Jean Luc Godard, an Anarist Tan Zeliha Yurdaer anarist bir tan zdiham iin kaleme ald.

Sinema tarihinin en nemli akmlarndan biri de klasik-gereki anlatm sinemasnn nemli krlma noktalarndan birini tekil eden, Fransada ortaya kan Yeni Dalga akmdr. Akm adeta ismiyle btnletiren Jean Luc Godard, 1930 ylnda Fransz doktor bir baba, svireli zengin bir ailenin kz olan annenin ocuu olarak Pariste dnyaya geldi. Sorbonne niversitesinde Etnoloji eitimi ald. Yeni Dalga akmnn en nemli temsilcisi olan Jean Luc Godard, akmn dier nemli temsilcileri Franois Truffaut, Claude Chabrol, Jacques Rivette ve Eric Rohmerle birlikte ef redaktrln Andre Bazinin yapt Cahiers du Cinemada uzun sre film eletirmenlii yapmtr. A BOUT DE SOUFFLE 1960 Godardn ilk filmi, Yeni Dalgann en nemli bayapt A Bout de Souffle ya da Serseri Aklar, 1960 ylnda Jean Paul Belmondo ve Jean Sebergin oyunculuuyla devlemitir. Filmde gen Fransz Michel (Jean Paul Belmondo), hrszlk yaparak sahiplendii bir araba ile Paristen La Havreye giderken yolda kendisini takip eden bir polisi vurur. Kz arkada Patricia ( Jean Seberg ) ile bir eve snr. Michel, Patricia ile birlikte Romaya kamay hayal ederken Patricia bir gece Micheli ihbar eder. Filmin sonunda kamaya alan Michel vurulur ve Patriciaya bakarak midemi bulandryor der. Patricia ise tam bir Godard kadn olarak umursamazl ile bulandrmak? Bu ne demek ki? diye sorar. Esasnda Michel, gerek bir isyanc deil, aznda sigaras, banda apkasyla Humprey Bogarta olan hayranlyla gangstrer filmlerindeki bo gezen serseri mitidir. Btn serseriliine ramen Michel aktr ve sadece ak iin lmden kamaktadr. Eer Patricia onunla Romaya kamay kabul ederse kamaya deecektir bu hayat. Patricia akn kantlar da onunla gelirse, inand korkak ve samimiyetsiz kadn imajn yklacaktr. Ama tersi olursa, ak kaybedecek, kadn yine kadn olarak kalacaktr Michel iin. Zaten filmdeki doal diyaloglarda Godardn kadn ve erkein bak asn sorgulamaya alt grlyor. Patriciann Michele syledii u szler sorgulanmay hak ediyor: Benim korktuumu sylemitin. Doru: korkuyorum. nk beni sevmeni istiyorum. ama ayn zamanda da, artk sevmemeni istiyorum. Godard, klasik anlatma, geleneksellie bakaldrlarn filme yapt mdahalelerle gsteriyor. Filmin sonunda tam bir ynetmen olarak sahneye giriyor ve Michele lmesini iaret ediyor. Michelin ynetmenin mdahalesi sonucu lmesi ynetmenin geleneksel kurmacaya olan bakaldrsn kantlamtr. VVRE SA VE 1962 Jean Luc Godardn kadnn zgrln ve bireyselliini irdeledii, barolnde Anna Karina, Sady Rebbot, Andr S. Labarthenin yer ald mkemmel bir Godard klasii; Vivre Sa Vie. Vivre Sa Vie, 22 yanda, evli, ocuklu ve olduka gzel bir kadn olan Nanann, hret uruna fahielie srkleniini konu ediniyor. Filmin al mzii ve yazlar Nanann yznn yan

ekimiyle ekrana gelirken, Nana ve ei Paulun dakikalar sren srt ekimi ve konumalaryla film balamaktadr. Nana, eine hibir zaman kendisine istedii artlar salayamacan, kendisinin sanat camiasndan edindii evre ile film artisti olacan, nl olacan anlatp dururken, Paul, be paras olmamasna ramen Nanann istedii artlar ona salayabileceini ifade ederek bo rpnlar sergilemektedir. On iki blmden oluan Vivre Sa Vie, her blmnde Nanann zgrl setii yolunda ilerlerken kendinden verdii dnleri, dn anlatr Godard. Bir syleisinde sarfettii Dnmyoruz, dnlyoruz. Kendimizin olan bir eyimiz yok. Bakmyoruz, eyler tarafndan baklyoruz. Baklarmz yneltiliyor, dncelerimiz de belki szlerinde ifade ettii dzene muhalif insann mcadelesini, dengeyi yeterince kuramam, varolusal bunalm iindeki Nanann hayatyla anlatmaktadr. Nana bir yandan zgr olarak kendi istedii yolu semekte, bir yandan da her admnda kadnlndan tavizler vermektedir. Bunu fark etse de yolundan vazgemeyen Nana, kendini yitirme uruna erkeklerin hakimiyetine yenilmemeye, toplumun ykledii ayaklarn zincirleyen sorumluluklardan azad olmaya kararl bir ekilde ilerlemitir. Kaderine raz olmas iin kocasnn ona olan ak yeterli deildir. Godard bu noktada kadn erkek arasndaki anlalmazln uurumunu u szlerle ifade eder: Birisi Beethovenden holanp Stingden nefret eden, teki ise tersini hisseden bir karkoca iin hibir mesele yoktur; ama elerden biri Spielbergden holanyor, teki nefret ediyorsa ayrlk er ge mukadderdir. Godard, dier filmlerinde olduu gibi, gelenekselliin zdd olarak, birok yerde yaratcnn kendisi olduunu muzipe fsldyor. Nanann otele giriindeki sahnenin defalarca tekrarlanmas, bir filozofla ciddi bir sylemin ortasnda kameraya bakarak glmseyii Godardn zgnlnn gz krpmas izleyiciye. MASCULN FEMNN 1966 Jean Luc Godardn olduka muhalif filmlerinden olan, senaryosunu, Guy de Maupassantn paul mistress adl hikayesinden yola karak yazd Masculin Feminin arkc olma hayalinde bir derginin moda editr Madeleine ( Chantal Goya ) ile Fransada sosyoloji okuyan 2oli yalarda, fikren devrimci, gen Paul ( Jean Pierre Leaud ) arasndaki ak konu edinen filmde, akn izinde kadn erkek ilikileri, samimiyet, kskanlk gibi duygularn eliinde irdelenirken, ii snf, snf ayrm, eitlik, zgrlk gibi toplumsal kavramlar da alttan alttan sorgulanyor. Paul, kadnn devrimci ruhu ldrdn dncesine sahipken Madeleineye ak olur. Paul ne kadar insanlarn mcadelesi ile alakadar ise Madeleine bir o kadar kaytszdr olan bitene. Tm bunlara ramen Pauln anarist ruhu akn izah etmeye alr kendine : nsanlar yalnz yaayabilirler mi? Duygularmz olmadan yaayamazdk, kendimize katlanamaz ve intihar ederdik. Godardn dier filmlerinde de grlen blm blm ekim, Masculin Femininde de15 blm olarak karmza kyor. Her blmde aniden ekran kararyor, blm bal ile birlikte ve bir patlama sesini andran ses eliinde Godarddan etkileyici szler beliriyor. Masumiyet bu dnyaya ait deil. Ama her on ylda bir bizi aydnlatyor. Blm araszlerinden biri olan bu cmle ile Godard, filmde iledii en masum ilikilerdeki karlar, dostluklara bulaan kskanln arasnda ayakta duran saf ak, zellikle erkein tad ak vurgular. Zira adamn

ak olduu kadn da dzene ayak uydurmu, politik ykmdan habersiz, nl olmaktan baka bir ey dnmeyen tipik bir kadndr. Godardla btnleen irticali aksiyonlardan biri de bu filme kotarlm. Sesinden Paul olduunu anladmz delikanl, yz gzeli seilen bir bayanla sylei yapmaktadr. Kadna sorulan sorulardan kadnn adalet, savalar, insanlarn sefaleti, artan nfus, doum kontrol gibi hibir toplumsal konudan haberi olmayan yine tipik bir Godard kadn olduu grlyor. Ve ekran kararr. Coca-Cola ve Marxn ocuklar. Bu filmin dier ad da budur. Hangisini seerseniz. Bu ara cmle Godardn ynetmen olarak kar duruunun filmdeki nemli yansmalarndan biridir. Ak rgs ierisinde Godard klasik filmlere olan bakaldrsn yer yer sahnelere absrt mdahalelerde bulunarak gsterir. Filmin ortasna yle alakasz aksiyonlar yerletirir ki adeta dnya ayn olmak zorunda deil demektedir. Tm aykrlklarna ramen dozunu karmadan politik grlerini oyuncularn konumalaryla filme sktran Godard bu konudaki fikrini de yine bir blm arasnda ara cmle olarak Filozoflar ve ynetmenler iinde bulunduklar neslin grn yanstrlar diyerek yerini belli eder. Masculin Femininde de dierlerinde olduu gibi Amerikanvari silah sahneleri az da olsa vardr. Ama bir Godard fark olarak bazen oyuncunun yz dakikalarca gsterilirken, diyalog halinde olduu ikinci kiinin sadece sesi duyulmaktadr. Filmin bir yerinde duran Madeleine dakikalarca Pauln sorularna cevap vermekte, sadece sesini duyduumuz Paule sorular sormaktadr. nk bu iki kii, kadn ve erkek birbirini anlamaya almaktadr. Godardn ifadesiyle Genler birbirleriyle konutuklar her an birbirlerini yoklamaya alyorlar, erkek kzla konutuunda, kz idrak etmeye alyor, ve kz erkee bir ey sylediinde onu anlamaya alyordu. Ben de hepsinin bir tr haritasn aldm, onlarsa her biri, birbirinde bir iz brakt. Srekli bir iz srme, yoklama denilebilir bu film iin Filmin nihayetinde Pauln lm mphem braklr. Ekranda Madeleinenin hafif dolu gzleriyle anlamsz surat ifadesi ve hala glmseyebilmesi Godardn gznde kadnn aka ne kadar deer verdiini gsteren dikkate deer bir an. Bitirirken Jean Luc Godardn filmografisine baktmz zaman son dnem filmlerine doru politik eletirel bakn gittike sivrildiini grrz. zellikle son filmi sosyalizm adeta politik bir belgeseldir. Belki de bu aklk izleyiciyi rahatsz ettiinden Sosyalizm dier Godard filmleri kadar hayranlk uyandrmamtr. Sinema her ne kadar ynetmenin dnemini yanstt bir sanatsa da sanat tamamen bir fikir verme arac haline getirmek estetizme darbe vurmaktr. nk grnt, ynetmenin kamerasnda yamur damlalarna yansyan bir dnyadr. Belki de Godardn iindeki anarist ruh, birilerinin katil birilerinin daima kurban olduu bu deimez dzene daha ak bir dille isyanda karar klmtr. Godard aslnda btn filmlerinde hastalkl bir karakter zerinden modernitenin bunalmn estetikle yourarak anlatr. Filmlerindeki btn ana karakterler; Nana, Michel, Paul, Patricia, Madeleine vb. karakterleri barol olacak, ayrcalkl, zel bir nitelie sahip deildir. Hepsi de kendisiyle kavgas olan hastalkl kiiliklerdir. nk modern insan, tketim ann kendisine bahettii tm frsatlar arasnda tanrsallam, ama kendi hkimiyetinde boulmu bir aresizdir.

Godard, sinemada, grnty ustalkla kullanm, her kareyi imgesel bir okuma lenine dntrmtr. Godard bu estetik anlayyla ilgili yle sylemektedir: Emperyalizm gibi sinema da resimler retiyor. O kadar ok resim var ki insan kayboluyor. Bu resimlerin hibir anlam yok. Buna karn biz, onlar kontrol edebilmemiz iin az resim yapmalyz. Biz srekli olarak daha az resim ve daha fazla ses retmeye alyoruz. Belki de bu yzden Godard filmlerinde bazen bir konuma sahnesi resim deimeden dakikalarca verilir. nk salt grntnn hibir anlam yoktur. nsanlar grnty, coca-cola iesini harcar gibi harcamaktadr. Sanatnn nemli ilevi kelimedir. nsanln var olduu andan itibaren var olan kelime anlamsz olan anlaml klmaktadr. Pragmatist gerekilie uyum salayamayan zayf insan tm doallyla konu edinen Jean Luc Godard, an tan olarak sinema tarihinde lmszleecektir. nk grnte sava olmayan ama iindeki mcadeleden dolay realizme malup olmayan zayf insan, dnyann galibi olamasa da bugn olduu gibi her zaman var olacaktr.

Zeliha Yurdaer

zdiham