-1Week 1 Cultureel contact = cultureel conflict Ereb of ehreb assyrisch plaats waar zon onder gaat.

. Geografische term; plaatsbepaling, geen culturele kenmerken. Hellas = wij-gevoel, niet alleen plaats; ook taal als basis van gemeenschappelijkheid. Niet verstaan leid tot niet begrijpen: bel psychologisch proces: Ben ik dom omdat ik hen niet begrijp of is hij dom omdat hij ons niet begrijpt. Probleem bij ander neerleggen creeert afstand. Hellas zagen zichzelf als norm. 2 andere werelden; egypte en perzi. Hellas gevoel als verdedigingsmechanisme: waren klein moesten zich groot maken; perzen en egyptenaren verder ontwikkeld. Aristoteles wetenschappelijke verklaring verschillen: klimaat; zijn vanuit natuurlijke condities anders. Verbreding vh wereldbeeld: migratie en verovering (Hellas + Alex) Voedselplafond, Eur vergriekst vanuit Hellas perspectief. Alex, charisma; perzi onderwerpen, eerst egypte landbouw. Soldaten weigeren, gebied onbekend. Geen imperium; erfenis Alex van grotere betekenis: taal + wegennetwerk Multiculturele mini cosmos, handelaren en soldaten = gemeenschappelijke taal. Koine; communicatiegemeenschap die verschillende culturen omvatte en dichterbij elkaar bracht Wegennetwerk Pol valt het ineen; cultureel intact; makkelijker reizen. Roman: 2 hoofdpersonen reizen; pas op eind bij elkaar, verschillende culturen houden ze uit elkaar. Verandering in manier van denken. Ideologische reizen: boeddhisme egypte; beelden isis en boeddha Multicultureel begrip door vertelcultuur: de ander komt dichterbij Verbreding van Grieken naar wereld = verbreding van Eur naar wereld 2e eeuw v Chr: Nieuw Imperium Rome: Sicilie voor graan, Carthago voor handel. Verplaatst naar westen. Romeinen wel politieke eenheid: zelfde taal (latijn) en zelfde recht. Wel culturele verschillen; eerst nog religie en rassen. Erfenis van Rome: christendom en romeinse recht

-2Week 2 Problematische verhouding Eur en christendom (niet van oorsprong Eur). Jodendom, profeet in tijd van ec en pol onrust. Jezus geen bronnen Boodschap: terug naar 1 God en samenleving van rechtvaardigheid. Wilde Jodendom zuiveren, geen nieuwe rel. Volgelingen naar Alexandri, knooppunt handel van daaruit verspreid. Begin van nieuwe religie Concurrentie op rel markt is groot; cult osmose mithras, dionysos, maria/isis. Jonge christelijke beweging verspreiding; Paulus, rome, joden strijd; iedereen ook slaven en lage klassen. Elite zag hen als een simpele beweging; neo-platonisme, elite bekeren. Constantijn de Grote, rijk groot mist 1 ideologie; christendom. Syncretische religie: bestaat uit verschillende groeisels. Na uiteenvallen blijft romeins christelijke bestuur bestaan op lokaal niveau; cultuur voortbestaan omdat ze macht hebben, zorgt voor rust. 2 dingen die nieuw zijn: 1. volksverhuizingen; germanen 2. Islam, 6-7e eeuw; dus christenheid verplaatst zich naar Eur Christendom = het christen zijn (rel) Christenheid (Christianitas) = behoren tot grote gemeenschap van christenen (cult) Islam bezet Palestina; pelgrimstochten onmogelijk, roots kwijt. Andere taal zorgt voor de ander Kruistochten; bevrijden van heilig land van overheerser 1096 1096-1191 Outre-Mer (andere kant vd zee is ook van ons) Paus (gezag; orthodoxe christenen; eind maken aan onderlinge strijd; gezamelijke vijand) 2 groepen: boeren; religieuze redenen en agrarisch & adel (erfrecht) + republieken genua en venetie; handel Expansie; overbevolking en klimaat.

-3Week 3 Niet veel historische bronnen; kruisvaarderkronieken; oud frans of duits. Maken paar dingen duidelijk: Wat hebben kruistochten met Eur gedaan? 1. mensen ontmoeten die ze niet kennen (binnen Europa); gedeelde godsdienst; Christianitas. Gedeelde Eur id 2. religie was het enige wat ze deelden; andere cultuur, andere taal; vooroordelen ontstonden Gevoel van eenheid en tegelijkertijd besef van verdeeldheid Andere gevolgen: Wederzijdse haat (Islam); vechten als doel, geen gemeenschappelijke taal. Westerse christenen + balkan. Islamitische wereld nu achterlijker dan toen; juist wel wetenschap bedrijven in contrast met kath kerk; wetenschap inkaderde. En ontstonden regimes die het inkaderden binnen islam. Boekdrukkunst zorgde voor de omslag. Islam; zuivere wetenschap EN technologie: Zijde Weg/Route; Buskruit, Papier, 0 (revolutie in denken) Loop van 13e, 14e eeuw geintroduceerd, mede door kruistochten. Europeanen vanuit Heilig land terug naar Eur met diepgaande kennis over andere werld. Namen belangrijkste verhaal mee: Alex en zijn tochten naar oosten. Alexander Romans ontstaan; fantasie romans, onbekende werelden, mensen, dieren. Meest concrete gevolgen kruistochten: Handel makkelijker, koopkracht groeit, luxe producten, aanbod leid tot grotere vraag. Zelf naar oosten; islam had terugverovert; mss ook bondgenoot vinden tegen islam. 1260 maffio en nicolo polo: oosten, Cathay, China; luisterden naar christelijke boodschap + bondgenoot. Paus terug gestuurd met wetenschappers en marco polo; handelsroute oosten versterken. Zijn ze er geweest: ja; zie details (ja verhaal khan die japan wilde veroveren, boeddhisme meegenomen, veilig reizen; licht, politie, bank) nee; te spannend (nee geen chinese muur, gebonden voeten). Polo inspireerde; meer reizen vanaf 14e eeuw. Verbreed Europees wereldbeeld maar door pol problemen; zijdeweg dicht; geen zilver en geen producten (door islam oorlog).

-4Handel oosten niet over land -> zee

-5Week 4 Zilver toevoer stopte; ruilhandel te klein; zilver en goud. Kwam uit Marokko -> bedrijfspionage -> Sahara -> ?? Vroeg 15e eeuw; goud uit n-afr. Portugal, klein en arm, ervaren zeevaarders. Prins Henrique; expansie over zee; universiteit voor zeevaart, kapen vd angst. Vinden goud en slaven; handelsforten, pakhuizen. Portugezen zien hun economische macht groeien. 1480 kaapstad; verder oosten v afrika meer kennis van routes Wetenschappelijke ontwikkeling 14e en 15e eeuw. Meer geld voor wet; aarde rond; naar oosten via westen. Columbus; eerst Portugal dan Spanje; hof; geen schatkist, haat tegen islam (bondgenoten in oosten!), geld voor oorlog nodig. Isabella; ontdekkingsreis Columbus. 1493 eilanden; pasten niet in verwachtingspatroon (geen goud, zijde, specerijen) Paradijs; speelt in op religieuze beeld vd koningin. 1520; Mexico; nieuwe oceaan; maar portugezen zijn ze al voor geweest. India; peper en textiel. Portugezen verder; chinese keizers geen behoefte aan ze; 1 post op Macao. Verder Japan; 1549 handelaars (handel) en missionarissen (religie). Japan; burgeroorlog; strijd om shogunschap. Portugezen namen Jezuten mee (taal leren) Vb hiervan: Luis Frois: 2 boeken: 1. geschiedenis; opschrijven vd oorlog door ogen v buitenstaander, nu 1 vd bel bronnen. 2. handleiding; tekst bedoeld voor andere jongens; antropologie, cultuur beschrijving.

-6Week 5 Massale reizen beginnen pas in 15e, 16e eeuw als portugezen reizen voor ec en rel redenen. Zelfbeeld is afspiegeling aan andere; als de rest vd wereld groter word dan verandert het zelfbeeld. Wereldbeeld en zelfbeeld hangen aan elkaar. Neutraal onmogelijk: 1 superieur 2 relativering (als voorbeeld) Columbus; motieven? Wetenschappelijk, avonturier, christendom, rechtvaardigen tov financiers. Aards paradijs paste in beeld vd scheppingsverhaal: Verwijst naar 1e boek OT: Geen schaamtegevoel Overdaad Paradijs zou op aarde zijn, in oosten v heilig land (maar er wonen wel mensen?) Bewijst waarheid Christendom en voldoet aan verlangen naar eenvoud en onschuld. Geen goud, wel andere producten; op grote schaal laten werken voor export. Ideaal veranderd naar superioriteit (ze worden afhankelijk) Van relativerend en bewonderend naar superieur en neerbuigend tov indianen. 1519 Mexico: ander patroon contact en ontmoeting, conflicten. Hernn Corts, Azteken, Keizer Montezuma. Veroveren dmv religieuze mythe; een god stuur je niet terug en maak je niet dood. Spanjaarden eisen goud, vermoorden keizer, machtsvacuum (wel goederen) Azteken was rijk van onderdrukking en gebrekkige communicatie. Eerste grote kolonie + missionarissen. In Eur: Spanje macht; de rest niet; vragen. Wie heeft recht om buiten eigen jurisdictie (staat) een ander gebied te veroveren en eigen normen en waarden neer te planten? Hoe legitimeren wij aanwezigheid in mexico tegenover andere eur staten (horizontaal probleem) Hoe legitimeren wij aanwezigheid in mexico tegenover indianen (verticaal probleem) ME: mens in diepste wezen dezelfde normen en waarden?

-7Ius Naturale (natuurrecht; zit in de aard vh mens zijn); het idee dat mensen overal op aarde hetzelfde dachten over een aantal basiszaken (niet te bewijzen omdat alle verhoudingen hierarchisch zijn) Is recht een filosofisch concept of kan je dat afdwingen met macht? Ius Naturale lost niet alle problemen op: god vertegenwoordigd door paus, spanjaard, oneerlijk. Hervorming rukte op; verdeling Am geen rechtsgeldigheid. Karel V: juristen: Ius Gentium (volkenrecht) Niet nauw verbonden met christendom en geloof en zeker niet met paus. Rationele constructie voor iedereen begrijpelijk: Je mocht eisen: 1. Vrije handel 2. Naar geloofsboodschap luisteren 3. Tiran of dictatoriale manier regeren; plicht om hier een einde aan te maken. Volkenrecht; onderbouwde recht vd sterkste -> christelijke/eur beschapvingsopdracht; het is onze plicht, iedereen moet dit snappen. Eur: zelfbeeld opleggen aan de wereld (macht = recht en macht = beschaving) Pizarro, Incas, superieuriteitsgevoel. Azi anders: Japan en China. Japan te sterk, 18e eeuw; nieuwe shogun verbande christendom en vuurwapens. NLers beloofden geen prediking en zien af van vrije handel. Europa bewonderd Japan; machtig en beschaafd. China groter dan Japan; nog machtiger imperium. Chinese teksten leidden tot twijfel aan Eur gelijk. Chinese historische teksten; beschaving even oud als de schepping. In kennismaking met China word relativeringsvermogen gevoed.

-8Week 6 Zelfrelativering Eur vs Jap en China Superioriteitsgevoel Eur vs Inca, Azteken, Afrika Afrika sinds 1420. Slavernij Afrikaans verschijnsel. Caribisch gebied geen edelmetaal wel cacao en tabak; harder werken; bevolking gaat dood. Slaven halen uit Afrika door Port + Sp. Kerk was ertegen; Bijbel legitimeert slavernij: Zwarte mensen niet helemaal mensen in de zin van God (Genesis; Noach vervloekt Cham, voorvader Afrika) Eur alleen kust Afrika; klimaat dodelijk Meer belangstelling binnenland: 1. Eind 18e eeuw veranderingen wetenschap: Wereld systematisch bekijken Linneaus; dichtsbijzijnde gebied onbekend. Wetenschap gaat samen met ec voordelen; bijdragen aan macht op de wereld. 2. Christenen: expedities over toestand zwarte afrikaan, loopt parallel met behoefte om christendom te verspreiden. Wilden slavenhandel afschaffen; bekeren; christenen kunnen geen slaaf zijn. 3. Grondstoffen voor Eur industrie; meer kennis over afrika; gevolgen desastreus behalve dat slavenhandel is afgeschaft. Alleen handel afgeschaft; slavernij winst op plantages. Afschaffing slavernij op ec gronden; industriele ec; koopkracht nodig. Alle expedities leiden tot 2voudige onderwerping: 1. bekering 2. grondstoffen Ondwerping Afrika verliep snel -> omslag Eur denken. Darwin survival of the fittest; sociaal darwinisme; wetenschap ging hierarchie van mensen legitimeren. China en Japan zijn correcties op superioriteitsgevoel. China: 1. geschiedschrijving ging ver terug 2. bureaucratie niet corrupt Britten; volksrecht; vrije handel; opium, lokken oorlog uit. 1830 Britse technolgie; wapens, 1840 winst 1e opium oorlog; beeld word bijgesteld. Druk op china neemt toe; waarom engeland concessies de rest v eur niet, was china zwakker? China grootste staat; maar landbouwstaat; legitimiteit keizer gekoppeld aan landbouw. Slechte periode opstanden minder belasting minder geld defensie

-91860 opnieuw concessies; - alle eur + vs vrije handel + enclaves (tegen ius gentium) - missionarissen en zendelingen vrij toegang Keizer levert gezag in; wil opstandige gevoelens kanaliseren naar antiwesters 1900 Boxer opstand; missionarissen vermoorden -> invasiemacht -> meer concessies 1910-11: communisten; china republiek.Geen bewondering voor China over. Japan nog wel (alleen NLers) China zet Japan aan denken; leren over Eur via NLers Besluit geslotenlandpol te veranderen. Schaft shogunaat af -> keizer komt terug Jap snel industrialisatie en staat vrije handel toe: maar Jap stelt condities Rond 1900 alleen bewondering voor Japan over: Innovatievermogen en aanpassen aan westen 1 nieuw land om te bewonderen: VS Groter: expansie Industrie Tegelijk landbouw crisis eur: aardappel -> emigratie VS bloeit op, kunst kopen etc. VS vb voor materialistische cultuur maar geen eigen kunstenaars/schrijvers Eur intellectuelen + adel niet VS als vb: cult + waarden + soc rechtvaardigheid willen we niet.

- 10 Week 7 Rond 1700/1750 tegenwicht Eur superioriteitsgevoel: VS WWI bewijs dat Eur superioriteit niet kon handhaven; interne Eur hebzucht oorzaak. VS eenheid: 1 pol systeem. Cultureel gezien arm, alleen massa cultuur; film + tv beinvloed europeaan. VS staat voor alles wat Eur moet willen. Na WWII VS ec pos in Eur versterken mbv Marshall plan; eigen belang. 19e/20e eeuw kolonialism en imperialisme Kolonialisme: mensen uit de ene natie/staat/land in vrij grote getalen zich settlen in een ander land/staat; volksplanting/verhuizing. Portugezen en NLers niet in Azie. Spanje wel. VS tot 18e eeuw ook niet echt grootschalig. Imperialisme: wanneer een natie/staat/land zijn macht vestigd over een of meer andere soevereine staten/naties/landen; bv dmv verovering of ec penetratie. Imperialisme is volledige controle. Hoeft niet per se samen te gaan; China wel imp geen kol. Wel efficient om mensen te verplaatsen naar het veroverde gebied; om daarop terug te vallen. NLers in 19e eeuw: VOC falliet; imperium Java 1840/1850 Kolonisatie in 19e eeuw: door overwicht die technologie bracht; superioriteitsgevoel. Eur niet meer bang te zijn, alleen voor vs of jap; maar lag ver weg. Europese blik sluit een nieuw begrip in: Exotisme, zaten 2 emoties achter: 1. anders is minder 2. anders is iets wat je uitdaagd over jezelf te denken Reizen makkelijker; stoomschip, 1869 suez; begint toerisme; vergroot kennis. Exotisme ook in dagelijkse cultuur; themas opera, toneel, beeldende kunst Niet geprobeerd begrip op te krijgen, alleen uiterlijkheden. Johan Nieuhof 1619-1672 VOC aandelen; vast kapitaal om mee te werken langere tijd. Vanaf Kaap d Goede Hoop tot Azie; geen imperium, maar handelsposten WIC zelfde constructie. Lange tochten, maar 1/3 terug, vooral buitenlanders, duitstalig gebied, geplunderd door legers, arm. Brazili: rietsuiker, hardhout; dagboeken en reisverhalen. Grotere interesse dan koopman, culturen van inheemse bevolking, antropologie, stammen die nu verwesterd zijn, bron over basiscultuur. Word samengebracht in

- 11 systematisch verband (Hendrik illustraties); boek met illustraties als reclame; succes; vertalingen en herdrukken. Boek van China ook succes omdat begin van China mode (laatste kwart 17e eeuw); porselein, zijde en thee Europese kennis verrijkt met boek over Brazili, China en Java. Net als bij Marco Polo niet belangrijk wie het geschreven heeft of dat het waar is; geloof belangrijker dan werkelijkheid.

- 12 Boek Europa Eur: 16e eeuw interactie Azi: Benvloeden van productie en levenswijze, leidt tot ecologische verandering Rusland missie om Siberi te civiliseren Sp + Port in Am 1750 Nieuwe manier expansie; vredige manier incorporatie via handel met indianen. Verlichting; civiliseren, christelijkheid is bijzaak Te laat: willen onafhankelijkheid 1770-1830 overal in Am onafhankelijkheid Eind 19e begin 20e eeuw; emigratie vanuit arme katholieke zuiden van Eur. 1776; VS onafhankelijk. Zelfbewustzijn, wetten vallen weg; westwaardse expansie. Beloofde land Paradox 1: Omstandigheden vreselijk; idee van welvaart en vrijheid. Paradox 2: VS puriteinse normen; Eur land van vrijheid. Voor Eur VS perfecte staat: godsdienstvrijheid + hoge materile ontwikkelingen = beschaving Eur + Afrika Eind 18e eeuw: ec mogelijkheden; vervaardiger materiaalen en afzetmarkt. Zelfde tijd: kritiek slavenhandel van humanisten en kerk. Slavenhandel ook voordelen voor lokale elites Afr. Wereldbeeld aanpassen alle Eur; eten en kleding uit Afr. Eind 19e eeuw: zwarten zijn primitief; eigen superioriteit Eur en China + Japan Gesloten voor buitenlanders. Japan alleen Chinezen, NLers en Jezuten. Mysterie zorgt voor ideaalbeeld vd Chinese en mindere mate Japanse cultuur. Engeland; opium; bewondering Chinese beschaving valt weg. Japan behielden pol en ec onafhankelijkheid. India tot 18e eeuw niet onder Eur invloed. Eng en Fr ontdekken: Vedas; heilige geschriften in Sanskrit, word geheim gehouden door priesterkaste. Sir William Jones: sanskrit oudste taal op aarde; dus ook oudste kennis van materile en spirituele zaken: indologie. Proto indo-europese taal; cultuur zelfde oorsprong Europese romantische zoektocht naar afkomst; hindoestaanse ideen over individu en nieuwe spirituele dimensie. Vroeg 19e eeuw: Ottomaanse rijk belangrijker; verbond met aziatische kolonies. Interesse van Christendom; Heilig Land. En interesse omdat Europese voorouders niet Grieks-Rom maar ook nabije oosten. Kennis van aziatische culturen van wetenschap en reizigers. Reflecteerden superioriteitsgedachte; stagnerende culturen, verloren wereld met simpeler

- 13 leven en grotere passies. Hier kon de Europese gendustrialiseerde gereguleerde samenleving niet meer aan voldoen. Colonialism 3 types: - exploitatie (militair + ec) - maritieme enclave - settlement

- 14 Week 8 deel 2 Status van een tekst; auteur/reiziger en lezer Nieuhof: kunnen origineel handgeschreven tekst vergelijken met boek (spannender gemaakt, extra bronnen: Jezuten) Intentionaliteit (zgn auteur) + (eigen ervaring) wie heeft waar ingegrepen en waarom. Nieuhof geen reiziger, werkte VOC, niet als doel reisverhaal te schrijven; in 19e eeuw wel. Henry Stanley, journalist, Livingstone Uitgangspunt; pure commercie en zo sensationeel mogelijk. 19e eeuw; meer lezers, willen sensatie; tegelijkertijd zo feitelijk mogelijk: spanningsveld Auteur moet verhaal zo maken dat het authentiek lijkt; ooggetuigeverslag Cees Nooteboom Authenticiteitspretentie vd ooggetuige: bel in hedendaagse reisverhalen. Als feiten kloppen meestal ergens anders vandaan. Mss willen lezers bedrogen worden. Mensen laten zich makkelijker overtuigen mbv beelden; vroegste vorm; tekening Marco Polo manuscripten geillustreerd; door uitgever bedacht, door illustrator eigen interpretatie. Gaf voor lezers wel beeld door, wisten dat niet; bedrogen door suggestie van ooggetuige. Beinvloed hoe de lezer over China denkt. Foto: gaf gevoel dat het afscheid nam van subjectieve; legt werkelijkheid vast idee. Toch bedrogen; geensceneerd; in studio met acteurs en rekwisieten. Onmogelijk om echt te doen; zware apparatuur. Enscenering word bedacht; beeld v Afrika; welk beeld willen ze oproepen. Cultuurpsychologie; stereotypen wetenschappelijk onderbouwd door fotos; vooroordelen op grote schaal bevestigen. Belangrijker: wat voor beelden worden er opgeroepen en waarom? Feitelijk of niet, minder belangrijk.