD dnrjXêv' ip6q)og ydp iyevero^

7cdycD ineOrpacprjv eig rd oniOcD (po/Srjêig^ doxcDv bri ro
^rjpiov epxsrai.
III. 1. neqâXijv. L. superscripsit v. p., Hvpiov L. ae. 16. 17. ori

HoiXiar. 4. 6 xodjLiog ovrog c. L., admXoi —
rov Beov c. L. et verss.,
ox^Tog o Ko6i.iog S. 5. TtvpoaiSeg c. om. S. iDropter homoeotoleuton. 18.
L., nvppoidtg S. —
alfxarêg c. L., 8iaXL7tyg (cf. Vis. I, 3 p. 7, 3) c. S.
eârcoWeg (%* aijnaroideg) S. —
8ei p. ae., ravra add. L. (ubi 8LaXeiif^g
c. L. et verss., om. S. 7. i6re c. L., e diaXinxig effectum esse videtur) v.
om. S. —
ixcpvyovreg c. S. v. ae., ix- 19. xai rbv rvnov c. L. v. p., rvnov
(pevyovreg L. p. 9. ovrcog c. S., S. 20. rr/g ante jdeydX7/g c. L., om.
ovrco L. 10. avr^ c. L. ae., avroig S. —
êXr)6r]re c. S., êXrj6ere L. —
S. V., iu vobis p. Vat. —
ifj.f.ieivav reg e6raL c. S. et verss., i6ri L. 21. ra
c. L. fiivavreg S.
, 11. nvpcoêvreg npoyeypafifxeva (cf. Vis. II, 1 p. 8, 23)
^' 8.%* L' noipQoêvreg S. avrS) — c. S., r&jr npoyeypaju/ieraar L. —
c^ L. p. ae., avrcjr S. v. einov6a c. S.*/ L., eina6a S.
11. 12. 21.
ro xp^'îor c. L., xpv6iov S. 22. xai ovh eldor noioo ronoo dnr/Xêr
13.
c. L. et verss., om. S. propter homoeo-
aTtofJaXetre c. S. (anofiaAirai) v. ae.
(dimittitis p.), dnofidXXe6ê L. 15. teleuton, sed *^* supplevit xaL ovh idor
inepxojievog c. S. v. (superventuri), noLoo [vox sequens extremo margine ab-
ipXojierog L. — i6rir c. L. et verss., scissa, procul dubio ronGj\ anr/Xêr.
om. S. 16. HaroiH7J6ov6iv c. L. v. 22. ipocpog c. L. v. ae., recpog S. p. 23.
p., HaroiHov6ir S. ae. — êov c. S. eig rd c. S., om. li.
HlLOKKFKLD, NOV. TeSTAM. KXXBA CAKOKEM III. 3

34 HERMAE PASTOK
"OpaOig t.
npo6evt,afjLEvov fxov Iv rcp oixgd ytai Kaîaavrog i7r)
rfjg xXivrjg eiOrjXÊv dvrfp rig Evdoi;og rfj oipEi^ Ox^^fJ-ocri
TroijjLEVincp^ TTEpiKei/AEvog dip/xa aiyEiov Xevkov^ nai Trrjpav
EXGDv ETTi rcDV wjuGDV uai pdf^bov Eig rfjv xîpo^' ôu jjOTrd- 5
Oaro jjLE^ ndyd) dvrrjOTraodjLiTjv avrov. kocl Ev^vg jtapExd-

îoiv /lot nai XiyEi fxoi ÂitEOrdXrjv vito rov OEjivordrov
dyyiXov^ iva juErd Oov ohjjOco rdg Xonzdg rjjxipag rrjg
8,GDrjg Oov. Edoâ iyd) ori jrdpEOriv in7tEtpd8,GDv jxe nai

XiycD avrcp 2v ydp rig ei^ iyd) ydp^ ^^Mh yivdonGD cd lo
Ttapedo^rjv. XiyEi jxoi Ovn iTtiyivcDOjcEig jiE^ Ov^ cprjjxi.
'EycD^ cprjoiv^ Eijii 6 Ttoijxrjv cb TtapeSoB^fjg. eri XaXovvrog

avrov rjXXoid^rj rj idia avrov^ nai iniyvGDv avrov^ ori
inEivog rjv cb TtapEdo^rjv^ nai EvB-vg OvvEXv^rjv^ noa cpofiog
pE EXaftEv^ noii oXog OvvEnoitrjv dno rrjg Xvjtrjg^ ori ov- 15
rcDg avrc^ ditEnpi^^rjv 7tovrjpc2>g nai dcppovcDg. 6 Se djto-

npiÊig jxoi XiyEi Mrj Ovyxvvvov^ dXX' ioxvpoitoiov iv
raig ivroXaig jxov^ aig Ooi jxiXXcD ivriXXEOâi. ditEOraXrjv
ydp^ q^rjOiv^ iva d Eibeg itporEpov itdvra Ooi itdXiv SEi^cD,
avrd rd xEcpdXaia rd ovra vjxiv Ovjxcpopa. Ttpcdrov Ttav- 20
Vis. V. I. 1. "Opa6ig e' c. L. et v. ae., rov &}jiwv L. p. — x^^P^ c. L.,

Vat. (visio quinta de mandatis), aTto- x^^P^''^ ^- '^- dm7}67ta6df.i7}y. S.
xaXvipeis £ S. 2. 3. 7tpo6£vB,af.iEvov avt£67ta6ajiirfv, L. dvTi67ta6djiirfv. 6.
/iiov iv xS) oixGo xal xaî6avrog irti 7. 7tap£xdî6£v c. S. v. p., 7t£pi£Kd-
rrjg xXivr/g. Tertullianus de oratione 3î6£ L. (Tischd.). 7. vTto c. L., aTto

c. XII (XVI): item quod as.siguata ora- S. 10. rig el c. L. S.*:^*, rt S. —
tione assidendi inos est quibusdam, iya> ydp c. S. p., iyo) L.
v. 12.
non perspicio rationem, nisi quam £i/.ii 6 c. S. et verss., om. L. S.*^*
pueri volunt. quid enim, si liermas 12. 13. XaXovvrog avrov c. S., avrov
ille cuius scriptura fere Pastor inscri- XaX. L. 14. r/v c. S., i^riv L. —
bitur, transacta oratione non super 6vv£xvBrfv c. S. et verss., 6vv£-
lectum assedisset, verum aliud quid x^'^^V ^- l^- ^'Xaft£v c. S., xariXafSe
fecisset, id quoque ad observationem L. d7t£Hpi3r/v 16. c. S. et verss.,

vindicaremus? utiqiic non. simpliciter dn:£HpiSr/ h. [Tiscîd.]. 6vyx^v- 11.
enim et nunc positum est: Qunm ado- rov c. S. et verss., al^xvvovh. 18.
rassem et assedissem super lectim, ad ivroXaig c. L., eXroXaig S. 19. 7tp6-
ordinem narrationis, non ad ordinem r£pov c. S., ro 7tp6r£pov L. Ttdvra —
disciplinae. —
7tpo6£if$ajLi£vov c. Tert., c. L. et verss., ravra S. 20. m£-
S. V. p., 7tpo6£vxojiu:vov L. ae. iv — (pdXaia c. S. verss.
et /ii£rd L. ,
—
T^ oixaj c. S. et verss., /lov add. L. 6v/i(popa c. 6v/tq)£povraJj.
S., 20.
— i7t\ 'rr/g yiXivr/g c. L. et verss., £ig — p. 35, 1. 7tpa}xov 7tdvra)v rdg iv-
rr/v xXivr/v S. 3. dvi/p rig c. S. v.roXdg /.lov ypdipov nal rdg Ttapafio-
p., dvr/p L. ae. 4. al'y£iov X£vh6v Xdg c. S. et verss., 7tpa)Tov ypdiJ>ov
(cf. Sim. A''I, 2) S. v. p. X^vhov. rdg ii^roXdg na) Tag 7tapa/3oXdg L.
L. ae. ai'y£iov. 5. ra)v S/igdv c. S.
VIS. V. MAND. I. 35
TCDv Tag ivToXdg /uov ypdipov ?cai Tag TrapaftoXag' Ta

6e eTspa jiaBcog 6oi Seii;Go, ovTCjg ypdipeig' dtd tovto^
cprjOiv, ivTeXXojuai 6oi TtpcDTOv ypdipai Tag ivToXdg noii Tag
irapafôXdg^ iva vno xeipa dvayivcoOiirjg avTag xai 6v-
b v?]S?}g q)vXdB,ai avTdg. eypaipa ovv Tag ivToXag nai Tag
7rapa/3oXdg, 7ca^d)g iveTeiXaTo fjioi. idv ovv dxovCavTeg
avTag (pvXdB^rjTe nai iv avToig Ttopev^rjTe nai ipya6r(6ê
avTag iv icaâpd napdia^ aTToXijjuipeOê dito tov nvpiov
o6a iTTTjyyeiXaTO vjuiv' idv 6e dnov6avTeg jurj jueTavorj-
10 6rjTe^ dXX^ eTi 7rpo6^r/Te Taig djuapTiatg vjxcov^ dTtoXrjji-
ipeOê TTapd tov nvpiov Ta ivavTia. TavTa jioi itavTa

ovTcog ypdzpai 6 Ttoijirjv iveTeiXaTO., 6 ayyeXog Trjg
jueTavoiag.
ÊvToXrj a .
15
npcDTOv TtdvTCDv 7ti6Tev6ov OTi eig i6Tiv 6 êog^ o
Ta TtdvTa nTi6ag nai naTapTi6ag nai 7toirf6ag in Tov jxrf
Mand. I. Pseudo-Atlianasius praecept. ad Antiochuiu ed. Guil. Dindorf.

Lips. 1857, B. c. I p. 14.: XPV — ^P^ tcccvzgov Ttidtevaiv [Ttidravdai A.) elg
£va âbv [Ttarapa add. A.) navroxpdropa, TCoirjrrjv ovpavov noci yi]?,
oparojv ra Ttdvroov xai dopdroov. — alg ^âbg /.lovog 6 (6 om. A.) itavra
Xoop&v, fiovog 8a axo^p^Tôg aov xrA.
Yis. Y. 1 4. —
rd 8e erapa — eiTtav r) ypaq}?} t] \ayov6a Tlp&rov
rdg TtapafjoXdg c. S. (qui rdg om.) et Ttdvroor Ttidravdov ori aig idriv o
verss., om. L. propter homoeoleuton. Bâog, 6 rd ndvra nridag nai ra
4. 5. iva VTtb x^^P^ —
cpvAdâi avrdg. kîfg. Origenes de princ. I, 3, 3 (Opp.
Clemens Alex. Strom. L init. p. 316 I, 61): nam et in eo libello qui Pastoris
. . 7va VTtb x^^P^ dvayivGodKyg

. dicitur, angeli poenitentiae, quem Her-
avrdg naidvvrj^ffg q)v\dB,ai avrdg. mas conscripsit, ita refertur: Primo
Hermae Pastorem hic laudari primus omnium crede, quia unus est Deus,
monuit Guil. Dindorf (Nachtragliche qui omnia creavit atque composuit,
Bemerkungen zu Hermas, fascic. 11, qui quum nihil esset prius, esse fccit,
Lips. 1857 p. 16). 4. avrdg c. Clem, omnia capiens ipse vero a nemine ca-
Al. et L., rdg ante pitur. H, 1, 5 (Opp. I, 79): sed et in
airca S. 5.
TtapaftoXdg c. L., 7. avrdg libro Pastoris in primo mandato ita
om. S.
c. S. et verss., iîov L. 8. d7toX7J/.i- ait: Primo omnium crede quia unus
il>a6Sta c. S., aTtoXiiipadê L. 10. est Deus, qui omnia creavit atque
o'AA' hi TtpodBrjre c. S. v. p., Ttpod- composuit et fecit ex eo quod nihil
Sr/re L., de add. Tischd. 11. Ttapd erat, ut essent universa. in Joan. Tom.
c. S., aTto L. —
Ttdvra c. L. et verss., I, 18 (cf. quae supra ad Yis. I, L
om. S. 12. ovraog c. S., ovroo L. p. 4, 12. notavimus). Athanasius de in-
Mand. I. 15. 6 âog c. S. et pa- carnatione verbi c. 3 (Opp. I, 49 ed.
tnbus, êog L. 15 —
p. 36, 2. Ire- Bened.) Sid 8e rrjg coqieAijiioordrTjg fti-
naeus adv. haer. lY, 20, 2 (graece ftXov rov Tloyfevog TJpcTrtov ndvtoov
npud Euseb. HE. A", 8, 7) naXaig ovv
3G HERMAE PASTOR
ovrog Eig rb eivai ra Ttavra nai iravra x^P^^-) ôvog

6e dxGoprfrog gdv. TriorevOov ovv avrw xai cpo^rf^riri
avrov^ (pofirj^tig Sh iyKpdrevOai. ravra q)v\aP,ai noa
dTTofSaXeig TrdOav Trovrjpiav diro Oeavrov nai IvbvOij ird-
Oav dperr/v dinaioOvvrjg nai S^rfOrj rcp B-eep^ iav q)vXaB,tjg 5
rrjv ivroXrjv ravrrjv.
'EvroXrj fi'.
yleyei ôi "ÂnXorrjra ex^ Jica dnanog yivov nai eOrj
G)grd vrjTTia ra firj ytvcoOnovra rrjv novrjpiav rrjv airoX-

XvovOav rrjv ^gdtjv rc€v dv^pcoTrcDv. Trpc^rov juev jurjdevog 10
Mand. 11. 8 — p.
Pseudo Athanas. ad Antioch. B. c. 2 p. 14 sq.
37, 11.
'AitXorrjra tx^ >tca A.) xai e6o {i6xf A.) ojg ra vrjma ra
axaxog yevov {yirov
[ra om. A.) ij.7] yivGo6KOvra 7tovi]piav ri/v aitoXXovCav rb ykvog xoav av^-po)-
TTGJv [Hat add. A.) npwrov. jnev jiir/dsvog naraXaXEi jii7f8s ^dioog clkove rov
naraAaXovvrog {aKove KaraXaXovvrooy A.) d de /.irj, koli 6v aKovoov avoxog
•
7ti6r£v6ov ori elg i6riv 6 êog, 6 ra Bebg 6 ra Ttdvra Kri6ag koli Karap-
Ttdvra Kxidag koi Karapri6ag ycai ri6ag Kai 7toi7J6ag iK rov jur/ ovrog
7toirj6ag iK rov jir} bvrog eig rb elvai. eig rb eivai rd Ttdvra. iuvat etiam
de decretis Nicaenae synodi c. 18 conferre Praedicationem illam Petri,
(Opp. I, 223 sq.) iv 8e r& IJoijuevi undc Clemens Alex. Strom. YI, 5,
yeypanrai —
i7tei8r) Kai rovro, Kai- 39 p. 715 haec reddidit: Tlerpog iv
roi bv iK rov Kavovog, 7tpoq)e-
jirj roj KT/pvyjiari Xeyei PivcD^Ke ovv
pov6i —
TTp&rov ^tdvrwv 7tidrev6ov ori eig êog i6riv, og ctpxvv ndvrcov
bri elg i6riv b êog, b rd ndvra. inoir]6ev Kai reXovg iB,ov6iav fôjK,
Kri6ag Kal Karapri6ag KalnoL7J6ag iK Kai b aoparog og rd ndvra opa,
rov jiy bvrog eig rb eivai rd ndvra. dxGopJJtog og rd ndvra ^&5p«, dve-
Epi. festalis XI (Die Fest-Briefe des ni8er)g ov rd ndvra ini8eerai, Ka\
lieil. Athanasius — aus d. Syr. iiber- 81 ov e6riv dKardXr/nrog, devaog,
,
setzt — von F. Larsow, Lips. et dcpâprog, dnoiyrog, bg rd ndvra

Gotting. 1852 p. 117): „Wenn man inoir}6ev Xoycj 8vvdji£0Dg avrov, ryg
nicht selbst an dem Zeugniss des yvoo6rLKr/g ypacprjg rovre6ri rov
,
Ilirten Anstoss nimmt, so mag's gut viov. 2. ni6rev6ov ovv avrat Kai
sein, auch den Anfang seincs Buches c. S. et verss., om. L. 3. cpoftrj-
anzufiihren, wo er sagt: «vor allem ê\g —q)vXaB,ai c. S. {eyKparev6e —
glaube, dass Ein Gott ist, dcr alles (pvXaB,e) et verss., om. L. 4. 6eav-
geschaffen und geordnet und aus dem rov c. S., 6ov L. —
kv8v6r/ c. S., iv-
Nichts ins Sein gerufcn liat.»" Phi- 8v6ai L. 5. dperr/v 8iKaio6t)vr/g c.
lastrius Brixiensis de haeresibus c. S. v. p. , dperrjv koll 8iKaio6vvr/v L.
LXXX: Fecit enim, ut ait Salomon ae. —^7/61;} c. L., 8,r/6T/g S.
(Sap. I, 14 £Krt6£ ydp £lg rb etvat Mand. II. 8. 'AnX6rr/ra c. S.%*
rd ndvra), ex nihilo omnia, ut pos- L., dnXorr/rav S. — yivov c. S. et
sent esse qnae non erant [quae ller- verss., votj L. — Ka\ e6y c. S.Pseudo-
mae potius quam Salomonis sunt]. Athan. (A.) et verss., 6' i6^ (sed super
CXXVl: ut scriptum est: Qui fecit ex 6' notato ydp r/ Ka\) L. 9. yi-
niliilo omnia, ut essent quae non vc^6Kovra c. ytycoôvra S.
S.*^* L.,
(M-ant. Nicetas ad Gregor. Naz. orat. — rr/v ante novr/piav c. S., om. L.
Xli circa finem: niorexê ort, Kaôog 9. 10. dnoXXvov6av c. S., dTtbXXvoav
yeypanrai iv t&3 Tloijievt, ffg i6r\ L. (Tischd.), d7r6XXov6av Ps.-Ath.
MAND. I. II. 37
naraXdXei^ jnjjde f^SicDg d^cove iiaraXaXovvrog' ei da jhtJ^
Ha\ Ov 6 duovGDr evoxog eOyj rrjg djuapriag rov iiaraXa-

Xovvrog^ idv HaraXaXia rj dv duovOrjg'
TtiOrevOtjg rfj
7ti6rev6ag yap naX 6v avrog eêig ?iard rov dSeXcpoi)

5 Oov. ovroog ovv evoxog eOrj rrjg dpjuapriag rov naraXa-
Xovvrog. Ttovrfpa rj icaraXaXia nai dnaraOrarov daijiovtov^
jirjdeTTore eiprjvevov^ dXXd Ttdvrore iv dixoOraOiaig na-
roinovv. d-jtexov ovv dit avrov nai ev^rjviav Jtavrore ePêig
jierd TtavrcDv. evSvOai de rrjv OejjLvorrjra^ iv fj

ovdev
10 TtpoOnojxjxd iori Ttovrjpov^ dXXa rtavra bjxaXa nai iXapd
rd epya. ipydôv ro dyaôv^ nai in rcDv noTtcDv Oov
'i6rf tov xaTaXaXovrTos , av Tttdtevd^^g r^ HataXaXia. y iav
TTJg ajiiapTiag
dxovCi^fg. nidTsvdag {inidTEvdag cod.) yap nai 6v avTog aêig naTa rov
dSeXcpou 6ov. ovrcjg ovv evoxog k'6y rov xar aXaXovvrog {dv 7ti6rev6yg rov —
Har aXaXovvrog om. A.). Ttorr/pbv ydp 7tr£v/.id i6riv r/ naraXaXia nai dKard-
6Tarov 8ai/.i6viov /iir/SiTtore {/inJTtore A.) eipT/vevor, dXXd Ttdvrore ir 8ixo6ra-
6iaig naroinovv. dnexe ovr dn' avrov nat eipT/rr/r {Ttdvtore add. A.) eêig juerd
TtdvTGJv, ev8v6ai 8e ri/v dTtXorr/ra nai rr/v 6ef.ir6Ti/ra, ir olg ov8er 7tp66nojiijud
i6rLv 7tovr/p6v, aXXd Ttdvra ojiaXa nai iXapd, nai ^r/6^ eig rovg aiobvag.
Antiochus Hoin. XXIX p. 1077 naXbv ovr i6riv iiti j.ir/8evbg nara-
:
XaXelv ij.r/8e r/8eoog dnoveir naraXaXovrrog. ei 8e jir/, nai b dnovoar eroxog

i6Tai rr/g djiapriag rov naraXaXovvrog , idv 7ti6rev6r/ ry naraXaXia' b ydp
7ti6Tev6ag eB,ei nard rov a8eXcpov avrov. ovrog ovr evoxbg i^rir rr/g djiapriag
Tov naraXaXoiJvrog. —
gj 7t66or 7tovr/pd i6Tir r/ naraXaXia, dnard^Tarov
8aiji6riov, jir/8e7tore eipr/revor, aXXd 7tdvrore iv 8ixo6Ta6iaig naroinovr,
Mand. II. p. 37, 11 —

p. 38, 11. Antiochus Hom. XCYIII p. 1183: naXbv
ovv i6Tir in t&)v i8ioDV noTtaor chr b Bêbg i7tixopr/yei 7td6iv v^repovjievoig
Ttapexeiv d7tXS)g fj.r/8ev 8i6Tdôvra rivi 8&)g, riri jir/ 8S)g. 7td6ir ydp b êbg
8i8o6Bai îXei in r^
i8icor 8cjpr/jidToor nai jir/ 8ianpirai rivi 8a> ?} rivi
/ir/ 8a). r/ ydp 8ianoria avrr/ dnXoog reXe62rei6a er8oôg vndpxei Ttapd rta
êS), na\ ovTajg dTtXoog 8iaK0vwv rob ê^ 8,T^6erai.
Mand. II. 1. jir/8e r/êoDg c. S. verss., norr/pa naraXaXia anara6ra-

Ps.-Ath., Ant. et verss., jir/8er jxr/8r/ rov 8ejioviov (*^* 8aijLi.) 6riv S. talia
(super r/ extremo notato eva) L. 2. daemonia statiiuntur etiani Sim. IX,
6 ante dnovojv c. S., om. L. e6^ — 22. 23. cf. Origenis Tom. XX, 29 in
c. L., Ps.-Ath. et verss., ei S. roij ante — Joan. (Opp. IV, 353 sq.) ovn Gjnvr/6av
naraXaXovrrog c. S., om. L. 3. idv ovv nai rd roja6!Bêvra dv iXdxi^ra
c. L. v. ae. Ps.-Ath., Ant^, ydp add. eirai tgjv djiapri/jidrGjr Satjiovioig
5. p. — tt; naraXaXia ^ c. L., rr/g 7tpo6dipai oi <p7/6avreg rr/v 6t,vxoXiav
naraXaXiag r/g S. 4. ydp ante nai 8aiji6rior elvai, bj.ioiojg 8e nat ri/v
c. L. V. ae, Ps.-Ath., Ant., om. S. p. naraXaXiav. 7. rr/g c. S. Ps.-Atli.
— nard c. S., om. L. 5. rr/g djiap- Ant., rag L. 8. eêig c. S.*^* L., Ps.-
Tiag c. S., ry d/iapria L. .5. B. roij Ath. ot vorss., exng S. 10. 11. ndvra
naraXaXoijvTog c. S., naraXaXoijvTog bjiaXd nai iAapd rd epya c. li.Vs.-Aih.
L. (Ang.), cui falso rof) add. Tischd. p. ae., navrore (*^* navra) iXapa nai
6. novr/pd r/ naxaXaXid nai dna- ojiaXa (*^* add. epya) S. 11. 6ov
xdoTarov 8aijj.6vLov c. L., Ps.-Ath. et c. L. Ant. et verss., oni. S.
38 HERMAE PASTOIl
cbv 6 ^êog diScoOt 6oi TtdCiv vGrepovfxivoiq StSov anXwq^

fjLTf Si6ra8,GDv rivi Scpg rj rivi yu?/ Scpq. TtdOi SiSov' TtdGi
yap 6 ^âog SiSoOâi êXei ht rc^v iSicov Scoprj/udrcDv.
01 ovv Xafx^dvovreg aTtoScDOovOi Xoyov rcp ^£g5, Sid ri
eXafôv nai eig ri' oi /uev ydp Xaju/3avovreg B^Xi/36/xevbi h
01) SiHaO^?]6ovrai., oi Se iv vTronpiOei Xa/jipdvovreg ri-

OovOi ovv SiSovg d^^cpog ioriv' (hg ydp eXafê
Sijcqv. 6
Ttapd rov nvpiov rrfv Sianoviav reXeOai., dirXc^g avrr/v
ireXeOev /irjSev StanpivGOv rivi Scp rj /xr] Sgd. iyevero ovv
r/ Siaxovia avrrj aTtXcdg reXeOêiOa evSoôg napd rcp lo
3eo5. ovv ovrcDg ditXc^g Staxovcdv rcp Bêcp 8,r}0erai,

cpvXaOOe ovv rdg ivroXdg ravrag cog Ooi XeXdXrjna., iva
rf /lerdvoia Oov nai rov oinov Oov iv dTtXorrjri evpe^fj.,
uai r} napSia Oov na^âpa noti d/xiavrog.
ÊvroXr} y' 15
UdXiv Xeyei /xoi ÂXrj^êiav dyaTta^ xai jtdOa dXrf-

Bêia in rov oro/xarog Oov inTtopeveO^GD., iva ro nvev/xa,,
Mand. III. p. 38, 16 — p. 39, 9. Pseudo-Athanasius ad Antiochum c. 3.
p. 15: "Ahove noLi ravTrjv {x7}v rpizrjv add. A.) ivroXTJv' 'AXijÊiav ayaTtay
xai Ttada dXtjS^sia iu rov drojnarog dov iHTtopevEdS^GD , iva ro TtvEvjia
rov $^£ov Tiaroixy iv doi ol yap ipEvdojnEvoi aÊrovdt rov êov {nvpLov
'
A.)' EXaftov yap nvEVfia dXr}Êiag Koi iysvovro olxr/TTJpia {dXXorpioi A.)
tov dXr]îvov TCVEvjiiaros.
Antiochus Hom. LXVI p. 1128 sq. Xpy ovv nadav dXr^^siav iu rov drofxa-
:
rog rov dv^paoTCov ixTtopEVEdâi, iva ro itvEvjia, o 6 Êog HarGoxfjdEv (1. xazGC)-
xidEv) iv ry dapxl ravr^g, dXt^Êg Evp.E^y napa Ttadiv av^pooTtoig, xai ovroog
Soâd^y 6 xvpiog 6 iv r& dv^^poDitcp xaroixSiv, ori 6 xvpiog aXrjîvog iv
itavri pijjiiart, xat ovb\v nap avrSi tpEvdog. ol ovv ipEvSojiiEvoi a^srovdiv rov
xvpiov xca yivovrai dnodtEprjral rov xvpiov, jirj anodidovtEg avt&> trjv
napa^TJxTjv 7]v ^Xafiov .^Xaftov yap nvEvjia dipEvdtov. tovto iav rpEvdlg ano-
dcadojdiv, ijdiavav rrfv rov Sêov napaîjxr/v xai iyivovro anodtEprjtai.
Mand. II. didoodi doi c. S.,

1. 14. xa\ ij xapSia dov xaâpd xa\
didGjdoi L. 3.c. L. Ant., ano
ix djiiartog (cf. Sim. V, 6) c. S. (
S. 0. vnoHpidEi c. S.*^* L. et verss., avtog) v. (et cor tuiim nmndum habe) p.
anoxpidEi S. 7. dixr/v c. S. et L. (et cor tuum sit mundum et indeficiens
(Tischd.), 6z?j:arg L. (Anger.). 8.9. apud Deum) ae. (idque in simplicitate et
tEXidat —
jnTjSiv c. S. {ij.r}Êv, *^* jir]- puritate sine immunditia), xa\ {xpitf},
8ev) Ant. et verss., ^d\GodE] jir] L. 9. sed rursus delctum, procul dubio xap-
tiyidco?} jtrj d(^c.ii.x.iic.,tid&)lj. 11. Sia) dnoXavu naSâparg xal avidtoog
«^r/dfTcvi. liac voce finitur extremum co- L. 14 —
p. 39, 5 lavtog —
dicis (Sin.) foliumintegrum. sohi frag- yivovtat fragmentum cod. Sin.
uienta in sequentibus (Mand. II, Mand. Mand. III. 16. XiyEi jioi c. L.,
III. init., Mand. IV, 1. 2 ct 3) supersunt. ji\oi XEyEt] S.
MAND. II. III. 39
o b êog 7iarcpHi6ev iv rrj Oapxi ravrt]^ dXrjêg evpe^rj

Tcapd TtdOiv dvB^pGDTtoig^ 7cai ovrcog doB,a6^r](jerai 6 %v-
piog 6 iv 6o\ naroiiccDy' ori 6 nvpiog dXrjîvog iv Ttavri
^rjjuari^ nai ovdev irap avrcp jpevdog' o\ ovv ipevdojjLevoi
5 d^êrovOi rov 7cvpiov nai yivovrai djroOreprjrai rov jcv-
piov^ fjLTf Ttapadidovreg avrcp rrfv Ttapajcaraîpcrjv rjv
eXaftov. eXapov ydp irap avrov Tcvevjjia dipevGrov. rovro

iav tpevdeg dTroSaDOoDGiv^ i/uiavav rrjv ivroXrjv rov icvpiov
xai iyevovro dTToOreprjrai. ravra ovv dxovOag iyd) enXavOa
10 Xiav. i8G)v Se jxe nXaiovra Xeyei Ti nXaieig^ 'Ori^ (PVf^h
xvpte^ ovK oida^ ei dvva/j.ai OGo^rjvai. ^dia ri^ (prjoiv.
OvSeTtGD ydp^ (p^M^ nvpie., iv rfj ijjLfj SoDrf dXrjBêg iXd-

XrfOa prj/ua., dXXd Ttavrore TravovpycDg iXdXr/Oa juerd
TtdvroDv., xai rb ipevSog juov dXrjBêg iTtedeiâ Ttapd ndOiv
15 dv^fpGiiroig' xai ovSenore jxoi ovSeig dvreiitev^ dXX iiti-
Orev^rf rcp Xoycp pov. Ttcog ovv^ (pi^fîi nvpie^ dvvapai

8,fj6ai ravra Jtpaâg^ 2v jxev^ cprjoi^ naXcBg nai dXr/^^cDg
cppoveig' eSei yap 6e cog ^êov dovXov iv dXr/Bêia Ttopeve-
6ât^ noii Ttovrfpav 6vveidrj6iv juera rov Ttvevjxarog rrjg
20 dXrfBêiag prf naroineiv^ jirjde XvTtrjv iitayeiv rco Ttvevjxari
rcd 6ejiv(p nai dXrjêi. OvSenore^ (pVH-h roiavra prjjxara
dnpi/Scdg rpcov6a. Nvv ovv^ cpr/îv^ dnoveig. (pvXa66e avrd^
iva noii ra npbrepov d iXdXrjâg ipevdr] iv raig npay-
pareiaig 6ov^ rovrcDv evpe^-evrcDv dXrjBîvc^v^ ndneiva
25 ni6ra yevrjrai' dvvarai yap^ (pr]6i^ ndiceiva ni6rd
yeve6âi. idv ravra cpvXd^rjg nai dnb rov vvv nd6av
Mand. III. p. 39, 26 — p. 40, 3. Pseudo-Athanasius 1. 1. pergit: iav ovv rrjv
aXrjÊiav (pvXd^ys, dvvjjdi;/ deavr^ c^corjv it£pi7tonj6a6âi {eav ovv TCept- —
7Cou]6a6âL om. A.). opxov de dixaiooq 7/ (7/ om. A.) ddlHGog eKcpsvye (A. cpevye),
nai 7] aXrjSêia ei6dB,ei 6e elg rr/v B^Gorjv rrjv d^dvarov elg rovg ala)vag.
apiyv [eig rrjv âorjv rooy aioovGov A.).
Antiochus 1. 1. pergit: 6 ydp

(pvXdrroov rrjv dXijBetav dvvarai kavroo
B,(jor]v 7tepi7Coi7]6a6âi' cpvXdrrerai ydp vito rrjg dXrjêiag.
Mand. III. 1. 6 êog c. Tischd. supplento, om. L. dXrfîvbg — c. S.

restituente cod. S., êog L. naroo- — Ant. dXr/Snvog i6rtv L.
, 6. jir/ c.
HL6ev c. L. et verss. HarooHy6ev S.
, verss. et Ant., nal /.iif L. 7. 8. rovro
Ant. 2. ovroog c. S. Ant., ovroo L. idv. in L. secunda manus idy delevit.
2. 3. o Hvpiog 6 iv c. S.*^*, Ant. p. IL ei c. verss., ov L. 25. (pr/6i. L.
ae., o/iov 6 iv L. 3. 6 ante sequens (pr/jiii, verss. om.
Hvpiog c. Ant. et c. Tischendorfio S.
40 IIEUMAE PASTOR
dXrfSeiav XaXrfOrjg^ dvvrfOrj 6eavr(p B,GDr]v TcepiTTOirjâOBâi.
noii og av dnovOrj rrjv ivroXrfv ravrrjv 7cai djrexTfrai rov

TTovrjpordrov ipevOjuarog^ ^rjoerai rcp Bê(p,
'EvroXr/ 6\
ÊvreXXojLiat 6oi^ q)r]6{^ (pvXd66eiv rrjv dyveiav. 7iai 5
yw/) dvafSaiverGD 6ov irci rrjv xapdiav rrepi yvvainog aX-

Xorpiag fj nepi itopveiag rivog fj Ttepi roiovrcov riv(2>v
bjjiOiGDjiarcDv Ttovrfpcdv. rovro yap ttokdv djiapriav jxeya-
Xrjv epyd8,rj. rfjg de 6rjg jxvr/jiovevGDv Ttavrore yvvaixog
ovSeTTore diajxaprrfOeig. edv ydp avrrj fj ivB^vjirj6ig ini lo
napdiav 6ov dva^fj^ diajiaprr/êig^ noci eav erepa CD6av-

rcDg TTovripd ivB^vjj.?J6rj^ djuapriav ipya^rj' f/ yap iv^v-
jir/6ig avrr/ ^êov dovX(p djiapria jieydXr/ i6riv' iav 6e
rig ipyd6r/rai rb Epyov rb Ttovr/pbv rovro^ Bâvarov eavrcp
Karepyd8,erai. ftXene ovv 6v' dnexov dnb rrjg iv^vjur/6eGDg 15
Mand. IV. p. 40, 5 — 41, 2. Pseudo-Athanasius ad Antiochum c. 4. p. 15:

'Ahove HOii rrjg rerdpTTjg ivroXrjg' (pvA.adde rrjy ayveiav, nai jiirf avaftai-
vercj kni {elg A.) rr]v HapSiav dov Ttepi yvvaiHog dXXorpiag rj nepi nop-
reiag rivog r) Ttepi roiovrcjv ovo/.idrGov. rovro ydp 7toi5)v djnapriav j.ieyd-
Xr}v ipyd8,Tr}, /irj raxecog dcpidrcjv rov vovv 6ov rov roiovrov aldxpov q)d6-
jiarog. r/ ydp ev^v/iirjdig avrrj êov dovXoi) d/iapria jj.eydA.rf idriv. {rivbg
r} Ttepi — jieydXrj idriv om. A.) ei di rig ipydêrai ro epyov ro vtovr/pbv
rovro {rovro rb Ttovrjpbv ^dvarov havr& narepydêrai. (iXerte ovv, dnexov
A.),
dnb rr/g iv^vjir/deoog ravrr/g. onov ydp dejuv6rr/g hoi dyveia Haromei, inei
dvojiia ovH oqêiXei dvaftaiveiv. rovro 6e {ydp A.) naropSôvrai dia nvHvo-
repag nai ininovov {8id novov A.) evxr/g {nai raneivc^deoog add. A.). rovro
ovv noiei holi {hccl rovro noi&v A.) i^r/d'^ eig rovg al^vag. djirjv {d/.ir/v om. A.).
Mand. III. 1. XaXrjdyg. L. XaXr/- S. Ps.-Ath. et verss., r/ novr/pa add.

deig, notato r/ super ei. 2. dnexr/- L. 11. napdiav c. S., rr/v Hapdiav
tai c. XV ) ®^ verss. dqjehe-
S.(. . • , L. 11. 12. brepa cadavrcog noyr/pd
rai, sed supcr utroque £ notato r/, L. iv^vjiijd^ c. L. (ubi infra finem vocc.
3 —
p. 43, y. rarov ipevdjiarog . .
— krepa et novr/pd scriptum esse ag
npa)rov jxev. fragmentum S. i^êv- — Angerus testatur, krepav a)davra)€
djiarog c. S. et verss., nvevjiarog L. novr/piav edidit Tischd.) et verss.,
Mand. IV.5. 6. hocl jir/ c. L. erepa (%* -av) ovrajg novr/pd (%* -av,
Ps.-Ath, et verss. jxr/ S. 7. r/ nepl ,
ut videtur) S. 12. djiapriav ip-
nopveiag c. S.*^* et ****, Ps. -Ath. et yd8,T;/ c. S. {*^ epyad?/) p. ae., novr/pd
verss., r/ nep\ novr/piag L., r/ novr/ptag ipydP-,-^ L. 13. 'êov c. L. p. ae.,
S. 7. 8. TLv&v ojioiojjidrcov c. S. L. ^^ g^ Tischondorfio apud Drcss.
j^
(qui riva)v oni.) p. ae., dvojidrwv Ps.- ^^^^ notatus. 14. ipyddr/rai c. S. ae.,
Ath. 8.9. djiapriav jieydAr/v c. L., ipydP,i/raL L. —
rovro c. S., rovroi
jiey. aji. S. 9. rr/g 81 di/g c. S., l 15. yiarepydPeraL c. S.**** L.
nV (5e dov, supcrscripto oy, r/g au eVi Ps.-Ath., ipydeêrai S.
infra ov: a L. 10. iv^vjii/dLg c.
MAND. IV, 1. 41
ravTtjg' OTtov yap OejiivorTjg 7{aroinei^ hisi dvojiiia ovn

oqÊiXEi dvaf3aivEiv lirY napdiav dvdpog Sncaiov. Xeyco
avrcp KvpiE^ eTrirpeipov juoi oXiya iTcepoDrrjCai 6e. Aeye^
(prfOiv. KvpiE., g>rfjut., ei yvvahia exgov rig TTiOrr/v iv nv-
5 pioD na). ravrrfv Evpt] iv juoiXEta rivi^ dpa djuapravei o
dvrjp Ovv8,(^v juer avrrjg^ "Axpi trjg dyvoiag (prjoiv., ovx
djiaprdvei' idv de yvcp 6 dvrjp rr/v djuapriav avrfjg^
nai jxrj jieravorjOrj r] yvvrj^ dXX' iTtijievrj rfj Ttopveia
avrtjg., jcai Ovv8,fj 6 dvrjp juer avrrjg., evoxog yiverai rfjg
10 djiapriag nai noivcovog rrjg juoiXEiag avrfjg. Ti ovv^ <pf]Mh
nvpiE^ TToirjorj 6 dvTjpj idv iTtijxEivrj rcp Tta^Êi rovrcp rf
yvv?]^ 'ATToXvodroD^ cpijoivy avrrfv^ nai 6 avr/p icp havrcp
,,>^v5,/
jxEVErcD Eav aTtoXvOag OE rr/v
\ ^
yvvaina ErEpav
f/ /
yajir/Orj^ xix,
Mt. V, 32.
d.
7cai avrog poixdrai. 'Eav ovv., (pVl^h ^^p^^^ juEra ro djto-

15 XvB^fjvai rr/v yvvaina juEravor/Orj nai ÊXr/Orj iiti rov
kavrf/g dvdpa vTtoOrpeipat^ ov Ttapadex^TÔerai^ Kai jxr/v.,
(pr/oiv' idv jur/ Ttapade^r/rai avrr/v 6 dvr/p^ apiapravet
nai jieydXr/v djxapriav eavrcp iitiOTtdrai^ dXXa dei Jtapa-
dex^f/vai rov r/jiaprr/nora noti jieravoovvra^ jir/ ini noXv

20 î' tdig ydp bovXoig rov êov jueravoia iori jxia. dta
rr/v jieravoiav ovv ovn ocpEiXEi yajuEiv o avr/p. avrr/ r/
Maiid. IV. 1 — p. 42, 3. oTtov kTtifxkvxi rfj a/naptia h. 9. dvv^p 6

yap xaToixei
6£j.iv6T7/g roig e^ve6i — dvrjp fiET avrrjg c. S., dv^f/ j.ier av-
om. ae. iam TertuUianus de pudicitia rr/g 6 dvr/p L. —
yiverai c. S., tdrai
c. X: sed cederem tibi, si scriptura Pa- L. 10. dfiapriag c. L. p., avrr/g
storis, quae sola moechos amat, divino add. S. v. —
juoixeiag avrfjg c. L. v.
in>trumento meruisset incidi, si non ab p., avrrjg om. S. 11. Ttoirjdr/ c. S.
omni concilio ecclesiarum, etiam ve- p. (faciat), TtotrjdsL L. 13. jiEveroa
strarum, inter apocrypha et falsa iu- c. S., fiEivdroj L. —
yvvaiua c. S.****
dicaretur adultera et ipsa et inde L., yvra S. — krepav c. S., xai krepav
patrona sociorum. c. XX: et utique L. 14. avrbg
S.*^* L. v. p.,
c.
receptior apud ecclesias epistola Bar- ovrog S. 14. 15. aTtoXvBrjvaL rrjv
nabae (i. e. epi. ad Ilebraeos) illo yvvatHa /j.Eravorjdi;/ c. L. v. p., aTtoXv-
apocrypho Pastore moechorum. 3. dai (*^* aTtoXv^rjvaL) rrjv yvvaiHa
jioi c. S. et L. (Tischd.), f.iE L. (Ang.) fiEravorjdrj rj yvvr/ S. 16. havrr/g
4. HvptE — TtLdrr/v c. S. (ubi r/ in ei dvdpa vTtodrpEipaL c. S. v. p., 'lSlov
mutavi) v. p. , eI yvvaiHav, (pr/di dvdpa iTttdrpEipai L. 18. fiEydXr/v
(superscr. yv&vai, yvvaiHL) , HvpiE, c. S. et L. (Tischd.), //£;^ct/l&9s L. (Ang.).
Ttidrr/v L. 5. dpa c. S., fir/TL L. dfiapriav tavro) c. S., kavrco d/iap-
<). dvv8,S)v c. S., 6 dvv^Gov L. — riav L. 19. rbv r/fiapTr/Kora v. S.
ayvoiag c. S. (ubi ag additur) et verss., \i. (Ang.), rr/v r/fiaprr/Hora L. (Tischd.).
dvoiag L. — ovx c. L., ovh S. 7. — noXv c. S.*^* L., itoXvv S. 20.

yvw c. L., yvoi S. —
rr/v dfiapriav ydp c. S.*:^* L. v. p., Sf S. 21. dvr/p
avrr/g c. S. v. p., avrr/g rr/v df.iapriav c. L. v. p., avrr/g (cf. sequens aurr/)
L. 8. LKLfxivr/ T^ Ttopveia c. S. v. (p.), add. S.
42 IIKRMAE PASTOR
Ttpdîg Itti yvvatxi xat dvSpi jieirai. ov juovov^ (pr/Oi^
juoixsia ioriv^ iav rig rrjv cdpna avrov pnavrj^ dXXd xai
og dv Ttoifj rd ojuoia roig e^vtOi.^ p,oixdrai. Sore xai iv
roig roiovroig epyoig iav ijjLjxevrj rig nak /irf fxeravofj^
dnexov dit avrov nai firj 6v8,rjî avrcp' ei de jurj^ xai 5
Ov jieroxog ei rfjg djiaprtag avrov. Sta rovro TTpoOerayrj

vjuv iq) eavroig jieveiv^ eire dvrjp eire yvvrj' dvvarai
ydp iv roig roiovroig jxeravoia eivai. iyd) ovv., ^rjoiv^
ov didcDjxi dcpopjxrfv., iva avrrj r/ Ttpdîg ovrcog Ovvre-
Xrjrai^ dXXd etg ro jirjKeri djiaprdveiv rbv r\jjiaprrpi6ra. 10
7tep\ de rijg nporepag djxapriag avrov eOriv dvvajievog

iaOiv dovvai' avrog yap ioriv 6 exooy Ttavrcov rr]v
iB,ovOiav.
II. avrov naXiv Xeycov 'Eitei 6 7cvpiog
^HpcorrjOa
dîov jxe rjyrjOaro iva jxer ijiov navrore naroiKfjg^ oXiya 15
pov prjjxara eri dvaOxov^ iTtei ov Ovvico ovdev^ Kai rj

Kapdia jiov TteTtcopcorai dito rc^v Ttporepcov juov Ttpdêcov-
OvveriOov jxe^ ori Xiav dq^pcov eijii koli oXcog ovdev vocd.
ditoKpiêig jxoi Xeyei Êyco.^ (prjoiv^ ini rfjg jxeravoiag eiju
Koi TtdOi roig jxeravoovOi OvveOiv SiScojxt. rj ov SoKei Ooi^ 20
(prjoiv^ avro rovro ro jxeravofjOai OvveOiv eivai^ rb pera-
Mand. IV, I. 1. HEirai c. S., om. om. S. 12. ia6iv dovvat' avrbg
L. 2. rig c. S., om. L. — ddpxa ydp idrtv c. S.*;,.* L. et verss., ora.
c. L. S.*-j.*, dapxav S. — ai^rov c. S. S. propter homoeoteleuton.
L., kavrov S.*j,,* 3. Ttoi'^ rd ojuoia c. II. 14. ijpojrr/da c. L. et verss.,
L. p. (similia), ra ojuoioo/iara noirf S. 8e add. S. — ndXiv c. L. et verss.,
V. (qui simulacrum facit). 3. 4. nai om. S. XEyaov c. L. et verss., nvpiE —
Ev roig roiovroig c. S., hdv roiovroig add. S. 6 xvpiog c. L. v. p., iîov —
L. 4. idv ip.fXEvr) c. S., Enif.iEiv^ L. add. S. 16. dvddôv c. L. S.*j|.* et
fiEravoy c. S., jtiEravojjdEi L. (Tischd.), verss., avE^xov S. 17. nEnoopoorai
/nEravoj/dy L. (Ang.). 5. /n/ 6v8,r/î c. L. v. (ae.), nEnr/poorai S. p. fiov —
c. S. (*;„* 6vv8,r/^L) , f.i7/b\ 6v^r/3i L. ante npdB,Eoov c. L. p. ae., om. S. v.
7. EirE dvr/p Eirs yvvr/ c. S. et verss., 18. ovh^v c. S.*^* L., ovêv S. li)
EirE yvvr/ EirE dvr/p L. 8. roig — p. 43, 9. Clemens Alex. Strom. II,
roiovroig c. S. v. p., rovroig L. — 12, 55 p. 458 6 8^ avrog (o Uoii.ir/y)
cpr/6Lv c. S.*;^* {(pr/6i) L. p. , (pr/fu S. nal rr/v fiErdvoiav 6vvE6iy q>r/6i fiE-
y. avrr/ r/ npdb,ig c. S., r/ npdkig avrr/ ydXr/v fiEravo&v ydp i(p o\g fSpa-
L. —ovroog c. S.** et *^* L. v. ae., 6ev ovh Eri noiEi y XiyEi, (5a6aviS,oov
om. S. 9. 10. 6vvrEXT/raL c. S.*,^* 5^ icp' olg r/fiaprEv ri/v kaxnov il'v-
et L. (Ang.), 6vvrEXELrat L. (Tischd.), XV^ dyaôFpyel. 21. avro rovro
6vvrEXE6r/rai S. 10 dXXd
rb fiEravor/6ai 6vve6iv flvaL c. S. p.
fig ro
c. S. et verss., co6rE L. —
chg avrb rovro rb fiEravor/6aL
rbv r/fiap- ae.,
rr/Hora c. S. L. (Ang.), rr/v r/fiaprr/- 6vvE6Lg e6i pEydXr/ L. v. 21 p.
— —
Hora L. (Tischd.) 11. o dvvdfiEvog 43, 1. rb iiFravor/6ai fiFydXr/ c. S. et
c. S.*:j<* et vcrss., rov dvviyjuivov L., vcrss. (p. cpr/fii pro cpr/6i), om. L.
MAND. IV, 1 — 3. 43
vofjOai^ (prjoiv^ Ovveolg tOri /MyaXrj. Ovviei yap o ajnap-

Tjjoag ori TreTToirjHev rb Ttovrjpbv epTrpoOBêv rov iivpiov^
xai dvafSaivei ln\ rrjv napdiav avrov rj Trpdîg rjv
eTTpat.e^ nai fxeravoei nai ovneri epya8,erai ro Ttovrjpov^

5 dWd rb dyaôv 7toXvreXc5g ipya8,erai nai raTteivoi rrjv
kavrov ipvxrjv nai f3a6avi8,ei^ ori rjjuaprev. f3\e7teig ovv^
ori rj juerdvoia Cvveoig e6ri jueydXrj. jdia rovro ovv^
cprjpi., nvpie^ itânpif3a8,opai itapa 6ov Ttavra' Ttpcorov
juev ori djiaprGoXog eijii.^ iva yvco noia epya ipyaZbjievog
10 8,rj6ojxa^ bri noXXai jiov eiîv ai djiapriai nai noiniXai.
Zrj6rj^ q)rj6iv^ idv rdg ivroXdg jxov q)vXat,rjg nai nopev-
^fjg iv avraig' nai 6g dv dnov6ag rag ivroXag ravrag

cpvXaE,rj^ S,rj6erai rcp êcp.
III. "Eri^ ^^/Â nvpie^ npo6^rj6GD rov inepGDrrj6ai.
15 Aeye^ cprj6iv. "Hnov6a.^ ^p^Jî-, nvpie^ napa rivcov dida6na-
Xgdv^ bri erepa perdvoia ovn e6riv ei jirj ineivrj^ bre eig
vdGop 7caref3rjjiev nai iXdf3ojiev dcpe6iv djxapric^v rjjxc^v
rc^v nporepGDv. Xeyei jxoi KaXc^g rjnov6ag' ovrcDg yap

exei. edei ydp rbv eiXrjcpora dcpe6iv djiapria>v jxrjneri
20 dpapraveiv^ dXX iv dyreia naroineiv. inei 6e navra

Mand. lY, dvviet c. S.,
II. 1. aqêdig a/.iaptia)y jnEtavoiag diacpspEi,
6vvrJK£ L. 1.2.6
a/iapt7J6ag c. L. ajit<poade deivvdi ta ecp r}fj,iv, pergit
et verss., o avr/p o ajnaptrfdag S. c. 13. §. 56. 57 p. 459: tbv ovv eiXrj-
2. Tte7toir]xev c. S., eTtoirjde L. £/f- — cpota trjv aqêdiv t&v af.iaptia)v ovk-
Ttpodêv c. S., evavti L. 3. dva- eti aj.iaptdveiv XPV' ^'^^^ y^P ^V
ftaivei c. S. {avaêvvei) v. ae., dveftr] npchtr;} koli jlovi;} jietavoicz tS)v djiap-
L. — avtov c. S.*^* L. , avtrjg S. ti&v —avtrj dv eirj toov Ttpovitap-
4. /netavoei Kai c. S. ^dvtojv Katd tbv i^viKbv koll np^-
et verss. jieta-
vorjddg L.
,
G. kavtov ipvxrjv c. S., tor (5iov , tbv iv dyvoia Xeyco —

ipvxrjv avtov L. —
rjjiaptev c. S. L. avtiKa toig KXrjêidL TtpoKeitaL jiietd-
(Ang.) Clem. Al. et verss., rjjuaptov voia rj Kaâipovda tbv tonov trjg
L. (Tischd.). —
ovv c. L. v. ae., cprj- ipvxyg dnb ta)v 7tXrj/.ij.ieXrjjidt gjv, iva
div add. S. p. 7. dvvedig idti c. rj nidtig êjieXioo^y. KapdLoyvoodtrjg
S.** et *^* L. verss., edtLv eyaXrj S. he cov 6 Kvpiog koll td jieXXovta.
— ovv c. S.*^* L., om. S. 11. idv npoyivc^dKoov, to te evjietdfSoXov tov
tdg. L. (Tischd.) add. iv tdg.
^
12. dv^poanov koll tb naXijifioXov koi
aKovdag c. verss., dKovdr;jg L. navovpyov tov ^LaftoXov dvGoêv dp-
III. 14. 15. etL —
cprjdiv c. L. ae., XV^^'^ npoeidev , c^g ^rjXoodag ini ty
paene om. v. p. 18. tSrv npotepoov dcpedei twv djiaptLobv tbv dv^poonov
(cf. p. 44, 5) c. L. p. ae., om. v. 19. npodtpirffrjtai tivag aitiag ta)v djxap-
t8ei yap —
d/j.apti(Srv c. L. p. ae., om. rrj/idtoov toig dovXoLg tov êov, cppo-
V., ubi iam post djiaptiwv rj/i6ov addi- vi/ioDg novrjpevo/ievog, onoog 8rj Kal
tur: ulterius non peccare, sed in casti- aihoi dvveKnedotev avtoj. edooKev
tate permanere. —
rbv c. Clem. Al. ovv dXXrjv in\ tolg Kdv tfj nidtei
p. ae., tivd L. 19 —
p. 44, 11. Edei neptnintovdi tivL nXrj/i/ieXrj/iati (I.
yap tiva —
too av^pcanoo tar toLovtcp. nXrj/x/ieArj/iadL), noXveXeog oov, /letd-
Clemens Alcx. postquam 1. 1. addidit: voiav devrepav, rjv ei tLg iKnet-
44 IIEIIMAE rASTOU
lâyipiôiZr}^ nai rovro aoi dr/XGoaGO^ jur/ SiSovg dcpopjirfv

roig jutXXov6t 7Ti6revEiv f) roig vvv 7ri6rev6aaiv eig rov
Kvpiov. 01 yap vvv 7Ci6rev6avreg fj fieXXovreg 7ti6reveiv
fxerdvoiav djuapric^v ovn exov6iv^ dcpe6iv be exov6i ro5r
TtporepcDv dfjiapricDv avrcdv. roig ovv }cXrjêi6t rtpo rov- 5
rcDv rcDv r/fiepcdv e^r/nev 6 iivpiog juerdvotav. napdio-

yvcD6rrjg ydp S)v b nvpiog nai ndvra 7rpoyivGD6ncDv eyvcD
rffv d6êveiav rc^v dv^pGDTtcDv nai rf]v TtoXvitXoniav rov
6iap6Xov^ ori 7roi?J6et ri nanov roig dovXoig rov êov
ytoii 7tovr]pev6erai eig avrovg. 7toXv67tXayxvog ovv cdv o lo
nvpiog i67tXayxvi6^rj i7ti rf/v 7toir]6iv avrov noii ^^-r/nev rf/v
fjLerdvoiav ravrrjv^ nai ifjio\ fj iôv6ia rfjg pieravoiag ravrrjg

iSo^rj. dXXd iycD 6oi XeycD^ cprj6i' fxerd rfjv nXfj6iv ineivrjv
rfjv fxeydXrjv noci 6efxvfjv idv rig in7teipa6^êig v7to rov 6ia-
/SoXov dfiaprrj6rj^ fiiav fxerdvoiav exei. idv de v7to x^^P^ i^
dfiaprdvrj nai fieravorj6rj^ dovficpopov i6ri rcp av^pcDTtcp
r^roiovrcp' 6v6n6XGDg ydp 8,rj6erai. XeycD avrcp' ^KByCDOTtoirj-
^rjv ravra Ttapd 6ov dnov6ag ovrcDg dnpificog' oiSa yap

ori^ idv firjneri 7tpo6^rj6GD raig dfiapriaig fxov^ 6cD^^rj6ofxai.
2cD^rj6rj.^ cprj6iv^ nai 7tdvreg o6oi idv ravra 7toirj6cD6iv. 20
IV. 'HpG)rrj6a avrbv 7tdXiv XeycDv Kvpie^ i^tei
d7ta^ dvexrj fiov^ eri fxoi nai rovro 6iJXgd6ov. Aeye^

(prj6iv. Êav yvvij^ (p^M^^ nvpte., rj 7taXiv avrjp rig
noifxrj^fj ^ nai yafxrjOrj rig it, avr(S)v^ prjri dfxapravei

iav eavrcp 25
b yafjL(^v ^ Ovx dfxaprdvet^ cprj6iv' de iv
pa6Êirj îtxa T?fv xXrjdir, (Siadâlg Xeyoo doi L. — nX^div c, verss., 5A^-
8s nai xaTadocpid^fLg, j^dav Eti juard- div\j. 16. /iiETavoTJdi^ c. verss., ov
votav d/LiETav6f/Tov Ad/3y ai — —
/iatavo?jdp L. de re ipsa cf. c. I.
6a dvvaxaig noci iTtdXXrjXoi ini xoig p. 41, 19. 20. Mand. XI, L 17. r&i
d}.iapT7]/iadL /xaTdvoiai ovb\v t&v toiovtgo (cf. Sim. VI, 5 fiii.) c. p.
naSidTta^ jni/ TtaTtidTavHoTmv Siacpa- (eiusmodi sectae homo) ae. (illi ho-
povdiv i) /lov&i xSi dvvaidBadâi oxi mini) etiam v. (homini talia agonti),
dpapTdvovdi. 3. ol ydp vvv —
to tolovtov L. 20. TavTa c. v. ao.,
TtidTavaiv c. L. V. ae., om. p. 6 TavTa p.
13. HapdtoyvcodTT/g—dot Aayao (prj. IV. 2\.^Hvpta c. ^verss., Hal L.
ultimum cod. Sin. fraomentum. 7. 23. yvvi] i) —
TtdAiv dvTJp rtg c. L.
ydp c. S. p. ae., om. L. ayvco —c. p. ae., vir vel mulier alicuius v. ^ 25.
Ia, in S. excidit. 10. Ttovrjpavda.Tat iv havTCj c. L. malim acp' kavTOf (cf.

c. S.*,}:*, TtoprfpavdaTai S., Ttovr/pavaTai c. I. p. 42 7). si per se manserit v.,
,
L. — TtoAvdTtAayxrog c. S., TtoAvav- sic continuerit se et manserit sic p.,

dTtAayxyog L. —
wv c. S., om. L. si per se manserit nec matri- rimonium
11. EdTtAayxrtdBij c. S., avdnAayxvi- inierit ac.
d^r^ L. 13. £^013 doi AayoD c. S.
MAND. IV. V. 45
jLietvr/ Tig^ TrepiGOoTepav eavTcp Tijuifv 7(a) /neyaXr/v

doHav TTepiTTOieiTai rrpog tov icvpiov' idv 6e noii ya-
fJ-yOrj^ ovx d/napTavei. Trjpei ovv Tf)v dyveiav icat TTfv
CejiivoTr/Ta^ 7ca\ 8,1/6 rj Tcp êc^. TavTa Ooi o6a XaXc^ ij
5 xa\ /.leXXGO XaXeiv^ qyvXaOOe aTTo tov vvv^ dq? tjg /loi
Trapedo^r/g rj/iepag^ xai eig tov ohcov 6ov naTOi7crj6GD.
TOig de npoTepoig 6ov 7rapa7tTGD/Aa6iv d(pe6ig e6Tai^ edv

Tdg ivToXdg /iov cpvXd^rjg. 7ca\ 7rd6i de d(pe6ig eOTai.,
idv Tdg ivToXdg /xov TavTag (pvXdi;GD6i xai 7topev^(£f6iv

10 iv Tfj dyvoTijTi TavTrj.
'EvToXrj e.
I. Maycpo^v/xog^ q)rj6i^ yivov Tcai ^vveTog^ xa\ 7rdv-

TGDv T(^v 7rovrjpcdv epyGDv xaTa}cvpiev6eig xa\ ipya6rj
7rd6av dixaio6vvrjv. idv ydp /j.aHp6^v/xog eOrj^ to 7tvevfia
15 ro dytov rb ycaroucovv iv 6o\ jcaâpov e6Tai^ /ifj i^ti-
Mantl. V.p. 45, 12 —

p. 50, 7. Pseudo - Atlianasius ad Antioclium c. 5
p. 15 sq.: "Akove nai rrjq TtEHTtrrjg evroXrfg' (pvXadde rr/v ayveiav (etiam
Dress. aveiavJ) xai juaKpo^vjulav na). yivov dvrerog {evroXrjg' juaKpo-
Svjiiog yivov koli dvverog A.) , kol Ttdyrojv ra)v 7tovr/pa)v epyaov Kara-
Kvpievdeig {Ttdvraov epyoov Ttovrjp&v KaraKvpiev6y A.) Kai ipyd6-^ 7ta6av
diKaio6vv7fv (liaec om. A.). edv ydp jiaKpo^vjiog e6i;/, ro 7tvev/.ia ro dyiov
xaroiKOvv ir 6o\ {Ttavdyiov KaroiKjj6ei iv 6oi A.) Kaâpov edrai, jih 6ko-
rovjievov V7tb rtorjvpov 7tvevjiarog, jir/8e jnaivojievor v7to rtjg oB,vxoXiag. iv
ydp r^ jiaKpo^^vjiia 6 Kvpiog KaroiKei {Kaâpbv e6rai Karoiuei om. A.), —
iv 8e rfj 6B,vxoXia 6 8idf5oXog. djicporepa ovv rd 7trevjiara d^vjicpopov
i6rir ir ravro) KaroiKeir iovai ro) ar^pG07to3 iKeirco, ir cj KaroiKov6iv
ajL(p6repa A.) •
idv ydp Xafjoov diJnrSîov jiiKpbr elg Kepdjiior jieXirog i^ti-
X^Viy ouî oXov rb jieXi dqârieêrai Koi ro6ovror jieXi vrtb rov iXaxi6rov
dtptrSiov dTtoXXvrai; idv 8e eig rb jieXi jir} f5X?/B^ rb dîrîov, yXvKv
evpi6Kerai rb jxeXi kocl evxpy/6ror Ttdvrcog yirerai rm 8e67t6r7;/. fiXeTte ovr
oTi r/ jiaKpo^vjiia yXvKvrdrr/ i6rir V7tep rb jxeXi Kai evxp^6r6g i6ri rco
Kvpico, Kai iv avry KaroiKei. r/ 8e 6B,vxoXia rvv âKpoBvjdav jiiairei
(idv ydp Xaf5a>v — jiiaivei
om. A.). aKOve 8e Kal rr/v ivepyeiar rrjg o^v-
X<>Xiag, 7tojg 7tovr/pd i6riv Kai 7tXavd. roxjg 8ovXovg rov Beov koll Kara-
Mand. IV, IV. 1. jieydXr/r c. L. est ae. 6. KaroiKr/6Go c. L. p. ae.,

(Tischd.) et verss., jieydXojg L. (Ang.). habito v. 5). 10. Ka\ 7topevâ)6Lr
2. 3. idr 8e Kai yajir/6^, ovx djiap- — ravr-^ c. L. p. ae., om. v., cetcrum
rdrei c. L, p. ae., om. v. 5. 6. jiol 7topev3ei6Lv L. (Anfr.).
7tap686^r/g r/jiipag c.h.w. {^CG. DroHH.: Maiid. V. 14. e6i;/ c. L. (correc-
milii traditus es, sec. Cotel. tibi tra-
: tum ex r/g a sec. manu), Ps.-Ath. et
ditus sum) p., ex qtio mihi concessum verss.
46 IIEKMAE PASTOR
6X0T0VJUEV0V vTtb €T£pov TTOvTjpov TTvev/uaTog^ dXX' iv

EvpvxGopcD jtaToiHOvv dyaXXiaOETai nai Evcppav^rfOETai
nai fjLETa tov (jjcevovq^ Iv cp naTOiHEi^ XEiTovpytfGEi tcs
Êcp iv iXapoTr/Tty exov ttjv Ev^rjviav iv kavTcd' idv 6e
oFyVXoXia Ttg TtpoOEX^ri^ EV^vg To TtvEvpia to dyiov^ Tpv- 5
cpEpov oV, OTEvoxcopEiTai^ iJLrf Exov Tov TOTtov xaâpov^

7iai ^rjTEi dnoCTrfvai in tov tottov' TtviyETai ydp vtto
Tov TTOvTfpov TTVEvjuaTog^ /uTj Eôv TOTtov XEiTovpyfjCai
Tcp nvpiGD naB-GDg f3ovXETai^ /AiaivofJiEvov vno Trjg o^vxoXiag.
iv yap TTJ /xanpo^vfxicx. o nvpiog naTOinEi^ iv dh Trj o^v- 10
XoXioL o biapoXog. dpLcpoTEpa ovv Ta 7tvEvjj.aTa ini to

avTO naToinovvTa dovjicpopa iOTi nai TTOvrfpa Tcp dv-
^pGDTTGD inEivGD^ iv cp KaToinovOiv. idv ydp Xa/3d)v difjiv-
îov juinpov Xiav Eig jiEpdpiov jxiXiTog iTCixiyfg-, ovxj- oXov

To jxeXi acpavi8,ETai jtai TCinpbv Xiav juinpbv dTtoXXvOi 15
dtpecpei Ty kavT^g ivEpyeia {xat naTadTp. —

ivEpysia om. A.). ovx aTtoTtXava
dh Tovg ovtag TtXTJpetg iv ovde ivepy^dai SvvaTai {ivepyei A.) eig
TtidTet,
avTovg, oTi ?] dvva/iig tov xvpiov {êov A.) jj.et' avT&v idtiv dXXa dno-
TtXava. {aTtOTtXava. de A.) Tovg diipvxovg. oTav ydp {ydp om. A.) z5^ Tovg
ToiovTovg dv^poDTtovg {dvB-p. om. A.) evdTaôvvTag , TtapejiifSdXXei {napa-
f^dXkei A.) kavTyv eig ttjv napdiav tov dvB^pcjTtov, nai ovToog nmpaiveTai
{upiveTai o A.) dvB^pcoTtog eveuev (îooTiHobv TtpayjndTCDv ?} qîXov Tivog r)
Ttepi dodecog xal XrJTpeGDg ^ Ttepi toiovtoov juoopwv Ttpay/ddtcov {7} (piXov —
Ttpay/udtoov om. A.). TavTa {ydp add. A.) Ttdvta /.loopd i6Tt nal nevd nai
advucpopa Toig dovXoig tov Sêov [xal ddvjuq). t. d. T. 3-. om. A.), ^ dl
jiiaxpoBv/iia jieydXrj idTi nai oxvpd, exovda ttjv dvvajiiv idxvpdv nai na-
BrjjiEvrjv iv TtXaTvdjio) jieydXco. IXapd (r/ 8e jianpoBv/iia evTtpoddentog idTi
nai idxvpd A.), ayaXXioojxevj} nai djiepijivog ovda 8oB,dB,ei tov nvpiov iv
TtavTi naipo), jir/Sev exovda iv havTy Ttinpov, napajtevovda 8id TtavTog
[ivî] TtpaoTTjTi nat rjdvxia. avTrj ovv 7} jianpoBvjiia naTotnet jieTa Torv
TtidTiv ixovToov 6X6nXi]pog, 7} 8e 6B,vxoXia Ttpwzov jiev jicopia idtlv nat
Mand. V, I. 1. hTepov 7tovr]pov {ovv corr. ex nescio quibus literis) L.

c. L. (ubi post hepov compendium (Ang.) Ps.-Atli. Ant. v. p., djicpoTepa
cuius prima litcra tt) Ant. v. (aliquo, 8e L. (Tisclid.) ae. 12. naToinoiJyza
1. alio?), ae., Ttovrjpov Ps.-Ath. et c. L. (Tischd.) Ant. et verss., naToi-
L. (Tischd.). 2. evpvxoopoo c. Ailt. netv {etv corr. ex ovv a sec. manu)
et verss., (pal. amplecte et incude, nai (a sec. manu del.) L. (Ang.), naT-
i, e. ample et iucunde, non ut Dres- oineiv Ps.-Ath. ddvjiqôpa c. L. —
Belius voluit: amplecte in cute), evpv- (ubi sec. manus corr. ddvjKpopov) p.,
Tepoo L., sed go notato super e ultimo. ddvjiqôpov v. ae. 13. 14. dxlnrîov
5. 6B,vxoXia Ttg c. Ant. ct verss., 6B,v- c. Ps.-Ath. v. ac., dtf^yBiov h. Ant.
XoXidi;] L. (iam emendatus a Tischd.). p. 14. eig c. Ps.-Ath. Ant. na\ elg
7. yap vTto c. v. p. (ao.: nam asper- L. 15. ///^fpoK c. verss. (cf. Ps.-Ath.),
natur compressum pati cum spiritu nai L. — aTtoXXvdi \n li. corr. ex
malo), ydp fbvzoo L. 9. VTto c. aTtoXXvet.
Ps.-Ath., aTto L. 11. djiqôtepa ovv
MAND. V, 1. 47
rrjy yXvxvTtfra rov /KeXirog^ jcai ovniri rrfv avrrjv x^P^^

tXî TTapa rcp deOTTorrf^ ort iTtixpav^r] Jtai rr/v XPV^^^
avrov djTGDXeOev^ iav 6e eig rb jueXi fxr] ISXrf^rj ro dipiv-
îov^ yXvHV evpiOxerat ro jueXi xai evxpr]6rov yiverai
5 tg3 deOTtorr] avrov. ^Xeneig ovv ori i] fjajipoBvjdia yXv-
Hvrdrr] ioriv VTcep ro /j,eXi xai evxpf](^T^bg iori rcp êcp^
xai iv avrfj b 7cvpiog jcaroixei. r] de o^vxoXia Ttixpa xai
dxpr]Orbg ioriv. idv ovv fJ-iyfj i] b^vxoXia rfj jj.axpo^v-
jjia^ juLiaiverai r] juaxpo^vjuia^ xai ovx eOriv evxpr]Orog
10 rbre rcd êcD ij evrevîg avrrjg. "HBêXov^ ^VMh ^^vpie.,
yvcDvai rr]v ivepyeiav rrjg oByVXoXiag^ iva q)vXaB,cd jxai

drr avrf]g. Kai jurjv^ q>j]Oiv^ iav ju?] (pvXa^r/g drr avrrjg
Ov xai b oixbg Oov^ dTrcoXeOag Oov rtjv TrdOav iXniba.
dXXd q)vXaB,ai dn avrrjg' iyco yap jxera Oov eijui. xai
15 Ttdvreg be dqêôvrai djr avrfjg, booi dv jueravor]OGDOir
i^ bXr]g rf]g xapdiag avrd>v' juer avrcov ydp eOojuai xai
iXacppia gjpav^v ' eira ix rrjg acppodvvijg yiverai Ttinpia, Ix 8e rrfg m-Hpiag
en 8e rov ^vjnov opyt], iu 8e
^vf.i6g, 7} rrjg opy^g jLirjvig. eira }.ir}vig in
rodovrcjv Kaxa>v dvvidra/xevrf yiverai ajiiapria jueyaAr/ nai aviarog. orav
yap Ttavra ra dv^payTiiva ravra ev Ivi dyyeioo naroiny, otcov nai ro
TtvavjLia ro dyiov , ov x^P^~^ ineivo ro dyyog, dX^ vTtepTtXeovdêi (jurfdev
^xovda — vTtepTtXeovdêi om. A.) rb rpvqêpov Ttvevjua, /xy exov dvvijêiav
Herd 7tovr]pov 7tvev/j,arog nai duXrjporrjrog naroineiv V7toxoop£i ovv [ovv .
om. A.) dTtb rov dv^pcoTtov rovtov {ajtb rov roiovrov A.) nai ^rjrel naroineiv
fierd Ttpaorrjrog [Ttpavrrjrog A.) nai rjdvxiag. elra orav {orav 8e A.) djtodrfj
aTtb rov dv^pooTtov, ov naroinei, yiverai 6 av^pooTtog inelvog nevbg aTtb rov
Ttvevjuarog rov dyiov nai Xoirtbv TteitXrjpGOfieyog rwv TtvevjidrGDv ra>v Ttoer/pobv
dnara6rarei iv Ttddr? 7tpdB,ei avrov, TtepidTtajjuevog &)8e ndnei d^tb roov dv^pco-
Ttoov ra)v 7tovrjp&}y {nai XoiTtbv —
7tovrjpS)v om. A.), na\ oXoog {bXog A.) d^to-
rvq)Xovrai drtb tt/s Siavoiag rrjg aya^rjg. ovroog ovv dvjiâivei vtadi roig
o^vxoXoig. dTtexov [dnex^ -^•) ovv artb rrjg 6B,vxo7dag {d^t avrrjg A.), rov
Ttovrjpov {7tov7]pordrov A.) 8aijiovog, evSvdai 8e rrjv jxanpo^vjiiav nai
dvridrr^Bi rf} 6B,vxoXia, nccL edt;} eTtaivovjxevog jxerd rrjg dejuvorrjrog rrjg rjya-
Ttrjjievrjg vTtb nvpiov. ftXe7te ovv, jirj TtapaXoyid^ rr]v ivroXrjv ravrrjv. idv
Maiid. V, I. 3. 4. idv 8e eig rb scriptum est) p., ftXe^te ovv v. ae.,

jieXi jxr} ftXrj^y rb dipivîov, yXvnv evxprjdrog c.V^.-A.i\\.
ftXtTteigAni. Q>.
evpidnerai rb jieXi nai c. Ps.-Atli. et et verss., evxprjdrov L. (Tischd.). 10.

verss., idv 8h eig (sec. Tisclid., iTti rore legendum erit L. apograplmm,
sec. Anf^.) rb dipivBiov jirj fiXrj^'^ non 7tore, uti Tischd. opinatus est.
jitXi, ov8e eig rb jxeXi rb dipivîov 11. ivepyeiav c. p. (vires), ivepyediav
ftXrj^^ L., sed iam correcta sunt, si L. (Tischd.), evepyediav L. (Ang\).
Tischendorfium recte intelligo. textus 12. d^t avrrjg (cf. 1. 14). L. avri]g.
ipse non est dubius. 5. ftXtrteig 16. avrQ)v c. verss., avrrjg L.
ovv c. L. (ubi ovv a scc. manu suiêr-
48 hermap: pastor
6vvTr]pjj(jGD avrovg' iSucaico^rjaav ydp Trdvreg vtto rov

6e/Livordrov dyyeXov.
II. "AxovB^ cpr]a^ nai rrjv ivepyeiav rrjg o^,vxo\iag.,
irwg irovripd lori^ nai itGyg rovg dovXovg rov ^êov nara-
arpecpei rrj eavrrjg evepyeia^ nai 7ra>g dnonXava avrovg 5
dTto rfjg dinaioOvvtjg'ovn ditonXava de rovg TtXrjpeig ovrag

Iv rff Ttiarei^ ovde evepyrjOai Svvarai eig avrovg^ ori 77
6vvajuig rov nvpiov jner avrcov eCriv' dnon\ava de rovg
dnonevovg nai bi^vxovg ovrag. orav ydp zSrj rovg roiov-
rovg dv^pconovg ev6raôvvrag^ napejxfidWei eavrrjv eig 10
rr]v napdiav rov dv^pcDnov hteivov^ nai in rov jxridevog
Tf yvvrj rj 6 dvfjp iv ninpia yiverai evenev /SicDrtncDv npay-

/idrcDv^ 7} nepi ideajudrcDv rj juinpoXoyiag rivog rj nepi
cpiXov rivog rj nep\ doGecDg ff XrfipecDg rj nepi roiovrcDv jxcd-
pd)v npayjxdrcDv. ravra ydp ndvra jxcDpa i6ri nai neva 15
7iai dovjxcpopa roig dovXoig rov ^êov. f/ de jianpo^vjiia
/xeydXrj i6ri nai i6xvpdv dvvajxiv exov6a 7cai 6ri/3apd

nai ev^rfvovjxevrj iv nXarv6jx(p jxeydXcD., iXapa^ dyaXXicD-
jxevrf., djiepijxvog ov6a.^ do^dôv6a rov iwpiov iv navri
naipc^.) jxrjdev iv eavrfj exov6a mnpov^ napajxevov6a did 20
yap ravxTjv q)vXdB,xfg, dvrjjdy xal rag Xoinag ryprjdaL. idxve ovv iv
avraig nai ivdvvafxov nai viHrjdsig xai ^TJd?;/ eig rovg ai&vag. djLiTJv {rr/y
/iiaKpo^vjiiiav uai rrfv vTtojnovrjv, nai ^rj6r;j eig rovg aia)vag A.).
Antiochus Hom. CX p. 1204 sq.: 'Eav ydp rig jianpoBvjiog yevr]rai,
ro nvevjia ro dyiov naroinei ev avro) naSâpov, j.ir} imdnorovjievov vno

hrepov novrjpov nvevjiarog, dX7i iv evpvxcopoo naroinovv evqjpaiverai jierd
rov dnevovg ov naroinei nai Xeirovpyel r&) nvpioo iv iXaporrjri noXXfj.
idv 8e rig 6B,vxoXia ineA^y, evêojg rb nvevjia rb dyiov drerôxopeirai,
jir) l'xov ronov naâpov, nal dno6rr/yaL did rb jir/ ^xîv ronov Xei-
^rjrei
rovpyrjdai t&7 nvpioo, na^Gog ftovXerai. iv ydp ry jianpoBv/uia 6 nvpiog

naromel, iv 81 ry 6B,vxoXia 6 8idf5oXog. djicporepa ovv rd nvevjiara in\
rb avrb naroinovvra ddvjiq)op6v idriv nal novr/pbv r^ dy^poSnoo, ov nar-
Mand. Y, I. 1 . vnb c. L. (Tisclid.), nepl i8e6jidrcov c. Ant. v. ae. (cf.
dno {vno'^) L. (Anf^.). Lipsinm Zeitschr. f. wiss. Theol. 18G5.

H. 3. nal c. Ps.-Ath. et verss. Hl, 293), i^nep ye i8e6/idrcov L. 13.
(lumc), om. L. G — 8. dnb
14. 7} nepl cpiXov rivog c. Ps.-Ath. et
rrjg 8i-
naio6vyr/g — jier i6riv c. verss., om. L.
avr^v K
14. ôoeoog y Xrj-
p. ae., om. v. Ps.-Ath. Ant. 8. rov iffe&og c. Ps.-Atli. p. ae., S66ea)g dXXrjg
nvpiov c. Ps.-Ath. p. ae. (Dei v.), /loi^ L., debito v. IG. d6v/.icpopa c.
L. 9. ydp c. Ps.-Ath. Ant. v. (ergo Ps.-Ath. Ant. et verss., dcppoycx L.
p.), 8€ L. 10. havrr/y c. Ps.-Ath. LS. evSr/yovjiiv)/ c. verss., evSvvov-
Ant. et vcrss., kaurovg L. 13. r/ jievrj L. Ant.
MAND. V, 2. 49
TTavrbg Trpaeia nai fjOvxiog. avTrj ovv rj juaîpoBvjuiia
7iaroi7(Ei juera tcdv rfjv nicriv ixovrcov 6Xo7cXr/pov. fj de

o^vxoXia TTpc^rov /uev juGopd ioriv., iXacppd re nai dcppGDv.
eira in rrjg d(ppo6vvrjg yiverai TTi^cpia., ijc de rfjg TTvcpiag
5 ^vfuog^ i7c de rov ^vjuov opyrj^ ijc 6e rfjg opyfjg jifjvig'
eira ff jufjvig avrr/ iic rodovrcDv 7ca7iCDv OvviOrajuevrj yi-

verai djxapria jxeydXrj 7cai dviarog. orav yap ravra ra
7rvei)jjLara iv evi dyyeicD 7caroi7cfj^ ov 7cai rb nvevjjia ro
dyiov 7caroi7cei^ ov x^^P^^ 'ô dyyog ixeivo., dXTC fjirepTtXeo-
10 vdÊi. ro rpvq)epov ovv 7rvevj.ia^ jurj exov 6vvjJBêiav

juerd rov Ttovrjpov TTvevjuarog 7caroi7ceiv jir/de jxera OicXrj-
porrjrog^ drroxoopei rov dv^^pcDTrov rov roiovrov tcoli ^rjrei
xarouceJv jxerd Ttpaorrjrog 7cai rjOvxiag. eira orav dTtoOrfj

dTTo rov dvB^pGDTtov i^ceivov., ov îaroucei^ yiverai 6 dv-
15 ^poDTTog i^ceivog nevog dTto roi) nvevfxarog rov dt7caiov\
7cai ro XoiTtov TtenXrjpcDjxevog roig nvevjuaOi roig novrjpoig
d^caraOrarei iv ndorj npdB,ei avrov^ nepiOncDjjievog d)6e
nd^ceiOe dno r^v nvevjuarcDv rwv novrjpd>v 7cai oXcDg ^
dnorvcpXovrai dno rfjg diavoiag rfjg dya^fjg. ovroog ovv

20 Ovji/Saivei ndOi roig oSvxoXoig. dnexov ovv dno rfjg o^v-
XoXiag^ rov novrjporarov nvevjiarog' evdvOai de rfjv
jua7cpo^vjxiav 7cai dvriOra rfj o^vxoXia 7cai rfj ni7cpia^
otKov6iv df.icporEpa, iav yap Xaftoav aipivîov jniKpov £ig Kepdjiiiov jLEXirog
ovxi oXov ro fxkTa dcpaviÊrai, nocL rodovrov /ieXi vtco iXaxidrov dipiv-
iitixEipg,
îov dTtoAXvrai; drtoXXvdi ydp rr}v yXvHvrrjra noci Ttixpov yivsrai Kai ovk exei
xdptv Ttapd rov 8i67t6rov avrov, ori iTtiKpdv^ff. (iXETtEig ori 7} fiaKpo^^v/iia
yXvKvrdry} idriv vTtlp ro iieXi Kca Evxdpidrog (1. evxpV^'^^?) "^^ Kvpica. rj
6t oB,vxoXia Kai niKpd koli dxpyjdrog i6riv. idv ovv fiiyy ^ oB,vxoXia koi
rj fiaKpo^vjuia, juiaivErai f} fxaKpo^vfxia, koli ovk sdriv Evxp^drog rSi Ê(p
T) ^vrEvB,ig avrrjg. ff ydp 6B,vxoXia Ttovrfpd ov6a KaradrpicpEi rovg dovXovg
rov 3eov rff kavrrjg ivEpyEia' orav ydp idy rovg dv^paJTtovg Ev6raSovv-
rag, TtapafjdXXti havrrjv Eig rifv KapSiav rov dv^pcoTtov koll iK rov firf-,
dEvog TtiKpaivErai evekev (jiooriKwv Ttpay/idrajv rj TtEpi idE^ftdrcov, ff ort

jnuLpoXoyia rig iv£7tE6Ev jiaraia, 7f itEpt ()66£Qig. ravra ydp ndvra jicDpd
i6riv KOCL KEvd ruig 8ovXoig rov êov. rj 8e fxaKpo^vjiia jiEydXrf i6riv Kai
i6xi'pd, ixov6a Svvajnv 6riftapdv , Koi ev^vvei Koi dyaXXioojiEvrf dfii-
pijivog ov6a 8oB,dÊi rov Kvpiov, jirfdlv iv avry ^x^^ôl niKp6v , 8t6ri
Mand. V, II. 2. rifv ni6riv c. dnoxaopEi c. L., dn6 add. Ps.-Ath. ct

Ps.-Ath. Ant. et verss., rrjg ni6rE0Dg Ant. IG. nEnXrfpcDjiEvog c. Ps. -Ath.,
L. — 6X6KXrfpov c. L. (Tischd.) Ant. Ant. et verss., nEnXrfpoojiEvov L.
et vcrss., oXoKXrfpog Ps.-Ath. 12.
HlLOEKFBLD, NoV. TeSTAM. JvXlKA CAÔNEM. III. 4
60 HERMAE PASTOR
7iai eOf] tvpiOHOjLiBvog jutrd rrjg Oejuvorrfrog rrjg rfyaTtr]-
jjLtvrfg V7to rov nvpiov. f^XiTte ovv /xrfTtore Ttapev^v/xtj^rjg

rrjv ivroXr/v ravrr^v' lav ydp ravrrjg rrjg ivroXrjg uv-
pisvOr/g^ nai rdg Xoiitdg ivroXdg dvvrjOr/ q)vXaB,ai^ ag Ooi
jueXXcD ivreXXeO^âi. lOxve ovv iv avraig xai ivdvvajxov^ 5
Ka\ Ttdvreg ivdvvapcovO^cDOav., oOoi idv ^êXcoOtv iv avraig

TtopeveOât.
ÊvroXrj r'.
I. ÊvereiXdjirjv Ooi^ <pr/Oiv^ iv rfj Ttpcorrj ivroXrj

iva cpvXdt,r}g rrjv nioriv nai rov (pofSov nai rrfv iy- lo
npdreiav. Nai^ (pVM-h '^vpie. 'AXXa vvv êXco Ooi^ <pr]Oiv^

Sr/XcÔai nai rag dvvajieig avrcov^ iva vorjOr/g^ rig avrc^v
riva Svvajiiv exsi noci ivepyeiav. diTtXai yap eioiv ai
ivepyeiai avrc£>v' neivrai ovv irti dinaiov nai adinov' Ov
ovv Ttioreve rc^ dinaicD^ rcp de ddincD jxr) TtiOrevOrjg' ro 15
Ttpavg idrtv noa r}6vxiog. avrtj ovv rj f.t.aHpo^vf.da xaroiHEi juera ra)v rijv
Tti6riv ixovraov oXoKXypov. 7] 6\ 6B,vxoXia acppcov idriv. Eira in rrjg aq>po-
dvvr/s yiveraL Ttinpia, in 8e rrjg Tiinpiag Bvjnog, in ds rrjg opyrjg jurjvig. ro
ovv ayiov Ttvevjia (hg rpvqêpov 6v na\ jir/ exov 6vvr/Êiav fXEra rov dnXrj-
pov nai Ttovrjpov TtvEvjiarog aTtoxGJpEL aTto rov roiovrov av^pooitov na\
^r/rEi rov naroin^6ai juEra rov jj.anpo^v).iov, nca yivErai 6 av^pooTtoS inEivog
nEvbg rov TtvEv/xarog rov dinaiov nai oXcog aTtorvcpXovrai aTtb rrjg Siavoiag
rrjg dya^rjg.
Mand. VI, p. 50, 9 —
p. 54, 6. Pseudo-Athanasius ad Antioclmm c. 6
p. 17 sq. "AnovE nai rrjgÊnrrjg ivroXrjg' ivErEiXdjxrjv 6oi iv ry TrpoSr^ iv-
roXy iva (pvXdB,yg rrjv 7ti6riv nai rbv q)6ftov nai iynparEv6r;/ {rrjv iynpd-
rEiav K.). aTtEnpi^rj 6 'Avrioxog' Nai, nvpie, ovrcog i6riv. XkyEi {aTtEnpi^}/
A.) avro) 6 i7ti6no7tog 'AXXd vvv êXgo 6oi 6r]Xa)6at nai rdg dvvdjuEig
avrayv, iva vorJ6yg rrjv 8vvaj.iiv r}v £X0v6i nai {rrjv add. A.) ivipyeiav.
SiTtXai ydp Ei6iv. HEivrai ydp {ovv A.) iTti dinaiGo {dtnaiov A.) nai aSinco
{ddinov A.). 6v ovv 7ti6rEVE tg? dinaico, ra> Ss ddinGo jirj {jir/dh' A.) 7it6r£v-
6yg. rb ydp dinatov opBijv b8bv exe^} tô 81 d8inov 6rpEf5Xrjv {rb ydp —
6rpEf5Xrjv om. A.). 8vo £i6zv dyyeXoi jiErd rov dv^pcoTtov, £lg rijg 8inaio-
dvvrjg nat eJg rrjg 7tovrjpiag (6 na\ 6 Elg rijg 8tnaio-
E\g rrjg Ttovijpiag,
dvvr/g A.). na\ (oni. A.) 6 jilv rfjg SinaLodvvr/g dyyeXog rpvfpspog Edri nal
aidxvvrr/pbg na\ Ttpdog na\ idxvpog. orav ovv {ovv om. A.) ovrog i7t\ rr/v
Mand. V, II. 5. tdxv£ ovv c. L. (ubi c Sinaiov dSinov correctum —

Ps.-Ath., et verss., Idxvpov {idxvpov, esse dixit Angerus S/wa/o? xa\ dSixoo,
Idxvdov'^.) L. — avraig c. verss., sed super utroque co notatum esse ov
havraig L. relulit Tischdf.), Ps.-Ath. (A.), i7t\ Si-
Mand. VI, I. 14. i7t\ Stnaiov na\ jiaioo na\ dSinco Ps.-Ath. (IJ.) 15.
dSinov (cf. Mand. VIII, p. 56, 6 sq.) c. jit/ c. L., jii/Siv Ps.-Atli. v.
MAND. VI, 1. 2. 51
yap Sbcaiov op^rjv odov exsi^ ro de adixov Crpef^Xrjv.

dXXa 6v rf/ op^r) odcp Ttopevov 7iai ofJiaXrf^ rrjv Se Orpe-
/SXr/v eaOov. j) yap Orpef^Xrj odbg rpifiovg ovn exBi^ aXX
dvobiag xai TrpoOnojujuara TToXXd nai rpaxeia iort jtai
5 dHav^codrjg. /3Xa/3epd ovv iori roig iv avrfj TTopevojuevoig.

01 6e rfj op^fj 6d(p Tvopevojuevoi ojuaXcDg TtepiTTarovOi 7ia\
dTrpoOjcoTTGog' ovre ydp rpaxeid ioriv ovre dxav^GDdrjg.
/SXeTteig ovv ori Ovjucpopdrepov iori ravrrj rrj 0(5g5 tto-
peveOâi. 'ApeOxei juoi^ <PVH-^^ nvpie^ ravrrj rrj od(p no-

10 peveOâi. UopevOrj^ q^r/Oi^ yia\ og dv iB, oXrjg 7capdiag
iTtiOrpeipr/ jrpog nvpiov^ nopevOerai iv avrfj.
11. "Anove ovv^ cprjOi^ 7tep\ rijg Triorecog. Svo eioiv
dyyeXoi juerd rov dv^^pcoTrov^ eig rfjg di^caioOvvrjg 7ca\
eig Uc^g ovv^ (pVH-h ^^vpie^ yvcDOojuai rag

rfjg Tcovrjpiag.
15 avrcov ivepyeiag^ ori djuq)6repoi dyyeXoi jxer ijuov naroi-
Tiapdiay 6ov dvafSfj, evBîoog XaXei jj.ara dov Ttspi diKaiodvrTjg , Ttspi ayvElaq,
TiEpi dEnvorrjrog Hoi TtEpi avrapxsiag {x. n. avr. om. A.) nai itEpi navrog
ipyov dixaiov hccl napi nddijg dpsrrjg ivd6B,ov (nal nEp\ navrog Ipyov
dyaôv A.).ravra ndvra orav Eig rrjv xapdiav 6ov avafty, yivcodKE ori
o ayyEXog rrjg dmaiodvvyg jiErd 6ov i6riv. rovroa ovv ni6rEVE nai roig
epyoig avrov xai Eyxparifg avrov yEvov [rovrco —
yEvov om. A.). opa ovv
•HOLL rov dyysXov rrjg novr/piag rd Epya [avrov rd novypd add. A.). npcZ-
rov {npb A.) ndvioov 6B,vxoX6g i6ri nal ninpbg hocl dcppoov , nai rd Epya
avrov novr/pd, Hara6rpEcpoyra rovg 8ovXovg rov êov. orav ovrog ini
rrfv Kapdiav 6ov dva^y., yv&)î avrbv ini (1. dnb) r&v Epyoov avrov
Mand. VI, I. 8. 6vjii(popGDr£pov. nor etc. Hom. XXV

in Luc. (Opp.
L. 6vjucpEpcSrEpov. III, 973): quod
cui displicet, tran-
si
II. 12. 13. 8vo Ei6iv dyyEXoL nrX. seat ad volumen, quod titulo Pastoris
Origenes de princ. III, 2,4 (Opp. I, scribitur, et inveniet cunctis homini-
140): sed et Pastoris liber haec ea- bus duos adesse angelos, makim qui
dem declarat dicens, quod bini angeli ad perversa exhortatur, et bonum qui
singulos quosque hominem comiten- ad optima quaeque persuadet. Cassia-
tur, et si quando bonae cogitationes nus CoUat. VIII, 17: nam quod uni-
cor nostrum ascenderint, a bono an- cuique nostrum duo cohaereant angeli,
gelo siiggeri dicit, si vero contrariae, id est bonus et malus, scriptura testa-
mali aiigeH dicit esse instinctum. Hom. tur, de bonis quidem de utris- —— ,
XII in Luc. (Opp. III, 945 sq.): uni- que vero liber Pastoris plenissime
cuique duo assistunt angeli, alter iu- docet. XIII, 12: adiacere autem ho-
stitiae, alter iniquitatis. si bonae co- mini in quamlibet partem arbitrii li-
gitiitiones in corde nostro fuerint, et ])ertatem etiam liber ille qui dicitnr
in animo iustitia pullulai-it, haud du- Pastoris apertissime docet, in quo an-
bium quin nobis loquatur angelus geli unicuique nostrum adhaerere di-
Domini, si vero mala fucrint in nostro cuntur, id est bonus et malus, in
corde versata, loquitur nobis angelus hominis vero opinione consistere, ut
diaboli. quomodo igitur per singulos eligat quem sequatur. IB. jiErd c.
homines bini sunt angeli, sic opi- Ps.-Ath. Ant. ct verss., om. L.
52 HERMAE PASTOJi
KOvGiv^ "yliiOVE^ (prjoi^ noii avvis avrdg. 6 juev rrjg Stnaio-

Ovvijg ayyeXog rpvcpepog iort nai aioxvvnjpog nai npavg
nai riOvxiog. orav ovv ovrog iiti rr]v napdlav Oov dva^rj^
[evêcDg XaXei juerd Oov nepi SiiiaioOvvrfg^ nepi dyveiag,
nepi Oejuvorrfrog nai Ttepi navrog
avrapneiag na\ 7rep\ o
epyov 6i7iaiov nai nep\ ndorjg dperfjg evdoôv. ravra

Ttdvra orav eig rr/v napdiav Oov dvafir]]., yivcoOne bri o
ayyeXog rrjg 6inaioOvvr/g juerd Oov eOri. ravra ovv eOri ra
epya rov dyyeXov n/g dtnaioOvvr/g. rovrcp ovv nioreve nai
roig epyoig avrov. opa ovv na\ rov dyyeXov rfjg Ttovrjpiag lo
rd epya. npcDrov ndvrcDv o^vxoXog eOri yiai TTinpog na\

dcppcDv., nai rd epya avrov novr/pd., naraOrpecpovra rovg
dovXovg rov Bêov' orav ovv ovrog ini rr/v napdiav Oov
dva/Sfj^ yvcdB-t avrov dnb rd>v epycov avrov. IIcDg^ (p^/î^
nvpie., ovn iniorapai. "Anove^ ^rjoiv^ nai

vorjOcD avrov^ 15
Ovverog yivov' orav 6t,vxoXia Ooi rig npoOneOrj tj ninpia^

{yy&)Bi ori i:H rov novrjpov xai f.a6oKdXov eidir A.). Xayti avrci) 6 SovB,
{8ov^ om. A.) 'Ayrloxog Tlcbg, nvpiE {xvpis om. A.), roijdoD {/.isv add. A.)
avrov ovH iTrldrajLiai, iav jutf 6i8ax^<iJ nara Xoyov. Xiyei avr&) 6 iTtidHOTtog
"AHOve X£7tro/.i£pGbg nal dvvsrbg {6vv. c. A., iii B. evamiit) yivov {nai jtia-
Hpo^vjiog add. A.). orav o^vxoXia 6ol rig Tcpo^sA^y rj niHpia, yivaj^HE
ori aihog i6riv iv 6oi {orav —
iv 6o\ om. A.). slra Xoinov iTCi^vpiiai
7tpdt,£GDv TtoXXcji^ HOCL TtoXvriXEia i8E6jiidra)v nat HpainaX^v noXXobv nai
noiniXGDv rpocp&v nai ov SEovroov nal ini^vjiiiai yvvaiHCJv holi nXsovEîai,
vn£pij(pavia r£ nai dXo8,ov£ia nai o6a rovroig napanXjj6ta {Eira Xoinbv
inL^vjda yvvaiHOJV nal HpaLnaXcbv noXXcbv holl iniî^jiia npdB,Ecov, nXEO-
v£B,iag holl vnEprjqâviag rd rovroig ojioia A.). ravra ovv orav inl rijv
hocl
Hap8iav 6ov dvaftirj {orav ravra in). ri/v Hap8iav 6ov avafta)6iv A.) yi- ,
vcj6he ori b dyyEXog rijg novijpiag i6riy iv 6oi {jiErd 6ov A.). 6v ovv iniyvovg
rd Epya avrov dn66ra dn avrov Hal jir/8£v ai'rcb ni6rEV£ {6v ovv ni6r£VE —
om. A.). ^x^^S ovv {ovv om. A.) djiqjoripcov r&)v dyyiXcjv {r. dyy. om. A.).
rdg ivEpyEiag. 6vv£g avrdg. n£p\ jlev [ro2s Epyoig\ rrjg ni6r£CDg avrr/ i6r)v
Maiid. VI, il. 1. 6vvL£ {d. Y>.bo, 11. ncrc probitatis ct dc omni. virtute
ISim. V, 5) c. vcrss. (intcUijê), 6uviEig honcsta. liacc univcrsa quum in cor
L. 4 —1. EvSEGjg XaXEL — 6ov dva- tuum ascenderint pal., cooitare te
fjf/
om. L.proptcr homocotcleuton. faciet de iustitia, dc abstincntia a
rcstitui c Ts.-Ath. et Ant. collatis Ibrnicationc et dc rcbus bonis et elee-
verss. continuo loquitur tecum dc iu-
: mosyna et de omnibus. haec omnia
stitia, de ])udicitia, de castitatc, dc quum tibivcnerint in cor tuum aeth.
bcnignitate, dc venia, de caritatc et 8. i). ravra ovv —
8iHaLo6vvi/g c. L.
de ])ietatc. haec omnia quum asccn- ac, om. v. IL 12. na) ntHpbg
]).
dcrint in cor tuum vulg., continuo na) dqypd^v c. Ps.-Ath. Ant. et verss.,
invcnics tcmct i})sum loquentcm de om. L. 15. 1(>. na) 6vvErbg yivov c.
iuslitia, dc sanctitate, dc castitatc, de Ps.-Ath. Ant. v., om. L. ]). ac.
Iragilitatc {dnparEiag'^), dc omni gc-
MAND. VT, 2. 53
yivGD6x8 ori avroq lariv iv 6oi' eira iTTiBvjuia TTpaPytcDv

TToWcDv jiOLi iroXvriXtia ibeGfiarGDv TtoXXwv nai jueBv-
OjudrcDv nai npai7raXd>v ttoXXc^v nai TrovdXGOv rpvcpcov
7iai ov deovrcDv nocL iTri^v/jiia yvvauKBv nai TtXeoveîa nai
5 V7repr]q)avia TroXXr'] rig na\ dXa8,oveia nai o6a rovroiq
TrapaTrXrfOid iori ravra ovv orav iTci ri}v
nai ojuoia.
napbiav Oov dvaftff yivGD(57ie ori 6 ayyeXog rrjg tto-

^
vrjpiag ioriv iv 6oi. 2v ovv iTtiyvovg ra epya avrov

djroOra dn avrov^ jirjde avrcp rrioreve^ ori ra epya av-
10 rov TTovrjpd eiOi nai dovjxcpopa roTg dovXoig rov êov.
exeig ovv djicporepcDv rcdv dyyeXGDv rag ipyaoiag' Ovvte
avrdg nai rrioreve r(p dyyeXcp rrjg dinaio6vvr]g' ano de
rov dyyeXov rrjg Ttovrjpiag dTroOrr/^t^ ori fj didaxr/ avrov
TTovrjpd iori jravri epycD' idv ydp rj rig TTiOrorarog
15 dvrjp., nai rj iv^vjjLrjOig rov dyyeXov rovrov avafSfj iTti
ri]v napdiav avrov.^ dei rov dvdpa ineivov rf rrjv yvvaina

iâjiaprrjOai ri. idv ê ndXiv novrjporarog rig f/ avrjp
fj yvvrj.^ 7ca\ dva/3r) ini rrjv napdiav avrov ra epya rov
dyyeXov rfjg dinaioOvvrjg^ iB, dvdynrjg avrov ayaôv
dei
20 Ti TTOifjOai. (SXeTteig ovv^ (prjOiv^ ori jtaXov i6ri rcp ay-
7} iyToXrf, ira toig epyoiq tov dyyeXov trjg diHatodvvyg 7ti6tEi)6yg [dvveg
avtag nai TtidtEve ta> dyyeXGo trjg diKaiodvvrjg , djto 8e tov ayyeXov trjg
Ttorr/plag aTtodtr/Bi A.) nai ipyaddjiiEvog avta ^rfdyg tS) ^8(S>, oti avt^ 7]
86B,a dg tovg al^vag. djLiTJv {nai ipyaBôfjievog tb dya^bv edy 7]vXoyr]i.dvog
eig tovg aicovag A.).
xintiochus Hom. LXI p. 1121: 8vo ydp eidiv dyyeXoi jietd tov dv-
BpooTtov, elg trjg 8iKawdvvr/g, eig trjg Ttovr/piag. kocl o jiev tr\g 8iKaiodvvr}g
dyyeXog aldxwtrjpog Kai itpavg Koa rjdvxiog idtiv. otav ovv ovtog iTti trjv
KapSiav tov dvS-pojTtov dvaft^, evêaog XaXei jiet avtov nepi SiKatodvvrjg,
Ttept dyveiag, itepi def.iv6tr]tog, itepi avtapKeiag, nepi itavtog epyov 8inaiov,
nep\ nddrjg dpetrjg ev86B,ov {iv86B,ov Fabricius). otav ovv tavta ini tr/v
Kap8lav tov dv^pconov dvafty, dpi8r/X6v idtiv oti b dyyeXog trjg 8iKaiodvvr/g
fiet avtov idtiv. tov 8e dyyeXov trjg novr/piag td epya' npcbtov ndvtaov
6B,vxoX6g idti koll niKpbg Kai dq^paov, Koi td epya avtov novrjpd, Kata-
dtpeqjovta tovg 8ovXovg tov êov. otav ovv ovtog in\ Kap8iav avB^pcDnov
avafjr/, 8el yvoovai avtbv dnb tcbv epyoov avtov' otav yap oB,vxoXia ttg
tivinpodiiX^y r) ntKpia, (pavepwg b toiovtog iv tg? dv^pobnGO idtiv. etta
ini^vpua npdB,eGDv noXX£>v Koa noXvtiXeia iSedjndtoDv noXXoov kocl notKiXoov
Maiid. VI, II. 1. eita c. L. Ant. Ps.-Ath., tpocpobv L. 9. jir)8e c. L.

et vcrsR.,Xotn6v aJd. Ps.-Ath. 2. ac, Kca jir/Sev Ps.-Ath. 11. dvvie
noXineXtta c. P.s.-Ath., Ant., L. (Anj^^), c. L., dvveg Ps.-Ath. 14. ntdt6tatog
noXvteXeiat L. (Tischdf.). 3. tpv- c. L. v. (felicissinius , l. fidclissimus),
cpobv Ha\ c. Aut. p. ac. rpocpuv nai
, lidelis p. (ae.). 17. x)- ^^- ^'-'V-
54 IIERMAE rASTOR
yeX(p rrjg diKaioOvvrjg dHoXov^tiv ^ rcp de ayyeX(p rrjg
TTovrfpiag aTroraâOâi. rd juev Ttepi rrjg Triorecjg avrrf

7] ivroXr/ SrjXoi^ iva roig epyoig rov dyyeXov rfjg dixaio-
Ovvrjg 7ti6rev6rjg.^ nai ipyaodjuevog avrd ^rjOrj rcp êcp.

7ri6reve de ori ra epya rov dyyeXov rfjg TTovrjpiag x^- ^
Xend i6ri' fxrj ipyaôjuevog ovv avrd 8,rj6rj rcp Bêcp.
ÊvroXrj Sj
Eccios. XII, ôprj^^rjri^ <prj6i^ rov nvpiov nai q)vXa66e rag iv-
13.
roXdg avrov' q}vXd66cDv ovv rdg ivroXdg rov êov e6rj
Svvardg iv 7rd6rj rrpdêi^ nai rj Ttpdîg 6ov d^vyxpirog lo
e6rai. qôfiovjjievog ydp rov nvpiov iravra %aXd)g ipyd6rj'

ovrog de i6riv 6 cpofiog^ ov dei 6e (po/3rjB^fjvai xai 6gd-
^fjvai. rov de didftoXov fxrj qjofirj^fjg' cpofiovjxevog ydp
rov nvpiov HaraKvpiev6eig rov diaftoXov^ ori dvva/xig iv
tpvcp^v xai iTCi^vjiia yvvamSjv xai 7tXE0V£B,i&)v ytai vTtEprjcpavEia yiai

oXaByOVEia nai o6a rovroig idri TtapaTtXrjdia Kal ojuota. dXA.a nai al no-
vjjpai ivB^v/LiTJdEig avtov 7tpoddx^M£y ovv anpi(5S)g kavtoig nai
Eidi Ttadai.
T&3 dyyEXcp r&? Ttovrjp^ d7totaB,(6j.iEâ ^ xSi dyyiXcp trjg dinaiodvvrfg dxo-
XovS^rjdGojLiEv.
Mand. VII, p. 54, 8 —

p. 56, 3. Pseudo-Athanasius ad Antiochum c. 7
p. 19: Nvv dnovdov {"AnovE nai A.) trjg kf^dojar/g ivtoXrjg TtEpi tov cpoftov
{tc. t. om. A.) (pofôv tov nvpiov {êov A.) nai cpvXaddE tdg ivtoXdg
cp. •
avtov, nai Edy dvvatbg iv {Ttddr/ add. A.) 7tpdB,Ei, nai rj 7tpdB,ig dov ddvy-
npitog ^dtai [7iai rj —
Edtai om. A.)' cpoftovjiEvog {ydp add. A.) tov nvpiov
Ttdvta naXd ipyddy. ovtog idtiv 6 cpoftog, ov Sei dE cpoftrj^fjvai {ovtog —
cpofSri^rjvai om. A.). tov didôXov {.ir} cpoftrj^yg, oti dvvajj.ig iv avta> ovn
Edtiv ov8e cpofSog' iv ch 61 y dvvajiig -g (1. 77) ^v8oB,og, na\ cp6(5og iv
avto). 7tdg ydp 6 dvvajav ^x^'^ ^^^ cp6f3ov ^x^^> o ^^ MV ^X^'^ dvvajutv
vTtb 7tdvtoov natacppovEitai. 6 SovXog (1. cp6fiog) ovv tov nvpiov idxvpog
idti nal (pofiij3r]Ti ovv tbv nvpiov, nal ^f}dxi avt^ cpv-
XdddoDv tdg ivtoXdg avtov Eig tovg aimvag {tbv didftoXov jirj cpof^rj^^g,
oti dvvajtig iv avt^ ovn sdtiv. jidXXov dl cpoftrjSrfti td k'pya avtov td
Mand. VI, II. 1. 6e c. Ps.-Ath. natadtpocp-qv 'iji-

tbv 6idf3oXov Eig
(A.), p. ae. (et), om. L. td. L.
2. 'ipya tov nvpiov,
7taXiv 6^ td jilv
tdg. 4. ^rjd^ c. L. v. tovtsdti tdg ivtoAdg dyaTtijtiov na)
ae. ^fjdyg
,
Ps.-Ath. p. TtonitEov, td 6\ Epya tov 8iaf56Xov

Mand. VU. 12 - p. 55, 6. Clcmcns cpofiijtEov na\ ov ttou/teov 6 /.iev ydp
Alex. Strom. II, 12, 55 p._458 c Pa- tov Beov (p6f5og TtaiÊVEi nal Eig dyd-
storc laudat: cpofirjtEOv ovv tbv nv- Ttrjv dTtonaîdtrfdiv 6 6h twv rov ,
piov XE.yEi Eig oinoSojitjv dXX' ov 6iafi6Xov Epycov /.ddog ex^^ dvvoinov.
,
MAND. VI, 2. VII. 55
avrcp ovH eOTiv. iv gd dvvajuig ovn eOrtv^ ovde gôfSog'

iv cb de dvvajuig fj evdoPôg., jiai (p6/3og iv avT(p. ndg yap
6 dvvajuiv exGov (p6/3ov exei' b 6e fjir} 'excov bvvajiiv xmo
TTavTGDv HaTacppoveiTai. cpoftrj^rjTi de to. epya tov dia-
5 /SoXov^ ori TTovrjpa iori. cpopovfxevog ovv rov Hvpiov ovn

ipyaOrj avra^ aXX (X(peB,rj (i.7r avrc^v. di66oi ovv ei6iv
o\ (p6poi' iav yap prj êXrjg ro Ttovrjpbv ipy(x.6a6âi^
cpopov rbv nvpiov ovn ipya6rj avro' iav de êXrjg
noci
TtccXtv rb dyaBbv ipycx6a6âi^ (pofiov rbv nvpiov nai
10 ipya6rj avrb. S6re b cp6f3og rov nvpiov i6xvp6g i6Ti nai

peyag nai evdoôg. cpoî]^riri ovv rov nvpiov nai B,rf6ri
avrcp' nai o6oi av
avrov tcdv cpvXa66ovrGDv
g)0/3r/B^c36iv
rag ivroXag avrov ^r\6ovrai rcp êcp. Aia ri^ cprjfii^
^
nvpie^ eiTtag nepi rcdv rr/povvTGDv rag ivroXdg avrov

15 Zrf6ovrai rcp ^-e^^ "Ori^ cpr/îv., 7rd6a rj nriîg cpo/3eirai
rov nvpiov^ rag de ivroXdg avrov ov (pvXa66ei. tcdv ovv
TtovTfpd, iva fiT} xaraKvpiev^yg vtc avr^v, ori 7tovr/pd eidiv. idv ovv /nrf
^£X?j6j;/g rb novr^pbv ipyd6a6âi, cpoôv rbv Kvpiov ndvrore, noii /.irf iTti-
Xdî^ rbv q)6(5ov avrov 6 ydp exoov rbv (poftov rov Sêov iv ry Kapdioi.
'
avrov ovdeTtore iv^vfxeirai Ttovf/pbv iv r^ Siavoia avrov, koli ipyaôjtievog

rb dya^bv exei d^Gorjv iv havr^ eig rovg aicbvag A.).
Antioclius Hom. CXXVII p. 1236 sq.: qioftij^rjri ydp, q)7j6iy, rbv Kvpiov
xai (pvXa66e rdg ivroXdg avrov. q>vXd66GDv Se rdg ivroXdg rov Sêov e6-^
Svvarbg iv 7td6i;j 7tpdB,ei, xoa rj 7tpdB,ig 6ov d6vyKpirog e6raL. cpoftovjuevog
ydp rbv Kvpiov Ttdvra KaXS)g ipyd6xj. ovrog i6riv 6 (p6f5og, ov dei 6e
(pofjTjBrjvai, rbv Se SidftoXov jurj
koci 6go^tj6i;j. (poftrj^^^g. cpoftov/.ievog
ydp rbv Kvpiov KaraKvpiev6eig rov diaftoXov , bri dvva/.iig ovk e6riv iv
avrSi' iv ca de dvva/xig ovk e6riv, ov8e (p6ftog, iv 6? rj dvva/.ag rj ev8oB,og,
Koa 6 (p6ftog iv avrS). Ttdg ydp b 8vva/iiv exGov kocl (poftov exei' 6 8e /irj
exGov 8vva/iiv vitb Ttdvroav KaracppoveiraL. (poftTj^Tjri 8e rd epya rov 8ia-
ftoXov, ori 7tovrjpd ei6i. (poftov/ievog 8e rbv Kvpiov ov (poftrjîj6i;j rd epya
rov 8iaft6Xov Koi ovk ipyd6rj avrd, dXXd qêvByi^j aTt avrchv. 816601 ovv
eidlv ol cp6ftoi. ei ov SeXijg(1. êXetg) rb Ttovrjpbv ipyd8,e6âL, cpoftrj^rjri
rbv KvpLov, Ka\ ovk ipyd^y (1. ipyd6r;j) avr6. oo6re 6 <p6ftog rov Kvpiov
i6xvp6rep6g i6ri kccl ev8oB,og. kol o6ol dv q)oftrjâ)6iv avrbv koll rrjprj6cj6L
Mand, VII. 2. rj ev8oB,og c. Ant. rbv êbv (poftov L. 10. ipyd^-^ c.

V. p., ^ eV60S05L.Ps.-Ath. 3. q)6- yernfi. ipydciy h.Ani.
, 10. 11. i6xvp6g
ftov c. L. Kdi cpoftov Ps.-Ath. Ant. i6ri koll /leyag koll iv8oB,og c. L. ct
ae.,
V. i6ri c. L., ei6i Ant.
5. 6. verss., etiain Ps.-Ath., i6xvp6rep6g
avrd c. Ant., avrdg L. 7. /irj ante i6ri kocl ev8oB,og Ant. 12 16. koll —
êXi;jg c. Ps.-Ath. Ant. {ov). ae. (no- 0601 dv —
(pvXd66eL c. L. Ant. p. ae.,
lurvis), ora. v. p. 8. cpoftov rbv oin. v. 15. Kri6ig cpofteirai c.
Kvpiov c. Pb.-Ath. (A.) Ant. et verss., verss. et Ant., Krrj6Lg cpoftrjrai L.
56 IIEllMAE 1'ASTOR
cpo/3ovjutvGDv Hai (pvXaOOovTCDv rag tvroXag avrov^ htti-
vGDv i) ^GDij iori Ttapa rcp êcp' rcdv de jbirf cpvAaOOovroDv

rag ivroXag avrov^ ovde ^cdtj iv avroig,
'EvroXrj rj\
EiTTOv 6oi^ q)rj6iv^ ori ra ycriOpara rov Bêov binXa 5
iori' noii yap fj iynpareia diTrXrj ioriv. ini rivoDv yap

dei iynpareveOâi^ ijti rivcDv 6h ov 6ei. yvcDpiOov poi.^
cprfpi., jcvpte., ijri rivcDv 6ei iyxpareveOât., iiti rivcDv 6e

ov 6ei. "Anove^ cprjoi. ro novrjpbv iyuparevov 7cai prf
Ttoiei avro' ro 6e dyaôv pifj iynparevov., dXXa noiei lo
avro. [idv ydp iyxparevOrj ro dyaôv ju?) TToieiv^ dpap-

riav jueyaXffv ipya8,rf\ ' iav 6e iyjcparevOTj ro rcovrjpov
prj TTOieiVj 6inaioOvvrjv jueyaXrjv ipya8,rj. iyicparevOai ovv
dno Ttovrjpiag naOrjg ipya8,opevog rb dyaôv. UoraTrai^
(prjpi^ nvpie^ eioiv ai Ttovrjpiat^ dcp wv 6ei fjpdg iyjcpa- 15
tag ivtoXas avrov, îjdoytai t&> êgj iTCei nai Ttada xtidig (poftEitai avtov,
'
tas Se ivtoXag avrov ov cpvXd66Ei. tcov ovv (pofSovjLiEvaov avtbv xai cpv-
Xaddovroov rdg ivroXdg avrov, inEivcov rj 8,gotj idriv Ttapd ro) êo).
Mand. VIII, p. 56, 5 — p. 59, 16. Pseudo - Athanasius ad Antiochum c. 8

p. 19 sq. :
"Aôve nai îjg oydorjg ivroXrjg itEpi iynparEiag' vorfdov oti
rj iynpdtEia dntXrj [nEpi iynparEiag v6r/6ov ori 8i7tXrj A.) i6riv. ini
rtT^GJT/ ydp 6Et 6e iynparEVE62âi , iyti rivcov 8e ov 8ei' ro Ttovr/poy
iynparEVE6âi nal juif TtoiEiv avro, rb 8e dya^by fxff iynparEvov, d\Xd
TtoiEi avro. dnovs 8e XETtrojiiEpobg. ——
'EynparEvov anb 7td6r/g Ttovijpiag
{iiti tivGov 8£i iynpatEVE6âi nai fxrj TtoiEiv avrd. iynparEvov aTtb 7td6r/g
Ttovr/piag, ipyaôfXEvog rb dyaBov. dnovE A.EzrojLi£pGbg A.), ditb HE^v6f.iarog

avofiiag , drtb rpvcpr/g 7toyr/pdg, d^tb iSi^/iiarGoy 7toX\Gbv nat 7toXvt£Xcby,
TtXovtov, navxr/6EGog, v2pr/Xo(ppo6vyr/g nal v7topr/(paviag nat zp£v8ovg noct
nataXaXiag noct V7tonpi6EGog ncct fiyr/6inaniag nott 7td6r/g (i\a6(pr/fiiag [na\
TtoXvtEÊiag TtXovtov nat fiyr/6tnaniag nat (5Xa6(pr/fdag A.). tavta td ipya
7tovr/pd i6ri {eIîv A.) ry ^go^ r&rv dy^pGOTtoov. rovrcov ovv ta>y ipyoov {ovy
t. ^. om. A.) 8ei iynpatEVEdâi tbv 8ovXov tov Beov' 6 ydp fir/ iynpa-
Mand. VII. 1. 2. iuEiyGoy pcccabis) p. (nam quomodo si a bono

c. verss.
et Ant., hcovtcov L. 3. avtov
actu te abstinucris, delictum admittis)
c.
V., avtGby L. —
avtolg c. v., avr<S> ae. (si cnim abstineas ne aâs bonuni,
(super Gj notato oig) L. magnum peccatum erit tibi), om. L.
Mand. Vlll. 11. idy ydp iynpa- 13. ipyd^x/ ^- ^- V- (operaris), ipydorj
r£v6r/ rb dyaBbv fir/ 7tot£lv, dnapriay v. (scies, 1. facies) ae. 15. r)/.idg.
fiEyaXr/y ipydS,^ c. v. (si autem ab- L. y/ioby.

stinucris a bono et nou id leceris,
MAND. VII. VIII. 57
TEveOâi^ "Anov8^ cprjoiv^ aTro juoixîag nai TTopvaiag^ ano

/ie^vOjuarog dvo/uiag^ aTto rpvcpfjg TTovrfpdg^ drro ideOjua-
rcDv TtoXXcDv 7ia\ TtoXvreXeiag irXovrov nai navxriOeoDg
noii vil^TjXocppoOvvyig nai vneprjcpaviag ncd ano ipevOparcDv
5 na\ naraXaXiag 7ia\ VTronpioecog^ pvrjOinajtiag nah naOrjg
dXXrjg ^XaOcprjjLiiag. ravra rd epya ndvrcov novrjporara
eioiv ev rrj ^cor) rcDv dv^pconcDv. dno rovrcov ovv rcBv
epycDv 6eieynpareveOâi rov dovXov rov ^êov. 6 ydp
prj eynparevojuevog dnb rovrcDv ov Svvarai ^jjOai rcp
10 êcp. dnove ovv rd dnoXov^â rovrcDv. "Eri ydp^
noci
cprjpi^ nvpie^ novrjpd epya eOri^ Kai ye noXXa^ cprjoiv^
eOriv dcp cdv dei rov dovXov rov êov eynpareveOâi'

nXefupa., ipevOpa., dnoOrepr/Oig^ ^/jevdopaprvpia., nXeoveîa^
iniB^vpia novr/pd^ dndrrj^ nevoSoîay dXa8,oveia nai oOa
10 rovroig ojuoid eiOiv. Ov donei Ooi ravra novrjpa eivai^
Kai Xiav novrjpd roig ôvXoig rov 'êov. Tovrcov ndv-
rcDv dei eynpareveOBâi rov SovXevovra rcp êcp. eynpd-
revOai ovv dnb ndvrcDv rovrcDv., iva SrjOrjg rcp ^-ep^ nai
tevojLiEvos TovTojv ov Svvatai ^rj6ai tgo 5ec5 (r&3 5. om. A.). ockove 8e Hai ta.
aH6A.ovâ tovtgdv {axovE xal to. 6v6/.iaTa tovtgdv iJTOi an^XovBâ A.). AiyEi
o 8ovB, [o 8. om. A.) ÂvtIoxos "Etl [Ttoia A.) ydp, nvpiE, Ttovrjpd Eidiv Epya;
XkyEi avxQ) 6 ETtldxoTtos Kai noWd Eidiv [Ttovr/pd add. A.), dcp' chv 6ei tov
dovXov Tov Êov iyxpaTEVE6âi' TiXoTtij {kX. om. A.), TpEvdog, d7to6T£pr}6ig,
TpEvSojuapTvpla, TtXsovE^la, dXaôvsia, nai o6a tovToig ojnoia. t/ ov 6okei
6oi Ttovrjpd Eivai TavTa; dTtEKpl^r/ Kai Xiav Ttoyr/pd toig dovXoig tov ^êov
{koi aTtEKpi^rj Nai, 8ov\e tov êov A.). Xiyei avTO) 6 irti^KOTtog 'EyKpd-
TEv6ai ovv dnb ndvTODv tovtcov [Tovtcjv ndvTGov Sei iyKpaTEVE^âi tov
8ovXov Tov Beov A.), iva ^tjî/ tod 5£g3 Kai iyypaq)7J6p [iyypacpf/ A.) /tiETd
ta)v lyKpaTEvofXEVGov. d jliev ovv Sei syKpaTEVE^âi TavTd i6Tiv a ds Sei
.
6e jir] iyKpaTEVE6âL, dXXd noiEiv, aKOVE {d j/ev ovv —

aKovE om. A.). ndv-
toav npGJTov [npb ndvToov A.) ni6Tig, (poftog Kvpiov, ojiovoia, dydnrj, /jt/-
fiaTa diKaio6vyr/g dXr]Êia, vnojiovrj. tovtgov dya^GOTEpov ov8ev i6Tiv iv
,
Ty ^Goy Ta>v av^pGonoov' TavTa idv Tig (pvXd667;j koll j.ir] iyKpaTEvrjTai an
avTojv [KaL jirj —
avT^v om. A.), /xaKdpi6g i6TLv iv Ty ôoy avTov. Eha
tovToov Ta [td TovtGov A.) dn^Xovâ ccKOve' XVP^'-^ vnrjpEtEiv Koi opcpa-
Mand. VIII. 1. 2. dnb j.iE3v6jia-L. Ant. v., koz noXvtEXojv, nXovtov

c.
tog dvojiiag, dnb tpvq^rjg novrjpdg Ps.-Ath. p. divitiarum cupiditate ae.
,
c. 11. noXXd. L. noXXai.

Ps.-Ath. (cf. Ant.) coliatis verss. 14. novrjpd
(ebrietate et comessationibus malignis c. L. (Tischd.) Ant. ae. (cmend.), no-
v.\ ab ebrietate, ab iniustitia, a de- vr/pia L. (Ang.). 17. 8ei c. Ant. et
litiis plurimis et luxuriosis jj. et ab verss., ds L.
; 18. «?r/(?^s c. L. (Tischd.)
ebrietatc iniusta, luxuria prava ac), et Ps.-Ath., ^7J6ag L. (Ang.).
om. L. 3. Kal noXvTEXîag nXovTov
58 HERMAE PASTOR
iyypacpfjOrj juerd rcdv iyKparevojuevGOV avra. cbv jxev ovv

dei 6e iyxpareveOâi^ ravrd ioriv. d 6e 8et Oe ju^ iy-
npareveOâi^ cprjoiv., dXXd jroieiv^ dnove. ro dyaôv prj
iyxparevov^ dXXd Ttoiei avro. Kai rc^v dya^wv fxoi^
qyrffxi^ nvpie^ drjXcDOov rrjv dvvajuiv^ iva Ttopev^c^ iv 5
avroig nai dovXevOco avroig^ iva ipya6ajuevog avra

dvvrj^cD 6GD^fjvai. "Axove^ g^rjî^ xai rwv dya^-cdv ra
epya^ d ye dei ipydê6âi xai /j.j) iyxpareve^Bât. rrpc^-
rov TtdvrcDv 7ri6rig^ cpopog nvpiov^ dydnr}^ ojxovoia^ prj-
jiara Sixato^vvrjg^ dXrjBêia^ vrcojxovrj' rovrcDv dya^^cDrepov lo
ovSev iortv iv rfj B,GDrj rcdv dv^^pcDTtcDv. ravra iav rig
fpvXd66rj xai jxrj iynparevrjrai d7t' avrc£>v^ jxanapiog yi-
verai iv rfj 8,cDfj avrov. elra rovrcDv rd dnoXovâ

dnovôv' XVP^^Q vTtrjpereivôpcpavovg nai v6repovjuevovg
i7ri6Ke7tre6âi^ iS dvaynwv XvrpovOât rovg dovXovg 15
rov êov^ cpiXoêvov eivai — iv ydp rfj cpiXoB,evia ev-
pi6Kerai dya^07toirj6ig — •,
jurjdevi Ttore dvrira66e6âi^
vovs vdtEpovjniyovs i7ti6KE7trE6âi, i:B, avayKT/g Xvrp(X)6a6âi rovg dovXovg

rov ÊOv {xai opcpavoig, v^rEpovfXEvoig roig dovXoig rov êov k.), (piX6B,Evov
slvai — iv yap ry cpiXoB,Evia Evpi6KErai dya^07toiri6ig , 7]6vxiov Eivai —
{qîXoBjEvov Eivai, 7J6vxov A.), iv8E£6rEpov yEV£6Bai {ivdEE^rEpcD TtapEXEiv A.),
Ttdvra dv^pooTtov 7tpE6ftvrr}v {7tpE6(jvrr]v om. A.) 6£^£6ât, d6KEiv SiKaio-
6VVT/V, dd£Xq)6rijra 6vvr7/pEiv {d6KEiv —
6vvT7/pEiv om. A.), vftpiv v7tocp£pEiv,
f.iaKp6^v).iov EivaL, djj,v7/6iKaKov, Kajiivovrag ry ipvxv 7tapaKaXEiv , i6Kav-
daXi6/j.£vovg dnb rr/g 7ti6r£oog /ii/ d^toftaXi^âi, dXTC i7ti6rpEq>Eiv xal ev-
^vfiovg 7toiElv {KajLivovrag —
TtoiEiv om. A.), djiaprdvovrag vovÊrEiv, XP^^-
6rag jir/ ^XiftEiv, ivSEEig jit/ XvTtEiv kocl o6a rovroig ojioid ioriv. Sokei {ov
doKEi A.) 6oi ravra dya^d Eivai; d7tEKpi^7/ 6 'Avrioxog Ti ydp , Kvpie
{KvpiE om. A.), dvvarai rovrcov dyaSâorEpov Eivai; XiyEi avrS) 6 i7ti6K07tog
FvjivaPÊ 6Eavrov {'ETtiyv/iaÊ ovv kavrbv A.) iv rovroig Ka\ ji7/ iyKparEvov
Ttdvrcov, Kai ^r/67;/ r& ê&) Eig rovg ai&vag. djii/v. {Ka\ jir/ drto^ryg dx
avrcjv, Kca B,r/6r;/ Eig rovg aia)vag, Kai 7tdvrEg 0601 rdg ivroXdg avrov
q}vXdB,oo6iv , ^r/6ovrai Eig rovg ai^vag A.).
Antiochus Hom. LXXIX p. 1149 sq. 'H ovv iyKpdrEta 8L7tXr/ i^ziy
:
iTti rivoov ydp 8ei iyKparEVE6âi, iTti tlvcov 8e ov 8£i. ib Ttovr/pbv ydp
Mand. VHI. 1. avrd. ita L., super p., om. L. 13. rovrcov (cf. p. 57, 10)
a notato ag, teste Tischd. 9. kv- c. Ps.-Ath., rovroig L. 17. /.ir/Êvi
piov c. Ps.-Ath. x\nt. v. ac,Beov L. 7torE c. v. (non contradiccre) p. ^ne-
p. 10. dyaSc^TEpov c. Ps.-Ath. et mini adversarium esse) ae. (ue ri-
verss., dyaSoTi/g L. (sed correctum xeris), TtotE /ir/8£vi L.
ex dycYôorr/g). 12. jn/ c. Ps.-Atii.
MAND. VIII. 59
r}6vxiov eivai. ivSeeOTepov yiveoBai TtavrGOv dv^pGDTTGDV^

TtpeOpvrag Oe/SeOBai^ diiiaioOvvrfv doiieiv^ [ddeXrporrjra
Ovvrrjpeiv^ vfSpiv vTtocpepeiv^ jua^cpoB^vuov eivai., Kajuvovrag
rfj ipvxfj TTapajcaXeiv]^ eOjcavSaXiOjuevovg diro rfjg TriOreGog
b jur/ dTtofidXXeOâi^ dXX eTtiOrpeqjeiv ytoci ev^vjiovg itoieiv^
djiaprdvovrag vovêretv^ XP^^^^^Q H-V ^XifSeiv uai ev-

Seeig^ xai ei riva rovroig ojuoia iori. ôuei Ooi^ cprjoU
ravra dya^d eivai^ Ti yap^ (prfjii., 7cvpte^ rovrGov aya-

^GorepoVy Uopevov ovv^ cprfOiv.) iv avroig noii jxi'} iy-
10 nparevov dTt avrd)v^ nai 2,r\0rj rcp êcp. q^vXaOOe ovv
rrjv ivroXr/v ravrrjv' idv ro dyaôv Ttoifjg nai jirj iy-
nparevOrj dit avrov., ZrjOrj r<p ê(p. Ttavreg ZrjOovrai
rcD êcD ol ovrGD Ttoiovvreg. nai jtaXiv iav ro vtovrjpov
jn) Ttoifjg nai iynparevOrj avro., ^rjOrj rcp 5£c5. nai
15 Ttdvreg 8,rjOovrai rcp ^£g3, oOoi idv ravrag rag ivroXag
(pvXd^GDOi nai 7topev^(Ôiv iv avraig.
8 81 iyKpaTevedS-ai nai firj TtoiEiv avto, to Se dyaôv juy eyKpatevedBai,

dXXa Ttoieiv. eyKpdtevdai ovv aTtb Ttddfjg Ttovrjpiag ipyaôjLievog tb
dyaôv. iyKpdtevdai ditb iioixeiag, Ttopveiag, jne^^vdjuatog avojxiag, arto ,
tpvcprjg, dnb novrjpiag, dito te idedjidtcjv noWSyv nai %oXvteXeiag

TtXovtov Kai Kavxrjdeojg , vipr/Xocppodvvr/g- koli vrteprjcpaviag kccl aito
rbevdjiiatog koli KataXaXiag kccl vTtoKpideoog koli jLvrjdiKaKiag Kai Ttadrfg
ftXad(prjjj.iag , ipevSojiaptvpiag , 7tXeoveB,iag , iiti-

KXe/ijiatog, ditodtepTJdecog ,
^vjiiag Ttovrjpdg, djtdtrjg, Kevo8oB,iag, dXa8,oveiag kocl oda tovtoig ojioia.

idtiv. tovtcjv 8r/ t^v epyoov 8ei iyKpatevedâi tbv ayoovidtrjv koli 8ovXov
tov êoTj. eidiv 8e koci epya dyaSd, d 8ei ipydêdâi kocl jitj iyKpa-
tevedâi' itpb 8e Ttdvtoov Ttidtig, q)6[5og Kvpiov, dydnrj, ojiovoia, prjjiata
SLKaiodvvrjg, dXrjBeta, vTtojLovjj, xvpc^^? vTtrjpeteiv, opqjavovg vdtepovj.ievovg
inidKeTttedâi, iB, dvayKa)v XvtpovdâL tovg 8ovXovg tov êov, Q)iX6B,evov
Eivai, rjdvxov, ndvtoDV dv^pcDnoov, npedpvtag de-
iv8eedtepov yevedâi
fjedâi, ddKelv SiKaiodvvrjv , dSeXq)6trjta dvvtrjpeiv , jiaKp6Svjiov eivai,
jivrjdLKamav jxrj exeiv, Kdjivovtag ty ipvxy napaKaXeiv, idKavSaXLdjxevovg
dnb nidteoog jirj dnoftdXXedâi, dX?C imdtpecpeiv kocl ev^vjxovg noieiv,
djiaptdvovtag vovêteiv, xp^<^dtag jxr) ^Xifteiv ivSeeig, kocl eL tiva tovtoig
ojioid idtiv. tavta ydp idv tig q^vXdB,'^ kocl jir} iyKpatevdrjtai an avtoov,
^TJdetaL t^ êob.
Mand. 2
VIII. —
4. dSeXqjotrjta (ut videtur). 12. orJrot; c. L. (Tischd.)
— napaKaXFA.v Ps.-Ath. Ant. et ae., avtoov ov L. (Ang.).
c. ^r/dp c. —
verss., om. L. 8. 9. dyaôotepov Ps.-Ath. Ant. et verss., ov 8,rjdi;f L.
c. Ps.-Ath. et vcrss., dyaâ)tepa L.
GO IIEKMAE PASTOU
'EvroXri ^'.
Aeyei fioi 'Apov (XTrb OeavTOv rr]v dijpvxiocv nai fxr\-
6hv oXcog diipvxjj(yr/g airrfGaOâi Ttapa rov êov^ Xeyoov

iv Ceavrw ori Ttdtg dvvajuLai airrjOaOBât Tvapa rov nvpiov
jiah. Xapeiv^ r] juLaprr]7iG)g roOavra eig avrov^ jlu) diaXoyiôv 5
ravra^ dXX' ii; oXr/g rfjg napdiag 60 v iTriOrpsjpov iiti rov

jivpiov^ nai airov nap
avrov ddiOranroog^ nai yvcoOr]
rrjv TtoXXrjv ev67tXayxviav avrov^ ori ov fxr} Oe ey^tara-
XiTtrj^ dXXa rb airrijia rrjg ipvxrjg Oov 7tXrjpo(poprj6et.
ovn eCri yap (hg 01 dvBpcoTtoi 01 jxvrjOinanovvreg^ aXX 10
avrog djjtvrjoinanog iori nai CTtXayxviêrai ini rrfv

7toir]6iv avrov. 6v ovv
na^dpiOov 60 v rr/v napSiav
dnb TtdvrcDv rc^v juaraicojudrGDv rov aic^vog rovrov Jiat
rwv TtpoeiprjjievcDv 601 prjjxdrcov nai airov Ttapd rov nv-
piov nai dnoXrjiprj navra.^ nai dnb navrcov rcDv airrj- 15
—
Mand. IX, p. 60, 2 p. 63, 6. Pseudo-Athanasius ad Antiochum c. 9
p. 21 sq.: "Ahovs noci rrjg erarf/g EyroXfjg rrjv 8i8a6KaXiav' Ttdvv yap
cjcpsXijuog sdriv dpov aTtb dov rrjv 8iipvxiav nai fxri8\v oXaog 8iipvx^drfg
airrj6a6âi Ttapd rov êov [air. rco ê&> A.), A.eyGJv iv kavrcb bri Tt^g
8vvr/6o/.iai airr}6a6âi rtapd rov Kvpiov Xafteiv rjiiaprrjKGog ro6avra eig
avrov; jnrj 8iaXoyiôv ravra ijxrj8\v roiovrov 8iaXoyiôv A.) , d\X iB, oXrjg
Kap8iag 6ov i7ti6rp8Tpov Ttpbg [rbv add. A.) Kvpiov Kai airov itap avrov
[it. a. om. A.) d8L6rdKrGog, koll yvc^6i;j rrjv rtoXvev^TtXayx^yicty avrov {rrjv
TtoXXrjv avrov ev67tXayxviav A.), btL ov jirj 6e iyKaraXiTf^ {eyKaraXeirpei A.),

dXXd rb atrrijiia rrjg ipvxfjg 6ov TtXrjpocpoptjêi [raxecog 7tXrjpGj6ei A.). ovk ^6rtv
Mand. IX. 2 — 12. J. E. Grabius /uij 6e iyKaraXeivty, dXXd rb airrjfia

in spicilegio SS. Patrum ctc. Tom. I. rrjg 6ov
ipvxrjg 7tX7jpocpoprJ6ei. ovh
p. 303 sq. ed. II. ex antiqua ms. ca- e6rt ydp 6 Sebg cjg ol dv^pG07toi ol
tcna f^raecorum Patrum in Acta Apo- f.ivrj6iKaKovvreg (add. eig) dXXijXovg,
stolorum ct o])istolas catholicas Oxo- dXX avrbg dj.ivrj6iHaHog e6rL nal
niensi ad Jacobi cpi. I, G fragmentum 67tayxyi^£taL (sic) i7t\ rijv 7toiij6LV
cdidit: avtov.
, ^ -_^ , ^ , 2. 6eavrov L. super 6ov deleto. 4.
Ek rov noLjievog evroX.^ nvpiov c. v. ac. frgm. Grab.,^ êoy
^
Âpov 6eavrov rrjv 8iipvxiav Hal L. Ps.-Ath. Ant. 8. TtoXXfjv ev-

jirj8ev oXcog 8iipvxrj6^g cxirrj6cx6^c\L ^TtXayxîo^y c. L. p. ae. Aut., TtoXvev-
Ttapd rov Beov Xeycov iv 6eavr& 6KXayxvi(^y^^--Ai\\..,7toXv67tXcxyxviay
ori Tt&g 8vvajiaL airrj6a6Bai ri 7tapd frgm. Grab. 13. /ncxrcxLGojidzGov rov
rov Kvpiov HcxL Acxfielv rjjicxprrjuGog cxi&vog tovtov c. L. {jicxTaiojidiGOi')
ro6cxvTcx eig avrov ; jirj 8icxXoyiS,ov p. huius soc-uH), jia-
ao. (vanitatibus
Tcxvra, aAA' iB, oXrjg Kcxpîcxq 6ov raicov tovtcov Ps.-Ath., vitiis huius
i7ti6Tpeipov i7i\ xbv HVpLov hcx\ cxiTov scculi v. 1-1. 6oi c. Ps.-Ath. et
7tcxp' cxvTov d8L6TdHTGi)g Hcx\ yvGo^p verss., 6ov L.
rrjv 7toXv6nXcxyx,vicxv cxvrov, otl ov
MAND. IX. Gl
judTGDv Cov dOTtpijTog o6a dv ddiOTajcToog aiTTjOrjg

tCrj^
Ttapd Tov Kvpiov. idv Sh SiOTdor/g iv Tij napdia Oov^

ovShv ov furj ^rjiprj Td)v aiTrjjudTGDv Oov. oi yap SiOTa-
B,ovTeg dg tov ^tov., ovToi doiv oi diipvxoi^ nai ovdhv
b oXcog iTtiTvyxdvovOi Td)v aiTijjudTCDv avTcdv. oi de oXo-
TeXdg bvTeg iv ttj niOTei navTa aiTovvTai TreTtoiôTeg
i7r\ Tov nvpiov na\ Xa/uftdvovOiv^ oti ddiOTanTGog ai-
TovvTai^ furjdey SiilwxovvTeg. rrdg yap diipvxog dvrjp^ iav

fufj lueTavorjOrj^ dvOnoXcog OcDBrjoeTai. na^dpiOov ovv Trjv
10 napdiav Oov drro Trjg dijpvxiocg^ evdvOai de Trjv TtiOTir^
OTi iOxvpd iOTi^ nai TtiOTeve T(p ^tcS, oti ndvTa Ta ai-
TijfxaTd Oov d aiTeig Xrjiprj. nai idv airrjOajuevog noTe

Ttapd Tov nvpiov ahrjjxd Ti f3padvTepov Xajx/3avrjg^ juij
diipvxrjOrjg., ori Taxv ovn eXafteg to ahrjjua Trjg ipvxrjg
15 OoV ndvTGDg ydp Sid neipaOjuov Tiva rj TtapaTrTGDjAa ti

Ov dyvoeig /3pa8vTepov Xaji/3aveig to airrjjud Oov. Ov
yap 6 SEog (^g ol ar^pcDTtoi juyr/diJiaHovrrsg, aAX avtog a/.ir?idlKaK6g idriv

nai 6n\ayxy'^^^^(^^ ^'^^ '^V'^ Ttob}6iv (tc5 iiXa6f.iaxi A.) avrov. 6v ovv Ka^d-
pi6ov r7]v KapSiav 6ov aTto TtdvrGov r&v /LiaTaioDv rovraov kccl r&v TtpoEipif-
f.iEVGJv 6oi ii7]/idrGDV Koci alrov {Ka^dpi66v 6ov rov Xoyi6jLt6v Kai ri/r ipvxyv
dno Ttavrbg pvnov ix^pov Kai air)/6ai A.) napd rov Kvpiov Kal Xi/ipT;/ Ka\
TtdvroDV rcbv alrr/j.tdrGDv 6ov d^repr/rog t6ri idv d8i6rdKrGDg alrr/^yg' idv
,
Se 8L6rd6r/g iv rf/ KapSioc 6ov, ov8ev ov f.ir/ Xjjip-^ r&v alrr/jiidrGDr 6ov {Kai
Xrj^r/ £i ri airi/6y , ori ovk iyKaraXEinEi rovg Eig avrov iXniôvrag A.).
01 ydp 8L6rd3,ovrEg Eig rov Seov, ovroi eI^lv ayg (cjg oni. A.) 8iipvxoi Kai
ov8ev oAcjg Xa/.ifjdvov6i robv airr/jndrGDv avrcbv. ol 8e oXorsXEig ovrEg iv
T^ [ry om. A.) ni6rEL ndvra airovvrai nsnoiôrEg ini rov Beov kol Xajx-
ftdvov6iv, orL d^L^rdKroDg airovvrai j.i7/8ev 8LipvxovvrEg {ndvra a airovv-
rai oXoipvxf^S Xajifjdvov6Lv A.). ndg ydp
îipvxog avi/p iav jir/ jiEravo7/6-^
{idv jiT/ Kaâpi6y ruv rovv rr/g ipvxr/g avrov A.), 8v6K6XcDg 6cD^r/6Erai
{6GDB,EraL A.).Ka^dpi6ov ovv rr/r Kap8iav 6ov dno rr/g 8i2pvxiag {Ka^dpL6ov
— SLipvxiag om. A.), Ev8v6aL Se rr/v ni6riv, otl i6xvpd i6rLv, Kai ni6rEV£
T&3 Seo), ori Ttdvra rd aiz7/jiard 6ov a airy {airEig A.) X7/ipp, kocl {kccl om.
A.) idv airr/6dji£r6g noTE napd rov Kvpiov ahr/jid ri {ri om. A.) Kai f3pa-
SvTEpov Xdfii;/g, jit/ 8Lil>vx7/6yg, ori rdxiov ovk iXafiEg ro alri/jia r7/g ipvxvg
{uapSiag A.) 6ov' ndvrcjg ydp Sid nEipa6ji6v riva r/ napdnrcDjnd ri (rz om.
A.) o 6v dyroEig ovk iXafjEg {ro alrr/jia rrjg ipvxyg 6ov add. A.). 6v oi)r
jir/ StaXinyg EvxojiErog ro aLrr//.ia rr/g ipvxf/g 6ov {rb air. r. i}). 6. om. A.),
6'oj5 ov dnoX^jipi;/ avr6. idv Se iKKaK7/6ir/g kccl SLtpvxr/^T^/g [Evx6jiEvog koli

add. A.) airovjxEvog, lavrbv airLcb hocl jir/ rbv jir/ {jii/ om. A.) SLSovvrd
Mand. IX. 1. d6r£pr/rog c. Vs.- iniTvyxdvov^L c. Ant. ct vcrss., iv-

Ath. et verss., dvv6r£pr/rog L. 2. rvyxdvov6L L. 7. KvpLov c. L. Ant.
idv 8e c. Ps.-Ath. p. ac, idv L. 5. v. ac, Be6v Ps.-Ath. p.
G2 HERMAE PASTOR
ovv fJirj diaXijtrjgairov/Mvog ro airrjfAa rrjg tpvxrjg (jov

xa\ Xrf^rj avro. iav de iKxaxrj6rjg xai ditjjvxrj^^rjg airov-
fjLEvog^ Oeavrov airtco nai fjirj rov fjtrj didovra Ooi. /SXsTte
rfjv diifjvxiccv ravrrjv' rrovrjpa yap iori nai dovver g

Tiai TtoXXovg iHpi8,oi aTro rfjg TtiorecDg^ xai Xiav ioxf^- 5
povg. noii yap avrrj rj dijpvxioc ^^vyarrjp i6r\ rov 6ia-

/SoXov nai Xiav Tcovrjpeverai eig rovg dovXovg rov êov.
naracppovrjOov ovv rfjg diipvxiocg nai naranvpievGov av-
rfjg iv TTavri Tcpayfiari^ iv^vOajievog rrjv nioriv rrjv
loxvpav nai dvvarrjv. rj yap Ttiorig itdvra iTtayyeXXerai^ lo
Ttdvra reXeioi.f rj de dijpvxia jurj narajtiOrevovOa eavrfj

TtdvrcDv djtorvyxdvei rcov epycov avrfjg cov TtpaOOei.
fSXejteig ovv cprjoiv^ ori rj rtiorig dvcDêv i6ri napd rov
(1. bihovra) doi. ftXeTtE ovv rrjv diipvxiav ravrr]v. Ttovr^pa ydp idri xal
ddvverog xat 7toA.A.ovg ixptôi a.7to rr/g TcidrEGog, Hai ye Aiav Ttidrovg xa\
idxvpovg. xaracppovr/dov om^ avrrjg iv navrt Ttpdyjnari, ivdvddjuevog rr/v
Ttidriv rrjv Idxvpdv xai dvvarjjv. r} ydp nidrig ndvra inayyeXXErai, ndvra
reXEioi, r/ Se diipvxia /.ir/ xaranidrevovda havrr/v ndvrcov dnorvyxdvEi rS)v
Epyoov avri/g a)v npdddei {ftXinE ovv ori r/ diipvxia napd rov 8ia(56Xov
idriv A.). dv ovv SovXeve rf/ evxV [ôvXeve ix rr/g ipvxr/g A.) dov ry 6v-
vdi-iEi rr/g nidrsoog (r. 6vv. r. n. om. A.), xai ^r/di/ r&3 5£g3 xai ndvrEg ol
xaratppovovvrEg [oi ravra q^povovvrEg ^r/doytat A.) Elg rovg ai^vag. djnr/v
{djiiijv om. A.)
Antioclms Hom. LXXXV p. 1162 sq. : "ApoojiEv ovv dq) r/jx&v rr/v 6iiw-
xiav xai oXiyotpvxiav xai jir/8' napd rov

oXoog ^npvxf/dGojiEv alrr/dadâi ri
ÊOv XkyovrEg iv havroig ori ncog 6vvajiiai airrjdadât napd xvpiov xai
Xafteiv r/jiaprr/xGog rodavra Eig avrov; dXX' iB, oXr/g rr/g xap6iag dov ini-
drpEipov in\ rov xvpiov xai airov nap' avrov d8idrdxroog xa\ yvcodti
(1. yvGody) tr/v noXXi/v avrov EvdnXayxviav ori ov jit/ dE iyxaraXini^,
dXXd rb alrr/jxa rr/g ^pvxyg dov nXr/pocpopr/dEi. ovx Edriv ydp 6 ^sbg oDg oi
dv^pGonoi jivr/dixaxovvrEg, dXX' avrbg djivr/dixaxog idriv xai dnXayxviÊrai
ini rr/v noir/div avrov. dv ovv xa^dpidov rr/v xap6iav dov dnb rov 6idra-
Êtv xoci airov nap' avr& (1. avrov) xai Xr/ip^ rb airr/jid dov. indv 81
6idrdÊig (1. idv 61 6idrd^yg), ov Xr/ipi;/' oi ydp 6idrdS,ovrEg Eig rbv Ssbv,
ovroi eidiv oi 6iipvxoi xa\ ov6ev oXoog inirvyxdvovdiv ra)v airi/jidroov
avra)v. oi 6e oXorEXEig ovrEg r^ nidrei ndvra alrovvrai, nEnoiôrEg in\ rbv
Mand. IX. 3. Ps.-Ath. roi^^ro 8e, wg 6 Jloijii/v El'p}/xEv

airio) c. ix- ,
A iit., loij L. yovov idri 6ia/36Xov. ci. Mand. XII,

'2.
et alriS) super i& notato
— jir/ ante 6i86vra c. Ps.-Ath. (B.) v., 8. 9. ainr/g. in L. primum erat av-
om. \j. Ant. p. ae. (propter praecedcns roig (sec. Tischd.), avrovg U^git Ang.
jit'/). Cy. Bvydr?/p c. Ps.-Ath. Ant. ll. ^m;T^ c. L., tâW/K Ps.-Ath. 12.
(cf. Athan.) et verss., dSEXcp}/ Jj. ndvr&^v^ c. Ts.-Aih. {<ji'. l^. hc), ndvra
G. 7. xa\ ydp avri/ rj 8i^vxia Bvyd- L. (k)y c. Ps.-Alh. —
(cf. p. ae), cog
rr/p idr\ rov 6iaft6Xov. Athanasiu.-! L.

de dccretis Nic. Syn. p. 4 (Opp. I, 211)
MAND. IX. X, 1. 63
7cvpiov xai exbi Svvajuiv jueydXrjv' *?/ de diipvxia îtiyeiov

TTvevjud iOTi Ttapd rov Sia/SoXov^ Svvajuiv jurf exovOa.
Ov ovv 6ovXeve rrj ixov6r/ dvvajiiVj rfj Trioret^ nai airo
rrfg diipvxiag aTCoGxov rfjg jxfj ixovOrjg dvvajxiv^ nai 2,r}6rj
5 ro5 "êc^. nai ndvreg 2,i}6ovrai rcp êcp oi ravra qypo-

vr/6avreg.
'EvroXr/ i .
I. \4pov aTto 6eavrov^ q)r]6i^ rf/v XvTtrfv' nai yap

avrr/ ddeXg^rj i6ri rrjg diipvxiag nai rfjg 6B,vxoXiag. Ilwg^
10 q)r]jii^ nvpie^ ddeXcprj i6ri rovrcov^ dXXo yap jioi Sonei
eivai oSvxoXia^ 7cai dXXo ditpvxia^ nai dXXo XvTtr]. A6v-
verog £i, dv^pooTte. ov voeig ori fj XvTtrj TtdvrcDv rcDv
TtvevjidrcDv Ttovr/porepa i6ri na) deivordrr/ roig dovXoig
rov Bêov nai napa navra ra nvevjiara naracpêipei
15 rov dv^pGDnov nat inrpipei ro nvevjia ro dyiov jcai
ndXiv 6cD8,ei^ 'EycD^ ^VM-h ^cvpie^ d6vver6g eijjci nai ov
6vvicD rdg napafioXdg ravrag. nc^g ydp dvvarai inrpi-
Hvpiov HOLi Xafj.ftdyov6iv, ori adidrdHZGog alrovvrai. ^dv Sf kol f^padvrepov

Xa/.ifjdv8ig, jir/ di-^vxr/dyg, ori ovk tXafiEg ra^v ro airr/jna rrjg ipvxvg (ôv
Ttdvroog ydp 6id
7t£ipa6jn6v riva r) TtapdTtraojud ri o dv dyvoeig ftpadvrepov
Xajn/Sdveig. 6v ovv //?/ diaA.i7tyg airovjuevog ro airrjjia rrjg ipvxrjg 6ov naL
Ar/^^ avro' idv 8?] (1. ds) iKHaxijdeig (1. ixHamj dT^jg) airovjievog, deavrov
airiS) Koi jirj rov {jii] add. Fabricius) Sidovvrd (1. diSovra) 6oi' rj ydp
dii/}vxia ^vydrrjp i6riv rov diaftoXov nai Xiav TtovrjpevErai eig rovg dov-
Xovg rov êov. 6v ovv Ev8v6ai rrjv iti6riv rijv i6xvpdv.
Mand. X, p. 63, 8 p. 67, 10. —

Pseudo - Athanasius ad Antiochum c. 11
p. 23 sq. Akove Kai rrjg tvÊndrrjg ivroXrjg' dpov dito 6ov rijv Xv7tr]v'
:
Ka\ ydp avrr] {avrr/ A.) ddEXcprj i6ri rr/g SiJpvxiag Kai rr/g 6B,vxoXiag.
Xkyti 6 Avrioxog , KvpiE, d8EXq>TJ idri rovraov ; dXXo ydp jioi 8ohei
Tlojg
o^vxoXia, HocL dXXo ^L^vxia {kocl dXXo 8l^. om. A.), koll dXXo Xvrtr/. XkyEi
avrw o i7ti6H07tog îd ri ov voEig rd XEy6ji£vd 6oi; kol ydp iKEivoi {in.
ydp A.) ov voov6iv ol ftdXXovrEg kavrovg Eig rd 6apKiHd Koci Ko6jxiHd {ho6ji. k.
6apHiHd A.) Ttpdyjxara. ov votig ori r/ XvTtr/ Ttdvrcov robv 7ta^£)v ^tovr/poripa
i6r\v {ov voLig orL 7tov)/pordrr/ i6riv A.)hccl 8Eivordrr/ rdlg 8ovXoLg rov
5£0u Kai 7tapd Ttdvra rd 7tvEvjiara naracpÊipEL rov dv^paoTtov {nal Ttapd
Ttdvra —
dv^pGOTtov om. A.). ol 8e cp6ftov ExovrEg êov holl ipEvvS^vreg itEpi
Mand. X. 8. 9. koll ydp avrr/ verss. ,

qir/6i L. (Anf(.). 14. 7tapd
(cf. Mand. IX. p.62, 4) c. Ps.-Ath. (B.) Ttdvra c. Ps.-Ath. (B.), 7tapd Ttdvroji/
V. p., Koci ydp avrr/ L. Ps.-Ath. (A.) L. 16. cpr/jd c. verss., q)r/6i L.
ae. 10. (pr/jii c. L. (Tischd.) et
64 iiermap: pastor
fÊiv yioii TrdXiv acoêtv^ ov vow. "Ahove^ (prjOiv' ot /xr/de-
TTore ipevvj/Oavreg Ttepi rrjg dXrjêiag^ prjde l7tiS,rirr}6avreg

Ttepi rfjg Bêorr^rog^ TtiOrevCavreg de povov^ ipnecpvppevoi
Se Ttpaypareiaig nai itXovrcp nai cpiXiaig i^riHaTg nai
aXXaig itoXXaig Ttpaypareiaig rov aic^vog rovrov^ 060 1 5
ovv rovroig TtpoGxeivrai^ ov roovOi rdg TtapafôXdg rfjg

êorrjrog' iTtiOnorovvrai yap vno rovrcDv rcdv TtpdêcDv
jioii Jtaraqjêipovrai nai yivovrai nex^pOcDpevoi. na^wg
01 ap7teX(2>veg 01 naXoi orav dpeXeiag rvxG^^î-, xepGovvrai
ano rcdv dnav^cdv nai ftoravcDv TtoiniXcov^ ovrcog ot 10
av^poDTtoi 01 TtiOrevOavreg nai eig ravrag rdg itpdêig
rag TtoXXag imtijtrovreg rdg Ttpoeiprjpevag ditonXa-
vcDvrat dno rfjg diavoiag avrc^v [nai ovdev oXcog Ovvi-
ovOi Ttepi rfjg dinaioOvvr/g' ei ydp nai dnovovOi Ttepi
SinaioOvvr/g^ rf diavoia avrd)v ev raig TtpaêOiv av- 15
rwv]., nah ovdev oXcDg voovOiv. 01 de cpofôv exovreg

êov nat epevvcdvreg Ttepi êorrjrog nai dXr/êiag nai
rr]v napdiav exovreg Ttpog nvpiov Ttavra ra Xeyopeva
ÊOv Epyaov nai aAr/Sêlag {oi Ss tov cpofjov rov Sêov sxovtEg dixaio6vv7jg
Epyov Hai aXrfÊiag i7titEXov6Lv) nai zifv xapdiav {nai tov vovv add. A.)
EXOvtEg Tcpog xvpiov Tcdvta ta A.Ey6/.iEva avtoig tdxôv voovdi {ytpog
HvpLov tvyxdvovdi A.) Kal 6vv'lov6lv, oti {8i6tL A.) xaâpol Ei6iv Ha\ dj.i£-
piixvoi avto 7td6r}g q)povti8og {tov (iiov add. A.) hocl /nEpipivf/g no6/iiH^gj hoi
ov8ev dXXo {dXXo om. A.) eI /.ly {/x6vov add. A.) tov (p6/3ov tov Beov exov6lv
Ev kavtoig' oTtov ydp 6 Hvpiog HatoiKEi, ehei nal {inEi E6tiv A.) 6vv£6ig
TtoXAij. HoXA.7}B7/ti ovv rtt3 Hvpia) nai itdvta yo7J6Eig. dxovE ovv {ovv om.
A.), Ttcog r/ to TtvEV/.ia holl ndXLv 6gd^£l. otav 6 8irpvxog ini-
XvTtr/ ixtpiftEi
(idXr]tai npdB,ai tt hocldnotvx'^ 8id trjv 8i7pvxLav avtov, rj Xvnr/ inno-
pEVEtai {nopevEtai A.) Eig tov dv^poonov nai XvnEi to nvEv/ia to ayiov
HCCL 6t£voxGopEl avto {avto om. A.). Eita ndXiv r/ 6B,vxoXia otav HoXXrf^^
rw av^pcjnGo nEpi npdy/xat6g tivog nai Xiav nLHpavB-^ Hal noi7/6^ ti
Mand. X. 3. i/inE(pvp/.iEvoL c. L. agcntes), sed si quando audierint de

(Tischd.) et verss., innEcp. L. (Ang.). Domino, sensus eorum in neijfotiis
4. 8e, non exspcctandum est £L6i c. ipsorum (Vat. eorura) est. 'pal. : et
Tisclid. — iBvLHaig. hic nihil omnino de iustitia intelligant,
HccL cpLXiaig
versio vulgata inscruit, quae in cod. quia quando audiunt de iustitia, sen-
Lips. (p. G7, 1() —
68, 18 ipEvSonpocprjtr/g sus illornm in actus ipsorum est. aeth.:
i6tLv —
tdg inL^v/iiag tcjv dvBpcDnGov) ncc quidquam unquam omnino co-
pal. ct aeth. recte Mand. XI sequun- gnoscunt practer (leg. quod attinet ad)
tur: et alius mcndax pro])hetcs est iustitiam. ct ctiamsi e lihro Dci au-
— lo(iuitur sccundum dcsidcrium. 8. diant, cor eorum nonnisi in iUorum
HaScog c. V. ae., Hal chg h. 13 —
15. negotiorum mcditationc occujâtum cst.
xal ov8ev oXcog —
iy taig npdB,E6Lv soluni xatayivovtai (correctum e he-
avt^v i6tiv. vulg.: ct nihil omnino vovmai sec. Anger.) L. ubi reliqua ,
intelHgunt dc divitiis cogitantcs (Vat. dcsunt. restitui sccundum verss.

MAND. X, 1. 2. 65
avroig rdxiov voovOi xai OvviovOiv^ bri exovOi rov q)of3ov

rov 7ivpiov iv kavroig' ottov ydp 6 jcvpiog xaroinel^ hcei
jiai OvveOig ttoXXtJ' îoXXr/Brjri ovv rcp nvpiip nai Trdvra
OvvrjOeig nai voijOeig. 11. "Anove ovv^ cprjoiv^ dvorfre^

5 Ttcog 7} XvTTri exrpifSei rb TTvevjxa rb dyiov Jia\ itaXiv odêi.
brav diifwxog InipaXrirai Trpdtjv riva Jiai ravnjg
dnorvxy) îd rrjv dtjpvxiocv avrov^ r/ XvTrrj avrij eiOTVo-
peverai eig rbv dv^pcDTrov xai XvTtei ro TtvevjJia ro dyiov

nai eurpiftei avro. eira naXiv rj o^vxoXia orav xoXXr/^rJ
10 r(p dv^pGDTtGD Ttepi Ttpayfxarbg rivog^ nai Ttiupav^fj^
TtaXiv fj XvTtrj eiOTtopeverai eig rrjv napdiav rov
dv^pGDTtov rov o^vxoXrjOavrog^ xai XvTteirai ijti rfj
TtpaPêi avrov rj ertpaê 7iai /ueravoei^ ort Ttovrjpov eipyd-
Oaro. avrrj ovv rj Xvitrj doxei OcDrrjpiav exeiv^ bri rb
15 Ttovrjpov Ttpaâg juerevorjOev. djucporepai ovv ai Ttpdêig
XvTtovOi ro Ttvevjxa' rj juev diifjvxicc^ bri ovx iitervxe rrjg
7tpat,eoDg avrfjg^ fj de o^vxoXia XvTtei rb TtvevfJia^ bri
yiaKov, TtdXiv ?/ Xvnr] sidTtopEvstai elg rr/v Tiapdiav rov av^pcDTtov rov
o^vxoXrjdavrog {rov o^vx- om. A.), xa). XvTtsirai iiti ry 7tpdB,ei avrov y
^Ttpaêr nai îEravoEi {fiErapLeXEirai A.), ori 7tovr/p6v elpyddaro. avrrj ovv
7] XvTtf] 8oxEi dcorr/piav exeiv, ori rb {ro om. A.) novrjpbv 7tpdt,ag fxErE-
vor/dEr. aficporEpai Se r&v 7tpdB,EGov
{d/.i(p. ovv al 7tpdB,Eig) Xv7tov6i rbv
av^pooTtov r/ ovh iitsrvx^ {ervxEv A.) rrjg 7tpdB,EGDq {avrov
}iev diipvxia ori
add. A.), r/ 8e oBvxoXia ori E7tpaB,Ev rb 7tovr/p6v. ajLiqjorspa ovv Xv7tr/pd i6ri
{e16\v A.) Tc5 TtvEvjuari rS) dyico. dpor ovv artb 6ov rr/v XvTtr/v {rr/v Xi)7tr/v
aTtb 6ov A.) xai fxr/ ^XiftE rb 7tvEvjua rb ayLOv rb iv 6oi naroutovv /.ir/ 7torE ,
lvrEvB,r/rai {nard 6ov add. A.) r<S> 5££5 {rov ^-eov A.) nal aTto6ry aTtb 6ov.
rb ydp 7trEv/xa rov Bêov rb doB^sr Eig rr/r 6dpna ravrr/v Xv7tr/r 6apninr/v
ovx vTtofpEpEi ov8e ^rEroxojpiar. Xv7tr/ ydp r/ i^ti roig ^tpooroig {Ttporipoig A.)
idv f.ih TtdXir d/.iaprr/6?^g. Erdv6ai ovv ri/v
aiiiapTr//iia6L /lovr/ £X£t c^cpEXEtav,
iXapoir/ra rr/v xdptr 7tapd ra> S-e^ nai £V7tp66dEnrov

7tdvrore EX0v6av
ov6av avTOj nal ivrpv(pr/6ov iv avry {ErSv6ai —
ir avrf/ om. A.). 7tdg ydp
iXapbg avr/p aya^d ipydÊrat nai ayaBa cppovEi nat naraq^povEi rr/g
fiaraiag Xvnr/g' 6 <5£ Xv7tr/pbg dvr/p 7tdvrorE opyiÊrai nai dro/xiar ipyd-
Êrai {7tdvror£ 7tovr/pEVErai. Ttp^rov /isr novr/pEVErai, ori XvnEi rb nvEV/ia
ro ayior rb 8oêv rco dv^pa^nao iXap6v. devrEpov 8e XvncZv rb nvEv/ia
Mand. XI, I. 1. rdxiovroov6i nai avrr/ a manu scc. dclctura esse re-
6vviov6ir c. Ps.-Ath. (B.) p. (intclli- tulit Anj^cr.) Ps.-Ath. et verss., ?/
gunt ct scito scntiunt) v. (pcrcipiunt Xvnr/ avri/ L. (Tischd.). inrpifhi —
et statim intclligunt) ae. (intcHigunt rb c. Ps.-Ath. ct verss., inrpifhro L.,
omnia quae iis dicuntur et cognoscunt), om. v. 14. 15. avrr/ ovv /lere- —
raxvvov6i ndi roov6ir L. r6r/6Er c. L. Ps.-Atli. p. ac, om. v.
n. 5. r/ Xvni/ c. L. (ubi scqucns
HlLGENFELD, Nov. TestaM. EXTRA CANONEM. III. 5
66 IIERMAE PASTOR
STrpaê ro Trovrjpov. dju(porepa ovv XvTtrjpa iori to5

TTVEVfxari rw dyicD^ rj re dn/jvxia xai rj oB^vxoXia. dpov
ovv djro Oeavrov rr/v XvTtrjv nai fxr] ^Xi/3e ro nvevfxa
ro dyiov ro iv 6oi naroinovv.^ /xrjTrore ivrevB,r]rai xara
Oov r(£> B-ecp nai dTroCrfj dno Oov. ro yap Trvevjxa rov &
êov rb Soêv eig rrfv odpna ravrrfv XvTrrjv ovx viro-

cpepei ovbe OrevoxGopiav. evdvOai ovv rr]v iXaporrjra rr]v
Trdvrore exovOav x<^pzr rrapd rcp êcp nai evjrpoodenrov
ovOav avrcp nai ivrpvcpa iv avrfj. Trdg yap iXapog dvrfp
dya^d ipydêrai nai dya^^d cppovei nai naracppovei rfjg lo
XvTrrjg' 6 de Xvirrjpog dvrjp ndvrore jrovrjpeverai' irpcS)-
rov fxev jrovrjpeverai^ ori Xvnei ro nvevpa ro dyiov ro

doêv rcD dv^pc^ncp iXapov' devrepov 6e Xvncdv ro nvevpa
ro dyiov dvopiav ipyd8,erai^ prj ivrvyxdvcov prj8e iô/xo-
Xoyovpevog rcp nvpicp. ndvrore ydp Xvnrjpov dvdpog r/ 15
evrevBjig ovn exei dvvajxiv rov dvaf3rjvai ini ro '^v-

OiaOrr/piov rov Bêov. îd ri.^ ^^Mh ^^^ dvafSaivei ini
ro ^vOiaOrrjpiov rj evrevîg rov Xvnovfxevov^ 'Ori^ cprj-
(xvofj.iav ipydÊtai A.) fxrj ivtvyxdvaov jj.rf8£ iôjioXoyov/iievog t&) Bêat {tov
SÊOv A.). Ttdvtote ydp Xvnrjpov dvdpog rf evtevB,ig ovh ^x^t dvvauiv tov
dvaftrjvai inc to S^vdiadtijpiov tov Bêov , oti r/ XvTir) iyHd^rjtai eig trjv
Hapdiav {iv tfj napdia A.) avtov. jue/iLyjuevrf ovv rj Xvnrj rj HodjjiHrj jneta
trjg ivtevB,eGDg ovh dq)irj6t trfv evtevB,iv dva(5rjvai Haâpdv eig {itpbg A.)
to Bvdiadtfjpiov {tov Sêov add. A.). GodTtep ydp 6B,og oivcp jie/jiyjdevov trjv
avtr/v r/5ovrjv ovh ^x^^^^'^ (^Z^ ^ ^•) > ovtoog Hoi XvTcrj j.iejLiyj.ievr( jLeta xov
dyiov {dy. om. A.) 7tvevj.Latog tr/v avtrjv ^vtevBiv ovh ix^^' naBdpidov ovv
havtov {deainov A.) dTtb trjg Xvmjg tr/g novrjpdg tavtrjg, holi ^rjdrj tay ^fcj
{nal dnavteg odoi dTtoftdXXovtaL trjv XvTtr/v dq) hain^v Hoi iySvvovtai
dydnrjv nai iXapotrjta, c^rjdovtai add. A.) eig tovg ai&vag. ajjrjv.
Antiochus Hom. XXV p. 1067 sq.: dpov ovv dnb dov tavtrjv tijv Xv-
nr/v HOLL jirj Xvnet tb nvevjia tb dyiov tb natoiHovv iv doi, jtrjnote iv-
tevB,r]tai tS) !êa) hccl dnodt^ dnb dov. tb ydp nvevjtia tov êov to 6"o3^j'
eig trjv ddpna tavtrjv Xvnr/v ovx vnocpepei ovd^k dtevoxo^piav. ^vdvdai
ovv tr/v iXap6tr/ta tr/v ndvtote exovdav x^P^'^ napd tS) 3e<p nat ivtpvqâ
iv avt^. ydp iXapbg dvi/p dya^d ipydêtai holl Hatacppovei ti/g Xvnr/g '
6 8h Xvnr/pbg dvr/p ndvtote novr/pevetai. npaotov j.ikv novr/pevetai, oti Xvnei
Mand. X, II. '2. r/ te c. verss., v. p., initvyxdvaov L. ae. 15. tao

r/ 8e L. 5. tcb SfcS c. rs.-Atli. Ant. Hvpioo c. L. Ant. ae., to) 3£g3 Ps.-Ath.
p., ta> Hvpico V. ae., om. L. 6. Xv- p., et non impetrat a Deo quod petit
nr/v c. Ps.-Ath. Ant. et verss., om. L. add. v. (cf. ae.). — Xvnr/pov c. Ps.-Ath.
11. ndvtote c. Ps.-Ath. Ant. p. ae., Ant. v. p., Xvnr/pov L.
ndvta L. — ivtvyxdvcov c. Ps.-Ath.
MAND. X, 2. XT. 67
(T/k, ff XvTTTj napdiav avrov' juejuiy-

iyxa^rjTai eig rrjv
fiEvri ovv 7} XvTrt] fxera rrjg ivrevHecDg ovn dq)ir]6i rrjv
evrevEiv dvafSrjvai ytaâpdv iTti ro ^vOiaOrtjpiov rov

êov. G)67rep yap oP,og jcai oivog jLie/jiiyiueva iTti ro avro
5 rrfv avrrjv r/dovrjv ovh exovOiv^ ovrco na\ ff Xvirr] jue-
jiiyjxevrj jxera rov dyiov nvevjxarog rfjv avrrjv evrevîv
ovH exei. naâpiOov Oeavrov dTto rijg XvTtrjg rfjg Ttovrj-

pdg ravrrjg^ nai 8,rj6rj r(p êcp' nai navreg 8,r]6ovrai r(p
êcp^ o6oi dv d7ro^dXGD6iv dq> eavrcov rfjv XvTtrjv nai
iv6v6cDvrai 7rd6av iXaporrjra.
ÊvroXfj la .
"EdeiBj jxoi in\ 6vji2peXXiov na^rjjxevovg dv^pconovg

nai erepov dv^pcDnov na^rj jxevov ini na^êdpav. nai
Xeyei jxoi BXeneig rovg ini rov 6vjxjpeXXiov na^rjjievovg^
15 BXencD, (p^Mh ^vpi^- Ovroi., q)rj6i^ ni6roi ei6i^ nai 6
na^^rjjxevog in\ rrjv naêdpav ipevdonpocprjrrjg i6r\v dnoX-
XvcDv rijv diavoiav rcDv SovXgdv rov êov' rcDv diipvxcDv
de dnoXXv6tv^ ov rc^v ni6r(^v. ovroi ofjv oi diipvxoi d)g ini
pdvriv epxovrai noci inepcDrcS>6iv avrov^ ri dpa e6rai
20 avroig' ndneivog 6 ipevdonpocprjrrjg jirjdejiiav excDv iv
eavrcp dvvajxiv nvevjxarog ^êiov^ XaXei avroig nard rd
inepcDrijjxara avrcov na\ nard rdg ini^^vjiiag rijg novrj-
To TtvEVfia ro ayiov ro 8o^£y roa av^pcoTtoo iXapov. dsvrepov ds XoiTtor avo-

jilav ipydêrai /lif iôjnoXoyovjiiEror (1. iô/xoXoyovjnsrog) r<2f Kvpicj. rov yap
XvTtrjpov dvdpog rj Srrsvîg ovh êx£i dvrajitr dva(5rjrat ro B^vdiadrrjpior
iTtl
rov Êov. iyxd^rjrai ydp rj XvTtr/ sig rrjv xapdiar avrov. jisjiiyjiErr/ ovr
XvTtrj jiErd rrjg ErrEvÊcog ovh aq)irj6ir rr/r ErrEvB,iv dvaftrjrai naS-apdv
Ttpog ro ^v6ia6rijpiov. co67tEp ydp oB,og nai olrog jiEjiiyjiErog etil ro avro
ri/v avrrjr rfdorrfr ovx EXOv6ir , ovroog xai i} XvTtrf jiejxiyjiErr} jiE.rd rov
TtvEvjiarog rov dyiov rr]v avryv ^rrsvîr ovk ^!xei. KaXbr ovr i6rir dito-
ftaXEiv dq/ kavrtSrv rrfv Xvnrfr Koci irdv6a6ât 7td6ar iXaporrjra.
Mand. X, II. 1. elg c. transit ad p. 69, 22 (^;rjy«or ^drz «rA.):

Ps.-Ath.
Ant. et verss. , iiti L. 3. rov spiritus terrestris est.
4. \Q.\l.d7t0X-
ÊOv c. Ps.-Ath. (A.) V. p. om. L. Xvoor. L. 'AitoXXoor.
, 21. XaXEt
Ps.-Ath. (B.) Ant. ae. avroig c. verss., XaXEir avroov L.
Mand. XI. 16. i^ti rrjr KaBsdpar. 22 —
p. 68, 1. koli nard rdg iiti^vjiiag
vulg. iam praeceptis sequentibus (cf. rrjg Ttorrjpiag aihwv c. L. ae. (cf. p.),
quae ad p. 64, 4 notavimus) statim om. v.
5*
68 HERMAE PASTOR
piag avTCDv xai TcXrjpoi rag ipvxag avrd>v^ Ka^cog avroi

povXovrai. avrog yap mvog a>v xevcdg nai aTroxpiverat
nevoig' o yap iav iTTepcDrrfB^rf ^ Ttpog ro ^cevGojaa rov av-
^pcDTTOv aTCOKpiverai. riva 6e Ka\ prj/nara dXrf^TJ Xeyei'
6 ydp SidfioXog TrXrjpoi avrov rcp avrov TTvevjuart, ei 5
riva dvvrjOerai pf/âi rcov SiKaicov. o6oi ovv ioxvpoi

rov Kvpiov^ ivdedvjuevot rrjv dXjJBêtav^
eiOiv iv rr) Tciorei
roig roiovroig TtvevjuaOtv ov KoXXcdvrat., dXX' dTtexovrai
dit avrcDv. oOoi de diipvxoi eiOi koli nvKvc^g jxeravoovOi.,
jiavrevovrai chg koli ra e^vr} yioci eavroig jxeiB,ova djiap- lo
riav inicpepovOiv eidcDXoXarpovvreg' 6 yap iTtepcDrcDv

ipevdoTTpocprjrrjv Ttepi Ttpaêc^g rivog eidcDXoXarprjg iori
KOii Kevog dTto rrjg dXrj^êiag Koa dcppcDv. Ttdv yap Ttvevjxa
dTto êov doêv ovk iTtepcDrdrai^ dXXa exov rijv Svvapiv
rfjg Bêorrjrog dcp eavrov XaXei Ttavra^ ori dvcDBêv ioriv 15
dTto rfjg dvvajiecDg rov ^êiov Ttvevjuarog. ro 6e itvevpa

ro iTtepcDrcDjievov Kai XaXovv Kara rdg ijti^^vpiag rcDv
dvB^pcDTtcDv ijtiyeiov iori Kai iXacppov^ 6vvapiv prj exoV
KOii oXcDg ov XaXei^ idv prj iTtepcDrrj^f/. Ilcdg ovv^ (p^pi-,
Kvpie^ dv^pcDTtog yvcDOerai^ rig avrcDV Ttpocpjjrrjg^ koli rig 20
ipev6o7tpocprjrr/g ioriv. "y^KOve^ cprjoi^ Ttepi dpcporepcDv rcov

Ttpocpr/rcDv' KOii cS)g Ooi jieXXcD Xeyeiv^ ovrcD 6oKipaOeig
rov Ttpocpr/rr/v koli rov êv6o7tpocpr/rr/v . dito rfjg ^cDr/g
6oKipa8,e rov dvB^pcDTtov rov exovra rb itvevpa ro Bêiov.

Ttpc^rov pev 6 excDv ro itvevpa rb Bêiov ro dvcDêv 25
Ttpavg iori Ka\ f/Ovxôg Kai rajteivocppcDv koli aitexopevog

drtb 7tdor/g Ttovr/piag Ka\ iTti^vpiag paraiag rov aicDvog
rovrov Ka\ eavrbv iv6eeOrepov Ttoiei TtdvrcDv rcDv dv-
^pcDJtcDv^ Koi ov6ev\ ov6ev dTtOKpiverai iitepcDrcDjxevog^
Mand. X. 2. xEvS)q c. Tischdf., tcoieiv êov 7tf>o<p-^Ti]v. haec vulg.

HEvoi L. 4 — 6. Clemens Alex. post EvpldKovTai p. 70, 13 addit
Strom. I, 17, 85 p. 369 Xiyeide noa spiritus omnium hominum terrcstris
6 noifxrjv 6 ayyeXog ttjs jj.eTavolag est et levis. 23. 2-4. aTrb Ttjg r,GDrjq
Tft3 Êp/xa Ttepi tov ipEv8o7tpoq)i^Tov — Ttvev/ua to BeIov c.L. p. ae., om. v.
Tiva yap prjjiiaTa dh/Brj AaXel- 6 25. êIov to c. L. (ubi deleta esse
yap didf5oXog avTov TtXrjpol ra5 hav- hacc vocc. rctuHt Ang.) v. ac, om.
Tov TivevjuaTL, el Tiva SvvrjdeTai pfj- L. (Tischd.) cf. p. 71, 2. 3. 29. iTie-
B,ai Ta)v SmaLGOv. 6. fbrjâi c. pGjTGjjitevog c. v. ae. , iTtepcjTGjjievov
Clem. Al., fbaâih. 18 —
p. 69, 22. L., ct nihil omnino interrogat (1. in-
iTtlyELov ioTL Ka\ iXacppov —

tovto terrogatus) ait p.
iMAND. XT. 69
ovde xara/Liovag XaXet^ ovdh orav BeXr/ av^pGOTTog XaXeiv^

\a\ei ro nvevjua ro aytov^ dWa rore XaXei^ orav ê-
XtjCt] avrb orav ovv eX^tj b dv^^pcoTrog
b êbg XaXfjOat.
b exGOv ro 7rvev/ua ro êiov eig OvvayGoyrjv avdpc^v di-
5 xaicDv r(A)v ix^vrcov Ttioriv êiov nvevfjiarog^ nai evrev^,ig
yevtjrai Ttpbg êbv rr]g Ovvaycoyrjg rc^v dvSpcdv
rbv
eHeivcDv^ rbre b dyyeXog rov Trpocpr/rticov TVvev/uarog o
Hei/LLevog irpbg avrov jrXrjpoi rov dv^pcoTrov^ 7cai TtXrfpco-
ê\g b dv^pcoTTog rw irvev/xari rcp dyicD XaXei eig ro

10 irXfjBog., Ha^G)g b nvpiog fSovXerai. ovrcog ovv (pavepov
eOrai rb Trvev/xa rfjg êbrr^rog. oOrf ovv irapd rov nvev-

/larog ri)g Bêorrjrog., rov nvpiov r/ Svva/xig avrr/. Anove
ovv^ (pr/Gi^ 7rep\ rov nvev/xarog rov eniyeiov nai xevov
nai dvva/xiv /j.rj eôvrog^ dXX' bvrog fxcoQov. npc^rov /jlIv
15 b dv^pconog eneivog b Sohcdv nvev/xa exeir^ vtpoi eavrov
Hai êXei npcDronaBêSpiav exeiv., nai ev^vg irajuog iOrt
nai dvaidrjg 7iai noXvXaXog nai iv rpvcpaig noXXaig ava-
orpecpb/xevog hoi iv erepaig noXXaig dndraig nai jxiOôvg
Xa/,il3dvei rfjg npocprjreiag avrov^ idv de /xrj XafSr/^ ov
-ô npocprjrevei. dvvarai ovv nvev/xa êiov /xiCôvg Xa/xf3a-
veiv 7iai npocprjreveiv^ Ovn ivdex^rai rovro noieiv êov
npoq)rjrr]v^ dXXd r(^v roiovrcDv npoq^rjrc^v iniyeibv icri
rb nvevpa. eira oXcog eig OvvaycDyrjv dvSpcDv SinaicDv
ovH iyyi8,ei^ dXX dnocpevyei avrovg. 7ioXXdrai de roig
25 biipvxoig HOii 7(evoig holi 7iard ycDviav avroig npocprjrevei
Hai dnara avrovg XaXcdv nard rag ini^^vpiag avrcDv
ndvra nevcag' 7ievoig ydp nai dnoHpiverai. rb yap 7ievov
Mand. IX. 2. ro ante ayiov ad- videbatur. 12. rrjq Baorr/rog, rov
didi quamvis omissum in L. 3. nvpiov rj dvvajutg avrr]. ed. pr. et
avTo c. p. (ae.), avrov (super ov po- Tisclidf. rrfg êor. r. xvp., rj dvv.
sito o, rursusque ov super o) L. 7. avrtf. 14. juGjpov c. verss., f.iGDp6v L.
6 ayyeXog rov Ttpocprfrixov 7tv£v/ua- 19. Xanftdvet c. verss., Xaixftdvojv L.
rog ('. p. (nuntius illius spiritus pro- 2L TcpocprjrevEiv c. v. (divinarc) p., 5£-
phetici). ae. (angelus spiritus proplie- paitEVEtv L., om. ae. 22. dXXd r<^v
tici), 6 dyyf.Xog rov Ttpocpijrov L., rotovraov Ttpocprjroiv c. L. j). ae., om.
I nuntius sanctus divinitatis v. 7. 8. v. (cf. quae ad p. 68, 18 sq. notavimus)
\ 6 KEifj.tvog Ttpbg avrov c. L. p. ae., et iam praeceptis scqucntibus (cf. quae
• om. V. 8. Tov dv^pojTtov c. L. p. ad p. 67, 16. notata sunt) statim addi-
(homines). ae. (illum virum), hominem dit quae p. 70, 13. scquuntur: ex^tS
illum spiritu sancto v. 11. vtapd. dfxqôrEpoDv roav 7tpocprfrc7)v nrX. 24.
1 L. KEpiy quod voc. Tischdfio abundare HoXXdrai c. verss., KOTttdrat L.
70 HERMAE PASTOK
OHEVog /uera rcdv Kevcov OvvriBê/uevov ov ^paverai^ dXXa

6vjjL(pGDvov6iv dXXriXoig. orav 6e eX^r/ eig OvvayGoyr/v
dvSpcDv dixaicdv ixovrcov Ttvev/ua Bêori/rog^ xai
TtXrfprj
evrev^tg dTt avrc^v yevrjrai^ nevovrai 6 dvB^pcDTrog ixei-

vog^ nai ro 7tvev/xa ro vno rov cpofôv cpevyei
iniyeiov 5
dn avrov^ nai KCDcpovrai b dv^pGonog ixeivog nai oXcog

Gvv^^paverai^ /irf dvvd/xevog XaXrjOai. idv yap eig dno-
B^rfKrfv 6rif3dor/g oivov rj eXaiov Kai iv avroig ^-fjg Ke-
pd/xiov nevov Kai naXiv dno6ripa6ai BêXrjOr/g rrjv ano-
^jJKrjv^ ro Kepd/jLiov iKeivo^ o eB^r/Kag Kevov^ Kevov Kat lo
evprfêig. ovra) nai oi npoq)f\rai oi Kevoi orav eX^GoOtv

eig nvev/jLara diKaicDv ^ bnoioi rjX^ôv^ roiovroi Kai ev-
piOKOvrai. exstg d/jLq)orepGDv rc^v npocpr/rcDv rrjv SyGDrfv.
ovv dnb r(^v epycDv Koi rrjg 8,GDrjg rov dv^pcD-

6oKi/A.a8,e
nov rbv Xeyovra eavrbv nvev/iarocpopov eivai. Ov 6e 15
nioreve rcp nvev/xari rcp ipxo/xevcp dno rov êov kocl

exovri dvva/iiv' rcp de nvev/xart rcp imyeico iiai Kevcp
/ifjSev niOreve^ ori iv avrcp dvva/iig ovn eOriv' dnb rov
biafSoXov ydp epxerai. aKOvOov rtjv napaftoXrjv rjv /xeXXcD
Ooi Xeyeiv. XdfSe Xi^ôv koli f3dXe eig rbv ovpavov^ ide ei 20
dvvaOai djpaOât avrov rj naXiv XafSe OicpcDva vdarog

'
Ka\ OicpcDviOov eig rbv ovpavov^ tSe ei SvvaOai rpvnrjOai

rbv ovpavov. TI(S)g^ (pvi^h y^vpie^ ravra yeveO^âi dvvarat^
ddvvara ydp d/xcporepa ravra eipr/Kag. £lg ravra ovv^
(prfOiv., dSvvard ioriv^ ovrcD 7ia\ ra nvev/xara rd ini- 25
yeia ddvvard iori Ka\ ddpavrj. Xaf3e ovv rr/v dvva/xiv

rfjv dvGD^êv ipxo/xevrjv. rj x^^^^^ iXaxiOrov iori kok-
jidpiov^ orav inineOr/ in\ KecpaXrjv dv^pcDnov^ nc^g
KOLi
novov napexsi/ rj ndXiv Xaf3e rrjv Orayova rj dno rov

Kepdpov ninrei x<^/<<^^ ôl\ rpvnd rbv Xi!ôv. fSXeneig ovv 30
Mand. IX. 3. êotrjroq c. verss., ô£5rmL., quemnonemendavitTischclf.

êtoTaroy L. 4. dn:' c. verss., drt 8. 6tif5d6^g cf. latinum voc. stipare.
L. 5. iniyeioy c. verss., 13. exîS d/uipotefjcov twv npocpjjtwv
dyioy
(praemisso compendio in quo literas trjv ^gotJv. post saepius turbatum or-
jj.p conspicuas esse retulit Ang.) L., dinem vulg. iam ad rectam viam redit.
quod voc. ed. pr. et Tischdf. male 23.dvvatai c. verss., om. L. 29. 30.
mutaverunt in fxcopoy. —
vito c. M. dnb tov xepdiîov c. L. v. (a tegfula)
Sclimidt, dno L. 6. Koacpovtai c. v. etiam p. (de jjulis , 1. de tegulis).
(obmutescit) p. (et lit sine sensu), kov- 30. tpvna. L. xpvna.
"
MAND. XI. xir, 1. 71
ori ra avooêv iXdxK^ra TtiTTrovra ini rrjv yrjv jueydXrjv

dvvajutv exovOiv' ovrco nocL ro nvevfxa ro "êiov dvcoêv
epxoiJ.evov dvvarov iari. rovrco ovv rcp nvevfxari ni6reve^
dno be rov erepov dnexov.
5 ÊvroXrj //?'.
I. Aeyei fioi \4pov dno Oeavrov nd6av iniB^vjuiav

novtjpdv^ evdvOai de rrjv ini^vjuiiav rrjv dya^rjv nai
Oejxvijv ' ivdedvjuevog ydp rfjv iniB^vjxiav ravrrjv jii6r]6eig
rrjv novrjpdv ini^vjAiav nai xa:Azra:7Ce?X7/(T£z^ avrbv na^Gog
10 fiovXei. dypia ydp i6riv rj ini^^vjiia rj novrjpa nai dv6-
7i6XGDg rjjiepovrai' gô/Sepd ydp i6ri nai Xiav rrj aypio-
rrjri avrrjg danava rovg dv^poDnovg' jxaXi6ra de iav
ijxne6r] eig avrrjv dovXog êov nai jxrj rj 6vverog^ dana-
vdrai vn avrrjg deivcog. danava de rovg roiovrovg rovg
L5 jxrj exovrag evdvjxa rrjg ini^^vjxiag rfjg dyaîjg., aXXa

ijxnecpvpjievovg rcp aicDvi rovrcp, rovrovg ovv napadidcoîv
eig ^dvarov. Uoia^ ^PVM^^ nvpie^ i6riv epya rfjg ini^-v-
jxiag rrjg novrjpdg rd napaSidovra rovg dv^^pconovg eig
Mand. XII, p. 71, 6 — p. 73, 15. Pseudo-Atlianasius ad Antioclium c. 10

p. 22 sq. : "Axove hccl rrfg 8eH(xrrjg ivroXrjg' apov aTto dov 7ta6av eTti-
^vf.iiav Ttovrjpav, tv8v6ai rrjv im^vjj-iav rrjv dya^rjv xai 6ejliv7Jv' ivSedv-
jnEvog yap rrjv iTti^vjniav ravrrjv jii67J6£ig rrjv Ttovrjpav ijti^vjiiav' aypia
yap ini^vjiia rd8e (xai evdv6ai rr/v dya^rjv xat dejivTJv aito 8e
elg
rijg Ttovrjpag ini^vjiiag, nai fjidXi6ra A.) idv ijnte6xf sig XvTtr/v 6 8ovXog
•
rov Bêov xai jirf y 6vver6g, 8a7tavdrai vn avrr/g 8eiva)g. 8a7tava 8e

rovrovg {8eiva)g, nai jLd\i6ra rovg A.) jir} exovrag £v8vjxa iiti^vfiiag
dyaSiTJg, dXX' ijiitecpvpjievovg r&j ai^vi rovrco. rovrovg ovv 7tapa8i8Gj6iv
eig ^dvarov. nou Xeyei 6 'Avrioxog Tlola, Hvpie {Hvpie om. A.), ei6i rf/g
i7tiBvjiiag rrjg Ttorr/pdg (r. ^7ri5. r. 7t. om. A.) rd 7tapa8i8ovvra (1. napa-
8i86vra) rovg dv^pQ07tovg eig '^dvarov; {Hai add. A.) yvGDpi66v jioi iva
(pvyoo dTt avra)v. Xeyei avroo 6 ini6H07tog "Ahov6ov npa>rov ('Ahov6ov, iv '
noioig epyoig âvaroi r/ ini^vjxia r/ novr/pd rovg 8ovXovg rov Seov

npo A.) ndvroov ini^v/xia yvvaiHog holl noXvreXeia nXovrov, r/ {r/rig A.) i6rt
qjiXapyvpia, nal i8e6fidroov noXXa)v holl jiaraioov h g^ jie^v6jLarog noXXov,
1 diacpopoov yev6eoov {8iaqj6pov yev6eoog A.) nal krepoov rpvcpoov noXXarv
!
nal fioopojv {nai hepoov —
jxoop^v om. A.) nal 86B,r/g dv^poonivr/g nal {nai
om. A.) jiaraiag. nd6a rpvcpr/ jioopd i6rL holl nevr/ rolg 8ovXoig rov êov
I
{jj.dXXov 81 nd6a rpvcpr/ nai r/8ovr/ rov ftiov rovrov jiaraia i6riv. avrai
Mand.XII,!. '^.avr6vi-.lu]-).âvrf/v 16. ijineLpvpjievovg c. L. fTischd.) Ps.-

V. 10. ftovXei (cf. p. 75, 20). L. ftovXi;/. Ath., iHnecpvp/ievovg L. (Ang.).
72 HEllMAE rASTOR
^^dvarov j yvcopiOov /uoi^ noci dcpePôfjiai an avrd)v. Anov-

Oov^ iv Ttoioig epyoig âvaroi rj iTrt^v/ixia r/ TTOvrjpa
rovg SovXovg rov êov. II. ndvrcdv TtpoixovOa iiti-
B^vjjiia yvvainog dXXorpiag rj dvSpog nat TToXvreXeiag

TtXovrov nai ideOjudrcov ttoXXwv /xaraicov nai jie^v6jxa- 5
rcDv noii erepcDv rpvq)wv 7toXXd>v nai jxoopc^v' TtdCa

ydp rpvq^rj jiODpa iori 7iai nevij roig SovXozg rov êov.
avrai ovv ai iTti^vjiiai Ttovr/pai eioi., BâvarovOat rovg
dovXovg rov Bêov. avrtj yap r/ irti^vjxia rj novrfpa rov
6iaf36Xov ^vydrrjp ioriv. dTtexeO^âi Sei djto rc^v iiti- 10
^vjiiwv rcDv Ttovr/pc^v., iva dnoOxojievoi ^rjOrjre r(p êc^.

oOoi 6e dv naranvpievB^coOiv vit avrc^v nai jxrj dvriOra-
^(Ôiv avraig^ dTto^âvovvrat eig reXog' âvarcodeig yap
eiOiv ai ivti^^vjjiiai avrai. Ov ovv evSvOai rr/v im^^vjiiav
rfjg dinaioOvvfjg nai naÔTtXiOajxevog rov cpoôv nvpiov 15
dvriOrr]'^! avraig. b ydp cpofiog rov êov naroinei iv rfj
ovv ai TtovTjpiainai ai iTti^v^lai Bâvarovdiv rovg dovAovg tov S^sov A.).

aTCsx^f^Ôii ovv 8ei tcov iitL^v/xi&v rovrcov, iva aTCcXojnavoi ^TJdrjrs {aTtsxs
ovi/ a.7t avrS)v nai P,ij6i;/ A.) r(5 S^sw' sav ds dovXsvd^^g ry S7ti^vj.ila. r^
ayaBy nai vTtorayyg avry {sav SovAsvdyg rS) 3£&3 sv Sinaiodvvi^ A,), dv-
radat naranvpisvdai rrfg iTti^vfiiag rrjg novrjpag {rrjg itovrjpag S7ti^vj.iiag A.)
nat v7tordB,ai avri^v, naôog /SovXsi (haec oni. A.). 6 'Avrioxog XsysL"HSsXov
{Kayoo add. A.) yvobvai, Ttoioig rpoTtoig 8si jus SovXsvdaL rf/ i7ti^v/.iia ry
dyaBy. 6 i7tidK07tog Xsysi "Anovs {"Anovs om. A.) ipyddat 8inaLo6vvi]v •
nai apsrrjv dXrj^siag nai {hocl om. A.) cpofiov nvpiov na\ 7ti6riv na\ dyd^trjv
na\ ra7tsiro(ppo6vvrfv nat dnrrj}io6vrrjv L^rjv 7tOL?/6ai rr/g no6jj.inr/g . . .
.... orr/rog {/.laraiorr/rog'^.) na\ o6a rovroig ojnoia rdlg TtposLpszjisvoig. ravra
{r aTtsivocp po6vvr/v nai v7tojiovi/v na\ rd ojioia rovroig nai roig ayaSolg
tpyoLg noXXr/^r/rt. na\ ravra A.) ipyaP,6j.isvog svdps6rog ^6t;/ {nat add. A.)
8ovXog Bsov sig rovg aimvag. djxt/v {djir/v om. A.).
Antiochus Hom. LXXIV p. 1139: cpr/6\v ydp 'Apov aTto 6ov 7td6av
i7ti^vj.iiar Ttovr/pdv , sr8v6at 8s i^ti^vjdav dya^r/v na\ 6sjiivr/v ir-
8s8v6n6jisvog (1. ir8i8v6n6jisrog) ydp rr/v i7tL^vj.iiav ravrr/v jiL6r/6sig rr/v
Ttovr/pav i^tiBvjiiav na\ x^^^^^y^^XV^^^S avrr/v, na^Gog fiovXsi. dypia ydp
i6riv r/ irtL^vjiia r/ itovr/pd na\ 8v6n6XGjg r/j.ispovraL. (pofSspGorspa ydp
i6rLv na\ Xiar rf/ kavrr/g dypLorr/rt 8a7tava. rovg dv^pGOTtovg. iv 8s ro)
XsysLr Aypia i6r\r r/ i^tL^vjiia r/ 7tovr/pd, 6r/jiaivsL ori kavrr/v dvacpvsi ojg
aypia r/ cog dypLov <?g5ok iv havr& vsji6jiErov
fiordvr/ sig ayscopyr/ror xôpior,
arsv Xoyinr/g i7tL6rd6sGog. rig 8^ nai TtoraTtr/ i6riv ov ji6vov r/ 7tovr/pia,
aXXd na\ dya^r/ iTtL^vjiia, ir rar na^sB,r/g 8iaX6yc<o dnpifScog inriSsrai.
Mand. XII, U. 4. ^toXvTsXsiag c. rovSiafidXov Bxtydrr/p i6riv. cL^MiUul.

h. V., 7toXvrsXsLa Ps.-Atli. ae. 9. IX, p. G2, G. 7. 10. ^vydn/p. L.
10. ocvrr/ ydp r/ irtL^vjxia r/ zovr/pd ^vyarspa.
MAXI). XII, 1 — 3. 73
iiti^^vjjLioL rrj dya^fj. 7/ iTTi^vjuia r/ TTOVfjpa iav idrj 6e ^ca^co-

TtXiOjievov rcp cpoficp rov 5foz5 nai dv^^tOrrjKora avrrj^ (pev-
êrai d/To Oov juaxpav^ nai ovn eri Coi 6cp!^7j6erat (po/3ov-
juevjj rd ojrXa Oov. Ov ovv OreâvGOêig 7car avrfjg iXê
b Ttpog rr/v iTti^vjxiav rrjg dinaioOvvr/g nai rtapaSovg avrfj
ro vinog o eXafJeg dovXevOov avrfj., na^d)g avrf/ /SovXerai.
iav SovXevOrjg rfj iTti^vjiia rfj dya^fj nai vitorayfjg avrfj^
Svvrjorj rrjg i7ti^vj,iiag rrjg Ttovrjpdg naranvpievOai icai vito-
rdâi avrrjv., na^d)g fiovXei. III. "/ZSeAor, q^rjpi.^ nvpie^
10 yv(£>vai^ Ttoioig rpoTtoig jie Sei SovXevOai rfj iiti^^vjiia rfj
dya^fj. ^'Anove^ q^rjoiv' ipyaOrj SinaioOvvrjv nai dperr/v^

dXrjêiav nai cpofôv nvpiov^ itioriv icai Ttpaorrjra nai oOa
.rovroig ojioid ioriv dya^d. ravra ipyaôjxevog evdpeOrog
eOrj SovXog rov ^êov nai ^rjOrj avrcp' nai itdg og dv
15 SovXevOrj rfj iiti^vjiia rfj dya^^fj^ Sijoerai rcp ^-ecp.
^vvereXeOev ovv rdg ivroXdg rdg SaoSena nat Xeyei

JJ.01 Exîg rdg ivroXdg ravrag' nopevov iv avraig nai rovg
anovovrag itapanaXei., iva rj jieravoia avrc^v jcaâpd
yevr/rai rdg Xoirtag rjpepag rfjg 8,GDrjg avrcDv. rijv Sia-
20 noviav ravrr/v rjv Ooi SiScojjLi reXei iitijxeXwg nai TtoXv
ipyaOrj' evprjOeig ydp x^P^^ ^^ ôzg jiiXXovOi jjieravoeiv.^
nai TteiO^rjOovrai Oov roig prjjiaOiv' iycD yap jiera Oov
eOojjtai dvaynaOco avrovg TteiO^^rjvai Ooi. Xeyco avr(D
7cai
Kvpte^ ai ivroXoii avrai jieyaXai nat naXai nai evSoi;oi

25 eiOi nai Svvdjxevai evcppdvai napSiav dv^ pcoTtov rov
Mand. XII,
III, p. 73, 16 19. —
Pseudo-Athanasius ad Antiochum c. 13
p. 27 Hai dvrTeXedag rag doodexa ravrag ivtoXag 6 i/tidKOTCog XLyEi avxw
:
Ilopevov iv raig ivroXalg ravraig nai TtapanakEi nai rovg aKovovrag

Ttopevtdâi iv avraig, iva rf jxerdvoia avrdjv Haâpa yevrjrai rag Xoinag
r])j,epag rr/g ôjr/g avrcjy.
III,
p. 78, 24 p. 75, 3. —
Pseudo-Athanasius ad Antiochum c. 21
p. 37 Xeyei avrSi Kvpie, ai ivroXai avrai /xeydXai koli KaXal koli 8vva-
:
tai eici, dvvdjuevai evcppdvaL rr/v Kapbiav rov dvvajxevov 7toir/6ai avrdg.
Mand. XII, II. 9. ftovXei (cf. (pr/jji c. vT ae., cpr/di L. 23. Ttetd^rj-
75, 20). L. fJovXy. vai 6oi. ae. add.: finita sunt mandata
III, p. 73, 9 — V, p. 76, 12. duodecim. initium similitudinum. si-
H3tXov, cpr/jii yejii6^ olvov Ka- militudo prima. 2.5. duvdjiavai c.
Xov dusunt in palat. versione. 9. Ps.-Ath. v. ae., dvva/xai, L.
74 HERMAE PASTOR
dvvajuevov 7toirj6ai avrag. ovn oida de^ ei dvvavrai at

ivroXai avrai vtto dv^^pcDTrov (pvXaxB^fjvai., diori OHXrjpai
eiOi Xiav. aTronpiêig Xeyei fxoi Êav 6v Oeavrco TTpo^fjg
oridvvavrai cpvXaxB^r/vai evnoTrcog avrdg (pvXdêig^ nai
^
ovn eoovrai CnXrfpai' idv de ini rrjv napSiav Oov rjdrj 5
dvapfl jirj dvvaOâi avrdg vno dv^^pcoTtov qjvXax^rjvai.,

ov (pvXat,eig avrag. vvv 6e Coi XeyaD' iav ravrag prf
cpvXd^r/g., dXXd TrapevB^vjur/^fjg., ovx eêig ^CDrrjpiav^
ovre ra renva Cov., ovre 6 oinog 6ov^ iTtei r]dr] Oeavrcp
nenpinag rov dvvaOâi rdg ivroXdg ravrag vno dv-
/j.rj lo
^pconov (pvXax^rjvai. IV. nai ravrd jjloi Xiav opyi-

Xcog iXaXrfOev., w6re /ue 6vyxv^rjvai nai Xiav avrov cpo-
pr/^rjvai' rf /jiopcpfj ydp avrov TJXXoicoB^r/j cD6re jjLrj.
6vva6^âi dv^-pconov vneveyneiv rr/v opyi/v avrov. i6cdv
6e jie rerapaypevov oXov noa 6vynex^lîyov r/pâro juoi 15
inieineOrepov XaXeiv. nai Xeyei "Acppov.^ d6vvere nai 6i-

ipvxe., ov voeig rr/v 66B,av rov Bêov., nc^tg peydXr/ iori
noLii6xvpd noLi 'âvfxa6rr/., ori enri6e rov no6fxov evena
rov dv^pcinov nai nd6av rr/v nri6iv avrov vneraê rcp
dv^pcDncp nai rf/v iôvoiav nd6av e6cDnev avrcp rov nara- 20
nvpieveiv rcdv vno rov ovpavov navrcDv ^ Ei ovv^ (pr/Oiv.,
ovK olda, HvpiE, dvvavrai al ivToXai avtai v7to 7toXXa)v (pvXax^^vai,

ei
816x1 dKXr/pai eidiv. ij.iftXeifâg de avrbv 6 8ovXog tov êov jusTa TtoXXrjg
avdTTjpiag ElTtev "Avav8ps, aKrjSiadTd, âB^v/ie Kai oXiyoipvxe ovk ot8ag ,
oTi iav 6v kavT&) Ttpo^y (1. Ttpo^f/g) oti 8vvavTai q>vXax^^vai, evKoXaog
avTag q}vXdB,eig, Kca ovk edovTai dKXrjpai; ei 8\ dvaf3y irti Ttjv Kap8iav
6ov )X7} 8vvadâL avTag vno dvB^pajTtov (pvXax^W^^y ^^ q)vXdB,eig amdg.
ov voeig ttjv 86B,av tov Bêov 7ta)g jxeydXr} idTt Koa idxvpd Koi Bavj.iadTTJ,
oTi ^KTidev Tov Kodjicov 8id tov dv^paoTtov Kai trjv iB,ovdiav aitadav i^GOKEv
avT^ KvpievEiv TtdvTGov Ta)v izi Tr/g yrjg ; el ovv TtdvToov tovtoov 6 av-
^pooTtog Kvpi6g idTiv Kai TtdvTcov 8vvaTai KaTaKvpievdai, 7ta)g ov 8vvr)-
dexai Koi tovtgov tS)v ivToX^v KaTaKvpievdai;
Mand. XII, III. 1. avTdg c. Ps.- ^KTidag Kap7tovg TtavTO-

ttjv yrjv kocl
Aili., TavTag L. 3. Ttpo^yg 8a7tovg , rjXiov deXrjvr/v , ddTepooy
c. Ps.-
Ath. V. ae., 7tpod^yg L. 6. dvaft^ ivapji6viov Kivydiv, ci&ia TtTepooTd,
c. Ps.-Ath., dvefti] L. TeTpd7to8a, kp^tetd, hn^8pa dypid ,
IV. 14. Trjv opyr/v avTov c. v. Te Kai Ta TovTOig 7tapa7tXi]diari,ovTa,

ae. codici Lipsiensi aliqnid deesse te- Koi xovtoov d^tdvToov 'iKTide 8ed7t6Ti]v
mere assernit Tischendorfins. hic enim tov dvBpooTtov. 16. "Acppov. L.
e contrario addita snnt: dv dvveH^.ei- dcppoov, stiper oo posito o. 16. 17.
dag q)cog na) ixo)pjjdag (1. ixoopidag) 8irpvxe. L. Siipvxog, super og no-
ro dKOTog d^t dXX^^Xoov, iêjieXioodag tato e.
MAND. XII, 3 — 5. 75
b ay^pcDTTog xvptog iori rc^v 7iri6/bidrGDV rov êov noci
ndvrcDv HaranvpiEvei^ ov dvvarai 7(ai rovrcov rc^v iv-

roXcDv iiarajivpiEvOai ^ dvvarat^ q^rfOi^ Travrcov 7iai TraOcdv
rcDv ivroXc^v rovrcov 7iaranvpi£v6ai 6 dv^pcDTtog o excov
5 rbv 7ivpiov ^r rfj 7iap6ia avrov. oi Se iTti roig Xf/AftJzr
exovreg rbv 7ivpiov^ xapdiav avrcov TtejtcDpcD-
rrjv de
/bievrjv^ 7iai fxa7ipdv bvreg dnb rov Ttvpiov^ ixetvoig al iv-
roXa\ avrai 07iXr/pai eiOi 7iai dvOf3aroi. êOê ovv vfxeig^

01 7iev6i 7iai iXacppoi bvreg iv rrj Ttiorei^ rov nvpiov
10 vix(a)v eig rr}v xapdiav, 7iai yvcDOeO^ê bri ovdev ioriv

ev7i07tchrepov rcov ivroXcdv rovrcDv ovre yXvxvrepov ovre
rj/xepcDrepov. irtiOrpdcpr/re vfxeig oi raig ivroXaig ito-
pevbfxevoi rov diafSbXov^ raig dvOnbXoig 7iai Ttinpaig nai

dypiaig doeXyeiaig^ xai /xrf cpofSrf^^rjre rov biaftoXov^
15 bri iv avrcD dvvajxig ovk eOriv xaB^ vjxcdv' iycD
ydp eOofxai /ue^-' v/xcdv^ b dyyeXog rfjg jxeravoiag b
7iara7ivpievcDv avrov. b dia/3oXog /xovov cpofiov exei^ b de
(pofiog avrov rbvov ovn exei' /ir] (po/Srj^^rjre ovv avrov^
nai cpevêrai dcp v/xcdv. V. XeycD avrcp Kvpie^
20 dîovoov /xov bXiycDv prj/xdrcDv. yleye^ <prjoiv., o fSovXei.
Mand. XII, IV, p. 75, 3 12. —

j). 38 sq.: 8vvarai Ttad^ ta)v irroXa^r tovTGov KaraKvpiEvdai 6 av^pcoTtos
6 exoov tbv xvpiov iv ry Kapdla avrov. oi 8e ini ta ê/A?/ txovtEs rbv

Kvpiov, rr]v de KapSiav ne7tGopoD).iEvr]v tcoll fxaKpav ovreg aTtb rov Kvplov
6ia ri/y havra)v fba^vjxiav, iKeivoig ai ivroXai avrai dKXrjpai Eidiv Ka\
dvdKaropôoroL. êdê ovv vjneig oi 6Xiy6ipv2poi kocl iXacppoL ry vtidret rbv
Kvpiov adiaXEiTtraog eig rag KapSiag v/n^v, koli yvGodedê ori ovdev idriv
evKoXoDtepov r&>v ivroXwv rovraov, ovre yXvKvrepov, ovre rifxepwrtepov.
Mand. XII, IV, p. 75, 15 p. 77, — Pseudo - Athanasius ad Antiochum

12.
c.12 p. 25 sq.: ^Xene 6tepea)g Koi iB, oXrjg tyg Kapdiag dov inidtpecpe
Ttpog Kvpiov KOCL fiTj cpoftr]^yg tbv diccfioXov' dvvajnig yap iv avt&> ovk
^dtiv Kata tojfy dovXojv tov Sêov' 6 êbg yccp idtiv 6 Ttapexoov tr/v viKrjv.
Mand. XII, IV. 4. 6 ^x^^^ c. L. 18. jjLrj cpofti^^rjte c. L. v. ae.,

Ps.-Ath. V. p., ix^^'^ L. 7. Kvpiov Tischdfio, qui cur etiam addiderit iv-
c. Ps.-Ath. V. ae., Sêov L. 12. taig Svvaji. ? prorsus non video, jurf delen-
ivtoXaig c. L., iv taig ivtoXaig dum videbatur!
Tischd. 13. 8vdK6Xoig c. Tischd., V. 20. aKovdov. L. ovdov. . .
—
^vdKoXiaig L. 14. aypiaig (cf. c. ^ ,, i o ^ t^- v. i^
1. p. 71 10 sq) L dyoiKiaiQ Tischd i^^^'^"- ^'- (^^^ >
qôdi Tischdho non
dyptnolg. ^16. 'idoâL ,xei' vjl^'. ^^^ ft^v^V (c ed. pr.) sed /ôjÂ^.
hic incipit cod. Lips. ipse sigmficare videtur, cf. Smi. VIII, 2
16 17.
KataKvpcevojv, . , araKvpievoov Sâ pro SêXei.
7G HERMAE FASTOR
Ô juev av^pGDTTog^ ^Vf^h ^^vpis^ TtpoB^vjuog iori rag iv-

roXag rov êov cpvXaCOeiv^ nai ovdeig ioriv 6 /birj airov-
juevog Ttapa rov nvpiov^ iva ivdvva/j.cD^^fj iv raig ivroXaig
avrov nai vTtorayfj avraig' dXX 6 SiaôXog OxXrjpog iort
nai naradvvaCrevei avr(^v. Ov dvvarai^ (prioi^ xaradv- 5
vaOreveiv rwv dovXcov rov êov rcdv i^ oXrjg icapdiag

iX7Ti8,6vrGDv iit avrov. Svvarai 6 6ia/3oXog dvri7raXai6at^
KaraTTaXaiOai 6e ov bvvarai. iav ovv dvriOra^^fjre avr(p^
jac. IV, 7. viKTiêig cpevêrai dcp vpwv Karrj^xvjujuevog. oOoi de^
cprjoiv., ditOKevoi eiOt^ gôfôvvrai rov didfioXov wg Svvapiv lo
exovra. orav 6 dv^^pcDTtog Kepdjuia hcavcDrara yejuiOrj
oivov jcaXov^ KOii iv roig Kepa/iioig iKeivoig oXiya djro-

Keva epxerai in\ ra Kepajiia xai ov Karavoei ra
nXrjpri
fj^
— oibe ydp ori nXrjprf eioiv — ^, Karavoei de ra
dnoKeva^ q)of3ovjievog prjnore cDîOav' raxv yap ra ano- 15
Keva Kepajxia 6îôv6t, koi dnoXXvrai ff rjdovrj rov oivov.

ovrcD 7ca\ 6 6ia/3oXog epxerai in\ navrag rovg 6ovXovg
rov ^êov ijcneipd8,cDv avrovg. oOoi ovv nXrjpetg eioiv iv
rfj niorei^ dvêOrrjjiaCiv avrcp ioxvpwg^ icdneivog dno-
XGDpei dn avrdfv jxfj excDv ronov nov eiOeX^r/. epxerai 20
ovv r6re npog rovg dnonevovg koli excDv ronov eiono-

peverai eig avrovg jcai 6 fiovXerai iv avroig ipyaêrai.,
Koi yivovrai avrcp vn66ovXoi. VI. iycD 6e vjiiv XeycD^
6 dyyeXog rfjg jieravoiag' jxff (po/Srj^rjre rov 6iafSoXov.
dneOrdXrjv ydp^ cprjoi^ jue^' vjjlwv eivai rc^v jxeravoovv- 25
rcDv ii; oXrjg 7cap6iag avrdiv 7ca\ iOxvponoirjOai avrovg
6 8tdf5oXog iiovov (p6(5ov £^£i, ds cpoftog avTOv rovovg ovk ex£t- MV ^^~
firj^yg ovv avrov, noci (pEvB,exai aiio 6ov, jurfdE zrfv a7C£iXi]v avrov SeiXia-
6yg' arovog yap oog vExpov vEvpa. ov dvvarai yap HaraSvvadrEVEiv
rayv SovXgjv rov êov ra)v iB, oXrjg Kapdiag iX7tiB,6vroov iit avrov. dvvarai
ovv 6 diaftoXog TtaXaidai, KaraTtaXaidat Se ov dvvarai. iav ovv avridr^g
ax'r6v (1. avro)), vLKJjBElg <pEvB,Erai 0.710 dov Karydxviî).iEvog. âXXov cpo-
f37J^T/rt rbv nvpiov rov dvvd/XEVov d^dat Kai aTtoXidat.
Maiul. XII, V. 3. rov Kvpiov enim mutantnr facile, semiplena an-

fva Ey6vva/iiGD$f/ c. v. ae., k tem, qnia facile crednntnr nuitari,
. . a /iirf8vvaf.ico^^ L. 11 15. — frequenter gustantnr. 20- eldiX^^.
orav o dv^p(»yjiog —
a)B,idav. Origenes L. EidiXôiy quamquam videri potest
ad Matth. XXIV, 42 (Opp. HI, 877): F.idEXSr; correctum t^sse, teste Tischdf.
nam sicut legimus apud Pastorcm, 22. Kal o. L. Kot o di.
vasa plena non cito quis gustat, nec
MAND. XII, 5. G. 77
Iv rrj Ttiarei. TriOrEvCare ovv rcp êcp vfxeiq o\ dia rag

ajuapriag vjj,(2)v direyvGOHoreg rrjv ^wr/v iJjuwv xai 7rpo6-
rtêvreg djuapriag na\ jcara/Sapvvovreg rf/v ^gdijv vjuc^v^
ori idv e7ti6rpaq}fjre Trpog rov icvpiov it, oXijg rrjg 7cap-
5 Siag vjid)v 7ca\ ipydorjOê rrjv dncaioCvvrfv rag Xonrag
rjjiepag rj}g ^cofjg vjlicdv ycai dovXevOr/re avrcp 7cara ro
êXrjjxa avrov^ TToirjoei laCiv roig nporepoig vjjlcdv djiap-
rrjjxaOi^ 7ca\ et,ere dvvajuiv rov xaraxvpievOai rc^v epycDV
rov diaftoXov. rr)v de dTteiXrjv rov diapSXov oXoDg jxrj
10 (popijSrjre' drovog ydp eOriv SoTvep vexpov vevpa. dxov-
Care ovv jxov 7ca\ cpof^rj^rjre rov jtavra dvvajzevov^ OcDOat Jac. iv, i
7ca\ djroXeOai.^ 7ca\ rr/peire rdg ivroXdg ravrag xai 8,r]-
6e0ê rcD B-ecD. Xeyco avrc^ vvv ivedvvajiGo^r/v

Kvpie.^
iv TtdOi roig di7caicDjxa6i rov jcvpiov^ ori 6v jxer ijiov
ib eV 7ca\ oida ori 6vy7C02petg rr/v dvvajiiv rov diaôXov
7rd6av^ xa\ f/jieig avrov 7cara7cvpiev6ojxev 7cai xariOxv-
Cojxev TtavrcsDv rc^v epycDv avrov. 7cai iX7ri8,GD^ xvpie^
6vva6âi jie rdg ivroXdg ravrag dg iveraX6ai rov xv-
piov ivdvvajuovvrog cpvXat,ai. ^vXaêig^ (pr/6iv^ idv f/
20 7cap6ia 6ov xaâpa yevr/rai Ttpog xvpiov' ycoii 7tdvreg be

q)vXdB,ov6iv^ o6oi dv xaâpi6GD6iv eavrc^v rag xapdiag
d7to rc2)v jiaraiGDv iTti^vjxicdv rov aicDvog rovrov^ xoci
B,f/6ovrai rcp êcp.
Mand. XII, YI, p. 77, 1 — 23. TtidtEvdatE ovv — ^jjdovtai t^ ^fo?. An-
tiochus Hom. LXXVII p. 1147: TtidtEvdGD/iev ovv t^ êo), ol dia tas a/.iap-
tiag 7f/i&)v dTtEyvGJKotEg trjg ôoyg 7]/ia)v, nai npog xvpiov
iTCidrpEipooiiEv
tbv Êov r//iGjv it, o\i}g tr/g napdiag r//iSyv noLi £pya6a)/iEâ tr/v dmaio-
6VV7/V tag XoiTtag r//iEpag trjg ^Gorjg r//iwv nai ôv\ev6go/xev avtSi op^^g
Hata tb ÊXr//ia avtov, nai TtottjdEi ia6iv toig Ttpotspoig r//iS)v napaTttGo-
fxadi. nai ^'ÔyUfr Svva/nv tov nataKvpiEv6ai tS)v Epycov tov SiaftoXov.
tr/v 8e aTtEiXr/v avtov oXGog /ir/ qjoftr/^Go/iEv. dtovog ydp i6tiv oo^TtEp ve-
npov vEvpa. aXXd (poftTJôo/LEv tbv 7tavto8vva/iov nvpiov nai tdg ivtoXdg
avtov (pvXdB,Go/iEv na\ S,ij6go/iev iv avrco.
Mand. XII, IV. 18. 8vva6âi /ie c. p. (cf. v.) Tisclidf., 8vva6âL /iev L.
78 IIERMAE PASTOR
UAPABOAAI A2 EAAAH2E MET' EMOT.
IlapapoXrj a .
Aiyii jjLOi OiSare^ (prjoiv^ ori Itzi ^dvrfg xaroixeire

vjueig 01 SovXot rov Bêov' fj yap noXig v^(2)v pianpav
lOriv aito rfjg TroXecDg ravrrjg' ei ovv oiSare^ (ptjOt^ rrjv 5
TToXiv vju(3v iv ?} peXXere xaroixeiv^ ri GoSe vjueig eroi-

jjLa8,eredypovg nai Ttapardêig TtoXvreXeig uai oiKoSojudg
nai oiKrjiJLara fxaraia^ ravra ovv 6 eroijua^cov eig ravrr/v
rrjv TtoXiv ov Svvarai iTtavaKajjiipai eig rrjv iSiav TtoXiv.
dcppov KOLi Siipvx^ yioii raXaijtGDpe dvB^pcoTte^ ov voeig ori 10
ravra jtdvra dXXorpid eioiv Koci vit eB,ov6iav erepov

eioiv^ epei yap 6 Kvpiog rrjg TtoXecDg ravrrjg Ov êXcD
6e KaroiKeiv eig rrjv TtoXiv juov^ dXX eêXê eK rrjg no-
XecDg ravrrjg.) ori roig vojxoig juov ov XP^^^^- ^^ ovv
excDv dypovg koli oiycjjoeig Kai erepag Ttpaêig TtoXXdg., 15
eK/3aXXojuevog V7t avrov ri rtoirjCeig 6ov rbv dypov koi

rrjv oiniav Koi rd Xoiitd oOa fjroijjLa6ag 6eavr(p^ Xeyei
yap 601 SiKaicDg 6 Kvpiog rrjg x^P^S ravrrjg roig H
vojioig jiov XP^ V ^^XG^yOfz i,K rfjg x^P^S juov. 6v ovv
ri jieXXeig Ttoieiv excDv vojiov iv rfj 6rj itoXet evenev r(2>v 20

dyp(^v 60V Koi rfjg XoiTtfjg vTtapêcDg^ rov vojxov 6ov
TtdvrcDg d7tapvrj6rj Koi 7topev6rf r(p vojicp rrjg noXecDg
Sim. I. p. 78, 1 — p. 80, 8. Antiochus Hom. XV. p. 1048: eI ovv in\

êyrjq xatoiKovjnev, uai 77 TtoXtg rjixayy jnaHpav aTtexsi aTto rijg TtoXeGjg
ravrijg, xai oidajnev rrjv TtoXiv rfji&v, iv ^ jieXXoiiev KaroixEiv' ri Eig rrjy
aXXorpiav hroijid8,o)iEv dypovg Ka\ oiKodojndg yioi olKtjjiara jidraia Ka)
7tapardB,Eig rtoXvrEXEig; ravra ovv 6 kroijid^cDv sig dXXorpiav noXiv SrjXog
idriv ori ov npoddoKa iTtaKaKdjiipai Eig rr/v idiav noXiv, rovridriv eig rrjy
dvGD '^lEpov6aXijji' 6 ydp Kai diilwxGoy Kai ra-
Xoyidjibg ovrog dcppovcov
XaiTti^pGov ov ydp 6vviEi ori ravra ndvra aXXorpia
dvB^pGoncov idriv.
Eidi Kai vno iôvdiag (1. iB,ov6iav) hripov Ei6i, TovrE6ri rov dpxoyrog rov
ai^vog rovrov. ovkovv ocpEiXojiEv aog ini B,Evrjg KaroiKOvvrEg ji7]8\y nXiov
Sim. UapaftoXal dg iXd-

I. 1. c. Ant., i6ri L. 16. iKftaXXojiEvog.
Xr}6E jtEr ijiovom. verss.
c. L.,
2. Ij. ixftaXojiEvog. 21. rbv vojiov.
TlapafSoXr/ a' c. verss., om. L. 4. ita iam in L. prima manus correxit
7/ c. Ant. ct vcrss., ol L. 11. E{6iy r& vojtco.
siM. I. 79
ravTTjg. ftXeTre^ /Luj Coi a6vju<pop6v iotiv oLTtapvrjOai rov

vofjLOv 6ov' iav yap iTnjvaHa/LiJpai êXrÔrjg eig rrjv ttoXiv
6ov^ ov fxr] 7rapaSex^rJ6rf^ ort d7rr]pvrj6GD rov rojuov rrjg
TToXecDg 6ov nai i7(7(Xei6îJ6r/ aTt avrf/g. ^Xejre ovv 6v'

5 G)g ijr) Pyivrjg ^caroixcdv /ur/Sev TrXeov eroijuaê 6eavrcp ei
1^1] avrdpneiav n)v dpxerijv 6oi iiai eroijuog yivov^

rr/v
iva orav eX^rj o deîrorrig rfjg TCoXecDg ravrrjg iu/SaXeiv
6e dvriraâjj,evov rcD vojigd avrov^ iêX^rjg ix rrjg Tto-
XecDg avrov xoci dneX^^rjg iv rfj noXei 6ov yioii rcp 6cp
10 vojxcp XPV^V dvv^pi^rcDg noa dyaXXiGDjievog. ^XeTzere ovv
vjjLeig 01 dovXevovreg rcp nvpicp xai exovreg avrov eig
rfjv xapdiav' ipyd8,e6ê rd epya rov êov jivrjjiovevovreg
rcDv ivroXcdv avrov xoci rcDv ijrayyeXic^v obv iTtrjyyeiXaro
7ia\ 7n6rev6are avrcp ori 7toir]6ei avrdg., iav ai ivroXai
15 avrov cpvXax^cD6iv. dvri dypc^v ovv dyopa8,ere ipvxag
^Xiftojxevag.^ xaB^d rig dvvarog i6ri^ xai XV P^^ ^^^ ^P~
cpavovg i7ri6xe7tre6ê xai jxrj TtapafSXe^tere avrovg' xoci
rov TtXovrov vjicdv xai rdg 7tapardêig 7ta6ag eig roiov-
rovg dypovg jtai oixiag da^tavdre.^ dg iXafiere 7tapa rov

20 "êov. eig rovro ydp i7tXovri6ev vjidg 6 de67torr]g^ iva
ravrag rdg biaxoviag reXe6rjre avrcp' TtoXv f5eXriov i6ri
roiovrovg dypovg dyopa8,eiv xoci xrrjjxara xai oixovg^
ovg evprJ6eig iv rfj TtoXei 6ov., orav i7tidrjju7]6rjg eig avrtjv.
kToijndÊir kavTotg ei /.tr/ ttjv avTapKEiav T7]v dpHETtjv. oi ydp ayaTt^TF.g

Tov kavTa)v xvpiov xai exovtes avTov dei iv Ttj kavT&r xapdia iv Tatg
ivToXalg avTov 7CopEiJ6ovTai nal Toig inayyeXiaig avTov mdTEvovdi nai
xapadoHovdi. xaXbv ovv idTiv dvTi tS)v KTidjndToov (1. nTyjudTGDv) nai XPV~
judTGov Taxv dfjjLEpov f.iEv f}jiETEpGov, avpiov 6e dXXoTpioov GovjjdadBat ipvxctg
^XiftojiEvag, xa^Gog Tig SvvaTai, nat XVP^? ^^'^ Spcpavovg iitidyiETtTEdâL
xai firj TtapaftXETZEiv avTovg —
didavTGog xai iv jiovadTtjpioig Kai ovtgo —
HaX^g dioiHEiv Ta Ha^' kavTovg' nai tov TtXovTov ov Ttapd Seov eiXijcpajiEv
iv TGJds r&3 /Si(p eig dXXovg dvaXidHEiv. Eig tovto ydp holi itapkdx^v flJJiiv
Sim. I. 1, 2. ftXETtE — Tov vonov mundi huius voluptates requirat, sed

6ov. 6oi a L. om. restitui e verss. sit tamquam peregrinus et advena
vide ergo ne sit tibi pcrnitiosum de- atque alterius civitatis civis. 10.
scisces (desciscere Dress.) a lcge tua dyaXXic^jievog.lj.dyaXXiGojxEVGDg. 23.
Jpdl.\ cave igitur ne tibi perniciosum oTav bis scriptum exhibet Ij. irti- —
sit, nec te decet deficcre a lege oivi- drjjnjdyg c. L. p. (quum intraveritis),
tatis tuae «e., om. vulg. 4 sq. ftXeitE otav dTtoSTjjirjdajjiEv Ant. (cf. ae.:
ovv 6v htX. cf. Clem. Recogn. IX, 7; quum in oam reverteris).
ita de reliquo vivat, ut nullas omnino
80 IIERMAK PASTOR
avrrf rf TToXvrtXEia uaXr] hpd^ XvTtrjv /uri t-xovOa

7ca\
fArfde cpofiov^ txovGa ^t x^pdv. rr/v ovv TroXvreXeiav rcov

i^vcov jurf TrpaOOert' dovju(popov ydp ioriv vjbiiv roig
dovXoig rov 5fcoz)' rrjv Se idiav TtoXvriXtiav TrpdoOere^
iv dvvaoBe x^PV'^^^^
fi
'^^^^
J^V ^rapaxapdooere^ /xrjde rov 5
aXXorpiov diprjO^Se jurjSe iTtiB^vjueire avrov' TTovrjpov ydp

ioriv aXXorpicDv iTTi^vjueiv. ro de obv epyov epyd8,ov^
7cai OcD^^y/Orj.
IlapapoXrj p'
TlepiTtarovvrog jiov eig rov dypov noa naravoovvrog lo
nreXeav icai dfiTteXov xai diaicpivovrog nepi avrcDv jcai
rcDv xapTtcDv avrcDv cpavepovrai jioi 6 ttoijxtjv xai Xeyei

Ti Ov iv eavrcp ^jjreig 7cep\ rfjg itreXeag noti rijg djx-
TteXov^ ^v^TjrcD^ cprjjii.^ ori evTtpeiteOrarai eiOiv dXXrfXaig.
Tavra rd dvo devdpa^ cprjoiv.^ eig rvnov neivrai roig 15
ôvXoig rov "êov. "HêXov^ ^PVH-h yy^^yoci rov rvTtov rc^v

devdpcDv rovrcDv c^v Xeyeig. BXejteig^ cprfOi^ rrjv TtreXeav
noii rrfv djxiteXov -^ BXeTtcD^ cprfjii^ nvpie. ""H djxTteXog., cprf-
oiv^ avrrf icapnov cpepei^ i) Se TtreXea ^vXov anapnov

ioriv' dXX^ r/ djineXog avrrj iav jxrj dvafSfj iiti rrfv Ttre- 20
Xeav^ ov dvvarai napitocpoprjOai jtoXv ippipjxevrj x^M^^^
noii ov cpepei napnov^ OeOr/nora cpepei pi) npejiapevrf ini
avra 6 dyaS^bg ^/j.gov ira eig ttjv diaKoriav ravTTfv daTCav)}-

dedTtott/g,
â)dL, ncci dvr avrSiv uo1.116 wnEâ ^rj6avpov dvExXeiTtrov. tcoXv ovv /3fA-
riov i6ri roiovrovg dypovg nai nrr}îara dyopdêiv ariva xai Ttapd-
/lovd Ei6i xai 7tpodyov6Lv Eig rrjy yî&v jurjrpoTtoXLv , brav d7to8r/^7J6a)jii£v
eig avr?}v. a/.iEpijiiv7J6Gojii£y ovv, dyaitrjroi, r(X)v Ttpo^Kaipcov, Iva r&)v a'i8iQ)v
inLrvxooiJLEv
Sim. I. 3. i3^v&)v c. verss.; in L. scribitur. ait enim, quia est arbor

non satisapparet, utrum i^v&)v an quaedam, quae ulmus apellatur, quae
iS-viKGJv scriptum sit, ed. pr. et fructum non affort, portat tamen vi-
Tischdf. practulorunt iSviKa)v. tem, quac affert ])lurimuni fructum
Sim. ir. 9. riapafioAy a' c. v., ct ex. eo quod adminiculo cst viti,
dpxi] dXXrjg napafjoXrjg L., initium quac eius viribus nitons vel aflorre
ac. 10 —
p. 81, 7. TtepLTtarovvrog vel servarc potest plurimum fructum,
jiov —Ka\ oXiyov qjEpEL. Origenes etiam ulmus, quae mfructuosa esl,
Hom. in Josuam X, 1 (Opp. II, 423): nccessaria vidotur ct utilis cx lioc
similis quoque etiam in libollo qui ipso quod fructiferae deserviat viti.
apellatur Pastoris dc bis figura de-
STM. T. TT. 81
rfjg TrreXiag. orav ovv iTnppiqjjj fj afjTreXog iiti rrfv
TTreXeav^ nai nap eavrrjg qjepei napTTOv na\ irapa rffg

TTreXeag. f^XeTreig ovv ori na\ i) irreXea TtoXvv Jiapirov
diScDaiy, ovn iXdaaova rrjg d/uTriXoVj /udXXov de nat
5 TrXeiova' ori, (pijaiv^ ?) djuTreXog npejuajuivrj ijri rrjv nre-
Xiav rov yiapirov noXvv nah JcaXov didcoaiv^ ippi/ujuivrj
de x^M^'^ aaTTpov 7iai oXiyov qjipei. avrrj ovv rj napa-

ftoXrj eig rovg bovXovg rov êov neirai^ eig TrrcDXOv nai
irXovawv. Ilcdg^ (PVH-h '>ivpie^ yvdpiaov jioi.Ânove^ qjrjaiv'
10 6 jiev XPVM^'^^ noXXa^ ra 6e npog rov
jrXovaiog exei
jivpiov nroDxevei nepianco/ievog nepi rov nXovrov avrov
na\ Xiav jutnpdv exei r?)v iôjioXoyr/aiv na\ rrjv 'evrevîv
npog rov 7cvpiov^ nai y\v exî-, juinpav "ai fiXrjxpoiv na\
dvGD exovaav dvvajuiv.
j.ifj orav ovv avanvfj o nXov-
15 aiog in\ rov nivrjra na\ X^PWV^V ^^T^fp ^^^ diovra^
niarevGDv ori o ipydaerai eig rov nivrjra dvvrjaerai rov
jutaBov evpeiv napd rS Sêcp — ori 6 nivrjg nXovaiog
iariv iv ivrevêi na\ iB.ojioXoyrjaei.^ nai dvvajxiv
jueydXr/v exei
rfi
f/ evrevîg avrov
rfj
napd r(p ^-em ini- — *
20 x^PVY^^ ^^^ ^ nXovaiog rcD nivr/ri navra ddiaranrcDg'

6 nivr/g de inixopr/yovjievog vno rov nXovaiov evrvyxavei
avr(p rd) êcp evxocpiarc^v nep\ rov dtdovrog avrcp. nd-
neivog eri imanovSdêt nepi rov nivrjrog.^ iva a6iaXeinrog
yivrjrai iv rfj ZcDrj avrov' oide ydp bri rj evrevi;ig rov
25 nivrjrog npoadenrrj iari na\ nXovaia npog rov ^êov. dju-
(porepoi ovv ro epyov reXovaiv' 6 jxev nivrjg ipydêrai
rfjv evrevîv iv f/
nXovrei^ fjv eXaf3ev dno rov nvpiov'
ravrrjv dnoSidGDai r(p nvpi(p rcp inixoprjyovvri avr(p.
7ia\ 6 nXovaiog (âavrGDg rov nXovrov ov eXaftev dno
30 rov nvpiov ddiardnroDg napixei r(p nivrjri. 7cat rovro
tpyov juiya iar\ na\ Senrov napd r(p ^£o5, bri avvipcev
in\ rcD nXovr(jD avrov na\ eipydaaro eig rbv nivrjra in
Sim. II. 13. (jXrjxpoLy (ff- Sim.

dvaTtX^ L. (ab ed. pr. et Tischdfio rion
V, 4 88, 29)
p. c. emendatus), sin autem innixus fuerit
ed. pr. et Tischd.,
ftXiXfjav L. 14. araa c. p. (apud ae. 22. £i'xapidr^v c. L. (Tischd.),
doniinum), dv^pcoTtov (i. e. avov, cor- {Ha\) evxctpidrel ed. pr. 31. dvvyHEV
ruptum ex avoo) L. 9. — dvanv^ c. L. (Tischd.), dvvUt ed. pr.
(cf. 1. 23 lni6Trovi^d8,Ei) c. p. (reficietur),
HlLGETJFELD, NOV. TESTAM. EXTRA CANONEM. IIT. g

82 HERMAE PASTOR
tcDv (^GDpr/juaTGDv rov xvpiov jioi iTeXeOe rrjv diauoviav

rov Kvpiov Sp^cdg. Trapa roig dv^^pcoTroig ovv rj TtrtXia
Soxei uapTtov fjiiq cpiptiv^ nai ovn oidaOiv ovdh voovOiv
ori^ idv df^poxioc yivrjrai^ fj TrrsXia vdcop txovOa rpicpei
rr/v djuTteXov^ 7cai ?} djuTteXog ddiaXeiTtrov exovOa vdcop 5
diTtXovv rov KapTTOv SidGoOiy nai vnep eavrrjg xai vitep

rfjg TtreXiag. ovroD ivrvyxdvovreg Ttpog
nai oi nivrjreg
rov Kvpiov vTtep rcDv TtXovOicov TtXrjpocpopovOi rov nXov-
rov avrcdv^ Kai ndXiv oi nXovOioi xop77/oz;rr£^ roig
nivrf6i rd diovra nXr/pocpopovOi rdg ipvxo^g avrcDv. yi- lo
vovrai ovv djicporepoi koivodvo\ rov epyov rov diKaiov.

ravra ovv 6 noicdv ovk eyKaraXeiqj^rjOerai vno rov
Beov.f dXX' eOrai eniyeypajufjLivog eig rdg ftipXovg rcov
8,GDvrcDv. paytdpioi oi exovreg koci Cvviivreg ori napa rov
Kvpiov nXovri8,ovrai' [oi ydp ravra cppovrfOavreg Svvfj- 15
Covrai dyaBôv ri epyd8,e6âi\.
napafSoXrj y'
"ESeityi poi SivSpa noXXd jjirj exovra cpvXXa^ aXX

choei ^rjpd eSoKei jioi eivai' ojioia ydp rfv navra. koci
Xiyei poi BXineig rd SivSpa ravra- BXincD^ (p^Jî^ Kvpie^ 20

ojjioia ovra jioci ^rjpd. dnoKpiBêig jxoi Xiyei Tavra ra
SivSpa d I^Xineig., 01 KaroiKOvvreg eioiv ev rcp aic^vi
rovrcp. jdid ri ovv^ ^^Mh îvpie^ choei ^rjpa ei6i Kai
opoia^ "Ori^ cprj6iv^ ovre 01 SiKaioi <paivovrai^ ovre 01
dpaprcDXoi iv rcp aic^vi rovrcp' dXX ojuoioi eiOiV o yap 25
aid)v ovrog roig SiKaioig xfzyucir iori., 7ca\ ov cpaivovrai

perd rcDv dpaprcDXcdv KaroiKOvvreg. cDOnep yap iv rcp
XeipcDvi rd SivSpa dnofiefiXriKora rd cpvXXa opoia ei6i^
Sim. II. 12. vno. L. ano. 15. cm. ae. 18 —

p. 83, 3. Origenes in
Ifi. ol yap—ipydÊ6âi om. L., re- Matth. XXIV, 32 (Opp. III, 872): sic
stitui e p. (qui autem hoc senserint, et in aliqua parabohi refertur Pastoris,
poterunt aliquid boni operari) ae. si cui placeat etiam ilhim legere li-
(nam qui hoc scit,bona opera agere brum ,
quoniam secuhim praesens
potest) V. (qui hoc enim senserit, po- hiems est iustis, qui apparent similes
terit ahquid administrare, Vat. mini- proximis suis natura, et arboribus
strare). videHcet caeteris siccis, tempore au-
Sim. III. 17. napafioAi/ y' c. tem opportuno in fructibus suis ap-
V., 'Apxri dXXr]q napafJoXys L., pkine parent.
siM. II — IV. 83
7(a\ ov qyaivovrai ra PyTjpa TTOid elOiv rj ra ^cdvra^

ovrcjg tv rdi aicdvi rovrcD ov qyaivovrai ovre o} dinaioi
ovre o} d/uaprcoXoi^ dXXd Ttdvreg ojiioioi eiOiv.
UapalôXr] 6'.
5 "E6eit,e fioi TtdXiv devdpa TCoXXd^ d jjLev ftXa6rd)vra^

d Se Pyjjpd. 7i(xi Xeyei j.ioi BXeTceig^ ra devdpa ravra^
g?r]6i.,
BXeTTGD^ q>rjjLii^ nvpie^ rd juev f3Xa6rc^vra^ ra de ^rjpd.

Tavra^ (pjj6i^ rd devdpa rd /3Xa6rcdvra oi diuaioi ei6iv
01 jueXXovreg naroiKeiv eig rov aicDva rov ipxojêvov' 6
10 ydp aicDv 6 ipxojievog êpog i6ri roig Stxaioig^ roig de
djxaprcDXoig êzyucyr. orav ovv iTViXd/xtprj ro eXeog rov
xvpiov.^ rore (pavepGD^7j6ovrai oi dovXevovreg rcp êcp.^
Tiai Ttdvreg (pavepGO^rj6ovrai' S^Ttep ydp rcp êpei evog

hid^rov Sevdpov oi xapTtoi cpavepovvrai noii i7riyivGd6nov-
15 rai Ttoranoi ei6iv^ ovrGo nai rc^v dixaiGOv oi napTToi
cpavepoi e6ovrat^ noa yvGD6^rj6ovrat Ttavreg oi evâXetg
ovreg iv rc^ aicDvi ineivcp. rd de eS-vrj nai oi ajuaprGDXoi^
oia eideg rd Sevdpa rd Srjpd^ roiovroi evpe^rj6ovrat^ ^rjpoi
nai dnapnoi iv ineivcp rcp ai(S)vi^ noci cog ^vXa naranav-
20 B^rj6ovrai jioci cpavepdi e6o[yrai\' ori rj Ttpdîg avrc^v
Ttovrjpd yeyovev iv rfj 8,GDfj avrdtv. oi juev yap djiap-
rGoXoi yiavîj6ovrai^ ori rjjiaprov ov juerevorj6av^ ra noci
de eS^vrj 7iav^rj6o\yrai\^ ori ovn eyvGD6av rov nri6avra

avrovg. 6v ovv nap7tocp6prj6ov^ iva iv rcp êpei ineivGD
25 yvGD6^fj 6ov 6 napTtog. djtexov 6e aTto rc^v TtoXXc^v npa-
f,eGDv nai ov[Senore] ovdev diajiaprrj6eig' oi ydp rd noXXa
npd66ovreg noXXd nai djxaprdvov6i nepi6nGDjjLevoi nepi
rdg npdêig avrcDv nai jxrjdev SovXevovreg rcp nvpicp
e[oLvrc2fv\ llc^g ovv^ (prj6iv^ 6 roiovrog dvvarai ri airrj-
30 6a6âi napd rov nvpiov nai Xa/3eiv^ jxfj dovXevcov rcp
Sim. IV. 4. UapaftoXrf 8' c. v., exhibet L. 18. ola c. M. Schmidt

'Apxv ^^^V? TtapaftoXr/g L. plane,
(sicut v. p.) , a L. 26. dia/iapTTJ-
om. ae. 10. Bîpog c. verss., 5/)o- detg c. M. Schmidt, Siajiidptyg L.
vog L. 16. 17. LvâXelg orrag bis
84 IIERMAE PASTOR
KvpicDy ol dovXevovreg avrcp^ iKeivoi Xrjjpovrai ra airrj-
fjiara avr&v^ oi 6£ fxr} dovXtvovreg rcp iwpicp^ Ixeivoi

ovSev Xr/jpovrat. iav 6e juiav rig Ttpdîv ipyaOrjrai^ 6v-
varai 7ia\ rcp xvpiG) dovXevOai' ov yap djafpâpijoerai
rj diavoia avrov aTTo rov nvpiov^ aXXa 6ovXev6et avr(p 5
exoDv rrjv 6iavoiav avrov xaâpav. ravra ovv iav

TToirfOtjg^ 6vva6ai nap7Coq)oprj6ai eig rov aiwva rov ip-
Xo/uevov' nai og dv ravra 7toir/6r/^ ycap7toq)opr]6ei.
UapafôXrj e .
I. Nr/6revcDv xai xaB^r/juevog eig opog ri nai evxoi- lo
pi6rd>v r(p KvpicD irepi rtdvrcDv cbv iiroir/ê fjier ifxov^
I^XerrcD rr]v noifxeva jrapaxa^rj fjtevov fxoi nai Xeyovra Ti

op^pivog cb6e iXrfXvâg^ ''Ori^ q^r/fxi^ xvpie^ 6raricDva
excD' Ti^ q>r]6iv^ i6ri 6raricDv ^ Nrj6revcD., q>^M^^ KVpie.
Nr]6reia 6e^ (pr]6i^ ri i6riv avrrj rjv vr]6revere^ "^flg eicD- 15
êiv^ (prjfjii^ Kvpie^ ovrcD vr]6revcD. Ovk oi6are^ q)r]6i., vr]-
6reveiv rco Kvpi(p^ ov6ev i6riv rj vr]6reia avrrj rj dvcD-

(peXrjg fjv vr]6revere avr(p. îa ri^ cprjfxi^ Kvpie^ rovro
Xeyeig^ AeycD 601^ (pr]6iv^ ori ovk e6riv avrrj vr]6reia
fjv 6oKeire vr]6reveiv' dXX eycD 6e 6i6a^cD ri i6ri vr]6reia 20
6eKrr] koli itXrjprjg rcp Kvpi(p. (XKOve^ cprjOiv' 6 êog ov
ftovXerai roiavrrjv vr]6reiav fxaraiav' ovrcD yap vr]6revcDv
T£» 3^£g5 ov6ev ipya6r] rfj 6iKaio6vvr]. vr]6rev6ov 6e r(p
3^£cai vr]6reiav roiavrrjv' fxr]6ev rcovrjpev^rj iv rfj 8,GDfj 6ov
KOii6ovXev6ov r(p KvpicD iv Kaâpa Kap6ia^ rr]pr]6ov rag 25
ivroXdg avrov iropevofxevog iv roig 7rpo6rdyf.ia6iv avrov^

KOLi fxr]6efiia i^riB^v/xia Trovrjpa dvaftrjrcD iv rfj Kap6i(x.
60V. 7ti6rev6ov 6e r(p ê(p. Ka\ idv ravra ipyd^rj Ka\ cpo-
l^rj^fjg avrov koli iynparev^rj d^ro 7ravrog ^rovrjpov 7rpay-
SiTu, V, I. 9. UaiHxftoXi] t' c. rtfdTsitx, quo opus iion est. 19.

V., 'Apx^ aXX7]g itapaftoXj/g L., plane 20. ovh i6Tiy avTjf — SoHslre vff-
om. ae. 11. TtdvToav c. v. ae., dTeveiv. Pseudo- Athanasius ad An
TovTCkov L. p. 17. ovSev. L. ovSe. tioclium c. IG p. ol: tovto ovh £6tlv
Tischendorfio excidisse videtur voc. vrjCrHa.
SIM. IV V, 2. 85
/.larog^ Z^](Jtj tcp ^tcp' nai ravra iav IpyaOrj^ jueydXrfv

vrjOrelav TroiijOeig nai denrrjv rcp êcp. IT. anove rr/v
TTapafioXrjv rjv lueXXco Ooi Xeyeiv dvrjnovOav rfj vrj6reia. eixe
rig dypov nai dovXovg TToXXovg nai juepog ri rov dypov ecpv-
5 revOev djuTreXcova. na\ inXeP,djuevog 6ovX6v riva TtiOrov nai
evapeOrov evrijiov 7tpo6enaXe6aro avrbv 7iai Xeyei avrco
/lape rov djnreXd^va rovrov ov e(pvrev6a nai x^pdncoOov
avrov ecog epxojuai., nai erepov Se jiff Ttoirjorjg rc^ djiite-
X(^vi. nai ravrrjv jxov rrjv ivroXrjv (pvXaôv^ nai iXev-
10 êpog e6r) nap ijxoi. iSrjXBê de 6 de67rorrjg rov dovXov
eig rrjv dTTodrjjxiav. i^êXôvrog de avrov eXa/3ev 6 dovXog
f na\ ixapdnGj6e rov djxjreXc^va. nah reXe6ag rrjv x^^P^-
noo6iv rov djxTteXcovog eide rov djxTteXcdva /Soravcov TrXrjprj
ovra. iv eavrcp ovv iXoyi6aro Xeycov Tavrrjv rrjv ivro-
15 Xrjv rov nvpiov rereXena' 6HaipGD Xomov rov djnreXc^va
rovrov., nai e6rai evTrpeire^repog i^najxjxevog.^ nai ôravag
jxrj exGDv dGD6et napirov irXeiova^ jxrj jrviyojxevog vrro rcDv
ôravcDv. Xa/3G0v e6naipe rov djiTreXcdva nai 7ra6ag rag
fSoravag rag ov6ag iv rcD djxTreXcdvi iFAriXXe. nai iyevero
20 djijreXdfv ineivog ev7rpe7re6rarog nai evâXrjg., jxij excov
/3oravag 7rviyov6ag avrov. jxerd XP^'^^'^ riva rjX^êv 6
de67rorrjg rov dovXov nai rov dypov na\ ei6fjXêv eig rov
dji7reX(^va. nai idd)v rov djx7reX(S)va nexoLpaKGDjievov ev-
7rpe7rd)g., eri 6e nai i67iajxjxevov jcai 7ra6ag rag /Soravag
25 ijtreriXpevag ov6ag rag djxTreXovg ixaprj
jcai evâXeig
Xiav i7r\ roig epyoig rov dovXov. 7rpo6naXe6ajxevog ovv
rov vlov avrov rov dya^rrjrov^ ov eix^ liXrjpovojiov^ noii
rovg cpiXovg., ovg eix^ 6vjx/3ovXovg.^ Xeyet avroig o6a ive-
reiXaro rcp dovXcD avrov na\ o6a evpe yeyovora. ndneivoi
30 6vvexocprj6av rcp SovXgd i7r\ rfj paprvpia fj ijxaprvpfj6ev
avrcp 6 de67r6rrjg. na\ Xeyei avroig ÊycB rcp SovXgd rovrcp
iXevêpiav ivereiXajxrjv.^ iav pov rrjv ivroXrjv cpvXdB,rj
?jv i^rrjyyeiXaprjv avrcD' icpvXaB,e de jiov rrjv ivroXrjv
Sim. V, I. 2. TtoitjdeLE c. v. j)., post multum tcmijus), /iera x.p6voi^

Tioteig L. L. 27. bv elxe kXtjpovojliov bis L.
IL 2L firza xpovov riva c. v. 29. aihov c. v. p., aurco L. 32.
(post aliquaTitum vero tcmporis) p. i.vereLXdfxr}v c. v. (ae.) STtyyyeiXd-
,
(post aliquantum temporis) ae. (et fxrjv L.

86 HERMAE PASTOR
yiOLi TrpoOe^rjice t(p ohxtceXwvi epyov xaXov xai ijuoi Xiav

rjpeOev. dvTi rovrov ovv rov epyov ov eipydoaro êXco
avrov OvyHXr/povojuov rcp vi(p juov TtoifjCai^ ori rb naXov
q)povr(6aq ov Ttapeve^vfxri^^ri.^ dXX IreXeGev avro. ravrrj
rov dexjTTorov 6 vtog nai oi q)iXoi avrov Ovvr/v-
rfj yvcD/jLTj 5
doKrjOav^ iva OvynXrfpovojjioq yevr/rai 6 dovXog rc^ vicp.

juera rfjuepag oXiyag deiTtvov iTToir/Oev 6 oijcoSeOTTorrfg
avrov 7ia\ eTtejiipevavrov in rov deijrvov
rcp SovXco
ideOjxara noXXa. XafSdyv Se 6 dovXog rd iSeOjuara rd
TtejxcpBêvra avrcp Ttapa rov deOTtorov rd dpxovvra avrd^ lo
//p£, ra Xoina de roig OvvdovXoig avrov diedcDxev. ot Se
OvvSovXoi avtov XafSovreg rd ideOjxara ixdprjOav xai

rjpâvro evxÔâi vrrep avrov^ iva x^^yozr jxei8,oya
evprj Ttapd rp deOTtorrj., ori ovrcog ixprfOaro avroig.
ravra navra ra yeyovora 6 deOTTorrjg avrov rpcovOe 7cai 15
TcaXiv Xiav ixdprj iiti rfj Ttpdêi avrov. OvynaXeodjxevog

TtaXiv rovg cpiXovg b deOTtorrjg nai rov viov avrov
aTtrjyyeiXev avroig rrjv Ttpdîv avrov rjv ertpaêv ijti roig
ideOjxaOiv avrov oig eXafSev. oi Se eri jxdXXov Ovvevdo-
nrjOav yeveoâi rov dovXov OvynXrjpovojxov rcp vicp 20
avrov.
III. AeycD Kvpie^ iyo) ravrag rdg Ttapa/SoXdg ov
yivcoOncD ovde bvvajxai vofjOai^ idv jxrj jxoi iitiXvOrjg
avrag. Ilavra Ooi iitiXvOcd^ cprjoi^ nai oOa dv XaXrjOco
fxera Oov^ dei^co Ooi. rdg ivroXdg [rov nvpiov (pvXaâi^ 25
nai eOrj donijiog nai iyypacprjOrj iv dpi^^jjKp rcDv cpvXaO-
Sim. V, 4 —
II. 6. ravri;} ry v. (ob ea quac fecerit ipsis), om. p.
yvc^li'^ — dvvEvdoxrjdav c. v. (hoc ae. 19. 20. avrov olg eXafiev. ol
consilium domini et amici eius com- 8^ eri jnaXXov 6vvev66H7j6av ye-
probaverunt) p. (plane ita, solo omisso redâi bis scripta exhibet L.
voc. eius), ravry ry yvoif.n;} b vlbg III. 22. rag. L. 6ag. 25 p. —
roZ SedTiorov dvvrfvdomjdev avraa L., 87, 1. uncinis inclusa om. L., restitui
placuit filio ae. 7. 8. 6el7tvov e v. (mandata Domini custodi et
inoirjdev b oiKodedTCorr/g avrov c. p. erisprobatus et scriberis in numero
(epulatus est patcrfamilias) ae. (in- eorum qui custodiunt mandata eius)
stituit convivium herus eius); con- p. mandata Domiui custodieris,
(et si
vocatis amicis paterfamilias v., deiTtvov eris Deo et scriberis in
probatus
i7toh}6ev avrov L. 8. r&3 8ovXoo numero eorum qui mandata eius cu-
avrov c. p. (illi servo suo) v. (servo stodierunt), at serva mandata Do-
illi), avrS) L. ae. 14. ori ovrcog mini ae.
eXPfj<^<^TO {ixocpl6aro'i) avrolg c. L.
.SIM. V, 2. 3. 87
OovTGDv rag ivroXdg] avrov. idv de ri dyaôv 7ioi}]6rjg
tKrog rfjg ivroXfjg rov êov^ Oeavrcp TrepiTroitjOr] 6ot;av

TtepiOOorepav xai eOrj evdoB,6repog napd rcp êcp ov
ejLieXXeg eivai. idv ovv (pvXdoOcov rdg ivroXdg rov êov
5 TTpooSrjg 7iai rdg Xeirovpyiag ravrag^ ^^^ ^V~
x^P^^^h
pffOr/g avrag jcard rr)v ijuf/v ivroXrjv. yleyco avrcp Kvpte^
o idv juioi ivreiXrj^ (pvXdB,GD avro. oida yap ori Ov fier
ifjiov ei. "EOojuai^ (prjOt^ juerd Oov^ ori roiavrrjv TtpoSvjiiav

ex^tg rfjg dyaÔTtoiijOeGog^ >iai jxera Ttavrcov de eOojiai.^
10 (prjoiv^ oOoL ravrrjv rr/v TTpoBvpiav exovOiv. ^H vr/Oreia

avrrf., cprjoi^ rrjpovjuevGov rdtv ivroXcDv rov nvpiov^ Xiav
naXrj ioriv. ovrGog ovv cpvXdB,eig rrjv vr/Oreiav ravrr/v
r)v peXXeig rrjpeiv' npcDrov TtdvrcDv cpijXaZai dno iravrog
prfparog TVovr/pov noa Ttdor/g iTtiBvpiag Ttovrjpdg uai na-
i^ BapiOov Oov rr/v xapdiav dito Ttavrcov rcDv paraico-
pdrcDv rov aicdvog rovrov. idv ravra cpvXa^rjg., eOrai
Ooi avrrj f/ vr/Oreia reXeia. ovrcD de Ttoir/Oeig' OvvreXeOag
rd yeypappeva^ iv ineivrj rfj r/jiepa rj vr/Oreveig pr/dev
yevOrj ei pr/ dprov noci vdcDp noci in rd)v ideOparcDv Oov
'ô (^v epeXXeg rpcoyeiv Ovpipr/cpioag rr/v 7toOorr/ra rf/g da-
Ttdvr/g ineivr/g rfjg r/pepag f/g epeXXeg Ttoieiv dcDOeig avro
Sim. V, p. 87, 11 p. 88, 8. —

p. 31:d\?C ei êXeig iynparevdadâi koli yr/6Tevdai, iva tf rrjdteia 6ov
deHTr/ y tgj -^foJ, Ttpwtor TtdvTQDv cpvXaB,ai yrjdreveiy aTto Ttavrog pfifxaToq
Ttovrjpov xat dxorjg Ttovr/pag nal Ha^dpi66v 6ov trjv napdiav aTtb Ttavtbg
fioXv6fiov nai jiivrf6iKaHiag xai ai6xpoHepdiag, hocl ev rjjiepa. y vr/6teveig
dpHe6^r]ti dptoo xai Xaxdvoig hocl vdatt evxc(pi6ta)v tS) êoo. ^vjujpr/cpiâg
de Trjv TtoôTrjTa rrjg dandvrjg tov dpi6tov ov ^jneXXeg i6Meiv nat iHeivrjv
tr/v r/jiepav 8bg XVP^ V opcpav^ f/ v6tepovjjfivcp, itpog ov 8rj 6a(pS)g iji-
7tXtj6ag trjv kavtov ipvxrjv evB,etai vnep 6ov npbg Hvpiov. idv ovv teXe6-^g
trjv vrj6teiav, wg iveteiXdfxrjv 6oi, e6tat rj Svdia 6ov 8eHtrj ivGoitiov hv-
piov Hai iyyeypafnxevrj iv toig ovpavoig iv rjfiepa avta7to866eGog tobv
rjtoifxa6fxevoov aya^cby tolg 8iHaioig.
Antiochus Hom. VII p. 1038 C: yrj6teia ydp dXrjîvfj i6tiv ov fi6vov

tb kavtbv iHtjjêiv, dXXd xai trjv 7to66trjta trjg 8a7tdvrjg rjv efieXXev
i6îeLv Sovvat XVP^ V Tttoox^p, lyoL b eiXrjcpcDg ifi7tXrj6êig evB,rjtai V7t\p
avtov, HCLL 8eHtrj yevrjtat rj ^v6i(X avtov 7tapd t^ 5£&3.
Sim. V, III. 1. 8£ c. V. p. ,
ye ipi6ag L., quod voc. ed. pr. et
L. 20. 6vfj.tl)rj(pi6ag (cf. Vis. III p. Tischendortiuis iam cmendare debe-
13, 6. 7.) c. Ps.-Ath. et verss., 6vvo- bant.
88 hp:rmai<: pastor
Xr]poL rj opcpavcp rj v6rzpovp.Evcp^ nai ovrca) raTTeivocppo-

rrfOeig^ iva hi rrjg raTreivocppoOvyrfg Oov o eiXrjcpc^g i/x-
TtXrjCrj eavrov jpvxrjv noci

rrjv evB,rjrai vTtep Oov Trpog
rov nvpiov. iav ovrco reXeOrjg rrjv vr/Oretav^ Sg Ooi iv-
ereiXajArfv^ eOrai r\ ^voia Oov Senrr^ jrapd rcp ^êcp^ nai 5
iyypaqôg eOrai rj vrjOreia avrr/^ nai fj Xeirovpyia ovrcog

ipyaôp.evrj naXff noii lepck iori nai evjrpoodenrog rcp
nvpicD. ravra ovrcD rr/prjOeig Ov jaerd rcov renvaov Oov
noLioXov rov oinov Oov. rr/pjjoag 6e avrd /Liandptog eOr/'
nai oOoi dv dnovOavreg avrd rrjpijocDOi^ juandpioi eOov- 10
rai nai oOa av airrjOcovrai napd rov nvpiov Xrjjpovrai.
IV. avrov itoXXd iva jxoi drjXcoOr] rf/v
'Ederf^^rjv
TtapafSoXr/v rov dypov nai rov deOTCorov na\ rov djiTte-

XcDvog noii rov 6ovXov rov x^P^^^^^ôcyôg rov djxTteXc^va
na\ rc^v x^P^^^^^ ^^^^ 'z'^^^ ôravcov rc^v inreriXjievcDv 15
in rov ajxneXc^vog nai rov viov nai rc^v cpiXcDv rwv

OvjjlôvXgdv. Ovvfjna ydp ori napaôXf] rig iori ravra
navra. 6 de dnonpiêig j.101 einev Ai^^^ddr/g sl Xiav eig ro
inepcordv. ovn ocpeiXeig^ cprjoiv^ inepcDrdv ovdev oXcDg' idv
yap Ooi derj drjXcD^fjvai^ dr/XcD^^rjoerai. XeycD avrcp Kvpie^ 20
oOa av jxoi SeiSr/g nai jxf/ dr/XcDOr/g.^ pdrr/v eOopai ecDpanci)g
avra jxr/ vocdv ri ioriv' choavrcDg noLi idv jxoi napaôXdg
XaXr/Or/g nai jxf/ iniXvOr/g jxoi avrdg., eig pdrr/v eOopai
anr/nocDg ri napd ndXiv dnenpi^r/ jxoi XeycDv
Oov. 6 Se
Og av., cpr/Oi., dovXog f/ rov êov nai exr/ rov nvpiov 25
havrov iv rfj napbicx.., aireirai nap avrov OvveOiv nai

XajxfSavei nai ndOav napaôXf/v iniXvei^ nai yvcDOrd
avrcp yivovrai ra pf/jxara rov nvpiov rd Xeyojieva 6id
napaf3oXc£>v' oOoi Se ftXr/xpoi eiOi na\ dpydi npbg rf/v
^vrevByiv^ ineivoi diOrdôvOtv aireiO^âi napd rov nvpiov' 30
o de Hvpiog noXvevOnXayxvog iori nai ndOi roig airov
jxevoig nap avrov ddiaXeinrcog didcDOi. Ov de ivdeSvva-
V, III. 11. akrjdcoyTai c.

Sini. IV. 22. /ni/ e. v. p., mti jLiif L.
V. aHovdorTai L.
p., quod voc. , 2(). avTov. L. (ut videtur) avTaj.
Tischdf. improbavit quidcm, bcd 11011 29. liXyxpol (cf. Sim. II. p. 81, 13),
emendavit. (SXixpoL L.
SIM. V, 3 — G. 89
/uoDjuevog vtto tov ayiov dyyeXov iiai elXrjcpGog Ttap avrov

roiavrrjv ivreviliy na} jurj gdv dpyog^ dia ri ovh airff
TTapd rov nvpiov Xappaveig nap avroVy
OvveOtv na\
XiyGO avrcp Kvpte^ iyco excov Oe peB^ eavrov dvay7ir/v
5 exco Oe aireioBai ycai Oe iTrepGordv' Ov yap poi deinvveig
ndvra 7ca\ XaXeig per ipov' ei de drep Oov ef3Xe7rov r/
TjHOvov avra^ rjpGorGDv dv rov nvpiov iva poi dr/XGO^ff.
V. EiTtov Ooi^ (prjoi^ Hai dpri ori kavovpyog ei HOii av-
^ddrjg^ iTtepcsrc^v rdg iniXvOeig rcov TrapaôXcov. iiteidr/
10 <5£ ovrGD Ttapapovog ei^ iTtiXvOGD Ooi rrjv 7tapa/3oXr]v rov
dypov 7ca\ rcov Xoijtcov rcdv dnoXov^GDv Ttavrcov^ iva

yvGDOrd TtdOi vtoirjOrjg avrd. dnove vvv^ cprjOi., lioii Ovvie
avra. o dypog o HoOjxog ovrog ioriv' 6 de nvpiog rov
dypov 6 7criOag rd Ttdvra yioci ditapriOag avrd xai iv-
15 dvvapGDOag. [o de vwg ro dyiov nvevpa iOriv\ 6 de dovXog
6 vwg rov Bêov ioriv' ai 6b dpneXoi o Xaog ovrog ioriv
ov avrog icpvrevOev' oi de x^P^'^^'^ ^^ dyioi dyyeXoi
eioi rov Hvpiov oi Ovynparovvreg rov Xabv avrov' ai be
Poravai ai inreriXpevai i^c rov dpTteXcovog al dvopiai

20 BiOi rcBv dovXGDv rov êov' ra de ideOpara d ejtepjpev
avrcD in rov deinvov ai ivroXai eiOiv dc eSGDHe rc^ Xac^
avrov Sid rov viov avrov' oi de q>iXoi hocl OvpôvXoi
o\ dyioi dyyeXoi oi rtpc^roi 7criOBêvreg' rj de ditodrjpia
rov deOTtorov 6 XP^^^^S ^ TtepiOOevGDv eig rrjv Ttapovoiav

25 avrov. XeyGD avrcp Kvpie.^ peyaXGog 7cai âvpaOrc^g
Ttdvra iori nai ivSo^GDg Ttavra exei. Mrj ovv^ ^VMh ^Y^
idvvaprjv ravra vorjOai^ ovde erepog rc^v dvB^pGDjtGDv^
7cdv Xiav Ovverog ff
rig^ ov Svvarai vorjOai avrd. eri^
cprjpi^ 7cvpie^ drjXGDOov poi o peXXGD Oe inepGDrdv. Aeye.,

30 cprjOiv^ o ri povXei. îa ri^ ^^Mh ^vpie.^ 6 viog rov êov
eig dovXov rpoitov neirai iv rfj napaftoXrj ^
VI. "Anove^
Sim. V, V. 14. 15. ivSvva/iGodag tiam. al ante dvojLiiai (cf. c.

19.
(cf. IV. p. 88, 32. Sim. VII.), dv-
c. VI. p. 90, 9 tag afiapriag) restitui,
va/ioadag L. 15. uncinis inclusa om. L. 27. iSvvd/irfv. L. jjdvvd-
(cf. Sim. VIII, 1 IkeIvo yap to /irfv. 30. o ti ftovXei c. v. (quod
nvEv/ia 6 vVog tov ^êov idtiv) c. v. vis), oti (vel ti ti) (iovXtL L., om.
(filius autem spiritus sanctus est), om. p. ae.
L. p. ae. hanc heterodoxam senten-
00 HEKMAE PASTOIl
(prfOiv, SovXov rpoTTov ov HEirai 6 vwg rov êov^ aXX

eig
eig iôvOiav jueyaXr/v neirai nai nvpiorrjra. ncdg^ ^^Mh

nvpie^ ov voc^. "ori^ cprjaiv^ 6 Bêog rov djji7ceXc£>va iqjv-
rev6e^ rovr Xaov enriCe nai TtapedcDne rcd vic^
eOri rov
avrov' nai 6 vibg nareOrrjOe rovg dyyeXovg iir avrovg 5
rov Ovvrrfpeiv avrovg' noci avrog rdg djuapriag avrc^v

inaâpiOe noXXd nomdoag nai TtoXXovg noTtovg ijvrXrjncog'
ovdetg yap dvvarai Onacprjaai drep nojtov r) juoxôv.
avrog ovv naâpiOag rdg djxapriag rov Xaov edeiêv
avroig rag rpif3ovg rfjg 8,GDfjg^ dovg avroig rov vojxov ov lo
eXafte napa rov narpog avrov. [^XeTTeig^ gjrjoiv^ avrov

eivai rov nvpiov rov Xaov^ TtdOav iôvoiav Xaôvra napd
rov Ttarpog avrov]. ori 6e 6 nvpiog OvjifôvXov eXafde
rov viov avrov nai rovg ivSoôvg dyyeXovg Ttepi njg
7iXr]povojA.iag rov dovXov^ dnove' ro Ttvevjia ro dyiov ro 15
Ttpoov^ ro nrioav TtdOav rfjv nrioiv narcpniOev o 'êbg

eig Oapna rjv iôvXero. avrrj ovv rj 6ap^^ iv rj narcp-
nrjOe ro nvevpa ro dyiov^ idovXevGe rcp nvevpari naXc^g
iv Oepvorrjri nai dyveia nopevêiOa^ prjdev oXcDg pidvaOa
rb nvevpa. noXirev6apevrjv ovv avrfjv naXwg nai dyvcdg 20
nai 6v[yn]onia6a6av rcp nvevpari nai 6vvepyrj6a6av^ iv

navri npayjxari l6xvpd)g iioii dvSpeicDg dva6rpacpei6av
pera rov nvevparog rov dyiov eiXaro noivcDvov' fjpe6e
yap fj nopeia rfjg 6apnog ra[yrrj\g^ bri ovn ipiav^rj ini
rfjg exov6a rb nvevpa ro dyiov. 6vpf3ovXov ovv
yfjg 25
eXaf3e rbv vibv nai rovg dyyeXovg rovg ivSoôvg, iva

nai fj 6dp^ avrrj^ dovXev6a6a rcp [nvevpa]ri dpepnrcDg^
6xfj tonov rivd nara6nrjvch6eoDg nai pfj do^rj rbv pi6^bv
Sim. V, VI. 1. ov ante Keltai c. Deus. collocavit enim eum intellectus

verss., om. L. , ovh ante eig add. cd. in (1. in electo, cf. corpore, ut
p.)
pr. et Tisclidf. 6. avr&v c. verss., ei videbatur v.; audi: spiritum illum
yjj.Qoy h. 11 —
13. uncinis inclusa c. sanctum, qui creatus est omnium ])u-
v. p., om. L. ac. 14. 15. Ttspl rrjg rus (1. primus) in corpore, in quo lia-
HXr^povo/iilag c. v. p., Ttapa rrjg hX?/- bitaret, Deus fundavit atque statuit
po/iiiaglj. 15 ll.axove —
ifJovXeTo electum coiûs, quod ei placuit â?.;
c. L. (ubi 7;/ôi;'AfTo); quia nuntius vadit audi: Spiritus sanctus, qui omnia
(corruptum e voc. audi): ille spiri- creavit, habitavit in corpore quod
tus sanctus, qui infusus est omnium voluit aeth. itaque iHXeHZTJv post
primo in corpore, in quo habitaret ddpna v. p., om. L. ae.
sni. V, G. 7. VI. 1. 91
[rfjg dovXeiag avrrjg dTtoXGoXEvai' aTroXrjjuifêi yap juiOôv]

fj EvpEÊiOa djidavrog na\ dOTTiXog^ iv rj ro TtvEvjua ro
dyiov narcpKr]6Ev. EXEig nai ravrrjg rrjg 7rapaf3oXrjg rrjv
iTttXvOiv,
5 VII. Hvcppdv^rjv^ (PVM^-» ^^^p^^^ ravrrjv rrjv iTci-
XvOiv dnovOag. "Akove vvv^ g^rjoi' rrjv Oapna Oov ravrr/v

q)vXaOOE naâpdv noii djiiavrov ^ iva ro TtvEvjia ro
7caroinovv iv avrfj jxaprvprjOrj avrrj^ jcai dinaico^fj Oov
rj odp^. pXETtE jxrjTtorE dvafSrj irti rr/v napSiav Oov^ rrjv
jo odpna Oov ravrrjv q^âprrjv Eivai^ nai TtapaxprjOrj avrfj

iv jutaOju(d rivi. idv jxiavrjg rrjv Oapna Oov^ jxiavEig nai
ro TtvEvjia ro dyiov^ idv dh juiavrjg rrjv Oapna [nai ro
TtvEvjud] Oov^ ov 9^VMh ^^^p^^-, yiyovEv
8,rjOr]. Ei di rig.,
dyvoia Ttporipa itpiv dnov0^d)Oi ra prjjuara ravra^ Ttc^g

15 OGoB^rj 6 dv^pcDTtog 6 juiavag rrjv Oapna avrov^ IlEpi
rcDv TtporEpGOVy q>rjOiv^ dyvorjjudrcov rcp ^Êcp juovco dv-
varov idOiv dovvai' avrov yap iOri TtdOa iôvoia. [dXXa
g^vXaâi vvv^ nai 6 TtavroSvvajuog nai TtoXvOvtXayxvog
BÊog rdg Ttporipag djiapriag idOErai]^ idv ro Xoijtov jurj
20 juidvrjg Oov rrjv odpna pirjdh ro TtvEvjxa' djucporEpa ydp

noivd iori Jtai drEp dXXrjXcov jiiav^rjvai ov dvvarai.
djucporEpa ovv naâpa (pvXaOOE., lioi 8,rjOrj rco ê^.
UapafioXrj r'.
I. Ka^rjjuEvog iv r(p oincD juov nai doB,d8,GDv rov

25 nvpiov 7tEp\ TtavrcsDv gdv EGDpanEiv nai OvSrjrcDv TtEpi rcdv
Sim. VI, p. 91, 24 p. 98, 19. —

Pseudo-Athanasius ad Antiochum c. 18.
19 p. 33 sq. HXôv sig nebioy nocL deiKvvdl jnoi TtoijLieva reavidxov iv-
:
SeSv/xevov 6vvê6iv ifxarioov HpoKaicDv, /56dKovTa Ttpoftata noXka Aiav,
Sim. V, VI. 1. uncinis inclusa spiritum sanctum v. 17 19. un- —

c. (ne videretur mercedem servi- cinis inclusa c. v. (sed nunc custodi
V.
tutis suae perdidisse; accipiet enim te, et quum sit Dominus omnipotens
mercedem) p. (ne videretur hoc cor- et misericors, prioribus admissis re-
pus purum ac sine macula sine mer- medium dabit) p. (sed custodi nunc
cede inveniri), om. propter homoeote, et misericors Dominus fortasse
teleuton L. ae. prioribus dclictis remedium dabit),
VII. 12. 13. trfv 6dpKa [Kal to sed nunc custodi te ae., om. L.
7tvevij.a\ 6ov (cf. 1. 20). tijv 6dpKa Sim. VI, I. 23. UapaftoXrj s' v.
6ov L. p. ae., sed: et si maculaveris p., 'Apx*] L., om. ae.
92 IIERMAE PASTOll
ivtoXcdv^ ori jtaXat noii Svvarai noii 8v6oi;oi nai dvvd-

/uevai (j(^(jai ipvxfjv dv^ pcoTtov ^ tXeyov iv i/davrcD Ma-
napiog i6ojj.ai^ idv raig ivroXatg ravraig TtopEv^CA)^ nai
og av ravraig Ttopev^^fj^ jxanapiog eCrai. chg ravra iv
ifiavrcp iXaXovv^ pXenco avrov iPâiqjvrjg Trapana^rj jmvov 6
jjioi nai Xeyovra ravra Ti diipvxeig Tcepi rcdv ivroXcDv

G)v Ooi ivereiXa/xTjv ^ naXai ei6iv . oXcDg /xr] diiljvxt/Gyg^
aXX evdvOai rr]v TtiGriv rov nvpiov nai iv avraig iro-
pevOr/' iyoD yap 6e ivdvva/j.GD6cD iv avraig. avrai at iv-

roXai 6v/x(popoi eiOi roig /xeXXov6i /xeravoeiv' idv ydp lo
/xi} 7topev^G)6iv iv avraig^ eig /idrr/v i6riv ?) /lerdvoia
avrcov. ovv /xeravoovvreg dno^dXXere rdg Ttovrjpiag
oi
rov alcdvog rovrov rdg inrpiôvOag v/idg' ivdvod/xevoi

de 7td6av aperrjv dinaio6vvr]g 6vvrj6e6ê rrjpfj6ai rag
ivroXag ravrag nai /irjneri 7tpo6riêvai raig d/xapriaig 15
v/xci>v. 7topeve6^ê ovv raig ivroXaig /xov ravraig nai S,rj-
6e6Bê rw êcp.ravra Ttavra nap i/xov XeXdXrjrai v/xiv.

noii /xera ro ravra XaXrj6ai avrbv /xer i/xov Xeyei /xoi
"AyGD/xev eig dypov^ nai dei^co 601 rovg Ttoi/xevag rcdv
7tpofiaroDv. "AycD/xev .,
cprj/xi., nvpie. noii rfXô/xev eig ri 20
Hoi ta npoftara tavta ijv ojdei tpvq)&vta nai Xiav 6TtataXS)vta ytai
lAapd, dmptcovta d-)6s HaKEi, nai avtbg 6 Ttoijuifv Ttdvv lAapbg £7tt r&3
TtoijiiviGj avto) (1. avtov) r/v noii TtEpihpex^ ^^ itpoftata. nai a\Xa Ttpo-
ftata £i8ov 67tataXa)vta nai tpvcp&vta ir toitoo kvi, ov juevtoi 6niptS)vta.

nai Xeyei /iioi BXeTteig tbv Ttoijueva tovtor; BXsTtGo, cprjfxi, nvpie. Ovtog, (pt/div,
ayysXog tpvcprjg nai aTtdtrjg idtiv. ovtog intpiftci tdg if^rJX^? ^^"^ SovXojv
tov Beov ncxL nata^tpecpei ditb trjg dXrjêiag, djtatoov avtdg taig i7tLBv/.iiaig
taig Ttorrjpaig, iv alg drtoXXvvtai, iitiXavâvojxevoL ta)v ivtoXS)v tov êov
tov ^S)vtog na\ Ttopev6j.ievoL taig /.lataiaig tpvcpalg nal dzdtaig tov ftiov
tovtov. dio nai aTtoAXvvtat vitb tov dyyeXov tovtov elg Bdvatov nal
natacpôpdv. Xeyoo axh& Ov yLVGodKGo, nvpie, ti idtLv eig ^dvatov nai
nataq)ôpdv. nai XeyeL /.iol "Anove, (p?j6iv, d eldeg Ttpoftata IXapd nal
dnLptwvta, ovtoi eidLv ol aTtedTtadjitevoL ditb tov êov eig teXog nal Ttapa-
Sedajnoteg kavtovg taig iTti^vjtiiaig tov almvog tovtov. iv tovtoig ovv
jietdvoia âorjg ovn edttv, oti na\ tb bvojia tov Beoi) 8l avtoi)g ftXadcp?/-
jieltai. ta)V toiovtcov r/ B,CDr] ^dvatog idtiv. d 8e ei8eg jiij dniptcovta, dXXd
nai iv toTtG,) (;idd. kv\) ftodnojieva, ovtoi eidiv ol 7tapa8e8a)n6teg jtev t/j
tpvcp^ na\ a7tdtjj kavtovg, elg 8e tbv nvpLov //;) ftXadcpr/jiTJdavteg. ovtoi
ovv natecpâpjievoL eld\v d^tb ir/g dXr/Seiag. iv tovtoig iXTtig idtiv /leta-
Sim. VI, I. 12. aTToftdXXete c. "Ayoojiev c. v. p., dyo/iev L. (Tischd.).

L. (Tibclid.), dTtoftdXtte ed. pr. 20.
SIM. VI, 1. 2. 93
TreSiov iiai Seixvvei jiioi Troijuava vsavio^cov ivdEdvjuevov

OvvêOiv ijuaricDv^ rcp XP^M^"^^ ^cpojcoodrf. efioOxe 6e npo-
lâra TToXXa Xiav^ xa) ra Trpofiara ravra choei rpv(pd)vra
rjv 7ca\ Xiav OiraraXcDvra na) ^Xapd yjv OniprcDvra G)de
5 naHeiOe' nai avrog 6 7roiju7)v iXapog rjv eir) rcp TTOijjivicp
avrov' jca) avrrj fj iSea rov TTOijievog iXapa rjv Xiav^ nai
iv roig jrpoâroig Trepierpex^- \_na) aXXa npofiara ei6ov
OTtaraXc^vra na) rpvq)c^vra iv roTtcD kvi^ ov jxevroi
Oniprc^vra].
10 n. Ka) Xeyei jxoi BXeneig rov itoijxeva rovrov^
BXeTCGD^ q^rijii^ icvpie. ayyeXog rpvq^rjg na)
Ovrog^ q^rjoiv^
aTrdrrjg ioriv. ovrog iicrpifSei rdg jpvxdg rcov dovXcDv rov

êov na) naraOrpecpei avrovg aTcb rrjg dXrjêiag^ anardfv
avrovg raig im^^vjxiaig raig novrjpaig^ iv aig dnoXovvrai.
15 iniXav^dvovrai ydp rc^v ivroXc^v rov ^êov rov ^cDvrog
7ca) nopevovrat dnaraig na) rpvcpaig jxaraiaig na) anoX-
Xvvrai vno rov dyyeXov rovrov^ rivd jiev eig ^âvarov^

rivd de eig naracpôpdv. XeycD avrco Kvpie^ ov yivcDOncD
iycD^ ri ioriv eig '^dvarov^ nou ri eig naracpôpav. "Anove^
20 cprjoiv' d eiSeg np6/3ara iXapd nai Oniprc^vra^ ovroi
roiag, iv y Svvavrai îjdaL. rj ycara^pôpa. ovv iXitida exî dvadtddeGos

i^Gjff rivog, o 8e Sdvarog dTtooXEiav £X£t aiooviov.
19. TtdXiv TtpoifjyjfiEv /j,iKp6v, Kai SEiKvvdi ErEpov noijXEva fxkyav,
I fioi
G)g dypiov ry idia, TtEpiKsi/xEvov dipjiia aiyEiov Xevkov, koli Ttrjpav rivd Eixsy
iiti rov odfxov (1. rSyv Gj/.tGJv) Koi pdfj8ov dKXr/pdv Xiav Kcci 6S,ovg Exovdav,
KOii ro f^XEfifia eIxev 7tiKp6v, GodrE qjofjrf^rjvai fiE avr6v. ovrog ovv 6 itoifxrjv
TtapsXdfifjavE rd 7tp6f5ara dno rov Ttoi/iEvog rov Ttpcorov rov vEavidKov,

iKEiva rd 67taraXQ)vra kocl rpvcpSivra, firj dKiprGovra 8£, koli EfSaXXEv
avrd Eig riva roTtov KprjfivGo^r] koli dKavâ)8ij Koi rpif5oXGj8rj, oodrE dTtb
T&3 dKav^GDv Koi rpifj^XGJv fir/ Svvadâi iKTtXiâi rd Ttpoftara, aXX ifi-
TtXeKEdâi raig dKdvâig koi rpift6Xoig, koli Xiav iraXaiTtoopovv 8aip6fiEva
vn avrov. kol gj8e KaKEi TtEpiijXavvEv avrd, koll oXGog avditavdtv avroig
ovK i8i8ov, ov8e idravro.
ftXETtGJv ovv avrd ovraog fiadri^6fiEva Ka\ raXaiTtGopovvra iXvTtovfirjv
iit avroig, ori ovrcog ifiadaviB,ovro koli dvoxrfv oXGog ovk eixov. koll XiyGo
Sim. YI, I. 7 —
9. uncinis inclusa c. Ps. -Ath. ct verss., ra)v kevoxv
propter sequeutia (c. II, p. 94, 6 sq. add. L. 14. iv alg aTtoXovvrai c. p.
18 sq.) addidi e Pseudo-Athanasio, (in quibus pcrcunt) v. (et porcunt),
quamvis omissa in L. et verss. etiam iv alg aTtXovvraL L. fiam emendatus
Tischendorfio nonnihil deesse vide- a Tischdfio), iv alg aitoXXvvrai Ps.-
))atur. Ath., om. ae.
II. 12. 13. roov 8ovXgov rov êov
94 IIERMAE PASTOR
siOtv ol dTreOTTaOjusvot aTrb rov Bêov eig reXog noa Ttapa-

dedcDKoreg eavrovg raig rpvcpaig jiai aTrdraig [rov aicovog
rovrov. iv ovv juerdvoia 8>G)rjg ovk eOriv^ ori
rovroig
TtpoOeB^rfxav raig dXXaig d/uapriaig avrc^v^ nai ro. ovojxa
rov nvpiov if^XaOcprjjjiriOav. roiovroi ovv dvB^pcDTroi neivrai 5
eig Bâvarov. d Ss eideg 7rp6f3ara firj Omprc^vra^ dXX' iv

roTrco evi f3o6no/jieva^ ovroi eiOiv oi TrapadeScDnoreg /uev
eavrovg rfj rpvcpfj nai djrdrrj]^ eig de rov nvpiov ovbev
e^XaCcprf /irjOav . ovroi ovv ytarecp^âp/xevoi eioiv diro rrjg
aXrfBêiag. ev rovroig iXirig iori /leravoiag^ iv fj
dvvarai lo
8,rj6at. f] jcaracpBôpa ovv iXrrida ex£i dvavecÔecDg rivog^
o 6e Bâvarog dTrcoXeiav exei aicoviov. irdXiv TrpoefSriv
/iijipov^ nai deinvvei /jloi iroi/ieva /leyav G)6ei dypiov rfj
iSea^ Trepinei/ievov dep/ia aiyeiov Xevnov^ nat jrrjpav rivd
eix^v iiri rc^v (d/xgdv nai pd/SSov OnXr/pdv Xiav nai o8,ovg 15
exovOav nai /xdoriya /leydXrjv. nai ro pXe/i/ia eix£ Trepi-

ninpov coOre (poprj^fjvai /le avrov' roiovrov eixe rb
f^Xep/ia. ovrog ovv jroi/irjv napeXd/ifâve rd jrpoftara
TG3 ayykXcp rc5 yU£r tf.Lov XaXovvri KvpiE, Tig idriv ovtog 6 Ttoijîijv 6
adrrXayxvog nai Ttixpog ; kocl XkyEi 1.101 Ovrog idriv 6 ayyeXog rrjg rifico-
piag in de r&v ayyeXoov rcbv 8maioov idri, reray/ievog 8e in\ rijg rijucjpiag.
'
TtapaXaiiftdvei ovv rovg aTtOTtXavrjâvrag aTtb rov êov xai Ttopevêvrag

raig iTtiBvjLiiaLg avr^v nai rii.icDpeirai avrovg, naôjg aB,ioi eidi, deivaig
Kai TtoixiXaig rLjiicopiaig. Xeyoo avrS) "HBêXov yvcovaL, nvpie, rag itoiHiXag
ravrag rijj.Gop{ag, Ttorartai eidiv. "Axove, cprjdiv , ai TtoiniXai rijioopiai xai
/SddavoL ^LcorLKai eldi f^ddavoi' inav yap d7todra)di rov êov vojiiB,ovreg
Sim. VI, II. 2 — 8. \rov morti sunt destinati. nam

alwvog homines
rovrov — Kal dndrifl. deesse pecora quae vidisti non exultautia,
haec
in L. Tischendorfius non animad- sed uno loco vescentia, hi sunt qui
vertit. restitui e Pseudo-Athanasio et tradiderunt se quidem delitiis ac vo-
verss. vuJg.: huius seculi. iis non hiptatibus. aeth.: ii qui semet impu-
ost per poenitentiam regressus ad ritati huius mundi tradiderunt, ncc
vitam, quoniam quidem adiecerunt ad poenitentiam inveniunt qua salventur,
reliqua delicta sua et nomen Domini quia bLasphemaverunt nomen Domini,
nefandis insectati sunt verbis. huius- hi in morte sunt. illae autem (sc. oves)
modi homines morti sunt destinati. quae non exsultant et in uno loco
quae vero vidisti pecora non exsul- pascuntur, ii sunt qui semet voluptati
tantia, sed uno loco vescentia, ii sunt tradiderunt. 9. Kareq>Sapjievoi c. L.
qui tradiderunt se quidem deliciis ac Ps.-Ath. et verss., ed. pr. et Tischen-
vohiptatibus. jpal.: seculi Imius. his dorfius perperam ov anteposuerunt.
ergô non est locus per poenitontiam 14. aXyeiov (cf. Vis. V. p. 34, 4) c.
regrediendi ad vitam. adiecerunt onim Ps.-Ath. et verss., dypLov L. 15.
ad alia delicta sua etiam aliud maius, oôvg c. Ps.-Ath. v. p., fboôvg L.,
ut Domini nomen nofandis insequc- qucm codicem ne hic quidem emen-
rontur blasphemiis. huiusmodi eroo davit Tischendortius.
SIM. VI, 2. 3. 95
aTTo rov TTOijuevog rov veaviOnov^ hceiva ra OTraraXcovra

Ttoci rpvq)d>vra^ /j.!] 6HiprcDvra de^ 7ia\ e/3aXev avra eig riva
roTtov xpTjjuvcodfj xai dxavBcDdr] \xai rpifioXcDS?]]^ coOre ajro
rc^v dnav^wv 7iai rpiftoXcov 6vvaoBai InnXeF.ai ra npo-
).ii)
5 fiara^ d\X IfinXeneO^âi elg rdg dndvâg jioi rpi/3oXovg.

ravra ovv e/x7re7rXey/xeva ep66novro ev raig dnavâig
xai rpipSXoig xai Xiav iraXaincopovv vn daipojuieva
avrov. xai code 7id7iei6e nepirjXavvev avra xai dvanav6iv
avroig ov7i iSiSov^ xai oXcog ov7i ev6raôv6av ra npo-
10 /3ara ixeiva. III. f^XencDv ovv avrd ovrco jua6rtyov-
jjLeva 7iOLi raXainoDpovjieva iXvnovjiijv in avroig^ ori
ovroDg ilSa6avi8,ovro 7ia\ dvox^/v bXcDg ovn eixov. Xeyco
rc^ noijxevi rcp jxer ijiov XaXovvri Kvpie^ rig i6riv ovrog
d6nXayxvog nai ni7ipog nai bXcDg jirf
6 noijir]v 6 ovrcDg
15 6nXayxyi^6jxevog in\ rd npbfSara ravra^ Ovrog^ (prj6iv^
i6r\v b dyyeXog rrjg rijxcDpiag' i7i 6e rc^v dyyeXcDv rcDv
dinaicDV i6ri^ neijxevog de in\ rijg rijxcDpiag. napaXaji-
pdvei ovv rovg dnonXavcDjiejôvg dno rov êov 7iai no-
pevêvrag raig iniB^vjuiaig nai anaraig rov aicDvog rovrov
20 7ia\ rijxGDpei avrovg^ xaB-cDg dB,ioi ei6i^ deivaig xa\ noi-
xiXaig rtjxcDpiaig. "H^êXov^ ^PVI^h 'X-vpie^ yvcDvat rdg
noi7iiXag /3a6avovg ravrag 7ia\ rijucDpiag^ noranai ei6iv.
iv dvaTtavdei elyai nai tcXovtgo, tots Ti/HGjpovvTaz ol jtiev ^rj/xov/iievoi, ol

de vdTepovjiEvoi, oi 8e dd^-eveiaig TtomlXaiq TtepiTtiTCTovTeg, aXXoi iv dxa-
Ta6Ta6iaig , ETepoi vftpiôjxevoi vTto iXaTTOvoov, ?cat eTepaig TtomiXaig
7tpdB,e6i. TtoXXoi ydp duaTa^TaTovvTeg iv Toig ftovXaig avTcov iniftdX-
XovTai elg itoXXd 7tpdyf.iaTa, nai ov8ev avToig oXoDg vTtoftaivei, nai dv6-
Xepaivov6iv nai ov yivGj6nov6iv oTi Sid Ta Ttovr/pd d e7tpaB,av ovn
EvodovvTai, nai XoiTtov aiTiSyvTai tov nvpiov nai ovn dvixovTai Tag XoiTtdg
rjfiepag avTwv iTti^TpiihavTeg 8ovXev6ai to) 5£c5 iv naâpa. napdia. dv ds
/ieTavo7J6Gj6i nai avavrj^cDî, tote 6vviov6iv oTi did Td epya avT&)v Ta
Ttovrjpd ovn evojSovvTo, nai 8oB,dôv6i tov nvpiov, oTi dinaiog npiTrjg
Sim. VI, 11. 3. na\ TpiftoXcjdjf c. scribitur iu quodam loco angelus

Ps.-Atb. et verss., om. L. 7. 8ai- poenitentiae, qui nos suscipit casti-
po/iieva c. L. et Ps.-Ath., 8ep6/ieva gandos, sicut Pastor exponit, si cui
sine causa mutavit Tischdf. 9. 10. tameu libellus ille recipiendus videtur.
nal oXaog —
TtpoftaTa ineira c. L. IG. 17. t&)v dyyeXcov tgov înai&ov c.
(cf. Ps.-Ath.), om. verss. Ps.-Ath., tcov 8inaiojv Tobv dyyeXoov
III. 15 sq. OvTog, (py6iv, nTX. L. 22. nai antc Ti/xoDpiag addidi
Origenes Hom. I, 1in Psalm. XXXVII c. ed. pr. et Tischdfio., om. L.
(Opp. II, G81): quemadmodum de-
96 IIERMAE PASTOPv
Akovb^ (prfOi^ rag TtoiiciXag ftaodvovg na\ rijLiGDpiag. ^tco-

rixai eiOiv ai f3a6ayoi' ri/j.cDpovvrai ydp oi jLihv ^rj/Aaig^
ot 6e vOrepfjOeOiv^ ot 6e doBêveiatg TroiniXaig^ oi be Ttdor/
anaraOraOia^ oi 6e v^piôjuevoi vtto dvaîcov nai erepaig

TToXXaig TtpaBêOi TraOxovreg' ttoXXoi ydp dxaraOrarovvreg 5
raig fSovXaig avrwv e7rif3dXXovrai TToXXd^ ytai ovdev

avroig oXoDg TtpoxoDpei. xai XeyovOiv eavrovg /if/ evo-
SovOâi iv raig TtpaêOiv avrcov^ nai ovn dvaftaivei
avrcdv ejci rr]v xapSiav ori eirpaBâv Ttovrfpd epya^ dXX'
alri(£>vrai rov nvpiov. orav ovv ^XiftcÔi ndor} ^Xiifêi^ lo
rore e/xoi TTapadidovrai eig dya^rjv Ttaideiav nai ioxvpo-

noiovvrai ev rfj jtiorei rov xvpiov nai rdg Xoindg rj/xepag
rfjg ^GDj/g avrc^v dovXevovOi rcp nvpicp ev naâpa nap-
6ia avrcdv nai evodovvrai ev TtaOrj 7tpdB,ei avrc^v^

Xa/xpavovreg Ttapa rov nvpiov Ttavra o6a dv aircdvrai^ 15
naz rore doâ8,ov6i rov nvpiov^ ori e/x6i jtapedo^rjOav

7iai ovneri ov6ev naOxovOi rd)v novrjpc^v.
IV. yleycD avrcp Kvpie^ eri /loi rovro SiJXgdOov.
Ti^ q^rfOiv^ iTtt^r/reig^ Ei dpa^ <p^/î^ nvpie^ rov avrov
Xpovov /3a6aviôvrai 01 rpvq^cDvreg nai dTtard/xevoi^ oOov 20
rpvcpd)Oi nai ditarc^vrai^ Xeyei /xoi Tov avrov rpoitov
PaOavi8,ovrai. [^noXv eXaOOov^ ^PVH-h >^vpie^ /SaOaviôvrat].
edei yap rovg ovrcD rpvcpcdvrag nai iitiXavâvo/ievovg
rov Bêov eTtraTtXaOicog Pa0avi8,e0âi. Xeyei /xoi ÂcppcDv

ei jioti ov voeig rf\g âodvov rrjv dvvapiv. Ei ydp ivoovv^ 25
idri Koi diKaibog îtaôv hccl iTtaidev^tjdav xara rag 7tpdB,Etg ai)Ta)v.
anovE ovv a^cporkpcsCiv ryv dvvajniv , rrjg rpvcprjg xai rijg fta6a.vov. ryg
rpvcpijg xai rrjg 6 xPîôg ^pa idri /ida, rrjg 6e fta6dvov
aTtdrr/g copai
rpiduovra, r(fXEp&v dvvajMV sxovdat. idv ovv jnlav r/jiipav rtg rpv(prj6ij
nai aTtarrj^y , jLiiav 6e rjjxEpav f5a6avi6^fj, iviavrov oXoÂrjpov i6xvv
l'^£i 7/ rjixipa ixEivrj rrjg f5a6dvov. o6ag ovv yjiEpag rpvq^rj^p rig, ro6ovrovg
iviavrovg fta6avi6Brj6Erai. ftXinEig ovv ori rrjg rpvq^rjg Ka\ aTtdrrjg o

Xpovog ov8ev i6riv, rrjg 8e rijnGopiag xal i3a6dyov itoXvg. 6 rpvq^Sov holl
ditarchjiEVog kocl Ttpd66oov a ftovXsraL TtoWrjv dq)po6vv7/y ivdidvrai. dvrl
ydp rrjg rpvcprjg koll ditdrrjg hnd^rrjg r/iikpag ditoriÊL (id6avov jiEydXrjv,
iviavrov r^ r/jiEpa. Ka\ XEyco rob dyyEXco TIoiaL rpvqâi e16i fiXaftEpai
XiyEL jioi nd6a npdB,ig 6apKiKrj rpvq^rj i6riv , idv r/dioog noiy avrf/v o
Sim. VI, IV. 22. uncinis inclusa cinntur) p. (et dixi: niultum exiguum,
c. V. (et dixi ei: exiguum igitur cru- domine, cruciantur), om. L.
SIM. VI, 3. 4. 97
iprj/^d^ 7cvpie^ 0V7C av iTrrfpGjrcDv iva fjioi di^XcD^rjg. "Aicove^
q)rj6iv^ dju(porepGDv rr/v dvvajj.iv. rfjg rpvq^rjg icoci aTrdrrig

6 xP^ôg Spa eOri juia' rrjg Se /Saodvov r) Spa rpidnovra
rjjiepd>v Svvajiiv exei. iav ovv jiiav rjjiepav rpvq)rJ6r/
5 rig 7ca\ aTrarr/^r) ^ jxiav de rjjiepav âOaviOB^rJ^ oXov
iviavrbv ioxvei r/ r//uepa rrjg /3a6avov. o6ag ovv r/jxepag
rpvcpr/6ei rig^ roOovrovg iviavrovg f3a6avi8,erai. ftXeTteig
ovv^ g^r/Oiv^ ori rf/g rpv(pf/g xp^vog iXd- jcai dirarr/g 6
XtOrog iori^ rf/g de rtpcopiag Koi âodvov jroXvg. V. "Ert^
10 (pr/pi^ Kvpie^ ov vevor/jca oXcog nepi rov xp^^^ôv rfjg
dirdrr/g noii rpvcpf/g xai fSaOavov' rr/XavyeOrepov poi
Sr/XcoOov. drroicpi^-eig poi Xeyei' ^H dcppoOvvr/ 6ov rrapd-
jiovog iori^ ycai ov "êXeig 6ov rr/v xapdiav xaBâpiOat
nai dovXeveiv rcp ^-ecp. ^Xene^ q)r/6i^ pr/irore 6 xpovog
15 TrXr/pGD^fj^ noii 6v dcppcDv evpe^fjg. "Anove ovv^ cpr/6i^
7ca^G)g ôvXei^ iva vor/6r/g avrd. 6 rpvqxifv nai dnarco-

pevog piav i/jjiepav noci 7Cpa66GDv d f3ovXerai noXXr/v
d(ppo6vvr/v ivdedvrai nai ov voei ri/v npdt,iv r/v noiei
eig rr/v avpiov' iniXav^âverai yap ri npo pidg enpaêv'
20 r/ ydp rpvcpr/ 7cai dnarr/ juvr/pag ovn exet did rr/v dcppo-
Cvvr/v r/v ivdedvrai^ i/ de rijuGDpia nai r/ /3a6avog orav
dv^pGDncp piav r/pepav^ pexpig iviavrov ripGD-
7coXXr/^fj rcp
peirai noa Pa6avi8,erai' pvr/pag ydp peydXag exei r/ ri-
jxGDpia na\ f/ ovv nai ripcDpov-
fSa6avog. fSa6avi8,ojxevog
25 pevog oXov rov iviavrov pvr/jiovevei nore rfjg rpvcpf/g
nai dnarr/g na\ yivGD6nei bri di avra na6xei ra novr/pa.
yap oBiVXoXoq havtov ndêi tb ixayov noiSiv tpvcpa, ojnoiGDs nai 6

to)
fxoixbq noLi 6 jieS^vdog Hai 6 natdXaXoq xal 6 ipEvdtrfq Hai 6 nXeoysHti^s
xai 6 anodteprjtrfg nai o6a toiavta. tpvq)a)6i yap iv t^ avtwv npdB,£t.
avtai 8e al npdB,Eig ftXaftEpai Eidi toig SovXoig tov êov. Ei6i 8e xai
tpvcpai 6ooôv6ai tovg dv^^pcanovg' noXXd ydp dya^^d ipya^djnEvoi tpv-
(pco6iv. avtr] ovv i} tpvqtr} toig ôvXoig tov Beov nEpmoieitai d^corfv, al dh
npoeiprjjiEvai tpvcpai (jd6avov.
Sim. VI, IV. 3. tpidnovta. L. omnino est (juod dubitari possit,

X' . 4 — 7. idv ovv — fia6avlôv~ ostcnditur, sed et in libello Pastoris,
tai. Orifrencs Hom. VIII in Num. si cui tamcn scriptura illa recipienda
(Opp. II, 294): quod autem dies pec- videtur, similia designantur. 13.
cati in annum poenae reputetur, non Haâpi6ai. L. Haâpr]6ai. 16.
solum in hoc libro , in quo nihil ftovXEi c. L. (ut videtur).
HiLOENPEf.D, Nov. Testam. extra canokem. III. 7
98 HERMAE PASTOR
TTdg ovv avB^pGDTTog 6 tpvcpmv nai aTtarcofXEvog ovtGj

pa6avi8,erai^ ori ex^yre^ ^gdt/v eig âvarov tavrovg
TtapadedGDHaOi. IToiai^ (pVhh ^vpte^ rpvcpai eiOi fSXafêpai^
nd6a^ (pTfOij Ttpd^tg rpvcprf e6ri rcp dv^pGDTtcp., o idv
rjdeGDg noiff' nai ydp 6 di;vxoXog rrj eavrov irpaêi ro 5
inavov 7toid>v rpvq^d' nai 6 juoixog nai 6 jue^v6og 7cai
6 nardXaXog nai b ipevOrrjg nai 6 TrXeovenrrjg nai 6 aTCo-

6repr]rrjg nai 6 rovroig rd ofioia noic^v rfj idia v66cf> ro
tnavov Ttoiei' rpvcpd ovv ini rfj npaêi avrov. avrai
nd6ai ai rpvcpai /3Xa/3epai ei6i roig dovXoig rov ^êov. 10
did ravrag ovv rdg dndrag na6xov6iv 01 ripGDpovpievoi

nai /3a6avi^6/xevoi. ei6iv Se nai rpv(pai 6GDôv6at rovg
dv^pGDnovg' noXXoi ydp dyaôv epya8,opevoi rpvcp(^6i rfj,
eavrcDv rjdovfj cpepofxevoi. avrrj ovv rj rpvcprj 6vfxcpopog

e6ri roig dovXoig rov ^êov nat ^GDrjv nepinoieirai rcp 15
dv^pcsDncp rcD roiovrcp' ai de f3Xaf3epa\ rpvcpai ai npoei-
prjpevai f3a6avovg noii rifXGDpiag avroig nepinoiovvrai^
idv de inifjievGD6i nai prj peravorj6GD6t^ âvarov eavroig
nepinoiovvrai.
UapafôXrj 8,'. 20
Mera fjfxepag oXiyag eiSov avrov eig ro neSiov ro

avr6^ onov nai rovg noipevag eGDpdneiv^ nai Xeyei poi
Ti in8,rjreig nap ifxoi^ cprjfxi Kvpie^ iva rov noifxeva rov
ripGDprjrfjv neXev6rjg in rov oinov pov iêX^êiv^ ori Xiav
fxe ^Xif3ei. /lei 6e^ cprj6i^ B^Xif3rjvai' ovraD ydp^ cprj6i^ 25
npo6eraêv 6 evSoôg dyyeXog rd nepi 6ov êXei ydp '
6s neipa6^rjvai. Ti ydp^ ^^Mh ^^^pie^ inoirj6a ovrcD

novrjpov^ iva rdt dyyeXcp rovrco napaSo^c^; ^'Anove^
cprj6iv' oii pev dpapriai 6ov noXXai^ dXX ov ro6avrai
GD6re rcp dyyeXcp rovrcp napaSo^rjvai' dXlC 6 oin6g 6ov 30
fxeyaXag avopiag jtai dfiapriag eipyd6aro^ na) napem-

npavB^rj o evSoHog dyyeXog ini roig epyoig avrGDv, na\
Sim. VII. 13. yap c. verss. et TlapaftoXi) 8,' c. v., similitudo octava
od. pr., om. L. ot Tischdf. 20. ao.,om. L.
8IM. VI, 5. VTI. 99
Sid Tovro hceXevGe xpoyov riva ^^Xiprjvai^ iva na-

6e
neivoi f.ieravorj6GD6i 7ia\ naBâplOooOiv eavrovg airo TTaOrjg
iTTiBv/niag rov alcovog rovrov. orav ovv jaeravorjOGDOi xat
naSapiO^cdOi^ rore aTroOrijoerai 6 ayyeXog rfjg rtjucDplag.
5 Xeyco avrcd Kvpie^ ei ineivoi roiavra eipyaOavro iva

TrapaTTixpavSf) 6 evboByOg dyyeXog^ ri iyco iTTOirfOa^
"ÂXXoog^ cpifOiv^ ov dvvavrai ineivoi ^^Xif3rjvai^ iav jjirf

Ov i) necpaXri rov oinov ^Xiftffg' Oov ydp ^XifSofJLevov
iP, dvdynrfg ndneivoi ^XiftrjOovrai^ evOraBovvrog d[e Oov]
10 ovdejuiav dvvavrai B^Xiipiv exeiv. 'ÂA' idov.^ cprffui^ nvpie^
/ueravevojjnaOiv i^ oXrjg napdiag avr&v. Oida^ cprjOi.,
ndyck) ori jueravevorjnaOiv i^, oXrjg jcapdiag avrc^v' tcdv

ovv peravoovvrcDv doneig rdg d/dapriag dcpieOâi^ ov
TTavreXcdg' dXXd dei rbv /leravoovvra âOaviOai rr/v eav-
15 roij ipvx^v ^cai raTteivocppovrjOai iv naOr/ rrpaêi avrov
iOxvpcDg 7cai B-Xt^T/vai iv Ttdoaig B^XiipeOi TCOiniXaig' nai
idv vTreveynrj rdg rdg iTrepxo/ievag avrcp^ itdv-
B^Xii/jezg
rcDg OTrXayxviO^rjoerai 6 rd irdvra nrioag nai ivdvva-

/iCDOag noii laoiv riva dcoOei avrcp' noii rovro [orav
20 i'^f/] TTavrbg rov /leravooijvrog [napdiav] jcaâpdv d/TO
Ttavrbg jrovrjpov jrpdyjuarog. Ooi de Ovjxcpepov iori nai
rcp oincpOov vvv ^Xif3fjvai. ri de Ooi jtoXXa XeycD^
^Xif^fjvai Oe dei^ na^c^g TtpoOeraêv 6 dyyeXog nvpiov
ineivog 6 irapadidovg Oe ijxoi' nai roijro evxapiOret rcp
25 nvpicD^ ori dîov Oe rjyrfOaro roij TrpodrjXcdOai Ooi rrfv

^Xiipzv^ npoyvovg avrrfv vTteveynrjg iOxvpc^g- XeycD
iva
avrcp Kvpie^ Ov jxer^ ijxov yivov^ nai dvvrfOojxai TtdOav
^Xiipiv VTteveyneiv. 'EycD.^ cprfOiv eOopai pera Oov. ipcD- ^
rrfOoD de 7cai rov dyyeXov rov rijxcDprfrrfv^ iva Oe iXa-
30 cpporepcog ^Xiiprj' dXX oXiyov xpbvov ^XiftrfOrf nai iraXiv

a7t07caraOra^rfOrf eig rov oi^cbv Oov' jxovov napajxeivov
raTteivocppovcDv nai Xeirovpycov rp nvpicD iv rtaOrf
Sim. VII. 2. xaSâpidGodiv. L. vidcrit eius qui poenitentiam agit cor

HaSapTJdcjdiv. 19. ladiv c. vcrss., purum csso) ao. (quum eum qui poc-
ldx^'^y Tj. — avTGj (cf. 1. 17) c. p., av- nitcntiam agit cor suum —— puri-
Tolg L., om. v. ae. 19. 20. xal tovto ficare viderit), jia), tovto TtdvTcog tov
\oTav i'8i^] TtavTog tov fiETavoovvTog jXETavoovvTog HaBâfjGjg L,, cuius vitia
[Hapdlav xaâpav c. v. (idque ita si Tischdf. non notavit.
7*
100 HERMAE PASTOR
naâpa napbia^ nak ra renva Oov nat 6 oinog 6ov^ nai

TTopevov iv raig ivroXaiq fiov aig Ooi IvriWofxai. nai bvvTq-
aerai Oov ff /lerdvoia iaxvpd nai naâpd eivai' nai
edv ravrag cpvXaF.rjg jierd rov oinov Oov^ aTroarrjoerai
7ta6a ^Xiipig aTtb 6ov' nai aTTo ndvrcDv de^ (prjoiv^ aTTO- 5
6r7]6erat ^Xiipig^ o6oi dv raig IvroXaig p,ov ravraig

7topevB^(2f6iv,
IJapaftoXr/ rj\
I. "EdeiB.e fxoi ireav jueydXrjv 6ne7rd8,ov6av Ttedia
nai oprf^ nai vtco rrjv ^neTrrjv rfjg ireag Tcdvreg iXrjXv- lo
â6iv 01 nenXr]fjievoi rw ovofxari nvpiov. ei6rrjnei de
dyyeXog rov nvpiov evdoôg Xiav viprjXbg irapd rrfv
ireav^ SpeTtavov excov /xeya^ nai hioirre nXddovg drcb rrjg.
ireag nai eitedidov rcp Xacp rw 6ne7taB,ojxev(p V7tb rrjg
ireag' /xinpd de pa/36ia eTtediSov avroig^ (h6ei Ttrjxvaia. i5
fxerd de rb Ttdvrag Xa/3etv rd pa/36ia e^rjne rb 6pe7tavov

6 dyyeXog^ nai rb 6ev6pov eneivo vyieg rjv oiov nai eco-
pdneiv avrb. eBâv/xaBôv 6e ey(D ev ejxavr(p Xeycov IJd^g^
ro6ovrG>v nXd6cDv nenoju/xevcov^ rb 6ev6pov vyieg i6ri^
Xeyei /xoi 6 7toi/xrfv Mrj âv/xaZe ei rb 6ev6pov vyieg 20
e/xeive^ ro6ovrcDv xXd6cov no^tivrcov. \dXX dvd/xeivov]'

dcp fjg 6i^ <j)r]6i^ 7tdvra i6rjg^ nai 6r]XcD^ri6erai 601 rb
ri e6riv. dyyeXog 6 i7ti6e6cDnG)g r(p Xa(p rdg pd^6ovg
7tdXiv d^tr/rei d^t avrc^v' noti jca^cDg eXaf3ov^ ovrcD nai
iyiaXovvro 7tpbg avrbv^ nai etg ena6rog avrcov d7te6i6ov 2»
rdg pdf36ovg. iXd/i/3ave 6e 6 dyyeXog rov nvpiov uou
Sim. VII. 2. iv raig ivtoXaig xivgdv iXdf.iftay£ rag fidftdovg B,i]pdg ^
fiov c. ae., in mandatis eius v., in Hoi fteftpGojiiivag cjg vTto dr/Tod. pri-
mandatis p., iv ralg ivroXaig dov h. mum genus, apostatae et proditores
G. dv. L. iv. ita ed. pr. ct Tisclidf. nominis Cliristiani. secundum gcmis,
Sim. VIII, I. 8. TlapaftoXr] if. quorum virgae aridae, scd non tactae
c. V. p., similitudo nona ac, plane om. a tinea hacrctici.
,
tcrtium genus,
L. 21. «A/V dydjiieivov c. v. (sed quorum virgac semiaridae, dubii, si
expecta) p. (expccta igitur). ae. (sed etiam scissae, praeterea rixosi sunt.
mane), om. L. 27—
p. 102, 8. duo- Imius generis duae species discer-
decim genera (cf. c. IV X). —
Ttapd nuntur c. I. VII, comprehenduntur
SIM. VII. VIII, 1. 101
7(aT8y6ei avrdg. napd rivcsDv iXdjiiâve rdg pafSdovg F,rj-
pdg )ca) /St/Spcjjueyag G)g vtto Orjrog. hiiXevOev 6 dyyeXog

rovg rdg roiavrag pdfSdovg iTridedcDicorag x^P^^ i6ra0âi'
erepoi de iTreSiSoOav P^rjpdg^ dX^C ovn i)6av fteftpGDjj.evai
b VTTo 6i]r6g' nai rovrovg ineXev6e XGopig i^ra^âi. erepoi
6e iTTediSovv rjf.Lit,i]povg' nai ovroi xGDp\g i6ravro. erepoi
ds iTreSiSovv rdg f)af3Sovg avrd)v rj /j.iB,r] povg nai 6xi6juag
ixov6ag' nai ovroi x^P^^^S i6ravro. [erepoi Se iTteSiSovv
rdg ^dpSovg avrcDv x^^pdg nai 6xi6jxag ixov6ag' nai ovroi
10 x^P^^^ 76ravro]. erepoi Se iTteSiSovv rag pa/SSovg r]jui6v B,r]pov
na\ rb r]jui6v x^^P^y' yioi ovroi xê^yoz^ i6ravro. erepoi Se
7rpo6ecpepov rag pdfSSovg avrd>v^ ra Svo juepr] rfjg pa^Sov
xXcDpd^ rb Se nai ovroi x^P^^^ i6ravro.
rpirov B,r]p6v'
erepoi Se iTreSiSovv rd Svo juipr] ^rjpa^ ro Se rpirov xAct)-

15 p6v' na\ ovroi x^P^^S i6ravro. erepoi Se iTteSiSovv rdg
.pd/3Sovg avrcDv napd juinpbv bXag x^^P^G^ iXdxi6rov
Se rc^v papScDv avrcDv B,r]pbv 7/r, avrb rb dnpov^ 6xi-
6judg Se eixov iv avraig' nai ovroi X^P^^Q i6ravro. erepcDv
Se rfv iXdxi6rov x^^^poV', r:d Se XoiTtd rc^v pdfSScDv ^r]pd'
20 7ca\ ovroi x^P^^£ i6ravro. erepoi Se rjpxovro rdg pdfSSovg
xXcDpdg cpepovreg^ (hg eXafSov irapd rov dyyeXov' rb Se
TtXeiov jiipog rov bxXov roiavrag pa/3Sovg iTteSiSovv. o
Se dyyeXog ini rovroig ixdpr/ Xiav' nai ovroi x^^P^^Q
c. IV. quartum genus,

quorum virgae virides quales acceperant reddunt,
viride.s,sed scissae, boni quidem, sed maxima fidelium pars. undecimum
de principatu vel lionore rixantes. genus, qui virgas non modo virides,
quintum genus, quorum virgae dimi- sed etiam cum pampinis reddunt, qui
diac aridae, dimidiae virides, negotiis propter legem seu religionem vexa-
huius scculi occiipati. sextum genus, bantur. duodecimum genus, qui virgas
quorum virgae duas partes virides, suas virides, cum pampinis et cum
unam aridam praebebant, fideles qui- fructibus reddunt, qui propter legem
dem, sed propter divitias in ethni- seu religionem passi sunt, martyres
corum vitam delapsi. scptimum genus, christiani (cf. c. III, p, 104, 13 sq.).
quorum virgae duas partes aridas, haec duodecim genera quodam modo
unam viridem ostendimt, illi erunt, respondcnt duodecim gcntibus Sim.
qui hac ratione prorsus perduntur IX.
(c. IX, p. 110, 24 sq.). octavum genus, Sim. VIII, I. 8 10. uncinis in-—
quorum virgao praeter extremam jâr- clusa c. p. (alii porrigebant virgas suas
tem viridcs, sed scissac, boni et fide-
virides scissuras habcntes, et hi segre-
les, quamvis non sine quibusdam ma- gabantur). ae. (et porrigebant alii
culis. nonum genus, quorum virgae virgas suas virides et scissuras ha-
praeter extremam partom aiidae, fi- bcntes, et ii quoquc seorsim stctcrunt),
delos quidem, sed sine opcribus legis om. L, v.
divinae. decimum gcuus, qui virgas
102 . HEEMAE PASTOR
i6ravro. [erepoi de iTtedidovv rag pd/3dovg avrcov x^^^P^S

7cat TTapacpvadag ix^^^^^' ^^'^ ovroi x^^P^^S tOravro^ xai iTVi
rovroig 6 dyyeXog Xiav exaprj]. erepoi de iTredidovv rdg

pdfidovg avrc^v x^^P^G ^^^'^ Ttapacpvddag ixovOag., ai de
Ttapacpvadeg avrcdv CK)Oei xapjrov riva eixov. xai Xiav 5
iXapoi rjOav oi dv^^pcoTroi ixeivoi^ cbv oci paftdoi roiavrai

evpe^^rfOav. jcai 6 dyyeXog ijri rovroig ijyaXXidro^ xai
o Tcoijjirjv Xiav tXapog rjv iTti rovroig. II. ixeXev6e
de 6 dyyeXog xvpiov Orecpavovg ivex^TJyai. xoii jjvexB^Tj-
6av 6recpavoi coOei ix cpoiviycoDv yeyovoreg^ xai iorecpd- lo
vGD6e rovg dvdpag rovg iTtidedcoxorag rag pafSdovg rdg

ixovOag rag Trapacpvadag xoii icapnov riva xai djteXvOev
avrovg eig rov Tcvpyov. xai rovg dXXovg Se aTreOreiXev
eig rov Ttvpyov^ rovg rdg pd/36ovg rdg x^^^P^S iTriSedco-
xorag napacpvabag ixov6ag^ xapnov Se p?) ixov6ag

xoci 15
rag napacpvaSag dovg avroig 6cpayi6ag. IpariOpov Se

.^
rov avrov navreg eixov Xevxov d)6ei xôva^ oi nopevo-

pevoi eig rov jrvpyov. xou rovg rdg pd^Sovg iTTidedoD-
xorag x^^^pdg chg eXafSov dneXvOe^ dovg avroig tpariOpbv
jcai Ocppayidag. pera ro ravra reXeOai rbv dyyeXov Xeyei 20
rcp TToipevi Êych vTrayco 6v 6e rovrovg dnoXvêig eig

'
Sim. VIII, I. 1 —
3. uncinis in- Sim. VIII, 11. 8.9. ixeUvdEv 8e
^
clusa c. p. (alii quoque adtulerunt o ayyEXog xvpiov drecpdvovg eve-

virgas virides pampinos liabentes, et x^W^'- ^ Esr, II, 43: et singulis
hi seorsim positi sunt, et in his ille eorum capitibus imponebat (cod. Tu-
angelus gaudebat) v. (alii afferebant ricensis: inponebant) coronas. 46.47:
virgas suas virides ct pampinos lia- ct dixi ad angelum: IUe iuvenis quis
bentes, et hi seorsum statuebantur. est, qui eis coronas imponit et pal-
ct hos quoque imntius ille magna mas in manus tradit? et respondens
cum hihiritate cxcipiebat) ae. (et por- dixit mihi: Ipse est fiHus Dei quem
rigebant virgas suas totas virides in saeculo confessi sunt. Origenes
adeoque germinantes; et ii quoquc Hom. I, 5 in Ezech. (Opp. III, 358):
seorsum steterunt. et propter eos scriptum est in quodani libro, quia
quoque valde laetatus est illc angelus salignam omnes credcntes accipiant
bonus) om. L.
, 3 5.—EtEpoi ds coronam. 15. 16. Kapnor Se jiti)
iTtEdiSovv —
KcnpTtoy Tiva e^xov. cf. ixoiJdag, rag 7capa(pvddag dovg aiJ-
Num. XVIII, 8: Kai l6ov i^Xd- Toig dcppaytdag mirum in modum
dTi^dEv 7/ (bdBdog 'Aapoov Eig oiKOV ed. pr. et Tisclicndorfius. 1(). 17.
Aev\ KOii Et,r}VEyKE fiAadrbv Kat l/.iaTidjii6v 8e — —
xôva. 4 Esr.
iîjvBi^dEV avBif Ka\ ifiXddrrjdE nd- II, 40: recipe, Sion numorum tuum
,
pva. CUcmentis Rom. cpi. I, 43 koi ct conchide candidatos tuos, qui le-
Evpi^r} 7} f)dft8og 'Japoov ov /iiovov gem Domini compleverunt. 20.
ftE(5Aa6T7]Kvia, dXXd Ka\ Kapnov AEyEi c. vcrss. Xiyco L. ,
siM. viii, 1 — a. . 103
Ta reixri^ ?(aâ)g ai;i6g iCri rig Haroucaiv. jcaravorjOov ds rag

pdpdovg avrcDv iTTijueXc^g^ nai ovrcog aTToXvCov' inifieXc^g
6e narav6r}6ov. fiXene^ ju7J rig Oe TCapeX^rj^ (pTjOiv. iav de
rigOe TrapeX^rj^ iyo) avrovg ini ro ^vOiaOrrfpiov donifiaOcD.
6 ravra eiTCOJv rcp Ttoifxevi aTtrjXê. nai jxera ro aTTeXêiv rov
dyyeXov Xeyei j,ioi 6 jroijurjv. yJa/3oDjuev Travrcov rag pa-
^dovg nai cpvrevOcjjiev avrdg., ei riveg i^ avrd)v dvvrjOovrai
^rjOai. Xeyco avrcp Kvpie^ rd B,rjpd ravra 7td>g dvvavrai
^rjOaty aTtonpiêig jioi Xeyei To devSpov rovro irea iori
10 Ha\ q)iX68,cDOv ro yevog' iav ovv g)vrev^d>Oi nai jxinpav
injxdSa Xaji/SdvcoOiv ai pafSdoi^ îjOovrai noXXah i^
avrcdv. eira 6e Treipdocojxev nai vdoop avraig Ttapaxeeiv.
idv rig avrd)v dvvr/^r) 8,7]Oai^ Ovyxaprjoojxai avraig^
idv 6e j,ii) ovx evpe^rjOojuai iyd) djueXrjg. ineXevOe
^r/Orj^
15 6e fuoi 6 Ttoijurjv naXeOai^ na^^cog rig avrwv iora^rf.

TfXôv rdyjuara rayjuara ytai inebiSovv rdg pafidovg rcp
noijuevi. iXajufSave Se 6 Ttoijifjv rag pafSdovg nai nara
rdyjuara iq^vrevOev avrag nai juerd ro cpvrevOai vdcop
avraig noXv napexeev^ coOre dno rov vdarog jurj qâiveOâi
20 rdg f)d/3dovg. nai juerd rb norioai avrov rdg pdfSdovg
Xeyei juoi \^'AycDjuev^ nai juer oXiyag rjjuepag inaveX^^co-
rdg pafidovg ndoag' 6 ydp nrioag
jxev ytai iniOyieij^cDjueâ
ro devdpov rovro êXei ndvrag 8,rjv rovg XafSbvrag in
rov Sevdpov rovrov ycXdSovg. iXniSco Se ndya> ori Xa-
25 fiovra ra paftSia ravra injxdSa nai noriOêvra vSari
8,rjOovrai ro nXeiOrov juepog avrd)v.
III. AeycD avrcp Kvpie^ ro SevSpov rovro yvcDpio6v
juoi ri ioriv' dnopovjiai ydp nepi avrov-, ori roOovrcDv
jcXaScDv yconevrcDv vyieg iori ro SevSpov^ nai ovSev cpai-
30 verai nenoppevov dn avrov' iv rovrcp ovv dnopovjuai.
Anove^ cprjoi' ro SevSpov rovro ro peya ro Oycend8,ov
neSia ycai oprj noii ndOav rrjv v6pog Bêov ioriv 6
yrjv
Soêig eig oXov rov ycoOjuov' 6 Se v6pog ovrog vlog ^êov
Sim. Vlll, II. 21. ["AyoDjiisv] lujtavit quidem, nouiiiliil deessu, «ed
(cf. 8ini. VI, 1 p. 92, 19. 20. Sim. supplevit.
iiiliil rectum iam coiiiecit
IX, 7) c. verss., om. L. , Tisehdf, editio princeps.
104 . hermap: pastor
iori Krjpvx^tig ra nipara rfjg yfjg' oi Se vtvo rrjv

eig
67C87rr/v Xaoi ovreg oi aKOvâvreg rov Krjpvyjjiarog Kai
7Ci6rev6avreg eig avrov' 6 Se ayyeXog 6 jueyag Kai ev-

Soôg MixaffX 6 excov rr/v iôvoiav rovrov rov Xaov
Koci SiaKvl3epvwv avrovg. ovrog yap iariv 6 StSovg av- 5
roig rov vojuov eig rag KapSiag rc2>v TnOrevovrcov' iTTi-
CKejrrerai ovv avrovg oig eSoDKev^ ei apa rerrjprfKaOiv
avrov. pXeneig Se evog hcaOrov rag pdfiSovg' ai ydp
palSSoi o vojxog iori. fiXeTTeig ovv noXXdg pdfiSovg rjxpîco-
jievag^ avrovg itdvrag^ rovg jxfj rriprfOavrag
yvcoOrf Se lo
rov voj20v^ Kai oipei evog eKdorov rffv ^caroimav. XeycD
avrcp Kvpie^ Sia ri ovg jxev aTTeXvCev eig rov nvpyov^
ovg Se 6oi KareXeiipev ^ "06oi^ (pr/oi^ 7rapef3rj6av rov vojiov
ov eXafSov nap avrov^ eig rfjv ijxfjv iôv6iav jcareXinev
avrovg eig jierdvoiav' o6oi Se fjSr/ evrjpe6rrj6av rw vojicp 15
jcai rerriprj7ca6iv avrov^ vno rfjv iSiav iôv6iav exî
avrovg. Tiveg ovv^ cprjjii^ Kvpie^ ei6iv 01 i^recpavcDjxevoi
KOii eig rov nvpyov vndyovreg^
Ovroi ei6iv 01 vnep rov
vojxov na^ôvreg' 01 Se erepoi Kai avroi x^^P^^s '^«^?
paf3Sovg imSeSoDKoreg jcoii napacpvdSag ixov6ag^ Kap- 20
nov Se J17J ixov6ag 01 vnep rov vojxov ^Xipevreg., jifj
naôvreg Se jxrjSe dpvrj6djievoi rov vojxov avrcDv' ot

Se x^^^P^S imSeScDKoreg oiag eXaf3ov 6ejxvoi koli Si- ^
Kaioi KOLi Xiav nopev^êvreg iv Kaâpa KapSia koci rdg

ivroXag Kvpiov necpvXaKoreg. rd Se Xoind yvcD6r/^ orav 25
Karavorj6cD rag pdfSSovg ravrag rdg necpvrevjxevag jcai
neno r 1 6jx evag.

IV. Kcxi jxe*rd fjjxepag oXiyag fjXôjxev eig rbv
ronov^ Koi iKaî6ev 6 noijxfjv eig rov ronov rov dyyeXov^
naycD nape6ra^rjv avrcp. kocl Xeyei jxoi Uepi^cDâi djxo- 30
8e xPV ToA/ojdayTa naX aTtd rivog ro/iisvcov vnb tov t?7s Tpvqî/g, elra
q)Epof.ievi/g jiilv iv
iHxXr/dia (cocL
Tf/ V7tb rbv TTJg TLjiiGoplag, /neB^' ov V7tb
rcg. iv ralg iHHAT/diaig) ypagyr/g, ov rbv /neravoiag.
Trjg 5. avTovg c.
Ttapa Ttadi d^ 6jLioA.oyovjiiiv?/g elvai verss. om. L.
(eos), 7. avTovg c,
Bêiag Tb tolovtov Ttapa/ivSj/dadâi, verss., avTog L.
AycpBei}/ av cxTtb rov noi/.ievog Ttepl
I
SIM. VIII, 3 — 5. 105
Xivov in odnxov yeyovog iiaâpov. iScov dd jue TCepieByCO-

Ojuevov 7(a\ eroijLiov ovra rov dianoveiv avrcp^ KaXei^
^7]0i^ rovg avdpag^ cov eioiv ai f)a/36oi Tteq^vrevjuevai
xard ro rdyjia^ Sg rig eScDxe rdg ^dfiSovg. nai aTrfjXBôv
5 eig ro TteSiov 7cai hcaXeOa Ttavrag.^ 7ca\ eOrrjOav Ttavra
rd rdyjiara. Xeyei avroig "ExaOrog rdg idiag ^d/36ovg
hcriXdrcD noci (pepercD itpog jie. rdg
Ttpdtroi iTteScoicav oi
t,ijpdg ncci nenojxjievag ioxTjnoreg., nai bri ovrcog evpe^rjOav

P,r]pa\ na\ nenojxjxevai^ ineXevOev avrovg xcopig Ora^^fjvai.
10 eira iTtedconav oi rag P,ripag nai jxrj neycojijxevag exovreg.

riveg 6e i^ avrcov ijteSconav rdg paf36ovg x^^pdg^ riveg
6e i;7jpdg nai nenojxjxevag (hg vito Orjrog. rovg i7ti6e6cD-
norag ovv x^^pdg ineXevOe
x^P^^S Ora^fjvai^ rovg 6e
t,7]pdg na\ jcenojxjxevag i7ti6e6cDn6rag ineXevOe jxerd rwv
15 TtpcarcDv Ora^f/vai. eira ijte^GDnav oi rdg rjjxi^rfpovg nai

Oxi(^j^dg ixovOag. 7ca\ 7toXXo\ i^ avrwv x^^pdg i7te6cDnav
7ia\ jxrj ixovOag OxiOjxag' riveg 6e Âcopa:^ na\ Ttapa-
(pvd6ag ixovOag^ 7ca\ eig rdg 7tapa(pvd6ag nap^tovg^ oiovg
eixov 01 eig rov 7tvpyov 7topevêvreg iOre^pavcDjxevoi
•20 riveg 6e i7te6cDycav B,r]pag 7ca\ f5ef3pGDjxevag^ riveg 6e ^rj-
pdg 7ca\ d/3pcDrovg^ riveg 6e oiai rjOav fjjxi^rjpoi 7cai
OxKyj^f^dg exovOai. ineXevOev avrovg

eva enaOrov x^P^^S
Orfjvai^ rovg jxev 7tp6g rd i6ia rdyjxara^ rovg 6e x^DpiS'
V. eira i7te6i6ovv oi rdg pdf36ovg x^^^pdg jxev exovreg^
25 OxiOjxdg 6e ixovOag' ofjroi 7tdvreg x^^pdg i7te6cDjcav na\
eOrrjOav eig ro i6iov rdyjia. ixdprj 6e 6 7toijxfjv i7t\
rovroig^ ori 7tavreg TjXXoicD^rjOav ycca d^teêvro rdg

OxiOjiag avrcDv. i7te6cD7cav 6e na\ oi ro fjjiiOv x^^^por,
Sim. VIII, IV. 4. wq tig c. verss., antea non inventae sunt aridae et
odrtg L. quem ed. pr. et Tisclidf. non comestae ae., om. p. draBTJvat
9.
emendavenmt. (j."ExadTog. hocloco c. L. (in cuius apooraplio dTrjvai,
exit altcrum codicis Lipsiensis folium. su.i)erscnj)to 6Ta^f/vai),dT7JvaiTischdi'.
scquentia in apographo servata sunt. 12. dtfrog L. dr/Tov. 12. 13. iTii-
— cpaphoo c. verss. et Tischdf. cp[r/-, dadamoTag. L. iTndEdoKOTag. 15.
da]Too L. Ang. 8. ori ovToag. L.
dTaBr/vai. ed. pr. et Tischendorfio non-
ol (superscr. al) ovTcog. —
ojg avTai nihil deesse videbatur, sed nihil deesse
Tisclidf., et quorum putridae et ari- versiones docent. cf. quac ad c. I.
p.
dac repertae sunt virgae v.; et que 100, 27 sq. notavimus. 23. Uia
(ct quia?) putridae et aridae re- Tay/iaTa c. v. ac. Tischdf., ivdia-
pertae sunt virgae eorum Vat.; sicut tdyfxaTa, supcr iv notato iv, L.
106 IIEKMAE PASTOR
rb de rjjuiOv ^rjpov exovreg' rivwv ovv evpe^rjOav oci
pdpdoi oXoreXwg x^^P^h TzrcDr ruA^rjpoi^ rivc^v ^rjpai
noti fie^pGDfxevai^ rivSv 6e xAcopo^z nai napacpvabag exov-

Oai. ovroi Tvdvreg dTreXvB^rjOav ena^rog jrpog rb rayfxa
avrov. eira iTredcDKav oi rd 6vo fxepr} x^^P^ exovreg^ 5
ro <5£ rpirov ^rjpov. ttoXXoi l^ avrcdv x^^P^S iTredcDKav^
TtoXXoi 6e Tj fxiB^rf povg ^ erepoi de ^rjpdg koli fiefipcDfxevag'

ovroi Ttdvreg eOrrjOav eig ro iSiov rdyjua. [eira eTredoDKav
01 rd dvo /xeprj ^rjpd exovreg^ ro Se rpirov %Att;por.
TToXXoi e^ avrcDv r] jxiB^rj povg eneScDKav^ erepoi de ^rjpag lo
nai /Se^pcDjuevag^ erepoi de fjjxi^rjpovg koli 6xi(5fxag ix^v-

Oag^ oXiyoi de x^f^P^Q- ovroi ndvreg eOrrjOav eig ro idiov
rdyjua]. iTtedcDKav 6e oi rdg pd^dovg x^^po^? eOxrjKoreg^
iXdxiOtov de ^rjpdg kocl 6xi(^judg ixovOag. iK rovrcDv
riveg x^^P^^S inedGDKav^ riveg de x^^P^S ^^^^ napa- 15
<pvddag ixovGag. dnrjXBôv Koa ovroi eig ro rayjxa

avrd)v. eira inebcDKav 01 iXdxi^rov exovreg x^^^povi
rd de Xoind jxeprj ^rjpd' rovrcDv ai pdpdoi evpe-
Sim. VIII, V. 2. riva)v rjfilBî^poi quas dederunt virides totae. et omnes

c. L. V. p., om. ae. 2. 3. rivoDV cum sociis suis steterunt. 13. 14.
B,r}pai KOii ftEftpcDnevai c. iTteScoxav ds ol raq pafidovg xôopag
L. p. ae.,
om. V. 7. xai f5ef3pGojiiEvag c. L. edxvôreg, iXdx^6rov 8e (^T/pagâd-
p. ae., et non putridas v. 8 —
13. didi e p. ae.) Hai dxidM^? ixovdag
uncinis inclusa om. L., restitui e L., deinde illi, qui virgas suas virides
vcrss. vulg. deinde porrigebant qui habebant, et minimum aridum et scis-
:
habuerant (Vat. habuerunt) in virgis suras habentes p., et porrexerunt,

suis duas partes aridas tertiamque quorum virgae virides et extrema
{partem add. Vat.) viridem; mnlti pars arida et scissuras habens ae.,
quoque ex eis porrexerunt semiari- om. v. 14 16. ix rovroov —- —
das, quidam vero aridas et putridas, ixov6ag c. L. p. (ex his aliqui viri-
alii autem semiaridas et scissuras ha- des dederunt; quidam autem ex eis
bentes, pauci vero virides. hi igitur -virides pampinosque habentes obtu-
omnes constiterunt in suo quisque lerunt) ae. (et intcr hos alii por-
ordine. pal.: alii vero porrigebant rexerunt virgas virides totas et etiam
virgas suas, qui duas partcs aridas germinantes, aharum autcm dimidia
habuerunt, tertiam autem partem vi- pars arida et scissuram habcns), om.
ridem. et multi ex his tradiderunt v. 16. 17. a.zT]XBov 8e holi ovroi
scmiaridas, aliqui aridas et putres, elg rb ra.yf.ia avr&v c. L. p. (et
aliqui scniiaridas et scissuras mini- ut iussi sunt, ierunt unusquisque in
mas liabcntes; aUi viridcs tradiderunt, smim agmcn) ae. (et abierunt hi quo-
ct hi omnes stetcrunt in suo nomine. quc omnes ad socios suos), om. v.
attli.: et porrexerunt alii diversi vir- 17 p. 107 3. —
elra ijiedGOKav
,
—
gas suas, quarum duac partes aridae, ;^;A&?pal oXai c. L. dcinde porre- ,
ct tcrtia viridis, et multi cx iis (puis xerunt, qui tertium luibucrant viridc
dcdcrunt dimidia partc aridac ct scis- (qui mininuim habebant viridcm Vat.),
suras habcntcs et comestae; et pauci rcUquum vcro aridum. horum vii-gae
SIM. YIII, 5. 6. 107
^r]6av t6 TrXelarov iiepog x^cop^^ ^^^'^ Ttapacpvddag exov-

6ai xa\ jcapTTov iv raig Trapacpvdai^ nai erspai x^^^P^^^^
oXai. Im ravraig raig f)d/36oig ixdprj 6 7T0ifxf}v Xiav,
ori ovTGog evp£^t]6av. aTTTjXôv de ovroi e7ia6rog eig rb
5 idiov rdyfia.
VI, Merd ro Trdvrcov jcaravor/âi rdg pafidovg
rbv Troijueva Xeyei jlioi EItcov 6oi ori ro devdpov
rovro (piXo^GDOv e6ri. ftXeneig^ q)r(6i^ noOoi fierevor}-
6av 7ia\ i^cD^^rjâv. BXeTtco^ g^rfjui, nvpie. "Iva idrjg^
10 (prj6i , ri)v 7toXvev67rXayxyiocv rov nvpiov ori fie-
ydXi] noii 'evdoôg i6ri^ nai edcone TTvevjua roig dB,ioig
ov6i ptravoiag. Ti ovroi ovv^ (PVM^^ nvpie^ Travreg

ov perev6i]6av^ 'flv eide., q)r]6i^ rf]v napdiav jxeXXov-
6av jcaâpdv yeve6âi 7cai dovXeveiv avrcp^ iB, oXr]g
15 7cap6iag rovroig edcone rf]v peravoiav' cbv de eide
rf]v 6oXi6rr]ra nai Ttovrjpiav^ fieXX6vrGDv iv v7tonpi6ei

peravoeiv^ ineivoig ovn e6ojne perdvoiav., pr]7tore 7taXiv
Pepr]XoD6GD6i rb ovopa avrov. Xeyco avrcp Kvpie^ vvv ovv
fioi 6r]XGD6ov rovg rdg pd/36ovg i7ti6e6GDnorag^ TtoraTtog rig
-10 avrd>v i6ri^ nai rf]v tovtgdv naroiniav^ iva anov6avreg
01 7ti6rev6avreg jcai eiXr](p6reg rfjv 6(ppayi6a nai re^Xa-
n6reg avrf]v nai pf] rr]pr]6avreg vyirj^ i/tiyvovreg ra eav-

rcDv epya peravor]6cD6i Xap6vreg 6ov 6q)payi6a nai v7to
6o^d6GD6i rbv jcvpiov^ bri ev67tXayxvi(jB^f] i^t' avrovg nai
25 d7te6reiXe 6e rov dvanaivi6ai rd Ttvevpara avrc^v.
maiori ex parte inventae sunt virides, Sim. VIII, V. 4. Xiav c. ac, illo
ramusculos liabentes ct in eis ra- v. (p.) , hic Vat. ; in L. , cuius apo-
musculis fructum, et reliquae virides graplium non satis perspicuum est,
totae V.] hi autem qui in virgis suis est fere jnErEig sec. Tischdf., jneveig
minimum viridum, rehquum aridum sec. Anger. . jiivr/dâig ad edcndum
habucriint, liorum virgae maior pars tradidit Simonides, fortasse ixeivog,
iiiventao euut vii-idos ramosque habere fortasse avEêlg scriptum crat.
et in raniulis fnictum. et caeterorum VI. 12. 13. Ti ovtoi ovv, cprjfxi,
virgae totae virides inventae sunt p.; nvpu:, Ttccvreg ov Jiiet£v6rf6av ; c. L.
ct deinceps poiToxerunt, quarum cx- (uVn ol non cum Tischdf. in el, sod
trema pars vindis, et roliquum totum in ti emcndandum crit), quarc ergo,
ari(him. ot intor virgus oorum omnium Doniinc, inquam (in(iuam om. v.), non
phirimae invontao sunt virides et in- omnes ogerunt poenitentiam? v. p.,
supor germinantes et fructum inter quomodo, domine, poenitentiam egere
folia habentes; et aliao viridos in- omnes? ac. 20. i6tiv. L. e6ti. 22.
vontae sunt totae ae. imyvovteg c. Tischdf., iTtiyyobvreg L.
108 HERMAE PA>STOR
'Ahovb^ (ptjOiv' G)v oLi papdoi ^rjpai uai fteftpGDjxevai vtto

OrjTog evpe^TfOav^ ovroi eiCiv oi airoGrarai uai jrpodorai
rfjg hoiXrjOiag xai f^XaOq^rfjirjOavreg iv raig a/dapriatg
rov jcvptov^ eri 6h nai iTtaiOxvvêvreg ro ovojxa xvpiov
ro iTrinXrj^êv iir avrovg. ovroi ovv eig reXog aTrcoXovro 5
r(p B-e(p. /SXejreig Se ori ov6e eig avrc^v /xerevorjOe^ xaijrep

ajcovOavreg ra ^r/juara a iXaXrjOa avroig^ a 601 iverei-
Xajufjv' oLTro rc^v roiovrcov rj ^corj cxTreOrrj. 01 <6e rag
^rjpag nai dOrjTrrovg iTndedcDHoreg^ xoci ovroi iyyvg av-
r^v ' rjOav yap vTroxpirai nai didaxocg êvag ei6(pe- 10
povreg xai ixOrpe^povreg rovg SovXovg rov ^êov^ jxaXiOra
6e rovg rjjxaprrjyiorag^ jxrj dqîevreg jxeravoeiv avrovg^
aXXa raig didaxocig raig jxcDpaig Trei^ôvreg avrovg. ovroi
ovv exovOiv iXirida rov jxeravorjOai. fiXeireig de iroXXovg
iB, avrdiv nai jxera[ve^vorjx6rag ^ dcp rjg iXdXrj6a avroig' 15
xai eri jxeravorjcSovOiv. o6oi de ov jxeravorj6ov6iv ^ aTrcD-
XeOav rfjv ^gdtjv avrc^v' 0601 6e perev6rj6av e^ avrc^v^

ayaôi iyevovro^ xoii iyevero rj xaroixia avrc^v eig ra
reix^J rd 7rp(^ra' riveg be xoti rov nvpyov dvefirj6av.
eig
f^Xeneig ovv^ (prj6iv^ bri rj jxeravoia rrjv r(^v apaprcD- 20
X(^v ^GDrjv exei^ ro de pfj jxeravorj6ai âvarov. VII. 0601

de fjpiP^rjpovg iTre^cDxav avraig 6xi6pdg eixov^
xai iv
dxove xoLi nepi avrc^v. o6gdv fj6av ai pd^doi xard ro
avro fjjxi^rjpoi^ Siipvxoi ei6iv' ovre ydp 8,(£>6iv^ ovre
re^vjjxaOiv. ol de rjjii^rjpovg exovreg iv avraig 6x1-
xoii 25
6jxag^ ovroi xa\ diipvxoi xoci ytardXaXoi eiOiv^ \d7rov61
Xoidopov jxevoi] xai j.irjde7rore eiprjvevovreg iv eavroig^

dXXa dixo6rarovvreg navrore. dXXd xoii rovroig., (prj6iv.^
Sim. VIII, VI. 67]T6q c. Tischdf.,

2. /<7/k Ij. 1), ddrJTiroug c. Tisjchdi'.,
(jT/rdg L. G —HaiTtEp axovdav-
8. ddjJTtovg L. IG. /terayotjdovdiy c.
TEg —ivETEiXdjiirjv c. v. (tamctsi au- cd. pr. ,
jLiETavotjdcodiv li. 20. Tt/y
dicrint mandata mea quae tu eis c. verss., ol L.
protulisti) p. (riam ctsi audicriut haec Vll. 23. 24. xard to avro c.
mandata mca quac cis ostensurus Tisclidf. , yta^d to avrov L. 20.
sum, nihil prohcient) ac. (quum iis 27. Eidlv, [aTrovdi Aoidofjoi''jitEvoi] c.
vcrha mea quac tibi mandavi nuntia- absentihus detralientes) p. (de
v. (do
vcris), nal 7tapaH0t)6avTEg {naLTTEp absentibus enim detrahcbant) ae. (et
du. benc coniecit cd. pr.) Ta pyjiaTa cahimniautur), e161 L. 27. /nfde-
a iXdA.r/6£v avzoig, d 6oi ivETEiAd- tcote c. vcrss., jti/de L.
SIM. VIII, 6-8. 109
iTrvceirai jusTcivoia. ISXeTteig^ (prjOtj Tivag i^ avrc^v juEra-

vEvorfHorag. 7ia\ eri^ ^rjoiv^ eOriv iv avroig i\7t\g jLiera-
voiag. ?cat oOoi^ cprjoiv^ it, avrcDv jusravevorjnaOi.) rrfv
naroiKiav elg rov Ttvpyov ei;ovOiv. oOoi de ii; avrc^v
5 fipadvrepov peravevoTjHaOiv., eig ra reix^ naroinr]6ov6iv.
o6oi Se 01) peravoovOiv.) dXX ippevovOi raig TtpaêOtv
avr(2)v^ 'âvdrcp dnoâvovvrai. oi Ve jXcsDpag iniSeScD-
noreg rdg pd^6ovg avrc^v noci 6xi6pag ixovOag^ navrore
ovroi TtiOrdi 7ca\ dyaôi iyevovro., exovreg Se B,fjXov
10 riva iv dWiiXoig 7tep\ npGoreicsOv 7ca\ nepi So^^rjg rivog'

dXXd ndvreg ovroi pcopoi eiOiv^ iv dXXrfXoig exovreg
8,rjXov nepi npcDreicDv. dXXa ycoci ovroi dnov6avreg rcS)v
ivroXcDv /ôu, dyaô\ ovreg^ ina^dpiOav eavrovg noci
fjLerevoTfOav raxv. iyevero ovv rj naroinrj6ig avrc^v eig

15 rov nvpyov. iav Se rig ndXiv iniOrpeiprj eig rrjv dixQ-
6ra6iav., inf3Xr]^7]6erai dno rov nvpyov noLi dnoXeOei
rijv 8,oDrjv avrov. fj B,cDr} ndvrcDv i6r\ rc^v rdg ivroXdg
rov jcvpiov cpvXa66ovrcDv' iv raig ivroXaig de nepi npcD-
reioDv rj nep\ doF^rjg rivog ovn e6riv^ dXXd nepi pianpo-
20 ^vpiag 7cai nep\ raneivo(ppo6vvr]g dvdpog. iv roig roiovroig
ovv fj ^cDr/ rov nvpiov.^ iv roig dixo6rdratg de nai napa-
vopoig ^dvarog. VIII. oi be imdeScDnoreg rdg pd^Sovg
rfpi6v pev xAgl)/)«:^, fjpi6v Se Br/p^g^ ovroi et6iv oi iv
raig npaypareiaig ipnecpvppevoi noa pfj noXXdpevoi
25 roig dyioig. Sid rovro rb fjpi6v avrc^v 8,fj^
ro Se fjpi6v
venpov iort. noXXo\ ovv dnov6avreg pov rc^v ivroXcDv
perevorj6av. o6oi yovv perevorjOav^ fj naroinia avrc^v
eig rov nvpyov. riveg Se avrcDv eig reXog dne6rrj6av.
ovroi ovv peravoiav ovn exov6iv' Sid ydp rdg npay-
30 pareiag avrcov il3Xa6cpfjprj6av rov nvpiov nai dnrjp-
Sim. VIII, VII. iv avtoiqque versiones contulit Tischendorfius,

c. ed.
pr. et Tisclidf., iv kavtoig L.secutus ed. pr.
9. 20. ta7teiyoq>po6v-
de c. verss., om. L. 12. [^rjXov] rr]q. L, quidem taTCeivocppovTJdeGjg (ita
c. V. (acmulationcm) p. ae. (invidias), Tischdf.), sed correctum e taTteirocppo-
om. L. 13. ixa^dpidav. L. ixa- dvvrjg (cf. Anger.). 21. 8ixo6tdtaig.
^dptfdav. 16. iHftXrf^ydetai c. L. 8ixo6tdtoig.
verss., ixftXrj^ridovtai L. 18. iv VIII. 24. iixnecpvpfxevoi c. ed.
taiq ivtoXaig 8e. textum mancum pr. et Tisclidf., imtecpvpixevoi L. 27.
esse notavit, sed non intellexit ne- o6ot c. ac, o6ov L.
110 HEUMAE PASTOR
vrf6avto XoiTtov. a7rcDXe6av ovv rrjv 8,GDr]v avrd)v 6ia

rrfv Ttovrjpiav fjv eirpaâv. ttoWoi Se i^ avrcov iSt-
TpvxrjOav. ovroi eri exov6i juerdvoiav^ idv raxv juera-
vor/(jGD(jt^ noii e6rai avrcStv f} naroima eig rov TTvpyov'
iav 6e fSpadvrepov /êravojj^cDOi^ Karoix7]6ov6iv eig rd 5
reixr]' iav de jir\ fjLeiavor\6GD6i^ nai avroi d7tG)Xe6av rffv

^GDr/v avrc^v. oi de rd Svo /uepr/ ^rjpd^ ro 6e rpirov
xXcDpov iTTiSeSGDKoreg ^ ovroi ei6iv oi dpvrj6djuevoi ttoi-
KiXaig apvr/6e6i. TtoXXoi ovv juerevor/âv^ riveg 6e i^
avrcDv i6t2pvxr/6av Kai i6ixo6rdrr/6av. rovroig ovv e6ri lo
jueravoia^ iav ra^v jueravor/6GD6t koli fuf/ i7njueivGD6i raig

r/6ovaig avrc^v' idv 6e i7njueivGD6i raig 7rpdê6iv avrcdv.,
Koti ovroi B^dvarov eavroig Karepydôvrai. IX. oi 6e
i7ri6e6GDKoreg rdg pdfi6ovg^ rd juev 6vo /uepr/ ^r/pd^ ro
6e rpirov x^^poy-) ovroi ei6i 7ri6roi juev yeyovoreg., TrXov- 15
rr/6avreg 6e koli yevojuevoi ev6oôi Trapd roig e^ve6iv

vTrepr/cpaviav /ueydXr/v ive6v6avro koli vjpr/Xocppoveg iye-
vovro KOLi KareXi7rov rr/v dXr/êiav Koi ovk iKoXXf/^r/Oav
roig 6iKaioig^ dXXd /lerd rc^v i^^vcDv 6vve8,r/6av^ Kai
avrr/ r/ o6og i/6vrepa avroig iyevero' d^rb 6e rov Bêov 20
ovK a7re6rr/6av^ dXX ive/ieivav rfj 7ri6ret^ /xf/ ipya8,6-
/xevoi ra epya rrjg 7ri6reGDg. 7roXXoi ovv i^ avrcDv juere-
vor/6av^ koli iyevero f/ KaroiKr/6ig avrc^v iv rcp Trvpycp.
erepoi 6e eig reXog /xerd rcDv i^vcdv 6v8,cS>vreg Kai cpêi-
po/uevoi raig Kevo6oîaig rc^v i^^vcdv [d^ro Bêov d7re6rr/6av 25
raig 7rpaê6i yioii roig epyoig 6ovXevovreg rcDv i!^vc^v].
ovroi /xera rc^v iB^vc^v iXoyi6^r/6av. erepoi 6e i^ avrc^v
i6iipvxr/6av /xf/ iX^riôvreg 6GDB^r/vai 6td rdg 7rpdi;etg dg
k^rpaâv erepoi 6e i6i2pvxr/6av Kai 6xi6/iara iv eavroig
i7roir/6av rovroig ovv roig 6i2pvxr/6a6t 6id rdg 7rpdêig 30
Sim. VIII, VIII. 1. XoiTtov L., defecerunt, iia-

inclusa c. v. (a deo
sed supcrscripto compendio quod tionum
oporibus ser-
facinoribus et
XoiTtov significare vidctur Angero. vicntes) ae. (a deo destitcrunt, o-on-
vcrsiones lioc voc. non rcddiderunt, tium factis operibusijue scrvientes)
fortassc avTov legendum est. ae. (et dominuni dercliquerunt et
IX. 15. 16. TtXovTijdavTeg. L. opera gentium fecerunt), idn/)vxyday
TcXovTidavTEg. 21. ivijiisivay c. jntf iX7riP,ovTEg dcDîjvai 8ia Tag
verss. ^f.iELvav L.
, 25. 20. uncinis npdB,Eig t^v i^v&)v L.
SIM. VIII, 8 — 11. 111
avr(2>y fjierdcyoia ert Ôriy' dXX' f/ juerdyoia avrcDy raxiyrf

6(peiXei eivat, iva r/ jiaroinia avrcdv yevrjrat eig rov Trvpyov'
r(^v de /iit) peravoovvrGDy^ dXX iTTijuevovrGDv raig rjdovaig
6 Bdvarog iyyvg. X. oi de rdg pd/SSovg iTridedGOKoreg

5 xAcL)/oat,% avrd de rd dnpa t,r]pd nai 6xi(^pocg exovra^
ovroi Trdvrore dyaôi nai niOroi nai evdoôi Tvapa r(p
ê(p iyevovro.) iXdxiOrov de [i^rj]juaprov did pinpag iiri-
^vpiag na) juinpd nar' dXXijXcov exovreg' aXX anov-
Gavreg pov r(Dv pj/judrGov ro TtXeiGrov juepog ra^v pere-
10 vorfOav, nai iyevero fj naroinia avrd)v elg rov nvpyov.
riveg 6e it, avr^DV idiipvxyiOoi-v^ riveg de diipvxrfCjavreg
6ixo6raOiay peiôva iTToirjOav. iv rovroig ovv eveOrt pera-
voiag iXirig^ ori dyaôi ndvrore iyevovro' dvOnoXcog de
rig avr(^y dTtoâveirai. oi de rdg pdfidovg avr(^v ^rjpag
15 i7ti6edcDn6reg^ iXdxiOrov de x^^pov ixovOag^ ovroi eiOiv
01 TtKjrevOavreg povov., rd de epya rrjg dvojiiag ipya-
8,6jxevoi' ovdejtore de drro rov ^êov d7te6rrj6av nai ro
ovojia rjdeGog iâ6ra6av nai eig rovg oinovg avrd^v
fjdecDg VTtedetiayro rovg dovXovg rov êov. dnov6avreg
20 ovv ravrr]v rr]v jueravoiav ddi6rdnrGDg juerev6r]6av noii
ipyaB,oyrai 7td6av dperr]v noii dinaio6vvr]v' riveg de i^

ahrcDv noii \(povev6jxevoi en6vreg eita^ôv^ yivGD6novreg
rdg Ttpaiieig avr^v dg ejtpaâv. rovrcDv ovv TtdvrGDv ff
naroi7iia eig rov Ttvpyov e6rai.

25 XI.Kai jxera ro 6vyreXe6ai avrov rdg iitiXvêig
7ta6(Dv r(Dy papdGDv Xeyei jioi "T^taye nai 7td6iv Xeye
iva /ueravor]6(jD6t^ nai 8,r]6ovrai r(p êco. ori 6 nvpiog
eTtepipe pe 67tXayxvi6Bêig 7td6i dovvai rf]v jjLerdvoiav^
naiTtep riv(^y jxf] ovrcDv dîcDv 6id rd epya avr(^v'
30 ocXXa panpo^vjjiog gdv 6 nvpiog ^êXei rf]v nXf]6iv rf]v
yevojievr]v 6ia rov viov avrov 6GDê6^âi. XeycD avr(D
Sim. Vlll, IX. 2. yeryraL c. ed. (jovrraL L. a Tischdf. non emonda-

pr. et Tischdf., yErT] L. ^ tus. 23. ag c. vcrss., naL ag L.
X. 22. [cpovtvo/isroi iHovrtg tTta- (Ang.). 23. 24. rovroDr ovv edrai —
Soj'] c. Vat. (morte obierunt et li- c. L. ac., om. v. p.
benter patiuntur) vulg. (mortem obie- XI. 27. ^TJdorrai c. v., ^jjdoor-
runt, et alii libenter advcrsa passi raL L. (p. ae.). 28. dTtXayx^î^^^h
sunt) p. (comprcssis libenter patiun- L., superscripto ev.
tur). ae. (et se ipsos afflixerunt), <po-
112 HERMAE PASTOR
KvpiB^ iXTriSco dH0v6avreg avrd /leravor^'

ori Trdvreg
6ov6i. Tteiô/dai ydp ori eig exaOrog rd idia epya Ini-
yvovg nai q)0^r]Bêig rov êov /xeravorfOei. dTroxpiBêig
/xoi Xeyei "OOot^ cprjGiv^ l^ oXrjg xapdiag avrc^v xaB-a-
pi6ov6iv eavrovg dTto r(^v Ttovrjpic^v avrc^v rc^v npoei- 5
prj/xevGDv nai /xrfneri /irjdev 7rpo6^^(D6i raig d/iapriaig

avrwv^ Xrfifôvrai ia6iv napd rov yivpiov rd)v Trporepcov
d/xapricDv.) idv /xri diipvx^(JGD6iv ini raig ivroXaig rav-
raig^ nai Zrjôvrai rcp êcp. 6v 6e nopevov iv raig iv-
roXaig /xov nai 8,rjî. ravrd /jloi deiB,ag nai XaXr}6ag lo
Ttdvra Xeyei /xoi Td ê Xoind 6oi dei^cD /xer oXiyag

rf/iepag.
TlapafôXrj ^'
I. Merd rdg ivroXdg nai napapoXag

ro ypdipai /xe
rov noi/ievog^ rov dyyeXov rfjg /xeravoiag^ rjX^ê npog /xe i5
nat Xeyei /loi OeXaD 6oi deiâi o6a 6oi edeiB,e ro nvev/ia
ro dyiov ro XaXi/6av /xerd 6ov iv /xopcpff rfjg 'EnnXrj6iag'
ineivo ydp ro nvev/xa 6 viog rov êov i6riv. ineidrj yap
d6Bêve6repog rrj 6apni rjg.^ ovn idrjXcD^^rj 6oi di ayyeXov.
ore ovv ivedvva/xcoB^rjg did rov nvev/xarog nai i6xv6ag rfj 20
i6xv'i 60V., S6re dvva6âi 6e nai dyyeXov ideiv., rore /xev ovv
icpavepd^^rj 6oi did rrjg 'EnnXr/6iag f/ oinodo/xrj rov nvpyov
— naXSg nai
•
ndvra wg vno nap^êvov ecopanag

6e/xv(Bg —
vvv de vnb dyyeXov pXeneig did rov avrov /xev nvev/iarog.
dei Se 6e nap i/xov dnpifSe^repov ndvra /xaêiv' eig rovro 25
ydp nai ido^^rjv vnb rov ivdoôv dyyeXov eig rov oinov
60V naroi7ifj6ai^ iva Svvarc^g navra tdrjg^ /irjSev SeiXai-
v6/xevog c^g na\ rb nporepov. nai dnrjyaye /xe eig rrjv
Âpnadiav^ eig bpog ri /ia6r(0deg nai inaî6e /xe ini ro

dnpov rov bpovg noci edeiBj /loi nediov /leya^ nvnXcp de 30
rov nediov bprj dcDdeica., dXXrjv noii dXXrjv ideav exovra
Sim. IX, I. 13. UapaftoXii 5' c. f. wiss. Thcol. 1858. p. 430 not. 1),
V. iuitium simlitudinis ac. om. L.
, ol ayyeXoi L. a Tisclidlio nou cmcu-
20. nai ayyeXov c. verss. (cf. Zcitschr. datus.
SIM. YIII, 11. IX, 1. 2. 113
ra oprj. ro Trpc^rov rjv fxeXav G)g doôXr]' ro 6s devrepov

ipiXov, ftordvag jiu) exoV ro de rpirov dnav^c^v jcai rpi-
ôXgdv TrXyJpeg' rb Se reraprov fSordvag exov r]iJ,iB,rjpovg.^
rd jiiev iTrdvGD rcDv /3oravcDv x^^P^-^ '^^ ^^ Trpog raig

.')
f)iâig tyfjpd' riveg 6e fSordvai^ orav 6 ijXiog iTTixavOrj^
Hrjpa) iyevovro. ro 6e 7re/.i7rrov opog exov fioravag x^^-

pdg 7ia\ rpaxv ov. rb 6e enrov opog (jxtOjucDV oXov
iyejnev^ cov jiiev jiiHpcDv^ cbv de /xeyaXcov' eixov de f3o-
rdvag ai 6xi0j.iai' ov Xiav de ijoav evâXeig oci fSoravai^

10 i.idXXov 6e ci>g jiejiapajxjxevai rjGav. ro de efSdojxov opog
eixB fiordvag iXapdg^ Koi oXov ro bpog ev^rjvovv ijv^ jccu
Ttdv yevog 7crrjvcDv nai 6pveG)v ivejxovro eig ro opog

ineivo' 7ca\ boov ifioOicovro ra 7crijvrj 7cai ra irereiva^
jidXXov 7C0LI j.idXXov ou f3ordvai rov bpovg iKeivov
15 eâXXov. ro de bydoov bpog Trrjycjv TvXrjpeg rjv^ Koci Ttdv
yevog rfjg ^crioecog rov 7cvpiov e7rori8,ovro i^c rcDv jrrj-
ycov rov bpovg ineivov. rb de evvarov bpog [bXaDg ovk

eixev vdoop 7ca\ bXov rjv iprjjj,c0deg^ koli iv eavrcp eixev
eprrerd âvarcodrj.^ 7cara(p^êipovra rovg dv^pdTrovg. rb
20 de dhcarov bpog] eixe devdpa /leyiOra 7cai bXov Kara-
07C10V ijv.^ 7ca\ viro rrjv O^cejrrjv rcDv devdpcov TrpofSara
7care7ceivro dvarravojieva kocl jxapvncDjxeva, rb Se evde-
Karov opog Xiav Ovvdevdpov rjv^ 7cai rd devdpa iKeiva
7cara7cap7ra ijv^ dXXoig 7cai dXXoig 7cap7roig Ke^coO/xrj/ieva^
25 'iva idcDv rig avra ini^v/xrjOri cpayeiv in rcDv Kap7rc2>v
avrc2)v. ro Se doDde^carov bpog bXov rjv XevKOv^ koli rj
7rpoOoif)ig avrov iXapa rjv' koli evirpeTreOrarov rjv iv
Sim. IX, I. 1. rfv c. Tischdf. et leuton, restitui collato c. 26 e vulg.

verss. xo , sed deletum
; hinc toj, (nullam omnino aquam habebat et
,
superscr. x6 L. (Anj,^). 5. IniHavd-^ totus destitutus erat, sed et morti-

c. verss., l7tiK£Kav6ti L., i7tiHav6ti feros serpentes alebat et hominibus
Tischdf. 6. iyerovto c. verss. (cf. perniciosos. decimus mons) p. (nul-
c. 21^ p. 134, 18 sq.), t6 de opog lam omnino aquam habebat totusque
rpaxv Xlav r]v, ftotdvaq txov ^rfpdg erat dcstitutus et mortiferas serpontes
add. L, habel)at, hominilius omnil)US perni-
10. j.if/îapa/.i/dvaL (cL ([nnQ.
ad Vis. III, 11 p. 27, 21 notavimus), tiosae. decimus mons). ae. (omnino
HEI.iapa6f.dvai L. 16. Hti6tojg c. non habebat aquam, totus erat vastus,
yerss., Ktijêcog L. 17 20. uncinis — et in eo erant fcrae venenum homi-
inclusa om. L. propter homoeote- nibus letiferum habentcs).
IllLOENFELD, NOV. TeSTAM. EXTRA CANONEM. III. 8
114 HEIIMAE PASTOR
avrc^ ro opog. II. eig /j-eOov 6e rov Ttediov eSeiê

fxoi TTerpav jueydXrjv Xevxr/v ix rov Trediov dvaftefirjKVtav.
r/ 6e Tterpa viprjXorepa r/v rc^v opecov^ rerpdycovog Sore
6vva6^âi oXov rov no6jiov x^PV^^^' TtaXaia 6e rfv ff
Tterpa ineivrj^ TtvXrjv ixxexojujuevtjv exovOa' d)g rtpoOqjarog b
6e i6oKei jioi eivai rj inKoXajpig rrjg TtvXrjg. r/ 6e TtvXrj
ovrcog e6riX/3ev vTtep rov rjXiov^ G)6re jie âvjj.a8,eiv iiti
rfj Xaji7trj66vi rrjg TtvXrjg' kvkXgd 6e rijg TtvXrjg e6rrj-

Kei6av TtapBêvoi 6GD6eKa. ai ovv re66apeg ai eig rag
ycDviag e6rr]Kviai iv6oB,orepai jioi i6oKOvv eivai — Kai ai lo
dXXai 6e ev6oôi rj6av — ' e6rrjKei6av 6e eig ra re66apa

jxepr/ rfjg itvXr/g^ dvd jxe6ov avrwv dva 6vo TtapBêvot.
iv6e6vjj.evai 6e fj6av Xivovg xzrt^r^^^ Kai 7tepie8,cD6jievai
evTtpertcDg^ e^cD rovg wjxovg exov6ai rovg 6eîovg G)g
jj,eXXov6ai cpopriov ri /3a6rdêiv. ovrcog eroijxai r]6av* 15
Xiav ydp iXapoci fj6av koli Ttpo^vjioi. jxera ro i6eiv jxe

ravra iâvjjaB,ov iv eavrcp^ ori jxeydXa Kai ev6oâ
Ttpdyjxara ^XeTtcD. nai TtdXiv 6irj7topovv iiti raig Ttap-
^êvoig^ ori rpvcpepai ovrcDg ov6ai dv6peicDg e6rrjKei6av
G)g jjeXXov6ai oXov rov ovpavov f3a6ra8,eiv. Koi Xeyei 20
jjoi 6 Ttoijifjv Ti iv 6eavr(p 6iaXoyi8,rj Jtai 6ia7toprj Koik
6eavrd) Xvnrjv i7ti67td6ai^ 06 a ydp ov 6vva6ai vofj6ai^
jjfj i^tixeipei wg 6vverbg q)v., dXX' ipcDra rov nvpiov., iva
Xa(ia)v rfjv 6vve6iv vofjg avra. ra oTti^co 60 v i6eiv ov
6vvT]^ ra 6e ^jj7tpo6!Sêv 60 v d ovv
/3Xe7teig. i6eiv ov 2b
6vva6ai^ ea6ov Kai jifj 6rpe/3Xov 6eavr6v' d 6e f3Xe7teig^
iKeivcDv naraKvpieve koi 7tepi rcdv Xoi7tcdv jirj Ttepiep-

ya8,ov' 7tdvra 6e 601 iyd) 6rjXcD6cD^ o6a dv 601 6eit,cD.
eji/3Xe7te ovv roig Xoi7toig.

III. Ei6ov £^ dv6pag iXrjXv^6rag viprjXovg 7iai 30
iv66ôvg Ka). bjjoiovg rfj i6ea^ koli htdXeâv 7tXfjBog ri
Sim. IX, 11. 2. avaftEfti}Hviav XV, p. 128, 23sq. laudaiulam). 9. rf(j-

c. V. p. (cf. ao.), ava(iF(5Li.iEyr}v L. dapsq.lj. 6' . 11. T£66apa.h.TE6d€pa.
(Ang.), dva(iF(J7]HEvat Tisclidf. 8. 15. £rof/m7. L. fVoz/ôi. î.dvvaCai q.
XajiiTtr/dovt. L. Xa/nTndovi. 8. 9. verrs., 8vvi}6y (super scripto 8i)va6e)
hvk\gj 8^ Tov TTvpyov h6rr)HEi6av L. 23. cjg c. v. p., om. L. 28. av.
TtapÊvoi dGoSEHa htA. cf. Ori<2fenis L. idv. 29. i^///JAf7rf c. v. ae., £H(3aAe
llom. Xlll, 3 ad Ezecli. (infra ad c. L. a Tisclidiio non emendatus.
SIM. IX, 2 — 4. 115
dvdpc^v. ndueivoi Se oi iXrjXvôreg vipr]\o\ ij6av dvdpeg

nca na\o\ 7ca\ dvvaroi^ noii hteXevOav avrovg oi e^,
dvSpeg olnodojiielv iTtdvGD rfjg irerpag nvpyov rivd. rjv

de ôpvfSog rcDv dvdp(2>v ineivGov jueyag rcDv iXrjXvôrGOv
5 oinoSojueiv rov Ttvpyov Gj6e ndneiOe TtepirpexovrGov nvnXco
rfjg nvXrjg' a\ be Ttapêvoi^ di eOrr/neiOav nvnXcp rfjg
TTvXrjg^ eXeyov roig dvSpdoi Onevdeiv rov Ttvpyov oinodo-
jLieioBai. inTreTrerdjceiOav Se rdg x^^P^S ^^ napêvoi chg
jiiXXovOai ri Xajufidveiv Ttapd rcDv dvSpc^v. oi Se tS

10 dvSpeg ineXevov in ftvôv rivog Xiôvg dvafiaiveiv na\
vndyeiv eig rijv oinoSojxrjv rov Ttvpyov. dvefSrjOav Se
Xiôi Sena rerpdycovoi XajxTrpoi^ jxrj XeXarojirjjievoi. oi
Se \t, dvSpeg indXovv rdg rrapêvovg nai ineXevOav

avrdg rovg XiBôvg Ttdvrag rovg j,ieXXovrag eig rrjv oino-
15 Sojxijv vTtdyeiv rov Ttvpyov f3a6ra8,eiv na\ SiaTtopeveO^âi
Sid rfjg TtvXrjg nca iitiSiSovai roig dvSpaOi roig jxeXXov-
6iv oinoSojueiv rov Ttvpyov. ai Se vtapêvoi rovg Sena
Xiôvg rovg Ttpcorovg^ rovg in rov f3vôv dvafSdvrag^
ijteriôvv dXXrjXaig nai na^^ eva Xiôv i/3d6raôv
20 bjuov. IV. na^c^g Se i6rd^rj6av bjuov jtvnXcp rrjg
TtvXrjg^ ovrGog i/Sa6raSov ai SonovOai Svvarai eivai na\
vTtb rdg ycoviag rov Xi^ôv vTtoSeSvnviai rj6av' ai Se
dXXai in rc^v TtXevpcDv rov Xi^ôv v7toSeSvnei6av. na\
ovrGog ipa6raB,ov Ttavrag rovg Xiôvg' Sid Se rfjg rtvXrjg
25 ecpepov avrovg^ 7caB-cDg ineXev6^rj6av^ xa\ ijteSiSovv roig
dvSpa6iv eig rbv Ttvpyov' ineivoi Se exovreg rovg Xiôvg
conoSojxovv. rj oinoSojjirj Se rov rtvpyov iyevero i7t\ rrjv
Tterpav rrjv jxeydXrjv noLi ijtdvGO rfjg TtvXrjg. rjpjxoO^rjâv
o\ Sena Xiôi ineivoi ^-ejueXiov rfjg oinoSojufjg rov Ttvpyov,
30 rj Se Tterpa nai Pa6rdB,ov6a bXov rbv rtvpyov.
rj itvXrj rjv
juera Se rovg Sena Xiôvg dXXoi dvefSrjOav in rov fSvôv
Sim. IX, III. 6. di ante h6r7]- iTtEriôvv c. Tischendorfio, iTnjvvov

xEi6av c. verss. et ed. pr., om. L. L. —
na^' eva. L. xara ava.
10. fivBov.L. ftvôv, ut videtur. 12. IV. 27. inl rr/v Tthpav ri^v /.leyd-
Stna. L. i'. —
jn/ aiite XaXarojiTjjnEvot Xr}v. nai indvw rrjg TtvXyg yp/.i66^r/-
c. ed. pr. et Tischdf., om. L. v. ae., sed 6av iiialc intorpunxeniut od. pr. et
ct'. Vis. III, 5 p. 19, 10. Sim. IX, 5 Tischdl'., non collatis versionibus. 29.
p. 117, 24. c. IG p. 131, 10. 19. dixa c. verss. et Tischdfio, om. L.
8*
116 HERMAE PASTOR
eiH06i\7tivrB\ Xi^ôi. xoii ovroi rjp/xoO^^rjOav eig rijv oina-

dojufjv rov TTvpyov.) fiaOraôjuevoi vtto rc^v Trapêvcov^
Ka^G)g nai oi Ttporepov. fxera de rovrovg aveftrjOav rpia-
HOvraTtevre. nai ovroi ojuoicog fipjjLoO^^rjOav eig ror Ttvpyov.
fjLera de rovrovg erepoi reOOapdnovra'dve/3rj6av Xiôi 5
nai ovroi itavreg ^pXrjBrjOav eig rrjv oixodo/ufjv rov

Ttvpyov^ \7ia1 iyevovro Oroixoi re66apeg ev rcd êjueXicp rov
7tvpyov\ nai inavGavro hi rov (^vBôv dva/Saivovreg'
e7tav6avro de xai o\ oinodo/jLOvvreg fjiinpov. nai rtaXiv
ijteraâv 01 e^ dvSpeg rw TtXrjBêi rovoxXov en rcDv 10
opecDv Ttapacpepeiv Xi^ôvg eig rfjv oinodojifjv rov itvpyov.

Ttapecpepovro ovv en Ttavrcov rc^v opecov xpoaig itoiniXaig
noLL XeXarojirjjievoi v7to rc^v dvdpcdv e^tedidovro raig
7tap^êvoig' ai Se Ttap^êvoi Siecpepov avrovg did rrjg
TtvXrjg noLi eTteSiSovv eig rrjv oinoSojxfjv rov Ttvpyov. 7cai 15
orav eig rijv oinoSojifjv ere^^rj6av 01 XiBôi 01 TtoiniXoi^

ojxoioi rag xpoocg rdg 7toiniXag
eyevovro., Xevnoi^ nai fjX-
Xa66ov. riveg de Xiôi e^teSiSovro V7t6 rcdv dvdpc^v eig
rfjv oinodojxfjv nai ovn eyivovro Xaju7tpoi^ dXX oioi

ere^Tj6av, roiovroi noLi evpe^^rj6av' ov ydp fj6av vTto 20
rcSr 7tapêvGDv eTtidedojuevoi ov6e did rrjg 7tvXrjg Ttape-
vrjveyjxevoi. ovroi ovv oi Xiôi d7tpe7teig fj6av iv rfj
rov 7tvpyov. iSovreg de ol e^ dvSpeg rovg Xi-
oinodojjLrj
Bôvg rovg d^tpe^teig iv rfj oinoSojirj ineXev6av avrovg

dpB^rjvai nai d^trjx^^rjvai lidrco eig rov idiov ro^tov oêv 25
fjvexB^rj6av. [nai juerevex^êvreg na^' eva d7tere^rj6av. na\\
Xeyov6i roig dvdpa6t roig 7tapen(pepov6i rovg Xiôvg
OXcog vjieig jxrj i^tididore eig rfjv oinoSojifjv Xiôvg' riêre
Sim. IX, IV. 1. ElHo6L\7t€vts] c. 20. vTto. L. aTto. 25. dTnjx^Vvai c.

p., quindccim ac, h' {eiHo6i) L., iam L. ae., dTtEVEx^W^^ ^^- P^'- ct Tischdf.
supplotus ab cditoribus. 3. npo- 26. ijvEX^Vdav c. Tischdf., i^vEGDX^Vây
XEftov c. Tischdf., TtpozEpoi (super 01 L. —
[hoi j.iETEVExÊVTEg Ha^' ^va
notato y) L. 3. 4. tpiauovTaTtEvTE drtETE^r/dav na)] (cf. c. 6 p. 119, 1)
c. L. (Afi') ct vcrrs. 5. TEddapd- c. p. (translatique unumqucmque de-
HovTa. L. /«'. 7. 8. nncinis iuclusa c. posuerunt et) solum ct v. ae., om. L.
verss., om. L. 13. xa/ antc A£Aa:ro/f. c. (ubi vocc. naS'
). fV^:»; p. verbo
verss., ante ^;r£6/6o7^ro L. tcnus 17. 18. r/A- autem drtE-reddidit, scqucns
Xa66oy. L. ^Xa^ôv. 19. dXX' oJol T£3rj6av tamquam d7tES£6av vertit,
c. cd. pr. (p. 111) et Tischdf., dXAol ceteri quia oftendebantur omisisse vi-
o" (superscripto dXX' cjg) L. quam dentur. 28. oXojg c. verss. oXovg
, ,
lectionem Tischendorfius non notavit. L. (Tischd.), oXag L. (Ang.).

SIM. IX, 4. 5. 117
de avrovg napa rov nvpyov^ iva ai Trapêvoi dta rrjg

nvXrjg TrapEveyncDOiv avrovg noci InibibcBOiv eig rrjv
oh(odojUJ]v. iav yap^ cpaoiv^ dia rc^v x^^P^"^ '^^^ nap-
BevcDv rovrGDv /in} napevex^fÔi <57a' rijg nvXr/g^ rag
5 XPoag avrdw dXXdF,ai ov dvvavrai' jurj iconidre ovv^
(paOiv^ eig juarrjv.
Ka\ ireXeoBrj rfj
V. fjjuepa iiceivrj rj oiKodojurj^ ovh
dnereXeOBrj de 6 nvpyog' ejueXXe ydp naXiv inoi7codo-
/.leiOâu nai iyivero dvoxij tt/^ oinodojur/g. ineXevOav de
10 01 ^^ dvSpeg rovg oiKodojuovvrag dvaxcDprjOai jiinpov
ndvrag 7ca\ dvanavîjvai' raig de napêvoig ineraâv
dno rov nvpyov jirf dvaxcopfjOat. idonet Se jioi rag nap-
êvovg 7caraXeXei(pBâi rov q)vXaOOeiv rov nvpyov. jierd
Se ro dvaxGDpfjOai navrag jcai dvanav^fjvai XeycD rcp
15 noijxevi Ti ori^ (ptjjxi-) 7cvpie^ ov OvvereXeO^rj rj oinoSojirj
rov nvpyov^ OvncD^ cprjoi^ Svvarai dnoreXeO^^fjvai 6
nvpyog^ idv jirj avrov nai SonijxaOrj rrjv
eX^rj 6 nvpiog
oiicoSojxijv ravrrjv^ iva idv riveg Xiôi Oanpoi evpe^^cd-
Oiv^ dXXdHrj avrovg' npog yap ro ineivov êXrjjxa oino-
20 Sojxeirai 6 nvpyog. "HêXov^ (prjjii^ nvpie^ rovrov rov
nvpyov yvcDvai ri ioriv rj oinoSojirj avrrj^ nai nep\ rfjg
nerpag 7cai nvXrjg icoii rc^v opecDv 7cai rcov napêvoDv
7ca\ rc^v Xi^GDv rcDv in rov ^v^ôv dvaf3ef3rj7c6rGDv nai
jxrj XeXarojurjjxevGDv.^ dXX ovrcDg dneXôvrcDv eig rrjv
25 oinoSojxrjv' Sia ri npc^rov eig rd êjxeXia Sena Xi^ôi
ire^rjOav^ eira einoOinevre^ eira rpianovranevre^ eira
reOOapa^covra., 7ca\ nep\ rcDv Xi^^GDv rcdv dneXrjXvôrcDv
eig rrjv oi^coSojxrjv nai ndXiv rjpjxevGDv na\ eig ronov
iSiov anoreBêijxevGDv' nep\ ndvrcDv rovrcDv dvdnavOov
30 rrjv ipvxrjv jxov^ 7cvpie^ na\ yvGDpiOov jxoi avrd. 'Edv^
cprjoi^ nevoOnovSog jxrj evpe^^rjg^ ndvra yvcDOrj. jier oXi-
Sim. IX, VI. 3. cpa6iy. L. (pr}- delevit. — ÊHa c. verss., ol (1. i) L.

^^T^' 20. Elno6niLvxE c. v. p., nvpiE (1. ne')
V. 19. Ttpoq c. L. (ubi sui)cr- L., quindecim ae. — Elxa tpianovxa-
scriptum est napd) et verss. 24. TtayxE c. L. (At' sec. Tischd., Xe' sec.
ovxooq. in L. superscriptum est ov Ang.) p., deinde triginta ae., om.
^^!"' ,^'"^" olxoîoiifiv. L. add. nai v. 27. XE66ap(x.noyxa c. L. (yu') et
7id?^Ly ^pjnivGjr dq xby xonoy tSioy, versfj. 31 —
p. 118, 1. /zex' oXiyas
«cd TtdXiy — i8ioy delevit, xoy bis ydp rjfiEpag c. L. p. ac., om. v.
118 HEllMAE PASTOR
yag yap rjiiipag [iXevOo/xe^â ivâde^ nai ra Xoina oipei

ra iTTEpxojJiEya rcp Trvpycp rovrcp nai Trdoag rdg napa
ftoXdg dnpi^cdg yvGoOrf. /xer oXiyag r//j,epag] rjXBô/iev eig
rbv roTTov ov xeKa^îxa/iev. nai Xeyei /loi ''Ayco/xev Ttpog
rov TCvpyov' o ydp avBêvrrfg rov Ttvpyov epxerai xara- 5
vofjGai avrov. nai rjXBô/iev Ttpog rov nvpyov. nai oXcog

ovdetg rjv avrov ei /ir] ai TtapBêvot /lovai. nai
Ttpog
eTrepcora o Ttoi/jLrjv rag napBêvovg^ ei dpa Ttapayeyovei
6 de^Ttorrjg rov nvpyov. ai de ecprjCav /leXXeiv avrov
epxe6âi naravofj6ai rrjv oino8o/irjv. VI. nai iSov lo
/lera /xinpov pXenGo naparaîv iroXXdiv dvSpcdv epxo-

/levGDv. nai eig ro /jLe6ov dvrjp rig viprjXog rd> /leyiêi^
G)6re rov Ttvpyov VTtepixîy- yôa oi e^ dvdpeg oi eig rrjv
oinodo/jtrjv ipya6d/xevoi /xer avrov rj6av^ nai erepoi ttoX-
Xoi 7ivnX(p avrov ev6oB,oi. ai 6e TtapBîvoi ai rrjpov6ai 15
rov Ttvpyov 7tpo6Spa/iov6ai nareq)iXrj6av avrov nai

rjpâvro eyyvg avrov rtepiTtareiv jcmtXcp rov itvpyov.
narevoei de 6 dvrjp eneivog rrjv oijiodo/xrjv dnpi/Scdg^
GD6re avrov na^-' eva Xi^ôv 2prjXa<pdv. nparcov di riva
pa/3Sov rff ^gzpz na^^ eva Xiôv rc^v (p7coSo/jLrj/iivGDv rp\g 20
ervTtre' nai orav i7tara66ev^ eyivovro avrcov riveg /xiXaveg
(h6ei d6f3oXrj^ riveg Se ifpcDptanoreg^ riveg Se 6xi6/xdg
exovreg, riveg Se noXofioi^ riveg Se ovre Xevnoi ovre /li-
Xaveg^ riveg Se rpaxîg yioci /irj 6v/xcpcDvovvreg roig eripoig

XiBoig.) riveg Se [nXei^rovg^ OrtiXovg exovreg' avrai rj6av 25
ai TtoiniXiai rcdv Xi^^cDv rcdv 6a7tpcDv evpeBivrcDv eig rrjv

oinoSo/xrjv. iniXev6ev ovv jtavrag rovrovg en rov Ttvpyov
Sim. IX, V. 1 —
uncinis in- Tischcndorfius non animadvertit.
3. 4.
clusa c. p. (veniemus et rcliqua Ttpoq c. vcrss., Ttapd (superscripto
liuc,
vitlebis quae 'lutura sunt liuic turri, Ttpog) L. 9. oi'8elg c. cd. pr. et
omncsque similitudines diligenter co- Tischdf. ov^dg in L. corr. prima
,
gnosccy. unde quum postea, ut dixit, manus.

venissem ad eum locum) v. (et videbis VL 12. 13. xai slg ro jiiedov
rcliqua quac fiilura sunt huic turri et dvijp ttg vifnfAbg tc7) /iFyeSn, cZ<jte
omnes similitudincs diliccntcr cop:no- (c. v. j)-? (^S i^) tov Ttx^pyoy vTtep-
sccs. ct venimus post paucos dics) ae. axfiv. 4 Esr. II, 43: ct in medio
(venimus huc, et quod rcliquum cst eorum erat iuvenis statura celsus,
videbis, ct quae futura sunt turri ct emiucntior omnibus illis. 17. yp-
omnes eius similitudines exacte co- BavTo c. verss., ijptiaTo li. 25.
^nosces. et post paucos dics). haec \7rAri6T0vg] c. v. p., TCoWoi^g ac.,
propter homocotclcuton omisissc L. um. L.
SIM. IX, 5 — 7. 119
fjLereyex^ylyoLi ncci reBrjvat Ttapa rov Tcvpyov na\ hrepovg

ivex^f}yai Xiôvg nai l^ftXypfjvai eig rov roitov avrd)y. \_nai
l7Tt]pGDri]0av avrov oi oinodojuovvreg^ hi rivog opovgneXevoi
ivex^fjyai nai re^?/vai eig rbv ronov avrd>v\ noii in juev
5 tg3k opecov ovn ineXevOev ivex^rjvai^ [in 6e rivog nediov o
iyyvg fjv ineXevOev ivex^r/vai]. 7(ai cDpvyrj rb jtediov^
7ia) evpe^rjaav Xiôi XajuTtpoi rerpdycDvoi^ riveg de nai
OrpoyyvXoi. o6oi de nore rjOav XiBoi iv rcp Ttedicp ineivco^
Trdvreg rivex^^(âv 7ia\ did rrjg nvXrjg if5a6rd8,ovro vno
10 rc^v TTapêvoDV, nai iXaroiurj^^rjaav oi rerpdycovoi XiBôi
nai ire^rjOav eig rbv ronov rwv jjpjuevcDv' oi de Orpoy-
yvXoi ovn ire^rfOav eig rrjv oinodojur/v^ ori 6nXr/po\
T]Oav eig rb Xarojur/Bfjvai avrovg^ 7ia\ ^padecDg icpai-
vovro [TrepinoTtf/vai]. ere^^rjOav de Ttapd rov itvpyov^ chg

15 /ueXXovrcDv avrc^v Xaro/xeiOâi na\ ri^êOâi eig rr/v
olno6ojurjv' Xiav ydp XajuTtpoi rjoav. VII. Tavra

ovv OvvreXeOag b dvfjp b evSoôg na\ nvpiog oXov rov
Ttvpyov TtpoOenaXeOaro rbv noijueva na\ napedcDnev avrm
rovg Xi^ôvg ndvrag rovg napd rbv nvpyov Jieijuevovg^
20 rovg dnofSeftXrjjuevovg in rfjg oinodojufjg^ nai Xeyei avrcp
ÊnijxeXwg jia^dpiOov rovg Xiôvg ndvrag nai ^-eg av-
rovg eig rrjv oinodojur/v rov nvpyov^ rovg dvvajievovg
dpjuoOai roig Xoinoig^ rovg de jui/ dpju68,ovrag piipov jua-
npdv dnb rov nvpyov. [ravra neXevOag rcp noijuevi
Sim. IX, VI. 2. ijiftXrj^rfvai c. ximo etiam liaec omisisse

iussit afifeiTi)
verss. lKftXr]^7]vai L.
, [uai 3. 4. L. homoeoteleutou Tischdf.
propter
l7ir}pc^ri]6av —
tli rov ronov avrojv] non notavit. 12 —
14. ori 6KXrfpo\
c. V. (et inteiTOgaverunt eum qui r]6av eig rb Xarofir]Sr]vai avrovs,
aedificabant, ex quo monte vellet Hai ftpadeoDg iqjalvovro [TtepiKOTtrjvai]
afferri et reponi in locum eiectorum) c. p. (quoniam duri erant ad dolan-
p, (interrogaverunt autem illi qui dum, tantumque videLatur ut circum-
aedificabant, ex quo monte iuberet ciderentur) ae. (quia duriores erant
ille dignitosus lapides adferri et loco quam qui excidi possent, et longa
eorum poni) ae. (et dixerunt ei qui erat fabrica) v. (quoniam duri erant,
aedificabant an ex monte vis ad-
: et longum videbatur circumcidere eos),
portfiri lapides, quos loco eorum in TtapiKOTrrjvai om. L., ubi antecedit
sti-ucturam inscramus), om. L. propter iyevovro, a M. Schmidt corretum.
homoeoteleuton, Tischdf. autem non VII. 2i: — ^.V-2,0,l.[ravraK£Xev~
notavit. 5. 6. [lk de rivog Ive- — 6ag rooTtOLfievi aTtTpeiaTtb rov nvpyov]
X^ffvai] c. v. (sed ex campo quodam f.iera TtdvroDv [fneB'] &)v iXyXvêi c. ae.
qui prope erat iussit afferri) p. (sed (liaec mandavit illi pastori et abiit a
iussit ex eo campo qui prope crat turre cum omnibus qui cum eo erant)
adferri) ae. (sed c montibus e pro- v. (hacc quum praecepissct ci, cum
120 IIEIIMAE PASTOll
(XTcrfEi aTTo rov Ttvpyov] fXEra TtavrGDv^ [/^^'^'] ^^ iXrj'
Xvêi. a\ Se Ttap^êvoi rov Ttvpyov eOrrfKEiOav

xvhXco
rrjpovOai avrov. Xeyco rcp tcoijievi naXiv Ovroi oi Xiôi
dvvavrat eig rrjv oiKodo/urjv rov rrvpyov aTreXêiv aTTo-
deSoKijuaO/uevot^ aTCOKpi^êig fxoi Xeyei BXeTteig^ cprjoi^ 5
rovg Xi^ôvg rovrovg^ BXeTrco^ (pfj/j,i^ Kvpie. 'Eyco., <pi/(ji^
ro TcXeiOrov pepog rc^v Xi^cov rovrcov Xaro/njoco koli
PaX(^ eig rrjv oiKodo/ifjv^ yiai appoOovOi /lera rcov Xoi-

7t(Dv Xi^cDv. IJcDg, (prf/ii^ Kvpie., dvvavrai TcepiKOTterreg
rov avrov rojtov TrXrjpcoOai^ aTroKpiB-eig Xeyei poi "OOoi lo
piKpoi evpe^rjoovrai eig peOrjv rrjv oijtodo/irjv pXrj^^rj-

Oovrat^ booi 6e peiôveg^ i^corepoi re^^rjOovrai koi Ovy-
KparrjOovOiv avrovg. ravra poi XaXrjOag Xeyei poi "Ayco-
fuev Kai fjiera rjpepag dvo ^X^co/iev koli Ka^âpiOcDpev
rovg Xiôvg rovrovg pdXcopev avrovg eig rrjv oiKO-
kccl 15
do/urjv' ra yap 7WKXcp rov irvpyov nckvra KaâpiO^rjvai
Sei^ /xrjnore 6 deOnorrjg eB,(xniva eX^^r/ koli ra nepi rov

nvpyov pvnapa evprj nai npoOoxîOrj., jcai ovroi oi XiBôi
ovK (xneXevOovrai eig rrjv oiKoSoprjv rov nvpyov^ 7C(xy(h
a/ieXrjg So^cd eivai napa r(p SeOnorrj. 20
Kai /lera rj/xepag npog rov nvpyov

Svo rjXôpev
Koci Xeyei poi KaravorjOcD/jiev rovg Xiôvg ncxvrag Koci
idcDpev rovg Svvapevovg eig rrjv oiKoSoprjv dneXBêiv.

XeycD avrcp Kvpie., jtaravorjOcDpev. VIII. Kai dp^cx-
pevoi npcDtov rovg peXavag jcarevoovpev Xiôvg. koli 25
o\oi Ik rfjg ohioSopfjg ire^rjOav^ roiovroi koli evpe^rjOav.

Kai irceXevOev avrovg 6 noipfjv iK rov nvpyov pereve-
xB^rjvat koli x^P^^-^^V^^^- eira jcarevorjOe rovg iipcDpia-
jiorag koli Xaftc^v noXXovg iB, avrcdv
iXaroprjOe jioi
ijceXevOe rdg napîvovg dpai avrovg nai fSaXeiv eig rfjv 30
omnibus cum quibus vcncrat acl tur- olHo8ojii?jv. L. Tijg olhoSojitTJg. 17.
rim abiit) p. (liaec quum i)raccepissct 7t£pLC.YeTSS.,7tc^pdh. IS. TtpodoxSfidij
pastor [1. pastori] ille dionitosus, c. verss., Tcpodaox^ldGj L. (Tisclul.),
cxit a turrc cum quibus vencrat). un- Ttpodvxîdao L. (Ang-.). 20. eJyai. L.
cinis inclusa om. L. el/.iai. —
rft3 dednoTy. L. tov dedTtoTov.
Sim. IX, VII. 2. l6T7}>(e.i6av. L. 21. yXSojiiev. L. ÂBojiev.

eldTiJHetdav , supcr el posito h. 8. YIll. 25. HaTevoovf.iEv c. v. p.,
/JaAc5 c. vcrss., /JaAAcj L. ^ 11. tijv HaTavoovf.iev L. Tischdf.
SIM. IX, 7. 8. 121
otHodo/ujy. 7ia\ 7jpav avrovg ai napîvoi nai e^rj7(av eig
rrjv ohio6of.n)v rov itvpyov fieOrjv. rovg de \oi7tovg ineXevOe

fiera rc^v /.leXavoov reBijvai' nai yap nai ovroi fxiXaveg
evpi^îfGav. eira narevoei rovg rag OxK^fôcg exovrag. 7ca\
5 in noXXovg iXarofiriGe nai iniXevGe dia rcDv
rovraov
TTapîvGOv eig n)v oinodojuj^v aTtevex^rjyoci' iP.Gorepoi 8e
iriBffOav^ ort vyiicrepoi evpi^jjOav' oi de Xoittoi Sia ro
TrXrJôg rd)v OxKJMiiTGDv ovn TJdvvjj^rjOav XarojurjB^fjvat.
6ia ravTfjv ovv rijv airiav aTtepXrj^rjOav (XTto rfjg oino-
10 dojuTjg rov jtvpyov. eira narevoei rovg noXofiovg^ nai

evpiîjOav 7toXXo\ iv avroig fxiXaveg^ riveg de 6xi(^fôcg
fxeyaXag nenoirjnoreg. na\ iniXev6e nai rovrovg re^fjvat

jLiera rd)v aTto/Se/SXrjjuivcov' rovg de 7tepi66evovrag avrd>v
naâpi6ag na\ Xarofxij6ag iniXev6ev eig rrjv oinodofurjv
ij re^fjvai. a\ 6e itapîvoi avrovg apa6ai eig fxi6rjv rrjv
oinodofiijv rov Ttvpyov rjpfio6av' d6êvi6repoi ydp ij6av.

eira narevoei rovg rjfi{6eig Xevnovg^ fjfii6eig de fiiXavag^
7ia\ 7toXXo\ i^ avrcDv evpi^rj6av fiiXaveg. eniXev6e de
7ca\ rovrovg dp^fjvai fierd rcdv d7tof3ef3XrjfiivGDv. oi de
•20 Xoi7to\ 7tavreg rjp^rj6av VTto rcov TtapBîvGOv' Xevno\ yap
ovreg rjpfi66^rj6av V7t avra>v rcDv 7tapBîvGDv eig rrjv
oinodofLtrjv' i^corepoi de iri^^rj6av^ ori vyieig evpi^rj6av.,
S6re 6vva6âi avrovg npareiv rovg eig rb fii6ov reîv-
rag' oXGog yap it, avrc^v ovSev inoXo^GoB^rj. eira nare-
25 voei rovg rpaxeig na\ 6nXrjpovg^ nai oXiyoi e^ avrc^v
d7tefiXrj^rj6av 6id rb fifj 6vva6^âi Xarofxrj^^fjvai' 6nXrj-
pdi yap Xiav evpi^rj6av. oi 6e Xoi7to\ avrcDV iXarofxrj-
^rjOav na\ rjp^rjOav vrto rcdv 7tap^îvGDv na\ eig fii6rjv
rijv oino6ofu.rjv rov nvpyov rjpfuo^^rjâv' d6^êvi6repoi
30 yap fj6av. eira icarevoei rovg exovrag rovg 6niXovg^ nai
in rovrGDv iXaxi6roi ifxeXdvi6av na\ dnepXrj^rj6av npbg
rovg Xoinovg. oi 6e nepi66evovreg Xafunpo\ noa ineivoi
evpi^^rjâv. na\ ovroi fjpfu66^rj6av vnb rcov napîvGOv
eig rfjv oino6ofufjv' i^drepoi 6e iri^rj6av 6id rfjv i6xv-
Sim. IX, VIII. 25. oXiyoi c. L. Myoi edidit! 31. i/.i£XdvLday (vcl
et verss., proprio Martc Tischd. ovh ijntlayoj^rjdar), ij^tXdvcDdav L.
122 HERMAE PASTOR
porrjra avrc^v. IX. eira tjXê xaravorjOai rovg Xev-

novg TiOii CrpoyyvXovg XiBôvg nai Xeyet jioi Ti Ttoiovjxev
7tep\ rovrcDv rd^v Xi^^cov^ 77, (prj/M^ lyd) yivGDCjiCD^ xvpie^
Ovdev ovv iTtivoeig Ttepi avrc^v ^ 'Eyco^ cprjiii^ xvpie^ rav-
rrjv rrfv rexvrjv ovu exco^ ovSe Xarojuog ei/ui^ ovde 6v- 5
vajuai vofjOai. Ov f^Xeneig avrovg^ cprjoi^ Xiav Crpoyyv-

Xovg ovrag^ noci iav avrovg êXrjCGD rerpaycDvovg TCoifjcSai^
TToXv dei aTT avrd>v dTtonoTtrjvai' 6el de iS avrcdv i^
dvayHTjg rivag eig rrjv oinoSojuf/v re^rjvai. Ei ovv^ 9^VMh
nvpie^ dvaynrj iori^ ri (jeavrov f3a6avi3,eig nai ovn in- lo
Xeyrf eig rrjv oi^wdojujjv ovg êXetg nai dpji68,eig eig
avrrjv^ iB,eXeB,aro i^ avrcDv rovg jueiôvag nai XajuTtpoijg
noii iXarojir]6ev avrovg' ai Se itapêvoi dpaOai rjpjuocjav
eig ra iB,GDrepa jxepr] rfjg oinodojxf/g. oi Se XoiTtoi oi 7tepi6-
Cev6avreg rjp^rjâv nai d7tere^rj6av eig ro Ttediov^ oêv 15
rjvex^rjâv' ovn ditepXrf^rjâv 6e^ ori^ cprjOi^ Xeiitei rm

7tvpycp eri ptnpov oinodoprjB^fjvai. 7tdvrag de êXei b
de67torrjg rov 7tvpyov rovrov dppo6îjvai rovg Xiôvg
eig rrjv oinodojirjv.^ ori XajîTtpoi ei6i Xiav. inXrj^rj6av Se
yvvaineg dcDdena^ eveide6rarai rcp x^P^^^t^VP'^-) piXava 20
ivdedvpevat rag rpixag XeXvpevai. idonoij6av Se juoi
noii
ai yvvaineg avrai dypiai eivai. ineXevOe Se avrdg 6

Ttoiprjv dpai rovg XiBovg rovg dTtofSepXrjpevovg in rrjg
oinoSopfjg jtai d^teveyneiv avrovg eig rd oprj., o^êv nai
rjvex^rj6av. ai Se iXapai fj6av nai d^trjveynav 7tdvrag 25
rovg Xi^ôvg nai e^^rjnav o^êv iXrjcp^^rj6av. nai perd ro
dp^^fjvai 7tavrag rovg Xiôvg jcai prjneri nei6ât Xiôv
jcvnXcp rov Ttvpyov Xeyei KvnXcD6GDpev rov Ttvpyov nai
idcDpev^ prj ri iXdrrcDpd i6riv iv avrcp. nai invnXcD6a
iycD per avrov. idc^v Se 6 Ttoiprjv rov jtvpyov ev7tpe7tfj 30
ovra rfj oinodopfj Xiav tXapog fjv' 6 ydp 7tvpyog ovrcDg
fjv cpnodoprj/xevog^ w6re pe iSovra i^ti^vpeiv rrjv oinodo-
Sim. IX, IX. 2. t/. in L. super- 17. Ttvpycp c. verss., f.imp& L. 18.
scriptum est Tcooq. S). ovv c. roincp c. p. ae. , roxhovg L. v. 20.
verss. et Tisclidl". ov L. (An^.). iHVHXcjda c. ae., iHVHXcodoi' L.
10. 11. iHAeyy. in L. ^ corr. in-
certum ex quibus literis (Ang. ).
SIM. IX, 8 — 10. 123
j^rjy avTOv ovrco yap

' i/v GOKodojurijiiavog^ G)6ay iP, kyog Xiôv
/ju) exoDv /iilav dpjiioy?)v iv eavrcp. iqâivero de 6 Xiôg wg in
rrjg Trerpag inHenoXajJLfAevog' jiovoXiôg ydp jioi idonei eiyai.
X. Kdyd) TrepiTTarcdv jxer avrov iXapbg rfjirjy
5 roiavra dya^d fiXeitGoy. Xeyei de jxoi 6 Troijirfy "TTtaye

j(a\ (pepe do/3eOrov 7cai oOrpaxoy Xejrrov^ iva rovg rv-
TTOvg rcdv XiBcov r(Dv rjpjievcjy noii eig rr\v oinodojxrjy
fieftXrjjievGoy dvaTrXr/pcoOoo' dei ydp rov irvpyov ra nvnXcp

Trdvra bj.iaXd yeveGâi. nai ijroir/Oa na^cog ineXevOe nai
10 jjveyna itpbg avrbv. ^TTrrjperei jxoi^ (prjoi^ nai iyyvg ro
^pyov reXeO^?J6erai. iirXjjpooOey oi)y rovg rvTtovg rcDv
Xi^GOv rcDv eig rrjy oinodojir/y dTteXrjXvôrcoy nai ine-
XevOe Oapco^rjvai rd nvnXcp rov nvpyov nai naâpa
yeveOâi' ai de Ttapêvoi XaôvOai odpovg iOapcoOay
15 na\ irdvra rd no\7rpia\ rjpav in rov rrvpyov nai ecpepoy
vdGop^ noa iyevero b rbnog iXapbg nai evitpeTceOrarog rov
Ttvpyov. Xeyei jioi b noijirjy Ildyra^ (prjoi^ nenaâ[prai]'
idv eX^rj b nvpiog iTTiOiceipaOâi rbv Ttvpyov^ ovn exei
rjjiiv ovdev jjiejxipaOâi. ravra eiTtdiv rjêXev vitayeiv'
20 iyco 6e ineXafibjxrjv avrov rrjg nrjpag jcai rjp^djjirjy av-
rbv bpniêiv nard rov nvpiov^ lya jxoid edeiê
iniXvOrj
poi. Xeyei jjloi Minpbv exoo dvanav^rjvai nai ndyra Ooi
imXvOco' enSeâi de jie code ecog epxojxai. Xeyco avrc^
Kvpie^ jxovog ^v d)de ri noirjOco^ Ovx ei^ (prjoi^ jubvog'
25 ai yap napêvoi avrai jxerd Oov eioi. Uapddog ovv.,
(prjpi, avraig jie. npoOnaXeirai avrdg b noijxfjv nai Xe-

yei avraig UapariBêjxai vjxiv rovrov ecog epxojxai' nai
anfjXêv. iyco de rjjxrjv jxovog jxerd rcDv napêycoy' rjOay
Sim. IX, JX. 1 — 3. ovrao yap prima manu?) superscripto initio (j^L.
^
r/v — idoHti alrai. cf. Vis. III, 2 p. (Ang.). l^.cjapowgc.L.Âno.) etverss.,
15, 21 ct Origencm ad. li. 1. 3. ddpov h.{TiscM.). 16. K6[7tpia] o.y.
iHHtxoXapju.vog verss., iyHtHoAa/.i-
c. p. Ti.sclidf., H6[jiijiiaTa] L. apogr., h6vlv
jitvog L. a TJsclidfio non cmendatus. (pulvercm) ac. —
tcpepov c.ed.ipY., ecpe-
X. ra^v rjpjtivajv holl tig ttjv
7. 8. L. et Tisclidf, pav
IG. tvTtpETtedTaTOs.
olHodojii/v ftEftXr/jiivoov (cf. c. 7 p. 120, Ij.EVTpETtidraTog. ll.HEHdâ[pTai]c.
p.J20, 30
8, c. 8 sq. c. 29 p. 140, 31) c. verss.ctTischdf., %£%^3a[pai| L.apo^r.
vcrss., ra5K r/()/io6j.dvGjv Elg tt/v oIho- 10. r/iuy c. M. Schmidt, r//ia)v'Li. et edd.
6ojii/v Ha\ ftt.jjXr/ju.vGjv L. 10. (pr/6'L a 22. dvanav^r/vai c. ac. (cf. ctiam v. p.)
sccundamanu in L. apogr. additum vi- Tischdf., dvaLpEBf/vaL L. (Tischd.),
dclur. lLr6A£C)37/d6rai c. Tischdfio, aHaipEBf/vaL h. (Aiv^.). 2i). cpr]/.iL c.
6aXtv^7]6ETaiy scd 6a in re corr. (a verss. ct Tischdf., (pr/6'Lv L.
124 HERMAE PASTOIl
de WapGDtepai nai Ttpog ijue ev eixov^ fxaXi^ra 6e a\

reOOapeg ai Ivboôrepai avrc^v. XI. XeyovOi fxoi a\
iTap^êvoi ^rjjjiepov 6 TToi/Arjv cbde ovk epxerai. Ti ovv^
(prj/jLi^ TroiTfCGD iycD^ Mexpig orov^
cpaoiv^ '^^^V-) Ttepifxeivov
avrov' nai iav eX^rj^ XaXrjOei jiera Oov^ iav 6e /ifj eX^rj^ 5
jdeveig fjte^' rjjjLc^v code eoog epxerai. XeycD avraig Êh-

deôjuai avrbv ecog otpe' iav 6e jjirj eX^rj^ aTteXevCofxai
eig rov oixov xat Trpcoi iTtavrjB^Go. ai de aTroHpiêiOai
XeyovOi juot ^Hjuiv Ttapedo^^rjg^ ov dvvaOat dcp' rjjuLGDv
avaxGDpfjOai. IIov ovv^ <PVMh J^^vc^^ Me^^ fjpcDv^ (paoi^ lo
noiprj^rjOrj G)g ddeXcpog^ HOii ovx G)g dvrjp. fjperepog ydp

aSeXcpog £z, nai rov Xoitcov jieXXojxev perd 6ov naroineiv'
Xiav yap 6e dya7rc£>pev. iyc^ 6e rj6xvv6jirjv per avrc^v
jxeveiv. nai fj 6oHOv6a Trpdrrj avrc^v eivai fjpâro jxe nara-
q)iXeiv^ dXXai 6e i6ov6ai avrfjv naracpiXov6dv pe noa

[ai 15
avroii rjpâvro pe naracpiXeiv^ nai Trepidyeiv nvnXcp rov nvp-

yov nai 7rai8,eiv per ipov. ndyaD choei veGDrepog iyeyoveiv
noii rjpâprjv 7rai8,eiv per avrc^v ai pev ydp ixopevov^ a\ 6e
'
GDpxovvro^ a\ 6e rj6ov' iyGD 6e 6iyfjv exGDv per ai)rcS>v nvnXcp

rov irvpyov Trepiejrarovv nai iXapog rjprjv per avrc^v. oipiag 20
6e yevopevrjg ijBêXov eig rov oinov vrrdyeiv' a\ 6e ovn

dcpfjnav^ aXXa nare6xov pe. nai ejieiva per avrcdv rrjv
vvnra nai inoiprj^^rjv vrapd rov jrvpyov. e6rpGD6av 6e ai
TrapBêvoi rovg Xivovg xzrG5r«:^ eavrc^v x^P-^^^ '^^^^
^P^
avenXivav eig ro jie6ov avrc^v^ jioik ov6ev oXcDg iiroiovv 25
ei pfj 7rpo6rjvxovro. ndycD per avrcBv d6iaXei7rrGDg 7rpo6-
rjvxoprjv.) noci ovn eXa66ov ineivGDv. nat exoLipov a\ 7rap-
êvoi ovrGD jiov 7rpo6evxopevov. na\ ejieiva inei jdxpi
rfjg avpiov eGDg wpag 6evrepag perd rc^v 7rapêvGDv.
eira Trapfjv 6 7roipfjv jcai Xeyei raig 7rapêvoig Mrj riva 30
avrcp vfSpiv Tre^roirjnare -
ÊpGora., cpa6iv ^ avrov. XeyGO
avrcp Kvpiej evq)pdv^rjv per avrcBv peivag. Ti^ cprj6iv^
Sim. IX, X. 2. T£d6apEg. L. 5'. delevisse videtuv Angcro) v. p., olnov

XI. 4. TtepijnEivov c. Tischdf., j.iov L. (Tisclid.) ae. 10. jhevcj. in
TTEpLjiEvov L. 5. jiTJ c. vcrss. ct L. siipcrscri]itum cst /.ieIvgj, cf. Angcr.
Tisclidf., /iioi L. 6. jiEVEig c. verss. 15. 16. uncinis inclusa c. verss., om. L.
et Tischdf., jnEvEig L. 8. ohwv c. 23. ol c. Tischdf., al L. 29. Spag
L. (ubi prima manus scquens ôv SevTEpag. L. Spav devTEpav.
SIM. IX, 10 — 12. 125
ideiTTvrjaag^ 'EdelTtvrfaa, (pijjui, nvpie, prj/xata 7cvpiov oXrjv

rt)v vvHta. KaXcdg eXa/Sov ae^ Nai^ 9>VMh n^pi^- NvVy
q^rjaiv,
cprjai, ri BeXeig rrpc^rov dnovaai^ KaB^cog^ fpVMh -^^P^^-) ^^
dpxJ)g e6eii;ag. 'EpGorcd ae, jcvpie., iva^ ua^Gyg dv ae eTtepcD-
b rijaoo, ovroD jxoi uoa dijXcoarjg. KaB^mg fSovXei^ cprjaiv., ovroo
aoL nai iniXvacD na\ ovdev oXcog aTtonpvipGD aTto aov.

XII. UpcDrov^ ^p^jpi^ TrdvrcDv^ icvpie., rovto juoi Srj-
XoDaov' i) Tterpa nai rf TtvXij^ tig iativ^ ^H itetpa^ cprfaiv.,
avt}] na\ i) nvXij 6 vwg tov ^êov iati. Ilc^g^ ^^Mh ^^^-
10 pz£, r/ Ttetpa naXaid iativ^ fj de TtvXrj naivrj^ Anove^

(prjai., ncLi avvie^ davvete. 6 pev viog
tov ^êov Ttaar/g
rrjg jctiaecDg avtov Ttpoyeveatepog iativ^ Sate avp/3ovXov
avtov yeveaâi tdt Ttatpi tfjg ntiaecDg avtov' Sia

tovto noii TtaXaiog iativ. rj de TtvXrj dia ti naivrj^ ^PVf^h
15 nvpie^ "Oti^ cprjaiv^ in iaxdtcDv tcov fjpepc^v trjg avv-
teXeiag cpavepbg iyeveto, did tovto naivfj iyeveto rj nvXrj^
7va 01 peXXovteg acDSeaBâi di avtfjg eig trjv âaiXeiav
eiaeX^GDai tov ^êov. Eideg., (prjaiv., tovg XiBôvg tovg dia
tfjg TtvXrjg eiaeXrjXvôtag eig trjv oinodoprjv tov Ttvpyov^
20 tovg de fArj iXrjXvôtag TtdXiv dTtofSe^Xrjjuevovg eig tov
idiov tOTtov ^ Eidov., cprjpi., nvpie. OvtcD^ cprjaiv^ eig trjv
fiaaiXeiav tov êov ovdeig eiaeXevaetat^ ei pfj Xdfôi to
ovopa to dyiov avtov. iav ydp eig itoXiv êXrjarjg eiaeX-
Bêiv tiva^ ndneivrj fj itoXig Ttepiteteixta pevrj nvnXcp., nai

25 p.iav exei TtvXrjv^ prjti dvvrjarj eig tfjv TtoXiv ineivrjv
eiaeXBeiv ei ydp^ (PVJ^h
pfj did trjg nvXrjg fjg ex^ty IlGDg
nvpie., dvvatai yeveaâi dXXcDg^ Ei ovv eig tfjv noXiv
ov dvvrjarj eiaeXêiv ei prj dia tfjg nvXrjg avtfjg^ ovtGD.,
(prjai, nai eig tfjv fiaaiXeiav tov ^-eov dXXoDg eiaeXêiv
30 ov dvvatai dv^pGDnog., ei pfj did tov ovopatog tov viov
avtov tov fjyanrjpevov vn avtov. Eideg^ cprjai^ tov oxXov
tov oinodopovvta tov nvpyov ^ EiSov^ cprjpi^ nvpie. Êneivoi^
cprjai^ navteg dyyeXoi evSoôi eiai. tovtoig ovv nepite-
teixiatai 6 7cvpiog. fj 6e nvXrj 6 vwg tov ^êov iativ.
Sim. IX, XII. 4. (?£ post aj/ c. ed. Tischdf., HTijdEcog L. 18. siSeg c.
pr. et Tischdf., doi L. 5. ftovXei. verss., ed. pr. et Tischdf., eUev L.
L. ftovXi^. 25. Svvrjd^ c. v. ae. Tischdf., dvv^,
^
XII. 12. KTidecjg c. verss. et superscripto d^ L.
126 HEIIMAE PASTOR
avrrj fxia ez6o6og i6rt Ttpog rov 7cvptov. aXXcog ovv ov-
deig eiOeXevOerai rrpog avrov ei jui] Sia rov viov avrov.
Eideg.) ^r/Oi^ rovg e^ avdpag %ai rov fieOov avrdfv ev-
doByOv nai fieyav avdpa rov nepncarovvra irepi rov
Ttvpyov nai rovg XiBôvg aTrodonijiaOavra en rfjg oino- 5
dojdfjg^ EiSov^ q^r/jui^ jcvpie. O evSoôg^ cprjoiv^ dvrjp 6

viog rov ^reov iori^ ndneivoi oi e^ ol evSoôt dyyeXoi eioi
deîa nai evcdvvjxa Cvynparovvreg avrov. rovroov^ gyrjoi^
rcDv dyyeXcov rc^v ivdo^Gov ovdeig eiOeXevOerai Ttpog rov

êov drep avrov' og dv ro ovojia avrov jxr} Xd^rj.^ ovn lo
eiOeXevOerai eig rrjv (âOiXeiav rov Bêov. XIII. 'O dh

TTvpyog^ ^prjjii^ rig eOriv ^ Ô TTvpyog., q^rjoiv^ ovrog fj innXrjOia
i6riv. Ai avrai riveg eioi^ "Ayia Ttvevjxara eiot^
de TtapBêvoi
nal aXXcog dv^pcDTtoi ov dvvavrat evpe^rjvai eig rrjv f3a-
OiXeiav rov êov^ iav jxrj avrai ivdvOcoOi ro evdvjia avrcdv' 15
idv ydp ro ovojia jiovov Xdftrjg.^ rb 8e evdvjxa irapd rovrcov

jirj Xaf3rjg^ ovdevavrai yap ai napBêvoi dvva-
coqêXeig.
jieig eioi rov viov rov Bêov. idv rb ovojia qyoprjg., rrjv 6e
bvvajxiv jxrj cpoprjg avrov., eig jidrrjv eOrj rb bvojia av-

rov cpopdiv. rovg de XiB-ovg^ (prjoiv., ovg eiSeg d7ro/3e/3Xrj- 20
jxevovg^ ovroi ropev bvojia icpopeOav., rov de ijxariOjxov

rd>v TtapêvcDv ovn ivedvOavro. Iloiog^ q^rjjxi^ ijxariOjibg
avrwv iori^ nvpie^ Avrd rd ovojxara., (ptjoiv^ ijxariOjiog
ioriv avrdiv. og dv rb bvojia rov viov rov ^-eov (popfj.,
nai rovrcDv ogêiXei rd ovojiara qôpeiv' noii yap avrog 25
o viog ra ovojxara ri^v TrapBêvcov rovrcov (popet. boovg^

g>rjOi^ Xiôvg eideg eig rrjv oinodojifjv [rov Ttvpyov iXrj-
Xv^ôrag did rc^v x^^P^^^] rovrcov rc^v Ttap^êvcov \_na\
jiejievrjnorag]., rfjv dvvajxiv \avrd)v'\ ivdedvjxevai eioi.
Siin.IX, XII. 4. Ttepi c. vorss., Trapd laioitles vidisti in structura rcmansisse,

L. G. cxTrodoHijiiddavTa c. verss. et per manus luirum traditos, earum x>o-
Tischdf., dTrodoHmddavrag 1j. 10. testate vestiti sunt) p. ((juoscunque igi-
avTov c. verss., rov êov L. et Tisclidf. tur vidisti lapides in turris structura
XIII. 14. r/ ante iHK^Xifdla c. processisse traditos per manus harum
Tisclidf. om. L.
, 15. dXXcoq c. vir^înum et mansisse in eadem stru-
verss., dXXoL L. 21. ovroi c. verss., ctura, harum sunt potestate vestiti)
avrol L. 22. itolog et IjnaridjLiog c. ae. (vidistine? eos lapides quos illae
verss. Ttoiov et ijnarLdjiiov L.
, 26. introduxerunt, imposuerunt in stru-
g>opei c. verss. et Tischdf., cpopeiv L. ctura huius turris, et remanserunt in
26 — p. 127, 1. odovg elSeg —
iv8e8v- structura ct induebantur liarum po-
jjtivoi el6lv c. v. (quoscunquc, inquit, tcstate), uncinis inclusa om. L-
SIM. IX, 12 — 14. 127
dta TOVTo /SXeTTeig tov Ttvpyov juovoXtôv yeyovoTa jueTa Ttjg

TTeTpag. ovtcd jca). ol TriOTevOavTeg Tcp JcvpicD dia Tov viov
avTov }ca\ ivdidvO?c6jiievoi to. itvevjxaTa TavTa eOovTai eig ev
TTvevjua^ eig ev OcdjLia, na\ jxia xpoa T(dv IjuaTiGOv avTc^v. tcdv
TOWVTcov 6e Td)v (popovvTGOv Ta ovojiaTa T(2>v Ttap^êvGOv
iOT^v ?} HaTOiHia eig tov Ttvpyov. Oi ovv^ (pijjii^ jcvpie^ ano-
fiep\i]jj.evoi Xiôi dia Ti dTte^Xij^Tjaav^ dirJXôv ydp did Tr/g
TTvXffg xa\ 6id tcdv ^fzyOG^r t(dv TtapêvcDv eTe^rjOav eig ttjv
oixodojujv Tov Ttvpyov. ÊTteidrj TtdcvTa Ooi^ q)rj(ji^ jxeXei nat
10 dnpif^cDg ityeTc^êig^ dnove nepi T(dv d7toê/3XrjjxevGDv Xi^cDv.
ovToi^ cpijoi^ TtdvTeg to ovojia tov "êov eXaf3ov^ eXaf3ov de
nai Tijv Svvapiv t(^v jtapêvGDv tovtgdv. XafSovTeg ovv Ta
Ttvevjuata TavTa ivedvvajicD^rjOav 7cai rjOav jxeTa T(2>v dov-
Xgdv tov 5£0?), nai rjv avT(^v "ev nvevjxa nai tv 6(Djua noa
ij \v ev6vj.Lct' Td ydp avTd icppovovv nai 6inaioOvvrjv eipya-
ByOvTo. jîeTd ovv xpovov Tivd dveneiOB^rjOav vno T(bv yv-
vain(^v cDv ei6eg jxeXava ijxaTia iv6e6vjxevGDv,^ Tovg GDj.iovg
eB,GD ixovOcdv noti Tdg Tpixag XeXvjxevag nai evjxopcpcDv.

TavTag i6ovTeg ine^vjxrjOav avTdtv nai ive6v6avT0 trjv 6v-
20 vapiv avT(^v^ tcdv 6e nap^êvGDv dne6vOavTo Trjv ^vvajxiv-
ovToi ovv anef3Xrj^rjOav dno tov oinov tov êov nai
ineivaig nape6o^rjOav. oi 6e jifj dnaTfjêvTeg T(d ndXXei
Tcdv yvvai?c(Dv tovtgdv e/xeivav iv T(d oincD tov êov.
exeig^ (prjoi., Trjv iniXvOiv T(^v dnofSe^XrjjxevcDv. XIV. Ti
25 ovv^ (prjpi^ 7cvpie^ idv ovToi o\ dvB^pcDnoi^ toiovtoi ovTeg^
jxeTavorjOcDOi icai dnofSdXcDOi Tdg i.TriB vjxiag T(S>v yvvaind)v
TOVTCDV jcat inocvandjx^pcDOiv ini Tag nap^êvovg nai iv
Tfj 6vvapei avT(^v nai iv Toig epyoig avTd>v nopev^(Ôiv.^
ovn eiOeXevOovTai eig Tov oinov Tov ^êov^ EiOeXevOovTai^
30 cprjoiv^ iav tovtgdv T(dv yvvain(^v dnofSdXcDOi Td epya^ T(^v
de napBêvcDv dvaXdf^cDOi Trjv 6vvajxiv nai iv Toig epyoig

avT(dv nopevB^(A)Oi. 6id tovto ydp nai Trjg oino6ojxfjg dvoxrj
iyiveTO, iva idv jxeTavorjOcDOiv ovtoi^ dneX^cDOiv eigTrjv oino-
^Sim. IX, XIII. 1. 2. dia tovto (et L. Anfr-.?) v. p. 5. lf.(aTiGJv in

— T7fg nhpag. cf. quae ad c. 9 p. L. corr. a manu secimda ex ^/<afri(?/<G5r,
123, 1— 4.notata sunt, 1. //era c. 16. dveTtdd^rfday. L.
dvETtid^rfdav,
verss., om. L. 3. evdidvdKojuevoi c. 21. tov oikov. L. tov oIkov.
L. (Tischd.) ae., ivdedvjnevoi ed. pr.
128 HEHMAE PASTOR
dojjifjv rov TCvpyov. idv de jur/ fjLEravorjOGDOi ^ rore dXkoi

lireXevOovrai^ nai ovroi eig reXog iHfiXrf^rjOovrat. ijri rov-
roig ndOiv r]vxapi6rr]6a rcp nvpi(p^ ori evOTvXayxvio^rj Itti
TtaOi roig ininaXovixevoig ro ovofia avrov nai eâneOreiXe

rov dyyeXov rrjg jueravoiag eig r}fiag rovg afiaprrfOavrag 5
eig avrov nai dvenaiviCev rjfiwv ro nvevfia^ nai rjSrj
narecpâpfievGDv r/pcDv nai fifj ixovrcov iXnida rov 8,f]v
dvevecoOe rfjv 8,GDfjv fjfjLc^v. Nvv^ ^VMh ^(f^pi^-) drjXcDOov
fioij did ri 6 nvpyog x^/i«;z ovn wnodofirjrai^ dXX ini

rfjv nerpav Jiai ini rf/v nvXr/v. "Eri^ cprjoiv^ dtppcDv ei lo
nai dovverog^ Âvdynrjv (pvi^h ^(vpie^ navra inepcD-

excD.,
rdv Oe^ diori ovdoXcDg ovdev bvvafiai vorjOai' ra yap

ndvra fieydXa nai evdo^d iori nai SvOvorjra roig av-
^pcDnoig. "Anove^ q^rjoi' ro ovofjia rov viov rov "êov fieya
iori nai dxGDprjrov nai rov noOpiov oXov f3aOraB,ei. ei 15
ovv ndOa f/ nriOig did rov viov rov êov I3a0ra8,erai.^
ri Sonetg rovg nenXr/pevovg vn avrov nai ro ovopta q)0-
povvrag rov viov rov 'êov nai nopevopievovg raig iv-

roXaig avrov^ fSXeneig ovv noiovg f3aOra8,eiy rovg i^
oXrjg napdiag q)opovvrag ro ovopa avrov. avrog ovv 20
BrefieXiov avroig iyevero noci fjdecDg avrovg /SaOrdSet^ ort

ovn inaiOxvvovrai ro ovopa avrov (popeiv.
XV. AtJIXcdOov fi0i\ (pr/pi^ nvpie^ rcov nap^ê[vGDv]
Sim. IX, XIV. 2. iTteXevdoy- quando turris aeclificatur, quum as-

tai c. p. (ibunt) ae. (intrabunt), d7t£- sumpseris fortitudines virginum, pa-
XEvdoyrai L. a Tisclidfio non cor- riter accipies et id quod de j)ortis
rectus. dye?caiyidey. L. di^FHai-
6. dicitur. Opus imperfectum in Mattli.
v7]6ev. dvEyEGo6E. L. (ut videtur)
8. XIX, 28 (Chrysostomi opp. ed. Montf.
dvavECDde. lO.Êri c. L. ae., ort VI. append. f. CXLII): similiter et
V. p. Tischdf. 11. ddvveroq c. L. propter gratias duodecim quas in per-
p. ae., ideo interrogas add. v. 12. sona duodecim virginum exponit an-
ovdoXooq c. verss. et Tischdf., ov 8ov- gehis in Pastore, si tamen placet illa
Xooq L. 18. raiq c. L., iv raiq scriptura omnibus Christianis, inve-
Tischdf. 21. avroig c. ae. (v. p. niuntur duodecim esse tribus etc. Vita
eorum) et Tischdf., avrog L. S. Genovefae c. IV. apud Bolland. 3.
XV. 23. Jy\?iCD66v iîoi], cpr^jid. Januar.: duodecim enim virgines spiri-
ita incipit ipsius codicis L. folium ter- tualcs, quasIIermasquietPastornuncu-
tium, ubi plura a tineis exesa cvanue- patus est in libro suo descripsit, ei indi-
runt. 23 —
p. 129, 8. Srj[Xcj66v viduae comites exstitcre, quae ita nomi-
jj,oi] — 'Aydnyj. Origenes Hom. XIII, nantur: Fides, Abstinentia, Patientia (1.
3 in Ezech. (Opp. HI, 404): in hbro Potentia), Magnanimitas, Simplicitas,
Pastoris, in quo angchis pocnitentiam Innoccntia, Concordia, Caritas, Disci-
docet, duodecim virgines habcnt no- plina, Castitas, Veritas ct Prudcntia.
mina sua: fides, continentia etc. po- 23 —
p. 129, 3. tgjk TtapBevGjy [rov-
testis quippe legero si vultis. dcinde rcjv —
rc3v TrapBEvcjv] c. v. (virginum
SI>\. IX. 14. 15. 129
[rovrcDv ra ovojuara noci rcov yvvaincov hceivcov rwv ra

fjLeXava ijudria ivdedvjuevcDv. "Aitove., q^rfOiv^ rcdv Ttapê-
vcDv r^d ovofxara rcdv iOxvporepcDV^ rcdv eig rag ycDviag
CraêiadDv. rj /uev TrpcDrrj Ularig, rj de devrepa 'EyKpd-
5 reia, r} de [rp]irrj JvvajLiig, fj 6e re[rdp]rrf Majcpo^vjuia.
a\ 6e erepai dvd jueOov rovrcDv OraêiOai ravra exovOi
rd 6v6j.iara ÂnX^rrfg^ \4nania^ Âyveia.^ IXaporrjg^ AXr]-
êta^ ^vveOig^ ['0]ji6voia^ 'AydTVr/. ravra rd ovojiara 6
(popcdv na) ro ovojia rov viov rov Bêov dvvrjOerai eig
10 rijv ftaOiXeiav rov Bêov eiOeXêiv. ''Anove^ cprfOi^ nai ra
6v6j.Lara rd)v yvvaiiccDv rc^v ra ijxaria jieXava exov6(S)v.
nai en rovrcDv reOOapeg eiOi dvvarcDrepai' rj TtpcDrrj
\47Ti6ria^ rj Sevrepa 'Anpaoia^ r/ Se rpirrj 'ATtei^êia^ rj de

rerdprrj 'ATrdrrj. ai de dn6Xovôi avrd>v naXovvrai ylvnrj.^
15 riovrjpia., 'AOeXyeia., 'O^vxoXia^ Wevdog^ ÂcppoCvvrj., Kara-

XaXia., MiOog. ravra rd ovojxara 6 cpop&v rov êoz
SovXog rrjv /SaOiXeiav jiev oi/êrai rov ^-eov^ eig avrrjv
de ovn eiOeXevOerai. Oi XiBôi de^ <PVP^h ^cvpie^ oi hc rov
Pvôv rjpjioOjuevoi eig rrjv oinodojxrjv riveg eioiv^ Oi juev
20 npd^roi^ (prjoiv^ oi dena oi eig rd 'êjxeXia re^êijievoi
TtpcDrrj yeved^ o\ de ei^coOiTtevre devrepa yeved dvSpc^v
dinaicDv' oi Se rpianovrajtevre npocprjrai rov 'êov nai
Stanovoi avrov' reOOapdnovra dnÔroXoi nai di-
oi be
baOnaXoi rov nrjpvyjjiarog rov viov rov êov. Aid ri
25 ovv., <pfJIÛ Kvpie., ai napêvoi nai rovrovg rovg Xi^ôvg
inebcDnav eig rrjv oinobojxrjv rov nvpyov^ dieveynaOai

dia rrjg nvXrjg^ Ovroi ydp^ cprjCi^ Tcpc^roi roLvra rd itvev-
lianim ct mulieruni illarum quae nigra jxev itpohroi yevEo. dvdpoDv 8maioDv. —
veste sunt indutac. Audi, inquit, no- Clcmens Alex. Strom. II, 9,43 p. 452:
mina virf(inum) p. (virînum harum 6 Uoijiriv 8e oLTtXGbq iiti tgjk kekoi-
vcl illarum mulierum quae nigra veste jnrj/ievGov Sêig trjv XeB,lv diKaiovg
vestitae sunt. et dixit milii: Audi oids rivag iv roig H^ve6l koli iv
nomina harum virginum) ae. (harum 'lovSaioig ov jnovov Ttpb rr/g rov
virginum et harum mulierum quae Kvpiov 7tapov6iag, dXXa koci itpo
nigro vcstitae crant. et dixit mihi: v6/.iov Kara rrjv itpog êov Evape-
Audi nomina hai-um virginum) om. drrjdiv, a)g "A/SeX, wg Na)£, a)g ei rig
,
L. propter homoeotelcuton. Erspog SiKaiog. 20. dsKa. L. i'.

^
Sim. IX, XV. 11. l/idria c. verss., 21. ElKodiTtEvrE c. L. {ke') v. p., quin-
ovo/iara L. non cmcndatus ab editori- dccim ac. 22. rpiaKovrartEvrE. L,
bus. \2.rE66apEg.lj.8'. 1^ — 22.oIXe'. 23. rE66apdKovra. 1j. /x'.
HlLGENFELD, NoV. TesTAM. EXTRA CANONEM. III. Q

130 HERMAE FA8T0K
jjLara icpopeGav nat oXcog aTT dWrfXcDv ovn aTtEOrrjGav^

ovre rd Ttvevpara diro rcDv dvB^pcDitcDv^ ovre oi dv^pGDitoi
djro rwv TtvevparoDv^ dXXa Ttapefxeivav rd nvevfxara
avroig jjiexpi tfjg KOijurjoecDg avrcdv. noii ei p.r} ravra rd
TtvevfjLara fxer avrd)v i6xy]nei6\av\ o\yroi\ ov[k d]v ev- 5
XprfOroi yeyoveiOav rfj oiKodojurj rov itvpyov rovrov.

XVI. "Eri jioi^ cprjpii^ nvpie^ drjXcDOov. Ti^ cprjoiv^
eTtt^r/retg^ îd ri^ (pT^fî-, Kvpie^ oi Xi^ôi ^[k] rov f3\y\ôv

dve/]r/6av Kat eig rfjv oiKodojurjv rov Ttvpyov ereB^rjGav^
TtecpoprjKoreg rd nvevpara ravra^ ÂvdyKrjv^ cprjoiv.^ eixov lo
di vdarog dvaf^rjvai^ iva 8yGD07toirjB^d}Oiv' ovk ijdvvavro yap

dXXcDg eiOeXêiv eig rijv fiaOiXeiav rov Bêov., ei prj rrjv
veKpcDOiv dite^êvro rfjg ^cDrjg avrcdv. eXafiov ovv koli ovroi
01 KeKOiprjpevoi rrjv Ocppayida rov viov rov Bêov' jtpiv
ydp^ (prjoi^ cpopeOai rov dv^^pcDTtov ro ovopa rov \yiov rov] 15
^£0z), veKpog iotiv' orav de XafSrj rrjv Ocppayida^ ano-

ti^êrai rrjv veKpcDOiv Kai dvaXap/Savei rrjv ^cDrjv. fj
Oq^payig ovv ro vdcDp eOriv' eig ro v8cDp ovv KarafSai-

vovOi veKpoi KOii dvapaivovOi ^cDvreg. KdKeivoig ovv
i.Krjpvx^tJ fj Ocppayig avrrj koli ixpyj6avro avrf/^ iva 20
eiOeX^^cDOiv eig rrjv f3aOiXeiav rov Bêov. Aia ri^ <PVI^h

Kvpie^ Kai 01reOOapdKOvra Xiôi per avrd>v dvef3rjOav
hi rov ^vôv^ rj6rj iOxtjKoreg rfjv Ocppayida^ "Ori^ (prjoiv^
ovroi 01 djtoOroXoi koli oi diddOKaXoi 01 Krjpvâvreg rb
Sim. IX, XV. 6. yeyovEidav c. ed. nai ndXiy ^wvzEg dviftr/daVj ixeivoi
pr.,yeyovadi L. et Tischdf. 8e ol TrpoKEHoijxij/iiivot vEupoi xa-
XVI. 9. rov Ttvpyov c. verss., tif3f/dav, _^^vT£g 8e dvif5r/dav. 8td
om. L. 15. 16. rov [viov rov] rovrcjv ovv ic^cooTton^^rjdav nal irti-
ÊOv c. verss. ct cd. pr., rov ^cov L. yvcodav rb ovo/.ia tov vlov rov êov.
et Tischdf. 22. tE66apdHOvra. L. îd rovro Ka\ dvvavifSrjdav jner' av-
jii'. 23 — p. 131, 14. ovroi, cpr/div — r^v xal 6vvr}p/.iodav eig rrjv oIho8o-
— ravrr/v ovk eIxov. Clemens Alex. jir/v rov Tcvpyov nai dXarojir/roi 6vv-
1. 1. §. 44. pergit: (pr/6i youv rovg GOKo8ojurjBr/6av. iv 8LHaLo6vv^ inoi-
a7to6r6Xovg nai 8i8a6HdXovg rovg jLiijBr/âv Ka\ ev jnydX?;/ dyvEux,
KrjpvB,avrag ro ovojia rov vlov rov jiovov 81 rijv dcppaylSa ravrt/v ovh
ÊOV Koa Koijxi/îvrag rfj 8vvdjiEL i'6xov. VI, 6, 46 p. 764: naX^g
Ka\ ry 7ti6rEL Ki/pvâi roig rtpoHE- Eipi/raL ro) Uoijiivi Karif5r/6av ovv
noij.ir/jiiyoig. Elra imqîpEi Kai avrol avrS>v (1. jiet' avrSav) eig rb v8oop'
E8ooKav avroig tr/v 6cppayi8a tov dXX' ovtol jihv S,S)vrEg Karif3?/6av
nr/pvyjiarog. Katif5r/6av ox)v jiEt' av- koll ^wvrsg dvifij/6av iHEtvoi 8e ol ,
ra)v sig rb v8cjp koll ndXLv dvifit/- TtpoHEHOijii/jiivoL vEKpol HarifSr/day,

6av. dXX' ovroL ^(S?^r£s Karif3?/6av ^GDvrEg 8s dvif5?/6av.
8IM. IX, 15 — 17. 131
oyo/Lia Tov vlov rov êov^ HOijurjêvreg iv dvvajuei nai

niorei rov viov rov êov iHrjpvt,av nai roig xeHOijur/-
/levoig^ Hoi avro\ edcDicav avroig rrjv Ocppayida rov nrf-
pvy/uarog. 7carefii](jav ovv jier avrdiv eig ro vdcop jtai
5 TrdXiv dveptjOav. [d\X ovroi ^wvreg 7care/3rj6av icai TtaXiv
^covreg dve/SrjOav' ineivoi 6e oz TrpoHeHOijutj/xevoi venpoi

xare/SrjOav^ 8,cDvreg de dvef3r]6av\ did rovrcov ovv i^coo-
TTOirfSrjOav nai iTteyvGoOav ro ovojua rov viov rov êov.
6id rovro 7ca\ OvvavefSrfOav /ler avTd>v nai Ovvrjppio-
10 o^rjOav eig rrjv oijcodojurjv rov Ttvpyov 7cai aXarojxrjroi
OvvGDHoSojirJBrjOav' iv dinaioOvvrj ydp iiioijArjB^rjOav nai
iv /leydXrj dyveia^ /iovov de rrjv Ocppayida ravrrjv ovn
eixov. exeig ovv jcai rrjv rovrcov iTtiXvOiv.
XVII. "Exco., vvv ovv^ Hvpie^ Ttepi
<PVMh ^vpie.
15 rd)v opecDv jxoi drjXcoOov' 6id ri dXXai nai dXXai
eio\v ai iSeai nai itoiHiXai-j "Anove^ (prjoi' ra oprj
ravra rd dcodeHa cpvXai eiOiv ai naroiHOvOai oXov
rov 7C00/U0V. inrjpvx^Tj ovv eig ravrag 6 viog rov
êov dia rc^v dTtoOroXcov. îd ri Se TtoiniXa^ ycoci
20 aXXrj 7cai dXXrj idea iori rd oprj^ drjXcoOov /loi^ nvpie.
Anove^ q^rjoiv' ai dcode^ca cpvXoci avrai ai naroiHOvOai
oXov rov 7c6ojuov ScodeHa e^-vrj eioi. TtoimXa de eiOi
rff cppovrjOei holi rcp voi' oia ovv eideg rd oprj Ttoi-
xiXa^ roiavrai eiOi holi rovrcov rcDv i^vc^v ai TtounXiai

25 rov voog 7ca\ rj cppovrjOig. drjXcoOco de Ooi holi evog
knaOrov rrjv itpaîv. Ilpc^rov^ cprjjxi^ Hvpie^ rovro drj-
XgdOov^ Sia ri ovrcD TtoiniXa ovra rd oprj^ eig rrjv oino-

Soprjv orav ireB^rjOav oi Xi^ôi avrcdv^ jjcia xpoa iyevovro^
XapTtpoi^ CDg 7ca\ oi in rov ^vôv dva/SefirjHoreg Xiôi^
30 Ori., cprjoi^ ndvra rd rd v7to rov ovpavov naroi-
e^vrj
Hovvra., d^covOavra hocl niOrevOavra in\ rcp ovojiari
inXrj^rjOav rov [viov rov~\ Bêov. Xaôvreg ovv rrjv Ocppa-
yida piav cppovrjOiv eOxov hocl eva vovv^ holi /xia niOrig
Sim. IX, XYI. 5 —

7. uiicinis in- verss. , x^v i^-y^v post rov roog L.
clusa c. Clem. Al. et verss., om. L. 32. rov [viov rov] êov c. verss. et
propter homoeoteleuton. ed. pr. rov êov L. et Tischdf.
XVII. 24. rovrojv x^v i^vobv c.
132 HKRMAE PASTOR
avrc^v iyevBTO noa fxia dyaTrrj^ ra TTvev/uara rcjv

noLi
TTapêvcDv fjLera rov ovofiaro^ ecpopeOav' dia rovro 7)

oinodofjirj rov Jtvpyov juia xPôc iyevero, Xa/jLitpa chg 6
ffXiog. juera de ro eiOeXBêiv avrovg ijri ro avro nai ye-
veO^âi "ev Oc^jua riveg i^ avrcdv ijuiavav eavrovg nai iê- b
/SXjj^-ijOav ix rov yevovg rcov SinaicDv nai TtdXiv iyevovro

oioi TTporepov rjOav^ fxaXXov Se x^^poveg. XVIII. Ucdgy
cprjjjLi., nvpie., iyevovro x^^P^veg^ Bêov iTreyvconoregy
'O juTj yivcoOncDv, cprjOi., ^-eov nai Ttovrjpevojuevog exei
noXaOiv riva rrjg êov ijnyvovg
Tcovrjpiag avrov.^ 6 de 10
ovn eri oqêiXei novrfpeveOâi.^ dXX' dyaÔTTOieiv. iav ovv

oqêiXcDv dyaBÔTTOieiv Tcovrjpevrjrai^ ov Sonei nXeiova tto-
vrjpiav Ttoieiv napd rov jxrf yivcDOnovra rov B-eov^ dtd
rovro 01 jxi) iyvcDn\_o\reg êov nat Ttovrjpevojuevoz nenpi-
juevoi eioiv eig ^^dvarov^ 01 de rov ^êov iyvcDnoreg nai ra 15
jxeyaXeia avrov ecopanoreg nai itovrjpevojuevoi diOOcdg

noXaO^rjOovrai nai dito^âvovvrai eig rov aiwva. ovrcDg
ovv na^âpiO^rjOerai fj innXrjOia rov êov. (hg 6e eideg
in rov Ttvpyov rovg XiBôvg [pi7tr]ojuevovg nai 7tapa8edo-
juevovg roig TtvevjiaOi roig novrjpoig nai ineiêv in^Xrj- 20
êvrag^ nai [avrol inf3Xrj^rjOovrat., nai\ eOrai "ev Oc^jua
rd>v neycaBâpptevGDv^ Sonep nai 6 nvpyog iyevero wg i^

evog Xiôv yeyovwg jierd ro naâpiO^^rjvai avrov' ovrcDg
eOrai nai rov êov jierd ro naBâpiOBîjvai
rj iiinXrjOia
avrrjv na\ dnofSXrj^rjvai rovg novrjpovg nai vnonpirag 25
nai f3XaOq)rjjiovg nat Siipvxovg nai novrjpevojievovg noi-

niXaig novrjpiaig. jxerd ro rovrovg dnofiXrj^^rjvai eOrai rj
innXrjOia rov B-eov ev Ocdjxa^ jiia cppovrjOig^ eig vovg,
jxia niorig^ jxia dydnrj. noci rore 6 viog rov êov dyaX-
Xidoerai nai evcppav^rjOerai iv avroig dneiXrjcpcog rov 3o
Xaov avrov na^âpov. MeydXcDg^ cprjjxi., nvpie., nai iv-

d6i;cDg ndvra exet.
.
>im. IX,
Sim. XVII. 3. XafXTtfiOL c. oVe/Acjy a;Ka:So;roi£7?' c. ae. (quom bene
verss. et Tischdf., Xa).ntp6<^ L.
, 5. agere decet) v. p., ed. pr., Tischdf., 6
^B, avr&v c. verss., od. pr. et Tischdf., cpiXa)y ayav L. 21. nncinis inchisa c.
IB,QD L. 7. i.iaXKov de c. ed. pr. et p. (ot ipsi enim abiicientur, eorum au-
Tischdf., f.idXXov rj L. tem), om. L. v. ao. propter homoooto-
XVIII. 8. êuv (cf. soquentia) c. p. leuton. 22. 32. 00671 ep yeyovc^î. cf. —
(I)ominum v. ae.), XpidTov L. 12. quae ad c. IX p. 127, 1—4. notata sunt.
SUl. IX, 17 — 20. 133
Êtj^ cp?jj[ii^ Kvpie^ rc^v opECDv evog hia6rov dr/AcoOov

ôi rrjy Svvajiuv 7ia\ rag 7rpat,eig^ iva ndOa ipvxt] tte-
TTOi^vla Itt) rov jcvpiov dnov6a6a Soi^dor/ ro jneya iiah
âvfAaOrov )ia\ evdotyOv ovojua avrov. "Aicove.) cprjO^ rc^v

5 opecov rrfv TtoiniXiav na) rc^v dcDSena i^vc^v. XIX. ejc
rov TTpcmov opovg rov jueXavog oi ni6rev6avreg roiovroi

eiOtv' aTToOrdrai na\ ftXdocprjjxoi eig rov nvpiov na\ npoSorai
rd>v SovXcov rov êov. rovroig de jxeravoia ovn e6ri^ Bâvarog
Se eOri^ na\ Sid rovro na\ jxeXaveg ei6i' nai ydp ro yevog
10 avr(2>v dvojiov i6riv. in de rov devrepov opovg rov ipiXov
o\ ni6rev6avreg roiovroi ei6iv' vnonpira\ 7ca\ didd6naXoi
novrjpiag. nai ovroi ovv roig nporepoig ojxoioi ei6i^ jirf
exovreg napnov Sinaio6vvfjg' d)g ydp rb opog avrcDv dnap-

nov^ ovrcD 7ca\ ol dvB^pconoi oi roiovroi ovojia jier exov6iv^
15 dno Se rrjg ni^recog icevoi ei6i^ na\ ovSe\g iv avroig nap-
nog dXrjêiag. rovroig ovv jieravoia jceirai^ idv raxv
/xeravo7J6co6iv^ iav Se f3paSvvcD6i .^
jxerd rd)v nporepcDv
e6rai 6 âvarog avrc^v. îa ri., q^rjjii^ nvpie^ rovroig
jLierdvoid i6ri^ roig Se npcorepoig ovn e6ri^ napd ri ydp
20 ai avrai ai npaêig avrd)v ei6i. îa rovro., (pfj6i^ rov-
roig jxerdvoia ovn i/3Xa6(prfjxrj6av rbv nvpiov
)ceirai., ori
avrc^v^ ovSe iyevovro npoSorai rcov SovXcdv rov 3^£0z),
Std Se rrjv ini^vjiiav rov Xrfjjijxarog vnejcpi^r]6av., jcai
iSiSaêv enaOrog nara rag iniB^vjxiag rd>v dv^pcDncDv rmv
25 dpapravovrcDv. aXXa ri6ov6i Sijcrjv riva' neirai Se av-
roig peravoia Sia ro jxrj yeve6Bâi avrovg l3Xa6<prjjiovg
jxrjSe npoSbrag. XX. in Se rov bpovg rov rpirov rov
exovrog dnavBâg na\ rpifSoXovg oi ni6rev6avreg roiovroi
Sim. IX, XVIII. 1. ante StjA.oj66v proditores. nominis christiani, se-

et
jiioi L. repctit KvpiE, sed cf. p. ae. cunda gcns ctiam hic hacretici, tertia
XIX. 10. iI)lXov (cf. c. I j). 113, gens autem liic iam non dubii et
2) c. V., vrprfA.ov L. ae. , sed divites sunt et negotiis
B,rjpov p. rixosi,
19. TtpootEpoig c. vcrss., npcoroig L
occupati; quarta gens dubii (illic ho- :
20. xai avtal c. verss., xai avxai L. noris cupidi), quinta gens sapientiae
24. yiata c. verss., om. L. suae confidentcs et superbi (illic: ne-
—
XIX XX. (luodccim gentes i)er gotiis huius seculi occupati), sexta
montcs rcpracscntatac quodam modo gens rixosi et maledici (illic: divitcs),
resi)ondcnt illis duodccim generibus septima gens fideles simpliccs et inno-
pocnitcntiac Sim. YIII (cf. ({uac ad centcs (illic: divitiis pcrditi), octava
Sim. YIII, 1. p. loo, 27 sq. notavimus). gens ApostoH et doctores verbi di-
prima^gens sunt etiam hic npostatae
134 HERMAE PASTOR
eidt' riveg i^ avrc^v oi /uev nXovOioi^ oi 6e Ttpayjuaretaig

TtoWaig ifAitecpvpfxevoi. oi jxev rpi/3oXoi ei6iv oi 7tXov6ioi^
al Se anav^âi oi iv raig 7rpay/j.areiatg raig TtoXXaig ijx-
necpvpfievoi. ovroi [ovv oi iv nXei6ratg xai TtoiniXaig

npayjxareiaig ijxnenXeyfievoi ov\ noXXc^vrai roig dovXoig 5
rov B-eov^ aXX dnonXavSvrai nviyofxevoi vno rc^v npct-

êcDv avrcDv' oi 6e nXov6ioi dv^KoXcDg noXXc^vrai roig
dovXoig rov êov^ cpopovfievoi ptij ri airi6^c^6iv vn avrc^v.
01 roiovroi ovv 6v67i6XcA)g ei6eXev6ovrai eig rrjv pa6iXeiav
^23^4^' ''ôv Bêov. cD6nep yap iv rpifSoXoig yvfivoig no6i nepi- lo
nareiv dv6KoXov i6riv^ ovrco koli roig roiovroig 6v6koX6v
i6riv eig rrjv pa6iXeiav rov B-eov ei6eXêiv. dXXa rovroig
nd6i fxeravoia i6ri^ raxivrj de^ iv 6 roig nporepoig
Xpovoig ovK eipyoL6avro^ vvv dvadpcxficD6iv iv raig fffxe-
paig KOii ayaBôv ri noir}6cD6i^ koli 8,rj6ovrai rd) Beco. i5
iav de inifxeivcD6i raig npdê6iv avrcDv, napado^jJ6ov-
rai raig yvvaiîv iKeivaig^ airiveg avrovg BâvarcD6ov6iv.
XXI. i7i de rov rerdprov opovg rov exovrog ôrdvag
noXXag^ ra fxev indvcD rcov ôravcov x^gdP^-, tôl 6e npog
raig pi8,aig ^r/pa^ riveg Se Kai dno rov fjXiov ^rfpaiv6- 20
pevai^ ni6rev6avreg roiovroi ei6iv' 01 pev diipvxoi^ 01
01
6e rov Kvpiov exovreg ini rd xs/At/, ini rrjv KapSiav 6e

fxrj 'exovreg. 6id rovro rd êfxeXia avrc^v ^rjpd i6ri koli
6vvafxiv rd prjfxara avrcdv fwva 8,c^6i^

fxrj exovra^ koi
ra 6e epya avrc^v veKpd i6ri. 01 roiovroi [ovre ^cd6iv 95
vini (illic: fideles cum quibusdam que rebus, non adiungunt se) p. (hi
maculis) ,nona gens diaconi mali et ergo qui plurimis variisque rebus im-
fidei desertores (illic: fideles sine ope- pliciti sunt, non se adiungunt) ae.
ribus legis), decima gens episcopi boni (qui habcnt multas soUicitudines, non
(ilHc: maxima fidelium pars), unde- sequntur), ovtol HoXX£>yTai L., ubi
cim,a gens martyres et confessores editores sohim ov deesse animadver-
confessores), duodecima gens in-
(illic: terunt. 8. jmj ti ahidS&diy vti
fantium similes (illic: martyi-es). si tcr- avT&v (ne quid poscatur ab illis)
c. v.
tiam visionem comparamus, hic omnia p. (ne aliquid poscatur) ae. (ne quid-
copiosiora et accuratiora reperimus. quam e divitiis suis perdant), /a/ ti
XX. 1, Tivlq ^B, aihaiv (cf. ao.) alTia^&6iv drt' avToov L. ab editoribus
ante ol /tev editoribus redundare vide- non emendatus. 17. yvvaiBiv c.
batur, sed vix redundat. 4. 5. ov- verss. et editoribus 7rpdB,e6iy L.
roL [ovv ol iv TrXeldTaLg na\ itoi- XXL 19. Âcjp« (cf. Sim. IX, I p.
mXatc; TtpayjiiaTeiaig ij.ntE7tXEyf.iev 01 113, 4. 5.), ^/l(w/j«g L. 20. Bijpd {d.\.
ox)\ HoAXcîyTai c. v. (hi ergo qui \.), Bt^pdgh. 25— p. 135, 1. uncinis
phirimis obhgati sunt ncgotiis variis- inchisa c. verss. et cd. pr., o"m. L.
SIM. IX, 20 — 23. 135
ovre] re^vrjJcaOiv. ojiioioi ovv eio) roig diipvxoig' noci yap

o\ Siipvxoi ovre P.rjpoi eiOiv ovre x^Gopoi' ovre yap 8,mOiv
ovre re^vrpcaOiv. Sojrep yap avrd)v ai f3oravai rjXiov
iSovOai iiir/pdv^rjOav^ ovrco jca\ oi diipvxoi^ orav ^Xiipiv
5 aHOvOcDOi ^ îd rr)v deiXiav avrd)v eidcoXoXarpovOi uai
ro ovofjia iTtaiOxvvovrar rov nvpiov avrd)v. oi roiovroi
ovv \ovre ^cÔiv] ovre reB^vrjjcaOiv. dXXd xai ovroi \pv-
vavrai ^r\v\ lav raxv fjLeravorjOGDOiv^ [iav de jur/ juera-
vorjocoOiv]^ rjSrj Ttapadedo juevai eioi raig yvvaiB,i raig
10 aTtoqêpojievaig rrjv 8,cDrjv avrwv. XXII. ix de rov
bpovg rov TTejxTtrov rov exovrog ftoravag x^^P^Q ^^^'^
rpaxeog ovrog oi TtiOrevOavreg roiovroi eiOi' niOroi jiev^
SvOjuaSêig de 7cai avBâdeig jcai eavroig dpeOjcovreg^ B-e-
Xovreg Ttavra yivcoOjceiv^ xai ovdev oXcog yivdoxovOi.

i^ dia rrjv avSâdetav avrc^v ravrrjv djreOrrj a;r' avrcov fj
OvveOig^ nai eiofjXBêv eig avrovg dcppoOvvrj jxcopa. ijcai-

vovOi Se eavrovg (hg OvveOiv exovrag xai êXovOiv iê-
XodidaO?caXoi eivai^ dcppoveg ovreg. 6id ravrrjv ovv rrjv
viprjXoq)poOvvrjv noXXoi ixevcoB^rjOav vipovvreg eavrovg'
20 jieya yap daijxov\iov iOr]iv \rj av^d8ei\a \jca\ rj nevrj
TteTToi^rjOig]' ijc rovrcov ovv ttoXXoi dTtefiXrj^rjOav^ riveg
de jierevorjOav nai iniOrevOav jcai v7reraB,av eavrovg
\roi]g exovOi Ovv\eOiv^ yvovreg rrjv] eavrcov dcppoOvvrjv.
nai roig Xomoig 6e roig roiovroig jceirai jierdvoia' ovjc
25 iyevovro yap jtovrjpoi^ jiaXXov de \pGDpoi jcai dovveroi.
ovroi ovv iav] jxeravorjOcoOi^ 8,rjOoi^rai rc^ S^£g3, idv de
jxrj peravorjOcoOi.) jcaroinrjOovOi j.iera rd>v yvvaincdv rcdv
TrovrjpevojjLevoDv eig avrovg. XXII I. oi de ijc rov \opovg
rov] ejcrov rov exovrog OxtOjuag jieydXag nai jxijcpdg jcai
Sim. IX, XXI. 7. ovr8 8,Qh6iv c. p. (item) ae. (et fiducia in semet ipso),
versR. et ed. pr., om. L. 7. 8. {6v- haec in L. evanucmnt. 23. [yvov-
vavrai îjv] c. p. (possint vivere) ae. reg tr/v] c. vcrss., haec in L. evanue-
(poterunt vivere), om. L. 8. 9. [iav runt, inLyvovTeq rr/V ed. pr. 25. 26.
8e /ATf fiEtavo^dGDdiv] c. ae. (sin poe- [j2Gopoi nai ddvvtrof ovroi ovv iav]
nitentiam non egerint) v. (sin minus) c. v. (insipientes potius ct stulti. hi
p. (sin vero iam), om. L. ergo si) ae. (prout amcntes fucrunt
XXII. 20. 21. [Koi 7] Htvij 7iE- ct aberravcruiit. ot hi quoquc simul
TcoL^tj6iii\ c. V. (et confidentia inanis) atque), novrjpo L.
136 HERMAE PASTOR
iv raig ^xiOjuaig /Sordvag juejuapa/u/uevag 7n6r£v6avreg

roiovroi eiOiv' oi /lev rag rag /xinpag exovreg
6xi(^/JiOLg
ovroi eiOiv oi nar dXXrfXGDv exovreg^ nai aTto rc^v xara-

XaXic^v eavrc^v /xe/xapa/x/jLevoi eioiv iv rfj niorei' dXXd
/ierev6[fj6av] en rovrcDv noXXoi. xai oi Xoittoi de /lera- b
vor/Oov6iv^brav dxovOcDOl /xov rdg ivroXdg' /xixpai ydp

avrcDv eioiv ai naraXaXiai^ nai raxv /xeravor/OovOiv. 6t
de /xeydXag exovreg OxK^/xdg^ ovroi Ttapd/xovoi eiOi raig
naraXaXiaig avrcdv na\ /ivf]Oinanoi yivovrai /jLrfviwvreg
dXX\r]Xoig\ ovroi ovv dTto rov Ttvpyov direppiq^riOav lo
nai djredoni/xaO^rjOav rrjg oinodo/irjg avrov. oi roiov-

roi ovv dvOnoXcog ^rfOovrai. ei 6 ^êog nai 6 nvpiog
i]/jiwv o TtavrcDv nvpievoDv nai excDv 7tdor]g rfjg nri-
OecDg avrov rrjv iB,ovOiav ov /ivf]Oinanei rdig iô/ioXo-
yov/ievoig rag d/iapriaig av[rcdv], dXX' iXecDg yiverat^ 15
dv^pcDTtog q}âprog S)v nai 7tXr]pr]g d/jLapricDv dv^^pcDTtcp

Jnc.iv, 12. /ivrjOinanei c^g dvva/ievog dTtoXeOai fj OcoOat avrov^ XeycD
d[e v\/ji[iv^ 6] dyyeXog rrjg /xeravoiag., oOoi ravrr]v exere
rr]v odpeOiv^ aitoêOê avrr]v nai /xeravofjOare^ noti 6
nvpiog iaOerai rd 7tp6rep[a d/xaprr]/jLara\^ idv
v/ic^v 20
naâpiOf]re eavrovg dTto rovrov roij dai/ioviov' ei de ////,

7tapa6o^r]Oe0^ê avrcp eig ^dvarov. XXIV. in de roij
e/3S6/io[v opovg^ iv cp /Sordvai] x^^P^^^ [nai] iXapai^ nai
bXov ro opog ev^-rjvoijv^ nai 7tdv yevog nrf]vcdv noa rd
Ttereiva roij ovpavoi) ive/iovro rdg f3or[dvag iv rovrcD 25
rcp] bpei^ nai ai [/3or]dvai dg ive/xovro /xdXXov ev^âXeig

iyivovro^ 01 7tiOrevOavreg roiovroi eiOi' 7tdvrore d^tXoi
[nai d]nanoi [nai /xandpioi i]yivovro^ /if]8ev nar dXXfj-
Xgdv 'exovreg^ dXXd ndvrore dyaXXicD/ievoi i^ti roig 6ov-
Xoig roij êoij nai ivdedv/ievoi [ro] 7tvev/xa [rb dyiov 30
Sim. IX, XXIII. 1. f.iEf.Lapaix).LEva<i XXIV. 28. {nai jiLahapioi] c. L.

(cf. qnac ad Vis. III, 11 p. 27, 21 110- (ubi haec fere evanuernnt ) ae.,
tata sunt), jLL£jj.apad/.L£rag L. 4. /le- om. v. p. 30 — p. 137, 1. [t6] Tryeviiia

jiiapajiL/.i£roi £l6iv iv rfj 7ti6re.i c. v. [ro ayiov rovrc^v rGjy 7ta]pÊVGov c.
(iu fidc ]anp,uent) p. (niarcidi sunt in p. ae. (om. rovrGov)^ spiritum virginum
fide) ae. (marcescere facit fidem eorum), harum v., uncinis inclusa in L. eva-
jiEj.iGDpaji£voi ei6iv iv r^ Ttldrei L. ab nucrunt, rb ayiov om. ed. pr.
cditoribus non correctus.
8IM. IX, 23 — -26. 137
rovTODv TCDv TrojpBevGDv noa TtdvTOTe aTrXdyxyov exovTeg

ini TtdvTa avBpcoTrov, nai hi tcov noncDv avTc^v navTi
'
_ Sir. AA, Ij.
^ j
j
dvBpcoTTCD ixopTjyrjaav dvoveidiaTCDg nai adiaTa^crcDg. [o xli, 22.
ovv\ nvpiog idcDv Tr/v aTrXoTJjTa avTCDv nai naaav rjTTio-

5 Ti]Ta tTTXrjBvvev avrovg iv roig nonoig rd)v xezpcSr
avrdiv nai ixapircDaev avrovg iv ndarj 7rpdB,ei avrc^v.
XeycD de vjuiv roig roiovroig ovaiv iyd) 6 dyyeXog rfjg
jLieravolag' diajueivare roiovroi^ 7cai ovn iâXeicp^riaerai
\to a]7repjLia vjuc^v ecog aicDvog' idonij.iaae ydp vjidg 6
10 nvpiog na\ iveypaipev vjxdg eig rbv dpi^juov rov r]jie-
repov^ na\ oXov ro anepjia vjxcdv 7caroinrjaei jxera rov

viov rov êov' in ydp rov nrevjxarog avrov iXd/3ere.
XXV. in 6e rov opovg rov oydoov., ov rjaav ai noWai

nrjyai, nai ndaa nvpiov inoriêro in rcDv
rj nriaig rov
15 nrjycDv^ 01 niarevaavreg roiovroi elaiv' dnoaroXoi nai
diSdajcaXoi 01 nr]pv^,avreg eig bXov rbv noajuov nai oi
diddtyavreg aejuvc^g noii dyvcog rbv Xoyov rov nvpiov^
nai jur]dev bXcDg voacpiadjjcevoi eig ini^vjiiav novr/pav^
dXXd ndvrore iv dinaioavvrj nai dXrf^êia nopevêvreg^
'20 uaSchg nai napeXaôv rb nvevjia rb dyiov. rcov toiovtgdv
ovv ndpodog jbierd rc^v dyyeXcDv iariv.
7] XXVI. in
de Tov bpovg rov ivdrov rov iprfjucidovg rov [ra] epnera
nai ^r/pia iv avrcp exovrog rd diacpêipovra rovg av^pcD
novg 01 niarevaavreg roiovroi eiaiv' oi jiev rovg aniXovg
25 exovreg dtdnovoi eiai nanc^g dianovr/aavreg nai diapna-
aavreg XVP^^ ^^'^ opcpavc^v rrjv ^cDr/v nai eavroig nepi-
noirjadjxevoi in rfjg dianoviag rjg iXaôv dianovr/a[avreg]'
idv ovv inijxeivcDai rfj avrfj ini^vjuia^ dne^âvov ^ nai
ov6ejiia avroig iXnig 8,cDrjg' idv de imarpezf^cDai nai
30 dyvcDg reXeicDacDai rrjv dianoviav avrcov^ dvvrjaovrai
Sffjaai. 01 6e iipcDpianoreg^ ovroi 01 dpvr/aajuevoi eiai jcoa
jur] iniarpeipavreg ini rbv nvpiov eavrc^v., dXXd x^P^^-
êvreg 7cai yevopevoi ipr/jucDdeig., jir/ noXXcDjuevoi roig
dovXoig rov Bêov., dXXd jxovdôvreg dnoXXvovai rag
8im. IX, XXIV. 12. nvtvi.iarog XXVI. ^

23. avxG^. cd. pr. et
c. vcrss. et editoril)iis, 67rei.>/iaros L. Tischdf. avro).
138 HERMAE PASTOR
kavrcSv ilmxocg. yap a/jiTreXog iv (ppay/j,(p rivi nara-

(hg
Xeiq^êiOa djueXeiag rvyxdvovOa naracpêiperai nai vno

r^v poravdbv nai r(p XP^'^^ dypia yiverai^
ipr(fiovrai
nai ovneri evxp^^yrog i6r[t\ r(p êOTtorrj eavrrjg^ ovrco
nai 01 roiovroi dv^^pcDTroi eavrovg drreyvd^naOi na\ yi- 5
vovrai dxp^c^roi r(p nvpi(p eavrcdv dypicoB-evreg. rovroig

ovv juerdvoia yiverai^ idv JjLtj in napdiag evpe^^(^6iv
rf pvrj fjievoi' iav 6e in napdiag evpe^fj ijpvri/uevog rig^ ovn
oida ei Svvarai 8,rj6ai. nai rovro ovn eig ravrag rag
fjfxepag XeycD^ iva rig dpvrjodfMvog jueravoiav XafSrj' lo
ddvvarov ydp iori OcD^rjvai rov fieXXovra vvv dpveiOâi

rov nvpiov eavrov' dXX ineivoig roig naXai rjpvrifjieôig
donei neiOâi juerdvoia. ei rig ovv jjLeXXei jueravoeiv.^ ra-
Xiyog yeveOB^CD npiv rbv nvpyov dTroreXeO^fjvai' ei de
jujj^ vTto r(^v yvvain(^v naracpâprjOerai eig âvarov. noci 15
01 noXo/Soi., ovroi doXwi eiOi na\ itardXaXoi' nai ra

^rjpia d eideg eig ro [evarov^ opog ovroi eiOiv. GDOTtep
ydp rd ^^rjpia diacpêipei r(p eavr(Dv zg3 rov dvB^pcDTrov
nai diroXXvei^ ovrcD nai r(3v roiovrcDv dv^^pcDTrcDv ra
pr/juara S[ia~\(p^êipei rov dv^pcDTrov nai dnoXXvei. ovroi 20
ovv noXopoi eiOiv dno rfjg niorecDg avr(Dv 6ia rrjv
npdîv rjv exovOiv iv eavroig' riveg 6e juererôrjOav nai
iOcDB^rjOav. nai 01 Xoinoi oi roiovroi ovreg 6vvavrai Ocd-
^fjvai^ idv jueravorjocDOiv' idv 6e jif] jieravorjOcDOiv^
fierd r(S)v yvvain(Dv ijteivcDv cbv rrjv 6vvajuiv exovOiv 95
dnoBavovvrai. XXVII. in 6e rov bpovg rov 6endrov.,

ov fjOav 6ev6pa Onendôvra npbf3ar[d\ riva^ 01 niOrevov-
reg roiovroi eioiv' iniononoi (piXbt,evoi^ oiriveg f]6ecDg
eig rovg oinovg eavr(S)v ndvrore fjne6et,avro rovg 6ovXovg
rov Bêov drep vnonpiOecDg. 01 6e iniononoi ndvrore rovg 30
vOreprjpevovg nat rdg x^P^S t^V 6ianovia eavr(^v d6ia-
Sim. IX, XXVI. 6 — 8. rovroi? esse videtur. \^. diaq^ÊipeL. li. 6ia-
ovv — i^pvTfjiiEvoL. cliscrimen aliquod cp^sipovdL, sed iam corr. dLacpêipn.
iiitersimplicem negatioiiem et blas- 25. jLi^ra c. verss., dô L.
pheiuiam intercedens etiam Epistula XXVII. 28. InioHonoL (plX6B,evoi
eceh^siarum Lu^dun. et Vienn. sipud c. p. ae., iTtidHonoL nal cpiA6B.eyoi L.,
Eusebium IIK. V, 1, 25 ag^novit. 10. ed. pr. et Tischdt'., ejnscopi id cst i)rae-
Adfiy. L. XdfioL, sed e Xdftij corrcctum sides ccclesiarum v.
SIM. IX, 26 — 28. 139
XeiTrroDg ayvc^g dvearpd(pr/aav Ttdvrore.

i6H87raaav na\
ovroi ovv Ttdvreg aHeTraa^TJaovrat vtto rov nvpiov 6ia-
iravrog. o\ ovv ravra ipyaadfxevoi evdoF.oi eiai Ttapa rcp
5fo3, Ha\ jjSrf 6 roirog avrwv juerd rcov dyyeXcDv iariv^
5 idv iTTijLieivcDatv reXovg Xeirovpyovvreg r(p Hvpico.
ecog
XXVIII. in 6e rov opovg rov evdendrov^ ov rjaav devdpa
Hap7td>v dXXoig Ha\ dXXoig HapTtoig HeHoa/xrjjiera^
TrXrjpT]^
ol Ttiarevaavreg roiovroi eiaiV oi Ttaôvreg vitep rov

ovojiarog rov viov rov "êov^ 6i holi Ttpo^^vfiGDg eTta^-ov
10 i^ oXrjg rrjg napdiag nai TtapedcDHav rdg ipvxag avrd>v.

zlid ri ovv^ (pVhh ^^vpie., Ttdvra juev rd 6ev8pa napjtovg
exsi, riveg de i^ avr(2>v Hapitoi eveiSearepoi eiaiv^ Anove^
cprjaiv' oaoi Ttorh eitaôv did ro ovojua rov Hvpiov^ ev-
Sot,oi eiai Ttapd rcp êcp, Ha\ itdvrcDv rovrcDv ai djxapriai
15 dcprjpe^rjaav^ ori ertaôv 6id ro ovojxa rov viov rov
êov. did ri Se oi Hapjtoi avrc^v TtoiniXoi eiaiv^ riveg de
VTtepexovreg^ dnove. "Oaoi^ cprjaiv^ in iôvaiav dx^îvTeg
it,rjrda^rjaav holi ovh rjpvrjaavro^ dXJi eita^ôv Ttpo^vjxcDg^
ovroi jxdXXov ivdoôrepoi eiai itapd rcp Hvpicp^ rovrcov
20 6 7iap7t6g iariv 6 vjtepexcDv' Saoi de deiXoi holi iv di-
6rayjx(p iyevovro hoci iXoyiaavro iv raig napdiatg avr(Dv^

Ttorepov dpvrjaovrai rj bjioXoyrjaovai^ nai eita^-ov., rov-
rcDv 01 HapTto\ iXdrrovg eiaiv^ ori dvefSrj iiti rrjv napdiav
avrcdv rj ftovXrj avrrj' Ttovrjpd ydp rj f3ovXrj avrrj iva
25 dovXog Hvpiov idiov dpvrjarjrai. ftXeitere ovv vjieig oi
ravra fiovXevojievoi^ jjLijnore rj fiovXrj avrrj diajieirrf ev

raig napdiatg vjucov^ Ha\ dnoâveiaê r(^ B-e^. vjxeig de
01 Ttaaxovreg evenev rov ovojiarog doB,\d8,eiv^ ocpeiXere
rov êov^ ori dB,iovg vjiag rjyrjaaro 6 êbg iva rovrov
30 ro ovojxa f3aard8,rjre^ nai jtdaai vjx(^v ai djxapriai ta-
Sim. IX, XXVIII. 12. evEtdsdTe- fragmentum IV (in Kouthii reliquiis

poi c. V. (pulcriores) p. (item) ae. sacris ed. II. Vol. I. p. 124) : 8vo yap
(bonos), drjdedrEpoi L. ab editoribus dvradrr/ ra acpadiv af.iaprr]îdfc>)v
non emendatus. 13. rov xvpiov c. TtapExo/Êva, 7td5og did Xptdrbv koll
V. ]). (cius ae.), om. L. 14. 15. nai ftdnrid/ia. Tertvdlian. de pudicitia c.
TcdvroDv rovroov aldfxapriai dqiirf- 22, Apologct. c. 48, Scorp. c. Gnosti-
pi^Tjdav (cf. 1. 30 praeter ea cos c. 6.
sq.). 27. aTtoSaveldBê. L. dTto-
<l'uic iam monui (apostol. Vatcr p. Bâvrjfiê. —
ra5 Bedj c. verss., iv rS)
159 not. 1) cf. etiam Melitonis Sardic. êw L. Tischdf.
140 HEllMAE PASTOlt
B^c^6iv. [ovKOvv jjidWov juajia^piêrs eavrovg' aXXa doKSire

epyov jueya TteTtoirjHevai^ iav rig vfjic^v dia rov Bêov
naB^rj. 8,GDr]vuvpiog x^P^^^t^^^ 'ôcl ov voei\re\ ai
vfiiv b
yap ajuapriai v/ucdv xare/3dpTj6av, xai ei jirj TTeTtov^-are
eveuev rov ovojxarog nvpiov^ 6id rdg djuapriag vjxcdv 5
reB^vrjxeire [dv vjxetg] rcp ^êcp. ravra vjiiv Xeyco roig 6i6rd-
8,ov(ji TCepi dpvjJ6ecDg r) bjuoXoyrfOeaig' bjuoXoyeire ori nvpiov
exere^ jur/jtore dpvovjievoi 7ta\_pa'\do^-\rf6e(j^-e'\ eig deCjucDrrf-
ptov. ei rd e^vrj rovg dovXovg avrcdv KoXd8,ovOiv iav ^
rig dpvrfCrirai rov Kvptov eavrov^ ri doKeire 7toirf6et o lo
Kvpiog vjicdv^ 6g [exei] Ttavrcov rtjv iôvoiav ^ dpare rag

/3ovXdg ravrag drto rc^v KapdtcDv vjuc^v^ iva diajtavrog
3,r]6r}re rcp ^êcd. XXIX. iK de rov opovg rov dcode-
Kdrov rov XevKOv oi 7ti6rev6avreg roiovroi ei6iv' chg
vrjjtia (Specprf ei6iv^ oig ovbejuia Kama avaftaivei ejti rrfv 15
Kapdiav^ ovde [eyvco^âv ri i6ri Ttovrjpia^ dXXd Ttavrore
iv vrfTtiorrjri diejueivav. oi roiovroi ovv ddi6raKrcDg Ka-
roiKOv6iv iv rfj fâ6iXeiqL rov "ê^pv^ ori\ iv ovbevi Ttpdy-
juari ijiiavav rag ivroXag rov êov^ dXXd jxerd vrfTtio-
rrjrog diejueivav 7ta6ag rag rijuepag rfjg 8,CDrjg avrc^v iv 20

Mt. XVIII, frj avrfj (ppovrj6et. 0601 ovv diajueveire^ cpr]6i^ Koci l^ê^^^ê
chg ra ftpecpri., Kaîiav jurj exovreg^ ndvrcDv rcDv npoei-
prjjuevcDv ivdoB,6repoi e6e6^ê' jtdvra ydp rd f3pecprj
evdoB,a i6ri Ttapd rcp ^-ecp koli itpc^ra nap avrcp.
jianapioi ovv vjueig^ 0601 dv dprjre dcp eavrc^v rfjv no- 25
vrjpiav^ ivSv6rj6^ê Se rrjv dKaniav. npc^roi ndvrcDv 8,rj-
6e6^ê rcp B-ec^.
Mera avrbv rdg napafioXdg rci>v

rb 6vvreXe6ai
opecDv XeycD avrcp Kvpie^ vvv juoi SrjXcD6ov nepi rcdv
Xi^^cDv rcdv rjpjuevcDv ijt rov neSiov koli eig rrjv oino- 30
Soprjv reBêijievcDv dvri rc^v XiBcDv rcDv rjpjievcDv [t';r]
rov nvpyov koi rcbv 6rpoyyvXcDv rcDv reêvrcDv eig rrjv

oiKoSojurjv KOii rcDv eri 6rpoyyvXcDv bvrcDv. XXX. "Aitove^
Sim. IX, XXVIII. G. [av viîFlg] iam ]^rima mnnus suporscri}isit v/ncov.
in L. cvanuerunt, TtdyvGjg si")atio vix 17. 18. 7(ixTon{ov6Lv c. L. p., fortasso
sufliccrc nionuit Tischdf. 11. t;/<d5K ni\Toim'}6ot^6iv c. v. 22. ndvTojr c.
c. ae. (vol)is v. p.), rf/iia)v L., scil verss., xtx) ndvTmv L.
SIM. IX, 28 — 30. 141
g)i]6i, nai mp\ tovtgdv TtavTCDv. o\ XiBôi o\ hi tov \7Tedi\ov
Tjpjuivot nai TEBêifxivoi eig ttjv oinoSojur/v tov Ttvpyov

dvTi tg3k dTro/Se^XrjjuevGDv ai piâi eioi tov opovg tov
XevHOv TovTov. ovv oi 7ti6Tev6avTeg in Tov opovg
irrei
5 Tov Xevjiov TtdvTeg dnanoi evpe^r]6av.^ ineXevOev 6 nvpiog

Tov TTvpyov TOVTOvg in tcdv î^cdv tov opovg tovtov
fiXrj^rjvai eig TTfv oinodojurfv Tov TtvpyoV eyvcD ydp^
OTi idv d7teX^GD6iv eig ttjv oinodofxrfv tov Ttvpyov oi
XiSoi ovToi^ SiajuevovOi XajuTtpoi., nai ovSezg avTc^v jue-
10 Xaviaer. e[i\ de ita de caeteris montibus adiecisset, necesse
habuisset rursus visitare eam turrim atque purgare. hi
autem omnes candidi inventi sunt, qui crediderunt et qui
credituri sunt; ex eodem enim genere sunt. felix lioc
genus, quia innocuum est. audi nunc et de illis rotundis
15 hipidibus et splendidis. et hi omnes de candido monte
sunt. audi autem: quare rotundi sunt reperti. quia di-
vitiae suae illos pusilhun a veritate obscuraverunt atque

obfuscaverunt, sed a Deo nunquam recesserunt, nec ullum
verbum malum processit de ore eorum, sed omnis aequi-
20 tas, virtas et veritas. horum ergo mentem quum vidisset
Dominus, quod boni nati essent et possint boni esse,
iussit opes eorum circumcidi, non perpetuum tolli, ut in
possint boni aUquid facere de eo quod eis rehctum est,
IX, XXX. 6. rwv fjiâ)v c.

Sira. abscondiderunt se ex structura ae.
V. p., a radice ae., om. L. 10. ei 18. sed a Deo nunquam recesserunt
di. reliqua desunt in codice L., re- c. v. p. (non pro nunquam), sed Do-
stitui e versione vulgata correcta se- minum non deserebant ae. 20. vi-
eundum palat. et aeth. — necesse c. disset c. v. ae., sciret p. 21. 22.
p. ae., non necesse v. 12. quod boni nati
inventi circumcidi — c. p.;
c. p.,iuvenes v. 13. ex eodem quod possent iusti fieri, quia beati
enim genere sunt c. v. ae. (idem genus erant e natura ipsorum, iussit eos
8unt); ex corde enim credunt p. 14. removeri ab opibus suis ae.: et posse
nunc c. V. ae., inquit p. 1.5. et hi (posset Vat.) eos veritati favere, iussit
c. p. ae. , hi v. — candido c. p., hoc bonos quoque permanere et (bonos —
candido v., om. audi autem
ae. 1(3. — et om. Vat.) opes eorum circumcidi
reperti c. Vat., p. (audi vero, quare vulg. 22. non in perpetuum toUi
rotundi sunt reperti) audi autem om.,
; c. p. ae. (nec tamen prorsus removeri),
in fine add. causa est vulg. et dixi ; non enim voluit (voluit om, Vat.) in
ei: quapropter rotundi inventi sunt? totum illas (eorum Vat.) tolii vulg.
et dixit mihi: audi. ae. 16 18. — 23. possint Vat. p., possent v.
c. —
quia —
obfuscaverunt c. v. (Vat. om. de eo quod relictum cst c. v., de
eis
quia) p. (om. a veritate; obturbaverunt reliquias (1. reliquiis) de caetero p., ex
pro obscur. et obfusc); etenim valde reliquiis suis, quae relictae essent ae.
142 HERMAE PASTOR
et vivent Deo, quoniam de genere bono sunt. ideo ergo

pusillum circumcisi sunt et positi in structuram turris
huius. XXXI. caeteri vero lapides rotundi, qui non-
dum apti erant ad structuram turris, necdum enim ac-
ceperant sigillum, ideo repositi locum suum,
sunt in 5
quia valde rotundi sunt. oportet autem circumcidi hoc

secuhim ab illis et vanitates opum suarum, et tunc con-
venient in regno Dei. necesse est enim eos intrare in
regnum Dei; hoc enim genus innocuum benedixit Do-
minus. ex hoc ergo genere non intercidet quisquam; 10
etenim hcet quis eorum temptatus a nequissimo diabolo
ahquid dehquerit, cito recurret ad Dominum suum. fehces
vos iudico, ego nuntius poenitentiae, quicunque innocentes
slxix/u.' quoniam pars vestra bona est et hono-
estis sicut infantes,
rata apud Deum. dico autem omnibus vobis, quicunque 15

sigillum hoc fihi Dei recepistis: Simphcitatem habete,
neque offensarum memores estote, neque in mahtia per-
manete. deponite ergo memoriam offensarum et amari-
tudinum vestrarum, et in uno spiritu efficiemini. ihas
autem malas scissuras remediate ac toHite a vobis, ut si 20
16 — 20.
simplicitatem habete tollite a vobis. —
Antiochus Hom. XCIV
p. 1176: xaXov idTiv Kparsiv rr/v oLTtXoxrjxa nai xrjv dxaxiav nai elvai
GJg xa v7}Tiia xa
ytvaodnovxa xrjv Ttovrjpiav xr/v aTtoXXvovdav xr]v âoyv
fiT]
xa)v nai jnr/ eivai jnvrjdindnovg /.irjxe Ttapavojuovg (1. j^rjds

av^pGOTtcjv ,
Ttapajiovovg) r^ nania, aXX dito^^kdâi xdg naniag na\ xdg novrjpiag nai
xdg Ttmpiag xdg napavojiovg (1. napajiovovg) nal yeridBai ev Ttvevjua nai
xd dxVJiaxa (1. dxidjiaxa) xd Ttovrjpd dvaxphpai.
Sim. IX, XXX. 1. vivent c. v., c. v. ae. (futur.), recurrit p. — Do-

viverent p. ae. — Deo c. v. p., Domino minum c. Vat. p. ae., Deum add. v.
ae. — quoniam c. Dei c. p. ae. om. v.
Vat. p. ae., et ipsi 16.17. filii ,
add. V. offensarum c. v. (cf. ae.), offensorum

—
XXXI. 3 6. c. p. (1. 5 et ideo) p. 18. 19. deponite efficiemini c. —
et ae. caeteri vero, qui adhuc ro- p. (ubi et ante amaritudinum om.),
,
tundi pcrmanserunt, neque apti reae. (relinquite ergo vindictae studium
perti sunt in eam structuram (acti et amarum peccatum, et estote in
sunt in ea structura Vat.), quia non- uno spiritu) cf. Ant., neque in me-
dum acceperunt sigillum, repositi sunt moria offensarum amaritudines in
in (in om. Vat.) loco suo; valde uniuscuiusque spiritu fiant v. 19.
enim rotundi reperti sunt vulg. 7. 20. illas autem —
a vobis c. p. (cf. ae.
ab illis c. v, , illorum p. — suarum et Ant.),sed his maUs scissuris re-
c. V. ae., suaque manu prima p. 9. media procurate atque tollite illas a
innocuum
—
c. v. ae. (simpHci), om. p. vobis v. 20 —
p. 143, 1. ut si dominus
benedixit c. v. ae., probavit p. pecorum venerit c. Ant. p. ae., si et
JO. ex c. v. ae., et p. 12. recurret venerit om. v.
SIM. IX, 30 — 32. 143
dominus pecorum venerit gaudeat de vobis. gaudebit

autem, si omnia invenerit sana, nec ullus e vobis inter-
ciderit. si autem pecus aliquod ex talibus invenerit dis-
sipatum, vae erit pastoribus. quodsi ipsi pastores dissipati
5 fuerint, quid respondebunt ei pro pecoribus? numquid
dicent a pecoribus se vexatos? non credetur illis. incre-
dibilis pastorem pati posse a pecore; magis
enim res est,
autem pimietur propter mendacium suum. et ego sum

pastor et validissime oportet me de vobis rationem
10 reddere. XXXII. remediate ergo vos, dum adhuc
turris aedificatur. Dominus habitat in viris amantibus
142,20
p. —
p. 143, 10. ut si dominus —
rationem reddere. Antiochus Hom.
CXXII p. 1228 sq.: iva orav eX^y 6 Kvpiog r(S>v TtpoftdtGov x^PV ^'^'
avrS) HOLi ln\ xoig 7cpoftd.toiq Evq^pav^^. xa:/37/(5£rai 8e, iav Ttdvta vyiri
EvpE^fl , xai j-u) diaTrtTttGDHota tiva iB, avt&v. iav 8e EvpeB^f/ tivd eB,
avt&)v diaTCETttcDHota, ovai toig Ttoijusdtv Edtai. idv 8£ jcal avtoi oi itoi-
fiEVEg EvpE^^6iv diaTtETttGOKOtEg , ti ipov6iv tai dE^Ttoty tov Ttoijuviov; oti
aTto (1. v7to) tarv TtpoftdtcDV di£7t£6av ; ov 7ti6t£v^ri6ovtai' d7ti6tov ydp
7tpdyi.id i6tiv, ^toifXEva V7t\p (1. v7to) 7tpo(5dtGDv 7ta^£iv ti. jidXXov 8e
KoXa6B7J6ovtai Sid to tpEvdog avta)v. EidotEg ovv oti Xiav 8i avtovg a7to-
Sovvai Xoyov Sei.
p. 143, 11 sq. Antiochus Hom. XCIV p. 1176 sq. (v. ad p. 142, 16 sq.)
pergit: oTtoDg 6 Kvpiog trjg Elpr/vrjg KatoiKij^'^ iv 7td6iv , iva Kat to
Sim. IX, XXXI. 1.

(cf. coribus c. v. (in fine Vat.
de vobis quid re- :
Ant.) c. V. ae. , om.gau- spondebunt pecoribus huius), Ps.-Cypr.

p. 1. 2.
debit autem c. Ant. v. ae., om. p. Ant., aut ipsos pastores corruptos in-
2. si omnia invenerit sana c. Ant. v. venerit Dominus, quid ei respondebi-
ae., si pecora sua integra invenerit p. tur? p., si autem ipsi pastores dicunt
2. 3. nec uUus e vobis interciderit c. possessori gregis ae. 5. 6. numquid
Ant. ae., om. v. p. 3. 4. si autem dicent, a pecoribus se vexatos? c. v.
pecus ahquod ex talibus invenerit dis- (ubi ijecore) coll. Ant. Ps.-Cypr. ae.
sipatum c. v. (cf. Ant.), si autem ali- (ab ovibus se prostratos esse), num-
quam ex his dissipatam invenerit Vat., quid pastores dicturi sunt, a pecoribus
si enim aut aliqua pecora a pasto- se esse vexatos p. 6. non credetur
ribus dissipata p., om. ae. 4 —
8. illis c. v. (creditur Vat.) Ant., Ps.-Cypr.,
vae erit —
mendacium suum. Homilia non creditur ae., quod nec creditur
de aleatoribus ad calcem operum Cy- illis p. 6. 7. incredibilis enim res
priani dicit enim scriptura divina
: est c. Ant. Ps.-Cypr. v., quia incredi-
Vae erit pastoribus. quod si ipsi bile est p. ae. 7. 8. magis autem
pastores '
negligentes reperti fuerint, c. Ant. p., et magis v. 8. suum c,
quid respondebunt Domino pro peco- Ps.-Cypr. v. (cf. Ant.),om. p. — et
ribus? a pecoribus se esse vcxatos? ego c. v. ae. (ego-quoque), ego p.
non credetur illis. incredibilis res est, 9. validissime c. v. ae. (diligenter),
pastores pati posse aliquid a pecore. Altissimo p.
magis punientur propter mendacium XXXIl. 10. remediate ergo vos
suum. 4. vae erit pastoribus c. c. Vat. p. (om. ergo) ae. (sanate igi-
Ant. Ps.-Cypr. v., vae vobis, pastores tur vosmet ipsos), consulite ergo vo-.
ae., om. p. 4. 5. quodsi pro pe- — bis v.
144 HERMAE PASTOR
pacem, quoniam pacem amavit, a contentiosis vero et

perditis malitia longe abest. reddite igitur ei spiritum
integrum, sicut accepistis. nam quum fulloni dederis vesti-
mentum novum, denuo integrum recipere.
utique vis
si autem fullo scissum vestimentum tibi reddat, numquid 5
accipies illud, aut non potius irasceris et eum convitio

persequeris, haec dicens ad eum: Vestimentum tibi dedi
integrum; quare scidisti illud et inutile fecisti, ita ut
propter scissuram quam in eo fecisti in usu esse non
possit? nonne haec omnia dices fuUoni de scissura quam lo
invenisti in vestimento tuo? si igitur tu doles de vesti-
mento tuo et quereris, quod non illud integrum recipias:
quid putas Dominum tibi facturum, qui spiritum integrum
TtvEVfiavyikg yEvrjtai, 6o67tEp avro EXaftEv 6 av^pcoTtoq. iav ydp tis

HvacpEi i/.idriov naivov nai vyiE?, noii rovxo "êXei noi.d6a6âi,
dc6d^
o 6e nvaq)Evg 6xi6ag rb l/ndriov d7io8co6Ei' dpa XjjipErai avro; ovxi /nix-
XEÊrai nai vftpi6Ei XkyGov avrS) ^ljidriov 6oi vyisg Edoona did ri avro '
i6xi6ag nai TtETtoir/nag dxp7]6rov ; ei ovv ovrcog Ttspi Ijnariov XvTtEirai

rig nocL jidxErai, ori ovn ditEiXTjcpEv vyiEg ro Ijudriov, ri donovjiEv ^/.lEig
TtaÊiv vTto rov nvpiov, ro itvEVfxa XaftovrEg vyiEg, na\ rovro Xu7t7J6avr£g
nal dxpEiGo6ovrEg {dxpEiGo6avrEg), jntf iv 6EjLiv6rrfri 7toXirEv6djiEvoi ; nai eig
ovSsjiiav xpV(îy dvvarai Elvai r(5 nvpico kavrov ' rj ydp XPV^^S tov TtvEv-
jiarog vcp rjji&v narEcp^dprj.
Sim. IX, XXXII. 1. quoniam pa-

a fullone? nonne litem habebis eum
cem amavit c. p. ae., etenim
vera eo et conviciaberis ei etdices?), fullo
pax cara est v. 1. 2. a contentio- autem si tibi scissum reddat, recipies?
sis vero et perditis malitia longa abest nonne statim excandesces (excandescis
c. V. (a litigiosis vero et perditis ma- Vat.) et eum convitio persequeris di-
litie Vat.) ae. (eamque procul a sce- cens v. 7. Vestimentum c. Ant. p.
lestis removet), a viris autem iniquis ae., meum add. v. 8 10. ita ut —
preditisque (1. perditisque) malitiae —
non possit? c. p. ae. (nec proderit
reccdite p. 2. 3. reddite accepistis — iam quidquam, quia eam scidisti),
Ant.), et habebitis Dominispiri-
c. V. (cf. nunc (et Vat.) propter scissuram quam
tum, sicut accepistis, iutegrum p., nam in eo fecisti usui (in usu Vat.) esse
a Doniino accipietis Spiritum sanctum non potest v. 10. 11. nonne haec
ae. 3. 4. namquum fuUoni —rcci- — vcstimento tuo c. p. ae. (nonne
pere c. p. (ubi eum pro deniio) (Ant.), talia fuUoni,
scidit tibi vestem quia
si enim dedcris vestimentum tuam?), nonne haec omnia verba dices
fulloni
integrum, idque integrum vis denuo fulloni, et (crgo et Vat.) de -scissura
recipcre (novum item vis recipere quam in vestimento tuo fecerit? vulg.
Vat.) v., quum vestem 11
fulloni dederintp. 145, 2. si igitur — Domino —
incolumcm ct salvam et solidam, ct suo? c. v. (in nuUo usu c. Vat., nullo
dcinde vclis ab eo rcpctere vcstem usui vulg.), Ant., ae. (et quum tu sic
ae. 5 7. si— autem —
dicens ad moeres et litem habes, quia salvam
euni" c. p. (correcto voc. convitium) non reddidit tibi vestem tuam, quid
Ant. ae. (fuUo autem scissam vcstcm igitur putas facturum tibi Dominum,
tibi reddiderit, accipics illam vcstem qui salvum dedit tibi spiritum, tu
SIM. IX, 32. 33. 145
tibi dedit, et tii eum totum inutilem reddidisti , ita ut

in nullo usu esse possit domino suo? inutilis enim coepit
esse usus eius, quum sit nonne igitur
corruptus a te.
Dominus de spiritu suo propter hoc factum tuum idem

5 faciet et tradet te morti? Plane, inquam, omnibus iis,
quoscunque invenerit in memoria offensarum permanere,
idem faciet. Clementiam, inquit, eius nolite calcare, sed
potius honorificate eum, quod tam patiens est ad delicta
vestra, et non est sicut vos. agite poenitentiam; utile
10 enim id est vobis. XXXIII. haec omnia quae supra
scripta sunt, ego pastor nuntius poenitentiae ostendi et
locutussum Dei servis. si ergo credideritis et audieritis
verba mea et ambulaveritis in ipsis et correxeritis itinera
vestra, vivere poteritis. sin autem permanseritis in malitia
15 et memoria offensarum, nuUus ex huiusmodi peccatoribus
vivet Deo. haec omnia a me dicenda dicta sunt vobis.
Ait mihi ille pastor: Omnia a me interrogasti? et
dixi: Ita, domine. Quare ergo non interrogasti me, inquit,
de forma lapidum in structura repositorum, ut tibi ex-
20 plicarem quod explevimus formas? et dixi: ObUtus sum,
domine. Audi nunc ergo, inquit, et de illis. hi sunt, qui
nunc mandata mea audierunt et ex totis praecordiis
egerunt poenitentiam. quumque vidisset Dominus bonam
atque puram poenitentiam eorum, et posse eos in ea
autem eum fecisti prorsus inutilem debebat? ae., et ideo Dominus ob

domino eius?); unde si tu de vesti- boc tuum factum tradet te morti jo.
mento tristis efficeris et rixaris, quia 5 —
7. Plane, inquam idem faciet c. —
non integrum recipis, quid putas v. et dixi ei: tJtique interficiet om-
;
Dominum esse facturum, qui tibi nes, quos invenerit portantes cupi-
sjjiritum dedit integrum, et tu illud dinem ultionis, quum venerit «e.;
(ro TtvEviia) totum ita inutile fecisti, omnes enim tales puniet Dominus,
ut Domino suo in usu esse non quos invenerit in memoria delicto-
possit? pal. rum esse p. 7 — 10. Clementiam
Sim. IX, XXXII. 2. 3. inutilis — id est vobis c. v. ae., parum accu-
a te c. V. (Ant.), quia usus ipsius spi- rate p.
ritus a te inutilis esse coepit et cor- XXXIII. 12. Dei servis c. v.
ruptus p., et inutilis est apud te, quia (Pal., servis Dei vtilg.), vobis Dei servis
eum non conservasti ae. 3 5. — p., servo Domini ae. 20. qnod ex-
—
nonne igitur morti c. v. {et tradet plevimus c. Vat., p. (quos replevimus),
te morti addidi e ceteris verss.) quo- qui habent perfectionem ae., om. vulg.
modo dominus spiritus subito propter 22. mea c. Vat. p. ae., haec vulg.
hoc factum quod fecisti te interficere
HlLOENFELD, Nov. TeSTAM. EXTRA CANONEM. III. 10
146 HERMAE PASTOR
permanere, iussit priora peccata eorum deleri. hae enim

formae peccata eorum erant et exaequatae sunt, ne ap-
parerent.
[Similitudo X.]
I. Postquam perscripseram librum hunc, venit 5
nuntius ille, qui me tradiderat illi pastori, in domum, in

qua eram, et consedit supra lectum, et adstitit in dex-
tera eius ille pastor. deinde vocavit me et haec mihi
dixit: Tradidi te, inquit, et domum tuam huic pastori,
ut ab eo protegi possis. Ita, inquam, domine. Si vis ergo 10
protegi, inquit, ab omni vexatione et ab omni saevitia,

successum autem habere in omni opere bono atque verbo,
et omnem virtutem aequitatis, in mandatis iis ingredere,
quae dedit tibi, et poteris dominari omni nequitiae. custo-
dienti enim tibi mandata illa subiecta erit omnis cupiditas i5
et dulcedo huius secuH, successus vero in omni bono

negotio te sequetur. maturitatem huius et modestiam
suscipe in te et dic omnibus, in magno honore esse eum
et dignitate apud Deum et magnae potestatis eum prae-
sidem esse et potentem in officio suo. huic soH per totum 20
orbem poenitentiae potestas tributa est. potensne tibi
videtur esse? sed vos maturitatem huius et modestiam

quam in vos habet despicitis.
II. Dico ei: Interroga ipsum, domine, ex quo in
Sim. IX, XXIII. 1 — 3. hae enim for- tibi (tibi dederit Vat.)
et poteris do-
mae — apparerent c. v. minari omni neqiiitiae c. v. quae in-
(ubi eâeg^waia), ,
et ideo deleta sunt et aequata, ne appa- iunxi tibi p., in mandatis eius, quae
rerent postea. a/^T/y. |)a?., ille ipse vidit mandavi, et poteris invenire omnem
eos et correxit eos, ne apparerent ae. iustitiam ae. 16. bono c. v. ae.,
Sim. X, I. 4. [Similitudo X.] c. om. p. 17. 18. maturitatem {ttjv
v. (ubi Vat. titulum spatio relicto,
, dajiivotr/ta) huius — in te c. v. , mo-
omisit) p., om. ae,; re vera est epi- destiam et venerationem huius honora
logus. 10. Ita, inquam, domine c. p., et glorifica mansuetudinem eius
V., et dixi ei: Ita, domine ae., et ego et iustitiam ae. 21. potensue c. v.
dixi ei: Ita faciat, domine p. 12. p. (ae.), potestasne Vat. Dress. 22.
13. in omni —
aequitatis c. -y., in omni maturitatem huius et modestiam c. v.,
bono et in omni virtute veritatis p., modestiam verecundiamque eius p.,
in omni opere bono et in omni verbo mansuctudinem eius qaia reveretur
iustitiae bono ae. 14. quae dedit vos ae.
SIM. IX, 33 X, 3. 147
domo mea est, anne allquid extra ordinem lecerim, aut

in aliquo eum offenderim. Et ego, inquit, scio niliil extra
ordinem neque esse facturum. et ideo haec
fecisse te
loquor tecum, ut perseveres. bene enim bic de te apud
5 me existimavit, tu autein caeteris haec verba dices, ut
et ilU, qui egerunt aut acturi sunt poenitentiam , eadem
quae tu sentiant, et hic apud me bene de iis interpre-
tetur, et ego apud Dominum. et ego inquam: Domine,
onmi homini indico magnaha Dei; spero autem, eos
10 oinnes, qui amant ea et ante peccaverunt, his auditis
acturos esse poenitentiam, vitam recuperantes. Permane
ergo, inquit, hoc ministerio et consumma ilkid. qui-
in
cunque autem mandata huius exsequuntur, habebunt vi-
tam, et hic apud Dominum magnum honorem habebit.
15 quicunque vero huius mandata non servant, fugiunt a
vita hunc contemnunt. hic autem apud Deum
sua et
habet honorem suum. quicunque ergo contemnent eum,
et qui mandata eius non sequuntur, morti se tra-
dunt, et unusquisque eorum reus erit sanguinis sui. tibi
20 autem dico, ut servias mandatis his, et habebis remedium
priorum peccatorum tuorum. III. misi autem tibi has
virgines, ut habitent tecum. vidi enim eas affabiles tibi
esse. habebis igitur tu eas adiutrices, quo magis possis
huius mandata servare; non potest enim fieri, ut sine
25 his virginibus haec mandata serventur. video autem eas
Sim. X, II. 4. enim c. v., autem datis his c. p. ae., ut serves mandata
p. 6. aut acturi sunt c. v. ae., haec v.,sed Vat. : ut servas mandatis
male om. p. bene c. Vat. p. his.
7. 20. 21. et habebis remedium
Dress., om. v. —
de iis c. v., om. priorum peccatorum c. p. ae., tuorum
ae.
p. 8. et ante ego c. v., om. p. addidi c. v. ae. et remedium pecca- ,
10. qui amant ea c. v., om. p. ae. torum tuorum omnium habebis v.
14. et hic apud Dominum c. Vat. p. III. 21. 22. has virgines c. v.
(Deum) Dress. etiam ae., et hic et (ae.), etiam virgines has p.
, , 22. 23.
apud Dominum Cotel. — habebit c. vidi enim eas affabiles tibi esse c. v.
p., om. V. IG. hunc contemnunt c. (Vat., easvalde vulg.), vidi enim eas
p. ae. (spernunt hunc), et adversantur tibi benevolas esse p., vidi enim te
illi V. 16 — 18.
hic autem con- — ab iis custoditum et adiutum ae.
temnent eura c. p. (cuius hic Dress. 23. 24. quo magis possis huius man-
male mutavit in hinc, dedi habet pro data sorvare c. v., ut possis custodire
voc. suum), ae. (ille quidem honoratus mandata haec p., ut posses observare
est apud Dominum ,
qui autem eum mandata huius ae. 25. video c. Vat.
spemunt), om. v. 20. ut servias man- p. ae., vides vulg.
10*
148 IIERMAE PASTOR
libenter esse tecuni. sed et ego praecipiam eis, ut

omnino a domo tua non discedant. tu tantum communda
domum tuam; in munda enim domo libenter habitabunt.
mundae sunt enim atque castae et industriae et omnem
habentes gratiam apud Dominum. igitur si habuerint 5
domum tuam puram, tecum permanebunt; si autem pu-

sillum aliquid inquinationis acciderit, protinus a domo
tua recedent. hae enim virgines nullam omnino diligunt
inquinationem. dico ei: Spero me, domine, placiturum
eis, ita ut in domo mea Ubenter inhabitent semper. et lo
sicut is, cui me neque

tradidisti, nihil de me queritur, ita
illae de me querentur. ait ad pastorem illum: Video
servum Dei velle vivere et custodire haec mandata et
virgines has munda habitatione collocaturum. haec quum
dixisset, iterum pastori illi me tradidit et vocavit eas i5
virgines et dixit ad illas: Quoniam video vos Hbenter in

domo huius habitare, commendo eum vobis et domum
eius, ut a domo
non recedatis omnino. eius illae vero
virgines Hbenter haec verba audierunt.
IV. Ait deinde mihi ille angelus: ViriHter in mi- 20
nisterio omni homini indica magnaha
hoc conversare et
Domini, et habebis gratiam in hoc ministerio. quicunque
ergo in his mandatis ambulaverit, vivet et felix erit in
vita sua; quicunque vero negiexerit ea, non vivet et erit
infehx in vita sua. dic omnibus, ut non cessent, qui- 25
cunque recte facere possunt; bona opera exercere utile

est ilhs. dico autem, omnem hominem de incommodis
eripi oportere. nam et is qui eget et in quotidiana vita
Sim. X, III. 1. sed et ego c. v. c. Vat. p. (illas), om. v. ae. 16. ad

{et om. Vat.), et ego quoque ae., et illas c. Vat. p., eis v. 19. virgines
ego p. 2. tantum c. v., tantum c. p. ae., om. v.
modo p., autem ae. — communda c. v. IV. 20. ille angelus c. ae. , ille
ae., para p. 4. omnem c. p., omnes pastor p., om. v. omni c. 21. et
v., om. ae. 5. habuerint c. Vat. p. ae. p. ae., omni v. 22. Domini c. p.
(invenerint), habueris vtdg. 8. reae., Dei v., Dei Domini Vat. 23.
cedent c. v. ae., recedunt p. Vat. 24. in vita sua c. v. ae., om. p. 24.
12. de me c. p. ae. ,om. v. 13. ea c. p. ae., om. v. 25. infelix c.
servum Dei vclle vivcre et c. v. (ubi v. ae., infestus p, 28. nam et is c. p.
pro videre iam Fellus aliique viderunt (ubi his emendandum) ae. (etiam is), is
legendum esse vivere) ae. (vitam velle enim v., sed Vat. et is enim. eget c. —
servum Domini et), om. p. 15. eas v. ae., om. p. (propter sequens agit).
SIM. X, 3. 4. 149
patitur incomiiiocla, iii niagno tormento est ac necessi-

tate. quisi]uis igitur huiusmodi animam ei*ipit de neces-
sitate, magnum gaudium sibi acquiret. nam is, qui
huiusmodi vexatur inconnuodo, pari tormento cruciatur,
5 atque se torquet is, qui in vincuHs est. multi enim
propter liuiusmodi calamitates, quum eas sustinere non
possunt, mortem sibi adsciscunt. qui novit igitur calami-
tatem huiusmodi hominis et non eripit eum, magnum
peccatum admittit et fit reus sanguinis eius. facite igitur
10 bona opera, quicunque accepistis bonum a Domino, ne
dum moramini consummetur structura turris, et
facere
vos de structura reprobemini. iam aUa turris non aedi-
ficatur. propter vos enim intermissum est opus aedifica-
tionis eius. nisi igitur festinaveritis facere recte, consum-
15 mabitur turris, et excludemini.
Postquam vero locutus est mecum, surrexit de
lecto et apprehenso pastore et virginibus abiit. dixit
autem mihi, remissurum se pastorem illum et virgines
illas in domum meam. Amen.
Sim. X, IV. 3. acquiret c. p. autem p. 15. et excludemini c. p.

(cf. ae.), acquirit V. adsciscunt c.
7. ae. (ubi additur: cum bonis vestris),
p., consciscunt v., sed adcluciint, aom. v. 19. Amen c. Vat. p. (ajUT/V),
manu secunda mutatum addicimt in saecula saeculorum. Amen ae., om.
in
Vat. — qui novit igitnr c. v. (ae.), v. —
epigraphen add. Vat.: explicit
lacuna in p. 10. bonum c. p., om. liber pastoris discipuli beati pauli
V. 11 — 13. et vos — aedificatur c. Apostoli. Deo gratias.
p. ae., om. v. 13. enim c. v, ae..
ELXAI LIBRI
FRAGMENTA
COLLECTA, DIGESTA, DIIUDICATA.

Elxai propheta vel pseiKlopropheta Traiano impe-
iiiiperante propheticum conscripsit,
exstitit et libriim
quem Ossaei (Essaeorum pars), Ebionitae, Sampsaei rece-
perunt magnique aestimaverunt. Epiphanius Haer. XIX, 1
SvvjjcpB^rf de rovroig (Ossaeis) /uereTreira 6 KaXovjuevog
^HXB,ai iv xP^ôig Tpaiavov paOiXeaog fxera rr}v rov
OGjrfjpog TcapovOiav og iyevero ipevSoTtpocpr/rrfg. Ovve-
^
ypdtfâro 6e ovrog f5if5Xiov drjêv nard Ttpoq^rjreiav rj

cog nard evêov Oocpiav. cpadi de xai dXXov riva ^leâiov
eivai ddeXcpov rovrov. '^) c. 2. ovrog pev ovv dvGO 6vv-
rJTTrai rr) Ttpoeiprfpevrj aipeOei rfj rcDv 'OOOaicov xaXov-
pevrj^ rjg eri Xeiipava nai devpo vitapxî iv tfj avrfj
Naf3ariridi yfj rfj nai Ilepaia Ttpog rfj McDafiiridi'
OTtep yevog vvvi âpipaicDv naXeirai. cpavraôvrai de
dfjêv naXeiv rovrov dvvajuiv nenaXvppevrfv did ro fjX
naXeiOâi dvvapiv^ ^di 6e nenaXvppevov.'^''"') —— ecog

pev yap KcovOravriov in rov yevovg avrov rov 'HXSdi
Mapôvg rig nai Map^dva dvo ddeXcpai iv rfj avrd>v
XC8?p«: dvr\ êe^v 7t poOenvvovvro^ ori drjêv in Ojtepparog
rov Ttpoeiprjpevov 'HXât VTtrjpxov. re^vr/ne de i) Mapôvg
Ttpo oXiyov rov xpovov^ Map^dva Se eig eri devpo
vTtijpxev. cbv ndi rd nrvOpara ndi rd dXXa rov Ocoparog
fjvTtrj artecpepovro oi TteTtXavr/pevoi aiperinoi iv ineivrj
*) Epiphanius in epitome libri I. liaer. XIX (ed. Dindorf I, 352 sq.):

2vyijrp^rf 81 tovroig (Ossaei.s) /laTETtaita 6 xaXovjxeyog 'HXât, tlêvdoTtpo-
(f)i]Tyg , iv Toig xporoig Tpaiayov jneTa Tr]y rov Xpidrov napovdiay,
aTTexâvo/xtvog Ttapêviav hoi piL6a)v iyxpdreiay nai yafxeiy dvayndB,(joy
ôii aXka riva fxvpia vq^rjyovfieyog droTta. cpadl 8e rovrov nai ddeXqjov
^
VTtapxeiv, leB,aiov naXov/xevoy , nai v^repov ijti ratv KojydTayriyov rov

f.ieydXov .... Elxai fratris nomen 'leB,aiog prorsus congruit cum
Essaeorum nomine 'le66aioi apud Epiphanium Hacr. XXIX, 1. 4. 5, cf. quae
ipse monui (Zeitschr. f. wiss. Thcologie 1858 p. 139. 423) et Lipsius (Zur
Qucllcnkritik des Epiphanios, Vindobon. 1865 p. 133 sq. 148).
**) pcrversa nominis interpretatio.
154 ELXAI
rfj x^P^î ^V^^^y TTpog dXeS^6iv vo6r/jiarGDv^ ov /lijjv iv-

Tfpyovv. c. 5: OvvocTtrerai yap ovrog TtaXiv 6 'HXâi
roig jjiErd rov XpiOrov Ê/SiGovaioig^ dXXd nai roig Na8,oD-
paioig roig jjLereTteira yeyovoOi. nai nexprjvrai avrcp re66apeg
aipe6eig.) iTteidfj BêXyovrai rfj avrov TtXavrf' 'EfiicDvaiGov re
rcdv juerejteira Na^GDpaicDv^ ^066aicDv re rd)v npo avrov nai
6vv avrcD^ nai Na6apaiGDv rcdv dvGD juoi TtpodedrjXcDjievGDv.
Epitome libri I tomi II (ed. Dindorf. II, 5): 'EîGDvaioi^
7tapa7tXi]6ioi rcDv TtpoeiprjjMVGDv Krjpiv^îavd>v nai Na-
^GDpaicDv^ oig 6vvij(p^^rj nara ri fj rwv âjjLipaiGDv nai
ÊXneâiGDv aipe6tg. Haer. XXX, 3 rdxoc 6e oijiai ano
rov 6vvfjq)âi avroig (Ebionaeis) ^HXâiov rov ipevdo-
rov itapd roig âjxiprjvoig nai 'E66rjvoig
Ttpoq)rjrrjv y nai
'EXne6aiotg naXovjievoig^ d)g eneivog (pavra6iav riva Ttepi
Xpi6rov dirjyeirai nai Ttepi Ttvevjxarog dyiov. c 17 rj^rj
Se jjioi na\ dvcDrepcD TtpodedrjXcDrai^ (hg ravra jxev 'E^gdv

ovn fjdet^ jxerd naipov de oi dit avrov 6vvaq)êvreg rcp
^HXâi i6xrjôc6i jiev rov 'EîcDvog rfjv itepirojxrjv nai
ro 6d^/]arov nai rd eB-rj^ rov de 'HXâi rfjv (pavra6iav.
Epitome libri II tomi I (ed. Dindorf. II, 420): 'Eajxipaioi
01 nai ÊXne6aioi^ eri devpo rfjv Âpafîav naroinovvreg
naB^VTtep^êv rrjg venpdg BâXa66rjg neijxevrjv x^P^'^
^^'"
riveg dno ^HXâi rivog ipevdoTtpocpfjrov fjTtarrjjjievoi^ ov

hi devpo e7i rov yevovg vjtrjpx^ Mapôvg nai MapBîvrj^
yvvaineg dvo^ 7tpo6nvvovjxevai V7t6 rrjg aipe6eGDg cDg
êai^ 7tapa7tXrj6iGDg roig 'EîcDvaioig rd Ttdvra exovreg.^^
Haer. LIII, 1. 2ajxipaioi riveg ev rfj Uepaia, 7tepi cbv
fjdrj iv raig dXXaig aipe6e6iv inejxvjj^^^rjjxev^ rcBv drj nai
'EXne6aiGDv naXovjxevcDv aipe6ig rig vnapxEt iv rfj He-
paia ovrcD naXovjxevrj x^P^-) Ttepav rfjg dXvnrjg fjroi
venpdg naXovpevrjg ^âXd66rjg^ iv rfj McDa/Siridt x^P^
nep\ rov x^^J^^ppovv Âpvcov na\ ineneiva^ iv rfj 'Irovpaia
Joannes Damasc. de haeresibus (LHI, apiid Coteler. ecclesiae graecae

*)
monum. I, 294): 2aj.tipaioi nal 'ExadaJoi, hi devpo rijv 'Apaftiav^ Maroi-
Kovyteg na^vTtEpÊv rrjg renpag âXd667]g XEijiievTfv' o7rtvEg aTcb EXB,a
rivog ipEvdoTtpoqjTJTov r/Ttarr/jnEvoi, ov hi nal devpo ix rijg dvyyevFiag
imr/pxEv Mapôvg nai Map^tva, yvvaiHEg TtpodKvvovjtievai ojg êai, icapa-
7tXr}6icog r&v 'E/3icovaiGov ra ndvra i^lôiTf
FRAGMENTA. 155
xa) NafiaTiridi^ G)g Ka\ rjSrf juoi noXkajaq Ttepi rovrGov

dedriXGDrai. ovroi yap avxovOi rov ^HXBâi avrcov eivai
diSdajcaAov^ ert Se xa} eig devpo rov yevovg avrov
VTTapxovOag Svo yvvahcag TrpoOxvvovjievag^ G)g B-edg dfjêv^
na) ro eivai avrdg hi Oitepiiarog r]v\oyrjjuievov. xexprfvrat

de rrj fSiftXcp ravrr/ nai 'Oooaiot 7cai 'EîcDvaioi nai
NaOapaiot^ chg 7ia\ r/dr/ TtoXXdicig eirrov. cpvOet Se ovroi
o) âjutlâlot IB, avrfjg op/xc^vrat^ ovre Xpt6rtavo\ virap-
xovreg ovre 'lovSaiot ovre "EXXr/veg^ dXXd jue6ov d7rXd>g
vTtdpxovreg ovSev eiot. cpaOi Se noii dXXo fitpXiov exeiv
'Ieâ\ Xeyojuevov dSeXcpov rov ^HXâi. —— vitepaTto-
^vr/OnovOt Se rcdv in yevovg rov 'HXSat nai ev jiev rd>
Xpovcp rovrcp dnr/noetv ort re^^vr/nev r/ /uta yvvr/ r/ Map-
ôvg naXovjuevr/^ ejieive Se nai r/ vvv Mapâva^ ei jxr/
7ca\ avrr/ re^vr/nev. ei' Ttore Se eB,oSov eixov at rotavrai

Ttoi âSiôvOat^ OvveTtojxevot oi bxXot avrcov rov xoz}i^
rd)v 7toSd)v Xajxftavovreg^ iaOecDg evenev Sfjêv^ nai rov

oieXov rwv TtrvOjiarcov chOavrcDg^ jxeyaXcDg eji7tai8,o/xevoi
ixpcDvro iv cpvXanrr/piotg re jcat Tteptditrotg. TtdOa ydp
TtXavr/ eOxe Ttpcdrov rf/v rvq^XcDOiv^ ertetra rrjv nevocpcDviav,
pervulgata igitur erat Elxai prophetae prophetici-
que Hbri quem conscripsit auctoritas apud Ossaeos, Ebio-
nitas et Sampsaeos. unde si quis librum in catholicas
ecclesias attuKt, nova secta prodire videbatur. itaque
Origenes in Ps. LXXXII (apud Eusebium HE. VI, 38):
iXr/Xvê rtg ini rov Ttapovrog jxeya cppovc^v ijtt rcp Sv-
vaOSat dêov na\ dOefSeOrdrr/g^ na-
7tpeO/3evetv yvcDjxr/g
Xovpevr/g 'EXneOaircdv^ vecDOrt ijtiOtajxevr/g ratg in-
nXr/Oiatg. etiam Origenes qui dicitur Philosophum. IX,
13 p. 292: naXovpevog^ oinc^v iv Â7ta-
AXyctfttaSr/g rtg
peiqt rfjg ^vpiag^ yopyorepov eavrbv nai evcpveOrepov
iv jcv/Seiaig npivag rov KaXXiOrov^ i^tfjXê rfj 'PcDpr/
cpepGDv pif^Xov rtva^ cpdoncDv ravrr/v d^to 2r/pcdv rfjg
Ilapîag TtapetXr/cpevat rtvd dvSpa Sinatov 'HXxocOai\
r/v TtapeSoDne rtvt Xeyojxevcp 2of3tai\ XPVM^'^^^^^^^^'^
v7to dyyeXov nrX. Theodoretus haer. fab. II, 7: o\ Se
EXneOaiot, en rivog 'EXiceOalt rf/g aipeOecDg dpB,avrog rf/v
156 ELXAI
TrpoOr/yopiav Xapovreg^ in diacpopcDv aipeêoov juvBôvg

ipaviodjuevoi^ tr)v ohieiav Cvvre^êiKaOi TrXdvrjv. ——
Hard ravrrjg rfjg alpeOecog ^flpiyevrjg Cvveypajpev dXrj^c^g.
OvvenporrjOe de avrf/v '^Xxi/Siadrjg^ i^, 'ATtajxeiag rfjg 2v-
piag opjuGDjuevog.
Elcesaitarum sectam diu perseverasse testatur Mu-
hammedi ben Is'haq en-Nidem Uber Fihrist anno 987 —
988 p. Chr. conscriptus, a Chwolsohnio *) ita versus:
„Die Mogtasilah (die sich Waschenden). Diese Leute
sind zahlreich in den Sumpfdistricten (zwischen der
arabischen Wiiste, dem Euphrat und dem Tigris) und
sie sind eben die Ssabier der Siimpfe. Sie behaupten,
dass man sich oft waschen und sie waschen auch
miisse,
alles, was sie essen. Ihr Oberhaupt wird el-'Hasai'h**)
genannt; er ist derjenige, welcher ihre Confession gestiftet
hat. Er behauptet: es gebe zwei Reihen von Wesen,
eine mannhche und eine weibhche; die Gemiisekrauter
gehoren zum mannhchen Geschlecht, der Mistel aber,
dessen Wurzeln die Baume seien, zum weibhchen. Sie
haben abgeschmackte Lehrmeinungen welche nur als ,
Mahrchen gelten konnen. Er (el-'Hasai'h) hatte einen

Schiiler Namens Schimun.***) Friiher stimmten sie hin-
sichtlich der beiden Urprincipien mit den Manichaern
iiberein; spater aber gingen ihre beiderseitigen Confes-
sionen auseinander. Auch giebt es unter ihnen noch bis
heutzutage solche, welche die Sterne verehren.
Eine andere Nachricht iiber die Ssabier der Sumpfe,
*) Die Ssabier und der Ssabismus, Vol. II. Petropoli 1856, p. 543 sq.
cf. etiam Fliigelii versionem (Mani, seine Lehre und seine Scliriften etc.
Lips. 1862.) p. 133 sq.
**) ^-wwvil- Chwolsohn 1. 1. I. p. 806 suspicatur: >swwwitl- Methodius
in convivio (VIII, 10) 'EXHEdaioq, secundum Cotelerium (1. 1. I, 775). 'EAôf^Îog

vel 'EXHE6aiog. eô quidem (Zeitschr. fiir wissensch. Theologie 1858. II. p. 419)
suspicatus sum, 'H^,x<^(^(^t significare incantatorem ("i^""''?^), sed iam cognovi no-
men esse proprium. conferre iuvat viculum Elcesi, 'EXxedei in Gahlaea situm,
ubi prophetam Naumum natum esse retulerunt Hieronymus (Comm. in Naum
pracfat., Opp. VI, 535) et Pseudo-Epiphanius de vitis prophetarum c. 18.
***) Simeon, fortasse ôftiat in Philosophumenis mcmoratus, quem equi-
dem (1. 1.), praeeunte A. Ritscheho (Entstehung der altkathoh Kirche ed. II
p. 208) interpretatus sum: iurantem, va;:;.
FKAGMENTA. 157
Diese Leute bekennen sich zu den Glaubenslehren dei*

alten Xabathiier, indem sie die Sterne verehren und Bilder
und Gotzen haben. Sie bilden die grosse Masse der
Ssabier, genannt Harraniter. Andere aber sagen, dass sie
von diesen iui Ganzen und Einzelnen verschieden seien."
Elxai ipsum Ubrum propheticum conscripsisse retuht
Epiphanius Haer. XIX, 1 (v. s. p. 153) SrfBêv xara Ttpocpr/-
Tsiav rj (hg nara evêov 6oq)iav. sed si ipse conscripsit,
traditum sibi finxit. Origenes 1. 1. de Elcesaitis haec retulit:
xa\ ftipXov riva qêpovGiv XeyovOiv iS ovpavov xara-
rjv
TteTTrGDnevai/^) accuratius Origenes qui dicitur Philosophum.

IX, 13 p. 292 de Alcibiade Apameensi: eTrrjXê rf/^PGojjLrf
cpepcDv ftipXov riva^ gyaOxGDv ravrrjv drro ^rjpcov rfjg
Tlapîag^'''^) TrapeiXtjcpevai riva dvdpa dinaiov 'HXxa6ai\
rjv TrapeSGDxe rivi XeyofievG) ôfSiai^ Xy077yU<a^rz(T3^£z(Ta:r
v7to dyyeXov^ ov rb vipog 6xoivGDv ehio6ire66dpGDv ^ o

yiverai juiXia ivevrjxovrae^^ ro de TtXdrog avrov 6xoivGDv
re66apGDv^ nai dito cdjuov eig d)fiov 6xoivGDv eB,^ ra de
ixvTf rd)v Ttodc^v avrov iTti jurjxog ^xoivgdv rpiwv rjjAôvg^
d yiverai piXta dexare66apa^ rb de jtXdrog 6xoivov evbg
i^jui6ovg^ ro de vipog rjjut^xoiviov. eivai 6e 6vv avrc^ nai
rd juerpa nard rdTtpoeiprfjieva eivai Xeyei' %ai
B^rjXeiav^ r/g
rbv jiev dp6eva vtov eivai rov ^-eov., rrjv de B^rjXeiav
xaXei6ât dyiov Ttvevjxa.'^'^'^) Epiphanius Haer. XIX, 1:
(pavra6iGD6r] Se riva GDg SrjB-ev aitoxaXvipeGDg 7tapei6q)epei.
c. 4: eira de Siaypacpei Xpi6rov riva eivai dvvajxiv^ ov
xa\ rd jierpa 6rjjiaivei, eixo6ire66dpGDv juev 6xoivGDv rb
jxfJKog., (hg juiXiGDv ivevrjxovrae^^ rb de TtXdrog 6xoivGDv
£^, jxiXiGDv eixo6ire66apGDv^ xai rb Ttdxog bjioicDg repa-
revojxevog xai rovg Ttodag xai rd dXXa jxv^ôXoyrjjiara.
*) ita fere Theodoretus 1. 1. de Elcesaeis: Kai (iiftXov de riva dvvre-

ÊixaCjiy, Tfv ix xgov ovpav&v ecpadav TtETtrooHEvai.
**) Cliwolsohn (1. 1. I p. 114) et editores Gottino-enses recte verterunt:
ex oppido Seris Parthiao. ibi librum se recepisse finxit Klxai. de hac urbe
cf. Ammian. Marcellin. XXIII, 6. Ptolem. I, 11, 1. 4. 17, 5. VI, 13, G. 16, 8.
VIII, 24, 8.
***) Phil. X, 29, p. 331: Erepoi de rLveg cog Haivov ri TtapEiddyovreg in
Ttadwr alpedecov ipavt6djj.Evoi B,evr]v ftiftXov dnevddavreg 'HXxadat rivog
iTtovojiaôjiievT^v xrA.
158 ELXAI
eivat de noci ro ayiov nvEVfia^ nai avro B^r/Xetav^ o/jloiov
rdt XpiOrcd dvSpidvrog dinrjv vTtep ve<peXr]v jiai dva

jue6ov Svo SpecDv eOrog. Haer. XXX, 3: rdâ de oijuai
dTto rov 6vvfjq)^rai avroig (Ebionaeis) 'HXâiov rov ipevdo-
TT pocpTJrrjv ^ rov napd roig âjjiiprjvoig nai ^KXneCaioig
naXovfievoig^ wg ineivog (pavra6iav riva nepi Xpi6rov
dirjyeirai nai nepi nvevfiarog dyiov. c. 17: rov Se
'HXâi rrjv (pavra6iav .^
S6re vojuiêiv juev rov Xpi6rov
eivai ri dvdpoeineXov enrvncojua doparov dv^^pconoig^ pi-
XioDv evevrjnovrae^ ro jifjnog^ dfj^êv ^xoivcov eino6ire6-
^dpcDv^ ro de nXarog 6xoivcDv e^, jxiXiaDv eino6ire66apcDv^
ro ndxog de nard perpr(6iv dXXrjv rivd' dvrinpv be
avrov 'e6rdvai nai ro dyiov nvevjxa ev eiSei ^rjXeiag
dopdrcDg^ noci ro avro rov avrov perpov^ noci no^êv^
q)r]6iv^ eyvcDv rd jierpa^ eneidrf^ (pi]6iv^ eiSov dno rc^v
opecDv ori ai necpaXai ecp^âvov avrcDv^ nai ro jxerpov

rov opovg narapa^^cDv eyvcDv Xpi6rov re nai rov ayiov
nvevparog rd perpa. De Sampsaeis Haer. LIH, 1 Xpi6rov :
de ovojuari ojxoXoyov6i^ nri6jia avrov fjyovpevoi nai dei

nore cpaivopevov. nai npG)rov jxev nenXa6âi avrov ev
rc^ Âddp.) indve6âi de avrov ro 6d)pa rov Âddjx noii
ndXiv ivdve6âi^ ore ôvXerai. naXei6^âi de avrov Xpi6r6v^
noLi eivai rb dyiov nvevpa dSeXcprjv avrov^ ^rjXvncp 6xtj-
pari vnapxov6av^ ivevrjnovrae^ piXicDv ro vipog end6rov

avrc^v exov^ o re Xpi6rog ncti ro nvevpa ro dyiov^ noci ro
nXarog eino6ire66apcDv noa noXXa XrfpaDdr] erepa.
^
habemus libri exordium, qui tertio Traiani anno

conscriptus Joannem baptistam quodam modo imitabatur.
exstititetiam Elxai nrjpv66GDv fidnri6pa jieravoiag eig
dcpe6iv dpapric^v (Ev. Marc. I, 4). poenitentuun praedi-
cavit cum repetito baptismo iunctam, Pbilosophum. IX,
13 292 (v. s. p. 157) ita pergitur: ravra reparoXoycDv
p.
vopiêi rapd66eiv rovg jioDpovg^ XeyoDv Xoyov roijrov'
evrjyyeXi^Bâi roig dvBpcDnoig naivrjv d(pe6tv djiapric^v
|r£z*) Tpoiiavov f3a6iXeiag rpircD. 7cai /3dnri6pa bpi8,ei
*) cod. et edd. iitL

FRAGMENTA. 159
o xoLi avTO ditjyijoojuai^ q)d6KGDv rovg iv Ttdcrj doeXyeia

xa\ ixia6ficp nai dvojj.r]/j,a(jiv ijicpvpEVTag^ ei xai TTiOTog
eiTf^ iTtiOTpeipavTa nai Trjg xaTanovOavTa xa\
pifSXov
TTiOTevCavTa opiêi paTtTiOpaTi XapjSaveiv acpeOiv dpap-
Tid)v, Origenes ipse iii Ps. LXXXII (]. 1.) pergit: xai
Tov dxijHOOTa ixeivr/g (sc. Tijg /3i/3Xov) xai 7Ti(jTev6avTa
dcpeOiv XfjipeOBai tc^v dpapTrjpaTGOv^ dXXrjv dcpeOiv
nap rjv XpiOTog ^lr/Oovg d(pr}xe, Theodoretus ]. 1.: rav-
rrfg (sc. rrjg îfiXov) rov dxrjxoora dcpeOiv rc^v dpaprid)v
XapfSdveiv nap XpiOrbg ibGOprjOaro.
rjv 6
accuratius Pliilosoplium. IX, 15 p. 294 sq.: ro pev

ovv pdTtriOpa roig vn av[rcDv d7rarGDju\evoig^^) ovTGog
TTapadiSGoOi^ roiade XeyGov roig dTtaTGopevoig'
Ei rig ovv^ rexva^ iTtXr/OiaOev oicpdr/Ttore 8,GD(p r)
dppevi rj ddeXcpfj r) B^vyarpi r) ipoixevOev rj ijtopvevOe

xa\ êXei dgjeOiv XafSeiv rcdv dpaprid>v ^ dqj ov dv
dxovOrj rrjg fSifSXov ravrrfg^ ftaTtriodo^cD ix devrepov iv
ovopari rov peyaXov xa\ vijjiorov Bêov xa\ iv ovopari
viov avrov rov peyaXov âOiXeGDg xai xa^âpiodrcD xa\
dyvevodrGD xai ijtipaprvprjOaO^GD eavrcp rovg eTtra
pdprvpag yeypappevovg iv rfj /Si/^XcD ravrr/,, rbv ovpavov
xai ro vbcDp xai rd Ttvevpara ra dyia xa\ rovg dyyeXovg
rfjg TtpoOevx^g Kai ro eXaiov xai ro dXag xa\ rfjv yrjv.
ravra rd âvpaOia pvOrrfpia rov 'HXxaOai\ rd
djtopprjra xai peydXa d TtapadidcDOi roig dîoig pa^rj-
raig' oigovx dpxeirai 6 dvopog^ dXX i7t\ dvo xa\ rpidfv
paprvpGDv ivO<ppayi8,ei rd kavrov xaxd^ TtdXiv ovrcDg
XeycDv
TlaXiv XeycD^ d) juotxo\ xa\ poixaXideg xai ipevdo-
idv êXrjre irtiOrpejpai iva dqje^cDOiv^''"^') vpiv
Ttpocprjrai,,
a\ apapriaij xa\ vpiv eiprjvr/ xa\ pepog perd rc^v di-

xaicDv.! dcp ov ovv dv dxovOr/re rfjg f3il3Xov ravrr/g xa\
PartriO^rjre ix devrepov Ovv roig ivdvpaOiv.
*\^'^^ «i^rot; (X7rayoiJ,evoig R. Scottus, v;r' (!) kavrov dyojnivoLg ye\

an avTov yEvofXEroLq quaesivit editio Gottingensis.
**) d(pEBi]doDyTai codd. et edd.
IGO ELXAI
dXX InEi Inaoibaiq rovrovg oidajuev XPV^^^^-) ^^^

re KvvodrJKrcDv KOii hrepcDv^ dsiôjuev. Xeyei 6e ovrcog'
^'Av riv ovv avdpa f) yvvaiKa rj vecorepov (p. 295)
rj vecorepav kvgdv Xv66(dv koli ixaivojjievog^ iv g) iort
TTvevjua Siacp^ôpdg.) SaKTj rj 7Cepi6xi6rj f) 7rpo6ipav6r]^ iv
avrfj rff Spa dpajjLerGD 6vv navri r(p cpopefiari koi Kara-
ftag eig Ttorafxov r\ eig Ttrjyijv, otcov av fj
ronog âB^vg^
l3a7tri6d6^GD [pvv^ jtavri rcp qôpejjLari avrov Koi 7tpo6-
ev^d6^GD rcD jueydXcD Kai vipi6r(p Bêcp iv Kapdiag 7ri6rei^
nai rore i7rijjiaprvpr]6d6^^cD rovg e7trd jiaprvpag rovg
yeypajjLjjievovg iv rfj (Sif^Xcp ravrrj' 'Idov jxaprvpojxai rov
ovpavov Kaji ro vdcDp koi rd nvevjiara ra ayia koli
rovg dyyeXovg rfjg npo6evx^g 'X-oa ro eXaiov Kai ro aXag
Koi rffv yfjv. rovrovg rovg hnrd jxdprvpag jxaprvpojxai
ori ovKeri djxaprrf6GD^ ov jxoixev6GD^ ov ^tXetpGD^ ovk adi-
K7J6GD.) ov nXeoveKrrj6GD j ov jî6rJ6GD^ ovk dBêrr]6GD^ ovde
iv nd6i novrjpoig evdoKr]6GD. ravra ovv eincDv /3anri6a6^^GD

6vv navri rcD cpopejiari avrov iv ovojxari rov jxeyaXov
KOii vipi6rov ^-eov.
(c. 16.) erepa de nXei6ra cpXvapei^ ravra koli in\
(pî6tK0ig iniXeyeiv dtdd^KGDv koli I3anri8,e6^âi iv ipvxp(p
re66apaK0vrdKig ini fjjxepag enrd^ bjxoicDg KOLi h:t dat-
jiovc^vrag.
Philosophum. X, 29 p. 330 sq.: x/>cdyra:z de ina\oi\daig
KOLi I3anri6jxa6iv ini rfj rc^v 6roixeiGDv ojxoXoyicx.. Theodo-
retus 1. 1.: incpdaig 6e koli daijxovGDv iniKXrj6e6i Jtai ovroi Ke-
Xpr/vrai ytoii f3anri6jia6iv ini rfj rcDv 6rozxeiGDv bjxoXoyicx.
Epiphanius Haer. XIX, 1: erepa dv^* erepGDv na-
pei6cpepGDv (Elxai) Koi rf\v ibiav avrov aipe6iv nXavr}6ag^
dXag KOLi vdcDp koli yrjv koli dprov Kai ovpavov kocl
ai!êpa dvepov opyiov avroig eig Xarpeiav opi-
koli
6djxevog^ nore de ndXiv dXXovg jidprvpag enra bpi6a-

jxevog^ rov ovpavov cprjjii Kai ro fjdcDp koli nvevpara^
cpr}6iv^ dyia koli rovg dyyeXovg rrjg npo6evxr}g Kai ro
'eXaiov Ka\ rb dXag koljl rf]v yrjv. c. 6 novrjpbg 8e dpa :
KOLi b iv rcp 'HXP^cd XaXr]6ag^ b ycaravay^dâg ov jiovov
iv êcd bjxvvvai^ dXXd koli iv d}Ci KOii iv fjdari koli iv

FRAGMENTA. IGl
aiBept lioi iv dvejuGD 7ia\ iv rr) yrj 7ca\ iv ovpav(p.

Haer. XXX, 17: orav ydp rtg avrc^v (Ebionaeoruin) 7}
voOgd TteptTTeOoi rj vtto epTrerov Srjx^^îJ-, narei6iv eig ra

vdara 7ia\ iTtiHaXeirai rdg iTTGDvvjuiag rag iv rcp ^HXB,ai
rov re ovpavov nai rfjg yfjg^ rov re dXog 7ca\ rov vSarog^
rcdv re dve/ucov 7ca\ rcdv dyyeXcov rfjg StnaioOvvrjg^
q)aOi^ 7ia\ rov dprov 7cai rov iXaiov^ 7iai dpxerai Xeyeiv
Botjêlre /lioi 7ca\ d7raXXat,are d7t ifjiov ro dXyrjjjia.
Ilaer. LIII, 1 (de Sampsaeis): êbv Se eva XeyovOi nai

Sffêv avrov 6e/Sov6t fiaTtriOjuoig riOi ;^pce?/i£KOz.*)
hac poenitentia praedicanda Elxai plane secutas
in
est Essaeos^ Judaismum professus, quamvis heterodoxum.
Orig. Philosophum, IX, 14 p. 293: ovrog vojuov noXi-
reiav Trpof^dXXerai SeXeaCjiarog Sinrjv^ (paCncDv Seiv
TTepirejuveOâi 7ia\ 7iara vojxov 8,r]v rovg TreTtiOrevnorag^
dTroOTTc^v rivd rcov Trpoeiprjjievcov aipeOecDv. Epiphanius
Haer. XIX, 1 : yeyove Se ovrog 6 dv^^pcDTCog 7te7tXayr\-
jxevog rov rpoitov^ ditarrfXog ri]v yvcDjirjv., dito ÎovSaicDv
bpjiCDjxevog nai ra ÎovSaicDv (ppovc^v^ jiara vojxov Se jxrf
TtoXirevbjxevog. LIII, 1: Ttpboneivrai SeÎovSaioig ovn iv
drtaOiv' dTtexovrai Se na\ ijiipvxcDv riveg i^ avrcDv. ita
Essaei, quibuscum Elxai etiam sacrificia cruenta repro-

bavit. Haer. XIX, 3: dva^êjiariZei jjfev ydp ^voiag nai
lepovpyiag chg dXXorpiag ovOag ^êov 7ia\ jir]Se bXcDg Sêc^
in rcDv itarepcDv nai rov vbjxov Ttore jtpoOevex^êiOag. 7ia\
Xeyei inei Seiv evx^^ôLi eig ^lepovOaXr/jXy OTtov fjv rb ^v-
OiaOrr/piov 7iai ai ^voiai^ dpvovjxevog rrjv Ttapd roig
^lovSaioi^ Oap7iocpayiav na\ ra dXXa na\ rb B^vOiaOrripiov.,
ro re Ttvp êov dXXbrpiov. rb Se vScDp eivai SeB,ibv^
chg
Ttvp Se dXXorpiov eivai cpaOîCDv Sia rovrcDv rcdv XeêcDv'
*) cf. Contostationom Jacobi Clementis Homiliis praemissam c. 1. 2:

Mal eiB* ovTcog xarct rrjv MMvdiojg ayoDyrjv dyayovra avrbv iyti Ttorajiov
7} -jnjyifv {o7tf.p l6riv ârv vdaop, erâ r} rcbv diHaloov yiverai dvayay-
vr]6ig) fjr/ ofjHL6ai
{i.7re.i /ir/ ^.B,E6riv) dXXa 6rrjvaL aihcp HsAevoaL Ttpbg tgj
i>SaTi Ha\
iinfîaprvpa^âi, ayg Hai avroi dvaytvvGOf.iF.voL 7(aA£v6^£vr£g
inoi7]6afi£v rov jiirf d/tapreiv xdpiv. X^yirao 6£ Mdprvpag ^.xoijil oi'pav6v,
yr/v, vdoop, iv oig rd ndvra 7t£pi£X£rai, Ttpbg rovroig 8' djtaîv nai rbv
8ia Ttdvrojv 8ir'/HovTa aipa, ov dvtv ovh dvajtvicj htA.
HiL.OE}iFEi.i>, Nov. Tbstam. extra canonem. III. II
162 ELXAI
Tinva^ fxrj Ttpog ro eiSog rov Ttvpog TropeveOê^ ort

TtXavdOê' TrXdvrf ydp iori ro roiovrov. bpag ydp, ^rjaiv,
avro iyyvrdroD^ nai e6riv dno TroppaDêv' fxr] TTopeveOê
Ttpbg rb eiSog avrov^ jtopeveO^ê Se judXXov irti rrjv cpco-
yffv rov vSarog.

Haer. LIII, 1: rerijurjrai de rb vdGop^ nai rovro (hg
Bêbv rfyovvrai^ Ox^Sbv g^donovreg eivai rrjv ^Gor/v ix

rovrov.
haec omnia Essaeorum doctrinae moribus congrua et
sunt. sed Elxai ab Essaeis etiam recessit. primum enim
coelibatum, quem illi tanti aestimaverunt, reprobavit et
matrimonium commendavit, ipse progeniei etiam quarto
saeculo superstitis parens. Epiphanius Haer. XIX, 1:
aTrex^ccverai 6e rfj TCap^êvia^ jjLi6ei 6e rrjv iynpareiav^

dvayxdSêt 6e ydjuov. tum Veteris Testamenti prophetas
reprobavit. Epiphanius iam Haer. XIX, 5 dixit: avrrj
yovv rj aipe6ig rj rcStv 'E66rjv(DV dvco TTpoetprj/xevrj rj
TtoXtrevo/xevrj juev rrjv rwv 'lovSaicov noXireiav xara

rb 6a/3/3ariêtv re nai itepirejxve^^âi noci rov vojxov
noieiv ra Ttavra. jxbvov 6e dnayopevei rdg fii^Xovg bjxoicog
roig Na6apaioig (cf. Haer. XVIII, 1). 6xi6jxa 6e ipyd-
8,erai avrrj 6iacpepojxevrj itpbg rdg dXXag £^ rovrcdv rcov
eTtrd aipe6eGDv.
et in matrimonio commendando et in Veteris Testa-
menti prophetis reprobandis Elxai cum Ebionaeis plane
conspiravit (cf. Epiphan. Haer. XXX, 15). itaque in Vetere
Testamento prophetas, in Novo Paulum Apostolum re-
probavit. Origenes in Ps. LXXXII (1. 1.): dêrei rivd
arto 7ta6rjg ypacprjg^ nexpyjrai prjroig TtaXiv dno 7ta6rjg
TtaXaidg re nai evayyeXinrjg^ rbv aTto^roXov reXeov dêrei.
Theodoretus 1. 1. de Elcesaeis: rbv 6e dito^roXov 7tavreXd>g
rjpvrjB^rj6av. Epiphanius Haer. LIII 1 ycai ovre Ttpo- , :
cprjrag 6exovrai oi roiovroi (Sampsaei) oijre dno^roXovg^

ra Ttavra 6e nap avroig rjnarrjrai.
Ebionaei, qui teste Irenaeo adv. haer. I, 26, 2
„apostohun Pauhim recusant, apostatam eum legis di-
centes, quae autem sunt prophetica curiosius exponere
o
FRAGMENTA. IG
nituntui*,'' etiam Hierosolyma adorabant, quasi donuis

sit Dei. ita Elxai orationes versus Hierosolyma fieri iussit.
Epiphanius Haer. XIX, 3: ncDXvzi yap

dvaroXag
eig
€vt,aaâi, (pdaxGDv prj deiv TtpoGexîv ovTcog, ijti ra

^lepoOoXvjua 6e exeiv rb TtpoGcDTtov In Ttdvrcdv rc^v jLiepcov^
rovg fuLev djt dvaroXcdv eig dvOiv TtpoOexeiv rfj 'lepov-
OaXrffx^ rovg 6e djtb dvOecog eig dvaroXrjv rrj avrfj^ rovg

de aTtb vorov na\ jueOrfjufipiag eig dpjcrov^ rovg 6e ait
dpxrov eig jLieOrjju^piav^ chg TtavraxoBêv ro TtpoOcoTtov
dvriHpvg eivai rf/g 'lepovOaXrjju.
cum Ebionaeis iam Epiphanius (Haer. XXX, 3. 17

V. supra p. 158) ea coniunxit quae Elxai de Christo spiritus
sancti fi-atre docuit. idem Haer. XIX, 3: dXXd nai ndXiv
drfêv juev XpiOrbv ovofiari ojxoXoyei^ XeycDv ori XpiOrog
6 juiyag /SaOiXevg' ov /xf/v Ttdvv ye ^careiXr/qâ en rfjg
avrov 6oXepdg noci TtapaTteTtoirfjievrig OvvrdêcDg rfjg f3if3Xov
rrjg avrov XrjpcDîag^ ei rtepi rov nvpiov rjjxdiv IrjOov
XpiOrov vcpriyrfOaro' ov6e yap rovro bpi8,ei^ XpiOrov 6e
aTtXcdg Xeyei^ cDg e^ cdv nareiXrjqâjuev riva erepov Orj-
juaivcDv fj 7tpoo6ond)v, quae Epiphanius Haer. LHI, 1 de

Sampsaeis retulit (v. iam in Adamo et
supra p. 158),
aliis Christum incarnatum esse docent, quae est Pseudo-
Clementis in Recognitionibus et Homiliis doctrina. ita
Philosophum. IX, 14. p. 293: rbv XpiOrbv 6e Xeyei

dv^pcDTtov noivcdg TtdOi yeyovevai^ rovrov 6e ov vvv
TtpcDtcDg in Ttapêvov yeyevvfjOâi^ dXXa nai nporepov,,
noiiavîg TtoXXdmg yevvrjSêvra nai yevvcDjuevov Tteq^rjvevai
nai (pveOBât^ dXXdoOovra yeveOeig nai jxerevOcDjiarov-
juevov^ ineivGD rcp Ilv^âyopeicp 66yjxari xp^l^^^ôg. Theo-
doretus 1. 1.: XpiOrbv 6e ovx ^yoi XeyovOiv^ dXXa rov
juev dvGD^ rov 6e ndrcD^ noci rovrov itdXai noXXoig ivcp-
7irjnevai^ vOrepov 6e ^tareXrjXvBêvai' rbv 6e ^lrjOovv Ttore
fxev inrov êov eivai cprjoi^ Ttore 6e Ttvevjua naXet^ Ttore
6e TtapBevov (1. Jtapêvov) ioxrjnevai jurjrepa^ iv dXXoig
6e OvyypajxjxaOiv ov6e rovro. nai rovrov 6e naXiv jxerev-
OcDjxarovO^âi noA eig dXXa levai Oayjuara Xeyei^ nai na^^
enaOrov 7iaipbv 6iaq)bpcDg 6einvv0âi.
164 ELXAI
Elxai igitur ad Essaeorum et Ebionaeoruiu familiain

pertinuisse iam cognovimus. Essaei autem et res fu-
turas praedicere studebant et medieam artem procul

dubio magica ratione tractabant. *) plane ita Elxai cum
asseclis. Philosophum. IX, 14 p. 293 sq.: ro6ovrov 6e
Treg^vCiGDvrai^ chg nai TrpoyyooOriKOvg havrovg Xeyeiv^ dtj-
\ov6ri fxirpoig nai dpiB^juoig rfjg 7Tpoeipr]fxevrjg nvâ-

yopeiov rexvr/g dq)Opjuaig xp^f^^^ôvg. ovroi xai jua^rf-
juariKOig Jiai dcr poXoyixoig noci jxayinoig 7tpo6exov6iv chg
dXr/ê6i, nai rovroig xP^M^ôi rapd66ov6i rovg dq^povag
yofAB,eiv avrovg Xoyov dvvarov juerexeiv' ejraoidag re na\
iTtikoyovg rivdg di6d6nov6i npog re nvvodfjnrovg 7iai
daijiovicdvrag nai erepaig yo6oig narexojuevovg^ d)v ovde
ravra 6tGD7rr/6GDjxev. X, 29 p. 331: 6e66firfyrai de Ttepi
d6rpo\oyiav nai jia^rj jiarinrjv nai jxayinoig (1 jiayinrjvy
7rpoyvGD6rtnovg de eavrovg Xeyov6iv. Theodoretus 1. 1.:
d6rpoXoyiay de nai jiayinrjv nai jia^r/jiarinrjv ri67ra8,ovro
7rXdvrjv nai 7rpoyvGD6rinovg eavrovg 7rpo6r]y6pevov.
astrologicae huius vaticinationis exemplum praebent
Philosophum. IX, 16 p. 295 sq. : dXX e^reidrf nai d6rpo-
Xoytnfj 7rXdvrj nexpT^6âi avrovg ecprjjxev^ e^ avrcdv
Seiôjxev. cpr]6i ydp ovrcDg'
Eidiv d6repeg 7rovrjpoi rrjg d6ef3eiag. rovro vvv vjxiv
etprjrat^ evêfSeig nai jia^rjrai' cpvXa66e6ê d^ro rfjgeôv6iag
rcdv rjjiepc^v dpxfjg avrc^v nai jirj 7roieire rrjv narapxrjv rc^v
EpycDv iv raig fjjxepaig (p. 296) avrc^v nai jirj I3a7rri8,ere
dvSpa rj yvvaina iv raig rjjiepaig rfjg ii;ov6iag avrci>y^

07r6rav diaTropevrjrai i^ avrcdv rj 6eXrjyrj jioci 6vvodevrj
avroig. avrrjv rfjv fjjiepav cpvXd66e6ê., ecDg ov imro-
peverai dir avrcdv^ noii rore I3a7rri8,ere Jioi ivapxe6Sê
iv 7ra6rj dpxff rcdv epyGDv vjxwv. eri 6e rijxrj6are rrjv
fjjxepav rov 6af5fârov^ iTreidrj i6riv fjjxepa jxia i^
aincdv. dXXa nai rijv rpirrjv 6al3f3arov cpvXa66e6Be
jifj nardpxe6âi^ i^reiSfj 7rdXiv 7rXtjpovjxevGDv rptcdv
ircDv Tpaiavov Kai6apog^ dcp6re V7rdrev6ev enrov^ rfjg
*) cf. librum meum: die jiidisclie Apokalyptik p. 274 sq.

FRAGMENTA. 1G5
iôvaiag rov Ildpôv ore iTrXijpGoS^rj rpia errj^ dyGDviêrai'^)

6 TroXejLiog juerai;v rcdv dyyeXcov rrjg doe/Seiag rcdv dpîrcDv'
did rovro repa66ovrai 7rd6ai â6iXeiai rfjg d6e/3eiag.
haec ad arcana libri pertinuerunt. pergit enini Ori-
genes qui dicitur Pliilosophum. IX, 17 p. 296: ravra
roivvv rd jueyaXa nai dTTopprjra juv6rr/pia dXoyov rjyov-
fjievog 7cara7rarei6Bâi rj eig TtoXXovg 7rapadido6âi 6vju-
/3ovXevei dg TtoXvreXeig juapyapirag (pvXd66eiv ovrco
XeycDv
Tovrov Xoyov jurj dvayivco^jcere 7rd6iv
Se rov
dv^pGDTtoig 7ca\ ravrag rag ivroXag q^vXdBâre i7ti
jxeX(A)g^ ori ov 7tavreg dvdpeg 7n6roi^ ovde 7rd6ai yv-
vaiueg opâi.
ad diem iudicii spectant quae Epiphanins Haer.
XIX, 4 retuht: rt6i 6e Xoyoig nai nevocpGDviaig v6repov
iv rr) fti^Xcp dTtard XeycDv' MrjSeig Srjrr]6rj ri]v epjirj-
veiav^ dXX' r) juovov iv rfj evxfj ravra XeyercD^ nai avrd

drjBêv d^to efSpaucrjg diaXexrov jiereveynag^ chg dTtb juepovg
xareiXricpajjiev ovdev ovra rd 7tap avrcD (pavraô/xeva.

cpd^xet ydp Xeyeiv'
"AlSap dvid jxgdij^ vcDXiXe daa6iju dvrj daa6ijx vGDXiXe
pGDtfS dviS df3ap 6eXajji.
missa falsa Epiphanii interpretatione**) singulas

Utteras e consuetudine Graecorum a sinistra ad dextram
primum legamus:
N*n^ «ri ai^3 x^^D-^hv înD?:) N:i<
ego contestor de vobis in die iudicii magni.

tum eadem repetuntur non literae, sed singula voca-
bula a dextra ad sinistram: 1-0-3 x^^d^^v Dvn Nri Nn^n, et
Cod. vTtitaÊ ix rov trjg iôvdiag tov UdpBov, ote iTtXrfpojSrf tpia
*)
Iti],dyypiB,Etai. Miller suspicatus est: v7tEtaB,ev Extov [xal dexdtov] trfg
iB,ov6iag tov Udpôv , ote inXrjpc^^rj tpia htf, dypiB,etai. ed. Gotting.
v7titaB,ev kavtov ty iB,ov6ia. tovg Tldpôvg \ote i7tk7]pa)^rj tpia 'etrj\,
dypiÊtai. jjro tov IJdpôv fortasse tov dpntov legendum est.

**) dftap, TtapeXîtoo' dri8, ta7teivcj6tg' /LicDt/i, ff in Ttatipcjv fxov
vojXiXi, trjg Kataxpi6ea)g avtobv 8aa6yx, Ha\ KataTtatTJ/iatog avtS)v dvrj,
' '
Kai 7t6vov avt&v' daa6i^, Kata7tat7Jjj.ati' vodxiXe , iv KataKpi6ei, fXGotft,

Sia tajy 7tatipoov /.lov dvld, d^tb ta7teivGo6eoDg' dftap, 7tapeXôv6rfg' 6e-
Xd/i, iv d7to6to\xi teXeLoaêojg.
1G(; ELXAJ
additiir arainaeaiii voc. db;z3 i. e. saliis.*) ita scripta esse
videntur
ABAP ANU MniB NnXIAE AAAÎM ANH

AAA2IM NnXIAE MfLIB ANIA ABAP
2EAAM.
doctrinae mysticae vel esotericae (cf. s. p. 159. 165.
Phil. IX, 15. 17) exemplum.
haec omnia tertio Traiani anno, quo liber ipse se
scriptum esse fatetur, optime conveniunt. iam ante
celeberrimum ilhid Traiani imperatoris ad C. Phnium re-
scriptum (in Phnii epistoHs X, 97 vel 98) Christiani,
praecipue iudaicae originis, vexabantur. **) nostrae sen-
tentiae igitur non repugnant, quae Elcesaitae in perse-
cutionibus sibi Hcere statuebant. de huius sectae quodam
propugnatore Origenes in Ps. LXXXII 1. 1.: (pr/Ot de ort
ro dpvfj6a6Bâi ddidcpopov iori^ yiai 6 /Av vor]6ag r(p
6rojuart iv dvayxaig dpv7j6erai^ rfj de napdia ovxi. de
Elxai ipso Epiphanius Haer. XIX, 1. 2: vTronpirdg de
dt8a6Ketj g)?j6ag ju^ eivai djuapriav., ei nai naparvxoi
eibcdXa 7tpo6Kvvfj6ai naipov iv6rdvrog dicoyjuov^ iav
jjLOvov iv rff 6vveidfj6et jurj 7rpo6Kvvrj6ri ^ Kai o ri 6 av
bfjLoXoyrj6rj 6r6fxari^ iv 8e rfj Kapdia jurj. jxaprvpa de
riva 7rapei6q)epGDv ovn ai^xvverat 6 aTrarecov Xeycov
îveeg riva lepea rc^v diro yevovg /levi re Koci Âapdiv
KOii rov dpxaiov 0iveeg iv rfj Ba/3vX(Dvt iiri rrjg aixjio^-
XcDîag 7rpo6Kvvrj6avra rrjv "Aprejxiv iv 2ov6oig StaTre-

cpevyevai oXe^pov âvdrov iTri Aapeiov rov fiaîXecDg^ G)6re
eivai avrov rd 7rdvra ipevdfj 7cai jidraia. c. 3: 7rpc^rov
jiev dida6KGDv d7rapvrj6iBêiav^ Ka^r' v7roKpi6iv /SdeXvpcdv
^v6i(^v rrjg eidcDXoXarpeiag jxerexetv XeycDv^ e^retra de
*) ita post Ignatium Sterii (iii ephemcridibus: Ben-Chananja, Januar.

1858, Szegedini) verba obscura feliciter interpretatus est M. A.
eodem anno
Levy (Zeitschrift der deutschen niorgonhind. Gcsollscliaft XII, p. 712).
**) Suetonius Domitian. 12: praetcr ccteros iudaicus tiscus accrbissimc
actus est, ad qucm dcfcrebantur, qui vcl improfessi iudaicam viverent vitam.
vel dissimulata originc imposita gcnti tributa non pcpcndissscnt.
FRAGMENTA. 1G7
aTTaTwy Tovg ahOhOVTag 7iai apveJoBai ttjv idiav TTiOtiv
OTO/iiaTi Ha\ ij.r} exîv djuapTiav (paO)CGDv^ wg eivai d^-e-

paTTEVTOv To avTcov TTaôg 7ia\ jjLTf dvvafXEvov KaTop^co-
B?Jvai. £1 ydp to OTOjua to ojuoXoyovv tt/v dXrjB^siav
TTpoeTOi/iidÊTai elg jpevdog^ dpa ye Tig avroig lfJini6Tev6eie
T7]v napdiav fjLrf exeiv 7j7rarr/juevr/v ^
Huius editionis et codicis Sinaitici discrepantia non
notata.
Vis. I, 1. p. 3, 6. dtsAoriôjur/v] Sie- Vis. I, 3. p. 5, 23. i6xvpo7toiEi]Ei6xv-

Xoyeiô/iTfv. pOTtOlEl.
— , 12. ela/Se] eXafîT 24. ;t:aAK£i/s] xocXHEig
p. 4y 2. iHElVOv] EHIVOV. (*** -£vg).
, 5. iKEivrjv] EHlVTfV. p. 7, 1. TtEpiyivETai] itEpi-
— ,
9. '2V<3r]fZ7â(**** zVor).
yEivETai.
— 10. aXX anovdov]
, —. êXei] êXi.
aXXa aHov6ov. — OVTCOg] OVTGO (*^*
— 14, opyieÊtai] opyEi-
, OVTGOg).
.
ÊTE (*^* opyEiÊtai). 2. TtEpiyiverat] Ttepi-

— 16. aidxpov] Edxpov,
, yEivETai.
p. 5, EXEl] 3. EXl. 6. @EX£ig] ÊXig.
— 5. , TEg (*^* raig).
rai(s] 1. aHov6ai] ockov6e.
— — aixâXcjTidjiiov]
, . 10. dvvaTai] dwoTE.
EXf.iaXooTi6fiov (*^* 12. 13. dvvdjzEcor] Sv-
aix/uaXaoTidjuov). rajiaiGor.
6. 7. TtEpmOlOVflEVOl] E7tl- 15. EVTtpETtEiav] EV-
ovjxEvoi (** et *^* TtpETtiav.
Vis. I,
TtEpiTtOlOVJUEVOl). — . HTiÊl] HTl6l.
2. p. 5,14:.iHXEid^7j6av]iHXi- 18. 19. JlE^l6TdvEL]
d^Tfdav. jii£î6Tavi.
— , 18. TEXEioov] teXigov. 20. yivEToi] yEivEtat.
— , 21. TfXÊ] TfXÊV. 23. 7ti6T£l] 7tL6Tl.
— 22. xî-po^s] X^po^S' Vis. I, 4. p. l.TtpodHaXEiTai] Ttpod-
— ,
, 23. he] jiai. HaXiTE (*j^* -Tai).

~i —' Xo^^P^] X^pOLi. 2. /.ie] jxai.
p. 6, 2. HaTTfcprjg] HaTKprjg — . XEyEi] XEyt.
(*/ HaTtjcprfg). — "Hpe6e] rjpE6i.
— , 4:.yvvaiH6g]yvvEHog. 7.
.
dv8pEg] avdpaig.
— , 11. iynaT-^g] Evnpa- Vis. II, 1. p 14. al'pEL] Epi.
TTjg. 15. 7tEpV6lv] 7tEpv6L.
Vis. I, 3. p. 6, 13. ovx EVEHa] ovh 18. iyvcopi6E] Eyvoo-
IVEHa. pi6Ev.
— —
, opyiÊTai] opyEi-
.
21. dvayiv(s6Hov6(xy]
ByETai. avayELVoo6HOv6av.
— 16. aXX] aXXa.
,
p. 9 1. IV a] Eiva.
— 17. 6pyiB,ETai] opyEi-
,
5. iâiq>vrjg] EÊcp-
— —ÊTai.
, aXX'] aXXa.
.
vrfg.
6. xipog.
— 21. ifXhjdE] r/XETfdEv.
, — xîpog]
£l8ov] ido.
— 22. idxvpoTtoitfdEi]
, Vis. 11, 2. p. 9 7.
.
^jLEpag] 7f/iiaipag
t6xvpo7toi7]62. (*** VjiEpag).
— — , . 6£] 6ai. 9. yvaf6ig] yyoo6Eig.
— —
» • Êf.lEXL(^6EL] ÊJLIE- 12. TtpodoraL] Ttpo-
Xioo6l. 8oT£.
— — 6e]
, . 6ai. — , 13. dXX'] aXXa.
CODICIS SIN. DISCREPANTIA. 169
Vis. II, 2. 1». 9 14. a/ii(xpTiaig] af.iap- Vis. II, 3. p. 11 6. ijijieiv^g] evjiivrjg.
10. 11. 6La(pâprj-
— ddeXyeiais] a6eX-
. 6ovraL] 6La(pâprf-
yiag. 6ovre (*^* -raL).
16. 7ta6L\ Tta6iv. 11, ipelg] epig.
18. d\X'\ aXXa. — 'l6ov] ei6ov.
.
19. dfoeB,eTaL\ acpe- — . ^XiTpLg] ^Xiipeig.

B,ere. Vis. II, 4. p. 11 17. 6oKeig] 6oKtg.
20. yyoDpi6ai 6e\yvoD- 18.nXavd6aL] 7tXa-
pi6e 6ai. va6e (*;u* -6aL).
— ivereiXato] eve-
.
— . y.^ri] e6rtv.
riXaro. p. 12, 2. jiereTCeira] jLere-
22. 7ta6ai] 7ta6e (*;^* 7tira.
7ta6aL). 3. rjpGDtrf6e] t/P^t^V-
p. 10 1. dfj.aprri6a6i] ajuap- 6er.
rrj6a6iv. 4. 6e6ojKevat] 6^600-
— . i-iexpi] êxt (*/ Hatve {*^* -evat).
fiexpi)- 8. Fpa^tr-^] yap7ttv
2. T/Hepag] rjjâLpag (*;„* ypa7trv).
(*** VM^P^?)- — . 7tejiipeL] TtejiLtpi.
3. S/.Lo6e] GDpio6ev. 9. 7t6Xetg] TtoXig.

5. djiidpr7j6ig] ajiap- Vis. III, 1. p. 12 15. TtoXXdmg] tcoX
rr]6eig. XaKeig.
6. nerdvoia] jiaLra- — . tvoc\ etva.
voia (*^* /leravoia). 16. 6etâi] 6tê.
7. exei] ep. 18. 'E7tei] e7ti.
— . 7te7tX7JpGovrai] Tte- 18. 67tov6aiog]
19.
TtXaopaJvrai (*;,,* Tte- 67tov6eog (*;,,* -atog).
7tXrjpoDvraL). p. 13, 1. iji<pavt6^rj6oj.iaL]
— . VM^pai] Tfjiepe (*;^* £V(pavi6^V^^M^t.
-ai). 2. «5£jSgj] 6tB,oD.
8. 7td6t] 7ta6Lv. — . 6et] 61.
— . e^ve6i] e^ve6iv. — . i6elv] et6tv.
9. rjiiepag] rjjiaipag 3. êXetg] êXtg.
(*^* rf/aepag). 5. iKet] em.
12. i/ijxeivare] evjxi- 8. Keijiievov] mjxevov.
vare. 9. £Ketro] emro.
13. 6iipvx7J6r/re] 6i- 11. H£//^frar] mjzeva.
TpvxV^tre (*:^* -rjre). 12. £/la/5£] £Xa(5£v.
— IV a] eiva.
.
— . a^] £^(*^* a:z).
14. vjxeig] vjxig. 13. ;r/30(j7/A3^£] 7tpo6-

— . v7tojievere] VTto- VX^£V.
jLererai. 21. ^/D&jrtSr] atpoD-
16. d)jio6e] 0Djj.o6ev. tODV.
19. dpyei6âi] ap- 23. ;^«/3o'ff] xipog.
vi6âi. — a;^£z] ayt.
—
.
. vjiepaig] yjiepeg. p. 14, 1. *2Va;r£r£] V7tay£-

Vis. II, 3. p. 10 24. 7tai8evhij6ovrai] rai.
7tai6ev^!r}ôvre. — oiKo6ojieire]
. 01-
— . Ttatêia] 7cai6ia. Ko6ojitraL.
p. 11 1. 2.7tapaftd6eLg] Tta- 2. veavi6KOvg ] vta-
pafta6ig. vt6K0vg.
2. ijieXv6e] aLjxeXr]- 5. £ia6e] ta6£7
6ev. 11. X£i7t£t] Xt7t£i (cor-
3. raig 7tpayjiareiaig] rectum e Xt7tvt).
r£g Ttpayjiariaig (*^* — iva] £iva.
.
raig ajiapriaig). 12. dXX'] dXXd.

4. ro-Iff] r£g (*;,,* ra:ig). — . ij.iji£vetg] jievtg
6. iypdreia] Evuparia. (*;^* £VJi£Vig).
— . 6e6oDKe 6e] 6e6oD- — , 12. fX£ivov] JltVOV (*4:*
Kev 6aL. ejijxtvov).
170 HUIUS EDITIONIS
Vis.ill, l.p. 14 13. iHelvGjr] eHivoav. Vis. III, 3. p. 17 17. aopdtov] aaopa-
14. VTtEVtyHGD^LV^^ VTt- tov (** et *^* ao-
evtfXHGJdiv i(*;^.* V7t- patov).
EveyH.). Vis. III, 4. p. 17 22. Hti6tv] Htt6rjv
— iHeivoL\ emvoL. (** et *^* HtL6tv).
Vis. III, 2. p. 14 15. qir)6i\ (pydiv. p. 18 3. itapacpepovteg] na-
17. iHelvGJv] emvGov. paq>epov (** suppl
— . idti] edtiv. teg).
19. dpidtepd] apei- — . el6L] Et6tv.
dtepa. 5. 6vvtEXE6^rj6Etai\
21. al avtai] e avte 6vvteXe6^rj6ete.
(%* at avtai). 8. yvwvai] yvGove.
iHeivoi] emvoi. 10. a;roH/3i3£lâ:] a:;ro-
p. 15 3. r/jnepav] r/juaipav. Hpi^t6a.
5. iTtidei^'^] eTtidi^ff. 12. £5«] £«!.
6. x^t-pog] Xi^po?' — d7toHaXvq)^rjvat]
—
.
. iyeipei] eyLpt. aTtoHaXvqjrjvat (**,

9. BA.E7teig] ftXeTtLg. ut videtur, supple-
12. cjHodo/.ieito] ooHo- vit 5).
do/iito. 15. 8iaXoytôjj.evovg]
14. aAAoji] aXAei (*^* 8taXoyet6ô/ievovg
aXXai). (*;j5* punctavit 6).
16. ineivoL] emvoi. — . taig] teg.

20. qjaived^âi] cpe- 17. dXrjêiag] aXrj-
ve6ê. B^tag.
21. igâiveto] ecpe- 18. l6xvpd] t6vpa (**
veto. et *^* suppl. x)-
p. 16 5. (j^z(?//as] 6xJM0ig. Vis. III, 5. p. 19 1. ^ra^Torf] Ttavtotai.
10. ifxnlTttovtag] ev- 2. eiprjvrjv] 'iprjvrjv.
TtiTttovtag. 4. Â?f:(?//£yor] eHOfie-
11. 12. HvXidB^ffvai] voi (** et *:^* suppl. A).
HvXi6^rjve. 5. (^^t^/i^îJTÔVITeg]
13. £A3eir] £A5i: (** videtur
6vjj.q)Go
Vis. III, 3. p. 16 14. jdeiâ6a] 6LB,a6a. supplevisse ^/oujTfg).
15. o^fAog] GjêAog. — . taig dpnoyaig]
17. £?] z. teg apjuoyeg (*;j.* taig
— . 7^«^ft3(?«£iy] yei- apjioyaig).
vgd6hTI 6. ^r£/3Gt)y] aitepoDv.
19. ^îycwcjKtac?!] ^'ft- 9. el6iv] ei6eiv.
VGi)6HOV6lV. 14. 7ti6teL] 7ti6ti.
20. ÂHov6ovtai\ anov- 18. ^fAojTfg] ^fAov-
dovte (*:^* -at). raîg.
21. ;j;a:p?/ôrra:i] â:- 19. £U^p7;(?roz] f^pr/-
pi6ovtai (** et *^* (5roi (*;^* £VXP^6toi).
Xaprj6ovtai). 21. 7rz(?r£i] ;rj(;ri
22. "^«OTê] a;:n:oi;a:i. 22. o/xo6o/i£ira:i] oi-
24. ixrjHEti] /LirfHaitt Ho8ojuitai.
(*^* jirjHeti). p. 20 1. ovHEtt] ovnaitt (*^*
p. 17 4. o'<p5£t(?a:] oq)^L6a. ouKfri).
6. zVo:] £i7/a:. Vis. III, 6. p. 20 4. yv^vaL] yvoove {^^^
10. i'6'^g] eLdr/g. yvoovat).
11. 12. cj3xo5o>u?7ra:i] 6. ^'ôf(Jr] exov6tv.
cDHo8ojiLitaL (** et *;^* 10. «ei/i£VOf5] Ki/i£-
QOHodofxrjtai). VOfg.
12. (prj6i] (prj6iv. 12. aAT/Seia:^] oÂt/-
12. 13. in^rjtelg] en- 5ia:i'.
^rjtig. 15. ra:is] teg (*:^* raig).
13. «AT/Sfia:^] o:/!;/- 15. 16. elpfjvevovteg]
5ia:y. EiprjvevovtaLg.
17. Hpateltai] npa- p. 21, 1. dvojnag] avajiiag
ttte. (*^* avoi.iiag).
ET CODICIS SIN. DISCREPANTIA. 171
oXote- Vis. 111, 8 p. 23, 7. ivEpyEiag] svsp-

Vis. III, 6. p. 21, 2. oXoteXeIs]
.
yiag.
Xig.
— 4. Eldl] eidiv.
— x^}P^s] pP^?-
, 8.
— —
,
, dTtoHpiSEida] aito-
.
— 10. 'EyHpdTEia] ev-
,
HpaTLa.
xpiî6a.
— , 8. 7tpayf.iaT£ia(i] npay- — — naXEiTai] naXLTat
, .
(correctum e npaTi-
fnaTiag.
— — dTtapyovvTai]
, .
— ,
Tai).
11. i6Ti] e6tiv.
artaprovvTE.
— 10. <pr]6L] q)7]6iv. — , 12. yivETai] yEivETai.
—
,
, 14. nXoVTOVVTEq] — , 15. ETEpai] ETEpE (^^

ETEpai).
TtXovTOvvTaig.
— , 17. iTtXoVTEig] ETtXoV'
— , 16. Eiî] Eidiv.
p. 24, 1. (pv(î] q>r]îv.
— , IS. yivE63E]y£ivE6Ê. — , 1. 2. 8vvdiJ.Eig] 8v-
vajiLg.
Vis. III, 7. p. 21, 25. dvva6âi] 8v- — , 3. yEyEvvy/dEvai] ys-
va6Ê. yEvvrj/iOLivai.
— — TtXavQDvTai] TtXa-
, .
— , 4. 'EyHpaTEia 'Ey- —
VGJVTE. xpaTEiag'] EvnpaTia
— — TaXaL7toopov6i]
, . — EVHpaTiag.
TaXE7tojpov6i7 — Êia] îa.
, 7.
— 25. 26. TtEpiTtaTovv-
,
—, m£i] 9. eB,i.
TES] TtEpLTtaTOVVTaig. — 11. 'A6VVETE'] advve-
,
, 26. TtiTtTOVTEg] TtlTt-

Tai.
TovTaig. — dv^pooTtE'] av^poD7tai.
,
p. 22, 1- KaiOJilEVOl] HEOJilE- — 14. Exst] m-

,
VOl. — — , . jirjHETi] jirjHaiTi

— , 2. OVHETl] OVKaiTL (%* (*** Jutjketl)
OVHETl). — V6.dvaHaivoD6ig]ava-
,
— , 3. d6EXyEiag] a6EX- xaivoD6ELg.

yiag. — 18. TpEig] Tpig.
,
— El6iv] ei6eiv.
, 7. — — rjjiipag] r/Iâipag
,
— — dHov6avT£g] anov-
.
, .
(*^* VM^pag).
6avTaig (*^* -TEg). — 20. XaXf}6ai] XaXr}6e
,
— fivEiav] /iviav.
, 9. (*^* XaXr]6ai).
— — dXrjÊiag] aXr}-
, .
— 21. iva] Eiva.
,
îag. — — 7tonj6avT£g] Ttoir]-

— — HETavoov6i] jiETa-
, .
, .
6avTaig.
voov6iv. Vis. III, 9. p. 25, 1. 8LHaiGD^r]TE] 8iKca-
— 11. 12. dvai8Ev6d-
,
oD^rjrâi.
jiEvog] avE8£v6a/Li£- — vjiEig] , 2. vjiig.
vog. — — êXete] ÊXETai.
, .
— 15. Êxov6i] Exov6iv.

,
— — 7tav6ai] 7tar]VE
, .
— 16. dXX'] aXXa.

, 7tar}vai). (*5^*
— 17. dp/i66ov6i] ap-
,
— EiprjVEVETE]
, 3. 4. El~
fio6ov6f. prjvEVETai.
— 18. iH7tXr]pGj6GD6iv]
,
— i7tl6H£7tTE6Ê]
, 4. ETtl-'
£H7tX7]pCO60J6ElV. 6K£ZTE6âi.
— — , rjjxaipag . rf/iiEpag] — d6ÊVEiav] a6^£'
, 9.
(V Vf^^Pocg). viav.
— 22. Eipyd6avTo]
, rjp-
— 10. 11. XvjiaivETat]
,
ya6avTo (*^* Eipya- XvjlEVETai.

6avTo). — 12. 8iaq)^£ip£Tai] 8ia-
,
— , 2'i.idv]aLav(*j^^£av). (pÊipETE.
— , 24. 6HXr]poHap8iav] — 13. d6vyHpa6ia],
6Hr]poHap8iav. a6vvHpa6La.
Vis. 111, 8. p. 23, 2. @£X£ig] ^î^^Lg. — 13. 14. jx£Ta8i8ov6i]
,
— V7t£fl£l8ia6£] , 4. V7t£- fjL£Ta8i8ov6iv.

— 14. iHB,r]T£iTE] , £KB,r]-
Hi6ia6£v.
— — BXETCEig] ftXEKig.
, .
TiTai.
172 HUIUS EDITIONIS
Vis. III, 9. p. 25 14. Tteiva^vras] iti- Vis.III,ll.p.28, 7. exELg] exig.

raavtas. Vis.m,12.p. 28, 8. 6pci6et] opa6i.
16. ÊA.ljd€t€] ^t\7]- — , 10. cprf6i] cpr/6iv.
detai. — , 12. cx6^êveLav] a6Ê-
19. £HHXeid^7Jd£6^t] VLav.
eMiXid^rjdedâi. — , 14. iâicpvr/g] eêcp-
21. vfiiv] ijjbieiv. vrjg.
22. yived^ê] yeive- — — , . nateXeicp^rf] nat-
6âi. eXicp^r/.
24. vij,£ig] vjiiig. — , 15. iBir/yep^rr}]eê-
p. 2G 2. ^£Xete] BeA.etai. yepBrj.
3. cpp6y7]6iv] cppo- — . 16. i.ve8v6ato] **
V7]6eiv. suppl. V.
5. ji-^TCote] /irjTtotaL. — — , ovHeti] ovHaitL.
.
—. ai]£ (%* ai). — dvaHeitai] ava-

.
6. viJ,£iq] vfxtg. HitaL.

7. 3^fA£rf] ^fAfrm. — «AA'] ctAAo:.
.
— . 7iaid£iav] 7t£6iav 18. ovHeti] ovHaiTL

(%* Ttatdiav). {*^* ovneti).
9. 6ta^£i6a] 6taî6a. 19. aAA'] aXXa.
Vis.III,10.p.26 15. £j(5o?'] i'5o'K. — . v/ietg] vjiig.
17. alg] fff (^V* ofis). 22. cx7te3ê6Bê] aite-
— . a.7toKpiêi6oL] arto- ê6âi.
Hpiî6a. 23. 7ti6t£l] 7tL6tl.
18. 5£j (?£] 5z ^<a;z. p. 29 2. EiprfvEvr/tE] Eiprj-
19. 21. 23. 6pd6ei] vEvrjtai.
opa6i. Vis.III,13.p.29 7. tJhovê] rfHov6Ev.
24. âAAfz] xaXXi. 9. v)j,£ig] iJjxLg.
p. 27 2. ^r^^fSyaz] yvGDve (*;);* — . ELXrjcpatE] 'iXr]-
cpatE.
4. EpoDt7j6ig] epcotrj- 11. ^£6ig] Ê6Etg.
6eig. 12. EXÂ ^X^'
— ta7teivocppo6vv7]g]
.
— €6tr}HE] E6trjHEV.
.
ta7tivocppo6vv7]g. 13. ^tOLXElGOv] 6tot-

5. alteig] aitig. XLODV.
7. Afyfz] Af^^z. — . HpatELtai] Hpa-
— . X^^P^] X^poc- tLtai.
8. «:/rot^yu«roff] Etov- 16. jir/HEti] j,ir}HaLtL
fiEvog (*;^* aitovjLiE- (*;^* jirjHEti)
vog). aitr}6Eig] £trj6Etg (*^*
13. a;ro;iflÂf ^zs] a;ro- aLtrj6ELg).
HaXviJjEig. Vis.IV,l.p. 30 4. eêlê] e8eiB,ev.
14. tivog] tiv (** 5. reAeroj^?^] tEXL0D6rj.
suppl. og). 8. 8£iB,ai] 8lê.
15. 7tOlOV6l] 7tOLOV6LV. 15. ^pxovtaL] EpxovtE.
— . 6^t:£zr] £^r 16. Hovioptov] HO-
Vis.IIIjll.p. 27 18. ^T/^/] cprj6iv. viaptov (*;^* -optov).
19. 6/3a(?£i] opa6L. 17. jiEiôvog bis] jii-
23. jiirfHEti] jirjHaLtL ôvog bis.
(*4,* jirfHeti). 21. jirJHEi] firjHL.
24. ot^rca] *^* ovtoDg. — . H£cpaX7Jv] HaLcpa-
p. 28 3. ^TrafAofiGj^T/rf] e^ra:- Xrjv.
Afca^T/rf. 23. IV a] ELva.
— . rmg] r£ff (^^rmg). p. 31 3. jiEyaXEioDv] /nEya-
4. x^fSj^tifi] yvGOVE (*;,j* Xl^.
X^^GiJKm). 5. ^'pxojLaL] EpXOJlE.
5. a^5£?'£iaj'] a(?5e- 6. inivEi] EHivi.
7. ^tpoefSaXXE] TtpoE-
6. (jfx^par?;^^] 6vv- ftaXXev.
HpatrfS?/. 8. jiexr'ii] /î^XPîS'
6. a(?3£K£ia] a^^^jîor. — . ElXt] £LX£y'
ET CODICTS SIN. DISCKEPANTIA. 1170
Vis. IV, l.p. 31 9. 7<£(pa\T}g] xai(pa- Vis. V. p. 34 9. iHTtEtpd^GOv] EHTtl-

pa^Gjy.
10. a\f.iaTa)8Eq\ e/aa- 10. yiyGo^HGo] yEi-
TGjSsg (*^* aijLi.). VG06HG0.
Vis. IV, 2. p. 3 11. napsXSEh'] nap- 11. i7tLyiy(^6HEig] ai-
eXîv. 7tiyEiyoo6HEig {^^^*
15.HaTaHdXinpig] na- E7tiy.).
TaxaXvipEig. 13. 18 ia] Ei8£a.
— Eix^] Eix£y.
. 14. inEiyog] EHiyog.
17. i6Tl] EdTir. 18. Taig] TEg.
18. d67td8,ETai] a6na- — . iyTEXXE6âi] ev-
<?£T£ (*^* -Tai) teXXe6ê.
— . XaipE] x^P^- 19. 8EiB,Go] 8iB,GD.
19. x^^P^] X^po^^- 20. HE(pdXaia] nai-
— . d7TOHpiÊt6a] 7lO- cpaXEa (*:}.* HEcp.).
Hpiî6a (*^* suppl. a). p. 35 1. 7tapaôXdg] Ttapa-
21. diaq^^Êipai] dia- 67tapa(5oXag (*-j,* no-
(pÊipE (*;,;* -pai). tavit Ttapag).
— . 8vyd/.iEi] dvva/ui. 2. 8EiB,Go] 8iB,Go.
24. ijyoiâg] rjrvB,ag. 3. iyTEXXof.iai] ErTEX-
p. 32 3. d7tE6TElXE ] aTtE- Xo/ilE.
6tiXe7 — ypdipai] ypaipE.
.
5. "ra] Eira. 4.
X£~ip^] XT-po^-
7. idiiptJxv^^^?:] ai8i- — dyayLy(£6HT;/g]
.
ipvxv^âg (*;^* E8iip.). ayayEiyGo6Hr/g.

— . EB,riyi]6ai] e^tj- 6.TtapafioXdg] 7tapa-
yrjÊ (*;^* -6ai). TtoXag (*^* ut vide-
8. f.iEyaXEia]iJ.tyaXia. tur 7tapa(5oXag).
9. i6Ti] E6Tir. — iyETEiXaTo] eve-
.
13. rjjdEpag] r}fj.aipag. TiXaTo.

15. HaTOp^CD6El] HaT- 7. 7tOpEV^r/T£] 7f OpEV-
op^Go6i. ^r/Tai.
18. dHov6a6i] anov- — ipyd6r/6BÊ] Epya-
.
6a6r. 6r/6âL.
19. alpETooTEpoy] EpE- 9. 10. jJETavor/6£T£]
TGOTEpor. jj.£Tayor/6r/Tai
10. 7tpo6^r/T£] 7tpo6-
Vis. IV,,3. p. 33 1. eIxe] EtXEr.
— . HE(paXrjy] Hai(pa-
^r/Tai.
10. 11. d^toXr/jutpE^Ê]
Xrjy. ^
a7toXr/ixipE6âi
1. 2. a7toHpiÊi6a]
12. ypdipai] ypai/jE.
a7toHpiî6a.
3. i6Ti] E6TLy.
— iyETEiXaTo]
. eve-
TiXaTo.
4. (pr]6i] (pr]6iy.
Mand. I. p. 36 2. (po/5i/^r/Ti] (po(5r/-
5. HaTOlHElTE] HaTOl-
^r/TEi.
HiTai.
7. iH(pvy6yTEg] eh-
3. iyHpdT£v6ai] ev-
HpaTEv6£.
(pvyoyTaig.
4. d7to/5aX€ig] a7to-
9. yiyETai] yEiyETai.
(5aXig.
9. 10. 8oHind8lE6Ê]
*** -^3ai. Mand. II. p. 36 8. yivov] yEivov.
12. a;roy3aAA£z]
p. 37 1. dnovE] anovai.
a7to-
7. Eipr/vEvov ] ipr/-
ftaXXi.
14. xpV^t-IJ-oi] ** suppl.
VEVOV.
9. Ey8v6ai] £v8v6e.
— . £(?£(55£] E6E6âi.
10. i6Ti] E6Tiy.
p. 38 1. 8i8G-)6L]8iSGo6iy.
20. V//£l5] iiyWZff.
24. ^rjpioy] 3r/pEtoy.
— . aTtXaJg] a^toog (sup-
pleto X).
Vis. V. p. 34, 3. oV'£i] o^z. 2. 7td6i bis] 7ta6Ly bis.
5. x^^P^] X^P^y- 3. 5i<5o(?5m] 6i6o(53£.
6. )ue] //<afi. — .êXel] êXz.
174 HUIUS EDITIONIS ET COD. SIN. DISCREPANTIA.
Mand. II. p. 38 4. a7Co8codoi)di]a7to- Mand.IV,l.p.41 IG. v7to6Tpeipai] VTto-

doodovdh 6TpE (** et *^* suppl.
6. Aajuftdyorreg] ^£, **** -fai).
XajiifiavoyTatg. 17. oryuapraytz] ajiap-
G. 7. Tidovdi] Ti6ov- Tavi (**** -j/£r).
6iv. 18. 66z] Sl.
7. £Aar/?£] aXaftlT 21. o^f/Afi] oqiiXi
Mand. III. p. 38 16. dXijÊiav] .Xt}- (**** Oq)ElXEL).
îay. yajieiv] yajiiv.
p. 39 5. yiyoyTai] yEiy . . p. 42 1. ;rpa:5ig] 7tpaB,eig.
— . yvvexi
^^^t^rorz?!:/]
Mand.IV, l.p. 40, 5. (prj6i] q)7}6iv. (** yvvaLHi).
• — . cpv}i.d66Eiy] q)V- — . avdip {^^'
a:7^5p/]
Xa6iy (%* q)vXa6- av8pi).
6iv). — HeiTai] Hvtai (****
.
— . dyveiav] ayviav. HeiTaL).

6. dvaftaiviTGo] ava- — . q)r}6iy] q>r}6i.
fteVETCO. 2. jiOLxeia\ jxoixia.
9. TtdvTOTE] TtaVTO- 3. e^vE6i\ EB^vEdLV.
Tai. 4. ijj.jxEVTr)] EvjiEvrf.
10. 12. 13. Mvjiirf- 7. /ifVfîî //£ri~(****
6ig] Ev^vfxr]6Eig. JlEVElv).
14. epyov] aipyov 10. jirfHETi] jirfHaiTi
(*** epyov). (*** JirfHETl).
p. 41 1. Hatoixei] KaToiHi 12. TravrcL»?^] ;ra
(**** -Kei). rai^r(»v (**** (lel.
— .iHel] eni (**** -ei). ro;K).
2. ocpeiXei] oq)iXt.
— . dvafjaiyeiv] ava-
Mand.IV,2. p. 42 14. i;r£/]
15. TtdvTOTE]
ETtL.
Ttav-
fSeyT (**** -vEiv).
TOTai.
3. iTtepooT7}6ai 6e]
IG. fVf/] £7ri.
e7tepGOTf/6e 6ai.
20. 7td6i] Tta^Lv.
4. q>r]fii]
5.
q)r}f.iei.
evpy] evprj (****

— JlETaVOOV6L]
. JIE-
Tavoov6iv.
—
Evpei).
. juoixeia tlvl] jnoi-
— 8ohel] doHL (****
.
Sohel).
—Xia
Ttvei.
21. p. 43, 1 fiETavoTf- .
.djj.apTdy£i] a/iap-
6aL] jiETavo7f6E.
Tavi.
6. dyvoiag] ayviag p. 43 3. dvafiaivEi] ava-
fievveL.
(** et **** ayvoiag).
4. eTtpaê] ertpaêv.
7. djiapTdvEL] ajiap-
Tavi.
— OVHetl] OVHaLTl
.
(*^* OVHeTL).
8. iitijiEvy] **** ETtrj-
5. TaTteLvoi] TartLvoL.
juEvr].
— . TtopvEia] Ttopvia.
7. 6vve6ig i6tL jie-
ydXrf] e6TLv eyaXtf
9. yivETaL] yEivETai
(** et *;j,* suppl.).
(**** yivETai).
10. juoixeiag] jioixiag. Mand. IV, 3. p. 44, 13. (prf6i] q)if . . (post
11. iTtijieivi^] ETtijii-
7f
literae ji, non 6
vr/ (*;^* eTtijieivr/). vestigia Tischendor-
— Ttdêi] Ttaî.
. fius animadvertit, ita
15. êXri6if] ** et */ que q)rffii scrii^tuni
suppl. 77 secundum. esse videtur).
Addenda et eoiTigenda.
Vi8. I, 1. 5, 8. JToAAor. scr. ;roAAa.

3. 7, 8. I.IOV. 1. f.ioi.
3. 7, 12. in notis i)i.nv ante 6vf.iq)opa ponendum est.

3. EvXoyiav. 1. inayyeXiav.
7, 21.
vis. n, 1. 8, 13. post TtEftvdi comma ponendum est.
o 10, 1. acpediv indyei c. L. secundum Tischendorfium, qui
notissimum compendium reperit. idem compendium Angerus
reddidit ena, superscripto elna {inayyeXXerai Dindorfius). re-
tinui indyei, cf. Mand. III, p. 39, 20 Xvnr/v indyeiv r& nvev-
nari xrX. Sim. VIII, 7 p. 103, 1 iniHeirai /.lerdvoia. Lipsius
(Zeitschr. f. wiss. Theologie 1866. I. p. 29 not. 2) legere suasit
d(pe6ig ^drai, cf. Mand. IV. p. 45, 7.
p. 10, 17. dpvr}6af.iivovg non mutavi, quamvis Lipsius 1. 1. p. 32.
legere voluerit dpvTjdofievovg. confero Vis. III, 13. p. 29, 14. 15.
fieravoijâvreg.
p. 11, 20 in notis: etiam (pr]6i om. S.**
P 12, 11. c. L., sed c. S. legendum erit dvaya)6y.
dvayvcj6eig
Vis. UI, 1. P 13, add. avr?jv etiam S.*^*
2 in notis :
1. p. 13, 21. ndvrore recte emendasse mihi videor ndvra S. cf.

Mand. II. p. 37, 10. X, 2. p. 66, 10, ubi ndvrore et ndvra in
codicum lectionibus commutata sunt.
p. 15, 1. dtipvxovvreg c. L. et verss., Siipvxovg (*,};* ditpvxov) raig S.
p. 16, 6.6rp6yyvXoL. scribe 6rpoyyvXoi.
p. 17, 12. in notis:etiam vulg. scripturas praebere, non stru-
cturas monui in Prolegomenis c. I. p. VII not. 3.
p. 19, 20. 21. in notis: jLteravoTJâoîv c. L., jueraro7J6ov6iv S.
p. 21, 7. rrjv ov6iav c. L. add. Lipsius (Zeitschr. f. wiss. Theo-
logie 1865. III. p. 292). sed additamenta sunt.
p. 22, 9. in notis add. /iveiav c. S., jj,v7J/j.jfv L.
:
p. 22, 12.inripcmr]6a Ei. scribamus: inrjpcorrj6a, ei dpa

ndvreg xrX. tum omnia sana sunt.
p. 23, 16. 17 in notis: eni^rrjjirf rf, non eni6rr]fj.r)r] S.
p. 23, 19. rig riva. cf. etiam Mand. VI. p. 50, 12. 13.
p. 24, 13. oag dv 1. chg idv. ita recte emendasse mihi videor.
Lipsius (Zeitschr. f. wiss. Theol. 1865. p. 294) praetulit ecoc idv.
p. 24, 18. 6e c. S.** et */, re S.
9. p. 26, 5 in notis: ai dixo6ra6iat avrai vfxayv S.*,,;*
10. p. 26, 19. 20 in notis: nepi6vvrj S.
10. p. 27, 12. 13. iva dnoxdXvipig oXoreXrjg yevrjrai, cf. c. 13.
p. 29, 15. 16: dnexBig oXoreXrj rrjv dnoxdXvipiv.
12. p. 28, 13. in notis Sim. VIII, 2. IX, 17. 1. Sim. IX, 3 116, 16.
c. 6 p. 118, 21. IX, 17 p. 131, 28.
13. p. 29, 17. idv ri 8e de-^ c. S., sed praeferendus videtur L. idv
8e ri f)eTrj', cf. Mand. IV, 1 p. 40, 13. 14. Sim. V, 3 p. 87, 1.
VIII, 7 p. 109, 15.
Vis. IV, 1. p. 30, 2. fâdiaog. Dindorfius (Nachtragliche Bemerkungen zu
Hemnas II. p. 14) praetulit ^navioog c. verss., forsitan recte.
1. p. 30, 17. yevofievov. 1. yivofievov, yeivofievov S.
p. 30, 22 xXivai (non jiXtveiv) ra yovara S.
in notis:
3. p. 33, 3. i6rt. 1. Mri.
Vis. V. p. 34, 4. aiyewv, quamvis sine seq. Xevxov , etiam Lipsius
(Zeitschr. f. wiss. Theologie 1865. p. 299) bene legit.
p. 34, 10. iyo) sine seq. ydp etiam S.*^*, forsitan recte.
Mand. I. p. 35 in notis Irenaei verbis post Hri6ag addendum est: xai
Harapri6ag.
p. 36 in notis omissum est testimonium Athanasii in epistula
ad Afros episcopos c. 5 (Opp. I, 2, 895): iXoyiôvro 8e (Airani)
Hai rb iv ra> Uoirjevi ypacpev IJpdjrov ndvrcjv ni6rev6ov ort
17G ADDENDA ET CORRIGENDA.
els idrlv 6 5fog 6 ra Ttdvra TiTidag xax MaTapridag noa Ttonjdag

in Tov /.17] ovTog tlg to tlvai. —
ibidem Nicctae verba cum
Cotelerio et Fabricio graece dedi, latine servata: „secundo crede,
quod, quemadmodum in Pastoris libro habetur, unus est Deus,
qui orania creavit atque perfecit et ex niliilo in rerum naturam
produxit eaque etiam gubernat ac moderatur."
Mand. II. p. 37, 5. apjiiafjriag. 1. afxapriag.
p. 37, 6 in notis: 6riv S. 1. e6tiv S.
Mand. III. p. 39, 23. ipevSy, fortasse ipevdtj scribendum.
Mand. IV, 1. p. 41, 4. txoov, fortassc exî emendandum.
Mand. VI, 2. p. 53, 8. 2v scribe 6v. ib. in notis Hom. XXV. in Luc. 1. Hom.
XXXV- in Luc.
Mand. VHI. p. 56, 7. yvGopidov. scribe rvcSpidov.
p. 57, 6. aAXr^g L., delendum videtur c. Ps.-Ath., Ant., verss.
p. 58, 8. a ys L,, sed a 6e legendum c. Ps.-Ath. et verss.
^ p. 59, 1. post aivai comma ponendum.
Mand. X, 1. p. 64 apud Pseudo-Athanasium 1. 1. 2. uncinis inclusis verbis
add. A.
Mand. XII, 6. p. 77, 11. Jac. IV, 1. 1. Jac. IV, 12.
Sim. II. p. 82, 16. ipyd^£6âi cf. Mand. II. p. 37, 11. poteris etiam
restituere noiEiv, cf. Mand. VI, 2. p. 53, 19. 20.
Sim. V, 2. p. 85, 32. ivETEiXdpirjv. 1. ETtrjyyEiXdfj.rjv.
2. p. 85, 33. i7tr]yyEiX.d/ir]v. 1. ivETEiXdfirjv.
2. p. 85 in notis: 32. 1. 33.
Sim. VI, 2. p, 94, 10. 6vvarai. \. dvvavrat.
5. p. 97, 26. avra
sed avrdg legendum erit.
L.,
Sim. Vin, 9. p. 110, 20. iyivETo L., sed c. v. p. (ae. om.) legendum est
icpaivETo, cf. Sim. IX, 6 p. 119, 13. 14.
Sim. IX, 4. p. 116, 7. 8. \Kai iyivovro 6roixoi r£66ap£g iv tgo Ê/iiEXicD
rov Ttvpyov] restitui e versionibus. vulg.: quattuor ergo or-
dines coeperunt esse in fundamento turris illius; pdl'. et facti
sunt ordines quattuor in fundamento turris aeth. et facti sunt ; :
quattuor parietes {roixoi) eius. voc. 6roixoi ab aeth. interprete

ita lectum esse observavit M. Schmidt.
10. p- 123, 8. r&v f]p/tEV(i!)v koi sig rr/v oixo8ojiir/y ftEBXrj/iEVGov.
ita emendavi L. (rcj;^ r/p/.io6fXEVGov Eig rr/v olHo8o/.ir/v Hai fiE-
ftXrj/iEVGov)secundum versiones. vulg.: qui sublati sunt de
structura et iteium repositi; pat: qui sublati sunt de structura;
aeth.: quos removerunt.
11. p. 124, 15. 16. [al dXXai Ss i8ov6ai avrr/v KaracpiXov^dv /is
noLL avrai ijpâvTo /ie KaracpiXEiv] restitui e versionibus.
vulg.: caeterae vero, quum vidissent me amplexari ab illa, et
ipsae coeperunt me ut fratrem osculari pal. caeterae quoque ;
:
quum vidissent me amplexatum ab illa, et ipsae coeperunt me

osculari; aeth.: et illae quoque quum eam me oscultantem vi-
derent, et ipsae me osculatae sunt.
15. p. 129, 16 —
18. ravra rd ovo/iara 6 ipop&v rov êov SovXog
rr/v fSadiXEiav /lav oipErai rov ^êov, Eig avrrjv 8e ovk EidsXEV-
6£Tai. conferre quidem iuvat ev. Joan. III, 3: idv /irj rig yEv-
vr/B-^ dvGoÊv, ov Svvarai ISeiv rrjv f5a6iXEiav rov Beov
5: idv /(7J
rig yEvvr/Bf/ iB, v8arog Kai TtvEv/iarog, ov Svvarai
eIêXBeiv Eig rrjv fta6iXEiav rov êov. sed plane diversa est
sententia. regnum I)ei etiam a scelestis hominibus conspicitur,
qui ab eius introitu arcentur. nulla Joannci evangelii notitia
probatur.
19. p. 133, 19. ct in notis: TtpaoTEpoi. 1. nporEpoi.
LIPSIAl-:: IMl'KESSIT F. A. lUtOCKUAUS.

EYANGELIORUM
SECUNDUM IIEBRAEOS. SECUNDUM PETRUM, SECUNDUM
AECtYPTIOS,
MATTHIAE TRADITIONUM,
PETRI ET PAULI PRAEDICATIONIS ET ACTUUM,
PETRI APOCALYPSEOS, DIDASCALIAE APOSTOLORUM
ANTIQUIORIS
QUAE SUPERSUNT,
ADDITO LIBRO QUI APPELLATUS EST:
„DUAE VIAE VEL JUDICIUM PETRI"
COLLEGIT, DISPOSUIT, EDIDIT ET ADNOTATIONIBUS
ILLUSTRATIT
LIPSIAE,
T. O. WEIGEL.
MDCCCLXVI.
Corrigenda.
Fasc. I. Proleg. p. XXXIX. 1. 29. prophetam. scribe: prophetiam.

Mosis Assumpt. c. 2. p. 100, 19 —
21 scribendum est: et postea
dominabitur a principibus et tyrannis per annos XVIII, et
XYIIII annos abrumpent tribus X.
Fasc. IV. p. 5. 1. 12. catecheta. scribe catechista.
:
p. 10. 1. 17. evangeliorum. scribe: evangelium.

p. 17. 1. 34. biberet. scribe: biberat.
p. 58. 1.26. EdoDKev. Clementis Alex. edd. SedoaHev.
p. 119. Melito Sardicensis. scribe: Melito Sardensis.
LIBRORUM DEPERDITORUM
FRAGMENTA.
HlLOENFEI.D, NOV. TESTAM. EXfUA

CAKOKEM. IV.
I
Llbri, qiii m antiqua ecclesia canonica qnadam aucto-
ritate frnebantur, sed in catholicae ecclesiae canonem
sensim constitutum non recepti sunt, varii sunt generis,

aut evangelia, aut actus apostolorum, aut epistulae, aut
apocalypses, et peculiare genus repraesentant Constitu-
tiones apostolicae. iam editis Clementis Romani et Barnabae
epistulis, Hermae Pastore, qui libri fere omnes integri
servati sunt, reliqui sunt libri quorum frag-

deperditi,
menta hoc quarto fasciculo colhgenda et componenda
sunt. ad evangehorum genus pertinent evangeha secun-
dum Hebraeos, sive Nazaraeorum sive Ebionaeorum,
secundum Petrum, secundum Aegyptios, Matthiae tradi-
tiones. ad actus apostolorum pertinent Petri et Pauh

praedicatio eorumdemque apostolorum Actus. Apocalypsis
sola Petri restat. agmen claudunt Constitutiones apo-
stohcae vel Didascaha apostolorum antiquior. horum

igitur librorum rehquias hoc ordine collegi, disposui et
diiudicavi. hbrum qui appehatus est: „Duae viae vel
Judicium Petri" fere integrum addidi. si ahi viri docti
labores meos aut supplebunt, aut emendabunt, non succen-
sebo, sed gaudebo. nam hi hbri deperditi tantum non
omnes maximi momenli sunt ad ecelesiae christianae
sun^mam antiquitatem investigandam et cognoscendam.
1*
A. EVANGELIUM SECUNDUM HEBRAEOS.
Intei*omnes, qiii ad Novum Testamentum extra

canonem receptum pertinent, libros procul dubio anti-
quissimum est evangelium ad Hebraeos. vit de haereticis
taceam, iam Papias Hieropolitanus hoc evangeHo usus
esse videtur, qui non tantum canonicum evangeUum se-
cundum Matthaeum ex ipsius apostoh Matthaei scripto
hebraeo, varie verso, ortum esse censuit,^) sed etiam
narrationem reddidit, quam Eusebius in Hebraeorum
evangelio scriptam reperit (v. Matth. hebr. XIX, 3).
eodem evangeho Hegesippum usum esse constat.^) Pan-
taenus catecheta Alexandrinus apud Indos hebraicum
Matthaei evangeHum, quod Bartholomaeus apostolus ibi
reliquit, i. e. evangeUum secundum Hebraeos, reperisse
dicitur.^) etiam sequentibus ecclesiae patribus illud evan-
geHum ignotum non erat. Irenaeus Lugdunensis Ebio-
naeos, quos iam inter haereticos recensuit, evangeHo
secundum Matthaeum uti retuHt.^) sed iUorum evangeHum
^) apud Euscb. HE. III, 39, 11: Marâios fiev ovv h^patSi diaXiKta)
ra Xoyia 6vv£ypdtpaTo, yp/uTJvevde 8' avtd, chg r}v 8vvat6g, exadtog.
2) Euscbius HE. IV, 'J2, 8: ex te tov xa^' Eftpaiovg evayyeXiov holi
tov 2vpiaH0v xai iîcdg in trfg kftpatSog SiaXextov tivd ti^tjdiv ijdqâivcov
iB, 'Eftpaloav kavtov 7te7ii6tevHevai.
^) Euseb. IIE. V, 10, 3: 6 Tldvtaivog hocl elg tovg 'ivSovg iXSêiv Xe-
yetai, k'vâ Xoyog evpeiv avtov npocp^ddav trjv avtov Ttapovdiav to
Hata Matâiov evayyeXiov rcapd ttdiv avtoî tbv Xpidtov iiteyvGDHodiv,
olg EapôXof.ialov tojv aTtodtoXGov eva HrjpvB,at avtoig te 'Eftpaicov ypdjti-
ftadt tr/y tov Matâioi) HataXetipai ypaqjijv, r}v Hoi dcSêdâi elg tbv
SrjXovjiievov xpovov. cf. Hicronym. de vir. illustr. c. 36 (Opp. II, 875).
*) adv. harr. I, 26, 2: solo autem eo quod est secundum Matthaeum
ryanjrolio utiinfur et fipostohim Paulum recusant, apostatam eum logis
diccntos. IH, 12, 7: Ebionaoi autcm eo cvangelio, quod est secundum Mat-
thacum, solo utcntes.
Q EVANGELIUM
non plane iclem fuisse, quod in nostro canone graece

habemus, ab ipso Irenaeo docemur, qui Ebionaeos cum
Cerintho et Carpocrate virginis partum negasse tradidit.
non mirum, quod iam Clemens Alexandrinus proprio
nomine evayyeXtov na^' 'Eftpaiovg laudavit (Matth. hebr.
XI, 28). eodem nomine etiam Origenes usus est (Matth.
hebr. XVII, 1. XIX, 16^ —
24), qui iam duas Ebionaeorum
partes distinxit, partum virginis, quem Matth. I, 18 sq.
narravit, aut concedentium aut negantium.^) hunc partum
apud Ebionaeos controversum commune quidem evan-
geUum, quo utebantur, non tradidit. Eusebius quoque
Caesariensis, qui utramque illam Ebionaeorum partem et
ipse memoravit (HE. III, 27, 2. 3), eorum evangelium
na^' 'E^paiovg appellavit et hebraicis Uteris ad se per-
venisse testatus est.^)
non duas Ebionaeorum sectas, sed duas haereses,
Nazaraeos et Ebionaeos, Epiphanius distinxit Haer. XXIX.
XXX illosque primitivae ecclesiae christianae, hos Judaismi
christiani per orbem terrarum dispersi reliquias de-
scripsit.^) itaque primus Epiphanius etiam duplex Christia-
norum iudaizantium evangeUum, Nazaraeorum et Ebio-
naeorum, memoravit. Nazaraeorum quidem evangeHum
ipse non novit, se nescire confessus, utrum Cerintho
Jesum merum hominem statuenti consentiant, an partum
virginis concedant (Haer. XXIX, 7). sed illud evangehum
ipsius apostoH Matthaei Hbrum hebraicum esse credidit.*)
1) c. Cels. V, 61. 65. (Opp. I, 625. 628), cf. in Mattli. Tom. XVI, 12
(Opp. III, 733).
2) Matth. hcbr. (X, 34 —
36) XXV, 14— 30. HE. III, 27, 4: ovtoi 8e xov }.i\v
aTto6x6Xov Ttddag xag ini6xoXag dpvrjxeas rjyovvxo etvat 8eiv, d7to6xdxi]v
dTtoHaXovvXEg avxov xov ro/iiov, EvayyEXicp 8e jhovco tgj xaB^ Êfipaiovg
XEyouEVGo xPî^M^ôi xdav XoiTtcbv 6/utHp6v ETtoiovvxo Xoyov. ib. 25, 5 x6 :
na^ 'Eftpaiovg EvayyeXiov —

oo jiidXt6xa 'Eftpaioov ol x6v Xpt6x6v napa-
dE^djiiEvot x<xtpov6tv. V. supra p. 5 not. 2.
2) cf. quae hac de rc iam disserui (Zeitschr. fiir wiss. Theologie 1858.
III, 389 sq.), etiam R. A. Lipsii librum: Zur QucUcnkritik des Epiphanios,
Vindobon. 1865. p. 122 sq.
^
^) Haer. XXIX, 9: ^xov6t 8e x6 Haxd Maxâlov EvayysXiov nXijpi.-

dxaxov kf3pai6xi' nap avxolg ydp 6ag)cog xovxo, naSckjg i^ dpxyg Eypdcprf,
EftpaiHolg ypdjijia6tv hi 6o6ÊTaf ovh oi8a 8e, eI nal xdg yEVEaXoyiag
xdg d7t6 'Aftpadjt dxpt Xpt6Tov TtEptelXov. hebraicum Matthaci cvangelium
SECUNDUM HEBRAEOS. 7
Epiphanius igitur iis patribus adnumerandus

ecclesiae
est, qui Matthaei evangelium primitivum apud Nazaraeos
conservari censuerunt. sed de Ebionaeis, quorum auctor
Jesum Josephi Mariae filium existimaverit,^) prorsus
et
diversam sententiam professus est. horum enim evange-

lium appellavit quidem jiara Marâtov et 7(ar Ê^paiovg^^)
sed hebraice scriptum esse non tradidit. itaque praeter
iilud antiquiushebraicum (vel aramaeum) Matthaei
et
evangeHum Epiphanius etiam graecum evangelium dictum
secundum Matthaeum etsecundum Hebraeos, serioris qui-
dem aetatis, testatus est. graece versum Hebraeorum
evangelium iam Hegesippus indigitasse videtur, quem hc
re rov na^^ Êfipaiovg evayyeXiov noci rov ^vpianov^
i. e. ex eodem evangeHo, graeco et syriaco (vel aramaeo),
nonnulla protulisse Eusebius tradidit.^)
Nazaraeorum evanoreHum hebraicum vel aramaeum,
Epiphanio ipsi non notum, Hieronymus accuratius de-
scripsit. hic enim iam a. 383 ipsius Matthaei locutionem
hebraeam (vel aramaeam) retuHt (v. Matth. hebr. XXI, 9)

et a. 392 ita scripsit de vir. iHustr. c. 2 (Opp. H,
831 sq.): „EvangeHum quoque, quod appeUatur secundum
Hebraeos, et a me nuper in graecum latinumque sermonem
cum ovangelio Joannis hebraice verso et Actis apostolorum a Judaeis

Tiberiade conservari Josephus quidam Judaeus ad Christianismum conversus
Epiphanio narravit, cf. Haer. XXX, 6: rb Kaxa. 'loDCLvvrjv evayyaXiov oLTtb
hXXadoq eig l^patda qxjovr^v fxetaXrjqi^^v T/vparo Kai rag TtSr aTtodroXcov
7tpdB,eiq. ov f-iijv, dXXa nai rb nard Marâiov evayyeXiov eftpaiKbv cpvdei
ov Ik rovrcov dvayvovg.
') Haer. XXX, 2. 3 (cf. c. 30). Ebionaeorum evangelio usos iam Cerin-
tlium et Carpocratem idem statuisse docemur c. 14: 6 jnev ydp Krjpivôg
Koa KapiroKpdg tg5 avroo xP^^fJ-^^ôi dijêv itap avroig (Ebionaeis) evay-
,
veXicp dnb rfjg dpxrjg rov Kard Marâiov evayyeXiov ftovXovrai napidrdv
en 67tepf.iarog 'loo6r/(p Koci Mapiag eivai rbv Xpidrov. cf. etiam Haer. LI, 6.
^) Haer. XXX, 3: Kai Sexovrai jnev Koci avroi rb Kard Marâiov
evayyeXiov rovroo ydp koli avroi, wg kocl ol Kard Krjpivôv kocl Mtj-
pivôv xP^^Tôci fiovGo, KaXovdL 8h avrb Kard 'Eftpaiovg, (ag rd dXrj^r}
tdriv eineiv , ori Mar^âiog fiovog kftpaidrl koll hftpcdKoig ypdfjifiadiv iv
rXI Kaivfj SiaSTJKi;} inoirjdaro ryv rov evayyeXiov eKêdiv re Kai Kjjpvyjna.
c. 13. cf. infra Matth. cbion. inscr. etiam Tatiani Diatessaron a nonnullis evan-
gelium Kard 'Eftpaiovg appellatum esse Epiphanius Haer. XLVI, 1 retulit.
^) v. supra p. 5 not. 2. ita etiam Melito Sardensis in fragmcnto IV.
(cf. Routhii reliqq. sacr. ed. H. Vol. I. p. 124) Veteris Testamcnti syriacam
vcrsionem et hebraeum tcxtum coniunxit: rb Karexo/ievog roov Kepdraov
((jcn. XXn, 13) 6 2*!vpog Kai b 'Eftpalog Kpejiidjiievog (pydiv.
8 EVANGELIUM
translatum est, quo et Origenes saepe utitur, post resur-

rectionem Salvatoris refert" (v. Matth. hebr. XXVIII,
1 — 10) ib. c. 3 (p. 835): „Porro ipsum hebraicum (Mat-
thaei) usque hodie in Caesariensi bibUotheca,
habetur
quam Pamphihis martyr studiosissime confecit. mihi quo-
qiie a Nazaraeis, qui in Beroea urbe Syriae hoc volumine
utuntur, describendi facultas fuit. in quo animadverten-
dum, quod uhicunque evangelista sive ex persona sua
sive ex persona Domini salvatoris veteris scripturae
testimoniis abutitur, non sequatur LXX translatorum
auctoritatem, sed hebraicam, e quibus illa duo sunt: Ex
Aegypto vocavi filium meum (Matth. II, 15) Quoniam
et:
Nazaraeus vocabitur (Matth. II, 23)." Hieronymus igitur

non dubitavit, illud evangehum, quod appellatur „secun-
dum Hebraeos"^) vel „secundum apostolos,"^) ipsum
esse librum, quem apostolus Matthaeus hebraeo sermone
conscripsit. hanc sententiam, praeeunte quodam modo
Eusebio,^) Veteris Testamenti locis in evangeUo Matthaei
^) hoc HieronjTHus saepius usus est,

titulo v. infra Matth. hebr. VI, 11.
XVII, 1 sq. XVIII, 6. 7. XXVII, 16. XXVIII, 1 — 10.
2)Matth. hebr. III, 1
V. —
13. etiam Origenes Hom. I. in Luc. (Opp. III,
933): quatuor habet evangelia, haereses phirimas (1. plurima), e
ecclesia
quibus quoddam scribitur secundum Aegyptios, aliud iuxta duodecim apostolos.
Ambrosius comm. in Luc. prooem. (Opp. ed. Colon. 1616. Tom. III. p. 3)
„et aliud quidem fertur evangeHum, quod duodecim Apostoli scripsisse di-
cuntur." Hieronymus comm. super Matth. prooem. (Opp. VI, 1, 1 sq.), Theo-
phylactus ad evang. Lucae prooem.: rb iTCiypaqjojievov (sc. EvayyeXiov)
TcSr dwSEKa.
3) Montefalconii collectione noya patrum
Eusebius in Ps. LXXVIII, 2 (in
et scriptorum graecorum
dvTi rov ^^£yô/.iai jtpofiXi^fxara dn:
I, 463):
dpxv? Êftpaioq S)v 6 Marâioi (XHI, 35) olxeia inhodei xsxpi^tai einc^y
'Epevô/iaL neKpvjLijiieva dTtb xarafSoXrjg. Angerus (Ratio, qua loci Veteris
Testamenti in ev. Matthaei laudantur, quid valeat ad illustrandam huius
evangelii originem, quacritur. partic. III. Lips. 1862. p. 12 not. 3) bene con-
tulit etiam Quaest. II ad Marinum (in A. Mai Scriptorum veterum nova
coUectione I, 64 sq., Nova Patrum bibliotheca Tom. IV. p. 257): XeXexrai
di 'Oip\ rov daftftdrov (Matth. XXVIII, 1) TCapd rov hpfj.rjvev6avros rrjv
ypaq^rjv 6 jliev ydp evayyeXidrifg Marâiog kf5pa'i8i yXcorrr} Ttapedcone ro
evayyeXiov, 6 6e int rrfv 'EXXrjvoov qjcovrfv /.lerafiaXchv avrb rf/y erci-
cpoodKOvdav oopav eig rr/v Kvpiaxify rjf.iepav 'Oipe dafifSdrcoy 7Tpo6ei7tev.
haec tantum non verbo tenus repetiit llieronymus circa a. 407 in epi.
ad Hedibiam (Opp. I, 626): „Mihi videtur evangelista Matthaeus, qui evan-
gelium hebraico sermone conscripsit, non tam vesiiere dixisse quam sero^ et
eum qui interpretatus cst verbi ambiguitatc deceptum non scro iutcrprctatum
esse, sed vespere.^^
SECUNDUM IIEBRAEOS. 9
laudatis confirmare stadnit/) ceternm Hieronymns, si
evanoelinm secnndnm Hebraeos in evangelio secnndum

Mattliaenm verbo tenns versnm reperisset, ipse graece
et latine non vertisset. hebraici evangelii fragmenta, quae
Hieronymns eodem tempore landavit (Matth. hebr. XXVHI,
1 — 10. 18 — 20) a canonico evangelio valde discrepant.
hoc antem canonicum Matthaei evangelium postea demum
graece versum esse Hieronymus assernit, neque verbo
tenus redditum esse indigitavit. ^) talis fere inter hebrai-
cnm graecum Matthaeum ratio intercedere videbatur,
et
qnalis inter Esrae et Daniehs libros canonicos, HI Esrae
Ubrnm et Danielem LXX interpretnm intercedit. itaque
demonstrari non potest, Hieronymum priorem suam sen-
tentiam de Hebraeorum evangelio unquam mutasse vel
deseruisse. cautius qnidem postea locutus est, illud
evangeUum Matthaei anthenticum a plerisque existi-

mari.^) nam Matthaeum hebraice scripsisse nemo negavit,
ipsum autem evangelium secundum Hebraeos hanc esse
scriptnram Clemens Alexandrinus , Origenes, Eusebius
dubitasse videntur. Theodorus Mopsuestenus vehementer
^) ita Hieronyraus etiam ad Jes. IX, 1 (Opp. IV, 128): „ac primum no-
tandum, quod testimonium hoc evangelista Matthaeus (IV, 13 sq.) non iuxta
LXX, sed iuxta Ilebraeos posuerit." Epi. ad Algasiam (Opp. I, 855): „ex quo
apparet, Matthaeum evangelistam non veteris interpretationis auctoritate
constrictum dimisisse hebraicam veritatem, sed quasi Hebraeum ex Hebraeis
et in lege Domini doctissimum ea gentibus protulisse, quae in Hebraeo
legerat."
2) de vir illustr. c. 3 (Opp. H, 834): „Matthaeus, qui et Levi, ex publi-
cano apostolus, primus in Judaea propter eos, qui ex circumcisione credi-
derant, evangelium Christi hebraicis literis verbisque composuit, quod quis
postea in graecum transtulerit, non satis certum est." Hieronymi sententiam
jjlanc in contrarium vertit 0. Zoeckler (Hicronymus, Gothae 1865. p. 361):
„Ihm selbst (Hieronymo) galt es (ev. secundum Hebraeos) ohne Zweifel nur
seiner Grundlage nach als acht, wahrend er in seinen eigenthiimlichen Zu-
siitzen judenchristliche Interpolationen erkannte, sich aber iiber das Ver-
hiiltniss dieses interpolirten Textes zum Original bisweilen, namentlich in
seinen friihern Schriften, etwas unbestimmt und missverstandlich ausdriickte."
„Hieronymus erniichterte sich also wohl allmalig und gab die anfanglich
mit Andem, namentlich wohl mit Pamphilus (v. Catal. 3) getheilte Ansicht
von dem nazariiischcn Evangelium als dem achten hebraischen Matthiius
apdtcr, untcr dem Eindruck der allzu grossen Verschiedcnheit seines Textes
von dcm des griechischen Matthaus, wieder auf." contra hanc scntentiam
cf. etiam notam praecedentem.
3) anno 398 in Matth. XII, 13 (v. Matth. hebr. XII, 10), a. 415 adv.
Pelagianos HI, 2 (v. infra ad Matth. hebr. 111, 1 — 13).
10 EVANGELIUM
vituperavit Hieronymum, quia quintum evangelium in-
duxerit. ^)
habebant igitur Nazaraei evangelium aramaeum, quod

ab ipso apostolo Matthaeo scriptum esse ecclesiastici scri-
ptores nonnulli: Papias, Irenaeus, Epiphanius, Hieronymus,
crediderunt, ahi:Glemens Alexandrinus, Origenes, Euse-
bius, Theodorus Mopsuestenus, dubitaverunt aut nega-
verunt. quia idem Nazaraeorum evangelium et secundum
Matthaeum et secundum Hebraeos appellabatur, utrumque
nomen Theodoretus haer. fab. H, ita coniunxit, ut de
Ebionaeis primo quidem dicat: juovov dk rb naroi ÊfSiG)-
raiovg EvayyeXiov dexovrai^ rov de diro^roXov aTtoOrarr/v
KaXovOi^ tum de aliis Ebionaeis pergat: evayyeXicp de
tgS nara MarBâiov nexprivrai fxovG).
quam diu recentiores viri docti antiquae ecclesiae
universae assentiebant, apostolum Matthaeum hebraice
scripsisse, et ipsi Nazaraeorum evangeliorum genuinam
Matthaei scripturam existimabant. sed praeeunte Desiderio
Erasmo Matthias Flacius Matthaeum
Illyricus negavit,
hebraice scripsisse, vel saltem canonicum evangeUum ex
hebraeo sermone in graecum conversum esse. Flacium
sequebantur orthodoxi Protestantes. antiquae ecclesiae
sententiam inter Cathohcos defendit Eicardus Simon. ita-
que vir summus Gottholdus Ephraim Lessing^) Hieronymi

vestigia secutus evangehum Hebraeorum vel Nazaraeorum
omnium evangehorum, sive intra sive extra canonem,
antiquissimam radicem declaravit. illud evangelium proxime
^) Photius Bibl. cod. 177 e Tlieodori Mopi=!uesteni libro npog Tovg

Xsyovtag gjvdst nai ov yvco}.n;i TtTaieiv Tovg ay^pGOTtovg, quem libruni
0. F. Fritzschius (de Theodori Mopsuesteni vita et scriptis Hal. 1836 p. 112)
a. 410 vel 417 scriptum esse censuit, haec conservavit, quae et ad aramaeum
Ilcbraeorum evangelii sermonem et ad Hieronymi nomen alkidunt: 'Apa/i ds
Tov dpxT^yov avT&)v —
ov yap ^'ôj dacpcog elTtelv, eIts ovof.id8,si , sits
iTtovo/iid^si — TovTov ds 7ts/ii7tTov svayysXiov TtpodavaTtXddai Xsysi
^(Theodorus), iv Toig Evdsfjiov tov TlaAaidTivov fiifJAwBrJHaig VTtonXaT-
Tojiisvov svpsAv, cf. Ilicronym. de vir. illustr. c. 3 (v. supra p. 8, infra
Matth. hebr. III, 1 — 13).
-) iiber die Evangelistcn als bloss menschliehe Gcschichts-
Neuc Ilypothese
schrcibcr bctrachtet, Wolfcnbiittel 1778 (Lessing's theohig. Nachlass, Bcrolin.
1784 p. 45 sq.), cf. librum meum: Dcr Kanon und die Kritik dcs Ncucn
Tcst. p. 125 sq.
SECUNDUM HEBRAEOS. 11
certe ad ipsum evangelium primitivum accessisse Joan.

Godofr. Eiclihornius censuit. contra quos Leonardus Hug
ipsum Matthaeum graece scripsisse et hanc scripturam
in canone servatam esse contendit. recentiores theologi
omnino a Lessingii et Eichhornii vestigiis revocabantur
summa auctoritate Friderici Schleiermacheri, qui oratio-
num potius dominicarum collectionem primitivam e Papiae
testimoniis haurire quam Nazaraeorum evangelium omnium
evanirohorum radicem existimare docuit. scholae Tubin-
gensis demum propugnatores, Albertus Schweglerus^) et
ipse Ferdinandus Chr. Baurius^) Lessingii sententiam repe-
tierunt et promoverunt. sed tale evangehum canonicis
antepositum iam permultis, de Wettio^) displicebat.
ipsi
iUam sententiam impugnavit F. Franckius,*) cui Hebraeo-

rum evangelium e canonico Matthaei, passim etiam Lucae
derivanti, summa
assensum praebuerunt Franc. De-
in re
htzschius,^) H. Ewaldius/) F. Bleekius,^) H. J. Holtz-
mannus,^) aUi. Baurius ipse, iam correcta eius sententia
^) Nachapost. Zeitalter. Tubing. 1846. I. p. 248: „So kommen wir denn

nach Abhorung aller dieser Zeugnisse auf unsern gleich anfangs aufgestellten,
und im Verlaufe unserer Untersuchung ofter wiederholten Satz zuriick, dass
unser gricchischer Matthiius die letzte Redaction des Hebraer-Evangeliums,
der Abschluss seiner mannigfachen Wandlungen und verschiedenartigen
Gestaltungen war."
2) Krit. Untersuchungen iiber die kanon. Evangelien, Tubing. 1847
p. 577: „Was folgt nun aber hieraus fiir unser Matthaus-Evangelium? Doch
wohl diess, dass es verschiedene Recensionen eines und desselben Evan-
geliums gab, was sich am besten aus der Voraussetzung erklaren lasst, das
alte Hebraer-Evangelium, auf welches wir von verschiedenen Seiten als
gemeinschaftlichc Quelle zuriickgewiesen werden, sei friih in das Griechische
iibersetzt worden, und diese griechische Uebersetzung selbst habe sich auf
verschicdene Weise modificirt, bis sie endlich in unserm kanonischen Matthaus-
Evangclium zu ihrer jetzigen Form sich fixirte.*'
^) Lehrbuch der hist.-krit. Einleitung in die kanon. Biicher des Neuen
Test. ed. Berol. 1849. praefat. p. VI: „Im Abschnitte von den Evangelien,
den nicht-kanonischen und kanonischen, hatte ich meine Ansicht gegen die
Kritik Baur's und seiner Schiiler zu vertheidigen die von ihnen herauf-
,
beschworenen Gespenster des Hebraer-Evangeliums als des altesten aller

Evangelien und des Urlukas zu verscheuchen" u. s. w.
*) Ueber das Evangelium der Hebraer, theol. Studien und Krit. 1848.
p. 369 sq.
^) Neue Untersuchungen iibcr Entst(*hung und Anlagen der kanon.
Evangclien, part. I. Uas Matthaus-Evangelium, Lips. 1853 p. 20 sq.
^) Jahrb. der bibl. Wissenschaft VI (1854) p. 36 sq.
.
') Einleitung in das Neue Test., Bcrolin. 1862 p. 104 sq. p. 287.
^) Synopt. Evangelien, Lips. 1863 p. 267.

12 EVANGELIUM
de Marcionis evangelio tamqnam Lucani evangelii radice,*)

de Hebraeorum evangelio tacebat.^) equidem et ipse
evangelium secundum Matthaeum primitus graece scri-
ptum, inde aramaeo sermone evangelium Hebraeorum,
graeco canonicum manasse censui.^) Volkmarus eo pro-
gressus est, ut omnia evangelii secundum Hebraeos frag-
menta cum canonico Matthaei evangelio comparata seriorem
originem prodere pronuntiaverit.^) evangeUum secundum
Hebraeos G. A. Freytagio^) iam ideo e Lucae et Matthaei
evangeliis compositum videbatur, quia Hegesippo (circa
a. 160) antiquiorem testem non habeat, et hac fere
aetate ilhid scriptum esse putavit. R. Angerus^) iudicavit:
„iam vero ev. Hebraeorum, testantibus quae supersunt
reliquiis, cognatum cum ev. Matthaei, iis in rebus, in
quibus ab eo differt, nunquam certo formam principalem,
plerumque indubitate formam derivatam praebet." solus
Eeussius ev. Hebraeorum e graeco in aramaeum sermo-
nem translatum esse negavit.^) iam neminem e schola
') cf. Volkmari commentationem :„Ueber das Lukas-Evangelium nach

seinem Verhaltniss zu Marcion und seinen dogmatischen Charakter," theol.
Jahrb. 1850. p. 110 sq. p. 185 sq.; meum librum: Krit. Untersuchungen iiber
die Evangelien Justin's, der clem. Homilien und Marcion's, Hal. 1850;
Volkmari librum: Das Evang. Marcions. Lips. 1852; meam commentationem
Das marcionitische Evang. und seine neueste Bearbeitung, theol. Jahrb.
1853. p. 192 sq.
2) Baurius in libro: Das Christenthum und die christl. Kirche der drei
ersten Jahrhh. ed. L (Tubing. 1853) p. 24 sq., ed. H. (ibid. 1860) p. 25 cum
Schleiermachero ra Xoyia Matthaei statuisse videbatur. in opere postumo:
„Vorlesungen iiber NTliche Theologie, Lips. 1864 p. 23 plane meam sen-
tcntiam de evangelii secundum Matthaeum origine professus est: „Welche
Ansicht man auch von dem alten Hebraer-Evangelium und von der in sehr
natiirlichem Zusammenhang damit stehenden Nachricht liaben mag, dass
Matthaeus sein Evangelium in hebraischer Sprache geschrieben habe, so viel
scheint aus den neuesten Untersuchungen mit gutem Rechte als gemeinsames
Hesultat hervorzugehen , dass in unserm kanonischen Matthaus-Evangelium
zwischen einer Grundschrift und einer spatern Bearbeitung zu unterscheideu
ist. Der Grundschrift gehoren die judaisirenden Bestandtheile des Evan-
gcliums an, der Ueberarbeitung die freien und universellen."
3) Die Evangelien nach ihrer Entstehung und geschichtlichen Bedeutung,
Lips. 1854. p. 117 sq.

*) Die Religion Jesu und ihre erste Entwickelung, Lips. 1857. p. 407:
„Sammtliche Fragmente, die wir davon (ex ev. Hcbraeorum) haben, ver-
rathen ihr secundares Verhalten zu unserm griechischen Matthiius."
5) Die heil. Schriften des neuen Test. Berlin 1861. p. 6.
^) in commentationis supra (p. 8 not. 3) laudatae part. HL p. 14 sq.
^) Gcschichte der hcil. Schriften dcs Neucn Test., ed. HL p. 186,. cd.
IV. p. 191 sq.
SECUMDUM HEBKAICOS. 16
critica huic evangelio tamqiiain omniiim evangelioruui

fonti patrocinari R. A. Lipsius praedicavit.^) ita fere etiam
D. F. Straussius de Hebraeorum evangelio iudicavit^)
iam conclamatum igitur Hebraeorum evangelium mihi
quidem non indignum videbatur, cuius fragmenta colli-
gerem et diiudicarem.^)autem evangelium cum
illud
canonico Matthaei evangeHo comparans ubique fere for-

mam principalem animadverti, in Nazaraeorum quidem
evangeHo aramaeo, non in Ebionaeorum graeco evangeHo
longe diverso. Weizsackerus*) meam sententiam repro-
bavit, sed non Volkmarus priorem sententiam
refutavit,^)
suam repetiit, sed nuHis argumentis confirmavit.^) omni
nova cognitione Hieronymi et Lessingii iudicium confir-
matur. Hebraeorum evangeHum nobis evangeliorum ori-
ginem investigantibus etiam nunc Archimedis punctum
praebet, quod tot viri docti in evangeHo secundum Marcum
frustra quaesiverunt.
^) „Ferdinand Christian Baiir und die Tiibinger Scliule" in: ,,Unsere

Zeit" VI (1862) p. 252.
') Das Leben Jesu fiir das deutsche Volk bearbeitet, Lips. 1864. p. 50:
„FreiIich erhellt eben aus diesen Stellen, die zum Theil das Geprage
spaterer Ueberliefenmg an sich tragen, dass das von Hieronymus iibersetzte
Hebraer-Evangelium, weit entfernt, das urspriingliche Matthiius-Evangelium
zu sein, vielmehr, wenn es der Ueberlieferung zufolge mit diesem zusammen-
hiingen soU, eher eine noch spatere Ueberarbeitung desselben als unser
jetziger Matthaus war."
') Das Evangelium der Hebraer, Zeitschr. fiir wiss. Theologie 1863. IV.
p. 345 sq.
*) Untersuchungen iiber die evangelische Geschichte, Gothae 1864 praefat.
p. VI, in ipso libro p. 181. 223. 318 sq. 407.

*) cf. meam libri Weizsackeriani censuram, Zeitschrift fiir wiss. Theo-
logie 1865. H. p. 168. not. 1.
^) Der Ursprung unserer Evangelien nach den Urkunden, laut den
ncuern Entdeckungen und Verhandlungen, Turici 1866, ubi post Marci evan-
gelium omnium antiquissimum antiquius quidem „evangelium secundum
Hebraeos" ante Lucae evangelium conceditur (p. 11. 123. 160 sq.), sed
Kazaraeonim evangelium aramaeum post Lucae et Matthaei evangelia, post
medium quoddam Hobraeorum. cvangelium „secundum Petrum" annis fere
120 — 140 compositum (p. 100 sq. 136 sq.) ultimum additur, annis fere
120 — 150 vindicatum.
I. NAZARAEORUM EVANGELIUM.
Nazaraei unico evangelio ntebantur, quod quamvis

apostolo Mattliaeo adscriptum naroi Marâiov appellare
non opus erat. nam ceterorum evangelistarum libri dee-
rant apud Nazaraeos. illud autem a Catholicorum evangeliis
iam titulo xa^' 'E^patovg discernebatur.^) Paulum respuit
alter titulus: xara rovg (doideKa) aTtoOroXovg (v. supra
p. 8 not. 2). quamvis aramaeo sermone et hebraicis
literis conscriptum,^) iam secundo seculo graece versum
esse videtur. nam Papias Hieropolitanus Matthaei librum

hebraeum (vel aramaeum) varie translatum esse retulit.^)
Hegesippus autem praeter syriacum (vel aramaeum) etiam
graecum evangehum secundum Hebraeos memorasse vi-
detur.^) Clementem Alexandrinum (ad Matth. hebr. XI,
28 sq.) et Origenem (ad Matth. hebr. XVII, 1 sq.) He-
braeorum evangelium laudantes ex tempore graece vertisse
vix quisquam censebit. denique Tischendorfius e codicis
alicuius evangehorum Matthaei et Marci margine hebraici
evangelii fragmenta edidit,') procul dubio e graeca ver-
^) cf. supra p. 5 not. 2, p. 6 not. 2.

2) cf. Eusebiiim ad Matth. hebr. XXV, 14 — 30, Plieronymum ad Matth.
hebr. IV, 13. Xll, 9 sq, XXVII, 51.
^) cf. librum mcum: Kanon und Kritik des Neuen Test. p. 18 not. 2.
Papias nullam graecnm versionem iam ab ecclcsia receptam
ita loquitur, ut
et ceteris usitatiorem, ut Delitzschius 1. h p. 1 1 censuit, agnoverit.
*) V. supra p. 5 not. 2, p. 7 not. 3.
^) codex cst litcris minusculis scriptus, IX. ferc secuH exountis. Miitthaoi
evangelio subscripta sunt: evayxeAioy xara jtiaTBaloy iyponpij na\ ayrt-

fiX^^rj ix r&v (add. iv) lEpo6oXvf.ioiq TtaXaiSyy dyTiypdcpcoy tcjv iv to)
dylco opfi dTroHEi/iEVGDy' iv dTixois Jiq)id' (2514) xEcpcp. Tve (355). in
margînc scholia unciali charactore ads('ri])ta sunt, quoruin quatuor iudaici
evancrelii variantos loctionos ad Matth. IV, 5. XVI, 17. XVIII, 22. XXVI, 74
notavorunt, cf. Tischendorfii notitiam codicis Sinaitici, Lips. 18G0. p. 58.
NAZARAEORUM EVANGELIUM. 15
sione, sed ea accuratissiiiui liausta. itaque etiam nobis

licebit, liebraici Mattliaei iragmenta ad graecum Mat-
tbaeum adnotare. quaecunque quodam modo incerta sunt,
sive locus sive verba, uncinis inchisi.
ETArrEAION KA& 'EBPAIOT^,
I, 1 — 16 Xpi-
(sine v. 17): Bif3Xog yevioecog 'IrjOov
Orov vhv Aavid viov 'A/3padjLc urX. (sine Thamara, Rahaba,
Rutha, Bathseba v. 3. 5. 6 memoratis, ut videtur; sed
V. 8 inter 'IcDpdjn et 'Oîav hebraicus Matthaeus non
5 iam omisisse videtur illos tres reges 'Oxoîav., 'iGodg.,
Âfxaoiav., v. 11 inter 'iGoOiav et 'lexoviav^ vel ^lGoaxiiJL^
huius patrem 'Icoa^dju^ quos graecus Matthaeus omisit).

V. 16 ita fere: 'IaKG)fi de eyevv?j6ev rov Îr]6ovv en rrjg
Mapiag.
10 I, 18—11, 23 deerant.
III, 1 — 13: ecce mater Domini et fratres eius dicebant
ei: „ Joannes baptista baptizat in remissionem peccatorum,
eamus et baptizemur ab eo." dixit autem eis: „Quid
peccavi, ut vadam et baptizer ab eo? nisi forte hoc
15 ipsum quod dixi ignorantia est."
ita Jesus a matre sua Maria paene invitus ad acci-
piendum Joannis baptisma compulsus est.
III, 14 — 17. quum Jesus baptizaretur, ignis super
aquam visus est.
20 factum est autem, quum ascendisset Dominus de
aqua, descendit fons omnis spiritus sancti et requievit
super eum et dixit iUi: „Fili mi, in omnibus prophetis
exspectabam te, ut venires et requiescerem in te. tu es
enim requies mea, tu es filius meus primogenitus, qui
25 regnas in sem])itcrnum."
IV, 5: (rore TrapaXa/iftdvei ainov 6 didfôXog) ev
Iepov6aXi]ix.
16 EVANG. SEC. liEBRAEOS
7 — •' T : T — • • -: V : T : - ' • ~ ' • l
-: •• T -
27 —
!• : :
(V, 32). l^?^1i N^î.^ ^^^^^: ^*?^.
VI, 11: panem nostrum crastinum ('^^'t) da nobis

hodie. 5
(X, 34 — 36): eligam mihi bonos, illos bonos, quos

pater meus coelestis (in coeHs) dedit.
(XI, 28): o ^âvfxdcag f3a6iXev6Ei^ nai 6 /3a6tXev6ag
dvaTrarfOerat.
XII, 10: (et ecce) homo, qui aridam habuit manum, lo
auxihum precatus est: „Caementarius eram, manibus

victum quaeritans. precor te, Jesu, ut mihi restituas
sanitatem, ne turpiter mendicem cibos."
XVI, 17: (juaxdptog ei^ SijnoDv) Tie ^lGodvvov.
(XVII, 1): (Îr]6ovg ecprj) Apri ekafie fxe rj jurjrrjp 15
juov ro dyiov Ttvevfxa ev jxia r(^v rpixc^v jxov xat dvrj-

veyue jie eig ro opog ro jxeya Ta^cDp.
XVIII, 6. 7: inter maxima ponitur crimina, qui
fratris sui spiritum contristaverit.
et numquam, inquit, laeti sitis, nisi quum fratrem 20
vestrum videritis in caritate.

XVIII, 22: „Si peccaverit," inquit, „frater tuus in
verbo et satis tibi fecerit, septies in die suscipe eum." dixit

ilU Simon discipulus eius: „Septies in die?" respondit Do-
minus et dixit ei: „Etiam ego dico tibi: usque septuagies 25
septies. etenim in prophetis quoque, postquam uncti sunt

spiritu sancto, inventus est sermo peccati."
(XIX, 3): yvvrf (rig) iTti TtoXXaig djxapriaig 8ie/3Xrf^7j
iTTi rov Kvpiov.
XIX, 16 — 24: (uai idov 7tpo6f]Xôv avrw 8vo 30
TtXovCioi. eig eiitev îdd^naXe dyaê. 6 de eiTtev Mrf jxe

Xeye dyaôv' elg iortv dyaôg^ 6 Ttarijp jxov 6 iv roig
ovpavoig). dixit ad eum alter divitum: „Magister, quid
bonum faciens vivam?" dixit ei: „Homo, legem et pro-
phetas fac." rcspondit ad eum: „Feci." dixit ei: „Vade, 35
vende omnia quae possides et divide pauperibus et veni

sequere me." coepit autem dives scalpere caput suum,
NAZARAEORUM EVANGELIUM. 17
et non placuit ei. et dixit ad eum Dominus: „Quomodo

dicis: „Legem prophetas, quoniam scriptum est
feci et
^''';g^^^'
in lege: „Diliges proximum tuum sicut te ipsum, et ecce
multi fratres tui filii Abrahae amicti sunt stercore mo-
5 rientes prae fame, et domus tua plena est multis bonis,
et non egreditur omnino aliquid ex ea ad eos." et con-

versus dixit Simoni discipulo suo sedenti apud se: „Simon,
fili Johanne, faciUus est camelum intrare per foramen
acus, quam divitem in regnum coelorum."
10 XXI, 9: NTi^nn N:^'\riN {choavva iv roig vipioroig).
XXIII, 35: -'7:;'in'^. 14 t"»^'!^"^ {Zaxapiov viov 'IcDiada).
XXV, 14 30: (rb— eig r/judg tjhov kfipainoig xapa-

nrrjpOiv evayyeXiov rfjv aTreiXrjv ov nara rov anonpv-
tpavrog iTTrjyev^ dXXd nard rov d^GorGDg i^rjnorog. rpeig
15 ydp dovXovg Tvepieixe, rbv juev naracpayovra rijv vjrapîv
jierd TTopvcDv nai avXrjrpidcDv, rbv de 7roXXa7rXa6ia6avra^
rbv de 7iaranpvipavra rb rdXavrov' eira rov jxev arro-
dex^rjyoci^ rbv de jxejxq^^^fjvai jxbvov.^ rov be 6vynXei(jB^fjvai
deOjxoDrrjpico).
20 {rive6Bê rpaTreîrat donijioi).

XXVI, 20 — 29. (etiam Jacobus frater Domini bibit
calicem Domini).
XXVI, 74: 7iai ijpvijoaro nai GDjxo6ev nai narrjpa-
Oaro (ori ovn oida rbv dv^pcDTrov).
25 XXVII, 16: is^ ^z_ {Bappa^/3dv)^ qui propter sedi-
tionem et homicidium fuerat condemnatus.
XXVII, 51: superhminare tempU infinitae
(et ecce)
magnitudinis fractum est atque divisum.
XXVII, 62 —
66 (inter sepulcri custodes erat servus
30 sacerdotis).
XXVIII, 1 —
10: Dominus autem quum dedisset sin-
donem suum servo sacerdotis, ivit ad Jacobum et appa-
ruit ei. iuraverat enim Jacobus, se non comesturum
panem ab illa hora, qua biberet caUcem Domini, donec
35 videret eum resurgentem a mortuis.
(rursusque post paululum) : tuUt paucm ct bencdixit ac
fregit et post dedit Jacobo iusto et dixit ei: „Frater
HlLGENFELD, Nov. TkSTAM. EXXUA. CAKONEM. IV. O
18 EVANG. SEC. IIEBRAEOS.
nii, comedc pcineui tuuni, quia resurrexit filius hominis

a clormientibus."
XXVJII, 16 — 20: noit ore npog rovg Ttepi Tlerpov
TfXÊv^ Ecprj avroig yid/Ssre^ i/^rjXacpjjaare jLie nai idere^
ori ovn eijuii daijuovtov dooojuarov. ev^vg avrov

nai 5
rfipavro nai eTriOrevOav ^ nparrjêvreg rrj Oapni avrov

jioii rd> Ttvevpari. —— jjierd de rr/v dvaOraOiv Ovve-
q)ayev avroig nai OvveTTiev.

evayyeXiov nard ÊPpaiovg 6rixoi ^ftO (2200).
ADNOTATIONES.
I, 1 — 16. lioc evangelii secundum Hebraeos initium Delitzschius quiclem

neoravit 1. 1, p. 63 sq. , sed argumentis minime probantibus. Cerintho et
Carpocrati Epiphanius iam illud evangelium tribuit, quo (seriores) Ebionaei
utebantur (cf. p. 7 not. 1. 2 et infra Evang. Ebionaeorum). sed illi procul
dubio antiquiori huius evangelii forma utebantur. a genealogia autem Jesu
profecti Cerintluis et Carpocrates Jesum e virgine natum negaverunt, cf.
Epiphan. Haer. XXX, 3 (v. supra p. 7 not. 2) c. 14 (v. supra p. 7 not. 1).
XXVHl, 5: XpSiVTaL yap (Cerinthiani) to) naTOi MaTôCiov EvayyEkicp aTtb
fiEiiOvq Ha\ ovxL oAca, dXXa dta tt^v ysveaXoyiav ttjv av6aftK0v. profecto
haec genealogia, qua iam Cerinthus usus est ad partum virginis impugnan-
dum, a iudaizantibus Christi^nis recepta erat neque eorum evangeho defuit,
sed ea non iam in canonicam formam redacta. nam haec sequenti nativitatis
historiae ita adaptata est, ut Matth. I, 16 exeat: 'laHGoft 8e iyevvt^dEv tov
*IoD67}q) Tov avdpa Mapiaq, iB, r/g iyew^^r] 'h/Oovg 6 Xpi^Tog. Cerinthus
et Cai-pocrates autem antiquiori forma usi sunt, ubi Josephus non iam ita
a generatione Jesu remotus erat. neque addita erat illa clausula Matth. I, 17,
qua quaternorum denorum membrorum tres series, ab Abraamo usque ad
JDavidem, a Davide usque ad captivitatem Babylonicam, ab hoc exilio usque
ad Christum supputantur. haec artificiose addita esse iam tertia series uno
membro manca docet. secunda autem series ita reducta est ad XIV membra,
ut Matthaeus canonicus v. 8 inter 'lodpaj.i et 'Oîav illos tres reges 'Oxoîav,
'lcodg, 'j/.iadiav, quos Syrus Curetoni retinuit, v. 11 inter 'lcjdiav et 'lexoviav
(vel 'looaxi/i) huius patrem 'looaHijii suppresserit, etiam nominum similitudine
adiutus (cf. Straussii Leben Jesu fiir das deutsche Volk p. 328 sq.). idem
canonicus Matthaeus v. 3. 5. 6 ad infirmandum potius quam confirmandum
principalis genealogiae Judaismum addidisse videtur illas mulieres: Thamaram,
Rahabam, Rutham, Bathsebam, quas Judaeos offendisse docuit Abr. Geigerus
(Urschrift und Uebersetzungen der Bibel, Vratislav. 1857 p. 361 sq.).
„1, 18 —
n, 23 deerant." Cerinthum et Carpocratem haec respuisse
constat. etiam in Nazaraeorum evangelio haec defuisse iam ex Epiphanio
coniicere licet, qui Haer. XXIX, 9 se nescire confessus est, ei nai Tag ye-
veaXoyiag Tag dnb 'Afipadfi dxpi XpidTov nepieiXov Nazaraei, itaque cetera
defuisse supposuit, quae Matth. I. II. leguntur. qui iam Nazaraeorum evan-
geHum e canonico Matthaeo derivare volunt, ei etiam talem fere nativitatis
et infantiae Jesu narrationem vindicare student, sed non probaverunt. Hege-
sippus (apud Eusebium HE, III, 20, 1) Domitianum Christi adventum timuisse
dixit, cjg Ha\ 'Hpoodjjg (Matth, II, 3). sed Hegesippus, qui apud Eusebium
HE. II, 23, 16 Jacobum iustum moribundum talia fere locutum esse retulit,
quae Luc. XXIII, 34 Jesu tribuuntur, etiam canonica evangelia novit (cf.
librum meum: Kritische Untersuchungen iiber die Evangelien Justin's etc.
p. 369). neque ipse Ilieronymus Nazaraeorum evangelium talia fere conti-
nuisse tcstatur. nam hoc evangelium non tctigit, ubi Hebraeorum vel Naza-
raeorum sentcntias huc spcctantes retulit. Hieronymus ad Abacuc. HI, 3
(Opp. VI, 637): „audivi ego Hebraeum totum locum ita disserere, quod
Betlileem sita sit ad austrum in qua natus est Dominus atque salvator
,
(Matth. II, 1 sq.), et ipsum csse, de quo nunc dicatur: „Dominus ab austro
20 ADNOTATIONES
vcnict," hoc cst nascctur in Bcthlccm ct inde consurpfet. et quia ipsc, qui
natus est in Bcthlcem, lcgem quondam dcdit in monte Sinai, id cst in monte
Pharan. Pharan quippe vicinus est locus monti Sina. et quod infertur
diapsahna id est scmper, habcre scnsum: ipsc qui natus cst in Bctldeem,
,
et qni in Sina, id cst in montc Pharan, legcm dedit, scmper in universis

bencficiis, practeritis et pracsentibus ct futuris, auctor est et largitor."
Ilebraeus illc, cui Ilieronymus hanc contortam interpretationem debuit,
Christianus fuerit. quidni etiam Catholicorum evangelia noverit? nullo certo
argumento Franckius I. 1. p. 420 ex hoc loco conclusit, etiam Judaeo-Christia-
norum evangolium Jesum Bethleemi natum tradidisse. Hieronymus ad Matth.
II, 14) notavit: „librariorum hic error est. putamus enim ab
5 (Opp. VII,
evangclista primum editum, sicut in ipso hebraico legimus, Jiidae, non
Judaeae.'-'- haec ad ipsum Yeteris Testamenti, non evangelii primi textum
hcbraicum respicere iam Delitzschius 1. L p. 64 recte monuit. Hieronymus
ad Jes. XI, 1 (Opp. IV, 153): „iUud quod in evangeHo Matthaei (II, 23)
omnes quaerunt ecclesiastici et non inveniunt, ubi scriptum sit: „Quoniam
Nazaraeus vocabitur," eruditi Hcbraeorum de hoc loco assumptum putant."
Franckius 1. 1. etiam hos „eruditos Hebracorum" Judaeo-Christianos fuisse
suspicatus est, qui in proprio evangclio voc. NaclGDpaio<s legerint. sed baec
mera est coniectura. ne id quidem argumentum sufficit, quod Hieronymus
de vir. illustr. c. 3 (v. supra p. 8) sententiam suam de Nazaraeorum
evangelio defendens ad Matth. II, 15. 23 rcvocavit, ubi graecus evangelista
Vetei-is Tcstamenti tcxtum hebraicum, non LXX translatores sequatur. illud
cvangelium vcrbo tenus graece vcrsum esse, ne in mentem quidem venit Hiero-
nymo, qui id solum censuit, quod etiam nunc nonnulli, quibus hebraica primi
evangelii origo iam tali Veteris Testamenti usu probata videtur. hoc argumento
Ilieronymus Eusebium secutus est, ut canonici evangelii hebraeam originem
lectoribus persuaderet. utrumque vero locum e canonici evangelii initio desum-
ptum etiam in Nazaraeorum evangelio exstitisse minime asseruit. recte iam Cred-
nerus (Beitrage zur Einleitung in die bibl. Schriften I. p. 401) haec diiudicavit.
ea quae canonicus Matthaeus de partu virginis narravit, in aramaeo
Nazaraeorum evangelio defuisse, iam inde constat, quod spiritus sanctus ibi
secundum graecum sermonem (ro TtvEvjiia) masculinas, hic secundum hebraeum
vel aramaeum sermonem (n^.^) femininas partes agit (cf. Matth. hebr. IH,
14 —17. XVII, 1). non vitae initium, sed baptismus Jesu tamquam fiUi Dei
nativitas describitur. ipsi Ebionaei partum virginis aut concedentes aut
negantes commune evangeUum hac de re nihil tradidisse docent.
III, 1 — —
13. p. 15, 11 15. Hieronymus adv. Pelagianos III, 2 (Opp. II,
782): „in evangeUo, quod chaldaeo quidem sermone, sed hebraicis literis
scriptum est, quo utuntur usque hodie Nazareni, secundum apostolos, sive
ut plerique autumant, iuxta Matthaeum, quod in Caesariensi habetur biblio-
theca, narrat historia: „Ecce mater Domini" etc.
1. 11. „Joannes baptista baptizat in remissionem peccatorum." cf. Matth.
III, 6 Jiat iBaTiTiôvTo iv tS) 'lopSdvr/ 7toTajii&) vti avTov, EB,o).ioXoyovjiEvoi
Tocq a}.iapTiaq avT^v. Marc. I, 5 (iisdem fere verbis). Luc. III, 5 m/pv6d&>v
pdrtTidjua jiiETavoiag eig dqjediv d/dapTia)v.
1. 12. 13. „dixit— ignorantia est." Jesus non baptizatur a Joanne nisi
antea se peccatis vere immunem professus. quum Joannes a baptizandis pecca-
torum confessionem postulasset, iam ab initio quaerebatur, quo tandem modo
Christus ita inaugurari potuerit. hanc difficultatem Nazaraeorum evangcUum
nondum ita solvit, ut Joannes Jesum tamquam se longc digniorem primo
baptizare noluerit, Jesus autem liac in te omnem iustitiam implere voluerit
(Matth. III, 14. 15). sed res simplicius ita expeditur, ut Jesus ipse nuUius
peccati sibi conscius primo baptizari nohierit. profecto simpUcior est liaec
narratio iUa canonica, quae ncmincm docct, unde tandem Joanni dignitatis
Jesu notitia venerit. — fratres Jesu (cf. Matth. hebr. XXVHI, 1 —
10 p. 17,
36 sq., canon. XII, 46. XIII, 55) 1. 11 ita memorantur, ut huius generatio
miraculosa prorsus seponatur.
p. 15, IG. 17. „ita Jesus —
compulsus cst." tractatus de rebaptismate s. de
non iterando baptismo (in Cypriani opp. ed. Venet. 1728. p. 643): „confictus
liber, qui inscribitur „PauU praedicatio." in quo libro contra omnes scri-
AD EVANO. SEC. IIEBRAEOS. 21
ptiiras et dc confitcntcm invcnies Christum, qiii solus

pcccato proprio
omnino ad aceipiendum
nihil deliquit, Joannis baptisma paene invitum a
et
matre sua Maria esse compulsum." liaec Cyprianus qui dicitur e (Petri)
PauH(que) praedicatione, cuius scriptor evangelio secundum Hebraeos usus
esse videtur (v. infra), odiose potius quam fideliter reddidit. nam Jesus
nullius peccati sibi conscius invitus a matrc compcllitur ad Joannis baptisma
cum peccatorum remissione et poenitentia coniunctum accipiendum.
III, 14 — 17. p. 15, 18. 19. „quum Jesus — visus est."
tractatus de rebaptis-
mate e (Petri) Pauli(que) pergit: „item cum baptiza-
praedicatione referens 1. 1.
retur, ignem super aquam esse visum quod in nullo evangelio est scriptum."
;
Cyprianus qui dicitur antea impugnaverat illos (Gnosticos), qnorum nonnulli

tentaverunt, „se solos integrum atque perfectum, non sicuti nos mutilatum
et decurtatum baptisma tradere, quod taliter dicuntur adsignare, ut quam
mox in aquam descenderunt, statim super aquam ignis appareat. est —
autem adulterini huius immo internecini baptismatis si quis alius auctor,
tum etiam quidam ab eisdem ipsis haereticis propter hunc eundem errorem
confictus liber, qui inscribitur Pauli praedicatio." de illo igne cf. quae dis-
serui in libro meo: Kritische Untersuchungen iiber die Evv. Justin's" etc.
p. 166 sq. addo Eusebium de paschate c. 4 (Nova patram bibhotheca Rom.
1847. Tom. IV. j). 212: 6t' vdaros xai nvpbg ayiov n:vevjiiaTog dva-
yevyrj^tvTeg).
p. 15, 20 — 25. „factum est autem — m sempiternum." Hieronymus ad Jes.
XI, 1 (Opp. IV, 156): „Porro in evangelio, cuius supra fecimus mentionem
(paulo ante Hieronymus scripserat: „sed iuxta evangelium, quod hebraeo
sermone conscriptum legunt Nazaraei: Descendet super eum omnis fons
spiritus sancti*') haec scripta reperimus „Factum est autem" etc.
p. 15, 21. „descendit fons omnis spiritus sancti." iam Cerinthus cognato
evangelio usus Christum iv Eidei Ttspidrepag in Jesum descendisse docuit,
cf. Irenae. adv.^ haer. I, 26, 1. Philosophum. VII, 33 p. 257 (X, 2 p. 328):
Tiai fiEra ro âTtridâ xarEXSÊiv Eig avrbv eu rfjg vTtep ra oXa avÊvriag
rbv Xpidrbv iv el8el TtEpidrEpag. Epiphan. Haer. XXVIII, 1: narEXyXv-
Êvai rbv Xpidrbv Eig avrov, rovredrL rb TtvEvjiia rb ayiov, iv ei8el TtEpi-
drspag. Theodoret. haer. fab. II, 3: rbv ds Xpidrbv ev ei8el TtEpidrspag
avcjBEv Elg avrbv xarEXÊiv. non audiendus est Delitzschius, qui 1. 1. p. 22
iam illud: „dcscendit super eum omnis fons spiritus sancti" e graeco
evangelio ita derivare voluit, ut Matth. III, 16 (h6Ei TtepidrEpdv versum sit
p. 15, 22 —
25. „et dixit illi —
in sempiternum. " haec profecto simpliciora
et antiquiora sunt, quam vox illa coelestis Matth. III, 17, ubi Jesus ipse non
appellatnr, sed Joanni filius Dei declaratur: ovrog Edrir b vlog /.lov 6 dya-
TtrfTog, a> EvSoHtfda, de quibus revoco ad librum meum: Dic Evangelien
iv
p. 57 sq. quae Nazaraeorum evangelium retulit, plane congruunt Judaeorum
exspcctationi, quam in Justini dialogo c. 8 p. 226 Tryphon ita pronuntiavit:
Xpi6rbg 8e eI xai yEy£vr/raL, dyvcodrog idri na\ ov8\ avrog Ttao kavrbv
ijtidrarai ov8£ Ux^^ 8vva/iiv riva, p.Expig olv iXSoov 'HXiag XP^^V otvrbv
xa\ (pavEpbv Ttddi Ttoiijdy, cf. c. 49 p. 268. c. 110 p. 336. Jesus e Davidis
semine natus in baptismo Dei filius creatur, ut cum Paulo Rom. I, 3. 4
lociuar, Kard itvEv/ia dyLoodvvr/g. ecce fontem communcm, unde Gnostici
Christum superiorera in baptismo homini Jesu se coniunxisse tradebant, et
Judaeo-Christianorum Christus profectus est, og dit' dpxyg alobvog dj.ia rolg
ovo/.iadiv f.iop(pdg aXXdddojv rbv aicbva rpixEL, jiExpig orE iîojv xpovcov
rvxoov, 8id rovg na/idrovg Bêov iXhi xptdSÊtg, Eig aEi eB,EL rrjv dvditavdLV
(Clem. Ilom. III, 20).
IV, 5. p. 15, 26. 27. codicis illius Tischcndoi-fiani margo haec notata
pi-aebet: rb iovâixbv (sc. EvayyiXLOv) ovk ix^^ -E^S rrjv dyiav TtoXLv,
aXX' iv itaque diabolus fV^^ni-â r:^n'i. Jesus non miraculose e deserto
iXr/ji.
in sanctam urbem
transfertur, ut canonicus Matthaeus tradidit, sed Jeru-
salemi in templi fastigio ponitur.
V, 17 (27 —
32). p.lG, 1 —
3. Tract. Schabbath c. XVI p. 116 a. b. narravit,
R. GamlieJcm ciusque sororem Emmam Salom ita illusissc phiiosophum; L c.
22 ADNOTATIONES
cliristianum thcoloûm, qui incorruptus ferebatur. Eleezeri uxor candelabrum

aureum attulit et hunc roâvit, ut haereditatis socia fieret. philosophus
rcspondit, dividendam cssc hacreditatcm. tum illa: ,,sed secundum nostram
legcm filia expcrs est, si filii supersunt." philosophus „postquam terram
:
vestram amisistis, Mosis* lex abrogata, evangclium ("s) institutum est, in

quo scriptum est: „filius et filia cohacredes sunt" (supra aramaice laudata).
postero die Gamliel frater libycum asinum attulit. doctor inquit: „in evan-
gelio etiam scriptum cst: „non veni, ut de Mosis lege quidquam tollerem,
sed ut adderem Mosis legi vcni"*' (quae supra aramaicc reddita sunt). in hac
autem (lege) scriptum est: ,.si filius existit, filia haereditatis expers cst"
(cf. Num. XXVII, 8). tum illa: „acccnde candelam tuam." Gamliel autem
dixit: ,,asinus candelabrum subvertit." quae ex evangelio laudantur, J. M.
Jostius (Gcschichte des Judenthums und seiner Sekten. part. II, Lips. 1858.
p. 38 sq.) summo iure ex aramaco evangeUo secundum Hebraeos hausta
esse ccnsuit. erravit Delitzschius, qui 1. 1. p. 22 scripsit: „Und wenn dic im
16. Abschnitt des Tract. Sabbath aus dem Evangelium citirte Stelle s;s
-n^-^s ri'rto-7 Nn-^îs ^y '^^".ts^ sVs ^'^'ns t:::^- sn-i-.is^ pz"ioh ah (Uebers. v. Mt. 5,
17) aus dem Hebraer-Ev. genommen wiire, so wiirde auch daraus folgen,
dass dasselbe eine Uebersetzung, und zwar eine schlcchte, des griech.
Matthiius war; doch wage ich das nicht zu behaupten, da das Missverstand-
niss des gricch. Textes (vgl. dagegen die clem. Ilomilien III, 51) gar zu
grob ist, und der Zusammenhang der talmud. Erzahlung kein wortgetreues
Citat crwarten lasst." haec Delitzschius mihi quidem minime persuasit.
evangelii non canonici verba laudantur. quonam iure Matthaeum canonicum V,
17 {/Lij/ vof.iL6i]tE ori 7]XBov HaraXv6ai rov vojiiov r/ rovg Ttpocpyrag' ovk
7/A.ôv naraXvâi, aXka 7tXr]pcb6ai) ita perperam aramaice versum esse cense-
"bimus? aramaeum evangelium solam legem memoravit eamque integram
servandam, sed novis praeceptis augendam. inter haec nova praecepta etiam
illud referendum est, quod filius et filia cohaeredes sunt (p. 17, 3). Lucas XII,
13 narravit, aliquem Jesum rogasse, ut fratrem suam iuberet haereditatem
dividere.
VI, 11. p. 16, 4. 5. „panem —
hodie." Hieronymus ad Matth. VI, 11 (Opp.
VII, 34): „In evangelio, quod appellatur secundum Hebraeos, pro super-
Bubstantiali pane (ita Hieronymus perperam vertit rov aprov rov imov6iov)
rcperi Mahar (^>T2), quod dicitur crastinum, ut sit sensus: „Panera nostrum
crastinum, id est futurum, da nobis hodie." profecto luculentum non tantum
aramaei sermonis , sed etiam praestantiae huius evangelii documentum. nam
voc. i7tiov6iog, quod canonicus Matthaeus praebet, minime ab inl et ov6la,
unde i7rov6iwdrjg cfficeretur, sed vere a voc. rf i7tiov6a derivandum est,
Weizsackerum, qui 1. L p. 407 illam interptretationem defendit, ad ipsum
Meyerum revoco. non mirum est, ecclesiam primitivam et eius evangelium
orationem dominicam aramaeam accuratc conservasse, graecum vero inter-
pretem novum voc. i7tiov6Log formasse. Jesus discipulos suos vere iussit,
quotidie {îjniepov) solius crastini diei victum oratione petere, de ceteris non
esse sollicitos, cf. Matth. VI, 34. mirum in modum Delitzschius l. 1.: „Es ist
unwahrschcinlich, ja fast undcnkbar, dass aus ^'rî-t s:'^-^ mittelst Ueber-
tragung rbv aprov yjii(^v rbv i7tiov6iov geworden sein soUte; das i7tiov6iov
fiihrt, insHebraische oder Aramiiischc zuriickge:d,acht, viehnehr auf ":pr: anV
oder S3n&^7 ston^ (Spr. 30, 8 Targ.). Das ^n^ ist eine nicht allein unzu-
treffende sondcrn auch sachlich ganz unpassende Uebersetzung."
(X, 34 —
36) p. 16, 6. 7. Euscbius in Thcophania (syriace edita a Lee,
Londin. 1842) IV, 12: „causam autem separationum animarum, quac domibus
Gvenict, docct, quemadmodum in uno loco reperimus, in evangelio Judaeorum,
in loco hebraico {hfipa'i6ri), ubi inquit: „Eligam" etc. Ewaldi versionem
parum accuratam: „Ich wahlc mir die Guten, die Guten sind's, wclche niir
mein Vater im Himmcl gab" (Jahrbb. d. bibl. Wiss. VI. p. 40 sq.) mihi
roganti Ad. Merxius emendavit. ctiam hoc loco, ut apud ISIatthacum fieri
solet (V, 16. 45. 48. VI, 1. 9 etc), occurrit 6 Ttarrjp 6 iv rolg ox)pavolg.
plane itaiudaizans Clcmens Romanus Rccogn. I, 51: „invitarc venit ad
rcgnum iustos quosque ct eos qui placere studuerunt ei, quibus bona
incffabilia praeparavit ct Ilicrusalcm civitatcm coclcstcm, quae supcr splcu-
AD EVANG. SEC. HEBRAEOS. 23
dorem liicis in Imbitationc sanctorum. iniufytos vero ct impios

fulfiôblt
competentibus ipsisque tlignis nltionibus tradet."' illud hebraici evangelii
eflatuni, quod Ewaldius Joannei quod dicitur cvangelii sensum et colorem
prodere asseruit, ipsi canonico Matthaco IX, 9 —
13 repugnat, ubi Jesus cum
publicanis et peccatoribus (i. e. gentilibus, cf. Mattli. XXVI, 45. Luc. XVIII,
32. Enocli. XCIX, 2. Tob. IV, 17. XIII, G. Sap. Sal. X, 20. Clem. Hom. XI,
lU ojg ovH 'lovdcxlog a/napTcoXog) convivens dixisse fertur: ov yap ijXôv
HaXadai SiHalovg, d\Xa a/iapTGjAovg.
(XI, 28) p. IG, 8. 9: 6 Savjnddag —
dya7ta7J6£Tat. Clemens Alex. Strom.
II, 43 p. 453: y xdv t&) xa^' 'Eftpaiovg evayyeXlcj 'O âv/.iddag fjadi-
9,
Xevdei ytypaitTai, nal 6 f5adiXev6ag dvanaydeTai. Clemens Alex. paulo
ante laudaverat IMatonis Theaet. p. 74: ovu dXkijv dpxyv qiiXodoqjiag elvat
t) to âv/idêiv, to tov cpiXodocpov ndôg. cf. etiam Aristotclis Metaph. I,
2, 15: 8id ydp t6 Bav/idêiv ol dv^poDTioL xal vvv nai to Ttp&Tov r/pB,avTo
(piXodotpelv. Clemens Alex. paulo ante etiam e Matthiac traditionibus lauda-
verat ilhid: âv/iadov Ta TtapdvTa. —
de forma dvaitai/deTat cf. nostra
Prolegomeira ad Ilerm. Past. p. IX not. 1. —
de re ipsa cf. Clem. Rom.
epi. II, 5 p. 67, 19 sq.: ij 8e iTtayyeXia tov XpidTov fxeydXrj nat âvuadTrj
idTiv Ha\ dvdTtavdig TT/g /leXXovd^/g fiadiXeiag nai Pâyfjg aiaDviov. c. 6 p.
68, 15. 16: TtoiovvTeg ydp to BeXr//ia tov XpidTov evpy/do/iev dvditavdiv.
Xll, 10 p. IG, 10 —
13. ,,(et ecce) hom.o —
mendicem cibos." Hieronymus
ad Matth. Xll, 13 (Opp. VII, 77): „in evangelio quo utuntur Nazaraei et Ebio-
nitae, quod uuper in graecum de hebraeo sermone transtulimus et quod ,
vocatur a plerisquc Matthaei authenticum, homo iste, qui aridam habet

manum, caementarius scribitur, istiusmodi vocibus auxilium precans: „Cae-
mentarius eram manibus victum quaeritans. precor te, Jesu, ut mihi resti-
tuas sanitatem, nc turpiter mendicem cibos." ille igitur, cuius manus arida,
caementarius fuisse et Jesum rogasso traditur, ut manu in integrum resti-
tuta, ipse sibi victum parare possit, canonicus Matthaeus XII, 10 13 haec —
omnia omisit, tantummodo hominem, cuius manus arida, adfuisse tradidit,
ct quum adversarii dolose quaesissent, num sabbato sanare liceat, Jesum
illam licentiam defendisse eaque usum esse narravit. omnia iam ad illam
controversiam de sanationibus sabbato aut licitis aut illicitis spectant.
Hebraeorum evangelium simplicius ipsam hominis miseriam descripsit.
XVI, 17. p. IG, 14. illius codicis Tischendorfiani margini ad Matth. XVI,
17 adscriptum est: to iovSamov 2"U 'lcjdvvov. etiam graece versum He-
])raeorum evangelium aramaea vocabula accuratius reddidit, quam Matthaeus
canonicus. Petri pater a Matthaeo hebraeo etiam XIX, 24 Joannes appellatus
confirmatur ev. Joan. I, 43. XXI, 15 — 17. '\~'^ "a Matthaeus canonicus
{Eapiojvd) ita reddidit, ut prius quidem vocabulum aramaice repetatur,
alterum vero, praeeuntilDus LXX interpretibus (4 Regg. XXV, 23), in 'lcDvd
mutatum sit.
(XVII, 15 —
18: (ir/dovg £cpr/)"ApTi
1) p. 16, —
Tafjc^p. Origenes in Joan.
Tom. II, (Opp. IV, G3 sq.): idv 6e npodieTai Tig to na^' 'Efipaiovg
6
ivayyeXioVj evâ avTog 6 dcjTrjp cpr/div "ApTi eXafU /le r) /.ir/Tr/p /liov to
ayiov 7tvev/ia nai dvr/veyKe /le eig to opog to /xeya Taftwp. Hom. in
Jerem. XV, 4 (Opp. III, 224): ei de Tig TtapaSexeTat tb "ApTi eXafSe /iie ij
fxiJTr/p /lov To dyiov nvev/ia xai dvr/veyHe /le eig to opog tb /leya Taf3a)p
xai Ta k^rjg. Ilieronymus in Mich. VII, 6 (Opp. VI, 520): „sed qui legerit
Canticum Canticorum et sponsum animae Dei sermonem intcllcxerit crcdi-
deritque evangebo, quod secundum Hebraeos editum nuper transtulimus, in
quo ex persona salvatoris dicitur: „Modo tulit me mater mea Spiritus
sanctus in uno capillorum meorum." in Jes. XL, 12 (Opp. IV, 485): „sed et
in evangclio, quod iuxta Hebraeos scriptum Nazaraei lectitant, Dominus
loquitur: „Modo me tulit matcr mea spiritus sanctus." hacc vulgo relata
ad Jesu tentationem iam Baurius (Manichiiischcs Rcligionssystem p. 485) ad
Jesu transfigffiâtionem Matth. XVH, 1 sq. revocavit voc. dvacpepeiv non
usitatum nisi de rebus planc ita ut Matth. XVII, 1 (Marc. IX, 2) ad per-
sonas refertur. spiritum saiictum filii Dei matrem iam apud Matthaeum hebr.
HI, 14 —
17 reperimus. quod autcm s])iritus sanctus Jesum in uno capiHorum
tulissc dicitur, seriorcm et planc apocrypham huius narrationis originem
24 ADNOTATIONES
minimc probat. iam Ezecliicl VIII, 3 narravit, vinim coelcstcm manu porrccta
8e apprehendisse in cincinno capitis, -:-i "^rs x-^ri •^Xiii J^*^"^3 'S")'^!
â-nVs ri^^s-iâ ntoVri^n Ti< sîr} ^?'!*^^!" ?='.'

T"^*?"
"
Tr. LXX: ?<arl dvtXaftE fXE
tTfg yiopvqjTig fxov xai dviXafte jue Ttvev/ia fxk6ov dva ava TTjq yrjg jiai
jnedov tov ovpavov xai Tjyaye f-iE eig ^lEpovdaXrjfi iv opddei Sêov. historia
Beli et draconis graeco Danielis libro addita v. 35: nai i7tiXafj6/.iEvog avtov
o dyyEAog uvpiov tov 'A/iftaHov/x trjg -Ko/irjg avtov trjg nfqjaXrfg E^rjxEv
avtov iTtdvoo tov XduHov tov iv BaftvXobvi. ita fere Act. VIII, 39 7tvEv/ia
Tivpiov ^pTtadEv tbv îXiTtrtov, noci ovn eiSev avtbv ovuEti 6 Evvovôg. cf.
etiam Ilermae Past. Vis. I, 1 p. 1, 10. 11. II, 1 p. 3, 14. 15, Ascensionem
Jcsaiae VI, 14, et quae iam notavi in libro meo: Die Glossolalie, p. 90.
eodem iure quo Matth. VIII, 30 sq. XII, 43 sq. dpxaiKGJtEpa iudicamus,
etiam huius narrationis antiquitatem agnoscere debemus.
XVIII, 6. 7, p. 16, 18. 10: „inter maxima —
contristaverit." Hieronymus ad
Ezech. XVIII, 7 (Opp. V, 207): „in evangelio quod iuxta Hebraeos Nazaraei
legere consueverunt, inter maxima ponitur crimina, qui fratris sui spiritum
contristaverit."
p. 16, 20. 21: „et nunquam — in caritate." Ilieronymus ad Eph. V, 4
(Opp. VII, 64): „ut in hebraico quoque evangelio legimus Dominum ad
discipulos loquentem: „Et nunquam, inquit, laeti sitis, nisi quum fratrem
vestrum videritis in caritate."
XVIII, 22. p. 16,22 —
27: „Si peccaverit —
sermo peccati." Hieronymus
adv. Pelagianos III, 2 (Opp. II, 782 sq.), postquam Matth. hebr. III, 1 13 —
laudavit, pergit: „in eodem vohimine: „Si peccaverit, inquit," etc. ultima
(L 26. 27) confirmat codicis Tischendorfiani margo, ubi ad Matth. XVIII, 22
notatum est: tb lov8a'mbv (sc. EvayyiXiov) k^rjg exî /lEtd tb Êfjdo/irf-
TiOVtdHig kittd Kal ydp iv toig npocprjtaig /XEtd tb xP^^^V^ôci avtovg iv
'
TtvEv/iati dyicj EvpLdHEtco (L EvpidHEtai) iv avtoig Xoyog d/.iaptiag. quae

comparata cum canonico Matthaco minime reprobanda sunt. hic dedit: totE
TtpodsX^chv 6 nitpog EirtEv avtco KvpiE, Ttodduig dj.iaptTJdEi Eig ijiE 6
dSEXcpog /iov nai dcpjjdoj avtGo; Ecog kTttdnig; XkyEi avt& b Ir/dovg Ov
Xkycso doi EGog kTttdmg, dXXd Ecog kf5do/irjKovtdHig kntd. Petri quaestionem
in Matthaeo hebraico optime praecedit Jesu effatum de venia fratri uno die
septies danda, quod etiam Lucas XVII, 4 ita conservavit: nai idv kTttdnig
trjg ri/jLEpag d/iaptr/dxf Eig d\ Kai kTttdmg tr/g rj/iEpag iTtidtpEipi^ XiyGov
MEtavo^, dqjfjdEig avtoo. prophetae autem peccato immunes optime illu-
strantur Matth. hebr. IIlJ 14 —
17 p. 15, 22. 23.
(XIX, 3) p. 16, 28. 29. yvvr/ {tig) —
tov Kvpiov. Papias, teste Eusebio HE.
III, 39, 17, iHtEÊitai —
idtopiav itEpi yvvaiKbg iiti TtoXXaig djtaptiaig 8ia~
BXr/^-Eidr/g iiti tov Kvpiov , r}v tb na^' 'Ef^paiovg EvayyiXiov TtspiixEi.
Matthaeum hebraicum nonnullas narrationes peculiari modo introduxisse
iam vidimus (III, 1 —
13. XII, 10. XVII, 1). ita fere etiam illud coUoquium
de dimittenda uxore introductum esse videtur.
XIX, 16. 17. p. 16, 30 —
33. Kai i8ov —
iv toig ovpavolg). haec prae-
mittenda videntur, quia „alter divitum" L 33 sq. colloquium continuat.
priori diviti illa tribuo, quae ab altero omissa constanter ad hoc colloquium
referuntur. Justinus Martyr Dial. c. 101 p. 328 Xiyovtog avtoj tivog Ai-
dddnaXE dyaî, dnEKpivato Ti jie XiyEig dyaôv ; Elg idtiv dya^ôg, 6
Ttatjjp fiov b iv toig ovpavoig (ApoL I, 16 p. 63: TtpodEXSovtog avt<p tivog
nai Einovtog zliSddHaXE dyaSi, djtEKpivato Xiycov Ot35£)s dyaBog, Ei fn)
fiovog b Êbg b Ttoirjdag td Ttdvta, cf. Marc. X, 17. Luc. XVIII, 18). Mar-
cosii apud Irenacum adv. haer. I, 20, 2: tS) ELitovti avtco JLdddxaXE
dyaî , tbv dXr/3^g dyaBbv SÊbv ch/ioXoyrfHivai EiTtovta Ti /ie XiyEig
dyaôv; Elg idtiv dyaôg b rtatrfp iv tolg ovpavolg. Naasseni apud
Orig. Pliilosophum. V, 7 p. 102: tovtov ElvaL cpr]d\v dya^bv /lovov. xal
TtEpt tovtov XEXix^âL tb vTtb tov dGotrjpog XEyo/iEvov Ti /ft Xiyeig aya-
ôv; Elg idtiv dyaôg , b Ttatr/p /lov b iv tolg ovpavolg. Valentinus apud
Clementem Alex. Strom. II, 20, 114 p. 488: Elg 8i idttv dyaSog. Ptolcmaciis
cpi. ad Floram apud Epiphanium llaer. XXXIH, 7: eva ydp /lovov Eivai
dya^bv Seov tbv kavtov Ttatipa b dootr/p i/jiayy dTtEcpi/vato, ov avtbg
itpayipcjdey. Clem. Ilom. III, 57: k'(p7f Mtj i.ie Xeye ayaôv 6 yap dyaôq
dg i6riy. XVIII, 1: t^ Xiyeiy Mij Xeye dyaSoy' o yap dyaSog eig
jiie
iy rolg ovpayolg.
idtiVy 6 7tari]p 6 c. 3: avrbg 6 dLdddHaXog yjtcby rcp
dnovri âpioaicp Ti non}6ag P,a)i^y aloSyiov HXi]poyoi.i^6Go; TrpcoToy ^cpi]

Mt} ]te Xeye dyaBoy' 6 ydp dyaSog elg i6riy, 6 7tari]p o iy roig ovpayoig.
cf. quae hac de re iam disserui (Krit. Untersucluiiigen etc. p. 220 sq.
3G2.
426, thcol. Jahrb. 1853 p. 207. 235 sq.; 1857 p. 41-i sq.).
p. IG, 30. 31. dvo nXov6ioi. binum numerum Matthaeus canonicus alibi re-
timiit, IV, 18 sq. VIII, 19-22. 28. IX, 27 sq. X, 2 sq. XI, 3 (ubi 8vo r6bv
jiaS7]r^y avrov non did r^v f.taî]r^y avrov legendum videtur). XX, 30.
,
XXI, 1. 2 sq. XXVIII, 1.

p. 16, 31. jdi8d6HaXe dyaSe. quae in canonico cvangelio unicus divcs
quaerit, hic altcri diviti reservantur. apud canonicum Matthaeum, sivc cum
textu recepto legas: Ha\ ISov eJg 7Tpo6eX2Gjy avr^ eiTtev Jidd6HaXe dyaê,
ridyaSbv 7Coty]6cj iva £^gj alcbvtov; 6 de el^tev avr^ Ti /.le Xeyeig
^cor]v
dyaBoy; ov8e}g dyaBog, elg 6 êog,^ sive
ei /.ti] cum Lachmanno et
Tischendorfio nal i8ov elg 7tpo6eXâ)v avrcj ei7tev JiSd6HaXe,^ri dya^bv
:
7ton']6oD 7va 6x^ ^coi]v aioovLOv; 6 8e ei7tev avrS Ti /.te ipcor&g rtepi rov
dyaôv; eig i6riv 6 dyaôg, cuius lectionis antiquissimus testis Origenes
est, — apud canonicum igitur Matthaeum duae res diversae iam miscentur:
appcUatio boni magistri, quam Jesus repudiavit, et quaestio illa de assequenda
vita aeterna.
p. IG, 33 — 17,9: „dixit ad eum — in regnum coelorum." Origenes in Matth.

Tom. XV, 14 (Opp. III, 671 sq.) secundum veterem interpretem: „scriptum
cst in evangelio quodam, quod dicitur secundum Ilebraeos, si tamen placet
alicui suscipere ilhid non ad auctoritatem, sed ad manifestationem propositae
quaestionis: „Dixit ad eum" etc. haec optime procedunt. alteri diviti
quaerenti, „quid bonum faciens viveret," Jesus primum respondet: „homo,
legem et prophetas fac." nam lege et prophetis tota Veteris Testamcnti
religio comprehenditur (cf. Matth. canon. V, 17. VII, 12. XXII, 40. Rom.
III, 21 etc). praecipua mandata, quae apud canonicum Matthaeum (XIX, 18.
19) singula laudantur, hic bene omittuntur. omnia legis et prophetarum
mandata divcs, tamquam nullius criminis sibi conscius, se iam perfecisse
asseruit. itaque non ad lege superiorem perfectionem (Matth. canon. XIX, 21:
d êXeig reXeiog elvai) commonetur, sed quasi iam perfectus (cf. Matth.
hebr. X, 34 —
36) pauperibus opes largiri et eum sequi iubetur, qui non
habcbat, ubi caput reclinet (Matth. canon. VIII, 20), cuius discipuli omnia
dcscruerant, ut eum sequerentur (Matth. canon. XIX, 27 cf. v. 29). hoc
autem postulato ipsa illa iustitia, qua dives gloriatur, refutatur. opum con-
donatio diviti displicet. itaque Jesus perfectae iustitiae opinionem diluit, quum
dives praecepti illius (Lev. XIX, 8) immemor tot proximos, i. e. filios Abrahae,
cgere siverit. fratris vel proximi notio plane eadem estMatth. canon. V, 43.
cf. V, 22. 23. 27. VII, 3. 4. 5. XVIII, 15. 21, plane diversa Luc. X, 29 sq. opes
autem condonandae non pertinent ad perfectionem quandam lege superiorem,
quam Matthaeus canon. XIX, 20. 21, invita Protestantium theologia, aperte
docet, sed ad ipsam legem implendam, cf. Clem. Recogn. II, 29: (magister
noster) „e contrario eos, qui in divitiis ac luxuria versabantur, lugebat, qui
nDiil pauperil)us largiebantur, arguens eos rationem reddituros, quia proximos
suos, quos dihgere sicut se ipsos debuerant, nc in egestate quidem positos
miserati sunt." etiam magis ad Jesu comitatum opes condonandac referuntur.
quum dives igitur iam ostendisset, quantum amoris erga proximum habcndi
impcdimentum divitiae sint, Jesus Simoni Joannis filio (cf. Matth. hebr.
XVI, 17) scdcnti apud sc solennitcr affirmat, quac etiam apud Matthacum
canon. XIX, 24 leguntur. omnia optime inter se conveniunt. quod autcm
Simon sedet apud .lesum, benc congruit „magistro" circumdato a discipulis,
cf. Matth. canon. V, 1. Luc. II, 46, Josephum dc bello iud. I, 6, 5: r]6ay 8i
ovH oXiyoi 7tape8pevovreg avrco (Judae Essaeo) tgjv /.lav^âvovrajv. nequc
audicndus est Franckius, qui 1. 1. 404 secundum quartum cvangcHum Petrum
apost()lr)rum principcra hoc privilcgio privare voluit. ncqnc offendcre debct
solcnnis illa appellatio: „Simon fili Johanne," quam Franckius tam univcrsali
26 ADNOTATIONES
sententiae non convonirc censuit. solennis appcllatio (cf. Joan. XXI, 15 — 17)
scntentiae gravissimac optiiiic convcnit.
XXI, 9. p. 17, 20. s>3^3 ssyr-.s. Ilicronymus epi. 20 ad Damasum (Opp.
I, G8): „(leniquc Matthacus, qui cvangclium hcbraco scrmone conscripsit,
ita posuit: „Osanna Barrama," id est Osanna in excelsis." haec ex He-
braeorum evangclio deprompta esse bcne monuit Angcrus 1. 1. III. p. 13
not. 2. itaquc apud Matthacum canon. XXI, 9 w6ayya. iv roig vipidToig
respondent aramaeis illis vocabulis. iam diu mc miratum, quod intcrprctes
voc. a)6avvd ab illo sa n:^-r-,n Ps. CXVIII, 25 (LXX dGJ6ov StJ) repetunt,
hoc vocabulum ab aramaeo voc. S2y'r-iS (serva nos) repetendum eese docuit
Adalb. Mcrxius. alterum voc. AngeVus aut ad hebr. ntt-;s aut ad chaldaicum
t?)3â rcvocavit addiditquc, hoc vocabulum nunquam de coelis dictum inveniri,
necnisi in paraphrasi chald. verborum Jercm. XXXI, 15, ubi duae huius
loci interprctationes iunguntur, in altcra nomcn n^-j dc coclis accipi, quam
quidcm explicationem Fiirstius apud Judaeos vulgatam esse asserat. Ad.
Merxius hoc voc. ad ].k;oj.:s rcvocarc maluit. omnino optimus sensus
evadit: „serva nos in altitudine, iuva nos in coelis," non: „Heil gieb in
dcn hochsten Kegioncn (Luc. II, 14), d. i. im hochsten Himmel (Eph. IV, 10),
Deinem Thronsitze, von wo cs auf den Messias hernicderkommc," quae
Meyeri est interpretatio, neque: „Heil wcrdc gerufcn (von den Engclii) im
Himmel," quae Fritzschii et Olshausenii est interprctatio, neque: „IIosianna
gelte im Himmel, werdc von Gott ratificirt," ut Dc Wettius (cf.^Bleekium)
intcrpretatus est. equidera ad voc. s^sin confero Sirac. XXVI, 16 {fjAiog dva-
rEWoov iv vfldrotg). XLIII, 9 {iv vtfridroig nvpiog). Luc. II, 14. XIX, 38,
ad totam exclamationcm cvangelium Nicodcmi (Gesta Pilati c. 1 p. 210 ed.
Tischdf.), ubi Jesu Hierosolyma ingredienti Judaei acclamasse dicuntur:
'D.6avya jiiajiif3po/iir/ papovxa/,ijiia ddovat, h. e. secundum Thilonem (cod.
'
apocr. N. T. I. p. 511) ct Tischendorfium {wvz) san "]^-a b-'3--.>:3 sa r-.y^-i^^r,

•î-ns, secundum A. Merxium "'sHs iilA,oi (cf. Peschito
^.CqJi :)--2 ^.iô^âj:^
Matth. XXI, 9) i. e. serva nos in excelsis, benedictus sit populus, domine.

hebraea aramaeis mixta sunt.
XXIII, 35. p. 17, 11. y-^^rT^ ^3 n^^ST. Hieronymus ad Matth. XXIII, 35
(Opp. VII, 190): „in evangelio', quo "litiintur Nazareni, pro filio Barachiac
filium Jojadac rcperimus scriptum." ita liberamur ab illa cruce intcrprctum
apud Matthacum canonicum: Zaxapiov i^lov Bapaxiov. nam Zachariam Jo-
jadae filium ultimus Veteris Testamenti liber (2 Chron. XXIV, 20 sq.) iubente
rege Joaso n':n'^ n-si 'ni^na (LXX iv avA.y oixov xvpiov) lapidatum esse
retulit, cf. Joseph. Ant. IX,'8, 3. itaque ab Abele iusto, cuius caedem primus
Veteris Testamenti libcr narravit (Gen. III, 8 sq.), usque ad illum Zachariam
omnis sanguis iustus, qucm sacra scriptura efiusum essc tradidit, compre-
henditur. Matthaeus autem canonicus Zachariam prophetam rov rov Bapa-
xiov (Zach. I, 1) intellexit et sic emendare voluit. quam correctionem
Delitzschio 1. 1. p. 21 miram visam essc miror.
— — —
XXV, 14 30 p. 17, 12 19. (ro slg r//iuxg de6/.iGorrjpiGD) hoc hebraici
cvangclii fragmcntum cx Eusebii graeca Theophania (Novac Patrum biblio-
thccac Toni. IV. Rom. 1847 p. 155) primus edidit 0. F. Fritzschius
(Monatsschrift des wissenschaftl. Vereins in Ziirich 1856 p. 56 sq.), sed Eu-
scbium portentosae intcrpretationis iniuste accusavit. Matthaeus hebraicus
singulis unum talcntum traditum esse dixit. ita etiam apud Lucam XIX,
13_27 singulis servis cadcm pccunia {jiiva) traditur. Matthacus canonicus
duos scrvos duplam pecuniam lucro comparasse narravit, tertium unicum
talentum in terra absconditum conscrvasse, illos eandem laudcm mcrcedemquo
a domino rccepissc, hunc pccunia privatum summa poena damnatum esse.
Matthacus hcbraicus nequc idem auctac pecuniae cxemplum repctiit, nequc
tcrlium pcrditac pccuniac exemplum practermisit, ncquc mcdium conscrvatac
pccuniac cxcmpluni tani scvcra pocna damnavit. illc scrvus, qui traditam
pccuniam auxit, gratiosc rccipitur; qui pecuniam traditani tantum modo
ccniscrvavit, iam vitupcratur: qui creditam pccuniam j^crdidit, rcprobatiu* et
punitur. hacc omnia pcrspicua ct logicac rationi plaue congrua sunt. uequc
AD EVANG. SEC. HEBUAEOS. 27
in hebraico evanoTlio nos oftcndit, quod ille servus, qui traditam pecuniam
non auctani rcddidit, accrbissima pocua rcprobatur, quani iam Lucas XIX,
24 sq. valde niiti<?avit. hcbraici cvangelii etiam hic coornoscitur praestantia.
eiusque tertium servum non tantum in illa parabola Luc. XV, 11 sq. (cf.
v. 13 xal diaCHopTtKjsy tijv ovdlav avrov S,&)v ad&^rojg, v. 30 6 xar aqjay ojv
6ov Tov ftiov j.i£Ta t^v nopv^v), scd etiam apud Matthaeum canonicum
XXIV, 48 sq. quodam modo rccognoscimus.
anonymus quidem in lianc meam sententiam vehementer invectus est
(Erklarung ciues Gleichnisses, veranlasst durch eine Erkliirung, Predigt der
Gegenwart 1865, fasc. IV. V. p. 279 sq.). sed trivialem sensum, quem mihi
supposuit, nunquam dcfendi, parabokim sic interpretatus: servus ille qui
pecuniam creditam auxit, Judaeos significat, qui legis observationi christia-
nam fidem addiderunt sive de thesauro suo nova et vetera protulerunt
(Matth. XIII, 52). ille, qui pecuniam creditam conservavit, non auxit, Judaeos
significat, qui lcgis divinae observatione contenti erant. deniquc ille, qui
pecuniam creditam perdidit, gentiles significat, qui Dei legem plane dese-
i-uerunt (cf. Luc. XV, 11 sq.). anonymus ille in canonico evangelio et ipse
eum servum, qui pecuniam tantum modo conservavit, ad Judaeos infideles
retulit, duos vcro, qui eam auxerunt, Graecos et Romanos interpretatus est
contra omncm Novi Testamenti consuetudinem , ubi Judaeis Graeci vel
gentiles opponuntur, contra Jesu ipsius sententiam, cf. Matth. V, 47. VI, 7.
32. XVIII, 17. eadcm pecunia tribus illici servis credita Dei voluntatem signi-
ficat, cui Judaei fideles, non infideles satis fecerint, a gentihbus omnino
contemptam. quam ob rcm Matthaeus canonicus, qui evangelium gentilium
ecclesiae accommodare voluit, tertium perditae pecuniae exemplum praeter-
misit, fideles e gentibus et Judaeis pecuniae auctae mercedem recepisse, in-
fideles Judaeos iam ac^rbissime punitos esse tradidit, cf. Matth. canon.
VIII, 12. XXI, 43. XXII, 7.
p. 17, 20. {rlvedÊ TpaTtESXrai doxtjaoi). hoc pervulgatum Christi effatum
hoc loco inserendum videtur. ita Clementis Hom. II, 51: EvXoycog 6 didd-
dxaXog r/jiojv ^XEyey Flve6ê zpaTtEîTai Sokijhol. III, 50 iv to) (prjvai
:
rivE^BE TpajtEîTai dom/ioi. XVIII, 20: ovroog yap EiTtsv rivE6Ê rpartE-
îrai doxmoi. Constitutt. app. II, 36 p. 64, 7. 8: nal TtdXiv Flve^ê
rpaZEB,iTai d6Hij.ioi (c. 37 p. 64, 12: yivE6Ê ovv chg dpyvpovojioL i.7tL6Trj-
jjovEg). Apelles gnosticus apud Epiphanium Haer. XLIV, 2: ovToog ydp,
(p7]6iv, ^cpTj iv r&3 EvayyEXioo TivE^Ê doHijnoi rpaZEîTaL. Clemens Alex.
Strom. I, 28, 177 p. 425: EiKorcjg dpa naL ij ypacpy roLOvrovg Tivdg
7fjidg 8iaXEHTiKovg ovTGog iÊXov6a yEVE6âi TtapaivEi rivE6Ê 5e doKLjnoi
rpaTtEîrai, rd jilv d7to8oKLj.idôvTEg, ro 8e KaXov KarExovTEg (1 Thess. V,
21), cf. II, 4, 15 p. 436. VI, 10, 81 p. 780. Origenes in Joan. Tom. XIX,
2 (Opp. IV, 283): ivroXrjv Irj6ov Xsyovâv Jokijiol rpa7tE8,LTai yivE6Ê, in
Matth. Tom. XVII, 31 (Opp. HI, 815): o Kard rr/v ypacpyv ovojiaôjiEvog
doHijiog TpaitE^yLTr/g. in Matth. XXIV, 5 (Opp. III, 852): „illud mandatum,
quod ait: „Estote prudcntes nummularii." Dionysius Alex. apud Euseb. HE.
\II, 7, 3: Qog a7to6ToXLK^ qjoovxj 6vvTpExov ry XaXov6xf Ttpog rovg 8vva-
TooTEpovg rivE6Ê SoKLjioi Tpa7tEîTai. Pamphilus in Apologiae pro Origene
praefatione (Origenis opp. Tom. IV. append. p. 18): „istud — mandatum,
quo probabiles iubentur effici trapezitae, scientes quod bonum est retinere,
ab omni autem niala specie se abstincre" (cf. 1 Thess. V, 21). Ambrosius in
Luc. prooem. (Opp. ed. Colon. 1616, Tom. III, 3 (quasi bonus nummularius).
Hieronymus epi. 119 vel 152 (Opp. I, 815): „salvatoris verba dicentis:
„Estofc probati numnmlarii." Cassianus collat. I, 20: „ut efficiamur sccun-
dum praeceptum Domini probabiles trapezitae." Socrates IIE. III, 16. etiam
alios scriptorcs contulcmnt Cotelerius ad Constt. app. 1. 1. et Fabricius cod.
apocr. NT. I. p. 329 sq. III, 524. de hoc Christi effato cf. librum meum:
„Kritische Untersuchungcn" etc. p. 369.
XXVI, '20 — 29.
p. 16, 21. 22. Jacobus frater Domini iam in ultima cius
coena adfuisse traditur, cf. Matth. hebr. XXVIII, 1 — 10. hacc narratio
primitivae certe Palaestincnsis ccclesiae nientcm bcnc expressit, quae
ecclcsia Jacobum ita cclcbravit, ut ipsis apostolis praeficcrctur, cf. Gal. II,
9. 12. 1 Cor. XV, 7. Clcm. Kecogn. I, 43. 68 (episcoporum priuccps). c. 73
28 ADNOTATIONES
(arcliiepiscopus). IV, 35 (Hom. XI, 35), epi. Petri ad Jacob. et Contcstationcm

Jacobi Homiliis praemissas. Jacobus iîtur in huius ecclesiae evangclio iam
tum Jcsu discipulis additus (cf. Constitt. app. VI, 12 p. 128, 26, ctiam II,
55 p. 82, 25) vel praefcctus Pauli locum ad XII apostolos accessuri quodam
modo praeoccupavit.
XXVI, 74. p. 17, 24. 25. codicis illius Tischendorfiani margini ad Mattb.
1. L {Tore 7]pB,ato xara^F.âriÊiv nai 6/ivvatv) adscriptum est: rb iox)8ai-
Hov noii TJpvrjdaro nai cofxo6av Hoi xarr/padaro. Matthaeu.s hebraicus ita
graece versus etiam hic canonico Matthaco praeferendus est. nam Petrus
primo negavit (Matth. XXVI, 70: 6 de rjpvjjdaro E/i7tpo6Êv Ttdvroov), tum
iuramentum addidit (XXVI, 72: Kai TtdXiv T/pvf/daro jie^' opxov). tertiae
igitur negationi optime additur detestatio vel dira imprecatio. summum
illud Hai Harrjpd6aro solum Hebraeorum evangelium bene conservavit, pro-
grcssum ipsum Matthaeus canonicus iam ex parte obliteravit.
XXVII, 16. p._ 17, 25. 26. la^ 12 —
condemnatus." Hieronymus ad h. 1. (Opp.
VII, 229): „iste in evangelio, quod scribitur iuxta Hebraeos, filius magistri
eorum interpretatur qui propter seditionem et homicidium. fuerat condem-
,
natus." si yoc. „eorum" ad ipsum aramaei evangehi textum pertineret, ibi

scriptum videretur f-a-n â, nisi cum Angero (Synops. evv. p. 275) restituere
maHs l^nn^ â sw- sss â. sed voc. „eorum" procul dubio additum est ab
Hieronymo hiterpretante, qui legit 'js^ ^3, i. e. „filius magistri," non „filius
magistri nostri" (s33^). hoc vero nomen plane idem quod sss '-a, Bapaftftdq
apud Matthaeum canonicum valere bene animadverterunt Ewaldius (Geschiclite
Christus und s. Zeit. ed. II. p. 480) et E. Reussius (Geschichte der heil. Schriftcn
des Neuen Test. ed. IV. p. 192). nam Rabbinos etiam patres appellatos esse
docet Matth. XXIII, 9, cf. Anastasii epi. Antiocheni vel Chrysostomi scholion
ad Matth. XXVII, 16 (in Tischendorfii Novi Test. ed. VII): 6 ftapaftftdg, oitEp
hpf.i}/vEVErai 8iSadKdXov viog. Matthaeus hebraicus minime graeci evangelii
accusativum Bapafiftdv tamquam nominativum reddidit, ut post Paulum
(theolog. Conservatorium I. p. 143), Crednerum (Beitrage zur Einleitung in die
bibl. Schriften I. p. 405. 409), De Wettium (Lehrb. d. hist.-krit. Einleitung in
die kanon. Bb. des NT. §. 65^. ed. VI. p. 102 sq.), Bleekium (Beitrage zur
Evangelienkritik, Berol. 1846 p. 61 sq., Einleitung in das Neue Test. p. 108),
Delitzschium 1. 1. p. 21 equidem et ipse (die Evangelien etc. p. 117) et H. J.
Holtzmannus (Synopt. Evangelien, Lips. 1863 p. 267) censuimus. eundcm Rab-
bini filium Matthaeus uterque designavit. Matthaeus hebraicus autem addidit:
„qui propter seditionem et homicidium fuerat condemnatus," unde Marc.
XV, 7 7]v 8e 6 AEyojiiErog Bapaftftdg jnEtd r&v 6ra6ia6rS)v dEdf/iiEvog,
:
mrivEg iv ry 6td6Ei cpovov TtETtoiiJKsidav. Luc. XXIH, 19: o6tig r/v did
dtd6iv tivd yEvof.iEvrjv iv ry TtoAst Kcci cpovov ftXr/Sslg iv rf/ q^vXaKrj.
XXVII, 51. p. 17, 27. 28. „(et ccce) —
divisum." Hieronymus ad h. L'(Opp.
yil, 236 sq.) „in evangelio, cuius sacpc fccimus mentionem, superliminare templi
:
infinitae magnitudinis fractum esse atque divisum legimus." ep. 120 ad Hedi-
biam (Opp. I, 831): „in evangelio autem, quod hebraicis litcris scriptum cst,
legimus non velum templi scissum, sed superliminare templi mirae magni-
tudinis corruisse." epi. 18 ad Damasum (Opp. I, 53) „quod autem sublatum
:
est, inquit, superliminare (o^ssn n'tes, LXX ro vTtEpSvpov), et domus impleta

Cfit fumo (Jes. VI, 4), signum est tcmpli iudaici destruendi et inccndendae
universac Jerusalem, quam videmus nunc destructam. nonnulli vero, in
superioribus consentientes, in cxti-ema parte dissentiunt. nam superliminarc
sublatum illo temporc pracdicant, quando velum templi scissum cst, et
univcrsa domus Israel erroris nube confusa." haec cum Matthaeo canonico
comparata minime damnanda sunt. quod in gracco evangclio velum templi
scinditur, aditum ad Deum ipsum per Christi mortem apcrtum significare
videtur (cf. Hebr. IX, 8. Vlll, 19 sq.). in aramaeo evangelio veluni templi
noudum scinditur, sed terra concussa tenipli iudaici superliminarc immcn-
sum corruit, iudaicae superstitionis et hierarchiae fundamenta concutiuntur.
Dclitzschio quidem 1. 1. p. 22 in Ilebraeorum evangclio graccum voc.
Kara7tEta6i(ia tamquam intcllectum esse vidctur.
N£"^p*:i
XXVIl, 62 — G(}. 1». custodes erat scrvus sacer-

17, 29. 30. „(iutcr sepulcri
dotifi)." cf, Matth. hcbr. XXVIII, 1 —
10 p. 17, 31. Crcdncrus (Bcitnige zur
Einleitung in d. bibl. Schriften I, 406 sq.) „Der servus sacerdotis kann

:
nur die am Grabe aufgestellte Wache sein. Diese Angabe des Ilebriier-
Evang. ist unstreitig der parallelen im Evang. des Matthaus 27, 62 66 und —
28, 11 —
14, vorzuziehen, uach welcher das Synedrium eine rdmische AVache
zur AufsteUung am Grabe von Pihitus sich erbeten habcn solL Der ein-
fachere Bericht des hebraischen Evang. beseitigt alle die Schwierigkeiten,
welclie von den Auslegern des Matthiius schon hingst hervorgehoben sind."
XXVIll, 1 —
10. p. 17, 31 —
18, 2. „Dominus —
a mortuis." Hieronymus de
vir. illustr. c. 2 (Opp. II, 831 sq.): „evangelium quoque, quod appellatur
secundum Hebraeos et a me nuper in graecum latinumque sermonem trans-
latum est, quo et Origenes eaepe utitur, post resurrectionem salvatoris
refert : „Dominus autem" etc.
huius narrationis antiquitatem iam Paulus testatur 1 Cor. XV, 7 £7t£ira
<MpS7f 'laKGjf^Gj. \. 34 „ab illa hora qua liberat calicem Domini"
cf. Matth. hel^r. XX \7, 20 — 29.
XXVIII, 1 —
10. p. 17, 86 —
18, 2: „tulit panem— a dormientibus." Hiero-
nymus L L pergit: „rursusque post paululum: „Tulit panem" etc. 1. 36. 37.
„tulit panem et benedixit ac fregit." cf. Luc. XXIV, 30: Xafto^v rbv aprov
£vX6yj/6£y xal xXddag i7t£8i8ov avrois. 16. „Jacobo iusto." de hoc
fratris Domini cognomine cf. Hegesixjpum apud Eusebium HE. II, 23, 4 sq.
IV, 22, 4 et Clementem Alex. in Hypotyposibus apud Euseb. HE. II, 1, 3. 4.
„Fratcr mi." Jacobus frater Domini proprie, non translate dicitur, cf. Matth.
hebr. III, 1 —
13 p. 15, 11. et quae hac de re contra Wieselerum disputavi
(Zeitschr. fiir wiss. Theologie 1860. II. p. 113 not.).
XXVIII, 16 — 20. p. 18, 3 —
8. xai or£ —
dvv£7ti£v. Ignatius ad Smyrn.
c. 3: iyo) yap nai
)X£ra ri/v dvddradiv Jv dapnL avrov oiSa xai 7ti6r£VGJ
ovra. Ha\ or£ Ttpbg rovg 7t£pi TLhpov r}\^£v, icpr/ avroig Ad^£r£, ipr/Xa-
(p?}dar£ j.i£ nai i8£r£ , bri ovn £if.u 8aiju6viov adGojLiarov. nai £v^vg avrov
jjjlmvro nai i7ti6r£vdav , nparrj^ £vr£g ry dapni avrov nai rS) 7tv£vjLiari.
Sid rovro nai Sâvdrov nar£(pp6vr/6av, £vp£3rj6av Sh vTthp ^dvarov {â-
vdrov Jacobson.). j.i£rd S£ rr]v dvd6ra6iv 6vv£(pay£v avroig nai 6vv£7ti£v
(^g 6apnLx6g, Kai7t£p 7tv£vnarin&g r}VGoj.i£vog rSi 7tarpi. haec cognata quidem
illis sunt, quae Luc. XXIV, 36 sq. Joan. XX, 24 sq. narrantm', sed ita
discrepant, ut iam Eusebius, evangelii secundum Hebraeos immemor, se
nescire confessus sit, unde ea hausta sint, HE. III, 36, 11: 6 8' avrbg
(Ignatius) Suvpvaioig ypdcpcDv ovn olS' oTtoÊv prjroig dvynixpr/raiy
roiavrd riva 7t£pL Xpi6rov 8i£B,igov' 'EycD 6e nccL ji^ra rrjv dvd6ra6Lv iv
dapKi avrbv oiSa kol 7tt6r£vcD bvra. nai or£ 7tpbg rovg 7t£p\ TJirpov iXrf-
XvÊv, k'(prf avroig Adft£r£, iprfXa(p7J6ar£ /x£ nai i8£r£, ori ovn £ijii\ Saij.i6-
VLOv d6(6/.iarov' nai £v^vg avrov rjipavro na\ i7ti6r£v6av. fontem ipsum
invenit Ilicronymus de vir. illustr. c. 16 (Opp. II, 855): „Ignatius scripsit
— epistolam —
ad Polycarpum [Smyrnaeorum episcojDum] in qua et de —
evangelio, quod nuper a me translatum est, super persona Christi ponit
testimonium dicens: „Ego vero et post resurrectionem in carne eum vidi et
credo quia sit. et quando venit ad Petrum et ad eos qui cum Petro erant,
dixit eis: „Ecce palpate et videte me, quia non sum daemonium incorporale."
et statim tetigerunt eum et credideruut." in Jes. 1. XVIII prol. (Opp. IV,
770): „Quum enim apostoli eum putarent spiritum, vel iuxta evangelium,
quod Hebraeorum lectitant Nazaraei, incorporale daemonium, dixit eis: ,,Quid
turbati estis" etc. (Luc. XXIV, 38 sq.). quae Hebraeorum evangelium tradidit,
etiam in Petri (Paulique) praedicationem transierunt. Origenes de princ.
prooem. c. 8 (Opp. I, 49): „ex illo libello, qui Petri doctrina appellatur,
ubi salvator videtur ad discipulos dicere: „Non sum daemonium in-
corporeum." Merxius contulit Ephraem. Syr. II. p. 543 D.
Matthaeus hebraeus a canonico in historia resurrectionis ita discrepat, ut
nihil narrasse videatur, quod Jcsum e mortuis resuscitatum apostolis in Galilaea
demum visum esse tradat. haec autem apud canonicum Matthaeum secundam
quandam manum produnt. iam apud Matth, canon. XXIII, 37 39 praedicitur, —
Hierosolymitanos Jcsum, quem occisuri sint, non antea visuros esse, quam
gloriose rediturum. Matth. canon. XXVI, 32 nexus apertc turbatur abrupta
illa sententia: nLrd Se rb iy^p^yvai jce 7tpodB,Gi) vjidg £lg rr/v FaAiXaiay.
30 ADNOTATIONES
nam quae anteccdimt ct sequuntur de apostolis dominum doserturis aut

negatuiis agunt. Matth. can. XXVIII, 1 —
10 Christus resuscitatus prope
Hierosolyma mulierum oculis redditur, sed apostoli iubentur Galilaeam pro-
ficisci, ut ibi Dominum conspiciaiit, qui apostolos in Galilaea ad omnes gentes
misit instruendas et baptizandas (XXVIII, IG —
20). Matthacus hebraicus
Dominum resuscitatum ipsis Hierosolymis primo Jacobo, qui post ultimam
coenam panem non ederat, apparuisse coenamque sacram iterum celebrasse,
tum Petro ceterisque apostolis visum se vere resuscitatum ostendisse con-
trectatione ciboque et potu narravit. huius narrationis antiquitas confirmatur
ipsius Pauli testiinonio, qui 1 Cor. XV, 5 —
8 duplicem apparitionum seriem
praebere videtur, primo oti Gocp^Tj Kr/cpa, elra roig ScodsHa' ETtaira ScpS^rf
indvoj TtErraKodioig dSEAcpoig icpdTta^, iB, obv ol TtXsioyeg /.tevovdiv, eoog
apri, rireg de nai iKOii.i7J^r]6av , tum: eneira G-iqj^rj 'laKooftoo, k'7teira roig
d7todr6A.oig Ttadir, edâror de Ttdrroov a)d7tepei r&3 iKrponjiiari Kajioi. neque
Matthaeum canonicum, qui Dominum iv raXiXaia rS)r i^r(Srv (IV, 15)
apostolos iussisse maluit /.la^rfreveir Ttdvra rd e^rrj ftartridarrag avrovg,
sed hebraicum secutus Marcus XVI, 14 sq. Dominum iam Hierosolymis
apostolis apparuisse retulit. etiam Lucas XXIV praeter Paulura (v. 34) Mat-
thaeum hebraicum secutus Dominum resuscitatum iam Hierosolymis visum
csse tradidit (v. 36 sq.). uterque Matthaeus non tantum in prima, sed etiam
in ultima evangelii parte discrepat, et haec discrepantia eo redit, ut Matthaeus
hebraicus viam Christi ad gentes ibi per magos orientales repraesentatam,
hic apostolis in Galilaea congregatis mandatam nondum noverit.
p. 18, 9: evayyeXior Kard 'Ef3paiovg drixoi Jid' Nicephori sticho-
metria (apud Crednerum, Zur Geschichte des Kanons p. 120, Geschichte des
NTlichen Kanon p. 243), nuraero (^/jS"') emendato secundum Anastasii ver-
sionem: „evangelium secundum Hebraeos vers. MMCC." itaque Matthaei
hebraici, sed graece versi volumen superabat evangelium secundum Marcum,
cui versus MM tribuuntur, sed superabatur a Matthaeo canonico, cuius versus
MMD (evangehi secundura Joannem MCCC) recensentur. etiam hoc versuum
numero confirmatur universa illa ratio, quae inter utrumque Matthaeum,
hebraicum et graecum, intercedit. nam illud ita in graecum sermonem trans-
latum est gentiumque ecclesiae accommodatum, ut antiquioribus abbreviatis
nova permulta accesserint.
contraria ratio omnino non probatur, neque ad Hebraeorum evangelium
revocandum est, quod Hieronymus ad Matth. XXVII, 9, ubi tamquam Jere-
miae verba laudantur, quae Zachariae XI, 13 sunt, haec notavit (Opp. VII,
218): „legi nuper in quodam hebraico volumine, quod Nazarenae sectae mihi
Hebraeus obtulit, Jeremiae apocryphum, in quo haec ad verbum scripta
reperi." si Hieronymus haec etiam in evangelio secundum Hebraeos quod ,
accurate laudare solet, legisset, non solum illud hebraicum volumen memo-
rasset. Angerus in Synoj)si evangeliorum p. 234, qui Delitzschio 1. 1. p. 21
valde placuit, non recte ita argumentatus est: „talia fingendi nulla Nazarenis
causa fuisset, nisi ea verba in suo ipsorum evangelio tamquam Jeremiae
oraculum proposita invenissent." quasi Nazaraeis canonica evangelia plane
ignota fuissent! haec igitur inter illius evangelii reliquias recipere nolni. etiam
ex Ilegesippo (apud Photium bibl. cod. 232) praetermisi: tcor re êioov
ypacp&v KOLL rov Kvpiov Xeyorrog MaKdpioi ol oq)âXf.i6L vjiSyv ol ftXe-
Ttovreg, Kai rd ^ta vi.icbv rd aKovorra, quae a Matthaeo canon. XIII, 16
non vere discedunt et etiam e canonicis evangeliis Hegesippo iam notis
hausta esse possunt, cf. Luc. X, 23. quae autem Papias in Xoyioov Kiypiaxcjv
iBrjyrjdecog 1. IV. de Judae exitu retulit, ad Matthaeum hebr. XXVII, 3 10 —
referre dubitavi. Papiae verba Occumenius in Act, c. II, Theophylactus in
Matth. XXVII, 3 sq. et in Act. I, 16 al. (cf. Angeri Synopsin evv. p. 233 sq.)
ita fere reddiderunt: Meya ddefteiag vTtodeiyjta iv tovtoo tS) Kodjico nepie-
Ttdtrjdev 'lovdag. 7tprjdê\g ydp iTti todovtor rrjr ddpyta, oodte jiij SvvadSat
dteXBêlv, df.idB,rjg (jaîcog diepxo/iierrjg , V7tb tfjg d/iid^}jg i7tiedB7j , codte td
'iyKata avtov ijtKevcoSrjrai.
evangelium secundum Ilebraeos, cuius fragmenta collegi et diiudicavi,
antiquissimam omnium evangeliorum radicem fuisse etiam e tot antiquorum
ccclesiac scriptorum usu cognoscimus. nam co usi sunt, postquam iam surculi
canonici progerminaverunt. post Cerintlmm et Carpocratcm (Mattli.

inde
hebr. I, 1 — IG.
III, 14 — 17), Petri (Panlique) pracdicationcm (III, 1— 13.
U— 17. XXVIII, IG — —
20), Ignatium (XXVIII, IG 20) nomino Papiam Iliero-
politanum (XIX, 3), Hefêsippum (cf. p. 1 not. 2), Clementem Alcxandrinum
(XI, 28. XXV, 14 —30 p. 17, 20), Origenem (XVII, 1. XIX, 16 — 24. XXV,
30), Pamphilum (XXV, 30 cf. p. 8), Eusebium (X, 34 — 36. XVII, 1. XXV,
— —
U_30), Ilicronvmum (III, 1 13. 14 17. VI, 11. XII, 10. XVII, 1.
XVIII, G. 7. 22. XXI, 9. XXIII, 35. XXVI, 20 — 29. XXVII, 16. 51. 62 — 66.
XXVIII, 1 —
10). tanta huius evangelii erat antiquitas, ut ipsi canoni quodam
modo adderetur. Eusebius (HE. III, 25, 5) et Niccphorus in stichomctria
hoc evangclium intcr Novi Testamcnti dvrL\ey6f.i£ya recensucrunt.
in ipso autcm evangclio secundum Ilebraeos iam animadvcrtimus ara-
maei sermonis primitivi et graecae versionis discrimen. aramaeo evangelio
usi sunt Pamphilus, Eusebius et Hieronymus, graeco cetcri scriptores eccle-
siastici usi csse vidcntur, utroque Ilegesippus. graeco evangelio secundum
Hebraeos etiam Tatianus usus esse videtur, qui ro dia redddpcDv dvyreêixav
EvayyeXiov, rdi rs yevaaXoylag Ttepmoipag Hai rd dXXa o6a ix djtEpjiiarog
âfSld xard ddpxa y£y£yy7jj,i£yov rbv Kvpiov d&iHvvdiv (Theodoret. hacr.
fab. I, 20). nam hoc Diatessaron, cuius CC exemplaria Theodoretus in suis
ecclesiis invenit et abrogavit, etiam nard Ê^paiovg appellatum esse
testatur Epi])hanius Haer. XLVI, 1. itaque Victor Campanus sec. VI non
lapsu calami, ut Semischius (Tatiani Diatessaron, Vratislav. 1856 p. 28) opi-
natus est, tradidit, Tatianum ipsum nomen diapente evangelio suo imposuisse
(Max. biblioth. patrum III. p. 265). unde plerique iam recte concluserunt,
Tatianum in illo libro componendo praetcr canonica evangclia etiam evan-
gelio secundum Ilcbracos sive Matthaei hebraico usum esse. quod Semischius
obiecit, Theodoretum hauc sentcntiam vetare, vanum est. nam Theodoretus
Tatiani Diatessaron orthodoxis ecclesiis interdixit easque solis quatuor evan-
geliis canonicis uti iussit. graecae autem hebraici evangelii versiones non
omnes tara accuratae erant, quam illa codicis Tischendorfiani. iam Cerinthus
et Carpocrates tali fere „evangelio secundum Hebraeos" usi sunt, quod
Epiphanius apud scriores Ebionaeos invenit. mirum non est, Ebionem se
etiani in evangelio componendo TtoXvjnopqjov t£pddriov ostendisse.
11. EBIONAEORUM EVANGELIUM.
quos Epiphaniiis descripsit, Ebionis, i. e.

Ebionaei,
hiiius sectae, doctrinam primitivam, qua Jesus Josephi
et Mariae filius habebatur, iam ita superaverant, ut
Jesum merum hominem fuisse negaverint, aut Adamum
ipsum, totius generis humani auctorem, aut spiritum
ipsis angelis superiorem existimaverint.^) eodem fere
modo, quo canon noster a Matthaei evangeho humanam
Christi naturam professo progressus est ad Joannis
evangehum divinam Christi naturam exponens, etiam
Hebraeorum evangelium a Nazaraea formatione primitiva
progressum est ad Ebionaeorum, qui proprie dicuntur,
doctrinam subhmiorem. titulus na'^ ÊfSpaiovg retinebatur,
etiam titulos ^secundum duodecim apostolos", „secun-
dum Matthaeum" ipsum prooemium confirmat huic re-
censioni praemissum.
huius evangelii fragmenta fere omnia conservavit
Epiphanius. Crednerus,^) quidem, cui R. A. Lipsius'"^)
assentiri videtur, negavit, Epiphanium Ebionaeorum evan-
gelium manibus volvisse. sed Epiphanius huius evangelii
^) Epiphanius Hacr. XXX, 2: ra TtpS)Xa b\ iu naparptftrjg 7ca\ 6ttfp~

j.iatog av8p6g, TovTedti tov tbv XpidTov ye.yEvv7j6âi 'dXeyov.
'iGodjjcp,
c. 3: 7iai To /uev TrpooTov ovTog 6 'EfUoov, ayg ecpr^v, Xpi6tov in dTtepjuatog
avSpog, tovte6ti tov lGD6rjq), (hplcêto. in xP^^ôv de tivog Ha\ devpo ol
avtov cog elg a6v6tatov xa\ djnrjxavov tpeipavteg tov Y8iov rôvv aXXoi ,
aXXcjg Ttap avtoig Ttepi Xpi6tov 8ir/yov7^taL. — —

tiveg yap iB, avtcjv
na\ 'A8ajii tbv Xpi6tbv Xeyov6Lv elvai tbv Ttpcjtov 7tXa6Sevta xa^ i/i(pv6}/-
êvta artb trjg tov êov iTtLTtvoiag. aXXoi 8e iv avtolg Xeyov6iv avcoêv
jikv ovta KCiL vitep dyyeXovg ovta, ndvtGov te xvpLevovta, Ha\ Xpi6tbv
Xeye6âL, tbv iKei6e 8e alcbva KeHXr/pQ)6Sai, cf. c. IG. 3-1. .
^) Beitriige zur Einlcitunfr in die bibl. Schriften I. p. 33G sq.

^) Zur Quellcnkritik tles Epiphanios j). 14:3 sq.
EBIONAEORUM EVANGELIUM. 33
initlum accurate notavit (Matth. ebion. III, 1 — 12) et

singula vocabula III, 1 — 12 p. 1, 19, XXVI, 17 p- 2, 11
non praetermisit.
ETArrEJION
KATA MATGAION
EBPAIKON,
ÊyivETo rig dvr/p ovojuart ^lrfCovg^ Tiai avrog ^r

h ircov rpwcKOvra^ og iêXaâro fj/jLag. nai iXB^wv eig
Kacpapvaovju ei^rjXêv eig rrjv oijciav ^tjucovog rov iiti-
-KXrfêvrog Ilerpov xai dvoiâg ro 6r6jua avrov eiTte
Ilapepxojievog Ttapd rf/v Xijuvrjv Tiêpiadog iêXe^djjirjv

^lcoavvrjv noci ^ldnGopov ^ viovg Zeêdaiov^ nai îjucova
10 7ioLi Âvdpeav [xai îXiTtTtov Hca BapôXojxaiov.^ nai Qco-
fudv Ticci ^laHcopov rov rov 'AX<paiov]^ holi Saddaiov nat
îjiGOva rov ^rfXcDrrjv nal ^lovdav rbv 'I(SHapicDrrfv noii
6e rov MarBâiov Haê8,6jxevov i7r\ rov reXcoviov indXeOa
Ha\ fjHoXov^riCag juoi. vjidg ovv povXofuai eivai denadvo
i^ d7ro6r6Xovg eig juaprvpiov rov 'l6paijX.
III, 1 — 12. 'Eyevero iv raig fjjxepaig ^Hpcodov
rov paOiXecog rfjg 'Iov6aiag^ iiri dpxiepecog Kaidqâ ijXê
rig 'Icodvvrjg ovojiart.) 6g iXeyero eivai in yevovg 'Aapd)v
rov tepecDg^ naig Zaxapiov nai ÊXi6af3er^ fiaTrri^cDv
20 pdTtriOjua jxeravoiag iv rcp 'lopddvrj Ttorajxw. holi iSrfX-
ôv Ttpog avrov 0api6aioi Ha\ ifia7tri6^^r/6av nai 7td6a
Îepo66Xvjua. Hoci eix^v 6 ÎcDavvrjg evdvjia drto rpixcov
HajxffXov HOLi B^GDvrjv depjxarivr/v 7tep\ rrjv 66(pvv avrov'
HCLi ro ^pcsjua avrov jueXi dypiov^ ov f\ yev6ig ffv rot) Num.xi,
26 jidvva^ dg iynpig iv iXaicD.
III, 13 —
17. Tov Xaov fSaTtriOêvrog ffX^ê hocl
^lr}6ovg holi iâ^tri^B^r] V7to rov 'IcDavvov^ holi cog dvrjX^êv

dyto rov vSarog.) i^voiyrj6av oi ovpavoi^ holi eidev ro
Ttvevjia ro ayiov iv eidei 7tepi6repdg HareX^ôv6rjg nai
30 ei6eXôv6r]g eig avr6v. Hoi (pcDvfj iyivero in rov ov-
H1LCENFELD4 Nov. Testau. extea cakokem. IV. 3
34 EVANG. SEC. IIEBRAEOS.
pavov Xiyovaa 2v jxov ei 6 vibg 6 ayaTrtjTog^ iv 6oi ev-

doHtjCa. nai TtdXiv 'Eya) 67Jjuepov yeyivvrjKa 6e. nai ev^^vg
7repii\afxil)e rov ronov cpd^g îya. o iScbv 6 'Icodvvrjg Xiyei
avrcp 2v rig £?, nvpie^ nai TtdXiv cpGDvr} i^ ovpavov Ttpog
avrov Ovrog iariv 6 viog fxov 6 dyaTTTjrog^ icp ov evdonrjaa. 5
rore 6 'Icodvvrjg 7tpo67re6G)v avrcp eXeye Jiofxai^ nvpie^

7cai
6v jue pd7Tri6ov' 6 de inGDXvOev avrov Xiycov "Acpeg^ ori

ovrcDg e6ri irpiTtov TtXrfpGo^rjvai itdvra.
IV, 18 — 22. cf. p. 33, 8 — 10.
(V, 23. 24): ori rfXôv naraXv6ai rdg ^vaiag^ nai lo
Idv jjLTj 7tav6rjaê rov ^veiv., ov 7tav6erai dcp vjxd)v fj
opyrf.
V, 25. 26: i6î evvoc^v rcp dvridincp 6oVy iv cb
ei iv rfj odc^ juer^ avrov nat Sog ipya6iav d^trjXXdxôci
d7t avrov^ pr} ^tcog 6 dvriSinog 7tapaScp 6e rcp npirrj^ 15
noii 6 npirrjg rcp vTtrjpirr/^ nai 6 vTtrjperrjg fSdXrj 6e eig

rrjv cpvXanrjv' djufjv Xiycj 601^ ov pfj iîX^-rjg ineiB-ev,
€GDg dv djtoSpg rov e6xoi.rov noSpavrrjv.
V, 42: rcp airovvri 6e Sog.
VIII, 5. 14. cf. p. 33, 5. 6. 20
IX, 9. cf. p. 33, 13.

X, 2—4. cf. p. 33, 8—15.
X, 25: Âpnerov rcp jua^^rjrfj^ iva yivrjrai chg 6 St-
Sd6naXog^ {noa 6 SovXog c^g 6 nvpiog avrov).
XII, 47 —
50: {eiprjnev 6 6GDrfjp iv rcp dvayyeXfjvai 25
avrov ori) iSov fj pijrrjp 6ov nai oi dSeXcpoi 6ov H^co

e6rfjna6iv^ ori rig pov i6ri jifjrrjp ytai aSeXcpoi^ na\
inreivag rfjv x^^P^ ^'^'^ rovg pa^rjrdg ecprj Ovroi ei6iv
01 dSeXcpoi jxov noci fj jifjrrjp.^ nai dSeXcpoi ot 7toiovvreg
rd êXfjpara rov 7tarp6g pov. 30
XV, 24: OfjH d^teOrdXrjv^ ei pfj eig rd 7tp6fiara rd

d7toXc&)X6ra oinov l6parjX.
XXVI, 17: (rfj Se TtpcDtrj rc2>v d^vpcDv 7tpo6fjXôv
01 jia^rjra\ rcp 'Irj6ov Xiyovreg) IIov îXeig eroijid6cDpiv
601 ro 7td6xoc cpayeiv (6 Se 'IrjOovg ecpij) Mij iiti^vpicx. 35
i7te^vjxrj6a npiag rovro ro Ttd^xa cpayeiv jieB^ vjucdv^

ADNOTATIONES.
p. 33, 1 — 3. EvayyEXiov naxa Marâiov hftpdiyiov. Epiphanius Haer.

XXX, 13: iv T&3 yovv itap avToig EvayyeXioo naza MarSâiov 6vOfia8,o-
fiEvco,ovx oXoo 8\ 7tXripE6rdt(sD , dXXa vevoBêvîevgd ndi r(npoDrr]pLa6}iEvai
— kftpdinov 6e rovro naXov6iv —
ijncpEpErai. Crednerum offendit voc.
hftpainov in huius graeci evangelii titulo. sed Ebionaei ipsi suum evangelium
quamvis graecum ad hebraicam originem revocabant eodemque modo
hftpainov appellabant, quo Nazaraeorum evangelium graece versum ro iov-
ddinov appellatum (cf. Matth. hebr. IV, 5. XVI, 17. XVIII, 22. XXVI, 74)
Catholicorum iBvnioig evangeliis opponebatur. idem evangelium etiam nara
tovs {dGodena) d7to6r6Xovg appellari potuisse prooemium p. 33, 14. 15 docet.
p. 33, 4 15.— 'EyivEro rig —
rov 'l6paijX. Epiphanius 1. 1. pergit:
ijKpEpErai ort 'EysvEro rig dvr^p nrX. prooemium totius evangelii, Lucae
prooemio o^^positum. nam roov dyt' dpxrjg avro7tra>v traditio, nullo interse-
cedente medio, ab ipso Matthaeo scripta indicatur. 1. 4. 5. ^v ira^v
rpidnovra. cf. Luc. III, 23. 1. 5 —
7. nai iXBôov Eig Kaqâpvaovju. —
nirpov. cf. Matth. canon. VIII, 5. 14. 1. 8. ri]v Xijuvrfv Ti(5£pid8og. cf.
Joan. VI, 1. XX, 1. 1. 8 —
15. iÊXE^djn^v —
juaprvpiov rov 'l6parjX.
XII apostolos in Petri aedibus „iterum" creatos esse Franckius 1. 1. p. 402
asseruit, prooemii indolem ignorans. R. A. Lipsius (Zur Quellenkritik des
Epiphanios p. 148) haec e Petri itinerario {TlErpov TtEpiodoig) hausta esse
censuit. 1. 8 —
10. iB,EXEB,djir]v ^loodvvr^v ndi 'idnooftov, vlovg ZEfiEdaiov,
nai 2ijiGova nal 'Avdpiav. cf. Matth. IV, 18 —
22. sed Joannes eiusque frater
Jacobus Petrum praecedunt, quam ob rem hoc evangelium ex Asia profectum
essc puto. 10. 11. [nai $iXi7t7tov ndi Bap^ôXojidiov, ndi ©oojidv nai
Idnooftov rov rov 'AXcpaiov]. hos apostolos omissos ab Epiphanio restitui e
Matth. canon. X, 3. Marc. III, 18. Luc. VI, 14. 15. 1. 10. îjioova rbv
^tjXoortjv. vetus cognomen navavaiog (Matth. X, 4. Marc. III, 18. Clem.

Recogn. I, 60) iam graece versum est, cf. Luc. VI. 15. Act. I, 13. 1. 12
— 14. nai 6e rbv Marâiov —

T^noXov^r^^dg jiot, cf. Matth. IX, 9. Matthaeus
proprius huius evangelii, quamvis etiam XII apostolorum appellati, scriptor
supponitur. 1. 14. 15. dEnadvo d7to6r6Xovg. cf. Matth. X, 2. 1. 15. Eig
fjiaprvpiov rov 'l6pat]X. cf. Barnabae epi. VIII. p. 26, 6 —

8 et Petri (Paulique)
praedicationem (infra), ubi resuscitatus demum Christus similia locutus
esse fertur.
Matth. eb. III, p. 33, 16 25. — 'EyivEro —

iynpig iv iXaioo. haec ex
Epiphanio composui, qui idem evangelii initium primo quidempost ipsurn
prooomium addidit cx hoc evangelii initio (c. 13 p. 105, 22 —
27 ed. Dindorf.):
nai EyivEro (perpcram editur nai iyivEro) 'loodvvrjg (jan:ri2,oov, nai iB,rjXôv
Ttpog avrbv $api6dioL ndi i(ja7tri6^r]6av ndi 7td6a ''lEpo66Xvjia. nat eIx^v
o Icodyv7]g EvSvjia d^tb rpix^v najirjXov nal ^GOvr]v dEpjiarivyv 7tEpt rrjv
o6(pvv avrov. nat rb ftpoojia avrov, q)r]6i, jiiXi dyptov, ov rj yEv6tg rjv
rov jidvva, chg iynptg iv iXaioo. haec Epiphanius, qui iam prooemium
fcstinantius reddidit (cf. p. 33, 10. 'll), ex evangelii initio exccrpsit, ut dcpra-
vatum {vEvoÊvjxivov) ostenderet. nam statim addit (1. 27 —
29): iva SrjÊV
3*
36 ADNOTATIONES
î£TadTp£ifâ)dt dArjBsiag tov Xoyov elg TptvSog yiocL dvTt dxpidGjy

TTJg
(Matth. III, 4. Marc. I, 6) nonjdoodiv iyHfndag iv piXni. haec Epiphanius
ipse ad Ex. XVI, 31 (LXX: ro 8t ycvjua avTov cjg iyxpig iv iXaioj) tcyo-
cavit, Rcd revocanda sunt ad Num. XI, 8 (LXX: êi yevjua iyxptg i^
iXaiov). tum Epiphanius ad alterum huius evangclii j^TipooTTjpiadjuivov vitium
transiit et quamvis abbreviatum eius initium ita reddidit^ (p. 105, 29 p. 106, —
2): 77 de dpxv ^^^ Tro-p' avTotg EvayyeXiov exî oti iyevETo iv Toig
7)p.tpatg 'HpcSdov tov ftadtXeGog TTfg 'lovSaiag,^^ ^/A^£v 'loodvvrjg ftanTi^cor
fjaTrTidjiia juTavoiag iv tgo 'lop8dvp TtOTajno), og iXiyETO Eivat in yivovg
'Aapcov Tov hpEGjg, itaig Zaxapiov nai 'EXtddftEt, Hat iB,rjpxovTO icpog
avTov TtdvTEg. eodem crimine repetito Epiphanius etiam accuratius illius
evangelii initium reddidit (c. 14 p. 106, 24 —
29): TtapaKOjpavTeg ydp Tag
Ttapd T& MaTâioo yEVEaXoyiag dpxovTai Trjv dpxw TtoiEidSrat, u?g
TtpoEtTtojitEv, XkyovTEg OTt 'EyevETo, cpr^div, iv Toig Tfji£patg'Hpoodovfta-
diXEGog TTJg 'lovdaiag iiti dpxispicog Kaidcpa, yXBi Ttg 'lojdvvrjg oyojiaTi
ftanTi8,oov (idnTtdjia jiEtavoiag iv tg5 'lop8dv?;j TtoTapo) nat ra hîfg. iam
enim Ebionaeos notavit antiquiorem Cerinthi et Carpocratis doctrinam de
Jesu Josephi et Mariae filio ex ipsa genealogia probatam deseruisse. quis non
videt, Epiphanium idem huius evangeiii initium varia ratione reddidisse, primo
ut corruptum, tum ut mutilatum, denique ut mutatam huius sectae sententiam
ostenderet? tantum abest, ut Epiphanius sibi ipsi repugnet, ut se ipsum
suppleat. itaque Ebionaeorum evangelii initium e tribus Epiphanii relatio-
nibus restitui. 1. 16. iv r/pipaig ^HpoSSov ftadiXicjg TT^g 'lov8aiag, cf.
Luc. I, 5. quod Joannis baptistae prophetia ad Herodis M. aetatem refertur,
nos revocat ad Matthaeum canon. III, l: iv 81 Taig rfjiipaig inEivatg (i. e.
Archelai, cf. II, 22. 23) itapayivETai 'loodvvr]g 6 fâTtTidTrjg. 1. 11. iiti
dpxi£p£Gog Katdcpa, cf. Luc. Ill, 2. 1. 19. Ttatg Zaxapiov nai 'EXtddftET,
Luc. I, 5. III, 2. 1. 20. ftdnTtdjia jtETavoiag, cf. Matth. hebr. III, 1 13 —
p. 15, 12, Luc. m. 3. Act. XIII, 24. XIX, 4. Clem. Recogn.^ I, 39. ^
1. 24.
25. jiiXt dypiov, ov rj yv^dig rjv tov jxdvva, &)g iynptg iv iXaioo. ita
Ebionaei mutaverunt Matth. canon. III, 4l: rj 8e ypoqjT] avTov rjv dmpi8£g
nat jiiXt dypoov. nam Essaeos secuti sunt, qui iam animalia omnia edere
respuebant, cf. librum meum Die jiidische Apokalyptik p. 265. Ebionaeorum
:
evangelium primitus graece scriptum esse apparet.

Matth. eb. III. 13 —
17. p. 33, 26 — p. 34, 8. —
Tov Xaov nXrjpoo^rjvai
ndvTa. Epiphanius Haer. XXX, 13 p. 106, 2 —
16: nat jiETa ro einelv
—
noXXd (cf. p. 33, 22 — 25: na\ ejx^^ o 'loodvvr/g d)g iynpig iv iXaioo) int-
tpipEt oTt Tov Xaov ftanTtdÊVTog htX. h 29. 30. nai EidEXôvdrjg elg
avTov. cf. c. 29 p. 126, 10. 11, ubi Ebion vetatur dicere oti ote t/Xê to
nvEvjia sig avTov, XpidTog iyivETo. ib. p. 126, 27 —
29: ov8e jieTa to Tpta-
nodTov hog, jxETa ro iXÊiv Eig avTov to etSog nEptdTfpdg 'ir/dovg noci
XptdTog inaXEtTo. nonnulli Ebionaei docebant: Eig avTov r/XÊ to nvEvjia,
onEp idTtv 6 XptdTog, na\ ivE8vdaT0 avTov tov 'ir/dovv naXovjiEvov (c. 3
p. 92, 28 — 30). p. 34, 1. 2. ^v jiov eI — Ev86nr/da. prima vox coelestis, cf.
Marc. I, 11. Luc. III, 22. 1. 2. etiam altera vox coelestis Jesum adlo-
quitur (cf. Matth. hebr. III, 15 —
16. p. 15, 20 —
25), sed verbis fere Ps. II, 7
(LXX: vlog jiov eI dv, iyoo drjjiEpov yeyivvr/nd de). ita Justin. Dial. c. Tr.
Jud. c. 88 p. 316 (bis). c. 103 p. 331. cf. etiam Acta Petri et Pauli c. 29 p. 11
ed. Tischendorf: tovtov ovv d) 6 naTr/p Einsv l^^log jiov eI dv, iyoo dij-
,
fiEpov yEyivvr/nd ds. \. 3. nEptiXajiijÊ tov Tonov (p&g jiiya, cf. Matth.
hebr. III, 14—17. p. 15, 18. 19. sed ibi et apud Justinum Dial. c. 88 p. 315
ignis apparuisse narratur, ante quam Jesus aquis escendisset. —
o emendavi,
ov edd. \. 28. OvTog idTtv o vlog jiov 6 dyanr/Tog, iq> ov £v86nr/da.
tertia vox coelestis, cf. Matth. canon. III, 17. ita respondetur Joauni quae-
renti: 2v r/g e1, nxjptE; (1. 4). 1. 6 — 8. na\ tote —
nXi/poo^j/vat ndvTa.
post illa omnia Joannes Jesum rogat, ut se baptizct. Jesus autem respondet,
omnem iustitiam implendam esse. quae Matthaeus canon. III, 14. 15 minus
apte ipsi baptismo praemisit. illis signis convictus Joannes cedit maiori.
itaque Ebionaeorum evangelium, quamvis iam e canonicis evangeliis inter-
polatum, neque interna convenientia nequc antiquiori fundamento prorsus
C^ret.
AD EBIONAEORUM EVANGELIUM. 37
(V, 23. 24) p. 34, 10 — 12. on 7JXSoy — v/.i^y ij opytj- Epiphaiiiiis Ilaer.
XXX, 16 p. 108, 21— 24:Hoi iXBovTa nai V(pr(yr]6ai.iEvov (Jesum), Gjg rb
Ttap avroig evayyeXiov xaXovpievoy 7tepi£X£t, ori 7/Xêv xaraXvdai rag
^vdiag, xai iav jht/ 7tavdrj6^£ rov ^vnv, ov 7tav6£rai acp vfi^v rj opyij.
haec ad Ebionaeorum evanoêlium, quod Epiphanius ipse memoravit, referenda
esse non dubito, quamvis Lipsius (Zur Quellenkritik des Epiphanios p. 147 sq.)
ad Elxaei librum revocare maluerit. sacrificiorum usus, qui apud Matthaeum
canon. V, 23. 24 integer supponitur, hic iam interdicitur. conferre iuvat
Essaeos (cf. Philon. quod omnis probus liber §.12 p. 457) et Elcesaitas,
qui sacrificia cruenta respuebant. Clem. Recogn, I, 39: „ut autem tempus
adesse coepit, quo id quod deesse Moysis institutis diximus impleretur, et
propheta quem praecinuerat appareret, qui eos primo per misericordiam
Dei moneret cessare a sacrificiis, et ne forte putarent cessantibus hostiis
remissionem sibi non fieri peccatorum, baptisma eis per aquam statuit" etc,
ad eandem sententiam prope accedunt Constitutt. app. VI, 22 p, 184, 22 sq.
Matth. eb, V, 25. 26. p. 33, 13 —18, hoc dicto Carpocratem usum esse
tradidit Irenaeus adv. haer. I, 25, 4: „propter hoc dicunt Jesum hanc
dixisse parabolam: „Quum es cum adversario tuo in via, da operam, ut
libereris ab eo, ne forte te det iudici, et iudex ministro, et mittat te in
carcerem. amen dico tibi, non exies inde, donec reddas novissimum qua-
drantem." (cf. Tertull. de anima c. 35), graece Epiphanius Haer, XXVII, 5:
oTtep 6 *Irj6ovg iv r&5 £vayy£ki<p elzte Sta rrjg TtapaftoXfjs brt l'6S^t evvo^v
tco dvrtdiHGo 6ov iv co el iv r^ odw jier' avrov, jnjj Ttcjg 6 avridtHog
7tapa6a> 6£ r<S> xpirf} nai 6 Hpirtjg tc5 vTtEpkri;} , nal 6 vTtJjpirr/g fidXy 6e
,
eig rrjv cpvXaxrjv. d^rfv XEyoo 6oi, ov firj iBtiX^yg iHEiêv, eoog dv aTtod &ys
tbv ^6xoLtov Hoodpdvrrjv. cf. etiam Luc. XII, 58. 59.
Matth. eb, V, 42, p, 34, 19, tm alrovvri 6e Sog. Clemens Alex.
Strom. III, 6, 54 p, 436 hoc effato Carpocratem asseclasque abusos esse
retulit.
Matth. eb, X, 25. p. 34, 23, 24, 'ApHErbv—{avrov). Epiphanius Haer.

XXVni, 5: Hai ravrrjv jxaprvpiav (p€pov6tv (Cerinthiani) drtb rov Evay-
yEXiov, TtdXtv XeyovrEg ori dpHErbv _rc5 jia^rjr^ , iva yivrjrat arg 6
6tdd6HaXog. XXX, 26: (pa6t 61 nai ovrot (Ebionaei) Hard rbv inEivaov
(Cerinthianorum) Xrjpoo67j Xoyov dpHErbv rat jia^^rjry Eivat cSg 6 6i-
6d6HaXog (cf. c. 33 p. 137, 7. 8). Pseudo - Tertullianus (qui Hippolytum
abbreviasse videtur) adv. omn. haer. c. 11 (Tertullian. de praescriptt, haer.
c 48) de Ebionaeis: „et quia scriptum sit: «Nemo discipulus super magistrum,
nec servus super dominum», legem etiam proponit, scilicet ad excludendum
et vindicandum Judaismum."
Matth. eb, XII, 47 —
50. p. 34, 25 —
30. {EtprjHEv —)—rd
ÊXrjjtara
tov Ttarpog jiov. Epiphanius Haer. XXX, 14 p. 107, 2 —
8 de illis Ebio-
naeis, qui Christum hominem fuisse negabant: TtdXtv 6e dpvovvrai Eivai
avrbv dv^pooTtov 6rjÊv ditb rov Xoyov ov EiprjHEv 6 6Gortjp iv ro) avay-
yEXijvat avrbv ort 'J6ov xtX. cf. Clementis Rom. epi. U, 9 p. 71, 11. 12.
Matth. eb. XV, 24. p. 34, 31. 32. Ovh d7tE6rdXrjv —
'l6parjX. Origenes
de princ. IV, 22 (Opp. I, 183): i^tdv (pd6x-^ b 6oorrjp Ovh dwE^rdXrjv eI
jifj £lg rd Ttpofjara rd dTtoXcoXora oixov 'l6pajjX, ovh inXafi^dvouEV ravra
ojg ol Ttrooxoi r^ 6iavoia. 'Efiioovaioi nrX.

Matth. eb. XXVI, 17. p. 34, 33 —36. {ry 8e Ttpcor^ —)—
jjle^' vji6ov.
Epiphanius Haer, XXX, 22 p, 116, 3 sq. Ebionaeos accusavit corrupti
textus Matthaei: nai i7tOLrj6av rovg fxa^rjrdg jliev Xeyovrag IJov îXEig
ktoijid6oofi£v 6ot tb Ttd6xci cpaytiv; nat avrbv 6fjÊv Xiyovra Mrj
ini^vjiia i7t£^vfxrj6a xpiag rovro rb 7td6x(X (payEiv fXE^' vfia)v; cf. Luc.
XXII, 15. Epiphanius voc. firj additum bene animadvertit, sed non vidit
etiam voc. npiag additum esse. carnem igitur etiam in coena paschali
Ebionaeorum Christus respuit, quem sacrificia damnasse iam vidimus
(V, 23. 24). nam Essacos secuti hi Ebionaei ipsi carne abstinebant, cf.
Epiphan. Haer. XXX, 15. 19 et Clem. Hom. VIII, 15, de Elcesaitis et Sam-
psaeis Epiphan. Haer. XIX, 3. LIII, 1.
38 ADNOTATIONES AD EBIONAEORUM EVANG.
itaquc Ebionaconim quoque evangelia ab illa primitiva forma, quam

Nazaracorum evangelium conscrvavit, ad hanc sublimiorem formam pro-
cesscrunt. Jesus primo Josephi et Mariae filius existimabatur, dcnique super
humanam naturam omnino evchebatur. inter utrumque Ebionaeorum evan-
gelium idem fcre discrimen interccdit, quod intcr evangclia canonica sccun-
dum Matthacum et Joannem. humana Jcsu generatio prorsus reprobata est.
qua in re praeccsscrat Tatianus (v. supra p. 31). cetcrum inter utrumque
Ebionaeorum evangelium medium quemdam locum occupavit evangelium
secundum Petrum.
B. EVANGELIUM SECUNDUM PETRUM.
Nazaraeos etiam rcp naXovfxivcp 7cara Ilerpov evay-

yeXiGD iisos esse Theodoretus haer. fab. II, 2 testatus
est. re vera antlquius erat hoc evangelium illo Ebio-
naeorum, quod modo perlustravimus, et inter Nazaraeo-

rum etEbionaeorum evangeha medium intercedit. Serapion,
quem octavum Antiochiae episcopum fuisse per annos
191 —
213 Eusebius in Chronicis tradidit (cf HE. V, 22.
VI, 11, 4), huius evangelii usum publicum Rhosensi
Cihciae ecclesiae primo permisit, tum libro accuratius
cognito, interdixit. Eusebius HE. VI, 12, 2 — 6: erepog
ds ^vvrsraypevog avrcp (a Serapione) \6yog jrepi rov
Xeyopevov nara Uerpov evayyeXiov^ ov TCeTToirjrai aTVe-
XeyxGDv ra ipevdcdg ev avrcp eiprjpeva^ dia rivag iv rrf
xara 'PgdOOov TrapoiHia 7tpo(pci.6ei rfjg eiprjpevtjg ypacprjg
eig erepodoôvg didaOnaXiag aTtOHeiXavrag. acp evXoyov rjg
ppaxeiag 7rapaê6âi Xeêig^ di* cbv rjv eix£ Ttepi rov

/]ifSXiov yvGoprjv TtporiB^rjîv ovroo ypacpcDv' ^Hpeig yap^
(xdeXcpoi^ nai Ilerpov hoi rovg aXXovg a7to6roXovg ajto-
dexopeâ G)q Xpi6r6v, ra de 6v6pari avrc^v ijjevdeTriypacpa

G)g epTteipoi TCapairovpeBâ^ yivGD6Hovreg ori ra roiavra
ov 7rapeXdcf3ojjLev. iyo) yap yev6pevog Trap vpiv v7revoovv

rovg 7rcivrag opS-rf 7ri6rei 7rpo6(pepe6^ât^ holi pi} bieX^^GDv
ro V7r avrcdv 7rpocpep6pevov 6v6pari Uerpov evay-

yiXtov eiTrov ori ei rovr6 i6ri povov ro donovv vpiv
7rapexeiv ptnpoipvxioLv ^ (x.vayivGD6He6^^GD. vvv de pa-
^cDv., ori aipe6ei rivi 6 vovg avrcDv ivecp(£Xevev in rcov
Xex^êvrcDv poi^ 67rovdcx6GD TrdcXiv yeve6âi 7rp6g vpdg^
GD6re (xdeXcpoi.) 7rpo6doHdre pe iv r(xxei. fjpeig de^ adeX-
40 EVANGELIUM
ôi^ xaraXa/So/xEvot^ OTtotag rfv atpiOEGDg o Mapniavogy

xai €avr(D rfvavriovro fxff vocdv a iXdXEt^ jua^rfOEOê
i^ drv -ufjiiv iypacprf. i^vvr\^rffXEV ydp nap dXXcov r(£tv
dOnrjGavrcBv airto rovro ro EvayyiXiov^ rovriort jtapa
rc^v Siadoxcov rcm^ xarapâjnivcjv avrov^ ovg ÔHrjrag
naXovjjLEv — rd ydp q^povijjuara ra TrXEtova ixEivcov
i6r\ rrjg dtSaOxaXtag — ,
x/>^(7ayu£ra2 jrap avrdyv SieX-
Êtv na\ EvpEivrd jjlev TtXEtova rov opôv Xoyov
rov CcDrrjpogy rtvd de tt po6dtE6raXfxivay d nai
VTtEraâjjLEv vjiiv.
Docetismo igitur favebat evangelium secundum Pe-
trum, paucis certe ad rectam doctrinam additis, neque
huius periculi causam plane ignoramus. nam Origenes
in Matth. X, 17 (Opp. III, 462): rovg dh ddEX(povg'Ir}6ov
4pa6i rivEg Eivai^ in 7tapado6EGog bpjxcojxEvoi rov iiti-
jEypajxjiivov nard Ilirpov EvayyEXiov fj rrjg fiifiXov
'laxGDpov^ viovg 'iGDOr/cp ix Ttporipag yvvainog 6vv(pKrf-

Hviag avr(p Ttph rffg Mapiag.
itaque fratres Domini, quos Matthaeus hebr. III,
1 — 13. XXVIII, 1 — 10 (p. 15, 11. 17, 37 sq.) proprio
s-ensu retinuit, iam a Jesu ita separati sunt, ut ne ma-
trem quidem habuerint communem, Petrinum evangeUum
Jesum iam non Mariae iilium TtpcDroroHov (Matth. I, 25
secundum textum receptum, Luc. II, 7), sed unicum
statuisse videtur. Jesus tantum abest, ut o rov rinrovog
v\6g dicatur (Matth. XIII, 55), ut e Marc. VI, 3 (6
rinrcDVy b viog rrjg Mapiag nai ddEXcpbg 'IaHGD/3ov nai
'lGD6ffrog Hoti 'lovda holi îjxcDvog) solius Mariae filius,
negatis fratribus propriis, relictus sit. quam sententiam

iam seculo secundo pervulgatam cognovimus. nam Davi-
dica Jesu gens etiam in Protevangelio Jacobi, quod ex
illo libro Jacobi ab Origene memorato natum est, c. 9
p. 18 ed. Tischdf., apud Justinum Martyrem, Irenaeum,

Tertulhanum, ahos^) per Mariam ipsam deducitur. idem
^) cf. librum meum: Kritische Untersuclmngen fiber die Ew. Justin'8 etc.
p. 140. 156.
SECUNDUM PETRUM. 41
Protevangelium c. 19. 20 p. 35 sq. et Clemens Alexan-

drinus^) Mariam, cuius filii fuisse fratres Domini iam
negabantur, etiam post partum virginem mansisse do-
cuerunt. Petrinum evanfjelium liorum omnium radicem
continuit et illud evangelium non canonicum fuisse vi-
detur, quo Justinus Martyr et Pseudo-Clemens in Homiliis
usi sunt.^) Docetis quoque hoc evangelium placuisse
non mirum est. nam etiam eos, „qui Jesum separant a
Christo, et impassibilem perseverasse Christum, passum
vero Jesum dicunt, id quod secundum Marcum est
evangelium" praetuUsse Irenaeus adv. haer. III, 11, 7
tradidit. huic autem canonico evangeho cognatum certe
erat evangeUum secundum Petrum.
evangeUum secundum Petrum iam a Serapione inter-
dictum Eusebius HE. III, 25, 6. 7 iniquius quam par
est damnavit, tamquam haereticum neque ab uUo
veteri scriptore ecclesiastico memoratum.^) idem etiam
HE. III, 3, 2 inter scripta Petro supposita recensuit:
ro ye jjltjv rc^v iTrixexXr/juivcDv avrov TTpaêcDv na\
ro nar^ avrov covo jjLa6 jxevov evayyeXtov^ ro re
Xeyojuevov avrov nrfpvyfxa nai rr/v HaXov/ievrfv ajto-
ndXvipiv ovd^ oXcog iv HaôXiHaig i6jLiev Ttapadedojueva^
ori juLrfre dpxaiaDv jurjre rcDv na^-' rjjudg rig iHnXrj-
6ia6riHog Cvyypaqêvg raig i^ avrcdv 6vvexpT}6aro /xccp-
rvpiaig. ita fere Hieronymus de vir. ilkistr. c. 1 (Opp.
^) Strom. VII, 16, 93 p. 889 sq. wq Moihev rotg TtoXXoiq holi piexpt
:
vvVj doxei 7/ Mapia Xex^ elvat dia rrjv rov Ttaidiov yivvTfdtv, ovk ov6a
Xexoo' Tioi yap fxexa ro reneiv avrrjv fj.aia)5êidav cpa6i riveg Ttapêvov
evpe^Tfvai.
2) hanc Credneri et meam sententiam Volkmarus secutus est, qui in
novissimo suo libro (Der Ursprung unserer Evangelien etc. p. 162 (cf.
p. 100 sq. 136 sq.) circa a. 120 —
140 hoc evangelium secundum Hebraeos
vel secundum Petrum appellatum compositum esse censuit. mihi quidem
Petrinum evangelium, quod Volkmarus cum Ebionaeorum evangelio se-
cundum Hebraeos (v. supra II) confudit, etiam antiquius videtur. ex evan-
gelio secundum Petrum Pseudo - Clementem Hom. III, 52 hausisse Jesu
effatum: iycS eifii rf nvXrj ryg âofjg' 6 8i* iftov eidepxofievos eidepxerat
eis rifv ôoTJVf etiam Origenis Philosophum. V, 8 p. 11 confirmatur, ubi
Naassenorum dictum memoratur: dia rovro , <prj6i, Xeyei 6 "irjôvg 'Eyoo
elfii Tf nvXrf rf dXtfîvij.
') vide huius operis Prolegomena p. IX not. 2.
42 EVANGELIUM SECUNDUM PETRUM.
II,827) Petri scripta apocrypha recensuit: „libri autem,

e quibus unus Actorum eius inscribitur, alius Evangelii,
tertius Praedicationis, quartus Apocalypseos, quintus
apocryphas scripturas repudiantur." Gelasii
Judicii, inter
decretum de libris recipiendis et non recipiendis ^) inter
haereticos et Catholicis interdictos libros retulit etiam:
„evangelium nomine Petri apostoli apocryphum."
^) c. VI editionis Crednerianae (Zur Geschichte des Kanons p. 214).

C. EVANGELIUM SECUNDUM AEGYPTIOS.
Evangelli secundum Aegyptios usum iam in altera

Clementis Romani epistula animadvertimus. eodem evan-
gelio etiam Naassenos usos esse Origenis Philosophumena
V, 7 p. 98 docent: rag ds iâXXayag ravrag rdg TtoiniXag
iv rcp i7nypaq)0/xivGD xar' AlyvTtriovg evayyeXiGO xetjuavag
exovaiv. Clemens Alexandrinus contra Encratitas dispu-
tans Jesu responsum ad Salomen proferentes Strom. III,
9, 63 p. 539 inquit: (peperat de^ oijuatj iv r(p nar
AiyvTtriovg evayyeXicp. eorum principi Julio Cassiano
idem respondit Strem. III, 13, 93 p. ovv
553: Ttpcorov jjiev
iv roig TTapadedojuevoig tjjmv rerrap6iv evayyeXioig ovk

exojuev ro prjrov^ dXTC iv rcp nar^ AiyvTcriovg. Excerpta
ex scriptis Theodoti, quae Clementis operibus adduntur,
§. 67 p. 985 eiusdem evangelii notitiam ostendunt. Ori-
genes Hom. 1 in Luc. (Opp. III, 933) ad Luc. I, 1

notavit: „ecclesia quatuor habet evangelia, haereses
plurimas, e quibus quoddam scribitur secundum Ae-
gyptios, ahud iuxta duodecim apostolos" etc. Hieronymus
in comm. super Matth. praefat. (Opp. VII, 1 p. 1 sq.)
et ipse apud Luc. I, 1 taha evangeha vituperata esse
putavit, „quae a diversis auctoribus edita diversarum
haereseon fuere principia, ut est illud iuxta Aegyptios
et Thomam et Matthiam Bartholomaeum, duodecim
et
quoque apostolorum et Basihdis atque Apelhs ac reU-
quorum, quos enumerare longissimum est. " Theophylactus
comm. in Luc. ev. prooem. noXXoi ydp Cvveypaipav
:
evayyeXia SrjBêv^ oiov iori rb nar AiyvTtriovg nai ro

iTtiypacpojMvov rcdv dcodena. non omnes autem evangehum
44 EVANGELIUM
secundum Aegyptios ita damnasse Sabelliani docent hoc

evangelio usi. Epiphanius Haer. LXII, 2: rfiv de Trdaav
avrcov TrXavrjv noiS, riqv rrjg TrXavrjg avrcdv SvvajLitv
Exov6tv i^ aTtOHpvcpGDv rtvc^v^ /udXtOra (xtco rov naXov-
fxivov AiyvTcriov evayyeXiov^ cd riveg rb 6vojj.a iTriBêvro
rovro,
perpauca huius evangelii fragmenta tradita augere
licet ex altera Clementis Romani epistula, cuius scriptor
uno certe loco Aegyptiorum evangelio usus etiam cetera
inde hausisse videtur, ex Origenis Philosophumenis et
ex Excerptis ex scriptis Theodoti Clementis Alexandrini
operibus adiectis. itaque Matthiae Schneckenburgeri li-
bellum*) nunc etiam magis, quam antea,^) supplere studeo,

quamvis non omnia, quae Clementis altera epistula prae-
buit, necessario ad Aegyptiorum evangelium revocanda
sint. Matthaeo autem canonico etiam in his fragmentis
componendis duce usus sum.
ETArrEAION
KAT' AirrnTioTx
(Matth. VI, 24: OvSe\g oixirrjg dvvarat dv6\ hv-

pioig dovXeveiv' idv fjjj.eig ^îXcojuev nal 5£g5 d[o2;X]eveiv
noLi jxajicova dovjxcpo\p\ov fjjuv iariv). 5
(VII, 21: Ov irdg 6 Xiycov jxoi Kvpie^ nvpie^ 6go-
^tfaerai^ aXXa o Trotcov rrjv dtnato6vvrjv).
(VII, 22. 23: 'Eav ffre jxer' ijiov Cvvrjyjxivoi iv
r(p noXTCG) jJio\v\ nai jifj iroirjre rdg ivroXdg jJLo\y\ dvro-
PaX(^ vjxdg nai ipco vjiiv ^Trrdyere djr' ijxov^ ovn oida lo
vjidg, Troêv iari^ ipydrai dvojxiag).
*) Ueber das Evangelium der Aeffvptier, ein historisch-kritischer Versuch.
Bern 1834.
^) in libro meo: Die apostol. Vater p. 121 sq.
SECUNDUM AEGYPTIOS. 45
(IX, 13: OvH TfXôv xaXeOat dijcaiovg^ dWa dfxap-

tGoKovq).
(X, 16: ''EOeOê G)g dpvia iv jueOco Xvxgdv. diro-
nptÊig dh 6 Ilirpog avrcp Xeyei 'Eav ovv dtaOTtapa-
5 ^gdOiv o\ ra dpvia^ eiTtev 6 ^hfCovg rcp Uerpa)
Xv7iOi
M?) (poêio^coOav ra dpvia rovg Xvxovg jierd ro djro-
âveiv avra).
(X, 28: KoLi vfxeig jj.rj (po/3ei6Bê rovg dTToxrev-
vovrag vjLidg nai juijdev vjxiv dvvajievovg Ttotetv' dXXd
10 (po/SeioBê rov jierd rb dTtoâveiv vjxdg exovra iôvoiav
fpvxTJg noii Ocojiarog rov âXeiv eig yeevvav itvpog).

(X, 32: Tov bpoXoyrjOavra jxe ivdTttov rcov dv^^pco-
TtcDv^ bjioXoyjjocD avrov ivcDTtiov rov itarpog jiov).
(XI, 29: Ttotovvreg ydp rb ^êXrjjia rov XptOrov

15 EvprjCojjLev dvaitavOtv).
(XII, 50: ÂdeXcpoi jxov ovroi etOtv oi Ttotovvreg rb
êXrijxa rov Ttarpog jxov).
(XIII, 1 1 : MvOrrfptov ijibv ijxo\ nat roig vioig rov
OIHOV jiov).
20 (XV, 8: *0 Xabg ovrog roig %£/A£(yzV jie rijid^ f\ ê

napdia avrcov TtoppcD drteOrtv djt^ ijxov).
(XVI, 26: Ti yap bcpeXog^ iav rtg rbv bXov noOjxov
HepdrjOrj., rrjv 6e ipvxrjv ^rjptcD^^fj^).
(XVIII, 11: ovrcDg b XpiOrbg ijBêXrjOev OcÔai rd
25 dTtoXXvjievoc).
(XIX, 3 — 12): (rj âXcDjxrj ecprj) Mexpi Ttore ^d-

varog iOxvOet^ Mexptg dv^ eiTtev^ vjxeig ai yvvaineg
rinrere. jjXôv naraXvOat rd epya rfjg ^rjXeiag. {rj
de icprj) KaXcdg ovv ijtoirjOa jxrj renovOa. {rjjieifiero b
30 Hvpiog) IJdaav cpdye fiordvrjv^ rrjv de Tttnpiav exovOav
jxrj cpayrjg. (jj de âXcojxrj ijtvv^dvero) Ilore yvcDO^rj-
Oerai (rd 7tep\ cbv rjpoprjv)^ nat itbre rjSet (aov) rj
fiaOtXeia^ ecprj b ycvpiog "Orav rb rrjg aioxvvrjg evdvjxa

Ttarrjarjre^ nat brav yevrjrai rd dvo tV, Ha\ rb e^co
35 cog ro eOcD nat rb dppev jxerd rrjg ^^rjXeiag^ ovre dppev
ovre ^fjXv.
(loco incerto): jivOrrjptcDdcdg in TtpoOcDTtov rov Ccd-
46 EVANGELIUM SECUNDUM AEGYPTIOS.
i
rrjpog dvacpepEtai^ wg avrov SrjXovvrog roig ixa^rjraig'
rov avrov eivai Trarepa^ rov avrov eivai viov^ rov avrbv
eivai ayiov Trvevjua.
(loco incerto): eivai rrfv ipvx^v dvcSevperov TTavv
nai dv^xaravorjrov ' ov yap juevet ijrt GxTflôcrog ovde 5
jjLopg^rjg rfjg avrfjg navrore ovbe Ttdôvg evog.

(XXII, 37: jcai jir} jjlovov x^^^^^^^ avrov rijiav^
aXX i^ bXrjg rfjg diavoiag.)
(XXVI, 21. 23: Ei rb jj.iKpbv ovk irrjprjCare., rb
jieya rig vjiiv dcoOet^ Xeyco ydp vjjliv bri b TTiOrbg iv lo
iXaxi(^rcD koli iv TtoXXcp TtiCrog ioriv.)

ADNOTATIONES.
(VI, 24. p. 44, 3 — 5: — OvSsig idrir). Clementis

r/jniv 6 p. 68, epi. II,
4 — 6: Xeyei 8e 6 xvpiog OvSeig olHEzrjg xrX.
(MI, 21. p. 44, 6. 7: Ov Ttag — Sixaiodvyrjv). Clementis epi. 4 p. 66, 11,
19 — 21: Xeyai yap Ov Ttag nrX.
(VII, 22. 23. p. 44, 8 — 11: iav ^rs — ipydrai dvojidag. Clementis epi.
II, 4 p. 67, 2 —
eiTtev 6 xvpiog 'Eav rjre nrX. ita fere etiam Justinus
6:
martyr Dial. c. Tr. Jud. c. 47 p. 267 Sio nai b rjf.i£repog nvpiog 'ir/dovg
:
Xpidrbg elitEv 'Ev olg dv vjnag HaraXd/3a), iv rovroig nai xpiva). Clemens
Alex. Quis div. salv. §. 40 p. 957: icp' olg ydp dv
rovroig evpco vjiidg, iiti
yica npivS^. Hippolytus Ttepi rfjg rov Ttavrbg ovdiag Lagard.: ]). 73, 4. 5 ed.
'Ecp' olg dv evpcj vjidg, ini rovroig npivo) itap enadrov f5oa rb reXog.
Nilus ad Eucarpium monachum apud Anastasiam Sinaitam Quaest. 3 ed.
Gretser. p. 34: olov ydp evpoD de, roiovrov de npivo), cprjdlv b nvpiog. per-
vulgati huius dicti fons in oblivionem venit. itaque a Joanne Climaco (sec_.
VI) in Paradisi gradu VII p. 159 rf rov 'le8,enii]X (pGovrj laudatur: iv &
EvpcD de, iv avrcj nal npivS) de, eivtev b êog. nam apud Ezech, XVIII.
XXXIII. VII, 8 similia leguntur. ita etiam vita b. Antonii in vitis Patrum
p. 41. plura contulerunt Fabricius (cod. apocr. NT. I, p. 333 sq. et C. Semi-
schius (die apostol. Denkwiirdigkeiten des Martyrers Justinus, Hamburgi et
Gothae 1846 p. 394).
(IX, 13. p. 45, 1. 2: Ovn ijXôv —
djxaprGoXovq). Clementis epi. II, 2
p. 65, 27. 28: nai krepa 8e ypacpr/ Xeyei ori ovn r)Xôv nrX. cf. Barnabae
epi. V p. 14, 6. 7.
(X, 16. p. 45, 3 —
7: "Ededê (hg dpvia —
rb aTtoâveiv avrd). Clementis
epi. II, 5 p. 67, 10 —
14: Xeyei ydp 6 nvpiog "Ededê nrX. haec e canonicis
evangeliis derivari non possunt.
(X, 28. p. 45, 8 —
11: nai vjieig —
elg yeevvav Ttvpog). Clementis epi. II, 5
p. 67, 14 —
17 statim post (X, 16). Matth. X, 28: nat jiy <pof3eidS-e aTtb rcov
dnonrevvovroov rb d&jia, rrjv Se ipvxrjv jirj SvvajievcDv aTtonreivai' cpo-
Brj^rjre Se j.idXXov rbv Svvdjievov nai tpvxrjv nai dobjia aitoXedai iv yeevvy.
Luc. XII, 4. 5: Xeyoo Se vjiiv roig q>iXoig jxov jirj (pofjrj^rjre dnb r&v dito-
Hrevvovrcov rb dcbjia nai jxerd ravra jxrj ixovrcov Ttepiddorepov ri Ttoirjdai.
v7toStiB,co Se vjiiv riva (poftr/^f/re' (pofti^^rjre rbv jxerd rb dTtonreivai
^Xovra iB,ovdiav ijxftaXeiv eig rf/v ysEvvav. val Xiyco vjuv, rovrov (poftfj-
^rjrE. Cleraentem qui dicitur non fortuito casu a Matthaeo et Luca disces-
sisse docent alii scriptores comparati: Justinus martyr Apol. I, 19 p. 66:
jir] (pofiEidÊ rovg dvaipovvrag vjidg nai jisrd ravra jirj Svvajxevovg ri
Ttoifjdai, eiTte, (pofjfj^rjre Se rbv jierd rb dito^âveiv Svvdjiievov nai ipvxr/v

nai dcbjxa eig yeevvav ijifjaXeiv. Clementis Hom. XVII, 5: j.ir] (pofjf/Sj/re
drtb rov dTtonrevvovrog rb dcojxa, r^ S\ ipvxy Jirj Svvajxevovg ri Ttoif/dai'
(pof^rjBr/re Se rbv Svvdjievov nai da)jia nai ipvxr/v eig rr/v yeevvav rov
Ttvpbg fjaXeiv val Xeyco vjfiv., rovrov (pofjf/^r/re. etiam Excerpta ex scriptis
Thcodoti §. 14 p. 972: (pofjf/^r/re yovv, Xeyei, rbv jierd Sdvarov Svvdjievov
nai tpvxr/v nai dobjia eig yeevvav fiaXelv. cf. quae iam dissorui in libris
meis: Kritische Untersuchungen etc. p. 197 sq. 348, apostol. Vilter p. 122.
48 ADNOTATIONES
(X 32. p. 45, 12. 13:

—
ojioXoy^davra rov narpog jdov). Clementis epi.
II 3 p. 66, 9 — 11: /l«V« ^^ ««^ avrog Tbv ofioXoyrjdavra ê xrX.

(XI 29.p. 45, 14. l.^: Ttoiovvres —
araTcavdiv). Cleraentis epi. II, 6
p. 68, 15. 16. cf. Matth. hebr. et canon. XI, 29.
(XII, 50. p. 45, 16. 17: Â6e\(poi jxov
—
Ttarpog fiov). Clementis epi. II,
9 p. 71, 10 — 12: Hoi yap etnev b nvpiog 'Ade\q>oi /lov nrX. cf. Matth.
ebion. XII, 47 — 50.
Mvdrijpiov
(XIII, 11. p. 45, 18. 19: —
rov oikov fiov). Clemens Alex. Strom.
V 10 ov
64 p. 684: yap (pôvwv, (pr/di, Ttap^yyetXev b xvptog ev rivi
eiayyeXico Mvdrijpiov xrX., quae huc referenda esse videntur, cf. etiam
Marc. IV,' 11. Luc. VIII, 10.
—
(XV, 8. p. 45» 20. 21: 6 Xabg aTt*. iôv). Clementis epi. II, 3 p. 66,
16 l%:\iyei 61 nai iv r& 'Hdat(x (XXIX, 13) 'O Xabg ovrog nrX. (ep. I,
15 p. 17 8 10). quae verbo tenus fere congruunt Marci ev. VII, 6.
(Xvi 26. p. 45, 22. 23: ri yap 0(peXog— ^rfjuio)^^ ;) Clementis epi. II, 6
p. 68, 6 —
8. cf. etiam Marc. VIII, 36. Luc. IX, 25.
(XVni, 11. p. 45, 24. 25: ovrajg nat b Xpidrbg —
aTtoXXvêva). Clementis
(XIX, 3 12.) 26
p. 45, —
36: (^ âXGOjLitf iytvvS^dvero) Mixpt Ttore — ovrE
appev ovre ^rjXv. Clemens Alex.^ Strom. III, 6, 45 p. 532 ^neira nal 6ia-
:
drpeitriov avrovg (Encratitas) ra vn avrayy (pepojieva 6iaXvovrag Go6e

Ttcog- ry âXco/Liy b nvpiog itavâvojievr) Mexpi
Ttore ârarog idxvdet;
ovx a)g nanov rov fiiov bvrog nai rijg nridecog novrjpagj^ Mexpig av,
elitev vjueig ai yvvaineg rinrere, dXX' (hg rrjv dnoXovîav rrjv
cpvdinriv 6i6ddnoov' yevidei ydp^Ttdvraog enerai nai (pôpd.
eadern repe-
tuntur Strom. III, 9, 64 p. 540 oêv
: einorcog nept dvvreXeiag fxrjvvdavrog
rov Xoyov 7} âXcîjir} (prjdi Mixpi rivog ol ^dv^pooTtot dnoSâ-
vovvrai; dnonpiverai b nvpiog MexptQ dv rinrcodtv ai yv-
vaineg. Excerpta ex scr. Theodoti §. 67 p. 985: orav b doorrip npbg
âXwjirjv Xeyv , nhp^ "ôre elvai ^dvazov, dxpig dv ai yvvaineg rinrcodiv.
Orac. Sibyll. II, 163. 164: „ , , ,
Nrjniot ov6l voovvreg o5 ijvina <pvXa yvvainooy
Mrf rinroodiv k'(pv rb Sîpog jneponcov dvhpconoov,
A. P. Lagardius in reliquiis iuris eccl. ant. Lips. 1856 p. 75, 5 ad-
scripsit: „ceterum theologi meminerint, etiam Platonis mei Conviv. p. 191 D
5 'ipoog —
intxcop&v noirjdai «V in 6voiv nca iddadât rrfv cpvdiv rrjv
dv^pconivrjv. videntur haec Carpocratianis et Epiphani opponi, Clem. Al.
p. 184, 34 Sylb." (Strom. III, 2, 89 p. 513
sq.). —
Clemens Alex. Srom. IH,
9, 63 p. 539 sq.: oi 61 dvnraddojievoi^ r^ nridet rov êov 6ia rrig evcprijiov
iynpareiag ndneiva Xiyovdt rd npbg ÊaXchjxriv eipruxiva, wv nporepov
ijnvrjd^Ti/iev (c. 6 p. 45 p. 532)* (piperai6i, oljiai, iv rw nar Alyvnriovg
evayyeXioo. cpadi ydp ort ovrcog elnev b dcorrjp 'HXBôv naraXvdat rd
k'pya ryg ^riXeiag' ^rfXeiag jiev rrjg ini^vjiiag, ipya 61 yivediv nai
(pôpdv. ib. § 66 p. 541: ri 6i ; ovxî Hal^ ra k^rjg^ roov npbg 2aXooiiriy
eiprijiivcov iniq>ipovdiv oi ndvra jidXXovj) r& nard rriv^dXrjêtav eyay-
veXtnoo droiyrjdavreg navovi; (pajievrig ydp avrrjg KaXa)g ovv inoir^da
jiri
(^ridi
drire,na\ orav yivrirai rd 6vo ev, nai rb dppev jierd rrjg ^ri-
Xeiag, ovre dppev ovre ^riXv. Clemens Al. §. 93 pergit:^ npS)rov jiev
ovv iv roig napa6e6ojiivoig rijnv rirrapdiv evayyeXioig ovn ^xojt^r rb
hvrov, dXX' iv rtS nar' Aiyvnriovg. Clementis Rom. epi. II, 12 p. 73,
evangelio secundum Aegyptios utebantur (v. supra p. 43). horum scriptor^
aliquis apud Orig. Philosophum. V, 7 p. 99: ini rrivâiorriav drco jiereXrj-

Xvêv ovdiav, onov, cpridiv, ovn Edriv ovre ^r^Xv ovre dpdev, dXXd naivrj
AD EV. SEC. AEGYPTIOS. 40
XTidig, xaivbg av^pcpTtog. 1.

^
29. (?/ de t'(p}/) MaXoDg ovv iKobjda jin)
TExovda. Salomc igitur Jacobi et Joannis mater fuisse negatur.
(loco incerto) p. 45, 37 —4G, S: jiivdT7/picoS&>g —
ayiov Ttvevjna. Epiphanins
ITaer. LXII, 2: tt/k 5^ Ttadav avTGJv^ 7tXdvr]v na\ tijv tt/? TtXdvj/g avT&)v
dvvajiiv f^xovdiv (Sabelliani) i^ aTtoxpvcpGjv tivcjv, jidXidTa dnb tov naXov-
piEvov AlyyTtTiov evayyeXiov, gj Tiveg to ovojia iTteÊvTo tovto' iv avTcT)
yap TtoXXd ToiavTa ayg £v TtapafSvdTGo jiiv6T7/piGoda)g nTX. Patripassianis
favebat hoc evangelium.
(loco incerto) p. 46, 4 —6: elvai —
Ttdôvg kvog. Orig. Philosophum.
V, 7 p. 98 elvai Se qjadi (Naasscni) t?/v ^vxrjv SvdevpeTov Ttdvv nai
SvdnaTavoj/TOV ov ydp Jievei ezl^dxyjmTog oi'Se jiiopcprjg Trjg amrjg ndv-
roTE ovSl TtdSovg kvog,^ tra rig avTrjv ?} rvTtcp eiitxf rj ovdia naTaXrjipeTai •
rdg Se iâXXaydg TavTag Tag TtoiniXag iv tgj iTtiypacpojievGj naT^ Al-

yxmTiovg ei'ayyeXi(p neijievag exovdiv. cf. Clenientis liom. cpi.' II, 9 p. 70,
21 sq.: elg XpidTbg 6 nvpiog 6 dGodag rjjidg, &V jilv to 7tp&)Tov nvevjia,
ddpB iyevero.
(XXII, 37. p. 46, 7. 8: nal jirj jiovov —
Trjg Siavoiag). Clementis epi. II
'
3 p. G6, 15. 16.
(XXYI, 21. 23. p. 46, 9 — 11: El to junpbv
^ ^
—
TtidTog idtiv). Clementis
epi. II, 8 p. 70, 11 — 14: Xeyei ydp 6 nvpiogiv to) evayyeXico Ei to
jiiinpbv ovn iTr/prjdaTe., to jieya Tig vjiiv Scjdei; Xeyco ydp vjdv oti 6
Ttidtbg iv iXaxidTGj nal iv TtoXXco nidTog idTiv. Irenaeus adv. haer. II
34, 3: „et ideo Dominus ing-ratis existentibus in eum: „Si in modico fideles
non fuistis, quod magnum est quis dabit vobis?" conferenda quidem sunt
quae apud Lucam XYI, 10 — 12 leguntur: o Ttidtbg iv iXaxidtoj noci iv
TtoXXGj TtidTog idTiv, na\ b iv iXaxidTGJ dSinog nai iv itoXXS) dSinog idTiv.
ei ovv iv TO) dSincp jiajiojvd TtidTol ovn iyevedSe, rb dXr/Sivbv rig vjiiv
7tidTei'det; na\ ei iv tc5 dXXoTpiGj TtidToi ovn iyevedBe, to vjteTepov rig
vjilv Scjdei; sed cf. etiam Matth. XXV, 21. 23: iTti oXiya r/g TtidTog, int
TtoXXojv de naTadTr/dGj. quae Fabricius in codice apocrypho Novi Testnmenti
I, 329 sq. dicta Christi dypacpa collegit, ad Matth. VI, 33 referenda esse
videntur.
fortasse etiam illud Christi effatum huc referendum est, quo Marcosios
usos esse tradidit Irenaeus adv. haer. I, 20, 2: dXXd na\ iv t& eipr/nevai
JloXXdnig i7te^vjir/da dnovdai eva t&v XoyGJv tovtgjv, nai
ovn edxov rbv ipovvTa,^^ ijicpaivovTog cpadi, Seiv (1. elvai) Sid tov
,
kvog Tbv dXr/^^g eva êov, ov ovn iyvGoneidav.

haec fere, quamvis non omnia certissime, pertinere videntur ad cvan-
gelium secundum Aegyptios, quod in Aegypto compositum esse vix dubita-
bimus. pantheismum quemdam in trinitate (p. 46, 2. 3) et in animae
natura (p. 46, 5. 6) cum ascetica mundi contemptione (X, 16 p. 45, 6. 7)
et matrimonii damnatione (XIX, 3 —
13 p. 45, 26 —
36) coniunctum cogno-
vimus. Volkmaro (1. 1. p. 164) hoc evangelium circa 170 180, mihi iam —
prius, quamvis non antc gnosticam aetatem, conscriptum esse videtur.
UlLGENFELD, NOV. TeSTAM. EXXnA OAKONEM. I.

D. MATTHIAE TRADITIONES.
MarBîov TrapadoOeig evangelio secimdum Aegyptios

affines erant. Origenis Philosophmnena VII, 20 p. 230:
BaOiXetdrjg roivvv nai ÎoidcDpog b rov BaOiXeidov naig
yvrj(jiog nai jua^rjrr/g (pa6iv eiprjKEvai Marîav avroig
Xoyovg anoKpvqjovg^ ovg rinovOe napa rov Ccorrjpog
nar^ idiav SidaxBêig. iScDjuev ovv^ ncDg naracpavc^g BaOi-
Xeidrjg ofxov nai loiScopog nai Ttdg b rovrcov x^P^g ovx
aTtXwg naraipevderai /jlovov MarîoVy dXXd ydp nai
rov Ocorrjpog avrov. — — rovro npwrov 6(perepi6jua
noii nXefifia rov IlepiTtarov Xaôvreg aTrarcoî rr/v
avoiav rcov OvvayeXaôjuevcov djua avroig' noXXaig ydp
yeveaig ÂpiOroreXr/g BaOiXeidov yeyevr/juevog npc^rog
rov nepi rc^v bjicovvjuGDv ev raig narrjyopiaig narape-
pXr/rai Xoyov^ 6v chg idiov ovroi nai noivov riva 7iai
rcDv Marîov Xoycov npvcpicov rivd eva diaOacpovOiv.

Clemens Alex. Strom. VII, 17, 108 p. 800: rc£>v 6'
aipe6ecDv ai juev dnb bvojiarog npoOayopevovrai^ chg t/
ano OvaXevrivov nai MapnicDvog nai BaOiXeiSov., ndv

rrjv Marîov avxcÔi npoodyeOât So^.av' juia ydp ff
navrcDV yeyove rcDv dnoOroXcDv Sonep didaOnaXia., ov-
rcog de nat r) napddoOig.
1. e scriptis Matthiae traditionibus Clemens Alex.
Strom. II, 9, 45 p. 452 retulit: nai Marîag iv raig
napadoOeOi napaivcdv Oav juaOov rd napovra.^ fta^-
/uov rovrov npwrov rrjg ineneiva yvcoOecDg vnoriêjuevog.
cf. Matth. hebr. XI, 28 p. 16, 8. 9.
2. Clemens Alex. Strom. III, 4, 26 p. 523: XeyovCt

yovy (Gnostici) nai rbv Marîav ovrcog diddâi' Capni
MATTHIAE TRADITIONES. 51
jjLev jj.ax^(^^ oci 71 ai TrapaxpfjOôci^ jurjêv avrfj

Ttpoq i)8oyi]v aKoXaOrov ivdidovra^ ipvx^^y ^^
avEsiv 6ia Triorecog jcai yvcDOecog.
3. fortasse ad eundem Pseudo-Matthiae librum re-
vocandum quod Clemens Alex. Strom. IV, 6, 35
est,
p. 579 narravit: ZaKxaiov roivvv^ 01 de Mar^îav

qâOiv dpxiteXcDvriv dxijKOora rov nvpiov naraîcD6avrog
Ttpog avrov yeveO^ât 'Idov ra rjjiiior] rd>v vTtapxovrcDv
juLOv SiScojdi iXer/juoOvvrjv qâvai^ xvpte, nai ei' rivog ri
iOvnoqâvrrjOa^ rerpanXovv dTtodidcojuLi' iq>^ ov nai 6
CcDrijp eiTTev O vwg rov dvBpcDTrov iX^^d^v Crjjjiepov ro
dnoXcoXog evpev. ef. Luc. XIX, 1 10. —
4. Clemens Alex. Strom. VII, 13, 82 p. 882: XeyovOi
de iv raig TtapadoOeOi Marîov rov diroOroXov nap^ enaOra
iav inXeHrov yeircDv djxaprrjOrj.^ rjjxap-
eiprjxevai bri
rev 6 iiiXenrog' ei ydp ovrcDg eavrbv rjyev^ (hg
b Xoyog Tva payopevei^ narrjSeO^^rj dv avrov rbv
fSiov 7iai b yeircDv eig ro jirj djiapreiv.
Matthiae traditiones iam Origenes Hom. 1 in Luc.
(Opp. III, 933) evangelium appellavit: „scio quoddam
evangelium, quod appellatur secundum Thomam et iuxta
Matthiam." Eusebius HE. III, 25. 6. 7 inter haeretica
scripta etiam Matthiae supposita retulit (cf. huius operis
prolegomena p. IX not. 2). ita fere Innocentius I. epi. 6
(al. 3) ad Exsuperium.^) eundem librum Decretum Ge-
lasii de libris recipiendis et non recipiendis c. VP) inter
libros CathoHcis interdictos ita recensuit: „evangelium

nomine Matthiae apocryphum" (secundum Hormisdam:
„evangelia nomine Matthiae apocrypha"). etiam Anasta-
sius Sinaita vel index eius Quaestionibus et responsionibus
additus inter libros non canonicos ultimo loco posuit
evayyeXiov Tiard Marîav.^^
in Credncri libro: Geschichte des NTlichen Kanon p. 279.

^)
^)in Credneri libris: Zur Geschichte des Kanon p. 215, Geschichte des
NTlichen Kanon p. 290.
') cf. Credneri librum: Geschichte des NTlichen Kanon p. 241.
E. PETRI ET PAULI PRAEDICATIO.
Petri (et Pauli) praedicationem, quam Clemens

Alexandrinus aliique scriptores ecclesiastici laudaverunt,
iam revocavi ad illam Petri praedicationem, quae Cle-
mentis Romani Recognitionum et Homiliarum antiquissima
radix censenda est.^) nam illad IJerpov nrfpvyjxa Judais-
mum cliristianum, lioc Ilerpov (jcai UavXov) xrjpvyjua

Pauli doctrinam defendit. Petri Paulique consensus ibi
respuitur,^) hic autem „Petri praedicatio",

docetur. illa
cuius titulum Pauli defensor repetiit, iam aucta erat

„Petri itinerario", Uerpov TCEpiodoig^ ubi^ Petrus tam-
quam verus gentium apostolus Paulum tamquam falsum
genlium apostolum repraesentatum Simonis magi persona
persequitur. nam „Petri (Paulique) praedicatio" Petro
et Paulo concordia coniunctis Simonem magum commu-
nem adversarium opposuisse videtur.
non omnes quidem viri docti mibi iam concesserunt,
Clementis Romani Recognitiones antiquiores esse cognata
Homiliarum recensione et ad antiquissimam illius Uerpov
Kr/pvyjuarog radicem, unde iam Ilerpov Ttepiodoi proger-
^) cf. librum meum: Die clementinisclien Recognitionen und Homilien,

Jcnac 1848 p. 325 sq.
2) Petri epi. ad Jacob. c. 2: riv\q yap rcby cxtio i^roiv rb di' ^jiiov
y6/J.i/iioy d7t£8o?iij.iadav Tiripvyjia, rov ixBpov dvBpGJ/rov avoiiov riva Tial
8i6a67iaXiav. hccl ravra krL jiov TCEpiovrog iTCe-
q)Xi}apc6dr/ 7tpo6ijHdj.iFA'OL
X£iprj6dy rzyFs TtoiHiXaig ri6\y kp/iiTfv£iaig rovg ijiiovg Aoyovg /ii£ra6xJ//iOC-
riêiy £lg ri/v rov yojnov nardXv^Lv , a)g naL ijiov avrov oi tgj /ifv
(ppoyovvrog, jnr/ iu napp7/6iag 6\ m/pv66ovrog' ojtFp aTteir/.
PETRI ET PAULI PRAEDICATIO. 53
minaverant, reducendas. Baurius ipse priorem suam de

Homiliarum maiori principalitate propositam sententiam,
quam Zellerus etiam nunc retinet, mutare noluit. Paulus
de Lagarde in Homiliarum editione (Clementia Lips.
1865. praefat. p. 11) eam rationem, quae inter Recogni-
tiones et Homilias intercedit, adhuc incertam esse censuit.
sed multorum virorum doctorum assensu gaudeo,^) et
ita rem se habere iam libelH Recognitionibus et HomiUis
praemissi docent.
Clementis epistula ad Jacobum, quae etiam Recogni-
tionibus praemissa erat,^) duos libros antiquiores memo-
ravit: Itinerarium (Trspiodovg) et Praedicationem {jcrj pvyjjloi)
Petri.^) illarum {nirpov) mpioboDv titulus etiam ad Re-
*) cf. censuram (Allg. Literaturzeitung 1849, Nr. 73

C. R. Koestlini —
77).
A. Ritsclielii Entstehung der altkathol. Kirche ed. I. Bonn. 1850
librum:
p. 153 sq., H. Thierschii librum: Die Kirche im apostol. Zeitalter, Francof. a. M.
et Erlangae 1852 p. 341 sq., G. Volkmari libros: Evang. Marcions p. 186,
Religion Jesu p. 337- 499. 547, der Ursprung unserer Evangelien p. 62 sq.
104. 134 sq. 163. 164, R. A. Lipsii Hbros: de Clementis Romani epistola ad
Corinthios priore p. 164 sq., Zur Quellenkritik des Epiphanios p. 144 sq.,
Lechleri librum: das apostolische und nachapostolische Zeitalter ed. II.
p. 455, A. Stapii Etudes historiques et critiques sur les origines du christia-
nisme, Paris 1864.
^) de hac epistula Rufinus Aquileiensis in praefatione ad Gaudentium
Rccognitionibus latine versis praemissa: „epistolam sane, in qua idem
Clemens ad Jacobum fratrem Domini scribens de obitu nuntiat Petri, et
quod se reliquerit successorem cathedrae et doctrinae suae, in qua etiam de
omni ordine ecclesiastico continetur, ideo nunc ]mic operi non praemisi,
quia et tempore posterior erat et olim a me interpretata et edita" (cf.
Cotelerii Patres apostt. I, 611 sq.). etiam Photius (Bibl. cod. 112. 113 hanc
epistulam ante Recognitiones in nonnuUis codicibus invenit.
^) c. 20: „unde et ego, mi domine Jacobe, cum haec ab eo praecepta
susceperim, necesse habui implere quod iusserat, indicans tibi et de his
ipsis simul et de illis breviter comprehendens ,
quae per singulas quasque
urbes digrediens aut in praedicationis sermone protulerit aut in gestorum
virtute perfecerit, quamvis tibi de his plurima iam et plenius ante descripta
ipso iubente transmiserim, sub eo titulo, quem ipse praecepit adfigi, id est
Clementis Itinerarium, non Praedicationis Petri.^^ nam nr/pi^yjiidT gjv
fjiftXov? ipse Petrus Jacobo iam misisse fcrtur (in epi. Petri ad Jacobum
huiusque Contestatione). Clemens autem etiam Tripolitanos Petri sermoncs
scripsisse et Jacobo misisse dicitur Recogn. V, 36 („quorum singula quaoquo
libellis comprehensa tibi antc iam misi."). illa in Clementinae epistulae re-
censione, quae ante Clementis Ilomilias legitur, iam obHterata sunt: oêv
iyw, nvpie jîov 'JaK&yftE, ainov tavta eiTtovtog vTtodxojnevog ovn GDHvi]6a,
cjg iuEXevd^rjv, tb noXv tSw nata 7t6A.iv Xoyoav ta)v rjdrf 6oi n poy pa-
q)evtGJv na\ vit' avtov diaTteficp^ ivt gdv iv ftlftXoig ini uecpaXaLGav
Ttoiydai 6!)67tep 6r}fieLov x^P^^} ^^^^ ovtcjg dzaTtefiipat 6oi iTtiypdipavta
KArjfievrog tobv TLetpov i7ti6rjfj.ioJv xpvyudtGov iTtitofirj.
54 PETRI ET PAULI
cognitiones *) et Homilias,^) vel ad KXTJ/uevrog dvayvco-

piOjuov^^) transiit. Krfpvyjuarog autem vel nr]pvyjj.drcDv
Petri vestigia in ipsis Recognitionibus et Homiliis con-
spicua sunt/) haec „Petri praedicatio" arcanus erat
^) Origenes in Genes. Tom. III, 14 (Opp. II, 20 sq., cf. Philocaliam

c. 12) Recogn. IX, 10 —
13 laudavit: iv rais Tlspiodoig A.6xgo reddafjedHat-—
dsKara-). Hieronymus adv. Jovinian. I, 26 (Opp. II, 278): „quamquam legatur
in TtEfjiodois et uxor eius (Petri) et filia," cf. Recogn. VII, 25. 36. Hom.
XHI, 1. uxor memoratur (filia deleta videtur in textu Recogn.
11, ubi Petri
II, 1, V, 36. X, 26 et quae hac de re notavi in libro meo: Die clementin.
cf.
Recogn. und Homilien p. 176). Athanasii synopsis scr. s. (cf. Crediieri librum:
Zur Geschichte des Kanons p. 122: TtEpiodoi Ilirpov), Decretum Gelasii
0. VI (ib. p. 214: Itinerarium nomine Petri apostoli, quod appellatur sancti
Clementis apocryphum), Nicephori stichometria (ib. p. 122. 145: Ttepiodog
TLhpov). etiam plura contulerunt Cotelerius (Patr. apostt. I, 482 sq.) et
Uhlhornius (die Homilien uno Recognitionen des Clemens Romanus, Gotting.
1854 p. 45 sq.).
2) Epiphanius Haer. XXX, 15: raig Jlepiodoig yiaXovjjLEvaig Uhpov
raig dia KXTJ/.ievrog ypafpeidaig, qui titulus referendus est ad Homilias bene
notas Epiphanio (Haer. XXVI, 16 cf. Clem. Hom. IV, 16). nam virginitas
damnata (cf. Clem. epi. ad. Jac. c. 7) ad Homilias (III, 68 cf. V, 25) potius
quam ad Recogn. (III, <dQ) pertinet, et prophetae cum Davide reprobati
solis Homiliis (II, 17. III, 21. 23. 28. 51. 53. XVllI, 7. 13) conveniunt.
^) utriusque recensionis communem titulum: dvayvcopidjndg, dvayvt^deig
(cf. Recogn. Nii, 23. IX, 36. 37. Hom. XII, 33. XIH, 11) Rufinus testatur de
adulteratione librorum Origenis (post Origenis ojierum editionem Ruae. T. IV.
p. 50 et apud Hieronymum adv. Ruffinumll, 17; Opp. II, 507) et in praefatione
ad Gaudentium ante Recognitiones latine versas. eundem tituhim Photius
(Bibl. cod. 112. 113) in nonnuilis Recognitionum codicibus invenit: KX-^-
fXEvrog rov 'Paojiiaiov dvayvGjpidjuog. Photius ipse maluit TlErpov 7tpdB,Eig
appcllare. Honiiliarum titulum proprium Clementis epistula praemissa c. 20
ita dedit: KXijjiEvrog rcov nsrpov iTtidr/jiiGov ktj pvyjudr gjv irtirojiiij. eadem
Athanasii synopsis scr. s. (1. 1. p. 145) recensuit hoc titulo: KXrjjxEvria, cf.
Chron. pasch. p. 50 (28 D) sq.
^) Clem. Recogn. I, 17: „unde iubento eo ea quae ad me locutus est
in ordinem redigens librum de vero propheta conscripsi eumque de Cae-
sarea ad te ipso iubente transmisi. III, 74. 78: „simul et imperat (Petrus)
mihi (Clementi), quia intellexit me studiosius quae audirem memoriae com-
mendare, libris singula quaeque quae memoratu digna videbantur compre-
hcndere et mittere ad te, mi domine Jacobe, sicut et feci parens eius
praeceptis. primiis ergo liber ex his, quos prius misi ad te, continet de
vero propheta et de proprietate intelligentiae legis secundum id quod Moysi
traditio docet. secundus de principio continet, utrum unum sit priucipium
an multa, et quod non ignoret Hebraeorum lex, quid sit immensitas; tertius
de Deo et his quae ab eo instituta sunt; quartus, quod cum multi dicautur
dii, unus sit verus Deus secundum testimonia scripturarum; quintus, quod
duo sint coeli, quorum unum sit, istud visibile firmamcntum, quod et
transibit, aliud vero aetcrnum et invisibile; sextus de bono et nudo, et
quod bono cuncta subiiciantur a patre, malum autem quare et quouiodo et
unde sit, et quod cooperetur quidcm bono, sed non proposito bono, et quae
sint signa boni, quae vero mali, et quae sit diiferentia dualitatis et couiu-
gationis; septimus vero quae sint quac prosecuti sunt duodecim apostoli
apud popuhim in templo; octavus de verbis Domini, quae sibi videntur
esse contraria, sed non sunt, et quae sit horum absohitio nonus, ([uia lex, ;
quae a Deo posita est, iusta sit et perfecta, et quae sohi possit facere
PRAEDICATIO. 55
Iiber omnlbiisque, qui e gentibus crediderunt, prorsus

interdictus/) Paulus „ininiicus homo" (cf. Gal. IV, 16)
appellatus est. ") iudaicae nationi, cui soli haec yiTqpvyfxara
communicare hcet,^) oppositi sunt oi ano i^rc^r, aXko-
q)v\oi (Petri epi. quamvis fideles. Petri
c. 1. 2. 3),
genuinae doctrinae, quae legi Mosaicae consona est, op-
ponitur inimici hominis, i. e. Pauh, doctrina legi con-
traria. procul dubio erraverunt, qui hoc merum ludibrium
Pseudo - Clementis existimaverunt. *) eorum gentihum,
quibus ihi hbri prorsus interdicuntur, anapxr} Clemens
dicitur. ^) vere exstiterunt arcana iUa Ilerpov xr/pvy-
juara.
Uber VII. „quae pro-
huius „Petri praedicationis"
secuti sunt apostoh apud popuhmi in templo" ea fere
tradidit, quae Clementis Recogn. I, 43. 44. 53 71 de —
apostolorum et Judaeorum disputationibus septimo post
pacem; decimus de nativitate hominura carnali et de generatione quae est

per baptismum, et quae sit in homine carnalis seminis successio, et quae
animae eius ratio, et quomodo in ipsa est libertas arbitrii, quae quoniam
non est ingenita, sed facta est, immobilis a bono esse non poterat. de his
ergo singulis, quae apud Caesaream disserta sunt a Petro, iubente ut dixi
ipso, decem conscripta ad te transmisi volumina." hunc singulorum librorum
indicem iam praetermiserunt Homiliae, sed primum librum et ipsae nota-
verunt I, 20: 7cXr]v ypdipaq rbv TtEpi Trpoq^TJrov Xoyov, avrov xsXevdavrog,
ditb TTfs Kaidapelag rrjg 2rpdrGJvog diaTte^cp^rjvai 6oi i.7toir]6Ev rov rojiov,
napd 6ov ivroXrjv exîv EiTtGov, rdg xa^' £Ka6rov iviavrov ojiiiMag re nai
7tpdB,eig ypdcpovra 6ia7te/j.7teiv 6ol, ubi vocc. avrov neXev6avrog addita
esse constat.
^) cf. epi. Petri ad Jacob. c. 1. 3 et Jacobi contestationem. eodem fere
modo Essaei rd rrjg alpeêoog avrobv ftifjXia nemini communicabant nisi
iureiurando obstricto, ne hos libros publicaret. etiam Elxaei propheticus
liber arcanus habebatur, cf. huius operis fascic. III. p. 159. 165.
2) Petri epi. c. 2 cf. Recogn. I, 70. 71. 73.
^) Petri epi. c. 3 6/iog)vXGo. Contest. Jacobi c. 1 ijLi7tepir6j.t(p , c. 3
1.
r(S i7ti67i67too fiov ro) rrjv avrrjv ^x^yî 7ti6riv uai d^to ra)v avrS)v opjiGo-
fievGo, i. e. iudaicae nationis, cf. Epiphanius Haer. XIII: ovrog (Dositheus)
dvejilyrj aTto 'lovdaiGov 6p/xGo/.ievog xrX. XXX, 22: (Petrus) iB, 'lovdaiGov
opjLioo/ievog. LI, 8: îXo6aftfjdrog 6 in rchv 'lovdaiGov opjiGojuevog, Theo-
doretus haer. fab. I, 22: (Bardcsanes) 2vpog, iB, 'E6e6r/g 6p/iGo/tevog.
^) Schliemannus (die Clementinen nebst den verwandten Schriften und
der Ebionitismus, Hamburg. 1844 p. 263 Uhlhornius (die Homilien
sq.) et
und Recognitionen des Clemens Romanus contra quos disputavi
p. 104 sq.),
in libro meo die clementin. Rccogn. und
: lioniilien p. 44 sq., etiam in com-
mentationibus meis: theol. Jahrb. 1850 p. 86 sq., 1854 p. 494 sq.
^) Clementis epi. ad Jacobum c. 3 (secundum principaliorem recensionem
a Rufino versam): ,,cum primitias eorum, qui ex gentibus per me salventur,

et praocipue huius urbis, te primum obtulerim Deo." graece ante Homilias:
6v ydp 6l' i/xov rQ)v 6GoB,o/ievQov i^v^v r/ Kpeirrcov aTtapxV-
56 PETRI ET PAULI
Domini passionem anno in templo institatis et de inimici

illius liominis impetu retulerunt. Paulus populum
igitur
iudaicum, cui XII apostoli iam persuaserunt, ut baptismum
peteret, subito ad Christianos caedendos commovit. eun-
dem iam christianae fidei nuntium apud gentiles inde a
Caesarea sequitur Petrus, verus gentilium apostolus. et
hoc est Petri itinerarium {Ttepiodoi) Recogn. IV — VI.
Hom. \il — XI, quo Petri mqpvyfjia^
primorum trium
Eecognitionum librorum fundamentum continuatur. nam
septimo post Christum mortuum anno (Recogn. I, 43.
IX, 29) Petrus proficiscitur omnes gentes verum Deum
.docturus, cuiSimon magus adversarius exstitit. ^) itaque
Petrus illum falsum gentium apostolum secutus Caesarea
Tripolim et Antiochiam profectus est gentilesque, qui
nullum apostolum praeter XII apostolos recipere iubentur
(Recogn. IV, 35. Hom. XI, 35), veram Dei religionem
docuit. denique hoc Petri itinerarium Clementis, eius
matris, fratrum patrisque recognitionihus (Recogn. VII— X.
Hom. XII. XIII) auctum vel ad Clementis historiam re-
dactum est circa a. 140 p. Chr.^) itaque in Clementis
Romani Recognitionibus (I, 13. 74. III, 63. 64) et Ho-
mihis (I, 16) Petri iter Romam dirigitur, ubi Petrus
Clemente episcopo ordinato mortuus esse dicitur (Cle-
mentis epi. ad Jacob.). cuius Clementinae recognitionis
serior recensio in Homiliis (circa a. 160) cognoscitur.
haec omnia, quae Judaismum christianum a iudaicae
nationis angustis terminis ad gentes docendas, inde
a Palaestina Romam
progredientem ostendunt, e Uerpov
xr/pvy/Aarog antiquissima radice progerminaverunt. pror-
sus diversam apostolicae aetatis historiam Acta aposto-
lorum canonica narraverunt. nam ibi Saulus vel Pauhis
ecclesiam Hierosolymitanam, cuius primus martyr Ste-
phanus celebratur, persecutus (Act. VIII, 1 3) consulte —
distinguitur a Simone mago Samaritano, qui apostolorum
1) Recogn. III, 56 cf. c. 61. 65. IV, 4. VI, 7. X, 16. 61. QQ.
2) cf. librum mcum: Die apostol. Vater
p. 297 not. 11.
PRAEDICATIO. 57
miinus pecunia appetiisse narratur (VIII, 4 — 24). ceteruni

etiam in lioc libro Paulus post illud iter Damascenum,
quod Recogn. I, 71 non ignorant, Hierosolymis, ubi cum
apostolis collocutus est, Caesaream fugatur (Act. IX,
1 — 30), denique Romam pervenit (Act. XXVIII, 14 — 31).
sed gentiles fideles a lege Mosaica immunes esse debere
Petrus et Jacobus ipsi ecclesiae Hierosolymitanae sua-
serunt (Act. XV, 7 — 21). itaque Petrus Pauli legem
Mosaicam gentilibus remittentis consensionem minime
respuit, ut in eius epistula ad Jacobum c. 2 legitur,
sed agnovit. neque Paulus illi opponitur tamquam „ini-
micus liomo" Simon maoûs
o velscelestus sed Petri et
Pauli praedicatio fere eadem censetur.
quemadmodum Ilerpov jtrjpvyjua iudaizans Ilerpov
TTEpiodoig augebatur, ita etiam Actis apostolorum cano-
nicis vel Lucae dsvrepcD XoycD (Act. I, 1) Ilerpov (noci
IlavXov) Hrjpvyjixa additum esse videtur, tamquam 6
rpirog Xoyog^ qui Petrum et Paulum una Romae docuisse
vel praedicasse et simul martyrio coronatos esse narravit.
haec est illa „Petri (Paulique) praedicatio", quam non
pauci scriptores ecclesiastici laudaverunt. eiusdem reli-
quiae post Grabium^) et Orednerum^) etiam accuratius

colligendae, edendae et disponendae sunt.
nETPOT {KAI nATAOT) KHPTrMA.
initium: Petri praedicatio Romana.

Christus e mortuis resuscitatus ad discipulos locutus
est: ori ovn sifA daiixoviov dOcDjuarov.
5 *0 nvpiog jMrd rijv dvd6ra6iv Ttpog (rjjxdg) rovg jia^r]-
rdg e<pij 'ESeXeSdjztjv vjudg dcodexa jxaB^fjrdg^ npivag dB,iovg
ijxov^ ovg 6 Hvpiog ij^êXrjOev nai diroOroXovg.^ niCrovg
^) Spicilcg. Patr. ct hacr. I. p. 62 sq.

'^)
Beitragc zur Einleitung in die biblischcn Schriften I. p. 351 sq.
58 PETRI ET PAULI
rjyrfOafjLEvoq^ eivai^ TrejuTrcDv iTTi rov xo6juov evayyeXi-

6aOBai Tovg xara rfjv ohiov/j.evrjv dvB^pcDTrovg yivcoOKeiv
ori eig ^êog ioriv^ Xpi6rov Triorecog iP^rjg
6ta rfjg rov
drjXovvrag ra fxekXovra^ OTrcog o\ dxovOavreg Gco^dxjiv^
01 6e jArj 7ri6rev6avreg dnovOavreg juaprvpr/^cdOtv ovh ^ 5
^Xovteg drroXoyiav eiTreiv Ovn ijxovOajiev

Eav jxev ovv rig êXr/Orf rov 'lOparjX jjieravorjGai
6ia rov ovojiarog jxov TriOrevcDv eig rov Bêov^ dcpe-
^rjOovrai avrcp ai djiapriai. jxerd 6G)6ena errj iêXêre
eig rov noGjiov^ jxrj rig eiirrj Ovn rfnovOajiev lo
Petrus ad gentiles: "06a iv dyvoia rig vjxg)v

ijroirjOev jxrf el6d)g Gacpd^g rov 'êov^ idv imyvovg jiera-
rorfOrj., navra avr(p dqê^^rjOerai rd djiaprrjjxara
FivcDOnere ovv ori eig 'êog ioriv^ og dpxr/v Trdvrcov
ijroirjOev^ nai reXovg iôvoiav excov 15
O rd ndvra opa^ dxoDprjrog.^ og rd

doparog^ og
iravra x^P^t-, dveniêrjg^ ov rd ndvra ini6eerai nai 6i
ov ioriv^ dnardXrjnrog^ devvaog^ dq^^âprog^ dnoirjrog^
og ra navra inoirjOev Xoycp 6vvajieGDg avrov
Tovrov rov B-eov OeêOBê jir/ nard rovg"EXXrjvag. on 20
ayvoia cpepojxevoi nai jifj iniCrdjievoi rov êov^ chg rjjxeig
7iara rrjv yvcoOtv rrjv reXeiav^ i^ ovoiag., rjv e^cDnev avroig
eig xpV^^^î jJLopq^doavreg t,vXa noti Xiôvg., x^^^ôv nai oi-
XpvOov nai dpyvpov., rfjg vXrjg avrwv nai xp^(^£GDg.,
6rjpov^
ra 6ovXa rijg vnapB,ecDg dvaOrrjOavreg OefSovrai' nai d 25
^6cDnev avroig eig /3p(^0iv 6 ^êog., nereivd rov depog na\
rfjg BâXaOOrjg rd vrjnrd nai rd ^rjpia Ovv nrrjveOi rerpano-
6oig rov dypov., yaXdg re na\ jivg^ aiXovpovg re na\ nvvag
nai ni^rjnovg., na\ ra i6ia fSpdjiara fiporoig ^vjiara ^vov-
6iv noLi venpd venpoig npoOcpepovreg dyg êoig dxocpiOiovOi 30
rcp êcp 6ia rovrcDv dpvovjievoi avrbv eivai

Mrj6e nara 'Iov6aiovg OefieoB-e' na\ ydp ineivoi
jxovoi oiojxevoi rov Bêbv yivcDOneiv ovn inioravrai^ Xa-
rpevovreg dyyeXoig na\ dpxoLyyeXoig., prjv\ 7ia\ OeXrjvrj.
jiOLi iav jxrj OeXrjvrj cpavrj., od^fSarov ovn dyovOi rb 35
Xeyojuevov npcdrov.^ ov6e veojxrjviav dyovOiv^ ov6e d8,vjia^

ov6h eoprrjv, ov6h jxeydXrjv ijjxepav
PRAEDICATIO. 59
"fl6re Hoi vfjLEig boicDg Ha\ dijiaicDg juavâvovreg d Tcapa-

didojuEv vjuiv gyvXdoOeOBê^ naivcdg rov ^êov dia rov XpiOrov
Geôjuevoi. evpojuev ydp iv raig ypaqyaig^ Ha^^cog o Hvpiog
I 9-rc^ \ I t > / j t
Jer. XXXI,
Xeyei loov diariêjuai vjuiv naivjjv dia^rjHrjv^ ovx cog die- 31 sq.
5 êjzrjv roig jtarpdoiv vjud>v iv opet XcoprjlS. veav vjxiv ^

^"^-
dieêro' rd ydp ÊXXtjvgdv nai 'lovdaioov TcaXaia^ vjueig

6s ol Haiv(Dg avrov rpircp yevei Oefiojxevot XpiOriavoi. . .
Nojxog Hoci Xoyog o Hvpiog

^Hjieig de dvaTtrvâvreg rdg /3i/3Xovg dg eixojuev rcDv
10 Ttpocprjrc^v d d de di' alviyjiarcDv., d
jxev did TtapaôXcDv^
de avBêvriyccog holi avroXeêi rov XpiGrov ^lrjOovv ovojxa-
BfOvrcDv.^ evpojuev hocl rrjv napovoiav avrov holi rov âvarov
Hai rov Oravpbv Hat rdg Xoiitdg noXaOeig TtaCag^ oOag

i7toirj6av avrcD ol 'lovSaioi^ nai rrjv eyep6iv holi rrjv elg
15 ovpavovg dvdXrjjpiv itpb rov "^lepoobXvjia HriO^rjvai.^ na^cDg

iyeypajtro ravra Ttdvra d edei avrbv Ttaêiv holi jxer^
avrbv d eOrai. ravra ovv iniyvovreg iitiOrevGafuev rcp
êcp dia rcDv yeypajxjxevcDv eig avrov
"EyvGDjuev ydp ori b êbg avra TtpoOeraêv bvrcDg.^
20 7iai ovdev drep ypacpijg Xeyojuev

KajuvovOa ipvxyj iyyvg iori Bêov
Eig oiHodojuc^v holi eig naBâipcDv ovdev cîpeXrjOev
Tf HOTtovg
TaXag iycD ovde ijuvrjO^rjv bri b ^-ebg vovv bpa.

25 Hai ipvxijg iTtirrjpei q)GDvrjv. OvvepycDv ix^pbg Ttpbg
djiapriav Ttpbg ijxavrbv Xeyei 'EXerjjxGDv ioriv b ^êbg
HOLi dveêrai Oov., nai jirj TtXrjyeig napaxprjjxa ovh inav-
Gajxrjv .^ dXXd jxdXXov narecppovrjOa OvyyvoDjuTjg nai iSa-
navTjOa êov jxanpo^vjziav
30 nXovOibg ioriv ineivog noXXovg iXecdv hocl
Hara 'êov jxijxrjOiv inidovg iZ cdv exei. êbg ydp ndvra

ndOiv edoDHEv in rcov avrov HriOjxarGDv. Ovvere drj.,
nXovOioi^ bri dianoveiv ocpeiXere., Xa/Sovreg nXeiova gdv

avroi xPlJ^^T^^' jiaêre bri eripoig Xeinei rd vjxiv nepiO-
35 Oevovra. aioxvv^^rjre narexovreg rd dXXbrpia. jxijxrjOaOê
iOorrjra êov, 7cai ovdeig eOrai nevrjg
60 PETIU ET PAULI PRAEDICATIO.
Petrus et Paulus postremo in urbe quasi tunc pri-

mum invicem sibi cogniti esse videbantur.
Paulus ad gentes: AdlêtE nai rdg eXXtjvixdg /3{/3\ovg^
iTriyvGore î^vXXav^ wg SrjXoi eva Bêov %ai ra fxeXXovra
eOeOâi' hoi rov 'TordOTrr/v Xaôvreg dvdyvGore %ai 5
evpr]6ere itoXXd) rrjXavyeOrepov nai CaqêCrepov yeypaju-

juevov rbv vibv rov 'êov^ nai na^chg TCaparaîv 7roirj6ov6i
rcp Xpi6r(p TtoXXoi f3a6iXeig /j,i6ovvreg avrbv xai rovg
(popovvrag rb ovojia avrov %ai rovg niOrovg avrov^ %ai
rrjv vTrojjiovrjv %ai rrjv napovoiav avrov lo
"OXog de 6 %b6jxog %ai rd ev r(p %66jjicp rivog^ ovyi

tov ^-eov^
Paulus praedicasse videbatur de peccatis propriis
confessum Christum ad accipiendum Joannis baptisma
et
paene invitum a matre sua Maria esse compulsum, item 15
cum baptizaretur, ignem super aquam esse visum.

Petrus et Paulus Romae praedicantes cum multa
alia mira, tum etiam hoc futurum esse dixerunt, ut post
breve tempus immitteret Deus regam, qui expugnaret
Judaeos et civitates eorum solo adaequaret, ipsos autem 20
fame sitique confectos obsideret. tum fore ut corporibus

suorum vescerentur et consumerent se invicem; postremo
ut capti venirent in manus hostium et in conspectu suo
vexari acerbissime coniuges suas cernerent, violari ac
prostitui virgines, diripi pueros, alUdi parvulos, omnia 25
denique igni ferroque vastari, captivos in perpetuum

terris suis exterminari, eo quod exultaverint super
amatissimum et probatissimum Dei filium.
ADNOTATIONES.
p. 57, 1. nhpov {xai TlavXov) mjpvyjaa. Petri praedicatio etiam Pauli

appellahatur. cf. quae ad p. 57, 2. 60, 16 sq. notata sunt. titulum: „Pauli
et Petri praedicatio „Lactantius" cf. quae ad p. 60, 16 sq. notata sunt
innuere videtur. eundem librum Origenes cf. Joannes Damascenus (cf.
quae ad p. 57, 3. 4. 59, 30 sq. notata sunt) etiam Ji8a6KaXiav Tlerpov
appellasse videntur.
p. 57, 2. initium: Petri praedicatio Homana. Cyprianus qui dicitur in
tractatu dc rebaptismate (Opp. Yenet. 1728 p. 643) in Pauli praedicatione"
scriptum invenit: „et post tanta tempora Petrum et Paulum post conlationem
evangelii in Hierusalem et mutuam cogitationem et (vocc. „ cogitationem et"
om. Grabius in spicileg. I. p. 69) altercationem et rerum agendarum dispo-
sitionem (Gal. II, 1 sq. Act. XV, 1 sq.), postremo in urbe quasi tunc primum
invicem sibi esse cognitos, et quaedam alia huiuscemodi absurde ac turpiter
conficta: quae omnia in illum librum invenies congesta." Lactantius divin.
institut. IV, 21: „sed et futura illis aperuit omnia, quae Petrus et Paulus
Eomae praedicaverunt, et ea praedicatio in memoriam scripta remansit."
etiam priorem epistulam canonicam Petru» Romae (Babylone V, 13, cf.
Apocal. Joan.) scripsisse fertur, Silvani Pauli comitis salutem nuntians.
Dionysius Corinthius (apud Euseb. HE. II, 25, 8) Romanis scripsit: tavta
nai vjuEig 8ia trjg todavrr/g vovêdiag tr/v dito {vTtbl) Uetpov xai
IlavXov (pvreiav yevi]êi6av "PcjjuaiGDv te nai Xopivîcjv 6vveHepd6ate
Hat yap dnq)Oo nai eig tr/v rjfietepav Kopivôv (pvtev6avteg r/judg
6/uoicog l8i8aB,av' 6j.ioiGog 8e nai eig trjv 'itaXiav 6j.i66e 8i8dâvteg ijiap-
tvp?j6av Hatd tov avtbv naipov. conferenda sunt etiam Acta Petri et
Pauli, quae post Thilonem (Acta ss. apostolorum Petri et Pauli graece
ex codd. Pariss. et latine ex codd. Guelferbytanis nunc primum edita et
annotationibus illustrata, partic. I. II. Halis S. 1837. 1838) edidit C. Tischen-
dorfius (Acta apostolorura apocrypha. Lips. 1851 p. 1 — 39). huius narrationis
initium fit a Pauli itinere Romano Act. XXVIII, 11 sq. optime Thilo in
„Notitia uberiori novae codicis apocryphi Fabriciani editionis" praemissa
Actis S. Thomae apostoli primum editis (Lips. 1823) p. LVIII sq. : „immo
voluit auctor, quae mea est conicctura, Lucae Actibus apostolicis tertiam
addere partem, tpitov Xoyov (vid. Act. I, 1), cum in iis Petri et Pauli res
gestas vidisset expositas, narratione in fine operis abrupta, neque ad mar-
tyrium utriusque apostoli pcrducta. hoc igitur scribendi consilium secutus,
primum ea qune de Pauli itinerc Romano a Luca in ultimo Actorum capite
paucioribus verbis comprchenduntur, ex ingenio et ex traditionibus ampli-
ficavit; dein ex eis, quae Romae Petrus et Paulus gesserint, praecipue
certamcn cum Simono mago enarravit; denique utriusque fata extrema
retulit." secundam ct tertiam partem rej)etiit Pseudo-Marcellus „de mirificis
rebus et Actibus beatoiTim Petri et Pauli et de magicis actibus Simonis
—
magi" (in Fabricii codice iipocrypho NT. III, 632 653, cf. Tom. I. p. 778),
tertiam Pseudo-Linus „de passione Petri et Pauli" libris II (Maxima biblio-
theca vcterum patrum Lugdun. 1687 Tom. II, 67 sq. (cf. Fabricii I. 1. T. I.
p. 775 sq. T. III. p. 626). haec „Acta Pctri ct Pauli" cognata esse „Petri ct
Pauli praedicationi" videbimus, breviores Pauli et Pctri orationcs vcl prae-
dicationes etiam hic servatae sunt c. 28 — 30 p. 11 sq.
62 ADNOTATIONES
p. 57, 3. 4: Christus e mortuis resuscitatus ad discipulos dixit: ott

ovK eijj,\ daifxoviov ddoo/naTov, Origenes de princ. praef. c. 8 (Opp.
I, 49): „si vero quis velit nobis proferre ex illo libello, qui Petri doctrina
appollatur, ubi salvator videtur ad discipulos dicere: „Non sum daemonium
incorporeum": primo respondendum est ei, quoniam ille liber inter libros ec-
clesiasticos non habetur, et ostendendum, quia ncque Petri est ipsa scriptura,
neque alterius cuiusdam, qui spiritu Dei fuerit inspiratus. quod etiarasi
ipsum concederetur, non idem sensus ibi ex isto sermone ddGojâtov indi-
catur, qui a graecis et gentilibus auctoribus ostenditur, quum de incorporea
natura a philosophis disputatur. in hoc enim libello „incorporeum daerao-
nium" dixit pro eo, quod ipse ille, quicunque est, habitus vcl circumscriptio
daemonici corporis non est simihs huic nostro crassiori et visibili corpori.
sed secundum sensum eius, qui composuit illam scripturam, intelHgendum
est quod dixit; id est non se tale corpus quale habent daemones, quod est
naturaliter subtile et velut aura tenue, et propter hoc vel putatur a multis
vel dicitur incorporeum, sed habere se corpus solidum et palpabile." cf.
Matth. hebr. XXVill, 16 —
20 (quo evangelio huius Praedicationis scriptor
omnino usus esse videtur) et Luc. XXIV, 39. si hoc Christi effatum Praedi-
cationis initio vindicare nolis, post p. 59, 29 inserendum erit.
p. 57, 5 —
58, 6 'O xvpios jnsta ti/v dvddtadiv
:
—
Ovh rJHovdajnev. Clemens
Alex. Strom. VI, 6, 48 p. 764 sq. : avtina iv tS) Uktpov mjpvyjiati 6
Hvpiog (pri6i Ttpog tovg jia^r/tdg jiatd trjv dvd6ta6iv 'EêXe^dji7]v vjidg Ht\.
Domini verba Petri praedicatio non ita, ut Act. I, 5 — 8, sed Petro referente
(cf. quae ad p. 57, 3. 4 notata sunt) tradidisse videtur. ea Clemens Alex. non
verbo tenus reddidit. —
p. .^7, 6. iB,eXeB,dji7}v dB,iovg ijiov. cf. Barnabae epi.
VIII, 26, 6 sq., ubi apostoli summi peccatores dicuntur (V p. 14, 5. 6.), et
Matth. ebion. prooemium p. 33, 14 15. —
p. 57, 7 58, 6. ovg 6 Hvpiog — Ovh
jJK0v6ajuev. etiam haec e Petri praedicatione hausta esse priores editores non
aniraadverterunt. eadem clausula, quae p. 58, 10 legitur, iam hic reperitur.
post quam Clemens Alex. ipse pergit: ti ovv ; ovxi Hoi iv "Aidjj KtX.
p. 58, 3. hB,rjg emendavi, ijirjg ^dd., ijicpava^g coniecit Potterus. p. 58, 5.
jiaptvpr]^S)6Lv emendavi, jiapti^pTJ6co6iv edd.
p. 58, 7 — 10: 'Edv jiev ovv—Ovh 7jKov6ajiev. Clemens Alex. VI, 5,
43 p. 762: 8id tovto q)r]6iv 6 TLetpog elprjKevai tbv Hvpiov toig dvto-
dtoXoig 'Edv jiev ovv KtX. ApoUonius (apud Euseb. HE. V, 18, 14) ^g in
7tapa866eoog tov ôotrjpd q)rj6i 7cpo6tetaxivai toig avtoij d7to6t6Xoig' iTtl
dGodeKa ete6i jirj x^P^-^^^Vôli trjg 'lepov6aXr}jx. p. 58, 7. jietavor}6ai.
Sylburg. et Grabius coniecerunt jietavoTJ6ag, Crednerus nal jietavor/6ai.
p. 58, 8. 7ti6tevGov emendavi, 7ti6teveiv edd. p. 58, 9. al djiaptiai. jieta
daodeHa hrj HtX. recte interpunxerunt Cavius Hist. lit. sub n. S. Petri I.
p. 3 sq.) et Grabius (spicileg. I. p. 67). male post hrj^ punctum po-
euerunt edd. p. 58, 9. 10. jietd dcodeHa etrj iBeXSete eig tov h66jlov. iam
septimo post Christum mortuum anno secundum Cleraentis Recogn. I, 43.
63. 64. IX, 29 apostoli ad gentes docendas et in fidem christianam conver-
tendas profccti sunt. XH anni XH tribubus iudaicis respondere videntur.
p. 58, 11 — 13. Petrus ad gentiles: "06a — td djiaptrjjiata. Clemens Alex.
Strom. VI, 6, 48 p. 765: 7td6aig 8' dvco^rev taig ipvxaig eiprjtat talg Xo-
yinalg "06a iv dyvoia KtX. etiam haec ad Petri praedicationcm referenda
sunt, quae Potterus perperara ad Act. IH, 17. 19. XVII, 30 revocare voluit.
Cleraens Alex. ipse de defunctis locutus duos scripturae sacrae locos
addidit, priorcm e Petri praedicatione ,
quem ad mortuos retulit, alterum e
Dcut. XXX, 15. 19.
p. 58, 14. 15. rivGo6Hete — k'xcJv. CleracnsAlcx. Strom. Yl, 5, 39 p. 759:
Tletpog iv tco Krjpvyjiati Xeyei Tiv(^6Hete ovv HtX. etiam Strom. VI, 7, 58
p. 769: elg ydp t&) ovti i6t\v 6 êog, og dpxi/v t&v dndvtGov i7toii}6ev,
/iir/vvGov tbr 7tpcot6yovov vl6v, 6 Tletpog ypdcpei, 6vve).g dKpifSoog t6 Ev
dpxy i7toh/6ev 6 :êbg tbv ovpavbv nal ti/v yijv (Gen. I, 3 cf. Prov. yiH,
22).'Hieronyraus Quaestt. hebr. in Genesin (Opp. IH, 305): „plerique existi-
mant, sicut hi altercatione Jasonis et Papisci, scriptum est, et TertuUianus
in libro contra Praxeara [c. 57 cf. adv. Hcrraogencm c. 20] disputat, ncc
non Hilarius in expositionc cuiusdam Psalmi [II] affirmat, in hebraeo
AD PETRI ET PAULI PPvAED. 63
haberi: „In filio fecit Deus coelum et terram," quod falsum esse ipsius rei
veritas comprobat." Theopliilus Antiocli. ad Autol. II, 10 (14) p. 88: ovrog
[o X6yoi\ XeyErai (xpxv, ^'^^ cipxsi ôcl xvpisvei TKxyrojv r&v di avrov
8e8?]i.uovpyr]f.ieyoDv. Tatianus orat. c. Graecos c. p. 145
5 : êo? rjv iv
dpxVy T^W ^^ ^PXV^ Xoyov dvvajitiv TtapeiXrjqjajiiev. Clemens Alex. Strom.
YI, 16, 145 p. 815. Origenes Hom. 1 in Genes. Opp. II, 52. Metliodius
Ttepl ra)v yev7/Ta)v XI p. 102 ed. Jahn.
p. 58, IG —
19: 'O doparog —
dvvd/ieaog avrov. Clemens Alex. Strom. VI,
5, 39 759 non pergit, ut editores dederunt ual 6 doparog xrX., sed xai
p.
'O doparog xrX. alterum addidit frag-mentum. cf. Hermae Past. Mand. I.
p. 35, 15 —
36, 2: 7tp&)rov Tcdvroov Ttldrevdov ori elg idriv 6 êog, 6 rd.
Ttdvra Hri6ag xai xaraprldag na\ Ttoiijdag ix rov jui/ ovrog elg rb elvai
td Ttdvra xai ndvra x^^P^^y jjovog 8e dxo^pr/rog oov. in Actis Petri et Pauli
c. 58 p. 25 Paulus: iSidaâ rdg iKKXr]6Lag rcbv Ttidrevovrcov eva Ttavro-
xpdropa doparov Kat dKardXynrov 6efteiv êov. p. 58, 19. og rd
ndvra inoi7/6ev Xoyoo dvvdjieoDg avrov. Clemens Alex. ipse addidit rTJg :
yvoo6riK7)g ypaqî/g, rovre6ri rov vloij.

p. 58, 20 —
31: Tovrov rbv êbv —
dpvovjievoi avrbv elvai. Clemens
Alex. 1. 1. elra iniq>epei Tovrov rbv Bêbv 6e-
nonnullis additis pergit:
fte6ê jnr/ xard rovg "EXXrjv ag' oag dr/Xovori rbv avrbv (p. 760)
r//iriv 6e(56vro{)v Bebv Kai r(S>v nap 'ÊXXr/6i 8okIjigdv, dAX' ov xar* ini-
yyoo6iv navreXrj rr/v 8i v\ov napd8o6iv /.lejiaBr/K^roov. Mr/ rolvvv, (pr/6i,
6ef5e6Be, ovk eJnev &ebv 6v ol "EXXr/veg, dXXd Mr/ nard rovg "EX-
Xr/vag' rbv rpbnov rbv rr/g 6e/3r/6eoog ivaXXdrroov rov Sêoij, ovxi 8s
dXXov KarayyeXXoov. (§. 40) ri ovv e6ri rb Mr/ nard rov g "EXXr/vag
avBig 8ia6aq)r'/6ei TLerpog inicpepoov Ori dyvoia (pep6jievoi Koa jir/ ini6rd-
}.ievoi rbv 3foV, oog r/jieig Kard rr/v yva)6iv ri/v reXeiav \oog reXeiav —
Petro Grabius, Clementi Alcxandrino tribuerunt Potterus ad h. 1. et Cred-
nerus 1. 1. p. 351), rjv {ojv coniecit Potterus) e8coKev avroig iôv-
6iag (Potterus coniecit iB,ov6iav) eig XPV^^^ jiiopq)Go6avreg KrX.
p. 58, 20 —
23. Tovrov —
B,vXa nal XiBovg. Origenes in Joan. Tom. XIII, 17
(Opp. IV, 226): noXt) 8e i6rL vtjv napariê6Bai rov ^HpaKXeoovog rd pr/rd,
dnb roi) iniyeypafijievov TLerpov Kr/pvyj.Larog npo6Xai.i(5av6jLeva koi
i6ra6âi npbg avrd iB,erdôyrag Koi nepi rov ftif5Xiov, n6rep6v nors
yvr'/6i6v i6riv r/ v6Bov r/ jlikt^v. 8i6nep tK^vreg vneprLêjieâ, raijra
jiovov ini6r/jieLOv/ueyoi (pepeiv avr6v, cog Ilerpov 8L8dBayrog' jir/ 8eiv
Ka^' "EXXr/vag n po6Kvveiv rd rr/g vXr/g npdyjiara dno8 exo-
j.ievovg Kai Xarpevovrag B,vXoig xal XiBôtg. p. 58,24.25. rr/g
vXr/g avrSjy xai xpr/6ecog, rd 8oijXa rr/g vndpBecog dva6r7'/6avreg 6ef5ovrai.
Pottero haec corrupta videbantur et ita fere emendanda: ri/v vXr/v avra)v
Kai xPV^foog rd 8ovXa ry vndpBeL vel: XPV^^^? "^^ 8ovXa Kai rr/g vndp-
B,ecog dva6r7'/6ayreg 6e(joyrai. p. 58, 29. fiporolg c. edd., f5pooroig coniecit
Potteius. totus hic locus revocandus est ad Orac. Sibyll. prooemii fragm. IL
(apud Theophilum Antiochenum ad Autol. II, 36) v. 21 sq.
"Av^poonoi, ri jidrr/v vipovjievoi iKpiôij6^s;
Ai^x^y^r/'^^ yoiXdg Kal Kvoo8aXa êionoiovyrsg
27 TIpo6Kvveovreg oqêig, Kvvag, aiXovpovg, dv6r/roi,

KaL nereeLvd 6efje6ê Kai kpnerd Br/pia yair/g
Kai Xiîva B,6ava koll aydXjiara x^^ponoir/ra
Ka\ nap' b8oi6L Xiôov 6vyxoojiara' ravra 6efje6Be.
conferre iuvat etiam epistulam ad Diognetum Pctri praedicationi cognatam
c. 2 et Clementis Rom. epi. II, 1 p. 65, 6. 7: npo6Kvvovvreg Xiôvg nai
B,vXa Koa xP^^ôv Kai dpyvpov Kai xo^Xk^v ^pya dvB^pGonoov. de Ae-
,
gyptiorum superstitione cf. (Jiem. Piecogn. V, 20. Ilom. X, 16. 18, Chrysostom.
in Genes. sermon. I (Ojip. IV, 647 A ed. Montflc.) roig i.B, Aiyvnrov vvv
inayiov6iv, evâ npoKooeiXovg koi Kvvag Kal Tti^TJKOvg iêpdnevov ol
dv^poonoi, ad populum Antioch. Ilom. X (Opp. II, 110 A) rbv ni^T/Kov tivog
evEKev npo6eHvyr/6av, zbv Hpox68eiXov , rbv Hvva, rd evreXs^repa ra)v
ôooDv; al.
64 ADNOTATIONES
•
p. 58, 32 — 37. —
MtjSs xata 'lovSaiovg fjLEydXrjv rfpiEpav. Clemens Alex.
Strom. VI, 41 p. 760 perg-it Hot oti ye gS? tbv avtbv êbv rffxSxv te avtcbv
5, :
TtaiÊXXijvGov iyvGOHOtoov cpepEtai, nXrjv ovx bjnoicog, irtoiÊi TidXiv a)d£ noog'
Mrfds natd 'lovSaiovg ntX. Hcracleon apud Origcnem 1. 1. pergit: jxjjtE
natd 'lovdaiovg dsftEiv tb êiov, inEinEp kocl avtoi /lovoi oio/iEvoi ini-
6ta6ât ^sbv dyvoovdiv avtov , XatpEvovtsg dyyiXoig koll fxrjvi xal
dEXrjvy. Pctri praedicationcm iam epi. ad Diognetum c.
4 secuta et
3.
quodam modo imitata esse videtur. e contrario Petrus in Clem. Ilom. VII, 4
gentiles docuit: td 8e Xoind kvi Xoycp, cjg 6i Ssbv difjovtEg TJHOvdav
'lovdaiot, Hoa vfXEig anovdatE anavtEg, iv noXXoig dc6jxadiv /xiav yvGDjj.r}v
dvaXaftovtEg. 1. 33. jj.6voi oiojnEvoi tbv êov yivoodHEiv. cf. quae ad
Clementis Rom. epi. II. p. 65, 26. 27 notata sunt. 1. 33. 34. XatpEvovtEg
dyyiXoig holi dpxocyyiXoig. Origenes c. Cels. I, 26 (Opp. I, 344): Xkyoov

avtovg (Judaeos) diftEiv dyyiXovg nai yor^tEia. npodHEidhai, rjg b Mcovdrjg
avtoig yiyovEv i^Tjyr/trjg. ib. V, 6 (Opp. I, 580): npaotov ovv tobv 'lov-
daiGDV BâvjidÊiv dB,iov , eI tov jhev ovpavbv holi tovg iv t&)dE dyyiXovg
diftovdi. 1. 35. 36. ddftftatov ovh dyovdi tb XEyojiEvov np&tov. cf. Luc.
VI,. 1 iv daftftdtcD dEvtEponpGDtcj. Judaeos seriores diem XV. mensis
Nisani /.liya ddftftatov appellasse docui in libro meo: Der Paschastreit der
alten Kirche p. 149 sq. (cf. Zeitschrift fiir wiss. Theologie 1861. III. p. 289).
idem dies etiam npobtov ddftftatov appellabatur, quia inde ab eo septem
illa sabbata usque ad diem pentecostes immerabantur, cf. Lev. XXIII, 15.
plena luna celebrabatur. 1. 36. 37. ov8e quater emendavi, ovtE editum est.
1. 37. koptijv i. e. diem pentecostes, cf. Joseph. Ant. III, 10, 6: r^ nEvtif-
Hodtf/ , rjv 'Eftpaioi 'Adap^d (n-riy) HaXovdi' drj/iaivEi dh tovto nEvtrf-

Hodtjjv ibid. /lEydXrjv rj/iEpav dieni expiationis Grabius 1. 1. p. 329 et Crednerus
1. 1. p. 358 intellexerunt. sed hic dies paulo ante plenam lunam (X. mens.
Tischri) celebrabatur. LXX interpretes Jes. I, 13 sî^ s-;? verterunt: /isydXfjv
rj/xEpav. eosdem dies festos etiam hic intelligendos esse censui (Paschastreit
p. 198 not. 6, cf. p. 149 not. 1). de hoc loco disseruit J. Bernaysius (Rhein.
Museum 1864 p. 471).
p. 59, 1 — 7: "DjdtE HOLi v/iEig — Xpidtiavoi. Clemens. Alex. pergit: 1. 1.
elta tbv HoXocpoDva tov ^r/tov/isvov npodEnicpEpEi "HdtE hoci v/iEig HtX.
1. 5 7.—viav v/iiv — Xpidtiavoi Grabio c. p. 65 Petri praedicationi
1. 1.
vindicavi, quae Crednerus 1. 1. p. 352 iam Clementi Alexandrino tribuit.

1. 7. xP^^T^ôLvoi. Christianorum nomen in Clementis Recogn. et Homiliis
nunquam reperitur praeter Recogn. IV, 20.
No/iog nai Xoyog b Hvpiog. Clemens Alex. Strom. I, 29,
p. 58, 8.
182 p. 427: iv 8h t<p TLEtpov m/pvy/iati Evpoig dv v6/iov holi Xoyov tbv
Hvpiov npodayopEv6/iEvov. II, 15, 68 p. 465: 6 TlEtpog iv r(3 Hr/pvy/iari
v6/iov HOLi X6yov tbv nvpiov npodEinEv. Excerpta ex propheticis §. 58
p. 1004: vo/iog holi X6yog avtbg b dootr/p XiyEtai, a)g TlEtpog iv to) m/-
pvy/iati, HOLi b npocpi/tr/g (Jes. II, 3) 'Eh ydp 2igov iÊXsvdEtai v6/iog, nal
X6yog Hvpiov iB, 'lEpovdaXi//i. Clemens Alex. ipse Strom. VII, 3, 16 p. 837:
6 ndvtcov r/yE/iioov ^vr/t&v ts hocl aâvdtoov ftadiXEvg tE hocl yEvvj/taip
tS)v HaXa)v v6/iog &>v ovtoog hocl Êd/ibg nal X6yog aiooviog, iSicY tE
knddtoig hccl holv^ nddiv slg cov 6 dcoti/p. ab hoc Petro Christus Christia-
norum lex praedicatur, ne ad iudaicam lcgem se convertant. idem iam
X6yog divinus dicitur, quam doctrinam Petrus Clem. Ilom. III, 7 damnavit: y
6k Eig avtbv ddiftEid idtiv tb iv rco tr/g BEodEftîag X6yco bvta tEXEvtdv
Xiyovta dXXov slvai 5£oV, i} a)g npsittova (ita Gnostici) ?} a)g i/Ttova
(haec erat illa doctrina) r/ onoog notE Xiyovta napd tbv bvtoog bvra. cf.
Ilom. III, 37. XVI, 15 sq.
p. 59, 9 —
18: 'H/iEig dh —
yEypa/i/iEvcov Elg avtbv. Clemens Alex. Strom.
VI, 15, 128 p. 804: oêv Ha\ b nhpog iv rd5 M/pvy/tatL nEp\ t^v dno-
dt6XG0v Xkyc^v cpi/d\v "lI/iEig dk HtX.
p. 59, 19.20: "Eyvco/iEv ydp — Xiyo/iEv. Clemens Alex. 1. 1. porgit: 7mi
/lEt' oXiya "Eyvco/iEv ydp HtX.
p. 59, 21. Gregorius Nazianz. epi. 16 (al. 20) ad Caesarium fratreni
(Opp. ed. Colon. 1690. T. L p. 778 C, ed. Paris. 1840. Vol. II. p. 19 D):
AD PETRT ET PAULI PRAED. G5
rcd/iiT^vda ^'vxy iyyvg i<Sri êov, q^rjdl vrov âv)xa(Siwrata Aeycjy 6

nhpog. cf. Hermae Past. Sim. YIII. p. 59, 3. 4 xdjnvovrag r^ tpvxj/ napa-
TiaXeiv.
p. 59, 22. 23. Oecumenius in comm. ad Jacob. V, 16 (Opp. II. p. 478) Hai :
yiverai iv vj.Civ rb rov /laHapiov Uerpov Elg oixodo/i&rv nal elg xaâip^v
ov8ev co(peX7/6ev ?} xoTtovg.
p. 59, 24 —
29. TdXag iyo) —
jitaxpo^vjiiiav. Joannis Dam. sacra parallela
lit. a, tit. 12 (Opp. ed. Lequien II, 336 A): rov Tlerpov TdXag iyoD ov8e
^jiv?j6S7/v, bri 6 Beog opa. xai ilwxvg inirr/pei q)G0V7Jv. 6vvepywv 6
vovv
ix^pbg Ttpbg ijtavrbv EXe^jftcDv i6r\v 6 Bebg xai dveB,erai jiov
Xeyei
(1. 6ov), xai jiij TtXrjyelg 7rapaxptj/.ia ov (1. ovx) i7tav6dji7jv, dXXd jtdXXov
nare<pp6v7/6a dvyyvcSjir/g xai i8a7tdv7/6a êov jiaxpo^vjiiav. Petrus se
peccasse fatetur, quippe qui Dominum ter neofaverit, cf. Matth. XXVI, 69 sq.
p. 59, 30 — 35.
TlXov6i6g i6riv —
itevT/^. Joannes Dam. saer. parall. 1. it,
"tit. ti (Opp. ix rt/g diSadxaXiag Tlerpov nXov6i6g i6riv ixeivog
II, 475):
6 TtoXXovg iXea)v xai 6 xard êov jiijt7/6iv iTndovg iB, cbv exei. Bebg ydp
Ttdvra 7td6iv {Ttavrdita^tv editum est) edcoxev ix rcbv avrov xri6jtdrcDJ^.
<5vvere Sr/ 7tXov6ioi, ori Siaxoveiv ocpeiXere, Xaftovreg TtXeiova d)v avro\
Xpr/êre. jtdBere ori Irepoig XeiTtei rd vjtiv 7tepi66evovra. al6xvv^r/re
narexovreg rd dXXorpia. jiijt7/6a6Be i66rr/ra êov, xai ovSeig e6rai 7tevr/g.
eadem fere Cotelerius (Patres app. I, 285) edidit e bibliotheca Claromontana:
£x rov dyiov TLerpov T[Xov6iog^ ixeivog i6riv 6 TtoXXovg eXewv xai b
xard êov jtijir/6tv iTtiSovg iB, (^v exei' Bebg ydp Ttdvra 7td6iv eScoxev
ix rojv avrov 7iri6/iidrcjv. 6vvere Sr/, 7tXov6ioi, bri Siaxovelv ocpeiXere,
Xaftovreg TtXeiova wv avroi xp^'<§6r£. jidêre bri hrepoig XeirteL rd vjiiv
7tepi66evovra. cd6xvv^r/re xarexovreg aXXbrpia. jiejtv7/6ê i66r7/ra Seov,
x-ai ovSeig edrai Ttevr/g. (Gregoriis Nazianz. Orat. XVI (Opp. I, 254 D):
/i?) yevGjjteSa xaxol rcbv Soêvrcov r/jiiv oixov6jitoi, iva jir/ dxov6GDjiev
nirpov Xeyovrog Ai6xvv^7/re ol ytarexovreg rd dXX6rpia xai jiiji7'/6a6ê
i66r7/ra Beov, xai ovSei^ E6rai 7tevr/g. Nicetas (Gregor. Naz. opp. II, 672 A)
adnotavit: e6ri Se r/ XPV^^S ^^ "^VS oxraftiftXov ra)v d7to6roXtKwv Sta-
rdôDV (in uno ms. SiSayjidrcov), r/v v6repov r/ exrr/ 6vvoSog d7teSoxi/ia6ev
cjg iTtifjovXev^ ei6av xai voBr/revêi6av 7tapd rmv aiperixa)v. sed Cotelerius
et Grabius (spicil. I, 79) Nicetam falli censuerunt. Petri X7]pvyjia etiam
SiSa^xaXia appellata est. p. 59, 32. 33. 6vvere St/, 7tXov6wi, bri SiaHoveiv
ocpeiXere. Herm. Past. Sim. II. p. 81, 31 sq. bri 6vvr/xev iitl np 7tXovra)
:
avrov xai eipyd6aro eig rbv 7tevr/ra ix r6ov ScDpr/jtdrGDv rov xvpiov xa\
ireXe6e rr/v Siaxoviav rov xvpiov op^&g (cf. Sim. V, 3 p. 88, 6: Xei-
rovpyia). Act. XI, 29. Hebr. VI, 16 et Suiceri thesaur. eccles. s. v.
Siaxovia. Cotelerius: „sed et Latini nomen Diaconiae ita usurparunt. Cas-
sianus Collat. XVIII, 7: „cum diaconiam nostris fratribus deferemus" simi-
literque Collat. XXI, 1. 8. 9. et Gregorius Papa lib. VIIL epi. 20. lib. IX.
epi. 14, quem ultimum locum operae pretium fuerit conferre cum loco
Johannis Diaconi lib. II de vita S. Gregorii c. 51, ut alter per alterum cor-
rigatur. melius enim in Gregorio „mensis pauperum, et exhibendae diaconiae."
ac vice versa rectius in Johanne „ad mensas pauperum, vel diaconiae exhi-
bitionem." hinc diaconiae (quarum mentio passim) apxêllatae sunt aedes
erogandis eleemosymis consecratae."
p. 60, 1. 2: „Petriis et Paulus postrenw in iirhe qiiasi tiinc j)nmtm
invicetu sibi cogniti esse videbantur." cf. quae ad p. 57, 2 notata sunt (p. 61).
Acta Petri et Pauli c. 24. 25 p. 9 narraverunt, Petrum nuntiato Pauli adventu
statim salutatum venisse iSovreg Se dXX-^Xovg aTtb ryg x^^pdg ^xXav6av
:
xai i7tt TtoXv TtepiXafjovreg kavrovg roig Sdxpv6iv dXXr/Xovg xareftpexov.

QDg Se TtdvrcDv b TlavXog ra)v lavrov 7tpdB,eGDv rb vcpog rc5 TlerpoD d^tr/y-
yeiXev, xai Ttoog Sid rwv rov 7tXobg x67toDv Ttapayeyovev, xai b TTerpog
ei7tev avroD Ttoia e7ta6xev V7tb 2i/ioDvog rov jidyov xa\ 7td6ag rdg iveSpag
avrov. xai ravra eiTtoDv dvexGDpr/6ev 7tpbg h67tepav. eorum quae Gal. II.
Act. XV narrantur etiam hic nulla mentio fit.
p. 60, 3 —
10: Adftere xai rdg kXXr/vixdg ftiftAovg rr/v 7tapov6iav —
avroij. Clemens Alex. Strom. VI, 5, 42. 43 p. 761 sq.: Sr/XoDêi Ttpbg ra?
Uerpov xr/pvyjiart b d7t66roXog Xeycov TLavXog Adftere xrX. sequentia
IJILGF.ME/.D, NOV. TESTAM. EXTKA CAKOKEM. IV. 5
66 ADNOTATIONES
perperam Clementi Alexandrino ipsi tribuit Cotelerius in iudicio de posteriore

epistola S. Clementis (Patr. apostol. I, 182), rectius Petri praedicationi Be-
veregius (lib. I. codicis canonum apostolicorum vindicati c. 14, §. 7), Ittigius
de haeresiarchis. append. p. 160, (irabius (spicileg. I. p. 00), Crednerus
(Beitrage zur Einl. etc. I. p. 359 sq.) vindicaverunt. Ttpog tc5 nirpov tct}-
fjvy/naTi Cotelerius 1. 1., Fabricius (cod. apocr. N. T. I. p. 797) et Crednerus
1. 1. recte verterunt: „praeter Petri praedicationcm", ei congruum. Grabius
vertit: „in Petri praedicatione". ]>. 60, 4. îfivXXay. cf. Clem. epi. I, 57
p. 61, 3 et quae ad h. 1. adnotavimus (p. 90). Hcrm. Past. Vis. II, 4 p. 11,
18. p. 60, 5. rbv 'l^drddTtr/r. Justinus martyr Apol. I, 20 p. 66: xai î-
fivXXa 8e nai 'TdrddTcr/s yEvi^dEdâi r&v cpâprajv dvdXvdiv 8id Ttvpbg
icpadav, cf. Otton. ad h. 1., ib. c. 44 p. 82: ^dvarog c^pidB^T/ nard ratv
rdg ^Tdrddvtov r/ 2i/5vXXj/g ?} rc3v Ttpocpr/rayv ftiftXovg dvayivoodytovroov.
Lactant. institut. div. VII, 15. 18. Ammian.Marcellin. XXIII, 6. de Hystaspis
libris cf. Fabricii biblioth. graecam ed. Harles. Tom. I. p. 108 et Liickii
„Versuch einer vollstandigen Einleitung in die Offenbarung des Johannes"
ed. II. Vol. I. p. 237 sq.
p. 60, 11. 12. "OXog— ovxi tov êov; Clemens Alex. 1. 1. p. 762 pergit:
eira kvi XoyGo Tcvv^dverai rjjMv "OXog 8e xrX.
—
p. 60, 13' 16: „Paulus — aquam esse visum." Cyprianus qui dicitur de
rebaptismate (Opp. Venet. 1728 p. 643): „est autem adulterini huius immo
internecini baptismatis si quis alius auctor, tum etiam quidam ab iisdem
ipsis haereticis propter hunc eundem errorem confictus liber, qui inscribitur
Pauli (Rigaltius sine causa mutare voluit: „Petri") praedicatio , in quo
libro coiitra omnes scripturas et de peccato proprio confitentem invenies
Christum, qui solus omnino nihil deliquit, et ad accipiendum Joannis
baptisma paene invitum a matre sua Maria esse compulsum; item cum
baptizaretur, ignem super aquam esse visum, quod in evangelio nuUo est
Rcriptum" (sequntur quae iam ad p. 57, 2 notata sunt: „et post tanta
tempora" etc). Petri (Paulique) praedicatio nihil peccavit, nisi quod Matth.
hcbr. m, 1 — 13. 14—17 secuta est.
—
p. 60, 17 28: „Petrus etPaulus — probatissimumDei filium." Lactantius
institut. divin. IV, 21: „sed et futura illis aperuit omnia, quae Petrus et
Paulus Romae praedicaverunt, et ea praedicatio in memoriam scripta per-
mansit, in qua cum alia mira tum etiam hoc" etc. Grabius (spicileg. I. p.
09. 75) temere suspicatus est, haec ex Apocalypsi Petri desumpta esse.
1. 28. amatissum dedi, amantissimum edd.
hacc fere e Petri (Paulique) praedicatione supersunt, qui liber post
—
Hermae Pastorem, cuius notitiam p. 58, 14 19. 59, 33. animadvertimus,
vel non ante medium fcre seculum II. conscriptus non tantum ab haereticis,
sed etiam a catholicis scriptoribus aestumabatur. ex illis hoc libro usus est
Heracleon (cf. quae ad p. 58, 20 — 31 notata sunt), ex his fortasse iam epistuhi
ad Diognetum c. 2 (cf. quae ad p. 58, 20 — 31 notata sunt) c. 3. 4 (cf. quae
ad p. 58, 32 — 37 notata sunt), Dionysius Corinthius (cf. quae ad p. 57, 2 no-
tata sunt) usi sunt. Clemens Alexandrinus hunc librum minime contempsit,
scd saepius laudavit (Excerpta ex prophet. §. 58 p. 1004: v6/.iog xai Xoyog
avrbg 6 dani/p Xiyerai, wg Uir pog iv ray Hr/pvyjuan). Strom. I, 29, 182
p. 427; iv Se r& TLerpov xr/pvyjiiari evpoig dv vojjlov xai Xoyov rbv
Hvpiov TtpodayopevojLievov , II, 15, 68 p. 465: 6 Uerpog iv rob H7/pi'y/itari
vojiiov Hai Xoyov rbv Hvpiov npodeiTtev cf. p. 59, 8; VI, 5, 39 p. 759:
nirpog iv tgj H7/pvyjjLari Xeyei TivmdHere ovv nrX. VI, 7, 58 p. 769: elg
ydp tg5 ovri idriv b êog nrX., 6 TLerpog ypdqjei nrX. cf. p. 58, 14 — 19.
VI, 5, 40 p. 760: avrbg 8iada(p7/dei Tlerpog iniqêpoov nrX. cf. p. 58, 20 — 31.
VI, 5, 41 p. 760: (Petrus) iitoidei ndXiv a)8e noog' Mr/8e nard 'lov8aiovg htX.
cf. p. 58, 32 — 59, 7. VI, 5, 42. 43 p. 761 sq. : 87/Xoodei npbg rco IJhpov
H7/pvy/.iart 6 dnodroXog Xeyoov UavXog Adftere nrX. cf, p. 60, 3 — 12; VI, 5,
43 p. 762: 8icx. roino cpi/div 6 TleTpog elp^/Hevai rbv Hvpiov roig dno-
droXoig 'Edv jntv ovv rig nrX. cf. p. 58, 7 — 10. VI, 6, 48 p. 764 sq.: ar^tiha
iv rS) TLerpov jn/pvyjiari Hvpiog cp7/di npbg rovg j.ia^7/rdg jiezd ri/v
—
civddradiv 'EB,eXeB,dji7/v vjidg nrX. cf. p. 57, 5 58,6. ib. p. 765: nddaig 8'
drooBev ratg i/n^xalg e\'p7/rai rcxlg Xoyihalg '''Odcx iv dyroia htX. cf. p. 58,
AD PETRI ET PAULI PRAED. 67
11 — 13. YI, 15, 128 p. 804: oêv xai 6 Uhpog iv rcS xapvyjnaTt Ttept tgdv
dTtodroXcov Xiyodv qjrjdiv 'Hf.iEiq ds nrX. cf. p. 59, 9— 18. 19. 20. Origeiies
iam dubitavit, sitne Petri praedicatio adhibeiida, eamque ab apostolo Petro
conscriptam esse negavit, de princ. praef. c. 8 (Opp. I, 49): „Si vero quis
velit nobis proferre ex illo libello, qui Petri doctrina appellatur, ubi salvator
videtur ad discipulos dicere: „Non sum daemonium incorporeum" (cf.
p. 57,4): primo respondendum est ei, quoniam ille liber inter ecclesia-
sticosnon habetur, et ostendendum, quia neque Petri est ipsa scriptura,
neque alterius cuiusdam, qui spiritu Dei fuerit inspiratus. quod etiamsi
ipsum concederetur etc. sed idem Origenes in Joan. Tom. XIII, 17 (Opp.
IV, 226) decernere noluit TtEpi rov ftiftXiov, norepov Ttore yr]v6i6v idriv ?/
roSov 7/ Eusebius HE. III, 3, 2 inter scripta Petro supposita etiani
jLUhrov.
„praedicationem" recensuit: ro ye fxijv ra>v iTtmexXijjievoDv avrov (Petri)
Ttpdêcjv Koi ro nar avrbv oovojia6jievOv evayyeXiov, ro re Xeyojnerov
avrov Krjpvyjxa xai rrjv KaXovjnevrfv aTtoxdXvipir ovd' oXGog ir jtaBo-
Xixaig i'6jiier Ttapadedo/uera, ori jirjre dpxaioor jurjre ra)v na^' rjjidg rig
iHHX7]6ia6riHog 6vyypaq)evg raig eB, avr&v 6vrexpTj6aro jiaprvpiaig.
quod iniquum iudicium iam Clementis Alexandrini frequenti huius libri usu
refutatum repetitum est ab Hieronymo de vir. illustr. c. 1 (Opp. II, 227):
,,libri autem, e quibus unus Actorum eius (Petri) inscribitur, alius evangelii,
tertius Praedicationis, quartus Apocalypseos, quintus Judicii, inter apocryphas
scripturas repudiantur." cf. Nicephori Callisti HE. II, 46 (in Credneri libro:
Geschichte des NTlichen Kanon p. 256). Cyprianus qui dicitur ^) de re-
baptismate p. 643 hunc librum tamquam ab haereticis confictum et multa
absurda tradentem plane damnavit (cf. quae ad p. 57, 2. 60, 1. 2. 13— 16 notata
sunt). sed non dubitaverunt eodem libro uti Lactantius div. institut. IV, 21
p. 46, 15 —25, Gregorius Nazianzenus Orat. XVI (Opp. I, 254: ira jaij
dH0v6a)uer Tlerpov Xeyovrog Ai6xvrB?]re nrX. cf. p. 59, 35. 36, epi. 16
(Opp. I, 778): q)ri6i itov âvjj.a6ic^rara Xeyaov 6 Uerpog, cf. p. 59, 21;
Joannes Damascenus sacr. parall. p. 336 A: roij Tlerpov TdXag nrX. cf.
p. 59, 24 —
29, ib. p. 475: in rrjg dida6naXiag TLerpov TLXov6i6g i6rir nrX.
cf. p. 59, 30 —
36. Oecumenius ad Jac. V, 16 (Opp. 11. p. 478): nal yirsrai
iv rjjiiv rb rov jianapiov Tlerpov Elg oinodojiiarv nrX. cf. p. 59, 22. 23.
Petri Paulique praedicatio non omni caruit auctoritate et ad Novum
Testamentum extra canonem receptum vere pertinet. addenda sunt cognata
Petri Paulique acta.
^) Crednerus (Beitrage zur Einl. I. p. 360) illis viris doctis assensum

praebuit, qui Ursinum Afrum (circa a. 440) hunc tractatum scripsisse cen-
suerunt. sed haec sententia minime certa est.
5*
F. PETRI ET PAULI ACTA.
Eusebius HE. III, 3, 2 et Hieronymus de vir. illustr.
c. 1 inter scripta Petro supposita etiam eius Acta

{TcpdÊig) recensuerunt (cf. supra p. 67). Gelasii de-
cretum de libris recipiendis c. VI, 5: „Actus nomine
Petri apostoli apocryphum." mitius Eusebius HE. III, 3,
5 de Pauli actibus iudicavit: ovdh juLrjv rdg Xsyojuevag
avrov Trpaêtg iv dvajuqîXeKroig TrapeiXrjcpa. haec inter
spuria, sed melioris notae, quae sunt dvriXeyoixBva^
primo loco recensuit HE. III, 25, 4: iv roig voBôig
xararBrdx^GO nai rwv UavXov Tcpd^BCDv rf ypagjrf^ o re
XsyojuBvog UoijAfjv %a). rj dTtoxaXvipig ITerpov^ nai npog
rovroig fj qêpojievri BapvafSa iiri^roXrj xai rSv ayro-
OroXcDv ai XeyojxBvai îdaxoci' eri re, chg 'ecprjv^ ff
'Icodvvov dTtOKdXviptg^ bi (pavBirj, fjv rivBg^ c^g eg^rjv^
dBêrov6iv^ erepoi de iynpivovOi roig ojuoXoyovjuBvotg.

fjSrj 6' iv rovroig rivhg noci ro na^-* Êfipaiovg Bvayyi-
Xiov nariXBâv^ cb jxdXiCra Ê^paicov oi rov Xpi6rov
TcapadB^d/xBvoi x^^P^'^^^' tavra jjlbv icdvra rcdv dvri-
XeyojiivGDv dv Birj, haec Acta Pauli inter ipsos Novi
Testamenti libros ultimos post Hermae Pastorem^ ante
Revelationem Petri recensuerunt versus scripturarum
sanctarnm codici Claromontano additi: „actus Pauh ver.
IIIDLX'' (versus 3560). extra Hbros sacros LX Ana-
stasius Sinaita^) loco XIX recensuit UavXov icpdîg.
') apud Crednerum (Geschichte des NTlichen Kanon p. 241), J. 13. Pitra,
Juris ecclesiastici Graccorum liistoria et monumenta, Tom. I. p. 100. Crcd-
nerus edidit UavXov Ttpdiêis.
PETRI ET PAULI ACTA. G9
Origenes hunc librum bis laudavit, sed etiani Petri acta

Isidorus Pelusiota laudavit.
tota haec res difficinime diiudicatur. Ilirpov Ttpdêig
etiam Clementis Recognitiones a Photio (bibl. cod. 112.
113) appellata sunt, quae huc non pertinent. IlavXov
vero TtpdEiEig poterant dici etiam illa „Acta Pauli et
Theclae", de quibus Tertullianus de baptismo c. 17:
„quod si qui PauU perperam scripta legunt exemplum
Theclae ad Hcentiam mulierum docendique defendunt,
sciant, in Asia presbyterum, qui eam scripturam con-
struxit quasi titulo Pauli de suo cumulans, convictum
atque confessum id se amore PauH fecisse, loco decessisse."
de eodem hbro Hieronymus de vir. illustr. c. 7 (Opp.

II, 841): „igitur Trepiodovg Pauli et Theclae et totam
baptizati leonis fabulam inter apocryphas scripturas
computamus." Gelasius de libris recipiendis et non reci-
piendis c. VI, 22: „liber qui appellatur; Actus Theclae
etPauU, apocryphus." ad haec „Acta Pauli et Theclae",
quae quamvis abbreviata graece supersunt,^) ea certe
quae Origenes ex Actibus Pauli retuUt vix referenda
sunt. nam haec ad Petri PauUque facta extrema et ad
Romanum martyrium spectant, illa ad PauH fata et
itinera Asiatica. sed supersunt etiam „Acta Petri et
Pauli", quae uti*iusque apostoli martyrium Romanum
enarrant.^) et ad haec alter quidem Origenis locus prope
accessit. haec antiquiori fundamento minime carent et
ex antiquioribus ilHs Petri et PauH actibus nata esse
videntur, quae aHqua fruebantur auctoritate. quae ex
Petri Actis laudantur, omnino incerta sunt.
I. Isidorus Pekisiota Hb. II. epi. 99 ad Aphro-
disium^): Oi juev ovv dTtoOroXoi d ixGopj]6av eypaipavj
ua^dyg ITerpog 6 nopvcpaiog rov xoyooi; iv raig kavrov
npdêOi 6a<p(^g aTtecprjvaro'
^) in Gral)ii spicilcgio ss. pp. I. p. 95 — 128 ct in Tischendorfii Aciis

apostolorum apocrypbis p. 40 63. —
2) cf. quae ad Pctri Pauliquc pracdicationem p. 61 notata sunt.
^) apud Grabium 1. 1. p. 39, apud Fabricium 1. 1. II. p. 803 sq.
70 PETRI ET TAULI ACTA.
*!^ ixoopTJ6ajbLev^ iypdipa/xev^ 6 de xo6juog ovde

rd y pacpevra ixcopiÔev' 6 ydp cpiXoxp^jiôcrog.
ovH ixGipi^6£ tov rrjg dnrr] p,o6vvr]g Xoyov^ ovde
6 Xdyvog rov Ttepi 6cD^po6vvrfg, ovx o TrXeovenrrjg
rov Ttepi dinato6vvr]g^ ovx o S/xdg rov rrepi cpi-
Xav^^ poDTciag^ ovx o ^^vjjLGydrjg rov itepi itpaorrjrog.
1. 1. "Â EXGopT]6afiEv iypdtpajizev. Grabius 1. 1. p. 38 sq.: „alia vero

Acta apostolorum non ita malae notae (quam Ebionaeorum Acta) memorat
Varadatus, seculi V. monachus, in epistola ad Leonem imperatorem (quae
est ultima inter istas, quas de Concilio Chalcedonensi ad Caesaream Majesta-
tem ex diversis mundi partibus scriptas habemus) Tom. IV. concil. Labbaei
col. 978 D sequentibus verbis: ,j8ancti apostoli dum congregati essent in
Jerusalem praeter Paulum apostolum, omnes simul librum Actuum con-
scripserunt propter fidem Domini Jesu Christi, et permanet in sanctis
ccclesiis quod scripserunt." quibus verbis haud obscure indicat, in isto libro
historiam rerum primis post ascensionem Domini annis gestarum enarratam
eamque ipsis s. apostolis auctoribus adscriptam fuisse." haec igitur Acta
apostolorum Grabius ab Isidoro laudari censuit. „equidem obiici posset,
Isidorum verba illa non ex Actis apostolorum omnium a Varadato memo-
ratis, sed ex alio libro Actuum Petri, cuius mentionem iniicit Eusebius HE.
III, 3, adduxisse. verum primo incertum est, utrum acta Petri apud Eusebium
diversa fuerint a prima parte libri a Varadato laudati, qui ab actibus Petri,
tamquam primi apostoli, procul dubio incepit ac forte totus inde titulum
Actorum Petri gessit. deinde posito, quod haud eadem fuerint acta ab
Eusebio et Varadato memorata, Isidorum sane verba mox recitanda non
ex singulis Actis Petri, sed omnium apostolorum citasse vero est^ si-
millimum, partim quia expresse praefatur, apostolos (j)luraliter) scripsisse,
quae ipsi ceperunt; partim quia verba Petri quae allegat in plurali numero
concepta sunt, ac proinde ex tali libro desumpta videntur, ubi plurium
apostolorum, non unius Petri, dicta et facta fuere recensita, vel in quo
Petrus nomine omnium scripsit, ut saepe nomine omnium locutus est, inde-
que os apostolorum a quibusdam appellari meruit." contra Fabricius 1. 1.:
„ex his verbis perspicue colligitur, locum praesentem petitum ex Actis Petri,
de quibus Eusebius et Hieron., neque esse necessarium, cum clar. Grabio
existimare, quod iste locus depromptus sit ex nescio quibus Actibus sub
XII apostolorum nomine conscriptis. neque Varadato seculi V monacho hoc
accredo, eiusmodi opus a XII apostolis esse compositum. mihi quidem —
perverisimile videtur, per librum Actuum qui permanet in sanctis ecclesiis
nuUum alium a Varadato intelligi potuisse quam Acta apostolorum, quae
habemus scriptore Luca, nisi forte speciatim respexit ad Acta synodi Hiero-
solymitanae, de quibus Lucas Act. XV, aut ad symbolura, quod ab apostolis
compositum etiam alii ante Varadatum prodiderunt." equidem confero
Constitt. app. VI, 14 p. 173 sq., ubi apostoli scribunt: a/iia ndvTEg iitl rb
avTo yevojuEvot iypdâjj.Ey vjniv ttjv xaôXiHrjv Tavrrjv 8i8a6HaXiav ktX.
Acta Petri plane omitto, quae Philastrius de

illa
haeres. c. 88 apud Manichaeos similesque haereticos

memoravit, quae Innocentius I. in epi. 6 (3) ad Exsu-
perium a quodam Leucio, Photius (bibl. cod. 114) a
Leucio Charino conscripta esse retulerunt, quamvis mihi
quidem non constet, Isidorum Pehisiotam hoc libro
PETIU ET PAULl ACTA. 71
iisum non esse. maioris momenti sunt Acta Pauli quae

clicuntur.
II. a. Origenes de princ. I, 2, 3 (Opp. I, 54):
„unde et recte mihi dictus videtur sermo ille, qui in
actibus Pauli scriptus est, quia ^Jiic est verhum animaL
vivens.''''
Grabius (in spicilegio I.

p. 128) suspicatur, vel Origenem vitioso
Actorum Pauli, vel Ruffinum malo Origenis exemplari usum, in graeco
scriptum fuisse simplex ^^Vy non autem âxyv, vel e^ôv ^&v. videtur enim
auctor Actorum Pauli respexisse sive transcripsisse verba apostoli in epi.
ad Hebr. IV, 12 «?(5k yap 6 Xoyog xov êov.^^ sed recte Redepenningius
ad h. 1.: „paulo ante monuit Origenes, sapientiam Dei esse velut animal
quoddam sapiens, et angeli definiebantur in ecclesia veteri: 8,&)a XoyiKa;
quin imo fragm. I, 1, 7 (de princ. I, 3, 4 p. 61) filius Dei, unus ex Seraphim
i^ôv appellatur, neque desunt loci, in quibus Deus ipse vocetur ^coov, cf.
Semleri Einleitung zu Baumgarten's Polemik II. p. 167." equidem confero
Petri praedication. p. 59, 8.
b. Eusebius HE. II, 25, 5 — 7: ITavXog dr/ ovv

eTr avrrjg ^PcjjbLr/g rfjv niq)a\r}v aTtor i^rj^^fjvai^ nai Ilirpog
G)6avrGDg dva6no\o7ti6^^rjvai nar' avrov (Neronem) i6ro~
povvrai. nai 7ri6rovrai ye rrjv lOropiav ff IJerpov nai
UavXov eig npar7J6a6a ijti rcov avroî noijjtr]-
devpo
rrjpicov 7tp66pr]6ig. ovdev 6' rjrrov nai ennXr]6ia6rinog
dvrfp^ Tdiog ovoixari^ nara Zeq)vpivov ^PGOjuaicDv yeyovcog
irriOnoTtov^ og drj UponXcp rfjg nard ^pvyag 7tpoi6ra-
fjievcp yvGDjurig lyypdcpcog diaXex^^^g avrd drj ravra 7tepi
rc^v ro^tcDv^ evâ rcdv eiprfjuevcov d7to6r6XcDv rd lepd

6KrjvcDjuara narareêirai., (prj6iv 'EycD de ra rpo7taia
rwv d7to6roXcDv excD deiâi' idv yap êXrj^rjg d^teXêiv
i7t\ rov Barinavov r/ i7ti rf/v odov rf/v 'n^riav^ evpr/6eig
ra rp67taia rc^v ravrr/v i6pv6ajuevcDv rr/v innXr/6iav.

III, 1, 2: Uerpog 6e i^ti reXei iv ^Pchjir/ yev6jxevog
dve6noXo7ti6^r/ nard necpaXijg^ ovrcDg avrog di;icD6ag

Tta^êiv. Demonstr. ev. III, 3 p. 116: noci Uerpog 6e
i7t\ ^PcDjxr/g nard necpaXr/g 6ravpovrai^ UavXog re dva-
rejxverai. Petrus Alexandr. de poenitentia can. IX (in
Routhii reliq. sacr. T. IV. p. 34, 12 — 19 et Lagardii

reliquiis iur. eccl. ant. p. 68, 13 — 17): ovrcDg o 7tp6-
npirog rcdv d7to6r6XcDv Uerpog 7toXXdnig 6vXXr/cpê\g na\
cpvXani6ê\g noii drtjxa6^êig^ v6repov iv ^PcDjirj i6rav-
72 PETIII ET PAULI ACTA.
pcD^^rj. bjjLOiGDg nai 6 Ttepi/Sor/rog UavXog TtXeovajiig napa-

ô^^tig nai eoDg Bâvarov xivdvvevOag^ noWa re d^Xrjoag
noLi navxrffôLixevog iv noXXoig dicDy/xoig nai ^^Xii/êOiv,
iv rfj avrfj noXei nai avrog fjLaxccipa rr/v necpaXrfv

^dneneiparo.
etiam Acta Petri et Pauli quae ad nos pervenerunt, c. 79 p. 34 tradi-

derunt, Neronem probasse Agrippae praefecti sententiam: a)g i/iol Sohei,
diHaiov idriv dnor).ir}^r}vai rov TlavXov rifv neqjaXTJv, rbv 8e Uirpov ini
dravijov dp^fjvai a)g airiov rov q)6vov (Simonis magi). c. 80: Tcai 6 juev
TlavXog d7tEri.nj^r} rrjv KEcpaXijv iv r^ 'Odrijdia 65g3. c. 81 p. 35: 6 6e
nirpog iA.Bâ)v irti rbv dravpbv eIttev ETtEidrj 6 Kvpiog /lov 'irjdovg Xptdrbg
ix rov ovpavov naraftag ini rrfg yrjg op^S) ro) dravpa» vipooBrf, ifXE 6e
bvra dno rrjg yrjg Eig ovpavbv xaXEOai HaraB.ioi, 6 dravpog juov rrjv
HEcpaXrjv nara yrjg ocpEiXEL Ttayrfvai, tva Ttpbg rbv ovpavbv narEV^vvEi ^)
rovg Ttodag jtiov ov ydp Eifii dB,Log ^g 6 Hvpiog juov dravpGjB^rjvat. rors
avrLdrpipavrsg rbv dravpbv TtpodTJXoodav rovg Ttodag avrov dvoo. c. 84
p. 37: rjpav rb 6S)j.ia avrov (Petri) XdS^pa holl E^rfnav avrb vTtb rrfv
rEpi(5ivôv TtXrjdiov rov vav/j,axLOv Eig rortov KaXovjiEvov BariHavov. iam
Tertullianus de praescr. haer. c. 36: „Felix ecclesia (Romana) ubi totam
doctrinam apostoli cum sanguine suo profuderunt, ubi Petrus passioni do-
minicae adaequatur, ubi Paulus Joannis (sc. baptistae) exitu coronatur." cf.
Gnosticos scorp. c. 15, adv. Marcion. IV, 5, et quae Thilo ad Acta Petri et
Pauli II. p. 23 notavit.
c. Origenes Tom. XX, 12 in Joan. (Opp. IV, 332):

et rcD napadeB,a0âi rb iv raig JJavXov npd-
de (piXov
êOiv dvayeypajupevov G)g vno rov OcDrfjpog eiprjp,evov
AvGDêv jueXXcD OravpcD^^rjvai.
iv ralg TlavXov TtpdÊdLv. Perionius mutare voluit: iv raig nirpov
7tpdB,E6Lv, non adversante Grabio (spicileg. I. j). 80). sed nihil mutandum
est. "Avodêv jleXXoo 6ravpoo^rjvaL. haec Christi verba Acta Petri et
Pauli c. 82 p. 36 confirmant. nam Petrus ad crucis supplicium damnatus
narravit: Ttpb oXiyoov r]j.iEp^v TtapaHXrfÊig vTtb r&)V ddsX^pi^v dvExoopovv,
KctL v7tifvrr]6E jlol 6 HvpLog jiov 'Ir]6ovg XpL6r6g, koll 7tpo6Kvv7J6ag avroo
siTtov KvpiE, Ttov nopEvy; hocl Elniv jlol orL iv 'Pc^jii;} dnipxouaL 6ravpoo-
BrjvaL. iyoo 8e slnov Ttpbg avrov KvptE, ovh i6ravpco^T]g dnaB,; Kai dno-
KpiÊig 6 HvpLog ElnEv Ei86v 6e cpEvyovra rbv ^dvarov hocl 'îXoo vn\p
6ov 6ravpoo^rjvai. hocl Elnov KvpLS, iyoo nopEvojnaL, rb np66rayjid 6ov
nXrjpcb. KocL ELpr/yti jlol Mrj qôjiov, orL jiEra 6ov eljil. Thilo ad Acta Petri
ct Pauli II, 24 haec fere notavit: „post Origenem apparitionis Christi Petro
factae ex iisdem, ut videtur, Actis mcminit Ambrosius contra Auxentium de
basilicis tradendis Tom. II. p. 867 ed. Bened." [Tom. V. p. 49 E ed. Colon.
1616: „Venio Romam iterum crucifigi"]. Hegesippus qui dicitur de bello
iud. III, 2: „victus fletibus Petrus cessit, promisit se urbem egressurum.
proxima nocte salutatis fratribus et celebrata oratione proficisci solus coepit.
ubi ventum est ad portam, vidit sibi Christum occurrere et adorans eum
dixit: „Domine quo venis?" dicit ei Christus: „iterum venio crucifigi" etc.
Thilo pergit: Ilis adde Gregorium M. (quem ahi volunt esse Gregorium VII)
expos. in Ps. poenit. IV, Pseudo-Abdiam Hist. apost. I, 19, Pseudo-Linum
de pass. Petri p. 68, Ordericum Vitalem Ilist. eccl. lib. II. p. 395 et Pliila-
^) Thilo: HOLt npbg rbv ovp. xarev^vvai.

PETRI ET PAULI ACTA. 73
lethem Eusebianum in Rhapsodiis a Fried. Nausea editis in vitas, miracula

passionesquc apostolorum p. VII. conf. Xaverius in Historia Petri p. 78 et
Baronius ad a. Chr. 69 num. YI sq."
d. Clemens Alex. Stroin. VII, 11, 63 p. 869: qâoi

yovv Tov jiiaKdpioy Ilirpov êaOajjiEvov rr\v avrov yv-
vahca dyojuevrjv rr/v iTCi ^^dvarov r/O^^tjvai jmv rrjg
liXrfOECDg x^P^^ '^^(^^ T^V^ ^^S obcov dvaicojxtdrjg^ iTriq^GDvfjOai
de ev jidXa TtporpeTtrinc^g re jcai 7tapan\r}riycd)g i^ ovo-
jiarog TtpoOeiTTovra MejxvjjOo^ co avrrj^ rov nvpiov.
haec ad Acta vel Petri vel Pauli vel Petri et Pauli referendae videntur.
eadem e Clemente Alexandrino laudavit Eusebius HE. III, 30, 2. 1. 2. avrov
c. Clem. AL, havrov Euseb. 1. 2. 3. yvvaiHa. Petri uxorem memoraverunt
Origencs in Matth. Tom. XV, 21 (Opp. III, 682 sq.), Epiphanius Haer. XXX,
22. Hieronymus epL 18 (34) Opp. I, 795. 1. 3. ^drarov c. Clem. AL,
âvdroo Euseb. L 4. xXTJdeaDg. ad martyrium, cf. 2 Thess. I, 11 et
quae de hoc loco disserui (Zeitschr. f. wiss. Theologie 1862 p. 246). Ano-
nymum contra Montanistas apud Euseb. HE. V, 16, 22: ol iiti ro rrjg nara
dXrjBuav Ttidreojg /îaprvpiov nXrjêvrEg. Eusebius ipse de martyribus
Palaestinae (post HE. VIII) 11, 22; rrfg xard rb fxaprvpiov TtapadoB^rjg
HX7Jd€Gjg rjB,iooî]. 1. 6. Me/.ivr/do , ca avrrj c. Euseb., Me^cvTJdôj avr^
Clem. Al. edd.
G. PETRI APOCALYPSIS.
Petri Apocalypsin inter ipsos

Novi Testamenti libros
recensuit fragmentum quod Muratorianum dicunt 1. 71
— 73: „apocalapse etiam johanis et petri tantum reci-
pimus quam quidam ex nostris legi in ecclesia nolunt."
quae graece ita restitui: ÂTroxaXvipEig dl 'Icodvvov xai
nirpov juovov dTrodexojue^â^ f}v riveg rcDv r/juerepGDV
dvayivGDaHeO^âi ev ixxXrfaia ov îXovOiv. neque eam
Ciemens Alexandrinus praetermisit in illis Hypotyposibus,
quibus in universam sacram scripturam commentatus est,
rag dvriXeyojuivag (ypacpdg) TrapeX^cov., rrjv 'Ipvda

/j,rjde
XiycD nai rag Xoiitdg na^ôXindg iniGroXdg^ rr\v re

Bapvapa nai rfjv Ilirpov Xeyojuivr/v dirondXv^piv nrX.
(Euseb. HE. VI, 14, quae Clementis Alexandrini
1).
operibus adduntur „Eclogae ex propheticis'^ duo certe
huius libri fragmenta servaverunt. „versus scripturarum
sanctarum" codici Claromontano additi ultimo loco re-
censuerunt: „revelatio petri ver. CCLXX" (i. e. versus
270). etiam Methodius Tyri episcopus (mortuus circa
a. 312) Petri apocalypsin iv ^êo7tvev6roig ypdjujua6iv
laudasse videtur (Sympos. II, 6, cf. quae ad p. 57, 2 —
notata sunt). Eusebius HE. III, 3, 2 (cf. Hieronym. de
vir. illustr. c. 1) Petri apocalypsin iam reprobavit, sed
iniuste, quasi neque in catholicis ecclesiis recepta neque
ab uUo veteri scriptore ecclesiastico laudata esset. ipse
Eusebius HE. III, 25, 4 hunc hbrum inter rd voâ
melioris notae, quae sunt dvriXeyojueva., recensuit, Hie-
ronymus de vir. illustr. c. 1 (v. supra p. 67) iam inter
apocrypbas scripturas. sed Sozomenus HE. VII, 19 Petri
PETRT APOCALYPSIS. 75
Apocalypsin quamvis spuriam in nonnullis Palaestinae

ecclesiis semel quotannis die parasceues publice legi
tradidit: ovtgd yovv rrjv jcaXov jjiivrjv ditOKaXvipiv Uerpov

G)g voôv TtavreXcdg Ttpog rcdv dpxcîcov do7ajua6êt6av
ev ri6iv ixxXtfOiaig rfjg UaXai^rivrjg eioert vvv aita^
hid6rov erovg dvayivGD^KOjnevrfv eyvco/xev iv rff 7jjuepa
7rapa67ievrjg^ rjv evXa^c^g dyav 6 Xaog vrf6revei ini
dvajuvr]6ei rov 6GDrrjpiov Ttdôvg. ^) etiam codex Sinaiticus
seculo VI inter Novi Testamenti libros post Barnabae epi-
stulam, quae VII fere folia explevit, ante Hermae Pastorem
sex illis foliis, quae exciderunt et Hermae Past. Vis. I,
1 — Mand. 11. p. 38, 11 adaequant, Petri apocalypsin
dedisse videtur. index librorum sacrorum Anastasii Sinaitae
Quaestionibus et responsionibus additus extra LX libros
sacros XVI. loco recensuit Uerpov dTtOKdXvtffiVj^) Nice-
phori stichometria inter Novi Testamenti rd dvriXeyo-
jieva secundo loco (post Joannis apocalypsin) : ÂitOKd-
Xvipig IJerpov 6rixoi r\ „Apocalypsis Petri versus CCC".^)
quae huius Apocalypseos servatae sunt rehquiae,
hae fere sunt:
Clemens Alex. ex scriptis propheticis eclog. §.41
p. 999 sq.: 'H ypacprj cprjî rd fS pecprj rd iKreêvra
rrfjxeXovxGD 7tapadi6o6^ât dyyeXcp^ vcp^ ov itai-
deve6 ^âi re nai avêiv' na\ l6ovrat^ (pr/6iv., cog
5 01 eKarov ircov ivravâ 7ti6roi. 6ib nai 6 Uerpog
iv rfj djtOKaXvipei (pTj6i Kai d6r paTtrj Ttvpog Ttrj-
6c^6a dTto rcov fipecpc^v ixeivGOv Kai 7tXr]66ov6a
rovg ocpâX jjLoijg rcdv yvvaiKCDv' ijtei o 6iKaiog c»^ sap. iir, 7.
67tiv^r/p 6id xaXdjxijg iKXdjx7tei nai Kpivei S^-vrj.
10 ib. §. 48. 49 p. AvriKa 6 Uerpog iv rfj

1000 sq. :
d^tOKaXvipei cpr/îv' rd ftpecprj iâjx^XcoBêvra rijg

djLieivovog iôjieva jioipag' ravra dyyeXcp rij-
^) de huius diei momento cf. librum meum: Der Paschastreit der alteii
Kirche p. 306 not. 2.
^) cf. Credneri librum: Geschichte des NTlichen Kanon p. 241. Pitrae:
iuris eccles. Graecorum histor. et morum. T. I. p. 100.
') cf. Credneri libros: Ziir Geschichte des Kanons p. 120, Gcschichte des
NTlichen Kanon p. 243.
76 PETRI APOCALYPSIS.
jjLbXovx^P TtapadidoO^ât^ iva yvcDOeoog fjLEtaXa-

povra trjg djueijuovog tvx^ jjLOvrjg^ TtaBôvra a
av eTta^êv nai iv OGDfxari yevojxeva' ra 6' erepa
jLiovrjg rrjg Ocorr/piag revêrai cog ijdixijjxeva iXerj-
Bêvra, nai jjievei dvev noXdoeGog, rovro yepag 5
XafSovra. (§. 49) ro de yaXa rcDv yvvaincov peov

dTtb rcDv jia6rwv nai Ttrjyvv jxevov^ cprjdiv b Uerpog
iv rfj dTtonaXvjpei^ yevvfJ6ei ^^rjpia Xenrd Capno-
(pdya^ nai dvar pexovra eig avrdg nareO^îei'
did rdg djiapriag yiveOBâi rdg noXdoeig didaOncov. in lo
rc^v djzapricov yevvd6âi avrdg q)r]6iv^ (hg dia

rdg djxapriag iTtetpdo^^rf b Xaog^ nai did rfjv eig Xpi-
1 cor. X, 9. 6rov djriOriav^ Sg (prjOiv b diroOroXog vnb rcdv bcpecDv
iddnvovro.
p.75, 2 —
5. ^H ypacprj —
Ivtavâ Tttdroi. haec Grabius (spicileg. I.
p. 74) non ad Petri apocalypsin, sed ad aliud apocryphum referre voluit,
—
nam §. 48 p. 59, 9 13 eadem repeti {tavta dyyeXco t7]f.iEXovx^ Xdfiovta)^ —
ut explicentur praecedentia Petri apocalypseos verba, haec autem in pravum
detorqueri sensura. quae de dififerenti statu mortuorum infantum dicuntur,
deliria esse Catholicorum doctrinae plane contraria, quae Petri apocalypseos
auctori ne in mentem quidem venerint. procul dubio erravit vir clarissimus.
—
nam quae §. 48 p. 59, 9 13 leguntur, illis, quae ex ipsa Petri apocalypsi
praemissa sunt, optime congruunt et eodem referenda sunt. neque offendere
debet, quod Clemens Alex. vel Theodotus, e cuius doctrina haec excerpta
sunt, primo universae scripturae sententiam laudavit, tum accuratius Petri
apocalypsin indicavit. non alium librum laudari iam voc. iHeivoov 1. 7 docet.
ceterum cf. Methodii Sympos. II, 6 p^^ 16 ed. Jahn. oêv 5?/ nai trjfxe-
:
Xovxoig dyyeXoig, ndv iu fioixsic^S cb6i, td dTtotiHtojneva Ttapadidodâi

7tapetX7J(pa/iev iv BêoTtvevdtoig ypd/xjiiadiv. p. 75, 3. trjfieXovxcp —dyyeXcj.
cf. 1. 12 et Apocalypsin Pauli ed. Tischdf. c. 16. 34 p. 46, 58: 6 dyyeXog
6 tejiieXovxog. p. 75, 11. 12: td ftpeqirj —
/xoipag. Grabius contulit Luc.
XXIII, 29. 1. 12. id6/j.eva /loipag. c. Herveto, qui Sylburgio non displi-
cuit, ido/ieva neipag edd., ixoueva /loipag coniecit Grabius. p. 76, 3:
td 8' etepa, i. e. td f3pe(pr/ ta inteêvta p. 75, 2. p. 76, 10 —
14. did
tdg d/iaptiag —idduvovto. haec Theodotum et ex eo Clementem explicationis
gratia addidisse asseruit Grabius 1. 1. p. 75, quamvis non sine dubitatione.
scd ix tcjv d/iaptia)v yevvddâi tdg xoXddeig ipsam Petri apocalypsin
docuisse constat (cf. h 11 cprjdiv). rcliqua dubia sunt. 1. 12. ineipdd^y}
vel iiteipd^r] emendavi, iitpd^rj edd.
haec omnia Petri apocalypsin calamitates Christianis

imminentes descripsisse docent (cf. p. 76, 2. 3) etiam
phnâ scire desiderabant viri docti. Fabricius cod. apocr.
NT. II. p. 941 sq.: „Sandius p. 6 nuclei ecclesiastici:
„Multi scribunt", inquit, „Coptos id est Aegyptios in
ecclesiis suis uti hbro quem vocant secreta Petri, an
PETRI APOCALYPSIS. 77
vero secreta haec eadem sint cum Apocalypsi, mihi

incompertum est." per mîltos illos Prateohmi in elencho
haeresium p. 138 et Bernardum de Lutzenburg Catalogi
haeresium hb. 2 intelHgit Sandius, scriptores exiguae
fidei. neque scio,certum sit, quod refert scriptor
satisne
caetera praestantissimus neque ulla ratione cum his con-
ferendus Ehas du Pin, Coptos Apocalypsin Pauli etiam-
num iactare. sane memoriae lapsu Pauhim pro Petro
nominasse suspicatur J. E. Grabe T. L spicilegii p. 84.
illa vero Petri apocalypsis (Revelatio b. Petri apostoh
a discipulo eius Clemente in uno volumine redacta),
ex qua Jacobus de Vitriaco secuh tertii decimi scriptor
nonnulla latine protuht, ab eodem Grabio relata p. 76 sq.
longe recentius commentum videtur quam apocalypsis
Petri lecta Theodoto secuh IL haeretico; enim continuit
inter aha divinationes de consummatione seu consum-
ptione perfidae legis Agarenorum, et quahter imminente
et quasi in ianuis existente destructione paganorum."
arabicae Petri apocalypseos notitiam tradidit Alexander
NicoU in catalogo mss. orientt. bibhothecae Bodleianae
part. IL voh 1. p. 49 sq. vol. 2. p. 504 sq. etiam ahos
huius apocalypseos longe serioris codices in Europae
bibhothecis memoravit Assemani in Bibhoth. orient.
T. III. p. I. p. 282, cf. Thilon. prolegomena ad Acta
Thomae LXXXIII. ^)
p.
mihi quidem coniecturam proponere Hcet. Petri apo-
calypsin ad Romanae ecclesiae secuU II. fere exeuntis
canonem pertinuisse, quamvis a nonnuhis iam addubi-
tatam, fragmentum quod dicunt Muratorianum tradidit.
Hippolytus autem de Christo et Antichristo c. 15 (ed.
Lagard. p. 8, 8 — 13) e hbro prophetico Antichristum
adventurum ita descripsit: Xayei de nai erepog Trpocprftrjg
Bvvaêi 7rd6av dvva/xiv avrov onp' rfkiov avaro\d)v
nai axpig rjXiov dv6jx(^v' ovg nenXrjnoi nai ovg ov
*) Apocalypsis Petri apostoli pcr Clcmentem arabicc cxstat in cod. arab.
Vat. 157. 170 et in cod. Beroeenfii arab. 1. 13.

78 PETRI APOCALYPSIS.
nenXi^KOi^ 7ropEvB^rJ6ovrat fxer^ avrov. Xevnavei rr/v ^d-

Xa66av (XTro rd>v lOriGov rwv ttXoigdv nai jbieXavei ro
Ttediov aTcb rcdv ^vpec^v rc^v otvXgdv' xai Trdg og dv
Cvvavrrj^rj avrcp iv TroXejuco^ juaxaipa 7Ce6eirai, eadem
ex parte repetuntur c. 54 p. 28, 3 <! cog Xeyei c :
Trpoq^Tfrrjg ^vvdêi 7rd6av rr]v pa6iXetav avrov drrb

dvaroXcov rjXiov koi dxpt 6v6juwv' ovg nexXrjKOi Kat
ovg ov nenXrfnoi 7ropev6ovrai jxer^ avrov. haec mihi e
Petri apocalypsi reddita esse videntur. si eodem re-
feramus etiam c. 65 p. 35, 1. 2: b de ^rpoq^rjrrjg Xeyei
'Eyeipai b na^êvdcov nai iêyepB^r/rt in rcDv venpcDv^
noii i7ricpav6ei 6oi b Xpi6r6g^)^ haec apocalypsis epistula
ad Ephesios (cf. V, 14) antiquior existimanda est.
1) Franc. Cam. Overbeck (Quaestionum Hippolytearum specimen, Jenae

1864 p. 45 not.), qui haec apocrypha oracula apud Hippolytum animadvertit,
ultimum ad Paulum referri vetuit.
H. DOCTRINAE APOSTOLORUM.
TcDv oLTtoOroXGDv ai Xeyofxevai didaxcn ab Eusebio

HE. ni, 25, 4 iv roig voôig Novi Testamenti, melioris
qiiidera notae, quae sunt dvriXeyojueva^ recensentur.
apud Athanasium (epi. fest. 39) inter scripta ov xavovi-
Ôjueva juev^ rervTtcDjjLeva de Tcapa rcdv TtarepcDv dva-
yivG)6He0âi roig dpri 7rpo6epxo/xevoig noci ôvXofjievoig
xarr/xî(^^^^ tôv rrjg evOefSeiag Xoyov recensentur îdaxy
jiaXovjbievrj rcdv dTtoGroXdDv ante Hermae Pastorem. in
Athanasii quae fertur synopsi scr. s. Novi Testamenti
dvriXeyojuevov refertur îdaxrj dTtoOroXcDv. Epiphanius
Haer. LXX, 7 : cpaOxei o êiog Xoyog xai rj didaOxaXia
(cf. Constitt. app. I, 3 p. 4, 24 sq.). in indice Anastasii
Sinaitae Quaestionibus et responsionibus addito extra
LX hbros sacros recensentur XVII: ITepiodoi xoli Jidaxoci
rcdv dTtoOroXdDv^XXI. îdaOxaXia KXtjjuevrog. XXII. 'lyva-
riov dtdaOxaXia., XXIII. UoXvxdpTtov didaOxaXia.
DidascaUa apostolorum, quae quamvis a nostris
Constitutionibus apostolorum valde discrepans earum pri-
mis sex libris respondet, syriace edita est ab A. P. de
Lagardio (Lips. 1855). etiam versiones arabica et aethio-
pica non ita discedentes Constitutionum app. libros VII.
VIII ignorant. ipsae Constitutiones apostolorum graecae
in prooemio p. 1, 17 didaOxaXiav lepdv indicunt et in
iine antiquiori (VI, 14 p. 173, 14 sq.) apostolos scri-
psisse ferunt: djxa Ttdvreg ijti ro avro yevojxevoi iypd-

ipa/xev vjxiv rfjv xaôXixrjv ravrrjv diSaOjiaXiav xrX.
c. 18 p. 108, 2 — 4: xaraXijtovreg vjxiv roig iniOxoitoig
80 DOCTRINAE APOSTOLORUM.
noii XoiTToig lepevOtv rrjvde rrjv xaôXiKrjv 6t6a6j(aXiav.^)

eiim titulum quo hi libri graece ad nos pervenerunt
{^tarayat rcDv aTroOroXcov) primus tradiclit Epiphanius,
qui saepius rag rcDv dTtoOroXcDv diardêig laudavit/)
quamvis illi recensioni, quae nobis servata est, non
prorsus congruas. Maximus confessor sec. VII. iam ex
Octateucho Clementino laudavit Constitutt. app. III, 17
p. 111, 3 — 6: hi rcDv d7ro6roXiKCDv diardSecov (schol. in
Dionysii Areopag. de eccles. hierarchia c. 2, Opp. Dionys.
ed. Janssen et Corder. ed. II. VoL II. p. 66), VII, 46 p. 228,
24. 25: xard ro cpepofxevov ev ef3d6jui(p piftXicp rc^v diro-
6roXiK(^V diaraypLdrcDv (prolog. ad opera Dionysii p. 3 A),
jia^Gog iv raig lepaig rcov dTroOroXcov yeypaTtrai diarayaig
(schol. ad Dionysii epi. VIIL p. 317). sed praeter ortho-
doxam Constitutionum apostoHcarum recensionem etiam
heterodoxam notavit concilium Trullanum a. G91. G92,
oecumenicum sextum/) neque orthodoxa recensio Photio
valde placuit.*)
Constitutionum app. libros I

^) —
VI 8i8a67iaXia^ nomine primum solos
cditos esse, antequam libri VII. VIII iis adderentur, demonstravit Bickellius
(Geschichte des Kirchenrechts I, 1 p. 146 sq.) e versionibus orientalibus.
cf. etiam Guil. Ueltzenii editionem Constitutionum app. (Suerini et Rostochii
1853) de huius libri titulis.
2) Haer. XLV, 4. LXX, 10. LXXV, 6. LXXX, 7. Epiphanius Haer. LXX,
10: Eig Tovro 8s oi avto\ Av8iavoi Ttapatpspovdi rrjv rwv dTrodroXcov Sid-
raB,iv, ovdav juev roig TtoXXoig iv djucpiXeHrGo, dXX' ovh dSomjuoy. Ttada
ydp iv avrf/ Havovinrj rdB,ig i^qjEOErai, hoi ovSev TtapaHExapayjitivoy
TTJg TtidTEQog, ovte TTjg dfioXoyiag, ovrs rfjg iHHXffdiadriHTfg 8iotHrfd£Gjg nal
Havovog hocl nidrEoog.
^) can. 2 (in Mansi collectione XI
p. 939, in Credneri libro: Geschichte
des NTlichen Kanon 245 sq.): e8oB,e holi tovtq ry dyia ravrrf dvvoSai
p.
ndXXidrd te holl dTtovSaiorara' oodre jueveiv hol aTtb rov rvv (iEftaiovg
nai ddqyaXEig Ttpbg ipvx&>v ÊpaTtEiav nai iarpEiav 7ta$a)v rovg vitb rcov
Ttpb rjjx&v dyiaov nai jianapicov TtarEpcov SExÊvrag nal HvpcoBiyrag,
dXXd jur/v holi TtapaSoîvrag rjj.Civ ovojiari rcbv dyicov holl iv86B,cov
aTtodroXcov 6y8orfHovTa7t£vrE navovag i7t£i8i/ 8e iv rovroig roltg na-
'
vodiv ivriraXrai 8ixEdâi r)j.idg rdg Ta>v avr&v dyicov ditodr 6Xgov 8id
KXrjjiEvrog StardÊig, atdridt TtdXai V7tb r&>v hT£po86B,cov irtl Xi'jirj r;/5
innXrfdiag v6^â rivd Hoct B,Eva rr/g iHHXijdiag ( var. 1. EvdEfiEiag) TtapEVE-
ri^rjdav, rb Ei^TtpsTtEg ndXXog r&v Bficov Soyjidroov rjjilv djiavpcodavra,
rr/v rwfv rotovroov 8tardB,£cov ^tpodcpopcog aTtoBoXrjv TtETtotrjjiESa Ttpbg rijv
rov xP^^T^ÔLViHcordrov Ttotjuviov oiHoSojir/v nat ddq^dXEiav ovSajiîg iy-
HpivovTEg rd rr/g Evp£rtHr/g rpEvSoXoyiag Hvr/jtara na). tf/ yvf/dia rcov
aTtodr6Xcov nai SXoHXr/pco 8t8axf/ TtapEVEipovTEg.
^ *) Bibl. cod. 112. 113: 'AvEyvcodBi/ KXrjjiEVTog rov 'Pa)jn/g tevxi/ jhfjXicov
8vo, (^v rb jitlv iTttypdcpETat Jiarayal rcov dTtodTbXcov Sid KXi'/ji£VTog, iv

DOCTRINAE APOSTOLORUM. 81
Lagardius/) sagacissimus liuius rei investigator,

communem virorum doctorum fere omnium nunc inva-
luisse dixit opinionem, Constitutiones apostolicas seculo
tertio clam succrevisse, et quum sex aliquando libris
absolutae fuissent, septimo et octavo auctas esse postea.
ipse Lagardius Didascaliam syriace conservatam primi-
tivam huius operis recensionem existimavit, nullis poste-
rioris aetatis ampullis distentam, quam Pseudo-Clementi
Homiliarum iam notam^) secundo seculo vindicare voluit.
arabica vero et aethiopica versiones, quae et ipsae libros
VII et VIII non exhibent, sed a graecis editionibus vix
unquam longius recedunt, Lagardio demonstrare videntui*,
hos libros adiectos non fuisse nisi opere iam corrupto.
equidem et ipse syriacam DidascaUam ad huius operis
primitivam formam propius accedere existimo,^) sed
eandem nunquam mutatam continere valde dubito. Di-
dascahae apostolicae radicem et originem et ipse iam ad
secundum secuhim revocavi, sed non qualis syriace ex-
stat. neque in HomiUis, sed in Recognitionibus Pseudo-
Clementis antiquissimum taUs Ubri testimonium inveni

(apostol. Vater p. 302 sq.).
redeundum est ad Judaismi christiani defensores
secuU II. ineuntis. nam Petri Tteptodovg^ ubi gentiUbus
mandatur, „ut nuUi doctorum credatis, nisi qui Jacobi
fratris Domini ex Hierusalem detulerit testimonium, vel
co xa\ ol ra)v dvvoSiKa>v xcxvovgjv r^ aS^poidjiiart r&)v aTtodroXcDv Jtavovsg

i7tiypaq)6jj.£voi TtEpiexovrai. al di yE Jiarayai rpidi /.lovotg doHovdir
ivEx^dâi, HaxoTiXadria, rjv ov xoc^£7t6v aTtodxEvddadâi, nai ori xara rov
ÊvrEftovojdiov vfjpEig rivag inaqjirjdiv, a nai padrov diaXvdadâi, uaX
Eri 'ApEiavidjK^, oTtEp dv rig nca fjiaioDg dtaxpovdairo. i] jxEvroi yE rcov
rov TlErpov TtpdÊODv f5i/5Xog rao rs Xafinp^ xa\ ry dEjnvorTjri xai ^ri rdj
naSâpGa xai dvvrovoD xai ry dXAi;j dpErrj rov Xoyov xal TtoXvjxaÊia
rodovrov exei Ttpog rdg Jiaraydg rb napaXXdrrov, cjg jitjSe dvyxpidEi rfj
nard rovg Xoyovg Ttpbg dXXijXag napaftdXXEdâi rdg ftifjXovg.
^) Reliquiae iuris ecclesiastici antiquissimae Lips. 1856. praefat. p.
,
IV sq.
Clementina ed. Paul de Lagarde, Lips. 1865. p. (31).
2)
Constitutiones apostolicae, quae graece ad nos pervenerunt, etiam in

')
illis sex libris primariis Ji8axrjv ra)v aTtodroXoDv, quam Athanasius cate-
chumenis praelectam esse dixit, non repraetentant. nam in libro II plurima
ad hierarchiam episcoporum eorumque officia spectant, cuius generis est
liber VIIL
HlLGENFELD, NOV. TbSTAM. EXXnA CAKOKEM. IV. g
82 DOCTRTNAE APOSTOLORUM.
eius quicunque post ipsum fuerit" (Recogn. IV, 35),

ante a. 135 scriptas esse constat, quum post alterum
bellum iudaicum hebraei ecclesiae Hierosolymitanae epi-
scopi, Jacobi successores circumcisi, desierunt, gentilium
vero ecclesia ibi condita est.^) hae autem Trepiodoi^ quae
XII apostolorum autoritatem contra Paulum defendunt,
iam memoraverunt tres mandatorum apostolicorum gra-
dus, quae gentiles observare iubentur.^) primi gradus
XXX mandata, secundi LX, tertii C memoria conservari
non poterant, sed scripta erant. ipsi vero tres gradus
plane respondent antiquiori consuetudini Essaeorum,^)
quos DidascaUa apostolorum inter omnes iudaicas haereses
solos Ta Ttarpia observasse dixit (Constt. app. VI, 6 p.
162, 12. 13). in eadem Didascaha gentium ecclesiae leges
scribuntur ab apostolis et presbyteris, qui iudaicae ecclesiae
praesunt.^) ibidem iudaicae ecclesiae sententias primi-
tivas etiam nunc recognoscimus. ^) profecto iam secundo
^)Euseb. Chron. ad a. 136. 137: „bellum Judaicum, quod in Palae-

cf.
stina gerebatur, finem accepit, Judaeorum rebus penitus oppressis. ex quo
tempore etiam introeundi eis Hierosolymam licentia ablata est, primum nutu
Dei, sicut proplietae vaticinati sunt, deindc Komanis interdictionibus. Hiero-
^ solymae primus ex gentibus constituitur episcopus Marcus, annis XVI,
cessantibus his, qui ex circumcisione fuerant." HE. IV, 5. Sulpic. Sever.
Hist. sacr. II, 31.
'^)Clem. Recogn. IV, 36: ,,caussae autem, quibus maculetur istud indu-
mcntum [baptismi], hac sunt: si quis recedat a patre et conditore omnium
Deo, alium rccipiens doctorem praeter Christum, qui est solus fidelis ac
verus propheta, quique nos XII apostolos misit ad praedicandum verbum,
et si quis de substantia divinitatis, quae cuncta praecellit, aliter quam
dignum est sentiat, haec sunt quae usque ad mortem baptismi polluunt in-
dumcntum. quae vero in actibus poUuunt, ista sunt: homicidia, adulteria,
odia, avaritia, cupiditas mala. quae autem animam simul et corpus polluunt,
ista sunt: participare daemonum mensae, hoc est immolata degustare vel
sanguinem vel morticinium, quod est suffocatum, et si quid aliud est, quod
daemonibus oblatum est. hic vero vobis sit primus gradus ex tribus, qui
gradus XXX ex se gignit mandata, secundus vero qui LX, tertius qui C,
sicut alias vobis de his plenius exponemus."
^) cf. Joseph. bell. iud. II, 8, 7 et quae hac dc re exposui in libro
meo die jiidische Apokalyptik p. 258 sq.
:
*) Constitt. app. incipiunt: 01 aTtodtoXoi nai ol 7tpe6(ivrepoi 7ra6i

rotg iî^vwv 7tL6rev6a6iv iitl rov xvpiov 'l7]6ovv Xpi6r6v. fortasse ctiam
XXX primi gradus mandatorum numerus recognoscitur in vcrsione Thc-
bana, secundum quam Lagardius (reliq. iuris eccl. ant. p. 74 79) etiam —
Canonum apostolicorum compendium infra edendum (Petri iudicium) dispo-
suit, cf. eiusdem Prolegg. p. IX. XI.
^) cf.librum meum: Die apostol. Viiter p. 304 sq.
seculo Didascaliae conditum

apostolicae fuiKlamentum
est, quamvis Clementinarum Homiliarum testimonium valde
dubium videatur,^) Irenaei testimonium suppositum sit.^)
Irenaei fraa'mentum
& 11. Pfaffianum.
Oi Taig devrepaig rcov oL7ro6r6XGDv dtardi;e(jt Traprf-

KoXov^r/noreg i6a6i rov nvpiov veav TtpoOqyopdv iv rfj
Kaivf/ dia^rj7ir] Kaê6rr]Kevai ytard rb MaXaxiov rov
TVpoqjrfrov îori djro dvaroXcDv rjXiov koi ecog dv6jucDv Mai. i, n,
5 ro ovojua fxov dedoâOrai iv roig e^veOi^ Kai iv Ttavri

roTtcp ^vjuiajua Ttpoodyerai rcp ovojiari jjlov koi ^voia
jiaâpa^ SoTtep Koi 6 ^lGddvvrjg iv rfj aTTOKaXvipei Xeyei Apoc. v, s.
Ta ^vjxiajxard ei6iv ai TtpoOevxcn rcov dyicov. koli b

IJavXog TTapaKaXet rjjj.dg 7rapa6rjj6ai rd 6cDjiara r\j,Ld)v Kom. xii,
10 ^v6iav B,c^6av^ dyiav, evdpe6rov rc^ êcp., rrjv Xoyuifjv

Xarpeiav rjjxc^v' Kai TtaXiv ÂvacpepcDjiev ^v6iav aive- êbv. xm,
6eG)g^ rovre6ri Kaprrov x^zA^cyr. avrai jxev ai 7rpo6cpopai
ov Kard rbv vojuov ei6iv., ov rb x^^P^yp(x.(pov iâXeiifâg coi. ir, u,
b Kvpiog iK rov pe6ov ijpKev^ dXXd Kard jtvevpa' ivôm.iw,u.
15 Ttvevpari yap koli dXrjêioc 8ei 7rpo6Kvveiv rbv êov,
diori KOLi fj 7rpo6cpopa rijg evxcx-pi6riag ovk e6ri 6ap-
dXXd
KiKrj,^ ^rvevjiariKrj ytoii iv rovrcp Ka^âpd. 7rpo6cpe-
popev ydp rcp êcp rbv dprov Ka\ rb ^rorrjpiov rfjg
1) Lagardius in Clementinorum editione ipsum Didascaliae titulum

animadvertit Plom. XI, 33 p. 132, 18. 19 et ad Constt. app. I, 1 p. 3, 1 sq.
revocavit Clem. Hom. II, 6 p. 23, 18. 19. VI, 4 p. 82, 36 sq. XI, 4 p. 109,
14. 15. c. 5 p. 109, 23. XI, 33 p. 132, 16 —
19, ad Constt. app. VI, 28 p. 192,
5 sq. retulit Clem. epi. ad Jac. c. 8 p. 8, 29. 30: TtopvEiag de d8rj TtoWd,
wg Hoi avtog K^.ij/.ir/g v/xiv dii/yTJderai. equidem malim huc referre
Athenagor. legat. pro Christ. c. 31 p. 36: TtdXiv f//iiiv XLyovxog xov Xoyov
Edv xig did xovxo Ik dcvx/pov Kaxa(piXrJ6y , oxi rjpedav avxcj' nai iTti-
cptpovxog OvxGog ovv dKpifta)6a6âi xb (piXrf/ia, /idXXov de x6 7tpo6Kvvrj/ia
8ei, oag, elitov /xiKpov xf/ diavoia TtapaôXoDêir] , eB,GD rj/idg xrjg aiGovlov
tiBivxog ^Gorjg, cf. Constitutt. app. II, 57 p. 87, 13— 16- VIII, 11 p. 247, 28. 29.
ceterum ad Constt. app. I, 1 p. 3, 1 sq. confero Clem. Recogn. VIII, 56.
2) cf. Ircnaei opp. ed. Stieren. I. p. 854 sq., ed. Wigan Harvey 11,
p. 500 sq.
84 DOCTRINAE APOSTOLOHUM.
EvXoyiag tvxapiGrovvrEq avrcp^ ort rfj yfj ixeXevOev

incpvCat rovg napnovq rovrovg eig rpocprjv ruxerepav^
nai ivrav^â rrfv 7tpo6cpopav reXeOavreg ixHaXovjjLev ro
Ttvevfxa ro ayiov^ OTTcog aTro^pTJvr/ rrjv ^vOiav ravrrjv
nai rov aprov 6wp,a rov XpiOrov nai ro Ttorrfpiov ro 5
aifjia rov Xpi6rov^ iva 01 fxeraXapovreg rovrcov rcdv

dvrirvTTCDv rfjg dê6ecDg rwv djuaprtc^v nai rfjg B,cDfjg
aicDviov rvxcD6tv. 01 ovvravrag rdg 7tpo6cpopdg iv rfj

dvajuvrj6et rov nvpiov dyovreg ov roig ratv 'lovdaicDv
doyjua6i 7tpo6epxovrai^ dXXa TtvevjuarincDg Xeirovpyovvreg 10
rfjg 6o(piag vioi nXrjB^rf6ovrat.
p. 83, 1: taig SeutEpaig t^v dTtodroXooy 8iatot.B,E6i. Constitutiones apo-

stolicas hic iam Scipio Maffei recte intellexit, cf. etiam H. Thierscliii com-
mentationem Die Lehre des Irenaus von der Eucharistie, Zeitschrift fiir die
:
gesammte Theologie und Kirche 184L IV. p. 78 sq. priores

lutherische
apostolorum diata.B,Eig ipsam scripturam sacram esse, tertium Pfaffii fragmen-
tum docet: £taB,ar oi aTtodtoXoi jnij dEirai rjiiag npivELv tiva iv ftpoodEt
7} iv TtodEi nai iv ixkpEi koptrjg j) vov)j,rjviag 7} 6a(i(5dtGDv, cf. Col. II, 16.
Didascaliam autem apostolorum quemquam ante Epiphanium ita appellasse
nescimus, cf. Geo. Edu. Steitzii commentationem: Die Abendmahlslehre der
griech. Kirche in ihrer geschichtl. Entwickelung Jahrb. fiir deutsche Theo-
,
logie 1865. IIL p. 410 sq.
p. 83, 11. 12: 'Ava(p£pGDjiiEv ^v6iav alvEdEoog, tovtidti xapTtov x^^^^^)

epistula ad Hebr. (XIII, 15) tamquam Pauli laudatur. sed Irenaeum Paulo hanc
epistulam abiudicasse retulit Stephanus Gobarus apud Photium bibl. cod. 232.
p. 83, 12 —
15. avtai juev ai 7tpo6(popai —
tov Bêov. Constitutt. app. II,
25 p. 54, 1 —
5: ai tots ^v6iai vvv Evxai uai 6E7J6Eig xal Evxapi6tiai' ai
totE aitapxoLi nai SEudtai nai acpaipkjjiata nai d&)pa vvv 7tpo6(popai ai
did ta)v 66icDv iTti^noTtcov 7tpo6(p£p6jLiEvai nvpicj t(S> 5£&3 did'l7]6ov Xpi6tov
tov vTtEp avtmv aTtoâvovtog. L 14. rjpnEv c. Pfaffio, '^pEv Harv.
p. 83, 17 — 84,8. Ttpo6q)Epoji£v ydp —
tvxca6iv. Constitutt. app. YIII, 12
p. 256, 6 — 8: Ttpo6cp£pojiEV 601 tco f5a6iXEi nai ê& natd tyv avtov did-
taB,Lv tov dptov tovtov nai tb vtotjjpiov tovto , £vxapi6tovvtEg 601 St'
avtov icp olg nat7/B,LGo6ag 7]jidg k6tdvai ivc^7ti6v 6ov nai iEpatEVEiv 6oi'
noLL dB,Lovji£v 6e OTtoDg EvjiEv^g iTtLftXiip^g ini td 7tpo6nEiji£va 8S)pa
tavta ivcDTtLOv 6ov, 6v 6 avEvdsr/g Ê6g, ndi £vdon7J6i;/g iit' avtdig Eig
tiji7}v tov XpL6tov dov nai nataTtijiippg to dyLov 6ov 7tvEvjia iitl ti/v
^v6iav tavtyv, tbv jidptvpa taov Tta^TjjidtoDV tov nvpiov 'li]6ov , OTtoog
aTtocprjv^ tov dptov tovtov 6oDjia tov XpL6tov 6ov na\ to 7tot7JpLov tovto
aljia tov XpL6tov 6ov, iva oi jiEtaXaf56vt£g avtov fiEftaioDâ)6i Ttpog
£v6€f5£Lav, dcpE6E0Dg djiaptrfjidtoDv tvxoD&i. Basilii liturgia (cf. Bunsenii
Hippolyt. 11. p. 555): 7tpo6Eyyi8,ojiEv r^S dyioD 6ov ^v6ia6tijpiGD nal Ttpo-
ÊvtEg td dvtitVTta tov dyiov 6oDjiatog nai aHjiatog tov XpL6tov dov dov
SE^jiEâ noLL TtapanaXovjiEv — —iXÊiv rb 7tv£vjia tb dyLov i(p' ijjidg
nccL i7tL td 7tponEijLEva doDpa tavta. Chrysostomi liturgia: itL Ttpod^pipojiEV
doi t7]v XoyLnyv tavttjv nal avaijiantov XatpEiav nai TtapocnaXovjiEv na\
8£6ji£â na\ inEtEvojiEV natdTtEjiipov tb TtvEvjid dov tb dyLOv i(p' Tjjidg
nai i7t\ td TtponEijiEva 8&)pa tavta. etiam plura contulit Harvey ad h. 1.
p. 84, 1. 2: oti ty yrj — TjjiEtEpav. Constt. app. VHI, 40 p. 274, 11 — 13:
nEXEvdag t^ y^ rtavtoSaitovg incpvdai napTtovg elg £vq>podvvi]v nai
tpocpTjv rijiEtEpav.
p. 84, 6. 7: tovtGDv tary dvtitvTtajy. haec seriorem origenem produnt. cf.

Constitt. app. V, 14 p. 142, 21. 22 ta dytituTta jnvdtT/pia tov ttjiilov dco-
jiiatog xal a7j.iatog. VI, 30 p. 195, 3. 4 tifv dvtitvTtov tov fSadiXeiov
6oojiatog tov Xpi6tov dehti/v evxocpidtlav. YII, 25 p. 208, 27 dvtitvTCa
tavta iTtitEXovvteg.
demuin seculo Didascalla apostolica in eam

tertio
fere formam redacta esse videtur, quam Eusebius et
Athanasius noverunt. quam recensionem a nostris Consti-
tutionibus apostolicis valde diversam fuisse antiquissima
docent testimonia, praecipue Epiphanii. ea autem etiam
a syriaca Didascalia quamvis cognata saepius discedunt.
îdaxfj tcdv d7to6roXcDv.
Prooem. p. 1, 5. 6: ^vreia êov nai djjLTteXwv rf
HaôXiHT] eHHXrjCia.
I, 3 p. 4, 21 — 5, 15: juri cpêipeiv^ rovreOri /xr/
5 rejuveiv, rpixag yeveiov^ jur/de eraipi6ju(p naranoîxeiOâi.,

jurjde VTteprjcpaviag vTtodeiyjua dinaioOvvrjg rrjv TtpoCe-
\ev6iv exeiv.
II. circa c. 39 sq.: Si quis frater deliquit in ec-
clesia et non paret legi: hic non colKgatur, donec
10 poenitentiam agat, et non recipiatur, ne inquinetur et
impediatur oratio vestra.
V, 13—20. p. 114, 13—156, 2. Didasc. ap. syr.
c. 21 p. 86 — 95.
a. (jtaparripeirai de fj iHHXrfOia dyeiv ri]v eoprrjv
15 rov Ttdoxa., rovreOri rrjv e/3dojidda rr/v (^pi^juevrjv nat
V7t avrcdv rcdv dTtoOroXcDv iv rfj diaraêi ano devrepag
0a/3/3drcov^ OTtep iOriv dyopaOjiog rov Ttpofidrov).
b. (oi djtoOroXoi iv rfj biardêi d>pi8,ovr6) rerpada
7iai Ttpood^ârov vrj6reveiv X^P^^Q Ttevrrj- did Ttavrog.^
20 Ho6rfjg^ nai nepi rc^v f^ rjjiepcDy rov Ttdoxa TtaprjyyeiXav

86 BOCTIUNAE APOSTOLORUM.
juTjdev oXcog Xaju/3dvetv rj dprov xai dXog xai vdarog^

rrjv de rj/uepav dyeiv nai aTtoXveiv eig iniqxiOKOvOav
nvpianrjv.
c. orav Ineivoi (Juclaei) evGDXc^vra.i^ v/xeig vt]-
6revovteg vjtep avrSv jrevêire^ ori iv rrj r/juepa rrjg 5
eoprfjg rov XpiGrov iOravpcoOav.^ nai orav avroi nev-

Ex. XII, 8. ^cdai rd d^vjia io^îovreg iv TnnpiOiv^ vjueig evcoxeiOê.
d. (rrjv dh r/jiepav rov Ttdoxci) vjueig jir/ tprjcpiêre^
aXXa Ttoteire' orav oi ddeXcpot vjxcdv oi in Trepirojirjg^
jxer avrdiv djia noieire^ ndv re nXavrj^cÔt^ jxr/dev lo

vjMv jieXercD.
e. rrjv dypvTCviav ((pepere) jie6a8,ovrcDv rwv d^v-
JIGDV.
f. (Ovvaêig de intreXovjxevai raxBêiOai eiOiv vno

rwv dnoOroXcDv rerpddi nai npoOafSpdrcp nai nvptanrj. 15
rerpadi 6e noci npo6af3pdr(p iv vrjOreia ecDg Spag

ivarrjg^ inei^rjnep intcpGDOnovOrj rerpdSt OvveXjjcp^rj 6
nvpiog nai rcp npoOa^fidrcD iOravpcD^rj^ nai ineSconav
ot dnoOroXot iv ravratg vrjOreiag inireXetOât.)
g. o 7can(^v eavrov rfjv tpvxr/v iv nvptanrj ini- 20

nardparog iort rcd êcd.
p. 85, 1. JtdaxJf Tcjv oLTtodroXoDv c. Athan., zliSaxctt rwv dTtodtoXGJV

Euseb. et Pseudo-Cyprianus, JidadHaXia Epiphan. Haer. LXXX, 7, alibi ^td-
taîg vel jLardB,£ig robv dTrodroXcov.
1. 2 3. —
^vreia —
ixKXydia. Epiphanius Haer. XLV, 4: dXXd ytai ol
oiTtodroXoi cpadiv iv rf/ naXoi^/iiv^ ori g^vreia nrX. quae neque a graeco
textu nequG a syr. Didasc. discedunt.
1. 4 — 7. fxr} q)âipELv — exsi^- Epiphanius Haer. LXXX, 7: xa) mpi jttEv
ovv Tov yevEiov iv raig Siard^sdi Tcbv dTTodToXcov q)d6H£i 6 âiog Xoyog
nal 7/ dLdadxaXia f.ir] cp^^cipEiv. comparatis Constt. app. et. syr. Didasc,
cuius cap. 21 Adalb. Mcrx. mihi vernacule reddidit, nullum discrimen animad-
vertitur.
1. 8 —
11. Si quis —
oratio vestra. Pseudo-Cyprianus de aleatoribus
(Cypriani opp. ed. Venet. append. p. XVHl: „et in doctrinis apostolorum:
Si quis" etc. quae si accuratius reddita sunt, textum cxhibent a graecis
Constt. et a syriaca Didasc. diversum.
V, 13 —
20. p. 85, 12 —
p. 8G, 21. sequuntur fragmenta Constitutionum
apostolicarum, quae iam collcgit, sed non disposuit Grabius (spicilcg. L
p. 46 —
53). Constitutiones apostolicae iam mixtae crant. nam fragmcnta a. b.
catholicam paschatis observationcm ad ccrtam hebdomadem dircctam,
fragmcnta c. d. c. Asiaticam quartae decimae observationcm commendant,
cf. librum mcum: Der Paschastreit dcr altcn Kirchc p. 378 sq. eodem fere
modo etiani Didascalia apostolorum syriaca iam mixta cst, etiam Consti-
tutiones app. graccac hic illic antiquiorcm consuetudincm commcndant.
a. 1. 13 —
17. [TtaparrjpnraL —
Ttpoftdrov) Epiphanius Haer. LXX, 12.
ita catholica ccrtac hcbdomadis a dic hinac {dno Sn-repag daftftdrcoy) in-
DOCTRINAE APOSTOLOllUM. 87
cipientis observantia defenditiii-, et haec dies tamquam dyopad/ibg rov Ttpo-

fiarov vel X, m. Kisan. (Exod. XII, 3) commendatur. Didascalia syr. c. 21
p. 89: „Daruni wird der Sonntag nicht in dic Zahl der Tagc der Passions-
Fasten eino-erechnet, sondern sie wcrden geziildt vom Montag an, und cs
sind fiinf Tage. Das vierte Fasten also und das fiinfte Fasten und das
siebente Fasten und das zehnte Fasten soU sein fiir die Israeliten. Vom
Montag also soUt ihr fasten sechs Tage vollstiindig bis zur Nacht nach dem
Sabbat, und das soU euch gerechnet werden als Woche. Das zohnte aber,
weil der erste Buchstabe meines Namens ist, an welchem die Erneuerung
"^
der Fasten ist, nicht aber ist es nach der Sitte des alten Yolks, sondern
nach dem neuen Bunde, welchen ich euch gegeben habe" etc. p. 93 cf. quae
ad nr. b. p. 85, 18 —
86, 3 notabimus. aliam quoque hebdomadem diebus
azymorum respondentem graecae Constitutiones app. conservarunt, quamvis
ad cathoHcam observantiam redactae V, 13 p. 141, 11 —
16: iTtireXsldSciD ds
Tj V7f6rala avrrj (sc. rijq reddapaKodrr/g) nph rrjg rr}6rEiag rov 7ta.6xoc,
dpxo}.ievri ptev dno devrepag, 7cXr]povf.ievrj 6e eig 7capa6Kevrjv' jiieS^' dg
drcovt/drevdavreg dpB,a6ê rrjg dyiag rov nd6xo(- k ft8oi.id8og^
vri6revovreg avrr/v ndvreg fierd q)6(5ov nai rpojiiov , npo6evx6jiievoi ev
avralg nepl roDv dnoXXv/.ievoDv. c. 18 p. 149, 18 —
20: ev raig r^juepaig
ovv rov nd6x(x. V7j6revere, dpxojievoi dnb Sevrepag jiexpt rrjg napa^nevfjg
7ia\ daftfjdrov. 1. 16. vn emendavi, dn edd.
b. p. 85, 18 —
86, 3. iv raig 'eB, rjjiepaig —
iniq)Gj6ôv6av nvpiaKrjv.
Epiphanius Haer. LXXV, 6: ei 8e kccl x9V "^^ "^^S 8iardB,ecdg r&v ano-
droXaov Xeyeiv , ncjg iKei dapiôvro rerpdda Kca npo6dft(5arov V7]6reiav
(1. rrj6reveiv) did navrog, x^P^^S nevrrjKo6rrjg; Kai nepi r&v 'eB, rjjiepSrv^
Tov nd6xc( nwg napayyeXXov^t jirjdev oXaog Xajuf5dveiv y dprov Kai dXbg
Kai vdarog, noiav re r/jiepav dyeiv, nwg re dnoXveiv eig enicpch6Kov6av
KvpiaKrp^, (pavep6v i6ri. ibid. p. 361, 16 —
20 Epiphanius pergit: eira 8e
ei jirj nepi rrjg avrrjg vnoBe6eGog rerpddcov Kal npo6af3f5drGDv oi avrot
dn66roXoi iv rfj navrax6êv eixojiev dno-
6iardB,ei eXeyov, koli dXXoog iK
8eiB,ai' ojioog rovrov dKpift&g ypdcpov6i. etiam haec catholicam
nepi
hebdomadis paschalis consuetudinem commendant. nam sex dies ieiunii
sequente die dominica finiuntur, vel al e^ rjjiepat rov nd6xa ipsam hebdo-
madem catholicam efiiciunt. Audiani quidem cognato certe libro usi, cum
Judaeis d. XIV mensis Nisani Pascha celebrabant, cf, Epiphan. Haer. LXX,
9: jierd ydp lovdaiGjv ftovXovrai rb nd6x<x inireXeiV rovre6riv &) naipm
oi 'lovdaioi noLov6i rd nap avroig d8,vjia, r6re avroi cpiXoveiKOv6L rb
nd6xcc dyeiv. Didascalia syr. p. 89: „Ihr aber sollt immerwahrend fasten
an diesen Tagen zu jeder Zeit, und vorziiglich diejenigen, welche von den
Heiden sind." p. 93: „Darum sollt ihr vom zehnten an, der der Montag ist,
in den Tagen des Pascha fasten und sollt ausharren bei Brod und Salz und
Wasser allein um die neunte Stunde bis zuni Donnerstag. Am Freitag aber
und am Sonnabend sollt ihr giinzlich fasten und gar nichts geniessen. Ihr
soUt zusammen versammelt sein und ôUt wachen und munter sein die ganze
Nacht unter Gebet und Bitten und unter Vorlesung der Propheten, des
Evangeh"um und der Psahnen in Furcht und Zittern und eifriger Litanei
bis um die dritte Stunde der Nacht nach dem Sabbat, und alsdann lost
eure Fasten." Constitutt. app. V, 15 p. 145, 14 — 146, 4: napiqyyeiXev ovv
rjjCiv avrog vrf^reveieiv rdg e^ rjjiepag ravrag 8id rrjv rwv 'lovdaLGOv 8v6-
defteiav kccl napavo/ilav, nevêiv avrovg nai 68vpe63ai napaKeXev6djievog
in\ rxi aKGDXeict avrwv koll ydp Ka\ avrbg avroig ine8dKpv6ev, dyvorj6a6i
rbv Kaipbv rr/g inL^xonrjg avrobv. rer pdSa 8e kocl napa6Kevr]v npo6eraB,ev
rjjiiv vrj6reveiv, rrjv jilv 8id rr/v npo8o6iav, rr/v 8e 8Ld rb ndSog' dnovr/-
drevdai 8e npoderaB,e ry kft86i.iy r/jiepa, dXeKropog (pGovr/davrog. avrb 8e
vr/6rev6ai rb 6dftftarov, ovx ori 8ei rb 6dftftarov vr/6revetv, Kardnav6iv 8r/-
jiiovpyiag vndpxov, aXX' ort iKeivo ji6vov XPV ^77(^T£i;£ir, rov 8r/jiiovpyov
^ri iv avroD vnb yf/v bvrog. c. 18 p. 149, 18 —
150, 1: iv ralg rjjiepatg ovv
rov nd6xoc vr/6revere, dpx6jêvoL dnb 8evrepag jiexpt rf/g napa6Kevr/g Ka\
daftftdrov, ji6vgd xP^^M^ôt dproD Ka\ dXari Koa Xaxdvotg Kca norSi v8ari,
otvov 8\ Koa Kpeoiv dnexi-dê iv ravraig rcug r/i.iepcng' r/jiepai ydp eidt
nlvôvg, dX?C ovx ôprfjg. rrjv jikvroi napadKevfjv koll rb 6dftfiarov bXo-
88 DOCTIIINAE APOSTOLORUM.
fKXtjpov rrfdrtvdaTE, ols Svvajuig Ttpodedrt loiavrrj, /irjdavos yEvofitvoi

f.ikxpis dXi.Hrpoq)CsDvias vvxros, eI de ris advvarei ras Svo dvvraTrreiv,
(pvXadded^w nav rb ddftfjarov. c. 20 p. 155, 11 —
24: ixLrd 8e rrjv Iftô-
jidda rr/s vr/drsias Tcddav rerpdda nai Tcddr/v TCapadxevrjv 7tpodrdddo/2tv
vfXLv vr/drtv£iv noci rr/v Tttpiddtiav v/iohv rrjs vrjdrtias Ttivrjdtv iTtixopr/yttv.
1. 19. vrjdrtvttv c. Usserio (Prolcgg. ad Ignat. c. 8), vrjdrtiav edd.
c. p. 8(), 4 —
orav iHtivot 7. —
vjnv /itXiroo. Epiphanius liaer. LXX,
11: Xeyovdt avroi aTtodroXot ort orav iHttvot nrX. haec quartae
ydp oi
decimae observationem docere demonstravi in libro meo: Der Paschastreit
der altcn Kirche p. 382 sq. 1. 4. orav inttvoi tvooxS)vrai, i. e. Judaeis
nondum iciunantibus vel ante VII dies azymorum, qui post d. XIV m. Nisani
sequebantur. 1. 4. 5. vfitis vrjdrtvovrts vntp avr&v Tttv^tirt. Christiani,
qui cum Judaeis d. XIV. obseivabant, ante hanc diem ieiunabant, cf. librum
meum: Der Paschastreit der alten Kirche p. 287 sq. 308. Didascalia app.
syr. p. 87: '\,Darum sollt ihr, wenn ihr fastet, beten und bitten um der-
jenigen willen, welche verloren sind, wie auch wir gethan haben, als unser
Erloser gelitten hat." p. 89: „Er sprach aber zu uns, indem er uns lehrte:
«Nicht um meinctwillen fastet ihr diese Tage (oder bedarf ich, dass ihr eure
Seele demiithigt?), sondern wegen eurer Briider habt ihr dieses gethan und
pflegt diess zu thun in diesen Tagen, in welchen ihr fastet.»" p. 90: „Darum
wisset, meine Briider, dass ihr unser Fasten, welches wir am Pascha fasten,
desshalb fastet, weil unsere Briider nicht gehorcht haben. Denn wenn sie
euch hassen, so sind wir doch schuldig, sie Briider zu nennen, weil im
Jesaja (LXVI, 5) fiir uns so geschrieben steht: «Nennet diejenigen Briider,
welche euch hassen und verachten, damit der Name des Herrn gepriesen
werde.)) Um
ihretwillen also und um des Gerichts und der Verderbniss des
Orts willen wird von uns gefordert zu fasten und zu trauern, damit wir
uns freuen und frdhlich sind in der zukiinftigen Welt." u. s. w. p. 91: „Es
ziemt euch also, unsre Briider, an den Tagen des Pascha, dass ihr mit Eifer
forschet und euer Fasten haltet mit aller Sorgsamkeit. Ihr sollt aber
beginnen dann, wenn eure Briider aus dem Volk (Israel) das Pascha halten,
weil, als unser Herr und Lehrer mit uns das Pascha ass, er nach dieser
Stunde von Judas verrathen wurde." Constitutt. app. V, 15. p. 145, 14 —
17:
Ttap^yyttXtv ovv rj/j,ir avrbs vrjdrtvtiv rds «5 rj/iepas ravras Std rrjv r(5v
'lovdaicjv dvddifjtiav nai Ttapavo/iiav , Tttv^tiv avrovs nai o8vptdâi
TtapantXtvdd/itros i^tt rfj aTtojXtia avr&v. p. 14G, 7 —
10: 8ti ovv ntv^ttv
VTttp avrSyv, ort iXôrros rov nvpiov ovn inidrtvdar avr&), dXX' drttdti-
davro rrjv dtdadnaXiar avrov, dvaB,iovs npirarrts kavrovs doorrjpias.
1. 5. ori ir rfj rj/iipa rrjs hoprrjs rbr Xptdrbv idravpcodav.
6. Didascalia
app. syr. p. 89: „lJnd wiederum aber auch am Freitag sollt ihr fur sie
fasten, weil sie an ihm mich gekreuzigt haben wahrend ihres Festes des
Ungesiiucrten, wie es in David (Ps. 73, 4. 5) zuvor gesagt ist: «An ihren
Festen haben sie gelegt ihre Zeichen und haben es nicht verstanden.»"
p. 91 vide supra. Constitutt app. V, 15 p. 146, 4 —
7: iv avrfj ydp avr^r
rfj koprfj naridxov rbv nvpiov, oTtojs nXrjpcD^fj inttro rb cpddnor Xoyiov
"ES-tvro rd drjj-itia avr&)v drj/itia, noct ovn tyvoodav iv /lidcp rrjs hoprrjs
avrS)v. 1. 6. 7. nai orav avroi ntv^&dt rd d^v/ta idSiovrts iv
Tttnpidtv. Num. XII, 8 LXX: nat d8,vua ini ntnpidcjv ^dovrai, Num.
IX, 11 in' d^v/iGJv noii ntnpiôjv qjdyovrai avro. Deut. XVI, 3 hnrd
rj/iipas (payfj in avrov dS,v/ia, dprov nanGjdtGJS. 1. 7. v/itis evGJXtldSt,
ieiunio soluto d. XIV. m. Nisani, quae erat Quartadecimanorum, ut ita dicam,

consuetudo.
p. 86, 8
d. —
11. {rrjv 8e rj/iipav) —
v/iiv /leXircj. Epiphanius Ilaer.
LXX, 10: tis rovrq dl ol avrot Avdiavol napaqjipovdi rrjv rary dno-
droXGJv dtdraBitv, ovdav /ikv rots noXXots iv d/KptXinrcj, dXX ovn aSo-
nt/iov. —
rb 8e fhjrov, dcp ov Xafiftdvovres ntp\ rov nddxa nan^s
napep/irjvevovdiv ol npoeiprj/iivot nat dyvoovvres hripcjs vnoXa/ifidvovdiv.
6pi8,ovdt ydp iv rfj avrfj 8iardt,et ol dnodroXoi ori vfiels nrX. napd
rots anodroXois 8e rb prjrbv 8i' b/iovoiav i/i(piperat, &)s ini/iapri^povvrai
Xiyovres ort ndv re nXavrjS&odi, /irj8lv v/nv /leXircj. Didascalia app. syr.
p. 91 (v. supra ad nr. c. p. 86, 4 —
7): „Ihr sollt aber bcginnen dann, wcnu
eure Briitler aus dem Volk (Israel) das Pascha lialteii, weil, als unser Herr
und Lehrer mit uns das Pascha ass, er nach dieser Stunde von Judas
verrathen "wurde. Und um dicselbe Zeit haben wir angefangen, bedriickt
zu werden, weil er von uns genommen war. Nach der Zahl des Mondes,
wie wir zahlen nach der Zahl der glaubigen Ilebriier, am zehnten im
Monat, am Montag haben sich die (p. 92) Priester und Aeltesten des Volks
versammelt" u. s. w. p. 95: „Wie also der vierzehnte des Pascha fallt, so
sollt ihr ihn halten. Denn nicht stimmt der Monat, und auch nicht der
Tag in jedem Jahre mit dieser Zeit, sondern er ist^ verschieden." prorsus
diflerunt Constitutt. app. V, 17 p. 149, 1 —
10: dei ovv v/.iag, adeXcpoi, rovg
TO) ri/.ilGj a"f.iari rov Xpidrov £^Tjyopadj.ierovg rag yjiiepag rov itddxo^
,
dHpifiajg 7ioiEi6âi jiiera nddrjg iTtiueXelag jterd rponrjv Idrjjxepivijv, onoog

jnTf 6\g rov iviavrov kvbg TtaBTJjiaTog jiveiav Ttoir/dê, dXA.' aTtaB, rov erovg
rov dnaB, aTtoâvovrog, jnjKeri Ttaparrjpovjievoi jierd lovdaicov koprdêiv.
ovdejtia ydp Koivoovia rjjiiv Ttpbg avrovg' TtenXdvrjrai ydp nai avrrjv rrjv
^rjcpov, r)v vojii8,ov6iv iitireXeiv , OTtaog navraxoêv cbdi neTtXavrjjievoi nat
rrjg dXr/êiag dnedxoividjievoi.
e. p. 86, 12. 13: rrjv dypvnviav {(pepere) j.ieda^6vrGov ra>v d^vjiaov.
Epiphanius Haer. LXX, 10 post ea quae ad n. d. p. 86, 8 11 notata —
sunt) pergit: i^ avra^v ydp ra^v iHBide (in Constitutt. app.) eipr/jievaov
firjrayy rj dvriêdig oqj^rjderai. cpddnovdi ydp rrjv dypvnviav cpepeiv jieda-
ôvroov ra)v d^vjtoov. pervigilium resurrectionis diem praecedens mediis fere
—
azymorum diebus (XV XXI. Nisan.), i. e. ante d. XVII. huius mensis insti-
tuebatur, cf. libiiim meum: Der Paschastreit der alten Kirche p. 381 sq. iam
catholicum magni sabbati ieiunium commendat Didascalia app. syr. p. 73
(v. infra ad nr. f. p. 86, 14 —
19). antiquior consuetudo iubetur p. 95 (post
ea quae ad nr. d. p. 86, 8 —
11 laudavimus): „Also fastet dann, wenn das
(jiidische) Volk das Pascha feiert (ipso die XIV m. Nisan.) und vollendet
eifrig eure Vigilie innerhalb ihres Ungesauerten."
f. p. 86, 14 —
19: {dvvdêig 8e —
inireXeidâi). Epiphanius in compen-
diaria fidei expositione Panaria addita c. 22: dvvdB,eig 8e inireXovjxevai
raxÊtdai eidiv dnb (1. vnb) rcbv dnodroXoov rerpddi holi 7tpoda(i(5droo nai
Hvpianff. rerpddi 6e Hoi iv Ttpoda^fidroo iv vrjdreia. eoog obpag ivdrrjg,
ineidrjnep inKpoodHovdy rerpddi dvveXrjcp^rj 6 Hvpiog Hoi rcp npoda(i(5droo
idravpoo^r/, hocl napedoonav ol dnodroXoi iv ravratg vr/dreiag inireXeidâi,
nXrjpovjievov rov prjrov ori orav dnap^y dn' avrarv 6 rvjicpiog, rore vrj-
drevovdiv iv ineivaig raig rjjiepaig (Matth. IX, 15). Didascalia app. syr.
p. 89: „Nicht aber ist es nach der Sitte des alten Volks, sondern nach dem
neuen Bunde, welchen ich euch gegeben habe, dass ihr fiir sie (die Juden)
fastet am Mittwoch, weil sie am Mittwoch anfingen ihre Seele zu verderben
und mich ergriffen. —
Und wiederum aber auch am Freitag sollt ihr fiir
sie fasten, weil sie an ihm mich gekreuzigt haben" u. s. w. p. 93: „Am
Freitag aber und am Sabbat sollt ilir fasten und gar nichts geniessen. Ihr
soUt zusammen versammelt sein und sollt wachen und munter sein die
ganze Nacht unter Gebet und Bitten und unter Vorlesung der Prophetcn,
des Evangelium und der Psalmen in Furcht und Zittern und eifriger Litanei
bis um die dritte Stunde der Nacht nach dem Sabbat, und alsdann loset
euer Fasten —
Und es litt unser Herr fiir uns am Freitag.
. so mehr Um
also ist auch das Fasten am Freitag und am Sabbat geboten und ebenso
das Muntcrsein und Wachen am Sabbat und Vorlesung der Schriften und der
Psalmen und Gebet und Furbitte fiir diejenigen, die gesiindigt haben, und
Erwartung und Hoffen auf die Auferstehung unseres Herrn Jesu bis zu drei
Stunden in der Nacht nach dem Sabbat." Constitutt. app. V, 20 p. 155,
21 — 25: jxerd 6e rhv k(jdojid8a rrjg vrjdreiag nddav rerpd8a nai nddav
Ttapadnevrjv npodraddojiev vjiiv vrjdreveiv hoi rrjv Ttepiddeiav vjia)v rrjg
vrjdreiag nevrjdiv imxoprjyeiv. Ttdv jievrot dd(i(5arov dvev rov tvbg xal
nddav Hvpiamjv inireXovvreg dvv68ovg evcppaivedê.
g. p. 86, 20. 21: 6 Hanobv — r&5 êo). Epiphanius Haer. LXX, 11:
avîg dnovovreg avr&v (sc. ra)v dnodroXoov) iv rfj 8iardB,ei ori b na-
Hobv KrX. Didascalia app. syr. p. 95: „Am Sonntag aber sollt ihr allczeit
ist jeder wolcher scine

Seele peinigt am
lor4^Wcr!^^^
ônntag (c p. 89: . ,weil ihr am Sonnta^ nicht fasten
diirft weil er
meine Auferstehung ist '). Constitutt. app.
V, 20 p. 155, 26 27 ktorZ -
Didascalia apostolorum Aegyptiaca.
Inter varias Didascaliae apostolicae

recensiones etiam
Aegyptiacae fragmenta colligere nam
licet. Petrus Ale-
xandriae episcopus (300 311 — p. Chr.) in libro de
Paschate, quem Athanasius in epistula ad Epiphanium
memoravit, Tricentium quemdam impugnavit,
qui Ju-
daeorum diem XIV. m. Nisani ne quidem observandum
ita
esse docuit, ut post veris aequinoctii primam lunam
plenam sequens dies dominica tamquam Ttdaxa dva-
ardoifxov celebretur, sed certo anni solaris die ro arav-
pdaifxov Ttdaxa celebrandum esse docuit.^)
nam Petrus
Alex. (in Chron. pasch. p.
3) Tricentium haec scripsisse
retulit:
EhE ovv acpaWofXEvoi 'lovdaioi nard rov aeXrj-

riaKov dpSpov Ttore jilv 0apevd)^ dyovai rb kavrc^v
Ttdaxa, eire nard rov i^xlôXiôv prjva nard rpieriav
rcp 0appiOvM, oidev ijfilv diacpipei' Ttponeirai ydp -^îv
ov8ev ^repov rj rffv dvdpvrjaiv rov ndôvq avrov
Ttoieiaâi, na\ nard rovrov rov naipov, cog ol djt'
dpxvg avroTtrai 7tapa6e6c6naat, 7tp\v AiyvTtriovg m-
arevaai.
certum autem passionis Domini diem non tantum
Acta Pilati praebuerunt,
rff rtph dnrc^ naXav6cBv UjtpiX-
Xicov, ijrig iar\v eindg TtipTtrrj
Mapriov,') sed etiam ipsi
])
cf. l;brum mcum: Dcr Paschastreit dcr altcn Kirchc p. 348 sn
apostoli (ol dn dpxrjg avronrai) in Didascaliae recen-

sione Aegyptiaca. 197) e libro
Cotelerius (patr. app. I,
ms. num. 1789 thesauri regii (post Anastasii Quaestiones
C) haec edidit, quae Grabius (spicileg. I, 54) repetiit:
ni,pi rrjg imcpaveiag rov 7ivpiov In rc^v ano6ro\iKCDV

didayjuarcDV.
Êrex^rf ydp 6 jcvpiog

juev fjjic^v Irj6ovg Xpi6rog
ui rrjg dyiag napêvov Mapiag iv BrjB^Xeeju iv jurjvi
5 7iar' Aiyvnriovg Xoidn Ji^^' Spa dendrrj rrjg rvHrog^ o

ioriv npo oxrd) xaXavdcDv ^lavovapicov' ifianrio^rj de
iv tg5 rpianoOrcD avrov erei vno 'Icoavvov rov Tvî la
wpa e^dojurj rijg rjjuepag iv r(p 'lopdavrj norajucp. ejieivev
de Ovv r]juv iv rcp KoOjicp xr]pv60GDv ro evayyeXiov rfjg
10 paCiXeiag rcDv ovpavcov xai ^êpanevcov ndOav vo6ov ^^"îx^^s,
7ia\ nd6av jxaXaxiav iv rcp Xacp^ ecog iyevero ircDv X/3

xai jir/vcDv rptcov. iv de rpiaxo6rcp erei i^ravpco^rj
0ajj,evd>B^ x^-' rjjuepcx. exrrj copoi exrrj rr\g rjjuepag xai
rrjg 6eXrjvrjg id\ dve6rrj de iv rpirjjiepcp cpapjuovî a
15 rfjuepcx npcorrj cSpa exrrj rf/g vvxrog' xai Gicp^^r] nd6iv
fjjxiv roig avrov jioci icpavepcsD6ev rrfv
jua^^rjraig doâv
avrov di' rjjuepcDv re66apdxovra dida6xGDV rjjxdg xrf- Act. i, 3.
pv66eiv ini rc^ ovojxari avrov jueravoiav xai acpe6iv

djuapricDv. dveXrjcp^^r] de Ilaxciv i copa 3^ rfjg rjjuepag.
20 ipse Petrus Alexandrinus in libro eig ro ndoxa'-

Ovx iyxaXe6ei rig f]juiv naparrjpov jxevoig rerpada
xai napa6xevr]v^ iv aig xai vr]6reveiv f]juiv jiara napa-
do6iv evXoycog npo6reraxro' rrjv jxev rerpada dia ro
yevojuevov 6vjuf3ovXiov vno 'lovdaicDv ini rfj npo8o6ioc
25 rov yivpiov^ rr]v de napa6xevr]v 6id ro nenovêvai av-
rov vnep r]juc£>v. ydp xvpiaxrjv x^Plô6vvr]g r]juepav
rr]v
dyoj.iev dtd rbv dva6rdvra iv avrfj iv fj ovde yovara ^
xXiveiv napeiXrjcpajiev.
1. 3 — 19. haec Consiitt. app. V, 13 p. 141 responderc vidcntur.

1. 5. XoiaH c. odd., al. Xvolh, in marg". JEHef.iftpUi. —
h^' coniccerunt
Cotel. et Grab., he' cod. m. Chooak incipiebat d. XXVII. m. Nov., itaque

d. XXIX m. Cholak est d. XXV. m. Dec. dexaTr^ Trjg vvxTog c. Cotel. et
Grab., hfSdoju^ Tr/g rjijiepag cod.
1. 7. Tov Tvfti (cod. Tvftrj) la i. e. d. VI. ra. Jan. nam m. Tybi inci-
piebat d. XXVII. m. Dec. in marg. lavovapio) S"'. ^
1. 8. kf5d6/.i^ Trjg rjfiepag c. Cotel. et Grab., dexoLTi;} Trjg vvHTog cod.
1. 13. âjiievd)^^ x^' in marg. MapTioa ny' , 1. ne

. nam m. Phamenoth
.
incipiebat d. XXV. m. Febr., itaque d. XXIX. m. Phamenoth est d. XXV.

m. Martii.
1. 14. (pap/iovî a c. Cot. et Grab., cpapfxov^rf , in marg. 'ATtpiXXiw
cod. m. Pharmuthi incipiebat d. XXVII. m. Martii.
1. 19. Uaxoov i. emendavi Uax^v y', in marg. Maiw y' (1. e'). m.
Pachon incipiebat a. d. XXVI. m. April., itaque d. X. m. Pachon est d.
V. m. Maii.
1. 21 —28. Tov avTov (Petri Alex.) in tov Xoyov tov eig to Ttddxa
Routh II. Tom. IV. p. 45, Lagard. reliq. iuris eccl. antiq.
reliq. sacr. ed.
p. 73, quem secutus sum. cf. Doctrinae app. fragm. f. g.
J. DUAE VIAE VEL JUDICIUM PETRL
Riifinus Aquileiensls Athanasium (epi. fest. 39) se-

cutus praeter libros canonicos utriusque testamenti etiam
ecclesiasticos memoravit, Novo autem Testamento non
jdidaxfjv xaXovjuevr/v aTroOroXcDv noci IIoijjLiva^ sed Hermae
Pastorem et libellum, qui appellatur „Duae viae vel
Judicium Petri" hac ratione addidit.^) etiam Hieronymus
de vir. ilhistr. c. 1 (Opp. II, 827. v. supra p. 41 sq.
67) inter Petri apocrypha quinto loco post ^Praedi-

cationem'' et Apocalypsin „Judicii" librum recensuit.
hoc „Petri iudicium" frustra quaerebatur. Grabius (spi-
cileg. I. p. 56) suspicatus est, Rufinum xrfpvy/xa IJerpi
in graecis Hbris contracte scriptum xpjua legisse xpijua
idque latine „Judicium Petri", hunc autem
reddidisse
hbrum Hieronymum re minus considerata tamquam di-
versum a Praedicatione enumerasse, quamvis idem fuerit
opusculum. rectius J. A. Fabricius in codice apocrypho
Novi Testamenti T. II. p. 802 notavit: „Falluntur viri
docti, qui verba «duae viae» vel utrumque titulum «duae
viae et iudicium Petri» ad Hermae Pastorem referunt.
neque enim huic convenire videntur, sed designare potius
librum singularem, in quo agebatur de duplici via,
altera lucis, altera tenebrarum, ut fit in primis 20 capi-
tibus libri VII Constitutionum apostolicarum, in quod
opus forte illud scriptum relatum fuit, vel in posteriore
') Exposition, in symbolum apost. c. 38. cf. Prolegomena ad Hermae

Past. p. XUI.
94 DUAE VIAE VEL
parte epistolae Barnabae (c. 18 — 21 p. 56 — 63) «Judi-

cium Petri», nuncupatum est, ex 2 Petri II,
ni fallor,
2 sq. „Judicium autem dicitur eadem ratione, qua Pro-
dicus olim descripsit Judicium Herculis, quod tulit de
duabus viis, altera virtutis, altera voluptatum" (cf.
Xenophont. Memor. II, 1, 21 sq.). sed huius libri nullae
rehquiae superesse videbantur. mihi quidem iam editus
esse videtur, nescientibus editoribus.
J. Guil. Bickellius^) e codice Vindobonensi num. 45
edidit libelhim, cuius titulus: Ai diarayou ai KXrjjuevrog
xai xavoveg iKKX?j(yia6rtxoi rcdv ayicDv dTroOroXcDv.^)
huius libri sententiae etiam apud Aethiopes et Arabes
servatae sunt.^) hunc hbrum cum Barnabae
BickelHus
epistula et Constitutionum apostoHcarum libro VII. ple-
raque communia habere demonstravit et ineunte seculo
tertio scriptum esse censuit. Lagardius eundem librum in
„reliquias iuris ecclesiastici antiquissimas " (Lips. 1856,
p. 74 — 79) iam ante Clementem Alexandrinum
recepit et
scriptum esse contendit.^) eadem etiam in Octoteuchi
Clementini versione Memphitica^) et Thebana, unde La-
gardius canones XXX in graecum textum transtulit,
leguntur.^) novam editionem dedit J. B. Pitra,^) qui
non tantum codicem Vindobonensem novis curis contulit,
sed etiam codicem Ottobonianum 408 f. 88, sec. XIV.
scriptum, primus adhibuit, quamvis abbreviatum textum
praebentem hoc titulo: 'EmrojuLrj opoov rc^v dyiGDv dTto-
OroXoDv xaBoXiKrjg hiKXrjOiag.
^)Gcschichte des Kirchenrechts, Gissae 1843 p. 1. 87 sq.

2)eundem librum J. A. Fabricius (Hippolyti opp. Hamburg. 1716
p. 252 Constitutionibus apostolorum Ttept x^^porovicjy 8ia 'iTtnoXvrov post
can. XV. in codice Vindobonensi insertum esse retulit.
^) cf. J. Ern. Grabii Essay upon two arabick manuscripts, Lond. 1711
p. 79, Assemani Catalogum codd. arab. p. 276 ed. Mai., J. Ludolfi commen-
tarium in histor. Aeth. p. 314.
^) in praefatione p. XIX, cf. quae ad p. 98, 23. 24 sq. notata sunt.
*) The apostolical Constitutions or ('anons of the Apostles, \vith an

english translation by Henry Tattam, London 1848. haec versio in VH libros
divisa libro L vel H. illi graeco Hbello respondct.
^) cf. Lagardii pracfationem p. XV.
') Juris ecclesiastici Graecorum historia et monumenta. Tom. L Romae

1864. p. 75 86.—
lUDICIUM PETRI. 95
„duabus viis" disserere bene

hiinc igitur llbriim de
animadvertit Lagardius, eundem Petro maiores partes
tribuere Pitra purpuratus. sed bunc esse librum, quem
Eufinus „Duae viae vel iudicium Petri" appellavit, nemo
vidit. eundem autem librum fuisse nullus dubito. hae
„Constitutiones et Canones apostolorum" breviores, quam-
vis hic illic postea mutatae,^) iam Clementi Alexandrino
innotuerunt.^) ex iisdem permulta in Constitutionum
apostohcarum 1. VII transierunt. cognatum igitur librum
Ruiinus pro Doctrina apostolorum ab Athanasio memo-
rata substituit. neque ulhim ahum Ubrum antiquum
invenies, cui omnia quae ille tituhis praedicavit mehus
conveniant. Barnabeae epistulae pars altera (c. 18 21), —
quam vetus interpres latinus non vertit, seorsim edita
^08oi Svo, apostolorum sententiis aucta etiam Ilerpov
7cpijua appehata est, prior autem pars in Constitt. app.
1. VII transscripta est.
«) cf. quae ad p. 96, 3 — 10. 101, 5. 104, 6 — 23 notata sunt.

2) eum locum, quem Lagardius laudavit (v. supra
praeter p. 94 not. 4),
etiam ad Cepham a Petro diversum revoco (cf. quae ad p. 95, 5 —8 no-
tata sunt).
^r JIATAFAI AI AIA KAHMENTO:^

KAi kanone:^ ekkahîa:etikoi t^n ArmN
An02T0AnN.
Xaipere^ vioi jiai ^^vyarepeg., iv ovojbtart xvpiov

5 'IrjOov XpiCrov. ^lcoavvrjg xai MarBâiog xai Ilerpog xai
'AvSpeag xai 0iXi7t7tog nai îjucov xai ^laKcofSog nai
NaBâvar/X nai Ocdfidg nai Krj^dg xoii BapôXojj.aiog
nai 'lovSag TaKGOôv.
1 —
Al Jiarayai
3. —
a.7to6r67iciDv (cf. Aeth. infra p. 105) Ottobon. 4
c. Vind. , opooy roov ayiwv
E7Cirof.irj —
p. 9G, 20. XaiperE iQodvvrjv eI~ —
dnodroXoDv HaôXiufjg TtapadodEcjg tceiv c. Vind., om. Ottob.
96 DUAE VI AE vp:l
xaTa xeXevOtv rov nvpiov fifx(S>v ^lrjGov XpiOrov

rov Ocorrjpog OvvaB^poiOBêvrcov rjixwv^ naâyg dieraê
{Ttpo rov' MeXXere nXrjpovO^âi rag iTtapxiag^ nara-
Xoyi6a6âi roTTGDv dpiB^/xovg^ iTriOHOTrcDv dîag^ TtpeCfiv-
repcDv eSpag^ StaHOVGDv Ttapedpeiag^ dvayvcoOrcdv vovve- 5
xiag^ X^pc^v dveynXrjOiag xai o6a deoi Ttpog ^êjiieXicD6tv

innXrjîag^ iva rvTtov rcov irtovpavicDv eidoreg (pvXd6-
6cDvrai dTto Ttavrbg d6roxijjârog, eidoreg ori Xoyov
V(peôv6iv iv rfj jueydXtj r/jLiepa rijg npi6ecDg itepi cbv
anov6avreg ovn iqjvXaâv) nai ineXev6ev rjjidg inTtejx- lo
ipa^âi rovg Xoyovg elg oXrjv rfjv oinovjxevrjv' edoêv
ovv rjjiiv Ttpog v7tojxvrj6iv rfjg dSeXcporrjrog noci vovê6iav
ena6r(p cog 6 nvpiog dTtendXvifê nard ro êXrjjia rov
Bêov dia Ttvevjxarog dyiov jxvrj6^êi6i Xoyov ivreiXaOâi
i/xiv, 15
I. 'IcDavvrjg eiTtev ''Avdpeg ddeX(poi^ eidoreg ori

Xoyov v(peôjxev 7tep\ rcdv StarerayjxevcDv fjjxiv eig evog
7tpo6cD7tov jxfj Xaj.ipdvcDjiev^ dX}^ idv rig donfj 6vp(pepov
dvriXeyeiv^ dvriXeye6^^CD avr(^.
edoSe de 7td6i 7tp(Drov 'IcDdvvrjv eiTteiv. 20
'IcDavvrjg eiTtev ÔSot Svo ei6i., jiia rrjg 8,cDfjg 7iai
jxia rov âvdrov. Siacpopd Se 7toXXfj jxera^v rcov Svo

oScov' fj juev ydp oSog rfjg 8,cDfjg i6riv avrrj' 7tpc^rov'
Mt. XXII,
aya7trj6etg rov ^êov rov 7toifj6avrd 6e i^ oXrjg rfjg
napSiag 6ov noii So^d6eig rov XvrpcD6djxev6v 6e in 25
âvarov.^ fjrig i6riv ivroXfj 7tp(Drrj. Sevrepov' dya7tfj6eig
^.MeWEtE. Vind. jiEXXEtai. — jliev Yind. 21 — p. 97, 2. "Odol Svo

iTtapxicxg. Vind. ^tt' afJXEtag. 3. 4. — ol n (jocpijr ai. cf. Constitt. app. VII,
HaraXoyi6a6âi c. Lagard., Hara- 1 p. 197, 13 —
198,4. Barn. epi. c. 17.
Xoyfi6a6ât Vind. Pitra.
c. 6. 18. p. 56, 2—12. 22. 23. 8ia-
avEyHXrj6iag c. Lagard., dvExxXyîag (popa Se —
i6riv avrrj c. Vind., xal
Vind., forte 7rapaHXiJ6Eig Pitra. 7. dia^popa ttoXXt/ ra>v 6vo' ?} ovv t^j
8. q)vXd66GDvrai c. edd., q}vXd66ovraL ^cjt/S ^6riv avrri Ottob. 24. dya-
Vind. 12. ovv deletum vellet 7trJ6Eig c. edd., aya7i7}6yg Vind. 25.
Lagard. —vovÊ6iav c. edd., vov- 26. Ha\ 8oB,d6Eig ivroXij npcori} c. —
$^£6iag Vind. secundum Lagard. 13. Vind., om. Ottob. 25. 8oB,d6Eig c.
14. rov Êov supra lineam in Vind. edd., 6oB,d6i;fg Vind. 26. dEvrspov
14. nvr]6Êi6i c. edd., jiivrf6Êlg supra c. Ottob., Lag., Pitr., SEvripa Vind. et
lineam Vind. Bick. —
dya7tjj6£ig c. edd., dyanif-
I. 17. ixpEBiOjiiEv c. edd., ixpEôo- 6yg Vind,
lUDICIUM PETRI. 97
rov TrXrfOwv 6ov chg eavrov^ rjrig i6r\v ivroXrf devrepa'

iv oig oXog 6 vojuog ^cpejuarai jcai oi Ttpoq^rjrai.
Marâiog eijte Ildvra o6a jxri êXetg Coi yeveOât^ LSJivUi!

6v jurjde dXXco TCOirfOeig. rovrcDv de rwv Xoycov rrjv
5 didax^jv eiTTe^ ddeXgê IJerpe.
Uerpog eiTtev Ov cpovevOeig^ ov juoix^v6eig., ov Ttop-
vev6eig^ ov qâpjuaxevêig., ov q)0vev6eig renvov iv cpôpa.^
ov [ro] yevvrjêv dTtonreveig^ ov ipevdojuaprvpijêig., ov
7caxoXoyrJ6eig, ovde juvrj6i}(aK?J6eig.) ovh e6rj diyvGOjuog.,
10 ovSe diyXGD66og' Ttayig ydp âvdrov ioriv fj diyXGD66ia.

ovK eOrai 6 Xoyog 6ov jcevog^ ovde ipevdr/g^ ovn e6rj
TtXeovenrrjg^ ovSe dpjta^y ovSe vTtonpirrfg^ ovde nanorj^^rjg^

ovde VTteprjcpavog^ ovde Xrjjprj fSovXrjv Ttovrjpdv nard rov
7tXrj6iov 6ov' ov jui6rf6eig itdvra dv^pcDTtov., dXX ovg
15 jêv iXeySeig^ ovg Se iXerj6eig., Ttepi gdv Se 7tpo6evSrj, ovg
Se aya7trj6eig vitep rfjv ipvxi]v 6ov.
'AvSpeag eiTte Tenvov juov, cpevye d^to jtavrbg 7to-
vrjpov nai dTto 7tavrog ojuoiov avrov. jurj yivov opyiXog*

oSrjyei yap fj opyfj 7tpog q)Ovov ' e6rt yap Saijxoviov dppe-
20 vinov ^vjiog. /ufj yivov ZrjXGDrfjg^ jirjSe ipi6rin6g^ jurjSe
juavinog' in ydp rovrGDv q)6vog yevvdrai.
îXi7t7tog ei7te Teytvov^ jufj yivov ijti^^vjurjrrjg' bSrjyei
I. 3 — 5. ndvra oda — dSeXcpl quid radendo deletum esset, Lagard,

nitpe c. Vind.edd., Ttdv o //77
et 9- juyrjdiKaHjjdetg edd., jnvr/dina-
c.
êXeig yevedâi 6oi, jut^SI 6v dXXoo w/d^g Vind. 10.11. Ttayig
(L.) %£- —
TcoiTJdeig, rovTedriv o 6v fxiêlg, dXXcp vog c. Vind. et edd., om. Ottob. 12.
firjTt 011] 6rfg0iioh. 3. îA^g c. Lagard., ov6e xaHoij^yg c. edd., ovds na-
êXpg c. Vind. Pitra. 4. 6v /.ir^Se xorjBêg Vind. (L.),ovk edy ycauoij^rjg
c. Vind. et Pitra, iir]6e 6v Lag., quasi Ottob. 15. ovg 8e iXerj6eig c. Vind.
voc. 6v ante //7/6£ non a librario ipso et edd. , om. Ottob. — 7tpo6evB,y c.
scriptum esset. 5. eine c. Lagard., Vind. et edd., Koi npodevB,!;] Ottob.
eiTtev Pitra. 6 —
8. ov (povev6etg 16. dya7tr]6eig c. Vind. et edd., xa\
— ov ipevdofiaprvpr]6eig c. Vind. et dyaTtrjêtg Ottob. 17. TeKvov jiiov
edd., ov ov 7toir]6eig c. Vind. et edd., om. Ottob.
(povev6eig , 17,
djiapriav rivd rfj 6apKi 6ov ov 18. 7tovr]pov c. Vind. et edd., xaKOv
,
KXeipeig, ov jiayev6eig ov cpapjia- Ottob.

, 20. ^r^XGorrjg c. Vind. et
7tev6eig, ovk irtiBvjirjêig rd rov nXr]- edd., opylXog, jnjre ^r^Xoorrjg Ottob.
6iov 6ov, ovK i7tLopKr]6eig ov ipev- 21. jiaviKog c. Ottob. (cf. Constt.
,
dojiaprvp7]6eig Ottob. 8. ov [ro] app. VII, 5 p. 201, 7. 8), ^vjiavriKog

yevvr]êv dTtoKreveig c. Pitra (cf. Vind. et edd. iK ydp yevvdrai — —
Constt. app. VII, 3 p. 200, 7. 8), ov c. Vind. et edd., 68r]yei ydp ravra
. yevvr]êv aTtOKreivrjg Vind., ov- vtpbg rbv cpovov Ottob.
. 22 p.
aTtGjXeia r&v — —
[5^] yevvr]êv [avrb\ aTtoKreveig, 98, 16. îXntTtog elTte
quasi post yevvr/hhv in Vind. nescio dv^pooTtGJv c. Vind. et edd., îXntTtog
HlLGENFELD, NOY. TestAM. EXTRA CA>0|<EM. IV. 7
08 DUAE VIAE VEL
yap 1) iTtt^vjuia Ttpog rffv Ttopveiav xai eXxei rovg

dv^^pcDTrovg Ttpbg eavrr/v' eOri yap ^^rjXvxov âifxoviov
rfjg iTti^vfjiiag^ noci 6 juev juer opyfjg^ 6 de jueB-' i^jdovrjg
oLTtoWvî rovg eiodexojjievovg avrd. odog de Ttovrfpov

Ttvevjjtarog djiapria ijjvxfjg' nai orav f3paxeiav eiObvOiv 5
^XV ^'^ avrcp^ itXarvvei avrrjv nai dyei liti rtavra rd nana
rrjv jpvxTiv ineivrjv nai ovn ia diafSXiipai rov dv^-pcoTtov
nai ideiv rrjv dXrj^-eiav. 6 B^vjj.bg vjuwv jxerpov ixircD 7iai
iv PpaxBi avtbv fjvioxîte nai dvanpovere^

diaOrrjjjiari
iva jirf ijipdXXrj vjxag eig epyov Ttovrjpov. ^vjuog yap 10
na\ i)dovr] Ttovrjpa iTtntoXv itapajievovra nara ini-

ra6iv daijjLOvia yiverai. nai orav i7ti6rpeiprj avroig
b dv^-pcDTtog., oidaivovGiv iv rfj ipvxf] avrov nai yi-
vovrai jieiSfOveg ndx ditdyovGiv avrbv eig epya adina
noti iitiyeXwOiv avrcp. fjdovrai i7t\ rfj dTtcoXeia rcdv 15
dvB^pcDTtcDv.
îjiCDv eiTte Temôv^ jjifj yivov ai^xpoXoyog jirjde
vjpr/Xocp^âXjuog' in yap rovrcov jxoixeiai yivovrai.

'idncD/Sog eiite Tenvov^ jifj yivov oicDvo6no7tog., iTtei-
df/ bdrjyei Ttpog rr/v eidcDXoXarpeiav^ jir/de iitaoibog., jur}be 20

jia^rjjjiarinog^ jjirjde TtepinaâipcDv^ jirjde BêXe avrd ei-
devai^ jirjde dnoveiv' in yap rovrcDv aTtavrcDv eidcDXo-

Xarpeiai yevv&vrai.
Na^âvaffX eine Tenvov .^
jxff yivov ipev^rrjg., iiteibri
bSrfyei rb xpev6jia iiti rrjv nXoTtrfv .,

jurfSe cpiXapyvpog^ 25
/urjde nevodoôg' in ydp rovrcov aTtavrcDv nXoTtOLi yev-
eItce Mt} ylvov ^Tti^v/xrjXTJg' o^rjyEi a ipel TtEpiHaSâipcoy Ottob. , Trepi-

yap Ttpbg rrfv Ttopveiav Ottob., ce- HaSâipoov tov vlov dov Constitt.
teris omissis. app. VII, 6 p. 201, 18. 19. avra —
I. 2. kavTTJv. huius vocis primas c. Ottob., Lagard., Pitr., avrag Vind.
litteras in cod. Vind. commode legi 23. 24. Texvov iiti ri]v xXoTtr/y. —
posse negavit Lagard. —
ideiv c. Clemens Alex. Strom. I, 20, 100 p.
edd., eldeiv Vind. sec. Lagard. 9. 377: ovrog KXenrrfg vno rr\g ypa-
avrbv rjvioxeire c, Lag., avrov Pitr., qjrjg eipr/rai. (pT]6i yovv 2^}e, jujff
r/vioxeirai Vind. sec. Lagard. 15. yivov tpevdrr/g odr/yei yap rb tfêvdâ '
i]6ovrai c. Pitra, Ha\ ydovrai Lagard. Ttpbg rr/v HXoTtr/v. 25. 26. //7;5£
17. Tenvov. „praeter hanc vocem si- bis dedi, /.ir/re edd. 26. rovraov c.
milia in Ottobon." Pitra. 19. Te- Vind., Lag., Pitr., robv Bickell. —
Hvov c. Vind. et edd. , om. Ottob. aTtdvrGov c. edd., aTtdvroog Vind.
20. 68r/yel c. edd., bSr/y^ Vind. 26 p. —
99, 1. yevvarvrai c. Vind.,
21. TtepiHaSaipcov c. Vind. et edd., Lagard., Pitr., yivovrai Bickell.
lUDICIUM PETRI. 99
vcDVTai. Thivov^ jxr] yivov yoyyvOog^ iTreidrf ayet Trpog

rr/v /3Xa6(prjjLi{av^ jiujSe av^dSr/g^ jur/Se Ttovr/pocppoDv' ix
yap rovrcDv aTravrcDv /3\a6q)rjjuiai yevvcDvrai. lOî de
Ttpavg^ iTceidrj TVpaeig 7cXrjpovojiov6i rf/v /3a6iXe{av tcdv Mt. v, 4.
5 ovpavc0v. y{vov jiaxpo^vj.iog^ iXerjjiGDv^ eiprivonoiog^ na-

âpog rf/ 7cap8ia (X7tb Ttavrog liauov^ ananog nai r}6vxiog^
ayaôg ncxi cpvXa66oDv noci rpepcDv rovg Xoyovg ovg
fjnovOag' ovx vipcDOeig 6eavr6v, ovde ScDêig rfj ipvxff
60V ^pccoog^ ovde 7coXXr]^r]6rj rfj ipvxfj 6ov jxera viprj-
10 Xc2)v^ dXXd jxerd Sina^GDv noci rarteivcDv dva6rpacprj6r]'

rd Se 6vpf3a{vovrd 6oi ivepyrjjxara chg dya^^d TtpoOde^rj^
eidchg ori drep Bêov ovdev y{verai.
GcDpdg eiTtev Tenvov^ rov XaXovvra 601 rov Xoyov
rov Bêov nai 7tapa{ri6v 601 yiv6juevov rfjg ^cDTjg na\
15 d6vra 601 rrjv iv nvp{cp 6cppayida dya7trj6eig cog noprjv
ScpBâXpov 60V, jLivrj6^rj6r] 6e avrov vvnra nai fjpepav.,
riprjOeig avrbv chg rbv nvpiov' oBêv ydp fj nvpibrrjg
XaXelrai^ inei nvpi6g i6riv. in8,rjrrj6eig de rb TtpoOcD-
Ttov afjrov na^^ fjjiepav nai rovg XoiTtovg^ iva iitava-
20 7tav6r] roig Xoyoig avrc^v noXXcDpevog' chg dyiog ydp
dyioig dyia6^rj6r]. riprj6eig avrbv^ na^^ o dvvarbg el^
in rov iSpcDrog 6ov nai in rov 7tovov rc^v x^^P^^ 6ov.

ei ydp 6 nvpiog Si' avrov TjSicDOe 601 So^^fjvai 7tvevjxa-
Tknvov c. Vind. et edd., Îov-

1. 10. c. Vind. et edd.
dvadrpacpTJdi;/
dag Tekvov versio aeth., „quae
EiitEv 19 p. 58, 8), om. Ottob.
(cf. Barn. epi.
verba neque memphiticus neque sa- 17. rj Kvpwrrjg c. Vind. et edd., 'irj-
hidicus liber agnoscit", Lagard. 1. 6ovg Xpi6r6g Ottob., cf. Constt. app.
2. y6yyv6og —
av^^d^rjg c. Vind. et VII, 9 p. 203, 1. 2: otzov yap r} Tcepi
edd. y6yyv6ogy jiri ^viicodrjg, jir} êov 8i8a6KaXla, eKcI 6 âbg ndp~
,
av^ d8r} g Oiioh. 3. Toi^r&^?/ c. Vind., e6riv. 18. 19. iK^r^rij^sig Kai —
Lag., Pitr., r&)v Bick. —
aTtdvrGov c. rovg Xoinovg c. Vind. et edd., iK8,r]-
edd., dndvrGog Vind. (Lag.) —
yev- rTJ6£ig de avrov Kai rovg Xontovg
va)vraiQ..Nm(\. ei e(\.(\.^yivovrai Oiioh. dyiovg Ottob., cf. Conetitt. app. VII,
4. iTteidrj c. Pitra, Lagard. 9 p. 203, 2. 3: iK^r^rrjêig KaB-' r/f.ii-
iTtei Bick.,
4. 5. pa6iXaiav pav ro 7tp66G07tov r&v dyioov. Barnab.
KXr/povop,ov6i rrjv
r(5y ovpavary c. Vind. et edd., Â?;- epi. 19 p. 58, 24. 25: Kai iK8,r}ri]6£ig
povo/.nj6ov6i r. (ja6. rov êov Ottob. Ka^' hKd6rrjv ijnEpav rd 7tp66G07ta
6. aTtb 7tavrbg KaKov c. Vind. et ra}v dyiGov. 19. 20. i7tava7tav6i;}
edd., om. Ottob. 7. 8. ovg rJKOv- c. Vind. et edd., i^tavaTtav^^^g Ottob.
dag c. Vind. et edd., rov 5£o£5 Ottob. 21. dyia63rj6y c. edd. dyia^^fjÊi.
,
8 —
10. ovdl 6Go6£ig —
/.Lard vipr/Xc^v Vind. (Lag.), a:;Kza;(?57;(j£ra:i Ottob. 21.
c. Ottob. (cf. Constt. app. VII, 8 p. 22. ri/j.jj6Eig —
;^^«pc3r 6ov c. Vind. et
202, 18 —
20), ovde dc66Eig rrfv ipv- edd.,^ om. Ottob. 23 — p. 100, 1.
Xfjv 6ov fXErd vtJ^rjXayv Vind. et edd, eI ydp — ^corfv aicovtov c. Vind. (ubi
7*
100 DUAE VIAE VEL
rinrjv rpO(pr\v koci ttotov noci BjGDTfv aicDvtovj Ov ocpeiXtig

TToXv jidXkov rrjv cpâprrjv nai npo6naipov TrpoOcpepeiv
Luc
^^.^,T- rpocprjv aîog yap 6 ipydrr/g rov piOBov^ nai Bovv
1
îx \^S'''
dXo(^vra ov g^tjucDOeig^ nai ovdeig (pvrevei dpTteXcdva nai
4.
'
in rov napjtov avrov ovn eOîei. 5
Krj(pdg eiTtev Ov TToijjoeig Oxi^^lôtra.^ eiprjvevOeig de

paxojudvovg' npiveig dinaicDg' ov Xr/iprj TTpoOoDTTov riva
iXeyâi Itzi TtapaTrrdpari. ov ydp ioxvei nXovrog napa
nvpicp — ov ydp dîag Ttponpivei — , ovde naXXog cDcpeXei.,
dXXd nap^ avrcp. iv npoOevxfl ôv

iOorrjg iOrt TtdvrcDv lo
sir. IV, 31. /^t; ditljvxT](3^g^ norepov eOrai rj ov' prj yivov npog pev
rb XafSeiv inreivcDv rdg x^^poi-g-, Ttpog 6e ro dovvai Ov-
Oncdv. idv exrjg^ îd rcDv x^^P^^^ ^^^ ^^S ^^S XvrpcDOiv
rcDv dpapricdv Oov' ov diOrdoeig SiSovai^ ovde didovg
yoyyvOeig' yvcDOrj yap^ rig ioriv 6 rov jaiOôv naXog 15
dvranodorrjg. ovn dnoOrpa^prfOrj ivdeojuevov., noivcDvrjOetg

de dndvroDv rco ddeX(p(^ Oov ncci ovn ipeig idia eivai'
ei ydp iv rcp dâvdr(p noivcDvoi iore^ noO(p pdXXov iv
roig (pâproig^
BapôXopaiog einev' ÊpcDrcDpev vjxdg., ddeX(poi^ 20
CDg eri naipog iori^ na\ ex^re^ eig ovg ipya8,e0ê jxe^
doÊivai) et edd. , 6 ykp Jivpiog c. Pitra, SGodr/g Vind., dGodsig Bick.

6e 8i' avtov
r}B,iGo6E do^yrai 6oi et Lagard. 13. 14. iav exyg
TtvEv/xatiHrjv tpoqprjv ytOLi (Vind. EX^tg)
8,Qor\v aiaj- —
t^^^ ajiiaptia)v dov c.
riov Ottob. Vind. et edd., iav sdtai sxî^ ^^y
1— 5. ScpEiXEig —
ovH idSfisi c. aTto tarv x^^P^^ <ôf Sog elg aqjediv
Vind. et edd., om. Ottob. ^.aXo&>vta ajuaptia^v dov Ottob. 14 16. ov —
c. edd. ,dXGoa>vta Vind. 6. dxi- didtddEig —
dvtaTiodotrjg c. Vind. et
djuata c. Vind. et edd., dxid/na Ottob. edd., om. Ottob. 15. yoyyvdEig c.
(cf. Barnab. cpi. 19 p. 60, 7).
'
—
eI- edd., yoyyvdyg Vind. 16. ivdEo-
prfVEvdEig c. Vind. et edd., EiprjvEv- jhevov c. Vind. et edd., ivdEovjnevov
dddag Ottob. 7. jnaxojuevovg c. Ottob. 16. 17. xoivojvrjdEig Se
Vind. et edd., dvvdyGov add. Barnab. d-n:. t&> ddEXqja) dov c. Vind. et edd.,
epi. 19 p. 60, 7. —
Xrj^f^^ c. edd., dvyKOivoovrjdEig 8e itdvta toig aÊX-
Xiipy Vind. sec. Lagard. 7. 8. tivd q>oig dov Ottob. 18. dBavdtGo c.
iXeyâL c. Vind. (cf. Barnab. epi. 19 Vind. et edd., âvdtco Ottob. —
p. 56, 22, Constt. app. VII, 10 p. TtSdGo c. Lagard. nodov c. Vind. ,
203, 7), tivd iXiyâg edd., iX£yâg{'}) Pitra. 19. (p3-aptoig c. Vind. et
tivd Ottob. 8. 9. ov ydp idxvEi edd., ^vrjtoig Ottob. 20 p. 101, —
— co(pEX£i c. Vind. et edd., om. Ottob. 5. 'Epcota)j.i£v —
j.n^tE v(paip&>v c. Vind.
10. dXX' idotrjg idt\ Ttdvtoov Ttap ubi ipyd8,£dâi, iuXiTtEtE) et edd., Ovh
avt& c. Vind. et edd., idotijg ydp dpEig trjv x^^P^ ^^^ ^^^ "^^^' v\ov
idti Ttapd ^fcj Ottob. 11 —
13. dov, ov8\ dnb tijg Bvyatpog dov,
TtotEpov ^dtai —
dvditw^ c. Vind. dX^ aTtb vEotijtog diSdÊig avtovg
et edd., om. Ottob. 13. Sog Eig tbv cpoftov tov xvpiov. iôjioAoyrjdif}
lUDICIUM PETRI. 101
EavrcDv^ fdTj hcXeiTtere iv jutjdevi^ iôv6iav iav exr/re'

iyyvg yap rj r]ij.epa jtvpiov^ iv rj (5vva7ro\eirai navra
Ovv r(p TTovrjpcp. rjêi ydp 6 ^cvpiog^ nai 6 jutOôg avr ov j(is.xL,io.
juer avrov. eavrcDv yiveOê 6vjuf3ov\oi dyaôi^ didauroi.

5 cpv\dt,eig dnep eXapeg^ jxrjre TtpoOêig.) jxrjre vcpaipd)v.
11. nirpog eiTTev ÂdeXcpoi^ rd rrepi rc^v Xoittc^v
vovêOic^v ai ypacpai dtSaSovOtv^ rjjieig de d ixeXev-
Oîfpev Stara^GDjuev. Ttavreg eiTrav ITerpog Xeyerco.
nirpog eiTTev Êav oXiyavdpia vTtapxrj', ycoLi jxrj nov
10 nXriôg rvyxccvrj rc^v dvvajiivcov ipr/cpiOaO^âi nepi ini-
Ononov ivrog denadvo dvdpcdv^ eig rdg nXrjOiov iKKXrjOiag^
onov rvyxdvei nenrjyvia^ ypacpircoOav oncDg iKei^êv ^
inXeKroi rpeig dvdpeg napayevojievoi do7iijj.fj doKijuaOcoOt

rov dB,iov ovra^ ei rig cprijjiriv KaXrjv exei ano rc^v
15 iB^vcDv, ei dvapdprrjrog vndpxei^ ei cpiXonrcoxog') ei
OcD(ppGDv^ prf pe^^vOog^ pfj nopvog^ pff nXeoviKrrjg f}
XoiSopog fj npoOcDnoXfjnrrjg jioii rd rovroig ojxota. KaXov

pev eivai dyvvaiog^ ei de jxrj^ dno pidg yvvaiKog^ nai-
deiag peroxog., Svvdpevog rdg ypacpdg epjurjveveiv^ ei de
20 dypdjxparog^ npavg vndpxcDv y kocl rrjg dydnrjg eig
ndvrag nepiOOevircD^ jxrjnore nepi rivog iXeyx^êig ini-

OKonog dnb rcDv noXXcdv yevrjBêirj.
'IcDdvvrjg einev O 7iaraOraêig inioîonog^ eidcog ro
npoOex^g yioii cpiXoêov rcDv Ovv avrcp KaraOrjjOei oijg
25 iav doKipdOr/ npeO/3vrepovg [SeKa^Svo. ndvreg dvreinov
ori ov [deKOL^dvo.^ dXXd kS' '
eiKoOi ydp Kai riooapeg ^^'^"^'"^^^^y
eiOi npeO/3vrepoz^ dcoSeKa iK de^tcDv kocl ScDdeKa i^ evcD-

vvpcDv. ÎcDdvvrjg einev KaXcdg vnepvfjOare^ ddeXcpoi' oi
Toc TtapaTtrwjiara dov ' ovk iynara- II. 9. vitdpxv ^' Lngard., vndp-
XEiipy IvroXdq nvpiov ov 7tpo6e\ev6i;} Xî Vind. et Pitra. 10. rvyxdy^ c.
iv 7tpo6£r,'xv (ôv iv dvrcidTJdeiTrovjjpd' Lagard. , Vind. et Pitra.

rvyxdvEi
7td6av vTtoHpidiv nai itdv 6
jii/itr}6aig 13. 8oxifj.d6o36i c. Lagard., doxijad-
jii]dpE^KfLJivpioD' (pvXd^y de d TtapE- 6avrEg c. Vind. Pitra. 15. vTcdpxet
XaftEg, /.if/rE 7tpo6riÊig, /irjrE vcpai- c. Lag". et Pitr. vitdpxv Vind. soc.
,
pSiv. avrr/ l6riv r/ odog rr/g ^&n/g Lagard. 25. 26. [dEKa]6vo bis
Ottob. (cf. Barn. epi. c. 19, Constt. app. dedi, propter scquentia, 8vo Viud.
VII, 12 —
17), ubi reliqua desunt. et edd. 26. k8' propter scquentia,
1. iB,ov6iav idv Exr/rE c. Vind,, cf. p. 102, 3 ubi numerus deletus est,
Bick., Pitr., iB, ov dv Exr/re Lagard., hic falso restitutus, rpE^g Vind. ct
iBiOv idv codiccm pracberc testatu,?. edd.
102 DUAE VIAE VEL
jjLEv yap in deîc£>v ÊXOfiEvoi ano rd)v apxayyiXcDv rag

cpidXag TrpoOcpepovOi rcp decjTrortj^ oi de iB, apiOrepc£>v
iTTexovCi rw TtXrfêi rcov dyyeXcov. 6ei ovv eivai \k6 ]
rovg TtpeOfSvrepovg rjdr/ xexpovixorag ijti rw 7{o6/j.gd^
rpoTtcD rivi dTtexojuevovg rfjg Ttpog yvvaixag CvveXevOecDg^ 5
evfieradorovg eig rr/v ddeXcporrjra^ TrpoOGDTtov dvB^pcDTVOv

pLrj Xa/d^dvovrag^ 0v/j,/j.v6rag rov iTtiOHOTtov jca\ 6vve7ti-
/idxovg^ 6vvaB^poi8,ovrag ro TtXrjBog^ Ttpo^v/xov/ievovg rov
Ttoi/xeva. 01 Se iu deîcDv 7tpe6^vrepot 7tpovorj6ovrai rc£>v
iiti^KOJtcDv itpog ro B^v6ia6rrfpiov^ bitcDg ri/dri6cD6i noci lo
ivri/xrjB-cDOiv.) eig o dv derj. oi iB, dpi6repcDv 7tpe6/3vrepoi

Ttpovorjôvrai rov 7tXi]ôvg.^ 07tcDg ev6ra^rf6rj noci d^6~
pvfSov rj^ 7tpc^rov /xe/xa^^rfKog iv 7td6rj vTtorayfj. ei dd
rig vovêrov/ievog avâdcDg d^tojipi^fj^ ro "ev 7toitj6avreg
01 iTti rc£) ^v6ia6rrjpi(p rov roiovrov /lera i6r]g (SovXrjg.^ 15
o dv ff
dîov^ diKa6arcD6av^ iva nai oi Xoi7toi cpof3ov
^'^(xXJz, /irf7tore evog 7tp66cD7tov Xa^cD6i^ koli iTti 7tXeiov
ve/irf^fj chg yayypaiva^ koli aix/ô^XcDri6^cD6i\y^ oi Ttdvreg.

'idKGDôg ei7tev Âvayvc^6rrfg Kaî6rave6^cD ^tpcorov
doKt/iTf de6oKi/ia6/jLevog.) /xrf yXcD66oK07tog^ /xrf /xe^v6og^ 20
/irfSe yeXcDroX6yog., evrpoTtog^ ev7tei^rfg., evyvcD/iCDv, iv raig
KvpiaKaig 6vv68oig 7tpcDrog 6vvdpo/iog^ evrjKOog^ dirfyrf-
riK^g., eidd)g bri evayyeXi6rov r67tov ipya8,erai 6 ydp '
i/.i7ti7tXcDv GDra /irf voovvrog eyypacpog Xoyi6^rf6erai 7tapa

rcp êcp. 25
i/."*Mattii! MarSâiog ei7te AidKOvoi KaBt6rd6B^GD6av. yeypa7trai

2 cor. 'E7t\ rpic^v 6raB^?]6erai 7tdv prjpa Kvpiov. e6rcD6av Sedo-
Ki/ia6/ievoi 7td6rf SiaKOvia^ /le/iaprvprf/ievoi Ttapd rov
3. \}i^'\ sic voccm in cod. Vind. i/iTtoi-^dartEg Pitra, qui male coniecit
erasam (scc. Pitram) restitui. 5. (XTtoHpiBiJTGo. 16. -^ c. Lagard., el
rpoTtai Ttrl Pitrae TtpodBrjnrjv By- cod., el'r/ Bick. ct Pitra. dtxixdcc- —
zantinorum sapere vidcntur. 12. rcidCay c. Lagard., Sixadercjdav Pitra.
f.vdTaS^TJdi;^ Lagard.
c. evdTaSi/g
, 17. Ixp^di c. Lagard. et Pitra, exovdi
i;/
Vind. sec. Bick., evdraSi/g t) Vind. Vind. 18. alx/iaXGJTidBa)di[v] c.

sec. Pitr. 12. 13. dôpvfiov xi ^- Lf^gî^d., alxf-i.aXooTid^^di c. Vind.
Lagard., d^ôpvftog dr/ Vind. et Pitr. Pitra. 21. yEXcoToXoyog c. edd.,
13. /lE/xa^^r/Kog c. Lagard., /ir/ta^r/KCDg yEôToXoyog Vind. evTtEi^jjg c. —
c. cod. Pitr. 14. dTtoKpi^-^, ro lev edd., EVTteiSelg Vind. (sec. Pitr. et'- ,
TtonjdavTfg c. Lagard., aTtoKpiSf/ (ro) neiêig scc. Lagard.).

lUDICIUM PETRI. 103
7tX7]!ôvg^ juovoyajiiot, TeKvorp6q)Oi^ Ocog^poveg^ iTTieiKeig^
r]6vxoi^ jiir) yoyyvOoi^ f.ir} diyXcoOCoi^ jiirj opyiXoi — opyrf

yap arroXXvOiv avbpa q^poyifiov — , fxrj npo6GD7tov nXov-
oiov Xa/ii/Savovreg^ jiirjde Trevrjra 7iaradvvaCrevovreg^ jirjde
5 oivcD 7toXX(p ;^pcg?/i£roz, evOKvXroi^ rcov jcpvcpicov epycDv
KaXdi TtporpeTtriKoi^ l7tavayKa8,ovreg rovg exovrag rc^v
ddeXq)CDv d^tXovv rdg x^^P^S-> ^<^^ avroi evjxeradoroi^ koi-
voDviKoi^ 7ta67j rifjifi jiai evrpo7trj koci cpoftcp rijxcDjxevoi
V7to rov 7tXrjôvg^ iTtijxeXcdg 7tpo6exovreg roig drdKrcDg \î^fl'
10 7tepi7tarov6iv ^ ovg juev vovBêrovvreg^ ovg de 7tapaKa-
Xovvreg^ ovg de i^ririjxcDvreg' rovg de xaracppovovvrag
reXecog 7tapa7teju7tojuevot^ eidoreg ori oi dvriXoyoi kocl
Karacppovrfroii koli Xoidopoi XpiOrc^ dvrerdâvro.

Krjq)dg ei7te Xijpai KaîOraveoB^cDOav rpeig' ai dvo
15 7tpo6jj.evov6ai rfj 7tpo6evxfj 7tepi ^tdvrcDv \rc£>v^ iv 7teipa^
nai 7tpog rdg dTtoyiaXvipeig 7tepi ov dv derj, jiia de
7tapedpevov6a raig iv raig v66oig 7teipa8,opevaig^ evdia-
Kovog^ vrjTtriKrj^ rd deovra d7tayyeXXov6a roig 7tpe6^v-
repoig^ jufj ai^xpoKepd^jg^ prj ozvgd TtoXXcp 7tpo6exov6a^
20 iva 6vvrjrai vrjcpeiv 7tpog rdg vvKrepivag V7trjpe6iag^
noii ei rig erepa fiovXoiro ipyayaBeiv' kocl yap ravra
7tpd)ra ytvpiov ^rj6avpi6 jiara ei6iv dya^-a.
'y^vSpeag ei7te Aidytovot ipydrai rd>v KaXd>v epycDv
vvx^^jjêpov i7tiXev6ovreg 7tavraxov., jurjre 7tevrjra v7tepo-
25 7trevovreg, pTjre 7tXov6iov 7rpo6GD7toXrj7trevovreg i^tiyvcD-
6ovrai rov ^Xip6juevov .,
kocl in rfjg Xoyiag ov 7tapa7te)u-
ipovrai^ i7tavayKd6ov6i rovg dvvajuevovg d7to^rj6avpi8,etv
eig epya dya^d., 7tpoopc2>vrag rovg Xoyovg rov 6i8a6KaXov
fjjucDv Eidere jue 7teivcDvra kocl ovk i^peipare pe' oi yap
xxv"%
"^'
30 KaXc£>g diaKOV7j6avreg kocl djuep7trcDg r67tov eavroig 7tpo6- ^
"^J™
;
Ttoiovvrai rov ^roijueviKOv.
9. vTto Lagard., dn:b c. Vind. hrepa edd.

c. 22. Ttpwta xvpiov c.
Pitra. ovg dl TtapaKaXovvteg Vind. ct edd., Ttapa roo nvpico mallet
10. 11.
c. Vind. ct Pitra, om. 13ick. ct Lafârd. Pitra. 24. ^;riA£t;(joyr£s c.M.Schmidt,
15. [r&jj^] c. liagard., om. Vind., ^TTf Afi^doT^reg Vind. et edd. 29. TTfz-
Bick., Pitr. 18. rr^Tttix^ c. edd., vojvta c. edd. nivovta Vind. sec. ,
r) vETttinr\ Vind. (Pitra). 20. 5J- Lagard. 30. hiaHovr}6avtEg c. Iâg.,

vrjtai c. Lapârd., bvvatai c. Vind. ?)iaKovi6avtEg c. Vind. Pitra.
PiLra. 2L tttpa c. E. Boehmcro,
104 DUAE VIAE VEL
0iXi7t7tog eiTtev 'O Xaixog roig Xahcoig Trpay/uaOi

TcepiTtoi^êO^cD vTtoraOOojievog roig napedpevovOi rcp ^v-
6ia6rr/picD. exaOrog rcp idico roncp apeOjtercd rcp 5£g5,
fiT] (piXex^^povvreg dXXrjXotg rcepi rcdv rerayjuevcov^ eKaOrog
Iv cb inXrj^rj Ttapd rcp êp. 6 erepog rov erepov rov 5
dpojuov jifj TtaparejjLvercD' ovde ydp oi dyyeXoi Ttapd ro

diarerayjxevov avroig ovdev erepov iêXioOovOtv.
{Âvdpeag eiTtev EvxpT^^Tôv ioriv, dSeXgôi^ raig
yvvaiQ, dianoviav KaraOrrjOai.
IJerpog eiTtev 'Ecp^doajiev rdâvreg' 7tep\ be rrjg 7tpo6- lo
cpopdg rov CcDjjLarog koli rov cdjxarog dKpific^g jxrfvvOcojxev.
'Icodvvrjg eiTtev ÊTteXdêOê., ddeXcpoi, ore rjrrjOev 6

Sidd^KaXog rov dprov kocl ro Ttorrjpiov koi r/vXoyrj()ev
xxvi,26sq.^^^^ Xeycov lovro eOri ro Ocojxa jxov jcai ro aipa^ ori
ovK iTterpeipe ravraig OvOrrjvai fjjiiv. MapBâ ei7te Aia 15
Mapidj.1.^ ori eidev avrfjv jxeidi(^6av. Mapia ei7tev OvKeri

iyeXaOa' 7tpoeXeye ydp fjjdv.) ore idiSa^Kev^ brt ro doêveg
Sid rov iOxvpov Oco^rjOerai.
Krjcpdg eiTtev 'Evicov jiejivrjO^ê Xeyovrcov ori raig
yvvaiSi p-f] opâig 7tpe7tei 7tpo6evx^^ôci., dXXa dito rrjg 20
yijg Ka^êBjOjievaig.
^ldjicofSog ei7te Uwg ovv SvvajieBâ 7tepi yvvaiKCDv
SiaKOviav bpi6ai., ei jirj ri SiaKOviag iva i7ti6xv6co6i
raig ivSeopevaig^
0iXi7t7tog ei7te Tovro^ dSeXcpoi., 7tepi rfjg jxeraSoOecog). 25
b TtoicDv epyov KaXbv eavrcp ^r]6avpov 7tepi7toieirai' b
ydp ^rf6avpi8,cDv iv rfj fia6iXeia eyypacpog ipyarrjg Xo-
yi6^rj6erai 7tapd rcp ^-ecp.
Uerpog eiTte' Taijra, dSeXcpoi^ ovx cbg iôvoiav

rivbg exovreg 7tpbg dvdyKrjv., dXX i^tirayfjv exovreg 30
2. 7tEpntoiÊ6^cD c. Vind. , Biclc, inclusit Lagard. 23. SiaHoviag c.

Pitr. , TtepiTttiBf.dBa) Lagard., Ttepiri- Pitra, diaHoviav Lagard. —
inioxv-
êd^co vel TtepiTtXfjddBaj cquidem con- doDdi c. Vind. Bick., Pitra, irtidx^dt
,
i^cerim, ^;rzrfp7rt'(>SGj M. Schniidt. 6. Lagard. 25. 26. /.leTadodaGjg. 6

TtapaTsjLivitGiJ c. Lagard., Pitra, napa- noi&v
c. Lagard., jiiETadc^dsGDg, onoiov
Tf/fKf/ro Vind. 16./<«5^g5(?«7êdd., c. Vind. Bick. et Pitra.
c. 26. ^pyov
Vind.
jiir^dtGjdav 19. Aexovtgjv dedi, xaXbv tavT&> B?/davpbv c. Lagard.,
6h Vind., Pitra, 8h [AeyovTGjv] La- I-pyov kavTO) Br/davpbv naXbv c.Yind.
gard. 20. TtpsTtet c. Pitra, uncinis Bick. ct Pitra.
lUDICIUM PETRI. 105
TTapd }ivpiov ipcDTc^jLisv vjjidg (pvXaScti rag ivroXdg^

juTj6ev dcpaipovvrag r) TtpoOriêvrag^ iv rcp ovojxari
nvpiov f]jjid)v^ (p fj d6t,a eig rovg aicovag. djuT]v.
— —
Jnayai dTtodToXaDr. Pitra: „Aethiopica apud Ludolfiim
p. 95, 1 3.
I. c. Canones patrum apostolorum, quos constituerunt ad ordi-
incipiunt:
nandam ecclesiam cliristianam. Laetamini" etc. tum praecipuae apostolorum
allocutiones dividuntur in stationes numero XX."
p. 95, 5 8. —
'Jojdvrj/g —
'lovdag 'laxc^ftov. Pitra: „Qui hunc syllabum
exegit, certe prae oculis habuit, quae infra post prooemium leguntur, ut
personarum ordo satis insolens a subsequente rerum serie pendeat. unde
recentius ea putem assuta, quae Ottoboniano desunt, ne importuna dictionis
sphalmata in confirmationem adducam." de solo Juda Jacobi in priori
parte nihil refertur; in altera parte Simon, Nathanael, Thomas, Bartholo-
maeus, Judas Jacobi nihil loquuntur. quam ob rem hic XII apostolorum
index e sequentibus collectus esse nequit et genuinus esse videtur, quamvis
ab illo, quem Constitutt. app. VI, 14 p. 173, 8 sq. praebent, diversus. primi
recensentur illi duo apostoli, quorum evangelia in Novo Testamento
leguntur, Joannes et Matthaeus. Joannes eodem modo omnibus praeponitur,
quo etiam in Matthaei ebion. prooemio p. 33, 9 praemittitur. hic quoque
libellus Asiaticam originem prodere videtur. Jacobus unicus recensetur, non
Jacobus Zebedaei et Jacobus Alphaei. Nathanael additur ex ev. Joan. I,
46 sq. XXI, 2, Judas Jacobi ex evang. Luc. VI, 16. Act. I, 13. Joan. XIV,
22. ille propter nominis significationem f-s •jms) Matthiae in Judae proditoris
locum substituto (Act. I, 23 sq.) respondere videtur. alterius autem Jacobi
locum explet Xrjcpdg, tamquam diversus a Simone Petro. ita iam Clemens
Alex. in Hypotyposeon libro V. secundum Eusebium HE. I, 12, 2 Kycpav,
Ttepi ov '(pr]6iv 6 UavXog "Ote de t/Xê Krjq^dg eig 'Avti6x£1(xv, xaTa
TtpodGOTtov avT(S> dvTedTrjv (Gal. II, 11), eva (prjdi yeyovevai t&v kftdojnTJ-
TiovTa fia^r]Ta)v, 6j.iciovvfj.ov IleTpcD TvyxdvovTa tw aTtodToXcp.
p. 96, 3 —
10. {npb tov —
ovh icpvXaB,av) sententiarum nexum interrum-
punt. ea serius addita esse iam hierarchia quam commendant docet.
p. 69, 3. nXr/povdâi Tag e7tapxt-a.g. Pitra: „Si ad strictos iuris
apices eparchia intelligatur, iam totum prooemium ad finem saeculi IV
retrogrediatur necesse erit. certum enim est, ante concilii Cp. primi tem-
pora (381) nuUum esse exarchatus ecclesiastici vestigium. immo ad notitias
provinciarum fortasse recentiores respicit catalogus locorum, qui statim
subditur."
I. p. 96, 21 sq. '08o\ 8vo eldi htX. Lagardius 1. 1. praefat. p. XIX sq.
collatis Hesiodo (epya h. rjfi. v. 285 sq.), Prodico apud Xenophont. Mem.
II, 21 sq.), aliis haec ad Ps. I. revocavit. equidem praeter Testam. XII
1,
patriarch. (Aser c. 1: dvo 6dovg edooHev 6 Sêbg Toig vloig toov dv^pGo-
TtoDv htX.) confero Hermae Past. Mand. VI, 1 p. 51, 1 sq.
p, 97, 3. 4. ndvTa oda Ttoirjdeig. —
Constt. app. I, 1 p. 3, 1. 2: o dv
fiideig vcp'hTepov yevedâi doi, dv dXXco ov TtoiTJdeig. Lagardius contulit
Clementis Alex. Strom. II, 23, 139 p. 503: tovto ftpaxecog rf ypaq)i/ dedrj-
XcsOHev eiprjHvia O fiideig dXXoo ov Ttoirjdeig.
p. 97,7 —
11. IleTpog eiTtev —
ijjvxyv dov. Pitra: „Integerrima fere haec
verba Petri referuntur, sed prolixis aucta parergis in Constitt. app. 1. VII,
c. 2 — 5."
p. 97, 19. 20. dai/ioviov dppevmov, cf. p. 98, 2 et quae ad Hermae Past.
Mand. II. p. 37, 6 notata sunt.
p. 98, 7. diaftXeiPat, cf. Matth. VII, 5. Luc. VI, 42.
p. 98, 24. 25. —
Tenvov Tr/v hXotitJv. Lagardius magno gaudio impletus
est, quum apud Clementem Alex. (v. supra) fere eadem lcgit.
p. 101, 5. ftr/TE TtpodBeig, firjte vcpaip&iv. desideratur solius Judae
Jacobi sentcntia, cf. quae ad p. 98, 5 —8 notata sunt. scd cf. ctiam aeth.
p. 99, 1.
106 DUAE YIAE VEL lUDICIUM PETRI.
II. 107, 17. 18. HaXbv }j.ev tlvai dyvvaiog, ei 6e jLirf, aTto /îag yv-
p.
vaiKog. Pitra: „vel absona haec verba sunt vel clare sonant, oportere
episcopum esse aut caelibem aut unius uxoris viduum. meminisse haec
iuvabit tum quum veterum canonum vcrba de una presbyteromm aeque ac
episcoporum uxore ad trutinam revocabuntur, tum quando byzantini iuris
magistri nobis confidenter asseverabunt, usque ad Trullanum concilium epi-
scopos fuisse, verbo sit venia, uxoratos. nihil moveat Ludolfi ad haec com-
mentarius, qui laxis habenis ab Aethiopia haec nobis reduxit: „si vero
uxorcm duxisset unam, priusquam constitueretur episcopus, maneat cum
illa." idem quippe ille est, qui paulo ante, ubi dicitur ex fontibus graecis:
„non praevalet dives coram l)omino, neque praestat dignitas, nec venustas
prodest" (p. 100, 8. 9), ille, inquam, haec nobis exculpsit: „Divitiae nihil
valent apud Dominum, neque honore afficies superbum, neque petes ab eo
epistolam." et candide margini allevit hanc notulam „quid sibi velit ista
:
epistola vel libeUus, non liquet"(!). Constitutt. app. II, 2 p. 15, 9. 10:
roiovTOV 6e 6£l elvai rov eTtidxoTtov jniag yvvaixog ay6pa yeyeyrjiievov,
jiovoyajLiov. propter nominat. dyvvaiogljSigSirdms contulit Kriigeri Gr. 55, 2, 2.
p. 101, 23 — 26. 6 Haradraêig i7ti6K07tog — Karadrjjdei ovg iav 6oKt~
jiiddy Ttpedftvripovg \6eKa^6vo. Ttdvreg dvreiTtov ori ov 6vo , dXXd k6'.
antiquioreni XII presbyterorum numerum testatur Pseudo - Clemens Recogn.
VI, 15, ubi Petrus Tripolitanis Maronem constituit episcopum: „et duodecim
cum eo presbyteros simulque diaconos ordinat," Hom. IX, 36: inidKOTtov
Karadrtjdag Kal TtpedfSvrepovg 6c66eKa opidag Koi îaKovovg 6eiB,ag Kai
XyjpiKa dvdryddjievog. hic numerus iam non sufficere videbatur.
p. 102, 17. 18. Kai ini nXeiov vejirj^rj chg ydyypava, kccl aixjiaXoo-
rid^^di[v] ol Ttdvreg. cf. Constitt. app. II, 41. p. 69, 7 — 9: dXX' ijtexrei-
verai rj vojiij koli itpoXajif^dyei Ttadav ladiv , G)g rj ydyypaiva ndv jxeXog
drjnovda.
p. 102, 24. 25. eyypacpog Xoyid^rjderai napd rcS ê&). cf. p. 104, 25 et
Clem. epi. I, 45 p. 48, 10: eyypacpoi iyevovro vnb rov êov, et quae ad
h. 1. notata sunt.
p. 103, 20 — 28. 'Av6peag elne— rbv noijieviKov. Andreas ex parte re-
petit, quae iam Matthaeus locutus est p. 102, 26 sq.
p. 104, 6 —23. 'Ay6peag einev — nepi rrjg jiera66deGog. haec corrupta aut
addita esse videntur. nam post Petrum, Joannem, Jacobum,' Matthaeum,
Cepham, Andream, Philippum reliquorum apostolorum sententiae omittuntur.
Andrea locuto etiam Petrus, Joannes, Cephas, Jacobus Philippus iterum
,
loquuntur. loquuntur autem de oblatione corporis et sanguinis Domini et

Philippi sententiam de laicorum officiis pronuntiatam interrumpunt, nihilo
minus p. 104, 24 continuatam. quae 1. 13 — 15 de Maria subridente tra-
duntur, tam mira sunt, ut iam Pitra dubitaverit, an prisca sint aut ex
arbitrio conficta. addita esse videntur.
p. 104, 27 — 31. Tlerpog eine— djiyv. Petri est sententia prima (p. 101,
9— 22) et ultima. quam ob rem huius alteri parti titulus „Petri iudicium"
non minus convenit quam priori titulus „Duae viae".
Addenda et corrlirenda
&
Fascic. I, G4, 16: xai ol dhovorTEg. cf. Ignat. ad Ephes. c. 16: 6f.ioLcjq
HOL 6 axovooy avrov.
„ I, 96, 15. Jacobi 1. Judae.
„ I, 113, 8 ab imo XV' 29. 1. VII, 29.
.
„ I, 115, 4. fiumina 1. flumina.

„ II, 2, 1. 2. r]fia)v 'irjdov Xpidrov confirmat Petri iudicium fasc. IV,
95, 5.
„ II, 4, 1. 2: tpia ovv ôyfiard idTiv Hvpiov ^Gor/g iA.7ilg, dpxy '
Hai reAog. cf. Ignat. ad Ephes. c. 14: tt/v TtldTtv hoci tt/v
dydzr/v, r/xig idrlv dpxv 8,0Dr/g nai TeXog- dpxr/ jtiev TtidTig,
reXog Se dyditr/.
„ II, 18, 21 i8ov TtoLa) rd edxctra a)g rd 7tpa)ra. cf. etiam Hippolyt.
:
in Daniel. c. 26 p. 161, 20. 21 ed. Lagard.: ^dovrai ydp rd

edxocra a)g rd itpwra.
„ II, 48, 4. Xaov. legendum est Xaov dyiov (cf. 1. 6 et I, xi sq.), unde
codices Xoycp.
„ II, 50, 3. 4: ori CvvreXedet Hvpiog iv kâmdxtXioig eredi rd Ttdvra.
cf. etiam Joseph. Ant. I, 3, 9 /ir/ ^jjdadiv kâxodiovg iviav-
:
xovg' did rodovTGJv ydp 6 jueyag iviavrbg itXr/povrai.

„ III, 11, 13: a)g yeypanrai iv rS) 'EXbd^ nai Mcoddr. in notis
addendum est: Index scripturae sacrae, quem post Cotelerium
(Patr. app. I, 196) J. B. Pitra (Juris ecclesiastici Graecorum
historia et monumenta, Tom. Romae
1864 p. 100) edidit,
I.
inter apocrypha VI. loco recensuit: 'EXddjii nai MGodd/i (Vat.

423 'EXddd hoci MGoddd). etiam apud Hermam MooddS scri-
bendum videtur.
„ III, 31, 4. pvv^Go L. secundum Tischdf.
„ III, 138, 1. 2 dTtoXeicpêida cod. Lips,, 1. dTtoXr/q^êida.
„ IV, 7, Hax' 'E^paiovg. 1. na^' 'Eftpaiovg.
6.
„ IV, 25, 20 ab imo. Lev. XIX, 8. scribe Lev. XIX, 18.
„ IV, 26, 21 ab imo. Gen. lil, 8 sq. scribe Gen. IV, 8 sq.
„ IV, 31. 4. p. 1 not. 2. scribendum p. 6 not. 2.
„ IV, 36, 10. 'EXiddftei. scribe 'EXLddfter.
„ IV, 47, 12. Anastasiam. scribe Anastasium.
„ IV, 58. 28. aiXovpovg. Mauricius Schmidt addidit ro xov Ti/io-
nXeovg eipr/fievov iv AlyvTtXGo dpd/iaxt Ttepi xS)v iv xy j&?pa;
êa)v quod Philodemus itepi evdefSeiag (in Theodori Gom-
,
pertzii Herkulan. Studien fasc. II. Lips. 1866 p. 89 sq.) lau-

davit
"Oxav ydp eig xovg of.ioXoyov/jevovg Sreovg
adeftovvxeg ov didoadiv evBêGog dixr/v,
xiv aleXovpov ftGojiog iTtLXpiipeiev dv
„ IV, 80. Octateuchum Clementinum etiam in Pentateucho arabico
bibliothecae Vratislaviensis sec. XIII (cf. J. A. Theineri com-
mentationem de hoc codice scriptam Vratislav. 1821 p. 15 sq.)
inter Novi Test. libros canonicos recenseri Lagardius mihi
tradidit
a. evangelia IV libri.
b. Acta I liber.
c. catholicae (epistulae) VII libri.
d. Pauli epistulae .... XIV libri.
c. Canones apostolorum I liber.
f. Doctrina apostolorum
catholicamissaperCle-
mentem, id est Di-
dascalia VIII bbri.
g. Apocalypsis Joannis . I hbcr.
108 ADDENDA ET CORRIGENDA.
Fascic. IV, 93 —104. Duae viae vel Judicium Petri. iam edito hoc libro
legi Eduardi Boehmeri doctam Reliquiarum Lagardianarum
censuram (Deutsche Zeitschrift fiir christl. Wissenschaft und
christl. Leben 1857, No. 20 —
23), ubi (p. 168 sq.) haec fere
notanda sunt:
p. 96, 6. dvEyHX7j6iaq etiam aeth,
p. 98, 12. i7ti6tpE^T^. fort. iTtirps-^rf.
p. 99, 1. vocabulo Texvov ex aeth. addenda videntur 'lovdag eItce.
p. 99, 2. fxrj8^ bis dedi, fxTjre Vind. et edd.
p. 101, 1. i^ ov iav ixv^^ retinenda esse videntur.
p. 101, 25. 26. 102, 3. etiam Boehmerus codicem emendandum non
emendavit.
p. 103, 9. (XTtb rov 7tX.TJôvg Boehmerus defendit.
p. 103, 21. £1 rig erepa Boehmero placuit.
p. 104, 6. Lagardius 7taparejj.ErGo edidit.
p. 104, 19. 20. Xrjcpag eljtev "Evi &)v jnif^vrfdS-e Se ori raig yv-
vaiB,i Boehmerus scribere maluit.
p. 104, 24. Boehmerus codicis lectionem defendit: „welches Werk
man sich zu einem schonen Schatze erwirbt". haec probare
non possum.
ceterum Boehmerus, cuius sententias aliis examinandas
relinquo, hunc libellum sexto fere seculi II. decennio scriptum
esse censuit, quoRomanae et Asiaticae ecclesiae certamen de
summo regimine componeretur. Romanam originem videri.
Irenaei alterum fragmentum Pfaffianum (v. supra p. 83. 84)
Boehmerus genuinum existimavit, procul dubito suppositum.
I N D I C E S.
I. Index huius operis.
pagina.
Fasciculus Clementis Romani epistulae. edidit, commentario
I.
critico et adnofationibus instruxit; Mosis assumptionis

quae supersunt primum edita et illustrata addidit A. H.
Prolegomena ad Novum Testamentum extra canonem receptum III — XII
Prolegomena ad Clementis Romani epistulas XIII — XL
Clementis Romani epistulae 1 — 92
Mosis assumptionis quae supersunt nunc primum edita et
'
illustrata . 93 — 115
Fasciculus II. Barnaba e epistula. integram graece primum edi-
dit, vetefem mterpretationem latinam, commentarium
criticum et adnotationes addidit A. H.
Prolegomena VII — XIV
Barnabae epistula graece cum veteri interpretatione latina . 1 — 77
Ariste ae historiae LXX interpretum c. XXXXIII — XXXIX in
aclnotationibus 71 — 74
Huius editionis et codicis Sinaitici discrepantia non notata . 78 — 81
Fasciculus III. Hermae Pasto r. graece e codicibus Sinaitico et
Lipsiensi scriptorumque ecclesiasticorum excerptis, collatis
versionibus latina utraque et aethiopica, libri clausula
latine addita, restituit, commentario critico et adnotatio-
nibus instruxit, Elxai libri fragmenta adiecit A. H.
Prolegomena — XXIII
III
Hermae Pastor — 149
1
Elxai libri fragmenta collecta, digesta, diiudicata 151 — 167
Huius editionis et codicis Sinaitici discrepantia non notata . 168 — 174
Addenda et corrigenda 175. 176
Fasciculus IV.
Librorum deperditorum fragmenta.
A. EvangeHum se cundum Hebraeos . . . .' 5 — 38
I. Nazaraeorum evangelium 14 — 31
U. Ebionaeorum evangelium 32 — 38
B. Evangelium sec undum Petrum 39 — 42
C. Evangelium secimd um Aegyptios 43 — 49
D. Matthiae tr aditiones '.
'. '. ~ 50. 51
E. Petri et Pauli p raedic atio 52 — 67
F. Petrl rTTÎinracrrT~ 68 — 73
G. Petri apocalypsis 74 — 78
110 INDEX
pagina
H. Doctrinae apostolorum 79 — 92
J. Duae viae vel Judicium Petri 93 — 106
Addeiida et corrigenda 107. 108
II. Index scripturae sacrae.
Gen. I, 1. IV, 58, 14. p. 62. Exod. XXXI, 18. I, 55, 17 sq. II, 10,
I, 4 sq. I, 37, 1 sq. 1 sq. 46, 14. 15 sq.

I, 26. I, 37, 9—11. ir, 12, 26. XXXII, 7 sq. 1, 56, 1 sq. U, 10,
27. 18, 14 16. 20,10.11. — 6 sq. 46, 17 sq.
I, 28. I, 37, 13. 11, 18, 17. 18. XXXII, 32. I, 56, 11 sq.
20, 10. 11. XXXIII, 1. II, 16, 25. 26.
II, 2. II, 48, 27 sq. 50, 8. XXXIV, 28. I, 55, 17 sq. II,
II, 7. I, 37, 7. 8. II, 18, 4. 5. 10, 1 sq.

II, 23. I, 9, 18. 19.
IV, 3 8. —
I, 7, 7 — 21. Lev. XI.
XI,
II, 30, 8 sq.
3. II, 31, 15. 16.
IV, 8 sq. IV, 26.
XVI, 7 sq. II, 22, 12 sq.
V, 24. I, 12, 5. 6.
VI, 8. I, 12, 6 sq.
XIX, 18. II, 58, 1. 2. IV,
VIII, 1. I, 12, 6 sq.
17 3.
XII, 1 3. —
I, 12, 15 sq.
XX, 24.
'
II, 18, 1. 5. 21. 22.
XIII, 14 16. —
I, 13, 2 — 8.
20, 6. 7.
XXVIII, 29. II, 20, 25. 26.
XIV, 14. II, 28, 24 sq.
XV, 5. 6. I, 13, 9-13. Num. IX, 11. IV, 88.
XV, 6. II, 46, 6. 7. XI, 8. IV, 33, 24. 25. p. 36.
XVII, 5. II, 46, 6. XII, 5. I, 8, 9. p. 79.
XVII, 26. 27. II, 28, 20 sq. XII, 7. I, 21, 3. 4. 45, 19. 55, 4.
XVIII, 17. I, 12, 9. 10. 20, 15. XII, 8. IV, 88.
XVIII, 27. I, 20, 16. 17. XII, 15. I, 8, 8. 9.
XIX. I, 13, 15 25. — XVL I, 54, 16 20. —
XXI. XXII. I, 13, 13 15. — XVI, 31 sq. I, 8, 9 11. —
XXII. I, 35, 14 16. 61, 8sq. — XVII. I, 45, 22 sq.
II,22, 1. 2. XVm, 27. I, 34, 7. 8.
XXII, 17. I, 35, 27. 28.
XIX, 2 sq. II, 24, 20 sq.
XXV, 21. 23. II, 44, 7 sq.
XXI, 6 sq. 40, 14 sq.
II,
XXVII, 41 sq. I, 8, 1. 2.
XXI, 9 sq. II, 42, 12. 15.
XXVIII. XXIX. I, 35, 16 — 18. XXVII, 8. IV, 22.
XXXVII. I, 8, 2—4.
XLVIII, 11 sq. II, 44, 16 sq. Deut. IV, 1. 30, 11. 12.
II,
IV, 34. 34, 6. 1,
V, 12 sq. II, 48, 23. 24.

Exod. II, 14. I, 8, 6 — 8. VII, 18. II, 73, 15. 16.
III, 11. I, 21, 8. IX, 12 sq. I, 58, 1 sq. II, 10,
IV, 10. I, 21, 9. 6 sq. 46, 17 sq.
XII, 3. IV, 87. XIV. II, 30, 8 sq.
XII, 8. IV, 86, 7. XVI, 3. IV, 88.
XIII, 5. II, 18, 1. 5. 6. 21. 22. XIX, 15. IV, 102, 27.
20, 6. 7. XXV, 4. IV, 100, 3. 4.
XIV, I, 54, 20 sq. XXVII, 15. II, 40, 21 sq.
XVI, 31. IV, 35. XXXI, 1 sq. I, 99, 7 sq.
XVII, 8 sq. II, 40, 1 sq. XXXII, 1 sq. I, 101, 24 sq.
XVII, 14. II, 42, 16 19. — XXXIL 8. 9. I, 34, 2 — 5.
XX, 7. II, 56, 25 sq. XXXII, 15. I, 16, 14. 15.
XX, 8. II, 48, 21 sq.
XXIV, 18. II, 46, 11 — 14. Jos. II. I, 13, 25 sq.
scRirTURAE sacrap:. 111
Jos. II, 3. I, 14, 3. 4. Ps. XLV, 3. II, 20, 2. 3.

L, 14. 15. I, 55, 10-13.
1 Hegg. (Sam.) XIX sq. I, 8, 11 — 13. L, 16 23. — I, 39, 21 sq.
XXIV, 20 IV, 26.

LI, 1 17. —I, 22, 4 sq.
2 Chroii. sq.
LI, 19. I, 55, 13. 14. II, 6,
XXXI, 14. I, 34, 9.
6. 7.
112 sq. LXII, 4. I, 17, 10. 11.

IV. Esdra 96.
V, 5.
I,
n, 38, 26 28. p. 75. — LXIX, 31 — 33. I, 55, 7
V, 42. II, 18, 20. 21. p. 70.

— 10.
VI, 55. 56. I, 99, 16. 17. LXXIII, 4. 5. IV, 88.
p. 112.
LXXVIII, 36. 37. I, 17,
VII, 11. 1,99,16.17. p.ll2. 11 sq.

VII, 14. 11, 70. LXXXIX, 21. I, 22, 2. 3.
VI, 24 ar. I, 105, 27. 28. XC, 4. II, 50, 5. 6.

CIV, 4. I, 40, 21. 22.
p. 113.
Vm, II, 12, 7. 8. CX, 1. I, 41, 4. 5. II, 42,
Vm,
3.
20 — 36.
102, 1 sq. I, 23 — 25.
IX, 3. I, 104, 21. p. 112. CXVIII, 18. I, 59, 5.
XI. XII. XIV, 18. I, 106, 3. CXVIII, 19.20. 1,51,2 — 5.
XIV, 31. 1,99,16. 17. p. 112. CXVIII, 22. II, 16, 12. 13.
CXVIII, 24. II, 16, 14. 15.
Tobi. IV, 16. IV, 97, 3. 4. CXVIII, 25. IV, 26.
CXIX, 120. II, 14, 20. 21.
Judith. VIII sq. I, 58, 4 — 10. CXXXIX, 7 — 10. I, 33, 3
— 9.
Esth. IV, 16. I, 58, 13.
VII. Vni. I, 58, 10-16.
CXLI, 5. I, 59, 7 — 9.
Prov. I, 17. 11, 12, 20. 21.

Job. I,
lY, 16
1. I,
— V,
20, 18.
5. 1,43,9—25. I, 23 — 31. I, 60, 9-24.
V, 17 — 26. I, 59, 10 — 28. II, 21. I, 16, 17 sq.
XI, 2. 3. I, 35, 1 3. — III, 12. I, 59, 6. 7.

III, 34. I, 34, 13. 14.
XIV, 4. 5. I, 21, 2. 3.
XV, 43, 13 sq.

15. I,
X, 12. I, 52, 3.
XIX, 26. I, 32, 2—4. XX, 27. 26, 1.
I,
XXVIII, 25. II, 25, 3. XXVII, 2. I, 42, 11. 12.
XXXVIII, 11. I, 24, 14. 15.

Sap. Salom. II, 24. I, 7, 5. 6.
Ps. I, 1. II, 34, 9 sq. III, 7. IV, 75, 8. 9.
I, 3 — 6. II, 36, 24 — 38, 6. XI, 22. I, 32, 13. 14.

II, 7, I, 40, 23 sq. IV, 34, XII, 12. I, 32, 13. 14.
1. p. 36.
Sap. Sir. IV, 31. II, 58, 21. 22. IV,
20 sq.
III,
XII,
6.
4—
I,
6.
31,
I, 18, 2 — 8. 100, 11 — 13.
XVIII, 26. 27. I, 49, —1 3. XX, 15. III, 137, 3.
XVIII, 45. ir, 26, 21. XXVI, 16. IV, 26.
XIX, 1-3. I, 32, 17 — 21. XLI, 22. III, 137, 3.
XX, 7 — 9. I, 20, 1-5. XLIII, 9. IV, 26.
XXII, 17. II, 14, 21. 22.
Jonas m. 11 sq.
I, 10,
16, 17. 18.
XXII, 19. II, 16, 18. 19. Habac. II, 3. I, 28, 20 sq.
XXII, 21. II, 14, 20. II, 5. II, 38, 26. 27. p. 75.
XXII, 23. 20, 3
IJ, 5. — III, 3. IV, 19 sq.
XXIII, 4. 32, 1. 2.
I,
•
XXIV, 1. I, 57, 10. 11. Soph. III, 19. ir, 38, 15. 16.
XXXI, 18. 19. I, 18, 1 sq.
XXXII, 1. 2. I, 53, 10 sq. Zach. I, 1. IV, 26.

XXXIV, 12-17. 1,27, 15 sq. XI, 13. IV, 30.
XXXIV, 13. 11, 26, 25. 26. XIII, 6. II, 14, 16 — 18.
XXXVII, 2, I, 16, 18 sq.
XXXVII, 35-37. I,17, 2 Mal. I, 11. IV, 83, 4-6.
— 6. III, 1. I, 29, 2.
112 INDEX
Jes. I, 2. II, 28, 1. 2. Ezech. XVII, 24 sq. II, 48, 25. 26.
I, 10. II, 28, 3. 4. XX, 6. II, 18, 1. 5. 6. 21.
I, 11-14. II, 4, 13-25. 22. 20, 6. 7.
I, 13. 50, 20. 21. IV, 64.
II, XXXIII, 11. I, 10, 18 — 20.
II, 3. IV, 64. XXXVI, 26. II, 16,25 — 27.
III, 9. II, 16, 21 23. — XXXVII, 12. 13. 1,53,6.7.
V, 21. II, 10, 22. 23. XLVU, 12. U, 38, 16 — 18.
VI, 3. I, 38, 9-11.
IV, 28. Ezechielis apocrypha I, 10, 20 sq.
VI, 4.
XVI, 1. 2. II, 36, 14-16. 20, 13.
XXVI, 8. I, 53, 4 sq.

Dan. III, 19. 20. I, 47, 25 sq.
XXVIII, 16. II, 14.
VI, 16.
XXIX, 13. I, 17, 8 — 10. VII, 7. 8.
I, 47, 24. 25.
II, 8, 21-25.
66, 17. 18.
p. 66.
XXXIII, 13. II, 26, 21. 22. VU, 10.
XXXIII, 16 18. II, 36,21 — VII, 24.
38, 8. 9.I,
U,8, 17
20. p. 65. —
23. IX, 24 sq. I, 102, 1 sq. p.
XL, 28, 4. 5.
3. *II,
112. II; 52, 21 23. —
XL, 37, 23 sq. II,
10. I,
XII, 1. I, 114.
62, 9. 10. IV, 101, 3. 4.
XL, 12. II, 52, 6. 7. Uist. Beli et Draconis v. 35. IV, 24.
XLII, 6. 7. II, 48, 7 11. —
XLV, 1. II, 42, 25 sq. p. 75. 1 Macc. II, 1 sq. I, 114.
XLV, 2. 3. II, 36, 17 — 20. II, 29 — 38. I, 114.
XLIX, 6. 7. n. 48, 12 — 15.

2 Macc. VI, 11 sq. I, 114.
XLIX, 7. II, 52, 11. 12.
22—24. VU. I, 114.
L, 6. 7. II, 14,
L, 7. II, 16, 11. Enochi liber I, 95. 96. 112. II, xii.
L, 8. 9. II, 14, 1 — 5. LXXXIX, 56. 66. 67. II, 52,
LIII. 18, 14 sq.
I,
16 — 19 p. 77.
LIII, 5. 7. II, 12, 13 17. — LXXXIX, 58 sq.
I, 100, 20.
LIII, 8. II, 14. 15. 26. p. 112. p. 103, 21 sq.
LIV, 1. I, 65, 16 18. — p. 113.
LV, 3. I, 65, 2. LXXXIX, 61 — 64. 11,8,14.
LVIII, 4. 5. II, 6,12-17.
LVIII, 6 — 10. II, 6, 18 — p. 65.
XC, 17. U, 8, 14. p. 65,
8, 1.
LX, 45, 15. 16.
17. I,
LXI, II, 48, 15

1. 2.20. — Matth. I, 25.IV, 40.
LXVI, 1, II, 52, 7—9. U, 1 IV, 19,
sq.
LXV, 2. 11, 40, 12-14. II, 15. IV, 8. 20.
LXVI, 2. 1, 16, 7. 8. II, 56, U, 23. IV, 8. 20,
23. 24. lU, 1. IV, 36.
LXVI, 5. IV, 88. lU, 6. IV, 20.
LXVI, 24. I, 69, 12 14. — III, 14. 15. IV, 36.
UI, 17. IV, 36.
Jer. II, 12. 13. II, 36, 11 — 14. IV, 13 sq. IV, 9,
IV, 3. II, 28, 9 12. — IV, 15. IV, 30.
IV, 4. II, 26, 22. 23. 28, IV, 23. IV, 91.
12. 13. V, 1. IV, 25.
VII, 2. II, 26, 24. V, 4. IV, 99, 4. 5.
VII, 22. 23. 11,4,29 6,2. — V, 5. II, 56, 14. p. 77.
VII, 26. 11, 28, 12. 13. V, 32. lU, 41, 13. 14.
VIII, 17. II, 4, 29 sq. VI, 14. I, 15, 13. 14,
IX, 23. I, 15, 7 11. — VI, 24. I, 68, 4—7,
IX, 25. II, 28, 14. 15. VI, 34. IV, 22.
XXXI, 31 sq. IV, 59, 4. 5. VII, 2. I, 15, 15 sq.
VII, 12. I, 15, 14. 15.
Kzech. VIII, 3. IV, 24. VII, 21. I, 66, 20.21,

XI, 19. II, 18, 25 — 27. VII, 23. I, 66, 5, 6.
XIV, 14. 20. I, 68,18 — 20. VIII, 20. IV, 25.

SCRIPTURAE SACRAE. 113
Matth. IX, 13. I, 65, 27. 28. II, 14, Luc. VI, 31. 37. 38. I, 15, 13 sq.
6. 7. VI, 31. IV, 97, 3. 4.

IX, 15. IV, 89. VIII, 5. I, 29, 10. 11.
IX, 35. IV, 91. X, 7. IV, 100, 3.

X, 16. I, 67, 10 sq. X, 23. IV, 30.
X, 28. I, 67, 14—17. IV, XII, 4. 9. IV, 47.
47. XII, 13. IV, 22.
X, 32. I, 66, 10. 11. XV, 11 sq. IV, 37.
XI, 29. 30. I, 20, 8. 9. XVI, 10. I, 70, 12. 13.
XII, 50. I, 71, 11. 12. XVI, 10 — 12. IV, 49.
XIII, 3. I, 29, 10. 11. XVII, 2. I, 49. 12 sq.
XIII, 16. IV, 30. XVII, IV, 24.
4.
XIII, 52. IV, 27. XIX, 1 10. —
IV, 51.
XIII, 55. IV, 40. XIX, 13 27. —
IV, 26 sq.
XV, 8. I, 66, 17. 18. XXIII, 19. IV, 28.
XVI, 26. I, 68, 6 — 8. XXIII, 29. IV, 76.
XVIII, 3. III, 140, 21. 22. XXIII, 34. IV, 19.
142, 13. 14. XXIV. IV, 30.
XVIII, 6. I, 49, 12 sq. XXIV, 30. IV, 29.
XVni, 11. I, 66, 2. XXIV, 36 sq. IV, 29.
XVIII, 17. IV, 102, 27. XXIV, 39. IV, 62.
XIX, 9. III, 41, 13. 14.
XIX, 14. III, 142, 13. 14. Joaii. I, IV, 23.
43.
XIX, 23. 24. III, 134, 9. 10. I, 46 IV, 105.
sq.
XXII, 14. II, 12, 7. 8. IV, 24. IV, 83, 14. 15.
XXU, 43 sq. II, 42, 21 sq. VI, 1. IV, 35.
XXIII, IV, 28.9. XIV, 22. IV, 105.
XXIII, 37-39. IV, 29. XX, 1. IV, 35.
XXIV, 21. I, 104, 19. 20. XX, 24 sq. IV, 29.
p. 114. XXI, 2. IV, 105.
XXIV, 29. I, 103, 21 sq. XXI, 15 17. —
IV, 23. 25.
p. 113.
XXIV, 48 IV, 27.
sq. Act. I, 5 — 8. IV, 62.
XXV, 21. 70, 13. 14.
I. I, 13. IV, 105.
XXV, 21. 23. IV, 49. VIII, 39. IV, 24.
XXV, 35. IV, 103, 29. XV, 1 sq. IV, 61.
XXVI, 24. I, 49, 12 sq. III, XX, 35. I, 5, 3. p. 77.
32 19.
XXVI, '26 sq.
IV, 104, 14. Jac. I, 5. III, 137, 3.
XXVI, 32. IV, 29. II, 25. 23, 25 sq.
I,
XXVI, 69 sq. IV, 65. IV, 6. I, 54, 13. 14.
XXVII, 3—10. IV, 30. IV, 7. III, 76, 8. 9.
XXVII, 34. 48. II, 20, 23. IV, 12. III, 77, 11. 12. 136,
24. 22, 6 — 9. 17.
XXVIII. IV, 30. V, 20. I, 52, 3.
XXVIII, 1. IV, 8.
1 Petr. II, 17. I, 4, 2. 3. p. 78.
Marc. I, 5. IV, 20. IV, 8. I, 52, 3.
VI, 3. IV, 40. V, 5. I, 34, 13. 14.
VII, 6. I, 66, 17. 18. V, 13. IV, 61.
IX, 42. 49, 12 sq.
I,
XV, 7. IV, 28. 2 Petr. II, 2 sq. IV, 94.

XVI, 14 sq. IV, 30. II, 5. I, 12, 6 sq.
Luc. n, 7. IV, 40.

Judae epi. I, viii.
II, 46. IV, 25.
V. 9. I, 95. 109. 115.
m, 2. IV, 36.
III, 23. IV, 35.
V, 32. I, 65, 27. 28. Rom. I, 3. 4. IV, '21.
VI, 16. IV, 105. I, 32. I, 39, 18 — 20.
VI, 30. II, 60, 3. 4. p. 77. II, 15. 1, 112.
Hii,ge>;fem), Nov. Tkstam. kxtra canonem. IV. 8
114 INDEX
Rom. IV, 3. I, 13, 13. 14. 2 Thess. I, 11. IV, 73.

IV, 17 sq. II, 46, 6. 7. III, 11. IV, 103, 9. 10.
IX, 5. I, 35, 23. 24.
IX, 29. I, 113. Phil. 11, 6 — 8. III, XVII.
XII, 1. IV, 83, 9 11. — IV, 3. I, XXIX. XXX.

XIV. I, xxxvii.
XVI, 3 5. —
I, XXXVII. 1 Tim. III, 13. IV, 103, 29 — 31.
XVI, 14. III, XI. XIII. XV. V, 18, IV, 100, 3. 4.
XVI, 15. I, XXXVII.
XVI, 24. 25. I, 79. Hebr. I, 3. I, 40, 18. 19.
4.
I, 5. 40, 23 sq.
I,
1 Cor. I, 12. I, 50, 10. 11. I, 7. I, 40, 19 sq.
I, 31. I, 15, 9. 10. I, 13. I, 41, 4. 5.
II, 9. I, 38, 15-17. 73, III, 5. I, 21, 3. 4. 45, 19.

8. 9. 55, 4.
IV, 10. I, XXXIV. 6, 18. 19. IV, 12. IV, 71.
VII, 29. I, 113. IV, 15. I, 40, 10 sq. 02,
IX, 7. 9. IV, 100, 4. 5. 10. 11.
IX, 24. I, 69, 2. 3. VI, 18. I, 32, 8. 9.
X, 9. IV, 76, 13. 14. VII, 1 — 3. 1,40, 10 sq. 62,
XII, 12— 26. I, 41, 19 sq. 10. 11.
XIII, 7. 52, 3. 4.
I, VIII, 8 sq. IV, 59, 4. 5.
XV, 5 — IV, 30.
8. XI, 5. I, 12, 5. 6.
XV, 7. IV, 27. 29. XI, 7. I, 12, 6 sq.
XV, 20. I, 29, 5. XI, 17. I, 13, 14. 15.
XI, 31. I, 13, 25 sq.
2 Cor. X, 17. I, 15, 9. 10. XI, 37. I, 20, 11 sq.
XI, 2. I, 115. XII, 6. I, 59, 6. 7.
XIII, 1. IV, 102, 26.
Apocal. Joan. IV, 4. 10. IV, 101, 26.
Gal. II, 1 IV, 61.
sq. 27.
II, 9. 12. IV, 27. V, 8. IV, 83, 8.
III, 19. 20. I, 112. XIII, 18. I, 114.
IV, 27. I, 65, 16 18. — XVII, 10. II, 66 sq.
Eph. V, 14. IV, 78. Apocrypha I, 28, 11 — 17. 48, 13. 14.
67, 3 — 6. 10 — 17. 72,
Col. II, 14. IV, 84. 12-73, 1. 73, 14. 15.
11, 22, 3. 4. IV, 47.
1 Thess. II, 16. I, 113.
III. Index rerum et nominum.
cVAbbadie, Anton. III, vil. Acta Synodi Nicaenae I, 97. 110.

Abraham amicus Dei I, 12, 9. 10. Adulterium III, 42, 2 sq.
magnus coram I)eo
II, 26, Aeg-yptii IV, 63. 107.
10. tentatus 61, 8 sq.
I, Alcibiades (Elcesaita) III, 155 sq.
Acta apostolorum I,ivsq.vii. IV,56sq. Alexander, Hierosolymitanus I, xxxix.

Acta (Actus) Pauli I, vii. IV, 68 sq. Ambrosius IV, 72.
Acta Petri IV, 54. 68. 69. Ammianus Marcellinus IV, 66.
Acta Petri ct Pauli IV, 36. 61. 63. Anaclctus I, xxviii. xxix.
65. 68 sq. Anastasius Sinaita II, x. IV, 47. 51.
Acta Pilati IV, 26. 90. 68. 75. 79. 107.
RERUM ET NOMINUM. 115
Angeli II, 56, 4. 5. III, xvi. 10, 14. Bartholoinaeus IV, 5.

17, 21 sq. 19, 15. 89, 17. Basilides IV, 50.
23. 90, 5. 14. 26. 93, 11 sq. Basiliiis, M. I, xxiii. 89.
100, 12 sq. 112,24. 119,21. Baur, F. C. I, xxxi. 76. 79. 88. II,
125, 33. 126, 7. 9. 139, 4. xii. III, xx. IV, 11 sq. 23.
159. 160. IV, 58, 34. p. 61. 53.
75, 12 sq. 102, 3. 104, 6. Beda vener. III, xv.
2.
duo uniuscuiusque hominis Beelen, Theod. I. xxiv. xxvi.
III, 51, 12 sq. angelus Bethleem IV, 20.
poenae III, 95, 16. 99, 4. 29. Beveregius IV, ijil
angehis poenitentiae III, 35, Bickell, J. Guil. IV, 80. 94.
12. 13. 75, 16. 128, 5. 136, Birrius, Anton. I, xv.
18. 137, 7. 8. 145, 11. 146, Bleek, Fr. I, xxxi. IV, 11. 28.
21 sq. Blondellus IIL xix.

Anger, Rud. II, 70. III, iii sq. ix. Boehmer, Edu. IV, 106.
IV, 8. 12. 26. 29. 30. Boisius, Joan. I, xv.
Anima varia IV, 46, 4 6. — Bruttius I, xxviii.
Antiochus Palaestinensis I, xxv. III, Bunsen, C. C. J. I, xxxi. 88. III, iii.
VIII. XIV. Bunsen, Ern. I, xii.
Antoninus Pius imj)erator III, xx.
Antonius Melissa I, xxvi.
Apelles IV, 27.
Apocalypsis Joannis I, vii. Caius, Rom. I, xxxviii. IV, 71.
Apocalypsis Petri I, vii. ix. IV, 74 sq. Campana via III, 30, 1.
Apollonius IV, 62. Canones apostolorum I, xxv. xxvi.
Apostoli I, 45, 1 sq. 46, 15 sq. 50, Caritas I, 51, 15 sq. 61, 4 sq.
13. p. 69. III, 17, 22sq. 29, Carpocrates IV, 6. 7. 19. 20. 36. 37.
23. 130, 24. 131, 29. 137, 15. Cassianus, Joan. III, xiv. IV, 27.
IV, 57, 7. p. 91. Julius IV, 43.
XII apostoli I, IV sq. vi. II, 14, Cassius, Dio I, xxvii. 78.
3 6. —
III, XV. 18, 21 sq. Catalogi Romanorum episcoporum I,
IV, 23, 14. 15. p. 82. 95. xxv. xxvii. xxviii.
Apostolorum doctrinae I, viii. ix. Cavius IV, 62.
IV, 79 sq. Canones I, xxv. Cephas IV, 95. 100, 6. 103, 14. 104,
Aqua III, 161 sq. 19. p. 105.
Arcadia III, 112, 29. Ceriani, A. M. I, 95.
Ariani III, xiii. xix. Cerinthus I, vi. IV, 6. 7. 19. 21. 36.
Aristeas II, xiii. p. 71 — 74. 37.
Aristoteles IV, 23. Christus, Deus I, 64, 3. 73, 12. an-
Assemanus IV, 77. gelus III, xvi. 34,
48, 7. 8.
Astra III, 164, 2. 89, 1. 98, 32. 99, 6. 23.
Athanasius I, ix. III, xii sq. IV, 79. 112, 26. III, 158. Adam
90. Synopsis scr. sacrae excelsa figura III, 157 sq.
I, 98. IV, 54. 79. a virgine natus IV, 6. 19.
Pseudo-Athanasius ad Antiochum 20. humilis I, 18, 10 sq.
III, VIII. XIV. mortuus 10, 5 sq. 12, 9 sq.
I,
Athenagoras IV, 83. 26, 8. 52, 10 sq. IV, 58, 12.

Audiani IV, 87. 88. 13. 86, 6. 18. p. 91. re-
Augustinus I, xxviii. IV, 90. suscitatus I, 29, 5. 45, 6.
II, 50, 25. 26. III, XVI. IV,
29 sq. 58, 14. summus
pontifex I, 40, 10 sq. 62,
Baptismus I, 68, 22. 23. 70, 15. II, 10. 11. p. 87. lex et ver-
38, 18 sq. III, XXXI sq. 43, bum IV, 59, 8.
16. 17. 130, 18 sq. p. 158 sq. Christiani IV, 59, 8.
Barabbas IV, 17, 25. p. 28. Chrysostomus IV, 63. Pseudo-
Bardesanes 11, 75. Chrysostomus IV, 90.
Barnabas II, xi sq. epistula I, iii. Circumcisio II, 28, 6 sq. III, 142,
V. (vii). VIII. IX. XI. XIX sq. 1 sq. p. 161 sq.
fasc. II. III, XIX. IV, 62. Claudius Ephebus I, 62, 14. 15.
94 sq. Claudius, iinpcrator I, 114.
8*
116 INDEX
Clemens Alexandriiius I, viii. ix. 131,1.8.132,29.139,9.15.

xxTi sq. XXX. 97. 108 sq. II, 16. 142, 16. IV, 21. 34, 25.
IX sq. III, XI. IV, 6. 9. 10. 60, 28.
14. 27. 29. 31. 40. 43. 47. Diabolus I, 54, 7. 8. 105, 17. II, 4,
48. 50 sq. IV, 62 sq. 65 sq. 10. 6, 9. 10, 18. 56,5. 60, 11.
73. 74. 75. 94 sq. 105. III, 44, 9. 14. 15. 46, 11.
Clemens Romanus I, xxvii sq. III, 54, 13 sq. 62, 6. 7. 63, 2.
XV. 12, 8. IV, 55. epistulae 68,5. 70,19. 72,10.
75,
graecae I, iii. vi. viii. ix. 13. 14. 76, 4. 7. 10. 17. 24.
XIII sq. IV, 44. epistulae 77, 9. 15.
syriacae I, xxiii sq. xxvi. Diaconi I, 45, 9 sq. III, 18, 22 sq.
epi. ad Jac. I, xxix. xxxv. 109, 23. 137, 25. IV, 96, 5.
IV, 53. 83. Recognitiones 102, 26 sq. 103, 23 sq.
et Homiliae I, v. xxvii. Diaconissae IV, 103, 14 sq.
XXXIII. xxxviii. 91. III, XV. Didymus I, 95. 97. 109. III, xiii.
XXIII. IV, 106. Recogni- Dies dominica II, 50, 24 sq. IV, 86,
IV, 22. 26. 27. 35.
tiones 15. 20. p. 87. 89 sq. 91.
37.53 sq. 64. 69. 81 sq. Dindorf, Guil. III, iii sq. vii. vni. xi.
Homiliae IV, 21. 25. 27. 41. 175.
47. 54. 64. 83. Dionysius Alexandrinus I, xxiii. IV, 27.
Clericus, Joan. I, xiv. Dionysius Areopagita IV, 80.
Cletus I, xxviii. XXIX. Dionysius, Corinthius I, xxi. xxx.
Codex Alexandrinus I, m. ix. xiii sq. xxxix. 79. 92. IV, 61. 66.
XVII sq. XXV. XXVI. xxxviii. Dirce I, 9, 14. p. 80.
Lipsiensis III, iii sq. Divitiae I, 74, 12. III, 5, 7. 21, 6 sq.
Palatinus III, vi. 25, 17. 64, 4. 79, 18 sq. 110,
Sinaiticus I, ix. II, vii sq. 15 sq. 134, 1 sq. 141, 16 sq.
111, viii sq. IV, 75. IV, 100, 8.
Concilium Trullanum IV, 80. 106. Divortium matrimonii III, 41, 12 sq.
Constitutiones apostt. 1, ix. xxiii. Docetae IV, 40. 41.
xxvii. XXX. xxxvi. II, XI. Doctores II, 4, 7. 8, 26. 10, 13. III,
IV, 27 sq. 37. 70. 79 sq. 93. 18, 22 sq. 137, 16.
94 sq. 105. 106. 107. Doctrina apostolorum I, viii. ix. IV,
Corinthia ecclesia I,xxi.xxx.xxxiiisq. 79 sq.
50, 18 sq. Dodwell I, xxxi.
Cossartius, Gabr. I, xiv. Domitianus, imperator I, xxvii. xxxi.
Cotelerius, J. B. I, xiv. III, iii. xix. xxxii. 77 sq. IV, 19.
IV, 27. 65. 66. 91. Dorner III, xix.
Coustant, Petr. I, xv. Dorotheus, archimandrita I, xxv.
Credner, C. A. I, vii. II, xi. III, x. Dressel, A. R. M. I, xvii. II, vii sq.
IV, 20 sq. 28 sq. 32. 35. 41. 70. III, vi sq.
63. 64. 66. 67.
Crux 30 2 sq.
II
Cyprianus (Pseudo-) III, x. IV, 20. Ebion I, v. IV, 32.
61. 66. 67. 86. Ebionaei I, 91. HI, xvi. xviii. 153.
Cyrillus, Hierosolymitanus I, xxiii. 162. IV, 6.
Ecclesia III, 4, 13. 7, 18. 11, 19.
12, 12. 17, 4 sq. 25, 21. 30,
Dacherius II, vii. 4. 31, 17 sq. 112, 17. 22.
Danaides I, 9, 14. p. 80. 126, 12. 132, 18. 24. 28.
Delitzsch, Fr. IV, 11. 19. 21. 22. 26. catholica IV, 85, 3.
28. 30. Ecclesiarum pracsides III, 25, 21 sq.
Deus unus 49, 6. 62, 1. II, 35, 15 sq.
I, Eichhorn, J. G. IV, 11.
IV, 58, 3. 14. 60, 4. p. 62. Ekkcr, Ecco I, xxxi. xxxin. 76 sq.
triniis III, XVII. IV, 45, 37 sq. Elcesaitae III, 153 sq. IV, 37.
Dei filius II, 14, 8. 20, 20. 22. 42, Elcesi III, 156.
18. 19. III, XV sq. 89, 16. 22. Eldadi et Modadi liber III, 11, 13. IV,
90, 1. 14. 103, 33. 111, 31. 107.
112, 18. 125, 9. 11. 30. 34. Electio Dei I, 34, 1 sq. 54, 4. 5.
126, 2. 7. 18. 24. 127, 2. 11. p. 86.
128,14.16. 129,9. 130, 14sq. Elemcnta III, 29, 13. 160.
Elias 20, 12. 75, 2.

I, Fides I,xxxvii. 36, 5 sq. III, 23, 8.
Elisa 20, 13.
1, 111, 16. 129, 4.
Elxai liber I, v. III, xxi sq. 153 sq. Fihrist, liber III, 156.
Enochi liber I, 95. i)G. 112. II, xii. Fhicius, M. lllyr. IV, 10.
Epiphanius I, xxiii sq. xxix. xxx. Flavia Domitilla I, xxvii. xxviii.
1G5. IV, 6 sq. 10. 19. 32. Fortunatus I, 62, 15. p. 90.
37. 54. 73. 79. 80. 85 sq. 90. Franck, Fr. IV, 11. 20. 25.
Pseudo-Epiphanius III, 156. Frey, L. J. I, xv.
Episcopatus I, 4G, 17. 47, 9. Freytag, G. A. IV, 12.
Episcopi I, 45, 9 sq. 4G, 7. 8- III, Fritzsche, 0. F. IV, 10. 26.
18, 22 sq. 138, 28 sq. IV, 9G,
4. 101, 10 sq.
Epistula ad Hebraeos I, vii. ix. II, ix.
XI. IV, 83, 11. 12. p. 84. Gallandius I, x. xv. xvi. xxxi.
ad Diognetum I, 91. IV, 63. Geiger, Abr. IV, 19.
64. G^j. Gelasius III, xiv. 42. 51. IV, 54. 68.
Erasmus, Desiderius I, 91. IV, 10. 69.
63. 64. Gentiles damnati III, 83, 17. 22 sq.
Esrae prophetia I, 96. 112. 114. 115. eorum dii et religio I, 65,
Essaei III, 153. 161. IV, 25. 36. 37. 6. 7. II, 52, 25 sq. IV, 58,
54. 82. 21 sq.
Eucharistia I, xxxv. IV, 83, 16. 104, fideles I, 34, 6 sq. II, 48,
10 sq. p. 106. 1 sq. 52, 13 sq. III, xvTii. 19,
Eupolemus I, 111. 14. 110, 16 sq. IV, 55. 82.
Eusebius, Caesariensis I, viii. xxiii sq. Gnosis I, 4, 4. 4, 10. 40, 18. 44, 1.
XXV. xxvin. xxxviii. xxxix. 44, 27. 51, 9. 66, 8. 9. II, 2,
78. II, X. III, XII. IV, 5. 7. 19. 4, 4. 15. 18, 2. 28, 24.
9. 10. 21, 22. 26. 29. 31. 41. 25. 34, 8. 46, 4. 56, 1. 10.
51. 67. 68. 73. 74. 79. 82. 62, 14. III, 9, 9. IV, 58, 22.
Evangelium II, 14, 5. 22, 6. III, 76, 1.
XVIII. Gnostici I, v sq. xxxviii. III, xx. 135,
secundum Matthaeum I, 12 sq. cf. Haeretici.
IV sq. 96. 97. Grabius, J. E. I, iii. xiv. xxxi. xxxviii.
secundum Joannem I, vi. II, XI. IH, 60. IV, 62. 63.
II, xiii sq. 64. 65. 66. 70. 71. 72. 76.
secundum XII apostolos IV, 77. 86. 91. 93.
8. 14. 32. 35. Graetz, H. I, xxvii. 89. 113.
secundum Hebraeos I, v. Grapte III, 12, 8.
viii. IX. IV, 5 — 38. Gregorius Nazianz. IV, 64. 65. 67.
Ebionaeorum IV, 32 sq. 105. Grotius, Hugoxxxi. III, iii.
I,
secundum Petrum I, viii. Guericke, H. E. F. I, xxv. 75.

IX. IV, 39 — 42. Gundert, E. I, xxx. xxxi. xxxiii sq.
secundum Aegyptios I, vi. 76. 85. 86. 87. 89. 90.
VIII. IX. xxxix. IV, 8. 43 de Gutschmid, Alfred I, 96. 111 sq.
— 49.
Barnabae II, xi.
Matthiae IV, 51.
Evaristus, epi. Ilom. I, xxviii. Haeretici
108, 10 sq. 133, 11 sq.
III,
Evodius I, 98- 109. Hagemann
xxxviii sq. 88. 91. III,
I,
Ewald, Henr. I, 95 sq. 113. IV, 11. XIX. XX.

22. 28. Hefele, C. J. I, xvii. xxix. xxxi. 80.
Excerpta ex scriptis Theodoti IV, 43. Hegesippus I, xxi. xxx. xxxvi. 76.
44. 47. 48. 64. 66. 74. IV, 5. 7. 14. 19. 29. 31.
Ezechielis apocryphum I, 81. 82. IV, Hegesippus qui dicitur IV, 72.
4. 7. Heracleon IV, 63. 64. 66.
Hermas III, xv sq.
Hermae Pastor I, iii. v — ix. xii. xxi.
XXIX. XXX. xxxviii sq. fasc.
Fabricius, J. A. I, iv. 95. III, iii. HI. fasc. IV, 63. 65. 66. 105.
IV, 27. 47. 66. 70. 76. 93. Herodes I, 113.
Fell, Joan. I, xiv. Herodes Agrippa I, 114.
118 INDEX
irieronymus I, xxiv. xxvii. xxviii sq. Irenaeus I, vi. xxi sq. xxviii. xxix sq.
XXX. II, X. III, XIII sq. IV, XXX. xxxvii. xxxix. II, 64.
7 sq. 10. 19, 20 sq. p. 31. III, X. IV, 5. 10. 40. 41. 49.
41 sq. 43. 54. 62. 67. 68. 83 sq.
•
69. 73. 74. 93. Isaac magnus coram Deo II, 26, 10.
Hiorosolyma I, 44, 20 sq. III, 161 — Isidorus Gnosticus IV, .50.
163. Isidorus Pelusiota IV, 69. 70.
I, 101, 5 sq. II, 52,
deleta Ittig, Thomas I, xiv. IV, 66.
12 sq. p. 75 sq. IV, 60, 19 sq. Jubilaeorum liber I, 111.

Hierosolymitana ecclesia IV, 82. Judae epistula I, viii. 109.
Hilarius, Pictav. IV, 62. Judas Jacobi IV, 95, 8. p. 105.
Hippolytus IV, 47. 77 sq. 107. Judas proditor IV, 30.
Hircus emissarius II, 22, 12 sq. Judaei Deum habere putabant I, 65,
Hitzig, F. I, 89. 26. 27. p. 91. IV, 58, 32 sq.
Holtzmann, H. J. IV, 11. 28. Christum non amaverunt II,
Homo Dei manibus creatus I, 37, 7. 14, 3.

8. p. 86. puniuntur IV, 60, 17 sq.
Hornemann, Cl. Fr. I, xvi. Judaeo - Christiani I, iv. III, xviii.
Hug, Leon. IV, 11. 19, 14. IV, 55.
Hystaspes IV, 60, 5. p. &io. Judicii dies III, 165.
Juditha I, 58, 4 sq. p. 89.
Julius Africanus II, 75.
Julius Cassianus IV, 43.
Junius, Patricius I, xiv. xviii. 80.
Jacobus patriarcha I, 8, 1. 34, 4. Justitius, Martyr II, ix. III, xx. IV,
35, 16. II, 26, 10. 44, 15 sq. 21. 24. 36. 40. 41. 47. 66.
Jacobus frater Domini IV, 17, 21. Pseudo-Justinus I, xxiv. 90.
32 sq. p. 19. 27 sq. 29.
Jacobi epistula I, v. viii. III, xix.
protevangelium IV, 40 sq.
Contestatio III, 161. Knoedel I, 87.
epistula ard Petrum IV, 52. Koestlin, C. R. I, xxxi. IV, 53.
Jacobson, Guil. I, xvi. 76. 90.
Idololatria II, 54, 1. III, 68, 11 sq.
IV, 98, 20 sq.
leiunia IH, 27, 4. p. 61. 84, 10 sq. Labbeus, Phil. I, xiv.
IV, 86, 1 sq. 16. 19. p. 91. Lactantius IV, 61. 66. 67.
Jeremiae apocryphum IV, 30. Lagarde, A. P. I, 76. IV, 48. 53. 79.
Jesus e tribu Levi I, 35, 23. 24. 81. 94 sq. 105. 107.
p. 86. Laurent, J. C. M. I, vii. xvii. xviii.
nomen 30, 1 sq. II, Lechler I, xxxviii. III, vii. xix.

fratres IV, 20. 40 sq. Lectores IV, 102, 19 sq.
Ignatius I, xxi. xxviii. p. 80. IV, Leontius I, xxv.
29. 31. 107. Lessing, G. E. IV, 10.
Martyrium I, 77. Leucius IV, 70.
Ignis III, 161 sq. Levy, M. A. III, 166.
in Jesu baptismo IV, 44, 3. Lex IH, xviii. 78, 21. 90, 10. 103,
p. 36. 60, 16. 32 sq. 104, 6.9. 11 sq. 161 sq.
Innocentius I. IV, 51. 70. IV, 64.
Joannes apostolus IV, 35. 105. Lex nova II, 4, 26.
Apocalypsis I, vii. ix. 96. II, 66. Liber pontificalis I, xii. xxvi. xxviii.
Epistulae I, viii. III, XXV.
Joannes baptista IH, 158. Linus I, xxvii. xxviii. xxix.

Joannes Climacus IV, 47. Pseudo-Linus IV, 61.
Joannes Damasccnus I, xxv. IV, 61. Lipsius, A. R. I, xiv. xxix. xxxi.
65. 67. xxxii. xxxiii sq. xxxviii.

Joannes monachus I, xxv. 76 sq. 96. 112. III, vii sq.
Joannes Sarisberiensis IH, xiv sq. XV sq. XX sq. 153. 175. IV,
Jonas I, 10, 12—15. 6. 13. 32. 35. 37. 53.
Josephus I, 111. 112. 115. IV, 25. Lot I, 13, 14 sq.
Jost, J. M. IV, 22. Lueckius, Fr. I, 95. IV, 66.
Madt'1', J. J. I, XIV. Oecumenius I, 9B. 109. 115. IV, 30.

Matfei, Scipio IV, 84. 65. 67.
Magia III, 16-4. Oleum III, 159. 160.
Manichaei 115. IV, 70.
I, Opera I, xxxvi sq. 36, 9 sq. III,
Marcellus (Pseiido-) IV, 61. xviii sq. 110, 22. 148, 26 sq.
Marcion I, vi. UI, xx. IV, 12. 50. Optatus, Milevitanus I, xxviii.
Marcosii IV, 24. 49. Opus imperfectum in Matth. III, xiv.
Maria IV, 104, IG. Oracula III, 67, 18 sq.
Martha IV, 104, 15. Origenes I, vni. xii sq. xxx. 95. 97.
Marthus et Marthana III, 153 sq. 110. 115. II, X. III, VI. XI sq.
Martyres III, 14, 9 sq. 19, 7. 8. 104, XV. 155. 157. IV, 6. 8. 9.
18. 19. 139, 8 sq. 10. 14. 25. 27. 29. 31. 40.
Martyrium I, 91. 43. 51. 61. 62. 63. 64. 67.
Mathematici IV, 98, 21. 68. 71. 72. 73.
Matrimonium alterum III, 44, 23 sq. Philosophumena III, 155 sq. IV,
Matthiae traditiones I, vi. viii. ix. 41. 49 sq.
IV, 50. 51. Ossaei IH, 153.
Matthies I, 79. Ostia IV, 71.
Maximus Rom. III, vi. 11, 11. Overbeck, Franc. III, 153. IV, 78.
Maximus confessor I, xxv. III, xiv.
IV, 80.
Melissa, Antonius I, xxvi. Pamphilus IV, 8. 27. 31.
Melito Sardicensis IV, 7. Pantaenus IV, 5.
Menardus, Hugo II, vii. Pantheismus IV, 49.
Merx, Adalb. I, 97. IV, 22. 26. 86. Papias Hierapolitanus IV, 5. 10. 14.
Methodius IV, 63. 74. 76. 31.
Meyer, H. A. Guil. IV, 26. Paracletus III, xx.
Michael III, 104, 4. Parasceue IV, 75.
Mill I, XIV sq. Pascha IV, 34, 35. 85, 14 sq. 90.
Mommsen, Theodor I, xxvii. Paschalis controversia I, xxxvii sq.
Monophysitae I, xxiv sq. III, X sq.
Montanistae HI, x. xii. xix sq. IV, 71. Paulus I, 2
IV. VI. 9, —
10. p. 79. 96.
Moses I, 45, 18 sq. 55, 17 sq. 97. 112. III, XVIII. XXII. 162 sq.
fAE6irr]q100, 3. 101, 26. p. 112.
I, IV, 55 sq.
Mosis assumptio I, xl. 21, 10. 48, 13. Actus I, VII. VIII.
14. p. 82. 85. 95 sq. Apocalypsis 81. IV, 76. I,
Mosis testamentum I, 115. epistulae I, iv sq. vi.

Mundi plurcs I, 24, 15 sq. 33, 2. epistula ad Romanos I,
p. 82 sq. XXXVII sq.

Muratori fragmentum vi sq. p. 79. I, Pauli Praedicatio v. Petrus.
ni, x. XV. IV, 74. Paulus, H. E. G. IV, 28.
Pauper et dives III, 81, 7 sq. IV, 59,
30. 36. 103, 24. 25.
Naasseni IV, 24. 41. 43. 48. Pentecoste IV, 64.
Nathanael IV, 95, 7. 98, 24. p. 105. Perionius IV, 72.
Nazaraei I, 112. Petrus Alexandrinus IV, 71. 90. 91.
Neander I, xxxi. Petrus apostolus I, 8, 19 sq. IV, 56.
Nero I, XXXI. p. 80. 59, 24—29. p. 106.
Nerva imperator II, 67. fiHus Joannis IV, 16, 14. 17,
Nicephori Constantinop. stichometria 8. p. 23.
I, XXIV. XXVI. 98. II,
XIII. Apocalypsis I, vii ix. — IV,
X. III, XV. IV, 30. 31. 75. 66. 74 sq.
Nicephorus Callist. IV, 67. Doctrina IV, 29. 61. 65.
Nicetas, Serron III, xiv. IV, 65. epistulac I, viii. IV, 61.
Nicoll, Alex. IV, 77. cvangelium I, viii. ix.
Nicon, Raithensis I, xxvi. itincrarium {Trepiodoi) I, xxiv.
Noa poenitentiam praedicavit I, 10, IV, 52 sq.
II. p. 80 sq. Judicium I, xxiv. IV, 82 n. 4.
Nolte I, 76. 90. III, xii. Praedicatio I, viii. ix. 91.
III, X. IV, 31. 93 sq.
cf. Acta.
120 INDEX
Petrus et Paulus I, vi. xxx. xxxii. Rufinus Aquileiensis I, ix. xxix. III,
XXXVI. IV, 71 sq. XIII. IV, 53. 54. 93. 95.
Peyronius I, 95. Russel, Ric. I, xv.
Philastrius, Brix. III, xiii. IV, 70.
Philodemus IV, 107.
Phoenix I, 30, 11 sq. p. 82 sq. 99, 5. Sabbata II, 48, 21 sq. III, 164. IV,
111 sq. 58. 35. p. 64. 87.
Photius I,XXV sq. xxxviii. xxxix. Sabelliani I, xxxix. IV, 44. 49.
XL. 96. IV, 54. 69. 70. 80. Sabii III, 156 sq.
Pineas III, 165. Sacrificia 44, 18 sq. III, 161 sq.
I,
Pinytus I, 92. IV, 34, 10 12. p. 37. —
Pitra, J. B. IV, 94 sq. 105. Sal III, 159. 160.
Pius, epi. Romanus I, vii. xii. III, x. Salome IV, 45, 26 sq. p. 49.
Pseudo-Pius III, xv. Salomonis Psalmi I, xm.
Plato IV, 23. Sampsaei III, 153 sq.
Plinius I, xxxii. 112. Samson I, 75, 2.
Poenitentia I, 10, 7 sq. III, xxi sq. Sancrofi^t I,xvi.
10, 6 sq. 19, 18 sq. 22, 23. Sancti I, 58, 21. p. 90. II, 58, 25.
42, 19 sq. 43, 16 sq. 44, 6 sq. 111, 5, 12. 7, 5. 10, 8. 20, 13.
94, 3 sq. 107, 12 sq. 133, 24, 9. 15. 20. 33, 19. 109,
8 sq. 145, 23 sq. 147, 6 sq. 25.
IV, 85, 10. Schaaff I, 79.
Polycarpi epistula Schenkel, Dan. I, 79.
I, xxi.
Populus Dei I, 34, 1 sq. II, 8, 2. 3. Schleiermacher, Fr. IV, 11.
12, 83. 22, 1. 7. 44, 7. 46, Schliemann I, xxxi. IV, 55.
2. 3. III, xvii sq. 89, 16 sq. Schmidt, Mauricius I, xvii sq. 97.
90, 4. 9. 12. II, IX. III, IX. IV, 107.
Potter, Joan. I, xxv. 75. IV, 63. Schneckenburger IV, 44.
Praxeas I, xxxix. Schrader I, 79.
Presbyteri I, 47, 10. 57, 8. III, 12, Schwegler, Alb. xxxi. IV, 11. I,
11. IV, 101, 25 sq. 103, 18. Scriptura sacra 47, 16. 55, 15. IV,
I,
19. 59, 20. 101, 7.
Primus, epi. Corinth. I, xxi. xxxvi. Semisch IV, 31. 47.
Prodicus IV, 94. Semler, J. S. IV, 71.
Prophetae I, 20, 13. 45, 21. II, 4, Sera urbs III, 157.
16. 12, 28. 14, 14. III, 68, Serapion epi. Antioch. IV, 39.
20 sq. 129, 22. 162. IV, 1.5, Severus patriarcha Antioch. I, xxiv sq.
22. 16, 26. p. 54. 59, 10. xxviii.
•
falsi III, XXII sq. 67, 16 sq. Sibylla I, 61, 3. p. 90. II, 69. III,
68, 21 sq. 159. II, 8. IV, 48. 60, 4. p. 63.
Prosper, Aquitanus III, xiv. 66.
Ptolemaeus IV, 24. Simon Elcesaita III, 156.
Pythium II, 70. Simon magus IV, 52 sq. 65. 72.
Simon, Ric. IV, 10.
Simon zelotes IV, 33, 12. p. 35.
Simonides, Constantinus III, iii.
duarta decima IV, 86 sq. 89.
Sina IV, 20.
Quartadecimani IV, 88.
Sobiai III, 155. 157.
Socrates IV, 27.
Soter, epi. Rom. I, xvi. xxxix.
Bcdepenning IV, 71. Sozomenus IV, 74 sq.
Reitlimayr, F. X. I, xvii. Spiritus sanctus I, 5, 8. 15, 7. 18, 14.
Renan, E. I, vii. 45, 8. 47, 17. 49, 7. 8. 62, 2.
Resurrectio I, 29, 3 sq. 70, 16 sq. III, XV sq. 45, 14. 15. 46, 5.
p. 92. II, 12,30. 14, 1. 62,5. 49, 8. 9. 63, 15 sq. 65, 5. 8.
Reuss, Edu. I, xxx. IV, 11. 28. 66, 1. 3. 4. 12. 67, 6. 69,
Rhoda III, 3, 1. 2. 8. 89, 15. 90, 15. 18. 23.
Ritschl, A. I, XXXI. 86. 88. III, xix. 91, 12. 112, 16. 17. 136, 30.
XXI. IV, 83. 137, 20. 144, 2 sq. IV, 15,
Roraana ecclesia I, xxxvi sq. xxxix. 21. 10, 16. 20. p. 20. 84, 4.
Rothe, Ric. I, 88. 96, 14.
Steitz,Geo. Edu. IV, 84. Ueltzen, Guil. IV, 80.

Stephanus Gobarus lY, 84. Uhlhorn IV, 55.
Stern, Ignat. III, 166.
Strauss, D. F. I, 81. IV, 13. 19.
Suetonius I, xxvii. 78. Valentinus IV, 24. 50-

Sulpicius Severus IV, 82. Valerius Biton I, 62, 15.
Varadatus monachus IV, 70.
Varus I, 113.
Tacitus I, XXXII. Vaticanus IV, 71.
Tatianus contra Graecos IV, 63. Versus scripturarum sacrarum codici
Diatessaron IV, 7. 31. 38. Claromontano additi I, vii.
Templum Dei I, 29, 2. 70, 19. 20. 11, X sq. III, X. IV, 68. 74.
p. 83. II, 18, 28 sq. 52, 1 sq. Viae duae I, ix. II, 56, 2 sq. IV,
Tertullianus I, xxii. xxvii. xxxix. 96, 21 sq.
II, IX. III, X. XV. XIX. IV, Victor, Campanus IV, 31.
40. 62. 69. Vigilium paschatis iV, 86, 11. p.
72. 90. 89.
Testamentum Dei II, 8, 29 sq. 20, Vocatio III, 44, 13. 111, 30. IV, 73.
16. 28, 18. 44, 6 sq. 46, 3. Volkmar, Gust, I, xxix. xxxi sq.
8 sq. xxxviii. 76. 81 sq. 89. II,
Testes septem III, xxii. 159 sq. VIII. XII. 64 sq. III, XX. IV,
Thegri IH, 32, 4. 12. 13. 41. 49. 53.
Theodoretus IV, 10. 31. 39. van der Vries, A. B. III, xxi.
Theodorus Mopsuestenus IV, 9 sq.
Theophilus Antiochenus IV, 63.
Theophylactus IV, 30. 43. Walafridus Strabo III, xv.
Thiersch, Henr. IV, 53. 84. Weiss, Bern. I, 96. 115.
Thilo, Car. IV, 26. 61. 72. 77. Weizsaecker Car. II, viii. xii sq.
,
Tiberis III, 3, 4. 64 IV, 13. sq.

Timocles IV, 107. Wetstenius, J. J. I, xxiv.
Timotheus, Alexandrinus I, xxv. de Wette, Guil. M. L. IV, 11. 26.
Tischendorf, Constantin. I, vii. xm. 28.
II, VIII sq. XI. XIV. 68. III, Wieseler, Car. I, xxxi. 76. 79 sq.
IV sq. 14. IV, 26. 61. Wotton, Henr. I, xiv. xxvi. 80.
Traianus I, xxxi. III, xxi. 164 sq.
166.
Trias Dei, Christi et Spiritus sancti Zacharias, filius Jojadae IV, 17, 11.
I, 49, 5 sq. 62, 1. 2. p. 26.
Tricentius IV, 90. Zeller, Ed. I, 77 sq. IV, 53.
Typi Jesu 22, 15.
II, 24, 12. 14. Zoeckler, 0. IV, 9.
20. 25. 40, 4. 5. 14. 42, 1.
20.
IV. Index graecus.
ariot I, 58, 21. p. 90. alrog I, 65, 4. 71, 9. 19. p. 91.

ayrda I,92. III, 40, 5. 43, 20. 52, ahi^Go III,
134, 8.
4. 131, 12. afjLdprrjdKs III, 10, 5.
ayroq I, 51, 11. 70, 10. 15. III, 24, dra^pEpEir I, 65, 22. IV, 16, 16. 17.
7. 137 17. 30. 139, 1. p. 23.
ddeXcpri III, 3, 3. 4, 17. 9, 17. 10, drdnavdig I, 67, 20. 68, 16. 72, 3.
22. IH, 95, 8.
d8eX(p6rr]q I, 6, 4. 5. III, 59, 2. IV, draTtrlco III, 81, 14.
96, 12. 102, 6. drarp^x^ III, 134, 14.
d8,vna IV, 58, 36. 86, 7. 12. 13. arriKOD I, 47, 15. 16. p. 88 sq. II,
d^XrjdLq I, 10, 3. 54, 22. 23. III, 85, 3.
122 indp:x graecus.
aroiJLog II, 10, 16.. 17. 50, 9. 133, iTtitpeTtGo I, 4, 14. 15. cf. Ignat. ad
10. ^
Eph. 10. IV, 104, 15.
avtEyepyayi/ II, 4, 10. i7titpo7tr} I, 46, 19. p. 88.
dB,i6Go^ 54, 8. 57, 2. 58, 13. p. 89.
I, iTticpdvcia I, 73, 12.
d7totd66ojj.at I, 68, 10. 12. III, 54, 2. EvayyeAiôjuai I, 45, 1. p. 88.
dpxri IV, 58, 14. evxapi6tia IV, 83, 16.
ddro/xdxT^tog III, 6, 1. i(p6dia I, 5, 4.
d6Gjj.iaTog IV, 57, 4. p. 62. ^'Gog I, 69, 14. 70, 4. 6.
1.1, dT7]f.lEXGh I, 5"fi, 6.
^ a^p/oj III, 21, 23.
^^Xog I, 6, 16. 7, 4. 21. 8, 1. 2. 4.
8. 9. 12. 16. 19. 9, 2. 12.
fta6iXEioy I, 68, 24. 13. 17. 19. 12, 3. 16, 11.
45, 23. 47, 23. III, 109, 9.
12.
ydyypaiva IV, 102, 18. p. 106. ^ôv IV, 71.
yeved I, 8, 16. p. 79.
yopyog I, 51, 10.
ypaq>eiov I, 32, 3. rjyovjxevoi I, 9, 8. 41, 10. 11. 16.
54, 21. 57, 14. p. 79 sq.
7JHa6i (cf. Marc. VIII, 3) I, 14, 1.
daiMoviov II, 54, 1. III, 37, 6. 135,
rjjiepa jieydXr} IV, 58, 37.
20. 136, 21. IV, 18, 5. 57, 4.
p. 62. 97, 19. 98, 2. 12.
Sia/SXeTtGj IV, 98, 7. p. 105.
ivSdXkGo I, 28, 9.
diaHovla 38, 8. 10. 73, 19. 20.
II,
79, 21. 82, 1. ]37, 27. 30.
138, 31. (IV, 59, 33). IV, 102,
Havm^ I, 4, 17.
28. 104, 9. 23.
Hap7td6ivov III, 13, 10.
did6taXjna II, 34, 20 p. 74 sq.
Hata6H7JvGo6ig III, 90, 28.
8idTaB,ig IV, 83, 1. p. 84.
HEdp6G0 I, 100, 9. 12.
diHaiGDjia II, 4, 11. 10, 27. 54, 9.
HEvGojia 68, 3.
III,
62, 14.
HivSvvog 50, 23. p. 89.
I,
Soyfxa 1. 28, 22.
II, 4, 30, 10. IV,
HXrj6ig IV, 73.
84, 10.
doyjdati^Gj I, 24, 9. 32, 15. 16.
8GodEHd6Hr)7ttpov I, 35, 19. p. 86.
Pidyvog I, 34, 11. IV, 70, 4.
dGoSeHagjvXov I, 58, 12,
XaiH6g I, 44, 14. p. 87. IV, 104, 1.
d6apov I, 47, 9. p. 88.
TiEitovpyia I, 12, 7. 44, 3. 4. 12.
47, 1. 7. 14. III, 87, 5.
iyypacpog I, 48, 10. 61, 12. III, 88, 6.
88, 6. IV, 102, 24. 104, 27. Xrjjijxa 133, 23.
III,
p. 106. Xijivrf TiftEpidSog IV, 33, 8.
iynaHa) I, 65, 23. X6yog IV, 59, 8. p. 71.
iH6(pevdov&) II, 6, 10.
^Xeyxog III, 4, 10.
e/nqivtog II, 2, 6. 30, 5. fxaviKog IV, 97, 21.
ivepyrijua II, 58, 9. IV, 99, 11. /.laptvpQo I, 9, 1. IV, 58, 5.
^voxog III, 37, 5. 41, 9. jniXag (diabolus) II, 10, 18. 60, 11.
iv6tepvi^£6âi I, 5, 5. fxrjSEig {in tov firjSEvog) III, 48, 11.
iâHovti^Gj I, 16, 14. jiijivT]6He6âi ti II, 58, 24.
mo8og m, 18, 9. jiitpa III, 31, 15.
kopt/; IV, 58, 37. jiovrj IV, 76, 2.
i7tdA.XriXog I, 3, 7. p. 76 sq.
ijtavatpexG^ 23, 14. I?
iTtrjXvtai [iTtrjXvtoil) II, 8, 4. VEGotEpi6ji6g I, 34, 11.

i7r.iXev66Go IV, 103, 24.
i7tiov6iog IV, 22.
iitiTto^rjtog I, 62, 17. 11, 2, 10. oiHovp&) 1, 5, 1.
i7ti6H07t7J I, 46, 17. 47, 9. 53, 3. ovojia I, 46, 17. 50, 22.
p. 88. opjiGojiEyog IV, 55.
INDEX GRAECUS. 123
narivai III, ix. 7, 6. 25, 2, cf. lY, dHa/ijna I, 9, 23.

16, 9. dxdvdaXov 8, 13. 14. 10, 17.
II,
TtaSsiTai I, 69, 11. 6H£vog 20, 28. 38, 15. 62, 20. III,
II,
Ttapa/SoXrj II, 18, 8. 54, 24. p. 70. xix. 46, 3. 70, 1.
lU, 16, 23. 28, 11. 35, 1. 4. docpia I, 60, 9. p. 90.
6. 64, 6. 70, 19. 71,

63, 17. dTadiov I, 69, 10.
7. 8. 85, 3. 86, 22. 88, 13. dTadidôo I, 49, 9. 50, 19. 52, 6. 54,
17. 22. 27. 29. 89, 9. 10. 31. 17. 57, 17.
91, 3. 112, 14. 118, 2. 3. dTaTioDv III, 84, 13. 14.
128, 14. 16. 140, 28. IV, dTecpavog I, 69, 7. III, 102, 9.
59,^ 10. dTifSd^Go III, 70, 8 sq.
TtapaMaTaSTJHTj II, 39, 6. dToixog III, 116, 7.
TrapaHXr/Tog I, 68, 24. II, 60, 7. dTvXoi I, 8, 17. p. 79.
TtapdTaaig III, 78, 7. 79, 18. 118, dvjuipr/cpi^co 13, 6. 7. 87, 20.
III,
11. dvvayooyr/ xviii. 69, 3 sq.
III, 23.
TtapaTE/xvGo IV, 104, 6. 70, 2 sq.
Ttapd Tt III, 133, 19. bvvaivedig I, 6, 3. cf. Ignat. ad
7tapEi6dyoo I, 72, 1. Eph. 11 {6vvyvE6av).
TtdpoSog III, 10, 13. 6vv^£6ig III, 93, 2.
TtEpiHaâipoo IV, 98, 21. 6(ppayig I, 15.
III, 107, 23.
70,
TtEpiTtoiÊoôo IV, 104, 2. 130, 14 sq. 131, 32. 33. 142,
nXr/pocpop^ IH, 82, 8. 10. 16. IV, 99, 15.
nvEvf.ia I, 71, 1. H, 2, 9. 26, 25.
27, 20. 28, 17. 21. 29, 8.
30, 14. 34, 6. 46, 15. 56,
14. 58, 16. III, 3, 12. 8, 14. TEyog I, 14, 19.
TEpfia Trjg 8v6£Gog I, 9, 7. p. 79.
38, 17. 39, 7. 19. 91, 7. 20.
Tr/jnEXovxog IV, 75, 2. 12 sq. p. 76.
107, 11. 127, 14. 129, 27.
130, 3. 9. 137, 12. Tivayjiog I, 54, 7.
nvEv/iaTa II, 2, 6. 17. 24, 16. 29, 10. Tonog I, 10, 10. 42, 1. 20. 44, 13.
46, 11. 49, 8. 107, 25. 127, 21. 47, 12. p. 87.
13. 128, 6. 132, 1. TpanEîTai IV, 17, 20. p- 27.
nvEvjiiaTa dyia III, xvi. xxii. 126, Tvnog II, 22, 1. 15. 24, 12. 14. 20.
13. 127, 3. 13. 129, 27 sq. 25. 40, 4. 5. 14. 58, 12. III,
130, 2. 3. 5. 132, 1. 159. 28, 7. 29, 20. 32, 9. 80, 15.
160. 16. 123, 6. 7. 11. IV, 96, 6.
nvEvjiaToq)6pog III, 79, 15.
npo6dycio II, 4, 6. 6, 5.
npodTayjia I, 6, 11. 7, 2. 24, 11. ,v^,,^„'^^,-
^^^/^^'7^^'^ T
h Q 99 H, 40
9, ^^- TT 40, 9
2.
41, 9. 44, 15. 53, 8. 61,
12.
np66Tijiov I, 44, 25. III, 84, 26.
nvyjirj II, 40, 7. 8. p. 75. (piXovEiKia I, 39, 18.
fiaxr/X II, 22, 21. p. 70. ,^ t oq io

/6ayoc Î 24 2 xo^ptôjxai 1,68,12.
M6ôo lil, 68, 6. ^"> "^' ^^' ^- ^^' ^-
^"^^V^ff^
/5oiôs
'
ni, 31, 4. ~ Tv ino 1;!
' ' A:7P«ft IV, 103, 14.
X^pog £v6£(5a)v I, 53, 3.
6dpB, I, 71, 2.
6Ejiv6Tr/g III, 23, 17. 24, 5. 6. 37, 9.
41, 45, 4. 50, 1.
1. 52, 5. (y//o/liror III, 104, 30 sq.
90, 19. 146, 17. 22. arâwd IV, 17, 10. p. 26.
1
LIPSIAE: IMPRESSIT F. A. BUOCKHAUS.

K ^^^J H
fefl^^Kj
>§ L
^^^^sim
!^^^^^w:
W
\p
4-
:u-
Â>

Hilgenfeld. Novum Testamentum Extra Canonem Receptum. 1876.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hilgenfeld. Novum Testamentum Extra Canonem Receptum. 1876.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

.

EXTRA CANONEM RECEPTUM.

EDIDIT, COMMENTAKIUM CRITICUM ET ADNOTATIONES ADDIDIT,

LIBRORUM DEPERDITORUM FRAGMENTA

l^j f 8T. IWk5HAEJL'a

EDTDIT, COMMENTARIO CRITICO ET ADNOTATIONIBIIS

PRIMUM EDITA ET ILLUSTRATA

EXTRA CANONEM RECEPTUM.

J^ ovi Testamenti canonem ^yi^er varios casus, per

sunt, qui primitus in plerisque ecclesiis maxima frue-

ctuantem neque certis terminis circumscriptam displicet.

alii libri, qui et ipsi ad christiani canonis historiam per-

') cf. lihrum meum: Der Kanon und

tinuernnt, depenliti sunt. fraginenta J. A. Fahricius*) et

eniendata denuo edenda sunt, et in hac coUectione plurinia

in Novi Testamenti codice apocrypho ad ipsas canonis

cept7(7)7, quod edere et colligere ausus sum, in hoc opere

Novi Testamenti collectionibus antiquioribus locum quem-

^) Codex apocryplius Novi Testamenti, collectiis, castigatus testimoniis-

cJ>67Te.p 'BlfiiGovaloi dj^iq)6repoi xai ol HaA.ovjiiEvoi 'EyMparr/ral. Eusebius

dpyyreag ijyovmo iivai dsly, d7io6rdrr]y dnoHaXovvTEg avrov rov vojiov.

recipiebant, quibus Paulus impugnabatur, faniososque

solum inter Ebionaeos constabat, ut Matthaei aliquo

spuerent. sed in ipsum catholicum Novi Testamenti ca-

nonem, qui Petri ceterorinnque apostolorum et Pauli

Judaismi acerrimi adversarii erant Gnostici, quorum

*) Epiphanius Ilaer, XXX, 15 de Ebionaeis: xP^^t^^^ ^^ ^<^'^ aX^.aig

rwrv rjTtaxrijievQov vTt' avrwv Ttei^oo 7tpo67tot?jr(jog ^^-^c^Kro^i, drj^tv anb

cpooparrj yevrjrat rj avrwv dvota.

quisque Novi Testamenti codicem constituerant, ita

tantum consentientes, ut, post Cerinthum quidem, Paulum

diam fere viam catholica ecclesia ingressa est. iam

que ad Petri ceterorumque apostolorum et PauH gentiHum

coaetaneus, cuius fragmentum L. A. Muratorius prinuis

eclidit, scripturac sacrae canonem a Roinana ecclesia re-

ceptum decripsit. barbaram latinitatem emendavi et

graeco sermoni reddidi 1. 1. p. 39 sq. ibi praeter Joannis

„versus scripturarum sanctarum^' codici Claromontano

cent, quos Crednerus^) Africanae ecclesiae seculi III ca-

nonem continere censuit. nam ibi post Barnabae epistulam

Actus Pauli ver. IIIDLX.

^) 1. 71 — 80 ita graece restitui: ^ATtouaXvipeig de 'Igdolvvov kcli nitpov

Actus Panli ver. IIIDLX.

in oriente Clemens Alexandrinus Barnabae epistulani

Euseb. HE. VI, 14, 1). magnam omnino auctoritatem

praedicatione, Matthiae traditionibus usus est. Origenes,

qui Novi Testamenti ra bjjLoXoyovfjieva et ra a}xq)iftaX-

Xojuieya iam accuratius distinguere voluit, praeter quatuor

in portum ipsum canonis christiani Eusebius Caesa-

riensis illius classis primam aciem induxit, ra ojuoXo-

yovjueva: quatuor evangeUa, Acta apostolorum, PauU

cundam aciem rcDv dvriXeyojuevcDv vel vo^gdv meUoris

Judae epistulam, Petri alteram, Joannis alteram et ter-

tiam epistulam, etiam epistiilam ad Hebraeos et Joannis

apocalypsin, Barnabae epistulam, Clementis epistulam

cundiiiu Hebraeos/) reliqua navigia Eusebius iam a poi'tu

testimoniis destituta. quo iudicio Petri quidem evangelium

stula ad Hebraeos apud orientales, Joannis apocalypsis

assecuta est, memoriam quamdam etiam Athanasius ser-

vavit, qui inter canonicos et apocryphos libros nai erepa

nevrj Bapydfia e7ti6toXrj nai t^v d7Co6t6XGov ai Xey6iJ.evai ^idaxctiy

etepoi de iynpivov6i toig o/noXoyovjiievoig. ?j8rj 8 iv tovtoig tiveg nai

tby Xpi6tbv 7tapa8eB,dfievoi x^^pov6i. tavta fiev Ttdvta tS/v dvtiXeyo-

7 p. 21, 2L 22 in notis: iam S.^ correxit Eipyaaavro.