Alpet Shqiptare

M nE rs o t v e, u e t
STUDIMI I BURIMEVE NATYRORE T RAJONIT VERIOR T SHQIPRIS

Raporti Prfundimtar
MEHMET META
HAKI KOLA
Me mbeshtetjen financiare te GTZ
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Tirane, Mars, 2005
TABELA E PRMBAJTJES
1. SHKURTIME............................................................................................................................................................4 2. SHPJEGIMI I TERMAVE TE PERDORUR........................................................................................................4 3. ABSTRAKTI I TERMAVE TE REFERENCES...................................................................................................5 4. PRMBLEDHJE EKZEKUTIVE..........................................................................................................................6 5. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ..........................................................................................................7 6. METODOLOGJIA E STUDIMIT..........................................................................................................................8
6.1. GRUMBULLIMI DHE PRPUNIMI I T DHNAVE..........................................................................................8 6.2. SHTRIRJA GJEOGRAFIKE E ZONS VERIORE....................................................................8 6.3. ELEMENTET KRYESOR GJEOGRAFIK DHE NATYROR....................................................9
7. PRSHKRIMI I BURIMEVE NATYRORE-TURISTIKE...............................................................................14
7.1. BURIMET NATYRORE T RAJONIT VERIOR .............................................................................................14 7.2. ALPET SHQIPTARE VERIORE 15 7.2.2. Thethi Park Kombtar dhe zon turistike malore ................................................16 (Shkodr-Malsi e Madhe)....................................................................................................16
7.2.0.1 Ekosistemet pyjore dhe biodiversiteti n Theth...................................17

7.2.1 Lumi i Gashit dhe Livadhi i Harushs(Tropoj):..................................................18 7.2.2 Valbona dhe Lugina e Valbons (Tropoj)....................................................................18 7.2.3 Liqeni i Shkodrs...........................................................................................................19 7.2.4 Zona turistike Velipoj Vilun (Shkodr).................................................................20 7.2.5 Kompleksi ligatinor/lagunor i Kune-Vain-it (Lezh). .............................................22 7.2.6 Lura- PK-dhe Pylli i Allamanit............................................................................25
Mjedisi bujqsor...................................................................................................26 T ardhurat mujore..............................................................................................26

8. ANEKSE : ...............................................................................................................................................................27
8.1. PYJET DHE KULLOTAT - HISTORIKU I ZHVILLIMEVE T TYRE................................27 TAB.1. PYJET N ZONN VERIORE HIERARKIA E SIPRFAQES ......................................29 TAB. 3. ZONAT E MBROJTURA DHE TURISTIKE.....................................................................31 TAB. 4. ZONAT E MBROJTURA DHE TURISTIKE NE ZONEN VERIORE SIPAS STRATEGJISE SE BIODIVERSITETIT- 2000................................................................................32
TAB. 7. SKEMA E GRUMBULLIMIT, PERPUNIMIT DHE EKSPORTIT TE BIMEVE MJEKESORE NATYRORE NE SHQIPERI.....................................................................................................................................37
1.1. IMPORTUES..............................................................................................................................38 TAB. 8. FAUNA DHE GJUETIA-KALENDARI I TYRE I LEJUAR..............................................38
Lepuri i egr (Lepus europaeus) ......................................................................39

MASIVI PYJOR........................................................................................................................................................42
Vllimi (m)..........................................................................................................................42
Tirane, Mars 2005
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut
Tirane, Mars 2005
1. SHKURTIME
MMM MBU MRRTT MPLD BB DPPK DZM INSTAT NJMP OJF PPB IKPK Ministria e Mjedisit Ministria e Bujqsis dhe Ushqimit Ministria e Rregullimit t Teritorit dhe Turizmit Ministria e Pushtetit Lokal dhe Decentralizimit Banka Botrore Drejtoria e Prgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave Drejtoria e Zonave t Mbrojtura Instituti i Statistiks Njsia e Menaxhimit te Projektit Organizate jo-fitimprurse Prodhimi i Pergjithshem Bruto Inventaritimi Kombtar i Pyjeve dhe Kullotave
2. SHPJEGIMI
I TERMAVE TE PERDORUR
Zon e Mbrojtur : zon me vlera t veanta natyrore dhe biodiversiteti dhe e shpallura si e till (sipas kritereve t IUCN-s). Zon turistike : Zon me vlera t spikatura turistike dhe e shpallur si e till. Pyje t virgjr : Pyje q jan t paprekur nga dora e njeriut dhe ku ruhen ende vlerat e tyre natyrore shekullore. Bim mjeksore natyrore : Jan gjith speciet e flors spontane natyrore me vlera mjeksore dhe farmaceutike. Komune: njsi administrative ne zonat rurale e prbr nga disa fshatra, e cila qeveriset nga nje kryetar i zgjedhur pr nj periudh kohore 3-vjeare nga banort e komunitetit. Mundsia vjetore e shfrytzimit: Sasia vjetore e materialit drunor q lejohet te vilet nga nj grumbull pyjore, gjat nj viti n perputhje me objektivat e planit t mbarshtimit e shprehur n metr kub pr hektar. Njsia e Menaxhimit te Projektit: Njsia e menaxhimit t projektit t pyjve me Bankn Botrore. Prodhimet e dyta pyjore: prodhime q sigurohen nga pylli me prjashtim ato me natur drusore. Pyllzim: Krijimi i nj pylli n nj siprfaqe toke q ska patur kurr t till ekosistem. Rreth: njsi administrative e prbr nga nj apo m shum bashki, komuna dhe zakonisht nga nj numer i madh fshatrash.
Tirane, Mars 2005
3. ABSTRAKTI
I TERMAVE TE REFERENCES
Ndalimi i praktikave t prdorimit t paqndrushm t toks sht elsi pr rritjen e prodhimtaris n zonat rurale shto dhe mos aplikimi i masave per mbrojtjen e tokes, kane uar ne degradim serioz te tokes dhe burimeve natyrore t prsritshme t saj. Erozioni q vjen si pasoj e praktikave t gabuara n prdorimin e toks i kombinuar me intensitetin e madh t shirave dhe me ndjeshmrine e madhe t tokave malore karshi erozionit, ka ndikuar n mbathje t tokave bujqsore, dmtim t veprave ujitse e mbushje t rezervuareve q prdoren pr hidrocentralet apo pr vaditje t tokave bujqsore. N kt proes sht evidentuar q reduktimi i varfris dhe menaxhimi i qndruesh i burimeve natyrore jan t ndrvarur. Objektivi i ktij studimi sht t jape orientimet strategjike t nevojshme, prmes nj vlersimi t burimeve natyrore dhe potencialet e tyre pr zhvillimin e konomiko-social t ksaj zone, pr plotsimin e programeve dhe aktiviteteve q marrin parasysh prdorimin e qndrueshm t burimeve natyrore ekzistuese, t pyjeve, kullotave, zonave t mbrojtura dhe atyre tiuristike, bimve mjeksore dhe vlera t tjera natyrore, n t cilin duhet t marin pjes t gjitha palt e interesuara. Mbas grumbullimit dhe prpunimit t t dhnave u prgatit sipas dhe T0Rs : n Programi i puns, ku paraqiten gjith aktivitete q do t realizohen nga konsulentt, me shtrirjen gjeografike dhe shpjegime per metodologjine, si dhe kalendari i realizimit, Draft raporti, per studimin e br, pr vlersimin e burimeve natyrore t zons veriore me rekomandimet prkatse, Raporti-final i hartuar pas komenteve t bra dhe q prmban kryesisht:
1. Gjendja aktuale e burimeve natyrore, dhe n veanti e atyre pyjore, kullosore, zonave t mbrojtura dhe turistike, bimve mjeksore, pr rajonin verior t vendit. 2. Degradimi i burimeve natyrore dhe ndikimeve negative n mjedis dhe n ato pyjore, erozioni dhe varfria. 3. Rekomandime pr konservimin dhe mbarshtrimin e qndrueshm t burimeve natyrore t ksaj zone dhe atyre pyjeve dhe kullotave.
Tirane, Mars 2005
4. PRMBLEDHJE EKZEKUTIVE
Tranzicioni q po kalon shoqria shqiptare shfaqi simptomat e tij pothuajse n t gjitha sferat, si n at politike, ekonomike, sociale, demografike, ashtu dhe kulturore, pa kursyer dhe sistemin e manaxhimit te burimeve natyrore dhe n veanti t atyre pyjore. Objektivi i ktij studimi sht t evidentoj gjendjen aktuale t burimeve natyrore: pyjeve, kullotave, zonave t mbrojtura dhe atyre turistike, bimve mjeksore, flors dhe fauns dhe t jap rekomandimeper zhvillimin e tyre n Shqiprin veriore, duke i lidhur objektivat e zhvillimit t tyre me objektivat e mijvjecarit pr Qarqet e Lezhs, Shkodrs, Kuksit dhe Dibrs. Realizimi i studimit u zhvillua disa faza: (i) Mbledhja dhe studimi i nj numri materialesh t shumllojshme si: materiale hartografike, t dhna statistikore dhe social-ekonomike, artikuj, libra e publikime t ndryshme shkencore. Gjithashtu, jan konsultuar dokumenta administrative q lidhen me sistemin e mbarshtimit t pasurise pyjore e kullosore, t publikuara nga institucione shtetrore (Ministria e Bujqsise dhe Ushqimit, Drejtoria e Prgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave, Ministria e Mjedisit, etj.), si dhe nga institucione t tjera studimore e krkimore (Instituti i Krkimeve Pyjore e Kullotave, Fakulteti i Shkencave Pyjore, FAO, UNDP, etj.); si dhe rezultatet e Harts dhe Analiza e Ndryshimeve te Mbuless s Tokes, t kryera nga IKP, pr vlersimin dhe indentifikimin e tendencave kryesore te zhvillimit. (ii) Prpunimi i t dhnave t grumbulluara dhe vrojtimeve t bera, identifikimi i shtjeve dhe problemeve kryesore, si dhe ndikimi i tyre mbi sektorin pyjor dhe burimet natyrore. (iii)Shfrytzimi i t dheave t rezultuara nga IKP t nxjera me ndihmen e Sistemit t Informacionit Gjeografik (GIS) dhe nga studimet e posame t kryera ne kuadrin e IKP, si t dhnat dendrometrike pr tipe t ndryshme pyjesh, biodiversiteti, sekuestrimi i karbonit, prodhimtaria e kullotave dhe t dhena t tjera te mbledhura direkt n terren. (iv) Analiza dhe vleresimi n kompleks i t dhenave t mbledhura; percaktimi i drejtimeve kryesore t zhvillimit t qndrueshm t pyjeve e kullotave n pjesn veriore t vendit. Disa parime q jan mbajtur parasysh : - mbshtetja n konceptin e ekosistemit dhe peisazhit, q kombinon konservimin e biodiversitetit me prdorimin e qndrueshem t burimeve natyrore ; - mbshtetja n vlersimin real ekonomik t burimeve natyrore, pasurise pyjore e kullosore, prfshire dhe zonat e mbrojtura dhe turistike, prodhimet jo-drusore, bimt mjeksore dhe shrbimet mjedisore; - krijimi i nje kuadri ku planifikimi strategjik dhe operacional gjejn lidhje efektive pr prdorimin e potencialeve natyrore nga komunitetet lokale rreth tyre; - njohja dhe inkurajimi i mjedisit ekonomik dhe tregtar mbshtets n kto teritore; - forcimi i kapacitetit institucional n t gjitha nivelet dhe sektort q lidhen me burimet natyrore dhe n veanti pr pyjet e kullotat, pr zonat e mbrojtura dhe ato turistike;
Tirane, Mars 2005
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut - prmiresimi i kooperimit rajonal e ndrkombetar pr shkmbimin e informacionit, teknologjive dhe njohurive teknike n mbeshtetje t zhvillimit t qndrueshm t burimeve natyrore dhe potencialeve turistike. N prfundim sipas ToRs jan prgatitur : Raporti pr metodologjine, plani i puns si dhe kalendari i realizimit, Draft-raporti, pr studimin e br, pr vlersimin e burimeve natyrore t zons veriore me rekomandimet perkatese, Raporti final me prfshirjen e komenetve t bra i cili prmban :
1. Gjendja aktuale t burimeve natyrore, dhe n veanti e atyre pyjore, kullosore, turistike, bimve mjeksore, n Shqiprin e Veriut. 2. Degradimi i burimeve natyrore dhe ndikimeve negative n mjedis dhe n ato pyjore, erozioni dhe varfria. 3. Rekomandime pr konservimin dhe mbarshtimin e qndrueshem t burimeve natyrore t kaj zone dhe atyre pyjeve dhe kullotave.
5. KONKLUZIONE
DHE
REKOMANDIME
1. Qeverisja e pyjeve, per vete kushtet ne te cilat ndodhen pyjet ne Shqiperi, duhet te bazohet ne parimet e zhvillimit te qendrueshem te zonave malore, objektivat kryesore te te cilit jane: (i) permiresimi i pasurive natyrore dhe kushteve te jeteses se popullsise ne keto zona, dhe (ii) mbrojtja e interesave jetesore te pjeses poshte rrjedhjes ujore. Mosvleresimi dhe mosperfshirja e funksioneve mjaft te vlefshme te pyllit, por ende pa tregues te vleres se tregut, nuk pasqyrojne kontributin real te sektorit te pyjeve ne kuadrin e ekonomise kombetare dhe asaj rajonale pr veriun e vendit. 2.Deri me sot popullata e varfer e zonave rurale te veriut dhe verilindjes nuk eshte njohur dhe shperblyer per sherbime te rendesishme mjedisore qe i japin shoqerise shqiptare dhe komunitetit boteror si p.sh: (a) sherbimet me rendesi kombetare dhe lokale (pellgjet ujembledhese, toka, etj) (b) ruajtja e tokave pyjore ne perdorim te perbashket (perfshi biodiversitetin) dhe (c) sekuestrimi i karbonit. Sherbimi i fundit eshte nje burim potencial financimi. Ne kuadrin e protokollit Kyoto (qe eshte nenshkruar dhe ratifikuar nga Shqiperia), pyllezimi dhe aktivitetet ripyllezuese si p.sh tokat shume te degraduara, tokat e refuzuara, dhe zonat kritike pergjate lumenjve e bazeneve kryesore dhe vendeve me potencial te larte per zhvillimin e turizmit - mund te garantojne burime te reja te adhurash per komunitetet lokale. 3. Metoda e integruar qe kerkohet per adresimin e nevojave te popullsise lokale. Pervoja e perftuar gjate tranferimit te pyjeve ne perdorim te komunave, eshte se komunitetet lokale do te mbeshtesin aktivitetet e manaxhimit te qendrueshem te burimeve natyrore - per te ulur erozionin, ndaluar degradimin e tokes, mbrojtur vlerat globale te biodiversitetit dhe te karbonit- vetem atehere kur te plotesohen mireqenia dhe nevojat e tyre minimale te perditshme.
Tirane, Mars 2005
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut 4. Planifikimi mjedisor dhe i pasurive natyrore, perfshire pyjet dhe kullotat, duhet te bazohet gjithenje e me teper ne konceptin e pellgjeve ujembledhes, se sa ne njesi te vogla mbareshtrimi, sikurse veprohet sot ne sektorin pyjor. Duhen kombinuar e balancuar te dy objektivat, pasi eshte e kuptueshme se do zgjidhje afatgjate ne mbareshtimin e pellgjeve duhet te mbaje parasysh nevojat e zhvillimit dhe rolin e popullsise vendore ne mbareshtrimin e pellgjeve. Persa i perket mbareshtrimit dhe mbrojtjes se pellgjeve malore, kerkohet perfshirja me e madhe e popullsise ne planifikimin dhe plotesimin e strategjive dhe programeve, shpesh me perfitime direkte per popullsine e zonave malore. 5. Po keshtu zhvillimi i turizmit, i cili perdor territore mjaft te gjera te fondit pyjor, dhe megjithse ky rajon sht shum i pasur me burime t tilla dhe rizorte turistike me vlera t veantam malore dhe eko-turistike ende kontributi i tij ne krijimin et ardhurave pr popullsin e ktyre zonave sht pothuajse zero, etj.
6. METODOLOGJIA E STUDIMIT
6.1.GRUMBULLIMI
DHE PRPUNIMI I T DHNAVE
Grumbullimi i t dhenave pr shtrirjen gjeografike, t burimeve natyrore dhe turistike ekzistuese, social-ekonomike sht br duk shfrytzuar gjith studimet dhe t dhnat q ekzistojn pr kt qllim, nga strategjit e ndryshm kombtare, nga inventarizimi i fundit (2003) kombtar i pyjeve dhe kullotave, nga strategjia e biodiversitetit dhe turizmit pr zonat e mbrojtura dhe ato turistike, nga statistikat ekzistuese te NJMP t Pyjeve dhe DPPK etj.
6.2. SHTRIRJA GJEOGRAFIKE E ZONS VERIORE

Karakterizimi gjeografik dhe ekonomiko-social. Rajoni verior dhe verilindor shtrihet n veri t lugins s lumit t Shkumbinit t mesm dhe duke prfshire relievin malor, vazhdon deri n kufirin shtetror verior dhe verilindor t Shqiprise me Malin e zi, Kosovn dhe Maqedonin. Ka shtrirjen m t madhe n Shqipri me rreth 10 mije km2. Kjo krijon mundsin e t qenurit urlidhse midis rajoneve shqiptare n europen juglindore dhe pjess tjetr t vendit. Ky avantazh I pozits gjeografike dhe natyra shum e larmishme dhe e pasur (pasuri t shumta minerare, klimatike, ujore e pyjore) jan potenciale pr zhvillimin e ktij rajoni. Dy jan nenrajonet q dallohen si n diferencat e zhvillimit ekonomik, ashtu edhe pr nga popullimi: Alpet shqiptare dhe Nenrajoni verilindor. Ky rajon sht i pozicionuar n skajin m verior t Shqipris, me nj siprfaqe t prgjithshme prej 3,954 km2 dhe ndan vendin nga ish-republikat e Federates Jugosllave. Popullsia e prgjithshme e rajonit sht 183,274 banor (nga t cilt 91,309 meshkuj dhe dhe 92,965 femra). Rreth 79,5% e popullsis totale jetojn n zonat rurale, shifr kjo m e larta se n t gjitha rajonet e tjera. M 1999 rajoni kishte nje forc pun prej 105,389 njerz dhe nga t cilt rreth 19% e tyre jan t papun.
Tirane, Mars 2005
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut N strukturen e prdorimit t toks, nga 293,615 ha q shts siprfaqja e punueshme e rajonit, rreth 50 % e zn pyjet. Rajoni sht ndr zonat m t pasura me pyje, me nj siprfaqe t pergjithshme te tyre prej 482,000 ha (ose 50 % e fondit pyjor), nga te cilt pyje t lart (ah, pishe, bredh, dushk) prej 86 mije ha. Rajoni ka mundsi vjetore mesatare t shfrytzimit t pyjeve pr dru zjarri 59.3 mije m3 dhe pr lnd punimi 104.6 mije m3, m t lartn nga t gjitha rajonet. T shtyr nga nj mori faktoresh social, ekonomike (ndr t tjera nj pag mesatare n sektorin shtetror prej 11,693 leke), gjeografike dhe kulturore, rrethet e ktij rajoni kan qn dhe nj nga burimet kryesore t migracionit t brendshm.
6.3.ELEMENTET KRYESOR GJEOGRAFIK DHE NATYROR

Elementt kryesor gjeografike Alpet shqiptare Prshkrim i shkurtr i tyre Alpet shtrihen ne veri te lumit Drin. Gropa e Tropojs dhe rrjedha e poshtme e lumit te Valbons, i ndajne nga rajoni verilindor.Alpet kane gjatesi 64 km dhe gjeresi 60 km me siperfaqe 2200 km2, zene rreth 8% te siperfaqes se vendit. Per momentin Alpet paraqiten te izoluar, rruget qe i lidhin ata me pjeset e tjera brenda dhe jashte vendit jane te pakta dhe ne gjendje jo te mire.Edhe brenda alpeve lidhjet jane te veshtira, rruget kalojne ne qafa te larta qe ne dimer jane te pakalueshme Perbehet nga shkembinj magmatike,gelqerore e terrigjene. Relievi eshte kryesisht kodrinor sidomos ne gropat e Tropojes 350 mbi det dhe te krumes 500 m mbi det, duke bere perjashtim mali i Pashtrikut qe shkon 1000 m Dendesia mesatare e popullsise eshte 33 banor per km2 Perbehet nga fushat pjellore te Gjendja dhe prdorimi i burimeve natyrore Megjithe demtimet ne disa pjese, si ne Parkun e Valbones, Bog, Razm, ne pergjithesi zona e Alpeve mund te konsiderohet me pak e demtuara gjate periudhes se tranzicionit Gjenden nj larmi speciesh t flors dhe fauns dhe nje kompleks ekosistemesh natyrore dhe peisazhistike. Si bimsi pyjore gjenden ahu (Fagus silvatica-), pisha e zez (Pinus nigra-), bredhi i bardh (Abies alba-), arrneni(Pinus heldrechi), rrobulli(pinus peuche-), dhe kto t kombinuara me livadhe alpine. Ktu gjenden dhe specie endemike dhe subendemike shum t rralla t flors dhe fauns kontinentale Mbisundojne pyjet e dushkut, ne gjendje cungishte. Kane shenja permiresimi te dukshem ne 5 vjearin e fundit. Demtimet kryesore aktuale shkaktohen n ga krasitja e rende per gjeth, ne shume raste me prerje rrah, dhe kullotja me pas, duke e trnasformuar shpesh ne shkurre te degraduara.Paraqet potencial te larte te klimes dhe tokes per tu kthyer ne pyje dushku me prodhimtari te larte, si dhe te pasura ne gjah. Masivet pyjore jane teper te rralla ne
2. Malsia e Hasit dhe Gjakovs (pllaja e Hasit, Mali i Pashtrikut, gropa e Tropojes
3. Lugina e
Tirane, Mars 2005
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Elementt kryesor gjeografike Drinit t Zi Lugina e Dibrs, Peshkopis, pragu i Topojanit Skavica, lugina e Kuksit Prshkrim i shkurtr i tyre Gjorice-Shupenzes,Maqellares, Peshkopise e Kukesit. Lugina ngushtohet se tepermi ne Topojan e Skavice, qe sherbejne si pragje qe e ndajne luginen ne tre pjese kryesore. Pergjithesisht zona te mbi populluara me bujqesi t zhvilluar. Nga gropa e madhe e Kuksit deri ne Vaun e Dejes , lugina kthyer ne rezervuar dhe eshte e mbuluar nga uji . Relievi i ashper me grykat e ngushta krijon pejsazhe te bukura Shtrihet ne lindje te lugines se Drinit te Zi dhe te Bardh, ne kufi me Maqedonine. Ka formen e nje harku te madh me lugzim nga lindja dhe vazhdon jashte kufirit shteteror me malet e Sharrit, qe ndajne Kosoven me Maqedonine, dhe te Stegoves ne juglindje. Perbehet nga formime shume te vjetra gjeologjike (rreshpe dhe gelqerore te mermerizuar) nga gipse dhe gelqerore mesozoike. Qendrat e banimit ne shpatet e vargmaleve te Korabit jane te pakta. Ata ngjiten deri ne 1400 m e ne malin e Radomit, Ploshtan, aj, Shishtavec. Shtrihet midis Drinit ne veri dhe Fanit te Vogle, lugines se Matit e gjadrit ne perendim dhe drinit te zi ne lindje. Perbehet nga shkembenj magmatike (e pasur ne minerale vecanerisht baker). Relievi eshte i coptuar i larte e i larmishem. Popullsia eshte e rralle me 38 banor per km2, vendosur kryesisht ne gropat dhe luginat, (Qerretit, Puks,Iballes, Lurs e Lugines s Fanit, ku prodhimet bujqesore dhe Gjendja dhe prdorimi i burimeve natyrore lugine. Ka zhvillim te bimesise se breglumit ne zonen Gjorice Shupenze, ne pjeset e tjera bimeisa tipike e breglumit eshte demtuar.
4. Vargmali i Korabit - Kolesjan -Gjalic-Bjeshkt e Shishtavecit
5. Malesia Puk-Mirdit dhe vargmali i Lurs (Bjeshket e Kushnenit dhe Trbunit; Korabi, Maja e Malit; Munella ; Mali i Dejes, i Balgjajt,
Pyjet e ketyre vargmaleve jane te rralla e te degraduara nga mbiperdorimi. Ahu sht ne pjesen me te madhe i shndrruar ne cungishte, masivet me halore jane te rralla. Me prodhimtari te ulet dhe riperteritje te rralle. Ka nje sensibilizim te popullise lokale per ruajtjen e pyjeve, duke i blere drute e zjarrit ne pjesen me te madhe te fshatrave. Eshte nder zonat me klimen me te ftohet ne Shqiperi qe ka nevoje per konsum te larte te druve te zjarrit Ka potencial te larte per zhvillimin e turizmit malor, dhe veanerisht te turizmit te bardhe. Ka rendesi te jashtezakoneshme nga pikpamja e biodversitetit per levizjen e kafsheve te egra nga Maqedonia e pjeserisht Kosova ne Shqiperi Qe nga viti 1960 ka filluar shfrytezimi intensiv i pyjeve te ketyre malesive Pyjet jane prere pothuajse teresisht. Ne shume raste pas vitit 1990 prerejt jane shoqeruar edhe me zjarre masive, qe kane demtuar filizerine dhe kane stimuluar procesin e erozionite Vetem ne parcela te paariteshme kane mbetur sasira te pakta materiali drusor si ne Zall Gjocaj, Gryke Sete, Armolle, etj. Per te realizuar rimekembjen e ketyre pyjeve, qe kane potencial shume te madh si
Tirane, Mars 2005
10
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Elementt kryesor gjeografike Zeps, Shejtit , Kurora&Run a& Nezhda e Lurs etj Luginat e Gjadrit si dhe e Fanit te Madh e te Vogel, Seta e Armolla 7.Malsia e Martanesh, ermenikes, Gollobordes, vargmalet e Sknderbeut dhe Lugina e Matit Mali i Lops, Kaptins, Muzhaqit Vargu Kruj Dajt, Mali i Sknderbeut, Mali me Gropa, Gropa e Matit e Rrshenit Prshkrim i shkurtr i tyre blegtoria jane te prapambetura. Aktiviteti kryesor i popullsise kan qn minierat e shfrytezimi i pyjeve. Me mbylljen e minierave prerja e pyjeve ka mbetur aktiviteti kryesor per mbijetesen e popullsise prej 96 mije banore prej te ciles 70% jeton ne fshat. Bazeni i Lumit Gjadr paraqitet plotesisht i zhveshur. Kete zone e ndan dhe e lidhe me Puke Mirditen nga lugina e Bulqizes, vargjet malore te Skenderbeut e te Lures duke shkuar drejt jugut e jug-lindjes formojne keto malesi qe sherbejne si ujendarese te Drinit t Zi, Matit e Shkumbinit, Erzenit e Ishmit. Pejsazhet e mrekullueshme dhe nderthurja e bimesise pyjore me lendinat dhe liqenet teper te shpeshta malore, si dhe pozicioni i veante gjeografik, e mundesia e lidhjes me rruge, e ben zonen shume atraktive per zhvillimin ne perspektive te turizmit malor Malesia e ermenikes me reliev te copetuar, ka teper te zhvilluar erozioni dhe bimesia e mbulesa tokesore mbi perdoren per te jetuar banoret e labinot mait, shmilit e orenjes, malesia e gollobordes dallohet per relievin Karstik e te zhveshur, ka rendesi si ure lidhese e kafsheve nga maqedonia ne cermenike e martanesh. Lugu i Matit, krahas zhvillimit te bujqesise, ka pyje lisi ne rehabilitim e siper. E gjithe kjo zone duke perfshire edhe vargun kruje dajt, malin e skenderbeut e ate me gropa si dhe Gjendja dhe prdorimi i burimeve natyrore per prodhim lende ashtu edhe rehabilitim te mjedisit te biodiversitetit, vecanerisht ne Balgjaj- Liqenet e Lures, duhet te gjenden mundesi per punesim te popullates lokale si dhe duhen mbeshtetur sherbime te ndryshme mjedisore psh shitja e krediteve te karbonit
Malesia e Martaneshit dhe Zerqanit e quajtur si malesia e pyjeve deri ne vitin 1990 eshte prere pothujase plotesisht, veanerisht pyjet me arnen, pishe te zeze e ah. Ne teresi zona mund te konsiderohet si hambari I furnizimit me uje te Shqiperise. Krahas furnizimit me uje te Tiranes me rreth 1 milion banore nga Burimet e Malit me Gropa dhe te Bovilles ne kete zone kane burime te rendesishme shumcia e lumenvje te Shqiperise si Drin (zalli Bulqize e Okshtunit, Shkumbini(Rrapuni) Lumi i Matit (nga Martaneshi)Erzeni eTerkuza. Eshte zona qe i hap rrugen e zhvillimit te turizmit malor per gjithe Shqiperine e mesme, Tiranen, Elbasanin, Durresin, Krujen, Burrelin etj. Duke qene bashkeshoqeruese e koridorit te transportit te Shkumbinit, si dhe ne potence mbartese e rruges se Arberit, ka mundesi te medha zhvillimi ne perspektive. Pyjet e prera kane shenja riperteritje te mire. Paraqitet shume e rendeishme mbrojtja nga zjarret. Per rendesine qe paraqet si per ruajtjen e burimeve ujore te Shqiperise e Tiranes, biodiversitetin e pasur dhe pejsazhet e mrekullueshme, mundesine e Turizimit malor, shoqeruar me pelegrinazhet ne vendet e shenjta, si dhe per vlerat historike e traditave te zonave te banuara si Shengjergji, Guri I Bardhe, Zerqani,
Tirane, Mars 2005
11
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Elementt kryesor gjeografike Prshkrim i shkurtr i tyre lugun e vilzes, Bizen e Shngjergjin mids tyre me pyjet dhe pejsazhet piktoreske, si dhe me afersine me qytetin e Tiranes ofrojne mundesi te medha per zhvillimin e turizmit Velipoja gjendet n zonen veriperndimore t vendit, dhe kufizohet : nga veriu me tokat bujqesore t komuns s Velipojs dhe lagjen Boraj-Velipoj, n verilindje me rrugn auto ShkodrVelipoj dhe Shkolln, nga lindja me rrugn auto dhe toka bujqsore, nga jug-lindje me plazhin e Velipojs, nga jugu me detin Adriatik, n jug-perndim, perndim, Veri-perndim me lumin Buna, q sht dhe kufiri shtetror me Malin e Zi. Sistemi lagunor Kune-Vain vendoset n t dy ant e grykderdhjes s lumit Drin, n zonn bregdetare veriore t rrethin e Lezhs. Nga Shngjini deri tek grykderdhja e lumit t Matit, zona bregdetare sht e ult dhe moalore. Kjo prfshin lagunn bregdetare t Vainit dhe Ceks n pjesn perndimore t lumit dhe Kune-n, Merxhani-n, dhe Knalln, n at veriore t tij. Sistemi lagunor sht 10-15 km i gjat dhe 3 km i gjer, me nj siprfaqe rreth 2,188 ha, nga t cilat 1,165 ha siprfaqe ujore, 215 ha pyje dhe 700 ha ligatina. Kompleksi i delts lagunore t Lezhs ka pes pes sisteme t ndar t ligatinave bregdetare, si dhe ka dhe pyje, shkurre, kullota dhe tok bujqsore, gj q e bn at zone e rdsis kombtare dhe Gjendja dhe prdorimi i burimeve natyrore Martaneshi, Ballenja, Labinoti, eshte me rendesi qe te fillojne procedurat per ta propozuar ne UNESCO si zone te vecante te biosferes Velipoja ndodhet n pjes jug-perndimore t qytetit t Shkodrs. Zona e Velipojs, prfshi dhe lagunn e Vilunit, sht e shpallur si zon e mbrojtur, rezerv natyrore e menaxhuar respektivisht n kat.IV-t t sistemit t zonave t mbrojtura ( sipas IUCN-s), n vitin 1958, duke u vn nn mbrojtje t posame n nj siprfaqe prej 700 ha, me prbrje komplekse si: siprfaqe pyjore 353 ha, siprfaqe ujore e kneta 286 ha, dhe siprfaqe jo-prodhuese rreth saj 61 ha. Ndrsa laguna e Vilunit q sht pjes e ksaje zone ka nj siprfaqe prej 950 ha, e cila sht e perbr nga 37 ha pyje, dhe 743 ha siprfaqe jo-pyjore. Zona e mbrojtur si rezerva natyrore e menaxhuar e Kune-Vain-it n Lezh prfaqson nj zon me vlera t larta ekologjike dhe biodiversiteti, si nj kombinim i rrall i elementve natyror sit toks dhe ujrave t mbla dhe t kripura si dhe prania e bimsis pyjore dhe toks bujqsore, duke e br kt kompleks me vlera t rndsis ndrkombtare. Strategjia e Biodiversitetit, e hartuar dhe miratuar n Qeveri n vitin 2000, ka propozuar nj ristrukturim t nnkategorive mbrojtse t RNM Kune-Vain, duke propozuar q zona e Kune-s (pjesa perndimore e laguns s merxhanit) me siprfaqe prej 300 ha t shpallet dhe ruhet si Rezerv Shkencore e Kat. I-rt, ndrsa pjesa tjetr prej rreth 1700 ha ( plus dhe 2100 ha grykderdhjet e lumenjeve Drin dhe Mat) te mbeten si rezerva natyrore te
7. Zona bregdetare e Shkodrs dhe Lezhs (VelipojaKune Vaini ) dhe Liqeni i Shkodrs
Tirane, Mars 2005
12
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Elementt kryesor gjeografike Prshkrim i shkurtr i tyre ndrkombtare. Liqeni i Shkodrs ndodhet n pjesn veri-perndimore t Shqipris dhe n pjesn perndimore t qytetit t Shkodrs dhe prbri kalas s lasht t Rozafs. Zona e mbrojtur prfshin 17.000 ha siprfaqe, prej s cils 15.000 ha sht siprfaqe ujore. sht propozuar si zon e mbrojtur ndrkufitare, (nga Strategjia e Biodiversitetit (2000), q i prket kategoris s katrt t IUCN-s. Kjo siprfaqe ujore konsiderohet si nj nga zonat m t rndsishme pr shpendt n Evrop. Aty gjenden afro 40 lloje shpendsh ujor, ku gjejm dhe llojin globalisht t krcnuar Phalacrocoracs pygmeus. Gjithashtu aty jetojn rreth 45 lloje peshqish, midis t cilve jan blini (Acipenser sturio). Liqeni ka dhe bimsi ujore, si zambaku i ujit Nymphaea alba, Nuphar luteum, dhe Nymphoides peltata, dhe Trapa natans. Delta e Drinit sht nj zon shum e rndsishme q mban n sezonin dimror shpend t rral dhe t rrezikuar si kormorantt (Phalacrocorax pygmeus) dhe lundrn (Lutra lutra). N zon e Kune-vainit gjenden specie q mbrohen nga konventa ndrkombtare, si p.sh. Rhinolophus euryale, lakuriqi (R. Ferruequinum& Myotis myotis), Apodemus mystacinus, shqipja laramane (Aquila clanga), rosa (Aythya nyroca),qifti/skiftert( Milvus Gjendja dhe prdorimi i burimeve natyrore menaxhuuara t kat. IV-t te IUCN-s. Liqeni i Shkodrs sht m i madhi n Ballkan, me nj siprfaqe totale prej 368 km2, prej s cils 149 km2 jan n ann Shqiptare. Liqeni rrethohet nga livadhe dhe qndron n kmbt e malit t Traboshit. Thellsia e liqenit sht mes. 7-10 m. Liqeni i Shkodrs karakterizohet nga nj vegjetacion i pasur me m shum se 80 specie ujore dhe bregdetare, si dhe bimsh macrophite si Potamogetoniacea, Cyperaceae dhe Ranunculaceae, dhe flora e tij e lidhur filogjenetikisht me at t detit dhe ku gjejme Najas marina etj. Gjenden dhe specie endemike si Marsilea quadrifolia, Nuphar luteum, Nymphea marina ssp., speciet t nnujit t familjes Potamogeton spp., si Miriophyllum spicatum dhe Ceratophyllum demrsum, apo dhe t gjinis Chara. Nga speciet krcelloredhe notuese m dominuese jan Phragmites australis, Schoenoplectus lacustris, etj. Rreth liqenit gjejme dhe siperfaqe t mbuluara me shelg (Salix fragilis) dhe Fraxinus ornus. N liqenin e Shkodrs gjenden 49 lloje peshqish, prej t cilve 40 % jan specie t familjes Cyprinidae, me dy nga speciet m t rndsishme sit Cyprinus caprio dhe Alburnus alborella, gj q tregojn karakterin subtropical t liqenit. Ujrat periferike, t freskta dhe t pastra, dominohen nga familja Salmonidae. N liqen gjenden dhe speciet t rralla t peshkut q migrojn n det si Acipenser sturio, Anguila anguila, Mugillidae dhe Alosa falax nilotica. N liqen jan vrojtuar rreth 280 specie zogjsh, dhe prve pelikanit kaurrel
Tirane, Mars 2005
13
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Elementt kryesor gjeografike Prshkrim i shkurtr i tyre milvus & M. Migrans). Delta e Drinit strehon gjithashtu dhe lejlekun ( Ciconiformes-), si dhe egreta e vogl (Egretta garzetta), Botaurus stellaris, rosat ( Anas penelope, Anas crecca, Anas clypeata), syargjendi (Bucephala clangula), bajza (Fulica atra), Vanellus vanellus, Tringa totanus.Gjithashtu gjenden dhe 12 specie molusqesh, 24 specie reptilsh, 196 specie zogjsh, dhe 23 lloje gjitarsh. Gjendja dhe prdorimi i burimeve natyrore (Pelecanus crispus), gjenden dhe shume specie t ndryshme si t gjinis kormorant (Phalacrocorax spp)., Podiceps spp., Aythya spp., afka (Fulica atra), Larus ridibundus dhe Egretta garzeta, Egretta alba, Platalea leucorodia, ibishi (Plegadis falcinellus), zhgaba (Gyps fulvus) dhe Hydroprogne tschegrava
7. PRSHKRIMI I BURIMEVE NATYRORE-TURISTIKE

7.1.BURIMET
NATYRORE T RAJONIT VERIOR
Pjesa veriore e Shqipris eshte kryesisht nje zon malore, dhe kjo siprfaqe sht e prbr nga male t lart dhe lugina t thella. Pr shkak t pjerrsive t thepisura n kt rajon malor aktivitetet kryesore t bujqsis zhvillohen vetm n lugina. Pr kt shkak popullsia e ktij rajoni ka mbetur relativisht e varfr. Rajoni verior karakterizohet nga prania e bollshme e burimeve natyrore dhe e sistemeve ujore dhe lumoresi liqeni i Shkodrs, sistemi lagunor KuneVain, liqenet akullnajor t Lurs dhe Liqeni i Zi, zona t mbrojtura dhe parqe kombtare si Thethi, Lura, Valbona, dhe pyje t virgjer si ato t Malsis s Gashit, Livadhit ta Harushes, duke kulmuar me bjeshkt e namuna t Alpeve t Shqipris. Ky peisazh piktoresk, pothujase i paprekur dhe i virgjr, sht nj burim natyror baz pr zhvillim prmes trheqjes s turizmit malor dhe ekoturizmit. Niveli i ulet i te ardhurave ne trevat malore rezulton nga nje sere faktoresh te ndryshem perfshi ketu papunesine e larte, prodhimet bujqesore te uleta dhe pamjaftueshmeria e tokes per banoret vendas. Ne kete rajon, varferia dhe degradimi i burimeve natyrore jane te lidhura ngushte. Burimet natyrore luajne nje rol te rendesishem per permbushjen e nevojave te perditshme te popullates dhe qendrueshmerine e ekonomise lokale Vleresimi i Varfris n 2003 tregon se banoret e fermave malore kane zene siperfaqe me te vogla toke dhe varen tek bujqesia si i vetmi burim te ardhurash me shume se banoret e rajoneve e tjera. Praktikat bujqesore jo te qendrueshme kane kontribuar ne degradime serioze te tokes. Qe prej vitit 1991, tokat kane marre lende ushqyese te pamjaftueshme, duke ndikuar ne uljen e
Tirane, Mars 2005
14
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut perberesve organike, azotit dhe natriumit, krahasuar me 20 vjet me pare. Dritherat e pamjaftueshme, praktikat kultivuese dhe metodat e papershtatshme te ruajtjes se tokes kane shkaktuar gjithashtu degradimin e tokes. Perve kesaj, fermereve u mungojne mundesite per permiresimin e teknologjise dhe njohurite perkatese Erozioni i tokes eshte bere nje problem serioz. Mikrobazenet e Gjadrit dhe te Kirit jane nje kercenim i vazhdueshem permbytjesh per qytetin e Shkodres e Fushen e Zadrimes. Per shkak te tyre lumi i Bunes eshte bere i palundrueshme duke i shkaktuar ndryshime te ndjeshme biznesit Shkodran, qe historikisht ka qene i lidhur me pranine e anijeve ne ane te Bunes qe ndikonte per import eksporte intensive. Ujembledhesit qe kane zanafillen apo jane pjese kryesore perberese e veriut te Shqwiperise shfaqin probleme te perbashketa, si: (i) rritje e shpeshtesise dhe permasave te permbytjeve, (ii) rritje e sedimenteve te depozituara dhe ndeshja e tokave te kripura ne zona te uleta te bazeneve te lumenjve, (iii) ulja e cilesise se ujrave. Megjithese klima dhe gjeologjia e kesaj zone te vendit favorizojne erosionin e larte natyror, shtrirja e ketij fenomeni ka tashmea permasa social-ekonomike dhe eshte shkaktuar nga: (a) kultivimi i tokave bujqesore me potencial te larte erodimi; (b) kthimi ne toka te reja i pyjeve dhe kullotave dhe perdorimi i tyre me kultura te papershtatsheme bujqesore, (c) shpyllezimi i tokave te pjerrta pyjoree abandonimi i tyre pas vitit 1991; dhe (d) mbikullotja e tokave pyjore dhe kullosore nga gjedhet, dhente e dhite. Si rezultat, kjo zone ne dekaden e fundit ka pesuar degradime serioze te burimeve natyrore dhe ulje te prodhimit rural Nje nder sfidat e ardheshme eshte edhe nevoja per te adaptuar kuadrin e menaxhimit te pellgjeve ujembledhes, psh duke kombinuar masat per restaurimin e prodhimtarise se tokes me ato qe gjenerojne te ardhura, duke forcuar edhe me tej kapacitetin e shoqatave te perdoruesve, duke rritur me shume rolin e komuniteteve duke kalimit te pyjeve e kullotave ne pronesi te komunave si dhe vazhdimit te decentralizimit dhe ristrukturimit te administrates pyjore.
7.2.ALPET SHQIPTARE VERIORE

Alpet perfshijne pjesen veriore te vendit, relievi ityre ka pamje te rralle me kreshta e shpate te thepisura, maja te mprehta te dhmbzuara dhe te zhveshura, me hone, kanione e gryka te ngushta pergjate luginave te thella te mbushura me pragje, duke perbere grumbullin malor m t ashper dhe me te copetuar ne te gjithe vendin, dukuri kjo e lidhur me mbizoterimin e formimeve gjeologjike te forta,veprimin intensiv te geryerjes, karstit, akujve e debores, te cilat ndikojne ne formimin e liqeneve akullnajore me vlera te medha ekologjike e shkencore Alpet shtrihen ne veri te lumit Drin. Gropa e Tropojes dhe rrjedha e poshtme e lumit te Valbones, i ndajne nga rajoni verilindor.Alpet kane gjatesi 64 km dhe gjeresi 60 km me siperfaqe 2200 km2, zene rreth 8% te siperfaqes se vendit. Per momentin Alpet paraqiten te izoluar, rruget qe i lidhin ata me pjeset e tjera brenda dhe jashte vendit jane te pakta dhe ne gjendje jo te mire.Edhe brenda alpeve lidhjet jane te veshtira, rruget kalojne ne qafa te larta qe ne dimer jane te pakalueshme. Ndertim gjeologjik i tyre eshte i larmishm, me formimet me te vjetra ata te paleozitit,me te cilat lidhen pasurite minerale te kuarciteve ne luginat lumore. Gelqeroret qe vijne nga mesezoiti kane perhapjen me te gjere, qe sherbejne si baze e boksitetve.Formojne kurrizet kryesore te alpeve, te perziera me dolomitet dhe te modeluar nga karsti formojne ne alpe nje reliev teper te ashper. Ne Tirane, Mars 2005 15
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut alpe hasen edhe depozitime flishore, qe nene ndikim e erozionit kane formuar relieve me te butas mjaft te coptuara nga rrjedhjet ujore si dhe shkembenjte magmatike jane si ultrabazike ashtu edhe bazike, dhe sherbejne si baze e polimetaleve. Duke qene te patrtetshem kane formauar reiev mjaft te ashper. Lartsia mesatare e alpeve arrin ne 1500 m mbi det, maksimalja eshte ne Jezerce me 2694 m. Lartesite me te medha takohen ne pjesen qndrore ku zen fill kurrizet malore dhe shumica e luginave. Hidrografia ka karakter alpin dhe ka pasuri te medha ujore, qe vijne edhe nga sasia e madhe e reshjeve te shiut e te bores qe kane mesatare qe leviz nga 1800 mm ne lindje deri ne 3100 mm ne vit ne pjesen perendimore.Shtimi i ujit ne pranvere vere lidhet edhe me shkirjen e debores qe nganjehere i kalon 4 m ne Alpe. Lumenjte kryesore me prurjet e tyre mesatre ne Alpe jane Shala 33m3; Valbona 35 m3; Curraj - Nikaj 15m3; Cemi 26m3; Kiri 17m3; Jane rreth 30 Liqene nder te cilet me te permendurit jane ato te Malsise se Gashit Sylbices dhe Jezerces. 7.2.1. Alpet, prbhen nga blloqe, malsi, kurrize malor dhe lugina si m posht Blloku i Jezerces: shtrihet ne qender te alpeve dhe rrethohet nga gropa, lugje e lugina te thella. Maja e Jezerces shoqerohet edhe me 14 te tjera me lartesi mbi 2200 m. Malesia e madhe: perbehet nga kurrize, blloqe e male te larta si: Bjeshket e Nemuna me maja te thepisura e te larta deri 2550 m, me pllakat karstike te Veleik Bridashit, si dhe me forma te shumtakarstike.Ne pjesen veriore te kesaj malesia eshte Lugina e Vermoshit me veshje te dendur bimore, ne jug vijojn :- lugina e Perroit te thate e lugina e Kirit; midis tyre kurrizi malor Maranaj Biga e Gimajve dhe Cukal Biga e Gimajve Malesia e Gashit me perberje magmatike, reliev te ashper, me forma te shumta akullnajore me liqene te vogla me bukuri te rralle, pyje e kullota te pasura. Kurrizi Toplane-Maja e Boshit, shtrihet ne lidnje te Shales dhe ne veri bashkohet me kurrizin Mertur - Zhaborre. Kurrizet ndahen nga lugina e Currajt dhe kane bimesi te dendur pyjore. Lugina e Valbones me formen e nje govatete madhe te modeluar nga akujt ne pjesen e siperme, duke krijuar forma te vecanta harkore e kanione me ngushtimet e zgjerimet e saj, ne zgjerime jane vendosur Valbona Dragobia e Ragami Sipas analizes krahasuese t rajoneve t zgjedhura pr karakterizimin gjeografik dhe socialekonomik, studimi qarteson natyrn rurale t fenomenit t varfris n Shqiprin veriore duke theksuar faktin se ajo mbetet n nivele relativisht t larta keahasuar me shifrat mesatare pr vendin. Kjo pr shkak t mundsive t kufizuara pr pun, veanerisht n kt zon, dhe si rrjedhoje e t ardhurave t ulta, kryesisht n degn e bujqsis.
7.2.2. THETHI PARK KOMBTAR DHE ZON TURISTIKE MALORE (SHKODR-MALSI E MADHE)
Thethi"-i si PK ka nj siprfaqja 2300 ha, dhe fillon n afrsi t Grunas-it n 760 m lartsi mbi nivelin e detit, dhe lartsia shkon mbi 1800 m. Zona e Thethit shtrihet ne Krahinn Malore Veriore t Shqipris, n gjersit gjeografike 414945 415215 dhe gjatsit gjeografike
Tirane, Mars 2005
16
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut 201052 201355. Ka nj siprfaqe totale pej 3.000 ha, dhe bn pjes n juridiksionin e rrethit t Shkodrs. Rruga automibilistike pr n Theth sht Shkodr-M.MadheBog-Theth. Lartsia e prgjithshme mbi nivelin e detit sht 1200 - 1800 m, ndrsa lartsia mesatare sht 1300 m. Lartsia m e vogl (minimale 800 m n fashatin Bradoshnic ndrsa lartsia maksimale arrihet n kuotn 2200 m. N kto limite lartsish nga 800 - 1800 m, vegjetojn nj shumllojshmeri bimsie drusore si Ahu, Bredhi, Pisha e Zez, Arrmeni, Hormoqi , Mllza, Frashri, etj. Kto lloje vegjitojn brenda arealit t tyre, shumica ndodhen t thjesht dhe rrall t przier me lloje t tjer. -Prroj i Radogoshit me drejtim P - L, mbledh ujrat e prroskave q rrjedhin nga lumi i Javarit dhe derdhen n Lumin e Gashit, por mbetet i rrezikshm dhe e ka shum t zhvilluar fenomenin e erozjonit. - Prroj i Poligajs dhe Mullafcit, po me t njjtin drejtim P- L, mbledh ujrat e prrojt t Mullafcit dhe bashkohen t dy mbi Bregun e obanit dhe formojn nj prrua t madh dhe derdhen ne lumin e Gashit, prroi i Poligajes peraqet rrezikshmri t veprimit erozional. - Prroj i Torkuzit, edhe ky ka dejtime P - L, nuk paraqet rrezikshmri. Prrenj te tjer t rndsishm q e prshkojn ekonomin n krahun e djatht jan Prroi i Basha Hajdarit dhe ai i Prencit, t dy kta prrenj nuk paraqesin rrezikshmri t madhe. Prrenjt e tjer jan t vegjl dhe nuk kan uj gjat gjith vitit. Pothuaj se n t gjith ekonomin sht i prhapur nj rrjet i dendur burimesh me uj t pijshm. 7.2.0.1 Ekosistemet pyjore dhe biodiversiteti n Theth. Grumbujt pyjor t ktij masivi kan vlera t larta biodiversiteti q formojn ekosisteme t rndsishme t flors t llojeve (ah, panj, bredh, hormoq, mllz, shkoz, frashr, vrri, arrnen,etj.).Proeset natyrore ktu zhvillohen n munges t do ndrhyrje humane, dhe si i till n Theth gjejm pyje t virgjr dhe ekosisteme natyrore interestante me specie t rralla t flors dhe fauns. N kt zon takohen rreth 10 lloje bimore t rralla. Thethi karakterizohet nga pyje, kullota dhe livadhe alpine dhe subalpine. Ktu ndeshen prania e nj larmie shoqrimesh bimore si e ahut me bredhin e bardh, me boronicn, me Asperula odorata tj. N lartsit 750-800 m gjenden llojet shkoz (Carpinus orientalis-), frashr (Fraxinus ornus-), dhe lajthi ( Coryllus avellana-), n lartsit 800-1.800 m bimsia dominohet nga pyje t llojeve ah (Fagus silvatica-), n t dy ant e lugins, e shoqruar kjo n disa vende me llojet e plepit t egr (Populus tremula-), panja fletrrap (Acer pseudoplatanus-), bredhi i bardh (Abies alba-), dhe tisi (Taxux bacata) dhe me lart me llojet pish e zez ( Pinus nigraArnold), rrobulli (Pinus heldrechi-), dhe m n lartsi, n Qafn e Pejs gjenden grumbuj me hormoq (Picea abies-) q sht kufiri m jugor i ksaj specie n Evrop. N eltira takohen aji i bjeshkve, nnishte shqiptare (Cistus albanikus). N rrket rritet nj bimi e pasur higro-hidrofile e dominuar nga Caltha palastris, Pinguikula hirtiflora, Polygonatum odoratum, etj. Speciet endemike. N masivin e Thethit gjenden speciet endemike t rralla si ulfenia baldacci, (Shtegu i Dhenve), dhe llojet : Petasites doerfleri, Lilium albanicum, Viola ducagjinica, Teucrium arduini, Micrmeria parviflora, Athamantha turbith, Asperula scutellaris, Campanula albanica, Colchicum autumnale, Gentiana lutea, Atropa belladonna. Lumi q prshkon Thethin Tirane, Mars 2005 17
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut sh i pasur me peshk t llojeve troft (Salmo trutta marmoratus dhe Salmo trutta macrostigma). Thethi sht nga vendet e rralla ku gjendet Salamandra atra dhe specie t tjera t rralla amfibsh si Triturus alpestris, Bombina variegate, Algyroides nigropunctatus, Lacerta agilis, Coronella austriaca, Vipera ssp. etj. Nga zogjt m rezident jan qukapikt ( Piciformes-), skiftert dhe korbt (Falconiformes-). Fauna . N kt zon dallohen gjitart e mdhenj si: Ariu (Ursus arctos), Ujku (Canis lupus ), Riqebulli (Lynix lynix ), Kaprolli (Capreolus capreolus ), dhia e egr (Rupicapra rupicapra ), etj.,si dhe prania e shume zogjve dhe shpendve t tjer, si shqiponja e malit, zvarranik t ndryshm si gjarprinjt dhe lloji karakteristik i peshkut troft me pika t kuqe q gjendet me shumic n lumin q e prshkon kt zon.
7.2.1 LUMI I GASHIT
DHE
LIVADHI I HARUSHS(TROPOJ):
Siprfaqja e prgjithshme e masivit t Lumit t Gashit eshte 10.129,25 ha. Shtrihen n Zonn Malore Veriore t Shqipris, n gjersit gjeografike 414945 415215 dhe gjatsit gjeografike 201052 201355. Ka nj siprfaqe totale pej 3.000 ha, bn pjes n juridiksionin e rrethit te Tropojs. Lumit te Gashit sipas vendasve thirret dhe Mullareka.T gjith prrenjt dhe prroskat derdhin ujrat e tyre n Lumin e Gashit. E gjith siprfaqja q e ka derdhjen e ujrave n Lumin e Gashit direkt ose n prrenjt q jan deg t ktij lumi, duke filluar nga Deberdoli deri n Shoshan, prbn masivin e Lumit t Gashit. Kufinjt e masivit pyjor Lumi jan nga veriu kufiri shtetror i Republiks me Malin e Zi (Jugosllavin), me majn e Kajrafilit me kuot 2159.0 m deri tek qafa e Ali Celes, nga lindja me Qafn e Deberdolit, me Majn e Zeze 2480 m, Qafa e Perbujes, Maja e Tingllims 2967 m, Maja e Jabllarit dhe e Radoshs, nga jugu maja e Bradoshnics, Qypi i Gracit, dhe nga perndimi duke filluar nga Maja e Bradoshnices, kurrizet nga maja e Pllabes, Maja e Rupes, Kunji i Armeve, Maja e Markofces, Maja e Kajrafilit. N kt zon gjendet vetem fshati Bradoshnic i cili ndodhet ne pjesen e poshteme te zons. Brenda ksaj zone nuk ekziston asnj rrug automibilistike. Largsia mesatare nga pjesa m e afrt e saj me qytetin e B.Currit eshte 10 km, kurse pjest e largta 25-30 km.
7.2.2 VALBONA
DHE
LUGINA
VALBONS (TROPOJ)
Valbona sht nji nga luginat m t pyllzuara t Alpeve. Parku kombtar i Valbons ka nj siprfaqe prej 8000 ha. Valbona sht lumi m i madh i Alpeve. Ajo sht qendra e Alpeve lindore dhe Lugina e Valbons sht vendi m mbreslns n kt zon. N fillim t lugins gjejm liqenin akullnajor t Vali-t q shtrihet midis majave t Ali-s dhe Popluka-s n jugperndim t bllokut malor t Jezercs dhe q prfundon n fshatin Rragam. M tej drejt lugins aty ku bashkohen lumi i Valbons me prroin e eremit lugina bhet m e cekt me aspekte t shumta t ngushtimeve dhe zgjerimeve, t ndra nga vendklaime. Kjo zon sht karbonatike dhe formohet nga detashmentet akullnajore dhe tektonike. N kt pjes t Valbons prfundon dhe degzimi i prrojit t Kukaj-t. Lugina e Kukaj-t sht tipike akullnajore e formuar midis maleve t Jezercs dhe Kollatas. Lumi i Valbons sht mbreslns dhe nga burimet e saj n pjerrsin
Tirane, Mars 2005
18
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut lindore t Qafs s Valbons. N ujvarn e Valbons uji zhduket (bhet i padukshm) nn zallishtet-glqerore t lugins.Klima e Valbons sht malore, me dimr t ahspr dhe me shum reshje dhe bor (2,082 mm), ngrica, erra t forta, dhe temperatura mund t zbres n 20 C. Flora dhe fauna. N lartsit 600-1,200 m, t zones s Valbons dhe Rragamit, gjenden pyje ahu (Fagus silvatica-), dhe n tokn e shkrift nga Rragami n Valbon, (900-1,000m), gjejm pyje madhshtor me hormoq (Picea abies-), nj flor kjo karakteristike e Evrops Qndrore. Gjithashtu rritet dhe hartina (Pinus silvestris-), bredhi i bardh (Abies alba-), dhe pisha e zez (Pinus nigra-). N Valbon gjenden specie t rralla si Aschillea grandifolia, Minuartia baldacci, Plantago reniformis, Scrophularia bosniaca, Teucrium arduini, Trifolium pilezii, Lunaria telekiana. Nga peshqit n lumin e Valbons gjendet trofta (Salmo trutta, marmoratttus). N Valbon gjendet gjithashtu dhe Salamandra salamandra, Triturus alpestris, Rana temporaria, Bombina variegata, Vipera spp.. Nga shpendt gjenden specie t rralla si gjeli i egr (Tetrao urogallus), dhe Bonasa bonasia. Ndrsa nga gjitart jan, ariu murme (Ursus arctos-), macja e egr, ujku, dhija e egr, dhe dreri, ndrsa gjat rrjedhs s Valbon gjendet dhe lundra.
7.2.3 LIQENI I SHKODRS
Liqeni i Shkodrs ndodhet n pjesn veri-perndimore t Shqipris dhe n pjesn perndimore t qytetit t Shkodrs dhe prbri kalas s lasht t Rozafs. Zona e mbrojtur prfshin 17.000 ha siprfaqe, prej s cils 15.000 ha sht siprfaqe ujore. sht propozuar si zon e mbrojtur ndrkufitare, (nga Strategjia e Biodiversitetit (2000), q I prket kategoris s katrt t IUCN-s. Kjo siprfaqe ujore konsiderohet si nj nga zonat m t rndsishme pr shpendt n Evrop. Aty gjenden afro 40 lloje shpendsh ujor, ku gjejm dhe llojin globalisht t krcnuar Phalacrocoracs pygmeus. Gjithashtu aty jetojn rreth 45 lloje peshqish, midis t cilve jan blini (Acipenser sturio). Liqeni ka dhe bimsi ujore, si zambaku i ujit Nymphaea alba, Nuphar luteum, dhe Nymphoides peltata, dhe Trapa natans. Liqeni i Shkodrs sht m i madhi n Ballkan, me nj siprfaqe totale prej 368 km2, prej s cils 149 km2 jan n ann Shqiptare. Liqeni rrethohet nga livadhe dhe qndron n kmbt e malit t Traboshit. Thellsia e liqenit sht mes. 7-10 m. Flora dhe fauna e liqenit t Shkodrs. Liqeni i Shkodrs karakterizohet nga nj vegjetacion i pasur me m shum se 80 specie ujore dhe bregdetare, si dhe bimsh macrophite si Potamogetoniacea, Cyperaceae dhe Ranunculaceae, dhe flora e tij e lidhur filogjenetikisht me at t detit dhe ku gjejme Najas marina etj. Gjenden dhe specie endemike si Marsilea quadrifolia, Nuphar luteum, Nymphea marina ssp., speciet t nnujit t familjes Potamogeton spp., si Miriophyllum spicatum dhe Ceratophyllum demrsum, apo dhe t gjinis Chara. Nga speciet krcelloredhe notuese m dominuese jan Phragmites australis, Schoenoplectus lacustris, etj. Rreth liqenit gjejme dhe siperfaqe t mbuluara me shelg (Salix fragilis) dhe Fraxinus ornus. N liqenin e Shkodrs gjenden 49 lloje peshqish, prej t cilve 40 % jan specie t familjes Cyprinidae, me dy nga speciet m t rndsishme sit Cyprinus caprio dhe Alburnus alborella, gj q tregojn karakterin subtropical t liqenit. Ujrat Tirane, Mars 2005 19
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut periferike, t freskta dhe t pastra, dominohen nga familja Salmonidae. N liqen gjenden dhe speciet t rralla t peshkut q migrojn n det si Acipenser sturio, Anguila anguila, Mugillidae dhe Alosa falax nilotica. N liqen jan vrojtuar rreth 280 specie zogjsh, dhe prve pelikanit kaurrel (Pelecanus crispus), gjenden dhe shume specie t ndryshme si t gjinis kormorant (Phalacrocorax spp)., Podiceps spp., Aythya spp., afka (Fulica atra), Larus ridibundus dhe Egretta garzeta, Egretta alba, Platalea leucorodia, ibishi (Plegadis falcinellus), zhgaba (Gyps fulvus) dhe Hydroprogne tschegrava.
7.2.4 ZONA
TURISTIKE
VELIPOJ VILUN (SHKODR)
Velipoja ndodhet n pjes jug-perndimore t qytetit t Shkodrs. Zona e Velipojs, prfshi dhe lagunn e Vilunit, sht e shpallur si zon e mbrojtur, rezerv natyrore e menaxhuar respektivisht n kat.IV-t t sistemit t zonave t mbrojtura ( sipas IUCN-s), n vitin 1958, duke u vn nn mbrojtje t posame n nj siprfaqe prej 700 ha, me prbrje komplekse si: siprfaqe pyjore 353 ha, siprfaqe ujore e kneta 286 ha, dhe siprfaqe jo-prodhuese rreth saj 61 ha. Velipoja gjendet n zonen veri-perndimore t vendit, dhe kufizohet : nga veriu me tokat bujqesore t komuns s Velipojs dhe lagjen Boraj-Velipoj, n veri-lindje me rrugn auto Shkodr-Velipoj dhe Shkolln, nga lindja me rrugn auto dhe toka bujqsore, nga jug-lindje me plazhin e Velipojs, nga jugu me detin Adriatik, n jug-perndim, perndim, Veri-perndim me lumin Buna, q sht dhe kufiri shtetror me Malin e Zi. Ndrsa laguna e Vilunit q sht pjes e ksaje zone ka nj siprfaqe prej 950 ha, e cila sht e perbr nga 37 ha pyje, dhe 743 ha siprfaqe jo-pyjore. Zona turistike, ose plazhi i Velipojs ka nj siprfaqe rrethe 800 ha. Vzhgim eko-gjegrafik i Velipojs. Kompleksi ekologjik Velipoj-Vilun gjendet n rrethin e Shkodrs, ku vija kufitare kalon prmes rrjedhjes s poshtme t Buns, dhe kjo zon prfshin rreth 8 km gjatsi bregdetare, dhe ishullin e Franc Jozef-it. Laguna e Vilunit ndodhet ne afrsi t rezervs natyrore t Velipojs. Zona bregdetare e Velipojs me orientim nga perndimi n lindje, karakterizohet nga nj bregdet ranor, i furnizuar nga prurjet e lumit t Buns, i cili lidh liqenin e Shkodrs me detin Adriatik. Zona ka nj largesi 22 km nga qyteti i Shkodrs. Gjeologjia e saj sht e prber nga depozitime t pakta t shkmbijve t Eocenit dhe Oligocenit, dhe zona sht e prbr nga sedimentet e kuaternarit, kryesisht me rerra t imta n bregdet., i cili prbehet kryesisht nga luvione t lumenjve te Buns dhe Drinit. Vija bregdetare nga pozicioni q ka dhe nga dunat detare nnujore e ndryshon formn dhe pozicionin e saj lehtsisht gjat stuhive detare dhe prmbytjeve, kryesisht n pranvere dhe vjesht. Midis llojeve t algave makrofite takohen Fucus virsoides, specie endemike e detit Adriatik si dhe Polysiphonia elongata, Systoseira ercegovici. Jan gjendur dhe delphin dhe breshkat, ndrsa foka e Mesdheut, Monachus monachus eshte nje vizitore shume e rrale dhe rastesore.
Tirane, Mars 2005
20
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Pellgu ujmbkedhs i laguns s Vilunit me nj siprfaqe 950 ha dhe nj thellesi 0.5 m prfshin 500 ha tok bujqsore, 389 ha pyje dhe 20 ha kullot. Laguna e Vilunit, komunikon n mnyr t vazhdueshme me detin prmes nj kanali 500 m t gjat dhe 30-40 m t gjer. Plazhet ranore t konturuara nga dunat detare dhe t mbuluara me Ammophila arenaria e ndajn at nga deti. Laguan sht ndr lagunat me rndsi t veant biodiversiteti sepse ajo mban lloje sensistive n gradient t ndryshme t kripshmris. Knetat e saj me uj t mbl dominohen nga kallamishtet t prbra nga Phragmites spp., Tupha spp., Scirpus spp., Carex spp., Salicornia herbacea, Suaeda maritima, Eryngium campestre. etj., ndrsa shoqerimi algal m i gjendur sht ai me Zosteria noltti. Laguna e cekt dhe permbytjet e herpashershme ofrojn kushte optimale pr shpendt e ujit si Ardeide, Laride, Charadride etj. Prej shpendve rrmbyenjs prmendim Milvus migrans, Circus aeruginosus, Buteo buteo, dhe Aquila clanga. Shpend t shumt harabelor vizitojn vizitojn zonn gjat shtegtimit ose gjat folezimit. Laguna e Vilunit sht nj zon potenciale pr llojet globalisht t rrezikuara t Numenius tennuirostris dhe Pelecanus crispus. Amfib dhe reptil t shumt takohen ktu, ndr t cilt prmendim Coluber jugularis, Emys orbicularis. Prej gjitarve nj rndsi t veant paraqet prania e lundrzs, Lutra lutra. Mesatarisht do vit prej laguns peshkohen rreth 100 kv qefull, 100 kv ngjal (Anguilla anguilla) dhe rreth 20 kv levrek (Morone labarax). Vegjketacioni i zons prbhet kryesisht prej pyjeve fletor kserik submesdhetar. Vegjetacioni bregdetar prbhet prej shoqrimesh bimore mesdhetare Ageopyretum, por takohen gjithashtu dhe shoqrimet e Ammophiletum arundinaceum. Ishulli i Franc Jozef-it bn pjes n pyjet natyror t delts s Buns, e prbr prej knetash t vjetra me bimsi hidro-hygrofile, ligatinash dhe knetash t njelmta dhe plantacione t plepit (Populuis spp.). Ishulli n vetvete ka qen nj zon e rndsishme pr folezimin e Ardeideve (apkave) dhe Phalacrocorideve (karabullakve), dhe sot si pasoj e shqetsimneve ishulli nuk prdoret si vendfolezimi pr kto shpend. Dunat ranore midis detit dhe ligatinave jan t mbjella me pish rreth 30 vjet m par. Vegjetacioni origjinal i dunave prbhet prej shoqrimesh bimore psamofile t Caxile maritima, Xanthium strumerium. Fusha e Velipojs n brndsi sht prftuar nga tharja dhe bonifikimi i dikurshm, ku jan prfituar rreth 2300 ha tok dhe sot ajo prdoret kryesisht pr bujqsi, pemtari, vreshtari, dhe si kulot pr bagtin. Kanalet kullus jan shpesh t invaduar prej bimsis ujore, ata konsiderohen me eutrofizim pr shkak t aktiviteteve bujqsore dhe shkarkimeve urbane t zonave t banuara. Rezervati natyror i Velipojs ka nj siprfaqe prej 700 ha dhe sht nj streh e rndsishme e shpendve migratore t ujit. Brenda tij mund te zhvillohet gjuetia e kontrolluar. Rezervati prbhet nga nj flor e pasur pyjore dhe shkurrore si : frashr (Fraxinus spp. ), vidh (Ulmus spp.), dushqe ( Quercus spp.), Pish ( Pinus spp. ), Shelg ( Salix spp.), marina (Tamarix spp.), Mespilus germanica, shkoza ( Carpinus spp.), trndafili i egr (Rosa spp.), dhe lloje hidro-hygrofile te plepit t bardh (Populus alba) dhe vrri (Alnus glutinosa), t ndar nga dunat ranore t mbjella me pish.
Tirane, Mars 2005
21
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Ndr shpendt objekt-gjuetie ktu takohen lloje t ndryshme rosash si : Anas acuta, A. Glypeata, A. Platyrhynchos, A. Strepera, A. Crecca, A. Querquedula,, A. Penelope, Aythya ferina, Netta rufina, bajza (Fulica atra), shapka (Scolopax rusticola), gugashi (Culumba palumbus), turtulli ( Streptopelia turtur) dhe shkurta (Coturnis coturnis). Ndr gjitart takohen derri i egr (Sus scrofa), dhelpra (Vulpes vulpes), akalli (Canis aureus), baldosa (Meles meles), qelbsi (Mustela putorius) etj.
Aktivitetet njerzore dhe turizmi. Aktivitete gjithvjetore ne zon jan bujqsia dhe blegtoria (dhent, dhit, lopt dhe kuajt), pyjet, peshkimi dhe turizmi, por shpesh shihen dhe veprimtari tradicionale. Popullsia e fshatrave, Pulaj dhe Velipoje sht relativisht e vogl. Ka disaa peshkatar lokal, q kryesisht e ushtrojn aktivitetin e tyre n lagunn e Vilunit dhe prgjat bregut t detit, t cilt mbledhin kryesisht dyvalvor (Lamelibranke) n bregdet dhe eksplorojn lagunat. Ne kt lagun mund t ushtrohet peshkimi tradicional dhe kultivimi i midhjes. Turizmi vendas sht aktiv n stinn e vers n plazhinb e Velipojs. Vitet e fundit n teritorin e Velipojs jan vn re ndrtime pa leje dhe nj pjes tyre sht prshtatur per hoteleri pr turizm. Pr administrimin e pjess s rezervatit t Velipojs prgjigjet Drejtoria e Pergjithshme e Pyjeve dhe Kullotave ( DPPK). Rreziqe dhe shqetsime q evidentohen. Prdorimi i pesticideve dhe plehrave kimike pr bujqsin. Ujrat e tokave bujqsore pompohen dhe derdhen n lkagunn e Vilunit pa u trajtuar m par. Shprndarja e pakontrollura e ujrave t zeza dhe t bardha. Mosgrumbullimi dhe mostrajtimi i organizuar i mbeturinave urbane. Migracioni masiv nga zonat malore-rurale pr drjet ktij teritori. Erozioni bregdetzar, sidomos n grykderdhjen e Buns dhe n pjesn jugore t plazhit t Velipojs. Zjarret, kullotja me bagti dhe prerjet e pyjeve per dru zjarri pr ngrohje. Peshkimi ilegal, me prdorim t dinamitit dhe gjuetia e pakontrolluar mire. Mosruajtja ende e plote e vllerave arkeologjike gjate teritorit.
LIGATINOR/LAGUNOR I
7.2.5 KOMPLEKSI
KUNE-VAIN-IT (LEZH).
Sistemi lagunor Kune-Vain: Sistemi lagunor Kune-Vain vendoset n t dy ant e grykderdhjes s lumit Drin, n zonn bregdetare veriore t rrethin e Lezhs. Nga Shngjini deri tek grykderdhja e lumit t Matit, zona bregdetare sht e ult dhe moalore. Kjo prfshin lagunn bregdetare t Vainit dhe Ceks n pjesn perndimore t lumit dhe Kune-n, Merxhani-n, dhe Knall-n, n at veriore t tij. Sistemi lagunor sht 10-15 km i gjat dhe 3 km i gjer, me
Tirane, Mars 2005
22
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut nj siprfaqe rreth 2,188 ha, nga t cilat 1,165 ha siprfaqe ujore, 215 ha pyje dhe 700 ha ligatina. Kompleksi i delts lagunore t Lezhs ka pes pes sisteme t ndar t ligatinave bregdetare, si dhe ka dhe pyje, shkurre, kullota dhe tok bujqsore, gj q e bn at zone e rdsis kombtare dhe ndrkombtare. Zona e mbrojtur si rezerva natyrore e menaxhuar e Kune-Vain-it n Lezh prfaqson nj zon me vlera t larta ekologjike dhe biodiversiteti, si nj kombinim i rrall i elementve natyror sit toks dhe ujrave t mbla dhe t kripura si dhe prania e bimsis pyjore dhe toks bujqsore, duke e br kt kompleks me vlera t rndsis ndrkombtare. Laguna e Vainit ka nj siprfaqe totale prej 8,95 km2 me nj gjatsi maksimale prej 4,25 km, dhe nj gjersi prej 2,25 km. Pjest kryesore t laguns jan Ceka (4,9 km2), dhe Zaja (2,4 km2). Thellsia mesatare e laguns sht 0,7 m, kurse maksimumi i sht 1,7 m, dhe nga ku bashkohet dhe me detin Adriatik, me nj kanal 1,5 km t gjat. Ktu gjejm nj mozaik t pleksur me sprkla uji t shprndara, moale ujore, ishuj t vegjl, komunikime t ndryshme ujore. Laguna kufizohet nga nj prit/dig q e ndan at nga zona e lagur bregdetare lindore. Laguna e Merxhanit ka nj siprfaqe 3,1 km2 , nj gjatsi maksimale 4,8 km dhe gjersi 2,1 km. Thellsia mesatare sht 0,75 m ndrsa maksimumi sht 1,3 m. Laguna e Knalls sht e vendosur n skajin veri-lindor t sistemit lagunor t Lezhs dhe sht shum m e vogl se t tjerat. Siprfaqja e saj sht 0,2 km2, me nj gjatsi prej 750 m dhe gjersi 500 m. Por ajo sht m e thell se lagunat e tjera fqinje, me nj thellsi mesatare 4,2 m dhe maksimale 13,5 m. Lumi Drin i prshkon kto laguna para se ai t mbrij detin, dhe si i till shtrarti i lumit sht i gjer dhe i cekt, dhe si pasoje gjat sezonit t rnies s reshjeve mbirrjedhja e lumit krijon ligatina sezonale. 7.2.6.1. Prshkrim fizioko-gjeografiki sistemit lagunor-Kune-Vain. Zona e mbrojtur e Kune-Vain-it ka nj siprfaqe prej 4100 ha, nga e cila 300 ha i prkasin respektivisht rezervs s Kune-s dhe 3800 ha atij t Vain-it dhe nnzonave t tjera t tij, (laguna e Knalls, grykderdhja e Drinit-Ceka, Tale-Grykderdhja e Matit). Rezerva natyrore e Kune-s sht e rrethuar nga kneta e Knalls, ne veri dhe toka bujqsore ne lindje, lumi Drin n jugi dhe deti Adriatik n perndim. Ndrsa siprfaqja e Vain-it sht e rrethuar nga lumi Drin n veri, kanali dhe oka bujqsore n lindje, kanali vadits dhe hidrovori n jug dhe deti ASdriatik n perndim. Zona e Kune-vain-it sht nj zon me nj rndsi t veant pr larmin e tipeve t habitateve q bart dhe pr arealin q ajo krijon pr mbajtjen e shpendve mogratore t dhe n mnyr t veant pr kolonit e apkave (Ardeidae). Toka sht trsisht nj livadh moalor, e formuar nga materiale ranore, e mbuluar nga nj shtres aluvionale me trashsi rreth 30 cm. Lartsia mbi nivelin e detit sht nga 0-1 m, dhe pellgjet dhe moalet e saj komunikojn lirshm me detin. sht e pasur me vegjetacion ujor ( t ujrave t njelmat dhe t mbla) me shtretr t shtrir mjaft mir t kallamishteve t alternuar me pasqyra uji. Kompleksi ligatinor dhe tokat e prknetuara dhe t kombinuara kto dhe me grykderdhjen e lumit t Matit, krijojn kushte pr mbajtjen e nj numri t konsiderueshm shpendsh migratore.
Tirane, Mars 2005
23
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Rezerva natyrore e mnaxhuar (RNM) e Kune-Vaini-it, sht shpallur si rezervat gjuetie q nga viti 1940, ndersa q nga viti 1992 ajo filloi t menaxhohet si RNM e kategoris s IV ( sipas kritereve te IUCN-Unioni Botror i Mbrojtjes s natyrs). Plani i fundit i menaxhimit t ksaj siprfaqe sht hartuar n vitin 1984. Strategjia e Biodiversitetit, e hartuar dhe miratuar n Qeveri n vitin 2000, ka propozuar nj ristrukturim t nnkategorive mbrojtse t RNM Kune-Vain, duke propozuar q zona e Kune-s (pjesa perndimore e laguns s merxhanit) me siprfaqe prej 300 ha t shpallet dhe ruhet si Rezerv Shkencore e Kat. I-rt, ndrsa pjesa tjetr prej rreth 1700 ha ( plus dhe 2100 ha grykderdhjet e lumenjeve Drin dhe Mat) te mbeten si rezerva natyrore te menaxhuuara t kat. IV-t te IUCN-s.
7.2.6.2. Tipet kryesore t bimsis : Bimsia ujore : Zoostera nolti, Ruppia cirrhosa, Lemna minor, Gavia stellata. Bimsia higrofile : Phragmintes australis, Typha angustifolia, Scirpus maritimus, Scirpus lacustris. Bimsia hilofile : Bashkshoqrimet bimore dominohen nga gjinia Arthrocnemum (Arthrocnemum fruticosum, A. Perenne, A. Glaucum, Salicornia europaea, Limonium vulgare, Inula crithmoides, Halimione portulacoides, Artemisia coerulescens, nga gjinia Juncus (J. Acutus, J. Maritimus), dhe nga gjint Scirpus, Saccharum, Plantago dhe Schoenus ( Scirpus holoschoenus, Saccharum ravennae, Plantago crassifolia, Schoenus nigricans). Bimsia psamofile : Cakile maritima, Xanthium strumarium, Salsola kali, Cyperus capitatus, Sporobolus pungens, Echinophora spinosa, Eryngium maritimum, Medicago marina, Ammophila arenaria. Bimsia pyjore dhe shkurrore : Shoqrimet bimore-pyjore dominohen nga vrriri (Alnus glutinosa) dhe frashri (Fraxinus angustifolia-), por gjenden dhe vidhi (Ulmus minor-), rrnja (Quercus robur), plepi (Populus alba), ferra (Rubus ulmifolius), murrizi (Crataegus monogynna-), por dhe Rosa sempervirens, Tamarix dalmatica, Hedera helix, Smilax aspera, Periploca graeca, Clematics viticella, Lythrum salicaria, Asparagus acutifplius, Galium aparine, Agrostis stolonifera.Nga shkurret gjenden shpesh llojet e gjinis Tamarix, Juncus dhe Salix. Fauna : Delta e Drinit sht nj zon shum e rndsishme q mban n sezonin dimror shpend t rral dhe t rrezikuar si kormorantt (Phalacrocorax pygmeus) dhe lundrn (Lutra lutra). N zon e Kune-vainit gjenden specie q mbrohen nga konventa ndrkombtare, si p.sh. Rhinolophus euryale, lakuriqi (R. Ferruequinum& Myotis myotis), Apodemus mystacinus, shqipja laramane (Aquila clanga), rosa (Aythya nyroca),qifti/skiftert( Milvus milvus & M. Migrans). Delta e Drinit strehon gjithashtu dhe lejlekun ( Ciconiformes-), si dhe egreta e vogl (Egretta garzetta), Botaurus stellaris, rosat ( Anas penelope, Anas crecca, Anas clypeata), syargjendi (Bucephala clangula), bajza (Fulica atra), Vanellus vanellus, Tringa totanus.Gjithashtu gjenden dhe 12 specie molusqesh, 24 specie reptilsh, 196 specie zogjsh, dhe 23 lloje gjitarsh.
Tirane, Mars 2005
24

7.2.6 LURA- PK-DHE PYLLI I ALLAMANIT.
7.2.7.1. Prshkrimi i gjendjes s prgjithshme. Vargmalet e Lurs shtrihen midis lugins s Drinit t Zi, Matit, Srriqes dhe Zallit t Bulqizs. Nga pjesa qndrore e masivit, midsi Shtegut/Vendkalimit t Ports, Komit, Murrs, dhe FushMurrs, gryks s Noks-Arren dhe lugins s Uraks, gjenden pamje madhshtore peisazhistike. Lartsit e ktyre maleve arrinjn n mbi 2,000 m, dhe kto lartsi jan t shoqruara me rnje/gremina t thepisura me dhjetra metra. Siprfaqja ka nj gjeomorfologji interesante. Vargmali i Lurs sht n qendr t shtrirjes dhe kufizohet nga lugina e Lurs nga njra an dhe nga ajo e Zall-Melthit nga ana tjetr. Gjat ktij vargu dallon nj kreshte me struktur t veant t formuar nga eriozioni e cila ka pamjen e nj harku gjigand, me relief akullnajor, i quajtur Nezhda e Lurs. Lura si PK sht shpallur me vendim t Kshillit t Ministrave Nr. 96, dat 21.11.1966, ku bn pjes zona malore e Krej Lurs, me siprfaqe 1280 ha, ndrsa Pylli i Allamanit sht propozuar, sipas Strategjis s Biodiversitetit, n vitin 2000, si zon strikt e mbrojtur. Parku kombtar Lure ndodhet ne kufirin midis rretheve Dibr, Mat e Mirdit. Shtrihet n faqen lindore t masivit malor "Kurrora e Lurs", me nj gjatsi 9.6 km. Tokat jan t murrme pyjore dhe livadhore malore, t pasura me humus, fragmentare, mbi shkmbinj magmatike ultrabazik. Numri i banoreve ne komunen e Lures eshte rreth 5000 vete. Bn pjes n zonn klimatike mesdhetare, nn zona malore lindore. Takohen dy zona bimsie, e ahut, dhe alpine. N park gjenden shoqerime me llojet halore dhe grumbuj pyjore t prbr nga dy kate drursh. Ve ahut e arnenit takohet dhe rrobulli, bredhi, hartina, pisha e zez dhe rralle tisi. Shum rrall takohen shkurre si Xerxele e Daphne blagayria. Shkurrezat e boronics dhe grathata gjenden gjithandej. Takohet boshtra si bim endemike e Shqipris dhe Rudithi Shqiptar si bim subendemike. Ndr llojet e rralla dhe t krcnuar prmendim lule togzi, beladona, gentiana, lule basami, rigoni i kuq, salepet, zambaku i bardh, lekoni i verdh etj. Ne PK-Lur gjendet dhe zona me liqenet akullnajor t shumt n pjesn lindore t Nezhds s Lurs, (12), prej t cilve 8 jan ujmbajts gjithvjetor, me bimsi ujore (zambaket e ujit) dhe faun karakteristike mjaft t veant pr vendit ton. Liqejt m t mdhenj, jan pes, Liqeni i Madh, Liqeni i Pishave, Liqeni i Zi, Liqeni Lopve dhe Liqeni i Luleve. N zonn e Lurs takohen gjitar t mdhenj e t mbrojtur si ariu (Ursus arctos), ujku (Canis lupus), riqebulli (Felis lynx), dhia e egr (Rupicapra rupicapra), kaprolli (Capreolus capreolus), dhe ndr shpendt vecojm pranin e gjelit te egr (Tetrao urogallus) dhe shqiponja (Aquila chrysaetos). Pylli i arnenit t Allamanit, me siperfaqe 1000 ha, propozohet pr Rezervat Shkencor, pasi prbn t vetmen zon me pyll t virgjer natyror t arnenit (Pinus peuce), dru relikt q duhet marr nn mbrojtje strikte. Prve vlerave njohse, shkencore dhe ekonomine e natyrs, zona njeherazi ka vlera t mdha estetike, peizazhore, turistike mjaft terhqse pr vizitort vendas dhe t huaj. Pasurit natyrore dhe biologjike, bukurit e peizazhit afrojn potenciale t mdha pr zhvillimin e turizmit.
Tirane, Mars 2005
25
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Flora dhe fauna. N PK-Lur gjenden nj larmi speciesh t flors dhe fauns dhe nje kompleks ekosistemesh natyrore dhe peisazhistike. Si bimsi pyjore gjenden ahu (Fagus silvatica-), pisha e zez (Pinus nigra-), bredhi i bardh (Abies alba-), arrneni (Pinus heldrechi), rrobulli (pinus peuche-), dhe kto t kombinuara me livadhe alpine. Ktu gjenden dhe specie endemike dhe subendemike shum t rralla t flors dhe fauns kontinentale si Campanula tymphaea, Gentiana lutea, Caltha palustris, Achillea fraasii, Arabis bryoides, Crepis baldaccii, Metampyrum heracleoticum, Narthecium scardicum, Paeonia mascula. Nga gjitart m t rndsish gjenden ariu murm (Ursus arctos-), riqebulli (Felix lynx-), macja e egr, dhija e gr, etj., ndrsa n liqene gjenden peshq t llojit troft (Salmo trutta fario, Triturus alpestris) etj. T DHNA PR POPULLSI DHE GJENDJEN EKONOMIKO-SOCIALE Popullsia dhe gjendja e saj ekonomiko-sociale. Popullsia e prgjithshme e rajonit sht 183,274 banore. Rreth 79,5% e popullsis totale jetojn n zonat rurale, shifr kjo m e larta se n t gjitha rajonet e tjera. M 1999 rajoni kishte nj forc pune prej 105,389 njerz dhe nga t cilt rreth 19% e tyre jan t papune. Nga 85,907 t punsuar gjithsej, rreth 80% e tyre jan t vetpunsuar. Si zon kufitare efektet e tregtise s lir, me vendet fqinje akoma nuk jan ndjer. Kjo si rrjedhoj e paqndrueshmris politike t fqinjeve dhe t vet rajonit. T shtyr nga nj mori faktorsh social, ekonomik (ndr t tjera nj page mesatare n sektorin shteterore prej 11,693 leke), gjeografike dhe kulturore, rrethet e ketij rajoni kan qn dhe nj nga burimet kryesore t migracionit te brndshm. Mjedisi bujqsor Niveli i ult i t ardhurave shpjegohet kryesisht me madhsin e kufizuar t siprfaqes s toks n zotrim; mbi 40 % e familjeve t nj.e.b. zotrojn nga 0.6-1 ha tok. Shumica e familjeve rurale nuk prodhojn n mnyr t mjaftueshme pr plotsimin e nevojave t tyre pr konsum si jan produkte t tilla si fruta, perime, fasule, drithra, etj. Analiza krahasuese e treguesve social-ekonomik dhe demografik sipas rajoneve tregon pr nje tendenc t t ardhurave t n.e.b. dhe t t ardhurave pr fryme n zonat rurale t jen m t ulta n Veri t vendit. Kjo mund t shpjegohet me kushtet me t favorshme klimaterike dhe t toks, madhsis s tokave bujqsore si dhe sistemeve m te integruara t tregjeve dhe t pikave t shprndarjes dhe mosvlersimit t burimeve natyrore dhe shrbimeve ekonomike dhe turistike q ato ofrojn. T ardhurat mujore Bazuar n t dhnat e vrojtimit t kryer nga QShKE rezulton q, rreth gjysma e familjeve rurale (50%) jetojne n nje nivel t ardhurash deri n 10,000 lek n muaj (70 US$ n muaj ose 2.35 US$ ne dite), si dhe shumica e tyre (63%) kan s paku 5 antar n prbrjen e familjes se tyre (sipas INSTAT-it, familja shqiptare n zonen rurale ka 4,5 antar). Vendi akoma nuk ka nj pkufizim t pranuar nga t gjithe lidhur me varferin absolute, por duke iu referuar Strategjise se Rritjes Ekonomike dhe Uljes s Varfrise t Qeveris shqiptare, t Tirane, Mars 2005 26
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut ardhurat pr fryme pr pjesn drrmuese t ktyre familjeve rurale (gjysma e tyre jetojn me nj nivel t ardhurash q nuk i kalon 10,000 lek n muaj) jan m pak se 2 US$ n dit; n fakt shifra sht m e ult se 1 US$ n dit pr shumicn e tyre.
8. ANEKSE :
8.1. PYJET DHE KULLOTAT - HISTORIKU I ZHVILLIMEVE T TYRE
Ne zonat malore te veriut te Shqiperise, pylli sherben si burim ekzistence, te mirash materiale dhe te ardhurash per ta. Ne radhe te pare, drute e zjarrit qe prodhohen prej vete fshatareve, pa permendur dhe nje pjese te mire te popullsise qytetese qe furnizohen me dru zjarri, jane jetike per ngrohje e gatim per pothuajse gjithe vitin, sikurse dhe prodhimi i bazes ushqimore e kullotja, por te cilat nuk evidentohen ne statistikat zyrtare. Po ashtu, vlera e tyre nuk pasqyrohet gjekundi ne PPB. Ne te njejten kohe, mosvleresimi dhe mosperfshirja e funksioneve mjaft te vlefshme te pyllit, por ende pa tregues te vleres se tregut, nuk pasqyrojne kontributin real te sektorit te pyjeve ne kuadrin e ekonomise kombetare. Ketu permendim sherbimet mjedisore qe ofrojne pyjet, si mbrojtja e pasurive te tokes dhe ujrave; mbrojtja e biodiversitetit; mbrojtja e prodhimeve bujqesore nga faktoret demtues klimaterike, sekuestrimi i karbonit dhe paksimi i ngrohjes globale; kushtet per hije, kenaqesi dhe lodhje; mbrojtja e zonave bregdetare dhe peshkimit. per tu theksuar jane dhe perfitimet direkte e jodirekte te sektoreve publike e private, gjate ushtrimit te veprimatrive te tyre ne pyje e kullota. P.sh. mbrojtja e baseneve ujembledhes te hidroentarelve, por KESH nuk kontribuon financiarisht per kete mbrojtje te pyllit. Po keshtu zhvillimi i turizmit, i cili perdor territore mjaft te gjera te fondit pyjor, dhe kontributi i tij ne drejtim te ruajtjes e zhvillimit te pyjeve eshte zero, etj. Pra keto marredhenie te pyllit me te trete, te cilet perfitojne nga funksionet e tij, duhen identifikuar dhe duhen perfshire ne PPB te Sektorit te pyjeve dhe me gjere. Kesisoj edhe Politikat ekonomike te ndjekura deri ne fund te viteve 1990 nepermjet shpyllezimeve, prerjeve masive, kullotjes se pakontrolluar dhe zjarreve, duke mos u dhene rendesine e duhur aspekteve mjedisore, u pasuan jo thjesht me pakesimin e siperfaqes e te vellimit drusor te fondit pyjor, por edhe me pasoja ekologjike e mjedisore si degradimi i tokes, shtimi i erozionit, humbje e ndjeshme e biodiversitetit, deri ne ate shkalle sa te zhduken, te kercenohen e rrallohen ndjeshem nje numer i konsiderueshem llojesh te flores e faunes se eger. Planifikimi mjedisor dhe i pasurive natyrore, perfshire pyjet dhe kullotat, duhet te bazohet gjithenje e me teper ne konceptin e pellgjeve ujembledhes, se sa ne njesi te vogla mbareshtrimi, sikurse veprohet sot ne sektorin pyjor. Kjo do te lehtesonte identifikimin e kostove dhe fitimeve ne pjesen e siperme e te poshtme te pellgut; po ashtu do te permiresonte koordinimin e planifikimit dhe zhvillimit. Qeverisja e pyjeve, per vete kushtet ne te cilat ndodhen pyjet ne Shqiperi, duhet te bazohet ne parimet e zhvillimit te qendrueshem te zonave malore, objektivat kryesore te te cilit jane: (i) Tirane, Mars 2005 27
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut permiresimi i pasurive natyrore dhe kushteve te jeteses se popullsise ne keto zona, dhe (ii) mbrojtja e interesave jetesore te pjeses poshte rrjedhjes ujore. Programet per mbareshtrimin e pellgjeve ujembledhes kane tendence te perqendrohen ne pjeset e poshtme te pellgut dhe ne zgjidhjet teknike, dhe me pak ne nevojat e castit te popullsise vendore ne pjeset e siperme apo ne rruget per perfshirjen e tyre. Duhen kombinuar e balancuar te dy objektivat, pasi eshte e kuptueshme se cdo zgjidhje afatgjate ne mbareshtrimin e pellgjeve duhet te mbaje parasysh nevojat e zhvillimit dhe rolin e popullsise vendore ne mbareshtrimin e pellgjeve. Persa i perket mbareshtrimit dhe mbrojtjes se pellgjeve malore, kerkohet perfshirja me e madhe e popullsise ne planifikimin dhe plotesimin e strategjive dhe programeve, shpesh me perfitime direkte per popullsine e zonave malore. Vendi i sektorit te pyjeve e kullotave ne ekonomine kombetare Fondi pyjor dhe ai kullosor se bashku mbulojne 50 te territorit te krejt vendit. Bujqesia dhe pylltaria jane dy komponente te rendesishem ne zhvillimin e perdorimit te tokes ne zonat rurale dhe te lidhura ngushte pergjate historise se zhvillimit te shoqerise njerezore. Dhe ne realitet, fshataret jane pikerisht ata qe qeverisin njekohesisht bujqesine e pyjet; tipike jane sistemet e ndryshme te agropylltarise. Ne sistemet e agropylltarise, kulturat bujqesore, druret dhe blegtoria mbareshtrohen ne te njejten njesi terreni. Po ashtu, ne nje pellg ujembledhes, zakonisht fshataret mund te perdorin pjesen e siperme per pyll (per material drusor dhe mbrojtje nga erozioni, krahas ndikimeve ekologjike e shoqerore) dhe kullote, kurse pjesen e poshtme per kultura bujqesore. Kushtet ekologjike te pyjeve e kullotave Relievi i vendit eshte kryesisht kodrinor-malor, me shkalle te larte te copetimit horizontal e vertikal, kryesisht me formacione magmatike e sedimentare; me pjerresi te madhe te shpateve, pjeserisht i paqendrueshem, tokat e zonave malore, jane ne pergjithesi te cekta dhe shfaqin nje lidhje te forte me shkembin amesor nga i cili kane ardhur. Megjithese toka eshte pergjithesisht e ceket, hasen dhe toka mesatare ose mesatare ne te thella, ne varesi te terrenit, ku zhvillohen pyjet dhe kullotat me prodhimtari te larte. Ne anen tjeter, pjelloria e tokes nuk mund te percaktohet per thellesine 20-30 cm te tokave siperfaqesore ne karstet gelqerore. E rendesishme eshte se ne te carat midis blloqeve shkembore gelqerore gjendet toke e mire, duke krijuar toke fiziologjikisht te thelle, ku bimesia pyjore e kullosore e gjen te mundur te vegjetoje. Ne pergjithesi, tokat jane shume te ndjeshme ndaj erozionit siperfaqesor dhe atij ne thellesi, po qe se mbulesa vegjetative natyrore e tyre prishet dhe shtresa e holle e tokes ekspozohet ndaj thatesires ne muajt e veres dhe ndaj shirave torrenciale gjate dimrit.
Tirane, Mars 2005
28
TAB.1. PYJET N ZONN VERIORE HIERARKIA E SIPRFAQES
N/R 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Rrethi Puka Mirdita Shkodra Mati Tropoja M. Madhe Kuksi Dibra Bulqiza Hasi Lezha TOTALI
Siprfaqja, ha 82.890 64.280 54.300 52.970 43.000 40.000 36.350 33.590 29.500 27.200 18.230 482.310
Pyjet ne Zonen Veriore-Hierarkia e Siperfaqes

Pu Mird. Shk Mt Trop. M.Madhe Ku Dib. Bulq. Hs Le
Tirane, Mars 2005
29
Tab. 2. TE DHENA PER EKSPORT-IMPORTIN E LENDES SE DRURIT DHE ARTIKUJVE PREJ DRURI (INSTAT, 2003) Emertimi Eksporti Importi Bilanci tregtar (Eksp-Imp) per prodhime druri e letre 1996 2001 Raporti ne % 2001/1996 217 226 115
576 1,251 778 1,762 - 2,792 - 3,202
Te dhena per Eksport-Import e Lendes se drurit dhe Artikujve te drurit
2000 1500 Sasia 1000 500 0 1996 Viti 2001 Eksporti Importi
Verehet se si eksporti, ashtu dhe importi, kane rritje gjate ketyre viteve. Evidenca tregon se per vitin 2000, afro 61.3% e eksportit ne vlefte ishte me Greqine (ka mundesi per shkak te eksportit te qymyrdrurit). Ndersa bilanci tregtar eksport/import eshte mjaft negativ, qe tregon se ne vend mund te mos kete lende te pare te mjaftueshme ose ajo nuk vihet dot ne levizje, shfrytezimi dhe perpunimi i drurit nuk rezulton me cilesi dhe efektivitet, ose te gjithe keta faktore te kombinuar se bashku, ku edhe kontrabanda e korrupsioni luajne rolin e vet.
Tirane, Mars 2005
30
TAB. 3. ZONAT E MBROJTURA DHE TURISTIKE 2.1. Rrjeti ekzistues i zonave t mbrojtura n zonn veriore Nr. Emertimi i ZM 1 2 3 4 5 Lumi i Gashit Thethi Lura Lugina e Valbons Mshtekna e Novosejit-Shishtavec 6 Velipoja 7 Kune 8 Vain 9 Brzan 10 Tej-Drini-Bardh 11 Razma 12 Luzni-Bulac 13 Bjeshka e Oroshit TOTALI Viti shpalljes 1996 1966 1966 1996 1981 1985 1940 1940 1977 1996 2000 1966 1966 i Kat. e IUCN I(PK) I(PK) I(PK) I(PK) III(MN) IV(RNM) IV(RNM) IV(RNM) IV(RNM) IV(RNM) V VI VI Sip./ha 3,000 2,630 1,280 8,000 300 700 800 1,500 880 30 1,500 5,900 4,700 31,220 Rrethi
Tirane, Mars 2005
31
Siperfaqja ne ha e ZM
Lumi i Gashit Thethi Lura Lugina e Vlbones Meshtek. e Novosejit Velipoja Kune Vain Berzane Tej-Drini-Bardhe Razma Luzni-Bulac Bjeshka e Oroshit
TAB. 4. ZONAT E MBROJTURA DHE TURISTIKE NE ZONEN VERIORE SIPAS STRATEGJISE SE BIODIVERSITETIT- 2000 Kat, sipas IUCN IV IV VI II- V VI V III Sip./ha Viti i shpallje s 5,80 1940 & 0 2000 2,30 1962 & 0 2000 5,000 2000 21,08 7 3,000 9,00 0 10,47 0 4 2 1966 & 2000 2000 2000 2000 2000
Nr PREFEKT Rrethet URA 1. Lezh Lezh Kurbin Mirdit 2. Shkodr Shkodr Puke M. Madhe 3. Kuks Kuks Has
Emri i ZM/PK Kune-Vain, Gryka e Drinit - Matit ,Ceka, Brzana Fush-Kuqe, Grykd. e Matit- Grykd. e Ishmit Bjeshka e Oroshit Thethi, Liq. Shkodrs, Grykd. e Bunes-Velipoje Trbuni Razma, Bog Gjalic Lums-Shishtavec, Mshtekna e Shishtavecit, Pylli i Helshanit-Buza e Liqenit t Fierzs, Tej Drini i Bardh
Prshkrimi Kompleks lagunor Rezerv natyrore Ekosistem pyjormalor Liqeni, park kombtar dhe Pyll i virgjr Pika turistike dhe kurative Masiv malor dhe kompleks botanik natyror Pyje dushku rreth liqenit t hidr. t Fierzs
Tirane, Mars 2005
32
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut Tropoje Livadhi i Harushs, Lumi i Gashit-Curraj, Valbona Lur, Luzni-Bulac, Masivi i Korabit, Vlashaj, Pylli i Allamanit-Arrneni, Liqeni i Zi, Kunor-Valmor, ZallGjoaj, Liqejt e GrmenjitBalgjajt, Martaneshi I II V 0 10,00 0 Bulqiz Mat Totali TOTALI I 0 II-III 0 26,72 0 104.463 1,69 1996 & 2000 3,03 2000 Pylli virgjrrezerv natyrore dhe Liqeni i Zi Pyje t virgjr dhe liqejt e Grmenjit 21,0 00 12,00 1996 & 2000 1966 & 2000 Masiv pyjor i virgjr dhe peisazh natyror skenik afr Alpeve Parku kombtar-Lur dhe mali i Korabit
4.
Dibr
Dibr
Tab. 5. BIMT MJEKESORE NATYRORE KRYESORE NE ZONEN VERIORE ( flora spontane natyrore ) Potenc iali i prodh. (ton) 868 1119 532 1043 413 Llojet, siprfaqja dhe eksporti 2004 ( ton ) Emri shqip Dllinj e zez, Trndafil i egr, Boronoc Dllinj e zez, Trndafil i egr, Boronoc Boronoc Dllinja, Trumza Sherebel, aji i Malit Boronic Dllinj e kuqe Zhumbrice Trumza Emri latinisht Areali i siprfaqes, ha
Nr. Rrethi
2. 5. 11. 17. 18.
Bulqiz Dibr Has Kuks Kurbin
Saturea montana 23.000 Rosa canina Vaccinium myrtillus Thymus spp. 12.000 Rosa canina Vaccinium myrtillus Matricaria chamomilla 300 Juniperus spp. Saturea montana Salvia officinalis 14.000 Sideritis roeseri Vaccinium myrtillus Juniperus oxicedrus 1.400 Verbascum thapsiforme Saturea montana 33
Tirane, Mars 2005
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut 22. 24. 25. 29. 31. 35. M. Madhe Mat Mirdit Puk Shkodr Tropoj TOTALI 1537 1212 1214 1455 2081 1492 39372 Sherebel Trumza Dllinj e kuqe Xherokulli Dllinja Zhumbric Trumza Zhumbric, Trumz Dllinj e kuqe Sherebel, Trumz Dllinj e kuqe Sherebel Trumza Boronic Cynodon dactylon Saturea montana Juniperus oxicedrus Colchicum autumnale Rubus ulmifolius Thymus spp. Saturea montana Thymus spp. Saturea montana Juniperus oyicedrus Salvia officinalis Saturea montana Juniperus oxicedrus Salvia officinalis Saturea montana Vaccinium myrtillus 33.000 1.300 11.000 12,000 7,000 2,050
Flora Spontane Natyrore

Bulqize Diber Has Kukes Kurbin M e Madhe Mat Mirdite Puke Shkoder Tropoje
Tirane, Mars 2005
34
Tab. 6. 1. BIMET MJEKESORE NATYRORE NE ZONEN VERIORE TE SHQIPERISE
Tirane, Mars 2005
35
N/R
BM
1. 2. 3 4. 5. 6. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
Sherebela Trumeza Rigoni Dellinje zeze Dellinje kuqe Murrizi Lule bliri Trendafili eger Zhumbrice Sanza Kulumbri Salepi aj mali Boronica
Kukes Sip./ ha 573 491 0 478 1550 0 0 14 66 6 0 0 0 2020
Pr./t on 101 66 0 20 80 3 0 17 10 5 2 0.5 0 200
Has Sip. /ha 200 200 0 300 500 0 7 10 30 0 0 0 700
Pr./to n 90 30 0 10 20 2 0.5 5 5 0 0 0 100
Tropoje Sip./ha Pr./t on 10 0.5 490 12 100 10.2 78 2 0 0 16 3 0 0 73 1 119 40 15 13 0 1370 10 34 0.1 1.7 0 15
Diber Sip./ha Pr./ton 570 80 0 2025 500 12 34 1590 220 5 0 0 19 2500 30 17 0 90 12 3 9 48 18 3 0 0.2 0.5 15
Bulqize Sip./ Pr./to ha n 210 10 0 0 0 800 30 171 6 0 0 20 4 500 20 0 0 0 0 1 500 0 0 0 0 0.1 20
Mat Sip./h a 254 2033 493 0 7279 15 0 2500 861 390 0 0 0 1000
Pr./to n 24 57 10 0 58 4 0 0 25 21 0 0 0 10
Tab. 6.2. BIMET MJEKESORE NATYRORE NE ZONEN VERIORE TE SHQIPERISE
Tirane, Mars 2005
36
N/R
BM
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
Sherebel a Trumeza Dafina Rigoni Dllinje zez Dellinje kuqe Murrizi Lule bliri Trndafi li egr Zhumbri c Sanza Mersina Kulumb ria Salepi Boronic a
Lezh Sip./ Pr./t ha on 2481 562 2439 0 57 0 1676 129 0 26 889 0 18 21 1 0 233 0 3 0 9 4 0 0.1 83 0 8 0.4 0.06 0
Kurbin Sip./ha 150 184 0 54 24 370 22 7 3 286 0 372 2 4 0
Pr./t on 70 130 0 12 20 260 7 0.5 35 182 0 313 1 1 0
Mirdit Sip./ha Pr./ton 203 1767 0 157 1370 4000 26 0 40 2136 130 0 0 0 512 108 178 0 10 40 400 5 0 1 98 6 0 0 0.1 50
Shkodr Sip./ha Pr./t on 3384 837 2375 0 212 195 1200 131 34 50 518 257 48 0 18 90 509 0 46 27 260 12 9 8 78 28 2.5 0 0.2 18
M. Madhe Sip./ha Pr./t on 2000 300 1300 0 100 100 632 130 20 30 400 120 20 0 5 20 310 0 20 10 108 6 4 3 20 10 1.0 0 0.1 4
Puk Sip./ha Pr./t on 12 0.2 2798 0 602 0 5150 16 0 40 3877 15 0 0 0 5000 60 0 21 0 142 3 0 5 39 10 0 0 0 100
TAB. 7. SKEMA E GRUMBULLIMIT, PERPUNIMIT DHE EKSPORTIT TE BIMEVE MJEKESORE NATYRORE NE SHQIPERI
1 15 Tirane, Mars 2005
11
13
37
10
12
14
MAGAZIN AT QENDROR E
GRUMBULLUES PERPUNUES EXPORT
GRUMBULLUES PERPUNUES EXPORT
1.1.IMPORTUES
GRUMBULLUES 60-70 MIJE, NGA TE CILET BRUTO 40, PERPUNUESEXPORTUES 10-12 TAB. 8. FAUNA DHE GJUETIA-KALENDARI I TYRE I LEJUAR
Nr.
SPECIET E GJAHUT
Kalendari i gjuetis Fillimi
Mbarimi
Tirane, Mars 2005
38
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut I. Gjitart 1. 2. II.Zogjt 1. 2. 3. Turtulli ( Streptopelia turtur) Shkurta (Coturnix coturnix) Rosa t egra (Anas ssp.) -Kryekuqe e madhe (Anas penelope) - Kuqja (Anas platyrhynchos) - Grilla (Anas crecca) - Rosa e zez (Anas strepera) - Sqepluga (Anas clypeata) -Marsatorja (Anas querquedula) Shapk uji Gallinago gallinago Bajz Fulica atra Thellz mali Alectoris graeca Pllumb i egr Columba livia Dervish Galerida cristata Lauresh Alauda arvensis Gargulli i zi Sturnus vulgaris Mllenj Turdus merula Shapk Scolopax rusticola Tushat: - Tush mali Turdus viscivorus - Tush fushe Turdus pilaris
III. Tjera
Lepuri i egr (Lepus europaeus) Dhelpra (Vulpes vulpes)
01 Nntor 01 Nntor 01 Shtator 01 Shtator
31 Janar 31 Janar 30 Shtator 31 Tetor
01 Tetor
28 Shkurt
4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
01 Tetor 01 Tetor 15 Tetor 15 Tetor 15 Tetor 15 Tetor 01 Nntor 01 Nntor 01 Nntor 01 Nntor
28 Shkurt 28 Shkurt 31 Janar 31 Janar 31 Janar 31 Janar 28 Shkurt 28 Shkurt 28 Shkurt 28 Shkurt
1. 2.
Krmilli (Helix pomatia) Bretkos Rana ridibunda
01 Maj 15 Maj
31 Tetor 31 Tetor
Tab. 9. INVENTARI I FAUNES SE EGER NE ZONEN VERIORE Nr. Speciet Tirane, Mars 2005 Emri latin Areali i prhapjes Numri i 39
Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut individve 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Ariu i murm Macja e egr Riqebulli Lundrza Dhja e egr Kaprolli Baldosa Ujku akalli Dhelpra Kunadhja Derri i egr Lepuri i egr Fazani Thllz mali Pelikani kaurrel Ursus arctos Felix silvestris Felix lynx L. lutra Rupicapra rupicapra C. capreolus M. meles Canis lupus Canis ssp. Vulpes vulpes Martes foina Sus scrofa Lepus europaeus Pheasant Alectoris graeca Pelicanus crispus N zona mbi 800 m N lartsit e maleve 300 250
N pyje t dendur e t 13 virgjr N ligatina 230 N maja t thepisura N zona t thella pyjore N ultsira dhe ligatina Nafrsi t Q.B. N zonat e ulta N shpella e pyje N ultsira I kultivuar Rrz maleve N liqenin e Shkodrs 500 150 1200 1250 60 12000 1500 360 25,000 35 30,000 75
Tirane, Mars 2005
40
Inventari i faunes se eger ne zonen veriore
Ariu i murme Macja e eger Riqebulli Lunderza Dhia e eger Kaprolli Baldosa Ujku Cakalli Dhelpra Kunadhja Derri i eger Lepuri i eger Fazani Thelleze mali Pelikani kacurrel
Tirane, Mars 2005
41
Tab.10. Pyjet e virgjr n zonn veriore t Shqipris- 2005 Nr . MASIVI Rrethi Sip. (ha) 000 000 100 580 400 554 5 900 700 337 1 700 1 010 300 954 4 600 1 000 1 884 4 745 3 111 43.875 3 8 3 1 1 756 1 1 265 144 208 588 180 35 734 235 128 273 330 70 370 1 588 13
VL Specie Altitud Mos
LIMI
PYJOR
(M )
t Ah,Bre Ah,Pi,R Ah Ah,Pa,F Bre,Ah, Bre,Ah, Ah, Lis Ah Pi,Lis Ah, Pi Ah Ah,Bre, Ah Ah Ah Ah Ah,Pi Ah,Piz,
a m 400300170300130016003508506001300100010001100400200400350350-
ha 150 140 140 130 110 120 100 130 140 140 110 100 130 110 70 130 145 140
1 Lumi Gashit 2 Valbona 3 Nikaj Mrtur 4 Drini i bardh 5 Luma 6 Arrn 7 Luzni Bulac 8 Gryka Sets 9 Vlashaj 10 Zall-Ggjoaj 11 Fusha e Zez 12 Tu 13 Livadhet e 14 Vukel Nikc 15 Shllak 1 16 Broj 17 Bjeshka e Oroshit 18 Munella Totali
Tropoj Tropoj Tropoj Has Kuks Kuks Dibr Dibr Dibr Mat Shkod Puk M.Mad M. M M. Mirdit Mirdit
000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 122 000 484
Tirane, Mars 2005
42

Alpet Shqiptare

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alpet Shqiptare

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

M nE rs o t v e, u e t

STUDIMI I BURIMEVE NATYRORE T RAJONIT VERIOR T SHQIPRIS

Me mbeshtetjen financiare te GTZ

7.2.0.1 Ekosistemet pyjore dhe biodiversiteti n Theth...................................17

Mjedisi bujqsor...................................................................................................26 T ardhurat mujore..............................................................................................26

1.1. IMPORTUES..............................................................................................................................38 TAB. 8. FAUNA DHE GJUETIA-KALENDARI I TYRE I LEJUAR..............................................38

Lepuri i egr (Lepus europaeus) ......................................................................39

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

6.2. SHTRIRJA GJEOGRAFIKE E ZONS VERIORE

Tirane, Mars 2005

6.3.ELEMENTET KRYESOR GJEOGRAFIK DHE NATYROR

Tirane, Mars 2005

4. Vargmali i Korabit - Kolesjan -Gjalic-Bjeshkt e Shishtavecit

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

7. PRSHKRIMI I BURIMEVE NATYRORE-TURISTIKE

NATYRORE T RAJONIT VERIOR

Tirane, Mars 2005

7.2.ALPET SHQIPTARE VERIORE

Tirane, Mars 2005

7.2.1 LUMI I GASHIT

Tirane, Mars 2005

VELIPOJ VILUN (SHKODR)

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tirane, Mars 2005

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

TAB.1. PYJET N ZONN VERIORE HIERARKIA E SIPRFAQES

N/R 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Pyjet ne Zonen Veriore-Hierarkia e Siperfaqes

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

576 1,251 778 1,762 - 2,792 - 3,202

Te dhena per Eksport-Import e Lendes se drurit dhe Artikujve te drurit

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tirane, Mars 2005

2. 5. 11. 17. 18.

Bulqiz Dibr Has Kuks Kurbin

Tirane, Mars 2005

Flora Spontane Natyrore

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tab. 6. 1. BIMET MJEKESORE NATYRORE NE ZONEN VERIORE TE SHQIPERISE

Tirane, Mars 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut