No to GLEBA!!! Przewodnik po tym, co yje pod Twoimi stopami.

Opracowa ukasz Nowacki Pracownia Systemw Permakultury YJCA GLEBA 2011

yjca Gleba Abstrakt: Przewodnik przedstawia podstawowe informacje na temat waciwoci gleb. Jest zbiorem technik, stosowanych w permakulturze do tworzenia i utrzymywania ywej i zdrowej gleby. W czci I przedstawione s podstawowe zasady funkcjonowania zdrowej gleby. W tym dziale znajdziesz odpowied na pytanie dlaczego mikroflora i mikrofauna glebowa oraz materia organiczna odgrywaj tak wan rol w utrzymaniu zdrowia gleby, rolin i czowieka. W czci II prezentowane s podstawowe techniki permakulturowe suce odbudowie i utrzymaniu odpowiedniej jakoci gleb w twoim ogrodzie. ukasz Nowacki Pracowania Systemw Permakultury Kwiecie 2011

Spis treci CZ I: Rola glebowej sieci troficznej. Tekstura i struktura. Wana jest obecno ywych organizmw. Materia organiczna, humus i glebowa sie troficzna. Ora czy nie ora, przekopywa czy nie przekopywa? Podsumowanie CZ II: Zrwnowaone zarzdzanie gleb. Narzdzia odbudowy i zarzdzania gleba. Kompost, cika i aktywnie napowietrzana herbatka kompostowa. Wicej pracy teraz... mniej w przyszoci. ...ale jeszcze zdradz may sekret. Na co zwrci uwag przygotowujc kompost. Fazy kompostowania. Stosunek C:N i bakterie vs. grzyby. Kompost dla leniwych wermikompost! cikowanie. Aktywnie napowietrzana herbatka kompostowa. Podsumowanie.

Cz I: Rola glebowej sieci troficznej

Wprowadzenie Jakie s cechy yjcej gleby? Kady, kto od duszego czasu stosuje naturalne techniki uprawy ziemi wie, jak wyglda zdrowa gleba. Jest pulchna i ma struktur gruzekowat Jest przepuszczalna dla wody i szybko si nagrzewa wiosn Nie ulega zaskorupieniu Jest chonna i nie ulega erozji przy silnych opadach Zatrzymuje wilgo w okresach suszy Jest odporna na erozj wietrzn i utrat substancji odywczych Wspiera wysok biornorodno mikroflory i mikrofauny glebowej Posiada bogaty, ziemisty zapach Utrzymuje wysokie plony przy niskich nakadach pracy Wydaje zdrowe i penowartociowe plony

Powysze kryteria wskazuj na to, e gleba o takich cechach, bdzie zapewniaa rolinom wszystkie niezbdne warunki do prawidowego wzrostu. Dziki odpowiednim praktykom mona utrzyma taki stan rzeczy przez dziesiciolecia. Jak zatem funkcjonuj gleby? W jaki sposb naturalny las, czy step, utrzymuje olbrzymi produkcj pierwotn rolin, zapewniajc jednoczenie miejsce rozwoju zwierzt, bez nawoenia i zabiegw agrotechnicznych. Poznanie przebiegu naturalnych procesw glebotwrczych pozwala na efektywne zarzdzanie gleb w naszym ogrodzie. Dziaanie zgodnie z siami natury a nie przeciw nim pozwoli utrzyma wysok produktywno gleby teraz i zachowa j dla przyszych pokole. Tekstura i struktura. Gleba, ta naturalnego pochodzenia, jeli nie jest zdegradowana, skada si z 5 komponentw. S to: czstki mineralne (frakcja nieorganiczna), martwa materia organiczna (pozostaoci po ywych organizmach), woda (zwykle roztwr glebowy), powietrze (wypenia przestrzenie niezajte przez wod), yjce organizmy glebowe. Wzajemne proporcje powyszych komponentw rni si w zalenoci od typu gleby. Poprzez rne zabiegi ogrodnicze moemy ksztatowa wzajemny stosunek wody, powietrza i materii organicznej w glebie, ale czy nie atwiej bdzie pozostawi to organizmom ywym? Na to pytanie z pewnoci odpowie permakultura. Teraz jednak przejdmy do budowy gleby. Cech charakterystyczn jest swoista tekstura i struktura, ktre to uzalenione s od materiau macierzystego, na ktrym wytworzya si dana gleba.

Tekstura gleby to inaczej skad granulometryczny gleby. Jest to zawarto poszczeglnych frakcji tworzcych tzw. szkielet glebowy. Mona zatem powiedzie, e tekstura zaley od wystpowania piasku, muu (pyu), gliny oraz iu w glebie. Struktura ,natomiast, to zdolno powyszych czsteczek glebowych do tworzenia agregatw (grudek ziemi). Gdy zaciniesz w doni odrobin ziemi, po rozlunieniu ucisku powinna rozpa si na mniejsze grudki. Wtedy mwimy, e gleba ma odpowiedni struktur. Zarwno tekstura jak i struktura determinuj porowato gleby, a co za tym idzie, jej zdolno do retencjonowania wody, odporno na erozj oraz atwo penetrowania przez korzenie rolin. Poprzez nieprawidowe zabiegi pielgnacyjne, nadmiern ork, stosowanie nawozw sztucznych oraz syntetycznych rodkw ochrony rolin, mona szybko doprowadzi do cakowitej degradacji gleby, niszczc jej struktur i tekstur. Wana jest obecno ywych organizmw. Gleba to nie tylko materia mineralna. To przede wszystkim ywe organizmy. W glebie yj niezliczone iloci organizmw. Dlatego gleb mona traktowa holistycznie, jako jeden ywy organizm. Wikszo organizmw glebowych stanowi organizmy rolinne, reprezentowane przez glony (zielenice, sinice i okrzemki ), grzyby (kapeluszowe, drode, plenie) i bakterie, wrd ktrych szczegln rol odgrywaj promieniowce, a take przez korzenie rolin wyszych, ktre dla gleby s gwnym rdem materii organicznej. Bakterie glebowe wystpuj w koloniach w iloci 1-3 mld komrek w 1 g suchej gleby. Maj decydujce znaczenie w przemianach zwizkw organicznych, przez co wpywaj na rozwj rolin wyszych. Promieniowce s licznie reprezentowanymi w glebie mikroorganizmami zaliczanymi do bakterii (cho budow i funkcj bardzo przypominaj grzyby ), wystpujcymi w iloci kilkuset mln w 1 g suchej gleby. Bior udzia w rozkadzie substancji organicznej i uwalniaj skadniki pokarmowe, przyswajalne dla rolin. Grzyby maj udzia w przemianach skadnikw glebowych, glony przyczyniaj si do wzrostu zawartoci substancji organicznych w glebie. Wrd zwierzt yjcych w glebie wyrniamy gatunki od rozmiarw mikroskopijnych do duych gryzoni. Fauna glebowa obejmuje pierwotniaki, wrotki, nicienie, piercienice (gwnie ddownice i wazonkowce), limaki, pajczaki, skorupiaki, wije, owady, ssaki owadoerne (gwnie gryzonie), pazy i gady.

Pierwotniaki stanowi najliczniejsz z grup, reprezentowane przez ok. 250 gatunkw, wikszo z nich wykorzystuje jako poywienie zawarte w glebie szcztki organiczne. Wrotki spotykane s gwnie w glebach wilgotnych, bagiennych w liczbie ok. 50 gatunkw, stanowi ogniwo w cyklu przemian organicznych. Nicienie glebowe wystpuj w liczbie do 50 sztuk w 1 g

suchej gleby, reprezentowane s przez: gatunki odywiajce si szcztkami organicznymi, gatunki drapiene, poerajce mode ddownice, a take inne nicienie. Wyrniamy rwnie gatunki pasoytnicze, atakujce gwnie korzenie rolin wyszych, szczeglnie zaliczane do rodzaju Heterodera (mtwik buraczany, mtwik ziemniaczany). Ddownice stanowi niezwykle wane ogniwo w acuchu przemian zachodzcych w glebie, preferuj gleby wilgotne, zasobne w prchnic. Ilo ich jest zalena od stopnia wilgotnoci gleby i jej zasobnoci w skadniki organiczne. W glebach o sprzyjajcych warunkach ddownice przerabiaj rocznie ok. 35 t suchej gleby na 1 hektar, przepuszczajc przez swoje ciao substancje organiczne i skadniki mineralne, ktre rozdrabniaj i wzbogacaj w enzymy, przy czym wydaliny ddownic powoduj rozkad resztek organicznych w glebie i cice, stwarzaj take korzystne warunki dla rozwoju mikroorganizmw przez zmian odczynu gleby z kwasowego na obojtny lub zasadowy. Korytarze ddownic sprzyjaj przewietrzaniu gleby oraz jej spulchnianiu, ddownice powoduj rwnie korzystne zjawisko przemieszania niszych warstw gleby z warstw powierzchniow, przyczyniajc si do ich wzbogacenia w skadniki organiczne i mineralne.

Podobn rol peni wazonkowce, wrd ktrych nieliczne jedynie gatunki s formami drapienymi, a jeden jest pasoytem ddownic. Korzystny wpyw na jako gleby maj, wrd innych krgowcw, wije, przyczyniajce si do rozkadu materii organicznej. Ich pozytywne oddziaywanie maj take budowane przez nie gniazda, poprawiajce struktur gleby. Do owadw yjcych w glebie zaliczane s skoczogonki, mrwki oraz uki, ktrych erowanie powoduje przemieszanie skadnikw glebowych. Do ssakw zaliczanych do organizmw glebowych nale m.in. krety, ryjwkowate, krliki, liczne gryzonie, jak np. nornice, susy, chomiki, wistaki, niewiszczuki. Liczne z wyej wymienionych gatunkw to szkodniki upraw, jednak ich oddziaywanie na gleb jest korzystne, powoduj bowiem przewietrzanie gleby, mieszanie substancji organicznych i mineralnych w glebie, jej kruszenie i granulacj. Najwaniejsz informacj do zapamitania jest ta dotyczca roli organizmw glebowych. Przecitnemu ogrodnikowi wydaje si, e aby roliny dobrze rosy, naley odpowiednio je

karmi. Co zatem robi ogrodnik? Odywia roliny poprzez nawoenie i podlewanie. Nic bardziej mylnego. Natura nie funkcjonuje w ten sposb. To co tak naprawd robi ogrodnik poprzez dostarczanie nawozw do gleby, to odywianie mikroorganizmw glebowych. To one dopiero otwieraj ca pul substancji odywczych, umoliwiajc rolinom ich pobieranie. Jeeli przez duszy czas stosujemy nawozy sztuczne i syntetyczne rodki ochrony rolin, zabijamy organizmy glebowe i uniemoliwiamy prawidowy rozwj rolinom. Zwikszenie dawek jedynie pogorszy sytuacj i przyspieszy proces zabijania gleby. Podobny proces ma miejsce gdy wystawia si gleb na dziaanie promieni UV, poprzez ork czy przekopywanie. Zanim pomylisz o rolinach, pomyl o organizmach glebowych. Materia organiczna, humus i glebowa sie troficzna. Zrozumienie roli, jak odgrywaj organizmy glebowe, jest niezbdne do prawidowego zarzdzania gleb w ogrodzie. W oparciu o to zrozumienie kierujemy nasz uwag w stron strategii, ktre podnosz jednoczenie liczebno populacji organizmw glebowych oraz ich biornorodno. Tak jak kady ywy inwentarz w gospodarstwie, tak i organizmy glebowe wymagaj stosowania odpowiedniej karmy. Ta karma dostarczana jest przez nas pod postaci materii organicznej. Materia organiczna to frakcja gleby, ktra obejmuje yjce organizmy oraz ich pozostaoci (martwe szcztki rolin, zwierzt, produkty przemiany materii) w rnych stadiach rozkadu. Kocowym produktem procesu dekompozycji jest humus. Jest to stabilna forma materii odpowiedzialna za budow odpowiedniej struktury gleby. To wanie humus spaja poszczeglne frakcje ska macierzystych, dziki czemu powstaj agregaty glebowe (grudki ziemi). Odpowiednia struktura gleby przekada si oczywicie na wysok produkcj rolin. Teraz powinno by ju jasne, e poprawne zarzdzanie materi organiczn i humusem to klucz do utrzymania zrwnowaonych populacji organizmw w ekosystemie glebowym. Wszystkie z wyej wymienionych organizmw, za wyjtkiem glonw, polegaj na materii organicznej, jak na rdle poywienia. Dlatego, aby utrzyma rwnowag wrd populacji organizmw glebowych, materia organiczna musi by odnawiana przez roliny porastajce gleb lub dostarczana z zewntrz w postaci kompostu, nawozw organicznych czy ciki. Optymalnie odywione organizmy glebowe odbudowuj yzno gleby, yzna gleba odpowiednio odywia uprawiane na niej roliny. W praktyce optymalne odywianie organizmw glebowych polega na utrzymaniu odpowiednich warunkw wilgotnoci, temperatury, substancji odywczych, pH i tlenu. Oznacza to rwnie stae dostawy materii organicznej. Ora czy nie ora, przekopywa czy nie przekopywa? Kilka czynnikw wpywa na poziom materii organicznej w glebie. S to: dostawy materii organicznej, temperatura, wilgotno, stopie kompakcji gleby (orka), poziom azotu i fosforu, plonowanie i nawoenie. Wok jednego z tych czynnikw naroso wiele mitw, ktre warto rozwia. Jest to oczywicie stopie kompakcji gleby, a co za tym idzie, odwieczne pytanie: ora czy nie ora, przekopywa czy nie przekopywa? W permakulturze zdecydowanie odchodzi si od typowej orki oraz pracochonnego zabiegu przekopywania, spulchniania i napowietrzania gleby. Powd jest prosty. Po co si mczy i traci czas na powysze zabiegi, jeeli mog to zrobi za nas organizmy glebowe (pamitacie ddownice albo krety?). No ale co wtedy, gdy nasza gleba jest zdegradowana i nie ma niej ywej duszy? Jak to bywa w przyrodzie nie ma prostolinijnych rozwiza i warto w tej sprawie posucha gosu rozsdku. Jeeli zaczynamy zakada ogrd na glebie zdegradowanej, naley j odpowiednio przygotowa (rwnie przez przekopanie lub ork gdy powierzchnia jest dua). Warto jednak tak prowadzi dalsze uytkowanie gleby, aby tej czynnoci nie trzeba byo powtarza, poniewa jest to kosztowne (paliwo do cignika czy wiele godzin pracy ze szpadlem). Dokonujc wyboru, naley zawsze pamita o jednym procesie. Orka/przekopywanie gleby moe by zarwno poyteczne jak

i szkodliwe. Podczas orania doprowadzamy do przewrcenia gleba i wystawienia spodniej warstwy na dziaanie warunkw zewntrznych. Dostarczamy jednoczenie tlen do gbszych warstw gleby. Podwyszona ilo tlenu przyspiesza utlenianie materii organicznej i uwalnia spore iloci substancji odywczych, bezporednio przyswajalnych przez roliny. Roliny dostaj zastrzyk energii i lepiej rosn. Co w tym zego? Ot to jedynie czubek gry lodowej. Jeeli taka czynno powtarzana jest bardzo rzadko (np. raz na 5-10 lat) wszystko jest ok. Jeeli jednak orka powtarzana jest kadego roku, sprawa wyglda ju nieco inaczej.

Oprcz tego, e napowietrzamy gleb poprzez jej przewrcenie, jednoczenie wystawiamy j na dziaanie wiatru, wody i soca. Przesuszona, odkryta gleba atwo ulega wywiewaniu (tracimy materi organiczn). Podczas ulewnych opadw, woda wymywa lejsze czsteczki gleby (tracimy materi organiczn). Promieniowanie UV zabija wszystkie organizmy glebowe, ktre znajd si na powierzchni, poniewa nie s one przystosowane do dugotrwaej ekspozycji na dziaanie soca (tracimy materi organiczn). Orka przyspiesza proces dekompozycji (rozkadu) materii organicznej. Prawidowe zarzdzanie gleb to osiganie rwnowagi pomidzy rozkadem materii a jej produkcj lub dostarczaniem. W przypadku wielokrotnej orki szala przechylona jest na stron dekompozycji. Wniosek jest prosty, w duszej perspektywie czasowej gleba staje si jaowa. Proponuj podpatrywa wzorce z natury. No czy kto prowadzi ork w lesie? W naturalnych ekosystemach lenych gleba jest stale zakryta cik lub poronita rolinnoci. Pod t warstw okrywow yj organizmy glebowe i to wanie ich aktywno sprawia, e gleba jest pulchna i optymalnie napowietrzona. Przykrywajmy zatem gleb rwnie w naszych ogrodach i na polach. Kolejnym wanym czynnikiem wpywajcym na ilo materii organicznej jest obecno podstawowych substancji odywczych, gwnie azotu. Upraszczajc bardzo spraw, organizmy glebowe do prawidowego wzrostu i rozwoju potrzebuj dwch skadnikw. Azotu i wgla organicznego. S to podstawowe substancje budulcowe ich organizmw. Gwnym rdem wgla w glebie s martwe szcztki rolin oraz dwutlenek wgla pochaniany z atmosfery (niewielki udzia). Azot, rwnie bywa pochaniany z atmosfery, ale tylko przez wyspecjalizowane mikroorganizmy. Gwne jego zasoby to szcztki zwierzt, odchody i nawozy (w przypadku konwencjonalnego ogrodnictwa, rwnie sztuczne). Naley jednak pamita, e nadmierne dostawy azotu powoduj przyspieszenie aktywnoci mikroorganizmw glebowych. Majc due iloci paliwa do procesw yciowych (gwnie wytwarzania biaek i rozmnaania si) potrzebne jest jeszcze poywienie. Gwatownie namnaajce si org. Glebowe szybciej konsumuj materi organiczn. Przechyla to ponownie szal na stron dekompozycji. Pojawia si deficyt materii organicznej i biodynamiczna rwnowaga w glebie ulega zachwianiu. Ostatecznie rozpozna to mona po sabej kondycji rolin, kiedy jest ju zbyt pno na reakcj.

Podsumowanie. yjce organizmy to gwny motor obiegu substancji odywczych w glebie Materia organiczna stanowi podstawowe rdo energii (ywno) dla organizmw glebowych oraz rolin Nadmierna orka lub zbyt czste przekopywanie ziemi przyspiesza proces dekompozycji materii organicznej, przez co prowadzi do wyjaowienia gleby Zbyt wysokie dawki nawozw azotowych (syntetycznych czy organicznych) rwnie przyspieszaj tempo rozkadu materii organicznej w glebie Gleba powinna by zawsze okryta cik, co chroni j przed negatywnym wpywem erozji, przesuszenia i przegrzania Aby zwikszy ilo materii organicznej w glebie produkcja lub dostarczanie z zewntrz musz przekracza poziom dekompozycji

Cz II: Zrwnowaone zarzdzanie gleb

Narzdzia odbudowy i zarzdzania gleb Teraz, gdy posiadasz ju niezbdn wiedz o tym co yje pod Twoimi stopami, nadszed czas, aby pozna podstawowe techniki, ktre pomog Ci nawiza symbiotyczny zwizek z organizmami zamieszkujcymi gleb w ogrodzie. W przypadku wikszoci gleb na terenie Polski, pierwszym zadaniem bdzie odbudowa biornorodnoci sieci troficznej. Proces ten oczywicie wymaga czasu, ale gdy ustanowi si biologiczna rwnowaga wrd populacji organizmw glebowych, zauwaysz zmian nie tylko w wygldzie samej gleby, ale rwnie rolin. Jeeli w przeszoci stosowae w swoim ogrodzie chemiczne rodki ochrony rolin czy nawozy sztuczne, bdziesz musia uzbroi si w cierpliwo i poczeka na rezultaty okoo 1-2 lat. atwiejsze zadanie maj ogrodnicy stosujcy si do zasad organicznej uprawy rolin. Kompost, cika i aktywnie napowietrzana herbatka kompostowa. To bardzo proste! Wystarczy stosowanie trzech strategii, aby przywrci rwnowag biologiczn zdegradowanej glebie. Stosowanie odpowiedniego kompostu, cikowanie w odpowiedni sposb, przy uyciu odpowiednich materiaw organicznych oraz stosowanie aktywnie napowietrzanej herbatki kompostowej (ANHK), wystarczy rwnie, aby utrzyma sie troficzn (i roliny) w dobrej kondycji. Wicej pracy teraz... mniej w przyszoci. Wykorzystywanie powyszych technik zdecydowanie zmniejszy ilo pracy zwizanej z pniejszym utrzymaniem ogrodu. Oczywicie pocztkowo troch pracy trzeba woy, aby przestawi system z chemicznego na biologiczny, ale w ostatecznym rozrachunku to si opaca. Potraktuj swoj gleb w ogrodzie jak lokat kapitau, im wicej woysz na pocztku, tym wicej korzyci w przyszoci. To mikroorganizmy bd pracoway za Ciebie. Zmniejszy si czstotliwo nawadniania, poniewa organizmy glebowe poprawi zdolnoci retencyjne gleby. Nie bdzie koniecznoci stosowania drogich nawozw, poniewa funkcjonowa bdzie biologiczny cykl obiegu pierwiastkw. Ponadto bdziesz pewny, e twoje roliny dostan to czego potrzebuj, zawiadczy o tym ich wygld.

Najlepsze w tym wszystkim jest to, e nie stosujesz niebezpiecznych chemikaliw, ktre mog zatru wod w twojej studni, wywoywa alergie po zjedzeniu warzyw z ogrdka, czy zaszkodzi lokalnym ekosystemom. Nie ma mowy o adnym drobnym druczku, informujcym Ci, e stosujesz rodek niebezpieczny w kontakcie ze skr, ktry moe powodowa deformacje podu u kobiet w ciy. Poznae pobienie, z jakich narzdzi naley korzysta, aby odbudowa i utrzyma sie ycia w glebie. Teraz nadszed czas, aby ze szczegami pozna tajniki permakulturowego zarzdzania gleb w ogrodzie. Kompost to podstawa. Kompostowanie resztek organicznych pochodzcych z gospodarstwa domowego, to najlepsza metoda na ograniczenie iloci odpadw, ktre najczciej trafiaj na wysypisko. Jest to rwnie wietna metoda na dostarczanie glebie najlepszej materii organicznej, usianej dodatkowo miliardami poytecznych organizmw. Kompostowanie wydaje si proste, wystarczy usypa wszystko na przysowiow kup i czeka a si rozoy. Po okoo 6 miesicach do roku, otrzymujemy czarn, ziemist substancj, ale w midzyczasie rwnie stada much, komarw i nieciekawy zapaszek. Taki kompost niespecjalnie nadaje si do zastosowania w ogrodzie, jest prawdopodobnie le zbilansowany pod wzgldem skadnikw odywczych i czciowo powstawa w warunkach beztlenowych co moe skutkowa wysok zawartoci substancji toksycznych dla rolin. Kompost ma te swoj tajemnic, a kompostowanie to sztuka. Jak ze wszystkim w yciu, trzeba mie do tego rk no i oczywicie troch wiedzy.

Jest wiele metod prawidowego przygotowania kompostu. Poniej, bez zbdnego owijania w bawen, postaram si przedstawi najwaniejsze z nich. ...ale jeszcze zdradz may sekret. Roliny s dziwne. Wspomniaem wczeniej o azocie i jego roli w przyspieszaniu przemiany materii organicznej w glebie. Roliny, tak jak i inne organizmy glebowe potrzebuj azotu do prawidowego wzrostu. No i tu si zaczynaj schody. Ot okazuje si, e roliny mog przyswaja rne rodzaje azotu. A do tego, wszystkiego jedne mog przyswaja azot amoniakalny, a inne azot azotanowy. Tu impreza si rozkrca, bo okazuje si, e azot amoniakalny powstaje gwnie w wyniku rozkadu materii organicznej przez bakterie. Azot azotanowy, natomiast, powstaje w wyniku dekompozycji materii organicznej przez grzyby. No i eby byo mieszniej, ta druga forma azotu preferowana jest przez roliny wieloletnie (m.in. drzewa, krzewy, i niektre roliny jadalne), a ta pierwsza przez roliny jednoroczne (gwnie trawy i warzywa uprawiane w Twoim ogrodzie). Wracajc do kompostu... Skoro wiemy ju co lubi roliny i jak to co powstaje myl, e moemy miao stwierdzi, e w ogrodzie warzywnym przyda si bardziej kompost zdominowany przez bakterie, a w sadzie taki, w ktrym dominuj grzyby. Podajc dalej tym tropem, okae si, e jednak nie bez znaczenia jest to co dokadamy do pryzmy kompostowej. Jak to zwykle bywa z naturalnymi systemami, to co wchodzi do systemu przekada si na to, co z niego wychodzi. Na co zwrci uwag przygotowujc kompost? Bakterie, grzyby i inne organizmy traktuj pryzm kompostow jak rdo wgla, ktry jest gwnym pierwiastkiem napdzajcym metabolizm. Drugim poszukiwanym pierwiastkiem jest azot, stanowicy podstawowy budulec enzymw oraz samych organizmw (z azotu powstaj aminokwasy potrzebne do budowy biaek). Woda jest kolejnym wanym czynnikiem warunkujcym kompostowanie. Jej obecno jest niezbdna do zapewnienia optymalnych warunkw dla organizmw kompostowych. Nie mona mie aktywnie dziaajcych bakterii, grzybw, pierwotniakw czy ddownic jeeli nie zapewnimy im dostpu do wody niezbdnej dla podstawowych funkcji yciowych. Powietrze, jest kolejnym niezbdnym skadnikiem, poniewa wikszo bakterii i grzybw rozkadajcych zwizki bogate w azot i wgiel, to organizmy tlenowe. Oczywicie w czasie procesu kompostowania mog wytworzy si warunki beztlenowe, ale naley pamita, e powstan wtedy rne substancje toksyczne dla rolin, jak np. alkohole. Dlatego napowietrzanie pryzmy jest jedn z bardziej istotnych funkcji. Kocowym skadnikiem napdzajcym proces kompostowania jest ciepo. Nie pochodzi ono jednak ze soca, lecz jest produktem ubocznym procesw metabolicznych organizmw kompostowych (gwnie bakterii). Jak uda si zaobserwowa, ciepo wywouje eksplozje populacji mikroorganizmw i powoduje, e ich skad zmienia si w czasie, w zalenoci od fazy kompostowania. Po zmieszaniu powyszych skadnikw w odpowiednich proporcjach otrzymamy bogat, czarn i pachnc ziemi humusow, ktre do tego ttni yciem. Kompostowanie w naszych warunkach moe zaj nawet rok, ale s metody aby przygotowa dobrej jakoci kompost w czasie nie duszym ni kilka tygodni. Bez wzgldu na czas kompostowania pamitaj, e i tak wikszo czarnej roboty odwalaj organizmy glebowe. Fazy kompostowania. Wyrniamy trzy gwne fazy kompostowania, z ktrych pierwsz jest faza mezofilna. Organizmy, ktre rozwijaj si w zakresie temperatur od 20 do 40 st. C, nazywamy organizmami mezofilnymi. Kiedy temperatura osiga grny zakres, organizmy te przechodz metamorfoz, wytwarzajc endospory, struktury przetrwalne, ktre umoliwiaj im przeycie w wyszych

zakresach temperatur i powrt do aktywnoci, gdy temperatura si obniy. Nastpna faza kompostowania, rozpoczyna si gdy temperatura przekroczy poziom 40 st. C. Organizmy, ktre s zdolne do ycia w przedziale temperatur od 40 do 65 st. C i powyej, to organizmy termofilne. Bardzo wane jest, aby utrzyma t faz przez co najmniej kilka dni. Dziki wysokiej temperaturze, gin patogeny chorobotwrcze oraz nasiona chwastw. Dwie pierwsze fazy kompostowania nastpuj bardzo szybko po sobie. Dobrze zbudowana pryzma kompostowa, osiga pierwsz faz w cigu kilkunastu godzin, a ju po 24-72 godzinach temperatura przekracza 60 st. C. Jeeli pryzma si nie nagrzewa, jest to sygna, e albo skad materiaw wybranych do kompostowania jest niewaciwy, albo brakuje tlenu. Gdy skomplikowane zwizki organiczne takie jak biaka czy wglowodory o rozbudowanych acuchach wglowych (np. celuloza) ulegn rozkadowi, obnia si aktywno mikrobiologiczna, za ktr poda spadek temperatury. Mezofilne organizmy, ktre dziki endosporom przetrzymay okres wysokich temperatur, budz si do ycia i zastpuj organizmy termofilne. Proces kompostowania wkracza w ostatnia faz, faz dojrzewania. Pryzma musi pozosta wilgotna przez cay czas trwania procesu. Naley jednak pamita, aby nie zala pryzmy pozbawiajc jej tlenu. Jeeli wszystko przebiegnie prawidowo, wychodzi kompost. Stosunek C:N i bakterie vs. grzyby. Aby otrzyma dobrze zbilansowany kompost, naley zadba o odpowiedni stosunek wgla do azotu (C:N). Prawidowy stosunek C:N ksztatuje si pomidzy 25:1 a 30:1. Jeeli dodamy za duo wgla, azot zostanie szybko zuyty co zahamuje proces kompostowania. Jeeli sytuacja bdzie odwrotna, zbyt dua ilo azotu spowoduje utrat wgla w postaci CO2 do atmosfery. Ponadto bardzo szybko dowiemy si o tym, e azotu jest za duo. Poinformuje nas o tym nieprzyjemny zapach. Przy optymalnych proporcjach, wszystko przebiega zgodnie z planem. Czsto dokonuje si podziau dostpnej materii organicznej na zielon i brzow. Zleay, brzowy materia stymuluje rozwj grzybw, natomiast wiea, zielona materia promuje rozwj bakterii. Jesienne licie, kora, zrbki drewna, gazie to substraty zawierajce due iloci wgla. Stanowi zastrzyk energii dla mikroorganizmw kompostowych. wieo cita trawa, resztki kuchenne oraz zielone czci rolin to rdo azotu, podstawowego materiau budulcowego. Znajc powysze zalenoci, moliwe jest sterowanie kompostowaniem tak, aby produkt kocowy mia bardziej bakteryjny lub grzybowy charakter. Sprawdzonym przepisem na kompost grzybowy jest mieszanka 10% lucerny, 40% wieo citej trawy i 50% lici, drobnych gazi lub zrbkw drewna drzew liciastych. Przepis na kompost bakteryjny przedstawia si nastpujco: 25% lucerny, 50% wieo citej trawy i 25 % zleaych lici. Podsumowujc wiee, zielone substraty to szybkie rdo cukrw i sporych iloci azotu. Materia lekkostrawny stymulujcy rozwj bakterii. Zleay, brzowy substrat, to rdo cikostrawnych lignin, celulozy, tanin. Tylko grzyby wyposaone s w enzymy zdolne rozoy te zwizki na substancje proste. Kompost dla leniwych wermikompost! Przepuszczanie materii organicznej przez ciao ddownicy nazywamy wermikompostowaniem. Proces ten odbywa si automatycznie, bez udziau czowieka oraz zgodnie z wol i w najlepszym interesie ddownicy. Produktem ubocznym jest wermikompost, najlepszy kompost do uprawy warzyw. Do tego rodzaju kompostowania potrzebne s oczywicie ddownice (mona zatrudni najemnikw ddownica kalifornijska) oraz odpowiednio przygotowana pryzma kompostowa lub kompostownik.

Odpowiednie substraty do przygotowania podoa dla ddownic obejmuj: odpadki kuchenne (za wyjtkiem tuszczy, misa i nabiau), papier, tektur, rozdrobnione licie, cit traw itp. Pamitaj zawsze, e po dodaniu do pryzmy nowego substratu, naley tak pryzm okry. Najlepsza do tego celu jest soma, stare gazety lub tkanina jutowa/konopna. Naley te pamita, aby nie przesuszy pryzmy oraz nie wystawia jej na dziaanie soca. Wermikompost jest zdominowany przez bakterie (gwnie te, ktre przebywaj w ukadzie pokarmowym ddownicy), dlatego idealnie nadaje si pod upraw warzyw.

cikowanie. cika to materia organiczna, ktr ukada si na powierzchni gleby w celu obnienia parowania, powstrzymania rozwoju chwastw oraz erozji. Z punktu widzenia permakultury interesuj nas ciki organiczne. Czarna folia ogrodnicza spenia podobn rol co cika organiczna, z jednym maym wyjtkiem. Ogranicza dostp tlenu i sprzyja zaparzaniu si gleby. Tego staramy si unika. wietnym materiaem na ciki s: soma, licie, tektura, zrbki drewna, wir, kora drzew, trociny, wiry, sosnowe igy, cinki trawy itp. Podobnie jak w przypadku kompostu, poprzez cikowanie moemy stymulowa rozwj podanych organizmw glebowych. Zasady s takie same jak w przypadku kompostowania. Zleay, brzowy materia stymuluje rozwj grzybw (zwaszcza jesienne licie i zrbki drewna). wieo cite lub zebrane zielone czci rolin, promuj rozwj bakterii glebowych.

cikowanie to jedna z lepszych technik naladujcych naturalne procesy tworzenia si gleb. To wanie w taki sposb natura zasila gleb w materi organiczn, sukcesywnie nadbudowujc profil glebowy. Aby jednak umiejtnie korzysta z dobrodziejstwa cikowania, naley zapamita kilka regu. Nie zacielamy zmarznitej gleby, spowolni to proces jej odmarzania i nagrzewania do odpowiedniej temperatury Nie nakadamy warstwy grubszej ni 10 cm, zablokuje to docieranie wody do gleby cielc pod drzewami, rozkadaj cik do linii okapu korony cika nigdy nie powinna przylega bezporednio do pni drzew, krzeww oraz dotyka warzyw, moe to spowodowa ich gnicie

Zblion do cikowania technik jest zakadanie tzw. wyniesionych rabat. W tym jednak przypadku odwrcone s kolejne warstwy nakadane na siebie. Gazie, licie, som, obornik ukada si na ksztat kopca, a nastpnie przysypuje substratem glebowym. Cao naley oczywicie przykry cik lub obsia yjc pokryw np. rolin motylkowych.

Wyniesione rabaty idealnie nadaj si do uprawy warzyw. W permakulturowym ogrodzie warzywnym jest to jedna z najczciej stosowanych technik, ksztatowania odpowiedniej struktury gleb. W poczeniu z pozostaymi technikami daje rewelacyjne rezultaty. Aktywnie napowietrzana herbatka kompostowa (ANHK). Aktywnie napowietrzana herbatka kompostowa jest roztworem otrzymywanym w procesie tlenowej fermentacji dojrzaego kompostu w roztworze wody i substancji odywczych. Nazwa pochodzi od wygldu otrzymanej po takim procesie cieczy przypominajcej herbat. ANHK zawiera olbrzymie iloci mikroorganizmw glebowych, dziki czemu moemy zasila nimi gleby o ubogiej sieci troficznej. Jest ponadto niezwykym nawozem organicznym, stymulujcym naturalny system immunologiczny rolin. Aby przygotowa ANHK, naley uzbroi si w aerator. Jest to prosty zbiornik zaopatrzony w system napowietrzania. To wanie w aeratorze zachodzi proces namnaania tlenowych organizmw glebowych w roztworze wodnym.

Dziki dobieraniu odpowiedniego kompostu (zdominowanego przez grzyby lub bakterie) oraz dostarczanie rnorodnych substancji odywczych do roztworu, otrzymujemy wspaniae narzdzie zarzdzania sukcesj mikroorganizmw w glebie. Najwaniejsze podczas przygotowania ANHK jest stosowanie wody pozbawionej chloru. Nie mona uwarzy ANHK na chlorowanej wodzie, poniewa zabije ona wikszo mikroorganizmw kompostowych. Odchlorowanie wody poprzez kilkugodzinne napowietrzanie usunie niebezpieczestwo zabicia podanych mikroorganizmw. Nastpnym wanym skadnikiem jest oczywicie dojrzay kompost. Od tego jakiego

kompostu uyjemy, zaley ilo i rodzaj mikroorganizmw otrzymanych w roztworze. Kompost dodajemy w iloci 4-5 garci na 10 litrw wody. Dobrym wyborem jest oczywicie wermikompost, o ile bardziej zaley nam na bakteriach. Aby przyspieszy rozwj mikroorganizmw (gwnie bakterii), w czasie warzenia ANHK do roztworu moemy doda niewielk ilo cukrw prostych. Dobrym ich rdem jest melasa, syrop klonowy, syrop trzcinowy, soki owocowe itp. Ten skadnik dodajemy w iloci 2 yeczek na 10 l roztworu. Jeeli zaley nam na zwikszeniu liczebnoci grzybw, do roztworu dodajemy mczk z glonw oraz mczk bazaltow bogat w fosforany. Tak mieszank napowietrzamy przez 24 godziny (jeeli chcemy wicej bakterii) lub 36 godzin (jeeli chcemy wicej grzybw). Roztwr przesczamy, aby oddzieli resztki z kompostu i stosujemy bezporednio do strefy korzeniowej rolin lub jako oprysk dolistny. Oprysk dolistny stymuluje wytwarzanie naturalnej osony woskowej, dziki czemu licie i caa roslina staj si bardziej odporna na choroby grzybowe i ataki szkodnikw. Podsumowanie. Bdzie krtkie i treciwe. Oto trzymasz w rekach klucz do krlestwa zdrowej, yjcej gleby. Stosowanie przyblionych w poradniku technik zarzdzania gleb w Twoim ogrodzie przyniesie wiele korzyci, zarwno uprawianym przez Ciebie rolinom, jak i Tobie samemu. Wykorzystaj t wiedz mdrze, dzielc si z innymi tym co najcenniejsze.

PRACOWNIA SYSTEMW PERMAKULTURY YCZY SAMYCH SUKCESW