Materijali I

POLIMERI

Prof. dr. sc. Ivica Kladari

Osnove polimera Osnove polimera

Podruja primjene polimernih materijala

Osnove polimera
Rije polimer je sloenica koja potjee od grkih rijei: (poli) mnogo i (meros) dio. Polimeri su tvari nastale me usobnim povezivanjem (kovalentnom vezom) malih molekulskih jedinki (monomera), koje se obino ponavljaju po nekom pravilu u velike molekule (makromolekule). Na primjer, makromolekula polietena (polietilena) dobiva se spajanjem molekula etena (etilena): n C2H4 (C2H4)n, tj. n molekula etena formira makromolekulu polietilena

Podjela polimera
1) S OBZIROM NA POSTANAK

Prirodni (biopolimeri)
- Celuloza polisaharid (stjenke biljnih stanica) - krob polisaharid (gomolji, zrnje) - Keratin polipeptid (dlaka, koa, nokti, rogovi, svila, vuna) - Kauuk poliizopren (mlijeni sok nekih biljaka)

Polusintetski polimeri
Kemijski modificirani biopolimeri - Iz celuloze: celuloid, acetatna svila - Iz bjelanevina (kazein iz mlijeka): umjetna rogovina

Organski sintetski polimeri

Dobiveni su kemijskom sintezom (polimerizacijom) iz jednostavnih organskih spojeva. - npr. PE, PP, PVC, PS...

Anorganski sintetski polimeri

Dobiveni kemijskom sintezom (polimerizacijom) iz jednostavnih organskih i anorganskih spojeva, a lanac makromolekule nije iz ugljikovih atoma. - npr. silikoni (ulja za podmazivanje)

Podjela polimera
2) S OBZIROM NA VRSTU MONOMERA U MAKROMOLEKULI

HOMOPOLIMERI
Makromolekula im je sastavljena iz samo jedne vrste monomera.

KOPOLIMERI
Makromolekula polimera nastala je povezivanjem dvaju ili vie razliitih vrsta monomera. Prema nainu slaganja pojedinih monomera u makromolekulama razlikuju se: - Stohastiki kopolimer (bez reda)

- Naizmjenini kopolimer

- Blok kopolimer - Cijepljeni kopolimer

Podjela polimera
3) S OBZIROM NA GRA U MAKROMOLEKULA

a) LINEARNI polimeri
Monomeri lanaca Podjela polimera linearnih polimera uzajamno su povezani kovalentnim vezama dok su lanci uzajamno povezani Van der Waalsovim vezama (plastomeri).

b) GRANATI polimeri
Pri formiranju granatih polimera dolazi mjestimino do bonog odvajanja grana kovalentno povezanih s osnovnim lancem (plastomeri).

c) POPRENO VEZANI polimeri

Kod popreno vezanih polimera susjedni osnovni lanci polimera mjestimino su povezani kovalentnim vezama (elastomeri).

d) MREASTI polimeri
Prostorno umreene strukture polimera formiraju monomeri s tri vezna C atoma (duromeri).

Podjela polimera
4) S OBZIROM NA STUPANJ URE ENOSTI MAKROMOLEKULA Polimeri u vrstom stanju mogu imati razliite stupnjeve ure enosti makromolekularne strukture.

Podjela polimera

AMORFNA struktura
Struktura s nepravilnim rasporedima molekula. Pojam amorfan nije mogue dosljedno primijeniti na strukturu polimera jer u njoj postoji barem neki element ure enosti. Pojam amorfni polimer koristi se za polimere u kojima nema trodimenzijske kristalne ure enosti, ali postoje nii oblici makromolekulske organizacije.

KRISTALNA struktura
Struktura s pravilnim rasporedima molekula. Polimeri s kristalno ure enim podrujima (koja se dalje organiziraju u jednoj ili dvije dimenzije) nazivaju se kristalastim.

Podjela polimera
4) S OBZIROM NA PONAANJE NA POVIENOJ TEMPERATURI

PLASTOMERI (TERMOPLASTI)
Plastomeri su gra eni iz linearnih ili granatih makromolekula koje su me usobno povezane slabim Van der Waalsovim vezama. Pri rastu temperature omekavaju (formiran komad se moe zagrijati i preoblikovati) te se potom, pri opadanju temperature skruuju. Lako se prera uju u najrazliitije proizvode: protiskivanjem (vlakna, folije), lijevanjem u kalupe (posude i vei proizvodi), itd. Otapaju se u razliitim otapalima, a otopine su im vrlo viskozne (npr. ljepilo za papir koje nakon to otapalo ishlapi lijepi papir). Zbog slabih me umolekulskih veza mogu se ponovno koristiti (recikliranje). PP - proizvodi

PVC - proizvodi

PC proizvodi

Podjela polimera
4) S OBZIROM NA PONAANJE NA POVIENOJ TEMPERATURI

DUROMERI (DUROPLASTI)
Duromeri su mreasti polimeri; makromolekule su im povezane kovalentnom vezom. Postupcima polimerizacije ne polimeriziraju do kraja (do umreavanja) nego samo do I. stupnja, pa su kao sirovina slini plastomerima. Proizvodi se oblikuju iz jo neumreenog polimera kojima se dodaju niskomolekulski spojevi ubrziva i katalizator koji slue za umreavanje makromolekula. Pri zagrijavanju vrlo malo omekaju ili uope ne omekaju, nego se umreavaju. Duromeri su netopljivi, netaljivi i ne mogu bubriti. Ne mogu se plastino oblikovati i ponovno preoblikovati, jer zagrijavanjem dolazi do njihove tzv. termodegradacije, tj. do kidanja kovalentnih veza izme u makromolekulama.

Shematski prikaz umreavanja duromera

Podjela polimera
4) S OBZIROM NA PONAANJE NA POVIENOJ TEMPERATURI

ELASTOMERI
Elastomeri su rahlo prostorno umreene makromolekule. Elastomer je materijal koji na sobnoj temperaturi moe biti produljen viestruko, najmanje dvostruko od svoje poetne duljine, a nakon prestanka naprezanja, odmah se vrati na svoju poetnu duljinu. Elastomeri su netopljivi, netaljivi i bubre. Elastomeri se mogu oblikovati prije dovrenja umreavanja, odnosno vulkanizacije, u omekanom stanju.

Shematski prikaz istezanje gume

ELASTOPLASTOMERI
Ova skupina polimera ima elastina svojstva kao elastomeri, a pri rastu/opadanju temperature se omekavaju/skruuju kao plastomeri.

Podjela polimera

Najee koriteni polimeri

Kod danas koritenih polimernih materijala (preko 10 000 komercijalnih), s masenim udjelom od 80%, dominira grupa s etiri plastomera: PE, PP, PS i PVC. U tablici su obuhvaeni najee koriteni polimeri. Navedene oznake polimera izvedene su iz njihovih naziva na engleskom jeziku i me unarodno su prihvaene.

* P plastomer, D duromer, E elastomer, EP elastoplastomer

Podjela polimera