E drejta pr tiu drejtuar gjykats pr shtjet mjedisore

Vlersim pr zbatimin e saj n Shqipri

Tiran 2006

prgatitur nga:

Kutia Postare 127, Tiran e-mail: rec@albania.rec.org http://albania.rec.org

Ky botim sht br i mundur n kuadr t projektit Prmirsimi i praktikave t Pjesmarrjes Publike: Hapa t mtejshm n zbatimin e Konvents s Aarhusit n Evropn Juglindore

Ministria e Punve t Jashtme t Mbretris s Vendeve t Ulta

mbshtetur nga

sht REC
Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), sht nj organizat ndrkombtare jopartizane, joavokate, jofitimprurse q mbshtet zgjidhjen e problemeve mjedisore n Evropn Qendrore e Lindore (EQL), duke nxitur bashkpunimin ndrmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve e aktorve t tjer mjedisor, si dhe duke mbshtetur shkmbimin e lir t informacionit dhe pjesmarrjen e publikut n vendimmarrjen mjedisore. REC sht krijuar n 1990 nga ShBA, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC, bazohet ligjrisht n Kartn e tij, nnshkruar nga 28 vende dhe Komisioni Evropian, dhe n nj marrveshje ndrkombtare me qeverin hungareze. REC ka zyrn qendrore n Szentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve n secilin prej 16 vendeve prfituese. Shqipria e ka nnshkruar Kartn e REC n 1993. Zyra e REC pr Shqiprin sht hapur n 1994. Kjo zyr punon pr realizimin e misionit t REC duke mbshtetur organizatat jofitimprurse, institucionet mjedisore n t gjitha nivelet, dhe aktor t tjer t interesuar n fushn e mjedisit, duke mbshtetur proceset pjesmarrse e shkmbimin e lir t informacionit. Fushat kryesore t veprimtaris jan: Programi i granteve pr OJF-t; Planet Lokale t Veprimit n Mjedis, Informacioni Mjedisor; Edukimi Mjedisor; Programi i kualifikimit pr OJF-t dhe zyrtar t mjedisit, nismat dhe programet vendore e rajonale; etj. Donatort m t fundit jan: Komisioni Evropian, Ambasada e Mbretris s Hollands, SIDA, UNDP, GEF/SGP, Fondacioni SOROS, SDC, BE, etj. Asnj pjes e ktij botimi nuk mund t prdoret pr qllime prfitimi apo publikimi pa lejen me shkrim t Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) - Shqipri

Parathnie

N kuadr t angazhimeve ndrkombtare, lidhur me mbrojtjen e mjedisit dhe t drejtat e njeriut n kt fush, nShqipri jan hedhur hapa pozitive n drejtim t zbatimmit t detyrimeve q lindin nga marrveshjet e Konventat shumpalshe, mes t cilave dhe Konventa e Aarhusit. lidhur me zbatimin e ksaj Konvente, Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) n Shqipri ka vijuar mbshtetjen e saj n kuadr t projektit Prmirsimi i praktikave t Pjesmarrjes Publike: Hapa t mtejshm n zbatimin e Konvents s Aarhusit n Evropn Juglindore, t financuar nga Ministria e Punve t Jashtme t Vendeve t Ulta. I zbatuar njkohsisht, n Shqipri, BosnjeHercegovin, Republikn ish jugosllave t Maqedonis, Serbi, Mal t Zi dhe Kosov, mbshtetja e REC drejtohet ne shtjet e vlersuara si prioritare pr zbatimin n praktik t Konvents s Aarhusit. Prcaktimi i ktyre prioriteteve sht br n baz t Strategjis dhe Planit Kombtar t aktiviteteve pr Zbatimin e Konvents s Aarhusit n Shqipri, nj dokument i miratuar nga qeveria shqiptare n 2005.

N kuadr t zhvillimeve m t fundit ne vend, lidhur me shtje specifike t zbatimit t t drejtave q siguron kjo konvent dhe kuadri ligjor shqiptar, prdorimi i mekanizmave ligjor dhe sistemit t drejtsis pr shtje mjedisore sht kthyer n nj krkes t kohs. Lidhur me kt shumshtje jan t shtruara pr zgjidhje: informacioni pr kto t drejta, mekanizmat ligjor t mundshm, detyrimet e administrats publike dhe sistemit gjyqsor, etj. Me synimin pr t mbshtetur kt proces shumplansh, sht prgatitur vlersimi i gjendjes ekzistuese dhe nevojat q lidhen me prmirsimin e saj, n t cilin paraqiten dhe rekomandime pr vijimsin e procesit dhe hapat e mtejshm q duhen hedhur. Ky vlersim, dhe nj sr shtaojcash, prfshir dhe tekstin e Konvents, jan pjest kryesore t ktij botimi, q sht, n vetvete, nj prpjekje pr t ofruar informacion specifik pr subjektet e interesuar n kt fush: autoritete mjedisore, gjykats prokuror, OJF, media, etj., si dhe pr t nxitur fillimin e nj procesi me pjesmarrje pr aplikimin e ksaj t drejte n Shqipri. N prfundim, duhet t falnderojm zj. Drita Dade, z. Bajram Mejdiaj, pr prgatitjen e Vlersimit, zj. Magdolna Toth Nagy dhe Orsolya Szalasi, nga Programi i Pjesmarrjes Publike pran Qendrs Rajonale t Mjedisit, pr mbshtetjen dhe komentet e dhna pr prmirsimin e tij, si dhe stafin e REC Shqipri pr mbshtetjen gjat procesit dhe pr prgatitjen e ktij botimi. Mihallaq Qirjo Drejtor pr Shqiprin Qendra Rajonale e Mjedisit (REC)

Vlersim pr mangsit dhe nevojat pr zbatimin e shtylls s tret t Konvents s Aarhusit: E drejta pr tiu drejtuar gjykats pr shtjet mjedisore

Hyrje
Ky raport sht prgatitur n kuadr t projektit rajonal q do t mbshtes zbatimin e mtejshm n praktik t tre shtyllave t Konvents s Aarhusit, duke i kushtuar vmendje t veant, shtylls s tret, q ka t bj me t drejtn pr ti u drejtuar gjykats pr shtje mjedisore n Shqipri, Bosnje Hercegovin, Serbi, Mali i Zi, Kosov dhe n Maqedoni. Aktivitetet e projektit do t prqendrohen n arritjen e rezultateve t mundshme pr shtjet e zbatimit n praktik n nivel lokal dhe kombtar dhe pr fushat ku kto nevoja jan prcaktuar dhe do t prcaktohen nga partnert kryesor t Qeveris dhe t OJFve. Ai, gjithashtu, do t shtrihet dhe te zyrtart e atyre ministrive dhe agjencive t cilat mund t ken aktivitete me ndikim t mundshm mbi mjedis, si rezultat mund t ken prgjegjsi n baz t Konvents, krahas autoriteteve mjedisore n nivele t ndryshme. Qllimi kryesor i ktij raporti sht t vlersoj gjendjen aktuale t zbatimit t shtylls s tret t Konvents s Aarhusit mbi T drejtn pr tiu drejtuar gjykats n Shqipri, duke prcaktuar mangsit ekzistuese dhe duke dhn rekomandimet pr prmirsimin e zbatimit. Auditori i synuar prmes ktij raporti prbhet nga: (i) gjyqtart, prokurort, juristt dhe parlamentart; (ii) zyrtart n Ministrin e Drejtsis, n Ministrin e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave; n ministrit e tjera t linjs; (iii) OJF-t mjedisore dhe ligjore.

10

Sistemi gjyqsor n Shqipri

Sistemi i qeverisjes bazohet n ndarjen dhe balancimin e pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe atij gjyqsor. Parlamenti njdhomsh prfaqson degn legjislative, ndrsa dega ekzekutive prfaqsohet nga Presidenti si Kryetar i Shtetit, Kryeministri si Kryetar i Qeveris dhe Kshilli i Ministrave. Dega gjyqsore prbhet nga Gjykata Kushtetuese, Gjykata e Lart, Gjykatat e Apelit dhe ato t Rretheve. Kshilli i Ministrave i paraqet Parlamentit draft ligjet pr zbatimin e Kushtetuts, dhe miraton vendime, udhzime, rregulla pr zbatimin e ligjeve t miratuara nga Parlamenti. Kushtetuta sht ligji m i lart n Republikn e Shqipris. T gjitha aktet ligjore duhet t jen n prputhje me Kushtetutn. Marrveshjet ndrkombtare dhe konventat ratifikohen nga Parlamenti duke i paraprir rastit t mosprputhshmris me legjislacionin shqiptar. Aktet ligjore jan t llojeve t ndryshme; ato hartohen e miratohen nga institucione t ndryshme, si: Ligjet e propozuara nga Kshilli i Ministrave, miratohen nga Parlamenti dhe shpallen nga Presidenti i Republiks; Vendimet e Parlamentit q miratohen nga vet Parlamenti; Dekretet e miratuara nga Presidenti i Republiks; Aktet normative, vendimet, udhzimet, rregulloret t miratuara nga Kshilli i Ministrave; Udhzimet, rregulloret dhe urdhrat e miratuara nga Kryeministri dhe secili Ministr; Vendimet e marra nga Gjykata Kushtetuese dhe Gjykata e Lart. Ligjet, pas miratimit nga Parlamenti, shpallen nga Presidenti i Republiks, dhe hyjn n fuqi zakonisht 15 dit pas botimit n Fletoren Zyrtare. Vendimet e Kshillit t Ministrave dhe t Gjykats Kushtetuese, si dhe udhzimet e ministrave, gjithashtu, botohen n Fletoren Zyrtare. Shqipria ka, gjithashtu, dhe institucionin e Avokatit t Popullit, q organizohet dhe funksionon si organ monokratik n baz t Kushtetuts t miratuar n nntor 1998 dhe t ligjit pr Avokatin e Popullit t miratuar n shkurt t vitit 1999. Avokati i Popullit zgjidhet me tre t pestat e votave t t gjith antarve t Parlamentit pr nj periudh pes vjeare, me t drejtn e rizgjedhjes. Institucioni i Avokatit t Popullit mbron t drejtat, lirit dhe interesat ligjore t individve nga vendimet jo t drejta

ose jo ligjore apo nga mosveprimi i zyrtarve t administrats publike dhe palve t treta q veprojn n emr t tyre. Detyra e tij sht t parandaloj konfliktet midis administrats publike dhe individve.

11

Prcaktimet e Konvents s Aarhusit

Shtylla e Konvents s Aarhusit mbi T drejtn pr tiu drejtuar Gjykats ka dy objektiva kryesore: S pari, ajo siguron zbatimin e vazhdueshm dhe efikas t s drejts se publikut pr t marr informacion dhe pr pjesmarrjen e tij ne vendimmarrje, t cilat parashikohen n dy shtyllat e tjera t Konvents. S dyti, ajo prmban masa pr forcimin e legjislacionit q mbron mjedisin, duke i dhn publikut t drejtn pr tu njohur me procedurat administrative apo juridike q ndiqen pr t kundrshtuar vendimet dhe veprimet e autoriteteve publike, t cilat jan n kundrshtim me krkesat e legjislacionit kombtar pr mjedisin. Prdorimi i t drejts pr tiu drejtuar sistemit gjyqsor siguron zbatimin e t dyja t drejtave: e drejta pr t marr informacion mjedisor dhe e drejta pr pjesmarrje n vendimet lidhur me mjedisin. E drejta pr tiu drejtuar gjykats sht e rndsishme pasi ajo prforcon zbatimin e krkesave ligjore pr mjedisin dhe prmirson zbatimin praktik t legjislacionit pr mjedisin, pasi administrata publike dhe operatort privat do duan t veprojn n prputhje me krkesat e tij, pr t eleminuar procedimet gjyqsore. Pr zbatimin e Shtylls s tret t Konvents s Aarhusit mbi T drejtn pr tiu drejtuar Gjykats, sht e rndsishme t krahasohen dhe t kuptohen prcaktimet publik, publiku i prekur dhe T drejtn pr t ngritur shtje, si parashikohet n Konventn e Aarhusit dhe n sistemin ligjor shqiptar. N baz t Konvents s Aarhusit, Publik quhet nj ose m shum persona ligjor, dhe shoqatat, organizatat apo grupet e prbr prej tyre. Kushtetuta e Shqipris dhe Kodi i Procedurave Administrative jep prcaktimet e mposhtme: Neni 42 i Kushtetuts thekson se: (1) Liria, pasuria dhe t drejtat thelbsore t njohura n Kushtetut dhe nga ligji, nuk mund t shkelen pa proceset prkatse; dhe (2) do njeri, pr t mbrojtur t drejtat e tij ligjore dhe kushtetuese, lirit dhe interesat, apo n rastet e akuzave ndaj tij, ka t drejt pr nj proces gjyqsor t

12

drejt dhe publik, brenda nj kohe t arsyeshme, nga nj gjykat e pavarur dhe asnjanse, t prcaktuar nga ligji. Ndrsa n Nenin 43 thuhet se do njeri ka t drejt t apeloj nj vendim gjyqsor n nj gjykat m t lart, me prjashtim t rasteve kur Kushtetuta thekson t kundrtn. Kodi i Procedurave Administrative i kushton vend t dukshm t drejts dhe procedurave t ankimit ndaj nj vendimi administrativ, si dhe garanton pjesmarrjen e t interesuarit ne nj procedure administrative. Sipas Nenit 137 t ktij Kodi, n parim palt e interesuara mund ti drejtohen gjykats pasi t ken prfunduar t gjitha procedurat administrative t ankimit. Ndrsa prcaktimi i Konvents s Aarhusit sht shum m i gjer se prcaktimi i msiprm. Kjo sht pasqyruar dhe n Ligjin pr Mbrojtjen e Mjedisit, Neni 81, i cili konfirmon se qytetart, publiku dhe OJF-t kan t drejt pr tiu drejtuar Gjykats dhe t krkojn nj ankes ligjore ndaj autoriteteve publike apo personave fizik ose juridik, t cilt kan dmtuar mjedisin apo jan duke e dmtuar at. Pr me tepr, n t gjith ligjet specifike q i kushtohen mbrojtjes s prbrsve t veant t mjedisit, si ujit, ajrit, biodiversitetit, etj, e drejta e ankimit ndaj vendimmarrjeve administrative t organeve mjedisore, si dhe rregullat e procedurat e realizimit t saj, trajtohen gjersisht dhe zn vend t rndsishm. Kodi Civil i referohet prcaktimit publik si person fizik dhe juridik. Pr m tepr, organizatat apo shoqatat q ndjekin nj shtje mjedisore jan perberes t publikut. Ndrsa ligji Pr mbrojtjen e mjedisit, garanton n mnyr t qart t drejtn e publikut apo t organizatave jofitimprurse, t krkojn rishqyrtimin e vendimeve apo t kundrshtojn kto vendime n gjykat. Ky prcaktim ka t bj m shum me termin publik i interesuar, i cili sipas Konvents s Aarhusit, i referohet publikut t prekur apo q mund t preket nga nj vendimmarrje apo q mund t ket interes n vendimmarrjet mjedisore. OJFt mjedisore, q nxisin mbrojtjen e mjedisit dhe plotsojn do krkes n baz t legjislacionit kombtar, mendohet se kan interes. Duke patur parasysh T drejtn pr t ngritur shtje, Konventa siguron q do person q ka krkuar informacion ka t drejt t prdor procedurat e shqyrtimit dhe t ket nj shans n gjykat pr t kundrshtuar vendimet, ndrkoh q e drejta pr

rishqyrtim t shtjeve t pjesmarrjes publike shihet si minimale pr shqetsimin e publikut. Sistemi gjyqsor i Shqipris, mundson, pr t dyja rastet nj rishqyrtim t procedurave prpara nj autoriteti administrativ apo apeli n gjykat.

13

Shqyrtimi administrativ

Baza ligjore pr shqyrtimin administrativ apo t drejtn pr tu ankuar, parashtrohet n disa dispozita t Kushtetuts, n Kodin e Procedurave Administrative, t Ligjit pr Avokatin e Popullit e ne mjafte ligje t veante. Neni 48 i Kushtetuts thekson se do person, vetm apo s bashku me t tjer, mund ti drejtoj krkesa, ankesa apo komente autoriteteve publike. Autoritetet publike jan t detyruara tu prgjigjen brenda periudhave kohore dhe kushteve t prcaktuara nga ligji. Kodi i Procedurave Administrative, Neni 44 mbi pjesmarrjen n proceset administrative, thekson se do njeri q ka nj interes ligjor t marr pjes n proceset administrative, mund t marr pjes personalisht ose prmes prfaqsuesve. Aftsia pr t marr pjes n proceset administrative rregullohet nga dispozitat e ligjit civil mbi aftsin juridike pr t vepruar. Neni 45 i Kodit shpjegon m tej far prbn nj interes ligjor, duke iu mundsuar mbajtsve t t drejtave dhe interesave ligjore, t cilt preken nga vendimet e marra gjat proceseve administrative, t drejtn t fillojn procesin administrativ dhe t marrin pjes n t. T drejtat iu jan dhn dhe shoqatave apo organizatave. Pr t mbrojtur interesin e gjer (publik), i cili mund t preket nga proceset administrative, t drejtat pr t filluar dhe pr t marr pjes n proceset administrative iu jan dhn edhe: a) personave, t cilve procesi administrativ mund tu shkaktoj ose parashikohet tu shkaktoj dme ndaj t drejtave t prbashkta si shndeti publik, edukimi, pasuria kulturore, mjedisi dhe cilsia e jets; b) personave, t cilt banojn ose jan afr nj prone publike, e cila mund t dmtohet nga proceset administrative; c) Avokatit t Popullit Gjithashtu, pika 3 e t njjtit nen n Kodin e Procedurave Administrative thekson se shoqatat q veprojn pr mbrojtjen e interesave publike kan t drejt t ndrmarrin apo t marrin

14

pjes n proceset administrative. Si prfundim, OJF-t mjedisore dhe publiku i prekur nga vendimet administrative, t cilat shkaktojn ose pritet t shkaktojn dme n mjedis, mendohet se kan nj interes ligjor dhe jan ligjrisht t mbshtetur t ushtrojn t drejtat q u jep ligji. Kodi i Procedurave Administrative siguron procedura t detajuara pr sa i prket shqyrtimit administrativ apo apelimit. Sipas Nenit 135, do person mund t krkoj anulimin, shfuqizimin apo ndryshimin e vendimeve administrative. E drejta e tyre ushtrohet nprmjet nj krkese jo zyrtare ose nprmjet nj krkese zyrtare drejtuar organit ekzekutiv vendimmarrs. Krkess jo zyrtare i kthehet prgjigje brenda kohs s prcaktuar nj mujore, por nuk sht e nevojshme t plotsohet ndonj kusht procedural dhe mund t bhet n do koh. Autoriteti publik sht i detyruar t informoj aplikuesin mbi efektet ligjore t krkess jo zyrtare kundrejt apelimit administrativ. Kodi krkon q organi administrativ duhet t reagoj ndaj krkess pr apelim brenda nj muaji nga koha e plotsimit t krkess, ndrsa publiku duhet t krkoj nj apelim brenda nj muaji nga dita e shpalljes s vendimit administrativ. Neni 139 thekson se krkesa pr apel duhet t plotsohet n organin/institucionin q ka marr vendimin apo n nj organ m t lart nga i cili varet vendimmarrsi. Efekti kryesor ligjor i apelimit administrativ, sipas Nenit 138, sht pezullimi i vendimit administrativ. Vendimi administrativ nuk mund t pezullohet vetm n ato raste q kan lidhje me grumbullimin e taksave apo t ardhurat e shtetit, masat policore dhe kur pezullimi ndalohet me ligj. Por dhe n kto raste, autoritetit publik i krkohet t jap me shkrim arsyet e mospezullimit. Ky pezullim sht i prkohshm. Krkesa pr apelim duhet t jet e shkruar dhe duhet t prmbaj informacionin e mposhtm: Emrin e organit administrativ q i drejtohet Emrin e plot t aplikuesit, gjendjen civile, profesionin dhe vendbanimin Shpjegime mbi faktet q lidhen me krkesn dhe, nse sht e mundur, bazn ligjor pr t, shpjegime t qarta mbi ankesat ndaj vendimeve administrative, dhe

 Datn dhe firmn e aplikuesit apo t do personi tjetr t autorizuar n rast se aplikuesi sht analfabet. Kodi shpjegon, qartsisht, detyrimet e autoriteteve q shqyrtojn krkesat e apelit me qllim pr t ndihmuar aplikuesin n prgatitjen e dokumentacionit t nevojshm pr apel. Ky shrbim sht pa pages. Procedura e shqyrtimit administrativ, lidhur me t drejtn pr informacion mjedisor, garantohet nga Kushtetuta (e drejta pr t patur informacion mbi gjendjen e mjedisit dhe mbrojtjen e tij), Ligji pr t drejtn e informimit pr dokumentet zyrtare (do person ka t drejt t marr dokumentet zyrtare lidhur me aktivitetin e institucioneve shtetrore dhe t personave q kan funksione shtetrore, pa qen i detyruar t shpjegojn motivet pr nj krkes t till) dhe Ligji pr Mbrojtjen e Mjedisit (i cili, gjithashtu, siguron t drejtn pr apelim administrativ ndaj vendimeve t ndrmarra nga institucionet mjedisore). Pjesmarrja e publikut garantohet n disa nene t ligjit Pr mbrojtjen e mjedisit. Neni 78 thekson q organet e vendimmarrjes duhet t sigurojn pjesmarrjen dhe rolin aktiv t publikut dhe OJF-ve n procesin e vendimmarrjes. do person ka t drejt t ankohet ndaj institucionit shtetror t mjedisit, ndaj do aktiviteti q shfrytzon, dmton apo krcnon mjedisin dhe t krkoj mbylljen e tij n rast t rrezikut mjedisor. Kjo i referohet si kompanive private dhe atyre publike. Prve marrjes s masave t nevojshme, kto organe jan t detyruara ti prgjigjen krkess brenda nj muaji. Neni 10/3 thekson se organet shtetrore lokale dhe qendrore duhet t prfshijn publikun, OJF-t mjedisore dhe shoqatat e biznesit n prgatitjen dhe miratimin e planeve dhe programeve mjedisore. Ndrsa, Neni 79 thekson se OJF-t mjedisore gzojn t drejtn t japin komente dhe sugjerime dhe t bashkpunojn me agjencit rajonale q veprojn ne do qark pr mbrojtjen e mjedisit. Nj akt tjetr i rndsishm sht ligji Pr vlersimin e ndikimit n mjedis, i cili garanton pjesmarrjen e publikut t interesuar dhe t OJF-ve mjedisore n t gjitha fazat e procesit t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis (VNM), prfshir dhe vendimmarrjen prfundimtare. N rastet kur publiku i interesuar dhe OJF-t mjedisore vrejn parregullsi n procesin e VNM-s, ato mund ti krkojn Ministrit t Mjedisit nj proces tjetr pjesor ose t plot VNM-je, dhe Ministri duhet ti prgjigjet krkess

15

16

s br brenda 20 ditve. Kto krkesa mund t bazohen si n shtjet procedurale dhe ato t pavarura. Ligji prcakton procedurat pr pjesmarrjen publike n lejet mjedisore, i cili shihet si nj proces i hapur pr t gjitha palt, prfshir dhe pushtetin lokal e qendror, publikun dhe OJF-t. Raporti i VNM-s dhe leja mjedisore e lshuar nga Ministria e Mjedisit jan subjekt i debatit publik. Megjithse ligji fuqizon pjesmarrjen publike n procesin e VNM-s dhe siguron mnyrat dhe mjetet pr tu dgjuar dhe pr tu marr parasysh, kto masa dhe metoda ligjore nuk prdoren ende si nga OJF-t mjedisore apo dhe individt. sht e nevojshme q publikut ti sigurohet m shum informacion nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave lidhur me ligjet, zbatimi i t cilave sht i lidhur me t drejtn e qytetarve pr t marr pjes n vendimmarrje. Nga ana tjetr, megjithse raportet e VNM-s jan informacion publik, sht pothuajse e pamundur pr individt apo OJF-t t marrin informacion apo ti shqyrtojn ato.

Shqyrtimi i Avokatit t Popullit

N Shqipri, Avokati i Popullit funksionon si nj organ i pavarur pr shqyrtimin e shkeljes t t drejtave dhe interesave ligjore t individve, grupeve t individve dhe organizatave joqeveritare nga vendimet apo shkeljet e administrats publike. Avokati i Popullit ruan fshehtsin nse kjo krkohet nga personi i prekur. Avokati i Popullit mund t filloj nj proces shqyrtimi pas marrjes s krkess nga publiku i interesuar apo i prekur apo dhe me nismn e vet pr raste t veanta q jan br publike, gjithmon n marrveshje me personat e prekur. Avokati i Popullit nuk mund t nis nj proces shqyrtimi apo t ndaloj hetimin nse e njjta shtje sht nn hetim nga prokuroria apo gjykata. Gjithsesi, Avokati i Popullit mund t krkoj informacion nga kto organe gjyqsore. Megjithse nuk krkohet asnj form e veant krkese, aplikuesi duhet t theksoj qartsisht objektin e ankess s tij apo t apelit. Shrbimi i ofruar nga Avokati i Popullit sht falas. Avokati i Popullit duhet ti prgjigjet krkess brenda nj muaji. Avokati i Popullit mund t hetoj, t krkoj shpjegime nga do organ i administrats qendrore apo lokale dhe t krijoj lidhje me

shtjen pr diskutim, si dhe t krkoj ekspertiz. Pas ndrmarrjes s ktyre veprimeve, Avokati i Popullit duhet ti shpjegoj aplikuesit se t drejtat e tij nuk jan shkelur, t jap rekomandimet pr organet administrative pr t rikthyer t drejtat e shkelura apo t sugjeroj masat q duhet t merren nga organi m i lart apelues, si dhe t rekomandoj personat e dmtuar t ken nj seanc ligjore n gjykat. shtjet e vetme mjedisore jan ato t refuzimit t informacionit nga autoritetet publike.

17

E drejta pr tiu drejtuar gjykats

Prve rrugs administrative pr t apeluar kundr nj vendimi apo shkelje t autoriteteve publike, legjislacioni shqiptar garanton t drejtn e publikut pr tiu drejtuar gjykats pr shqyrtim. Neni 42 i Kushtetuts garanton se do person ka t drejt t ket nj gjykim t drejt publik prpara nj gjykate t pavarur dhe asnjanse pr t mbrojtur t drejtat e tij dhe lirit si dhe t drejtat e tij ligjore dhe kushtetuese. Ndrsa Neni 44 thekson se do person ka t drejt t prshtatet dhe t kompensohet n prputhje me ligjin, n rast dmtimi nga vendimet, masat apo shkeljet joligjore t autoriteteve publike. Por Kodi i Procedurave Administrative i krkon paditsit t ezauroj procedurat administrative t ankimit prpara se t shkoj n gjykat. Kjo do t thot se personi, s pari, duhet t krkoj nj shqyrtim nga autoriteti publik prgjegjs dhe pastaj t apeloj kundr atij vendimi n nj organ m t lart, prpara se t shkoj n gjykat. Ligji Pr mbrojtjen e mjedisit, neni 81 mbi t drejtn pr tiu drejtuar gjykats, garanton t drejtat e individve dhe organizatave pr t krkuar forcimin e legjislacionit mjedisor dhe, gjithashtu, t drejtn pr t ngritur nj shtje prpara gjykats. M specifikisht, neni thekson se n rastin e krcnimeve mjedisore, t ndotjes apo dmtimit, qytetart, publiku dhe OJFt kan t drejt: a) Tu krkojn organeve prkatse shtetrore t marrin masat e nevojshme brenda periudhs s caktuar kohore dhe n prputhje me autoritetin e dhn nga ligji; b) T ngren nj shtje n gjykat, n baz t kushteve t parashikuara nga Kodi i Procedurs Civile, kundr do autoriteti

18

publik apo personi fizik a juridik q ka shkaktuar dme n mjedis apo rrezikon t dmtoj at. Kto masa ligjore mund t interpretohen se nuk ka asnj nevoj t provohet se ekziston nj interes ligjor apo q t drejtat e individve jan dmtuar prpara se t shkohet n gjykat. Kjo prfshin si t drejtn e individve dhe t OJFve pr t ngritur nj shtje ne gjykate.

Mundsit e t drejts pr tiu drejtuar gjykats n nivel ndrkombtar

Shqyrtimi i prputhshmris n baz t Konvents s Aarhusit
Pr t siguruar se objektivat kryesore t Konvents s Aarhusit jan realizuar, Neni 15 i Konvents pr shqyrtimin e prputhshmris krkon q n Takimin e vendeve pal t prcaktohen marrveshjet pr shqyrtimin e prputhshmris me Konventn. N baz t ktij detyrimi, Takimi i vendeve nnshkruese ngriti nj grup pune pr t prgatitur nj mekanizm t till. N takimin e tyre t par n tetor 2002, vendet pal miratuan vendimin I/7 mbi shqyrtimin e prputhshmris dhe zgjodhn Komitetin e par t prputhshmris. N takimin e dyt n maj 2005 vendet pal shqyrtuan punn e ndrmarr nga Komiteti gjat tre viteve t para t veprimtaris s tij, prfshir dhe raportin dhe draft rekomandimet e Komitetit n kuadr t vendimeve mbi shtjen e prputhshmris (ECE/MP.PP/2005/13 dhe add. 1 n 5). Vendet pal miratuan Vendimin II/5 (E F R) mbi shtjet e prgjithshme t prputhshmris si dhe vendimet II/5a (E F R) mbi prputhshmrin nga Kazakistani, II/5b (E F R) mbi prputhshmrin nga Ukraina dhe II/5c (E F R) mbi prputhshmrin nga Turkmenistani. Mekanizmi i prputhshmris mund t filloj n katr mnyra: 1) nj vend pal mund t paraqes nj krkes pr prputhshmrin nga nj vend tjetr; 2) nj vend pal mund t paraqes nj krkes lidhur me prputhshmrin nga ana e tij;

3) sekretariati mund ti referohet Komitetit; 4) antart e publikut mund t bjn deklarata lidhur me prputhshmrin e nj vendi n kuadr t Konvents. Si rrjedhim, Komiteti mund t shqyrtoj shtjet e prputhshmris me nismn e tij dhe t bj rekomandimet, t prgatis raportet mbi prputhshmrin apo zbatimin e masave t Konvents me krkes t Takimit t Vendeve Pal; dhe t monitoroj, t vlersoj dhe t lehtsoj zbatimin dhe prputhshmrin me krkesat e raportuara n baz t Nenit 10, paragrafi 2 t Konvents. Shqipria ka paraqitur nj deklarat n Komitetin e Prputhshmris q n nntor t vitit 2005. Aleanca e Vlors, nj lvizje ambjentaliste, prfshir dhe disa OJF, sht kundr vendimit t Qeveris Shqiptare pr t ndrtuar nj termocentral n gjirin e Vlors, prcaktimin e 550 ha tok pr ndrtimin e nj parku energjetik dhe miratimin e prdorimit t 17 ha tok pr kompanin italo-rumune Petrolifera pr qllim tregimin dhe rafinimin e nafts n t njjtin det. Aleanca e Vlors n deklaratn e saj ankohet se publiku i interesuar, populli i Vlors nuk ishte njoftuar q n fazn fillestare kur aktivitetet e propozuara kishin filluar t shqyrtoheshin nga qeveria. Komiteti i Prputhshmris ka krkuar disa her m shum informacion nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave mbi procedurat e ndjekura. Ndrtimi i termocentralit do t financohet nga Banka Botrore dhe EBRD, e cila prdor kushte strikte pr ruajtjen e mjedisit, por fatkeqsisht, procedurat pr konsultimin publik nuk ishin ndjekur si duhet. Prfaqsues t ktyre donatorve jan informuar mbi deklaratn q ka mbrritur n Komitetin e Prputhshmris. Komuniteti i OJFve n Vlor kmbngul q autoritetet shqiptare kan shkelur krkesat e Konvents pr t njoftuar n koh dhe t konsultohen me publikun e interesuar lidhur me vendimmarrjen mbi planin e ndrtimit t nj parku industrial nafte dhe gazi, instalimet pr depozitimin e nafts, ngritjen e tre termocentraleve dhe t nj rafinerie n zonn e mbrojtur afr laguns s Narts n Shqipri. Deklarata, gjithashtu, shprehte se Qeveria Shqiptare, pjes pal e Konvents s Aarhusit, dshtoi n marrjen e masave t duhura pr pjesmarrjen e publikut n prputhje me nenin 7 t Konvents. Qeveria e re q erdhi n fuqi pas zgjedhjeve t vitit 2005,

1

20

premtoi rishqyrtimin e t gjitha procedurave t ndjekura, por deri tani, asnj informacion nuk sht dhn pr publikun lidhur me anulimin e ktyre ndrtimeve apo pr ndryshimin e vendndodhjes s parkut industrial. Besohet se qeveria dshiron t shkoj prpara me ndrtimin e termocentraleve, duke patur parasysh infrastrukturn e varfr energjetike n zonat bregdetare.

E drejta pr tiu drejtuar gjykats n legjislacionin e Bashkimit Evropian

Komuniteti Evropian, si nj i tr, sht gjithashtu nnshkrues i Konvents s Aarhusit dhe e ka ratifikuar at n 17 shkurt 2005. E drejta pr informacion mjedisor: Direktiva 2003/4/EC, mbi t drejtn e publikut pr informacion mjedisor sht miratuar n 28 janar 2003. Kjo direktiv sht prshtatur nga Rregullorja pr Informacionin Mjedisor 2004 - SI 2004/3391, e cila zvendson Rregulloren e vitit 1992. Jan prgatitur udhzime t detajuara ne Rregulloren pr Informacionin Mjedisor 2004 si dhe Kodi i Praktiks, pr tu ardhur n ndihm autoriteteve t zhvillojn detyrat e tyre n baz t ktyre akteve, si dhe pr t vendosur standardet e reja ndrkombtare pr t drejtn pr informacion mjedisor (Konventa e Aarhusit). Prsa i prket pjesmarrjes s publikut n vendimmarrje, Direktiva 2003/35/EC, q garanton pjesmarrjen e publikut n lidhje me hartimin e disa planeve dhe programeve pr mjedisin, sht miratuar n 25 qershor 2003. Direktiva sht kryesisht nj mas teknike q rregullon t drejtn e pjesmarrjes s publikut n Direktivn (85/337/EEC) e Vlersimit t Ndikimit n Mjedis (VNM) dhe n Direktivn (96/61/EC) pr Kontrollin e Integruar t Parandalimit t Ndotjes. Ajo gjithashtu, parashikon rregullat pr pjesmarrjen e publikut n planet dhe programet e hartuara n kuadr t Direktivave t tjera ekzistuese. 1975 Direktiva ligjore pr mbetjet (75/442) 1991 Direktiva pr baterit (91/157) 1991 Direktiva pr ndotjen bujqsore nga nitratet (91/676) 1991 Direktiva pr mbetjet e rrezikshme (91/689) 1994 Direktiva pr paketimin (94/62) 1996 Direktiva pr cilsin e ajrit n mjedis (96/62/EC) 1999 Direktiva pr venddepozitimet e mbetjeve (99/31)

N tetor 2003, Komisioni Evropian botoi nj paket prfundimtare me propozime pr Konventn e Aarhusit. Midis tyre sht dhe Direktiva pr T drejtn pr tiu drejtuar gjykats pr shtjet mjedisore. Direktiva e propozuar do t jet subjekt i nj vendimi t prbashkt, p.sh. do t duhet t bihet dakord si nga Kshilli i Bashkimit Evropian dhe nga Parlamenti Evropian. Komisioni ka prgatitur, gjithashtu, nj Rregullore e cila do t bnte t zbatueshm Konventn e Aarhusit tek t gjitha institucionet dhe organizmat e Komunitetit Evropian, si dhe nj Komision Vendor, i cili do t prfundoj Konventn n interes t Komunitetit dhe do t mundsoj q Komuniteti t bhet Pal e plot n Konvent. Institucioni Evropian i Avokatit t Popullit sht krijuar n traktatin e Maastricht me detyrn e pritjes s ankimimeve ndaj keqadministrimit t institucioneve dhe organizmave t Komunitetit Evropian. do qytetar i vendeve antare t Bashkimit Evropian apo nse ai/ajo jeton n nj vend antar, ka t drejtn e ankimimit. Gjithashtu, bizneset, shoqatat apo dhe organet e tjera q jan t regjistruara n Bashkim, mund t ushtrojn t drejtn e ankimimit. Fushat kryesore t aktivitetit t Avokatit t Popullit kan t bjn me garantimin dhe mbrojtjen e t drejtave themelore (e drejta pr t patur nj administrim t mir) dhe pr t siguruar nj administrim t hapur t prgjegjshm (e drejta pr t pasur t drejt m t madhe mbi dokumentet zyrtare). N lidhje me t drejtn e publikut pr informacion, roli i Avokatit t Popullit ka qen thelbsor dhe ka uar n faktin q pothuajse t gjitha institucionet dhe organet e Komunitetit kan adoptuar dhe publikuar rregulla dhe rregullore n lidhje me t drejtn mbi kto dokumente. Ankimimi pran Avokatit t Popullit mund t bhet brenda 2 vjetsh nga data q personit i bhet i njohur fakti mbi t cilin bazohet ankimimi dhe ai/ajo duhet t ket kontaktuar institucionin apo organin e siprprmendur nprmjet nj letre zyrtare. Avokati i Popullit hap nj hetim brenda muajit, duke filluar nga data q ai merr ankimimin, m pas ai takon ose i shkruan institucionit q ka shkaktuar shkeljen. Kshilli Evropian i Drejtsis (KED) merret me diskutimin dhe mbshtetjen e Traktateve t Bashkimit Evropian. Detyra e tij sht t siguroj q Ligji Evropian interpretohet n mnyr t njjt dhe zbatohet n t gjitha vendet e Bashkimit Evropian.

21

22

Ai ka pushtet gjat diskutimeve ku jan t prfshir dhe vendet antare, institucionet e Bashkimit Evropian, bizneset dhe individt. Ai sht i vendosur n Luksemburg dhe prbhet nga 25 gjyqtar, nj nga do vend antar. Sipas procedurs q ndjek ky institucion, prpara fazs s gjyqit, qndron faza e verbale (me shkrim ose gojore). Ajo fillon me shkmbimin e deklaratave midis palve. Nj gjyqtar, i njohur si gjykatsi raportues merr prsipr personalisht procesin dhe prgatit nj raport n lidhje me rastin n shqyrtim. N seancn e hapur dgjimore, avokatt e palve shtrojn shtjen e tyre para gjykatsve dhe Avokatit t Prgjithshm, i cili mund tu drejtoj dhe pyetje. Avokati i Prgjithshm jep prfundimet e tij/t saj prpara se gjykatsit t diskutojn dhe t japin vendimin e tyre. Vendimet jan t vendosura me maxhoranc dhe shpallen n seancn e hapur dgjimore, megjithse n sistemin gjyqsor anglez mendimet q jan kundr nuk lexohen. Pr t ngritur nj shtje prpara Kshillit Evropian t Drejtsis, shtja duhet t shkoj m prpara n gjykatn kombtare. Aty bhet nj interpretim i ligjit evropian dhe bhen pyetje mbi faktin se si mund t interpretohet saktsisht ligji. Gjykata kombtare i referon m pas ata te Kshilli Evropian i Drejtsis, pr t marr vendimin. KED vendos rregulla se si duhet t zbatohet ligji dhe i drgon vendimin gjykats kombtare, e cila duhet ta aplikoj at n lidhje me shtjen. Fakt sht q gjykata kombtare sht garantuese e ligjit t Komunitetit po me at pushtet si KED. Sistemi ligjor i Komunitetit varet nga bashkpunimi i suksesshm midis KED dhe gjykatave kombtare. Gjithashtu, ka dhe procedime t tjera, n rast dshtimesh, q duhen prmbushur si detyrime. Komisioni, ose n fakt shteti antar mund t nis procedimet n KED pr t detyruar nj shtet antar t prshtatet me ligjin e Bashkimit Evropian. Nj shembull klasik i ktij rasti sht refuzimi i Francs lidhur me nj direktiv t Komisionit pr t pranuar mish anglez pas mbarimit t periudhs epidemike BSE. Nse gjykata vendos se shteti n fjal sht gabim, ai duhet t prshtatet me situatn pa shkaktuar vonesa apo t prballet me gjoba t rnda, ndoshta t vna n baz ditore.

S fundmi, ka dhe procedime pr anulime. N kt rast, KED vepron m shum si nj gjykat kushtetuese pr Bashkimin Evropian n trsi. Ai hyn n loj kur institucioni evropian kalon nj ligj q bie ndesh me Marrveshjet e Bashkimit. Varet nga shtetet antare, Komisioni, dhe Kshilli i Bashkimit Evropian, ose Parlamenti Evropian pr ti krkuar gjykats t anuloj apo ta fshij at ligj. Nse gjykata bie dakord, do ta deklaroj ligjin t anuluar dhe t pafuqishm. sht e rndsishme t theksohet fakti se individt privat kan gjithashtu, mundsi t paraqesin shtje n gjykat dhe t ken nj anulim t ligjit t Bashkimit Evropian, nse ai i prek ata drejtprsdrejti dhe individualisht. Kjo nuk mund t bhet n mnyr t leht apo t pamenduar, individt kan nevoj pr nj prfaqsues ligjor. Por nuk sht e nevojshme q ata t kalojn paraprakisht prmes gjykatave t tyre kombtare pr ta uar shtjen n Kshillin Evropian t Drejtsis.

23

24

Prfundime
1. Procedurat administrative
Sistemi ligjor n Shqipri prmban gjersisht procedura mbi t drejtn e informacionit t publikut edhe pr sa i prket informacionit mjedisor. Ligji i t drejts mbi dokumentet zyrtare garanton lirin e marrjes s informacionit dhe prcakton format e marrjes s informacionit t krkuar, rregulla t detajuara pr krkimin dhe sigurimin e tij, prcakton kohn brenda s cils duhet t marrsh informacionin, si dhe tarifn q duhet t paguhet pr kt shrbim. Kto procedura jan gjithashtu, hollsisht t detajuara edhe n Kodin e Procedurave Administrative, por q nuk ndiqet nga instruksione apo rregullore t nxjerra nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave, e cila ka si detyr zbatimin e krkesave t Konvents se Aarhusit. Mungesa e procedurave t brendshme t paracaktuara n lidhje me hapat q duhet t ndiqen pr marrjen e nj informacioni, sht nj nga arsyet kryesore t numrit t ult t krkesave q shkojn n Ministrin e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave. Ish ministria e Shndetsis dhe Mbrojtjes s Mjedisit kishte adoptuar nj udhzues ministerial n lidhje me t drejtn mbi informacionin mjedisor, e cila mbulonte si informimin aktiv dhe at pasiv dhe siguronte procedurat q duhet t ndiqte publiku dhe OJF-t pr t marr informacionin mjedisor n lidhje me gjendjen e mjedisit, strategjit, ligjet, projekt ligjet dhe programet e hartuara prej saj. T dhnat q sigurojm nga Zyra e Avokatit t Popullit tregojn nj rritje t ankimimeve q lidhen me refuzimin e informacionit t krkuar apo dhe me rezervimin e informacionit

pr persona t interesuar nga publiku, apo dhe ankimime q lidhen me kundrshtimin e vendimeve prfundimtare t gjykats, gj e cila sht jasht kompetencave t institucionit t Avokatit t Popullit. Ankimimet krkojn asistencn e Avokatit t Popullit, sepse ata mendojn q vendimet jan ose t padrejta ose t njanshme. Vetm gjat vitit 2005, Avokati i Popullit ka marr 2486 krkesa, nga t cilat jan shqyrtuar vetm 833, t cilat ishin kompetenc e ktij institucioni me ligj. Megjithse kto t dhna nuk mund t prfshihen si krkesa t bra pr informacion mjedisor nga publiku q i sht mohuar e drejta e informacionit, nga raporti del qart q kto krkesa lidhen drejtprdrejt me t drejtn e publikut pr t pasur informacion nga MMPAU dhe q informacioni q krkohet nuk ka qen konfidencial apo sekret shtetror. Prsa i takon procedurave pr pjesmarrje t publikut, baza ligjore kryesore jepet dhe sigurohet nga ligji Pr mbrojtjen e mjedisit dhe ligji Pr vlersimin e ndikimit n mjedis. Pr m shum, Ministria ka prgatitur dhe aprovuar nj udhzues t detajuar n lidhje me procedurat e pjesmarrjes s publikut gjat procesit t VNM-s apo dhe pr sa i prket dokumentacionit q duhet kur aplikohet pr leje mjedisore. Ky akt normativ mbi pjesmarrjen e publikut vendos rregullat, krkesat dhe procedurat e domosdoshme q garantojn pjesmarrjen e publikut n procesin e VNM-s n prputhje me krkesat e ligjit t ri pr mjedisin, t Konvents s Aarhusit dhe t Direktivave prkatse t BE-s. Termi Publik i referohet publikut n prgjithsi, publikut t interesuar, publikut q preket apo ndikohet, komunitetit lokal, sipas Konvents s Aarhusit, po ashtu dhe OJF-ve n nivel lokal apo kombtar, dhe organizatave t tjera t shoqris civile q kan nj identitet ligjor t prcaktuar. Sipas interpretimit t ktij akti, pjesmarrja e publikut prfshin: Informimin e publikut mbi projektet Debatin dhe konsultimet pr projekte Pjesmarrjen n vendimmarrje t organizatave mjedisore pr projekte Vlersimin e komenteve t publikut, t cilat reflektojn n prmbajtjen e projektit si dhe n tekstin e vendimmarrjes. Raporti i detajuar i VNM-s q prgatitet pr projektet a

25

26

veprimtarit q krkojn t zbatohen, q jan pjes e Aneksit 1 t ligjit Pr vlersimin e ndikimit n mjedis duhet t prfshijn n kt raport midis hollsive t tjera teknike dhe nj plan n lidhje me konsultimet dhe diskutimet q priten t organizohen me njsit e qeverisjes lokale, publikun dhe OJFt mjedisore gjat fazave t planifikimit dhe zbatimit t projektit. Faktikisht n praktik, zhvilluesit e projekteve nuk kan prgatitur ndonj plan n lidhje me konsultimin publik, as kan organizuar ndonj takim konsultues apo dgjimor me publikun, i cili t mund t shprehte opinionet e tij. Ky mekanizm i siguruar me ligj sht prdorur nga OJFt mjedisore vetm n rastin e Gjirit t Vlors. Ato kan pretenduar se qeveria kishte shkelur ligjin baz t mjedisit sepse nuk kishte dhn informacion t vazhdueshm dhe nuk kishte siguruar konsultimin publik t prshtatshm. Pra, megjithse ekziston nj ligj detyrues pr t br publik lejet mjedisore q aprovohen nga Ministria, kjo nuk sht arritur t zbatohet ende. Asnj informacion nuk i sht dhn publikut pr sa i prket lejes s dhn, si mund t jet numri i licencs, emri i kompanis apo lloji i aktivitetit q ajo do t kryej.

2. E drejta pr tiu drejtuar gjykats

Nga t dhnat q disponohen dhe nga analizat e bra, del qart se po t krahasohen midis tyre zbatueshmeria e secils nga shtyllat e Konvents sht i dukshm rezultati q shtylla e tret q ka t bj me t drejtn e publikut pr tiu drejtuar gjykats pr cshtje mjedisore, ka zbatueshmri praktike m t paket se dy t tjerat. Legjislacioni shqiptar siguron t drejtn e publikut pr t kundrshtuar vendimet apo aktet e autoriteteve publike q kan shkelur procedurat e vendosura me ligj apo nse thelbi i ligjit sht shkelur dhe nuk sht zbatuar. Megjithat, kjo e drejt nuk sht prdorur ende, as nga individi as nga grupimet kolektive. Arsyeja kryesore e mos prdorimit t ksaj t drejte sht mungesa e informacionit pr publikun e gjer dhe OJFt n lidhje me mundsit q ofrohen mbi kt t drejt nga legjislacioni shqiptar dhe Konventat ndrkombtare. sht ende dominues opinioni se mjedisi e mbrojtja e tij, marrdhniet e konfliktet mjedisore, jan thjeshte cshtje t administrats dhe zgjidhen n rrug administrative. Publiku shqiptar nuk ka besim tek sistemi gjyqsor, i cili duket si nj nga sistemet

m t korruptuara n vend dhe, gjithashtu, i padrejt dhe i paprshtatshm. Tradicionalisht, sistemi gjyqsor n Shqipri ka qen ineficent pr sa i prket kohs dhe kostove q duhet t shpenzosh, q nga momenti q paraqitesh n gjykat deri n momentin e marrjes s vendimit. Nga ana tjetr, gjyqtart mund t korruptohen leht nga njerzit apo kompanit q mund tiu ofrojn atyre shuma m t mdha sesa rroga e tyre e ult. Kjo implikon dhe rrit kostot reale t procesit gjyqsor dhe flet pr nj munges transparence dhe nj padrejtsi t t gjith sistemit, dhe shpjegon mosbesimin e madh q ekziston nga ana e publikut. Tarifat q iu paguhen gjyqtarve jan shuma t konsiderueshme, por shuma q duhet paguar nn dor sht me t vrtet tronditse. Ka pak qendra q ofrojn kshillime ligjore falas pr qytetart, ve misionit t tyre pr t rritur ndrgjegjsimin qytetar, si sht Zyra Kshillimore pr Qytetarin e krijuar n vitin 2001. Kjo zyr zgjeroi aktivitetin e saj, nga misioni q kishte n fillimet e saj pr sensibilizim dhe edukim ligjor, n aktivitetin e nj zyre t avokatit t popullit pr pritje ankimimesh n lidhje me prgjegjsit e qeveris dhe si monitoruese e zbatimit t ligjit nga qeveria me ligje q reduktojn korrupsionin. Gjithashtu, nj program i CAFOD-it nprmjet kliniks s ligjit TLAS (Tirana Legal Aid Society) ofronte asistenc ligjore falas pr njerzit e varfr dhe njerzit n nevoj dhe ndihmonte ata me ushtrimin e t drejts s tyre civile si dhe t drejtn pr tiu drejtuar gjykats. Qeveria duhet t mbshtes dhe inkurajoj me an t strategjive t ndryshme q do t kontribuojn n kaprcimin e pengesave potenciale q mund t ndeshen, pr sa i prket shtjeve t mjedisit. Kto pengesa mund t jen barriera financiare apo detyrime, vshtirsi n prdorimin e konsultimit me ligjin, mungesa t ndrgjegjsimit mjedisor brenda gjykats apo dhe organizmave t tjera t pavarur, zbatim i dobt i vendimeve administrative apo juridike, informacion jo i plot i publikut mbi procedurat q lidhen me shtjet mjedisore.

27

3. Kapaciteti institucional

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave ka tashm nj zyr t informacionit t publikut, si dhe ka t punsuar n kt zyr dy persona me koh t plot pune, t cilt

28

kan si detyr informimin e publikut, marrdhniet me publikun, si dhe prgjigjen e krkesave t publikut pr informacionin mjedisor. Zyra ka filluar regjistrimin e numrit t krkesave pr informacion mjedisor nga Qershori 2005 e deri m sot. Nga ky monitorim i vizitorve t qendrs rezulton se numri i krkesave ka njohur nj rritje pozitive. Kshtu nga Qershori 2003 deri n Dhjetor 2003, numri q vizitonte qendrn ishte jo m shum se 2-3 persona n dit. Ndrsa numri mesatar i krkesave n dit nga Janari 2006 deri ne dhjetor 2006 jan 5-6 krkesa n dit. Deri m sot, numri i personave qe ka krkuar informacion mjedisor brenda ktij viti (2006) sht 1250 persona. T gjitha krkesave pr informacion mjedisor, t drguara n rrug elektronike ose n Zyrn e Informacionit kan marr prgjigje. Numri m i madh i personave q kan krkuar informacion mjedisor jan student, gazetar dhe m pak OJF-t. Nga ana tjetr, Ministria ka mungesa t fondit pr publikime, kshtu q Buletini Mjedisor, q prgatitet nga Qendra e Informacionit, shprndahet n rrug elektronike n 750 adresa elektronike t regjistruara, ku prfshihen OJF-t, media, organizmat e huaja q veprojn n fushn e mjedisit, pikave t kontaktit n nivel vendor dhe Ministrive t Linjs. Sidoqoft, vihet re mungesa e botimeve t shtypura pr munges fondesh. Gjithashtu Ministria sht mbrapa me publikimin e raportit t gjendjes s mjedisit. Megjithse sht nj detyrim ligjor, n baz t Ligjit t Mbrojtjes s Mjedisit, publikimi i ktyre raporteve do 2 vjet, Raporti i 1999-2000 sht publikuar vetm si nj prmbledhje gjat vitit 2003, raporti i 2001-2002 sht publikuar vetm n gjuhn shqipe dhe jo n anglisht, ndrsa ministria po planifikon t prgatis dhe t publikoj raportin e gjendjes s mjedisit pr vitet 2003-2004 brenda vitit 2006. Prsa i prket faqes s internetit t Ministris <www.moe.gov. al>, duhet t theksohet se n t gjendet informacion mjedisor . Kshtu gjendet i plot legjislacioni i miratuar mjedisor, aktivitetet e ministris si dhe informacion me projektet n fushn e mjedisit, por ka nevoj pr prmirsime n faqen e botimeve dhe publikimeve. Tashm Ministria ka nj strategji komunikimi, e cila sht n proces miratimi po miratohet s bashku me strategjin e Mjedisit n kt kontekst krkohet prmirsimi i metodave t komunikimit i cili do t sillte nj ndryshim real n krijimin e

shprehive tek publiku i interesuar pr t gjetur informacion t vlefshm t shpejt dhe transparent pr Ministria ka nxjerr nj urdhr t brendshm, ka miratuar strukturn e qarkullimit t informacionit, gjithashtu ka miratuar Krkesn Tip, me t ciln krkohet informacioni mjedisor. Krkesat duhet t vendosen n faqen e internetit t ministris. Shqipria, si pjes e Konvents s Aarhusit, sht e detyruar t raportoj n sekretariatin e Konvents n lidhje me zbatimin e dispozitave t saj. Raportet q duhet t prgatiten n lidhje me zbatueshmrin e Konvents s Aarhusit, mund t shrbejn si monitorues dhe duhet t prgatiten duke prfshir konsultimet publike. Kto raporte duhet t vendosen dhe n faqen e internetit t ministris, gjithashtu. Prsa i prket t drejts pr tiu drejtuar gjykats, del si domosdoshmri shprndarja m e mir e informacionit, sidomos midis organeve gjyqsore, si dhe duhet t ndrmerren m shum trajnime, me qllim q t rritet niveli i ndrgjegjsimit dhe kapaciteti i njohurive t prokurorve, gjykatsve dhe organeve t tjera inspektuese, si sht institucioni i Avokatit t Popullit. Nj nevoj tjetr sht dhe ngritja e qendrave joqeveritare t kshillimit ligjor, t cilat mund t sigurojn kshillime ligjore falas apo dhe me mime t ulta, si pr individ dhe organizata, si dhe zyrat ligjore n mbshtetje t legjislacionit ekzistues duhet t rrisin kapacitetet e tyre pr sa i prket shtjeve t mjedisit dhe t informacionit mjedisor.

2

Disa rekomandime t tjera:

Rritja e shprndarjes s informacionit mbi Konventn e Aarhusit midis grupeve t ndryshme t interesuara si: agjencive qeveritare, gjykats, prokuroris, ekspertve ligjor, OJF-ve, nprmjet nj mbulimi m t mir nga ana e medias, si dhe prmes prdorimit t lehtsirave q siguron interneti. Organizimi i trajnimeve specifike me gjykats, prokuror ekspert ligjor mbi zbatueshmrin e shtylls s t drejts pr tiu drejtuar gjykats. Ata mund t organizohen n grupe pune, duke mundsuar monitorimin e zbatimit t strategjis Kombtare dhe t Planit t Veprimit t Konvents s Aarhusit. Rritja e kapaciteteve t gjyqtarve shqiptar q shqyrtojn

30

raste t lidhura me t drejtn e informimit dhe t pjesmarrjes s publikut n vendimmarrjet mjedisore. Gjyqtar t do gjykate rrethi t specializohen pr t gjykuar shtje mjedisore. Inkurajimi i OJF-ve mjedisore pr t ushtruar presion mbi qeverin, q t mbahen dhe t shprndahen m mir t dhnat mbi gjendjen e mjedisit, lejet mjedisore dhe raportet e VNM-s. Prmirsimi i formave elektronike t komunikimit, me qllim q informacioni t mund t shprndahet n koh dhe publiku i interesuar q do ta marr kt informacion, t jet sa m i madh n numr. Koordinimi i puns me donatort, pr t ngritur kapacitetet e aktorve t ndryshm n lidhje me zbatueshmrin e konvents, nprmjet trajnimeve t prbashkta dhe ngritjes s qendrave kshillimore pr mjedisin. Nxitja e diskutimit midis Ministris s Drejtsis, gjykats dhe Ministris s Mjedisit, pr t mbshtetur organet e tjera asnjanse, q mund t trajtojn raste mjedisore, ka do t oj n reduktimin e kostove dhe t kohs.

Shtojca 1 -Shkurtimet e prdorura

PRTR Protokolli i Shkarkimit dhe Transferimit t ndotjeve VNM Vlersimi i Ndikimit n Mjedis OJF Organizata Jo Fitimprurse

31

32

Shtojca 2. Shembuj t nj krkese/ankese apelimi dhe pranimi n gjykat dhe/ose komunikim tjetr i shkruar
Komiteti i Prputhshmris s Konvents s Aarhusit T dhnat 14 Qershor 2006
Lloji i informacionit Numri i referencs: Paraqitur nga: Komunikimi ACCC/C/2005/12 Aleksandr Mita Menaxher Qendra pr Zhvillimin e Shoqris Civile Vlor Lagja 29 Nntori, Rr Sadik Zotaj, P. 455 Vlor, Shqipri Tel: 00355 33 25 313 Cel: 00355 69 22 60212 26.04.2005 me e-mail Shqipria 3.2, 6.2, 7 Komiteti krkoi nj informacion t mtejshm nga Pala e interesuar n nj letr t dats 12 prill 2006. Disa informacione paraprake jan siguruar nga Grupi n 23 maj 2005 me shnimin se m shum informacion do t sigurohej n nj etap t mvonshme. Prgjigjja zyrtare dhe informacioni ishin drguar n 13 dhe 14 qershor 2006. Komiteti pritet t rishqyrtoj shtjen n takimit t tij t 12-t (14-16 qershor 2006) dhe t vendos se si do t vazhdoj procedimi me prgatitjen e konkluzioneve prfundimtare. Mospranim: Prania e tekstit t deklarats dhe informacione t tjera paraqitur nga informuesi ose nga Grupi n faqen e internetit nuk paraqet vrtetsin e prmbajtjes s tyre nga Komiteti i Prputhshmris s Konvents s Aarhusit apo nga UNECE.

Data e paraqitjes: Grupi i interesuar: Nenet e prekura:

Statusi aktual i shqyrtimit

Teksti i Measzhit

Prmbledhja e shtjes:

Numri i dokumenteve mbshtetse: Gjuha origjinale: Prkthimi: Prfundimet zyrtare: Krkohet konfidencialiteti: Pranimi i marrjes: Dita e drgimit: Shnime nga sekretariati: Prfundimet paraprake mbi pranueshmrin Informacion shtes krkuar nga komunikuesi: Komunikimi i drguar vendeve t interesuara: Informacion shtes krkuar nga/ose pikat e ngritura me vendet pal: Prgjigja nga vendet pal: Shtyrje e prgjigjes s krkuar: Dokumentacioni nga vendet pal

Informuesi pretendon se autoritetet shqiptare kan shkelur krkesat e Konvents pr t njoftuar n koh e duhur dhe pr tu konsultuar me publikun e interesuar n lidhje me vendimmarrjen mbi planin e ndrtimit t nj parku industrial nafte dhe gazi, instalimet pr depozitimin e nafts, ngritjen e tre termocentraleve dhe t nj rafinerie n zonn e mbrojtur afr laguns s Narts n Shqipri. Deklarata, gjithashtu, shprehte se Qeveria Shqiptare, pjes pal e Konvents s Aarhusit, dshtoi n marrjen e masave t duhura pr pjesmarrjen e publikut n prputhje me nenin 7 t Konvents. Informacion i vazhdueshm i siguruar n datat 29.11.2005, 02.12.2005,07.01.2006, 02.02.2006, 06.01.2006 dhe 13.06.2006 Anglisht N/a Sqarime nga komunikuesi mbi disa shtje, krkuar nga sekretariati m 27.04.05 Jo Po 28.04.05 Po n takimin e 18-t Komitetit( 22-25-Maj2008) Po nprmjet e-mailit t sekretariatit (28.04.05), n prfundimet paraprake mbi pranueshmrin dhe n letrn e dats 16.12.05 29.06.2005 Nga letra e dats 16.12.05 Prsri nga letra e dats 12 Prillit 2006 29.11.2005 dhe 15.01.06 (pr informacionin shtese krkuar n datn 16.12.05) Jo M 25.11.2005; informacion i mtejshm i dhn n baz t krkess s Komitetit m 23.05.06 dhe 13.06.2006

33

34

Diskutimet t programuara pr: Prfundimet: Komente mbi prfundimet e draftit: Konkluzionet:

Takimi i 10-t (5-7.12.05) - riprogramim n takimin e 11-t (29.31.03.06); riprogramim n takimin e 12-t, subjekti pr informacione t mtejshm t dhna nga vendi pal

Komunikimi me post elektronike me Sekretariatin e Konvents s Aarhusit

35

Ardian Klosi <hannak@sanx.net> Drejtuar: Marianna.Bolshakova@unece.org 02/12/2005 20:05 Subjekti: Ref. ACCC/C/2005/12 Parku Industrial n Vlor, Shqipri E dashur zj. Bolshakova Informacioni q un ju kam drguar disa dit m par, n dukje nuk ishte nj prgjigje direkte pr 4 pyetje t Komitetit, m lejoni tju shpjegoj situatn ligjore dhe faktike me t ciln ne po prballemi n Shqipri, n prpjekje pr t arritur n informim m t mir t publikut t Vlors dhe t parandalojm marrjen e vendimeve t gabuara. Ndoshta, ato mund t jen t nevojshme pr takimin tjetr t Komitetit. Ligji 8990 datuar m 23.1.2003 Mbi Vlersimin e Ndikimit n Mjedis, parashikon detyrimin e Ministris Shqiptare t Mjedisit pr t informuar publikun dhe OJF-t e interesuara pr t marr pjes n debatet publike n lidhje me vendimet q duhen t merren nga institucioni pr projekte t ndryshme q kan nj ndikim n mjedisin Ministria e Mjedisit duhet t garantoj informacionin pr publikun dhe OJF-t n lidhje me projektet dhe t siguroj pjesmarrjen e tyre n debatet prkatse dhe me tej n vendimmarrjet pr t njjtn shtje. Ligji i siprprmendur nnvizon angazhimin e Ministris s Mjedisit t detyroj autoritetet lokale, t cilat jan kompetente pr at territor ku do t zbatohet projekti, t organizojn nj debat t hapur mbi ndikimin n mjedis t projektit, me pjesmarrjen e publikut, t OJF-ve dhe t institucioneve publike (nn kompetencn e t cilve sht projekti).OJF-t dhe publiku

36

kan t drejtn e nj kopje t projektit t paktn nj muaj para se t zhvillohet debati. N rast se publiku dhe OJF-t ven re parregullsi n procesin e siprprmendur, kan t drejt ti krkojn Ministris s Mjedisit t shqyrtoj procesin dhe t vendos n prputhje me rrethanat. Ministria e Mjedisit sht e ngarkuar nga i njjti ligj t prcaktoj me akt normativ pjesmarrjen e publikut ose t OJFve n procese t tilla. Nuk ka parashikime t tjera ligjore q rregullojn t drejtat e individve, OJFve etj., t ankohen administrativisht ose juridikisht kur krkesa e tij/e saj pr informacion injorohet apo refuzohet (pjesrisht ose plotsisht), ose n rast t ndonj prgjigje t paprshtatshme etj., si parashikohet nga Neni 9 i Konvents s Aarhusit. Meqense vlersimi pr ndikimin n mjedis lidhur me termocentralin n Vlor sht miratuar n fillim t vitit 2004, Ministria e Mjedisit nuk ftoi asnj organizat mjedisore apo ndonj t shoqris civile n kt proces. E njjta gj ndodhi kur Qeveria Shqiptare vendosi n prill 2004 prdorimin e 500 ha tok n afrsi t Vlors, m qllim ndrtimin e t ashtuquajturit park energjetik dhe e njjta gj ishte dhe rasti i nj muaji m von kur Qeveria Shqiptare pranoi ti jepte kompanis italorumune Petrolifera prdorimin e 17 ha tok n t njjtn zon pr qllim tregtimin dhe rafinimin e nafts n shkall t madhe. Duke marr parasysh mungesn e nj akti normativ q prcakton procedurat e prcaktuara n katrt paragraft e msiprme, prfaqsues t Ekolvizjes (Lvizja Ekologjike) drguan n fillim t vitit 2005 nj letr Ministris s Mjedisit, duke i krkuar si informacion dhe pjesmarrjen n vendimmarrjen mbi projektet e msiprme. Ne kurr nuk kemi marr nj prgjigje. E vetmja mas ligjore q parashikon t drejtn e publikut apo t OJFve pr tu ankuar n rrug administrative ose juridike lidhur me shtjet mjedisore sht shprehur m posht. Bazuar n ligjin 8934, dat 5.9.2002 Pr mbrojtjen e mjedisit, publiku, do qytetar apo OJF, n rastet kur mjedisi sht i krcnuar, lejohen q: a) ti krkojn institucionit prgjegjs publik t marr masat e nevojshme pr mbrojtjen e mjedisit; b) t paraqes nj shtje pran trupit gjykues prkats

kundr organit publik apo atyre ligjore a fizik q kan dmtuar mjedisin ose q krcnojn ta dmtojn at. Kto dispozita rregullojn t drejtat e individve, t OJFve etj., q t ankohen n rrug administrative apo juridike kundr veprimeve t dmshme mbi mjedisin, t bra nga institucionet apo persona publik ose privat dhe q nuk parashikojn ndonj t drejt t publikut, t individve ose OJFve t ankohen si parashikohet nga neni 9 i Konvents. N prfundim, meqense nuk ekziston ndonj ligj i brendshm ose ndonj element tjetr i ngjashm, parashikuar nga legjislacioni yn, ne i paraqesim Institucionit tuaj paknaqsit tona lidhur me dshtimin e qeveris son pr t informuar publikun dhe OJFt e ndryshme rreth planeve t saj pr ndrtimin n Vlor t t ashtuquajturit Park Energjetik. Pr Aleancn e Mbrojtjes s Gjirit t Vlors Ardian Klosi

37

38

Ardian Klosi <hannak@sanx.net> Drejtuar: Marianna.Bolshakova@unece.org 29/11/2005 18:56 Subjekti: Ref. ACCC/C/2005/12 Parku industrial n Vlor, Shqipri Komitetit pr Prputhshmrin e Konvents s Aarhusit Lidhur me: Deklaratn ton rreth dhunimit t Konvents nga Autoritetet Shqiptare n nj proces vendimmarrje pr ndrtimin e nj parku industrial n Vlor (Ref.ACCC/C/2005/12) Nn prgjegjshmrin time t plot si nj nga antart e Aleancs pr Mbrojtjen e Gjirit t Vlors, un deklaroj se: Ne jemi prpjekur me t gjitha mjetet e mundshme pr t ndryshuar vendimin e qeveris rreth ndrtimit t nj parku industrial n Vlor; t prcjellim nj informacion m t mir tek publiku i qytetit t Vlors mbi rreziqet q sjell ky park pr njeriun dhe natyrn. Ishte e pamundur t arrihej nj dialog me qeverin mbi kt shtje. Qeveria aktuale, n fakt, ka organizuar 3 takime me Aleancn ton dhe prfaqsuesit e qytetit t Vlors, por kjo ka ndikuar shum pak mbi vendimet q u morn m prpara dhe pa dijenin e komunitetit. Aleanca jon ka mbledhur gjat vers rreth 14.000 firma t qytetarve t Vlors dhe t periferis s saj, me qllim zhvillimin e nj referendumi mbi kt shtje, nse parku i siprprmendur duhet t ndrtohet apo jo. Numri i firmave t mbledhura sht mbi 10% t elektoratit n Vlor, kusht ky n prputhje me Kushtetutn Shqiptare. Megjithat, krkesa sht refuzuar t premten e kaluar nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve. Ata nuk japin asnj arsye dhe shpjegim pr ne dhe pr qytetart e Vlors pr vendimin e tyre. Sigurisht, ne do t ndrmarrim t gjitha hapat ligjor t mundshm, me qllim q dshira e qytetarve t Vlors t plotsohet dhe t mbahet referendumi. Pr Aleancn e Mbrojtjes s Gjirit t Vlors Ardian Klosi Tiran

Shtojca 3. Burimet pr materiale t tjera

N kontaktet e mposhtme mund t gjenden kshilla apo informacion mbi shtjet e Konvents s Aarhusit, kontaktet e Avokatit t Popullit, Ministria e Drejtsis, gjykatat, OJFt q ofrojn kshillim apo asistenc ligjore etj.

3

http://www.qpz.gov.al http://www.avokatipopullit.gov.al http://www.justice.gov.al http://www.gjykataelarte.gov.al http://www.gjk.gov.al http://www.pp.gov.al http://albania.rec.org http://www.rec.org http://aarhusclearinghouse.unece.org http://www.europa.eu.int/comm/environment/aarhus http://www.unece.org.env http://www.defra.gov.uk/Environment http://www.europa.eu.int/eur-lex

40

Shtojca 4 - Teksti i Konvents s Aarhusit mbi t drejtn pr tiu drejtuar gjykats

KONVENTA PR T DREJTEN E PUBLIKUT PR INFORMACION, PJESMARRJE N VENDIMMARRJE DHE T DREJTEN PR TIU DREJTUAR GJYKATS, PR SHTJE Q LIDHEN ME MJEDISIN
Aarhus, Danimark 25 qershor 1998

Palt n kt Konvent, Duke patur parasysh parimin 1 t Deklarats s Stokholmit mbi Mjedisin Njerzor, Duke patur parasysh parimin 10 t Deklarats s Rio-s mbi Mjedisin dhe Zhvillimin Duke patur parasysh m tej Rezolutat e Asambles s Prgjithshme 37/7 t 28 Tetor 1982 n lidhje me Kartn Botrore pr Natyrn dhe 45/94 t 14 Dhjetor 1990, mbi nevojn e sigurimit t nj mjedisi t shndetshm pr mirqnien e individve,

Duke patur parasysh Kartn Evropiane mbi Mjedisin dhe Shndetin, t miratuar n Konferencn e Par Evropiane pr Mjedisin dhe Shndetin, t Organizats Botrore t Shndetsis n Frankfurt, Gjermani, m 8 dhjetor 1989, Duke pohuar nevojn pr t mbrojtur, ruajtur dhe prmirsuar gjendjen e mjedisit dhe pr t siguruar zhvillim t qndrueshm dhe n harmoni me mjedisin, Duke pranuar q mbrojtja e duhur e mjedisit sht thelbsore pr mirqnien e njerzve dhe ushtrimin e t drejtave baz njerzore, duke prfshir vet t drejtn pr t jetuar, Duke pranuar q do person ka t drejt t jetoj n nj mjedis t prshtatshm pr shndetin dhe mirqenien e tij dhe detyrn si individ dhe n shoqri, q t mbroj dhe prmirsoj mjedisin pr t mirn e brezave t sotm dhe t ardhshm, Duke marr parasysh se, n mnyr q t jet e mundur q qytetart t mbrojn kt t drejt dhe t respektojn kt detyr, ata duhet t informohen pr mjedisin, t lejohen t marrin pjes n marrjen e vendimeve pr mjedisin, t ken t drejt pr tiu drejtuar gjykats dhe duke pranuar se n lidhje me sa m sipr, qytetarve mund tu nevojitet ndihm pr t ushtruar t drejtat e tyre, Duke pranuar q, n fushn e mjedisit, prmirsimi i t drejts pr informacion dhe pjesmarrjes publike n vendim marrje nxit rritjen e cilsis dhe zbatimin e vendimeve, kontribuon n ndrgjegjsimin e publikut pr problemet e mjedisit, i jep publikut mundsit pr t shprehur shqetsimet e tij dhe i detyron autoritetet publike pr ti marr ato n konsiderat, Duke synuar thellimin e prgjegjsis dhe transparencs n procesin e vendimmarrjes dhe fuqizimin e mbshtetjes publike pr vendimet pr mjedisin, Duke pranuar dshirn pr transparenc n t gjitha sektort e qeveris duke ftuar edhe organet ligjvnse, n zbatimin e parimeve t ksaj Konvente n procedurat e tyre, Duke pranuar gjithashtu q publiku ka nevoj t jet i ndrgjegjshm pr procedurat e pjesmarrjes n marrjen e vendimeve pr mjedisin, t ushtroj lirisht t drejtn e pjesmarrjes dhe t dij si ti prdor ato. Duke pranuar m tej rolet e rndsishme q mund t luajn prkatsisht qytetart, organizatat joqeveritare dhe sektori privat pr mbrojtjen e mjedisit,

41

42

Duke dshiruar q t promovohet edukimi mjedisor pr t thelluar kuptimin e mjedisit e zhvillimit t qndrueshm dhe pr t inkurajuar rritjen e ndrgjegjsimit t publikut, pjesmarrjen e tij n vendimet q ndikojn mjedisin dhe zhvillimin e qndrueshm, Duke par n kt kontekst, rndsin e prdorimit t medias, formave elektronike ose formave t tjera t komunikimit, si edhe formave t ardhshme t komunikimit, Duke pranuar rndsin e integrimit t plot t konsideratave mjedisore n vendim marrjen e qeveris dhe nevojn q kan pr pasoj autoritetet publike, pr t poseduar informacion t sakt, t gjithanshm dhe bashkkohor pr mjedisin, Duke pranuar q autoritetet publike e posedojn informacionin mjedisor n interes t publikut, Duke dashur q institucionet e edukimit t inkurajojn kuptimin e mtejshm t mjedisit dhe zhvillimit, veanrisht nga fmijt, pr shembull duke siguruar programe t veanta dhe trainime pr tema t tilla dhe duke inkurajuar ndrgjegjsimin publik dhe pjesmarrjen n vendime q ndikojn mjedisin dhe zhvillimin, T shqetsuar q mekanizmat juridik efektive t jen t hapur pr publikun, duke prfshir edhe organizatat, n mnyr q interesat e tyre legjitime t mbrohen dhe ligji t zbatohet, Duke par rndsin e dhnies s informacionit t duhur mbi produktet pr konsumatort, me qllim q ata t aftsohen pr t kryer zgjedhje t informuara mjedisore, Duke pranuar shqetsimin e publikut pr lirimin e qllimshm t organizmave t modifikuara gjenetikisht n mjedis dhe nevojn pr rritjen e transparencs dhe pjesmarrje m t madhe t publikut n vendim marrjen n kt fush, T bindur q zbatimi i ksaj Konvente do t kontriboj n forcimin e demokracis n rajonin e Komisionit Ekonomik pr Evropn t Kombeve t Bashkuara pr Europn (UN/ECE), T vetdijshm pr rolin e luajtur n kt kuadr, nga ECE dhe duke sjell n mend, midis t tjerash, Udhzimet e Komisionit Ekonomik pr Evropn, pr t Drejtn pr Informacion Mjedisor dhe Pjesmarrjen Publike n marrjen e Vendimeve Mjedisore, miratuar nga Deklarata e Ministrave, e adoptuar n Konferencn e Tret Ministeriale Mjedisi pr Europn, n Sofje, Bullgari, m 25 Tetor 1995,

Duke patur parasysh klauzolat prkatse t Konvents pr Vlersimin e Ndikimit n Mjedis, n nj Kontekst Ndrkufitar, t nnshkruar n Espoo, Finland n 25 shkurt 1991, dhe t Konvents pr Efektet Ndrkufitare t Aksidenteve Industriale dhe asaj pr Mbrojtjen dhe Prdorimin e Ujrave Ndrkufitare dhe Liqenet Ndrkombtare t nnshkruara s bashku n Helsinki, m 17 mars 1992, si edhe konventa t tjera rajonale, T vetdijshm q miratimi i ksaj Konvente do t ket kontribuar n fuqizimin e mtejshm t procesit Mjedisi pr Europn dhe n rezultatet e Konferencs s Katrt t Ministrave n rhus, Danimark, n Qershor 1998, Kan rn dakort si vijon:
Neni 1 OBjEKtiVi

43

Me qllim q t kontribuojm n mbrojtjen e t drejts s do individi t brezave t sotm e t ardhshm, pr t jetuar n nj mjedis t prshtatshm pr shndetin dhe mirqnien e tij, do Pal do t garantoj t drejtn e publikut, pr t patur informacion pr mjedisin, pr t marr pjes n marrjen e vendimeve mjedisore dhe pr tiu drejtuar gjykats, n lidhje me shtje t mjedisit, n prputhje me klauzolat e ksaj Konvente.
Neni 2 PrKufizimE

Pr qllimet e ksaj Konvente, 1. Pal nnkupton, me prjashtim t rasteve kur thuhet ndryshe n tekst, nj Pal Kontraktuese t ksaj Konvente; 2. Autoritet publik nnkupton: (a) Qeverin n nivel kombtar, rajonal, dhe nivel tjetr (b) Personat fizik ose juridik q kryejn funksione publike administrative, sipas ligjit kombtar, duke prfshir dhe detyra, aktivitete ose shrbime t veanta n lidhje me mjedisin (c) do person tjetr fizik ose juridik, q ka prgjegjsi ose funksione publike, ose q ofron shrbime publike, n lidhje me mjedisin, nn kontrollin e nj organi ose personi, i cili prfshihet n nnparagrafet (a) ose (b): (d) Institucionet e do organizate rajonale t integrimit ekonomik, referuar n nenin 17, e cila sht pal n kt

44

Konvent; Ky prkufizim nuk prfshin organet ose institucionet, q veprojn n kapacitet gjykues ose legjislativ. 3. Informacion Mjedisor nnkupton do informacion me shkrim, vizual, gojor, elektronik ose do lloj forme tjetr materiali mbi: (a) Gjendjen e elementeve t mjedisit, t tilla si, ajri e atmosfera, uji, toka, pejsazhi e shumllojshmria biologjike dhe komponentt e tij, duke prfshir organizmat e modifikuar gjenetike dhe ndrveprimin midis ktyre elementeve. (b) Faktor, t till si substancat, energjia, zhurmat e rrezatimi, dhe aktivitetet ose masat, prfshir masat administrative, marrveshjet mjedisore, politikat, legjislacionin, planet dhe programet, t cilat ndikojn ose mund t ndikojn elementet e mjedisit, brenda fushs s nnparagrafit (a) m lart, kostot-prfitimet dhe analizat e tjera ekonomike, si edhe supozimet e prdorura n vendim marrjen mjedisore; (c) Gjendjen e shndetit t njeriut dhe siguris s tij, kushtet e jets njerzore, vendet kulturore dhe strukturat e ndrtuara nga njeriu, n shkalln n t ciln ato ndikohen ose mund t ndikohen nga gjendja e elementve t mjedisit, ose prmes ktyre elementve, nga faktort, aktivitetet, ose masat t referuara n nnparagrafin (b), m sipr; 4. Publiku nnkupton nj ose shum persona fizik ose juridik, n prputhje me legjislacionin e praktikat kombtare, shoqatat, organizatat dhe grupimet e tyre; 5. Publiku i interesuar nnkupton publikun e ndikuar ose q mund t ndikohet, apo q sht i interesuar pr vendim marrjen mjedisore; pr qllimet e ktij prkufizimi, shoqatat joqeveritare q promovojn m tej mbrojtjen e mjedisit dhe plotsojn krkesat e vna n ligjet kombtare, do t konsiderohen t interesuara.
Neni 3 KlAuzOlA t PrgjithShmE

1. do Pal do t marr masat e nevojshme legjislative, rregullatore dhe masa t tjera, duke prfshir masat pr t arritur nj prputhje midis klauzolave q zbatojn kushtet e t drejts s informimit, pjesmarrjes dhe t drejts pr tju drejtuar gjykats

n kt Konvent, si dhe masat e duhura t zbatimit rigoroz pr t krijuar dhe ruajtur nj kuadr t qart, transparent dhe t qndrueshm pr zbatimin e klauzolave t ksaj Konvente. 2. do Pal do t prpiqet t siguroj q zyrtart dhe autoritetet ndihmojn dhe udhheqin publikun, kur krkojn t informohen pr mjedisin, kur krkojn lehtsimin e pjesmarrjes n marrjen e vendimeve mjedisore dhe kur krkojn ti drejtohen gjykats pr shtjet e mjedisit. 3. do Pal do t promovoj edukimin mjedisor dhe rritjen e ndrgjegjsimit mjedisor t publikut, veanrisht pr mnyrn e marrjes s informacionit pr mjedisin, t marrjes pjes n vendim marrjen dhe t ushtrimit t s drejts pr tju drejtuar gjykats. 4. do Pal do t parashikoj masa pr njohjen e duhur dhe mbshtetjen e shoqatave, organizatave, ose grupeve q promovojn mbrojtjen e mjedisit dhe do t siguroj q sistemi i vet ligjor kombtar, t jet n prputhje me kt detyrim. 5. Klauzolat e ksaj Konvente nuk do t ndikojn t drejtn e nj Pal pr t ruajtur ose prezantuar masat q parashikojn t drejta m t zgjeruara pr informacion, hapsir m t gjr pr pjesmarrjen publike n marrjen e vendimeve mjedisore dhe m tepr t drejta pr tju drejtuar gjykats, se sa ato q krkohen n kt Konvent. 6. Kjo Konvent nuk do t krkoj paksimin/ dobsimin e t drejtave ekzistuese t publikut pr t patur informacion pr mjedisin, pr t marr pjes vendim marrje dhe pr tju drejtuar gjykats pr shtjet e mjedisit. 7. do Pal do t promovoj zbatimin e parimeve t ksaj Konvente n proceset ndrkombtare t vendim marrjes pr mjedisin dhe brenda kuadrit t organizatave ndrkombtare n shtjet q lidhjen me mjedisin. 8. do Pal do t siguroj q personat t cilt ushtrojn t drejtat e tyre n prputhje me klauzolat e ksaj Konvente nuk do t gjykohen, persekutohen, ose ngacmohen n far do mnyre pr prfshirjen e tyre. Kjo klauzol nuk do t ndikoj autoritetin e gjykatave kombtare n dhnien e kostove t arsyeshme gjat procedurave gjyqsore. 9. Brenda sfers s klauzolave prkatse t ksaj Konvente, publiku do t ket t drejtn pr t pasur informacion, do t ket mundsin pr t marr pjes n vendim marrje dhe do t

45

46

ket t drejtn pr tju drejtuar gjykats pr shtjet e mjedisit, pa u diskriminuar, pr sa i prket nnshtetsis, kombsis, vendbanimit dhe n rastin e nj personi juridik, pa u diskriminuar pr shkak t vendit t tij t regjistrimit ose t qendrs efektive t aktiviteteve t tij.
Neni 4 E drEjtA Pr t PAtur infOrmAciOn mjEdiSOr

1. do Pal do t siguroj q, n prputhje me paragrafet e mposhtm t ktij Neni, autoritetet publike, n prgjigje t krkess pr informacion mjedisor, ta bjn informacionin t disponueshm, brenda kuadrit t ligjit kombtar, prfshir kopje t dokumentit aktual q prmban kt informacion, n rastet kur krkohet dhe sipas nnparagrafit (b) m posht: (a) Pa qn nevoja pr t deklaruar interesin pr kt informacion (b) N formn e krkuar n qoft se: (i) Nuk sht e arsyeshme pr autoritetet publike q ta bjn at t disponueshm n nj form tjetr, dhe n kt rast ato do t japin arsyet prse e kan br t disponueshm n at form; ose (ii) Informacioni nuk sht ndrkoh i disponueshm pr publikun n nj form tjetr; 2. Informacioni mjedisor, referuar n paragrafin 1 m lart, do t bhet i disponueshm sa m shpejt q t jet i mundur, por jo m von se nj muaj pas paraqitjes s krkess, nse volumi dhe kompleksiteti i informacionit e justifikon zgjatjen e ksaj priudhe deri n dy muaj mbas krkess. Krkuesi i informacionit do t informohet pr do shtyrje t afatit kohor dhe pr arsyet q justifikojn kt shtyrje. 3. Nj krkes pr informacion mjedisor mund t refuzohet n qoft se: (a) Autoriteti publik, t cilit i adresohet krkesa, nuk e ka informacionin mjedisor t krkuar; (b) Krkesa sht paraqitur n mnyr tepr t paarsyeshme ose sht formuluar n nj mnyr shum t prgjithshme; (c) Krkesa ka t bj me nj material q sht n prfundim ose ka t bj me komunikimin e brendshm t autoriteteve publike, n rast se nj prjashtim i till parashikohet n ligjin ose n praktikat e prditshme kombtare, duke marr parasysh q

dhnia e informacionit i shrben interesit publik. 4. Nj krkes pr informacion mjedisor mund t refuzohet n qoft se dhnia e tij mund t ndikoj negativisht: (a) Konfidencialitetin e procedurave t autoriteteve publike, kur nj konfidencialitet i till parashikohet nga ligji kombtar; (b) Marrdhniet ndrkombtare, mbrojtjen kombtare ose sigurimin publik; (c) Mnyrn e gjykimit, aftsin e nj personi pr t patur nj gjyq t ndershm ose aftesin e nj autoriteti publik pr t kryer nj hetim t nj natyre disiplinore ose kriminale; (d) Konfidencialitetin e informacionit tregtar dhe industrial, n rast se nj konfidencialitet i till mbrohet me ligj, me qllim q t mbrohet nj interes legjitim ekonomik. Brenda ktij kuadri, do t jepet informacioni pr shkarkimet, i cili lidhet me mbrojtjen e mjedisit; (e) T drejtat pr pronn intelektuale; (f) Konfidencialitetin e t dhnave personale dhe/ose dosjeve q kan lidhje me nj person fizik, kur ky person nuk ka dhn plqimin e tij pr dhnien e informacionit pr publikun, kur nj konfidencialitet i till parashikohet n ligjin kombtar; (g) Interesat e nj pale t tret e cila e ka dhn informacionin e krkuar, por pa qn e aft ose pa qn e detyruar nga ana ligjore pr ta br kt, dhe ku ajo Pal nuk ka dhn plqimin e saj pr dhnien e ktij materiali; ose (h) Mjedisin, me t ciln lidhet informacioni, si sht folenizimi i specieve t rralla. Arsyet e siprprmendura pr refuzim do t interpretohen n nj mnyr t kufizuar, duke patur parasysh q dhnia e informacionit ti shrbej interesit t publikut dhe duke patur parasysh gjithashtu, nse informacioni lidhet me shkarkimet n mjedis. 5. Kur autoriteti publik nuk e ka informacionin e krkuar mjedisor, ai duhet, sa m shpejt q t jet e mundur, t infomoj krkuesin pr autoritetin publik, tek i cili ai beson se sht e mundur t krkohet informacioni q dshiron, ose ta transferoj krkesn e tij t ky autoritet dhe t informoj pr kt krkuesin. 6. do Pal do t siguroj q, nse informacioni i prjashtuar pr dhnie, n paragrafet 3 (c) dhe 4 m sipr, mund t ndahet pa dmtuar konfidencialitetin e informacionit t prjashtuar pr tu dhn, autoritetet publike ta bjn t

47

48

disponueshm informacionin e mbetur mjedisor, i cili krkohet. 7. Nj refuzim i nj krkese do t jepet me shkrim, nse krkesa ishte me shkrim ose n se krkuesi e dshiron t till. Refuzimi do t pohoj arsyet pr refuzimin dhe do t jap informacion pr procedurat t rishqyrtimit, parashikuar n prputhje me nenin 9. Refuzimi duhet t bhet sa m shpejt q t jet e mundur, dhe jo m von se brenda nj muaji, nse kompleksiteti i informacionit nuk justifikon nj kohzgjatje deri n dy muaj pas krkess. Krkuesi duhet t informohet pr do kohzgjatje dhe pr arsyet q e justifikojn at. 8. do Pal mund t lejoj autoritetet e saj publike t vendosin pagesat pr dhnien e informacionit, por kto pagesa nuk duhet t tejkalojn nj shum t arsyeshme. Autori-tetet publike, t cilat synojn t vendosin pagesa t tilla pr informacionin q servirin, duhet tu vn n dispozicion, krkuesve t informacionit, nj list t ktyre pagesave, t cilat mund t mblidhen, duke treguar rrethanat n t cilat ato mund t mblidhen ose jo (hiqet dor), si edhe rastet kur dhnia e informacionit kushtzohet prej pagimit paraprak t nj pagese t till.
Neni 5 mBlEdhjA dhE ShPrndArjA E infOrmAciOnit mjEdiSOr

1. do pal duhet t siguroj: (a) Q autoritetet publike t zotrojn dhe t rinovojn informacionin mjedisor, i cili lidhet me funksionet e tyre; (b) Krijimin e sistemeve detyruese pr t siguruar nj rrjedhje t prshtatshme t informacionit pr mjedisin, pr tek autoritetet publike, n lidhje me aktivitete t propozuara dhe atyre ekzistuese, t cilat mund t ndikojn dukshm mjedisin; (c) N rast t ndonj krcnimi t rndsishm t shndetit t njeriut ose mjedisit, shkaktuar nga aktivitetet e njerzve apo shkaqe natyrore, i gjith informacioni i cili mund t ndihmoj publikun t marr masa pr t parandaluar ose zbutur dmin q rrjedh nga ky krcnim, dhe i cili zotrohet nga nj autoritet publik tu shprndahet menjher dhe pa vones antarve t publikut t cilt mund t jen ndikuar. 2. do Pal do t siguroj q, brenda kuadrit t legjislacionit dhe praktikave kombtare, mnyra n t ciln autoritetet publike e bjn informacionin mjedisor t

disponueshm pr publikun, t jet transparente dhe e drejta pr ta patur at t ushtrohet efektivisht, midis t tjerave, (a) Duke i dhn informacion t mjaftueshm publikut, pr llojin dhe sfern e informacionit mjedisor, t zotruar nga autoritetet prkatse publike, kushtet baz n t cilat nj informacion i till bhet i disponueshm, dhe pr procesin me an t t cilit, ky informacion mund t sigurohet; (b) Duke krijuar apo ruajtur praktika t tilla si: (i) Disponimi i listave, regjistrave ose dosje informative pr publikun; (ii) Krkesa q zyrtaret t mbshtesin publikun, ne krkim t s drejts pr informacion sipas ksaj konvente; dhe (iii) Identifikimi i pikave t kontaktit; (c) Duke dhn pa pages informacionin q prmbajn listat, regjistrat ose dosjet sipas nnparagrafit (b-i) me lart. 3. do Pal duhet t siguroj q informacioni mjedisor, t bhet n mnyr progresive i disponueshm n database elektronike, n t cilat hyhet lehtsisht nga publiku, nprmjet rrjeteve publike t komunikimit. Informacioni n kt form duhet t prfshij: (a) Raportet mbi gjendjen e mjedisit, referuar n paragrafin 4 m posht; (b) Tekstet e legjislacionit mbi mjedisin ose t lidhura me t; (c) Kur shihet e prshtatshme, politikat, planet dhe programet pr ose t lidhura me mjedisin, dhe marrveshjet mjedisore dhe (d) Informacion tjetr, n shkalln q disponimi i nj informacioni t till n kt form, do t lehtsoj aplikimin e ligjit kombtar, n zbatim t ksaj Konvente, duke parashikuar q, nj informacion i till sht ndrkoh i disponueshm n form elektronike. 4. do Pal duhet, q n intervale t rregullta pa kaluar tre ose katr vjet, t publikoj dhe shprndaj nj raport kombtar mbi gjendjen e mjedisit, duke prfshir informacionin mbi cilsin e mjedisit dhe informacione pr presionet mbi mjedisin. 5. do Pal duhet t marr masa, brenda kuadrit t legjislacionit t saj, me synim shprndarjen, midis t tjerash, t: (a) Dokumentave t legjislacionit dhe politiks, si dhe dokumentave mbi strategjit, politikat, programet dhe planet e veprimit, t cilat jan t lidhura me mjedisin, dhe raporteve

4

50

mbi zbatimin e tyre, t prgatitura n nivele t ndryshme t administrats publike; (b) Traktateve, konventave dhe marrveshjeve ndrkombtare mbi shtjet e mjedisit; dhe (c) Dokumentave t tjera t rndsishme ndrkombtare mbi shtjet e mjedisit, kur shihet e prshtatshme. 6. do Pal do t inkurajoj zhvilluesit, aktiviteti i t cilve ka nj ndikim t dukshm mbi mjedis, t informojn publikun rregullisht mbi ndikimet mjedisore t aktiviteteve dhe prodhimeve t tyre, atje ku shihet e prshtatshme dhe brenda kuadrit t skemave vullnetare t etiketimit ose revizionimit mjedisor, apo mjeteve t tjera. 7. do Pal do t: (a) publikoj fakte dhe analizat e tyre, t cilat i konsideron t vlefshme dhe t rndsishme n formulimin e propozimeve t politikave mjedisore kryesore; (b) publikoj, ose ti bj t disponueshme pr publikun materiale shpjeguese pr marrdhniet me publikun, n shtjet q lidhen me veprimtarin e ksaj Konvente; dhe (c) ofroj, n nj form t prshtatshme, informacionin pr kryerjen e funksioneve publike ose sigurimin e shrbimeve publike, q lidhen me mjedisin, nga qeveria n t gjitha nivelet. 8. do Pal do t zhvilloj mekanizmat me synimin pr t siguruar q produkte t mjaftueshme informative t bhet i disponueshm pr publikun n mnyr q ti aftsoj konsumatort q t bjn zgjedhje t informuara mjedisore. 9. do Pal do t ndrmarr hapa pr t vendosur ne mnyr progresive, duke patur parasysh proceset ndrkombtare, aty ku shihet si e prshtashme, nj sistem kombtar t qndrueshm t inventareve apo regjistrave pr ndotjen n nj database t strukturuar, kompjuterizuar dhe t disponueshm pr publikun, t hartuar prmes raportimit t standartizuar. Nj sistem i till mund t prfshij inputet, lirimet dhe transferimet e nj sr substancash dhe produktesh t specifikuara, prfshir ujin, energjin dhe prdorimin e burimeve, nga nj sfer e specifikuar e aktiviteteve tek media mjedisore dhe tek trajtimi ne vend ose jo i vendeve t depozitimit. 10. Asgj n kt nen nuk mund t paragjykoj t drejtn e Palve pr t refuzuar dhnien e nj informacioni t caktuar mjedisor, n prputhje me nenin 4, paragrafet 3 dhe 4.

Neni 6 PjESEmArrjA E PuBliKut nE VEndimEt Pr AKtiVitEtE t VEAntA

51

1. do Pal do t: (a) zbatoj kaluzolat e ktij neni, n lidhje me vendimet pr lejimin e aktiviteteve t propozuara, sipas lists n Aneksin I. (b) zbatoj klauzolat e ktij neni, n prputhje me ligjin e vet ndrkombtar, edhe pr vendimet mbi aktivitetet e propozuara jo t listuara n Aneksin I, t cilat mund t ken ndikim t rndsishm mbi mjedisin. Pr kt qllim, Palt do t vendosin nse nj aktivitet i propozuar do tu nnshtrohet kaluzolave t ktij neni. (c) mund t vendos, rast pas rasti, n qoft se parashikohet nga ligji kombtar, pr t mos zbatuar klauzolat e ktij neni pr aktivitetet e propozuara, t cilat u shrbejn qllimeve t mbrojtjes kombtare, n qoft se kjo Pal mendon se nj aplikim i ktij neni do t ket ndikim negativ mbi kto qllime. 2. Publiku i interesuar do t informohet, me lajmrim publik ose individualisht, si t shihet e prshtatshme, n procedurn e hershme t marrjes s nj vendimi pr mjedisin, dhe n nj mnyr t prshtatshme, efektive dhe n koh, midis t tjerash, pr: (a) Aktivitetin e propozuar dhe aplikimin mbi t ciln do t merret nj vendim; (b) Natyrn e vendimeve t mundshme ose draftin e vendimit; (c) Autoritetin publik, prgjegjs pr marrjen e vendimit (d) Procedurn e parashikuar, mnyrn dhe kohn kur ky informacion mund t jepet, prfshir: (i) Fillimin e procedurave; (ii) Mundsit e publikut pr t marr pjes; (iii) Kohn dhe vendin e do mbledhje publike, t parashikuar; (iv) Adresimin tek autoriteti publik, prej t cilit mund t merret informacioni prkats dhe ku ky informacioni depozitohet pr shqyrtim nga publiku; (v) Adresimin tek autoriteti publik ose do organ tjetr zyrtar, t cilit mund ti drejtohen komente ose pyetje, si edhe informimi

52

pr kohn ose afatet kohore t paraqitjes s ktyre pyetjeve apo komenteve; dhe (vi) Informimin pr informacionin e disponueshm mjedisor, n lidhje me aktivitetin e propozuar. (e) Faktin q aktiviteti i nnshtrohet nj procedure kombtare apo ndrkufitare t vlersimit t ndikimit n mjedis. 3. Procedurat e pjesmarrjes s publikut do t prfshijn afat t arsyeshme kohore, pr faza t ndryshme, t cilat lejojn koh t mjaftueshme pr t informuar publikun, n prputhje me paragrafin 2 me lart dhe pr publikun pr t prgatitur dhe pr t marr pjes n mnyr efektive, gjat marrjes s vendimeve pr mjedisin. 4. do Pal do t parashikoj pjesmarrjen e hershme t publikut, kur t gjith alternativat jan t hapura dhe publiku mund t marr pjes n mnyre efektive. 5. do Pal, duhet, atje ku sht e prshtatshme, t inkurajoj zhvilluesit perspektive pr t identifikuar publikun e interesuar, pr t hyr n diskutime dhe pr t dhn informacion, n lidhje me objektivat e aplikimit t tyre, prpara se ata t bjn krkes pr leje. 6. do Pal do tu krkoj autoriteteve publike kompetente ti japin publikut t interesuar leje pr shqyrtim, kur ai e krkon dhe kur kjo parashikohet n ligjin kombtar, pa pages dhe menjher sapo ai t jet i disponueshm, t t gjith informacionit, q lidhet me marrjen e vendimeve, referuar n kt nen, i cili disponohet n kohn e procedurs s pjesmarrjes s publikut, pa paragjykuar t drejten e Palve pr t refuzuar dhnien e informacioneve t caktuara, n prputhje me nenin 4, paragrafi 3 dhe 4. Informacioni prkats do t prfshij, pa paragjykuar klauzolat e Nenit 4, t paktn: (a) Nj prshkrim t vendit dhe karakteristikave fizike e teknike t aktivitetit t propozuar, prfshir vlersimin e mbetjeve dhe shkarkimeve q parashikohen; (b) Nj prshkrim t efekteve t rndsishme t nj aktiviteti t propozuar n mjedis; (c) Nj prshkrim t masave t parashikuara pr t parandaluar dhe/ ose paksuar efektet, prfshir shkarkimet; (d) Nj prmbledhje jo-teknike t pikave t msiprme (e) Nj prmbledhje t alternativave kryesore t studiuara nga zhvilluesi, dhe

(f) N prputhje me legjislacionin kombtar, raportet dhe kshillat q i jan dhn autoritetit publik n kohn kur publiku i interesuar do t informohet, sipas paragrafit 2 m lart. 7. Procedurat pr pjesmarrjen e publikut do t lejojn publikun t paraqes, me shkrim ose, si t jet m e prshtatshme, n nj mbledhje publike ose shqyrtim t zhvilluesit, do koment, informacion, analiz ose opinion, q konsiderohet i vlefshm pr aktivitetin e propozuar. 8. do Pal do t siguroj q n vendime do t merret mir parasysh rezultati i pjesmarrjes s publikut. 9. do Pal do t siguroj q, kur merret vendimi nga autoriteti publik, publiku do t informohet menjher pr vendimin, n prputhje me procedurat e prshtatshme. do Pal do ta bj t disponueshm pr publikun, tekstin e vendimit bashk me arsyet dhe konsideratat mbi t cilat sht bazuar ky vendim. 10. do Pal do t siguroj q, kur nj autoritet publik rishqyrton ose rinovon t dhnat e kushtet e veprimit pr nj aktivitet t referuar n paragrafin 1, klauzolat e paragrafeve 2 deri n 9 t ktij neni, zbatohen mutatis mutandis dhe atje ku sht e prshtatshme. 11. do Pal do t zbatoj, brenda kuadrit t ligjit kombtar dhe n shkalln m t mundshme e t prshtatshme, klauzolat e ktij neni n vendimet pr lejimin ose jo t clirimit t qllimshm t organizmave t modifikuara gjenetikisht, n mjedis.
Neni 7 PjESmArrjA E PuBliKut n PlAnEt, PrOgrAmEt dhE POlitiKAt q KAn lidhjE mE mjEdiSin

53

do Pal do t krijoj kushte t prshtatshme praktike dhe/ ose t tjera pr pjesmarrjen e publikut gjat prgatitjes s planeve dhe programeve, q kan lidhje me mjedisin, brenda nj kuadri transparent dhe t ndershm, duke i siguruar atij informacionin e nevojshem. Brenda ktij kuadri, do t zbatohen neni 6 paragrafet 3, 4, dhe 8. Publiku i cili mund t marr pjes, do t identifikohet nga autoriteti prkats publik duke marr parasysh objektivat e ksaj Konvente. do Pal do t prpiqet, n shkalln q e sheh t prshtatshme, pr t orfruar mundsi pr pjesmarrjen e publikut n prgatitjen e politikave q lidhen me mjedisin.

54

Neni 8 PjESEmArrjA E PuBliKut gjAtE PErgAtitjES SE rrEgullOrEVE EKzEKutiVE dhE/OSE inStrumEntAVE t PErgjithShEm ligjOr E nOrmAtiVE

do Pal do t prpiqet q t promovoj pjesmarrjen efektive t publikut n nj periudh t shtashme dhe ndrsa alternativat jan akoma t hapura, gjat prgatitjes prej autoriteteve publike rregulloret ekzekutive dhe rregulla t tjera ligjore t prgjithshme e detyruese, t cilat mund t ken nj efekt t rndsishm mbi mjedis. Pr kt qllim duhet t ndrmerren kto hapa: (a) Duhet t fiksohen afatet kohore, t mjaftueshme pr pjesmarrje efektive, (b) Duhet t publikohen ose t bhen t disponueshme pr publikun, projektet e rregullave ligjore, (c) Duhet ti jepet publikut, mundsia pr t komentuar drejtprdrejt ose nprmjet organeve prfaqsuese kshillimore; Rezultatet e pjesmarrjes publike do t merren parasysh aq sa t jet e mundur.
Neni 9 E drEjtA Pr tju drEjtuAr gjYKAtES

1. do Pal, brenda kuadrit t legjislacionit kombtar, do t siguroj q do person i cili mendon se krkesa e tij pr informacion sipas nenit 4 sht nnvleftsuar, refuzuar gabimisht, pjesrisht ose trsisht, i sht prgjigjur n mnyr t pamjaftueshme ose nuk sht trajtuar n prputhje me klauzolat e ktij neni, ka t drejt pr t patur nj procedure shqyrtimi prpara gjykats ose do organi tjetr t pavarur dhe t paanshm, t krijuar me ligj. N rrethanat kur nj Pal parashikon nj shqyrtim t till nga nj gjykat, ajo do t siguroj q ky person t ket gjithashtu t drejt pr nj procedur t shpejt e efektive, t vendosur me ligj, e cila sht pa pages ose jo e shtrenjt pr rishqyrtim prej nj autoriteti publik ose nga nj organ i pavarur dhe i pa anshm, prve gjykats. Vendimet prfundimtare, sipas paragrafit 1 do t jet detyruese pr autoritetin publik q zotron informacionin. Arsyet do t jepen me shkrim, t paktn pr rastet kur informacioni

sht refuzuar, n prputhje me kt paragraf. 2. do Pal, brenda kuadrit t legjislacionit kombtar, do t siguroj q antart e publikut t interesuar q: (a) kan interes t mjaftueshm, ose (b) u sht cnuar nj e drejt, n rast se ligji procedurial i nj Pal e krkon kt si parakusht, do t ken t drejtn pr nj procedure shqyrtimi prpara gjykats dhe/ose do organi tjetr t pavarur dhe t paanshm, t krijuar me ligj, pr t mos pranuar legalitetin substantive dhe procedurial t do vendimi, akti ose lnie mnjan, sipas klauzolave t nenit 6 dhe, kur kjo parashikohet n ligjin kombtar dhe pa paragjykuar paragrafin 3 m posht, t klauzolave t tjera prkatse t ksaj Konvente. far prbn interes t mjaftueshm dhe cnim t nj t drejte do t prcaktohet, n prputhje me krkesat e legjislacionit kombtar dhe me objektivin pr ti dhn publikut t interesuar t drejta me t zgjeruara pr tju drejtuar gjykates, brenda sferes se ksaj Konvente. Pr kt qellim, interesi i nj organizate jo qeveritare q ploteson kerkesat e referuara n nenin 2, paragrafi 5, do t konsiderohet i mjaftueshem pr qellimin e nnparagrafit (a) me lart. Organizatat e tilla do t konsiderohen si organizata q kan t drejta, t cilat u cenohen pr qellimet e nnparagrafit b me lart. Klauzolat e paragrafit 2 nuk do t prjashtojn mundesin e nj proedure shqyrtimi paraprak prpara nj autoriteti administrativ dhe nuk do t ndikojn kerkesen e shterimit t procedurave t shqyrtimit administrativ, prpara apelimit t procedurave gjyqesore t shqyrtimit, n rastet kur nj krkes e tille ekziston n ligjin kombtar. 3. Perve ksaj dhe pa paragjykuar procedurat e shqyrtimit, t referuara n paragrafet 1 dhe 2 me lart, do Pal do t siguroje q, n rastet kur antaret e publikut plotesojn kriteret, n se ka t tilla n ligjin kombtar, ata do t ken t drejt pr tju drejtuar procedurave administrative ose gjyqsore pr t mos pranuar veprimet apo neglizhimet nga personat private dhe autoritetet publike, t cilat jan n kundrshtim me klauzolat e legjislacionit t vet kombtar, n lidhje me mjedisin. 4. Pr m tepr dhe dhe pa paragjykuar paragrafin 1 m lart, procedurat e referuara n paragrafet 1,2, dhe 3 do t sigurojn mjete t prshtatshme dhe efektive, prfshir

55

56

lehtsimin e vendimit gjyqsor, t cilat do t jen t ndershme, t barabarta, n koh dhe jo tepr t shtrenjta. Vendimet sipas ktij neni, do t jepen ose regjistrohen me shkrim. Vendimet e gjykatave dhe aty ku sht e mundur, e organeve t tjera do t bhen t disponueshme pr publikun. 5. Me qllim q t rritet efektiviteti i klauzolave t ktij neni, do Pal do t siguroje q publikut ti jepet informacion pr t drejtn e tij pr tju drejtuar procedurave t shqyrtimit administrativ e gjyqsor dhe do t marr n konsiderat krijimin e mekanizmave ndihms t prshtatshm, pr t hequr ose paksuar pengesat financiare ose pengesa t tjera n ushtrimin e s drejts pr tju drejtuar gjykats.
Neni 10 mBlEdhjA E PAlEVE

1. Mbledhja e Par e Palve do t realizohet jo me von se nj vit mbas hyrjes n fuqi t ksaj Konvente. Mbas ksaj, nj mbledhe e zakonshme e Palve do t mbahet t paktn nj her n do 2 vjet, nse nuk vendoset ndryshe nga Palt, ose n rastin e nj krkese me shkrim t nj Pal t caktuar, me kusht q brenda 6 muajve t komunikimit t krkess tek t gjitha Palt, nga Sekretari Ekzekutiv i Komisionit Ekonomik pr Evropn (KEE). Kjo krkes duhet t mbshtetet nga t paktn nj e treta e Palve. 2. N mbledhjet e tyre, Palt do t mbajn nn shqyrtim t vazhdueshm zbatimin e ksaj Konvente, mbi bazn e nj raportimi rregullisht nga t gjitha Palt dhe me kt qllim n mendje, do t: (a) shqyrtojn politikat pr metodat ligjore dhe metodologjike t t drejts pr informacion, pjesmarrjes s publikut n vendim marrje dhe t drejts pr tju drejtuar gjykats n shtjet e mjedisit, me synimin pr ti prmirsuar ato; (b) shkmbejn informacion, n lidhje me eksperiencn e fituar nga prfundimi dhe zbatimi i marrveshjeve dy dhe shum palshe, ose praktikave t tjera q lidhen me qllimet e ksaj Konvente, n t cilat nj ose m shum Pal jan pal; (c) krkojn, aty ku sht e prshtatshme, shrbimet e organeve prkatse t KEE dhe organeve t tjera kompetente ndrkombtare dhe komiteteve specifike, n t gjitha aspektet q

lidhen me arritjen e synimeve t ksaj Konvente; (d) krijojn organe ndihmse, n se ato e shohin t nevojshme; (e) prgatisin, kur sht e prshtatshme, protokollet e ksaj Konvente; (f) marrin n konsiderate dhe miratojn propozimet pr amendamente t ksaj Konvente, n prputhje me klauzolat e nenit 14; (g) marrin n konsiderat dhe ndrmarrin do veprim tjetr, q mund t krkohet pr arritjen e qllimeve t ksaj Konvente; (h) marrin n konsiderat dhe miratojn me konsensus, n mbledhjen e tyre t par rregullat e procedurs pr mbledhjet e tyre dhe mbledhjet e organeve ndihmse; (i) shqyrtojn, n mbledhjen e tyre t par, prvojn e tyre n zbatimin e klauzolave t nenit 5, paragrafi 9 dhe marrin n konsiderat hapat e nevojshme pr t zhvilluar me tej sistemin, e referuar n ate paragraf, duke patur parasysh proceset dhe zhvillimet ndrkombtare, prfshir shtjellimin e nj dokumenti t prshtatshm n lidhje me regjistrat apo inventart e shkarkimeve ndotse dhe t transferuara, t cilat mund ti aneksoheshin ksaj Konvente. 3. Mbledhja e Palve mund t marr n konsiderat, nse e nevojshme, krijimin e procedurave financiare me konsensus. 4. Kombet e Bashkuara, agjensit e tyre t specializuara dhe Agjensia Ndrkombtare e Energjis Atomike, si edhe do shtet ose organizat rajonale e integrimit ekonomik, me t drejtn e nnshkrimit t ksaj Konvente, sipas nenit 7, por e cila nuk sht Pal n t, dhe do organizat ndrqeveritare e kualifikuar n fushat me t cilat lidhet Konventa, do t ken t drejtn pr t marr pjes si vzhgues n mbledhjet e Palve. 5. do organizat jo qeveritare, e specializuar n fushat me t cilat lidhet Konventa, e cila ka informuar Sekretarin Ekzekutiv t KEE pr dshirn e saj pr tu prfaqsuar n nj mbledhje t Palve, do t ket t drejtn pr t marr pjes si vzhgues, n qoft se t paktn nj e treta e palve e pranishme n mbledhje nuk ka kundrshtime.

57

58

Neni 11 E drEjtA Pr t VOtuAr

1. do Pal n kt Konvent do t ket t drejtn e nj vote, me prjashtim t prashikimit t paragrafit 2 m posht. 2. Organizatat rajonale t integrimit ekonomik, n shtjet brenda kompetencs s tyre do t ushtrojn t drejtn e tyre, pr t votuar me nj numr votash t barabarta me numrin e vendeve antare, t cilat jan Pal n kt Konvente. Organizata t tilla nuk do t ushtrojn t drejtn e tyre pr t votuar, n qoft se vendet e tyre antare ushtrojn t drejtat e tyre dhe anasjelltas.
Neni 12 SEKrEtAriAti

Sekretari Ekzekutiv i KEE do t kryej funksionet e mposhtme sekretariale: (a) mbledhjen dhe prgatitjen e mbledhjeve t Palve; (b) shprndarjen pr Palt t raporteve dhe informacioneve t tjera, t marra n prputhje me klauzolat e ksaj Konvente dhe (c) funksione t tjera q mund t prcaktohen nga Palt.
Neni 13 AnEKSEt

Anekset e ksaj Konvente do t prbjn nj pjes integrale t saj.

Neni 14 AmEndAmEntEt E KOnVEntS

1. do Pal mund t propozoj amendamente pr kt Konvent. 2. Teksti i do amendamenti t propozuar pr kt Konvent, do ti paraqitet me shkrim Sekretarit Ekzekutiv t KEE, i cili do tia komunikoj at t gjitha Palve, t paktn 90 dit prpara mbledhjes s Palve, n t ciln ai sht propozuar pr miratim. 3. Palt do t bjn do prpjekje pr t arritur marrveshje pr do amendament t propozuar pr kt konvent, me konsensus. N se t gjitha prpjekjet pr konsensus dshtojn dhe nuk arrihet marrveshje, amendamenti, si mjet i fundit do

t miratohet nga tre t katrtat e shumics votuese t Palve, q jan t pranishme dhe q votojn n mbledhje. 4. Amendamentet pr kt Konvent t miratuara, n prputhje me paragrafin 3 m sipr, do tu komunikohen Palve nga Depozituesi, pr tu ratifikuar, aprovuar ose pranuar. Amendamentet pr kt Konvent, t tjera nga ato t nj aneksi do t hyjn n fuqi pr Palt q i kan ratifikuar, aprovuar ose pranuar ato n ditn e nntdhjet, mbas marrjes s njoftimit prej depozituesit pr ratifikimin, aprovimin ose pranimin nga t paktn tre t katrtat e ktyre Palve. Mbas ksaj, ato do t hyjn n fuqi pr do Pal tjetr n ditn e nntdhjet, mbasi kjo Pal depoziton dokumentat e vet t ratifikimit, aprovimit ose pranimit t ktyre amendamenteve. 5. do Pal e cila nuk mund t aprovoj nj amendament t nj aneksi t ksaj Konvente do t njoftoj pr kt Depozituesin me shkrim brenda 12 muajve, nga data e komunikimit t miratimit. Depozituesi do t njoftoj t gjitha Palt pr marrjen e nj njoftimi t till. 6. Me skadimin e 12 muajve q nga data e komunikimit t amendamentit pr nj aneks t Depozituesi, sic parashikohet n paragrafin 4 m lart, ai do t bhet efektiv pr ato Pal, t cilat nuk kan paraqitur nj njoftim depozituesit, n prputhje me klauzolat e paragrafit 5 m lart, me kusht q jo m shum se nj e treta e Palve ta ken paraqitur kt njoftim. 7. Pr qllimet e ktij neni, Palt e pranishme dhe q votojn nnkuptojn Palt e pranishme q votojn pro ose kundr.
Neni 15 ShqYrtimi i PAjtuEShmriS mE KOnVEntn

5

Mbledhja e Palve do t krijoj, me konsensus, praktika fakultative t nj natyre jo konfrontuese, jo gjyqsore dhe kshilluese pr t shqyrtuar pajtueshmrin me klauzolat e ksaj Konvente. Kto praktika do t lejojn prfshirjen e duhur t publikut dhe mund t prfshij alternativen e shqyrtimit t komunikimeve prej antarve t publikut pr shtjet q lidhen me kt Konvent.

60

Neni 16 zgjidhjA E mOSmArrVEShjEVE

1. N rast se ka mosmarrveshje midis dy ose m shum Pal pr interpretimin ose zbatimin e ksaj Konvente, do t krkohet nj zgjidhje me an t negociatave ose mjeteve t tjera t zgjidhjes s mosmarrveshjeve, t pranueshme pr Palt n mosmarrveshje. 2. Gjat nnshkrimit, ratifikimit, pranimit, aprovimit ose aderimit n kt Konvent ose n do koh pas ktyre fazave, nj Pal mund ti deklaroj me shkrim depozituesit q pr nj mosmarrveshje t pazgjidhur n prputhje me paragrafin 1, ajo pranon njrn ose t dyja mjetet e mposhtme pr zgjidhjen e mosmarrveshjes, si t detyrueshme, n lidhje me do Pal q pranon t njjtin detyrim: (a) Paraqitja e mosmarrveshjes n Gjykatn Ndrkombtare t Drejtsis (b) Arbitrazhi, n prputhje me procedurn e vendosur n Aneksin II. 3. N qoft se Palt n mosmarrveshje kan pranuar t dyja mjetet e zgjidhjes s mosmarrveshjeve, referuar n paragrafin 2 m lart, mosmarrveshja mund ti paraqitet vetm Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis, n qoft se Palt nuk bien dakort ndryshe.
Neni 17 nnShKrimi

Kjo Konvent do t jet e hapur pr nnshkrim n Aarhus (Danimark) m 25 qershor 1998, dhe mbas ksaj date n qendrn e Kombeve t Bashkuara n Nju Jork, deri n 21 dhjetor 1998, prej vendeve antare t Komisionit Ekonomik pr Evropn, si edhe shtetet q kan status kshillues me KEE, sipas paragrafeve 8 dhe 11 t Rezoluts 36 (IV) t Kshillit Ekonomik e Social, 28 mars 1947, dhe nga organizatat rajonale t integrimit ekonomik, t prbr nga shtetet antare sovrane t KEE, tek t cilat shtetet antare i kan transferuar kompetencn pr shtjet q trajtohen nga kjo Konvent, prfshir kompetencn pr t hyr n traktate q lidhen me kto shtje.

Neni 18 dEPOzituESi

61

Sekretari i prgjithshm i Kombeve t Bashkuara do t veproj si Depozituesi i ksaj Konvente.

Neni 19 rAtifiKimi, PrAnimi, APrOVimi dhE AdErimi

1. Kjo Konvent do ti nnshtrohet ratifikimit, pranimit ose aprovimit nga shtetet nnshkruese dhe organizatat rajonal t integrimit ekonomik. 2. Kjo Konvent do t jet e hapur pr aderim, q prej 22 dhjetorit 1998, t shteteve dhe organizatave rajonale t integrimit ekonomik, referuar n nenin 17. 3. do shtet tjetr, q nuk prmendet n paragrafin 2 m lart, i cili sht antar i Kombeve t Bashkuara, mund t aderoj n Konvent, me miratimin e Mbledhjes s Palve. 4. do organizat, e referuar n nenin 17, e cila bhet Pal n kt Konvente, ndrsa asnj nga shtetet e veta antare nuk sht Pal, do t jet e detyruar t plotsoj t gjitha detyrimet e ksaj Konvente. N qoft se nj ose m shum shtete antare t nj organizate t till, sht Pal n kt Konvente, organizata dhe shtetet e veta antare do t vendosin pr prgjegjsist e tyre prkatse, pr prmbushjen e detyrimeve, sipas ksaj Konvente. N t tilla raste, organizatat dhe shtetet antare nuk do t ken t drejtn e ushtrimit t t drejtave, q rrjedhin nga kjo Konvent, paralelisht. 5. N dokumentat e tyre t ratifikimit, pranimit, aprovimit apo aderimit, organizatat rajonale t integrimit ekonomik, referuar n Nenin 17, do t deklarojn shkalln e kompetencs s tyre, n lidhje me shtjet e trajtuara nga kjo Konvent. Kto organizata do t informojn gjithashtu edhe Depozituesin pr do ndyshim t konsiderueshm, n lidhje me shkalln e ushtrimit t kompetencs s tyre.
Neni 20 hYrjA n fuqi

1. Kjo Konvent do t hyj n fuqi ditn e nntdhjet, mbas dats s depozitimit t dokumentit t gjashtmbdhjet t ratifikimit, pranimit, aprovimit apo adrimit.

62

2. Pr qllimet e paragrafit 1 m lart, do dokument i depozituar nga nj organizat rajonale e integrimit ekonomik, nuk do t numrohet si suplementare e atyre dokumentave, q jan depozituar nga shtetet antare t nj organizate t till. 3. Pr do shtet ose organizat, referuar n nenin 17 e cila ratifikon, pranon ose aprovon kt Konvent apo aderon n t mbas depozitimit t dokumentit t gjashtmbdhjet t ratifikimit, pranimit, aprovimit apo aderimit, Konventa hyn n fuqi n ditn e nntdhjet, mbas dats s depozitimit nga ky shtet apo organizat t dokumentit t tij t ratifikimit, pranimit, aprovimit apo aderimit.
Neni 21 trhEqjA

N do koh, mbas tre vjetve nga data n t ciln Konventa ka hyr n fuqi nga nj Pal e caktuar, ajo Pal mund t trhiqet nga Konventa, duke i dhn njoftim me shkrim Depozituesit. do trheqje e till do t bhet efektive ditn e nntdhjet mbas dats s marrjes s njoftimit nga Depozituesi.
Neni 22 tEKStEt AutEntiKE

Origjinali i ksaj Konvente, pr t cilat tekstet n anglisht, frengjisht dhe rusisht jan autentike n menyr t barabart, do t depozitohen tek Sekretari i Prgjithshm i Kombeve t Bashkuara. Dshmitar t t nnshkruarve, t autorizuar si duhet, kan nnshkruar kt Konvent. Prgatitur n Aarhus (Danimark), ditn e njzet e pes t qershorit, t vitit nj mij e nntqind e nntdhjet e tet.