TOBIT

Powies z czasw Jezusa

Przekad

Arnulf Zitelmann

Urszula Poprawska
Wsppraca

Kaja Poprawska-Kunze

Wydawnictwo WAM Krakw 2011

Tytu oryginau

Ich, Tobit, erzhle diese Geschichte

Ein Roman aus der Jesus-Zeit 2009 Patmos Verlag GmbH & Co. KG Sauerlnder Verlag, Dsseldorf Wydawnictwo WAM, 2011 Redakcja Korekta

Maria Szumska Zofia Palowska Dariusz Godo

Projekt okadki

Sebastian Stachowski ISBN 978-83-7505-843-7

WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika 26 31-501 Krakw tel. 12 62 93 200 faks 12 42 95 003 e-mail: wam@wydawnictwowam.pl www.wydawnictwowam.pl

DZIA HANDLOWY tel. 12 62 93 254-255 faks 12 43 03 210 e-mail: handel@wydawnictwowam.pl KSIGARNIA INTERNETOWA tel. 12 62 93 260, 12 62 93 446-447 faks 12 62 93 261 e.wydawnictwowam.pl Drukarnia Wydawnictwa WAM ul. Kopernika 26 31-501 Krakw

Spis treci
Tobit z Aleksandrii pisze wstp 7 Tobit z Aleksandrii napisa t ksig 12 Cezarea Nadmorska 12 Galilea 30 Seforis 45

Z Seforis do Reiny i Nazaretu 72 Kafarnaum 107 Tyberiada 149 U Jezusa i jego towarzyszy 133 W dolinie Jordanu 165 Z Jeruzalem 220

W gr do Jeruzalem 194 Tobit z Aleksandrii pisze to posowie 260 Posowie Arnulfa Zitelmanna 267

MORZ E RDZ IEMN E

Kafarnaum Tarychea (Magdala) Tyberiada J.Genezaret Seforis Reina Nazaret Tabor

Megiddo Cezarea Nadmorska

D EKAPO LI S
Scytopolis

IA

Jerycho JEROZOLIMA Betania

JU

MOR

ZE M

M O R Z E R D Z I E M N E

Hebron

ART

WE

Aleksandria

EGIPT

Przygotowaa: Barbara Wybieralska

MOAB

PEREA

Joppe (Jafa)

Jordan

TR AC HO NI TI S

IL

RY

Szkic topograficzny podry Tobita z Aleksandrii do Jerozolimy

EA UR IT

ER

Tobit z Aleksandrii pisze wstp

Do izby, w ktrej zwykem pisa, wchodzi Melchior. Wchodzi na palcach, eby nie przeszkadza. Ze skadziku przynosi wszystko, czego mi potrzeba do pracy atrament i naostrzone trzcinowe pira. Dzikuj mu bez sw, skinieniem gowy. W ostatnich tygodniach wypracowalimy taki wanie zwyczaj: sysz skrzypienie drzwi, wchodzi Melchior, kadzie na stole przy wejciu wiey stos papirusowych kart, drzwi si zamykaj. Melchior znika, nie mie mi przerywa. Dzi jednak zastyg bez ruchu i czeka. Niemiao chrzka. Odwracam gow w jego stron. Postarza si nasz dobry suga przeszo mi przez myl wci jednak trzyma si prosto. Odziany jest zawsze w nieskazitelnie biae szaty i roztacza wok siebie subtelny zapach olejku cedrowego, ktrym, odkd sigam pamici, pielgnuje krtko ostrzyone bokobrody. Melchior chrzka po raz drugi. Jego okolone siatk zmarszczek jasne oczy patrz na mnie z trosk. Mody panie mwi twoje soki cielesne dugo tego nie wytrzymaj. Id do ani parowej. Wypo z siebie do szcztu zapach atramentu i kurz papirusu.
7

Albo zabaw si na wieym powietrzu z przyjacimi, pjd na wycigi rydwanw. Inaczej zrujnujesz sobie zdrowie! Nagle urwa, jakby za duo powiedzia lub zabra mi zbyt wiele czasu. Tak, starzec ma racj. Musz mu odpowiedzie uprzejmie, nie mog go szorstko odprawi. Po wielu tygodniach pracy nad ksig moje siy si wyczerpay. Pochonity wspomnieniami, walcz z natokiem obrazw, ktre cisn si przed oczy, i trudno mi wrci do rzeczywistoci. Ale musz. Przed siw gow wstaniesz, bdziesz szanowa oblicze starca, w ten sposb okaesz boja Bo mwi Tora*. To nakaz, ktry nie zna wyjtkw. Kaniam si zatem przed starcem i odpowiadam: Dziki za papirus i atrament, dobry sugo! Jutro nie bdziesz si musia fatygowa wystarczy mi wszystkiego. Dziki ci za trosk! Moje pisanie ma si ku kocowi. Wanie stawiam ostatnie sowa. Co dalej zobaczymy. Twarz Melchiora rozjani umiech. Twoje dzieo przysporzy chway naszemu domowi, mody panie. Zanim zdyem si ruszy, uj moje rce, zoy na nich pocaunek i spiesznie wyszed z izby, cicho zamykajc za sob drzwi. Wziem gboki oddech, rozprostowaem rce i na nowo przystpiem do pracy. Pisaem przez cay dzie,
* Tora oznacza przykazanie i jest hebrajskim okreleniem Picioksigu Mojesza. Wesza w skad Starego Testamentu. Stanowi j pi ksig: Rodzaju, Wyjcia, Kapaska, Liczb i Powtrzonego Prawa.

niecierpliwie, chcc wreszcie zakoczy, i po krtkim nie znw stanem przy pulpicie, eby pisa. Wreszcie postawiem ostatnie sowo. Karty papirusu le teraz na stole, na lewo od pulpitu, starannie uoone jedna na drugiej. Kada z nich ma dugo czterech, a szeroko trzech doni. Kada mieci w sobie trzy szpalty. Zaraz wezm si do sklejenia ich w jeden zwj. Bdzie mia dugo mniej wicej pitnastu krokw. Oba koce zwoju przymocuj do drkw, dugich na szesiedem doni. Chodzi o to, eby czytajc, mona byo zwj rozwija i zwija. Pisaem t ksig przez dobry kwarta. Od farmuti, ostatniego egipskiego miesica zasieww, a do epifi, trzeciego miesica niw. Niekiedy pisanie przecigao si pno w noc, do chwili gdy aleksandryjska Faros zaczynaa sa statkom na morzu wiato swego ognia. Teraz, kiedy pisz te wersy, jest jasne przedpoudnie. Moje okno na pitrze domu wychodzi na port. Wida std wanie synn latarni morsk, Faros, stojc na wysunitym w morze pwyspie. Faros prezentuje si przed mymi oczami z ca okazaoci. Mieszkacy Aleksandrii kochaj j i si ni szczyc, bo to budowla imponujca. Cud techniki. Wysokoci dorwnuje egipskim piramidom. Susznie uwaa si j za jeden z siedmiu cudw wiata. My, izraelici aleksandryjscy, kochamy nasz Faros z jeszcze jednego powodu. Przed setkami lat przetumaczono u nas z hebrajskiego na grek wit ksig, Tor. Co roku przez kilka dni witujemy to wydarzenie u stp Faros. Tora te jest rodzajem latarni. Niczym latarnia rozjania swoim wiatem drogi ycia czowieka w morzu jego niewiadomoci.
9

Kiedy pisaem t ksig, Faros bya moim jedynym, niemym towarzyszem. Melchior zadba ju o to, eby suba domowa mi nie przeszkadzaa. Sudzy na palcach przynosili na pitro posiki i dwa razy dziennie ciep wod do mycia. Prawie nie dostrzegaem ich obecnoci. Gdy pisz, zawsze stoj przy pulpicie (chyba e akurat spaceruj po pokoju, szukajc w gowie odpowiedniego sowa), odwrcony tyem do drzwi, a przed oczyma mam wanie Faros. W ksidze, ktr ukoczyem, czsto powouj si na Filona, mego czcigodnego nauczyciela Tory. To on otworzy mi serce i dusz na nasze wite ksigi. Gdy pisaem, nie odwiedzaem go. Moich rodzicw, Natanaela i Joanny, te nie. Rodzice ptora roku temu zamieszkali w wiosce filozofw*. yj tam tak oderwani od wiata, e zapewne za mn nie tskni. Codzienne modlitwy odprawiam w nakazany sposb, rano i wieczorem. Odkd jednak wrciem z podry do Jeruzalem, nie byem w adnej synagodze w Aleksandrii. Nawet w szabat. Na czas pisania mej ksigi potrzebowaem samotnoci. Teraz trud tworzenia mam wreszcie za sob. Jutro, kiedy obeschn miejsca sklejania kart papirusu, zwin cao w jeden zwj. I uwanie, sowo po sowie, zaczn czyta.
* Rodzice Tobita prawdopodobnie przystpili do esseczykw, najbardziej mistycznego religijnego ugrupowania ydowskiego o nastawieniu monastycznym, ktre z dala od tumultu wiata, w wiosce filozofw, oddawao si yciu wedug przykaza Tory i zgbianiu witych ksig przyp. tum.

10

Gdy wczoraj postawiem kropk po ostatnim zdaniu, odczuem wielk ulg, e wytrwaem w pisaniu przez te wszystkie tygodnie. Odtwarzaem w pamici wydarzenia ostatnich szeciu miesicy. Te, w ktrych wir zostaem wcignity i ktre opisaem, eby zrozumie, co waciwie si wtedy zdarzyo. Ciesz si, e moja rka wytrzymaa trudy pisania. Gdy ruszaem z Aleksandrii do Jeruzalem, na wierzchu mojej doni, koo nadgarstka, widoczne byo obrzmienie, ktre bardzo mnie niepokoio. Po spotkaniu z Jezusem prorokiem z Nazaretu, zniko. Prbuj zrozumie, co si ze mn stao, gdy spotkaem Jezusa. Dlatego wanie powstaa ta ksika. Wszystko si wyjani, kiedy przeczytam zwj w caoci. Tak mam nadziej. Jeli nie, przenios si, tak jak moi rodzice, do wioski filozofw, by reszt ycia spdzi na medytacjach i studiowaniu pism.

11

Tobit z Aleksandrii napisa t ksig Cezarea Nadmorska*

Nim statek zacumowa, kot jednym susem zeskoczy z pokadu i pogna wzdu pomostu z wysoko zadartym ogonem. Znik midzy dwigami portowymi. Koty, jak wida, nie cierpi na chorob morsk. Mj odek za to nadal protestowa, mimo e pod nogami poczuem wreszcie stay grunt. Wycignem rce do modlitwy i pobogosawiem witego Izraela: Bd pochwalony, o Wiekuisty, nasz Boe, Ty rzdzisz wiatem. Ty stworzye krg ziemski!. Podczas wielodniowej podry nie czuem si wprawdzie tak le, by wymiotowa, lecz kilka razy, gdy wychylaem si przez burt, miaem wraenie, e mj odek wywrci si zaraz na drug stron. Powinienem si liczy z mao przyjaznym morzem, kiedy wsiadaem w Aleksandrii na statek. Gdy dni staj si krtsze i rozpoczynaj si jesienne sztormy, ruch statkw zamiera. Hestitia bya jedynym statkiem, ktrego kapitan odway si wypyn z portu w Alek* Tak zwano Cezare w staroytnoci; dzisiejsza Cezarea ley obok tamtej, staroytnej przyp. tum.

12

sandrii. Teraz staa bezpiecznie zacumowana przy pomocie w Cezarei, porcie Izraela wysunitym najbardziej na pnoc. Wkrtce rozpocznie si wyadunek daktyli, tych samych, spomidzy ktrych wyskoczy czarno-biay kot. Rwnie ja w dobrym zdrowiu osignem cel. Z Cezarei, dokd dopynem statkiem, miaem zamiar rozpocz pielgrzymk do Jeruzalem. Wdrujc do niej, najpierw chciaem dotrze do Galilei, ktrej gry od wschodu, po drugiej stronie miasta, mona byo jeszcze dostrzec w wieczornym wietle dnia. Owinem si paszczem, nacigajc na gow kaptur, poniewa wia silny wiatr, i zarzuciem na plecy toboek. Serce walio mi z emocji i z wielkiej radoci. Dzi po raz pierwszy dotknem witej ziemi Izraela. Na wito Paschy* do Jeruzalem przybd tysice ptnikw. Odziany w bia szat wejd z tumami wiernych do wityni i bd z nimi piewa pie izraelskich kapanw: Kto wstpi na gr Pana, kto stanie w Jego witym miejscu? Czowiek o rkach nieskalanych i o czystym sercu... Taki otrzyma bogosawiestwo od Pana. Idc powoli przez port, targany wiatrem wrd szumu fal, ktre uderzay o pomost, w mylach syszaem piew tysicy mczyzn. Z tej strony portu, otoczona kolumnami, staa rzymska witynia. Niemoliwa do przeoczenia, wzniesiona na pagrku w rodku miasta. Przewyszay j tylko dwa olbrzymie posgi. Jeden z nich przedstawia z pewno* Pascha (z hebr. dos. przejcie) przyp. tum. wito obchodzone wrd Izraelitw na pamitk wyjcia Izraela z Egiptu i wyzwolenia z niewoli faraona.

13

ci imperatora Tyberiusza, ktremu oddawano tu bosk cze. Wszdzie, w caym Cesarstwie Rzymskim, czczono cesarza jak boga. Tylko nie w Jeruzalem, w miecie jedynego i prawdziwego Pana. Widziaem, e ludzie, ktrzy mnie mijali, posyali rk pocaunki w stron wityni. Bya to pora wieczornych ofiar. Dymy caopalne wzbijay si w niebo ponad witynny dach. Odwrciem wzrok i przyspieszyem kroku. Filon, mj nauczyciel*, drwi z wiary w wielu bogw, ktrej hoduj inne narody. O ludziach sucych wielu bogom mwi, e s chorzy na umyle. Naprawd uywa sowa phrenolabes! Niektrzy z Izraelitw mamrocz nawet pod nosem przeklestwa, kiedy natkn si w miecie na malowido przedstawiajce ktrego z bokw pogaskich. Ja nie. W Aleksandrii trafia si przecie co krok na podobizny bokw w ludzkiej czy zwierzcej postaci. A ja nie chciabym y, nieustannie zorzeczc. Nauczyem si myle, e my, izraelici, yjemy niczym sieroty wrd narodw, ktre nie znaj Boga. Wiekuisty jest jednak wsplnym ojcem wszystkich ludw. To On nam nakaza, ebymy si rnili od innych narodw. I On pomaga nam nie nasze jarzmo. Wicej jeszcze. Przez Abrahama, naszego praprzodka, zapowiedzia: Izraelu, przez ciebie bd otrzymyway bogosawiestwo ludy caej ziemi. Pojmuj te sowa tak jak Abraham i nie przeklinam owych innych.
* Filon z Aleksandrii (ok. 25 przed Chr. 50 po Chr.), wybitny filozof ydowski. czy doktryn judaistyczn z filozofi platosk. Mia wpyw na pisarzy wczesnochrzecijaskich, zwaszcza Klemensa Aleksandryjskiego przyp. tum.

14

Mylc tak, doszedem do koca portu. Obejrzaem si. Daleko z tyu, w pobliu wejcia do portu, dojrzaem Hestiti. Z oddali wydaa mi si krucha i wiotka. A jednak opara si wiatrowi i morskim falom. Zaoga statku zaczynaa wanie rozadunek daktyli. Daktyle dostarczaa te nasza firma, Dom Arystona. Aromatyczne, smakowite owoce pochodzce z Egiptu to w Izraelu bardzo cenny towar. Nasz kapitan mg sobie pogratulowa, e dowiz je bezpiecznie do Cezarei. W Izraelu daktyle sprzedaje si z dobrym zyskiem, bo palmy rzadko rodz tu owoce. Nad Nilem powiada si: palma lubi mie gow w arze, a stopy w wodzie! Przez dusz chwil chonem obraz panoramy portu. Chciaem go zatrzyma w pamici. Oba pomosty wychodziy w morze niczym ogromna otwarta omega*, a wejcia do portu strzegy potne kamienne wiee: w porwnaniu z nimi nasza Hestitia wydawaa si dziecic zabawk. Kady pomost liczy trzydzieci krokw szerokoci i by zabudowany portykiem, midzy ktrego kolumnami jeden przy drugim ustawione byy stoy sprzedane wszystko to ze zczonych z sob, czysto ociosanych kamiennych blokw. W portowym basenie naliczyem okoo czterdziestu statkw. Pomidzy nimi wida byo wiele rzymskich galer. Port mgby z atwoci pomieci dwakro albo i trzykro wiksz liczb statkw. W czasie wypraw handlowych z moim ojcem Natanaelem zawijalimy do kilku portw. adnego z nich
* Omega litera greckiego alfabetu, .

15

nie daoby si jednak porwna z tym w Cezarei. Oczywicie oprcz portu Aleksandrii, miasta, z ktrego pochodzi mj ojciec. W porwnaniu z aleksandryjsk Faros latarnia morska w Cezarei to karze. Zacz wia wieczorny wiatr, cienie si wyduyy. Pomylaem, e najwysza pora rozejrze si za miejscem na nocleg. Najlepiej zapyta o dom gocinny synagogi. Miaem nadziej, e znajd tam kogo z miejscowych, kto mi podpowie, jak bezpiecznie dotrze z Cezarei do Galilei. Nienagabywany przez nikogo minem rzymskie strae przy wyjciu z portu i prost jak strzaa ulic poszedem w stron miasta. Droga prowadzia w gr, do wityni rzymskiej, byszczcej w promieniach zachodzcego soca. Wzdu ulicy cigny si sklepy i stragany. Ustpiem drogi poganiaczowi osw, ktry cign za sob spore ich stado, psy grzebay w odpadkach, handlarz biuteri zachwala przede mn swj ndzny towar: Kaloi lithoi, minineppim, amantissime domini!. Nazwa mnie najgodniejszym mioci, naprawd. Trudno si byo uwolni od napierajcych zewszd ludzi. Tu gono rozprawiaa grupka mczyzn, gestykulujc rkami uniesionymi w gr, tam, obok posgu ozdobionego bluszczowym wiecem, dwaj onierze napeniali winem kubki, wznoszc toast Bene te!. W uszy wciska si rnojzyczny gwar. Cezarea nie bya miastem ydowskim, przeciwnie, bya miastem wielu nacji, gdzie wic musiaa by i synagoga. Jej szukaem. Na jednym ze skrzyowa otoczya mnie gromadka ebrzcych dzieci. Signem do torby u pasa, wyjem
16

gar miedziakw i spytaem o synagog, ale malcy nie rozumieli greckiego. Kiedy powtrzyem pytanie, jeden z chopcw pokaza w lewo, dwie dziewczynki w prawo, a reszta gorliwie wskazywaa w gr, na rzymsk wityni. Pokrciem gow. Synagoga pooona w pobliu wityni pogaskich bogw to nie do pomylenia! Rozsznurowaem wic toboek, wycignem woskowan tabliczk i rylcem narysowaem na niej siedmioramienny wiecznik, a obok dom. Dzieci umiechny si szeroko zrozumiay. Pokazay w lewo, w kierunku pnocnym, i day znak, ebym szed za nimi. Potem z radosnym krzykiem pobiegy przodem. Zatrzymay si przed pokanym budynkiem. Najstarszy z chopcw triumfalnym gestem wskaza portal pod dachem wspieranym przez kolumny i gardowym gosem przesylabizowa: sy-na-go-ga. Podzikowaem chtnej gromadce, a przywdcy wrczyem srebrn drachm. Dzieciarnia skwitowaa mj gest wibrujcymi trelami radoci, a nastpnie rozpierzcha si z prdkoci wiatru. Patrzyem za dziemi z umiechem. Moja drachma wystarczya, eby kade z nich mogo si do syta nacieszy smakiem sodkiego placka na miodzie. cignem z gowy kaptur i wszedem w bram domu Boego. Istotnie, dzieci przyprowadziy mnie pod waciwy adres. Po prawej stronie odrzwi na wysokoci ramienia odkryem metalow skrzyneczk wielkoci doni, na ktrej wypisane byo bogosawiestwo domu*.
* Mezuza (z hebr. odrzwia) may pojemnik z metalu, drewna lub szka zawierajcy zwinity w rurk zwitek pergaminu z wersetami Picioksigu; poboni ydzi zawieszali go na framudze drzwi wejciowych dla ochrony domu przed nieszczciem.

17

Ucaowaem koce swoich palcw i dotknem skrzyneczki, mwic: Bd pozdrowiony, o Przedwieczny, Boe nasz. Ty pozwalasz bezpiecznie y Izraelowi!. Wtedy otworzyy si drzwi. Wyszed z nich mczyzna, obrzuci mnie spojrzeniem, po czym wypowiedzia uprzejme pozdrowienie: Szelema kyrie, pokj z tob, panie!. Odpowiedziaem: Hygiainon, dobry wieczr!. Mczyzna da znak, ebym szed za nim. Zszedem wic kilka schodkw w d, a potem mj przewodnik otworzy drzwi na lewo i puci mnie przodem. Znalazem si w sali wrd wielu mczyzn, ktrzy zeszli si tu na wsplne mody. Prowadzeni przez kantora piewnie recytowali po hebrajsku modlitw wieczorn: Suchaj, Izraelu, Bg jest jedyny!. Zaczem odmawia j po grecku pgosem. Kantor da znak i jeden z mczyzn wystpi naprzd. Podszed do szafy otarzowej* stojcej u czoa sali modlitw, wyj z niej zwj Pisma i przenis na pulpit. W wietle siedmioramiennego wiecznika przeczyta fragment. Take po hebrajsku. Nie mogem rozpozna, o jaki fragment Tory chodzi. Od ponad dziesiciu lat, poczwszy od pitego roku ycia, studiowaem Ksigi Mojeszowe w greckim przekadzie. Teraz nie rozumiaem tego, co recytowa kantor, ale suchaem w skupieniu, poruszony dwicznoci jzyka. Tekst hebrajski czytany na gos wydaje si bardziej melodyjny od greckiego przekadu, kt* Szafa suca do przechowywania Tory w synagodze, zwykle rzebiona i zdobiona.

18

remu tu i wdzie brakuje gadkoci. Ogarno mnie uczucie szczcia. Mj wzrok powdrowa wzdu cian sali modlitw. Pokrywa je nasycony kolorami fryz, przedstawiajcy postaci i sceny biblijne. Najpierw rozpoznaem wic Abrahama, gwiezdnego wdrowca, nastpnie Izaaka, potem Jakuba i jego dwunastu synw, w kolejnej scenie Jzefa jako namiestnika Egiptu, wreszcie crk faraona, znajdujc maego Mojesza ukrytego w trzcinowym koszyku. Na drugim kracu ciany widnia schodzcy z gry Synaj Mojesz, trzymajcy dwie kamienne tablice z wyrytymi na nich Dziesicioma Przykazaniami, dalej Jozue, prowadzcy Izraelitw przez Jordan do Ziemi Obiecanej, a za nim krl Dawid z Ark Przymierza, ktra zawiera Boe przykazania wyryte na tablicach. Scena zamykajca fryz przedstawiaa krla Salomona wznoszcego wityni jerozolimsk*. Nie mogem nasyci oczu barwnymi malowidami. Zdawao mi si, e jestem czstk opowieci, ktr one przedstawiay. Historia Izraela bya take moj histori. Zapragnem podej do mczyzn piewajcych psalmy i wraz z nimi wznie rce do modlitwy. Zatrzymaem si jednak z tyu, bo jzyk ich modlitwy nie by moim jzykiem. Musiabym sta wrd nich w milczeniu i modli si tylko w duchu.
* Przedstawianie postaci ludzkich w synagogach byo niezgodne z przepisami Prawa Mojeszowego, jednak wczesne silne wpywy sztuki greckiej sprawiay, e poza Jerozolim takie odstpstwa od zasad si zdarzyy przyp. tum.

19

By jeszcze inny powd, ktry powstrzymywa mnie od przyczenia si do modlcych: przed kilkoma tygodniami na wierzchu mojej prawej doni powyej nadgarstka utworzyo si szpecce, grube na kciuk obrzmienie, ktre ukrywaem w rkawie przed spojrzeniami ludzi. Wznoszc rce do modlitwy, odsonibym chcc nie chcc t szpecc uomno. Czymkolwiek by ten niepokojcy twr narol czy guzem nie odczuwaem blu, nawet gdy uciskaem chore miejsce. Tylko podczas pisania moja do szybciej si mczya, nic wicej. Myl wic, e nie wdao si podskrne zapalenie. Czy to aby nie trd? mylaem z lkiem ta straszna choroba, ktra psuje ciao czowieka i zera je do koci? Baem si, poniewa w Torze napisane jest: Trdowaty, ktry podlega tej chorobie, bdzie mia rozerwane szaty, wosy w nieadzie, brod zasonit i bdzie woa: Nieczysty, nieczysty!. Przez cay czas trwania tej choroby bdzie nieczysty. Bdzie mieszka w odosobnieniu. Jego mieszkanie bdzie poza obozem. Zapewne kademu, kto zobaczy moj zmienion do, musiao przej przez myl, e narol moe by zaraliwa. Tora mwi: Rozka Izraelitom, eby oddalili spord siebie wszystkich dotknitych trdem. Niech nie czyni was nieczystymi. Gdy Ja, wasz Bg, mieszkam pord was!. Odkd na mojej doni pojawio si obrzmienie, wci miaem przed oczami te wersy. W moich uszach brzmiay jak wyrok mierci. Czy moja do bya nieczysta? Czy cay staem si nieczysty? Jeli tak, nie miabym prawa wstpu do synagogi w Cezarei, nie wspominajc ju o tym, e ka20

pani nie wpuciliby mnie do wityni jerozolimskiej. Do witego Izraela zbliy si moe tylko ten, kto ma czyste serce i nieskazitelne donie. Nie zwaajc na to, wszedem w Aleksandrii na pokad Hestitii. W Jeruzalem zwrc si do kapana leczcego trd*, mylaem. Moe uzna, e narol jest agodna, i zgodnie z prawem Tory ogosi moj czysto przed Bogiem. Tak w kadym razie mam nadziej. Gbok nadziej. W przeciwnym wypadku powinienem by zosta w Aleksandrii, sam na sam z sob i t nieznon niepewnoci. Dlatego atwo przyszo mi wyruszy na pielgrzymk do Jeruzalem. W Aleksandrii bybym yjcym trupem, poniewa od trdu uwolni moe jedynie kapan w wityni jerozolimskiej. Teraz, gdy pisz te sowa, moje oczy ledz ruchy trzcinowego pira, a prawa do zapisuje liter po literze. Papirus, w ktry zaopatruje mnie Melchior, jest doskonaej jakoci, delikatny, a zarazem wytrzymay. Tylko z rzadka piro potyka si na nierwnociach wkna. Nie mog si doczeka, kiedy wreszcie zaczn pisa o nim. O Jezusie, ktry uleczy moj do. Tymczasem moja opowie toczy si jeszcze daleko od niego. Dopiero osiem, a moe dziewi tygodni pniej osobicie spotkam Jeszu ben Miriam, jak jest zwany. Stao si to w Kafarnaum, oddalonym o kilka dni drogi od Cezarei. Wwczas jego imi nie byo jeszcze znane w caym kraju. Kiedy Hestitia cumowaa
* Rozpoznawaniem i leczeniem trdu zajmowa si specjalny kapan przy wityni jerozolimskiej.

21

u brzegw Cezarei, dopiero tworzy si krg zwolennikw Jezusa. Pierwsi byli Piotr i Andrzej, Jan i Jakub. Tak rozmylajc, powrciem do moich wspomnie o synagodze w Cezarei. Gdy po ostatnim amen mczyni wyszli z sali modlitw, na zewntrz panowa mrok. Opuciem swoje miejsce przy cianie i podszedem do kantora. Gdy zamkn szaf Tory, przedstawiem si. Tobit z Aleksandrii powiedziaem. Jestem w drodze do Jeruzalem. Dzi po poudniu statek, ktrym przybyem, zacumowa w porcie w Cezarei. Czy mog liczy na nocleg w waszym domu gocinnym? Kantor szeroko rozoy ramiona w powitalnym gecie. Jeste naszym gociem, Tobicie z Aleksandrii! odpowiedzia tym samym dwicznym gosem, ktrym wczeniej intonowa wersy modlitwy. Ucieszyem si, syszc, e przeszed na grecki. Mwi bezbdnie i niemal bez akcentu. Nazywam si Gabriel przedstawi si. Bye na pokadzie Hestitii. Widziaem ci w porcie i rozpoznaem od razu, gdy tylko przekroczye prg synagogi. Znajdziesz u nas dach nad gow! Zazwyczaj nasz dom gocinny jest peen, lecz teraz zaczyna si pora deszczu i zimy, wic s wolne miejsca. Od razu poczuem do niego sympati. Przypomina mi mojego ojca. Mg by w tym samym wieku, cho w jego brodzie nie dojrzaem ani jednego siwego wosa. Dzikuj ci, panie odparem. Mam te inn prob. Wkrtce wybieram si do Seforis w Galilei. Jak odnajd drog? Czy moesz mi pomc? Czy drogi s
22

bezpieczne? A moe powinienem poszuka kogo, kto bdzie mi towarzyszy? Gabriel przez chwil milcza zamylony, po czym odpowiedzia: Mody przyjacielu, zapraszam ci do mego domu! Omwimy wszystko w spokoju. Dostaniesz te u nas wieczerz. Nie byem przygotowany na tak gocinny gest. Wielkie nieba, jake tu teraz odmwi, by nie urazi kantora? Nie miaem nastroju do dugich rozmw. Byem zmczony, brakowao mi snu. Dziki za tw yczliwo, panie odparem lecz potrzebuj odpoczynku i snu. Podr mnie wyczerpaa. Pynlimy przy niesprzyjajcym wietrze, morze byo wzburzone. Przez trzy dni sztorm rzuca statkiem. Jeli pozwolisz, z twego yczliwego zaproszenia skorzystam w drodze powrotnej. Rozumiem powiedzia Gabriel. Usidmy wic tutaj przynajmniej na chwil. Klasn w donie, a po chwili ukaza si suga synagogi. Przynie nam troch wina i co do jedzenia poleci mu Gabriel. I przygotuj posanie dla tego modego czowieka. Suga skin gow i znik. Usiedlimy obok siebie na kamiennej awie na dziedzicu synagogi. Osonita od wiatru, trjpomykowa lampa oliwna rzucaa wiato na chlebowy placek, ser, oliwki i owoce, ktre wkrtce podano. Zanim przystpilimy do wieczerzy, obmylimy donie w rdeku na rodku dziedzica.
23

Gabriel pobogosawi chleb po grecku, a ja odpowiedziaem greckim amen: Genoito! Genoito! Niech tak si stanie!. Gabriel opowiedzia mi, e od kapitana Hestitii wykupi cay zapas daktyli. Najwczeniej za p roku, mwi, pod koniec pory deszczowej, mona bdzie naby w Cezarei egipskie daktyle. A przecie szczeglnie o tej ciemnej, zimnej porze roku chtnie siga si po sodkoci, by ogrza odek. Mia nadziej, e w cigu nadchodzcych miesicy sprzeda swoje daktyle z zyskiem. Ten port to bogosawiestwo dla Izraela, doda. Kiedy wzdu caego wybrzea nie byo ani jednego. Jego ojciec opowiada mu, e budow portu w Cezarei zarzdzi krl Herod. Prace ukoczono po dziesiciu latach i przysta zacza spenia swe funkcje. Herod by wadc dalekowzrocznym! oznajmi kantor. Pobudowa w kraju twierdze, drogi i mosty. witynia w Jerozolimie, mj mody przyjacielu, to krlewskie arcydzieo. Nie uwierzysz wasnym oczom! A dziki budowie portu krl zapewni sobie po raz wtry niemierteln saw. Przed Herodem nie byo tutaj niczego poza wydmami i ostami. Dzi Cezare uznaje si za wany wze handlowy midzy Wschodem i Zachodem. Koczy si tu idcy z Chin Jedwabny Szlak, wic drogi karawan, ktre zmierzaj z Kaukazu i Azji Mniejszej do Egiptu i odwrotnie, wiod przez Cezare. Gabriel skin na sug, by ten znowu napeni kubki winem. Byo mocno przyprawione, przyjemnie ciepe i sodkie. Z pewnoci dolano do niego wody, tak
24

jak wymaga tego zwyczaj, a mimo to ju czuem jego dziaanie w gowie i wszystkich czonkach. Niestety, krl nie pozostawi godnego nastpcy cign Gabriel. Rzym podzieli krlestwo Heroda midzy jego trzech synw. Ale gdy przychodzi do rozstrzygania wanych spraw, potomkw Heroda nikt o zdanie nie pyta. Wadza nad krajem ley w rkach Rzymian. Tutaj, w Cezarei, w paacu nalecym niegdy do Heroda, rezyduj rzymscy prefekci. Od kilku lat prefektem jest Poncjusz Piat. Z nim nie ma artw, ale te trzeba przyzna, e miasto wiele mu zawdzicza. Obecnie prefekt zajmuje si odnow naszej latarni. Cezarejczycy nie maj powodw do narzeka. Skinem gow. Podobnie jest w Aleksandrii powiedziaem. Take u nas o wszystkim decyduj Rzymianie. Jako cesarska kolonia podlegamy bezporednio cesarzowi. Gabriel przytakn. To dobre dla miasta penego bawochwalcw powiedzia. Ot to, i niebu niech bd dziki zgodziem si z nim. A cesarz wie, co zawdzicza nam, izraelitom. Nasi ludzie zajmuj si organizacj portowego handlu, w Egipcie cigaj podatki dla Rzymu, dlatego cesarz ma nas pod swoj piecz. Tamtejsi Grecy i Egipcjanie nienawidz nas, bo yjemy wedug swoich wasnych regu. Rzym sprawuje nad nami opiek, a mieszkacy Aleksandrii co prawda nas nie rozumiej, ale respektuj nasze prawa. W sprawach administracji wewntrznej pozostawiono nam wiele swobody. U nas jest podobnie odpar Gabriel.
25

 Musz przyzna, e zupenie inaczej wyobraaem sobie Cezare skierowaem rozmow na nieco inny tor. Mylaem, e mieszkaj tu wycznie izraelici, tymczasem w centrum miasta skada si ofiar bogom Rzymu, na kadym rogu ustawione s figurki i posgi, ktrych ydom stawia nie wolno. I nieatwo spotka kogo, kto by rozumia grecki i wskaza mi drog do tutejszego domu modlitwy. Gabriel sign po fig, odgryz kawaek i u w milczeniu. W kocu odpar: C mog powiedzie? Masz racj. Herod cign tu ludzi z rozlicznych krain. Przybyli, eby budowa port. Cezarejczycy nigdy by sobie nie poradzili z tak olbrzymim przedsiwziciem. Nasz lud nie zna si na budowaniu. Ju Salomon wznis pierwsz wityni z pomoc budowniczych sprowadzanych z daleka. Nawiasem mwic, Herod nie by z pochodzenia Izraelit. Jego przodkami byli Idumejczycy, ktrych na nasz wiar nawrcono si. Przymus w religii nie jest niczym dobrym. Myl, e take wityni w Jeruzalem Herod stawia mniej na chwa Przedwiecznego, a bardziej dla wasnej sawy. Krtko mwic, krl pozostawi przyjezdnym w Cezarei woln rk. My, synowie Izraela, jestemy w naszym miecie kurczc si mniejszoci. Niestety, tak to wanie wyglda. W czasie naszej rozmowy na niebie pojawiy si gwiazdy. Wok lampki oliwnej taczyy ju nocne my. Siedzielimy w milczeniu. Nagle poczuem znuenie, z trudem powstrzymujc ziewanie. Gabriel to zauway.
26

 Potrzebujesz snu, mody przyjacielu powiedzia. Porozmawiajmy o twoich planach. Chcesz zatem i do Seforis w Galilei? Przytaknem. Jeszcze przed tygodniem nie wiedziaem, e bd dzi w Cezarei przyznaem. W podr wyruszyem spontanicznie. Nie poczyniem waciwie adnych przygotowa. I teraz nie wiem, jak obra dalej drog. Wiem, e w Seforis mieszka znany mojej rodzinie kupiec, Szymon ben Fabi. Udam si najpierw do niego. Co potem, jeszcze nie wiem. Mam czas. Do Jeruzalem chc dotrze dopiero na wito Paschy. Od Paschy dzieli nas jeszcze sze peni ksiyca odrzek Gabriel. Z Cezarei do Jeruzalem dotrzesz bez popiechu w czternacie dni. Jake przyjaznym i niewyniosym czowiekiem jeste, pomylaem sobie o Gabrielu. Nie zna przecie przyczyny pielgrzymiej podry, ktr rozpoczem przed p rokiem, a mimo to nie by dociekliwy. Zarzdzam rodzinnym interesem wyjaniem. Zaoy go mj dziadek Aryston. Dom Arystona zajmuje si handlem z dalekimi krajami, nasze kontakty sigaj Indii, Rzymu i Hiszpanii. Ojciec mj, Natanael, wycofa si niedawno z czynnego ycia i pracy w firmie. On i moja matka Joanna niech Bg im bogosawi yj w odosobnieniu we wsplnocie filozoficznej poza Aleksandri. Medytuj tam i studiuj wite pisma. Jestem ich jedynym synem, wic na mnie przenieli upowanienie do pieczci. Tu, w Izraelu, odwiedz znajomych kupcw i sprbuj nawiza nowe kontakty.
27

 Twoj brod ledwie pokry delikatny zarost, a ju tak dua odpowiedzialno spocza na twych barkach, mody przyjacielu! zauway Gabriel. W naszej firmie zatrudniamy zasuonych, dowiadczonych ludzi; oni mi pomagaj odpowiedziaem. I szybko si ucz. Sucham wykadw w Muzajonie, studiuj Platona* i innych filozofw, a od szacownego nauczyciela Filona ucz si Tory. Nie, nie boj si odpowiedzialnoci, ktr naoyli na mnie rodzice. Umilkem. Przed oczami stan mi tak ywy obraz ojca, e wzruszyem si do ez. Po chwili dodaem: Haso mego ojca brzmiao: Trzeba zaprzyjani nasz nard z niesprawiedliwym Mamonem**! Dlatego ca swoj energi angaowa w nasz interes. Ja te chc, by Dom Arystona wzrasta, kwit i dojrzewa, lecz zanim powic si cakowicie tej pracy, chciabym cho raz odwiedzi Jeruzalem, wite Miasto. Kto wie, kiedy ponownie nadarzy si taka okazja. Suga chcia dola oliwy do lampki, lecz Gabriel da mu znak, e nie potrzeba. Czas, by wypocz, mody przyjacielu powiedzia. Nie musisz si martwi, jak dasz sobie rad w dalszej wdrwce. W domu modlitwy spotkaem Onkelosa, handlarza zboem z Antiochii. Jutro rusza do Galilei z karawan osw. Wyl do niego posaca z wiadomoci, eby ci z sob zabra. A w Seforis przekaesz ode mnie pozdrowienie Szymonowi ben
* Platon, wielki filozof grecki, y 400 lat przed Chrystusem. ** Mamon (z hebr.) bogactwo.

28

Fabi. To uczciwy czowiek. Z tego, co mi wiadomo, naley do chawerimw*, ktrzy postanowili wypenia Tor po ostatni przecinek. Dzikuj Ci, panie powiedziaem i z przytroczonej do pasa sakiewki wyjem kilka zotych monet. Pozwl, e podaruj te aureusy waszej synagodze. Bardzo jeste hojny, przyjacielu powiedzia Gabriel, przyjmujc monety. Wstalimy, eby si poegna. Kantor pooy do na mojej gowie i pobogosawi mnie sowami: Niech Pan strzee twego wyjcia i przyjcia teraz i po wszystkie czasy! Amen odpowiedziaem. Niech tak si stanie! Lepszego pocztku mojej podry nie mgbym sobie yczy.

* Chawerimowie (rwni sobie, przyjaciele) ydowskie stronnictwo religijne w czasach Jezusa. Chawer zobowizywa si do konsekwentnego przestrzegania przykaza Tory.

29