GI
H
T PLASMON

INH QUANG SNG K12 CNTN V t l H KHTN- HQG H N i

Plasmon l l ng t n ng l ng c a dao ng plasma c ng gi ng nh photon, phonon t ng ng l l ng t n ng l ng c a b c x i n t v dao ng m ng tinh th . Plasmon l dao ng t p th c a m t kh i n t t do. Plasmon c th k t h p v i 1 photon t o thnh 1 gi h t khc g i l 1 plasma polariton. Do plasmon l l ng t n ng l ng c a dao ng plasma c i n nn h u h t cc tnh ch t c a chng u c th c suy ra t cc ph ng trnh Maxwell.

I. Dao

ng plasma

Dao ng plasma cn g i l sng Langmuir l cc dao ng nhanh c a m t electorn trong ch t d n i n nh plasma hay kim lo i. Cc dao ng lo i ny c th c m t nh 1 s b t n nh c a hm i n mi c a kh i n t t do. T n s dao ng ch ph thu c nh vo b c sng. Xt 1 plasma trung ha g m cc ion mang i n tch d ng v cc electron mang i n tch m. N u t t c cc electron b d ch chuy n i 1 o n b t ng ng v i cc ion th l c Coulomb s ng vai tr l l c h i ph c ko cc electron tr l i v tr c . Ta xt cc electron l nh

Trong tr ng h p ny c th ch ng minh s plasma

cm t

i n tch dao

ng v i t n

(cgs units)

(SI units)

v i ne l m t electron, e l i n tch electron, m* l kh i l electron v 0 l h ng s i n mi chn khng.

ng hi u d ng c a

Ch r ng cng th c trn c suy ra v i gi thi t g n ng kh i l ng ion l v cng l n. Gi thi t ny c th ch p nh n c do kh i l ng electron l r t b so v i kh i l ng ion. Do t n s dao ng khng ph thu c vo b c sng nn cc dao ng ny c v n t c pha v h n v v n t c nhm b ng 0. Xt cc electron m

Trong tr

ng h p ny, electron

c xt c v n t c chuy n

ng nhi t l

p su t electron v i n tr ng ng vai tr l l c h i ph c. Dao v i t n s v s sng lin h v i nhau theo cng th c:

,

ng lan truy n

g il

t i t l i g Debye, cc dao ng ny ph thu c r t t vo thnh ph n p su t, nh ng v i kch th c nh , thnh ph n p su t chi . Tuy nhin, v n u th v sng tr nn khng tn s c v i 1 v n t c l t c chuy n ng nhi t c a electron c th so snh v i v n t c pha

do , sng plasma c th gia t c cc electron chuy n ng v i v n t c g n b ng v n t c pha c a sng. Qu trnh ny d n n 1 s t t d n dao ng khng va ch m g i l t t d n Landau. H qu l cc gi tr k l n trong h th c tn s c r t kh quan st. Trong kim lo i ho c bn d n, ta c n ph i tnh n th tu n hon m ng tinh th . i u ny c th th c hi n b ng cch dng kh i l ng hi u d ng m* thay cho kh i l ng h p d n m c a electron.

II. Pl
c L ng t n ng l ng c a dao ng plasma g i l plasmon. Plasmon c th m t 1 cch n gi n b ng m hnh dao ng c a m t kh i n t t do v i cc ion c nh trong kim lo i. d hnh dung ta xt 1 kh i kim lo i hnh l p ph ng t trong i n tr ng ngoi h ng t tri sang ph i. Electron s d ch chuy n sang tri (ko theo s tch i n d ng vng bn ph i) cho n khi t c cn b ng. By gi ta t t i n tr ng, cc electron s d ch chuy n sang ph i do l c y c a cc electron bn tri v l c ht c a cc ion d ng bn ph i. Chng dao ng qua l i v i t n s plasma cho t i khi m t hon ton n ng l ng do c ch i n tr ho c t t d n no . Plasmon l l ng t n ng l ng c a d ng dao ng ny. Plasmon ng vai tr quan tr ng trong cc tnh ch t quang c a kim lo i. nh sng v i t n s th p h n t n s plasma s b ph n x do electron trong kim lo i ch n thnh ph n i n tr ng c a nh sng. nh sng v i t n s l n h n t n s plasma s truy n qua do electron khng th ph n ng nhanh ch n thnh ph n i n tr ng c a nh sng. Trong h u h t kim lo i, t n s plasma n m trong vng t ngo i cho nn chng ph n x i v i nh sng nhn th y, k t qu l h u h t cc kim lo i u c nh kim. M t s kim lo i nh ng v vng c t n s plasma n m trong vng nh sng kh ki n, do chng h p th 1 ph n nh sng,ch ph n x l i 1 ph n lm cho chng c 1 mu s c nh t nh c tr ng. N ng l ng c a plasmon th ng c nh gi qua m hnh kh i n t t do:

V i n l m t electron d n, e l i n tch electorn, m l kh i l ng electron, s i n mi chn khng, l h ng s Plank, p l t n s plasmon.

h ng

III. Plasmon b m t
Plasmon b m t l dao ng c a cc electron t n t i b m t gi a 2 lo i v t li u th a mn i u ki n l ph n th c c a hm i n mi i d u qua b m t ti p xc (ch ng h n nh ti p xc kim lo i- i n mi nh 1 t m kim lo i t trong khng kh .

Plasmon b m t c n ng l ng th p h n plasmon kh i (l cc l ng t n ng l ng c a dao ng plasma c a cc electron d c theo cc ion d ng bn trong lng ch t kh i n t ho c plasma. Khi plasmon b m t k t h p v i 1 photon c g i l plasmon polariton b m t (surface plasmon polariton SPP . SPP c th lan truy n d c theo b m t kim lo i cho n khi m t hon ton n ng l ng do s h p th c a kim lo i ho c b c x ra khng gian.

S m t s lan truy n c a sng m t electron d c theo b m t ti p xc kim lo i- i n mi. S ph c thu c theo hm m c a c ng tr ng i n t vo kho ng cch so v i b m t ti p xc c ch ra trong th bn ph i.

1) Kch thch t o thnh plasmon b m t

Plasmon b m t c th c kch thch b ng electron ho c photon.

Kch thch electron c th c t o thnh b ng cch b n electron vo kh i kim lo i. Khi electron b tn x , n ng l ng s c truy n vo plasma kh i kim lo i. Thnh ph n song song v i b m t ti p xc c a vector tn x s d n n s hnh thnh plasmon b m t. Qu trnh k t h p photon thnh cc SPP c th c th c hi n b ng cc thi t b nh l ng knh. L ng knh c th c t trn 1 mng kim lo i m ng theo ki u Kretschmann ho c t r t g n v i b m t kim lo i theo ki u Otto.

2) H th c tn s c

i n tr

ng c a 1 sng i n t lan truy n

c bi u di n nh sau:

V i k l s sng, l t n s dao ng c a sng. B ng cch gi i cc ph ng trnh Maxwell cho sng i n t t i b m t ti p xc gi a 2 v t li u v i hm i n mi t ng ng l 1 v 2 (nh hnh v , cc i u ki n bin l:

V i c l v n t c nh sng trong chn khng, v kx l nh nhau cho c 2 lo i v t li u i v i sng b m t. Gi i cc ph ng trnh trn ta c h th c tn s c cho sng lan truy n trn b m t l:

Trong kh i n t t do, hm i n mi kim lo i l:

v i t n s plasma trong h SI l

n l m t electron, e l i n tch electron, m* l kh i l v 0 l h ng s i n mi chn khng. H th c tn s c c bi u di n trn th

ng hi u d ng c a electron

ng v i cc gi tr k nh , ng cong tn s c c a SPP gi ng nh photon, nh ng khi k t ng, ng cong tn s c b b cong v ti n d n n 1 gi i h n ti m c n t ng ng v i t n s plasma b m t. T n s plasma b m t c cho b i

Trong tr

ng h p khng kh:

N u gi thi t r ng 2 l s th c d ng th 1<0, i u ki n ny th a mn trong tr ng h p kim lo i. Hm i n mi trong kim lo i c bi u di n d i d ng 1 = 1' + i 1" v i 1' v 1" t ng ng l ph n th c v ph n o. Thng th ng | 1'| >> 1" do s sng c th c bi u di n d i d ng ph c nh sau:

3) Chi u di lan truy n (propagation length) v chi u su l p da (skin depth)

Khi SPP lan truy n d c theo b m t, n m t n ng l ng do b kim lo i h p th . C ng plasmon b m t suy gi m theo bnh ph ng i n tr ng, do t i kho ng cch x, c ng suy gi m 1 l ng exp[-2kx"x]. Chi u di lan truy n c nh ngh a l kho ng cch cho c ng SPP suy gi m e l n:

ng t , i n tr ng c ng b suy gi m theo ph ng vun gc v i b m t kim lo i. ng v i cc t n s th p, xuyn su c a SPP vo trong kim lo i th ng c c l ng thng qua hi u ng l p da. B dy l p da l:

it

ng ng v i mi tr

ng lan truy n c a sng

IV.
1.

ng d ng
ng d ng hi u ng plasmon b m t cho c m bi n sinh h c

Theo nghin c u c a cc nh khoa h c M , c th s d ng cc h c (Hole c kch th c nanomet trn mng siu m ng b ng vng k t t a trn th y tinh vo trong cc c m bi n sinh h c. V i k thu t m i ny, khng i h i ph i nh d u cc phn t sinh h c nh cc ph ng php th m d hi n t i, m ch o s thay i c a nh c ng h ng plasmon b m t (Surface Plasmon Resonance - SPR trong ph nh sng h ng ngo i truy n qua cc h c. N c th dng c m nh n c l a ch n cc khng nguyn gy ung th ch v i l ng nh t i picogam (10-12 g khi b m t vng v th y tinh b thay i b i cc phn t sinh h c. Xu th s d ng cc h t nano c a cc kim lo i qu ang t ng ln trong cc c m bi n quang nano. Cc h t nano ny c tnh tn x quang h c cao v kh n ng h p th cc b c sng vng kh ki n v c n h ng ngo i do hi u ng c ng h ng plasmon b m t c c b (Localized SPR . Th c ch t, c ng h ng plasmon b m t l m t hi u ng c i n, tr ng i n t c a nh sng li cc dao ng t p th c a i n t t do trong cc h t nano t o ra c ng h ng. Hi u ng ny c th x y ra khi m t sng nh sng phn c c ph ng chi u vo m t mng kim lo i d i i u ki n ph n x ton ph n.

Cc nh nghin c u g n y ch ra r ng cc h c c kch th c nano (Nanosized Holes trong cc mng m ng b ng vng c xu t hi n hi u ng c ng h ng plasmon b m t c c b (LSPR . Khi cc h c ny c phn b m t cch ng u nhin, hi u ng LSPR c a cc h c t o nn m t nh c ng h ng trong ph h p th . V tr c a nh ny

c th thay i ph thu c vo mi tr ng xung quanh cc h c - m t hi u ng c th c khai thc thi t k cc c m bi n d a trn hi u ng SPR, nh m pht hi n cc phn t khc nhau xung quanh h c. Jerome Schult v cc ng nghi p tr ng i h c Cali ornia, Riverside (M ) ch t o thnh cng lo i c m bi n . t o ra cc h c nano trn th y tinh, ban u nhm t o ra cc h t nano hnh c u polystyrene phn b ng u nhin trn b m t th y tinh. Ti p n, h dng vng ph ln cc h t c u ny, sau lo i b cc nhn c u polystyrene. Cc h c ny c ng knh kho ng 60 nm trn mng m ng vng dy 20 nm .

Schult v cc c ng s o ph h p th c a linh ki n ny v pht hi n ra r ng n c m t nh c ng h ng t i b c sng 600 nm. ch ng t t m ny c th s d ng nh m t c m bi n sinh h c khng c n nh d u t bo, cc nh nghin c u g n cc khng th c a khng nguyn trn b m t c a linh ki n, sau o ph h p th m t l n n a. V k t qu l nh c ng h ng b d ch i v pha sng di 10 nm . Cc nh nghin c u c ng xc nh m t l ng nh khng nguyn ch 1 pg c ng c th c pht hi n ra. H c ng kh ng nh r ng linh ki n c th ch t o pht hi n c l a ch n cc khng nguyn gy ung th khc nhau b ng cch ch c n ng ha b m t th y tinh v i cc khng th tr c.

"Cng ngh ny ho hp hng t pht hi n l ng ha c ch ph m inh h c m hng c n nh cc t o hay phn t inh h c" - Schult gi i thch - "Nhi thu t hc i h i nh u ng hu nh quang, hay nzym ho c inh ph m th c p hc... nh ng thu t c a chng ti ch c n i m t phn t inh h c, ch ng h n nh m t hng th , c th c cc i l c ha h c c t ng i cc ch ph m inh h c". 2. ng d ng hi ng pl n i khi n nh sng i h c Cali ornia, ng t p th c a i u khi n s
       

Cc nh nghin c u ng u l Sukharev v Seideman tr ng M , ch ra r ng hi u ng plasmon (l tnh ch t k t h p cc dao cc i n t d n i n trong cc h t nano kim lo i) c th s d ng truy n qua c a nh sng.

H s d ng m t m u th l l p ti p xc hnh ch T c t o ra b i cc h t b c nano hnh c u ch ng minh r ng phn c c c a nh sng c th dng thao tc ng truy n qua c a nh sng qua hnh c u. Nguyn t c n gi n ny c th s d ng trong cc m ch ng m quang h c ho t ng ngoi gi i h n nhi u x . Cc nh nghin c u c ng ch ra r ng nh sng t i c th b b y b i cc tinh th plasmonic (l nh ng c u trc tu n hon t o ra b i cc h t nano). H n n a, ph thu c vo hnh d ng hnh h c c a tinh th m nh sng c th b h i t v d n trong cc c u

trc nh y b


c sng.
  %  "    #" "  

"M t t qu hc m chng ti hy ng c th mang l i nh ng h n ng ng ng y th i m t l nh c hc l c h i t o a cc cc ngu n ng ch th c c" , - Seideman nanomet i tnh t h p tnh ch t phn c c c th i u hi n pht bi u - "Ngu n ng nh y c th m ng m t cch h t c u i t nh ng l nh c i u hi n nh nh ng t h p ang pht t i n t th gi i m thang i m". ng th i, kh n ng thi t k cc linh ki n nano v i cc ch c n ng mong mu n c a cc nh nghin c u c ng c th t o ra nh ng ng d ng h t s c th c t . "Khng nh ng l h n ng tnh ton m t cch nh l ng cc ph n h i quang m cn thi t cc c u t c nano ao cho chng c cc tnh ch t nh mong i l h t c c n thi t pht t i n cc linh i n quang nano, c th t cc ensor hay ha ng m , cho n cc si u th u nh hay cc linh i n l u tr thng tin quang" - Seideman ni - "Chng ti ang cu n ht i h n ng i u hi n ng truy n c a sng nh sng t i cc nt c a tinh th plasmonic, y chui h m nh sng trong cc tinh th plasmonic thi t cc inh i n c ch c n ng ha a trn hi ni m giao thoa sng". Nhm nghin c u hy v ng s pht tri n c cc linh ki n tc ng c c nhanh d a trn nano plasmonic. Cc ti khc bao g m c vi c t o ra cc ngu n sng kch th c nano k t h p c c ng l n v i phn c c c th i u khi n c, nghin c uv ng h c n nguyn t v phn t trong tr ng i n t i u khi n b i plasmonic v thi t k cc c u trc nano lai ha t h p b i cc kim lo i v bn d n v i cc tnh ch t quang nh mong mu n ang c ti n hnh. 3. ng d ng hi ng pl smon t ng c ng quang h p
 "   " (   %   '  '  "   ' & $ $   !  !  "  % $ $ $      "  ! !   %  

Theo cc k t qu nghin c u c a nhm nh khoa h c M , cc h t nano kim lo i c th gip t ng hi u su t s n sinh n ng l ng trong cc h th ng quang h p. y l m t h k t h p m i, g m m t trung tm ph n ng quang h p ch a chlorop hyll xen k v i cc h t nano tinh th vng v b c, c th s n sinh nhi u h n g p 10 l n cc electron kch thch nh c ng h ng plasmon v s phn ly i n t - l tr ng. C ch t ng c ng ny c th c s d ng thi t k cc h th ng quang h p nhn t o. Cc phn t chlorophyll (ch t di p l c) ng vai tr t o mu xanh cho h u h t cc th c v t v c vai tr s ng cn trong cc ph n ng quang h p. Nh qu trnh ny, th c v t chuy n ha dioxide carbon (C 2) v n c thnh carbohydrate v kh oxy nh s kch thch c a n ng l ng nh sng. M i y, nhm c a Alexander Govorov tr ng i h c Ohio, M v Itai Carmeli tr ng i h c Tel Aviv, Israel tnh ton ra m t c u trc m i, t h p cc ph c phn t quang h p thin nhin v cc h t nano kim lo i. Dng m hnh ny, nhm nghin c u ch ra r ng t c ph n ng ha h c trong h th ng c th c t ng c ng m nh do c ng h ng plasmon m t hi u ng kinh i n m tr ng i n t c a nh sng lm pht sinh s c ng h ng trong dao ng t p th c a i n t trong cc h t nano.

Theo Govorov v Carmeli, hi u ng plasmon lm t ng cc i n t s n sinh trong cc ph c quang h p, do v y cc h th ng c th t ng c ng ch t l ng c a cc linh ki n d a trn dng quang i n. H n n a, h quang h p c ng phn ly m nh cc i n t (kch thch quang) v l tr ng do chng khng b m t mt do s chuy n ha n ng l ng n cc h t nano kim lo i (C ch ny t ng t nh cch phn ly i n t v l tr ng c c nhanh trong cc h t nhin sao cho chng khng th ti h p hay h y). Cc i n t kch thch quang do c th s d ng s n sinh n ng l ng ha hay t o ra cc dng quang i n. "M t t qu l th l ng cch g n thm cc h t nano o cc ph c phn t quang h p, chng ta c th t ng hng ch c l n cc i n t ch thch s n sinh trong ph c phn t " - Govorov pht bi u - "Chng ti hi ng r ng nguyn l ny h l i ha gi nh ny (h t nano + tm ph n ng) c th s ng trong th c nghi m thi t cc h thu h i nh sng nhn t o". Cc nh nghin c u ni r ng h mu n c m t m hnh v hi u ng t ng c ng plasmon cho m t h ph c t o ra b i m t vi h t nano v m t tm ph n ng. "V , chng ta c th t h p m t phn t quang h p o m t lin h p i 2 h t nano v nh th , ta c th t o ra s t ng c ng cn m nh m h n" Govorov gi i thch.
3 51 1 4 ) 2 1 1 ) 3 2 1 0 2 )

TI LI U THAM KH O

 Bch khoa ton th m www.wi ipedia.org  M t s bi vi t v plasmon trn website www.khoahoc.com.vn  M t s ngu n ti li u v hnh nh khc trn Internet