LMH 4 Inguru I - Blai Fotokopia

INGURUAREN EZA GUERA
Ibaizabal Lehen Hezkuntza
FOTOKOPIAGARRIAK
04
i.blai
Lehen Hezkuntza
Aurkibidea
0 Elkarrekin berriro! ............................................................. 1 Gure gorputza ...................................................................... AA: Arreta ..................................................................................... 2 5 8
2 Zentzumenak ........................................................................ 9 AA: Memoria ................................................................................ 1 2 3 Osasuna ..................................................................................... 1 3 AA: Espazio orientazioa ............................................................. 1 6 4 Ekosistemak .......................................................................... 1 7 AA: Ahozko arrazoinamendua ................................................. 2 0
Lehenengo diagnostikorako ebaluazioa .......... 2 1

5 Natur paisaiak .................................................................... 2 7 AA: Zenbakizko arrazoinamendua .......................................... 3 0 6 Pertsonek eraldatutako paisaiak .......................... 3 1 AA: Sormenezko pentsamendua ............................................... 3 4 7 Energia ........................................................................................ 3 5 AA: Arreta ..................................................................................... 3 8 8 Energia eta ingurumena ............................................... 3 9 AA: Memoria ................................................................................ 4 2
2. diagnostikorako ebaluazioa ................................ 4 3

9 Lurraldearen antolamendua ..................................... 4 9 AA: Denbora orientazioa ............................................................ 5 2 10 Udalerriaren antolamendua ..................................... 5 3 AA: Ahozko arrazoinamendua ................................................. 5 6
IBAIZABAL/BAIMENDUTAKO MATERIAL FOTOKOPIAGARRIA
11 Gure iragana ......................................................................... 5 7 AA: Zenbakizko arrazoinamendua .......................................... 6 0 12 Azken mendeko aldaketak ........................................ 6 1 AA: Sormenezko pentsamendua .............................................. 6 4
3. diagnostikorako ebaluazioa ................................ 6 5 Euskal Herriko mapa politikoa ............................... 7 1

AA: Adimenaren aktibazioa
Er
0 unitatea > Elkarrekin berriro!

Ikaslea: Maila: Data:
Lotu eskolako erkidegoan parte hartzen duten pertsonak dagozkien jarduerekin. Gurasoek Atezainak Ikasleek Irakasleek irakatsi eta hezi egiten dute irakasleek irakatsitakoa ikasten dute eraikina zaintzen du ikastetxean laguntzen dute.
Azaldu zer egin dezakezun garbitzaileen lana errespetatzeko.
Honako irudi hauen artean, koloreztatu bizikidetza arauak errespetatzen dituztenak.
Deskribatu kideei laguntzen diezuneko bi egoera.

Ikastetxeetan irakasleek, atezainek, garbitzaileek, eta abarrek lan egiteaz gain, begiraleak ere badaude. Horien ardura eskolaz kanpoko jarduerak, hau da, klase ostean egiten diren jarduerak zuzentzea da; adibidez, pianoa jotzea edo xakean aritzea.
1
Seinalatu eskolaz kanpoko jarduerak, eta azaldu bakoitza zertan datzan.
Gela bakoitzetik haur bat aukeratu ohi da ikastetxe osoaren aurrean kideen ordezkaria izan dadin. Gelako kide guztien artean aukeratzen da, bozketaren bidez. Aukeratutako haurrari gelako ordezkaria deitzen zaio.
2
Nor uste duzu izango dela gela honetako ordezkaria ? Arrazoitu zure erantzuna.
Kepa, 7 boto
Iraia, 10 boto
Mikel, 5 boto
Azaldu zertan datzan bozketa bat, eta zergatik onartu behar den bertan erabakitakoa.

Idatzi zer pertsonak hartzen duten parte eskolako erkidegoan.
Marraztu zure burua kide bati laguntzen. Azaldu zergatik den garrantzitsua elkarri laguntzea.
Idatzi honako egoera hauetarako arau bana. Gelan denok nahi dugu hitz egin: _____________________________________________
.
Liburutegian ikasten ari gara:
______________________________________________
Kalea zeharkatu behar dugu: _______________________________________________

.
Azaldu zergatik den garrantzitsua arauak errespetatzea.

Osatu elkarrizketari buruzko honako esaldi hauek. Elkarrizketa ____________ modurik garrantzitsuenetarikoa da. Horren bitartez, besteek nola ____________ eta nola _____________ jakin dezakegu.
Er
1. unitatea > Gure gorputza

Azaldu zer eginkizun duten giltzurrunek.

____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
Margotu digestio aparatuaren parte diren organoak, eta idatzi haien izenak.
Osatu esaldiak honako hitz hauekin. nerbioak muinak sistema entzefaloa zentzumenetatik bizkarrezurraren Bizkar muina burezurrak
Nerbio___________ honako hauek osatzen dute: entzefaloak, bizkar _________, eta ____________. Entzefaloa ___________ babesten du. ______________ _____________ barruan dago, eta __________ eta nerbioak lotzen ditu. Nerbioek informazioa _____________ entzefalora daramate, eta handik gorputzeko edozein tokitara. Lotu bizitzako aldi bakoitza dagokion ezaugarriarekin. Haurtzaroan Pubertaroan Heldutasunean Zahartzaroan gorputza astiro-astiro aldatzen da. ilea irteten da gorputzeko hainbat tokitan. ilea urdintzen da, eta azala zimurtzen da. hazkundea oso azkarra da.

Azalaren bidez izerdia kanporatzen dugu, eta horrek, pixak bezala, gure gorputza garbitzen du. Izerditzean, gorputzaren tenperatura ere erregulatzen da, beroa galtzen baita. Gure gorputza egunero garbitu behar dugu, izerdian dauden eta usain txarra eta infekzioak sortzen dituzten bakteriak kentzeko.
1
Honako hauetako zein jardueratan izerditzen da gehien? Markatu eta azaldu zergatik.
Batzuetan, istripuen edo ebakuntza kirurgikoen ondorioz, pertsona batek odol asko gal dezake. Odol hori berreskuratzeko, transfusioa egiten da, hau da, beste pertsona batek aurretik emandako odola sartzen da behar duen pertsonaren gorputzean.
2
Erantzun honako galdera hauei. Zergatik da beharrezkoa galdutako odola berreskuratzea?
Zergatik da garrantzitsua odola ematea?

Ikertu eta erantzun. Pertsona baten gorputzak edozein emaileren odola onartzen al du?

Seinalatu zer eginkizun duen zirkulazio aparatuak. Biriketan oxigenoa jasotzea. Hesteetan elikagaien mantenugaiak jasotzea. Mantenugaiak eta oxigenoa gorputz osoan banatzea.
Lotu honako organo hauek bakoitzari dagokion aparatuarekin. Ondoren, marraz itzazu siluetan. birikak urdaila bihotza puxika
digestio aparatua
arnasa aparatua
iraitz aparatua
zirkulazio aparatua
Idatzi besoko hezurren izenak. 1. 2. 3.

____________________________________
3 1 2
____________________________________ ____________________________________
Idatzi honako izen hauek bakoitzari dagokion tokian. obulutegiak

_____________
zakila testikuluak
umetokia bagina
________ ____________
AA
1. unitatea > Arreta

Ordenatu beheko zatiak, honako marrazki hau osatzeko.
Er
2. unitatea > Zentzumenak

Erreparatu marrazkiei. Azaldu bietako zeinetan ikusten diren gauzak hobeto, eta azaldu zergatik.
Sailkatu taulan belarriaren honako atal hauek. belarria barakuilua estribua entzumen nerbioa tinpanoa kanpoko entzunbidea
kanpo belarria
erdiko belarria
barne belarria
Zerrendatu mingainak hartzen dituen zaporeak.
Markatu ukimenaren bidez hartzen diren sentsazioak.

Kolorea Zaporea
Gogortasuna Soinua
Mina Usaina
Tenperatura Laztasuna
Idatzi sendagile bakoitzak zein zentzumen organo zaintzen duen. Dermatologoak: ___________________________________. Oftalmologoak: ____________________________________. Otorrinolaringologoak: _____________________________.

Eguzkiaren argia ortzadarreko zazpi koloreez osatuta dago. Argiak gorputzekin topo egitean, horiek kolore batzuk xurgatu eta beste batzuk islatzen dituzte. Gorputz batek gorria ezik kolore guztiak xurgatzen baditu, gauza hori gorria ikusiko dugu. Gorputz batek kolore berdea bakarrik islatzen badu, berdea ikusiko dugu. Kolore guztiak islatzen baditu, zuria ikusiko dugu.
Koloreztatu honako pitxar hauek gure ikusmenak ikusten dituen kolore berarekin.
Kolore horia islatzen du.
Kolore laranja islatzen du.
Ez du kolorerik islatzen.
Pertsona gorrak keinu hizkuntzaren bitartez eta alfabeto daktilologikoaren bidez komunikatzen dira. Alfabeto horren letra bakoitza eskuko hatzen posizio batekin irudikatzen da. Euskaldunok ez daukagu berezko keinu hizkuntzarik. Gaztelaniazko bera da, baina aldaera batzuekin.
Alfabeto daktilologikoa
M
Deszifratu honako mezu hau kodearen bidez.
10

Osatu honako esaldi hauek. Ikusmenaren organoa _________ da, eta ikusteaz arduratzen diren atalak begi ninia, ___________, kristalinoa, __________ eta bistearen __________ dira. Bekainak, __________ eta betazalak gure begiak hautsetik edo haizetik babesteko daude, eta malko ___________ beti heze eta garbi mantentzen dituzte. Ikusteko _________ behar dugu. Horregatik, ilunetan ezin dugu _________rik ez gauzarik desberdindu.
Lotu, gezien bidez, jaki bakoitza eta horren zaporea hautematen duen mingainaren atala: gozoa, gazia, garratza eta mikatza.
limoia
pomeloa
azukrea
gatza
Markatu zein zentzumen erabiltzen dugun elikagaien zaporea hautemateko. Ikusmena Entzumena Dastamena Usaimena Ukimena
Markatu zentzumenen organo bakoitza zaintzeko modu bat. Begiak:

______________________________________________________________
Belarriak: Mingaina: Sudurra: Azala:
____________________________________________________________
. .
____________________________________________________________
_____________________________________________________________
. .
_______________________________________________________________
11
AA
2. unitatea > Memoria

Saiatu, minutu batean, honako animalia hauen izenak buruz ikasten. behia txerria untxia oreina balea pantera ezpata arraina lehoia jirafa tigrea izurdea mozoloa marrazoa basurdea ahatea urtxintxa
Zaila da, ezta? Zerbait buruz ikastea errazagoa da informazioa ordenatzen badugu, Honako animalia hauek lau taldetan bana ditzakegu. Idatzi bakoitzaren izena dagokion tokian.
________________ ________________
Basoko animaliak
________________ _________________ ________________ _________________
Basapiztiak
_________________ _________________ __________________ __________________
Abereak
__________________ __________________ __________________ __________________

Uretako animaliak
__________________ __________________
Behin animaliak ordenatuta, horien izenak gogoratzea errazagoa dela ikusiko duzu. Saiatu izen guztiak orri zuri batean idazten.
12
Er
3. unitatea > Osasuna

Inguratu, kodearen arabera, honako mantenugai hauek dituzten jakiak. Gorriz: proteinak Laranjaz: gluzidoak Urdinez: lipidoak Berdez: gatz mineralak eta bitaminak.
Osatu honako esaldi hauek. Elikatu egiten gara, ___________ hartzean. _____________egiten gara, gure gorputzak jaten ditugun jakien ____________ aprobetxatu eta ez duguna behar _____________ dugunean.
Seinalatu elikadura osasungarria izateko kide bati emango zenizkiokeen gomendioak. Egunean hiru otordu bakarrik egin. Jakiak garbitu gabe jan. Barazkiak eta fruta egunean bost aldiz jan. Eskuak bazkalostean bakarrik garbitu. Erreparatu jakien iraungitze datari jan aurretik.
Iruntzi aurretik mastekatu ondo jakiak.
Azaldu zer onura dakartzan kirola egiteak. Erabili honako hitz hauek: onartu, galdu eta saiatu.
13
3. unitatea > Osasuna

Iraganean, marinel asko gaixotzen ziren eguneko beharrezko bitamina dosia ez hartzeagatik. Itsasoko bidaiek luze irauten zutelako eta fruta eta barazkiak gordetzeko hozkailurik ez zutelako gertatzen zen hori. Bitamina faltari abitaminosi edo bitaminagabezia deitzen zaio.
1
Azaldu zer egin behar den abitaminosirik ez izateko.
Ikertu, eta bilatu zer gaixotasun izaten zuten marinelek iraganean.
Eskolan beharrezkoa da arriskuen prebentzioa egitea. Horregatik, urtero simulazioak egiten dira. Simulazioak larrialdi kasuetan jarduten ikasteko entseguak dira; adibidez, sute, uholde, urakan kasuetan, eta abarrean.
3
Zer egin behar dugu sutea egonez gero? Egin gurutze bat BAI jartzen duen tokian, ekintza zuzena bada; eta EZ jartzen duen tokian, ekintza okerra bada.
BAI Urduri jarri eta besteak beldurtu behar ditugu. Eskolatik ahalik eta azkarren irten behar dugu. Sutea sortzean, suhiltzaileei deitu behar zaie. Gure gauzak batzen entretenitu behar gara. Irakasleak dioen guztia egin behar dugu. Sua guk geuk itzaltzen saiatu behar dugu. EZ
14
3. unitatea> Osasuna
Azaldu zer den osasuna.
Erreparatu marrazkiari, eta osatu fitxa. Marrazkiak ___________ irudikatzen du. Bertan, dieta ____________ izateko jan behar ditugun jaki guztiak agertzen dira. __________ aldean dauden jakiak ___________ daudenak baino gutxiagotan jan behar ditugu.
Egin gurutze bat ohitura osasungarrietan.
Honako esaldi hauek akatsak dituzte. Aurkitu, eta zuzendu esaldiak.

Kirolen bat egiten badugu, gehiago kostatuko zaigu loak hartzea. Kanpoan jolasteak gure osasuna kaltetzen du. Besteekin harremana izatea ez da garrantzitsua.
15
AA
3. unitatea > Espazio orientazioa

Moztu tangrameko zatiak, eta sortu horiekin honako irudi hauek.
16
Er
4. unitatea > Ekosistemak

Koloreztatu honako ekosistema honetako osagai bizidunak. Esan horietako zein ez den inguru horretakoa, eta azaldu zergatik.
____________ ez da ekosistema horretakoa arrazoi honengatik: _______________________________________________________________.
Lotu irudi bakoitza taldeko kideen artean sortzen den harremanarekin.
Lehia erlazioa.
Laguntza erlazioa.
Sailkatu honako elementu hauek dagozkien ekosistemekin. lorea alga erlea

Lehorreko ekosistema Uretako ekosistema
olagarroa sagua pinua balea untxia
17

Gure hesteetan 400 izaki bizidun mikroskopiko mota baino gehiago bizi dira, eta heste flora osatzen dute. Mikroorganismo horiek zenbait elikagai digeritzen laguntzen digute, eta osasunerako kaltegarriak diren beste mikroorganismo batzuetatik babesten gaituzte.
1
Azaldu zergatik diren guretzat onuragarriak heste florako mikroorganismoak.
Zer gertatuko litzateke heste flora suntsituko balitz?
Ekosistemak ez diraute beti berdin. Izan ere, klimaren aldaketekin eta denbora pasa ahala, eraldatu egiten dira. Esaterako, Saharako basamortua, Afrikan, duela milaka urte itsaso baten hondoa zen. Eraldaketa horiek direla eta, bertan bizi diren animaliak desagerrarazten dira, edo egoera berrietara moldatzera derrigortzen dituzte.
3
Azaldu zergatik den garrantzitsua inguruneari moldatzen jakitea.
18
Eraldatu irudiko ekosistema.

Idatzi elikadura kate bat sortzen duten hiru izaki bizidunen izenak, eta marraz itzazu.
Azaldu zer gertatuko litzatekeen ekosistema batean ekoizleak desagertuko balira.
Ipini honako animalia hauen erlazio moten adibide bana. Guztientzat onuragarria:
_______________________________________________________ _______________________________________________
Kide batentzat soilik onuragarria: Guztientzat kaltegarria:
________________________________________________________ _________________________________
Batentzat onuragarria eta bestearentzat berdintsu:
Idatzi lehorreko hiru ekosistemen izenak, eta horietako bakoitzari dagozkien animalia eta landare banarenak.
Ekosistema: Ekosistema: Ekosistema:
_____________ _____________ _____________
Animalia: Animalia: Animalia:
_______________ _______________ _______________
Landarea: Landarea: Landarea:
_______________ _______________ _______________
Zerrendatu uretako ekosistema motak, eta azaldu horien arteko aldeak.
19
AA
4. unitatea > Ahozko arrazoinamendua

Lau arkitektok launa etxe eraiki dituzte. Arkitektoen etxeek ezaugarri komunak dituzte. Behatu irudiei, eta osatu taula arkitekto bakoitzaren etxeetako ezaugarriekin. Ondoren, idatzi etxe bakoitzaren azpian zer arkitektok eraiki duen.
Solairuen kopurua Tximinien kopurua Balkoien kopurua Teilatuaren forma
Agirre arkitektoaren etxeak Etxebarria arkitektoaren etxeak Alberdi arkitektoaren etxeak Larrinaga arkitektoaren etxeak
_________________
_________________
Agirre
_________________
Etxebarria
_________________
_________________
_________________
_________________
Alberdi
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
Larrinaga
20
DE
Lehenengo diagnostikorako ebaluazioa

Gaitasuna
Gaitasunaren elementua Literatura testu bat ulertzea eta horrekin zerikusia duten galderei behar bezala erantzutea. Elikadura funtzioaren aparatuetako organoak eta ekosistema bateko osagai bizidunak eta bizigabeak tauletan sailkatzea. Digestio, arnasa, iraitz eta zirkulazio aparatuen organoak eta horien funtzioak ezagutzea. Zentzumenen organoak ezagutzea eta horien zaintzaz arduratzen diren sendagileekin erlazionatzea.
Hizkuntza komunikaziorako gaitasuna Matematikarako gaitasuna
Zientzia, teknologia eta osasun kulturarako gaitasuna
Gizonen eta emakumeen ugalketa aparatuak desberdintzea. Elikagaien mantenugai nagusiak ezagutzea eta dieta orekatua zer den jakitea. Izaki bizidunen artean ezartzen diren erlazioak ulertzea. Ekosistema baten osagaiak identifikatzea.
Informazioa tratatzeko eta tekno- Grafikoki aurkeztutako informazioa aztertzea, ondorioak logia digitala erabiltzeko gaitasuna ateratzeko. Gizarterako eta hiritartasunerako Elkarlana familiaren oinarria dela ulertzea. gaitasuna Giza eta arte kulturarako gaitasuna Ikasten ikasteko gaitasuna Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna Ikasitako kontzeptuak irudietan ematea, norberaren sormen artistikoen bitartez. Eskolako lanak antolatzeko agenda erabiltzea garrantzitsua dela ulertzea. Erabakiak era autonomoan hartzea eta ekintzak erabakitzeko norberaren irizpideak aplikatzea.
Edukiak
Elikadurarako aparatuak. Nerbio sistema. Lokomozio aparatua. Emakumeen eta gizonen ugalketa aparatuak. Zentzumenak: organoak eta funtzioak. Zentzumenen sendagileak. Elikagaien mantenugaiak. Dieta orekatua. Ohitura osasuntsuak. Ekosistemen osagaiak. Elikadura kateak. Izaki bizidunen arteko erlazioak.
21
DE
Irakurketa
Patrizia eta gustatzen zaizkion gauzak

Patriziari bizikletan ibiltzea gustatzen zaio, eta haizea ziztu bizian aurpegitik pasatzen sentitzea; hain azkar, ezen ikusteko, begiak erdi itxita izan behar ditu, eta alde bakoitzetik malko bana irteten zaio. Patriziari freskagarriaren lastotxotik putz egitea gustatzen zaio, eta burbuilak egitea, freskagarririk ez dagoen edalontziaren zatia ere burbuilez bete arte. Patriziari almendra gaziak gustatzen zaizkio, baina osorik daudenak bakarrik; erditik daudenak platerean uzten ditu. Patriziari, gaua denean, aitaren autoko atzeko eserlekuan etzanda joatea gustatzen zaio eta leihotik izarrak pasatzen ikustea, loak hartu arte. Patriziari marrazkiaren inguruan kolore biziko marra lodia egitea gustatzen zaio, eta barnealdea, kolore berarekin, suabeago margotzea. Patriziari bainila hutsezko izozkia jatea gustatzen zaio, gainean intxaur zatirik edo txokolate zatirik bota gabe, eta koilaratxo txiki batekin, gehiago iraun dezan. Patriziari Bittor gustatzen zaio, baina Bittorrek ez du Patrizia gustuko. Bittorrek Patrizia guk testu hau irakurri ostean ezagutzen dugun bezala ezagutuko balu, ziurrenik berari ere gustatuko litzaioke. Berarentzat kalte.
Rafael CALATAYUD CANO En el mar de la imaginacin Edelvives
22
DE
Irakurritakoa ulertuz
Koloreztatu zer gustatzen zaion Patriziari, eta ezabatu gustatzen ez zaiona.
Vctor
Erantzun testuarekin lotutako honako galdera hauei. Zergatik irteten zaizkio malkoak Patriziari bizikletaz doanean?
______________________
_____________________________________ ____________________________________ _
Zer almendra mota gustatzen zaio? Zerezko izozkiak gustatzen zaizkio? Noren autoan bidaiatzen du?
____________________________________________
. . .
____________________________________________
_________________________________________________
Zergatik Bittorri ez zaio Patrizia gustatzen?
______________________________________
_____________________________________ ____________________________________ _
Osatu honako esaldi hau.

Patriziari freskagarriaren __________ putz egitea gustatzen zaio, eta _________ egitea, freskagarririk ez dagoen edalontziaren zatia ere __________ bete arte
Azaldu nola gustatzen zaion margotzea Patriziari.

____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
23
DE
Irakurketa dakidanarekin lotuz

Idatzi Patriziak jateko eta edateko erabiltzen duen elikadura aparatuaren izena.
____________________________________________________________________________
Erantzun malkoei buruzko honako galdera hauei. Zentzumenen zein organorekin daude lotuta? __________________________________. Zein da horien eginkizuna? __________________________________________________.
Koloreztatu kodearen arabera, honako zapore hauek hautematen diren mingainaren zatiak. Berdez: gozoa Laranjaz: mikatza Gorriz: garratza Urdinez: gazia
Osatu honako esaldi hau. Ukimenaren organoa ___________ da. Horrekin sentsazioak nabaritzen ditugu; esaterako, ____________, hotza edo gauza bat leuna edo ___________ den.
Koloreztatu izozki batek funtsean ematen dizkigun mantenugaiak. proteinak gatz mineralak gluzidoak bitaminak
____________________________________________________________________________
Irakurgaian, Patriziaren aita aipatzen da. Markatu familia batean ezartzen den erlazio mota, eta azaldu zertan datzan. Lehia Laguntza
24
Azaldu zergatik den garrantzitsua egunero ordu berean lotara joatea, eta gutxienez, zortzi ordu lo egitea.
DE
Dakidana gogoratuz
Sailkatu honako taula honetan irudian agertzen diren izenak.

Digestio aparatua Arnasa aparatua bronkioak birikak
bihotza urdaila
Iraitz aparatua
Zirkulazio aparatua
giltzurruna hesteak
puxika
Osatu honako esaldi hau. Nerbio sistema __________, __________ muinak eta ___________ osatzen dute.
Idatzi adierazitako muskuluen izenak.
________________
________________
________________
________________
Obuluak Espermatozoideak
gizonek sortzen dituzte emakumeek sortzen dituzte
testikuluetan. obulutegietan.
Azaldu zergatik den garrantzitsua eskolako agenda erabiltzea.

____________________________________________________________________________
25
Lotu honako etiketa hauek behar bezala.
DE
Dakidana gogoratuz
Lotu espezialistak bakoitzak zaintzen dituen zentzumenen organoekin. oftalmologoa otorrinolaringologoa dentista dermatologoa
Esan dieta orekatua zertan datzan.

____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
Koloreztatu elikagaiak kodearen arabera. Laranjaz: proteinak ematen ditu. Berdez: lipidoak ematen ditu. Urdinez: bitaminak ematen ditu.
txuleta olioa
makatza azenarioa
kakahuetea gurina
Sailkatu taulan honako ekosistema honetako osagaiak.

Osagai bizidunak Osagai bizigabeak
10 Marraztu elikadura kate bat honako izaki bizidunekin: untxia, azeria eta letxuga.
26
Er
5. unitatea > Natur paisaiak

Idatzi kostaldeko paisaiaren honako erliebe forma hauen izena.
________________
________________
________________
_________________
Lotu barnealdeko paisaiaren erliebe forma bakoitza dagokion definizioarekin. Mendilerroa Harana Mendikatea Ordokia mendiz inguratutako sakonuneak dira. nahiko lur eremu lauak dira. elkarri lotuta dauden mendien multzoak dira. hainbat mendilerrok osatutako multzoak dira.
Osatu esaldiak honako hitz hauekin. itsasbeheran korronteak mareak olatuak itsasgoran ___________ haizeak itsasoaren azalean sortzen dituen uhinak dira. ___________ Eguzkiaren eta Ilargiaren erakarpen indarraren eraginez sortzen dira.
___________ itsasoen eta ozeanoen barnean doazen ibaien antzekoak dira. Itsasoa maila gorenera iristen da ____________, eta behera egiten du _____________.
Koloreztatu, berdez, landarediari dagozkion izaki bizidunak; eta, gorriz, faunari dagozkionak. garia sugegorria belatza patata sastraka tximeleta
27

Uharrak euri asko egiten duenean sortzen diren ibilguak dira. Toki menditsuetan sortzen dira, horien urek indar handia dute eta, orokorrean, ibai batean isurtzen dira. Udan, horietako asko lehortu egiten dira.
1
Koloreztatu uharraren bidea, eta erantzun galderei. Zer alde dago uhar baten eta ibai baten artean?
Posible al da ordoki batean uhar bat sortzea?
Zergatik desagertzen dira uhar asko udan?
Badaude zenbait izaki bizidun, planetaren eremu zehatz batzuetan baino ez direnak bizi. Horiek toki horietako endemikoak direla esaten dugu, eta horregatik, desagertzeko arrisku handiagoa dute. Esate baterako, katamotz iberiarra Iberiar penintsulako animalia endemikoa da.
2
Egin hausnarketa, eta azaldu zergatik duten desagertzeko arrisku handiagoa animalia eta landare endemikoek.
Katamotz iberiarra
Ikertu, eta idatzi Espainian endemikoa den beste izaki bizidun baten izena (animalia zein landarea).
28

Koloreztatu, bikote bakoitzaren artetik, adierazten dizuten elementua.
penintsula
badia
muinoa
mendikatea
Idatzi marrazkian ibaiaren atalen izenak: iturburua, goi ibilgua, erdiko ibilgua, behe ibilgua eta ibai ahoa.
Erlazionatu Espainiako eremuak dagozkien landarediarekin. eremua zelai berdeak
artelatza
dragoak
iratzeak
olibondoak
29
AA
5. unitatea > Zenbakizko arrazoinamendua

Osatu zenbakien honako segida hauek.

___ ___ ___
9 2 18 9
___
27 9 4
___
9 5 45 9
___
54 9 7 63
100 10 90 10 80
___ ___ ___ ___ ___ ___
3 2 6 2 12 2 24 2
___ ___ ___ ___ ___ ___
___ ___ ___ ___ ___ ___
500 20 80 600 10 90 700

___
6 11 9 14 12 17 50 10 60 20 80
___
20 18 23
26 24
___
27
___
___ ___ ___ ___ ___ ___
Egin ilarako besteekin zerikusia duen marrazki bat.
30
Er
6. unitatea > Pertsonek eraldatutako paisaiak

Idatzi paisaia eraldatzeko pertsonok ditugun arrazoiak.

1. _______________________________. 3. _______________________________. 2. _______________________________. 4. _______________________________.
Inguratu pertsonek sortutako paisaiako elementuak.
Koloreztatu, urdinez, paisaiari onura egiten dioten ekintzak; eta, gorriz, kalte egiten diotenak. Babestutako guneak sortzea. Zaborra landan botatzea. Ibaien bideak aldatzea. Kostaldetik oso gertu eraikitzea. Basoa soiltzea. Basoak berritzea.
Egin gurutze bat dagokion zutabean.

Hiriak Herriak
Horien aldirietan kokatzen dira industrialdeak. Horietan landa turismoa egiten da. Landa paisaia sortzen dute. Kutsadura arazoak dituzte. Hiri paisaia sortzen dute. Bertako biztanleek lehen sektorean egiten dute lan.
31
AA

Soildutako eremuek landarez betetako eremuek baino lurzoruaren higadura handiagoa dute. Izan ere, landareen eta zuhaitzen sustraiek lur emankorrari ondo heltzen laguntzen dute. Higadura dela eta, lursail emankor bat, basamortu bilaka daiteke.
1
Azaldu zer den lursail emankorra.
Bilatu hiztegian zer esan nahi duen higadura hitzak, eta idatzi azpian. Higadura:
___________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Koloreztatu lurra higatzen duten elementuak. hostoak euria harriak adarrak haizea
Pertsonek ingurunearen gaineko ardura handiagoa dutenez, gero eta etxe ekologiko gehiago eraikitzen dira. Etxe ekologikoak paisaian txertatzen dira, material naturalekin edo birziklatutakoekin eraikitzen dira, energia iturri gisa eguzki energia erabiltzen dute, eta erabilitako ura berriz erabiltzea ahalbidetzen dute.
4
Zer esan nahi du etxeak paisaian txertatzen direla?
Zergatik da onuragarriagoa etxeak eraikitzeko birziklatu ezin daitezkeen materialak edo material artifizialak erabili ordez, material naturalak edo birziklatutakoak erabiltzea?
Pentsatu, eta idatzi zertarako erabil litekeen berriro dutxako ura.
32

Idatzi marrazki bakoitzaren azpian paisaia naturala edo eraldatua den, eta azaldu zergatik.
Paisaia ____________ da, arrazoi honengatik: __________________________

____________________________________
Paisaia ____________ da, arrazoi honengatik: __________________________

____________________________________
____________________________________
____________________________________
Osatu testua honako hitz hauekin. harrobiak ibaiak baso soiltzea urtegiek faunari Gizakien ekintzek paisaian kalte handiak sor ditzakete: landarediari nahiz bertan bizi den ____________. Nekazaritzak eta abeltzaintzak lursailak _____________ eragiten dute. Zenbait industriaren jarduerek _________ eta lurrak kutsatzen dituzte. Batzuetan, __________ ibaien ibilguak aldatzen dituzte, eta meategiak eta ____________ eraikitzeko, mendiak eraitsi behar dira.
Aldiriak
Zabalgunea
Hirigune historikoa
33
Lotu hiriko gune bakoitza dagokion izenarekin.
AI
6. unitatea > Sormenezko pentsamendua

Egin, honako forma hauetan oinarrituta, bururatzen zaizkizun marrazki guztiak.
34
Er
7. unitatea > Energia

Ordenatu etiketak, eta idatzi energiari buruzko esaldi bat. eragiten ditu. energiak sortzen diren aldaketa guztiak Gure inguruan
Idatzi nondik lortzen duten energia honako izaki bizidun hauek. Landareak: Animaliak: Pertsonak:
___________________________________________________________________ ________________________________________________________________
. . .
___________________________________________________________________
Sailkatu taulan honako gorputz hauek.

Gardenak Zeharrargiak Opakuak
Idatzi zeri deitzen zaion argi zuria edo naturala.

Azaldu zergatik sortzen den itzala.
35

Argiaren indarraren arabera, laser batek hainbat eginkizun izan ditzake. Esate baterako, CDetako edo DVDetako edukia irakurtzeko, indar txikia duen laserra erabiltzen da; aldiz, ebakuntza kirurgikoak egiteko, indar handiagoa duten laserrak erabiltzen dira.
1
Azaldu zer antzekotasun dagoen ebakuntzarako laserraren eta bisturiaren artean.
Eguzkiaren argiak zazpi kolore ditu. Asmatu zenbat kolore dituen laserraren argiak.
CDa edo DVDa irakurgailutik ateratzen duzunean, diskoa bero dago. Azaldu zergatik.
Lenteak kristal gardenak dira, hau da, argiari pasatzen uzten diote, eta ongi ikus daiteke zer dagoen horien atzean, objektuak eraldatuta agertu arren.
Igarri lente mota bakoitzaren izena eta forma. Erlazionatu etiketak.
lente konbergentea lente dibergentea
Horren atzean ikusten denaren tamaina handitzen du. Horren atzean ikusten denaren tamaina txikitzen du.
36
Lente batzuek horien atzean dagoena handiago ikustea eragiten dute.
Beste lente batzuek horien atzean dagoena txikiago ikustea eragiten dute.

Idatzi energia emateko lau modu, eta ipini bakoitzetik adibide bana.
_____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________
gisara. Adibidez: gisara. Adibidez: gisara. Adibidez: gisara. Adibidez:
_____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________
. . . .
Koloreztatu funtzionatzeko energia behar duten makinak eta tresnak.
Osatu honako gauza hauen definizioak, eta ipini bakoitzaren adibide bana. Gauza bat opakua da
_______________________________________________________
___________________________________________
. Adibidez:
________________________
Gauza bat zaharregia da
____________________________________________________
___________________________________________
. Adibidez:
________________________
.
Gauza bat gardena da
______________________________________________________
___________________________________________
. Adibidez:
________________________
Azaldu zeri esker ikusten ditugun inguruko gauzak.
37
AA
7. unitatea > Arreta

Koloreztatu mapari dagozkion autonomia erkidegoak.
38
Er
8. unitatea > Energia eta ingurumena

Osatu honako esaldi hau. Energia iturriak, energia ateratzeko erabiltzen ditugun _____________ dira: adibidez, ikatza edo petrolioa; edota ____________: adibidez, haizea edo olatuak.
Lotu esaldiak behar bezala. Petrolioa Gas naturala Harrikatza naturatik eratorritako gai solidoa da. naturatik eratorritako gai likidoa da. naturatik eratorritako gaia da, eta gas egoeran dago.
Idatzi marrazki bakoitzaren azpian pribatua edo publikoa, eta azaldu zer alde dagoen energia erabiltzeko bi moduen artean.
Energiaren erabilera _____________.
Energiaren erabilera _____________.
Idatzi energia aurrezteko eskolan egin daitezkeen hiru gauza.

1. __________________________________________________________________________. 2. __________________________________________________________________________. 3. __________________________________________________________________________.
39

Tresna askok sare elektrikora konektatu gabe funtziona dezakete pilei edo bateriei esker. Hala ere, horien erabilera saihestea gomendatzen da, biek ere gai oso kutsakorrak dituztelako.
Idatzi pilekin edo bateriekin funtzionatzen duten hiru tresnaren izena.
Ikertu, eta azaldu kargatzeko pilak zer diren, eta nola kargatzen diren. Zein pilek kutsatzen dute gehiago, kargatzekoek edo kargatzen ez direnek?
Etxe ekologiak energiari probetxua ateratzeko materialekin eraikitzen dira, eta berogailuaren kontsumoa murrizten dute. Gainera, eguzki panelak izaten dituzte eguzkiaren energia jaso eta ura berotzeko edo energia elektrikoa sortzeko.
3
Azaldu zergatik egiten dion kalte gutxiago naturari eguzki panelen bidez funtzionatzen duen berogailuak gasolioarekin funtzionatzen duenak baino.
Ikertu, eta deskribatu nolakoak diren eguzki panelak.
40

Lotu energia iturri bakoitza dagokion ezaugarriarekin. Eguzkia energia berriztagarria ikatza energia berriztaezina gas naturala petrolioa ura haizea
Honako esaldi hauek okerrak dira. Idatz itzazu zuzen. Energia iturri berriztagarriak mugatuak dira, baino ez dute ingurumena kutsatzen. Energia iturri berriztaezinak ez dira agortzen, baina ingurumena kutsatzen dute.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
Ipini energiaren erabilera pribatuaren eta publikoaren adibidea bana. Erabilera pribatua: Erabilera publikoa:
__________________________________________________________
__________________________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
41
Erreparatu marrazkiari, eta idatzi zer egin zezaketen haurrek energia aurrezteko.
AA
8. unitatea > Memoria

Marraztu irudi bakoitzari falta zaion xehetasuna.
42
DE
2. diagnostikorako ebaluazioa
Gaitasuna Gaitasunaren elementua
Hizkuntza komunikaziorako gaitasuna Matematikarako gaitasuna
Literatura testu bat ulertzea eta horrekin zerikusia duten galderei behar bezala erantzutea. Landa paisaia baten eta hiri paisaia baten ezaugarriak taulan sailkatzea. Elikadura aparatuen funtzioa identifikatzea. Zentzumenen organoen funtzioa ezagutzea. Elikagaien mantenugaiak ezagutzea. Animaliak eta dagozkien ekosistemak erlazionatzea. Ibai baten zatiak ezagutzea. Landaredia mota klimarekin lotzea. Paisaia naturala eta eraldatua, landa paisaia eta hiri paisaia desberdintzea. Energia iturriak identifikatzea. Argiaren propietateak ezagutzea.
Informazioa tratatzeko eta tekno- Grafikoki aurkeztutako informazioa aztertzea, ondorioak logia digitala erabiltzeko gaitasuna ateratzeko. Gizarterako eta hiritartasunerako Energia modu arduratsuan erabili beharraz kontzientziatzea. gaitasuna Giza eta arte kulturarako gaitasuna Ikasten ikasteko gaitasuna Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna Ikasitako kontzeptuak irudietan ematea, norberaren sormen artistikoen bitartez. Dedukzioa ikasteko tresna gisa erabiltzea. Erabakiak era autonomoan hartzea eta ekintzak erabakitzeko norberaren irizpideak aplikatzea.
Edukiak
Arnasa aparatua. Zentzumenen organoak. Elikagaien mantenugaiak. Lehorreko ekosistemak. Ibaien bideak. Klima eremuak. Landaredia eta fauna. Natur paisaiak eta eraldatuak (landa paisaia eta hiri paisaia). Energia iturriak. Argiaren propietateak.
43
DE
Irakurketa
Paulen landarea
Kepa nekazaria zur eta lur geratu zen ile berdeko haurra jaio zitzaionean. Kepak ikusia zuen ile beltzeko jendea, ile gorrikoa eta ile horikoa ere bai; entzun ere egin zuen inoiz turkesa koloreko ilea zuen maitagarriren baten berri, baina sekula santan ez zuen ikusi ile berderik. Haurra ikustera joaten zen jendeak halaxe esaten zuen. Buruan entsalada daramala dirudi. Eta jendeak Paulen Entsalada deitzen zion. Aitak hainbat medikurengana eraman zuen haren ilea ikus zezaten. Denek esan zuten ez zela ezer eta errezeta bat idatzi zuten, baina Paulen ileak lehen bezain berde jarraitzen zuen. Haurrak bi urte bete zituenean, aitonarekin joan zen larrera antxumea bazkatzera. Eta orduan antxumea hurbildu zitzaion, eta aitonaren aurrean, aitaren batean jan zuen Paulen ile guztia, eta soro segatu berria bezain leun utzi zuen haren burua. Horrela jakin zuten Paulen ile berdea ez zela ilea, belarra baizik, bizkor hazten zen belar fresko eta xamurra. Ahuntza elikatuko ahal izango zenuke itsaso zabalean ere! egin zion barre aitak. Udaberrian, buruaren erdi-erdian, berdearen artean bitxilore hori bat hazi zitzaion. Jendea oso urrutitik etortzen zen buruan bitxiloreak hazten zituen haurra ikustera. Koskortu zenean, Paulek okerkeria bat egin zuen: bat-batean, belar goxoaren ordez, arantzaz beteriko sastraka hazi zitzaion buruan. Pauli lotsa ematen zion belar txar haiek begien aurrean zituela kalean zehar ibiltzeak: beraz, handik aurrera, okerkeria gehiago ez egiten ahalegindu zen.
Gianni RODARI Juegos de fantasa Edelvives
44
DE
Erantzun testuari buruzko honako galdera hauei. Zer izen zuen Paulen aitak?
__________________________________________________
. . .
Nola deitzen zion jendeak Pauli?
______________________________________________
Norekin joan zen Paul larreetara?
_____________________________________________
Zer gertatu zitzaion larreetan? ________________________________________________. Udaberrian, zer hasi zitzaion buruaren erdian?
__________________________________
Zergatik hasi zitzaion sastraka belarraren ordez?
_______________________________
___________________________________________________________________________
Egin antxumearen marrazki bat Pauli ilea jaten, eta koloreztatu.
Atera ezazu ondorio bat zure ezagutzetatik abiatuta, eta argitu honako galdera hauek. Zergatik eraman zuen Paulen aitak hainbat medikurengana?
_______________________
___________________________________________________________________________
Zergatik elika zezakeen Paulek ahuntz bat baita itsaso zabalean ere? ________________
___________________________________________________________________________
. .
Non bizi dira Paul eta bere familia, herri batean ala hirian? Nola jakin duzu?
_______________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________________________
45
DE
Irakurketa dakidanarekin lotuz

Seinalatu zein den klima egokiena larre berdeak sortzeko, eta Paulen buru gainekoa bezalako belar freskoa eta belaxka hazteko. Neurrizko tenperaturak eta euri asko. Tenperatu altuak eta euri gutxi.
Irakurgaian, izaki bizidun ugari aipatzen dira. Izendatu landarediari dagokion bat, eta faunari dagokion beste bat. Landaredia: _______________________ Fauna: _____________________________
Aldatu honako natur paisaia hau, Paul eta bere familia bizi direna bezalakoa izan dadin. Marraztu beharrezkotzat jotzen duzun guztia.
Irakurgaian ortzadarreko zazpi koloreetatik hiru aipatzen dira. Aurkitu, eta, ondoren, marraztu ortzadarra bere kolore guztiekin eta dagokien ordenan.
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
46
DE
Dakidana gogoratuz
Markatu zein eginkizun duen arnasa aparatuak. Gorputzeko hondakinak kanporatzen ditu. Odolaren bidez, mantenugaiak eta oxigenoa gorputz osora garraiatzen du. Airetik oxigenoa hartzen du eta gorputzak sortutako karbono dioxidoa kanporatzen du.
Idatzi honako zentzumen bakoitzaren organoen eginkizuna. Dastamen papilak: __________________________________________________________. Pituitario horia: _____________________________________________________________. Entzumen nerbioa: __________________________________________________________.
Izendatu elikagaiek dituzten mantenugaiak.

____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
Erlazionatu animalia bakoitza dagokion ekosistemarekin. gorila basamortua eskorpioia basoa basurdea oihana
Koloreztatu ibaiaren bidea kodearen arabera. Berdez: goi ibilgua. Urdinez: erdiko ibilgua. Horiz: behe ibilgua.
Osatu honako esaldi hauek. Landaredia leku zehatz batean bizi diren basa ____________ multzoa da. Fauna leku zehatz batean bizi diren _____________ basatien multzoa da.
47
DE
Dakidana gogoratuz
Idatzi landa paisaiaren eta hiri paisaiaren berezko bina ezaugarri.

Landa paisaia Hiri paisaia
Inguratu honako makina hauek, kodeari jarraituz, funtzionatzeko behar duten energia iturriaren arabera. Laranjaz: pertsona baten indarra. Urdinez: gasolina. Berdez: energia elektrikoa.
Aurkitu honako esaldi hauek dituzten akatsak, eta idatzi zuzen. Izarrek argi artifiziala ematen dute. Eguzkitik datorren argiari argi horia deitzen diogu. Eguzkiaren argia bi kolorez osatzen da.
__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________
haizea
ikatza
petrolioa
Eguzki argia
ura
gas naturala
11 Idatzi energia berriztaezinen gehiegizko erabileraren ondorioak.

____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
48
10 Koloreztatu, gorriz, energia berriztaezinak; eta, berdez, berriztagarriak.
Er
9. unitatea > Lurraldearen antolamendua

Koloreztatu kodearen arabera. Urdinez: planoetan irudikatzen diren elementuak. Laranjaz: mapa fisikoetan irudikatzen diren elementuak. Gorriz: mapa politikoetan irudikatzen diren elementuak. kaleak trenbideak mugak mendiak ibaiak itsasoak errepideak parkeak monumentuak
Osatu bizi zaren tokiari buruzko honako fitxa hau. Herria:

___________________________________________
Udalerria: _________________________________________ Probintzia:

________________________________________
Erkidego autonomoa: _______________________________
Azaldu zer alde dagoen probintzia bakarreko eta probintzia askotako autonomia erkidegoen artean.
Osatu honako esaldi hauek. Euskal Herriko lurraldea ____ probintziek osatzen dute: Euskal ________ ___________, Nafarroako ________ _________ eta iparraldeko ____ probintziek. ____________ eta ____________ gure herriaren kultura ezaugarriak dira. Gure hizkuntza ____________ da.
49

Euskal Herria Iberiar penintsularen iparraldean dago. Euskal Herria zazpi probintziek osatzen dute: Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba, Euskal Autonomia Erkidegoan; Nafarroako Foru Erkidegoa; eta Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa, Frantziako Pirinio Atlantikoetan. 20 617 kilometro koadroko hedadura du, eta batez besteko altitudea 450 metrokoa da.
1
Ikertu, eta erantzun honako galdera hauei. Zein dira Euskal Herriarekin muga duten lurraldeak?
Iparraldeko probintziak nola banatuta daude?
Seinalatu mapan Euskal Herria non dagoen.
Europar Batasuna 27 herrialdek osatzen dute. Europar Batasunak gobernu organoak ditu, eta ikur propioak; esaterako, himnoa edo bandera. Kide diren herrialdeek elkarrekin egiten dute lan helburu komunak aurrera ateratzeko; esaterako, ekonomia hobetzea, bakea defendatzea eta ingurunea babestea.
3
Koloreztatu behar bezala Europar Batasuneko bandera.
Europar Batasunaren himnoa konpositore handi baten lana da. Asmatu konpositorearen eta lanaren izena.
50

Idatzi mapan esaten dizkizuten mugak. Ondoren, sailkatu taulan.
________________ ________________ ________________ ________________
________________ ________________ ________________ ________________
Espainiako muga naturalak
Espainiako muga artifizialak
Idatzi E, esaldia egia bada; eta G, esaldia gezurra bada. Idatzi zuzen gezurra direnak. Herri bat udalerri batez edo gehiagoz osatzen da. Udalerri bakoitza udal batek gobernatzen du.
Iparraldeko hiru probintziak Iberiar penintsulan daude.
Ikertu zein den zure autonomia erkidegoko armarria, eta marraztu laukitxoan.
51
AA
9. unitatea > Denbora orientazioa

Marraztu istorio bakoitzaren bukaera.
52
Er
10. unitatea > Udalerriaren antolamendua

Idatzi honako gurutzegrama hau osatzeko falta diren letrak. 1. Udalerriko agintari nagusia. 2. Udalerria alkatearekin batera gobernatzen duten pertsonak. 3. Udaletxeko langileak. 4. Agintariek erabakiak hartzeko tokia.
3 F
1 O N
T T
Osatu osoko bilkurei buruzko honako fitxa hau. Nork zuzenduta: Non:
__________________________________.
____________________________________________. ________________________.
Zeri buruz eztabaidatzen da: Nor joan daiteke:
_________________________________.
Koloreztatu gune publikoak ageri dituzten irudiak, eta osatu honako esaldi hau.
Gune publikoak
______________________________________________________________
________________________________________________________________________________
dira.
Azaldu zer diren auzo elkarteak, eta zerrendatu horiek egiten dituzten zenbait ekintza.
53

Estatuak udalerriko biztanle bakoitzeko dirua ematen dio udalari. Diru horrekin udalak udaleko zerbitzuak eskaintzen dizkie herritarrei. Udalerri bateko biztanleen kopurua jakiteko biztanleen erroldak egiten dira.
Ikertu, eta erantzun honako galdera hauei. Zer da biztanleen errolda? ____________________________________________________
Zenbat biztanle daude erroldatuta zure udalerrian? ________________________________ Estatuak udalari ematen dion dirua ez da nahikoa zerbitzu publikoak emateko. Nola lortzen dute falta zaien dirua?
________________________________________________
Metropoli area deitzen diogu hiri handi bat eta inguruko herri txikiagoak elkartzen direnean. Elkarketa hori egiten da hainbat zerbitzu elkarrekin emateko: esaterako, garraio publikoa, ur hornikuntza, saneamendua edo zabor bilketa.
Ikertu zein den Euskal Herriko metropoli area handiena.
54
Hausnartu, eta azaldu zer alde on izan dezakeen udalerri batentzat metropoli area baten parte izateak.

Deskribatu kontsumitzaileen informaziorako udal bulegoaren (KIUB) eginkizunak.
Idatzi zinegotzigo bakoitzak egiten duen betebehar bana. Kirol zinegotzigoa:

__________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________
Hezkuntza batzordea:
Gizarte zerbitzuen zinegotzigoa: Hirigintza zinegotzigoa:
_______________________________________________________ _______________________________________________________
Ingurumen zinegotzigoa:
Azaldu zer zerbitzu eskaintzen duen udaleko funtzionario bakoitzak.

____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________
____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________
Ordenatu kronologikoki hauteskundeen prozesua. Herritarrek ordezkatuko dituzten zinegotziak aukeratzen dituzte. Boto gehien jaso dituzten zinegotziek euretako bat aukeratzen dute alkatea izan dadin. Alkateak zinegotzigo bakoitzeko arduradunak izendatzen ditu. Hauteskunde mahaiak botoak zenbatzen ditu.
55
AA
10. unitatea > Ahozko arrazoinamendua

Irakurri testua arretaz, ezabatu bertan agertu behar ez liratekeen hitzak, eta idatzi behean ordenatuta. Irakurgaiarekin zerikusia duen mezua aurkituko duzu.
Duela hamarkada Lurra batzuetatik hona, pixkanakapixkanaka, zaintzea gizartea Lurraren zaintzaz arduratu da. Luzaroan, luzaroegi esan genezake ez gara konturatu zeinen guztion garrantzitsua den naturari kalterik ez egitea. Izan ere, azken finean, gizakia bera da kaltetuena. Beranduegi baino lehenago konturatu gara, baina oraindik ibilbide luzea dugu egiteko, eta hobetu beharreko gauza asko daude. Ibaiak eta kontua itsasoak zaintzea, zabortegiak kontrolatzea eta berriz erabili daitekeen gauza oro birziklatzea, gobernuaren ardura bilakatu da dira, horiek politika garbiak deritzonak hobetzen baitituzte. Baina hori Gogoan ez da nahikoa. Ibilgailuak airea kutsatu gabe izan ibiltzeko erregaiak erabiltzea planteatu beharko genuke guztiek. Jadanik badago gasolinaren ordezko bat, eta etxeko ezin dugu itxaron berori erabiltzen hasteko. Hirietako airea arnasteko hobea izango litzateke, eta zaborra biztanleen osasuna hobetuko litzateke, bai eta Lurrarena ere. Gure parke birziklatzea eolikoen eta Eguzki plaken erabilera handitu beharko genuke, Eguzkiaz baliatzea merkea izateaz gain, ez delako agortzen eta ez duelako kutsatzen. Eskerrik energia lortzeko beste aukera batzuk ikertzen jarraitu behar dugu; esaterako, itsas mareak.
Hainbeste gauza daude hobetzeko! Natura zainduz bakarrik, asko hurrengo belaunaldien etorkizuna ziurtatuko dugu, bai eta Lurrean bizi garen izaki bizidun guztiona ere.
Mezua:
_____________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
56
Er
11. unitatea > Gure iragana

Honako marrazki bakoitzak akats bana du. Aurkitu eta inguratu.
Herri nomada
Herri sedentarioa
Zer ezartzen zuten erromatarrek konkistatzen zituzten lurraldeetan?
Idatzi gazteluen garaiko zein gizarte talderi dagokion esaldi bakoitza. Jende multzo ugariena eta pobreena zen. Lurra lantzen zuten: Lurren jabeak ziren eta gazteluetan bizi ziren:
______________________
. .
___________________________________
Ikasi egiten zuten eta liburuak eskuz kopiatzen zituzten: ___________________________. Beren jaunen lurraldeak defendatzen zituzten.
___________________________________
Izendatu XX. mendean honako arlo hauetan egon diren zenbait aurrerapen. Medikuntzan:
________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
Komunikabideetan:
___________________________________________________________
__________________________________________________________________________
57

Erromatar inperioaz gain, Antzinaroan beste zibilizazio garrantzitsu batzuk ere izan ziren; adibidez, egiptoarra edo greziarra. Egiptoarrek piramideak eraiki zituzten, hots, beren agintarien hilobiak. Greziarrek filosofo eta matematikari ezagunak izan zituzten.
1
Ikertu, eta osatu zibilizazio handi haietan jatorria duten herrialdeen fitxak. Egipto ___________ kontinentean dago. Hiriburua ________________ da. ______________ hitz egiten dute. ___________ da haien txanpona. Antzinako Egiptoko faraoi garrantzitsu bat izan zen:______________ Grezia ___________ kontinentean dago. Hiriburua ________________ da. ______________ hitz egiten dute. ___________ da haien txanpona. Antzinako Greziako filosofo garrantzitsu bat izan zen: ______________.
Kolonaurreko herriek, hau da, Kristobal Kolon Amerikara iritsi aurretik bertan zeuden herriek, ez zuten gurpilaren berri, eta ez zekiten zer zen zaldia. Izan ere, ez zegoen horrelako animaliarik kontinente hartan.
2
Deskribatu nolakoa zen gurpilik edo zaldirik ezagutzen ez zuten pertsonen bizitza.
Ikertu kolonaurreko herriei buruz, eta idatzi horietako biren izena.
58

Koloreztatu, berdez, herri nomaden ezaugarriak; eta, horiz, herri sedentarioenak. Lurra lantzen zuten. Animalien larruekin janzten ziren. Harrizko tresnak erabiltzen zituzten. Sua aurkitu zuten. Kobazuloetan bizi ziren. Buztinezko ontziak egiten zituzten. Animaliak hezten zituzten. Gurpila asmatu zuten. Herrixkak eraikitzen zituzten.
Azaldu zein zen gazteluen eginkizuna.
Azaldu zertarako diren honako asmakizun hauek. Inprenta:

____________________________________________________________________. ______________________________________________________________.
Mikroskopioa: Teleskopioa:
__________________________________________________________________.
Erantzun asmakizunen garaiari buruzko honako galdera hauei. Zein gizarte talde berri sortu zen? _______________________________________________. Gehiengoa nongoa zen? Non egiten zuten lan?
_______________________________________________________
. .
_________________________________________________________
Koloreztatu asmakizunen garaiko asmakizunak.
59
AA
11. unitatea > Zenbakizko arrazoinamendua

Kalkulatu honako gauza hauen batuketa, eta igarri horien balioa. = 25 =
15
17
= = = 20 = 23 = =
15 = = 13 =
13 = =
5 = =
= 18
60
Er
12. unitatea > Azken mendeko aldaketak

Osatu honako esaldi hauek.

XX.
mendean, jende askok emigratu zuen __________ eta ___________ herrialdeetara
____________ bilatzeko asmoz. Gaur egun, etorkin asko datoz Euskal Herrira, batez ere, ___________, _____________, Europa ____________ eta ___________ herrialdeetatik, bizi baldintza hobeak izateko asmoz. Horiei guztiei esker, gizarte __________ dugu gurea.
Ba al dago gizonek egin dezaketen baina emakumeek egin ezin duten lanik? Arrazoitu zure erantzuna.
Inguratu garraiobideak kodearen arabera. Berdez: XX. mende hasierako garraiobideak. Laranjaz: gaur egungo garraiobideak.
Aipatu gustukoen duzun XX. mendeko aurrerapena. Esan zergatik den gustukoena.
61

Txertoa gaixotasun baten birusaren dosi txikia duen sendagaia da. Ematen digutenean, gure organismoak antigorputzak deitutako defentsak sortuz egiten dio aurre. Horiek, birusa eliminatu eta haren aurrean immuneak egiten gaitu.
1
Azaldu zer esan nahi duen gaixotasun baten aurrean immunea izatea.
Aipatu eman dizuten zenbait txerto, eta deskribatu zer gaixotasuni egiten dioten aurre.
Aurkitu zein mendetan aurkitu ziren txerto gehienak.
Urtero izaki bizidunen milaka espezie berri aurkitzen dira. Orokorrean, landare edo animalia ornogabeak izaten dira, horietako asko itsasokoak, baina batzuetan, lehorreko animalia ornodunak ere aurkitu izan dira; adibidez, Borneoko nebulosa pantera edo Montsenyko tritoia.
4
Hausnartu, eta azaldu zergatik den zientziarentzat garrantzitsua izaki bizidunen espezie berriak aurkitzea.
Borneoko nebulosa pantera
Ikertu, eta idatzi ornodunen zein animalia mota den tritoia.
62

Idatzi zer aldaketa izan diren hirietan XX. mende erdialdetik hona.
Idatzi zer aurrerapen egon diren gizartean XX. mende hasieratik hona. Lehen: gaixoen arreta ez zen doakoa.
Orain: ___________________________________________________________________________.
Lehen: haur askok ezin zuten eskolara joan.

Orain: ___________________________________________________________________________.
Lehen: lan egiterik ez zeukatenak, soldatarik gabe gelditzen ziren.

Orain: ___________________________________________________________________________.
Lehen: emakumeen ezin zuten bozkatu, eta oso gutxik ikasten zuten.
Orain: ___________________________________________________________________________.
Aipatu XX. mendean zehar aurrerapen handia izan zuten hedabideak, eta marraztu gustukoen duzuna.
63
AA
12. unitatea > Sormenezko pentsamendua

Idatzi honako elementu bi hauen arteko antzekotasunak.
64
DE
2. diagnostikorako ebaluazioa
Gaitasuna Gaitasunaren elementua
Hizkuntza komunikaziorako gaitasuna Matematirako gaitasuna
Literatura testu bat ulertzea eta horrekin zerikusia duten galderei behar bezala erantzutea. Datuak taulan sailkatzea eta informazioa kronologikoki ordenatzea. Hankako hezurrak identifikatzea. Zentzumenen organoak zaintzen ikastea. Elikagaiek piramidean duten posizioa ezagutzea. Paisaia motak desberdintzea. Makinek funtzionatzeko behar dituzten energia iturriak identifikatzea. Euskal Herriko lurralde antolamendua jakitea. Udal zerbitzuak ezagutzea. Udal hauteskundeen prozesua ulertzea. XX. mendean lortutako aurrerapenak ezagutzea.
Informazioa tratatzeko eta tekno- Grafikoki aurkeztutako informazioa aztertzea, ondorioak logia digitala erabiltzeko gaitasuna ateratzeko. Gizarterako eta hiritartasunerako gaitasuna Giza eta arte kulturarako gaitasuna Ikasten ikasteko gaitasuna Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna Migrazioaren arrazoiak ulertzea. Ikasitako kontzeptuak irudietan ematea, norberaren sormen artistikoen bitartez. Idazkiak behar bezala aurkeztea. Erabakiak era autonomoan hartzea eta ekintzak erabakitzeko norberaren irizpideak aplikatzea.
Edukiak
Zentzumenen organoen zaintza. Elikagaien piramidea. Kostaldeko eta barnealdeko paisaiak. Energia iturriak. Lurraldearen antolamendua. Mapa politikoak. Udal zerbitzuak. Udal hauteskundeak. Historiako garaiak. XX. mendeko aurrerapenak.
65
DE
Irakurketa
Bi lagun
Nolakoa da Madril? galdetu zuen Letik eskuineko hatz potoloaren atzazalari kosk egiten zion bitartean. Handia, baina ez Mexiko beste erantzun zuen Danielek gogorik gabe. Zergatik dituzu eskuak beti zikin? Letik eskua azkar atera zuen ahotik. Andele mutiko! A zer galdera! Eguna kristalak garbitzen ematen dut... Bai, egia da esan zuen Danielek, pentsakor. Eta, zure erruagatik, dirua irabazteari utziko diot jarraitu zuen Letik. Banoa. Baina ez zen eserita zegoen bankutik altxatu. Chapultepec lakuaren parean zeuden. Astebete lehenago ezagutu zuten elkar. Duela zazpi egun bakarrik? Bai. Hala ere, Danieli betiko lagunak zirela iruditzen zitzaion. Bitxia. Ahal zuen guztietan, arratsaldetan hotelean gelditzen zen, berarekin topo egiteko. Gehiengoetan, Alegriak ere berarekin gelditu behar izaten zuen, eta jakina, harekin bere haur kotxetxoa. Baina gaur ez. Gaurkoan Dani, Marina eta Ale erosketak egitera joanak ziren. Danielen ustez, munduan ez zegoen dendak ikustera joatea bezalako gauza higuingarririk. Beraz, gurasoei esan zienean logelan liburu bat irakurtzen eta telebista ikusten gustura egongo zela, utzi egin zioten. Azken finean, irakurtzea gustatzen zitzaion. Leti ahal zen luzaroen bertan egonarazi nahi zuen. Arratsalde osoa zuten. Banoa esan zuen neskatoak berriro, baina mugitu gabe jarraitu zuen. Goizean Zcalora joan gara... Lehen, ni ere joaten nintzen moztu zion Letik. Erdigunea dibertigarria zen, turista ugari zegoen. Baina ez nuen diru asko irabazten. Hobe da kristalak garbitzea, eta Reforma pasealekuan, hotelaren parean, ezin hobea da. Zorte handia izan nuen. Ez pentsa, jende askok nahi duen tokia da, ez diote edozeini ematen. Bertan auto asko gelditzen dira, pasealekuan dagoen semaforo bakanetakoa da.
Marinella TERZI De vacaciones en Mxico? Edelvives
66
DE
Erantzun testuari buruzko honako galdera hauei. Zure ustez, nongoa da Daniel? ____________________________. Zein hiritan dago orain? ___________________________________________. Zergatik uste duzu bizi direla hotelean Daniel eta bere familia?
___________________________________________________________________________
Nor dira Dani, Marina eta Ale? ___________________________________________. Danieli zer gustatzen zaio egitea aisialdian? ______________________________. Zer harreman dute Danielek eta Letik? ______________________________.
Daniel eta Leti Chapultepeceko basoko banku batean eserita daude, lakuaren parean. Marraztu eszena.
Bilatu irakurgaian Leti mexikarra dela adierazten duen esapideren bat.

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
Markatu zergatik gelditzen den auto asko hotelaren parean. Turistekin hitz egiteko. Egunkaria erosteko. Hotelari begiratzeko. Semaforoa dagoelako.
67
Azaldu zer egiten duen Letik dirua irabazteko.
DE
Irakurritakoa dakidanarekin lotuz

Kokatu non gertatzen den istorioa. Kostaldeko herri batean Hiri handi batean Mendiko herrixka batean
Azaldu pertsonak beste herrialde batzuetara joatearen bi arrazoi.

____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
Mexiko Amerikan dago. Zein mapa mota behar dugu Amerikako zein lekutan dagoen jakiteko?
____________________________________________________________________________
Sailkatu honako lanbide hauek taulan.
Udal zerbitzuak ematen dituzte
Ez dute udal zerbitzurik ematen
Amerikara itsasoz joateko, honako garraiobide hauek erabili dira historian zehar. Ipini zenbakiak zaharrenetik berrienera.
68
DE
Dakidana gogoratuz
Koloreztatu hankako hezur hauek. tibia femurra erradio hezurra bularrezurra peronea
Idatzi honako zentzumen hauen organoak osasuntsu izateko gomendio bana. Ikusmena:
__________________________________________________________________
Ukimena: _____________________________________________________________________.
Erlazionatu elikagai bakoitza piramidean dagokion lekuarekin. izozkia sagarra sardina pasta gazta aza arrautzak tarta tomatea ogia
Koloreztatu barnealdeko paisaia bati dagozkion erliebeak.
Azaldu zer alde dagoen baso soiltzearen eta baso berritzearen artean.
____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
69
DE
Dakidana gogoratuz
Idatzi zer energia mota behar duen makina bakoitzak funtzionatzeko.
________________
________________
________________
________________
Azaldu zer arauri jarraitu behar zaion idazki bat aurkezterako orduan.
____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
Osatu testua. Euskal Herria bost ____________ osatzen dute. ____________, Gipuzkoak eta ___________ Euskal Autonomia Erkidegoa osatzen dute. ___________, berak bakarrik, Nafarroako Foru Erkidegoa osatzen du. Eta ___________, ___________ eta ____________ Frantziako Pirinio Atlantikoen departamentuan daude.
Zer aukeratzen da udal hauteskundeetan? Markatu erantzun zuzena. Alkatea Zinegotziak Alkatea eta zinegotziak
10 Ordenatu kronologikoki Historiako honako garai hauek.

Asmakizunen garaia Gazteluen garaia Erromatarren garaia Aurkikuntzen garaia
11 Aipatu XX. mendean gizartean egon den eta umeekin zerikusia duen aldaketa bat, eta emakumeekin zerikusia duen beste bat.
____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
70

LMH 4 Inguru I - Blai Fotokopia

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

LMH 4 Inguru I - Blai Fotokopia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

INGURUAREN EZA GUERA

Ibaizabal Lehen Hezkuntza

Lehenengo diagnostikorako ebaluazioa .......... 2 1

2. diagnostikorako ebaluazioa ................................ 4 3

3. diagnostikorako ebaluazioa ................................ 6 5 Euskal Herriko mapa politikoa ............................... 7 1

0 unitatea > Elkarrekin berriro!

Azaldu zer egin dezakezun garbitzaileen lana errespetatzeko.

Honako irudi hauen artean, koloreztatu bizikidetza arauak errespetatzen dituztenak.

Deskribatu kideei laguntzen diezuneko bi egoera.

IBAIZABAL/BAIMENDUTAKO MATERIAL FOTOKOPIAGARRIA

0 unitatea > Elkarrekin berriro!

IBAIZABAL/BAIMENDUTAKO MATERIAL FOTOKOPIAGARRIA

0 unitatea > Elkarrekin berriro!

Idatzi zer pertsonak hartzen duten parte eskolako erkidegoan.

Liburutegian ikasten ari gara:

Kalea zeharkatu behar dugu: _______________________________________________

Azaldu zergatik den garrantzitsua arauak errespetatzea.

1. unitatea > Gure gorputza

Azaldu zer eginkizun duten giltzurrunek.

1. unitatea > Gure gorputza

Zergatik da garrantzitsua odola ematea?

1. unitatea > Gure gorputza

Idatzi besoko hezurren izenak. 1. 2. 3.

Idatzi honako izen hauek bakoitzari dagokion tokian. obulutegiak

1. unitatea > Arreta

Ordenatu beheko zatiak, honako marrazki hau osatzeko.

IBAIZABAL/BAIMENDUTAKO MATERIAL FOTOKOPIAGARRIA

2. unitatea > Zentzumenak

Zerrendatu mingainak hartzen dituen zaporeak.

Markatu ukimenaren bidez hartzen diren sentsazioak.

2. unitatea > Zentzumenak

Kolore horia islatzen du.

Kolore laranja islatzen du.

Deszifratu honako mezu hau kodearen bidez.

2. unitatea > Zentzumenak

Markatu zentzumenen organo bakoitza zaintzeko modu bat. Begiak:

Belarriak: Mingaina: Sudurra: Azala:

2. unitatea > Memoria

__________________ __________________ __________________ __________________

3. unitatea > Osasuna

Iruntzi aurretik mastekatu ondo jakiak.

3. unitatea > Osasuna

Ikertu, eta bilatu zer gaixotasun izaten zuten marinelek iraganean.

Azaldu zer den osasuna.

Egin gurutze bat ohitura osasungarrietan.

Honako esaldi hauek akatsak dituzte. Aurkitu, eta zuzendu esaldiak.

3. unitatea > Espazio orientazioa

Moztu tangrameko zatiak, eta sortu horiekin honako irudi hauek.

IBAIZABAL/BAIMENDUTAKO MATERIAL FOTOKOPIAGARRIA

4. unitatea > Ekosistemak

____________ ez da ekosistema horretakoa arrazoi honengatik: _______________________________________________________________.

Lotu irudi bakoitza taldeko kideen artean sortzen den harremanarekin.

Sailkatu honako elementu hauek dagozkien ekosistemekin. lorea alga erlea

olagarroa sagua pinua balea untxia

4. unitatea > Ekosistemak

Zer gertatuko litzateke heste flora suntsituko balitz?

IBAIZABAL/BAIMENDUTAKO MATERIAL FOTOKOPIAGARRIA

Eraldatu irudiko ekosistema.

4. unitatea > Ekosistemak

Azaldu zer gertatuko litzatekeen ekosistema batean ekoizleak desagertuko balira.

Kide batentzat soilik onuragarria: Guztientzat kaltegarria:

Batentzat onuragarria eta bestearentzat berdintsu:

Ekosistema: Ekosistema: Ekosistema:

ez da ekosistema horretakoa arrazoi honengatik: ___________________________________________________.

_______ _ _______

_______ _ _________

_______ _ _________

_ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _

Paisaia da, arrazoi honengatik: ______________

Paisaia da, arrazoi honengatik: ______________