Zbieg przepisów ustawy

mgr Katarzyna Piątkowska

Katedra Prawa Karnego Materialnego
 Podstawowe pojęcia
• Zbieg przepisów a zbieg przestępstw
• Zbieg pozorny
• Zbieg rzeczywisty
• Zbieg właściwy
• Zbieg niewłaściwy
• Reguły wyłączania wielości ocen
„(…) wszystkim rozważaniom na temat zbiegu, obojętnie czy
przyjmuje się następnie zbieg idealny, a więc wielość przestępstw, czy
zbieg przepisów ustawy, a więc jedno przestępstwo, wspólne jest to,
iż jako punkt wyjścia służy fakt, że jeden czyn podpada pod kilka
przepisów ustawy karnej”(W. Wolter, Kumulatywny zbieg przepisów
ustawy, Warszawa 1960, s. 32)
Problematyka tożsamości (jedności) czynu
• art. 11 § 1 k.k.
„Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo”

• O jedności czynu (przestępstwa) świadczy jedność miejsca, czasu i osób

uczestniczących w zajściu oraz jedność zamiaru sprawców przestępstwa,
choćby rozwój zdarzeń w trakcie zajścia, nie zawsze zależny od
sprawców, dzielił zdarzenie na kilka zajść, z pozoru odrębnych. Nie ma
istotnego znaczenia ilość skutków czy pokrzywdzonych osób, ale ilość
działań podjętych z tym samym zamiarem (wyrok SA w Krakowie z dnia
11 kwietnia 2001 r., II Aka 63/01)
 Rzeczywisty zbieg przepisów – modele
rozstrzygania

• Eliminacyjny zbieg przepisów – art. 9 k.w., art. 36

k.k. z 1932 r. – zbieg wewnętrzny
• Kumulatywny zbieg przepisów – art. 11 k.k., art. 7
k.k.s., art. 10 k.k. z 1969 r. – zbieg wewnętrzny
• Idealny zbieg czynów karalnych – art. 10 k.w., art.
8 k.k.s. – zbieg zewnętrzny
 Eliminacyjny zbieg przepisów
• Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanego na nim przestępstwa
(Einheitstheorie)
• zbieg wewnętrzny
• J. Makarewicz – art. 36 k.k. z 1932 r. (krytyka idealnego zbiegu)
Jeżeli czyn zagrożony karą podpada pod kilka przepisów ustawy karnej, sąd stosuje
przepis przewidujący najsurowszą karę, co nie stoi na przeszkodzie stosowaniu kar
dodatkowych lub środków zabezpieczających, przewidzianych w innych przepisach.
• art. 9 § 1 k.w.:
Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej
przepisach ustawy, stosuje się przepis przewidujący najsurowszą karę, co nie stoi na
przeszkodzie orzeczeniu środków karnych na podstawie innych naruszonych przepisów.
• wady i zalety
 Kumulatywny zbieg przepisów
• Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanego na nim przestępstwa
(Einheitstheorie)
• zbieg wewnętrzny
• W. Wolter – art. 10 k.k. z 1969 r. (krytyka zbiegu eliminacyjnego)
§  1. Jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.
§  2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy
karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się
przepisów.
§  3. W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu
przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu kar
dodatkowych i środków zabezpieczających na podstawie innych zbiegających się
przepisów.
 Kumulatywny zbieg przepisów
• Art.  11.  k.k.
§  1.  Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.
§  2.  Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd
skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
§  3.  W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę
najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na
podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
• Art. 7 k.k.s.
 § 1.  Jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach kodeksu,
przypisuje się tylko jedno przestępstwo skarbowe lub tylko jedno wykroczenie skarbowe na podstawie
wszystkich zbiegających się przepisów.
§  2.  W wypadku określonym w § 1 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę
najsurowszą, a jeżeli zbiegające się przepisy przewidują zagrożenia takie same - na podstawie przepisu,
którego znamiona najpełniej charakteryzują czyn sprawcy. Nie stoi to na przeszkodzie orzeczeniu także
innych środków przewidzianych w kodeksie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
 Idealny zbieg czynów karalnych
• Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanej na nim wielości przestępstw (Mehrheitstheorie)
• Art.  8.  k.k.s.
§  1.  Jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona
przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów.
§  2.  Wykonaniu podlega tylko najsurowsza z kar, co nie stoi na przeszkodzie wykonaniu środków karnych lub innych
środków orzeczonych na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Środki karne i środki zabezpieczające oraz dozór
stosuje się, chociażby je orzeczono tylko na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów; w razie orzeczenia za
zbiegające się czyny zabronione zakazów tego samego rodzaju lub pozbawienia praw publicznych, sąd stosuje odpowiednio
przepisy o karze łącznej.
§  3.  Jeżeli obok kary najsurowszej, która podlega wykonaniu, orzeczono także karę grzywny, również ta kara podlega
łącznemu wykonaniu; w razie orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łącznemu wykonaniu podlega tylko
najsurowsza kara grzywny.
• Art.  10.  k.w.
§  1.  Jeżeli czyn będący wykroczeniem wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa, orzeka się za przestępstwo i za
wykroczenie, z tym że jeżeli orzeczono za przestępstwo i za wykroczenie karę lub środek karny tego samego rodzaju,
wykonuje się surowszą karę lub środek karny. W razie uprzedniego wykonania łagodniejszej kary lub środka karnego zalicza
się je na poczet surowszych.
• wady i zalety
 Zbieg pozorny – reguła lex specialis

• art. 278 § 1 k.k.

Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze
pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

• art. 279 § 1 k.k.

Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

• art. 280 § 1 k.k.

Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej
użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub
bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Zbieg pomijalny – reguły konsumpcji i subsydiarności

zasada konsumpcji
• art. 279 § 1 k.k.:
Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku
do lat 10.
• art. 288 § 1 k.k.:
Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
zasada subsydiarności ustawowej
art. 231 k.k.
§ 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków,
działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub
osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art.
228.
art. 228 § 1 k.k.
Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej
obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

zasada subsydiarności pozaustawowej (milczącej)

art. 173 § 1 k.k.
Kto sprowadza katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu
wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
art. 174 § 1 k.k.
Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
 Reguły wyłączania wielości ocen
• Charakter logiczny (analiza logiczna relacja między dwoma
potencjalnie konkurującymi przepisami) i teleologiczny?
• Reguła specjalności – relacja wykluczania (W. Wolter) czy
podrzędności/nadrzędności? Charakter logiczny czy teleologiczny?
• Reguły konsumpcji i subsydiarności – charakter?
• Czy w przypadku reguły konsumpcji można z góry wskazać pary
przepisów, które są objęte działaniem reguły? Czy należy dokonać
badania in concreto okoliczności danej sprawy?
• Problematyka normatywnego ujęcia reguł wyłączania wielości ocen
Kazus 1
• Jan W. miał 19 lat i pewnej piątkowej nocy udał się wspólnie z kolegami do
pobliskiego klubu na zabawę. W trakcie imprezy Jan wypił dosyć dużo i po
pewnym czasie zaczął awanturować się w klubie i zaczepiać innych gości.
Ochrona postanowiła więc wyprosić Jana z imprezy, jednak ten nie chciał
dobrowolnie opuścić lokalu. W związku z tym ochroniarz Witold K. siłą
wyprowadził Jana na zewnątrz budynku. W trakcie tego działania doszło do
szarpaniny pomiędzy mężczyznami. Na skutek uderzenia przez ochroniarza
Jan W. doznał poważnych obrażeń wewnętrznych, wskutek czego zmarł na
miejscu zdarzenia – tuż przy klubie. Witold K. widząc umierającego Jana W.
zadzwonił po karetkę, jednak gdy lekarze przybyli na miejsce było już za
późno – chłopak nie żył.
• Czy ochroniarzowi można przypisać odpowiedzialność za śmierć Jana W.?
• Jeśli tak, to jaka będzie ku temu właściwa podstawa prawna? Jeśli nie, proszę
wskazać dlaczego ochroniarzowi nie można przypisać takiej
odpowiedzialności?
Kazus 2
Wojciech W. i Stefan Z. od kilku lat pracowali na stacji benzynowej. Niestety w związku z redukcją zatrudnienia zostali zwolnieni z
pracy. Nie mając szerokich perspektyw dalszego zatrudnienia i możliwości zarobku, postanowili wykorzystać zdobytą podczas
wykonywania dotychczasowej pracy wiedzę w celu zdobycia środków do życia. 
Podczas wspólnego spotkania w barze „SMOK” ustalili, iż najlepszym sposobem na szybkie „odbicie się od dna” i zarobienie całkiem
niezłych pieniędzy, będzie kradzież butli z gazem ze znajdujących się w pobliżu ich miejsca zamieszkania dwóch stacji paliw. 
Doskonale znany był im system pracy personelu na tych stacjach, rodzaje zabezpieczeń oraz szacowana ilość butli znajdujących się w
skrzynce na butle, gdyż były to stacje paliw tej samej sieci, w której właśnie zakończyli pracę. 
Zaplanowane działanie było ponadto idealnym sposobem na odegranie się na znienawidzonym pracodawcy, który obu panów
zwolnił, jak twierdzili zupełnie bez powodu.
Obmyśliwszy krótki plan, znając stosowane na stacji zabezpieczenia oraz sposoby ich neutralizacji nie mieli wątpliwości, że znaleźli
genialny sposób na szybki zarobek. Nie wątpili również w szanse powodzenia zaplanowanych akcji.
W nocy z 5/6 maja ok. godziny 3:00 zakradli się w kominiarkach na tyły pomieszczeń przemysłowych stacji benzynowej w K. i
Wojciech W., jako lepiej znający się na elektronice, odłączył zewnętrzny alarm. Następnie Stefan Z. przeciął kłódkę zabezpieczającą
okratowaną skrzynię z butlami gazowymi, po czym wspólnie załadowali całość towaru do furgonetki i niepostrzeżenie odjechali. 
Następnego dnia Wojciech W. przypomniał sobie o starym, dobrym koledze Romanie M., znanym z handlu nielegalnym towarem,
skontaktował się z nim i sprzedał mu skradzione butle z gazem. Uzyskanymi pieniędzmi podzielił się ze Stefanem Z.
Po kilku dniach Wojciech W. i Stefan Z. zakradli się na drugą stację paliw w K., o której rozmawiali w barze „SMOK”. Plan działania był
podobny, jak w przypadku działania na pierwszej ze stacji. Ponownie Wojciech W. odłączył alarm, Stefan Z. przeciął kłódkę
zabezpieczającą skrzynię z butlami z gazem, a następnie załadowali skradziony towar do furgonetki i odjechali. 

Oceń odpowiedzialność karną Stefana Z. 

Kazus 3
Andrzej J. siedział przed sklepem monopolowym i z nienawiścią patrzył na ludzi wychodzących z
niego dopiero co zakupionym alkoholem. Miał ochotę się napić ale nie miał ani grosza. 
Postanowił dokonać napadu na mieszkającą w pobliżu staruszkę Helenę M., o której w okolicy
krążyły, że wszystkie swoje oszczędności trzyma pod poduszką. Ponieważ ulubionym zajęciem
Heleny M. było przesiadywanie w oknie swojego położonego na parterze w kamienicy mieszkania,
Andrzej J. postanowił odczekać, aż staruszka chociaż na chwile odejdzie od okna i korzystając z
faktu, że mieszkała ona na bocznej, rzadko uczęszczanej ulicy, dostać się przez nie do mieszkania,
gdzie zamierzał  sterroryzować ją nożem i zmusić do wyjawienia miejsca ukrycia pieniędzy. 
Jak postanowił, tak zrobił. Po dostaniu się do mieszkania Heleny M. przez okno Andrzej J. szybko
odnalazł staruszkę i przystawiając jej nóż do gardła zaczął krzyczeć, że chce pieniędzy albo ją
potnie. Staruszka była tak przerażona, że nie mogła kilka minut wykrztusić słowa. Zdenerwowany
nieskutecznością swojego planu postanowił spełnić swą groźbę i żeby zmusić starowinkę do
mówienia postanowił odciąć jej opuszek palca wskazującego. Ból z jakim się to wiązało przywrócił
Helenę M. do rzeczywistości i odzyskawszy mowę, zapłakana natychmiast wyjawiła napastnikowi
miejsce przechowywania pieniędzy. 
Łupem Andrzeja J. padło około 5 tysięcy złotych, które znalazł we wskazanym mu przez staruszkę
miejscu.
Kazus 4
Bezrobotny Kazimierz J. nienawidził mieszkańców nowo
wybudowanego bloku, który zasłaniał mu światło. Postanowił się
zemścić na nich i codziennie wybijać szyby w samochodzie należącym
do któregoś z mieszkańców oraz dokonać rozboju na każdym z
mieszkańców bloku. Kupił sobie nóż i kominiarkę i atakował niczego nie
spodziewających się sąsiadów w różnych punktach miasta. Używając
sprawdzonego hasła: „pieniądze albo życie” i przystawiając
jednocześnie nóż do szyi otrzymywał od przerażonych ludzi to co mieli
przy sobie cennego. Śmiał się, że może zarobi na kupno nowego
mieszkania z dobrym widokiem.  Zanim złapała go Policja udało mu się
– w ciągu miesiąca - zniszczyć wszystkie 15 samochodów należących do
mieszkańców bloku oraz dokonać napadu na 5 mieszkańców.