You are on page 1of 308

B y t

Chm cu hc
(tp 1)
Sch o to Bc s y hc c truyn M s: .08.Z.21 Ch bin: PGS. TS. Phan quan ch hiu

Nh xut bn y hc H ni - 2007
1

Ch o bin son: V Khoa hc & o to, B Y t bin son:


PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu

Tham gia t chc bn tho:


ThS. Ph Vn Thm

Bn quyn thuc B Y t (V Khoa hc v o to)

Li gii thiu
Thc hin mt s iu ca Lut Gio dc, B Gio dc & o to v B Y t ban hnh chng trnh khung o to bc s y hc c truyn. B Y t t chc bin son ti liu dy - hc cc mn c s, chuyn mn v c bn chuyn ngnh theo chng trnh trn nhm tng bc xy dng b sch chun trong cng tc o to nhn lc y t. Sch Chm cu hc tp 1 c bin son da trn chng trnh gio dc ca Trng i hc Y Dc thnh ph H Ch Minh trn c s chng trnh khung c ph duyt. Sch c PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu, mt nh gio giu kinh nghim v tm huyt vi cng tc o to bin son theo phng chm: kin thc c bn, h thng, ni dung chnh xc, khoa hc; cp nht cc tin b khoa hc, k thut hin i vo thc tin Vit Nam. Sch Chm cu hc tp 1 c Hi ng chuyn mn thm nh sch v ti liu dy - hc chuyn ngnh bc s y hc c truyn ca B Y t thm nh vo nm 2006. B Y t ban hnh lm ti liu dy - hc t chun chuyn mn ca ngnh Y t trong giai on 2006 - 2010. Trong qu trnh s dng, sch phi c chnh l, b sung v cp nht. B Y t xin chn thnh cm n PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu dnh nhiu cng sc hon thnh cun sch ny; cm n GS. Hong Bo Chu v GS. Nguyn Ti Thu c, phn bin cun sch c hon chnh kp thi phc v cho cng tc o to nhn lc y t. Ln u xut bn, chng ti mong nhn c kin ng gp ca ng nghip, cc bn sinh vin v cc c gi ln xut bn sau c hon thin hn.

V khoa hc v o to B Y t

Li ni u
Sch Chm cu hc (tp I) l ti liu hc tp dnh cho sinh vin chuyn khoa y hc c truyn (YHCT). Ti liu hc tp ny khng ch phc v cho cc bc s chuyn khoa chm cu, chuyn khoa ng y m cn l ti liu hc tp quan trng cho nhng hc vin mong mun tm hiu v ng y (ni chung) v chm cu (ni ring). Sch c trnh by theo 3 chng: Chng 1: Hc thuyt kinh lc Chng 2: Phng php ho chm Chng 3: Phng php chm cu khc Chng I: cp n ton b hc thuyt Kinh lc ca YHCT. Hc thuyt Kinh lc l mt trong nhng l thuyt c bn ca YHCT ni chung v ca chm cu hc ni ring. Ni dung ca chng cung cp cho cc bn hc vin nhng kin thc c bn, ton din v h thng kinh lc, bao gm: 12 kinh chnh 12 kinh cn 12 kinh bit H thng bit lc K kinh bt mch Ni dung ca 12 kinh thy, do tnh ng dng thc t khng nhiu, nn khng c cp trong ti liu hc tp ny. Ton b hc thuyt Kinh lc c son v trnh by trong mt chng ring nhm mc ch: + Gip cc bn hc vin d dng t c mc tiu hc tp. + H tr thm c vic tham kho ti liu, pht huy tnh tch cc hc tp ca ngi hc. + Cung cp thm cho ngi hc ci nhn y , ton din, ng n v h kinh lc; gip hc vin trnh c nhn thc cha ng v hc thuyt Kinh lc. Ni chung, cc bn hc vin thng c suy ngh hc thuyt kinh lc ch dnh cho chm cu hc, cho nhng thy thuc iu tr bng chm cu v ch vn dng hc thuyt ny khi phi iu tr v chm sc bnh nhn bng chm cu m thi. Chng ti mong rng, qua vic hc tp v tham kho chng I, cc bn sinh vin, hc vin s thy c th hn h kinh lc khng ch gii hn trong chm cu m cn c vn dng trong ton b hot ng YHCT t chn on n iu tr. Nh vy, cc bn sinh vin, hc vin s hiu r hn cu ni sau trong kinh vn c: Ngi mi hc Y (YHCT) phi hc h kinh lc.. v ngi c hiu bit v Y cng phi hc n. Sch Linh khu, Thin 11, on 1 c ghi ny qua on vn sau: i! Thp nh kinh mch l ni m con ngi da vo sng, ni m bnh da vo thnh, ni m con ngi da vo tr, ni m bnh da vo khi ln; ci hc (v y) bt u t y, s kho lo (ca ngi thy thuc) phi t n.... (Ph! Thp nh kinh mch gi, nhn chi s d sinh, bnh chi s d thnh, nhn chi s d tr, bnh chi s d khi, hc chi s th, cng chi s ch d, th chi s d, thng chi s nan d...).

V th, khi cp n tng h thng ca h kinh lc; chng ti khng ch ch m t l trnh ng kinh, m cn ch phn tch, vn dng chng trong chn on, iu tr (nht l phn chn on). Chng II: tp trung vo hnh thc iu tr ph bin, thng dng nht ca chm cu, c gi l ho chm. Bao gm nhng bi ging: V tr v tc dng ca 128 huyt thng dng. K thut chm v cu. Th thut b v t. Nguyn tc chn huyt. Nhng bi ging ni trn s gip cho cc bn hc vin: Bit cch chn c nhng huyt thch hp cho iu tr. Bit s dng nhng k thut c bn xc nh ng v tr huyt trn c th. Bit p dng ng nhng k thut chm v cu, b v t thch hp trong iu tr. Hiu bit y chng II s gip cc bn sinh vin, hc vin d dng t c mc tiu chng III, v ngoi tr mt s c im ring, nhng phng php chm cu khc u da trn nhng kin thc c bn c cp chng II. Chng III: nhng phng php chm cu khc Bao gm nhng bi ging: Phng php chm loa tai (nh chm). Phng php g kim hoa mai (mai hoa chm). Phng php iu tr in trn huyt (in chm). Phng php chm u (u chm). Phng php chm t. Trong nhng bi ging, ngoi ni dung mang tnh k thut, c tnh ng dng, chng ti c gng thm vo nhng t liu lch s ca cc phng php chm cu nhm cung cp cho cc bn hc vin thm t liu v mn hc. Mong rng nhng kin thc tng qut ni trn s lm tng thm s hng th trong hc tp ca cc bn. Tt c cc bi ging u c km theo phn cu hi trc nghim (t n tp) gip cc bn c th t hc. Nhng bi ging l thuyt ny s c minh ha trn thc t ti cc c s thc tp ca Khoa YHCT, i hc Y Dc TP. H Ch Minh (c s 3 - Bnh vin i hc Y Dc thnh ph H Ch Minh, Vin Dc hc dn tc thnh ph H Ch Minh, Bnh vin Y hc dn tc thnh ph H Ch Minh...). B mn Chm cu, Khoa Y hc c truyn, i hc Y Dc thnh ph H Ch Minh rt mong c cc bn sinh vin, hc vin tham kho k li ta ca ti liu hc tp ny trc khi tham gia vo qu trnh hc tp mn hc v rt mong c s ng gp kin ca cc bn sinh vin v cc ng nghip.

PGS. TS. BS. Phan Quan Ch Hiu

Mc lc
Li gii thiu Li ni u Chng I. Hc thuyt kinh lc M u I. i cng II. Vai tr ca h kinh lc A. Sinh l bnh thng B. Bnh l III. Quan nim ca y hc hin i v h kinh lc Bi 1. L trnh v hi chng bnh ca 12 kinh chnh I. i cng II. Chc nng sinh l ca ng kinh III. ng tun hon ca 12 kinh chnh IV. Kh huyt trong cc ng kinh V. Mi hai kinh chnh A. Kinh (th thi m) Ph B. Kinh (th dng minh) i trng C. Kinh (tc dng minh) V D. Kinh (tc thi m) T E. Kinh (th thiu m) Tm F. Kinh (th thi dng) Tiu trng G. Kinh (tc thi dng) Bng quang H. Kinh (tc thiu m) Thn I. Kinh (th quyt m) Tm bo J. Kinh (th thiu dng) Tam tiu K. Kinh (tc thiu dng) m L. Kinh (tc quyt m) Can Bi 2. Phng php vn dng l trnh ng kinh I. i cng II. Vn dng l trnh ng kinh A. Vn dng h kinh lc chn on B. Nhng v d c th III. Phng php khm ng kinh 3 5 15 16 16 20 20 20 21 23 23 24 24 26 26 26 28 31 34 37 38 39 43 44 46 47 49 56 56 57 57 59 60

Bi 3. Kinh cn v cch vn dng I. i cng A. Cc im c th ca kinh cn B. Vai tr trong bnh l v iu tr C. S cu thnh h thng c bit 4 hp II. H thng th 1 (3 kinh cn dng chn) A. Kinh cn Bng quang B. Kinh cn m C. Kinh cn V D. Kho st huyt hi ca 3 kinh cn dng chn III. H thng th 2 (3 kinh cn m chn) A. Kinh cn T B. Kinh cn Thn C. Kinh cn Can D. Kho st huyt hi ca 3 kinh cn m chn III. H thng th 3 (3 kinh cn dng tay) A. Kinh cn Tiu trng B. Kinh cn Tam tiu C. Kinh cn i trng D. Kho st huyt hi ca 3 kinh cn dng tay V. H thng th 4 (3 kinh cn m tay) A. Kinh cn Ph B. Kinh cn Tm bo C. Kinh cn Tm D. Kho st huyt hi ca 3 kinh cn m tay Bi 4. Kinh bit v cch vn dng I. i cng A. H thng c bit v lc hp B. Vai tr sinh l C. Vai tr trong bnh l v iu tr II. H thng hp th I (Bng quang - Thn) A. Kinh bit Bng quang B. Kinh bit Thn

67 67 67 68 69 70 70 71 73 74 75 75 76 76 77 78 78 79 79 80 81 81 82 83 83 88 88 88 88 89 90 90 91

III. H thng hp th II (m - Can) A. Kinh bit m B. Kinh bit Can IV. H thng hp th III (V - T) A. Kinh bit V B. Kinh bit T V. H thng hp th IV (Tiu trng - Tm) A. Kinh bit Tiu trng B. Kinh bit Tm VI. H thng hp th V (Tam tiu - Tm bo) A. Kinh bit Tam tiu B. Kinh bit Tm bo VII. H thng th VI (i trng - Ph) A. Kinh bit i trng B. Kinh bit Ph Bi 5. Bit lc v cch vn dng I. i cng A. Cc lc ngang B. Cc lc dc II. L trnh cc lc v cch s dng A. Lc ca th thi m Ph kinh B. Lc ca th thiu m Tm kinh C. Lc ca th quyt m Tm bo kinh D. Lc ca th thi dng Tiu trng kinh E. Lc ca th dng minh i trng kinh F. Lc ca th thiu dng Tam tiu kinh G. Lc ca tc thi dng Bng quang kinh H. Lc ca tc thiu dng m kinh I. Lc ca tc dng minh V kinh J. Lc ca tc thi m T kinh K. Bit lc ca tc thiu m Thn kinh L. Lc ca tc quyt m Can kinh M. Bit lc ca mch Nhm

91 91 92 92 92 92 93 93 93 94 94 94 95 95 95 99 99 99 100 101 101 102 102 103 104 104 105 105 106 107 107 108 109

N. Bit lc mch c O. i lc ca t (i bao) Bi 6. Tm mch khc kinh I. i cng A. ngha ca nhng tn gi B. c im chung ca 8 mch khc kinh C. Phng php s dng k kinh bt mch II. H thng mch Xung, mch m duy A. Mch xung B. Mch m duy III. H thng mch Nhm - mch m kiu A. Mch Nhm B. Mch m kiu IV. H thng mch c, mch Dng kiu A. Mch c B. Mch Dng kiu V. H thng mch i, mch Dng duy A. Mch i B. Mch Dng duy Chng II. Phng php ho chm Bi 7. V tr v tc dng iu tr ca nhng huyt thng dng I. nh ngha huyt II. Tc dng ca huyt v chm cu theo ng y A. Tc dng sinh l B. Tc dng trong bnh l C. Tc dng chn on D. Tc dng phng v cha bnh III. Phn loi huyt A. Huyt nm trn ng kinh B. Huyt nm ngoi ng kinh C. Huyt ch au (a th huyt) IV. Vi nt v lch s pht hin huyt A. Giai on huyt cha c v tr c nh

109 110 113 113 114 114 115 116 116 118 120 121 122 124 124 126 128 128 129 135 136 136 137 137 137 137 137 137 138 139 140 140 140

10

B. Giai on c tn huyt C. Giai on phn loi c h thng V. C s ca vic t tn huyt v chm cu A. Da vo hnh th ca s vt B. Da vo v tr ca huyt trn c th C. Da vo tc dng tr liu ca huyt VI. V tr v tc dng ca 128 huyt A. Kinh Ph B. Kinh i trng C. Kinh V D. Kinh T E. Kinh Tm F. Kinh Tiu trng G. Kinh Bng quang H. Kinh Thn I. Kinh Tm bo J. Kinh Tam tiu K. Kinh m L. Kinh Can M. Mch Nhm Bi 8. K thut chm v cu I. K thut chm A. nh ngha chm B. S lc v cc loi kim chm C. Nhng ni dung cn ch khi chm cu D. Ch nh v chng ch nh ca chm E. Cc tai bin khi chm v cch phng II. K thut cu A. nh ngha cu B. Nhng vic lm tng hiu qu ca cu C. Phng tin D. Cu bng iu ngi E. Cu bng mi ngi

141 141 141 142 142 142 143 143 145 147 150 152 153 155 159 161 162 164 167 169 175 175 175 175 176 184 185 186 186 186 187 187 188

11

F. Ch nh v chng ch nh ca cu G. Tai bin xy ra v cch phng Bi 9. Th thut b t trong chm I. Ch nh ca php b II. Ch nh ca php t III. Nhng loi th thut b v t kinh in IV. Nhng loi th thut b v t thng dng hin nay V. Nhng th thut v ch nh thng dng Bi 10. Nguyn tc chn huyt I. Chn huyt theo nguyn tc ti ch II. Chn huyt theo l lun ng kinh A. Chn huyt nguyn - lc ca 12 ng kinh chnh B. Chn huyt du m C. Chn huyt ng du D. Chn huyt khch III. Chn huyt c hiu Chng III. Nhng phng php chm cu khc Bi 11. Phng php chm loa tai (nh chm) I. S lc v qu trnh hnh thnh v pht trin nh chm A. Nh chm v y hc c truyn phng Ty B. Nh chm v y hc c truyn ng phng C. Tnh hnh nh chm hin nay II. C s l lun ca nh chm A. Theo y hc c truyn B. Theo thn kinh sinh l hc III. Nhng thay i bnh l loa tai khi c th c bnh IV. Cch pht hin nhng thay i bnh l trn loa tai V. Phn b vng i biu trn loa tai VI. Dng loa tai vo iu tr VII. Dng loa tai vo chn on VIII. Dng loa tai vo phng bnh IX. K thut chm cu trn loa tai

189 189 194 194 194 194 196 197 203 203 204 204 206 208 211 212 221 222 222 222 224 225 226 226 228 231 231 233 235 236 236 237

12

X. Tai bin v cch x tr XI. Ch nh v chng ch nh ca phng php chm loa tai Bi 12. Chm kim hoa mai (mai hoa chm) I. i cng II. Lch s pht trin ca chm kim hoa mai III. Cch lm kim hoa mai n gin IV. Cch cm kim hoa mai V. C s l lun ca g kim hoa mai VI. T th thy thuc v ngi bnh VII. Cc vng iu tr trn c th A. Vng thng quy B. Vng u mt C. Vng c D. Vng chi trn E. Vng chi di F. Vng ngc G. Vng bng H. Vng lng VIII. p dng vo iu tr A. Ch nh v chng ch nh B. Th thut g kim hoa mai C. Trnh t g kim hoa mai D. Phn ng ph v cch x l E. Mt s im cn ch F. Mt s cng thc iu tr G. Mt s cch g khc Bi 13. in chm I. i cng A. nh ngha B. c im chung ca in chm II. C s l lun ca phng php in chm theo YHH A. Nhng phng php iu tr in trn huyt

238 238 242 242 242 243 243 243 244 244 244 245 246 247 249 250 251 251 252 252 252 252 253 253 253 255 260 260 260 260 261 261

13

B. Dng in mt chiu u C. Cc dng in xung tn s thp, in th thp III. K thut iu tr in trn huyt A. Cc cch iu tr in trn huyt B. Cch tin hnh chm in C. Liu trnh in chm D. Tai bin v cch x tr, phng Bi 14. Chm t I. i cng II. S lc lch s pht trin ca chm t III. Phng php chm t A. Vn ngi bnh trong chm t m B. Trnh t tin hnh mt cuc m chm t C. Ni dung phng php chm t IV. Li ch v tn ti ca chm t A. Li ch ca chm t B. Nhc im ca chm t Bi 15. u chm I. i cng II. V tr v tc dng iu tr ca cc vng chm u A. Nhng tuyn quan trng B. V tr v tc dng ca nhng vng chm u C. K thut chm u D. Ch nh v nhng im ch trong u chm

261 262 263 263 264 265 266 269 269 269 270 270 271 272 278 278 278 282 282 282 282 282 286
287

14

Chng I

Hc thuyt kinh lc

15

Bi 1

Bi M u

I. I CNG Hc thuyt Kinh lc , cng nh nhng hc thuyt m dng, Ng hnh, Tng ph, Dinh, V, Kh, Huyt... l mt trong nhng hc thuyt c bn ca y hc c truyn. Hc thuyt ny c cp ch yu trong 04 thin (10, 11, 12, 13) ca sch Linh khu. Tuy nhin, ni dung ny cng cn c cp ri rc thm trong cc thin khc (17, 33, 61...) Hc thuyt Kinh lc ng vai tr rt ln trong sinh bnh l hc y hc c truyn, trong chn on cng nh trong iu tr. Sch Linh khu, thin 11, on 1 nu ln tm quan trng ca hc thuyt ny nh sau: i! Thp nh kinh mch l ni m con ngi da vo sng, ni m bnh da vo thnh, ni m con ngi da vo tr, ni m bnh da vo khi ln; ci hc (v y) bt u t y, s kho lo (ca ngi thy thuc) phi t n..... Kinh lc l nhng ng vn hnh kh huyt. Nhng con ng ny chy khp chu thn, t trn xung di, t di ln trn, c bn trong ( cc tng ph) ln ngoi nng. Hc thuyt Kinh lc quy np c mt h thng lin h cht ch gia tt c cc vng ca c th thnh mt khi thng nht, th hin y cc hc thuyt m Dng, Tng ph, Ng hnh, mi lin quan trong ngoi - trn di.... H kinh lc bao gm: Mi hai kinh chnh. Tm mch khc kinh (k kinh bt mch). Mi bn lc v i lc ca t. Mi hai lc ngang (nhng lc ngang ny thng c m t chung vi 12 kinh chnh. Trong ti liu ny, chng c xp chung vo h thng lc gm: cc bit lc, lc ngang, lc mch nh, lc mch ni nng). Mi hai kinh bit. Phn ph thuc gm: tng ph, 12 kinh cn, 12 khu da (b b). Tng ph, cn c, b phu u do kh huyt tun hon trong kinh mch nui dng: nu nui dng tng ph th ly tn tng ph. V d kinh Ph l kinh thi m tay i vo Ph, on kinh Ph nui dng khi cn c th ly tn l kinh cn Ph v mi khu da u do mt kinh c th nui dng.

16

Di y l nhng hnh nh m t v l trnh mt s ng kinh chnh trong h thng kinh lc c ghi nhn trong cc ti liu chm cu c xa.

Hnh 1. Kinh Ph

Hnh 2. Kinh i trng

Hnh 3. Kinh V

Hnh 4. Kinh T

17

Hnh 5. Kinh Tm

Hnh 6. Kinh Tiu trng

Hnh 7. Kinh Bng quang

Hnh 8. Kinh Thn

18

Hnh 9. Kinh Tm bo

Hnh 10. Kinh Tam tiu

Hnh 11. Kinh m

Hnh 12. Kinh Can

19

II. VAI TR CA H KINH LC

A. SINH L BNH THNG


C th con ngi c cu to bi: ng tng, lc ph, ph khc thng (k hng), ng th (da, lng, gn, c, mng), cc mc (cch m, mng phi, mng tim, mng bng, mc treo), ng quan, cu khiu, tinh, kh, thn v kinh lc... Mi thnh phn cu to u m trch mt chc nng sinh l ca c c th. Tt c nhng chc nng sinh l ny d c ch huy bi nhng thnh phn khc nhau, ring bit nhng li lin h mt thit vi nhau v to nn tnh thng nht ca c th. Tnh trng C th thng nht ny thc hin c l nh vo h kinh lc.

Hnh 13. Mch Nhm

Thin 33, sch Linh khu c on: i! Thp nh kinh mch, bn trong thuc v tng ph, bn ngoi lc vi t chi v ct tit.... Do , h kinh lc ca YHCT l h thng lin lc gia cc tng ph bn trong v cc phn c th bn ngoi. Thin 47, sch Linh khu ni v chc nng ca h kinh lc nh sau: ... Huyt, kh, tinh, thn ca con ngi l nhm phng s cho s sng v chu hnh trn vn cho tnh v mnh. Kinh mch l nhm vn hnh cho huyt kh, m rng cho m dng, lm trn nhun cho cn ct, lm thng li cho cc khp xng. iu 33, sch Nn kinh c ghi: Nh vy, h kinh lc gip cho kh huyt, nhng thnh phn c bn trong vic nui dng v duy tr i sng, vn hnh khng ngng ngh i khp chu thn, m bo vai tr t dng. Nhng on kinh vn nu trn u nu r : kinh lc l ni tun hon ca kh huyt nui dng ton thn, duy tr hot ng sng bnh thng ca c th. Bn trong th nui dng tng ph, ngoi th nui dng chn tay xng khp, lm c th thnh mt khi thng nht.

B. BNH L
C th xem h kinh lc l ng xm nhp ca ngoi t vo cc tng ph. Chng 56, sch T Vn vit: Nu kh huyt ca h kinh lc b ri lon, vai tr chng ngoi t ca c th s gim st v tc nhn gy bnh s theo h kinh lc m xm nhp vo su cc tng ph. Ngc li, bnh tng ph c th mn h kinh lc biu hin ra bn ngoi cc chi, cc khp. Thin 71, sch Linh khu c ghi: Khi tm v ph c t kh th n s lu li ni 2 cnh ch; khi can c t kh, n s lu li ni 2 bn nch; khi T c t kh, n s lu li ni 2 mu chuyn ln; khi Thn c t kh, n s lu li ni 2 khoeo chn.... 20

Thng thng, biu hin ca bnh tt ty thuc vo th cht ca ngi bnh (chnh kh) v c lc ca tc nhn gy bnh (t kh ); nhng bt buc bnh tt s c biu hin bi cc triu chng c th ca kinh lc m n mn ng. 1. H kinh lc c s chn on Nh vo h kinh lc, ngi thy thuc c th bit c biu hin ca bnh tt, kim sot cc h thng chc nng ca c th. Thin 52, sch Linh khu nu r: (Nu ta bit) phn bit 12 kinh ca m dng, ta s bit c (bnh) sinh ra ni u. (Nu ta c th) nm c s biu hin h thc ti ni no, ta s bit c bnh xy ra trn cao hay di thp.... Do vy, h kinh lc gip ngi thy thuc xc nh c v tr bnh, phn bit c trng thi h thc ca bnh. Thc t lm sng, n cn c vai tr d on cc bin chng c th xy ra (nhng bin chng ny c th c xc nh trn mt hay nhiu ng kinh). Mt vi bnh tt c nhng triu chng c th nh bnh l ca ph thng xut hin au ngc, bnh l ca can thng au h sn. Nhng cng c nhng trng hp phc tp hn khi c 2 hoc nhiu ng kinh chi phi cng mt vng v c th lm xut hin cc triu chng chung. Chng hn nh c nhng trng hp ho, kh th gy nn do cc ri lon ca thi m Ph v thiu m Thn. Do vy vic xc nh kinh lc b tn thng c da trn cc du chng i km, du chng xut hin trc v sau... Ho, kh th km trng ngc, au h thng n, au mt trc trong vai l do ri lon kinh Ph, tng Ph v y l vng c th m kinh Ph i qua. Ngc li, ho, kh th km ho ra mu, bt rt km theo hi dn t bng di ln trn thng l do ri lon kinh Thn (kinh Thn t bng di i ln can, xuyn cch m, ln ph, dn ra trc tm). 2. H kinh lc: phng tin iu tr Trong iu tr, h kinh lc c vai tr dn thuc cng nh dn truyn nhng kch thch ca chm cu n nhng tng ph bn trong. Tnh cht dn truyn nhng phng tin iu tr (thuc v chm cu) ca h kinh lc l c s ca vic chn huyt theo l lun ng kinh, khi nim quy kinh trong dc tnh ca thuc. H kinh lc, vi vai tr chc nng nh trn, c xem nh l h thng gii phu - sinh l ca YHCT. Do vy, h kinh lc c vai tr c bn, quan trng trong h thng l lun YHCT v ch o trong mi chuyn khoa ca YHCT (thuc, chm cu, ni hay ngoi khoa...). III. QUAN NIM CA Y HC HIN I V H KINH LC Gii khoa hc ngy nay cha c thng nht v s hin hu ca ng kinh chm cu v mt gii phu hc.

21

Cc nh khoa hc ngy nay ch cng nhn s hin hu ca chm cu v mt hiu qu tr liu v v mt in sinh vt/huyt. Trn c th ngi sng, nhng vng da m cc nh chm cu hc m t c l trnh ng kinh th in tr da (rsistance cutane) v tr khng (incompdance) lun thp hn vng da xung quanh v ti nhng ni c m t l huyt th in tr da cn thp hn na . R R R ng kinh chm cu

Huyt v chm cu

R: in tr da / huyt R: in tr da ti ng kinh R: in tr da ti vng khng trng vi huyt v ng kinh

Hc thuyt kinh lc
- Hc thuyt Kinh lc, cng nh nhng hc thuyt m dng , Ng hnh, Tng ph, Dinh, V, Kh, Huyt l mt trong nhng hc thuyt c bn ca Y hc c truyn. - Hc thuyt Kinh lc l tp hp l lun v h kinh lc (nhng ng vn hnh kh huyt). Hc thuyt Kinh lc quy np c mt h thng lin h cht ch gia tt c cc vng ca c th thnh mt khi thng nht. - H Kinh lc bao gm 12 kinh chnh, 08 mch khc kinh (k kinh bt mch), 14 bit lc v i lc ca t, 12 kinh bit, 12 kinh cn, h b b. - Kinh lc l dng vn hnh kh huyt, h thng lin lc gia cc tng ph bn trong v cc phn c th bn ngoi, l ng xm nhp ca ngoi t vo cc tng ph, l ng bnh tng ph biu hin ra bn ngoi cc chi, cc khp. - Thy thuc ng y s dng h thng kinh lc chn on bnh (phi hp vi cc hc thuyt khc) v iu tr bnh. - Cc nh khoa hc ngy nay cha c thng nht v s hin hu ca chm cu v mt hiu qu tr liu v v mt in sinh l

22

Bi 1

L TRNH V HI CHNG BNH CA 12 KINH CHNH

MC TIU
1. M t c l trnh ca 12 ng kinh chnh. 2. Nu c cc triu chng bnh l ch yu ca tng ng kinh v tng ph tng ng. 3. Gii thch c c s l lun ca cc triu chng bnh l ca tng ng kinh.

I. I CNG Mi hai kinh chnh l phn chnh ca hc thuyt Kinh lc, gm: Ba kinh m tay: + Kinh th thi m Ph + Kinh th thiu m Tm + Kinh th quyt m Tm bo. Ba kinh dng tay : + Kinh th dng minh i trng + Kinh th thiu dng Tam tiu + Kinh th thi dng Tiu trng. Ba kinh m chn: + Kinh tc thi m T + Kinh tc quyt m Can + Kinh tc thiu m Thn. Ba kinh dng chn : + Kinh tc thi dng Bng quang + Kinh tc thiu dng m + Kinh tc dng minh V. 23

Mi kinh chnh u c vng phn b nht nh mt ngoi ca thn th v tng ph bn trong. V vy, mi kinh u bao gm mt l trnh bn ngoi v mt l trnh bn trong. Mi kinh u c s lin lc gia tng v ph c quan h biu (ngoi nng) - l (trong su), cho nn mi ng kinh u c nhng phn nhnh ni lin vi kinh c quan h biu l vi n (v d ni gia ph v i trng, gia can v m... II. CHC NNG SINH L CA NG KINH V chc nng, kinh mch l ni tun hon ca kh huyt i nui dng ton thn duy tr hot ng bnh thng ca c th, lm trn khp, nhun gn xng (Linh khu - Bn tng lun). Kinh mch gi, s d hnh huyt kh nhi dinh m dng, nhu cn ct, li quan tit gi d. ng thi, kinh mch cng l con ng m t kh bnh tt theo xm nhp vo trong cng nh l con ng m bnh tt dng biu hin ra ngoi khi cng nng ca tng ph tng ng b ri lon. Tc dng ca 12 kinh chnh rt quan trng. Thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Tc dng ca kinh mch mt mt ni ln chc nng sinh l bnh thng, s thay i bnh l ca c th; mt khc c th da vo quyt on s sng cht, chn on mi bnh, cn dng n iu ha h thc, lm quy tc ch o lm sng cho nn kinh mch khng th khng thng c. Kinh mch gi, s d nng quyt t sinh, x bch bnh, iu h thc, bt kh bt thng. III. NG TUN HON CA 12 KINH CHNH Mt cch tng qut, ng tun hon kh huyt trong 12 kinh chnh nh sau: Ba kinh m tay: i t bn trong ra bn tay. Ba kinh dng tay: i t bn tay vo trong v ln u. Ba kinh dng chn: i t u xung bn chn. Ba kinh m chn: i t bn chn ln bng ngc. Chiu ca cc ng kinh c xc nh da vo 2 l thuyt: L thuyt m thng (i ln trn) dng ging (i xung). L thuyt con ngi ha hp vi v tr: Thin - a - Nhn.

24

Dng ging

Tri (Thuc tnh dng)

(Thuc tnh m) t

m thng

Hnh 1.1. Quy lut m thng - dng ging

Kh huyt vn hnh trong kinh mch, kinh sau tip kinh trc v to thnh mt ng tun hon kn i khp c th theo s di y:
Ngn tay Th thi m ph Th dng minh i trng Ngn chn Tc thi m T Ngc Th thiu m Tm Ngn tay Mi Tc dng minh V Th thi dng Tiu trng

G m Ngn chn Tc thiu m Thn Tc thi dng Bng quang Ngc Th quyt m Tm bo Ngn tay Th thiu dng Tam tiu

ui mt Ngn chn Th quyt m Can Tc thiu dng m

25

IV. KH HUYT TRONG CC NG KINH 1. Kh huyt trong cc ng kinh khng ging nhau Kinh thi dng, kinh quyt m: huyt nhiu, t kh. Kinh thiu dng, kinh thiu m, kinh thi m: huyt t, kh nhiu. Kinh dng minh: huyt nhiu, kh nhiu. 2. Kh huyt trong cc ng kinh thay i trong ngy Trng Cnh Nhc dn li ca Cao V (khi bn lun v th thut chm cu) ni rng: Nghnh c ngha l gp lc kh lai (n) (v d: dn thi, kh lai ch vo ph; mo thi, kh lai ch vo i trng). By gi l lc m kh ca ph v i trng va thnh, phi dng lc ot chm t.... S thnh suy ca kh huyt trong tng ng kinh trong ngy + T 3 gi n 5 gi: gi dn (gi ca Ph). + T 5 gi n 7 gi: gi mo (gi ca i trng). + T 7 gi n 9 gi: gi thn (gi ca V). + T 9 gi n 11 gi: gi t (gi ca T). + T 11 gi n 13 gi: gi ng (gi ca Tm). + T 13 gi n 15 gi: gi mi (gi ca Tiu trng) + T 15 gi n 17 gi: gi thn (gi ca Bng quang). + T 17 gi n 19 gi: gi du (gi ca Thn). + T 19 gi n 21 gi: gi tut (gi ca Tm bo). + T 21 gi n 23 gi: gi hi (gi ca Tam tiu). + T 23 gi n 1 gi: gi t (gi ca m). + T 1 gi n 3 gi: gi su (gi ca Can). V. MI HAI KINH CHNH .

A. Kinh (th thi m) ph


1. L trnh ng kinh Bt u t trung tiu (v) vng xung i trng, vng ln d dy (mn v, tm v), xuyn qua cch m ln Ph. T Ph tip tc ln kh qun, thanh qun, hng, r ngang xung xut hin ngoi mt da ti giao im khe lin sn 2 v rnh delta - ngc, ri i mt trc ngoi cnh tay, xung khuu b ngoi tm gn c nh u, tip tc i mt trc cng tay n rnh ng mch quay ( b trong trc u di xng quay). Tip tc xung b ngoi ngn tay ci (ng t) v tn cng gc ngoi mng tay ci. 26

Phn nhnh: t huyt lit khuyt tch ra mt nhnh i pha lng bn tay n gc ngoi gc mng tay tr ni vi kinh i trng 2. Cc huyt trn ng kinh Ph C tt c 11 huyt ca ng kinh ph. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. Trung ph 4. Hip bch 7. Lit khuyt 10. Ng t 3. Biu hin bnh l on 2, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng s lm cho ph b trng mn, ngc cng ln thnh suyn, ho; gia khuyt bn b au, nu au nng th 2 tay phi bt cho nhau m cm thy phin lon, ta gi y l chng t quyt . Nu l bnh thuc S sinh ca ph s gy thnh bnh ho, thng kh, suyn, hi th th, phin tm, ngc b y thng quyt mp trc pha trong t cnh tay n cng tay, trong lng bn tay b nhit. Kh thnh hu d th vai v lng b thng; b phong hn, m hi ra; trng phong, i tiu nhiu ln m t. Kh h th vai v lng b thng hn, thiu kh n khng th; mu nc tiu b bin. Th ng tc bnh ph trng mn bnh bnh nhi suyn khi. Khuyt bn trung thng thm tc giao lng th nhi mu. Th vi t quyt. Th ch Ph s sinh bnh gi. Khi thng kh suyn kht, phin tm hung mn, nao t ni tin lim thng quyt chng trung nhit. Kh thnh hu d tc kin bi thng, phong hn hn xut, trng phong tiu tin s nhi khim, kh h tc kin bi thng, hn thiu kh bt tc d tc niu sc bin vi th ch bnh. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn ngoi: + Ngc y trng. + Ho v kh th. + au nhiu h thng n. + Trong trng hp nng: bnh nhn m ly ngc (vi 2 tay cho nhau), ngi phin lon (t quyt). Triu chng xut hin do nguyn nhn bn trong: + Ho v kh th. + Kh nghch. + Kht nc, lo lng. 27 2. Vn mn 5. Xch trch 8. Kinh c 11. Thiu thng 3. Thin ph 6. Khng ti 9. Thi uyn

+ au mt trong cnh tay. + Cm gic nng trong lng bn tay. Bnh thc. + au vai lng. + Pht st. + S lnh, ra m hi (phong hn). + Tiu nhiu ln m t (trng phong). + au u, nght mi, au h trn n, au ngc hoc b vai, cnh tay lnh nhc. Bnh h: + au vai lng, lnh au tng. + S lnh. + Ho suyn, on hi. + Nc tiu trong.

KINH (TH THI M) PH


- L trnh kinh chnh Ph c lin h n: + Chc nng ca Ph v i trng. + Vng c th: kh qun, thanh qun, hng, mt trc vai, mt trc cnh tay, mt trc ngoi cng tay - bn tay. - Do c lin h n chc nng Ph (ph v, ch kh), kh qun v hng nn bnh thc ca ph thng l nhng triu chng ca cm nhim, vim mi - hng, vim ng h hp trn, vim kh - ph qun. - Do c lin h n chc nng Ph (Ph tc ging kh, thng iu thy o) nn bnh h ca Ph thng l nhng triu chng ca nhng bnh h hp - tim mch (hen ph qun, COPD, suy h hp, suy tim .). - Do l trnh ng kinh c i qua vng c th tng ng nn bnh kinh Ph c nhng biu hin bnh l cc b phn n i qua. - Do kinh Ph c quan h n thi m (thp - th) nn nhng biu hin thng gp l xut tit: khc m, chy nc mi. - Nhng huyt thng dng ca kinh Ph: trung ph, xch trch, khng ti, lit khuyt, kinh c, thi uyn, ng t, thiu thng

B. Kinh (Th dng minh) i trng


1. L trnh ng kinh Bt u t gc ngoi gc mng tr, chy dc theo b ngn tr, i qua k gia 2 xng bn tay 1 v 2 (hp cc), chy tip vo h tam gic. i dc b ngoi 28

cng tay n np gp ngoi np khuu (khc tr). n pha trc mm vai (kin ngung) i theo b sau vai giao hi vi kinh (thi dng) Tiu trng huyt bnh phong v vi c mch huyt i chy. Tr li h trn n, tip tc i ln c, ln mt vo chn rng hm di ri vng mi trn. Hai kinh giao nhau nhn trung v kinh bn phi tn cng cnh cnh mi bn tri, kinh bn tri tn cng cnh cnh mi bn phi. T h thng n, c nhnh ngm i vo trong lin lc vi Ph, qua c honh n i trng. 2. Cc huyt trn ng kinh i trng C tt c 20 huyt trn ng kinh i trng. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng. 1. Thng dng 4. Hp cc 7. n lu 10. Th tam l 13. Th ng l 16. C ct 19. Ha liu 3. Biu hin bnh l on 3, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng s lm cho au rng, c sng thng. V l ch tn dch cho nn nu bnh thuc S sinh s lm cho mt vng, ming kh, chy mu mi, c hng (hu) b t, cnh tay trc vai b au nhc, ngn ci v ngn tr b au nhc khng lm vic c. Khi no kh hu d, th nhng ni m mch i qua s b nhit v sng thng. Khi no kh h s lm cho b hn run ln, khng m tr li c. Th ng tc bnh x thng, cnh thng. Th ch tn dch S sinh bnh gi, mc hong khu can, cu nc, hu t, kin tin nao thng, i ch th ch thng. Kh hu d tc dng mch s qu gi nhit thng. H hc hn lt, bt phc Triu chng xut hin do nguyn nhn bn ngoi + au nhc rng + Vim au nu rng + C hng sng au 2. Nh gian 5. Dng kh 8. H lim 11. Khc tr 14. T nhu 17. Thin nh 20. Nghinh hng 3. Tam gian 6. Thin lch 9. Thng lim 12. Tru liu 15. Kin ngung 18. Ph t

29

Triu chng xut hin do nguyn nhn bn trong: + Mt vng. + Hng kh. + Chy mu mi. + Sng au hng (hu). + au mt trc vai, cnh tay, ngn ci v ngn tr b au nhc khng lm vic c. Bnh thc: + Pht st. + Cm gic nng vng m ng knh i qua. Bnh h: s lnh, lnh run

Kinh (th dng minh) i trng


- L trnh kinh chnh i trng c lin h n: + Chc nng ph v i trng. + Vng c th: mi, rng hm di, mt ngoi vai, mt ngoi cnh tay, mt sau ngoi cng tay - bn tay. - Do kinh i trng l kinh dng nn c vn dng vo chn on v iu tr ch yu phn ngoi, nng ca c th. - Do c lin h n cc vng c th nh mi, rng hm di, mt ngoi vai, mt ngoi cnh tay, mt sau ngoi cng tay - bn tay nn bnh thc ca i trng thng l nhng triu chng ca vim nhim vng mi - hng, vim tu rng v au vng ng kinh i qua. - Do kinh i trng c quan h vi dng minh (to - kim) nn nhng biu hin thng mang tnh cht ca kh, to, nhit: st cao, hng kh, chy mu mi, mi kh, to bn. - Nhng huyt thng dng ca kinh i trng: hp cc, thin lch, th tam l, khc tr, t nhu, kin ngung, nghinh hng.

30

Hnh 1.2. Kinh th thi m Ph

Hnh 1.3. Kinh th dng minh i trng

C. Kinh (Tc dng minh) v


1. L trnh ng kinh Khi u t ch lm hai bn sng mi ln khe mt trong (giao vi kinh Bng quang huyt tnh minh ), chy tip n di h mt (on ny ng kinh i chm). on ni bt u t gia di h mt, i dc theo ngoi mi, vo hm trn, quanh mi, giao cho xung hm di gia cm, i dc theo di m n gc hm (gip xa ). Ti y chia hai nhnh: Mt nhnh qua trc tai, qua chn tc ln nh trn (u duy). Mt nhnh i xung c n h thng n. T h thng n ng kinh li chia lm hai nhnh nh (chm v ni). + Nhnh chm: i vo trong n T V, ri xung bn ni vi nhnh i ni bn ngoi. + Nhnh ni: i thng xung ngc theo ng trung n. n on bng, ng kinh chy cch ng gia bng 2 thn v n np bn. Hai nhnh nh ny hp li np bn, ng kinh chy xung theo b ngoi i, n b ngoi xng bnh ch. Chy xung dc b ngoi cng chn n c chn (gii kh), chy tip trn lng bn chn gia xng bn ngn 2 v 3 v tn cng gc ngoi gc mng ngn 2.

31

2. Cc huyt trn ng kinh v C tt c 45 huyt trn ng kinh. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng: 1. Tha khp 4. a thng 7. H quan 10. Thy t 13. Kh h 16. ng song 19. Bt dung 22. Quan mn 25. Thin xu 28. Thy o 31. B quan 34. Lng khu 37. Thng c h 40. Phong long 43. Hm cc 3. Biu hin bnh l on 4, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s b chn hn mt cch ngm ngm, hay than th (rn r), ngp nhiu ln, sc mt en. Khi bnh n th ngi gp ngi v la, mi ln nghe ting ng ca mc (g) s b kinh s, tm mun p mnh, mun ng kn ca ln v ca s li ngi mt mnh. Khi no bnh nng th bnh nhn mun leo ln cao ca ht, mun trt b qun o chy rong. Trng v b ku si ln, bng b trng ln. Ta gi y l chng cn quyt. V l ch huyt nn nu l bnh thuc S sinh s b chng cung ngc, n kh qu dm (nhiu) s lm cho m hi ra, chy mu mi, ming mo, mi l, c sng thng, cung hng b t, phn i phc (bng trn) b thy thng, u gi b sng thng, au nhc. Sut ng i t ngc v xung ti huyt kh nhai, v, huyt phc th , dc mp ngoi xng chy n trn mu bn chn u au nhc, ngn chn gia khng c ng c. Nu kh thnh th pha trc thn u b nhit. Khi kh hu d v lm tiu cc kh, d b i, nc tiu mu vng. Nu kh bt tc th pha trc thn u lnh. Nu trong v b hn th s b trng mn. 32 2. T bch 5. i nghinh 8. u duy 11. Kh x 14. Kh phng 17. Nh trung 20. Tha mn 23. Thi t 26. Ngoi lng 29. Quy lai 32. Phc th 35. c t 38. iu khu 41. Gii kh 44. Ni nh 3. C liu 6. Gip xa 9. Nhn nghinh 12. Khuyt bn 15. c 18. Nh cn 21. Lng mn 24. Hot nhc mn 27. i c 30. Kh xung 33. m th 36. Tc tam l 39. H c h 42. Xung dng 45. L oi

Th ng tc bnh si chn hn, thin thn, s khim, nhan hc; bnh ch tc nhn, d ha, vn mc thanh tc dch nhin nhi kinh tm, dc ng, c b h, tc d nhi x, thm tc dc thng cao nhi ca, kh y nhi tu, b hng, phc trng, th v cn quyt. Th ch huyt S sinh bnh gi cung ngc, n dm, hn xut, cu nc, khu oa, thn chn, cnh thng, hu t, i phc thy thng, tt tn thy thng, tun ng nh kh nhai c phc th, cn ngoi lim tc ph thng giai thng, trung ch bt dng. Kh thnh tc thn d tin giai nhit. K hu d vu v tc tiu cc thin c, niu sc hong. Kh bt tc tc thn d tin giai hn lt. V trung hn tc trng mn Bnh do ngoi nhn gy nn: + Lnh run. + Hay than th (rn r), ngp nhiu ln. + Sc mt en. + Ngi gp ngi v la. + Nghe ting ng ca g s b kinh s, tim p mnh. Mun ng kn ca ln, ca s li ngi mt mnh. + Trong nhng trng hp bnh nng: bnh nhn mun leo ln cao ca ht, mun trt b qun o chy rong, trng v b ku si ln, bng b trng ln. Ta gi y l chng cn quyt. Bnh do ni nhn gy nn: + St cao, ra m hi. + Pht cung, ni sng. + au mt, mi kh, chy mu cam, l mi ming, au hng sng c, mo ming, au ngc, vim tuyn v, tc tia sa. + Bng trn b sng trng. + u gi b sng thng, au nhc. + au dc ng kinh i: sut ng kinh i t ngc v xung ti huyt kh nhai, v, huyt phc th , dc mp ngoi xng chy n trn mu bn chn u au nhc, ngn chn gia khng cm gic Bnh thc: + Thng xuyn c cm gic i. + Nc tiu vng. Bnh h: + Cm gic lnh phn trc thn. + Trng bng, y hi, kh tiu (khi v c hn).

33

KINH (TC DNG MINH) V


- L trnh kinh chnh V c lin h n: + Chc nng ca V v T. + Vng c th: mt phng trn (face frontale) ca u, ngc (tuyn v) bng, mt trc ngoi chi di, lng bn chn (gia ngn 2 - 3). - Do kinh i trng l kinh dng nn c vn dng vo chn on v iu tr ch yu phn ngoi (nng) ca c th. - Do c lin h n cc vng c th nh mi, rng hm trn, mt phng trn ca u, tuyn v, nn bnh ca kinh V thng l nhng triu chng ca vim nhim vng mi - hng, vim tuyn v v au vng ng kinh i qua. - Do kinh V c quan h vi dng minh (to, kim) nn nhng biu hin thng mang tnh cht ca kh, to, nhit: st cao, pht cung, hng kh, chy mu mi, mi kh, to bn. - Nhng huyt thng dng ca kinh V: tha khp, t bch, a thng, gip xa, h quan, u duy, nhn nghinh, lng mn, thin xu, thy o, quy lai, kh xung, b quan, phc th, m th, lng khu, c t, tc tam l, thng c h, phong long, gii kh, xung dng, ni nh

D. Kinh (Tc thi m) t


1. L trnh ng kinh Bt u t gc trong gc mng chn ci, chy dc theo ng ni da mu bn chn v da gan bn chn n trc mt c trong, ln cng chn dc theo b sau xng chy, ln mt trong khp gi, chy tip mt trong i. L trnh bng, ng kinh chy cch ng gia bng 4 thn. L trnh ngc, ng kinh chy theo ng nch trc ri n tn cng lin sn 6 ng nch gia (i bao). ng kinh T c nhnh lin lc vi mch Nhm (ng gia bng) bng di ( huyt trung cc, quan nguyn) v bng trn (h qun). on ng kinh bng trn c nhnh chm n T V, xuyn qua c honh n Tm, tip tc i ln dc hai bn thanh qun n phn b di li. 2. Cc huyt trn ng kinh T C tt c 21 huyt trn ng kinh. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. n bch 4. Cng tn 7. Lu cc 10. Huyt hi 13. Ph x 16. Phc ai 19. Hung hng 34 2. i 5. Thng khu 8. a c 11. K mn 14. Phc kt 17. Thc c 20. Chu vinh 3. Thi bch 6. Tam m giao 9. m lng tuyn 12. Xung mn 15. i honh 18. Thin kh 21. i bao

3. Biu hin bnh l on 5, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s gy thnh chng cung li cng, n vo th i ra. V hon au, bng b trng, hay , mi ln i tin th ng thi chuyn c kh ra theo phn. Sau thn ngi tin ti suy kit rt nhanh chng, thn th u nng n. Nu l bnh thuc S sinh ca T s lm cho cung li b au, thn th khng lay ng c, n khng xung, phin tm. Tm h b cp thng, chng ng h tit, thy b, hong n, khng nm c, rng ng lu b ni thng v quyt i v, ngn chn ci khng cn cm gic Th ng tc bnh thit bn cng, thc tc u, v hon thng, phc trng, thin i, c hu d kh tc khoi nhin nh suy, thn th giai trng. Th ch t S sinh bnh, thit bn thng, th bt nng ng dao, thc bt h, phin tm. Tm h cp thng, ng h tit, thy b, hong n, bt nng nga cng lp, c tt ni thng quyt, tc i ch bt dng. Bnh do ngoi nhn gy nn: + Cng li. + i ma sau khi n. + au vng thc qun, bng trng hi, hay . + Trung tin nhiu khi i cu. + Thn th nng n v au nhc. Bnh do ni nhn gy nn: + au cung li, ngi c cm gic cng kh c ng. + n km, cm gic thc n b chn, n khng xung. + au thng v, tiu chy hoc mun i cu m khng i c (ging nh l). + Hong n. + Khng nm c, ng lu b ph v c cm gic lnh mt trong i. + Ngn chn ci khng c ng c.

35

KINH (TC THI M) T


- L trnh kinh chnh T c lin h n: + Chc nng ca T, V v tm. + Mch Nhm 2 on: bng di (sinh dc) v bng trn (tiu ha). + Vng c th: mt trong bn chn, mt trong chi di, bng, di li. - Do c lin h n chc nng T V (T vn ha thy thp), chc nng tiu ha (mch Nhm bng trn) nn bnh ca t ch yu l nhng triu chng ca nhng bnh ca h thng tiu ha - gan mt (ri lon tiu ha, ri lon hp thu, vim d dy - rut, vim i trng mn, .). - Do c lin h n chc nng T, V (T ch c nhc, thng nhip huyt), h sinh dc (mch Nhm - bng di) nn bnh ca t cn c nhng triu chng ca nhng bnh ca h thng sinh dc (ri lon kinh nguyt, rong kinh, v kinh.). - Do l trnh ng kinh c i qua vng c th tng ng nn bnh kinh T c nhng biu hin bnh l cc b phn n i qua. - Do kinh T c quan h vi thi m (thp - th) nn nhng biu hin thng mang tnh cht ca thp - xut tit: ph, thn th nng n, tiu chy, l. - Nhng huyt thng dng ca kinh T: thi bch, cng tn, thng khu, tam m giao, m lng tuyn, huyt hi, i honh.

Hnh 1.4. Kinh tc dng minh V

Hnh 1.5. Kinh tc thi m T

36

E. Kinh (Th thiu m) tm


1. L trnh ng kinh Bt u t Tm phn lm 3 nhnh: Mt nhnh qua c honh lin lc vi Tiu trng. Mt nhnh dc cnh thanh qun, c hng thng ln mt. Mt nhnh i ngang ra y h nch xut hin ngoi mt da (cc tuyn). i xung dc b trong mt trc cnh tay n np gp trong np khuu (thiu hi). Dc theo mt trong cng tay, dc mt lng bn tay gia xng bn ngn 4 v 5. c tay, ng kinh i b ngoi gn c tr trc. Kinh Tm n tn cng gc ngoi gc mng tay th 5 (thiu xung). 2. Cc huyt trn ng kinh tm C tt c 9 huyt trn ng kinh Tm. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. Cc tuyn 4. Linh o 7. Thn mn 3. Biu hin bnh l on 6, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s lm cho c hng b kh, tm thng, kht mun ung nc, gi y l chng t quyt. Nu l bnh S sinh do Tm lm ch s lm cho mt vng, hng sn thng; mp sau pha trong ca cnh tay v cng tay b thng, quyt; gia gan bn tay b nhit, thng. Th ng tc bnh ch can, tm thng, kht nhi dc m, th vi t quyt. Th ch tm S sinh bnh gi, mc hong, hip thng, nao t ni hu lim thng quyt, chng trung nhit thng. Bnh do ngoi nhn gy nn: + C hng kh. + au vng tim, kht mun ung nc. + T quyt (xem kinh Ph). Bnh do ni nhn gy nn: + Vng mt. + au vng hng sn. + au v c cm gic lnh mt trong cnh tay, cng tay. + Nng lng bn tay. 2. Thanh linh 5. Thng l 8. Thiu ph 3. Thiu hi 6. m khch 9. Thiu xung

37

KINH (TH THIU M) TM


- L trnh kinh chnh Tm c lin h n: + Chc nng ca Tm v Tiu trng + Vng c th: vng trc tim, c hng, mt, mt trc trong chi trn - Do c lin h n chc nng tm (Tm ch huyt mch), chc nng tun hon nn bnh ca Tm ch yu l nhng triu chng ca tim mch nh kh th (suyn), au nhiu vng trc tim t quyt. - Do c lin h n cc vng c th nh c hng, mt, mt trc trong chi trn nn bnh ca kinh Tm thng biu hin vi cc triu chng: vng mt, au c hng, au mt trc trong cnh tay, au vng tim - Nhng huyt thng dng ca kinh Tm: cc tuyn, thiu hi, thng l, thn mn, thiu ph.

F. Kinh (Th thi dng) tiu trng


1. L trnh ng kinh Bt u t gc trong gc mng ngn tay th 5, chy dc theo ng ni da lng v da lng bn tay, ln c tay i qua mm trm tr, chy dc theo mt trong cng tay n rnh rng rc, tip tc i b trong mt sau cnh tay n np nch sau, ln mt sau khp vai i ngon ngoo trn v di gai xng b vai (c on ni vi kinh Bng quang v mch c), i vo h trn n ri dc theo c ln m. Ti y chia thnh 2 nhnh: Mt nhnh n ui mt ri n hm trc np bnh tai. Mt nhnh n khe mt trong (tnh minh) ri xung tn cng g m (quyn liu ). on ng kinh chm: t h thng n c nhnh ngm i vo trong n tm, qua c honh n v ri lin lc vi tiu trng. 2. Cc huyt trn ng kinh Tiu trng C tt c 19 huyt trn ng kinh Tiu trng. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. Thiu trch 4. Uyn ct 7. Chi chnh 10. Nhu du 13. Khc vin 16. Thin song 19. Thnh cung 2. Tin cc 5. Dng cc 8. Tiu hi 11. Thin tng 14. Kin ngoi du 17. Thin dung 3. Hu kh 6. Dng lo 9. Kin trinh 12. Bnh phong 15. Kin trung du 18. Quyn liu

38

3. Biu hin bnh l on 7, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s gy thnh chng au c, hm sng thng, khng ngoi li sau c, vai au nh nh ri, cnh tay au nh gy ra. Nu l bnh thuc S sinh v ch v dch s lm cho tai b ic, mt vng, m sng, c, hm, vai, cnh tay, khuu tay, mp sau pha ngoi cng tay, tt c u au. Th ng tc bnh ch thng, hm thng bt kh d c kin t bt, nao t chit. Th ch dch S sinh bnh gi, nh lung, mc hong, gip thng, cnh, hm, kin, nao, tru, t ngoi hu lim thng Bnh do ngoi nhn gy nn: + au c, khng ngoi li pha sau c. + Hm sng. + au mt sau vai v cnh tay nh b gy. Bnh do ni nhn gy nn: + ic tai, vng mt. + Sng m v gc hm. + au c, hm, mt sau vai, cnh tay, khuu tay, mp sau trong cng tay.

KINH (TH THI DNG) TIU TRNG


- L trnh kinh chnh Tiu trng c lin h n: + Chc nng ca Tiu trng v Tm. + Vng c th: mt sau ngoi chi trn, mt sau vai, h trn n, c, m, tai. - Do kinh Tiu trng l kinh dng nn c vn dng vo chn on v iu tr ch yu phn ngoi, nng ca c th. - Do kinh Tm c quan h vi thi dng (hn - thy) nn bnh ngoi cm - thi dng chng (phn bn ngoi nht/c th) thng c biu hin theo kinh Tiu trng nh st, au c vai. - Do c lin h n cc vng c th nh mt sau ngoi chi trn, mt sau vai, h trn n, c, m, tai nn bnh ca kinh Tiu trng c nhng biu hin nh au c vai, au mt sau vai, sng m v gim thnh lc. - Nhng huyt thng dng ca kinh Tiu trng: thiu trch, hu kh, uyn ct, chi chnh, kin trinh, thin tng, khc vin, kin trung du, thin dung, thnh cung.

G. Kinh (Tc thi dng) bng quang


1. L trnh ng kinh Bt u t khe mt trong (tnh minh), chy ln trn, vng t trc trn ra sau gy ( on ny ng kinh c nhnh giao hi vi c mch u, tch mt nhnh ngang i t nh u n mm tai v mt nhnh vo no). T y chia lm 2 nhnh: 39

Nhnh 1 chy xung lng cch ng gia lng 1,5 thn, chy tip xung mng, mt sau i ri vo gia khoeo chn. Nhnh 2 chy xung lng cch ng gia lng 3 thn, chy tip pha ngoi mt sau i n hp vi nhnh th 1 gia khoeo chn (y trung). ng kinh tip tc chy xung mt sau cng chn, xung pha sau mt c ngoi (ti huyt cn ln) ri chy dc b ngoi mu bn chn n tn cng gc ngoi gc mng chn th 5. ng kinh Bng quang vng tht lng c nhnh ngm i vo thn ri n Bng quang. 2. Cc huyt trn ng kinh Bng quang C tt c 67 huyt trn ng kinh Bng quang. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng. 1. Tnh minh 4. Khc sai 7. Thng thin 10. Thin tr 13. Ph du 16. c du 19. m du 22. Tam tiu du 25. i trng du 28. Bng quang du 31. Thng liu 34. H liu 37. n mn 40. y trung 43. Cao hoang 46. Cch quan 49. x 52. Ch tht 55. Hp dng 58. Phi dng 61. Bc tham 64. Kinh ct 67. Ch m 40 2. Ton trc 5. Ng x 8. Lc khc 11. i tr 14. Quyt m du 17. Cch du 20. T du 23. Thn du 26. Quan nguyn du 29. Trung l du 32. Th liu 35. Hi dng 38. Ph khch 41. Ph phn 44. Thn ng 47. Hn mn 50. V thng 53. Bo hoang 56. Tha cn 59. Ph dng 62. Thn mch 65. Thc ct 3. Mi xung 6. Tha quan 9. Ngc chm 12. Phong mn 15. Tm du 18. Can du 21. V du 24. Kh hi du 27. Tiu trng du 30. Bch hon du 33. Trung liu 36. Tha ph 39. y dng 42. Phch h 45. Y hy 48. Dng cng 51. Hoang mn 54. Trt bin 57. Tha sn 60. Cn ln 63. Kim mn 66. Thng ct

3. Biu hin bnh l on 8, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s gy thnh chng xung u thng, mt au nh mun thot ra ngoi, c gy nh b gy ri ra, ct sng b au, tht lng nh gy, mu chuyn ln khng th co li c, khoeo chn nh kt li, bp chui nh nt ra, ta gi y l chng kha quyt. y l chng S sinh bnh ch v cn: tr ngc, cung in tt, gia nh u b au nhc, mt vng, chy nc mt, chy mu cam; tt c t c, gy, lng, tht lng, xng cng, khoeo chn, chn u au nhc; ngn t khng cn cm gic. Th ng tc bnh xung u thng, mc t thot hng nh bt, tch thng, yu t chit, b bt kh d khc, quc nh kt thuyn nh lit. Th vi Kha quyt. Th ch cn S sinh bnh gi tr ngc cung in tt, u tn nh thng, mc hong, l xut, cu nc, hng bi yu cu quc thuyn cc giai thng, tiu ch bt dng. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn ngoi: cm gic nh kh thng nghch gy nn au u, mt au nh mun thot ra ngoi, c gy nh b gy ri ra, b xoay vn, au ct sng, tht lng au nh b gy, khng gp c gi, au nh b nn h nhng chn, au bp chn nh b nt, x. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn trong: tr, st v lnh run, in cung, gia nh u b au nhc, mt vng, chy nc mt, chy mu cam. Tt c t c, gy, lng, tht lng, xng cng, khoeo chn, chn u au nhc, khng c ng c ngn chn t.

KINH (TC THI DNG) BNG QUANG


- L trnh kinh chnh Bng quang c lin h n: + Chc nng ca Bng quang v Thn. + Vng c th: mt (pha trong), u (ch yu nh v mt sau), gy, lng, mng, mt sau chi di. - Do kinh Bng quang l kinh dng nn c vn dng vo chn on v iu tr ch yu phn ngoi (nng) ca c th. - Do kinh Bng quang c quan h vi thi dng (hn - thy) nn bnh ngoi cm - thi dng chng (phn bn ngoi nht/c th) thng c biu hin theo kinh Bng quang nh st, u gy cng au, au cng lng, au nhc nhng chn. - Do c lin h n cc vng c th nh u, mt sau thn, mt sau chi di, nn bnh ca kinh Bng quang c nhng biu hin nh au u km au mt d di (Xung u thng), au c lng km au cng xng cng, khoeo chn (kha quyt). - Kinh chnh Bng quang thc t khng c lin h n vng hu mn (giang mn). Tuy nhin kinh bit Bng quang (tham kho thm bi kinh bit Bng quang) li c quan h n vng ny nn bnh ca kinh Bng quang c nhng biu hin nh au vng hu mn do tr. - Nhng huyt thng dng ca kinh Bng quang: tinh minh, ton trc, thin tr, i tr, phong mn, ph du, quyt m du, tm du, c du, can du, cch du, m du, t du, v du, tam tiu du, thn du, kh hi du, i trng du, quan nguyn du, tiu trng du, bng quang du, bch hon du, thng liu, th liu, trung liu, h liu, n mn, y dng, y trung, cao hoang, ch tht, trt bin, tha sn, phi dng, cn ln, kinh ct, ch m

41

Hnh 1.6. Kinh th thiu m Tm

Hnh 1.7. Kinh th thi dng Tiu trng

Hnh 1.8. Kinh tc thi dng Bng quang

Hnh 1.9. Kinh tc thiu m Thn

42

H. Kinh (tc thiu m) thn


1. L trnh ng kinh Bt u t lng bn chn (dng tuyn), i dc di xng thuyn pha trong bn chn (nhin cc) n sau mt c trong ri ngc ln bp chn n khoeo chn gia gn c bn gn v gn c bn mng (m cc). i tip ln mt trong i. bng, ng kinh Thn chy cch ng gia 1/2 thn, ngc chy cch ng gia 2 thn v tn cng di xng n (du ph). T np bn, kinh Thn c nhnh ngm vo ct sng on tht lng, n Thn ri n Bng quang. T Thn chy tip n Can, qua c honh ln Ph dn vo Tm, chy tip theo hng, thanh qun v tn cng cung li. 2. Cc huyt trn ng kinh Thn C tt c 27 huyt trn ng kinh Thn. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. Dng tuyn 4. i chung 7. Phc lu 10. m cc 13. Kh huyt 16. Hoang du 19. m 22. B lang 25. Thn tng 3. Biu hin bnh l on 9, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s gy thnh chng i m khng mun n, mt en nh du en, lc ho nh nc bt thy c mu, suyn nghe kh kh, ngi xung li mun ng ln, mt l m nh khng thy g. Tm nh b treo ln, lc no cng nh ang b i. Khi no kh bt tc th s d b s st Tm nh hi hp, nh s c ngi ang n bt mnh, ta gi y l chng ct quyt. Nu b bnh S sinh ch v Thn th s lm cho ming b nhit, li b kh, yt b sng thng, b chng kh, c hng b kh v au nhc, b phin tm, tm b thng, b hong n, trng phch, mp sau ca v trong v ct sng b au, chng nuy quyt , thch nm, di chn b nhit v thng Th ng tc bnh c bt dng thc, din nh tt si, khi tha tc hu huyt, i i nhi suyn, ta nhi dc khi, mc hoang hoang nh v s kin. Tm nh huyn, nhc c trng. Kh bt tc tc thin khng. Tm dch dch nh 43 2. Nhin cc 5. Thy tuyn 8. Giao tn 11. Honh ct 14. T mn 17. Thng khc 20. Thng cc 23. Thn phong 26. Hoc trung 3. Thi kh 6. Chiu hi 9. Trc tn 12. i hch 15. Trung ch 18. Thch quan 21. U mn 24. Linh khu 27. Du ph

nhn tng b chi. Th vi ct quyt. Th ch Thn S sinh bnh gi, khu nhit thit can, yt thng thng kh ch can cp thng, phin tm, tm thng, hong n, trng phch, tch c ni hu lim thng, nuy quyt , th nga, tc h nhit nhi thng. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn ngoi: i m khng mun n, mt en nh du en, ho nh nc bt thy c mu, th nhanh, kh kh, ngi xung li mun ng ln, mt m. Nu Thn kh bt tc th s d b s st, hi hp, trng ngc Ta gi y l chng ct quyt. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn trong + Hng nng, kh li, au hng. + Lo lng, au vng tim, hong n, l. + au lng, au mt trong i. + Chng nuy quyt (chi b lit v lnh). + Thch nm, lng bn chn nng v au.

KINH (TC THIU M) THN


- L trnh kinh chnh Thn c lin h n: + Nhng chc nng Thn, Bng quang, Can, Ph v Tm. + Vng c th: ct sng tht lng, mt trong chi di, hng, thanh qun, cung li. - Do c quan h vi chc nng b tng ca Thn nn c triu chng gy, da xm en. - Do c quan h vi chc nng np kh ca Thn v kinh Thn c lin h vi Ph nn bnh ca Thn c th c biu hin th nhanh, kh kh. - Do c lin h vi Tm nn bnh ca Thn c th c biu hin au vng tim, hi hp, trng ngc. - Do c lin h vi can (ch s tit) nn bnh ca thn c th c biu hin lo lng, ng ngi khng yn, bt rt. - Do c lin h n cc vng c th nh ct sng tht lng, mt trong chi di, hng, thanh qun, cung li nn bnh ca kinh Thn c nhng biu hin nh au tht lng, hng au, nng - Nhng huyt thng dng ca kinh Thn: dng tuyn, nhin cc, thi kh, i chung, chiu hi, phc lu, trc tn.

I. Kinh (th quyt m) tm bo


1. L trnh ng kinh Bt u t tm bo xuyn qua c honh n lin lc vi tam tiu (thng tiu, trung tiu, h tiu). T Tm bo i ra cnh sn n xut hin ngoi mt da di np nch 3 thn (ti huyt thin tr: lin sn 4, t ng gia ra 5 thn), chy vng ln nch, chy xung theo mt trc cnh tay gia 2 kinh Ph v Tm, n b trong tm gn c 2 u np khuu tay (khc trch), chy xung cng tay gia gn c gan bn tay ln v gan bn tay b, chy trong lng bn tay gia xng bn ngn 3 v 4 v n tn cng u ngn tay gia. 44

2. Cc huyt trn ng kinh Tm bo C tt c 9 huyt trn ng kinh Tm bo. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. Thin tr 4. Khch mn 7. i lng 3. Biu hin bnh l on 10, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s lm cho lng bn tay b nhit, cng tay v khuu tay co qup, nch b sng. Nu bnh nng s lm cho ngc v hng sn b tc y, trong tm p thnh thch, mt , mt vng, mng vui ci khng thi. Nu l bnh thuc S sinh, ch v mch s lm cho b phin tm, tm b thng, gia gan bn tay b nhit. Th ng tc bnh th tm nhit, t tru luyn cp, dch thng, thm tc hung hip chi mn. Tm trung m m i ng, din xch, mc hong, h tiu bt hu. Th ch mch s sinh bnh gi, phin tm, tm thng, chng trung nhit Triu chng xut hin do nguyn nhn bn ngoi + Lng bn tay nng, cng tay v khuu tay co qup, vng nch b sng. + Trng hp bnh nng: au tc ngc v hng sn, trng ngc, mt , mt vng, hay ci khng thi. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn trong: lo lng, au vng trc tim, lng bn tay nng. 2. Thin tuyn 5. Gin s 8. Lao cung 3. Khc trch 6. Ni quan 9. Trung xung

KINH (TH QUYT M) TM BO


- L trnh kinh chnh Tm bo c lin h n: + Chc nng ca Tm bo v tam tiu. + Vng c th: ngc, mt trc chi trn, gia lng bn tay. - Do c quan h vi chc nng ch huyt ca Tm (Tm bo v Tm c cng chc nng) v lin h vi vng ngc, sn nn c triu chng ca tun hon nh au vng trc tim, trng ngc. - Do c quan h vi chc nng ch thn minh ca Tm v lin h vi vng ngc, sn nn c triu chng ca tm thn nh cung, ci ni khng thi. - Do c lin h n cc vng c th nh ngc, mt trc chi trn, gia lng bn tay nn bnh ca kinh Tm bo c nhng biu hin nh lng bn tay nng, cng tay v khuu tay co qup, vng nch b sng - Nhng huyt thng dng ca kinh Tm bo: khc trch, khch mn, gin s, ni quan, i lng, lao cung.

45

J. Kinh (th thiu dng) tam tiu


1. L trnh ng kinh Bt u t gc trong gc mng ngn tay th 4, i dc ln lng bn tay gia xng bn ngn tay 4 v 5 ln c tay, i gia hai xng quay v tr ln ci ch, i dc mt sau ngoi cnh tay ln vai ri vo h trn n. T h trn n ln gy n sau tai, vng dc theo ra tai t sau ra trc tai ri n tn cng ui lng my (ty trc khng). T h thng n c nhnh ngm i vo Tm bo v lin lc vi Tam tiu. T sau tai c nhnh ngm i vo trong tai ri ra trc tai. 2. Cc huyt trn ng kinh Tam tiu C tt c 23 huyt trn ng kinh Tam tiu. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. Quan xung 4. Dng tr 7. Hi tng 10. Thin tnh 13. Nhu hi 16. Thin d 19. L tc 22. Ha liu 3. Biu hin bnh l on 11, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s lm cho tai ic mt cch , c hng sng (thc qun), c hng t (thanh qun). Nu l bnh thuc S sinh, ch v kh s lm cho bnh m hi, kho mt ngoi au, m b au, pha sau tai, vai, cnh tay, khuu tay, mt ngoi cnh tay u au nhc. Ngn tay p t, pha ngn t khng cm gic Th ng tc bnh nh lung, hn hn thun thun, ch thng, hu t. Th ch kh S sinh, mc nhu t thng, gip thng, nh hu, kin, nao, tru t ngoi giai thng, tiu ch, th ch bt dng. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn ngoi: tai, ic tai, sng au hng. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn trong: + Hay m hi, kho mt ngoi au, m b au, au gc hm. + Pha sau tai, vai, cnh tay, ci ch, mt ngoi cnh tay u au nhc. + Kh c ng ngn tay p t v ngn t. 46 2. Dch mn 5. Ngoi quan 8. Tam dng lc 11. Thanh lnh uyn 14. Thin liu 17. phong 20. Gic tn 23. Ty trc khng 3. Trung ch 6. Chi cu 9. T c 12. Tiu lc 15. Kin liu 18. Kh mch 21. Nh mn

KINH (TH THIU DNG) TAM TIU


- L trnh kinh chnh Tam tiu c lin h n: + Chc nng ca Tam tiu v Tm bo + Vng c th: mt sau bn tay, mt sau chi trn, tai, mt (pha ngoi). - Do kinh Tam tiu l kinh dng nn c vn dng vo chn on v iu tr ch yu phn ngoi (nng) ca c th. - Do c lin h n cc vng c th nh mt sau bn tay, mt sau chi trn, tai, mt (pha ngoi) nn bnh ca kinh Tam tiu c nhng biu hin nh tai, gim thnh lc, au vng c th c ng kinh i qua - Nhng huyt thng dng ca kinh Tam tiu: trung ch, dng tr, ngoi quan, chi cu, tam dng lc, t c, thin tnh, kin liu, thin d, phong, nh mn, ty trc khng.

K. Kinh (tc thiu dng) m


1. L trnh ng kinh Bt u t ui mt, ln gc trn vng xung sau tai, vng t sau u ra trc trn, vng tr li gy i dc c xung mt trc vai vo h trn n ri xung nch, chy xung theo vng hng sn n mu chuyn ln, tip tc i xung theo mt ngoi i, n b ngoi khp gi, xung cng chn chy trc ngoi xng mc, trc mt c ngoi, chy tip trn lng bn chn gia xng bn ngn 4 v 5 v tn cng gc ngoi gc mng th 4. T ui mt c nhnh ngm i xung h thng n, vo trong ngc lin lc vi Can - m ri xung tip vng bn n ni vi nhnh bn ngoi mu chuyn ln. 2. Cc huyt trn ung kinh m C tt c 44 huyt trn ng kinh m. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. ng t liu 4. Hm yn 7. Khc tn 10. Ph bch 13. Bn thn 16. Mc song 19. No khng 22. Uyn dch 25. Kinh mn 2. Thnh hi 5. Huyn l 8. Sut cc 11. Khiu m 14. Dng bch 17. Chnh doanh 20. Phong tr 23. Trp cn 26. i mch 3. Thng quan 6. Huyn ly 9. Thin xung 12. Hon ct 15. u lm khp 18. Tha linh 21. Kin tnh 24. Nht nguyt 27. Ng xu 47

28. Duy o 31. Phong th 34. Dng lng tuyn 37. Quang minh 40. Khu kh 43. Hip kh 3. Biu hin bnh l

29. C liu 32. Trung c 35. Dng giao 38. Dng ph 41. Tc lm khp 44. Tc khiu m

30. Hon khiu 33. Tt dng quan 36. Ngoi khu 39. Tuyt ct 42. a ng hi

on 12, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s lm cho ming ng, thng hay th mnh, tm v hng sn au, kh xoay tr. Nu bnh nng hn th mt nh ng lp bi mng, thn th khng nhun trn, pha ngoi bn chn li nng. y gi l chng dng quyt. Nu l bnh thuc S sinh ch v ct s lm cho u nhc, hm nhc, kho mt ngoi nhc, vng khuyt bn b sng thng v au nhc, di nch b sng thng, chng ung th m hip anh, m hi ra, st rt, chn hn; ngc hng sn, mu chuyn ln, pha ngoi u gi cho n cng chn, pha ngoi xng tuyt ct, mt c ngoi v cc t xng, tt c u b au nhc. Ngn chn p t khng cn cm gic. Th ng tc bnh khu th, thin thi tc. Tm hip thng, bt nng chuyn trc, thm tc din vi hu trn, th v cao trch, tc ngoi phn nhit, th vi dng quyt. Th ch ct S sinh bnh gi, u thng, hm thng, mc nhu t thng, khuyt bn trung thng thng, dch h thng, m ao hip anh, hn xut chn hn ngc, hung hip lc b tt ngoi ch hnh tuyt ct ngoi kha tin cp ch tit giai thng. Tiu ch, th ch bt dng. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn ngoi: + Ming ng, thng hay th di. + Vng ngc v hng sn au, kh xoay tr. Trng hp bnh nng: mt nh ng lp bi mng, da kh mt nc, thn th khng nhun trn, cm gic nng mt ngoi chn, y gi l chng dng quyt. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn trong: + au u nhc, au vng di cm, au kho mt ngoi, h trn n sng v au nhc, vng di nch sng au, hch nch. + Hay ra m hi, st rt. + au vng ngc, hng sn. + au mu chuyn ln xng i, au pha ngoi u gi cho n pha ngoi cng chn, au mt c ngoi. + Khng c ng c ngn chn p t. 48

KINH (TC THIU DNG) M


- L trnh kinh chnh m c lin h n: + Chc nng ca m v Can. + Vng c th: mt bn u, tai, mt bn ca thn (hng sn), mt bn (ngoi) chi di. - Do kinh m l kinh dng nn c vn dng vo chn on v iu tr ch yu phn ngoi (nng) ca c th. - Tuy nhin m li l ph k hng (tit ra m chp gip cho tiu ha v c nh hng n trng thi tinh thn, quyt on xut yn) nn bnh ca kinh m c triu chng ming ng, lo lng, hay th di. - Do c lin h n cc vng c th nh mt bn u, tai, mt bn ca thn (hng sn), mt bn (ngoi) chi di nn bnh ca kinh m c nhng biu hin nh vng ngc v hng sn au, kh xoay tr, au vng c th c ng kinh i qua (au mt bn u, au kho mt ngoi, h trn n sng v au nhc, vng di nch sng au), au mt ngoi chn. - Nhng huyt thng dng ca kinh m: ng t liu, thnh hi, sut cc, dng bch, phong tr, kin tnh, i mch, ng xu, c liu, hon khiu, phong th, dng lng tuyn, quang minh, tuyt ct, khu kh, tc lm khp.

L. Kinh (tc quyt m) can


1. L trnh ng kinh Bt u t gc ngoi gc mng chn ci, chy dc trn lng bn chn gia xng bn ngn 1 v 2 ri n trc mt c trong, ln mt trong cng chn giao vi kinh T ri bt cho ra sau kinh ny, ln mt trong khoeo chn bn ngoi gn c bn mng, chy tip ln mt trong i n np bn, vng quanh b sinh dc ngoi ln bng di v tn cng hng sn (k mn). T y c nhnh ngm i vo trong n Can m ri vo Ph, xuyn c honh ln phn b cnh sn, i dc theo sau kh qun, thanh qun ri ln vm hng, ln ni vi quanh mt ri chia lm 2 nhnh: + Mt nhnh ln hi vi c mch gia nh u (bch hi). + Mt nhnh xung m vo vng trong mi. 2. Cc huyt trn ng kinh Can C tt c 14 huyt trn ng kinh Can. Nhng huyt tn nghing l nhng huyt thng dng 1. i n 4. Trung phong 7. Tt quan 10. Tc ng l 13. Chng mn 2. Hnh gian 5. Li cu 8. Khc tuyn 11. m lim 14. K mn 49 3. Thi xung 6. Trung 9. m bao 12. Cp mch

3. Biu hin bnh l on 13, thin Kinh mch, sch Linh khu c cu: Nu l bnh thuc Th ng th s lm cho au lng n khng ci nga ra c. n ng s c chng i sn; n b s c chng thiu phc b sng thng. Nu bnh nng s lm cho c hng b kh, mt nh ng lp bi v tht sc. Nu l bnh thuc S sinh thuc can s lm cho ngc b y, i nghch, xn tit, h sn, i dm, b i Th ng tc bnh yu thng, bt kh d ph ngng. Trng phu i sn, ph nhn thiu phc thng, thm tc ch can, din trn thot sc. Th can S sinh bnh gi, hung mn u nghch, xn tit, h sn, di niu, b lung. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn ngoi: + au lng khng ci nga c, n ng s c chng i sn (co tht v sa bu); n b s c chng bng di b sng thng. + Trng hp bnh nng: c hng kh, mt nh ng lp bi v tht sc. Triu chng xut hin do nguyn nhn bn trong: + Ngc b tc y, i ma, cm gic nh kh nghch ln trn. + Tiu chy, y bng, kh tiu. + Co tht v sa bu. + i dm, b i, i kh.

Kinh (tc quyt m) can


- L trnh kinh chnh Can c lin h n: + Chc nng ca Can, m v Ph. + Vng c th: nh u, mt, quanh mi, vm hng, hng sn, sinh dc ngoi, bng di, mt trong chi di - Do c quan h vi chc nng ch cn ca Can nn cc triu chng ca Can mang hnh nh ca vn ng nh co cng, co tht (au co cng khng ci nga c), b sinh dc co tht - Do c quan h vi chc nng ch s tit ca Can nn bnh ca kinh Can c triu chng b tc y, cm gic nh kh nghch ln trn, ngi bt rt. - Do c lin h n cc vng c th nh nh u, mt, quanh mi, vm hng, hng sn, sinh dc ngoi, mt trong chi di nn bnh ca kinh Can c nhng biu hin nh co tht v sa bu, i dm, b i, i kh, au vng c th c ng kinh i qua - Nhng huyt thng dng ca kinh Can: hnh gian, thi xung, chng mn, k mn.

50

Hnh 1.10. Kinh th quyt m Tm bo

Hnh 1.11. Kinh th thiu dng Tam tiu

Hnh 1.12. Kinh tc thiu dng m

Hnh 1.13. Kinh tc quyt m Can

51

T lng gi
A. Cu hi 5 chn 1 - Chn cu ng 1. Khi u ca kinh Ph (ngoi mt da) l A. u np nch, ng nch trc B. ng trung n, lin sn 6 C. Gia hm nch D. u np nch, ng nch sau E. Giao im khe lin sn 2 v rnh delta ngc 2. Khi u ca kinh Tm bo (ngoi mt da) l A. Lin sn 4, t ng gia ra 1 thn B. Lin sn 4, t ng gia ra 2 thn C. Lin sn 4, t ng gia ra 3 thn D. Lin sn 4, t ng gia ra 5 thn E. Lin sn 4, ng trung n 3. Tn cng ca kinh T (ngoi mt da) l A. Giao im ng nch gia v lin sn 7 B. Giao im ng nch trc v lin sn 7 C. Giao im rnh delta ngc v lin sn 2 D. Giao im rnh delta ngc v lin sn 3 E. Giao im ng nch trc v lin sn 4 4. Tn cng ca kinh Bng quang l A. Chn mng ngn chn 5, m trong B. Chn mng ngn chn 5, m ngoi C. Chn mng ngn chn 4, m ngoi v pha ngn 5 D. Gia gan bn chn E. Gia gn gt v mt c ngoi 5. vng c tay, kinh Tm i qua A. H lo gii phu B. Gia hai gn c cng tay

C. Gia hai gn c dui ring ngn 5 v dui chung cc ngn


D. ln ch c tay, b trong c tr trc E. ln ch c tay, b ngoi c tr trc 52

6. vng vai, kinh Ph i qua A. Mm cng vai B. Hm nch C. Trung im rnh delta ngc D. u np ng nch trc E. Np gp ng nch sau ln 2 thn 7. vng bng, kinh Thn i qua A. Cch ng gia bng 1/2 thn B. Cch ng gia bng 1 thn C. Cch ng gia bng 1, 5 thn D. Cch ng gia bng 2 thn E. Cch ng gia bng 4 thn 8. cng chn, kinh Can i qua A. Mt trc ngoi xng chy B. Gia xng chy v mc C. Mt sau cng chn D. Mt trong cng chn E. St b trong xng chy 9. c chn, kinh Bng quang i qua A. Gia xng bn ngn 1 - 2 B. Gia gn gt v mc c trong C. Gia hai gn c dui D. Gia mt c ngoi v gn gt E. Gia gn gt 10. Tn cng kinh Tiu trng (ngoi mt da) l A. Trn np bnh tai B. Di np bnh tai C. Hm trc np bnh tai D. Khe trong mt E. u ngoi ui mt

53

B. Chn cu SAI 1. L trnh kinh Ph c nhnh n A. Thanh qun B. Hng C. Mi 2. L trnh kinh i trng c nhnh n A. Ph B. i trng C. Rng hm di 3. L trnh kinh T c nhnh n A. Tm B. Ph C. T 4. L trnh kinh Bng quang c nhnh n A. c B. Bng quang C. Thn 5. L trnh kinh Thn c nhnh n A. Ct sng tht lng B. Cung li C. Can 6. L trnh kinh Tiu trng c nhnh n A. Tm B. V C. Tiu trng 7. L trnh kinh Can c nhnh n A. B sinh dc B. Ph C. V 8. L trnh kinh chnh ca i trng i qua A. B ngoi ngn tr B. H tam gic C. B ngoi tm gn c hai u 54 D. Quanh mi E. Mt D. Thn E. Mch c D. Tm E. T D. No E. y li D. V E. Mch Nhm. D. Rng hm trn E. c mch. D. i trng E. Kh qun

D. H thng n E. Chn cnh mi bn i din 9. L trnh kinh chnh ca T i qua A. Gc trong gc mng chn ci B. B sau xng chy C. Mt trong i D. Mt trong khp gi E. Cch ng gia bng 1/2 thn 10. L trnh kinh chnh ca Tm bo i qua A. Gia kinh Tm v Ph (on cnh tay) B. B ngoi tm gn c 2 u C. Gia gn c bn tay ln v gan bn tay b D. Gia xng bn ngn 3 v 4 E. nh ngn tay th 3 (ni tn cng)

55

Bi 2

PHNG PHP VN DNG L TRNH NG KINH

MC TIU
1. Trnh by c 3 im c bn s dng trong vic vn dng khi nim ng kinh chn on bnh. 2. Lit k c nhng triu chng khi tng ph hoc ng kinh tng ng b ri lon trn c s vn dng l trnh ng kinh. 3. Trnh by c phng php khm ng kinh bng tay. 4. Nhn thc c vai tr nn tng ca hc thuyt Kinh lc trong h thng l lun y hc phng ng.

I. I CNG Kinh lc l nhng ng vn hnh kh huyt. Nhng con ng ny chy khp chu thn, t trn xung di, t di ln trn, c bn trong ( cc tng ph) ln ngoi nng. Hc thuyt Kinh lc quy np c mt h thng lin h cht ch gia tt c cc vng ca c th thnh mt khi thng nht, th hin y cc hc thuyt m dng, Tng ph, Ng hnh; mi lin quan trong ngoi, trn di... Hc thuyt Kinh lc ng vai tr rt ln trong sinh bnh l hc y hc c truyn, trong chn on cng nh trong iu tr. S d nh vy l do h thng kinh lc c chc nng rt c bn sau y: H thng kinh lc c chc nng lin lc thng tin t trong ra ngoi v t ngoi vo trong: c th con ngi c cu to bi nhiu thnh phn: ng tng, lc ph, t mc, ng quan, da lng, c nhc v kh huyt...Mi thnh phn u m nhim mt chc nng ring ca mnh v tham gia vo tng th chc nng sinh l ca c c th. Tnh trng c th thng nht ny thc hin c l nh vo h kinh lc. Thin 33, Linh khu c on: i thp nh kinh mch, bn trong thuc v tng ph, bn ngoi lc vi t chi v ct tit.... (h kinh lc l h thng lin lc gia cc tng ph bn trong v cc phn c th bn ngoi). Trong trng hp bnh, y cng chnh l ng m t kh mn ng xm nhp. Chng 56, sch T vn c on: Nu kh huyt ca h kinh lc 56

b ri lon, vai tr chng ngoi t ca c th s gim st v tc nhn gy bnh s theo h kinh lc m xm nhp vo su cc tng ph. Ngc li bnh tng ph c th mn h kinh lc th hin ra bn ngoi cc chi, cc khp. Thin 71, Linh khu c ghi: Khi Tm v Ph c t kh th n s lu li ni hai cnh ch, khi can c t kh, n s lu li ni hai bn nch; khi t c t kh, th n s lu li ni hai mu chuyn ln; khi Thn c t kh, n s lu li ni hai khoeo chn.... H thng kinh lc c vai tr nui dng ton thn: thin 47, sch Linh khu c nu: ....Huyt, Kh, Tinh, Thn ca con ngi l nhm phng cho s sng v chu hnh trn vn cho tnh v mnh. Kinh mch l nhm vn hnh cho huyt, kh; m rng cho m dng; lm trn nhun cho gn ct, lm thng li cc khp xng. iu 33, sch Nn kinh c ghi: Nh vy, h kinh lc gip cho kh huyt, nhng thnh phn c bn trong vic nui sng v duy tr i sng, vn hnh khng ngng ngh i khp chu thn, m bo vai tr t dng. Vi nhng chc nng trn, kin thc v h kinh lc c th v nh kin thc gii phu sinh l (kin thc c bn) ca ngi thy thuc. V th m sch Linh khu, thin 11, on 1 c vit: i thp nh kinh mch l ni m con ngi da vo sng, ni m bnh da vo thnh, ni m con ngi da vo tr, ni m bnh da vo khi ln; ci hc (v y) bt u t u, s kho lo (ca ngi thy thuc) phi t n..... Nh vo h kinh lc, ngi thy thuc c th bit c biu hin ca bnh tt, kim sot cc h thng chc nng ca c th. Trong iu tr, h kinh lc c vai tr dn truyn cc tc dng ca thuc (quy kinh) cng nh dn truyn nhng kch thch ca chm cu n nhng tng ph bn trong. H kinh lc c vai tr chc nng nh trn, c xem nh h thng gii phu sinh l ca YHCT. Do vy, h thng kinh lc ng vai tr c bn, ch yu trong h thng l lun YHCT v ch o trong mi chuyn khoa ca YHCT (thuc, chm cu, ni hay nhi khoa....). II. VN DNG L TRNH NG KINH Vi nhng chc nng nu trn, h thng kinh lc c vn dng vo vic chn on bnh tt v c iu tr. Ni dung trnh by trong bi ny ch nu ln vic vn dng khi nim ng kinh chn on bnh.

A. VN DNG H KINH LC CHN ON


vn dng l trnh ng kinh vo mc ch chn on, nht thit phi nm vng 3 ni dung c bn sau: Thuc lng l trnh ng kinh i.

57

Lit k y v phn tch chnh xc nhng chc nng ca tng ph m ng kinh c lin h n. Phn tch, xem xt tt c nhng khi nim, nhng ni dung nu trn trong nhng mi quan h vi nhau. 1. Hc l trnh ng kinh H thng kinh lc l mt h thng lin h cht ch gia tt c cc vng ca c th thnh mt khi thng nht, th hin y cc hc thuyt trit hc ng phng nh m dng, tng ph, ng hnh; mi lin quan trong ngoi, trn di.... Gii khoa hc ngy nay cha cng nhn s hin hu ca ng kinh chm cu v mt gii phu hc. Cc nh khoa hc ngy nay ch cng nhn s hin hu ca chm cu v mt hiu qu tr liu v v mt in sinh vt. Trn c th ngi sng, nhng vng da m cc nh chm cu hc m t c l trnh ng kinh th in tr da (rcistance cutane) v tr khng (incompdance) lun thp hn vng da xung quanh v ti nhng ni c m t l huyt th in tr da cn thp hn na. Vi quan nim nu trn, vic hc thuc lng l trnh ng kinh (kin thc c s, kin thc gii phu sinh l) l nu c y : Tt c nhng vng c th m ng kinh bn ngoi c i n, trn on ng kinh chi (tay hoc chn) cn m t chnh xc theo mc gii phu YHH (y hc hin i). Tt c nhng vng, nhng tng ph m l trnh bn trong c cp n. Kin thc phn ny khng phi nht thit phi theo ng th t trc sau, m ch cn y , khng c thiu. V d vic m t l trnh bn trong kinh Ph bt u t trung tiu, vng xung i trng, tr ngc ln xuyn cch m, phn hai nhnh vo ph, nhp li kh qun, chy thng ln hng, vng tr xung ra trc vai xut hin ngoi da... cng tng ng vi vic m t nh sau: l trnh bn trong kinh Ph bt u t trung tiu, n Ph, i trng, kh qun, hng ri n trc vai v bt u l trnh bn ngoi. 2. Lit k y v phn tch chnh xc nhng chc nng ca tng, ph m ng kinh c quan h Trong vic vn dng khi nim ng kinh, vic lit k y nhng chc nng sinh l ca tng ph m ng kinh c lin h n th rt quan trng, nht l khi vn dng nhng ng kinh m (khi vn dng nhng ng kinh dng, ch yu l vn dng l trnh bn ngoi ca ng kinh y, vn dng nhng vng c th m ng kinh y c m t c i n). Phn tch v vn dng ng ngha ca nhng chc nng sinh l c cp l ni dung quan yu v nh hng trc tip n vic vn dng tip sau . Vic phn tch chc nng ny i khi rt t nh v ngn ng s dng l ngn ng c. 58

3. Phn tch, xem xt tt c nhng khi nim, nhng ni dung nu trn trong nhng mi lin h vi nhau Phng php s dng trong ng y hc l phng php bin chng (do m c tn bin chng lun tr ), ngha l phng php xem xt s vt, hin tng trong mi quan h vi nhng s vt hin tng khc. Vic phn tch nhng triu chng bnh l khi ng kinh hoc tng ph tng ng c bnh cng phi c thc hin trong tt c mi quan h ca n. Tuy nhin, trong phm vi vn dng l trnh ng kinh, ch nhng ni dung c lin quan n ng kinh mi c xem xt nh dng minh kinh (to, kim), thi dng kinh (hn, thy),....kinh kh t, huyt nhiu; kinh a kh, a huyt..., vng c th m ng kinh i qua.

B. NHNG V D C TH
Hai v d cp di y (mt ng kinh m, mt ng kinh dng) gip minh ha phng php vn dng l trnh ng kinh chm cu chn on bnh ng y. Nhng triu chng xut hin trong trng hp h thng tng ng b ri lon l kt qu ca nhng lin h ca tt c nhng ni dung c lin quan n h thng y, bao gm nhng vng c th c lin quan, nhng chc nng sinh l v nhng khi nim ng y tng ng. V d 1:
Th dng minh i trng

To Kim

St cao Mi kh

Vng c th c lin quan

Chy mu cam To bn Phn kh to

Mi - rng Vai Mt ngoi chi trn i trng - Ph Dng tr lit chi trn

a kh - a huyt

59

V d 2:
Tc thi m T Rong kinh Thp Th Rong huyt Kinh t Vng c th c lin quan Mch Nhm Vng bng di (sinh dc) Vng bng trn (tiu ha) Vng di li Chc nng tng ph Vn ha thy thp T sinh huyt T thng nhip huyt V kinh au bng thng v

y bng kh tiu Cu phn sng, lng Cu ra mu, xut huyt C teo nho Km n Mi nht nht

T ch c nhc

Sa sinh dc Sa d dy

PHNG PHP VN DNG H KINH LC TRONG CHN ON


- Trn c s thuc l trnh ng kinh i, lit k y nhng chc nng tng ph v vng c th m ng kinh c lin h - Phn tch chnh xc nhng chc nng ca tng ph m ng kinh c lin h n. - Phn tch, xem xt tt c nhng khi nim, nhng ni dung nu trn trong nhng mi quan h vi nhau (phng php bin chng)

III. PHNG PHP KHM NG KINH H thng kinh lc khi vn dng vo chn on nh trn gip ngi thy thuc gii thch c c s l lun ca nhng triu chng bnh l; ng thi, ng kinh cng cn tham gia vo qu trnh chn on bnh tt bng nhng im phn ng trn ng kinh bnh khi pht hin bng phng php khm thch hp. 60

c ba phng php khm ng kinh t trc n nay c cp: Phng php khm ng kinh bng cch n dc (khm bng tay) theo l trnh ng kinh tm im au (im phn ng). Phng php khm ng kinh bng tay l phng php c in nht v cng l phng php thng c s dng nht. Vic khm ng kinh c th c tin hnh nht lot trn tt c cc ng kinh. Chn nhng ng kinh cn khm: tuy nhin, trn thc t lm sng, thng ngi thy thuc xc nh nhng ng kinh cn khm. Vic xc nh ny c nh hng bi nhng triu chng khai thc c trn bnh nhn v qua vic vn dng hc thuyt kinh lc nh trn nu. + Nhng vng cn khm trn nhng ng kinh c chn:

on t khuu n ngn (t ci ch n ngn tay v t u gi n chn). c bit cn ch khm cc huyt khch trong trng hp au nhc cp. Nhng huyt du, m thn (cn c gi l huyt chn on). Lc n phi: ng nht trn mt vng c th. D vy, phi thay i lc n cho ph hp vi tng vng c th, ph hp tng ngi bnh ( vng c dy, ngi mp: lc mnh; vng c mng, ngi gy: lc yu). Trong qu trnh khm lun lun so snh vi bn i din hoc so snh vi ni khng au.

Nhng im cn ch khi khm ng kinh bng tay:

Phng php o in tr da nguyn huyt: y l phng php c cp nhiu bi nhng nh nghin cu Nht Bn (Trung Cc Ngha Hng). C th tm tt nguyn l ca phng php ny nh sau: + o lng thng in qua huyt nguyn ca ng kinh b bnh: nu bnh thuc thc chng th lng thng in qua huyt nguyn ca kinh tng ln. Nu bnh thuc h chng th lng thng in qua huyt nguyn ca kinh gim xung. + o lng thng in qua huyt nguyn trc v sau khi iu tr bng chm cu nhn thy: ngi bnh khi, lng thng in qua huyt nguyn ca kinh b bnh li tr v gi tr bnh thng. Phng php h nng nhng tnh huyt: y l phng php kho st ng kinh ca nhm nghin cu Nht Bn (Akabane), cn c gi l phng php o cm gic v nhit. Qua qu trnh nghin cu, ng ghi nhn:

61

+ Khi mt ng kinh b bnh th cm gic v nng huyt ca ng kinh s thay i, cm gic bn bnh khc bn lnh, s chnh lch ny th hin rt r huyt tnh. + C th s dng phng php ny, so snh s chnh lch gia hai bn phi tri tm ra ng kinh c bnh. + Tc gi ng Tha Thng (Trung Quc) s dng phng php o thi gian cm ng vi nhit so snh s chnh lch gia hai bn phi tri v cng c ghi nhn kt qu tng t.

PHNG PHP KHM NG KINH


- Tng ph bn trong khi ri lon chc nng c th biu hin ra ngoi ng kinh tng ng bng im nhy cm (kinh in), hoc thay i in tr da/nguyn huyt, hoc cm gic kh chu khi h nng tnh huyt kinh bnh (nhng tc gi Nht Bn). - C 3 phng php chn on bng ng kinh: + Khm ng kinh bng tay. + o in tr da ti nguyn huyt. + H nng cc tnh huyt.

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Nhng huyt cn ch khi khm kinh Ph bng tay A. Lit khuyt, thi uyn, ph du B. Ph du, trung ph, lit khuyt C. Lit khuyt, trung ph, thi uyn D. Lit khuyt, thi uyn, khng ti E. Ph du, trung ph, khng ti 2. Nhng huyt cn ch khi khm kinh Tiu trng bng tay A. Tiu trng du, thch mn, thng l B. Uyn ct, dng lo, chi chnh C. Uyn ct, chi chnh, thn mn D. Tiu trng du, uyn ct, chi chnh E. Tiu trng du, dng lo, quan nguyn 62

3. Nhng huyt cn ch khi khm kinh Tm bo bng tay A. n trung, khch mn, quyt m du B. i lng, ni quan, c khuyt C. C khuyt, quyt m du, i lng D. C khuyt, tm du, ni quan E. Ni quan, i lng, khch mn 4. Nhng huyt cn ch khi khm kinh Tam tiu bng tay A. Tam tiu du, thch mn, hi tng B. Hi tng, ngoi quan, dng tr C. Tam tiu du, quan nguyn, dng tr D. Tam tiu du, quan nguyn, ngoi quan E. Dng tr, ngoi quan, tam tiu du 5. Khm kinh lc chn on bnh ca tng T, cn ch A. T du, thi bch B. T du, chng mn C. T du, cng tn D. Chng mn, thi bch E. Chng mn, cng tn 6. Khm kinh lc chn on bnh ca tng Can, cn ch A. K mn, thi xung B. Can du, thi xung C. Can du, k mn D. K mn, li cu E. Can du, li cu 7. Khm kinh lc chn on bnh ca ph m, cn ch A. m du, khu kh B. m du, quang minh C. Quang minh, khu kh D. Nht nguyt, m du E. Khu kh, nht nguyt

63

8. Khm kinh lc chn on bnh ca tng Thn, cn ch A. Thn du, thi kh B. Thn du, kinh mn C. Thi kh, kinh mn D. Kinh mn, i chung E. Thi kh, i chung 9. Khm kinh lc chn on bnh ca tng Tm, cn ch A. C khuyt, tm du B. C khuyt, thn mn C. C khuyt, thng l D. Tm du, thn mn E. Thn mn, thng l 10. Khm kinh lc chn on bnh ca tng Tm bo, cn ch A. i lng, ni quan B. Quyt m du, ni quan C. Quyt m du, i lng D. Quyt m du, n trung E. i lng, n trung Cu hi 5 chn 1 - Chn cu SAI 1. Biu hin bnh l ca kinh i trng A. Mi kh B. Mi nght C. Mi chy nc 2. Biu hin bnh l ca kinh i trng A. Tiu chy ton nc trong B. Mi nght C. Mi kh 3. Biu hin bnh l ca kinh T A. V kinh B. t kinh C. Rong kinh 64 D. au bng kinh E. Sa sinh dc D. Chy mu cam E. St cao D. Chy mu cam E. St cao

4. Biu hin bnh l ca kinh T A. au vng hng sn B. Sa d dy C. Cu phn sng 5. Kinh V c s dng trong iu tr A. Lit chi di B. Lit rut C. Lit chi trn 6. Biu hin bnh l ca kinh V A. au rng B. au hng C. au u vng nh 7. Biu hin bnh l ca kinh V A. n nhiu B. Cu phn sng C. St cao 8. Biu hin bnh l ca kinh Ph A. Da lng kh B. Xut huyt di da C. Ph thng 9. Biu hin bnh l ca kinh Thn A. au vng lng B. Tiu m C. Gy rc 10. Biu hin bnh l ca kinh Thn A. Ph thng B. au nhc b phn sinh dc ngoi C. Hot ng tr c gim st 11. Biu hin bnh l ca kinh Thn A. y bng, kh tiu B. Ri lon i tiu tin C. Kh th 65 D. Tay chn run, cng E. Ng km D. Hi hp, trng ngc E. Ho, suyn D. Di mng tinh E. Ng km D. au ngc E. au hng D. Hng kh kht E. Chy mu cam D. L sng ming E. St cao D. Lit mt E. au rng D. Bng chng y E. C teo nho

12. Biu hin bnh l ca kinh Tiu trng A. au mt trc ngoi vai B. Cu phn lng C. au mt sau trong cnh tay 13. Biu hin bnh l ca kinh Bng quang A. au u vng chm B. au thng v C. au mt sau chn 14. Biu hin bnh l ca kinh Bng quang A. au vng h v B. St, n lnh C. au mt sau chn 15. Biu hin bnh l ca kinh Tam tiu A. tai, ic tai B. St, n lnh C. au mt sau cnh tay 16. Biu hin bnh l ca kinh m A. au vng h v B. au hng sn C. au mt ngoi chn 17. Biu hin bnh l ca kinh Can A. au mt trc i C. au bng kinh D. Bt rt, cu gt B. au b phn sinh dc ngoi E. Ng km D. au mt ngoi bn chn E. au na u D. au ngn tay th 4 E. au mt sau vai D. au mt ngoi bn chn E. au thng v D. au mt ngoi bn chn E. St, n lnh D. au vng c, di cm E. tai

66

Bi 3

KINH CN V CCH VN DNG

MC TIU
1. Xc nh v nu ln c vai tr ca cc kinh cn trong sinh l bnh thng v trong qu trnh bnh l. 2. M t chnh xc l trnh ca 12 kinh cn. 3. Lit k c cc triu chng bnh l ca tng kinh cn khi b ri lon v cch iu tr bnh ca kinh cn. 4. Nu ln c cc triu chng chc nng v khm ng kinh xc nh kinh cn c bnh. 5. Chn on phn bit c bnh ca tng ng kinh cn trong tng nhm ca cc nhm: - Nhm 3 kinh cn dng chn. - Nhm 3 kinh cn m chn. - Nhm 3 kinh cn dng tay. - Nhm 3 kinh cn m tay.

I. I CNG y l cc nhnh ln xut pht t cc ng kinh chnh v chy n c v gn (v th m c tn l kinh cn). Chng gm 3 kinh m v 3 kinh dng ca chn v tay.

A. CC IM C TH CA KINH CN
1. V chc nng sinh l: cc ng kinh cn ch lin h duy nht vi phn nng ca c th, chng khng c tc dng n phn su ngha l tng/ph. Trng Cnh Nhc c ch gii v vn ny nh sau: Kinh cn c nhim v ni lin n trm hi ct; do n tht cht, lin lc ton thn v u c ch nh v ca n. Tuy rng kinh cn c nhng ng vn hnh tng ng vi kinh mch, th nhng nhng ch kt, ch thnh ca kinh cn u nm cc khong ca kh cc. l v cn kh hi nhau nhng ni ct tit. Cn thuc Mc, hoa ca n tro, v th 12 kinh cn u khi ln t nhng mng tay chn,

67

sau chng thnh ln ph ct, kt khuu tay v c tay, rng buc vo u gi, lin h vi c nhc, ln trn n c v gy, chm dt u v mt. Trn y l con ng i i lc ca kinh cn trong thn th. 2. Cc kinh cn khi pht lun lun u ngn tay hoc ngn chn, chng ni cc khp ln li vi nhau, sau chng phn nhnh mt trc/sau ca c th hoc u. 3. Cui cng cc ng kinh cn chi phi nhng vng m khng c kinh chnh hay kinh bit i qua.

B. VAI TR TRONG BNH L V IU TR


Cc ri lon ca cc kinh cn c biu hin ngay ti vng m cc ng kinh y i qua. Cc ri lon ny thng cc b v thng ch phm vi c, gn ca vng u thn v chi, t khi c km biu hin lm sng tng/ph. Triu chng ch yu l au km t (algoparesthsia) hay nga. Cn phi nhc rng, nh vo h thng kinh cn m c mt s huyt c nhng tc dng ngoi ng kinh chnh v kinh bit. V d: hp cc v dng kh tr c au u l do kinh cn i trng i t vng trn bn ny bng qua nh pha bn kia, sau i xung hm trn bn i din. V thc hnh, kinh cn ng vai tr quan trng trong iu tr cc bnh gi l biu m nguyn nhn khng l thuc vo cc kinh chnh v kinh bit. Phng php tr liu ch yu gm 2 yu t: Chn huyt: ch yu l s dng nhng huyt au ti ch dc theo l trnh kinh cn bnh. Thin 13, sch Linh khu khi m t l trnh ca 12 kinh cn, triu chng bnh l ca tng kinh cn u nu r ch c mt cch chn huyt nh sau: Khi chm nn tm ch no au (thng im) xem l du huyt chm. Chn phng php v thi gian chm: cng nh trn, th php v thi gian chm tr bnh ca tt c kinh cn u nh nhau. l chm c km cu nng, php chm phi cng t nhanh, khng cn phi theo Php nghinh ty xut nhp g c. Thin 13, sch Linh khu c nu v th php ny nh sau: ...Php tr nn chm bng php phn chm ui hn t cho nhanh. Khng k s ln chm, chm cho n khi ht th thi. V php phn chm, Trng Cnh Nhc ch gii nh sau: Phn chm l php thiu chm. Ch kip ni dng ha kh ui gp hn t kh. Trng Cnh Thng li ch: Phn chm tc l thiu chm. Kip thch ni php chm ny nh ang th ot kh nhanh, chm vo l t kh phi ra i, khng theo php nghinh ty xut nhp g c.

68

C. S CU THNH H THNG C BIT 4 HP


Cc ng kinh cn lin h vi nhau theo quy cch: 3 ng kinh m, 3 ng kinh dng. Chng 13, sch Linh khu xc nh: Ba kinh cn dng chn hp xng hm trn (apphyse zygomatique). Ba kinh cn m chn hp nhau b phn sinh dc. Ba kinh cn dng tay hp 2 bn s (u duy ). Ba kinh cn m tay hp nhau bn lng ngc. Bn hp ca kinh cn: + Kinh cn Bng quang - m - V. + Kinh cn T - Can - Thn. + Kinh cn Tam tiu - Tiu trng - i trng. + Kinh cn Ph - Tm bo - Tm.

C IM CHUNG CA KINH CN
- L trnh kinh cn lun xut pht t u ngn tay hoc chn v c hng i hng tm. Kinh cn ch phn b phn ngoi ca c th, ch yu l gn, c, khp. - L trnh kinh cn phn ln trng khp vi l trnh ni ca kinh chnh tng ng, do hc l trnh kinh cn ch yu da vo l trnh ni ca kinh chnh tng ng + phn khc bit ca kinh cn. - Mi hai kinh cn hp vi nhau thnh 4 hp, theo quy cch: 3 ng kinh m tay, 3 ng kinh dng tay, 3 ng kinh m chn, 3 ng kinh dng chn. - Biu hin bnh l ca kinh cn ch yu: + au ti ch (c th km t) ni kinh cn c i qua. + Khng c biu hin triu chng ca tng ph tng ng. - Chn on bnh ca kinh cn da vo: + au theo l trnh phn b ca kinh cn. + im phn ng ti hp huyt ca cc kinh cn. - iu tr bnh ca kinh cn gm: + Cng thc huyt l tng hp cc im phn ng. + K thut l phn chm v ngng iu tr khi khng cn im phn ng - Tin lng bnh ca kinh cn: d tr

69

II. H THNG TH 1 (3 kinh cn dng chn)

A. KINH CN BNG QUANG


1. L trnh ng kinh Xut pht gc ngoi gc mng t (ch m), n mt c ngoi => chia lm 3 nhnh: Nhnh ngoi: theo mt ngoi cng chn ln n phn sau, ngoi u gi. Nhnh trong: i xung gt, sau i ln mt trong cng chn v gn vo h nhng. Nhnh sau ngoi: nhnh ny cho qua nhnh trong h nhng, chy ln mng, theo ct sng ln c v chia lm 2 nhnh nh: + Mt nhnh n tn cng y li. + Mt nhnh thng phn nhnh xng chm, ri chy ln u ra trc trn (phn nhnh vng c mt pha trn) chy xung mi v tn cng cung g m. vng lng, ngang t sng lng th 7 cho nhnh n np nch, chy ln vai n huyt kin ngung. np nch c mt nhnh bng qua di nch ra ngc, chy ln h thng n n huyt khuyt bn. T y chia lm 2 nhnh: + Nhnh c sau: n xng chm. + Nhnh c trc: n mt v gn vo cung g m. 2. Triu chng ri lon ng kinh au nhc t ngn t n gt chn. Co cng cc c vng c. Co cng c h nhng. Co cng khp vai. au vng h nch n h thng n. Thin Kinh cn sch Linh khu: Bnh ca n (tc thi dng) s lm cho ngn chn t v ngn chn sng thng v au, khoeo chn b chut rt, lng b n nh mun gy, gn gy b co rt, vai khng a cao ln c, au t nch ln n khuyt bn nh b vn li, khng lc l c t phi hay tri g c.

70

KINH CN BNG QUANG


- L trnh kinh cn Bng quang bn chn, cng chn: + Phn b mt ngoi bn chn v mt sau cng chn (ging kinh chnh Bng quang). + Phn b mt ngoi cng chn (khc vi kinh chnh Bng quang). - L trnh kinh cn Bng quang i phn b mt sau i ging nh kinh chnh Bng quang - L trnh kinh cn Bng quang thn: + Phn b mt sau thn, cnh ct sng (ging kinh chnh Bng quang). + Phn b mt sau vai, nch, c ngc, h thng n (khc vi kinh chnh Bng quang). - L trnh kinh cn Bng quang u, c: + Phn b mt sau c, gy vng ra trc n khe mt trong (ging kinh chnh Bng quang). + Phn b xng chm v g m (khc vi kinh chnh Bng quang). - Kinh cn Bng quang hp vi kinh cn m v kinh cn V ti huyt quyn liu.

B. kinh cn m
1. L trnh ng kinh Xut pht t gc ngoi gc ngn chn 4 (khiu m), chy theo mu chn n mt c ngoi. Chy ln theo mt ngoi cng chn n gi ( y c nhnh gn vo gn c bnh ch). Chy tip ln theo mt ngoi i, on ny c phn hai nhnh: mt nhnh ln vng huyt phc th (kinh V) v mt nhnh n xng ct. Chy tip ln vng sn 11 - 12 n di nch ri chia lm hai nhnh: Nhnh trc: chy ra trc ngc, v v gn vo h thng n. Nhnh thng: i ln pha trc nch, ln h thng n, chy ln u pha sau tai, chy n gc trn huyt u duy . T y n chia lm 2 nhnh nh: + Nhnh chy ln n bch hi v ni vi kinh cn m bn i din. + Nhnh di chy xung cm vng ln m huyt quyn liu v tn cng khe mt ngoi huyt ng t liu. 2. Triu chng ri lon ng kinh Co cng ngn 4, lan n mt ngoi chi di, mt ngoi gi. Cng au khp gi v co cng nhng chn. au mt trc ngoi i, n vng hng i, au vng mt trong i n xng ct. au hng sn n h thng n. 71

Thin kinh cn, sch Linh khu: Khi bnh, n (tc thiu dng) s lm cho chuyn cn ngn p t pha ngn t, dn ln n gi lm chuyn cn mp ngoi gi, lm cho gi khng co dui c, khoeo chn b co rt, mt trc co git ln n hng, pha sau lm cho git n vng xng cng. N lm au lan trn ln n vng mm ca b sn ct, ln trn n dn n vng ngc, v v khuyt bn cng au. Cn duy tr c b co rt t tri sang phi, mt phi khng m ra c....

KINH CN M
- L trnh kinh cn m bn chn, cng chn: + Phn b mt ngoi bn chn v mt ngoi cng chn (ging kinh chnh m). + Phn b mt ngoi xng bnh ch (khc vi kinh chnh m). - L trnh kinh cn m i: + Phn b mt ngoi i (ging kinh chnh m). + Phn b mt phn mt trc i (on huyt phc th) v xng ct (khc vi kinh chnh m). - L trnh kinh cn m thn phn b mt bn thn, vng hng sn (ging kinh chnh m). - L trnh kinh cn m u mt phn b ch yu mt bn u (ging kinh chnh m). im khc vi kinh chnh l c phn b vng cm v g m. - Kinh cn m hp vi kinh cn Bng quang v kinh cn v ti huyt quyn liu.

Hnh 3.1. Kinh cn Bng quang

Hnh 3.2. Kinh cn m

72

C. KINH CN V
1. L trnh ng kinh Xut pht t gc ngoi cc gc ngn chn 2, 3, 4 chy n gn vo c chn ri chia lm 2 nhnh: Nhnh ngoi chy theo mt ngoi xng chy, gn vo mt ngoi gi, chy thng ln hng n huyt hon khiu. T y ln vng sn 11, 12 v tn cng ct sng. Nhnh trong i t c chn theo xng chy ln gi, gn vo pha di xng bnh ch v t y chia lm 2 nhnh nh: + Mt nhnh chy ra ngoi li c u ngoi xng chy n huyt dng lng tuyn. + Mt nhnh chy ln qua vng phc th n tam gic Scarpa di bn, chy vo gia huyt khc ct v trung cc , gn vo cc c bng, chy tip thng ln h thng n, ln c n gc hm, vng quanh mi v tn cng huyt quyn liu . T c cc nhnh tn cng.

n mi. n m mt trn (ni vi mt kinh cn khc). n phn nhnh mi di. n phn nhnh trc tai.

2. Triu chng ri lon ng kinh au ngn 2 v mt ngoi cng chn. Cng au vng phc th, sng au vng bn. Vim sng tinh hon v ph tinh hon. Cng au c bng lan ln h thng n v mt. Lch vng ming. Thin 13 sch Linh khu: Khi gy bnh, n (tc dng minh) s lm cho chuyn cn t ngn chn gia ln n hnh ct, bn chn b git nhy ln v cng, vng huyt phc th b chuyn cn, vng hng b sng thng, b chng i sn, cn bng b co git, dn ln n khuyt bn v m, ming mo xch. Nu bnh cp th mt khng nhm li c. Nu nhit th cn b mm lng, mt khng m c. Nu cn m b nhit th n s lm cho cn b bung lng, khng co li c, ming x xung.

73

KINH CN V
- L trnh kinh cn V bn chn: + Phn b mt lng bn chn (ging kinh chnh V). + Nhng phn b rng hn, t ngn 2 n ngn 4 (khc vi kinh chnh V). - L trnh kinh cn V cng chn: + Phn b mt trc cng chn n mt trc xng bnh ch (ging kinh chnh V). + Phn b mt ngoi cng chn, gi (khc kinh chnh V). - L trnh kinh cn V i: + Phn b mt trc i (ging vi kinh chnh V). + Phn b mt ngoi i (khc kinh chnh V). - L trnh kinh cn V thn phn b mt bn thn, vng hng sn (ging kinh chnh m). + Phn b mt trc bng ngc (ging vi kinh chnh V). + Phn b hng sn 11, 12 v ct sng (khc kinh chnh V). - L trnh kinh cn V u mt phn b ch yu mt phng trn (face frontale) ging kinh chnh V. - Kinh cn V hp vi kinh cn Bng quang v kinh cn m ti huyt quyn liu.

Hnh 3.3. Kinh cn V

Hnh 3.4. Kinh cn T

D. kho st huyt hi ca 3 kinh cn dng chn


Huyt quyn liu: hm to bi cung g m v xng hm trn. Trong trng hp c 3 kinh cn u b bnh, huyt hi ny thng phn ng v au. Vic chn on ng kinh cn no b bnh u mt c da vo: 74

Xut hin im au huyt quyn liu. Vng au lan theo kinh no ? V d: + au lan t gc trn xung hm di: bnh kinh cn m. + au dy V km au t khe mt trong: bnh kinh cn Bng quang. + au dy V km au cc c vng quanh mi lan n khe mt trong: bnh kinh cn V. III. H THNG TH 2: (3 kinh cn m chn)

A. KINH CN T
1. L trnh ng kinh Xut pht gc trong gc ngn ci (huyt n bch), chy n mt c trong, chy ln theo mt trong cng chn, mt trong i. Gn vo tam gic Scarpa, bng ngang b phn sinh dc n huyt khc ct v t y chia lm 2 nhnh: Nhnh ngoi: chy ln rn i su vo trong bng n cc c h sn v thnh trong lng ngc. Nhnh trong: chy vo dng vt v gn vo ct sng. 2. Triu chng ri lon ng kinh Cng au ngn ci n mt c trong. au mt trong cng chn, gi, i. au xng v, au quanh rn, h sn, ngc. au ct sng. Thin 13 sch Linh khu: Khi gy bnh, n (tc thi m) s lm cho t u ngn chn ci n mt c trong u au nh chut rt, xng ph ct bn trong gi b au, t mt trong v ln n hng b au, vng b sinh dc b au xon; rn v hai bn hng sn au dn n ngc v trong ct sng au.

KINH CN T
- L trnh kinh cn T bn chn, cng chn, i phn b hon ton ging kinh chnh T. - L trnh kinh cn T thn: + Phn b bng di, rn, h sn (ging nh kinh chnh T). + Phn b thnh trong lng ngc v ct sng (khc vi kinh chnh T). - Kinh cn T hp vi kinh cn Thn v kinh cn Can ti huyt trung cc

75

B. KINH CN THN
1. L trnh ng kinh Xut pht t lng ngn chn t, chy xung lng bn chn qua huyt dng tuyn, chy theo kinh cn t n mt c trong => chy n gt ni vi kinh cn Bng quang, t y chy ln theo mt trong cng chn gn vo li cu trong xng quyn, chy ln theo kinh cn T, n b phn sinh dc (huyt khc ct, trung cc), i vo h chu, tr ra vng mng, chy ln dc theo cc c cnh gai sng, gn vo gy v ni vi kinh cn Bng quang. 2. Triu chng ri lon ng kinh C co cng vng ng kinh i qua. Nu c cc ri lon loi m chng: bnh c cm gic nng vng h chu v khng nga ra sau c. ph n: ri lon kinh nguyt km thng kinh. Nu l dng chng: khng ci ra trc c km nng vng h chu. Thin 13 sch Linh Khu: Khi gy bnh, n s lm cho gan bn chn b chuyn cn; cho nn cc ni m ng kinh kt vo u au v u chuyn cn. V bnh c biu hin cc ni ny, cho nn s gy thnh ng kinh, co qup v cng mnh. Nu bnh ngoi th s khng ci xung c, nu bnh trong th khng nga ln c, cho nn bnh dng th tht lng b gy ngc ra sau, khng ci xung c; nu bnh m th khng nga ln c.

KINH CN THN
- L trnh kinh cn Thn bn chn, cng chn, i, bn c phn b hon ton ging kinh chnh Thn. - L trnh kinh cn Thn thn phn b ton b c cnh ct sng t mng n gy (khc hon ton vi kinh chnh Thn). - Kinh cn Thn hp vi kinh cn T v kinh cn Can ti huyt trung cc

C. KINH CN CAN
1. L trnh ng kinh Xut pht lng ngn chn ci, n gn vo mt c trong, chy ln theo xng quyn v gn pha di li cu trong xng ny, chy ln bn gn vo xng mu v ha vi kinh cn T v kinh cn Thn. 2. Triu chng ri lon ng kinh au ngn chn ci n mt c trong. au mt trong gi, au cc c mt trong i. Ri lon nguyn nhn bn trong: bt lc. 76

Ri lon nguyn nhn bn ngoi thng l hn t: c quan sinh dc co rt... Ri lon nguyn nhn bn ngoi thng l nhit t: c quan sinh dc chy di... Thin 13 sch Linh khu: Khi gy bnh, n s lm cho t ngn chn ci n trc mt c chn au, trong xng ph ct au, pha trong v au, chuyn cn, b sinh dc bt dng, lit khng dng c na. Nu b thng bn trong n s khng cng ln c, nu b thng bi hn t th n b teo tht vo trong; nu b thng bi nhit th n b cng ln, khng nh li c.

KINH CN CAN
- L trnh kinh cn Can bn chn, cng chn, i, bn c phn b hon ton ging kinh chnh Can. - Kinh cn Can hp vi kinh cn T v kinh cn Thn ti huyt trung cc.

D. KHO ST HUYT HI 3 KINH CN M CHN Huyt trung cc: huyt ny phn ng khi 3 kinh cn m chn u bnh. Ch l trnh lan ca au xc nh kinh c bnh. V d:
au h chu km au tht lng v au trung cc: bnh kinh cn Thn. au h chu trung cc khng km theo triu chng khc: bnh kinh cn Can. au h chu trung cc km au quanh rn v lan ln ngc: bnh kinh cn T.

Hnh 3.5. Kinh cn Thn

Hnh 3.6. Kinh cn Can

77

IV. H THNG TH 3: (3 kinh cn dng tay)

A. KINH CN TIU TRNG 1. L trnh ng kinh


Xut pht t gc trong gc mng t (thiu xung), gn vo cnh trong c tay, chy theo cnh sau trong cng tay gn vo b trong khp khuu, n np nch n mt sau vai n c ri chia lm 2 nhnh: Nhnh sau: n xng chm (ti y phn mt nhnh vo trong vai), sau tip tc vng t sau ra trc tai, xung hm di, tr ln khe mt ngoi. Nhnh trc: chy n gc hm (gip xa), n khe mt ngoi, mp tc trn (u duy). 2. Triu chng ri lon ca ng kinh au t ngn 4 n khp khuu (mt trong). au mt trong cnh tay n nch. au vai lan n c km tai. au t cm ln n khe mt ngoi. Ngoi ra trong cc trng hp nng bnh ca kinh cn Tiu trng cn km theo cc triu chng: + au cng c c km st v n lnh. + au cng cc c ni ng kinh i qua. Thin 13 sch Linh khu: Khi gy bnh, n (th thi dng) s lm cho ngn tay t lan ra n mp sau xng li nhn pha trong khuu tay u b au, au dn ln pha trong cng tay nhp vo di nch, di nch cng au, mp sau nch au, vng theo sau b vai dn ln n c au, ng theo l trong tai b ku v au u dn n hm, mt c khi b m hi lu ri mi thy tr li. Khi cn c b co rt th s lm cho cn b nuy v c sng thng, l hn nhit ang ti c.

KINH CN TIU TRNG


- L trnh kinh cn Tiu trng bn tay, cng tay, cnh tay, mt sau nch, vai c phn b hon ton ging kinh chnh Tiu trng. - L trnh kinh cn Tiu trng u: + Phn b mt bn mt, g m, pha trc tai (ging nh kinh chnh Tiu trng). + Phn b xng chm, pha sau tai v vng np tc trn (u duy) (khc vi kinh chnh Tiu trng). - Kinh cn Tiu trng hp vi kinh cn Tam tiu v kinh cn i trng ti huyt u duy

78

B. KINH CN TAM TIU


1. L trnh ng kinh Xut pht gc trong gc ngn 4 (quan xung), chy ln mu bn tay, gn vo c tay, chy tip mt sau cng tay, gn vo ci ch, n mt sau cnh tay ln vai, ln c, gn vi kinh cn Tiu trng (sau gc hm di) huyt thin dung v chia lm 2 nhnh. Nhnh ni: i su vo trong ming v tn cng y li. Nhnh ngoi: chy n gip xa, ln trc tai, n khe mt ngoi, v tn cng u duy . 2. Triu chng ri lon ca ng kinh Rt li. au cng c vng ng kinh i qua. Thin 13 sch Linh khu: Khi gy bnh th sut con ng m kinh i qua u chuyn cn, li b cun li.

KINH CN TAM TIU


- L trnh kinh cn Tam tiu bn tay, cng tay, cnh tay, vai, c c phn b hon ton ging kinh chnh Tam tiu. - L trnh kinh cn Tam tiu u: + Phn b pha trc tai, vng mt ngoi ging nh kinh chnh Tam tiu + Phn b y li, gc hm v vng np tc trn (u duy) (khc vi kinh chnh Tam tiu). - Kinh cn Tam tiu hp vi kinh cn Tiu trng v kinh cn i trng ti huyt u duy

C. KINH CN I TRNG 1. L trnh ng kinh


Xut pht t gc ngoi gc mng 2 (thng dng), gn vo c tay, chy theo mt ngoi cng tay, n khuu ln vai huyt kin ngung v chia lm 2 nhnh: Nhnh t vai n i chy. Nhnh i tip ln gc hm gn vo mi di. T gc hm c mt nhnh chy tip ln np tc trn ri vng qua pha i din n gn vo gc hm di bn kia. 2. Triu chng ri lon ca ng kinh au cng c vng ng kinh chi phi. C vai cng, khng c ng c. 79

Thin 13 sch Linh khu: Khi bnh, n (th dng minh) s gy cho sut trn ng m n i qua u b au v chuyn cn. Vai khng a ln cao c, c khng ng qua t v hu c.

KINH CN I TRNG
- L trnh kinh cn i trng bn tay, cng tay, cnh tay, vai, c c phn b hon ton ging kinh chnh i trng. - L trnh kinh cn i trng u: phn b mi mt di v vng np tc trn c hai bn (u duy) (khc vi kinh chnh i trng). - Kinh cn i trng hp vi kinh cn Tiu trng v kinh cn Tam tiu ti huyt u duy

D. KHO ST HUYT HI 3 KINH CN DNG TAY


Huyt u duy thng phn ng khi cc kinh trn c bnh. Vic chn on ng kinh bnh c da vo v tr lan ca au. V d: Migraine km au vai, c, tai, au mt: bnh kinh cn Tiu trng. Migraine km au vai, c, khe mt ngoi, km cm gic co rt li: bnh kinh cn Tam tiu. Migraine km au mt lan ln u nh i nn (vng quanh trn sang bn i din): bnh kinh cn i trng.

Hnh 3.7. Kinh cn Tiu trng

Hnh 3.8. Kinh cn Tam tiu

80

Hnh 3.9. Kinh cn i trng

Hnh 3.10. Kinh cn Ph

V. H THNG TH 4 (3 kinh cn m tay)

A. KINH CN PH
1. L trnh ng kinh Xut pht gc ngoi gc ngn ci (thiu thng), chy theo ng kinh chnh n gia khuu, chy ln theo mt trc cnh tay i vo vng di nch huyt uyn dch (kinh m), chy tr ln h thng n, gn vo mt trc vai ri quay tr li h thng n, i vo trong thnh ngc, gn v phn nhnh tm v v h sn. 2. Triu chng ri lon ca ng kinh au cng c vng ng kinh i qua. Trng hp nng: + au tc ngc, hi chng p thng n. + au co cng h sn km i mu. Thin 13 sch Linh khu: Khi bnh, n (th thi m) s lm cho sut con ng m n i qua u b chuyn cn, au. Nu nng hn s thnh chng tc bn, hng sn b vn, th huyt.

81

Kinh cn ph
- L trnh kinh cn Ph bn tay, cng tay, cnh tay, mt trc vai c phn b hon ton ging kinh chnh Ph. - L trnh kinh cn Ph thn c phn b thnh ngc, h sn v chn thy, khc vi kinh chnh Ph. - Kinh cn Ph hp vi kinh cn Tm bo v kinh cn Tm ti huyt uyn dch

B. KINH CN TM BO
1. L trnh ng kinh Xut pht t gc ngoi gc ngn gia trung xung i trong lng bn tay n cng tay, ti gia khuu tay chy ln theo kinh chnh n di nch. T y chia lm 2 b: B 1: phn nhnh n cc sn v tn cng sn 12 bn i din. B 2: i su vo vng di nch huyt uyn dch ri phn nhnh thnh trong lng ngc v tn cng tm v. 2. Triu chng ri lon ca ng kinh Ri lon ng kinh do nguyn nhn bn trong: au dc theo bn trong thnh ngc km cm gic p thng n. au cng c dc theo l trnh ng kinh: Thin 13, sch Linh khu vit: Bnh ca n xy ra s lm cho sut con ng m n i qua u b chuyn cn cho n vng ngc b au, chng tc bn. Ch thch: tc bn c ch gii nh sau Ni kinh ging ngha: Tc bn l mt trong ng tch. Chng ny khin cho ngi bnh h hp dn dp, gp rt. iu 56, sch Nn kinh c ghi: Tch kh ca ph gi l tc bn hnh thnh di sn pha hu, to nh ci ly p xung, bnh lu khng dt khin cho ngi bnh b vo trng thi lc hn, lc nhit, ho suyn, pht ra ph ung . Thin 4, sch Linh khu: Ph mch khi hot thm gy thnh chng tc bn.

KINH CN TM BO
- L trnh kinh cn Tm bo bn tay, cng tay, cnh tay c phn b hon ton ging kinh chnh Tm bo. - L trnh kinh cn Tm bo thn c phn b rng hn kinh chnh thnh ngc, cc xng sn cng bn v sn 12 bn i din, v chn thy (khc vi kinh chnh Tm bo). - Kinh cn Tm bo hp vi kinh cn Ph v kinh cn Tm ti huyt uyn dch.

82

C. KINH CN TM
1. L trnh ng kinh Xut pht t gc ngoi gc ngn t (thiu thng), theo kinh chnh ln cnh trong khuu chy ln n vng di nch huyt uyn dch, t y i vo trong lng ngc chy theo ng gia n tm v ri n rn. 2. Triu chng ri lon ca ng kinh Do nguyn nhn bn trong: au lng ngc lm cn tr vn hnh kh huyt dn n triu chng u vng thng v km triu chng bun b, au rn v cm gic b nhc ci ch v c tay. Do bn ngoi: au cng c dc theo ng kinh. Thin 13 sch Linh khu: Nu gy bnh, n (th thiu m) s lm cho gn bn trong co rt, tip nhn ly bnh phc lng , xung di lm cho khuu tay nh b mt mn li co ko. Nu gy bnh, th n s lm cho con ng m n i qua s b chuyn cn, cn b thng. Ch thch: phc c ngha l ci g np di tm, ri vn di ti rn nh bc mt chic cu ni lin hai vng, cho nn mi gi l phc lng (Du Thng Thin ch gii).

KINH CN TM
- L trnh kinh cn Tm bn tay, cng tay, cnh tay c phn b hon ton ging kinh chnh Tm. - L trnh kinh cn Tm thn c phn b n di nch (huyt uyn dch) v rn (khc vi kinh chnh Tm bo). - Kinh cn Tm hp vi kinh cn Ph v kinh cn Tm bo ti huyt uyn dch

D. KHO ST HUYT HI 3 KINH CN M TAY Huyt uyn dch (lin sn 5, nch gia) s phn ng khi 3 ng kinh cn m tay c bnh. Nu mt trong 3 ng kinh b bnh, cc triu chng s khc nhau v tr au lan. V d:
au nch km au ngc khng nh c h thng n au vai km tc ngc: bnh kinh cn Ph. au nch km au nh c h sn, ngc: bnh kinh cn Tm bo. au nch km au bng, ngc (c bit vng trn rn) km triu chng c u thng v: bnh kinh cn Tm. 83

Hnh 3.11. Kinh cn Tm bo

Hnh 3.12. Kinh cn Tm

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Ni xut pht ca kinh cn A. T gn B. T c C. T ng kinh chnh 2. Khi pht ca 12 kinh cn A. T cc khp nh B. T cc khp ln C. T tng hoc ph 3. Kinh cn chi phi A. ngoi nng B. trong su C. cc Ph 84 D. cc tng E. c ngoi nng v trong su D. T u E. T cc u ngn tay hoc chn D. T khp xng E. T cc lc huyt

4. Cch chn huyt trong phng php tr liu bng kinh cn A. Chn huyt ti ch B. Chn huyt c hiu C. Chn huyt theo nguyn lc 5. Th thut s dng trong phng php tr liu bng kinh cn A. Chm t B. Chm b C. n chm 6. Kinh Cn V xut pht A. Gc ngoi gc ngn chn 2 B. Gc trong gc ngn chn 2 C. Gc ngoi gc ngn chn 3 7. Huyt hi ca 3 kinh cn dng chn A. Quyn liu B. u duy C. Bch hi 8. Huyt hi ca 3 kinh cn m chn A. Tam m giao B. Phc th C. Trung cc D. Khc ct E. Khng c huyt hi ca 3 kinh cn m chn 9. Huyt hi ca 3 kinh cn dng tay A. Quyn liu B. u duy C. i chy 10. Huyt hi ca 3 kinh cn m tay A. Khuyt bn B. Trung ph C. Ni quan D. Uyn dch E. Cc tuyn D. Thin dung E. Phong tr D. Phong tr E. Dng lng D. Gc trong gc ngn chn 3 E. Gc ngoi gc ngn chn 2, 3, 4. D. Cu b E. Cu t D. Chn huyt theo du, m E. Chn huyt theo ng du

85

Cu hi 5 chn 1 - Chn cu SAI 1. L trnh kinh cn Bng quang thn A. Dc theo ct sng B. n h thng n C. Vng bn di nch D. n huyt kin ngung vai E. n huyt chng mn bng 2. Triu chng xut hin khi kinh cn Bng quang ri lon A. au nhc t ngn chn t n gt chn B. Co cng c h nhng chn C. au cng c vng hng bng D. Co cng cc c vng c E. au co cng vng h nch n h thng n 3. L trnh kinh cn m u A. n huyt bch hi nh u B. n vng c gy C. n c vng sau tai D. n vng c pha ngoi mt E. n vng c g m 4. L trnh kinh cn V chn A. Mt ngoi xng quyn B. Mt trong xng quyn C. Mt ngoi xng bnh ch D. Mt di xng bnh ch E. n gn vo u trn xng mc 5. L trnh kinh cn V u A. n c vng mi mt trn B. n c vng mi mt di C. n c vng quanh mi D. n c vng trc tai E. n c vng sau tai 86

6. L trnh kinh cn T A. n mt trong chi di B. n cc c h sn C. n cc c thnh trong lng ngc D. n dng vt E. n h thng n 7. Triu chng xut hin khi kinh cn T ri lon A. Cng au ngn ci n mt c chn B. au cng chn, gi, i C. au cng vng h sn D. au cng vng ngc E. au cng ct sng (on cng ct) 8. Triu chng xut hin khi kinh cn Thn ri lon A. Cng au mt lng bn chn B. Cng au mt trong chi di C. au bng kinh D. au cng lng E. au cng vng ngc 9. Triu chng xut hin khi kinh cn Can ri lon A. au cng mt ngoi ngn chn ci B. au cng mt trong i C. au cng mt trong gi D. C quan sinh dc ngoi co rt E. Bt lc 10. L trnh kinh cn Tiu trng A. Xut pht t gc ngoi gc mng t B. n b trong khp khuu tay C. n mt sau vai D. Vng t sau ra trc tai E. n kho mt ngoi

87

Bi 5

KINH BIT V CCH VN DNG

MC TIU
1. Nu c y vai tr ca cc kinh bit trong sinh l bnh thng. 2. Nu c y vai tr ca cc kinh bit trong bnh l. 3. M t chnh xc l trnh 12 ng kinh bit. 4. Nu c v tr tng ng ca lc hp ca 12 kinh bit.

I. I CNG Mi hai kinh bit c xp chung vo nhm kinh mch. Tuy nhin n to thnh h thng ng c bit (gi l lc hp ) xut pht t kinh chnh.

A. H THNG C BIT V LC HP Chng 41, sch Linh khu m t lc hp cu thnh h thng kinh bit nh sau:
Tc thi dng (Bng quang) v tc thiu m (Thn) hp nhau di thp ( nhng chn) v trn (vng t gy). Tc thiu dng (m) v tc quyt m (Can) hp nhau xng mu. Tc dng minh (V) v tc thi m (T) hp nhau bn. Th thi dng (Tiu trng) v th thiu m (Tm) hp nhau khe mt trong. Th thiu dng (Tam tiu) v th quyt m (Tm bo) hp nhau di xng chm. Th dng minh (i trng) v th thi m (Ph) hp nhau c. Vi h thng ny, 12 ng kinh chnh thng qua h thng kinh bit nh hng n nhng vng khc ca c th.

B. VAI TR SINH L
1. Cc kinh bit h tr nhng ng kinh chnh bn trong c th Cc kinh bit sau khi t kinh chnh phn ra, kinh m a s i hng v kinh dng v hi hp y v nh vy n lm tng thm mi quan h biu l 88

ca cc kinh m v kinh dng trong c th, n lm cc ng kinh chnh mnh ln bng cch ni vi cc kinh dng. Cc kinh bit u xut pht t cc khp ln, i vo trong bng, trong ngc n cc tng ph, sau chng xuyn qua tm ni ra mt, c hay gy v ni vi cc ng kinh dng. H thng ni ny gii thch s vic 12 ng kinh chnh khng ty thuc duy nht vo h thng ca chnh n m cn ph thuc vo h thng vo/ra (ly/hp) ca cc ng kinh bit. S sp xp t chc ca nhng h thng sau ny phc tp hn h thng chn v tay. Ni khc i, cc hot ng sinh l ca c th khng ch ty thuc 12 ng kinh chnh m c vi kinh bit. Kinh bit c vai tr h tr, ph, b cho cc kinh chnh. Cc vng khng c kinh chnh i qua s chu s kim sot ca kinh bit. Thng qua s phn b v tun hnh 12 kinh bit, chng ta thy chng tng cng s quan h gia cc b v trong ni tng ca ton b kinh mch trong thn th. Trong nhng vng m 12 kinh chnh khng phn b n th 12 kinh bit ni lin chng li. V d 1: L thuyt YHCT rt ch trng n mi quan h gia Tm v Thn. Kho st 12 kinh chnh chng ta thy s tun hnh ca kinh tc thiu m Thn c n Tm, ngc li kinh chnh th thiu m Tm li khng c phn b n Thn. Th nhng, kinh bit tc thi dng Bng quang c con ng vo Bng quang, tn ra Thn ri li b tn Tm. y chnh l con ng ni lin quan h gia Tm v Thn. V d 2: V c nh hng n Tm. Thin Nghch iu lun, T vn c nu: V bt ha th ng khng yn gic. Kho st 12 kinh chnh, ta thy V kinh khng c nhnh n Tm v ngc li kinh chnh Tm cng khng c nhnh n V. Nhng nu kho st h thng kinh bit th thy kinh bit V c n T, ln trn li thng vi Tm, lm thng c con ng ni lin gia Tm v V. Nh th m phng php ha v kh an tm thn l c c s. 2. Cc kinh chnh m Cc kinh chnh m (ngoi tr kinh tc quyt m Can ln n nh u v kinh Tm ln n vng mt) u c nh hng trn u v mt, d l trnh ca n tn cng ngc v hu. L do l cc kinh bit m u chy n c hay mt v ni vi cc kinh bit dng. Cc kinh chnh dng vng u mt nh vy nhn c kh huyt t cc kinh bit m.

C. VAI TR TRONG BNH L V IU TR Chng 11 sch Linh khu kho st v kinh bit m t r cc ng i ca kinh nhng khng nu ln cc ri lon ca kinh bit. D th no i na v mt iu tr, chng ta phi chn cc huyt theo ng kinh v da trn tnh cht m dng ca bnh v trn triu chng hc.
89

Trong thc hnh chm tr, khi tin hnh vic th huyt chm, ngi thy thuc rt cn ch trng n l lun biu, l, thuc, lc. C nhng bnh thc s biu kinh m ta li chn huyt l kinh (v d: nhc u th huyt lit khuyt, ngc li c khi Ph kinh b bnh m th huyt hp cc, khc tr; hoc nh trng hp t h, s vn ha tr nn tht thng lm xut hin chng bng trng, cu phn lng ta th huyt tc tam l...). Khi kho st triu chng ca 12 ng kinh chnh, chng ta nhn thy c nhng bnh l m v tr nm bn ngoi vng chi phi bi cc ng kinh chnh. Cc bnh y nm trong vng chi phi ca kinh bit. Trong chm cu tr liu, ngi ta rt ch trng vai tr ca nhng huyt trn u v mt (nh chm, din chm, t chm). Nhng phng php ni trn ng gp nhiu trong vic tr liu tt bnh ton thn v ngay c lnh vc chm t na. Tt c nhng kt qu phi k n vai tr hi hp ca kinh bit, gia kinh bit v kinh mch lm cho kinh kh tp trung c ln u mt. Tc dng ca mt s huyt trn mt s vng khng c ng kinh i qua cho thy s nh hng ca kinh bit (v d: tc dng ca nhng huyt gin s v i lng hu - kinh chnh khng i qua c). Nh vy c th xem triu chng ca kinh bit xen ln vi cc triu chng ca kinh chnh.

C IM CHUNG CA KINH BIT


- L trnh nhng kinh bit c c im: + Xut pht t cc khp ln. + Ch yu phn b bn trong c th (i vo trong bng, trong ngc n cc tng ph). - H thng nhng kinh bit ng vai tr h tr cho h thng kinh chnh: + Trong sinh l: lin lc v vn hnh kh huyt n nhng vng c th (ch yu bn trong) m kinh chnh khng kim sot, m bo c im c th thng nht ca ng y hc. + Trong bnh l: h tr phn tch nhng triu chng khng th gii thch c vi ch l trnh kinh chnh tng ng. + Trong iu tr: h tr gii thch nhng tc dng iu tr ca huyt.

II. H THNG HP TH I: (Bng quang - Thn)

A. Kinh bit bng quang Bt u t y trung i ln mng, nhp vo giang mn. Cch xa xng ct 5 thn, n phn nhnh n thn, i ln dc theo ct sng phn nhnh vo Tm n vng gy. Ni y n i vo kinh Bng quang huyt thin tr.

90

B. KINH BIT THN


T huyt m cc, xut pht nhnh kinh bit i vo h nhng (ni vi y trung), i cng kinh bit ca Bng quang n Thn. khoang t sng tht lng 2 n i vo mch i, theo mch i i ti huyt trung ch ca Thn kinh, sau n mn ng mch Xung n y li, t y li n xut hin ra gy ni vi kinh chnh Bng quang huyt thin tr.

Hnh 4.1. Kinh bit Thn - Bng quang

Hnh 4.2. Kinh bit Can - m

H THNG KINH BIT THN - BNG QUANG


- Kinh bit Bng quang h tr (b sung) thm cho kinh chnh Bng quang giang mn (hu mn). - Kinh bit Thn h tr (b sung) thm cho kinh chnh Thn mch i. - Kinh bit Thn v kinh bit Bng quang hp c gy: huyt thin tr.

III. H THNG HP TH II (m - Can)

A. KINH BIT M Xut pht t huyt hon khiu chy vo vng trn xng v (ni vi kinh bit ca Can huyt khc ct). T khc ct, i ln v hng hng sn i su vo bng cc sn gi (huyt chng mn) n m ri n Can, chy tip theo thnh trong ngc n Tm v n hu hng. Xut hin hm di, phn nhnh mt v n khe mt ngoi ni vi kinh chnh ng t liu.
91

B. KINH BIT CAN Kinh chnh ca Can i n vng xng mu huyt khc ct th cho nhnh bit. Nhnh ny i theo kinh bit m n vng sn gi i vo Can, m, tm, hu hng. Xut hin mt, n khe mt ngoi to thnh hp th 2. H THNG KINH BIT M - CAN
- Kinh bit m h tr (b sung) thm cho kinh chnh m phn b tng Tm, hu hng. - Kinh bit Can h tr (b sung) thm cho kinh chnh Can tng Tm. - Kinh bit m v kinh bit Can hp khe mt ngoi: huyt ng t liu.

IV. H THNG HP TH III (v - T)

A. KINH BIT V
Kinh chnh ca V n mt trc ngoi i (huyt phc th) th cho kinh bit i ln np bn huyt kh xung. T y, i su vo bng n V v T, n Tm, i ln c huyt nhn nghinh to thnh h thng hp th 3, sau , n ming, n di cnh mi, n b di mt, n khe mt trong tnh minh (ni y ni vi nhnh ca kinh chnh V).

B. KINH BIT T
Kinh chnh i n gia i (huyt k mn ca T kinh) th xut pht kinh bit i ln n bn huyt kh xung (hp vi kinh bit ca V), t y i tip theo ng kinh bit ca V n c (hp vi V huyt nhn nghinh) sau ln su vo li.

H THNG KINH BIT V - T


- Kinh bit V h tr (b sung) thm cho kinh chnh V phn b tng Tm. - Kinh bit T khng c h tr thm cho kinh chnh T. - Kinh bit V v kinh bit T hp c: huyt nhn nghinh.

92

Hnh 4.3. Kinh bit T - V

Hnh 4.4. Kinh bit Tm - Tiu trng

V. H THNG HP TH IV (Tiu - Trng - Tm)

A. KINH BIT TIU TRNG


Xut pht t huyt nhu du vai (kinh Tiu trng). i vo h nch n huyt uyn dch. T y i su vo trong ngc n tm v Tiu trng. Mt nhnh bit khc xut pht t quyn liu n ni tnh minh to thnh h thng hp th 4.

B. KINH BIT TM
Xut pht t huyt cc tuyn n huyt uyn dch. T y i su vo trong ngc n Tm i ln c, xut hin mt n huyt tnh minh.

H THNG KINH BIT TIU TRNG - TM


Kinh bit Tiu trng khng c h tr thm cho kinh chnh Tiu trng. Kinh bit Tm khng c h tr thm cho kinh chnh Tm. Kinh bit Tm v kinh bit Tiu trng hp khe mt trong: huyt tnh minh.

93

VI. H THNG HP TH V (Tam tiu - Tm bo)

A. KINH BIT TAM TIU


Kinh chnh Tam tiu c nhnh n bch hi. T bch hi xut pht kinh bit Tam tiu chy xung xng chm (huyt thin d) ni vi kinh bit Tm bo. Sau xung h thng n (huyt khuyt bn v huyt kh h ca V kinh) n Tm bo v Tam Tiu.

B. KINH BIT TM BO
Xut pht t huyt thin dung. n huyt uyn dch, i su vo lng ngc n Tm bo ri vo Tam tiu. T ngc cho mt nhnh ln c huyt lim tuyn, sau ra sau xng chm huyt thin d to thnh h thng th 5.

H THNG KINH BIT TAM TIU - TM BO


- Kinh bit Tam tiu khng c h tr thm cho kinh chnh Tam tiu. - Kinh bit Tm bo h tr (b sung) thm cho kinh chnh Tm bo vng c, hng (hu lung). - Kinh bit Tam tiu v kinh bit Tm bo hp sau tai: huyt thin d.

Hnh 4.5. Kinh bit Tm bo - Tam tiu

Hnh 4.6. Kinh bit Ph - i trng

94

VII. H THNG TH VI (i - Trng - Ph)

A. KINH BIT I TRNG


Xut pht t huyt kin ngung, i vo trong ngc n Ph v i trng. T Ph ln c xut hin thng n (huyt khuyt bn), ri ni vo kinh chnh huyt ph t ca V kinh to thnh h thng th 6.

B. KINH BIT PH
Xut pht t huyt trung ph, i xung uyn dch vo trong ngc n Ph v i trng T Ph n h thng n huyt khuyt bn, theo c ln n ph t.

H THNG KINH BIT I TRNG - PH


- Kinh bit i trng khng c h tr thm cho kinh chnh i trng chi phi vng c, hng (hu lung). - Kinh bit Ph khng c h tr thm cho kinh chnh Ph. - Kinh bit i trng v kinh bit Ph hp c: huyt khuyt bn.

S lc hp ca 12 kinh bit
Bng 4.1. H thng kinh bit chn
NG KINH XUT PHT Gia khoeo chn, giang mn Gia khoeo chn Mp lng mu, b sn ct Mp lng mu Mu chuyn ln, trong bng Mu chuyn ln PHN NHNH Bng Tm quang, Thn, NI XUT RA HP C gy HP Tc thi dng nht hp (c gy)

Tc thi dng Tc thiu m Tc thiu dng Tc quyt m Tc dng minh Tc thi m

i mch, cung li, t sng th 14 m, Can, Tm, thc qun Cng i vi kinh bit thiu dng V, T, Tm, thc qun Cng i vi bit xuyn cung li Ming, mc h Hm di, mp, khe mt ngoi Tc thiu dng nh hp (kho mt ngoi) Tc dng minh tam hp (thc qun)

95

Bng 4.2. H thng kinh bit tay


NG KINH Th thi dng Th thiu m Th thiu dng Th quyt m XUT PHT Vng khp vai, nch Huyt uyn dch, gia 2 gn nh u, khuyt bn Di uyn dch 3 thn Huyt kin ngung, tr ct Uyn dch, trc kinh thiu m PHN NHNH Tiu trng, Tm Tm Tam tiu, gia ngc Tam tiu, gia ngc Sau tai di, hon ct, hu lung NI XUT RA HP Mt, kho mt trong HP Th thi dng t hp (kho mt trong) Th thiu dng ng hp (sau tai di hon ct) Th dng minh lc hp (khuyt bn)

Th dng minh Th thi m

i trng, Ph, hu lung Ph i trng

Khuyt bn, hu lung

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - 5 chn cu ng 1. Kinh bit Bng quang h tr thm kinh chnh Bng quang chi phi A. Vng c gy B. H nhng chn C. Giang mn (hu mn) 2. Kinh bit Thn h tr thm kinh chnh Thn chi phi A. Cung li B. Mch i C. Mch Nhm 3. Kinh bit m h tr thm kinh chnh m chi phi A. Mt B. Vng hng sn C. Vng mt ngoi chi di 4. Kinh bit Can h tr thm kinh chnh Can chi phi A. Vng thc qun, hu hng 96 D. Vng hng sn D. Vng thc qun, hu hng E. Vng bn ca u, mt D. Vng tht lng E. Vng c gy D. Vng lng E. Mt sau u

B. Vng nh u C. Vng mt

E. B sinh dc ngoi

5. Kinh bit V h tr thm kinh chnh V chi phi A. Ph V B. Tng T C. Vng thc qun, hu hng 6. Kinh bit Tiu trng h tr thm kinh chnh Tiu trng chi phi A. Vng mt sau vai B. Vng bn di nch C. Kho mt trong 7. Kinh bit Tm h tr thm kinh chnh Tm chi phi A. Vng mt B. Vng mt trong chi trn C. Ph Tiu trng 8. Kinh bit Tm bo h tr thm kinh chnh Tm bo chi phi A. Vng ngc B. Vng mt trc tai C. Vng sau tai (xng chm) 9. Kinh bit Bng quang v kinh bit Thn hp A. Bn B. Xng mu C. Hng sn 10. Kinh bit Bng quang v kinh bit Thn hp A. H nhng chn B. Xng mu C. Bn 11. Kinh bit m v kinh bit Can hp A. Hng sn B. nh u C. Bn 12. Kinh bit V v kinh bit T hp A. Bn B. Xng mu C. Kho mt trong 97 D. H nhng chn E. Hu hng D. Xng mu E. Kho mt D. Hng sn E. Di xng chm D. t gy E. Hu mn (giang mn) D. Vng bn ca u E. Ph Tam tiu D. Vng hm nch E. Vng bn di nch D. Tng Tm E. Vng vai D. Mt phng trn ca u E. Vng rng

13. Kinh bit Tm v kinh bit Tiu trng hp A. G m (huyt quyn liu) C. Huyt u duy 14. Kinh bit Tm bo v kinh bit Tam tiu hp A. Vng t gy B. Vng c C. Di xng chm 15. Kinh bit Ph v kinh bit i trng hp A. Vng ngc (huyt uyn dch) B. H thng n (huyt khuyt bn) C. Vng vai (huyt kin ngung) D. Vng c (huyt ph t) E. Vng mi (huyt nghinh hng) D. Kho mt trong E. Xng g m D. Di xng chm (huyt hon ct) B. Kho mt trong (huyt tnh minh) E. C (huyt ph t)

98

Bi 5

BIT LC (LC MCH) V CCH VN DNG

MC TIU
1. Xc nh c vai tr ca cc loi bit lc trong sinh l bnh thng v cch s dng chng trong iu tr. 2. M t c chnh xc l trnh ca lc dc v lc ngang ca tng ng kinh. 3. Nu ln c triu chng bnh l khi c ri lon bit lc ca tng ng kinh v cch th huyt iu tr tng ng.

I. I CNG Bit lc l cc ng dn truyn kh huyt, xut pht t cc lc huyt ca 12 kinh chnh v 2 mch (Nhm, c). Tng cng c 14 huyt lc, gm 12 lc huyt 12 ng kinh chnh v 2 lc huyt trn 2 mch Nhm - c. Ngoi ra do tnh cht quan trng ring m T cn c thm 1 lc c bit, l i lc ca T (i bao). Cc nhnh lc i t 12 ng kinh c 2 loi l trnh dc v ngang. Do c 2 nhm lc khc nhau.

A. Cc lc ngang
Cc nhnh lc ny ch khu tr trong vng t khuu n bn tay, bn chn. Chng n ni cc ng kinh chnh li vi nhau, ngha l ni t mt kinh m n mt kinh dng hoc ngc li (trong h thng quan h biu - l). Nhim v ca cc lc ny l dn kh t huyt lc ca mt kinh sang huyt nguyn ca mt kinh khc v to thnh tng th mt h thng tng cng s lu thng kh huyt ca 12 kinh chnh. L trnh ca cc lc ngang u ging nhau: t huyt lc kinh ny sang huyt nguyn ca kinh c quan h biu l tng ng. Chng khng c triu chng ring bit ca mnh v khi b ri lon ngi ta ghi nhn c cc du h chng ca ng kinh i din (trong mi 99

quan h trong ngoi ca n) v cch iu tr l chm huyt nguyn ca ng kinh bnh v huyt lc ca kinh quan h biu l tng ng. Mi quan h nguyn - lc thng qua lc ngang c biu th bng s sau: Kinh A Huyt lc Huyt nguyn/ kinh A Kinh B Huyt lc/kinh B Huyt nguyn/ kinh B

B. Cc lc dc
Cc lc dc c th n trc tip cc tng/ph v vng u mt. Mt cch tng qut, cc lc dc ny khng qu su, khng qu di, khng y nh cc kinh chnh. Cc ri lon ca chng t trm trng hn v cng d iu tr hn. Ngc li vi cc lc ngang, cc lc dc c cc triu chng ring. Do vy, vic chn on bnh cc lc dc ny phi rt c th. Vic chn on c da trn trng thi h thc. Sch Linh khu (Chng 10) c cp n ton b cc bit lc ca tng ng kinh, t l trnh, triu chng bnh v huyt s dng. Ly v d bit lc ca th thi dng (Tiu trng): Bit ca th thi dng tn gi l chi chnh, ln khi c tay 5 thn, bn trong ch vo thiu m. Chi bit ca n ln trn i vo khuu tay, lc vi huyt kin ngung. Bnh thc s lm cho cc khp xng bung lng, khuu tay khng c ng c; bnh h s lm cho mc nhiu mn cm nh khe tay. Nn th huyt lc chm. Lc mch c ng i ring v phn nhnh nh dn. Nhnh nh tch ra t lc mch gi l tn lc. Nhnh ni mt da c th nhn thy c l ph lc. Ti y c khi thy c nhng mch mu nh c gi l huyt lc, thng c s dng trong chch l, chm nn mu. Nh h thng ny, lc mch t nhng nhnh ln phn nh dn v phn b khp mt ngoi c th, to thnh mng li chng cht nui dng ton thn v lin lc khp ni trong c th.

100

c im chung ca bit lc
- H thng bit lc bao gm 12 lc ca 12 kinh chnh, 2 lc ca 2 mch Nhm - c v 2 lc c bit ca T v V. - Tt c cc lc mch u khi pht t huyt lc. - Bit lc ca 12 kinh chnh c 2 loi: lc ngang v lc dc. - Lc ngang c nhng c im: + i t huyt lc ca kinh A n huyt nguyn ca kinh B (kinh c quan h biu l vi kinh A), m bo chc nng dn kh huyt t kinh A sang kinh B. Do dng tr bnh h ca kinh B. + Lc ngang khng c biu hin bnh l ring bit. + Chm b huyt nguyn kinh B v huyt lc kinh A tr h chng ca kinh B. - Lc dc c nhng c im: + C l trnh ring bit, thng i gn vi l trnh kinh chnh. + Phn nhnh nng dn v nh dn: gi l tn lc, ph lc, huyt lc. + C biu hin triu chng bnh l ring bit cho tng lc mch. + Chm b hoc t huyt lc tr h chng hoc thc chng ca ng kinh tng ng.

II. L TRNH CC LC V CCH S DNG

A. LC CA TH THI M PH KINH
1. Lc ngang ca Ph kinh Xut pht t huyt lit khuyt i n tn cng hp cc. Khi c ri lon, ta thy cc triu chng h ca kinh quan h biu l vi kinh ph: l th dng minh i trng. iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (hp cc ca kinh i trng) v lc ca kinh quan h biu l (lit khuyt ca kinh Ph). 2. Lc dc ca Ph kinh Nhnh ny cng xut pht t huyt lit khuyt chy theo cnh trong g ngn ci n tn cng gc ngoi gc ngn tr ti huyt thng dng. Trong trng hp ri lon lc dc ca Ph: + Thc chng: cm gic nng lng bn tay. + H chng: ht hi, i dm, i lo hay i dt. Bit ca th thi m tn gi l lit khuyt...... Bnh thc s lm cho u nhn c tay v gan tay b nhit; bnh h s ngp v vn mnh, i sn v i nhiu ln (Linh khu - thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc kinh Ph (lit khuyt).

101

B. LC CA TH THIU M TM KINH
1. Lc ngang ca Tm kinh Xut pht t huyt thng l (cch thn mn 1,5 thn) n tn cng uyn ct ca kinh Tiu trng. Khi c ri lon ta thy xut hin cc triu chng mang tnh cht h ca kinh i din: th thi dng Tiu trng. iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (uyn ct ca kinh Tiu trng) v lc ca kinh quan h biu l (thng l ca kinh Tm). 2. Lc dc ca Tm kinh Xut pht t huyt thng l, chy dc theo kinh chnh ca Tm, ngc ln ngc i vo Tm, n ni vi y li, ln mt v ni vi tc thi dng Bng quang huyt tnh minh. Trong trng hp ri lon lc dc ca Tm. + Thc chng: cm gic au tc, tr ngi trong ngc. + H chng: ni kh. Bit ca th thiu m tn gi l thng l........... Bnh thc s lm cho mn honh cch nh b tri vo, bnh h s lm cho khng ni chuyn c. (Linh khu - thin Kinh mch). iu tr: chm lc huyt thng l ca kinh Tm.

C. LC CA TH THIU M TM BO KINH
1. Lc ngang ca Tm bo kinh Xut pht t huyt ni quan ca kinh Tm bo v n tn cng nguyn huyt dng tr ca kinh Tam tiu. Trong trng hp ri lon, ta quan st c cc du chng h ca kinh Tam tiu. iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (dng tr ca Tam tiu) v lc ca kinh quan h biu l (ni quan ca kinh Tm bo). 2. Lc dc ca Tm bo kinh Lc dc ca kinh Tm bo cng xut pht t huyt ni quan, i dc tr ln theo l trnh ca kinh chnh, chy ln lng ngc v n Tm bo. Cc trng hp ri lon lc dc ca Tm bo: + Thc chng: au vng tim. + H chng: cng c gy.

102

Bit ca th quyt m ch tn gi Ni quan............. Bnh thc s lm cho tm thng, bnh h s lm cho u gy b cng. (Linh khu, thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc ni quan ca kinh Tm bo

Hnh 5.1. Bit lc ca th tam m kinh

Hnh 5.2. Bit lc ca th tam dng kinh

D. LC CA TH THI DNG TIU TRNG KINH


1. Lc ngang ca Tiu trng kinh Xut pht t huyt chi chnh nm trn dng cc 5 thn, t chi chnh chy ni n huyt thn mn. Do khng c triu chng ring ca lc ngang Tiu trng nn khi c ri lon n lm xut hin cc triu chng h ca kinh th thiu m Tm (tc l kinh c quan h biu l vi kinh Tiu trng). iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (thn mn ca kinh Tm) v lc ca kinh quan h biu l (chi chnh ca kinh Tiu trng). 2. Lc dc ca Tiu trng kinh Lc dc ca kinh Tiu trng cng xut pht t huyt chi chnh, chy theo l trnh ca kinh chnh ln ci ch, n vai lin lc vi huyt kin ngung ca kinh i trng. Khi lc dc ca Tiu trng b ri lon: + Thc chng: yu mi cc khp, ri lon c ng khp khuu. + H chng: bnh l ngoi da (thng l mn cm). H tc sinh vu. Theo n Ba Nguyn Gin ch thch th vu y l cc khe tay chn ni ln nhng mn nh ht u nh, th v cng hn tht. Theo ti liu ca Vin ng y H Ni (Chm cu hc) th l mn cm to nh. 103

Bit ca Th Thi dng tn gi l chi chnh......... Bnh thc s lm cho cc khp xng bung lng, khuu tay khng c ng c; bnh h s lm cho mc nhiu mn cm nh khe tay (Linh khu, thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc chi chnh ca Tiu trng kinh.

E. LC CA TH DNG MINH I TRNG KINH


1. Lc ngang ca i trng kinh Lc ngang ca i trng xut pht t huyt thin Lch (3 thn trn huyt dng kh). T y lc ngang chy n ni vi huyt thi uyn ca kinh Ph. Khi c ri lon lc ngang, ta thy xut hin cc triu chng h ca kinh i din (th thi m Ph). iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (thi uyn ca Ph) v lc ca kinh quan h biu l (thin lch ca kinh i trng). 2. Lc dc i trng kinh Lc dc ca i trng kinh cng xut pht t huyt thin lch, chy theo l trnh ca kinh chnh, chy ln cnh tay ln vai n huyt kin ngung. Sau kinh chy n xng hm, cho nhnh vo chn rng, ri xm nhp vo tai. Khi b ri lon lc dc ca i trng + Thc chng: gim thnh lc, rng ng ba. + H chng: cm gic lnh chn rng, cm gic nng tc ngc. Bit ca th dng minh tn gi l thin lch........... Bnh thc s lm cho rng su v tai ic bnh h lm cho rng lnh, honh cch b t (Linh khu, thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc ca i trng kinh (thin lch).

F. LC CA TH THIU DNG TAM TIU KINH


1. Lc ngang ca Tam tiu kinh Lc ngang ca Tam tiu xut pht t huyt ngoi quan, i n nguyn huyt i lng ca Tm bo. Lc ngang khng c triu chng ring ca mnh. Khi b ri lon, ta thy xut hin cc triu chng h ca kinh i din (tc kinh Tm bo). iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (i lng ca Tm bo) v lc ca kinh quan h biu l (ngoi quan ca kinh Tam tiu).

104

2. Lc dc ca Tam tiu kinh Lc dc ca Tam tiu cng xut pht t huyt Ngoi quan, i dc theo kinh chnh ln vai c, sau n gia ngc v ni vi kinh Tm bo chin trung. Khi lc dc c ri lon: + Thc chng: co cng ci ch. + H chng: khp c tay lng lo. Bit ca th thiu dng tn gi l ngoi quan............... Bnh thc s lm cho khuu tay b co qup, bnh h s lm cho c tay khng co li c. (Linh khu - thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc ngoi quan ca Tam tiu.

G. LC CA TC THI DNG BNG QUANG KINH


1. Lc ngang ca Bng quang kinh Lc ngang ca Bng quang xut pht t huyt phi dng (nm trn mt c ngoi 7 thn) v chy n nguyn ca Thn (huyt thi kh). Lc ngang khng c triu chng ring ca mnh, nn khi b ri lon ta thy xut hin cc triu chng h ca kinh Thn. iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (thi kh ca Thn) v lc ca kinh quan h biu l (phi dng ca kinh Bng quang). 2. Lc dc ca Bng quang kinh Lc dc ca Bng quang cng xut pht t huyt phi dng, chy theo l trnh kinh chnh (i ngc ln u), chy ln lng v gy n mt, lin lc vi mi v ming. Khi lc dc c ri lon: + Thc chng: nght mi, chy nc mi, au u, au tht lng. + H chng: Chy mi trong, chy mu cam. Bit ca tc thi dng tn gi l phi dng................. Bnh thc s lm cho nght mi, u v lng au nhc; bnh h s chy mu cam (Linh khu thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc kinh bnh (phi dng).

H. LC CA TC THIU DNG M KINH


1. Lc ngang ca m kinh Lc ngang ca kinh m xut pht t huyt quang minh 3 thn trn mt c ngoi v chy n nguyn huyt thi xung ca kinh Can. iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (thi xung ca Can) v lc ca kinh quan h biu l (quang minh ca kinh m). 105

2. Lc dc ca m kinh Lc dc ca m kinh cng xut pht t huyt quang minh, sau chy n mu bn chn v phn nhnh . Mt nhnh khc i t quang minh n ni vi huyt li cu (lc huyt ca kinh Can).

Hnh 5.3. Bit lc ca tc tam dng kinh

Hnh 6.4. Bit lc ca Tc Tam m kinh

Khi lc dc c ri lon: + Thc chng: cng chn v bn chn c cm gic lnh but. + H chng: yu mi cng chn, bn chn yu r i hoc khng ng ln c Bit ca tc thiu dng tn gi l quang minh.................. Bnh thc th quyt bnh; bnh h th b chng nuy v qu qut i chn, ngi xung khng ng ln c (Linh khu - thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc quang minh ca kinh bnh.

I. LC CA TC DNG MINH V KINH


1. Lc ngang ca kinh V Lc ngang ca kinh V xut pht t huyt lc phong long v chy xung ni vi huyt thi bch ca kinh T. Khi b ri lon ta thy xut hin cc triu chng h ca kinh i din, tc kinh T. 106

iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (thi bch ca T) v lc ca kinh quan h biu l (phong long ca kinh V). 2. Lc dc ca kinh V Lc dc ca kinh V cng xut pht t huyt lc phong long, chy mt trc ngoi xng quyn, chy ngc ln bng ngc, phn nhnh u v gy. Ni vi cc kinh khc u trc khi xung tn cng yt hu. Khi lc dc c ri lon: + Thc chng: in cung, ng kinh. + H chng: lit chi di, teo c. Bit ca tc dng minh tn gi l phong long.................. Bnh thc s lm cho in cung; bnh h th chn s khng co li c, xng hnh ct s kh (Linh khu - thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc phong long.

J. LC CA TC THI M T KINH
1. Lc ngang ca kinh T Lc ngang ca thi m T xut pht t huyt cng tn chy n ni vi xung dng ca kinh V mu bn chn. Trong trng hp lc ngang ca T b ri lon, ta thy xut hin cc triu chng h ca kinh i din (kinh V). iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (xung dng ca V) v lc ca kinh quan h biu l (cng tn ca kinh T). 2. Lc dc ca kinh T Lc dc ca kinh T cng xut pht t huyt cng tn chy theo kinh chnh ln trn bng, i su vo trong n v v tiu trng. Khi lc c ri lon: + Thc chng: au qun bng. + H chng: trng bng. Bit ca tc thi m tn gi l cng tn..................... Bnh thc th trong rut b au but, bnh h s b c trng (Linh khu, thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc Cng tn ca kinh T.

K. BIT LC CA TC THIU M THN KINH


1. Lc ngang ca Thn kinh Lc ngang ca Thn kinh xut pht t huyt i chung i n ni vi huyt kinh ct ca Thn kinh. 107

Khi b ri lon, ta thy xut hin cc triu chng h ca kinh i din, tc kinh Bng quang. iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (kinh ct ca Bng quang) v lc ca kinh quan h biu l: (i chung ca kinh Thn). 2. Lc dc ca Thn kinh Lc dc ca Thn kinh cng xut pht t huyt i chung, chy theo kinh chnh ca Thn n di Tm bo, ri i su vo bng, n ct sng v n tn cng huyt mnh mn. Khi lc dc c ri lon: + Thc chng: b tiu. H chng: au tht lng. Bit ca tc thiu m tn gi i chung....................Thc tc b lung, h tc yu thng (Linh khu, thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc i chung.

L. LC CA TC QUYT M CAN KINH


1. Lc ngang ca Can kinh Lc ngang ca Can kinh xut pht t huyt li cu (5 thn trn mt c trong) v n tn cng huyt nguyn ca kinh m (khu kh). Khi b ri lon lc ngang, ta thy xut hin cc triu chng h ca kinh i din (tc kinh m). iu tr: ly huyt nguyn ca kinh c bnh (khu kh ca kinh m) v lc ca kinh quan h biu l (li cu ca kinh Can). 2. Lc dc ca Can kinh Lc dc ca Can kinh xut pht t huyt li cu, i dc ln theo kinh chnh ca Can, theo mt trong chi di, vng quanh b sinh dc v gn vo c quan sinh dc ngoi. Khi lc dc c ri lon: + Thc chng: sng b phn sinh dc. + H chng: nga c quan sinh dc. Bit ca tc quyt m tn gi l li cu..................Bnh thc th dng vt cng v di ra, bnh h s b nga d di ( bn ngoi b phn sinh dc) (Linh khu, thin Kinh mch). iu tr: chm huyt lc li cu.

108

M. BIT LC CA MCH NHM


Lc ca mch Nhm xut pht t huyt cu v (vi ), sau phn tn vo bng, n nhp chung vi cc nhnh ca mch Xung. Triu chng v iu tr: + Thc chng: au pha ngoi da bng. iu tr: t huyt lc cu v. + H chng: nga vng bng. iu tr: b huyt lc cu v. Bit ca Nhm mch tn gi l vi , xung di tn ra bng. Bnh thc th da bng b au, bnh h th da bng b nga (Linh khu, thin Kinh mch).

Hnh 5.5. Bit lc ca mch Nhm v mch c

N. BIT LC MCH C Lc ca mch c xut pht t huyt trng cng, chy theo kinh chnh ln u, tr xung vai ni vi kinh Bng quang v i vo cc c vng ny.
Triu chng bnh l v iu tr: + Thc chng: cng ct sng. iu tr: t trng cng. + H chng: chng mt, km nng u. iu tr: b trng cng. Bit ca c mch tn gi l trng cng......... Bnh thc th lm cho ct sng cng; bnh h s b chng u nng, u chong vng (Linh khu, thin Kinh mch).

109

O. I LC CA T (I BAO) Xut pht t huyt i bao (nm lin sn 6, cch 6 thn di hm nch): y l mt h thng cc nhnh nh phn nhnh khp vng ngc v ni vi tt c cc lc ca c th.
Triu chng bnh l v iu tr: + Thc chng: au lan ta ton thn. iu tr: t i bao. + H chng: khp lng lo. iu tr: b i bao.
Hnh 5.6. i lc ca T

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. H thng lc bao gm A. 12 lc B. 13 lc C. 14 lc 2. Kh huyt di chuyn trong cc lc ngang A. T lc huyt sang nguyn huyt B. T nguyn huyt sang lc huyt C. Di chuyn theo c 2 chiu D. Di chuyn c 2 chiu khi chm t E. Di chuyn c 2 chiu khi chm b 3. Thc chng ca lc dc kinh Ph A. Cm gic lnh lng bn tay D. Ho, au ngc B. Cm gic nng lng bn tay E. Kh th C. Ht hi, s mi 4. Huyt s dng khi lc dc kinh Ph ri lon A. Lit khuyt D. Hp cc - lit khuyt B. Thin lch E. Thi uyn C. Thi uyn - thin lch 5. Thc chng ca lc dc kinh Tm A. Mt ng D. au tc ngc 110 D. 15 lc E. 16 lc

B. Bt rt E. Ni kh C. Tm phin 6. Huyt s dng khi lc dc kinh Tm ri lon A. Chi chnh D. Thn mn - chi chnh B. Thng l E. Thn mn C. Uyn ct - thng l 7. Thc chng ca lc dc kinh Tm bo A. Hn m D. Cng c gy B. Cung sng E. au vng ngc, vng tim C. Tm phin 8. Huyt s dng khi lc dc kinh Tm bo ri lon A. Ni quan D. Dng tr - ni quan B. Ngoi quan E. i lng C. i lng - ngoi quan 9. Huyt s dng khi lc ngang kinh Tiu trng ri lon A. Uyn ct - thng l D. Thn mn B. Thn mn - chi chnh E. Chi chnh C. Uyn ct 10. Thc chng ca lc dc kinh Tiu trng A. au bng D. au nhc mt trong khp khuu B. Cu lng E. Ni nhng mn cm ngoi da C. Cu phn c mu 11. Thc chng ca lc dc kinh i trng A. St cao D. lnh chn rng, nng tc ngc B. Chy mu cam E. Gim thnh lc C. Kh hng, kht nc Cu hi in vo ch trng Lc ngang ca Ph kinh xut pht t huyt . v tn cng ti huyt Lc dc ca Ph kinh xut pht t huyt . v tn cng ti huyt Lc ngang ca Tm kinh xut pht t huyt . v tn cng ti huyt Lc dc ca Tm kinh xut pht t huyt . v i n , ..,

111

Lc ngang ca Tm bo kinh xut pht t huyt . v tn cng ti huyt Lc dc ca Tm bo kinh xut pht t huyt . v i n Lc ngang ca Tiu trng kinh xut pht t huyt . v tn cng ti huyt Lc dc ca Tiu trng kinh xut pht t huyt . v tn cng ti huyt Lc ngang ca Tam tiu kinh xut pht t huyt . v tn cng ti huyt Lc dc ca Tam tiu kinh xut pht t huyt . v i n , ..

112

Bi 6

Tm MCH KHC KINH (K KINH BT MCH)

MC TIU
1. Nu c tn gi ca 8 mch khc kinh v xp c 8 mch thnh 4 cp tng ng. 2. M t chnh xc l trnh ca 8 mch khc kinh. 3. Trnh by c nhng tnh cht chung trong sinh l bnh thng v trong bnh l ca 8 mch khc kinh. 4. Lit k v phn tch c triu chng ch yu v 4 triu chng ph khi mch khc kinh tng ng c bnh. 5. Nu c tn gi ca 8 huyt giao hi ca 8 mch khc kinh (bt mch giao hi huyt ). 6. Trnh by c cch s dng huyt ca 8 mch khc kinh trong iu tr.

I. I CNG Tm mch khc kinh (K kinh bt mch) bao gm cc mch: Mch Xung Mch m kiu Mch i Mch Dng kiu Mch c Mch m duy Mch Nhm Mch Dng duy Nhng mch khc kinh c nhim v lin lc v iu ha s thnh suy ca kh huyt trong 12 kinh chnh m bo s cn bng ca c th. Nhng nh chm cu xa xem nhng ng kinh nh l sng, nhng mch khc kinh nh l h. Mt cch tng qut nh sau: 113

Cc mch Nhm, c, Xung, i: chc nng sinh . Mch Dng kiu, m kiu: chc nng vn ng. Mch Dng duy, m duy: chc nng cn bng.

A. NGHA CA NHNG TN GI
c c ngha l ch huy, cai tr. Mch c c l trnh chy theo ng gia sau thn v qun l tt c cc kinh dng ca c th, v th cn c tn b ca cc kinh dng. Nhm c ngha l trch nhim, c chc nng hng dn. Mch Nhm chy theo ng gia trc thn v qun l tt c cc kinh m, v th cn c tn b ca cc kinh m. Xung c ngha l ni tp trung, giao l. Mch Xung ni nhng huyt ca kinh Thn bng v ngc. Kiu c ngha l thng bng, linh hot. y cng l tn gi khc kinh cho mt c chn ca cc v cng. Hai mch Kiu u bt ngun t mt c chn, c nhim v ch o cc vn ng ca c th, n chm dt khe mt trong duy tr hot ng ca m mt. Duy c ngha l ni lin. Mch m duy c l trnh phn m ca c th v ni cc kinh m vi nhau. Mch Dng duy c l trnh phn dng ca c th v ni cc kinh dng vi nhau. i c ngha l ai. Mch i chy vng quanh thn, bn di cc sn v bc ly nhng ng kinh chnh nh b la (ngoi tr kinh Can v kinh Bng quang).

B. C IM CHUNG CA 8 MCH KHC KINH


1. Nhng mch khc kinh to thnh 4 h thng, bao gm: Hai h thng mch m - m Hai h thng mch dng - dng. C ngha l 4 h thng lin lc c gi h thng ch - khch H thng 1: mch Xung (m) vi mch m duy (m). H thng 2: mch Nhm (m) vi mch m kiu (m). H thng 3: mch c (dng) vi mch Dng kiu (dng). H thng 4: mch i (dng) vi mch Dng duy (dng). 2. Nhng mch khc kinh khng c l trnh i su vo cc tng ph, ngoi tr c mt s mch i vo ph khc thng (mch c, Xung, Nhm i t d con (n t bo; mch c vo no ty). Mch khc kinh l nhng ng dn tinh kh ca Thn ln u. 114

3. Tr mch i i vng quanh lng, 7 mch cn li u i t di ln v tt c u bt ngun t Thn - Bng quang. Thin ng du, sch Linh khu c on: Xung mch l bin ca 12 kinh, cng vi i lc ca kinh tc thiu m, khi ln t bn di Thn (khi vu Thn h).... Thin Bn du, sch Linh khu c on: Mch Nhm v c bt ngun t Thn v thng vi m dng ca tri t. Nhng mch m kiu, Dng kiu, m duy v Dng duy xut pht tun t t nhng huyt chiu hi, thn mch, trc tn, kim mn thuc h thng Thn - Bng quang. 4. Nhng mch khc kinh khng gn vi ng hnh, khng c quan h biu l nh kinh chnh. 5. Ch c 2 mch Nhm v c c huyt ring, cc mch cn li u mn huyt ca cc ng kinh chnh khi n i qua.

C. PHNG PHP S DNG K KINH BT MCH


Nhng mch khc kinh c quan h cht ch vi nhng kinh chnh. Ngi xa v kinh chnh nh sng, mch khc kinh nh h. S quan h ny c th hin bt mch giao hi huyt. Trong bnh l ri lon ca mch khc kinh, phng php chn huyt nh sau: Chn giao hi huyt ca mch b bnh. K tip l nhng huyt iu tr triu chng. Cui cng l huyt giao hi ca mch khc kinh c quan h ch - khch vi mch b bnh. Do phng php s dng trn nn k kinh bt mch c kho st theo 4 h thng ch khch. H thng 1: m - m: mch Xung vi mch m duy. H thng 2: m - m: mch Nhm vi mch m kiu. H thng 3: dng - dng: mch c vi mch Dng kiu. H thng 4: dng - dng: mch i vi mch Dng duy. Chng ti khng cp trong bi ny phng php s dng bt mch giao hi huyt theo Linh quy bt php. Phng php s dng huyt theo thi gian m ca nhng huyt kha ny s c trnh by trong phng php chm theo Linh quy bt php (xin tham kho tn bi tng ng trong tp Phng php chm cu).

115

K kinh bt mch
- H thng 8 mch khc kinh gm: mch Xung, mch m kiu, mch Dng kiu, mch m duy, mch Dng duy, mch Nhm, mch c v mch i. - Tt c 8 mch khc kinh du bt ngun (trc tip hay gin tip) t h thng Thn - Bng quang. - Tm mch khc kinh to thnh 4 h thng ch - khch gm: + Mch Xung v mch m duy + Mch Nhm v mch m kiu + Mch c v mch Dng kiu + Mch i v mch Dng duy - H thng 8 mch khc kinh thng c s dng trong: + H tr chn on v iu tr nhng bnh kh (nhng ng kinh nh l sng, nhng mch khc kinh nh l h). + iu tr theo Linh quy bt php (s dng bt mch giao hi huyt). - Cch phi huyt trong s dng k kinh bt mch + Huyt s 1 (huyt m - huyt khai): giao hi huyt ca mch b bnh (hoc c lin h n bnh c chn on). + K tip l nhng huyt iu tr triu chng + Huyt cui cng (huyt ng - huyt hp): huyt giao hi ca mch c quan h ch-khch vi mch b bnh.

II. H THNG MCH XUNG, mch M DUY L trnh ca mch Xung s dng nhng huyt ca kinh Thn, l trnh ca mch m duy s dng nhng huyt ca kinh T v kinh Can. L trnh ca chng i theo nhng kinh m chnh v ni vi mch Nhm ti huyt lim tuyn.

A. MCH XUNG
1. L trnh ng kinh Mch Xung khi ngun t Thn. T Thn, mch Xung chy xung di n huyt hi m ca mch Nhm. T y, mch Xung chia lm 2 nhnh: Nhnh sau: chy n mt trong ca ct sng. Nhnh trc: theo mch Nhm n huyt quan nguyn. T y n ni vi huyt honh ct (ngang trung cc, cch 1/2 thn), chy dc theo kinh Thn on bng n huyt u mn (ngang c khuyt, cch 1/2 thn). Trn on bng ny, mch Xung c nhng nhnh nh ni vi kinh cn trng v. ng kinh chy tip tc ln trn theo kinh Thn n huyt du ph. Trn on ng ngc, mch Xung li cng cho nhiu nhnh ni vi cc khong lin sn. ng kinh chy tip tc ln hu hng v ni vi huyt lim tuyn ca mch Nhm v sau ln mt, vng quanh mi. 116

T huyt honh ct c nhnh i xung theo mt trong i i chung vi kinh Thn (sch Linh khu, Thin ng du) n bp chn, mt c trong. Trn on ny, mch Xung c nhiu nhnh n nhng vng ca chi di nhm lm m cho chn v cng chn. Cng t huyt Honh ct, c 1 nhnh khc n huyt kh xung ca kinh V, sau tip tc i cho xung mt sau cng chn v chm dt ngn chn ci. Thin 62 sch Linh khu c ghi ...Khi xung di chn, n c 1 chi bit i lch vo bn trong mt c, xut ra trn mu bn chn, nhp vo trong khong ngn chn ci, rt vo cc lc mch, nhm lm m cho chn v cng chn. 2. Nhng mi lin h ca mch Xung Lin h vi kinh chnh Thn: on bng ngc, mch Xung mn nhng huyt ca kinh Thn (honh ct, u mn, du ph). Lin h vi mch Nhm: mch Xung c nhng nhnh n ni vi mch Nhm mt ti huyt lim tuyn v tha tng, n vng bng di ni vi huyt quan nguyn, m giao. Lin h vi kinh chnh V: ti huyt kh xung t chy tip xung mt trong cng chn. Lin h vi mch m duy trong mi quan h ch khch. 3. Triu chng khi mch Xung ri lon Mt cch tng qut, da vo l trnh ng kinh, chng ta c th thy nhng biu hin sau: 3.1. Do ri lon nhnh bng au vng tht lng, cm gic hi bc t bng di. au tc bng di, i ma sau khi n. ph n: + Nga m h, au sng m h. + Kinh ko di, sa t cung, thng kinh. + Co tht m h, huyt trng, him mun. n ng: + Sng au dng vt, tinh hon; vim niu o. + Lit dng, di tinh. 3.2. Do ri lon nhnh ngc v mt au vng trc tim. Kh th km cm gic hi bc ngc ln. 117

Kh hng, ni kh. Theo sch Chm cu i thnh (quyn 5): Nhng triu chng khi mch Xung c bnh: tc ngc, au thng v, i ma sau khi n, hi dn ngc, au h sn, au quanh rn, bnh trng v do phong km st, n lnh v au vng tim. ph n, bnh ph khoa, st nhau, rong kinh. 4. Huyt khai (giao hi huyt ca mch Xung) v cch s dng Huyt cng tn l huyt khai ca mch Xung, nm mt trong bn chn, trc u sau ca xng bn ngn 1. Huyt cng tn c quan h vi huyt ni quan trong bt mch giao hi huyt (mi quan h ch khch). Phng php s dng: Huyt u tin chm l: huyt cng tn. K tip l nhng huyt iu tr. Cui cng l huyt ni quan.

Mch xung
- L trnh mch Xung c nhng c im: + Quan h cht ch vi mch Nhm bng di (h thng sinh dc - tit niu). + Phn b cc khong lin sn ngc (on theo kinh Thn ngc) + Phn b mt trong chi di (ging nh kinh chnh Thn) - Do nhng c im phn b trn m nhng ri lon ca sinh dc - tit niu, triu chng au vng trc tim, kh th l nhng ch nh iu tr ca mch Xung. - Nhng huyt m mch Xung mn ng i: honh ct, u mn, du ph (kinh Thn); quan nguyn, m giao, lim tuyn, tha tng (mch Nhm); kh xung (kinh V). - Giao hi huyt ca mch Xung: cng tn.

B. MCH M DUY
1. L trnh ng kinh Mch m duy xut pht t huyt trc tn ca kinh Thn, i dc ln trn theo mt trong ca i n np bn ti huyt ph x (kinh T), n bng ti huyt i honh v phc ai (kinh T), n cnh sn ti huyt k mn (kinh Can), xuyn c honh ln ngc vo v, ln c ti huyt thin t v lim tuyn ca mch Nhm. 2. Nhng mi lin h ca mch m duy Mch m duy c quan h vi: Kinh chnh ca Thn: mch m duy khi pht t huyt trc tn ca kinh Thn. 118

Kinh chnh T (ph x, i honh, phc ai), kinh Can (k mn) v mch Nhm (lim tuyn, thin t). V nhng mi quan h trn m mch m duy c chc nng ni lin tt c cc kinh m ca c th, iu ha quan h gia cc kinh m duy tr s thng bng ca c th. 3. Triu chng khi mch m duy b ri lon Ri lon ch yu khi mch m duy b bnh l au vng tim. Trong Y hc nhp mn c on Mch m duy ni lin cc kh m. Nu kh ny khng hnh th huyt s khng hnh c v gy chng au tim. Trong Chm cu i thnh: Mch m duy khi hi ca kinh m. Nu kh m khng ni lin vi kh m, ngi bnh s bt nh. Chng bnh ch yu l au vng tim. Nu r vn ny, Trung y hc khi lun c on: Khi mch m duy bnh, ngi bnh than au tim v mch m duy ni cc kinh m v nm phn m ca c th. Mt cch tng qut, chng hu au vng tim gy nn do huyt ti mch m duy v do mch m duy ni lin vi cc kinh (T, Can) v mch Nhm nn chng au ngc ny c nhiu loi khc nhau: au ngc c lin quan n T (kiu T): au ngc c c im nh kim m. C th c km vi mt thc v au u. Thin 24, sch Linh khu c nu Chng quyt tm thng lm cho bnh nhn au nh dng cy chy m vo Tm. Tm b thng nng gi l T tm thng.... au ngc c lin quan n Can (kiu Can): au ngc kiu Can rt nng lm bnh nhn khng th c, c th km vi au u vng thi dng. Thin Quyt bnh sch Linh khu: Chng quyt tm thng lm cho sc mt b xanh, xanh nh mu ca ngi cht, sut ngy khng th c mt hi di.... au ngc c lin quan n mch Nhm (au ngc kiu mch Nhm): loi au ngc ny ng ngha vi ri lon ton b 3 kinh m v nh th to nn ngay tc khc s mt cn bng m dng ca c th dn n au vng tim. au ngc ny c c im lan ra sau lng; thng km vi au h sn, au vng c gy....Thng xut hin triu chng co tht ngc hoc hi dn ln hay cm gic thiu hi. au u trong loi ny thng khi u c ri lan xung vng thn. 4. Huyt khai (giao hi huyt ca mch m duy) v cch s dng Huyt khai ca mch m duy l ni quan, nm trn np c tay 2 thn, gia gn c gan bn tay ln v gan bn tay b. Huyt ni quan c quan h vi huyt cng tn (mi quan h ch - khch) trong bt mch giao hi huyt. 119

Phng php s dng: Huyt u tin chm l: huyt ni quan. K tip l nhng huyt iu tr.
Cui cng l huyt cng tn.

Mch m duy
- Mch m duy c chc nng ni lin tt c cc kinh m ca c th, iu ho quan h gia cc kinh m duy tr s thng bng ca c th. - Tt c cc kinh m u bt ngun hoc chm dt ngc. Do , ri lon mch m duy s sinh chng au ngc. - Nhng huyt m mch m duy mn ng i: ph x, i honh, phc ai (kinh T); lim tuyn, thin t (mch Nhm); k mn (kinh Can); trc tn (kinh Thn). - Giao hi huyt ca mch Xung: ni quan.

Hnh 6.1. Mch Xung v mch m duy

III. H THNG MCH NHM, mch M KIU Mch Nhm v mch m kiu l h thng th 2 mang tnh cht m ca 8 mch khc kinh. Mt cch tng qut, mch Nhm hi kh ca 3 kinh m v iu ha phn trc ca c th; mch m kiu iu ha phn trc ca bng. Nh th mch Nhm v mch m kiu c cng mt s tnh cht chung: iu ha kh m phn trc c th. C nhng huyt hi chung vi nhau (tnh minh v trung cc). 120

A. MCH NHM
1. L trnh ng kinh Mch Nhm khi ln t Thn, n vng hi m ti huyt hi m, chy vng ngc ln xng v, qua huyt quan nguyn, theo ng gia bng ngc ln mt n hm di ti huyt tha tng. T huyt tha tng c nhng mch vng quanh mi, li ri lin lc vi mch c ti huyt ngn giao. Cng t huyt tha tng xut pht 2 nhnh i ln 2 bn n huyt tha khp ri i su vo trong mt. 2. Nhng mi lin h ca mch Nhm Mch Nhm c vai tr rt quan trng trong vn hnh kh huyt phn m ca c th (vng bng ngc). Mch Nhm l ni hi t ca 3 kinh m chn: + Trung qun l huyt hi ca kh thi m. + Huyt ngc ng l huyt hi ca kh quyt m. + Huyt lim tuyn l huyt hi ca kh thiu m. 3. Triu chng khi mch Nhm ri lon Khi mch Nhm ri lon, ch yu xut hin nhng triu chng sau: au tc vng bng di. Hi dn t di ln. Thin 41 sch T vn: Bnh mch Nhm lm au tht lng, au trc .......... vng thp km xut hn m hi; m hi xut ra, ngi bnh kht nhiu.... Nhng biu hin bnh l: + nam: co rt bu, au tinh hon, tinh hon nc. + n: kh h, ri lon kinh nguyt, him mun. 4. Huyt khai (giao hi huyt ca mch Nhm) v cch s dng Huyt lit khuyt l huyt khai ca mch Nhm, nm b ngoi cng tay, trn np c tay 1,5 thn. Huyt lit khuyt c quan h vi huyt chiu hi ca mch m kiu (mi quan h ch - khch). Theo sch Chm cu i thnh, huyt lit khuyt c ch nh trong nhng trng hp: tr, sa trc trng, khc m c mu, tiu kh, tiu mu, au vng tim, au bng. ph n dng cha chng ri lon tinh thn sau khi sinh km au khp, au lng, lnh quanh rn, thai cht trong bng, au tht lng.

121

Phng php s dng: Huyt u tin chm l: huyt lit khuyt. K tip l nhng huyt iu tr. Cui cng l huyt chiu hi.

Mch nhm
- Mch nhm c nhng c im: + Mch khc kinh c huyt ring ca mnh (khng mn huyt ca cc ng kinh khc i). + Phn b ch yu vng bng v ngc (phn m ca c th). - Do nhng c im phn b trn m nhng ri lon ca sinh dc - tit niu l nhng ch nh iu tr ca mch Nhm. - Giao hi huyt ca mch Nhm: lit khuyt

Hnh 6.2. Mch Nhm v mch m kiu

B. MCH M KIU
1. L trnh ng kinh Mch m kiu xut pht t kinh chnh Thn (t huyt nhin cc), chy n huyt chiu hi (nm ngay di mt c trong) ri n huyt giao tn; chy ln theo mt trong cng chn v i, i vo trong bng di; chy theo mt trong thnh bng ln ngc v xut hin h thng n ti huyt khuyt bn, chy tip n huyt nhn nghinh; chy tip ln mt, i su vo xng hm trn v n tn cng khe mt trong ni vi tc thi dng Bng quang kinh ti huyt tnh minh (huyt giao hi ca cc kinh thi dng, dng minh v mch m kiu). 122

2. Nhng mi lin h ca mch m kiu Mch m kiu c nhng lin h vi: Kinh chnh Thn qua vic xut pht t huyt nhin cc ca kinh Thn v thng qua nhng huyt chiu hi, giao tn. Kinh chnh ca V thng qua nhng huyt khuyt bn v nhn nghinh. Mch Nhm trong mi quan h ch - khch v thng qua huyt trung cc. 3. Triu chng khi mch m kiu ri lon Triu chng ch yu xut hin khi mch m kiu b ri lon l tnh trng ng g hoc ly b. Thin i lun, sch Linh khu c on: Khi m v kh lu li m phn m khng vn hnh n c ni dng phn th m kh s b thnh. m kh thnh th mch m kiu y.... v th mt c phi nhm li. Thin th 21 (Hn nhit bnh), sch Linh khu c on: Khi u hay mt b kh thng, th huyt nm gia 2 ng gn gia c nhp vo no. y l ni tng bit vi mch m kiu v Dng kiu, l ni giao hi gia cc ng kinh m dng, l ni m mch Dng kiu nhp vo m v mch m kiu xut ra dng ri giao nhau khe mt trong. Khi no dng kh thnh th mt m trng, khi no m kh thnh th mt nhm li. tng kt v triu chng ch yu ca mch m kiu khi b ri lon, c th nu ra y on vn sau trong Trung y hc khi lun, chng I: Khi mch m kiu b ri lon, dng kh ca c th b h, m kh tr nn thnh. V th ngi bnh lun lun cm thy bun ng. Mt triu chng khc cng c cp trong nhng ti liu kinh in khi mch m kiu b ri lon l chng ni kh. Thin 41, sch T vn c on: Mch m kiu cm phi ngoi t, lm au tht lng lan n c, ngi bnh nhn thy m. Nu cm nng, thi ngi nga ra sau, li cng v khng ni ra c. Ngoi ra mch m kiu cn c cp n trong tr liu chng au nhc m v tr au kh xc nh. Thin Quan nng, sch Linh khu c on: Nu c chng au nhc m khng c b v nht nh, ta chn huyt thn mch l ni m mch Dng kiu i qua, hoc huyt chiu hi l ni m mch m kiu i qua; ngi n ng th ta chn mch Dng kiu, ngi n b th ta chn mch m kiu. 4. Huyt khai (giao hi huyt) ca mch m kiu v cch s dng Huyt khai ca mch m kiu l huyt chiu hi ca kinh Thn, nm hm di mt c trong. Huyt chiu hi c quan h vi huyt lit khuyt trong mi quan h ch - khch ca h thng mch Nhm v mch m kiu.

123

Theo sch Chm cu i thnh th huyt chiu hi c s dng trong nhng trng hp co tht thanh qun, tiu au, au bng di, au vng h chu, tiu mu ln m nht. Trn ngi ph n, c th dng iu tr kh sinh do t cung khng co bp, rong kinh. Phng php s dng: Trc tin l chm huyt chiu hi. K tip l chm nhmg huyt tr triu chng. Cui cng chm dt vi huyt lit khuyt.

Mch m kiu
- Mch m kiu c c im: mch i t mt c trong n kho mt trong. L trnh ca mch m kiu theo phn m ca c th (mt trong chi di, mt trong bng ngc). - Mch m kiu c ch nh trong iu tr nhng trng hp m kh thnh (dng kh h suy): tri gic l m, ng g, ni kh, cng li. - Nhng huyt m mch m kiu mn ng i: khuyt bn, nhn nghinh (kinh V); nhin cc, chiu hi, giao tn (kinh Thn). - Giao hi huyt ca mch m kiu: chiu hi.

IV. H THNG MCH C, mch DNG KIU Mch c v mch Dng kiu hp thnh h thng mch th nht mang tnh cht dng. C 2 mch u c mt c im chung l phn b vng phn dng ca c th v hp nhau huyt tnh minh nhnh ln ca mch c theo kinh cn ca tc thi dng n c, mt ri n huyt tnh minh. Mch Dng kiu chy theo vng dng ca c th ln mt v tn cng huyt tnh minh).

A. MCH C 1. L trnh ng kinh


Mch c bt ngun t Thn, chy n huyt hi m, chy tip n huyt trng cng. T y ng kinh chy tip ln trn dc theo ct sng n c ti huyt phong ph (t y ng kinh c nhnh i su vo no), chy tip ln nh u n huyt bch hi, vng ra trc trn, xung mi, mi trn (huyt nhn trung) v ngn giao nu rng hm trn. T huyt phong ph ( gy), c nhnh i ngc xung 2 b vai ni vi kinh cn ca tc thi dng Bng quang, chy tip xung mng v tn cng b sinh dc - tit niu. T y (t huyt trung cc) xut pht 2 nhnh: Nhnh i ln trn: theo kinh cn T n rn. Tip tc i ln theo mt sau thnh bng, qua Tm, xut hin tr ra ngoi da ngc ni vi kinh cn ca Bng quang ngc, chy tip n c, mt, i su vo ng t v chm dt huyt tnh minh. 124

Nhnh i xung: theo b phn sinh dc - tit niu n trc trng, n mng (ni vi kinh cn Bng quang ti y) ri chy ngc ln u n tn cng huyt tnh minh (t y i su vo no). Li theo kinh chnh Thn i xung n tht lng huyt Thn du ri cho nhnh i vo Thn. 2. Nhng mi lin h ca mch c Mch c nhn tt c kinh kh t cc ng kinh dng ca c th (b ca cc kinh dng). Mch c cng vi tt c nhng kinh dng (thi dng, dng minh, thiu dng) ha hp vi nhau v to thnh dng ca c th. Mch c c tc dng: iu chnh v phn chn dng kh ton thn. Duy tr nguyn kh ca c th. 3. Triu chng khi mch c b ri lon Ty theo tnh trng thc hay h m c biu hin khc nhau: Trong trng hp thc: au v cng ct sng. Trong trng hp h: cm gic u trng rng, vng u. Nhng triu chng km theo khi mch c ri lon c lin quan cht ch n nhng nhnh ca mch c: + au tht lng km st cn; nu bnh nng, ngi bnh c cm gic lng cng nh g km khng gi c nc tiu (Thin 41, sch T vn). + au vng h chu lan ln ngc. + au vng tim lan ra sau lng. Thin 58, sch T vn... Khi mt cn bng gia m v dng, lm xut hin tm thng lan ra trc hoc ra sau, lan xung h sn km c cm gic kh dn ln trn (thng tiu). Chm cu i thnh nu ln nhng triu chng kh c th nh: + au lng, au tht lng, au cc chi, cng c, trong trng hp trng phong: co git, mt ting ni. + Cng v run cc chi. + au u, au mt, chy nc mt, au rng, sng hu hng. + Cng n lng, t cc chi. 4. Huyt khai (giao hi huyt) ca mch c v cch s dng Huyt hu kh, nm trn ng tip gip da gan v mu bn tay, b trong bn tay ngang vi u trong ng vn tim, l huyt khai ca mch c. Huyt c quan h vi huyt thn mch (quan h ch - khch). Phng php s dng: Trc tin l chm huyt hu kh. K tip l chm nhng huyt tr triu chng. Cui cng chm dt vi huyt thn mch. 125

Mch c
- Mch c c nhng c im: + Mch khc kinh c huyt ring ca mnh (khng mn huyt ca cc ng kinh khc i). + Phn b ch yu ton b vng lng v u (phn dng ca c th). + Phn b su trong ph k hng: no. + Ngoi ra cn c phn b vai, bng di, ngc (phn trc ca thn). - Do nhng c im phn b trn m ri lon mch c s c nhng biu hin: + Nhng triu chng ca dng h, kh h: u trng rng, vng u. + Nhng triu chng khng ch tht lng, lng, c gy m c nhng triu chng bng di, ngc (phn trc ca thn). - Giao hi huyt ca mch m kiu: hu kh.

Hnh 7.3. Mch c

Hnh 7.4. Mch Dng kiu

B. MCH DNG KIU


1. L trnh ng kinh Mch Dng kiu xut pht t huyt thn mch, nm di mt c ngoi, chy n huyt bc tham, chy ln theo mt ngoi cng chn n huyt dng ph, chy tip ln theo mt ngoi i, mng ni vi kinh chnh m ti huyt c liu. T ng mch Dng kiu chy tip theo mt ngoi thn n vai ni vi kinh chnh Tiu trng v mch Dng duy ti huyt nhu du, ni vi kinh Tam tiu ti huyt kin liu v kinh chnh i trng ti huyt c ct; sau ni vi kinh V v mch Nhm ti huyt a thng, c liu v tha khp. Chy tip ln trn n khe mt trong ti huyt tnh minh, chy tip ln trn, vng ra sau gy tn cng ti huyt phong tr. 126

2. Nhng mi lin h ca mch Dng kiu Mch Dng kiu c quan h vi: Tt c nhng kinh dng chnh ca tay v chn: lin h vi kinh m ti huyt dng ph, c liu, lin h vi kinh Bng quang ti huyt bc tham, thn mch, lin h vi kinh V ti huyt a thng, c liu, tha khp; lin h vi kinh Tiu trng ti huyt nhu du; lin h kinh Tam tiu ti huyt kin liu v kinh i trng ti huyt c ct. Mch m kiu ti huyt tnh minh. Trng Cnh Thng ch: Mch m kiu i t chn ln trn ng vi a kh tng ln, cho nn ngi con gi phi tnh vo s m. Mch m kiu ln thuc vo khe mt trong v hp vi mch Dng kiu ln trn, l Dng kiu th kh ca m kiu t chn tc i xung n chn, ng vi thin kh trn ng ging xung di, v th ngi con trai phi tnh vo s dng. 3. Triu chng khi mch Dng kiu ri lon Trong ti liu Trung y hc khi lun: Mch Dng kiu c bnh, m (thy) suy h, dng (ha) thc nn ngi bnh mt ng. Triu chng ch yu ny c th c km theo (hoc khng) nhng tnh trng sau: au tht lng nh b p, c th km sng ti ch (sch T vn, chng 41). au mt, chy nc mt, lun khi pht t khe mt trong (sch T vn, chng 43). Triu chng mch Dng kiu theo ti liu Chm cu i thnh: + Cng ct sng. + Ph cc chi. + au u, au mt, sng mt, au vng mi mt. + t sa. 4. Huyt khai (huyt giao hi) ca mch Dng kiu v cch s dng Huyt thn mch (1 thn di mt c ngoi), l huyt khai ca mch Dng kiu. Huyt thn mch c quan h vi huyt hu kh trong mi quan h ch - khch. Phng php s dng: Trc tin l chm huyt thn mch. K tip l chm nhng huyt tr triu chng. Cui cng chm dt vi huyt hu kh.

127

Mch dng kiu


- Mch Dng kiu c c im: mch i t mt c ngoi n khe mt trong. L trnh ca mch Dng kiu theo phn dng ca c th (mt ngoi chi di, hng sn, mt bn mt v u). - Mch Dng kiu c ch nh trong iu tr nhng trng hp dng kh thnh (m kh h suy): mt ng. - Nhng huyt m mch Dng kiu mn ng i: dng ph, c liu (m); bc tham, thn mch (kinh Bng quang); a thng, c liu, tha khp (kinh V); nhu du (kinh Tiu trng); kin liu (kinh Tam tiu) v c ct (kinh i trng) - Giao hi huyt ca mch Dng kiu: thn mch

V. H THNG MCH I, mch DNG DUY Mch i v mch Dng duy l h thng th 2 thuc k kinh mang tnh cht dng. Mch i v mch Dng duy khng c huyt chung, chng s dng kinh m lm cu ni gia chng vi nhau.

A. MCH I
1. L trnh ng kinh Mch i xut pht t huyt i mch (kinh m), chy chch xung vng tht lng v chy ni vng quanh bng. 2. Nhng mi lin h ca mch i Mch i c mi lin h vi: Kinh m ti nhng huyt m n mn s dng (i mch, ng xu, duy o), ngoi ra cn c huyt lm khp l huyt khai ca mch. Kinh thiu dng ng vai tr nh cht ca bn l, do , khi vai tr ny b ri lon, s xut hin ri lon vn ng. Thin Cn kt, sch Linh khu c on: Kinh (tc) thi dng ng vai tr khai (m ca), kinh (tc) dng minh ng vai tr hp (ng ca), kinh (tc) thiu dng ng vai tr khu (cht ca). Cho nn khi no ca b gy th bn trong c nhc b nhiu lon.... Khi no ca ng b gy th kh khng cn ch ngng ngh v chng nuy tt ni ln. Nhng kinh chnh m n bao quanh: Thin 44, sch T vn c on: vng bng v tht lng, kinh dng minh, mch Xung, kinh thiu m, kinh thi m, mch Nhm v mch c l nhng kinh mch c bao bc v ch huy bi mch i. V nh vy kinh quyt m v thi dng khng c bao bn ngoi bi mch i. Mch Dng duy trong mi quan h ch - khch.

128

3. Nhng triu chng khi mch i ri lon Thng thng khi mch i b ri lon s xut hin chng trng: Bng y chng, kinh nguyt khng u. Cm gic nh ngi trong nc (t t tht lng xung hai chi di). Yu, lit 2 chi di. 4. Huyt khai (giao hi huyt) v cch s dng Huyt lm khp l huyt khai ca mch i, nm gc gia xng bn ngn 4 v 5. Huyt lm khp c quan h vi huyt ngoi quan. Huyt lm khp c tc dng khc kinh trn nhng bnh l yu chi di v h sinh dc. Phng php s dng: Trc tin l chm huyt lm khp. K tip l chm nhng huyt tr triu chng. Cui cng chm dt vi huyt ngoi quan.

Mch i
- Mch i c c im: mch i vng quanh thn, ngang on bng (ging nh dy ai - i). - Mch i c ch nh ch yu trong iu tr nhng trng hp kh huyt khng thng sut dn n yu lit, ri lon cm gic 2 chi di. - Nhng huyt m mch i mn ng i: i mch, ng xu, duy o (kinh m). - Giao hi huyt ca mch i: lm khp

B. MCH DNG DUY


1. L trnh ng kinh Mch Dng duy bt u t huyt kim mn (kinh Bng quang), chy theo mt ngoi cng chn n huyt dng giao (kinh m), chy tip ln vng mng n huyt c liu (kinh m), chy theo mt ngoi thn ln vai n huyt nhu du (kinh Tiu trng), chy n huyt kin liu (kinh Tam tiu) ri n kin tnh (kinh m, cng l giao hi vi tc dng minh V), chy tip n mn, phong ph (mch c), sau vng t pha sau u ra trc n tn cng dng bch sau khi n cc huyt chnh doanh, bn thn, lm khp (kinh m). Vi l trnh nh trn, mch Dng duy (cng nh mch m duy) ni vi ton b cc kinh dng ca c th (thi dng, dng minh v mch c).

129

2. Nhng mi lin h ca mch Dng duy Mch Dng duy c nhng mi lin h vi: Kinh chnh Thi dng ni n xut pht (kim mn) Kinh chnh Thiu dng m n ch yu mn ng i v qua ni vi tt c cc kinh dng ca c th dng giao, c liu, kin tnh, dng bch, chnh doanh, bn thn, lm khp - kinh m; kin liu, kinh Tam tiu; nhu du, kinh Tiu trng; mn, phong ph - mch c. Mch i trong mi quan h ch - khch. 3. Triu chng khi mch Dng duy ri lon Triu chng ch yu ca ri lon mch Dng duy l st v n lnh. Trung y hc khi lun c nu ln vn ny nh sau: Khi mch Dng duy c bnh s pht nhiu cn n lnh v st cao v mch Dng duy phn b phn dng ca c th ni phn v qun l. V th m c st v n lnh. Trong Y hc nhp mn: Mch Dng duy ni lin tt c cc kh dng. Nu kh dng b tc tr s xut hin st cao. Bnh trng l st cao v lnh nhiu. Tuy nhin, ty thuc vo mc thm nhp ca t kh vo phn dng no ca c th m c th xut hin km cc triu chng nh: au u, ming ng, chng mt, tai, bun nn (nu bnh vng u). au cng c gy s gi (nu bnh vng gy). au vai lan n c (nu bnh vng vai). 4. Huyt khai (giao hi huyt) v cch s dng Huyt ngoi quan l huyt khai ca mch Dng duy, nm 2 thn trn np c tay mt ngoi cng tay. Huyt ngoi quan c quan h vi huyt lm khp (quan h ch khch). Phng php s dng: Trc tin l chm huyt ngoi quan. K tip l chm nhng huyt tr triu chng. Cui cng chm dt vi huyt lm khp.

Hnh 6.5. Mch i v Mch Dng duy

130

Mch dng duy


- Mch Dng duy c chc nng ni lin tt c cc kinh dng ca c th, iu ha quan h gia cc kinh dng, duy tr sc chng ca c th i vi nguyn nhn gy bnh t bn ngoi. - Do tnh cht trn m ri lon mch Dng duy s sinh chng ngoi cm vi biu hin ch yu l st. - Nhng huyt m mch Dng duy mn ng i: dng giao, c liu, kin tnh, dng bch, chnh doanh, bn thn, lm khp (kinh m); kin liu (kinh Tam tiu); nhu du (kinh Tiu trng); mn, phong ph (mch c). - Giao hi huyt ca mch Dng duy: ngoi quan

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Mch no hp vi mch Xung thnh mt h thng A. Mch m duy B. Mch Nhm C. Mch m kiu 2. Mch no hp vi mch m kiu thnh mt h thng A. Mch m duy B. Mch Nhm C. Mch c 3. Mch no hp vi mch c thnh mt h thng A. Mch i B. Mch Nhm C. Mch Dng kiu 4. Mch no hp vi mch Dng duy thnh mt h thng A. Mch m duy B. Mch Nhm C. Mch c D. Mch Dng kiu E. Mch i D. Mch Dng duy E. Mch m duy D. Mch i D. Mch Dng kiu D. Mch Dng duy E. Mch c

131

5. Triu chng khi mch Xung ri lon A. au b vai B. au mt ngoi chi di D. au u E. Hi hp, mt ng

C. au bng kinh lan xung bn 6. Giao hi huyt ca mch m duy A. Ni quan B. Chiu hi C. Lm khp 7. Giao hi huyt ca mch Nhm A. Chiu hi B. Lit khuyt C. Thn mch 8. Triu chng khi mch m duy ri lon A. St, n lnh B. au bng kinh C. au vng tim 9. Giao hi huyt ca mch m kiu A. Chiu hi B. Lit khuyt C. Thn mch 10. Triu chng khi mch m kiu ri lon A. St, n lnh B. au bng kinh C. au vng tim 11. Giao hi huyt ca mch c A. Thn mch B. Chiu hi C. Lit khuyt 12. Giao hi huyt ca mch Dng kiu A. Thn mch B. Chiu hi C. Lit khuyt D. Hu kh E. Ni quan D. Hu kh E. Ni quan D. Mt ng E. Ly b D. Ni quan E. Ngoi quan D. Mt ng E. Ly b D. Ni quan E. Ngoi quan D. Cng tn E. Thn mch

132

13. Giao hi huyt ca mch i A. i mch B. Ng xu C. Duy o 14. Giao hi huyt ca mch Dng duy A. Cng tn B. Ni quan C. Thn mch 15. Triu chng khi mch Dng duy ri lon A. Mt ng B. St, n lnh C. au vng tim Cu hi 5 chn 1 - chn cu SAI 1. c im ca k kinh bt mch A. L trnh i t di ln trn B. Dn tinh kh ca thn ln u C. L trnh i su vo cc tng ph D. c v nh h (nu xem kinh chnh l sng) E. Lin lc v iu ha cc vng chi phi bi kinh chnh 2. Vng chi phi bi mch Xung A. Mt trong ct sng B. Cc khong lin sn trc ngc C. L trnh bn ngoi ca kinh Thn D. B phn sinh dc ngoi E. Mt ngoi chi di 3. Triu chng khi mch Xung ri lon A. Sng au b phn sinh dc ngoi B. au tc bng di C. au khong lin sn ca vng trc tim D. au hng sn E. au bng, i ma 133 D. Ri lon kinh nguyt E. au bng lan ln ngc D. Lm khp E. Ngoi quan D. Lm khp E. Chiu hi

4. Vng chi phi ca mch m duy A. Mt trong i B. Vng bng C. Vng hng sn 5. Triu chng khi mch m duy ri lon A. Cm st, n lnh B. au vng tim C. au ngc km au lng D. au ngc km au hng sn E. Cm gic b nght vng tim 6. Vng chi phi ca mch m kiu A. Mt trong chn B. Mt c ngoi C. Mt trong thnh bng ngc 7. Vng chi phi ca mch c A. Lng B. Vai C. Hng sn 8. Triu chng khi mch c ri lon A. au mt ngoi chn B. au tht lng C. au h chu lan ln ngc D. au vng tim lan sau lng E. au cng c gy 9. Vng chi phi ca mch Dng kiu A. Mt c ngoi B. Mt ngoi chn C. Mt bn ca thn 10. Vng chi phi ca mch Dng duy A. Mt ngoi chn B. Mt bn ca thn C. Mt ngoi ca vai D. H thng n E. Mt bn ca u D. Mt bn ca u E. Kho mt ngoi D. Bng E. Ngc D. Kho mt trong E. Xng hm trn D. Mt trong tay E. Vng c

134

Chng II

Phng php ho chm

135

Bi 7

V tr v tc dng iu tr ca nhng huyt thng dng

MC TIU
1. Nu c nh ngha ca huyt. 2. Nu c 4 tc dng chung (sinh l, bnh l, chn on v iu tr) ca huyt. 3. Phn bit c 3 loi huyt chnh (huyt trn ng kinh, huyt ngoi ng kinh, a th huyt ). 4. M t c chnh xc v tr 128 huyt. 5. Lit k c tc dng iu tr ca 128 huyt thng dng. 6. Phn tch c c s l lun ca nhng tc dng iu tr ca huyt.

I. NH NGHA HUYT Theo sch Linh khu thin Cu chm thp nh nguyn: Huyt l ni thn kh hot ng vo - ra; n c phn b khp phn ngoi c th. C th nh ngha huyt l ni kh ca tng ph, ca kinh lc, ca cn c xng khp t li, ta ra phn ngoi c th. Ni cch khc, huyt l ni tp trung c nng hot ng ca mi mt tng ph, kinh lc., nm mt v tr c nh no trn c th con ngi. Vic kch thch ti nhng huyt v ny (bng chm hay cu) c th lm nhng v tr khc hay b phn ca mt ni tng no c s phn ng nhm t c kt qu iu tr mong mun. Huyt khng nhng c quan h cht ch vi cc hot ng sinh l v cc biu hin bnh l ca c th, m cn gip cho vic chn on v phng cha bnh mt cch tch cc. Theo cc sch xa, huyt c gi di nhiu tn khc nhau: du huyt , khng huyt , kinh huyt , kh huyt , ct huyt v.v......Ngy nay huyt l danh t c s dng rng ri nht. Cc nh khoa hc ngy nay ch cng nhn s hin hu ca huyt v chm cu v mt hiu qu tr liu v v mt in sinh vt (tham kho thm phn III - bi m u). 136

II. TC DNG CA HUYT V CHM CU THEO NG Y

A. TC DNG SINH L
Huyt c quan h cht ch vi kinh mch v tng ph m n ph thuc. V d huyt thi uyn thuc kinh Ph c quan h mt thit: Vi kinh Ph Vi cc t chc c ng kinh Ph i qua. Vi cc chc nng sinh l ca tng Ph.

B. TC DNG TRONG BNH L


Theo YHCT, huyt cng l ca ng xm ln ca cc nguyn nhn gy bnh t bn ngoi. Khi sc khng ca c th (chnh kh) b suy gim th cc nguyn nhn bn ngoi (YHCT gi l t kh) d xm ln vo c th qua cc ca ng ny gy bnh. Mt khc, bnh ca cc tng ph kinh lc cng c phn nh ra huyt: hoc au nhc t nhin, hoc n vo au, hoc mu sc huyt thay i (trng nht, thm), hoc hnh thi thay i (bong biu b, mn nh hoc s cng bn di huyt).

C. TC DNG CHN ON
Da vo nhng thay i huyt nu trn (au nhc, i mu sc, co cng.....) ta c thm t liu gip chn on nht l chn on v tr bnh (v d huyt tm du au hoc n au lm ta ngh n bnh Tm). Nhng biu hin bt thng huyt thng ch c gi tr gi cho chn on. c c chn on xc nh cn da vo ton b phng php chn on ca YHCT.

D. TC DNG PHNG V CHA BNH


Huyt cn l ni tip nhn cc kch thch khc nhau. Tc ng ln huyt vi mt lng kch thch thch hp c th lm iu ha c nhng ri lon bnh l, ti lp li hot ng sinh l bnh thng ca c th. Tc dng iu tr ny ca huyt ty thuc vo mi lin h gia huyt v kinh lc tng ph, v d: ph du (bi du huyt ca Ph) c tc dng i vi chng kh th, ho; tc tam l (hp huyt ca kinh V) c tc dng i vi chng au bng. III. PHN LOI HUYT Cn c vo hc thuyt Kinh lc, c th chia huyt lm 3 loi chnh:

137

1. Huyt nm trn ng kinh (huyt ca kinh - kinh huyt) Huyt ca kinh l nhng huyt trn 12 kinh chnh v 2 mch Nhm, c. Mt cch tng qut, tt c cc huyt v chm cu u c nhng tc dng chung trong sinh l v bnh l nh nu trn. Tuy nhin, c nhng huyt c vai tr quan trng hn nhng huyt khc trong iu tr v chn on. Nhng huyt ny c ngi xa tng kt li v t thm tn cho chng nh nguyn, lc, khch, ng du, bi du C th tm gi y l tn chc v ca cc huyt v chm cu (ngoi tn gi ring ca tng huyt). Nhng huyt quan trng ny gm: Huyt nguyn Thng c ngi thy thuc chm cu xem l huyt i din ca ng kinh. Mi kinh chnh c 1 huyt nguyn. V tr cc huyt nguyn thng nm c tay, c chn hoc gn . Do tnh i din ca nguyn huyt m chng thng c dng chn on v iu tr nhng bnh h, thc ca tng, ph, kinh lc tng ng. Huyt lc Huyt lc l ni khi u ca lc ngang gip ni lin gia kinh dng v kinh m tng ng, th hin c quy lut m dong, mi quan h trong ngoi, quan h biu l. Mi kinh chnh v 2 mch Nhm, c c 1 huyt lc. Ngoi ra do tnh cht quan trng ca h thng T m c thm i lc ca T. Tng cng c 15 huyt lc. Do c im gip ni lin 2 kinh c quan h biu l m huyt lc thng c dng iu tr bnh ca kinh c huyt , ng thi iu tr c bnh ca kinh c quan h biu l vi n. Huyt bi du (huyt du lng) Nhng huyt du lng u nm dc hai bn ct sng, cch ng gia 1,5 thn. Nhng huyt ny u nm trn kinh Bng quang (on lng), nhng c ngi thy thuc xa c kt, ghi nhn c vai tr quan trng trong chn on v iu tr cc bnh nhng tng ph khc nhau, v d nh ph du l huyt thuc kinh Bng quang nhng li c tc dng ch yu trn tng Ph nn c ngi xa xp vo huyt du lng ca tng Ph. Ngi xa cho rng kh ca tng ph t li lng ti mt huyt du tng ng. Huyt m Huyt m cng c tng kt theo cng nguyn l nh huyt bi du, nhng c hai im khc: Huyt m c v tr ngc v bng.

138

Huyt m nm trn nhiu ng kinh mch khc nhau (v d nh huyt thin xu - huyt m ca i trng, nm trn kinh V; huyt trung qun m huyt ca V, nm trn mch Nhm). Huyt ng du Huyt ng du l nhm 5 huyt, c v tr t khuu tay v gi tr ra n ngn chi. Chng c gi tn theo th t tnh, hunh, du, kinh, hp. c tnh ca huyt ng du l c th iu tr nhng chng bnh ca bn kinh rt tt. Nhng huyt ng du thng c s dng trong iu tr theo hai cch: theo tc dng ch yu ca tng loi huyt v theo lut ng hnh sinh khc (xin tham kho thm chi tit trong bi Nguyn tc chn huyt) Huyt khch Khch c ngha l khe h, mun din t y l nhng khe ni mch kh t tp su trong c th. V mt v tr, nhng khch huyt thng tp trung phn b gia k gn v xng. Huyt khch cng thuc vo nhng yu huyt ca kinh mch. Mi kinh mch trong 12 kinh chnh u c mt huyt khch. Ngoi ra mi mch m kiu, Dng kiu, m duy, Dng duy cng c mt huyt khch. Tng cng c 16 huyt khch v tt c u nm trn kinh chnh. Huyt hi (bt hi huyt) Huyt hi l nhng huyt c tc dng cha bnh tt cho nhng t chc (theo ng y) ca c th. C 8 loi t chc trong c th: tng, ph, kh, huyt, xng, ty, gn, mch. V th c tn chung l tm hi huyt (bt hi huyt). Tm huyt hi u nm trn kinh chnh v mch Nhm. Giao hi huyt L ni nhng ng kinh v mch (2 hoc nhiu hn) gp nhau. Hin ti, trong cc sch chm cu c tng cng 94 giao hi huyt c lit k. Nhng giao hi huyt u nm trn kinh chnh v 2 mch Nhm, c. c tnh ca nhng huyt giao hi l cha cng lc nhng bnh ca tt c nhng kinh mch c lin quan (chm mt huyt m c tc dng trn nhiu kinh mch). 2. Huyt nm ngoi ng kinh (huyt ngoi kinh - ngoi k huyt) c nhng nh chm cu xp vo nhm huyt ngoi kinh l nhng huyt khng thuc vo 12 kinh chnh. Mt cch tng qut, huyt ngoi kinh thng nm bn ngoi cc ng kinh. Tuy nhin cng c mt s huyt, d nm trn ng tun hon ca kinh mch chnh, song khng phi l huyt ca kinh mch y, nh huyt n ng nm ngay trn mch c, nhng khng phi huyt ca mch c 139

C tt c hn 200 huyt ngoi kinh. y l nhng huyt khng thy cp trong sch Ni kinh, m do cc nh chm cu i sau quan st v pht hin dn. T nm 1982, T chc Y t Th gii (WHO) t chc nhiu hi tho khoa hc vi s tham gia ca nhiu chuyn gia chm cu ca nhng quc gia c xem l hng u trong lnh vc chm cu (nhng hi ngh lin vng) nhm thng nht nhiu ni dung quan trng ca chm cu nh s lng huyt kinh in, danh xng quc t ca kinh lc, huyt ngoi kinh, u chm, h thng n v o lng Nm 1984, Hi ngh Tokyo chp nhn 31 huyt ngoi kinh. Tt c nhng huyt trn u l nhng huyt ngoi kinh c ghi trong sch kinh in v rt thng dng. Hi ngh HongKong nm 1985 chp nhn thm 5 huyt ngoi k kinh in v thm 12 huyt ngoi k mi. Huyt ngoi k c tho lun v chn da theo nhng tiu ch sau: Phi l nhng huyt thng dng. Phi c hiu qu tr liu lm sng. Phi c v tr gii phu r rng. Phi cch ti thiu huyt kinh in (huyt trn ng kinh) 0,5 thn. Nu huyt ngoi kinh c tn trng vi huyt kinh in th phi thm pha trc tn huyt y mt tip u ng (prefix). C tt c 48 huyt ngoi kinh p ng nhng tiu ch trn, gm 15 u mt, 1 ngc bng, 9 lng, 11 tay v 12 chn. K hiu quc t thng nht cho huyt ngoi kinh l Ex. 3. Huyt ch au (a th huyt) y l nhng huyt khng c v tr c nh, cng khng tn ti mi mi. Chng ch xut hin ti nhng ch au. Huyt a th cn c gi l huyt khng c nh (Chm phng) hoc huyt thin ng (Y hc cng mc). C s l lun ca vic hnh thnh huyt a th l nguyn l Ly ch au lm huyt ca chm cu hc (c ghi trong Ni kinh). A th huyt thng c s dng trong iu tr cc chng au nhc cp hoc mn tnh. IV. VI NT V LCH S PHT HIN HUYT

A. Giai on huyt cha c v tr c nh


l giai on s khai, con ngi ch bit rng ch no kh chu, khng c thoi mi th m v hoc chch vo ni y: l cch ly huyt ti ch au hay cc b (au y gm au t pht v n vo au). Phng php ny chn huyt khng c vng quy nh v d nhin cng khng c tn huyt.

140

B. Giai on c tn huyt
Qua thc t tr liu, con ngi bit c: bnh chng A th chm cu mt vi v tr no c th tr c bnh. T dn dn ghi nhn c huyt v khng nhng c th tr c bnh ti ch, li cn c th tr c bnh chng vng xa hn. Khi y, ngi ta tch ly c kinh nghim tng i nhiu, s hiu bit tng i c suy lun. V vy, giai on ny huyt c xc nh v tr r rng v c t tn ring r.

C. Giai on phn loi c h thng


Vi kinh nghim, thc t iu tr c tch ly lu i kt hp vi cc quy lut trit hc ng phng (m dng, ng hnh) ng dng vo y hc, cc thy thuc lc by gi phn tch, tng hp hnh thnh l lun kinh lc, c quan h cht ch vi h thng phn loi huyt. Cc sch xa m t 49 n huyt, 300 huyt kp, tt c l 349 huyt c tn. V sau qua nhiu thi i, cc sch v li gia tng thm s huyt (bng 8.1). T nm 1982, t chc WHO thng nht c 361 huyt kinh in.
Bng 7.1. Bng tm tt s lng huyt thay i theo thi gian
C th Huyt n huyt gia Hai huyt kp 2 bn Tn huyt tng cng S huyt tng cng 25 135 160 295 49 300 349 649 Ni kinh Minh ng, Gip t ng nhn, Pht huy (+2) 51 (+3) 303 354 657 T sinh, i thnh 51 (+5) 308 359 667 dc, Kim gim (+1) 52 (+1) 309 361 670

V. C S CA VIC T TN HUYT V CHM CU Huyt trn c th c hn c ngn huyt (chung c hai bn phi v tri). Ngoi tn cc k huyt (huyt ngoi kinh) v tn cc tn huyt (huyt c lit k sau ny di nhn quan Ty y hc), c tt c 361 tn huyt. Nh trnh by trn, ban u huyt khng c tn ring. Qua nhiu thi gian, v tr v tc dng iu tr ca tng huyt dn c xc lp. d ghi nh v s dng, ngi xa t tn cho tng huyt theo c im v hiu qu tr liu ca n, trong c nhiu huyt cho n ngy nay vn gi nguyn tn ban u. C th thy vic t tn huyt chm cu ca ngi xa da trn nhng c s nh: hnh th s vt, v tr v tc dng tr liu ca huyt

141

A. Da vo hnh th ca s vt
Nhng huyt m tn gi c mang nhng t sn (ni) nh tha sn, khu (g) nh khu khu, lng (g ln) nh m lng tuyn, dng lng tuyn l nhng huyt thng c v tr gn ni xng g ln di da (cc xng..). Nhng huyt m tn gi c mang nhng t kh (khe) nh gii kh, thi kh; cc (hang) nh hp cc; cu (rnh, ngi) nh thy cu; tr (ao) nh phong tr; tuyn (sui) nh dng tuyn; uyn (vc su) nh thi uyn; tnh (ging) nh thin tnh l nhng huyt thng c v tr nhng vng hm ca c th. Nhng huyt c tn rt tng hnh nh c t (mi ngh) di xng bnh ch, huyt cu v (ui chim ng) mi kim xng c, huyt phc th (th n np) mt trc ngoi i cng l nhng minh ha v cch t tn ny.

B. Da vo v tr ca huyt trn c th
Mt s tn huyt gip gi nh thng qua v tr ca chng trn c th. Nhng tn huyt c mang t kin (vai) nh kin tnh, kin ngung gip lin tng n v tr ca chng vai. Nhng tn huyt c mang t dng nh dng lng tuyn, dng tr, dng quan; ngoi nh ngoi quan gip lin tng n v tr ca chng mt ngoi v sau ca c th. Nhng tn huyt c mang t m nh m lng tuyn, m giao; ni nh ni quan gip lin tng n v tr ca chng mt trong v trc ca c th (tay chn). Cng vi c s trn m nhng huyt nh tin nh ( trn u pha trc), hu nh ( trn u pha sau), gip xa ( hm di), nh trung (gia hai v), thi dng ( mng tang, vng thi dng), yu du ( eo lng).

C. Da vo tc dng tr liu ca huyt


Nhng tn huyt mang t phong (gi) nh huyt phong tr, phong mn dng tr v phng chng cm cm. Huyt tnh minh (con ngi sng) dng tr th lc km. Huyt nghinh hng (n mi thm) dng tr nhng bnh mi. Huyt thnh cung, thnh hi dng tr nhng trng hp thnh lc ri lon. Huyt thy phn, phc lu (dng chy ngc li) dng tr ph thng. Huyt mn tr nhng trng hp cm. Huyt huyt hi tr nhng trng kinh nguyt khng u. 4. Nhng tn gi khc nhau ca huyt Hin nay, c th thy cng mt huyt c gi vi nhiu tn khc nhau. tin tham kho chng ti c gng ghi li nhng tn khc nhau ca huyt (nu c). Theo L Qu Ngu, s d c tnh trng nu trn l do:

142

Do c s khc nhau ngay trong cc sch kinh in c xa ca ng y. huyt c du trong Chm cu i thnh l huyt c mch du trong y tm phng. Cc sch xa gi tn mt huyt di nhiu tn gi khc nhau. Huyt bch hi cn c gi di nhng tn: tam dng ng hi, n hon cung, duy hi, qu mn, thin sn, in thng, thin mn Do Tam sao tht bn: mt s huyt khi phin m qua ting Vit, vi nhiu khc bit v a phng, th ng khc nhau, nhiu t liu khc nhau dn n nhiu tn gi khc. V d nh bch lao cn c gi b lao, chi chnh v chi chnh, chu vinh v chu vinh, i tr v i tr, ha liu v ha giao

Huyt v chm cu
- Huyt l ni thn kh hot ng vo ra; n c phn b khp phn ngoi c th. Trong ng y hc, huyt v chm cu gip cho vic chn on v phng cha bnh. - Cc tn gi khc nhau ca huyt: du huyt, khng huyt, kinh huyt, kh huyt, ct huyt v.v.. Ngy nay huyt l danh t c s dng rng ri nht. - Huyt l ni m in tr da (rsistance cutane) v tr khng (incompdance) lun thp hn vng da xung quanh. - Huyt c quan h cht ch vi kinh mch v tng ph m n ph thuc. Do tnh cht ny m huyt c s dng trong chn on v iu tr bnh ca ng kinh tng ng m n thuc vo. - C 3 loi huyt chm cu: + Huyt nm trn ng kinh (huyt ca kinh - kinh huyt) + Huyt nm ngoi ng kinh (huyt ngoi kinh - ngoi k huyt) + Huyt ch au (a th huyt). A th huyt thng c s dng trong cc chng au nhc cp hoc mn tnh. - Nhng loi huyt quan trng trn ng kinh: huyt nguyn, huyt lc, bi du huyt, huyt m, huyt ng du, huyt khch, huyt bt hi, giao hi huyt. - Huyt v trn ng kinh chm cu pht trin dn theo thi gian: t huyt khng c tn n huyt c tn; t 349 huyt n 361 huyt hin nay. - Vic t tn huyt chm cu ca ngi xa da trn nhng c s sau: + Da vo hnh th s vt. + Da vo v tr ca huyt trn c th. + Da vo tc dng tr liu ca huyt.

VI. V TR V TC DNG CA 128 HUYT

A. KINH PH
1. Trung ph M ca Ph, hi huyt ca 2 kinh thi m ca tay v chn. Huyt ny cn c tn ng du, ng trung, ng trung du, long hm. 143

V tr: ly ngoi mch Nhm 6 thn, trong khong lin sn 2 (hoc giao im lin sn 2 v rnh delta - ngc). Tc dng: thanh tuyn thng tiu, s iu ph kh; dng iu tr ho hen, au tc ngc, au b vai. 2. Xch trch Hp thy huyt ca Ph. Huyt ny cn c tn qu th, qu ng. V tr: np gp khuu tay, b ngoi tm gn c nh u. Tc dng: tit ph vim, ging nghch kh, thanh nhit thng tiu; dng iu tr khuu tay au nhc hoc b co li, ho ra mu, hen suyn, y tc ngc, sng hng, sng thanh qun; co git, i dm tr em. 3. Khng ti Khch huyt ca Ph V tr: nm trn ng ni t b ngoi tm gn c nh u n rnh ng mch quay, trn np c tay 7 thn (nm im gp nhau b trong c nga di v b ngoi ca c gan tay to). Tc dng: nhun ph, ch huyt, thanh nhit gii biu, iu ging ph kh; dng iu tr au mt trc ngoi cng tay, ngn tay co dui kh, ho ra mu, hen suyn, st khng ra m hi, au hng, khan ting, mt ting cp. 4. Lit khuyt Lc huyt ca Ph, huyt giao hi ca Nhm mch vi kinh Ph. Huyt ny cn c tn ng huyn, uyn lao . V tr: cch np c tay 1,5 thn pha ngoi xng quay. Tc dng: tuyn ph khu phong, s thng kinh lc, thng iu Nhm mch; dng iu tr au sng c tay, ho, au ngc, cm cm, vim kh qun, tiu kh, cc bnh c gy. 5. Kinh c Kinh kim huyt ca Ph. V tr: huyt trong rnh ng mch quay, trn np c tay 1 thn. Tc dng: iu tr sng au c tay, vim kh qun, ho, au hng, au ngc, suyn, st khng c m hi. 6. Thi uyn Huyt du th ca Ph, nguyn huyt ca Ph, hi huyt ca Mch); huyt ny cn c tn thi tuyn, qu tm. V tr: rnh ng mch quay, nm trn np gp c tay. 144

Tc dng: khu phong ha m, l ph ch khi, thanh tp ph kh thng tiu; dng iu tr au khp c tay, au cnh tay, cng tay; au vai c km au ngc ho hen, au hng. 7. Ng t Hunh ha huyt ca Ph. V tr: ly ch tip gip gia da gan v da lng bn tay, nm gia chiu di ca xng bn ngn 1. Tc dng: dng iu tr au ti ch, ho, ho ra mu, st au u, au hng. 8. Thiu thng Tnh mc huyt ca Ph. Huyt ny cn c tn qu tn. V tr: ch gp nhau ca ng tip gip da gan v lng bn tay, pha ngoi ngn tay ci v ng ngang qua gc mng tay ci. Tc dng: thng kinh kh, thanh ph nghch, li yt, s tit ha xung nghch; dng iu tr au sng ti ch, ho, kh nghch; trng phong, st cao, hn m, co git, au hng, sng hm, sng li, chy mu cam.

B. KINH I TRNG
9. Thng dng Tnh kim huyt ca i trng. Huyt ny cn c tn tuyt dng. V tr: ch gp nhau ca ng tip gip da gan v lng bn tay, pha ngoi ngn tr v ng ngang qua gc mng tay tr. Tc dng: gii biu, thi nhit, thanh ph, li hu, s tit t nhit dng minh kinh; dng iu tr ngn tay t, au nhc, hn m, st cao, tai, au hng. 10. Nh gian Hunh thy huyt ca i trng. Huyt ny cn c tn gian cc, chu cc. V tr: ch gp nhau ca ng tip gip da gan v lng bn tay, pha ngoi ngn tr v ng ngang ch tip ni ca thn vi u gn ca t 1 ngn tay tr. Tc dng: tn t nhit, li yt hu; dng iu tr au bn tay, ngn tay, au cnh tay, au vai, au hng, au rng, sng hm, mo ming, chy mu cam, st. 11. Tam gian Du mc huyt ca i trng. Huyt ny cn c tn thiu cc, tiu cc. V tr: ch gp nhau ca ng tip gip da gan v lng bn tay, pha ngoi ngn tr v ng ngang ch tip ni ca thn vi u xa ca xng bn ngn tay tr. 145

Tc dng: tit t nhit, li yt hu, iu ph kh; dng iu tr au sng ngn tay, bn tay, au rng, au hng thanh qun, au mt, st rt. 12. Hp cc Nguyn huyt ca i trng. Huyt ny cn c tn h khu . V tr: ngn tay ci v ngn tay tr xe rng ra, ly np gp gia t 1 v t 2 ca ngn tay ci bn kia vo h khu tay ny. t p u ngn tay ln lng bn tay, gia 2 xng bn tay 1 v 2; u ngn ci u ch l huyt. Thng huyt nm mu cao nht, gia xng bn ngn 1 v 2 (khp bn tay li). Tc dng: pht biu gii nhit, s tn phong t, thanh tit ph kh, thng ging trng v, trn thng, thng lc; dng iu tr ti ch (au cnh tay, au vai, au hng, au rng), lit mt, au u, trng phong, st cao khng ra m hi, kinh b (dng lm co t cung). 13. Dng kh Ha huyt ca kinh i trng. Huyt ny cn c tn l trung khi. V tr: huyt nm ngay trong h tam gic, st u mm trm xng quay. Tc dng: khu phong tit ha; s tn nhit kinh dng minh; dng iu tr au c tay; au nhc khp khuu, vai, cnh tay, cng tay, au hng, au rng, au mt , st cao, ngc y tc, kh th, pht cung. 14. Thin lch Lc huyt ca i trng. V tr: trn ng ni t h lo (huyt dng kh) ti khc tr, huyt t dng kh ln 3 thn. Tc dng: thanh ph kh, iu thy o, thng mch lc; dng iu tr au ti ch, au cnh tay, au vai, hng; chy mu cam; tai, ic tai, au mt , ph thng (chng ca ph). 15. n lu Khch huyt ca i trng. Huyt ny c tn s u. V tr: trn ng ni t h lo (huyt dng kh) ti khc tr, huyt t dng kh ln 5 thn. Tc dng: dng iu tr au cng tay, cnh tay, au vai, au hng, sng hng, au li. 16. Khc tr Hp th huyt ca i trng. Huyt ny cn c tnng trch, qu c. 146

V tr: gp cng tay li, bn tay pha trn ngc cho ni r nt gp khuu, huyt nm cui np gp khuu (pha ngoi). Tc dng: thng tm kh, iu trng ph, s ging kh nghch thng tiu, tr huyt nhit, gii co rt; dng iu tr au khp khuu, lit chi trn, vim hng, h st, ni mn, d ng, mn nht, chm. 17. Nghinh hng Huyt hi ca cc kinh dng minh tay v chn. Huyt ny cn c tn l xung dng. V tr: giao im gia chn cnh mi ko ra ti np mi ming. Tc dng: thng t khiu, tn phong nhit, thanh kh ha; dng iu tr s mi, nght mi, lit dy VII.

C. KINH V
18. a thng Huyt hi ca kinh dng minh tay v chn vi mch Dng kiu. Huyt ny cn c tn v duy, h duy. V tr: giao im ca ng ko di t kho ming ngang ra v rnh mi ming. Tc dng: khu phong t, thng kh tr; dng iu tr au rng, lit dy VII, au dy thn kinh mt. 19. Gip xa Huyt gip xa c tn khc nha, c quan, qu sng. V tr: trn ng ni gc hm vi kho ming, cch gc hm 1 thn ; huyt nm trn b cao nht ca c nhai (khi cn rng). Tc dng: s phong thng lc, li rng khp; dng iu tr au rng, lit mt, au dy thn kinh V. 20. Thin xu M huyt ca i trng. Huyt ny cn c tn thin khu, tng kh, cc mn, trng cc, tun t, tun nguyn, pht nguyn. V tr: t rn o ngang ra 2 bn mi bn 2 thn. Tc dng: s iu i trng, l kh tiu tr; dng iu tr au bng, ri lon tiu ha, n khng tiu, nn, to bn, tiu chy. 21. Lng khu Khch huyt ca V. Huyt cn c tn lng khu, hc nh, kha ct. 147

V tr: huyt trn gc trn ngoi xng bnh ch 2 thn, trong khe gia gn c thng trc v c rng ngoi ca c t u i. Tc dng: thng iu v kh, ha trung ging nghch, khu phong ha thp; dng iu tr au sng gi, cn au d dy, tc tia sa, vim tuyn v. 22. Tc tam l Hp th huyt ca V. Huyt ny cn c tn l h tam l, h lng, qu t. V tr: hm di ngoi xng bnh ch o xung 3 thn, cch mo chy 1 thn. Tc dng: l t v, iu trung kh, ha trng tiu tr, thng iu kinh lc kh huyt, ph chnh, bi nguyn, b h nhc; dng iu tr au sng gi, lit na ngi, au d dy, ri lon tiu ha, tc tia sa, vim tuyn v, nng tng trng. 23. Phong long Lc huyt ca V. V tr: b trc mt c ngoi o ln 8 thn, huyt nm trong khe c dui chung cc ngn v c mc bn ngn (vnh bn chn v xoay bn chn ra ngoi nhn r khe c). Tc dng: ha v kh, ha m thp, nh thn ch; dng iu tr au nhc ti ch, lit na ngi, au bng, au ngc, au hng, au u, nn, m tch, hen suyn, in cung. 24. Gii kh Kinh ha huyt ca V. Huyt ny cn c tn l hi i, hi i. V tr: ly np gp trc ca khp c chn, trong khe gn c cng chn trc v gn c dui ring ngn ci. Tc dng: tr t kh, ha thp tr, thanh v nhit, nh thn ch; dng iu tr au nhc c chn, y bng, au u, au mt, mt sng n, au rng, tc tia sa, vim tuyn v, i tin kh, in cung. 25. Xung dng Nguyn huyt ca V. Huyt ny cn c tn hi nguyn, ph dng, hi ct, hi dng. V tr: trung im ng ni t hm gia gn c chy trc v gn c gp ring ngn chn ci ( ln ch c chn) n hm gia 2 xng t bn chn 2 v 3. Tc dng: ph th ha thp, ha v nh thn; dng iu tr bn chn sng au, au bng, lit na ngi, au rng, in cung.

148

26. Hm cc Du mc huyt ca V. V tr: khe ngn chn 2 - 3, ni ni gia thn v u gn xng bn ngn 2. Tc dng: au sng bn chn, au bng, au mt, st khng c m hi. 27. Ni nh Hunh thy huyt ca V. V tr: p st 2 u ngn chn 2 v 3, huyt u np k 2 ngn chn, huyt nm mt lng bn chn, ngang ch ni thn vi u gn xng t 1 ngn chn. Tc dng: thng ging v kh, thanh v tit nhit, l kh trn thng, ha trng ha tr; dng iu tr au nhc ti ch, au bng, au rng hm trn, chy mu cam, au hng, lit mt, l, tiu chy, b trung tin, st khng c m hi. 28. L oi Tnh kim huyt ca V. Huyt cn c tn trng ct, thn thng oan. V tr: trn ng tip gip da gan chn vi da lng bn chn, huyt gc ngoi gc mng chn 2. Tc dng: thng kinh, chng huyt nghch, ha v thanh thn, s tit t nhit dng minh; dng iu tr chn lnh, y bng, au bng, au rng, chy mu cam, lit mt, khng mun n, mng m, st khng c m hi.
Bch hi Thnh cung phong Thi dng u duy Ton trc Phong tr Nghinh hng a thng Gip xa a thng n ng Nghinh hng Nhn trung

Hnh 7.1. Huyt vng u

149

Khc tr Xch trch Thin lch Ngoi quan Lit khuyt Kinh c Thi uyn Ng t Thiu thng 10 thn 5 thn Khng ti

Hp cc Dng tr

Hnh 7.2. Huyt vng chi trn

D. KINH T
29. n bch Tnh mc huyt ca T. Huyt cn c tn qu lut, qu ly, qu nhn. V tr: gc trong gc mng chn ci 0,2 thn, trn ng tip gip da gan chn vi da lng bn chn. Tc dng: iu huyt, thng huyt, ch t, ph t, n t, thanh tm, nh thn, n dng hi nghch; dng ng iu tr ti ch, lit chi di, y bng, khng mun n, nn, tiu chy, in cung, mn kinh phong. 30. i Hunh ha huyt ca T. V tr: huyt ngang ch tip ni ca thn vi u gn xng t 1 ngn ci, trn ng tip gip gia da lng v da gan bn chn. Tc dng: dng iu tr au nhc ti ch v ln cn, y bng, n khng tiu, nn ma, tiu chy, ngi nng n, st khng c m hi. 31. Thi bch Nguyn huyt, du th huyt ca T. V tr: mt trong bn chn trn ng tip gip gia da lng v gan bn chn, huyt nm hm gia thn v u xa ca xng bn chn ngn 1. Tc dng: ph t th, ha trung tiu, iu kh c, tr vn ha; dng iu tr ti ch sng au bn chn, y bng, au bng, n khng tiu, kit l, ngi nng n, kh chu, st khng c m hi. 32. Cng tn Lc huyt ca T, mt trong bt mch giao hi huyt thng vi mch Xung.

150

V tr: mt trong bn chn trn ng tip gip gia da lng v gan bn chn, huyt nm hm gia thn v u gn xng bn ngn chn 1. Tc dng: ph t v, l kh c, iu huyt hi, ha Xung mch; dng iu tr sng au bn chn, au bng di, au d dy, km n, nn, ng kinh. 33. Thng khu Kinh kim huyt ca T. Huyt cn c tn l thng khu. V tr: ch hm di mt c trong. Tc dng: kin t v, tiu thp tr; dng iu tr au nhc ti ch, au mt trong i, y bng, n khng tiu, tiu lng hoc to bn, hong n, kinh phong tr em, cng li. 34. Tam m giao Huyt hi ca 3 kinh thi m, thiu m, quyt m ca chn. Huyt cn c tn l i m, tha mng, h tam l. V tr: nh cao mt c trong o ln 3 thn, b sau trong xng chy. Tc dng: b t th, tr vn ha, thng kh tr, s h tiu, iu huyt tht tinh cung, ui phong thp kinh lc, kin t ha thp, s can ch thn; dng iu tr au cng chn, tiu ha km, y bng, kinh nguyt khng u, rong kinh, kh h, b kinh, di mng tinh, ri lon ng tiu, i dm, ton thn au nhc nng n, mt ng. 35. a c Khch huyt ca T. Huyt cn c tn l t x. V tr: huyt di huyt m lng tuyn 3 thn, st b sau trong xng chy. Tc dng: ha t l huyt, ha vinh huyt, iu bo cung; dng iu tr au bng, cng tc sn, khng mun n, au lng, i kh, di mng tinh, trng h, kinh nguyt khng u. 36. m lng tuyn Hp thy huyt ca T. Huyt cn c tn m ch lng tuyn. V tr: huyt nm st b sau trong xng chy, ngay di mm xng chy. Tc dng: vn trung tiu, ha thp tr, iu ha bng quang, li h tiu; dng iu tr ti ch au sng gi, lnh bng, khng mun n, ngc sn cng tc, bng c trng, di tinh, i khng t ch, i kh, i dm. 37. Huyt hi V tr: im gia b trn xng bnh ch o ln 1 thn vo trong 2 thn. Tc dng: au mt trong i, mn nga, kinh nguyt khng u. 151

E. KINH TM
38. Thiu hi Hp thy huyt ca Tm. Huyt cn c tn khc tit. V tr: cui np gp trong np khuu tay. Tc dng: s tm kh, thanh bo lc, nh thn ch, ha m din, thng lc; dng iu tr ti ch khuu tay co rt, au vng tim, u vng, mt hoa, hay qun, in cung. 39. Linh o Kinh kim huyt ca Tm. V tr: huyt nm trn huyt thn mn 1,5 thn, b ngoi gn c gp c tay tr. Tc dng: dng iu tr au ti ch au cng tay, khuu tay, au vng tim, kinh s, mt ting t ngt. 40. Thng l Lc huyt ca Tm. V tr: huyt nm trn huyt thn mn 1 thn, b ngoi gn c gp c tay tr. Tc dng: nh tm an thn ch, iu tm kh, tc phong ha vinh; dng iu tr au ti ch, tim p mnh, hi hp, st, u au, hoa mt, cng li khng ni c. 41. m khch Khch huyt ca Tm. Huyt cn c tn thiu m khch, thch cung, m ty. V tr: huyt nm trn huyt thn mn 0,5 thn, b ngoi gn c gp c tay tr. Tc dng: thanh tm ha, tim h dng, an thn ch; dng iu tr ngc y tc, au vng tim, tim p mnh, hi hp, ra m hi trm, chy mu cam. 42. Thn mn Nguyn huyt - du th huyt ca Tm. Huyt cn c tn oi l, oi xung, trung , du trung. V tr: trn np gp c tay, gia xng u v xng tr, pha ngoi gn c gp c tay tr. Tc dng: an thn, nh tm, thng lc, thanh ha lng vinh, thanh tm nhit, iu kh nghch; dng iu tr au nhc ti ch, hay qun, mt ng, ng kinh, lon nhp. 152

43. Thiu ph Hunh ha huyt ca Tm. Huyt cn c tn oi ct. V tr: huyt nm trong lng bn tay, trn ng vn tim, gia xng bn ngn 4 v 5. Tc dng: dng iu tr ngn tay t co qup, lng bn tay nng, au kh chu trong ngc, tim hi hp. 44. Thiu xung Tnh mc huyt ca Tm. Huyt cn c tn kinh th. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v da lng bn tay, trn ng ngang qua chn mng tay 5, gc ngoi gc mng tay t. Tc dng: khai tm khiu, thanh thn ch, tit t nhit; dng iu tr au vng tim, au cnh sn, tim p mnh, hi hp, cp cu trng phong, st cao.

F. KINH TIU TRNG


45. Thiu trch Tnh kim huyt ca Tiu trng. Huyt ny cn c tn tiu ct. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v da lng bn tay, trn ng ngang qua chn mng tay 5, gc trong gc mng tay t. Tc dng: thanh tm ha, tn phong nhit, thng sa; dng iu tr cng gy, cng li, au hng, au mt, cp cu ngt, hn m, st cao, st rt, vim tuyn v, thc sa. 46. Tin cc Hunh thy huyt ca Tiu trng. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v da lng bn tay, cnh trong bn tay, ngang ng tip gip gia u gn v thn xng t 1 ngn th 5. Tc dng: dng iu tr ngn tay t, au, nga, au tay, au hng, cng gy, chy mu mi, tai, st, st rt, vim v, ng kinh, tiu . 47. Hu kh Du mc huyt ca Tiu trng, mt trong bt mch giao hi huyt thng vi c mch. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v da lng bn tay, cnh trong bn tay, ngang ng tip gip gia u xa v thn xng bn tay th 5. 153

Tc dng: thanh thn ch, ui ni nhit, thng c mch, cng c biu phn, th cn mch; dng iu tr ngn tay au dui kh khn, au cng gy, au u, chy mu mi, au mt, tai, ic tai, st rt, ng kinh, tiu . 48. Uyn ct Nguyn huyt ca Tiu trng. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v da lng bn tay, cnh trong bn tay, gia xng bn ngn 5 v xng mc. Tc dng: s t kh ca kinh thi dng, thanh thp nhit tiu trng; dng iu tr au nhc ti ch, au u, cng gy, tai, m mt, hong n, st khng c m hi. 49. Dng cc Kinh ha huyt ca Tiu trng. V tr: huyt ch lm st u mm trm xng tr. Tc dng: dng iu tr au c tay, au pha sau trong cnh tay, au c gy, tai, ic tai, st, in cung, tr em bi lit, cng li khng ni c. 50. Dng lo Khch huyt ca Tiu trng. V tr: t huyt dng cc o ln 1 thn. Tc dng: th cn, thng lc sng mt; dng iu tr sng au pha sau trong cng tay, au nhc cnh tay v tai, mt m. 51. Chi chnh Lc huyt ca Tiu trng. V tr: ch lm u xng tr, ngoi bn tay ni vi rnh tr, t ch lm o ln 5 thn. Tc dng: tay co, ngn tay khng nm c, st, in, kinh s. 52. Tiu hi Hp th huyt ca Tiu trng. Huyt cn c tn l thu khc tuyn. V tr: trn np khuu tay, trong rnh rng rc. Tc dng: tn t kinh thi dng, thng nhit kt tiu trng, ui phong kh, thanh thn kh; dng iu tr au sng khuu tay, au vai, au c, au hm, au rng, ic, in.

154

53. Thnh cung Hi huyt ca th tc thiu dng, th thi dng. Huyt cn c tn l a s vn. V tr: huyt nm trc v gia np tai (h ming ra c ch lm). Tc dng: tuyn nh kh, nh thn ch; dng diu tr au, tai, ic tai.

G. KINH BNG QUANG


54. Ph du Bi du huyt ca Ph. V tr: gia t sng lng D3 - D4 o ra 2 bn mi bn 1,5 thn. Tc dng: iu ph l kh, b h tn, thanh h nhit, ha vinh huyt, thi nhit; dng iu tr au nhc ti ch, au lng, cng gy, vo c, st, ho hen. 55. Quyt m du Bi du huyt ca Tm bo bc. Huyt cn c tn khuyt m du, quyt du, khuyt du. V tr: gia t sng lng D4 - D5 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: au ti ch, hi hp, ho, nh trng ngc, nn. 56. Tm du Bi du huyt ca Tm. V tr: gia t sng lng D5 - D6 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: dng tm an thn, thanh thn nh ch, l huyt iu kh; dng iu tr au nhc ti ch, hi hp, nh trng ngc, hong ht, hay qun, tr em chm ni, ho, ho ra mu, nn, nut kh, ng kinh. 57. Cch du Huyt hi ca Huyt. V tr: gia t sng lng D7 - D8 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: l kh ha , b h tn, ha v kh, th hung cch; dng iu tr au lng, nc, n km, st, ra m hi trm, huyt h, huyt nhit. 58. Can du Bi du huyt ca Can. V tr: gia t sng lng D9 - D10 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn.

155

Tc dng: b vinh huyt, tiu ngng , kh thp nhit can m; dng iu tr au nhc ti ch, hoa mt, sng au mt, chng mt, au d dy, ho c au tc sn ngc, hong n, cung. 59. m du Bi du huyt ca m. V tr: gia t sng lng D10 - D11 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: thanh m ha, thanh tit t nhit can m, kh thp nhit, ha v l kh, th ngc, dng iu tr au ti ch, au thn kinh lin sn, y bng, nn ma, ming ng, nut kh, hong n. 60. T du Bi du huyt ca T. V tr: gia t sng lng D11 - D12 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: ph th tr thy thp, iu t kh, tr vn ha, ha vinh huyt; dng iu tr au nhc ti ch, tiu ha km, y bng, khng mun n, nc, tiu chy, hong n, mn kinh phong tr em, cc chng v m, ph thng. 61. V du Bi du huyt ca V. V tr: gia t sng lng D12 - L1 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: iu v kh, ha thp tiu tr; dng iu tr au nhc ti ch, cn au d dy, y bng, lnh bng, nn, hi, sn ngc y tc, tr b ri nn, tiu chy. 62. Tam tiu du Bi du huyt ca Tam tiu. V tr: gia t sng tht lng L1 - L2 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: iu kh ha, li thy thp; dng iu tr y bng, n khng tiu, nn ma, ph thng. 63. Thn du Bi du huyt ca Thn. V tr: gia t sng lng L2 - L3 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: b thn, chn kh ha, khu thy thp, mnh lng xng, ch thy trng ha, minh mc thng nh; dng iu tr au lng, di mng tinh, kinh nguyt khng u, i dm, i c, i mu.

156

64. i trng du Bi du huyt ca i trng. V tr: gia t sng lng L4 - L5 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: iu trng v, s iu i tiu trng, l kh, ha tr, li tht lng gi; dng iu tr au ti ch, tiu chy, to bn, au trng bng, lit chi di. 65. Tiu trng du Bi du huyt ca Tiu trng. V tr: gia t sng cng S1 - S2 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn.

Kin tnh

Ph du

Quyt m du Tm du Cch du Can du m du T du V du Thn du

I trng du

Bng quang du

Hnh 7.3. Huyt vng lng Tc dng: thng l tiu trng, li thp thanh nhit, ha tch tr, phn thanh trc, iu bng quang ; dng iu tr tr, di tinh, i mu, i dm, i rt, au tc bng di.

66. Bng quang du Bi du huyt ca Bng quang. V tr: gia t sng lng S2 - S3 o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn. Tc dng: iu bng quang, tuyn thng h tiu, li lng xng ; dng iu tr au vng tht lng cng, b tiu, tiu rt but, tiu dm, au vng sinh dc ngoi, tiu chy, to bn. 67. y trung Hp th huyt ca Bng quang. Huyt cn c tn l huyt khch, khch trung, trung khch, y trung ng, thi ao. V tr: chnh gia np ln khoeo chn. Tc dng: thanh huyt tit nhit, th cn thng lc, ui phong thp, li lng gi; dng iu tr au u gi, au thn kinh ta r S1, au lng. 68. Ch tht Huyt ny cn c tn l tinh cung. V tr: gia t sng lng L2 - L3 o ra 2 bn, mi bn 3 thn.

157

Tc dng: b thn ch tinh, li thy thp; dng iu tr au cng tht lng, di mng tinh, lit dng, i rt, b i, sng sinh dc ngoi, ph. 69. Phi dng Lc huyt ca Bng quang. V tr: t huyt cn ln ko thng ln 7 thn. Tc dng: au cng chn, au mi lng, au u, hoa mt, ngt mi, chy nc mi, tr. 70. Ph dng Khch huyt ca mch Dng kiu. V tr: t huyt cn ln ko thng ln 3 thn. Tc dng: iu tr sng au mt c ngoi, lit chi di, chut rt, au tht lng, au u. 71. Cn ln Kinh ha huyt ca Bng quang. V tr: huyt nm trung im ca ng ni nh mt c ngoi v gn gt. Tc dng: khu phong thng lc, th cn mnh lng, l huyt tr bo cung, th cn ha thp, b thn; dng iu tr au sng c chn, au cng tht lng, cng c gy, au u, au mt, kinh git, kh, st nhau, nhau bong chm. 72. Kim mn Khch huyt ca Bng quang, bit ca tc thi dng v Dng duy mch. Huyt cn c tn quan lng, lng quan. V tr: huyt nm di mt c ngoi 1 thn. Tc dng: iu tr sng au mt c ngoi, au t chi di, ng kinh, chut rt. 73. Kinh ct Nguyn huyt ca Bng quang. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v lng bn chn, hm gia thn v u gn xng bn chn ngn 5. Tc dng: khu phong s t, nh thn thanh no; dng iu tr sng au m ngoi bn chn, tiu kh, gt, but, au tht lng, cng gy, au u, hoa mt, st rt, ng kinh.

158

74. Thc ct Du mc huyt ca Bng quang. Huyt cn c tn thch ct. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v lng bn chn, hm gia thn v u xa xng bn chn ngn 5. Tc dng: iu tr au mt ngoi bn chn, cng chn, au lng c gy, au mt . 75. Thng cc Hunh thy huyt ca Bng quang. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v lng bn chn, hm gia thn v u gn xng t 1 ngn 5. Tc dng: iu tr au nhc ti ch, au u, au gy, hoa mt, st c s gi, s lnh, tr, in cung. 76. Ch m Tnh kim huyt ca Bng quang. Huyt cn c tn ngoi ch m. V tr: huyt nm ni tip gip gia da gan v lng bn chn, pha gc ngoi gc mng chn t. Tc dng: s phong t nh s, tuyn kh c h tiu, h iu thai sn; dng iu tr nng gan bn chn, au u, chy mu cam, mt c mng, di tinh, kh, st nhau.

H. KINH THN
77. Dng tuyn Tnh mc huyt ca Thn. Huyt cn c tn a xung, qu tm, quyt tm, a c. V tr: ly im ni 2/5 trc vi 3/5 sau ca on u ngn chn 2 v gia b sau gt chn, trong ch lm gan bn chn. Tc dng: thanh thn nhit, ging m ha, nh thn ch, khai khiu nh thn, gii quyt nghch; dng iu tr nng hay lnh gan bn chn, au mt trong i, thot v, cp cu cht ui, hn m, vng u hoa mt. 78. Nhin cc Hunh ha huyt ca Thn. Huyt cn c tn l long uyn, long tuyn, nhin ct. V tr: huyt st gia b di xng thuyn v trn ng tip gip da gan v lng bn chn.

159

Tc dng: thi thn nhit, s quyt kh, l h tiu; dng iu tr au sng khp bn chn, i c, di tinh, lit dng, kinh nguyt khng u, nga m h, tr em kinh phong, cm khu, ho ra mu, st rt, tiu kht, t ra m hi, o hn, tai, ic tai. 79. Thi kh Nguyn huyt, du th huyt ca Thn. Huyt cn c tn l l t. V tr: im gia ng ni t gn c Achille n mm cao mt c trong. Tc dng: t thn m, thanh nhit, mnh lng gi, thi h nhit, trng nguyn dng, l bo cung; dng iu tr au c chn, kinh nguyt khng u, lit dng, tay chn lnh do trng hn, au rng, au sng v, au vng tim. 80. i chung Lc huyt ca Thn. V tr: hm ch gn c Achille bm vo xng gt chn, mt trong chn. Tc dng: iu thn, ha huyt, b ch tinh thn; dng iu tr au c chn, tiu t, kinh nguyt khng u, suyn, ho hen, to bn. 81. Thy tuyn Khch huyt ca Thn. V tr: huyt ch lm di huyt thi kh 1 thn. Tc dng: thng iu kinh nguyt, s tit h tiu; dng iu tr au sng mt trong gt chn, kinh nguyt khng u, au bng kinh, i rt. 82. Phc lu Kinh kim huyt ca Thn. Huyt cn c tn xng dng, ngoi mng, ngoi du, phc cu. V tr: t huyt thi kh o thng ln 2 thn Tc dng: iu thn kh, thanh thp nhit, li bng quang, kh thp tiu tr, t thn nhun to; dng iu tr au ti ch, i rt, ming kh, si bngs, ph thng, ra m hi trm. 83. m cc Hp th huyt ca Thn. V tr: huyt u trong np khoeo chn, sau li cu trong xng chy, trong khe ca gn c bn gn v gn c bn mc. Tc dng: tr thp, thng tiu, t thn, thanh nhit, s tit quyt kh, li h tiu; dng iu tr au sng mt trong u gi, i rt, i but, bng lu, thoi v, lit dng. 160

I. KINH TM BO
84. Khc trch Hp thy huyt ca Tm bo. V tr: huyt nm b trong tm gn c 2 u, trn np gp khuu tay. Tc dng: thng tm kh, iu trng ph, s gng kh nghch thng tiu, thanh tm ha, tr huyt nhit, gii co rt; dng iu tr au sng khuu tay, au cng tay, cnh tay, au vng tim, ming kh, phin to, nn do cm hn hay thai nghn, th t. 85. Khch mn Khch huyt ca Tm bo. V tr: huyt nm trn np c tay 5 thn, gia gan c gan bn tay ln v gan bn tay b. Tc dng: nh tm an thn, l kh th hung cch, thanh ging lng huyt; dng iu tr au vng trc tim c nn ma, hi hp, ng tm phin nhit. 86. Gin s Kinh kim huyt ca Tm bo. Huyt cn c tn gian s, qu l. V tr: huyt nm trn np c tay 3 thn, gia gn c gan bn tay ln v gan bn tay b. Tc dng: nh thn, kh m, iu tm kh, thanh thn ch, s gii t kh quyt m v thi dng; dng iu tr au cnh tay, nng gan bn tay, tm phin, hi hp, au vng tim, trng phong m di nhiu, nn, khn ting, in cung. 87. Ni quan Lc huyt ca Tm bo, giao hi huyt ca kinh th quyt m v m duy mch. V tr: t i lng o ln 2 thn, gia gn c gan bn tay ln v gan bn tay b. Tc dng: thanh tm bo, s tam tiu, nh tm an thn, ha v, l kh, trn thng; dng iu tr au ti ch, hi hp, nh trng ngc, nn, y bng. 88. i lng Nguyn huyt, du th huyt ca Tm bo. Huyt cn c tn tm ch, qu tm. V tr: mt trong tay, trn np c tay, gia 2 gn c gan tay di v gp chung cc ngn. 161

Tc dng: thanh tm nh thn, ha v th ngc, thanh dinh lng huyt; dng iu tr au ti ch, lng bn tay nng, au sn ngc, au vng tim, nn, ci mi khng ngt, d hong ht. 89. Lao cung Hunh ha huyt ca Tm bo. Huyt cn c tn ng l, chng trung, qu l. V tr: trn ng vn tim, gia xng bn ngn 3 v 4. Tc dng: thanh tm ha, tr thp nhit, tc phong lng huyt, an thn ha v; dng iu tr run bn tay, ra m hi lng bn tay, au vng tim, tm phin, kht, tim hi hp, ci mi khng thi, lot ming, st v m. 90. Trung xung Tnh mc huyt ca Tm bo. V tr: huyt gia u ngn gia, ch cao nht ca u ngn tay, cch mng tay 0,2 thn. Tc dng: iu tr lng bn tay nng, cng li, au vng tim, tm phin, trng phong, bt tnh, hn m, st khng ra m hi.

J. KINH TAM TIU


91. Quan xung Tnh kim huyt ca Tam tiu. V tr: huyt trn ng tip gip gia da gan v lng bn tay ca b trong ngn nhn, ngang gc mng tay, cch gc mng tay 0,2 thn. Tc dng: s kh ha kinh lc, gii ut nhit tam tiu; dng iu tr au tay, au bng, nt li, au nng u, phin to, st khng ra m hi. 92. Dch mn Hunh thy huyt ca Tam tiu. V tr: huyt nm khe ngn tay 4 - 5, ni tip gip gia da gan v lng bn tay (ngang ch tip ni gia thn v u gn xng t 1 ngn tay). Tc dng: iu tr au bn tay, au cnh tay, sng au hng, ic, au mt, st rt. 93. Trung ch Du mc huyt ca Tam tiu. Huyt cn c tn l h . V tr: trn lng bn tay, gia xng bn ngn 4 -5, ngang vi ni tip gip ca u gn v thn xng bn ngn 4. 162

Tc dng: s kh c ca thiu dng, gii t nhit Tam tiu, li nh khiu; dng iu tr ngn tay co dui kh khn, au cnh tay, sng hng, ic tai, mt m, au u, st. 94. Dng tr Nguyn huyt ca Tam tiu. Huyt cn c tn l bit dng. V tr: mt ngoi tay, lm gia 2 gn co dui chung cc ngn tay v dui ring ngn t. Tc dng: th cn, thng lc gii nhit, gii t bn biu bn l; dng iu tr au ti ch, au vai, au tai, ic tai, au hng, st rt, tiu kht. 95. Ngoi quan Lc huyt ca Tam tiu, mt trong bt mch giao hi thng Dng duy mch. V tr: trn np gp c tay 2 thn, gia xng quay v xng tr. Tc dng: khu lc dm biu, s ut nhit tam tiu, s gii biu nhit, thng kh tr kinh lc; dng iu tr au ti ch, run tay, co tay kh, ic tai, au u, gii nhit ngoi cm. 96. Chi cu Kinh ha huyt ca Tam tiu. Huyt cn c tn chi cu, phi h. V tr: trn np gp c tay 3 thn, gia xng quay v xng tr. Tc dng: thanh tam tiu, thng ph kh, ging nghch ha, tuyn kh c, tn kt, thng trng ph; dng iu tr tay vai nhc, au sng bn cnh c, au nhi vng tim, au sn ngc, st, u vng mt hoa sau khi sinh, to bn. 97. Hi tng Khch huyt ca Tam tiu. V tr: ly st b xng tr, mt sau cng tay, trn huyt dng tr 3 thn, cch ngoi quan 1 khot ngn tay v pha ngn t. Tc dng: iu tr ic tai, ng kinh. 98. Thin tnh Hp th huyt ca Tam tiu. V tr: ch lm ngay trn u mm khuu xng tr, trn khp khuu 1 thn. Tc dng: iu tr au khp khuu, run tay, au vai, au gy, au c, au hng, ic tai, au mt, au na u, ng kinh, co git.

163

99. phong Giao hi huyt ca th tc thiu dng. V tr: n di tai xung khe gia xng chm v xng hm di, tn cng di tai chm u th l huyt. Tc dng: iu kh c ca tam tiu, thng khiu, thng nh, minh mc, khu phong tit nhit, s phong thng lc; dng iu tr au tai, ic tai, vim hng, quai b, lit mt.

K. KINH M
100. Phong tr Hi ca th tc thiu dng v Dng duy mch. V tr: di y hp s, b trong c c n chm v b ngoi c thang. Tc dng: khu phong, gii biu nhit, s t thanh nhit, thng nh minh mc; dng iu tr au u vng gy, cm, au mt, cn, nght mi, cao huyt p, st, trng phong. 101. Nht nguyt M huyt ca m, giao hi huyt ca tc thi m v tc thiu dng vi Dng duy mch. Huyt cn c tn l thn quang. V tr: huyt nm k lin sn 7 - 8 trn ng trung n. Tc dng: s m kh, ha thp nhit, ha trung tiu; dng iu tr au cnh sn, au vng gan mt, nn nc. 102. Kinh mn M huyt ca Thn. V tr: u xng sn t do 12. Tc dng: n thn hn, dn thy thp, ging v nghch; dng iu tr cn au qun thn, y bng, tiu chy. 103. Hon khiu Giao hi huyt ca tc thiu dng, thi dng. Huyt cn c tn l bn ct, tn ct, b chu, b xu, phn trung, b yu, khu trung, hon cc. V tr: giao im ca 1/3 ngoi v 2/3 trong ng ni t mm cng ct n mu chuyn ln xng i. Tc dng: au mng, au thn kinh ta, lit na ngi. 104. Dng lng tuyn Hi huyt ca cn, hp th huyt ca m. 164

V tr: hm trc v di u trn xng mc. Tc dng: th cn mch, mnh gn ct, thanh m nhit, thanh thp nhit; dng iu tr au u gi, au thn kinh ta r L5, au na u, lit na ngi, au hng sn, chn tay co rt kh co dui.
n trung Trung ph C khuyt Trung qun

K mn Thin xu

Chng mn

Quan nguyn Trung cc

Kh hi

Hnh 7.4. Huyt vng bng ngc

105. Dng giao Khch huyt ca Dng duy mch. Huyt cn c tn l bit dng, tc mo. V tr: huyt trn mt c ngoi chn 7 thn, gn b sau xng mc, trong khe c mc bn di v c mc bn ngn. Tc dng: lit chn, au u gi, ngc sn y tc, ming ng. 106. Ngoi khu Khch huyt ca m. Huyt cn c tn l ngoi khu. V tr: huyt trn mt c ngoi chn 7 thn, b sau xng mc, trong khe c mc bn di v c dp. Tc dng: iu tr au cng chn, au ti mt, au tc ngc, in. 107. Quang minh Lc huyt ca m. V tr: nh cao mt c ngoi o ln 5 thn, st b trc xng mc. Tc dng: iu Can, minh mc, khu phong li thp; dng iu tr au cng chn, au u gi, hoa mt, m mt. 108. Dng ph Kinh ha huyt ca m. Huyt cn c tn l phn nhc, phn gian. 165

V tr: huyt trn mt c ngoi chn 4 thn, st b trc xng mc. Tc dng: au cng chn, u gi, chut rt, au hng, au mt, au u, au cc khp ton thn. 109. Huyn chung Hi huyt ca ty, lc huyt ca tc tam dng. Huyt cn c tn l ty hi, tuyt ct. V tr: huyt trn mt c ngoi chn 4 thn, st b trc xng mc. Tc dng: tit m ha, thanh ty nhit, ui phong thp kinh lc; dng iu tr au cng chn, au khp gi, au lng, lit na ngi, c vo, au hng, nhc trong xng. 110. Khu kh Nguyn huyt ca m. Huyt cn c tn l khu kh, khoeo h. V tr: hm trc di mt c ngoi (gia huyt gii kh v thn mch). Tc dng: khu t bn biu bn l, s can li m, thng lc, ha thp nhit, s huyt kh; dng iu tr au bn chn, c chn, au hng sn, ng ming, vo c, mt c mng, chut rt. 111. Tc lm khp Du mc huyt ca m, giao hi vi i mch. V tr: huyt k xng bn chn 4 v 5, ch lm sau gn c dui ngn chn t ca c dui chung cc ngn chn. Tc dng: thanh ha tc phong, minh mc thng nh, s kh tr can m, ha m nhit, thng iu i mch; dng iu tr sng au bn chn, au tc mng sn, hoa mt, au u. 112. Hip kh Hunh thy huyt ca m. V tr: huyt u k gia 2 ngn chn 4 v 5 (khi p 2 u ca cc ngn chn 4 v 5 li vi nhau). Tc dng: au sng lng bn chn, ngc sn y tc, hoa mt, au mt, tai, ic tai, st. 113. Tc khiu m Tnh kim huyt ca m. Huyt cn c tn l khiu m. V tr: huyt trn ng tip gip gia da gan v da lng bn chn, pha ngoi ngn chn th 4, ngang vi gc ca mng chn v cch gc mng chn 0,2 thn. 166

Tc dng: tc phong dng, thanh can m, s phong ha; dng iu tr au sn ngc, au hng, au u, au mt, ic tai, mt ting t ngt, st.

L. KINH CAN
114. i n Tnh mc huyt ca Can. Huyt cn c tn thy tuyn, i thun. V tr: huyt trn u ngn chn ci, cch gc mng chn 0,2 thn. Tc dng: s tit quyt kh, iu kinh ha vinh, l h tiu, thanh thn ch, hi quyt nghch; dng iu tr bng huyt, sa d con, sng tinh hon, i dm, i c, thot v. 115. Hnh gian Hunh ha huyt ca Can. V tr: u np p ngn chn 1 v 2. Tc dng: tit can ha, lng huyt nhit, thanh h tiu, dp tt phong dng, s kh tr; dng iu tr au ngn chn, au vng sinh dc ngoi, au sn, au mt , ng kinh, nn, mt ng, tiu chy. 116. Thi xung Nguyn huyt, du th huyt ca Can. V tr: k xng bn ngn chn 1 v 2, ni tip ni u v thn xng bn chn. Tc dng: bnh can l huyt, thng lc, thanh tc can ha, s tiu h tiu thp nhit; dng iu tr au bn chn, rong kinh, tiu c, kinh phong tr em, cao huyt p. 117. Trung phong Kinh kim huyt ca Can. Huyt cn c tn l huyn tuyn. V tr: huyt trc mt c trong 1 thn (ch lm st b trong gn c chy trc). Tc dng: s can, thng lc; dng iu tr bn chn lnh, au mt c trong, au bng di, thot v, i kh, i rt, di tinh. 118. Li cu Lc huyt ca Can. Huyt cn c tn l lai cu, giao nghi. V tr: nh cao mt c trong o ln 5 thn (huyt khong 1/3 sau ca mt trong xng chy). Tc dng: au cng chn, kinh nguyt khng u, bng huyt, tiu kh.

167

m lng tuyn Tt quan

Dng lng tuyn

Dng giao Trung Li cu Ngoi khu Dng minh Dng ph Tuyt ct

Chiu hi

Thi kh i chung Thy tuyn Nhin cc

Hnh 7.5. Huyt vng chn

119. Trung Khch huyt ca Can. Huyt cn c tn l trung khch, thi m. V tr: nh cao mt c trong o ln 7 thn (huyt khong 1/3 sau ca mt trong xng chy). Tc dng: au bng di, sng tinh hon, bng huyt, vim bng quang cp, i kh, i but. 120. Khc tuyn Hp thy huyt ca Can. V tr: huyt u trong np gp khoeo chn, trc v trn huyt m cc, trong khe ca gn c bn mc v gn c thng trong. Tc dng: thanh thp nhit, li bng quang, tit can ha, thng h tiu, tiu m , tr vn ha; dng iu tr au mt trong khp gi v mt trong i, au bng di, au b phn sinh dc ngoi, hoa mt, chng mt. 121. Chng mn M huyt ca T. Huyt cn c tn l trng bnh, lc liu, quy lc. V tr: u xng sn t do 11. 168

Tc dng: tn hn kh ng tng, ha tch tr trung tiu, tiu m; dng iu tr au thn kinh lin sn, y bng, si bng, km n, nn. 122. K mn M huyt ca can. V tr: giao im ca ng trung n vi lin sn 6 (k sn 6 v 7). Tc dng: ui t nhit huyt, iu ha bn biu bn l, ha m tiu , bnh can li kh; dng iu tr au h sn, m mt, v nn nc chua, khng n c.

M. MCH NHM
123. Trung cc M huyt ca Bng quang. V tr: ng gia bng, b trn xng mu o ln 1 thn (rn xung 4 thn). Tc dng: au bng kinh, ri lon kinh nguyt, b tiu, tiu but, rt, di tinh, lit dng, ph thng. 124. Quan nguyn M huyt ca Tiu trng. V tr: t rn o xung 3 thn (ng gia bng). Tc dng: iu tr au bng kinh, ri lon kinh nguyt, di mng tinh, tiu dm, but, rt; ph thng, cp cu chng thot ca trng phong. Huyt dng b cc chng h tn. 125. Thch mn M huyt ca Tam tiu. V tr: huyt nm di rn 2 thn. Tc dng: iu tr au qun bng di, tiu chy, tiu c, tiu but rt, bng huyt, rong huyt, b kinh, n khng tiu, ph thng. 126. Trung qun M huyt ca V. V tr: t rn o ln 4 thn (ng gia bng). Tc dng: iu tr au ngc, hi, nn ma, y hi, kit l, tiu chy. 127. C khuyt M huyt ca Tm. V tr: t rn ln 6 thn (ng gia ngc). 169

Tc dng: iu tr au ngc, nc, nn, chua, hi hp, in cung, kinh git, hay qun. 128. n trung M huyt ca Tm bo. V tr: giao im ca ng gia ngc vi k lin sn 4 - 5. Tc dng: iu tr au tc ngc, hen suyn, kh th, nc, t sa.

CU HI N TP
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Huyt trung ph nm khong lin sn 2 A. Ngoi mch Nhm 4 thn B. Ngoi mch Nhm 5 thn C. Ngoi mch Nhm 6 thn 2. Huyt xch trch c v tr A. Trn np gp khuu tay, b ngoi tm gn c 2 u B. Trn np gp khuu tay, b trong tm gn c 2 u C. Cui np gp trong khuu tay D. Cui np gp ngoi khuu tay E. Chn mng ngn tay t (pha trong) 3. Huyt tam gian l A. Du th huyt B. Hunh thy huyt C. Du mc huyt 4. Huyt hp cc l A. Lc huyt B. Khch huyt C. Nguyn huyt 5. Huyt thin lch nm trn ng ni t dng kh n khc tr A. T huyt dng kh o ln 1,5 thn B. T huyt dng kh o ln 2 thn C. T huyt dng kh o ln 3 thn 170 D. Du th huyt E. Du mc huyt D. Hunh ha huyt E. Nguyn huyt D. Ngoi mch Nhm 7 thn E. Ngoi mch Nhm 8 thn

D. T huyt dng kh o ln 4 thn E. T huyt dng kh o ln 5 thn 6. Huyt gip xa thuc kinh A. Tiu trng B. i trng C. m 7. Huyt thin xu l m huyt ca kinh A. Tiu trng B. i trng C. m 8. Huyt ni nh ca kinh V l A. Khch huyt B. Hunh thy huyt C. Du mc huyt 9. Huyt thng khu c v tr A. Ch lm di mt c trong B. Ch lm di mt c ngoi C. Ch lm trc di mt c trong D. Ch lm trc di mt c ngoi E. Trc u xa xng bn ngn 1 10. Huyt tam m giao c v tr b sau trong xng chy v A. T nh cao mt c trong o ln 1,5 thn B. T nh cao mt c trong o ln 2 thn C. T nh cao mt c trong o ln 2,5 thn D. T nh cao mt c trong o ln 3 thn E. T nh cao mt c trong o ln 3,5 thn 11. Huyt m lng tuyn nm st b sau trong xng chy A. Trn mm xng chy 0,5 thn B. Trn mm xng chy 1 thn C. Di mm xng chy 0,5 thn D. Di mm xng chy 1 thn E. Ngay di mm xng cy D. Hunh ha huyt E. Du th huyt D. V E. Bng quang D. V E. Bng quang

171

12. Huyt thiu hi l A. Khch huyt B. Hp th huyt D. Kinh kim huyt E. Hp thy huyt

C. Huyt c hiu cha mt ng 13. Huyt thng l nm b ngoi gn c gp c tay tr v trn huyt thn mn A. 0,5 thn B. 1 thn C. 1,5 thn 14. Huyt m khch nm b ngoi gn c gp c tay tr v trn huyt Thn mn A. 0,5 thn B. 1 thn C. 1,5 thn 15. Huyt dng lo c v tr t u mm trm tr o ln A. 0,5 thn B. 1 thn C. 1,5 thn 16. Huyt chi chnh nm trn ng ni t mm trm tr vi rnh tr, t mm trm tr o ln A. 2 thn B. 3 thn C. 4 thn 17. Huyt ph du c v tr t ng gia o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn v ngang khong A. t sng lng D1 -D2 B. t sng lng D2 -D3 C. t sng lng D3 -D4 18. Huyt tm du c v tr t ng gia o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn v ngang khong A. t sng lng D2 - D3 B. t sng lng D3 - D4 C. t sng lng D4 - D5 172 D. t sng lng D5 - D6 E. t sng lng D6 - D7 D. t sng lng D4 -D5 E. t sng lng D5 -D6 D. 5 thn E. 6 thn D. 2 thn E. 3 thn D. 2 thn E. 2,5 thn D. 2 thn E. 2,5 thn

19. Huyt cch du c v tr t ng gia o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn v ngang khong A. t sng lng D4 - D5 B. t sng lng D5 - D6 C. t sng lng D6 - D7 20. Huyt cch du l huyt hi ca A. Kh B. Tng C. Huyt 21. Huyt v du c v tr t ng gia o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn v ngang khong A. t sng lng D10 -D11 B. t sng lng D11 -D12 C. t sng lng D12 -L1 22. Huyt tam tiu du c v tr t ng gia o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn v ngang khong A. t sng lng D10 - D11 B. t sng lng D11 - D12 C. t sng lng D12 - L1 23. Huyt thn du c v tr t ng gia o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn v ngang khong A. t sng lng D10 - D11 B. t sng lng D11 - D12 C. t sng lng D12 - L1 24. Huyt i trng du c v tr t ng gia o ra 2 bn, mi bn 1,5 thn v ngang khong A. t sng lng D12 - L1 B. t sng tht lng L1 - L2 C. t sng tht lng L2 - L3 25. Huyt y trung c v tr A. Chnh gia np ln khoeo chn o ln 0,5 thn B. Chnh gia np ln khoeo chn o ln 1 thn C. Chnh gia np ln khoeo chn D. Chnh gia np ln khoeo chn o xung 0,5 thn E. Chnh gia np ln khoeo chn o xung 1 thn 173 D. t sng tht lng L3 - L4 E. t sng tht lng L4 - L5 D. t sng tht lng L1 - L2 E. t sng tht lng L2 - L3 D. t sng tht lng L1 - L2 E. t sng tht lng L2 - L3 D. t sng tht lng L1 -L2 E. t sng tht lng L2 -L3 D. Ph E. Cn D. t sng lng D7 - D8 E. t sng lng D8 - D9

26. Huyt phi dng c v tr A. T nh mt c trong ko thng ln 5 thn B. T nh mt c trong ko thng ln 7 thn C. T nh mt c ngoi ko thng ln 3 thn D. T nh mt c ngoi ko thng ln 5 thn E. T nh mt c ngoi ko thng ln 7 thn 27. Huyt ph dng c v tr A. T nh mt c ngoi ko thng ln 2 thn B. T nh mt c ngoi ko thng ln 3 thn C. T nh mt c ngoi ko thng ln 4 thn D. T nh mt c ngoi ko thng ln 5 thn E. T nh mt c ngoi ko thng ln 7 thn 28. Huyt tc khiu m l A. Tnh kim huyt B. Hunh thy huyt C. Tnh mc huyt D. Hunh ha huyt E. Giao hi huyt ca kinh m v mch Dng duy 29. Huyt i n l A. Tnh mc huyt B. Hunh ha huyt C. Lc huyt D. Tnh kim huyt E. Hunh thy huyt 30. Huyt thi xung c v tr A. u np p ngn chn 1 v 2 B. K xng bn ngn chn 1 v 2, ni tip ni u gn v thn xng bn chn C. K xng bn ngn chn 1 v 2, ni tip ni u xa v thn xng bn chn D. K xng bn ngn chn 2 v 3, ni tip ni u gn v thn xng bn chn E. K xng bn ngn chn 2 v 3, ni tip ni u xa v thn xng bn chn

174

Bi 8

K THUT CHM V CU

MC TIU
1. nh ngha c chm v cu. 2. Nu c nhng thi ca ngi thy thuc khi chm v cu. 3. Lit k c 10 t th ca bnh nhn v ch nh s dng ca chng. 4. Trnh by c 4 phng php o ly huyt khi chm. 5. Trnh by c 3 gc chm kim, 6 thao tc chm kim v cch nhn bit nhng biu hin ca "c kh". 6. Lit k c hai cch cu vi phng tin l ngi nhung. 7. Trnh by c phng php cu trc tip v gin tip bng iu ngi. 8. Nu c ch nh v chng ch nh ca chm, cu; cc tai bin xy ra khi chm, cu v cch phng chng.

I. K THUT CHM

A. NH NGHA CHM Chm l dng kim chm vo nhng im trn c th gi l huyt, nhm mc ch phng v tr bnh B. S LC V CC LOI KIM CHM
Thi thng c ngi xa dng mi nhn chm (bim thch). Sau cng vi s pht trin, vt liu chm khng ngng thay i, t mi n ng, st, vng, bc v ngy nay l thp khng g. Sch Linh khu ghi li 9 loi kim c hnh dng, kch thc v cch Hnh 8.1. Chn (9) loi kim chm c dng khc nhau. Chn loi kim c y l: Sm chm, Vin chm, chm, Phong chm, Phi chm, Vin li chm, Ho chm, Trng chm v i chm.

175

Ngy nay, trong chm cu ta thng dng 5 loi kim chnh gm: Kim nh (ho chm): hnh dng ging ho chm c, nhng kch thc hi khc, c nhiu loi di ngn khc nhau. y l loi kim thng c dng nht hin nay. Kim di (trng chm ): hnh dng ging nh trng chm c nhng ngn hn, thng dng chm huyt Hon khiu ( mng). Kim ba cnh : tng t nh kim phong chm c. Kim c 3 cnh sc, dng chm nng ngoi da v lm chy mu. Kim ci loa tai (nh hon): l loi kim mi ch to, dng gm vo da v lu lu loa tai. Kim hoa mai: cng l mt loi kim mi, dng g trn mt da.

Hnh 8.2. Cc loi kim thng thng

Nhng loi kim chm cu


- Chn loi kim nu trong nhng ti liu chm cu c: Sm chm, Vin chm, chm, Phong chm, Phi chm, Vin li chm, Ho chm, Trng chm v i chm. - Nm loi kim chm cu thng dng hin nay gm: Ho chm (kim nh), Trng chm (kim di), Kim tam lng (kim 3 cnh), Nh hon (kim ci loa tai), Kim hoa mai.

C. NHNG NI DUNG CN CH KHI CHM CU


1. Thi ca thy thuc Cng nh trong cc phng php iu tr khc, thi ca thy thuc trong chm cu rt quan trng Cn phi tranh th c lng tin ca bnh nhn: lng tin l mt yu t tm l quan trng s ng gp tch cc vo qu trnh cha bnh v hi phc sc khe ca bnh nhn. + Thy thuc cn lu : s ha nh, nghim tc, vui v, coi trng ngi bnh cng vi thao tc chm thun thc s gip bnh nhn thoi mi v do bnh nhn s hp tc tt vi thy thuc trong vic cha bnh. + Cn kin tr kho lo gii thch cho bnh nhn yn tm trc nhng th thut chm, gip bnh nhn trnh nhng cng thng v ch trong khi chm, to iu kin tt cho chm cu pht huy tc dng ca n. 176

2. T th bnh nhn Chn t th bnh nhn ng s gp phn khng nh trong qu trnh chm. Cc nguyn tc khi chn t th ngi bnh: Chn t th sao cho vng c chm c bc l r nht. Bnh nhn phi hon ton thoi mi trong sut thi gian lu kim (v nu khng thoi mi, ngi bnh s phi thay i t th lm cong kim, gy kim hoc au v kim b co ko tri chiu). a. T th ngi: c 7 cch ngi Ngi nga da gh: chm nhng huyt trc u, mt, trc c, ngc, trc vai, mt ngoi v mt sau tay, mu bn tay, mt ngoi v mt trc chn, mu bn chn. Ngi chng cm: chm nhng huyt u, trc mt, gy lng, sau vai, mt ngoi cnh tay, mt trong v mt sau cng tay v tay, b trong v mu bn tay.

Ngi ci sp: chm nhng huyt nh v sau u, gy, mt bn c, mt sau vai, lng, mt bn ngc, mt bn bng, mt sau v mt ngoi cnh tay, mt sau v mt ngoi khuu tay.

Ngi ci nghing: chm nhng huyt mt bn u, mt bn tai, mt bn c, sau vai, lng, mt bn mnh, mt ngoi v mt sau mt bn tay, mt sau mt bn cng tay v c tay, mu bn tay v b trong bn tay.

177

Ngi thng lng: chm nhng huyt u, mt, c, gy, tai, lng, vai, mt bn hng, mt ngoi v mt sau cnh tay, mt ngoi v mt sau khuu tay.

Ngi dui tay: chm nhng huyt u, mt, c, gy, tai, lng, vai, mt bn ngc v bng; mt ngoi, mt trc v mt trong cnh tay; mt ngoi, mt trc v mt trong khuu; mt ngoi, mt trc v mt trong cng tay; mt ngoi, mt trc v mt trong c tay, hai b bn tay, mt trc v mt bn cc ngn tay. Ngi co khuu tay, chng ln bn: chm nhng huyt u, mt, c, gy, tai, lng, vai, ngc, mt ngoi mt trc v mt sau cnh tay, mt ngoi v mt sau khuu, cng tay v c tay, b ngoi bn tay, mu bn tay, mt sau cc ngn tay.

b. T th nm: c 3 t th nm Nm nghing: chm nhng huyt na bn u, na bn mt, na bn c v gy, mt bn v mt trc ngc - bng, lng, mt ngoi, mt trc v mt sau ca tay v chn, mt bn mng.

178

Nm nga: chm nhng huyt trc u, mt, ngc, bng, c, mt trc v mt ngoi vai, mt trc, mt trong v mt ngoi tay chn, mu v lng bn tay - bn chn.

Nm sp: chm nhng huyt sau u gy, lng, mng, mt sau v mt bn vai, mt bn thn, mt sau, mt ngoi, mt trong tay chn, lng bn chn. Ty vng huyt nh chm m chn t th thch hp. T th nm thng c chn v gip bnh nhn thoi mi v t b tai bin chong do chm. 3. Xc nh chnh xc v tr huyt Cc nh chm cu thi xa sng to ra bn phng php xc nh chnh xc v tr huyt. a. Phng php o ly huyt Phng php ny s dng cc quy c v cc loi thn. Thn l n v chiu di ca chm cu. C 2 loi thn: Thn phn on (bone proportional - cun), nn cn gi l thn B Thn ngn tay (finger - cun), nn cn gi l thn F. Thn B c s dng trong nhng vng c phn on.

179

Bng 8.1. Cc vng phn on (xem s km)


Vng c th

Mc o c
Gia 2 gc tc trn (u duy)

S thn theo ti liu c (Linh khu) 9 3 12 9 8 6,5 3 9 12,5 19 16 13

S thn hin nay 9 3 12 9 8 5 3 9 12 19 16 13

Gia 2 cung lng my n chn tc trn Gia chn tc trn n chn tc gy B trn xng c n gc 2 cung sn

BNG NGC LNG CHI TRN

Gc 2 cung sn n gia rn Gia rn n b trn xng v ng gia lng (ni cc gai sng) n b trong xng b vai Ngang u np nch trc n ngang np gp khuu tay Np gp khuu tay n np gp c tay Mu chuyn ln n ngang khp gi

CHI DI

Np khoeo chn n ngang li cao nht mt c ngoi B di mm xng chy n ngang li cao nht mt c trong
12 thn 9 thn

3 thn

9 thn 9 thn 9 thn 8 thn 12 thn 5 thn 2 thn

18 thn

19 thn

13 thn

16 thn

Hnh 8.3. Phn on dc u

Hnh 8.4. Phn on ca mt trc c th

180

Thn F thng c dng cho cc huyt mt, bn tay, bn chn, ....Thn F c quy c bng chiu di ca t gia ngn th 3 ca chnh c th ngi y (ng thn thn). Theo cng trnh nghin cu ca Vin ng y H Ni, mt ngi cao 1,58m vi cch tnh 1 thn = 1/75 chiu cao c th, th chiu di ca thn trung bnh ca ngi Vit Nam l 2,11cm. b. Phng php da vo mc gii phu hoc hnh th t nhin (np nhn, ln ch,...) ly huyt Ni chung huyt thng vo ch lm cnh mt u xng, mt xng, gia khe hai xng gip nhau, gia khe hai c hoc hai gn gip nhau, trn np nhn ca da hoc cnh nhng b phn ca ng quan. Ngi xa li dng nhng c im t nhin ny lm mc xc nh v tr huyt (v d: huyt tnh minh gn kho mt trong, huyt thi xung khe gia 2 xng bn ngn 1 v 2). Di y l cc loi thn F:
1 thn
14 thn

9 thn 3 thn 8 thn

9 thn

12 thn

19 thn

16 thn

Hnh 8.5. Phn on ca mt sau/c th

1 thn

Hnh 8.6. Thn F (theo t gia ngn 3)

Hnh 8.7. Thn F (theo ngn ci)

Hnh 8.8. Ba H (3) thn F

c. Phng php ly huyt da vo t th hot ng ca mt b phn Phng php ly huyt ny i hi ngi bnh phi lm mt s ng tc c bit ngi thy thuc xc nh huyt (v d nh bnh nhn co khuu tay xc nh huyt khc tr).

181

d. Phng php ly huyt da vo cm gic khi dng ngn tay v di chuyn trn da Sau khi xc nh vng huyt bng ba phng php trn, mun tm v tr chnh xc chm kim, cc nh chm cu thng dng ngn tay n mnh trn vng huyt v di chuyn ngn tay trn mt da vng huyt. Mc ch ca thao tc ny nhm pht hin: hoc bnh nhn c cm gic , tc, c cm gic nh chm vo dng in hoc ngi thy thuc cm nhn c di da c mt b c cng chc hn vng bn cnh. 4. Thao tc chm kim a. Chn kim Chn di kim ty thuc dy c vng nh chm. Kim tra ln cui cng xem kim chm c m bo yu cu khng? Loi b kim qu cong, r st hoc mc cu. b. St trng da p dng k thut v trng trong bnh vin. c. Chm qua da Yu cu khi chm kim qua da bnh nhn, khng au hoc t au. Mun vy thao tc chm phi nhanh, gn, dt khot. t c yu cu trn, cn phi ch n cc ni dung sau: Cm kim tht vng: cm bng 3 hoc 4 ngn tay c kim. Cm thng kim. Lc chm phi tp trung u mi kim. Thc hin ng tc ph tr chm qua da nhanh: + Cng da nhng vng c dy. + Vo da vng c mng hoc t c. + Khi lm cng da hoc vo da cn lu khng chm tay vo ch s cm kim trnh nhim trng ni chm. + Khi chm, cn lu gc o ca kim khi chm (ca kim so vi mt da)

Gc 600 - 900: vng c dy. Gc 150 - 300: vng c mng.

Cn kt hp cc iu kin trn chm t yu cu. V d: Vng c dy: chn kim di, chm thng, su kt hp vi cng da; vng c mng: chn kim ngn, chm xin 150-300 kt hp vi vo da. 182

900 450 150

Hnh 8.9. Gc chm kim vng c dy

Hnh 8.10. Gc chm kim vng c mng

d. V kim V kim a kim tin ti hay lui d dng v tm cm gic c kh. Sau khi chm xong dng ngn tay ci v ngn tay tr (hoc ngn tay ci v ngn 2 - 3) v kim, c khi y ngn ci tin ra trc th li ngn tr (hoc ngn 2 - 3), khi ngn tr tin th ngn ci li. ng tc ny c thc hin u n, linh hot, nhp nhng. e. Cm gic c kh c kh l vn rt quan trng khi chm. Theo ng y, khi chm t c cm gic c kh chng t kh ca bnh nhn c huy ng n thng qua mi chm - t kt qu tt. Nu chm m khng tm c cm gic c kh chng t "kh" ca bnh nhn suy km - khng p dng chm iu tr. C th hiu y l p ng ca ngi bnh, thng qua h thn kinh i vi kch thch ca mi chm. C th xc nh khi chm c cm gic c kh bng mt trong hai cch: Cm gic ca bnh nhn: thy cng, tc, t, nng, mi ti ch chm hoc lan xung quanh nhiu hoc t. Cm gic tay thy thuc: thy kim nh b da tht vt cht ly, tin hay lui kim c sc cn (cm gic tng t khi chm vo cc gm ty). Cc cch thng dng to cm gic c kh: + Bng kim: bng vo cn kim nhiu ln. + V kim: ngn ci v tr v c kim theo hai chiu nhiu ln. Cch ny thng dng. + Tin, lui kim: va v kim va ko kim ln xung. e. Rt kim Khi ht thi gian lu kim, ngi thy thuc c th rt kim theo hai cch: Nu kim lng lo: cm kim rt ln nh nhng. 183

Nu kim cn vt cht: v kim nh trc khi rt ln sau st trng ch chm. Sau khi rt kim, st trng da ch kim chm. Mt s trng hp sau khi rt kim ch chm vn cn cm gic kh chu (thng do kch thch qu mc trong khi chm) th c th x l bng hai cch: hoc dng ngn tay day, vut xung quanh hoc cu thm ln trn huyt th cm gic kh chu s du i.

Nhng im cn ch khi thc hin k thut chm


- Thy thuc chm cu phi rn luyn thi ha nh, nghim tc, vui v, coi trng ngi bnh khi thc hin th thut. - Thy thuc chm cu phi chn t th bnh nhn sao cho vng c chm c bc l r nht v bnh nhn phi hon ton thoi mi trong sut thi gian lu kim (c tt c 7 loi t th ngi v 3 t th nm khc nhau thy thuc chn la). - Thy thuc chm cu phi s dng thnh tho nhng phng php xc nh v tr huyt. C bn phng php khc nhau: + Dng thn ly huyt (thn B v thn F) + Da vo mc gii phu hoc hnh th t nhin (np nhn, ln ch) ly huyt. + Ly huyt da vo t th hot ng ca mt b phn. + Ly huyt da vo cm gic ca ngi bnh khi dng ngn tay v di chuyn trn da. - Thy thuc chm cu phi rn luyn thnh tho k thut chm kim, gm: + S dng kim c di ph hp vi v tr ca huyt. + m bo yu cu v trng ca k thut. + Chm qua da phi nhanh, gn, dt khot. + Phi hp ng cc th thut c c cm gic c kh.

Cm gic c kh
- Cm gic c kh l p ng ca ngi bnh, thng qua h thn kinh i vi kch thch ca mi chm. - Xc nh cm gic c kh bng: + Cm gic ca bnh nhn: thy cng, tc, t, nng, mi ti ch chm hoc lan xung quanh nhiu hoc t. + Cm gic tay thy thuc: thy kim nh b da tht vt cht ly, tin hay lui kim c sc cn.

IV. CH NH V CHNG CH NH CA CHM 1. Ch nh Trong cc chng au cp v mn tnh: au do ng gip, chn thng, au sau m, au cc khp hoc phn mm quanh khp, au bng do ri lon tiu ha, au trong cc bnh l v thn kinh... 184

iu chnh cc ri lon c nng ca c th: ri lon chc nng thn kinh tim, mt ng khng r nguyn nhn, km n, y bng, tiu chy, to bn, cm cm, b tiu chc nng, nc,... Cn ch nh trong mt s bnh l thc th nht nh. 2. Chng ch nh C th suy kit, sc khng gim. Trnh chm vo nhng vng huyt c vim nhim hoc l lot ngoi da. Tt c nhng cn au nghi do nguyn nhn ngoi khoa... IV. CC TAI BIN KHI CHM V CCH PHNG 1. Kim b vt cht khng rt ra c Thng do c ti ch co li khi chm hoc do si c xon cht thn kim. X tr: n nn, xoa bp nh nhng xung quanh lm gin c hoc v nh kim, rt ra t t. 2. Kim b cong, khng v kim c X tr: la chiu cong rt ra, vut thng kim li. Phng nga: cm kim ng cch hoc bnh nhn t th thch hp. 3. Gy kim Do kim g st hoc gp khc nhiu ln. X tr: gi nguyn t th ngi bnh khi kim gy. Nu u kim gy th ln mt da: rt kim ra Nu u kim gy st mt da: dng hai ngn tay n mnh hai bn kim u kim l ln, dng kp rt ra. Nu u kim gy lt vo trong da: mi ngoi khoa. Phng nga: kim tra k mi cy kim trc khi chm. 4. Say kim (chong do chm, cn gi l vng chm ) Tai bin xy ra nhanh, khng cha mt ai v bt c lc no. Biu hin: + Nh: mt nht, v m hi, hoa mt, bn chn, c th bun nn. + Nng: ngt, tay chn lnh. X tr: + Nh: rt ht kim, cho bnh nhn nm u thp. 185

+ Nng: rt kim, nm u thp; bm day huyt nhn trung, hp cc, c th trch nn mu 10 u ngn tay (nhm huyt thp tuyn) hoc h nng: kh hi, quan nguyn, dng tuyn. Phng nga: khng chm kim khi i qu hoc no qu, mi i xa n cn mt, qu s. 5. Rt kim gy chy mu hoc t mu di da X tr: dng bng v trng chn ln l kim, day nh. Phng nga: rt bt kim ln, i chiu khi xut hin cm gic au but di da v kim chm trng mch mu. 6. Chm trng dy thn kinh Thng c cm gic t nh in git theo ng thn kinh. X tr: tng t khi chm trng mch mu. Lu : nu chm trng dy thn kinh m vn tip tc v kim c th lm tn thng si thn kinh. 7. Chm phm vo c quan ni tng Nhng bo co gn y cho thy c nhng tai bin trn kh mng phi sau chm cu.

Nhng tai bin khi thc hin k thut chm


- Nhng tai bin ca chm cu gm: khi b vt cht, kim b cong, gy kim, chong do chm, chy mu ni chm, chm trng dy thn kinh. Ngoi ra c nhng tai bin nng n hn c ghi nhn nh trn kh mng phi, nhim trng. - Tt c nhng tai bin trn u d dng phng trnh.

II. K THUT CU

A. NH NGHA CU
Cu l dng sc nng tc ng ln huyt kch thch to nn phn ng ca c th, nhm mc ch phng v tr bnh.

B. NHNG VIC LM TNG HIU QU CA CU


1. Thi ca ngi thy thuc Cng nh chm, thi ca ngi thy thuc gp phn lm tng kt qu ca cu. Cn n ha, nh nhn, gii thch cho bnh nhn hiu v phng php cu trnh cho bnh nhn lo lng v ch.

186

2. Chn t th ngi bnh Nguyn tc chn t th ngi bnh: Huyt c cu phi hng ln trn, mt da nm ngang. T th c chn phi to c s thoi mi cho ngi bnh trong sut thi gian cu.

C. PHNG TIN Thng dng ngi nhung (phn x ca l cy ngi cu phi kh, v nt, b cung v gn l). C hai cch cu khi dng ngi nhung: iu ngi v mi ngi.
iu ngi: dng ngi nhung qun thnh iu ln t ri h trn huyt. Mi ngi: dng 3 ngn tay chm v p cht mt t ngi cu cho c hnh thp, t trc tip hay gin tip ln huyt v t t trn xung. Cch ny t dng.

Hnh 8.11. iu ngi

Hnh 8.12. Mi ngi

Nhng thy thuc chm cu ngy nay cn s dng n hng ngoi cu m (thng mt vng vi nhiu huyt).

D. CU BNG IU NGI
C 3 cch cu trc tip vi iu ngi v mt cch cu gin tip (cu nng). 1. Cu iu ngi yn (cu m ) t u iu ngi, h trn huyt, cch da 2cm. Khi ngi bnh thy nng th cch xa dn ra, n mc no ngi bnh thy nng m v d chu th gi nguyn khong cch cho n khi vng da c cu hng ln l c (thng khong 10 15 pht). Khi cu nn dng ngn tay t, t ln da lm im ta c nh khong cch u iu ngi vi da.
Hnh 8.13. Cu m vi mi ngi

187

Cch cu ny dng cho mi ch nh ca cu. 2. Cu xoay trn t diu ngi cch da 1 khong thy nng m, ri t t di chuyn iu ngi theo vng trn, t hp ti rng. Khi ngi bnh thy nng u vng nh cu l c. Thng ko di khong 20-30 pht. Cch cu ny hay dng cha cc bnh ngoi da. 3. Cu iu ngi ln xung (cu m c) a u iu ngi li gn st da (ngi bnh c cm gic nng rt) ri li ko iu ngi xa ra, lm nh th nhiu ln, thng cu trong khong 2-5 pht. Cch cu ny thng dng cho chng thc v trong cha bnh cho tr em. 4. Cu nng
Hnh 8.15. Cu m c

Hnh 8.14. Cu xoay trn

Cu nng cn gi l cu gin tip bng iu ngi: h iu ngi ln vng da thng qua mt lt gng, lt ti hoc mt nhm mui trn da.

E. CU BNG MI NGI
Cu bng mi ngi c hai phng php khc nhau: cu trc tip v cu gin tip 1. Cu trc tip: gm 2 loi Cu bng: hin nay t c dng. Cu m: thng dng mi ngi to. t mi ngi vo huyt v t. Khi mi ngi chy c 1/2, ngi bnh c cm gic nng m th nhc ra v thay bng mi ngi th 2, th 3 theo y lnh. Sau khi cu xong, ch cu thy m v c qung . 2. Cu gin tip y l cch cu c dng lt gng, lt ti,.... t vo gia da v mi ngi, thng c dng trong cch cu m. Cch cu ny thng d gy bin chng bng hn cch cu trc tip, cn ch phng trnh. 188

Khi mi ngi chy c 2/3 th thay mi ngi khc ln m cu, cho n khi da ch cu hng nhun ln th t. Hnh thc cu ny (theo YHCT) l hnh thc phi hp hai tc dng iu tr vi nhau (tc dng ca chm cu v tc dng dc l ca dc vt s dng km nh gng, ti, mui...). Do ty theo bnh m chn loi ny hay loi khc lt mi ngi. VI. CH NH V CHNG CH NH CA CU 1. Ch nh Cc bnh l hoc ri lon thuc th "Hn" theo ng y. Thng hay s dng trong nhng trng hp huyt p thp, tiu chy km i ma, tay chn lnh, cc trng hp au nhc tng khi gp thi tit lnh. 2. Chng ch nh Cc bnh l hoc ri lon thuc th "Nhit" ca ng y. Cn c bit ch khi cu nhng vng lin quan n thm m, n hot ng chc nng nh vng mt, cc vng gn khp (s lm bng s gy so co rt). VI. TAI BIN XY RA V CCH PHNG CHNG Bng: tn thng bng trong cu thng nh ( I hay II). X tr: trnh khng lm v nt phng. Phng nga: tay thy thuc gn ch cu bit mc nng.
Nhng im cn ch khi thc hin k thut cu
- Thy thuc chm cu phi rn luyn thi ha nh, nghim tc, vui v, coi trng ngi bnh khi thc hin th thut. - Thy thuc chm cu phi chn t th bnh nhn sao cho vng c cu c bc l r nht (tt nht l vng c cu phi hng ln trn, mt da nm ngang) v bnh nhn phi hon ton thoi mi trong sut thi gian lu kim. C tt c 7 loi t th ngi v 3 t th nm khc nhau thy thuc chn la. - C hai cch cu c in (dng ngi nhung): iu ngi v mi ngi. - Nhng cch cu vi iu ngi: + Cu trc tip: cu m, cu xoay trn (cha bnh ngoi da), cu m c (cu t v cho tr em). + Cu gin tip vi gng, ti, mui. - Nhng cch cu vi mi ngi: trc tip v gin tip. - Nhng cch cu gin tip l hnh thc phi hp hai tc dng iu tr vi nhau (tc dng ca chm cu v tc dng dc l ca dc vt s dng km). - Cu c ch nh cho nhng bnh l hn, cng thng dng cho nhng bnh l h.

189

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. T th ngi nga da gh c p dng chm nhng huyt A. u, mt, c, ngc, vai, mt ngoi v sau tay B. u, mt, c, ngc, vai, mt trong v trc tay C. u, mt, trc c, ngc, trc vai, mt ngoi v sau tay D. u, mt, trc c, ngc, trc vai, mt trc v trong tay E. u, mt, trc c, ngc, sau vai, mt ngoi v sau tay 2. T th thun li nht chm nhng huyt u, mt, gy lng, sau vai, mt ngoi cnh tay v mt trong v sau cng tay, mu bn tay l A. Ngi co khuu tay, chng ln bn B. Ngi dui tay C. Ngi ci sp 3. T th thun li nht chm nhng huyt u, gy, mt bn c vai, mt ngoi cnh tay, mt sau ngoi cng tay A. Ngi dui tay B. Ngi nga da gh C. Ngi chng cm 4. T th ngi dui tay c p dng chm nhng huyt A. Mt trc cnh tay, cng tay, lng bn tay B. Mt ngoi cnh tay, mt sau cng tay, mu bn tay C. Mt trc, mt ngoi, mt trong cnh tay v cng tay D. Mt trc, mt ngoi, mt trong cnh tay v cng tay, hai b bn tay, mt trc v mt bn cc ngn E. Mt trc, mt ngoi, mt trong cnh tay v cng tay, hai b bn tay, mt sau v mt bn cc ngn 5. T th thun li nht chm nhng huyt mt trc trong v ngoi tay chn A. Ngi dui tay B. Ngi co khuu tay, chng ln bn C. Nm nga D. Ngi nga da gh E. Nm nghing D. Ngi ci sp E. Ngi co khuu tay, chng ln bn D. Ngi nga da gh E. Ngi chng cm

190

6. Nm sp l t th thng c s dng trong chm nhng huyt A. u, gy, lng, mng, mt sau tay chn, lng bn tay, lng bn chn B. u, gy, lng, mng, mt sau, ngoi, trong tay chn, lng bn chn C. u, gy, lng, mng, mt sau, ngoi tay chn, lng bn tay, lng bn chn D. u, gy, lng, mng, mt sau tay chn, lng bn chn E. u, gy, lng, mng, mt sau tay chn, mt bn thn, lng bn tay, lng bn chn 7. Quy c hin nay v phn on thn t gia cung lng my n chn tc trn A. 2 thn B. 2,5 thn C. 3 thn 8. Quy c hin nay v phn on thn t chn tc trn n chn tc gy A. 9 thn B. 10 thn C. 11 thn 9. Quy c hin nay v phn on thn t b trn xng c n gc hai cung sn A. 5 thn B. 6 thn C. 7 thn 10. Quy c hin nay v phn on thn t gc hai cung sn n rn A. 6 thn B. 7 thn C. 8 thn 11. Quy c hin nay v phn on thn t np khoeo chn n ngang li cao nht mt c ngoi A. 16 thn B. 15,5 thn C. 15 thn D. 14,5 thn E. 14 thn D. 9 thn E. 10 thn D. 8 thn E. 9 thn D. 12 thn E. 13 thn D. 3,5 thn E. 4 thn

191

12. Quy c hin nay v phn on thn t b di mm xng chy n ngang li cao nht mt c trong A. 10 thn B. 11 thn C. 12 thn 13. Khi chm huyt n trung phi A. Chm thng, cng da vi 1 ngn B. Chm thng, cng da vi 2 ngn C. Chm nghing D. Chm nghing, cng da E. Chm nghing, vo da 14. Khi chm huyt n ng phi A. Chm thng, cng da vi 1 ngn B. Chm thng, cng da vi 2 ngn C. Chm nghing D. Chm nghing, cng da E. Chm nghing, vo da 15. Khi chm huyt khc tr phi A. Chm thng, cng da vi 1 ngn B. Chm thng, cng da vi 2 ngn C. Chm nghing D. Chm nghing, cng da E. Chm nghing, vo da 16. Cm gic c kh c ngi bnh ghi nhn A. Cng, nng, tc, mi, t ti ch B. Cng, nng, tc, mi, t ti ch, c th lan xung quanh C. Cng, nng, tc, mi, t nhc ti ch D. Cng, nng, tc, mi, t nhc ti ch, c th lan xung quanh E. Cng, nng, tc, mi, t nhc, but ti ch 17. Ch nh iu tr ln nht ca chm cu l A. Chng au B. Chng vim C. Chng d ng 192 D. iu chnh ri lon thc vt E. Bnh l thc th D. 13 thn E. 14 thn

18. Tuyt i khng s dng chm trn A. Ph n B. Tr em C. Ngi gi 19. Nguyn nhn ca tnh trng kim b gy khi chm A. Bnh nhn khng nm im khi chm B. K thut chm khng ng C. Bnh nhn gng c khi chm D. Thy thuc khng loi b kim b g trc khi chm E. Do chm qu su, chm xng 20. Bin php gii quyt tnh trng kim b vt cht, khng rt ra c A. Cho bnh nhn nm ch cho n khi kim ht b vt th rt ra B. Xoa nh xung quanh, v nh kim rt ra C. Trnh dng kim cong D. Trnh dng kim g st E. Chn t th thch hp cho bnh nhn trc khi chm D. Ngi suy kit E. M ang cho con b

193

Bi 9

TH THUT B T TRONG CHM

MC TIU
1. Nu c ch nh ca php b v php t. 2. Trnh by c phng php chm b, t theo hi th; theo chiu mi kim; theo th t chm; theo kch thch tng bc; theo bt v khng bt l chm. 3. Trnh by c phng php Thiu sn ha, Thu thin lng. 4. Nu c cc phng php b t hin nay ang dng.

Trong qu trnh iu tr bnh nhn, ngi thy thuc chm cu, phi quan tm n th thut b t. Ty theo trng hp chn la ca thy thuc m th thut ny s c tin hnh ng thi hoc sau khi t c cm gic c kh. I. CH NH CA PHP B Nhng bnh m Y hc c truyn chn on l h, thng l nhng bnh mc lu. C th suy nhc, sc khng gim II. CH NH CA PHP T Nhng bnh m Y hc c truyn chn on l thc, thng l nhng bnh mi mc. C th bnh nhn cn khe, phn ng vi bnh cn mnh. III. NHNG LOI TH THUT B V T KINH IN C cch b t dng n thun mt th thut, c cch b t dng phi hp 2 n 3 th thut. Ngi xa cp n nhng th thut sau y: 1. B t theo hi th B: khi ngi bnh th ra th chm kim vo, gy c cm gic c kh, ch lc ngi bnh ht vo th rt kim ra. Nh th, kh c y trong nn c tc dng b h. 194

T: khi ngi bnh ht vo th chm kim vo, gy c cm gic c kh, ch lc ngi bnh th ra th rt kim ra. 2. B t theo chiu mi kim, th t chm B: sau khi t cm gic c kh, hng mi kim i theo chiu vn hnh ca kinh mch dn kh, do c tc dng b, (v d: chm cc kinh m tay th hng mi kim v pha ngn tay, chm cc kinh dng tay th mi kim hng v pha u); nu chm nhiu huyt trn mt kinh th chm cc huyt theo th t thun vi chiu vn hnh ca kinh kh, (v d: chm cc kinh m tay th chm cc huyt ngc, cnh tay trc; huyt bn tay, ngn tay sau). T: sau khi t cm gic c kh, hng mi kim i ngc chiu vn hnh ca kinh mch n kh, chuyn kh, do c tc dng ca t (v d: chm cc kinh m chn th hng mi kim v pha ngn chn, chm cc kinh dng chn th hng mi kim v pha u). Nu chm nhiu huyt trn mt kinh th chm cc huyt theo th t nghch vi chiu vn hnh ca kinh kh (v d: chm cc kinh m chn th chm cc huyt ngc, bng trc, cc huyt bn chn, ngn chn sau; chm cc kinh dng chn th chm cc huyt ngn chn, bn chn trc, cc huyt u, mt sau). 3. B t theo kch thch tng bc B: chm nhanh vo di da (b thin), gy c kh, v kim theo mt chiu 9 ln (s dng) ri chm nhanh vo lp c nng (b nhn) gy c kh, v kim theo mt chiu 9 ln; li chm nhanh vo lp c su (b a) gy c kh, v kim theo mt chiu 9 ln; sau t t rt kim n di da, dng li mt lt, t t rt kim ra hn. Nu bnh tnh cn thit, c th chm li nh trn ln th hai. T: lm ngc li vi cch b. Trc tin, t t chm thng vo lp c su (b a), gy c kh, v kim theo mt chiu 6 ln (s m); rt kim nhanh ln lp c nng (b nhn), gy c kh, v kim theo mt chiu 6 ln ri li rt kim nhanh ln di da (b thin), gy c kh, v kim theo mt chiu 6 ln; sau dng li mt lt ri rt kim nhanh ra ngoi. Nu bnh tnh cn thit, c th chm li nh trn ln th hai. 4. B t theo bt v khng bt l chm B: rt kim ra nhanh (Ni kinh) hoc rt kim ra t t (i thnh), day n bt ngay l chm khng cho kh thot ra ngoi. T: rt kim ra t t (Ni kinh) hoc rt kim ra nhanh (i thnh), khng day bt l kim cho kh tn ra ngoi.

195

Bng 10.1. Bng tm tt cc cch b t


Phng php Hi th Chiu mi kim Th t chm Kch thch tng bc Bt hay khng bt l kim B Th ra, chm kim vo Ht vo, rt kim ra Hng mi kim i thun chiu kinh mch Chm cc huyt theo th t thun chiu kinh mch Chm vo nhanh 3 bc Rt kim chm 1 ln Rt kim chm hay nhanh, day n bt l kim T Ht vo, chm kim vo Th ra, rt kim ra Hng mi kim i ngc chiu kinh mch Chm cc huyt theo th t ngc chiu kinh mch Chm vo chm 1 ln Rt kim nhanh 3 bc Rt kim nhanh hay chm, khng day bt l kim

5. Phng php b t hn hp a. Thiu sn ha, Thu thin lng B: dng th thut Thiu sn ha c th gy c cm nng m ch chm hoc c khi c ton thn. Th thut ny phi hp ba th thut trn cng lm Bo ngi bnh ht vo bng mi 1 ln, th ra bng ming 5 ln. Khi ngi bnh ang th ra chm mau vo di da, gy c kh, v kim theo mt chiu 3 hoc 9 ln (s dng); chm tip vo lp c nng, gy c kh, v kim theo mt chiu 3 hoc 9 ln; li chm tip vp lp c su, gy c kh, v kim theo mt chiu 3 hoc 9 ln. Sau khi tin hnh v kch thch 3 bc, t t ko kim ln di da, dng li mt lt, i ngi bnh ht vo th rt hn kim v day bt ngay l kim (Chm cu i thnh). T: dng th thut Thu thin lng, c th gy c cm gic mt ch chm hoc c khi c ton thn. y cng l th thut phi hp ba th thut n gin trn. + Bo ngi bnh th vo bng ming 1 ln, th ra bng mi 5 ln. Khi ngi bnh ang th vo, chm t t vo lp c su, gy c kh, v kim theo mt chiu 6 ln; rt nhanh ln lp c nng, chm xung t t ri rt kim nhanh 3 ln; sau rt kim nhanh ln di da, dng li mt lt, i khi ngi bnh th ra th rt kim nhanh ra ngoi v khng day bt l kim (Chm cu i thnh). IV. NHNG LOI TH THUT B V T THNG DNG HIN NAY Trn c s kinh nghim ca ngi xa, hin nay cc th thut b t thng dng gm: B t theo hi th bnh nhn. B t theo cng kch thch kim. 196

B t theo thi gian lu kim. B t theo k thut lc rt kim.


Bng 10.2. Th thut b t thng dng
Phng php Theo hi th Cng Thi gian Rt kim Bt l chm B Th ra, chm kim vo Ht vo, rt kim ra Chm c kh, nguyn khng v kim Lu kim lu Rt kim nhanh Rt kim bt ngay l chm T Ht vo, chm kim vo Th ra, rt kim ra Chm c kh, v kim nhiu ln Lu kim ngn Rt kim t t Rt kim khng bt l chm

Thy thuc chm cu hin nay c khi phi hp c 5 yu cu trn, nhng rt thng ch phi hp 2 yu cu cng v thi gian. V. NHNG TH THUT V CH NH THNG DNG
Tn gi phng php Phng php b, t; bnh b, bnh t da theo tc tin li v v kim Php b Php iu ha Php t Kch thch nh Phng php da theo cng kch thch Kch thch va Kch mnh thch Thao tc chnh Tin kim chm, v kim nh nhng, khi rt kim n st ngoi da ngh mt cht ri rt kim nhanh Tin lui kim va phi Tin kim nhanh, v kim nhanh v rt kim chm ri V kim chm v nh nhng Cng kch thch va V kim nhanh v mnh Chng thch hp H chng

Khng h khng thc Thc chng Tr con, bnh nhn s kim hay xu Cc loi bnh Bnh nhn phn ng chm (nh hn m), vim khp, vim c, bnh tm thn Bnh ngoi da, bnh tr con, nhit chng ti biu Cc loi bnh hn chng Vim c, vim khp, phong thp mn tnh bnh tm thn Hn m, nhit chng ( biu) Cc bnh mn chng nhit chng ( l) Hn chng (vim c, vim khp, phong thp mn tnh), au nhc, kinh lit, co rt

Phng php da theo nng su ca kim chm

Chm nng Chm va Chm su Chm nhanh Chm hon Lu kim lu

Chm n di da Chm vo tht Chm xuyn qua tht Chm vo nhanh, rt ra nhanh Chm vo mt lc th i th php Lu kim thi gian di

Phng php da theo thi gian chm

197

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu SAI 1. K thut no sau y thuc php b A. Bnh nhn th ra, chm kim vo B. Mi kim chm thun theo chiu ng kinh C. Kim chm theo th t thun chiu ng kinh D. Chm vo nhanh 3 bc E. Khng bt l kim sau khi rt kim 2. K thut no sau y thuc php b A. Bnh nhn th ra, chm kim vo B. Mi kim chm ngc chiu ng kinh C. Kim chm theo th t thun chiu ng kinh D. Chm vo nhanh 3 bc E. Bt l kim sau khi rt kim 3. K thut no sau y thuc php b A. Bnh nhn ht vo, rt kim ra B. Mi kim chm thun theo chiu ng kinh C. Kim chm theo th t thun chiu ng kinh D. Chm vo chm mt ln E. Bt l kim sau khi rt kim 4. K thut no sau y thuc php b A. Bnh nhn ht vo, rt kim ra B. Mi kim chm thun theo chiu ng kinh C. Kim chm theo th t thun chiu ng kinh D. Rt kim nhanh 3 bc E. Bt l kim sau khi rt kim 5. K thut no sau y thuc php b A. Bnh nhn ht vo, chm kim vo B. Mi kim chm thun theo chiu ng kinh C. Kim chm theo th t thun chiu ng kinh D. Chm vo nhanh 3 bc E. Bt l kim sau khi rt kim

198

6. K thut no sau y thuc php b A. Bnh nhn th ra, rt kim B. Mi kim chm thun theo chiu ng kinh C. Kim chm theo th t thun chiu ng kinh D. Chm vo nhanh 3 bc E. Rt kim chm mt ln 7. K thut no sau y thuc php t A. Bnh nhn th ra, chm vo B. Mi kim chm ngc chiu ng kinh C. Kim chm theo th t ngc chiu ng kinh D. Chm vo chm mt ln E. Khng bt l kim sau khi rt kim 8. K thut no sau y thuc php t: A. Bnh nhn th vo, rt kim B. Mi kim chm ngc chiu ng kinh C. Kim chm theo th t ngc chiu ng kinh D. Chm vo chm mt ln E. Khng bt l kim sau khi rt kim 9. K thut no sau y thuc php t A. Bnh nhn th vo, chm kim vo B. Mi kim chm thun chiu ng kinh C. Kim chm theo th t ngc chiu ng kinh D. Rt kim nhanh 3 bc E. Khng bt l kim sau khi rt kim 10. K thut no sau y thuc php t A. Bnh nhn th vo, chm kim vo B. Mi kim chm ngc chiu ng kinh C. Kim chm theo th t thun chiu ng kinh D. Rt kim nhanh 3 bc E. Khng bt l kim sau khi rt kim

199

11. K thut no sau y thuc php t A. Bnh nhn th ra, rt kim B. Mi kim chm ngc chiu ng kinh C. Kim chm theo th t ngc chiu ng kinh D. Chm vo nhanh 3 bc E. Khng bt l kim sau khi rt kim 12. K thut no sau y thuc php t A. Bnh nhn th vo, chm kim vo B. Mi kim chm ngc chiu ng kinh C. Kim chm theo th t ngc chiu ng kinh D. Rt kim chm mt ln E. Khng bt l kim sau khi rt kim 13. Nhng k thut s dng trong th thut Thiu sn ho A. Ngi bnh ht vo bng mi 1 ln, th ra bng ming 5 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang ht vo C. V kim theo mt chiu 3 hoc 9 ln D. Tin kim nhanh theo 3 bc E. Rt kim chm 1 ln 14. Nhng k thut s dng trong th thut Thiu sn ho A. Ngi bnh ht vo bng mi 5 ln, th ra bng ming 1 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang th ra C. V kim theo mt chiu 3 hoc 9 ln D. Tin kim nhanh theo 3 bc E. Rt kim chm 1 ln 15. Nhng k thut s dng trong th thut Thiu sn ho A. Ngi bnh ht vo bng mi 1 ln, th ra bng ming 5 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang th ra C. V kim theo mt chiu 6 ln D. Tin kim nhanh theo 3 bc E. Rt kim chm 1 ln 16. Nhng k thut s dng trong th thut Thiu sn ho A. Ngi bnh ht vo bng mi 1 ln, th ra bng ming 5 ln 200

B. Chm kim khi bnh nhn ang th ra C. V kim theo mt chiu 3 hoc 9 ln D. Tin kim chm 1 ln vo lp c su E. Ht vo, rt kim 17. Nhng k thut s dng trong th thut Thiu sn ho A. Ngi bnh ht vo bng mi 1 ln, th ra bng ming 5 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang th ra C. V kim theo mt chiu 3 hoc 9 ln D. Tin kim nhanh theo 3 bc E. Th ra, rt kim 18. Nhng k thut s dng trong th thut Thu thin lng A. Ngi bnh ht vo bng mi 1 ln, th ra bng ming 5 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang ht vo C. V kim theo mt chiu 6 ln D. Tin kim chm 1 ln E. Rt kim nhanh theo 3 bc 19. Nhng k thut s dng trong th thut Thu thin lng A. Ngi bnh ht vo bng ming 5 ln, th ra bng mi 1 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang ht vo C. V kim theo mt chiu 6 ln D. Tin kim chm 1 ln E. Rt kim nhanh theo 3 bc 20. Nhng k thut s dng trong th thut Thu thin lng A. Ngi bnh ht vo bng ming 1 ln, th ra bng mi 5 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang th ra C. V kim theo mt chiu 6 ln D. Tin kim chm 1 ln E. Rt kim nhanh theo 3 bc 21. Nhng k thut s dng trong th thut Thu thin lng A. Ngi bnh ht vo bng ming 1ln, th ra bng mi 5 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang ht vo

201

C. V kim theo mt chiu 3 hoc 9 ln D. Tin kim chm 1 ln E. Rt kim nhanh theo 3 bc 22. Nhng k thut s dng trong th thut Thu thin lng A. Ngi bnh ht vo bng ming 1 ln, th ra bng mi 5 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang ht vo C. V kim theo mt chiu 6 ln D. Tin kim nhanh theo 3 bc E. Th ra, rt kim 23. Nhng k thut s dng trong th thut Thu thin lng A. Ngi bnh ht vo bng ming 1 ln, th ra bng mi 5 ln B. Chm kim khi bnh nhn ang ht vo C. V kim theo mt chiu 6 ln D. Tin kim chm 1 ln E. Th vo, rt kim

202

Bi 10

NGUYN TC CHN HUYT

MC TIU
1. Trnh by c ba cch chn huyt cu to cng thc huyt (chn huyt ti ch, chn huyt theo l lun ng kinh, chn huyt c hiu) v ch nh s dng ca nhng nguyn tc ny. 2. Trnh by c nhng cch chn huyt theo l lun ng kinh (theo nguyn - lc, huyt du - m, huyt ng du, huyt khch). 3. Nu c tn v tc dng iu tr ca nhng huyt c hiu.

iu tr, cc nh chm cu thng phi hp nhiu huyt li vi nhau (cn c gi l mt cng thc huyt). Vic xy dng cng thc huyt tun th cht ch cc nguyn tc chn huyt sau: Nguyn tc chn huyt ti ch. Nguyn tc chn huyt theo l lun ng kinh. Nguyn tc chn nhng huyt c hiu. I. CHN HUYT THEO NGUYN TC TI CH L cch chn nhng huyt ch au, v ln cn ni au. Ni chung, mi huyt u c ba loi tc dng: ti ch, theo ng kinh v ton thn. Nguyn tc chn huyt ti ch l cch vn dng c im u tin v tc dng iu tr ca huyt. Nhng v d sau y l ni v cch chn huyt theo nguyn tc ti ch: au nhc khp vai: chn cc huyt kin ngung, kin tnh, trung ph. au u vng trn: chn cc huyt n ng, ton trc... au rng: chn cc huyt gip xa, a thng, h quan. Ch nh: cch chn huyt ny c s dng trong iu tr mi trng hp, nht l au nhc.

203

Chn huyt theo nguyn tc ti ch


- Ti ch c hiu l ni c triu chng biu hin ca bnh. - Nhng huyt c chn theo nguyn tc ti ch l nhng huyt c v tr ngay ti hoc ln cn ni triu chng biu hin ra. - y l nguyn tc chn huyt ph bin nht.

II. CHN HUYT THEO L LUN NG KINH L cch chn huyt trn cc ng kinh c lin h vi bnh v chng cn iu tr. Cch chn huyt ny da trn nguyn tc kinh mch i qua vng no th c tc dng phng chng c bnh tt lin quan n vng . Trn mt hoc nhng ng kinh c lin h n bnh chng cn iu tr, ngi thy thuc chm cu c bit ch n nhng huyt nm nhng on t khuu tay n ngn tay v t on khoeo chn n ngn chn. Cc huyt ny thng thuc cc nhm huyt nguyn - lc, khch huyt, nhm huyt ng du. Vic chn nhng huyt thuc nhng nhm ny phi tun theo nhng lut nht nh v phi hp huyt. Di y l nhng cch chn huyt theo nguyn tc ng kinh

A. CHN HUYT NGUYN - LC CA 12 NG KINH CHNH


1. H thng nguyn lc Theo hc thuyt kinh lc th c th con ngi c 12 ng kinh chnh: gm 6 kinh ca tng (kinh m) v 6 kinh ca ph (kinh dng). Mi kinh ca tng (kinh m) u c quan h biu - l (bn trong v bn ngoi) vi mt kinh ca ph (kinh dng) nht nh (v d nh: kinh Ph vi kinh i trng, kinh Can vi kinh m, kinh Thn vi kinh Bng quang, kinh Tm bo vi kinh Tam tiu, kinh Tm vi kinh Tiu trng, kinh T vi kinh V). Mi ng kinh u c mt huyt nguyn v mt huyt lc. S lin h gia kinh m v kinh dng nu trn c thc hin bng h thng nguyn - lc. Kh huyt ca mt ng kinh A c th n ng kinh B (c quan biu l tng ng vi n) thng qua h thng nguyn lc ny. Kh huyt ca kinh A s i t huyt lc ca kinh A n huyt nguyn ca kinh B. Ngc li kh huyt ca kinh B s i t huyt lc ca kinh B n huyt nguyn ca kinh A.

204

Mi lin h nguyn - lc trn c biu th bng s sau:


Kinh A Kinh B

Huyt lc/ Kinh A

Huyt lc/ Kinh B

Huyt nguyn/ kinh A

Huyt nguyn/ kinh B

Hnh 10.1. S biu din h thng nguyn - lc Bng 10.1. Tn huyt nguyn lc ca 12 chnh kinh
Kinh mch Ph i trng Tm bo Tam tiu Tm Tiu trng Can m T V Thn Bng quang NGUYN Thi uyn Hp cc i lng Dng tr Thn mn Uyn ct Thi xung Khu kh Thi bch Xung dng Thi kh Kinh ct LC Lit khuyt Thin lch Ni quan Ngoi quan Thng l Chi chnh Li cu Quang minh Cng tn Phong long i chung Phi dng

2. Phng php s dng huyt nguyn lc Dng huyt nguyn kinh tng ng ca bnh chng phi hp vi huyt lc ca kinh quan h biu l tng ng vi n. Cch phi hp ny thng c p dng trong cc bnh l h. V d: + Trong iu tr bnh chng c chn on ph h: huyt c chn gm thi uyn (huyt nguyn ca Ph) v thin lch (huyt lc ca i trng).

205

+ Trong iu tr bnh chng c chn on i trng h, huyt c chn gm hp cc (huyt nguyn ca kinh i trng) v lit khuyt (huyt lc ca Ph). Dng huyt lc kinh tng ng vi chng bnh . Cch s dng ring huyt lc thng c s dng cho c trng hp bnh l thc v trong c bnh l h. Nhng v d: + Trong iu tr bnh chng c chn on Ph thc, huyt c chn l lit khuyt (huyt lc ca Ph). + Trong iu tr bnh chng c chn on i trng thc, huyt c chn l thin lch (huyt lc ca i trng).

B. CHN HUYT DU - M
Trong chm cu hc, c mt nguyn tc chn huyt rt gn vi c im sinh l gii phu thn kinh. l nguyn tc s dng cc huyt du v m. 1. H thng du - m huyt ca 12 ng kinh Huyt du: l nhng huyt nm trn kinh Bng quang lng (do cn gi l bi du huyt), i biu cho cc tng ph. V d : + Ph du (bi du huyt ca Ph) c v tr ngang t sng lng 3 - 4, d thuc v kinh Bng quang nhng c s dng trong iu tr cc bnh l ca Ph (cc bnh l c lin quan n h hp). + T du (bi du huyt ca T) c v tr ngang t sng lng 11 - 12, thuc v kinh Bng quang, c s dng trong iu tr cc bnh l ca T (cc bnh l c lin quan n tiu ha). + i trng du (bi huyt du ca i trng) c v tr ngang t sng lng 4 - 5, thuc v kinh Bng quang, c s dng trong iu tr cc bnh l ca i trng (cc bnh l c lin quan n rut gi). Huyt m: l mt loi huyt i biu khc cho cc tng ph, nm cc ng kinh chnh i qua bng V d: + n trung (m huyt ca Tm bo) nm trn ng gia ngc, ngang khong lin sn 4; d nm trn mch Nhm nhng c s dng trong iu tr cc bnh l ca Tm bo (c lin quan n cc bnh l ca h tim mch). + Trung qun (m huyt ca V) nm trn ng gia bng, trn rn 4 thn; trn mch Nhm; c s dng trong iu tr cc bnh l ca V (cc bnh ca h tiu ha).

206

+ Trung cc (m huyt ca Bng quang) nm trn ng gia bng, di rn 4 thn; trn mch Nhm, c s dng trong iu tr cc bnh l ca Bng quang (cc bnh l lin quan n tit niu). Hai loi huyt ny (du v m huyt) c c im chung l gn cc tng ph m chng i din. V vy c tc dng ln trong cha bnh mn tnh ca tng ph m cc huyt ny i din.
Bng 10.2. Du v m huyt ca 12 ng kinh
TNG PH Tm Can T Ph Thn Tam bo i trng Tam tiu Tiu trng V m Bng quang M HUYT C khuyt K mn Chng mn Trung ph Kinh mn n trung Thin xu Thch mn Quan nguyn Trung qun Nht nguyt Trung cc DU HUYT Tm du Can du T du Ph du Thn du Quyt m du i trng du Tam tiu du Tiu trng du V du m du Bng quang du

2. Phng php s dng du - m huyt Nhm huyt du m c ch nh trong cc bnh l ca cc c quan ni tng (bnh ca tng ph) v thng dng trong cc bnh c chn on h theo YHCT. Cch s dng khi c ch nh l phi hp c du huyt v m huyt ca kinh tng ng vi tng ph c bnh. V d: chn huyt trung ph (m ca Ph) v ph du (du huyt ca Ph) iu tr bnh l Ph h. Tuy nhin, trong thc t lm sng vic s dng ng thi c du v m huyt c lc kh khn, do du - m huyt cn c s dng theo lut dng dn m, m dn dng, ngha l bnh ca tng (thuc m) th s dng bi du huyt ( lng, thuc dng); v ngc li bnh ca ph (thuc dng) th s dng m huyt ( bng, thuc m), v d: bnh l ph h (thuc m) chn huyt ph du (thuc dng); bnh l ph V (thuc dng) chn huyt trung qun (thuc m).

207

C. CHN HUYT NG DU
1. Ng du huyt Ng du huyt l mt nhm huyt trong nhng huyt c tr ca 12 ng kinh. N c phn b t khuu tay tr ra v u gi tr xung. Ngi xa da vo s vn hnh ca kh huyt trong kinh mch, dng hin tng nc chy t nhin minh ha (kh hnh t nh n ln, t nng n su). phn bit, ngi ta dng 5 tn gi: tnh, hunh, du, kinh, hp vi nhng tc dng ring biu hin s lu hnh ca kh qua mi huyt trong kinh mch Ni nc u ngun, ch xut ca kh l tnh Ni nc chy nh, ch lu ca kh l vinh (hunh) Ni nc dn li lu hnh, ch ch ca kh l du Ni nc i qua, ch hnh ca kh l kinh Ni nc t li, ch nhp ca kh l hp. Tc dng ca ng du huyt + Tnh huyt ch tr di tm y. + Hunh (vinh) huyt ch tr st. + Du huyt ch tr phong thp, au khp. + Kinh huyt ch tr suyn, ho. + Hp huyt ch tr kh nghch, tit t. S phn b ca ng du theo ng hnh Kinh m + Tnh huyt thuc mc + Vinh huyt thuc ha + Du huyt thuc th + Kinh huyt thuc kim + Hp huyt thuc thy Kinh dng + Tnh huyt thuc kim + Vinh huyt thuc thy + Du huyt thuc mc + Kinh huyt thuc ha + Hp huyt thuc th

208

Bng 10.3. H thng ng du huyt ca 6 m chnh kinh


Huyt Kinh Ph Tm bo Tm T Can Thn Tnh mc Thiu dng Trung xung Thiu xung n bch i n Dng truyn Vinh ha Ng t Lao cung Thiu ph i Hnh gian Nhin cc Nguyn du th Thi uyn i lng Thn mn Thi bch Thi xung Thi kh Kinh kim Kinh c Gin s Linh o Thng khu Trung phong Phc lu Hp thy Xch trch Khc trch Thiu hi m lng Khc tuyn m cc

Bng 10.4. H thng ng du huyt ca 6 dng chnh kinh


Huyt Kinh i trng Tam tiu Tiu trng V m Bng quang Tnh kim Thng dng Quan xung Thiu trch L oi Khiu m Ch m Vinh thy Nh gian Dch mn Tin cc Ni nh Hip kh Thng cc Du mc Tam gian Trung ch Hu kh Hm cc Lm thp Thc ct Nguyn Hp cc Dng tr Uyn ct Xung dng Khu kh Kinh ct Kinh ha Dng kh Chi cu Dng cc Gii kh Dng ph Cn ln Hp th Khc tr Thin tnh Tiu hi Tc tam l Dng lng y trung

2. Phng php s dng ng du huyt Vn dng cch chn huyt ng du phi da trn c s ca ng hnh vi lut sinh khc tin hnh. Chn on bnh theo ng hnh. iu tr theo nguyn tc: h b m, thc t con. C th s dng 1 - 2 ng kinh. Nhng v d v cch s dng ng du huyt V d 1: Bnh l ca tm ha
1 ng kinh Thiu xung - Mc (Tm kinh) Mc Tm ha Th Thc: t con (Th) 1 ng kinh Thn mn - Th (Tm kinh) H: b m (Mc) 2 ng kinh i n - Mc (Can kinh)

2 ng kinh Thi bch - Th (T kinh)

209

V d 2: Bnh l ca t th
1 ng kinh i - Ha (T kinh) Ha T th Kim Thc: t con (Kim) 1 ng kinh Thng khu - Kim (T kinh) H: b m (Ha) 2 ng kinh Thiu ph - Ha (Tm kinh)

2 ng kinh Kinh c - Kim (Ph kinh)

V d 3: Bnh l ca ph kim
1 ng kinh Thi uyn - Th (Ph kinh) Th Ph kim Thy Thc: t con (Thy) 1 ng kinh Xch trch - Thy (Ph kinh) H: b m (Th) 2 ng kinh Thi bch - Th (T kinh)

2 ng kinh m cc - Thy (Thn kinh)

V d 4: Bnh l ca Can Mc
1 ng kinh Khc tuyn - Thy (Can kinh) Thy Can mc Ha Thc: t con (Ha) 1 ng kinh Hnh gian - Ha (Can kinh) H: b m (Thy) 2 ng kinh m cc - Thy (Thn kinh)

2 ng kinh Thiu ph - Ha (Tm kinh)

210

V d 5: Bnh l ca thn thy


1 ng kinh Phc lu - Kim (Thn kinh) Kim Thn thy Mc Thc: t con (Mc) 1 ng kinh Dng tuyn - Mc (Thn kinh) H: b m (Kim) 2 ng kinh Kinh c - Kim (Ph kinh)

2 ng kinh i - Mc (Can kinh)

D. CHN HUYT KHCH


Khch c ngha l khe h, ni vng m mch kh t li nhiu. Mi kinh mch trong 12 kinh chnh u c 1 huyt khch. Ngoi ra nhng mch m duy, Dng duy, m kiu, Dng kiu cng c huyt khch. Nh vy c 16 huyt khch v tt c u nm trn nhng kinh chnh. c tnh quan trng ca huyt khch l iu tr rt tt nhng bnh cp, nht c l km au nhc ca cc kinh thuc n.
Bng 10.5. Bng h thng huyt khch
ng kinh Ph Tm bo Tm i trng Tam tiu Tiu trng m kiu Dng khiu Tn huyt Khng ti Khch mn m khch n lu Hi tng Dng lo Giao tn Ph dng ng kinh T Can Thn V m Bng quang m duy Dng duy Tn huyt a c Trung Thy tuyn Lng khu Ngoi khu Kim mn Trc tn Dng giao

211

Chn huyt theo l lun ng kinh


- Phng php chn huyt theo l lun ng kinh c da trn nguyn l ng kinh i qua vng no th c tc dng phng v iu tr c bnh tt lin quan n vng . - Cc huyt c chn theo l lun ng gm cc huyt nguyn - lc, khch huyt, nhm huyt ng du. - S dng cc bi du huyt v m huyt (d khng nm trn ng kinh tng ng) cng tun theo nguyn tc chn huyt theo l lun ng kinh. - Lut chn huyt nguyn lc: + iu tr bnh h: dng huyt nguyn ca kinh bnh phi hp vi huyt lc ca kinh quan h biu l vi kinh bnh. + iu tr bnh thc: dng huyt lc ca kinh bnh. - Lut chn huyt ng du (huyt tnh, hunh, du, kinh, hp): + Bnh phi c chn on (tn bnh) theo ng hnh. + c s dng trong iu tr bnh thc v h. + Chn huyt theo nguyn tc: h b m, thc t con. + C th s dng 1-2 ng kinh. - Cc huyt khch c ch nh trong bnh thc (tt tt cho nhng bnh cp), nht c km au nhc. - Lut chn huyt du - m: + c s dng trong iu tr bnh h ca tng ph. + Chn huyt theo nguyn tc: dng dn m, m dn dng (bnh ca tng, dng du huyt; bnh ca ph, dng m huyt).

III. CHN HUYT C HIU y l nhng huyt c tng kt bng l lun v bng kinh nghim iu tr. Trong chm cu, c rt nhiu cc huyt c hiu (nhm t i huyt , lc tng huyt , bt hi huyt , giao hi huyt v.v...) Bt mch giao hi huyt l huyt giao hi ca 8 mch. Tt c tng cp u nm tng i cn xng tay v chn. c tnh ca bt mch giao hi huyt l dng tr bnh ca 8 mch cng nh h tr iu tr bnh kinh chnh (xin tham kho bi K kinh bt mch).
Bng 10.6. Bng bt mch giao hi huyt
Giao hi huyt Kinh Mch Giao hi huyt Kinh Mch Chiu hi Thn m kiu Hu kh Tiu trng c Lit khuyt Ph Nhm Thn mch Bng quang Dng kiu Lm khp m i Cng tn T Xung Ngoi quan Tam tiu Dng duy Ni quan Tm bo m duy

212

Bt hi huyt l 8 huyt dng cha bnh cho 8 loi t chc trong c th (tng, ph, kh, huyt, gn, xng, ty, mch). Do , khi mt loi t chc no trong c th c bnh, c th s dng hi huyt tng ng m cha.
Bng 10.7. Bng bt hi huyt
Bt hi huyt Tn huyt Hi ca ph Trung qun Hi ca tng Chng mn Hi ca kh n trung Hi ca huyt Cch du Hi ca ct i tr Hi ca ty Tuyt ct Hi ca gn Dng Lng Hi ca mch Thi uyn

Lc tng huyt l 6 huyt dng iu tr bnh cho 6 vng c th khc nhau. S xut hin ca 6 huyt trn c ngun gc t 4 i huyt (hp cc, y trung, lit khuyt, tc tam l) - Chu quyn trong cn khn sanh l Chm cu i thnh. Sau c b sung dn thm hai huyt l ni quan v tam m giao m thnh. Ton bi ca ca lc tng huyt phc Tam l lu, Yu bi y trung cu, u hng tm lit khuyt. Din khu hp cc thu, Tm hung th ni quan, Tiu phc tam m mu. Hp cc Lit khuyt y trung Tam m giao Ni quan Tc tam l Cha vng u, mt, ming, rng. Cha vng c gy. Cha vng lng, tht lng. Cha bnh l vng bng di tit niu, sinh dc. Cha bnh vng ngc. Cha vng bng trn, bng gia.

Chn huyt c hiu


- Cc huyt c hiu gm cc nhm t i huyt, lc tng huyt, bt hi huyt, giao hi huyt. - Dng 8 mch giao hi huyt tr bnh ca 8 mch cng nh h tr iu tr bnh kinh chnh. - Dng 6 tng huyt iu tr bnh cho 6 vng c th khc nhau.

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca T c km au nhc A. a c B. Cng tn C. Thi bch 213 D. n bch E. i

2. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca V c km au nhc A. L oi B. Ni nh E. Lng khu 3. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca Can c km au nhc A. i n B. Trung E. Thi xung 4. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca m c km au nhc A. Khiu m B. Tc lm khp E. Quang minh 5. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca Thn c km au nhc A. Dng tuyn B. Nhin cc E. Thy tuyn 6. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca Bng quang c km au nhc A. Kim mn B. Kinh ct E. Ch m 7. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca Ph c km au nhc A. Ng t B. Thi uyn E. Lit khuyt 8. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca i trng c km au nhc A. Nh gian B. Tam gian E. Khc tr 9. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca Tm c km au nhc A. Thiu ph B. Thn mn E. m khch 214 C. Thng l D. Linh o C. Thin lch D. n lu C. Kinh c D. Khng ti C. Thc ct D. Thng cc C. i chung D. Thi kh C. Khu kh D. Ngoi khu C. Trung phong D. Khc tuyn C. Gii kh D. Tc tam l

10. Huyt s dng trong iu tr bnh l cp ca Tiu trng c km au nhc A. Dng lo B. Dng cc E. Tin cc 11. Nhng huyt c s dng theo nguyn tc ca ng du huyt trong hi chng Tm ha vng A. Thiu xung - i B. Thn mn - thi bch C. Thiu ph - i 12. Nhng huyt c s dng theo nguyn tc ca ng du huyt trong hi chng Tm ha h A. Thiu xung - i B. Thn mn - thi bch C. Thiu ph - i 13. Nhng huyt c s dng theo nguyn tc ca ng du huyt trong hi chng T th vng A. Thi bch - kinh c B. Thi bch - thi uyn C. Thiu ph - i 14. Nhng huyt c s dng theo nguyn tc ca ng du huyt trong hi chng T th suy A. i - ng t B. Thi bch - thi uyn C. Thiu ph - i 15. Nhng huyt c s dng theo nguyn tc ca ng du huyt trong hi chng Ph kim vng A. Phc lu - kinh c B. Thi kh - thi uyn C. Kinh c - m cc 16. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn - lc, huyt c chn tng ng vi huyt thi uyn l A. Phi dng B. i chung C. Lit khuyt D. Thin lch E. Ngoi quan D. Thi uyn - phc lu E. Xch trch - m cc D. Thng khu - kinh c E. Thng khu - thi uyn D. Thng khu - kinh c E. Thng khu - thi uyn D. Thiu ph - thi bch E. Thiu xung - hnh gian D. Thiu ph - thi bch E. Thiu xung - n bch C. Uyn ct D. Hu kh

215

17. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn - lc, huyt c chn tng ng vi huyt hp cc l A. Ni quan B. Ngoi quan C. Lit khuyt 18. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn - lc, huyt c chn tng ng vi huyt dng tr l A. Ni quan B. Ngoi quan C. Thng l 19. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn - lc, huyt c chn tng ng vi huyt thn mn l A. Ni quan B. Ngoi quan C. Thng l 20. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn - lc, huyt c chn tng ng vi huyt Khu kh l A. Quang minh B. Li cu C. Cng tn 21. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn - lc, huyt c chn tng ng vi huyt thi bch l A. Cng tn B. Xung dng C. Phong long 22. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn -lc, huyt c chn tng ng vi huyt xung dng l A. Cng tn B. Phong long C. i chung 23. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn - lc, huyt c chn tng ng vi huyt thi kh l A. Quang minh B. Cng tn C. Phong long 216 D. i chung E. Phi dng D. Phi dng E. Li cu D. i chung E. Phi dng D. Phong long E. Thi xung D. Chi chnh E. Lit khuyt D. Chi chnh E. Thin lch B. Thng l E. Thin lch

24. Nu chn huyt theo nguyn tc nguyn - lc, huyt c chn tng ng vi huyt kinh ct l A. Phi dng B. i chung C. Phong long 25. Huyt c chn theo nguyn tc c hiu iu tr bnh l sinh dc tit niu A. Trung cc B. Quan nguyn C. Thn du 26. Huyt c chn theo nguyn tc c hiu iu tr bnh l vng bng trn A. Trung qun B. C khuyt C. Thin xu 27. Huyt c chn theo nguyn tc c hiu iu tr bnh l ca mt A. Thi xung B. Quang minh C. Thi dng 28. Huyt c chn theo nguyn tc c hiu iu tr bnh l vng u mt A. Hp cc B. Lit khuyt C. Ni quan CU HI KT HP 1. Hy xp tng ng gia cc nhm huyt vi nguyn tc chn huyt 1. Ni quan - thn mn 2. Hp cc - thin lch 3. Uyn ct - thng l 4. Trung ph - tm du 5. n trung - quyt m du 6. Trung cc - i trng du A. Theo nguyn tc nguyn lc B. Theo nguyn tc du - m C. Theo nguyn tc c hiu D. Khng theo nguyn tc no D. Bch hi E. Phong tr D. Hp cc E. Lit khuyt D. Xung dng E. Tc tam l D. Tam m giao E. Tc tam l D. Cng tn E. Quang minh

217

2. Hy xp tng ng gia cc nhm huyt vi nguyn tc chn huyt 1. C khuyt - quyt m du 2. Uyn ct - li cu 3. Cng tn - xung dng 4. Tam m giao - tc tam l 5. Thi xung - chi chnh 6. Trung qun - v du 3. Hy xp tng ng gia cc nhm huyt vi nguyn tc chn huyt 1. Tc tam l - tam m giao 2. Thi bch - phong long 3. i lng - ni quan 4. Uyn ct - thng l 5. Thin xu - i trng du 6. Quan nguyn - tiu trng du 4. Hy xp tng ng gia huyt vi nguyn tc chn huyt trong cng thc iu tr cm cm 1. Bch hi 2. Nghinh hng 3. Phong tr 4. Ngoi quan 5. Hp cc 6. Khc tr 5. Hy xp tng ng gia huyt vi nguyn tc chn huyt trong cng thc iu tr b tiu chc nng 1. Kh hi 2. Quan nguyn 3. Trung cc 4. Tam m giao A. Nguyn tc ti ch B. Nguyn tc nguyn - lc C. Nguyn tc du - m D. Nguyn tc c hiu A. Nguyn tc ti ch B. Nguyn tc nguyn - lc C. Nguyn tc du - m D. Nguyn tc c hiu A. Theo nguyn tc nguyn lc B. Theo nguyn tc du - m C. Theo nguyn tc c hiu D. Khng theo nguyn tc no A. Theo nguyn tc nguyn lc B. Theo nguyn tc du - m C. Theo nguyn tc c hiu D. Khng theo nguyn tc no

6. Hy xp tng ng gia huyt vi nguyn tc chn huyt trong cng thc iu tr au u vng trn 1. n ng 2. Xung dng 3. Hp cc 4. Cng tn 5. Thi dng 218 A. Nguyn tc ti ch B. Nguyn tc nguyn - lc C. Nguyn tc du - m D. Nguyn tc c hiu

7. Hy xp tng ng gia huyt vi nguyn tc chn huyt trong cng thc iu tr au na u 1. Phong tr 2. Li cu 3. Khu kh 4. Thi dng 5. Hp cc 8. Hy xp tng ng gia huyt vi nguyn tc chn huyt trong cng thc iu tr au u vng gy 1. Hp cc 2. Kinh ct 3. Bch hi 4. i chung 5. Phong tr 9. Hy xp tng ng gia huyt vi nguyn tc chn huyt trong cng thc iu tr au bng kinh 1. Kh hi 2. Quan nguyn 3. Trung cc 4. Tam m giao A. Nguyn tc ti ch B. Nguyn tc nguyn - lc C. Nguyn tc du - m D. Nguyn tc c hiu A. Nguyn tc ti ch B. Nguyn tc nguyn - lc C. Nguyn tc du - m D. Nguyn tc c hiu A. Nguyn tc ti ch B. Nguyn tc nguyn - lc C. Nguyn tc du - m D. Nguyn tc c hiu

10. Hy xp tng ng gia huyt vi nguyn tc chn huyt trong cng thc iu tr cn hen ph qun 1. Trung ph 2. Thi uyn 3. Thin lch 4. nh suyn 5. Ph du A. Nguyn tc ti ch B. Nguyn tc nguyn - lc C. Nguyn tc du - m D. Nguyn tc c hiu

219

220

Chng III

Nhng phng php chm cu khc

221

Bi 11

PHNG PHP CHM LOA TAI (NH CHM)

MC TIU
1. Trnh by c c s l lun ca phng php nh chm. 2. Lit k y nhng thay i bnh l loa tai khi c th c bnh v cch pht hin. 3. Xc nh c cc phn vng loa tai. 4. Trnh by c k thut chm cu trn loa tai. 5. Nu c nhng ch nh, chng ch nh, nhng tai bin v cch x l.

I. S LC V QU TRNH HNH THNH V PHT TRIN NH CHM Nh chm l mt di sn qu bu trong chm cu hc c truyn ca nhn loi. N c ngun gc rt xa xa t li cha bnh dn gian ca nhiu dn tc thuc vng a trung hi vo thi i vn minh c i Ai Cp, ng thi cng c nu ln trong kho tng y hc c truyn ng phng.

A. NH CHM V Y HC C TRUYN PHNG TY


1. Ai Cp thi c i thi k ny c cp n vic gy tuyt sn ph n bng cch chm trn loa tai. 2. Th k IV trc Cng nguyn (Hippocrate) Trong sch bn v s sinh sn c nu: Nhng ngi cho chch bn cnh tai, lc giao hp vn phng tinh, song tinh dch ch c t tinh trng, nn khng c tc dng lm th thai. Trong sch Bn v dch t c nu: i vi cc chng sung huyt ti cc b phn pha di th m cc tnh mch tai. Ti Nht Bn ngi ta c p dng phng php lm bng loa tai tr mt s bnh. V theo BS. P. Nogier, c th ngi Nht Bn hc t ngi Ba T.

222

3. Th k XVII Nm 1637, trong cun Nhng thnh tch k l ca Zacutus, tc gi Lusitanus (B o Nha) cao li ch ca vic d bng loa tai cha chng au thn kinh hng. Chnh tc gi chng kin mt ngi bn l mt nh qu tc c cha tr bng phng php nu trn bi mt thy lang c tr lu nm Nht Bn. Thy lang dng mt cnh nho t chy u d bng loa tai ca nh qu tc. Vic ny c lp i lp li trong 2 gi. Hai ngy sau, ti ch bng, thanh dch chy ra v ti ngy th 20 th bnh khi. Tc gi cng nu ln nhng thnh cng ca mnh trong vic p dng phng php ny cho mt s trng hp au u v mt s chng sung huyt khc. 4. Th k XVIII Nm 1717, trong cun Bn v tai con ngi, Valsava miu t cng mt lc trn cng mt bn v ca loa tai, gii phu cc dy thn kinh, cc ng mch v mt phn tnh mch ca loa tai. ng khu tr c nhnh ca dy thn kinh tai to (N. auricularis major) ti mt pha sau ca loa tai, l ni m ngi ta t nh vo cha au rng. ng hng dn k thut thch hp c th t c tc dng tr liu m khng lm bng ti sn. ng cng m t chnh xc vng cn t cha au rng khc hn vi vng vn dng cha au thn kinh hng. Nh vy, xut hin s khi mo cho vic biu din trn loa tai nhng vng i din cho cc b phn khc nhau ca c c th (d cn n gin). C th ni, cho n thi im ny, th thut iu tr trn loa tai ch yu l d bng v rch cho ra mu. 5. Th k XIX Nm 1810, Gio s Ignaz Colla (Parma - ) thng bo v mt ca lit nh chn nht thi sau khi b ong t vng i lun. Gia th k XIX, xut hin nhiu cng trnh trn cc tp ch y hc ca Php v vn d bng loa tai cha chng au thn kinh hng, au thn kinh mt, au rng (cng trnh ca BS. Lucciana v t bng r lun cha trit chng au thn kinh hng trong tp ch Tp ch cc kin thc ni - ngoi khoa s 9, nm 1850). Malgaigne, mt thy thuc ni ting lc by gi ca bnh vin Saint Louis kt lun nh sau: Theo di cc trng hp au thn kinh hng cha theo cch d bng loa tai th c 1/3 trng hp khi hn ngay sau bui cha u tin; 1/3 khc gim au hoc ht au lc cha, au tr li sau 2,4, 6 hoc 24 gi; s ca cn li khng c kt qu. Sau thi k ny, ngi ta tho lun si ni v c ch tc dng ca thut cha bnh dn gian ny v c nhiu kin nghi ng, bi xch (trong phi ni n s ph nh ca nh bc hc ni ting ng thi Duchenne de Boulogne). Giai on ny, nh chm b gii y hc chnh thng ca chu u vt b khng thng tic, lm cho n sut b chn vi trong d vng, nu nh 223

khng c nhng thy thuc dn gian tip tc s dng c hiu qu cho bnh nhn, nht l nng dn, khi chng au thn kinh hng khin cho nhng nh nghin cu sau ny phi nghim tc xem xt li. 6. Th k XX Nm 1950, BS. P. Nogier (Toulon, Php) trong lc khm v cha bnh theo cch xoa bp v nn ct sng (vertebrotherapie) quan tm n cc vt so c bit trn loa tai ca mt s bnh nhn (c ngun gc t cch cha dn gian nu trn). ng th p dng v thy c kt qu, sau ng cng tm cch thay i vic d bng bng cc mi chm v cng t c kt qu tng t. Bng s lao ng mit mi ca mt Nh khoa hc, vi vic quan st t m, vi nhiu th nghim trn nhiu loi au, vi nh xy dng mt phn x liu php theo kiu kch thch xoang mi nh Bonnie (tht bi cng nhiu). ng ln hi xy dng c bn u tin v cc khu vc v cc huyt loa tai, phn nh thn th con ngi trn loa tai. Nh chm hin i ra i t y. Tuy nhin, s ra i ca nh chm hin i cng rt n o (k t thng 2/1956 khi Nogier gii thiu pht minh ca mnh c lp hon ton vi chm cu hc c truyn ti Hi ngh ln th I ca Hi Chm cu a trung hi) vi rt nhiu tranh ci. GS. Vogralick gii thiu ngay php iu tr c sc ny trong cun C s ca chm cu hc xut bn nm 1960 ti Lin X c. BS. Quaglia Santa (Turin-), mt chuyn gia nghin cu chm cu hc theo gc thn kinh, sau khi phn xt bn nh khu trn loa tai v bn ni tng nh khu trn loa tai kt lun: Trong hin trng v cc kin thc ca chng ta, nu nh chng ta cha th a ra cc bng chng chng minh cho tnh c th m Nogier nu ln, chng ta li t c quyn khc t n. Sau nm 1962, mt trng phi nh chm mi c hnh thnh Nh chm theo Nogier v c p dng nhiu nc chu u.

B. NH CHM V Y HC C TRUYN NG PHNG


Nh chm l phng php tr liu c c s l lun c cp trong cc ti liu kinh in v cng c ghi nhn bi cc y gia t thi c i. Trong nhng ti liu Ni kinh v Nn kinh, c nhiu on kinh vn ghi chp v mi quan h gia tai v ton thn thng qua h thng kinh lc, th hin tai khng phi l mt kh quan c lp m c quan h mt thit vi ton thn, vi lc ph ng tng. Bin Thc (th k IV trc Cng nguyn): dy cha mt m c bng cch cu huyt nh tim nhiu ln. Bin Thc dng chm tre chm vo loa tai 3 ln cu sng Quc Thi t. Trng Trng Cnh (i nh Hn, th k II trc Cng nguyn): dng nc h vo l tai cu ngi b cht t ngt. 224

Hong Ph Bt (215 - 282): ghi li 20 huyt trc v sau loa tai, vi huyt nh trung ngay chnh gia loa tai, trong cun Chm cu Gip t kinh Ct Hng (281 - 340): dng phng php kch thch tai cp cu hi sinh cho mt s trng hp, ng thi cng l ngi sng lp ra thut thi khng kh v thuc bt vo l tai cha bnh. Trn Tng Kh (nh ng): c nu cch dng xc rn lt nt hai l tai cha st rt trong b sch y hc Ch nam ngc phng. Tn T Mo (581 - 682): chm huyt nh trung cha bnh vng da, cu huyt dng duy mt sau tai, cha ic v tai. Sch V sinh bo gim i nh Nguyn dy cu tnh mch sau tai cha tr em kinh phong. Dng K Chu (tc gi Chm cu i thnh - i nh Minh): cu nh tim cha vy c gic mc. Ti vng nng thn Trung Quc cng nh min ni Vit Nam cn lu truyn nhiu cch cha dn gian bng loa tai nh: chm vo di tai cha bnh au mt ; dng mnh snh rch nng trn loa tai cha au sn, tiu chy.

C. TNH HNH NH CHM HIN NAY


1. Ti chu u T nm 1962, khi trng phi nh chm Nogier ra i tp hp c nhiu nh nghin cu c tn tui nh Jarricot, Pellin.... v vi nhiu cng trnh nghin cu trn thc nghim v trn ngi chng minh c s nh x ca thn th v ph tng trn loa tai. Nhng nghin cu c bn ny lm cho nh chm pht trin rt mnh trong 30 nm sau . Ti cc Hi ngh Chm cu quc t trong nhng nm 70, ngi ta dnh mt na thi gian ca Hi ngh cho nh chm v chm t. Ti Lin X c, tip theo Vogralick, cng c nhiu nh nghin cu Lin X cng b cc cng trnh nghin cu v nh chm nh Ia. Balacan (1962), E.S. Belkhova (1963), N.N. Kukharski (1962), V.I. Kvitrichvili (1969, 1972), K. Ia Mikhalpeskaia (1972), M.S. Kagan (1974), c nhiu tc phm v nh chm c xut bn. c bit trong cun in chm phn x liu php ca Portnop (1982), tc gi c gii thiu nhng cng trnh thc nghim ca mnh trn ch v th chng minh s tn ti khch quan ca cc khu i din ca cc c quan ni tng trn loa tai ng vt v cp ti in nh chm v in nh liu php. 2. Ti chu Ti Trung Quc: vn nh chm tht s tr nn c quan tm t sau nhng cng b ca Nogier. Nm 1959, xut bn tp sch Nh chm, ch yu tp hp mt s bi bo phn nh cc cng trnh ca trng phi Thng Hi. Thi k ny cc nh chm cu Trung Quc ly bn huyt 225

loa tai ca Nogier lm c s. Trong sch ch c 1 bi gii thiu 12 huyt mi trn loa tai khng phi ca Nogier v ch nh s m cha c tn. Cho n nm 1970, c quan qun y tnh Qung Chu n hnh b tranh chm cu c phn hng dn 115 huyt loa tai trong c nhiu huyt mi ra i mang tn theo YHCT nh thn mn, tam tiu, can dng (1 v 2) (bn huyt v ny c nhng im d ng vi bn huyt v ca trng phi Nogier). Ni chung tnh hnh nghin cu nh chm ca Trung Quc ch yu da vo thc tin lm sng, t c nhng cng trnh nghin cu c bn. Ti Vit Nam: t thng 5/62, Vin Nghin cu ng y khi s nghin cu nh chm. Ti Hi ngh Thuc Nam chm cu ton ngnh ln th 2 (11/62), Khoa Chm cu ca Vin gii thiu nhng nt i cng v nh chm. Hi ngh thnh lp Hi Chm cu Vit Nam (1968), t nh chm ca Vin bo co tng kt 5 nm nghin cu nh chm trn 1923 i tng, kho st im au trn loa tai phng v cha bnh, kho st s loa tai, chn on vi my d huyt tai. Sau , Vin dng nghin cu ti ny. Nm 1969, Nh xut bn Y hc v Th dc th thao xut bn cun Nh chm, Thy chm, Mai hoa chm. Tuy nhin ti liu v nh chm vn ch dng li mc ph bin mt s kin thc chung nht. Cng ty Gang thp Thi Nguyn c nhm nghin cu v nh chm ca DS Nguyn Xun Tin hot ng rt tch cc. Ngoi vic c gng thu thp ti liu t Trung Quc v ca Nogier, nhm ny cn c gng t lc trang b v cc thit b cn thit cho nghin cu nh my d kinh lc, my in chm... Nhm c nhng bi bo Tnh hnh pht trin nh chm liu php (Tp ch ng y 130/1974), nhng bi bo v lch s, c s khoa hc ca nh chm.... Trong nhng nm 81 - 84, B mn YHDT Trng i hc Y khoa H Ni c thng bo v kt qu ng dng chm loa tai (trn 1000 ca theo di) nh sau: + Chm loa tai c hiu lc iu tr r rt nhiu loi chng bnh + S ngy iu tr khng ko di, rt t tai bin. II. C S L LUN CA NH CHM

A. THEO Y HC C TRUYN
1. Mi lin quan gia tai v cc kinh mch Trong nhng ti liu kinh in ca chm cu u c cp mi lin quan gia tai v cc kinh mch. Trong Linh khu c nu Tai l ni t hi ca tng mch (Khu vn), hoc Kh huyt ca 12 kinh mch, 365 lc u ln mt ti cho 5 quan, 7 khiu, no ty u mt...trong c kh huyt tch ra ti nhun cho tai c th nghe c (T kh tng ph bnh hnh).

226

Nhng on kinh vn sau y trong Linh khu v T vn cng cho thy r mi quan h gia tai vi kinh mch, kinh bit, kinh cn.... Kinh thiu dng tay.....t sau tai i vo trong tai, ri ra trc tai Kinh thiu dng chn.....t sau tai i vo trong tai, ri ra trc tai Kinh thi dng tay......c nhnh n ui mt, ri vo trong tai... Kinh thi dng chn.....c nhnh i t nh u ti tai Kinh dng minh chn i qua gip xa n trc tai Kinh nhnh ca quyt m Tm bo tay.....i ra sau tai hp vi thiu dng Tam tiu hon ct Kinh cn thiu dng chn vng ra sau tai gc trn.... Nhnh ca kinh cn dng minh chn kt trc tai. Nhnh ca kinh cn thi dng tay vo trong tai. Nhnh ca kinh cn thiu dng tay.....vng trc tai Lc ca cc kinh thiu m, thi m chn tay; dng minh chn u hi trong tai Nhng on kinh vn nu trn cho thy c 5 kinh dng, 1 kinh bit, 4 kinh cn dng chn v kinh cn dng minh tay lin quan vi tai. ng thi chng ta cng bit rng mi kinh m v kinh dng chnh u c mt kinh nhnh. Tt c nhng kinh nhnh m u vo kinh nhnh dng c quan h biu l tng ng, v tt c cc kinh nhnh dng u vo kinh chnh ca n. Nh vy tt c cc kinh m v kinh dng chnh u thng vi nhau qua kinh nhnh ca chng v hu ht cc kinh m v dng chnh u c lin quan n tai. 2. Mi lin quan gia tai v cc tng ph Nhng on kinh vn sau y trong Linh khu v T vn v cc ti liu kinh in cho thy r mi quan h gia tai vi cc tng ph trong c th. Thn kh thng ra tai. Thn ha th tai nghe c.... Tm.....khai khiu ra tai T..... khng y th 9 khiu khng thng Ty hi khng .... th tai Bnh can h....th tai khng nghe c, kh nghch th au u, ic tai Ph kh h th kh t......., tai ic Ph ch m thanh, lm tai nghe c m thanh Nhng ghi chp nu trn cho thy tai c quan h vi tt c cc tng ph v 12 kinh mch. y cng chnh l c s l lun v YHCT ca phng php chm ny.

227

B. THEO THN KINH SINH L HC


1. Phn b thn kinh loa tai S phn b ny rt phong ph: c cc nhnh chnh ca dy thn kinh tai to v dy thn kinh chm nh tit on thn kinh c 2 - 3, nhnh thi dng ca dy thn kinh sinh ba, nhnh tai sau ca dy thn kinh mt, nhnh tai sau ca dy thn kinh ph v. Nhnh trc ca dy thn kinh tai - thi dng (nervus auriculotemporalis): nhnh ny i t dy thn kinh tai - thi dng ca dy thn kinh sinh ba. N cho ra 3 n 4 nhnh nh, phn b + Trn da ca lun tai v pha trc ca h tam gic. + Ti chn di ca i lun, trn v trc r lun. + Ti xon tai trn, bnh tai v di tai. Dy thn kinh tai - thi dng l mt dy hn hp (vn ng v cm gic) l mt nhnh ca dy thn kinh hm di v dy ny li l chi th 3 ca dy thn kinh sinh ba. Dy thn kinh tai - thi dng c nhiu nhnh bn: 1 nhnh cho hch th (hch Arnold ), 1 nhnh ni cho mt di (alveolus inferior), cc nhnh mch cho ng mch mng no gia v cho ng mch hm trong, 1 hoc 2 nhnh ni chy vo chi trn ca dy thn kinh mt, cc nhnh cho tuyn mang tai, cc nhnh cho l tai ngoi, 1 nhnh cho mng nh, cc nhnh cho bnh tai v b phn pha trc ca loa tai, cc nhnh mch cho ng mch thi dng. Sau khi cho cc nhnh nu trn, dy thn kinh tai thi dng i ln vo trong t chc di da ca vng thi dng. Dy ny c nhng ni kt vi dy mt v n lm cho chng ta ch t bit n mi quan h ca n vi dy thn kinh sinh ba. Cng vi dy mt v dy thn kinh ph v, n kim sot l tai ngoi. Dy thn kinh tai to (nervus auricularis major): y l mt nhnh ca m ri c nng (plexus cervicalis superficialis). + Cc nhnh da ca m ri ny l:

Nhnh c ngang Nhnh tai Nhnh chm Nhnh trn c Nhnh trn n Nhnh trn mm cng vai.

Mi mt nhnh trong cc nhnh k trn c ni vi hch giao cm c trn bi cc nhnh ni. 228

+ Pht xut t m ri c, dy thn kinh tai to men theo b mt ca c c n chm, i ln ngang di tai, phn ra hai nhnh: nhnh trc tai v nhnh sau tai.

Nhnh trc tai xuyn qua di tai ra mt trc ca loa tai, cho mt nhnh tng i to theo thuyn tai i ln phn b 2/3 di ca thuyn tai, i lun, u nhn ca h tam gic, xon tai trn v mt phn ca r lun. Cn c mt nhnh khc phn b phn trn v gia thuyn tai, phn gia ca lun tai. Da ca phn di tai di rnh bnh tai cng c thn kinh tai to phn b. Nhnh sau tai phn b ti da ca phn gia ca mt sau loa tai.

Nh cc ni kt ri rc theo tng nc, m ni c nng c lin h vi cc dy ph (nervus accessorius): dy mt, dy ph v, dy di li v dy hch thn kinh giao cm. Nhnh tai ca dy ph v: nhnh ny bt u pht ra t hch thn kinh cnh ca dy ph v, ra pha trc hp li vi si ca thn kinh mt trong ng ca dy ny. Khi dy thn kinh mt thot ra khi l trm chm (foramen stylomastoideus), nhnh tai ca dy ph v thot ra khi dy thn kinh mt, men theo rnh ca mt sau loa tai, ti gia rnh tch ra hai nhnh xuyn trc ca dy ph v, xuyn qua sn tai, phn b ti xon tai di v ng tai ngoi. Nhnh tai ca dy thn kinh mt: sau khi ra khi l trm chm, dy mt cho ra nhnh tai. Nhnh ny i trong rnh sau loa tai ln pha trn v phn lm nhnh sau tai v nhnh xuyn trc ca dy thn kinh mt. Nhnh th nht phn b mt sau tai, nhnh th hai xuyn qua sn ca loa tai v phn b ti xon tai trn, ti ch di v sau r lun, ni gia ca chn i lun. Th trng (dendrites) ca nhnh xuyn cn c kh nng vn ti phn di ca h tam gic. Nhnh tai ca dy ph v li c mt qung chy trong dy mt: cho nn khng th loi tr kh nng c nhng si nh hn hp ca dy ph v v dy mt to thnh. Gia dy li hu (nervus glossopharyngeus) v dy ph v cn c nhnh kt hp. Trong nhnh tai ca dy ph v, c si ca dy thn kinh li hu nn cng c kh nng l hai dy ny c cng khu vc phn b thn kinh. Dy thn kinh chm nh (nervus occipitalis minor): cng xut pht t m ri c, i ln theo c c n chm, pht ra mt s phn nhnh ti phn trn ca loa tai; trong nhnh sau tai phn b trn da ca 1/3 mt sau loa tai, nhnh trc tai v nhnh m xuyn phn b lun tai, phn trn ca thuyn tai, chn trn ca i lun v mt phn ca h tam gic. 2. Nhn xt chung v phn b thn kinh loa tai Vi s phn b thn kinh nh trn, loa tai l ng r ca nhiu ng thn kinh lm cho n gn lin mt thit vi ton thn. Nh s phn b thn kinh cm gic ca n, loa tai c lin h vi: 229

Cc ng ty: nh vo m ri c nng l ni pht ra dy thn kinh tai to. No b: ch yu da vo dy thn kinh sinh ba, th n nh dy trung gian Wrisberg v dy li hu. H thn kinh thc vt: + H giao cm: c rt nhiu si ca thn kinh giao cm c c ph vo cc nhnh ca m ri ty c nng, ca dy ph v, ca dy sinh ba v ca dy li hu. Dy li hu li c lin h trc tip vi m ri giao cm ca xoang cnh (rt quan trng trong s iu ha vn ng tim mch). + H ph giao cm: c cc nhnh mch v bi tit nc bt ca dy ph giao cm thuc hnh no, ph vo dy trung gian Wrisberg, dy li hu v ch yu l dy ph v qua nhnh tai ca n. 3. Phn b mch mu v bch mch ca loa tai Loa tai c cung ng mu kh y , ch yu da vo ng mch thi dng nng ca ng mch c ngoi v ng mch sau tai. C 3 n 4 nhnh trc tai ca ng mch thi dng nng nui dng khu vc chi phi bi nhnh trc tai ca thn kinh thi dng; cn ng mch sau tai c nhnh sau tai v nhnh trc tai. Nhnh ng mch sau tai i cng vi dy thn kinh mt, dy thn kinh tai to xuyn qua di tai, n mt trc loa tai, nui dng vng 2/3 di ca thuyn tai, i lun, nh ca h tam gic, xon tai trn v mt phn vnh tai. Cc tnh mch nh ca mt trc loa tai vo tnh mch thi dng nng. Tnh mch ca mt sau loa tai hp li thnh 3 - 5 tnh mch ca mt sau loa tai vo tnh mch sau tai. Bch mch ca loa tai kh phong ph, hnh thnh mt mng li ti loa tai. Bch mch mt trc loa tai chy vo mang tai. i b phn bch mch mt sau loa tai v hch sau tai.

C s l lun ca nh chm
- Theo ng y, loa tai c c s dng trong chn on v iu tr ton thn, bi v: + Kh huyt trong h thng 12 kinh mch u trc tip hoc gin tip n vi tai. + H thng cc chc nng tng ph u c nh hng n chc nng nghe ca tai. - Theo Ty y, loa tai c c s dng trong chn on v iu tr ton thn bi v loa tai c quan h vi ton c th thng qua h thn kinh. Nh s phn b thn kinh cm gic ca n, loa tai c lin h vi cc ng ty (m ri c nng), no b (thn kinh sinh ba, dy trung gian Wrisberg v dy li hu), h thn kinh thc vt (thn kinh giao cm c ca cc nhnh m ri ty c nng, dy ph v, dy sinh ba v ca dy li hu, m ri giao cm ca xoang cnh); h ph giao cm: ch yu l dy ph v.

230

III. NHNG THAY I BNH L LOA TAI KHI C TH C BNH Bnh thng nhn da loa tai thy ng mu, cng c th thy nhng chm hay nhng mng sc t. Khi c th c bnh, tng vng da trn loa tai c th thay i (im phn ng/loa tai), tr nn hn hoc ti i, x x, th rp, bong vy khc vi xung quanh. Ti cc vng hay im ni trn, in tr s thp hn nhng vng gn y, khi nn hoc dng que t u n vo, bnh nhn thy au tri hn vng k cn. Trn lm sng ta c th quan st cc hin tng sau: loa tai c vng phn ng hoc im phn ng trong khi ng kinh tng ng vi vng bnh khng tm thy im phn ng hoc vng phn ng. loa tai khng c vng phn ng hoc im phn ng trong khi ng kinh tng ng vi vng bnh c im phn ng hoc vng phn ng. loa tai v trn ng kinh tng ng vi vng bnh u c im phn ng hoc vng phn ng. Ring loa tai: im phn ng hoc vng phn ng c khi xut hin c 2 loa tai; c khi ch c 1 loa tai; c khi mt bnh nhn c nhiu im phn ng hoc vng phn ng, c khi cng mt bnh trn cc i tng khc nhau li c nhng vng phn ng hoc im phn ng cc v tr khc nhau, khng theo mt quy lut r rt. Nhng trng thi ny phn nh s p ng khc nhau ca c th i vi kch thch bnh l cho nn trong p dng lm sng, mt mt phi nm c cc im, cc vng phn ng c quy lut c Nogier tng kt; mt khc phi lun lun nh n cc im phn ng ngoi quy lut trn loa tai do ta t tm ra trn tng ngi bnh c th v chng quan h mt thit n tnh trng bnh l ang din ra trong c th ngi bnh. IV. CCH PHT HIN NHNG THAY I BNH L TRN LOA TAI Thc tin lm sng cho thy: khi c th c bnh trong a s trng hp trn mt ca loa tai, ti nhng v tr ca loa tai c quan h vi ni ang b bnh xut hin nhng vng phn ng bnh l. im hoc vng ny c th xut hin t lc bt u c bnh n khi khi bnh. Hai tnh cht ph bin ca im phn ng ny l n au v in tr da thp. Bnh cng nng, cm gic n au ca vng ny cng r v s ri lon v in tr cng ln hn (in cng thp). Khi bnh gim hoc khi, cm gic n au im ny cng gim v mt i v khi in tr da tr li bnh thng.

231

Lu : c lc vng hoc im no loa tai c 1 hoc 2 tnh cht trn nhng khng bo hiu, khng phn nh mt trng thi bnh. l khi loa tai c sung huyt do ta gy nn, hoc khi m ca da cao v nht l khi nn hoc n qu mnh, mit hoc dng que d ti mt im qu lu. Mt khc c th do bnh nhn tr li khng ng, ng n ch no cng ku au v thy thuc cha c kinh nghim o in tr da. Ngi ta dng nhiu cch pht hin vng hoc im phn ng bnh l trn loa tai. 1. Quan st Ngi c kinh nghim quan st c th nhn ra nhng bin i ti ch ca da nh hng ln, ti i, hoc th rp khng ti nhun, khc vi xung quanh. 2. Tm im n Dng c kim chm n vi mt lc va phi d tm, khi ng vo im phn ng bnh l thng bnh nhn s chau my, nhn mt hoc nhch u ra. Mun chc chn, cn so snh vi cm gic vng k cn. Cm gic au ti im phn ng bnh l rt c bit m bnh nhn phn bit c rt d dng. 3. o din tr da Ti im phn ng bnh l, in tr da s thp hn vng k cn. Nu loi b c yu t gy lm ln th vic o in tr da s gip xc nh nhanh im phn ng bnh l cn tm.

im phn ng loa tai khi c th c bnh


- Khi c th c bnh, c th xut hin phn ng loa tai. - Phn ng trn loa tai (im hoc vng phn ng): da tr nn hn hoc ti i, x x, th rp, bong vy khc vi xung quanh, nhy cm hn. - S xut hin im (hoc vng) phn ng trn loa tai khng theo mt quy lut nht nh, phn nh s p ng khc nhau ca c th i vi kch thch bnh l. - Phng php pht hin im phn ng/loa tai: + Quan st s thay i mu sc, hnh thi da. + Dng mt que u t n tm im au (im nhy cm). + Dng my o in tr da/huyt. + Lun lun so snh vi vng da xung quanh, kt hp vi s huyt nh chm.

232

V. PHN B VNG I BIU TRN LOA TAI 1. Cc b phn ca loa tai (xem hnh 11.1) Vnh tai: b phn vin ngoi ca loa tai. Chn vnh tai: b phn ca vnh tai i vo nm ngang trong xon tai. Li c vnh tai: ch li ln ca vnh tai, nm pha sau. ui vnh tai: ch ranh gii ca on cui vnh tai v di tai. i vnh tai: b phn ni ln pha trong v i xng vi vnh tai, pha trn n chia lm hai nhnh. Chn trn i vnh tai: nhnh pha trn ca i vnh tai. Chn di i vnh tai: nhnh pha di ca i vnh tai. H tam gic: ch lm hnh tam gic gia chn trn v chn di i vnh tai. Thuyn tai: rnh lm gia vnh tai v i vnh tai. Bnh tai: pha trc tai, trc l tai ngoi. i bnh tai: phn ni ln pha di i vnh tai, i xng vi bnh tai. Rnh trn bnh tai: ch lm gia vnh tai v b trn bnh tai. Rnh bnh tai: ch lm gia bnh tai v i bnh tai. Di tai: phn khng c sn di cng ca loa tai. Xon tai trn: phn trn chn vnh tai ca xon tai. Xon tai di: phn di chn vnh tai ca xon tai. 2. Phn vng loa tai Theo Nogier, loa tai i biu cho hnh thi ca bo thai ln ngc, u chc xung, chn trn. Do , v tr khi qut ca cc vng i biu sp xp nh sau: Chi trn: ch yu thuyn tai T trn xung ln lt l: ngn tay, bn tay, c tay (ngang vi li c vnh tai), cng tay, khuu tay, vai (ngang vi rnh trn bnh tai), khp vai, xng n (ngang vi ch i vnh tai v i bnh tai giao nhau). Chi di: ch yu trn 2 chn i vnh tai Chn trn i vnh tai c t trn xung: ngn chn, bn chn, cng chn, u gi. Chn di i vnh tai t sau ra trc c mng v im dy thn kinh hng. Bng, ngc, sng lng: + Bng ngc nm trn on hp nht ca 2 chn i vnh tai. 233

+ Bng trn ngang vi b di ca chn di t vnh tai. + Ngc di ngang vi chn vnh tai. + Sng lng chy sut t b di chn di i vnh tai vng xung ht i vnh tai.

L5 - L1: b di ca chn di i vnh tai. D12 - D1: b trong ca on chy thng ca i vnh tai. C1 - C7: bt u t ch tip gip vi i vnh tai ln n on ni vi t sng lng (D1).

u: ch yu di tai v quanh bnh tai. + Trn: pha trc v di i bnh tai. + Chm: pha sau v trn i bnh tai. + Mt: gia di tai. + Mi: phn b bnh tai thuc xon tai di. + Ming: b ngoi ng tai.
H bnh tai Chn trn i vnh tai Chn di i vnh tai Li c vnh tai Thuyn tai Vnh tai i vnh tai i bnh tai Ui vnh tai Xon trn tai Rnh trn bnh tai Chn vnh tai Bnh tai Xon di tai Rnh di bnh tai Di tai

Hnh 11.1. S cc b phn ca loa tai

Ni tng: xon tai trn ch yu l vng ni tng bng; xon tai di ch yu l vng ni tng ngc. + Xon tai trn: i trng, tiu trng, d dy ln lt nm st pha trn chn vnh tai (d dy bao vng ch tn cng ca chn vnh tai); gia i trng, sau thn l ty (loa tai tri) hoc ti mt (loa tai phi); gan sau d dy v di gan l l lch. + Xon tai di: tm v, thc qun nm st b di chn vnh tai, pha trc d dy; tim phi nm gia lng xon tai di.

234

Giao cm

Thn mn

Mt sau loa tai

Huyt chm t nh rng hm di

Hnh 11.2. S loa tai v cc vng i biu

Vng di v: thnh trong ca i bnh tai. + Thn kinh giao cm: on che kn ca chn di i vnh tai i n vnh tai. + Sinh dc ngoi, ng i, trc trng: trn vnh tai tng ng vi chn di i vnh tai xp t trn xung. + T cung (tinh cung): trong h tam gic, vng gia b pha vnh tai ca h tam gic. V tr cc vng trn loa tai, i biu cho cc vng trong c th, h thng li theo cch ny l hp l v c thc tin kim nh nn tin cy kh hn. VI. DNG LOA TAI VO IU TR Trong cha tr bng chm cu ni chung, c cch chm vo ni au (huyt a th) cha bnh. Cch ny kh thng dng c dng ring l hay kt hp trong mt cng thc huyt. Thc tin cho thy tc ng trn huyt a th nhiu khi t c kt qu khng ng. Trong phng php chm kim loa tai cha bnh, ngi ta dng 3 cch sau: Dng huyt a th (cng c thy thuc va chm kim cc huyt ca 14 ng kinh ca thn th va chm vo huyt a th ca loa tai). Chm kim vo cc vng loa tai c quy c l c quan h vi ni ang c bnh (v d: bnh d dy chm vo vng d dy, bnh u gi chm 235

vng u gi, au thn kinh hng chm vng vng thn kinh hng). Cch ny tuy cha y nhng n gin v d p dng. Dng cc im phn ng trn loa tai theo l lun y hc hin i v y hc c truyn, thc t ch cch ny l em li kt qu tt. V d: au mt cn chm vng gan, mt bnh can ging ha (theo l lun y hc c truyn); tc tia sa chm vng tuyn v, ni tit thng sa (theo y hc hin i); hnh kinh au bng chm vng t cung, thn, giao cm, ni tit (kt hp y hc c truyn v y hc hin i). Cc thy thuc ngy cng c xu hng kt hp cch th 3 vi huyt a th tm thy trn loa tai trong mt cng thc iu tr. VII. DNG LOA TAI VO CHN ON im phn ng bnh l xut hin ti cc vng i biu loa tai ca cc c quan ni tng b bnh trong kh nhiu trng hp gip cho thy thuc hng chn on, xc nh c quan tng ph b bnh. V d: im n au gia vng i trng v tiu trng trong bnh vim rut tha cp; im n au vng d dy trong cn au d dy cp....; im n au c in tr thp ti vng gan, thn trong mt s trng hp huyt p cao. Ni chung, s thay i loa tai n nay c nhng ng gp nht nh vo chn on v tr bnh, nhng phi bit nh gi v chn ng nhng im phn ng tiu biu. Trong cng trnh gn y ca mnh, Nogier c gii thiu mt phng hng tm ti thng qua s p ng ca cc im phn ng bnh l trn loa tai i vi kch thch nng lnh xc nh trng thi hn nhit v h thc ca bnh. Thng thng cc thy thuc kt hp nhng du hiu bnh l xut hin trn loa tai, cc du hiu trn ng kinh hoc cc biu hin v mch chng khc chn on ton din v chnh xc. VIII. DNG LOA TAI VO PHNG BNH Ngoi kin ca ngi xa xoa vnh tai b thn kh, g trng tri bt vnh tai bo v tai, cho n gn y cha c bo co nc ngoi v dng loa tai trong phng bnh. Vin ng y, t nm 1965 tin hnh tim liu lng nh (mi mi kim vi git) sinh t B1 0,025g (hoc sinh t B12 1000) pha long vi nc ct tim vo vng lch, d dy t kt qu n ng tt, qua tng sc chng ca c th. Ngi ta cng tim novocain 0,25 - 0,5% 1/10ml vo vng hng, amian gim s ln vim nhim ca cc c quan ny ngi ln v tr em (nht l tr em) c vim hng, vim amian; mi tun tim 3 ln tim trong 3 4 tun thy t kt qu tt.

236

Phn b vng i biu trn loa tai


- Vng loa tai v c th tng ng: + Chi trn: ch yu thuyn tai. + Chi di: ch yu trn hai chn i vnh tai. + Ct sng: chy sut t chn di i vnh tai n ht i vnh tai. + u: ch yu di tai v quanh bnh tai. + Ni tng: xon tai trn ch yu l vng ni tng bng, xon tai di ch yu l vng ni tng ngc. + Vng di v: thnh trong ca i bnh tai. - Nguyn tc phi hp huyt trong nh chm phng v tr bnh: + im (vng) phn ng. + Huyt nh chm c quy c l c quan h vi ni ang c bnh.

IX. K THUT CHM CU TRN LOA TAI Cu to loa tai ch yu trn da di sn, mt vi ch c vi c dt mng, v vy chm loa tai khc vi chm c th. Chm kim: c th theo hai hng (chm thng gc vi da su 0,1 - 0, 2cm khng chm xuyn qua sn hoc chm chch 30 - 40 ) hoc khi cn c th chm lun di da xuyn vng ny qua vng khc. Cm gic t c khi chm (cm gic c kh/loa tai): + Chm vo huyt a th trn loa tai, bnh nhn thng c cm gic au but, nng bng v ng bn tai chm. + Cm gic cng tc: do c im t chc hc ca loa tai (c rt t c) nn cm gic hu nh rt kh t c Ci kim: th php thng p dng khi thy thuc mun ko di tc dng ca nh chm. Kim c s dng l loi kim c bit, gip thy thuc d dng ci t v c nh trn loa tai. Kim ny c tn l nh hon. Cu: rt t s dng v kh thc hin. Th thut b t: trong nh chm, phng php b t c thc hin n gin hn ho chm, (kch thch mnh t, kch thch nh: b). Liu trnh: + Khi cha bnh cp tnh, nu bnh gim th c th ngng chm. + Nu cha bnh mn tnh, nn c nh mt liu trnh khong 10 ln chm. C th thc hin tip liu trnh th 2 (nu cn thit). Gia hai liu trnh nn ngh vi ngy. + Khi cn iu tr d phng, c th chm cch 7 - 10 ngy/ln.

237

Lu kim: ty theo mc ch cha bnh m quyt nh lu kim lu mau. + iu tr bnh cp, nht l c km au: rt kim khi ht au hoc khi bnh gim nhiu. + Mun duy tr tc dng, c th lu kim 24 - 48 gi, thm ch c 7 - 10 ngy. X. TAI BiN V CCH X TR Chm loa tai cng c th gy vng chm nh ho chm. Cch x tr hon ton ging nh trong trng hp vng chm ho chm. C th phng vng chm bng cch bnh nhn nm chm, thy thuc chm kim cn trnh nhng thao tc t ngt v qu mnh; cn c thi gian cho bnh nhn thch nghi dn, trnh gy cng thng khng cn thit cho bnh nhn. Cng nh ho chm, ng chm khi bnh nhn no qu, i qu hoc ang mt nhc. XI. CH NH V CHNG CH NH CA PHNG PHP CHM LOA TAI 1. Ch nh Th nht: chm loa tai c dng nhiu nht iu tr cc chng au (chng au v ngn nga ti pht). Gn y pht trin thm, ng dng thnh cng vo chm t m. Th n, chm loa tai cng cn c dng trong mt s trng hp ri lon chc nng ca c th. 2. Chng ch nh Nhng cn au bng cp cha xc nh c chn on.

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu SAI 1. Nhng kinh chnh c l trnh trc tip n loa tai A. Kinh Tam tiu B. Kinh i trng C. Kinh m 2. Nhng kinh chnh c l trnh trc tip n loa tai A. Kinh Tiu trng B. Kinh i trng C. Kinh m D. Kinh Bng quang E. Kinh Tam tiu D. Kinh Bng quang E. Kinh V

238

3. Nhng kinh mch c l trnh n loa tai A. Kinh Tam tiu B. Kinh Can C. Kinh nhnh Tm bo 4. Nhng thay i bn ngoi ca loa tai khi c bnh A. Vng da tng ng B. Vng da tng ng th rp C. Vng da tng ng bong vy 5. Th php c s dng trn loa tai A. Chm kim B. n chm C. Cu Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Chn huyt trn loa tai ngi ta c xu hng chn A. A th huyt c hai loa tai B. Nhng v tr c quy c tng ng vi ni ang c bnh C. im phn ng trn loa tai theo l lun YHH v YHCT D. A th huyt, v tr c quy c tng ng vi ni ang c bnh E. A th huyt, im phn ng trn loa tai theo l lun YHH v YHCT 2. su c php chm thng trn loa tai l A. 1 - 2mm B. 2 - 3mm C. 3 - 4mm D. 4 - 5mm E. 5 - 6mm 3. Gc chm nghing trn loa tai l A. 5 - 10 B. 10 - 15 C. 15 - 20 D. 20 - 30 E. 30 - 40 D. Ci kim E. Lun kim D. Vng da tng ng mn cm hn E. Vng da tng ng sng D. Lc ca kinh T E. Lc ca kinh Ph

239

4. Mt liu trnh ca nh chm trong iu tr bnh cp tnh A. Ch ngng khi bnh gim B. 2 - 5 ln chm C. 5 - 7 ln chm D. 7 - 10 ln chm E. 10 - 15 ln chm 5. Mt liu trnh ca nh chm trong iu tr bnh mn tnh A. 2 - 5 ln chm B. 5 - 7 ln chm C. 8 - 10 ln chm D. 11 - 15 ln chm E. 16 - 20 ln chm CU HI TNG NG CHO 1. Xp tng ng gia vng gii phu v v tr loa tai 1. Khuu tay 2. C tay 3. Ngn tay 4. Vai 5. Xng n 2. Xp tng ng gia vng gii phu v v tr loa tai 1. T cung 2. Xng hng 3. Ngn, c chn 4. Mng 5. Gi 3. Xp tng ng gia vng gii phu v v tr loa tai 1. Thn 2. Bng quang 3. Niu o 4. T 5. Can
B C A E D
D B C E A
A B C D E

240

4. Xp tng ng gia vng gii phu v v tr loa tai 1. Tiu trng 2. D dy 3. Thc qun 4. Ming 5. i trng 5. Xp tng ng gia vng gii phu v v tr loa tai 1. Bng 2. Ngc 3. C 4. Chm 5. Tinh hon
E D A B C
A D B C E

241

Bi 12

CHM KIM HOA MAI (MAI HOA CHM)

MC TIU
1. Trnh by c k thut g kim hoa mai v c s l lun ca phng php. 2. Lit k c cc ng g kim hoa mai trong g vng thng quy. 3. Lit k c cc ng g kim hoa mai trong g vng u mt c, vng chi trn, vng chi di, vng ngc, vng bng v lng. 4. Trnh by c ch nh v chng ch nh ca g kim hoa mai. 5. Nu c nhng phn ng ph ca kim hoa mai v cch x l.

I. I CNG G kim hoa mai l phng php dng kim hoa mai (5 - 7 chic kim nh cm vo u mt cn g), g trn mt da, nhm mc ch cha bnh hoc phng bnh. y l mt hnh thc pht trin ca chm cu. II. LCH S PHT TRIN CA CHM KIM HOA MAI Sch Linh khu, thin Quan kim c ghi li mt vi phng php kch thch nh trn da nh: Bn thch: dng kim chm nng ri rt kim ngay, khng lm thng tn n c tht; c cm gic nh nh mt si tc. Bo vn thch: chm nng ti ch au 4 im (pha trn, pha di, bn phi, bn tri). Dng thch: chm nng ti ch au nh bo vn thch, thm mt im chnh gia. V sau da vo cch chm nng v nhiu im ti ch au, cc nh chm cu dng 5 - 7 cy kim b chm li cm u mt cn g ( tin cm) v chm nng trn mt da. y l hnh thc u tin ca kim hoa mai. Kim hoa mai ngy nay c ci tin v thng c hai loi: + Loi kim chm. + Loi kim xe hnh gng sen. 242

III. CCH LM KIM HOA MAI N GIN Dng 5 - 7 chic kim bng thp khng r, mi kim khng qu sc nhn, di 2cm, b chm li, u nhn cc kim nm trn mt mt phng, cm cht v thng gc vo u mt cn g di 25cm, cch u cn 1cm. Chui cn hi to hn mt cht d cm. IV. CCH CM KIM HOA MAI Ngn tay ci v gia cm cht 1/3 cn kim, ngn nhn v t thn cn vo lng bn tay, ngn tr t trn cn kim.

Lc g ch yu l c ng nhp nhng ca c tay, trc b kim tip xc thng gc vi mt da. V. C S L LUN CA G KIM HOA MAI

Hnh 12.1. Cc loi kim hoa mai v cch cm kim

Ngi xa quan nim rng mt da ca c th l mt b phn ca kinh lc, chia thnh 12 vng c lin quan n s phn b ca 12 ng kinh mch, tc 12 khu da (b b). Mun bit khu da phi ly ng tun hnh ca kinh mch lm gc, cc ng kinh u nh th c B b d kinh mch vi k (T vn - B b lun). Nhng hin tng ca kinh mch u th hin ra mt da; v th, khu da l phn ngoi da ca kinh mch (Trng Cnh Nhc). Cc kinh mch u tun hnh su trong c, khng chy trn mt da, nhng cc lc mch ca chng c phn b khp mt da. Mi ng kinh c mt khu da ring, 12 ng kinh c 12 khu da (b b). Mi khu da u c lin quan n kinh mch v tng ph c quan h vi n. V Da l b phn ca h kinh mch. Ngoi t xm phm vo da lm cho tu l m ra. Trc tin lc mch b xm phm. Nu t kh trn y lc mch s tip tc trn vo kinh mch. Nu kinh mch li b t kh trn ngp th s truyn su vo tng ph (T vn - B b lun). Nh vy t kh xm phm vo da trc ri theo ng kinh lc dn truyn vo tng ph. Mt khc, bnh tt t ni tng pht sinh ra th cng theo ng kinh lc t ni tng chuyn ra ngoi da, th hin bng nhng phn ng bnh l nh xut hin nhng vng au nhc, cc im n au, mn nga, thay i mu da v. v. Nh vy, nh s lin quan mt thit gia da v ni tng m bnh tt c truyn t da vo ni tng v ngc li t ni tng ra ngoi da thng qua ng tun hnh kinh mch.

243

G kim hoa mai c tc dng thng qua h kinh lc, quan h gia da v tng ph m iu ha dinh v, kh huyt; lp li thng bng m dng, tng cng sc khng ca c th phng v cha bnh. VI. T TH THY THUC V NGI BNH Ngi bnh c th ngi hoc nm, t th phi thoi mi d chu. Ngi khom lng v hi ci u l hai t th thun li nht g vng thng quy v vng chm, gy. Thy thuc c th ng cnh ging hoc gh ngi bnh, cng c th ngi gh cnh ging ngi bnh. Ging bnh nn t cch xa tng thy thuc c th i li xung quanh, thun li cho thao tc. VII. CC VNG IU TR TRN C TH Ngoi cch chia mt da ra thnh 12 khu nh theo kiu kinh in, ngi ta cn quy c mt s phn chia khc tin hnh iu tr nh sau

A. VNG THNG QUY


c gi l thng quy v y l vng m ngi thy thuc khi tin hnh iu tr u s dng trc tin. Tc dng ca ng tc ny l ph chnh khu t. Nhng cng trnh nghin cu v tc dng ca th thut ny ca Trung Quc (trn sc vt th nghim) v Vit Nam (trn ngi) cho thy g thng quy mai hoa chm lm tng phn ng khng c hiu ca c th chng vi trng. ng kch thch: Bn ng dc, mi bn ct sng hai ng: + ng trong theo dc cc huyt hoa hai t ngang huyt i chy n huyt h liu. + ng ngoi theo dc t b trong xng b vai xung n huyt trt bin. Mi ng ngang khong cch mi ng l hai t sng lng. Tc dng iu tr: iu ho dinh, v, kh, huyt lm cho m dng thng bng, tng cng sc khng c th. Nhng ti liu sau ny c cp n vng g thng quy c n gin bt cn 3 ng dc theo lng: 244
Hnh 12.2. Vng g thng quy

ng th nht dc theo ng gia lng. ng th hai l hai ng chy dc theo hai kinh Bng quang 1.

B. VNG U MT
1. Khu trn ng kch thch: 3 ng ngang song song t phi qua tri hoc ngc li. iu tr: chng nhc u thuc kinh dng minh (i trng v V), bnh ti ch. 2. Khu trc nh u v hai bn u ng kch thch: 3 - 4 ng ngang t chn tc bn phi sang chn tc bn tri hoc ngc li. iu tr: bnh thin u thng, bnh tai, mt, mi v chng nhc u thuc kinh thiu dng (Tam tiu v m). 3. Khu nh u (vng huyt bch hi v huyt t thn thng, chy ra hai bn chm tai) ng kch thch: + 3 - 4 ng vng trn quanh huyt bch hi. + 3 - 4 ng ngang t chm tai phi sang chm tai tri, hoc ngc li. iu tr: nhc u, hoa mt, chng mt, trng phong, cm khu; cc bnh thuc can dng ha vng, thn thy suy km, h ha thng xung. 4. Khu sau u ng kch thch: 5 - 7 ng dc t ngang huyt Hu nh n chn tc sau gy. iu tr: chng nhc u sau gy, cng gy, bnh tai, mi, hng, li v bnh thuc kinh Bng quang. 5. Khu mt ng kch thch: + 1 - 2 ng cong dc b mi trn. + 1 - 2 ng cong dc b mi di, u t trong ra ngoi. iu tr: cc bnh v mt.
Hnh 13.3. G vng u mt c

245

6. Khu mi ng kch thch: hai ng t huyt tnh minh dc theo b mi n cnh mi. iu tr: cc bnh cp tnh hoc mn tnh v mi. 7. Khu mi ng kch thch: 1 - 2 ng cong song song quanh mi trn v mi di. iu tr: bnh rng, hm mt, ming, li. 8. Khu g m ng kch thch: hai ng t huyt nghinh hng bn ngoi cnh mi chy vng bn di xng g m n huyt thnh cung (bnh tai). iu tr: cc bnh mt, rng, mi v lit dy thn kinh VII. 9. Khu tai ng kch thch: 1 - 2 ng vng quanh l tai, bt u t huyt thnh cung vng ln trn, ra sau tai, vng xung qua huyt phong ri vng ngc ln thnh cung. iu tr: bnh v tai. 10. Khu thi dng ng kch thch: 3 - 4 ng t ngang huyt nh mn ta ra thnh hnh nan qut. iu tr: bnh thuc kinh thiu dng m, thin u thng; bnh v tai, mt.

C. VNG C
1. Khu sau gy ng kch thch (5 ng): + Mt ng gia chn tc gy n huyt i chy. + Hai ng cnh dc theo kinh Bng quang t chn tc n huyt i tr. + Hai ng dc theo kinh m t huyt phong tr n huyt kin tnh. iu tr: dy l khu trng im; ch yu cha cc bnh au u, bnh v tai mi hng v chng cm st, cng gy. 2. Khu trc c ng kch thch: mi bn c 1 - 2 ng t di hm n ngang huyt kh x. 246

iu tr: bnh c hng nh vim hng, vim amian, bu c v bnh cao huyt p. 3. Khu c c n chm ng kch thch: 1 - 2 ng t chn tc sau gy chy dc xung theo c c n chm. iu tr: bnh c hng, li v bnh lao hch (trng nhc).

D. VNG CHI TRN


Chi trn chia lm hai khu: m trong tay v khu m ngoi tay (theo t th ng bung thng tay, lng bn tay p vo i, ng vi mt trc v mt sau ca tay). 1. Khu trong cnh tay ng kch thch: ba ng dc t b di nch n ngang khuu tay. iu tr: bnh thuc cc tng tm, ph; au dc tay v khuu tay. 2. Khu trong khuu tay ng kch thch: 3 ng ngang song song t huyt khc tr n huyt tiu hi hoc ngc li. iu tr: au nhc vng khuu tay, au cnh tay, cng tay v chng st nng. 3. Khu trong cng tay ng kch thch: ba ng dc t khuu tay n bn tay. iu tr: bnh thuc tm, ph; bnh ngc; au nhc dc cng tay. 4. Khu trong c tay ng kch thch: hai ng ngang song song ti ln ch c tay iu tr: bnh thuc tm, ph; bnh hng; au nhc c tay. 5. Khu gan bn tay ng kch thch: nm ng ngang ln ch c tay ta ra n tn cc ngn tay. iu tr: bnh vng ngc, hng, st m, bnh tay v au nhc gan bn tay. 6. Khu ngoi cnh tay ng kch thch: ba ng dc t vai n khuu tay. iu tr: bnh u, gy, b vai; au nhc dc cnh tay.

247

Hnh 12.4. Vng g mt trong chi trn

Hnh 12.5. Vng g gan bn tay

7. Khu ngoi cng tay ng kch thch: ba ng dc t khu ngoi khuu tay n c tay. iu tr: cc bnh v tai, mi, hng, u mt, bnh ly, st nng thuc kinh thiu dng (Tam tiu). 8. Khu mu bn tay ng kch thch: 4 ng t c tay ta ra n cc khe ngn tay (dc theo khe xng bn tay). iu tr: bnh u, mt, tai, mt, mi hng, rng, hm v chng st nng.

Hnh 12.6. Vng g mt ngoi chi trn

Hnh 12.7. Vng g lng bn tay

9. Khu ngn tay ng kch thch: mi bn ngn tay mt ng dc, t u trn t 1 n u ngn tay. iu tr: bnh no v bnh thn kinh ni chung. 248

E. VNG CHI DI
Chi di c chia lm 4 khu: khu m trong, khu m ngoi, khu trc v sau chn. 1. Khu i trc ng kch thch: ng dc t np bn n b trn xng bnh ch. iu tr: bnh thuc i trng, tiu trng; au nhc mt trc i, u gi v bnh thuc kinh dng minh (V). 2. Khu trc cng chn ng kch thch: 3 ng dc t u gi xung trc c chn. iu tr: bnh thuc tng Ph, ph V, bnh ng rut, bnh u v ngc ni chung, ch yu l bnh thuc dng minh (V). 3. Khu sau i v vng khoeo chn ng kch thch: + Ba ng dc t np ln mng n khoeo + Ba ng song song qua li ngang ln ch khoeo chn. iu tr: bnh lng, bnh tr, bnh ng rut. 4. Khu sau cng chn ng kch thch: ba ng dc t khoeo n sau c chn. iu tr: bnh lng, bnh ng rut, bnh tr v au nhc sau cng chn. 5. Khu m trong i v cng chn ng kch thch: + Ba ng dc t np bn xung m trong u gi. + Tip l ba ng dc chy xung dc m trong cng chn xung c chn. iu tr: bnh thuc h sinh dc, tit niu, bnh ng rut v au nhc m trong cng chn. 6. Khu m ngoi i v cng chn ng kch thch: + Ba ng dc t u trn xng i n m ngoi u gi. + Tip l 3 ng dc chy xung m ngoi c chn. 249
Hnh 13.8. Vng g chi di

iu tr: + on trn: bnh bi lit, phong thp, au pha ngoi i. + on di: chng nhc u, au bng, bnh mt, tai, hng sn v bnh thuc kinh thiu dng (m) ni chung. 7. Khu trc c chn v mu chn ng kch thch: Ba ng ngang trc c chn. Bn ng hnh nan qut t c chn ta ra n cc khe ngn chn dc cc khe xng bn chn. iu tr: bnh u, mt, rng, hm, hng, au nhc vng c chn v mu bn chn. 8. Khu gan bn chn ng kch thch: t hai huyt dng tuyn ta ra hai bn n gt chn. iu tr: chng m h v bnh suy nhc thn kinh. 9. Khu xng bnh ch ng kch thch: hai ng vng quanh xng bnh ch iu tr: au nhc gi, bnh cc kh. 10. Khu mt c trong v ngoi ng kch thch: hai ng vng quanh mt c trong v ngoi. iu tr: au khp c chn, sng au mt c chn, chng st nng.
Hnh 13.9. Vng g bn chn

F. VNG NGC
1. Khu xng c ng kch thch: hai ng dc hai bn xng c. iu tr: bnh thc qun, ph qun, tim, phi v chng kh thng xung.
Hnh 13.1. Vng g mt trc thn

250

2. Khu lng ngc ng kch thch: mi khong lin sn 1 - 2 ng. iu tr: vim au tuyn v, tc tia sa.

G. VNG BNG
1. Khu bng trn ng kch thch: + Nm ng dc t b di cung sn n rn (mt ng gia bng v mi bn hai ng dc song song). + Bn ng ngang chia u vng bng trn t phi qua tri hoc ngc li. iu tr: bnh thuc b my tiu ha v chng ph thng. 2. Khu bng di ng kch thch: + Nm ng dc ni tip 5 ng dc vng bng trn t ngang rn n xung np bn v xng mu. + Ba n bn ng ngang. iu tr: bnh thuc b my sinh dc v tit niu, tng cng sc khe c th. 3. Khu np bn ng kch thch: mi bn hai ng song song chy dc theo np bn t trn xung di. iu tr: bnh thuc h sinh dc v tit niu.

H. VNG LNG
Vng lng chia lm 5 khu, mi khu c tc dng iu tr ring. 1. Khu lng trn (D1 - D7) ng kch thch: 4 ng dc nh vng g thng quy v cch mi t sng lng l mt ng ngang. iu tr: y l khu trng im 2; khu ny dng iu tr bnh tim, phi, au tc ngc v au nhc dc chi trn. 2. Khu lng gia (D8 - D12) ng kch thch: 4 ng dc nh vng g thng quy v cch mi t sng lng l mt ng ngang. 251

iu tr: y l khu trng im 3, iu tr bnh h tiu ha v bnh tng huyt p th can dng ha vng. 3. Khu lng di (L3 - L5) ng kch thch: 4 ng dc nh vng g thng quy v cch mi t sng lng l mt ng ngang. iu tr: y l khu trng im 4; khu ny dng iu tr cc bnh thuc h sinh dc, tit niu v au nhc dc chi di. 4. Khu xng b vai ng kch thch: hai ng vng quanh xng b vai. iu tr: au nhc xng b vai v dc chi trn. 5. Khu c thang v trn vai ng kch thch: mi bn 3 ng t ngang D1, D2, D3 ta ln vng c, gy. iu tr: cng gy, au u, au vim tuyn v. VIII. P DNG VO IU TR

A. CH NH V CHNG CH NH Ni chung l g kim hoa mai c th dng cha tr cc loi bnh nh ho chm vn thng lm. Phng php ny t ra thch hp nht i vi cc loi bnh: suy nhc thn kinh, au u, mt ng, au dy thn kinh lin sn, lit dy thn kinh VII, cn au d dy t trng, tiu ha km, au bng lc hnh kinh, i dm, sa trc trng, sm da, mn nga ngoi da b vim lot chy nc vng hoc chy m. B. TH THUT G KIM HOA MAI
C ba cch g: g nh, g va v g mnh. G nh: g rt nh nhng trn mt da, hon ton khng au. Bnh nhn cm thy thoi mi v d chu. Th thut ny c tc dng b, tng sc khe cho bnh nhn, thng dng cho chng h hn. G va: g va sc khng nh, khng mnh, c tc dng bnh b t. Cch ny thng dng trong cc chng bn biu, bn l, khng h, khng thc. G mnh: sc bt ca c tay khe hn, tuy th bnh nhn vn sc chu ng, c tc dng t, thch ng vi cc chng thc nhit.

C. TRNH T G KIM HOA MAI


Cn g theo mt th t nht nh: Trc ht g vng thng quy. 252

Ri g khu trng im. Cui cng g khu kt hp. Trng hp trong cng thc iu tr khng c thng quy m ch c khu trng im v khu kt hp th g khu trng im trc, khu kt hp sau. Trng hp g theo vng th g vng u v vng lng trc, g vng ngc, bng, chn sau. Trng hp g vng u th g khu trn trc, ri g khu thi dng, khu nh u v sau cng g khu chm.

D. PHN NG PH V CCH X L
iu tr bng g kim hoa mai rt an ton. Nhng cng c trng hp say kim (vng chm), khi ngi bnh qu h yu hoc thn kinh qu mn; bnh nhn b suy tim hoc g kim lc ngi bnh qu no hoc qu i. Trong nhng trng hp ny: cho ngi bnh ung nc ng nng hoc nc ch nng. t nm sp, g nh khu tht lng mi ng g 10 ln theo hng ngc t di ln trn. Trng hp da ngi bnh qu bn, lc g li khng st trng bng cn nn c th gy nn nhng nt nh b si: cho ngi bnh tm ngh iu tr, chm sc da vng ni mn.

E. MT S IM CN CH Thy thuc cn thng xuyn kim tra kim hoa mai xem cc mi kim c mc cu khng, nu c cn vut nn li.
Lc g nn hi ngi bnh c au nhiu khng? mc au nh th no? Cn c s phi hp gia thy thuc v ngi bnh. Khng c g vng b so, c vt thng hoc b l lot. Trc khi g nn kh trng kim, phi st trng ch g trc v sau khi g.

F. MT S CNG THC IU TR
Cn c vo tc dng iu tr ca tng khu, tng vng v l lun iu tr bin chng ca ng y, c th dng g kim hoa mai cha mt s bnh theo cng thc nh sau 1. Bnh h hp Vng thng quy: g va. Khu trng im: khu lng trn. Khu kt hp: khu ngc, c th thm khu trong cng tay, g 3 ng dc t khuu tay xung n c tay.

253

2. Bnh thn kinh Vng thng quy. Khu trng im: Khu sau gy, khu lng di. Khu kt hp: vng u, khu trong cng tay, khu trong cng chn. 3. Bnh tiu ha Vng thng quy. Khu trng im: khu lng gia. Khu kt hp: khu bng trn, khu trc cng chn. 4. Bnh h vn ng Vng thng quy. Khu trng im: + au 2 chi trn th g khu lng trn. + au 2 chi di th g khu lng di. Khu kt hp: vng au. 5. Bnh h tun hon Vng thng quy. Khu trng im: khu lng trn. Khu kt hp: khu trong tay v trong chn. 6. Bnh h tit niu v sinh dc Vng thng quy. Khu trng im: khu di lng. Khu kt hp: khu bng di, khu trong cng chn, khu np bn. 7. Bnh ni tit Vng thng quy. Khu trng im: khu lng gia hoc lng di. Khu kt hp: khu trong cng chn. 8. Bnh ngoi da Bnh 2 chi trn: g ti ch, khu lng trn v 2 khu trong khuu tay. Bnh hai chi di: g ti ch, khu lng di v 2 khu khoeo chn. 254

Bnh lng v bng ngc: g ti ch, vng thng quy, khu trong khuu tay v khu khoeo chn. Nu ch b bnh chy nc vng hay l lot th khng nn g, ch c so cng khng nn g. G ti ch th g theo hnh trn c, t ngoi vo trong hoc t trong ra ngoi, ri chm kim 3 cnh ti 5 im, nn ra mt t mu. 9. Bnh ng quan Vng thng quy. Khu trng im: khu sau gy. Khu kt hp: + Ti ch. + Khu trong chi trn, chi di hoc khu ngoi chi trn, chi di theo bin chng lun tr. Cn ch mi loi bnh cn c nhng triu chng khc nhau, v th trong cng thc iu tr cn c gia gim.

G. Mt s cch g khc
Nhng phng php iu tr trn l cch iu tr theo vng ca c th. Ngoi ra ngi ta cn dng cch g theo huyt, theo kinh, hon ton da theo php bin chng lun tr: Cch g theo huyt: l g trc tip vo cc huyt theo cng thc cha bnh ca ho chm. Cch g theo kinh: l g vo mt on ca ng kinh c lin quan vi bnh. C th lm nh sau: 1. G theo kinh b bnh Ch yu chn mt on ng kinh ti ch b bnh v mt on ni xa. V d: bnh vim quanh chn rng (nha chu vim) - (thuc kinh dng minh V); ni g: mt: mt on kinh i trng t huyt nghinh hng n huyt ph t; mt on kinh V t huyt tha tng n huyt u duy. ni xa: mt on kinh i trng t huyt khc tr n huyt hp cc; mt on kinh V, t huyt tam tc l n huyt ni nh. 2. G theo kinh c quan h biu l vi kinh b bnh V d: iu tr bnh i dm (do kh c ca Bng quang km); ni g:

255

Mt on kinh b bnh (kinh Bng quang) t huyt tam tiu du n huyt bng quang du. Mt on kinh c quan h biu l (kinh Thn) t huyt honh ct n huyt hoang du. 3. G theo quan h m con iu tr theo nguyn tc: bnh h th b m, bnh thc th t con. V d: bnh c m thuc h chng. Php iu tr: b th sinh kim; ni g: Mt on kinh Ph t huyt thi uyn n huyt khc trch. Mt on kinh T t huyt n bch n huyt m lng tuyn. Mt on kinh V t huyt tc tam l n huyt phong long. 4. G theo quan h sinh khc V d: bnh vim bng quang do thp nhit. Php iu tr: kin t, hnh thy li thy hay khc thy; ni g: Mt on kinh T t huyt n bch n huyt m lng tuyn Mt on kinh T t huyt xung mn n huyt ssi honh. Tm li C th th g kim hoa mai hai cch: G theo khu, vng (da trn c s hc thuyt thn kinh). G theo huyt v v theo ng kinh (da trn c s hc thuyt kinh lc). C hai cch u em li kt qu tt.

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. C tt c bao nhiu khu da (b b) A. 10 B. 11 C. 12 2. Nhng khu da lin quan trc tip n A. Tng Ph 256 D. L trnh kinh chnh D. 14 E. 20

B. L trnh kinh lc

E. Kinh Ph

C. L trnh kinh chnh v k kinh 3. Vng g thng quy bao gm A. Hai ng dc theo lng B. Mt ng dc theo lng C. Bn ng dc theo lng D. Hai ng dc theo lng v 10 ng ngang E. Bn ng dc theo lng v 10 ng ngang 4. G mai hoa khu trn gm A. Hai ng nm ngang B. Ba ng nm ngang C. Bn ng nm ngang D. Hai ng nm ngang v mt ng dc gia E. Ba ng nm ngang v mt ng dc gia 5. G mai hoa khu mt gm A. Mt ng vng quanh mt B. Hai ng vng quanh mt C. Ba ng vng quanh mt D. Hai ng cong dc b mi trn, hai ng cong dc b mi di u t trong ra ngoi E. Hai ng cong dc b mi trn, hai ng cong dc b mi di u t ngoi vo trong 6. G mai hoa khu mi gm A. Mt ng vng quanh mi B. Hai ng vng quanh mi C. Mt ng dc theo b mi D. Hai ng dc theo b mi E. Ba ng dc theo b mi 7. G mai hoa khu g m gm A. Mt ng t huyt nghinh hng vng trn xng g m (di mt) n tai B. Hai ng t huyt nghinh hng vng trn xng g m n tai C. Mt ng t huyt nghinh hng vng di xng g m n tai 257

D. Hai ng t huyt nghinh hng vng di xng g m n tai E. Ba ng t huyt nghinh hng vng di xng g m n tai 8. G mai hoa khu sau gy gm A. Ba ng t chn tc gy dc theo pha sau c B. Nm ng t chn tc gy dc theo pha sau c C. Ba ng t chn tc gy dc theo pha sau c, mt theo ng gia, hai theo kinh Bng quang I. D. Nm ng t chn tc gy dc theo pha sau c, mt theo ng gia, hai theo kinh Bng quang I, hai theo kinh Bng quang II E. Nm ng t chn tc gy dc theo pha sau c; mt theo ng gia, hai theo kinh Bng quang I, hai theo kinh m 9. G mai hoa khu c n chm A. Mt ng t gc hm xung dc theo c c n chm B. Mt ng t di gc hm (huyt nhn nghinh) xung dc theo c c n chm C. Hai ng t gc hm xung dc theo c c n chm D. Hai ng t di gc hm (huyt nhn nghinh) xung dc theo c c n chm E. Hai ng t chn tc gy xung dc theo c c n chm 10. G mai hoa khu gan bn tay gm A. Bn ng t c tay n k cc ngn tay B. Nm ng t c tay n tn cc u ngn tay C. Mi bn ngn tay mt ng dc, t u ngn n ht ngn tay D. Mi bn ngn tay mt ng dc, t u ngn n ht ngn tay v 4 ng t c tay n k cc ngn tay E. Mi bn ngn tay mt ng dc, t u ngn n ht ngn tay v 5 ng t c tay n tn cc u ngn tay 11. G mai hoa khu lng bn tay gm A. Bn ng t c tay n k cc ngn tay B. Nm ng t c tay n tn cc u ngn tay C. Mi bn ngn tay mt ng dc, t u ngn n ht ngn tay D. Mi bn ngn tay mt ng dc, t u ngn n ht ngn tay v 4 ng t c tay n k cc ngn tay E. Mi bn ngn tay mt ng dc, t u ngn n ht ngn tay v 5 ng t c tay n tn cc u ngn tay

258

12. G mai hoa khu trc cng chn gm A. Hai ng t u gi xung trc c chn B. Ba ng t u gi xung trc c chn C. Bn ng t u gi xung trc c chn D. Nm ng t u gi xung trc c chn E. Su ng t u gi xung trc c chn 13. G mai hoa khu sau cng chn gm A. Hai ng t khoeo xung sau c chn B. Ba ng t khoeo xung sau c chn C. Bn ng t khoeo xung sau c chn D. Nm ng t khoeo xung sau c chn E. Su ng t khoeo xung sau c chn 14. G mai hoa khu xng bnh ch gm A. Hai ng song song qua li ngang qua xng bnh ch B. Ba ng song song qua li ngang qua xng bnh ch C. Mt ng vng quanh xng bnh ch D. Hai ng vng quanh xng bnh ch E. Ba ng vng quanh xng bnh ch 15. G mai hoa khu lng ngc gm A. Cc ng dc theo cc khong lin sn B. Ba ng dc theo xng c (1 gia, 2 ng dc 2 b xng c) v cc ng dc theo cc khong lin sn C. Ba ng dc theo thnh ngc (1 gia v 1 mi bn) D. Nm ng dc theo thnh ngc (1 gia v 2 mi bn) E. Nm ng dc theo thnh ngc (1 gia v 2 mi bn) v cc ng dc theo cc khong lin sn

259

Bi 13

IN CHM

MC TIU
1. nh ngha v nu c nhng c im ca phng php in chm. 2. Lit k c tn ca 4 nhm phng php iu tr in v 2 hnh thc in chm hin nay. 3. Trnh by c tc dng sinh l ca dng in mt chiu u. Nu y nhng ch nh ca dng in mt chiu u. 4. Trnh by c tc dng sinh l ca dng in xung tn s thp, in th thp. 5. Trnh by c th t ca qu trnh iu tr bng in chm. 6. Trnh by c vic chn huyt thng in trong in chm. 7. Trnh by v gii thch c vic chn dng in, chn cc in trong iu tr bng in chm.

I. I CNG

A. NH NGHA
in chm l phng php dng mt dng in nht nh tc ng ln cc huyt chm cu phng v cha bnh. Dng in c tc ng ln huyt qua kim chm, hoc qua cc in cc nh t ln da vng huyt.

B. C IM CHUNG CA IN CHM
y l phng php kt hp cht ch gia phng php cha bnh bng chm cu (ca YHCT) vi phng php cha bnh bng dng in (ca YHH). Do phng php in chm c c im: S dng tc dng cha bnh ca huyt v, kinh lc. S dng tc dng iu tr ca dng in. Mun pht huy y hiu qu ca phng php iu tr in trn huyt nht thit phi vn dng nghim chnh hc thuyt kinh lc ni ring v nhng l lun ng y ni chung. ng thi phi c hiu bit y v vn dng cht ch nhng tc dng sinh l, bnh l ca cc loi dng in. 260

Trong iu tr bng phng php in chm, ch mi dng ph cp dng in mt chiu v dng xung in. II. C S L LUN CA PHNG PHP IN CHM THEO YHH

A. NHNG PHNG PHP IU TR IN TRN HUYT


Hin nay c 4 nhm phng php iu tr in: 1. in trng tnh in v ion kh. 2. Dng in mt chiu u. 3. Cc dng in xung tn s thp, in th thp. 4. Cc dng in cao tn.

B. DNG IN mt CHIu U
1. Tc dng sinh l ca dng in mt chiu u Gy bng ni t in cc (hin tng in phn dch th t chc). Gy gin mch, tun hon ti ch ni t in cc (nu loi b tc dng gy bng bng cch m nhiu lp vi di cc in cc). Gy tnh trng mn cm tng, trng lc c tng ti cc m. Gy tnh trng gim cm gic, gim trng lc c, gim au, gim co tht ti cc dng. Tng tun hon mu, tng dinh dng chuyn ha ca cc c quan t chc nm gia cc in cc. Cc c quan xa ch t in cc nhng c lin h v mt tit on thn kinh cng ng thi b nh hng. Ton thn: tc dng an thn, to cm gic khoan khoi d chu (khi ngi bnh ang c tnh trng hng phn) v ngc li, n s to mt tc dng tng trng lc thn kinh c (khi ngi bnh ang suy nhc). 2. Ch nh ca dng in mt chiu u 1. Tng cng iu ha hot ng thn kinh thc vt v cc qu trnh hot ng thn kinh cao cp trong suy nhc thn kinh, mt ng..... 2. Tng cng tun hon dinh dng mt b phn hoc mt tng ph su (trc tip hoc qua trung gian tit on thn kinh). 3. a thuc vo c th bng hin tng in phn thuc. 4. Dng tc dng gy bng ti in cc m t cc chn lng mi xiu vo, nt rui....

261

3. Nhng c im khi ng dng dng in mt chiu u trong in chm Dng in c a trc tip ti ngay cc t chc t bo ca c th, c bit ni y c gi l huyt, ni mn cm c bit (in tr da thp). Do hin tng bng xy ra dc phn thn kim m vo t chc vn tn ti mt thi gian sau (hng tun) nn c tc dng kch thch tip tc ti huyt sau . Chm mt ln c tc dng 5 - 7 ngy. Gim au, gim co tht ti cc dng, tc dng hng phn, tng trng lc c ti cc m. Tng hp tt c cc c im trn, in chm v dng din mt chiu u thng dng trong cc bnh mn tnh. Ch : do vic in phn lm mn kim cho nn cn ch kim tra kim thng xuyn, trnh tnh trng gy kim.

C. CC DNG IN XUNG TN S THP, IN TH THP


1. Tc dng sinh l ca cc dng in xung Tc dng kch thch: nh vo s ln xung ca cng xung ( dc ln xung cng dng ng bao nhiu th kch thch cng mnh). Tc dng c ch cm gic v gim trng lc c: tc dng ny n nhanh khi tn s xung ln hn 60Hz. Tn s gy c ch tt nht l 100 - 150Hz. T nhng tc dng chung nht nu trn, do c im v hnh th, cng v tn s xung ca cc dng in xung m: + Dng Faradic (xung gai nhn, Hz: 100): ch yu tc dng kch thch mnh. Tuy nhin nu dng lu th gy c ch. + Dng Leduc (xung hnh ch nht, Hz: 100 - 1000): ty tn s, thi gian xung, thi gian ngh m c tc dng hng phn hay c ch mnh hn. + Dng Lapicque (xung hnh li cy, dc ln xung thoai thoi): ng dng tt vi nhng trng hp c v thn kinh b thng tn. + Dng Bernard (xung hnh sin; 50 - 100Hz): ng dng tt cho nhng trng hp c v thn kinh b thng tn. Tuy nhin dng 50Hz c tc dng kch thch tri hn, dng 100Hz c tc dng c ch tri hn. Tc dng in phn ca dng Bernard cng mnh. + Dng giao thoa thc t c tn s t 10 - 100Hz pht sinh ra trong t chc su: n ch tc dng n nhng b phn su, khng tc dng trn cm gic b mt da nn c th tng cng n mc gy co c su m bnh nhn c th chu c d dng. Tc dng c ch hay hng phn ty tn s.

262

2. Nhng ch nh chnh ca dng in xung Kch thch cc c bi lit. Chng au. Tng cng tun hon ngoi vi, khi c hin tng co tht mch, ph n, sung huyt tnh mch...

C s l lun ca in chm
- in chm c c im va s dng tc dng cha bnh ca huyt v, kinh lc, va s dng tc dng iu tr ca dng in. - Trong 4 phng php s dng in iu tr th c 2 phng php phi hp c vi chm cu, gm dng in mt chiu u v cc dng in xung tn s thp, in th thp. - Nhng tc dng sinh l ca dng in mt chiu u c s dng trong in chm: + Gim au, gim co tht ti cc dng; gy hng phn, tng trng lc c ti cc m. + Tng tun hon mu, tng dinh dng chuyn ha ca cc c quan t chc nm gia cc in cc. + Ko di tc dng tr liu: chm mt ln c tc dng 5 - 7 ngy (do hin tng bng xy ra dc phn thn kim m vo t chc). + Thng dng iu tr bnh mn tnh. - Nhng tc dng sinh l ca dng in xung c s dng trong in chm: + Tc dng kch thch: dc xung cng dng ng bao nhiu th kch thch cng mnh. + Tc dng c ch cm gic v gim trng lc c: lin quan n yu t tn s xung. Tn s gy c ch tt nht l 100-150Hz. + Thng dng iu tr au nhc, phc hi vn ng, vim nhim.

III. K THUT IU TR IN TRN HUYT

A. CC CCH IU TR IN TRN HUYT


1. Dng kim dn in vo huyt Cch thc hin: sau khi chm kim vo huyt theo ng th thut cn chm, cho cc in tip xc vi kim kim dn in vo thng t chc. c im: Dng in c kim dn trc tip ti cc t chc t bo ca c th. + Dng in c kch thch vo nhng ch gi l huyt (ni c kh nng tip nhn cc kch thch t bn ngoi cha bnh (YHCT), ni c mt mn cm c bit (YHH)). + Din tch ca cc in tip xc vi c th ht sc nh (0,1 - 0,5cm2), mt in trn mt n v din tch tr nn cao. Chnh v th m ch a vo huyt mt cng sut in ht sc nh cng vn gy ra mt tc dng kch thch mnh. 263

+ Khi dng dng din mt chiu u, t chc quanh kim s b bng ha hc (d rt nh). Sau khi rt kim, nh hng ca bng vn cn tn ti mt thi gian v tr thnh mt kch thch thng xuyn i vi huyt. Nh vy khong cch 2 ln chm cho mt huyt c th ko di ra rt hp vi iu tr bnh mn tnh. 2. Dng cc in nh a in qua da vo huyt Cch thc hin: t nhng in cc (thng l nhng bn dt) ln mt da ti nhng huyt. C nh in cc ln mt da vi nhng bng dnh (hin nay sn xut nhng in cc dn c trn mt da). Ni vi cc in cc ca my in chm. c im: + Khc vi in chm cch 1: khng lm bnh nhn au hay kh chu. Kt qu khng nhanh v thng c nh gi l khng bng cch 1. + Khc vi l liu php: dng in ch a vo mt din hp (ch a vo cc huyt thch ng), dng in cho vo nh nhng vn c c nhng tc dng ti ch v ton thn mong mun.

B. CCH TIN HNH CHM IN


1. Chn huyt Chn on xc nh nguyn nhn bnh theo y hc hin i v y hc c truyn, ra phng php cha bnh, chn huyt tin hnh chm kim (ging nh chm kim thng quy). Trong giai on ny yu t cn quan tm l vic chn huyt kch thch in. Chn huyt chm thng c nhiu, song khng phi tt c u phi c kch thch in mi tt. Nguyn tc ln trong iu tr in l dng in phi i qua ni cn iu tr hay cc in phi t trn vng da c cng tit on thn kinh vi ni cn iu tr. Do ch cho in kch thch ln huyt khi no yu cu ca chm cu v ca iu tr in ph hp vi nhau. Vic chn huyt kch thch in c th thc hin nh sau: i vi au nhc, vim nhim: + Huyt c bn l a th. + Huyt th 2 c th c chn theo mt trong nhng cch sau:

pha i din sao cho dng in i qua c ni au. trn ng kinh i qua ni au. L huyt c tc dng i vi bnh v c cng tit on thn kinh vi vng au cn iu tr (v d: au ngc chn a th v ni quan).

264

i vi bi lit: c th chn nh sau + C 2 huyt nm trn ng kinh i qua ni b lit. + Huyt cng tit on thn kinh vi c b lit. + Mt huyt trn im vn ng ca c b lit, huyt th 2 chn dc theo c b lit. 2. Chn dng in v cc in Trc mi bnh c th, mun chn dng in no, cn lu xem li tc dng sinh l, tc dng cha bnh ca dng in ca my c ph hp vi bnh cn cha khng? Ni chung, dng din mt chiu u thch hp nht vi iu tr bnh mn tnh, nhng trng hp cn phc hi dinh dng ca cc t chc. Trong khi dng in xung c tc dng tt trong chng au, kch thch c bi lit, tng cng tun hon cho nhng vng b gim tun hon do lnh, vim, co tht.... Vic chn cc in rt quan trng m thng b b qun v tc dng ca cc m v cc dng hon ton tri ngc nhau. Do , ty theo yu cu ca v tr t cc in m chn cc kch thch + Chn cc m: dng kch thch thn kinh cm gic, tng mn cm, tng trng lc c v thn kinh, tng hot ng dinh dng v chuyn ha. + Chn cc dng: dng c ch thn kinh cm gic, gim mn cm, gim trng lc c v thn kinh, gim au, gim co tht. 3. Tin hnh kch thch in trn kim Kim tra li my mc trc khi vn hnh, tt c cc nm in phi v tr s 0 (cng tc ng). Trn cc kim chm, chn lp in cc theo yu cu ca cha bnh, ni in cc vo kim. Bt cng tc cho my chy, xem n bo, vn nm iu khin cng sut in kch thch tng t t, t n mc yu cu ca in th v cng thch ng vi tng ngi bnh (ngi bnh c cm gic d chu hay hi cng tc, chu ng c). Ngi thy thuc c th thy vng kch thch in co nhp nhng, giao ng kim iu ha.

C. LIU TRNH IN CHM


Liu trnh cha bnh bng in chm ni chung cng ging nh chm cu, thy chm. Thi gian ca mi ln iu tr cn da vo s tip thu kch thch ca tng ngi bnh, trong tng bnh, tng lc, i vi tng loi dng

265

in m quyt nh. Ni chung cn theo di, nh gi tnh trng bnh nhn sau khi chm ln th nht. Nu bnh gim, khng c mt mi, mt ng....: duy tr thi gian kch thch. Nu bnh gim, km mt mi, mt ng...: tng lng kch thch qu mnh. Cn gim thi gian kch thch. Nu bnh gim ngay sau khi iu tr, v nh au tr li, cn tng thi gian ln. Trung bnh ngy chm mt ln hay cch ngy chm mt ln: t 10 n 15 ln in chm l mt liu trnh, ngh 10 n 15 ngy ri tip tc ty theo yu cu cha bnh. Khi gp ngi bnh c cn au lin tc, c th ngy in chm vi ln.

D. TAI BIN V CCH X TR, PHNG


Tai bin ca chm kim: chong, chy mu, gy kim, phng v x l ging nh nu trong chng phng php chm kim. Tai bin ca kch thch in: i vi dng xung in th hu nh rt t tai bin. Nu ngi bnh thy kh chu, chng mt....th ngng kch thch in ng thi rt kim ra ngay.

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Loi dng in c dng trong in chm l A. in trng tnh in v ion kh B. Dng xung in in th cao, tn s cao C. Cc dng xung in tn s thp, in th thp D. Cc dng in cao tn E. Dng in xoay chiu 2. Ch nh ca dng in mt chiu u l A. Tng cng tun hon ngoi vi B. Chng au C. Kch thch c bi lit D. Tng cng iu ha thn kinh E. Kch thch h hp 266

3. Thi gian tc dng sau mt ln kch thch ca dng in mt chiu u A. < 1 ngy B. 1 - 2 ngy C. 2 - 4 ngy 4. Tn s gy c ch tt nht ca dng xung in tn s thp, in th thp A. 50 - 100Hz B. 100 - 150Hz C. 150 - 200Hz 5. Nhm mc ch gim au, tn s ca dng in xung tn s thp, in th thp phi A. 20 - 30Hz B. 31 - 40Hz C. 41 - 50Hz 6. a thuc vo huyt, tt nht chn A. Dng in xung tn s thp, in th thp B. Dng in mt chiu u C. Dng in cao tn D. Dng tnh in v ion kh E. Dng in tn s cao, in th cao 7. Cc huyt c chn kch thch in trong in chm A. Tt c huyt trong cng thc huyt B. Nhng huyt trn ng kinh i qua ni bnh C. Ch c a th huyt D. Nhng huyt gip cho dng in i qua ni bnh E. Nhng huyt c hiu 8. Cc huyt c chn kch thch in trong in chm A. Nhng huyt cng tit on vi ni bnh B. Ch c a th huyt C. Nhng huyt c hiu D. Tt c huyt trong cng thc huyt E. Huyt trn ng kinh i qua ni bnh D. 51 - 60Hz E. > 60Hz D. 200 - 250Hz E. 250 - 300Hz D. 5 - 7 ngy E. 8 - 10 ngy

267

9. Trung bnh, mt liu trnh in chm ko di A. 5 - 10 ln B. 10 - 15 ln C. 15 - 20 ln 10. Thi gian ngh sau mt t tr liu bng in chm A. 25 - 30 ngy B. 20 - 25 ngy C. 15 - 20 ngy Cu hi NG SAI 1. in chm l mt phng php tc ng dng in ln vng 2. Tc dng tr liu ca phng php in chm da trn tc dng tr liu ca huyt 3. Dng in mt chiu u gy bng ni t cc in cc 4. Dng in mt chiu u gy gin mch ca t chc gia 2 in cc 5. Dng in mt chiu u lm tng tun hon ti ni t in cc (nu loi c tc dng gy bng) 6. Dng in mt chiu u lm tng mn cm ti cc dng 7. Dng in mt chiu u lm tng trng lc c ti cc m 8. Dng in mt chiu u lm gim au, gim cm gic cc m 9. Dng in mt chiu u lm gim trng lc c cc dng 10. Dng in mt chiu u lm gim au, gim co tht cc dng 11. Dng in mt chiu u gy tng tun hon ni t in cc 12. Dng in mt chiu u c nh hng ti c quan cng tit on vi ni t in cc 13. Dng in mt chiu u gy cm gic khoan khoi bnh nhn c tm trng u ut 14. Dng in mt chiu u gy tng trng lc thn kinh c bnh nhn suy nhc 15. Dng in xung c cng kch thch t l nghch vi dc ca xung 16. Dng Faradic (xung gai nhn, tn s 100Hz) c tc dng c ch mn 17. Dng Lapicque (xung hnh li cy) tc dng tt trn c thn kinh b tn thng 18. Dng Benard (xung hnh sin, tn s 50 - 100Hz) tc dng tt trn c v thn kinh b tn thng 19. Dng giao thoa tn s 10 - 100Hz c tc dng n cc b phn su 268 D. 10 - 15 ngy E. 5 - 10 ngy D. 20 - 25 ln E. 25 - 30 ln

Bi 14

CHM T

MC TIU
1. Nu c y cc thnh phn ca 2 yu t c bn quyt nh s thnh cng ca chm t :

Yu t k thut chm t. Yu t ngi bnh. 2. Phn tch c c s l lun ca cc yu t tham gia vo kt qu chm t. 3. Trnh by c nhng u v nhc im ca chm t.

I. I CNG Chm t l phng php dng kim chm vo mt s huyt nng cao ngng au, gip ngi bnh c th chu ng c cuc m trong trng thi tnh; cm gic s, nng, lnh hu nh khng thay i, ch c cm gic au gim xung r rt; tnh trng vn ng hu nh khng b nh hng. Phng php chm t da trn nguyn l chm c th chng au v iu chnh chc nng sinh l ca c th ca chm cu. Hin nay, s ca m chm t trn th gii ln n hng trm vn, c tin hnh nhiu nc (Trung Quc, Vit Nam, Php, , Nht, M, n , XiriLanca, Min in, Lin X....) thu c kt qu nht nh v c coi l mt trong nhng phng php v cm. Nhng cng khng phi khng cn kin bn c i, trong s c ngi cho cm gic t l do bnh nhn b m th. Da trn thc tin trong nc c th khng nh, nu chn ng i tng, chm t c th pht huy c tc dng ca n v c th dng trong nhiu loi phu thut. II. S LC LCH S PHT TRIN CA CHM T Nm 1958, Trung Quc c mt s thy thuc mnh dn th dng kim kch thch vo huyt thay th thuc t. H bt u bng nhng vic rt n gin nh chm gim au khi thay bng, gim au sau khi ct amian. Sau mt thi gian nghin cu, h thnh cng trong vic dng chm t ct 269

amian. T n nay, cc thy thuc Trung Quc p dng thnh cng chm t vo cc loi m nh, va v ln vo khong 100 vn ca cc la tui khc nhau. Nhng cng trnh nghin cu v c ch tc dng ca chm t cng c tin hnh nhiu nc trn th gii v cc mt thn kinh, thn kinh - th dch v cng t c nhiu kt qu. Nhng c s u tin m chm t Vit Nam l Vin Chng lao Trung ng (1969) m ct thy phi v ct xp sn; Vin ng y (1970) m ct 2/3 d dy; Bnh vin Vit c (1972) m bu c, t mu di mng cng s no; Qun y Vin 9 (1972) m chn thng. Nguyn Ti Thu*, Hong Bo Chu** l nhng ngi thy thuc Vit Nam u tin thc hin chm t m nhng bnh ngoi khoa ni chung v phc v cho gii phu cc vt thng chin tranh. Sau phong tro nghin cu p dng chm t c trin khai trong cc bnh vin qun i, bnh vin chuyn khoa, bnh vin tnh v huyn. Song song vi vic nghin cu p dng phc v sc khe cn b, qun i v nhn dn, cc thy thuc nc ta cn tin hnh kho st chm t trn cc mt nghin cu lm sng v khai thc kh nng chm t trong cc loi m chn thng, thm m, nhm khc phc hu qu vt thng chin tranh v p dng n c sng to, c sa i cho ph hp vi mt s loi m v vi iu kin c th ca mnh. Khi p dng chm t, nc no cng ang tm cch khc phc 3 tn ti ca chm t (cha ht au hon ton, c gin cha tt, cn cc phn ng khi co ko ni tng) v cng t mt s kt qu. III. PHNG PHP CHM T

A. VN NGI BNH TRONG CHM T M


1. Chn ngi bnh, loi bnh phi m Ni chung nn chn ngi bnh bnh tnh, khi chm th d c kh v c kh nng lm theo li khuyn ca thy thuc ngay trong lc m. Nn chn loi bnh m thi gian m khng qu di mi la tui, tt nht l thanh nin tr ln, c nam ln n, c hay khng c chng ch nh gy m bng thuc (nh cc bnh nhn c chc nng h hp, chc nng gan, chc nng thn km; d ng vi thuc, v.v...) 2. Hng dn, dn d ngi bnh Khi m chm t nu ngi bnh cng bnh tnh th cng thun li cho cuc m. Hn na h cn phi lm theo hng dn ca thy thuc, ch ng gi gn cho hi th t b ri lon. Do , cn phi hng dn ngi bnh yn tm, bnh tnh phi hp tt vi kp m.
*

Gio s, Vin trng Vin Chm cu Vit Nam Gio s, Vin trng Vin ng y Vit Nam

**

270

3. Bo v ngi bnh Cng vic ny gip s phi hp gia thy thuc v ngi bnh tt nht. C th l gi vng tinh thn, ng vin ngi bnh bng nhng k thut chuyn mn ca mnh, gim bt s au n, kp thi iu ha chc nng sinh l ca ngi bnh b cuc m lm nh hng. Chm t cha lm ht au hon ton: c ngi bnh, c th m cn kh chu nn c nhng phn ng nh co cng, th hn hn, tim p nhanh, huyt p tng.....Do cn tnh nn trng thi tinh thn ca h nh hng rt ln n s p ng sinh l ca c th i vi tc dng ca chm cng nh i vi kch thch ca cuc m. Khi cng thng qu, cm gic v au lp tc nhy bn, c th cm thy au trc khi b au, ngng au ng thi tr nn rt thp, trn c s mi thao tc ca ngoi khoa u c th gy au....cho nn phi phng trc v phi gi cho s hip ng gia thy thuc v ngi bnh c hi ha.

B. TRNH T TIN HNH MT CUC M CHM T


1. Chun b Thm khm trc khi m nh thng l. Thy thuc ngoi khoa d kin cch m. Ngi chm tm hiu ngi bnh: chm th nh gi mc p ng. V ngi hi sc cng c k hoch cp cu khi cn. Trc ngy m cn hi thng nht phng n m, cch thc chm, cch thc phc v ngi bnh trong v sau khi m. 2. a bnh nhn vo cuc m m hm trc cho bnh nhn ung thuc ng hoc thuc an thn. Khi a ngi bnh vo phng m, mt mt chun b tim truyn, o p huyt, ly mch, o tn s h hp v.v...; mt khc bt u chm kim theo phng n chun b. Sau 15 pht cho na liu thuc tin m, tip tc v kim hoc thng in n pht th 25 hoc 30 pht c th bt u m c (gn n lc m c th tim thm na liu tin m hoc nu gy c cm gic c kh tht tt v d kin bnh nhn c th qua c d dng th rch da, c; nn dnh thuc tin m cn li cho khi ang m). Trong khi m, mi bin i v h hp, mch, huyt p v cc biu hin sinh l khc lin quan n sc chu ng ca ngi bnh u c theo di chu o. Vic truyn dch, mu, in gii v.v.. vn lm nh trong m gy t, m thng thng. Nu bnh nhn khng au lm khng cn phi cho thuc gim au. Khi qua cc t chc, cc vng nhy cm nh mng bng, mng phi, mc treo rut, mng xng, ln cn cc vng thn kinh hoc cc dy thn kinh ln nn phong b bng mt t thuc t, va nng tc dng trn au ca chm t va gim bt cm gic do ng chm, s m bnh nhn bt cng thng. 271

T khi bt u chm cho n khi m xong, kp m nn hng dn ngi bnh ht th u n v su di cho thy thuc ngoi khoa d lm vic, cho chm t pht huy tt tc dng. Ngi chm t cng cn chia s vi bnh nhn ni bn khon hoc s lo s ca h khi b au, lau m hi, cho nc thm ging v du dng, thn thit khch l h. nhng th m t au, nn dng v kim hoc dng thng in cho bnh nhn ngh. 3. Chm sc sau khi m Thng l n gin v ngi bnh tnh v khng c tc dng ph ca thuc t, m. Tuy nhin vn phi theo di chu o, y , ch nh hng do thao tc chm t gy nn nh: tay chn cng tc, nng nh c hng chc cn ln ngi (cm gic ny s gim v s ht hn sau ).

Nhng yu t quan trng trong chm t


- Phi lm cho ngi bnh th yn tn, tin tng v sn sng lm theo yu cu ca thy thuc. - Thao tc ngoi khoa phi nh nhng, chnh xc, khn trng. - K thut chm t phi bo m cung cp lng kch thch cn thit. - Ngi hi sc phi chu o trong vic phc hi lng mu, lng in gii hao ht duy tr sc chu ng ca ngi bnh.

C. NI DUNG PHNG PHP CHM T


Ba yu t cn bn quyt nh kt qu chm t: 1. Cng thc huyt s dng Cn chn huyt thch hp. Huyt c chn phi lin quan mt thit n vng m, phi d gy c kh (c cm ng mnh), khng v tr tr ngi cho thao tc ngoi khoa v khi v hoc xoay kim khng lm chy mu. 2. K thut chm t Cng v tn s kch thch phi ph hp vi tng ngi v tng th m ngi bnh chu c nhng thao tc ca ngoi khoa. Cng v tn s quan h khng kht vi nhau m bo lng kch thch nht nh (v d: nhng th m khn trng (rch da, rch mng bng) hoc khi thao tc gn b mch - thn kinh ln, cc m ri thn kinh nn cho tn s v cng cao). 3. S p ng ca ngi bnh p ng v chm t: nu c p ng kch thch ca chm th cm gic t ni chung xut hin t cc u chi, chm u v t lan ra khp mt da ton thn. p ng v tinh thn kinh: nu ngi bnh c ngh lc tin tng vo s sp xp ca ngi thy thuc th c th xem nh thun li mt phn. 272

C ngi bnh ng sau khi tin m, lc ny trng thi tinh thn v tr th yu, tc dng ca chm v tr ni bt. Khi kch thch vo huyt ngi bnh c th t nhiu hay t t hoc khng t. Khi t, nu tin tng th mc t s c gi vng hoc pht huy thm, tri li, nu lo s th t s gim st nhiu. Do , ngi bnh qua c cuc m khng phi n thun nh vo hiu qu gy t ca chm m cn chu nh hng ca trng thi tinh thn ca ngi bnh biu hin trong qu trnh m. 4. K thut chm a) Lng kch thch Chm cn t c kh. Kinh nghim lm sng cho bit, khi chm t nu ngi bnh d c kh v thy thuc duy tr c mc c kh thch ng th cuc m s thun li. Khi chm c kh ri, nu ch lu kim m khng tip tc v kim hoc thng in th hiu qu gy t s gim i. Nhng nu ngi bnh c cm gic au khi v kim th hiu qu lm t cng km. Tc dng t v p ng ca ngi bnh l hai nhn t gip ngi bnh chu c cuc m. Hai nhn t ny ph thuc vo lng kch thch ca chm. Lng kch thch th hiu qu ca t c duy tr tt. Trong khi m mi kch thch ca thao tc ngoi khoa (mt vt rch, mt nht ct, mt ng tc co ko thm d) u lm gim sc chu ng v tng thm s au n cho ngi bnh. V vy, v mt chm, lng kch thch l yu t quan trng c tc dng quyt nh khng ch ci au do thao tc m, gi vng hiu qu t v nng cao sc chu ng ca c th. b) Dng thm thuc trn tnh, gim au Chm t m cng nh cc phng php gy t, m khc, phi cho thuc trn tnh, gim au gim n mc thp nht s lo lng, hi hp ca ngi bnh; m bo cho chc nng ca h tun hon, h hp t b ri lon; to ra ngi bnh bnh trng thi thoi mi. c) Cch chm kim v kch thch huyt Cn da vo tnh hnh c th ca ngi bnh gy hay bo, c dy hay mng chm nng hay su cho thch hp. tay, chn, bng, lng c th chm tng i su (thng chm t 1 - 2 thn) v phi lm ngi bnh c cm gic cng tc, nng ni chm, cn ch khng c lm tn thng cc c quan quan trng v trnh mch mu. loa tai, nn chm su khong 0,2 - 0,3 thn v phi lm ngi bnh c cm gic cng, t, nng loa tai. Sau khi chm t c kh ri, c th chn dng: lay ng kim bng tay, kch thch bng xung in hoc tim thuc kch thch huyt. 273

Lay ng bng tay: c th dng li v kim hoc m c, cng c th va v kim va m c; nu chm loa tai th ch v m khng m c. Tn s lay ng kim c 90 - 160 ln/pht. Bin v kim trong khong 900 n 3600. Bin m c trong vng 10mm, cng va phi. Khi lay ng kim bng tay ng tc phi nhp nhng gi cho thn kim v mi kim cng mt hng. Trong qu trnh lay ng kim lin tc, thy thuc c th thy mi kim khng cht nh lc u m lng lo. Lc ny cn m rng bin v kim, m c hoc thay i hng mi kim ly li mc c kh c. Lay ng kim bng tay c li: c th iu chnh kch thch cho thch hp vi s tip thu ca bnh nhn v yu cu ca th m, cch lm ny n gin khng cn thit b g khc ngoi k thut chm, v thnh tho mt vi chic kim. Kch thch bng xung in: sau khi chm kim vo huyt t cm gic c kh, thng vo kim mt dng in nht nh. Ngi ta thng dng loi xung nhn, tn s in xung khong 50Hz - 60Hz, c th n 200Hz. Khng nn dng in mt chiu v d lm bng t chc v gy kim do tc dng phn gii ion ca n. Cng nh trong iu tr, y khi thng in v ngt in cn lu tng dn hoc gim dn cng dng in, trnh cho ngi bnh nhng kch thch t ngt. Thng in lin tc trong thi gian di s c hin tng quen. Do vy, nhng th m no khng gy kch thch nhiu nn ngt in cho ngi bnh ngh, nhng th m quan trng cn lu nn tng thch ng cng dng in. Cng kch thch: cng v tn s tc ng ph hp vi tng ngi v tng th m. Ni chung, cng kch thch cn mnh duy tr c kh tt, thp qu hoc mnh qu u lm hiu qu chm t gim st (v d: khi lay ng kim bng tay ngi bnh c cm gic cng, tc, nng l va; nu c cm gic au l cng mnh). Khi thng in ngi bnh c cm gic t bun hoc nh m vo ngi v nhm c quanh kim co dui nhp nhng l va. Nu c cm gic au hoc nng bng th s khng c hiu qu. Thi gian gy c t: trung bnh 20 - 30 pht c th lm ngng au ca ngi bnh nng ln mc kh cao c th bt u c cuc m. Lu kim: trong mt s th m, khi kch thch ngoi khoa tng i nh, c th ngng lay ng kim hoc ngng thng in. Trong thi gian lu kim c th duy tr hiu qu t mc nht nh, nhng nu lu kim thi gian di, hiu qu chm t km dn i. V vy, khng nn lu kim qu lu. Khi sp bc vo th m gy kch thch mnh, cn phi lay ng kim hoc thng in trc khi nh hng n hiu qu chm t. 5. Chn huyt Cch chn huyt trong chm t cng da theo l lun ca tng, ph, kinh, lc. Ngoi ra cn chn huyt theo l lun sinh l gii phu thn kinh.

274

a) Ly huyt theo l lun YHCT Theo l lun ny, chm t gip cho kh huyt vn hnh thng sut ton thn trong c qu trnh m, nhm t kt qu chng au v khng ch ri lon sinh l. V vy, khi chn huyt cn ch n ng i ca kinh mch v quan h gia cc tng ph kinh mch vi v tr m. Ly huyt theo kinh - chn kinh: da theo nguyn tc kinh mch i qua vng no c tc dng phng chng c bnh tt hoc au n lin quan n vng , cho nn phi chn nhng kinh mch trn hoc gn ng rch v c quan h n tng ph s b tc ng n khi m. M vng mt c nn chn kinh dng minh i trng tay. M d dy nn chn kinh dng minh V chn. M vng h chu nn chn kinh quyt m Can v kinh thi m T chn. M s no thng dng cc kinh dng v kinh quyt m Can chn. Chn huyt: ni chung mi huyt c 3 loi tc dng (ti ch, theo ng kinh v ton thn). Ngi xa phn huyt thnh nhiu loi, nhng loi huyt thng dng trong chm t gm: Huyt ng du (tnh, hunh, du, kinh, hp) cn gi l huyt du ca chnh kinh (bn kinh). Trong s ny nn nh huyt du chng au tt, huyt hp dng trong m tng ph tt. Huyt nguyn v huyt lc: i huyt nguyn hp cc v thi xung thng c dng trong nhiu loi m. Cng c th dng i huyt nguyn lc ca hai kinh c quan h biu l. Huyt du v huyt m: cc huyt du lng c dng tng i rng ri, cn cc huyt m thng dng l chng mn, quan nguyn, trung cc. Huyt khch: trong m ngc, ngi ta thng hay dng khch mn ca kinh quyt m Tm bo tay; trong m sn ph khoa dng huyt trung l huyt khch ca kinh quyt m Can chn. Huyt hp di: tc tam l, thng c h, h c h thng c dng trong cc cuc m vng bng trn v bng di. M mt dng huyt ca kinh quyt m Can l hm can khai khiu ra mt; m xng dng huyt ca kinh thiu m Thn l hm thn ch xng. Trong qu trnh m c th c cc phn ng tim p nhanh hoc chm li, th gp, kh chu, bn chn trong ngc do tm kh b nhiu lon c th dng thn mn, tam tiu loa tai hoc ni quan. b) Ly huyt theo l lun sinh l gii phu thn kinh Ti huyt, in tr da v tr khng lun thp hn vng xung quanh, do kch thch s mnh hn. Da vo c im thn kinh sinh hc, ta c my cch chn huyt sau y: 275

Ly huyt tit on gn: chn huyt thuc s chi phi ca cng mt tit on hoc tit on gn vi v tr m. M rng c th chn cc huyt h quan, gip xa, tha tng, nhn trung ty theo v tr rng b bnh. Ct cc nang u b da c th ch c nh kim mt da hoc gi kim di da ni m ri thng in kch thch l c. C huyt tuy cch tng i xa ni m nhng vn c chn v thuc cng tit on hoc tit on gn chi phi (v d: m khoang ngc, khoang bng c th chn huyt du lng, huyt gip tch hai bn ct sng tng ng chm; m ngc, m tuyn gip chn hp cc, ni quan thuc tit on ty gn v tr m). Ly huyt tit on xa: c nhng huyt chm c cm gic c kh mnh, hiu qu chng au thng tt v phm vi chng au rng. Do , khi khng cng tit on vi c quan v v tr m, ngi ta thng chn s huyt cm ng mnh y hp thnh n huyt dng cho nhiu loi m (v d: hp cc, ni quan c th dng gy t m u, mt, c, v ngc...). Trong lm sng ngi ta thng phi hp hai phng php ly huyt tit on gn v tit on xa vi ni m, v thy cch ny a ti hiu qu tt hn so vi ch ly huyt tit on xa. Tuy nhin, mt n huyt dng cho nhiu loi m cng c ch li nht nh trong vic ph cp chm t. Kch thch dy thn kinh: hin nay, trong m xng t chi, ngi ta hay dng cch trc tip kch thch vo dy thn kinh chi phi vng m. V d: trc tip kch thch r thn kinh tht lng 3 - 4, dy thn kinh i, dy thn kinh hng trong mt s ca m chn. Kch thch m ri thn kinh tay (thng qua huyt thin tnh, cc tuyn) trong mt s ca m tay..v.v.. Trong m tuyn gip trng, m s no c lc ngi ta cng dng phng php kch thch dy thn kinh. c) Chn huyt loa tai Thng thc hin vic chn huyt nh sau: Huyt quan h vi da: phi (nu m qua da). Huyt quan h vi c quan nh m. Huyt thn mn ( an thn). Huyt giao cm (nu m ni tng). Mt s ni phi hp huyt thn th vi huyt loa tai. Dng tng hp nh vy c hiu qu hn, hay dng n thun huyt thn th hoc huyt loa tai hn, hin nay cha kt lun.

276

6. Dng thuc h tr Trong cc ca m bng phng php gy t, gy m, thuc h tr va c tc dng nng cao hiu qu gy t (hoc m), va bo m cho chc nng tun hon v h hp c bnh thng. Chm t cng vy, trc trong khi m cn c thuc h tr, lng thuc dng c th t hn so vi gy t (hoc m). Cng c ca m khng phi dng thuc h tr. a) Thuc h tr trc khi m trn tnh, chng au, ngi ta dng dolargan, phenergan, aminazin; c ni ch dng dolargan (hoc cc ch phm tng t khc) hoc kt hp vi cc thuc khc di dng Coctai litic. Cn nh khng nn dng dolargan cho tr em di 1 tui; nhng bnh gan - thn suy khng nn dng phenergan, aminazin. c ch tit dch ca cc tuyn nc bt, m hi, ng h hp, d dy, rut, c li cho vic gi gn thng sut ng h hp, ngi ta dng thuc chng tit cholin nh: atropin, scopolamin; bnh tng nhn p khng dng atropin; ngi gi, tr em khng nn dng scopolamin. b) Thuc h tr trong khi m Ni chung trong khi m nu ngi bnh au nhiu c th cho thuc t nh novocain, procain..v.v..tim ti ch hoc phong b. Trc khi tc ng ti cc khu vc nhy cm nh mng bng, mng xng hoc khi co ko mnh cc ni tng, nn phong b trc cc vng . Trong vic cho thuc h tr, ni chung nn gi sao cho bnh nhn vn tnh phi hp c vi kp m.

Nhng yu t k thut trong chm t


- Chn huyt kch thch: + Huyt c chn phi lin quan mt thit n vng m. C th phi hp l lun ng kinh v thn kinh sinh hc. + Huyt phi d gy c cm gic c kh (c cm ng mnh). + Huyt phi khng v tr tr ngi cho thao tc ngoi khoa v khi v hoc xoay kim khng lm chy mu. - Chn loi kch thch: c th bng tay (lay ng kim, v kim). Hin nay ch yu l kch thch in (xung tn s thp, in th thp). + Chn xung nhn, tn s khong 50Hz - 60Hz, c th n 200Hz + Kch thch mnh vi tn s cao, cng cao trong nhng th m gy au nhiu. - Phi hp s dng ng thuc h tr trc (tin m) v trong khi m s c hiu qu gim au tt nht.

277

IV. LI CH V TN TI CA CHM T

A. LI CH CA CHM T
1. Khi m chm t chc nng sinh l t b ri lon Khi gy t bng chm, ngoi tc dng lm t th phng php ny cn c tc dng iu chnh chc nng ca c th, cho nn ni chung khi m chm t, cc chc nng sinh l ca bnh nhn khng b nh hng nghim trng (huyt p, mch, hi th u tng i n nh). Tuy nhin, i vi mt s ca m th n gy nhiu kch thch cho bnh nhn (nh tn thng bnh l nng, bnh dnh nhiu v.v..) hoc l gp bnh nhn p ng khng tht tt (mc t khng tht nhiu) th cc chc nng sinh l nht thi c th b ri lon nhiu nhng qua th m cng thng, cc chc nng ny mau chng n nh li nh nh hng lin tc ca tc dng iu chnh ca chm t. Tuy vy, trong m chm t cn theo di cht ch phn ng ca bnh nhn kp thi pht hin tnh hung khng bnh thng v kp thi x l. 2. M chm t bnh nhn chng li sc Nh n ung sm, t b nh hng c hi ca thuc t, m, nn thi gian nm vin c rt ngn. 3. p dng c cho bnh nhn c chng ch nh thuc t, m Chm t c p dng tt cho cc trng hp bnh nhn mn tnh, suy mn, suy dinh dng, lo suy, sc khe ton thn km, d ng vi thuc t hoc m, chc nng gan, thn, phi km. 4. Trang thit b dng cho chm t Trong thit b dng cho chm t rt n gin, bao gm: mt t kim chm, mt my pht xung gy t (tham kho phn in chm); mt t kim tim, bng, cn. Trong trng hp nht nh, c th dng tay v kim gy t thay my.

B. NHC IM CA CHM T
Ngoi nhng im u vit ca chm t nu trn th chm t cng cn nhc im v tn ti nht nh c th nh: 1. Cha t n gim au hon ton Khi chm t, ngng au ca bnh nhn c nng cao, nhng cm gic cha hon ton mt, trong th no ca cuc m c th c bnh nhn vn thy au. 2. Cha hon ton khng ch c phn ng ni tng Khi thm d bng hoc co ko ni tng hoc khi m mng phi ngi bnh cn c th bt rt, kh chu, nn nao, kh th. 278

3. Gin c cha va thy thuc m Trong m bng, khi c bng gin cha va nht nh thao tc ngoi khoa b tr ngi. Ba tn ti trn biu hin mc khc nhau trong tng ca m. Nhng nhn chung, phn ln cc ca m chm t u c kt qu tng i tt. Ngi ta v ang khng ngng tm cch khc phc cc tn ti ny (nh chn huyt v cc kch thch tha ng; ci tin thao tc m, dng thuc h tr cho tht ph hp v.v..). Nh vy, chm t cng c ch mnh v yu nh cc phng php gy t, m bng thuc. Do vy khi chm t, nu mun pht huy ht mt u v hn ch mt nhc, phi chn ng i tng, ng hon cnh.

Li ch v tn ti ca chm t
- Nhng im mnh ca chm t: + S dng c cho nhng trng hp c chng ch nh dng thuc t, m (d ng, suy gan thn nng). + Chm sc hu phu n gin hn (chc nng sinh l t b ri lon, bnh nhn mau phc hi sc). - Nhng im yu ca chm t: + Cha t ht au hon ton. y cng l nhc im chung ca tt c cc phng php v cm m bnh nhn tnh. + Khng t c mc gin c p ng c yu cu phu thut vin. + Phn ng ni tng cn nhiu.

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Trong chm t nu chn huyt ng du chng au, ngi ta ch ti huyt A. Tnh B. Hunh C. Du 2. Trong chm t, nu chn huyt ng du m tng ph, ngi ta ch ti huyt A. Tnh B. Hunh C. Du 279 D. Kinh D. Hp D. Hp E. Kinh

3. Nhc im ca chm t A. Khng lm gim au hon ton B. Khng dng c trn bnh nhn gi yu C. Bnh nhn chm phc hi li sc D. Khng dng c trn bnh nhn c chc nng gan, thn, phi km E. Trang thit b cho chm t phc tp 4. Huyt khch mn thng dng trong A. M sn ph khoa B. M vng bng trn C. M hng sn D. M vng ngc E. M vng u mt 5. Trong chm t, kch thch mnh trn huyt vo thi im A. Khi rch da v khu da B. Trong sut qu trnh m C. Trong thi gian chun b m D. Trong thi gian chun b v nhng th tc ng n cc vng nhy cm E. Trong lc bnh nhn than au Cu hi 5 chn 1 - Chn cu SAI 1. Li ch ca chm t A. Lm gim au hon ton trong cuc m B. Chc nng sinh l t b ri lon C. Trang thit b dng trong chm t n gin D. Bnh nhn mau phc hi li sc E. S dng c trn bnh nhn gi yu 2. Li ch ca chm t A. S dng c trn bnh nhn d ng thuc t, m B. Lm gin c hon ton C. Trang thit b dng trong chm t n gin D. Bnh nhn mau phc hi li sc E. S dng c trn bnh nhn gi yu 280

3. Nhc im ca chm t A. Cm gic au khng gim hon ton B. Khng p dng c cho bnh nhn gi yu C. Khng lm gin c n mc va thy thuc D. Khng khng ch c hon ton nhng phn ng ni tng E. Thng gy kh khn khi ng thnh bng 4. Nhc im ca chm t A. Thng gy kh khn khi ng thnh bng B. Khng khng ch c hon ton nhng phn ng ni tng C. Khng lm gin c n mc va thy thuc D. Cm gic au khng gim hon ton E. Thng lm bnh nhn lu phc hi li sc 5. Yu t nh hng quyt nh n kt qu chm t A. K thut s dng trong chm t B. Tnh p ng ca ngi bnh C. Loi phu thut s tin hnh D. Cng thc huyt s dng E. Tnh trng tm l ca bnh nhn

281

Bi 15

PHNG PHP U CHM

MC TIU
1. Xc nh c v tr v tc dng iu tr ca cc vng chm u. 2. Trnh by c nguyn tc chn huyt trong phng php u chm. 3. M t c k thut chm kim trong u chm.

I. I CNG Phng php u chm cn c gi l phng php cha bnh bng chm da u. Phng php ny th hin s kt hp gia l lun y hc c truyn (chm cu) v l lun y hc hin i (tc dng ca v i no) v bt u c cp n trong vng khong 40 nm gn y t Trung Quc (Thng Hi). II. V TR V TC DNG IU TR CA CC VNG CHM U

A. NHNG TUYN QUAN TRNG


Trong phng php u chm c hai tuyn quan trng nht. Trn c s ca hai tuyn ny m ngi thy thuc xc nh c nhng vng chm u: Tuyn 1 (tuyn chnh gia trc sau): ng dc gia u, ni t gia hai cung lng my n y hp s. Tuyn 2 (tuyn mi chm): ng ni t gia cung lng my n y hp s (i ngang qua m tc trn v loa tai).

B. V TR V TC DNG CA NHNG VNG CHM U


1. Vng vn ng V tr: l ng chy theo mt bn ca u. ng ny c xc nh bi: + im trn nm trn ng dc gia u v sau im gia tuyn 0,5cm. + im di nm giao im ca tuyn 2 vi chn tc trn.

282

Vng ny c chia lm 5 phn: 1/5 trn l vng chi di. 2/5 gia l vng chi trn. 2/5 di l vng mt. Tc dng: iu tr lit nhng vng tng ng bn i din. on 2/5 di cn c dng iu tr tht ngn kiu vn ng, chy nc ming, pht m kh. 2. Vng cm gic V tr: ng song song vi ng vn ng v cch pha sau 1,5cm. ng ny cng c chia lm 3 on. + 1/5 trn l vng chi di. + 2/5 gia l vng chi trn. + 2/5 di l vng mt. Tc dng: iu tr nhng trng hp au nhc, t, d cm nhng vng tng ng bn i din. 3. Vng tht iu v run V tr: ng song song vi ng vn ng v cch pha trc 1,5cm. Tc dng: iu tr tht iu tr em (trong thp khp cp), Parkinson.
Tuyn gia trc v sau Cnh trn im mi trong im gia mi Tuyn chm mi Ngoi chm im gia tuyn chnh gia trc-sau Dch v sau 0,5cm l im trn khu vn ng

Hnh 15.1. Nhng tuyn quan trng ca u chm


Khu huyt qun Khu vn ng mnh khng ch Khu vn ng Khu cm gic Khu vn dng Hai khu ngn ng Khu nghe

Da khu ngn ng

Hnh 15.2. Nhng vng chm mt bn u

283

4. Vng vn mch V tr: ng song song vi ng vn ng v cch pha trc 3cm (trc vng tht iu v run 1,5cm). Tc dng: iu tr nhng trng hp ph chi trong lit trung ng. Cn ch , 1/2 trn dng iu tr chi trn (bn i din), 1/2 di tr chi di (bn i din). 5. Vng tin nh c tai V tr: vng tin nh c tai l on nm ngang di 4cm (t nh loa tai ln 1,5cm l im gia; t y ko ra trc 2cm, ra sau 2cm). Tc dng: iu tr chng mt, tai, thnh lc gim, hi chng Mnire. 6. Vng ngn ng 2 V tr: y l ng song song vi ng dc gia u v di 3cm. im bt u ca ng ny nm di khp xng nh - thi dng 2cm. Tc dng iu tr: tht ngn kiu vn ng. 7. Vng ngn ng 3 V tr: t im gia ca vng 5 ko ra sau 4cm. C th xem y l on ko di ca vng tin nh c tai. Tc dng: iu tr tht ngn kiu cm gic. 8. Vng tm th vn ng V tr: t rnh nh -thi dng, k mt ng thng ng v hai ng nghing to vi ng thng ng thnh mt gc 400 (c 2 gc 400) mi ng di 3cm. Tc dng: iu tr chng thc v vn ng khng ph hp. 9 Vng vn cm chn V tr: y l hai ng song song vi ng gia (mi ng mt bn) v cch ng gia 1cm. im bt u ca vng ny tng ng vi im trn ca khu cm gic ko ra sau 1cm. Tc dng: vng ny dng trong iu tr + au, lit, nng chi di bn i din. + au vng tht lng. + Tiu nhiu do ngun gc trung ng (i tho nht), i dm. + Sa t cung. + Lit hai chi di.

284

Khu vn cm chn

Im trn khu vn ng Khu vn cm chn

Khu ngn ng Khu nhn Vng thng bng

Im trn khu cm gic

Hnh 15.3. Nhng vng chm nh u

Hnh 15.4. Nhng vng chm sau u

10. Vng th gic V tr: trc tin, ly mt ng nm ngang qua chm. K tip, ly mt im nm trn ng ni trn 1cm v cch ng gia 1cm (2 im hai bn). T im ny ko ln trn thnh mt ng thng, mi ng ko di 4cm. Tc dng: iu tr nhng ri lon th gic c nguyn nhn v no. 11. Vng thng bng V tr: ly mt im trn ng ngang va k trn (vng th gic), cch ng gia 3,5cm (hai im hai bn). T im ny ko xung thnh mt ng thng, mi ng ko di 4cm. Tc dng: iu tr nhng ri lon thng bng c nguyn nhn tiu no 12. Vng d dy V tr: k mt ng thng trc sau, i ngang qua gia ng t, song song vi ng gia u v ct np tc trn ti mt im. T im ny ko thng ln mt on di 2cm (c th xem chn tc trn nm trn cung my 6 phn). Tc dng: iu tr au vng bng trn. 13. Vng gan mt V tr: trn ng nh vng d dy (va nu trn) nhng ko xung trn 2cm. Tc dng: + iu tr bnh l gan mt. + iu tr au thng v, au hng sn, bnh gan mn (theo Hc vin Trung y Thng Hi). 285

14. Vng ngc V tr: ng song song vi ng dc gia u, nm gia ng dc gia v ng vng d dy (nu trn). Vng ny ko di 4cm (trn chn tc trn 2cm v di chn tc trn 2cm). Tc dng iu tr: ho, hen, kh th; cm gic kh chu vng ngc, tim nhanh kch pht. 15. Vng sinh dc - tit niu

Vng ngc Vng d dy Vng sinh dc

Tuyn gia trc sau

Hnh 16.5. Nhng vng chm trc mt

V tr: ly ng i xng vi ng ca vng ngc (14) qua ng ca vng d dy (12). T np tc trn ln 2cm l vng sinh dc tit niu. Tc dng: + iu tr rong kinh. + iu tr sa t cung (phi hp vi vng 9 - vng vn cm chn). 16. Vng tiu trng V tr: y l vng ko di ca ng sinh dc tit niu (va nu trn) v ko xung di np tc trn 2cm. Tc dng: iu tr bnh l rut non. 17. Vng mi - li - hu V tr: trn ng gia dc u, trn v di np tc trn mi bn 2cm. Tc dng: iu tr nhng bnh l ca hu, mi v hng. 18. Vng kim sot in cung V tr: ng dc gia u (pha sau) i t chm xung n gai sau t sng c C2. Tc dng: iu tr nhng bnh tinh thn.

C. K THUT CHM U
1. Chn kim Kim thng s dng trong u chm l kim di t 2,5cm - 3cm 2. T th ca bnh nhn Ty thuc vo yu cu tr liu (ngha l vng cn chm) m chn t th. Ni chung, thng chn t th ngi, nm nga hoc nghing mt bn.

286

3. K thut chm V trng vng cn chm. Chm nghing kim (300), va xoay nh va tin kim. n su tng ng, c nh kim, khng nhch ti lui. V kim khong 200 ln/pht; lin tc trong 1 - 2 pht Lu kim 5 - 10 pht, sau rt kim. 4. Liu trnh Thng thng chm 1 ln/ngy, chm 10 ngy lin tc thnh mt liu trnh . Sau ngh 3 - 5 ngy ri c th bt u liu trnh th 2 5. Cm gic t c khi chm Cc loi cm gic nng, t, nng.., nhng thng phn nhiu l cm gic nng. Vng ghi nhn c cm gic + Chi bn i din + Chi cng bn + Ton thn c cm gic nng + Khu tr (khp, c..) cm gic nng +++ + + +

6. Thi hn xut hin v bin mt ca cm gic khi chm u Thi gian xut hin a s t vi giy n 3 pht (sau khi cm kim). i khi xut hin rt chm (vi gi sau) thng thy bnh nhn lit. Cm gic ny thng bin mt sau 3 - 10 pht sau khi rt kim. Nhng c nhng trng hp ko di vi gi, thm ch c khi vi ngy. 7. Tai bin khi chm C th xut hin vng chm, x tr nh trong nhng phng php chm khc.

D. CH NH V NHNG IM CH TRONG U CHM


1. Ch nh Di chng tai bin mch mu no. Ma vn. Parkinson. Chng mt, tai.

287

2. Nhng im cn ch Bnh nhn ang st, suy tim khng nn chm. Khi rt kim, lun n cht bng cn, trnh chy mu. Trong u chm thng kch thch vi cng mnh do lun phi theo di bnh nhn trnh vng chm.

T lng gi
Cu hi 5 chn 1 - Chn cu NG 1. Trong u chm, vng vn ng c sp xp A. 1/3 trn tng ng vi chi di bn i din B. 1/3 trn tng ng vi mt bn i din C. 1/5 trn tng ng vi chi di bn i din D. 1/5 trn tng ng vi mt bn i din E. 1/3 di tng ng vi mt bn i din 2. Trong u chm, vng vn mch c sp xp A. 1/2 trn dng iu tr chi di (bn i din) B. 1/2 trn dng iu tr chi trn (bn i din) C. 1/3 trn dng iu tr chi di (bn i din) D. 1/3 trn dng iu tr chi trn (bn i din) E. 1/5 trn dng iu tr chi di (bn i din) 3. Trong u chm, vng th gic nm trn ng ngang qua chm v

A. cch ng gia 1cm (hai im hai bn). T im ny ko ln trn thnh mt ng thng, mi ng ko di 4cm. B. cch ng gia 1cm (hai im hai bn). T im ny ko ln trn thnh mt ng thng, mi ng ko di 2cm. C. cch ng gia 1cm (hai im hai bn). T im ny ko xung thnh mt ng thng, mi ng ko di 4cm. D. cch ng gia 3,5cm (hai im hai bn). T im ny ko ln trn thnh mt ng thng, mi ng ko di 4cm. E. cch ng gia 3,5cm (hai im hai bn). T im ny ko xung thnh mt ng thng, mi ng ko di 4cm.
288

4. Trong u chm, vng gan mt nm trn ng i qua ng t, song song vi ng gia u v A. T np tc trn ko thng ln mt on di 1cm B. T np tc trn ko thng ln mt on di 2cm C. T np tc trn ko thng ln mt on di 4cm D. T np tc trn ko thng xung mt on di 1cm E. T np tc trn ko thng xung mt on di 2cm 5. Trong u chm, vng ngc c v tr

A. Trn ng i qua ng t, ko di 4cm (trn chn tc trn 2cm v di chn tc trn 2cm) B. Trn ng i qua ng t, ko di 2cm trn np tc trn C. Trn ng i qua ng t, ko di 2cm di np tc trn D. ng i qua trung im ca ng dc gia v ng i qua ng t, ko di 2cm trn np tc trn E. ng i qua trung im ca ng dc gia v ng i qua ng t, ko di 4cm (trn chn tc trn 2cm v di chn tc trn 2cm)
6. Trong u chm, vng tht iu v run c v tr A. ng song song vi ng vn ng v cch pha sau 0,5cm B. ng song song vi ng vn ng v cch pha sau 1cm C. ng song song vi ng vn ng v cch pha sau 1,5cm D. ng song song vi ng vn ng v cch pha trc 1,5cm E. ng song song vi ng vn ng v cch pha trc 0,5cm 7. Trong u chm, vng mi - li - hu c v tr A. Trn ng i qua ng t, ko di 4cm (trn chn tc trn 2cm v di chn tc trn 2cm) B. Trn ng i qua ng t, ko di 2cm trn np tc trn C. Trn ng i qua ng t, ko di 2cm di np tc trn D. ng dc gia u, ko di 2cm trn np tc trn E. ng dc gia u, ko di 4cm (trn chn tc trn 2cm v di chn tc trn 2cm) 8. Trong u chm, vng kim sot in cung c v tr A. ng dc gia u (pha sau) i t chm xung n gai sau t sng c C1 289

B. ng dc gia u (pha sau) i t chm xung n gai sau t sng c C2 C. ng dc gia u (pha sau) i t chm xung n gai sau t sng c C3 D. ng dc gia u, ko di 2cm trn np tc trn E. ng dc gia u, ko di 4cm (trn chn tc trn 2cm v di chn tc trn 2cm) 9. Trong u chm, vng tin nh c tai c v tr A. ng song song vi ng dc gia u v di 3cm. im bt u ca ng ny nm di khp xng nh - thi dng 2cm B. on nm ngang di 4cm (t nh loa tai ln 1,5cm l im gia; t y ko ra trc 2cm, ra sau 2cm) C. on nm ngang di 4cm (t nh loa tai ln 1,5cm; t y ko ra sau 4cm) D. T rnh nh - thi dng, k mt ng thng ng v hai ng nghing to vi ng thng ng thnh mt gc 400 (c hai gc 400) mi ng di 3cm E. Hai ng song song vi ng gia (mi ng mt bn) v cch ng gia 1cm. im bt u ca vng ny tng ng vi im trn ca khu cm gic ko ra sau 1cm. 10. Trong u chm, vng cm gic c v tr A. ng song song vi ng vn ng v cch pha sau 0,5cm B. ng song song vi ng vn ng v cch pha sau 1cm C. ng song song vi ng vn ng v cch pha sau 1,5cm D. ng song song vi ng vn ng v cch pha trc 0,5cm E. ng song song vi ng vn ng v cch pha trc 1,5cm

290

p n
Bi 1 Chn cu ng 1.E; 2.D; 3.A; 4.B; 5.E; 6.C; 7.A; 8.D; 9.D; 10.C Chn cu sai 1.C; 2.D; 3.B; 4.E; 5.E; 6.D; 7.C; 8.C; 9.E; 10.B Bi 2 Chn cu ng 1.E; 2.E; 3.A; 4.A; 5B; 6.C; 7.D; 8.B; 9.A; 10.D Chn cu sai 1.C; 2.A; 3.D; 4.A; 5.C; 6.C; 7.B; 8.B; 9.A; 10.B; 11.A; 12.A; 13.B; 14.E; 15.B; 16.A; 17.A Bi 3 Chn cu ng 1.C; 2.E ; 3.A; 4.A; 5.C; 6.E; 7.A; 8.C; 9.B; 10.D Chn cu sai 1.E; 2.C; 3.B; 4.B; 5.E; 6.E; 7.B; 8.E; 9.A; 10.A Bi 4 1.C; 2.B; 3.D; 4.A; 5.C; 6.B; 7.E; 8.C; 9.D; 10.A; 11.D; 12.A; 13.B; 14.C; 15.D Bi 5 Chn cu ng 1.E; 2.A; 3.B; 4.A; 5.D; 6.B; 7.E; 8.A; 9.B; 10.D; 11.E Cu hi in vo ch trng 1 2 3 4 5 .Lit khuyt. Hp cc. Lit khuyt. Thng dng Thng l.. Uyn ct Thng l, ngc, y li mt Ni quan, ..Dng tr 6 7 8 9 10 Ni quan, ..Ngc Chi chnh, ..Thn mn Chi chnh, ..Kin ngung Ngoi quan, ..i lng Ngoi quan, .....vai, c, ngc

291

Bi 6 Chn cu ng 1.A; 2.B; 3.C; 4.E; 5.C; 6.A; 7.B; 8.C; 9.A; 10.E; 11.D; 12.A; 13.D; 14.E ; 5.B Chn cu sai 1.C; 2.E; 3.D; 4.D; 5.A; 6.B; 7.C; 8.A; 9.E; 10.D Bi 7 Chn cu ng 1.C; 2.A ; 3.C; 4.C; 5.C; 6.D; 7.B; 8.B; 9.A; 10.D; 11.E; 12.E; 13.B; 14.A; 15.B; 16.D; 17.C; 18.D; 19.D; 20.C; 21.C; 22.D; 23.E; 24.E; 25.C; 26.E; 27.B; 28.A; 29.A; 30.B. Bi 8 Chn cu ng 1.C; 2.E; 3.D; 4.D; 5.C; 6.B; 7.C; 8.D; 9.E; 10.C; 11.A; 12.D; 13.E; 14.E; 15.B; 16.B; 17.A; 18.D; 19.D; 20.B Bi 9 Chn cu sai 1.E; 2.B; 3.D; 4.D; 5.A; 6.A; 7.A; 8.A; 9.B; 10.C; 11.D; 12.D; 13.B; 14.A; 15.C; 16.D; 17.E; 18.A; 19.A; 20.B; 21.C; 22.D; 23.E Bi 10 Chn cu ng 1.A; 2.E; 3.B; 4 .D; 5.E; 6.A; 7.D; 8.D; 9.E; 10.A; 11.B; 12.A; 13.D; 14.C; 15.E; 16.D; 17.C; 18.A; 19.D; 20.B ; 21.C; 22.A; 23.E; 24.B; 25.D; 26.E; 27.B; 28.A Cu hi kt hp 1: 1.D; 2.A; 3.A; 4.D; 5.B; 6.D 2: 1.D; 2.A; 3.A; 4.C; 5.A; 6.B 3: 1.C; 2.A; 3.D; 4.A; 5.B; 6.B 4: 1.A; 2.A; 3.A; 4.D; 5.D; 6.D 5: 1.A; 2.A; 3.A,C; 4.D 6: 1.A; 2.B; 3.D; 4.B; 5.A 7: 1.A; 2.B; 3.B; 4.A; 5.D 8: 1.D; 2.B; 3.A; 4.B; 5.A 9: 1.A; 2.A; 3.A; 4.D. 10: 1.C; 2.B; 3.B; 4.D; 5.C 292

Bi 11 Chn cu sai 1.B; 2.B; 3.B; 4 .E; 5.C Chn cu ng 1.E; 2.A; 3.E; 4 .A; 5.C Xp tng ng cho 1 : 1.C, 2.B, 3.A, 4.D, 5.E. 2: 1.D, 2.C, 3.E, 4.B, 5.A 3: 1.E, 2.A, 3.B, 4.C, 5.D 4: 1.E, 2.D, 3.C, 4.B, 5.A 5: 1.A, 2.B, 3.C, 4.D, 5.E Bi 12 Chn cu ng 1.C; 2.D; 3.E; 4.B; 5.D; 6.D; 7.D; 8.E; 9.E; 10.B; 11.A; 12.B; 13.B; 14.D; 15.A Bi 13 Chn cu ng 1.C; 2.D; 3.D; 4.B; 5.E; 6.B; 7.D; 8.A; 9.B; 10.D Chn cu hi ng sai 1.S; 2.S; 3.; 4.; 5.; 6.S; 7 .; 8.S; 9.; 10.; 11.S; 12.; 13.S; 14.; 15.S; 16.S; 17.S; 18.; 19. Bi 14 Chn cu ng 1.C; 2.E ; 3.A; 4.D; 5.D Chn cu sai 1 .A; 2.B; 3.B; 4.E; 5.C Bi 15 Chn cu ng 1.C; 2.B; 3.A; 4 .E; 5.E; 6.D; 7.E; 8.B; 9.B; 10.C

293

TI LIU THAM KHO


T

1. Nguyen van Nghi, Christine R. N. Mdecine Traditionnelle Chinoise. Les 8 vaisseaux. Ed. N. V. N. 1984. 2. Vin ng y. Chm cu hc, Nh xut bn Y hc, 1984. 3. L Qu Ngu. Danh t huyt v chm cu. Bng ng i v hi chng bnh ca 12 chnh kinh v 2 mch Nhm - c, Hi YHCT TP.HCM, 1993. 409-434. 4. Hunh Minh c. Ni kinh Linh Khu; quyn I, II, III; Hi Y hc dn tc ng Nai, 1989. 5. Bi ging Chm cu hc, Vin ng y H Ni, 1993 6. Bi ging Y hc c truyn, B mn YHDT Trng i hc Y H Ni, NXB Y hc 1992 7. Vin ng y. Chm cu hc, Nh xut bn Y hc, 1984. 8. Nguyn Xun Tin, Nguyn Th Hng Vn. Mt s vn l lun ca nh chm. Tng quan v chuyn kho ngn Y Dc s 14, Vin Thng tin, Th vin Y hc Trung ng, 1984. L Quang Nhip, ng Chu K. iu tr in trn huyt, Nh xut bn Y hc. 1984.

9.

10. Nguyn Ti Thu, Hong bo Chu, Triu Quang t. Chm t trong ngoi khoa chn thng, 58 69, Nh xut bn Y Hc. 1984. 11. Hc vin Trung y Thng Hi. Chm cu hc, Nh xut bn V sinh Nhn dn, 1974. 12. Hc vin Trung y Bc Kinh. Chm cu hc, Ti liu ging dy, 1974.

294

Mc lc tra cu
1 12 kinh bit 12 kinh cn 12 khu da 3 3 kinh m chn 3 kinh m tay 3 kinh dng chn 3 kinh dng tay 4 4 hp ca kinh cn 8 8 mch c bit 9 9 loi kim A A th huyt A th ca loa tai Xem im phn ng, loa tai m bao m ch lng tuyn m cc m cc m khch m khch m lng tuyn m lng tuyn m lim 49 Xem m lng tuyn 160 43 152 37 151 34 49 136,140 175 113 69 23 23 23 23 Bn ct Bt dung Bnh phong Bch hon du Bng quang du Bo hoang Bn thn Bn thch Bo vn thch Bt hi huyt Bt mch giao hi huyt B chu B ca cc kinh m B ca cc kinh dng B quan B xu B yu Bnh Can h th tai khng nghe c B b d kinh mch vi k B b 227 243 Xem 12 khu da 88 67 243 m m th m ty n bch n mn n dc theo l trnh ng kinh Algoparesthsia B Xem hon khiu 32 38 40 40, 157 40 47 242 242 213 113,115,118,119 Xem hon khiu 114 114 32 Xem hon khiu Xem hon khiu 43 32 Xem m khch 34,150 40 61 68

295

Bim thch Bin thc Bit dng Bit lc Bnh tai B lang Bc tham Bi du huyt C Cp mch Can du Cao hoang Ci kim Cc b phn ca loa tai Cc dng in cao tn Cc dng in xung tn s thp, in th thp Cch du Cch quan Cm gic c kh/loa tai Cn quyt Ct Hng Chm cu Gip t kinh Chm t Chn di i vnh tai Chn trn i vnh tai Chn vnh tai Ch nam ngc phng Ch m Chi cu Chi cu Chi chnh Ch tht Chiu hi 296

175 224 Xem dng giao, dng tr 99 233 43 40 138

Chnh dinh Chnh kh Chn huyt du-m Chn huyt khch Chn huyt c hiu Chn huyt ng du Chn huyt nguyn lc Chn huyt ti ch Chn huyt theo l lun ng kinh Chng mn

47 20,137 206 211 212 208 204 203 204 49,168 Xem lao cung 106 Xem nh gian 34 Xem gip xa 20,56 Xem thin du 40,158 34,150 136 43 29 169 48 37 187 188 188 D

49 40,155 40 236 233 261

Chng trung Chng nuy Chu cc Chu vinh C quan C th thng nht Cc mn

262 40,155 40 237 32,33 225 235 269 233 233 233 235 40,159 46,163 Xem chi cu 38,154 40,154 43

Cn ln Cng tn Ct huyt Ct quyt C ct C khuyt C liu Cc tuyn Cu m Cu m c Cu xoay trn

Dy thn kinh chm nh Dy thn kinh tai to Dy thn kinh tai-thi dng Di tai Dch mn

229 228 228 233 46,162

Dng Bernard Dng Faradic Dng giao thoa Dng Lapicque Dng Leduc Dng in mt chiu u Dng bch Dng cc Dng cng Dng dn m, m dn dng Dng giao Dng K Chu Dng kh Dng lng tuyn Dng ph Dng quyt Dng thch Dng trch Dng tr Dng lo Du huyt Du ph Du trung Dng tuyn Duy o a s vn u chm u duy c kh

262 262 262 262 262 261 47 38,154 40 207 48,165 225 29,146 48,165 48,166 48 242 Xem khc tr 46,163 38,154 136,155,156,208 43 Xem thn mn 43,159 48

i chung i c i hch i honh i lng i lc ca T i nghinh i i n i thun i tr i trng du au ngc kiu can au ngc kiu mch Nhm m ri c nng n trung chm im phn ng/loa tai in chm in sinh vt/huyt in tr da in trng tnh in v ion kh iu khu iu ngi o in tr da nguyn huyt o cm gic v nhit a c

43,160 32 43 34 45,161 99,110 32 34,150 49,167 Xem i n 40 40,157 119 119 228 170 175 231 260 21,136 21 261 32 187 61 61 34,151 Xem dng tuyn 48 32,147 Xem dng tuyn 40 32 233

Xem thnh cung 282 32,78,79 183

a c a ng hi a thng a xung c du c t i bnh tai

c im chung ca 8 mch khc kinh 114 i m i bao i chm Xem tam m giao 34 175

297

i vnh tai ng huyn ng t liu oi ct oi l oi xung ng vn hnh kh huyt i mch m du ui vnh tai E phong G Gian cc Gian s Giao hi huyt Giao nghi Giao tn Gic tn Gii kh Gin s Gip xa G kim hoa mai H Hu kh H c h H lng H lim H liu H H quan H tam l

233 Xem lit khuyt 47 Xem thiu ph Xem thn mn Xem thn mn 16 47 40 233

Hch Arnold Ht nh Hi i Hi i Hm cc Hm yn Hnh gian Ho chm H thng gii phu sinh l ca YHCT H thng hp th I H thng hp th II H thng hp th III

228 Xem lng khu Xem gii kh Xem gii kh 32,148 47 49,167 176 21 90 91 92 93 94 95 95 96 261 27 48,166 209 103 Xem a thng Xem hp cc 233 43 75 81 Xem xung dng 70 40 Xem xung dng Xem xung dng 46,163

46,164

H thng hp th IV H thng hp th V

Xem nh gian Xem gin s 212 Xem li cu 43 46 32 45,161 32,147 242

H thng hp th VI H thng kinh bit chn H thng kinh bit tay Hin tng in phn thuc Hip bch Hip kh H b m, thc t con H tc sinh vu H duy H khu H tam gic Hoc trung

38,153 32 Xem tc tam l 29 40 Xem trung ch 32 Xem tam m giao, tc tam l

Hi 3 kinh cn m chn Hi 3 kinh cn m tay Hi ct

Hi ca 3 kinh cn dng chn Hi dng Hi dng Hi nguyn Hi tng

298

Hot nhc mn Hn mn Hoang du Hoang mn Hon cc Hon ct Hon khiu Hong Ph Bt Honh ct Hc thuyt Kinh lc Hp 3 kinh cn dng tay Hp cc Hp dng Hp huyt Ha liu Ha v kh an tm thn Hung hng Huyn chung Huyn l Huyn ly Huyn tuyn Huyt du Huyt hi Huyt khch Huyt lc Huyt m Huyt ngoi kinh Huyt trn ng kinh Bng quang Huyt trn ng kinh Can Huyt trn ng kinh i trng Huyt trn ng kinh m Huyt trn ng kinh Ph Huyt trn ng kinh Tm Huyt trn ng kinh Tm bo

32 40 43 40 Xem hon khiu 47 48,164 225 43 15 78 29,146 40 208 29 89 34 166 47 47 Xem trung phong 206 34,151 Xem y trung 100 206 139 40 49 29 47,48 27 37 45

Huyt trn ng kinh Tam tiu Huyt trn ng kinh Thn Huyt trn ng kinh Tiu trng Huyt trn ng kinh T Huyt trn ng kinh V Huyt Hunh huyt K Khu kh Khm ng kinh bng tay Kh mch Kh hi du Kh h Kh huyt trong cc ng kinh Kh huyt Kh x Kh xung Khch mn Khch trung Khiu m Khiu m Kh phng Khng huyt Khng ti Khoeo h Khu kh Kha ct Kha quyt Khu bng di Khu bng trn Khu c c n chm Khu c thang v trn vai Khu gan bn chn Khu gan bn tay

46 43 38 34 32 136 208

48,166 61 46 40 32 24 43,136 32 32 45,161 Xem y trung 48 Xem tc khiu m 32 136 27,144 Xem khu kh Xem khu kh Xem lng khu 41 251 251 247 252 250 247 299

Khu g m Khu lng ngc Khu lng di Khu lng gia Khu lng trn Khu mt Khu m ngoi i v cng chn Khu m trong i v cng chn Khu mi Khu mu bn tay Khu mi Khu nh u Khu np bn Khu ngoi cng tay Khu ngoi cnh tay Khu ngn tay Khu i trc Khu sau cng chn Khu sau gy Khu sau u Khu sau i v vng khoeo chn Khu tai Khu thi dng Khu trn Khu trong cng tay Khu trong cnh tay Khu trong c tay Khu trong khuu tay Khu trc cng chn Khu trc c Khu trc c chn v mu chn Khu trc nh u v 2 bn u Khu xng b vai Khu xng bnh ch

246 251 252 251 254 245 249 249 246 248 246 245 251 248 247 248 249 249 246 245 249 246 246 245 247 247 247 247 249 246 250 245 252 250

Khu trung Khc nha Khc sai Khc tn Khc tit Khc trch Khc tr Khc tuyn Khc vin Khuyt m du Khuyt bn Khuyt du Kin liu Kin ngoi du Kin ngung Kin tnh Kin trinh Kin trung du Kim ba cnh Kim ci loa tai Kim hoa mai Kim mn Kinh huyt

Xem hon khiu Xem gip xa 40 47 Xem thiu hi 45 29,146 49,168 38 Xem quyt m du 27 Xem quyt m du 46 38 29 47 38 38 176 176 176 40,158 208 28 44 26 38 37 46 31 49 34 39 43

Kinh (th dng minh) i trng Kinh (th quyt m) Tm bo Kinh (th thi m) Ph Kinh (th thi dng) Tiu trng Kinh (th thiu m) Tm Kinh (th thiu dng) Tam tiu Kinh (tc dng minh) V Kinh (tc quyt m) Can Kinh (tc thi m) T Kinh (tc thi dng) Bng quang Kinh (tc thiu m) Thn

300

Kinh (tc thiu dng) m Kinh bit Bng quang Kinh bit Can Kinh bit m Kinh bit i trng Kinh bit Ph Kinh bit Tm bo Kinh bit Tm Kinh bit Tam tiu Kinh bit Thn Kinh bit Tiu trng Kinh bit T Kinh bit V Kinh cn Bng quang Kinh cn Can Kinh cn i trng Kinh cn m Kinh cn Ph Kinh cn Tm bo Kinh cn Tm Kinh cn Tam tiu Kinh cn Thn Kinh cn Tiu trng Kinh cn T Kinh cn V Kinh ct Kinh c Kinh huyt Kinh mn Kinh th K kinh bt mch K mn

47 90 92 91 95 95 94 93 94 91 93 92 92 70 76 79 71 81 82 83 79 76 78 75 73 40,158 27,144 136,137 47,164 Lm khp Lu cc Lc liu Lai cu Lc ca mch Nhm Lc ca mch c Lc dc

L 48 34 Xem chng mn Xem li cu 109 109 100 105 108 107 107 106 101 102 102 105 108 103 104 99 105 108 107 106 104 105 101 102 102 104 107 103 45,162

Lc dc ca Bng quang kinh Lc dc ca kinh Can kinh Lc dc ca kinh T Lc dc ca kinh V Lc dc ca m kinh Lc dc ca Ph kinh Lc dc ca Tm bo kinh Lc dc ca Tm kinh Lc dc ca Tam tiu kinh Lc dc ca Thn kinh Lc dc ca Tiu trng kinh Lc dc i trng kinh Lc ngang Lc ngang ca bng quang kinh Lc ngang ca Can kinh Lc ngang ca kinh T Lc ngang ca kinh V Lc ngang ca i trng kinh Lc ngang ca m kinh Lc ngang ca Ph kinh Lc ngang ca Tm bo kinh Lc ngang ca tm kinh Lc ngang ca Tam tiu kinh Lc ngang ca Thn kinh Lc ngang ca Tiu trng kinh Lao cung

Xem thiu xung 113 34,169

301

Li cu L oi Lit khuyt Linh kh Linh khu Linh o Linh quy bt php L tc Long hm Long tuyn Long uyn Li c vnh tai L t Lng khu Lng khu Lng mn Lng quan Lc hp Lc tng huyt M Mch m duy Mch m kiu Mch Dng duy Mch Dng kiu Mch Nhm Mch c Mch i Mch Xung Mi xung Mi ngi Mc xong

49,167 32,149 27,144 43 16,20 47,152 115 46 Xem trung ph Xem nhin cc Xem nhin cc 233 Xem thi kh 32,147 Xem lng khu 32 Xem kim mn 88 212 Ngi nhung Nghinh hng Ng t Ngoi ch m Ngoi du Ngoi khu Ngoi k huyt Ngoi lng Ngoi mng Ngoi quan Ngc chm Ng l Ng x Ng xu Nhn nghinh Nht nguyt 113,118 113,120 113,129 113,126 113,121 113,124 113,128 113,116 40 188 47 No khng

N 47

Nervus auriculo-temporalis Xem dy thn kinh chm nh 187 29,147 27,145 Xem ch m Xem phc lu 48 136,139 32 Xem phc lu 46,163 40 Xem lao cung 40 47 32 47,164 229 229 43,159 Xem nhin cc 222 29,159 176 46 16 223 38 46

Nhnh tai ca dy ph v Nhnh tai ca dy thn kinh mt Nhin cc Nhin ct Nh chm Nh gian Nh hon Nh mn Nhng hc thuyt c bn Nhng thnh tch k l ca Zacutus Nhu du Nhu hi

302

Nh cn Nh trung Ni nh Ni quan Nuy quyt O c n lu P P.Nogier Phn gian Phn nhc Phn trung Phch h Pht nguyn Ph ch m thanh, lm tai nghe c m thanh Ph du Ph kh h th kh t.., tai ic Phi chm Phi dng Phi h Phong chm Phong long Phong mn Phong th Phong tr Ph t Phng php khm ng kinh Phng php iu tr in Phng php s dng k kinh bt mch

32 32 32,149 45,161 43

Ph dng Ph phn Phc cu Phc lu Phc th Ph bch Ph khch

40,158 40 Xem phc lu 43,160 32 47 40 100 34 34 34

32 29,146

Ph lc Ph x Phc ai

223 Xem dng ph Xem dng ph Xem hon khiu 40 Xem thin xu

Phc kt Plexus cervicalis superficialis

Xem i ri c nng Q Quan lng Quan mn Quan nguyn du Xem kim mn 32 40 169 46,162 48,165 Xem dng tuyn Xem chng mn 32 38 40,155 Xem quyt m du 119 Xem dng tuyn Xem khc tr Xem xch trch Xem gin s Xem lao cung Xem n bch

227 40,155 227 175 40,158 Xem chi cu 175 32,148 40 48 47,164 18 60 261

Quan nguyn Quan xung Quang minh Qu tm Quy lc Quy lai Quyn liu Quyt m du Quyt du Quyt tm thng Quyt tm Qy cc Qu ng Qu l Qu l

115

Qu lut

303

Qu ly Qu nhn Qu sng Qu tm Qu t Qu th Qu tn R Rnh bnh tai Rnh trn bnh tai S S u Sm chm Say kim Sinh l ca ng kinh Sut cc T Tm ch Tm du Tm khai khiu ra tai Tn ct Tt dng quan Tt quan Tam m giao Tam dng lc Tam gian Tam tiu du T kh Thn du Thn kh thng ra tai Thn mn Thn ng

Xem n bch Xem n bch Xem gip xa Xem i lng, thi uyn Xem tc tam l Xem xch trch Xem thiu thng

Thn phong Thn quang Thn tng Thn thng oan Thu thin lng Thch cung Thch mn Thch quan Thanh lnh uyn

43 Xem nht nguyt 43 Xem l oi 196 Xem m khch 169 43 46 37 Xem trung 32 34,150 43,160 Xem thi uyn 27,144 49,167 Xem thc ct 38 46 34 Xem thin xu 46 29,146 29 27 38 38 46,163 45 40 45 32,147 47

233 233

Thanh linh Thi m Thi t

Xem n lu 175 Xem vng chm 24 47

Thi bch Thi kh Thi tuyn Thi uyn Thi xung Thch ct Thin dung

Xem i lng 40,155 227 Xem hon khiu 48 49 34,151 46 29,145 40,156 20,237 40,156 227 37,152 40

Thin d Thin kh Thin khu Thin liu Thin lch Thin nh Thin ph Thin song Thin tng Thin tnh Thin tr Thin tr Thin tuyn Thin xu Thin xung

304

Thiu m khch Thiu cc Thiu hi Thiu ph Thiu sn ha Thiu thng Thiu trch Thiu xung Thnh cung Thnh hi Thi ao Thn B Thn F Thn Thng cc Thng l Thng thin Thc c Tha cn Tha khp Tha linh Tha mng Tha mn Tha ph Tha quan Tha sn Thng c h Thng lim Thng liu Thng quan Thng dng Thng khu Thng khu Thng khc

Xem m khch Xem tam gian 37,152 37,153 196 27,145 38,153 37,153 38,155 47 Xem y trung 179 179,181 179 40,175 37,152 40 34 40 32 47 Xem tam m giao 32 40 40 40 32 29 40 47 29,145 34,151 Xem thng khu 43

Th liu Thc ct Thu khc tuyn Th ng l Th tam l Th thut b t thng dng Th thut b t Th thut b v t kinh in Thy o Thy t Thy tuyn Thuyn tai Tin cc Tiu trng du Tiu ct Tiu cc Tiu hi Tiu lc Tinh cung Tnh minh Tn lc Tn T Mo Ton trc Tnh huyt Tng kh T bch T mn T i huyt T c Tc bn Trn Tng Kh Trp cn Trt bin Trng ct

40 40,150 Xem tiu hi 29 29 196 194 194 32 43 43,160 233 38,153 40,157 Xem thiu trch Xem tam gian 38,154 46 Xem ch tht 40 100 225 40 208 Xem thin xu 32 43 212 46 111 225 47 40 Xem l oi

305

Trng bnh Trng Trng Cnh Trng chm Trng cc Tru liu Tr khng Trung ch Trung ch Trung cc Trung khch Trung khch Trung khi Trung liu Trung l du Trung Trung c Trung phong Trung ph Trung qun Trung xung Trc tn Tun nguyn Tun t Tc khiu m Tc lm khp Tc mo Tc ng l Tc tam l

Xem chng mn 224 175 Xem thin xu 29 22 46 43 169 Xem trung Xem y trung Xem dng kh 40 40 49,168 48 49,167 27,143 169 45,162 43 Xem thin xu Xem thin xu 48,166 166 Xem dng giao 49 32,148 227

Tuyt ct Tuyt dng Ty trc khng T du T tm thng T x T khng y th 9 khiu khng thng T nhu T quyt U U mn y dng y trung ng y trung Uyn ct Uyn dch Uyn lao ng du ng song ng trung ng trung du

Xem huyn chung Xem thng dng 46 40,156 119 Xem a c

227 29 27,37

43 40 Xem y trung 40,157 38,154 47 Xem lit khuyt

Xem trung ph 32 Xem trung ph Xem trung ph

V Vn dng l trnh ng kinh Vn mn Vnh tai V sinh bo gim Vai tr ca h kinh lc Vin chm 57 27 233 225 20 175

Ty hi khng th tai Ty hi Tuyn 1 Tuyn 2 Tuyn chnh gia trc sau Tuyn mi chm

Xem huyn chung 282 282 Xem tuyn 1 Xem tuyn 2

306

Vin li chm Vinh huyt V du V duy V thng Vng chm Vng bng Vng chi di Vng chi trn Vng c Vng lng Vng u mt Vng ngc Vng thng quy Vng cm gic/u chm Vng d dy/u chm Vng gan mt/u chm

175 Xem hunh huyt 40,156 Xem a thng 40 253 251 249 247 246 251 245 250 244 283 285 285

Vng sinh dc tit niu/u chm Vng tm th vn ng/u chm Vng tht iu v run/u chm Vng thng bng/u chm Vng th gic/u chm Vng tin nh c tai/u chm Vng tiu trng/u chm Vng vn cm chn/u chm Vng vn mch/u chm Vng chm X Xch trch Xon tai di Xung dng Xung mn Xung u thng Xng dng Y Y hy x

286 284 283 285 285 284 286 284 284 185

27,144 233 32,148 34 41 Xem phc lu

Vng kim sot in cung/u chm 286 Vng mi li hu/u chm Vng ngn ng 2/u chm Vng ngn ng 3/u chm Vng ngc/u chm 286 284 284 286

40 40

307

You might also like