Αν δύο μεταβλητά μεγέθη x, y συνδέονται με τη σχέση y = f ( x), όταν f είναι μια συνάρτηση

παραγωγίσιμη στο x0, τότε ονομάζουμε ρυθμό μεταβολής του y ως προς το x στο
σημείο x0 την παράγωγο f ′(x0).
 Παρατηρήσεις
1) Όταν ζητούμε τον ρυθμό μεταβολής μιας μεταβλητής y ως προς την t, η t είναι η μεταβλητή παραγώγισης
έστω και αν αυτή είναι συνάρτηση.
2) Όταν δίνουν ένα μέγεθος y και αναφέρουν ότι:
α) αν αυξάνεται σταθερά κατά κ μονάδες /sec, τότε ο ρυθμός μεταβολής του y ως προς t σε κάθε t0
είναι : y΄() = κ
β) αν μειώνεται σταθερά κ μονάδες /sec, είναι ομοίως: y΄() = -κ.
3) Αν ο ρυθμός μεταβολής είναι θετικός σημαίνει «τάση» για αύξηση, ενώ αν είναι αρνητικός σημαίνει
«τάση» για ελάττωση.
4) Οι μονάδες του ρυθμού μεταβολής είναι το πηλίκο των μονάδων μέτρησης του μεγέθους y προς τις
μονάδες του μεγέθους x.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ
1. Σχηματίζουμε την εξίσωση που συνδέει τα μεγέθη που μας ενδιαφέρουν και στηρίζεται στην υπόθεση του
προβλήματος.
2. Παραγωγίζουμε τα δύο μέλη της εξίσωσης που σχηματίσαμε ως προς κατάλληλη μεταβλητή (συνήθως είναι
ο χρόνος), και έτσι εμφανίζουμε τον ζητούμενο ρυθμό μεταβολής.
3. Επιλύουμε την τελευταία ως προς τον ζητούμενο ρυθμό μεταβολής.
4. Αν ζητείται ο ρυθμός μεταβολής σε συγκεκριμένη θέση τότε θέτουμε στον τελικό τύπο τις τιμές που παίρνουν
οι μεταβλητές για την δεδομένη θέση και βρίσκουμε το αποτέλεσμα.
5. Το πρόσημο του ρυθμού μεταβολής στο 0 x φανερώνει την “τάση” που έχει το μέγεθος y=f(x) να μεταβληθεί
στη θέση x0.
 Αν οι συναρτήσεις  f, g  είναι παραγωγίσιμες στο  x0, τότε η 
συνάρτηση  f + g  είναι παραγωγίσιμη στο  x0  και ισχύει :
(f + g)ʹ(x0) = f ʹ(x0) + gʹ(x0)

Αν οι συναρτήσεις  f, g  είναι παραγωγίσιμες στο  x0, τότε και η 
συνάρτηση  f • g  είναι παραγωγίσιμη στο  x0  και ισχύει :

(f • g)ʹ(x0) = f ʹ(x0) g(x0) + f (x0) gʹ(x0)

(cf(x))ʹ = 
cf ʹ(x)

Αν οι συναρτήσεις  f, g  είναι παραγωγίσιμες στο  x0 και  g(x0) ≠ 0, τότε και η συνάρτηση     είναι παραγωγίσιμη στο x0 και 
ισχύει :
 ( x− ν)ʹ = − νx −ν−1

Αν η συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη στο  x0 και η f είναι παραγωγίσιμη στο g( x0), τότε η συνάρτηση fog είναι 
παραγωγίσιμη στο  x0 και ισχύει 

(f o g)ʹ(x0) = f ʹ(g(x0)) • gʹ(x0)

(xα)ʹ = αx α−1   (1)

(α x)ʹ = αx lnα
αν η συνάρτηση u = f(x) είναι παραγωγίσιμη, τότε έχουμε
:
Μια συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού Α, θα λέμε ότι παρουσιάζει στο  x0 ϵ A  τοπικό μέγιστο, όταν 
υπάρχει δ > 0, τέτοιο ώστε

f(x) ≤ f(x0)  για κάθε x ϵ A ∩ (x0 − δ , x0 + δ).

Το  x0 λέγεται θέση ή σημείο τοπικού μεγίστου, ενώ το  f(x0)  τοπικό μέγιστο της f.

Μια συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού Α, θα λέμε ότι παρουσιάζει στο  x 0 ϵ A  τοπικό ελάχιστο, όταν 

υπάρχει δ > 0, τέτοιο ώστε

f(x) ≥ f(x0) ,   για κάθε   x ϵ A ∩ (x0 − δ , x0 + δ).

Το  x0  λέγεται θέση ή σημείο τοπικού ελαχίστου, ενώ το  f(x0)  τοπικό ελάχιστο της f.

Έστω μια συνάρτηση f παραγωγίσιμη σ' ένα διάστημα (α,β), με εξαίρεση ίσως ένα σημείο του x 0 , στο οποίο όμως η f είναι
συνεχής.

i) Αν f ʹ(x) > 0 στο (α, x0) και f ʹ(x) < 0 στο (x0 , β), τότε το f(x0) είναι τοπικό μέγιστο της f. (Σχ. 35α)

ii) Αν f ʹ(x) < 0 στο (α, x0) και f ʹ(x) > 0 στο (x0 , β), τότε το f(x0) είναι τοπικό ελάχιστο της f. (Σχ. 35β)
iii) Aν η f ʹ(x) διατηρεί πρόσημο στο (α, x0) ∪ (x0, β), τότε το f(x0) δεν είναι τοπικό ακρότατο και η f είναι
γνησίως μονότονη στο (α, β). (Σχ. 35γ).

● Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σ' ένα κλειστό διάστημα [α,β], η f παρουσιάζει μέγιστο και ελάχιστο. Για
την εύρεση του μέγιστου και ελάχιστου εργαζόμαστε ως εξής:
1. Βρίσκουμε τα κρίσιμα σημεία της f.
2. Υπολογίζουμε τις τιμές της f στα σημεία αυτά και στα άκρα των διαστημάτων.
3. Από αυτές τις τιμές η μεγαλύτερη είναι το μέγιστο και η μικρότερη το ελάχιστο της f.
Έστω μια συνάρτηση f παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα (α,β) και x0 ένα σημείο του (α,β) στο οποίο η f είναι
δυο φορές παραγωγίσιμη.

● Αν f ʹ(x0) = 0 και f ʹʹ(x0) < 0 , τότε το f(x0) είναι τοπικό μέγιστο.

● Αν f ʹ(x0) = 0 και f ʹʹ(x0) > 0, τότε το f(x0) είναι τοπικό ελάχιστο.