Tap 1

1
Nguyn Minh ng (Ch bin)

trn ng Ct Nguyn Vn Vinh

Thit k bi ging

quyn MT

Nh xut bn H ni
2
Phn 1
Nng, lm, ng nghip
Bi 1
Bi m u
A. Mc tiu bi hc
Hc xong bi ny HS phi:
Bit c v tr, vai tr v tm quan trng ca cc ngnh nng, lm,
ng nghip trong nn kinh t quc dn.
Bit c nhng thun li v kh khn ca iu kin t nhin, x hi
ca nc ta nh hng n s pht trin nng, lm, ng nghip.
Bit tip cn tnh hnh thc tin sn xut nng, lm, ng nghip ca
nc ta trong thi gian hin ti v tng lai.
Thng qua bi hc, mi HS tng thm lng yu qu hng t nc,
c tng hng nghip vo cc ngh nng, lm, ng nghip xy
dng qu hng t nc v lm giu cho bn thn cng nh gia nh
bng cc ngh chn nui, trng trt, lm nghip, ng nghip.
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
Nghin cu k ni dung SGK Cng ngh 10 v tham kho thm cc ni
dung sau y:
1.1. Nng nghip l g?
Nng nghip l tp hp nhiu mt hot ng ca con ngi trong mt
mi trng khi hu, t v nhng sinh vt c th, trong nhng iu kin kinh
t x hi c th nhm to ra sn phm thc vt v ng vt cn thit phc v
i sng con ngi, trong quan trng nht l lng thc v thc phm.
Nng nghip bao gm nhiu chuyn ngnh nh trng trt, chn nui, ch
bin nng sn
For mat t ed: Space Before: 0 pt
3
Nng nghip bt u xut hin v pht trin t 4 trung tm trn th gii:
ng Nam cch hin ti khong 14.000 nm n 16.000 nm, ch
yu l thun ho cy la nc, to thnh nn vn minh la nc.
Vng Trung ng cch hin ti khong 8.000 n 11.000 nm thun
ho cy la m l ch o.
Vng Trung M cch nay 7.000 n 8.000 nm thun ho ch yu l
cy ng.
Vng Bc Trung Quc cch chng ta 7.000 nm, thun ho cy k v
cy cao lng.
Hin ti s ngi lao ng trong cc ngnh ngh nng nghip chim 45%
dn s th gii, vi din tch t canh tc khong 5.000 triu hc ta.
Nng nghip Vit Nam ch yu l trng cy la nc kt hp trng cy
hoa mu v rau, chn nui gia sc, gia cm nh tru, b, ln, g, ngan, vt...
Nng nghip nc ta thuc nn nng nghip nhit i vi kh hu nng, m,
gi ma nn cy trng rt phong ph. Ngoi cy lng thc l cy la cn c
nhiu cy hoa mu nh ng, khoai, sn, u, lc... do vy sn phm nng
nghip nc ta cng rt a dng v phong ph,
Nn nng nghip nc ta cn nhiu cp pht trin khc nhau: Vng
ni vi nn nng nghip nguyn thu th s, nhiu ni cn gieo trng theo
kiu chc l b ht. Vng Trung du vi nn nng nghip c truyn, tc l
gieo trng ch yu bng sc ngi v sc gia sc (cy, ko); Vng ng bng
bc u pht trin nn nng nghip cng nghip ho s dng nhiu my
mc, vt t k thut nh: thuc tr su, phn ho hc, ging mi nng sut
cao, my gieo ht, my thu hoch, c cc trung tm ch bin nng sn... do
, nng sut lao ng cao.
Vng thnh ph v cc trung tm khoa hc k thut bt u pht trin
nng nghip sinh hc vi cht lng sn phm cao, bo m an ton v sinh
lng thc, thc phm v mi trng. Nhiu ni pht trin nng nghip gn
lin vi c im sinh thi gi l nng nghip sinh thi nhm pht trin sn
xut trn c s bo v mi trng sinh thi v s dng hp l ti nguyn thin
nhin, kt hp hi ho, hiu qu nhng thnh tu mi ca khoa hc k thut
v cng nghip pht trin nng nghip bn vng.
1.2. Lm nghip
l mt ngnh kinh t quc dn c chc nng ch yu l qun l, bo
v v pht trin cc ti nguyn sinh vt sng trong rng, bao gm thc vt,
ng vt c gi tr v mt kinh t, sinh thi, vn ho.
Del et ed:
4
Qun l cc hot ng khai thc, ti sinh cc ti nguyn rng, ch bin
sn vt rng thnh nhiu sn phm phc v i sng con ngi nh g, nha,
du...
Quy hoch phn b rng trn ton lnh th nhm bo v mi trng,
hn ch thin tai, ci thin kh hu tng vng min pht trin nng nghip,
thu sn, du lch...
Gip Nh nc son tho cc vn bn lut v rng, bo v rng...
mi ngi thc hin.
1.3. Ng nghip
Bao gm cc ngnh ngh nh bt c v nui trng thu sn. Chng hn
nghin cu tm cc bin php khai thc c hiu qu ngun li thu sn bin,
ao h, cc bin php nui c cng nghip, nui c thm canh, nui c b,
nui trng thu sn (c, cc loi thn mm nh: hu, vm, trai ngc; cc loi
thn gip nh tm, tm hm, tm rng, cc loi b st nh i mi, c su,
cc loi to bin, rong cu...).
1.4. Sn xut nng lm ng nghip ng gp mt phn rt quan trng
vo nn kinh t quc dn
Bng 1. Tng sn phm nc ta nm 2004, 2005
Tng sn phm nc ta (%)
TT Cc lnh vc
2004 2005
1 Cng nghip v xy dng 40,1 40,8
2 Dch v 38,1 38,5
3 Nng, lm, ng nghip 21,8 20,7

1.5. T l % lao ng nc ta tham gia vo cc ngnh kinh t trong
nm 2005
Nng, lm, ng nghip: 56,8%.
Cc ngnh khc: 43,2%.
V c cu lao ng c nc c 24,6 triu ngi lm khu vc I (nng,
lm, ng nghip) chim 56,8%; 7,7 triu ngi lm khu vc II (cng nghip
v xy dng) chim 17,9%; v 11 triu ngi lm vic khu vc III (dch v)
For mat t ed: noi dung, Space Before:
0 pt , Line spacing: single,
Widow/ Orphan cont rol
For mat t ed Tabl e
For mat t ed: dam nghieng, I ndent :
First line: 0", Space Before: 0 pt ,
Line spacing: single, Widow/ Orphan
cont rol
5
chim 25,3%. Vng c c cu tin b nht l vng ng Nam b, vi khu
vc I l 27,8%, khu vc II l 30,9% v khu vc III l 41,3%. Vng c c cu
lc hu nht l vng Ty Bc v Ty Nguyn.
1.6. Thnh tu sn xut go nc ta so vi sn lng go ca cc nc
trn th gii
Bng 2. Thnh tu sn xut go nc ta so vi sn lng go
ca cc nc trn th gii
n v: 1.000 tn
2003/2004 2004/2005 D bo 2005/2006
Tng cng 391.192 404.537 413.100
Trung Quc 112.462 125.210 126.280
n
88.280 84.720 85.700
Indonsia 35.024 35.986 36.600
Bangladesh 26.152 25.785 26.300
Vit Nam 22.082 22.410 21.910
Thi Lan 18.011 17.175 17.820
Myanma 10.730 9.824 10.600
Philippines 9.200 9.594 9.800
Brazin 8.709 8.962 9.500
Nht Bn 70091 7.948 7.620
M 6.420 7.416 7.200
Pakistan 4.848 4.925 5.100
Hn Quc 4.451 4.990 4.800
Theo Thi bo Kinh t Vit Nam, 12/12/2005
1.7. iu kin t nhin, x hi ca Vit Nam nh hng n s pht
trin nng, lm, ng nghip
Nc ta nm hon ton trong vnh ai nhit i bn cu Bc. V vy,
quanh nm c cung cp ngun nng lng bc x nhit mt tri rt ln.
cont rol
For mat t ed: Font : I t alic
For mat t ed: noi dung, Right , I ndent :
cont rol
For mat t ed Tabl e
For mat t ed: Font : (Default )
.VnTimeH, Font color: Black
For mat t ed
For mat t ed
For mat t ed
For mat t ed
For mat t ed
... [ 1]
... [ 2]
... [ 3]
... [ 4]
... [ 5]
6
Lng bc x tng cng cng nh cn bng lun t c tiu chun ca kh
hu nhit i v xch o. Tnh chung trong c nc, lng bc x tng cng
hng nm nc ta t 120 130 KCal/cm
3
. Chnh v vy, hu ht cc a
phng trong c nc c nhit trung bnh cao hn 21
o
C, thch nghi vi
iu kin sng ca cy trng vt nui.
Nc ta cn chu nh hng su sc ca ch nhit i gi ma: Gi
ma ng Bc vo thi k ma ng v gi ma Ty Nam vo thi k ma h.
Min Bc c ma ng lnh, kh, t ma, ma h ma nhiu, nng nng kt
hp m t. Kh hu min Nam mang y tnh cht chung ca kh hu
nhit i gi ma in hnh nht: gi ma ma ng l lung khng kh nhit
i hng ng bc, gi ma ma h l gi hng ty nam. im ni bt ca
kh hu min Nam l c nn nhit cao v hu nh t thay i quanh nm.
Nhit bnh qun 26
o
C27
o
C, chnh lch gia cc thng nng nht v lnh
nht khng qu 4
o
C5
o
C, rt thun li cho cy ci pht trin. Nc ta c
nhiu sng h, ngi dn cn c lao ng li c s quan tm ca ng v
Nh nc, chc chn ngnh nng, lm, ng nghip s pht trin mnh m v
bn vng.
1.8. Th no l pht trin nng, lm, ng nghip bn vng
Nng, lm, ng nghip bn vng l mt h thng trong con ngi tn
ti v s dng nhng ngun nng lng khng c hi, tit kim v ti sinh
nng lng, s dng ngun ti nguyn phong ph ca thin nhin m khng
ph hoi nhng ngun ti nguyn .
c trng ca m hnh nng, lm, ng nghip bn vng l:
+ Thm canh, a dng ho trong sn xut (a dng v ging, v ch
canh tc), to ra th n nh v gip ngi lao ng d dng chuyn hng
trc nhng bin ng ca mi trng t nhin v x hi.
+ Kt hp nhiu ngnh ngh: nng nghip, lm nghip, chn nui, nui
trng thu sn... Tn dng trit din tch t sn xut, cng ngh cao
nhm nng cao nng sut.
+ Kt hp sn xut vi bo v mi trng v sc kho con ngi (lng
thc, thc phm sch) m bo tnh bn vng lu di cc ngun ti nguyn
nng lng v sinh hc k c ngun ti nguyn ti sinh, ti to v khng ti
to cng khng c php b kit qu, b tuyt chng, b hu hoi.
Hin nay thnh tu ni bt ca ngnh nng, lm, ng nghip l:
Line spacing: At least 16 pt ,
7
Sn xut c lng thc n, xut khu go v nhiu sn phm
thu sn c gi tr kinh t nh c ba sa, tm cng ng lnh, tht, trng, sa...
Chim t trng ln v c cu tng sn phm v c cu lao ng.
Hn ch:
Do khu ch bin cha tt nn sn phm cha c gi tr thng mi
cao, thng bn gi r hn cc nc khc.
V sinh mi trng, v sinh thc phm cn hn ch do cha x l c
cht thi gy nhim nc, t, khng kh...
Nn ph rng din ra mnh, cha c bin php hn ch hu hiu.
Nhim v chnh trong thi gian ti l a tin b khoa hc k thut vo
khu sn xut, ch bin bo qun, to nhiu ging mi cht lng cao, thc
n chn nui sn xut bng cng nghip, bo v tt rng v cc ngun thu
sn t nhin... xy dng mt nn nng, lm, ng nghip Vit Nam bn vng.
2. Chun b dng dy hc
Hnh 1.1, 1.2, 1.3 trong SGK.
Cp nht thng tin v tnh hnh sn xut v xut khu, tiu dng cc
sn phm nng, lm, ng nghip a phng.
C mt on bng hnh ni v thnh tu ca ngnh nng, lm, ng
nghip nc ta trong thi gian gn nht th bi hc s tr nn si ng v c
hiu qu cao, gip HS yu thch mn hc ngay t bi u.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi
Sn xut nng, lm, ng nghip nhm mc ch cung cp nhiu sn phm
phc v i sng ca con ngi.
Cc em hy lin h n cc dng gia nh, cc nguyn liu phc v n
ung, sinh hot v mi hot ng khc. K tn nhng sn phm c ngun gc
do cc ngnh nng, lm, ng nghip sn xut cung cp, phc v cho mi
ngi trong x hi v bn thn mi ngi HS trong lp chng ta.
HS k tn nhiu loi, GV c th xp chng vo cc nhm trong bng sau:
For mat t ed: Heading 2, I ndent : First
line: 0", Space Before: 0 pt , Line
spacing: At least 16.5 pt ,
8
Bng 3
TT Nhm sn phm V d minh ho
1 Nng sn La, ng, khoai, sn, cc loi hoa qu, cc loi rau xanh, tht,
trng, sa...
2 Lm sn Ging, t, ca g, g lm nh, ci t, du thng, nha cao su,
c ph...
3 Hi sn Tm, c, cua, c, ch... Cc loi thu sn ng hp, mc, ba ba...

Cc sn phm do ngnh nng, lm, ng nghip sn xut ra rt nhiu v
gn gi vi chng ta.
Hm nay, chng ta cng tm hiu bit tm quan trng v tnh hnh sn
xut nng, lm, ng nghip ca nc ta hin ti v trong tng li nh th no?
Ghi bng: Bi m u.
2. Bi mi
Hot ng 1
TM HIU TM QUAN TRONG CUA SAN XUT NNG. LM. NG
NGHIP TRONG NN KINH T QUC DN
1. Gp phn quan trng vo c cu tng sn phm trong nc
GV hi: Cn c vo hnh 1.1, cho bit c cu tng sn phm nc ta gm
c nhng nhm ngnh ch yu no?
Khu vc I: Nng, lm, ng nghip.
Khu vc II: Cng nghip v s dng.
Khu vc III: Dch v.
HS: Cn c s liu t l % tng sn phm nc ta nm 20042005, hy v
biu hnh qut (nh SGK hnh 1.1.
S liu cung cp:
Bng 4
TT Cc lnh vc
2004 2005
1 Cng nghip v xy dng 40,1 40,8
2 Dch v 38,1 38,5
3 Nng, lm, ng nghip 21,8 20,7
For mat t ed: noi dung, Space Aft er:
For mat t ed Tabl e
For mat t ed: Condensed by 0.1 pt
spacing: At least 14 pt ,
For mat t ed: hoat dong, I ndent : First
For mat t ed: I ndent : First line: 0.3",
Space Before: 0 pt , Line spacing: At
least 14 pt , Widow/ Orphan cont rol
For mat t ed: t en bang, I ndent : First
spacing: single, Widow/ Orphan
cont rol, Tabs: 2.4", Left + 2.76",
Cent ered
Del et ed:
9
HS v hnh biu c cu tng sn phm nc ta.
Biu 1
37.7%
40.7%
21.6%

38.5%
40.8%
20.7%

Nm 2004 Nm 2005
GV hi: Nhn vo s , em hy nhn xt v kh nng ng gp ca
ngnh nng, lm, ng nghip vo tng sn phm nc ta. (Chim hn 1/5
tng sn phm nc ta, do vy, cc ngnh ngh rt quan trng).
GV hi: Cn c vo biu 1.1 trong SGK v biu cc em va v, hy
nhn xt v xu th pht trin ca ngnh nng, lm, ng nghip so vi cc
ngnh khc.
C th cung cp s liu cho HS nhn xt.
Bng 5
TT Cc lnh vc
1995 1998 2000 2004 2005
1 Cng nghip v xy dng 28.7 32.5 26.7 40.1 40.8
2 Dch v 44.1 41.7 38.8 38.1 38.5
3 Nng, lm, ng nghip 27.2 25.8 24.5 21.8 20.7

GV nhn xt: T trng sn phm ngnh nng, lm, ng nghip trong c
cu tng sn phm trong nc c xu hng ngy cng gim, l tt yu v
nc ta ang y mnh cng nghip ho, cc nc tin tin lun c t trng
cng nghip v dch v tng cao trong tng thu nhp quc dn, y l iu
ng mng i vi nc ta.
For mat t ed: cach, I ndent : First line:
0", Space Before: 0 pt , Aft er: 3 pt ,
Line spacing: At least 16 pt ,
cont rol
For mat t ed: noi dung, I ndent : First
cont rol
For mat t ed: noi dung, Line spacing:
At least 16 pt
At least 16 pt
At least 16 pt
At least 16 pt
10
2. Cung cp lng thc, thc phm cho tiu dng v cc ngnh cng
nghip ch bin
GV hi: K tn nhng sn phm lng thc, thc phm tiu dng hng
ngy cho bn thn HS v gia nh? Cho ngnh cng nghip ch bin? GV k
bng phn loi sn phm lc HS pht biu kin.
Bng 6
TT Nhm sn phm Tn cc sn phm
1 Lng thc La, go, ng, sn... khoai ty, khoai lang.
2 Thc phm Tht, trng, sa... c, tm, cua, c.
3 Nguyn liu cho cng
nghip ch bin
Cc loi thu, hi sn ng hp, ch, c ph... Cam,
da, vi, nhn, mt, da chut... (thng ng hp hoc
sy kh)

GV hi: iu kin t nhin x hi ca Vit Nam nh hng n s pht
trin nng, lm, ng nghip th no?
GV kt lun:
Thun li:
+ Kh hu nng, m, ma nhiu (nhit i gi ma) nn thun li cho
nhiu loi cy lng thc, thc phm pht trin.
+ C nhiu sng, bin, ao, h... khai thc nui trng thu sn.
+ C nhiu ti nguyn ng thc vt rng...
+ Nhn dn ta cn c, c kinh nghim trong sn xut nng, lm, ng
nghip. ng v Nh nc quan tm n s pht trin ca cc ngnh ny.
Kh khn:
+ Ma, l lt, bo, hn hn dn n thit hi cho ngi sn xut.
+ Khoa hc cng ngh v k thut sn xut ch bin cn thp nn hiu
qu kinh t cha cao.
3. Sn xut nhiu hng ho xut khu
Trong nhiu nm, nc ta xut khu nhiu sn phm c gi tr v thu
v cho Nh nc v nhn dn ta nhiu ngoi t.
GV hi: Hy k tn cc sn phm nc ta thng xut khu ra nc ngoi?
For mat t ed: dam, I ndent : First line:
0", Space Before: 0 pt , Line spacing:
single, Widow/ Orphan cont rol
cont rol
For mat t ed: noi dung
For mat t ed Tabl e
For mat t ed: Font : I t alic
single, Widow/ Orphan cont rol
11
Bng 7
TT Nhm sn phm Tn cc sn phm
1 T cy lng thc,
thc phm
Go, tng, lc...
2 Hoa qu Hoa phong lan, hoa layn, da hu, xoi, chm chm, vi,
nhn...
3 Hi sn C ba sa, cc loi hi sn ng hp, tm, cua...
4 Sn phm khc Ch, c ph, h tiu, cau su, tht, sa, trng vt mui...

GV kt lun: Nc ta xut khu nhiu sn phm, thu v hng t la
M/nm. Tuy nhin, sn phm ch yu l go, cn cc sn phm khc vn
cha pht trin, cha xng vi tim nng t nhin ca nc ta.
4. Ngnh nng, lm, ng nghip to vic lm cho rt nhiu ngi
lao ng
GV: Theo thng k phn b lao ng nc ta t nm 1990 n nm 2005
nh sau:
Bng 8
T l % lao ng nc ta
TT Cc lnh vc
1990 1995 2000 2005
1 Nng, lm, ng nghip 73.0 71.2 68.3 56.8
2 Cc ngnh khc 27.0 28.8 31.7 43.2

GV hi: Em c nhn xt g v lc lng lao ng phn b trong ngnh
nng, lm, ng nghip so vi cc ngnh khc nh th no? (Chim hn 50%
tng s lao ng x hi nc ta vn l nc sn xut nng, lm, ng nghip
l ch yu).
GV: Cung cp thng tin v s lng ngi phn b vo cc lnh vc lao
ng kinh t.
Bng 9. T l c cu lao ng c nc nm 2005
TT Khu vc kinh t S ngi lao ng T l %
1 Nng, lm, ng nghip 24.6 triu 56.8
2 Cng nghip v xy dng 7.7 triu 17.9
3 Dch v 11 triu 25.3
For mat t ed Tabl e
At least 4 pt , Widow/ Orphan cont rol
Space Before: 0 pt , Aft er: 2 pt , Line
3 pt , Aft er: 3 pt
For mat t ed Tabl e
12
GV: Nh vy, nc ta c khong 43,3 triu lao ng th hn mt na s
lao ng tp trung trong cc ngnh nng, lm, ng nghip, iu cho thy
cc ngnh ny c ngha rt quan trng trong vic pht trin ngun nhn lc
v n nh chnh tr x hi ca nc ta.
Hot ng 2
TM HIU TNH HNH SAN XUT NNG. LM.
NG NGHIP NC TA HIN NAY
Yu cu HS c SGK mc II.
GV hi:
Thnh tu ni bt nht ca ngnh nng, lm, ng nghip?
(Sn xut lng thc cung cp cho nhn dn, d tr quc gia, phc
v chn nui gia sc, gia cm v xut khu).
GV minh ho bng s liu:
Tnh hnh sn xut lng thc nc ta t nm 1991 n nm 2000
trong SGK.
Tnh hnh sn lng go ca nc ta t nm 2003 n nm 2006.
Bng 10
n v 1000 tn
Nm 2003/2004 Nm 2004/2005 D bo nm 2005/2006
22.082 22.410 21.910

Nh vy, sn xut lng thc nc ta m bo an ton lng thc v xut
khu l yu t quan trng ton dn ta c n no, c sc kho tt, an
ninh chnh tr s n nh.
GV hi:
Ti sao khi cc ngnh nng, lm, ng nghip chuyn t cc ngnh sn
xut nh, phn tn lc hu thnh cc ngnh sn xut hng ho li c coi l
mt thnh tu? (Vi nn sn xut nh t cung t cp, hiu qu kinh t khng
cao, v cc sn phm c th xut khu ch em bn trn th trng tiu dng
c nc... Khi chuyn sang sn xut hng ho cc sn phm c th xut khu
nn s tiu th nhiu, li nhun cao, hiu qu sn xut ln, to iu kin cho
cc ngnh ny c nhiu tin u t m rng ti sn xut, tt yu s ngy cng
pht trin mnh hn).
13
GV hi: Nhng tn ti, hn ch ca ngnh nng, lm, ng nghip nc ta
hin nay?
( Nng sut cht lng cha cao.
Xut khu cn hn ch, gi r do ch bin km, ch yu bn sn
phm th.)
Hot ng 3
TM HIU PHONG HNG. NHIM VU PHT TRIN NNG.
LM. NG NGHIP O NC TA.
Yu cu HS c mc III SGK.
GV v hnh mt bng hoa, yu cu HS in ni dung cc nhim v
chnh ca ngnh nng, lm, ng nghip vo cc cnh hoa.
Biu 2

Cc nhim v chnh pht trin nng, lm, ng nghip nc ta.
GV hi:
1. Nhim v quan trng hng u ca ngnh nng, lm, ng nghip
nc ta l g? (m bo lng thc cho ton dn, d tr quc gia v xut
khu. Tc l m bo an ninh lng thc).
2. Ti sao li phi a chn nui ln thnh ngnh sn xut chnh? (V
ngnh chn nui cung cp cho con ngi nhng loi thc n v cng quan
trng l tht, trng, sa. Con ngi phi c dinh dng, prtin, cht bo
14
c ngun gc ng vt th mi c sc kho tt. Tht, trng sa cng l ngun
hng xut khu c gi tr).
3. Trong chn nui, trng trt, ging c vai tr nh th no? (Nng sut
= ging tt + k thut chn nui tt. Ging tt, nng sut s cao v cht
lng sn phm s tt. V d: g chuyn trng c th 300 qu
trng/nm, b sa loi tt c th cho 4.500kg n 5.000kg sa/nm, tht ln
hng nc cho t l tht nc cao... v vy phi to c nhiu ging tt).
4. Hin nay sn phm xut khu ca nc ta gi thp hn cc nc khc
ch yu do l do no? (Cht lng cha cao, kh nng bo qun, ch bin sau
thu hoch cha tt nn t l hao ht ln... cho nn phi u t my mc tin
tin, p dng khoa hc k thut tin tin nng cao cht lng sn phm l
vic lm rt cp bch ca ngnh nng, lm, ng nghip. Trong sn xut phi
ch : v sinh mi trng, v sinh an ton thc phm tt th mi xut khu
hng ho sang cc nc khc c. Tt c cc vic lm ca ngnh nng, lm,
ng nghip trong thi gian ti nhm mc ch ln nht l xy dng ngnh
nng, lm, ng nghip Vit Nam tin tin pht trin bn vng, y cng l
phng hng pht trin ca ngnh ny).
GV kt lun vn tt thnh tu v phng hng ca ngnh nng nghip
trong thi gian ti:
Gi vng mc xut khu go ra th gii v c th tng thm sn
lng go m bo an ninh lng thc v xut khu (Nm 2005, Vit Nam
ng th 2 th gii v xut khu go).
Nhanh chng chuyn giao cc cng ngh mi v chn nui, trng trt,
ch bin, bo qun nng sn... cho nng dn.
Trin khai mnh nui trng thu sn bng cng nghip, k c khu tiu
th sn phm v ch bin xut khu.
Tp trung chuyn canh thay c canh cy la cho nhng vng c iu
kin pht trin cc ngnh ngh khc. Xy dng nhiu cnh ng 50 triu ng/ha.
Tng cng pht trin cy cao su ln gp 20 ln so vi hin ti.
Kt hp tt mi quan h rng buc, gip ln nhau ca Nh nc,
nh nng, nh khoa hc tng nhanh hiu sut ca ngnh nng nghip.
3. Tng kt bi hc
Cho HS lm bi tp: hon thnh cu hi trc nghim ghp i.
Hy ghp cc cu t 1 n 7 vi cc cu t a n h cho ph hp:
15
1. Tm quan trng ca sn xut nng, lm, ng nghip.
2. Thnh tu ca ngnh nng, lm, ng nghip.
3. Hn ch ca ngnh nng, lm, ng nghip.
4. Thnh tu ni bt nht ca ngnh nng, lm, ng nghip.
5. Trong thi gian ti ngnh nng, lm, ng nghip c my nhim v ln.
6. Nhim v no l quan trng nht.
7. Phng hng pht trin ngnh nng, lm, ng nghip trong thi
gian ti.
a. Sn xut nhiu lng thc, nhiu sn phm phc v tiu dng v xut
khu, hnh thnh nhiu ngnh, nhiu vng sn xut hng ho tp trung.
b. Sn xut lng thc tng lin tc.
c. m bo an ninh lng thc.
d. C 4 nhim v ln.
e. Nng sut, cht lng cha cao, cha p ng c yu cu ca nn
sn xut hng ho.
g. Phi pht trin ngnh nng, lm, ng nghip theo hng: "Pht trin
nng, lm, ng nghip bn vng".
h. S lao ng nhiu, sn xut nhiu lng thc, thc phm, hng ho
phc v tiu dng trong nc v xut khu. Gp phn khng nh vo c cu
tng sn phm trong nc.
4. Cng vic v nh
Tr li vo v bi tp cc cu hi trong SGK.
Su tm ti liu qua sch bo ni v thnh tu ca cc ngnh nng,
lm, ng nghip vi nn kinh t, x hi ca nc ta.
c trc bi 2 Vai tr ca ging cy trng trong sn xut nng, lm,
ng nghip.
16
Chng 1
trng trt, lm nghip i cng
Bi 2
Kho nghim ging cy trng
a. Mc tiu
Sau khi hc bi ny, HS phi:
Hiu r mc ch, ngha ca cng tc kho nghim ging cy trng.
Nm vng v tr li c ni dung cc th nghim so snh ging, th
nghim kim tra k thut v th nghim sn xut qung co.
Rn luyn k nng phn tch, so snh.
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Bi c hai ni dung chnh l mc ch, ngha ca cng tc kho nghim
v cc th nghim nm trong hot ng kho nghim ging cy trng.
y l mt bi kh, tru tng vi mt s khi nim mi. V vy GV cn
gip HS pht trin t duy tru tng v nm vng khi nim mi bng h
thng cu hi gi m, din ging hoc cho HS quan st tranh nh, so snh s
liu do GV su tm hoc HS thu thp.
Mt vi im cn lu :
Nng sut, cht lng ca ging chnh l biu hin kiu hnh ca kiu
gen tng tc vi mi trng. To ging mi l to ra ging c kiu gen mi.
Kiu gen ny biu hin ra kiu hnh c th khc nhau khi tng tc vi cc
iu kin mi trng khc nhau. V vy, mt ging mi c th cho nng sut
cao, phm cht tt trong iu kin th nhng v chm sc vng a l ny,
nhng chuyn sang vng a l khc li cho nng sut km... Vic kho
nghim ging gip ta nh gi iu kin mi trng (th nhng, k thut
chm sc...) thch hp ging cho nng sut cao, cht lng tt; t m
ra quy trnh gieo trng thch hp v m rng sn xut.
17
Khi nim: Hi ngh u b l hi ngh t chc bo co kt qu vic gieo
trng ging mi trn din rng, kt hp vi kho st thc t trn ng rung
ca cc i biu, nhm xc nh tnh u vit v quy trnh k thut ca ging,
t m qung co ging c s dng rng ri.
2. Chun b dng dy hc
Sau tm tranh nh v cc th nghim kho nghim ging cy trng
Su tm bng hnh v hi ngh u b (gm hot ng bo co v kho st
thc t).
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
C th nu vn : Khi no th ging mi c cng nhn v a vo sn
xut i tr?
Ging c a vo sn xut i tr khi c kho nghim bng cc
th nghim do cc c quan chuyn mn ca Nh nc nh Cng ty Ging cy
trng trung ng t chc v c c quan Tiu chun o lng cht lng
Quc gia cng nhn. Vy hot ng kho nghim ging cy trng c tin
hnh nh th no, chng ta s nghin cu trong bi hm nay.
GV ghi u bi ln bng.
2. Bi mi
Ghi bng: I. Mc ch, ngha ca cng tc kho nghim ging cy
trng.
Hot ng 1
TM HIU MUC CH. NGHA CUA CNG TC
KHAO NGHIM GING CY TRNG
Cu hi 1: Kho nghim ging cy trng nhm mc ch g?
Din ging: Cc tnh trng v c im ca cy trng nh nng sut, cht
lng, kh nng chng chu... do kiu gen ca ging quy nh v c bc l
sau khi tng tc vi mi trng. Trong nhng iu kin mi trng c th
ca tng vng sinh thi, cc tnh trng ca ging c th bin thin khc nhau.
V vy, kho nghim ging l chng ta nh gi khch quan, chnh xc
c im ca ging c ph hp vi iu kin t nhin v h thng lun canh
ca vng sn xut hay khng.
18
Cu hi 2: Mun khai thc ti a hiu qu ca ging cn kho nghim
ging v c im no?
(V k thut canh tc ca ging nh: thi v, ch lm t, chm bn,
phng tr dch bnh...).
Cu hi 3: Gi s mt ging la nc ngoi c sn lng cao, phm
cht go tt, ta nhp ni ri a vo sn xut i tr ngay, khng qua kho
nghim. Kt qu s nh th no? V sao?
(C th tt, nhng thng l khng hiu qu v khng thch hp vi iu
kin th nhng, khng c quy trnh k thut hp l...)
Tiu kt (bng cu hi).
Cu hi 4: Em hy nu tm tt mc ch, ngha ca cng tc kho
nghim ging cy trng?
Din ging: Kho nghim ging gip ta nh gi khch quan chnh xc
c im ca ging c th cng nhn kp thi a vo h thng lun canh
ca khu vc.
Xc nh c nhng yu cu k thut ca ging v hng s dng
ging khai thc ti a hiu qu ca ging.
GV ghi bng: II. Cc loi th nghip kho nghim ging cy trng.
Hot ng 2
TM HIU TH NGHIM SO SNH GING.
Ghi bng: 1. Th nghim so snh ging
Cu hi 1: Ging mi c b tr so snh vi ging no? v nhm mc
ch g?
(So snh vi ging ph bin c sn xut i tr nhm xc nh ging
mi c tnh u vit g).
Cho HS quan st tranh nh v th nghim so snh ging do GV chun b,
yu cu HS quan st hnh 2.1 (SGK) xc nh xem u l ging mi cn kho
nghim (KN 1) v u l ging i tr c lm i chng (CR203).
Cu hi 2: So snh ging cn ch cc ch tiu no?
GV tm tt v ghi bng cc ch tiu so snh:
So snh ton din v cc ch tiu:
+ Sinh trng, pht trin.
+ Nng sut.
19
+ Cht lng sn phm.
+ Kh nng chng chu...
Din ging: So snh ton din ngha l so snh tt c cc yu t cu
thnh ca ch tiu , v d: ch tiu nng sut khng ch l bao nhiu t mt
ha m cn phi lu cc yu t nh: s ht trung bnh ca mt bng, chiu
di ht, khi lng trung bnh ca 1.000 ht...
Nu kt qu so snh cho thy ging mi vt tri hn so vi ging i tr
th gi n Trung tm kho nghim Ging Quc gia tip tc kho nghim
trn mng li ton quc.
Hot ng 3
TM HIU V TH NGHIM KIM TRA K THUT
Ghi bng: 2. Th nghim kim tra k thut
Cu hi 1: Mc ch ca th nghim kim tra k thut l g?
(Nhm kim tra nhng xut ca c quan chn to ging xy dng
quy trnh k thut, chun b cho m rng sn xut i tr).
Cu hi 2: Th nghim kim tra k thut c tin hnh phm vi no?
(p n nh SGK).
HS quan st hnh 2.2 (SGK). Trn nh l nhng l sn xut vi cc ch
phn bn khc nhau nhm tm ra quy trnh bn phn thch hp nht cho ging
la mi.
Din ging: Sau cc th nghim kho nghim v so snh ging v th
nghim kim tra cc yu cu k thut ca ging, nu ging p ng c yu
cu s c cp giy chng nhn ging Quc gia ng thi xy dng k thut
gieo trng v cho php ph bin rng trong sn xut.
Hot ng 4
TM HIU TH NGHIM SAN XUT QUANG CO.
Ghi bng: 3. Th nghim sn xut qung co
Cu hi 1: Ging mi vi nhng iu kin g s c t chc th nghim
sn xut qung co?
(Sau khi c cp giy chng nhn ging Quc gia).
Cu hi 2: Th nghim sn xut qung co nhm mc ch g?
(Tuyn truyn a ging mi vo sn xut i tr).
20
Cu hi 3: Lm th no ging mi c tuyn truyn rng ri v c
a vo sn xut i tr?
(T chc hi ngh u b, qung co trn cc phng tin thng tin i
chng).
GV gii thch th no l hi ngh u b. Nu c bng hnh th chiu gii
thiu hot ng ca hi ngh u b.
Cu hi 4: O a phng em c khi no t chc th nghim kho st
ging mi khng? Nu c, em hy trnh by cho cc bn bit quy trnh ca
th nghim.
GV c th a ra mt vi s liu so snh ch tiu k thut gia ging mi
v ging sn xut i tr su tm c.
Tiu kt: Ging mi c a vo sn xut i tr phi t c cc yu
cu: nng cao nng sut, cht lng sn phm, ph hp vi iu kin canh tc
ca tng vng sinh thi. Mun vy, trc khi ging c ph bin rng ri
phi t chc cc th nghim so snh ging, th nghim tm hiu yu cu k
thut v th nghim sn xut qung co. l nhng hot ng chnh ca
cng tc kho nghim ging cy trng.
3. Tng kt bi hc
HS lm cc bi tp sau:
Bi tp 1: Hy nh du vo phng n tr li ng nht trong cu sau:
Ging c cp giy chng nhn Quc gia khi ging p ng yu cu sau
khi t chc th nghim:
a. Th nghim so snh ging.
b. Th nghim kim tra k thut.
c. Th nghim sn xut qung co.
d. Khng cn th nghim.
(p n b)
Bi tp 2: Sp xp cc hot ng tng ng vi cc th nghim trong
cng tc kho nghim ging cy trng.

Th nghim kho
nghim ging
Cc hot ng p n
1. Th nghim so snh
ging
a. T chc hi ngh u b

1.......

21
Th nghim kho
nghim ging
Cc hot ng p n
2. Th nghim kim tra
k thut
3.Th nghim sn xut
qung co
b. B tr sn xut so snh ging mi vi ging sn xut
i tr
c. B tr sn xut so snh cc ging vi nhau
d. B tr sn xut vi cc ch bn phn v ti tiu
nc khc nhau
e. B tr th nghim trn din rng v qung co trn
phng tin thng tin i chng.
2.......

3.......

p n: 1b; 2d; 3a v e.
4. Cng vic nh
Tr li cc cu hi cui bi trong SGK.
Bi 3
Sn xut ging cy trng
a. Mc tiu
Sau khi hc bi ny, HS s:
Nu c mc ch ca cng tc sn xut ging cy trng.
Trnh by c trnh t v qu trnh sn xut ging cy trng.
Rn luyn k nng phn tch, so snh.
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Trng tm ca bi l phn II v phn III c hc trong 2 tit. Cn lm r
cc khi nim:
Ht ging tc gi l ht ging do c nhn tc gi, mt nhm tc gi hay
c quan ca tc gi sn xut bng cc con ng lai to, gy t bin, k
thut gen... Ging tc gi c dng lm vt liu khi u.
22
Ht ging siu nguyn chng (SNC) l ht tc gi c nhn ln qua
23 v, trong iu kin chm sc nghim ngt duy tr v cng c kiu gen
ca ging, trnh pha tp v t bin.
Ht siu nguyn chng cng c th c to ra bng phng php phc
trng, tc l t ging sn xut qua nhiu v b thoi ha (do nhiu nguyn
nhn) em gieo trng v c chn lc cht ch ht ging gi li c
kiu gen nh ging khi u.
Ht nguyn chng (NC) l ht ging c sn xut ra t ht SNC nhm
to ra s lng ln ht ging.
Ht ging xc nhn (XN) c nhn ra t ht ging NC qua vi ba v
c ht ging cho sn xut i tr.
Chu trnh sn xut ht ging thng c tin hnh nh sau: Ht tc gi
l vt liu khi u (ht ging gc, k hiu l G
0
), gieo trng qua vi ba v,
ht thu c qua cc v k hiu l G
1
, G
2
, G
3
. Ht ging G
1
, G
2
l ht
ging SNC, G
3
l ht ging NC. Ging G
3
tip tc c nhn ln qua vi ba
v cho sn xut i tr. Ht ging c sn xut t G
3
l ht ging cp
I, ht ging c nhn ra t ging cp I l ging cp II, c th tip tc n
ging cp III, cp IV ty tng ging. Ging cc cp chnh l ging XN.
Tiu chun v cht lng cc ging do c quan tiu chun o lng cht
lng Quc gia quyt nh.
2. Chun b dng dy hc
Phng to hnh 3.2 v hnh 3.3.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
C th bng cu hi kim tra bi c, ri t vn .
Cu hi kim tra:
ging mi c a vo sn xut i tr phi qua cc th nghim kho
nghim no? Mc ch ca tng th nghim l g?
(Th nghim so snh ging nh gi cc ch tiu sinh trng, pht
trin, nng sut, cht lng, kh nng chng chu... ca ging).
Th nghim kim tra k thut nhm xc nh quy trnh k thut gieo trng.
Th nghim sn xut qung co tuyn truyn a vo sn xut i tr)
23
GV nhn xt, cho im.
Nu vn ; c c ging mi a vo sn xut i tr phi tun
theo cc quy trnh nghim ngt. Cc quy trnh th hin nh th no? Ta
nghin cu bi 3: Sn xut ging cy trng.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
TM HIU MUC CH CUA CNG TC SAN XUT GING CY TRNG
Ghi bng: Mc I (SGK)
Gi 1 HS c mc I SGK.
GV tm tt: Mc tiu th nht l duy tr, cng c thun chng, sc
sng, tnh trng in hnh ca ging. thun chng ca ging l ni ti
kiu gen ng hp, sc sng l kh nng chng chu v tnh trng in hnh
l nng sut v cht lng sn phm. Mc tiu th hai l to ra s lng
ging cn thit cung cp cho sn xut i tr v mc tiu th ba l ph
bin nhanh vo sn xut.
Hot ng 2
TM HIU H THNG SAN XUT GING CY TRNG
Ghi bng: Mc II (SGK)
Yu cu HS quan st hnh 19 SGK v tr li cu hi.
Cu hi 1: H thng sn xut ging cy trng bt u t u v khi no
kt thc?
(Bt u t nhn ht ging do c s nhn to ging Nh nc cung cp
n khi c c ht ging xc nhn)
Cu hi 2: Tm hiu SGK, hy cho bit h thng sn xut ht ging gm
nhng giai on no?
(Gm 3 giai on: Giai on 1: sn xut ht ging SNC; giai on 2: sn
xut ht ging NC; giai on 3: sn xut ht ging XN)
Cu hi 3: Th no l ht ging SNC?
(L ht ging c cht lng v thun khit cao)
Cu hi 4: Nhim v ca giai on 1 l g? Ni no c nhim v sn xut
ht ging SNC?
24
(Giai on 1 c nhim v: duy tr, phc trng v sn xut ht SNC v do
cc x nghip, trung tm sn xut ging chuyn trch thc hin)
Cu hi 5: Th no l ht ging nguyn chng v ht ging xc nhn? C
quan no thc hin sn xut ht NC v sn xut ht XN?
(Ht nguyn chng: ht ging cht lng cao c nhn ra t ht SNC,
ht ging xc nhn c nhn ra t ht NC cung cp cho sn xut.
Cc cng ty v trung tm ging cy trng c chc nng sn xut ht NC,
cc c s nhn ging sn xut ra ht XN)
Cu hi 6: Ti sao ht SNC v ht NC cn c sn xut ti cc c s sn
xut ging chuyn ngnh?
(V i hi yu cu k thut cao v s theo di cht ch, chng pha tp,
m bo duy tr v cng c kiu gen thun chng ca ging)
Hot ng 3
TM HIU QUY TRNH SAN XUT GING CY TRNG
GV ghi bng: III. Quy trnh sn xut ging cy trng
1. Sn xut ging cy trng nng nghip
Thng bo: Cy trng nng nghip c c 2 phng php sinh sn: hu
tnh v v tnh, sinh sn hu tnh c th bng t th phn hoc th phn cho.
V vy sn xut ging cy trng nng nghip c 3 quy trnh tng ng. Trc
ht chng ta tm hiu quy trnh sn xut ging cy trng t th phn.
GV ghi ln bng: a. sn xut ging cy trng t th phn.
Treo s hnh 3.2 ln bng, yu cu HS quan st, lu cc gch cho
l biu tng cho cc dng khng t yu cu nn khng thu ht.
HS tho lun cc cu hi sau:
Cu hi 1: Quan st s hnh 3.2 em hy cho bit quy trnh sn xut
ging cy trng t th phn t ht tc gi thng din ra trong my nm?
Nhim v ca tng nm tng ng l g? (p n nh SGK)
Ging: Quy trnh sn xut ging cy trng nht thit phi chn lc.
Cu hi 2: Em hy cho bit trong sn xut ging cy trng p dng
hnh thc chn lc no?
(Chn lc c th nm th 1 v nm th 2)
Ging: T ht tc gi, gieo trng v chn lc, qua 3 v s c ht ging
NC. T ht NC em gieo trng, nhn ln c ht XN, l quy trnh sn
25
xut bng phng thc duy tr. Vi ging nhp ni hoc ging b thoi ha
cn c phc trng c ht ging siu nguyn chng.
GV treo s hnh 3.3 v gii thch: vt liu khi u trong sn xut ht
ging theo phng thc phc trng l ging nhp ni hoc ging thoi ha, v
vy cn thc hin chn lc cht ch.
Cu hi 3: Quan st s , em hy cho bit qu trnh chn lc phng
thc phc trng c g ging v khc qu trnh chn lc phng thc duy tr?
(Ging: u l chn lc c th; Khc: phng thc phc trng cn thc
hin chn lc hng lot (hay chn lc hn hp) bng th nghim so snh
c c ht SNC, do thi gian sn xut di hn)
Cu hi 4: Nhn vo s , em hy m t quy trnh sn xut ging cy
trng theo phng thc phc trng.
(Nm th nht: gieo vt liu khi u chn cy u t; nm th 2 gieo
ht cy u t thnh dng chn ly 45 dng tt nht; nm th 3: ht cc
dng tt nht chia lm 2: mt na tip tc gieo thc hin th nghim so snh,
mt na nhn ging s b kt qu thu c l ht SNC)
Tiu kt: Quy trnh sn xut ging cy trng t th phn t vt liu
khi u (c th l ht tc gi hoc ging nhp ni, ging thoi ha), qua
chn lc cht ch c ging thun chng c tnh di truyn n nh, l ht
ging SNC. T ht SNC tip tc nhn ra cho ht NC v ht ging XN.
Cc quy trnh sn xut ging cn li, chng ta s nghin cu tip trong
tit hc sau.
3. Tng kt bi hc
Tr li cc cu hi:
a. Em hy cho bit mc ch ca cng tc sn xut ging cy trng? p
n: SGK)
b. Hy cho bit h thng sn xut ging cy trng gm nhng giai on
no?
(sn xut ht ging SNC
sn xut ht ging NC
sn xut ht ging xc nhn)
c. Vt liu khi u sn xut ht ging SNC bao gm nhng vt
liu no?
(Ht tc gi, ging nhp ni, ging thoi ha)
26
d. Quy trnh sn xut ging theo phng thc duy tr v phng thc
phc trng khc nhau im no?
(Khc nhau: quy trnh chn lc v vt liu khi u: Trong quy trnh
chn lc to ra SNC phng thc phc trng c thm hnh thc chn lc
hn hp qua th nghim so snh nn thi gian chn lc di hn.
Vt liu khi u ca quy trnh sn xut ging theo phng thc duy tr
l ht tc gi cn quy trnh sn xut theo phng thc phc trng l ging
nhp ni hoc ging thoi ha)
4. Cng vic nh
V vo v bi tp hai s sn xut ht ging theo phng thc duy tr
v phng thc phc trng, xc nh cng vic ca mi v trong qu trnh sn
xut ht ging.

Bi 4
Sn xut ging cy trng
(tip theo)
a. Mc tiu
Sau khi hc bi ny, HS s:
Nm c quy trnh sn xut ging cy trng th phn cho, sn xut
ging cy trng nhn ging v tnh v sn xut ging cy rng.
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Xem thng tin bi 3.
2. Chun b dng dy hc
Phng to hnh 4.1.
27
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
C th t cu hi kim tra bi c.
Cu hi 1: H thng sn xut ging cy trng gm nhng giai on no?
Ni dung ca tng giai on?
(Gm 3 giai on:
Giai on 1: sn xut ht ging SNC t ht tc gi hoc phc trng ht
ging nhp ni, ht ging thoi ha.
Giai on 2: sn xut ht nguyn chng t ht SNC.
Giai on 3: sn xut ht ging xc nhn XN t ht NC a vo sn
xut i tr.)
Cu hi 2: So snh quy trnh sn xut ht ging cy trng t th phn
theo s duy tr v s phc trng.
(Ging nhau: u qua 3 giai on: sn xut ht SNC, sn xut ht NC v
sn xut ht XN.
Khc nhau:
+ s duy tr c vt liu khi u l ht tc gi; s phc trng
th vt liu khi u l ht ging nhp ni hoc ht ging thoi ha.
+ Qu trnh chn lc s phc trng cn c chn lc hn hp bng
th nghim so snh).
Sau khi nh gi, cho im, GV nu vn : Nh cc em va trnh by
hai qu trinh sn xut ht ging theo s duy tr, s phc trng cy t
th phn, cn cy trng sinh sn hu tnh c th tinh cho v cy trng sinh
sn v tnh th quy trnh sn xut ht ging din ra nh th no? Chng ta
nghin cu tip bi hm nay.
GV ghi u bi v mc b ln bng:
Bi 4: Sn xut ging cy trng (tip theo)
Hot ng 1
TM HIU QUY TRNH SAN XUT GING O CY THU PHN CHO
b. Sn xut ging cy trng cy trng th phn cho.
Treo s hnh 4.1 phng to ln bng.
HS nghin cu SGK v tho lun cc cu hi sau:
28
Cu hi 1: Th no l hnh thc sinh sn th phn cho? Cho v d?
(L hnh thc sinh sn m nhy ca hoa c th phn t ht phn ca
cy khc. V d: ng, vng...)
Cu hi 2: V sao cn chn rung sn xut ht ging khu cch li?
(Khng cho cy ging c th phn t nhng cy khng mong mun
trn ng rung, m bo thun khit ca ging).
Cu hi 3: nh gi th h chn lc v th 2 v v th 3, ti sao cn
loi b nhng cy khng t yu cu t trc khi cy tung phn?
(Khng cho nhng cy xu c tung phn nn khng c iu kin
pht tn ht phn vo nhng cy tt).
Cu hi 4: Mt em ln bng, trnh by trn s hnh 4.1 qu trnh sn
xut ht ging cy trng th phn cho.
V th nht:
Chn rung khu cch li, chia lm 500 gieo ht cy ging SNC
Chn mi 1 cy ng ging ly ht
V th hai:
Gieo ht ca cy chn Ht ca mi cy gieo vo 1 hng.
Loi b nhng hng cy khng t yu cu v c nhng cy xu hng
t yu cu t khi cy cha tung phn.
Thu ht nhng cy cn li trn ln, l ht SNC.
V th 3:
Gieo ht SNC nhn ging, tip tc chn lc, loi b cy khng t
yu cu. Thu c ht NC.
V th 4:
Nhn ht NC, tip tc chn lc c ht xc nhn)
Lu : y l cu hi kh, GV c th gi dn, gip HS tr li bng cc
cu hi nh. V d: v th nht c thc hin nh th no?...
Cu hi 5: Em c nhn xt g v cc hnh thc chn lc ca quy trnh sn
xut ging cy trng th phn cho?
(C 2 hnh thc chn loc: V 1 v v 2 tin hnh chn lc c th to
ra ht SNC, cn v 3 v v 4 tin hnh chn lc hn hp to ra ht NC v
ht XN).
GV thng bo:
29
Quy trnh sn xut ging cy trng th phn cho rt nghim ngt. T
vt liu khi u l ht SNC (ht tc gi), trong v th nht v v th hai phi
chn lc c th tc l ly ht ca c th tt em gieo thnh hng ring bit,
ri loi b tt c nhng hng khng t yu cu v c nhng cy xu trong
hng t yu cu to ra ht SNC. Sau 2 v, khi ht SNC nhiu, ngi ta
tip tc nhn ging v chn lc k sn xut ht NC v ht XN.
Chuyn tip: i vi cy trng c hnh thc sinh sn sinh dng l ch
yu, quy trnh sn xut ging khng phi l to ra ht ging m l to ra cy
ging. Vy qu trnh c g khc bit so vi cc quy trnh chng ta hc?
l ni dung cn tm hiu mc sau.
Hot ng 2
TM HIU QUY TRNH SAN XUT GING
O CY NHN GING V TNH
GV ghi bng: c) Sn xut ging cy trng nhn ging v tnh.
Gi 1 HS c sch GK mc c.
GV thng bo: Quy trnh sn xut ging cy trng nhn ging v tnh
cng thc hin qua 3 giai on:
Giai on 1: sn xut ging SNC bng phng php chn lc, i vi
cy ly c th chn lc h c (v d: khoai ty), i vi cy nhn ging bng
hom, bng thn th chn cy m u t (nh: ma, sn...) hoc chn cy m
lm gc ghp l cy u t.
Giai on 2: T chc sn xut ging NC t ging SNC
Giai on 3: T chc sn xut ging t tiu chun thng phm tc l
ging XN t ging NC.
Tt nhin trong qu trnh sn xut , hot ng chn lc vn phi tun
th mt cch cht ch.
Chuyn tip: Rng l mt h sinh thi rt quan trng, gp phn iu tit
kh hu c nh hng ln n sn xut nng nghip. V vy mt trong nhng
nhim v quan trng cn c lu l trng rng, khi phc rng. Do , sn
xut ging cy rng l vic lm cn thit. Qu trnh sn xut ging cy rng
nh th no? Ta tip tc tm hiu mc 2.
Hot ng 3
TM HIU QUY TRNH SAN XUT GING CY RNG
GV ghi bng: 2. Sn xut ging cy rng
30
HS tr li cu hi: Cy rng c c im g khc vi cy lng thc, thc
phm?
(Thi gian sinh trng di, t khi gieo ht n khi ra hoa kt qu phi
mt hng chc nm).
GV thng bo: Cy rng l cy di ngy, cho nn quy trnh sn xut ch
yu gm 2 giai on:
Giai on 1: sn xut ging SNC v NC thc hin theo cch chn lc
cc cy tri t tiu chun SNC xy dng rng ging hoc vn ging.
Giai on 2: Nhn ging cy rng rng ging hoc vn ging
cung cp ging cho sn xut, c th bng ht, bng gim hom hoc bng
phng php nui cy m.
3. Tng kt bi hc
HS lm vic theo nhm thc hin phiu hc tp sau:
So snh quy trnh sn xut ging 3 nhm cy trng.

Cy t th phn Cy th phn cho Cy nhn ging v tnh
Ging nhau
Khc nhau

p n
Cy t th phn Cy th phn cho Cy nhn ging v tnh
Ging
nhau
Qua 3 giai on: sn xut
ht SNC, ht NC v ht XN
Qua 3 giai on Qua 3 giai on: sn xut th
h v tnh SNC, th h NC,
th h XN
Khc
nhau
Vt liu khi u l ht tc
gi, ht nhp ni hoc ht
thoi ha
Khng i hi yu cu
cch li cao
Vt liu khi u l
ht SNC: ht tc gi
Yu cu cch li
nghim ngt
Vt liu khi u l th h v
tnh t tiu chun cp SNC
Khng yu cu cch li
4. Cng vic v nh
Tr li cc cu hi cui bi.

31
Bi 5
Thc hnh
xc nh sc sng ca ht
a. Mc tiu
HS bit phng php v xc nh c sc sng ca ht mt s cy
trng nng nghip.
Rn luyn cc c tnh chu o, cn thn thng qua vic thc hin
ng quy trnh thc hnh, m bo an ton v v sinh mi trng.
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Vic xc nh sc sng ca ht bng thuc th ni nh m bo nhanh,
chnh xc khi cc yu cu v cht lng thuc th c m bo v lm ng
quy trnh k thut. Trong trng hp khng c phng tin, vic nh gi
sc sng ca ht c th thc hin theo phng php th cng. Qu trnh nh
sau:
Ngm ht ging trong nc sch. Thi gian ngm tu tng loi ht: la:
2448 gi, ng : 812 gi, u, : 12 gi.
Vt ht ging ra r, ro nc.
Gieo ht ging vo bt ng ct m bng cch n cho ht ging ngp
ht vo trong ct m.
Gi bt ct gieo ht ni m v gi m thng xuyn.
Sau 4 ngy ti bt ht ging ra khay, m s lng ht ny mm
bnh thng ri tnh t l %:
S ht ny mm
A% =
Tng s ht gieo
100%
bi thc hnh thnh cng, GV cn lm th trc. c bit cn lu
khu pha thuc th.
Theo hng dn trong SGK th vi 1 gam Carmin pha c 120ml thuc
th (10ml cn 96
o
+ 90ml nc ct + 20ml dung dch B). V vy phi pha 5
ln cho ht 100ml dung dch B, hoc l pha 5 gam carmin + 50ml cn 96
o
+
32
450ml nc ct + 100ml dung dch B ta c 600ml thuc th, dng cho
cc nhm thc hnh ca c lp.
2. Chun b dng dy hc
Nh hng dn trong SGK C thm 1 ng ht ly thuc th.
Lu :
+ Nn chn ht ging kim tra l ng v ni nh ln, d quan st, v ht
mng d ct, hoc chn u, . Khng nn chn ht la v c v tru, HS
kh ct. S lng cn d tha cho c lp.
+ Ht ging v thuc th dng chung cho c lp
+ Cc phng tin cn li nn chun b theo nhm 3 4 HS.
Ghi trnh t cc bc thc hnh vo bng ph hoc phng to trn giy
HS tin theo di thc hin ng quy trnh.
c. tin trnh dy hc
1. n nh t chc
Phn cng v tr cc nhm thc hnh
Phn pht dng c cho cc nhm
2. Gii thiu bi hc
nh gi cht lng ht ging cy trng, ngi ta tin hnh kim tra
sc sng ca ht. Hm nay chng ta cng lm quen vi phng php xc nh
sc sng ca ht thng qua cng tc thc hnh.
3. Bi mi
GV ghi u bi ln bng
Hot ng 1
HNG DN QUY TRNH THUC HNH
a. Gii thiu phng tin thc hnh
Chng ta tin hnh kim tra, xc nh sc sng ca ht bng thuc th.
Thnh phn v cch pha ch hng dn trong SGK. Mi nhm s c
chia 50 ht ging. Thuc th dng chung cho c lp. Dng ng ht ly
thuc th:
33
Hp ptri ng ht ging ngm trong thuc th
Panh cp gi ht khi ct
Dao ct cn sc
Lam knh lm bn ct ht phi sch, kh
Giy thm lm sch ht
b. Quy trnh thc hnh: Thc hin theo 5 bc:
Bc 1: Ly mu: 50 ht ging, dng giy thm lau sch ri t vo
hp ptri cng c lau sch.
Bc 2: Dng ng ht ly thuc th, cho vo hp ptri cho n khi
ngp ht ging Ngm trong 10 15 pht.
Bc 3: Dng panh gp hoc gt ht ging ra giy thm sau dng
giy thm lau sch ht. Bc ny cn ch lm cn thn, nu khng lau sch,
thuc th cn dnh trn ht, khi ct ht quan st s khng chnh xc.
Bc 4: Dng panh cp cht ht trn lam knh, dng dao ct ngang
ht ri quan st ni nh. Nu ni nh b nhum mu l ht cht; ni nh
khng nhum mu l ht sng.
Khi thc hin bc 4 ny, mt em ct ht, cc em khc ch quan st v
ghi vo bng thnh 2 ct: Ht nhum mu v ht khng nhum mu, nh
cch kim phiu: mi ht nh 1 gch, 5 ht c 1 vung c 1 ng
cho: . Sau mi ln ct, gt ht ct ra khi lam knh trnh nhm ln.
Ct v quan st 50 ht.
Bc 5: Xc nh sc sng ca ht. m s ht nhum mu v khng
nhum mu bng theo di. Tnh t l ht sng: A% = B/C x 100% (B: s ht
sng = khng nhum mu, C: Tng s ht th. Trong thc hnh ny C = 50).
Nhc nh HS = Bi thc hnh c s dng ho cht l thuc th, v vy
cc em phi sp xp dng c hc tp gn gng. Khi thc hnh phi cn thn,
kho lo, trnh v, trnh dy ho cht ra bn, sch v, qun o.
Hot ng 2
HS THUC HNH THEO NHM
GV pht ht ging cho cc nhm
HS ln lt thc hin cc bc thc hnh nh hng dn. Trong thi
gian ch i (ngm ht ging trong thuc th 1015 pht) HS ghi tm tt quy
trnh thc hnh vo v thc hnh. K bng "tnh t l ht sng" v bng "nh
gi kt qu" theo mu trong SGK.
34
GV theo di s lm vic ca HS, nhc nh HS lm ng quy trnh, gi
v sinh ni lm vic.
Hot ng 3
TNG KT BI THUC HNH
Sau khi cc nhm hon thnh cng vic, gi 1 HS ln bng ghi kt qu
thc hnh ca cc nhm. Mi nhm c 1 em bo co kt qu: s ht b
nhum mu, s ht khng nhum mu.
Ghi trn bng theo mu sau:
Bng ghi kt qu thc hnh ca cc nhm
T l ht sng
Nhm S ht b nhum mu S ht khng b nhum
T l ht %
1 3 47 47/50 94%
2
3
...

Sau tnh chung v t l ht sng ca c lp
V d: Nhm 1: 47/50 Nhm 5: 42/50
Nhm 2: 46/50 Nhm 6: 47/50
Nhm 3: 42/50 Nhm 7: 43/50
Nhm 4: 45/50 Nhm 8: 48/50
Tng s: 360/400 = 90%
GV nh gi v t l ht sng: Tuy kt qu tng nhm c khc nhau,
nhng vi c lp, s ht nh gi nhiu hn, do xc sut sai s t hn v t
l chung ny l ng tin cy.
Kt thc tit hc
GV nhn xt v thc t chc k lut v v sinh phng hc
Thu bo co thc hnh
HS:
Thu dn v sinh, sp xp li dng c thc hnh sch s gn gng.
V sinh phng hc
35
Bi 6
ng dng cng ngh nui cy
m t bo trong nhn ging
cy trng nng, lm nghip
a. Mc tiu
Sau khi hc bi ny, HS trnh by c:
Th no l nui cy m t bo, c s khoa hc ca phng php nui
cy m t bo.
Mt s ng dng ca cng ngh nui cy m t bo trong to v nhn
ging cy trng nng, lm nghip.
Quy trnh cng ngh nhn ging bng phng php nui cy m.
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Ngoi vic nghin cu SGK v phn thng tin b sung trong SGV, chng
ti xin cung cp thm mt s t liu:
a. Phng php nui cy m v t bo thc vt l phng php l tng
khng ch do i hi t din tch, nhanh m cn gi nguyn c tnh u vit
ca ging ban u.
Trn th gii, phng php nui cy m v t bo thc vt c tin
hnh v pht trin t nhng nm 30 ca th k XX, ti nay hu ht cc phng
th nghim nghin cu sinh l, sinh ha di truyn thc vt u c trang
b k thut nui cy m, t bo v c phng nui cy ring.
K thut nui cy m, t bo gm nhiu giai on, trong c 2 giai
on chnh l:
Tch m phn sinh ri nui cy trong mi trng dinh dng c bit
to ra m so.
Nui cy m so trong ng nghim cha mi trng dinh dng c
bit, c hoc mn sinh trng ph hp, kch thch m so phn ha thnh
cy con hon chnh.
36
nui cy m t bo thnh cng cn m bo cc nguyn tc c bn l:
Chun b mi trng nui cy c thnh phn cn thit v ph hp
vi tng loi m, t bo v thay i theo tng thi k pht trin v phn ha
ca m.
m bo v trng tuyt i k t khi chun b mi trng n khi x
l m.
Chn la m cy tiu chun pht trin mnh v phn ha thnh
m so. Ngi ta thng chn m phn sinh ngn hay chi nch.
iu kin x l m phi thch hp v mi trng, nhit , nh sng...
Nhng cy trng c nhn ging thnh cng bng phng php nui
cy m l: c chua, ci bp, thuc l, ma, ng, la... Ngy nay ngi ta cn
s dng k thut nui cy m, t bo thc vt sn xut "ht nhn to". T
bo thc vt c c trng l khng ch tr thnh t bo sinh dng m cn c
th tr thnh t bo phi mm, ch cn iu khin chng bng cc cht kch
thch sinh trng thch hp. Ngi ta cho vo bnh nui cy m mt dung
dch dinh dng c cht kch thch nht nh, cc t bo thng c th phn
ha thnh t bo phi. Cc t bo phi s sn sinh rt nhiu v t hp li
nh phi. Cc phi ny c bao bc bi mt cht keo gm hn hp cc cht
dinh dng, l cc "ht nhn to". Gieo cc ht ny xung t s mc
thnh cy trng.
b. K thut lai t bo trn, cn gi l dung hp t bo trn: T bo trn
(Protoplast) l t bo ch c mng sinh cht bao quanh, cn v xenlul b
tiu hy bi enzim Cellulase hay Drilselase. Di tc nhn ha hc, vt l
(cng c th dng tc nhn l virut Xen) cc t bo trn c kh nng dung
hp vi nhau to thnh cc th lai v tnh.
Quy trnh k thut dung hp t bo trn tm tt nh sau:
Giai on 1: Tch v nui cy protoplast t bo c tch ra c th t
tt c cc thnh phn ca cy nh r, thn, l, v k c t nt sn, hay dng
nht l t m l. Giai on ny gm cc bc:
+ Bc 1: V trng mu.
+ Bc 2: Ct mu thnh mnh nh 0,5 2cm hoc thnh si.
+ Bc 3: X l mu bng enzim to t bo trn.
+ Bc 4: Lm sch t bo trn bng phng php lc v li tm
Giai on 2: Dung hp protoplast bng nhiu tc nhn khc nhau, trong
ng lu l 2 tc nhn:
37
+ Tc nhn ha hc: thng dng l poly ethylen glycol (PEG)
+ Tc nhn vt l: kch thch bng cc xung in.
Bng phng php dung hp t bo trn, ngi ta c th lai cc cy c
quan h h hng xa vi nhau nh lai c chua vi khoai ty to ra ging lai
cho qu l nhng chm c chua mng nc v r l nhng chm c khoai ty
xum xu. n nay c hn 70 ging cy khc nhau c sinh ra bng
phng php ny.
2. Chun b dng dy hc
Phng to hnh 6 SGK
Su tm tranh nh lin quan n ni dung bi hc. Nu c iu kin c
th su tm vt mu nh hoa phong lan, khoai ty... c nhn ging bng
phng php nui cy m.
c. tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
Cc phng php chn v nhn ging cy trng truyn thng thng ko
di v tn nhiu vt liu ging, tn nhiu din tch. Ngy nay nh ng dng
khoa hc k thut mi, cc nh to ging ra phng php to v nhn
ging mi va nhanh, tn t vt liu, din tch. Bi hm nay chng ta tm hiu
v phng php .
2. Bi mi
Ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
TM HIU V KHI NIM CUA PHONG PHP NUI CY M T BO
Gi 1 HS c SGK mc I: Khi nim
GV thng bo: Nui cy m t bo l phng php tch ri t bo, m
em nui cy trong mi trng thch hp chng tip tc phn bo ri bit
ha thnh m, c quan v pht trin thnh cy mi.
Mi trng thch hp l mi trng dinh dng c cc nguyn t a
lng (N, S, Ca, K, P...) cc nguyn t vi lng (Fe, B, Mo, I, Cu...) glucose
hoc saccarose, c thm cht iu ha sinh trng nh auxin, cytokinin.
38
Hot ng 2
TM HIU CO SO KHOA HOC CUA PHONG PHP NUI CY T BO
GV ghi bng: II. C s khoa hc ca phng php nui cy m t bo.
HS c sch GK, tho lun cc cu hi:
Cu hi 1: Da vo nhng kh nng no ca t bo thc vt m c th
nui cy t bo to ra c th mi?
(T bo thc vt c tnh ton nng, cha h gen, ging nh tt c cc t
bo sinh dng khc trong c th, u c kh nng sinh sn v tnh to
thnh cy hon chnh)
Cu hi 2: Trnh by tm tt qu trnh pht trin ca thc vt t hp t
n cy trng thnh.
(Hp t phn chia cc t bo phi sinh cc t bo chuyn ha c
bit mang chc nng chuyn bit m, c quan cy trng thnh).
Cu hi 3: c im ca t bo chuyn bit thc vt l g?
(C chc nng khc nhau, khng mt i kh nng bin i, trong iu
kin thch hp, li tr v dng phi sinh c kh nng phn chia mnh).
Cu hi 4: K thut nui cy t bo l g?
(L k thut iu khin s pht sinh hnh thi ca t bo thc vt mt
cch nh hng, da vo s phn ha v phn phn ha trn c s tnh ton
nng ca t bo thc vt bng nui cy t bo ring bit trong mi trng
thch hp).
Tiu kt: T bo thc vt c tnh ton nng, c kh nng phn ha v
phn phn ha (tc l t bo tuy chuyn ha nhng iu kin thch hp
li c th tr v dng phi sinh c kh nng phn chia mnh). Da trn nhng
c im , ngi ta c th iu khin c nh hng bng nui cy t bo
trong mi trng c bit to thnh cy hon chnh. l k thut nui
cy m t bo.
Hot ng 3
TM HIU QUY TRNH CNG NGH NHN GING
BANG NUI CY M T BO
GV ghi bng: III. Quy trnh cng ngh nhn ging bng nui cy m
t bo.
Trc ht ta tm hiu ngha ca cng ngh nhn ging bng nui cy
m t bo.
39
Ghi bng: 1. ngha
Gi 1 HS c SGK mc 1 ngha
GV thng bo: nhn ging bng k thut nui cy m t bo c ngha
rt quan trng.
Trc ht, bng k thut ny, c th sn xut ging cy trng trn quy m
cng nghip, do ch ng cung cp ging vi s lng cho sn xut
khng l thuc iu kin thin nhin, m bo thi v c h s nhn ging
cao, tit kim vt liu ging. V d: c ging khoai ty trng trn din
tch 1 ha, theo phng php truyn thng, nng dn phi ging hng t
khoai, cn vi k thut nui cy m, trong 8 thng, t 1 c khoai ty thu
c 2000 triu mm ging trng cho 40 ha.
Mt u im khc ca k thut nui cy m l cho ra sn phm ng nht
v mt di truyn v cc t bo ca 1 c th c kiu gen hon ton ging nhau.
Cui cng l cy ging c nhn ra bng k thut nui cy m hon ton
sch bnh khi vt liu nhn ging hon ton sch bnh.
Chng ta tip tc tm hiu quy trnh cng ngh nhn ging bng nui
cy m.
Ghi bng: 2. Quy trnh cng ngh nhn ging bng nui cy m t bo.
Cu hi 1: Hy nu tm tt cc giai on ca cng tc nhn ging bng
nui cy t bo hoc chng trnh sinh hoc 9.
(Giai on 1: Nui cy t bo trong mi trng dinh dng thch hp
to m so. Giai on 2: Nui cy m so trong mi trng c bit c cc
hoc mn kch thch to ra cy mi).
GV thng bo: Quy trnh nhn ging c c th ha bng s sau:
Chn vt liu nui cy kh trng vt liu nui cy trong mi trng
nhn to to chi to r cy cy trong mi trng thch hp trng
cy trong vn m cch li.
Cu hi 2: Vt liu nui cy ly t b phn no ca cy v phi m bo
yu cu g?
(T m phn sinh, cng c th t t bo phn hoa, m bo khng nhim
bnh v gi bung cch li trnh ngun gy bnh).
Cu hi 3: T bo m phn sinh sau khi kh trng c nui cy
trong mi trng no? v nhm mc ch g?
(Trong mi trng dinh dng nhn to to chi).
40
Cu hi 4: Cng vic to r cho chi c tin hnh nh th no?
(Ct chi t tiu chun v chiu cao v chuyn sang mi trng to
r l mi trng dinh dng c bit c b sung cht kch thch sinh trng
nh Naphtyl axtic axit (NAA) v Indol butyric axit (IBA)).
Ging: Sau khi chi cy ra r, s c a vo trng trong mi trng
thch hp cy pht trin bnh thng, cho ti khi t tiu chun cy ging.
Lc ny cy ging c th trng c mi trng bnh thng, nhng phi
cch li chng su bnh.
Cu hi 5: Em hy k tn nhng ging cy trng c nhn ln bng
phng php nui cy m, t bo.
(La chu mn, khng o n, da, du ty, chui, ma, u , trm
hng, tng, hng, c chua, ci bp, ng, khoai ty, phong lan...)
Nu c mu vt th biu din cho HS xem.
3. Tng kt bi hc
GV s dng hnh 6 phng to treo ln bng v gii thch tm tt quy
trnh cng ngh nhn ging bng nui cy m t bo.
HS lm bi tp sau:
Chn phng n tr li ng nht trong cc cu hi sau:
Cu 1: Nui cy m t bo l phng php:
a. Tch t bo thc vt, ri nui cy trong mi trng cch li t bo
thc vt c th sng v pht trin thnh cy trng thnh.
b. Tch t bo thc vt, nui cy trong mi trng dinh dng thch hp
ging nh trong c th sng, gip t bo phn chia, bit ha thnh m, c
quan v pht trin thnh cy hon chnh.
c. Tch m t bo, gim trong mi trng c cc cht kch thch m
pht trin thnh c quan v cy trng thnh.
d. Tch m t bo, nui dng trong mi trng c cc cht kch thch
to chi, to r v pht trin thnh cy trng thnh.
Cu 2: c im ca t bo thc vt chuyn bit l:
a. Mang h gen ging nhau, c mng xenlul, c kh nng phn chia
b. C tnh ton nng, c kh nng phn chia v tnh.
c. C tnh ton nng, phn ha nhng khng mt kh nng bin i v
c kh nng phn phn ha.
41
d. C tnh ton nng, nu c nui dng trong mi trng thch hp s
phn ha thnh c quan.
(p n 1b, 2c)
4. Cng vic v nh
Tr li cu hi cui bi trong SGK
Bi 7
Mt s tnh cht ca t trng
a. Mc tiu bi hc
Sau bi ny, HS phi gii thch c:
Khi nim keo t l g? Cu to keo t.
Th no l kh nng hp ph ca t?
Th no l phn ng dung dch t, cc phn ng chua v phn ng
kim ca t.
Th no l ph nhiu ca t.
Phn bit c ph nhiu t nhin v ph nhiu nhn to.
b. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
S hnh thnh t trng l mt qu trnh bin i phc tp, ko di hng
triu nm di tc dng ca nhiu yu t:
Phong ho vt l: ch yu l s bin i nhit dn ti s dn n
khng u lm cho nham thch rn v, kt hp vi tc ng ca ma to ra
cc dng chy bo mn nham thch.
Phong ho ho hc: Bao gm s xy ho lm bin i thnh phn
nham thch.
V d pirit (FeS
2
) b xy ho:
42
2FeS
2
+ 7O
2
+ H
2
O = 2FeSO
4
+ 2H
2
SO
4
FeSO
4
+ 3O
2
+ 6H
2
O = 4Fe
2
(SO
4
)
3
+ 4Fe(OH)
3

Fe
2
(SO
4
)
3
khng bn, b thu phn thnh oxit st v H
2
SO
4
. y l phn
ng c bn xy ra t phn.
+ Hydrat ho:
Fe
2
O
3
+ 3H
2
O Fe
2
O
3
.3H
2
O
CaSO
4
+ 2H
2
O CaSO
4
.2H
2
O
+ Ho tan: do nc c cha CO
2
nn c kh nng ph hu nhiu loi
theo hng ho tan:
CaCO
3
+ 2H
2
O + CO
2
= Ca(HCO
3
)
2

+ Ho st: di tc dng ca H
2
O v CO
2
, nhiu loi b phn hu v
chuyn thnh khong st.
V d: phenspat b chuyn thnh khong st kaolinit:
K
2
O.Al
2
O
3
.6SiO
2
+ CO
2
+ 3H
2
O = Al
2
O
3
.2SiO
2
.2H
2
O + K
2
CO
3
+ 4SiO
2
.H
2
O
Phong ha sinh hc: nhiu sinh vt bc thp tham gia vo giai on u
qu trnh phong ho nh a y, vi sinh

sinh vt... sau n lt cc sinh vt
bc cao cng tch cc gp phn phong ho . Nhiu thc vt, m r c kh
nng tit ra axit bo mn, ph v cc khi vi... S phong ho sinh hc
gp phn to ln lm bin i t thnh t trng.
t trng l lp t ca v tri t m cy trng c th pht trin
cho sn phm. V vy, t trng phi c cc yu t: ti xp (c kh nng lu
gi khng kh v nc), cha cc cht khong dinh dng cn thit cho cy
pht trin. Tu theo c im v thnh phn cc yu t nu trn m t trng
phn chia thnh nhiu loi khc nhau: t ph nhiu hay ngho dinh dng,
t chua, t mn, t phn, t ct, t tht, t st...
Tiu ch nh gi chua ca t da vo ch s pH:
t rt chua c pH <4
t chua c pH = 4,1 4,5
t chua trung bnh c pH = 4,6 5
t t chua c pH = 5,1 5,5.
2. Chun b dng dy hc
Phng to hnh 7: S cu to ca keo t (SGK).
Chun b vt liu th nghim:
43
+ t tht (c th ly cc chn rung tt) phi kh, khong 23 cm
3
.
+ Hai b ci s v chy.
+ Hai cc thu tinh loi 500ml: 1 cc dn nhn: t; v mt cc dn
nhn: ng.
+ 600ml nc sch.
+ a thy tinh: 2
+ ng trng: 1 tha canh.
c. tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
Mun cy trng cho nng sut cao, ngoi vic chn ging tt, cn cn c
t trng ph hp. V vy chng ta cn tm hiu v tnh cht ca t trng.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
TM HIU KEO T V KHA NANG HP THU CUA T
GV ghi bng: I. Keo t v...
1. Keo t
Gii thiu vt liu v cch lm th nghim: Trong th nghim ny chng
ta tm hiu v tnh cht ho tan ca t v ly ng lm vt i chng. Cch
lm nh sau:
+ Cho t vo ci gi nh thnh bt.
+ vo cc thu tinh c nhn T: 300ml nc sch. Sau bt t
vo, dng a thu tinh quy u.
Th nghim i chng: cng gi nh ng, cho 300ml nc sch vo
cc c nhn NG ri bt ng vo, quy u bng a thu tinh.
Theo di hin tng xy ra 2 cc .
Gi 2 HS ln lm th nghim: 1 em lm vi t, 1 em lm vi ng.
Sau khi lm xong yu cu c 2 em nng cao cc nc ln c lp quan st.
t cu hi HS tr li:
Cu hi 1: Nc hai cc ho t v ho ng c g khc nhau?
(Nc cc ho t th c, cn nc cc ho ng th trong).
44
Cu hi 2: Hy gii thch v sao nc pha ng th trong, cn nc pha
t li c?
(ng ho tan trong nc nn nc cha ng trong, cn nc pha
t th c v cc phn t nh ca t khng ho tan trong nc m trng
thi l lng trong nc: huyn ph)
GV ghi bng: a) Khi nim
Thng bo: Cc phn t t c kch thc nh t 1200nm (1 nan mt =
10
6
milimt), khng ho tan trong nc, trng thi huyn ph l keo t.
Nu vn : V sao keo t khng ho tan trong nc? Bi v keo t c
nng lng b mt. Vy nng lng b mt ca keo t do c im no
quyt nh? Chng ta tip tc tm hiu v cu to keo t.
Ghi bng: b) Cu to keo t
Treo s phng to hnh 7: S cu to keo t
HS quan st s v lm vic theo nhm hon thnh phiu hc tp sau:
So snh keo m v keo dng ca t
Ch tiu so snh Keo m Keo dng
1. Nhn (c hay khng)
Lp ion quyt nh 2. Lp ion
(mang in
ttch g)
Lp ion b + ion bt ng
+ ion khuch tn

HS bo co kt qu
GV tm tt: Keo m v Keo dng ging nhau: u c nhn v lp phn
t nm pha ngoi phn li thnh cc ion to nn 2 lp: lp ion quyt nh v
lp ion b. Lp ion b gm lp ion bt ng v lp ion khuch tn. Chnh cc
lp ion ny to cho keo t c nng lng b mt. im khc nhau ch yu
gia Keo m v Keo dng l lp ion quyt nh. Keo m c lp ion
quyt nh mang in tch m, do cc lp ion b vng ngoi mang in
tch dng, cn Ko dng th ngc li: lp ion quyt nh mang in tch
dng, lp ion b mang in tch m.
c im ca cc lp ion ca Keo t cn gip Keo t c kh nng trao
i dinh dng vi cy trng thng qua s trao i gia lp ion khuch tn
vi ion ca dung dch t.
45
Ghi bng: 2. Kh nng hp ph ca t
Cu hi 3: Kh nng hp ph ca Keo t l g.
(L s ht bm cc ion, cc phn t nh nh ht limon, ht st vo b
mt ca Keo t, nhng khng b ng ho khng thay i bn cht).
Cu hi 4: V sao Keo t c kh nng hp ph?
(V keo t c cc lp ion bao quanh nhn v to ra nng lng b mt
ht keo).
GV thng bo: ngoi kh nng gi li cc phn t nh, Keo t cn c
tnh hp ph trao i: l kh nng trao i ion tng khuch tn vi ion
trong dung dch t. V d:
[ ]
+
+
H
H
K + (NH
4
)
2
SO
4
[ ]
+
+
4
4
NH
NH
K + H
2
SO
4

Hot ng 2
TM HIU PHAN NG CUA DUNG DICH T
Ghi bng: II. Phn ng ca dung dch t
Cu hi 1: Phn ng dung dch t do yu t no quyt nh?
(Do nng H
+
v OH
)
GV thng bo: Phn ng ca dung dch t ch tnh chua, kim hoc
trung tnh ca t, ngi ta dng ch s pH nh gi chua ca t, pH
l h s logarit nng ion H
+
.
pH = log(H
+
)
pH cng nh, chua cng ln. Nu nng ion [H
+
] = [OH
] th pH =
7, t c phn ng trung tnh.
nu [H
+
] > [OH
] th pH < 7 t c phn ng chua

nu [H
+
] < [OH
] th pH > 7 t c phn ng kim

Ta tm hiu hai loi phn ng ca dung dch t
Ghi bng: 1. Phn ng chua ca t
Cu hi 2: chua ca t c chia lm my loi? l nhng loi no?
( chua hot tnh v chua tim tng)
Cu hi 3: chua hot tnh v chua tim tng khc nhau im no?
( chua hot tnh do nng ion H
+
trong dung dch t gy nn
chua tim tng do ion H
+
v Al
3+
trn b mt keo t gy nn)
Cu hi 4: Cc loi t no thng l t chua?
46
(t lm nghip, t phn, t nng nghip khng phi l t ph sa (t
chua) v khng phi t mn Kim).
Chuyn tip: Mt s loi t khng c phn ng chua m ngc li l
phn ng kim.
Ghi bng: 2. Phn ng kim ca t
Cu hi 5: Hy cho bit nhng c im no ca t lm cho t ho
kim?
(t cha cc mui kim Na
2
CO
3
, CaCO
3
..., cc mui ny thu phn to
thnh cc hyrxit NaOH v Ca(OH)
2
.
Cu hi 6: Nu bit l t chua, mun ci to cho t trung tnh hoc
bt chua ngi ta thng lm nh th no?
(Bn vi bt)
GV thng bo: nh vy, nhn bit phn ng dung dch t rt c ngha
trong sn xut nng, lm nghip gip ta xc nh c cc ging cy trng
ph hp vi tng loi t v ra cc bin php ci to t.
Hot ng 3
TM HIU PH NHIU CUA T
Chuyn tip: c im kt cu ca t c lin quan mt thit n ph
nhiu ca t. Vy ph nhiu ca t l g?
Ta tm hiu mc III.
Ghi bng: III. ph nhiu ca t
1. Khi nim
Cu hi 1: t c coi l t ph nhiu phi c nhng c im g?
(Ti xp, gi c nc, gi c phn l cht khong cn thit cho cy,
oxi cho hot ng ca vi sinh vt v r cy).
Gi 1 HS c mc Khi nim (SGK)
Cu hi 2: Tr li cu hi trong SGK sau phn khi nim: Yu t no
quyt nh ph nhiu ca t? Cn p dng cc bin php no lm tng
ph nhiu ca t?
(HS c th tr li vo 1 trong cc kh nng ca t nh nu trong
khi nim. GV cn lm r: Yu t quyt nh chnh l t c kt cu vin: cc
ht dnh nhau thnh ht kt, gia cc ht c nhng k h to thnh cc mao
qun, do t ti xp, thong kh, gi nc, gi phn tt. Mun tng ph
nhiu ca t cn: bn phn hu c, lm t v ti tiu hp l).
47
GV ghi bng: 2. Phn loi
Thng bo ph nhiu ca t c phn chia lm 2 loi: ph nhiu
t nhin v ph nhiu nhn to.
Cu hi 3: S hnh thnh ph nhiu t nhin v ph nhiu nhn to
khc nhau im no?
( ph nhiu t nhin hnh thnh di thm thc vt t nhin, khng c
tc ng ca con ngi. ph nhiu nhn to do hot ng sn xut ca
con ngi).
Cu hi 4: Hy nu vi v d v hot ng sn xut ca con ngi lm
tng ph nhiu ca t.
(Phi i, nui bo hoa du, lm phn xanh, lm thu li...)
GV ging: nh vy, trong sn xut nng, lm nghip, ch chm sc
tt, bn phn hp l chnh l lm tng ph nhiu ca t v do nng cao
nng sut cy trng.
3. Tng kt bi hc
HS lm bi tp vo phiu hc tp sau:
* Chn cu tr li ng nht trong cc cu hi sau:
1 Keo t l cc phn t nh, c kch thc t 120nm, mi ht c 1
nhn v c c im:
a. Ho tan trong trong nc, lp v ngoi mang in tch dng
b. Khng ho tan trong nc, lp v ngoi mang in tch m
c. Khng ho tan trong nc, ngoi nhn l 3 lp v ion c th mang in
tch dng hoc m.
d. Khng ho tan trong nc, ngoi nhn c 2 lp in tch tri du l lp
ion quyt nh v lp ion b.
2. Kh nng hp ph ca t l kh nng:
a. Gi li cht dinh dng, cc phn t nh nhng khng lm bin cht,
hn ch s ra tri.
b. Gi li nc, oxi, do gi li c cc cht ho tan trong nc.
c. Gi li cht dinh dng, cc phn t nh lm bin cht v hn ch s
ra tri.
48
d. Gi li cht dinh dng, m bo nc thot nhanh chng.
3. Phn ng chua ca t c o bng tr s pH, nu:
a. pH < 7 t trung tnh
b. pH < 7 t kim
c. pH < 7 t chua
d. pH > 7 t chua
(p n 1d, 2a, 3c)
4. Cng vic v nh
Tr li cu hi cui bi SGK.
Chun b cho bi Thc hnh.
Nu trng c my o pH, HS chun b mu t theo nhm.
Mi nhm 2 3 mu t kh, mi mu khong bng bao dim ng
vo ti nilng nh. Nu trng khng c my o pH th chun b thm mi
nhm 1 tha nha hay s mu trng.
Lu : Nn ly mu t cc a im khc nhau. Mi mu t c ghi:
Ngi ly mu, ni ly mu.

Bi 8
Thc hnh
Xc nh chua ca t
A. Mc tiu bi hc
Hc xong bi ny HS phi
HS bit v trnh by c quy trnh xc nh chua ca t.
Xc nh c pH ca cc mu t bng cc thit b thng thng.
Rn luyn tnh cn thn, kho lo, phng php lm vic khoa hc.
C thc t chc k lut, gi gn v sinh trong qu trnh thc hnh.
49
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
GV cn lm thc hnh trc nm vng quy trnh, khi gii thiu cc
bc tin hnh c th biu din cho HS quan st. Thng qua lm th trc m
d kin cc tnh hung c th xy ra c bin php x l.
Phng php pha dung dch KCl c nng 1N
Cn 74 gam KCl kh v tinh khit, ho tan vo 1 lt nc ct.
Pha dung dch ch th mu tng hp: cn
+ 0,025g thimon xanh
+ 0,065g metin
+ 0,04g bromthimon xanh
+ 0,250g phenonphtalin
Cho 4 loi ho cht vo cc 1000ml, cho thm 400ml cn tinh khit.
Dng a thu tinh quy cho tan ht. thm nc ct vo cc cho
1000ml, dung dch c mu . Dng dung dch NaOH 0,1N trung ho,
dung dch chuyn sang mu xanh vng (pH=7). ng dung dch trong l mu
nu dng dn. Nu lu dung dch chuyn sang mu th li dng NaOH
0,1N trung ho nh cch lm trn.
2. Chun b dng dy hc
Nu p dng phng php xc nh chua bng my o pH th chun
b nh hng dn trong SGK.
Trng hp khng c my o pH th xc nh chua bng phng
php so mu vi thang ch th mu chun. Cn chun b cc dng c v
phng tin sau:
+ Mi nhm HS chun b: mu t, tha nha hay s trng nh hng dn
bi trc.
+ GV chun b cho mi nhm: 1 khay men, 1 ng nh git (pipet), 1 l
ch th mu tng hp, 1 thang mu chun, 1 dao nh ly t.
c. Tin trnh dy hc
1. Kim tra bi c
Th no l phn ng ca dung dch t? chua ca t c xc nh
bng ch s no?
50
(Phn ng ca dung dch t ch tnh chua, kim hay trung tnh ca t.
chua ca t c xc nh bng ch s pH, khi pH nh hn 7 l t
chua, pH cng nh, dung dch t cng chua).
GV gii thiu bi mi: xc nh chua ca t, chng ta lm th
nghim trong bi thc hnh hm nay.
Ghi u bi ln bng
2. Bi mi
Hot ng 1
T CHC TIT HOC
Sp xp ch ngi cho cc nhm v phn cng nhim v cho cc thnh
vin trong nhm. Tu tnh hnh thc t, mi nhm c th t 3 n 5 HS.
Nhm trng c nhim v nhc nh cc thao tc thc hnh, cc thnh vin
thay nhau thc hin cc thao tc: cn mu t, cho dung dch KCl 1N vo ng
ng mu ho tan trong nc, lc trong 15 pht, xc nh pH bng my o
pH. Nu xc nh chua bng thang ch th mu th phn cng cc thnh
vin thc hin 3 bc nh trong ni dung hng dn hot ng 2.
Pht dng c cho cc nhm.
Nhc nh thc t chc k lut, v sinh trong thc hnh.
Hot ng 2
HNG DN QUY TRNH THUC HNH.
Nu thc hnh theo phng php xc nh chua bng my o pH th
quy trnh nh SGK gii thiu. Yu cu 1 HS c phn II Quy trnh thc
hnh trong SGK, GV ghi ln bng:
Bc 1: Cn 20g t kh cho vo bnh tam gic loi 100ml.
Bc 2: ong v 50ml dung dch KCl 1N vo bnh tam gic.
Bc 3: Lc u bnh trong 15 pht.
Bc 4: t bu in cc ca my o pH vo gia dung dch, c kt qu.
Nu thc hnh theo phng php xc nh chua ca t bng so snh
vi thang ch th mu chun th lm nh sau:
GV va gii thiu va lm mu, sau ghi tm tt ln bng:
Bc 1: Ly mu t chun b bng dao c th tch bng ht ng t
vo gia tha.
Bc 2: Dng ng nh git ly dung dch ch th mu tng hp v nh
t t tng git vo mu t trong tha.
51
Bc 3: Sau 1 pht, nghing tha cho nc trong mu t lc ra khi t
nhng vn trong tha. So snh mu nc trong tha vi mu trong thang mu
chun, nu ph hp th c tr s pH thang mu chun.
(Lu cng vic ny i hi cn thn, kho lo, v vy yu cu HS ht
sc ch trnh lm nc trong tha ra ngoi v nht l trnh vo thang
mu chun nu l thang mu chun bng giy)
Yu cu: Mi nhm thc hin th nghim vi 2 mu t chun b, mi
mu lm 3 ln c 3 tr s pH, sau ly tr s trung bnh. Ghi kt qu tr s
trung bnh trong mu bo co hng dn trong SGK.
Hot ng 3
HS TIN HNH THUC HNH
GV quan st, nhc nh cc nhm lu lm ng quy trnh, gi trt t,
khng i li ln xn, gi v sinh ni lm vic.
3. Tng kt bi hc
Gi 1 HS trnh by quy trnh thc hnh.
Ln lt cc nhm bo co kt qu. Yu cu bo co trc lp mu t
ly a im no? pH bng bao nhiu? (GV ghi ln bng kt qu ca cc
nhm). Nu kt qu ca cc nhm thc hin vi cc mu t c cng ni ly
m pH khng ging nhau th cho HS tho lun nguyn nhn dn ti s khc
nhau .
(C th do ly mu vo thi im trc v sau bn phn, ti nc..., ly
nng su khc nhau, hoc do quy trnh thc hnh cha tt. T HS t
nh gi kt qu)
Nhn xt gi thc hnh v cc mt:
+ Cng vic chun b ca HS
+ K nng thao tc thc hnh
+ K lut, v sinh trong tit hc.
Np bo co thc hnh. Bo co cn ghi r:
+ Tn nhm: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + Ngy . . . thng . . . nm . . .
+ Tn bi thc hnh: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
+ Bng 1: Kt qu thc hnh (theo mu trong SGK)
+ Bng 2: nh gi kt qu (theo mu trong SGK)
4. Cng vic nh
Su tm tranh nh v cc s liu c lin quan n hin tng xi mn t.
52
Bi 9
Bin php ci to v s dng
t xm bc mu, t xi mn
mnh tr si
a. Mc tiu
HS nu c s hnh thnh, tnh cht ca t xm bc mu.
Bit v trnh by c cc bin php ci to v hng s dng t xm
bc mu.
Nu c nguyn nhn gy xi mn t, tnh cht ca t xi mn
mnh v bin php ci to, hng s dng ca loi t ny.
Rn luyn k nng phn tch, tng hp; c thc bo v ti nguyn
t.
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Vi nt v tnh trng xi mn t Vit Nam: theo bo co tng kt 10
nm thi hnh lut Bo v mi trng (19942004) ca B Ti nguyn v Mi
trng, trnh Quc hi thng 3/2005 th din tch t b xi mn nng chim
khong 17% din tch t t nhin, ring min ni con s ny l 25%. Khu
vc min Trung, trung bnh mi nm trong 10 nm qua c hn 140.000 ha t
b kh hn, trong c khong 50.000 ha t hon ton khng canh tc c.
khc phc tnh trng xi mn, hn hn cn y mnh pht trin rng
v nng cao che ph thm thc vt. T nm 1993 n nay, Nh nc c
nhiu ch trng ln nhm nng che ph ca rng, trong ng k nht
l chng trnh 327 v ph xanh t trng, i trc, chng trnh trng 5 triu
ha rng, quyt nh v ng ca rng t nhin ca Th tng Chnh ph
Nhng n lc trn y gp phn a che ph ca rng t di mc
30% trc nm 1993 ln 34,4% nm 2003.
V nguyn nhn ca xi mn t, SGK ch cp ti 2 nguyn nhn
trc tip l nc ma v a hnh ca t. GV c th gip HS tm hiu thm
nguyn nhn su xa l hin tng ph rng, c bit l rng u ngun, t
53
nhn mnh bin php trng rng v bo v rng u ngun trong h thng
cc bin php nng hc nhm khc phuc xi mn t.
Tm hiu v t xm bc mu: t xm bc mu Vit Nam chim
din tch 1.991.021 ha, c cc c im: tng t mt mng, bnh qun ch
10cm, t chua: pH
KCl
= 3,0 4,5, ngho dinh dng, hm lng mn 0,5
1,5%, nit tng s bnh qun: 0,07%, ln tng s bnh qun 0,05%, kali:
0,15%.
xc nh c im bc mu, ngho dinh dng, c th tham kho cc
thng s sau:
+ t c hm lng hu c c coi:
l rt thp khi t l ny di 1,5%,
l thp khi t l t 1,5% 2,5%
l trung bnh khi t l l 2,5% 3,5%
l cao khi c t lt 3,5% 4,5%
l rt cao khi c t l 4,5 7%
+ t rt ngho m khi t l N < 0,05%
t ngho m c t l N = 0,050,08%
t c lng m trung bnh: N = 0,080,12%
t kh giu m khi N = 0,12 0,20%
t giu m khi N = 0,20 0,30%
t rt giu m khi N > 0,30%
+ t rt ngho ln khi t l P
2
O
5
< 0,03%
t ngho ln P
2
O
5
= 0,03 0,06%
t c t l ln trung bnh P
2
O
5
= 0,06 0,10%
t giu ln P
2
O
5
> 0,10%
2. Chun b dng dy hc
Cc tranh nh v xi mn t v bin php khc phc
Tranh nh lin quan n t xm bc mu
Nu c iu kin, chun b mt bng hnh ghi hin tng xi mn, ra
tri do ma l, cc hot ng canh tc trn rung bc thang, canh tc nng
lm kt hp.
54
3. Bi mi
1. Gii thiu bi hc
C th bt u bng cu hi: xi mn t nh hng nh th no n
ph nhiu ca t?
Sau khi HS tr li, GV tm tt v dn dt vo bi mi: xi mn t lm
gim ph nhiu ca t, lm cho t bc mu. Vy cn lm g ci to v
s dng t bc mu, t b xi mn mnh cho c hiu qu. l ni dung
cn tm hiu trong bi hm nay.
GV ghi u bi ln bng
Hot ng 1
TM HIU AC IM CUA T VIT NAM
GV thng bo v ghi bng: t Vit Nam c c im:
iu kin kh hu nng m cht hu c v mn d b khong ha
Cht dinh dng d ha tan, b ra tri
70% phn b vng i ni b xi mn mnh, thoi ha. Nh vy
t xu nhiu hn t tt v cn c ci to, trong ng lu l t xm
bc mu, t xi mn mnh tr si , t mn, t phn.
Hot ng 2
TM HIU NGUYN NHN. BIN PHP CAI TAO
V HNG SU DUNG T XM BAC MU
Chuyn tip: Trc ht chng ta tm hiu v t xm bc mu
GV ghi bng: I. Ci to v s dng t xm bc mu
HS nghin cu SGK, tho lun cc cu hi:
Cu hi 1: Mc tiu ca hot ng ci to v s dng t xm bc mu
l g?
GV tm tt v ghi bng:
Mc tiu: Tng ph nhiu ca t
Nng cao nng sut cy trng
Cu hi 2: Nhng iu kin v nguyn nhn dn ti tnh trng t xm
bc mu l g?
GV tm tt v ghi bng: 1. iu kin v nguyn nhn hnh thnh:
Hnh thnh vng gip ranh gia ng bng v min ni
55
a hnh dc thoi ra tri mnh
Tp qun canh tc lc hu t thoi ha mnh
Cht ph rng
Cu hi 3: t xm bc mu c nhng tnh cht no cn ch ?
GV tm tt v ghi bng: 2. Tnh cht ca t xm bc mu
Tng t mt mng
Thnh phn c gii nh
Thng kh hn
Chua n rt chua
Ngho dinh dng, ngho mn
Vi sinh vt t, hot ng yu.
(GV c th cung cp thm mt s thng tin v tnh cht ngho dinh dng
ca t xm bc mu, chn trong cc ni dung gii thiu trong mc chun
b ni dung).
Chuyn tip: T nhng tnh cht ca t xm bc mu nu trn, chng
ta c th ra cc bin php hu hiu ci to t xm bc mu.
Ghi bng: 3. Bin php ci to v hng s dng
HS nghin cu SGK thc hin phiu hc tp sau.
Bin php ci to t xm bc mu
Bin php Tc dng ci to t ca bin php
1. Xy dng b vng b tha, ti tiu hp l
2. Cy su dn
3. Bn vi, ci to t
4. Lun canh, ch cy h u, cy phn xanh
5. Bn phn hp l, tng phn hu c

HS bo co kt qu lm vic vi phiu hc tp.
GV tm tt:
Xy dng b vng b tha ti tiu hp l c tc dng: khc phc hn
hn, to mi trng thun li cho vi sinh vt hot ng.
56
Cy su dn: c tc dng tng dn dy ca tng t mt
Bn vi: gim chua
Lun canh, ch cy h u, cy phn xanh: tng cng vi sinh vt c
nh m, khc phc tnh trng ngho dinh dng.
Bn phn hu c v phn ha hc hp l: khc phc tnh trng ngho
dinh dng, tng lng mn, to mi trng thun li cho vi sinh vt hot
ng v pht trin.
t cu hi tip theo: Em hy k tn mt s loi cy c trng trn t
xm bc mu?
(Cy lng thc: la, ng, sn
Cy lm nghip: keo l chm, keo tai tng
Cy mu: lc, u, vng
.....)
GV thng bo: do c hnh thnh a hnh dc thoi nn d thot
nc, thnh phn c gii nh nn d cy ba, v vy c th trng c nhiu
loi cy trn cn.
Chuyn tip: t b xi mn gy nn tnh trng bc mu, nu khng c
k hoch ci to v s dng hp l, t b xi mn mnh s tr nn t tr si
. i vi t tr si , ta phi lm g? Chng ta nghin cu tip mc II.
Hot ng 3
TM HIU BIN PHP CAI TAO V
SU DUNG T XI MN MANH TRO SOI
GV ghi bng: II. Bin php ci to v s dng t xi mn mnh tr
si .
HS tho lun cc cu hi:
Cu hi 1: Xi mn t l g?
(L qu trnh ph hy lp t mt v tng t di do tc ng ca nc
ma, nc ti, tuyt tan, gi)
Cu hi 2: Nguyn nhn no gy nn xi mn t?
(Da vo SGK, HS tr li c 2 nguyn nhn, nc ma ri ph v kt
cu t, bo mn lp t mt, a hnh dc lm xi mn, ra tri).
GV nn gi thm: nguyn nhn su xa dn ti ma l nhiu l g?
(Do cht ph rng, nht l rng u ngun lm cho tc dng chy ca
nc ma trn cc vng i ni, nht l i trc cng ln, thc y nhanh
qu trnh xi mn t).
57
GV ghi bng: 1. Nguyn nhn gy xi mn t
Ma ln ph v kt cu t
a hnh dc to ra dng chy ra tri
Cht ph rng lm gim che ph > tc dng chy ln.
Cho HS xem tranh nh hoc bng hnh v xi mn t.
Cu hi 3: Cho bit xi mn t thng xy ra vng no? t nng
nghip v t lm nghip, t no chu tc ng ca qu trnh xi mn t
mnh hn? Ti sao?
(Thng xy ra vng i ni, ni c dc ln. t lm nghip chu
tc ng mnh hn v t lm nghip thng vng i ni c dc ln).
Cu hi 4: Hy cho bit tnh cht ca t xi mn mnh tr si
GV tm tt phn tr li ca HS v ghi bng: 2. Tnh cht ca t xi
mn mnh tr si :
Hnh thi phu din khng hon chnh
Ct si chim u th
Chua, ngho mn, ngho cht dinh dng
Vi sinh vt t, hot ng yu
Chuyn tip: T cc nguyn nhn v c im nu, c th xut cc
bin php khc phc nh th no?
Ghi bng: 3. Ci to v s dng t xi mn mnh.
HS nghin cu SGK, tho lun nhm, thc hin phiu hc tp: Nu tc
dng ca cc bin php khc phc xi mn t mnh.

Bin php Tc dng
Bin php cng trnh

Bin php nng hc

HS bo co kt qu lm vic
GV hng dn HS hon thin phiu hc tp
58
Bin php cng trnh
+ Lm rung bc thang hn ch dng chy ra tri
+ Thm cy n qu nng che ph, hn ch dng chy
Bin php nng hc:
+ Canh tc theo ng ng mc hn ch dng chy
+ Bn phn hu c kt hp vi phn khong tng ph nhiu, to
mi trng cho vi sinh vt hot ng v pht trin.
+ Bn vi gim chua
+ Lun canh v xen canh gi v hn ch s bc mu
+ Trng cy thnh bng hn ch dng chy ra tri
+ Nng lm kt hp Tng che ph, hn ch sc ph ca ma, hn
ch dng chy.
+ Trng rng, bo v rng u ngun tng che ph thm thc vt,
hn ch dng chy, hn ch l lt.
GV c th thng bo thm: cc ch trng chnh sch ca ng v Nh
nc nhm lm tng che ph thm thc vt, hn ch xi mn t nh phn
thng tin cung cp.
3. Tng kt bi hc
Tr li cc cu hi
Cu hi 1: Nguyn nhn hnh thnh t xm bc mu v t xi mn
mnh tr si c im g chung?
(Ma ln ph v kt cu t, a hnh dc nn qu trnh ra tri mnh)
Cu hi 2: So snh tnh cht ca t xm bc mu v t xi mn mnh.
(Ging nhau: Tng t mt mng, t thng kh hn
Chua ngho dinh dng, ngho mn
Vi sinh vt t, hot ng km.
Khc: t xm bc mu tng t mt c thnh phn c gii nh. t xi
mn mnh, tng t mt b bo mn mnh tr si , ct si chim u th).
4. Cng vic v nh.
59
Bi 10
bin php ci to v s dng
t mn, t phn
A. Mc tiu bi hc
Hiu v trnh by c nguyn nhn hnh thnh v tnh cht ca t
mn, t phn.
Trnh by c cc bin php ci to v s dng t mn, t phn;
gii thch c c s khoa hc ca cc bin php .
Rn luyn k nng phn tch, so snh, tng hp v thc bo v ti
nguyn t.
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
Nghin cu SGK, c phn thng tin b sung trong SGV.
Xem li phn: Phong ho ho hc trong thng tin phn Chun b bi
dy Bi 7: Mt s tnh cht ca t trng.
Xem li phn: Phn loi t trong thng tin phn Chun b bi dy
Bi 16: Bin php ci to v s dng t xm bc mu.
2. Chun b dng dy hc
Tranh nh v t mn, t phn.
Phng to hnh 10.3: Lip.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
Khi nghin cu bi Tnh cht ca t trng, chng ta bit, trong dung
dch t v b mt keo t c cc ion khong. Nu t cha nhiu ion bt li
cho cy s lm cho cy khng hp th c cht dinh dng, c khi gy c
60
hi cho cy, trong c hai loi t l t mn v t phn. Chng ta cn tm
hiu nguyn nhn v bin php ci to t mn, t phn trong bi hm nay.
Ghi bng: Tn bi hc
2. Bi mi
Hot ng 1
TM HIU CC BIN PHP CAI TAO V SU DUNG T MAN
GV ghi bng: I. Ci to v s dng t mn
Trc ht ta hy cng nhau tm hiu v iu kin v nguyn nhn hnh
thnh.
Ghi bng: 1. iu kin v nguyn nhn hnh thnh
C nhn HS thc hin phiu hc tp sau:

Cu hi Tr li
Th no l t mn?
t mn nc ta ph bin vng no?
Tc nhn ch yu hnh thnh t mn Vit Nam l g?

HS bo co kt qu. C tho lun b sung
GV tm tt:
t mn l t c cha nhiu cation Na
+

hp ph trn b mt keo t v
trong dung dch t.
t mn ph bin vng ng bng ven bin
O Vit Nam, t mn hnh thnh do hai tc nhn ch yu l nc bin
v nc ngm. Ma kh, mui ha tan theo cc mao qun dn ln, lm t
nhim mn.
Chuyn tip: ci to t mn phc v cho sn xut, nng cao nng
sut cy trng, chng ta cn tm hiu cc tnh cht ca t mn.
Ghi bng: 2. c im, tnh cht ca t mn
HS tr li cu hi sau:
Nghin cu SGK, em hy nu tm tt nhng tnh cht c bn ca t
mn
(+ t c thnh phn c gii nng, t l st cao: 5060%
61
+ C nhiu mui tan NaCl, Na
2
SO
4

+ Phn ng: Trung tnh hoc kim yu
+ Ngho mn, ngho m
+ Vi sinh vt hot ng yu)
GV ging: Do tnh cht ca t c thnh phn c gii nng, t l st cao
nn t nn cht, kh nng thm nc km, khng ti xp. Khi t th do,
dnh, khi kh th rn chc, kh lm t. Lng mui tan nhiu, ch yu l
cation Na
+
nn p sut thm thu ca dung dch t ln, cn tr s hp th
nc v cht dinh dng ca r cy.
Cc c im trn dn ti h qu t ngho dinh dng, ngho mn do
vy vi sinh vt hot ng km, khng pht trin c.
Vy cn p dng cc bin php ci to no mang li hiu qu, chng
ta nghin cu tip ni dung 3.
Ghi bng: 3. Bin php ci to v hng s dng t mn
Cu hi 1: Bin php thu li c p dng ci to t mn gm
nhng khu no? Nhm mc ch g?
(p bin nhm khng cho nc bin do hot ng thu triu v sng
bin trn vo. Xy dng h thng mng mng ti tiu hp l dn nc ngt
vo ra mn).
Cu hi 2: Ti sao t mn thuc loi t trung tnh hoc kim yu m
ngi ta vn p dng bin php bn vi ci to? Vit phng trnh phn
ng trao i cation vi keo t khi bn vi.
(Bn vi thc y phn ng trao i cc cation gia Ca
2+
v Na
+
, gii
phng Na
+
khi keo t to thun li cho ra mn.

+ Ca
2+
+ 2 Na
+

Cu hi 3: Sau khi bn vi cho t mt thi gian cn lm g cho t?
(Tho nc ngt vo ra mn, b sung cht hu c).
Cu hi 4: B sung cht hu c cho t bng cch no? C tc dng g?
(Bn phn xanh, phn hu c lm tng lng mn cho t, gip vi sinh
vt pht trin, gip t ti xp, gim t l st, tng t l ht limun, ht keo).
K
Na
+

Na
+

K
Ca
2+
62
GV ging: Sau khi ra mn, cung cp cht hu c cho t, cha phi
t ht mn ngay, v vy vic lm tip theo l trng cc cy chu mn
gim bt lng Na
+
trong t, sau mi trng cc loi cy trng khc. Qu
trnh ci to t mn cn mt thi gian di.
Cu hi 5: Theo em, trong cc bin php nu trn, bin php no l
quan trng nht? V sao?
(HS c th c nhiu kin khc nhau. GV nn gi thm: Lm g t
khng mn thm? lm g gim mn cho t? T i n kt lun: Lm
thu li v bn vi, ra mn).
GV ging: Hng s dng i vi t mn: vng t mn c th nui
trng thu hi sn, t mn thch hp vi trng ci, trng rng gi t nh
trng s, vt. Mt khi t mn c ci to s tr nn ph nhiu, c th trng
la, c bit l ging la c sn nh la Tm thm Hi Hu.
Chuyn tip: Vng ng bng ven bin, ngoi t mn cn c mt loi
t na cng rt cn c ci to l t phn. Chng ta nghin cu tip phn
II: Ci to v s dng t phn.
Hot ng 2
TM HIU NGUYN NHN HNH THNH. BIN PHP CAI TAO
V SU DUNG T PHN
Ghi bng: II. Ci to v s dng t phn
1. iu kin v nguyn nhn hnh thnh
GV ging tip: t phn c hnh thnh vng ng bng ven bin, c
nhiu xc sinh vt cha lu hunh. Khi phn hu trong iu kin ym kh,
lu hunh kt hp vi st trong ph sa to thnh hp cht pirit FeS
2
.
Trong iu kin thot nc, thong kh, FeS
2
b oxi ho to thnh H
2
SO
4

lm cho t rt chua, pH thng nh hn 3,5. V vy, tng cha FeS
2
c gi
l tng sinh phn.
2FeS
2
+ 7O
2
+ 2 H
2
O 2FeSO
4
+ 2H
2
SO
4

t phn thot nc, thong kh, rt chua l loi "t phn hot ng".
Trong phu din t c vt loang l mu vng rm.
O vng ng nc, pirit cha b oxi ho nn phn ng dung dch trung
tnh, pH = 6 7. l "t phn tim tng". Khi nc vng ny thot ht
s tr thnh "t phn hot ng".
63
Ghi bng: 2. c im, tnh cht ca t phn, v bin php ci to
T chc cho HS tho lun nhm thc hin phiu hc tp. HS c
SGK phn 2 v 3, cn c vo tnh cht ca t phn xc nh cc bin php
ci to tng ng, ghi tip ni dung ct tnh cht v ct bin php ci to
trong phiu hc tp.
Bin php ci to t phn
Tnh cht Bin php ci to tng ng
Thnh phn c gii.........
Tng t mt.........
chua.........
Cht c hi.........
ph nhiu.........
Hot ng vi sinh vt.........

HS bo co kt qu, cc nhm b sung
GV gip HS hon chnh phiu hc tp

Tnh cht Bin php ci to tng ng
Thnh phn c gii: nng Bn phn hu c
Tng t mt: khi kh th cng, nt n Xy dng h thng ti tiu hp l
chua: cao pH < 4 Bn vi
Cht c hi: Al
3+
, Fe
3+
, CH
4
, H
2
S Cy su, phi i, ln lip, xy dng h thng
ti tiu: ra phn
ph nhiu thp, ngho mn, ngho m Bn phn hu c, phn m, phn vi lng
Hot ng vi sinh vt rt km Bn phn hu c

Cu hi 1: Phn ng ca dung dch t khi bn vi ci to t mn v
t phn c g khc nhau.
64
(Bn vi ci to t mn to ra phn ng trao i, gii phng cation Na
+

thun li cho s ra mn, cn bn vi ci to t phn th xy ra phn ng
trao i lm cho hyrxit nhm Al(OH)
3
kt ta).
GV treo tranh hnh 10.3: Lip
Thng bo: chnh v c phn ng kt ta Al(OH)
3
nn phi ln lip, lt p
t thnh lung cao, hai bn c rnh tiu phn, khi ti nc ngt vo lip,
cht phn c ha tan v tri xung mng tiu. t phn c s dng
trng la. trng la, ng bng Sng Cu Long, nng dn p dng
cc bin php:
_ Cy nng, ba sc
_ Gi nc lin tc v thay nc thng xuyn
Cu hi 2: Vic gi nc lin tc v thay nc thng xuyn c tc
dng g?
(Khng pirit b oxi ho lm t chua. Gi nc cn lm cho tng t
mt khng b kh cng, nt n. Thay nc thng xuyn lm gim cht c
hi i vi cy)
Cu hi 3: V sao khng cy su ba k m ch cy nng, ba sc?
(Cc cht c hi nh pirit lng su, nu cy su s y cht c hi ln
tng t mt thc y qu trnh oxi ho lm t chua. Ba sc c tc dng
lm t mt thong, r cy h hp c)
3. Tng kt bi hc
HS lm cc bi tp sau:
Bi tp 1: Trong cc bin php ci to t mn sau y, bin php no
khng ph hp:
a. p bin, xy dng h thng mng mng, ti tiu hp l.
b. Ln lip (lm lung) h thp mng tiu mn.
c. Bn vi.
d. Ra mn
Bi tp 2: Chn phng php tr li ng nht trong cc cu sau:
Cu 1 Bn vi cho t mn c tc dng:
a. Thc hin phn ng trao i vi keo t, gii phng cation Na
+
thun
li cho ra mn.
b. Tng ph nhiu ca t.
65
c. Thc hin phn ng trao i vi keo t lm cho cation Na
+
kt ta.
d. Gim chua ca t.
Cu 2 Ci to t mn, t phn u phi ch trng bn phn hu c :
a. Lm tng mn cho t.
b. To mi trng thun li cho vi sinh vt hot ng v pht trin, phn
gii cht hu c thnh cht khong cho cy hp th.
c. Lm tng lng mn cho t, gim chua.
d. a v b.
(p n: Bi tp 1: b; bi tp 2: 1a, 2d)
4. Cng vic nh
Tm hiu tc dng ca cc bin php ci to t, ghi vo bng sau:
Cc bin php ci to t
Loi t Cc bin php Tc dng ci to cc tnh cht ca t
t xm bc mu
t mn
t phn
Bi 11
Thc hnh
quan st phu din t
A. Mc tiu bi hc
Bit quan st v m t c c im cc tng t ca phu din t.
Rn luyn k nng quan st, tnh cn thn v trung thc.
C thc t chc k lut, v sinh mi trng.
66
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
Quan st, phn tch phu din t l mt trong cc yu cu v nghin cu
t. y l mt hot ng mi i vi GV v HS. V vy ngoi vic nghin
cu ni dung bi thc hnh trong SGK v nhng gi trong SGV, chng ti
xin cung cp thm mt s thng tin c lin quan ti hot ng quan st phu
din t cc GV tham kho.
nh gi c im ca t, ngi ta thng t chc quan st nh gi
cc tng t qua phu din t. Phu din t l mt ct theo chiu t trn
xung di ca mu t, vung gc vi mt t. Thng thng mt ct theo
chiu su khong 100cm. T m t c im cc tng ca phu din t, c
th nh gi tnh cht ca t, t c hng ci to v s dng hp l. i
vi t t nhin, hnh thnh ti ch, phu din thng c chia lm 4 tng l
A, B, C, D. Tng A li c th phn chia thnh cc tng A
0
, A
1
, A
2
.
V d: M t phu din t ti mt im ca x D Phn, huyn Sn H
Lai Chu nh sau:
Tng A dy 26cm gm:
A
0
: 0 3cm, l v cnh kh cha phn gii.
A
1
: 3 20cm, l v cnh kh bn phn gii, xen ln cc r nh v cc ht
kt vn mn, phn trn hi kh, phn di m hn, thnh phn c gii tht
nng, chuyn lp t ngt v mu sc.
A
2
: 20 26cm, mu trng nht, mn gim i t ngt so vi tng trn,
chuyn lp t ngt v mu sc.
Tng B: 26 40cm, mu vng nht, t mn, thnh phn c gii st pha.
C nhng mng mng mu g st bao quanh khi t.
Tng C: 4065cm, mu vng , rt t mn, thnh phn c gii st pha.
Tng D: trn 65cm: filit bn phong ho.
i vi t canh tc, phu din t c chia lm 4 tng: A
C
, P, B, G.
V d m t phu din t ti cnh ng Nam Hng Tam Thin Mu
Thun Thnh Bc Ninh.
Tng A
C
: 0 20cm, mu xm, b cht, nhiu ct mn, tp trung quanh
r la.
Tng P: 20 40cm, mu xm c vt loang l, t l st tng, c t r cy.
67
Tng B: 40 60cm, mu xm trng, c t vt loang l, t m, cht.
Tng G: 60 100cm, t b gly, c mu xm nht, b cht, m.
(t gly l t nm di tng tch t, lun lun d m to iu kin cho
qu trnh kh hot ng mnh).
2. Chun b dng dy hc
Phng to hnh 11.2: Phu din t hnh thnh ti ch v hnh 11.3: Phu
din t trng la.
Chun b phng tin thc hnh:
C lp c: + 1 xng hoc mai xn phng phu din t
+ 1 gu mc nc.
+ 3 thc dy loi 2 mt
C nhn: Giy ghi chp v bt ch ghi chp ti hin trng.
Chun b trc phu din t: Chn ni thc hnh quan st phu din
t hp l, nn chn nhng mnh rung gn trng (GV lin h trc vi
ch t, xin php c lm phu din t) hoc khu t hoang cn gi trng
thi t nhin (xin php UBND a phng) Hng dn mt nhm HS lm
phu din.
Lu :
O rung nc, trc ht p b xung quanh ni lm phu din, tt cn
nc. o h su chng 1 mt, mt pha lm bc xung, mi bc cao 25cm,
rng 25cm, pha i din l mt ct phu din c xn phng c th tham
kho quy cch nh hnh v.
150cm

Mt ct phu din

Trn mt t

25cm
100cm 25cm 25cm
25cm 25cm
75cm 25cm
Hnh 1. Lm phu din rung la
68
150cm

100cm

20cm
Mt ct 25cm
75cm 25cm

Hnh 2. Lm phu din ni t l
Nu lm phu din trn t d l th hai bn thnh u mt ct phu
din nn o vt hnh thang ngc, bc xung cng nn vt, ch c mt ct l
thng ng Tham kho hnh 2: Lm phu din ni t l.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi mi
nh gi c tnh cht ca t, ngi ta lm phu din t (tc l
mt ct thng ng), quan st, m t cc tng ca phu din. Hm nay chng
ta tp lm quen vi cng vic ca nh nghin cu th nhng thng qua bi
thc hnh: Quan st phu din t.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
GII THIU HOAT NG THUC HNH TRN LP
GV hng dn: Hot ng quan st phu din t bao gm cc bc sau:
Bc 1: Chun b phu din.
Trc ht cn lm phu din t bng cch to ra mt ct su xung
khong 1 mt, chiu rng cho ngi ng quan st v ghi chp. Mt ct
phi thng ng, vung gc vi mt t v c xn phng m bo quan
st chnh xc. Cng vic ny c nhm (nu tn nhm HS lm phu din)
chun b trc chng ta thc hnh khng mt thi gian.
69
Bc 2: Quan st v m t phu din t.
m t phu din t, ngi ta phn chia lm cc tng:
GV treo tranh hnh 11.2: phu din t hnh thnh ti ch v gii thiu
trn tranh.
Vi t hnh thnh ti ch c cc tng:
A
0
l tng thm mc, thng mng, khong 3cm tu loi t, tu ni, ch
yu l l, cnh kh.
Tng A
1
: Tng ra tri, su xung khong 20cm. y l lp t mt, d
b ra tri.
Tng B: Tng tch t sn phm ra tri.
Tng C: Tng mu cht.
Tng D: Tng m.
Treo tranh hnh 11.3: Phu din t trng la gm cc tng:
A
C
: Tng canh tc
P: Tng cy
B: Tng tch t
G: Tng gly.
Nhim v ca cc em l quan st v m t ti ch phu din t chun
b vo giy bng bt ch, sau s hon chnh v chnh thc ghi vo bn t
phu din nh mu trong SGK.
Lu : Dng thc o tng tng t, mi tng o 3 im cch nhau
chng 30cm, ri ly tr s trung bnh. Ch s o t mt t l 0cm tip n l
su ca mi tng (v o 3 im nn mi nhm c 3 em cng o mt lc
ti ba im). V d:

Tng su im 1 su im 2 su im 3 Trung bnh
A
C
T 0 n 19cm T 0 n 20cm T 0 n 21cm 020cm
P T 1941cm T 2040cm T 2139cm 2040cm
Quan st k mu t, cc thnh phn ca t tng tng, v d: Cht xm
nhp tng P c r cy, l mc phn hu v t hn so vi tng A
C
, cht
mi pht sinh tng gly thy c st pha ct...
70
Cc nhm s ln lt quan st ti ni lm phu din v ghi chp vo giy
nhp. Dng gu tt nc (nu c). Nu mt ct b l, khng phng th dng
xng hoc mai xn thng xung.
Khi quan st phi m bo trt t, khng chen ln, x y.
Sau khi quan st xong, tr v lp hon thnh bo co tng trnh.
Hot ng 2
HOAT NG QUAN ST TRUC TIP TAI THUC IA
GV t chc cho cc nhm ln lt quan st. Khi HS quan st, GV nhc
nh k lut, trt t. C th hi HS: Phu din c my tng? c im mu sc,
thnh phn ca mi tng...
Hot ng 3
TNG KT NH GI BI HOC
Yu cu HS hon thnh bo co theo mu:
+ H tn: . . . . . . . . . . . . . . . . . Lp: . . . . . . . Trng: . . . . . . . . . . . . . .
+ Tn bi thc hnh: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
+ a im lm phu din t (thuc cnh ng hay vng t b hoang
ca thn no, x no, huyn no).
+ Loi t (hnh thnh ti ch hay t trng la)
+ Bn t phu din t (theo mu SGK)
+ Bn t nh gi (mu SGK)
Thu bo co thc hnh nh gi (c th cho im thc hnh ti
tng HS).
Nhn xt gi thc hnh: Biu dng nhm lm phu din v nhng
nhm c thc t chc k lut. Ph bnh nhc nh nhng nhm cha c gng.
Yu cu nhm trc nht san lp h lm phu din.
4. Cng vic nh
HS c th su tm nh cc mu phn bn trong cc trang qung co trn
bo hoc tp ch.
71
Bi 12
c im, tnh cht, k thut s dng
mt s loi phn bn thng thng
A. Mc tiu bi hc
Trnh by c nhng c im v tnh cht ca phn bn ho hc,
phn hu c t nhin v phn vi sinh vt.
Nu c k thut s dng cc loi phn bn thng thng
Rn luyn k nng phn tch, tng hp.
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
Mun nng cao nng sut cy trng, p ng nhu cu lng thc, thc
phm ca loi ngi, ngoi yu t ging tt cn cn phi cung cp v hp
l cht dinh dng cho cy.
Nn nng nghip th k 21 l nn nng nghip sinh thi, nn nng
nghip sch, tc l phi quan tm ti yu cu bo v mi trng, ngn chn
vic thi cc cht gy nhim t, nhim ngun nc... Vic s dng phn
bn khng hp l s lm tng cht thi nh oxit nit v cc cht c hi lm
nhim mi trng. Bn phn hp l l phi lm cho t tr thnh ni ng ho
cht thi, bin cht thi thnh ngun dinh dng nh bin cc cht d tha
trong cc sn phm ca cy trng thnh phn hu c... Nhiu tp qun ko
di hng my chc nm nay nh tng cng bn phn ho hc, s dng thuc
ho hc dit c, tr su lm cho t ngy cng ngho kit, mi trng b
nhim. gp phn chuyn sang nn nng nghip bn vng, cc nh nghin
cu trn th gii khuyn nng dn nn hn ch s dng phn ho hc, tng
cng bn phn hu c v phn vi sinh vt. Bn phn gia sc gim nhiu nhu
cu s dng phn ho hc, cng nh dng phn vi sinh vt c nh m
chuyn ho nit kh quyn thnh dng m cy trng s dng c th khng
cn bn thm phn m v c.
72

Nit trong khng kh
chim t l 80%

Vi khun c
nh m

+
4
NH
3
NO

amn Vi khun

nitrat ho R
Vi khun cy
amn ha

Cht hu c

Tuy nhin trong giai on hin nay, phn ho hc vn cn gi v tr quan
trng trong nn nng nghip nc ta. V vy cn bit cch phn bit cc loi
phn ho hc v bin php s dng. Mi loi phn ho hc c nhng c
im hnh thi ring bit:
m sulfat: c dng tinh th trng (tinh khit), dng thng phm
thng l xm hay xanh lc, d ht m v ng cc. Cng thc l (NH
4
)
2
SO
4

c 20 21%N nguyn cht, 23 24% l S, t 2,5% n 5% axit sunphuaric
t do.
m clorua, tinh th c mu trng, dng thng phm cng mu trng,
d ht nc, d ho tan, c 24 25% N nguyn cht.
m nitrat NH
4
NO
3
, tinh th trng, d ht nc, dng tinh khit c
35%N nguyn cht. Trong sn xut thng thm ph gia chng ht m, d
bo qun nn lng N nguyn cht thng ch c 22%. Trn th trng cn c
loi nitrat cha lu hunh (t l 26% N nguyn cht, 16% S).
m ur (NH
4
)
2
CO, dng tinh th trng, trn th trng c dng vin, to
nh khc nhau, t l N nguyn cht chim 46%.
Supe ln: dng bt c mu nu, tnh chua (c nhiu H
2
SO
4
) t tan
trong nc.
Ln nung chy: dng bt xm, t tan trong nc.
Kali clorua: tinh th trng cng thc KCl c 60% K
2
O.
73
2. Chun b dng dy hc
Su tm tranh nh cc loi phn bn.
Cc l nt thu tinh dung tch 200ml, ng cc loi phn ho hc vi
khi lng t n dung tch l, c dn nhn.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
C th bng nu cu hi: Bn phn c tc dng g?
Sau khi HS tr li, GV tm tt v dn dt vo bi mi: Bn phn l cung
cp cht dinh dng cho cy. Cht dinh dng m cy hp th c dng
khong. s dng phn bn c hiu qu, chng ta cn tm hiu c
im, tnh cht v k thut s dng mt s loi phn bn. l ni dung bi
hm nay.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng:
Hot ng 1
TM HIU CC LOAI PHN BN THNG DNG
Ghi bng: I. Mt s loi phn bn thng dng trong nng, lm nghip
Cu hi 1: Em hy cho bit cc loi phn bn m nng dn ta thng dng?
(C th gi : phn ho hc thng c dng l phn no? phn hu c
c nhng loi no?)
GV tm tt, nu c tranh nh hoc mu tht th kt hp gii thiu cho HS
quan st v ghi bng thnh ct:
Phn ho hc: Phn m
Phn ln
Phn kali
Phn NPK hn hp
Phn vi lng
Phn hu c: Phn xanh
Phn chung
Phn bc
74
Phn vi sinh: Phn vi sinh c nh m
Phn hu c vi sinh...
Cu hi 2: Ti sao cc loi: m, ln, kali... c gi l phn ho hc?
(c sn xut bng quy trnh cng nghip, c s dng nguyn liu t
nhin hoc tng hp)
Cu hi 3: Th nu nh ngha v phn hu c v phn vi sinh vt.
(Phn hu c l loi phn do cc cht hu c vi lp trong t duy tr
v nng cao ph nhiu ca t. Phn vi sinh vt l loi phn cha cc loi
vi sinh vt c th c nh m t khng kh hoc chuyn ho ln hay chuyn
ho cht hu c.)
Hot ng 2
TM HIU AC IM V TNH CHT MT S LOAI
PHN BN THNG THNG
Ghi bng: II. c im, tnh cht ca mt s loi phn bn
HS tho lun ca cu hi sau:
Cu hi 1: So snh c im v nguyn t dinh dng gia phn ho hc
v phn hu c.
Cu hi 2: So snh kh nng hp th ca cy i vi phn ho hc v
phn hu c.
Cu hi 3: Vai tr ca phn ho hc v phn hu c i vi t c g
khc nhau?
Sau khi HS trao i xong c 3 cu hi, GV tm tt v ghi bng thnh
2 ct.

Phn ho hc Phn hu c
Cha t nguyn t dinh dng nhng t l cht dinh
dng cao, v d (NH
4
)
2
CO ch c mt loi cht dinh
dng l m, cha ti 46% N nguyn cht.
Cha nhiu nguyn t dinh dng
nhng t l tng nguyn t thp v khng
n nh.
D tan (tr ln) nn d hp th, hiu qu nhanh. Cht dinh dng khng dng c ngay
phi qua qu trnh khong ho nn hiu
qu chm.
Khng c tc dng ci to t, bn nhiu m v
kali t b chua.
C tc dng ci to t, to ra mn,
gip hnh thnh kt cu vin cho t.

75
Cu hi 4: Hy trnh by nhng c im ca phn vi sinh vt
(p n nh mc II.3 SGK)
Ghi bng:
+ Phn vi sinh vt cha vi sinh vt sng
+ Mi loi phn ch thch hp vi mt hoc mt nhm cy trng
+ Bn phn vi sinh vt khng lm hi t.
Chuyn tip: T nhng c im va phn tch trn y, chng ta hy
xut k thut s dng nh th no cho hp l.
Ghi bng: III. K thut s dng
Cu hi 1: Cc loi phn ho hc d tan gm nhng loi no? V c
bn cho cy nh th no l hp l?
(D tan c phn m v phn kali. Dng bn thc, nu bn lt ch nn
vi lng nh)
Cu hi 2: Phn ln c c im g v s dng nh th no?
(Kh tan, nn dng bn lt)
Cu hi 3: V sao khng nn s dng phn ho hc qu nhiu?
(D tan, cy khng hp th ht s b ra tri gy lng ph, khng c tc
dng ci to t m cn lm t chua.
V d: (NH
4
)
2
SO
4
+ 2H
2
O 2NH
4
(OH) + H
2
SO
4

NH
4
(OH) NH
4
+
+ OH

H
2
SO
4
2H
+
+ SO
4
2
)
Cu hi 4: Phn hn hp NPK c c im g? S dng nh th no?
(Sau khi HS tr li, GV tm tt: Phn hn hp NPK c c im: cha
c 3 nguyn t nit, pht pho, kali v c sn xut ring cho tng loi t,
tng loi cy. V d: (nh SGK). Phn c s dng bn lt hoc bn
thc, m bo ph hp vi loi t, loi cy. Hin nay ang c xu hng sn
xut phn phc hp, phn nn (to thnh vin bn trc tip vo gc cy,
phn chm tan...)
Cu hi 5: Phn hu c bn cho cy nh th no l hp l? Hy gii thch
v sao cn lm nh vy?
(C th gi : Trc khi bn cn lm g? C nn bn phn ti khng?
V sao? Bn phn vo lc no? Tc dng ca vic lm .
76
Trc khi bn phi k, phn c tc dng thc y nhanh qu trnh
phn gii cht hu c, trnh hin tng mt m; dit mm bnh: nm, trng
giun sn. Cht dinh dng trong phn hu c phi qua qu trnh khong ho
mi chuyn thnh cht dinh dng hp th c cho cy. V vy nn dng
bn lt c thi gian cho phn chuyn ho).
Cu hi 6: Phn vi sinh vt c s dng nh th no?
(Trn, tm vo ht, nhng r cy vo phn trc khi gieo trng, bn trc
tip vo t)
3. Tng kt bi hc
GV c th cn c kt qu nh gi, cho im.
HS lm cc bi tp:
Bi tp 1: Xc nh cc cu ng (ghi ), sai (ghi S) trong cc cu sau:
a. Phn ho hc l loi phn c vai tr ci to t .
b. Phn ho hc l loi phn d tan (tr phn ln) .
c. Phn hu c c vai tr ci to t nn cn bn lt vi lng nhiu .
d. Phn vi sinh vt l loi phn d tan, nn s dng bn thc .
. Phn hu c c tc dng chm nn khng cn bn nhiu .
e. Bn nhiu phn ho hc t d b chua v d b ph v kt cu vin .
g. Phn vi sinh vt c trn hoc tm vo r cy trc khi trng .
h. Trc khi bn, phn hu c nn c k .
i. Phn ho hc c nhiu nguyn t dinh dng .
k. T l v thnh phn cht dinh dng trong phn hu c t v
khng n nh .
Bi tp 2: in vo cc v tr (1) (2) (3) trong cc cu sau sao cho ph
hp:
a. Phn ho hc l loi phn.....(1).... v vy nn s dng bn.....(2)....
cng c th bn.....(3).... vi lng nh.
b. Cht dinh dng trong phn hu c.....(1).... s dng c ngay, v vy
cn bn.....(2).... sau mt thi gian, phn c.....(3).... mi cung cp cht
dinh dng cho cy hp th.
c. Phn vi sinh vt l loi phn c cha.....(1).... Mi loi phn
ch.....(2).... vi mt hoc mt nhm cy trng nht nh.
(p n: Bi tp 1: ng: b, c, e, g, h, k; Sai: a, d, , i
77
Bi tp 2: a: 1 d tan;
2 bn thc;
3 bn lt
b: 1 khng
2 bn lt
3 khong ho
c: 1 vi sinh vt sng
2 ph hp
4. Cng vic nh
Tr li cc cu hi cui bi SGK.
chun b cho bi thc hnh: "Trng cy trong dung dch", mi
nhm chn ht ging nh: la, u, c chua... ngm, cho ny mm v pht
trin thnh cy con trong ct m.
Bi 13
ng dng cng ngh vi sinh
trong sn xut phn bn
A. Mc tiu bi hc
Hiu v trnh by c c im v cch s dng mt s loi phn bn vi
sinh vt trong sn xut nng, lm nghip.
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
Nghin cu SGK v phn thng tin SGV.
Mt s ni dung GV nn bit:
78
gii quyt nhu cu lng thc ngy cng tng cn phi nng cao nng
sut cy trng, m sn lng cy trng phn ln da vo ngun phn m sn
xut ra cung cp cho cy. ng lu l sn xut phn m theo quy trnh
cng nghip rt tn km. V vy, s dng vi sinh vt bin nit trong khng
kh thnh m, cung cp cho cy trng l mt bin php hu ch m
tn km.
T lu, cc nh khoa hc nhn thy r cy h u c cc nt sn cha
mt loi vi khun hnh que di khong 0,5m (micrmt), c tim mao c
t tn l Rhizobium. Vi khun ny mang mt gen iu khin s tng hp
enzim nitrogenasa. Enzim ny cng vi sc t mu hng c nt sn r cy
h u, bin nit phn t thnh NH
3
, y chnh l ngun dinh dng cho cy
h u, v vy u khng cn bn phn m vn ra hoa kt qu tt. T cc
nh khoa hc xut phng n sn xut phn vi sinh vt c nh m
bn cho cy h u. Quy trnh sn xut c th tm tt nh sau:
Phn lp cc vi khun nt sn c hot tnh c nh m cao.
Nui cy vi khun trong cc ni ln men ln vi cc mi trng dinh
dng thch hp.
Khi s lng vi khun ln th trn ln vi than bn kh c nghin
nh cng vi r ng.
ng ti nh, h ming t 2 3 ngy nhit 20
0
C.
Dn kn ming ti, bo qun trong t lnh, chuyn n ni tiu dng.
l phn bn sinh hc nitragin.
O Vit Nam, nhng nm gn y, nhiu c quan nng nghip sn xut
nitragin theo phng php th cng v cng t c kt qu tt. Dng
nitragin lm cho nng sut u, lc tng thm 1520% i vi t trng
quen v c th tng nng sut t 50100% i vi t trng mi.
Nitragin ch c tc dng tch cc vi cy h u, v vy vic trng xen,
lun canh gia cc cy trng khc vi cy h u c ngha tn dng lng
m do vi khun tng hp c. Ngoi ra ngi ta cng phn lp c mt
dng vi khun c nh m c tn l Azotobacterin sng hi sinh vi r la
sn xut ra phn Azogin dng bn cho la.
Cng cn thy vi khun Azotobacterium sng t do trong t c kh nng
c nh m. Ngi ta c tnh mi chng Azotobacterium ch cn tiu th 1
gam cht hu c l c th c nh c 15mg N, c chng t ti 30mg. Bn
cnh vic c nh m, vi khun ny cn cung cp mt lng ln auxin,
79
giberellin l nhng cht kch thch cy trng pht trin nhanh chng. Vi
khun ny c phn lp v nui cy sn xut phn vi sinh vt chuyn ho
cht hu c.
Cng bng phng php phn lp v nui cy trong mi trng thch hp,
ngi ta cn s dng c cc loi phn vi sinh vt chuyn ho ln hu c
thnh ln v c, chuyn ho ln kh tan thnh ln d tan.
2. Chun b dng dy hc
C th su tm mu cc loi phn vi sinh vt.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
O bi trc, chng ta bit nhu cu phn bn cho sn xut nng, lm
nghip ngy mt tng. C nhiu phng hng gii quyt nhu cu phn bn,
trong ng lu l ng dng cng ngh vi sinh vt sn xut phn bn,
va tn km va c tc dng bo v t khng b thoi ho. Bi hm nay
s tm hiu v vn ny.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
TM HIU NGUYN L SAN XUT PHN VI SINH VT
GV ghi bng: I. Nguyn l sn xut phn vi sinh vt
HS tho lun cc cu hi.
Cu hi 1: Th no l cng ngh vi sinh
(Nghin cu, khai thc hot ng sng ca vi sinh vt sn xut cc
sn phm phc v i sng v pht trin kinh t, x hi)
Cu hi 2: Hy cho bit cc loi phn vi sinh vt dng cho sn xut
nng, lm nghip.
(Phn vi sinh vt c nh m, phn vi sinh vt chuyn ho ln, phn vi
sinh vt chuyn ho cht hu c)
Cu hi 3: Em hy nu nguyn l sn xut phn vi sinh vt
(Nhn ging chng vi sinh vt c hiu, sau trn vi cht nn)
80
Hot ng 2
TM HIU MT S LOAI PHN VI SINH VT THNG DNG
GV ghi ln bng: I. Mt s loi phn vi sinh vt thng dng
1. Phn vi sinh vt c nh m
Cu hi 1: Hin nay chng ta ang dng nhng loi phn vi sinh vt c
nh m no?
(Nitragin, Azogin)
Cu hi 2: Hy cho bit thnh phn ca phn nitragin. Trong cc thnh
phn , thnh phn no ng vai tr ch o?
(Than bn, vi sinh vt nt sn cy h u, cht khong v nguyn t vi
lng. Thnh phn ch o l vi sinh vt nt sn trong r cy h u)
Cu hi 3: C th dng nitragin bn cho cc cy trng khng phi cy h
u c khng? Ti sao?
HS tr li c th ng hoc khng.
GV thng bo v ghi bng: 2 loi phn vi sinh vt c nh m l nitragin
v azogin.
Nitragin c sn xut bng cch phn lp vi sinh vt c nh m cng
sinh trong nt sn r cy h u, nui dng trong mi trng thch hp
to ta mt s lng ln vi sinh vt. Sau trn vi than bn kh nghin
nh v cc cht khong, cc nguyn t vi lng.
Vi sinh vt c nh m nt sn c kh nng bin i nit t do thnh
NH
3
, khi c sc t mu hng nt sn cy h u. V vy, bn nitragin cho
cc cy trng khc cy h u khng mang li hiu qu. tn dng ngun
m do vi khun tng hp c, ta c th trng xen hoc lun canh vi cy
h u.
Cu hi 4: Phn Nitragin v Azogin khc nhau nhng im no?
(Nitragin c thnh phn chnh l vi khun cng sinh nt sn cy h
u, dng ch yu cho cy h u.
Azogin c thnh phn chnh l vi khun sng hi sinh vi cy la, dng
bn cho la).
Cu hi 5: Em hy nu cch s dng phn vi sinh vt c nh m?.
(Tm vo ht ging trc khi gieo, cn tin hnh ni rm mt, trnh nh
nng trc tip lm cht vi sinh vt. C th bn trc tip vo t).
81
Chuyn tip: thc y qu trnh chuyn ho ln thnh dng khong
cho cy trng hp th, ngi ta cng sn xut phn vi sinh vt chuyn ho
ln. Chng ta nghin cu phn 2.
Ghi bng: 2. Phn vi sinh vt chuyn ho ln.
Cu hi 1: Phn vi sinh vt chuyn ho ln c nhng dng no?
(Photphobactrin v phn ln hu c vi sinh).
Cu hi 2: Nu s khc nhau gia hai loi phn photphobactrin v phn
ln hu c vi sinh.
(Photphobactrin cha vi sinh vt chuyn ho ln hu c thnh v c.
C th dng tm ht hoc bn trc tip vo t. Phn ln hu c vi sinh cha
vi sinh vt chuyn ho ln kh tan thnh ln d tan, c bn trc tip vo
t).
Cu hi 3: Cho bit thnh phn ca phn ln hu c vi sinh vt do Vit
Nam sn xut?
(Than bn kh nghin nh, bt photphat hoc apatit, cc nguyn t
khong v vi lng, vi sinh vt chuyn ho ln, mi gam phn ln hu c vi
sinh c cha 0,5 t vi khun).
GV thng bo: Trong cc loi phn vi sinh vt u c than bn kh c
nghin nh lm cht nn, v vy chng c dng bt. V mu sc th phn vi
sinh vt c nh m nh nitragin c mu nu sm, cn phn vi sinh vt
chuyn ho ln c mu en (nu c mu tht th cho HS quan st).
Chuyn tip: Trong t trng cn c loi vi sinh vt chuyn ho cht hu
c thnh cc sn phm khong cung cp cho cy trng. Ngi ta phn lp,
nui dng chng trong mi trng thch hp sn xut phn vi sinh vt
chuyn ho cht hu c. Chng ta tm hiu loi phn ny mc 3.
Ghi bng: 3. Phn vi sinh vt chuyn ho cht hu c.
HS tr li cc cu hi:
Cu hi 1: Thnh phn ch yu ng vai tr quan trng nht trong vi sinh
vt chuyn ho cht hu c l g?
(Vi sinh vt phn hu v chuyn ho cc cht hu c thnh cc hp cht
khong cho cy hp th).
Cu hi 2: Phn vi sinh vt chuyn ho cht hu c thng gp c nhng
loi no? v c s dng nh th no?
(Thng gp l Estrasol v Mana, dng bn trc tip vo t).
82
Gi 1 HS c SGK mc 3. Sau GV thng bo: vi sinh vt phn gii
cht hu c tit ra enzim phn gii xenlul. V vy bn phn vi sinh vt phn
gii cht hu c c tc dng thc y qu trnh khong ha cc cht hu c,
gip cy hp th khong.
Tng kt bi hc:
HS lm cc bi tp di y. Cn c kt qu, c th nh gi cho im.
Bi tp 1: Hy sp xp cc loi phn: Mana, Azogin, Estrasol, ln hu c
vi sinh, nitragin, photphobactrin vo cc nhm phn trong bng sau:

Phn vi sinh c nh m Phn vi sinh chuyn ho ln
Phn vi sinh chuyn ho cht
hu c

Bi tp 2: Lp bng so snh hai loi phn vi sinh vt c nh m v
chuyn ho ln.

Ch tiu so snh Phn vi vt sinh c nh m Phn vi sinh vt chuyn ho ln
Tn cc loi phn
Thnh phn
Cch s dng
p n:
Bi tp 1:
Phn vi sinh c nh m: Nitragin, Azogin.
Phn vi sinh chuyn ha ln: Photphobactrin, ln hu c vi sinh.
Phn chuyn ho cht hu c: Estrasol, Mana.
Bi tp 2:

Tn cc loi phn Nitragin, Azogin Photphobactrin
Ln hu c vi sinh
Thnh phn Than bn
Khong v vi lng
Than bn
Khong v vi lng
83
Vi sinh vt nt sn v vi sinh
vt hi sinh r la
Photpht hoc Apatit
Vi sinh vt chuyn ho ln
Cch s dng Tm vo ht cy h u trc
khi gieo, bn trc tip vo t
Tm vo ht hoc bn trc tip
cho t
4. Cng vic nh
Tr li cc cu hi cui bi SGK.
Mi nhm (34 HS) chun b: 1 l nha dung tch 1000ml (cng c th
ln hn) c np y. Gia np y khot mt l trn, ng knh 1,5cm, hai
bn c hai l nh. Mt ming xp dy khong 0,5cm c kch thc bng bao
dim. Mt dao nh, sc, c th dng li dao co ru. Gi hc sau mang cc
dng c ny ti lp lm thc hnh bi "Trng cy trong dung dch".
c k trc bi 14. Thc hnh: Trng cy trong dung dch.
Bi 14
Thc hnh
Trng cy trong dung dch
A. Mc tiu
Bit phng php v trng c cy trong dung dch.
Rn luyn k nng thc hnh, tnh cn thn, t m.
C thc t chc k lut, gi v sinh mi trng.
b. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Dung dch Knp pha theo ch dn trong SGK l dung dch dinh dng c
cc thnh phn m, ln, kali cung cp cho cy trng, tuy nhin, thiu cc
nguyn t vi lng, v vy s pht trin ca cy cho n khi ra hoa kt qu
84
gp kh khn. Mun theo di cy trng cho n khi ra hoa kt qu th nn
dng dung dch dinh dng cy trng Sng Gianh c bn ti cc ca hng vt
t nng nghip.
Trong thc hnh, nu dng dung dch dinh dng Knp th ch nn yu
cu HS theo di s trng thnh ca cy sau 3, 4 tun.
2. Chun b dng dy hc
a. GV:
Chun b dung dch dinh dng:
+ Pha dung dch Knp theo ch dn trong phn thng tin b sung SGK,
lu trnh t cc cht, cho vo nc ct ln lt cc mui khong theo th t,
bt u l Ca(NO
3
)
2
, dng a thu tinh khuy cho tan, tip n cho
KH
2
PO
4
khuy tan... Sau mi ln cho 1 loi mui khong cn c khuy tan
ri mi cho mui tip theo.
+ Nu dng dung dch dinh dng cy trng Sng Gianh th pha theo ch
dn ghi trn bao b.
Khi lng dung dch dng cho cc nhm thc hnh. Nn ng trong
bnh c vi m di, bc vi en xung quanh bnh.
My o pH hoc giy qu vi thang mu chun.
Cc thu tinh dung tch 1000ml.
ng ht loi 10ml.
Dung dch H
2
SO
4
0,2% v NaOH 0,2%.
Cy th nghim nh hng dn ca SGK
b. HS:
Chun b cy con nh yu cu phn cng vic nh, bi 12. HS
mang cy con n thc hnh. Cy con cn m bo cc tiu chun: nguyn
vn, c r pht trin tt, l v chi ngn ti xanh.
Bnh trng cy, ming xp, dao sc nh hng dn phn cng vic v
nh bi 13.
Giy en hoc vi en bao quanh bnh trng cy.
c. TIN trnh dy hc
1. T chc gi thc hnh
Kim tra s chun b ca HS.
85
B tr ch ngi cho cc nhm v phn cng nhim v cho cc thnh
vin ca mi nhm (nhm c th t 4 n 5 HS).
2. Gii thiu bi hc
Gi s nu cung cp cht dinh dng cho cy hp th nhng khng c
t, liu cy c sinh trng v pht trin bnh thng c khng? kim
nghim iu , chng ta lm th nghim trng cy trong dung dch.
3. Bi mi
Ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
GII THIU PHONG PHP TIN HNH
trng cy trong dung dch, chng ta cn thc hin theo trnh t nh sau:
Bc 1: Chun b nguyn liu v phng tin thc hnh, gm c:
+ Chun b dung dch dinh dng, c th dng dung dch Knp pha theo
ch dn trong phn thng tin b sung cui bi hoc dung dch dinh dng
cy trng c bn ca hng vt t nng nghip.
+ Chun b cy con nh hng dn chun b bi trc.
+ Chun b bnh trng cy con.
+ Cc dung dch H
2
SO
4
2%, NaOB 2% v phng tin xc nh pH
ca dung dch.
Bc 2:
+ dung dch dinh dng vo bnh trng cy n gn st ming, sao
cho khi t np y c cy con th phn ln r ca cy ngp trong dung dch.
+ Kim tra pH ca dung dch cho ph hp vi yu cu ca loi cy ta
trng. Nhu cu pH ca cc loi cy c ghi trong SGK, cch o pH c
hc bi 8: "Thc hnh: Xc nh chua ca t". Cch iu chnh pH
hng dn trong SGK.
Bc 3:
+ Chn cy con kho mnh, c h r pht trin tng i thng chun
b trng cy trong dung dch.
+ Ct ming xp cho va kht vi l thng khot np bnh. Dng dao
sc ct i ming xp theo ng knh thnh hai na, mt ct khot l nh
khi t cy con vo , ghp 2 mnh li khng lm hi cy v gi c
cy khng tt xung (xem hnh v).
86

Bc 4: Trng cy.
t cy vo l khot ca ming xp, p hai na ca ming xp li, lun
qua l gia np hp, mt phn r cy ngp trong dung dch, phn con li
ca r phn trn thc hin chc nng h hp.
Bc 5: Theo di sinh trng pht trin ca cy.
+ Dng giy en hoc vi en bao xung quanh bnh khng cho nh
sng lm bin i tnh cht ca khong tan trong dung dch.
+ Chuyn bnh trng cy n v tr thch hp, nh sng cho cy quang
hp, ng thi d theo di.
+ Hng tun o chiu cao ca cy, m s l, quan st mu sc ca l,
quan st s pht trin ca b r... ghi vo bng theo di nh mu trong SGK.
Lu HS:
+ Trong bng theo di k thm 1 dng ghi "S l".
+ Nhc nh: Lm vic vi cc ho cht, cc em phi cn thn, khng lm
v, trnh dy ho cht ra qun o, sch v, bn gh.
+ Dung dch dinh dng, GV chun b sn, yu cu tit kim, khi ly
dung dch dinh dng vo bnh phi kho lo khng vng vi.
Hot ng 2
HS LM TH NGHIM THUC HNH.
Nhc HS nh nhim v ca mnh trong nhm. C th l:
Nhm trng: C nhim v theo di, nhc nh cc thnh vin trong
nhm v cng c nhm thc hin bc 5: Theo di s pht trin ca cy.
HS 1: Chn cy con v k bng theo di.
87
HS 2: Thc hin tip bc 2, chun pH.
HS 3: Chun b ming xp t cy con vo gia.
HS 4: Thc hin bc 4: Trng cy trong dung dch.
Trong khi HS thc hnh, GV quan st, theo di v nhc nh HS lm ng
quy trnh, gi gn v sinh.
4. Tng kt bi hc
GV nhc nh cc nhm chuyn bnh trng cy n v tr thch hp, d
theo di v m bo nh sng cho cy quang hp, chng hn nh t gn
ca s knh.
nh gi kt qu thc hnh, nhn xt v:
+ Cch b tr cy trong bnh ca cc nhm.
+ Phng php lm vic ca cc nhm c m bo ng quy trnh
khng?
+ Tinh thn lm vic ca HS.
+ Tuyn dng HS lm cn thn, chu o.
+ Gp vi HS lm cha cn thn, cha m bo v sinh...
Nhc nh cc nhm v trc nht thu dn dng c, v sinh ni lm vic
v phng hc.
5. Cng vic v nh
Theo di Bc 5: Kt qu th nghim "Trng cy trong dung dch"
Bi 15
iu kin pht sinh, pht trin
ca su, bnh hi cy trng
a. Mc tiu
HS hiu v trnh by c cc iu kin pht sinh v pht trin ca su
bnh hi cy trng.
Rn nng lc t duy phn tch.
88
b. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Nghin cu SGK v phn thng tin SGV.
Ngoi ra, GV nn tm hiu thm mt s ni dung c lin quan ti vn
su bnh hi cy trng sau y:
Trng la m ho ra nn
Trng cy ho c, em n bng g.
l ni lo ngi ca ngi nng dn trc nguy c su bnh ph hoi
ma mng. Su bnh khng ch ly cy lm thc n, m cn hu hoi cc qu
trnh sinh l, lm cc hot ng sng ca cy b ngng tr. Do vy, tuy su
bnh ch n hi mt phn rt nh, nhng nng sut chung ca cy trng gim
st, c khi khng c thu hoch.
Mt s su bnh khi gy hi trn cy cn tit ra cc cht c hi cho cy,
lm bin dng hnh thi cy, cy kit qu nhanh chng v cht sm.
Do su bnh ph hoi, nn mt s vng, mt s cy trng qu, c gi tr
kinh t cao khng th trng c m phi thay bng cy trng khc c gi tr
kinh t v nng sut km hn. V d: nhiu nng trng trng cam v bnh
vng l, rui c qu, su c thn... gy hi nn phi n cam, trng ch.
Mt s ni c ph ch, c ph vi khng pht trin c v su bnh, phi
thay bng c ph mt.
Con s thit hi do su bnh gy ra, tnh chung t 20 ti 30% sn lng
cy trng trn th gii, c ni ti 50%. V vy cuc chin chng su bnh gy
hi din ra lin tc, khng ngi ngh. phng chng su bnh hi cy trng
c hiu qu, cn nhng hiu bit v nhng iu kin nh hng n s sinh
trng v pht trin ca su bnh.
Cc iu kin t nhin c nh hng n su bnh l:
Nhit : Thn nhit ca su khng n nh, v vy hot ng sng,
hnh vi, tc pht trin cng nh s lng c th chu nh hng rt ln vo
nhit mi trng. S sinh trng v pht trin ca su ch mnh m trong
iu kin thch hp. Gii hn nhit ny tu thuc tng loi su, a s c
gii hn t 1052
o
C. iu kin nhit nh hng ti s pht trin ca su
b tu thuc vo cc giai on sng khc nhau v ph thuc vo m ca
mi trng.
89
Mi loi su mun hon thnh chu k pht trin (trng, su non, nhng,
trng thnh) cn mt tng s nhit hu hiu gi tt l tng nhit. Bit c
tng nhit ca su, ngi ta c th cn c v nhit trung bnh hng ngy
d tnh ngy bm xut hin, hoc ngy bm trng, ngy n su non
v d tnh s la su xut hin trong mt nm. V d tng nhit cc giai on
ca su khoang c Prodenia litura ph hoi rau ci, xu ho, lc, bng nh sau:
Trng: 56
o
C
Su: 311
o
C
Nhng: 188
o
C
Bm: 28,3
o
C
Tng cng: 583,3
o
C
Nhit trung bnh H Ni l 23,6
o
C, s la su xut hin H Ni
s l:
365 ngy (23,6 10)
583,3
= 8 la
(10 l nhit ca gii hn di).
m: i vi cc loi su, m tng i ca khng kh rt c
ngha, n lm thay i lng nc trong m c th, do nh hng n kh
nng sng v sinh sn ca chng. thch nghi vi m thng thay i
trong ngy, su c nhng tp tnh tm ngun c m thch hp nh su n
np trong t c tp tnh di chuyn theo chiu dc, khi trn mt t kh,
chng chui su xung cc lp t di. Mi tng quan gia m v nhit
c vai tr quyt nh n s sinh trng v pht trin ca su hi.
i vi vi sinh vt gy bnh cho cy trng, iu kin nhit v m
cng ng vai tr quyt nh. Mun gy bnh, trc ht bo t ca vi sinh vt
phi bm c vo cy bng nhiu con ng nh tip xc trc tip, nh gi,
nh nc, nh cc git ma, nh su b. Cc iu kin bn ngoi nh nhit
, m, phn ng (chua hoc kim) ca git nc c nh hng rt ln n
s ny mm ca bo t nm hi cy trng. V vy, cc bin php to
thong cho cy trng cc git nc, git sng trn l cy chng bc hi,
chng kh c ngha ngn nga bnh pht trin.
Ngoi hai yu t trn, iu kin nh sng v gi cng tc ng n s
sinh trng, pht trin ca su bnh. Nhiu loi su hi c nhu cu nh sng
yu hoc hot ng v m, v vy nhng ngy m u cng l iu kin thun
li cho s pht trin ca su hi.
90
Ni chung, c su bnh l c hi cho cy. Tuy nhin nu s lng ca
chng qu t th tc hi khng ng k v khng cn thit phi phun thuc
dit tr. Tc hi ch tr nn nghim trng khi su bnh pht trin thnh dch.
Dch su bnh hnh thnh khi chng di chuyn v tp trung hng lot vo mt
vng nht nh gy hi, tc l mt ca chng trn mt n v din tch
tng ln nhanh chng. Nguyn nhn ca dch su bnh c xp thnh hai nhm:
+ Nhng iu kin bn ngoi gip su bnh pht trin thun li, trong khi
cc yu t khng thun li b loi tr hoc khng pht huy tc dng.
+ Kh nng sinh sn v pht trin ca su bnh tng ln do cc yu t ni
ti (t bin, lai ging...) v cc yu t khch quan gy ra.
Cc trn dch su bnh c th hnh thnh vng ny, vng khc, nhanh
hay chm, nhng u din bin qua 4 giai on:
+ Hnh thnh dch: dch l ni xut pht ca su bnh pht trin
rng ra, l ni chun b v nhn ngun bnh. V d: cc ng r ca v gt
trc thng tr thnh bnh o n hoc su c thn la cho v sau.
+ Giai on pht trin dch: Khi iu kin thun li cho su bnh pht
trin tr thnh ph bin trn mt vng rng ln, k c nhng ni ngoi phm
vi dch, su bnh t dch lan ra nhanh chng chim din tch ngy cng
rng. Tc hi ca su bnh ngy cng tng nhanh, chng n nhiu, sinh sn mnh.
+ Giai on cao im ca dch: Phm vi nh hng ca dch rng ln
nht, mt su bnh cao nht. Hot ng ca su bnh sau khi t mc cao
nht, tng bc gim dn. Phn ln su chuyn sang dng trng thnh, nm
bnh chuyn sang giai on sinh sn hu tnh.
+ Giai on li dn v dp tt: Trng hp iu kin mi trng thun
li, dch ch dp tt khi cy trng b hu hoi nghim trng, su bnh khng
cn thc n. Nu iu kin bn ngoi khng thun li th dch bnh ch bng
ln mt thi gian, sau li dn, cy trng ch b hu hoi mt phn.
2. Chun b dng dy hc
Su tm tranh nh cc loi su bnh hi cy trng.
c. tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
Theo nh gi ca T chc Nng lng Lin hip quc (FAO), tn tht
lng thc do su bnh hi cy trng hng nm chim ti 2025% tng sn
91
lng trn th gii. Vy phi lm g hn ch s mt mt , tc l tm gii
php dit tr su bnh hi cy trng. Chng ta hy bt u t vic nghin cu
iu kin pht sinh pht trin ca su bnh. l ni dung bi hm nay.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
TM HIU NGUN PHT SINH SU BNH HAI CY TRNG.
GV ghi bng: I. Ngun su, bnh hi
Cu hi 1: Em hy cho bit nhng loi su bnh no thng gy hi trn
ng rung Vit Nam?
(Su nn, su keo, su gai, su cn gi, su cun l, su c thn... bnh
o n, bnh tim la, bnh nm than, bnh thi r...).
Cu hi 2: Cc loi su bnh tim n u?
(Bi cy c b rung, trong t, trn ht ging, cy con...)
Cu hi 3: Cn lm g ngn nga su bnh pht trin?
(Cc bin php k thut: cy ba, ngm t, phi t cn gi l phi i,
pht quang b rung, v sinh ng rung).
Cu hi 4: Hy nu tc dng ca cc bin php l g?
(Cy ba, pht quang b rung, v sinh ng rung lm mt ni c tr
ca su bnh, cn tr v gy kh khn cho s pht trin ca su bnh. Ngm
t hoc phi i c tc dng dit tr su non, trng, nhng ca su hi v
dit tr mm bnh hi).
Vy iu kin no ca mi trng nh hng ti s pht trin ca su
bnh, ta nghin cu tip phn II.
Hot ng 2
TM HIU IU KIN KH HU. T AI ANH HONG
N SU SINH TRONG V PHT TRIN CUA SU BNH
GV ghi bng: II. iu kin kh hu, t ai.
HS tr li cu hi: Hy nu nhng iu kin ch yu ca mi trng nh
hng n s pht sinh v pht trin ca su bnh.
(Kh hu: nhit , m khng kh, nc ma, t ai).
92
Chuyn tip: Trong nhng iu kin t nhin ca mi trng th nhit
v m l hai yu t quan trng nht c lin quan mt thit vi nhau cng
tc ng ti s pht trin ca su bnh. Chng ta cng tm hiu iu kin
nhit .
Ghi bng: 1. Nhit mi trng.
Tr li cu hi sau: iu kin nhit nh hng nh th no n s
pht trin ca su bnh?
GV tm tt: Mi loi su bnh sinh trng v pht trin trong mt gii
hn nhit xc nh. a s su hi c gii hn nhit t 10
o
C n 52
o
C,
ngoi gii hn , su ngng hot ng hoc c th cht. T gii hn di ti
im cc thun trong gii hn , nhit cng tng, s sinh trng pht
trin ca su hi cng mnh, c bit khi c m cao. V vy, nhng ngy
tri m u, oi bc l ngy c nhit v m thch hp cho su hi pht
trin. iu ny cng ng vi nm gy bnh cy trng. Khi nhit qu cao
t 4550
o
C tr ln, nm c th cht.
Vy v sao m khng kh v ma c nh hng n s pht trin ca
su bnh. Ta tip tc tm hiu ni dung 2.
Ghi bng: 2. m khng kh v lng ma.
Cu hi 1: Su bnh pht trin yu cu m khng kh v lng ma
nh th no?
( m khng kh cao, ma nhiu).
Cu hi 2: Hy gii thch v sao m khng kh v lng ma c nh
hng n s pht trin ca su bnh?
(Nu m thp, khng kh kh th s mt nc ca c th su tng
nhanh, nh hng xu n s pht trin ca su. V vy, su bnh i hi
m cao, ma nhiu. m v ma cn lm cho thc vt pht trin tt, l
ngun thc n phong ph cho su bnh).
Cu hi 3: Khi gp iu kin nhit v m cao, chng ta cn lm g
hn ch s pht trin ca su bnh?
(Tng cng kim tra ng rung, sm pht hin v c bin php
phng tr. T chc hot ng dit tr bng by, b... sm dit tr ngun
pht sinh).
Chuyn tip: Ngoi hai yu t nhit v m, iu kin t ai cng
l mt yu t c nh hng n s pht trin ca su bnh, ta tm hiu tip
ni dung 3.
93
Ghi bng: 3. iu kin t ai.
Tr li cu hi: Nhng loi t no d pht sinh su bnh? Cho v d c th.
(t thiu hoc tha dinh dng.
V d: t giu mn, giu m d mc bnh o n, bc l. t chua d
mc bnh tim la).
GV tm tt ni dung chnh ca phn II: Cc iu kin mi trng c nh
hng trc tip hoc gin tip ti s pht sinh, pht trin ca su bnh. Mi
loi su bnh pht sinh v pht trin trong mt gii hn nhit xc nh.
Khng kh m, lng ma nhiu thun li cho su bnh pht trin. t ngho
hoc tha dinh dng cng l nhng yu t gp phn lm cho su bnh pht
sinh, pht trin.
hn ch s pht sinh, pht trin ca su bnh cn ch ti cng tc
chn ging cy trng v chm sc hp l. Chng ta nghin cu tip phn III.
Hot ng 3
TM HIU NI DUNG GING CY TRNG V CH CHAM SC.
Ghi bng: III. Ging cy trng v ch chm sc.
HS tho lun nhm cc cu hi:
Cu hi 1: Em hy phn tch nhng vic lm no ca nng dn d to
iu kin cho su bnh pht sinh v pht trin.
Cu hi 2: Cn lm g khc phc nhng vic lm v hn ch s
pht sinh, pht trin ca su bnh?
Sau khi tho lun nhm, gi mt i din bo co kt qu, cc nhm khc
b sung.
GV tm tt:
S dng ht ging, cy con nhim su bnh l to iu kin cho su
bnh pht trin. V vy cn x l ht ging v cy con trc khi gieo trng.
Chn ging c kh nng khng su bnh.
Bn nhiu m lm cho b l pht trin, tng kh nng nhim bnh. V
vy cn bn phn hp l, cn i gia N.P.K.
Ch chm sc mt cn i gia nc v phn bn c th lm su
bnh pht trin mnh.
Ngp ng lm cho cy gim kh nng chng chu. Cy trng b thng
tn do chm sc l to iu kin thun li cho vi sinh vt pht trin. Do ,
sau khi chm sc, xi xo, phi tiu nc v bn phn gip cy trng tng
kh nng khng bnh.
94
Hot ng 4
TM HIU IU KIN SU BNH PHT TRIN THNH DICH
Ghi bng: IV. iu kin su bnh pht trin thnh dch
HS tr li cu hi: Th no l dch? Khi no th dch pht trin thnh
dch su bnh?
Sau khi tr li, GV tm tt:
dch l ni xut pht ca su bnh pht trin rng ra ng rung. V
d: Cc m r sau v gt trc c th l dch ca bnh o n v su c
thn la. dch pht trin thnh dch khi c cc iu kin mi trng thun
li cho s pht trin ca su bnh.
GV thng bo: Cc iu kin mi trng thun li l thc n y v
nhit , m thch hp.
Tm tt bi: Chng ta thy ngun su bnh c ngay trn ng rung.
Khi gp iu kin thun li, su bnh c th pht trin mnh, tr thnh dch
su bnh. u tranh phng tr su bnh cn ch v sinh ng rung v
thc hin cc bin php ngn chn tng hp. Ni dung ny s c nghin
cu tip cc bi sau.
3. Tng kt bi hc
HS lm cc bi tp sau:
Chn cu tr li ng nht trong cc cu sau:
Bi tp 1: Su bnh pht sinh trn ng rung thng tim n :
a. Trong t, trong cc bi cy, trong c rc.
b. Trong bi cy c ven b rung.
c. Trn ht ging, cy con.
d. C a, b, c
Bi tp 2: dch l :
a. Ni xut pht ca su bnh pht trin rng ra ng rung.
b. Ni c nhiu su bnh hi.
c. Ni c tr ca su bnh.
d. C a, b, c.
Bi tp 3: Nhng iu kin thun li cho s pht trin ca su bnh,
ngoi yu cu m cao, nhit thch hp cn c cc yu t:
95
a. t thiu hoc tha dinh dng, ngp ng.
b. t thiu hoc tha dinh dng, chm sc khng hp l.
c. t chua hoc tha m, ngp ng, chm sc khng hp l, ht ging
mang mm bnh, cy trng xy xc.
d. Cy trng xy xc, ht ging mang nhiu mm bnh, bn qu nhiu
phn m.
4. Cng vic v nh
Tr li cu hi cui bi trong SGK.
C nhn chun b cho bi thc hnh: iu tra su bnh hi cy trng
nh sau:
+ Ti nilng ng mu l.
+ S ghi chp, bt ch c dy eo qung c khi ra hin trng khng
b ri.
+ L ng mu l mang bnh, mu su c dung tch 200250ml, c np
y, buc dy qua c l, u dy di c th buc quanh tht lng.
+ Dao nh hoc ko ct cnh l.
(p n bi tp: 1: d; 2: a; 3: c)

Bi 16
Thc hnh
nhn bit mt s su, bnh hi la
a. Mc tiu
HS nhn bit c mt s su bnh hi la ph bin nc ta
Rn luyn k nng quan st
C thc t chc k lut, m bo v sinh mi trng.
96
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Chng ti xin cung cp thm mt s thng tin v su bnh
a. Nhng loi su gy hi ph bin trn cy trng:
Trn la thng c cc loi su hi sau y:
+ Su c thn bm hai chm: Schoenobius incertellus.W. Bm mu
vng nht, si cnh: 2125mm, gia mi cnh trc c 1 chm en nh,
trng to bng ht tng c lng t vng ph, su v nhng trong thn
cy la.
+ Su bm c mo c thn Sesamia inferens.W. Bm mu nu vng,
si cnh 2730mm, gia mi cnh c mt vt nu sm. trng trong b l
la thnh m di, 23 hng. Su thng ph hi m, la thnh tng m gn
ra b rung.
+ Su cn gi Cirphis unipuncta Haworth. Bm mu vng ng nh, si
cnh 3943mm, gia mi cnh c 2 m trn vng nht v mt chm trng
nh st pha di m trn ngoi. trng trn l la thnh tng m 23
tng chng cht ln nhau. Su non gia lng c 1 sc trng, hai bn c sc
en, hai bn sn c sc trng vn nu, dc cc l th c sc mu en.
+ Su cun l ln Parnara guttata. Bremer et Grey. Bm mu tro en, si
cnh 35mm, trn mi cnh trc c 8 m trng v trn mi cnh sau c 4
m trng. Su y sc di 39mm, mu xanh l m, u v bng to, ngc tht
li, ban ngy thng nm trong t kt bng l m, l la.
+ Su cun l nh Cnaphalocroces medinalis Gune. Bm nh, si
cnh 18mm, mu vng nu ng nh, t mp trn n mp di cnh trc c
2 ng vin mu tro. Trng rt nh, thng c 4 qu xp hng i trn l
la. Su y sc di 15mm, trn lng t ngc th nht c 1 mnh cng
mu nu.
+ Ry xanh ui en Nephotettix apicalis. Motschulsky. Ry thuc b
Ve su, thn di 4,56mm, cnh trc mu xanh, cui cnh mu en hay nu.
B ry non mu xanh hay vng nht, khng cnh hoc cnh ngn. Trng nh,
di khong 1mm, mt u nh, mt u to hi cong.
+ Ry nu Nivaparvata lugens, Stal thn di 4,55mm, mu nu, cnh
trong. Trng di 1mm ging trng ry xanh nhng cong hn, thnh hng,
xp thng ng trong m thn hay xng l. Ry non mu trng mc ging
nh rp rau nhng nhy nhanh hn.
97
+ B u di hi la. Echinocnemus squameus Billberg. Thn di 5mm
khng k u, mu nu en, u ko di nh vi. Su non di 9mm mu trng
sa, khng chn.
+ Su gai Hispa aenescens. Olivier, thuc b Cnh cng. Thn di 4,5mm
en nhnh hoc xanh bic, trn cnh cng c nhiu gai. Trng tng qu
trn mng l la. Su non y sc di 6mm mu trng, mnh dt, hai bn sn
c gai.
Ngoi ra, cc loi b xt, chu chu, co co cng l su hi.
b. Cc loi bnh thng gp trn cy trng:
Bnh vng li trn l. Cy la b bnh, ban u l chuyn mu xanh
xm hn bnh thng, sau 1 vi l chuyn sang mu vng, thng bt u
t ngn l lan dn xung b l, t hai bn mp l lan vo gn chnh. L b
bnh thng dy ln, th cng, rn. B l rt ngn li, chiu di t thn cng
ngn li, c o l tp trung li.
Bnh bc l la. Bt u t s xut hin cc vt bin mu ngn l
hoc ra mp l. Vt bnh ban u mu xanh ti, sau chuyn sang mu vng,
mu nu sm, cui cng t bo gia vt bnh kh i, c mu trng xm.
Chung quanh vt bnh c ng vin gn sng mu nu m.
Bnh o n. Vt bnh ban u xut hin trn l la thnh nhiu vt
nh mu vng nht hoc mu xm tro, xm xanh trng m nh vt du trn
nn l mu xanh thm. Sau vt bnh chnh gia xut hin nhng chm
nu rt b, cui cng vt bnh c hnh thoi nm dc theo cc ng gn l.
Khi vt bnh gi, chnh gia vt bnh chuyn sang mu trng xm, m t bo
mng i v kh. Nch l v b l cng c th mang vt bnh mu nu
en, gia c vt mu vng bn. Vt bnh cng c trn c bng v trn gi la
c mu en.
Bnh tim la. Trn l la sau khi cy mang vt bnh, ban u mu nu
nht, nh nh mi kim, sau ln dn c mu nu m. Vt bnh c hnh trng
hoc trn khng u, c khi ko di, c khi bu dc. Vt bnh gi th gia
chuyn mu xm trng, l ch mng i.
Bnh kh vn. Vt bnh xut hin trn l, b l v trn ng rm. Ban
u vt bnh c hnh bu dc hoc hi trn, c mu xm xanh hoc xm bc
gia, v sau vt bnh lan rng c th ha vo nhau v chuyn sang mu
vng rm c vin nu m cui cng chuyn sang mu trng hoc xm.
98
2. Chun b dng dy hc
a. Vi HS
Trc khi dy bi ny, GV hng dn HS cch thu thp c mu vt
tht mang n lp thc hnh. Ni dung nh sau:
Chun b dng c, phng tin thu thp:
+ L ng mu su, lt di l 1 lp bng mng, c tm thuc dit kin,
dn, c np y kn.
+ Cp ng mu bnh: c th l 1 quyn s tay nh.
+ Vt cn trng
+ Panh (pince)
Cch thu mu:
Trn cnh ng la, quan st k cc khm la, pht hin nhng cy b
bnh, ct ly phn l b bnh, t vo gia 2 t giy ca s tay, ghi ngay vo
trang giy ca s tay t mu bnh mt vi nhn xt v mu sc l la: xanh
nht hay xanh m, mu sc, hnh dng ca vt bnh, s phn b ca vt
bnh trn phin l, b l hay c bng...
Quan st, pht hin t su cun l, su non, nhng, xc nhng, ct ly t
su, bt su non, nhng, nht xc nhng cho vo l ng mu su. Dng vt,
vt nhiu ln trn rung la, nht ht bm, su trong vt cho vo l ng
mu su.
b. Vi GV
Chun b nh hng dn trong SGK, chun b thm cho mi nhm 1
khay men.
c. tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
Chng ta u bit, su bnh hi cy trng gy thit hi ln, lm gim
ng k nng sut lng thc, thc phm, c khi gy mt ma. dit tr
cn nhn dng c nhng su, bnh gy hi. Hm nay chng ta s im mt,
gi tn mt s su, bnh hi la thng qua bi thc hnh: Nhn bit mt s
su bnh hi la.
GV ghi u bi ln bng.
99
2. Bi mi
Hot ng 1
GII THIU QUY TRNH THUC HNH
Bc 1: GV gii thiu ln lt cc loi su, bnh hi la v c im gy
hi nh SGK hng dn (khng gii thiu c im hnh thi Ni
dung ny HS t c SGK khi thc hnh vi ni dung nhn bit...)
Bc 2: Gii thiu cch tin hnh
Treo tranh nh ln bng
Hng dn: Cc nhm ln lt quan st cc tiu bn c sn, m t c
im v hnh thi ca cc giai on pht trin ca su, bnh v xc nh tn
su bnh da vo hng dn trong SGK. V s lng tiu bn c hn nn
quan st xong phi chuyn i cho nhm khc. Cc em cha c tiu bn th
quan st tranh. Sau khi quan st v m t tiu bn v tranh, cc em tip tc
quan st v xc nh tn su bnh cc mu thu c trn ng rung.
Cch lm nh sau:
+ Ln lt quan st cc mu bnh, m t vt bnh, ch c nhng iu
ghi chp khi thu mu v xc nh tn bnh.
+ mu su ra khay, dng panh gt cc loi trng, su non, nhng, su
trng thnh (bm) thuc cng 1 loi vo mt nhm. Quan st, m t c
im hnh thi ca chng v xc nh tn su.
Hot ng 2
HS QUAN ST V NHN BIT SU BNH.
GV PHN PHT TIU BAN CHO CC NHM
Da vo hng dn trong SGK, HS quan st, m t c im ca su
bnh, ghi kt qu vo bng: "c im hnh thi, gy hi ca mt s loi su
bnh" theo mu trong SGK.
Lu ct 1: Mu tiu bn, ngoi nhng mu tiu bn v tranh c
GV phn pht ti cc nhm, c th ghi thm mu thu thp c. Nu cc
mu thu c l loi su, bnh trng vi mu tiu bn th ghi thm nh sau:
Mu 1 + mu thu ti ng rung
Nu mu thu c khng trng vi mu c sn, GV hng dn cho HS
xc nh tn su v c im ca chng. HS ghi tip vo bng ct 1: Mu
thu ti ng rung s 1...
Trong qu trnh HS lm vic, GV i ti tng nhm hng dn HS nhn
bit c im ca tng mu su bnh, nhc nh v thc t chc k lut v v
sinh ni lm vic.
100
Hot ng 3
NH GI KT QUA
HS nh gi cho gia cc nhm theo mu nh gi nh hng dn
trong SGK.
3. Tng kt bi hc
GV nhn xt chung v kt qu lm vic ca lp, nhn xt v thc t
chc k lut v v sinh ni lm vic.
Thu bng kt qu v bng nh gi cho ca cc nhm nh gi kt
qu bi thc hnh.
Cc nhm thu dn dng c, v sinh ch lm vic; trc nht kim tra
dng c ca cc nhm v v sinh phng hc.
4. Cng vic v nh
Su tm tranh nh v cc loi sinh vt c ch, dit tr su hi.
Bi 17
Phng tr tng hp dch hi cy trng
A. Mc tiu bi hc
HS hiu c th no l phng tr tng hp dch hi cy trng v
trnh by c nhng nguyn l c bn trong phng tr tng hp dch
hi cy trng.
Nm c v c kh nng vn dng vo thc t sn xut cc bin php
phng tr tng hp dch hi cy trng.
Rn luyn k nng phn tch tng hp.
b. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Khi nim phng tr tng hp dch hi c T chc Nng lng Lin
hip quc (FAO) gii thch l s qun l dch hi mt cch tng hp (IPM:
Integrated pest management), bao gm:
101
a. Bin php canh tc
+ Lm t nhm dit tr su bnh hi cy trng tn ti trong t.
+ V sinh ng rung nhm ph hu ni n np ca su bnh.
+ Kim tra ng rung thng xuyn kp thi pht hin su bnh.
+ Bn phn hp l v gieo trng vi mt thch hp gip cy trng sinh
trng, pht trin tt, nng cao kh nng khng su bnh.
+ Lun canh, thay i cy trng lm cho su bnh khng c iu kin
sinh sng lin tc v tch lu li, ng thi cy trng i trc khng lm gim
tnh chu ng ca cy trng i sau.
b. Bin php sinh hc l s dng cc loi sinh vt c ch v sn phm
ca chng khng ch s pht trin ca su bnh
Cc loi sinh vt c ch v sn phm ca chng c sp xp thnh ba
nhm:
ng vt c ch bao gm su n su, su trng vo su hi (k sinh),
tuyn trng gy bnh cho su, chim n su, ch nhi v mt s ng vt khc
n su.
Cc thc vt gy bnh cho su v tiu dit vi sinh vt gy bnh, bao
gm: cc loi nm, vi khun, virut.
Cc cht do sinh vt tit ra bao gm: cht khng sinh dit su,
hocmn lm o ln qu trnh pht dc ca su, cht gy ngn lm cho su
khng thit g n n ung, cht dn d su vo ni cn thit tiu dit...
Xin cung cp mt s i tng cn trng cn c quan tm:
Cc loi cn trng k sinh:
+ Ong mt Trichogramma trng vo trng su c thn ng, la,
su cun l, su o hi bp ci...
+ Ong tm xanh Anastatus disparis R, trng vo trng su rm thng
v mt s loi su hi khc.
+ Ong kn hai mu Rogas dendrolimi Masumura, trng v su rm
thng v nhiu loi su n l thuc b cnh vy Lepidoptera.
+ Ong kn cnh tm Meteorus narangae Sonan, k sinh vo su non n hi
l cy keo tai tng.
+ Rui ba vch Exorista sp, thuc h rui k sinh Tachinidae, b hai cnh
Diptera, k sinh trn su rm thng, rui trng thnh t 18 trng vo bn
cnh chn ngc ca su rm thng tui 5, tui 6, ch my pht sau n, su
102
non chui ngay vo thn k ch. Mi rui ci khon 400 trng. Su non sau
2025 ngy chui ra khi thn k ch ri xung thm mc ho nhng. V vy
cn bo v lp thm mc ca rng thng.
+ Rui k sinh su vch xm Exorista sorbillans Weidemann thuc h
Tachinidae, trng vo su vch xm hi cy keo tai tng.
Cc loi cn trng n tht: Ngoi b ra, H trng cn c:
+ B xt n su rm thng Sycanus croceovittatus Dohrn. Khi gp su
rm thng, b xt dng vi tim vo con mi lm con mi t lit v ht cht
dinh dng trong c th con mi.
+ Hnh trng Calosoma maderae chinensis. Su non v trng thnh n
rt nhiu su non b cnh vy Lepidoptera. Mt su non c th n ht 40 con
mi, mt su trng thnh c th n ht 270 con mi.
c. S dng ging cy trng c kh nng khng bnh.
Cc loi cy trng khc nhau c kh nng chng chu vi tng loi su
bnh khng ging nhau. Ni chung, tt c cc loi thc vt u c nhng
phn ng chng li s gy hi ca su bnh. Tuy nhin, c mt s cy trng
kh nng ny yu t nn hay b su hi nhiu hn.
O mt s loi cy trng, khi b su bnh bm vo s tit ra mt s cht
hu c bay hi c tc dng xua ui su hi hoc lm ngn, su khng thit
g n ung, c khi c hi i vi su, lm cho su yu, mt kh nng sinh
sn hay cht. Cc cht tit ca cy cn km hm s ny mm ca ngun bnh,
c th tiu dit mm nm gy bnh khi mi hnh thnh.
Nh nhng hiu bit ny, cc nh khoa hc to c nhng ging cy
trng khng su bnh nh:
+ La N203 khng trung bnh vi ry nu, khng bnh o n kh.
+ La CH5 c kh nng chng chu su bnh kh, ch nhim bnh kh
vn v bc l mc nh.
+ Ng lai LVN4 c kh nng khng su bnh kh, l ging cho nng sut
cao nht trong cc ging c cng thi gian sinh trng.
d. Bin php ho hc: L dng thuc ho hc dit tr su bnh. Bin
php ny c u im dit tr nhanh, rng, nht l khi c dch hi. Tuy nhin,
bin php ho hc c nhc im ln l lm nhim mi trng, c khi gy
ng c cho ngi.
e. Bin php c gii: L bt bng tay hay bng by. Trong lu ti
loi by n, by dn d hoc by dnh. By n ch yu bt cc loi su
103
trng thnh nh bm su c thn la, v cc loi thiu thn. By dn d
dng cc cht ln men, cht c mt thu ht cc loi su thch mi mt
ngt, dm chua. Mt s loi bm su hi hot ng v m, ban ngy chui
vo ng r, c, l n np, ngi ta xp cc b r trn ng rung, ban
ngy thu thp li git su hi. Mt s loi su c tp tnh sau khi n l trn
cy li b theo thn cy xung t tr ng, ngi ta bi cht dnh vo thn
cy, khi su b qua b dnh vo v cht.
g. Bin php iu ho: Chnh l ng dng nhng hiu bit v cn bng
sinh thi, m bo cho dch hi khng pht trin qu mc, lan rng. Mun
vy phi phi hp mt cch c hiu qu v hi ho cc bin php trn.
2. Chun b dng dy hc
Sau tm cc tranh nh c lin quan ti cc bin php phng tr dch hi.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
C th bt u bng cu hi kim tra: Em hy cho bit nhng iu kin
mi trng nh th no l thch hp cho s pht trin ca su bnh?
Sau khi nhn xt v cho im, GV nu vn : Nm c nhng yu t
nh hng n s pht trin ca su bnh, chng ta c th xy dng mt h
thng cc phng php phng tr. H thng gm nhng bin php no.
l vn m chng ta cn tm hiu trong bi hm nay.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
TM HIU KHI NIM PHNG TR TNG HOP DICH HAI CY TRNG
GV ghi bng: I. Khi nim v phng tr tng hp dch hi cy trng.
Cu hi 1: Th no l phng tr tng hp dch hi cy trng?
(Phi hp cc phng php phng tr mt cch hp l).
Cu hi 2: V sao phi p dng phng tr tng hp dch hi?
(p n: nh SGK).
104
GV tm tt v ghi bng: Phng tr tng hp dch hi l phi hp cc bin
php mt cch hp l pht huy ht u im v khc phc nhc im ca
mi phng php.
Hot ng 2
TM HIU NGUYN L CO BAN PHNG TR TNG HOP DICH HAI
GV ghi bng: II. Nguyn l c bn phng tr tng hp dch hi cy
trng.
Gi mt HS c SGK mc II.
GV ghi bng:
+ Trng cy kho.
+ Bo tn thin ch.
+ Thng xuyn thm ng rung.
+ Nng dn tr thnh chuyn gia.
Cu hi 1: Th no l cy kho?
(Cy khng mang mm bnh, c kh nng chng chu cao).
Cu hi 2: Thin ch l g? Nu vi v d v cc thin ch.
(L nhng sinh vt c ch, tiu dit su hi v nm gy bnh nh chim
su, ch nhi, chun chun, b ra, ong k sinh...).
Cu hi 3: Ti sao cn bi dng nng dn tr thnh chuyn gia trn
ng rung?
(Nng dn l ngi trc tip sn xut, nu c hiu bit v bo v thc
vt, h s ch ng phng chng dch hi c hiu qu cao).
Chuyn tip: Cc nguyn l c bn phng tr tng hp dch hi c c
th ho thnh cc bin php phng tr tng hp. Chng ta cng tm hiu cc
bin php ch yu. C 6 bin php, l: Bin php k thut, bin php sinh
hc, s dng ging cy trng chng chu su bnh, bin php ho hc, bin
php c gii, vt l v bin php iu ho. Ta bt u t nghin cu bin php
th nht.
GV ghi bng: 1. Bin php k thut:
HS lm vic theo nhm, hon thnh phiu hc tp:
Nu tc dng ca cc bin php k thut trong phng tr su bnh:
105

Bin php Tc dng
Cy ba
V sinh ng rung
Ti tiu, bn phn hp l
Lun canh
Gieo trng ng thi v

(p n: Tham kho phn thng tin trong mc chun b ni dung)
HS bo co kt qu lm vic. GV chnh l li p n. Tip tc nghin cu
bin php th hai.
GV ghi bng: 2. Bin php sinh hc.
Cu hi 1: p dng bin php sinh hc nh th no? C li ch g?
GV thng bo: p dng bin php sinh hc l s dng sinh vt hoc sn
phm ca chng ngn chn dch hi, lm gim thit hi do su bnh gy
ra. y l bin php tin tin nht trong phng tr su bnh, khng tn km
v khng gy nhim mi trng. Hin nay nhiu nc, trong c Vit
Nam gy nui thnh cng v nhp ni cc ging thin ch thun ho
th trn ng rung nh M nhp ni v thun ho c 120 loi cn
trng k sinh v n tht. O Vit Nam, Vin Nghin cu Nng nghip sn
xut ong mt tr su c thn ng, la, su rm thng, nui ong kn nh
Braconidae, nui b ra n rp hi cy...
GV c th gii thiu thm cc loi thin ch, kt hp cho HS quan st
tranh nh hoc bng hnh (nu c).
Cu hi 2: gp phn thc hin tt bin php sinh hc, chng ta cn
lm g?
(Bo v cc loi thin ch nh chim n su, ch nhi... gy nui v bo
v cc loi cn trng c ch).
Tip tc tm hiu bin php th ba.
GV ghi bng: 3. S dng ging cy trng chng chu su bnh.
GV thng bo: Khi su bnh xm nhp vo cy trng, nhiu cy trng
thng c cc phn ng t v nh tit ra cht xua ui hoc cht gy ngn,
ngn nga hoc hn ch s pht trin ca su hi nh cc ging la N203, P6,
CH5 hoc ng lai LVN4... S dng cc ging ny va nng cao nng sut va
hn ch su bnh ph hi.
106
Khi su bnh pht trin mnh, ngi ta cn s dng bin php ho hc.
Chng ta cng tm hiu bin php th t.
GV ghi bng: 4. Bin php ho hc.
Cu hi 1: Th no l bin php ho hc?
(S dng thuc ho hc phng tr dch hi).
Cu hi 2: C nn s dng thuc ho hc phng su bnh xm
nhp cy trng khng? Ti sao?
(Khng nn. V:
Thuc c th lm hi cy trng nh chy tp l, hn ch nng sut.
Gy nhim mi trng.
Gim tc dng dit tr su hi).
Cu hi 3: Vy khi no th nn s dng thuc ho hc?
(Khi dch hi ti ngng gy hi m cc bin php khc t ra khng hiu
qu).
GV thng bo: Bin php ho hc ch s dng khi su bnh pht trin
nhiu, m cc bin php khc t ra km hiu qu v ch c s dng nhng
loi thuc trong danh mc c php s dng. Chng ta cng tm hiu bin
php th 5.
GV ghi bng: 5. Bin php c gii, vt l.
GV thng bo: y l bin php quan trng, c th dng vt, dng tay
hay dng by bt su hi.
Thng thng ngi ta dng by n bt bm l dng trng thnh
ca su hi. Cng c th dng by men, mt hp dn nhng loi su thch
mi thm, chua. Trong chu by pha nc, mt, dm, ru c trn thuc tr
su loi thm nc hoc ht c u, thn mt gi nh.
Cui cng ta tm hiu bin php iu ho.
GV ghi bng: 6. Bin php iu ho.
GV thng bo: Bin php iu ho l s phi hp cc bin php phng
tr mt cch hp l gi cho su bnh khng pht trin mnh, khng lan
rng, khng tr thnh dch hi.
Chng ta bit rng, qun th su bnh c nhiu dng t bin, nu p
dng thin v mt bin php, chng hn nh bin php ho hc s lm cho
dng t bin khng thuc pht trin mnh, trong khi cc thin ch li b
dit tr, lc su bnh khng nhng khng b tiu dit m cn c th pht
107
trin mnh hn. Bin php iu ho chnh l nhm m bo s cn bng sinh
thi, hn ch s pht trin ca su bnh.
Tm li: Mun phng tr su bnh c hiu qu cn phi hp cc bin
php mt cch hp l, trong cn quan tm pht trin v bo v cc thin ch.
3. Tng kt bi hc
Tr li cu hi:
Cu hi 1: Th no l phng tr tng hp dch hi cy trng?
Cu hi 2: Hy nu nhng nguyn l c bn phng tr tng hp dch hi?
Cu hi 3: Bin php sinh hc l g? u im ca bin php sinh hc?
Cho v d v s dng bin php sinh hc?
Cu hi 4: Xc nh cu ng (), sai (S):
a. Lm sch c, t rm r trn ng rung.
b. Gieo trng ng thi v.
c. Phun thuc ha hc tr su cho cy ging trc khi gieo trng.
d. Bt v tiu dit ht cc loi su b gp trn ng rung.
e. Ti tiu v bn phn hp l.
g. S dng ging c kh nng khng su bnh.
(p n: : a, b, e, g; S: c, d).
4. Cng vic v nh
Chun b cc phng tin cho bi thc hnh tit sau theo nhm:
+ Chu men hoc chu nha: 1 chic.
+ Que tre hoc g vt nhn, to bng ngn tay, di chng 50 60cm:
1 chic.
Tr li cc cu hi cui bi.

108
Bi 18
Thc hnh
pha ch dung dch booc
phng tr nm hi
A. Mc tiu bi hc
Bit c vai tr ca dung dch Booc trong phng tr dch bnh hi.
Pha ch c dung dch Booc 1%, m bo lm ng quy trnh,
bit nh gi cht lng dung dch Booc 1%.
Rn luyn tnh chnh xc khoa hc, cn thn chu o, m bo an ton
lao ng v v sinh mi trng.
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
Dung dch Booc c 2 thnh phn chnh l CuSO
4
v vi ti Ca(OH)
2
,
v vy c kh nng dit tr nhiu loi nm hi cy trng, c bit l cc loi
nm hi trn cy rau mu nh c chua, ci bp, phng tr bnh mc sng
trn khoai ty v phng tr bnh hi c trn cy cng nghip nh ma, ch
ng... Mt u im ca Booc l khng gy hi n mi trng, khng
nh hng xu n thin ch.
Dung dch Booc c phn ng trung tnh n kim pH t 78, v vy
sau khi pha xong cn kim tra pH, c th bng giy qu, bng my o pH.
Ni khng c giy qu v my o pH c th dng php th n gin bng
thanh st hoc chic inh st mi sch cho sng trng. Nhng thanh st
vo dung dch, nu thy thanh st chuyn mu nu nht n nu tc l dung
dch d tha CuSO
4
v vy c phn ng axit. Php th ny ch mang tnh cht
nh tnh, nhng cng xc nh dung dch pha cha t yu cu, cn pha
thm vi cho n khi thanh st khng cn mu nu l t.
Cng cn lu : Dung dch Booc 1% pha xong phi dng ngay (nng
dn c th pha trc tip ti rung phun). Khng c lu v s c hin
tng kt ta, mt tc dng, khi phun c th tc vi bm.
109
Hin nay Vin Bo v thc vt cho ra sn phm thuc Booc c
dng kem sa mu xanh, ng trong bnh s (khng c ng bng bnh
kim loi v s xy ra phn ng axit n mn kim loi), khi s dng phun phng
tr bnh hi, ch vic pha thm nc ng liu lng nh hng dn ghi km
sn phm.
2. Chun b dng dy hc
Theo hng dn trong SGK, c gng m bo mi nhm 1 b dng
cc phng tin trnh i li ln xn. Nu thiu th c gng b tr 23
nhm dng chung 1 b vi cc phng tin l CuSO
4
.5H
2
O, vi ti, cc chia
v cn k thut. Cc phng tin khc dng ring cho tng nhm
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
phng tr bnh hi cy trng, c mt loi thuc n gin, hiu
nghim m chng ta c th t pha ch c, l dung dch Booc 1%.
Hm nay chng ta cng tm hiu quy trnh v thc hin pha ch dung dch ny.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng.
Hot ng 1
TM HIU TC DUNG CUA DUNG DICH BOOC 1
GV cung cp thng tin: Dung dch Booc gm 2 thnh phn chnh l
ng sunphat ngm nc v vi ti, c kh nng phng tr cc bnh hi do
nm gy ra trn c chua, ci bp, phng tr bnh bc l trn ma, bnh mc
sng khoai ty, v.v... Dng dung dch Booc khng lm nhim mi
trng v khng gy hi cho cc loi thin ch.
Hot ng 2
HNG DN QUY TRNH PHA CH
Bc 1: Cn 15gam vi ti nhuyn v ho vo 200ml nc, khuy cho tan
ht vi, sau gn, cht b sn ri vo chu (khng dng chu nhm v s
xy ra phn ng gia vi ti v oxit nhm).
Bc 2: Cn 10 gam ng sunphat: CuSO
4
.5H
2
O, cho vo 800ml nc,
lc cho tan ht.
Bc 3: t t dung dch ng sunphat vo chu ng dung dch vi,
va va dng que khuy u.
110
Bc 4: Kim tra cht lng sn phm.
Nhn bng mt thng, thy dung dch c mu xanh nc bin.
Dng giy qu th pH. Dung dch t yu cu phi c phn ng trung
tnh n kim.
Dng thanh st mi sng trng nhng vo dung dch. Nu thanh st
chuyn sang mu nu nht n nu, tc l lng CuSO
4
nhiu, dung dch c
phn ng axit, cn c b sung vi ti trung ho cho n khi thanh st mt
mu nu.
Lu : Nht thit phi lm ng trnh t cc bc, c bit ch ch
c dung dch ng sunphat vo chu ng dung dch vi v khuy u
ch khng c lm ngc li. V vy bao gi cng phi chun b dung dch
vi trc.
Cng tc thc hnh ny c s dng ha cht, yu cu cc em lm cn
thn, trnh v, trnh vng vi v nht l khng dy ho cht ra tay,
chn, qun o, sch v, bn gh. Gi v sinh ni lm vic.
Hot ng 3
HS THUC HIN THAO TC PHA CH DUNG DICH
BOOC THEO NHM
GV quan st, nhc nh HS lm ng quy trnh, m bo v sinh.
3. Tng kt bi hc
Cc nhm nh gi cho sn phm bng thc hin li bc 4 kim tra
cht lng sn phm ca nhm bn, sau ghi kt qu vo bng: nh gi
kt qu theo mu trong SGK.
GV nhn xt kt qu thc hnh v cc mt:
+ Thc hin quy trnh
+ m bo v sinh, an ton lao ng
nh gi kt qu thc hnh ca cc nhm bng sn phm l dung dch
pha v bng nh gi cho.
4. Cng vic nh
n li hai bi 15 v 17,
Tr li cc cu hi:
Cu 1: Nguyn nhn no dn n xut hin dch trn ng rung?
Cu 2: Thuc ho hc tr su bnh c tc dng g? Khi no th nn dng
thuc ho hc bo v thc vt?
111
Bi 19
nh hng ca thuc ha hc
bo v thc vt n qun th
sinh vt v mi trng
a. Mc tiu
HS trnh by c nhng nh hng xu ca thuc ha hc bo v
thc vt n qun th sinh vt v mi trng.
Xc nh c cc bin php hn ch nh hng xu ca thuc ha
hc bo v thc vt.
Rn luyn nng lc t duy phn tch, so snh
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Thuc ha hc bo v thc vt c ph c rt rng n nhiu loi su hi
v cng c i vi nhiu loi sinh vt c ch, ng thi gy nhim mi
trng, ph hoi s cn bng sinh thi ca qun th sinh vt. Nhm nghin
cu thuc B Ti nguyn v Mi trng kim tra 368 h nng dn, cho
thy c ti 37,2% s h s dng thuc bo v thc vt (BVTV) trong danh
mc cm, 29,1% s h s dng thuc ngoi danh mc, 21,7% s dng thuc
BVTV ht hn s dng. iu cho thy s hiu bit v s dng thuc
ha hc BVTV ca nng dn cn rt hn ch. O cc ch vng nng thn, nht
l cc a phng gn bin gii, hin nay vn cn tnh trng bn thuc tr su
khng r ngun gc, khng c hng dn s dng. Nhiu h nng dn sn
xut rau mu phun thuc tr su khng ng quy trnh, phun nhiu ln,
khong cch v thi gian gia 2 ln phun ngn, cha thi gian cho thuc
phn hy, phun vi nng cao... lm cho lng thuc tn lu trong thc
phm gy hi cho ngi s dng, lm nhim khng kh, t, ngun nc.
Tuy nhin khi su bnh pht trin mnh th s dng thuc ha hc l bin
php tch cc gp phn dit tr nhanh, khng dch bnh lan rng. Cc
thuc ha hc tr su bnh c khuyn co nn dng l cc thuc c tnh
chn lc cao, phn hy nhanh v t c hi mi trng, nh cc thuc sau:
112
Ridomil MZ phng tr cc loi bnh: mc sng, gi mc sng,
sng mai trn cc cy c chua, khoai ty, da chut... phng tr bnh thi
nn da...
Supracide 40EC dit tr rp sp v nhiu loi su hi khc nhng cng
c vi c v cc loi thy sinh. Tuy nhin c u im phn hy nhanh trong
t v nc (chu k bn phn hy t 36 ngy), khng gy tch ly, thn thin
vi mi trng, t hi cc thin ch.
Actara 25WG c tc dng dit tr cc loi su hi chch ht nh ry,
rp, b xt mui, b tr, ch cn phun 1 ln trong 1 v, t c vi ngi v
thin ch, rt t d lng trn nng sn, thi gian cch li ngn.
Selecron 500EC dit tr nhiu loi su chch ht, ming nghin, su v
ba v c nhn hi cy trng. Thi gian cch li t khi phun n thu hoch t
714 ngy, khng li mi trn sn phm, t nh hng n cn trng c ch.
Pegasus 500DD dit tr nhiu loi su hi, c tnh chn lc tt i vi
cn trng c ch, an ton cho mi trng.
Trigard 100SL tr dit su v ba, cc loi di hi nm rm, nm m
v di hi r hnh ti. C tnh chn lc cao i vi cc loi su c ch, c
c thp, an ton vi mi trng... thi gian cch li: 7 ngy.
2. Chun b dng dy hc
V s : "ng truyn thuc ha hc BVTV vo mi trng v con
ngi" trn giy kh ln.

Thuc ho
hc BVTV

Vt nui

Ngi

Rau, cy
lng thc
,...
Tn lu
Thc n,
nc sinh
hot

Tn lu

t

Nc

c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
C th bt u bng cu hi kim tra: thuc ha hc tr su bnh c tc
dng g? Khi no th nn s dng thuc ha hoc BVTV?
113
Sau khi HS tr li, GV nh gi, cho im v tm tt: thuc ha hc
BVTV c tc dng dit tr su bnh nhanh chng, hn ch s lan rng ca
su bnh, tuy nhin thuc ha hc cng gy c hi n mi trng. V vy
ch s dng thuc khi dch hi ti ngng m cc bin php phng tr khc
khng c hiu qu. Chng ta cng tm hiu nh hng xu ca thuc ha hc
BVTV trong bi hm nay.
GV ghi u bi ln bng
2. Bi mi
Hot ng 1
TM HIU ANH HONG XU CUA THUC HA HOC
BVTV N QUN TH SINH VT.
GV thng bo: thuc ha hc BVTV nu s dng khng ng quy trnh
s nh hng xu n cc qun th sinh vt, n mi trng v nh hng
n sc khe con ngi. Trc ht chng ta tm hiu v nh hng ca thuc
ha hc n qun th sinh vt.
Ghi bng: I. nh hng xu ca thuc ha hc BVTV n qun th
sinh vt
Cu hi 1: V sao s dng thuc ha hc BVTV c nh hng xu n
qun th sinh vt?
(C ph c rng nn s dng rt linh ng. Thng c s dng vi
nng cao hoc tng lng cao).
Cu hi 2: Hy nu nhng nh hng xu ca thuc ha hc BVTV n
qun th sinh vt.
(Tc ng n m, t bo cy trng gy nn hiu ng chy tp l, thn,
nh hng n nng sut v cht lng nng sn. Dit tr c sinh vt c ch
lm xut hin qun th su bnh t bin khng thuc).
GV thng bo: Ni chung, thuc ha hc BVTV c ph c kh rng,
nn trong sn xut, nng dn thng s dng rt linh ng, nhiu khi v mong
mun c hiu qu nhanh s dng thuc vi liu lng cao. V tham r,
ngi ta cn s dng c nhng thuc ht hn, thuc ngoi lung, dn ti
nhng hu qu xu lm cy trng b tp l, thn, nh hng n nng sut v
cht lng sn phm (C th nu v d v kt qu iu tra ca B Ti nguyn
v Mi trng nh phn thng tin cung cp trong mc chun b ni dung).
114
Vic s dng thuc ha hc BVTV trn lan v khng ng quy trnh
dn ti dit tr c nhng sinh vt c ch nh cc loi su n tht, su k sinh...
ng thi cn lm xut hin v to iu kin pht trin cho nhng dng su
hi t bin khng thuc kt qu l trng thi cn bng trong qun th b
ph v chng nhng dit tr su hi khng hiu qu m cn lm cho su bnh
pht trin mnh thm.
Vy thuc ha hc BVTV cn nh hng nh th no n mi trng?
Ta tip tc nghin cu phn II
Hot ng 2
TM HIU ANH HONG CUA THUC HA HOC BVTV N MI
TRNG
GV ghi bng: II. nh hng xu ca thuc ha hc BVTV n mi
trng
HS tho lun nhm hon thin phiu hc tp: Xc nh cc nguyn
nhn v sao dn ti cc hu qu xu n mi trng v con ngi.

Hu qu xu Nguyn nhn
1. Gy nhim mi trng: t, nc
2. Gy nhim nng sn
3. Gy ng c hoc gy bnh him ngho cho
ngi

HS bo co kt qu lm vic ca nhm, cc nhm khc b sung.
GV treo tranh v s "ng truyn thuc ha hc BVTV vo mi
trng v con ngi", hng dn p n ca phiu hc tp.
Thuc ha hc BVTV gy nhim mi trng t, nc l do ngi s
dng phun vi liu lng cao, phun nhiu ln, nc ma, nc ti ra tri
thuc xung t ngm vo ngun nc.
Khi lng thuc ha hc nhiu, thi gian cch li ngn thuc s tn lu
trong nng sn lm nhim nng sn.
Thuc ha hc BVTV tn lu trong t, nc, i vo ng vt thy
sinh: Tm, cua, c... i vo rau, c ri i vo vt nui (tru, b, g, ln...) t
theo thc n vo ngi. C khi thuc tn lu trong rau qu cha phn hy
ht, ngi n phi s b ng c (n da chut, da l, u a... mi phun
thuc cha ht thi gian cch li).
115
Chuyn tip: thuc ha hc BVTV nh hng xu n qun th sinh vt
v mi trng, tuy nhin khi dch bnh pht trin mnh, chng ta vn cn s
dng thuc ha hc dp tt dch bnh. Vy s dng thuc nh th no cho
c hiu qu m t nh hng xu n mi trng? Chng ta tip tc nghin
cu mc III.
Hot ng 3
TM HIU NHNG BIN PHP HAN CH ANH HONG XU
CUA THUC HA HOC BVTV
GV ghi bng: III. Bin php hn ch nhng nh hng xu ca thuc
ha hc BVTV
HS tr li cu hi sau:
Em hy nu tm tt cc nguyn tc hn ch nh hng xu ca thuc ha
hc BVTV.
(p n: 4 nguyn tc nu trong SGK)
GV thng bo: hn ch nh hng xu ca thuc ha hc BVTV cn
tun th cc nguyn tc sau:
Mt l ch dng thuc khi dch hi ti ngng, tc l khi p dng cc
bin php khc khng mang li hiu qu. iu ny chng ta bit trong bi
hc trc. Hai l ch s dng nhng thuc c tnh chn lc cao, phn hy
nhanh trong mi trng. Thuc c tnh chn lc cao l thuc t gy hi cho
cc thin ch. V d thuc Pegasus 500DD dit nhiu loi su hi, Trigard
100SL tr su v ba, di hi nm rm, nm m... (GV c th nu thm cc
loi thuc ha hc BVTV nh cung cp trong phn thng tin, mc chun
b ni dung). Ba l s dng thuc ng thi gian, ng nng , ng liu
lng. c bit lu khng s dng cc thuc qu hn, khng s dng
thuc trong danh mc cm s dng, cc thuc tri ni trn th trng, khng
c xut x, khng c hng dn s dng. Bn l phi tun th quy nh v an
ton lao ng v v sinh mi trng.
HS tr li cu hi sau:
Em hy nu cc bin php bo m an ton lao ng cho ngi i phun
thuc ha hc BVTV.
(Khi phun thuc, ngi phun ng u lung gi, hng vi phun v
pha cui lung gi. Phun t ni cui lung gi, dch dn ln ngc vi lung
gi hi thuc khng nh hng n ngi phun. Phi eo khu trang, i
ng v gng tay bo h).
116
3. Tng kt bi hc
HS tr li cc cu hi:
Cu hi 1: Gii thch v sao c hin tng su bnh khng thuc?
(Do s dng nhiu loi thuc c tnh nng gn ging nhau v s dng ko
di, lm su, bnh pht sinh t bin c kh nng chu ng cao vi thuc
ha hc BVTV).
Cu hi 2: Chn phng n tr li ng nht trong cc phng n
cu sau:
S dng thuc ha hc BVTV c kh nng dit tr su bnh mt cch
nhanh chng v:
a. Rau mu xanh tt, cht lng sn phm c nng cao, nhng nhim
mi trng, ph v cn bng sinh thi.
b. Gy nhim mi trng, nhim nng sn, pht sinh t bin khng
thuc, dit tr qun th sinh vt c ch. Gy bnh him ngho cho ngi.
c. Gy nhim t, nc, khng kh, ph v cn bng sinh thi pht sinh
nhng dng t bin c li. Gy bnh cho ngi.
d. Gy nhim mi trng, nhim nng sn, bo v cn trng c ch,
gy bnh him ngho cho ngi.
Cu hi 3: Chn phng n tr li ng nht
Thuc ha hc BVTV c th xm nhp vo c th ngi, gy bnh
him ngho bng cc con ng:
a. Thuc tn lu trong nng sn, i vo vt nui t theo thc n vo c
th ngi.
b. Thuc ngm trong t, vo ngun nc cho ngi s dng.
c. Thuc bc hi trong khng kh, qua ng h hp vo c th ngi.
d. a v b
e. C a, b, c
(p n: 2 b, 3 e)
4. Cng vic nh
117
Bi 20
ng dng cng ngh vi sinh
sn xut ch phm bo v thc vt
A. Mc tiu bi hc
Bit v trnh by c th no l ch phm sinh hc bo v thc vt.
Bit v trnh by c c s khoa hc v quy trnh sn xut cc ch
phm vi khun, virus v nm tr su.
Rn luyn k nng quan st, so snh.
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
Nghin cu SGK v phn thng tin b sung SGV.
Mt s vn GV nn bit:
Cc ch phm dit tr su hi c th l cc hoocmn, cht dn d hoc
thuc tr su vi sinh. Thuc tr su vi sinh c th l cht c c chit ra t
vi khun nh Bacilllus thuringiensis. Trong bo t ca vi khun ny c tinh
th prtin rt c i vi su b nhng khng c i vi ng vt c xng
sng. Dng th hai c dng kh ph bin l s dng virus gy bnh. Ch
phm tr su NPV l nuclear polyhedrin virus, mt virus thuc nhm A ca
Baculovirus. Baculovirus c tch ra t su b b nhim, c kh nng gy
nhim cho hn 600 loi cn trng khc nhau thuc cc b: Cnh vy
Lepidoptera, Cnh mng Hymenoptera, Hai cnh Diptera, Cnh cng
Coleoptera. Baculovirus khng gy nhim cho ng vt c xng sng v c
thc vt, nn c coi l h thng an ton nht trong cng tc dit tr su hi.
Dng th ba l s dng nm gy bnh cho su hi. Khun ti nm pht trin
trong t bo c th su gy cht, ng thi hnh thnh qu th pht tn bo t
vo c th su khc.
2. Chun b dng dy hc
Phng to cc hnh 20.1, 20.2, 20.3.
118
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
C th bt u bng cu hi: Em hy cho bit cc bin php phng tr
tng hp su bnh. Trong cc bin php , bin php no mang li hiu qu
cao v an ton?
GV tm tt: Cc bin php phng tr tng hp su hi bao gm: bin
php k thut, bin php sinh hc, s dng ging chng chu, bin php ho
hc, bin php c gii v bin php iu ho. Trong bin php sinh hc
mang li hiu qu v an ton nht, ngoi vic bo v cc thin ch, ngi ta
cn to ra cc sn phm t vi sinh vt dit tr su hi. Bi hm nay chng
ta cng tm hiu vn ny.
2. Bi mi
GV ghi u bi ln bng:
Hot ng 1
TM HIU KHI NIM TH NO
L CH PHM SINH HOC BAO V THUC VT
GV ghi bng: Khi nim
HS tr li cu hi:
Cu hi 1. Theo em, ch phm sinh hc bo v cy trng l g?
(L sn phm dit tr su hi c ngun gc sinh vt)
Cu hi 2: Ch phm sinh hc dit tr su hi c c im g c a
chung?
(Khng c hi cho ngi v mi trng)
GV thng bo: Ngy nay ngi ta ng dng cng ngh vi sinh khai
thc, s dng nhng vi sinh vt nh virus, vi khun, nm gy bnh cho su
hi, sn xut ra cc ch phm sinh hc bo v cy trng. Cc sn phm ny
c u im khng c hi cho ngi v mi trng.
Hot ng 2
TM HIU CH PHM VI KHUN TR SU
GV ghi bng: I. Ch phm vi khun tr su
Treo hnh 20.1 phng to ln bng
119
Cu hi 1: Vi khun dng sn xut ch phm tr su l loi no? C c
im g?
(L vi khun Bacillus Thuringiensis, giai on bo t c tinh th prtin
rt c i vi su b)
Cu hi 2: Hy nu c im hnh thi v tnh cht ca tinh th prtin
c vi khun Bacillus thuringiensis.
(Hnh qu trm hay lp phng. Vo c th su b lm cho su b t lit,
cht sau 24 ngy)
Cu hi 3: Bn cht ca thuc tr su Bt l g?
(l cht c chit ra t bo t vi khun Bacillus thuringiensis c hi vi
su m khng c vi ngi v mi trng)
Cu hi 4: Hy ln bng, ch trn hnh 20.1 gii thch quy trnh sn xut
ch phm Bt.
GV ging: Bo t vi khun Bacillus thuringiensis c tinh th prtin c
vi su hi, ngi ta chit lc cc tinh th ny sn xut thuc tr su Bt
theo trnh t nh sau:
Qu trnh sn xut ging v chun b mi trng c tin hnh song
song, mi trng c kh trng v cy ging vi khun. Sau cho mi
trng ln men v vi khun sinh si ny n. Giai on cui l thu hoch v
to dng ch phm bng cch nghin, lc, b sung ph gia, sy ri ng gi.
Ch phm Bt tr c su rm thng, su t, su khoang hi cc cy rau
c, sp l... Khi b nhim ch phm Bt, c th su b lit, sau 24 ngy s
cht.
Chuyn tip: Mt dng ch phm sinh hc khc l dng ngay c th sinh
vt cho nhim vo su hi, l ch phm virus v ch phm nm tr su.
c im ca virus l s dng vt cht ca t bo vt ch nhn ADN ca
n, sau mi si ADN hnh thnh mng to nn 1 virus mi. Chng ta
hy tm hiu v ch phm virus.
Hot ng 3
TM HIU CH PHM VIRUS TR SU
GV ghi bng: II. Ch phm virus tr su
Cu hi 1: V sao khi b nhim virus, c th su tr nn mm nhn?
(Do cc m tan r)
120
GV gii thch: Khi su non n phi thc n c virus, trong rut, cc
virus t nhp t bo thnh rut, gii phng nucleocapsid. Nuclecapsid ny
s chuyn ADN ca virus vo nhn t bo rut ri nhn ln , ph v t
bo thnh rut, tip tc xm nhp cc t bo khc lm cho cc t bo v m
ca su b tan r, c th su tr nn mm nhn, ngi ta v nh mt "bi ly
v hnh" (c th ni thm: Trong ngh chn tm, nu tm b nhim virus cng
mm nhn ngi ta gi l: tm bng).
GV treo hnh 20.2 phng to ln bng.
Cu hi 2: Da vo hnh 20.2, em hy m t qu trnh sn xut ch phm
virus tr su.
GV tm tt: To mi trng nhim virus bng cch nui su ging (l
vt ch cho virus k sinh) bng thc n nhn to, to ra ngun su nhiu
cy virus NPV vo su. Sau thu nht su b bnh, nghin nt, pha vi nc,
lc ly nc dch bng phng php li tm, pha thm ph gia, sy kh, kim
tra cht lng v ng gi.
Cu hi 3: Nu s khc bit v thnh phn v phng thc dit tr su
hi gia ch phm Bt v ch phm NPV.
(Thnh phn: Bt l prtin c ca vi khun B. thuringiensis, NPV l virus.
Phng thc dit tr: Bt gy c lm t lit su gy cht, NPV lm su
nhim virus, t bo su hi b ph hu)
GV c th gii thch: NPV l vit tt ca t Nuclear polyhedrin virus, mt
loi virus k sinh trn su non.
Chuyn tip: Ch phm virus v ch phm nm tr su u c im
chung l lm su b nhim vi sinh vt. Vi sinh vt ph hu c th su. Chng
ta tip tc tm hiu v ch phm nm tr su hi.
Hot ng 4
TM HIU CH PHM NM TR SU
GV ghi bng: III. Ch phm nm tr su
HS nghin cu SGK Thc hin phiu hc tp sau:
So snh hai loi nm ti v nm phn trng tr su
Ni dung so snh Nm ti Nm phn trng
i tng dit tr
c im ca su nhim nm

121
Sau khi HS bo co kt qu lm vic, GV thng bo gip HS hon thin
phiu hc tp:
Trong t nhin c nhiu loi nm gy hi cho su b, trong c 2 nhm
c ng dng to ra ch phm tr su hi l nm ti v nm phn trng.
Nm ti dit tr c nhiu loi su b, c bit l rp hi cy.
Nm phn trng c th gy bnh ti 200 loi su hi, c bit l cc
loi su rm thng, su c thn ng, ry nu, b cnh cng hi khoai ty.
Nh vy i tng gy bnh ca nm phn trng rng hn nm ti.
Khi su b nhim nm ti, nm xm nhp vo cc t bo ni quan v
pht trin nhanh, cc t bo cha khun ti ca nm cng ra lm cho c th su
trng ln, su b suy yu v cht.
Su b nhim nm phn trng c th su cng li v trng nh rc bt,
bi nm pht trin mnh lp biu m to thnh qu th mu trng.
GV treo hnh 20.3 phng to ln bng, gi 1 HS ln trnh by quy trnh sn
xut ch phm nm tr su.
GV tm tt quy trnh trn s hnh 20.3 T nm phn trng Beauveria
bassina, ngi ta sn xut ra ch phm Beauveria bassina tr su hi theo quy
trnh sau:
Trc ht cn chun b ging thun chng, sau nhn ging trn mi
trng nhn to gm cm, ng, ng nm pht trin ri thu hoch sinh
khi (trong sinh khi ch yu cha bo t nm). Cng on cui cng l x l
sn phm vi cc thao tc sy kh, ng gi, bo qun s dng. Ch phm
ny tr c nhiu loi su hi nh ta xc nh phn trn.
3. Tng kt bi hc
HS thc hin cc bi tp sau:
Bi tp 1: Nu s khc nhau trong quy trnh sn xut ch phm virus tr
su v ch phm nm tr su (GV c th gi so snh v mi trng nui
cy v thnh phm)
(Mi trng nui cy virus l su non, cn nm l mi trng nhn to
gm cc sn phm hu c Thnh phm ca ch phm virus l virus vi
cht ph gia, cn ch phm nm ch yu l bo t nm)
Bi tp 2: Chn phng n tr li ng nht trong cc cu sau:
Cu 1: Ch phm Bt l:
a. Ch phm tho mc tr su
122
b. Ch phm nm tr su
c. Ch phm vi khun tr su
d. Ch phm virus tr su
Cu 2: Su b nhim ch phm tr su no th c th b mm nhn ri cht:
a. Ch phm vi khun tr su
b. Ch phm virus tr su
c. Ch phm nm tr su
d. C ba phng n trn u sai.
Cu 3: Su b nhim ch phm Beaveria bassiana, th c th s:
a. mm nhn ri cht
b. trng phng ln, nt ra bc l lp bi trng nh b rc bt
c. b t lit, khng n ung ri cht
d. cng li v trng ra nh b rc bt ri cht
(p n: 1c, 2b, 3d)
4. Cng vic v nh
n tp ton b chng I, nghin cu trc s h thng ho kin thc
bi 21, suy ngh tm mi lin h gia cc yu t: ging, t, phn bn, bo
v cy trng.
Suy ngh phng n tr li cc cu hi n tp bi 21.
Bi 21
n tp chng i
A. Mc tiu bi hc
HS khi qut v h thng c nhng kin thc c bn, ph thng v
ging cy trng, t, phn bn v bo v cy trng nng, lm nghip.
Nu c mi lin h thng nht gia cc yu t: ging, t, phn bn
v bo v cy trng.
Rn luyn k nng phn tch, tng hp
123
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
Nghin cu li ton b ni dung kin thc ca cc bi trong chng.
2. Chun b dng dy hc
Phng to bng h thng ho kin thc.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi mi
Trong chng I, chng ta nghin cu nhng ni dung c bn v trng
trt cy nng, lm nghip. Hm nay chng ta cng nhau h thng ho nhng
kin thc .
GV ghi bng: Bi 21: n tp chng I.
2. Bi mi
Hot ng 1
H THNG HO KIN THC
Tho lun cu hi:
Trong trng trt cy nng, lm nghip cn ch ti nhng ni dung no?
Hy trnh by mi quan h thng nht gia cc ni dung .
GV tm tt: Gm 4 ni dung chnh l: ging, t trng, phn bn v bo
v thc vt.
Mi lin h: ging l yu t quyt nh n nng sut v cht lng
nng, lm sn nhng li ph thuc vo t trng v phn bn v t v phn
l mi trng sng ca cy, cung cp nc, cht dinh dng cho cy sinh
trng v pht trin. Phn bn khng ch cung cp cht dinh dng cho cy
m cn c vai tr ci to t ngoi ra nng sut cy trng cn ph thuc
vo hot ng bo v thc vt, phng chng su bnh hi. Nu dch bnh xy
ra th nng sut s gim, c khi mt trng.
Treo bng h thng ho kin thc phng to ln bng, tip tc
hng dn.
+ Cng tc bo m ging cy trng tt phc v sn xut c 3 hot ng
chnh l kho nghim ging cy trng, sn xut ging v ng dng cng ngh
nui cy m sn xut ging cy trng.
124
+ V t, chng ta nghin cu cc tnh cht c bn ca t v cc bin
php ci to, s dng mt s loi t.
+ V sn xut phn bn, chng ta nghin cu tnh cht v k thut s
dng mt s loi phn bn ng thi tm hiu cng ngh vi sinh vt sn xut
phn bn.
+ Cng tc bo v thc vt cp ti iu kin pht sinh pht trin ca
su bnh hi cy trng v cc bin php phng tr tng hp su bnh hi.
Trong cc bin php , ng lu l bin php sinh hc, ng dng cng
ngh vi sinh sn xut thuc tr su hi l bin php an ton nht. Bin
php ho hc tuy c u im dit tr su bnh nhanh nhng gy nhim
mi trng.
Hot ng 2
TRAO I CC CU HOI N TP
Phn cng cc nhm tho lun nhm cc cu hi n tp, vi bn ni
dung:
+ Ging cy trng gm cc cu hi: 1, 2, 3
+ t trng gm cc cu: 4, 5, 6, 7
+ Phn bn gm cc cu: 8, 9
+ Bo v thc vt gm cc cu: 10, 11, 12, 13
Mi nhm 4 HS tho lun v ghi ra giy ni dung tr li khong 34 cu
hi trong thi gian 15 pht.
Tho lun ton lp
+ Ln lt cc nhm trnh by phn tr li, sau mi cu c th cc
nhm khc b sung.
+ GV kt lun, da vo p n di y.
Lu : Do s lng cu hi vi khi lng kin thc nhiu, GV c th
khng cn kt lun mt s cu nh: Cu 1, cu 4, 5, 6, 9, 11.
p n tr li cc cu hi n tp
Cu 1: V sao phi kho nghim ging cy trng trc khi a ging mi
vo sn xut?
Mi tnh trng v c im ca ging cy trng ch c biu hin khi
tng tc vi iu kin mi trng. O cc vng sinh thi khc nhau, ging c
th biu hin c im khng ging nhau, v vy cn kho nghim nh
gi chnh xc, t m cng nhn kp thi ging mi.
125
Kho nghim ging cn xc nh nhng yu cu k thut canh tc khai
thc ti a hiu qu ca ging mi, t m c hng s dng ging mi
c cng nhn.
Cu 2: V quy trnh sn xut ging cy trng
HS c th tr li: v c 3 s quy trnh sn xut ging.
Lu HS: quy trnh sn xut ging theo s duy tr cy t th phn
(hnh 32) v quy trnh sn xut ging theo s duy tr cy th phn cho
(h.41) thc cht ch l mt. im khc nhau l ch vi cy th phn cho
phi thc hin cch li nghim ngt v chn lc cht ch v c th xy ra s
th phn bi ht phn cy km cht lng.
C th tm tt thnh s chung nh sau:

Trong s sn xut theo phng thc phc trng, sau khi chn lc c
th qua 2 v, sang v th 3 cn thc hin chn lc hn hp qua th nghim so
snh.
Cu 3: ng dng cng ngh trong sn xut ging
Da vo c im ca t bo thc vt l c tnh ton nng v c kh nng
phn phn ho, ngi ta c th iu khin mt cch nh hng t bo thc
vt, nui cy trong mi trng nhn to cho pht trin thnh m, c quan v
cy trng thnh. l phng php nui cy m t bo. Quy trnh gm cc
khu:
Chn vt liu nui cy, thng l t bo m phn sinh.
Kh trng vt liu
To chi trong mi trng nhn to
To r trong mi trng nhn to c b sung cht kch thch sinh
trng: NAA, IBA.
Cy cy trong mi trng thch ng
Trng cy trong vn m
Nhn ging v chn
lc c th qua 2 v
Ht tc gi, ht phc trng,
ht nhp ni
Ht SNC
Ht NC Ht XN
Nhn ging
Nhn
ging
126
Cu 4: Nu nh ngha v cu to keo t
Keo t l nhng phn t nh, c kch thc di 1m, khng ho tan
trong nc, trng thi huyn ph.
Cu to gm 1 nhn, ngoi nhn l lp ion quyt nh in c th l
(keo m) hoc + (keo dng), ngoi lp ion quyt nh l lp ion b mang
in tch tri du vi lp ion quyt nh in. Lp ion b gm 2 lp, pha
trong l lp ion bt ng, ngoi l lp ion khuch tn (v cu to 2 loi keo
m v keo dng).
Cu 5: Th no phn ng dung dch t? t c nhng loi chua no?
Phn ng ca dung dch t ch tnh chua, kim hay trung tnh ca t.
Phn ng dung dch t do nng ion H
+
v ion OH
quyt nh.
Nu [H
+
] > [OH
] t c phn ng chua
[H
+
] = [OH
] t c phn ng trung tnh

[H
+
] < [OH
] t c phn ng kim
xc nh chua, ngi ta dng ch s pH(H
2
O): pH = log[H
+
]
Nu pH < 7 t c phn ng chua
pH = 7 t c phn ng trung tnh
pH > 7 t c phn ng kim
Trong t c cc loi ion H
+
v Al
3+
. Cn c vo trng thi cc ion m
phn bit:
t c chua hot tnh l chua do ion H
+
trong dung dch t
gy nn.
t c chua tim tng l chua do ion H
+
v ion Al
3+
bm trn b
mt keo t gy nn.
Cu 6: ph nhiu ca t v bin php lm tng ph nhiu. ph
nhiu l kh nng ca t cung cp ng thi v khng ngng nc, cht dinh
dng khng cha cht c hi cho cy trng cho nng sut cao.
Cc bin php lm tng ph nhiu ca t:
Ci to t bc mu
Ti tiu hp l
Bn phn hu c, phn vi sinh vt v cn i phn ho hc NPK.
Cu 7: S hnh thnh, tnh cht, bin php ci to cc loi t
127
t xm bc mu (1) t xi mn mnh tr si (2)
a hnh dc a hnh dc
S hnh
thnh
Ra tri mnh Ma ln xi mn, ra tri
Tng t mt mng Phu din khng hon chnh
Thnh phn c gii nh, t l ct ln, st v
keo t
Ct si chim u th
Chua n rt chua Chua n rt chua
Ngho dinh dng Ngho mn, ngho dinh dng
Tnh cht
Vi sinh vt t, hot ng yu Vi sinh vt t, hot ng yu
Xy dng b vng, b tha ti tiu hp l Lm rung bc thang
Cy su dn Thm cy n qu
Bn phn NPK hp l, tng phn hu c Canh tc theo ng ng mc
Trng cy thnh bng (di)
Bn vi Bn vi
Bin php
ci to
Lun canh vi cy h u, cy phn xanh Lun canh
Trng cy bo v t
Nng, lm kt hp
t mn (3) t phn (4)
S hnh
thnh
Do nc bin trn vo
Anh hng ca nc ngm
Xc sinh vt phn hu gii
phng S, S kt hp vi Fe trong
iu kin ym kh FeS
2

FeS
2
b oxy ho = H
2
SO
4

Tnh cht
Thnh phn c gii nng, t l st cao.
t cht kh thm nc, t th keo dnh, kh
th nt n, rn chc.
Nhiu mui tan NaCl, Na
2
SO
4
do p sut
thm thu ln
Trung tnh hoc kim
Thnh phn c gii nng
Rt chua
ph nhiu thp
p ngn nc bin Xy dng h thng knh ti
tiu
Xy dng h thng mng mng ti tiu Ln lip (lung) ra phn
Bn vi gii phng Na
+
khi keo t Bn vi kh chua gim c Al
3+

Tho nc ra mn Bn phn hu c, vi lng, ln
Bin php
ci to
Trng cy chu mn Cy su phi i dng nc
ti ra phn
128
Cu 8: c im v cch s dng phn ho hc, phn hu c v phn vi
sinh vt.

Phn ho hc Phn hu c Phn vi sinh vt
Cha t nguyn t dinh
dng nhng t l cht dinh
dng cao.
Cha nhiu nguyn t dinh
dng nhng thnh phn v t
l khng n nh
Cha vi sinh vt
sng, thi hn s
dng ngn
D tan d hp th, hiu
qu nhanh
Cn c qu trnh khong ho
mi s dng c hiu qu
chm
Mi loi ch thch
hp vi 1 loi cy
trng
c
im
Bn nhiu, lin tc lm t
ho chua
Khng lm hi t Khng hi t
Bn thc l chnh, phn ln
c th bn lt
U cho hoai mc Tm, trn vo
ht, r cy trc khi
trng
Cn kt hp bn vi gim
chua do phn ho hc gy ra
Dng bn lt l chnh Bn trc tip vo
t
Cch s
dng
Nn s dng phn hn hp
NPK

Cu 9: ng dng cng ngh vi sinh trong sn xut phn bn.
Cng ngh vi sinh nghin cu, khai thc c im sng ca vi sinh vt
sn xut ra cc loi phn bn nh phn vi sinh c nh m, phn chuyn ho
ln, phn vi sinh phn gii cht hu c.
Phn vi snh c nh m c sn xut t vi sinh vt c nh nit t do
cng sinh vi r cy h u hoc hi sinh vi r la.
Phn vi sinh vt chuyn ho ln cha vi sinh vt chuyn ho ln hu c
thnh ln v c hoc vi sinh vt chuyn ho ln kh tan thnh ln d tan.
Phn vi sinh vt phn gii cht hu c cha vi sinh vt phn gii cht
hu c xenlul thnh cc cht khong cho cy hp th.
Cu 10: iu kin pht sinh, pht trin ca su bnh
dch khi gp iu kin thun li s pht sinh v pht trin, c th tr
thnh dch hi nhng iu kin l:
129
Nhit thch hp mi loi su bnh pht trin trong mt gii hn
nhit xc nh, a s pht trin mnh nhit 2530
o
C.
m: su b sinh trng, pht trin i hi iu kin m v lng
ma thch hp, m khng kh thp lm nc trong c th bc hi mnh,
su c th b cht. m thch hp cn lm cho cy trng pht trin, l
ngun thc n phong ph cho su bnh.
Ngoi ra, iu kin t ai, ch chm sc khng hp l cng c th
gp phn gip su bnh pht trin nh t giu mn, giu m. Ch chm
sc mt cn i gia nc v phn bn c th lm tng kh nng nhim bnh
ca cy trng.
Cu 11: Th no l phng tr tng hp dch hi. Nu nhng bin php
ch yu.
Phng tr tng hp dch hi l s dng phi hp cc bin php phng
tr dch hi cy trng mt cch hp l.
Cc bin php ch yu:
+ Bin php k thut
+ Bin php sinh hc
+ S dng ging chng chu
+ Bin php ho hc
+ Bin php c gii
+ Bin php iu ho
Cu 12: Anh hng xu ca thuc ho hc BVTV v bin php hn ch.
Anh hng xu n qun th sinh vt:
+ Do s dng khng ng quy trnh, s dng nhiu vi nng cao...
lm chy, tp l nh hng n sinh trng, pht trin ca cy trng, gim
cht lng nng sn.
+ Dit tr c sinh vt c ch ph v cn bng sinh thi
+ Xut hin qun th sinh vt gy hi khng thuc.
Anh hng n mi trng
+ Thuc ho hc BVTV theo nc ma, nc ti tri xung t, ngm
vo ngun nc gy nhim t, nc nh hng xu n sinh vt thu sinh.
+ Thuc tn lu trong c th cy trng, vt nui theo thc n vo ngi
gy bnh him ngho.
130
+ Thc phm c d tha thuc ho hc BVTV c th gy ng c cp tnh.
Bin php hn ch:
+ Ch dng thuc ho hc BVTV khi dch hi ti ngng gy bnh.
+ S dng thuc c h s chn lc cao, phn hu nhanh
+ S dng ng thi gian, ng thuc, ng nng v liu lng
+ Bo qun phi tun th quy nh an ton lao ng, bo v mi trng.
Cu 13: C s khoa hc v quy trnh cng ngh sn xut ch phm vi
sinh vt bo v cy trng.
Ch phm vi khun tr su
+ Da trn c s khoa hc l bo t vi khun Bacillus thuringiensis c
tinh th prtin c i vi su hi nhng khng c vi ngi v ng vt c
xng sng.
+ Quy trnh sn xut: Nhn ging gc trong mi trng nhn to, cho
ln men ri thu hoch, nghin, lc, b sung ph gia, sy kh, ng gi.
Ch phm vi rt tr su
+ C s khoa hc: vi rt gy bnh khi xm nhp c th su hi s pht
trin trong c th su, ph hu t bo, m ca su lm cho su cht.
+ Quy trnh sn xut: nhim vi rt NPV vo su non cho vi rt pht trin
nghin su, pha vi nc lc ly dch cha vi rt m c thm cht
ph gia sy kh, ng gi.
Ch phm nm tr su:
+ C s khoa hc: nm k sinh pht trin trn c th su non, lm cc t
bo ca c th su b ph hu su cht.
+ Quy trnh sn xut: cy ging thun chng Beauveria bassiana vo mi
trng nhn to (cm, ng, ng) ri mng cho nm pht trin bo t
thu hoch sinh khi sy kh, ng gi.
3. Tng kt nh gi bi hc
C th thu cc phiu tho lun ca cc nhm, nhn xt, nh gi kt qu
lm vic ca cc nhm.
4. Cng vic nh
C nhn HS vit p n tr li ton b cc cu hi n tp chng.

131
Chng 2
Chn nui thu sn i cng
Bi 22
Quy lut sinh trng
pht dc ca vt nui
a. Mc tiu bi hc
Hiu v trnh by c khi nim v s sinh trng v pht dc ca vt
nui.
Phn bit c c im v vai tr ca qu trnh sinh trng, pht dc
ca vt nui.
Bit vn dng cc quy lut sinh trng, pht dc cng nh cc yu t
nh hng n qu trnh sinh trng, pht dc ca vt nui vo thc
tin chn nui gia nh, a phng thu c nng sut cao, cht
lng sn phm tt, h gi thnh v bo v mi trng trong sch,
bn vng.
b. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
c k ni dung trong SGK, s 22.1. Hiu v phn bit khi nim v
s sinh trng v pht dc ca vt nui.
1.1. Khi nim sinh trng
Sinh trng, mt mt ca pht trin, ni ln s thay i v s lng, th
hin qua s tng v kch thc, tng th trng, tc l con vt ln ln v khi
lng, tm vc, th tch v cc chiu o ca tng b phn cng nh ton b
c th trong qu trnh pht trin ca c th vt nui.
132
Phn tch r hn:
Sinh trng l mt mt ca pht trin c th vt nui. Nh vy, qu
trnh pht trin c th vt nui gm hai mt l sinh trng (thay i s lng)
v pht dc (thay i v cht lng).
C ch ca s sinh trng l t bo mi c sinh thm t t bo phn
sinh. V d t bo sinh xng sinh ra t bo xng, mt khc t bo c qu
trnh tch ly v ln ln, lm cho cc c quan ln ln, di ra v nng thm.
V d:
Qu trnh tng ln v khi lng v th tch ca d c (d dy ngh). T
lc mi sinh ra cho ti thi im c y vi sinh vt cng sinh trong d c
l qu trnh sinh trng.
Ln lc mi sinh ch nng khong 0,5kg, lc cai sa 6kg, ln Iocsai s
sinh nng khong 1,3kg, lc cai sa 1518kg... Ta ni ln tng khi lng
v tt nhin l tng thm c chiu di, th tch... tc l ln sinh trng.
1.2. Khi nim pht dc
Pht dc l s thay i bn cht, s thay i v cht lng, qu trnh ny
xy ra lin tip nhau trong c th vt nui, bt u t lc hnh thnh phi thai
phn ho to ra cc c quan, h c quan ca con vt. Tip theo l qu
trnh hon thin cu to thc hin tt nht cc chc nng sinh l.
Phn tch thm:
Pht dc c hiu l qu trnh bin i v cht trong qu trnh pht
trin c th.
V t bo hc, c th ly v d: T 1 hp t ban u phn ho thnh
cc loi t bo khc nhau, to nn cc m v c quan khc nhau, nh t bo
c vn, t bo thn kinh, t bo hng cu, t bo gan,... Hoc s pht dc ca
t bo sinh dc t t bo c s lng nhim sc th lng bi (2n), tin hnh
gim phn, hnh thnh cc giao t c th l tinh trng ( con c), t bo
trng ( con ci), u c s lng nhim sc th n bi (n) bng 1/2 s
lng nhim sc th ca cc t bo sinh dc s khai l cc t bo sinh ra
giao t.
V ngoi hnh con vt: Ta thy con g trng bit gy, ta ni n
trng thnh, th hin c quan sinh dc hon thin, c kh nng th tinh
cho g mi... l hin tng pht dc. Con ln ci, b ci, d ci... lc ,
tuyn sa tng nhanh, bu v ln nhanh v sn xut ra sa cho con b, lc
sinh ra sa th hin trc quan s pht dc ca tuyn sa.
133
1.3. Mi quan h gia sinh trng v pht dc
S pht trin ca vt nui c tnh t khi giao t c (b nhim sc th
n bi n) v giao t ci (b nhim sc th n bi n) th tinh to nn hp t
c b nhim sc th lng bi (2n), cho n lc trng thnh v gi ci.
Sinh trng, pht dc l hai mt ca qu trnh pht trin ca c th vt
nui. Qu trnh sinh trng, pht dc th hin bng s tng khi lng c th
(to thm, cao thm, di ra) v s hon thin chc nng ca cc c quan trong
c th con vt.
V d: Bung trng ln ci 3 thng tui tr i mi bt u hot ng,
trng to dn ri rng theo chu k, to nn chu k sinh dc v chu k ng hn
ca ln.
Qu trnh sinh trng, pht dc l hai qu trnh lin tc, song song tn
ti, h tr nhau trong mt th thng nht l c th vt nui. S pht trin bao
hm c s thay i v s lng (khi lng, kch thc) l kt qu ca qu
trnh sinh trng v s thay v cht lng (chc nng cc c quan, thnh
phn ho hc, trao i cht...) l kt qu ca qu trnh pht dc.
Sinh trng to iu kin cho pht dc, trn c s sinh trng, pht dc
giai on trc lm c s cho c th vt nui tip tc sinh trng pht dc
giai on tip theo, c th, c th vt nui lin tc pht trin t khi cn l bo
thai cho n lc trng thnh v gi ci.
Nu mt con vt c qu trnh sinh trng mnh nhng pht dc li yu,
l nhng con vt b "si", kh nng sinh sn km, cht lng ging khng
tt. Ngc li, mt con vt sinh trng km, pht dc mnh l nhng con vt
ci cc, c khi lng nh, phm cht ging cng khng tt.
Mun chn nui c nng sut cao, mang li hiu qu kinh t tt, phi
m bo cc khu k thut cho con vt c qu trnh sinh trng pht dc
mnh, din ra ng cc quy lut ca n.
1.4. S sinh trng, pht dc ca vt nui tun theo nhng quy lut no?
S sinh trng, pht dc ca vt nui lun tun theo cc quy lut ring
ca n.
Vi vt nui ni chung (c gia sc v gia cm) u tun theo 3 quy lut:
Quy lut pht trin theo giai on.
Quy lut pht trin khng ng u.
Quy lut pht trin theo chu k.
134
Cc quy lut ny gia sc v gia cm c s khc nhau do qu trnh pht
trin phi, sinh trng, pht dc ca chng khc nhau. Cc quy lut ny gn
b cht ch vi nhau, quy lut ny l tin ca quy lut kia, th hin k tip
nhau, c lc an xen nhau v thng nht trong mt c th hon chnh l con
vt ta ang nui.
a. Tnh quy lut ca s pht trin theo giai on.
O tt c cc loi gia sc, s pht trin c th vt nui tri qua cc giai
on: Lc thai trong bng m c thi k phi, thi k tin thai, thi k thai
nhi; Tip n sau khi sinh c cc thi k: b sa, thnh thc, trng thnh, gi
ci v cht.
Thi k phi c tnh t lc th tinh n khi hp t bm chc vo nim
mc t cung. Giai on ny hp t cn c th di ng trong t cung, nu bm
khng chc c th b tiu bin do khng ly c dinh dng t t cung con
m. Vi ngi chn nui, phi gi yn tnh cho cc con m sau khi c cha.
Thi k tin thai: c xc nh t lc hp t bm chc vo t cung
v pht dc rt mnh nh ly c cht dinh dng ca c th m, giai on
ny, t t bo phi phn chia, to ra cc loi t bo khc nhau to nn cc
c quan v h c quan khc nhau nh xng, c, tun hon, tiu ho, h hp,
thn kinh...
Thi k thai nhi: c tnh t sau khi kt thc thi k tin thai cho n
khi thai nhi c sinh ra. y l thi k hon thin cc c quan v h c quan,
thi k ny s sinh trng din ra nhanh, mnh, cho nn th trng v kch
thc cc chiu ca thai nhi tng nhanh (3/4 khi lng thai nhi tng l trong
thi k ny).
Thi gian cc thi k ca vt nui non trong bng c th con m ca mt
s loi vt:

Loi vt nui Thi gian cc thi k (t ngy ... n ngy ...)
Phi Tin thai Thai nhi
Ln 122 2338 39114
Th 112 1318 1930
B 134 3560 61284
D, cu 128 2945 46159
135
Thi k b sa: c xc nh t sau khi con vt c sinh ra cho n
khi con vt thi khng b sa m na (cai sa). Thi k ny c trng theo
thi gian, thng di ngn khc nhau, tu loi vt nui.
V d: Ln b sa m: 2 thng; Tru, b, nga b sa m lu hn: 6
thng; Th ch b sa m c 1 thng.
Thi k thnh thc: c xc nh t lc vt nui con cai sa n lc
c biu hin v tnh dc (thnh thc sinh dc). Thi k ny ty theo loi m
c thi gian di hay ngn khc nhau.
V d:
+ Ln sau 78 thng; + D, cu: 68 thng;
+ Th sau 58 thng; + Tru c sau 1830 thng;
+ Tru ci sau 1624 thng; + B c sau 1218 thng;
+ B ci sau 5 n 12 thng.
Thi k trng thnh: bt u t lc vt nui c biu hin v tnh dc
n lc chc nng sinh dc hon thin, cc h c quan hon thin v cu to
v chc nng, trao i cht n nh.
V d: Thi gian thnh thc v tm vc c th ca mt s loi vt nui:
+ Nga: 33,5 nm + Ln: 810 thng
+ B: 1,52 nm + D, cu: 11,5 nm
+ Tru: 3,03,5 nm
Thi k gi ci: c xc nh t lc sc kho v sc sn xut ca
vt nui gim dn, kh nng sinh sn yu v mt hn cui k, con vt gi
yu v cht.
b. Quy lut s pht trin khng ng u: S sinh trng, pht dc ca
vt nui khng ng u biu hin c th nh sau: pht trin c, xng, tng
trng, tch lu m, khng ng u theo thi gian.
V d: Thai ln lc 50 ngy tui nng khong 100 gam, lc 90 ngy tui
nng 400 gam, lc 110 ngy tui nng hn 1.000 gam. Nh vy trong thi
gian gn 30 ngy cui bo thai tng ln khong 60% khi lng (lc ny sinh
trng rt mnh).
c. Quy lut s pht trin theo chu k:
Thng hot ng sinh l ca vt nui tun theo quy lut ny. V d:
Hng phn v c ch, chu k ngy m, chu k ng dc. Chng hn thi
gian ng dc ca ln l 21 ngy, ca nga l 23 ngy...
136
1.5. Nghin cu cc quy lut sinh trng, pht dc ca vt nui lm g?
Nng sut chn nui = Ging (yu t di truyn) + Yu t ngoi cnh
(thc n, nui dng, chm sc). Mun chn nui cho nng sut v hiu qu
kinh t cao phi bit r quy lut sinh trng, pht dc c k hoch, k
thut, quy trnh chm sc, nui dng, v ch thc n... hp l. Xc nh
thi gian khai thc: sinh sn, cy ko cho hiu sut cao, xc nh thi gian
git tht cho khi lng, cht lng cao nhng li tiu tn t thc n...
V d: Trong chn nui vt nui non cung cp thc n v cht dinh dng
phi m bo tin trnh: thi k b sa u tin pht trin b xng pht
trin b khung to ln, di. T thi k thnh thc sinh dc, u tin thc n
con vt pht trin c bp. Sau khi trng thnh, cung cp thc n ch yu
vt nui tch lu m. Nh vy, trong khu phn n giai on u phi cho vt
nui n prtin c v s lng v cht lng + vitamin + khong, chm
sc phi tch cc, cho con vt tm nng, vn ng. n giai on t thnh
thc sinh dc n trng thnh, tng dn gluxit, n giai on v bo cho con
vt n nhiu gluxit v t vn ng.
Xc nh tui git tht vi gia sc, gia cm ly tht, tui sinh sn vi vt
nui ly sa, trng, l yu t rt quan trng mang li hiu sut cao v cht
lng tt cc sn phm tht, trng, sa... v tt nhin, li ch kinh t s cao.
1.6. Cc yu t no nh hng n qu trnh sinh trng, pht dc ca
vt nui?
Cc yu t nh hng n qu trnh sinh trng, pht dc ca vt nui
gm 2 nhm: Cc yu t bn trong, l yu t di truyn, tnh bit (c, ci),
tui, trng thi thn kinh v th cht tng con vt. Cc yu t bn ngoi
l: thc n, chm sc, qun l, mi trng tiu kh hu, chung tri...
a. Yu t bn trong c th con vt:
Yu t di truyn: Tnh di truyn ging vt nui nh hng n s sinh
trng v pht dc ca c th con vt, c bit l cc b phn, cc c quan
lin quan n hng sn xut, n sc sn xut ca con vt.
V d: b sa, tru sa cao sn, bu v phi rt pht trin, b cy ko th
c th chc kho, chn to, vng chc. G tht to bo, g hng trng li c
tm vc nh nhn, thn di, chn cao, mt hn bn nng p trng v nui con.
b. Yu t ngoi cnh: l cc yu t t nhin nh t ai, kh hu, dch
bnh nh hng trc tip n s pht trin ca c th con vt, chnh l mi
trng sng ca vt nui, nh: kh hu a phng, nhit chung tri,
thong kh, mc chiu sng hng ngy, v sinh chung tri.
137
Yu t quan trng na l thc n. Ging tt m thc n khng dinh
dng th vt nui khng th pht trin tt c. Vt nui nhp ngoi thng
cho nng sut cao nhng thc n phi dinh dng v cn i cc thnh
phn: prtin, cht bo, cht bt, khong v vitamin. Vt nui l ging a
phng th chu kham kh, n c cc loi thc n tn dng, cht lng
km. V vy, nng sut thng thp km, hiu qu chn nui khng cao.
Qun l, chm sc con vt i hi phi tun th nhiu khu k thut. Tt
nhin gia sc, gia cm c chm sc chu o, n dinh dng, ch vn
ng, ngh ngi hp l, chc chn s sinh trng, pht dc tt hn mt con vt
nui sng trong iu kin i, rt.
C th kt lun:

Ging vt nui + K thut chn nui = Nng sut chn nui
2. dng dy hc
C th dng tranh nh vt nui nh tru, b, ln, g... Cc giai on t
nh n ln thy c s thay i v khi lng, kch thc (sinh trng).
Thy c s pht dc nh con g trng, con ngan trng c mo to, , con
g trng ang gy, con tru, b ln ang cho con b c tuyn v rt pht
trin...
Dng cc s cm hnh 22.1 v 22.2 yu cu HS in thm ni
dung cn thit v cc trng.
c. Tin trnh dy hc
1. Kim tra bi c
y l bi u chng 2, sau khi n chng 1 ri nn khng cn kim
tra bi c.
2. Gii thiu bi hc
Mi con vt t lc cn l hp t n lc trng thnh, gi ci lun tun
theo mt qu trnh lin tc, l sinh trng v pht trin. Qu trnh tun
theo nhng quy lut no? Sinh trng, pht dc quan h vi nhau nh th
no? Con ngi c th iu khin s sinh trng v pht dc ca vt nui
c khng? l nhng cu hi hm nay chng ta cng tm li gii p.
138
3. Bi mi
Hot ng 1
TM HIU KHI NIM V SU SINH TRONG
V PHT DUC CUA VT NUI.
a. Khi nim s sinh trng:
GV c th treo 3 tranh 3 con g hoc ln c ln khc nhau.
V d:
* G con mi n nng 30g.
56 ngy tui nng 80g
1 nm tui nng 3000g...
* Thai ln Mng Ci: 0,4kg
Mi sinh 1,2kg
Cai sa 15kg...
GV hi:
Nhn xt g v khi lng c th ca g v ln cc giai on khc
nhau? (Tng ln v khi lng theo thi gian).
Ngi ta gi s tng ln v khi lng ca con g, con ln l g? (S
tng trng hay sinh trng ca con vt).
Nhn vo hnh 22.1 v c: "Sinh trng l g?" (Tng khi lng, kch
thc con vt).
HS t tm v d v sinh trng ca vt nui.
GV kt lun: Sinh trng l s tng ln v khi lng, chiu di, chiu
cao, chiu ngang, th tch ca cc b phn, cc c quan v c th vt nui. S
sinh trng din ra lin tc do t bo phn sinh ca cc m lin tc nguyn
phn lm s lng t bo tng ln v cc c quan s ln ln, di ra...
V d: T bo sinh xng sinh ra t bo xng lm cho xng to ra v di
ra. T bo c ln ln, lm cho cht lng c (tht) vt nui tng ln...
b. Khi nim pht dc:
GV gi m: Trong qu trnh pht trin c th vt nui lun c 2 qu trnh
song song tn ti, l qu trnh sinh trng v pht dc. Sinh trng th
hin bng s tng ln v khi lng, kch thc, pht dc th hin s thay i
v mt bn cht hot ng ca c th vt nui, l s thay i v cht lng.
Hy xc nh cc v d sau y, hin tng no ni ln s pht dc ca
con vt:
139
V d 1: Giao t khi th tinh to thnh hp t. Hp t phn chia to nn
cc m thn kinh, m c, m mu, t bo gan, t bo sinh dc... hnh
thnh nn cc c quan ca con vt.
V d 2: Lc 50 ngy tui thai ln nng trung bnh 100g, lc 100 ngy
tui nng khong 400g, lc 114 ngy tui nng trn 1000g...
V d 3: Lc trng thnh, con g trng bit gy, con g mi c bung
trng hon thin, g trng, con ln ci, con tru ci, con b ci, tuyn v
pht trin, c kh nng sn xut ra sa nui con, cc vt nui c c kh
nng sinh ra tinh trng th tinh vi t bo trng ca con ci...
GV hi:
+ V d no ni ln qu trnh pht dc ca con vt (V d 1 v 3).
+ c ni dung s hnh 22.1, tr li cu hi pht dc l g?
+ HS t tm thm v d v s pht dc.
GV kt lun: Pht dc l qu trnh thay i cht lng cc b phn trong
c th con vt, bt u t khi bo thai hnh thnh c s phn ho t bo to
ra cc b phn, cc c quan ca c th, qua cc thi k hon thin cc c quan
thc hin chc nng sinh l nh c quan sinh dc, c quan tit sa, c,
xng, thn kinh, cc tuyn ni tit (tit hoc mn sinh dc...).
GV hi: Qu trnh sinh trng v pht dc lin quan vi nhau nh th no?
HS tr li, tranh lun...
GV kt lun: Sinh trng, pht dc l hai mt ca qu trnh pht trin c
th vt nui. Hai qu trnh ny xy ra lin tc, song song v h tr nhau. Sinh
trng lm cho khi lng con vt tng ln, to iu kin cho c th pht dc,
hon thin chc nng sinh l ca cc c quan trong c th.
Nh sinh trng, pht dc m c th con vt pht trin thm, n trng
thnh, ri gi ci v cht.
Hot ng 2
TM HIU QUY LUT SINH TRONG V PHT DUC CUA VT NUI
GV pht phiu hc tp cho cc nhm.
Phiu hc tp: Xc nh cc quy lut sinh trng, pht dc cho tng
v d.
V d 1: Cc giai on sinh trng, pht dc ca ln.
140

Phi Tin thai Thai nhi B sa Thnh thc Trng thnh Gi ci
T ngy
1 n
ngy 22
T ngy
23 n
ngy 38
T ngy
39 n
ngy 114
T mi
n 2
thng
T thng th
3 n thng
th 17
T thng th
18 n 4
nm
Trn
4 nm

V d 2: Bo thai b thng th nht pht trin gp 600 ln hp t v khi
lng. Thng th 2 so vi thng th nht tng 43,3 ln... Thng th 6 gp 2,5
ln thng th 5 v thng th 9 gp 1,4 ln thng th 8.
V d 3: O tru b khi mi sinh d mi kh pht trin nhanh, d c nh
nht, sau d c pht trin nhanh, d mi kh hp li, trn 6 thng tui, d
c tng nhanh khi lng ln hn hn d l sch, d mi kh, d t ong v n
m nhim chc nng tiu ho ch yu thc n x nh rm, r, c...
V d 4: Kanguru mang thai 33 ngy, con non ra t trn b vo ti
trc bng th m, t tm nm v v b. Th m li tip tc cha ln th 2
nhng v c con non th nht trong ti, phi trong t cung khng pht trin,
giai on nh phi ny ko di 235 ngy. Con non u tin ri ti th m,
phi trong t cung pht trin sau 1 thng con th 2. Con m li cha ln
th 3, li xy ra hin tng nh phi. Nh vy, th m nui 3 con cng mt
lc cc tui khc nhau: 1 con bn cnh, mt con trong ti, mt con trong
t cung.
V d 5: Chu k ng dc ca vt nui chia l 4 giai on: giai on trc
ng dc, giai on ng dc, giai on sau ng dc, giai on cn bng
snh dc. Chu k ng dc ca tru l 25 ngy, b 21 ngy, d 2021 ngy,
nga 2124 ngy, la 21 ngy, cu 1617 ngy, ln 21 ngy...
V d 6: Cc giai on pht trin ca g:

Phi trong trng
Pht trin phi khi p trng
(21 ngy)
G con (16 tun

Gi ci G trng thnh G d (414 tun)

Yu cu HS nghe c cc v d trong phiu hc tp, c SGK mc II xc
nh cc quy lut c bn ca qu trnh sinh trng pht dc (3 quy lut: sinh
trng, pht dc theo giai on; quy lut sinh trng, pht dc theo chu k v
quy lut sinh trng, pht dc khng ng u).
141
1. Quy lut pht dc theo giai on.
GV hi:
+ Xc nh v d trong phiu hc tp no ni ln quy lut sinh tng,
pht dc theo giai on? (VD1, VD6),
+ Nhng hiu bit v cc giai on sinh trng, pht dc ca vt nui c
ngha g trong chn nui? (Mi giai on trong chu k sng ca vt nui c
nhng c im ring, v u nhm hon thin dn v cu to v chc nng,
thi k ny ni tip thi k trc, khng th b qua thi k no. Mi thi k
phi c ch thc n, chm sc, qun l thch hp vt nui mi pht
trin tt).
2. Quy lut sinh trng pht dc khng ng u.
GV hi: Xc nh v d no trong phiu hc tp ni ln s sinh trng,
pht dc khng ng u ca cc b phn c th vt nui? (VD2, VD3).
GV kt lun: Cc b phn c th vt nui v bn thn c th vt nui
trong qu trnh pht trin thng sinh trng, pht dc din ra ng thi
nhng khng ng u. Cng mt thi k c b phn sinh trng nhanh, b
phn khc sinh trng chm, thi k khc li c th ngc li.
V d: O b giai on bo thai, xng u pht trin nhanh, sau phn
lng pht trin nhanh. Vi xng chn, giai on bo thai xng ng pht
trin mnh chiu di, sau khi ra, xng ng pht trin chm li, cn xng
trc (ct sng) li pht trin nhanh hn. Qu trnh pht trin c th giai on
u xng pht trin mnh, giai on tip theo c pht trin mnh lc trng
thnh tch lu m mnh ti cc ni tng, sau l cc c v sau cng tch
ly di da.
Hiu bit v quy lut ny c ngh g trong chn nui?
Mi giai on c c quan, b phn pht trin mnh cn cung cp v
hp l khu phn dinh dng. Chng hn, nu pht trin xng mnh cn
cung cp nhiu khong, pht trin c cn prtin, pht trin cc m m
cn tng cng gluxit v t vn ng.
3. Quy lut sinh trng, pht dc theo chu k.
GV hi: V d no trong phiu hc tp ni ln s sinh trng, pht dc
theo chu k? (VD4, VD5).
Tho lun trc lp.
GV kt lun: Tnh chu k lun lun th hin trong qu trnh sinh trng,
pht dc ca vt nui nh nhp tim, nhp th, trng thi hng phn, c ch,
chu k trao i cht ngy m, qu trnh ng dc...
142
Vn dng quy lut chu k vo chn nui gip ta bit chm sc, nui
dng ph hp chu k sng ca con vt c hiu sut cao. V d: th
thai t kt qu tt phi bit chu k ng dc ca con vt, mun s dng con
vt cy ko, tit sa, trng... phi vn dng tt chu k hng phn c ch
ca h thn kinh, chu k ngy m...
Kt lun cho hot ng 2: Nm vng cc quy lut sinh trng, pht dc
ca vt nui, ngi chn nui c th iu khin p ng tt nht nhu cu
ca ngi thng qua cc bin php, cc quy trnh k thut nui dng, chm
sc, qun l, ci thin mi trng, kh hu, lm c nh vy vt nui pht
trin tt, nng cao sc sn xut, tng gi tr sn phm, hiu sut chn nui s
cao, gi thnh sn phm h. l mc tiu phn u cui cng ca nh chn
nui gia sc, gia cm.
Hot ng 3
TM HIU CC YU T ANH HONG
N SU SINH TRONG. PHT DUC
GV hi: Nui dng, chm sc tht tt th ln Lanrat, ln Yocsai (ln
ngoi) lun c khi lng ln hn ln . G chuyn hng tht nhp ngoi
lun nng cn hn g ri; sn lng sa ca b H Lan lun nhiu hn b
vng Vit Nam... V sao vy? (Do yu t di truyn quyt nh).
Trao i trc lp.
GV kt lun: Cc yu t nh hng n sinh trng, pht dc c nhiu,
nhng chia lm 2 loi: Yu t bn trong l c im di truyn ca ging; v
yu t bn ngoi l thc n, nui dng, chm sc...
GV hi: Nui cc ging gia sc, gia cm nhp ngoi c nng sut cao i
hi thc n, chm sc, nui dng th no? (Phi thc n c lng v
cht, phi c chung tri v sinh, phi chm sc ng k thut mi cho nng
sut cao. Nu th rng nh ln , ln Mng Khng th khng th sinh
trng, pht dc tt c).
GV hi: Mun chn nui t nng sut cao cn c nhng yu t no?

Nng sut
chn nui
=
Ging (yu t di
truyn)
+
Yu t ngoi cnh (thc n, nui dng,
chm sc, mi trng)
4. Tng kt bi hc
Dng cu hi trong SGK cng c bi.
5. Cng vic v nh
c trc bi 23 SGK.
143
Bi 23
Chn lc ging vt nui
a. Mc tiu bi hc
Hc xong bi ny, HS phi:
Bit ni dung cc ch tiu c bn nh gi chn lc gia sc, gia cm.
Bit c i tng, iu kin chn lc v u nhc im ca cc bin
php chn lc ging vt nui ang c s dng nc ta.
Thy c tm quan trng ca ging, c thc chn lc ging tt
phc v chn nui gia nh v a phng.
b. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Khi nim chn lc ging vt nui:
Chn lc ging vt nui l qu trnh la chn vt nui theo nhng tiu
ch nht nh do con ngi thc hin nhm gi li nhng vt nui tt, t tiu
chun ging, trn c s loi b nhng c th xu, nhm khng ngng nng
cao phm cht ging i sau.
Trong cng tc ging ngy nay, ni chn lc ging vt nui l ni n
chn lc nhn to, con ngi c thc chn ra nhng ging vt nui ph hp
yu cu, i hi ngy cng cao ca nn kinh t sn xut hng ho pht trin,
to mi iu kin cho ging c chn pht trin, hon thin v cht lng
cng nh s lng.
Trong chn nui thng chn lc vt nui theo cu to th hnh, tc
sinh trng, pht dc, kh nng sn xut v cht lng i sau... Chn lc
thng din ra di 2 hnh thc khc nhau: chn lc qun th v chn lc c
th. Trong chn lc c th, ngoi cc tnh trng ngoi hnh, th cht, kh nng
sn xut cn phi chn lc v ngun gc v cht lng ging ca th h sau.
Cn trong chn lc qun th, ngi ta ch n tnh ng u ca cc tnh
trng, v vy chn lc theo ngoi hnh v sc sn xut l ch yu.
Chn lc ging vt nui c 2 mc ch:
+ Chn lc ging vt nui sn xut cn chn con c ngoi hnh, th
cht, sc sn xut ph hp mc tiu nui ly sn phm l tht, sa, trng,
hoc cy ko... Cc con vt ny u c cc ch tiu chn lc khc nhau.
144
+ Chn lc ging gy ging l chn nhng con vt c ngoi hnh th
cht tt, c im sn xut cao truyn ging, ngha l sinh sn sinh ra
th h sau c cht lng tt nht, c th lm thay i cu trc di truyn n
gia sc gia cm hoc ci tin ging vt nui.
chn lc vt nui lm ging cn tun th nhng ch tiu c bn no?
Chn ngoi hnh: Ngoi hnh gia sc l hnh dng, cu to bn ngoi ca
c th gia sc, phn nh phm cht ging v hng sn xut ca chng.
Mun xc nh phm cht ging v hng sn xut ca gia sc v ngoi hnh
thng dng phng php nhn, quan st, so snh, cn v o cc chiu o ca
c th.
V d:
+ Chn ging g n g con mi n phi chn nhng con lng bng,
nhanh nhn, to kho, biu hin r nhng u im ca ging. Loi b nhng
con h rn, vo m, khoo chn, hng mt, bng s, lng khng tiu ht,
lng bt...
+ Chn ln con lm ging phi chn nhng con trn mnh, lng thng,
bng khng s, bn chn cng cp, mng chn gn, da mng, lng mn, c
1012 v, v u v n.
+ Chn b con lm ging phi chn b u di, trn d, tai to cp, ym
pht trin, c u vai cao, chn cao mnh ngn, bu v pht trin, lng c trng
cho ging...
Chn th cht: Th cht gia sc l cht lng bn trong c th gia sc, l
tng hp nhng c im quan trng nht v hnh thi, sinh l, sinh ho nh
mt th thng nht cu trc bn trong vi dng vc bn ngoi, c xc lp
bi tnh di truyn v iu kin pht trin c th, c lin quan n tnh sn
xut v kh nng thch nghi ca c th gia sc vi iu kin ngoi cnh v
mi trng sng ca n.
Th cht gia sc c mi tng quan cht ch vi ngoi hnh, th hin mt
cch khch quan hng v tnh nng sn xut ca gia sc.
Th cht ni ln sc kho con vt c hnh thnh bi yu t di truyn v
iu kin bn ngoi pht trin c th con vt. Th cht c 4 loi khc
nhau: th, thanh, sn v si hoc cc dng kt hp 2 tnh trng nh th sn,
th si, thanh sn, thanh si.
Chn vt nui c kh nng sinh trng, pht dc tt.
Khi nim v mi quan h sinh trng, pht dc c nghin cu
trong bi 22.
145
Chn con vt c kh nng sinh trng, pht dc tt tc l vt nui pht
trin c th tt. Pht trin c th l qu trnh lin tc gm mt chui nhng
bin i v s lng v cht lng xy ra ni tip nhau trong c th sinh vt,
bt u t khi hnh thnh phi thai cho n khi kt thc s sng. S pht trin
ca gia sc gm 2 giai on: giai on pht trin bo thai v giai on sau
bo thai. xc nh kh nng sinh trng, pht dc, ngi ta thng phi
kim nh nh k bng cc phng php cn khi lng, o cc chiu, t
thng k nh gi. Nhng con vt nui c kh nng sinh trng, pht dc
tt phi t gi tr cao v khi lng v chiu o ca phm ging.
V d: Khi lng v di thn ca ln ngoi sinh trng, pht dc tt:
+ 6 thng tui 70kg; di thn 110cm
+ 10 thng tui 125kg; di thn 147cm
+ 12 thng tui 165kg; di thn 167cm.
Sc sn xut: Chnh l cc ch tiu nh gi nng sut v cht lng sn
phm ca cc loi gia sc gia cm khc nhau c cc ch tiu khc nhau.
V d: Ch tiu nh gi sc sn xut ca ln c ging l: Lng tinh
dch xut lc. O ln c ni trng thnh, mt ln xut tinh trn 100ml;
ln c ngoi trng thnh, 1 ln xut tinh cho 250 n 400ml. Cht lng
c xc nh bng hot lc tinh trng tin thng 70% n 80%...
V d 2: Ch tiu nh gi sc sn xut ca ln ni:
+ S ln con s sinh sng n 24h/la.
+ S con cn sng n 60 ngy tui.
+ Khi lng bnh qun/con lc 60 ngy tui.
+ Khi lng ton lc 30 ngy tui v 60 ngy tui.
V d 3: Ch tiu nh gi sc sn xut ca ln tht:
+ Kh nng tng trng (gam/ngy).
+ H s s dng thc n (kg thc n/1kg tht).
+ Phm cht tht: t l nc, t l m, t l da...
V d 4: Sc sn xut ca gia cm:
Trng v tht l sn phm c bn ca ngnh chn nui gia cm. Sc sn
xut trng v tht ph thuc vo kh nng cho sn phm ca gia cm.
Sc sn xut trng xc nh bng cc ch tiu:
+ S lng trng, trng lng trng/1 chu k.
+ Phm cht trng: dy v, ch s lng /lng trng
146
Sc sn xut tht ca gia cm th hin bng cc ch tiu:
+ Trng lng 30, 56, 63 ngy tui.
+ Ngoi hnh v s pht trin c li hi 63 ngy tui.
+ Chi ph thc n cho tng trng cng thp cng tt.
+ T l sng ca n nui tht.
+ T l phn n c/phn khng n c.
V d 5: Sc sn xut sa ca tru b ph thuc vo yu t di truyn,
phm ging, tnh trng sinh l, iu kin dinh dng v chm sc.
Sc sn xut sa xc nh bng s kg sa trong 1 chu k tit sa. Chng
hn, b Lai Xin, kh nng sn xut 850900kg sa (1 chu k 300 ngy); B
H Lan (b lang trng en) tit sa 3.5004.000kg/chu k 300 ngy; b nu
Thu S tit sa 3.790kg/chu k 305 ngy; Tru lai lng sa
9001.100kg/chu k 300 ngy; Tru Mura 1.3001.600kg/chu k c khong
35% n tru Mura ci cho 3.000kg sa/chu k.
Ngoi ra, cn xc nh t l m sa xc nh phm cht sa.
Phng php chn lc hng lot, ng dng, u nhc im ca phng
php ny.
Chn lc l khu k thut quan trng, l bin php u tin ci tin
tnh di truyn nhm to ra cc ging mi.
Chn lc hng lot l phng php chn lc trong cc nh chn ging
ch tin hnh chn cc c th theo cc tnh trng kiu hnh m khng kim tra
theo gen.
V d: Trong 1 n g lgo chn ra nhng con c sn lng trng cao t
200 qu n 250 qu/mt chu k 300 ngy s c gi li lm ging, nhng
con s lng trng t hn b loi thi.
u im: Phng php ny n gin, khng i hi phi c trnh khoa
hc k thut v my mc hin i, m hiu qu chn lc li tng i tt.
Nhc im: Do khi chn lc ch cn c vo kiu hnh, khng kim tra
c kiu gen vt nui nn ch c hiu qu vi cc tnh trng c h s di
truyn cao nh mu lng, chn, u mt, hnh dng con vt. Cc tnh trng c
h s di truyn thp nh nng sut sa, trng... khng n nh qua cc th h
nu iu kin ngoi cnh thay i.
Chn lc c th: u nhc im ca phng php ny.
Chn lc c th l hnh thc nh chn ging chn lc theo kiu gen ca
mi c th ring bit, qu trnh gm 3 bc:
147
a. Chn lc t tin:
Mc tiu l nh gi con vt theo ngun gc bit r ph h (l lch)
ca vt nui. Bit r ph h vt nui l rt cn thit, v nh bit r qu kh,
lch s ca con vt, ngi chn ging c th d on c nhng c tnh di
truyn ca n.
Trong trng hp thng qua ph h m c nhiu vt nui c nhng tiu
chun ngang nhau th cn xt b sung thm cc tiu chun ngoi hnh, th
cht, sc sinh sn... con no c tiu chun tri hn l con tt hn.
C th ni, chn lc ph h l mt phng tin gip cho ngi chn nui
hon chnh vic nh gi con vt c chn lm ging. V vy, cc c s sn
xut ging nht thit phi c ph h ca cc con ging.
b. Chn lc bn thn: Ni dung ch yu l nh gi ngoi hnh, th cht
con vt. i vi con ci, phi c th cht tt m bo mang thai trong mt
thi gian di v sau khi m bo nui dng tt con ca n sinh ra trong
thi gian tip theo. Vi con c cn quan tm n cc du hiu b ngoi
thuc gii tnh nh hnh thi cc c quan thuc h sinh dc, mu sc lng c
trng cho ging, trng mnh, lng thng, bng khng s, mng v vai n,
bn chn thng bng, cng cp, mng gn v ng, hai tinh hon to v u
nhau... Khi nh gi bn thn con vt phi ch lin h, so snh ngoi hnh
th cht vi b m, ng b... d on kh nng sn xut ca con vt.
c. Kim tra qua i sau:
y l phng php xem xt, nh gi kh nng di truyn trc tip ca
con vt dng lm ging.
Trong cng tc chn ging, khi nh gi mt con c ging qua th h
i con cn ch :
+ Mt con c thng giao phi vi nhiu con ci nn phi nh gi c
th h con ca hu ht cc con ci ra khi giao phi vi c ging ny mi
c kt lun khch quan v chnh xc.
+ Phi c bit quan tm n tui giao phi v khi con ging cn non cho
giao phi th tnh di truyn km hn khi trng thnh, cho nn phi kt
hp nh gi tnh di truyn qua nhiu th h cc i con t i th 1 n i
th 2, th 3... c kt lun chnh xc tnh n nh v cht lng con ging.
+ iu kin nui dng, chm sc cc th h i con phi ngang nhau
mi nh gi ngoi hnh, th cht qua i con chnh xc c.
+ Khi nh gi th h cc i con phi kt hp nh gi tng hp nhiu
mt nh s lng, cht lng, sc sn xut ca sn phm, ngoi hnh, th
cht, sc khng vi bnh tt...
148
+ Lc nh gi cc c im i con khng nhng phi quan tm n
cc mt tt m cn phi ch n c nhng mt xu tm ra nguyn nhn
v c kt lun chnh xc, khch quan.
Tm li: C th so snh 2 phng php: chn lc hng lot v chn lc
c th nh sau:

Ni dung
so snh
Chn lc hng lot Chn lc c th
Cch tin
hnh
Da vo kiu hnh, chn ra mt
nhm c th ph hp nht vi mc
tiu chn lc lm ging.
Nhng c th tiu chun s
c dng nhn ging.
Chn nhng c th tt nht, ph
hp vi mc tiu chn lc.
Mi c th c chn s dng
nhn ging to thnh mt dng.
So snh cc dng chn dng tt
nht
Phm vi p
dng
Vi vt nui dng phng php chn
lc hng lot nhiu ln.
Kim tra c ging qua i con.
Kim tra gen ca tng c th bng
cc ch tiu di truyn t bo, di truyn
ho sinh, di truyn min dch.
u nhc
im
u im: n gin, d lm, p dng
rng ri.
Nhc im:
Khng kt hp c chn lc trn
kiu hnh vi kim tra kiu gen.
Ch c hiu qu vi tnh trng c h
s di truyn cao.
u im:
Kt hp nh gi da vo kiu hnh
vi kim tra kiu gen.
C hiu qu vi cc tnh trng c
h s di truyn thp.
Nhc im: i hi phi c phng
tin k thut cao, theo di cht ch,
cng phu, kh p dng rng ri

2. Chun b dng dy hc
Su tm tranh nh vt nui c hng sn xut khc nhau HS so snh
c im ngoi hnh.
V d: B sa H Lan chuyn sa.
B U, b vng Vit Nam: cy ko, hng tht.
G Logor: chuyn trng.
G Plymut, Hybro: hng tht.
Ln hng m: , Mng Ci.
Lng hng nc: Landrat.
149
c. Tin trnh dy hc
1. Kim tra bi c
C th dng cu hi:
Phn bit sinh trng, pht dc? Sinh trng, pht dc tun theo cc quy
lut no? Tm hiu quy lut sinh trng, pht dc ca vt nui lm g?
Sau khi HS tr li, cc bn b sung, GV kt lun: S sinh trng l s
tng ln v s lng, s pht dc l s thay i bn cht, s thay i v cht
lng trong qu trnh pht trin ca con vt. S sinh trng, pht dc tun
theo 3 quy lut: sinh trng, pht dc theo giai on, sinh trng, pht dc
khng ng u v sinh trng, pht dc theo chu k. Ngi chn nui phi
bit cc quy lut sinh trng, pht dc ca vt nui mi c bin php k thut
cung cp thc n, nui dng, chm sc ph hp, mang li hiu qu kinh
t cao.
GV gii thiu bi: Mun c vt nui tt, mt khu k thut rt quan trng
trong chn nui l chn lc ging vt nui. Kh nng sinh trng, pht dc l
cn c nh gi chn lc ging, ng thi cng l mc tiu ca nh chn
nui. l, lm th no vt nui sinh trng, pht dc tt nht mi mang
li li nhun cao.
Vy, chn c mt con ging tt, ngi chn nui phi lm th no?
chnh l ni dung ch yu ca bi hc hm nay.
GV ghi bng: Bi 23. Chn lc ging vt nui.
2. Bi mi
Hot ng 1
TM HIU CC CHI TIU CO BAN
NH GI CHON LOC VT NUI.
GV: Chn ging l qu trnh chn lc nhn to, mc ch l chn nhng
con vt tt nht lm ging, c th l con ging ch nui ly sn phm
nh tht, trng, sa... nhng quan trng hn l chn nhng con ging tt
nui, sau cho nhn ging to thnh n vt nui c c im di truyn vi
nhiu tnh trng tt v n nh.
Vy c mt con ging tt phi chn ging theo cc tiu chun no?
Yu cu HS c SGK, mc I.
GV hi: Phn bit cc khi nim: ngoi hnh, th cht sinh trng, pht
dc? Cho v d minh ho?
150
Sau khi HS pht biu, tranh lun, GV c th kt lun:
Ngoi hnh l hnh dng bn ngoi: mu lng, hnh dng c trng cho
hng sn xut.
V d:
+ Ln Landrat lng trng, tai to cp xung, mnh di, chn cao, nc nhiu.
+ B Thanh Ho lng vng, thp b.
+ B Xin c ym nhiu np da di c, c di da tha di bng.
+ Ln Mng Ci c mng en yn nga mng.
+ Ln Duroc mu lng vng sm.
+ B hng tht ton thn ging hnh ch nht, thn su v rng, c
pht trin.
+ B sa khc b tht l phn mng so vi phn trc to hn, v pht
trin, c t pht trin, ngoi hnh b sa ton thn ging hnh ci nm.
Th cht: Ni n sc mnh, sc chu ng, s thch nghi ca c th
trong iu kin thin nhin v kinh t nht nh, ni con vt sinh tn. S hnh
thnh th cht l s kt hp 2 yu t di truyn v ngoi cnh.
V d: Ngi ta chia th cht gia sc lm 4 loi:
+ Th cht th: da kh, c xng pht trin, m t, thng dng cy,
ko hoc cho lng (tru, b nga Vit Nam, d cu...)
+ Th cht thanh: da mng, xng nh, chn nh, u thanh... thng l
loi b sa cao sn, cc loi nga ci.
+ Th cht sn (hay chc): nhn bn ngoi hnh dng c gc, c cnh, cc
khp xng ni r, da tht cng cp, xng rn chc, m t pht trin, y l
loi gia sc cy ko (tru b cy ko).
+ Th cht si: c lp m dy, ni tng c nhiu m bao, da nho
mm, tht khng rn, xng khng chc, thng nui ly m v tht nh ln
hng m.
Tuy nhin, trong chn nui thng rt t gp loi gia sc thun tu ch
thuc mt loi th cht m thng loi th cht phi hp nh:
+ Th sn: L loi gia sc cy ko c thn hnh vm v, th kch, c gn
ni r, lng th, lp m di da mng, "kh chn, gn mt".
+ Th si: l loi gia xc c xng to, da dy, tht nho, t vn ng, nui
ly tht cng khng c li v nhiu da, xng, t tht.
151
+ Thanh sn: l gia sc c xng nh nhng chc, c rn, khng bo
cng khng qu mnh khnh, y l loi gia sc kho mnh chc chn nh
nga ci, b sa cao sn...
+ Thanh si: l gia sc c da mng, m dy, tht nhiu nhng nho nh
tht ln , ln Mng Ci, b tht...
Kh nng sinh trng, pht dc: Vi con ging mun ni n kh nng
tng trng hng ngy bao nhiu gam hay hng thng bao nhiu kg. Kh nng
pht dc ni n thi gian biu hin tnh dc v thun thc tnh dc mi loi.
V d:
+ B c 1828 thng tui thun thc sinh dc.
+ Tru c 30 thng thun thc sinh dc.
+ B lai Xinh la u khong 35 thng tui.
+ Tru 41 thng tui mi la u.
+ G mi bt u t ngy 134 tr i.
GV hi: chn ging, ngoi cc ch tiu ngoi hnh th cht sinh
trng, pht dc cn ch tiu no na? Nu v d minh ho?
Sau khi HS tr li, GV kt lun:
Sc sn xut l mc tiu ca vic chn v nhn ging. Sc sn xut cng
cao th phm ging cng c gi tr.
V d:
+ Vi gia sc ly sa, sc sn xut sa tc l sn lng v cht lng sa
cng cao cng tt.
B H Lan lng sa bnh qun 1 chu k 300 ngy t 5.000 kg. T l m
sa 3,32%.
B lai Xinh sn lng sa bnh qun 918,91.000 kg trong 1 chu k 290
ngy. T l m sa cao 5,56%.
+ Vi gia cm ly trng, sn lng trng cng cao cng tt.
G Lgo sn lng trng 250270 qu/nm
G Lng phng trng 175 qu/nm
G Tam Hong trng 148 qu/nm
G Ai Cp (nhp ni) 220 qu/nm.
+ Vi vt nui ly tht, kh nng tng trng cho nng sut tht cng cao
cng tt.
152
G Plymut trng thnh nng 44,5 kg/con
G Hybro trng thnh nng 4,14,1 kg/con
Ln Landrat trng thnh nng 300320 kg/con
Ln i bch trng thnh nng 220250 kg/con.
nh gi chn lc vt nui c cc ch tiu:
Ngoi hnh, th cht.
Kh nng sinh trng, pht dc.
Sc sn xut.
GV hi: xc nh c cc ch tiu ny, ngi chn nui phi cn c
vo nhng c s khoa hc no, thng qua cc bin php no?
Sau khi HS tr li v tho lun, GV kt lun:
xc nh c cc ch tiu nh gi v chn lc vt nui phi cn c
vo c im phm ging, phi theo di t m, cn thn cc ch tiu trong thi
gian di t khi cn non n lc trng thnh v bt u sn xut cc sn
phm c trng cho ging.
Cc bin php nh gi: Theo di bng mt, cn, o... xc nh
cc ch s nh lng. Phn tch s liu xc nh cht lng ca con ging.
Hot ng 2
TM HIU V MT S PHONG PHP
CHON LOC GING VT NUI V THUY SAN.
Trong hot ng 1, chng ta nghin cu cc ch tiu c bn lm c s
khoa hc nh gi xc nh tng con vt, t chn lc lm ging.
Vy cch chn lc vt nui lm ging din ra th no? C bao nhiu
phng php? Chng ta cng tm hiu.
Yu cu HS c mc II trong SGK.
1. Phng php chn lc hng lot.
GV hi: Hy xc nh: cch thc tin hnh, u nhc im ca phng
php ny?
Sau khi HS tr li c tho lun, GV kt lun:
Cch thc tin hnh phng php chn lc hng lot:
Bc 1: Phi c tiu chun phm ging cn chn.
Bc 2: Chn cc c th t tiu chun.
Bc 3: Nui dng lm ging.
153
u im: Nhanh, n gin, d lm.
Nhc im: Hiu qu chn lc khng cao.
GV hi: Ti sao hiu qu chn lc li khng cao?
(V mi ch kim tra thng qua hnh dng bn ngoi (kiu hnh), cha
kim tra c kiu gen. V d nu con ging l F1 nui ly sn phm tht,
trng sa th tt, nhng lm ging th khng tt v F2 c s phn ly cc tnh
trng xut hin cc tnh trng xu ln vi cc tnh trng tt).
Vn dng chn ging: Tiu chun ln ging Mng Ci (ln hu b 6
thng tui) c xc nh l:

Khi lng Di thn Vng ngc Kt lun
22kg tr ln 70cm tr ln 64cm tr ln Lm ging

C 10 con ln vi cc ch tiu c xc nh, sau y hy chn nhng
con tiu chun lm ging th gi li, con no khng tiu chun th
thi loi.

TT
Khi lng
(kg)
Vng ngc
(cm)
Di thn
(cm)
TT
Khi lng
(kg)
Vng ngc
(cm)
Di thn
(cm)
1 18 65 59 6 19 66 60
2 20 69 60 7 25 72 64
3 23 71 65 8 21 68 62
4 22 70 64 9 19.5 67 59
5 17 64 57 10 24 73 66

Sau khi HS chn c nhng con ln con lm ging, loi b nhng con
c ch s khng ph hp, GV nhc li: Bin php chn nh th ny mi da
vo ngoi hnh nn khng xc nh chc chn l th h sau s di truyn ca
ging xy ra th no.
2. Phng php chn lc c th.
Yu cu HS c SGK v xc nh cc ni dung sau:
GV hi: Cc bc chn lc c th? u, nhc im ca phng php
ny? Vn dng vo thc tin nh th no?
154
Sau khi HS tr li, tho lun ti lp, GV kt lun:
* Mun chn lc mt con ging t tiu chun theo phng php chn
lc c th phi tin hnh theo 3 bc:
Chn lc t tin (c l lch r rng).
Chn lc bn thn (qu trnh sinh trng, pht dc v sc sn xut m
bo yu cu cht lng ca phm ging).
Chn lc i sau: Kim tra xc nh c im di truyn ca con ging
thng qua con ca n.
* u im: Kim tra c kiu hnh v kiu gen, cht lng kim tra
cao, tin cy.
* Nhc im: Thng c tin hnh ti cc trung tm ging v
mi c c s vt cht chn lc. Vi chn nui gia nh kh thc hin
phng php ny.
* Vn dng chn ging: Sau khi nm c l lch. Khi chn bn thn
con vt ch yu vn cn c vo ngoi hnh th cht chn.
V d:
Yu cu HS ghp yu cu chn ging cn c vo cc c quan trn c
th con vt.
Cu 1: Ghp ni dung 1, 2, 3, 4 vi ni dung a, b, c, d chn c 1
con g ging tt.
1. Mt a. To, thng, cn i
2. Chn b. Mt, mu c trng ca phm ging
3. Lng c. Khp kn
4. M d. Sng, khng c khuyt tt.
Cu 2: Ghp cc ni dung 1, 2, 3, 4, 5 vi cc ni dung a, b, c, d, e
chn c con ln ging tt.
1. Lng a. N nang
2. Lng b. Di, rng
3. Vai c. Tha, bng, mt, c trng ca ging
4. S lng v d. Thng, chc, kho
5. Chn e. C trn 12 v, khng c v k
155
Kinh nghim chn tru tt:
u thanh, mt nh, chn kh
Vai cao, mnh thng, mt gn, sn trn
D bnh vi, tai l mt, t lng bn
ai bit c tru cn im chi
Bn chn mt v ai b
Mng trn bt p khi i vng vng
Sn mau, sng n (hnh cnh cung) hin ngang
Yu tru thm tnh kho lm sing n
Ngoi hnh xu khng chn lm ging
Chn to, bn nng ko cy c sao
Li thm tin thp hu cao
ui trng qu khuu i no c u.
Chn tru b ci lm ging phi chn nhng con c u thanh, mt
nh, c to va phi, mnh trn, phn mng n nang, t lng bn, b phn
sinh dc ni r, cch nhau u n.
Chn mt con ln tt lm ging phi lu :
Khi lng trn 10 kg, mng n, i to, khu ui ln, lng di, bng
gn c 1012 v u, vai bng phng, n nang, ngc su, sn trn, khong
cch hai chn trc rng, mt thanh, mt sng, mm b...
3. Tng kt bi hc
Da vo cu hi trong SGK cng c bi.
Yu cu HS lp bng so snh cc bin php chn lc ging vt nui.

Ni dung so snh Chn lc hng lot Chn lc c th
Bin php tin hnh
u im
Nhc im
4. Hot ng ni tip
c trc SGK bi 24.
156
Yu cu mi HS tm v thu thp tranh nh vt nui (ti thiu mi loi
vt c tranh, mh 1 con nh: tru, b, ln, g, vt, ngan, ngng, g gy, nga,
th, chim b cu...) s dng trong bi thc hnh: Quan st nhn dng
ngoi hnh ging vt nui.
Tp nhn dng, m t cc ging gia sc gia cm v cc vt nui khc
ph bin a phng u nhc im mi con ging (hi chuyn t ng
b, cha m...).
Bi 24
Thc hnh
Quan st, nhn dng ngoi hnh
ging vt nui
A. Mc tiu bi hc
Hc xong bi ny, HS phi
Bit quan st, so snh phn bit cc c im ngoi hnh ca mt s
loi vt nui theo cc hng sn xut khc nhau.
Bit phn bit, nh tn v mt s c im ni bt ca mt s loi vt
nui ph bin a phng.
Rn luyn cho HS tnh cn thn, bit cch quan st, nhn bit, phn
bit mt s loi vt nui c th chn ging vt nui cho gia nh.
b. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Nu c iu kin n cc trang tri cho HS trc tip tham quan hc tp l
tt nht. Cng c th dng bng a hnh ghi li cc hnh nh cc ging vt
nui phc v dy hc cng l phng tin trc quan mang li li ch ln v
c gi tr cho tit dy. Nu khng c c cc phng php trn th chun b
tranh nh mu vt cho HS quan st ti lp tp quan st, nhn dng ngoi
hnh cc ging vt nui.
157
Yu cu HS c SGK.
Chng ti cung cp thm thng tin vn tt v c im mt s vt nui
quen thuc c chn nui nc ta.
1.1. Cc ging gia cm nui ph bin nc ta
a. Cc ging g
+ G Ri: G c thn hnh nh b, u nh, chn thp, ngc su, mu lng
khng ng nht, con trng trng thnh c khi lng 1,8kg n 2kg, g
mi nh hn ch nng 1,2kg n 1,5kg, g trng nh nhng cht lng tt,
thm ngon, nhng con tt nht khong 180 qu n 200 qu trng/1 chu k
365 ngy. Tuy trng lng khng ln nhng tht thm ngon. Hin nay ang
c tiu th mnh trn th trng.
+ G Tre: C thn hnh nh b, hnh dng bn ngoi ging g ri, con
trng trng thnh ch nng 0,75kg n 0,85kg, con mi ch nng 0,55kg
0,65kg, thng nui lm cnh, con mi trng nh nhng n rt ngon.
+ G H: Nui nhiu khu vc tnh Bc Ninh Bc Giang. G c thn
hnh to, th, nui hn 1 nm con trng nng khong 4 kg/con, con mi
khong 3kg/con. G trng to trng lng 50g n 65g/qu. Sn lng
khng cao ch khong 70 trng n 80 trng/mt nm.
+ G ng Co: G c ngun gc t vng Khoi Chu, Hng Yn. G c
thn hnh th, to. Lc trng thnh con trng nng 3kg 4kg, con mi nng
t 3kg n 3,5 kg. Lng thng c mu hung hay vng nht, chn to, trng
to c khi lng 50g n 55g/qu. Sn lng trng thp ch t 60 qu n 80
qu/nm.
+ G Ma: Ngun gc t vng Sn Ty. Con trng c lng mu ta, con
mi mu vng t hoc c con c thm m en c. G trng trng thnh
nng 3,5kg n 4kg/con. G mi trng thnh nng 2,5 kg n 3kg/con. G
trng to, khi lng thng 52g n 55g/qu. Sn lng thp khong 70
qu n 80 qu/nm.
+ G c Vit Nam: C th nh, tht dinh dng con rt b dng, nui
sau 45 ngy tui ch nng 0,4 kg 0,5kg. Nng sut trng/mi/nm khong
85 qu, trng nh nhng n rt ngon, thm.
+ G L go: Ngun gc t Italia, mu lng trng, hng trng. Lc
trng thnh con trng nng 2kg n 2,6kg/con, con mi nng 1,6 n
2,2kg/con. Sn lng trng 250 qu 270 qu/nm. Trng lng trng 55
gam n 60 gam.
158
+ G Plymut: Ngun gc t M, lng vn, hng tht, lc trng thnh
con trng nng 4kg 4,5 kg, con mi nng 3kg n 3,5kg. Sn lng trng t
130 qu/nm n 180 qu/nm tu dng g. Trng lng trng tng i ln,
nng t 58 gam n 62 gam.
+ G Hybro: Ngun gc t H Lan, g chuyn tht, lng mu trng, lc
trng thnh con c nng 3,5 kg n 4,2 kg, con mi nng 2,7 kg n 3,5 kg
tu dng. Sn lng trng 130 qu n 180 qu tu dng (ging g ny
Vit Nam c ti 5 dng khc nhau).
+ G Rt: Ngun gc t M, hng sn xut kim dng, lng dy c mu
rt p, lng ui en c nhng nh xanh, phn cui lng ui c mu
en. G trng thnh con trng nng 3,5kg 3,8 kg. Con mi nng 2,7 kg 3
kg. Sn lng trng 170 qu/nm. Trng lng trng 55 gam n 60 gam, v
thng c mu nu nht.
+ G Lng Phng: C ngun gc t Trung Quc, mu lng nhiu mu
gn ging g ri Vit Nam. Khi lng lc 10 tun tui 1,8 kg n 1,9 kg.
Nng sut trng 150 175 qu/nm.
+ G Tam Hong 882: Ngun gc t Trung Quc. nhiu mu lng khc
nhau, khi lng c th lc 10 tun tui 1,4 kg 1,55kg. Nng sut trng 148
qu 155 qu/nm.
+ G Kabir: Ngun gc t Israel. Sc lng mu vng tuyn, nu vn,
vng, hoa m. G 10 tun tui con trng t 2,6kg n 3kg/con. G mi t
2,0 kg n 2,5kg. Nng sut trng 180 qu 190 qu/nm/con.
+ G Ai Cp: Ngun gc t Ai Cp. Lng vn. Trng thnh con trng
nng 3,5 4 kg, con mi 3 kg 3,5 kg, sn lng trng 220 qu/nm. Cht
lng trng thm ngon, t l lng cao, v trng mu nu ging g ri.
+ G Hmng: Ging g tht en, xng en, chuyn dng lm thuc, to
bng g ri, c 3 mu lng: lng en, lng trng, lng nu, chuyn hm vi
cc loi thuc bc dng lm mn n cha nhiu bnh v b dng.
b. Cc ging vt thng nui nc ta
+ Vt c: Nui ph bin khp ni, c bit nui nhiu vng ng
bng, ven sng v ni c nhiu ao h. Ngoi hnh: c m di, dt, con ci m
mu vng, con c c m mu xanh l cy nht hoc vng, c di, con c
lng c c mu xanh bic, mt s c vng lng trng. Tui trng thnh
con c nng 1,5 kg n 1,7kg, con ci nng 1,4 kg n 1,6 kg. Sn lng
trng 160 n 170 qu/nm. Trng lng trng 65g n 70g.
159
+ Vt K La: Ngun gc vng K La (Lng Sn). Ngoi hnh: u to,
m mu vng hoc xm, con c c m xanh nht hoc xm en. Con c c
c lng xanh bic, mt s con c lng xanh sm ng nh. Chn ngn c mu
xm hoc nu vng, mt s c m nu, en.
Lc trng thnh con c nng 2,5kg n 3kg, con ci nng 2,0 kg n
2,5kg. Sn lng trng trung bnh 110 120 qu/nm. Trng lng trng 70
gam n 75 gam.
+ Vt bu: Ngun gc vng ch Bn (Ho Bnh) v vng Ph Qu (Ngh
An). Ngoi hnh: u to, m vng, con c c m xanh l cy, mt en sng,
c di trung bnh, con c lng c mu xanh bic. Mt s c vng lng trng
c. Chn vng, c mt s m nu, en, dng i lch bch, lc lc sang hai
bn. Lc trng thnh con c nng 3,0 kg n 3,5 kg, con ci 2,5kg n
3kg, sn lng trng 90 qu 100 qu. Trng lng trng trung bnh 75 gam
n 80 gam.
+ Vt Bc Kinh: Ngun gc vng Bc Kinh (Trung Quc). Ngoi hnh:
u to, m vng da cam, hi cong xung, mt to, c to, mnh di, ngc su,
lng mu trng tuyn, chn ngn mu vng da cam, dng i nng n, lc lc
sang hai bn. O tui trng thnh con c nng 3 kg n 4kg, con ci 2,5 kg
n 3,5kg. Sn lng trng 120 qu n 130 qu/nm. Trng lng trng 80
gam n 90 gam/qu.
+ Vt CV. Supe M, M
1
, M
2
ci tin: C ngun gc t nc Anh. Ngoi
hnh: lng mu trng, lc trng thnh trng lng t 3,5kg 4kg. Hng
sn xut chuyn tht. Sn lng trng 180 qu 220 qu/nm, khi lng
55gam 60 gam/qu.
+ Vt Kha Ki Campbell: C ngun gc t nc Anh, mu lng khaki
(mu xm hi en), m v chn xm en. Hng sn xut chuyn trng. Lc
trng thnh con c nng 2,5 kg n 3kg, con ci 2,0 kg n 2,5kg. Sn
lng trng bnh qun 150 200 qu/nm. Trng lng bnh qun 60 75
gam/qu.
+ Vt CV 2000: C ngun gc t nc Anh, l ging vt chuyn trng
c lng mu trng, m v chn mu vng nht. Lc trng thnh con c 2kg
n 2,5 kg/con, con ci 1,8 kg n 2kg/con. Sn lng trng 260 300
qu/con mi/nm, trng lng trng 70 gam n 75 gam.
+ Vt Bu Qu: y l ging vt c sn ca ng bo dn tc Thi,
huyn Qu Chu, tnh Ngh An. Vt Bu Qu c thn tht dy, tht c v ngt
v c hm lng axit amin glutamic cao (2,9% tht i). Lc trng thnh
con c nng 2,0 2,5 kg, con mi nng 1,7 kg n 2,2kg.
160
+ Vt m: Ngun gc t Lng Sn, nui ch yu cc bn lng dn tc
t ngi. Tht vt thm ngon, lc trng thnh con c nng 2kg n 2,3 kg,
con ci nng 1,6 1,9 kg. Sn lng trng 140 160 qu/nm, trng lng
trng t 70 75 gam/qu.
c. Cc ging ngng thng nui nc ta
+ Ngng c (cn gi l ngng Sen): Nui nhiu vng ng bng Bc
b. C 3 loi hnh: ngng trng, ngng xm v ngng mu lng pha tp trng
v xm. Ngoi hnh: u nh, mo trn, cng gi c mo cng to, con c c
mo to hn con ci. Mt xanh l hoc xm en. Con c trng thnh nng
4,0kg n 4,5kg, con ci nng 3,5 kg n 4kg. Mi nm 23 la, mi la
t 8 12qu trng. Trng lng trng 150 gam 170 gam.
+ Ngng S t: Ngun gc t Trung Quc. Ngoi hnh: lng mu xm
thm, u to, m en thm, mo mu en, rt to, con c c mo to hn con
ci. Mt nh mu nu xm. Phn trn c c 1 ym da, xng to v nng.
Trng lng lc trng thnh con c 6,0 kg n 7,0 kg, con ci 5,0 kg n
6 kg. Sn lng trng 20 qu n 25 qu/con mi/nm. Trng lng trng
160 gam n 180 gam.
+ Ngng Raina: Ngun gc t c. Ngoi hnh: lng trng tuyn, u
to, m ngn, mu da cam, khng c mo, mt xanh c vin vng sm. Trng
lng trng thnh con c 5,0 kg 6,0 kg, con ci nng 4,5kg n 5,0 kg.
Sn lng trng 40 50 qu/mt mi/mt nm. Trng lng trng 180 gam.
+ Ngng Lng (Landes): Ngun gc t Php. Ngoi hnh: lng mu xm,
u to, m ngn, mu da cam, mt en c vin vng. Lc trng thnh con
c nng 5,5 kg n 6,0kg, con ci nng 4,5 kg n 5,0 kg. Sn lng trng
25 qu/mi/nm. Trng lng trng 170 180 gam.
d. Cc ging Ngan
Mt s dng ngan Php nhp ni.
+ Dng R31: Mu sc ngan con: vng chanh c pht en ui, lc
trng thnh loang en trng. Trng thnh con trng nng: 4,0 4,5 kg/con,
con mi nng 2,4 n 3 kg/con. trng s lng 198 qu/2 chu k. Trng
lng trng nng khong 100 gam/qu.
+ Dng R51
Ngan con c lng mu vng hoc vng rm, chn v m mu hng, c
th c hoc khng cc m en trn u.
Lc trng thnh: lng trng tuyn hoc c m en u.
161
Trng lng con c 4,0 kg 4,2 kg/con
Trng lng con mi 2,3 kg 3,5 kg/con
Sn lng trng 202 qu/2 chu k
Trng lng trng khong 100 gam/qu
+ Ngan Php dng R71
Ngun gc t Php.
Lng mu trng tuyn.
Lc trng thnh con c nng 4,6 4,8 kg/con, con mi nng 2,6 kg
2,7 kg. Sn lng trng/mi/2 chu k : 194 qu. Khi lng 100 gam
110 gam.
+ Ngan siu nng
Ngoi hnh lc cn nh: Ngan con c mu vng rm, c th c hoc
khng c m en u.
Lc trng thnh lng trng tuyn, c hoc khng c m en u.
Trng lng con c trng thnh: 4,8 kg n 5,5 kg/con.
Trng lng con mi trng thnh: 3,0 kg 3,5 kg/con
Sn lng trng/mi/2 chu k = 190 qu.
Trng lng trng 105 gam/qu.
Ch : c im ca ngan sinh sn
Chu k 1: T tun 26 tr i, thi gian ko di 24 n 28 tun .
Chu k 2: T tun 64 n tun 86, thi gian ko di 22 n 24 tun
l. Ngan ngh thay lng gia 2 chu k l 10 n12 tun.
+ Ngan nhp t M
Ngun gc t Nam M. Hin c nui nhiu ni, c 3 kiu hnh l:
ngan trng, ngan khoang v ngan en (ngan tru). c im c th c cc c
im: Mnh di, lng trn nh u c th dng ln c, mt khng c lng,
c ngn, ngc n, cnh rng, chn ngn mu vng, xanh hoc en. Trn m
c mo tht khng ln lm, ch pht trin con c.
Lc trng thnh con c nng 4 kg 5 kg/con, con ci nng 2,5 kg
3 kg/con.
Sn lng trng 40 50 qu/mt mi/1 nm. Trng lng trung bnh
100 gam/qu.
e. Cc ging g Ty
+ G Ty mu ng
162
Ngun gc: Ti M.
Ngoi hnh: u tri, c bao ph bi 1 lp da mm, sn si. Pha trn
m c 1 mu da c cu to c bit khi tc gin phn da di ra v bin
mu. Mt mu nu, m di v cng, c di. Phn m trn c ph 1 lp da
sn si. T m di n phn gia c c mt np da to thnh mt ci ym.
Thn di, rng, ngc n su. Gia ngc c mt chm lng si. Bn chn
cao mu nu thm, c ca v cc ngn chn di. Khi b kch thch lng x ra,
ui xo ra nh ci qut.
Sc sn xut: lc trng thnh con c nng 8 10 kg, con mi nng 6
8 kg/con. Sn lng trng 80 100 qu/mi/nm. Trng lng trng 85
100 gam/qu.
(O nc ta c g Ty mu lng trng, g Ty mu lng en v g Ty
mu ng. Cc c im sinh hc ging nhau)
g. Cc ging b cu Php
+ Chim b cu Php dng VN
1

Ngun gc t Php, nhp vo Vit Nam 1996.
S la /mi/nm: 89 la.
S chim non tch m sau 28 ngy: 12 13 con/nm.
Trng lng chim non 28 ngy tui: 540 g 580g.
+ Chim b cu Php dng Titan
S la /mi/nm: 67 la.
Trng lng chim non 28 ngy tui: 650 g.
+ Chim b cu Php dng Mimas
S la /mi/nm: 1 la.
Trng lng chim non 28 ngy tui: 550 g 585g.
* c im chung ca chim b cu:
B cu c mu lng trng tuyn hoc nu. Lc trng thnh chim b cu
con trng khong 0,9 kg, con mi 0,6kg. Nui chim d v chim t kim n,
tht ngon, b dng.
163
Chim lc cn b phi nui ring con c con ci, khi t 6 n 8 thng
tui mi ghp i cho sinh sn. B cu thng 2 trng cch nhau 1 ngy,
sau con c v con ci thay nhau p trng. B cu con n c 2 3 tun,
chim mi li bt u . Mi cp b cu cho trung bnh 12 13 con/nm. B
cu nui con bng thc n cha trong diu, c trn cht sa c bit do diu
tit ra. B cu con 4 5 tun tui t nht thc n, c th v bo trong 5 6
ngy ri lm tht, hoc l nui tip n trng thnh.
h. Chim ct
Ngun gc t Nht Bn.
Nui ly tht v trng. Chim c b lng mu xm nu, mu sc u, ngc
v cc vng khc nhau c khc nhau.
Trng lng trng thnh 120 140 gam. Sn lng trng 200 250
qu/nm, trng lng trng t 10 12 gam.
1.2. Cc ging ln nui ph bin nc ta
+ Ln Mng Ci: c nui nhiu t u huyn Mng Ci, Qung
Ninh. Ln Mng Ci c 3 dng: xng nh, xng nh v xng to. Ln
Mng Ci xng nh tm vc khng khc ln I l bao. Vng trng bng v
vnh trng vt vai c t l cao hn so vi dng xng nh v xng to.
Ngoi hnh ln Mng Ci: u en, gia trn c mt m trng hnh tam
gic hoc hnh thoi m ng cho di theo chiu di ca mt ln. Mm
trng, bng v 4 chn trng. Phn trng ny c ni nhau bng mt vnh trng
vt qua vai, lm cho phn en cn li trn lng v mng c hnh dng nh ci
yn nga. O ch tip gip gia lng en v trng c mt khong m rng
khong 2cm, da en lng trng. c im lng da ca ln Mng Ci l c
nh. Dng lai vi ln ngoi to ln lai F1. Sinh sn: 10 con 16 con/la,
trng lng s sinh 0,5 0,8 kg/con. Trng lng cai sa 6 8 kg/con. Nui
9 thng tui c trng lng 60 65 kg, t l mc hm 78%, t l nc 44,1%,
dy m lng 3,6 cm.
+ Ln I: L ging ln a phng vng ng bng sng Hng. C 2 loi
hnh: ln I m v ln I pha.
Loi I m cn gi l ln I mt nhn.
Ngoi hnh: ton thn en, mt ngn, mi ngn, trn c nhiu np nhn
hn su lm mi c v cong ln, mt nhn li. Tm vc b, chn thp, bng
s, mnh ngn, kh nng chng chu vi bnh tt cao, nhng nng sut thp.
Trng thnh ln ch nng 30kg n 40 kg. 8 10 con/la, trng lng s
sinh 0,3 kg/con 0,4 kg/con.
164
Ln I pha: cng ton thn en, chn cao hn m, bng gn, mm
thng, mt khng nhn. c im sn xut tng ng ln Mng Ci.
+ Ln Ba Xuyn:
L loi ln en m trng, thuc ging ln a phng min Ty Nam b
thuc ng bng sng Cu Long. Ngun gc t vng V Xuyn thuc tnh
Sc Trng. L ln c lai to t nhiu ging khc nhau.
Ln trng thnh nng 120 150 kg, hng sn xut m nc. Nui ly
tht 10 12 thng nng 70 80kg.
+ Ln Thuc Nhiu:
L nhm ln trng hnh thnh vng Thuc Nhiu, huyn Chu Thnh,
Cai Ly, tnh Tin Giang. Hng kim dng nc m.
Ngoi hnh: Lng da trng tuyn, c xen bt en nh trn da. Tai nh v
pha trc. Trng lng trng thnh 120 160 kg. 10 12 con/la. Nui
tht 10 thng tui t 95 100 kg. T l nc 47% 48%.
+ Ln trng Ph Khnh:
Nhm ln ny c hnh thnh Ph Yn, Khnh Ho, do nhu cu ca
sn xut, nhm ln ny c Hi ng khoa hc Nh nc cng nhn nm
1988 nm trong h thng ging Quc gia.
Hng sn xut: nc m.
Lng trng tuyn.
Kh nng sinh sn: 10 12 con/la.
Nui tht 8 thng t 85 90 kg.
+ Ln i Bch:
Ngun gc ti Anh. Nc ta nhp ln i Bch t Lin X c t nm
1964. Con c trng thnh trng lng t 350 kg 380 kg, di thn 170
185 cm, vng ngc 165 185 cm, con ci trng thnh c trng lng 250
kg 280 kg. S con/la l 10 12 con, cai sa 60 ngy ln con t 16 20
kg. Hng sn xut: Nc m. Lng trng tuyn.
+ Ln Landrace
Ngun gc t an Mch. Hng sn xut nc m. Ln Landrace c
nhp vo nc ta nm 1970 t Cu Ba. Nm 1985 1986 t B v Nht Bn.
Ln Landrace c mu lng trng tuyn, mnh di, tai to p v pha trc.
Bng gn, ngc khng su, 4 chn mnh d, p. Ln c trng thnh nng
300 320 kg. Ln ci trng thnh nng 220 250 kg.
165
+ Ln Hampshire
Ngun gc t M
Ln c mu da lng en. Mt vnh lng da trng vt qua vai bao gm c
chn trc v ngc. Mnh ngn, tai dng, lng hi cong. Trng lng lc
trng thnh 200 250kg. Nui tht 6 thng tui t 90 100 kg/con. Kh
nng sinh sn 7 8 con/la.
+ Ln Duroc
Ngun gc Hoa K, nhp vo Vit Nam t trc 1975.
Ln c mu lng hung ton thn.
Hng sn xut: nc m.
Nui 6 thng tui t 90 100kg.
Sinh sn 7 8 con/la.
+ Ln Edel
Ngun gc t nc c. Ln trng, hng nc. Ln c mu lng trng
tuyn, c khi c bt en trn da. Nui 6 thng tui t 80 100 kg. Ln c
nhp vo Vit Nam t nm 1970.
+ Ln BI81
Ging ln trng to ra Vin Chn nui Vit Nam do lai nhiu th h
gia ln a phng vi i Bch Lin X c. c cng nhn ging
1981, ln hng m nc. Lng da trng tuyn c im bt en, tai ng.
Trng thnh nng 140 160 kg. Sinh sn 10 con/la. Nui tht 8 10 thng
t 80 90 kg, t l nc > 40%.
1.3. Cc ging tru, b ch yu nc ta
+ B vng Thanh Ho: B c tm vc trung bnh. Ton thn hnh ch
nht di, u con ci thanh, u con c th, sng ngn, trn phng hoc hi
lm, con c mm ngn, con ci mm di hn. C tng i to c ym ko
di t hu n c. B c c u, b ci khng c u. Trng thnh t 200 kg
250 kg con ci v con c nng 300 350 kg.
+ B Ngh An:
Mu lng vng sm, c 1 sc en ko di t u vai n mng, mt s t c
mu vng nht hay mu en da mng, lng mt. u con ci thanh, gn
mch mu ni r, u con c th nng hn. Trn rng v phng, thnh
thong c con hi lm, nh trn hi d ln, mt li, mm rng, tai to v a
ngang, sng b c hnh bp mng mp, u chm sng mu en, chn sng
166
mu xm tro. Sng con ci nh di v cong v pha trc. Ym to v ko di
t hu n xng m c. Con c c u vai cao, con ci u vai thp. Trng
thnh con c nng 250 280 kg, con ci trung bnh khong 200kg.
+ B Mo H Giang
Ch yu c nui ti vng ng Vn Mo Vc (vng dn tc Mo,
L L, Hn, Hoa...). a s b c mu lng vng nht, vng sm hoc cnh
gin, mt s t c mu en nhnh hoc loang trng en. Tai b to a ngang,
u thn, c u vai nh, nh trn c u g hoc phng. Con c trng thnh
nng 250 350 kg, con ci 220 280 kg.
+ B lai Xinh:
L kt qu lai gia b Sind (con c) ca n v b vng Vit Nam.
Mu lng vng hoc sm. u hp, trn g, tai to cp xung, ym v
rn rt pht trin, u vai ni r, lng ngn, ngc su, mng dc, bu v kh
pht trin, ui di v on cht ui khng c xng. Trng thnh con c
nng 450 500 kg, con ci nng 280 320 kg. Sn lng sa bnh qun 900
100 kg/1 chu k (270 290 ngy).
+ B H Lan
Ngun gc t H Lan, l b chuyn sa. Mu lng lang trng en, mt s
mu lng loang trng hoc ton mu en. Su im trng c trng cho b
H Lan l: im trng trn, vai c vt trng ko xung bng v 4 chn,
ui trng.
B ci u di thanh nh, tai nh, trn phng c m trng, sng thanh v
cong vng v pha trc. C di cn i, da c c nhiu np gp, khng c
ym, vai, lng, hng, mng thng. Ngc su, bng to, 4 chn thng, di,
kho, bu v pht trin to, tnh mch v ni r, da mng, lng mn. Ton thn
nhn ging hnh ci nm do na thn sau pht trin mnh hn na thn trc.
Trng thnh con c nng 750 1100 kg. Con ci nng 450 750 kg.
Sn lng sa 5000 kg/1 chu k 300 ngy, t l m sa 3,42%.
+ B Thu S
Ngun gc: Thu S
Mu lng: Mu nu (b nu Thu S)
Mt s t c mu xm m hay nu sng.
u ngn, trn di, mm rng, sng ngn, cong, gc sng trng, thn
hnh di, ngc n, su, rng, sn bng trn, chn kho, mng chn en.
167
Hng sn xut kim dng: tht sa.
Trng thnh con c nng 800 950 kg, con ci nng 650 700 kg.
Sc sn xut sa 3500 4000 kg/nm/con. T l m sa 3,5 4%.
+ Tru Vit Nam:
Mu c trng l mu tro sm, lng tha, da dy, kh, a s c vch
loang ch V, vt ngang qua pha di c, ngay di c hng v mt hnh ch
"V" thp hn chy ngang qua pha trn ngc. O ch loang ch V da mu
hng, cn lng c mu trng hoc xm nht, c nhiu tru c mu lng trng
(tru bc). Hnh dng: u to, sng di (40 50cm), en, nhn, cong, sng
thng cong v pha sau v thng nm trn cng mt mt phng vi mt.
Mt su, lng mi di, tai to rng, c di thng, nhiu np nhn. Vai to vm
v, ngc lp, bng to trn, ui ngn (mt ui ch chm n khoeo chn).
Trng thnh: con c 400 450 kg, c bit c con nng 800 kg. Con ci
nng 300 350 kg. Sn lng sa 600 700 kg/nm. M sa 7 8%.
+ Tru Mura (tru n )
Da v lng mu en tuyn, sng ngn, quay ra pha sau v ln trn, sau
vng vo trong thnh hnh xon c. Tai b mng v r xung, chn ngn,
thng, mng chn en. Bu v pht trin vi tnh mch v ni r, nm v di,
cch xa nhau.
Con c trng thnh nng 450 800 kg, con ci nng 350 700 kg. Sn
lng sa trung bnh 1600 kg 1800 kg/con/chu k. T l m sa 7%.
2. Chun b dng dy hc
GV v HS cng chun b tranh nh cc ging g, ln, tru, b... Cc
ging vt nui quen thuc ti a phng.
Cc t liu m t ngoi hnh ca cc vt nui (gia sc gia cm), quan
tm nhiu n cc vt nui ph bin a phng.
c. Tin trnh dy hc
1. Kim tra bi c
GV kim tra s chun b tranh nh, t liu ca HS.
2. Bi mi
y l bi thc hnh tu iu kin nh trng, a phng m thc hin
cho hiu qu nht.
168
a. Nu c c s HS tham quan thc hnh quan st, nhn dng gia sc
gia cm th tu iu kin c th ca c s c nhng con vt nui no
hng dn HS hc tp.
b. Nu thc hnh ti lp bng tranh nh mu vt HS nhn dng m t
th lp cc bng c im ngoi hnh cc con vt ri chia lp thnh 3 nhm:
Nhm 1 quan st nhn dng cc ging gia cm.
Nhm 2 quan st nhn dng cc ging ln
Nhm 3 quan st nhn dng cc ging tru b
Hot ng 1
HNG DN THUC HNH
Chia lp thnh 3 nhm, c nhm trng.
Mi nhm c 1 bn ghi c im vt nui.
Nhm 1: Nhn dng cc ging gia cm

Th
t
Ngun gc, hnh dng
ton thn
Mu sc
lng da
im c bit
nhn dng
Hng sn
xut
Tn vt
nui

Nhm 2: Nhn dng cc ging ln

Th
t
Ngun gc, c im
ngoi hnh
c im
c trng nht
Hng
sn xut
Tn
vt nui

Nhm 3: Nhn dng cc ging tru b

Th
t
Ngun gc, c im ngoi
hnh
c im c trng
nht
Hng sn
xut
Tn vt
nui

169
Yu cu: HS trong lp cung cp t liu cho cc bn thuc nhm nghin
cu gia cm ton b tranh nh gia cm, nhm nghin cu v ln ton b cc
tranh nh v ln v tp trung cc tranh nh t liu v tru b cho cc bn
thuc nhm nghin cu v tru b.
Cch 2: C th chia lp thnh 2 hoc 3 nhm tu GV quyt nh sao cho
hiu qu tit hc tt nht. Cc nhm nghin cu nhn dng phn bit c gia
sc v gia cm.
GV yu cu HS ghi tm tt cc c im vt nui vo cc phiu hc tp
ngn gn nht.
V d:
Th
t
Ngun gc, c im ngoi hnh
c im c
trng nht
Hng sn xut
Tn vt
nui
1 Lng trng tuyn, mnh di, tai to
p v pha trc...
an Mch
Tai to r v pha
trc
Tht nc m (nc
l ch yu)
Ln
Landrace
2 ... ... ... ...
Hot ng 2
HS THUC HNH NHN DANG THNG QUA NGOAI HNH VT NUI
HS thc hnh.
GV quan st, ch o, un nn HS tp trung hc tp v tr li cc
cu hi ca HS.
Hot ng 3
CC NHM BO CO KT QUA THUC HNH TRC LP
Cc nhm bo co kt qu quan st, nhn dng trong phiu hc tp ca
nhm mnh.
GV b sung sa cha cho chnh xc.
Yu cu HS cc nhm khc ghi li kt qu bit v vn dng vo
thc tin.
Hot ng 4
NH GI KT QUA GI HOC THUC HNH
+ Cn c kt qu trn phiu hc tp ca nhm v kh nng thuyt trnh
bo co ca nhm.
170
+ Cn c thc t chc k lut.
+ Cn c tinh thn thc chun b t liu.
nh gi, biu dng, cho im HS.
Ph bnh, rt kinh nghim nhng mt yu.
+ Thu dn, v sinh phng hc.
3. Cng vic nh
c trc bi 25 trong SGK.

Bi 25
Cc phng php nhn ging
vt nui v thy sn
a. Mc tiu
Bit c khi nim v mc ch ca phng php nhn ging thun
chng vt nui v thy sn
Bit c khi nim v mc ch ca cc phng php lai ging vt
nui v thy sn
Bit vn dng cc phng php lai ging to ra cc ging vt nui,
thy sn c nng sut v cht lng tt cho gia nh v a phng.
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
Yu cu HS c SGK phn bit mc ch v cc phng php nhn
ging vt nui, thy sn.
Tham kho thm cc kin thc sau y:
171
1.1. Nhn ging thun chng
* Khi nim: Nhn ging thun chng l phng php cho ghp i giao
phi gia nhng c th c v c th ci ca cng mt phm ging, to ra
i con c c im di truyn ging vi b m.
* Mc ch: nhn ging thun chng l bo v, gi vng, nng cao v
hon chnh nhng c tnh di truyn tt, cc phm cht, c im tt ca cc
c th trong cng vt ging.
V d: c tnh thch nghi cao vi mi trng sng ca cc ging vt nui
trong nc, sn lng v cht lng sn phm tt ca cc ging ngoi nhp...
l nhng phm cht cn cng c cc ging vt nui thng qua phng php
nhn ging thun chng.
* Phng php tin hnh nhn ging thun chng
Phi c s lng c th ca n ht nhn ng: phi nui dng c nh
hng nhng vt nui non bng cch to ra nhng iu kin tt c nhng
con vt sinh trng pht dc tt, sc sn xut cao lc trng thnh. Ngoi s
lng gia sc ng o, phi c mt a bn phn b rng, nhm lm cho
vt nui d thch nghi vi nhng tc ng ca iu kin sng, to nn trong
phm vi phm ging mt s nhm gia sc khng hon ton ng nht (nu l
ging nguyn thy) tin hnh chn lc v chn i giao phi.
* Phi chn c con c u dng: vic pht hin cc c th tt c
ngha rt ln trong cng tc nhn ging thun chng v khng th mt lc
chng ta c ngay hng lot vt nui t tiu chun mong mun. Pht hin ra
cc c th u dng c bit l cc con c l nhim v rt quan trng, v t
cc c th c th tin hnh chn lc thm c nhng con u n cht
lng tt nht.
Phng php nhn ging thun chng xut pht t mt con ctt gi l
nhn ging thun chng theo dng. Vi phng php ny c th to ra tng
nhm vt nui cao sn c tnh di truyn bn vng.
Khng phi bt k mt tp hp vt nui cng huyt thng no cng c
coi l mt dng. M mt dng c ngha l v ngun gc phi chung mt c
u dng v v phm cht phi ging nhau tng i v ngoi hnh v sc sn
xut. C th coi dng l mt phm ging thu nh li, n mang y cc c
tnh: sc sn xut, sinh sn, ngoi hnh, th cht chung ca phm ging.
Nh vy khi chn c c ging tt nht s gy ra dng v dng thng
c mang tn c ging ny.
172
* Chn i giao phi ng cht: sau khi chn c con c u dng,
phi chn c nhng con ci kt hp, cho giao phi. Nhng con ci kt
hp phi c cc c im ging nh con c v phi t t trung bnh ton
n tr ln, khng c quan h huyt thng vi con c u dng.
Tin hnh cho con c u dng giao phi vi cc con ci kt hp.
* Chm sc nui dng th h con y , pht hin nhng bin d c li
lun pht trin v hon thin phm cht ca ging:
Cho cc con k tha giao phi cn huyt pht trin s lng, n nh
tnh di truyn ca con t. Tip tc tng cng chn lc, to cc con trng
nhm mang y c im ca con c t u dng.
Ci phc tp ca nhn ging theo dng l nu trnh ng huyt th lng
mu con c t u dng s gim, cn nu tip tc cho giao phi vi c t
u dng th s ng huyt cao.
Phng php nhn ging thun chng c th tm tt gm cc bc:
Bc 1: Phi c s lng ln n ht nhn chn lc.
Bc 2: Chn con u dng (tt nht) gi l con t.
Bc 3: Chn cc con ci ph hp vi c t cho giao phi.
Bc 4: Chm sc n con tng cng s lng v cht lng ca
dng thun chng.
Cc v d minh ha:
+ Nhn ging thun chng ging a phng.
_ Cc ging tru Vit Nam, c sc lm vic do dai, tm vc so vi tru
cc nc khc khng thua km, l sn phm nhn ging thun chng v chn
lc lu i ca nhn dn ta.
_ Ging a phng thng l ging c sc sn xut thp nh: ln , ln
Mng Ci, g ri, vt c, b vng Vit Nam... Tm vc thng nh, tng trng
km, tiu tn thc n cho 1kg tng trng cao,... nhng ging a phng li
thch nghi cao vi iu kin thc n, thi tit kh hu, chng li bnh tt
ca a phng y. Mc ch nhn ging thun chng a phng l gi
vng cc c im tt ca ging, khng lm n b pha tp.
+ Nhn ging thun chng ging nhp ni. Ging nhp ni thng l
ging cao sn nh ln Landrace, i bch, b H Lan, g Plymut, Hybr,
ngan Php... nhp vo nc ta ly sn phm v lai ci tin, lai ci to,
lai kinh t vi cc ging vt nui trong nc. Phng php chn lc v nhn
thun tng nhanh s lng c th, m rng phm vi phn b ca ging m
vn gi c tnh di truyn ca phm ging.
173
1.2. Lai ging
C s l lun ca cc phng php nhn ging, l s kt hp ca 2
giao t khc nhau. Tinh trng chnh l t bo sinh dc c, trng chnh l t
bo sinh dc ci. Hai t bo sinh dc u c b nhim sc th n bi, hai t
bo ny kt hp li thnh hp t c b nhim sc th lng bi (2n). Hp t
pht trin thnh mt c th mi mang tnh cht, c im di truyn tnh trng
tnh tri v ln ca c b v m, tnh tri c biu hin thnh kiu hnh, tnh
trng ln ch biu hin ra kiu hnh khi kiu gen l ng hp t.
* Khi nim lai ging: Lai ging l dng vt nui cc ging khc nhau
cho giao phi vi nhau i con sinh ra mang ngun gen di truyn ca
nhiu ging.
c im ca lai khc ging, khc dng l lm tng tnh d hp ca tt c
cc cp gen khi b m c nhng alen khc nhau. Nu mt ging l ng hp
tri v ging kia l ng hp ln th con lai ca hai ging s ch l d hp v
mc d hp cao nht l F
1
. Cc con lai d hp t ny thng c sc sng cao
hn, khe mnh hn, chng chu bnh tt hn, sc sn xut cao hn i b
m. Hin tng gi l u th lai.
* Lai kinh t: L cho cc c th c v ci khc ging giao phi vi nhau
cho con lai ch dng vo mc ch ly sn phm: tht, trng, sa...
+ Nu lai kinh t ch s dng 2 ging gi l lai kinh t n gin. Cn lai
kinh t m s dng t 3 ging tr ln l lai kinh t phc tp.
V d:
Lai kinh t n gin:

V d lai kinh t phc tp: 3 ging
Cng thc ph bin l dng cc ging ln: Mng Ci i bch v
Landrace.
Ln c
i bch
Ln ci
Mng Ci
F
1
Ch dng
nui tht
174

F
2
c 3/4 mu ngoi: 50% Landrace, 25% i bch v 25% Mng Ci
Lai kinh t phc tp: lai 4 ging (cn gi l lai kp)
Phng php ny l dng 4 ging cho lai vi nhau theo cch 2 ging lm
thnh 1 cp. Sau s dng 2 con lai u l F
1
ca 2 cp kia cho lai vi nhau
cho con 4 mu nhm s dng trit u th lai t 4 ging.
S tm tt

ABCD l 4 ging khc nhau.
* u th lai: u th lai l cm t biu th sc sng ca i con vt tri
cha m, khi cha m l nhng c th khng c quan h huyt thng. u th lai
th hin sc chu ng, sc sng cao, tc sinh trng mnh, kh nng
cho tht, sa, sinh sn hn b m. u th lai cao nht F
1
v gim dn cc
th h sau v cc th h sau t l d hp gim dn, t l ng hp tng ln. F
1

khng s dng lm ging, ch s dng ly sn phm.
1/4 mu A
1/4 mu B
1/4 mu C
1/4 mu D
Nui tht
F
1
F
1
A

B
C

D

Ln c
i bch
Ln ci
Mng Ci
F
1
F
2

(nui tht)
Ln c
Landrace
175
C s di truyn ca u th lai:
+ Do i con c nhiu cp gen d hp t.
VD: AABBCC x aabbcc AaBbCc (F
1
)
+ Do c s tc ng cng gp gia cc cp gen tri c li
VD: AA bb CC x aaBBcc Aa Bb Cc (F
1
)
+ Gi thuyt siu tri tc l:
AA < Aa > aa
* Lai gy thnh (cn gi l lai t hp, lai to thnh)
Vi phng php ny ngi ta dng hai hoc nhiu phm ging cho giao
phi vi nhau, mc ch l to nn mt phm ging hon ton mi mang cc
c tnh tt ca cc phm ging tham gia.
Phng php ny thng p dng trong trng hp mun nng cao sc
sn xut ca nhng phm ging tham gia hoc khi khng th nhp ni cc
phm ging thun chng v kh thch nghi vi hon cnh a phng.
O Vit Nam, ging mi to thnh thng l ging c lai to t cc
ging cao sn ca th gii vi ging a phng to ging mi mang c
im tt ca ging cao sn nh: nng sut, phm cht tht tt v c im ca
ging a phng nh mn , s lng con/la cao, chng chu c bnh
tt nht l cc loi bnh vng nhit i.
VD: Vit Nam t nm 1970 n nm 1981, tc gi Phm Hu Doanh,
Vin Chn nui Quc gia s dng ln i bch c ngun gc t Lin X
c, cho lai to vi ging ln vng ng bng sng Hng to nn ging ln
lai mang tn i Bch v c Hi ng khoa hc B Nng nghip cng
nhn nm 1981 v t tn l BI.81.
S lai to nh sau:

F
3
(ci) t giao phi
F
1
F
2
F
2
(ging mi) BI81
I (ci) i bch (c)
i bch (c)
I (c)
F
3
(c)
176
Khi tin hnh phng php lai gy thnh (nhiu gio trnh cc tc gi t
tn l lai to thnh) cn ch cc im sau:
Giao phi hai hoc nhiu ging gia sc c nhng con lai vi tnh di
truyn sinh ng, gim tnh bo th ca ging gc.
Nui dng nhng con lai v iu khin tnh di truyn theo hng d
nh trc.
Tin hnh chn lc v chn i giao phi nhng con lai cng c tnh
di truyn, tng thm gi tr nhiu mt ca ging mi gy thnh.
trnh ng huyt s lng n ging lai to cn tng i nhiu
c nui dng t nhiu khc nhau nhm to nn nhng con lai khng tuyt
i ng nht v ngun gc v v loi trao i cht.
Khng nn cho t giao gia nhng con lai F
1
v tnh cht di truyn con
lai F
1
cha n nh. Nn dng con lai F
2
(3/4 mu) hoc F
3
(7/8 mu) cho
t giao to ra ging mi. (V d lai to BI81)
Trong lai gy thnh nu ch dng 2 ging c gi l lai gy thnh n
gin. T 3 ging tr ln gi l lai gy thnh phc tp.
1.3. So snh phn bit
Ni dung so snh Nhn ging thun chng Nhn ging tp giao
Khi nim Ghp i giao phi 2 c th
c v ci cng ging, con c
tnh trng di truyn ging b
m v c trng cho ging .
Ghp i giao phi 2 c th
c ci khc ging, con lai
mang tnh trng di truyn mi,
thng l tt hn b m.
Mc ch Duy tr cng c nng cao cht
lng ca ging v pht trin
nhanh v s lng n vt
nui
S dng u th lai F
1
lai kinh
t, hoc to ra ging mi trong
phng php lai gy thnh.

* Lai kinh t v lai gy thnh:
Ging nhau: u dng c ci khc ging cho giao phi vi nhau
nhm to ra con lai c tnh trng di truyn khc b m, lm tng sc sng,
kh nng sn xut i con.
Khc nhau: + Lai kinh t s dng con lai F
1
nui ly sn phm nh
tht, trng, sa, khng dng lm con ging nhn ging.
+ Lai gy thnh tin hnh qua nhiu bc, nhiu th h con lai c tnh
trng di truyn n nh c th lm con ging nhn ging vt nui. Tc l
177
to ra mt ging mi c c im khc cc ging khc v tng i n nh
cc tnh trng di truyn.
Tm li:
Trong lnh vc chn nui nhn ging bng bin php sinh sn c tin
hnh thng qua qu trnh chn lc gi li nhng gia sc tt. Trong khu chn
lc c th phi da trn c s nh gi nhng c im v ngun gc, ngoi
hnh, th cht, kh nng sn xut, kh nng sinh sn v phm cht con sinh
ra. Tip l quy trnh ghp i phi ging gi v cng c nhng c
im tt i con v chm sc nui dng con sinh ra.
Ni dung c bn ca nhn ging thun chng l dng con c v con ci
cng ging cho phi vi nhau nhm cng c v nng cao tnh nng sn xut
v n nh tnh di truyn cc th h sau trong phm vi ging; n c bit
quan trng vi cc c s nhn ging c quy m ln.
Bin php nhn ging c hiu qu cao l nhn ging theo dng. Ni dung
quy trnh:
Pht hin con u dng l con tt nht.
Phi ging v cho sinh sn c n con t con u dng.
Xy dng dng ht nhn.
Cng c dng bng cch chn lc c th.
Lm phong ph dng bng lai cho dng to dng mi.
T cc dng c th dng lai kinh t, lai gy thnh, lai ci to, lai ci
tin... ty mc ch ca nh chn nui.
2. Chun b dng dy hc
Chun b tranh nh cc ging ln dn vo s hnh 25.2, 25.3,
25.4, 25.5. S c th v ln bng ri cho HS dn nh hoc hnh v vo,
hoc:
V to cc hnh ny ln dy hc.
Thit k phiu hc tp phc v bi ging.
c. Tin trnh dy hc
1. Kim tra bi c
Hi: ngi chn nui quan st, nhn dng vt nui nhm mc ch g?
(Phn bit ging vt nui, la chn c con tt, loi con xu)
178
Hi: Mun to nhiu con ging tt, sau khi chn ging ri bc tip theo
ngi chn nui phi lm g? (Nui dng con ging sinh trng pht dc
tt, ghp i giao phi nhn ging)
2. Bi mi
Cc bi hc trc chng ta tm hiu v k thut chn lc ging vt
nui l vic lm rt quan trng chn c nhng con ging tt. Nhim
v tip theo l nui dng tt con ging v ghp i giao phi nhn ging
lm cho s lng n ging nhiu thm.
Nhn ging vt nui nh th no? l ni dung bi hc hm nay.
Hot ng 1
TM HIU PHONG PHP NHN GING THUN CHUNG.
Yu cu HS c SGK trang 74, v pht phiu hc tp cho HS.

Phiu hc tp
H tn HS: Lp:
Thi gian thc hin: 5 pht
Ni dung: Hy in ni dung cn thit vo cc mc sau y:
Phng php chn ging thun chng

Cu hi Tr li
Khi nim nhn ging thun chng
Mc ch nhn ging thun chng
Phng php nhn ging thun chng
Kt qu nhn ging thun chng

HS lm bi, GV quan st hng dn HS, sau yu cu HS c kt qu
bi lm trong phiu hc tp hoc ln bng trnh by trc lp, GV tm tt ni
dung, yu cu HS gp kin b sung.
Cui cng GV kt lun:
Nhn ging thun chng l chn v ghp i giao phi gia 2 c th
c v ci cng ging, i con mang hon ton cc c im di truyn ca
ging .
179
V d: Ln c x ln ci ln
G logor c x G logor ci G logor
B H Lan c x B H Lan ci B H Lan
Mun i con c cc tnh trng ging b m th b m phi thun chng,
tc l c cu trc gen n nh kiu gen v kiu hnh c trng cho 1 phm
ging.
Mc ch nhn ging thun chng lm cho vn gen c ch ca ging
c bo ton nn nhng c tnh tt ca ging c duy tr v ngy cng
ng nht v kiu hnh.
Mc ch th 2 ca nhn ging thun chng l tng nhanh s lng vt
nui m rng phm vi phn b ca ging.
V d: nu nhp 1 cp b m thuc 1 ging ln ngoi vo nc ta, chng
ta phi cho nhn ging thun chng tng s lng c th sau mi dng
lai kinh t hay lai to ging mi vi cc ging a phng hoc cc ging khc.
Phng php nhn ging thun chng:
+ Tuyn chn cc c th c ci tt ca ging
+ Cho lai to (giao phi) sinh con
+ Nui dng, chm sc, chn lc tip tc nhn ging.
Kt qu ca nhn ging thun chng:
+ Tng s lng c th trong thi gian ngn
+ Cng c nhng c tnh di truyn tt ca phm ging
Mun nhn ging thun chng t kt qu ngi chn nui phi lm
th no?
(Phi lin tc chn lc ging, chn i giao phi trn c s nghin cu k
cc tnh trng, cc c tnh tt ca phm ging, phi bit r ngun gc ca
con ging, to iu kin thun li nht cho con ging pht trin tt n lc
trng thnh).
Kt lun hot ng 1 bng s trong SGK

Mc ch nhn ging thun chng
Tng nhanh s lng
vt nui
Duy tr cng c, nng cao cc c tnh
tt ca phm ging
180
Hot ng 2
TM HIU PHONG PHP LAI GING VT NUI
Yu cu HS c SGK trang 75 v trang 76 pht phiu hc tp cho HS.

Phiu hc tp
H tn HS: Lp:
Thi gian lm bi: 7 pht
Ni dung: c SGK v tr li cu hi
Cc phng php lai ging vt nui

Cu hi Tr li
Khi nim lai ging
Mc ch lai ging
Cc phng php lai ging
Kt qu lai ging

HS t lc lm bi
GV un nn hng dn HS tr li ngn gn
Yu cu HS ln trnh by kt qu bi lm trn phiu hc tp, c lp
tho lun.
GV kt lun:
Khi nim lai ging: Lai ging l ghp i giao phi cc con c ci
trng thnh khc ging to ra n con c tnh trng di truyn mi c
nhng im ging b m v nhng tnh trng khc vi b m, trong c th
c nhiu tnh trng tt hn c b m.
V d: nc ta hng chc nm nay p dng nhiu cng thc lai
ging ngoi nhp vi ging ni tt c cc con lai F
1
u mang cc c im
tt ca ging ngoi l tng trng nhanh, cht lng sn phm nh tht, trng,
sa c nng ln v con lai li thch nghi tt vi iu kin kh hu, thi tit
ca Vit Nam.
Mc ch lai ging: c nhiu mc ch khc nhau:
+ S dng u th lai tng cng sc sng v kh nng cho sn phm
nhiu, cht lng tt ca vt nui (lai kinh t)
181
+ Thay i c tnh di truyn mt s ging vt nui c cc ging cht
lng tt hn (ci to ging vt nui ni).
+ To ging mi c cc c im tt theo yu cu ca con ngi. (lai gy
thnh)
Cc phng php lai ging
+ Lai kinh t: l giao phi gia cc c th c v ci thuc nhng ging
thun chng khc nhau.
V d:
(c) Mng Ci x (ci) F
1

(c) Bec Sai x (ci) F
1

(c) Yooc Sai x (ci) Mng Ci F
1

(c) Lan drat x (ci) Mng Ci F
1

Tt c ln th h F
1
u nui bo ly tht. Lai kinh t ch dng 2 ging
gi l lai Kinh t n gin. Dng t 3 ging tr ln gi l lai kinh t phc tp.
V d:

Ln lai kinh t 3 ging
Ln ci
I thun
Ln c
i bch thun

Ln c
Lai drat thun
Lai kinh t 3/4 mu I
F
1
Ln ci
I thun

Ln c
i bch thun

Ln c
I thun

182
Lai kinh t 4 ging (s tm tt: A, B, C, D l cc ging ln)
c A x Ci B c C x Ci D

c AB x Ci CD
Con lai 4 ging nui tht
ABCD
+ Lai gy thnh l phng php dng 2 hay nhiu ging lai to vi nhau
theo nhng quy trnh nht nh chn lc v nhn ln to thnh ging mi.
V d: Yu cu HS c VD trong SGK v tham kho thm cng thc lai
gy thnh ln i bch I (BI 81) ging c to ra ti Vin chn nui Quc
gia nm 1981.

Kt qu lai ging
+ Lai kinh t to ra n ging nui ly sn phm c u th lai cao nht
F1, khng dng lm ging.
+ Lai gy thnh nhm gy to ging mi c cc c im tt ca cc
ging khc nhau. Nu ch dng 2 ging gi l lai gy thnh n gin. Dng
t 3 ging tr ln gi l lai gy thnh phc tp.
F
3
t giao phi
F
1
Ln c
i bch thun

Ln c
i bch

BI81
F
2
Ln c
I

Ln ci
I thun

183
4. Cng c v tng kt bi hc
Dng cu hi trong SGK cng c bi
V nh lm bng so snh cc phng php lai ging vt nui
So snh phn bit cc phng php nhn ging vt nui hc

Ni dung so snh Nhn ging thun chng Lai ging vt nui
Ging nhau
Khi nim
Mc ch
Phng php
Kt qu
5. Cng vic nh
+ c trc bi 26 trong SGK
+ Hon thnh bi tp so snh cc phng php nhn ging vt nui.

Bi 26
Sn xut ging trong chn nui
v thy sn
a. Mc tiu
Hiu c cch t chc v c im ca h thng nhn ging vt nui.
Hiu c quy trnh sn xut con ging trong chn nui v thy sn.
C th vn dng cc quy trnh sn xut con ging vo thc tin chn
nui ti gia nh v a phng.
184
B. Chun b bi dy
1. Chun b ni dung
+ c k SGK v tham kho thm
1.1. Khi nim n vt nui
n vt nui l tp hp nhiu vt nui cng loi hoc khc loi c nui
chung trong mt c s sn xut no , trong mt a phng, trong mt
vng, thm ch l trong mt quc gia no .
V d: Tng n ln Vit Nam 1998 l 18.060.000 con. Trong n vt
nui thng c
Vt nui sinh sn
Vt nui cc la tui
Vt nui sn xut
1.2. Mun xy dng n gia sc phi lm nhng vic g?
Mun xy dng n vt nui phi:
Xc nh k hoch v s thay i s lng, c cu vt nui ca khu vc
trong nm hoc nhiu nm.
V d: phi xc nh c s lng vt nui loi thi trong nm, gia sc
cn b sung trong nm, k hoch phi thu c bao nhiu sn phm (s
lng, chng loi nh tht, trng, sa...) c k hoch quay vng chn nui
hp l, cng trn c s c k hoch tuyn v s dng lao ng, xy
dng v s dng chung nui cng nh cc loi c s vt cht khc.
* T chc cc n ging trong chn nui
n ging vt nui bao gm nhiu vt nui c cng tnh bit, cng la
tui, cng tnh nng sn xut c hnh thnh trong mt c s sn xut hay
trong h thng nhn ging ca mt vng, mt quc gia, cc n ging ny
thng c nht thnh mt khu vc ring, nui dng chm sc theo cc
quy trnh k thut ring...
V d: Trong h thng nhn ging vt nui c n ht nhn l n c bn
ging gm nhng vt nui tt nht i c ng, c b.
n sinh sn c bn hay cn gi l n nhn ging gm vt nui tt nht
i ng, b v n ni, c ging tr thuc i b m.
n thng phm n vt nui c nui ly sn phm n ny
thng s lng ln v l sn phm lai nhiu ging, nhiu dng to u th lai.
185
Trong chn nui gia sc nhai li v gia sc c sng c n b sa, n
b, n tru, n ngh, n nga, n d, n cu...
Trong chn nui ln c n ln ni, n ln con, n ln hu b, n ln
v bo.
Trong chn nui gia cm: (v d g c n g con, n g d, n g
trng, n g tht...)
Khi nim n gia sc c ngha rt ln trong vic xy dng n. i
vi cc loi vt nui phi chia thnh n chn th trn ng c nh tru,
b, nga, d, cu... T quy m n mi c cn c xc nh s cng nhn,
nh mc lao ng, quy m chung tri, nng sut c trn bi chn v din
tch bi chn th... mi mang li hiu qu cao v trnh cc loi vt nui
trong cc n khc nhau nh nhau gy ra hu qu xu cho n vt nui.
V d:
n b sa c th 100 200 con
n b t 150 200 con
n b sa 30 60 con
n b v bo 200 300 con
n d 50300 con
T nh ra k hoch nui dng chm sc ph hp
Tm li: Trong m hnh nhn ging hnh thp n ni ht nhn l n ni
c chn lc thun chng gi l n c k, qua kim tra nng sut c th.
Phm cht tng hp phi t t cp I n c cp (cp cao nht v cht lng
con ging l c cp). Cp sinh sn nht thit phi t c cp. S lng n
ht nhn t, chn lc rt k.
Tng gia l n nhn ging cn gi l n ng b s lng nhiu hn,
tip tc chn lc thnh dng, nhn ging ci tin v nng cao cht lng dng.
Tng cui l n thng phm, l n ni cho n con thng phm c
cht lng cao do chn lc khng ngng.
Thp di truyn hay m hnh thp nhn ging 3 tng ng vi vic s dng
3 th h lm gc to n ht nhn, to dng sn xut ra sn phm c gi
tr hng ha cao.
Vic nhp ngoi n ht nhn rt t tin v chi ph cho vic to dng
thun l rt tn km v v ging c cht lng cao nn gi t phi cao. n
th h n nhn ging nhiu ni s dng 2 n 3 ging to ging c
186
cht lng cao nhiu tnh trng. n n thng phm cho lai khc dng
s dng u th lai ca cc loi sn phm.
1.3. Ch hnh 26.1
M hnh nhn ging hnh thp cho thy v s lng n ht nhn < n
nhn ging < n thng phm. Ch trong trng hp 3 n ging thun
chng mi xp theo th t cht lng con ging l: n ht nhn > n nhn
ging > n thng phm. Nu l con lai th ngc li cht lng nng sut
n thng phm > n nhn ging > n ht nhn v n nhn ging c u
th lai.
Trong h thng nhn ging hnh thp ch c php a con ging t n
ht nhn xung n nhn ging v t n nhn ging xung n thng phm
v khng c lm ngc li v n ht nhn c cht lng ging cao v n
nh cc c tnh di truyn cao nht.
1.4. Quy trnh sn xut ging gia sc
a. Quy trnh sn xut gia sc ging gm cc cng on:
Chn lc v nui dng gia sc b m
i vi c ging nhng con tt phi c phm cht tinh dch tt, kh
nng giao phi cao, nng sut cht lng sinh sn tt. Mun nh vy phi
chn c ging l nhng con c thn hnh khe mnh, rn chc, khng qu
bo, khng gy qu v c bit c nng v tnh dc phi bnh thng.
i vi gia sc ci ging phi khe mnh, nhiu con/la v t l sng
cao. Kh nng tit sa l ch tiu ni ln kh nng nui con ca gia sc m.
Vi gia sc c b sa nh tru b c th vt sa xc nh lng sa.
Vi ln do khng c b sa cho nn khng th o lng sa ca ln m bng
cch vt sa m ch c th o lng sa ca ln m thng qua trng lng
ca n con. O ln, ngi ta dng trng lng n con lc tch m nh
gi kh nng tit sa ca ln m. Nu tch m ngy th 28 th trng lng
ton n lc 28 ngy tui l c s o kh nng tit sa ca ln m.
Nui dng gia sc b m: mt con c ging tt c th truyn ging
cho nhiu con ci.
V d: nu th tinh trc tip 1 ln c phi ging cho 50 ln ci. Nu th
tinh nhn to 1 c ging phi ging cho trn 500 ln ci n hng nghn
con. Thc s "mt ni tt ch tt mt , cn c tt th tt c n". Ni nh
vy thy vic chm sc nui dng gia sc b m rt quan trng.
187
Vi con ging phi iu ha v quan tm n 3 khu:
Nui dng ng tiu chun khu phn cung cp dinh dng c
lng v cht.
Cho vn ng y hp l.
S dng phi ging (con c) v sinh hp l (con ci).
Phi to cho ln ging mt mi trng sng thch hp nh chung tri
cao ro, kh sch, y nh sng...
Phi ging v nui dng chm sc gia sc mang thai.
* Mun phi ging t hiu qu cao phi:
+ c ging dng phi ging phi qua kim tra c th, kim tra cht
lng tinh dch. Tinh dch m bo cht lng.
+ Con c v con ci phi thun thc sinh dc, con ci phi c biu hin
ng dc.
+ Con c v con ci phi ph hp v th trng nu con c qu ln con
ci li nh s khng chu ng c trng lng qu nng ca con c.
+ Thi gian, mi trng phi ging phi ph hp vi tng loi gia sc.
* Nui dng gia sc mang thai
Nhu cu dinh dng gia sc mang thai nhm 2 mc ch: Duy tr s sng
bnh thng v nui thai, mt phn d tr nng lng chun b tit sa. Nui
dng chm sc cn ch :
+ Cung cp dinh dng theo tiu chun khu phn n tng loi gia sc.
+ Ch vn ng (ngy 2 ln, mi ln 12 gi vi ln) thng xuyn
tm chi v sinh sch s.
+ D kin ngy chun b cng vic h tr lc gia sc (gi l t sn).
Nui dng gia sc , nui con v gia sc non.
+ Nui dng gia sc l khu k thut rt quan trng.
V d: Vi tru b sau khi xong nn dng nc x phng m ra sch
mng, m mn, i, v, thay rc bn tiu c bu v bng thuc tm 5%, tiu
c chung bng Crzin 5%. Sau khi 30 pht c th cho b b trc tip
hoc vt sa u cho b b bnh, ln u ch nn vt 11,5kg, ng vt qu
nhiu v lm nh vy, gy thay i t ngt p sut bu v gy bnh st sa.
Sa u vt n u dng n , khng lng ph v sa u trc tip cung
cp khng th cho con non (globulin).
Sau khi cho con m ung nc cho m, c pha thm mui...
188
Vi gia sc m ang nui con: v d, vi ln m sau khi phi cho b
sa u v c nh u v cho ln con, tp cho ln con n sm, b sung cht
dinh dng cho ln con v ln m (prtin, khong, nc phi , khng
sinh...). Chung nui phi c dc khong 10% th ln con t b ln m
cht hn nn chung bng phng, hoc thit k chung lng trnh nguy c
ln con b ln m cht (t l khong 1/30 con). Mi tun cho ln ni ra sn
vn ng 3 ln. Phi gi m cho ln con... Tim phng v thin ln c nu
khng dng lm ging (1014 ngy thin ln c). Chun b cai sa cho
ln con.
Cai sa v chn lc chuyn sang nui giai on tip theo.
V d: vi ln cai sa sm 21 n 42 ngy
Thng thng cai sa ln con khong 42 n 60 ngy
Vi tru b b sa m trong 34 thng tui. Sau khi cai sa chuyn n
con sang nui lm ging hoc nui ly sn phm (tht, sa) c k thut nui
dng ring ph hp.
Tm li: Quy trnh sn xut con ging c din ra t lc chn b m
lm ging chm sc nui dng tt cho phi ging nui dng gia sc
m v con trong giai on b sa sau khi cai sa s nui theo ch khc
nhau ph thuc mc tiu sn xut con ging l nui lm ging hay nui ly
sn phm. Kt qu cui cng l c n ging ngy cng tng v s lng.
b. Quy trnh sn xut c ging
Quy trnh sn xut c ging gm 4 bc nh hnh 26.3. O y chng ti
v d c th quy trnh sn xut c chp v c r phi ging cc bn tham
kho phc v minh ha cho bi ging.
+ Quy trnh sn xut c chp ging
Bc 1: Chn lc v nui dng c b m
Phi d tr s lng c b m theo k hoch sn xut, theo kinh
nghim mi c ci sn xut c khong 1 vn c con ging. Chn nhng con
c c ngoi hnh p, bo khe, 24 nm tui c trng lng 0,5 n 2kg.
Trong iu kin y thc n c th nui v c b m 1kg/5m
2
ao. Bt u
nui v t thng 10 (dng lch) nui v theo 2 giai on.
+ Giai on nui v tch cc: t thng 10 n thng 12 cn cho c n
nhiu, thc n c cht lng tt, quan st thy c ci c hnh bung trng.
+ Giai on v thnh thc: t thng 12 n thng 2 nm sau. Ch nui
mc bnh thng c th bn phn chung xung ao vi s lng khong
189
50kg/100m
2
ao, kt hp thc n trc tip 2 ln trong 1 tun vi liu lng
57% trng lng c trong ao. Cho c n vo nhng gi nht nh vo lc
chiu mt, a im c nh tin theo di chm sc.
Bc 2: Cho c
Thi tit thch hp 1825
o
C (nu lnh di 18
o
C c khng . C ci khi
sp bng to lt nga c ln thy gia bng c mt ngn hn lm vo ko
di t vy ngc n tn hu mn (dc theo gia 2 bung trng), s vo bng
c m thy mm, da bng mng, l sinh dc thm li v hi li, nu ta
vut nh vo thnh bng, trng s chy ra mu vng sm, trong sut v ri
tng ci mt, l trng gi, c th cho ngay. Nu khi vut trng thy
mu vng c hoc vng xanh m li dnh vo nhau tng chm l trng cn
non cha th cho ngay c.
Vi c c lc sp nu vut nh tinh dch s chy ra mu trng c
nh nc go v dng sn st, nu tinh dch vn c mu trng, khng c
qunh l cn non.
Ao cho c phi c y tr, nn bng t ct l tt nht, nc phi sch,
ao phi ty trng, dn sch, nc u 1m l va, nu ao c y nhiu bn mc
nc cao hn khong 1,5m.
Trng c chp c th dnh vo vt th do phi chun b gm bo
ty, x da, r rau da nc... th kn vo 1 khung t cch b t nht l 1m
ch su thun tin cho c v trng bm vo.
C thng vo 34 gi sng n 78 gi sng. Thi gian c ko di
2 ngy, mnh nht vo ngy u.
Bc 3: p trng v ng nui c bt, c hng, c ging.
* C bt: l giai on u tin ca c t lc thot khi v trng n khi
tiu ht khi non hong (giai on u trng). Lc ny c sng ch yu nh
khi non hong, tri ni theo dng nc. (vi c m, tri, chp) c mt s
loi c bo v u trng trong ming nh c r phi, c qu. Giai on c bt
thng ko di t 3 n 5 ngy nh c tri, c trm, c m, c chp hoc ko
di n 7 hoc 8 ngy nh c rphi, c tr. Giai on c bt c cu to cha
hon chnh, ni tng cha phn ha r chc nng, thng l kh phn bit c
ging, loi theo c im hnh thi.
V d: c bt c loi m, tri, chp, trm thng c thn trong sut,
trong nc ch c th nhn ra nh 2 n 3 im en li ti l mt v bng hi,
chiu di u trng t 57mm. S lng trong ao c th c th c 300400 u
trng/1ml nc.
190
Do cha c kh nng trnh k th nn c bt l mi ngon bo b ca
nhiu loi ng vt. T l sng trong t nhin ca c bt rt thp, cn trong
nui p nhn to khong 6080%.
* C hng: l c con giai on pht trin trung gian t c bt n c
ging. Cu to c quan ca c hng cha hon chnh. Nhng nu quan st
ngoi hnh thy r c im ca loi nn nu c kinh nghim th c th
phn bit c cc loi c khc nhau. C hng bit tm kim thc n. C
n ch yu sinh vt ni (sinh vt ph du), cc mn b hu c, thc n nhn
to nh cm b... c bi chm chp, bn nng trn trnh k th cn km nn
d lm mi cho cc loi ng vt khc.
C bt c ng trong ao nhn to t 20 ngy n 25 ngy. Chiu di c
t 20mm n 30mm. Khi lng 0,3g n 0,35g/con, vi c m, chp, tri,
trm. Vi c r phi c khc: n c chiu di t 15mm n 25mm, khi lng
0,15g n 0,20g/con.
C bt trong t nhin c t l sng rt thp, cn vi ao nui nhn to t l
sng t 6090%.
* C ging: c con c cu to hnh thi v cc c quan hon chnh. C bi
nhanh c phn x trnh k th kh nhanh. C th hin bn nng bt mi, n
mi theo loi. C ging chia lm 3 loi:
C ging cp 1 l c hng c ng trc tip 50 ngy n 60
ngy. Chiu di c lc ny khong 40mm n 60mm. Khi lng 1,5 g/con
n 2,5g/con, vi c m, tri, trm; nng 6gam/con n 10gam/con, vi c
ging l c chp hoc c r phi. C ging cp 1 dng nui trong ao, rung
c din tch mt nc nh v t ng vt n hi c.
C ging cp 2: l c ging cp 1 c nui tip 70 ngy n 80 ngy
na, chiu di c khong 100mm n 120mm, khi lng 20 gam n 28
gam/con vi c m, c trm.
C ging lu: l c ging cp 2 nui thm mt thi gian nhng cha
phi l c tht, 2 loi c ging cp 2 v c ging lu dng th nhng ao
h c mt nc ln, khng c iu kin dit cc ng vt l k th ca c
dng c lm thc n.
Vi c chp ao ng p trng c din tch khong 20m
2
30m
2
phi dit
trng v cc ng vt gy hi, tt cn phi y ao 45 ngy sau bm nc
vo tip 23 ngy cho nc lng trong ri mi ng trng. Mi m
3
nc
ng 1015 vn trng. Nu iu kin thun li t l n t 5060%. Nu
nhit 18 20
o
C sau 34 ngy trng n thnh u trng. Nhit 2122
o
C
191
sau 23 ngy trng s n. Khi c con n ht phi vt ht c cho ao
ng khng b thi bn. Khi vt, nn vt dn dn v nu c n cn non cha
bi c m khng c da, bm vo, c u trng s chm xung y
v cht.
Bc 4: Chn lc v tuyn sang nui giai on sau ty mc ch.
V d: nui c tht trong ao c th th c ging vi s lng
1200014000con/ha, trong phi ghp nhiu loi c tn dng din tch
cc tng nc: tng mt thng l c m trng, c m hoa, c trm c, tng
gia c tri, c trm en, tng y c chp. Ta c th ghp mt s ging c
theo t l nh sau tn dng tt c tng nc v thc n.
+ C m trng 40%, c m hoa 10%, c trm c 5%, c tri 25%, c
chp 20%.
+ Trm c 50%, m trng 20%, m hoa 2%, c tri 18%, c chp 4%, c
r phi 6%.
Chiu di c ging khi th:
C m: 10 12cm
C trm c: 12 15cm
C chp, c tri: 7 10cm
* Quy trnh sn xut c r phi ging
Bc 1: Chn lc v nui dng c b m.
Chn c c: n tui pht dc, cc mp vy lng, bng, ui c mu
sc sc s, cc vch ngang thn cng m hn, cn c ci khng thay i
mu sc. Quan st l huyt con c ta thy c 2 l: pha trc l l hu mn,
pha sau l l niu sinh dc. C c khong 100g/con.
Chn con ci: c 3 l huyt l l hu mn, l sinh dc gia v pha
sau l l niu.
Ao c nn c din tch 200m
2
1000m
2
, su 0,5m n 1m, nn
y ao t ct pha st l tt nht; mt th 50con/100m
2
c c b m tt
nht l t 100g n 200g/con, t l c/ci = 1/2.
Bc 2: Cho c + p trng
Tp tnh sinh sn v chm sc trng ca c r phi: sau khi ghp i c
c v c ci thnh tng cp bm st nhau. Con c cn c o h y ao,
h hnh trn, dc thoai thoi, trn nhn, c c dn c ci vo sau khi
lm xong, c ci trng vo , c c ti tinh dch ln trng th tinh,
192
mt ln c ci khong 200500 trng. Sau khi trng c th tinh, c
ci dng ming ht trng vo ming p cho ti khi trng n thnh u trng
l c con. Trong sut thi k p trng c m khng bt mi. Nu nhit
trung bnh l 2530
o
C sau khi p 46 ngy trng n thnh con gi l c bt.
Lc mi n c bt tiu ha dn khi non hong, khi cha tiu ht non
hong c m nh n con ra v lc ny n con bi theo c m tp kim
n.
Trong qu trnh p trng c iu c bit l vi s lng trng rt nhiu
nhng c m bit chn v phun ra ngoi nhng qu trng b ung loi b i
tht l k diu.
Sau khi c 1 tun c th:
Chuyn c b m ra khi ao
Dng ao c ng c bt ti ch hoc vt ht c bt sang ao khc
ng ring ty iu kin chn nui.
Bc 3: Nui c bt, c hng, c ging
Ao ng c bt 100200m
2
ph thuc s lng c, mt ng
3060con/1m
2
, cho c n thc n trc tip nh bt ng, cm go, bt sn... c
th trn thm bt c nht, trong 10 ngy u trng lng thc n cho khong
1012% trng lng n c. T ngy th 11 n ngy th 30 lng thc n
khong 5 8% trng lng n c.
Bc 4: Chn lc v chuyn sang nui giai on sau
Sau 30 ngy, c c chiu di 5cm hoc hn, ta chuyn i nui cc ao c
tht hoc c ging ty mc ch ca nh chn nui.
Cc cng on ca quy trnh sn xut gia sc ging v c ging u
ging nhau l nhm tng s lng v cht lng n ging vt nui l gia sc
v c. Khc nhau bc 2 v bc 3 do c im sinh sn ca c khc ca
th. C th tinh ngoi trng, trng n thnh u trng v pht trin thnh
con trng thnh thng qua qu trnh bin thi khng hon ton. Cn gia sc
l cc loi th, th tinh trong, c giai on mang thai, con v nui con
bng sa, qu trnh chm sc bo v con ca th hon thin, cn c bn
nng ny cha hon thin, mt s loi c (c qu, c r phi) bit p trng
trong ming, cn a s cc loi c l trng n t nhin ph thuc vo thin
nhin. Quy lut b tr c th hin c im: c rt nhiu trng do hao
ht nhiu, cn th s lng con rt t so vi c do t l hao ht t hn nhiu.
193
2. Chun b dng dy hc
Phng to cc hnh 26.1, 26.2 v 26.3 trong SGK.
c. tin trnh dy hc
1. Kim tra bi c
HS trnh by kt qu lm bi tp nh, so snh, phn bit cc phng
php nhn ging vt nui hc.
GV cht li:

Ni dung so snh Nhn ging thun chng Lai ging vt nui
Ging nhau Pht trin s lng, duy tr,
cng c nng cao v to ra
nhng c th con ging c tnh
di truyn tt

Khc nhau Lai 2 c th cng ging, con
sinh ra ging b m v cc
c im ging
Lai cc c th khc ging, con
lai c tnh trng di truyn mi
tt hn b m
Mc ch Duy tr cng c cht lng con
ging, tng s lng
Lm thay i tnh di truyn ca
ging, to ra ging mi
Phng php Nhn ging thun chng theo
dng
Lai kinh t, lai gy thnh...
Kt qu Cng c c im di truyn,
tng s lng n ging
Thay i c tnh di truyn,
tng s lng n vt nui.

Khi c cc con ging tt, lm cch no s lng n ging tng ln
nhanh chng v c cht lng tt, l cc khu k thut sn xut con ging
trong chn nui gia sc v thy sn. Kin thc mi ca bi ny chng ta s
cng nhau tm hiu trong gi hc hm nay.
2. Bi mi
Hot ng 1
TM HIU H THNG NHN GING VT NUI
Yu cu HS c mc I trang 77 SGK
GV hi:
Khi nim th no l mt n gia sc, gia cm?
194
(Cc vt nui cng loi, khc loi c nui ti mt ni no ).
VD: n ln Vit Nam 1998 l 18.060.000 con
Gi tr phm cht ging, s lng ca n ht nhn khc n nhn
ging v khc n thng phm th no? (phm cht ging cao nht l n
ht nhn ( nc ta phi nhp ln ngoi thun chng l n ht nhn vi gi
rt cao i vi mt ging ln v to c n ging thun chng ht nhn
l rt kh khn tn km v mt nhiu thi gian). Phm cht n nhn ging l
con ca n ht nhn nn v tin b di truyn thp hn n ht nhn ( nc
ta sau khi nhp 1 cp ln ht nhn v nc phi cho chng sinh ra n con,
chnh l n nhn ging).
n thng phm l con ca n nhn ging dng nui ly sn phm
v c th dng lai to (lai kinh t, lai gy thnh) phm cht ging thp hn
n ht nhn v n nhn ging. Cn v s lng th:
n thng phm > n nhn ging > n ht nhn
Yu cu HS c mc 2: c im h thng nhn ging hnh thp.
GV hi:
* 3 n ging l thun chng th nng sut sp xp th no?
(n ht nhn > n nhn ging > n thng phm)
* Nu n nhn ging v n thng phm l con lai th nng sut sp
xp nh th no? v sao?
(n thng phm > n nhn ging > n ht nhn, l do: c u th lai)
* Ti sao trong h thng nhn ging hnh thp khng c php a con
ging t n thng phm ln n nhn ging v a con ging t n nhn
ging ln n ht nhn? (Do cht lng phm ging ca:
n ging ht nhn > n nhn ging > n thng phm)
Kt lun chung hot ng 1:
H thng nhn ging hnh thp l m hnh t chc h thng nhn ging
thun chng tng v s lng n ging. V cht lng:
n ht nhn > n nhn ging > n thng phm
V s lng:
n thng phm > n nhn ging > n ht nhn
Nu trong h thng ny m n nhn ging v n thng phm l con
lai th khng tun theo quy lut ca n thun chng do c u th lai.
195
Vi h thng nhn ging thun chng ch c php chuyn con ging
t n ht nhn n nhn ging n thng phm, khng c lm
ngc li.
Hot ng 2
TM HIU QUY TRNH SAN XUT CON GING
Yu cu HS c mc II trang 78 SGK.
Tm hiu quy trnh sn xut con ging gia sc
GV hi: Qu trnh sinh sn pht trin ca gia sc din ra theo quy trnh
th no? (phi ging gia sc ci c cha gia sc con non nui con
non b sa cai sa con non chuyn con non i nui ring tch con m).
y l quy trnh sinh sn ca gia sc da vo quy lut ny cc nh chn
nui a ra quy trnh sn xut ging gia sc nh hnh 26.2.
Hi: Cc bc trong quy trnh c mi quan h vi nhau th no? C th
o ln cc bc c khng?
(Cc bc l mt quy trnh trn vn: bc 1 lm tin cho bc 2, bc
2 lm tin cho bc 3... khng th o ln cc bc c. y l mt quy
trnh sn xut cht ch phi tun th theo th t cc bc).
Hi: Cc nhim v quan trng ca tng bc trong quy trnh sn xut gia
sc ging?
(Bc 1 chn lc l khu quan trng nht v chn lc khng tt th khng
c con ging b m tt. Bc 2 quan trng nht l phi ging thnh cng v
ch nui dng chm sc tt con m c thai. Bc 3 nui gia sc non l
kh nht, phi m bo dinh dng, chm sc tt t l sng mi cao. Bc 4
chn lc l khu quan trng nht c con ging tt cho cc mc ch khc
nhau...)
Tm hiu quy trnh sn xut c ging
Hi: c im qu trnh sinh sn pht trin ca c?
(C c cha c ci , th tinh ngoi, mi trng nc c bt
c hng c ging em nui theo mc ch).
Hi: S sinh sn ca c v ca gia sc khc nhau th no?
(C trng nhiu, th tinh ngoi nh nc, trng pht trin trong mi
trng nc n ra thnh u trng bin thi dn dn thnh c ging c
c im hnh thi v sinh l c trng cho loi. Gia sc l th, th tinh trong,
con pht trin trong bng gia sc m, con, nui con bng sa...)
196
Hi: Cc cng on sn xut c ging v ging gia sc c g ging v
khc nhau?
Ging: Quy trnh gm 4 bc phi tun th t bc 1 n bc 4 khng
th o ln hoc lm ngc li, mc ch l t b m s sn xut c nhiu
con ging tt.
Khc nhau: Bc 2: Gia sc cho phi ging mi c cha v nui gia sc
mang thai, c, c phi th mi th tinh c v trng pht trin trong mi
trng t nhin hay nhn to.
Bc 3: Vi gia sc nui dng c m v con u rt quan trng do con
phi b sa m. O c ch yu l chm sc c bt c hng c ging, c
m li em i nui ao khc v chm sc theo quy trnh khc.
3. Tng kt bi hc
Da vo cu hi trong SGK cng c bi
4. Cng vic ni tip
Hon thin cc cu hi trong SGK
c trc bi 27
Bi 27
ng dng cng ngh t bo
trong cng tc ging
a. mc tiu bi hc
Bit c khi nim v c s khoa hc ca cng ngh cy, truyn
phi b.
Nu c trnh t cc cng on ca cng ngh cy, truyn phi b
HS say m vi cc ng dng k thut hin i trong sn xut nng
nghip c thc hng ti ngh nghip trong tng lai.
197
b. chun b bi dy
1. Chun b ni dung
1.1. Khi nim cy truyn hp t (tn khc: di thc phi).
y l phng php hin i trong cng ngh sinh hc, truyn hp t t
vt nui ci ny sang vt nui ci khc. c thc hin ch yu vt nui
cho sa nh b sa, tru sa.
Cng ngh cy truyn hp t ch dng trong cng tc nhn ging i vi
nhng con ci c bit c sn lng sa cao. Bng phng php ny mt con
ci trong mt nm cho c 7 n 15 hp t truyn cho cc con ci khc nui
thai v nui con sau khi .
1.2. Cng ngh cy truyn phi tru b:
Vic cy truyn phi tru b c rt nhiu nc quan tm nghin cu.
Nhim v ca cy truyn phi b l:
+ Nng cao sc sn xut tht v sa nh s dng c ti a, nhng con
ci c gi tr nht v mt di truyn nhn ging.
+ y mnh ti sn xut n mt s ging tru b c s lng t nhng
c nhiu trin vng v cht lng ging, v sc sn xut.
Chu trnh cng ngh cy truyn phi c tin hnh nh sau:
a. Kch thch rng nhiu trng:
Khi kch thch rng mt lc nhiu trng, c th thu c nhiu trng v
phi trong mt ln ng c v th tinh thng qua vic s dng cc ch phm
hoc mn. Hin nay c 2 phng php x l hoc mn hiu qu cao l tim
huyt thanh nga cha (PMSG) + ch phm Prosta glandin F2 v phng
php tim FSH + ch phm prostaglandin F2.
Vi phng php th nht ngi ta tim 25003000 vo (n v quc t)
PMSG cho 1 con tru, b vo ngy 9 n 12 ca chu k sinh dc. Sau 2
ngy th tim ch phm protaglandin F2 vi liu tng s 1550 mg trong 1
n 2 hoc 3 ln cch nhau 6 gi n 12 gi.
Vi phng php th 2 ngi ta tim FSH vo ngy th 10 n 14 ca
chu k sinh dc. Liu FSH tng s t 30mg n 50mg. Tim trong 45 ngy
cc ln tim cch nhau 12 gi vi lim tim n nh hay gim dn cn
Prostalandin F2 c x l tng t phng php trn.
198
b. Ly hp t cy truyn
Ly hp t nhng b cho b git:
Khi p dng phng php ny hp t c ly nhng con b ci git
tht ti cc l m vo giai on trc ngy th 3 sau khi ng dc. lm
vic ny cc thao tc k thut l: ra ng dn trng, sau l sng t cung.
a vo ng dn trng mt lng mi trng hn ch ra (khng qu
20ml). ra sng t cung i hi s lng dung dch mi trng nhiu hn
vi ln.
Ly hp t phi b ging
+ Ly hp t c phu thut
C nh nga b, gy m ton phn, m mt ng di 2530cm trn
bng dc theo ng trng, ch trnh tuyn sa.
Hp t thng i xung sng t cung vo ngy th 4 sau khi ng hn
(trng c th tinh t giai on phi du)
Mun c hp t giai on pht trin sm hn ch c th tm thy trong
ng dn trng.
Bt u t ngy th 6 cc phi du s c ly ra t phn tip gip t
cung ng dn trng qua ng thng.
C th ly phi nhng con b ang ng, sau khi gy t cc b m mt
ng di trn vch bng v vng lm hng tri, dng dng c v k thut
ly hp t trong sng t cung.
+ Ly hp t khng phu thut: ly hp t ngi ta a vo sng t
cung mt ng thng n gin qua c t cung (k thut ny ch c cc cn b
chuyn ngnh mi lm c).
c. Bo qun phi (hp t)
Khong thi gian t khi ly phi n khi cy hp t c th khc nhau.
Trong thi k phi ngoi c th cn phi to cho chng nhng iu kin
thun li, trong c 2 iu kin c bit quan trng l mi trng v nhit
bo qun.
Trong cng ngh cy truyn phi i gia sc c quy trnh nui cy phi
v bo qun lu di trc khi cy truyn cho con nhn, nhm to ra cc ngn
hng phi, vn chuyn phi d dng n cc ni xa, k thut ct phi, nghin
cu gii tnh sm giai on phi... cc k thut ny ngy cng hon thin v
mang li nhiu li ch cho cng tc nhn ging v sn xut ging b.
199
d. Cy truyn phi
Chun b b cho v b nhn. iu kin quan trng cy truyn phi
thnh cng l gy ng dc ng pha gia con cho v con nhn m bo
trng thi ni mc t cung ca con nhn ph hp vi yu cu ca phi c
cy ghp.
K thut cy truyn: dng dng c chuyn dng a phi v mi
trng vo c th con nhn.
1.3. Phng php pht hin trn b ci ng dc
a. Quan st trc tip: Khi tru b ci ng dc m h, m o mu hng
, bng long sng mng, cui giai on gim dn. O m h c nim dch
trng c nh h np s lng 4050ml. O b giai on ng dc ko di
712 gi, tru khong 624 gi, trung bnh khong 12h45. Tru ng dc
thm lng kh pht hin, b th hin r nt hn nh khng n, i tm c,
hoc con c tm n con ci...
b. Dng c th nghim (gi l c th tnh)
Chn vi con c c tnh hng sinh dc cao, gii phu t dng vt sang
pha hng tri hoc phi dng vt khng hng vo m o con ci. Kh
nng pht hin ca tru b c vi tru b ci ng dc rt chnh xc, ngay
c nhng trng hp ng dc m thm.
c. Dng in t k: trong s ng dc ca tru b ci s thi tit niu
dch thng km theo s thi tit cc ion lm cho tnh dn in ca m o
tng ln, in tr ca m o gim xung.
Khi in tr m o xung mc thp nht khong 360400 l lc con
ci ng dc cao . Th tinh sau 46 gi t kt qu th thai cao.
1.4. iu khin ng dc tru b ci
a. S dng huyt thanh nga cha (HTNC)
Hafez 1953 nghin cu nh hng iu khin ca huyt thanh nga
cha i vi nhng tru Ai Cp. ng tim liu lng 1000dvo, 18000dvo,
2400dvo (n v quc t) tim 3 ngy lin tc HTNC thc y s rng
trng 46 ngy sau khi tim, qu trnh th tinh t hiu qu cao, thai pht
trin bnh thng.
HTNC l hoc mn chit xut t huyt thanh mu ca nga ci c cha,
t ngy th 40 n ngy th 120, nh cao l khong thi gian t 6090 ngy
c cha, trong giai on ny HTNC c hot tnh cao nht nh s c mt ca
200
hai hoc mn FSH v LH, l hai hoc mn c tc dng kch thch ng dc
v gy rng trng, tng kh nng sinh sn ca gia sc ci.
O Vit Nam, sn xut c HTNC t nm 1978 trn n nga ci c
cha tri nga B Vn (Bc Thi) thuc vin chn nui. HTNC c s
dng gy ng dc ln, b, tru, v th c tc dng chng cc hin tng
v sinh, chm sinh. Khi tim HTNC cho ln ni cai sa, ln ni nui con t l
ng dc t 8090%.
2. Chun b dng dy hc
Phng to hnh 27.1
Su tm tranh nh t liu lin quan bi dy.
C. tin trnh dy hc
1. Kim tra bi c
Da vo cu hi trong SGK kim tra
2. Bi mi
Hin nay khoa hc k thut ang pht trin rt mnh v ng dng nhiu
vo cc ngnh chn nui, trng trt. Mt quy trnh k thut hin i c s
dng trong chn nui pht trin nhanh s lng n gia sc v cht lng
con ging l cng ngh cy truyn phi. Cy truyn phi l g? Cng ngh
tin hnh th no, l ni dung bi hc hm nay...
Hot ng 1
TM HIU KHI NIM V CO SO KHOA HOC
CUA CNG NGH CY TRUYN PHI B
Yu cu HS c mc I, II trang 79 SGK.
Hi: Ti sao cng ngh cy truyn phi c coi l cng ngh t bo
(phi giai on u l hp t, l 1 t bo c bit, cc cng ngh vn dng
vo cy truyn phi c coi l mt khoa hc ng dng ca qu trnh nghin
cu t bo).
Hi: Phi b khc t bo sinh dc (trng, tinh trng) v khc t bo sinh
dng nh th no?
(Phi b khc t bo sinh dc (trng v tinh trng) v n c b NST lng
bi 2n cn trng v tinh trng c b NST n bi n. Khc t bo sinh dng
201
l t bo sinh dng tn ti trong cc m ca mt c th ch c th sinh ra t
t bo ging n, cn phi coi l mt c th c lp trong giai on u tin
ca qu trnh pht trin n sinh ra nhiu loi t bo khc nhau (t bo c,
xng, da, thn kinh, t bo mu...) n c mi trng sng v cht dinh
dng ph hp).
Hi: B nhn phi phi c c im g quan trng nhn c phi v
phi c th pht trin c? (phi c hin tng ng dc ng pha tc l
phi c trng thi sinh l ph hp vi giai on ng dc ca con cho phi th
phi mi c th tn ti pht trin trong t cung con nhn c).
Hi: Lm th no con b cho phi v con b nhn phi cng ng
dc? (Dng hoc mn (huyt thanh nga cha) gy ng dc ng lot)
Hi: Cy truyn phi b nhm mc ch g?
(Pht trin nhanh s lng v cht lng n b ging)
Tm li: cy truyn phi b l a phi t b cho phi vo t cung ca
b nhn phi phi pht trin . Mc ch l pht trin nhanh s lng,
cht lng n ging.
Hot ng 2
TM HIU QUY TRNH CNG NGH CY TRUYN PHI B
Yu cu HS c k ni dung hnh 27.1 trang 80 SGK.
Hi: thc hin cy truyn phi thnh cng phi c nhng iu
kin g?
+ phi c b cho phi v b nhn phi c hin tng ng dc ng pha
v khe mnh.
+ phi ca b cho phi phi c th tinh (t nhin hoc nhn to)
+ phi c phng tin, k thut ly phi, nui phi v cy phi thnh
cng.
+ b nhn phi phi c kh nng sinh sn bnh thng.
Hi: Nhim v ca b cho phi l g?
(cho nhiu phi c cht lng di truyn tt)
Hi: c im ca b nhn phi l g?
(C kh nng sinh sn tt, sc khe tt)
Hi: Nhn vo s hnh 27.1 c th tm lc cng ngh cy truyn
phi gm my bc?

202
Bc 1: Chn con ging
c, ci cho phi
ci nhn phi

Bc 2: Ly phi

Bc 3: Cy phi

Bc 4: Chm sc b m mang thai
v n b con khi b

Hi: Li ch ca cy truyn phi?
(Tng nhanh s lng nhng con ging tt, qu him)
GV kt lun hot ng 2:
+ Cy truyn phi l quy trnh phc tp yu cu phi c chuyn mn cao,
c phng tin k thut tt mi lm c.
+ Cc bc ca quy trnh k thut phi c tin hnh theo ng th t v
c cht lng, bc 1 l tin , l c s cho bc 2; bc 2 l tin , c s
cho bc 3 khng th o ln th t cc bc c.
+ Cy truyn phi l thnh tu tin b ca khoa hc sn xut ging hin
i, n c th gip tng nhanh s lng v bo m tt cht lng ca nhng
con vt qu him.
3. Tng kt bi hc
Da vo cu hi trong SGK cng c bi
4. Cng vic v nh
c trc bi 28 trong SGK.
Bi 28
Nhu cu dinh dng ca vt nui
A. Mc tiu bi hc
Bit c cc loi nhu cu v cc cht dinh dng ca vt nui.
203
Bit v phn bit c tiu chun khu phn n ca vt nui. Bit
nguyn tc khi phi hp khu phn n cho vt nui.
Bit vn dng cc tri thc hc xc nh tiu chun v phi hp
khu phn n cho vt nui trong gia nh.
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
c k SGK v tham kho thm mt s kin thc lin quan n bi hc
b sung thm sau y:
1.1. Nhu cu dinh dng ca vt nui l g?
C th vt nui mun tn ti c phi nh c lng thc n nht nh
c ly vo hng ngy.
Do vy, lng thc n hng ngy khng nhng quyt nh mc pht
trin m cn nh hng trc tip ti cc sn phm ca vt nui nh tht,
trng, sa, s pht trin bo thai, s lng v cht lng tinh dch... song nhu
cu tng cht dinh dng c s khc nhau rt ln, tu theo tng i tng vt
nui. V vy, c th cung cp cho vt nui khu phn n thch hp cn
phi xc nh c chnh xc nhu cu dinh dng ca tng i tng vt
nui. xc nh nhu cu dinh dng ca vt nui ngi ta phi bit c
thnh phn c th vt nui, cc loi sn phm, nhu cu vt cht v nng lng
to nn tng loi sn phm nh tht, trng, sa...
Nhu cu dinh dng bao gm:
a. Nhu cu duy tr: Nhu cu duy tr l ngun vt cht v nng lng cn
thit vt nui duy tr hot ng sinh l, duy tr chuyn ho c bn v
chuyn ho khi i. y l ngun nng lng tiu dng mc ti thiu va
cho hot ng sng khi con vt nm ngh hon ton ch dng nng lng
cho tim p, thn bi tit, c ng h hp, khng vn ng c, khng iu
tit thn nhit, khng c cc phn x tng chuyn ho. Cc hot ng chuyn
ho nh vy gi l chuyn ho c s. Nhit thch hp cho chuyn ho c
s th l 27
o
C28
o
C, ch 25
o
C, ln 21
o
C, b c 15,518
o
C, ngng 18

o
C25
o
C, g mi 16
o
C25
o
C.
Khi cung cp nng lng cho nhu cu cc hot ng mc thp nht
nh: n ung bnh thng, con vt khng cho sn phm, khng tng trng,
khng nui thai, khng cho con b, khng phi ging... gi l nhu cu to
iu kin cho con vt duy tr sn xut.
204
b. Cc phng php xc nh nhu cu dinh dng cho duy tr
* Xc nh nng lng: Cho con vt sng trong iu kin nh chuyn ho
c s dng dng c xc nh lng O
2
s dng + CO
2
sinh ra t xc nh
mc nng lng tiu dng.
Cng thc tnh lng nhit sinh ra (Kcal) (LNSR):
LNSR = 3,866O
2
+ 1,2CO
2
0,518CH
4
1,431N
Trong :
LNSR: Lng nhit sinh ra
O
2
: Lng O
2
s dng (lt)
CO
2
: Lng CO
2
s dng (lt)
CH
4
: Lng CH
4
sinh ra (lt)
N: Nit ca nc tiu (gam)
V d: Nng lng tiu th ca 1 con b c xc nh bng kt ta o
theo phng php trao i h hp.
Lng O
2
tiu th 392 lt
Lng CO
2
sinh ra 310,7 lt
Lng CH
4
sinh ra khng c
Lng N nc tiu 14,8 gam
Lng nhit sinh ra trong thi gian l:
3,866 392 + 1,2 310,7 1,430 14,8 = 1867,133 (Kcal)
* Xc nh nhu cu prtin cho duy tr:
Ngi ta xc nh c 15% th trng l prtin trong c 13% 6%
tng s prtin chuyn ho hng ngy ph thuc khi lng vt nui, c 6%
prtin chuyn ho hng ngy b mt.
V d:
1 con ln nng 20 kg c prtin l:
20kg 15% = Prtin c th
20kg 13% = Prtin chuyn ho hng ngy
20kg 06% = Prtin mt i hng ngy
Chnh prtin mt hng ngy l prtin duy tr.
Cng thc tnh prtin duy tr hng ngy ca ln l:
Nu ln 20kg cng thc tnh: 20kg 0,0012 = 0,024kg = 24gam
205
(0,15 0,13 0,06 = 0,000117 0,0012) cho 1kg khi lng c th.
Nu ln 30kg 0,0011 = 33 gam prtin duy tr
Nu ln 60 70kg 0,0008 = 48g 56g gam prtin duy tr
Nu ln 90 100kg 0,0006 = 54 60 gam prtin duy tr
c. Nhu cu sn xut
* Nhu cu prtin cho vt nui ang sinh trng
Vt nui ang sinh trng cn phi c prtin cho nhu cu duy tr
hot ng c th v nhu cu cho sinh trng.
V d: c 1 con ln nng 50kg nu tng 450gam tht nc/ngy. Hy tnh
nhu cu prtin phi cung cp cho con ln ny trong 1 ngy.
Ta bit rng:
Tht nc c 22% prtin
T l tiu ho prtin trong thc n l 80%
Gi tr sinh hc ca prtin trong thc n c kh nng hp th to
nn prtin cho ln l 65%.
Nhu cu prtin cung cp cho ln l:
Prtin cho duy tr = 50kg 0,0009 = 45 gam
Prtin cho ln sinh trng = 450g tht nc x 22% = 100g prtin
100g + 45g
Nhu cu prtin cn cung cp =
0,65 + 0,8
= 300g
Khi bit t l prtin trong thc n ta c th tnh c s lng tht nc
c tch lu trong 1 ngy.
V d: Nu ln nng 40kg n 1,75 kg thc n hn hp c 14% prtin,
gi tr sinh hc ca prtin l 65%, t l tiu ho prtin l 80%. Xc nh
trong 1 ngy con ln ny tch lu c bao nhiu gam tht nc.
Cch tnh:
S lng prtin thc n cung cp:
0,65 0,8 1,75 14% = 127 gam prtin
Nhu cu prtin cho duy tr 40kg th trng:
40 0,001 = 40 gam prtin
206
Prtin cho tch lu = 127g 40g = 87 gam
Prtin trong tht nc l 22% lng tht nc tch lu c l: 87 : 0,22 =
395g tht nc.
* Nhu cu prtin vi c th gia cm
Nhu cu prtin cho g ang sinh trng bao gm:
+ Nhu cu prtin cho tng trng
+ Nhu cu prtin cho duy tr
+ Nhu cu prtin cho pht trin lng
Qua tnh ton c bit prtin c trong tht g l 18%. Hiu sut tiu
ho prtin trong thc n vi g l 55%.
Vy: Nhu cu prtin hng ngy cho tng trng l:
Tng trng (gam) x 0,18
Nhu cu prtin =
0,55
Nhu cu prtin cho duy tr: Nhu cu duy tr gip cho con vt khng thay
i trng lng v thc hin cc hot ng sinh l.
Mun tnh nhu cu prtin duy tr ta p dng cng thc:
0,0016 x th trng (gam)
Nhu cu prtin duy tr ca gia cm =
0,55
Nhu cu prtin cho mc lng: Thng thng 3 tun tui b lng
chim 4% th trng, khi lng lng tng dn ln v t 7% th trng 4
tun tui v duy tr n nh. Hm lng prtin trong lng khong 82%.
Nhu cu prtin cho mc lng:
(0,4 hoc 0,7) x x0,82
Nhu cu prtin mc lng (gam) =
0,55
Nhu cu prtin cho g ang sinh trng l:
0,18p + 0,0016 + (0,4 hoc 0,7)p x 0,82
S gam prtin
nhu cu/ngy
=
0,55
P: khi lng c th; p: khi lng tng trng.
Nhu cu prtin sn xut trng: chia lm 3 giai on:
Giai on 1: T 21 tun tui n 42 tun tui
Giai on 2: T 42 tun tui n 62 tun tui
Giai on 3: > 62 tun tui s lng trng gim < 60%
207
Nhu cu giai on 1:
Duy tr + pht trin lng + trng = 17 gam prtin/con/ngy
Nhu cu giai on 2:
Duy tr + pht trin lng + trng = 15,5 gam prtin/con/ngy
Nhu cu giai on 3:
Duy tr + pht trin lng + trng = 15 gam prtin/con/ngy
Ma h g n khi lng thc n t hn ma ng cho nn khi phi hp
khu phn nn tng t l prtin ln cho ph hp thc t.
Nhu cu prtin cho tit sa:
Thnh phn sa gm:
+ prtin: 95% nit prtin
5% nit phi prtin (ur, NH3)
Prtin sa c 3 dng: cazein, globulin, albumin.
Cazein + globulin hnh thnh t nhng axit amin trong mu, thng qua s
tng hp ca t bo tuyn v, cn Albumin trc tip t mu vo sa.
+ ng sa: ng lactose l loi ng c trng cho sa. Chng c
to thnh t glucose v galactose. Trong t bo tuyn v c enzim chuyn ho
bin i ng glucose v galactose thnh ng lactose.
+ M sa: c to thnh trong tuyn sa l s kt hp ca glyxerin v
axit bo. Ngun gc glyxrin do s thu phn m trong mu v s hot ng
tng hp ca tuyn sa t cc sn phm ca qu trnh oxy ho glucose. 25%
tng s axit ca sa bt ngun t axit ca thc n; 50% m sa bt ngun t
m ca huyt tng.
+ Trong sa c mt s loi cht khong quan trng:
Ca sa ln hn Ca trong mu 13 ln
P sa ln hn P trong mu 10 ln
K sa ln hn K trong mu 5 ln
Na sa = 1/7 Na trong mu
+ Nhu cu prtin cho tit sa:
Nhu cu duy tr ca b sa cn: 2,86 gam prtin tiu ho/1 kg
0,75

(1kg
0,75
gi l th trng trao i).
Th hin mi quan h gia din tch mt ngoi c th v th trng k
hiu th trng l W th th trng trao i l W
0,75

208
Th trng trao i W
0,75
ca ln c W khc nhau:

W (kg) W
0,75
(kg) W (kg) W
0,75
(kg)
10 5,62 70 21,20
15 7,62 80 26,75
20 9,46 100 31,62
25 11,18 200 53,18
30 12,82 300 72,1
40 15,9 400 89,44
50 18,8 500 105,74
60 21,56
(Nhu cu prtin cho duy tr phi tnh da vo th trng trao i)

Nhu cu prtin tit sa: Cn 55g prtin tiu ho sn xut/1kg sa
tiu chun 4% m sa.
V d: Tnh nhu cu prtin cho b sa nng 400kg, sn lng sa
15kg/ngy, 4% m sa
Nhu cu duy tr:
C 1kg
0,75
cn 2,86 g prtin tiu ho
C 400
0,75
cn x g prtin tiu ho
Nhn vo bng th trng trao i 400kg 400
0,75
= 89,44(kg)
Ta c: Nhu cu duy tr = 2,86 x 89,44 = 255,8 gam
Nhu cu tit sa = 15 x 55 = 825 g
Nhu cu tng s = 255,8 + 825 = 1080,8 gam prtin/ngy con b ny
sn xut 15kg sa/ngy vi m sa l 4%
1.2. Tiu chun n ca vt nui l g?
Tiu chun n l nhng quy nh v mc n c th hin bng nhng
ch s v dinh dng cn c trong khu phn n nh nng lng, prtin, cht
khong... nhm cung cp cc cht dinh dng cn thit cho vt nui
duy tr cc hot ng sng v con vt cho nng sut cao.
209
Trong tiu chun n cc ch s nng lng c tnh bng Kcal, hay
abng n v thc n (VT).
n v thc n l ch s dng xc nh v so snh gi tr dinh dng
cc loi thc n dng trong chn nui. Vit Nam quy nh ly 2500 Kcal
nng lng trao i lm VT. Mun chuyn 1 loi thc n thnh VT ta
dng cng thc:

PTH a + MTH b + XTH c + DXKTH d
2500
Trong :
PTH: Prtin tiu ho
MTH: M tiu ho
XTH: X tiu ho
DXKDTH: Dn xut khng m tiu ho (g)
a, b, c, d: h s nng lng trao i ca 1 gam cht dinh dng tiu ho
(Kcal). Vi cch tnh ny ta c:
VD: 1 kg cm go = 1,1 VT
1 kg ng ht = 1,2 VT
1 kg c non = 0,18 VT
Ch s prtin, cht khong... c tnh bng gam hoc phn trm (%)
Mun xy dng tiu chun thc n phi cn c vo nhu cu dinh dng
ca vt nui, n l cn c xy dng khu phn n cho vt nui.
Nu xy dng khu phn n khng da vo tiu chun dn n hin
tng tha hoc thiu cht dinh dng c th lm ri lon trao i cht trong
c th vt nui, gy tn thc n, hao ph thc n m nng sut chn nui
khng cao.
Mt tiu chun thc n hon chnh bao hm c tng nhu cu ca c th
v cc cht dinh dng theo la tui, khi lng, giai on sinh trng v
hng sn xut ca vt nui, th hin bng n v thc n, lng prtin tiu
ho, canxi, pht pho, vitamin, cht khong...
V d: Tiu chun n cho ln vng nhit i.

210
Th trng ln
Cc ch s
5kg n 10kg 10kg n 30kg 30kg n 60kg 60kg n 90kg
Tng trng/ngy (gam) 260 320 420 600
Nng lng tiu ho (Kcal) 1775 2607 6055 7047
Prtin th (gam) 99 126.6 294 316
Khong (g) Ca 5.4 6.7 10.38 14.58
P 2.4 4.5 6.92 9.72
NaCl 3.6 4.5 13.8 19.4
Vitamin B
1
(mg) 1.5 1.5 3.5 9.72

V d: Tiu chun n cho g lgo thng phm t lc bt u n
42 tun tui.
Nng lng trao i (Kcal) (kh hu mt) (ma h)
305 275
Prtin th (g) 17 17
1.3. Khu phn thc n vt nui l g?
Khu phn thc n vt nui l lng cc loi thc n cung cp hng ngy
m bo cho con vt tn ti v sn xut ra tht, trng, sa, lng hoc cung cp
sc ko.
Khu phn n phi p ng yu cu ca vt nui duy tr s sng v sn
xut tht, sa, trng... trong khu phn n phi cn i v prtin, nng
lng, vitamin v mui khong. Khu phn n bao gm khu phn duy tr v
khu phn sn xut.
a. Khu phn n duy tr
L lng thc n ti thiu cn cung cp cho vt nui, m bo cho con
vt tn ti. Nng lng t khu phn duy tr ch va cho con vt gi thn
nhit, vn ng v thc hin cc trao i c bn. Trong thc t, chn nui
khng dng khu phn duy tr nui gia sc gia cm v khng c hiu qu
v kinh t bi l vt nui khng cho sn phm.
b. Khu phn sn xut:
L lng thc n tnh thm vo khu phn duy tr, nhm m bo cho vt
nui c y cc cht dinh dng sn xut ra sn phm: tht, trng, sa, da,
lng...
211
Tt nhin nu trong khu phn sn xut m khng cung cp lng v
cht cc cht dinh dng th sn lng sa, tht, trng s gim dn, vt nui
c th gim c th trng... Nhng nu khu phn li tha cht dinh dng
hiu qu kinh t khng cao do thc n tha b ph v con vt tch lu m nhiu.
Trong thc tin chn nui, phi hp khu phn n phi m bo nng
lng, cn i prtin, axit amin, cht khong v vitamin... ph hp la tui
ging vt nui, hng sn xut... c nh vy, vt nui mi kho mnh v cho
sn phm c cht lng tt, s lng nhiu, hiu qu chn nui cao.
V d: Khu phn n ca ln tht khi lng bnh qun 53kg thc n tinh
trong khu phn chim 75% thc n gm, thc nghin, bt sn, bt c loi 1
v cm go loi tt; thc n xanh c rau mung, bo ty; s n v thc n l
2, s gam prtin tiu ho l 160gam, Ca = 15g, P = 14g. y l tiu chun
n, cn khu phn c thit k nh sau:

Tn loi thc n
T l % phi
hp
S VT S lng (kg) Prtin (gam) Ca (g) P (g)
Thc nghin 2.2324 0.0335 0.0291 1.9497 0.0349 0.0698
Bt c loi 1 1.1162 0.0167 0.0171 8.6184 1.1457 0.5472
Bt sn kh 19.3303 0.2899 0.2659 9.5724 0.4201 0.2127
Cm loi 1 77.3211 0.1599 1.2339 128.3256 0.9871 13.3261
Rau mung 0.25 1.6700 20.0000 0.4000 0.25
Bo ty 0.25 2.5000 12.5000 0.3000 0.45

1.4. Cc nguyn tc khi phi hp khu phn
1.4.1. Nguyn tc khoa hc
a. Phi tho mn tiu chun n: c ngha l phi cn i cc thnh phn
dinh dng, m bo cn bng cc cht dinh dng trong khu phn n, trng
tm l nng lng v prtin.
T l dinh dng chnh l t l gia nhng cht khng prtin v nhng
cht prtin. T l dinh dng tnh theo cng thc.
% bt ng tiu ho + % x tiu ho + % cht bo tiu ho x 2,25
% prtin tiu ho
212
V d: Khu phn n c:
8,8% prtin tiu ho
2% cht bo tiu ho
50,1% bt ng tiu ho
1,1% x tiu ho
50,1 + 1,1 + 2 x 2,25
T l dinh dng =
8,8
= 6,2
Ngha l: C 6,2 phn cht khng prtin tng ng vi 1 phn
prtin. Vi gia sc non t l dinh dng hp di 6/1 cn gia sc tit sa t l
dinh dng khong 6/1 n 8/1, gia sc lm vic nh t l > 8/1, gia sc ang
sinh trng t l dinh dng hp v cn hm lng prtin trong khu phn
n cao.
b. Khi lng khu phn n
D dy vt nui c hn, nu thc n nhiu th vt qu sc cha d dy.
Thc n phi ph hp v lng.
V d: Vi b sa 2,5% th trng + 1/10 lng sa, chng hn con b
nng 400kg, phi cho n mt lng thc n l: 400kg x 2,5% = 10 kg vt cht
kh. Nu con b ny cho 10kg sa/ngy thu nhn thm 1 kg vt cht kh na,
tng thc n con vt c th n c l 11 kg vt cht kh.
Vi ln lng thc n = 2,5% th trng
Vi nga lng thc n = 2% th trng
H s chon l lng thc n tnh theo kg. Vt cht kh/s n v thc
n. m bo cho con vt n c lng thc n ti a c cc ch n khc
nhau.
+ Ch n t do
+ Ch n theo khu phn: Thng c ngi chn nui tnh y
theo tiu chun n.
+ Ch n hn ch: Thng cho n di tiu chun n nhm ko di
thi gian sinh trng ca con vt.
Cc nhn t nh hng n tiu chun, khu phn:
+ Nng lng
+ Nhit mi trng.
213
1.4.2. Nguyn tc kinh t:
Gi thnh khu phn n khng qu cao, hiu qu s dng cao, vt liu c
a phng, gim chi ph vn chuyn...
1.4.3. Vai tr cc cht dinh dng trong i sng vt nui
Nc: Tham gia vo qu trnh trao i cht, tham gia qu trnh tiu ho
v hp thu thc n v cc cht dinh dng, tham gia vn chuyn cc cht dinh
dng v bi tit cn b ra ngoi, gi c hnh dng v hnh th con vt v
phi c nc trong t bo, t bo phnh to c hnh dng, gi cho con vt c
hnh dng c trng, nc tham gia iu ho thn nhit...
Prtin tham gia cu to t bo c th v cc cht sng nh enzim,
hoc mn, khng th, cung cp nng lng cho c th khi cn thit, tng hp
prtin cho c th con vt.
Lipit tham gia cu to t bo, cung cp nhiu nng lng lm dung mi
ho tan nhiu vitamin quan trng nh vitamin A, D, E, K...
Gluxit l nhng thc n bt, ng v cht x (c, thn cy...) ch yu
cung cp nng lng cho mi hot ng ca c th.
Vitamin v cht khong: gp phn tham gia cu to c th, tham gia
cc hot ng nhm duy tr s n nh trong qu trnh trao i cht ca c th
vt nui.
2. Chun b dng dy hc
Dng phiu hc tp v hnh 28.1, 28.2, 28.3 lm s cm lc cng
c cc hot ng cho HS iu ni dung vo.
B sung thm cc ti liu lin quan n bi hc.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
Mun vt nui sinh trng pht trin tt phi cung cp y cc cht
dinh dng. C s khoa hc ca qu trnh cung cp dinh dng cho vt nui
l tiu chun v khu phn n ca vt nui.
Vy, nhu cu dinh dng vt nui, tiu chun, khu phn n ca vt nui
l g? C s khoa hc xc nh cc ch s ny nh th no? Vai tr,
ngha, cc nguyn tc xc nh tiu chun, khu phn n cho vt nui l
g?... l ni dung bi hc hm nay.
214
2. Bi mi
Hot ng 1
TM HIU CC NHU CU V CHT DINH DNG CUA VT NUI
Yu cu HS c ni dung I trong SGK trang 81.
Hi: Nhu cu dinh dng ca vt nui l g? Hy phn bit nhu cu
duy tr v nhu cu sn xut?
Sau khi HS pht biu, tho lun, GV cht li:
+ Nhu cu dinh dng ca vt nui chnh l lng thc n vt nui cn
phi thu nhn vo hng ngy duy tr s sng v to ra sn phm.
+ Nhu cu dinh dng ph thuc vo loi vt nui, iu kin nui dng
chm sc v cc cht cn thit to nn cc loi sn phm khc nhau (vd:
Sc ko khc sn xut trng, khc sn xut tht, khc sn xut sa, cc ging
ln khc tru b v khc gia cm...).
+ Nhu cu duy tr l ngun nng lng cung cp cho con vt mc ti
thiu va cho con vt duy tr hot ng sinh l, khng cho sn phm,
khng tng trng, khng nui thai, khng cho con b, khng phi ging...
+ Nhu cu sn xut l nhu cu vt cht v nng lng con vt sinh
trng, tng trng, cho sn phm nh: sc ko, tht, sa, trng... mc
tt nht.
Hi: Nhu cu dinh dng ca nhng vt nui cho sn phm khc nhau c
khc nhau khng? Khc nhau nh th no?
y l cu hi yu cu HS vn dng cc tri thc vn c tr li, l cu
hi cui mc I.
Sau khi HS tr li, GV cht li:
Vi vt nui ly tht giai on cui l 2 thng v bo (ln tht) phi tp
trung thc n giu nng lng nh cc loi ht ng cc giu gluxit: cc loi
cm go, bt sn... Khng cho n cc loi ht nhiu m nh ng, kh du s
lm m nho cht lng tht km.
Vi vt ly sc ko: nc ta c khong 72% tru v 31% b lm
nhim v cy, ko xe... thc n ch o vn l rm, r, c, cy ng, b ma,
cy h u... Thc n tinh vi tru b cy ko l thc n h tr trong v cy
ko (ng xun) thng nu cho hoc cm cho n trc khi i cy ba.
Gia sc mang thai: Khi c thai trng lng gia sc mang thai tng ln,
nhanh nht l giai on cui tng do trng lng ca thai, cc t chc ngoi
215
thai: tuyn v, rau thai, s tch lu ca c th m cng tng ln. Phi cung
cp y prtin c v s lng v cht lng.
VD: Trong qu trnh mang thai ln tng trng lng khong 20kg. C
khong 3kg prtin tng ng vi 26gam/ngy. Nu ln c trng lng
90100kg th nhu cu duy tr l 60g giai on u. O giai on 30 ngy
cui nhu cu tng ln 65g/ngy.
Vy nhu cu 80 ngy u l:
60 gam (duy tr) + 26 gam (sn xut) = 86 gam/ngy
Nhu cu 30 ngy cui l: 86g + 65g = 151 g/ngy
Nu gi tr sinh hc ca thc n l 65% v t l tiu ho thc n l 80%
th cn cung cp prtin cho ln theo nhu cu l:
151
0,65 x 0,8
= 290 gam/ngy
Vi vt nui trng: Vi vt nui trng cn cung cp thc n
p ng nhu cu prtin v nng lng duy tr, sinh trng, pht trin lng v
trng. Nhu cu prtin cn cung cp khong 17 gam cho 1 con/1 ngy.
Ma h g n t thc n nn phi hp khu phn tng prtin cao hn ma
ng, thng cho n thc n hn hp mang li hiu qu cao.
Vi c ging: Nhu cu dinh dng ph thuc ging, tui, trng lng,
mc s dng, cht lng, s lng tinh dch. T l thc n tinh thng cao,
cung cp lng m cn thit v cn i cc loi axit amin.
VD: Vi ln c ging, trong thc n c thc n tinh chim 80% gm
nhiu loi bt (cm, bt ng, bt sn...), cht m s dng bt c, tng
rang, cc loai bnh du lc, bnh du da, bnh du u nnh...; phi cho n
rau xanh cung cp vitamin (thc n xanh chim 35% khu phn),
b sung khong a lng v vi lng.
Kt lun hot ng 1, GV cht li:

Nhu cu dinh dng vt nui
Nhu cu duy tr Nhu cu sn xut +
216
Mi loi vt nui c nhu cu dinh dng khc nhau v lng v cht.
Trong chn nui tu theo c im ca tng loi vt nui m c ch nui
dng chm sc khc nhau.
Hot ng 2
TM HIU V TIU CHUN AN CUA VT NUI
Yu cu HS c SGK mc II.
GV hi: Tiu chun n ca vt nui l g?
(L lng thc n cn thit cho 1 con vt nui trong mt ngy m vt
nui duy tr hot ng sng v sn xut ra sn phm)
Tiu chun c th hin bng cc ch s.
GV hi: Nng lng l g? Trong chn nui c cc dng nng lng no?
Vai tr ca nng lng vi vt nui? Loi thc n no cung cp nng lng
cho vt nui?
Sau khi HS tr li v tranh lun, GV cht li kin thc:
Nng lng l i lng vt l c trng cho kh nng sinh cng ca
mt vt, thng th hin bng calo sinh vt thc hin cc hot ng sng
nh: vn ng, phn chia t bo, sinh trng, pht trin, sinh sn, tiu ho v
hp thu cc cht dinh dng.
Trong chn nui nng lng ca thc n th hin 4 dng:
+ Nng lng th l nng lng thc n c o trc tip khi t thc n
bng oxy p sut 2530at trong bom k, nng lng nhit sinh ra ca 1 gam
prtin: 5,72 Kcal, 1 glipit: 9,5 Kcal, 1 gam x th: 4,79 Kcal, 1gam dn xut
khng m: 4,17 Kcal. Nng lng tnh bng Kcal/kg thc n.
+ Nng lng tiu ho: Bng nng lng thc n tr i nng lng thi ra
trong phn.
+ Nng lng trao i (cn gi l nng lng chuyn ho) bng nng
lng th ca thc n tr i nng lng thi ra trong phn, nc tiu, v cc
kh cacbonic, metan, hydro...
+ Nng lng thun: bng nng lng trao i tr i lng nhit hao tn
cho qu trnh chuyn ho (nhit hao tn). Nng lng thun duy tr v sn
xut sn phm ca mi con vt nui.
Vai tr nng lng duy tr mi hot ng sng ca con vt.
Thc n cung cp nng lng ch yu cho vt nui l tinh bt, thc n
giu nng lng, nht l lipit (cht bo).
217
Vi ch s dinh dng l prtin, nhn mnh cho HS thy vai tr quan
trng ca prtin l thnh phn ch yu ca cht nguyn sinh, thnh phn ca
cc enzim v hoocmn, vai tr khng thay th c trong vic xy dng t
bo v cc m.
Nhu cu prtin c tnh theo t l % prtin th l t l % prtin c
trong thc n.
VD: tng c 35% l prtin
Cy ng, c xanh c 7% l prtin
Ur c 46% prtin
Nhu cu prtin cng c th tnh bng s gam prtin tiu ho/1 kg
thc n. Ngha l s gam prtin con vt tiu ho c sau khi tiu ho 1 kg
thc n.
VD: T l tiu ho prtin tng 85% c ngha l c n 1000 gam
prtin tng con vt tiu ho c 850 gam.
1 kg (1000g) thc n tng hp c 200 gam prtin t l tiu ho prtin l
80% c ngha l nu cho n 1kg thc n con vt s tiu ho c 160 gam
prtin. Nh vy prtin tiu ho ca 1 kg thc n ny l: 160 g.
Vai tr ca vitamin rt quan trng.
GV hi: Vitamin c nhiu trong cc loi thc n no? Vitamin c vai tr
nh th no vi vt nui?
(Vitamin c nhiu trong rau xanh, c xanh, cc loi qu, tm nng
(vitamin D)... Vitamin c vai tr: chng kh mt, chng ph, chng ci
xng, chng xut huyt (vitamin K)... Tc l c vai tr trong sinh trng,
sinh sn, v s hot ng ca c th, vitamin khng c gi tr nng lng).
GV kt lun hot ng 2:
Mun vt nui sinh trng pht trin tt phi cung cp cc cht theo
nhu cu dinh dng ca n.
Tiu chun n chnh l bng ghi c th cc cht theo nhu cu dinh dng
ca con vt, trong bng tiu chun ch cc ch s: nng lng, prtin,
khong v vitamin.
Hot ng 3
TM HIU V KHU PHN AN VT NUI
Yu cu HS c mc III trong SGK.
GV hi: S ging nhau v khc nhau gia tiu chun v khu phn?
218
Sau khi HS tr li GV cht li:
+ Tiu chun n l quy nh mc n th hin bng cc ch s dinh dng
cn c trong khu phn nh nng lng, n v thc n, prtin, khong... cn
c vo nhu cu dinh dng ca vt nui.
+ Khu phn l lng cc loi thc n cung cp hng ngy p ng nhu
cu dinh dng ca con vt th hin thng qua bn tiu chun. Khu phn n
c khu phn duy tr v khu phn sn xut.
+ Trong chn nui xc nh c nhu cu dinh dng s xc nh c
tiu chun t s xc nh khu phn n ph hp.
+ Tiu chun v khu phn ging nhau v cc ch s dinh dng: nng
lng, prtin, khong, vitamin...
GV hi tip: Ti sao khi phi hp khu phn phi m bo tnh khoa hc
v tnh kinh t?
(m bo tnh khoa hc mi p ng c nhu cu dinh dng c v
cht lng v s lng thc n, phi m bo tnh kinh t mi h c gi
thnh chn nui, mi c hiu qu cao trong chn nui).
3. Tng kt bi hc
Dng cc cu hi trong SGK cng c bi.
4. Cng vic v nh
c trc bi 29 trong SGK, tr li cu hi bi 28 vo v bi tp.
Bi 29
Sn xut thc n cho vt nui
A. Mc tiu bi hc
Bit tn v nu c nhng c im chnh ca mt s loi thc n
thng dng trong chn nui.
219
Bit v c th trnh by quy trnh cng ngh sn xut thc n hn hp
cho vt nui.
Bit c vai tr quan trng ca thc n hn hp trong vic pht trin
chn nui.
Bit vn dng cc kin thc hc vo trong qu trnh chn nui gia
sc gia cm gia nh v a phng
B. Chun b bi hc
1. Chun b ni dung
1.1. Thc n chn nui l g?
Thc n chn nui l nhng sn phm c ngun gc t thc vt, ng vt
v khong cht, cung cp cc cht dinh dng v nng lng vt nui c
th duy tr mi hot ng sng, sinh trng, pht trin v sn xut ra cc sn
phm c trng ca tng loi vt nui (tht, trng, sa...)
1.2. Ngi ta phn chia cc loi thc n chn nui nh th no?
Da vo ngun gc v tnh cht ca thc n c th chia thc n chn
nui thnh cc loi: thc n thc vt, thc n ng vt, thc n hn hp, thc
n khong, thc n b sung...
Cn c vo mc cung cp nng lng v thnh phn dinh dng c
th chia thc n thnh cc loi:
+ Thc n tinh: trong 1kg thc n c trn 0,6 n v thc n (VT), v
thc n cng knh (thc n th) trong 1 kg thc n c t hn 0,6 (VT).
Trong thc n thc vt li chia lm nhiu loi: thc n xanh, thc n
th, thc n , thc n c, qu, thc n ht, thc n l cc loi ph phm ch
bin nng sn.
Trong thc n ng vt c nhiu loi: sa, sa rt b, bt c, bt tm,
bt tp, bt s, bt tht, bt trng... l loi thc n giu protin, khong cht
v cc vitamin A, D, E, K, B12...
V d: cht lng mt s loi thc n ng vt v thc vt.

220
Tn thc n
vt nui
Protin % Cht khong % Canxi % Pht pho %
Bt c 3160 13.934.5 5.58.7 3.44.8
Bt xng tht 3335 1235 2.0 1.3
Bt u tm 3334 29.1 5.2 0.9
Ht cy h u 2030 4.6 0.23 0.63
Kh du 3040 11.7 0.26 0.67
Bt ng 9,4 1.6 1 3
Cm go t 12,9 9.2 0.08 1.08
1.3. c im mt s loi thc n ca vt nui
a. Thc n tinh: l loi thc n giu nng lng gm cc loi ht ng,
thc, go, cao lng, lc, ... thc n tinh c nhiu tinh bt, bt ng nh
ht cc cy ho tho, giu prtin nh ht cy h u, thnh phn cht x
thng thp.
Ht cy ho tho thnh phn tinh bt 70%80%, t l prtin 712%, t l
lipit 25%, giu vitamin nhm B, nhm E, giu pht pho v kali nhng ngho
canxi, khong tng s t 14%... ht cy ho tho ch yu cung cp nng
lng cho vt nui.
Ht cy u giu prtin : 2530% prtin, c nhiu axit amin khng
thay th l ngun thc n b sung prtin thc vt cho vt nui... Prtin ht
u d ho tan trong nc v giu lyzin nn vt nui ln v gia cm d tiu
ho v hp th. Mt s ht u c c t khi s dng lm thc n ch ch
bin (luc, rang chn) nng cao gi tr dinh dng v loi b c t.
b. Thc n xanh: gm cc loi rau xanh, c ti l thc n thc vt cha
nhiu nc 7085%. Thc n xanh gm: cc loi c t nhin, c trng, cy
h u, bo du, bo tm, rau mung, rau lp, cy ng non, l su ho, bp ci,
dy lang, cy lc... l thc n ch yu ca tru b.
Cht kh trong thc n xanh c gi tr dinh dng cao c hm lng
prtin tng i cao v c cha hu ht cc axit amin khng thay th. Thc
n xanh giu vitamin nh caroten, vitamin C, vitamin E, vitamin nhm B,
giu cht khong c a lng v vi lng. Gia sc nhai li nh tru b s
221
dng ti 8085% thc n xanh trong khu phn n hng ngy, tiu ho c
khong 6575% cc cht hu c v 7080% prtin trong cc loi thc n l
cy c ny.
Lng thc n xanh cn cung cp hng ngy ca:
+ B c ging: 3040 kg
+ B sa: 4060kg
+ Ln ni: 34kg
+ Ln con (23 thng tui): 0,40,5kg
+ Ln 45 thng tui: 2,53 kg
+ Ln 67 thng tui: 45 kg
c. Thc n :
(C th xanh, ti, chua)
Ngi chn nui d tr v ch bin thc n xanh bng phng php
k kh gi l thc n xanh.
C th cc loi thc n xanh nh: c, thn cy ng, l cy khoai ty,
l cy bp ci...
Gi tr dinh dng thc n gn ging thc n xanh, lng ng thp
hn, c nhiu axit hu c nhiu nht l axit lctc. Trong qu trnh lng
gluxit thng b tiu hao nhiu hn cc hp cht nit (prtin v cc hp cht
Nit khc).
Cht lng thc n ph thuc rt nhiu vo ngun thc n xanh lm
nguyn liu.
V d:
Nu 100kg thn cy ng giai on chn sp c t l nc 70% thu
c 25 n v thc n c 2,1 kg prtin tiu ho. Nhng nu giai on
ngm sa (non hn) c t l nc 76% th ch c 20,8 n v thc n v 1,2
kg prtin tiu ho.
d. Thc n th: l loi thc n thc vt c t l x cao t 2040% nh c
kh, rm r, thn cy ng gi, thn l u sau khu thoch, l loi thc n
ngho nng lng v prtin, bt ng v cht khong.
Hm lng x ch yu l xenlulz v lignin nn t l tiu ho thp, thc
n th thng dng cho gia sc nhai li. Trong thc n th c kh l ngun
thc n tt nht cho tru b vo ma gip ht trong v ng v ma kh.
100kg c kh loi tt tng ng 4050 n v thc n.
222
e. Thc n hn hp
L t hp nhiu loi thc n c phi hp sn theo mt cng thc nhm
m bo cn bng cc cht dinh dng nh prtin, lipit, gluxit, cht
khong... ph hp vi nhu cu ca vt nui theo tng giai on pht trin v
sn xut cc loi sn phm khc nhau.
Thc n hn hp c cc loi:
Thc n hn hp hon chnh l loi thc n phi hp c cc cht
dinh dng p ng c nhu cu ca vt nui v khi cho n khng phi cho
n thm cc loi thc n khc.
Thc n hn hp tinh l loi thc n c phi hp cc loi thc n tinh
gm ht ho tho, ht u v kh du, cht khong,... nhm b sung cho nhau
cc cht dinh dng trong khu phn ph hp nhu cu dinh dng ca vt
nui.
Thc n hn hp b sung cn gi l thc n hn hp m c gm:
prtin khong vitamin l hn hp thc n cao m c thm cht khong
v vitamin dng b sung vo khu phn vt nui thuc cc la tui vi cc t
l khc nhau. Do loi thc n ny c t l prtin khong vitamin cao nn
cn gi l thc n hn hp m c.
2. Chun b dng dy hc
C th phng to cc s thuc hnh 29.1 v 29.4 lm s cm
phc v cho qu trnh dy hc.
Su tm tranh nh, bao b cc loi thc n hn hp ph bin a
phng cho HS xem bit vai tr tng loi thc n vi cc loi vt nui
khc nhau.
c. Tin trnh dy hc
1. Gii thiu bi hc
Thc n v nui dng l nhng nhn t gy tc ng ht sc quan trng
n vt nui. Da trn hiu bit c im sinh hc v nhu cu dinh dng ca
vt nui ngi ta xc nh c tiu chun khu phn n cho tng loi vt
nui. Trn c s , cc nh chn nui t chc sn xut cc loi thc n khc
nhau cung cp cho tng loi vt nui c th.
223
Vy trong chn nui gia sc gia cm ngi ta thng dng nhng loi
thc n no? sn xut thc n cho vt nui phi tun theo quy trnh cng ngh
ra sao?... chnh l ni dung bi hc hm nay.
2. Bi mi
Hot ng 1
TM HIU TN V AC IM CHNH MT S
LOAI THC AN THNG DNG TRONG CHAN NUI.
Yu cu HS c mc I trong SGK trang 84 + 85.
GV hi:
Thc n vt nui l g?
(L nhng sn phm c ngun gc t thc vt, ng vt v khong vt.
Nhng sn phm ny cung cp cht dinh dng cho con vt, ph hp vi c
im sinh l v cu to ca c quan tiu ho con vt c th n c, tiu
ho v hp th m sng v pht trin bnh thng trong mt thi gian di)
Yu cu HS quan st s 29.1, k tn cc loi thc n vt nui v cho
bit loi thc n thng dng cho loi vt nui no?
+ Tn cc loi thc n vt nui: thc n tinh, thc n xanh, thc n th,
thc n hn hp.
+ Thc n tinh ch yu dng trong chn nui ln v cc loi gia cm (g,
chim ct, vt...).
+ Thc n xanh dng ch yu cho tru b, b sung cht x v vitamin
cho gia cm v ln.
+ Thc n th ch yu dng cho tru b nhng lc khan him thc n
xanh (c, cy ng...).
+ Thc n hn hp dng cho hu ht cc loi vt nui c cht lng
sn phm tt nht cho tiu dng c bit l xut khu.
Yu cu HS c mc 2 phn bit c im mt s loi thc n vt nui.
thc hin hot ng ny, GV c th a ra 2 hng thng tin HS nghin
cu lp ghp vi nhau cho hp l.
Cu hi: Hy lp ghp cc ni dung mc 1, 2, 3, 4 vi ni dung cc
mc a, b, c, d cho hp l:
224
1 Thc n tinh
2 Thc n xanh
3 Thc n th
4 Thc n hn hp
a) c hm lng nc cao 6085%, c th cho vt
nui n ngay khi mi thu hoch v, cng c th
ch bin nh phi kh, xanh, lm ln men
cho vt nui n.
b) loi thc n c t l x cao 2040%, ngho nng
lng, prtin, bt ng v cht khong, thng
ch dng cho gia sc nhai li.
c) ch yu l ht cc loi cy ho tho v cy h u
c nhiu tinh bt 7080%, bt ng, t x, thnh
phn dinh dng n nh s dng nhiu trong
khu phn n ca gia sc gia cm.
d) nhiu loi thc n phi hp li theo nhng cng
thc c tnh ton nhm cn bng cc cht
dinh dng, ph hp vi vt nui theo tng giai
on pht trin v mc tiu sn xut.
Sau khi HS nghin cu SGK sp xp ng ni dung 1c, 2a, 3b, 4d,
GV kt lun: Cn c vo c im thnh phn dinh dng, ngun gc v tnh
cht ngi ta chia thc n chn nui thnh 4 loi ch yu l thc n tinh, thc
n xanh, thc n th v thc n hn hp. Tu iu kin thc n ca a
phng sn c v c im vt nui c th sn xut thc n ph hp vt
nui mang li hiu qu cao trong chn nui gia sc gia cm.
Hot ng 2
TM HIU QUY TRNH CNG NGH SAN XUT THC AN HN HOP
CHO VT NUI V VAI TR CUA THC AN HN HOP TRONG VIC
PHT TRIN CHAN NUI
Yu cu HS c ni dung mc II trong SGK trang 8586.
GV hi:
Th no l thc n hn hp?
HS tr li v tranh lun.
GV kt lun:
Thc n hn hp l loi thc n ch bin sn gm y cc cht dinh
dng cn thit, to nn khu phn n hon chnh hoc gm mt s cht dinh
dng cn thit b sung vo khu phn c s.
Thc n hn hp s dng ngy cng rng ri do s pht trin mnh ca
ngnh cng nghip ch bin thc n gia sc gia cm.
225
GV hi:
Thc n hn hp c c im v vai tr nh th no vi s pht trin
chn nui?
Sau khi HS tr li, GV kt lun:
c im thc n hn hp l nguyn liu sn xut bao gm cc sn
phm ph ca cng nghip ch bin v nng nghip nh thc n th, sn
phm ca cc nh my xay, l st sinh, nh my ng, nh my lm nc
mm, ch bin thu sn, thc phm v hoa qu...
Thc n hn hp c nhiu thnh phn v theo cc cng thc phi hp
khc nhau do p dng c cho tng ging, tng loi, tng loi hnh vt
nui cc tui khc nhau v cho sn phm khc nhau.
Thc n hn hp sn xut theo quy trnh cng nghip nn m bo v
sinh, bo qun c lu, vn chuyn d dng, s dng thun tin, gim nh
chi ph lao ng chn nui, p ng c yu cu chn nui cng nghip quy
m ln.
Vai tr ca thc n hn hp:
Thc n hn hp c t l cn bng cc cht dinh dng cao nn mc tiu
th t, nng sut cao, h gi thnh, v m bo xut khu c hiu qu cao.
V d: Vi thnh tu to ging mi nng sut cao kt hp thc n hn
hp cht lng tt, hin nay ch cn 3kg thc n tng 1kg ln hi, 2kg thc
n tng 1kg tht g. Nng sut tht gia sc gia cm tng 1220% so vi thc
n thng thng, chi ph gim 2025% vi gia sc ln, 2530% vi ln v
trn 30% vi gia cm.
GV hi: Phn bit c im thc n hn hp hon chnh v thc n hn
hp m c?
(Thc n hn hp hon chnh c y cc thnh phn dinh dng:
prtin, lipit, gluxit, khong, vitamin, cn thc n hn hp ch c prtin,
khong v vitamin nhng t l % cao mc m c dng b sung vo cc
loi thc n khc vi s lng nh va ).
Yu cu HS c k ni dung quy trnh sn xut thc n hn hp:
GV gii thch thm:
Quy trnh gm cc bc t 1 n 5 theo th t nh s hnh 29.4
trong SGK.
Bc 1: Chn v mua nguyn liu t cc vng nguyn liu vi s
lng ln.
Bc 2: Lm sch, sy kh, nghin tng loi nguyn liu ring bit.
226
Bc 3: Phi hp theo t l nht nh do cc nh khoa hc tnh ton cho
tng i tng vt nui.
Bc 4: ng gi dng bt hoc p vin, sy kh (dng vin).
Bc 5: ng gi loi thc n vin.
Nh vy: thc n hn hp dng bt quy trnh sn xut gm 4 bc.
Thc n hn hp dng vin quy trnh sn xut gm 5 bc (thm bc p
vin + sy kh).
Tm li: sn xut thc n hn hp thng bng dy chuyn cng ngh
bng my mc hin i m bo v sinh, cht lng v h gi thnh phc v
rt tt cho chn nui ln kiu trang tri, mang li hiu qu cao.
3. Tng kt bi hc
Dng cu hi cui bi cng c.
4. Cng vic v nh
Chun b ti liu, dng c thc hin bi 30. Thc hnh: Phi hp khu
phn n cho vt nui.

227

Mc lc
Trang
Li ni u...................................................................................................... 3
Phn 1
Nng, lm, ng nghip
Bi 1. Bi m u ....................................................................................... 2
Chng 1
trng trt, lm nghip i cng
Bi 2 Kho nghim ging cy trng......................................................... 16
Bi 3 Sn xut ging cy trng................................................................ 21
Bi 4 Sn xut ging cy trng (tip theo)............................................... 26
Bi 5 Thc hnh: Xc nh sc sng ca ht .......................................... 31
Bi 6 ng dng cng ngh nui cy m t bo trong nhn ging
cy trng nng, lm nghip ............................................................ 35
Bi 7 Mt s tnh cht ca t trng ........................................................ 41
Bi 8 Thc hnh: Xc nh chua ca t ............................................ 48
Bi 9 Bin php ci to v s dng t xm bc mu,
t xi mn mnh tr si ........................................................... 52
Bi 10 Bin php ci to v s dng t mn, t phn ........................... 59
Bi 11 Thc hnh: Quan st phu din t ............................................... 65
Bi 12 c im, tnh cht, k thut s dng mt s loi phn bn
thng thng................................................................................... 71
Bi 13 ng dng cng ngh vi sinh trong sn xut phn bn ................... 77
Bi 14 Thc hnh: Trng cy trong dung dch........................................... 83
Bi 15 iu kin pht sinh, pht trin ca su, bnh hi cy trng........... 87
Bi 16 Thc hnh: Nhn bit mt s su, bnh hi la ............................. 95
228
Bi 17 Phng tr tng hp dch hi cy trng.......................................... 100
Bi 18 Thc hnh: Pha ch dung dch booc phng tr nm hi ......... 108
Bi 19 nh hng ca thuc ha hc bo v thc vt n qun th
sinh vt v mi trng .................................................................. 111
Bi 20 ng dng cng ngh vi sinh sn xut ch phm bo v thc vt 117
Bi 21 n tp chng i ............................................................................ 122
Chng 2
Chn nui thu sn i cng
Bi 22 Quy lut sinh trng pht dc ca vt nui .................................. 131
Bi 23 Chn lc ging vt nui ................................................................ 143
Bi 24 Thc hnh: Quan st, nhn dng ngoi hnh ging vt nui ........ 156
Bi 25 Cc phng php nhn ging vt nui v thy sn...................... 170
Bi 26 Sn xut ging trong chn nui v thy sn ................................ 183
Bi 27 ng dng cng ngh t bo trong cng tc ging........................ 196
Bi 28 Nhu cu dinh dng ca vt nui ................................................. 202
Bi 29 Sn xut thc n cho vt nui ...................................................... 218

229

Thit k bi ging
Cng ngh 10 - quyn mT
Nguyn minh ng (Ch bin)
Nh xut bn H ni

Chu trch nhim xut bn :
Nguyn khc onh
Bin tp:
Phm quc tun
V ba:
To thu huyn
Trnh by :
thi sn sn lm
Sa bn in:
phm quc tun

In 2000 cun, kh 17 x 24 cm, ti Cng ty c phn in Phc Yn.
Giy php xut bn s: 254 2006/CXB/13g TK 46/HN.
In xong v np lu chiu qu III/2006.
Page 5: [ 1] For mat t ed t uan 5/ 24/ 2006 8: 59: 00 PM
noi dung, Space Before: 4 pt, Line spacing: single, Widow/Orphan control




dam nghieng, Indent: First line: 0", Space Before: 0 pt, Line spacing: single,
Widow/Orphan control

Tap 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tap 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Nguyn Minh ng (Ch bin)

] th pH < 7 t c phn ng chua

] th pH > 7 t c phn ng kim

] t c phn ng trung tnh

You might also like