ASR-I SAADET NCES MEDNEDE SOSYO-EKONOMK HAYAT Prof.Dr. Muhammed Hamidullah ASRI SAADET NCESNDE VE HZ. PEYGAMBER'N (S.A.V.

) HCRETNDEN SONRA (569-632) MEDNE'NN SOSYAL VE EKONOMK YAPISI Giri Birinci Blm MEDNE'NN SOSYAL YAPISI I. Medine'nin Coraf Ve Kronolojik erevesi II. Halkn Deiik Kesimleri Arasndaki likiler III. Daryla Olan Pasif likiler IV. Din Hayat V. Sosyal Hayat kinci Blm MEDNE'NN EKONOMK YAPISI I. Amme Menfaatna Ayrlm Yerler II. Ziraat III. Sulama Uslleri IV. slm'n Katks V. thalt-hract Pazarlar VI. l Ve Tartlar VII. Para

ASR-I SAADET NCES MEDNEDE SOSYO-EKONOMK HAYAT Prof.Dr. Muhammed Hamidullah

MUHAMMED 1908 Ylnda Hindistan'n Haydarabad/Deccan HAMDULLAH ehrinde dodu. Ayn ehirde Daru'1-Ulum medresesinde okudu. Yksek tahsilini de buradaki Osmaniye niversitesinde tamamlad. "slm Devletler Umum Hukuku" konusunda master tezi hazrlad. Daha sonra doktora almas iin Osmaniye niversitesi tarafndan Almanya'nn Bonn ehrindeki niversiteye gnderildi. 1933 ylnda Devletler Umumi Hukuku dalnda doktorasn tamamlad. Ayn konulardaki aratrmalarn ilerletmek iin Paris'e geti. Paris'te kurulu "lm Aratrmalar Mill Merkezi" yesi olarak burada ilm alma, aratrma ve yaynlar yapt. Eserleri birok bat ve dou dillerine tercme edilerek yaynland. Trkeye Tercme Edilmi Eserleri: - islm'n Hukuk lmine Yardmlar - slm 'a Giri - lmam- Azam ve Eseri - Hz. Peygamber'in Savalar - slm Fkh ve Roma Hukuku - Modern ktisat ve slm - Kur'n- Kerim Tarihi ve Trke Tefsirler Bibli-ografyas - slm Peygamberi - Resulullah Muhammed - lk slm Devleti - slm Messeselerine Giri - Hz. Peygamber'in Alt Orijinal Diplomatik Mektubu [1]

ASRI

SAADET NCESNDE VE HZ. PEYGAMBER'N (S.A.V.) HCRETNDEN SONRA (569-632) MEDNE'NN SOSYAL VE EKONOMK YAPISI

Giri
Hz. Muhammed (s.a.v.), 609 ylnn sonlarna doru slm' teblie baladnda, Arabistan yarmadas bir l hline gelmiti bile. Bir ln, urasnda burasnda birka su kayna ve insanlar tarafndan alm birka kuyunun bulunmas tabiidir. Fakat sz konusu ettiimiz devirde, su yokluundan dolay, bu blgede Tokyo ve yew York gibi byk yerleim merkezlerine, hatt Kitab Mukaddes'te geen[2] Ninova gibi ehirlere rastlanmaz. Araplar genellikle gebe olup, mevsimlere ve yamur ya dnemlerine gre oradan oraya gerlerdi. Su kaynaklar vasta-siyle, buday, arpa, arpack ve dar ziraatndan ziyde, hurmalar dikip vahalar yetitiren yerleik bahvanlar, ok ndirdi.

En byk ehirlerin nfsu, on bini amyordu. Arabistan'n her tarafndan Hacc iin Kabe'ye gelen ziyaretiler sayesinde Arabistan yarmadasnn gerek metropol olan Mekke'nin durumu da byleydi.
Tipik bir ky olarak incelemek zere (islm'n arefesinde ve balangcnda olmak zere), birok sebepten tr Medine'yi (hicretten nceki adyla Yesrib'i) setim: 1. Medine'de merkez bir idare yoktu; bunun tam aksine, herkesin bakalarna kar bamsz olduu, kendi airet veya kabile reisinden baka bir otorite tanmad, babo bir insan topluluundan ibaretti. 2. Yaam, temel olarak topraa, hurmalklara balyd.

3. Arabistan'da ndir bir husus olmak zere; Medine'de yabanclar, yni Yahudiler yayordu ki bunlar yaam daha ilgin bir hle getiriyorlard. 4. Ayn dnemin dier herhangi bir kyne nazaran Medine hakknda ok daha fazla dokmana sahibiz. Daha sonra Medine, Asya, Afrika kt1 alarma yaylan bir devletin merkezi olan byk bir ehir hline gelecektir. Nitekim bunlar, nc Halfe Hz. Osman (r.a.) (637-647) zamannda olmutur.[3] Fakat biz burada Medine'yi, henz dank, tutarll olmayan, orman ve otlak araziler dnda, mterek ok az kaynaklara sahip bir ky olduu zamanki durumunu aratracaz. [4]

Birinci Blm MEDNE'NN SOSYAL YAPISI I. Medine'nin Coraf Ve Kronolojik erevesi

Arabistan yarmadasnda, Kzldeniz kysnda, Yanb' limanna uzak olmayan bir yer vardr ki, Kur'n- Kerm'de iki isimle adlandrlmtr: Medine ve Yesrib; fakat ayn yerin ok iyi bilinen iki ad daha vard: Tbat ve Taibah. Buras, geniliine olduu gibi, uzunluuna da, deve yryyle bir gn sren geni bir ovadr. Serpilmi volkanik lv tarlalar arasndan Akik vadisi geer. Yamur mevsiminde burada bir ay oluur; fakat Taif blgesinin (ki buraya Vacc vadisi denir) yamur sular akp ekildikten sonra, birka gn iinde vadi tekrar kurur ve iinden insanlarla hayvanlar geer. Medine blgesinin yamur sular, birok kollar hlinde, yakn evre veya i blgelere akarlar. Kanat vadisinin sular, Medine'nin kuzeyinden gemeden nce, Uhud dann dousundaki bir ukura akarak orada tabii Akl gln oluturur ki, sular btn sene boyunca kurumadan durur. Baka akarsular da, Medine'nin kuzey-dousunda Gabah ormannn olumasn salamtr, iklimi ho, topra verimli, ve fazla derin olmayan yeralt suyu da tatl ve lezzetlidir. Medine'de yaayanlarn menei aka bilinmemektean. 1957 de G. Rice tararndan neredilen Harran (Urfa blgesi)'m ivi yazl kitabesi, Babilonya kral Nabuna'id (M.. 556-539)'e it olup, bu kraln Yesribi ziyaret ettiini kaydetmektedir. Milt'tan sonraki devirde olduu anlalan Yemen kral Tubba'nm Medine'yi almas da, destanlar oluturmutur.[5] Medine'nin eski ada nemli bir ehir olup, Asurlu ve Yemenli istillar sonucu yklarak, slm'n arefesinde bir ky hline geldii gr de vardr. (Htra olarak unu kaydedeyim: 1946 ya kadar, en azndan ehrin gneyinde, Urvah kuyusu karsndaki bir tepenin kaya-lklar zerinde musnad yazsyla yazl bir Yemen kitabesi vadi ki, bunun transkripsiyonunu Msr arkeoloji idaresine haber verdim. 1964 de bu kitabe kaybolmutu. (Muhtemelen bu kitabe, zikredilen tepenin hkim noktasna, ehrin Necdli kadsnn ev inaatna ta temin etmek maksadyla dinamitlenmitir.) Medine halk, Evs ve Hazrec diye iki karde kola ayrlm olan Ben Kailah Arap kabilesi, u veya bu airetin tabiiyetine girmi olan baka birka arap ve umumiyetle Ben Kaynuka, Ben Ndir ve Ben Kurayza diye gruplandmlan Yahudilerden oluuyordu, (Bu Yahudi kabileleri, mene itibariyle hepsi kuyumcu, hurma iftisi ve mleki idiler). Ayn ekilde nadiren birka kle vard ki; mesel bir tranl kle olan Selmn, bir yahdinin klesiydi. Ben Kailah arap kabilesi, ecere itibariyle Yemen'deki Azd-lara dayanyordu. Muhtemelen bu kabile, Ab'daki Arim Bara-j'nn yklmas zerine memleketini terketmek zorunda kalm ve Asurlu Nabuna'id kitabesinin bahsettii gibi, belki de Medine'de yaayan dier insanlar da kovarak orada yerlemitir. Yahudilere gelince, onlarn Medine'ye glerini izah etmek daha da gtr. Hz. Peygamber (s.a.v.), 622 ylnda, mslman ve gayr- mslim halklar bir araya getirme insiyatifini eline alnca, Yahudilerden sadece falan veya filn Arap kabilesinin Yahudileri diye sz eder. Bu ekilde isimleri zikredilen sekiz Yahudi airetinden alts, mslman araplarm bamllar durumunda idiler. Dier iki airet olan utayba ve Sa'laba hakknda ise, hibir ey bilinmemektedir. Acaba bunlar, Ben Kaila'nn i savalar srasnda yok olan Medine Araplarmdan, veya Medine dndaki Araplardan mdrlar; yoksa gerek Yahudi halkndan mdrlar? Bilinmemektedir. Medine'de ehir-devletinin tekili srasnda dier kabilelerle birlemeyen ve ileride kendilerinden szedecei-miz Ben 'Uraid Yahudilerinin eceresi hakknda da hibir bilgi verilmemektedir. Zaten bu airet ok kkt. Ayn ekilde, saylar en fazla elli civarnda olduu grnen az sayda Hristiyan da vard ki, bunlar Evs kabilesinin iindeydiler. Muhteris ve akl kt olan Ebu 'mir adndaki papaz, bunlarn reisi durumundayd. Fakat, Yahudilerin Bet Midr'mdan kesinlikle bahsedildii halde,

Hristiyanlarn bu blgede bir kiliseleri olup olmadndan szedilmemektedir. Tarma elverili topra olmayp, kuyumcu ve tccar olan Ben Kaynuka' mstesna, dier btn Yahudilerin ifti olduklar anlalyor. Her topluluk, bir dierinden birka kilometre uzaklkta bir koy oluturuyordu. Her ey, ekime elverili olup, lavlarla kapl olmayan topraa balyd. Sk sk iki katl olmak zere, evler volkanik lv dzl zerinde in edilmi olup; ou kez, her airetin hudutlar dhilinde iki veya katl muhkem kuleler vard. Tehlike annda, erkekler dvmek iin dar kar; kadnlar, ocuklar, hatt koyunlar, trn denen bu kulelere snrlard. Tabii ki hayvanlar zemin katta, ahslar da st katlarda olurlard. Bu, kadnlara bile, frsat dtnde yukardan talar atarak dmana saldrma avantaj salyordu. [6]

II. Halkn Deiik Kesimleri Arasndaki likiler

Ben Kaila araplar srekli olarak iki kola ayrlmlard. Bunlar, ayn anne-babadan olan iki kardein soyu olup, komu olarak ayn blgede yayorlard. Aralarnda zaman zaman karde kavgalar olduundan, her iki taraf da, kendisine mttefikler bulmutu. Medine'de bulunan Yahudiler de ayn ekilde blnm bir halde, kabile hayat yayorlard. Bz Yahudi kabileleri (zellikle Ben Nadr Yahudileri), Hazrec Araplannn baml-mttefikleri; dierleri ise, Evs Araplaryla benzer ilikiler ierisinde bulunuyorlard. Bunlarn Medine'ye ne zaman geldikleri bilinmemektedir. Ben, onlarn hep birden gelmedikleri kanaatindeyim. Bunlardan bzlar, herhangi bir Arap kabilesinin bamllar olarak buraya gelirken, dier Arap kabileleri de tedricen baka Yahudileri Medine'ye ekmilerdir, ite Yahudilerin blnmeleri, efendileri olan Araplarn bu ekilde blnmelerinden ileri geliyordu. Ben Nadr Yahudilerinin, kendilerini Ben Kurayza Yahdilerinden stn grmeleri dikkat ekicidir; o derecede ki, herhangi bir ldrme olaynda, Ben Nadr1 den biri, kan parasnn sadece yarsn verirken, katil Ben Kurayza'den olunca, kan parasnn tamamm vermek zorunda kalyordu.[7] Acaba bu, Ben Nadr'in mttefikleri, yni Hazreclilerin, Ben Kur'ayza'mn efendileri olan Evs'den daha gl olmalarndan m ileri geliyordu? Medine Yahudileri zerinde daha fazla durmak yersiz; nk bir mddet sonra bunlarn hepsi oradan g ettiler. Fakat kaynaklarmzda Ben Nadr'e ilgili nemli bir hdiseye iaret edeceim ki bu, btn Yahudi airetleri, hatt Yahudi olsun, arap olsun, btn o blgenin insanlarm ilgilendirmektedir. Filhakika, Ben Nadir Yahudilerinin byk reisinin ayn zamanda kabilenin hazinesinin- (kenz) de muhafz olduu rivayet edilmektedir. Bu hazineden maksad da, felketler (sava v.s.) zamannda harcanmak zere toplanan paradr. Medneli mslman araplardaki ma'kil (sosyal sigortalar)'dan sz anca, bu konuya tekrar dneceiz. islm'dan nce, arap ve Yahudi kabilelerinin tasarruflar vard: Araplar ifti; Yahudiler ise, ounlukla ithalt-ihracat, kuyumcu ve faizle alan bankerler idiler. [8]

III. Daryla Olan Pasif likiler

Eski zamann kabileleri, amzn devletlerinden daha az bamsz deillerdi. Fakat eski ada, dnyann deiik blgelerinin birbirlerine kar bamllklar olmadndan, bu konuda sylenecek ok az ey vardr. Arasra Medine'ye kervanlarla yiyecek maddeleri, tahl, zeytinya v.s. getiren nebatlerden szedil-mektedir. phesiz bunlar, Medine'ye mal getirince, o gnn rayicine gre gmrk vergisi verirlerdi. Peki bu vergiyi kim alyordu? Alc kabilenin reisi mi, pazarn bulunduu arazinin sahibi mi, yoksa baka bir tekilt m? Bugnk bilgilere gre bu konuda bir ey bilinmemektedir. Medine'ye uzak veya yakn olan blgelerdeki Arap kabileleri, bilhassa gebeler, satmay veya ihtiya duyduklar mallarla takas etmeyi dndkleri mallarn ehre getiriyorlard. Getirdikleri bu mallar, deve, at, zamk, kymetli talar v.s. idi. Yabanc bir kabileyle yaplan antlamaya dir, aadaki vak'ada geni bilgi vardr: Hz. Peygamber (s.a.v.); Medine'ye geliinden bir sene sonra, Suriye'ye gitmek zere, Medine blgesinden gemekte olan bir Mekke kervann vurmak iin bir seriyye (asker birlik) gnderdiinde, Cuhayna kabilesi reislerinden biri -her iki tarafla da antlamal (muvdi1) olduundan- kendi arazisi zerinde karlaan iki grubun savamalarna mani olmak iin mdhale etmi ve taraflar kan dkmeden birbirinden ayrlmlardr.[9]

IV. Din Hayat

Dier Araplar gibi, genellikle Medneliler de putperest idiler. Bir evin fertlerinin taptklar aile putlar olduu gibi, grevli blge papazlanyla beraber umuma it putlar da vard. Daha

sonralar, putlar alan ve onlar kesip paralayarak bir torbaya koyup, mutfann ateini yakmak zere ihtiyar bir kadna gtren bir ms-lmandan szedilecektir. O halde ok sayda aatan yaplm put heykeli de vard. Bir baka ihtiyar da, mehul kimselerin onun aatan yaplm putu zerine gizlice p ve dier pislikleri atmalarndan son derece fkelenmiti. Bir gn bu ihtiyar, kendisini mdfaa etmek ve ona kar saygszlk edeni cezalandrmak iin putunun nne silhlar yerletirdi. Fakat ayn gn, putu karanlar onu yle gln ve utan verici bir duruma soktular ki, putun sahibi, kendi putunun gerekten bir gce sahip olsayd, o gece kendisine o ekilde hareket edenlere kar o gc kullanmaktan ekinmeyeceini (yni onun herhangi bir gce sahip olmadn) anlad ve mslman oldu.[10] Mednelilerin asl putlar, Medine'ye takriben iki gnlk mesafede, Kzldeniz blgesinde, el-Muallal denen yerde bulunan Ment idi. Bu vaka, Mednenin o devirde, ehirden ziyde bir ky olduunu gsterir. Medneliler, Mekke'deki Kabe'ye yaplan haccn faydasna, yni farziyetine inanyorlar ve her sene ona itirak ediyorlard; fakat rivayete gre,- Kabe karsndaki Saf-Merve arasndaki sa'y'i yerine getirmiyorlard.[11] Bu putperestler, biraz geni dnyor -ve hurafelerine gre yabanclarn putlarn da kabul ederek, kendilerininki gibi onlara da sayg gsteriyorlard. Buna khinleri de katmak lzmdr ki, ok karmak ve halledilmesi zor meselelerde, onlara bavurulur, onlarn ilham sonucu hikmetlerine (!) inanlrd. Burada, kendisine on erkek ocuu verdii takdirde, bunlardan birini Allah'a kurban edeceine dir adakta bulunan Hz . Peygamber (s.a.v.)' in dedesi Abdulmuttalib'i zikredelim. On olu olan Abdulmuttalib, samimi bir adam olduu iin, kura ekti ve ileride Hz. Peygamber (s.a.v.)'in babas olacak olan olunu kurban etmeye mecbur oldu. Akrabalarn, ve zellikle ocuun annesinin teebbsyle, Abdulmuttalib, Medine'ye gittiinde, khin, kuzeyde bulunan Hayber'de bulunuyordu. Abdulmuttalib onunla grtnde, khin yle dedi: ocukla, sizde det olan kan bedeli (on deve) arasnda kura ekin. ayet kura yine ocua isabet ederse, kan bedeline ilve ederek, kura develere isabet edinceye kadar devam edin!. Mekke gelenei, on deveyi kan bedeli olarak kabul ediyordu. Kura ancak onuncu seferde develere isabet etti. Samimi Abdulmuttalib, geree kanat getirmek iin, ocukla yz deve arasndaki kuray defa tekrarlad ve ocuun hayat bu ekilde kurtuldu.[12] Bu khinin, yalnz Yahudilerin yaad Hayber'e gitmesinden, bizzat bu khinin de, Yahudi olduu ve Mekke gibi uzak blgelerdeki Araplarn bile kendisine gven besledikleri dnlebilir. [13]

V. Sosyal Hayat
Zira hayattan szetmeden nce, biraz Medine blgesinde bulunan kylerdeki kiisel yapdan, mesleklerden ve zenaattan bahsedelim. Birden ok erkekle evlenme yoktu amma, birden ok kadnla evlenme deti blgeye hkimdi. Evlilik adaynn ekonomik imknszlklar dnda, evlenilebilecek kadn saysnda bir snr yoktu. Fakat beklenmeyen u durum da vard: Rtne ermi kadnlarn da evlenme aktine rza gstermeleri art olduundan, yle durumlar oluyordu ki, bir Medneli kadn, kocasn boama hakkm elde edebiliyordu. Ne var ki byle bir durum , kocasnn istedii zaman karsn boama hrriyetine bir halel getirmiyordu. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dedesi Abdulmuttalib'in annesinin durumu buna en gzel rnektir: Abdulmuttalib'in, byk bir kervanc ve zengin bir tt ir olan babas Him, bir seferinde Medine'de birka gn geilince, ev sahibinin gen bir dul olan kz onun houna gitti. Dul kadn, boama hakknn kendisine it olma artm kotu.[14] Balay haftasndan sonra, Him Filistin'e kadar yoluna devam etti ve Gazza'da ld. Gen kadn yeniden dul kald; ne var ki, bu seferki ksa evlilikte hamile kalmt, birka sene sonra mteveffann kardei Medine'ye gelecek, anesinin byk acsna ramen ocuu, yni yeenini karacak ve onu Mekke'ye getirerek orada yetitirecektir. yle anlalyor ki, eyizin dnda, koca, karsna {sudak, mehr, ecr v.s. denen) bir eref cretini ayrt etmeksizin veriyordu ki bu, kadnn emrinde oluyor, babas bile ona dokunmuyordu.[15] Medine ile ilgili mras ve veraset hakkndaki bilgilerimiz olduka azdr. Ancak Medine'de grlen bir det vard ki, muhtemelen bu det sadece Medine'ye hast: lm bir adamn sadece kars ve kz deil, kk ocuklar dahi mras alamyordu; miras, sadece, bir sava esnasnda eli silh tutabilecek olan, bula ermi olan ocuklar alabiliyordu. ayet btn erkek ocuklar bula ermemi ocuklarsa, yeenler ve baba soyundan gelen akrabalar btn mras alr;

bylece zengin olan bir aile, ayet miraslarla ilikileri iyi deilse, ertesi gn parasz ve dilenci durumuna debiliyordu.[16] Mirasn datm srasnda, tanr ve tanmaz mallar arasnda bir ayrm yaplp yaplmadn bilmemiz iin elimizde kesin veriler yoktur; muhtemelen byle bir ayrm yoktu. Medine gelenei, mirasn aka datlmasn gerektiriyor gibiydi. O anda orada bulunanlara yemek veriliyor ve mras mallarndan alnm kk hediyeler (htralar) bu kimselere datlyordu.[17] Kk yetimler, baba akrabalarnn himayesine alnyordu. Mesleklere gelince, liste olduka kabai'iktr: Sadece ihtisas hline gelmi ticaret dkknlar deil, arlar bile vard. Ben Kaynuka' (Yahudiler) ve Nabit arlarndan szedil-mektedir ki, bunlarn dedikleri % 10 gmrk vergisi, Hz. mer (r.a.)'m hilfeti zamanna kadar srecektir. [18] Daha sonra, Hz. Peygamber (s.a.v.), ar ileri iin kadnlar bile altracaktr.[19] Muhtemelen bz gda maddelerini getirip arda satan kadnlar da vard. Banliylere gelmi olan yabanc ithalatlarla gren simsarlardan (samsara) da bahsedilmektedir. Bazen ak artrma ile satlar sz konusu edilmektedir. Yabanc ithalatlara, zellikle Nabatlere borla para verme ilemlerinden de bahsedilmektedir.[20] Borlar iin rehin uygulanyordu; bilhassa gda maddeleri. Gda maddeleri satan satclardan, kasaplardan, demircilerden ve kuyumculardan szedilmektedir. Medine'deki iki byk Arap kabilesinin bana mtereken byk bir bakan getirilmek istendiinde, bir tac yaplmas iin Yahudi kuyumcularna sipari verilmiti.[21] O arada Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye geldi ve kral adaynn byk zntsne ramen, proje suya dt. Dokumac kadn ve erkekler, terziler, parfm satclar, marangozlar da zikredilmekte ki, ormandan odun kesip yakmak iin satan oduncular da ayrca zikre deer. Hlen devenin karnnda olan hayvann da dllenmesine kadar (hablu'l-hablt) gibi, uzun sreli antlamalar da vard. Ummun menfaati iin vakfedilmi ime su kuyular, meyvelikler v.s. bilinmekteydi. Gerek mahsul alnmadan nce, hurma aalarndan beklenen mahsul satlyordu; hatt meyveler olgunlamadan. Tabii bu husus, ekirgeler veya baka felketler sebebiyle elde edilecek ok kt bir hasad neticesinde meydana gelecek anlamazlklar da beraber getiriyordu. zellikle dnler srasnda, profesyonel kadn berberlerinin bulunmas kanlmazd. Salar eksik olan kzlarn, salarn tamamlamak iin kullandklar takma salardan szedilmektedir.[22] Muhtemelen fazla sa olup salar alnanlara bir cret veriliyordu. Hatt ne yaptklar hakknda yeterli bilgi verilmemekle beraber, ksrlatrlm kimselerden de bahsedilmektedir. Bayramlar srasnda, zellikle dnlerde; damadn, gelini babasnn evinden alp kendi evine getirdii srada, mealelerle gece trenleri yaplrd. Dn gnnde, davetlileri kabul edip, ziyafet veren, kzn akrabalar oluyordu. Ertesi gn ise damad, arkadalarn ve fakirleri yemee davet ederdi. Yemee davet edilmeyen asalaklardan bile szedilmektedir. Sadece bayramlar srasnda (zellikle dnlerde) grlen profesyonel arkclardan deil, ayn zamanda lmler srasnda alayan profesyonel alayclardan da bahsedilmektedir. Bu profesyonel alayc kadnlar, gruplar hlinde gelir; bzlar bir mddet feryad edip alar, onlar susunca da dierleri atlarla devam ederlerdi. Mehur bir rivayet,[23] bir dn esnasnda, ounluunu kk kzlarn tekil ettii arkclarn, kabilenin savalarda cesu-rne bir ekilde lm kahramanlarna it destans iirler okuduklarn haber veriyor. Bu rivayet bana, bir bakma Almanlarn bayram gnlerinde akrabalarnn mezarlarn ziyaret etme detini hatrlatt. Muhtemelen burada iki dnce vardr: Birincisi, llerin yaamakta olduu ve nesillerinin sevincine itirak ettikleri dncesi; ikincisi de, her ey fni olup, zevkler ebediy-yen devam etmez ve sadece iyi hareketlerimiz bizimle olur. Ve nihayet, ilkel ekilde alan kk hekimlerden haber verilmektedir ki, bunlar her kabilede bulunuyordu. Buna profesyonel kan aldrmalar, hacamat, dalama v.s. uygulamalarn da ilve etmek gerekir. Ayn ekilde kk cerrahlar da sylememiz lzmdr; zra erkek ocuklarnn snnet edilmesi, hatt kz ocuklarnn da byle bir operasyona (incision) tbi tutulma uygulamalar vard. Fakat bunun, din bir anlamndan ziyde, genel ve hijiyenik bir det olarak uygulanmasndan szedilmektedir. irler ve hatipler vard ki, bunlarda zellikle ses ve uyumlu bir ahenkle iir sylemeye deer verilirdi. [24]

kinci Blm MEDNE'NN EKONOMK YAPISI I. Amme Menfaatna Ayrlm Yerler

Medine'nin kuzey-bat banliysnde bir orman uzanmaktayd ki, gnmzde bile bu orman mevcuttur. Yakmak zere odun kesmek ve bunlar meskn yerlerde satmak iin tamak zor bir meslekti. Arazisi olmayanlar, ekmek paras kazanmak iin bu ii yapyorlard. Ayn istikmette, btn airetlerin obanlarnn srlerini otlatabilecekleri gzel ayrlklar vardr. Nak'ul-hayl tabiri, buraya sadece koyun ve develerin deil, atlarn da gtrldn gstermektedir. [25]

II. Ziraat
Medine blgesi, geni ve fakat byk ounluu volkanik lvlarla ve eski volkan pskrtmelerinin yakt talarla kapl olan bir ovadr. klimin lman oluu ve yeralt sularnn da ok derinde olmayndan tr, volkan lvlarnn zararndan kurtulabilen her toprak paras deerlendirilmitir. nsanlarn olduu gibi, hayvanlarn da ime sular geni kuyulardan elde ediliyordu. Her kabTede birka kuyu olup, bzlar, zaman zaman satlan sularnn tatllyla n salmt.[26] Evlerin ihtiyac iin, erkek ocuklarnn bu kuyulardan ektikleri sudan bahsedilmektedir. Bz kimseler, bu suyu dorudan doruya ev sakinlerine satarak hayatlarn kazanyordu. Bazan kuyularn etrafnda, iine deve, kei, koyun gibi hayvanlarn imesi iin su doldurulan ahaptan havuzlar bulunurdu. nek ise, bu blgede ndir rastlanan bir hayvand. Arazi sulamas, hayvan sulamasndan ok daha fazla su gerektirdiinden, yle byk kovalar kullamlyoi'du ki, sadece develer bunlar ekebiliyordu (ndiha). Tabii olarak zengin insanlar, bu sulama ii iin birok deveye sahiptiler. Medine blgesinde bilhassa hurma baheleri vard. Medine hurmalarnn eitleri saysz olup, asrlar boyunca hretlerini muhafaza etmilerdir. Hurma eitlerinden bir tanesi, tarla farelerinin houna gittiinden, buna tarla farelerinin annesi (ummul-curzn) ad verilmiti. phesiz sdece hurma meyvesi ve hurma aac iin deil, ayn zamanda bu meyvenin ve bu aacn her paras iin Arap dili inanlmaz eklilde zengindi. Hurma meyvesinin, doumundan hasadna, hatt rmesine kadar, her devrede zel isimleri vardr. Ayn ekilde, hastalk, kuraklk v.s. gibi olaanst haller iin de ayr ayn isimler vard. Efsneleri; Allah'n, Adem'i yaratmasndan sonra, geriye kalan balktan hurmann diisini yarattm sylyordu. Ona sevgiyle hala, yni babann kardei denilmektedir. Hatt u sz Hz. Peygamber (s.a.v.)'e izafe edilmektedir: Halanz olan dii hurmaya ikramda bulununuz (Ekrim 'emmetekum en-nehle). Daha sonra ilim, bu inanlar kuvvetlendirmitir. 9. yzyln byk botanikisi Dineveri,[27] Bzan dii hurma aacnn uzaktan bir erkek hurma aacn grerek, ona gnln kaptrdm; bahvann, bu erkek hurma aacndan tohum alp, dii hurmay dlleyinceye kadar, bu dii hurmaya baka hibir dllemenin tesir etmediini mahade ettiini yazyor. Ayn ekilde trlerin tekmlnden, evrendeki gazlardan, minerallerden, bitkilerden v.s.den bahseden bn Miskeveyh (lm:1030) yle demektedir: Bu tesirin tekml, asma ve hurma aacna varncaya kadar tedricen devam eder. Bu vard yer, bitkinin en yksek mer-tebesidi. Ruhun tesiri hl devam edince, artk bir bitki deil, hayvanlar lemine girilir. Bu durumda, hurma aac bitkiler arasndan yle yksek bir dereceye ular ki, hayvanlarla ba kurar ve onlara byk bir benzerlik arzeder. Bu ekilde erkek hurma aac, dii olanndan ayrlr. Ayn ekilde dllenmeye ihtiyac vardr. Hurma aacnn tepesine bir felket gelirse, aa lr. Halbuki (dallar budanabilen) dier aalarda durum byle deildir. Burada her yn ile sayamayacamz dier sfatlar yannda unu belirtelim ki, dii hurmay dlleyen erkek hurmann tohumu (dl), hayvanlarn tohumu gibi bir kokuya sahiptir.[28] Ayn ekilde botanikiler, aktan dolay, bz bitkiler arasnda, mesel krnub ve habala[29] arasnda kin ve geimsizliin olduunu sylerlerse de biz, bu konunun teferruatna girmiyoruz. Hurma ziraat ok gelimiti. Dii hurma aacn dllemek iin gerekli olan tozlama biliniyordu. Bu iek tozlarnn kokusu, hayvanlarn meni kokusuna ok benzediinden, hurma aacnn, insann halas olduu inanc yaylyordu.

Tabii ki, hurma mahslnn btn sene taze kalmas ve rmemesi iin, kk bir konserve endstrisi bile vard, hatt bir arap yapma endstrisi de mevcuttu: Hurmalardan alkoll ikiler elde ediliyordu. Nar v.s. gibi meyve aalarndan da szedil-inektedir. Arabistan yarmadasnn deiik yerlerinde zm balar vard; fakat bu konuda Medine ile ilgili bir atf bulamadm. Dierlerinin yannda, buday ve arpa zirat da zikredilmektedir. Ayn ekilde, tarla kenarlarna veya sulama kanallar boyunca dikilen pancardan bahsedilmektedir. Medne'de-hatt genel olarak eski Arabistan'da- topraklarn mterek olarak iletildii intiba bende uyanmad. Her aile kendi topraklarna sahip olup, herkes kendi ocuklar ve gerektiinde klelerinin yardmyla iftlikleriyle urard. Fakat toprak sahiplerinin, topraklarnn bir ksmn toprakszlara kiraladklarna ve cret veya kira olarak, mahsln bir ksmn aldklarna dir bolca malzeme vardr. Toprak aasnn alaca pay, eitli durumlara gre deiiyordu: bu, mahsuln 1/4 , 1/3 , hatt bzan yars olabiliyordu. Muhtemelen bu husus, suyun az derinlikte olup olmamas, arazi sahibinin tohumu ekmede, sulamada yardm edip etmeyecei v.s. gibi durumlara gre deiiyordu.[30] Fakat bu kiralamalardan bir tanesi, bana gre hususiyet ar-zetmektedir: Bzan bir arazi paras kiraya verilir; ve toprak sahibi sdece mahsln kendi payna deni almakla kalmayp, kiralanan arazi iinde bir tarlay iaretler ve iftliinin dier ksmlar gibi oray da iletirdi. Fakat bu durumda da, mahsln tamm toprak sahibine giderdi. Kaynaklarmz,[31] bazan bu arazi parasndan alman randmann, geriye kalan byk blmden alnan randmandan daha fazla olduunu gstermektedirler. Bzan da bunun aksi olurdu. Nasb! [32]

III. Sulama Uslleri

Sulama iin zellikle kuyular vard. Fakat yle anlalyor ki, yamur sularnn aknts istikmetinde, ardarda gelen kuyular vastasiyle sun olarak ykseltilmi bz kaynak sular vard ki, su, yksekte olan ana kuyudan belli bir mesafede, alak toprak seviyesine gelince, buradan arklarla tarlalara datlrd (sarc). Artan su, suyu olmayan komulara satlrd. slm ncesine it su depolarna ve su datan borulara it harabelerde olduu gibi; mesel: Medine'nin gneyinde, Kba'da bulunan, Ka'b ibnu'l-Eref e it maliknede (sarayda), gnmzde bile mevcuttur. Ben, bir mhendis deilim; onun iin meseleyi daha teknik bir ekilde yazamyorum. Medine'de, suyu muhafaza etmek iin yaplm bentlere rastlamadm. (Yakn zamanlarda, Suud idaresi dneminde bir tane in edilmitir). ehrin kuzeydousunda bir tabii gl vardr; fakat gemite onun sulama iin kullanldn sanmyorum. Trkler dneminde, Akl denen bu glde elence kayklar vard; onun iilen suyu, gnmzde nfsun artan ihtiyac ve ehirleme iin kullanlmaktadr. Medine dnda, Arabistan yarmadasnn Hayber, Yemen gibi blgelerinde slm'dan nce bentler vard. [33]

IV. slm'n Katks

Hz. Peygamber (s.a.v.), putperest hemehrilerinin uyguladklar ikencelerden dolay, ve Mekke'deki hacc esnasnda islm'a girmi olan Mednelilerin daveti zerine, doduu ehir olan Mekke'yi terk ederek Medine'ye yerleti. Mednelilerin slm'a girilerinin bir tarihesi vardr: Medine'de kendilerinin Arap'lar karsnda gsz ve mitsiz bir ekilde kaybolduklarn hisseden, Yahudi komular, yalnzca unu diyebiliyorlard: Bekleyin, ok yaknda beklenen Peygamber gelecek ve biz ona tabi olarak sizi mahvedeceiz!. 620 ylnda, Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke'nin banliysnde, kk bir Medneli hac grubuna yaklat. O, Arabistan'n drt bir bucandan gelen heyetlere srayla hitbedip, islm'n esaslarn anlattktan sonra, kendisine inananlarn ok yakn gelecekte olan bykln mjdeliyordu. Yahudilerin tehdidlerini hatrlayan Medneliler, onlar bu ite gemek istediler; ve Mslman oldular. Medine'ye dner dnmez, bu yeni dni yle tebli ettiler ki, i savalarla paralanm olan bu ehirde, iki sene gibi bir zamanda yzlerce kii islm'a girdi. Medneliler, i ve intikam savalarnn fasit diresindan kurtulmak iin tarafsz bir hakem; Hz. Peygamber (s.a.v.) de, kendisi ve putperest hemehrileri tarafndan ikencelere maruz braklm olan Mekke'li sahbileri (Muhcirn) iin bir smak aryordu. Bir baka ifadeyle, ihtiyalar birbirleriyle akyor ve birbirini tamamlyordu. Muhacir olarak gelimi olan Hz. Peygamber (s.a.v.), Medine'de tam bir boluk ve kaos'la karlat. Derhal deiik kabile ve airet reislerini davet ederek onlara, merkez bir tekiltta (idarede) birlemelerini teklif etti. Medine vadisinin bir ksm zerinde bile olsa, -nk halkn tamam buna itirak etmedi- bir eit ehir-Devleti kuruldu ki; seilen Devlet Bakannn olduu gibi, mslman ve gayr- mslim vatandalarn hukukunu belirten, bir nev' itimi antlama ile

yazl bir anayasa bile kaleme alnd.[34] Bu anayasa birok meseleyi kapsamaktadr: Mterek savunma, adalet mekanizmas, blgedeki eitli din mensuplarna, zellikle Yahudilere it vicdan hrriyeti, yasama v.s. Bu anayasa, ziri ve iktisdi meselelerden bahsetmeyip, bunu eski rfe brakm; fakat, ma'kil denen sosyal sigortalar ele almtr. Anayasa maddeleri, ilgili btn kabileleri sayp, her birisi iin aadaki forml tekrarlamaktadr: ......ler, eski detlerinde olduu gibi, Mminler arasnda, kan parasn en gzel bir yardm severlik ve adaletle, ortaklaa deyeceklerdir; ister fidye, ister diyet olsun. Ve bu blm yle tamamlanyor: M'minler, kendi himayelerinde olup ar mesuliyetlerle ykml olanlardan en gzel bir yardmseverlikle, diyetlenni olsun, fidyelerini olsun, denmedik hi kimse brakmayacaklar. Sigortalar, iki ar vecbeyle ilgiliydi: birisi diyet, dieri kurtulu fidyesi idi. (fidye-i necatt). Bu detin eskiden beri Medine'de bu kabileler arasnda uygulanmakta olduunu gryoruz. Hz . Peygamber (s.a.v.), bu uygulamay tekrar organize edip, onu piramit eklindeki adalet temelinin zerine yerletiriyor: ayet bir sigorta birimi, tek bana demesini yapamyorsa, o takdirde, vazifeleri icab, dier kabileler, akrabalar veya komular ona yardm etme mecburiyetindeydiler. Bunlar da demeyi yapamyorsa, en sonda devlet imdadna koard. ikinci mhim hdise, vatanlarn terketmi olan gelirsiz muhacirler meselesiydi. Mslman Medneliler (Ensr), hicret etmi olan bu m'min kardeleriyle hemen arazilerini paylamak istediler. Fakat Muhcirn, bunu bir izzet- nefis meselesi yaparak, teklifi reddedip, yle dediler. Sizler ve bizler beraber alalm, baka bir tabirle, bizden i, sizden toprak; mahsl ortak olsun.[35] Herkes, bu fikri kabul etti. Hz. Peygamber (s.a.v.), bu hedefi gerekletirmek iin, Medneli Ensr ile Mekkeli Muhci-rn'u szlemeli olarak birbirine karde yapt; bunlardan bzlar iin de kur'a ekti.[36] Gnden gne muhacirlerin meselesi hallolma yoluna girdi ve madd her eylerini yitirmi olan yzlerce Muhcirn, blge kyleri konfederasyonunun ekonomisi iine dhil edildiler. Mekke zira bir blge olmadndan, bu muhacirler, yeni mesleklerini Medneli kardelerinden rendiler. Ben, sadece Abdurrahman ibn'Avfn durumunu zikretmekle yetineceim: Abdurrahman, szlemeli kardeiyle eve gidince,[37] bu Medneli kardei, ona yle dedi: te benim mallarm; evim ve evimin eyalar, bunlarn yarsn sana veriyorum; ite benim iki hanmm, istediini se, ben de, er'i mddetten sonra onunla evlenebilmen iin onu boayaym!. Abdurrahman ibn 'Avf u cevab verdi: Allah senden raz olsun, bunlardan hibirine ihtiyacm yok; sen, sadece bana pazarn yolunu ret. Gerekten de, Abdurrahman ibn 'Avf pazara gidip, kredi ile bz eyler satn alarak, bunlar pein parayla birilerine satt. Byle birka ticar muameleden sonra kr elde etmiti. Birka hafta iinde, evlendii kadnn mih-rini verebilecek kadar yeterli tasarrufu yapabildi. Cmertlik ve iz-zet-i nefis, bu ilk mslmanlann ilk gze arpan zellikleriydi. islm, bz zira gelenekleri, zellikle, kiralanan arazi iinde bir tarlay mal sahibine ayrmay yasaklad. [38]

V. thalt-hract Pazarlar
Medine blgesi, mreffeh ve verimli olmasna ramen, btn ihtiya maddelerini retemiyordu. Hurma geliri, Medine'deki tketimin ok stnde olduundan, bz genel rivayetler, blgenin kapitalist Yahudilerinin ihrc etmek zere bu hurmalar satn aldklar zannn veriyor. Fakat birinci derecede nemli ihtiya maddeleri arasnda, ipekli veya pamuklu kumalar bir yana; buday, arpa ve zeytin yama ihtiya vard. Dier lks maddelerinin de kendilerine gre pazarlar vard: Mcevherat, parfmler, ho kokular, mzik letleri, metal tencereler, silhlar v.s. Btn bunlarn ithl edilmeleri gerekiyordu. tslm'dan nceki dnemde, Medine halk, kamu kurulularnn yokluundan dolay, paralanm bir durumdayd; fakat bu durum, geici yabanclar iin bir mesele tekil etmiyordu. nk, dardan gelen kervanlarn, zellikle Nebt'llarm (Filistin-Irak arasndaki blgeden gelenler) develeriyle beraber kamp kurduklar serbest bir meydan vard. Yerli tccarlar, bu ekilde ithl edilmi olan mallar iinden istediklerini dorudan doruya mal sahiplerinden satmalyorlardi. Bazan da bu kervan tccarlar, getirdikleri ithalat mallarn, Medine dkknlarnda bulunan yerli veya blgesel mallarla takas yapyorlard. Bu Nebt'h kervanlardan %l 0 gmrk vergisi alnd sylenmesine ramen, benim iin bu verginin kim tarafndan alndn sylemek imknszdr. [39]

islm ncesi dnemden evvel, rn yetimeden nce, hatt bazan birka sene nceden satldna dir atflar vardr. Ayn ekilde, tahmini hesaplama yoluyla da satma ilemleri yaplyordu ki, daha hslat yn hline gelmeden, herhangi bir l veya tartya da vurmadan, hurma aalarndaki hurma miktar tam olarak bilinebiliyordu, islm, bu detlerin de bir ksmn yasaklamtr. [40]

VI. l Ve Tartlar
En kk tart letinin, yarm kilo civarnda olan mudd olduu grlyor. Bir sd'da 4 mudd bulunuyordu. Vask ise 60 s' ihtiva ediyordu. Ve islm'n ilk dnemlerinde, 5 vask, vergilendirilebilir asgari hslat miktarn, tekil ediyordu. Farq ise, 3 sa su ihtiva ediyordu. Ya bidonlar yarm s' ihtiva ediyordu ki, bunlara qist deniliyordu. phesiz, Arabistan'n dier blgelerinde; zellikle eski medeniyetine sahip olan Yemen'de daha baka l ve tart letleri de vard. Arazi, kuma v.s. iin, genel l olmak zere arn ve bunun yars olan kar kullanlyordu. Arnlar, kiilere gre deitiinden, daha sonra islm Devlet'i, muhtemel tartmalar nlemek iin, arnn kanun lsn tesbit ederek, l ve tartlar resm mhrle damgalamtr. [41]

VII. Para
phesiz mahall bir para birimi yoktu. Btn lkelerin, zellikle Bizans ve iran'n paralar serbest kura sahiptiler. Fakat btn para birimleri ayn deere sahip deillerdi. Tartlan bu maden paralarn yemleri, kullanlm ve eskimi olanlarndan daha deerliydi. Iran gmnden yaplm olan dirhem, Bizans altnndan yaplm dinr\n 1A0 ine tekabl ediyordu. O halde, bilinsiz olarak bir ondalk sistem mevcuttu. Ayn ekilde, bakr v.s. gibi deeri olmayan metallerden yaplm maden paralardan da szedilmektedir; fakat ben onlarn kur deerini bulamadm. Bu ekilde, fils ve krftan da bahsedilmektedir. En kk para birimi olan dnik'in ise hangi devre it olduunu bilemiyorum. [42]

[1] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/131-132. [2] Jonas, 4/11. [3] Kr,Les Grands Empires, Recueils de la SociU Jean Bodin, 1973, s. 509-32. [4] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/133-134. [5] Nabuna'id ve kitabesi iin bkz. Muhammet! Hamidullah, Le Prophete de I'Islam, 4. bask, s. 1014; Tubba'nm istils iin bkz. bn shk, Mezi, s. 29-32. [6] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/135-137. [7] Kr. Muktil'in, Maide Sresinin 44. ayetinin tefsiri.. [8] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/137-138. [9] Hamidullah, Le ProphUe de I'Islam, s. 710, (bn Him ve bn Sa'd'a atfen). Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/138-139. [10] Kr. bn Him, s. 303-304. [11] Kr. Buhar, XXV, 79.. [12] Kr. Hamidullah, a.g.e. s. 67. bn Him'dan naklen. [13] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/139-140. [14] Kr. bn Him, s. 88. [15] slam ncesi Mekke de bu husustan kesinlikle bahsedilmektedir. Kr. bn Him. s.120; yine bkz. bn Habib, Muhabber, s.310.. [16] bn Habib, A.g.e., s. 325-326. [17] Kr. K. K Nisa Sresi, 8. [18] Kr. EbixTJheyd,Kitbu'l-Emvl, s. 1397,1660. [19] Kr. bn Hacer, sbe, kadn no: 618. [20] Kr. Buhr, 35/3/1.. [21] Kr. Hamidullah,LeProphetederislan, s. 333, bn Him ve dierlerinden naklen. [22] Kr. Buhar, 77/83.. [23] Kr. Buhar, 67/49. [24] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/140-143. [25] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/144. [26] Kr. Belzur, Ansb, I, s. 1085. [27] Kr. Onun Kitabu'n-Nebt', bitki no: 1061/36. [28] El-Fevzu'l-esgar, Beyrut basks, s. 86-92. [29] Kr. Dineveri, a.g.e. bitki no: 946. [30] Kr. Buhari, 41/8.. [31] Kr. Buhrr,41/7, 12. [32] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/144-147. [33] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/147. [34] Kendi trnde, muhtemelen ilk olan bu anayasa, eksiksiz olarak gnm-'ze kadar gelmitir (Kr. Hamidullah, The First WrittenConstitution in ihe World, Lahore, 3. bask).. [35] Kr. Buhar, 41/5. [36] Kr. Buhar, 23/3/2. [37] Kr. Buhar, 34/1/2-3. [38] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/147-150.

[39] Kr. EbUbeyd, Kitbu'lEmval, 1397,1660. [40] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/150-151. [41] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/151. [42] Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 1/151.