M.

Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

Marta Szuniewicz

Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony praw czowieka w Unii Europejskiej

(z uwzgldnieniem zmian traktatowych z grudnia 2007 r.)
Rozpatrujc problematyk wpywu orzecznictwa Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu (ETPC) na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Czowieka Rady Europy1 na standard ochrony praw czowieka w Unii Europejskiej, w tym w najnowszym Traktacie Lizboskim2 podpisanym 13 grudnia 2007 r., musimy wzi pod uwag kilka kwestii. Po pierwsze, sigajc do normatywnych rde regulacji odnoszcej si do praw czowieka, powicimy kilka uwag procesowi formuowania katalogu wsplnotowych praw podstawowych, a dokadniej wpywowi orzecznictwa strasburskiego na zesp praw zagwarantowanych przez najnowsze normy traktatowe Unii Europejskiej. Niewtpliwie trzon tego katalogu stanowi Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP) przyjta 7 grudnia 2000 r. w Nicei jako niewicy dokument wsplnotowy, inkorporowana nastpnie przez Konwent do tekstu niedoszej konstytucji europej-

Mgr Marta Szuniewicz doktorantka w Katedrze Praw Czowieka Wydziau Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu. 1 Chodzi tu o Konwencj o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci (Rzym, 4.11.1950 r.) najczciej okrelan jako Europejska Konwencja Praw Czowieka lub Konwencja Europejska (EKPC). 2 Dokadnie: Traktat Lizboski zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk podpisany w Lizbonie 13.12.2007 r., DzUrz UE, C 306, 17.12.2007, t. 50, s.1 i nast.

95

Studia Europejskie, 1/2008

skiej z 2004 r.3 (jako jej II cz), a ostatecznie po niewielkich zmianach proklamowana 12 grudnia 2007 r.4, ktrej traktat podpisany nastpnego dnia przyzna moc wic. A zatem, w pierwszej czci niniejszego artykuu przyjrzymy si, w jakim stopniu EKPC i oparte na niej orzecznictwo strasburskie wywary wpyw na Kart, do ktrej expressis verbis odwouje tekst Traktatu Lizboskiego. Po drugie, nie ograniczymy swoich uwag do etapu formuowania przepisw, ale rwnie zastanowimy si poniekd nad przyszoci tej regulacji, a mianowicie nad problemem przyszej koegzystencji norm EKPC i KPP w warstwie materialnej oraz funkcjonowaniem relewantnych organw sdowych (tj. trybunaw strasburskiego i luksemburskiego) w warstwie proceduralnej. Zastanowimy si, na ile przeszo pwieczny system Rady Europy, ugruntowany w europejskiej wiadomoci spoecznej oraz kulturze prawnej, bogaty w strasburskie case law ow kuchni praw czowieka,5 ktry w sposb dostatecznie efektywny umia sprosta wielu wyzwaniom nowych czasw, i ktry mimo oczywistych brakw i problemw moemy zaliczy do najbardziej efektywnych modeli ochrony praw czowieka na wiecie, bdzie oddziaywa na nowy system przyjty w ramach klubu pastw UE, a zatem, jaki bdzie stosunek standardw strasburskich w zakresie ochrony praw czowieka do nowo ustanowionych standardw unijnych. Ponadto zajmiemy si miejscem i znaczeniem strasburskiego case law w Karcie i zastanowimy si, czy i na ile ETS powinien czu si zobowizany do przestrzegania linii interpretacyjnej prezentowanej przez organy Konwencji Europejskiej. Tworzc instytucjonalne fundamenty Wsplnot Europejskich nie przewidziano odrbnych postanowie powiconych regulacji praw czowieka, gdy wdraana wsppraca miaa przebiega u jej zarania wycznie na polu ekonomicznym. Wsplnotowy twr okaza si jednak ywym organizmem, ktry szybko zacz y wasnym yciem, a ewolucja wsppracy rozszerzaa si na kolejne paszczyzny
3 Traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy; DzUrz UE., C 310/01, 16.12.2004, t. 47, s.1 i nast. 4 Zob.: DzUrz UE, C 303, 14.12.2007, cz IV: Zawiadomienia instytucji i organw Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Rada, Komisja: Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (2007/C 303/01), s.1 i nast. 5 Termin zapoyczony od T.Jasudowicza, Prawa czowieka w konfliktach zbrojnych. Rekonstrukcja midzynarodowego prawa humanitarnego, TNOiK, Toru 1997, s.15.

96

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

ycia spoecznego, gospodarczego i pastwowego, dotykajc coraz intensywniej prywatnej sfery ycia obywateli pastw czonkowskich. I jakkolwiek coraz czciej zaczynano mwi o koniecznoci zapewnienia poszanowania podstawowych praw czowieka w ramach Unii Europejskiej, brak byo w tej kwestii stosownych postanowie traktatowych. Nie wnikajc w problem gbiej, zauwamy jedynie, e najpierw Wsplna Deklaracja Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji Europejskiej w sprawie ochrony praw podstawowych i Europejskiej Konwencji Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci z 5.04.1977 r. podkrelia, e modelem dziaania w tym zakresie dla Wsplnot powinna by wanie EKPC, za dyspozycjami preambuy JAE i art. F TUE formalnie wczono do katalogu prawa europejskiego obowizek poszanowania praw podstawowych zdefiniowanych w EKPC, potwierdzajc to nastpnie w art. 6 Traktatu Amsterdamskiego z 1997 r.6 Korzystanie przez Europejski Trybuna Sprawiedliwoci z EKPC mona uzna jedynie za pewnego rodzaju inspiracj,7 albowiem ETS w swoich orzeczeniach nigdy nie stosowa bezporednio postanowie Konwencji, odwoujc si jedynie do zasad w niej zawartych, ktre tworz prawa podstawowe i s niepisanym rdem prawa Wsplnot Europejskich.8 Mimo rozbienoci w pogldach co do pozycji Konwencji w prawie wsplnotowym, nie mona zaprzeczy, e miaa ona (i nadal ma) w tym porzdku prawnym znaczenie szczeglne9 i jakkolwiek wci niezmiennie bezporednio nie naley do

prawnego porzdku wsplnotowego, to wydaje si, e w wietle Traktatu Amsterdamskiego mona mwi o poredniej inkorporacji EK do prawa wsplnotowego.10 Przyjto zatem na gruncie prawa wsplnotowego konstrukcj przestrzegania standardw EKPC jako oglnych zasad prawa wsplnotowego. ETS wprowadzi wic
Podkrela si w literaturze, e art. 6 TUE uznawa wag i znaczenie zgodnoci ochrony praw podstawowych w ramach UE z Europejsk Konwencj Praw Czowieka; por.: Ch.Patten, Complementarity in the Human Rights Arena/ Strengths and weaknesses of the European Union, Human Rights Law Journal vol. 21(8)/2000, s.311. 7 J.Dutheil de la Rochre, The EU and the individual: fundamental rights in the draft constitutional treaty, Common Market Law Review vol. 41/2004, s.347. 8 Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sdy, red. A.Wrbel, Biblioteka Sejmowa, Zakamycze Kantor Wydawniczy, Krakw 2005, s.376. 9 Por.: wyrok ETS w sprawie 46/87 i 227/88, Hoechst AG v. Commission, ECR 1989, s.2859. 10 D.Kornobis-Romanowska, Europejska Konwencja Praw Czowieka w systemie prawa Wsplnot Europejskich, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2001, s.90.
6

97

Studia Europejskie, 1/2008

EKPC do porzdku prawnego UE, posugujc si nim jako punktem (standardem) odniesienia,11 czynic j tym samym pewnym powszechnym standardem poszanowania praw czowieka.12 W konsekwencji mamy do czynienia z porednim jej stosowaniem,13 co pociga za sob niemono korzystania z proceduralno-skargowej warstwy Konwencji. W ramach swojej niezalenoci jurysdykcyjnej Trybuna w Luksemburgu wypracowa na potrzeby rozstrzygania kwestii dotyczcych praw czowieka kategori praw podstawowych (zasadniczych),14 wprowadzajc tym niemay zamt terminologiczny na europejskim podwrku ochrony praw jednostki. Jednak prawa

czowieka uznane przez Trybuna Sprawiedliwoci ukazuj, e prawo wsplnotowe, aczkolwiek oparte i inspirowane przez Konwencj o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci, dyktuje wasne standardy dla oceny zawisej przed sdziami krajowymi sprawy15 w zwizku z funkcjonowaniem zasady autonomii porzdku wsplnotowego. Prawa podstawowe, chronione przez ETS, oraz podstawowe prawa i wolnoci czowieka, chronione przez ETPC, nie s identyczne. Jednak ich zakres pokrywa si.16 Ich ochrona przez
Trybuna Sprawiedliwoci i ETPC jest rna. Pierwszy bardziej chroni te prawa, ktrych stosowanie pomaga w realizacji celw

L.F.M.Besselink, Entraped by the maximum standard: on fundamental rights, pluralism and subsidiarity in the European Union, Common Market Law
11

Review vol. 35/1998, s.661. 12 J.Sozaski, Europejskie standardy ochrony praw czowieka, Rozprawy i monografie, t. 2, Wydawnictwo Biura Bada Strategicznych Prywatnej Wyszej Szkoy Biznesu i Administracji, Warszawa 2004, s.35. 13 Por.: J.Sozaski, Prawa zasadnicze a prawa czowieka we wsplnotowym systemie prawnym, PWP, Warszawa Pozna 2003, s.320-321 oraz C.O.Lenz, Prawo wsplnotowe a Europejska Konwencja Praw Czowieka w: Wzajemne relacje prawa midzynarodowego, wsplnotowego oraz prawa krajowego, red. A.JeneralczykSobierajska, d 1998, s.82-83. 14 Por.: C.Mik, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Zagadnienia podstawowe w: Traktat nicejski, red. A.Podraza, Lublin 2001, s.46 i nast. oraz tene, Europejskie prawo wsplnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. 1, Warszawa 2000, s.438 i nast. Szerzej na temat terminologii i zakresu praw zasadniczych chronionych w Unii Europejskiej zob. te: powyej przytoczone monografie Jarosawa Sozaskiego. 15 T.T.Koncewicz, Prawa czowieka w Trybunale Sprawiedliwoci Wsplnot Europejskich, Przegld Sdowy nr 10/2002, s.11. 16 J.Plaavov-Latanowicz, Trybuna Sprawiedliwoci Wsplnot Europejskich i ochrona praw podstawowych, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000, s.188.

98

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

Wsplnot Europejskich.17 Z kolei organy EKPC zapewniaj minimalny standard europejski ochrony praw czowieka.18 Wynika z tego, e w sytuacji poredniego obowizywania przepisw Konwencji pastwa czonkowskie mog znale si w konflikcie obowizkw traktatowych midzy ich zakresem wynikajcym z prawa wsplnotowego a sfer okrelon przepisami EKPC, a take by obciane wzajemnie sprzecznymi orzeczeniami dwch trybunaw ETS i ETPC.19 Luka pojawiajca si we wsplnotowym podejciu do EKPC polega na braku jednoznacznego prawnego stwierdzenia, e Wsplnoty s ni zwizane.20 Z drugiej strony, w wyroku w sprawie Loizidou21 ETPC okreli Konwencj mianem konstytucyjnego instrumentu europejskiego porzdku prawnego.22 ETS, badajc legalno aktu wsplnotowego (take zgodno z Konwencj), ocenia j w szczeglnym kontekcie polityk unijnych i jeeli w jakim przypadku moe zosta naruszony interes wsplnotowy, opowiada si za ograniczeniem praw podstawowych.23 Natomiast Europejski Trybuna Praw Czowieka w Strasburgu nie jest ograniczony adnymi aspektami gospodarczymi.24 Ponadto Trybuna Sprawiedliwoci nie jest wyranie zobowizany do uwzgldniania podczas orzekania interpretacji wynikajcej z orzecznictwa organw stras-

Ibidem, s.181 i 188 oraz K.Lenaerts, E.De Smijter, A Bill of Rights for the European Union, Common Market Law Review vol. 38/2001, s.275.
17 18 19

J.Plaavov-Latanowicz, op.cit., s.188. J.Sozaski, Prawa zasadnicze..., op.cit., s.321 oraz tene, Specyfika sdowej

i pozasdowej ochrony praw czowieka w Unii Europejskiej a Karta Praw Podstawowych jako cz druga Konstytucji dla Europy, Przegld Sdowy nr 1/2005,
s.162. 20 M.A.Nowicki, Wok Konwencji Europejskiej: krtki komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Czowieka, Zakamycze Kantor Wydawniczy, Krakw 2000, s.420. 21 Zob.: Loizidou v. Turkey, 18.12.1996, skarga nr 15318/89, Reports 1996-VI (EHRR 1997, vol. 23, s.523). 22 F.Jasiski, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Warszawa 2003, s.242-243. 23 Jakkolwiek naley zauway, e ostatnimi czasy ETS zdaje si odchodzi od rygorystycznego trzymania si formuy in dubio pro integrationem w kierunku wikszej przychylnoci dla interesw indywidualnych; por. np.: wyrok ETS w sprawie C-112/00 Schmidberger, ECR 2003, s.I-5659 oraz wyrok z 16.06.2005 r. w sprawie C-105/03 Pupino, ECR 2005, s. I-5285. 24 Por. np.: Stosowanie prawa..., op.cit., s.379 oraz J.Plaavov-Latanowicz, op.cit., s.186.

99

Studia Europejskie, 1/2008

burskich.25 Konsekwencj takiego stanu rzeczy jest niebezpieczestwo dowolnoci w uwzgldnianiu orzecznictwa ETPC i rozbiena interpretacja postanowie Konwencji w zalenoci od tego, czy miejscem jej dokonywania bdzie Strasburg czy Luksemburg.26 Jednake, jakkolwiek Wsplnoty Europejskie nie s stron Konwencji Rady Europy, a ETS przy orzekaniu formalnie nie jest zwizany jej tekstem ani orzecznictwem strasburskim, to stronami tej Konwencji s wszystkie pastwa czonkowskie, ktre podday si jurysdykcji Trybunau w Strasburgu. Prawo wsplnotowe, jeeli ma mie pierwszestwo przed wewntrznym prawem pastw czonkowskich, musi gwarantowa co najmniej minimalny wsplny standard ochrony praw czowieka, ktry jest zagwarantowany przez porzdki wewntrzne pastw czonkowskich27 w szerokim zakresie uwzgldniajce implikacje pynce ze strasburskiego case law. Jednoczenie prawa podstawowe musz zawiera minimalny europejski standard ochrony praw czowieka wynikajcy z Europejskiej Konwencji Praw Czowieka28 (w ksztacie nadanym przez ETPC) oraz czyni zado pozostaym standardom midzynarodowym z obszaru praw czowieka.29 W konsekwencji ETS musi zatem bra pod uwag i uwzgldnia tak wykadni, jak stosuje ETPC, gdy

25 26

Stosowanie prawa..., op.cit., s.379-380.

Szerzej na temat problematyki rozbienoci orzecznictwa obu europejskich trybunaw (oraz przykadowego rozejcia si interpretacji Strasburga i Luksemburga) zob.: D.Spielmann, Human Rights Case Law in the Strasburg and Luxemburg Courts: Conflicts, Inconsistencies, and Complementarities w: The EU and human rights, eds. P.Alston (et. in.), Oxford University Press, New York 1999, s.757-780 oraz R.Lawson, Confusion and conflict? Diverging interpretations of the European Convention on Human Rights in Strasbourg and Luxemburg w: The

dynamics of the protection of human rights in Europe: Essays in Honour of Henry G. Schermers, eds. R.Lawson, M.De Blois, vol. III, Nijhoff, Dordrecht Boston
Londyn 1994, s.219-252. 27 J.Plaavov-Latanowicz, op.cit., s.190. 28 Ibidem. 29 Nie mona bowiem zapomina, e wszystkie pastwa czonkowskie UE s stronami Karty Narodw Zjednoczonych, Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka, Midzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, Europejskiej Karty Socjalnej czy te Statutu Rady Europy, s wic zwizane wynikajcymi std zobowizaniami (czasem o charakterze ius cogens). I jakkolwiek przedstawione rozwaania skupiy si wycznie na standardach EKPC (w zwizku z uczynieniem strasburskiego case law pierwszoplanow kwesti niniejszego opracowania), to naley mie na uwadze w wpyw zewntrznych unormowa normatywnych.

100

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

inne postpowanie mogoby zagrozi zasadzie pierwszestwa prawa Wsplnot przed prawem krajowym pastw czonkowskich.30 Powszechna staa si w kocu opinia, e ochrona praw czowieka w instytucjach wsplnotowych jest niekompletna i nieodpowiednia,31 a utworzenie odrbnego aktu prawnego zawierajcego zasady poszanowania praw czowieka w ramach UE wydaje si niezbdne.32 I na tym wanie gruncie zrodzia si idea unijnego katalogu praw zasadniczych,33 ktra nabraa realnych ksztatw w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej przyjtej w formie uroczystej deklaracji w grudniu 2000 r. w Nicei. W zaoeniu Karta miaa stworzy katalog praw podstawowych (konsolidacja praw i wolnoci prawnie chronionych)34 i przerwa skomplikowany sposb obowizywania standardw ze sfery praw czowieka w Unii oraz zyska rang traktatow.35 KPP miaa zatem wzmocni element ochrony i pewno prawa, uczyni prawa bardziej widocznymi (postulowana wizualizacja praw podstawowych w UE) oraz uzupeni katalog praw, uwzgldniajc upyw czasu, ewolucj prawa oraz pojawienie si nowych gazi nauki i technologii, stajc si jednoczenie swoistym zbiorem praw podstawowych obywateli UE.36 Jednym z koronnych argumentw przeciwko przygotowaniu Karty bya teza, e bdzie ona tylko powtrzeniem postanowie EKPC, jednak jak wynika z przygotowanego przez Prezydium Konwentu zestawienia wskazujcego na rda i inspiracje poszczeglnych jej artykuw podstawa ta jest znacznie szersza albowiem dyspozycje Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej czerpi tre normatywn z bogatego katalogu rde zobowiza pastw europejskich w odniesieniu do praw czowieka i podstawowych wol-

J.Plaavov-Latanowicz, op.cit., s.194. M.A.Nowicki, Wok Konwencji Europejskiej...(2000), op.cit., s.423 i nast. 32 M.Jaboski, S.Jarosz-ukrowska, Prawa czowieka i systemy ich ochrony. Zarys wykadu, Wrocaw 2004, s.87. 33 Ju przeom lat 80. i 90. XX w. przynis prby utworzenia katalogu praw jednostek we Wsplnotach Europejskich, kiedy przyjto: Deklaracj Podstawowych Praw i Wolnoci z 12.04.1989 r., Kart Wsplnotow Podstawowych Praw Socjalnych Pracownikw z 9.12.1989 r. oraz Deklaracj o Prawach Czowieka z 29.06.1991 r. 34 D.Kronobis-Romanowska, Karta Praw Podstawowych w unijnym porzdku prawnym, Przegld Prawa Europejskiego nr 2 (13)/2003, s.37. 35 J.Sozaski, Specyfika sdowej..., op.cit., s.163. 36 S.Hambura, M.Muszyski, Karta Praw Podstawowych z komentarzem, BielskoBiaa 2001, s.220.
30 31

101

Studia Europejskie, 1/2008

noci.37 Niemal w rwnym stopniu jest ona oparta na Europejskiej Konwencji Praw Czowieka (bdcej punktem odniesienia dla 18 artykuw Karty)38 i na EKS (dla 14).39 Postanowienia Karty uwzgldniaj take postanowienia traktatw o Unii i Wsplnocie (co znalazo odbicie w 19 artykuach),40 orzecznictwo Trybunau Wsplnot (w 10 artykuach)41 oraz dyrektywy wsplnotowe (w 4).42 Karta nie jest zatem prostym powtrzeniem Konwencji albowiem po raz pierwszy w dokumencie tego rodzaju zebrano prawa polityczne i osobiste, ekonomiczne i socjalne. Jednoczenie KPP, jako akt wspczenie tworzony, obejmuje wiele zagadnie, ktre stanowi wyzwania cywilizacyjne, np. kwestie dotyczce bioetyki, ochrony rodowiska czy prawa do dobrej administracji (tzw. prawa nowoczesne).43 W rezultacie zakres regulacji Karty jest szerszy w stosunku do EKPC. Niewtpliwie szczeglnym rdem normatywnych zobowiza odzwierciedlonych w Karcie jest Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci.44 Znaczna cz przepisw Karty wywodzi si bezporednio z treci tej Konwencji,45 inne za j modyfikuj, poszerzajc46 (np. art. 9 KPP wobec art. 12 EKPC) lub zaw-

J.Menkes, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej a konstytucja Europy, Studia Europejskie nr 2/2001, s.39.
37 38 Konwencja zostaa wzita pod uwag przy formuowaniu artykuw: 4 12, 14, 17, 19, 47 50 i 54. 39 EKS bya wzita pod uwag przy formuowaniu artykuw: 14, 15, 23, 25 35. 40 Artykuy 8, 12, 15, 18, 21 23, 35 46 i 51. 41 Artykuy 11, 15 17, 19, 20, 41, 47 i 51. 42 Artykuy 30 33. 43 F.Jasiski, Karta..., op.cit., s.222. 44 W systemie wsplnotowym chronione s standardy przewidziane w art. 2 18 EKPC oraz w niektrych protokoach dodatkowych do tej Konwencji. Chodzi tu zwaszcza o protokoy nr 1, 4 i 7 (prawo wasnoci, prawo do nauki i wolnych wyborw, rozszerzenie praw wolnociowych i sdowych, swoboda opuszczania i powrotu do kraju, ochrona cudzoziemcw, w tym zakaz ich wydalania, prawa maonkw). Problem tej szerzej omawia D.Kronobis-Romanowska, Europejska Konwencja..., op.cit., s.46 i nast. 45 Cz przepisw KPP ma znaczenie, zakres i sens taki sam jak EKPC, a mianowicie artykuy: 2, 4, 5 ust. 1, 6, 7, 10 ust. 1, 11, 17, 19 ust. 1 i 2 oraz 48 KPP. 46 Wiele przepisw KPP ma zakres szerszy; zob.: Note from the Praesidium, draft Charter of Fundamental rights of the EU Charte, 4473/00, Brussels, 11.10.2000.

102

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

ajc (np. art. 3 KPP wobec art. 8 EKPC) zakres stosowania.47 Naley jednak wyranie podkreli, e Karta Praw Podstawowych o czym bya ju wzmianka ma nieco szerszy i inny zakres regulacji w porwnaniu Konwencj Rady Europy.48 Z potwierdzeniem praw zawartych w tej ostatniej mamy do czynienia zwaszcza przy regulacji praw politycznych i obywatelskich. Pocztkowo wrcz optowano za bezporednim wprowadzeniem zapisw Konwencji do tekstu Karty, co jednak jako rozwizanie nierealistyczne zostao z czasem zastpione bardziej elastyczn retoryk przybliania

Karcie postanowie Konwencji wraz z jej Protokoami oraz orzecznictwem Trybunau strasburskiego.49 Ostatecznie KPP zawiera
prawa zagwarantowane w EKPC, ale zazwyczaj bez literalnego powtrzenia jej sformuowa.50 W zwizku z tym niezwykle istotna jest kwestia uksztatowania relacji midzy KPP a EKPC, z przedueniem na odcinek jurysdykcyjny obu instrumentw i porzdkw prawnych. O ile bowiem ETPC jest organem wyranie powoanym w celu ochrony praw czowieka, to Trybuna w Luksemburgu spenia t rol jedynie w okrelonych sytuacjach, i w przeciwiestwie do pierwszego, ukonstytuowanego i utrwalonego w europejskiej wiadomoci prawniczej, budzi powane wtpliwoci co do podstaw kompetencyjnych do orzekania w odnonym przedmiocie,51 co stanowi jeszcze jeden
Por.: zestawienie zawierajce listy artykuw Karty w peni zgodnych i czciowo pokrywajcych si z EKPC przygotowane przez Sekretariat Konwentu: CHARTE 4473/00 z 11.10.2000 r. 48 J.Sozaski, Europejskie standardy..., op.cit., s.149. 49 F.Jasiski, Karta..., op.cit., s.259. 50 K.Lenaerts, E.De Smijter, op.cit., s.292. 51 Problem kompetencji w zakresie konstytucjonalizacji praw czowieka i ich sdowej ochrony na gruncie prawa wsplnotowego jest niezwykle istotny i zoony, lecz niestety wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Tym niemniej trzeba chociaby nadmieni, e Unia/Wsplnoty nadal nie posiadaj generalnej kompetencji prawodawczej w dziedzinie praw czowieka; zob.: K.Wjtowicz, Ochrona praw czowieka w Unii Europejskiej w: System ochrony praw czowieka, B.Banaszak i in., Zakamycze Kantor Wydawniczy, Krakw 2003, s.217; a T.Jasudowicz mwi wrcz o realnym ryzyku niedopuszczalnej uzurpacji kompetencji do kreowania standardw w tym zakresie; por.: B.Gronowska, T.Jasudowicz, M.Balcerzak, M.Lubiszewski, R.Mizerski, Prawa czowieka i ich ochrona, TNOiK, Toru 2005, s.465. Fundamentalnym problemem jest tu brak wyranej definicji zakresu wadzy i podziau kompetencji midzy rnymi europejskim organami ponadnarodowymi (zwaszcza UE i RE); szerzej na ten temat zob. obszerne studium: L.Scheeck, Solving Europe`s Binarty Human Rights Puzzle. The Interaction between Supranational Courts as a Parameter of European Governance, Questions
47

103

Studia Europejskie, 1/2008

argument za przystpieniem UE do EKPC i poddaniem si jurysdykcji Strasburga poddaniem ochrony praw czowieka w Europie jednemu orodku jurysdykcyjnemu. Zwaywszy na powysze, delegacja Rady Europy w Konwencie w znacznej mierze w obawie przed marginalizacj systemu strasburskiego wykazywaa szczegln aktywno w toku prac nad klauzulami horyzontalnymi (art. 51 54 Karty),52 widzc w tym moliwo uniknicia pojawienia si tekstu bdcego konkurencj dla Konwencji Rady Europy,53 a w konsekwencji ryzyka powstania tzw. podwjnych standardw54 i rozejcia si orzecznictwa obu europejskich trybunaw. W rezultacie w rozdziale VII, zatytuowanym Postanowienia kocowe, w art. 53 przewidziany zosta zakaz wykadni praw zawartych w Karcie z naruszeniem lub ograniczeniem midzynarodowych standardw praw czowieka, ze szczeglnym uwzgldnieniem Europejskiej Konwencji Praw Czowieka,55 natomiast w myl art. 52 ust. 3 prawa przewidziane w Karcie, ktre koresponduj z okrelonymi

de recherche/Research in question no 15, Centre d`tudes et de recherches internationales, Sciences Po, October 2005 (http://www.ceri-sciences-po.org/publica/qdr.htm). Ponadto naley zauway, e w pewnych sytuacjach sam ETS uznaje si za niekompetentny do orzekania w przedmiocie praw czowieka; por.: E.McAlpin Eiselein, Kremzow v. Republic Osterreich: A case for excluding human rights issues from jurisdiction of the European Court of Justice, Denver Journal of International Law & Policy vol. 27(4)/1999, s.583-612. Sytuacja ulegnie zmianie wraz z wejciem w ycie Traktatu Lizboskiego podpisanego 13.12.2007 r., w myl postanowie ktrego Europejski Trybuna Sprawiedliwoci ma wyczn kompetencj (zakaz skadania skarg na Uni do innych organw ni ETS). 52 Szerzej na temat prac nad klauzulami horyzontalnymi zob.: P.Lemmens, The

relationship between the Charter of Fundamental Rights of the European Union and the European Convention on Human Rights Substantive Aspects, Maastricht Journal of European and Comparative Law vol. 8(1)/2001, s.92 i nast. 53 F.Jasiski, Karta..., op.cit., s.260. 54 E.Kawecka-Warzykowska, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej w: Przyszo Unii Europejskiej. Polski punkt widzenia. Materiay konferencji zorganizowanej przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Kolegium EkonomicznoSpoeczne Szkoy Gwnej Handlowej, red. J.Barcz, K.ukrowska, MSZ, Warszawa 2001, s.53. 55 Dokadnie artyku 53 KPP (Poziom ochrony) brzmi: adne z postanowie

niniejszej Karty nie bdzie interpretowane jako ograniczajce lub naruszajce prawa czowieka i podstawowe wolnoci uznane, we waciwych im obszarach zastosowania, przez prawo Unii i prawo midzynarodowe oraz konwencje midzynarodowe, ktrych Unia lub wszystkie pastwa czonkowskie s stronami, w szczeglnoci przez Konwencj o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci oraz przez konstytucje pastw czonkowskich, DzUrz UE, C 303, 14.12.2007, s.14.

104

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

prawami z EKPC, odpowiadaj standardom konwencyjnym, z zastrzeeniem moliwoci stworzenia szerszego zakresu ochrony.56 Naley zauway, e takie odwoanie si do Konwencji, czynice z niej standard minimalny, miao przy odmiennej szacie sownej, w jak przybrano prawa w obu instrumentach duy adunek ochronny, gdy podstawowym celem tego przepisu byo zapewnienie, e ochrona tych praw z Karty, ktre koresponduj z konwencyjnymi, jakkolwiek w zmienionym brzmieniu, nigdy nie zniy si poniej poziomu wypracowanego na szczeblu RE.57 Wyrane potwierdzenie statusu Konwencji umoliwia oderwanie si od sownych sformuowa praw odpowiadajcych prawom z EKPC z zachowaniem zagwarantowanego przez nie poziomu ochrony.58 Ksztat art. 52 ust. 3 KPP, gwarantujcy zgodno Karty z minimalnymi standardami EKPC, zadowoli Rad Europy.59 Jednak najwikszy problem stanowio odwoanie si do orzecznictwa Trybunau w Strasburgu. Obserwatorzy RE uczestniczcy w opracowywaniu projektu Karty mocno podkrelali potrzeb odniesienia si przez Kart nie tylko do tekstu EKPC, ale rwnie do caoksztatu orzeczniczego dorobku Trybunau interpretujcego jej postanowienia,60 dajc wyranie do zrozumienia w rozmowach kuluarowych, e nie zaakceptuj dokumentu, w ktrym nie bdzie wzmianki o znaczeniu jurysprudencji ETPC.61 Ostatecznie Karta nie odnosi si w poszczeglnych artykuach do orzecznictwa ETPC, jakkolwiek w toku prac przygotowawczych pojawiy si propozycje62 wyranego odwoania si do strasburskieUstp 3 artykuu 52 (Zakres i wykadnia praw i zasad) brzmi: W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, ktre odpowiadaj prawom zagwarantowanym w europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci, ich znaczenie i zakres s takie same jak praw przyznanych przez t konwencj. Niniejsze postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii przyznawao szersz ochron, ibidem, s.13. 57 J.B.Liisberg, Does the EU Charter of fundamental rights threaten the supremacy of Community law?, Common Market Law Review vol. 38/2001, s.1179. 58 Ibidem, s.1172. Jak zauwaa Paul Lemmens, niezalenie od precyzyjnego sformuowania Karty, bdzie tak, jak gdyby postanowienia Konwencji zostay po prostu przejte; zob.: idem, s.94.
56

Por.: CHARTE 4411/00, Contrib. 268, s.2. CHARTE 4961/00. 61 F.Jasiski, Karta..., op.cit., s.260. 62 Jedna z wersji projektu art. H.4 zawieraa bezporednie odwoanie si do orzecznictwa ETPC: adne postanowienie Karty nie moe by interpretowane
59 60

jako ograniczajce zakres praw gwarantowanych przez prawo Unii, prawo pastw

105

Studia Europejskie, 1/2008

go case law w tekcie samej Karty. Expressis verbis czyni to jedynie preambua, gdzie w ust. 5 wyranie stwierdzono, e Karta po-

twierdza (...) prawa wynikajce zwaszcza (...) z orzecznictwa (...) Europejskiego Trybunau Praw Czowieka. Ponadto orzecznictwo
organw konwencyjnych wzmiankowane zostao w wyjanieniach do tekstu Karty, w ktrych po pierwsze odnajdujemy liczne odwoania do strasburskiego case law w komentarzach do poszczeglnych praw (artykuw), a po drugie co dla nas tu najistotniejsze w odniesieniu do ust. 3 art. 52 Sekretariat Konwencji wyranie stwierdzi, i odwoanie si do Europejskiej Konwencji Praw Czo-

wieka obejmuje zarwno Konwencj, jak i jej Protokoy. Znaczenie i zakres zagwarantowanych praw okrela nie tylko sam tekst tych dokumentw, ale take orzecznictwo Europejskiego Trybunau Praw Czowieka. Ostateczna tre Karty dotyczca tych praw zgadzaa si w znacznej mierze z podejciem Rady Europy, jednak jej przedstawicielom nie udao si zapewni, by wyjanienia do Karty miay charakter prawnie wicy.63
czonkowskich, w tym Europejsk Konwencj Praw Czowieka w interpretacji nadanej jej przez orzecznictwo Europejskiego Trybunau Praw Czowieka (Convention document CHARTE 4235/00 CONVENT 27 z 18.04.2000 r.). Owo odwoanie si do case law ETPC sprowokowao dug i zagorza dyskusj (szerzej na temat prezentowanych w toku tej dyskusji stanowisk zob.: J.B.Liisberg, op.cit., s.1174 i nast.). Innym przykadem jest propozycja delegata duskiego rzdu doczenia przepisu o brzmieniu: Interpretacja EKPC i jej Protokow zawarta w orzecznic-

twie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, ustanowionego przez artyku 19 EKPC, powinna by podstaw dla stosowania praw i wolnoci przewidzianych w [EKPC] (Convention document CHARTE 4145/00 z 8.03.2000 r.).
Mimo braku mocy wicej opracowany przez odpowiedni komisj Konwentu komentarz do poszczeglnych postanowie Karty (CONV 828/03, EN, s.2-52) ma istotn, samoistn warto i istotne walory interpretacyjne (por.: J.Sozaski, Europejskie standardy..., op.cit., s.151). W ramach zalece Grupa Robocza podkrelia znaczenie Wyjanie Sekretariatu Konwencji z 2000 r. jako samoistnego instrumentu interpretacji zapewniajcego waciwe zrozumienie Karty. Po wczeniu KPP do traktatw naley, co podkrelia Grupa Robocza, szerzej udostpni Wyjanienia, ktre zostay przecie opracowane z zamiarem wytumaczenia zapisw Karty uytkownikom prawa (por.: Raport kocowy przewodniczcego Grupy Robo63

czej Wczenie Karty Praw Podstawowych do traktatw/Przystpienie Unii do Konwencji Praw Czowieka dla Konwentu Europejskiego z 22.10.2002 r.; w: J.Barcz, Przewodnik po traktacie konstytucyjnym, Wydaw. Prawo i Polityka
Gospodarcza, Warszawa 2005, s.116). W Traktacie Konstytucyjnym z 2004 r. komentarz nie stanowi integralnej czci, ale w preambule do Karty wskazano, e

sdy Unii i pastw czonkowskich bd interpretoway Kart z naleytym uwzgldnieniem wyjanie sporzdzonych pod kierownictwem Prezydium Konwentu, ktry opracowa Kart i za ktrych uaktualnienie odpowiada Prezydium

106

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

Jednake, cho ustp 5 Preambuy KPP oraz objanienia Prezydium Konwencji do Karty Praw Podstawowych UE (dalej: Prezydium) expressis verbis odwouj si do orzecznictwa Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, znaczcy jest w opinii czci doktryny fakt, e jurysprudencja strasburska nie zostaa nigdy wspomniana w samym tekcie artykuw.64 Std te jak podkrelaj niektrzy wpyw systemu Konwencji na unijne acquis jest, formalnie rzecz ujmujc, mniejszy, ni wynika to z lektury wyjanie do tekstu Karty.65 Reasumujc, z art. 52 ust. 3 KPP nie wynika bezporednio zwizanie ETS orzecznictwem ETPC, co zdaje si sugerowa, e moe on swobodnie ksztatowa zakres ochrony przewidzianej Kart, a w konsekwencji doprowadzi do zrnicowania ochrony praw czowieka przez obydwa trybunay.66 Mimo e wyjanienie Prezydium Konwencji wymienia list korespondujcych ze sob praw z KPP i EKPC, nadal moliwa jest sytuacja, w ktrej Trybuna za-

Konwentu Europejskiego (ustp 5, zdanie drugie), art. II-112 ust. 7 Traktatu zaznacza, e wyjanienia sporzdzone w celu wskazania wykadni Karty Praw Podstawowych s naleycie uwzgldniane przez sdy Unii i pastw czonkowskich,
a tekst wyjanie zosta doczony do Traktatu jako (12) Deklaracja odnoszca si do wyjanie dotyczcych Karty Praw Podstawowych. Z kocem 2007 r. owe wytyczne po niewielkich zmianach zostay wzmocnione, z zastrzeeniem jednak, e nadal nie maj formalnie charakteru wicego. Po pierwsze, Traktat Lizboski wskaza, e prawa wolnoci i zasady zawarte w Karcie s interpretowane (...) z naleytym uwzgldnieniem wyjanie, o ktrych mowa w Karcie (...) (art. 6 ust. 1 zd. 3 TUE w brzmieniu zmienionym art. 1 pkt 8 Traktatu z Lizbony z 2007 r.). Po drugie, sama Karta zawiera poza wspomnianym ju ustpem 5 preambuy postanowienie dodane w nowym ustpie 7 artykuu 52 okrelajcego zakres i wykadni praw i zasad zagwarantowanych w KPP, w myl ktrego wyjanienia

sporzdzone w celu wskazania wykadni niniejszej Karty s naleycie uwzgldniane przez sdy Unii i pastw czonkowskich. Ponadto wyjanienia zostay opublikowane wraz z Kart w Dzienniku Urzdowym UE (zob.: DzUrz UE, C 303, 14.12.2007, poz. 2, s.17 i nast.). 64 Por.: R.Fordoski, The EU Charter 2000: purpose, impact, and legal status w: Ksiga Jubileuszowa profesora Tadeusza Jasudowicza, red. J.Biaocerkiewicza (i in.), TNOiK, Toru 2004, s.140 oraz R.A.Garcia, The general provisions of the Charter of Fundamental Rights of the European Union, European Law Journal vol. 8(4)/2002, s.491. 65 F.Jasiski, Karta..., op.cit., s.259. 66 A.Wentkowska, Europejski Trybuna Sprawiedliwoci a Europejski Trybuna Praw Czowieka konkurencyjno kompetencji czy wspdziaanie? w: Konstytucja dla Europy przyszy fundament Unii Europejskiej, red. S.Dudzik, Zakamycze Kantor Wydawniczy, Krakw 2005, s.351.

107

Studia Europejskie, 1/2008

prezentuje inny pogld co do znaczenia danego postanowienia.67 I cho faktem pozostaje, e ust. 3 art. 52 Karty nie odwouje si do case law Trybunau w Strasburgu, to wcale nie oznacza, e ETS moe z tego powodu czu si nim niezwizany, a tylko najwyej nakaniany do podenia za podejciem wypracowanym przez organy Konwencji.68 Zastanawiajc si nad kwesti stopnia obecnoci i znaczenia strasburskiego case law na gruncie wsplnotowym, zatrzymajmy si na chwil nad kluczowym sformuowaniem prawa korespondujce (prawa, ktre odpowiadaj...) okrelajcym zakres przedmiotowy pola oddziaywania linii interpretacyjnej ETPC. Punktem wyjcia jest zatem ustalenie, co naley rozumie si pod okreleniem

prawa, ktre odpowiadaj prawom gwarantowanym przez [EKPC]. Jak bowiem zauwaylimy przed chwil, adne z praw
przewidzianych w Karcie nie jest literaln kopi praw zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. Wobec tego rodzi si pytanie, kiedy sformuowania EKPC oraz KPP s wystarczajce do zastosowania art. 52 ust. 3 KPP69 i speniaj kryterium korespondencyjnoci z jego dyspozycji? Naley zauway, e w przeciwiestwie do sformuowania prawa wynikajce z..., ktre moe oznacza moliwe wyjanienie, dookrelenie czy rozszerzenie zakresu istniejcego tekstu termin prawa, ktre odpowiadaj... wymaga cilejszego sprecyzowania.70 W swoim wyjanieniu71 do tych przepisw Sekretariat Konwencji przedstawi dwie listy artykuw Karty, o ktrych mowa w art. 52 ust. 3. Pierwsza zawiera te postanowienia Karty, ktre maj to samo znaczenie i zakres, co korespondujce artykuy EKPC, druga wylicza postanowienia Karty,

67 I.Pernice, The Charter of Fundamental Rights in the Constitution of the European Union, (2003),

http//: www.whi.berlin/de/pernice-fundamental-rights.htm. 68 R.A.Garcia, op.cit., s.490. 69 K.Lenaerts, E.De Smijter, op.cit., s.293. 70 S.Peers, Immigration, Asylum and the European Union Charter of Fundamental Rights, European Journal of Migration and Law no. 3/2001, s.156. 71 Wyjanienia Prezydium Konwencji do Karty Praw Podstawowych UE zostay zawarte w dokumencie CHARTE 4473/00, Convent 49 z 11.10.2000 r. opublikowanym 18.10.2000 r.; tekst polski w: Karta Podstawowych Praw Unii Europejskiej, tekst z objanieniami Sekretariatu Konwencji, red. J.Skra, Zakamycze Kantor Wydawniczy, Krakw 2002.

108

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

ktre maj takie samo znaczenie jak relewantne artykuy Konwencji, tyle e wikszy zakres.72 Pojawia si tu pytanie, czy powysze sformuowanie odnosi si do brzmienia artykuw EKPC, czy te mog one obejmowa rwnie swoim zakresem prawa wywodzce si z jurysprudencji Trybunau,73 a zatem czy case law organw Konwencji stanowi element dookrelajcy tre i zakres odnonych praw? I jakkolwiek zauwaylimy, e tekst Karty nie czyni adnego odwoania do orzecznictwa organw Konwencji RE, to w jej Preambule wyranie stwierdzono, e Karta potwierdza (...) prawa wynikajce zwaszcza (...) z orzecznictwa (...) Europejskiego Trybunau Praw Czowieka.74 Zdanie to ma fundamentalne znaczenie. Nie jest tylko formalnym owiadczeniem Unii o poszanowaniu dla odnonego orzecznictwa ETPC czy te stwierdzeniem, e Karta zostaa przyjta majc na uwadze czy w odniesieniu do takiego case law. Raczej, zdaniem S.Peersa, przytoczona klauzula preambuy bezporednio stwierdza, e prawa zawarte w Karcie wynikaj z orzecznictwa, a ponadto, e jako takie s potwierdzone w treci Karty.75 I to wanie, wedug autora, jest przekonujcym argumentem przemawiajcym za koniecznoci wykadni praw zawartych w Karcie zgodnie ze strasbursk lini orzecznicz.76 Ponadto przepis art. 52 (3) KPP wyranie stanowi, e znaczenie i zakres praw zawartych w Karcie s takie same, jak odpowiadajcych im praw z EKPC. Jednake zwaywszy, e ETPC oraz jego jurysdykcja s ustanowione przez Konwencj i oparte na niej, a Trybuna interpretuje zagwarantowane w niej prawa, naley przyj, i orzecznictwo ETPC tworzy integraln cz znaczenia i zakresu tych praw,77 to on bowiem przez interpretowanie Konwencji precyzuje poziom ochrony w ramach EKPC, ktra z kolei zostaa ustanowiona minimalnym standardem ochrony w stosunku do po72 Przyjty przez Konwent komentarz do art. 52 KPP wskazuje, e art. 2 Karty odpowiada art. 2 EKPC i dalej (w tej samej kolejnoci) art. 4 art. 3, art. 5 ust. 1 i 2 art. 4, art. 6 art. 5, art. 7 art. 8, art. 10 ust. 1 art. 9, art. 11 art. 10, art. 17 protokoowi 1 do EKPC (art. 1), art. 19 ust. 1 art. 4 protokou 4 itd. 73 S.Peers, op.cit., s.156. 74 Bardziej wyraziste jest sformuowanie zawarte w angielskiej wersji jzykowej: the rights as they result (podkr. M.Sz.), in particular from (...) the case law (...) of the European Court of Human Rights. 75 S.Peers, op.cit., s.156. 76 Ibidem, s.156-157. 77 K.Lenaerts, E.De Smijter, op.cit., s.296.

109

Studia Europejskie, 1/2008

stanowie Karty.78 W konsekwencji strasburskie case law dookrela granice konwencyjnego standardu,79 a tym samym minimalny poziom ochrony przewidziany i wymagany przez Kart. Dlatego te, stosujc postanowienia KPP, Trybuna w Luksemburgu bdzie zobowizany przej interpretacj wypracowan przez ETPC co do korespondujcych praw zagwarantowanych w EKPC i pody za ni.80 Strasburskie case law jest swoistym wypeniaczem81 ram konwencyjnych zapisw. Interpretacja Konwencji tworzy z jej tekstem jedn cao,82 ywy organizm (instrument) wymagajcy wykadni w wietle warunkw dnia dzisiejszego (wielokrotnie dokonywano interpretacji dynamicznej i ewolucyjnej w celu dostosowania zapisw Konwencji do nowo wyaniajcych si problemw). Zawsze podkrelano szczegln wag orzecznictwa ETPC w okrelaniu standardw praw przewidzianych w Konwencji ich zakresu i treci, bdcego swoistym ciaem i krwi Konwencji.83 A skoro jak ju zauwaylimy Konwencja nie jest zbiorem martwych zapisw, okazuje si wysoce podane, a wrcz niezbdne wzicie pod uwag case law ETPC penicego wobec tych zapisw rol interpretacyjnokreacyjn.84 Konstatujc, interpretacja praw zawartych w Karcie, ktre maj swoje odpowiedniki w Konwencji Europejskiej, odby-

wa si zgodnie z orzecznictwem ETPC.85

Ponadto naley zauway, e interpretacja Europejskiego Trybunau Praw Czowieka znajduje ostatnio nalene jej miejsce w ju78 M.Lindfelt, The implications of the Proposed EU Charter of Fundamental Rights. A political declaration or legally binding instrument?, Institute for Human

Rights, bo Akademi University, 30.06.2001, s.93-94. 79 Zgodnie z art. 52 ust. 3 Karty jej standardy oparte na EKPC maj znaczenie i zakres tosame ze standardami konwencyjnymi. Z tego wzgldu rwnie klauzule limitacyjne i derogacyjne, ktrych co do zasady brak w postanowieniach KPP, musz by uwzgldniane w interpretacji praw przejtych przez Kart (por. np.: S.Hambura, M.Muszyski, op.cit., s.43 i nast.). A zatem przewidziane w EKPC ograniczenia i wyczenia s treci standardw poszczeglnych praw i wolnoci. 80 Zob.: K.Lenaerts, E.De Smijter, op.cit., s.296. 81 Termin zapoyczony od T.Jasudowicza, op.cit., s.15. 82 F.Tulkens, Towards a greater normative coherence in Europe/The implications of the draft Charter of Fundamental Rights of the European Union, Human Rights Law Journal vol. 21(8)/2000, s.329. 83 B.de Witte, The Past and Future Role of the European Court of Justice in the Protection of Human Rights, w: The EU and human rights..., op.cit., s.878. 84 F.Tulkens, op.cit., s.331. 85 S.Hambura, M.Muszyski, op.cit., s.205-206.

110

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

rysprudencji ETS, jeszcze zanim pojawia si KPP. EKPC odegraa znaczc rol z powodu czstotliwoci i zakresu przytaczania jej w orzecznictwie Trybunau w Luksemburgu, ktry dy rwnie do interpretowania jej postanowie zgodnie z podejciem reprezentowanym przez organy strasburskie.86 I jakkolwiek tekst EKPC by cytowany bardzo czsto przez ETS jako dowd istnienia okrelonego prawa fundamentalnego, ktre naleao zaliczy do oglnych zasad prawa wsplnotowego, samo orzecznictwo ETPC do niedawna nie byo przytaczane ani brane pod uwag.87 Trybuna Sprawiedliwoci zacz ostatnio przywizywa znaczc wag do jurysprudencji organw strasburskich,88 a z ostatnich spraw89 wynika, e ETS przyj podobne stanowisko do ETPC, odnoszc si nie tylko do Konwencji jako minimalnego standardu, ale biorc bezporednio pod uwag strasburskie case law.90 Europejska Konwencja Praw Czowieka staa si teraz bowiem nie tylko minimalnym standardem, ale standardem interpretacji, w myl ktrego postanowienia Karty musz by interpretowane w ten sam sposb, co korespondujce z nimi normy konwencyjne.91 Trzeba te zaznaczy, e ETPC ju wczeniej uzna, i pastwa czonkowskie UE odpowiadaj za naruszenia Konwencji dokonane przez instytucje wsplnotowe,92 a akty wsplnotowe mog by porednio przeze kontrolowane przy okazji

P.Alston, J.H.H.Weiler, An Ever Closer Union in Need of a Human Right Policy: The European Union and Human Rights w: The EU and human rights...,
86

op.cit., s.30. 87 B.de Witte, op.cit., s.878 oraz Ch.Engel, The European Charter of Fundamen-

tal Rights. A Changed Political Opportunity Structure and its Normative Consequences, European Law Journal vol. 7(2)/2001, s.154.
P.Alston, J.H.H.Weiler, op.cit., s.30. Por. np.: wyroki TS w sprawach: C-13/94, P.v. S. and Cornwall Community Council, ECR 1996, s.I-2143; Criminal Proceedings v. X., ECR, s.I-6637; C-368/95 Bauer Verlag, ECR 1997, s.I-3689; C-368/95 Familiapress, ECR 1997, s.I-3689; C-249/96 Grant, ECR 1998, s.I-621; C-185/95 Baustahlgewerbe, ECR 1998, s.I-8417 oraz C-7/98 Krombach, ECR 2000, s.I-1935. 90 Por.: D.Spielmann, op.cit., s.777 oraz C.Mik, Ochrona praw czowieka w europejskim prawie wsplnotowym w: Szkoa Praw Czowieka. Teksty wykadw, z. 3, Warszawa 1998, s.115-116. Por. te: L.Scheeck, op.cit., s.37, ktry wskazuje, i cho ETS stosuje si obecnie de facto do strasburskiej linii orzeczniczej, to jednak nie zostao sprecyzowane, czy s to starania o charakterze wicym (ibidem, s.23). 91 P.Lemmens, op.cit., s.93. 92 Por.: decyzja ETPC w sprawie Matthews v. United Kingdom, 18.02.1999, skarga nr 24833/94, RJD 1999-I.
88 89

111

Studia Europejskie, 1/2008

kontroli prawa krajowego pastwa czonkowskiego93 (zwaszcza w razie implementacji dyrektyw unijnych).94 Komplementarnym dziaaniem na polu wzmocnienia ochrony praw czowieka w Unii Europejskiej jest obok omwionej Karty Praw Podstawowych denie do przystpienia UE do Europejskiej Konwencji Praw Czowieka,95 a wic prba przezwycienia barier formalnoprawnych wskazanych jako przeszkody w opinii 2/94.96 Ta tzw. druga droga polega ma na przystpieniu UE do EKPC, a tym samym przyjciu na siebie obowizku respektowania i stosowania wolnoci i praw jednostki gwarantowanych t Konwencj (i uksztatowanym na jej podstawie orzecznictwem Europejskiego Trybunau Praw Czowieka), oraz poddaniu si w tym zakresie jurysdykcji tego Trybunau.97 Zdaniem czci doktryny, przystpienie UE do EKPC jest absolutnie konieczne dla zachowania spjnoci i wikszej skutecznoci caego europejskiego systemu ochrony praw czowieka,98 przy czym podkrela si, i uzyskanie pewnoci w zakresie obrotu prawnego jest uzalenione wanie od istnienia i funkcjonowania jednolitego systemu ochrony praw czowieka.99 Ratyfikacja Konwencji przez Wsplnoty pogodziaby wspomniane w niniejszej pracy

Por.: decyzja ETPC w sprawie Cantoni v. France, 15.11.1996, skarga nr 17862/91, Reports 1996-V. 94 Szerzej na temat odpowiedzialnoci pastw czonkowskich w wietle wymaga EKPC za akty wsplnotowe zob.: R.Harmsen, National Responsibility for
93

European Community Acts under the European Convention on Human Rights: Recasting the Accession Debate, European Public Law vol. 7(4)/2001, s.625-649.
95 O koniecznoci traktowania obu omawianych kwestii prawnych w sposb komplementarny, a nie alternatywny wyranie wspomina si w Kocowym Raporcie Grupy Roboczej II (CONV 354/02) z 22.10.2002 r. w: J.Barcz, op.cit, s. 140. 96 Opinion 2/94, Accession by the Community to the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, ECR 1996, s. I-1759. 97 L.Garlicki, Unia Europejska a Europejska Konwencja Praw Czowieka (aktualny stan dyskusji) w: Sze lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Dowiadczenia i inspiracje, red. L.Garlicki, A.Szmyta, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa

2003, s.85. 98 M.A.Nowicki, Wok Konwencji Europejskiej. Krtki komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Czowieka, Zakamycze Kantor Wydawniczy, Krakw 2005, s.443. 99 H.Krger, J.Polakiewicz, Proposal for a coherent human rights protection system in Europe. The ECHR and EU Charter of Fundamental Rights, Human Rights Law Journal vol. 22/2001.

112

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

rozbienoci100 oraz zapewniaby w obliczu ryzyka powstania na paszczynie stosowania postanowie Karty podwjnych standardw spjno i wiksz skuteczno caego europejskiego systemu ochrony.101 Akcesja do EKPC, przy zachowaniu autonomii prawa wsplnotowego oraz niezalenej pozycji ETS, pozwoli na utrzymanie spjnoci midzy orzecznictwem ETS i Europejskiego Trybunau Praw Czowieka,102 przy niewtpliwym zobowizaniu Luksemburga do podania za kierunkiem interpretacji konwencyjnych standardw wypracowanym w bogatym strasburskim case law. Niestety ze wzgldu na zarzucenie procesu ratyfikacyjnego Traktatu Konstytucyjnego z 2005 r. nie zdoano wykorzysta potencjau drzemicego w Karcie w roli wicego prawnie dokumentu103 oraz otwarcia w art. I-9 ust. 2 Wsplnotom Europejskim expressis verbis drogi do Europejskiej Konwencji Praw Czowieka.104 Wobec tego utrzymano budzcy wiele wtpliwoci status quo w obszarze ochrony praw czowieka, z nader moliwym ryzykiem nieposzanowania strasburskich standardw w jurysprudencji luksemburskiej, i rozbienoci w interpretacji praw czowieka. Jednak w sytuacji impasu zaistniaego po odrzuceniu Traktatu Konstytucyjnego w referendach krajowych we Francji i Holandii, powrotu do pyta, ktre stay si na nowo aktualne, i koniecznoci szukania nowych rozwiza wobec fiaska tych przyjtych na Konferencji Midzyrzdowej w 2004 r. trzeba wyranie podkreli, i Trybuna Sprawiedliwoci WE dy za wszelk cen do utrzymania zgodnoci swojej wykadni z interpretacj stosowan przez Trybuna w Strasburgu i tym samym uniknicia potencjalnego konfliktu. Ostateczny zwrot w omawianych kwestiach nastpi w grudniu 2007 r. i przynis dwa niezwykle doniose w tym zakresie wydarzenia.

100 T.Eicke, The European Charter of Fundamental Rights unique opportunity or unwelcome distraction, European Human Rights Law Review vol. 3/2000, s.289; podobnie: C.Mik, Karta..., op.cit., s.98-99.

Por.: E.Kawecka-Wyrzykowska, op.cit., s.53-54. Por.: G.Borchardt, Prawa podstawowe: status i przyszo w Unii Europejskiej w: Raport z konferencji: Human rights and accession: learning together. Prawa czowieka i czonkostwo w UE: wsplne dowiadczenia, Warszawa, 7 8.11.2002, British Council, Warszawa 2003, s.33. 103 Por.: F.Jasiski, Karta..., op.cit., s.302. 104 Por.: np. J.Krzemiska, Luksemburg kontra Strasburg? Przystpienie Unii
101 102

Europejskiej do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci, Radca Prawny nr 1/2005, s.13 i nast.

113

Studia Europejskie, 1/2008

Po pierwsze, przedstawiciele Rady, Komisji i Parlamentu Europejskiego proklamowali 12 grudnia 2007 r. w Strasburgu Kart Praw Podstawowych jako wicy dokument prawa wsplnotowego (unijnego).105 Podkrelono rwnie, o czym ju wspomnielimy, znaczenie wyjanie do postanowie Karty. Niestety Polska przystpia do tzw. protokou brytyjskiego odnoszcego si do stosowania Karty,106 co byo jednak decyzj polityczn.107 Po drugie, 14 grudnia tego roku, po poufnych konsultacjach midzyrzdowych,108 podpisano w stolicy Portugalii traktat zmieniajcy dotychczasowe traktaty wsplnotowe, bdcy odpowiedzi

DzUrz UE, C 303, 14.12.2007, t. 50, poz. 1, s.1 i nast. Zob.: Protok w sprawie stosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Krlestwa (tekst polski: DzUrz, C 306, 17.12.2007, t. 50, s.156-157). Zgodnie z tym protokoem, Karta nie rozszerza zdol105 106

noci Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej ani adnego sdu lub trybunau Polski lub Zjednoczonego Krlestwa do uznania, e przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub dziaania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Krlestwa s niezgodne z podstawowymi prawami, wolnociami i zasadami, ktre s w niej potwierdzone (art. 1 ust. 1). W szczeglnoci i w celu
uniknicia wszelkich wtpliwoci nic, co zawarte jest w tytule IV Karty, nie tworzy praw, ktre mog by dochodzone na drodze sdowej, majcych zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Krlestwa, z wyjtkiem przypadkw gdy Polska lub Zjednoczone Krlestwo przewidziay takie prawa w swoim prawie krajowym (art. 1 ust. 2). Jeeli dane postanowienie Karty odnosi si do ustawodawstwa i praktyk krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Krlestwa wycznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu s uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Krlestwa (art. 2). Por. te: odpowiednie deklaracje zoone przez wadze naszego pastwa, tj. Deklaracj Polski nr 51 w sprawie Karty oraz Deklaracj Polski dotyczc Protokou w sprawie stosowania Karty w odniesieniu do Polski i Zjednoczonego Krlestwa. 107 Jak jednak podkrelaj przedstawiciele doktryny, przystpienie Polski do brytyjskiego protokou o ograniczeniu stosowania Karty Praw Podstawowych (optout) nie bdzie mie wikszych konsekwencji prawnych dla polskich obywateli i ma uzasadnienie stricte polityczne; por. np.: I.Czerny (PAP), UE: Prof. Barcz: docze-

nie Polski do opt-out ws. Karty Praw Podstawowych bez wikszego znaczenia
(5.10.2007), z portalu finansowego Money.pl. Podobn tez przedstawi A.Zoll, por.:

Polska wobec Karty Praw Podstawowych UE. Sprawozdanie z debaty zorganizowanej przez Katedry UE i Prawa Klubu Jagielloskiego oraz krakowski oddzia World Youth Alliance 3 grudnia 2007 r. w Loch Camelot w Krakowie przy ul. w. Tomasza 17 (sporzdzony przez M.Brachowicza).
108 Zakoczonych osigniciem konsensusu w zakresie omawianych treci i przyjciem tekstu na specjalnym szczycie w Lizbonie 18 19.10.2007 r.

114

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

na fiasko Traktatu Konstytucyjnego z grudnia 2004 r.109 Jego tre przynosi odpowiedzi na przedstawione powyej problemy. W pierwszym rzdzie Traktat Lizboski odwouje si do Karty oraz do wyjanie jej postanowie. Zgodnie ze zmienionym artykuem 6 Traktatu o Unii Europejskiej110 Unia uznaje prawa, wolnoci

i zasady okrelone w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 r., w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 r. w Strasburgu, ktra ma tak sam moc prawn jak Traktaty
(ust. 1).111 W myl tego postanowienia Karta bdzie nowym elemen109 Jednak z analizy wniesionych przez Traktat Lizboski poprawek zdaje si wynika, e merytorycznie niemal w caoci powtarza on zaoenia przyjte przed trzema laty w Traktacie Konstytucyjnym. Jak zauwaa J.-P.Bonde: zmieniona

wersja przewiduje ogem 105 nowych uprawnie UE. Jest ich rwnie 105 w odrzuconej konstytucji (...). Zmieniony tekst przewiduje 68 nowych obszarw, w ktrych decyzje podejmowane s wikszoci gosw, w porwnaniu z 68 w odrzuconej konstytucji (J.-P.Bonde, New name same content. The Lisbon Treaty is it also second edition (22.10.2007), s.7, an EU Constitution?,
http//:www.bonde.com/index.phtml?download=true&fid10352). Podobnie wynika z cytowanych przez Bondea wypowiedzi A.Stubba (wedug ktrego w nowych tekstach zachowano 99 procent postanowie Konstytucji dla Europy) oraz V.G.dEstaing (niebdcego w stanie znale adnych rnic midzy obydwoma dokumentami pod wzgldem skutkw); zob.: ibidem, s.9. Wykorzystano jednak inn metod, zarwno co do formy Traktatu (ujcia przedmiotowej materii), jak i sposobu jego przyjcia. Po pierwsze, zrezygnowano z formy Traktatu zawierajcego ujednolicony tekst traktatw uwzgldniajcy zmiany reformujce system UE (przejrzysta cao kojarzona bowiem bya w szerokich krgach jako novum, konstytucja, co wywoao sprzeciw opinii publicznej niektrych pastw czonkowskich obawiajcych si utraty niezalenoci pastwowej) na rzecz liczcego ponad 250 stron, niezrozumiaego tekstu zawierajcego szereg zmian i poprawek w odniesieniu do istniejcych traktatw wsplnotowych (nie tworzy nic nowego, tylko modyfikuje istniejce traktaty); por. np.: wypowiedzi G.Amato oraz V.G.dEstaing, wskazane w: ibidem, s.9. Po drugie, tekst nowego Traktatu, majcego wprowadzi zmiany do wczeniejszych traktatw, by przygotowany w poufnych konsultacjach na szczeblu midzyrzdowym (zasuga kanclerz Merkel), i nieco po cichu wprowadzony na salony Komisji i Parlamentu. Poniekd to, czego nie udao si z fanfarami wprowadzi jako konstytucji dla Europy, wprowadzono tylnymi drzwiami pod postaci szerokiej nowelizacji, cho zakres materialny i skutki zapisw s zgoa identyczne. 110 W brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 8) Traktatu Lizboskiego z 13.12.2007 r. 111 Jak jednak podkrelono w preambule do Protokou w sprawie stosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Krlestwa,

Karta potwierdza prawa, wolnoci i zasady uznawane w Unii oraz sprawia, e s one bardziej widoczne, nie tworzy jednak nowych praw ani zasad (ustp 6 preambuy).

115

Studia Europejskie, 1/2008

tem prawa pierwotnego Unii Europejskiej. W zdaniu 2 tego ustpu zawarto zastrzeenie, zgodnie z ktrym postanowienia Karty

w aden sposb nie rozszerzaj kompetencji Unii okrelonych w Traktatach. Z drugiej strony Traktat Lizboski otworzy expressis verbis
Unii drog do Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. Wskaza, e Unia Europejska przystpuje do konwencji,112 co oczywicie bdzie jeszcze wymagao przeprowadzenia odpowiednich zmian przez Rad Europy odnonie do tekstu klauzul akcesyjnych samej Konwencji. Traktat zastrzega jednak, e przystpienie Unii do EKPC nie narusza traktatowych kompetencji tej pierwszej.113 W tym zakresie przyjto specjalny Protok dotyczcy artykuu 6 ustp 2 Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie przystpienia do europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci.114 A ponadto w zmienionym ust. 3 art. 6 TUE powtrzono wczeniejsze postanowienia traktatw wsplnotowych, zgodnie z ktrymi prawa podstawowe stanowi cz prawa Unii jako zasady oglne prawa.115 Na zakoczenie wypada wskaza na powracajcy problem relacji midzy trybunaami (ETPC i ETS), jak te potencjalne rnice w jurysdykcjach i orzecznictwie oraz brak moliwoci sprawowania kontroli zewntrznej przez system strasburski nad dziaaniami instytucji unijnych w wietle zapewnienia ich zgodnoci z Konwencj Europejsk.116 Normy przyjte w Lizbonie w kocu ubiegego roku wyranie zakazuj pastwom czonkowskim UE skadania skarg na inne kraje lub sam UE do organw innych ni Europejski Trybuna Sprawiedliwoci. Cz doktryny i politykw podnosi larum, e ryzykujemy istnieniem w Europie dwch rodzajw praw czowieka: praw obowizujcych wszystkie kraje europejskie, ktre przystpiy do EKPC i uznay waciwo Europejskiego Trybunau Praw Czo112 Art. 6 ust. 2 TUE w brzmieniu ustanowionym przez art. 1 pkt 8) Traktatu Lizboskiego. 113 Art. 6 ust. 2 zd. 2 TUE w brzmieniu ustanowionym przez art. 1 pkt 8) Traktatu Lizboskiego. 114 Tekst polski: DzUrz UE, C 306, 17.12.2007, t. 50, s.155 i nast. 115 Nowe brzmienie art. 6 ust. 3: Prawa podstawowe, zagwarantowane w euro-

pejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci oraz wynikajce z tradycji konstytucyjnych wsplnych pastwom czonkowskim, stanowi cz prawa Unii jako zasady oglne prawa.
116 K.Lenaerts, E.de Smijter, op.cit., s.100. Prawo wsplnotowe nie przewiduje rwnie adnych gwarancji proceduralnych majcych zapewni zgodno interpretacji ETS ze standardami strasburskimi; por.: P.Lemmens, op.cit., s.108.

116

M.Szuniewicz, Wpyw orzecznictwa strasburskiego na standard ochrony

wieka, oraz praw obowizujcych wycznie w UE wraz z kompetencj jurysdykcji w rkach sdziw w Luksemburgu,117 a wrcz mwi o dalszej komplikacji i dwoistoci systemw oraz o wykreowaniu nowych niejasnoci i sprzecznoci, co zapewne skomplikuje praktyk zarwno instytucji UE, jak i pastw czonkowskich.118 Majc jednak na uwadze przedstawione rozwaania na temat obowizywania standardu strasburskiego w ramach Karty Praw Podstawowych (klauzule horyzontalne) i w kontekcie praw podstawowych Unii Europejskiej, dotychczasow powcigliw praktyk ETS w zakresie orzekania w dziedzinie praw czowieka oraz pamitajc, e gwarancje przewidziane w Karcie odnosz si wycznie do dziaa i przepisw Unii Europejskiej, zarwno wdraanych bezporednio przez Komisj Europejsk, jak i implementowanych przez pastwa czonkowskie, regiony lub wadze lokalne,119 pokusi si mona o twierdzenie, e standard strasburski w ramach Unii Europejskiej jest zagwarantowany, chociaby w sposb nie do koca wyrany i oczywisty. Cho niewtpliwie dalsze pytania w omawianym zakresie bd si rodziy, zwaszcza w perspektywie przyszego przystpienia Unii do Konwencji Rady Europy.

Abstract
Strasbourg The influence of the Strasbourgs jurisprudence (inon standard of human rights protection in the European Union (including Treaty amendments from December 2007)
The gap in the considered area of law is caused by the absence of explicit provision that the European Communities are bound by ECHR provisions. Despite that, the European Court of Justice has elaborated
Por. np.: wspominana ju publikacja J.-P.Bondea, op.cit., s.13. J.Sozaski, Specyfika sdowej..., op.cit., s.162. 119 Wywiad z Jo Leinen (sprawozdawc ws. Karty Praw Podstawowych), Parlament Europejski zatwierdzi Kart Praw Podstawowych, materia nr 20071126STO13630 z internetowego Portalu Unii Europejskiej http://europa.eu. A zatem postanowienia Karty mog by wykorzystane i udziela ochrony, ale tyl117 118

ko w zakresie korzystania z kompetencji przez Uni, Wsplnot lub pastwa czonkowskie implementujce prawo wsplnotowe. Brak takiego zwizku powoduje, e prawo okrelone w Karcie ma wymiar czysto ideologiczny; zob.: J.Zajado, T.T.Koncewicz, Z.Brodecki, Karta Praw Podstawowych, czyli o cywilizacyjnym wyborze i obalaniu mitw, Rzeczpospolita z 30 listopada 2007 r. (tekst oparty na
opinii prawnej sporzdzonej przez autorw dla rzecznika praw obywatelskich).

117

Studia Europejskie, 1/2008

a concept of fundamental rights and refers to standards of the European Convention (by means of general principles)in his work in the area of jurisprudence. Additionally, the Charter of Fundamental Rights of the European Union (2000), which includes many provisions similar to the conventional ones, was advanced, in December 2007, to the EU primary law level. This creates a risk of inconsistence in adherence to the Strasbourg standard and of divergent interpretation of the ECHR provisions, depending on the place it is made - Strasbourg or Luxemburg. This makes it necessary to define relations between ECHR and the Charter. During the process of preparation of the EU Charter much attention was paid to the question of its horizontal clauses (Articles 52(3) and 53) in order to avoid double standards and to establish the European Convention as the minimum standard for the European Communities. Although the Charter itself does not refer to the Strasbourg Courts case law (such references can be found in the Convents explanations about particular provisions of the Charter), its preamble reads: The Charter reaffirms () the rights as they result () from the case law of () the European Court of Human Rights. Additionally, according to Article 52(3), the meaning and scope of rights in the Charter shall be the same as corresponding rights of ECHR. Both the meaning and scope are described not only by the very text of the Convention, but by the complementary Courts judgements, too. In effect, jurisprudence of the European Court of Human Rights determines the meaning and scope of the rights resulting from the Charter and interpretation of its relevant provisions should be exercised by the ECJ in line with the Strasbourgs case law.

118