1

UVOD U HISTORIJU I IZVORE

BOSANSKOG PRAVA

Prof. dr. Demal Najetovi

Vii asistent Adnana abani

Kiseljak, 2013. godine

PRAVO U BOSNI I HERCEGOVINI KAO
SAMOSTALNOJ DRAVI
1. - Pravni kontinuitet - Razvoj prava ima vie svojih opih i
pojedinanih zakonitosti meu kojima je jedna od najvanijih postojanje
kontinuiteta izmeu razliitih pravnih sistema, odnosno izmeu starog i
novog prava. To znai da pravo nastalo u jednoj dravi ili jednom
politikom sistemu ivi due nego ta drava ili taj sistem. Nova politika
vlast ne moe odmah zamijeniti staro pravo, koje jednom stvoreno, u
pravilu, nadivljava dravu i sistem u ijem je okviru nastalo. To je
razumljivo, jer svaka izmjena pravnih propisa trai vrijeme u kojem je
potrebno obaviti mnoge pripreme i norma-tivno-tehnike poslove. Na
drugoj strani, to je posljedica odreene statinosti prava, iji je jedan od
osnovnih ciljeva da stabilizira drutvene odnose i obezbijedi sigurnost
pojedinca i zajednice. Kako jednom donijeto pravno pravilo dobija relativno
samostalan ivot, to ga organi vlasti primjenjuju bez obzira da li jo
odgovara novim drutvenim okolnostima. U tome je relativna statinost
prava, bez koje nema pravne sigurnosti. Upravo je radi te sigurnosti nuno
odravanje pravnog kontinuiteta, to nije nita drugo nego proces
postepenog dovoenja pravnih propisa u sklad sa realnim drutvenim
odnosima i potrebama. U tom smislu postoji vrlo jasan kontinuitet izmeu
bosanskog prava prije i poslije 1992. godine.
Moe se rei da je kontinuitet opa pojava u historiji bosanskog prava. Tako
se ve u osmanskom pravu mogu nai elementi rudarskog prava
srednjovjekovne Bosne. Kontinuitet u pravu odranje takoer izmeu
osmanske i austro-ugarske uprave. Austro-Ugarska je u trenutku okupacije
BiH 1878. preuzela tj. recipirala svo osmansko tanzimatsko pravo koje se
primjenjivalo u Bosni. Brojnim tanzimatskim zakonima i uredbama u Bosni
su u posljednje dvije decenije osmanske uprave postavljeni temelji
modernog pravnog sistema. Tako recipirane zakone i uredbe Austro-
Ugarska je postepeno mijenjala svojim zakonodavstvom u pravcu dalje
evropeizacije bosanskog prava. Ovi procesi su kontinuirano nastavljeni u
okviru jugoslavenske drave izmeu dva svjetska rata.
ak je i u uslovima revolucionarne smjene vlasti do koje je dolo 1941-45.
odran odreeni kontinuitet izmeu starog i novog prava. Nova vlast je
1946. formalno ukinula sve zakonske propise koji su dotad vaili. Poto nije
bilo mogue istovremeno donijeti bezbroj novih propisa na mjesto starih, to
je proglaeno da se stari propisi mogu i dalje primjenjivati kao pravna
naela, ukoliko nisu u suprotnosti sa tekovinama narodnooslobodilake
borbe. To je jedna vrlo iroka formulacija koja je omoguila sudovima i
drugim organima vlasti da dalje primjenjuju ranije propise u svim stvarima
koje nisu u direktnoj suprotnosti sa tekovinama NOB-e. U meuvremenu je
tokom skoro pola stoljea socijalistikog poretka donijet ogroman broj
potpuno novih i razliitih propisa, ali mnoga stara pravna naela nikad nisu
ukinuta niti su izgubila svoju vanost.
 Tako je i samostalna Bosna i Hercegovina 1992. nuno morala u mnogim
oblastima odrati kontinuitet sa pravom iz prethodnog vremena socijalistike
vlasti. U tom smislu je Predsjednitvo BiH po hitnom postupku, potpuno ili
djelimino recipiralo, odnosno osnailo primjenu preko dvije stotine razliitih
zakona i drugih propisa nekadanje Socijalistike Republike Bosne i
Hercegovine. Od tada traje izgradnja i oblikovanje novog pravnog sistema i
poretka u Bosni i Hercegovini u kojem se zapaaju dvije komparativnopravne
komponente: stara evropska i nova anglosaksonska. Bosansko pravo po svojim
institucijama u osnovi pripada evropskom pravu iji se korijeni nalaze u
recipiranom rimskom pravu i tekovinama buroasko-demokratskih revolucija.
2. - Anglosaksonsko pravo u BiH- Termin anglosaksonsko pravo ima dva
znaenja: historijsko i savremeno. U historijskom smislu anglosaksonskim
pravom naziva se staro englesko pravo koje je bilo u primjeni prije normanske
invazije u drugoj polovini XI stoljea. Ovo je pravo karakteristino po tome to
se, kao pravo plemenskih kraljevstava Engleske, autonomno razvijalo bez
posebnog uticaja rimskog prava. To staro englesko pravo uglavnom se odnosilo
na oblast krivinog prava i sudskog postupka, ali je poznavalo i odreene
graanskopravne institute, u prvom redu statusnog i porodinog prava. U
savremenom znaenju anglosaksonsko pravo je pozitivno pravo Engleske i
jednog broja njenih bivih kolonija, na prvom mjestu Sjedinjenih Amerikih
Drava (SAD). Ove se zemlje obino nazivaju anglosaksonskim zemljama.
Njihovo pravo razlikuje se od prava evropskih zemalja nizom osobenih crta,
posebno velikom ulogom obiajnog prava i sudske prakse. To je rezultat
posebnih historijskih i drutvenih uslova u kojima se razvijalo anglosaksonsko
pravo.
Ono se razvijalo samostalno, daleko od rimske pravne tradicije i drugih
evropskih uticaja. Razliiti historijski i drutveni uslovi doveli su vremenom
do znaajnih razlika izmeu pojedinih anglosaksonskih prava, na prvom
mjestu izmeu engleskog i amerikog prava.
Od vremena Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. poeli su u
bosanskohercegovako zakonodavstvo prodirati izvjesni elementi
anglosaksonskog, u prvom redu amerikog prava. To je prije svega sluaj sa
procesualnim pravom, posebno krivinim postupkom u koji je
inkorporirano vie radnji karakteristinih za ameriku pravosudnu praksu.
Ovaj razvoj je rezultat djelovanja dva faktora. To je na prvom mjestu uticaj
meunarodnog krivinog pravosua, koje uglavnom radi po proceduralnim
pravilima anglosaksonskog prava. Drugi vaniji faktor je odgovornost koju
su SAD preuzele u pogledu reforme bosanskohercegovakih pravosudnih
institucija. Odatle se u bosansko pravo, svjesno ili nesvjesno, unosi jedna
nova komparativna komponenta anglosaksonskog prava. Kako e se ona
uskladiti sa pravom Evropske unije, kojoj BiH tei, stvar je razvoja
bosanskog prava.