Edukimi pr Zhvillimin e Qndrueshm

Dokumente Ndrkombtare (Strategjia e UNECE pr edukimin dhe zhvillimin e qndrueshm dhe Marrveshja e Vilniusit pr zbatimin e strategjis s UNECE pr edukimin dhe zhvillimin e qndrueshm)

prgatitur nga:

Kutia Postare 127, Tiran e-mail: rec@albania.rec.org http://albania.rec.org

Ky botim sht mbshtetur nga

Fondacioni Shoqria e Hapur pr Shqiprin - SOROS sht REC

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), sht nj organizat ndrkombtare jopartizane, joavokate, jotimprurse q mbshtet zgjidhjen e problemeve mjedisore n Evropn Qendrore e Lindore (EQL), duke nxitur bashkpunimin ndrmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve e aktorve t tjer mjedisor, si dhe duke mbshtetur shkmbimin e lir t informacionit dhe pjesmarrjen e publikut n vendimmarrjen mjedisore. REC sht krijuar n 1990 nga ShBA, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC, bazohet ligjrisht n Kartn e tij, nnshkruar nga 28 vende dhe Komisioni Evropian, dhe n nj marrveshje ndrkombtare me qeverin hungareze. REC ka zyrn qendrore n Szentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve n secilin prej 16 vendeve prtuese. Shqipria e ka nnshkruar Kartn e REC n 1993. Zyra e REC pr Shqiprin sht hapur n 1994. Kjo zyr punon pr realizimin e misionit t REC duke mbshtetur organizatat jotimprurse, institucionet mjedisore n t gjitha nivelet, dhe aktor t tjer t interesuar n fushn e mjedisit, duke mbshtetur proceset pjesmarrse e shkmbimin e lir t informacionit. Fushat kryesore t veprimtaris jan: Programi i granteve pr OJF-t; Planet Lokale t Veprimit n Mjedis, Informacioni Mjedisor; Edukimi Mjedisor; Programi i kualikimit pr OJF-t dhe zyrtar t mjedisit, nismat dhe programet vendore e rajonale; etj. Donatort m t fundit jan: Komisioni Evropian, Ambasada e Mbretris s Hollands, SIDA, UNDP, GEF/SGP, Fondacioni SOROS, SDC, BE, etj. Asnj pjes e ktij botimi nuk mund t prdoret pr qllime prtimi apo publikimi pa lejen me shkrim t Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) - Shqipri

toka dhe qielli era dhe pemt, lumenjt dhe fushat, malet dhe deti kta msues t shklqyer q na msojn m shum se sa librat (anonime )

Parathnie
Nevoja pr nj edukim sa m t plot dhe shum dimensional parashtrohet sot jo vetm si nj alternativ pr t individ m t qytetruar, por shpesh edhe si nj zgjidhje e vetme pr t sfiduar problematikn e shumllojshme me t ciln prballemi. Problemet mjedisore n nivelin global dhe at lokal e bjn edukimin mjedisor, dhe m gjer edukimin pr zhvillimin e qndrueshm, nj ndr dimensionet m t theksuara n prmbajtjen dhe trajtimin e formave t ndryshme t edukimit: edukimin formal dhe jo formal. Prballja e njerzimit me problemet q vet i ka krijuar, rritja e shkalls s njohjes pr to dhe ndrgjegjsimit mbi ndikimin negativ t veprimtaris njerzore ka mbartur me vete edhe domosdoshmrin e edukimit. Krkesa pr individ m t prgjegjshm dhe m aktiv n zgjedhjen e mnyrs s zhvillimit t vendit sht bashkshoqruar me rritjen e pretendimeve ndaj thellimit t edukimit e shtrir n t gjitha moshat dhe gjat gjith jets.

Edukimi pr zhvillimin e qndrueshm si pjes e edukimit qytetar dhe atij t prgjithshm synon t vendos individin prball formave t paplqyeshme t sjelljes dhe veprimit, t cilat jo vetm cnojn t tashmen, por rrezikojn seriozisht t ardhmen. Procesi i edukimit e kaprcen teorin dhe del jasht mureve t shkolls, sepse prek mnyrn individuale dhe kolektive t t vepruarit. Koha e nevojshme pr ndryshime q arrijn masn kritike dhe bhen t qndrueshme sht e gjat sepse ndryshimi i qndrimeve tradicionale fillon tek vet individi, m pas shtrihet n familje dhe komunitet. Vetm ather do t kemi qytetar q nuk pajtohen me mnyrn se si hidhen plehrat vend e pavend, si shprdorohet uji n famije apo dmtohen siprfaqet e gjelbrta n komunitet. Prfshirja e aktorve t ndryshm n transmetimin e njohurive dhe fiksimin e qndrimeve t reja, miqsore me mjedisin, e bn edukimin m t thell dhe gjithprfshirs. Roli i institucioneve shtetrore n edukimin formal sht i pazvendsueshm. Kto institucione krijojn kushtet e prshtatshme pr nj edukim mjedisor cilsor, hartimin dhe vlersimin e standarteve t caktuara pr nivelet e ndryshme t shkolls, nxitjen e t msuarit gjat gjith jets prmes krijimit t lehtsive n kualifikimet profesionale etj. Pavarsisht rasteve pozitive n vendin ton, nxitja dhe prkrahja institucionale e edukimit pr zhvillimin e qndrueshm mbetet ende n kufijt e prpjekjeve individuale ku kurrikula apo veprimtarit e tjera brenda dhe jashtshkollore nuk kan kaprcyer vshtirsit e integrimit kroskurikular t ktij edukimi. Prfshirja e OJF-ve dhe aktorve t tjer t shoqris civile ndihmon fuqimisht n mbushjen e hendekut t prhershm t krijuar prej nevojs n rritje pr edukimin evolutiv q i paraprin zhvillimit dhe burimeve t pamjaftueshme n dispozicion. Roli i tyre n organizimin e veprimtarive edukuese dhe prgatitjen e materialeve ndihmse shprehet me qart kur nismat e ndrmarra prej t gjith aktorve kan kordinimin e duhur n prmbajtje, forme dhe afate kohore. Pr mes ktij botimi Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), Shqipri synon t sjell n shqip nj prej strategjive m t rndsishme n fushn e edukimit, Strategjin e Edukimit pr Zhvillimin e Qndrueshm. Njohja e prpjekjeve ndrkombtare dhe detyrimeve

q vendi yn ka n plotsimin e krkesave t ksaj strategjie duhet t rris jo vetm interesimin n krkimin e rrugve dhe mnyrave t reja e m efektive pr zbatimin e saj, por sidomos t fuqizoj veprimin aktiv e konkret t t gjith aktorve pjesmarrs dhe rris shtrirjen e saj edhe n grupe t tjera t interesuara me ndikim t rndsishm n komunitet si pr shembull mediat dhe biznesi. Botimi vjen n vazhdn e seris s materialeve pr edukimin mjedisor si Mjedisi n qytetin tim, Paketa e Gjelbrt, dhe shum botime t tjera me karakter divulgativ t prgatitura vitet e fundit. Mihallaq Qirjo Drejtor pr Shqiprin Qendra Rajonale e Mjedisit (REC)

KOMBET E BASHKUARA

E
Pr Prdorim t Prgjithshm CEP/AC.13/2005/3/Rev.1 23 Mars 2005

Kshilli Ekonomik dhe Social

origjinali n Anglisht/ Frngjisht/ Rusisht KOMISIONI EKONOMIK PR EVROPN KOMITETI PR POLITIKAT MJEDISORE Takim i nivelit t lart t Ministrive t Mjedisit dhe t Arsimit (Vilnius, 17-18 Mars 2005) (Elementt prbrs t programit 5 dhe 6)

STRATEGJIA E UNECE PR EDUKIM DHE ZHVILLIMIN E QNDRUESHM

Miratuar nga takimi i nivelit t lart

11
STRATEGJIA E UNECE PR EDUKIM DHE ZHVILLIMIN E QNDRUESHM
Miratuar nga takimi i nivelit t lart

Vizioni
Vizioni yn i s ardhmes sht ai i nj vendi, q prqafon vlerat e prbashkta t solidaritetit, barazis dhe respektit reciprok midis njerzve, vendeve dhe brezave. sht nj vend q karakterizohet nga zhvillim i qndrueshm, duke prfshir ktu edhe vitalitetin ekonomik, drejtsin, kohezionin shoqror, mbrojtjen e mjedisit dhe manaxhimin e qndrueshm t burimeve natyrore pr t prmbushur nevojat e brezit t tanishm duke mos rrezikuar mundsit e brezit t ardhshm pr t plotsuar nevojat e tij1. Edukimi, prve se sht nj prej t drejtave t njeriut2, sht nj kusht paraprak pr arritjen e zhvillimit t qndrueshm dhe nj mjet kryesor pr nj qeverisje t mir, informimin rreth vendimmarrjes dhe mbshtetjen e demokracis. Pr kt arsye, edukimi pr zhvillimin e qndrueshm mund t ndihmoj pr ta kthyer vizionin ton n realitet. Edukimi pr zhvillimin e qndrueshm zhvillon dhe forcon kapacitetet e individve, t grupeve, komuniteteve, organizatave dhe vendeve pr t gjykuar dhe br zgjedhje n dobi t zhvillimit t qndrueshm. Ai mund t nxis ndryshimin e kndvshtrimit t njerzve pr nj bot m t sigurt, m t shndetshme dhe m t begat, duke prmirsuar n kt mnyr cilsin e jets. Edukimi pr zhvillimin e qndrueshm mund t shrbej si mendim kritik dhe m shum informacion e ndrgjegjsim pr t zbuluar vizione dhe koncepte t reja dhe pr t zhvilluar metoda dhe mjete t reja.
1 Shiko gjithashtu Komisioni Evropian pr Mjedisin dhe Zhvillim, E ardhmja jon e prbashkt, 1987 2 Shiko gjithashtu Formulimi mbi Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm Konferenca e 5t Ministrore Mjedisi pr Evropn, Kiev, 2003

12

Hyrje
1. Mandati pr zhvillimin e Strategjis bazohet n deklaratn e br nga ministrat e mjedisit t UNECE n konferencn e tyre t pest Mjedisi pr Evropn (Kiev, Maj 2003). Strategjia ka prtuar nga prvoja e tuar n shkall rajonale dhe at botrore. Ajo prbn kontribut dhe sht n prputhje me kuadrin e zbatimit t skems paraprake t aktiviteteve pr dhjetvjearin e Kombeve t Bashkuara t Edukimit pr Zhvillimin e Qndrueshm, e prgatitur nga Organizata pr Kulturn, Shkencn dhe Arsimin e Kombeve t Bashkuara (UNESCO) dhe duhet prdorur si themeli pr zbatimin rajonal t ksaj strategjie dhjetvjeare dhe prfundimeve t Samitit Botror pr Zhvillimin e Qndrueshm. 2. Strategjia sht hartuar nprmjet nj procesi pjesmarrs, duke prfshir qeverit, institucionet edukative, OJFt dhe aktor t tjer t rajonit t UNECE si dhe organizatat ndrkombtare. 3. Kjo strategji duhet t ndihmoj n futjen dhe prkrahjen e edukimit pr zhvillimin e qndrueshm (EZHQ) n rajonin e UNECE dhe n kt mnyr t kontribuoj n realizimin e vizionit ton t prbashkt. 4. Rajoni i UNECE prfshin vende me shumllojshmri t madhe kulturore dhe kushte t ndryshme socio ekonomike e politike. E ardhmja e zhvillimit t qndrueshm varet shum prej ndryshimit t stilit t jetess dhe mnyrave t konsumit dhe prodhimit, duke respektuar njkohsisht edhe nevojat e vendeve ku zbutja e varfris prbn akoma nj shqetsim kryesor. 5. Rajoni ka parakushtet dhe nevojat pr zbatimin e strategjis. Shum vende t rajonit kan sisteme edukimi me msues profesionist t punsuar, kan siguruar mundsin pr t marr edukimin baz dhe kan garantuar t drejtn e edukimit pr t gjith, kan arritur nivele t larta t arsimit t popullsis, kan zhvilluar nj potencial shkencor dhe kan siguruar pjesmarrjen e shoqris civile. Gjithsesi, mbeten ende sda pr ti prballuar n mnyr q EZHQ t zbatohet n mnyr sa m efektive. Kshtu, duhen prmirsuar sistemet e edukimit pr t trajtuar drejt natyrn ndrdisiplinore t EZHQ, duhet forcuar prfshirja e shoqris civile, duhen prfshir institucionet e duhura dhe duhen mbshtetur me mjetet prkatse.

I. QLLIMI DHE OBJEKTIVAT

6. Qllimi i strategjis sht t prkrah shtetet antare t UNECE pr t zhvilluar dhe prfshir EZHQn, n sistemet e tyre edukative formale, n t gjitha lndt e lidhura me t dhe n edukimin joformal dhe informal. Kjo do t pajis njerzit me njohuri dhe aftsi pr zhvillimin e qndrueshm duke i br ata m kompetent dhe me besim si dhe duke rritur mundsit e tyre pr t luftuar pr nj jet m t shndetshme dhe m t begat, n harmoni me natyrn3 dhe duke ruajtur vlerat sociale, barazin gjinore dhe shumllojshmrin kulturore. 7. Objektivat e Strategjis, q do t kontribuojn n arritjen e qllimit, jan: (a) t siguroj q politika, kuadri ligjor operacional dhe rregullator mbshtesin EZHQ; (b) t nxis zhvillimin e qndrueshm nprmjet t msuarit joformal dhe informal; (c) tu jap msuesve kompetencn pr t prfshir, n planin e tyre msimor, Zhvillimin e Qndrueshm; (d) t siguroj materialet dhe mjetet e prshtatshme pr zhvillimin e qndrueshm; (e) t nxis studimet pr zhvillimin e EZHQ; (f ) t forcoj bashkpunimin pr EZHQ, n t gjitha nivelet brenda rajonit t UNECE.

13

II. KUADRI
8. Strategjia do t pranohet nga vendet antare t UNECE. Shtetet jasht ktij rajoni jan gjithashtu t mirpritura pr ta ndjekur at. 9. Strategjia i drejtohet qeverive, duke i nxitur dhe kshilluar ato si t zhvillojn politika dhe praktika, q prfshijn zhvillimin e qndrueshm n sistemin edukativ dhe procesin e t msuarit, nprmjet prfshirjes s msuesve dhe aktorve t tjer. Meqnse edukimi pr zhvillimin e qndrueshm duhet t marr parasysh faktort lokal, qarqeve, kombtar dhe rajonal, ai mund t vr theksin n drejtime t ndryshme t zhvillimit t qndrueshm, n varsi t vendit dhe fushs s edukimit. Kjo Strategji
3 Deklarata e Rios pr Mjedisin dhe Zhvillimin konstaton se njeriu sht n qendr t shtjeve pr zhvillimin e qndrueshm, dhe se ai ka t drejtn pr nj jet t shndetshme dhe t begat, n harmoni me natyrn. (Shiko gjithashtu Plani i Zbatimit, Samiti Botror pr Zhvillimin e Qndrueshm, Kombet e Bashkuara, 2002)

14

do t shrbej si nj kuadr ligjor eksibl pr vendet e rajonit, duke ditur q zbatimi i tij varet prej prparsive dhe nismat e ketyre vendeve sipas nevojave dhe kushteve t veanta. 10. Strategjia prkrah bashkpunimin dhe prfshirjen ndrdikasteriale4 e shumaktorshe, duke investuar n burimet njerzore dhe materiale n Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm. 11. Strategjia prfshin kushtet kryesore t Edukimit pr t Gjith: Prmbushjen e Angazhimeve5 Tona t Prbashkta 12. Strategjia prkrah zbatimin e komunikimit, edukimit, pjesmarrjes publike dhe rritjes s njohurive pr marrveshjet mjedisore shumpalshe dhe marrveshjeve t tjera q kan lidhje me kt strategji. Ajo mbshtet, gjithashtu, zbatimin e parimit t 10t Deklarats s Rios pr Mjedisin dhe Zhvillimin, Konventn e Aarhusit6, Objektivat e Zhvillimit t Mijvjearit t Kombeve t Bashkuara7 dhe Edukimin Cilsor8 duke prkrahur vendimmarrje transparente, gjithprfshirse dhe t prgjegjshme, si dhe fuqizimin e njerzve.

III. PARIMET
13. sht e nevojshme t mbahet parasysh evoluimi i kuptimit pr zhvillimin e qndrueshm. Prandaj zhvillimi i nj shoqrie t qndrueshme duhet par si proces i vazhdueshm i t msuarit, duke zgjidhur shtje dhe dilema, ku prgjigjet dhe zgjidhjet mund t ndryshojn me geumbullimin e vazhdueshm t prvojs. Objektivat pr t msuarin rreth EZHQ duhet t prfshijn njohuri, aftsi, qndrime dhe vlera. 14. EZHQ sht ende n zhvillim si nj koncept i gjer dhe gjithprfshirs, duke prfshir n vetvete shtje sociale, ekonomike dhe ato t lidhura me mjedisin. Ai ka zgjeruar konceptin e edukimit mjedisor (EM), duke trajtuar nj gam gjithnj e m t gjer t shtjeve q lidhen me zhvillimin. EZHQ, gjithashtu, prfshin shum element t zhvillimit dhe forma t tjera t edukimit. Si pasoj, edukimi mjedisor duhet t zhvillohet dhe plotsohet me fusha t tjera t edukimit, me nj frym integrimi drejt edukimit pr zhvillimin e qndrueshm.
4 Midis organeve shtetrore. 5 Kuadri pr Veprim i Dakarit, Organizata pr Kulturn, Shkencn dhe Arsimin e Kombeve t Bashkuara UNESCO, 2000. 6 Konventa e UNECE pr t drejtn pr informacion, pjesmarrje publike n vendimmarrje dhe t drejtn pr tiu drejtuar gjykats pr shtjet mjedisore, Aarhus (Danimark), 1998 7 Deklarata e Kombeve t Bashkuara pr Mijvjearin, Asambleja e Prgjithshme, Mbledhja e 8t plenare, 2000 8 Komunikata e Prbashkt e Ministrave t Arsimit pjesmarrs n Konferencn 32 -t e Prgjithshme t Organizats pr Kulturn, Shkencn dhe Arsimin t Kombeve t Bashkuara (UNESCO), 2003

15. Ndrmjet t tjerash, shtjet kryesore t zhvillimit t qndrueshm prfshijn zbutjen e varfris, qytetarin, paqen, etikn, prgjegjsin n nivel lokal dhe botror, demokracin dhe qeverisjen, drejtsin, sigurin, t drejtat e njeriut, shndetin, barazin gjinore, larmin kulturore, zhvillimin rural dhe urban, ekonomin, shtjet e prodhimit dhe konsumit, prgjegjsin e prbashkt, mbrojtjen e mjedisit, manaxhimin e burimeve natyrore dhe shumllojshmrin e pejzazheve dhe at biologjike9. Trajtimi i temave kaq t ndryshme n EZHQ krkon nj trajtim holistik10. 16. Pr zbatimin e Edukimit pr Zhvillimin e Qndrueshm duhen adresuar fushat e mposhtme: prmirsimi i edukimit baz, riorientimi i edukimit drejt zhvillimit t qndrueshm, rritja e informacionit pr publikun dhe nxitja e trajnimeve11 17. EZHQ - ja duhet t ushqej respektin dhe mirkuptimin pr kulturat e ndryshme dhe t jap kontribut pr to. Kontributi i popullsis vendase sht i domosdoshm dhe ata duhet t jen pjes e partneritetit n procesin e zhvillimit t programeve t edukimit. Njohja e tradits duhet t vlersohet dhe ruhet si nj pjes prbrse e EZHQ. 18. Nxnsit e t gjith niveleve duhen nxitur pr t menduar dhe reektuar sistematikisht, n mnyr kritike dhe krijuese si pr shtjet lokale dhe ato globale; t cilat prbjn dhe kushtet paraprake pr t vepruar pr zhvillimin e qndrueshm12. 19. EZHQ sht nj proces q zgjat gjith jetn, q llon nga fmijria e hershme deri n edukimin e brezave t rritur dhe shkon m tej se edukimi formal.Vlerat, t tilla si mnyra e jetess dhe qndrimet tohen q n fmijri, prandaj roli i edukimit sht i nj rndsie t veant pr fmijt. Meqnse t msuarit varet prej funksioneve t ndryshme q kryejm gjat jets son, EZHQ duhet t konsiderohet si nj proces q zgjat gjith jetn. Ai duhet t prshkoj programet msimore n t gjitha nivelet, duke prfshir edukimin profesional, trajnimin pr msuesit dhe edukimin e vazhdueshm pr profesionistt dhe vendimmarrsit. 20. Edukimi i mtejshm kontribon n EZHQ pr zhvillimin e njohurive dhe kompetencave prkatse. 21. EZHQ duhet t marr parasysh faktort e ndryshm lokal, kombtar dhe rajonal sikundrse edhe shtjen globale, pr t gjetur balancn midis interesave lokal dhe atyre global.
9 Shiko gjithashtu Kuadrin pr Zbatimin e skems pr Dhjetvjearin e Edukimit pr Zhvillimin e Qndrueshm, Organizata Kulturore Shkencore dhe Arsimore e e Kombeve t Bashkuara (UNESCO), 2003. 10 Shiko gjithashtu Deklaratn pr Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm. 11 Shiko gjithashtu Axhendn 21. 12 Shiko gjithashtu Deklaratn pr Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm.

15

16

22. EZHQ duhet t kontribuoj n zhvillimin e zonave urbane dhe rurale duke mundsuar edukimin dhe prmirsuar cilsin e tij. Kjo do t ndihmonte veanrisht banort e zonave rurale. 23. Trajtimi i shtjeve etike, duke prfshir shtjet e barazis, solidaritetit dhe varsin e ndrsjellt n brezat t tanishm dhe ndrmjet brezave, marrdhniet midis njerzve dhe natyrs, midis t pasurve dhe t varfrve, sht n qendr t zhvillimit t qndrueshm dhe, pr pasoj sht jetik pr EZHQ. Prgjegjsia sht pjes e trashguar e etiks dhe prbn nj shtje praktike pr EZHQ. 24. Edukimi formal pr zhvillimin e qndrueshm duhet t bhet pjes e jets dhe e puns e duhet t shkoj prtej msimdhnies. Msuesit13 e prfshir n EZHQ luajn nj rol t rndsishm n lehtsimin e ktij procesi dhe n nxitjen e debatit ndrmjet nxnsve e studentve dhe autoriteteve e shoqris civile14. N kt mnyr, EZHQ paraqet nj mundsi q edukimi t kaprcej izolimin dhe barrierat shoqrore. 25.EZHQ prfshin nismat pr zhvillimin e kulturs s respektit t ndrsjellt n komunikim dhe vendimmarrje, duke u larguar prej dhnies s informacionit t thjesht, drejt t msuarit pjesmarrs15. Si rrjedhim, EZHQ duhet t kontribuoj n politikat interaktive dhe integruese si dhe n vendimmarrje. Duhet t merret, gjithashtu, n konsiderat roli i EZHQ n zhvillimin dhe rritjen e pjesmarrjes demokratike16 duke u prfshir n Axhendat Lokale21, si nj kontribut i vecant pr zgjidhjen e konikteve n shoqri dhe vendosjen e drejtsis., 26. EZHQ krkon bashkpunimin dhe bashkpjesmarrjen e shum aktorve. Aktort kryesor jan qeverit dhe autoritetet vendore, sektort e krkimit shkencor dhe t edukimit, sektori i shndetit, sektori privat, industria, transporti dhe bujqsia, tregtia dhe fuqia puntore, sindikatat, shtypi, organizatat jotimprurse, komunitetet e ndryshme, popullsia vendase dhe organizatat ndrkombtare 27. EZHQ duhet t ndihmoj n prgatitjen e marrveshjeve mjedisore t shumanshme dhe marrveshjeve ndrkombtare prkatse t lidhura me ZHQ.

IV. NDIKIMET MBI EDUKIMIN

28. EZHQ krkon nj riorientim t ri, jo vetm n dhnien e
13 Edukatort jan msuesit, pedagogt, trajnuesit dhe t gjith specialistt e tjer q lidhen me shtjet e edukimit, si dhe drejtuesit vullnetar t edukimit. 14 Shiko gjithashtu Deklaratn pr Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm. 15 Deklarata e Selanikut, Selanik, Greqi, 1997. Disa vende prdorin termin: t msuarit social, pr t msuarit pjesmarrs. 16 Axhenda 21

njohurive pr problemet dhe identikimin e zgjidhjeve t mundshme. Si pasoj, edukimi duhet t ruaj fokusin e tij tradicional n shtjet t veanta dhe, n t njjtn koh, t lejoj trajtimin e prvojave jetsore ndr dhe shumdisiplinore. Kjo mund t ket ndikim n strukturn e programeve dhe metodave t msimdhnies, duke krkuar q msuesit t ndryshojn nga mnyra e t qnit vetm msimdhns dhe nxnsit t ndryshojn nga mnyra e t qnit vetm msimnxns. N vend t ksaj, t dy grupet duhet t formojn nj skuadr t vetme. 29. Institucionet e edukimit formal luajn nj rol t rndsishm n zhvillimin e kapaciteteve q n mosh t vogl, duke dhn njohuri dhe duke ndikuar n mnyrn e qndrimit dhe sjelljen. sht e rndsishme q t gjith nxnsit dhe studentt t marrin njohurit e duhura pr ZHQ dhe t jen t informuar pr ndikimin q kan vendimmarrjet q nuk mbshtesin zhvillimin e qndrueshm. do institucion edukativ si i tr, duke prfshir nxnsit dhe studentt, msuesit, manaxhert dhe pjesn tjetr t personelit si dhe prindrit, duhet t ndjek parimet e ZHQ. 30. sht e rndsishme t mbshteten aktivitetet e edukimit joformal dhe informal pr zhvillimin e qndrueshm, meq ato jan elemente plotsuese pr edukimin formal, jo m pak t rndsishme edhe pr t msuarin tek t rriturit. Edukimi joformal pr zhvillimin e qndrueshm luan nj rol t veant, sepse sht shpesh i orientuar te nxnsit, pjesmarrja dhe prkrahja e t msuarit gjat gjith jets. T msuarit informal n vendin e puns, rrit aftsit e t dy palve, si t pundhnsve dhe punonjsve. Si rrjedhim, duhet njohur dhe nxitur bashkpunimi midis aktorve t ndryshm t prfshir n t gjitha format e EZHQ. 31. Nj trajnim llestar i prshtatshm, ritrajnimi i msuesve dhe krijimi i mundsive pr t ndar prvojat e tyre, jan veprime shum t rndsishme pr suksesin e EZHQ. Me rritjen e ndrgjegjsimit dhe njohurive n lidhje me zhvillimin e qndrueshm dhe, n veanti, me veorit e ZHQ n fushat ku punojn, msuesit mund t jen m efektiv dhe t drejtojn prmes dhnies s shembujve. Si rrjedhim, trajnimi duhet lidhur ngushtsisht me prfundimet e krkimeve t kryera pr ZHQ. 32. Msimdhnia dhe msimnxnia n EZHQ jan prmirsuar shum prsa i prket kapacitetit, cilsis dhe mjeteve t msimdhnies. Gjithsesi, kto mjete nuk jan t mundshme n t gjitha vendet. Ky sht nj problem pr t gjith sektorin e edukimit formal, at informal dhe joformal. Si rrjedhim, duhen br prpjekje t mdha pr zhvillimin dhe prodhimin e tyre. Duhet nxitur lidhja logjike midis mjeteve t msimdhnies n edukimin formal dhe at joformal, ndaj sda qndron te fakti se sa jan t prshtatshme pr ZHQ dhe t prballueshme n nivelin lokal.

17

18

33. Q EZHQ t jet efektive duhet q: (a) T jet e drejtuar n dy mnyra: (i) nprmjet futjes s tematikave t EZHQ n t gjitha lndt, programet dhe kurset, dhe (ii) nprmjet prgatitjes s tematikave specike, t programeve dhe kurseve; (b) t fokusohet n dhnien e prvojave t vlefshme pr t patur sjellje t qndrueshme, duke prfshir ktu n institucionet edukative, n vendin e puns, n familje dhe komunitet; (c) t rris bashkpunimin dhe partneritetin midis antarve t institucioneve edukuese dhe aktorve t tjer. Prfshirja e mtejshme e sektorit privat dhe industris n proceset edukative, do t ndihmoj t trajtoj si duhet ndryshimet e shpejta teknologjike dhe ndryshimin e kushteve t puns. Aktivitetet msimdhnse n lidhje t ngusht me shoqrin, do t rritin prvojat praktike t nxnsve; (d) t mund t deprtoj n problemet globale, rajonale, kombtare dhe lokale mjedisore, duke i shpjeguar ato nprmjet konceptit t ciklit jetsor dhe duke u fokusuar jo vetm n ndikimin mjedisor, por edhe n problemet ekonomike dhe sociale, duke trajtuar mjedisin natyror dhe at t modikuar nga njeriu. (e) t prdor nj gam t gjer metodash edukimi pjesmarrs, i drejtuar nga proceset dhe gjetja e zgjidhjeve, t prgatitura posarisht pr nxnsit. N ndryshim nga metodat tradicionale, kto duhet t prfshijn prve t tjerash diskutime, planikimin e koncepteve dhe perceptimit, pyetje lozoke, vlersim aftsish, stimulime, plan veprime, modelime, rregullat e lojs, lojra, teknologji informimi dhe komunikimi, vzhgime, raste studimore, ekskursione dhe msimin n natyr, projekte t drejtuara pr nxnsit, analiza t praktikave t mira, prvoj pune, dhe zgjidhje problemesh. (f ) t mbshtetet nga mjetet dhe udhzuesit e duhur , si jan publikime metodike, pedagogjike dhe didaktike, libra shkollor, mjete vizuale, broshura, raste studimore dhe praktika t dobishme, burime elektronike audio dhe video. 34. Qeverit duhet t mbshtesin edukimin formal dhe joformal, sepse qytetart e informuar dhe konsumatort e mirinformuar, nprmjet veprimeve dhe zgjedhjeve t tyre, jan vepruesit kryesor pr zbatimin e masave t qndrueshme, duke prfshir ktu edhe Axhendn 21. 35. Edukimi formal dhe joformal, duke prfshir dhe programet e ndrgjegjsimit t publikut, duhet t synoj t siguroj nj kuptim m t mir t lidhjeve ndrmjet shtjeve mjedisore, ekonomike dhe sociale, n nivelin lokal dhe global dhe n perspektivn e s ardhmes. Komunitetet, familjet, shtypi dhe OJFt jan aktor t rndsishm pr rritjen e

ndrgjegjsimit t publikut pr ZHQ. 36. OJFt jan burim i rndsishm pr edukimin informal dhe joformal, t afta t zbatojn procese t fuqizimit t shoqris civile, duke futur dhe shndrruar njohurit shkencore dhe faktet n formn e nj informacion t kapshm pr t gjith. Roli i tyre si ndrmjets midis qeveris dhe publikut duhet njohur, prkrahur dhe mbshtetur. Partneriteti midis OJFve, qeverive dhe sektorit privat sht vler e shtuar pr EZHQ. 37. Shtypi sht nj forc e madhe n drejtimin e zgjedhjes q bn konsumatori dhe n mnyrn e jetess, veanrisht te fmijt dhe t rinjt. Sda qndron n prdorimin e njohurive dhe kanalizimin e duhur t informacionit t besueshm dhe mesazheve kye pr shtjet e lidhura me ZHQ. 38. T gjith sektort e prodhimit duhet t kontribuojn n qndrueshmrin kombtare, rajonale dhe globale. Zhvillimi i programeve t specializuara t trajnimit pr tiu dhn profesionistve dhe vendimmarrsve njohurit dhe aftsit pr t kontribuar n ZHQ sht prcaktuar si nj element vendimtar i edukimit pr zhvillimin e qndrueshm17. 39. Pr kt qllim, edukimi profesional dhe ai gjat gjith jets luajn nj rol t rndsishm dhe duhet ofruar pr vendimmarrsit dhe profesionistt, veanrisht pr ata q marrin pjes n planikim dhe manaxhim. Ai duhet prqendruar tek shtimi i njohurive dhe ndrgjegjsimi pr ZHQ. Edukimi i vazhdueshm ka dy drejtime kryesore pr veprim: (a) rritjen e njohurive dhe t aftsive dhe; (b) dhnien e kompetencave t nevojshme n profesione t tjera dhe n situata t ndryshme. Edukimi i vazhdueshm sht nj nga fushat q mund t prtoj nga bashkpunimi ndrmjet sektorve t edukimit, aktorve dhe komunitetit n trsi. 40. Programet trajnuese duhet t trajtojn temat kryesore t ZHQ, por n t njjtn koh t marrin parasysh nevojat e profesioneve t ndryshme dhe lidhjen e ktyre temave me fushat e puns n t cilat ata veprojn. Nj vmendje e veant duhet ti kushtohet temave t lidhura me prgjegjsin kryesore t nj profesioni dhe ndikimet mjedisore, sociale dhe ekonomike t tij. 41. Q EZHQ t bhet pjes e programit pr ndryshim, drejt nj shoqrie m t qndrueshme, edukimi, n vetvete, duhet t jet objekt ndryshimi. Duhet nxitur krkimi q kontribuon n EZHQ. sht e
17 Shiko gjithashtu Kuadrin pr Zbatimin e skems pr Dhjetvjearin e Edukimit pr Zhvillimin e Qndrueshm.

19

20

nevojshme rritja e bashkpunimit dhe partneritetit ndrmjet aktorve t prfshir n krkim dhe zbatim, duke lluar prej prcaktimit t problemeve dhe deri tek prfshirja dhe prhapja e njohurive t reja. Rezultatet e krkimit dhe prpjekjet pr zhvillim duhen ndar midis aktorve n nivel lokal, rajonal dhe global, dhe duhen futur n pjes t ndryshme t sistemit edukativ, prvojs dhe praktiks.

V. KUADRI PR ZBATIM
1. Zbatimi kombtar/shtetror 42. do vend sht prgjegjs pr zbatimin e ksaj strategjie. Pr prfshirjen e perspektivave t ZHQ n edukim, sht e nevojshme nj mbshtjetje dhe vullnet i fuqishm politik, n t gjitha nivelet qeverisse. Pr kt qllim, rekomandohet q vendet t prkthejn strategjin n gjuhn (gjuht) e tyre zyrtare, dhe ku sht e nevojshme, n gjuhn(t) e minoriteteve, ta shprndajn n autoritetet prkatse dhe t prcaktojn nj pik fokale. 43. Zbatimi efektiv i Strategjis krkon q krkesat e saj t prfshihen n strategjit t planikimit, investimit dhe manaxhimit t do shteti dhe t qeverive vendore pr t gjitha nivelet e edukimit, institucionet dhe organizatat e edukimit. N t njjtn koh, zbatimi duhet t jet n prputhje me nismat e shteteve t tjera, dypalshe dhe shumanshme. Instrumentet ekonomike dhe t komunikimit duhen prshtatur sipas kushteve t do vendi. N kt mnyr, vendet duhet t zbatojn krkesat e strategjis n prputhje me legjislacionin, politikat dhe kuadrin e veprimeve t tyre. 44. Vendet duhet t prcaktojn detyrimet e tyre pr komunikimin, edukimin, pjesmarrjen dhe ndrgjegjsimin e publikut, t rrjedhura prej marrveshjeve mjedisore ndrkombtare dhe marrveshjeve t tjera q kan lidhje me kt shtje pr ti trajtuar ato n mnyr sa m t prshtatshme n EZHQ. 45. Sektori i edukimit prbhet nga nj numr i madh aktorsh, q n vende t ndryshme kan sisteme t ndryshme rregulluese dhe manaxhimi. Gjithashtu prfshin njerz q i takojn moshave dhe pozitave t ndryshme shoqrore t ndryshme. Sda qndron te drejtimi dhe zbatimi i reforms s nevojshme n politikat vendimmarrse dhe kuadrin operacional t sektorit t edukimit mbi bazn e besimit, gjithprfshirjes, mbshtetjes dhe prkrahjes s vetvlersimit. sht e rndsishme q n zbatimin e Strategjis, kta sektor prgjegjs pr edukimin formal, joformal dhe

informal t bashkpunojn me autoritetet prkatse shtetrore. 46. Bashkpunimi, ndarja e prgjegjsis dhe drejtimi i t gjitha organeve shtetrore, duhen konsideruar si nj mekanizm i rndsishm i qeverisjes s mir q duhet fuqizuar. Ministrit e Arsimit dhe t Mjedisit, n veanti, duhet t bashkpunojn dhe t jen nismtare pr llimin dhe prkrahjen e integrimit t mtejshm t shtjeve t ZHQ n politikat e edukimit formal, programet dhe kurrikulat e t gjitha niveleve dhe t vlersojn ecurin n zbatimin e strategjis. Gjithsesi, krkohet nj bashkpunim i ngusht dhe efektiv me autoritete t tjera publike dhe me aktort e tjer vendor, n veanti me autoritetet prgjegjse pr cshtjet e ekonomis. 47. sht e nevojshme ngritja e nj mekanizmi koordinimi pr zbatimin e Strategjis n nivel shtetror, si dhe pr shprndarjen e informacionit dhe nxitjen e partneritetit midis aktorve18 t ndryshm. Nj mundsi sht ngritja e nj platforme kombtare pr EZHQ, mundsisht nn Kshillat pr Zhvillimin e Qndrueshm, apo t institucioneve t tjera t lidhura me kt shtje, duke bashkuar profesionist nga sektor t ndryshm. 48. Planet kombtare t zbatimit19 duhet t shrbejn si nj element i rndsishm pr zbatim. Vendet duhet t vendosin pr institucionin prgjegjs pr hartimin e planit kombtar t zbatimit. 49. Plani kombtar i zbatimit duhet prgatitur me metodn pjesmarrse. Si rrjedhim duhet t prfshihen t gjith aktort. Duhet t merret parasysh gjendja e vendit. Duke pranuar faktin se, n prputhje me nevojat q kan, vendet mund t paraqesin prparsit e tyre dhe programet pr zbatim, programet, politikat dhe krkesat e ktij kapitulli mund t shrbejn si udhzues pr kt shtje. Planet kombtare t zbatimit duhet t prmbajn objektiva, aktivitete, masa, afate kohore pr zbatimin, mjetet e nevojshme dhe mnyrn e vlersimit. 2. Fushat e veprimit Garancia q kuadri rregullator, i politikave dhe ai operativ prkrah nxitjen e EZHQ 50. Kuadri i politikave, kuadri ligjor dhe operativ dhe kurrikula duhet t prfshijn dhe t mbshtesin EZHQ. Masat kye pr t arritur kt synim mund t jen: Prgatitja e plan veprimeve pr EZHQ n
18 Disa vende kan futur konceptin manaxhim i njohurive. 19 Pr vendet me nj struktur federale qeverisje, t gjitha referencat pr planet kombtare ti takojn planeve kombtare dhe rajonale kur sht e nevojshme.

21

22

t gjitha nivelet e edukimit; nxitja e zhvillimit t bashkpunimit midis departamenteve dhe subjekteve t ndryshme, duke prfshir ktu ngritjen e mekanizmave konsultues; futjen e parimeve t ZHQ n programet msimore dhe kurset e veanta pr t gjitha nivelet e edukimit m t prparuar, veanrisht n trajnimet paraprake t msuesve; prmirsimin e masave dhe manaxhimin e edukimit drejt ZHQ dhe forcimi i lidhjes midis shkencave natyrore, ekonomike, politike dhe sociale prmes studimeve ndrdisiplinore, shumdisiplinore dhe t specializuara. Studimet ndrdisiplinore dhe ato t specializuara duhet t jen t ekuilibruara ndrmjet tyre. Nxitja e ZHQ prmes t msuarit formal, joformal dhe informal. 51. Duhet nxitur ndrgjegjsimi i publikut lidhur me ZHQ, n/ dhe prmes institucioneve t edukimit, si dhe komuniteteve, familjeve, mediave dhe OJFve. 52. Duhen prmirsuar vazhdimisht aftsit profesionale dhe njohurit pr zhvillimin e qndrueshm pr t qen pjes e t msuarit gjat gjith jets, duke prfshir edhe sektor t till si administrata publike, sektori privat, industria, transporti dhe bujqsia. Pr sa kohe q shum fusha t ekspertizs jan n zhvillim e sipr, marrja e dijeve t reja dhe nevoja pr t prfshir aftsi t reja, n mnyr q t plotsojn prmbajtjen specike n konceptet e ZHQ, do t mbeten gjithnj nevoj e vazhdueshme. 53. Masat kye pr t arritur kt synim mund t jen: dhnia e mundsis pr t msuar m shum rreth ZHQ n edukimin e vazhdueshm t specialistve, duke i prfshir n planikim, manaxhim dhe masmedia; nxitja dhe mbshtetja e aktiviteteve n komunitet rreth ndrgjegjsimit t publikut pr ZHQ; nxitja e bashkpunimit me OJFt dhe mbshtetja e aktivitetit t tyre; nxitja e bashkpunimit ndrmjet institucioneve t edukimit formal e organizatave t edukimit joformal si dhe akiviteteve joformale, nxitja e medias pr t informuar e debatuar shtje rreth ZHQ, n mnyr q t arrijn deri tek publiku i gjer. Zhvillimi i kompetencs n sektorin edukativ t prfshir n EZHQ 54. Pr t patur nj drejtim dhe mbshtetje sa m t mir, edukatort, drejtuesit dhe vendimmarrsit e t gjitha niveleve t edukimit duhet t shtojn njohurit e tyre pr edukimin pr zhvillimin e qndrueshm. Pavarsisht nga kjo gj, sht e nevojshme t shtohen prpjekjet pr

t rritur aftsit drejtuese n t gjitha nivelet e edukimit formal dhe joformal. 55. Masat kye pr t arritur kt synim jan: nxitja e zhvillimit t kompetencs s personelit n sistemin edukativ, duke prfshir dhe masat pr drejtuesit pr rritjen e ndrgjegjsimit t tyre ndaj ZHQ; zhvillimi i kritereve pr t vlersuar nivelin e kompetencs profesionale n EZHQ, zhvillimi dhe prfshirja e sistemeve t manaxhimit n EZHQ n institucionet e edukimit formal dhe strukturat e edukimit joformal; prfshirja e shtjeve t lidhura me ZHQ n programet e trajnimit dhe t ritrajnimit t msuesve n t gjitha niveleve t edukimit; dhe nxitja e shkmbimit t prvojave ndrmjet msuesve n edukimin formal dhe joformal. Sigurimi i mjeteve dhe materialeve t duhura pr EZHQ 56. sht e nevojshme t prgatiten materiale pr EZHQ n t gjitha nivelet, pr edukimin e prgjithshm, at teknik dhe pr t msuarin autodidakt n prshtatje me kushtet dhe nevojat lokale. 57. Masat kye pr t arritur synim kt mund t jen: nxitja e zhvillimit dhe prodhimit t materialeve n gjuhn e do vendi pr edukatort, nxnsit dhe krkuesit n t gjitha nivelet e edukimit dhe trajnimit; nxitja e zhvillimit dhe prdorimit t mjeteve elektronike, audio, video dhe multimedia si dhe mjeteve vizive pr qllime t msimdhnies dhe shkmbimit t informacionit; krijimi i lehtsirave n prdorimin e burimeve t informacionit rreth EZHQ prmes mjeteve elektronike dhe internetit; prputhja e materialeve pr t msuarin formal, joformal dhe informal, zhvillimi i strategjive prkatse pr shprndarjen e tyre. Nxitja e krkimit shkencor pr zhvillimin e EZHQ. 58. Jan t nevojshme krkimet dhe aktivitetet zhvilluese n fusha t ndryshme t EZHQ, t tilla si metodat efektive t t msuarit, mjetet vlersuese, formimi i vlerave dhe qndrimeve, zhvillimi institucional/ shkollor dhe zbatimi i Teknologjive t Informimit dhe Komunikimit. Krkimi dhe studimi pr EZHQ duhet t prbj nj baz t vazhdueshme pr zhvillimin e EZHQ. 59. Rezultatet e krkimeve dhe prpjekjet pr zhvillim, duhen ndar me aktort q veprojn lokalisht, n rajon dhe globalisht, dhe duhen integruar n pjest e ndryshme t sistemit edukues. 60. Masat kye q duhen marr pr t arritur kt synim mund t jen:

23

24

llimi, nxitja dhe zhvillimi i krkimeve n: prmbajtjen e EZHQ dhe metodat e msimdhnies dhe t msimnxnies; efektet dhe instrumentat ekonomike t EZHQ; mnyrat e prfshirjes s aspekteve t ZHQ dhe kontekstit t tyre lokal n shtje t ndryshme, duke i dhn prparsi krkimeve q trajtojn s bashku dimensionet e ndryshme t ZHQ; treguesit dhe vlersimi i instrumentave pr EZHQ; si dhe shkmbimi i rezultateve t krkimeve dhe shembujve t praktikave t mira. 3. Bashkpunimi ndrkombtar 61. Prkrah kontributit pr forcimin dhe prmirsimin e EZHQ n vende t ndryshme, bashkpunimi n edukimin pr zhvillimin e qndrueshm mund t ndihmoj n arritjen e mirkuptimit reciprok, forcimin e besimit dhe zhvillimin e respektit pr vlerat kulturore dhe si pasoj ndrtimin e lidhjeve miqsore midis njerzve dhe kombeve, pra do t kontribuoj pr mirqnien dhe paqen. 62. N nivel rajonal sht e nevojshme t rishikohet dhe lehtsohet zbatimi i Strategjis dhe t mbshtetet bashkpunimi pr EZHQ. Proceset rajonale duhet t mbajn parasysh edhe zhvillime t tjera q ndodhin n kuadr t Dhjetvjearit t Kombeve t Bashkuara pr Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm dhe t shihen si kontribut n pr nismat globale t EZHQ. 63. Rajoni ka prvoj t mir n bashkpunimin ndrkombtar, veanrisht n edukimin e avancuar. Shum rrjete kombtare dhe nnrajonale, edukimi, grupe pune, rrjete dhe shoqata universitare, programe dhe partneritete po punojn pr zhvillimin e formave shumdisiplinore t edukimit pr tu gjetur zgjidhjen problemeve t zhvillimit t qndrueshm. Sda qndron n faktin se si mund t prdoret n mnyr m ekase prvoja dhe potenciali i tyre pr t nxitur EZHQ. Nj sd tjetr sht edhe ajo e krkimeve pr shtje t tjera t lidhura me EZHQ, t cilat ende nuk kan nj rol t dukshm n arenn ndrkombtare. Gjithashtu, sht i nevojshm bashkpunimi ndrkombtar pr EZHQ n fushat e edukimit parashkollor dhe at shkollor. 64. Prparsi iu duhet dhn forumeve rajonale dhe nnrajonale, q mbledhin s bashku antar t komunitetit t fushs s edukimit t till si npuns civil, edukator e krkues, si dhe aktor t tjer q shkmbejn mes tyre prvojn dhe praktikat e mira n lidhje me ZHQ dhe EZHQ. 65. Natyra e ndrlikuar e EZHQ krkon q, prkrah komunitetit t edukimit, pr zbatimin e EZHQ, t ftohen pr t punuar n partneritet dhe aktor t tjer ndrkombtar. Kjo sht veanrisht e dobishme, pr

bashkpunimin ndrkombtar q synon prmirsimin e njohurive dhe aftsive pr ZHQ t profesionistve t ndryshm dhe vendimmarrsve. 66. Prvojat dhe nevojat ndryshojn n pjes t ndryshme t rajonit t UNECE. Bashkpunimi midis nnrajoneve duhet forcuar m tej. Kjo do t bj t mundur q t punohet m shum pr shtjet m t rndsishme t do nnrajoni t dhn, dhe, si rezultat, t ndihmohen m mir vendet pr t arritur rezultatet praktike m t mira. 67. sht e nevojshme t bhen vlersime t mtejshme t nevojave t nnrajoneve t ndryshme. Rndsi e veant i duhet kushtuar vendeve t Evrops Lindore, rajonit t Kaukazit, Azis Qendrore dhe Evrops Juglindore n zgjidhjen e problemeve t tyre kryesore lidhur me edukimin mjedisor dhe zhvillimin e qndrueshm.20 Disa nga problemet e tyre vijn si pasoj e mungess s mjeteve t nevojshme udhzuese, prdorimi jo i efektshm i kapaciteteve t arsimit t lart dhe institucioneve krkimore, mungesa e edukatorve me nivel t lart dhe ndrgjegjsimi i pamjaftueshm si pasoj e mungess s bashkpunimit midis departamenteve dhe subjekteve q punojn pr EZHQ. Nj sd tjetr q i adresohet Evrops Qendrore dhe rajonit t Kaukazit, Azis Qendrore dhe Evrops Juglindore sht cilsia e ult e edukimit t fmijve q banojn n zonat rurale si dhe mungesa e burimeve nanciare dhe njerzore pr zhvillimin e EZHQ n kto zona. Prandaj, ndrtimi i kapaciteteve, ndihma nanciare dhe mbshtetja pr edukimin, krkimet dhe programet ndrgjegjsuese pr ZHQ n vendet me tranzicion ekonomik duhet t pranohen si shtje t rndsishme dhe t merren n konsiderat prkatsisht nga qeverit, organizatat prkatse dhe donatort21. 68. Masat kye mund t jen n forcimin e aleancave dhe lidhjeve rajonale dhe nnrajonale pr EZHQ dhe nxitjen e programeve t binjakzimit, bashkpunimin dypalsh dhe partneritetin; prdorimin n mnyrn e duhur t instrumentave ligjor ekzistues ndrkombtar t till si Konventa e Aarhusit si dhe marrveshje t tjera pr t rritur ndrgjegjsimin pr ZHQ; ndihmesn n shkmbimin e prvojave dhe praktikave pozitive, risit dhe dhnien e informacioneve rreth prvojave kombtare dhe projekteve t bashkpunimit pr zhvillim lidhur me EZHQ, pr shembull duke prdorur mjetet e teknologjis s informimit dhe faqen e internetit t UNECE; prfshirjen e EZHQ n programet dypalshe dhe shumpalshe; nxitjen e pjesmarrjes s OJFve
20 Shihni gjithashtu Partneritetet mjedisore n rajonin e UNECE: Strategjia mjedisore pr vendet e Evrops Lindore, Kaukazin dhe Azin Qendrore. Planin Strategjik; Konferenca e Pest Ministrore Mjedisi pr Evropn, Kiev 2003 21 Shihni gjithashtu Plani i Zbatimit; Samiti Botror pr Zhvillimin e Qndrueshm.

25

26

dhe grupeve t tjera t rendsishme n bashkpunimin ndrkombtar pr EZHQ; nxitjen dhe koordinimin e aktiviteteve ndrkombtare pr ndrgjegjsimin pr ZHQ; si dhe nxitjen e shkmbimit t prvojave. 69. Pr t siguruar qeverisje dhe komunikim efektiv rajonal, sht i nevojshm caktimi i personave t kontaktit pr EZHQ n t gjitha shtetet antare t UNECE dhe n organizatat ndrkombtare prkatse. Pr t ndjekur zbatimin e Strategjis duhet t ngrihet nj komitet drejtues, i prbr nga prfaqsues t sektorve t edukimit dhe mjedisit (ose sektorve t tjer t lidhur me to). Procesi Mjedisi pr Evropn duhet t prdoret si nj platform n bashkpunimin rajonal pr EZHQ dhe Komiteti i UNECE pr Politikat Mjedisore do t jet nj institucion vlersues i ecuris s zbatimit t Strategjis, n prputhje me programin e puns s Komitetit. 70. N konferencat e tyre Mjedisi pr Evropn, ministrat mund t shprehin interesin t diskutojn pr ecurin e zbatimit t strategjis, t bazuar n raportet kombtare dhe raporte t tjera t lidhura me t. Gjithashtu, Vlersimet e Performancs Mjedisore jan nj vlersim t prpjekjeve t vendit n drejtim t EZHQ. 4. Rolet dhe Prgjegjsit 71. Qeverit duhet t luajn nj rol aktiv n prkrahjen dhe lehtsimin e zbatimit t strategjis n vendet e tyre. Ato duhet t vlersojn dhe ndjekin rregullisht zbatimin n t gjitha nivelet e qeverisjes. 72. Autoritetet vendore t edukimit dhe institucionet e edukimit formal duhet t marrin prgjegjsi pr zbatimin e krkesave t Strategjis dhe monitorimit t saj. 73. Aktort vendor t ksaj fushe, duke prfshir autoritetet vendore, sektort e edukimit dhe t krkimit shkencor, sektorin e shndetsis, sektorin privat, transportin dhe bujqsin, bashkimet dhe sindikatat e puns, shtypin, organizatat jotimprurse, komunitetet e ndryshme, popullsin vendase dhe organizatat ndrkombtare duhen ftuar pr t paraqitur prioritetet e tyre dhe t marrin prsipr prgjegjsi pr zbatimin dhe ndjekjen e Strategjis. 5. shtjet financiare 74. Sigurimi i mjeteve t nevojshme nanciare pr zbatimin e strategjis sht nj parakusht i rndsishm pr suksesin e saj. Pr t vlersuar me kujdes koston e veprimeve t planikuara pr zbatim, t nevojshme pr

t arritur objektivat e strategjis dhe arritjen e rezultateve t pritshme t ktij investimi, sht e rndsishme t kuptohet vlera e edukimit n paraqitjen pr shoqrin, t parimeve dhe praktikave t ZHQ. Edukimi duhet par si nj investim i rndsishm pr t ardhmen. 75. N prgjithsi, kostoja e zbatimit t strategjis duhet t prcaktohet nga secili vend. Si rezultat, qeverit duhet sigurojn burimet e nevojshme pr kt qllim. Shum nga planet e propozuara duhet t bhen pjes e puns pr zhvillimin e sektorit t edukimit. Disa prej masave mund t zbatohen m lehtsisht prmes projekteve nnrajonale ose rajonale. 76. Qeverit duhet t marrin n konsiderat buxhetin dhe instrumentat ekonomike pr t nancuar EZHQ n t gjitha format e edukimit, duke prfshir futjen e dhnies s bursave dhe ngritjen e kapaciteteve n institucionet e edukimit pr EZHQ. Duhen br prpjekje pr t prfshir komponentt e EZHQ n programet ekzistuese dypalshe dhe shumpalshe. Duhet krijuar dhe nxitur partneriteti pr t krkuar mbshtetje, duke prfshir edhe kontributet materiale prej agjencive donatore ndrkombtare dhe sektori privat. N hapat e para t zbatimit t strategjis, sht e nevojshme dhe e rndsishme ndihma nanciare pr t nisur procesin, sidomos pr vendet e Kaukazit, Azis Qendrore, Evrops Lindore dhe Evrops Juglindore. 6. Vlersimi dhe afatet kohore 77. Pr t vlersuar zbatimin e strategjis duhen vendosur afate kohore dhe treguesit e ecuris. Mundsia e njerzve pr t vepruar n dobi t EZHQ ka t bj me nivelin e edukimit dhe rezultatet e studimit t kryera. Paraqitja dhe futja e EZHQ n t gjitha format dhe nivelet e edukimit sht nj proces i gjat ku rezultatet mund t merren vetm pas nj periudhe t gjat kohore. 78. Zbatimi i Strategjis duhet par si nj proces i vazhdueshm. Sidoqoft pr t vlersuar ecurin e zbatimit t saj propozohen tre faza: Faza I (nga 2007): vendosja e bazave t forta pr t nisur zbatimin, rekomandohet q do vend duhet t prcaktoj se far sht duke br dhe nse kjo sht e vlefshme pr t mbshtetur strategjin. Kjo mund t prfshij nj rishikim t rregulloreve ekzistuese, strukturave operative dhe ligjore, mekanizmave nanciare, aktiviteteve edukative si dhe prcaktimin e pengesave apo problemeve. Duhen marr n konsiderat masat korrigjuese pr t kaprcyer pikat e dobta si dhe duhet hartuar plani kombtar i zbatimit t strategjis. Pr zbatimin e EZHQ duhet zhvilluar metodat e vlersimit dhe treguesit

27

28

e zbatimit, n veanti ata cilsor. N konferencn e tyre Mjedisi pr Evropn, ministrat mund t paraqesin detyrimet e tyre ndaj strategjis, t theksojn sukseset, shkmbejn mendime dhe diskutojn mbi shtjet n kan lidhje me strategjin e tyre kombtare. Faza II (nga 2010): zbatimi i krkesave t strategjis duhet br n mnyrn e duhur dhe duke zgjedhur rrugn e duhur. Pr kt, vendet duhet t rishikojn ecurin e br n zbatimin e Strategjive kombtare dhe rishikimin e tyre n rast se sht e nevojshme. Faza III (nga 2015 e tutje): Vendet duhet t ken kryer nj zbatim t ndjeshm t ksaj staretgjie. 79. Pr t ndihmuar n procesin e vlersimit t Strategjis sipas veprimeve t kryera duhen marr parasysh shum shtje. Ktu prfshihen shembujt e mposhtm: prcaktimi i drejtuesve dhe koordinatorve q do t drejtojn zbatimin e strategjis; hartimi dhe funksionimi i rregulloreve, strukturave operative dhe kuadrit ligjor q do t mbshtetin strategjin; vendosja e bashkpunimit dhe partneritetit ndrqeveritar dhe ndrmjet shum aktorve t interesuar; lidhja me kurrikuln ekzistuese formale dhe programet msimore; trajnimi llestar dhe i vazhdueshm rreth shtjeve q lidhen me ZHQ veanrisht pr edukatort; materialet dhe mjetet pr EZHQ; krkime dhe zhvillim n EZHQ; zhvillimi i edukimit formal dhe joformal; prfshirjen e mediave dhe ndikimi tek nxnsit. Shnim Pr informacion t mtejshm jan t vlefshm dy dokumenta baz: njri rreth proceseve ndrkombtare t edukimit pr zhvillimin e qndrueshm n t shkuarn dhe ata ekzistues (CEP/AC.13/2004/8/ Add.1) dhe nj tjetr pr t sqaruar termat e prdorur n kt strategji, (CEP/AC.13/2004/8/Add.2).

KOMBET E BASHKUARA

E
Pr Prdorim t Prgjithshm CEP/AC.13/2005/3/Rev.1 23 Mars 2005

29

Kshilli Ekonomik dhe Social

origjinali n Anglisht/ Frngjisht/ Rusisht KOMISIONI EKONOMIK PR EVROPN KOMITETI PR POLITIKAT MJEDISORE Takim i nivelit t lart t Ministrive t Mjedisit dhe t Arsimit (Vilnius, 17-18 Mars 2005) (Elementt prbrs t programit 5 dhe 6)

MARRVESHJA E VILNIUSIT PR ZBATIMIN E STRATEGJIS S UNECE PR EDUKIMIN DHE ZHVILLIMIN E QNDRUESHM

miratuar nga takimi i nivelit t lart 1. N rajon kan lluar t ngrihen grupe pune t njohura pr Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm, ashtu si dhe projekte t ndryshme n edukimin pr zhvillimin e qndrueshm (EZHQ), ndaj ato duhet t merren parasysh dhe t prdoren n mbshtetje t zbatimit t Strategjis. N t njjtn koh, sht rn dakord se ka akoma sda pr zbatimin me efektshmri t edukimit pr zhvillimin e qndrueshm, duke prfshir bashkpunimin e ngusht midis qeverive dhe aktorve vendor, duke prmirsuar sistemet edukative n lidhje me natyrn ndrdisiplinore t edukimit pr zhvillimin e qndrueshm, duke prmirsuar dhe prcaktuar t msuarit formal, joformal dhe informal dhe duke vn n lvizje institucionet e prshtatshme dhe duke siguruar

30

materialet pr edukimin pr zhvillimin e qndrueshm. Strategjia e UNECE mbi edukimin pr zhvillimin e qndrueshm sht nj mjet i dobishm q ka adresuar kto shtje. 2. Prve ksaj grupi i puns paraqet se prvojat dhe nevojat jan t shumllojshme n pjes t ndryshme t vendeve t UNECE. Gjithashtu, sht e rndsishme t vlersohen m tej nevojat n nnrajonet e ndryshme dhe ato pr bashkpunimin m t ngusht brenda ktyre rajoneve. Kjo do t bnte t mundur prqndrimin e kuadrit n ato shtje, q jan veanrisht t rndsishme pr nj nnrajon t dhn, duke ndihmuar, n kt mnyr, vendet pr t arritur rezultatet m t mira t mundshme. Vendet e Evrops Lindore, Kaukazit dhe Azis Qendrore dhe Evropa Juglindore kan theksuar nevojn pr mbshtetje n zbatimin e strategjis. Prandaj duhet nxitur partneriteti me kto vende pr zbatimin e strategjis. 3. N seancn e tij t 11t (13 15 Tetor 2004), diskutimi mbi propozimin e grupit t puns, i Komisionit pr Politikat Mjedisore, pati nj mbshtetje t gjer pr vazhdimin e procesit. Komisioni ra dakort se takimi i puns pr zbatimin e strategjis duhet t shtjellohet m tej n takimin e nivelit t lart n 17 - 18 mars 2005. 4. Me miratimin e strategjis n Takimin e nivelit t lart, prfaqsuesit e shteteve duhet t llojn pa vones zbatimin e saj. Sekretariati i UNECE do t lejoj prdorimin e burimeve lehtsuese pr zbatimin e asaj. Aktivitetet do t ndiqen n bashkpunim me Organizatn pr Edukimin, Shkencn dhe Kulturn t Kombeve t Bashkuara (UNESCO), Organizatn pr Sigurim dhe Bashkpunim n Europ (OSCE), Kshillin e Europs, qendrat rajonale t mjedisit, OJFt prkatse, organizata dhe institucione t tjera. 5. Strategjia e edukimit pr mjedisin e qndrueshm do t ndihmoj m tej edhe Strategjin Mjedisore t vendeve t Evrops Lindore, Kaukazit dhe Azis Qendrore (EECCA). 6. Zbatimi i Strategjis sht nj proces i vazhdueshm, afatgjat, me tre faza kryesore. (a) Faza I (deri n 2007): vendet do t bjn nj vlersim t asaj far po bjn, gj e cila prshtatet me prmbajtjen e strategjis. Gjithashtu, ata do t identikojn prparsit duke hedhur nj hap t mtejshm n zbatimin e Strategjis. Kjo do t prfshij nj rishikim t linjave aktuale t veprimit, kuadrit operacional dhe ligjor, mekanizmave nanciar dhe aktiviteteve edukative. Gjithashtu do t prfshij edhe identikimin e pengesave dhe mosprputhjeve. Pr t kaprcyer mangsit e vrejtura do t mbahet parasysh nj mekanizm riparues. Pr zbatimin e strategjis,

vendet duhet t miratojn planet kombtare t zbatimit si nj kuadr ligjor dhe mjet operacional. Pr zbatimin e EZHQ duhet t prdoren metoda t ndryshme vlersimi, shpjegimi dhe sidomos ato kualikimi. Rezultatet duhet t paraqiten n Konferencn Ministrore Mjedisi pr Europnn Beograd n Shtator Tetor 2007. (b) Faza e II (deri n 2010): strategjia duhet t jet futur n rrugn e zbatimit. Vendet duhet t rishohin progresin e br nga zbatimi i strategjive t tyre kombtare / shtetrore dhe nse sht e nevojshme, ti prmirsojn ato, (c) Faza III (deri 2015): vendet duhet t arrijn nj prparim t konsiderueshm n zbatimin e edukimit pr zhvillimin e qndrueshm. 7. Ky dokument sht prgatitur n baz t vlersimeve t shprehura nga grupi i puns duke marr parasysh komentet e bra nga Komisioni pr Politikat Mjedisore. Ai sugjeron aktivitete q lehtsojn llimin e zbatimit t fazs s par e, n disa raste, edhe pr m tej. Kto aktivitete jan t fokusuara n: koordinimin, shkmbimin e prvojave dhe praktikave t dobishme; forcimin e kapaciteteve; rritjen e informimit t publikut; dhe bashkpunimin e fuqishm brenda do rajoni. Gjithashtu, sugjerohet t prcaktohen nj numr treguesish, pr t matur efektshmrin e zbatimit t strategjis.

31

I. AKTIVITETE
A. Kuadri ligjor i nnrajoneve 8. Kuadri ligjor i nnrajoneve (p.sh. EECCA, Europa Juglindore, Amerika Veriore dhe Europa Perndimore) mund t ndihmojn n shtjet specike, q jan veanrisht t rndsishme pr nj nnrajon t dhn si dhe t forcojn bashkpunimin nnrajonal. Kto aktivitete duhet t organizohen dhe koordinohen prmes aktiviteteve n kuadr t proceseve t tjera, prfshir ktu ato t Kshillit t Europs, Bolonjs, Bashkimit Evropian, Baltik 21, etj. Prfshirja e gjer e OJF ve sht thelbsore. 9. Gjetja e fondeve sht e nevojshme pr t mbuluar shpenzimet e organizimit dhe udhtimin e prfaqsuesve t vendeve n tranzicion ekonomik dhe OJFve n takimet nnrajonale respektive. B. Prpilimi i praktikave kombtare t dobishme 10. Ftohen Qeverit pr ti paraqitur Sekretariatit shembuj t

32

praktikave t tyre t mira n edukimin pr zhvillimin e qndrueshm. Me to mund t prgatitet nj botim (deri n 120 faqe) dhe t publikohet n mnyr elektronike (CD) dhe i shtypur. Krkohen fonde pr t mbuluar prkthimin n gjuhn angleze, frnge dhe ruse, dhe nj pages konsulence pr formatimin dhe faqosjen e botimit. Shtypja mund t mbulohet nga fondet e Kombeve t Bashkuara. Shpenzimet mund t zvoglohen nse vendet kontribuojn me informacionin n t tre gjuht. N mnyr alternative, ky botim mund jet vetm n form elektronike dhe t vendoset n faqen e internetit t UNECE. Ky aktivitet mund t shrbej si kontribut pr Konferencn e Beogradit. C. Treguesit e zhvillimit 11. Takimi i nivelit t lart mund t ngrej nj grup t vogl ekspertsh pr prpilimin e treguesve pr matjen e efektshmris s zbatimit t strategjis. Antart duhet t ken eksperienc gjithprfshirse n politikat kombtare dhe ndrkombtare t edukimit dhe ato mjedisore, n edukimin mjedisor dhe edukimin pr zhvillimin e qndrueshm. Prbrja e tyre duhet t siguroj nj prfaqsim gjeograk sa m t barabart t shteteve antare t UNECE. Ftohen pr t marr pjes prfaqsues t organizatave ndrkombtare dhe grupeve t mdha. Grupi mund t mbaj rreth 4 takime n 2005 dhe 2006. Krkohen fonde pr t mbuluar shpenzimet e udhtimit t nj personi pr secilin prej pes vendet e pranuara dhe nj prfaqsuesi t OJFve. Shtetet antare mund t jen t interesuara pr t organizuar takimet n vendin e tyre (pr termat e referencs shih shtojcn II) D. Prdorimi i nj faqeje portale interneti 12. Nj faqe portale interneti pr edukimin pr zhvillimin e qndrueshm, mund t jet nj mjet i rndsishm pr t lehtsuar shkmbimin e praktikave t mira, t mnyrave t reja t trajtimit, prvojave, t projekteve dhe informacioneve t tjera. UNECE mund t shqyrtoj mundsin e vendosjes s nj lidhjeje, ose t prdorimit n mnyr t prbashkt t faqes portale t internetit pr EZHQ, t krijuar nga UNESCO. Fondet e krkuara pr t mbuluar shpenzimet e mundshme mund t llogariten n nj faz t mvonshme.

13. Pr t siguruar nj qeverisje t mir dhe komunikim rajonal

II. Koordinimi dhe Rishikimi i Zbatimit

ekas, krkohet caktimi i pikave fokale n t gjitha shtetet antare t UNECE dhe n organizatat ndrkombtare prkatse. Takimi i nivelit t lart, propozon ngritjen e nj komiteti drejtues pr EZHQ, pr t vendosur rreth zbatimit t strategjis dhe rishikimit t ecuris s saj. Komiteti drejtues duhet t prfshij prfaqsues nga t dy sektort: mjedisit dhe edukimit, si dhe vzhgues prej aktorve q punojn n kt fush. Ai mund t mbaj takime vjetore, ose t takohet n mnyr t herpashershme, nse gjykohet e prshtatshme. N mnyr q shtjet shqetsuese lidhur me aspektet logjistike dhe nanciare t minimizohen, takimet e komisionit mund t organizohen paralelisht me takimet e Komisionit t UNECE pr Politikat Mjedisore. Financimi mund ti sigurohet nj personi t do vendi prfaqsues pr pjesmarrjen n kto takime (pr termat e referencs shih shtojcn I). 14.Procesi Mjedisi pr Evropn mund t prdoret si platform pr mbshtetjen rajonale t nivelit t lart n zbatimin e strategjis. N konferencat e procesit Mjedisi pr Evropn, ministrat mund t shprehin interesin, diskutojn dhe vlersojn ecurin e zbatimit t strategjis, bazuar n raportet kombtare dhe raporte t tjera pr kt fush (p.sh. raportet e OJFve). Ministrat e Arsimit mund t ftohen t marrin pjes n kto sesione. Takimi i par mund t mbahet si pjes e Konferencs s Beogradit n 2007, ose t organizohet paralelisht me t. Fondet e nevojshme pr t mbshtetur delegatt nga vendet q kan t drejt pr mbshtetje, duhet t merren parasysh brenda kuadrit prgatitor pr konferencn e Beogradit. 15. Raportet e vlersimit t performancs mjedisore, n programet e Organizats pr Bashkpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD) dhe t UNECE mund t prfshijn edhe nj vlersim t zbatimit t politikave t edukimit pr zhvillimin e qndrueshm. 16. Vijueshmria sht thelbsore pr suksesin e strategjis. Pr zbatimin e detyrave e prmendura m sipr, do t nevojiten burime jasht buxhetit pr t mbuluar pagn e nj posti P3 pr 28 muaj, pr manaxhimin e procesit dhe sigurimin e dokumentacionit t pavarur.

33

III. MARRVESHJET FINANCIARE

17. Zbatimi efektiv i Strategjis varet, ndr t tjera, nga sigurimi i burimeve t mjaftueshme nanciare dhe njerzore. Esht i nevojshm sigurimi i fondeve t qndrueshme dhe t parashikueshme dhe ndarja e drejt e detyrave duhet t jet parimi kryesor i do marrveshje nanciare t arritur pr kt qllim.

34

18. Nj skem pr kontribute, n mjete monetare apo materiale, nga vendet antare dhe donatort e tjer t interesuar, mund t siguroj nj zgjidhje t efektshme dhe t realizueshme pr periudha afatshkurtra dhe afatmesme. Skema e propozuar sht: donatort e mdhenj t kontribuojn me 20.000$, donatort e mesm t kontribuojn me 2000$ dhe pr ata t vegjl kontributi t jet 200$ e m shum. Takimi mund t gjykoj mbi skemat e kontributeve nanciare, duke vendosur, gjat ksaj periudhe kohe, marrveshje nanciare t qndrueshme dhe t realizueshme. Nj buxhet sht paraqitur n shtojcn III.

Shtojca I Termat e referencs t versionit paraprak t komitetit drejtues pr edukimin pr zhvillimin e qndrueshm Mandati 1. N vijim t miratimit t strategjis pr edukim pr zhvillimin e qndrueshm , takimi i nivelit t lart ngriti Komitetin Drejtues t UNECE n Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm (EZHQ) pr t marr vendime mbi zbatimin e strategjis dhe rishikimin e ecuris s saj.* 2. Sekretariati i UNECE do t siguroj mbshtjetjen pr Komitetin Drejtues, n prputhje me rregullat dhe praktikat e UNECE. Prbrja 3. Antart e Komitetit Drejtues do t prcaktohen nga qeverit e vendeve antare t UNECE. Komiteti Drejtues do t prfshij t paktn nj drejtues nga t dy sektort, edukimit dhe mjedisit, dhe do t ket afat t pacaktuar veprimi. Antart e komitetit do t jen prgjegjs pr dhnien e mendimeve t vendeve prfaqsuese n punn e Komitetit Drejtues. Kandidaturat pr antarsim duhet t paraqiten n sekretariat deri n qershor 2005. Prfaqsuesit e organizatave ndrkombtare dhe joqeveritare do t ftohen si vzhgues, sipas vendimit t Komitetit Drejtues. UNESCO do t ket statusin e vzhguesit t prhershm. Qllimi 4. N rajonin e UNECE, Komiteti Drejtues do t prbj organin kryesor pr vendimmarrjen n kuadr t aktiviteteve t strategjis pr edukimin pr zhvillimin e qndrueshm dhe do t jet prgjegjs pr udhheqjen dhe drejtimin strategjik t zbatimit t ksaj strategjie. Ai do t shqyrtoj ecurin e zbatimit t saj. N veanti, ai: (a) do t prkrah dhe koordinoj Strategjin me aktivitete t tjera ndrkombtare, duke krkuar sinergji dhe duke shmangur mbivendosjet e aktiviteteve. (b) do t monitoroj ecurin n zbatimin e strategjis, prgatit vlersimet pr ecurin, dhe do t propozoj prparsit pr veprim, do t identikoj shtjet dhe propozoj masa korrigjuese, kur sht e nevojshme; (c) do t mbaj lidhje dhe bashkpunoj ngusht me organizatat
* pr informacion t mtejshm shih faqen e internetit t Komitetit Drejtues t UNECE pr programin mbarevropian mjedisor, shndetsor dhe transportit, http://www.thepep.org/en/commitee/committee.htm.

35

36

ndrqeveritare prkatse dhe organizatat joqeveritare, q jan aktive n shtjet e edukimit, mjedisit dhe zhvillimit t qndrueshm; (d) do t lehtsoj koordinimin ndrsektorial dhe bashkpunimin ndrkombtar t institucioneve publike dhe private; (e) do t ngrej grupet e puns n baz t nevojave urgjente, grupet e task forcs dhe grupe t tjera t nevojshme pr zbatimin e aktiviteteve. (f ) do t jap udhzime n lidhje me nevojn e prdorimit t instrumentave t reja pr mbshtetur edukimin pr zhvillimin e qndrueshm; (g) do t shrbej si forum pr t trajtuar shtjet q kan lidhje me edukimin pr zhvillim t qndrueshm n nivel rajonal dhe ndrkombtar. (h) do t prgatis t dhna rreth EZHQ pr Komitetin pr Zhvillimin e Qndrueshm dhe procese t tjera. (i) do t shrbej si ndrlidhs, sipas nevojs, me komisionet e tjera rajonale t Kombeve t Bashkuara pr shtjet q jan nn kompetencn e tij. (j) do t informoj Komisionin e UNECE pr Politikat Mjedisore, lidhur me aktivitetet e tij, vetm n rast se vendoset ndryshe. Npunsit 5. Pr do takim t rradhs, kryetari dhe nnkryetari do t zgjidhen prej prfaqsuesve t shteteve antare t UNECE t pranishm n takim. Npunsit duhet t prfaqsojn sektor t ndryshm (p.sh. mjedis dhe edukim). Ata do t punojn si npuns t Komitetit Drejtues deri n zgjidhjen e pasardhsve t tyre. Takimet 6. Takimet e Komitetit Drejtues do t thirren nga UNECE. Zakonisht, ata do t mbahen n Zyrn e Kombeve t Bashkuara n Gjenev (UNOG), prve rastit nse paraqitet nj propozim i pranueshm nga njri prej shteteve antare pr t organizuar takimin n vendin e tij. N mnyr q t bashkrendohen shtjet logjistike dhe nanciare, takimet e komisionit mund t organizohen paralelisht me takimet e Komisionit t UNECE pr Politikat Mjedisore. Nse e lejojn burimet n dispozicion, do t sigurohet mbshtetja pr nj person nga do vend i pranuar pr t marr pjes n kto takime, n prputhje me rregullat e vendosura nga Komisioni i UNECE pr Politikat Mjedisore. Komiteti Drejtues do t marr vendime me an t konsensusit dhe nse sht e nevojshme nprmjet votimit. Kohzgjatja 7. Komiteti Drejtues i UNECE n EZHQ do t funksionoj deri n Takimin e Nivelit t Lart pr Konferencn Ministrore Mjedisi pr Europn (paraprakisht Tetor 2007)

Aneks II

37

TERMAT PARAPRAKE T REFERENCS T GRUPIT T EKSPERTVE PR INDIKATORT

Mandati 1. N vijim t miratimit t Strategjis pr edukim pr zhvillimin e qndrueshm, Takimi i Nivelit t Lart ngriti pr kt qllim grupin e ekspertve pr hartimin e indikatorve, n mnyr q t matet efektshmria e zbatimit t Strategjis. Raporti i grupit do ti jepet pr miratim Komitetit Drejtues n Edukimin pr Zhvillimin e Qndrueshm. 2. Sekretariati i UNECE do ti siguroj grupit mbshtetjen e tij, n prputhje me rregullat dhe praktikat e UNECE. Hartimi 3. Antart e grupit duhet t ken prvoj gjithprfshirse n politikat e edukimit dhe politikat mjedisore kombtare dhe ndrkombtare, n edukimin mjedisor dhe n edukimin pr zhvillimin e qndrueshm. Prbrja e tij duhet t siguroj nj prfaqsim gjeograk asnjans t shteteve antare t UNECE. 4. Antart e grupit t ekspertve do t prcaktohen nga qeverit. Mund t ftohen si vzhgues prfaqsues nga organizata ndrkombtare, n veanti UNESCO, si dhe organizatat joqeveritare. Kandidaturat duhet t paraqiten n sekretariat deri n qershor 2005

38

Aneks III

(llogaritjet n dollar amerikan1 jan bazuar n shkalln e vlersimit t Kombeve t Bashkuara) Raporti pr fondet nanciare t prdorura: I. KONTRIBUTE A Fillimi i bilancit, 1 janar 2003 (Suedi) B. T ardhura n Gusht 2003 (Suedi) T ardhura n Janar 2004 (Britania e Madhe) T ardhura n Prill 2004 (Itali) T ardhura n Gusht 2004 (Britania e Madhe) T ardhura n Nntor 2004 (Austri) Shuma (B) C. T ardhura n Dhjetor 2003 (Holand) e destinuar pr pagesat e personelit 15.000 34.200 53.300 24.600 19.900 13.000 160.000 59.980

BUXHETI PARAPRAK I PROGRAMIT T UNECE PR EDUKIMIN PR ZHVILLIMIN E QNDRUESHM

KONTRIBUTET E PRGJITHSHME (A + B + C) 219.980 II. SHPENZIMET A. Udhtim i prfaqsuesve t pranuar, pr t dy takimet e grupit t Task Forcs dhe katr takimeve t grupit hartues B. Udhtimi i personelit n takimet prkatse C. 1 P3 Pagesa e personelit (part-time)2 Shuma (A+B+C): D. Shpenzime pr mbshtetjen e programit: 13% of US$ 105 910 SHPENZIMET TOTALE (A + B + C + D)
1 Shifrat jan t rrumbullakosura. 2 Shpenzimet pr personelin jan llogaritur nga Janari 2004 deri n Korrik 2005 (t gjithprfshira)

37.530 8.400 59.980 105.910 13 770 119 680

39
III. BILANCI (1 Dhjetor 2004) +100 300 LLOGARITJA E SHPENZIMEVE PR PERIUDHN DHJETOR 2004 NNTOR 2007 1.Takim i prbashkt i nivelit t lart, Mars 20053 2. Mbledhje pune n nivel nnrajonal4 3. Hartimi i praktikave t mira kombtare5 4. Takimi i par i Komitetit Drejtues, 20066 5. Grupi i ekspertve pr indikatort7 6. Procesi i administrimit8 Shuma: Shpenzimet pr mbshtjetjen e programit: 13% of $ 605.000 Shuma BILANCI (i mbartur nga 1 Dhjetor 2004) 70.000 150.000 25.000 30.000 40.000 290.000 605.000 78.650 683.650 + 100.300

SHUMA E GJETUR (i prfshir nga Nntor 2007) (LLOGARITJET E PLOTA T SHPENZIMEVE - BILANCI) 583.350

3 Financimi do t sigurohet pr dy persona prej do vendi t pranuar, pr nj takim 1 ditor e gjysm. 4 vlersimi i prgjithshm i fondeve duhet t mbuloj shpenzimet e organizimit dhe udhtimet n takimet subrajonale t prfaqsuesve nga vendet n tranzicion ekonomik dhe OJFt. 5 shuma mbulon shpenzimin e prkthimit n anglisht, frngjisht dhe rusisht dhe pagesn e konsulencs pr formatimin dhe faqosjen e botimit. 6 nancimi do t sigurohet pr nj person pr do vend t pranuar pr t marr pjes n takim. 7 nancimi duhet t sigurohet pr 1 person, deri n pes vende t pranuara dhe nj prfaqsues t OJFs pr katr takimet. 8 1 P3 rroga e stat (US$ 275 000) dhe udhtimi (US$ 15 000) pr 28 muaj: (q prfshin) Gusht 2005 - Nntor 2007

Botime t tjera t Qendrs Rajonale t Mjedisit (REC) - Shqipri pr edukimin mjedisor: 1. Mjedisi n qytetin tim Libr pr edukimin mjedisor, REC Shqipri, 2004 2. Nj mjedis m i mir pr fmij m t shndetshm, REC Shqipri, 2004 3. Hapsirat e puns miqsore me mjedisin, REC Shqipri, 2004 4. T gjith pr nj mjedis m t mir Zbatim i Konvents s Aarhusit, REC Shqipri, 2002 5. Libri i Kuq i Fauns Shqiptare pr shkollart, REC Shqipri, 2002