OMR - 11

Bruenje je jedna od najznaajnijih proizvodnih operacija zavrne obrade, jer obezbjeuje:

1. Visoku tanost mjera i
2. Visok kvalitet obraene povrine.
Izvodi se nakon termike obrade tako da se ostvaruje i uklanjanje greaka nastalih usljed toplotnih
deformacija pri termikoj obradi.
Glavno kretanje je obrtno kretanje alata (brusne ploe - tocila).
Pomono kretanje je obrtno (kod krunog) ili pravolinijsko kretanje predmeta obrade (kod ravnog
bruenja) i pravolinijsko kretanja predmeta obrade ili alata. U novije vrijeme primjenjuju se i postupci
dubokog ili visokoproduktivnog bruenja.
To su postupci grube - prethodne obrade bruenjem, iji je prvenstveni cilj uklanjanje to vee
koliine materijala. Odlikuju se visokom proizvodnou, uz visok kvalitet obrade.
Osnovna kretanja
Proizvodne operacije krunog i
ravnog bruenja
Dodaci za obradu
Ukupni dodatak za obradu bruenjem
3
se uklanja u vie prolaza razvrstanih na
prolaze:
1. grubog bruenja, kada se uklanja 80 % dodatka (g = 0,8 3) i
2. finog bruenja kada se uklanja 20 % dodatka (f = 0,2 3).
Proizvodne operacije obrade bruenjem
Osnovne proizvodne operacije bruenja su
proizvodne operacije:
1. krunog bruenja,
2. ravnog bruenja,
3. bruenja bez iljaka i
4. bruenja sloenih povrina.
Kruno bruenje moe biti spoljanje,
unutranje i bruenje eonih povrina.
Spoljanje kruno bruenje je bruenje
spoljanjih povrina aksijalno nepominim ili
aksijalno pominim tocilom, spoljanje
radijalno bruenje rukavaca, stepenastih
povrina i sl.
Proizvodne operacije obrade bruenjem
Unutranje bruenje se izvodi tocilima sa drkom i moe biti klasino ili
planetarno.
Planetarno bruenje se izvodi kod tekih i velikih predmeta. Predmeti obrade,
privreni na radni sto, ne izvode nikakva kretanja, dok tocilo izvodi sva
potrebna kretanja.
eono bruenje se najee ostvaruje lonastim tocilima.
Ravno bruenje se moe izvesti koturastim tocilima ili lonastim tocilima.
Ravno bruenje lonastim tocilima moe biti sa: ukrtenim ili lunim tragovima. Kod
ukrtenog bruenja tocilo potpuno naljee na obraivanu povrinu, ime se tanost
obrade poveava, ali su toplotna optereenja tocila i predmeta obrade vea. Luno
bruenje obezbjeuje manja optereenja tocila i predmeta obrade, ali i manju tanost
obrade. Ostvaruje se perifernim povrinama tocila.
Proizvodne operacije obrade bruenjem

Proizvodne operacije obrade bruenjem

Bruenje bez iljaka je bruenje kod
koga je predmet obrade naslonjen na
podupira i postavljen izmeu radnog
i vodeeg tocila. Radno tocilo
ostvaruje proces obrade, a vodee
voenje (obrtanje) predmeta obrade.
Aksijalno pomono kretanje se
ostvaruje naginjanjem vodeeg tocila
za ugao .
U proizvodne operacije bruenja
sloenih povrina spadaju
proizvodne operacije zavrne obrade
(u novije vrijeme i izrade) navoja,
zupanika, bruenja oljebljenih
vratila, otrenja alata, sjeenja
materijala i sl.





Alati u obradi bruenjem
Alati u obradi bruenjem - brusne ploe ili tocila se mogu razvrstati prema
obliku i namjeni.
Prema obliku tocila se dijele na: koturasta, lonasta, konina, tanjirasta, tocila sa
drkom ili navrtkom i segmentna - viedjelna.
Prema nameni tocila se dijele na tocila za: spoljanje kruno bruenje (koturasta,
lonasta i sl.), unutranje bruenje (nasadna ili sa drkom), ravno bruenje
(koturasta ili lonasta), sjeenje, otrenje alata, bruenje glodala, bruenje navoja,
bruenje zupanika itd.
Za izradu tocila koriste se dva osnovna materijala: brusni i vezivni materijali.
Brusni materijali su sitna zrnca, razliitog oblika, prirodnog (kvarc SiO2, granit,
prirodni korund Al2O3 , mirgla, dijamant) ili vjetakog porijekla (elektrokorund, silicijum
karbid, karbid bora, kubni nitrid bora, borozan, sintetiki dijamant). Broj zrna brusnog
materijala je ogroman tako da brusne ploe predstavljaju mnogosene alate.
Vezivni materijal obezbjeuje povezivanje zrna brusnog materijala u jednu kompaktnu i
funkcionalnu cjelinu - tocilo. Definie vrstou i tvrdou tocila, kao i oblast primjene.
Prema porijeklu vezivni materijal se razvrstava na:
organski (keramika, silikatna i magnezitna veziva),
neorganski (gumena veziva, kauuk, prirodna smola itd.) i
metalna (elina i bronzana) - za dijamantska tocila.
Materijali tocila
Osnovne karakteristike tocila su:
1. Oblik i dimenzije,
2. Vrsta brusnog i vezivnog materijala,
3. Finoa brusnog materijala,
4. Tvrdoa i
5. Struktura tocila

Finoa (granulacija) brusnog materijala je mjerilo veliine (dimenzija) zrna brusnog
materijala. Mjeri se brojem otvora na duini jednog cola sita kroz koje zrna brusnog
materijala jo uvjek propadaju. Broj otvora sita, po pravilu od 8 - 220, definie i oznaku
finoe. Prema finoi brusnog materijala tocila se razvrstavaju u 6 klasa: vrlo gruba,
gruba, srednje fina, fina, vrlo fina i naroito fina.

Tvrdoa tocila predstavlja otpor vezivnog materijala prema ispadanju zrna brusnog
materijala pod dejstvom spoljanjih sila pri bruenju (centrifugalnih, otpora rezanja i sl.).
Definisana je kvalitetom vezivnog materijala. Sa aspekta tvrdoe tocila se dijele na: vrlo
meka, meka, srednje tvrda, tvrda, vrlo tvrda i naroito tvrda.

Pod strukturom tocila podrazumeva se odnos zapremine brusnog i vezivnog
materijala prema zapremini pora - upljina u tocilu. To znai da se ukupna zapremina
tocila sastoji od zapremine brusnog materijala (B), vezivnog materijala (V) i pora -
upljina (P). Prema strukturi tocila se dijele na: zatvorena, otvorena i visokoporozna.
Karakteristike tocila
Montaa, uravnoteenje i zatita tocila
Prema nainu postavljanja na mainu tocila se
izrauju sa drkom i otvorom (nasadna). Tocila sa
otvorom se najpre montiraju u specijalne pribore, a
zatim postavljaju na glavno vreteno brusilice.
Pravilnim montiranjem tocila spreava se
eventualno rasprskavanje tocila u toku procesa
obrade, koje moe izazvati neeljene i tragine
posledice.
Pored pravilne montae neophodno
je izvesti i uravnoteenje (balansiranje) tocila, kako
bi se obezbjedio miran rad tocila, bez
oscilacija. Zato se na priboru za montau nalazi ljeb
u vidu lastinog repa, u koji se postavljaju mali tegovi
za balansiranje.
Tocila na brusilici se obavezno tite specijalnim
vrstim oklopom izraenim od elinog liva ili elika.
Time se obezbjeuje zatita radnika od
povreda, maina i okolina od eventualnog
rasprskavanja tocila.
Habanje tocila
Kontakt tocila i predmeta obrade propraen je veoma visokim
specifinim toplotnim i mehanikim optereenjima reznih
elemenata tocila. Rezultat takvog optereenja je habanje
tocila.
Odvajanje sitnih kristala i ispadanja kompletnog zrna brusnog
materijala dovodi do samootrenja tocila. Samootrenje
obezbjeuje nove otre rezne ivice, nova otra zrna
brusnog materijala i visoku reznu sposobnost tocila.

Otrenje tocila se izvodi pri:
1. Malim obimnim brzinama tocila ili
2. Brzinama rezanja tocila.
Otrenje tocila pri malim brzinama se izvodi na specijalnim
ureajima primjenom specijalno oblikovane rolnice od
kaljenog elika.
Otrenje tocila pri brzinama rezanja se izvodi na
brusilicama dijamantskim alatom sa jednim ili vie zrna.
Dijamantski alat se postavlja pod uglom u odnosu na osu
tocila tako da se dijamantsko zrno nalazi u osi ili oko 2 mm
ispod ose tocila u smjeru obrtanja tocila.
Rezultujui otpor rezanja u obradi bruenjem se razloe na tri komponente:
1. Fz (Fo) - tangencijalnu (obimnu),
2. Fy (Fr) - radijalnu i
3. Fx (Fa) - aksijalnu komponentu.
Tangencijalnim ili obimnim otporom rezanja odreena je snaga maine, radijalnim
veliina elastinih deformacija predmeta obrade i tocila, a aksijalnom snaga pogonskog
sistema pomonog kretanja.
Na osnovu poznavanja rezultujueg otpora rezanja Fo, N i brzine rezanja Vt, m/s moe
se izraunati snaga maine:


gde je - mehaniki stepen iskorienja snage maine.
OTPORI I SNAGA REZANJA
Reim obrade u obradi bruenjem
Reim obrade je odreen:
brojem obrta tocila nt, o/min,
aksijalnim (Sa, mm/o ili mm/hod) ili radijalnim korakom (Sr, mm/o) i
brojem obrta (nr, o/min) ili brojem hodova predmeta obrade (nr, hod/min).
Glavno vrijeme obrade za operacije krunog bruenja u optem sluaju,
je odreeno relacijom:


u kojoj su: i - broj prolaza; k = 1,2 - 1,7 - koeficijent troenja tocila; L = l + B + e
l - duina bruenja; B - irina tocila i e = 2 - 5 mm - prilaz alata.
Broj prolaza obuhvata prolaze grubog i finog bruenja (i = i
g
+ i
f
). Pri tome broj prolaza
za pojedine zahvate iznosi: i
i
=
i
/a
i
, gde su
i
i a
i
- dodatak za obradu i dubina bruenja u
jednom prolazu (i - gruba ili fina obrada).
Reim obrade u obradi bruenjem
Za proizvodne operacije ravnog bruenja koturastim tocilom glavnovrijeme obrade je:
gde je, pored poznatih veliina, Bu = b + B + e2 - hod alata u poprenom pravcu i b -irina bruenja.
Aksijalni korak se najee odreuje u funkciji vrste proizvodne operacije bruenja i irine tocila (B).
Radijalni korak (mm/o - kod krunog i mm/hod - kod ravnog bruenja) odgovara dubini rezanja u
jednom prolazu i bira se u zavisnosti od vrste proizvodne operacije, kvaliteta obrade i vrste materijala
predmeta obrade.
Brzina predmeta obrade Vr se moe odrediti na osnovu: preporuka i provjerom (proraunom) preko:
proirenih izraza ili maksimalne debljine strugotine.
Broj obrta predmeta obrade za proizvodne operacije krunog bruenja se odreuje na osnovu brzine
predmeta obrade iz izraza oblika:

Broj hodova predmeta obrade kod proizvodnih operacija ravnog bruenja se odreuje

iz izraza oblika: , hod / min u kome je L = l +2 e
1
- hod predmeta u uzdunom pravcu.
Brzina rezanja u obradi bruenjem
Pod brzinom rezanja u obradi bruenjem se podrazumeva obimna brzina tocila:
Proces bruenja prati pojava mehanikih naprezanja izazvanih dejstvom
centrifugalnih sila i toplotnih naprezanja izazvanih pojavom temperaturske
razlike spoljanjih i unutranjih slojeva tocila. Zato je vrijednost brzine rezanja
ograniena vrstoom i dozvoljenim nivoom toplotnog optereenja tocila.
Na osnovu optereenja definie se maksimalna brzina brzina (raspadanja)
(brzinu pri kojoj dolazi do raspadanja tocila) V
tmax
. Na osnovu brzine raspadanja
tocila usvaja se brzina tocila: V
t
=0,7V
tmax.
Broj obrta tocila se proraunava na bazi brzine rezanja
i iznosi:


Proraunati broj obrta tocila se prilagoava maini tako
to se bira prva manja vrijednost koja se moe ostvariti
na maini. Time je obezbjeeno da stvarna brzina
rezanja ne pree dozvoljenu vreijdnost odnosno da se
ne priblii brzini raspadanja
tocila, ispunjenje uslova:



Maine u obradi bruenjem

Maine u obradi bruenjem (brusilice) se najee dijele prema namjeni na brusilice za:
spoljanje i unutranje kruno bruenje,
ravno bruenje,
bruenje bez iljaka i
specijalna bruenja (otrenje alata, i dr.).
Kod brusilica za kruno spoljanje bruenje tocilo (1) se nalazi na nosau glavnog vretena.
Tocilo izvodi glavno obrtno kretanje i ima mogunost radijalnog primicanja ka predmetu obrade
(2). Predmet obrade se stee izmeu iljaka, pri emu nosa lijevog iljka ima ugraen
prenosnik za promjenu broja obrta predmeta obrade. Nosai iljaka se nalaze na uzdunom
klizau radnog stola (3), koji ostvaruje aksijalno pomono kretanje. Uzduni kliza ima
mogunost zakretanja u horizontalnoj ravni, ime je obezbjeeno bruenje i koninih povrina.
Brusilice ovakvog tipa obezbjeuju kruno spoljanje bruenje sa aksijalnim i radijalnim
pomjeranjem (korakom).
Maine u obradi bruenjem
Kod brusilica za unutranje bruenje na
nosau (1) nalazi se glavno vreteno sa tocilom
(2), dok se predmet obrade (3) postavlja u
steznu glavu (4) prenosnika za pomono
kretanje (5). Kod ovog tipa brusilica predmet
obrade izvodi pomono obrtno kretanje, a
nosa glavnog vretena pomono pravolinijsko
kretanje.
Maine u obradi bruenjem

Brusilica za bruenje bez iljaka je brusilica za spoljanje kruno bruenje.
Radno tocilo (1) obezbjeuje uklanjanje vika materijala, dok vodee tocilo (2)
obezbjeuje potrebnu brzinu (koi predmet obrade da se ne bi okretao brzinom
tocila) i aksijalno pomjeranje predmeta obrade (3). Predmet obrade je postavljen
izmeu radnog i vodeeg tocila na podupira (4).
Maine u obradi bruenjem
Brusilica za ravno bruenje koturastim tocilom ima tocilo (1) postavljeno na
nosa alata (2), koji obezbjeuje vertikalno pomjeranje tocila radi primicanja
tocila predmetu obrade (3) i regulisanja dubine rezanja. Na uzdunom klizau (4)
nalazi se radni sto sa predmetom obrade, postavljenim obino na elektromagnetni
steza.
Maine u obradi bruenjem
Brusilice za otrenje alata - orilice spadaju u specijalne brusilice namjenjene
bruenju novih i otrenju pohabanih alata.