Verslag werksessie Ict bekwaamheid leraren

15 mei 2012 Media Plaza, jaarbeurs Utrecht

Aanwezig: Serge de Beer (Lentiz), Cor de Beurs (VO kwartiermaker), Gerard Dmmer (Pabo), Harry Gankema (KPC), Marco Jansen (Stichting Invitare), Frank Jansma (Onderwijscoperatie), Peter Jilesen (Optimus Onderwijs), Willem Karssenberg (saMBO-ICT), Joyce Martina (ECP), Hans Pronk (ADEF), Wilfred Rubens (OU), Bernadette Sprenkeling (Nova college), Geeske Steeneken (GEU), Nancy Verliefde (UGent), Frouke Visser (CNA). Namens Kennisnet: Cocky van Klaveren, Sylvia Peters, Maartje de Reus, Erik Woning.

Samenvatting: Het is een verantwoordelijkheid van de leraar om zijn onderwijs goed te laten aansluiten op de veranderende maatschappij. Hij ziet het gebruik van ict als vanzelfsprekendheid en integreert dit in zijn vakinhoud, didactiek en pedagogische overwegingen. Het management van scholen speelt ook een grote rol. Het begint bij een droom, oftewel een visie: Hoe bereiden we onze leerlingen voor op een rol in een steeds vernieuwende en digitale maatschappij? Wat voor soort lesprogramma hoort hierbij? Wat vraagt dit van ons personeel als professionals? Welke houding is nodig? Een professionele nieuwsgierigheid is noodzakelijk om te blijven ontwikkelen, om mee te gaan met de tijd, om op de hoogte te zijn van de laatste ontwikkelingen, om daar een mening over te hebben en om te durven uitproberen. Dit zijn de ingredinten die ervoor zorgen dat het onderwijs aansluit op de realiteit. In deze tijd betreffen die laatste ontwikkelingen vooral het werken met nieuwe technologien, met ict. Omdat blijkt dat het werken met ict voor veel leraren nog geen vanzelfsprekendheid is, achten de bij deze sessie betrokken partijen het noodzakelijk dat er een duidelijke landelijke richtlijn gegeven wordt. Deze richtlijn vertaalt zich naar een kader voor ict-bekwaamheid van de leraar en sluit aan bij het model van algemene bekwaamheidseisen van de onderwijscoperatie. Het kader moet een handvat bieden voor schoolleiders om hun HR-beleid op af te stemmen en voor lerarenopleiders om hun studenten (aankomende leraren) op voor te bereiden. De concretisering in eisen ligt echter bij de eindgebruikers zelf. De eis aan de leraar op het gebied van ictgebruik in zijn onderwijs wordt geformuleerd door de schoolleider. De eindterm waaraan de aankomende leraar moet voldoen wordt geformuleerd door de lerarenopleiding. Het kader voor ict bekwaamheid moet hiervoor genoeg handvatten bieden door eisen op abstract niveau te formuleren (adhv 3 kerntaken) en context-specifieke voorbeelden op zo concreet mogelijk niveau aan te reiken. Dit is, in het kort, de uitkomst van de deelnemers aan de werksessie over ict-bekwaamheid voor leraren. Een vijftiental experts uit verschillende sectoren van het onderwijs kwam op 15 mei 2012 bijeen om te praten, ervaringen te delen en na te denken over de ict bekwaamheid van leraren. Opsomming van de besproken punten: T.o.v. de algemene bekwaamheidseisen is het niet handig/klopt het niet om deze set ook bekwaamheidseisen te noemen. Beter is om een kader te bieden voor de ontwikkeling van ictbekwaamheid voor leraren. Binnen het kader kunnen zowel scholen als lerarenopleiders hun eigen concretisering aangeven en de norm/eisen stellen. Die norm kan dan ook per instelling verschillen, het kader blijft echter hetzelfde.

Het beste is om het kader abstract te houden, maar de context-specifieke voorbeelden wel zo concreet mogelijk te maken, die moeten inspireren. Daarnaast is behoefte aan een advies/voorbeeld m.b.t. toepassing van dit kader. Dit kan bijvoorbeeld d.m.v. best practices; hoe past een lerarenopleiding het kader toe en hoe vertalen zij dit naar concrete eisen? En hoe doet een school dit; hoe vertalen zij het kader in hun HR-beleid? Nuttig zou zijn om diverse toepassingen te laten zien, zodat het veld aanvoelt dat het hun eigen verantwoordelijkheid is om hier invulling aan te geven. Een best practice uit Vlaanderen is bijvoorbeeld dat ze daar van hun lerarenopleiders eisen dat zij tenminste 1 nieuwe technologie per jaar uitproberen en evalueren wat hier de voor- en nadelen van zijn. Een andere best practice is de Kennisbasis ICT van ADEF, dit is een manier waarop de Pabos een concretisering geven aan het kader. De ADEF set wordt dit jaar, o.a. n.a.v. het opstellen van het kader ict bekwaamheidseisen, aangepast. Waar wordt het houdingaspect uitgewerkt? Dit in ieder geval toelichten in de inleiding: professionele nieuwsgierigheid is een vanzelfsprekendheid voor de leraar als professional. Het zinnetje en erkent dat ict bijdraagt aan betere leeropbrengsten dekt niet helemaal de lading en

kan weerstand oproepen. De professionele houding van de leraar mag uitgebreider beschreven worden en dat daarbij hoort dat hij nieuwsgierig is op allerlei aspecten, dus ook in de zin van nieuwe technologie/ict. Een verandering teweeg brengen t.a.v. het beter aansluiten op de digitaliserende maatschappij is niet alleen een taak van de leraar; denk vanuit 4IB (vier in balans). Veel scholen hebben geen droom. Begin bij het formuleren van je ambities. Het management heeft hier een grote rol in. Hierover iets opnemen in de aanleiding/inleiding. Het is heel helder dat in deze set niet vanuit de techniek wordt gedacht, maar sla hier niet in door. Alleen maar denken vanuit de leeropbrengst en nooit meer vanuit nieuwe middelen is ook niet goed en kan zelfs innovatie belemmeren. Ligt dit ook toe, past bijvoorbeeld bij kerntaak 3. Er ontbreekt nog een stukje over ict als leerdoel; hier wordt niet het vak informatica mee bedoeld, maar meer vanuit pedagogisch oogpunt bekeken: hoe om te gaan met social media, hoe te zoeken op internet, hoe zorgen voor een veilige online leeromgeving? Dit is een vreemde eend in de bijt en klinkt al snel als Mediawijsheid. Het is een basale vaardigheid die elke leraar zou moeten beheersen en past daarom wellicht in de onderste laag van de piramide. Een andere optie is om hierover kort iets te nemen in de definiring van kerntaak 1: pedagogisch-didactisch handelen. Het is nodig om dit expliciet te benoemen omdat het nog geen vanzelfsprekendheid is. Dit geldt eigenlijk voor het hele kader. Waarom zou je ict berhaupt nog moeten noemen? Helaas is het nu nog geen vanzelfsprekendheid. Het Centrum voor Nascholing in Amsterdam heeft als eerste het kader voor ict bekwaamheid toegepast in haar leergang ICT. Omdat in het kader geen concrete gedragsindicatoren worden gegeven, hebben zij hun nul- en eindmeting vrij ingericht; docenten moeten zelf aangeven (reflecteren) op hoe ze binnen de drie kerntaken er voor staan. Het was even wennen maar het werkt wel. Ze zien duidelijk verschil in nul- en eindmeting en iedereen leert iets! Wat ze leren is wel uiteenlopend, de vraag is of dit erg is. Ze gaan op deze voet verder en formuleren zo nodig hun eigen gedragsindicatoren (evt. op basis van de ADEF set) omdat dit in gecertificeerde trajecten een eis is. Dit lijkt een nuttige best practice om te beschrijven in ons verhaal over toepassing van het kader. Leraar 24 lijkt een goed platform om het kader voor ict bekwaamheid een plek te geven. Het werken met voorbeelden wordt gezien als een krachtig middel. Maak een best practice over de nieuwe leraar. Lerarenopleidingen zijn niet hetzelfde als nascholing. Maak hierin onderscheid. De lerarenopleiding zouden eigenlijk voorop moeten lopen in deze ontwikkelingen. Dat doen ze echter niet. De LOBO zou hier een nadrukkelijker rol in moeten spelen. Hoe zorgen we ervoor dat dit kader niet alleen op een website van Kennisnet belandt? Maar ook breed gedragen en verspreid wordt? Overkoepelende gremia zoals de LOBO en de onderwijsraden, maar ook de BV MBO, OMO, Carmel, Lucas, moeten hier achter staan. Dit is echter niet genoeg. Het is aan bestuurders en managers om dit op te pakken. Deze groepen moeten we vanuit Kennisnet zien te bereiken en te ondersteunen. Zorg ervoor dat daar het gesprek gevoerd gaat worden en dat ze met het kader zelf aan de slag gaan. Het moet een wisselwerking zijn van top down en bottom-up up. Alleen wettelijk verplicht stellen werkt niet. Het is een kwestie van anders denken; leraren zouden ook meer curriculum gericht moeten gaan denken en niet alleen methode-uitvoerders of klaslokaal-beheerders moeten zijn. De kern is: hoe help ik dit kind leren? Differentiatie als uitgangspunt en niet de methode. Durf out of the box te denken. Hierover iets opnemen in de inleiding. Ook groter doel voor Kennisnet; bijvoorbeeld in de vorm van e-coaches/change agents die het veld gaan ondersteunen. Het marktaanbod m.b.t. HRtools voldoet vaak niet. Scholen moeten worden geholpen bij het formuleren van leervragen. Het kader voor ict-bekwaamheid van leraren is geen voorschrift maar een voorbeeld.

Afspraken: De aangepaste versie van het rapport wordt z.s.m. naar alle aanwezigen per mail verstuurd, met de vraag om feedback. Op 14 juni a.s. wordt het kader voor de ict-bekwaamheid en alle aanbevelingen uit deze sessie met het Cluster Onderwijs besproken, waarin de onderwijsraden en andere overkoepelende gremia vertegenwoordigd zijn.