T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

BAHECLK

AIYLA RETM

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER

BAHECLK.............................................................................................................. 1 AIKLAMALAR ........................................................................................................ii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3 1. ANA YETTRME.............................................................................................. 3 1.1.Ana eitleri ..................................................................................................... 4 1.2. Ana retimi ..................................................................................................... 4 1.2.1. Generatif Yntem ....................................................................................... 4 1.2.2. Vejetatif Yntem ........................................................................................ 6 1.3. Kltr Bitkisi..................................................................................................... 7 UYGULAMA FAALYET ...................................................................................... 8 DEERLENDRME .............................................................................................. 10 RENME FAALYET2 ...................................................................................... 11 2. AI LE RETM .................................................................................................. 11 2.1. Tanm ve Kullanm Nedenleri........................................................................ 11 2.2. Ann Tutmasn Etkileyen Faktrler ............................................................. 12 2.3. Alama Zamanlar .......................................................................................... 13 2.4. A Malzemeleri .............................................................................................. 15 2.5. A eitleri..................................................................................................... 17 2.5.1. Gz Alar ............................................................................................... 17 2.5.2. Kalem Alar ........................................................................................... 23 2.6. A Sonras Bakm........................................................................................... 32 UYGULAMA FAALYET .................................................................................... 34 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 35 DEERLENDRME .............................................................................................. 36 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 37 NERLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 39 KAYNAKA ............................................................................................................. 40

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL / MESLEK MODLN ADI 621EEH017 Bahecilik Ortak Alan Ayla retim retim teknikleri yntemlerinden elik ile retiminde ana bitki yetitirmenin, tekniine uygun olarak a yaplmasnn ve a sonras yaplan ilem konularnn anlatld renme materyalidir. 40/32 n koul yoktur. A ile retim yapmak. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda tekniine uygun olarak a ile retim yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar Amaca uygun ana ve kltr bitkisini seebileceksiniz. Tekniine uygun alama yntemlerini uygulayabileceksiniz. Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf, sera, termometre, d mekn bitkileri, meyve aalar, ana, kalem, a makas, macun, a ba, Donanm: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modln sonunda ise kazandnz bilgi, beceri ve tavrlar lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak lme aralar ile deerlendirileceksiniz.

MODLN TANIMI

SRE N KOUL YETERLLK

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, A ile retim vejetatif retim yntemlerinden biridir. A farkl ya da ayn tr bitkilerin birbirleriyle kaynatrlarak tek bir bitki olarak yetitirilmesidir. Bu durumda a ile retim dier retim yntemlerine gre farkllk gsterir. nk dier retim yntemlerinde ayn bitkinin farkl ksmlarndan retim yapmak mmkndr. A ile retimde ise anca ve kaleme ihtiya vardr. Bu da iki ayr bitkiye ihtiya dourur. Ana yeni bitkinin kk ksmn olutururken kalem ise retmek istediimiz bitkinin zelliklerini tar. Kalem retilmek istenen bitkiden tek ya da birka gz ierecek ekilde alnabilir. te alnan bu kalem ya da gzler ana zerine yerletirilerek yeni bitki elde edilmi olunur. Ada baarl olabilmek iin a yntemlerini ve a yapmay bilmek gerekir. Bahenizde istemediiniz ya da eidini deitirmek istediiniz erik aacna kalem as uygulayarak bunu baarabilirsiniz ya da bahenizdeki glnzn rengini deitirmek istediinizde uygulayacanz gz as ile bunu salayabilirsiniz. Ayn zamanda aclk artk gnmzde ayr bir meslek olarak karmza kmaktadr. te bu modl ile ann uygulama zamanlarn ve uygulama yntemlerini en iyi ekilde renecek ve gerektii zamanlarda uygulayabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Amaca uygun ana ve kltr bitkisini seebileceksiniz.

ARATIRMA
Ana seiminde dikkat edilecek hususlar belirleyerek snfta tartnz. A ile retimde ana neden nemlidir? Aratrarak rapor halinde sununuz. Kltr bitkisinde aranlan zellikleri snfta tartnz.

1. ANA YETTRME
Ana yetitirme daha ok meyve aalarnn oaltlmasnda kullanlr. Meyvecilikte ana kullanmay gerektiren sebepleri yle sralayabiliriz: Meyve aalarnn kendileri iin uygun olmayan iklim ve toprak artlarnda yetitirilmek istenmesi Aalarda gelimenin kontrol altna alnmak istenmesi Genlik ksrl sresinin ksaltlmak istenmesi Meyve kalitesinin artrlmas Hastalk ve zararllarn kt etkilerini nlemek

Turungiller kireli topraklarda turun anac zerinde, asitli topraklarda ise yaprakl anacn zerinde yetitirilir. yaprakl anacnn soua da dayankl olmasndan dolay iklim asndan kritik saylan yerlerde turungiller bu anaca alanarak yetitirilir. Nematodla bulak topraklarda eftali aalar, nematoda dayankl eftali anacna alanarak baaryla yetitirilir. Aalarda gelimenin kstlanmas yani kk tal aalar elde etme amacna ynelik bodur analar kullanlmaktadr. Bu gibi analar ayn zamanda aalarda genlik ksrl dneminin ksaltlmasnda olumlu etki eder. Yani baz analar zerine al aalarn verime yatma sresini ksaltr. Bunlarn dnda analar zerine aalarn ekli, mr, verimi, meyve irilii, meyve rengi, meyvenin olgunlama sresi, meyve tutumu, budama ve terbiye etki ederek deiik imknlar salar. 3

1.1.Ana eitleri
Meyvecilikte kullanlan analar tohum ve klon analar olmak zere iki ksmda incelenir. Tohum analar: Bu analar tohum ile retilir. retiminde yabani trlerin tohumlar kullanlabilecei gibi kltr eitlerinin tohumlar da kullanlr. Yabani eitlerin tohumlarndan elde edilen analara r, kltr eitlerinin tohumlarndan elde edilen analara ise yoz ad verilir. Ancak uygulamada her iki grup iinde r deyimi kullanlmaktadr. r ve yozlar gelime kuvveti, aacn mr, verim, meyve kalitesi vb. zellikler bakmndan ok fazla fark gstermez. r ve yozlar ayn aacn tohumundan elde edilmi olsalar bile yabanc dllenmeden dolay ne birbirlerine ne ana bitkiye ne de tozlayc bitkiye benzer. Bu farkllklar bu analarla alanm eitlerle kurulan bahelerde rahatlkla grlr, bu yzden yabani tohum analaryla rnek bir bahe kurma imkn yoktur. Modern meyvecilikte sadece alanacak eidin deil, kullanlacak anacn da standart zelliklerde olmas istenir. Meyve retim ve ticaretinde standardizasyonun baars buna baldr. Bununla birlikte lkemizde eitli amalara ynelik ana kullanm sz konusu olmadndan tohum analar ile bir rnek fidan retimini imknsz klar. Bununla birlikte turungiller, eftali, kays, badem, erik, elma, armut gibi trlerin retiminde genelde tohum anac kullanlmakla birlikte klon analar da kullanlmaktadr. Klon analar: elik, daldrma, kk veya dip srgn ve doku kltr gibi vegatatif yntemlerle retilen analardr. Bu analarn morfolojik, fizyolojik, kimyasal ve kaltsal zellikleri bakmndan hem birbirlerine hem de alndklar ana bitkiye benzer. Klon analar ile modern meyvecilikte istenilen kalem ve ana standardizasyonu salanm olur. Bu da rnek bahe kurma imkn salar.

1.2. Ana retimi

1.2.1. Generatif Yntem
retim amac ile kullanlacak tohumlar eitli kaynaklardan salanabilir. Fidan reticileri ihtiyalar olan tohumu ya bizzat kendi fidanlndaki tohum ana damzlndan veya tohumculukla uraan kii veya kurululardan salar. Tohumlar verim devresinde bulunan iyi gelimi, salkl, damzlk aalardan alnmaldr. Tohumlar yabani veya kltr eitlerinin aalarndan alnr. Her iki durumda da tohumlar alnrken kaliteli r veya yoz elde edilen aalar tercih edilmelidir. Zayf aalarn tohumlarnda yeterli derecede besin maddesi birikmediinden bunlarn imlenme oranlar dk olur. Tohumlar hangi blgede yetiecek ise o blgede bulunan aalarn tohumlarndan alnmaldr. Tohum alnacak aalar tam olgunlua eritikleri eide zg renk, irilik vb. zellikleri kazandklar zaman alnmaldr. Tohumlar, meyvelerden trlere gre u ekilde karlr.

a) Sert ekirdekli meyve trlerinde (eftali, erik, kays vb.) tohumlar, meyveler yarlarak kartlr. yice ykanp glgede kurutulur. b) Yumuak ekirdekli meyve trlerinde (elma, armut, ayva) tohumlarn karlmas g ve zaman alcdr. Eer meyvelerin meyve etleri alnmayacaksa meyveler olduu gibi ezilir. Sonra ezilen materyal su dolu kaba konularak bir sre bekletilir. Fermantasyon baladktan ksa bir sre sonra ekirdekler dibe ker. Bylece elde edilen tohumlar gzelce ykanarak glgede kurutulur. c) Sert kabuklu meyve trlerinde (ceviz, badem) yeil d kabuk krlarak soyulur ve tohumlar glgede kurutulur. yi bir tohumda aranlan zellikler unlardr. Taze olmaldr. Tohumun imlenme gc yksek olmal ve iyi olgunlam meyvelerden alnmaldr. eide zg renkte olmaldr. yice ykanp temizlenmi, yabanc maddelerden arndrlm ve kurutulmu olmaldr. Meyvelerin, meyve suyu, pekmez, pestil vb. rnler haline getirilmesinden elde edilen artklardan karlm olmamaldr. Hastalksz olmal, bcek ve mantar hastalklarn izlerini tamamaldr.

Tohumlarn ekim zaman oaltlacak bitkinin trne ve tohumlara uygulanacak ilemlere baldr. Buna gre tohumlar sonbahar veya ilkbaharda ekilir. lkbaharda ekilen tohumlar, souklama ihtiyac olmayan sert kabuklar bir n ilemden geirilmi veya k aylar ierisinde soukta katlanm olan tohumlardr. Eer tohumlar zel bir n ilemden geirilmilerse, birka hafta gibi ksa bir srede imlenir. Tohum ekim derinlii tohumun byklne, ekim yerlerine ve evre artlarna baldr. ok derin ekimde imlenme baarsz olur. nk meydana gelecek fide toprak yzne kmadan nce depo maddeleri bitmi olur. Hafif kumlu topraklarda derin dikim, ar topraklarda ise yzlek ekim yaplmaldr. Genel bir kural olarak tohumlar kendi kalnlklarnn drt kat derinlie ekilmelidir. Tohumlar ya tohum tavalarna ya da dorudan doruya a parsellerine ekilir. Birok meyve trnn rleri bir yl veya bazen de iki yl zel olarak hazrlanm tohum tavalarnda yetitirilir. Dorudan doruya a ve terbiye parsellerine ekim, genelde imlenme asndan problem karmayan ve ok hzl byme zelliine sahip olan trlerde uygulanr. Tohumlar ekildikten sonra tohum tavalarnda veya ekim parsellerinde kltrler ilemler uygulanmaldr. Tohum tavalar 7-20 gnde bir sulanmal, azotlu gbreleme 5

yaplmal ve zellikle yabanc ot mcadelesi geciktirilmemelidir. Ayn zamanda rlerde grlen veya grlmesi mmkn hastalk ve zararlara kar da gerekli mcadele yaplmaldr. Uygun evre koullarnda kurulmu fidanlklarda iyi bir bakm uygulanm rler imlendikleri yln byme dneminde gelimelerini tamamlayarak o mevsim sonunda a ve terbiye parsellerinde artlacak duruma gelir. Normal ekilde gelimi rler, sonbaharda yaprak dkmn takiben, gelimenin durduu dnemden itibaren sklmeye balanr. Skm ii erken ilkbaharda vejetasyon balamadan nde bitirilmelidir. Skm esnasnda havann rzgrsz, yamursuz ve topran tavnda olmas istenir. rler traktrle ekilen skm aleti veya insan i gc ile bel kullanlarak sklr. Skm aleti kullanldnda i daha ksa zamanda ve ucuza mal edilir. Skm esnasnda rlerin gerek kk, gerekse gvde ve dallar zerinde fazla yara almamasna dikkat edilmelidir.

1.2.2. Vejetatif Yntem

Klon analar vejetatif retim yntemlerinden daldrma, elik ve doku kltr ile retilir. Klon; tek bir meyve aacndan vejetatif olarak retilmi, genotip ve fenotip zellikleri ayn olan bireylerin oluturduu ve bu zellikleri yetkili kurulularca tescil edilmi bulunan topluluklardr. rnein bir lop incirinden alnan elikler alnd aacn zelliklerini aynen gsterdii gibi, bundan retilen tm aalar da ilk alnd incirin tm zelliklerini aynen tar. Bu bitki topluluklarnn klon olarak vasflandrlabilmeleri iin yetkili kurulular tarafndan mutlaka tescil edilmesi gerekir. Tohumdan elde edilen rler ile vejetatif retim yntemlerinden daldrma ile elde edilen klon analar sonbaharda yaprak dkmn takiben veya hasattan sonra a ve terbiye parsellerine artlncaya kadar hendeklemeye tabi tutulur. Bu i iin analar, kum veya kumlu topraktan oluan hendekleme havuzlarnda dou bat ynnde alacak hendeklere demet yaplmadan yan yana hendeklenir. Hendeklemede analarn 5-10 cmlik ksmlar darda braklr. Hendekleme srasnda tr ve eit karmna izin verilmemelidir. K aylarnda arazide i olmad veya hava artlarndan dolay araziye klamad zamanlarda hendeklenmi olan analar, elden geilerek tuvalet budamas denilen ileme tabi tutulur. Tuvalet budamas analarn hasattan sonra elden geirilerek fazla ve yaral kklerin kesilmesi, st tarafta tepesinin uygun bir ykseklikten budanmas ve eer var ise yan dallarn dipten karlmas eklinde uygulanan bir ilemdir. Analarn hem kolay dikilmesi hem de zellikle kazk kkl trlerde saak kklerin olumasna yardmc olmak ve ayn zamanda tutma orann artrmak iin tuvalet ileminin mutlaka yaplmas gerekir.

Bu amala kazk kk, boyun noktasndan itibaren 8-10 cm aadan, yan kkler de 3-4 cm uzunluunda makasla kesilir. Yaral kkler yara zerinden, hi ie yaramayan kkler ise dipten kesilir. Tuvalet budamas bitirilen generatif ve vejetatif analar gelime durumlarna ve gvde kalnlklarna gre I. , II. , III. boy olmak zere boya ayrlr. Kk boaznn 7-10 cm yukarsndan llen analardan gvde kalnl 8-12 mm olanlar I. boy, 5-8 mm arasnda olanlar II. boy ve aplar 5 mmden az olan zayf analar ise III. boy olarak ayrlr. III. boy analar ya imha edilir ya da uygun bir yere artlarak bir yl daha gelimeleri salanr.

1.3. Kltr Bitkisi

Kltr bitkisinde aranlan zellikler ana bitki ile ayn olmaldr. retilmek istenen bitkinin tm zelliklerini tamal, hastalk ve zararllardan arndrlm olmal ve evre koullarna dayankl olmaldr.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
retim plan yapnz. reteceiniz anaca karar veriniz. Kltr bitkisine uygun ana seiniz. reteceiniz ana eidine karar veriniz.

neriler
retim amacnz belirleyiniz. Amacnza uygun ana seiniz. evre artlarna uygun ana seiniz. Salkl bitkileri seiniz. Kltr bitkisi ile akrabalk derecesine dikkat ediniz. Eldeki bitkilerinizi gzden geiriniz. Tohum anac ile retim yapmaya zen gsteriniz.

Tohumluk ana elde ediniz. Anacn tohumlarn alnz.

Ana bitkinin tohumlarn karnz. Tohumlara zarar vermeyiniz. Tohumlar ziyan etmeyiniz. Tohumlar ykaynz. yice kurumasn salaynz.

Tohumlar ekiniz.

Gerek varsa tohumlara katlama uygulaynz. Uygun derinlie dikiniz. Fazla derine dikmemeye dikkat ediniz. Uygun topraa dikiniz.

Kltrel bakm ilemlerini yapnz.

Sulamalara dikkat ediniz. Yabanc ot mcadelesi yapnz. Gbreleme yapnz.

r veya yozlar elde ediniz.

Uygun bykle gelmi olmasna dikkat ediniz. Gerek yerlerine alnz. Kaliteli olmasna dikkat ediniz. Aranlan zellikleri tamasna zen gsteriniz. Amacnza uygun seiniz. 8

Klon ana elde ediniz.

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME

Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun ifadeleri getiriniz. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) Genlik ksrl sresini ksaltmak iin yetitirilir. Ana eitleri . ve .. olmak zere iki eittir. Kltr eitlerinin tohumlarndan elde edilen analara denir. Klon analar yntemlerle retilen analardr. Sert ekirdekli meyve trlerinde tohumlar . kartlr. yi bir tohum .. renkte olmaldr. Hafif kumlu topraklarda .., ar topraklarda ise . ekim yaplmaldr. Tohum tavalar .. gnde bir sulanmal, .. gbreleme yaplmal ve . mcadelesi geciktirilmemelidir. Tek bir meyve aacndan vejetatif olarak retilmi genotip ve fenotip zellikleri ayn olan bireylerin oluturduu ve yetkililer tarafndan tescillenmi topluluklara denir. Tuvalet ilemi, .. dikimini ve .. artrmak iin yaplr.

8)

9)

10)

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal cevaplarnz iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doru ise deerlendirme leine geiniz.

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda erik bitkisinden r elde etme uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE DEERLENDRME LTLER

r elde edeceiniz erik eidine karar verdiniz mi? Erik meyvelerini temin ettiniz mi? Erik meyvelerini yardnz m? Tohumlar kardnz m? Tohumlar iyice ykadnz m? Glge de kuruttunuz mu? Ekim yerini hazrladnz m? Tohumlar ektiniz mi? Uygun derinlikte ektiniz mi? Derin ekimden kandnz m? Kltrel bakm ilemlerini uyguladnz m? Tohumlarda imlenme grdnz m? Erik rlerini elde ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal cevaplar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm cevaplar doru ise bir sonra ki renme faaliyetine geiniz.

10

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Tekniine uygun alama yntemlerini uygulayabileceksiniz.

ARATIRMA
Al bitkilerin bakmnda neler yapldn aratrarak snfta sununuz. A ile retimde karlalan sorunlar rapor haline getirerek snfta sununuz. Al bitkilerin skm nasl yaplr? Snfta tartnz.

2. AI LE RETM
2.1. Tanm ve Kullanm Nedenleri
A ile retim; retilmesi istenen bitkinin bir parasn, kknden faydalanmak istenen baka bir bitkiyle kaynatrarak tek bir bitki olarak yetitirme tekniidir. Bitkinin toprak st ksmn yani gvde ve dallar oluturmak zere asl retilmesini istenen bitkiden alnan ksma kalem veya gz denir. Kalem, zerinde birka uyur gz bulunan bitki paras, gz ise bir tek gz ve srgnden alnan retken bir paradr. Yeni bitkinin kk ksmn oluturacak olan ann yapld ksma ise ana denir. Bylece ana veya kalem anala birletirildiinde ana kk olutururken, kalem veya gz de srerek yeni bitkinin gvde ve dallarn oluturur. A, canl iki ayr bitki dokusunun kaynatrlarak tek bir bitki olarak yetitirme tekniidir. Bunun sonucunda kk anacn, a kalemi ise kalem alnan bitkinin genotipine benzer. Ancak kalem zerinde anacn etkileri olduu gibi, kaleminde ana zerinde byme, soua dayanma gibi etkileri sz konusu olmaktadr. Baz odunsu ss bitkileri yeteri kadar kklenemedikleri iin bunlar ounlukla a ile retilir. A ile retim, gymnospermlerden Conifer snfna giren trlerde, angiospermlerde ise kotiledonlara ait bitki trlerinde uygulanr. Ancak monokotiledonlarda ada kaynamay salayan kambiyum tabakalar yoktur. Baz bitki trlerinde bireyler erkek veya dii ayr ayr yani dioik olur. Byle bir bitki bir yerde tek bulunmas halinde erkek veya diidir. Hangisi olursa olsun bu bitki bu durumda iek amaz ve bu bitkiden tohum elde edilmez. elikle retimde de iyi bir kklenme salanmazsa, ayn zellikleri tayan bitki retilmesi ancak a ile olur. Bazen de bir aa herhangi bir sebeple ok zarar grm ise bu aacn bir veya birka dalna yaplan a ile bu aa tekrar gelitirilebilir. Bazen de ayn bitki zerinde farkl dallar ayn trden farkllk gsteren bireylerden alnan kalemler alanarak ayn bitki zerinde eitli tip ve renkte iek veya meyve elde edilmi olur. 11

Bitkilerde ann kullanlma nedenlerini u ekilde sralayabiliriz. Tr ve eide uygun fidan retimi yapmak Baka ve kolay metotlarla oaltlamayan eitlerin ortadan kalkmasna engel olmak ve bitkinin neslini devam ettirmek Byk aalarn mevcut olan eitlerini deitirmek Islah almalarnda belirli zellikleri iin seilen rlerin bymelerini hzlandrmak Aalarn zarar gren ksmlarnn yenilemek Virs hastalklarnn incelenmesi Baz analarn stn zelliklerinden (bodur analar gibi) yararlanlmas

2.2. Ann Tutmasn Etkileyen Faktrler

Bir ann tutmasn etkileyen ve baarl olmasnda rol oynayan en nemli faktrler unlardr. a) Kalem ve ana birbirleriyle uyuur olmaldr. Tersi olduunda uyumazlk sz konusudur. Uyumazlk olduu durumda iki birey parasnn birletii a noktasnda kaynama ya hi olmaz veya yetersiz olur. Bu durumda a noktasnda ime gzlenir ve bu yerden a kolaylkla krlabilir. Al fidanda bodurlama olur ve sal bozularak yapraklar sararr. Ana ve kalem arasnda byme farkllklar gzlenir ve bir iki yl iinde al fidan lr. Bitkiler, botanik akrabalk ilikileri bakmndan birbirlerine ne kadar yakn olurlarsa uyuma ans o kadar yksek olur. Bunun iin srasyla ayn klon, ayn alt tr iinde olan alamalarda baar ans ok yksektir. Ayn cinsin ayr trleri arasnda ise ayn familyaya ait olsalar da cinsler arasndaki uyumazlk dolaysyla baar ans dk olmaktadr. b) Bitki trlerinde, adaki baar trlere gre deimektedir. Baz trlerde ann tutma ans dktr. rnein, mee ve kaynlar ok g alanr. Baz trlerde ise baar ok yksektir. c) Ana kaliteli, kuvvetli ve gen bir fidan olmaldr. Anacn tohumdan yetimi olmas ounlukla vejetatif yollardan retilmi fidan olmasna gre daha ok tercih edilir. d) Kalemler uygun zamanda alnmal ve a uygun zamanda yaplmaldr. Kalem alar iin en uygun alama zaman yaz as dnda, ilkbaharda anata kk faaliyeti baladnda, fakat kalemde gzler henz uyku halinde olduu zamandr. Bunun iin kalemler daha nce souk depolara alnarak saklanaca gibi, analarda sakslara dikilerek seralara alnp daha erken aktif hale gelmeleri salanabilir. e) Kalem ve anacn kambiyomu mmkn olduunca sk bir ekilde st ste gelmelidir. Bylece kaynama daha abuk olur. nk iki para arasndaki akl doldurmak zere kallus kolaylkla oluur ve yara hzla kapanr. Bylece her iki parann 12

iletken dokular arasnda hzla kaynama salanm olur. Bu yolla kalem srnce su ve besin maddesi ihtiyacn, anatan birbirleriyle en ksa zamanda ilikiye geen iletken dokular sayesinde kolayca karlar. Bunun iin ana ve kalemde alan kesitler ne kadar birbirine benzer olursa o kadar kambiyumlarn st ste gelme ans artar. f) A yeri, alamadan hemen sonra uygun bir macunla kapatlmaldr. Bu ekilde a yerinde kuruma ve eitli enfeksiyon tehlikeleri nlenmi olur. Macunlamadan nce her iki parann sk bir ekilde lastik, plastik veya rafyadan oluan bir bantla sarlmas da gerekebilir. g) Alamadan sonra uygun bakm ve zen gerekir. zellikle anatan kan srgnler azaltlarak ana kalem arasnda zsu sirklasyonunun yeterli olmas salanmaldr. h) Hava, nem ve scaklk artlar uygun olmaldr. Serada, cameknlarda, sisleme altnda baar ans artarken ak alanda ise balangta glgeleme yapmak da bu konuda faydal olur. ) Kalem veya gzn anaca doru taklm olmas gerekir. Ters taklm kalem veya gz olmas halinde ada tutma grlmez. i) Ann baar oran; bitkinin tr, koullara uygun alama ynteminin iyi seimi ve deneyimli bir ac ile daha da ykselir. j) Kalem ve gzn hastalk etmenleriyle (zellikle virsler) bulak olmas, ada baary azaltr. Bu yzden virssz aalardan ve omcalardan kalem alnmas, aya balamadan nce fidan retim materyallerinin mantari ve bakteriyel hastalk etmenlerine kar dezenfekte edilmesi gerekir.

2.3. Alama Zamanlar

Alama zamanlar seilen a eidine gre farkllk gsterir. Kalem alar genellikle ilkbaharda anata aktif byme dnemi balayp kalemde ise gzler uyanmaya balad dnemde yaplr. Ancak baz bitki trlerinde bu sre yaz sonuna kadar devam eder. Fakat bu durum gz alarnda daha bir farkllk gsterir. Gz alar yaplma zamanlarna ve srgn verme durumlarna gre ikiye ayrlr. Srgn gz alar: Anaca yerletirilen gz, ann yapld yl iinde srgn verir. Srgn gz alar erken ve ge srgn gz alar olmak zere iki zamanda gerekleir. Erken srgn gz alar: Gz tomurcuklarda henz bir kabarma grlmeden yani gz latent halde iken yaplr. Anacn ise aktif halde olmas gerekir. Bunun iin gz kalemleri alamadan bir sre nce alnp 0-4o C'de analar aktif hale geene kadar saklanr. Bu alar ilkbaharda ana gelimeye ve zsuyu yrmeye balayp kabuk kolaylkla ayrldnda ak alanda yaplr. A iki hafta iinde tutar ve gzn kuvvetli srmesi iin anacn a noktasnn altnda uyuyan gzlerden srgn verenler koparlarak uzaklatrlr. Bu yolla gcn byk bir ksm a gznde toplanr. 13

Ge srgn alar: Daha ge yani haziran aynn ilk yarsnda yaplr. Bu dnemde gz artk yeni olumu srgnler haline dnm ve her yaprak koltuunun altnda iyi gelimi tomurcuklara sahip olmulardr. A kalemi olarak bu tomurcuklar kullanlr. Ge srgn alarnda yara hemen kapanr ve a iki hafta iinde tutar. Ann tuttuu, yaprak sapnn dmesi ile anlalr. Gz hazirandan itibaren bymeye devam eder ve bitkinin yeni tacn oluturur. Bu yntemde a gvde zerinde yeteri kadar ykseklie taklmal ve alamadan 34 gn sonra tepegzn 510 cm yukarsndan kesilmelidir. Alamadan 1015 gn sonra bu kesim gzn hemen stne kadar indirilir. Durgun gz alar: Temmuz ayndan eyll bana kadar durgun gz as uygulanr. Ancak anata byme halen devam etmektedir. Durgun gz asnda gzler, bitkinin d tarafnda bulunan ksa ve yava byyen srgnleri dnda, ayn yln olgunlam kuvvetli gelien srgnlerinden alnmaldr. Gz kalemi olarak ise srgnn orta ksmlarndan kk ve sivri formlaryla ayrlan yaprak tomurcuklar kullanlmaldr. Alamada kullanlacak olan kalemler, slak uvallarda serin ve glge yerlerde a yaplana kadar saklanr. Gzlerin taze olarak kullanlmasna zen gsterilmelidir. Gzler 2-3 haftada kaynayarak a tutar. Ancak gzler ayn yl iinde srmez. Ertesi ilkbahara kadar olduu gibi kalr.

Resim 2.1: Anata Tnin almas

Resim 2.2: Gz kaleminin hazrlanmas

14

Resim 2.3: Gzn kaleme yerletirilmesi Resim 2.4: Gz ile kalemin birlemesi

Resim 2.5: A rafyas ile balanmas Resim 2.6: Gzn srm hali

Normalde ilkbaharda ana srmeye hazrlanan gzlerin hemen zerinden kesit yzeyi ann bulunduu tarafn ters ynne doru meyilli olarak kesilir veya 10-15 cm koltuk altnda kalacak ekilde ksaltlr. Bylece gzn kuvvetli olarak srmesi salanr.

2.4. A Malzemeleri
Alarn yaplmas aklayabiliriz. srasnda kullanlan malzemeleri ve zelliklerini yle

a) aklar: Gz aks ve kalem aks olmak zere iki tip ak kullanlr. Gz veya kalem alarnn daha snrl yapld yerlerde gz aks, her iki yntem iin de rahatlkla kullanlabilir. Az kapanmayan baklar daha kuvvetlidir. Keskin yz korumak amacyla bir klf kullanlrsa daha iyi olur. yi almak iin ban gayet keskin olmasnda yarar vardr. Eer ok a yaplacaksa yksek kaliteli salam ve dayankl baklara ihtiya vardr. b) A macunlar: yi bir a macunu bitkinin yzne iyice yapmal, yamurlarla ykanp gitmemelidir. Soukta atlayp dklmemeli, scak havalarda ise eriyip akacak kadar yumuak olmamaldr.

15

A macunun kullanm amalar unlardr. A blgesini tamamen kaplayarak su kaybn ve ana-kalem zerindeki plak kesit yzeyinde hcrelerin lmesini nlemek. Odunun rmesine neden olan mikroorganizmalarn aacn bnyesine girmesine engel olmak. Son yllarda a macunlar souk ve scak olmak zere iki ekilde kullanlmaktadr. Scak macunlar: Bu tip iine giren maddeler, reine, bal mumu, keten tohumu ya veya mangal tozu kmrdr. Souk macunlar: Asfalt ve su emilsyonundan ibaret olan bu a macunu son yllarda piyasaya sunulmutur. c) A balar: A ileminde kalem veya gzn anala skca birlemesini salamak ve aralarnda boluk brakmamak iin kullanlan rafya, plastik erit, lastik erit ve pamuk iplii gibi malzemelerdir. Daha ok gz alarnda kullanlan rafyann esneklii yoktur. Bundan dolay gz alarnda, alamadan 15-20 gn sonra alnmazlarsa anac boar ve krlmalarna neden olur. Ceviz fidan retiminde uygulanan yama gz a veya yarma alarda a ba olarak beyaz plastik eritler kullanlr. Esnek olduklar iin a yerinde boum yapmaz. d) Kalem as makineleri: Asmalarda uygulanan masa as, ana ve kalemin ularnda kare eklinde diler aan, elektrikli yuvarlak bir testere yardm ile yaplr. Bu diler sayesinde ana ve kalem birbirleri iine girer ok sk ve kesin bir birleme salanr. e) Serpet: Kalem alarnda a yerinin ve budamalarda ap byk olan yaralarn dzeltilmesinde veya kaln dallarn budanmasnda kullanlan kavisli olarak yaplm kuvvetli aklardr.

16

Resim 2.7: Alamada kullanlan malzemeler

f) Budama makas: A kalem veya gzlerin hazrlanmasnda, ana ve fidanlarn tuvalet budamasnda, adan nce analarda a temizliinde, al analarn temizliinde ve aalarn budanmasnda kullanlr. Tek tarafl kesen budama makaslar bitkiyi ezdiklerinden iki azl makaslar tercih edilmelidir. g) A baltas: Yarma kalem alarnda anacn yarlarak kalemin yerletirilecei yerlerin hazrlanmasnda kullanlan tahta sapl, keskin azl, n tarafnda gen eklinde yark acs bulunan zel bir alettir. h) A tokma: Yarma kalem alarnda a yerinin hazrlanmasnda kullanlan ve a baltasna vurarak bir yark amasn salayan tahta bir tokmaktr. ) Testere: A ve budama ilerinde budama makasnn kesemeyecei kadar kaln olan dallarn kesiminde kullanan testereler zel ekillerde yaplmlardr. nce ve dar ulu olanlar tercih edilmelidir. i) Bilei ta: A aklar, serpet, budama makas gibi aletlerin bilenmesinde kullanlan aletlerdir. Su ve ya talar olmak zere iki eittir. Bileme esnasnda eidine gre zerine su veya ince ya damlatlr.

2.5. A eitleri
2.5.1. Gz Alar
zerinde bir gz veya tomurcuk bulunan kk bir dal parasndan alnan bir kalem kullanlarak yaplan alama yntemi gz a veya tomurcuk a olarak adlandrlr. Bu yolla bir bireyden ok sayda gz alma olana vardr. Bu metot ile kymetli, nadide bireyler retilir. Ekonomik ve amatrlerin kolaylkla uygulayabilecei bir a yntemidir. 17

Gz alar gen analara veya 0,6-2,5 cm apnda ince dallara uygulanr. Bunun iin ana olarak 1 yllk fidanlar yeterlidir. rnein 1 yllk yabani gller, mkemmel analardr. Ancak ana olarak kullanlacak trler eer yava byyen tr ise ana ya 2 olabilir. Gz alarn grupta toplamak mmkndr. 2.5.1.1. T Gz As Gz alar arasnda en ok bilinen ve kullanlan gz a yntemi T gz adr. Ana zerinde kabuun T eklinde kesilmesinden dolay bu isimle adlandrlr. zelliklerin birok ss allarn retilmesinde kullanlr. T gz as iyi gelimi ve vejetasyon devresi iinde su yrm ve kabuun odundan kolaylkla ayrld dnemde olan analara uygulanr. Anacn 0,6-2,5 cm apnda ve olduka ince kabuklu olmas istenir. Gzlerin alnd odun ksmnn ise kabuklar kalnlamam 1-2 yanda olmas istenir. Gzler odunlam, fakat z suyunun henz yrmeye balamad srgnlerden alnr. zerinde gz bulunan kabuk kalkann karlmas iin gzn 1 cm kadar aasndan eimli bir kesimle ie balanr ve bu kesim gzn altna kadar devam eder. 2,5 cm zerinde ise son bulur. Kabuk kalkan mmkn olduu kadar ince fakat ayn zamanda bir para sert olmaldr.

Resim 2.1: Gzn hazrlamas (kar ve yandan)

nce ana zerinde yerden 5-25 cm ykseklikte iki boum arasna 2,5 cm uzunlukta dikey bir kesim yaplr. Bunu T eklini verecek ekilde stten bir yatay izgi izler. ki kabuk dilimini kaldrmak iin a makas hafife evrilir alttaki gz, gzn sadece yaprak sap kalacak ekilde yukardan aa hazrlanan gze yerletirilir ve rafya ile balanr. Hular gibi zor a tutan trler dnda macunlamaya gerek yoktur.

18

Resim 2.2: Anacn hazrlamas (kar ve yandan)

Balama ileminde ba olarak lastik tercih edilmelidir. Lastik kesilmeye ihtiya gstermeden kendiliinden kopar. Lastik balarn ular bir nceki veya bir sonraki srgnn altna sokulur. Lastik ba ne ok gevek ne de ada bir zarar meydana getirecek kadar sk olmaldr.

Resim 2.3: Gzn kaleme taklmas ve balanmas

A yaklak iki hafta iinde zellikle de gllerde tutar. Ann tuttuu, gzdeki yaprak sapnn dmesiyle anlalr. Ana yaz sonu veya sonbaharda ann stnden kesilerek uzaklatrlr.

19

2.5.1.2. Yama Gz As Yama gz asnn en belirgin zellii dikdrtgen eklindeki bir kabuk parasnn anatan kesilip karlmas ve bunun yerine zerinde bir gz bulunan retilmek istenen bitkiden alnan kabuk parasnn yerletirilmesidir. Yama gz asnn yaplmas T gz asna oranla daha yava ve zordur. Ancak ceviz ve pikan gibi kaln kabuklu trlerde baarl olarak uygulanmaktadr. Bu a metodunda gerek anacn gerekse gz kaleminin kolay kabuk vermesi gerekir. Yama gz as yaz sonlar veya sonbahar balarnda yapld gibi az olmakla birlikte ilkbaharda da yaplabilir. Ana ve gz kaleminin aplar 1,22,5 cm olmaldr. Gerek ana gerekse kalemden kabuk paralarnn karlmas iin zel baklar kullanlr. Bu baklarda 2,5-3 cm aralklarla enlemesine paralel kesim yapacak iki azn bulunmas gerekir. 2,5 cm uzunlukta olan bu kesimler, anacn dzgn bir yerinde toprak yzeyinin 1015 cm stnde kabuktan oduna kadar giden bir derinlikte yaplr. Bu iki yatay veya enlemesine kesim, yek azl bir bakla yukardan aaya kesim yaplarak birletirilir. Gz kaleminden karlan ve zerinde gz bulunan kabuk yamas ana zerinde daha nceden hazrlanan yere hemen taklmaldr. Gz kaleminden kan kabuk yamasnn st ve alt ksmnn anata alan yere skca uymas, dier taraflarn uymasndan daha nemlidir.

Resim 2.4: Anacn hazrlanmas (kar ve yandan)

Resim 2.5: Kalemin hazrlanmas (kar ve yandan)

20

Resim 2.6: Kalemin gze taklmas

Fotoraf 2.8:Yama gz asnn yapl ve gzn srmesi

Yerine taklan kabuk yamasnn sarlp balanmas gerekir. Yama gz asnn balanmasnda kullanlacak materyal, kalem kabuunun anataki yerini skca tutmakla kalmayp ayn zamanda gz kabuunun altna hava girmesini, dokularn kuruyup lmesini nlemek iin btn yzeyi kapatabilmelidir. zellikle cevizlerde yama gz asnda balamann a noktasnda bir boum etkisi yapmamasna dikkat etmek gerekir. Ana hzla bymeye balaynca alamadan 10 gn sonra a bann kesilmesi gerekir. Bunun iin taklan gzn ters tarafnda yukardan aaya doru yaplacak olan bir kesim yeterlidir. Yama gz as, anata hzl bymenin grld, kabuk vermeye balad zaman ilkbaharda yaplr. 21

2.5.1.3. Yongal Gz As Yongal gz as ilkbaharda bitkide aktif byme balamadan nce veya yaz aylarnda aktif bymenin su noksanl nedeniyle durduu durumlarda yapld gibi kabuun odundan kolayca ayrlmad zamanlarda da yaplabilir. Metot genellikle ap 12,5 cm olan kk bitkilere uygulanr. zellikle vinifera asma eidinde floksera ve nematoda dayankl analarn sonbaharda yongal gz as ile alanmas mkemmel sonu verir. Her ne kadar yongal gz baarl ise de T gz as kadar abuk ve basit olmadndan T gz asnn uygun olduu durumlarda uygulanmaz.

Resim 2.6: Anacn hazrlanmas ( yandan ve kardan )

Resim 2.7: Gzn hazrlanmas ( yandan ve kardan )

Resim 2.8: Gzn anaca taklmas

22

Anacn topraa yakn ksmndan, iki boum arasnda dzgn bir yerden kabukla birlikte bir para odun (yonga) kesilip karlr. Bu yere istenen gz kaleminden alnan ve zerinde bir gz bulunan ayn byklkteki bir kabuklu yonga yerletirilir. Ana ve kalemde yongal kabuklar ayn ekilde kesilir. lk kesim, odunun 450lik bir ayla tomurcuun hemen altndan yaplr. kinci kesim tomurcuun 1 cm kadar zerinde balar. Tomurcuun arkasndan odunun iinden geecek birinci kesimle birleinceye kadar aaya iner. Anatan karlan kabuklu yonga yerine, gz kaleminden karlan yongal gz yerletirilir. Eer bu iki yonga ayn byklk ve ekilde kesilirse, iki kabuklu para birbirine tam uyarak ann tutma ans artar. Yongal gz asnda, a tamamen kaynayncaya kadar anacn tepesi gzn zerinden kesilmez. Eer yongal gz sonbaharda yaplrsa, anacn tepesi ilkbaharda gzn taknmasndan 10 gn sonra vurulur.

2.5.2. Kalem Alar

2.5.2.1. Yarma A Yarma a kk aalarn gvdelerinde veya byk aalarn ana dallarnda eit deitirmek iin kullanlan en eski ve en ok bilinen a eididir. eit deitirme 5-10 cm apndaki dallarla odunu olduka dz yarlabilen odun dokulu trlere uygulanr. Yarma a dinlenme mevsimi boyunca herhangi bir dnemde yaplabilir. Ancak bitkide aktif byme balamadan nce fakat anacn gzlerinin uyanmaya balad erken ilkbaharda yapld zaman a yeri daha abuk kaynar. Aa aktif olarak bymeye baladktan sonra alama yaplrsa anacn kabuunun odundan ayrlmas mmkndr, bu da yarann kaynamasnda zorluklarn meydana gelmesine neden olur.

Resim 2.9: Anacn yarlmas

23

Resim 2.10: Yarn kapanmamas iin bir aletle tutulmas

Uygulamada kullanlacak kalemler dinlenme dneminde bulunan bir yllk dallardan alnmaldr. Bu ve dier deitirme a yntemleri iin daln testere ile kesiminde kesit yzeyi daln ana eksenine dik olmaldr.

Resim 2.11: Kalemin hazrlanmas Resim 2.12: Kalemin grn

Yarma a yaplrken kasap ba gibi ar bir bak veya zel yarma a aletlerinden biri alanacak ksmn merkezinden 57,5 cm derinlikte dik bir yark amak iin kullanlr. Bu ilem bir tokmak veya ekile baa vurularak yaplr. Dzgn bir yark aldktan sonra bu yeri ak tutmak iin bir tornavida, keski veya yarma a aletinin kama ksm alan yerin iine yerletirilir. Kalemler 7,5-10 cm uzunlukta olmal ve zerlerinde en az 2-3 gz bulunmaldr. Her kalemin u ksm yaklak olarak 5 cm uzunlukta hafife meyilli kama eklinde kesilerek hazrlanr. Anacn d tarafnda kalacak olan kalemin kenar i taraftaki kenara gre biraz daha geni olmaldr. Anacn kabuu kalemin kabuuna gre daha kaln olduundan kambiyum tabakalarnn st ste gelmesi iin kalemin d yzeyinin anacn kabuunun d ksmndan biraz daha ieri yerletirilmesi gerekir. Kalemin alt ksmndaki kama eklinde kesilmi meyilli uzun kenarlarn dzgn olmas iin ok keskin bir bakla kesilmesi gerekir. Kalemin kenarlarnn her iki taraf, uzunluklar boyunca anaca sk bask yapmaldr. 24

Fotoraf 2.9: Kalemlerin anaca yerletirilmesi ve macun ile kapatlmas

Fotoraf 2.10: Kalemlerin macunlanmas ve balanmas

Kalemler istenilen ekilde hazrlanp yerletirildikten sonra yar ak tutmada kullanlan aletler, kalemler oynatlmadan karlr. Kalemler anacn basks ile skca tutulduklarndan balama veya ivileme gerekmez. Ann tmnn macunlanmas gerekir. Macunun anacn yarna girmesi salanacak ekilde ak yerler tamamen macunlanmaldr. ki veya gn sonra btn alar kontrol edilerek grlen aklklar tekrar macunlanmaldr. 2.5.2.2. Kakma A Kakma a yntemi yapran dken trlerde geni olarak uygulanr. Ana ve kalemdeki oyuklarn akmasn salayacak ekilde alabilmesi deneyim ister.

25

Yntem, anacn kalemden kaln olduu durumlarda yarma ann yerini alr. Ancak yarma adaki gibi byk bir yarn almasna gerek yoktur. Yara daha kk olacandan mikro organizmalar tarafndan enfekte olma olasl daha az olur.

Resim 2.13: Kalemlerin ve anacn aya hazrlanmas

Resim 2.14: Anacn kaleme yerletirilmesi

Kakma a uygulanrken anata bir tarafa doru hafif meyilli przsz bir kesit alr. Kesitin daha yksek olan ksmndan a makas ile 10 cm kadar keli bir kama oyuu oluturulur. Anataki bu oyuun derinliinin kenardan merkeze doru 3-4 cm olmas yeterlidir. Kalemde de bu oyua uygun iki taraf kesilmi bir kesit meydana getirilir. Anataki oyua kalem oturduu zaman balamaya gerek kalmaz. Ancak anataki kesit yzeyini mutlaka kapsayacak ekilde macunlanmas arttr. Uygulamada kalemin anaca uygulanmas bir yerden fazla olarak 2-3 yerde olabilir. Bylece ann tutmas bakmndan garantili hareket edilmi olunur. Baz durumlarda eik kesilen ana zerinde dz yzeyli bir kesit daha yaplarak kalem oyuu buraya alr. Bu durumda kalem anaca daha salam oturmu olur. A vejetasyon dnemi balamadan 23 ay gibi uzun bir sre iinde yaplabilir. Ancak al gibi ilkbaharda erken sren trlerde daha erken, d budak, yalanc akasya gibi ge sren trlerde daha ge yaplabilir. 26

2.5.2.3. Yan (Kenar) A Kenar veya yan a dediimiz bu metot, kalemin kendinden daha kaln anacn alt ksmna oturtulmas eklinde yaplr. Yan a, mavi ladin, krmz iekli atkestanesi bata olmak zere birok ine yaprakl trlerde uygulanr. Ayrca yaprakl ve dar yaprakl daimi yeil yaprakl trlerde de uygulanr. Acer, Aesculus, Alnus, Betula, Cornus, Fagus, Ginkgo, Hibuscus, Laburnum, Magnolya, Morus, Tilia, Salix, Viburnum, Vitis, Wisteria gibi yaprakl trlerle Picea, Cedrus, Pinus, Chamaecyparis ve Larix gibi ine yaprakl trler bu yntemle alamaya uygundur. Uygulamada anacn gvdesinin alt ksmnda varsa ine yapraklar veya yapraklar uzaklatrlarak temiz bir gvde yzeyi ortaya karlr. Ana gvdesi zerinde alt ksmda kabukta bir dil braklr. Kalemde de benzer bir dey kesit oluturup kalemin arka tarafnda da dilcik ksmna girecek ekilde ikinci fakat ksa bir kesim yaplr. Kalemin kesilen yzeyi anata kesilen yzeyin stne ve kambiyumlar st ste gelecek ekilde oturtulur. Eer kalem anataki kesit yzeyinden dar ise bir tarafn kambiyumlarnn akmalarnn tam olmasna zen gsterilir. Sonra a yeri rafya veya lastik bir eritle balanarak macunlanr. Yara kapandktan sonra ana dallar yava yava alnarak mevsim sonunda yalnz kalemden gelien srgnler geride kalm olur. Bu ite gecikme kalemin gelimesini zayflatarak lmne neden olabilir. Ana dallarnn sratli alnmas ise, bitkinin besin madde alm dengesini bozar. Kaynama olup gelime balaynca eer balama iin kullanlm malzeme kmamsa arka taraftan jiletle keserek uzaklatrmak gerekir. Analar, adan 3-4 hafta nce sera veya scak camekna alnarak srmeleri salanr. nk yan a ilkbaharda ana srmek zereyken fakat kalem srmemi haldeyken akta yaplr. Bu durumda uyur halde saklanan kalemlerle a gerekleir. Ada kaynama ve tutma grldnde zaman zaman havalandrma artrlarak daha iyi sertlemesini salamak iin 4 ay souk seralara alnabilir. lkbaharda da darya glge bir yere karlr. Bunlar da yazn austosta darda yapmak mmkndr. 2.5.2.4. Dilcikli A Kenar ann bu tipi kk aalar ve geni ine yaprakl her dem yeil bitki trlerinin bazlarnda ok kullanlr. Dilcikli a iin ana bitkide kk boaznn hemen stnde dzgn bir ksm bulunmaldr. Kalemin ap anaca gre biraz daha kk olmaldr. Kalemin dip ksmndaki kesimler tamamen dilcikli ada olduu gibi yaplr. Ana gvdesinin dzgn ksm boyunca kalemin kesim yzeyi ile ayn uzunlukta ince bir kabuk ve odun tabakas tamamen karlr. Sonra anataki kesitin st ksmndan ve btn yarann te birinden balayarak kesilmi ksmn iine doru ters bir kesim daha yaplr. Sonra kalem iki dil birbiri iine girecek ekilde ana iine sokulur. Anacn tepesi a tutuncaya kadar birka hafta dokunulmadan braklr. Daha sonra tepe ksm kalemin zerinden azar azar veya bir defada kesilir. Bu ilem kalem zerindeki gzlerin aktif bymesini salar. 27

2.5.2.5. Kpr A Kpr a, aacn kk sisteminin zarar grmedii fakat gvdedeki kabuk ksmnn zarar grd hallerde uygulanr. Toprak ileme aletleri, kemirgenler veya hastalklar gvdede bazen olduka geni bir ksmda zarar meydana getirebilir. Bu da ou kez aacn o ksmnn plak kalmasna sebep olur. Kabukta meydana gelen zarar, aacn lmesine yol aacak kadar zararl olabilir. nk kkler, aacn tacndan kendilerine gelecek olan besin maddelerinden mahrum kalr. Gvdelerindeki kabuklar iddetli olarak zarar grm birok aa trnde aalar kurtarmak iin kpr a yaplr. Kpr a aata aktif bymenin balad ve gvdenin kolaylkla kabuk verdii ilkbahar balarnda yaplr. Kullanlacak kalemler dinlenme devresinde, ya ayn aacn veya benzer bir aacn ap 0,6- 1,2 cm olan yal dallarndan alnarak a yaplana kadar souk bir yerde saklanmaldr. Acil durumlarda kpr a ilkbahar sonlarnda tomurcuklar daha nceden bymeye balam olan kalemlerle de baarl olarak yaplabilir. Ancak bu durumda patlam olan tomurcuklar veya yeni srgnlerin sklp atlmas arttr. Kpr a uygulanrken yaplacak ilk i l ve yrtlm kabuu kazyp atarak yaray salam ve zarar grmemi dokuya kadar temizlemektir. Zarar grm blgenin etrafna her 5-7,5 cm'de alt ve st ular canl kabuk iine yerletirilmek artyla bir kalem yerletirilir. Btn kalemler yerlerine yerletirildikten sonra kesik yzeyler tamamen macunlanr. Macunun zellikle a noktasn iyice kapamasna dikkat etmek gerekir. Zarar gren gvde blgesinde plak odun ksm da, mikroorganizmalarn giriini engellemek, su ve besin maddelerinin almn nlememek iin macunlanr. Eer a tutmusa zerindeki gzler srmeye balar. Bu gzlerden oluan srgnler kesilip atlmaldr. Kalemler ksa zamanda byyp geniler ve yara birka yl iinde kapanr. 2.5.2.6. Kabuk A Amatrler tarafndan kolaylkla yaplabilen abuk ve basit bir a yntemidir. zel aletlere ihtiya gstermez ve 25-30 cm'ye kadar kaln dallarda yaplabilir.

Resim 2. 15: Anacn hazrlanmas Resim 2.16: Kalemlerin hazrlanmas

28

Resim 2.17: Kalemlerin anaca taklmas

Kabuk as kabuun kolaylkla ayrlmasna bal olduu iin anata aktif byme baladktan sonra yaplr. Ada dinlenme halindeki kalemler kullanldndan yapraklarn dken trlerde dinlenme mevsimi iinde alnmaldr. Alnan bu kalemlerin alama zamanna kadar souk yerlerde tutulmas arttr. Her dem yeil trlerde ise yeni alnan kalemler kullanlabilir. Kabuk alar iyi kaynasa da balangta krlmalara kar hassastr. Bu sebeple a srgnleri bitkinin dibine dikilen bir kaza balanmaldr. Birka yl sonra al fidan buna ihtiya duymadan yaamaya devam eder. Kabuk as eitli ekillerde yaplmaktadr. Her anaca birka kalem yerletirilir. Her kalem iin anacn ucundan kabukta oduna kadar giden derinlikte yaklak 5 cm uzunluunda yukardan aaya doru bir kesim yaplr. Sonra kalemleri yerletirmek iin kesitin her iki kenar hafife kaldrlr. Kalem 2-3 gz tamal, 0,6-1,2 cm kalnlnda olmaldr. Kalemler dinlenme halindeki srgnlerden alnmaldr. Kalemin uzun kesilen ksmnn ters ynnde ikinci bir kesim daha yaplr. Bylece kalemin alt ucu keskin bir kama haline getirilmi olur. Kalem, anacn kabuu ile odunu arasna yerletirilir. Kalemin uzun kesilen ksm oduna doru getirilir ve anacn kesit yzeyine oturuncaya kadar aaya itilir. Her kalem iin iki ivi kullanlarak kalemin anaca ivilenmesi ile a son bulur. Bu a metodu kalemin ana kabuundaki dik kesimin ortasna yerletirilmesi hari yukardaki metoda benzer. Kabuk dik kesimin yalnz bir kenar boyunca kaldrlr, kabua ise dokunulmaz. Kalem kaldrlm kabuun altna yerletirilir ve anacn kabuu kalemden anacn odununa aklan iki ivi ile tutturulur. Bu metodun dier metoda gre faydas, kalemin bir kenarnn kaldrlmayan 29

kabuun salam kambiyumu ile temas etmesidir. Bu da yara yerinin daha abuk kapanmasn salar. Bu a ynteminde dier iki a ynteminin aksine bir kesim yerine anacn kabuundan oduna doru 5 cm uzunluunda iki kesim yaplr. Bu iki kesim arasndaki uzaklk kalemin genilii ile ayn olmaldr. Kalemin iki kenar, dier iki kabuk asnn aksine kaldrlmam kabuk ve kambiyum hcrelerine dedii iin yara daha abuk kapanr. Bu yntem ceviz gibi kalemin altna yerletirilmesi mmkn olmayan kaln kabuklu aalarn alanmasnda uygulanr. 2.5.2.7. Yanatrma A ki serbest bitkinin kendi kklerini koruyacak ekilde gvdelerinde kesim yzeyleri meydana getirilir, kesim yerleri st ste olacak ekilde her iki bitki birbirine yanatrlr. Bu ekilde yaplan aya yanatrma a denir. Yanatrma a iin genellikle bitkilerden biri veya ikisinin de saks ya da kapta olmas gerekir. Bu yntem baka yntemlerle alanmas mmkn olmayan bitki trlerinde kullanlr. Yanatrma a, yln herhangi bir zamannda yaplabilirse de byme mevsiminin banda yaplmas halinde a yerinin kapanmas daha hzl olur.

Fotoraf 2.11: Ana bitki Fotoraf 2.12: Dier bitki

30

Fotoraf 2.13: Bitkilerin yan yana getirilmesi Fotoraf 2.14: Bitkilerin yanatrlmas

Fotoraf 2.15: Bitkilerin kaynatrlmalar Fotoraf 2.16: retilen bitki

Yanatrma a deiik ekilde uygulanr. Kertikli yanatrma a: Alanacak her iki gvde de aa yukar ayn kalnlkta olmaldr. Birlemenin meydana gelecei yerde her iki gvdeden ince bir kabuk ve 2,5-5 cm uzunluunda birer odun paras kesilir. Kesitler birbiri zerine geldiinde skca temas etmesi istendiinden mmkn olduu kadar dz olmaldr.

Dilcikli yanatrma a: Bu a esas olarak kertikli yanatrma ann aynsdr. Ancak birleecek gvdelerde ilk kesim yapldktan sonra ana bitkide aadan yukarya, kalem de ise yukardan aaya doru ikinci bir kesim yaplr. Bu ekilde her para zerinde ince bir dil meydana getirilir. Bu dillerin sk bir ekilde birbirine geirilmesiyle a yerlerinin birlemesi salanm olur. 31

Kakmal yanatrma a: Ana kabuunun kalem kabuuna oranla olduka kaln olduu zaman uygulanr. Anacn kabuu zerinde birbirine paralel iki kesim yaplr. ki paralel arasndaki kabuk karlarak 7,5-10 cm uzunluunda bir oyuk meydana getirilir. Kakmal yanatrma a yalnzca anacn aktif olarak byd ve kolay kabuk verdii dnemde yaplabilir. Anata alan oyuk, iine yerletirilecek kalemin byklnde olmas gerekir. Kalem anata alan oyuk iine yerletirilir ve iki veya daha fazla tel ivi ile aklr. Btn a blgesinin macun ile kapatlmas mecburidir. A kaynadktan sonra ana a noktasnn stnden, kalem ise a noktasnn altndan kesilir.

2.5.2.8. Kk A Ss bitkilerinden Wisteria ve Rhododendronlar gibi bitki trleri kk as ile oaltlmaktadr. Kk asnda 7,5-15 cm uzunluunda kk paralar ile ayn uzunlukta 2-4 gz ieren kalemler kullanlr. Bunlar masalar zerinde alanr ve her bir a nitesi 50-100lk demetler halinde nemli kum veya yosunda 5-7 0Cde buzdolabnda, bazlar ise 21 0C scaklkta 10-12 gn kadar saklanr. Bylece kallus balamalar salanm olunur. lkbaharda kallus balayan alar tomurcuk ve kk bymeleri balamadan nce 10-15 cm aralarla ak arazide hazrlanan yastklara dikilir. 2.5.2.9. Ters A Baz ss aalarna sarkk form kazandrmak iin belli boy seviyesinde ters a uygulanr. zellikle dutlar, karaaalar, kaynlar, d budak ve ss stleri trlerinde bu uygulamaya pratikte ok bavurulmaktadr. Bunun iin gerek gz a gerekse kalem a yntemlerinden biri uygulanmaktadr. Sadece gz ve kalemler aaya doru taklmaktadr. Bu yntem zellikle dut, karaaa ve d budak aalarnda gz alarndan yararlanlmaktadr. 2.5.2.10. Omega A Masa banda yaplan alarda al kkl fidan retimi amacyla omega as uygulanr ve bunun iin de omega a yapan makineler kullanlr. Bu makinelerde saatte 400 a yaplabilmektedir. Omega ada temas yzeyi oktur. Ayrca anaca skca tutturulabilmektedir.

2.6. A Sonras Bakm

A sonras bakm mutlaka yaplmaldr. Adan 20-25 gn sonra a ba gevetilmeli, a srgnleri 20-25 cm olunca a balar sklerek a srgn anaca yatk sekiz () biiminde balanmal, a yerinin altndan kan srgnlerin tamam ve a yerinin stnden kanlarn ise bir ksm temizlenmeli, a srgn kalnlnn ana kalnlna yaklat sonbaharda, trnaklar mutlaka kesilmelidir. 32

Fotoraf 2.17: A bann gevetilmesi Fotoraf 2.18: Srm gz

Fotoraf 2.19: Kurumu ve srmemi gz

33

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Alanacak bitkilerinizi belirleyiniz.

neriler
eit zelliini gstermesine dikkat ediniz. Salkl bitkiler seiniz. Akrabalk derecelerine dikkat ediniz. Anacnza uygun alama yntemini seiniz. Ay yaptnz dnemi dikkate alnz. Ay doru bildiinize emin olunuz. A bann keskin olmasna dikkat ediniz. Salam rafya kullannz. Macunu dikkatli srnz. Her tarafn macunla kapatmaya dikkat ediniz.

Uygulayacanz a yntemini belirleyiniz.

Alamada kullanacanz malzemelerinizi temin ediniz.

Anata a yerini belirleyiniz.

Bitkinin dzgn yeri olmasna dikkat ediniz. Toprak seviyesinden yksekliine dikkat ediniz. Gvdede bulunabilecek przleri temizleyiniz.

Anata a yerini anz.

A ban dikkatli kullannz. Kaleme uygun yer anz. Alan yerlerin ayn olmasna dikkat ediniz.

eit zellii gsteren kalem ve gzleri alnz. Kalem-gz, aya hazr hale getiriniz. Kalem-gz anaca taknz.

Salkl bitkilerden kalem alnz. Taze srgnlerden hazrlaynz. Odun dokularn kaldrnz. Anataki yere uygun hazrlaynz. Kambiyumlarn st ste gelmesine dikkat ediniz. Skca temas etmelerini salaynz. A yerini macunlaynz. Macunu dikkatli srnz. Tm a noktasn kapatmasna dikkat ediniz

A yerini uygun malzemeyle kapatnz.

34

UYGULAMA FAALYET LME VE DEERLENDRME

Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun ifadeleri getiriniz. 1) retilmesi istenen bir bitkinin kknden faydalanlmak istenen baka bir bitkiyle kaynatrlarak tek bitki olarak yetitirilmesine denir. Bitkilerde akrabalk dereceleri arttka ada tutma oran da artar. Kalem alar iin en uygun zaman ilkbaharda anata . balad dnemdir. Gz alar yaplma zamanlarna gre .ve . olmak zere ikiye ayrlr. A malzemeleri olarak , , ve kalem a makineleri kullanlr. Gz alar . analara veya apnda ince dallara uygulanr. Yarma ada kullanlan kalemler .. uzunluunda ve zerlerinde en az gz bulunacak ekilde hazrlanr. Kakma a .. trlerde geni olarak uygulanr. ki serbest bitkinin kendi kkleri zerinde iken yaplan aya a denir. Baz ss bitkilerinde sarkk form vermek iin .. uygulanr.

2) 3)

4)

5)

6) 7)

8) 9) 10)

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal cevaplarnz iin konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz tamamen doru ise deerlendirme leine geiniz.

35

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda kkl uygun iki bitkide yanatrma a uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE DEERLENDRME LTLER

Bitkilerinizi belirlediniz mi? Kkl olarak setiniz mi? Byme mevsiminde olmasna dikkat ettiniz mi? Akrabalk derecelerine dikkat ettiniz mi? Bitkilerin ayn kalnlkta olmasna dikkat ettiniz mi? Her iki bitkide de ayn byklkte odun tabakas kestiniz mi? Bitkileri yan yana getirdiniz mi? Kesilen odun tabakalarndan birletirdiniz mi? Rafya ile skca balayarak parafinlediniz mi? Ann tutup tutmadn sk sk kontrol ettiniz mi? Tutan ay bitkiden ayrdnz m? Kalemin st ksmndan kestiniz mi? Yeni bitkiyi yerine diktiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise modl deerlendirmeye geiniz.

36

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak modle ilikin bilgilerinizi lnz.
1) 2) Yabani eitlerin tohumlarndan elde edilen analara denir. Tohumlar verim devresinde bulunan iyi gelimi .. ve aalardan alnmaldr. Sert kabuklu meyve trlerinde .. krlarak soyulur. Ana elde edilecek tohumlar .. veya . ekilirler. Tohumlar ya .. yada dorudan .. dikilirler. Yeni bitkinin kk ksmn oluturacak ann yapld ksma . denir. Kalem ve anacn . mmkn olduu kadar st ste gelmelidir. Alar . ve . alar olmak zere ikiye ayrlr. Gz alar ., ., ..gz alardr. Masa banda makinelerde yaplan a adr.

3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10)

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal cevaplar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm cevaplarnz doru ise bir sonraki modle geiniz. Modl tamamladnz. retmeninizle iletiime geiniz.

37

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 Ana Tohum, klon Yoz Vegatatif Meyveler yarlarak 6 7 8 9 10 eide zg Derin, yzlek 7-20, azotlu, yabanc ot Klon Analarn kolay, tutma orann

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 A ile retim Botanik Kk faaliyeti Srgn, durgun ak, a macunu, a ba 6 7 8 9 10 Gen, 0,6-2,5 7,5-10, 2-3 Yapran dken Yanatrma Ters a

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 Ana Kambiyumu Kalem, gz T gz, yama, yongal Omega 6 7 8 9 10 r Salkl, damzlk Yeil d kabuklar Sonbahar, ilkbahar Tohum tavalar, a parsellerine

38

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Prf. Dr. RGEN Suad, Aa ve Ss Bitkileri Fidanlk ve Yetitirme Teknii ,stanbul ,1998-1999 Prf. Dr. ALTAN Sebahattin, ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Ss Bitkileri retim Teknii, Adana, 1992. D. Dr. KORKUT Asl, Prf. Dr. smail Hakk NAN, Saksl Ss Bitkileri, Hasad Yaynclk, stanbul, 1995. ORAL Necdet, Mekn Ss Bitkileri, Tav Yaynclk, Bursa, 1991. Prf. HUDSON T. Harman, Yrd Prf. E. Kester DALE, Bahe Bitkileri Yetitirme Teknii, ukurova nv. Ziraat Fak. Yaynlar No: 79, Ankara, 1974 (eviri, Prf. Dr. KAKA Nurettin, Prf. Dr. YILMAZ Muhsin .. Bahe Bitk. Krss). Prf. Dr. MENG Ahmet, Ss Bitkileri, Anadolu niversitesi No:486, Eskiehir, 1996. Ziraat Yksek Mh. YAPICI Muhittin, Meyve Fidan retim Teknii, T.C. Tarm ve Ky ileri Bakanl Tarmsal retim ve Gelitirme Genel Md., Ankara, 1992. Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Eitim, Aratrma ve Gelitirme Vakf Yaynlar No:4 Genel Bahe Bitkileri Ankara, 1997

39

KAYNAKA KAYNAKA
Prf. Dr. RGEN . Suad, Aa ve Ss Bitkileri Fidanlk ve Yetitirme Teknii, stanbul, 1998-1999. Prf. Dr. ALTAN Sebahattin, ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi, Ss Bitkileri retim Teknii, Adana, 1992. D. Dr. KORKUT Asl, Prf. Dr. smail Hakk NAN, Saksl Ss Bitkileri, Hasad Yaynclk, stanbul, 1995. ORAL Necdet, Mekn Ss Bitkileri, Tav Yaynclk, Bursa, 1991. Prf. HUDSON T. Harman, Yrd Prf. E. Kester DALE, Bahe Bitkileri Yetitirme Teknii, ukurova nv. Ziraat Fak. Yaynlar No: 79, Ankara, 1974 (eviri, Prf. Dr. KAKA Nurettin, Prf. Dr. YILMAZ Muhsin .. Bahe Bitk. Krss). Prf. Dr. MENG Ahmet, Ss Bitkileri, Anadolu niversitesi No:486, Eskiehir, 1996.

40