1

ANTK KARADENZDE FONETK YOLCULUK

(Aratrma Dosyas)

Fonetik Yolculukta Karlatm Karadenizli Ouz Beylerine
kranlarmla (M.1.yy)


Baouzlu VI.Byk Bedri (Eupatore Mitridate) ve Ay-Yldzl Paras


Byk Bedrinin Torunu, Dorbeyi 2.Prens Ar-tar-Kos, Kocari

Uygarln balad UYGURA ve zerinde kadn-erkek
bulunan tek bayraa sayglarmla



AY ve GNE yaatan btn bayraklara sevgilerimle



Ayn sars, Gnein kzl ve Baouzlu yldzna bin selam Onlar
Cumhurbakanl Forsuna koyarak Ouz Tresini yaatan Mustafa Kemal
Atatrke bin kran

2

ANTK KARADENZDE FONETK YOLCULUK

1. BLM
FONETK ANALZN ANAHTARI lek Sistem

1-Fonetik Srecin Balang Dnemi
2-Fonetik Akraba Sesler
3-Trkede Fonetik Yolculuklar
4-Trkede Her Szcn Fotoraf kartlabilir
5-Fer / Ik Dnyasna Fonetik Yolculuk
6-Uygurlarda Ik Bilimi ve Pusula
7- Dilin Oluumunda lek Sistem
8- Sze O Tanrnn Adyla Balama, Selamlama
9-Antik Szckleri Okuma Kolayl
10-Harflerin Hece ve Tamga levi
11-Ailemizde Antik Dil Balantlar
12-Yakarma, Yalvarma, Haykrma nlemleri ve Hubyar
13-Bir Kagari Dili; Urduca ve Tulum ehri, Gilgit-Baltistan
14-Baz Antik Szcklerin Fonetik Almlar
15-Lazca-Latince-Trke-Farsa Gramer Balar
16-G Yollarnda Deien Szckleri Ailesiyle Buluturmak
17-Hititlerin D Dnyasnda Fonetik Yolculuk
18-Rize ivesinde Lazcayla Ortak Szckler
19-Rize ivesi Uygarlk Dilinde
20-Trkede Karz Kltrnn zleri
21-Laz le Fonetik Yolculuk
22- 1934 Trk Dil Kurultaynda Trk Dilinde Kkler

2.BLM
KARADENZN TANRIALARI
1.Dou Karadenizde Smer Tanralar (Laz, Ayane, Kibele, Smele)
2.Rize ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu (Kolkhis)
3.Artvin ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu (Ouzeli)
4.Trabzon ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu (Lazion)
5.Giresun ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu (Godyora, Ouz-Yre)
6.Kelkit Satala Uygarl

3.BLM.
3.BLM: BAZI ANTK UYGARLIKLAR
Akmenid Karusi Ouzlu Devleti
inde Ouzlu Tresi; Konfys ve Laozi retisi
Laz ve Pelaz le Fonetik Yolculuk
Kutsal Hill Topraklarnn Ouzlu Atalar
Amazon Uygarlnn ve Snrlar

3
ki Amazon Uygarl; Filistin ve Alazya
Koma-Gene; Homa Sani, Gne Canlar Uygarl (M.305-MS.69)
aman Ouz ehirlerinin Yerle Bir Edilii; MLAT
Samsatl Antik Masalc Hlikyanos:
Selevkos Asya Krall Hanedan


Deerli Okur,

Tarih yazmak yle bir eydir ki, bir gn bir belge kar ortaya ve siz
yazdnz her eyi yeniden yazmak zorunda kalrsnz.
Bugn ulatm bilgileri ve kendimce yorumlayarak yazdm bu yazlar
dilerim bir gn ulaacam yeni bilgilerle yeniden yazmak zorunda kalrm.
Umuyorum, bir gn Rize Kale Mahallesinde bulunan Sinora Kalesindeki
Kaynon Ahoridan M.63de Romaya ganimet olarak gtrlen Baouzlu Mohti
Ouzun el yazmas Lokman Hekim kitab ve Eminesine ak manileri Jupiter
Mzesinden geri alnr da, o yazlarn hangi dilde ve hangi alfabeyle yazld ortaya
kar. Onlar ortaya ksn, ben de yanlm olaym.
Ya da Rize Mahalle Kalenin iki bin yl nce Roma askerleri tarafndan ta
doldurularak kapatlm kuyular umarm bir gn alr da, iinde kalan kemik
krntlar ve duvar yazlar dilerim test edilir!
Yine dilerim ki, Rize Belediyesinin dozerleri tesadf ettikleri maaralarn
azn kapatmak igzarlndan vazgeer.
Dilerim bir gn, yiderede bulunan 2 km.lik geitin Bahriye krfezindeki
antik ehir Potomya ile balants merak edilir; Baleva Bayryla Vela arasndaki
tepede imdi zemini kalan Gelin Kaya rlyefi, onu grm olanlarn tarifiyle yeniden
nakedilir; ayn dada bulunan dipsiz kuyunun yer alt ehrine ait havalandrma
bacas olup olmad dilerim aratrlr.

Yola karken:
Fonetik yolculukta urak yerlerim ncelikle eski ad olan yerleim yerleridir.
nk eski adlar tarihten ve hafzalardan silememenin bir nedeni vardr. Ayrca
zannedildii gibi eski adlarmz bir baka dilde deil, tamamen Ouz dillerindedir.
Bu yolculua 2004 yaznda Macaristan Sultan Kutay Enstitsnde aldm
Mzikoloji eitiminden sonra baladm. Nazlatma adn verdiim bebek sevme
ezgileri derlerken karma kan fonetik benzerlikler giderek bir sisteme oturmaya
balad, o zaman ipin ucunu yakaladm fark ettim; ayn nazlatmay Rizede yedi
sekizlik, Erzurumda alt sekizlik ritimde, szlerini ise sadece az farkyla
buluyordum. Nazlatmalar beni birbiriyle akraba seslere sahip olan dillere
gtrverdi.
Fonetik yolculuum Antik Karadeniz aratrmalarmla birlikte balad. Biraz
da beni buna Halikarnasl Balk Baba zorlad. Diyordu ki, Karyal yneticiler
Anadolunun kuzey dousundan gelirlerdi, imdi kaybolmu bir dilde konuurlard.
Acaba yle mi, o dedii yerde belki de o dil duruyordu, gidip bakmad ki!

4
Antik sembolleri ve yazlar zmeye baladm. Gne kltnde semboller,
kaybolmu birok uygarlkla akraba olduumuza iaret ediyordu. rnein ems gibi,
ounun ismi bugn de var ve yine kutsal kabul edilmektedir.
rnein Laz ad etnik deil inan ad kverdi; Smer Tanrs Lat/Laz!
Bugn Lazca dediimiz dil Latincenin kk ve Smer dili kverdi. Bu insanlarn
soyata ad Eyzi (Ouzi), yaadklar blgenin ad ise Kolk-is (Halk uaklar) idi.
Bu aratrmalarm srasnda Tahsin Mayatepekin ifadesiyle Gne
Dininden slamiyete girmi szcklere ve sembollere rastladm.
Fark ettim ki atalarmz asla rksal ad kullanmadlar. nan adlar Ulu-Oz,
Laz, Lat, Soli olurken, demiri bulan ve kullanan kltre Smer, Smerli dediler.
Kuzeylilere Got, Ouz, Eyzi; gneylilere Art, Tur, Dor, Zor; Herat-Horasan kkenli
direni ruhu yksek asker kavimlere Horas-ani, Karu, Korus, Korata, Korti, Koria
derken, dalar mekan edinmilere Pan, Ponti dediler. Kaynam bir olmulara
Milet; kadn erkek birlikte vatan savunanlara Maz, Mede, Mazeus, Mautu, Mete
dediler. Aziz analarna ve onlarn aziz oullarna Hatti, Hitit, gibi isimler verdiler.
Romada Latince, randa Farsa devlet dili, tpk Osmanlca gibi devletin
sanat ve ynetim diliydi. Bu dillerle eitim, hitabet, siyaset, bilim ve sanat yaplrd.
Bu nedenle antik ehirlerdeki yazlar ou zaman halkn kulland birden fazla
dilleri gstermez. te bir ran atasz: Trkn iti ehre inince Farsa rr. Bu
yolculukta tantm Tahranl bir ky delikanlsndan aldm bu ataszn, Trke
konutuk.
Fonetik analiz, Atatrkn de merak olmu, tuttuu notlar arasnda AYOL
szcn merak ettii grlmtr. Tarih merak zerine annesi, Ayol, bunlar ne
yapacaksn? demi, Atatrk de, Annem bana neden Ay-ol dedi? diye merak
etmi. Atatrk, bu szcn Gne Dil Kuramna ait bir dua olacan dnm, bu
dncesini gnlne yazmtr.
Atatrk, ilk tarih aratrmalar emrini verdii zaman kurulan blmn adna
Asuroloji denilmesine itiraz etmi, Brakn Samilerin Asurolojisini, adna
Sumeroloji diyelim demi, Eti Bank, Smer Bank adlaryla iletmeler kurarak
dncesini hayata geirmi, hatta 1931de Fransada baslan ilk Hititoloji dergisini
himayesine almtr. (M.lmiye dan naklen)

Aratrmaya baladmda, Smer Anamz Muazzez lmiye ile
mektuplatm, desteini aldm.

ok Sevgili Muazzez Ablacm,
Umarm salk ve afiyettesiniz.
Mzik ve Drama eitimcisiyim, yaynlanm eitim kitaplarm var. Bebek
nazlatmalar derlerken, binlerce yllk seslerle karlatm; deiik yerlerde benzer
fonetik zellikte seslere rastladka konuya biraz daha derinleir oldum.
Rizeliyim, yerel ivemizdeki seslerin srrn zdm. rnein Rizede bir
bebek ezgisi (nazlatma) Tacike kveriyor!
Benim adm Mahiye yazlm ama bana evde MAYA (Mayye) derler, Maya
Analar aramaya baladm, Mayana, rana, Tatana, Medana gibi ehir adlar buldum.

5
(Daha sonra Suriye Selezya Kraliesi Maye Abay ve Pisagorun benim gibi ocuk
mzii zerinde alan kz Mayeyi buldum.)
imdi kendi doduum yerdeki eski isimlerle ilgileniyorum: Attika, Humru,
Potomya, Peripol, Haldoz, Askoroz, Kible Da, Ayane Da
Halikarnas Balksn yeniden kurcalamaya baladm, bu kez farkl eyler
dikkatimi ekti, rnein LEK TANRIA ad. Onun iaretlerini aramaya baladm.
Buldum galiba. Ve onun dildeki karln yakaladm.
Dildeki LEK sistemle szck tretmeyi, dil ailesi oluturmay grdm.
Daha yazacaklarm var. Ama yazdm kadarn sizinle paylamak istiyorum. Bir
blmn buraya aldm.
Sayg ve sevgiyle ellerinizden perim.
Mahiye Morgl 20.11.2007

Ertesi gn aldm yant:

Sayn Mahiye Morgl,
almalarnz iin sizi candan kutlarm. Beni ok heyecanlandrdnz.
Evet son yaplan almalar, buluntular Trklerin ta ezelden beri bu
topraklarda yaadn gsteriyor. Bunlar arasnda yer adlar ok nemli.
Sizin bu yaznz ben de ilgilenebileceklere gndereceim, sizce bir saknca
yoksa.
Dier taraftan Sumer Trk balantlar zerindeki almalar da ok iyi
sonular veriyor. Trk dilinin tarihi Avrupallarn kabul ettii gibi sa ile deil
binlerce yl nce var olduu ortaya kyor. Bir gn btn bu almalar toplanp
byk bir kongre dzenlenerek dnyaya duyurulmal.
Sizi tekrar candan kutlar sevgi ve selamlarm sunarm.
Sevgili Mahiye Morgl, almalarnz ok ilgin. Ben byle dil almalar
yapmadm. Siz btn bu almalar bir kitap haline getirin. Smer dili ve Trk dili
karlatrmalar ile ilgili bir projemiz var. Belki sizin bu bulglarnzdan da
yararlanabiliriz.
ok selamlar.

Muazzez lmiye
21.11.2007












6
1.BLM
FONETK ANALZN ANAHTARI lek Sistem


Fonetik Srecin Balang Dnemi

Kprt sesler:
Seslerin henz uzaa gnderilemedii, az kaslarnn tarihsel geliiminde en
alt basamaa denk den seslerdir. Eer insann evrimlemesiyle rttrecek
olursak, henz dil ve ene kaslar gelimemi olduu, ilk insann grnd (Gney
Afrikann kuzey blgesi) ilk gen dnemi ile rtr.
K-p-t / pi-ti-ka gibi, yalnzca az boluunun noktasnda, grtlak,
dudak ve dil ucu ile kartlabilen ilk seslerdir. Sesli harfler ise hayvan seslerini taklit
aamasnda olmaldr, rnein MUU demek kz demektir. Bebeklerin ses geliimi
bize rnektir.
Kprt seslerin az boluunda oluanlar (sesli harfler) iin kaslarn
kullanlabilme durumuna gre, geliim sras yle olacaktr: lk ses , inilti gibi
kar.
I, , E, A, O, U seslerinin oluum sras nemlidir, bu srada belli bir
fonetik alm vardr. Bu sralamada hafiften kuvvetliye doru sralama az kaslarn
zorlama derecesiyle rtmektedir.
, harfleri, E, harflerinin yakn geilileri olup, dudak kaslarnn en
gelimi olduu dneme aittir; stanbul Trkesi ve Azeri Trkesi bu bakmdan
dilde gelimilik rneidir.
2. Palazlanma:
Palazlanma dneminin sesleri henz iki harfli hecelerdir. Sesli harf
eklenerek, sesin uzatlabildii dnemdir;
pe, pi, ta, ki, pi, ti.. gibi.
Kprt sesler tohumdur, palazlanma dneminde tohum filiz vermeye balar.
imenlerin ilk palazlanma dneminde yaylaya gidildii iin, topra kaplayan bu taze
filizlerin oluturduu halya Kagar yaylalarnda pelaz denir. Pelaz-filiz geili
sesleri dikkat ekicidir.
Az-dudak-dil kaslarnn geliim srecine, kolaydan zora doru giderek
oluumlarna baktmzda, dudak seslerinin ilki P, sonra B, sonra M gelecektir.
Ben yerine pen diyen bir yrede, oraya ilk yerleenlerin bu insanlar olduu
dnlmelidir. rnein Trabzon civarnda B harfleri serttir, P kartlr, baba
pupaolur.
Tarihte kurulmu en eski iki ehirden biri diye sz edilen Trabzonun
(dieri Tarsus) burada ska konu oluu bu yreden batya doru glerin ok fazla
olmas nedeniyledir. nk tm Dou Karadeniz, Kagar Dalar ve Trabzon, daha
doudan, Asya ilerinden gelen boylarn batya gei yolu zerindeki kavak noktas
grnmektedir. Bu durum, fonetik sreci alglama asndan anlamldr.
3.Kk heceden fonetik oalma:
Kk hecelerin ortaya kt dnemdir. rnein, grtlakta balayan bir ses
dudakla kapatlabilir, dil ucuyla balayan bir ses dudakla kapanabilir:

7
per- dak- dil- sim, kim- mem- dem- did, id, od, os, gibi.
Artk kk hecelerden fonetik oalma yaplabilecektir. nce, lek sistemle
kk heceden diil-eril iki szck oluur. rnek:
per, peri, pero
pit, piti, pito
did, didi, dido
lk rneimiz per (fer) olacak, nk bu szckte demir ana geiin,
demiri ocak banda eritmenin, ona ekil verecek kadar onu eirmenin getirdii
bilin sramasna tanklk eden bir alm yaplabilmektedir. Buradan, fer-s-k,
bilgili insan, yaratc, mz, maz, bas perisi ok olan, akl ok olan insan, gibi pek
ok kavramla ba kurulabilmektedir.
FER/PER/MER, S-MER ve DE-MRin kkdr. Smer iin, Demir
Kltr demek yanl olmaz. Demiri bulanlara verilen ad olmaldr.
Kk heceden fonetik geilerle kocaman bir tablo gibi, byk bir aa gibi
dil aileleri oluur. Kk darda olan szckler dil ailesi iin en byk tehlikedir.
Eer ki bir baka dilden szckler zorla getirilip bu aa zerine glge drrse,
buradaki yapraklar gnesiz kalmaya ve kurumaya balar;
imdi rneimize dnelim:
per, peri, pero, poro / Fonetik bytme
ber, beri, bero, boro / P B fonetik gei
fer, feri, fero , foro / P F fonetik gei
mer, meri, mero, moro / P M fonetik gei
far, fara, faro, foro / E - A sesli harfleriyle gei
Grld gibi, eer fonetik geiler sesli harflerle devam ettirilirse onlarca
kere daha tretme yaplabilecektir.
Bir rnek de pit zerine yapalm:
Pit- Piti- Pito-Poto (Pudu): Sanki bir ylan bydke, sesli harfler ince
sesliden kaln sesliye doru deiim gsteriyor. Burada yavru ylann kalnlaarak
byd de hissedilmektedir. zellikle POTOda, O sesindeki kalnlama bym
ylan imajyla rtmektedir.
bi/be Piyanissimo (en hafif)
pit Piyano (hafif)
piti -Mezzo Forte (orta kuvvetli)
pito Forte (kuvvetli)
poto Fortissimo (ok kuvvetli)
putu En kuvvetli, en gl, bir olan.
Mzik sanatnn iinde nemli yer tutan sz-ses uyumunun (prozodi) temel
mantn bu rnekte grebiliyoruz. Fonetik sralamada varlan en st dzeyde
gl PUTU kavramyle sesde Tanrsal isimler; BUDA, Pudu-Hepa.
imdi, Erzurumda bar oynarken babarn syledii te, te, te , ayn
zamanda atna dehlerken sylenen de (hay de) kprt sesinden ter kk hecesini
tretelim ve fonetik yolculua kalm:
Te: Oyna, kprda, terle, canlan haykrdr. Teo; Ata, Utu, da Tanrsdr,
rengi yeildir, simgesi sekiz ktr, emstir. Erzurumda Te-o; te O, taa, en
yukardaki, en uzakta olan, Ta-O.

8
Ter: Te-ur; tadan reyen, TER, Tor, Dor
Tour: Zeytin tanesinin ilk hali. Douran, Turan. Turani dillerin kk hecesi.
Bu fonetik yolculukta, ter atmakla ilgili, su gibi artmakla, canl olduunu
belirtmekle, oalmakla, tremekle ilgili, hatta alkanlkla ilgili kavramlarn dil
ailesi oluacaktr.
Ter-teri-tero- (tara-toro-toru, turuk)
Der-deri-dero-(dara-doro-doru- doruk)
Ser-seri-sero-(soro-saro-saru-suru)
Sir-siri-siro-soro-suru
Cer-ceri-cero- (coro-caro-coruk)
Der/dir-diri-dere/dr/derya
Tir tir: oullanm hali, tirtir titremek.
Tor: tor-un
Dor/Tur, Turuk/ Turk / Dor-aga
Tur-ika; Trk; Trn agabeyi, lk Tr, Trn ilki; Turk-ana.
Turun: Tur-Anas; Trn ana , turungillere adn veren meyve.
Turungil ailesinde bulunan portakal, mandalina, greyfurt (knkan,
kzmemesi), turun, aakavunu (bergamut) ve limon, onun ekirdei olmadan
yetitirilemez. Trn ana , hayat enerjisi, can, ondadr.
TUR: Anadolu ve evresinde yaam kavimlerin ortak ad. Arkeolog Ahmet
Beyazlardan naklen:
Anadolu ve evresi, Balkanlar, Ortadou ve Kafkaslar dahil, tarihin
her devrinde ayn kltrn, tor/tur kltrnn hakim olduu bir yer.
ingilizcede tur kelimesi ile retilen tm kelimeler de bu dncemizi
kantlyor. zellikle tork (boyuna taklan esaret zinciri balama aparat)
ortaada hallar tarafndan Anadoludan esir gtrlen Trkler, kravat
hrvat esir yular benzerliinden, torc (meale) ate ve aman kltr ile ilgili
nemli kltrel belgeler. Bunun yannda tur (dnme eylemi de gerek yaylak
klak dngs gerekse semah dnme eylemi ve gerekse baba oul dngs
ile hayatn devamllna inanan kiiler (Haydar) ifade eden bir kelimedir.
Tur ile Ur-artu, Tur-ur, artar, oalr, Tour-ur, sesde szklerdir.
At ile Trk birbirine yakr; doru at, dor atas, ihtimaldir ki Trklerin
ehliletirdii atn addr! Doru ata Heminde Ouz at denir.
Suyun tarmda kullanlmasyla balayan bereket zerine kurulan szcklerde
rn ile balantl olabilecek birok szck antik isimlerde karmza kar.
Kkeni UR olan bir szck ailesinin varlndan sz edebiliriz: Ur, Uru Ma
(Ma rn), your, uur, ri, iir, urdi (redi, tredi), urgan, rg, rmek (urma),
vb. R harfindeki oullanabilme zellii ile rten bir durum vardr; rnein ehir
kurmak da UR olmaktr, ehirler UR yeridir; O-yeri, Ori. Bizim ORA demek
gibi, bizim rediimiz yer; ori, uri, uru, ura, ar, ara, vb. fonetik dnmleri oluur.
FER; en nemli kk hece olmaldr. Iktan ur olmaya karlk
grnmektedir. Kadnn dourganl ile rtr. zellikle mzik yapan, i yapan,
alkan kzlara PER denir.

9
1.Frigya: Taze, ferig, filiz dnemi. Ceng-i Bar gibi Kadn sava kaleleri
vardr. Antik Frigya blgesinde Kibelenin ilk genlik dnemini, FER-kaia buluruz.
2.Lidya: zlenmi, Ulu-od olmu, Lat dnemi, tal hali.
3.Koriya: Kor gibi, olgun yallk dnemi. Opalizi (Artemis) hali.
Bu lek adlandrmalar, lek Tanra mant ile, Ouz kltrndeki
hamdm, pitim, oldum kavramlaryla rtr.
lek kavramnda Ayn Hali nemlidir.
1980 ylna kadar Ay Takvimi kullanan ran uygarlnn kkenindeki
Pers/Smer kltr ile lek Tanra kavram rtr. Timurun bayranda,
Hiva Hanlnda ve Marduk kuunun zerinde noktal sembol belirgindir.
Antik Anadolu mermer lahitlerinde ve stanbul Fatih camisinin bahesindeki
mezar talarnda, Osmanl sancaklarnda krmz zerinde sar Hilal grlr.
Bunlar, Smer kltr ile balarmz gsterir.
Amazonlar iin, Kafkas Ay Tanrs inanllar diye geer. Ay ile bu kadar i
ie bir kltrn slamiyet ile balants olmal ki Ay, Peygamber Mhr, Kamerdir.
Bilimsel olarak da kadnn dourganl ay takvimine gredir. Kadnlarn
ayda bir kanamasna Ay Hali adlandrmas nemlidir; kanama sresi 28 gndr, bu
da Ay Takvimi demektir. Ay Takvimine gre ayn 14.gn, dolunay hali, MED/MEZ
(Maz) zamandr. Halk arasnda dllenme zaman olarak da bilinir.
Kadnn yumurtlamasnn ara verdii bir haftalk srede ay kaybolur. Ay
yeniden doarken rahim yeni bir yumurta hazrlar. Bu biyolojik olay ile Ay arasnda
Tanrsal bir iliki olduu dnlmesi doaldr. Ayn gkteki hali ile insann
duygusal durumu arasnda dorudan ba vardr, hatta sularn ekilip ykselmesi gibi,
insann kannda coma ve halsizlik hallerinin (med-cesir) Ay ile dorudan ilgisi
vardr. Yine, Oru ve Kurban Bayram gibi slami ay ve gnler, Ay Takvimine
gredir. Btn bunlar kefeden Smer atalarmzn Ay Tanrl, lek Tanra Kibele
inanl diye anlatlmalar normaldir.
Kprt seslerin, insann ilkel haliyle kard sesler olduunu dnrsek,
insanolu tarm balattnda bu sesler belirginlemi, demiri iledike bu sesler
bym olmaldr. Bu srete insanolunun zihinsel geliimiyle de paralellik
kurulabilir.


Fonetik Akraba Sesler

nsan sesiyle yaplan, malzemesi dil olan mzik, tiyatro, iir gibi sanatlara
fonetik sanatlar denir.
Fon, ana ses rengidir ve burada, resim sanatndaki kullanmyla ayn
anlamdadr; zeminde kendini belli eden renktir.
Yazmzda, tns birbirine yakn olan sesler iin fonetik geili harfler
ifadesini kullanyoruz. Bunlar akraba gibidir, onlara sesde harfler de diyebiliriz.
Bu sesleri, dudak sesleri, grtlak sesleri, dil-di aras sesler, dil-damak aras
sesler, az boluunda kan sesler, gibi gruplandrabiliriz.
A- Dudak sesleri: P, B, M. Bu seslere altdudak-stdi arasnda kan F, V
eklenebilir.

10
B- Grtlaa yakn sesler: K,G, H, , KH.
C- Dil-di aras sesler: T,D, Z, S, , J, C, .
D- Az boluunda kan sesler: I,,E,A,O,U. (Kreendo sralamasyla)
E- Dil ucu-damak arasnda kartlan sesler: R, L, Y.
T-D-Y-S(sh) sesleri nadir olarak grlen geililerdendir. n st dilerin
hemen arkasnda oluan bu sesler farkl lehelerde birbirine dnebilir.
Btn az boluunu kullanarak kabilen en byk sesler: W- UU, EU,
OU. Bu sesler O, G olarak karlk bulur. Byk evrenin, kozmozun fonetik tarifi
gibidir.
Birbirine uzak gibi duran -T ses geileri de vardr; Seluk, Saltuk gibi.
Dil ucu-damak aras seslerden, zamanla birbirine dnen D-Y, R-L, L-Y
gibi sesler farkl Trk lehelerinde karmza kar.
D-Y geiine rnek szckler:
Adak-Ayak, Kadgu-Kaygu, Bed-Bymek, Bedk-Byk, Ud-Uyu,
Edg-Eyg-yi, Adrmak-Ayrmak, Bod-Boy, Kodmak- Koymak, Dar/Tar/Yar, gibi.
BAYRAK, n-Trkede BADRAK, Eski Uygurca BADRUQ,
Karahanlcada BATRAQ olarak geer. Soy, Boy yerine n-Trke BUD, Budun
kullanld ska karmza kar.
Lazca Dade, Trke Daydr. Lazca-Trke gramer balantsnda D-Y
dnm nemli iarettir. Mohti Ouz Mitri Datenin Lazca karl Bedri
Daydr. Anne tarafndan Mitri soylu olduunu ifade eder; Days Mitri; Mitri
Dates.
Tarsusun Toroslardaki kylerinde Bayrama, Badram denir. Buralar Yrk
kyleridir. D-Y ses dnmn Yrk-Trk szcklerinde de grrz. Prof.Oktay
Sinanolunun da ifade ettii gibi, Yrkszc ses kaymasyla Trke dnr
ve Trke demektir.
Smerce ile Trke arasnda D-Y geii Smerologlar tarafndan dile
getirilmektedir. rnek:
Trke YAR, Smerce DAR (Hub-Yar, Euba-Dor, Jupi-Ter!)
Trke R, Smerce DR. (Rize ivesinde iri, YRdir!)
Urduca Yumina (Emina), Domina, Hitite Domna
R-L geiinde HALME HAYME rnek verilebilir; Hali-ma, Hay-ma.
Hali=ULU=HAY (Haydor Yaylas; ULU DOR Yaylas.
Urduca Yumina/Domina, bizde Eminedir. Gnmzde iyice ksalarak Mine
oluverdi.
Ynin S olarak okunuu ve yazl antik szcklerde yaygndr; Mitri
DATOY, Mitri DATOS ayn kiidir. beryada, Asturya blgesinde yaayan Pagan
diye bilinen halkn ad PELAYOdur. ngilizce kaynaklarda bu halkn
Pelazi/PELAYO halk olduklarn yazar. Pelat/Pelaz/Pelay ayn szcktr.
Asturia kral San Pelayo ve kurucu kral Astur, Kafkas beryas kkenlidirler.
Ki, bu halk M.1.yzylda VI.Mitridate ile ayn dnemde Sezara kar Ser-Darius
(Ba Toros) komutasnda byk savalar verdiler. MS.700 ylnda hl Hristiyan
olmamlard ve direniyorlard, Badat ile yakn iliki iindeydiler.
Halikarnas Balks, antik dnemde kullanlan ve zamanla kaybolan psi ve
ksi tl seslerden sz eder. Ona gre, Artemisin kulland dil de bugn

11
kaybolmu bir Kafkas dilidir. Oysa o dil, yerel leheler olarak bugn de
yaamaktadr, fonetik ses kaymalarn dikkate alrsak, hi de kayp bir dil
olmayabilir. Belki de Lazcadr, ki Laz dilinin Smerce ipular bulunmutur. Btn
dillerin altndaki Ulu-Oz (Lat) dili bu olmaldr.
KS:Dou Karadenizde halen kullanlan kesileyim saa derken kartlan
bir KS/X harfi vardr. Grtlakta balayp dilerde tamamlanan ksi (X) tl bir
sestir. ngilizce gmail derken kartlan ilk ses gi odur. Bu antik sesimiz zamanla
K, G, H ve S, seslerine doru, iki ynl dnme urad; Kimmer-Smer,
Kbele-Smele, Santor-Kentaur, Kbroz-Siproz(Kbrs) farkllamas gibi. Latince C
harfini S okumak, ayn harfi Yunanca K okumak gibi.
Karadenizin antik adlarnda grlen KS t, Helence Ponti Euxini,
Latince Pontus Eukseinos, almnda EKS yn, eksi-oyi ve bugn KUZEY
haline gelebilmitir. Ek-si ierisinde yine Og-esi (Ouz, Gk ) vardr.
Rize, Gmane ve Erzurum yresinde KS tl balayan ve yresel iveye
damgasn vuran szckler egemendir. Bu ses, eski ad Turan olan zbekistanda da
vardr. Orada Semerkant, Smer-kenti nlenirken kartlan ilk ses Hsmer-Ksend
eklindedir. Antik erkes /Kserkses yazm bu sesten trdr.
Psi sesi, dudakta balayp dilerde biten, haprrken kan sestir; hapsi-
hamsi fark gibi. Rizede eskiden hamsi denmez, hapsi denirdi. Psi t vye
dnebilir; Sinopta Hapsi-Loz koyu, Havziloz okuyuludur. Muhtemelen daha
nceki nlenii Opasi-lazd.
Oluumu ok daha yakn zamanlara denk den - sesleri ise, -E
seslerinin dnmyle olumu grnmektedir. Bugn birok lkede sonradan
olumu bu sesler yoktur.
Trkemizdeki ive farklar, bu tr geili harflere bal olarak
olumaktadr. rnein; Men, Ben, Pen Pen Pan Pon Poon.. Ven-s, Pan-s... Dori-
us, Siri-us, Jora, Dora, Cura..
D-Z S geiine rnek; Lidya,Lizya, Lat, Laz, Lad, Las
Cadya Rizede cazi denir.
Smklbcek; loydi (amlhemin), ko-liti (Rize), kof-liz (Tonya).
Solucan; zizil (Ardeen, Tunceli), cicili (Rize), sisila (Hemin), sisilia
(talya), sisila (ngilizce). Bu aratrmamzda nemli bir yer tutan S ve Syi burada iz
brakarak ilerleyen, n /esii/izi gibi, hafifleterek, kklk kavram olarak
grebiliyoruz. Oysa Si-si, antik tarihte ulu kiilere verilen sfat olarak karmzdadr.
In Ua, olu: Ze-Us!
In Ua; Susa, Sua, oa, ue, e, Sezi, Suza, Sasa, Zaza!
Zaza-ani; Sasani! Kralie 1.Artemisin soyundan gelenlerin ynettii, Ouzlu
kavimdir. Anas Sasa olan kavim demektir. SelevKos, Ouz-Ulusu beyleri onun
soyundan gelirlerdi.
In Ua; Sisi, Didi, sis, Ases, Aziz, tis, Hitit, Attis, Edes!
Geili harflerle ilgili olarak, rnein, plak, cbla/clba,cbldag ve
cavlak szckleri arasnda, hangi harflerin birbirine nasl getiine dikkat edersek,
buradan bir sonu karmak mmkndr.
Lat/Laz/Lad/Les/Los/Lus, hepsi ayn szcktr ve eer lath eklinde
tnlad bilinirse, sonuna i eklenmi gibi hissedilir ve o zaman Lati/Lazi/Ladi

12
olarak yazlabilir. Buradan, Lati-um (Latince) szcne malzeme olan dil ortaya
kar. Bilgisunarda lazio arandnda talyann Lasio blgesine ulalmaktadr.
talyanca luciana(diil) ve luciano(eril) iki ayr isim var, biri kadna
dieri erkee aittir. Anas Luci/Lazi olan, Lazolu-Lazkz, der gibidir.
Eril-diil fonetik dnmlerle Trke adlarn da olduunu bu almamz
srasnda grdk.
Lazlar Dou Karadenizde, Kagar Dalar eteklerinde ve Kafkas dalarnn
sahil kesiminde grnen Ulu-Oz inanl halktr ve eer biliyorsak ki Kafkas
Dalarnda yaayanlar ak tenlidir, onlarn yaad Kafkas blgesinin eski ad SR
Kasia ile bu ad rtr. SR; Zir, Dor, sesde olup, ZR KALE, Rize Pazardadr!
Azeri szc ierisinde ve Hazer szc ierisinde SR ad sakldr.
Antik Adropatene, Trabzon, Azerbaycan ile sesdetir. Bir tane de Pazarn
eski mahallesi vardr.
Zir-DOR, adlandrmas, yeeren anlamnda Tour-ani dilleri, Hindi Ku
(Anas Ouz) dalk blgesinde doan Touran/Turan dillere iaret eder.
srailoullar atalarnn da Tur olmas yanltmasn; baka TOUR olan,
douran kavim yoktur da ondan. Trn ilki Tur-ika, Turc, daha sonra
aklanacaktr. Ancak gnmzde, Siz aslen Yahudisiniz gibi bir havula, yoksul
ve cahil insanlar kendine ekmeye alan, bir eit rklk yapanlar bu
aklamamz kabul etmeyebilirler.
Lazca-Latince fonetik balantlarmz bu aratrmamzda nemli kaynak
oluturmaktadr. rnein. Latince skala aynen Lazcadaki gibi skala olup
iskele demektir ve iskele szc Farsca, Trke, Krte ve tm dier Trk
dillerinde iskeledir. Skala ile iskele arasnda fonetik benzerlie dikkat edilirse,
skala kullanan kltrlerin birbiriyle dil balar, bu dillerin de iskele diyen dier
kltrlerle akrabalklar konuulabilir.
ngilizce xsilophon(gzaylofon) algsnn iskele-oun adyla rten
sra ses basamaklar vardr, algnn ad onun iskeleli alglar ailesinden olduunu
belirtir. Tele-fon bize der ki, ben telli-giller evindenim.
Lata ulamak iin liz/lit, liti, lito, loto, lato eklinde fonetik yolcuk
yaparsak, ana tanra Kibelenin ilk adlarndan Laz/Lato (Lazca Bykana/Didinana)
kar karmza. Eer Lazi-ko/Lati-ka gibi sonuna ka alrsa, sevgili Lat, Latck
anlam verir ve LAT inan grubu/ soy/uyruk gibi ilev grr, Latika, Lata inanm
olan kavramna dnr.
Ouz kltrn ifade eden Oz/Uz/Oks /Oz/Ogs/Oz gibi telaffuzlar
yazlrken ksaltlm deillerdir, eskiden bunlar gerekte azdan byle kt iin
yle yazlmtr. Bu telaffuzlarn en ok duyulduu yerlerden biri Rizedir. rnein;
Oksounkiler (Oksolu giller), Oksoun Bayrnda oturmakta olan slaledir,
soyadlar yazlrken ksz olmutur. Ouzlu olduklar Osmanl belgeleriyle sabit,
kizdereli Eguzounkiler (Eguzolu, ogzi-giller) ise Ekiolu soyadn almtr.
OS/US/S eklindeki son ekler, Ouz kltrnden olduunun belirtecidir.
Eskiden soyad yoktu, insanlar hangi boya aitseler onunla tantlrd. Bu, srlarn
zerine vurulan ang tamgasyla ayn anlamdadr, aitlik belirtir.
O-U sesleri fonetik olarak en kuvvetli kan sestir, ikisinin de Ouz
szc ierisinde bulunmas tesadf olamaz. OS taksndaki soy ve byklk

13
kavramna Erzurumun dada rnektir; di, did, didi, dido, dodo(dada) fonetik
sralamasnda dadaos, en byk olan kmaktadr.
Sadece fonetik geili harfleri bilmek szck analizi iin yeterli deildir,
Hitit kltrnn Kutsal Anne ekseninde bir kltr olduu ve ilk dnemlerde OZ
kltryle rtt bilinmelidir. Buna bir rnek verelim; Lazca kaybana szc,
kaybana kalasn bedduasnn iinde kullanlr ve kaypanal olasn demektir.
Kayp anal olmak, anas lsn demek deildir, ama ksz kalmaktr. Eer
Ouz kltrndeki her ocuk herkesindir tresi bilinirse, kaybana kalasn derken
ona hi kimsenin sahip kmad kadar derin bir beddua olduu tahmin edilebilir.
Ouz tresindeki stannelik kavramyla ban kurarsak, sana st veren kimsen
olmasn anlamnda da kullanlyor olabilir.

K-S geili szckler:
Antik alarda geili sesler olarak bilinen K-S dnmn biraz daha
amak zere ine fonetik yolculuk yapalm: inin baz dillerde ad Kinadr.
Ksina, Tzayna, Sayni, ayni.
Sin (gne), Sina, Kina!
Santor ile Kentor antik evirilerde ayn szck olarak kullanlr. Atyla
btnlemi yce kiilik; mzik, tp, bilim ve askerlik gibi btn sanatlar zerinde
toplayandr. Urfa Halepli Bahede mozaik tablosu vardr. Tablodaki ad XIRGON,
Zorkun/Tarkandr.
Sun(gne)-Kn/Kun/Kon (gn)
Knakna ieinin Rizedeki ad sina-khica ieidir. Gelinin eline yaklr
kzllk verir, gelin Sina-ice olmutur: Sembolik gne-ece! Kna yakma tresi,
gnei avucuna resmetmektir, inde de vardr, Yahudilerde de. Eski bir aman
tresi olduu aktr.
K-S dnm, Sin-Kin (Sun-Gn), Simer-Kimer gibi ilk harfte olabildii
gibi, Mar-K, Mar-Si, Mar-Ti gibi son ekinde de olabilir.
Mar-gi, Mar-ti, Marsi; Mar-lar, Maroulu. Uma-Ur olmak, gnein ndan
ur olamaktr. Ur-Ar, var olmak, Ar, Lazcada Bir saysdr. Bir; Opa-Uri; Per. Yani
Fer, Ik Var olmann kkenini ktan ur olmak olarak alglayan bir aman-Ik,
yani Smer kltrnde, Ar ile Bir anlamdatr.
Dnm rnekleri: Kam-Sam, aman-Kuman, Karoz-Saroz
Hangi-Hans-Hank-Hanci; Azeri Kagari Trkesinde hans, stanbul
Trkesinde hangi, yerel lehelerde hank, Rizede hanci olur.
S, n ek veya art ek olabilmektedir, soyu, izi, olu, ua gbi anlamlar
vardr. S-O (Ik) veya O ES (Ouz) gibi. Mer-Si, Si-Mer gibi.
Sin; si-ana, ana sk olarak alr. Siyena/ Sianaya dnr. Ana-si k;
gne. Sin iinde zihin; Si-ine; ana k. Latince na-us (zeka) ile simetridir.
Zek; si-ka; aga k, akln , esi-aga. Esi-ok; IIK; o-uz/us-a, vb.
Ouz kltrnde K-S ile nlendirilen temel tamgalardan biri; O-AC.
O-ce, Ok-Us, G esi/ tamgas, O Trklerini, yani Anadolu
Trklerini, yani Ouz Trklerini iaret eder. areti art (+) eklindedir. O-ice; hce
(ha) olarak dnmtr. (Kazm Mirandan)

14
Trk kilim motiflerinde art eklindeki O-Ac/Hace iaretinin Akay (O-
acei) Tahtac Trkmenlerinde ad Dul Avrat motifidir. Dul/da-Uli Avrat, burada,
Kibelenin sfat grnmektedir. Kocas yoktur, ama douran odur, kutsal anadr.
(Bakire Meryem ve sadan nceki bir ok peygamber analarnn tasviri gibi!) Kutsal
anann iareti art, Trabzon ve stanbuldaki Ayasofya bilimevinin duvarda
Apollonius (Abal Hasan) resminin arkasndaki dairenin iinde de vardr. Bu iaret
Hristiyanlktan nceye ait olup bir aman-Ouz iaretidir. Akaydaki Trkmenlerin
yaad DA da, dier adyla Kaz/Kz/Kz dadr.
K-H- dnmleri ok yaygndr, Hiziroli-Kiziroli, Orkun-Orhun, gibi.
Kazakistanda yerleim yeri Kurgan, Trkmenistanda Grgendir. Gr-
gen; Ken-ger (Smer) olarak karmza kar.
Y-S dnmne rnek: Krte SZE/BZE demek iin SYE/BYE denir.
Antik yazlarda karmza kar; Mitridatoy yazsn okurken sondaki Y sesi S
olarak, Mitri-Dates eklinde okunur; Dedesi Mitri! Lazca Bedriye Mitri denir!
TH/Z nleniler: Gnein koruyucu ve adaleti veren zellii, Adalet
saraylarnn kaplarnda heykeli yaplan elinde teraziyle Themis heykeli, emstir;
THnin , S, Z, D okunular vardr.



Antik szcklerde OPA:
M-P-B dudak ucu seslerinden yaplan, Oma, Opa, Abay hem kadn iin
hem erkek iin ycelik sfat olarak grrz. Burada Abay, Smer-Hitit gnei
olarak da simgelenen, Eme-Ebe byk ana olan kadn hissederiz. Opa-dam, onlarn
evidir.
Opa, Aba: Ulu kiidir, ycelik sfat verir. Hem kadnda hem erkekte
kullanldna rastlarz. rnein, Malatyann Yazhan Sadkl kynde babaya aba
denir. Auba, Eupa, Opa, Avbu, Ebu
Arapada Ebu adn sehabe Ebuzerde grrz. Ebu-Zer, yani Baba-Dor
almldr Bu almla Mitridatenin AubaDor sfatyla rtr. Felsefesiyle de
rtr; zenginden alp yoksula vermek gibi. am valisi Muaviyeye Bu saray
kendi paranla yaptysan israftr, halkn parasyla yaptysan ihanettir der.
Oma, Almanca babaannedir. Ancak dourganlkla ban kurarsak,
Anadoluda kala iin kullanan Popo szcnde Omay hissederiz. Elbistanda
kadn kalasna Oma denir. Omaoma eklinde de sylenir, bu durumda Mama
szcne karlk gelir. Rizede eski iveyle sylenen Pacopo (Bac-opo) iinde
Oma vardr.
Laz-opo diyerek Lazlara iltifat edilir, ki burada gnderme Opalizi Artemise
olmaldr, annesi tar da Potomyadan hatta Balevadan Babile 1.Karua gelin
gitmi grnmektedir.
Birok yerde R- dnm karmza kar. Rnin yutulmasyla oluur.
Rize-Artvin sahillerinde olduu gibi, Franszlar diyebilmek iin Fiansuzle
nlenir. Burada R- dnm ve sonraki Rnin d birlikte karmza kar.
Karlatm bir dier rnekte, Zaza kz ideme yal ebesi Cirdem
demekteydi. htimaldir burada i-ir-dem kknde skma ve i damlas gibi

15
bir kavram vardr. i Damlasn biraz aalm: -UR skr R olur. i'den
remi Demli!
DEM tutmak, DEM'lemek, aydanln kapanda su DAM-lalar halinde
grdmz buhardr. Sabah yapraklar zerinde grnen de DAM-lalardr.
Dam ise gk kubbenin de, evin damnn da addr. Dam-la, yukardan damlayan suya
ad olmu grnyor.
Opadan tremi Hopa, Of, Apa, Apo, gibi yer ve insan adlar ayrca ele
alnacaktr.
B-F dn: Bnin sertleerek P/Fye dnr. Opasi, Ba, Fas, Fes
FASllar krmz Fes takarlar. Ancak buradaki Kzl Fes, Fasta bulunan
Atlas dalarndan kaynakl olmaldr. KAFA-Dogi, Kaf-da gibi, hatta Kapa-dogi-ya
gibi.

Seslere kuvvet ykleme, edde, grlk:
Harflerin Kreendo hali ve forte hali ona nefes ykleyerek oluur.
Az boluunda: (y)- i - e a o u ses giderek oald, p mf f ff
olutu.
Dil ucu harflerde: m b p ph (f)
Di ucunda: c s z t d
Daha kuvvetlisi iin ona nefes (H) yklyor; C-CH. K- KH, P-PH
talyanca; Piyano-PiyanoSS-MO. Forte ForteSS-MO
Trkede bunu , , , F ile halletmiiz.
Sesi iddetli (gr) kartmak, EDDE: p-pp, s-ss(), c-ch(), t -tt, f -ff, d-dd.
Antik szckte akll ve gl anlamnda, saygda byklk srasn gsterir:
tis-Attis, Edesi-Odossi, Eti-Hatti.
Gittike grleen: sis = tis = tit = Hitit=Hatti
Kor = Akkor; korun zerindeki kllere fleyince yanmakta olan odun, akkor
haline gelir. iddet yklenmi, nefes verilmi, oalmlk verir.
Yn, youn = Yffn. Younluu arttrlm. Azerice ptidai yffn, ilkel
akmlasyon, haram, hrszlkla elde edilen sermaye... Marks tarafndan kullanld.
lkel toplama, toplayc, dolaarak ele geirme, korsanlk, kandrarak ele geirme,
gibi yollarla elde edilen sermaye iin kullanr. Bence, 3.bin yln kresel korsanlar
iin de geerlidir.
Dil ailesinde yn ile hayvan ban kurabiliriz, hayvan ncelikle inek
iin kullanlan deyimdir, inek ise dolaarak st toplayandr, memeleri st toplar,
yan, yn yapar. Harmanda yaplan yn, bir yere toplamak, ymak, YI, YIV,
YIF kk hecesine gider.
M, B, P harf sralamasnda giderek gllk ifadesi olarak kreendo vardr.
lk adam MAN (Men) da tanrl olan, Kli-Man-Yeri (insan olunun yeri) denilen
Atlas danda oluan populasyon olarak dndmzde, kendini ben oyum
demekle ifade eden szck, Trkede bendir.
Men, Ben, Pen, Pan, Pon olarak ele alalm, en gl olan Pen, biraz daha
gl olan ise PANdr. PAN da tanrsyla zde olan PAN-Atas anlamnda PAN-
TUS karmza kar. Bu gl kavram Pantus kral VI.Mitridatenin sfatlarnda
buluyoruz, bilim adam olmaktan birletirici olmaya, teslim olmaktansa kendi ban

16
kestirtecek kadar Roma zalimlerine lmne direnmeye, olaanst zellikleri olan
en byk kral oydu, Baouzlu Pantus devletinin kralyd.
Tem-Tom: Grc dilinde aile tem, maaile tomdur. Temel aile tem,
kk aile olup, dede-nine etrafnda oluan byk aile ise tom ile ifade edilir.
Burada, Opa-Tomi almnda, byk abla ve aabeylerin evi olan yer,
POTOMYAnn sfat olarak neyi ifade ettii ortaya kar. Evimin temeli kavramna
da kk malzemeyi veren temi burada grrz.

Trkede Fonetik Yolculuklar

Bebek nazlatmalar derlemeye baladm 2005 ylndan beri dilde fonetik
yolculuklar yaptm fark ettim. Ayn szck, deiik ehirlerde yakn
seslendirmelerle karma kabiliyordu.
Benzer bir durum Halikarnas Balksnn kitaplarnda dikkatimi ekti.
zellikle ana tanra Kibelenin bilinen tm adlarnda Dou Karadenizdeki yerleim
adlar vardr. Bu yer adlarnda Hitit-Kibele inann aramak doru olurdu. Bu
noktada, yolumu aan ilk anahtar szck ona yklenen lek Tanra kavram
oldu.
lek Tanra tanmn atmzda karmza hayat ve dnyay l
sistemle alglayan bir felsefe kmaktadr. Ona gre, insan yaam e ayrlr;
genlik, orta ya ve olgunluk dnemi. Ya da, ayn 3 hali; hilal, dolunay, sonay hali
gibi. Btn Asya tarihi hilalli bayraklarla doludur. hilalli lahitlerde bereketli
hilal var. Laos Anann kat bal var. Fatih Camisinin bahesindeki mezarlarda
hilalli dikilitalar var.
amani bayrandaki Tavus kuunun banda nokta bulunur. Timurun
bayranda nokta, Babr bayra gen sar-krmz Timurdan sz etmiken;
randa Timurdan beri Ay Takvimi kullanlrd. Takvim, M.550 de 1.Karu ile
balatlrd. 1980de Katolik Fransann rana gnderdii molla rejimiyle birlikte bu
takvim Hicri takvime evrildi.
Gordiondaki Kibele tasvirinde grlen ayn hilal hali iindeki nokta,
lek tara kavramn verir. gen, douran besleyen Kibeleyi temsil eder ve bu
rahmin tasviridir, rahim kutsaldr.
Bu lek kltrn dildeki karl aratrmamzn konusudur. lek
mantkla retilen szcklere ulamak iin bu mant biraz amakta yarar gryorum.
Halikarnas Balks bu dneme karlk gelen isimleri bilerek veya
bilmeyerek okuyucuya hissettirmektedir. Tun andan demir ana geildiinde
Anadoluda dilde de byk fonetik sramalar yaandndan sz eder.
S-mer ile De-mir szc sesdetir, demiri bulan Smerlerdir, bilinir.
Doaldr ki, tarm aletleri ve sava aletleri eitlenirken bunun dilde karl
oluur. Fonetik sramay dil aalarnn olumas eklinde gryoruz. Bu srada
dudak-ene-dil kaslarnn geliimiyle de ilgili bir durum daha var demektir. rnein
dudak ucunda kartlan P, B, M seslerini en sert tndan en yumuak tnya doru
deil de yumuak olandan sert olanna doru sralarsak M-B-P kreendoyu grrz.
Men zm Trkem. (Azerbaycan)
Ben Trkm. (stanbul)

17
Pen Durgum. (Trabzon)
Kendimize ben (men, pen) derken, bir eit Tanr adyla baladmz
dnlebilir. Halikarnas Balks, eskiden insanlar kendini inand tanrsyla
tanmlard der. Yani, BEN, eskiden benim tanrmn adyd.

Kii konuurken eer, ben yerine pen diyorsa, ben kuvvetlenir. Eer ki
pen yerine pan diyorsa, daha fazla kuvvet yklenmi olur, hatta pan yerine
pon diyorsa, bu en kuvvetli vurguyu ierir; men, ben, pen, pan, pon. Burada sesin
alm giderek kuvvetlenen bir gc hissettirir; mikro-fon teknik teriminde de sesin
bytlm adn grrz.
Fonetik yolculukla gittike kuvvetlendirme edimi, szcn verdii eylemi
oullandrma eklinde de karmza kacaktr.
Mitolojideki orman koruyan tanr Pan, pan fltn atas kabul edilir. Tek
kam zerine yedi delik aarak kaval yapan obandr, ift kamla iki sesli
alabilendir. Fransada Zampognadr; ampiyon ve semfoni szcnn
kkenindeki kavramdr. Bu alg, Hitit-Smer algs olarak bilinir. Msrda halen
kullanlan zummera adl halk algs odur.
Eer, Pan zerine aratrma yapyorsanz Trabzon blgesine, Kakar
Dalarna younlamakla efsanenin kaynana yaknsnz demektir; biraz sonra Pan-
ti-us, Pantus (Pan Atas, Panlar) ile karlamanz olasdr. Hatta, Byk
skenderin evlendii ba sava Amazon kzna Atinada neden Pantiece (Pan
Teyze), Pan soylu ece, byk ece denildiini anlamak da kolaylar. Ayrca, pan
szcnn byk, nl, ulu gibi karlklar vardr ve anlamyla rten bir
fonetik durum burada aka grlr.
Parasndaki ad Bazileus Mitridateye antik Yunan halk saygyla PAN der.
M.63de Krmda ban kestirerek intihar ettiinde ona byk yas tuttular. Atina
oligarklarndan ektiklerine son vermesi iin gelsin diye onu ok beklemilerdi.
Yunan halk PANa olan sayglarndan bu blgeye Pantus (Panlar) demiler
ve biz de kendi kendimize ne dediimizi brakp onlarn adlandrd szc alp,
kendimizi yle tarif etmeye kalkmz, stelik szcn asl anlamn da unutmu,
Yunan ile eanlamda kullanmz.
aman szcnnn bugn ilk harf olarak yazlmaktadr. Ancak bu ses
sh gibi bir hrt sesidir. SH sesini Z-S-T-D olarak duymak mmkndr.
Kayseri Pnarbann ZAMANTI deresini ele alalm:
Zamant; Saman-t(si-su). Bu dere Adana Seyhan nehrine kavuur. Burada
yaayanlara Zamantllar (amansoylular!) denilmektedir. Zaman-t, Pozan-t, Zap-
su, gibi nehir adlarnda t eki dikkat ekicidir, usdan dnerek lar eki verir.
Yeri gelmiken, Sadk Burann kurucu olduu amanoullar Trk devleti,
tarihten ad silinmek istenen, en nemli Trk devletidir. slamn ve bilimin
koruyucular olan bilim adamlar devletidir. slam bilimin ve akln dna tamak
isteyenlerle de savamlardr. bni Sinann yetitii devlettir.
amanoullarnn devamnda bayrandaki Tavus Kuu (Ouzlu) semboln
de koruyarak, Kl Tigin (Oul Tugan, Doan olu, aarsak di-Kun/Gn-ata, Gne
Oul olarak da dnr) tarafndan kurulan GAZ-NE devleti de, ynetim babadan
oula deil, bilge olan bilim yapan bir Bilge-Akil (Aksakalllar) grubuna verilen

18
AMAN Trk devletidir. Krehir Cacabey Gk Bilimevi, Bursa Ulu Cami, zmir
Tire, Sivas Ulu Cami gibi antik aman bilimevlerimiz zaman (aman!) ierisinde
camiye dnm, mimberinde ahap Knderkri galaksi ilenmi olan, Hal
seferleriyle defalarca yerle bir edilmi bilimevlerimizden sadece kalanlardr.
Aleviliin ierisinde anlagelen Maturidi /Mitri-Dat gibi bilim yapan inan bu
koldan gelir, Atatrk kendilerinden kabul ederler.
Kabenin ierisinde bulunan sekiz adet gkta (Meteor) Iktan Ur olmann
ispat olarak Hz.Muhammet tarafndan bu antik bilimevi olduu anlalan bu yerde
korunmaya alnm kutsallarmzdr. Ne hazindir ki, Mustafa Kemal Atatrkn bu
konudaki hassasiyeti, Kabenin yerini deitirmek isteyen ngilizlere olan tepkisi
halkmz tarafndan yeterince bilinmemektedir.
Antik szcklerdeki ti (si, su) eki, inanla ilgili SOY ba verir. Eklendii
szce, onun SUYUNDAN GELEN veya onun inann, yolunu, izini, n
devam ettiren, gibi bir anlam kazandrr.
PAN-T; Pan-si, Pan kltrn devam ettiren, o soydan gelen, Pan tresini
srdren. Ouzoullar iin kullanlr. Pagan, oban, byk, dal, sz dinlenen, gibi
anlamlar da vardr.
sparta yresinde yaayan antik szcklerden ABALI/Aballar, amcaoullar
demektir. Boluda, bir halk deyimi ierisinde geen aballar ise, Paller veya
efeler olarak karmza kabilmektedir; Gerek aballar Bolunun iinden kar.
BOLU ilinin szck anlam da bu halk deyiinde sakldr. Bolu; Opoli, Poli.
Bolunun en byk abals/efesi de bu durumda doaldr ki trklerdeki Krolu
olacaktr, Krolu; Kor-og-uli. M.70 de Kokorolu Mitridatenin Ouz ordular,
burada Sulla ve Pompey ile savat.
Pandan fonetik dnmeye uram olas szckler: Pan, Ban Man, Pen,
Men, Van, Pon, Mon (moon; ngilizcede ay), Von, Fon, Fan, Fen-Fin, vb. nsan
neslinin doduu yer; Kli-Man-Yero; Pan Oul yeri; Turkana/Trn Kan ba olan
yer; Atlas, Las Ata yeri. Ademin, Atamn yeri.
Fin ad, Finlilerin atasnn Pan inanl olduuna iaret eder.
ok tartlan Ermeni szc (Er-mani, Ar-mani, Uru-meni, vb) ierisinde
bulunan man hecesi, yumuak nlendirilmi bir Pandr. Pandan ur/ar/er olan,
Pandan remi olan, Ar-pan, Er-man, gibi. Keza Yerevan, Eripan/ Eri-van,
Panyeri yerleim ad olmu grnmektedir.
Pan hecesinin Ven/Van dnmn Vens/Ven-us (Pan-) yldz
ierisinde gryoruz. Dier ad oban yldz. obana yol gsterdii iin, kutup
yldzdr, szcn ierisinde pan-usiun simetrisi si-pan/oban vardr. Mars
gezegeni odur. Trk boylarnn efsanelerinde zel yeri vardr.
Pan inannn nemli tanrs Ay Tanrsdr. Latin dillerinde Ulu Ana,
skarak luna olur. Katalunca arklarda saya masum ocuk in-fanti deniyor.
Koruyucu Tanr Pandan mahrum olan Burada negatif kavram n ek n/An ile
verilmitir. Fonetik almnda n-Pan-ti, Pansz, korumasz kalm, gibi bir ifade
grlyor. Burada dikkatimizi eken bataki n-An eki, Farsadaki gibi baa gelince
azlk, arkaya gelirse okluk veren ektir.

19
Ezan sesi duyulduu anda yrek sesiyle sylenen Aziz Allah, Rizede Eziz
Ella olarak nlenir. Almnda Aziz Ulu/Ulu sis vardr ki bu szck Hitit szcn
amamza da k tutacaktr.
VI.Byk Bedrinin n ad olan Kerkin-itis, Kor-gn/Orkun Atas bize
kimliini vermektedir. Krmda Eupatoria Kerkinitis antik ehri, onun son
bakentiydi ve orada intihar etti, Bahesarayda cesedi orada yakld, Ker
boazndaki Eopatoria tepesine onun ad verildi. Her 9 Maysta Tatar Trkleri bu
tepedeki dikilita antna piknie giderler.
Kerkin-Atasn, sadan sola tamga okuma yntemiyle zdmzde
Atas Kerkin kar. Atas Kerkin kimmi diye, bir daha sadan sola atmzda,
karmza ok bildik bir szck kar; Orkun; Ker-Kin = Kin-Ger, Kenger, Zenger.
Smer tabletlerinde Smerler kendilerinden Kenger diye sz eder.
Kerkinin fonetik dnmleri; Er-kin, Or-kun, Or-kan, Arkun, Or-han,
Grkan, vb. Dastanda erkek ad Cunkar ile, Uygurun eski ad Cungar-ya/
Sungarya, KS dnmyle sesdetir.




Her Szcn Fotoraf kartlabilir

Birbiriyle fonetik akrabal olan szckler bir aile gibidir, ailesi/kk olan
bir szck kaybolmaz, gven iinde ok uzun yaar.
Kk heceden yola kp, lek sistemin akll kprleri sayesinde dil ailesinin
dier szcklerine ulaabilir, szcn aile albmn grebiliriz.
lek sistemle oluan dil ailesi sayesinde hzl dnebilmekte ve hzl
alglayabilmekteyiz. Dildeki matematik, yani uyum, akl backlarmz hzl
yakmamz salar. Bir eyi dnrken, bir szckten yola ktmzda, onun dil
ailesindeki, onunla balantl/akraba olan kavramlar bir arada dnr, o
kprlerden geer akl yrtrz ve bundan sonra sonu/fikir kartrz. Trke
dnmek, keyifli bir zihin yolculuudur.
Trkede, dil ile akln ilikisi fonetik matematiksel bir sisteme oturmu
grnmektedir. Bize bunlar bugne hazr olarak sunan binlerce yl emek veren
atalarmz kranla analm.
Bir szc anlamak, kk hecesindeki nesnel durumu gz nne
getirebilmek, o fotoraf grnr hale getirmek, alglama dediimiz zihinsel ilemdir.
rnein, anladn m?, Rize ivesiyle angladung mi?, unu soruyor, Bu
szcn kkndeki resmi gznn nne getirdin mi, grdn m?
Cengiz zaknc, Dnden Bugne Trklerde Dil ve Din adl kitabnda,
anglamak, resimlemek, grntye dntrtmek, yani grselletirmektir der.
zaknc, Ang, eskiden hayvann hangi obaya ait olduu anlalsn diye, srtna
kzgn demirle vurulan damgadr der. Szckler, grnt yklenmi ses
dalgalardr. Bu ses dalgas kulak araclyla alnp gz araclyla yeniden ancak bu
kez dsel bir grntye (imaj) dnr ve anlama edimi byle gerekleir diye

20
aklar. (age.sh.139) Yani, bir kulandan giren ses dalgas ierde grntye
dnmezse, br kulanda kar gider!
Bir eyi dnrken, bir szckten yola ktmzda, onun dil ailesindeki,
onunla balantl/akraba olan kavramlar bir arada dnr, o kprlerden geer akl
yrtrz (akl Arapadr, iki eyi birbirine balamak iin kullanlan ipin addr) ve
bundan sonra sonu/fikir kartrz. Soyut bir szc ararken bile onun yerdeki,
topraktaki kkn bulmak, grmek gerekir. rnein soyut akl szcn anlamak
iin onun yetitii topraa gidip orada resmini buluyoruz. Fotoraf izilemeyen
szck bizim iin anlamszdr, alglanamam demektir. (lkemizde 2005 de
balatlan ders kitaplarnda resmi izilebilen bir tek kavram yoktur!)
Fonetik geilerle, bir szcn ait olduu dil aac bulunabilir demitik.
Ailedeki dier szcklerin bu szckle anlam beraberlii iinde olduklar
anlaldnda gvenle o szc kullanrz. rnek olarak BUDA szcnden yola
kalm:
BUDA (dua), PUDU, PUT, BUYDA (buday, Hititlerde baak demeti
simgesi) PUDU HEPA (orumun Kibelesi), MTO (efsaneleen, anlmaya devam
edilen, Yrlanan, Yar olan), anlan, dua ile arlan. METE, Mu-Ata, Mautu;
buday koruyan!
Szcklerin bir ailesi olduuna Rizeden rnek:
Dolayma dolaylk doladm cmlesinde, bir kkten szck ve bir
cmle olumaktadr; dolay, dolaylk, dolamak. Bu bir Rizeli kadnn cmlesidir.
rty, belinden aasn saracak ekilde dolayarak baladn sylyor; en ksa
yoldan en az szckle ok eyi anlatyor.
Rizede petamal, batan aa rtlendir, dolaylk, belden aa rtlendir,
eran ise sadece ba ve omuzlar rtendir. eran gen kzlar, petemal belli bir
yatan sonra, rnein kaynana olduktan sonra kayn analar rter. Dolaylk her iki ya
grubunda da rtlr, ancak bahe ii yaplrken nlk gibi kullanlr. Bu rtlerde
kullanlan renklerin de zel anlamlar vardr.
Bir szcn kk hecesine inip onun fotorafn kartmak, anlaml okumay,
analiz etmeyi getirir. lek sistem bize bu analiz ileminde hz kazandrr. Aslnda bu
sistem Trkenin dil halsnda vardr ve biz bu almamzda sadece bu halda
kullanlan ilmek balarn (akl backlarn) en kestirme yoldan grmeyi deniyoruz.
Szck dokuma halsnda motifleri birbiriyle ilikilendirmenin nemi zetle
udur: nce kk heceden eril ve diil iki szck retilir, sonra bunlar fonetik olarak
bytlr, bu yolla szcn ailesi ortaya kar. Aile fotoraf iine girmi olan bir
szck bir daha kaybolmaz.
Herhangi bir szcn anlamn zemiyorsak, onun aile fotorafna bakarak
ne olduunu, soyunu, kkn bulabiliriz, fotoraf tamamlayabiliriz.
Smer kltrndeki hayat aamal dnme Mevlnann Hamdm-
Pitim-Yandm zl deyiiyle benzeir. Burada henz bir szck tretme yoktur,
ancak kavraynn evrensel olduunu aklamak iin rnektir. lek sistem, olan
bitenin birbiriyle olan ban akllca kurar ve bunlar isimlendirirken de akllca
adlandrmalar yapar. Bylece, szckleri anlam bilim olarak da analiz etmek
kolaylar. Buradan akl-dil ilikisi aklanabilir hale gelir.

21
ngilizcedeki, szcklerin ba harflerinden yeni szck tretme yolu, akl
ban ortadan kaldrr. Bu durum 2000 yllarnda yaadmz kresel savan
silahlarndan biridir. rnein, 1916da anakkale Boaznda demirleyen ngiliz
Armada filosundaki askerleri toplayan irket Anzakn ad, bugn asl alm olan
Avustralian New Zeland Army Cooperationdan uzaktr. Dil aacnda yer almayan
byle szcklerle yanl mantk kurulur, zihin yanlsatlr, akl-mantk dalr,
bunlarla zihinsel faaliyet yaplamaz.
lek Tanra kltrnde, doada var olan her ey kutsanr, ondan kendine
rnek alnr. Bata insann kendi bedenine; dourana ve dourduunu besleyen
bedene sayg, retmeye, beceriye, bilime sayg vardr. Hayvanlar ve onlarn hayat
incelenir, gzlenir, ilham iin sembol edilir; arlar, ylanlar, pars, arslan, kurt, ku,
kaz, boa, ko ve daha
rnein, kurt anas indeki tm yavrular (insan yavrusunu da) emzirir, kurt
ve kz kendi anasna saygldr, anasyla iftlemez, oban kpei (kangal) ve kurt
kendi aile yaknlaryla iftlemez, ana ar yaatlmazsa oullar yaamaz, karncalar
selde yuvay kurtarmak iin kenetlenerek piramit olurlar. Geyikler, en sarp kayalara
kabilen, en evik ve en zgr hayvanlardr, o nedenle o-Ban, yani Paan/Pan
atalarmzn semboldr. Hayatn devamna yarayan doal davranlar doada
gzlenir, rnek alnr, yapt baarl ilerde onlara benzeyen insanlar da, benzer
isimlerle arlr. Baar topluma yararl olmakla llr, kutsanr, yceltilir, yce
kavramlarla adlandrlr.
Tavan, korkaktr, bu yzden olumsuz rnek olarak kabul edilir, hatta
orumda eti bile yenmez ki onun korkak zellii insana bulamasn diye. Kartal, en
eski sembolmzdr; gkyzn her iki ynyle tam daire grebilme zelliindedir.
orum Boazkyde, antik Tuthaliya bulunan ift bal kartal kabartmasnda, iki
penesine ald korkak iki tavanla birlikte resmedilmitir.
Yine koba sembolleri, baba ile zde KOBAI kavram verir, bu bey ok
karn doyurdu demektir. Milas M270 de Laz Mautu orum Alaca(Laz) mzesinde
parlak mermerden olanlar vardr.
Doadan insana ders karmak Ouz Kltrnn de esasdr, insan-doa bir
btndr. Bir szck bizi doadaki o fotorafa gtrebilir. Beikdznde halk
arasnda fndk aacyla balantl zl bir sz vardr; Fnd topladmz gn,
fndk bir gn dinlenir, bir yl sonraki meyvesini hazrlamaya balar. Yani, kendisi
de yle yapacaktr.
Tarihten bugne gelen tm nemli insan isimlerinin, o insann becerisine
verilen isimler olduunu gryoruz. Byle olduu iin ismiyle birlikte o insann
kiilii fotoraf gibi gzmzn nne gelir. Beceri-ad-soyata sfat arasndaki
uyumun bir zihinsel faaliyet olduu aktr.
rnein, Babilin Asma Bahelerinin kraliesi tarn btn adlar onun
kimliini tarif ederken, fonetik dnen sesleri de aa kartr.
tar, SemirAmisi, SimerAmyti, SemirAmide, Medes: Kafkas
beriasndan -tar (Toros) soylu, Kutsal Hilal inanl, Smer kltrnden, Mete
soyludur, Amazondur. Rizede Potomyada, Baleva tepelerinde bulunan Gelin Kaya
rlyefinden yola karak, Babile buradan gelin gittiini dnebiliriz. Asma
baheleri burada Eyll aynda yamalardan sarkarken ayn manzaray verir.

22
unu da anlyoruz ki, Amide (Hamide), Mautu/Metenin diil halidir.
Baz Kuran yorumcularna gre, Kuranda kadnn halinden sz edilir;
gen kz hali, gelin hali, ninelik hali. Bu bilgi lek Kibele kavram ile de rtr.

Deneysel Fonetik alma:
Demir szcndeki d harfinin z olabilirliini anmsayalm. Rizede bu ses
vardr. ngilizcedeki then okunuu gibi, dilin ucunu st dilere dokundurarak ZEN
gibi okunur. Dem iiren anay bu telaffuzla syleyelim; Zem-ir- ana; Zemirna
olur.
r, ur, or, r eylemi, MA bereket tanrs adna yaplan iler olduundan r-
ma, Ur-ma, orme fiilleri oluur.
imdi, demirin kk hecesini leyelim:
dem, demi, demo
zem, zemi, zemo
Bu leme iinde diil olan ikincisidir. Eril isimler ise ncden
tretilecektir; Timur, Tibur, Tibor, Teymr, Teyo, vb. Demirin bizzat kendisi de eril
olabilmektedir.
imdi, lek sisteme gre oluan bu szcklerden elde edilmi kadn adlarna
gidelim:
Semira, Semra, Sumru, amra, Zamire, Zmra, Temra, Demre, vb.
Smer szc ile akrabalk aktr. imdi rahatlkla syleyebiliriz ki,
Smer kltr demiri bulan, ondan kendi baltasn yapan Amazon Kltrdr. Zaten
Karadenizdeki yerleim adlarnda yaptmz analizler ve aratrmalar da bunu
dorulamaktadr. Krma hatta Moldovaya kadar Smer/Kimer uygarl artk
karmzdadr.
Karadenizdeki Smer Uygarlnn ok doaldr ki bir ad da Amazon
Uygarl olacaktr. Kafkaslarn sar hilali, Ay Tanrs MAZ/MEZ inanllar...
Aratrmam ilerledike unu fark ettim, Mezopotomya kavram ierisinde yer
alan MED-OPO tanm da AMAZ-Opa Dam ile denk dmektedir.
Ayrca, MEDE Opa, Mete Amca/Abey kavramyla rtr. Amaz, Amed,
Med, Medi, Mez, Maz, Baz, Bazi, gibi sesde szckler bizi MEDES, OUZ
METElerin Bazi-Leus /Baouzlu Uygarlna gtrr.
Pekmez/bek-mez iindeki besleyici olan demir/feri besinini biliriz, zmden
ezilerek yapldn da biliriz. Pek-Mez; koyu Maz! Bize ruh veren, canllk veren
pek-mz perilerinin demirle ban artk kurabiliriz.
Ouz-Ik kltrnde nemli yeri olan cem szc ile bir fonetik
yolculuk yapalm. dli dalardan biri olan Ovitin yolu zerindeki Cimilin Hitit
kltryle ban bulacaz.
Cim-il/ Cem-il; cem yaplan, toplanlan yer, ota kurulan yerdir; cem cemi
cemo camo, cuma
Cemi/cami/came; Rizede camiye came denir. Toplanp bir araya gelmi olan
halk kavramlarna ulatk. Demo-kor-asinin kkeninde toplanp dem/cem
yapldn gryoruz. Kor hecesinde ise, zihinsel faaliyetin younlat, ulu k
ktlesi Kor (gne tanr) nn kaynandan sz edilmektedir. Hatta Dem-Kor,
bize akl nn demlendiini, dem aldn, akln olgunlatn syler.

23
Ayn kk heceden c-d geili harfleriyle fonetik aray yapalm:
dem demi demo dama duma
Burada demo-krasi szcnn ve Rus parlamentosunun st kanad olarak
bilinen duma szcne ulatk.
Cem-li tretmesiyle, cm-le kavramna ularz. Sanld gibi cmle
Arapa deil, Trke kmaktadr. nk anlam olarak da kelimeleri bir araya
toplamak, cem etmek ile doru orantldr. Hem de tmce demekten daha rahat
nlenebilmektedir.
Dilde ak kolayl veren ey nedir, bu konu dilciler tarafndan pek
konuulmamtr. Bilinmesi gereken udur; o szck bir ses, dilde ak
zorlatryorsa, o szck zorlama bir szcktr, er ge der yok olur.
Moldavyada bulunan Trklerin, ki Dou Karadeniz kkenlidirler, Gagouz
(Gkouz) dilinde ablaya kaco, aabeye ise baco denilmektedir. Baco bizdeki
bacnn eril halidir.
bac- baci - baco
bic - bici - bico
Grc dilinde bici kz, bico erkek ocuktur.
spanyolca peri kz, pero erkektir.
Rize dilinde; Ka, pi bak baa, saa deyrum, cmlesindeki bana-sana
derken kullanlan baa-saa szckleri, aynen Gagouzcada kullanlr.
Rizede bir ie niyetlendiini aklarken ilk cmle olarak Ullaun isinlan
denir. Bunu, bugn Allahn izniyle olarak alglarz. Fakat, fonetik almnda
karmza Ulularn siiylan, anlam olarak Ulularn yapt i gibi kavram
kmaktadr. Ata kltrne gnderme vardr, Hatti, Eti kltr burada hissedilir.
Ata kltrmzdeki suyu toprakla buluturarak yerleik hayata geii de
salayan TURPAN tarm devrimini (Karz Su Kanallar) ve Smer demir devrimini
bilirsek, hangi szcklerin hangi devrimle dilimize girdiini de grebiliriz. Budayn
bereketini koruyan ilk atalarmza KARU, KUROZ (Karz ile sesdetir), Mete,
BUDA gibi sfatlarn ad olarak verilmesi, tarm devrimi balantl olmaldr. zmir,
Smer, spir, Sibir, Persi, Pars gibi isimler, klcyla koruyucu olan, bu ehri kuran
anlalabilir.

Fonetik Analizde Simetri:
Fonetik analiz almalarmz devam ederken, ok daha ksa yoldan analiz
tekniklerine ulatk. rnein ift heceli isimlerde sadan okuyula, tamgalara yer
deitirmekmek gibi, akraba bir szce ulaabiliyoruz; S-mer; Mer-si; Per-Si, gibi.
Perslerin antik tanrs Mar-dukun da kk hecesindeki Ma-uri/Uma-er, S-
MER hecesinde sakldr. Uri-Uma; Uma anadan reyen, gnein var ettii...
Bir daha ters okursak UR-UMA diyar, corafyamzn antik adlarndan biri
karmza kar. Ayrca Urum-eli, Turakia, Trk yurdudur, bilinir. Krtler Trklere
Rum der. MAR, Uygur ehri Urumci; Ur-uma-si; Urum/Mar soyundan
Trkmenistann en byk aireti Mar kavmidir. (Mor-oguli /Morgl ile
sesdetir. Yazar Morgln ata dedeleri Trmenistandan gelmitir)
Nidenin antik ad olan TUANA, NDE ile simetrik sesdetir.

24
Hasan Da, Hasan Dede trbesi buraya yakndr; HASAN ile NAUS
simetrik sesdetir.
Nide; NEU-DA (yeni k) ile n ykseldii bilimevi anlamnda
Tuanay aarsak; Utu-U-Ana olacaktr. Blgenin kurtarc Ouz beylerine Doan ad
verilirdi. Szcn skm hali TANdr. Tan yeri n ykseldii yerdir ve Lazca
TAN veya Tauna ayn ekilde ykselen k demektir. Bilimevine Lazca Tauna
demekle, Nide veya Tuana arasndaki fonetik akrabalk ortadadr.
Ayn yerde, Hasan Danda bir Hasan dede vardr, onun ad da dan ad da,
Kemerhisar Bilimevinin atas olan, kuak bilim adam yetitiren, doktor
matematiki olan, Apollo Nausdan adn alm gibidir.
US ANASI, APOLLO-NAUS NA-US, Ana-Us Apollo; Ulu Apo, Alp,
lyapa! Kemer Hisar adna da KMER/ SMER-i Sehari diyelim mi?
Bir Nide yks var. 1.yzylda Apollo Nius Antalyann oligarklarna
demi ki:
Ey Aspendosun zenginleri, topra kendinizin sandnz, oysa toprak
hepimizindir. Gerei syledim diye beni hapse attnz. Ya sylemeseydim baka ne
olacakt ki!
Bugn bile geerli deil mi?
Nide-Tuana simetrisi, Smer-Mersi simetrisi gibi fonetik analizde aynada
simetri bundan sonra da oka karmza kacak.

Ar Dann fonetik fotoraf:
Ari: O-uri. Go/Gk Tanrnn yeri. Oguri, Kuru. Trklerin en eski
adlarndan biri KURUdur.
Ar-Arat: Arat/Dor Yeri; Ur-utu; Urdu.
Arat: Er-Ata. (Erat, Asker)
Ata-er: Ada-ur; Dor (Atu-ur; Tur/Trk)
Arat Ari; Erat Ori, Erat Yeri.
Ararat: Dor/Turlarn yeri! (Dor/Art, Krtede KIZIL)
Buradan Urartunun fotorafn da kartrz:
Ur-artu; Ur-ar-atu; Ori ar-utu; Erata Yeri.
Urarto; Ur Ada-er/Dor; Dor yeri.
Varto; Par-tu, Par-si, Mar atal.
Arnn dier ad Karaksedir. Kara-kse; Kuzey Ouz almldr.
sparta ilimizin adnda benzer bir Smer adn grrz; sparta; Par-si-ata;
Ata Su-Mer.
armla, Romann SPARTA-KUS kle isyan da, Anadoludan Cenevizli
korsanlar tarafndan karlm genlerin kle olarak satld Romaya isyandr.
Adlarndan onlarn Pers-OUZ olduklarn okuyabiliriz. Tarihiler onlarn M.70
de, Anadoludan ykselen MOHT OUZ VI.Mitri-Datenin direniine katlma
abasn pek anlatmazlar. Sahilde binecekleri gemilerle ana vatanlarna dneceklerini
hayal etmilerdi.
Arhavide yukar kylerde yaayan yallar genleri sahile yalnz
gndermezler, karlacaklar zerine anlatlan gelen korkular vardr! (Tamam
Lazca konuan tek iledir.)

25
Ar-Heba, Arhave, eski adlarndan NAO DD, adndan burann tipik Smer
yeri olduu sezilir; Opa/Hepadan Ur olanlarn yeri


Fer / Ik Dnyasna Fonetik Yolculuk

aman kltrnn temelini FER kk hecesinde gryoruz. ncelikle
belirtmeliyim, am/Ik, am-an ise onun ouludur. Ik blimi yapanlar
anlamndadr. rnein Saman-Yolu, aman bilginlerinin bulgularyla ortaya
kmtr. Anadolu batanbaa aman bilimevleriyle doludur. Bursa Ulucami eski bir
bilimevidir, mihrabnda tamamyla geometrik oranda doru resmedilmi ahap
galaksi vardr, sekiz yldzldr. Caminin ortasndaki tavanda buluna sekiz keli
tambur ve tam altnda bulunan adrvan, burada aman tbbndaki gibi Ik ve Su
sesiyle tedavi yapldna iaret eder.
aman, etrafn aydnlatan, k kayna olan demektir. nsan k canls
kabul eden aman kltr, btn dinlerin altndaki tek ve en uzun yllar kapsayan
kltrdr. Gne Klt diye adlandrlan kltr de budur; btn isimlerde k
kaynakl kk heceler vardr.
am, esi/k, fer kk hecesiyle de karmza kar. Ferin oluumundaki
Opa (Up, yukardaki k kayna, gne) bize k noktamz verir; Opadan Ur
olan, Per/Fer/Mer. Ulu Ik yol gsterici olmaya balaynca gerisi orap sk gibi
geliveriyor.
Ik, n, s, enerji; FER
oaltalm; FER, FAR, FOR, FUR; PER, PAR, POR; MER, MAR, MOR,
MUR
Fer kk hecesinden trevler ok zengin durmaktadr. Bu szck, acunsal
enerji, gnein yayd s ve enerji, gne gibi, aman kltrnn merkezinde
grnmektedir. Bu analizler ihtimaldir bizi aman kltrnn derinliklerine doru
gtrecektir.
ngilizce In; Bar, Rey.
PER hecesinde iki ses kk vardr; Op-Ur, Opdan Ur olan.
OPA-ANA IIK Kayna, en tepede olan, en yukardaki, In geldii yeri
ifade eder, hem erkek hem kadn olan, bir olan Tanrsal sfattr. TANG-R, Tan-r,
Tan yerinden ykselen, kutsanan TAN, dnrerek Tun, Tin, Sin, Sun, San Hepsi
k kaynana gnderme yapar.
Fer szc, ihtimaldir ki, evrenin temelindeki enerji ile yakndan ilgilidir;
onun varlna CAN deriz. Hindular da can der.
Ik kltr, Od/Oz kltr veya Gne Klt olarak biz Trklerin hep iinde
olduu bir kltrdr. Trklerin G/O tanrs bir k tanrsdr; Ouz derken de
O- deriz. Krgzistanda bulunan altn adam heykelinin ad ISSI KOL Ouz
Olu, ISSI YZ tamgas da Ouz Uadr.
Trklere, s-ma-ili; Ulu Oma I diyen Yahudi yazarlar, bununla Trklere
In Olu/Tanrnn Olu demektedirler. Benzer bir ifadeyi Kagarl Mahmutun
szlnde geen, Hz.Muhammetin Trkmen tanmnda da grlr. Trk

26
destanlarnda Trkler kendilerine O-uz Olu der (Ik Kul), bu tanm da ayn
kavram ifade eder.
Gn nn ykseldii yerin ad olan TAN, antik szcklerde ok geer.
Tan; Ata-Ana, Ik Ana (Zigana, Esiana), Utu-Ana; Tauna, vb.
TAN ierisindeki iki kk hece yer deitiinde Ana-Ate; Anati, Ana-udi;
Endi (Smer Tanrs) kar karmza. Anati-Kos gibi soy ata ad veren ektir, Ouzi
anal, Anati Okhus! Ouzlu olarak bugne evrilebilir.
Plas-enta szcnde bile bu koruyucu tanrya rastlarz, bebei anne
karnnda sarp koruyan Pelaz-Anas.
Tpta ve canllarla ilgili dier bilim dallarnda Op-Laz ve Plazma ile sesde
oka szck vardr, bunlar k ve ilk canl hcre ile dorudan balantl
szcklerdir.
Farslar da kendilerine FER-si, Ik soylu anlamnda Par-si demektedir.
Tm bu tanmlarda k ve fer temel kavram olarak karmza
kmaktadr. Maz; Samn sadan okunuudur.
Halikarnas Balks insann topraktan deil ktan meydana geldiinden sz
eder. Sanrm onun bu dncesi, Okford ktphanesinde geirdii drt yla dayal
bilgidir.
I maddenin kayna kabul eden bir inan da Pers-Sasani kltrdr.
Sasani kltr Pers uygarlnn kllerinden dodu. Kimi tarihilere gre slam
Uygarl da Sasani Uygarlnn kllerinden dodu. ems suresinde buna kaynaklk
edecek ipular vardr, ems gnetir. Ya-Sin (Ey Gne), Ha Mim (Ah Nokta,
Gne) gibi sunularla pek ok Ulu Ia, Allaha sesleni Kuranda mevcuttur. Ki,
slamiyeti ilk sahiplenip koruyanlar amani Trk devletidir. Tarih boyunca Trk
devletlerinin paralarnda sekizgen ems motifi bulunurken, 2005 ylnda Trkiye
Cumhuriyeti parsndaki ems motifleri yok edilip yerine yedigen ekiller
konulmutur. Yedigen; matematiksizdir, algy zorlar, kelerini tek tek sayarak
birka saniye sonra ancak alglanabilir. Sekizgen ise, en hzl alglanan mkemmel
estetik ekildir, sanat, art (sekiz), artan, reyen, yaratc olan ekildir, gne bununla
ifade edilir. Sekizli ems motifinin Trk parasndan kaldrlmasnn anlam, bu halk
uyutuyoruz, beynini matematiksizletirdik olarak anlalmaldr. Byk gezegenleri
bulan amani bilim adamlar onlar sekizli yldz olarak resmettiler.
Samanilerin evreni byle alglamalar batda kmsendi, onlarn atee
taptklar yalan sylendi. Mitolojide Kibele, Atise (dumansz atee, plazma/pelaz-
umaya) ktr, yani toprak ana gnee ktr.
Selevkoslar, gkyzn, bize k veren gnei ve n gneten alan
gezegenleri inceliyorlar, hayatn kayna olarak alglyorlard. M.109da Mars-
Merkr-Jupiter bulumasn tespit ediyor, 14 Temmuz saat 17.53de Adyaman
Nemrut dann bat terasnda bu olay izleyip Aslanl Horoskop heykeline
resmediyorlard. 25 bin ylda bir kere Mars ile Merkrn yanna gelen Jupitere
byk Ouz beyi Eupadore Mitri Datenin adn, Hubidor/Jupiter diyorlard. Ona, o
gn o saatte 22 Ouz boyunun birleik krallk tac giydiriliyordu. (Adyaman
mozaiklerindeki adyla MHT OKHUS, Ouz Mehdisi)
Fer ile szck aratrmamza devam edelim. Ay-fer ile Ay-peri
balantsndaki gibi, ay tanras tar/Star/Str (Dor-esii/ Dor-es/Toros) ile fer

27
balants bir tesadf olmasa gerek. STR ile balayan yzlerce szck, da, nehir ve
yer ad olarak Asya, Avrupa ve Afrika haritalarnda grlr.
Dor; Ar-t dr, pusulada gneyi, sca iaret eder. Fonetik analiz
aratrmamz srasnda adn Artdan alan yzlerce szckle karlamamzn bir
nedeni olmalyd. rnein Marsn bir ad da ERTE Yldz, Art Yldz, sadan
okursak DOR yldzdr. Urdu/Urartu ehri Vanda, Aktamar Bilimevinde (Kilise
deildir) gn nn girdii delikler vardr, bu deliklerden giren k, yln belli
aylarnda belli resimlerin zerine der, bir yl dolduunda k yine ayn resmin
zerine gelir; burann Gk Bilmevi olduunun belgesidir.
Per (Fer): Ik, can, derman. Bu kavram halk arasnda gnlk konumalarda
da grrz; Gzmde fer kalmad. Dizlerimin ba zld, Hi ferim kalmad,
gzlerime k geldi, su itim can geldi, gibi.
Kibelenin lek sistemine gre; per kk alndnda, bu kkten bir diil
bir eril treterek oaltrsak, Peri, Pero diil-eril insan ad olur. Peri, halen
Kafkaslarda kz demektir.
F,P,V,B,M fonetik akraba sesleri birbirine geilidir. lek sistemde elde
edilen diil-eril yeni isimleri geili seslerle saysz oaltabiliriz:

Fer, Feri, Fero, Foro Forfor
Per, Peri, Pero, Poro Por
Ber, Beri, Bero, Boro
Ver, Veri Vero, Voro
Mer, Meri, Mero, Moro
Mar, Mari, Mara, Moro

Farsa kii demek olan fert ierinde FERi grrz; Fer-ti, Ik-atadan ur
olan Kii derken de iinde Og-isi okunur.
Latin dillerinin altnda Lazca vardr saptamamza dayanak oluturan temel
bir yapy Lazca ocuk, berepe almnda grrz. Bere-pe, bi-k/bi-per, yeni
var olan bir fer olarak dnlmelidir.
ngilizce To Be olmak fiili, var oluu anlatr. Pe-laz, Mi-lat, Mi-let
szcklerinin banda bulunan BE Laz, Uluozdan VAR OLAN anlam ierir.
Be, Pe, Opa, Opo, Aba gibi antik szckler Ana Tanra Kibeleye karlk
olarak kabul edilmise de, burada BE ile, yani VAR ETMEK ile rtmektedir, bu
nedenle var eden byk k gne ile e anlaml dnlmesi normaldir.
Yerel ivede; bi-dur, bi-gel, dur-bi, gel-bi, gibi emir szcklerinde bi, bu
eylemi oldur, yap anlam verir.
Peri-bi, sadan Bi-ber szcnde, bir peri benzetmesi vardr; s verir,
can verir, fer verir insana ve gerekten iinde demir/fer vardr. Yunancaya
piperu olarak, ngilizceye pipper olarak gemitir.
Peri, kz olarak karmza kar. Meriye dikkat, Trke kt.
Dilimizde elenceli dil tretme eklinde perili merili, darl marl, sarl
marl gibi bir dil oyunu vardr; bu oyunda her harften Mli kafiye tretme grlr;
M harfinin geili zellii bata gelir demektir. M-P geiine rnek, Pers-Sasani
kral apur, Sa-Por, fonetik olarak n byk olu eklinde alabilir.

28
Fer-etiko Rize Bezinin addr. Alm, Fer-atika; Atti-kann ssn veren.
Ferin trevi kimi szckler; Ferferig ortalkta dolamak, Firfirik
ttrmek. Firfirik, Lazcada ve Rize ivesinde ddk demektir. Perian,
perperian olmak; btn enerjisini kaybetmek. Viri viri konumak (olumsuz
anlamda) ok konumak.
Rize, eski Haldoz (Portakallk) mahallesindeki Bero lakapl aile vardr. Bu
mahallede soyad Perili olan kizdereli bir aile daha vardr. Bu isimler kla ilgili
olacaktr. Bertan adna Bero deyiimizin fonetik mant burada sezilebilir.
Forfor harl ate, four four kaynamak.
Fortuna; Frtna; Fer-tauna; Gr kl.
Farsa: Feraset. Fer; erdem. Ferli; erdemli.
ngilizce: Por; s dolu.
Por-ti-kal ve Por-ti-hala (inein ilk stnden yaplan tatl); enerji suyu.
ngilizce: Furnace; ocak. Fairy; peri. Fairytail; peri masal. Por (kap), Far;
uzun k.
Franszca: Four; harl ate. Fournesi; yanarda (four s).
Rizede furnesi; frnlanm msrdan yaplan ekmek.
Forodan, fonetik geili O-A seslerine gre trev: Farfara, ok haharetli
konuan.
Bir eylemi oaltmak iin izlenen yol, eylemi tekrarlamak anlamnda, kk
heceyi yinelemek, bu yolla eylemi oullamak yolu kullanlmaktadr: Ferferik,
farfara, gibi.
ans, talih kavramyla balantl olarak; ok takn akan Furtuna deresinin
adyla talyada bir Furtuna deresi daha vardr, ki orda yaayanlar Dou
karadenizden oraya gittiklerini sylemektedirler, bu derenin ad Talih Tanrsdr.
Karl ORFF, Karmina Burana adl sahne kantatnda ana temay bu dere zerine
oturtur, koro en cokulu yerde O Fortuna diye haykrr. Szcn kk hecesindeki
FOR, Fer, feri, fero, foro fonetik trev sralamasnda en kuvvetli akan algsn
vermektedir.
Rize Frtna Deresi, bu adn Amazon sava Frtna Abadan ald. VI.Byk
Bedriyi gece savanda yaralandnda atna alp Amasyadan Frtna Vasindeki Zir
Kaleye kadar getiren bakadn sava Amazon Tina, Fortuna Abla odur. (M.63)
Merdivan szcnn almnda karmza Meri Diva Ana kar.
Dirvana kuu mitolojideki demir ana, demir kutur, ona kmak iin Merdivana
klr; btn tapnaklarn kaidesi merdivendir. talyanca ve Lazca skala, iskeledir.
talyada La Scala Operasnn merdivenli kaidesi ona adn verir; Merdivenli Opera
demektir. Burada solist olan Leyla Gencere DVA ad verilmitir; o, bu
merdivenlerin en yukarsna kabilen, en demir olan kutur.
Kk hecenin merkezine k kayna olarak FER yerletikten sonra, szcn
fonetik geilerinden tretilen ok sayda szce ulalabilmektedir. Mer, Meri,
Mar, Mor, Bor, Bar, Par, Per, gibi. Bu hecelerin arkasna gelen lar oul eki ile
kavim adlar yaplr.
Benzer ekilde oul eki, uaklarnn ksaltlm olan Us, Si, Ti, Zi de
olabilir; Par-ti, Per-si, Mar-si; Mer-ler, Marlar, Perler, gibi. Si eki baa da gelir; Si-
Mer, Ta-mar, Te-mur, Ti-Mur gibi.

29
ran Pers ve Sasani uygarlklar, k kltrnn nemli merkezi
grnmektedir. Sasani kutsal MAR-DU (Mar-ida, Mar-ti, Mersi) ve Mitolojik Pers
kral FER-DUN, gibi yceltilmi kiiliklerin altnda nemli byk baarlar olan
insanlardan sz edildii gerei vardr. Biraz aratrdmzda ayn zelliklere sahip
iki ayr kii veya ayn kiinin iki farkl tanmlar kar karmza.
FERDUN operasna konu olan atalarmzdan sz edelim. Mustafa Kemal
Atatrkn bizzat metnin olumasna katkda bulunduu bilinir. Pers mitolojisinden
alnm zsoy Destan (A.Adnan Saygun) ilk Trk operasdr (1933). Kahramann
ad olan Feridunun ikiz olu olur, biri TUR dieri ise RAC/ Iraz. Iraz; riza; Farsa
gibi sadan sola okuyula AZER! Zamanla bu iki kardein aralarna ktler girer,
birbirine dman olurlar. Kastedilen Trklerle ranllardr. Bundan sonra aralarna
kimse girmesin diye dualar edilir, dualar doum kutlamasna katlan ulu halk
nderleri tarafndan yaplr.
Tarih boyunca Romal yamaclar Trk soylu uygarlklar ykmak iin hep
kardeler arasn am, birbirine drmtr; rnein Dariusun iki olu Serhaz ile
Kuroz (M.400), Timur ile Beyazt, Osmanl ile Safevi savalar, gibi.
Feri-tan; Ik-tan var olan, anlamnda bir kavram da ierir. IIK-TAN, yani
Ikolu FERDUN. Fer Ti-ana olarak aldnda, Anas Fer; Ik Anal olur.
Benzer ekilde, Anadoluda Iltan ve Itan erkek isimleri yaygndr.
Feridun; Feruzan ve Firuzan ile sesdetir. Firuz, Peruz, Peruze, Parise, vb
adlar hem randa hem Trkiyede yaygndr.
Farsa dili iin ran Trklerinin ehir dilidir diyebiliriz. Bunu aalm.
Hanedanln ve ynetici snfn dili her yerde halktan ayrlr. Saray kltr,
farkllamay nce dilde getirir ve bu dili sanata arkya iire ve edebiyata yerletirir,
egemenliini bu yolla perinler. Uygurda da halk mzii-saray mzii ayrlr,
talyada da, Osmanlda da, Selukluda da. Halkn dili ile sarayn dili ayr olsa da,
hepsi ayn kkenden insanlardr. Pers hanedanlar Kagari Ouz boylarndan
olduklarna gre FARSler dediimizde bir baka insanlar anlamamak gerekir.
Bugn kresel egemen olan dil ngilizcedir ve bunu dnyaya dayatanlar, bu
dili kendine egemenlik arac seen hanedan Engliz (English) adl bir ngiliz ailesidir.
air Firdevsi, Trk soylu bir airdir ve dilde de, Trke, Arapa ve Farsa,
ana dili gibi iir-destan yazmtr. dilin byk ustas Firdevsi iin Trk
dmanyd, Persleri tutuyordu, gibi saldrlar ona ve bu byk uygarla
hakszlktr. Keza Mevlana, sonra Osmanl Divan airleri, Farsa ve Din dilimiz olan
Arapay da katarak Osmanlca gibi yeni bir kltr dili yaratarak iir yazmakla Trk
dman deildirler. Dilde bugn hainlik, ulustesi smrgecilerin dili olan ngilizce
ile roman yazan ve onlarn Trkeyi kran postmodern modasna uyanlar iin
kullanlabilir.
Katalan diliyle Farsa ve Kagari Trkesi arasnda baz benzerlikler vardr.
Bu benzerlikleri FER-Ik hecesinden yola karak zebiliriz:
Katalunca Ik, Brilla; Peri-ella; Ulu Ik.
Erkek: Jill (l), kz; Jilla (Ella).
Hala: Tieta (teyze, tiyeze).
Gne: Sol (So-li) Ay: Luna (ulu-ana).
Anne; Mare. Baba: Pare. Karde: Perma. Dede: Avi. Nine: Avia.

30
Ben: Jook (k). Sen: Tu ets. O: Ella (kz), es (erkek).
FER ile yolculua Asyada devam edecek olursak, Laos (Ulu-oz), Kamboya
ve NEPALe de uramak gerekir. Nepalde, Ana-Poli, Ne-Bal (Neval), gibi Kibele
kltr karmza kar. Trke szckleri oktur. Cenazeye beyaz elbiseyle gidilir,
krmz gelinlik giyilir, inek kutsaldr, koyun kei gibi dier etler yenir. St veren
Kutsal nein yedii otlar bitirmesinler diye dier hayvanlar kurban olarak
kestikleri toplu kesim trenleri vardr.
Fer ile ayn anlamda AM ve oulu am-an; Ik bilimi yapanlara denir.
amanoullar devleti tamamen bilim adamlarnn, amani Emir Sultanlarn ynettii
Trk devletiydi. Bakentleri Buhara, Semerkant ve Belh bilimevleriyle doluydu.
Buralar Karaim Yahudi tccarlarna mal tayan kervan bekisi (kovboy!) Cengiz
Han yerle bir etti.
M.550den itibaren Ik-Bilim kltrne dayanan, dayanmac paylamc
Trk devletleri ierisinde, bata 1.Karus tarafndan kurulan Akmenid, ardndan
Bazileus ve Selevkos, sonra Sasani uygarlklarn saymak gerekir. Agamen/Ah-Men-
is(d); Egemenler devleti, klelii kaldran, Atinaya karlan kle bilim adamlarmz
kurtarp zgrletiren, bilinen ilk aman/Kuman(komn) Ouzlu devletidir.
Anadoluda kurulan son sosyal kamucu Trk devleti, Kemalist Trkiye
Cumhuriyetidir. Her ikisi de kklerindeki Ouz treleriyle kurulmutur. Ancak 3.bin
yln yamac batllar onu penelerine alm; kamu kurumlar satlmakta, topraklar
ve eitim dahil zenginlikleri, tm birikimiyle kresel piyasaya yamalattrlmaktadr.
Tarih gstermitir ki batdan gelen yamaclar bu topraklarda uzun sre
yaayamam, her seferinde Akdenize geri srlmtr.



Uygurlarda Pusula ve Kkenimiz Afrika

lk pusulay kefeden Uygurlar, onun zerine yazdklar yaz ve iaretlerle
Ik Biliminde hangi bilgilere sahip olduklarn bize gsterirler.
Kuzey; EKS, rengi Kara.
Gney; ARTI, rengi Krmz
Dou, rengi Mavi
Bat, rengi Beyaz
Kuzey/eksi szcndeki KS harflerini temel alarak aalm; Og-esi; Ouz!
Sadan okursak, Ua, Esigi, I! Kara-denizin antik ad olan Eksi-yan-os; Eksi
yndeki usalar, KORA, Kara deniz. Yine Koru iaret eder. KORA, Kuzeyliler
anlamn bize verir.
Uygurun en byk da olan, yaz-k karl olan KA-KAR dann adn
aarsak, iinde Kos-Kor; Kor Ouz adn okuyabiliriz.
Gney; Kun Oyi, gnei bol alan yndeki. All, Kor-uma-esi, Kor anal
ualar.
AR-TI, Atadan Ur olanlar. Atas gneyli, GN-AY, Gn-Eli topraklarndan
olanlar. Hatta, n en bol olduu yer, Gneylilerin yeri, AFER-ka, In
Yerinden, Afrikadan sz edildiini bile syleyebiliriz.

31
UTU-UR, da-uri, DOR olanlardr.
Krte DOR; Krmz, kzl. Krt; Kor-si; Kor soylu; KARUS Oullarndan.
1.Karus, banda kzl kurdeleli, 1.artemis ve Smerdisin babas, byk METE
OUZdur. (M.550)
Meksikal yazar Gene.D.Matlocka gre, kadim Trkler ilk insanoludur,
Trke adam dedikleri insan neslidir. Dahas Meksikallar da Hintliler de Trkleri
ayn kelimeyle 'Karaskus' diye adlandryordu.
Trkler'in kendilerinden Kpaklar, Kurular ya da Aryanlar diye
bahsetmesi de bunun kantdr. Ancak pek ok farkl din ve mitolojide getii zere
bu insanlar lanetlenip bir doal felaket yaar, dnya ekseninde meydana gelen ani bir
sapma ile yaadklar yer donmu, byk seller olmutur. imdi adna Trkler
dediimiz Kurular gneye, Orta Asya'ya kamak zorunda kalmtr. Bu anlatlan
Byk Tufan'd. Nuh ve insanln soyunu devam ettiren oullar da ite bu kkenden
geldi yani Trk't. Nuh'un gemisinin karaya oturduu Ararat Da'nn Trkiye'deki
Ar Da olduu inanc da bunu kantlyor. Bylece Trk soyundan gelen insanlk
Trki ye'ye ve aaya Mezopotamya ve Hindistan'a dald. Dolaysyla Smerler,
Hititler, Irakllar, Krtler, Hintliler, Msrllar hepsi aslnda Trk't. Kuzey
Kutbu'ndan aa inerek Kuzey Avrupa'ya sve, Finlandiya, ngiltere'ye ve tm
dnyaya yayldlar. Bugn herkes kendi neslinin izlerini Trklere dek srebilir.
(Gene D.Matlock, Ey Dnya nsanlar Hepiniz Trksnz. Hermes, 2009)
Trklere Meksikallarn verdii isim olan Karaskus szcnde, Kara-Si-
Kus, Karu-si Kus; Kor-si Ouz, gnein olu Kora Ouzu; anlam vardr. Kuzeyli
Ouz adn yine ARI dann dier ad olan KARAKSE adnda buluyoruz.
Keza, dier ad AGRIdr; O-Uri; OGIR, Gr ile sesdetir. Zaza
Ouzcasnda Gur, Tanr demektir. Nemrud Da iin yerel dilde sylenen GIR-
NEMRUD, szcnde bunu gryoruz. Nemrut Atei ile anlamdatr.
Dou; da-oi, n ykseldii, In Ur olduu yndr, kutsaldr. Rengi
Huma-Evi, yani gnein evi, Mavidir. Gne Doudan ykselirken gkyz
siyahtan MAVye dner. Uygur pusulasnda Dou Mavidir.
Bat; Batt. Beyaz, lm halidir. PA-T, Opa-Si, k silindi, batt, der gibidir.
Beyaz; M.8 binlerde bat olarak haritalarda belirlenen yer Alp Dalarndan
tesi Beyazd, karlar altndayd. Batt, denilen yerde beyaz vard, oralarda BE AYAZ,
Opa ayazd, souktu, stmazd, lyd. Be-Oz olmak, felsefik olarak dnrsek
Kozmoza karmaktr.
lmn rengi souktur ve beyazdr! Hitit-Smer cenaze trenlerinde Ferig
kzlar beyaz elbiseler giyerdi. Bugn cenazelerde beyaz yerine siyah giyinmek,
Hristiyan liderlerin amanilerden farkl olma, tersini yaptrma abas gibi
durmaktadr.
Opa-ata, gne atas Etiopia, Afrikann orta dousunda kalsa da Asyann
batsndadr. Oras insanolunun ATLASa yayld yerdir.
PAN/Pagan inanllar, OPA-anallar, Moolistanda bulunan Man-
Olu/Mon-gol insanna, oradan Afrikann merkezi orta LB-YAya, Klimanjero
(ogul-man-yeri) dana, lleen volkanik gl Turkanaya, Heredotun
adlandrmasyla Gnein Sofrasna, yani Sudanl ve Kenyal atalarmza kadar
uzanr. Kli-Man-Yero ile Mon-gol-ia, (Moolistan) sesdetir. Kle-Men ile sesdetir.

32
Afrika kltrlerinin temel adlandrmalarnda da Ik Kltrne rastlamak
tesadf olmasa gerek. Uygurdan nce bir Afrika merkezli uygarlktan sz etmek
gerekir. Ki, ranl nl slam filozofu bn Miskeveyhin (940-1030), insann
Asyadan nce Afrikada var olduundan, Beyaz insandan nce ZENC insann
varlndan sz ettiine baklrsa, fonetik izlerimiz onunla bulumaktadr. Ayn
yllarda Asyada Buhara ve Semerkant bilim merkeziydi ve Trk AMAN
bilimevlerinde Farsa yazlrd, o nedenle bu bilim adamlarna Fars denilmektedir.
bni sina ile ve Marl air filozof Ahmet (El Maari) ile de dnemdatr. Ynetimin
bilimadamlarnda olduu amanoullar devleti, Gazne devleti bu dnemdedir,
Sasani uygarlnn devamdrlar. Klemen devletler diye tarihe getiler; Men Kuli,
insana hizmet eden oul, insan ne kartan felsefeleri vard, Emir/Emre Doan,
Tavus kuu sembol olan beyler onlard.
Dnelim Afrikaya. Etiopyada Turkana blgesinin Heredottaki ad;
Yzyanklar lkesidir. Zenci demek istemi!
Hz.Muhammetin Sudanllar ile Trkler iin Kle ifadesi kullandndan sz
eden baz slam Tarihi szcleri, burada bir eviri/kavram hatas yapm gibidir;
nk Kul ile Kl ayn szck olup, Oul (cli, kleo) anlamndadr. Ik kltr
kavramlaryla bakldnda, lk-Oul anlamnda, Hz.Muhammetin byle bir szc
kullandn syleyebiliriz.
Trk; Tr-ika, Trn lki olarak tanmlandnda, karmza gneyli AR-TI
olan, DOR-ika kar. Afrika iin benzer bir alm mmkndr.
AP-R-KA; Opa-Ur-ika; Opari-ka; OFER-Ka; FER/Ik Olanlarn yeri, gibi
bir fonetik alm yaplabilir. Eer Afrika insanyla Asya insan arasnda renk
basamaklar dikkate alnrsa, Afrika-Sudan- Asya sralamas mmkndr. Sudan ve
Hindistan, Avustralya insan renkleri Afrikadan glerin ynn verebilir. Asyadan
Avrupaya g ise ok yakn zamandr ve artk Avrupal kendi atasnn Afrika
olduunu bilmelidir.
Antik aratrmalarmz srasnda karlatm Afrikallarla birebir konuarak
onlarn ata k kltrne dayanan szcklerinden rnekler almaya altm. Dier
balklar altnda bu bilgilere yer verdim. Belirtmeliyim ki, insanlar snfl toplumlara
getike egemen olan snf kendi halkna yabanclam, yeni diller tretmi ve o dili
halkna eitim dili olarak dayatm, hatta kraln/hanedann yeni bir inan
benimsemesiyle daha bir kendi halkna yabanclamas da olmu, saray ile halk
arasnda kltrel yabanclamalar olmu, ama, ana kutsallarnda yabanclamay
btnyle baaramamlardr. Bu nedenle btn kltrlerin kutsal adlarnda derin
beraberlik izlerine rastlayabilmekteyiz ve hatta gne ve k balamnda FER ve
IIK temel szck olarak durmaktadr.
Afrikada Etiopia (Ata Opa yeri) blgesinde Turkana Gl, Klimanjero
(Atlas Da) gibi isimler insanolunun atalarnn buradan geldiini iaret etmektedir.
ATLAS, Ulu-Oz Atadr. Atlas adl heykelde yeryz kresini srtlam bir Turkanal
resmedilir. Tarihiye gre, yerliler bu da gkyz direi olarak adlandrmlar.
Turkana ocuu olan Humann (Man/Pan) atalar Homa Erektus, heykelleri inde
Zhoukoudian/Choukoutienda (Kaukasyan) bulunsa da, buraldr.
(bkz.http://en.wikipedia.org/wiki/Zhoukoudian)

33
Aadaki haritada grlen LBYA, Afrikann ve insanln merkezidir,
Trk-ana, yani Trn ilk anas Turkan buraldr.



(bkz. http://www.hermetics.org/herodotos.html#_ftn51)

Bu sitede, yazar Frat Dzgner, Aklanmay Hak Eden Tarihimiz
Heredot adl makalesinde verdii haritadaki isimler bizim fonetik analizimizle
rtmektedir. Bodrumlu Heredot/ErAtas, nsan Atas Yazar kyor ve Heredot
bugn Tarihi olarak karmzdadr.
Yazar Frat Dzgner makalesinde yle diyor:
Maara adamlarnn arabalarn nnde neredeyse ona denk biimde hzla
komalar, bugn, Etiyopyallarn atletizmde gsterdikleri baarlarn da bir kant.
Tarihi Heredot dier bir yerde, Kserkes Ordusunun Saym bal altnda,
Etiyopyallardan, Msrn gneyinde oturan Etiyopyallar ve Asya Etiyopyallar
olarak bahsetmesi, iki ayr yerdeki ayn kkenli halkn, Asya kkenli olduklarn
gstermesi bakmndan olduka ilgi ekicidir. Zira, Homerosun yukardaki
alntsnda kimi batan gnde oturur, kimi doan gnde, eklindeki sylemiyle
ok benzeen bir anlam tayor.
Atlas da evresinde yetien dnyann en eski aalar, 5 bin yllk
BAOBAB aalar, Op Baba/Gne Baba gibi kutsal bir ada sahiptir. Minarelerin bu
aaca benzetilerek yapldn sylemek pek yanl olmaz. Kimi antik tarih yazarlar
bunlara Herakles Direkleri der.

34


Kenya dilinde baba yine babadr.
Kenya dilinde gne UA, aynen Lazcada olduu gibi UAdr.
Kuzeyin Ik kltrne dnecek olursak, Ek-Si sadan okunduunda s-ik
olur ve skit, sik Atamz olurlar. Bylece, Gneyli atalarmz TUR Anal, Kuzeyli
atalarmz SK Atal kar.
Bu analiz bizi Antep-Nizipdeki Belks ZEUGMAya, skit evine gtrr.
sik Atann evindeki isimler, Ouz Ik adlardr, Ki, buras bugn de Ouzelidir;
Bel-Ks; Beli-Kos; Ouz Beli.
Antep Ouzelinde mozaiklere resmedilen kadn kralie, hi evlenmemi
olan, ba sava ATKE (Tiche), Frtna (Parten-aba), Er Hatune (Ari-adne),
Athena/Tina, Dou Karadenizli LAZOPA (Pelaz) Kabartay Bac, Bacaba (Pacopo),
Amasyada talih eseri Kral Byk Bedriyi kurtaran Amazon kzmzdr.
Zeuma -Teon; Mautu (Mete) ve Ateona. Tina ve Mete Ouz, MHTOX.
Zeu-Ma, Ma-I, Huma Ua (Gnein olu) Mitri-date, VI.Byk Bedri
dedemiz olup kuzeylidir, kizdere (Koraiseba) ve Kakarn Haydar yaylalarnda
bymtr.
Pusulann Rize Hemindeki ad, Kblenomedir. zbek Trkesidir.
(Hemin Trkesinde arlkl olarak Ouz leheleri vardr.)
Rizede Puzi, Pozi; bir eyin pozu, bakt yndr. Fotoraf ekilirken
ynmz o tarafa dneriz, yani POZ veririz. Pusula; poz-ulu, yani yn belli eden
anlamyla gnlk dilimizde de vardr.
Kora, Kara, kuzey alml olunca:
Karadenizin en kuzeyindeki Odessa blgesinde Karaim adyla bilinen bir
halk vardr. Kara-im/ Kuzey-eme, gibi bir alm yaplabilir. Ancak blgede,
Venedikli tefecilerin yolunu aan ibirliki Cengiz Handan kalma bir tefeci banker
snfndan sz edebiliriz ki onlar kendilerini Yahudi kabul ederler. 1204 ylnda
stanbulu igal eden (4.Hal seferi) Venedik tefecilerinin Cenevizli tefecileri ve
Ortodokslar Trabzona kartarak, Karakyde kurduklar devletin ad Latin Katolik
devleti idi, ki 1453de Fatih o devleti ortadan kaldrm, bu sayede Trabzon Smela
aman evine snan Hristiyan ve Yahudiler ancak geri gelebilmi, Pantus devleti de

35
Osmanlya katlmtr. 1204de Kara-kye Odessadan gelen tacirlerin ayn ad
buraya tadklarn dnebiliriz. Cengiz Hann torunlarndan Hac 1.Girayn
Krm Hanl bayra neden krmzl deil de mavidir, sorusunun cevab burada
aranmaldr.


Dil Geliiminde Demirin Bulunuu

Cevat akir Kabaaal (Balk Baba!), Anadoluda Tun a bitiyor ve
Demir a balyorken, fonetik ve alfabenin yaylmaya baladn syler. lek
sistemle szck retirken kendiliinden kamza bu fonetik geliim kt; sesler,
hafiften kuvvetliye doru (kreendo) kartlmaktadr.
Hafif- sonra kuvvetli- sonra orta kuvvetli- sonra ok kuvvetli diye mzikal
sralamasn yapabileceimiz bir uzun kreendo rnei karmza kar. Ses doacak,
yavru olacak, byyecek, en byk olacak ve bu bymeye karlk gelen hafiften
kuvvetliye, ince sesli harflerden kaln sesli harflere doru giden ses sralamas
olumaktadr.
Pit- Piti- Pito-Poto: rnein bir ylan yavrusu bydke sesli harfler ince
sesliden kaln sesliye doru deiim gsterirken ylann kalnlaarak byd de
hissedilmektedir. zellikle POTOda, O sesindeki kalnlama, bym ylan
imajyla rtmektedir.
Pit Piyano (hafif)
Piti -Mezzo Forte (orta kuvvetli)
Pito Forte (kuvvetli)
Poto Fortissimo (ok kuvvetli)
Mziin iinde nemli yer tutan sz-ses uyumunun (prozodi) temel mantn
bu rnekte grebiliyoruz.
Piton ylannn en byk hali olan POTOnun fortissimoya, en bye
karlk gelmesini, dem - dam tam - tom sralamasnda da grrz. Dam/ gk
kubbesi en byk olan yer; tom-ya. (Rizede msr allarnn st ste ylmas
suretiyle oluan kubbe eklindeki byk yna tom-oni denir. Keza da kaplayan
da dumandr. ay aac da, fndk aac da tom/tam(i)/dam/kubbe eklindedir, o
nedenle a aac deil, ay tamisi denir.
Eme-Ebe-Aba-Opa-Opo Bir kreendodur. Koruyucu ulu annenin, yani
emenin en byk hali OPOdur. (Me/Ma, Lazca ben. Smer Tanrs Ma!)
Rizedeki Potomya semtinin de bu balamda bir aklamas vardr. Keza
imdi snrlarmz dnda kalm olan, ok eski bir Acar Trk ehri olan BATUM,
Potom/Opa-tomi almyla benzerlik gsterir.
Bu adlandrma, POTOMYAda eskiden byk bir Smer yerleim yeri
olduuna iaret etmektedir. Ki, tam zerinde Smer Tanras KIBLE da ve nnde
AY HANA dalar avrdr. Kble dann bir yerinde bir zamanlar byk bir elale
olduu, ondan dklen suyun nereye gittiinin bilinmedii halk arasnda anlatlr.
Buralarda doal toprak kaymalar halen daha devam etmektedir. ok byk bir aba
ve inanla, eski Potomya gn na kartlabilir.

36
Mezopotamya, mez n ekinden anlalaca gibi, hilal inanllarn yeridir.
Baz tarih kitaplarnda Yukar Mezopotomya diye bir yer ad geer, Byk
Potomyann kuzey snrlar Karadenizde Krma kadar uzatlmaldr. nk, Krm,
Karadenizi evreleyen Kimmer/Kenger/Smer uygarl ile yakn ilikilidir.
Karadenizde M.6500de yaanan tufandan sonra insanlarn gvenli
yerlere, Harrana ve daha gneye g ettiklerini dnrsek, Smerlerin asl vatan
Karadeniz kmaktadr. Ancak bilinen u ki, Karadenizli (Pantuslu) Baouzlu Kral
VI.Mitridate M.63 de yenildii zaman, Sezarn yamaclar onun bakenti
Potomyay ve Takpr gibi nemli ehirleri yerle bir etti, senatoda ona direnen
ehirlere tarihten ve hafzalardan silme cezas verildi. Smerlerin yok edilii, Milat
ilan edilmesi ve Hristiyanln douu beraberdir, hepsi de Anadoluyu Roma
kolonisi yapmak iindi.
MAZ-OPO-TAM-YA zerinde tekrar bir analiz yapacak olursak; Maz-opa
Dam. Rize Potomya n krfez olan yerdi, deniz askerleri iin tek ideal yerleimdi.
Srtn Kible dana dayamt. nndeki Askoroz krfezi (Asker-us) zamanla
dolarak bir delta oldu. Buras iki bin yl nce BAHRYE Krfeziydi. Ulu Amazon
ablalar ve ulu aabeyler buradan denize kard.
MAZ; In Umadan alan, Bereketli Hilale inanan.
Dou Karadenizde, zellikle Arhavi, Ardeen civarndaki Abu, Yukar
Smer, Aa Smer ve Rizede Smerli ky adlarnda grlen Smer adlar bu
kadar tesadf olmasa gerek.
aykarann Mazopliya ky iin benzer alm yaplabilir; Maz-opa-uli-ya,
Maz opa-oli yeri, eklinde alr. Bu ky, Of/Opha ilesine hem mesafe olarak hem
ad olarak yakndr.
orumun antik tanrs Pudu-hepa ierisinde de Poto/Buda ile sesde bir
durum vardr. Pudu; Opa-utu, Opa-ata demektir, yani Ata anas Hepa; Puduhepa.

Rize Potomya civarnda tufan sylenceleri:
1- ocuklar, Sular ykselirse nereye kaarsn? oyunuyla kendilerine
yksek tepeler seerler.
2-Askoroz krfezinin Engindere kynde, 1000 metre yukarda, denizi gren
bir srtta yaayan Baleva slalesinden Zinnet Bal ninenin torunu Bedri Baloluna,
1960 yllarnda, akamlar anlatt masallardan birinde bir ksa yk geer:
Kadnn biri ineini otlatyormu, bir baka kadn ona yaklam, hi bir
eyden habersiz olmasna aarak sormu, "O kadar sular seller oldu, sen niye
burdasn?" demi.
Kadn da demi ki; "neimin ayaklar bir ara suya girdi, baka bir ey
grmedim."
Denizden yaklak 900 metre yksekte, kssadan hisse, tipik Karadenizli
anlatm olan bir anlatmdr. Suyun buraya kadar km olabileceini, yani tufanda
sularn ykseldiini artran ykdr.
Bu kyde 1960 yllarnda bir deirmen vard, deirmenin yannda da bir
DPSZ KUYU. Bu kuyunun iine atlan tan yere dme sesi duyulmazd. Birka
ipi birbirine balayp iine salsalar da dibine ulamazd. Bu kuyu bir BACA idi.
Muhtemelen buradaki yer alt ehrinin 900 metrelik bacasyd.

37
Baleva bayrnn en tepesinde 916 metrede bir Gelin Kaya rlyefi bulunurdu,
artk yok, grenler anlatr, korunakl kayalar ve ate yakma ukuru durmaktadr.
Burada, bir gelin ata binmi arkasnda dnrcsyle giderken resmedilmiti. Bu
gelin, Babile gelin giden Semiramis tar Opalizi olmaldr. tar, Asma Bahelerini
zlemesin diye aynsn kocas 1.Karu ona yaptrmt. Bu tepeden Trabzon
sahillerini grmek bile olanakldr!
Gelin Kaya tepesinden tm sahili gzetlemek mmkndr. Srekli askeri
gzetleme yeri olduu dnlebilir. Altnda bulunan Baleva Bayrnda Opalizi
(Palici) lakapl aileler vardr (Nisan 2011). POTOMYA ve Haydar yaylas, Frtna
Vadisi, Zir Kale, kizdere (Kureyi aba), aratrmamzn ileri blmlerinde yine
konumuz olacak.


Sze O (Ka) Tanrnn Adyla Balama Kltr

nsanolu, kendini gk tanrnn kendi ndan yarattn dnd andan
itibaren tanrya saygy her biimde dile getirmi olmal. Buna dair pek ok iaret
grebilmekteyiz.
Antik dnemlerde, nemli insanlarn kimlikleri o kiinin neyle nl olduu
ile aklanrken, Latince nomosu, soyunun nam ile birlikte anlrd. Soyad olarak,
hangi tanrya inand belirtilirdi. Bu inanlar, Per, Mar, Ana, Apa, Pak, Pan, Maz
ve Ma olarak sayabiliriz. Galiba en yaygn olan MA inan, toran bereketini
veren Uma Ana idi ve onun sembol de Kibele idi. Fakat Gk Tanr tekti, o gnei,
ay ve yldzlar, bize n gndersinler diye yaratmt. HU-MA kuu sanki
Go/O-u-Ma, gne idi.
Bugn insanlar nasl ki hangi dinden olduunu belirtirken hangi peygambere
inandn sylyorlarsa, hatta nfus czdanna da yazyorlarsa, o zamanlar da kiinin
soyadndan kime inandklar belli olurdu. rnein, PAN, Apa Anallar, Apaoun/apa
soylular demektir. Ma-oun sknca MAN, sertleinde ise Ban/Pan olur. Uma-oz,
sknca Maz/Mez olur, Uma-od sknca MAD/MED/BED olur. Ulu-Oz sknca,
Laz/Lad olur.
Antik isimlerini devam ettiren kltrler, bunun iaretini bugn bize
gsterirler. rnein Pak-istan, Mak-edonya gibi. Benzer ekilde, iinde
Pan/Man/Men/Min/Ben gibi heceler geen, Al-ben-iya, Ar-men-iya, Al-man-ya, Ru-
men-iya, -ber-ya, Alasya(Kbrs), Alaya (Kazakistan), Mez-opotomya, gibi.
Bizler bugn antik dnemden pek ok iz tayoruz. rnein sze balarken,
ben kimim, o benim, diyoruz. Bat kaynakl dnrlere gre inandmz tanrnn
adn veriyoruz, gerekte atasoyumuzun adn sylyoruz.
Btn dillerde BEN, birinci tekil ahs, inand tanrnn adn tamak bile
olsa, burada Ben, benim Tanrmn (atamn) Iym kavram ile karlayoruz.
te birka rnek:
Trkede BEN; PAN, MEN. (Azerbaycan, ran, Trkmenistan, Moldova vb)
Trke de BEN-M; Pan Uma.
Farsada Ben; MEN.
Farsada Ben-im; Maoli Men (Ma Ulu Pan)

38
Ermenicede Ben; Yes (Ay-esi/ ay )
Ermenicede Ben-im; min (Ay-men)
Arapa Ben; Eme (Uma)
Nijercede Ben; Emi (Uma)
Lazcade Ben; Ma. Sen; Si. O; Eme Yal abla; Dido
Smercede Ben; Me. Sen; Ze. O; Ene. Yal abla; Aba.
Krtede Ben; Ez (Esi;ruh, k. Ezi; Hakasca Tanr. Ais; Etrske Tanr.)
ngilizcede Ben; Im (Ay um, Ben Aym)
ngilizcede Benim; My (Ma-ay)
talyancada Ben; o (Ayo, ay).
talyancada Benim; Mio (Uma-ay )
Rusada Ben: Ya (Aya, ay).
Rusada Beni; Mayo (Umay ) Rusa ay; Luna.
Franszcada Ben; Je, Me, Moi ( I, Ma, Umay)
spanyolcada Beni; Mia (Maya, Umay)
Almanca ben; ch (O, Go/G/Gk)
Almanca beni; Mich ( Mah, Ma-ogh, Mak/Pak, Byk kl)
Gana/nann bakenti Akra dilinde Ben; Meng. Sen; Hu, O; O.
Kenya/Kin-ya dilinde Tanr: Mungu (Benge/Manga/Menge; Ben, Pan)
Uruguay/Uruay dilinde Tanr; Dios (Ik Ata). Ben; Soi. Sen; Tu. O;
Ulu/a.
Uruay (Ay-Uru) dilinde Gne; Sol (Ulu-os). Ay; Luna (Ulu-ana).

Sadece BEN kavramnda deil, SEN ve O kavramlarnda da Gk Tanryla
ba vardr ve olmas gerekir. rnein, SEN; Sin, Sun (gne).
ince Ik-elektrik; Tzeo (Tao, Dou; Ik doudan ykselir!)
Moolcada GK; Tengri! Tan yerinden ykselen kla e anlaml.
Kzlderililer karlatklar kiileri Ogh(g) diye, Japonlar Hoss(I)
diye selamlar.
O; O, gdeki, bizi gren Odur. nc kii/adam, aramzda yoktur ama
bizimle birlikte hep vardr. Ben-Sen-O, antik gen iziminde ortada grlen
NOKTA, Odur. lek Tanra Kibelenin simgesidir. gen iaretinin Yunanca
okunuu D dir; da Tanrs da ile balantl semboldr. (da ile sa/za sesdetir.
saya Tanr denilmesinin nedeni bu antik kavram olabilir.)
ngilizce Sen, Youare; O-Ar, Odan ur olan, Oun olu.
ngilizce O, He-is; Hey-isi. Shi-is; Zey/day (da)-isi.
ngilizce Hu.day, kl gn, H-dai ile e anlaml olup Afyon Sandkl
kaplcalarnn bulunduu yerin ad Hdai ve semahlardaki Hudey Hudey..
haykrlar ile sesdetir. Bu kaplcann yeri, Mitridate Eubador iin yaplm en
byk ant mze Jupiterin yaknlarndadr. Bu eser de Romallar tarafndan
yklmtr.
ngilizce day (gn) szc, d/th/z/s dnml, da/dav/tao/zao/zay
eklinde gn yla, IIK TANRI kavramyla rtmektedir. Tao, Dey, ZEY ses
deiimindeki veya Trke Halide/Halise adnn ngilizce Alise yazlmas gibi, D-Z

39
geili sesleri burada belirgindir. Arapa k ziya (iziga) ile ngilizce day/zey
gn szckleri, n-Trkede bulumaktadr.
slam szcnn fonetik almnda s-La-Ma; Ulu Ma I fark edilir.
Mann altnda birleenler
Almanca, dede Opa, nine Oma szckleri de gnein dier adlar olup skit
Trkesine, dolaysyla Sibir-Smer diline iaret etmektedir.
Antik dnemde aman-Ik kltrnn dnyada tek kltr olduunu
sylemek de mmkndr. nk Tanr, gne ve ay, hep kla ilikilendirilmitir.
Kafkas dillerinde bu ok aktr. Gne- Tanr- Ay karlklarna bir ka rnek:
Rusa: Sonse (Sun-ise, Kn-ce) - Boug (Opa-Gok) - Sonse
Ermenice: Lusin (Ulu-Sin), Arif (Ur-opa) Astvat, Hayho
Sryanice (Zorani/Dorani): R (Ur eden) -Huday -Ruj
Grcce: Mz (Maz) HMerti - Mz
Krte: Tav (tao) Hoday Day, Roj
Trke: Gnes - Allah (Ulu-hu) - Ay (Hay/O)
Kenya dilinde baz temel sckler gne kltndedir:
Ay; Muizi. Gne; Jua (I ile sesde). Tanr; Mungu (Pan Ou)
Kenyada, Tanr MUNGUya ulamak iin, Men, Ben, Benge, Banga;
Manga, Mungu sralamasnda lek sistemle fonetik bymeye dikkat!
Kenya dilinde grlen bu durum, bizi, ilk insan neslinin Afrikada olutuu
tezine gtrr.
Anne: Mama. Baba: Baba. Dede: Babu. Nine: Bibi. ocuk: Uatutu
Erzurumda da byk halaya bibi denir. Rizede kilolu bebei severken
toto/utoto, Erzurumda dodo denir.
Kbe derken de aslnda Kibeleden sz ederiz. Rizede Kble (Kible) Da
ierisinde Kbe ad (Kba-uli) sakldr. Ar-havi/Arhave/Arkabi szc ierisinde de
Kbe ad sakldr. nk, Kibelenin dier ad olan Heva, Heba/Habe/Kabe olarak
dnebilme zelliindedir.
Medine ad, Heminin eski ad olan Uma-tina ile sesdetir. Hz.
Muhammedin babaannesi Medinelidir ve ad Selma olup Arapa deil, Trke bir
isimdir. Benzer ekilde, birok szck Trkeden Arapaya gemi, slamiyetten
sonra yeniden Trkeye geri dnmtr, ancak bu dn srasnda Arap grtla/ses
rengi, szce nleni fark vermitir.
Benzer ekilde, Ouz kltrnde Tanr ad olan birok szck Arapaya
girmi, sonra geri geldiinde sanki o szckler Arapa imi gibi dnlmtr.
Keza, Arap adnn almnda da, Ar-apa, Pa-ar/Par ses kmesini grebiliriz.
Antik dnemde ehirler Tanr adna kurulduu iin ehirlerin adlarnda Gk
Tanrnn, Gnein ve Kibelenin adlarn grrz. rnein, Rize; Uri-se almyla,
ktan reyen olur ve bu k gk Tanrnn , onun uai/esii demektir. Ancak
Rizede bir denizi gzetleme kalesi olduunu dnrsek, bu sosyal durum RS/
rize sfatna dikkat ekmeyi gerektirir.
Bu aratrmamz srasnda DOR/da-ur adnn ayn zamanda ehir ad olarak
getiini grdk. Bu durum, Dor inanllar anlamnda, Derya, Dorya, Tirya,
Terranian, gibi deniz ad olarak da karmza kt. Ky adlarnda; Dur-laz, Dar-baz,
Der-bent, vb. ehir adlarnda; DOR, dar, dur, tur, tir, tri, tori, teri, vb. ile balayp,

40
arkasna eklenen ehir sfat poli/apauli/lyapa, gibi saysz rnek verilebilir. Opo-
uliden dnen, Puli, Foli/ Elife
Teekkr ve onay szcklerinde tanr ad kullanlr. rnein;
Ba stne; Hay Hay. (Hey Hey, Ay Ay)
Teekkr: Te-kr (Kor-ate)
Saol: Esi-Ulu; k ol. Ulu k.
Yaa-sn: Oa-sa-sun
Mersi, Merti: Mer-ata, Meredi, Murat, Mardu.(Farsa, Grcce ve Franszca
bu Tanr adyla teekkr edilir.) Mer soylu, Mer olu anlamndadr.
Yunanca merhaba kalimera; oulu Mer, Merolu anlamndadr. Hatta,
Trk ozan Mera-gali adyla sesdetir.
Yer-Gk-Su, Trklerin en eski kutsaldr. Da ban duman alm ile
balayan Genlik Marnn iinde Sesimizi yer gk su dinlesin duasn yaparz,
bilmeden syleriz ve bu bir aman duasdr. ems suresinde Hz. Muhammet bunlar
zerine yemin eder.
HuMerti; Grc dilinde Allah, Grclerin ata tanrsnn PER-S, Par-th
olduunu gsterir.
HU, Ou, Hau, Haydr. Tanrsal sfat HAU n eki, nc ahlar anarken
Rizede kullanlr. O kz, hau kz, Habu Uak Orada bulunmayan kiiden sz
ederken kullanlr. Tanr da nc ahs gibi orada bulunmayan, ama var olandr,
Hu, O, Hay, Odur.
Moolca baba, AUBU, O-Opa ile sesdetir. Sivas Divriinin Alevi
kylerinde babaya AUBU denilir. Buradan hareketle, HUB-YAR Sultan (Baba-Dor
Sultan), EUBU-DORE Mitri-Date (Baba-Dor Bedri-aman) balants kurulabilir.
Niksar ve Aybastda sylenen bir trkmzn nakaratnda geen Aubum
aubum kz aubum/ Sebebim sensin abum szlerinde, gen kz sevdiine vermeyen
babasna yaknma vardr.
Trke ey ile ululayarak balama: Ey Atatrk, Ey Allahm Arapa Ya
Muhammet EY-YA dnm, aynada simetri gibidir. Trke ses semboln
soldan oumak, ayn sesi Arapa sadan okumak gibi! Azerice AY GIZIM,
Anadoluda YA Gzm, der gibi.
te yandan, bize yiyecekleri ve nimetleri Tanrnn verdiine inanrz.
rnein Haydan gelen huya gider, selden gelen suya gider ataszn atmzda
ayn kavram grrz; Aydan gelen Oa gider, selden gelen suya/boa gider.
Aydan gelmek, Kafkas ay tanrs Ma-u-si/ Mazdan esin almak, yani akln
n kullanmak, kendi emeinle retmek, alarak kazanmak demektir. Anlam;
byle yaparsan Oa, ge/Gk Tanrya (Hu-ida/Huda) ularsn, yani akln kullanr
alrsan erdemli/yce/ulu kii olursun.
Maz kavramnda bedensel alma gcn kutsama vardr. Buna acunsal
enerjiyi kutsama da diyebiliriz. Gnein s ve enerji kayna olduunu anmsarsak,
Smer-Ouz kltr toprakta dolaan, insana, bitkilere, tm doaya hayat veren
enerjiyi MA ile ifade eder. Ma tanrs yine gneten enerjisini alan, yukardan gelip
yine yukarya kan, ama yeryzne hayat veren enerjiye karlktr. VI.Byk
Bedrinin sfat ZE-U-MA, yeryzne hayat veren kurtarc MEHT (Mete) OUZ,
Hzr lyas/lyada sfatn da alandr.

41
Bebek severken de Tanry sevme tremiz vardr; Kurban olurum seni
verene, gibi. Erzincan Tercanda erkek ocuu severken goli goli denir. Goli; O-
uli. Benzer ekilde, Anadoluda kadnlar sze balarken, Gali, di gali, hadi gali
der.
Ululayarak balama; Ey Musa, Gali, Kale, gibi hitaplar dinsel hitaplarda da
bulunur.
Sze balarken Ermenicede kuvalisi derler, Kubbenin zerindeki Ulu-si
der gibidir. Kazaka, Kuva bol ile sze balamak gibi, Tanr ahidim olsun
anlamnda, ahit ol demektedir.
Huu, komu komu! sesleniinde, Seni ululayarak aryorum der
gibidir. Kom-esi, Huma , kom-udur. Ganada 2.ah HU, 3. ahs Oudur.
En fazla Tanr ad (99 adnn olduu sylenir) halk trklerimizin nakarat
blmlerinde ve giriteki haykrlarda bululur; Hey hey, Oy oy, Of of, Hudey, Yar,
Yaroy, vb. Dans ederken Tanr adn haykrmak da antik dnemden kalmadr.
rnein Artvin trks Cilveli Hoy Nana da ierisinde Gk Tanr Ana da O
Nana da duyulur. Araklda horon oynarken Ula Ula Ula Ula! haykrlr.
H!, Ali Ali Ali gibi, tm Alevi deyilerinde geen nidalar Tanrya
seslenitir. Ali-Yar, Yar Ali Yar sesleniinde, D-Y dnm yaparsak, Ulu-
Yar, Ali Dor, Dor Ali (Durali!) oluur.
Eski bir Karadeniz trksnde geen Der-ule Den Der-ule, alm Dor-
ula, Ulu-doreklinde olacaktr.
Le ana ah Le Ana, baclar bir ana trksnde, Ulu Anaya seslenir. Bu
bac baka trklerde de geiyor, kz bir ana alarlar aman VI.
Mitridatenin intihar ederek dmana teslim olmayan ei ve kzn anlatr gibidir.
Antik dnemlerde, Tanrya sayg ile Ulu Ataya sayg neredeyse e
deerdedir. Batl kaynaklar Trkler iin, atalarna taparlard diye yazar, bunu
aman inan olarak anlatrlar. Benzer ekilde Sasanilerin atee/a saygsn atee
taparlard eklinde yazdlar.
Soy Ata balants:
Bir kiinin Soy Ad, soy atas kimdir? sorusunun yantdr. Bunu,
Ata/ta/da balantsnda ve soy-kken adlandrmasna grebiliriz. ATA szcn
dier dillerde arayalm:
(bkz.http://tr.wikipedia.org/wiki/Mu_k%C4%B1tas%C4%B1)
1- Trk Dilleri:
Uygur, Koybal, Kazan, Krgz ve Bat leheleri.....Ata
Kuman, Televt leheleri.......................................Atta
uvaa..............................................................Atey
Kazanca.............................................................Etey, ata
Altayca...............................................................Ada
2- n-asya Dilleri:
Smer dili...........................................................Ad,adda
Elam dili.............................................................Atta
Mitanni dili .........................................................Atta(i)
Hitit dili...............................................................Atta
Luwi ..................................................................Tati

42
3- Hint-Avrupa Dilleri:
Greke...............................................................Atta
Latince...............................................................Atta,atavus
Got....................................................................Atta
Eski Nort............................................................Atte
Eski Yukar Almanca...........................................Atto
Eski Slavca........................................................Atetz
Polap dili............................................................Otay
Orta rlanda dili....................................................Aite
Votyak dili..........................................................Atay
Macarca.............................................................Atya
4- Dier dillerde:
Kalmuk dili.........................................................Atey
Bask dili............................................................Aita
Eskimo dili.........................................................Atatak

Baba szc ile ayn olanlar da vardr:
*Malta................................................................Tata
Welsh...............................................................Tad
Roumani...........................................................Thatha
Fiji....................................................................Tata
Samoa..............................................................Tata
Tagalog.............................................................Tatay
Kuechua kzlderilileri.........................................Taita
Dakota (Siu) kzlderilileri....................................Atey
Nahuatl kzlderilileri...........................................Tata,tahtli
Seminole kzlderilileri.........................................ntati
Zuni kzlderilileri................................................Tatu, tau
Hurri dili............................................................Atai
Kuzeydou Kafkas dilleri..........Ada
Rusa..............................................................Atets
Etrsk..............................................................Apa, ate

Ad Kavmi olarak da sz edilen adlandrma ile ilgili olarak,
http://tr.wikipedia.org/wiki/Atlantis internet sayfasnda u bilgiye yer
verilmektedir.
Kur'an'da "Ad kavmi" diye de geer, Ad-land; Ad lkesi demektir. Kimi
aratrmaclar branicedeki, ilk insan belirten ve adama szcnden gelen "Adem",
Sanskrit dilinde ilk, balama anlamna gelen ve Aryenlerin ilk konuan insan
trne verdikleri ad olan "Ad-i", Friglerin "Attis", Kafkasyallarn "Adige",
Polinezyadadaki "atea", Truva yksndeki "Ate", Aztek mitolosindeki "Atzlan"
(ada) ve Trkedeki "ad", "ada", "ata" (pek ok dilde baba anlamna gelir)
szckleri ile "Ad" kavminin ad arasnda etimolojik bir balant olabilecei
dnlmektedir.

43
Kuechua Kzlderilileri olarak belirtilen halk, Peruda dalk blgede
yaayan, Perunun dalarndaki nl antik mermer ehirleri yapanlar olup, kendi
dillerinin adna KEUL dili demektedirler. Kechua ile sesde szckler, Kagari
adlar: Kaai, Hacei, Acari, Koceri, Gacara, vb.
Baz Krtler, Tanr iin Hudey kullanr. Hudey, Alevi semahlarnda
kullanlan haykrtr. Hudey; Hu-Day, Hu-Da, Hu-Dao, H-da, Hu-ida, Hoyda, vb.
sesdetir. (ngilizce gn, day kkeni.)
Kavramlarda tanryla zdeleme rnekleri de vardr. rnein, Ku gibi
hafiflemek, Srtndan yk kalkmas, gibi deyimler, Gke/Oa ykselme
duygusudur. Karus kutsal ku MARDU, Bazileus kartal, szck olarak beyaz Mart,
ge ykselmeyi ifade eder. Kanat resmedilen insanlar byk kurtarclardr.
Hristiyanlkta kanatl resmedilen bebekler de gnahsz anlamnda olup
inancn kkeninde aman kltr vardr.
Ge ykselmek, ku gibi kanatlanmann dier bir ifadesidir. Mevlitte, srtn
AKKU kanadyla svayan satrlar vardr. Ku gibi olmak, antik dnemde
gnahlarndan arnmaktr. llerin yaklp yukarya uurulmas, ku olup uma edimi
olarak dnlrd; Yakma Klt budur. Ouzlarda, yaklann klleri bir kaba konur
ve Kl Kab denilen bu kabn zerinde ku simgesi ve kua benzetilen art iareti
bulunurdu. Art, yani ku olmak, gnahszlk anlamndadr ve daha sonra
Hristiyanlarn ha iareti olarak kullanlmtr.
Halen Anadoluda, lm annda can vermekte zorlanan kiiye yardm iin,
onu affetmesi gereken, ks olduu bir kii varsa, arlr, onunla konuturulur, lm
kolaylatrlr.
O Tamgas (art) ve Oz tamgas (basamaklarla ykselme izgileri)
Ouzlarn yakma kltnn belirtecidir. Oz kltr, yanarak tanrya ulama
kltrdr ve Ozan ile ayn anlamdadr.
Kuranda Hz. Musa ve Hz. Haruna hitap cmlelerinin ilk szc Kale
(Ey Musa) vardr (lahiyat Profesr Mehmet Okuyann TV konumasndan).
Kalenin alm; O-Uli. Gn Olu/ Oguli/ Oul anlam hissedilir. Ululama ierir.
Goli, Erzincanda erkek ocuk sevilirken kullanlr. Gali, Rizede yallar biribirine
hitabederken kullanr, Lazcada yal ve saygn erkek demektir. Azarbaycanda Goli
erkek addr. Ereli, HERAKLA, Er-Oullarn Yeri almldr.
aman Ouz kltrnde, evrendeki enerji temel alnr, gne, enerji-k
kayna olduu iin merkezdedir, onun iin kutsaldr. Smerlerde, doadaki her bir
durumla ilgili grevli bir alt tanr (ona enerji veren kaynann ad) vard. rnein
bitkilerin iindeki enerjiyi hareket ettiren tanr Tamuz (Temmuz, Dam-os), rzgarn
iindeki ise Ningurta (Annu Kor-si) idi. rnein, Krte aman duas Roha mala
hodiy; Hda evine ruh, evine k.
Krtenin de Ouz Ik kltrne ait bir dil olduunu rahatlkla
syleyebiliriz.
Karde; Birane: Bir-Ana, tamga sistemiyle, karde tarifi vermi. Krte
vefasz, kalle; Nayar. Na-Yar; Yar olmayan. Ana hecesi n ektir, olumsuzluk verir.
Zaza dili ise, Ouzlarn en nemli dil grubu olmaldr. rnein Zaza Kogiri
boyu, adnda Kagari sesdelii vardr. MTR-DATE adndaki DADE szc

44
Zazaca amca, Lazca day demektir. Dede, Byk ve Aziz olan insandr. Hitit,
szc ise, her ikisini de kapsar.
Trkede diil-eril hitap szckleri:
Hele kadnlara, Ula ise erkeklere hitap ederken n ektir. Bu durum Diil
ve Eril kavramnn konuma dilimizde var olduunu gsterir. Bat dillerindeki LE-
LA eklerinin kk yapsnn kayna olarak dnlmelidir. rnein Gaziantepde
hele bacm dnr kele bacm olur.
Anadoluda, zellikle kadnlar birbiriyle konuurken sze ilk balayan
mutlaka bir nszckle balar. Dou Karadenizde yal kadnlarn konumalarndan
rnek; Ka, saa bi e dicoum. Genler, Kz (k, g) sana bir ey diyeceim der.
Kz hitabnda O-is vardr.
Ouz; Us-o, I. O-Us (Ouz) adnn skm halinde bir Gus-KU
vardr; Gus, Ku, Ka, Gas, Koz, Kiz, Kis, vb.gu, ki, ga. Ka-gar adnda bulunur;
Gu-ka-uri. Uligass; Ilgaz.
Oz Kltr, k kltrdr, evrende her eyin ktan UR olduuna dayanr,
bu nedenle tm evreni ve doay kucaklayan en eski Asya kkenli kltrdr.
Neredeyse btn dinler ve kltrler ve diller onun iinden yeermitir. inde
yaayan Sar Trkler IIK nanl, ya da Gk Tanrl olarak adlandrlmaktadr.
Ouz, Oks, O kltr ile ayn anlamda kullanlmaktadr. Oksford
szc ierisinde de geer; dz evirisindeki kz kprs bu anlam karlamaz.
Daha felsefi derinlikte dnldnde Oks-ford, btn kltrlerin geit kprs
olacaktr. Logos; ulu-o-us; evrensel bilgi birikimi burada szck karln bulmu
gibidir.
O, Vu, U, ve/of balac: ki nesneyi birbiriyle ilintilendirme ulu(ile) bir
ilem gibi kabul edilir; Ali ile Veli, Ali ve Veli
Mete Hann antik ad olan MA-U-TUN; Uma ve Tan birbirine
balanmaktadr. Aradaki U balac gk ile yeri birbirine balyor. Uma gne, Tan
ise sabah doan ktr. Humann Tan, Humann yeryznde ykselen !
O, U, Uv, Ov, Of heceleri, G Tanr ile ilikili olan, bala ilevinde
grnmektedir. Bugnk Trkede kullandmz ve ve ile (ulu, ula/ekle) gibi
bir ilevinden burada sz edebiliriz.
SELE-U-KOS, ZE-U-MA ortasndaki bala U dikkat ekicidir. rnein
ngilizcedeki U/OV/O okunulu OF balac, spanyada ye balac gibi, Farsa
ve Arapada v (Leyla v Mecnun), -i (bn-i Sina) benzeri balalar da O ile
sesdetir. Benzer ekilde Krte ve, u balatr.
MHT-Mohti Ouzun mozayik mzesindeki ad Ze-u Ma olup ZEUG-MA
eklinde okunmu, kaynaklara yle girmitir. kisi de dorudur. I- Ma ile MA Esi-
i, ayndr. Bunu Mann Soyu, Ma Esii/Ma-zi olarak dnebiliriz. MA-izi, Uma-
ozi, MOZ olarak toparlandnda, yine Lazlarn antik ad olan MOSler ve Kafkas
balantl ay inanl MAZ kar karmza.
ngilizcede Ex oriente Lux (Ik doudan gelir) sz Oz kltrne atfen
sylenmi grnmektedir. Ancak bu eviri kavramsal eviridir, fonetik analizimizde
yledir:
EKS; Eyzi, Esi, Ik. Uriente; Ur-Endi, Ur anas (douran). Luks; Ulu-
oguz.

45
Eyzi; Ouzi. Eyziler, Lazlarn antik addr.
Grld gibi burada bir Ouz-aman-Smer bilim sz karmzdadr.
Antik kavimlerin adlarnda inandklar k tanrnn ad ve soy ata balants
ayr ayr bulunabilir. rnein, Kazakistan, Kaz-ika lkesi, Ogus-ika; soyata ban
verir. Fakat Kazaklarn antik ad olan ALA, bu halkn antik dnemde ULU-
OZ/LAZ inanl olduunu, aman olduunu gsterir. Kazakistanda, 1942de, Ala
adyla sosyalist bir parti kuruldu ve yelerinin tamam tamam bilinmeyen bir ekilde
ldrld. Dnem, Faist-Siyonist Hitlerle ibirlii edenlerin g sahibi olduu
dnemdir.



Antik Szckleri Okuma Kolayl

Antik yazlar okuma kurallarn tam olarak saptayabildiimiz zaman,
Anadolu zerinde kapp duran tarih yazarlarnn da kavgas bitecektir. nanyorum
ki ok yakn bir zamanda, batllar tarafndan hazrlanm Anadolu belgesellerinde
ska kullanlan ve adeta yeni nesillerin beynine kaznan Yunan Medeniyeti bu
kadar yanl kullanlmayacaktr.
Anadolu topraklarnda kresel kapmalarn yaand 2000li yllarn
banda, kimi Samici kalemlerin, branice ile ortak grtlak seslerinden hareket ederek,
Yunancay ve hatta Trkeyi branice iinde gsterme gayretleri vardr. Oysa btn
dillerin altnda Trke ANA heceler ve tamgalar ok belirgindir. Samiciler
bilmelidirler ki btn dinler ve kltrler OUZ /OZ /IIK kltrnden UR
olmulardr. Bu kltr, Gne Klt olarak da adlandrlr.
Antik szckler, ou zaman iki tamgann birleik yazlm halidir. Bu
tamgalar bazen sadan sola (Etrske, Arapa, branice, Farsa gibi), bazen soldan
saa (ngilizce, Latince, Yunanca gibi), yerletirilmi haldedir.
Bir antik szc ou zaman iki ynden de okumak mmkndr. rnein,
ZE-U-MA, sadan okunduunda MAUZ, MA-u-T, METE olur. Ki, ayn
mozayikte ad MHTOX olarak yazldr. MHT-OX, Mehdi Ouz, Mete Ouz
olacaktr. Eer, iki tamga arasndaki U balacn branice olarak anlamak istersek
METE bir Yahudi atas olarak birilerine malzeme olabilir. Oysa METE OUZ,
Mitridatenin dier sfatdr. Balalar tm dillerde gne kltnden k-gk-gne
balantl kmaktadr.
Byle bir n uyardan sonra hecelerin nasl alacan aklayalm.
Antik szcklerde heceler ve szckler ayr ayr deildir, Arapa gibi
bitiiktir, cmle bitene kadar kesintisiz yazlmtr. O nedenle, fonetik analiz
yaparken uzunca bir szc nce ikierli tamgalar halinde ikiye ayrmak ister.
Sadaki grubu nce okumak, ou zaman bugnk karl olabilmektedir;
Mitridates, Mitri-dates; okunuu Dedesi Bedri, gibi. Bunu ksa yazacaksa, Bedri-
os/Bedros yazar. Os taks burada Bedri Uaklar/Oullar, Bedri Soylu, gibi oul
taks verir. OS oul eki yerine geer, bugn ngilizcede s olarak karmza kar.
Antik szckleri okurken, eklerini tanmak ve ayrmak gerekir.

46
Yer eki: oy, o, eoi, ogi, on, oni, in, ini, n, ori, y, oyi, ium, ovri, uriya,
uru, avri, ye, ya, vb.
Kurucu veya kurtarc beyin soyundan oullarnn oturduu yer eki; beli,
eli, ili, uli, li, beyli.
Yn ve yre eki: oyani (yn), diyani, niya, ian, yan, vb.
nan eki: id, ita, apa, opa, aba. (da nan, Da inanl, Ulu Tengriye
inanan)
ler oul eki: oz, os, us, s, s, ti, id, it Os/Oz/Oks kltr Ik
Kltrdr. Atasoy ekidir, Oullar anlam verir. Us; , ua, soyu.
Antik kavim adlarnn sonunda grlen id, is oul eki, rnein
Akmenid gnmze evrilirken, yanl ekilde AKMENDLER olarak
evrilmektedir. Oysa AKMENLER, Egemenler denilmesi gerekir. Ayn devletin
ad baz kaynaklarda Akmeni olarak geer, ki burada D ekinin e dntn
grrz. Egemenler Devletinin kurucusu 1.Karus iin Kuro da denildii gibi.
Karu, Kor-Ata, Kuret ile sesdetir. Kk hecesinden anlyoruz ki, KOR
Atallar, Kor-lar onlardr. Efeste, cesedi yaklarak KOR halinde gnee gnderilen
ulu atalarn ant mezarlar KURETLER Caddesindedir. Bu caddenin doru ad
KORLAR Caddesidir. Daha anlaml olsun istiyorsak KORATA Caddesi denilebilir.
Kan ba eki: gene, gen, jen, can (ceni, can, kan ba).
Oul eki: Ulu-odan skm ulu, lui, leu.
Ogul: kl, kul, kl, jl, cli, kleo, og, oka, ka, aka. Ocli, gliden
dnerek: sili, sali, zili, ili.
Byklk eki: pan, hero, er, ro.
Atas, dedesi: deto, dite, zito, diti, dide (dede), dado, dedo, that, dad, tat.
Bir dilde byk kii iin dede, dierinde day olabilmekte, Krte
dadey ana, istanbulda ocuu bakan dad olabilmekte, Lazca amca olan ti,
Rizede amuca (emice/em-iti), sadan okursak ti-eme olur.
Erzurumda ata, baba olurken, Malatya Yazhan ilesinde baba aba
olmakta, Tokatta ise baba avbu olmaktadr.
Kadn eki: diti, tieze (teyze), eze, eme, ame, ece, ice, ise, ka, k.
Trk soylu: tor, dor, dori, adore, adre, dur, tur, tyr, tiri, zir, zer, sor, sir.
Tur; da-uru, hecelerini yer deitirerek; Art, Erte, Arta, Urtu vb, DOR soyu
ban verir. Gk Ulu, Gn olu, Ulu Oglar, Lo, Luvi, Lui, Leo, Ulia, lya.
Ur olan, oul, oullar, ondan remi olan: eur, ur, ar, er, uri, ri, re, ra, heur,
her, vb. Ur-uma, Er-pan, Pa-r, Med-ri, Pat-ra, vb.
Bir atadan, bir inantan bir boydan reyen, UR olan ey, insan da olabilir,
ehir de.
Ari-adne; er atuna, er-hatune. (Pertuna/Frtna Abann dier ad.)
Ari n ek olduu zaman kadn ana sfat verir; Ari-oks-ana/Roksana,
Rahan. lke adlar da diildir; Ar-ken-tina; Arjantin, gibi.
Urimek gibi, mzik yapmak da bir ey retmektir, teller titreyince ses rer
ve n-Trke R/YIR, mzik yapmaktr. Antik Ulu-ryen Baos Lir (ulu-ir) alan
mzik tanrsdr.
ehir eki: foli, boli, poli, polis, fuli, bolu (fol; yumurtlama yeri). ehirler
Tanr adna UR edilirdi. Abal/Paliler ehirde yaayan ur opa/ par/opa oullardr.

47
Kutsanm ata/ana eki: ene, ana, apa, aba, nana, ada, ida, ata, ita, iti
Byklk eki: la (cici-la; ylan, Hopa)
Kklk eki: li (cici-li; solucan, Hopa)
sim tamlamas eki: ..si, s, ti (Anabacisi; Anabasis, Pan-ti Ece )
Soy ve oullama eki: si, su, t, t, d, ti, tu
Akll, bilim yapan: Opa-Ulu, lyapa, Alp, Baal, Apollo
Bizan-ti; Bicanlar. Pan-du/ Pan-tu/Pon-ti/Pon-t. Par-th; Pers, Perler. Kor
soylu, Kur-t/Kur-d; Kr-ler. Kar-us; Kor-si.
"T" harfinin Trke'de oul eki olduu Divan- Lugat- Trk'te vardr. (Cilt
1 sf.355) Koman-Komanit, Heti(Eti)- Hitit, Saka-Sakait, vb.
I/ ua/ olu eki: us, os; k ailesinden oul. O-ul; Oul, evlat.
Sadece kul veya sadece u-lu, ulu sesiyle duyulup yle yazlm da olabilir.
OS eki, btn insanlar k dnyas iinde kabul eden bir ektir. Anadoluda
ve Azerbaycanda, usam benim m/ocuum demektir.
Soyundan; gene, sanni, cani. rnek; Kuma-gene, Uma-ruhlu, Kuma-
canlar. Dio-gene; Dal, Pagan, Da canl, Pan inanl.
Olu eki; Dis, Tis, tisi, Anati, Anti Atas veya Anas anlamndaki bu
ekler, olu olarak bugne dnebilir. Soyata addr. Anti-Kos; Anas Ouz;
Kos-olu, Ouzanal, Ouzolu demektir. Smer-dis; atas Smer, yani Smerolu.
1.Karusun olu Smerdisin ad bugn zbekistann Smer dalarnda
yaamaktadr.
Kerkin-itisi; Kin-kir (KENGER=Smer) atas. Kenger Olu Byk Bedri;
Kerkin tis Mitridate! (Ken-ger/Kor-kun, Orkun; Orkun olu!)
Gibi, benzetme eki: i, ik, ig, igi, ika, ka. (Fer-igi, Ferik, Feri-ka, Feri-ha)
Bir eyin kk benzeri olma eki, KA, ayn zamanda sevgili kk olan,
cik ekidir. Zeynepi-ka, Tini-ka, Paci-ka. ocuk; ce-ice-ka, In uakc!
Antik Yunan halknn ad olan Pelask halk, Pelaz-kadr. Antik Dou
Karadenizin Pelaz halkndan olduunu ifade eder, onlarn devam, eki, k,
benzeri demektir.
Farsadan dilimize getii sylenen kk-e szcnde bulunan E
eki, kklk ekidir. Kk hecedeki eyin k; Ay-a, Ay-ice, Bah-e, Ba-a,
G-e, vb
Aile, soy, gil, oullar eki: ophon, ovun, on. (Strab-on, Turabaz-on,
Amaz-on)
Apann oullar: Apoun/opaun; Pan. Apa-ulu Ulu-apa, lyapa, Aliaba,
Alevi(!).
Byk ata, aabey; Apa, Opha, ovo, op, eva, hava, heva, ebe, hubu, euba,
vb. Bunlar n ve arka ek olabilmektedir.
Eubu, Moolistan dilinde baba demektir. nleniinde B-V arasnda bir
frme sesi vardr. Tarihin en byk kral HUBU-DOR, Dor Babas anlamn verir.
Azerbeycan Trkesinde aile eki; ov(f), yev(f), eva, vb. Anneden akrabalk
belirteci.
Azerbaycan resmi dilinin ad Kagari Trkesidir, Trkiyede ise stanbul
Trkesi resmi dildir. Pakistann resmi dili Urduca, Balistan ehrinin dilidir, bu dil
neredeyse Trkedir.

48
Can, ruh, ila eki: com, kom, cum. (Mitridati-cum. Cani-kom)
Da; teo, dio, ada, odo, tau, theo, za, ida, id, vb.
Tav, Taok, Dav-eli; antik Artvin Yusufeli yresidir.
G, gk; W, Ou, Eu, Uu, O, Ok
Egemenlik, beylik eki: ..beyli, beylik (bilig, bolig), bel/bil/beli (ng. wille)
oullama eki: ... anatti (anasi), ..ana, an. Son ektir. Sona gelirse okluk,
baa gelirse azlk/yoksunluk ekidir.
am-an; am/k kayna, am bol olan. Oz-an; ok olan. Tati-ana,
Pati-ana, vb. Bir eyin anas olmak, onun kayna, mayas olmaktr.
Olumsuzluk ve azlk eki: Kk hecenin bana ANA, Na, Un, An, gelirse
olumsuzluk ykler, yokluk (eksiltme), azlk verir. Na-malup, gibi. Na-dir, Namert,
No-art(North) gibi.
Rizede hayr na na na, Almanca nayn, ngilizce no iledir. Un-knovn,
un-brella (ksz, emsiye), un-fortunately (maalesef) gibi.
Na-buko, Na-blus gibi antik Babil evresinde Yahudi tefecilerden yana tutum
alan krala halkn koyduu isim, Allahsz anlamnda; Na-opa-o, No-Bu-ko!
Nablus; Na-bulus, bu ehirde ok zulm yaand, orada Pelaz yoktu!
Nabetil olasn; Rizede bedduadr. Na-opa-itil, Opatili olmayasn, Atasz
olasn! (Kaybanal olmakla e; anasz kalasn, kayp anal, ksz kalmakla e.)
Rumcada Ohi (evet), Neya (hayr). Evet demek olan, eski Trke Heya,
He/Ya (ngilizce Hay/hi, Ohey/Okey) szcklerinden birinin nne NA koyarsak,
Neya, olumsuz hale gelir. (Rumcann altndaki Ouz Trkesine ulatk)
Abas, ba: Mezi, Mazi, Bazi, Basi, Vasi, Pati. (Kzlba; Ki-uli Bas)
Anas: Anati-Kos/ AntiKos, Ouz anallar, Ouzlar olarak alacaktr. oul
eki, ler, lar verir. Genellikle baa gelir. Artemisin soyundan gelen Selev-kos
beylerine de bu ad verilirdi. Akmenid Ouzlarn ad; Antikorus!
Ulu Ay Anadan soy belirleme: Hilal inanl, TUR olmak. Trklerin antik
sfatlarndandr. Ba zerinde hilalle resmedilen kadn atann inann gsterir.
AtasiTurc; artemisin dier addr.
Anadan ve Atadan soy belirleme: Truvann dier iki ad rnektir lyo-na
ve lya-da; Ulu-ay ana ve Ulu ay atallar.
Alanyann dier ad olan Alaiye; Ulu ay yeri, Ulu Ana yeri. (Seyyid
Zenobiann yeridir. Sitti Zeynep trbesi ona yaplmtr.
Anas veya babas zerinden kardeleri belirleme: Farsa Bir-ata-er (Birader,
Brother), Krte Bir-aney (Annesi Bir), Trke Karde/Kar-nda (Kor-endisi, Eneti
Kor) olmak, szck oluumunda kavram birlii iinde olmaktr.
Allioni; Ulu ay n; antik Bergama ifahanesidir. NATO kararyla baraj
sularna gmme cezasna uramtr!
Ata, atasi: Ata, ita, ida, isa, ada, utu, udu, it, id, aba, apa, opa, eupa, ephe,
ebe os, od gibidir, ler, lar oul eki verir.
Kor-atasi, Atas Kor olmak, Koruyan atalardan olmak, cesur ve bilgili
olmaktr. Sesde szckler; Korat, Girit, Kuret, Kerti, Krt, Agarta, vb.
Bilgili, okkal, akll: agha, heka, agia, aya, hagia, akka, ika, aka. Aga Sofia,
gibi.

49
Kor gibi: ok akll, ok alkan, koruyucu, Koruyor, KORU (Rize) Kor-
ata, Koris, Karus.
Ka, ck: Japonca ve Buda kltrnde gne, gk k anlamndadr. O-
Ka, eklenen szce sevgi ykler: Baci-Ka Maka.
aman-Buda Ka tedavisi; gn ve su sesiyle tedavi, bedeninde
dolatrma, su sesi dinleme, zihinsel enerjiyi younlatrarak artrma, zihni ve bedeni
canlandrma ritelidir. Antik Bursa Ulucamide Ka tedavisi yapldnn izleri vardr;
Kaya (Gke) bakarak su sesi dinlenebilen dzenleme orada durmaktadr. Okor-i
bakarak su sesi dinlenir.
Vurgulama, stne basarak belirtme: Mzik terimlerindeki gibi fonetik
vurgularla, sesli harfi iftleme veya nne H ekleme yolula yaplr. Mzikte forte-
fortissimo sembol olan f, ff gibi.
Dou Karadeniz Trkesinde n ek H(KH) sesi, fortissimo durumu olarak
dnlmelidir. rnein, Elbet, HELBET, HELBETTE sralamasnda vurgunun
kreendo aka grlr. nem derecesini belirten, stne basarak syleme halidir.
Tila, Atila, Attila/Atilla rneinde grld gibi, hem T, hem L ayr ayr
bytlebilir.
Ela, Ala, Ulu, Ulla, Alla, Allah gibi. ngilizce hello ierisinde Allah
vardr.
Lazca amca demek olan Tden bu yolla ulaacamz szckler antik
tarihin temel szcklerdir: ti, Eti, tti/Etti, Hatti gibi.
Ari, Harri, Horri, Houri gibi. Simetrisinde REA, antik tanradr. PON
yazs Urfa mozaiklerinde, RON diye okunur ve UR ANA, RUHAN kz ad olur,
REA Anas anlamn bulur. Harranda onlarn ad yayor.
di, Ede, Hede, Ada, Odo, Udu, Otto, Ede-ssa, Adossi, Hattusa
Er,Ra,Ro; hitaptr, n ek veya son ektir. rnein; Sibiryada Yakut Trkleri
birbiriyle karlatklar zaman Mali davari, oluk ocugi selametliko RO? diye hal
hatr sorar. Krtesi de ayndr.
Sfata kuvvet ykleme yoluyla kiiye saygnlk ifadesi:
Kiiye yklenen sfatn iddeti onun bykln ifade iindir.
iddet/kuvvet yklenen szck, Arapa eddeli olandr. Fonetik fortissimo
karldr. Vurguyu artrmak iin sesli harfin stne basarak syleme teknii aka
grlr. Hatta, bizzat, edde, iddet, kuvvet szckleri de byledir. Halk arasnda
hakaret iin sylenen eddeli eek, bu ynde ipucudur.
HRRYET szc de fortissimo halindedir; HOURR-ET, gl kadn-
ata kavram vermektedir ve ayrca sembol de kadndr! (Hrriyet dmanlar onun
iin nce kadnlar kltmek isterler, diye dndrmektedir!)
rnein, sana kurban olaym demek iin, Cesileyim saa, fortissimo
essileyim saa.
Uaum, Ouaum, Ouuum
Paci, Opaci, Opacci, Oppati (T harfi, Snin forte hali oldu.)
Okada/, Okkada/Okkaa.
Byk ata ve byk ana uygarlklarmz olan, Ati-Hatti, Ari/Hurri,
sis/tis/Hitit, gibi antik adlarda, benzer fonetik vurgular grlr.

50
Gk Tanryla sze balama: o-ka, ka, g, kali, okali, gayri, gari, hari, heri,
hey, oy, hu, kele, hele, ola, abo, bi ...
Cmle nne yerleen hitap eklerinde, tanrsal sayg kavram dnlmelidir.
Kart-zt kavram: ANT ile balayan bilimsel szcklerde kartlk-ztlk
kavram vardr. rnein anti oksidan beslenmenin temel szcklerinden biridir.
Aarsak, iinde CAN-Hayat olduunu grrz.
ANT-OKS-DAN = ( ANT) Eksi-can = (EKS) Eksi-can
Eksi eksiyi gtrr, kalr CAN. Can ise hayat verendir.
ARTI ile de izah edilebilir; (Anti) oksi-dan = ARTI CAN.
CAN kendi bana pozitif kavramdr, o nedenle tek bana pozitif (art)
imajldr.
Taze sebze ve meyvelerde aldmz o ho lezzet CAN'dr, CAN suyu almak
gibi... Taze bir ey yediimizde veya gzel bir haber aldmzda gzmze can/k
gelir. Dostumuzdan iyi bir haber duyduumuzda ilk szmz gznz aydn
demektir; ieriinde bu haberle yanan nz grdm, ben de sevindim mesaj
vardr.
Antik literatrde en ok kullanlan kk hecelerden biri CANdr,
Tan/San/Tin/Sin/Kin/Ken/Gen gibi dnmlerle hep karmza kar.
Taze sebze meyvelerdeki CAN/HAYAT veren o tazelikler, canmza can
katar, ruhumuzu enlendirir. Bu iir gibi kavramlarn hepsi antik dnemlerden beri
kullanlmaktadr ve bilimin temelinde de bunlar vardr.
Matematik ile yaam arasndaki ba bulan Si-Mer/ Mer/ Fer soylu
atalarmza bin teekkrle...
simlerdeki inan ekleri: Mer soylular, MA-RA olanlar, yani Ur-Uma/Rum
diyarnda yaayanlar, yani Gksel Tanr RA-MAya inananlar Balk Babadan
renelim.
Halikarnas Balks, Mitoloji, insanlarn hangi tanrya inandklarn anlatr
der. Onlarn hangi kltrden geldiklerini bal olduklar Tanrlara gre belirlemek
iin nemli ipucu olduundan sz eder. Ra Msrdadr, fakat Ra-Ma (Roma) gksel
tanr/gne tanrs talyadadr. rnein Zeus Yunan Tanrsdr, Apollon Anadolu
Tanrsdr. Hatta Zeusu Anadoluda Olimpos dalarnda yarattktan sonra
Yunanistana tadklarn anlatr, Zeus da aslen Anadoluludur der.
Milattan az nce, Zeus ve Apollon efsaneleri, tanrlar birbiriyle kaptran
Yunan ykleri, bilinmelidir ki, Anadolu kltrn, birlikte ekip bien birlikte yiyip
birlikte topran savunan, kaynam halk olan Milet-Ouz kltrnn ana
imentosunu eritmeye ynelik retilmi yklerdir.
Anadolu fuzyologlarnn (fizikbilimci) karsna, ki Helenler bizim
fizikbilimcilerimize filozof derdi, tutucu Atina felsefecilerini kardklar ve
felesefeyi bilimden daha stn tuttuklar dnemin ykleridir bunlar. Anadolu
kutsallarn aalayan yklerdi onlar ve hatta Midasn Kulaklar hikayesi de
byle bir ykdr. Zaten, arkasndan yamaclarn itibarl dini Hristiyanlk ortaya
kt.
Halikarnas Balks Anadolu-Yunan mitolojilerini karlatrmal anlatr.
yle szckler vardr ki, biri dierini anlamak iin gereklidir ve bak alarn

51
bilirsek bu szckler bir anlam ifade ederler. nk birok isim bu insanlara daha
sonradan yaptklar ie gre verilmi isimlerdir.
Bir rnek verelim. Anadolulu fuzyolog-fiziki (Toros Erelili) Heraklit
logos iin der ki; logos, kosmosa stn deildi, ama onun zndeydi ve
deimenin, hareketin kendisiyle bir olan z yasasyd. (H.B. age. s.75). Devamnda
der ki, Helenler logosu Tanrsal tanmlara soktular; ncilde bulunan Balangta
Logos vard, Logos Tanryd ve Logos Tanryla beraberdi szn nemsediler. te
yandan Heraklit ise, Gerek imdi burada, her ey deiir diyordu. En nemlisi,
Anadolunun Akdeniz sahillerinden Fenike/Pen(i)ka lkesinden Thales, sadan 585
yl nce, 28 Mays 585 gn gnein tutulacan bir yl nceden hesaplamt.
(Ta-les; Laz ata)
imdi, Heraklitos szc zerinde biraz alalm:
Er-Akli, akali, ogali, Oguli.
ER-OLU; Her Oguli, Heragli.
Herakli-tos; Erolu Atas. Atadan beri Erolu.
Herak-les: Er-aka-les; Erolusu.
Karadeniz Ereli ve Konya Ereli; iki Ereli de antik Hitit-Frigya snrlar
ierisindedir, ikisi de Ouz boylarnn boy verdii yerdir. Bir de Marmara Ereli
vardr, Maya Da eteindedir.
Milasa adn veren antik Miletin blge ad Herakliadr; burada byk bilim
adamlar yetimitir. skender buray igal ettiinde bilim adamlarn kle retmen
olarak satmak iin buradan Atinaya gtrmtr.
Baz szckler bir kere dnme uradktan sonra bir daha
dnebilmektedirler. rnein Zazaca gne kltne ait bir szck olan ti, gne,
atein karldr. Atein rengi olan kzl, kizil aldnda ki-uli, yani ulu-
ku grrz. Ulu Ku ise Gnetir. Kzl szc Trkede ok iirsel kavramdr,
ululukla balantldr, rnein bayramz kzldr, ufuk kzldr, batan gne kzldr,
kzl soylu ata balarmz vardr ve bir de Kzlba kavrammz vardr. aman
ritellerinde bana krmz balanr, gelinin bana krmz yemeni rtlmesi, gibi.
Aacak olursak:
Kzlba; kz-il-ba; kz-uli-abasi/Maz; abas ulu ku olan, Abas Ulu
Ouz olan. Zeugma mozayiklerinin bulunduu yer; BEL-KIZ; Kos-eli, Ouzeli.
Koz-eli Ba; BAOUZLU.
Opa, byk k kaynadr, aman kltr tm insanlar ve canllar
OPAnn ndan remi kabul eder. Bu n kabuln isimlendirirken de belli eder;
Opann Olu; Opa-ulu, Abal, Oul Opa; Ulu-opa, Alp, gibi. En ulu olan gnetir ve
atas gne olan da uludur; yani gnein ocuklar Uli/Ali-opa fonetik dnmlerle
Alevi ile sesdetir.
Homa Ki; Tanr Ki, Uma Kuu Perslerin ve onlarn devam olan ve
Sasanilerin ve hatta bugn baz Krte konuanlarn da kutsaldr.
Ku hecesinde fonetik dnmler:
Ku, Ki, Ka, Ga, Gas, Gaz, Giz, Kiz, Kz, Kuz, Koz, Gz, Gz
rnein, Rize nazlatmasnda kz bebee sylenen Kium/Ki-uma, Kzm,
almnda Kuum, Kzm, Kizum, Gzm gibi armlar vardr.
Kium kium kimana

52
Kiumi vidum Rivana
Rivan odun geturu
Kium hatun oturu, Nani nani nani nani

Trklerdeki ve mitolojideki Huma Kuunun karl, bu fonetik
analizimizde Gne kmaktadr. nsann gn ndan UR olduunu kabul eden bir
inanta insana HUMAN denilmesindeki kk hecenin OMA olduunu dnmek
yanl olmaz. Homa-anal, Anas Ma, ya da Ma Ailesinden gibi bir arm
sezilmektedir. ESKMO ile kastedilen Kuzeyli, Ma-Eksi neden olmasn?
Tuncelide konuulan Ouzlu Zaza dilinde tanr tav, Tao/Da ile sesdetir.
Da tanrs da ile rtr. da dau, Da idal, Hitit/did szcne olduka
yakndr. Anlam olarak Kor (byk ate), Gor-ida, Kur-ida, skarak Kurdi/Kur-
si/Kur-ti olabilmektedir. Benzer ekilde Kurmanciyi aalm:
Kur-man-ce; Kur-pan-ice, Kor-man-; Gnein Oullar.
KOR-US, Gnein Oullar kltrnden gelen Asya kltrlerinin ortak
zellikleri vardr; halka kol kanat germek (koruyucu olmak) dambur ve balama
almak, davul zurna ile halay dnmek, gelinin bana krmz all pullu rtmek, btn
trenlerinde trk sylemek, kurban keserek gelini kutsamak, gibi. Yine, kurban
keserken bir para kann alnna srlmesi, kurbanlk hayvann gebe, gurk tavuk, st
veren olmamas gibi inan beraberlii vb.zellikler yukarda ad geen kltrlerin
birbiriyle olan akrabalklarn gsterir.
Behet Necatigilin 100 Soruda Mitologya (Gerek Yaynevi, 1969)
kitabnda giri blmne yerletirdii Bi ki Aklama balkl nsznde, Tanr,
nsan ve Yer adlarnn okunular zerine nemli bir saptamas var:
Yunanca kelimelerin; bata tanr, insan ve yer isimlerinin imllar; bilim
kitaplarndaki ekliyle, asllarna uygun yazlmtr. Eski Yunan-Latin metinlerinin ve
klasiklerin, Milli Eitim Bakanlnca evrilmesine balanmadan, yani 1940dan
nce, Yunanca kelimeler Franszcadan gelme bir alkanlkla, Trkeye hep Latince
syleni ve yazllaryla geer, Yunanca K, A, Eler ounlukla C, AE, eklinde
gsterilirdi; Aisopos, Sokrates yerine Aezopus veya Esop, Socrates yada Socrat, der,
yle yazardk. Bu noktaya dikkat edilmelidir.
Yunanca kelimelerdeki Yler gibi okunur. Mesel, Odysseus kelimesi
Odsseus, Enyo kelimesi Eno okunmaldr. KH; H, PH; F, ler Y okuncaktr.
rnekler; Akhilleus; Ahileus, Aias; Ayas, Aineias; Ayneyas, Mykena; Mkenay,
Oreithuia; Oreytya, Phioniks; Foynike, Phrygia; Frgya
Yunanca bir isim Latince deiik olabilir. Mesela Akhilleus Latinlerde
Achiles (Ail), Odiysseus Latinlerde Ulieses (lis)tir. Ayn kiiyi, ayn kavram
belirten bir kelimenin iki dilde deimeler gsterip gstermedii parantez ii
hatrlatmalarla anlalr.
Kitapta sadece TROA kelimesi hep Y harfiyle, tani Trke iml ile Troya
eklinde yazld.
Tarih boyunca, Tanr, insan ve yer (da, tepe, ehir) adlarnn, pek
deimediini Halikarnas Balks da syler. Halk arasnda eski adyla bilinen yer
adlar o nedenle bizim iin nemlidir. Ayn nedenle, fonetik antik aratrmamzda
esas aldmz isimler bunlardr.

53
H.Balksna gre Anadolu Uygarlklarna sahip kma kavgasnda, ndo-
Avrupaiciler ve Samiciler, ar Trklerden pek de geri kalmamaktadr. (Btn
Eserleri,8, s.19) Balk Baba, fonetik analiz almamz grseydi nasl
deerlendirirdi acaba?
Haydar yaylasnn Pablig baplig oyununda sylenen szck, ngilizce
halk olan public szcyle sesdetir. Uzun sre gne amaynca, genler,
gne duasna karlar. Bir tanesi eline bebek kuklas alr, arkasna takt ocuklarla
ev ev dolar, yiyecek toplar.
Pablig pablig ne ister/ Allahtan gne ister/ Heva teyzeden un ister
Syleyerek dolalr, her evden bir malzeme alnr, ertesi gn kurabiye, helva
vb. piirilir yenir. Burada, birlikte yemek yerken Allahn gnl yaplm olur; Ouz
tresinde Allah birlikte yemek yiyenlere yakndr, birlikte yeyip birlikte dilekte
bulunanlarn duas kabul olur.
Burada pablig (Pavli-ka; pavli-cik) szcn aalm: Opa-uv li-ka,
Opann oulcuu. Hey, Opann sevgili olu seslenii vardr. Halika-opa olarak
dnebilir, karmza likapa adl blgede yetien ifal meyvesiyle nl al bitki
karmza kar. Yere yakn olmakla ilgili bir szck olduunu dnebiliriz. Ulu,
yce olan ise, byklk veriyorsa, yere yakn olanna Ulu-ka, Hlaik, Halk kacaktr.
Ardahann Meredis kynde ise lipakadr. Lipaka ile Likapa sesdetir,
tamgalar yer deitirmitir. Li-pa-Ka; lyapack, ulu-opa-ck.
Rizede U yerine I seslenii yaplr. rnein balk yerine baluk/paluk
denir. Yusufeli taraflarnda da paluk denilir.


Lazcada Vidi Visi Vini: Geldim Grdm Yendim!

Jul Sezarn M.47de Zilede yazd kaya yazsnda okunan geldim,
grdm, yendim szckleri, Hopa Lazcas ve Trke kkenli kyor.
Jul, Lazca erkee seslenitir; uli, Ouli, Gul, Kul.
Vidi; Lazca, geldi. Kom-o-vidi; gel!
Visi; Lazca Ma Pisi, grdm.
Szck ngilizceye visi-on, AN oul ekiyle girmitir. Tele-visionun isim
anasdr. Gren, Gr gibi, anlamlaryla dilimize yeniden girmi haldedir.
Bizden gidip bize yabanclaarak dnen szcklere rnektir.
Me-Pisi ile kedi/pisi balants kurulabilir. Bundan kedinin gece gren keskin
gzlerini anlamak mmkndr. Halen Gel pisi pisi diyerek kedi severiz. Fze
adna da kaynak olmaldr.
yi gren olmak bir meziyet olmaldr ki, kz ad olarak Mefuze (ninem
Mefuze Finci), hatta ok ynl gr sahibi olan anlamnda Mebus (Mepusi), ayn
kkene iaret etmektedir.
Lazca VCE (Findugli/Pan-si-Ouli) adnda visiyi grebiliriz. htimaldir
buraya Gnein Gz anlamnda VSE denilmitir.
Vini; Vin/Pin/Fin/Pan/Fen; kazanmak (Vinning) szcnn kkeni olup
ngilizceye girmitir.

54
Fen; baarmak, planlayarak kazanmak. Trkede vardr. Alinin fendi,
Veliyi yendide olduu gibi. Kazanmak zere birisine yaplan plan, dolayl
anlatrken Fan fini fin fon... demek gibi.
Lazcann Smer - Hitit dili olduu ve Latincenin kkeni olduu zerine
iaretler giderek oalmaktadr.
Lazca ulu/byk kiilere DATE /Didi denir. Didi Nana (Ulu-Annu, Kibele)
adnda ve Arhavenin eski NaoDidi adnda bulunan DD szcne Ege sahilinde
DDMA (Me-Duti / Me Duzi) ren yerinde rastlyoruz. D-Z dnmyle oluur.
Yine byklk sfat veren duti, dadi, dodi, dede, dati, duzi, tizi, sisi, titi vb
szckler, buradan tretilmi olmaldr.
Didimin ana zellii MEDUS heykelleridir. Lazca okursak, Benim
Didim olur! Orada ulu atalarmzn ylan zehirini kartp ondan panzehir
yaptklarn tahmin edebiliriz. Ylan, hem dost hem dmandr!
Seluk Mzesini 2010 ziyaretimde, hediyelik eyalar zerindeki antik
yazlar bozarak, rnein F S yazdklarn grdm. Ankara'ya dndkten sonra
Remzi Kazmazn zel bastrd DDYMA dergisine yeniden baktm, kapanda
ayn yanl grdm. Kendisi farknda olmayabilir diye, bir mektup gnderdim:
Derginizin kapanda, KEHANETLER LKES, diye okumamz beklenen
yazda btn E harfleri, antik Z (, Sigma) ile K H A N T L R L K S
yazlmtr.
Eskiden, byk harf Z'yi ortadan izikli yazardk. (7 rakamn da.) El yazs
Z'yi kk harf yazarken de, aaya ektiimiz bir kuyruu vard. Ona benzeyen bir
harftir antik Z harfi.
Bence Cumhuriyetin ilk yllarnda eski Anadolu harflerimize daha yakn idik.
Daktilo gibi teknolojiyi batdan aldka kaybettik harf ekillerimizi.
Antik szckleri E harfi yerine ile yazmak, onlar okunakszlatrarak
(postmodernitenin hain tuzaklarndandr) tarihten slmektir ve bugn Trkemiz bu
yolla yok edilmektedir. rnein basit bir ANKARA yazs bile trl ekil
oynamalaryla okunaksz hale getirilmektedir.
Antik Z harfi, ZK-ZAKLI bir Z dir. Temel harftir. Bir eyin Z'ini tasvir
eder. Suyun zi gibi, n glgesi gibi. Z szcnn altnda ite tam da bu
kavramla rten Z ekli vardr. Asla E deildir.

Harfleri yanl yazarsak, bir anlam kayb da antik yerel szcklerimize gelir.
O zaman, bugn zebildiimiz szckler hi anlalmaz hale gelir; Ulu-Ma, Byk
Ma, DD-UMA; DEDEM, AZZM, Lazca DAYIM, Zazaca EMCEM olmaktan
uzaklar.
ME-DT; MEDUZ, ite o bizim ata kltrmzdr. Bereketli Hilal
zerinde resmedilmesi Kafkas Ay Tanrl, Eyzi/Ouz kkenini gsterir.

55


Ylann zehrinden kendilerine panzehir, dmana ise zehir yapan Me-Dusi
(Atas Ma) olan atalarmz burada yaamlard. Onlar kehanet uydurmaz, Gnei
incelerdi, aman inanlyd, yer-gk-su zerinde aratrma yaparlard.
Bir baka almda Me-Tu- Si; Mete (Amyti, Amed) soylular.
Lazca ile Smercenin ayn dil olduu zerine bulgularmz giderek
oalmaktadr. Latin dili LATca, keza Dou Karadeniz kkenlidir.




Harflerin Hece ve Tamga levi

Bu fonetik analiz almamz srasnda baz harflerin tamga gibi
karlklarnn bulunduunu fark ettim. Yeni bir aratrma yntemi olarak
gelitirilebilecei dncesindeyim.
L harfi: Ulu, Ula, Ullu Uli, li, Ela, (olu; ogli, goli, huly, cleo, glo)
T harfi: Ata, ta, ti, da, Tao/Dou, Tav inanl. T, ayrca S gibi oul
ekidir.
D harfi: T harfinin yumuam hali. Udu, Odo; ata.
K harfi: Aka, aga, og. K/S dnml sesler S ilevi grr.
S harfi: Ik, esi, isi, kii, usa, suyu, izi, soyu.
C harfi Ece, ce, gibi S ilevlidir.
M harfi: Ma, Uma, Homa, Umay ana, Ama, Eme.
B Harfi: Aba, Abe, Eme, Eve, Op, Of, Ov, Euba, gibi dnmldr.
P harfi; Apa, Opa, Opo, Opi, bu, aabey, abi/aba.
N harfi: Ana. nana; Anneanne.
R harfi: Uremek, oalmak, ur/uri, er/eri, ar/ari olmak, erkek ve kz oullar
vermek, ehir kurmak. Ur-Uma; Madan Ur olan diyar. reyen. Mar/Ma-ur; Ma-olu,
Mari, Meri, Peri, Pari-si (Mar olular/uaklar).
R, IR-R eki bir nehrin YIRlayarak akmasnda Ne-hir, bir mzik aletinin
ses karmasnda (Ulu-Yr; Lir, Tar, Tanbur, Nair, Nara), trk syleme sanatnda
Yr-An (Yaren, Yaran), ya da sular gibi alayp gnlden gnle oalan YAR
olmak ifadesinde karmza kar. O YAR, gklere ulaan Yar, Hub-YAR olmak,
hatta Bu-Ar (su gzesi Pnar) iinde karmza IR kar. arl arl akan sular gkten
gelir, suyun BU-HAR olup ykseldii yer de Gdr. OBU-YAR, su gibi gkten

56
gelip ge ykselendir, HUBYAR Dede /Buyar Baba ile Mitridatenin ayn kii
olduu zerine grlerimize burada zemin oluur.
Ur olmak, oalmak, uremek eki, halen Aydnda kullanlr. rnein, kahve
az ak olsun istenirse, suuri olsun denir. Suuri; su-uri, suyu ok olsun
anlamndadr.
T harfiyle rten Tanr ve Ata kavramlarn biraz aalm. Kimi kaynaklarda,
Trkler eskiden atalarna tapard diye geer. Onlar, Ouz-aman-Hitit-Smer
kltrlerini bilmeden byle yazmlardr. Trklerde Ataya sayg temel tredir,
aslolandr, dualar ulu atalar iin yaplr. Tre kavram ile bugnk tre cinayeti
kavramnn ilgisi yoktur. Ata kltrmz olan tre, halkn birlikte ekip, birlikte biip,
birlikte karnn doyurmas, yal ve dknlerin korunmas, kardelik birliklerinin
kurulmas, musahiplik gibi, sahipsiz kimsenin kalmamas gibi toplum kurallarn
kapsayan, yazlmam en byk yasadr. Tanr buyruu olarak kabul edilir, bugnn
karl ile kurulu/varolu yasasdr, devrim yasasdr, deitirilemez Anayasadr.
T-R damgalarn artmak ve remekle ilgili gryoruz; Ata+Ur = Tur/Dor.
Artmak, oalmak, trn devam ettirmek ile dourmak arasndaki
balanty bitkilerde de gryoruz; Ata-Ur/TOUR/TOUR tutmak.. Aydnda zeytin
aacnn dallarnda bereket varsa, bunu ifade iin Bu sene iyi tour tuttu denir.
Benzer ekilde TURUN meyvesi turungillerin temel aacdr, onun tohumu
olmadan hibiri retilemez. Trklerin Trn anas olmas benzer bir kavramdr; Tur,
Tor, Dor, gibi. Turani kavimler iin kullanlan kk hece TUR, artan, reyen
douran, anlamnda olmaldr.
Trkede Ulu ile Ata kavram ou zaman beraberdir; ulularmz
denildiinde atalarmz anlalr. nk onlar bize bugnmz bahedenlerdir.
Onlarn adlar nehir ve ehir ad olur. rnein Frat; Romallarla Frat boylarnda
amanszca savam olan byk Sasani kral, Latince yazlyla Ophrates (Per-atas),
bu nehrin ad oldu.
Antik eklerin simetrik yer deitirme zellikleri vardr. En ok karmza
kan yer deitiren ek SU/S/T (soyundan) ekidir. rnein; Per-si /Si-mer. Kk
hecenin her iki yanna da S gelebilmektedir. Devrik cmle kurarken yaptmz da
budur. Eklerin ne veya arkaya gelmeleri halinde, kk hecede sertleme-yumuama
eklinde telaffuz farklar olumaktadr.
Antik Si eki ne geldiinde kk hecenin yumuad, arkaya geldiinde
kk hecenin sertletii grlr; S MER, PER-si gibi. Seste sertleme ayn zamanda
kuvvet ykler; Men, Man, Pan, Pon, Poon gibi.
Tamgalarn yer deitirmesine rnek isimler: Kutay/Aykut, Sunay/Aysun,
Ayfer/Feray, Ayperi/Peraye, Gnay/Aygn, Cansu/Suzan, Glay/Aygl,
imengl/Glimen, Suay/Aysu, Ataer/Erata(Arda), Arkan-Arkun/Guner-Gner.
Alinin yer deitirmesi: Azeri-Kagari Trkesiyle Anadolu Kay boyu
Trkesi arasndaki nemli farklardan biridir. Ali Haydar, Ali zzet, Ali Rza
Durali, Dursun Ali, Haydar Ali gibi.
S, Us, Os, Esi, Ace, ce; Ik, Esi, Eisi eki olup nemli szcklerden
biridir; n-Trke tamgas Ydir; yukar bakan ekil, g, gnei iaret etmektedir.
Esi, Toroslarda halen kullanlr. rnein Glnarda, ocanz snmesin anlamnda,

57
ocanzdaki odun atei, odunun ucundaki yanan ksm kastedilerek, Yeter ki
eisiniz kararmasn atasz vardr.
Odunun ucundaki alevin ad Rizede davli, da-ulidir. Odundan srayan
kvlcmlara ise CYA denir. Burada C sesi iki di arasndan kartlr, hilal eklinde
yazlan C harfinin AY III ile ba kurulur, bu ses ece/esi/sia/caa gibi
verilmektedir.
Kagari Ouzlarda sesli harfle balarken nne KH, gibi grtlaa
bastrarak sert H ile balama alkanl vardr. Trkede /H ile balayan szck
yoktur ifadesi Kagari Ouz Trkesini kapsamaz. rnein, Azeri; Ha-Zer, O-
Zor/Dor olarak alabilir. (Azerbaycanda bu harf X olarak tespit edildi.)
Antik kaynaklarda, M.100 civarnda Byk Bedri tarafndan Rize-spir
arasndaki dalarda yaptrlan Baky kalesi iin Basgoi Daruze yazar. DARUZE
szc bize fonetik olarak ok ey izah eder. Burada yaayan halk iin Roma
tarihileri kendilerine en ok direnen halk diye tarif verir, Halk Uaklar/ Kolkhis
diye yazarlar, ama asla onlarn Ouz atalar olduundan sz etmezler.
Daruze; da-ruze, Da-Rize, Da-roz, To-ros. Bugne Rize Da olarak
dnmtr. Da-ruze, Rize-da olmu, yani n ek arkaya gemitir.
evresindeki yayla, da ve ky adlarnda Bas-Goi Da-ruzenin fonetik
dnmleri vardr; Oi-da (Ovit) gibi, Se-roz gibi. En yaknndaki Hanzer yayla
adna baktmzda, Kun-Zor/Zor-kun/Tar-kon, gibi fonetik dnmlerini grrz.
Bas-goi adnda bulunan bas hecesi Maz sfatna karlktr. Buras Maz
Kydr, evresinde Mez ile balayan Mez-opali, Ba-pala gibi kyler vardr.
Baky kalesinden Frtna Vadisi yoluna girince biraz sonra Hydar/ Zir Kale/ Kalei
Pala kalesine ulalr. Kalei Pala (Bala), Pala Kalesidir. Burada da n ek arkaya
gemitir. Yola devam edersek Dor/Zir vadisinden geip Hay-Dora (Aydere)
klr. Hay-dordan sonra Yusufeli (Oz-Beli) oruh vadisine geerek oradan Abas-
ya topraklarna ve oradan efsanelere girmi yedi karl vadiden (Kaf Da) aarak,
ua ve Al-ana/Osetyaya varlr. Burada izdiimiz gzergah Kaf Dalaryla Kelkit
Vadisi (Anadoluya giri kaps) arasndaki balant olup, yol boyunca Dor/Tur adn
bolca grrz.
Fonetik dnmlerle yerel ive farklarnn nasl olutuuna Kastamonudan
rnek: vedi; Evet. Rzgr; sger, Rizede yozcar.
Kastamonuda azck yerine, ckada denir. Burada hecelerin yer
deitirdiini grrz. Bu ok nemli bir saptamamzdr; yerel leheler arasnda bile
heceler ne-arkaya yer deitirebilmektedir: Az-ck; ck-ad(z)a.
Azck, yerel ivelerde fonetik dnmlere de uramaktadr; azucu,
ecck, ec. Rizede azbise (azbir-ey) denir. Az-bir = Bir-az.
Saysal okluk kavramnn temelinde O ile karlarz. O kadar ok,
GK KADAR ile anlamda olan, Rizede, ok-kaa, Diyarbakrda o-aan vardr.
Seni oaan sevdim, seni okkaa sevdim, O kadar ok sevdim anlam verir.
Diyarbakr antik Trkmen ehri olup, Trkmen szcklerinde Rize az gibi, Ylan
yerine lan, Yldz yerine Ulduz gibi szckler vardr.
Diyarbakrda Krt ocuklar sokakta Trke konuurlar; bu durum Krt
ailelerin buraya sonradan geldiine iaret eder.

58
Gk tanr, n anas kabul edildii iin, ANA, AN eki ile biten szcklerde
dorudan ismin oul hali oluur; AM-AN gibi. Eer ana, na eki szcn nne
gelirse, bunun okluk yerine azlk verdiine tank olabiliyoruz. Na-dir (az art
olan), Na-mus (az mis olan), Na-mert (az Mer-ti olan), Na-ho (az ho olan), vb.
Halk arasnda na na na, yapma demektir, Almanca nayn, ngilizce no
ile sesdetir. ngilizce NORTH, kuzey szc iinde Na-urtu, yok Art der gibidir.
Nor, hi yok anlamnda bir ektir, Nor-th, Nor-si, Hi Ik Yok der gibidir. Gnei
ok az gren Kuzeydeki Pan yeri; Nor-Man-dia, Nor-ve, gibi szcklerde k yok
anlamnda n ekler dikkat ekicidir.
Kk hecenin sonuna eklenen ANA/AN eki nasl ki oullama yapyorsa, ne
gelen ANA eki de azlk ifadesi olmaldr. Ancak, henz bu aratrmamda ne zaman
szc sadan ne zaman soldan okumak gerektiine karar veremediimden, tm
Ouz boylarnn yerel lehelerine vakf olamadmdan, bu konuda kesin karar
verememekteyim.
Ana/Anasi eki gibi, Os eki de oul eki olup, Ilar/Ualar hatta Ik-
Oullar anlamnda oul eki olup isimlere soy-boy, aile ba kavram da
vermektedir; Ulu-os; Ulular gibi.
BAZLE-US antik Ouz devletinin adna dnersek, Ulu Maz Oullar olarak
alabilir. Bu devlete batllar Pantus demi, Pan gibi byk anlamnda, Pan-ti Os,
Byk Pan Oullar anlamnda. nk, daha nceki yzylda ok iyi at binen, rzgr
gibi at sren Sibir Trklerine Pantik Apallar deniyordu, ki, kanatl at resimleri onlar
ifade iin kullanld.
S eki iin, hem sadan hem soldan okunabilen okluk eki Smer szc
iinde de vardr; MER-S, SBR, SMER, gibi.
En ok tartlan szcklerden biri olan ANADOLU; Anati Ulu, Ulu
ANAS, Ulular ok olan, Ulu Yurt olarak alm bulur. Kimdi o ulular?, diye
dnecek olursak, binlerce yldan beri Bedrin Aslanlar gibi bu topra kanlaryla
sulam olan kadn-erkek btn Ouz atalarmz sayabiliriz.
Antik dillerde, kraln ad yerine kimin olu olduu yazlrd. Anas OUZ
veya Anas METE gibi soyadyla grlenler vardr. rnein, TARKOND MAUTU,
Metenin olu Tarkan, ya da, TARK ANAT MAUTU; METE Anal TRK, Trk
Soyatas METE, Trk Mete Han olarak da dnebilir.
Soyata ad METE olan, Mozo-leus yazl da vardr; Mete-Ulu-Oz; UluIk
Mete; Laz Mete, In Olu Mete. Ulu n olu olmak nemli bir unvan
grnmektedir.
Metatez: Tamgalarn yer deitirmesi hali. Seslerin anlam bozulmadan
szck iinde yer deitirmesidir. Metatez szckler baka bir dile aitmi gibi
grnrler, oysa kkleri birdir. rnek: Opa-lizi; Lazopo. Smer; Mersi.








59
Byk Ailemizde Antik Dil Balantlar

Aile: Ay-ulu, Ulu-Ay. Kutsal Hilal ailemizin de ad oldu!
Horanta; Maaile, Byk aile, Evdeki kalabalk, Kalabalk.
Antik Horanta; Kor-anati; Korint. Kor Anas olan yer. Oca tttren yer.
Byk anne gibi, byk kadn, kocaana, kocanene, yal kari, kocakarl ev.
lek Tanra Kibelenin nc hali olan saygn sz dinlenir yallk
dnemine karlk Korint. Terek Trkesinde Horata; byk ailenin en yal
kadnlarnn bir araya toplanma hali.
Horan-ata olarak aarsak; Kuran-ata, ailenin kurucu atas olur. Bu
durumda HORON szc yeni bir anlam kazanr. Horon oynarken neden herkes
horona katlmak zorundadr, bu bir tredir diye anlalmaktadr. Byk aileye
katlmak, ayan ona uydurmak gibidir. Der-ule, dnder-ule gibi ayan
toparlayp hizaya almas iin yaplan uyarc szler de burada anlam bulmaktadr.
Derule szc Franszcaya Uygun adm, mar komutu olarak girmitir.
Bat mziinde Ront, birlikte ark syleyerek yaplan dansa denir. Fonetik
almnda skm bir Horanta grrz. ocuklar elele tutarak dairede dans eder,
onlar bir horanta dans etmektedirler.
Antik Korint mzeleri, beyin byk ailesinin orada yaadna,
ocuklarnn orada bydne iaret eder. Bey, aile terbiyesini orada alm
olmaldr. nk, ocukluunda Ouz ata tresini renmi olan, bu eitimden
gemi olan oullar ancak bey olabilirdi. rnein, Korint Ant Mzesi bulunan
Amasya, Osmanl dneminde de ehzade ehridir. Amasyada atalara sayg kltr
derindir, ki Mustafa Kemal orada Amasya Tamimi diye bilinen nl Kurtulu
bildirisini sundu. Tpk M.305 de 1.Byk Bedri gibi. 3.Dariusun torunu olan
Mazeus Mitridate, orada toplad Birleik Ouz Ordularyla, krmz zerinde sar ay
ve gne bayrayla, ay-yldzl parasyla, Sarta yrd, oradan skenderin getirdii
Egedeki yamac Yunan askerlerini denize dkt, Efesi kurtard ve 1.Artemisin
Ant mzesinin yannda onun erefine Zafer Kaps yapld.
Vanda byk aile tresini devam ettiren aileler vardr. Buna gre, yeni
evlenen oul-gelin, horanta ierisinde bir sre yaamak zorunda, byk aile
kltrn bilmek zorundadr.
Karde; Kor-ates; Atas Kor gibi olan. Akll, koruyucu ve kurtarc olan,
byk aabey olan, Kor ile zdelemi olan. Dayanma iinde, birbirine destek
olarak yaayanlar. Kar-us (Cyros, Kurosh), Kar-ya, Kur-d, Ker-ti vb szcklerin
kkeni.
Kzkarde; Ogiz Karde; Koratasi Ouz. Rizede hitabederken,
Okiskardas.
Birader: Bir ata-er. Atas Bir, Piratesi; Frat. Pirate adl kral kimin kardei
idi diye dnerek byk aile balar bulunabilir.
Bir-ata-er yerine, Krtede Bir-anadan ur olan anlamnda, birane denir.
Birane ile Birader szckleri, kk hece ve mantk ilikisi olarak ele alndnda,
Krtenin Trke ile ayn dil yapsnda olduunu gsterir.
Aile; Ay ulu. Korintin paras. Kor gne ise Ulu-Ay onun parasdr, diye
dnlebilir.

60
Ma-aile; Bereketli byk aile. Ma (benim) Ulu-aym; benim ailem. nei de
olan aile anlamnda olmaldr. Tanr Ma, ile inek Ma arasnda balant nemli bir ba
vardr; eskiden ahr olmayan ev olmazd. Lazca AHOR ev demektir.
Yeri gelmiken, inein kutsand Hindu inan, amanlkla bu anlamda
balantl grnyor. Afyon Emirda kylerinde de beyaz inek kesilmez. Eer
hayvan kutsamay aratracak olursak, Urfada bu kadar yoksul insan varken balkl
glde balklar neden hala kutsaldr bunu sorgulamak gerekir, ki orada, su da tarihte
ilk zelletirilen kamu mal grnmektedir. Bu durum amani olmad gibi slami
de grnmyor.
Oul; O-uli. Kz ve erkek evlat. Ulu-o; Luvi, Alevi, Leo, Lui
szcklerinin kk.
Odan bir dal olan, KOL atan anlamnda, Kol ile oul ile sesdetir.
Eer O yerine Ata (Odo) dersek, Od-uli, Ulu-od, Lad, Laz olur. Laz; Ulu
Ik, In olu.
Opaliti/Laz-opo Artemis, burada Ulu Ik Abla Artemis olarak alm bulur.
Yunancaya opalizi (Polis) silahl asker olarak gemitir. nk altn postu almaya
Abhazya ve Osetyaya her saldrdklar zaman LAZ OPO Artemisten asker cevab
almlard.
Kz; Ouz, O-esii.
Kz ocuunu severken Rizede Kismanum denir. Kis-Man, Pan Ouz
almldr.
reme zellii olanlar Ik/Esig /Ouz /Kz kabul edi seziliyor. Gerekten
de var eden ve ur olan k kaynan hayatn merkezine koyan bir kltrdr Ouz -
Smer kltr. Kzlba szc ierisinde Kz-Ulu Ba alm, kz evladna verilen
anlam belirginleiyor. Kz ile Ouz sesdetir; O-esii demektir.
Rizenin, Engindere, Yukar Kurtulu kynden Nazif Kamberoludan
derlemi olduum bir atasz ierisinde kz evladyla Kzlba szc
eletirilmektedir. Buras, Gelin Kaya rlyefinin bulunduu Baleva srtlardr,
Kbleda ile Vel arasnda ok yksek bir yerdir.
Karda karata / Kzkarda kzlba / Ana candirei / Baba koba
Kzkarde, bana al balayarak gelin olandr, eline kzl kna yakarak gelin
olandr. Eskiden savaa da byle giderdi. Evine ve yurduna kendi cann feda etmeye
hazr olan demektir. Bugn bu tre, Anadoluda gelinin beline krmz kurdele
balama eklinde devam etmektedir.
Evlat; O-Lat. Gn ulu esii. Of-laz. Frasada Olad.
Uak: ocuk, evlat. Delikanl ada erkek. Iktan ur olan, Us-O, gn ulu
ndan ur olan. I, sik, sika, Aseka, Saka, aa. Ters okunuu Ouz, Okizi
(Kii), Eyzi, Egzi.
sik, Kisi, yani insan (sanni). Kisi, Kizi, Kiz. (Afrikada Kizi, kz addr)
Erkek; Er-e. Er ise-o, Er-icek. Er k, Er ua.
Kadn; Ataune, Hatuni, Kadun. D-Y dnmyle KAYIN-Kadn sesdetir.
ocuk; ce-cuk, ce co-Og, Byk olan n kk . (Rizede Cecuk!)
Torun; Tor/Tur olan, ar-t olan, Tor-anadan Ur olan.
Yeen; gen; Yicen. Can, kan ba olan, Gen.
Efendi; Pan-ti, Pan gibi byk olan.

61
Efendi, aile ierisinde sayg szcdr, ok saygl olana ve dedeye
kullanlr; Efendibabam, Efendidedem, gibi. Grcce apanti, efendi ile sedetir.
Dede Korkutun Lisn- Tife-i Ouzn kitabnda BAN; byk.
Aabey; Abeyi; O-begi. Be-o, Byk. O abe-si olan.
Bebek, bebe; Be-be-ci. Bi opa-ck; Bir Ik tanesi olan.
Lazcada bebek berepe; peri-opa, kck!
Emice, amuca, amca; Eme-iti, ata emi. Emi-ti; METE. Lazca ti; amca.
Day; Tao, dou. Doumla akraba olduunu ifade eder gibidir. Zazaca day,
anne.
Hala; Bibi(babann diil hali), Dudu(dede, dade), Teyze(Ata-ice) gibi
szckler ULU baba ve ata tarafndan akrabalk ifade eder. Cici, hi evlenmemi
haladr.
Baba; Bu-Opa, Buba, Bey-opa.
Dede; dade, tate. Byk, saygn. Lazca day, Zazaca amca, Krte anne.
Kardeler arasnda ka kz ka erkek diye sayarken, kzlar saymama
durumunun algdaki karl artk anlalabilirdir. Bugn karde dediimiz szck,
ata kltrmzde, kor-atesi erkeklere karlktr, kzlar ise ayrca kzkarde
adyla vardr. Merkeze anay koyarak Annenin ka evlad var veya babay merkeze
koyarak Babann ka ocuu var diye sorulmas Ouz kltrne daha uygun der.
Ki, o zaman, cevap veren kii algda ikilem yaamam olur.
Korint ile horanta ba zerine: ngilizce bykanne, Grand/Korint
Mother, ses benzerliinden te, ayn szcktr; Byk Ma-dor; Bykana-dr.
Galiba eski szcklerimizi bulmak iin BRETON dilini szlk gibi
kullanmamz yeterli olacak! rnein, Byk Otel, ailece kalabileceiniz otel, demek
iin Grand Hotel diyorlar!
Horantada ba ses H harfi, Kagari Ouzlarnda kuvvetli nefesle balaytr.
Dou Karadeniz ve Kafkas dillerinde belirgindir. stanbul Trkesinin kkeni olan
Trak Trk dillerinde H harfi der. rnein Rizede HAYDAR, HANCER yayla
adlar stanbulda Ayder, Anzer haline gelir. Balang sesi Horanta szcnn
Ouz Trkesi olduuna iaret eder.
Gneydou Asyada, Laos (Laz/Lat!) ve Kamboyann antik Budist
tapnaklarnda kadn heykelleri vardr ve bu tapnaklarn ad Ankoros, Ankoro,
ANGKOR (Ankara!) olarak geer. Ana erkil bir kltr ve Ulu Oz kltr, koruyucu
ana HORANTA/Korint kltr bir Yunan deil Asya kltrdr.
Ku Dili: Ku-sen ku-ku ku-di ku-li ku-bi ku-li k-yor ku-mu ku-sun? Gibi,
seilmi bir hece, her hecenin nne veya arkasna getirilerek konumaya denir. ki
yakn arkada arasnda ifrelenmi bir konuma eklidir.
Dou Karadenizde evlenmek zere hazrlanan bir gen nce sevdalanr,
savdasna maniler syler, onunla kimsenin anlamayaca zel bir ifre ile ku dili
konuur. Sevdalsnn adn tersten okur, ona Benim taks eklerken anlalmasn
ister, tersten evirip seslenir. rnein Eminesine Eminem, Menime der, eer yerel
azla ise EMNOM, tersten ifrelenince MONMEye dnr. te, ak
mektuplaryla nl Mitridatenin Eminesine yazd manilerde, bu antik Rizeli,
sevda dilinde MONME, kudili EMNEM diyor. Mozartn operasndaki Monime
kyor.

62
Hazreti Sleymann kudili bildii sylencesi de byle bir eydir. Sudanl
sevdals Saba Melikesi Belks ile ifreli konuurmu demek ki.
Yunancada os, -agis, -itis, -pulos, gibi soyad ekleri Anadolu kkenli
olduklarna iaret etmektedir. Os; olu, ua, soyu Agis; akis, oks, okhus, ouz
tis; atas, edesi Pulos; pelazi, Opa-las, Lazopo Hatta bu ekler onlarn
Anadolunun kuzeyinden mi, batsndan m yoksa gneyinden mi gittiklerine kadar
fonetik ipular verir.


Yakarma, Yalvarma, Haykrma nlemleri ve Hubyar

Zor durumda kalnca insanolu Tanrya snr, ondan yardm ister, yardm
umar. Bu duygu, antik dnemlerde de aynen byleydi.
Ka bin yldan beri bilmiyoruz ama, fonetik analizlerimiz bize gsteriyor ki,
Trkler tarihten beri hep ayn Gk Tanrya snmaktadr.
Tanrya yakarma, dua etme, dilek dileme, eyvah deme, yalvarma gibi
durumlarda, ilk szckte bunu kimden diledii belli edilir. Bu nedenle ilk heceler
nemlidir.
Ya-kar, ya-lvar, hay-kr, szcklerini atmzda, ilk hecedeki YA, EY,
HAY bize nemli ipucu verir.
YAnn fonetik dnm; ay, ey, oy, oyi, uy, o,
Soru: Kime dua ediyorsun?
Cevap 1: Oa. (Ona demektir.)
Cevap 2: Saa; sana. O usana; Sana.
nc ahs, Odur, orda hep vardr, O grendir, gz hep zerindedir,
koruyucu ve gzcdr, bize gz kulak olandr, dualar Ona yaplr! In
zerimizden eksik etmesin, bu dilenir. nk Onun eksildiinde skntlar
balar.
HAYn fonetik dnm; Hey, Hoy, Huy, H, vb. (Ermeniler kendi
atalarnn Hay Hoylar olduunu syler.)
Haydan gelen Hya gider, selden gelen suya gider atasznde de geer.
Allah szc ierisinde Ulu-H vardr. Hepsi de Oun (Gk Tanrnn)
deiik nlenileridir. Kadnlar birbirine seslenirken Huuu der; Komu komu,
Huuuu!
Trklerimiz bu nlenileri dnden bugne tayan aktarma kaylardr.
zellikle semahlarda ve yayla havalarnda bu haykrlar bolca bulunur.
Semahlar bir eit acl yakarlardr; ellerini ve yzn yukar aarak
mzikli dua etmek, Tanrya yakarn edimleridir. Trklerin ata inanndaki yakma
ritellerinde grnen de budur:
Hay Hay, Hay Hay, H.., Hu.. Yar Yar, Yar Ali Yar.. Hey yar ey yar! vb.
ou yayla trkleri yksekten seslenir; Hey hey Yavri yavri Yar yar,
Ohohoy, Of of, gibi.
Oy aman: Oy Uma Ana. Oy aman; hali Ya-man!
Oy-aman; Eyi Pan, yi Pan! yi Man.

63
Semahlarda geen nemli bir haykr: Haydar Haydar! Hay-dar; Hay-dor,
Ay-der; Rizede Kakar dann en byk yaylas.
Tarihte en nl Dorlar, Kagari Ouz boyudur. Kagar, Gaar, Kagari,
Acari, Hacai, vb. adlarla, Uygurdan beri kumandanlar yetitirmi, krallar kartm
olan en nl boydur. Pers devletinin kurucular, Mitridat (Bedri Dede), Darius
(Toros) ve Sasani hanedanlar bu boydandr.
Ulu hay-dor; Ali Haydar. (Ali Haydar ad Karadenizde de ok kullanlr.)
Diyelim ki bereket iin yamur istiyoruz. Szcn iinde duas var:
Yamur; Ya-Uma-uri, Ya Omar!
Yce Tanrm; O-ice Tanrm; Tan yerinden ykselen gk ! Ik Tanrm
anlamldr
Gk Kubbenin zerindekidir O, Ulu Kbbe/Kibeledir. Kbeye dua
ederken Ya-kbe, Ya-hub (Yakub), Ey-hub (Eyub, Eyp) gibi isimler oluur.
Hubu, Kbu, Kbe, Kbe HABU, HAU dnmne dikkat.
Arhave/Arhabe; simetride Habe-ar, Hubyar ile sesdetir.
Heminin Hubyar ky. Pazarda Haberal ailesi; Hubyar-Oli, Hab-er-ali.
YAR: O-uri, Oyar, Yar. Allahn sevgili olu.
ler ters gittiinde acl yakar, Ey-Allahm; Hay Allah, Yahu, vb.
Vahlanrken, Oul oul; O-ulu; ey ulu, ey ulu!
OUL; O/G Tanrnn uzants, Kolu; OG-Ulu.
Halay ierisinde haykrlar; Hey, Hoy, Hopba, Hey nare.
Alarken, severken; Yavrim, Yavrum; O-uri-um. Yar aman yavrim aman
Rize.
Yaradan; O-uri-atan; YAR-atan. Seni var eden, youran, reten sevgili
atan! rnein, bebei severken: Seni yaradana (yar atana) kurban olaym, kurban
olurum seni verene/var edene denir. Bu bir kran duasdr.
Yeri gelmiken, HUBYAR semahna bir yorum getirelim: Bilinen en nl
semahtr, szlerinde VI.Byk Bedrinin hemen btn zellikleri anlatlr. Bu semah,
Ge/Gk Tanrya, ara, kbba gnderilen, HUBUn YARi, yani Allahn sevgili
olu, Hubyar iin dnlen kutlu semahtr.
n ek, Ur (var) eki, olumlu bir durumu verirken, Ya hu, ya o (yo) eki
olumsuz bir durumu verebilmektedir. Ur-Uma ile Ya-uma arasnda byle bir ztlk
vardr; Uma-var, Uma-yo, der gibidir. Ya-uma; Uma yo; Ey Uma nerdesin? der
gibidir. Hatta, bir adam kt bir i yaptnda ona Senin Allahn yok mu? denir;
buradan anlyoruz ki Allahn varl iyi iler yapmakla, yokluu ise kt iler
yapmakla balantlandrlr.
Anadolu Ur-Uma lkesi iken, bu bereketli topraklar birileri yamalad
(yo-uma; yama). Hitit-Smer uygarlklar tarihe gmld. Milat denilen yamann
youn yaand tarihlerde yamay yapanlarn adn da dinini de hi sevmedi
atalarmz! nk yamaclarn milat, bizim iin tarihten yok edilmemiz demekti.
Mustafa Kemal bunu fark etmi ve Cumhuriyetin 10.Ylnda yaynlanan
10.Yl kitabnda, Osmanlnn Tarih Telakkisi bal altnda, Osmanl Tarihi,
slam Tarihi, Umumi Tarih diye eit tarih verildiini, ama asl bilime dayal
tarih (Milattan ncesini de iine alan) verilmediini anlatr:

64
Umumi tarih, insanlk tarihinin ancak bir fasldr. Ondan evvelki
ksmlara Avrupallar Tarih tesi adn vermilerdir. Buna sebep de, tarihin
Avrupallara gre telkkisinde, ona, Avrupallarn rk faikiyetlerine gre bir
hareket noktas ve Avrupann tahakkm siyasetine gre bir mihver verilmesidir.
(A.Kadir Paksoy, Ulus Devlet ve Tarih Eitimi, retmen Dnyas Yay. Austos
2008, Ankara, s.41)
1939da, yani Atatrkten hemen sonra tarih kitaplar yeniden yazld.
Kitaplarn ierii ve felsefesi deitirildi. Tarihi yaratan insanlar deilmi gibi, tarih,
talarla tunlarla balatld.
Fonetik analiz Atatrkn de merak olmutur; tuttuu gnlk notlar arasnda
AYOL szcn merak ettii grlmtr. Annesi kendisinin tarih merak
zerine, Ayol bunlar ne yapacaksn? demi, Atatrk de, Annem bana neden Ay-
ol dedi? diye merak etmi, bu szcn Gne Dil kuramna ait bir dua olduunu
dnmtr. Bu dncesini, Atatrkn tuttuu el yazs notlarn yaynland
kitaplarda grmek mmkndr.
Ayol; ay-ol. Ay gibi parlak kl ol, merakl aratrmac, zeki ol gibi bir
duadr. Sa-ol duasnda da benzer dilek vardr; esi ol, ta ol.
Trakyada opa; Abe, sen nerelisin? hitap szc, ksalm hali be.
Aman BRE deryalar; Peri; abe-uri, bre!
Horasandan, Ur-Uma diyarnn 90 bin erenleri hrmetine gnderdiimiz
dualar, ite o tarih tesindeki atalarmzdr. Bu aratrmamz srasnda Anadoluyu
Roma yamaclarndan kurtarmak iin savaan bir ulu/aziz dede, Bedri
Dede/Mitridate kt karmza ve onun, be byk direni sava verdii Anadolu
birleik ordularndaki asker saysn topladmzda 90 bin says kt karmza.
(Bkz.Mitridatik Savalar)
Trklerin bu aziz atas, Eupatore (Opa-Dor, Hubu-Dor) nvanldr. Hubyar,
Hubu-Yar, Eupa-Dor, Hay-Dar/Heydor onun dier sfatlar olarak dnlmelidir.
UB, Kengerce vg, grkem, gzellik, stnlk; vmek, yceltmek gibi
anlamlar tayor. Farsa'ya HUB olarak gemi; Hubyar, Gzel Yar, yce dost
(Allah'n sevgilisi) diye yorumlar var. Rusca LB, Almanca LEBE (sevmek), B
kknden geliyor. Ub, ab, p, up; pmek, yceltmek kknden geliyor. (nal
Mutludan)
pp bana koymak kavramndaki gibi bir ycelik ifadesi: UB-Yar.
Trkmen semahlarnda kullanlan haykr Hudey, Krtede Tanr
demektir. HU-DEY almnda Tanr da kar. Hudey; Hu-Day, Hu-Da, Hu-Dao,
Hda, Hu-ida/Hoyda, Kuday, vb. dnmleri vardr.
Bir Erzincan trksnde geen Uy Havar haykrnda; Oy Avar, Oy Hub-
ar, Oy Hubyar duyulur. Bu arlar bir kurtarcya gel diyedir. Zeugma mozayik
mzesindeki resimlerde MHT OKHUZ (Ouz Mehdi) yazs bu kurtarcnn Ua-
MA /MA-I (Ma-gosa) olduunu veren pek ok yaz ve iaret vardr; kitabmzn
ilerleyen blmlerinde anlatlacaktr.
Nakarat Habudiyar olan bir trkde seslenilen HABU-DYAR, corafi yer
deil, yce bir kavram grnmektedir; O-PUDU-YAR olarak aldnda karmza
Hitit tanrs Opa-udu; BUDA kar. orumda Kibelenin PUDU HEPA heykelini
anmsayalm. Burada unu grrz, inde ve Kabilde, eski bir Trk ehri olan

65
Bamyanda BUDA erkek addr. Anadoluda Buyda, madeni parada bereket
semboldr (2005 de kalkt), kutsal Ramazan pidesidir.
Artvin trklerinde geen Nana ida, Hoy Nana da szleri, tamamen
tanrya haykrlardr. Araklda horon oynarken; Ula ula ula gibi.
talyanca bebek sallarken sylenen sz ninna nannadr.
Hubyar Dedenin halk arasnda sylenii olan Bubiyar Dede, Babayar ile
sesdetir. Krgzistanl Gktrk aratrmacs nl tarih profesr Gaybullah
Babayarn ad ile ho tesadftr ki ayndr.
Gaybullah adn atmzda yine Gaybi-ulla kar karmza, ki, Kba-ulu/
Kibele almldr. Gaybi ad, ayn zamanda Toros Erelide ok bilinen bir kyn
addr. Yanndaki Yldz kyn eski ad da Durlazdr. Dor-laz almyla Laz-DOR
ky kar karmza. Ereli ilesi, 1953de Atatrkn na Antkabire tand
zaman, Atatrkn mezarna toprak gndermi olan tek ilemizdir. nk Annesi
Zbeyde hanmn ailesi Selanike buradan g etmiti.
Helesa imece trklerinde haykrlarn tamam Tanr adyladr; Helesa,
YA MO, HEY YA MO, Yesa Yisa, Hoy!
Trakya Trklerinin ska kulland Abe ve Bre szckleri, ata
kltrmzde bulunan sze balama eklerindendir. Aba, abe; aabey. Bre; Peri, Pire,
Apeden ureyen, apa-olu, almldr.
HA ile ululama, zbeke evet, HE ile ululama Artvin evresinde evet
demektir.
Bir eyi ieren anlamnda havi, sahiplik sfat, ngilizcede hev nlenen
(have), sahip olma ile sesdetir. rnek; Sradaki trkmz iin program havi kada
baknz.

Bir Kagari Dili; Urduca ve Tulum ehri Gilgit-Baltistan

Pakistann resmi dili olan Urduca, kuzeyindeki Baltistan ehrinde bulunan
Kagar tepelerinin evresinde konuulan Kagari dilidir. Urdu dilini resmi dil yapan
ey, Pakistan (Balh, Baktria) devletinin ilk kurucular onlar olduu iindir.
Baltistan ehri inisdan/Uygur snrndadr ve orada tulum alnmaktadr ve
adna da tulum denilmektedir. Bylece dnyada tulum alnan yerler, ngilterenin
en kuzeyinden Pakistann Baltistan ehrine kadar uzanmaktadr. Ancak Asyada
zellikle Kagar tepelerinin etrafnda tulum alnmakta olduu da bir baka nemli
saptamamzdr.
Tulum alan lkeleri anmsayalm:
Asyada; ran, Azerbaycan, Kazakistan (2), Altaylar, Uygur, Krgzistan,
zbekistan, Trkiye, Filistin ve rdnde.
Avrupada; spanya-Galiyada, skoya ve rlandada Gayda adyla,
Romanya, Polonya, Bulgaristan, Macaristanda ngilizce Pipe Organ denir.
Pakistanda ailenin reisi ran ailesinde olduu gibi, annedir. Anne izin
vermezse kz evlenemez, ocuu okula annesi yazdrr.
Baltistanda GLGT Vadisi vardr; tpk Gmane Kelkit Vadisi gibi!
Ouz-olunn skm halidir.
Paltistan; Pelat-estana, Pelazistan

66
Trkeyle yakn duran baz Urduca szckler: Dnya, Derya, Baba, Bey,
Beyhan (kzkarde), Lori (ninni), Perem (bayrak, uarak sallanan kkl, atn
peremi, gelin kzn rts em-ber), bedir/kamer (ay), Lacivert, Hece, Ate,
Gl/gul, Bahar, Hazan, ay, air, St (dt), Turun (naren), Portakal(malta), Limon
(lima), Kei (bakr, bahari), Buday (Nan,Krte ile ayn), Dada (dede), Anne (Ma),
Hala (pupo, bibi!), Babaanne (dadi), Anneanne (nani, Hinte; didi), Aba (pai), Abi
(paya), Teekkr (kria), Serhat (snr), Ik (ua), Nevruz, ark (ar)...
Huma Kuu; masallardaki talih kuudur, kimin bana konarsa o kral olur.
Ynler; imal (kuzey), cenup(gney), dou (mark), bat (gurub).
Ben: Me (1.ahs tanr Ma! Lazca ile ayn)
Sen: Op. Sivil hitapta; dum, odum. (Sen/Sin ve Op, gne kavramnda
bulutu.)
O: o. (3.ahs gkteki Odur)
Urdu dilinde, lek sistemde diil-eril szckler olduunu saptadk. rnek:
nek-kz; Bel - Bul
Tavuk - Horoz; Mrgi - Mrga
Kz - Erkek; Beti - Beta.
Son rnekte kk hece BT, fonetik oalarak, Beti, Bati, Beta, Bata, Pudu,
BUDAya kadar gider. Diyebilirim ki, Anadoluda diil olan tanra PAT (Bac,
Paci), Asyada erkek tanr heykeli Buda olarak karmza kmaktadr. Zaten
Kazak Trkesinde Buda, dua demektir. Smer-Hitit rlyeflerinde, insanlar
bereketi verene dua ederken elinde bir demet BUY-DA ile resmedilmitir.
Urduca sekiz(8) rakam art, almnda emsi ierir, nk gne
sekiz nla ifade edilendir. Trke sekiz ile gnein ba olabilir mi diye dnnce,
karmza Ouz I, Esi-KOS kar; Se-KZ! Almanca ile ngilizce sekiz
szckleriyle de rtr; Eight.
slamabadl Kudsiye Osmaniden Urduca tekerleme: (zmir, Haz.2009)
Akar bakar bambe bo / Taanika bais go
Asinave pureso / So mela gada kor
Nikalika pa ga / Aa kana kainge
Sipahi ko bolayinge, meim boli bo

imdik imdik nazlatma: (Yumina/Emine Osmaniden)
Ci ci, cirya ay, cirya ay
Dana kay, bani bi, prrr op! (Yemek ye, su i, prrr hop!)
Oyun; bebein elleri stnden imdiklenir ve elleri birlikte sallarken
sylenir. Bitiinde elle alr ve prrr diye ku yukar uar.
Bu nazlatmadaki balang sesleri ci ci, belirleyebildiimiz kadaryla
Sincandan Macaristana kadar ayn oyunun balang sesidir.
Kaynak kiimiz olan gen kz Yuminann ad ayn zamanda Dominadr.
Burada, Y-D deiimi grlr. Yumina adnda EMNA (Rizede), Domina adnda ise
Bizans kralielerinin DOMNA adn grrz. DOM-ANA, Smerli Kibelenin dier
addr.



67




Baz Antik Szcklerin Fonetik Almlar

Abhaz: Aba O-us; Ab-Kos, Ouz Opa. Abhazn sktrlm hali AMAZ.
Abhazya, Amaz-on lkesidir. MAZ, antik kaynaklarda Kafkaslarn Ay Tanrs olarak
geer.
Abhazya, Kafkasyann en eski halkndan olup, kadnl erkekli savaan
Amazonlardr. Bakenti SOHUM, So-huma, sadan kunduunda Uma-us, MAZ
olur.
Bakenti Sohum; So-u-Ma; Gaziantep Zeugma, Kbrs Mausa ile sesdetir.
Romallara vergi vermeyi reddettikleri iin olarak onlardan Kolkhis (Halk-us,
laikus) olarak sz dilir. Rizeden Kuzey Kafkaslara kadar blgenin antik ad Kolkhis
olarak geer.
Ada: Ata, Odo, Utu, da, gibi fonetik dnmleri vardr. Ada; saygn Ata,
Ede, Ate.
Kralie Artemisiann kzkardei Ada, Rodos kraliesidir. Ablasndan sonra
Karyay ynetti. skender ile ibirlii ederek ailesine hainlik ettii dnlebilir.
Dnyann yedi harikasndan biri olan Rodos/Uri-odo-si heykeli onun kocas
drisin ansna dikildi. Rodosta, Halk enlikleri 1 Temmuzda Rodos liman
giriinde denizde at yarlar eklinde yaplrd.
Afrodisias: Afer-odisi-ya-s. Fer atas yer. Gl ve feri yksek olanlarn
yeri.
Denizlide mermer heykellerin ve stunlarn yapld antik ehir
Daha geni anlamda dnrsek; Atalarn heykellerinin yontulduu yer.
Ouz tresine gre atalarmzn ruhunun yaatld yer, onlarn ateinin yakld
yer, atalarmzn retisini devam ettirdiimiz yer, onlarn n bize verdii yer,
onlarn bizi aydnlatt yer, onlarn bize esin-ruh-can verdii yer, gibi anlamlar tar.
Aida: Ay-ida. Aida operasnda Etyopya kralnn kz Aya, Ayise, Aye.
Sudan/Tan-si blgesinin prensesidir. Babas Amanosra (Pan-tura), vatan hainlii ile
sulad kzna canl canl mezara gmme cezas verir.
Aya Operas, Sait Paa tarafndan Sues/Svey kanalnn al treni iin
Verdiye 150,000 franka smarland. Yine kanaln al iin Kahire Opera binas
yaptrld, krfeze dikilmek zere Mealeli Kadn Heykeli Fransaya sipari verildi,
fakat bu heykel paras denip ittii halde kanala tanmad, Fransz masonlar
tarafndan ABDye hediye edildi, Nevyorkun sahiline dikildi ve cretle ziyret edilen
bu heykelden byk paralar kazanan lke ABDdir.
Ayn-zeliha: Urfa Balkl Gln antik ad. AYANA SEL-KA, Ay Ana
Ulusu Ky.. Efsanesindeki ate ve su kavramyla rten Atas-sa, Edes -sa Urfann
addr. Gle bakan kalede, Ayn ykseldii tepedeki iki kulenin birinde MIDYA
yazs okunur; Mete, Med Yurdu almldr.
Ayn Zeliha, Anjelikann ad kkeni olabilir.

68
Akana: Ak-ana, O-anas. Gksel i yapan, kutsal ana. sparta-Gnen
kylerinde stanneye Akana denir.
Ouz tresinde annesi stten kesilen bebeler ailede/obada dier st olanlar
tarafndan baklr. Emzikli anne tarlaya-ie-savaa gitmez, ailenin tm bebelerine
akana bakard. Ouz tresinde ksz ocuk kalmazd. Cumhuriyet kimsesizlerin
kimsesidir diyen Atatrk, Trkiye Cumhuriyetini byle bir Ouz tresine uygun
devlet olarak ina etti.
Akmenid: Agamen-ata, klelii kaldran Karusi Ouzlu devleti.
Aktamar: Ak-ta-mar; Mar soylu gk ata. Smer Agas.
Van glndeki adaya adn veren aman Ik Bilimevi. Gk bilimi yaplan bu
yerde, gn belli bir yerden girer, zerine dt resimler yl boyunca
mevsimleri belirtir, bir yl sonra sabah ayn resmin zerine derdi. Hatta
andezit ta zerindeki renk deiimiyle belli olurdu.
Bu zelliiyle diyebiliriz ki buras Ag-Tam-uru, Gk Dam yeri idi.
Ak-da-mar, sadan okunuunda; Mar-ada Aa, MARDOG kar. Mardog,
aman kutsal, kol kanat geren koruyucu ata, Mitra ile zdetir. Murat almak; Mar-
atann ndan nasiplenmek.
Akkalar: Yunanistana kuzeyden giren kavmin addr. Akhai, Agha, aklyla
aabey olanlar. Hagia/Aa(Aya), Okha, Okkal; bilgi dolu insan. Sular seller gibi
her eyi bilen!
ehir kurucudurlar. Sahil Pelasglar diye geer, antik Dou Karadeniz
kkenlidirler. Yunancann Dou Karadeniz/ Ouz leheleriyle olan ba bu sosyal
olgudan kaynaklanr.
Akhun: Ak-Hun.Ak-ana kltrnden Aga-Hun, G Kun. Akhunlar iin
anlatlanlar, Yarin yanandan gayri her eyde ortak zet cmlesinde ifadesini
bulur. Bu kltrn yakt , tarihte, eyh Bedrettinin destan olmu ortaklk
mcadelesinde, Ortaklar yerleim adnda, Nazm Hikmetin iirlerinde ve Trkiye
Cumhuriyetinin kurulu felsefesinde grrz.
Anadolunun antik tarihi, bu ortaklk kltrn ykmak isteyen Roma ve
ibirlikilerine kar direni tarihidir. Batnn bireyci kltr ile Asyann toplumcu
kltr srekli atm, bat hep saldran, dou ise hep savunan olmutur.
1860da K.Marksn Londrada syledii, Cennetin anahtar yoksa Asyann
sosyal toplumlarnda mdr? ifadesi burada karln bulur.
Akhilleus: Akha-ulu-oz. Aga-Ulu Laz; Ulu Laz/Ulus Olu, Halkn aabeyi.
Urfadaki yazl AXILLEYOdur; Oksi-L-Leus olarak aarsak; Ouzlu Ulusu
okunur.
Amida: Ame-ida: Ana Da/Da-ana. Diyarbakrn antik ad; da-gorun
Pak-uri) Eme, Ama, Ame, Ame, vb. szckler Uma Anadan dnml szcklerdir
ve bereketi veren Ma tanrs kavramyla rtr.
Amazon; Maz-oun (giller). Uma-od(z)/Tanr Ma , Maz anallar, Ma-
utu/Ma-odi/Mete oullar. Amaz/MAZ/Mez, Amed, Mede, Med...
MEZ ay tanrs inanl Smer atallara Amazon denir. METE ile Amed
sesdetir.
Mazeous sfatl Mete Ouz 1.Mitridate, Egeyi M.305de yamac Atina
askerlerinden kurtaran byk ouz beyidir.

69
Anatoli: Anati-oli; Anas Ulularn yeri, Anadolu.
Anas-Ulu; Ulu Ana; LUNA, Ay, yani Hilalin yurdu. Anadolu = Ay lkesi!
Bereketli Hilal lkesine de bu alm yakrd!
Anapolis;Ana-poli-si, ana-folisi. Filistinde Anabaclarn kurduu ehir.
Anatomi: Ana dam. Damn anas. Vcudumuzun ats, yaps, dokusu.
Anatomi dersi olmadan tp olmaz. Ancak tp fakltelerinde anatomi
mfredat paralanarak semeli ders yaplmak zeredir. Bu i, Trk tbbn
bitirmektir. (2011)
Analitik: Ana-uli-isigi. In ulu anas gibi; ana-uli-ti-ka.
Anaksimenes: Anas-Pans. Pan/Men I Anas. Milasl tarihidir.
skender onu Atinaya esir gtrd. Sonras bilinmiyor.
Antikos: Anati-okos, Ouz Anas, hem anadan hem babadan Ouz soylu.
Ouzlar.
Ani: Anne, ana, aney. Karsta antik ehir ad.
Gk Tanrya yakn yer. G Anann skm hali gibidir. O-oni, G n
Ani, Aney, Anne ile sesdetir.
Brezilyann Amazon eyaletinde Ani, kz addr ve anne eklinde
yazlmaktadr. Blge halk iin Mauriler sfat kullanlr, Mauri; Uma-Uri/Ur-Uma
halkdr, tpk Anadolu halkna Ur-Uma, Trakya evresine de Ur-uma-ili/Urumeli
denildii gibi.
Aniye en yakn ky olan Ocakl kylleri her yl neklitepeye kp kurban
keser, ocak yakp kurban eti piirir, bereket duas yaparlar. Trelerine uyarak
kurban kadnlar keser.
Ocakl kynde ve Karsta kadn adlar imengl, Lalezar (Eliza), gl,
Glfidan, Erfidan (erkek ad), Erfide, Mayeker, Alagl, Glfiliz, Gldal gibi tipik
Uygur kz adlar olup, topran koruyucu anas Umay Ana ile rten bileik
isimlerdir. Erzurumlular gibi treli szcn ska kullanrlar. (Treli;
mkemmel. Treye uygun yaplan i, Ulu-tre.)
22 kere efendi deitiren bir kaleye sahip olan Aninin gelecei zerine hayal
kuranlar oktur. Ancak bilinmelidir ki, sosyolojik olarak bir ehrin efendi
deitirmesi, sadece efendinin birka askeriyle kaleyi ele geirmesidir. Oysa topra
ekip sren, yaylalardan stleri indiren halk bir bakas deil, o hep ordadr ve bu
yerlerin atadan beri gerek sahipleridir.
Ouz-aman tresinde yksek otlaklar boylarn yazn buluma yeridir. Orada
kurban kesilir, bereketi veren Tanrya dualar edilir. O n/Anide, bu Ouz
tresinin devam ettii anlalmaktadr.
Ek: Karsn Ocakl kynde 1950den beri sular kesiktir, bir zamanlar
nektepe mandrasnda salan stler 8 kilometre uzunluundaki knk boruyla Aniye
indirilirken, bugn tm su kanallar kapaldr. Su depolar ellerinden alnan kyller
her trl engelle karlamakta, adeta buradan ge zorlanmaktadr. Kyn
Ermenistan snrnda olduu dnlrse, bu duruma are bulmak tarihi bir grev
olarak alglanmaldr. Ocakl kylleri Aniye ait u ataszn ska dile getirirler:
Dnya yklsa Ani yapar, Ani yklsa dnya yapmaz!
Anitta: Ana-ida; Ana Ata.
Apameia; Maye-Aba. Afyon Dinarn antik ad. 1. Selevkosun eidir.

70
1.Antiokhosun (Anas Ouz) annesi, Umay Aba, Mahiye Aba. Maye
Abann kurtard 3 ehire ad verilmi olmaldr. Ouzludur. Oluna 1.AntiKos
denilmitir.
APAMEA Suriyede, APAMEA Mirlia Mudanya'da, APAMEA Cibitosise
Dinar'da kuruldu.
Apollonius: Apa-ulu-naus; Zekann ulu atas. Naus; Us Anas, ok olan.
Abal Hasan!
Olas fonetik dnmler: Us-ana; Ozan, Hasan, Husan, Huseyin! Naus;
Naze, Naz.
1.yzylda yaam olan Nide Borlu byk bilim adam. Anadoluda ok
sayda bilimevinin kurucusu ve retmenidir. Hristiyanlk MS.331de resmi din
olurken (Ortaa balad), resim, heykel, mzik, tiyatro gibi btn sanat dallar
yasakland, bilimevleri, heykeller ve tiyatro mekanlar yklrken, Apolloniusun
resimleri sa resmi olarak sahiplenildi.
sparta, Bergama, skenderiye, Hindistan (Pencap), Kayseri, Krehir, Ereli,
Ankara, Mersin (Soli) gibi bir ok yerde bilimevlerinde retmenlik yapt. 331de
znikte onun bilimevlerini ve heykellerini de ykma karar alnd. sparta antik
Sagalossos (Saka Laz-us) ktphanesi onun bilim evlerinden biriydi.
Orta Anadolunun en yksek da olan Hasan Da, yrenin trks Kozan
da atal matal, Pozant deresi (Apo-Ozan-su ), Teke yresinde Hace-asan gibi
adlarn ierisinde Apollo-nius adndan izler grlr. Kozan Da trksnde nakarat,
Aman Alim Alim sz, Ulu/Ali Hasan ile rtmektedir.
Aran: ran. Gence ve Karaba blgesi. rann kurucu atalar buraldr.
Ararat: Ar-Arat, Uri-erat/ Erat yeri. Ata-eri; Tar, Tor, Tur, Dor. Dor Yeri.
Ardair: Erat ehir. Sasani-Pers devletinin bakenti, eski iraz /Sireoz
yaknnda. Palmira kraliesi Zeynepin Sasani dedesi Papagn ehri. 5.yzylda
dnyann en byk ehri olduu yazlmtr. Romallarla ok savatlar. Kagariler
burada halen varln devam ettiren Ouz boyudur.
Art, Arta: Er-ata/Ata-er. Ur-udu/da-ur; Dor. Ata-ur; Tur. ART; sanat. Dor
sanat, btn dier sanatlarn temeli kabul edilir. Art, bizzat retmekle ilgilidir.
Urdu (Art) dilinde art, sekiz saysnn addr. Iktan Ur olmakla e deerde
grlyor; Ar-ti; Ur-esi. Burada, Ar/Ur (var) olmann kkeni, k kayna
grnyor.
Dou ehirlerimizde oka grlen Art-vin, Arda-nu, Arda-en, Ar-arat, Ur-
artu, Arda-han, gibi szcklerde bulunan kk hecedir. zbeke erta; sabah,
gnaydn, yarn, gibi anlamlar vardr.
Artemisi; 2.Arta-mis. Erat-Mis/Maz Uri-ate/herat. Mis-Asker; Gzel asker.
2.Artemisia, M.387-353 arasnda Karyay ynetti. Kocas Mozoleus (Mete
Ulusu) iin yaptrd ant mezar dnyann Yedi Harikasndan biridir.
Ant Mzenin zerindeki heykelde, drt atn ektii arabann iinde
kocasyla birlikte ayaktadr. Bu heykelde, Drt atl ile denizin zerinde savaan
zellii resmedilmitir. Antik Rodosta Helikia/ Halk enliklerinde denizde at
yarlar yaplrd. Yarta simgelenen ey, kahraman denizci kavramdr.
Romallar kzdran bir simge olduu anlalmaktadr, ki, ant mzeyi onlar yktlar.
Drt atl kavram Romallar iin maher artrd iindir ki, Maherin drt

71
atls ad, Yunan efsanelerine korkulu gnler olarak yer ald. (Bu kavram, benzer
ekilde ncile girmitir. ncile gre, drt atl birlikte deil, drt ayr atl srayla
grndnde kyamet belirtisidir. Anlatlmak istenen udur; o zaman Tanr/sa
buyruuna uymadklar iin insanlar feci ekilde cezalandracaktr.)
Artemisinin dier bir alm Arta-Misi olur. Misi/Maz inanl Er-ata /Dor
karmza kar. Misi; Moisi, Maz inanl. (ng. mis) Moisi, Katalunca gzel
demektir, anlam olarak Mze ile rtr. Misi-Arta/Artemisi, bu anlamda, Arta-
Mzesi olarak da evrilebilir. Bu grmz destekleyen bir bulgu da Farsada
vardr.
Artemisi Pers/Smer/Dor kraliesidir. Farsada siba (diba/diva), gzel
demektir; isi-ama, simetride Ma-si, ma dr. Ma-isi, moizi, misi; gzel.
Burada gzel kavram bir tr ululamadr, ruh gzelliidir. Gzel ah
kavramyla rtr. Kutlu Gzel Arta, Gzel Ar-ata, Kutsal Asker kavramdr ki,
randa Arat ad en saygn erkek adlarndan biridir.
Halikarnas Balksnn Hey Koca Yurt kitabnda, 133. sayfadan:
Dnlsn bir kez: Bu Artemisiya, Hellen olsayd ve byle bir deniz
savanda Hellenistann yann tutsayd, o Artemisiya hakknda ne candan destanlar,
atlar ve neler de neler bat edebiyatn doldurmazd?
Artemisiyann btn kabahat, Anadolunun bir yavrusu olmas ve Hellen
olmamasyd.
Ardahan; Er-ata-han/kan/kun. Arat-kun; gnein kutsal askeri! Art-kun;
sanat gnei. Trke isim; Artagn.
Aspendos: Has-Pentos. Has Byk Turan soylu Ouzlarn yeri. Has-
Pontuslu.
Atheis-Audocie: Ayasofyann ilk addr. Attis Atas/ Atas Ate.
Ayasofya Bilimevini koruma grevini hep aman inanl Bizans kralieleri
stlenmitir. MS.430da Ayasofya adn ald. MS.438de Teodora Yengeye kar
Yahudi Tefeci Galata bankerlerin isyan ettirdii Hristiyan kleleri tarafndan yakld,
yangn skdarl DOR ATLI skitler gelip sndrd.
Susal Artemis olarak da bilinen Addosi Opaliti (Atas Lazopo) ile ada
olmas dikkat ekicidir. Muhtemelen 1.Artemis Ant Mzesi olarak yaplmtr.
Teodora ldnde cesedi Ayasofyada yakld.
Atropatene: Selevkos dneminde Azerbaycann ad. Bugnk seslendirilii
Azer-ba-i-can, Dor-abi-zone ile Ador Opa-Ana sesdetir. Trabzon ile sesde kmas
anlamldr.
Attosi: Adossi; Soy atas ekidir. Odisse, Asos, Ases, Azize Susal
Artemistir. Byk Karozun kzdr. Ik ata, Atas Ik.
Efes Artemisi antmzesi ona yapld ve Atinallar tarafndan defalarca bu
antn yklmasnn nedeni budur.
Onun eli Kzl el, tar Eli rlanda antik bayranda ve Abhazya
bayranda grlr. Adossi, Hattua adyla, lyada (Ulu-ata) ve Odisse efsanesindeki
Odisse ile sesdetir.
Edessa adyla Urfada karmza kar, Halepli Bahe onun yolundan
gidenlerin izleriyle doludur. Selanik yaknlarnda ve Krmda Odessa ehri vardr.
Ases: Azize, Asos, sis, Hitit.

72
Attika: Hatti kadn Hatu-ka. Ata Kadn. Atiche, Tiche; Frtna Abann ad.
Attila: Atta-ula; ulu ata. Almancada Atilla, Ata-illa; Koruyan Baba. Atilla
Hann ei Arikan (Kunar/Kuner/Gner), ba kadn savadr. Perslerin kurucu
kraliesi Arian da ba kadn sava ve ikisinin isim benzerlii nemlidir; Macarlarn
dou efsanesinde kkenleri Pers soylu Nimruda (annesi Tanadr) ve Hindi Ku
dalarna uzanr.
Macaristann kurucu komutan Attila, MS.395de Roma saldrlarn
durdurarak Orta Avrupann yamalanmasna son verdi. Roma kilisesi ve korsanlar
iin Ortaa (395-1453) balad. Yama yapamayan korsan kiliseleri birbirine
dt; ortaa karanl onlar iin budur. Romann soyguncu devletinin Trkler
tarafndan ortadan kaldrlmasn hi affetmeyen batllarn dman alglamas o
nedenle hep Trkler olmutur. Oysa Attila Almanlarn imdat ars zerine
Avrupay Roma yamasndan kurtarandr.
Attis: At-ti; Ti/tes; atas.
Attusili; Hattu-ili. Atas Ulu, Ulu ate/Ate-ili; Gne lkesi. orum
civarndaki kazlarda kan Hitit gnei sembolleri bu analizimizi dorulamaktadr.
Atina: Atina, Atu-ana, A-tena, Ata-ana. Anadan Ata. Yazar Selahi Dikere
gre, Ata Ana; Tanr Ana. Batda Trkler iin atalarna tapard denir; Selahi
Dikerin bu analizi ile Tanr Ana; Ata Ana alm rtr. Ti-na; Si-ana, Ana-iti ile
sesdetir.
Atuana; Antik Nide-Bor evresi. Tauna; Tan yeri. In, bilim nn
olduu yer.
Avar: Par/Far, Byk Ik. Sembolnde Osetyannki gibi pars vardr.
Krm-Kiev evresindeki Avator savalarnn addr. Avator, Eopatore
VI.Mitridatenin askerlerinin addr.
Ayasofya: Bilimevi. Ay nanllarn bilgi evi.
Hagia/Agha-sofia. Sofi/hikmetli/bilgili aabeylerin yeri. Hristiyan asiler
tarafndan defalarca yakld yetmemi gibi 1204de Venedikli Yahudi tefecilerin
Vatikandan balatt 4.Hal seferi srasnda yamalanmtr. Yama srasnda,
Ouz tresinden gelen Mitraizm/Bektai inancnn izlerinin yokedildii
dnlmektedir.
Babai: Bektai kolu. Arnavutlukta da vardr. Filistin Kraliesi Zeynepin
direni kltr bu koldan devam eder. Babegi, Papak, Papagan, Babek, Papai, vb.
skit Trklerinde tanrsal ycelikte bir sfattr. Rusa babaanneye baba,
babuka denir. Alaz, uva ve Hakas Trkesinde ise papai denir.
Bakhous: Ba Tanrs; Baos / Baks/ Boos. Bektailiin kkeni. Ba
bozumunda pekmezler kaynatlrken bereketi veren tanrya teekkr enlikleri yaplr.
Sesi grdr; barr, ba-eridir. arkl trkl elenceli enliklerdir.
Balas: Milas. LatMos/LazMetenin ehri(M.270). Milet halk, Millet olmu
kaynam Ouz boylar. Beparmak gibi birleenler. Beparmak dalarnda Kaya
Yaztnda Kardelik And vardr; aman Ouz tresinin temeli, millet olmak,
Birliimiz dirliimizdir dsturu bu yaztta grlr. Msahiplik ile ve komn
toplumuyla rten dayanma kurallar vardr.
Bazileus: Maz-ileus; Ulusun Ba, Basi-Laos. Laz halknn ba, Kibele
inannn lideri, bereketi tanr adna koruyan, aman inanl halkn kral. Oso-li

73
/Soli Maz; Kzl Ba olarak alr. Maz-ili-os; Ouzlu Maz lkesi, BA OUZ
lkesi.
Bazil lkesi: Baz-ili, Maz/Bas lkesidir. Bazi-leus yurdu, Smer topraklar.
Romallar Karadeniz kylarna Bazil lkesi derdi. Potomya bu uygarln
nemli merkeziydi.
Hristiyan tarihiler Bazil lkesinde bin kadn byc ilan ederek
yaktk diye anlatr. la yapan Bazileus kadnlarnn kylerini ve adlarn Romaya
kardklar Lokman Hekim tp kitabndan alm olsalar gerek.
Bel-kz: Ouz Beli. Balkz/Kibelenin addr. ZE-U-MA mozayikleri orada
bulundu.
Byzantion; Biz-anati-on; Maz anallarn yeri, Baz/Maz yurdu. Antik
stanbulun Sarayburnu (Surii) yarmadasnn addr. Mis-Anas halkk, 1.Arte-
Misin ant mzesi ni Aya Sofia onlar yapt. Muhtemelen zemininde merak edilen
mezar odalar vardr; stanbul ok Katolik Hristiyan ve Venedikli Yahudi yamas
grd iin zemini ok korunakl yaplm olmaldr.
Bythnia; Biz-en-ia, Baz/Maz ana yeri. Bosnia ile sesdetir. Amazonya
olarak alabilir.
Antik Bolu-Kastamonu civardr. En byk Roma-Baouzlu sava burada
gemitir. Bolu-Krolu Kastamonu dalar, Dor Beyinin, Kakar Olu, Ko
Krolu, Byk Bedrinin kahramanln anlatan trklerle bugn de nlamaktadr.
Burada byk kayplar veren Roma ordularna soykrm yapld diye yazd Roma
tarihileri.
Bodrum; Bedrium. Bedri-o-uma; Uma inanl Bedrinin ou/evi/oi.
Bos-for-us; stanbul eski ad. Baos-Porun skk hali olmaldr. FOR
kk, burada rzgrn ve akntnn ok gl olduuna iaret ediyor.
Caria: Karya. Kor yeri. Orada, ate gibi savaan denizciler Helen
donanmasn Bodrum limanna sokmad.
ran Pers kral 1.Karus ile ayn hanedandan olan 1.Artemis de, 2. Artemis de,
maherin drt atlsyd. Onlar, atlarn ektii tekneden sava yneten amirallerdi.
Cabades; Sam-ata's; Atas aman soylu. Pers komutanlarndan biridir.
China: Sin-a, Gne lkesi. Kin/Kina. inliler de avularna gnei
resmeder ve adna kna der.
Clicia: Klik-ya, Hlikya. Halika, Halk yeri. Hali-ka-ia; Uli-aga- yeri.
Crimea: Krm. Kor-uma-yeri.
Cleo: Ogli, Kuli, Ogul. Simetrisinde Uli-og, yani halk olur. (Ulug Bey;
Halk Beyi)
Cyrus: Pers kurucu hanedan Kagari beylerinin adlar Karuzdur, Kagari
Ouzlar iaret eder. Si-roz; Kzl k, Karoz. Kuro, Kyrus, Karos. talyanca Siroe,
Siroes. Kharez, Karz, Khrys, Karuz.
iraz ile sesdetir. Siroz, Srac, Suruc dnmlerinde anlamlar Urdu
dilinde karlk bulur; Kl, Ordu, Gne Kabenin bekisi olan Trk ailenin ad,
Surace.
Su kanalna da Karz denir. skdarn da antik addr. Pers
mparatorluunun Bat Anadolu satrab (yneticisi) bu ehirde yaard. 1.Dariusun
kk olu Karuz on bin yamac askerle aabeyi Artaserhazn zerine gitti ve

74
Erzincan civarnda yenildi. (M.400). Anadoluyu batanbaa yamalayarak geen
bu Karuz iin Yahudi tarihiler velinimetimizdir der. Ya da, byk Karosun
klelere serbestlik tanyan SLNDR zerine yazd klelii kaldran buyruundan
sz etmektedirler.
Cybstria: Hu-bas Tor-ya. Toros Erelisidir. Kubi/Hubu Oz inanl Dor
soylularn yeri. Bstr iinde Bas-Torian ad sakldr. Bactirallarn yeri; Ozbekistan
atallar.
orum: or-uma; ar-uma; Uma ehri.
ARRUMA: Hititlerde bir koruyucu tanr. (Unal Mutludan)
oruh: ar-o; Gk ehir, gkten gelen bereket suyu. Trabzon era
(Uzungl ile sesdetir. Rizede erolu ve ehirli ailelerine isim kaynadr.
or; Ace-ur, se-ur; ehir. Fonetik dnmleri: Sur, Asur, Sar, Zor, Tor,
Tur, Dor!
erkez: 1.Serkazn boyundan gelenlerin ynettii Serkosya/Kafkas halk,
onun gibi snrlarda savaanlar. (bkz.Kserkeses, Serhat).
Darios: Dor-us; Dor . Torosun Latince yazldr. Kagarl Darios,
ran/Pers hkmdardr (M.540-385). 1.Byk Bedri, III.Dariosun torunudur. Her
ikisi de Romallarla amanszca savat. Trkiye, ran ve Pakistanda Toros, yer ad,
isim ve soyad olarak kullanlr, Derya Yavuz/Dra Youz(Ouz) olarak da yazlr.
Derya ad hem kz hem erkek ad olarak lkemizde nemsenen bir addr.
Dedous: Ouz dedeli, Ouz atal. Thato, Teodo, Thad, Dade oullar.
Deesis: De-isis; dal Hitit/sis, di-aziz. Ayasofya Bilimevindeki mozaik
resimdir. Atas Ik, Ik atas. Resimde kendini bilime adam bican/bizandan
ortadaki Zeknn Ulu Aabeyi Apolloniustur. sa Peygamberin suretini onun
resmi zerine oturtan Hristiyan yazarlar vardr.
Destina: Des-tina/ Tina Des; Tan Atei, Tan I. (Tan-Attis)
Despina: Desi-pina; Atas Pan, Pan soylu.
Dor; da-uri; Ata-ur, Utu-ur, Odo-ur; Dor. Taonun ; Tanrnn
/olu/ua. Dor; Tur, Trk. Anadolu boydan boya Dor halk idi, Byk Dor-us
hanedan tarafndan uzun yllar ynetildi. Persler Anadoluyu igal etti demek,
tarihsel bir arptmadr.
Dorlar Tanr adna ehir kurar ev yapar, bu nedenle olmal onlara Tanrnn
olu anlamnda da-uri/DOR denilmi olmaldr. Dorlar, aman kltr iindeydi.
Tarihten adlar silinmi bir Ad Kavminden sz edilir, ihtimal o kavim Trn ilki,
Tur anlamna da gelen Dor Kavmidir. Birok antik szckte Dor ile Laz yan
yanadr; dorabulaz/ Dor Abas Laz gibi. Dorabuluz kuanda bulunan sekizli
papatya nak Trk boylarnn simgesi sekizli yldz ile rtmektedir.
Dorik: Dor-ik, Dor/Tur/Trk tarznda. Aa oyma sanat. Karadenizin
geleneksel mimarisidir. Ahap ve ta birlikte kullanlr. Doran evler Pencapta en
makbl evlerdir.
Diojen: Dio-gene; Da soylu, Dio/Tao Can, Dal Can. Atinal oligarklarn
ocuklarna kle retmen olarak satlan saysz filozoftan biridir.
skender onu Sinoptan ald Atinaya kle retmen olarak altrmaya
gtrd. Sahilde kendine bir balk kulbesi buldu (f deil), gece ve gndz
uzayn ve n hareketlerini kum zerine iziyordu. Atinallar onu rahatsz ediyor,

75
n kesiyordu, glge etmeyin diyordu, szn anlamyorlard, o da feneri eline
ald, gpegndz Atina sokaklarnda dolat, adam aryordu! Atinallar ona gld,
nk asl neyin gln olduunu anlamamlard.
Diopantus:Dio-pantus; Dou Pan atas. VI.Byk Bedrinin Krm ve
Kuzey Kafkasya, Osetya-Alan askerlerinin komutan. Sembolndeki Pars, Pers ile
sesdetir. Kiev ehrinin kurucular bu koldan savalar olmaldr, BUBYAR
adndan anlyoruz ki, burada 1942 de ldrlenler Yahudi deil, Eubatorun son
anna kadar onu terk etmeyen Kuzey Kafkasyal askerlerinin soyundan gelen
Avar/Avatar (Abator) halkdr.
Eagean Sea: Ay-gn Suyu: Ouz diliyle Aycun Sui. Egede dolunay
zamannda sabah gne doarken ay henz batmam olur, ikisi birlikte
gkyzndedir; bylece Aygun Suyi karln bulur.
Efes Artemisi; 1.Artemistir. Ant Mzesi Efestedir. Artemisia ansna,
Lidya kral Persli Karus tarafndan M.550 civarnda yaptrld. Babas Byk
Karus, kzndan daha uzun yaam grnyor. Karus, Ouz soylu Akamenid
(Egemenler) devletinin kurucusu idi, kardei ise Atinay Pers topraklarna katan
Serkozdu. 1.Artemis ok gl bir kadn savayd.
Artemis, Helenlerle savam byk kahraman anadr. Ouz Anas, Hitit
Tanras, Atina, gibi btn sfatlar zerinde tamaktadr. Gsndeki onlarca ko
yumurtas, kurtard klelerin karnn doyuran, ok kurban kesen, Ouz anas
simgesidir.
Kimi kaynaklarda, Efes Artemisini M.356da Yunan komutan
Herostratus yakt diye yazar. Bu, ehrin ilk cezalandrlmas, Damnatio memoriae
cezas idi. skender de cezalandrd ehri. 334de antn zerine adnn yazlmas
karlnda mzenin onarlmas iin para teklif etti ve Efesliler bu paray reddetti.
skenderin 80 bin askeri Efesi bir daha cezalandrd. Milastan Sinopa kadar Milet
uygarl yerle bir edildi, Diojen gibi bilim adamlarn ve becerikli Amazon kadnlar
kle olarak Atinaya gtrp oligarklara satt. Onlar da 405 ylnda Mazeus
Mitridates kurtaracakt. (Bkz. Efes Mitridates kaps)
Artemis, efsaneye gre Kbrsa dou sahilinden inci gibi midye ierisinde
gelmitir. nci gibi olmak, zmlersek annesinin karnndayken gelmitir, ihtimal
Kbrsta domutur. nci ile yenge yerel Karadeniz ivesinde sesdetir. Annesi
Smerli tar (Semir Amis) Rize Potomyadan Babile gelin gitmiti, Artemise
hamileyken Suriye zerinden Kbrsa gemitir. Burada kleleri zgr brakm ve
Beparmak dalarnda kurbanlar kestirmi olmaldr ki bu dalara onun sembol olan
Beparmak ad verilmitir.
Endi: Anati, Ana-iti, Ana Ik. Smer Tanrs, tektir ve var edendir. Gnei
ifade eder; hayatn kaynadr. Plas-enta szc ierisinde vardr. AND/NT,
HND-Ku dalar onun adyla anlr.
Endls: Anas Ls; Anati Las, Ulu Ik Kayna demektir. Endlste Kzl
Saray olarak da bilinen Elhamra (UluKamer) saraynda sar ve krmz izgiler ay ve
gnei sembolize eder.
Epidauros: Epi-Daur-os, Epi-Toros, Tur (Daur, Dor) soylu Oz kltrl apa,
abe, abi.

76
Epikdatos: Epik-dato-s /Hafik-dedos. Szn Ozanca syleyen Ouz
dedesi, byk Ozan Opack. Epik; Hafik.
Eupador: Eupa-dor; Dor babas. Opa- tur, Trk Apas/Atas; bugn iin
ATATRK.
Eupa-dor almnda, ephe/efe ile sesdelii vardr. talyanca Eupatore;
Krallarn kral. Egede Efelerin efesi deyimi vardr, atalarn atas anlamndadr.
Eupador; Dor efesi olarak da alabilir. Benzer ekilde Atatrk iin de En byk
Trk, Ulu nder Atatrk sfatlar kullanlr.
Rize azyla aabey; abe, aube. Rizede Eyp, Eub olarak nlenir ve
Eupa ile sesdetir. Bu analizle, Eubador; Buu-dor, Dor Beyi, Dor Aabeyi olur.
Aubu; Moolca ve Divrii yerel aznda baba demektir. Euba, Aubu,
Hubu, Habu
Ephesus: Efesi-oz, Oz abeysi, Oz Opas. Ouz Opas, Opann oullar.
Efe: Opha, Of (ef), Aba, Kibele. skender Efese geldiinde, Roma
yamalarndan halk yoksul dm haldeydi ve M.354ye yktklar Artemis ant
mzesinin onarm devam etmekteydi. skender, adn antn zerine yazmalar
karlnda Efeslilere para teklif etti, halk bunu kabul etmedi; ona Bir tapnakta iki
tanr olmaz cevabn verdiler. Soralm; Reddedilen skender mi byktr, bu cevab
veren halk m byktr?
1.Bedri Amasyada M.305de toplad ordu ile Efese yrd, Manisa
(Pan , Pan oullar) Sartda ota kurdu, 80 bin Roma askerini kltan geirdi,
ondan sonra Apallar dadan inebildi.
Roma kral Severus zamannda(MS.200ler) halk yine dalara kat,
blgeden vergi toplamakta zorland iin dadaki direnii Apallara ekiya denildi.
Ergenekon; Er-gene-kun; Gktrk destan. Gne soyundan gelen yiitler;
Kayalar yarp Trk soyunu devam ettirmeyi baarm olanlar iin kullanlan ifade.
Mete Ouzun, yani Byk Bedrinin kayadan doduuna inanlrd. Halen onun
maaralarda kabartmalar ortaya kartlmaktadr. Mitraclar maaralarda gizli
rgtlenirdi; kayalardan domak belli ki mecaz anlamdadr.
Eti; Ata, Esi, Ik. Eti-it; Etiler. Esi, Esis, Ases, Aziz, Azize, Ulu atalar! (Pir
Azizler)
Etopya: Eti-opa, Opa-Eti; Pati.
Ezop: Esi Opa; Yusuf. ASOPOS; Ouz Opas.(M.. 620 ylnda Trkmen
ehri Amoriom' da (Emirda-Hisarky) domutur.
Falos, Fallus, Phalloz; Op-ulu-os. Pelaz/Filiz ile sesde ksa da antik
kaynaklarda bereket sembol erkeklik organdr. Ulu-oza ykselen anlamnda
kullanld anlalmaktadr. Antik dnemlerde, evlenmek isteyen kzlar, yada ocuu
olmayanlar, eline falos ta alarak dans ve dua ederlerdi.
Antalya sahillerinde, aniden ykselen dik yamalara falez denir.
Baz Seluklu mezarlarnn zerinde falos ta vardr. Muhtemelen bunlar
ok ocuklu erkek mezardr. ankrda ahrn duvarna yaslanm falos talarna
rastlanr; ahrda bereket bol olsun anlamndadr. skenderin atnn ad Buke Falos,
Byk Falos, ihtimaldir ki aha kalkan anlamndadr.

77
Frates, Phrates: Frat nehrine adn veren Pers kral 3. Phrates; Pir
Atal/Atas Pir. Sasani (Zaza) dilinde Pir; bykdede. Bir kiiye su ikram edildiinde
yaplan duada Pir ol, berhudar ol denir.
Ferig: Per-ik; Ik gibi olmak. Akll ve cesur olan.
Ferig-ya: Ferik yeri, Orta Anadolunun antik ad. Kadn sava prenseslerin
Ceng-Bar kalelerinde Romallarla savat yerlerin toplu ad. Fer-Per-Mer
Oulularnn yurdu.
Allah- ek-ber; arm Allah Gk-Iktr. Eg-Ber szcnn kayna.
Ekber/Ber-og, Ferik/Ferig ile sesdetir.
Feiruz: Sinann eski ad. Gazze eridi, Azize staropann corafi ad.
Heredotun haritasndaki ad Feiruz, Feyruz; Per-os, Pers!
Ferhad: Fer-ata; IkAtal.
Tunceli-Dersimde, Atatrkn arkada ilk milletvekili byk Cumhuriyeti
Diyap Aa, FERHAT UAI airetindendir. Bu airet ayn zamanda Kogiri/Kagari
boyludur. Diyap ile sesde Tayip, Duap, uayip, Saip, vb, erkek adlar vardr.
Atatrkn lmnden sonra Diyap Aann 15 olu birden tuhaf ekilde yok
edilmitir. Ayn tarihte Antakyay kaybeden Franszlar Cumhuriyetin
kurucularndan rvan alm olmaldr.
Fusiologos: Fuzio-log-os. Fusi(doa-fizik) hakknda derin Ulu-oz kltrne
sahip olan.
Firavun: Fer-avun; Fer-oun; Fer-oullarndan. Ferigya (Hitit, sis, Aziz)
kkenli.
Flavius; Bi-lobi-us; Bir akl ekirdei, bilgi deposu, akl kutusu.
Focan-iya; Fo-san-iya, Opo canlarn yeri, Foa.
Gaska: Ka-ka, Kagari kkenliler. Kagar Dallar. Asyada,
Kagar/Kakar/Kokor adyla nlenen, Kazakistan, Uygur, Krgsiztan, ran, Trkiye,
gibi birok yerde dalar vardr. Ilgaz dalar, Ulli-gass, Ulu-Ouz sktrmasyla
Gakailerin adn tar. Kakai adnn dnmnde Kau-Kasya vardr.
Gyrina: Girne. Kori-ana, Ana Kor, Gne anal.
Ghazza Strip: Akdenizin dou sahili, Gazze eridi. Gazze Strip, Azize;
tar Opa. Filistin kraliesi Zenobiann sfatdr. Azize star/Toros.
Ghana: Gana. Afrikann batsnda bir lke.
Ghana; ana ile sesdetir. Mitolojik sembolleri anka kuudur. Bakenti
Akrada (Akora; gne lkesi) birok szc Trke olan bir dil kullanlr. Akra
dilinden rnek; ben Meng, sen U (Hu), 3.ahs O o, gel gel ber ber gibi.
Akradan bilgiler; kadn erkek birlikte Cuma namazna gidilir, ocuklar aziz
varlklardr onlara asla ktlk eden yoktur, homoseksellik yoktur, hrszlk gibi su
oran ok dktr, kadn erkek herkes birbiriyle dokunarak iletiim kurar, sapklk
ve ktlk hemen hi grlmez. (Ercan Aslandan naklen. Akra gezi notlar. 2008)
Galatia: Oul-ata yeri. Antik Ankara evresinin addr. Eski haritalarda
Trukoi, Turk olarak geer. Sikkelerinde hilal ve yldz vardr.
Galata adnda yine ayn adlandrma vardr; 2 yl burada adr kurarak
Ceneviz korsanlarn kskvrak balamlard. Cenevizli tefeciler en ok onlardan
korkard.

78
M.23de Sulla ile ibirlii eden Galatya kral Pantus, kendini Ouzlularn
dini szcs ilan etti, Amasya dalarnda PAN kendisiymi gibi para bastrd. Bu hal,
Bazileus VI.Mitridatenin yerine kendini koymakt. Karaman Derbede Mitridatenin
torunu Prensi ldrd. Prensin ei Avanoslu Meliha(Belha) da ordunun bana
geip, Bozkr Cengi-Bar kalesini kuatt ve orada Galatya kraln ldrd.
Gotyora: Got-yresi. Ordu, Giresun blgesinin antik addr. Krm zerinden
gelen skitlere Got denirdi. Ouz szcnn Og-od halidir.
Gordion blgesini skenderin yamalarndan kurtarmaya geldiklerinde,
batl tarihiler bunu Hitit ehirlerini yktlar eklinde yazd. Oysa yklan ey,
Cenevizli korsanlarn skenderi kullanarak ele geirdii egemenlikti.
Harran: Kor anallar. Huri/Hari/Kari-ana. Sumer (Su-perisi) analarn yeri..
2007 ylnda Urfada sadece 5 metrelik bir kaz srasnda tesadfen ortaya kan
3.000 yllk mozaik, blgenin kadn analar diyar olduunu ispatlar; mozaik tabloda
grlen gen Amazon kadn bir kaplan oklaryla yere mhlam haldedir. Kaplan
alarken resmedilirse, byk bir devlet kyor demektir. M.63de ken devlet
VI. Byk bedrinin Bazileus Baouzlu lkesiydi.
Halikarnas: Hali-kor-anasi; Anas Ulu-kor; Anas gne.
Helios: Ulu-oz, Gne. Laz /Uluoz. Hellas (Yunanca), ngilizlerin antik
tanrs Ellas! Silifkede erkek ad Ellez (lyas).
Trabzondan Azerbaycana kadar alan iine alan antik ELZ-ON blgesi ile
sesdetir. Ulu Ika inananlarn (Smer, Laz) yeri demektir.
Akdenizli balklar laus (lagos) bal yakalamak iin denize baragadi
(bereket) ad verilen parakat an sererler. Barakat ve bereket szcklerinin
kkeninde Kenger Trkesiyle, Par/Bar/Var szc bulunur. (nal Mutludan)
Tanrlar adas antik Balide, Helliosun Kutsal inekleri beyazdr.
Heminde beyaz inee LODK denir, alm Laoz-ka/ Ha-Leus olur. Frat
Dzgner, Erg-Enek-On, nsann Kkenine Yolculuk adl kitabnda (Homerosun
Odysseia Adl Yaptnn Analizi), 222.sayfada bu konuda unu yazd:
...Gnmzde Tanrlarn Adas olarak da anlan Bali'de, Odysseus'un
arkadalarnn ziyafet ektikleri Hellios'un beyaz ineklerinden biri. Bu hayvanlar
gnmzde bile hl kutsal saylyorlar.
Hellespontos: anakkale. Ulu-os Pon-ti-os; Ulu Od /Laz inanl Pan
soylular.
Herodot: Her-odoti, Er-ada-si;Ur-odo-si (Rodos). Uri-Dat/Tat-ar!
Kaynaklar, Herodot iin Bodrumlu tarihi diye yazar, ancak, fonetik
analizimiz onu Rodoslu karmaktadr. Bu, bir sre kald Rodosta kendini
tantm olduuna iaret eder.
Hitit: Eziz, Aziz, Ases, sis, Titi, did, didi, deise, da Esii//ua.
Hititler; Tanrnn ndan reyenler; da-ur, Dor soylular.
Homeros: Omer-os, Mer-su, simetrisi Sumer/simer, zmir. Zaten kendisi
de zmirli airdir. lyada ve Odisse (Uluata/lyas ve Ate/Attis) eserinde Truvallar,
yani Tur-oba, Tur Apallar anlatmaktadr. Yunan airi deil, Anadoluludur. Rizede
mer; Omeru.

79
Hubyar: Avbu-Yar, Dor/Yar Babas. Ne-hir gibi alayan, dilden dile sz
olup Yrlayan byk Ouz atas Hubyar Sultan. Opador Bedrinin halk azndaki
ad.
Ses kmesi yer deitirince YAR-AB olur; darda olann yardm istedii,
yardm isteyince ona koacana inanlan Tanr kavramdr.
da: Hititlerin Da tanrs. Kibele bir da tanrsdr. Ada, odo, ita, ata, ide,
idi, gibi bir ok sesde karlklar vardr. dea; fikir, dnce szcnn kkeni.
Ouz kltrnde dalar uludur, Tanrya ykselir, Tanrlar kar ykl dalar
insanlara bahetmitir o nedenle dalar kutsaldr, kutludur, uludur. Kurban kesmeye,
bereketi kutsamaya, verdii bereket iin Allaha dua etmeye yaylaya klr. Tengri
Ula, Ulu Tanr ad verilen bir da, Tanr Da, Tanr Tao, Tanr da, bir Trk dadr.
Tur da da benzer kutsallkla bir Dor/Trk dadr.
sa ad dadan dnm grnmektedir; Tanrlatrlm bir sa kavram bu
fonetik analizle karmza kmaktadr.
lyada; ly-ada, Ulu-ata, lyas, layda. Truva savalarnn destannda ad
geen bir Trk kahramandr. Truva savalarnda Atinallara yenik den bu halk,
Trk atalardr.
Mustafa Kemal, zmirden Yunanllar denize dktmzde Truvann
rvann aldk demitir. Anadolu toprann binlerce yldan beri Trk olduunun
mesajn veren bu szde byk bir tarih dersi vardr.
Itri: da-uri, Dori. Dor lkesinden, Suriyeden gelen tanmn verir.
Klasik Trk Mziinin byk ustas Itrinin soyaac halen Suriyede devam
etmektedir. Bizans kraliesi Teodorann adnda Suriyeli olduu bellidir ve Dor atlar
yetitiren bir ailenin kzdr.
Ikalemus: Kuli Maz, Mazolu. Samsat kalesini yapan kral.
Iberia: ber-ya. Portekizi de iine alan yarmada. Kafkaslarda ayn adla bir
ehir ad.
Idrius: dris. Kariya kraliesi Adann kocas Dori-uz, dris. Darius ile
sesdetir. Rodos ant, onun ansna dikilmi grnmektedir.
Ihlara; Huli-ar-ya, ulu ruhlar yeri, ulu atalarn yeri. Atalara kran yeridir,
ba bozumu enliklerinin yapld yerdir.
tar: Kafkaslarn Ay tanrs. Dor I; Eshtar. Si-tar/s-tar/s-tor; Tor-os,
Dor-is. Kafkaslarn antik ad Peria Torus ad ile balantldr.
taly; Ulu da/ata inanllarn lkesi. Aitalia; Ay-ata-uli-ya; Ay atallarn
yeri. Ulu-ana, luna, talyanca ay demektir.
Kainun Ahori: Kaynn Evi. Latince kaynaklarda VI.Mitridatenin Rize
Mahalle Kalesinde, Lokman Hekim el yazmas kitabnn ganimet olarak alnp
Romaya gtrld yer. (Murat Arslan, Mithridates, s.482)
Rizede eski evlerin alt kat ahrdr, burada AHIR ile ev birlikte
adlandrlmaktadr. Antik KORNT adnda Ahor-nti, horanta evi, byk anne evi
anlam vardr.
Rize ivesi grnen Kainun Ahori, ayn zamanda Lazcadr. Bu durumda, o
evin kzyla evlenen MHTI-OKHUS sfatyla Lazca ba kurulabilir; Mohti Ozi,
Lazca Ouz Gel arsdr, buradan MEHD kavram ortaya kar. Lazlarn antik

80
adlarndan EYZ, Ouzi almldr. Tarihe indike Lazca ile Rize ivesi adeta
birlemektedir.
Kaukas-ya: Kai-Kas / G Ouz yurdu. Sirkasya olarak da bilinir.
Moolistanda, ilk insan Homo Eraktus heykellerinin bulunduu
Zhoukoudia, Choukoutie, Kafkasya ad ile sesdetir. Dnyada Kaukasya veya
Kakari adyla ok sayda boy ad, tepe ve da vardr.
Klimanjero: Kli-man-yero; Pan-olu yeri; nsanolunun yeri. Bugn
Afrikann Kenya-Tanzanya snrndadr. lk insan tr, Tur-ilk, Homo Eraktusun
kt Turkana Gl buradadr. Kenyallar ona Dnyann direi der. Bir ad da
Atlastr, insanolu (Man-oguli) dnyaya buradan yaylmtr.

Burada yaayan insanlarn ok nceden beri snnet olduklar (Anabasis) ve
Da tanrsna Pana inandklar anlatlr. (Arkeolog Frat Dzgnerden)
Moolistanda bulunan ilk zenci insan heykeli ile balantl grnmektedir;
Mon-gol-ia ile Kli-Man-yero ayn szcktr.
Kapadokya: Kapa-doki-ya: Kup/kap/kep Da yeri.
Eski adlarndan biri, Farsa Kautpatuka, Oguz Opa Dagi-a. Kepli apkal
dalar tepeler.
Karus 1; Kuro, Koras/ Horas. Pers kurucu kral, Ouz beyi. Kars ahbanu
(Pan Ua), Semiramis, tar (Sitare/Yldz), Rizeden Babile gelin gitmiti.
1.Karusun kz Artemis, Adossi (Odisse) ve olu SmerAtasi/Smerdis,
Persia /Bardiya kralyd.
Karusilerin nemli ata balants bugnk Afganistan snrlar iinde olan
Bahleva, dier adyla OGZANA (Ouzana/Turan) toprandan, muhtemelen
Semerkant ehri grnmektedir. Karusi AKMEND devleti bir Ouzlu devleti ve bir
Smer Uygarl idi. Ay Hatun, gne, boa, geyik, aslan, hilal, sekizli ems, gibi
semboller her iki kavmin de sembolyd.
Kserkses: I Xerxes, erkez, Cerez, erkas, Xerxes, Sirkos; Ser Ouz;
Baouz. Annesi Eshtar, Byk Karusun eidir, Babilin Asma Baheleri ona,
Kafkasyadaki zm bahelerini zlemesin diye yaplmt. Serhaz, erkez ile
sesdetir. Bir ad da Khaskhardr. Kafkaslarn mitolojik Umay kuu; KERKES!
erkes szcnn Rize sylenii; Ceres!
Efeste ant mzesi yaplan Kralie 1.Artemis onun kzkardeidir.
Kastabala: Kadirlinin ad. Kas-ata-beli, Ouz-ata ili. Kadir-eli, Aka-dor ili.
En nl beyinin ad TARKAN Di METEdir. Tarkun Di Metenn ad benzer ekilde
Sorgun yayla adlarnda grlr. Kz Leyla da ba kadn sava olan Tarkan di Mete,
Selezyada, dou Akdeniz sahillerine Ceneviz-Venedik korsanlarn sokmad iin

81
Roma tarihileri ondan korsan diye sz eder. M.1.yzylda MS.1.yzylda 150 yl
buray ynettiler. Selevkos Ouzlu devletinin merkezi olan Antakiaya balydlar.
Kastamonu: Kas-ta Man-i Ouz-Ata Pan. Da Ulu-Gas; Ilgaz!
Komagene: Homa-can. Gnein canlar. Kuman/aman Ouzlarnn inan
Homa, Ma, Umay ana; gnetir. nann sembol olan Hitit gnei mezar talarnda
da grlr. Hilal inanl Ouz (Selev Kos) uygarlnn direni ve aman yakma
trenlerinin yapld baehridir.
Konstantinapoli; Kon-istan Tina-poli; Gn tan gne ehri. Etrske
gne; Tin Tini, Tinia. Komanos ehridir; Kastamonunun tin tin tini mini hanm
trksnde geer.
Komenos: Kuman soylu Ouzlar. Bizans hanedan Kastamonulu Komanos
boyundandr. Il-gaz adndaki Ulu-Gas soyunu ifade eder.
Korea: Kor-ya; Kor/Gne lkesi. Karya ile sesde. Kore lkesinin de isim
kkeni grnyor!
Kolhis, Kol-Kid; Oguli-Kid, Oguli-Kis. Ouz Oullar.
Krm; Kor-uma, benim Korum. Krmdan Anadoluya yzyllar boyunca
kurtarc olarak Kfa/Kpcak Trkleri gelmitir. Krm, Kpak yurdudur. Krm ile
Sinop arasnda M.6500den nce toprak balant vard, Karadeniz tufan nedeniyle
buras kt, ayrld., Giresun ile Sinop arasndaki blgenin antik ad Gotyora, o
tarihlere kadar uzanr.
Des-di Kpak diyar, Krm. Des-ti Kpak; Kpak Atas, Kfaklarla
dolu olan yer. Orkun Atas Mitridatenin ld yer olan Eupatorya Tepesinde,
Eupadorya Gzlemevi ile Mimar Sinan Camii vardr.
Kpak; Kaf-Saka; Kop-sika, Ba Sakalar. ak, aa, caka, isika, saka;
sadan okuyuu Ouzdur.
Kuman Trklerini mavi gzl olanlarna Kfak denir, bir ad da Sibir
Trkleridir.
KTI CIC: Urfa Halepli Bahede bulunan ksa sal Persli Amazon kadnn
ad. Cici Kato, Cici abla, kurtarc ba kadn sava Frtna ablann mozaik
tablosudur.
Kurdz: Kor-da-uz; Kor Atal k/ua. Gurmanci; Kor-Pan-ice; Kor
inanl Pan soyundan, Pan atal Kor inanllar. (Zaza dilinde Gur/Gor; Gk Tanr.
Go-uri; Gur)
Kuran; Kor-an; Anas Kor/k/gne. In kayna, Bilgi/bilim nn
kayna.
Korint: Ana kralienin ocuklarn bytt yer, Horanta evi. Kor-anati;
Korint.
VI.Mitridate M.65de Amasyada yenik dtnde Horanta evindeki
kzkardeini Roma askerleri ldrp cesedini ehirde srklediler. Bu onursuzluu
yaamamak iin dier kzkardeleri ve kralie Emine ve Berrin, Giresundaki Piraziz
Abdal saraynda intihar ettiler.
Lacka Scuta: Karya Uygarlnn en nemli eserlerinden biri olan Rodos
heykelinin Latince ad Lacka Scutay n Trkede, Lazcada buluyoruz. Heykelin
bacaklar ylesine byk ve geniti ki, iki bacan arasndan gemi geerdi. Yani

82
heykelin genilemi halde duruu laka ve o pozisyonda sabitlenmi, Skuta/Usak-
ata!
Halikarnas Balks Karyay anlatrken de Anadoluyu anlatr:
Anadolu tarihi ta ta devrinden balamal. Kane (Kayseride M.3000)
kltr, Pre Hititler, Hititler, skitler, Amazonlar, Ferigyallar, Galatlar,
Kimmerler(Teuton), Lidyallar, Akhalar, Minoenler, Mikeneliler, Etrskler. Bunlar
hep biziz. Heredotda en aa 50 eit insan ad geer Anadoluda. Yazlmas lazm
yurdun tarihi, ki, bizim tarihimizdir.
Lapis Lazuri: Laz-uri (ii) Lap-esi (k lobu).
Anlam: Tanr Lazn eseri olan k cevheri. Lacivert deerli ta, iinde altn
tozlar gibi parlak sar zerreleri vardr. Hindiku (OuzAnas) dalarndan kar.
(Lacivert; Lazperisi!)
Log-os; Engin akl, Ulu-og; Log; Ouz dilinde uzun, engin, derin. Log-;
Ulu-o; Gk Tanrnn . Logos; yonyal yazarlarca evrenin temeli anlamna da
gelir. (H.Balks, age.s.75)
Selevkos devleti srasnda bilimde byk ilerlemeler oldu. LO-os, adnda
Lui-us, Luvi, kolu alm yaplabilir.
Luvi; Lui, Lo. Ulu-O; Gk Ulusu. Iktan ur olan, oul.
Luvilerin devleti M. Selevkoslar (Asya Krall), daha sonra Sasaniler.
Antik Zaza devletleri. Kagari boylar olup, Kogiri adyla biline airetleri vardr.
nl Leo Tolstoyun ad, Fransz krallar Luiler, Lui dilinden adlardr.
Tolstoyun Kazak Trk, Tatar ve Terek kkenli olduuna dair ok belge vardr.
Leninin adndaki Ulia-nov ierisinde Luvi-anal iareti vardr. Lenin, Kalmuk-uva
ataldr.
Laod: La-od(z); Laz, Ulu-oz, Ulus. OLa-od, Ulu-od; kutsal ate, gne.
Laz: Uli-oz, Smer tanrs Lat/Laza inanan halk.
Bereketli Hilal (Ayhatun, Ayana) inanl olmay belli eder. Sadan
okunula: So-li/Seli, Sali.
Antik dnemde toplumlarn iki ad vard, biri soyata ban dieri inan
adn verirdi, rnein Kazaklarn antik ad Alaz halkdr.
Antik toplumlarn bir de kltr ad olduunu bu aratrmam srasnda fark
ettim. rnein demiri bulan ve ondan alet yapan kltre SMER denilmesi gibi. Laz
dili Smer dilidir. Lazca konuan blgede Smerler yaad, eklinde bir cmle ayn
halktan sz etmektir. MEDES halk da ayn halktr, Med-soylular demektir.
Lazlarn antik soy ata ad ise EYZ halkdr. Eyzi/Ouzi, eksi yndekiler,
Kuzeyli, Ouzlu demektir. Buradan unu kartmak da mmkndr, antik
toplumlarda rksal isim yoktur, Kltr, nan ve Geldii Yn (Art/Dor; gneyli.
Eksi/Ouz; Kuzeyli) ad vardr.
Leyo: Lesu, Ulus, Las. Antik Asturya (tar-ya) kral Ben Layo; Pan Laz.
Latmos; Laz Maz; Kutsal Hilal inanl Maz/Mede Dalar. Milas beyi
LatMousdan adn alr. Midillinin eski ad olan Lesboz ile sesdetir.
Laodikya: Laodi-kia, Lat-ky, Laz Yurdu.
Lade: Lat/Laz adas. Batky adasnn eski ad.
Lukyanos: Lik-yal-uak. Aslen Nemrutlu, Antakyada konferans vermi
Atinaya giderek Yunanca kitap yazm bir tarih eletirmeni. (MS.70ler)

83
Hristiyanln k dneminde Yunanistanda Zeus-Apollon gibi yar tanrlar
eletirenlere para veriliyordu. Hristiyanln yaylmas, Ouz kltrnden beslenen
inanlarn yok edilmesine balyd. Lukyanos gibi bunu masaln iine sokarak
yapanlar ve benzer ekilde felsefe ile uraanlar Atinada bu dnemde efendilere
hizmetlerinin karln aldlar. Bu noktada, Hristiyanln yaylmas ile
smrgeciliin yaylmas arasndaki paralellik dikkat ekicidir. Batl elitler o
nedenle eski Atinay gklere kartrlar, Hristiyanl medeniyet olarak gsterirler. O
nedenle Hz.sa birilerine kurtarc (Museviler, o nedenle 1.ahit Tevrat, 2.ahit ncil
diye sz eder) olmu ve doumu Milat olarak ilan edilmitir.
Maya: Bebei besleyen, koruyan Umay Ana, MA tanrs. Mays aynda
topraktan bitkilere geen, havada dolaan acunsal enerjiye karlk, bu ayn ad
Meksikada da May aydr.
Mayalar kendi dillerine Mayanca der. Rizede inee Ma denir, ineksiz ev
a kalr. Sarkeililer kk deveye Maya der, Mayann srtna sadece bebek
yklenir. Ekmek mayas, sirke mayas, yourt mayas gibi temel besin olan bereketi
remeyi salayan gda maddesine insanmz maya demitir.
Makedonia; Mak-tun-ya, Mak-dnya; Magi Tunia. Magi inanllarn
dnyas.
Magi: aman inanl. Tanra Uma-O olanlar. Zaza,/Sasani tanrs
Homann oullar. Pakistan (Mag-isitan) ve ran Belucistannda ve Trkmenistanda
(Horasaniler) en eski inan. Magi, Maus (Umay-us), Mage (Maye), Mg, vb.
ngilizcede shaman, sorcerer, wizard gibi szcklerin kaynandaki magic/magician
szcnn anas Magidir.
Ouz dilinde Mahiyenin yerel sylenii, Mayedir, seslenirken Umayye
olur. Yalannca Mau Nene denir. Mahiye, ocukken Mau diyerek okanr,
sevilir.
Manas:nl Manas destan. Man-us, Pan-us, Pan , Pan soylu.
Simetrisinden Us-man, Os-man oluur.
Maari: Smer ehri, Mar. El Maari, Marl Uluopa Ahmet krd ve 1000
ylna damgasn vuran byk Alevi filozofuydu. Hristiyan, Yahudi ve kt slam
yneticilerine kar iirleriyle cevaplar yazd.
Margiene: Trkmenistann antik ad. Mar-si-n. Margiana. Emirda halk
Bozuls kolundan Marcali Trkmenleridir; Emir, Emre, Merler.
Miryokafalon Sava: Meryo-Kafalon: Mer Kaplan! Gelendostun antik
addr. Trkmenistandan gelen dostlar, MAR soylu Emirlerin kaplan gibi savat
yer burasdr. Anadoluyu hallara kilitlediler.
Burada hal ordularn yenen 2.Klarslann ordusununda Badat
Halifesinin gnderdii krk Trkmen EMR ehit oldu. Bakomutan Emir Doan
Bey, Beydoan adyla orada yayor. (12 Eyll 1178de Akehir Yalvata vefat
etmitir.)
1876da ldrlen byk Trk devrimcisi Hseyin Avni Paa, Emir Doan
beyin torunlarndandr. Kllerinden yeniden domak tresini devam ettiren
Osmanl emiri/paasdr. Yunus Emre ve Ezop(Yusuf) buraldr.
Miryokafalon sava ile ayn yllarda, Selahattin Eyybi Kudste Hal
ordularn dize getiriyordu.

84
Komutanlardan bir dieri: EMR Karaaslan!
Metyos: M.. 500de Konya Doanhisar'n ad "Meteos"; Mete soylular.
2.Klarslann komutan Emir Doan Beyin mezar buradadr.
Mars; Mar-ti, Mar soylu. Pers tanrs Mar gibi, Mart aynda Naruzda
yeniden doan. Mars yldz; Sar yldz, Mavi yldz, Seher yldz, oban aldatan,
oban yldz, Akyldz, vb adlar vardr.
Mardiene; Mardin. Mardiana. Marti/ Mar-si Ene.
Mediterranian Sea: Akdeniz. Med-i Tur Anallarn yeri. Mete Turann Suyi.
Mete, Gk Tanrs olan gnein olu/kz yamurdur. (Meteoroloji szcne
dikkat!)
Mermeroes: Peri-peros; Kadnl erkekli Ouzlu savalar. ran Kagari
Ouzlar iin bu sfat geer.
Melaniti: MEL ANITTH. Eme-Ulu Anas; Anas Ulu Eme. Elifli Bahede,
Urfada mozaikteki Frtna abladr. Ayn yerde bir dier mozaikteki ad IPPOLZS;
OpaLisi, Lazopodur.
Mezopotomya: Mez-opo-tomi-ya; MAZ/Mede Opa Dam-yeri. Sekiz keli
Vens yldz, Pan-is (Pan ) yldz da onlarn simgesidir. Mezopotomyann
yukar snrlar Krma hatta Ural dalarna kadar uzanr. Karadenizde bulunan,
Poti, Batumi, Potomi (Apa-dam) ve ok sayda Smer ky buna delildir.
Mez/Maz: Mann esii/ almldr. Uma-oz, Ma-od, n gneten
alan Ay. Kafkas inan, Amaz. Amazlar; Amazon. Huma-Oz; gnein .
Kafkasyada bereketli Hilal (Ay) inanllarn ad; Maz, Mez, Med.
Antik Anadoluda birok yere ad oldu:
Amas-eia, Biz-nia (Bithnia), Mys-ia, Biz-anti, Amaz-tris, Te-miz-kyra, Niko-
med-ia, Mez-ida, Phas-is, Bas-tarnai, Amis-os, Tra-pes-us, Sala-mis, Sa-mos, Si-mas,
vb.
Med: Mete Ouzlarn ad kkdr; Uma Od; Ma-od, byk k; MAZ. Ay
Tanrl Ouzlarn genel addr. Mu-Ata/Mete/ Buda ile sesdetir. MEDES ad ile
Medes, yani Med soylular iin inan adn ifade eder.
Buday semboll inann egemenliindeki yurt; Mete Ouzlar yurdu,
MEDEA, AMEDE, META.
Mazata: Mete Ata ehri. Maz-Ata ehri. rgp Mazata ky, ehitler
ehridir. VI.Byk Bedri zamannda yaplm bir kale ehirdir. Mersin Mezitli,
Filistin Mazada kalesi gibi Roma saldrlarna kar ayn dnemde yaplm kale
ehirler vardr. Bunlar yenilgi dneminde Romallar tarafndan yerle bir edilmitir.
Anadoluda ok sayda Maz, Maza, Maz, gibi ky ve da ad vardr.
Medusa: Med-usi, Mete-soyu. Didimde antik bilim adamlar, ylan
zehrinden panzehir yaparlard. Dmana lm, dostuna ifa verenlerin bilimevi, ifa
yurdu!
ME-DOS; Lazca Daym, Dedem, Ulu Atam, Bym. (Dadi, Date, Dade!)
Milet; In/inann Gk tanr Lat Madan alan kaynam millet olmu
Pelaz halk; Uma-Lat, Milet. Karyadan Sinopa, oradan tm Karadeniz sahillerini
iine alan topraklarda yaayan halkn milattan nceki genel ad. Smer Tanrs
Lazdan (Allat, Hellas, Ales, lyas, Leos, Soli, vb) n alan, Pelaz/Milas/Milet
uygarln var eden halk.

85
Milat denilen sfr tarihi, Anadolu Milet halkn tarihten silmek iin Romal
Jl Sezar tarafndan verilen cezann addr.
Mysia; Maz-ya. Mizinia, Mudanya, Bursa civardr. Maz yeridir, Pers Perusa
(Bursa) ehridir. Ulu Cami aman retisi yeridir, mimberinde Samanyolu vardr,
ortadaki caml kubbenin altnda ise fiskiyeli havuzun banda Su ve Ikla aman
Buda tedavisi yapld dnlmelidir. Su sesi ruhu dinlendirir, k ise zihni ve
hcreleri canlandrr.
VI.Byk Bedrinin Ouz ordular burada Sulla ile 1.Mitridatik Sava
yapt. Parionda bulunan zengin kralie lahiti (2009), burann Peri-ana yurdu (Pers
anallar) olduunu syler.
Nysa: Ni-se; yeni k. Nice; yence, yenice, yenge, Nike.
VI.Byk Bedrinin Kbrs kral Pitolemaios ile nianl veya evli olan kzdr.
Nysa ve Msr kralyla nianl olan Mitridatis, babas gibi Romallara teslim olmayp,
Krmda babalarnn intiharndan az nce zehir ierek kendilerini ldrdler.
Kbrsta be sekizlik Trk Aksa ritmiyle sylenen nl Kbrs gelini
trksnde anlatlan gelin Nysa olmaldr. Kbrsta kna gecelerinin olmazsa olmaz
trks Dillirga, ayn zamanda Krm trksdr.
Nimrud: Nemrod Da. Zazaca Na-Murdo; lmszler yeri. An-Mer-od;
Merdolar. Mer-ti-An; Merdiler. KARUS Oullarnn yeri. Karus kutsal mart ile
sembolize edilen Smer Atallar. Na-Murdo, lmsz. Yani ruhlarn Tanrya
adayanlar, vatan iin bana kurdele balayarak zalimin zulmne meydan okuyan
METE OUZLU, ANATOUZ beylerin yurdu.
aman-Ouz beyleri ldnde yakma treni yaplan yer burasdr.

Antikos Hanedanndan 4.AnasOuzun parasnda yazl olan: BAZLEUS
CANOY OXOZ EP; Baouzlu Canusi Ouz Abi.
Odaena: Doan, Tigin, Tuan. Antik Nide evresinden, Tuanal beylerin
ad. Palmira-Tarsus kraliesi Zeynepin kocas Odaenathusun adnda geer.
Odaenathus: Tuan-atas. Doan Bey ile sesdetir.
Op: Of, Opa, Aba, Hopa. Halikarnas Balksna gre, kutsal boann az
kullanlan addr. Kenger dilinde OP, ykseltme, kutsama anlamndadr. El pmek,
pp alnna koymak gibi. Al-up (Alp dalar), al-op (elebi, Seli-opa), vb.
ngilizce up; yukar. Hopa Lazcasnda en yukardaki kl yer, gne. (Smer dili
Lazcadr tezimizi doruluyor)
Osetya: Ouz-ata lkesi, Osetta. Dier adyla Alanya/Alan lkesi, Kaf
Dalarnn olduu yer. Masallardaki Yedi Dan lkesidir, sylenceye gre btn
Ouz boylarnn kkleri buraya dayanr. Ambleminde yedi da, Kaf Dalar vardr.
Nevyork zgrlk Ant adyla bilinen Ouzata antnn banda yedi k
sembolnn kaynadr. Szkonusu heykel Svey Kanaln yaptran Said Paa
tarafnda Fransaya smarlanm olan ve Osmanlya teslim edilmeyip ABDye
peke ekilen heykeldir.

86
Pitolemaios: Opas Ulu Mete. Ulu- Mautu Opas, Ulu Maz Ba. Ouz
kkenli Msr krallardr. 1.OpaUlu Mete, skenderin yama savalarna kar
karak ondan ayrld. Selezya kurucu kral Selevkos da ayn ekilde, skenderden
yolunu ayrd ve Samanda, Antakya/Anatikos merkezli devlet kurdular.
Her iki krallk da ANATOKHUZ olarak yazlan Ouz Krallardr. Turani
kkenleri nedeniyle METE TURANAN SU; Turan Mete Suyu, Akdenizin ad
onlardan kaynakland.
Mitridatenin Akdenizdeki ad MA-U TU, METE. MA-GU-SU, Magosa
onun addr.
M.1. yzylda Kbrsn da kraldr ve Baouz mparatoru Bazileus
VI.Byk Bedrinin damaddr. Krmda M.63de intihar eden Nysa/Nisa
yengenin kocasdr. Antik Kbrs/Alazyada Salamis ehri onlarn adn tar:
Salamisi; Soli-mas. Mazili-os. (Yunanca Vasili adnn kkeni Trke kt!)
Palmira: Pa-uli-Mera; Mer soylularn poli. Palmira, Kralie Zeynepin
ynettii Filistin eyaletinin baehridir. Suriyededir. MS.270 ylnda II.Claudius
tarafndan yerle bir edildi. Palmira ile Plmr sesdetir. Kralie Zeynep ata
akrabalarndan yardm almaya gittii Plmrde esir alnp Romaya gtrld,
orada ldrld.
Pan: Opa anal, anas gne. Apoun-gillerden. Pan, Man; dal ilk insan,
pagan.
Mitolojide Pan adl da tanrsna inanan. Orman ve da tanrs Pan, efsanede
Egenin tanrs Apollonu yenmitir, bu nedenle PAN, byk olan anlamna da
gelir. Fonetik dnmlerle Pan, Van, Man, Pen, Men, Ben, Fin, Van, vb.olur.
Parion: Bigada Kemerin antik ad. Pers ehri, Peri-anallar ehri. Kralie
(satrap) Peri-hann lahitinde hilal ve ortasnda nokta vardr.
Pontos Eukseinos; Karadenizin M.1. yzyldaki ad.
Ogzi; eksi, aksi/ters yndeki.
Euksein-os; Eksi-yn-us; kuzeyli-ler. Uygur pusulasnda Kuzey, kara
renkle gsterilirdi. Gney ise art olan ynd ve krmz gne lkesiydi.
Eksiyan-us; kuzeydekiler. Pontos Euksiyanus; Kuzeydeki Pan soylular.
aykarada ve Erzurum Horasanda, sessiz duran ocuklardan sz ederken,
yle ogzi(-) durduuna bakmayn denir.
Pantik Apameia; Pan kkenli Apa Mu yeri, Krmn antik ad. Apameia;
Maye Aba!
Pan-ti-ece; Pan soylu kralie. skenderin evlendii Ouzlu kzdr.
skenderin ldrlmesinin arkasndan treye gre kendisi intihar etmi, kk olu
ida ldrlmtr. Canna kyan anlamnda Uruh-can/ Roksana adyla anlr.
Parth: Pers/Pars/Parthi; Pers lkesinden olan. Farsi, Per-si, Pir-su, Pir
soylular.
Partha: Antik Hindu lkesi. Pritta (Peri/ida) oullar, Pandular.
Philostratus: Filo-star-Atas. Nideli (Tuanal) bu ailede baba, oul, torun,
3 kuak Filostratus vardr. Tuanal Apolloniusun rencisidirler. Oul Filostratus,
Apolloniusu anlatan nl tp kitabnn yazardr.
Platon: Efltun; Op-lat-on; Pelaz-olu.
Padova: Ped-oba /Su ova. Maod/Med-ova. Venedik ehrinin eski ad.

87
Pamphylia: Pan-Bil-ya: Byk bilginlerin yeri. Aspendos buradadr.
Pan: Apa Anal oullar. Da Tanrs Pan. Pagan; oban soylu, da tanrllar.
Yunanca byk. Pan-tus Ouz kral Mitridate, Atinallara da kurtarc
olmutu. Onun lm haberi nasl ulat kar sahile, bir efsane gibi anlatlr. Bu
efsane Behet Necatigilin 100 Soruda Mitologya kitabnda da anlatlr:
Pan sz Yunancada btn anlamna geldiinden, Mistikler Pan
sonralar her ey yapabilir bir tanr payesine kardlar Korfu adasnn gneyinde
gemiciler Paksos adasndan gelen bir ses duydular; Ulu Pan ld!. Dmenci bu
haberi karaya doru seslenince karadan korkun bir inilti, bir feryat duyulmu,
Pann lmnden tr tabiat yas tutmaya balamt. Bu hadise Tiberius (MS.14-
37) zamannda olmutu.
Pan, mitolojik mzik yarmasnda Apollonu yenendir.
Latin mitolojisindeki ad Faunus (Pan-us)tur. Eski Yunan ve Roma
mitolojisinde hekimlerin tanrs PAN (Paian)dr. Bu zelliiyle, PAN-Soylu/Panti
kral VI.Byk Bedri ile rtr.
Paniyonium: Tm/Byk yonyallar. Btn-Ayn halk
Pantus: Pan-ti-us; Pan soylu oullar/uaklar. Da tanrs Pan (Opa-oun,
Opallar, Paller) inanllar lkesi; Pantus. Kagari Ouz kkenliler iin kullanlr.
Pantus adnn fonetik dnmlerini Pindoz (Rize), As-Pendos (Antalya),
Mindos (Bodrum), Mendos (Fethiye) gibi birok yerde daha grlr.
Palli; Opa olu, gne soylu. Birbiriyle dayanma iinde olan, akraba, Abal
Ponti: Pan-ti, Ponto, Pandu; Pan inanllar. Pan-ti; Pan soylu. Panti-us/
Pantus; Pan soylu oullar/uaklar.
Panhelenistan: Byk Helenistan (Halikarnas Balksndan)
Pausaniya: Pausa-Foca, Fosaniya.Amazon baclarn kurduu ehir. Byk
Bedri Romallar pskrterek Ayvalk blgesine kadar geldi ve uzun sre Manisa ve
Sart merkez alan bu blgeyi Atina saldrlarndan korudu. Bu dnemde Foa Roma
igalinden kurtuldu. htimaldir ki skenderin kard Amazon savalar, Amastris
ve Pantiece, burada esir alnmlard.
Pers; Per-soylu, Opa-uri, ktan reyen. Pers /Parsi /Parth /Persian
Pelaz: Milet, Pelas. Opa-Ulu Os; Ulu-Opa oullar. Gn ndan Ur olanlar.
Peruzes: Peri-eze; Firuze. Per-ezesi; Ik ecesi. Tarihte Persli ba kadn
sava. Rize kalesinde Pompeyin askerlerine direnen komutan Sitare Tonikadan
sz ediliyor olabilir. nk Rizede Firuzeye Peruze denir.
Pergene: Per-gene. Ik genetikli. Pergene/Vergine Gnei; Makedonya
bayrandaki 18 kl yldz, gne sembol. (Heminde Birgina tepesi)
Peria Toros; Per-ya Dor-us, Dor soyunun/uaklarn Per yeri. Dou
Karadeniz dalarnn antik ad. Per, Peri, Piri, Bir, Bre Bre; Trakyada sze
balarken yaplan n ek.
Pirin: Pir-in; Peri-ini, Peri-evi, Ikl yer, bilim evi. (Adyamanda bir yer.)
Priene: Peri-ana. Antik Karyada bir yer. peria, berya, Peria ile sesde.
Pirene: Fransann gneyindeki Peri-ana dalar. Bu blgede yaayan
Bazigo, Basklarn 5/8 ritimli oyunlar Dou Karadeniz kkenli olduklarn iaret
eder.

88
Pelaz: Bi-ula-oz. Pir-Laz, Ulu Laz..Tanra Laza inanm olanlar. Pelazi,
Pelasgi, Pakistanda ve randa Beluziler, Hindu Ku dalarndan buralara g eden
kavmin ad.
Pelazi; Opa-Ulu-si; Ulu Abann soyu, Abann oullar.
Pulasatin: Pelaz-atine, Filistin. Aba oullarn yeri. Roma saldrlarna kar
direnen Aballarn/ Pelasilerin yeri.
Filistinde antik Mazada (Maz Atallar) ehri, VI.Byk Bedri zamannda
M.1.yzylda kurulmu bir kale ehirdir. Pelaz halk Roma askerlerine kar bu
kalenin iinde on yl savat, on yln sonunda 960 ocuk, erkek kadn, birbirini
ldrm olarak kalenin zerinde bulundu. VI.Byk Bedrinin kendini ldrmesi
gibi, yenildiklerinde canlarna kym olmaldrlar. M.69da Neronun yerle bir
ettii bu yerde, Herod adnda, kendi parasn basarak Romaa vergi vermeyi
reddeden, Kbrs madenlerini de ileten bir Yahudi i adam kendini kral ilan edince,
halk onun etrafnda birleti, Mazadada birlikte ldler. Yahudi tarihiler bu olay
kendi tarihleri olarak yorumlamaktadr. Oysa zerlerine Roma askerlerini gnderen
Cenevizli bankerler de Yahudiydi.
Paflagonya; Ma-fula-gun-ya; Ma-poli Gn-yeri. Poli, Foli/fola.
Phrates; Pirate. Pir; Ulu, byk dede, ata. Sasani kralnn ad; Oprates. Frat
nehri adn Sasani kral Piratesten almtr, ya da kraln ad odur. Asurice Purhat
(Ferhat!).
Psidia:Opa-isi-dia; dal opann . sparta Yalva merkezli blgenin antik
addr. sparta; isi-mer-ata, Smer atal. spartann yerel dilde eski ad Parizidir.
Smer ile Persin simetrik balants burada aktr; sipar/Par-isi, Per-isi, Mer-
isi/simer.
spartada, amcaoullarna topluca apallar denir. Byk dedenin
altndakileri, orta ya ve altndaki amcaoullarn iine alr. Ulu aabeyin ocuklar
arm vardr.
Ulu aabey Apolloniusun bilim merkezlerinden birisi burada, Yalvatayd.
Hristiyanln 331de znikte resmi din olarak kabulnden sonra orada alnan kararla
Apolloniusa ait btn bilim merkezleri yerle bir edildi, bu cezadan Psidia, MEN
(PAN) ant mzesi de nasibini ald.
Rize: Uri-ise; Iktan ureyen. rise; Gz bebei, grme noktas. Potomya
antik kentinin risi Rize kalesiydi!
Rizenin sfat Zmrt Rize, yeil Rizedir. Ancak efsanelerdeki Zmrd
Anka kuuyla ba kurulabilir; Yerel iveyle Sumer-utu veya Lazca Simer-idi
eklinde sylendiinde Babil gelini Semir-amisin ve olu SMER ATA (Sumerdis)
karmza kar. Ki o, Kafkasyay yneten Kerkesdir. Zmrd Ankann bir ad da
Kerkestir; tavus kuuyla sembolize edilir, gl ve zmrt yeili kanatlarn at
zaman, ta Atinadaki kleleri bile kurtarr! Bu nedenle amani Ouzlu devletlerin
sembollerinde koruyucu, kol-kanat gerici tavus kuu resimleri vardr.
Rodos: Ur-odo-si; Odor-usi; Dor uaklar/ Dorlar.
Adann ilk halk olarak kaynaklarda ad verilen Dor halk, Trklerdi.
Halicia (Halikya, Hlikya, Klikya) ad verilen enlikleri, Halk enlikleridir.
M.281de yaplan Kral drisin tun heykeli adann sembol olup, deniz
savas Gzel Artann (Artemisi) kzkardei Adann kocasdr.

89
Dorlarn tanrs Helios; Uli-oz/Ulu Od/Laoz/Laz tanradr.
Halk enliklerinde her yl drt at tarafndan ekilen teknelerle deniz yarlar
yaplrd.
Zorkun: Tarkann adyla sesdetir, Zorkun yaylas Osmaniyede Ouz-ata
Beli Kastabala yaylasdr. Burann M.1. yy.da kral Tarkun Di Metedir.
Zirgon: Atyla btnleen byk kiidir. Tarkan/Zorkun ile sesdetir.Sanat,
tbb, bilimi, mzii, cesareti, btn zellikleri zerinde toplayandr. Urfa Elif-
li/lyapa-l/Halepli Bahedeki mozaik tablosunda XIRGON ad yazldr. Orkun
olarak da alr ki bu ad tbbn babas KERKN TS, atas Orkunda da grrz.
KENGER, yani Smer atas ile ayn kiiliktir.
Sagalassos: Saka-Lassi-os; In Uaklar. Bilim yapan aalar, insanlar,
ualar. (aa ad Anadoluda ve Kazakistanda evlat, ocuk demektir.
Borlu Apolloniusun ders verdii bu bilimevi, Ulu Apallarn yeri, Alasun
kazlarnda ortaya kt. ok byk bir mermer ktphanesi vardr. Hal seferlerinde
yerle bir edilmitir.
Saalassos, M.334de skendere direnen tek yer olarak tarihe geti.
M.188de de Roma konseyine direndii yazld.
MS.331de Romada Hristiyanlk resmi din kabul edilince, Anadoluda
aman Ouz tresine ait bilimevleri (batllar bunlara tapnak der) yerle bir edildi,
Apolloniusun renci yetitirdii Sagalassos ktphanesi ykld, buradaki bilim
adamlar ldrld.
Saalassos kazlarnda ortaya kan M.2000 ylna ait kemikler zerinde
yaplan DNA testinde, kazda alan Alasunlu iilerle ayn kandan olduklar ortaya
kt. ilerin Bunlar bizim atalarmzm! diye konumalar ulusal basnda haber
oldu.
Teke yresi trklerinde ad geen Haceasan Beli, Apolloniusdan adn
alm olmaldr. Hace/Gnahsz Hasan, ulu bilim adam o olmaldr.
Sozimaz: Eirdirn addr. Sozi-Maz; Maz Uaisi. Amazon Ua! (Ua,
I, lideri olmak anlamndadr. Zeus ile ayn szcktr.
Azize 1.Artemis burada bir sre kalm da olabilir. Ya da onun soyundan bir
kahraman Aziz kadnn buraya emei gemitir.
Eirdirin fonetik almnda ri-Dor/ Dor Yeri vardr. Romallara ve
Hal yamaclara direniin nemli merkezi grnmektedir.
Sardus: Sart. ar-ada-us, Ata oullarn ehri. Sali-elide (Salihli) 1.Byk
Bedri, Mazeous Mitridatenin ota kurduu Hitit merkezi. Sali-eli; Ay gibi Gneten
n alanlarn yeri.
Sasani: 2.Pers/Akmenid Uygarl hanedandr. Horasani Trkler olarak da
bilinen Kagari boyundan gelirler ve Pan/aman inanldrlar. Bakenti
Mezopotomyada Tipon/Panti (AzizPan) ehriydi. nl ehirleri, Kumagenede
Samsat ve Khtadr. Dier ad Medain; Med-ay-n, Hilal nanllarn yurdu
demektir.
Uygur ataldrlar. Uygur-Sincan ile ata balarn gelitirdiler ve Uygurdan
barut getirdiler. Samsat kalesini kuatan Romallara kaleden atlan yakc silahla
(barut!) ilk kez karlaan Roma askerleri geri ekildi. Daha sonra Samsat be kez

90
kuatld. Sonunda Romallar Kumana vilayetini teslim aldklarnda Nemrut kutsal
tepesini hari tutup ehrin tamamn yakp yktlar, ehri tarihten sildiler.
405 ylnda ilk kiliseyi Kafkaslarda aan kral Gopaz(Yobaz), bir Sasani
eyaletinde kilise am oluyordu.
Selevkos: 1.Selevkos ile Mayabann kurduu Ouzlu devleti (M.305-
MS.70).
Se-lev Kos; Ulusu Ouz, Okhus Olu-su, Ouz Oullar. Ay-Ana inanllar.
Kutsal Hilali kendine sembol seenlerin uygarldr. Kutsal Hillin bereketli
topraklarnda yaayanlar!
Yamac Roma korsanlarna kar, nce Samandada kuruldu, sonraki
bakenti Antakya oldu. Lazkiye (Lazikos), nemli ehriydi. Bir ad Silezya, bir ad da
Asya Kralldr.
Silifke, Silivri, Silopi, vb. szckler Selevkos Uygarlnn adn tar. Anas
Ouz/Antikos krallarla ynetildi. nemli merkezi Samsat, gkbilim merkezi Khta
Nemrut tepesidir. Selevkos krallarnn heykelleri bu tepededir. Bat terasndaki
Horoskoplu Arslan heykeli zerinde burada gkbilim yapldnn kaya yaztlar
vardr. Birleik Ouz ordularnn bana getirilen Byk Bedriye imparataorluk tac
burada giydirildi.
Selevkos Uygarl dnemi n/akln-bilimin en yksek olduu dnemdir;
M.2.yzylda Anadoluda en byk bilim adamlar, Apolloniuslar, Stratuslar,
Heraklesler yetiti. Hristiyanlkla birlikte ok sayda Selevkos kadn bilim insan
Anadoluda ve Msrda ldrld.
M.700-MS.70 yllar arasnda var olduu kabul edilir. Akmenid devletinin
devamdr, Akmenidleri de iine alarak varlndan sz edilebilir. Ynetimin
kesintiye urad 3.Dariusun Pnarda skendere yenildii M.334de balayan
sadece 10 yldr.
Kurucu Kral Selevkosun ei Maya-aba/Apameia, Dinarda ve Mudanyada
bir sre yaad, ad buralara verildi.
Babilde skender zehirlendikten sonra kurulan bu devlet, Horasandan
Suriyeye, batda anakkaleye kadar, geni byk Ouz Trkmen devletidir.
amanidirler, LUVler de onlardr.
skenderin yannda gtrd tefecilerin Trmenistanda kurduu iddia
edilen Yahudi devletini ykan Selevkoslar, Samici ve Romac yazarlar sevmezler.
Akmanid, SelevKos, Pantus, Sasani, amani ve Seluklu uygarlklar,
Romann tefeci kleci korsanlarna kar direnerek kurulmu Ouzlu devletleridir.
Saka: Sakhalar, skit, Sibir Trkleridir. aa, Saa, Asika, Usag, I; Ouz.
In olu; sigo, Ogizi,Kii.
Safevi: am-evi, am yurdu, In ykseldii yer. aman tresinin devam
olan Alevi kltrnn devlet olduu yer.
Satrap, Strip: tar-opa, As-tur/Toros aba; Kafkas kkenli yneticilerin
nvandr. Perslerin Bat Anadolu satrap Karos, blgesini skdardan ynetirdi.
Amaz-Toris, Amasray ynetirdi. Filistinin gney ehri Gazze Strip, Msr
Romallardan geri alan tar Opas Azize Zeynepin adn tar.
Stranca; tar-Anas, Dor Inn Yuvas; Yldz Dalar. Trakya'nn
Karadeniz kylarna paralel olarak, Bulgaristan'ndan stanbul iline kadar yaklak

91
300 kilometrelik bir da zincirinden olumaktadr. Bu zincirin en yksek noktas
Krklareli ilinde bulunan yaklak 1.031 metrelik Mahya (MAYA DA) Da
zirvesidir. Bulgaristan'da bu dalar Strandzha adyla anlmaktadr.
Trakya trks, Maya dadan kalkan kazlar; KAZ, Ouz boylaryla zde
kutsal kar rdei, perdeli aya Trkmen kilimlerine resmedilir.
Simpson: Sem-opa-son, Samsun; am-ata-gnei, aman gnei.
Sidemera: Toros Ereliden kartlan dnyann en byk ant mezar. Ik
geiren beyaz oniks tandan yaplmtr. Smer erkek kral Mezardr.
Si-de-Mera; Mer Soylu Da inanl erkek. (mer/meri/mero)
Semiramisi; S-mer(a)-misi; Smer Emesi; anas Smer, Smer kz tar.
Babile gelin gittii yer, Smer baehri Potomyaldr. Babilin asma
baheleri, memleketini zlemesin diye kraln ona yaptrd bahelerdir. Bu baheler,
Rize dalarndaki elalelerin arasnda sarkan zm asmalarna benzetilmi gibidir.
Sempson Zenon, Cenan; stanbulda 532de kartlan gerici Hristiyan
ayaklanmasnda yaklan dknler evi.
Sedrus Libani: Lbnan bayrandaki sedir aacnn Latince ad. Lbnan
sediri. Lbnan, Pan inanl gemileriyle nl Fenikelilerin merkeziydi. Bu balamda
Liban;Ulu Pan. Ulu Pan Sediri-us!
En iyi gemi sedir aacndan yaplr. Bu nedenle Lbnan bayranda sedir
aac vardr. Sedir, sedrus; Se-Dor-us; Dor soyundan gelen k.
Smirna: si-mer-ana, Smer Ana. Yazar Selahi Dikere gre si-mir-Ana;
Tanra afak ana. Smerlilerin kurduu ehirdir.
Smerdis: Smer-itis; Smer-olu, Smer-Atas. 1.Karusun oludur, annesi
Rizeli tar Semiramis, kzkardei 1.Artemistir. Serhaz odur. (Bkz.Kserkses)
Subartu: M.II. Binde Anadolu haritasnda grlen uygarlk. Dicle ile Frat
arasndadr. Smer-ata, Smerler demektir. Devamnda Akmenidler grlr.
Smer: Mer-Soylular, Mar-si, Soyu Mer olanlar.
Kimmer ile Smer/ Subar sesdetir. Demiri bulan uygarlk olarak da karlk
bulabilir. zbekistanda Smer Dalar vardr. Semer-kent de ordadr.
Bulgularmza gre Lazca, Smercedir. Urduca ile yakn ilgisi olduu da
saptmalarmz iindedir. Smerce, Lazca ve Urduca, 1.ahs BEN olarak MA/ME
diyor olmas dilin ortak zelikliidir.
Yukar bakan kayk eklindeki Smer hilaline Maya dilinde Tork/Turc
denir.
ehr-i Zor: Dor ehri. Kerkkn eski addr. Osmanl kaytlarnda da geer.
Bu adlandrma, Dor ile Trk adnn sesde ve anlamda olduunu gsterir.
Beyi: I, u (Ua) Ouz/Ik/Saka beyi. skenderin yamac
ordularyla savaan byk Ouz beyi. Kagarl Mahmut ondan, Kalasnda toplad
Ouz beyleri iin gnde 360 davul aldrrd diye sz eder.
M.4.yzylda yaam olan Beyin skenderle savalarn anlatan
Destan ilk Trk destanlarndandr. Firdevsinin Saka Beyini anlatan ehnamesinde
de anlatlan ayn destan olmaldr, nk fonetik analizimizde eh-name, I-
namedir.
Sivas-arklada Su; z (oz), suyun gzesi, gz, suyun fkrd yer.
zbeke Semerkant, Sh-mer end eklinde nlenir.

92
emmame; am-Eme, am-Anne. aman/Kam dansdr. Horon gibi
hareketli, canl oynanr.
am: I-Ma. am-ann kkeni. Mann ua; Ma, Maz.
Suriyenin bakenti olarak bilinir, ancak Suriye resmi kaynaklarnda
Suriyede corafi blge addr, baehrin ad ise Dimatr. Di-ma; Ata-Maz, yani
Mazada; lmne direnen halk anlamnda antik szck.
ABD bakan George Bush, 2001 ylnda ikizkulelerin yktrlmas
provakasyonuyla balatlan Afganistan ve Irakn igalinden ksa sre nceki
demecinde, 3.bin yln hal seferini balattk, bir daha MAZADA olmayacak
demiti. Asyay igalin Suriye, Trkiye ve rana doru evrilmesiyle(2011), bir daha
Mazada olmas muhtemel bu lkeler sktrlmaya balanmtr.
ems: Gnetir. am-esi. Hatayda dnlerde geline ba toplarken
yaplan amo nlemesi bir aman tresi grnmektedir.
Tati; Tat, Date, vb.Dede soylu. Moldova ve Rusyada yaygn olan Tati-ana
(Tatyana) kz ad, ok saygl bir isimdir. Didinana/Dadi-ana gibi, Kibelenin
adlarndan grnmektedir. Ta-tiana olarak aldnda Atas Tan , olur. Tanya
ad, Tatianann ksaltlm gibidir.
Tatvan; Pan date/ Atas Pan.
Tisip: Ti-ip; Te-p; Ate-ope. Urfada (Opa-uride) Romallar tarafndan
cezalandrlm olduu tahmin edilen antik Tisip ehri. Hitit kral Atas-opa/Tepn
ehri.
Tigranes: Turan-soylular. Tuiran; Dikran. Tacnda sekizli yldz vardr.
Pers devletinin Trkmeneli eyaletinin kral; Byk Toros/Dariusun torunu
ve VI.Byk Bedrinin damad. M.79da Sezarn yama ve saldrlarndan kaan
Anadolu halkn korumak zere bugnk Silvann olduu yerde bir kale ehir kurdu.
nas on yl sren kale-ehir Tigran Kerti/ Tigran Agarta adn ald.
1770 tarihli bir ngiliz haritasnda blgenin ad Trkmenelidir, 1820den
sonra bu blgeye ngilizler tarafndan Armenia ad verildi.
Tigran Akarta: (M.77-MS.59) Maz-opa damdr. Karadenizde yenilen
Baouzlu ordusundan kalanlar, Pompeyin yerle bir ettii Potomyadan kaanlar
buraya snd. Neronun komutan Korbula tarafndan ykl MS.69. Turani
Eratlarn, Turani asker agabeylerin yeri...
Dier ad Tigran Kerti; Turan Kuret ehri; Kuret, Korata, ehitler yeri.
Eer Efes Kuretler caddesiyle benzetirsek, ulu asker atalarn gml olduu
ANITLAR soka gibi dnrsek Tigran Kerti almnda Tur-an Kureti kar.
Turlarn ulu atalarnn gml olduu Kuret anlalmaldr. Kald ki 560 yllarnda
buray onaran amani Bizans kral Justinyen (Ouztanl) burann adn ehitler
ehri koymutur, iki isim de bu durumda rtr.
Kurucusu Tigrann adn tard. Silvanda Dikran tarafndan M.85-77de
kurulan bu ehir, Pers devletine bal Selevkoslarn bakentiydi. On ylda yaplan bu
kale ehirde 300 bin kii ayn anda kalabiliyordu, ehir st ste mahallelerden
olumu, birbirine gemeli gizli yollar olan bir direni kalesiydi. Romal zalim
komutanlardan kaanlar bu kaleye snmt. Roma kral Neron(54-68) dneminde,
komutan Korbula eliyle yerle bir edildi.

93
Mezopotomya Uygarlnn ykl budur! Smerleri yok eden
Yahudilerdir diye anlatlan efsanenin altnda bu tarih vardr.
Bugnk ad Silvan; Pan Ulusu, Sili-Pan demektir. Mitridatenin dier ad
Pand, onun halk/ulusu M.63de yenildii dnemde Potomyadan buraya geldi.
ehrin bir ad da ehitler ehridir; Kor-ata yeri ile anlamdatr.
Tigran Kuretinin yamalanmasyla kasalar dolan Roma Bankerleri, bu
parayla yeni yama seferleri dzenleyebilmilerdir. nasyaya 1.yzyla ekil veren
Romal korsanlar iptidai yffn ile byle egemenletiler.
Tigris: Ti-gor-is; das Karus! Dicle nehrinin antik addr.
Teodous; Teo-ata-us; Da atal Ouzlu. Bizans kral Teodous, Katolik dinini
devletin dini olarak ilan ettii iin Romal tarihiler ona Byk Teodous der. Teo-
Zeus; Zeus inanl.
Teoman; Teo-pan; Pan inanl, da tanrllarn beyi.
Terekeme: Terek-eme; Trk/Trk Eme, Trk Atallar. Antik Horasanda
Kenger Etrek (Trk Orkun) adnda geer.
Osetyada Terek Nehri; Osetler 1942de Nazi ordularn Terek nehri
kenarnda durdurdular, 46 bin ehit verildi. 340 bin kiilik Oset halknn 89 bini
savaa katld, sa kalanlardan 34 bini Yksek Sovyet nianyla dllendirildi.
Enteresan olan, Osetlerin zerine gnderilen Nazi askerleri, Gestapoya
katlan Krm Kzl Ordusundan 2 bin Tatar Trkyd. (Trk Trke krdrma plan
sinsice burada iletilmi grnyor.)
Tulada domu olan Leo Tolstoy, aslen Kazakistan Terek boyundandr.
Terek kylerinde masallar derlemitir. Dastanl Tereklerin ara kar savan
Hac Murat romannda anlatr.
Theodosiopolis: Te-odo-si Opolis. Erzurum'un antik addr. Dadasi/Da-
atasi-ehri; Atas dallar ehri; Dedeos/dada ehri.
Thate; Dada, Dad, Ded; baba, dede, dide. Dat, Zat.
Themis: emstir. Antik Yunanda adaleti ve dzeni salayan tanradr.
Adalet Saraylar nnde, elinde terazi tutan kadn heykeli odur. aman kltrdr.
Tuthaliya; Tut-hali-ya; Ulu-Hitit yeri. orum Boazkydedir.
Burada kabartmas olan ift bal kartaln penelerinde iki korkak tavan
vardr. orum halk korkak tavan eti yemez!
Turtat: Tur Dedeli. Atas Dor. Gregoryan Ermeni (Ortodoks) atas Kirkor,
Durtatn kardeidir. Katolik olmamakta direndikleri iin Hristiyan mezhep
savalarnda byk zulm grdler. 1915 Tehcirinin arka perdesinde bu tarihsel
atma vardr. Fatih Sultan Mehmet zamannda ilk defa stanbula girebildiler.
Katolik Fransa bykelisinin zorlamasyla 1820de 2 bin Ermeni, Anadoluya geri
g ettirildi. Anadoluda da onlara huzur verilmedi; Fransada eitilmi provakatr
(korbakor) Ermeni genler onlar komularyla birbirine drdler, Trk ve Krt
kylerine saldrttlar.
stanbuldan Ankara civarna 1820 srgnyle gelen Gregoryan Ortodoks
Ermeniler stikll Harbine byk destek verdiler. Hatta Atatrke ikamet iin verilen
ankaya Kk bu ailelerden birinin armaandr. Atatrkn kke tanmadan
nce, Fikriye Hanmefendi ile birlikte (Trkiye Cumhuriyetinin ilk

94
hanmefendisidir) birka ay kald Tren stasyonundaki yoksul direksiyon evindeki
ilk banyo kveti ve yatak somyesi de byle bir armaandr.
Tiridates: Dur-tat-es ile sesdetir. George Frideric Handel Tiridates iin
Radamisto ve Reinhard Keiser Octaviaoperasn besteledi. Radamisto
operasndaki Monime/Eminem rol opera tarihinde en nemli rollerden biridir.
Eupadore VI.Byk Bedrinin kz Kleo Petrayla evlenen Ermeni kral diye bilinir.
Durtat, Sasani Pers hanedanndan, Armenia eyaletinin kral olarak bilinir.
aman inanl, ata dedesi Byk Bedri!nin yolundan giden, Hristiyanla
direnenlerin kurduu gizli asker klt Mitraizm inann gelitiren kraldr.
Bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/Tiridates_I_of_Armenia
Thutankamon: Thut-an-Ka(u)man; Dadan-Kuman. Dedesi Kuman soylu
Msr kraldr. Bandaki sar-lacivert balk Lapis Lazuri tandandr. Gen yata
ldnde, kars Nefer Titi, Hitit kralna mektup yazarak yeni bir koca istedi! Bu
durum aile balarnn orumda olduunu gsterir.
Tivoli: Su foli; su ukuru, yuvas. Tivoli Fall; talyada nl elalenin ad.
Trkistan: Trk-esi-tan. Trk-ua-yeri. Antik ad Mar-gi-ene.
Forsundaki simgeler; sekizli yldz, hilal zerinde be yldz, ikili pamuk
kozalar, yedi beyaz nokta (Kaf dal), ortasnda at, evresinde Trkmen kilim
damgalar.
Tengri Ula: Tun-or, Tengri Ula; Ulu Tanr. Tanr Dalar.
Teup: Zazaca Ate-opa, Opas ate; Gnein olu. Te/ti; gne. Hitit kral
Tep. Vann eski ad.
Trabzon; TurAbasi n. Antik adlarndan Atropatene, Azerbaycan ile
sesdetir.
Tyana/Tuanna: Tana, gne lkesi. Borun eski ad. Teos bilimevinden
dolay zmirli bilgin diye anlan Philostratus aslen Bor doumludur.
Taurus: Toros Dalar. Dor/Tor-oz; Dor Ua/.
Kafkaslarn bir ad da Periatorostur. Toro, Latince boa demektir. Toros
dalarnn dier ad Binboa Dalardr. Dorlar, boa inanl kabul edilirdi.
Togharian: Douran dil. Uygur dalarndan yaylan Hint-Avrupa dillerinin
ata ad; Togur/Dokur dili, Tocharian.
Urartu: Ur-ar-ata; Uri-er-utu/Utu-ar Uri. Ar-utu, simetrisinde Utu-ar/Odo-
r/DOR. Dor Uri, Dor ori, Dor yeri.
Dorlar, askerlii sanat gibi gzel yapan, Kutlu asker, Tanr iin savaan,
Ata-er/eratadr. Erat, Arat, Arta, Urdu. dorlarn dier addr.
Van: Pan. Pan inanllarn boylarn yeri. Eski ad Tep; Ate-opa; Soy atas
ate/gne olanlarn yeri.
Zito (Zito Venizelos): Dito, dido, dedo. Byk, Dede.Yunanca yaa.
Zeugma: Zao()-Ma. Da-Ma. Alm;Tao()/ Teog/ Zaog- Ma (Ma;
Tanra) Dao-Ma. Ro-Ma fonetik yaknlna ve ROMA ehri ile anlamdala
dikkat!
Zenon: Sin-an, Sin/San/Can analarn yeri, yallar iin bakm yurdu. Bizans
dneminde Sultanahmette Hristiyan ayaklanmasnda yaklan bakm yurdunun ad;
Zenon.

95
Zir: Dir, Dor, Thir, Tir, Tur, Tor; da-Ur, Iktan reyenler. Zir, Ar-esi, k
atadan ur olanlar. Trn ilki anlamndadr. Azor, Hazer, Adori/Dori/Dorlar. Azeri,
Asuri, gibi bir ok szcn iinde geer. Afgan halknn byk bir ksm Trke
konuan Hizor halkdr.
Tur, gneyli olan, AR-TI olandr. Bu analizimizde, atas Azer olan
Hz.brahimin soyatas da Tor/Tur-ika kmaktadr. Yaadmz Atlasta adlanan ve
var olan herey Turun oullar grnmektedir.
Zeus: Ise-Us; In Ua, In olu. Zeus, Anadolunun
PAN/Pagan/aman inannn Tanrsdr. Hitit gnei onun simgesidir. Sekiz kl
semboller onu ifade eder.






Malazgirt ve Krt zerine

Krt: Kor-ata, Kor-si, Korlar. Korun oullar.
Kor, Gnein antik addr. Sasani dilinde Gur/ Kur Tanrdr. aman Ouz
kltrnde ulu k demektir.
Byk ulu yreinde tayan ve yamac Romallara kar elinde klla
savaan atalarmza da Kor yrekli denilmesi bouna deildir.
KRT (Kursi) szcnn sonundaki T harfi, S ouludur. Krtler
denilmesi antik dilde hatadr, Krt demek zaten KURun oul halidir. Kor gibi
benzetmesi, Korsi olabilir, ancak burada Kor-atallar anlamndadr; Gnein
Oullar, Korlar demektir.
M.550lerde yaayan Akamenid devletinin kurucusu 1.Karusun
kavminden olanlara da ayn adn verilmesi beklenir. Bunu biraz aalm.
1.Byk Karusun olu olan Arta-Serkozun bir ad da Kaskardr, alm
Ouz-Kor olur. Ki o, kzkardei 1.Artemis ile birlikte Atinaya kadar gitmi,
Anadolulu bilim adamlarn karp kle gibi altran oligarklarn elinden onlar
kurtarmt. Yunan uygarl kle ticaretiydi ve en pahal kleler ise ila yapmay da
bilen Amazon kadnlar ve bilim adamlaryd.
Kleleri kurtaran Kor gibi yrekli Ouz beylerine antik dnemde KARUS,
HORAS-AN ad verilirdi. Karusun kurduu devletin ad bu yzden devletlerinin ad
AGAMEN-T, Akaman-si (Egemen-ler) idi. ranllar ona Agamenus() der, Karusa
Kuro dedikleri gibi. Fonetik analizimize Kuros ile devam edersek, Kur-Ata, Kuret,
Kurt, Krt, hepsi sesde der.
Arta Kserkses veya Serkoz, Serhat, erkez veya Smerdis Annesi
ESHTAR (tar) Dou Karadenizliydi. Muhtemelen Gelinkayada rlyefi bulunan
Potomya kzyd. Hatta babas 1.Karus, asma bahelerini zlemesin diye, ona, adyla
tarihe geen asma baheli saray yaptrmt.
Serkozun soyundan devam eden Mitridat hanedan annesinin kan ba
nedeniyle Kafkasya ve Karadeniz blgesinin satraplar oldular.

96
Kzkardei 1.Artemisin soyundan oullar ise, ise SelevKos ve Sasani
Uygarlnn yneticileri oldular. Plmrl Filistin Kraliesi Azize taropa Laila
Zeynep de bu soydandr. Yani Sasaniler de Karusi olmakla Krt olarak
adlandrlabilir.
Srekli karl olan byk dalarn adnda KOR ad vardr. Ouz boylar Ka-
Kor/Kagariler olarak da adlandrlr. Karl dalar ile KAR/KOR balants aktr,
Tanrnn bereketi bu beyaz KAR rtsndedir, onun olduu yerde su eksik olmaz,
orada bereket ve hayat var demektir. Ouzlarn yurdu onun iin dalk alanlardr,
antik tanrlarna Da Tanrs PAN, Pan inanllara da PON-T denmesi ondandr.
Hindi Ku (AnatiOuz) dalarnn Oziani blgesinde Krte konutuu
bilinen bir halk halen daha vardr. Eer ABD, Buda heykelini bombalarken onlar da
bombalamadysa! Krtlerin ite oralardan, Alpaslann ordusunda Anadoluyu
kurtarmaya gelenler olduklarn dnebiliyorum. Yamac batnn tarihileri
yenilgilerini hi unutmazlar. Alpaslann ordusunda kendilerini yenen Krtleri er ge
cezalandracaklardr. Adlarnda var olan KARUS sfat yamac kresel efendilerin
hedefi yapmaya yeter.
Sezarn senatosunda tarihten ve hafzalardan silme cezas kimlere
verilmitir, yeniden bakmakta yarar var. Onlar kendi smrgeciliinin nnde engel
olanlar hi unutmazlar.
Krtlerin Ouz soylu olduklarna dair zer S.zg imzal bir almaya
rastladm. Fonetik analizimizi destekleyen baz blmlerini buraya alyorum:
Herat'tan fersah yukarda Ulenkniin yaylasnn batsnda Krtniin
adnda bir ky vardr... Anadolu Krtleri o diyara bir sefer yapmadklarna gre, bu
adn yre Trkleri tarafndan verildii ortadadr.
Aslnda bunda aacak bir ey yoktur!.. nk Krt kelimesi TRKE'dir ve
zengin mnlar tar:
KRT : Kar yn, , bir eit kayn aac, ayva aac
KRT : kaln kar yn (Kazak lehesi)
KRTK: yeni yam kar (Kazak ve Tarani lehesi) (Sor Lehesi)
KRT : Kar yn (Kazan Tatar lehesi) Karlarn dalarda tekil ettii
saak, kar ynts (uva lehesi)
KRTK: kar denizi veya kar l (Uygur lehesi)
kar yn (Telet, Soyon ve Karakrgz lehesi)
KRTK: kar yn (Karakrgz lehesi)
KRTK: kar yn (Yakut ve eremis lehesi)
(Krt Meselesi, M. kr Sekban, 1979, sf.18-19)
Daha da enteresan, geenlerde (2001, Mart) STV televizyonunda konuan ve
lkesini tantan Afganistan Bykelisi gsterilen filimdeki bir haly "KRD" diye
adlandrd... Kendisine, "Niye bu halnn ad KRD?" diye sorulunca, ne cevap
verdi, biliyor musunuz?..
- "nk bu tr hallar Afganistan'daki DALI BR KABLE tarafndan
dokunur," dedi..
Van Milletvekili brahim Aras dnemin GERD aireti reisi OUZ Bey'e
sorar:
- "Bu ad TRK addr, (Sen Krt'sen) sana nasl gelmi?"

97
- "Bendeniz 21. OUZ'um... Bizde baba evldna kendi babasnn adn
verir, bu bylece devam eder, gider," cevabn alr.
Sayn zgn almasnda benimle rten bu bilgiyi desteklemeye
devam edelim. Gerdi airetin adnda bir KOR-ATA vardr, Kurdi, Korsi ile sesdetir,
Horas-aniler gibi Karusi olmay iaret eder.
Malaz-Girt szcnde Girt bulunmas bir tesadf olamaz. Alpaslann
Herattan ordu toplayarak geldii, 1071de ota kurduu yerin addr Malazgirt. Ota
kurulan yerde GERT MELAZ, Krt Milisi vardr. Onlar melik gibi, Ortodoks
(Ouz ataldrlar) Ermeni akrabalarn Katolik ordularnn zulmnden kurtarmaya
gelmilerdi. Tarih boyunca Anadoluya batdan gelen saldrlar durdurmaya, klcn
kuanp gnll gelen Emir ve Melikler hep Heratdan gelmitir.
1071 tarihi Trk-Krt-Ermeni kardeliinin tarihidir. Hatta, yamaclar
Malazgirte gtrdkleri Rumeliden toplanm askerleri Alpaslana kar
savatramadlar; askerler ayn dili konutuklarn grnce savamadan teslim
oldular.
2003 ylnda, Heratdaki kutsal budayn ulu atas BUDA heykeli, ABD
tarafndan dinamitlenerek yerle bir edildi. ABD silah irketlerinin balatt 3.Bin
Yln Hal seferi byle balad. Dinamitleri yerletiren uzman terristler, El Kaide
adyla Tunusta kurulan terr irketinin iiydi. KorAtal Ouz yurdumuz Afganistan,
bombalarla delik deik edildi. Srada Anadolu Karusilerinden terrist devirmek var.
Anadoluya Hal seferleri yaptran Venedik tefecilerinin ardllar, 1071den
beri Gerti/Krt milislerini de, Ermeni Ortodokslarn da, zetle HORASAN
Ouzoullarn sevmezler. Krtlere de Ermenilere de ayn topraklar vaat edip ikisini
de kandryorlar.
Antik Horasani, yani Hindi-Ku (Anas-Ouz) dalarndan olanlar arasnda,
yani Karus Anallar arasnda rksal veya dilsel bir ayrm yoktu. Btn boylar orada
bulmak mmkndr. Ortak olan Hilal inanl olmak karde olmalarna yetiyordu,
nk bereketi yok eden Roma ordularna kar birleip kaynamaktan baka areleri
yoktu.
Antik toplumlarda nemli kimlik belirteci Kutsal Hilal, yani Ay nanl
olmakt. Uma-Esii, Uma-iti, MEDE, Mautu, Amaz, Amiti, Amed bunu izah eder.
KUR inan ad ve sfat olabilir. Kor, Gur, Gr, Kr gibi. Kur-usa, Kor-
I, Kor atal, Kor soylu demek iin Kor-si, Kur-ti gibi oul eki almas gerekir.
unu demek gerekir, Krt olmak, insan baka bir rktan yapmyor.
Smerler gibi aman kltrnden olduklarn ayrca belirtmeye gerek yoktur.
Balama ve davul zurna alan bir kltrn iinde olduklar aktr. Zaten balama
alanlar atadan kardetir demek iin mzikoloji bilmek gerekmez.
Daha tesi, Krt ad rksal bir tanmlama deildir. Kor atal, Korlardan
olmakla, asker yurdu Herat (Korat, Kuret) ve Horasandan gelmi olmay ifade
edebilir.
Malaz-Girt ierisinde var olan Krt Milisi veya Korata Milisi, atalar gibi
yrekli olmay, Horasandan kalkp gnll olarak Hallara kar bir bayrak altnda
savaan Kor yrekli yiit insanlar tarif eder. Bu zellikteki insanlarn bir tek
dman vardr, o da tarih boyunca ayn tefeci sermaye etesidir.


98




Lazca Smerce- Trke - Latince - Farsa Gramer Balar

Lazca, Ulu-Oz, Ulu-Ik, Smer Tanrs LAZn dilidir. Trk dillerinin ilk
mayas gibi grnmektedir. Bu nedenle en eski Ouz Trkesi Lazcadr diyebiliriz.
Lazcada ok sayda Erzurum ivesiyle rten szck vardr. Anmsayalm
Erzurum, Cunni Maaras kaya yaztlar n-Trk Tamgalardr. Adeta, Kagar
dann iki yamacndaki dillerden biri, dier yamacndakiyle aynada simetri gibi
durmaktadr. rnein:

Lazca bu: ham, am mu.
Erzurum'da bu; aham, aham mu, am bu.
Lazca, bu ne: Am mu yen?
Erzurumda: Am mu ney, am mu niy?

"Ne" soru hecesindeki N yi, ortadaki bu sesi nlendirmeye dikkat!
Lazca'da nden E sesi alarak; "(y)en" olmu!
Erzurumda ise arkadan E sesi alarak; "ne(y) olmu!
Sanki N harfini Latince EN, Trke NE olarak nlendirmek gibi, aynada
grnt vermektedir. rnein, Ardeende Dursun Ali, Erzurumda Ali Dursun.
Birinin n eki dierinde arkaya geiyor.
Erzurum diliyle ngilizce bile akraba kmaktadr: Erzurumda kabaca
sylenen hayr; d get! Breton dilinde hayr; ket! Bu nedenle Erzurum yerel azn
bilmek antik analizlerde ok nemli grnyor. Daha nemlisi Lazca, Lat dili, btn
dillerin altnda kyor!
Lazca Gel; mohti; Uma O-si, yani m ol, klandr beni, k gibi gel!
Ik gibi ieri girmek, koarak yrmek, yani arld yerde n/suretini
gstermek!
MOHT/Medi/Mehti: Geleceine inanlan kurtarc.
Mehdi/Mhti Okhuz, Antep Zeugmadaki Ouz atasnn ad. Her iki yrenin
ad da Ouzelidir. Mozaiklerde resmedilen Ouz Kral Laz MOHT OUZdur.
Lazlarn eski ad olan EYZ, Ouz ile sesdedir. Kuzeyli anlamnda, Eksi
Ynden Eyzi/Eksi/Ozi olanlar. Sibiryadan, kuzeyden gelindiinin ten, gz ve sa
rengi belirtisi de vardr.
Laz dili, ilk ocukluk a konumas gibi, Kim yapt, Ben yapt
eklindedir.
Geldim; 'ko-mopti' (ko-mohti)
Gittim; 'men-dapti'; ben yol deptim, Ben depikledim, topukladm,
yrdm
Gezdim; 'ko-gopti.'; ipini koparm, kop da gel, yerinden kalkp yrmek,
kopmak, ocuun ben iti demesi gibi, ben kop-ti.

99
Karadenizde yaanan tufandan sonra halkn Mezopotomya taraflarna
gittiinin belirtilerinden biri de, Smer tanr adlarnn burada yer ve da ad olarak
var oluu gsterilebilir. Hatta Kibelenin dier adlar LAZ/ LAT, HOPA/Opa,
HEVA, Atina vb isimler burada bulunur.
H.Tarcan, Kazm Mirandan kaynak gstererek, Ouzlar, Anadoludaki ilk
Trk kavmidir der:
On-Atalarimiz, bu denize, Yunanlilardan ok sayda, binlerce yl nce OQ-
OZ ULIQ KOL demilerdir.OQ-OZ, ''Tanryla zdelemi OQ'lar, OQ halki
demektir. OQ'lar ise, Anadolu Trklerinin n-Trk gurubudur.
TRABZON kentinde AYA-SOFYA kilisesinin iindeki yazlar da n-
Trkedirler. Bu yazlarn, ''eski Grekce'' olduklar iddia edilmise de asla bu dille
okunamamlardr.
Istanbul'un tarihteki ilk adnn OY-OG olduunu anmsatp, birka LAZCA
kelime veriyoruz: (lki n-Trke , ikincisi Lzca'dr, anlamlar ayndr.)
M AT = med ma...
S AT = sed si...
OQ M = him...US
UQUV=sima ...
AT-UCUVA = tkva...
OQ OYUNU = hini...
Burada Kazm Miran, Lazca ile Trkenin ayn kk hecelerden olutuunu
ve bunlar yer deitirerek konutuunu saptamaktadr.
OQ-OZ ULIO KOL; fonetik almnda Ouz Ulu Olu demektir. Ouz
Atalar!
Kazm Mirann iaret ettii gibi, stanbulun ilk kurucu halk da Kaskai
Ouz halk olmaldr ki Bizans kral Adrianusun parasnda da BAZLEUS yazmakta
olup bayra hilal-gnetir.
Laz halknn kemene ile balantsna bakarak diyebiliriz ki Giresuna kadar
bu snr devam eder. Blgenin nemli merkezi olan TRABZON ehrinin antik
adlarndan biri ELZONdur. Aarsak, LAZ- AN, Laz Anallar yeri olacaktr.
Dou Karadeniz btnyle antik HATT blgesidir. Almnda Amcalar,
Atalar, yani gl atalar, eddeli halde ATA vardr. Lazcada Amca; T, oulu
TT, burada belirleyici olandr. (Kerkin tisi Mitridate!)
tiyi eddeli, fortissimo sylersek TT olur. tti, Atti, Hatti, ayn
szcktr.
Rizede emice, amuca, eddeli (fortissimo) haliyle Ammuca, Emmicedir,
ksaltlm Emmi olur.
Antik AR szc Ur eden, Lazca BR, AR ile sesdetir. Var eden kadn,
Khari, Hari, szcn eddeli sylersek HARR olur. Huri, Huri, Hourri burada
eddeli halde, gl kadn ifade eder.
ZE-U-MAda ortaya kan mozaik belgede ad yazl olan MHT OKHUS,
Laz Badr, Bazi-Leustur. Bugn Abazyada bulunan SOHUM ehrinde ad vardr:
ZU-U-MA; SO-HU-MAdr. Se Of Ma; Mann olu. Eer tamgay sadan
okursak, MA-O-Si, MAZ, MAD Ouz, MED- OUZ olacaktr.

100
Trkede sesli harf araya girer, yazarken bu harf dse bile mutlaka okunur.
Zeugma mozayiinde MHT OX yazabilir, steno yazs gibi ksaltlm olabilir, ancak
okurken aarak okunur, kelimeler iki heceli hale getirilir ve sesli harfleri eklenir.
rnein STR harfleri DORn skk halidir. nde veya arkada yer
alabilir. nek olduu zaman Str-abon, arka ek olduu zaman ise heceler DOR-S gibi
yer deitirir, Amaz-tris olur.
Bu dil en eski Ouz dilidir. Ouzeli ad ile bilinen yerler, muhtemelen ilk
yerleim yerleridir. Rize Kakar Dalarn ortalayan, Hopa, Rize, Artvin Yusufeli -
Frtna Vadisi Torul Kelkit blgesi ve bunlarn sahilleri Ouzelidir. rnein,
amlheminde Dor atna Ouz At denir.
Lazcayla ortak bir szck: te
Lazca, ite : Aha (Szn nne ek!)
Trke, ite: Aha. (Szn arkasna ek!)
Erzurumda; Aha, Aha neya.
Rizede; Habu, aha bu.
Lazca kk ocuk; bere-pe
Peri-bi; "yeni bir k" anlamnda. Gne klt iinde bir tanm.
Trke'de "Bi Peri" diyelim; anlam ayn oldu!
Yunanca'ya gidelim; Pi Peru-mu... (Perisiz demiyor, bir peri diyor. Esmer
gzeli kz tarif ediyor, kara bi-berim diyor.)
Trke gen kz tarifi: Ay paras, ayn ondrd gibi gzel!
Lazca nana-ckimi; anneciim, ciim ekinde bize bir ipucu verir;
CKM=CGM.
Lazca nana, anne demektir. NANA ise bildiimiz Kibeledir! nanann
Hey Nana olmas muhtemeldir; Ulu Ana demektir. NANNA ierisinde NN
iftlemesi ise vurgudur, deer artrcdr.
Nana, ngilizce gnlk dilde anne demektir; ngilizcenin altndaki eski
Trkeyi, yani Lazcay, aile szcklerinde grebiliyoruz.

Burdurdan Yrk Trklerin azyla:
Bak bi. Gedin hari, yen yun gon!
Bi bak. Hari gedin, yeyn, yhayn, goyverin!
(Hari, hadi gari; ngilizce acele edin; hury!)

lk harfi/heceyi yer deitirme, aynada simetrik sesler:
Sema Esima Esma (Esi-tauna, Estonya dilinde kz ad)
aman Osoman Ottoman /Osman
Manas-Asman(Asuman, Osman)
Uruma -Roma
Sitanboli stanbul
Recep recep
Da-da-Ada
Di-di
Maz-Amaz -Abaz (Maz; MA-isii; Moisy)
Ma - Oma Uma (Maye, OMaye; yazarn adnn yerel nlenii)

101
Karsu- Akar-su, Karasu Nehri
Uygar Yuar/yhar (Erzurumda amar ykanmaz, yuhanr.)
Digor-digor (Digor; Karsn ilesi. dagor/Hadagor; Trabzonun aykara
ilesi)
Si-mer; si-mer, Zemir (zmir)
Epey bi Bi epeyi (Rize)
ehr-i Dor Dor ehri: Kerkk
Trke ile simetrik akraba szckler hemen btn dillerde grlmektedir.
Bunun nedeni dillerin balangcnda tamga (kk hece) sistemi olmasdr. Simetrik
szckleri analiz ederken tamgalar sadan sola doru okumak veya tamgalar ne-
arkaya almak eklinde dnlmelidir rnek:
Mer-su; Su-mer
Mersi; Farsada ve Franszcada teekkr etmek. Fransa/France; Fer-anasi.
Per-si;Si-ber
Tina; ti-Ana, Ana-ti(s).Ata-Ana, Ana-Ata.
Tor-os (Tor-is) Sitar (tar, situr). Kub-istur-ya (Erelinin dier ad).
Maz-ti; Si-mas (Simaz, Sivas, Sibas)
Mer-o; O-mer, Homer.
Tengri Ula/ Ulu Tanr.
Szc yer deitirerek kurduumuz cmlelere devrik cmle diyoruz.
Tamgalar yer deitirmekle ayndr. rnek:
Epey bir sz sayd bana.
Rize dilinde: Saydi m(b)a epbeyi bi soz.
ngilizce: Said me a few words.
Trke, bir ay daha. zbeke, daha bir ay.
ngilizcede To be (olmak) temel fiiline karlk, Rizede, bi dur, bi gel,
bi yap, bi ol, bi de emir fiillerinde, kuvvetli istek halini veren bi, sona
eklendiinde be olur; dur be, gel be, yap be gibi.

Zeknn gne kltnde alm: Ana-us; Esi-ana, Si-un, Zihin.
Zihin; Zi-in, esi-ene; ana k. Latince zek; Na-us, ana us, ana k.
Sin, Sun (gne); Si-ana; ana k.
Arapa Zek; se-aka; okka k; n cevheri.

Allah: Farsa (ve Rizede) Ella, Azerice Ella, n-Trke Ulla (Tengri Ula),
Yunanca Hellas (Ulu-oz), Eski ngilizce Alles.
Fi saysn bulan Fibonaccinin anlam: Say anas, say deryas; Epey
bionassi. Few be; fibi.
Fonetik alm: Epey bir (few be) - ok bir; ok sayda bir, ok bir
deryas.
1-2-3-5-8 Fibonaci saylarnn gizeminde Kibele, yldz ve gnei
bulabiliriz. Kibele tr; Ayn 3 hali lek Tanradr, Rahmin gen olan ekli
onundur, ve Nokta onun belirtecidir. (Gordion duvar resimlerinden.)
GK TANRI tektir, onun sembol gnetir. e tane bir ile ulalr;
Gk-toprak-Su birletiinde. Toprak ve su birletiinde bereket URU; Uran, rn

102
balar, bu bereketi veren Gk Tanr, Gnetir. O, A-tina/tauna/ata-anadr. Bir
olandr ve diildir, reyendir, Ar/Ur olandr.
Lazca bir says: AR. Dier saylar ondan remitir; ciar, suor, vb. (ki-ar,
Ucu-ar)
1+1=2 Eit iki say birleir aile oluur; aile kutsanr.
2+1=3 Birleen iki ey mutlaka rer; lenir.
Kibele lek ve gendir. Ben, Sen ve O; Pan, Sin ve O; Yeryz (Mu
apa), Gne ve Gk, kutsal hayat genidir.
3+2=5 Marsn saysdr. Mars, ERTE, ARTI yldzdr. opan, Pan, Zhre,
Dor, Sirius, Akyldz, Sar Yldz, Mavi Yldz, Kzl Yldz, Vens, gibi ok adlar
vardr.
Be, insan bedenidir; ba, iki kol ve iki bacak. Be sekizlik ritmin ad Trk
Aksadr.
Fibonaccinin 5 saysndaki, artma/reme/ UR olmann karl, 2-3
dzmne mzikte Trk Aksa denir, bu da ho bir tesadf olmaktan te
grnmektedir.
5+3=8 In gneten alan gezegenler ve gnei simgeler.
Aydn ve bilgili, akll olmak, drt drtlk HACE/gnahsz, mkemmel insan
olmak kavramna karlktr. Pantus, Azerbaycan, Tahran, Sumer, Trkmen, antik
Filistin, rdn, Mu bayra, Seluklu ve Osmanl padiah ve paalarnn yakasnda,
Trk polisinin yakasnda ve Cumhurbakanl forsunda ortada yer alan k emstir.
Osmanl bayra 1844 Tanzimat (batllama) hareketine kadar krmz zemin
ortasnda sekiz keli yldz, saa bakan hilalin ortasndayd. Kaldrlan sekiz keli
yldz yce nderimiz Mustafa Kemal tarafndan 1923de Cumhurbakanl
forsunun ortasna yerletirilmitir. 700 ylnda Badat halifesinin sembol de sekiz
keli yeil iekti ve iein kenarlarndan klar alrd ki, ara klaryla
Cumhurbakanl forsumuzla benzerlii bir daha dikkat ekmektedir.
Kuranda emse inananlar Allaha inanm kabul edilir. Hz.Alinin
sembollerinde hem be hem sekiz says vardr. ems suresinde sekiz ayet vardr, her
biri aman-Ik kltryle rten (gnee, aya, yere, ge, gndze, geceye, insana
ve yeryzn yla donatana) sekiz ge zerine yemin edilmektedir; suyu yeni
domu bir deve yavrusuna bile vermemek iin onu ldren Samedi kavmi bu
yeminle Allahsz (Yo-da; dasz) ilan edilmektedir.
Kafkaslarn ay tanrs tar/ si-Dor /Dor-us /Sirius almyla Trk I
anlamldr. Azeri halk algs tar ve Trkmenistan algs du-tar/odu tar, Pandu
lkesinin algs si-tar, Arap algs zannedilen odu/ud/ut gibi alg isimlerinde
Dor ve Ik kavramlar vardr. Pandora, Dambur gibi telli alglar da n-Trk
alglardr.
Tunus bayranda Kibelenin lek simgeleri, gne, hilal ve hilalin
ortasnda yldz, krmz bayrak zerindedir. Osetyann bayrandaki yedi da
simgesi, Abazyada, Acaryada ve rdnda yedi yldz veya yedi keli yldza
dnr.
Buraya kadar yldzlar belli bir dzene uymaktadr. Ancak, PANdan daha
byk olan MAK/PAK (Beyuk, Buyuk, Byk, Baug) , yani gne 16
kldr.

103
A-Laz, Pe-Laz szcklerinde farkl bir n ek analizi: ngilizce ile benzerlie
dikkat!
Pelaz/ Bi-Laz; Bir Laz olan; to be Laz!
Mi-Las /Mi-let
A-Laz; Bi-Laz.
A-Maz, A-Bas; Bir Ay Tanrs star/Maz gibi olan.
A-tina; Bi-Gne
A-tana: Bi Gne (A-dana)
A-fer-um; Bir tanecik fer/perimsin. (Aferim szcnn fotoraf.)
A; en olan, bir/pir/bi olan ifade iin n-ek grnmektedir.
Uygurda kz isimlerinde toprak-su ilikisi, Karz Kltr zerineyken,
Anadoluya gelindiinde Gne Kltne giren, Kb Ali/Kibele ve onun dier adlarn
kullanan isimler ne kmaktadr, ki bu noktada FER/Ik/Demir kk hece omaktadr.
Demirin kefi ve buna bal dilde fonetik sramalardan sz ederek bu aratrmamza
k tutan Halikarnas Balksnn bu saptamas gerekten altn deerinde bir
saptamadr. (Iklar iinde yatsn!)
rnein inde yaayan Sar Uygurlarda bir kz ad; Suces. Su-cesi. Kayseri
trks Gesi balar arml. Suces, su ksesi, su-kese; iinde su sesi olan. Su
gibi aziz olan!
Gramer olarak Latince ile Trke arasnda en nemli balant, hecelerin
simetrik yer deitirmesi eklinde grlr. Bu durum ou zaman Farsa ile Trke
arasnda da geerlidir.
Bu gramer yapsn zmek iin tamgalar/heceler sadan sola doru okunur.
Zekann ulu aabeyi Nideli Apollo-nius, bu yolla aldnda, antik Nide
blgesinde Hasan Da adna ulalr. Nideye adn veren de onun mucizeler
yaratan bilim adaml olmaldr; Nao de (Yeni Tanr). Yeni Tanr Apolloniusun
ifa yntemleri tpta ilkler iindedir, onun mucizelerinin saya atfedildii sylenir.
Apo-ulu Ana-usi; Usi-ana Ulu-abey.
Usu-ana; Hasan, Husan.
Us-ane; Huseyn, Husen, Ozan, vb.
Apollo Nius; Ulu-opa Ana-us; Abal Hasan. Akln ulu ; Bilim adam.
Ulu Apa; lyapa; Kibelenin dier adlarndan, Elif.
Anaus; Usi-ana, k anas, k kayna; Asan. (Kor-asan; Horasan)
Usi-ana; Zeyna, Ziana, vb szcklere ulalr.
Apo-ulu; Ulu-abe; Ulu Bey.
Ik kltrne bir rnek de Glnardan: Yeter ki esiniz kararmasn. Esi;
O-esi; odunun ucundaki ate. Rizede yanmakta olan oduna davli denir, esi ile
benzer anlamdadr; dav-li; da-uli.
Lazca su; HCA, aldnda temel szcklerden biri olduu grlr.
Telaffuzunda Kac-hai vardr; KAGARn dier syleniidir.
Hcayi; O-acei, G esii.
Hcai; ay, dere, su (sui). skoyada tea, tsae, ay! ay; Kackai/Hcaiden
gelen sudur.
Hcai; Hace, haci, gnahsz.
Mzikte, Latince olduu bilinen notalar, aslnda anlaml bir cmledir:

104
DO-RE-M-FA-SOL-LA; Do-re Mi-opa se-ulla-Ti: Ulu Ikl, Ma
Apal Dor Sesleri.
talyanlarn atas Etrskler, Tur/Dor kavmidir, onlarn dilinde Do-Re (Dor)
sesleri, atalarmzn sesleri olarak anlam bulmas muhtemeldir.
Dor/Udu-are szcnde bulunan iki hece/tamga, yer deitirildiinde, ar-
utu/ART (sanat) karmza kar. Dore; Udo-are; Ar-udu; ART! (Tamgalar yer
deitirdiinde fonetik kaymalar oluur, rnein D sesi T olur.)
Dor sesleri tanm, sanat sesleri olarak dnlmelidir. Antik literatrde
sfat olarak Dorlar, Moisi/Muzi/Maz (Ay Tanrs tar/Esi-Dora inanan Kafkas
beryasndan gelenler, Amaz-on) mzik sanatyla uraandr. Dor sanat btn
sanatlarn anas kabul edilir.
Sol-La seslerine karlk gelen, So-Ulla, tersten okunduunda Ulu-os
(Laoz/Laod/Lat) oluur. Uli-os, talyanca gne/soli karldr. Lao-s; inde Tao
tanrsnn addr.
talyanca poaa, fogacia; Boug-Ciya, byk kvlcm, byk esi, byk
k. Byk atete pien, frnda piirilen, anlamndadr.
Latince Fokus; Fog-us: Ocak. Byk (boyuk, fog) k (us).
Antik tm Kafkasyay iine alan Dou Karadenizin ad olan Kolkhis,
rnein Grc dilinde halk, fonetik almnda GOL-HS, iki szcktr, ikisi de iki
ayr heceden olumutur.
Gol: oul, o-uli (July, Jl), kul, kl, gl.
His; iz; o-uz
Goli iz; Ouz Olu
Issg Gol altn adam zerinde bulunan tamgada da okunan Ouz Oludur.
Bu tr ikier heceli iki szckl ad koyma ekli Trkenin temel yaps
olarak karmza kar. Son hece soy ba verendir, ounlukla IIKTAN
REYENLER anlamnda, , soyu kavram veren US, S, Z, OS gibi S temelli
hecedir.
Sadece Lazca olduu zannedilen isimleri atmzda aslnda yle olmadn
grrz:
Arte;"bir k": Arat, Erat, Art, Arte-mis!
ana; mutluluk tanras, ayn zamanda alyans: Ik Ana, Suna, Seyna.
Tanura (gn doumu): Tan Yeri, Tennure/ Nur-ten, Zinnur/ Nur-Sin
Loya (tatl): Ulu-ay, Hulya, Ay-la
Irden (byyor): Erten; Tan yerinden ur olan, k oradan byr.
Tenda (n kz kardei); Tan-ata, Ata-dan (Almanca Tante; teyze)
Tutaste (ay ): Dudu sta(r), Itor Didi, Byk tan.
Gubaz (bir Laz kral ad): MS.405de Hristiyan olan ilk Grc kral, Yobaz!
Teona (kl yer); Ata-ana. Gnein douu. Dou ana, Doan. Nide antik
Tuana.
Lazlarn Rizede yerel ad Mohtidir; Medi, Mehdi, Medi, Mete; byk
kurtarc demektir. Tarihin en byk kurtarcs olan Byk Bedrinin Antep
Zeugmadaki ad MHT-OKHUS; Ouz Mehdidir. Yanndaki Vadili Hznl Kadn
mozayii PAR-TUNE-OPA (Frtna Aba) ise bizim FIRTINA Vadisine adn veren

105
Ouz kz bakadn sava ARADNE (Er-hatune) Abaladr ve Bala kalesinde de,
Atinada da ad vardr. Tiche (Atik, Hatuka), Talih tanras da odur.
Susal Artemisin dier ad olan HOPALZ/ Laz-Opo, Rizede Akll ve
gzel Laz Kz anlamnda Lazopodur. Antik Opo/Aba szc ise, gl Amazon
ablalar iindir. Bu balamda, Rize Potomya, Opo-Dam-ya, Amazon ablalarn dam
(evi, ehri) grnmektedir. Burada, iki nehrin getirdii sellerin doldurduu
krfezde, toprak altnda kalm bir ehir olmas muhtemeldir. Ancak yenilgi
yllarnda Romallarn yerle bir ettii bir ehirden sz etmek daha dorusudur. Buras
sadece OPO-DAMI adyla bile en eski Ouz yerleim yeri olma zelliindedir. Ki,
Potomyann yukarsnda Kibele ve Ayane dalar vardr.
Hopa ve Ariheva en eski Lazca konuulan yerlerdir. ual Artemisin Hopal
olmas daha kuvvetle muhtemeldir. nk Hopada Makriyali semti bize denizle
ilgili bir baka sr vermekte, deniz savas Svari Smerlerin bahriyeli olduklarn
sylemektedir.
Hopa Lazcasnda Hopa, gnein olduu yer, gne ehri demektir. Bu
durum Hopay Smerlerin en nemli ehirlerinden biri yapar.
Smerce dod; Day. Mitri Date; Bedri Day.
Lazca dodi; Byk kii. Mitri Date; Byk Bedri! (Lazca Bedri; Mitri)
Zazaca dade; Amca.
Gur; Gr. Kor ile sesde.
zi: Eki. (Eyzi, eksi..)
Ku; koy. (Rizede habuni yerine ku!)
Sag; uak, aa.
Sig; sk (Rizede Habuni siki bala!)
Udi; Uyudu (Rizede uydi)
E; ev (Rizede eu)
Biz; gz (viz, visi, pisi)

Arhavinin kylerinde tamamen Lazca konuulur. Arhavi kylerinde eskiden
mee aacnn etrafnda bir sknts olduu zaman kadnlar mohti mohti (gel gel)
diye haykrarak dnerlermi, bir sre sonra geriye dnp va mohti va mohti
(gelmedi gelmedi) diye dvnmeye balarlarm. Bu bir aman tresidir ve Mohti
Ouza gel diye dua edilmektedir.
Va mohti, olumsuz hali, szcn bana getirilen VARdr. Sondaki VAR
olumlu, bataki ise olumsuzluk eki olacaktr, tpk Mert-AN, NA-Mert gibi.
Hey Mantvar trksnde geen Hdr-ellez duasnda, Mant-Varn vakti
var ifadesindeki PAN-Ti VAR, sanki Pan-ti Ouzu, yani Hzr lyas ard, o da
geldi bereket getirdi der gibidir.






G Yollarnda Deien Szckleri Ailesiyle Buluturmak

106

Birok szck batya doru g ederken orada oluan diller ierisinde erimi,
sonra tekrar batdan gelerek dilimize girmilerdir;ko gibi. koari, koeri, kacari,
acari, kakari, koi, kui, koba, ko yiit, gibi birok anlamda kullanlan ko,
Ouz kltrnn temel szcklerinden biridir. ngilizce ko; takm kaptan.
Eskiden mezar talar ve evin eik stnde koboynuzu bulunurdu. Bununla,
Bu insan/bu ev Tanrya ko kurban eden Ouz inanndandr mesaj verilirdi.
imdilerde, takm kaptanna ngilizler gibi ko diyoruz.
ngilizceye geip oradan bize dnen szcklerimiz gibi, Arapaya geip
oradan slamiyetle birlikte bize dnen Allah, Kelime gibi pek ok szcmz
vardr. Aratrmac yazar M.nal Mutlu Dnya Uygarlklarnda Trk Dili ve
Kenger Uygarl (stanbul 2007) adl kitabnda buna oka rnek vermektedir.
Kagari Ouz lehesindeki ksi, hsi tlerinin birbirine nasl getiine
anlamaya alalm. Erzurum ve Rize ivesinde bir ortak ses vardr, gel, kesileyim
saa derken yre insannn g ve k harflerini ayn sesle, -c-s arasnda kardklarn
duyarz. Tpk ngilizce gmail sylerken kan g (ci) sesidir. Bu ses n dilerin
birletii noktada kartlr ve yine di-dil ucu arasnda kan c-s harflerine geili bir
sestir. Eer Kimer yerine Gimer yazlsa ayn ses olacakt. Bylece, Gimer-Simer
arasndaki fark ok azalm olur.
imdi ayn fonetikle unlar okuyalm: Kimmer, Kemer, Kenger, Kingar.
Eer bir kk ocukla konuuluyorsa, gel derken g harfi c-s gibi ve hafif,
vurgusuz kartlr. Sevgiyle sylerken ses ince ve hafiftir, o zaman sh tnsna
yakn bir ses olur.
Smer derken, tpk ince veya Japoncada duyulan, fsltyla
konuuyormu gibi hsh sesini duymak mmkndr. Eer bebei severken sylenen
Rize nazlatmasndaki yerel sesi biliyorsanz, bu sesi anlamak kolaylar:
Kishm kishm kishmn (Kzm kzm kzmana).
imdi Hseyin yerine hseyn der gibi, Smer yerine hsmer t vermeyi
deneyelim; arada fark kalmayacaktr.
Harflerin fonetik alglan biimleri ayn szc farkl yazla gtrr.
rnein, aratrmac yazar M.nal Mutluya gre TRK szc eski dillerde
yledir:
Tur (Smerce), Tr (Eski Trke), Tar (Hatti, skit), Taaru (Tofalar
Trkesi), Drk (Macarca), Tork (Ermenice), Terek (n Trke, Uygurca),
Turgan (Hakasa), Tur (Etrske), Tor (Dravca), Tur (skite/Sakaca), Tura
(uvaca), Tura, Turo (Etrske), Baga-Tur (n-Trke), Magu-Tur (Macarca).
Deiik kavimlerde Trklerle ilgili kullanlan szckler: (M.nal
Mutludan)
Turuschka (Sank.), Tureski (Rus), Tursikina (Etr.), Turski (Srp), Tursci
(Latince), Tuscus (tl; Toscana ehri), Truscus (Etrsk), Etruscus (Etrsk), Turksu
(skit/Saka), Turco, Turca (talyanca), Trk (Hz.Nuhun torunu), Otra (n Trk),
Turia (Truva), Tur (Grekce), Turs (Etrskler), Tura (skitler), Tur (Farsa), Turan
(Trkler), Tirhen (Turhan karl Etrske), Trk (Tanrsal ses), Tur Da (Hz.
Musann ilk kt da), Trbe (Kutsal yer).

107
Antik ehir isimlerinde geen POL szc zerinde biraz alalm: P,V,F
geili harfleriyle analiz edelim:
Fol/ Foli /Puli /POL
Voli/Veli (Beli)/Vali/Vala
Poliyi anlam olarak aalm; yumurtalarn yatrld fol-luk gibi,
insanlarn topland, hayatn canland lob/merkez gzmzn nne gelebilir.
Rize'de civcive "puli" denir. Kz bebei severken ona Rizede "puli, Trabzonda
fuli" diye hitabedilir. ngilizcede Poli Teyze masal annesidir.
talya'da TVOL adnda nl bir elale ukuru vardr. Tivoli; si-foli, su-folu
(su yuvas, su ukuru, elale).
"iktum dere yukari, buldum kuun folini" trksnde yine ku
yuvasndan sz edilir. ngilizce fall (ok.fol), yukardan aaya dmektir, ki,
dlen yerde dairesel bir ukur alr. Bir balant da ngilizce valley (ukur
vadi); vali okunur.
Gnei merkeze alan bir kltrde elbette gne de fonetik yolculuk
yapacakt; Sin Can/ Gne Can.
K-S geili sesleriyle Sin-Kin olabiliyor. Kina; inin dier addr. Bu
analizimizde Kta ini gnein lkesi kverdi. Kin, Kan, Kun; Gn. (Greyfurtun
Rizede ad Kinkan! Sincan!)
Rize ivesiyle gne; cunesi, gn esiidir. Franszca Cannes/Kan
(Kun/Kn/Gun) ile sesde kverdi. Akdenizin batsnda yaayanlarda be sekizlik
ritim dahil pek ok Dou Karadeniz iaretleri daha bulunmutur.
Alfabe szcnn Yunanca Alfa-Betadan geldii zannedilir. Bir de
fonetik almna bakalm; F - P fonetik geilerinden yola kalm.
Alf/Alp; Al apar, onu yksee kaldr anlamnda bir ksaltma.
AL; Ali/Ulu. Op/apa; ata, retici, byk.
AL-P; Yce reticinin A-Besi.
Alfabe ile Arapa Elif Ba arasnda da fonetik akrabalk vardr. Uli Op/ elif
(alp)-be(!)
Etrskler alfabeyi retirken zerine yle yazmlard: F E D C B A
Tanr adna baarlan zaferleri halka nakletme iaretleri! (Haluk
Tarcandan)
Bu iaretleri sadan sola sraladklarnda okunan cmle bu idi.
Latin harfleri n-Trk tamgalarndan doduunu ilk Kazm Miran ispatlad.
Mustafa Kemal Atatrk, yapt byk Trk devrimi ile, Trkeyi kendi ana
alfabesine kavuturdu. Anadolu tarihinde ad geen bir ok zel isim, Latin alfabeyle
yazldklar ve oradan Trkeye tandklar iin Trk insanna yabanc gibi
durmaktadr. Bu aratrmamz umulur ki bu ynde bir tartma balatr ve bundan
sonra antik szcklerin dorusu yazlr.
Etrskler kendilerine TURSler derdi. Tur Su olanlar. Anadoluya yamac
asker olarak geldiklerinde onlara hi de iyi bir anlam yklenmemesi gerekiyordu.
Anadolu Trkleri kendilerine Ouz, Oz, Ik, I vb. diyordu. Tursiye fena anlam
vererek DRZ denilmi olmas muhtemeldir. Romal yamaclarla ibirlii
edenlere de Drz diye hakaret edilmesi ayn nedenle olsa gerek.

108
rnein Gerger-Lice-Cngu yaknnda Abaza adnda ky vardr. Blge
antik Trkmen-Zaza/Dada blgesidir. Bu szckler aldnda btn Bazileus
Uygarlna ait szckleri, Ik-Gne Kltne ait kk heceleri buluruz.
Antik Krmda Kerkin tis, Maeotid/Mae Otis adlar bize (tis, Otis) Atasnn
kim olduunu syler; atas Orkun, atas Umay/Maye olanlarn yeridir.



Haritada okunan Kerkinitis (Eubatoria) ad bizi Mitridatenin ld yere ve
onun Orkun Atas ve Hubyar sfatlarna gtrr.
Haritaya Grek Kolonisi denilmesi haritann batc gzle resmedildiine iaret
eder. Atinal ve Romal Yahudi oligarklarn buralardan vergi toplayabildikleri
dnemler olmutur, o bakmdan, bu haritalara ad verirken koloni yaptklar dnemi
anlatrlar, oysa asla orada yaayanlar Yunan deildir.
Euxine Sea yazs, Ouzi-ana Suyu olarak aldnda Karadenizin bir Ouz
Denizi olduunu anlarz. Romallar, MS ilk birka yzylda kuzeyden gelen
saldrlardan ok rahatsz olduklarn yazar. Bu harita bize diyor ki, Taurca Tatar
halk (Trkler), bilimevlerini yakp ykan hal saldrlarndan Anadoluyu
kurtarmaya geliyordu. Onlara kar Kuzey Afrikadan Kpti/Roman getirip
Romanyada bir set oluturdular.
Mitridateyi anlatan Roma kaynaklarnda Dou Karadeniz iin Kafkas
Kapadokyas deyiminin kullanldna da rastlyoruz. Kap-Dogi-ya almyla KAF
DAI-ya sesdetir. Kaf-Kas-ya; Kafa/kap/kop, tepelik yer Kop Ouz-ya Dier
ad Sirkasya; Ba-Ouz yeri




Hititlerin D Dnyasnda Fonetik Yolculuk

Erzurumda ok kullanlan Di, hadi, di gonu, ne iddigin anlat, di baam
(de, konu, anlat), en ok duyulan diyaloglardr. Dli deyimleri vardr; Ne idgi
belli deil; ne itt, ne i yapt belirsiz.
Bu rneklerde, yapmak, etmek fiilinin kk D ve D kar. Buradan,
Kiiyi tarif ederken, ona ad/tan veren zellii yapt itir kavramna da ularz.
d fiili, ngilizcede edu/idu-cation /eitim olarak karmza kar.

109
Dikkatimizi eken u: oullatrlm Dden ortaya kan DD/HTT
kavram.
imdi, eylemi anlatma hali olan Dnin trevlerine bakalm:
Di, Did, Didi, Dido, Dodo.
Fonetik geili T, Z, C seslerine tadmzda:
Tit, Titi, Tito, Toto
Ziz, Zizi, Zizo, Zozo (Zaza/Sasa)
Titi adn Nefer Titiden biliriz. Nev-er/Nefer Tizi, Nefer Teze, Erzurum
ivesiyle, savaan Yeni-er Tiezedir. Peruda ve Bolivyada yerli halkn konutuu
Keculi dilinde teyzeye tiyez denir.
Erzurum Oltuda bir D ky vardr. Sarkamta esir den Osmanl subay
Mehmet Arif lenin olu Ali Nejat len tarafndan baslan Vetluga Irma adl
an kitabnda sz edilir. (age. Sh.23)
Canlar ve ulular bol Anadoluda, Ulu Anallar diyarnda, ulularn dier ad
Azizdir. Aziz szcnn fonetik geili sesleri, sis, did olarak dnr.
Erzurumda Aziziye, did-yeri almldr.
Erzurumda, "Ne idiysin?" demek, Ne yapyorsun? demektir. Kk,
DMEK'tir. "Ne DDN, D"; syle, yaptn anlat. HTT szcnn okunuundaki
DD t burada duyulur.
Troyann ve Giritin nl DA da (d-da) okunuunda D fiilinin
balants hissedilir; mitolojide, Hitit tanralar ve en becerikli kadn savalar
orada yaard, nl efsanedeki Sar Kz orada yaad, erdi, Aziz oldu.
ngilizcede DD temel fiildir ve the(di) belirteci nesneyi ne id belirli
hale getirir.
Kagarl Mahmutun Araplar iin yazd byk Trk dil ansiklopedisinde,
D: Efendi (seyyid, mevl). Allaha da D denir yazmaktadr; da, Hdaya
dnr.
Msrda Kibelenin ad sistir. In almyla sis, Aziz, Eziz,
Ases, Asos gibi dnmlere urar, hepsi de HDD/Hitit szc ile sesdetir.
Si; is, iz anlamna da gelir; s-is, Hit-is; Ata zi, Ata olu anlam bulur.
Hitit ile sesde szckler: Hitit, did, sis, Ases, Aziz, Eziz, Atis (ate).
Atis, Ate; da esii, da .
Did, Didi, Dido, Dada, Dade, Deto, Dad, Tat.
Didi, Titi, Sisi.
Sisi-uli/ulu sisi, sisili; kk ylan, solucan. Sisi-ula, Sisila; ylan; Bilimin
sembol.
Erzurumda Erzurumlu ile eanlamda kullanlan DADA szcn burada
aabiliriz; DODO (en becerikli ve yiit olan) anlamnda durmak zere, geili
seslerle devam edelim:
did, didi, dido, dodo/ dada, dadaos, dada
Dada; Ouz kltrn en iyi bilen, onu yaatan anlamna da gelir.
da, da tanrs, d kkldr. da, ada, ata, tao, da gibi dnmlere
urayabilir. Tanr uludur, dalardan sz edilirken ulu dalar eklindeki niteleme
ona tanrsallk verir. Ulu szc ise Trklerin temel kutsama szcklerinden bata
gelenidir. Hatta, Allah szcnn kkeninde de Ulu grnmektedir. Ulu ile Ullu

110
ayndr, ancak ift L szce kuvvet ykler. Alpullu, Midilli, Dodullu gibi yer
adlarnda, Apollon, Apollonius gibi pek ok antik isimde ullu bulunmaktadr.
Hatta, ulu ile li ayn szcktr.
Ulu ile anlamda btn szcklerde ortak ses L harfidir ve bu harf I dik
tek izgidir. Arapada ilk harf elif, tek dik izgidir, dier Latin alfabesinde de Abe
ile balarken, Alf(alp) ABE diyerek kutsama/ululama ilemi gerekletirilir.
Apolloniusa ait olduu ne srlen Ayasofyadaki sa resminde (veya tersi),
sol kan zerindeki 11 damgasnn bir yara izi olmad, iaret olarak konduu
zerindeki tartmaya bu noktada bir yaklam da biz getirelim: 11 izimine onbir
olarak deil, ift ll (Ullu) ululama iareti olarak bakmak daha doru yorum
getirecektir. Apa-ulli-naus ierisinde bu iaret vardr. Ulu atalar iin dikilen ulu dik
ta /Dikilitalar, bir L izer.
Ulu kavram incede de ayn ekilde karln bulmaktadr. rnein, Li u
Cen adndaki bir inli kza, hi ince bilmediimiz halde Sizin adnz Ulu Su
Candr, doru mu? diye sorduumuzda evet cevab alrz. Trkeye evrilirken
Ulu Can-su olmal dediimizde buna da evet cevab alrz. Sucan/Cansu, tpk
Sumer/Mersu (Persi) gibi aynada grnt verir.
Hitit szcnn bugnk karl AZZdir. Erzurum Aziziye, Bulancak
Pir Azizler dorudan grlebildii gibi, Asos, sis, sos gibi antik yer adlarnda da
fonetik akrabalar olan adlar fark edilir. Ayrca, Anadolu batan baa ulu
erenler/azizler diyardr. Bu topraklarda vatan savunmasnda len binlerce ulu/aziz
ehit buray AZZ lkesi/Hitit lkesi yapm grnmektedir.
Aziz adyla rten bir isim de Farsa veya Krte olduu bilinen Zaza
addr. Aziz ile simetrik durmaktadr. Kurd szcnn almnda yine, Kor-ida/da-
kor, Kur-id/ di Gur, Di-gor vardr.
Hitit/ sis/Aziz; (simetri) Sisa/ Susa/Zaza/Sasa. (Sasaniler, Zazalar, Azizler)
sis, did; (simetri) didi, dede, dade, date (byk, ulu, aziz), dat, tat!
Mitri-date/Bedri-Dede aldnda karmza Maod-uri Didi olarak kar;
Aziz Maod-ri, Aziz Bedri olarak tersten okunabilir.
Uma-uri/ Ur-Uma (Umadan reyenler) burada nemli szcktr, nk Ur
Uma Diyar, Anadolunun dier addr. Alevi inannda, Cem duasnda, 90 bin
Urum erenlerinin hrmetine, Horasan erenlerinin hrmetine diyerek dua gnderilir.
Erzurumda Horasan ilesi vardr, rann Horasan eyaleti ve Trkmenistann
Horasan ehri ile ayn isimdedir. Afganistann Herat ehri antik Horasan eyaleti
topraklarndadr.
Uri-Uma/Uma-uri ile sesde szckler: Mauri, Mar, Par, Per, Pir!
Persler; Par-si, Per-si; Mar soylu, Ma-uri /ua.
Pir Aziz; Per/Mer/Mar soylu Azizlerin genel ad olarak karmza kar. Pir;
Bir olandr.
Trklerin bilinen su duasdr; Pir ol, aziz ol, berhudar (per-hu-dor) ol, ok
yaa.
Rizede yerel iveyle sylenen bir cmleyi dier ivelerde sylediimizde de
bir fonetik yolculuk yapm gibi oluruz. rnein, Ne deyisun?:
Ne diyorsun? Ne diysen? Ne deyisn? Ni diyon? Ne deyon? Ne diyesen? Ni
disen? Ni tisen? Ni diyin? Ne din?

111
Ne diyorsunuz? Ne deyonguz? Ne deysunuz? Ni diyonuz? Ni diysiz?
Benzeri
Rizenin kokulu kara zmnden yaplan Pepeura, Baba-ra fonetik
almnda bile itah ac durmaktadr.
Rizede Nani-nani, nazlatma seslenii, Nenni ile sesdetir.


Rize ivesinde Lazcayla Ortak Szckler

Rizede olup da stanbul Trkesinde bulunmayan ama Kagarl Mahmutun
ansiklopedisinde yer alan pek ok szck vardr. Benzer ekilde, Rizede Lazcayla
sesde ve anlam birlii olan pek ok szck vardr.
Laz dili, Latincenin altndaki n-Trkedir, Etrskedir.
Laz szcnn fonetik almnda gne kltnn temelindeki Ulu-Oz, Ulu-
Od kavramlar vardr. Bu nedenle, Lazca en eski Trk dilidir. Smer tanras LAZ
adna da ulatktan sonra bu konuda tereddt kalmamtr. Blgedeki btn yerleim
adlarnn da Kibele inanndan isim alm olmas grmz kuvvetlendirmektedir.
Hopaliti (Opa-Laz) adl en eski bilinen Amazon kralie, Susal ve Laz Opas
sfatldr. Oflaz soyadna Sivasta da rastlayabiliyoruz.
Lazcada bir says olan ar, remenin karldr, var olmak, ur olmaktr.
inde LAZ geen yayla adlar, haykrlara ve antik tanr adlarna baklrsa
Lazca btn dillere analk etmi Ulu-Oz Tanrasnn adn tamaktadr.
Lazca szlkten alnan aadaki rneklerin dnda ok daha fazla ortak
szcn olduu muhakkaktr. Yazl metinden fonetik karlatrma yapma olana
yoktur. Ancak burada yazllarna bakarak anlamlar bir olan szckler seilmitir.
rnekler:
Cerdel
Varya, balyoz
Vuuu, korkulu nlem
Yaik, sandk
Yengli Yuki, hafif, yenlik yuk
Yuki, uyku
Zifona, frtna
Kakali
Kalasapi armudu
Likapa
Kuka
Kumburi
Hueli, sinirli, hue, sinir
Hurtuli, yemek borusu
Hoholi, dolak salar
Hoho, c
Horon
kuskuri
Kukuli

112
Kuncuri, kunzuli
Pipili
Kulunci
Lapaza
Lalaha
Lazika
Lom demiri
Livora
Lobya
Luturi
Mesel
Cacara
Koci, ko, yiit, erkek (Kocari, Koceri, pek ok Trk lehesinde ve
Macarcada var.)
Capula
Cikinti (burun gibi ucu uzayan ey)
Tatuli
Tauna (kl dunya, Kore dilinde var)
Kaybana
Timya; Nadir, tek olan. Kz ad. Otimya (Euthymia); Yunanca. Timea;
Macarca.
Tata (bebee otur derken)
Davli
Tit (ocua kzarken sylenir)
Dirvana, gkce gvercin
Kerizi, cheriz
Puar
Pontul
Portikal
Postal
Purti
Pupuli
Kurceli, harci
Kutavi
Feleng
Fodul
Feli
Fitil fitil
Fuki
Evrensel Mzik dilinde Lazca kkenli szckler:
Tun, Tona (k, gne): tonalite, tn, mzik sesi.
Tonika; Mzisyen, tinika
Jora, dora (gne); Tar, gi-tar, si-tar, san-tur, pan-dura, cura.



113
Rize ivesi Uygarlk Dilinde

Bilim ve topya dergisinin Nisan 2006 saysnda kapak dosyasnn bal
Uygarlk Dili: TRKE. Dergide, Dr.Veysel Yldzn Divn Lgtit Trk ve
Dou Karadeniz ivesi balkl ok ilgin bir yaz var.
Bebek nazlatmalar derlemeye baladm Austos 2005den beri, dilde
fonetikten yola karak vardm bulgular Veysel Yldzn sylediklerini
dorulamaktadr.
Sadece Dou Karadenizde deil Karadenizi evreleyen lkelerde de benzer
nazlatmalarn varln saptam, mzik ve folklor dergilerinde yaynlanan
yazlarmda Rizeye hasm gibi grnen bir ok szcn oralarda da kullanldna
dikkat ekmitim.
Rizede, rnein at satn alana atland denir veya imanlayan ocuk iin
etlendi denir. Atlanmak, Ouz kltrnde nemlidir. rnein Konyann Atlant
kasabas, tarihte at yetitirilen yer olarak karmza kabilmektedir. Belikann
Atlandgel kasabasnn almnda da benzer bir durum sz konusudur; Atland-
gel/gil Atland yeri; At yetitirilen yayla yeri.
Rizede mi li anlatm hemen hi yoktur, insanlar duyduklarn bile kendi
bandan gemi gibi anlatr. Rize fonetiiyle bir szlk yaplsa, iinde M ile biten
fiil olamayacaktr, tpk Uygur Kagari dili gibi.
Dr.Veysel Yldzn ele ald, Kagarl Mahmutun dil kitabnda yer alan ve
Rizede halen kullanlmakta olan szck ve deyimlerden baz rnekler:

Aturd: Atrd. (Kapiyi aturdi. M.M.)
Auq: Ak.
Ang: Hayr, kesinlikle olmaz anlamnda bir ilen. (Hayr, a ah dediimiz.
M.M.)
Anglad: Anlad.
Apang: Eer anlamnda; haan.
Arqaland: Destekledi. (Beni arkaladi.)
Artuq: Artk.
Arturd:Artrd. (On parayi bir para daha arturdi.)
Asturd: Astrd. (O bir adam asturdi.)
Asurd: Haprd, ksrd anlamnda ansurdi.
Atturd: Attrd.
Azland: Az olduunu dnd.
Bag: Bir ba ot.
Balqland: Kl balqland. Gl balkla doldu. Glde balklar remeye
balad.
Bturd: Er yga bturd. Adam aa kestirdi.
Bldur: Geen yl.
Biletti: Ol biek biletti. O bak biledi.
Birle: le anlamnda, birlikte; bile.
Boyn: Boyun.
aruq: ark.

114
vit: ivit, ekirdek.
Ekiz: kiz.
Ektrdi: Ektirdi
El: l, lke. El ky, yabanc ky.
Endi: ndi.
Enk: Aslan yavrusu. Kpeun enui
Erk: Erik, eruk.
Etlendi: Oul etlendi. Bebek byd.
Etlig: iman kii.
Etmek: Ekmek.
Etti: Yapt.
Etturdi: Yaptrd.
sindi: Men angar isindim. Ben onu sevdim.
tonland: donu giydi.
sitti: orbay stt.
Kaan: Ne zaman ki anlamnda, haan.
Kaurdum: Korkutup, uzaklatrdm.
Kaurtt: Korkutup uzaklatrd.
Kagurd: Kavurdu.
Kandurd: Kandrd.
Kapturd: Kaptrd.
Kapuq: Kap.
Karaba: Kara kafal. (Kara kpeklere verilen bir isim. M.M.)
Kauq: Kak.
Kauqlad: Kaklad.
Kauqlug: Kaklk.
Kawud: Kavutu.
Kestrdi: Kestirdi:
-k: Sevgi eki. Anaka, babaka, dayka, halaka. Anacm, babacm...
(Attuka, Paika. M.M.)
Kizledi: Gizledi.
Kizlendi: Gizlendi.
Koo: Bomaca. (Koo tutti, bomaca oldu. M.M.)
Kondurd: Kondurdu. (Baina iek kondurdi. M.M.)
Kon: Komu.
Kozi: Kuzu.
Kprdi: Kprd
Kudurd: Kudurdu. Delicesine aba sarf etti.
Kulu: Gaga.
Maraz: Sara hastal.
Nelk: Niin. (Neluk geldi buriya?M.M.)
Neng: Nesne. (Nedir anlamnda, ney. M.M.)
Old: Oldu.
pdi: pt.
ttrdi: ttrd.

115
Sa: Sen.
Salturdi: Saldrd.
Sand: Ba saplamak. iddetli acyla armak, sancmak.
Sanga: Sana. (Saa deyirum. M.M.)
Sarmusak: Sarmsak.
Sogunlug: Soanlk. (Soanluk)
Soyuld: Derisi yzld.
Skti, sktrdi, skldi: Skt, sktrd, skld.
Sprndi: Sprnt.
Sprldi, sprdi: Sprld, sprd.
Srtldi, srtndi, srldi: Srtld, srtnd, srld.
Takturdi: Eti ie geirdi.
Taquq: Tavuk. (Tauk).
Tarud: Dar idi.
Tarunmak: Bir eye sklmak. (Darlanmak)
Tawgan: Tavan (Tauanlar otlasn babann sakalini)
Tavrand: Bir ie balar gibi yapmak. Davrand. (O davrand oraa)
Tayak: Asa, baston, dayanak. Fideleri ayakta tutmak iin dikilen kazk.
Tedi: Dedi.
Tengiz: Deniz
Terek: Raf. Kasketin siperlii. (epkamun terei duz, var onda ayla yulduz)
Tikdi: Dikti.
Tiken: Diken.
Tirildi: Dirildi.
Tol: Dolu
Toyd: Doydu.
Togd: Dd.
Tulum: Silah (genel). (Smerce, koyun derisi.)
Tutti: Yakalad.
Tutuldi: Yakaland.
Tutudlar: Olar ekki tutudlar. Onlar birbirini tuttular.
Tketr: Tketir.
Tzdi: Dzene soktu. (eyizini duzdi. M.M.)
Ud: Utu. Er attn godi ud; adam attan dt.
Adam atini pirakti, kodi duti. Bu cmlede, Rizede kullanlan yerel kodi
szcnn ikinci anlamyla karlayoruz. Kodi oa be odun deyimi, bana be
odun vurdu anlamndaysa da, deyim olarak ona yle bir sz syledi ki onu mat etti
anlamnda kullanlmaktadr.
Uurd: Uurdu.
Uuzland: Ucuzlad.
Ugurlad (Ogurlad): Gideni yolcu etti.
Ula: Bozkrda yol bulmaya yarayan iaret. Horon oynarken ula, ula
komutu verilir.
(Ola; Ynn bana dn, sana bir ey diyeceim anlamnda sze
balarken kullanlan ilen. Ola, bak saa ne diyeceum. M.M.)

116
Untt: Unuttu.
Uag. Uag neng: Kk olan ey. Erkek ocuk.
Uaklug: Rahim yata.
Uwd: Ol etmek uwd; o ekmei ufalad. ( Airan bacaini odi. M.M.)
rkti: rkt.
rktti: rktt. (Birden korkutti, orkitti. M.M.)
idi, itti: d, tt.
Yapturd: Yaptrd.
Yakturd: Yaktrd.
Yasilad: Aka syledi.
Yanslamak: Bir sz taklit etmek. (Karsndakini kzdrmak zere sz
taklit etmek. Azumi yansiladi.M.M.)
Yazuk: Yazk
Yenig neng: Hafif ey (yenlik ey).
Yeng: Yeni. (Yengi)
Yengdi: Yendi. (Adam oni yengdi)
Yeridi: Byd. Yetiti. (Boyi baa yeriti. Yurudi baa yeriti. M.M.)
Yettrdm: Denkletirdim.
Yigirme (yigirmi): Yirmi.
Yigne: ne.
Yitti: Kayboldu. (tti)
Yitrdi: Kaybetti. (turdi)
Yogurtt: Yourttu. (Hamur yourtti)
Yonuld: Yontuldu. (Aa yonuldi)
Yulduz: Yldz.
Yutti, Ymdi, Yzdi, Yztrdi: Yuttu, Yumdu, Yzd, Yzdrd.

Kagarl Mahmuttan alnan szcklerde daha ok dili gemi filer
kullanld dikkat ekicidir. Bu durum Rize civarnda hemen hi mili gemi
kullanlmadan, olaylar bakasndan duymu olsa bile dili gemi kullanarak anlatma
zelliiyle rtr. Ouz Trkesinin bir zellii de bu olsa gerek.





Yunanistanda n-Trklerden zler

Yunanistana M.10.binlerde kuzeyden gelen Akhai/Sahil Pelasgolarnn
n-Trkler olduuna dair izleri yaayan Yunan halk arklarnda grmekteyiz. rnek
olarak, La Alatsatiani adl trkde, Trknn nakarat Rize ivesiyledir ve
Trknn dier szlerinde eski Rize ivesini ve lek sistemle retilmi szckleri
buluruz.
Macaristanda, 2005 yaz tatilinde katldm Sultan Kutay Mzik Okulunda,
Dnya Kltrlerinden dersinde retilen bu trknn, spanyolca aklamasnda da

117
bu bulgularmz dorulayan aklamalar vardr. Trknn ezgisi, Oy Giresun
kayklar, hep geliyor krndan trksne yakndr; ayn ezgi gidilerini, ayn
tonaliteyi ve ayn 9/8 karlama ritmini vermektedir..
1936da Kostas Yannidis tarafndan derlenmi olan trknn zellikleri
aklanrken, nakaratndan anlalaca zere Asya Minr karakterindedir diye bir
cmle yer alyor.
Aide, aide, gidelim bisim odaya
(Hayde hayde gidelim bizim odaya)
Bu Yunan halk arks hakknda verilen bilgilerden bir ksmn ve ne anlama
geldiini grelim:
- Asya Minr. Kck Asya/Anadolu kkenlidir.
- diomo turco. Trk karakterindedir.
- Baile Karsilamas. Beyli, ehirli karlamasdr. (Giresunda gelin
karlama..)
- Alatsatiani. Alacat yresindendir. (eme Alaat ile kartrlmamal.)
- oriental, de microasiaticas mezcladas con la antiqua orguesis
Fyrrihios. Orijinal antik Frigya (Hitit) balantl derin Asya motifleri vardr.
- 9/8 ritmiyle la voz turca Zeimbekis.. . Trk zeybei gibidir.
-Acompanadoinstrumento Mbuzuki Buzuki adndaki, balama/bozuk
ailesinden bir algyla arkya elik edilir.
Sadece yaplan bu aklamalar deil, trknn Yunanca szleri de Sahil
Pelasglarnn Dou Karadenizden, hatta Giresundan geldiine iaret etmektedir.
Trkde geen kimi Yunanca szckler de olduka eski azla konuulurken
duyduumuz Rize szckleridir:
ke; gel.
pu; bu.
pi; bi, bir.
fi tepso; ayayla bir kere tepsa, uzaklatrsa, tepivirse
pu nase; bu naz.
fi gomatin; bir koymadin ki!
Me lahrino pi peri mu ( sanki: bir perimsin, m /biber-um)
Ke pu nase fi tepso, Alatsatiani (sanki:Gel, bu naz bi tepsen, Bu naz
braksan!
Ke paroketha fi gomatin Panay (sanki: Gel, hi fer koymadn, Pan-aya;
Ulu Aya yemin ederim ki!)
Aide, aide gidelim bisim odaya (hayde hayde gidelim bizim odaya)
Trknn son szlerinde geen ahor ise bildiimiz ahur/ev olmaldr.
Lazca ahori; ev.
Ahora me ves y dices; quien es? no lo conozco, Alatsatiani, Aide aide
gidelim
Sanki; Ahura mi diyecesun, esas (hesetten) haynsn, nolur konualm
Alaatili...
Alacatiyani; Alaat-yn. Ala-seti yresi. (Alaseti; Ala ehir)
Sanki; Alacatl bir kz sevmitir, trk ona seslenmektedir.

118
Yunanistann kuzeyinde halen kemene alnmaktadr. Burada buzuki (atas
balamadr) de alnr. Benzer ekilde Trkiyede, balama ile kemenenin yan yana
olduu yer Giresun-Trabzon civardr.
Martin Bernal, Kara Atena adl kitabnda, Helen ncesi Atina hakknda,
Atina ehrini kuran Pelasigolar hakknda okuyucuyu yanl ynlendirmektedir. Btn
kaynaklarda Pelazilerin Dou Karadenizli olduklar yazarken, yazar birka ses
benzerliine bakarak onlar Sami kkenine, Filistin/Pelastinden gittiklerine
balamaktadr. Oysa, yukarda grld gibi, ylesine bir iki ses deil, lek
sistemden szck retmek dahil, cmleler halinde benzerlikler Dou Karadenizi,
Kagari Trklerini gstermektedir.
Beri yandan, Pelazilerin Pelastine Troya Birleik Anadolu ordularyla
beraber gidileri daha yakn zamana der; byk Truva savalarndan biraz ncesi
olmaldr; Filistinin orada Msr ordular tarafndan durduruldular ve ehir/dzen
kurma becerisi olan Pelazlar, Kbelenin becerikli kadn savalar, Rize Kakar
yaylalarnda rendikleri ileri orda da yaptlar ve Pelastin/Pulasatin topraklarna
kendi adlarn verdiler. Kurduklar ehre de Anapolis (Ana Folisi) denildi. Mitolojide,
Kbelenin duac kzlarndan Hevay Kudse gndermesi, orada onu Ademle
evlendirmesi bu yknn bir dier yndr.
Martin Bernal, kitabnda tarih babas Heredotu Pelazigolar hakknda yanl
bilgi vermekle sulamakta, kafa kartrc demektedir. Oysa kendisi, Pelazlarn,
dolaysyla Filistinlilerin ve Helen ncesi Yunanistan (ki n-Trke Ayhanistan),
yani yon (Ay On) topraklarnda yaam olan Akhailer/Sahil Pelazlarnn Rize
Kagar yaylalarndan ve Asya Kagari boylarndan gelen ban kopartmak niyetinde
grnmektedir. Anmsayalm; Asyada birok Kagar Da daha vardr.
Trknn balantsnda geen Panaya szc bir kutsal yemin ifadesidir.
Almnda PAN-AY, ay tanrs tar zerine, yon lkesini, Ay nn tan tanra
zerine yemindir, Anadolu kkenlidir. Rizede Kakar tepelerinde saysz Ayane
Da vardr. Ay-ol, Kuzum, Hilal Ouz inanyla sze balamaktr.
Balantnn son szcklerindeki uyaklar odaya ve Panaya Trke
szcklerdir.
Selanikin ehir ambleminde, antik sikke zerinde banda koboynuzu olan
bir kral vardr. Tpk Milas Ouz beyi gibi, ouz tresinden bir iaret nemli
ipucudur. Selanik ehrinin sahili Rum ve Yahudi mahallesi olduu halde geri kalan
btn ehir Trk mahalleleridir. ehrin Trk mezarlndaki mezar talar yok
edilerek burada ok katl binalar yapld.(2010) ancak eski Trk camileri ve yekpare
tatan basamakl ak alan mimberleri ya kiliseye evrildi ya satlarak Rum
evlerine yklk yapld.

119













120
Trkede Karz Kltrnn zleri


Bilim ve topya Dergisinin Ekim 2010 saysnda Devlet Srecinin
Trkedeki zleri (D.Perinek) balkl yeni ve bence nemli bir makale yaynland.
Makalede, Trk kltrnn en nemli tresine olan devlet kurma tresine dikkat
ekiliyordu.
Bu metinde dil almalarmla rten pek ok ey grdm. Bu arada,
yazarn cevap arad birka szc de okurun aratrmasn istiyordu. Szkonusu
szckleri ve metinde alt izilen nemli szckleri burada bir kez daha ele alacam.
ncelikle, boy ve kavim adlarnn, etnik adlar olmadn, bir topluluun
baard en nemli iin adyla anlmas eklinde, kltrel sfatlar olduunu
belirtmeliyim. rnein, Karz Kltr ve Demir(Smer) Kltr, insanolunun
baard en nemli iki devrimdir. Biri tarm devrimi, dieri sanayi devrimi olarak
tarihe geecek kadar nemlidir.
Smer Kltrnn dilimizde nasl bir gelimeye sebep olduunu bir baka
yazmza brakarak, burada Karz Su Kanallaryla balayan devrimin Trkeye
kazandrdklarndan sz edeceim.

Karz/Karus Kltr, ad ve an olarak Karus:

Karz ile sesde, geriz, keriz gibi su kanallarn ifade eden szckler
Anadoluda halen kullanlmaktadr. Karz, szck olarak da Trkiye Trkesine
yabanc deildir.
Karz su kanallar sayesinde insanolu hayatta kald, doaya stn geldi,
yerleik dzene gemeyi baard, yani uygarlat. Bu nedenle, Uygar ile Uygur,
Uygur ile Karz birbirine yakan szcklerdir.
Grdmz gibi, burada ne UYGUR ne de KARUS etnik adlar deildir.
Bayranda kadn ve erkek olan ilk ve tek devlet Uygur devletidir.



Yeri gelmiken; bat kaynakl yazlarda, Uygur adnn Dou Trkistan
yaplmas ve bayrann mavi-beyaza evrilmesi kresel hegemonyaclarn tuza
olmaldr diye dnyorum.
Uy-Gur ve Kar-Us szcklerinin iinde ortak olan KOR kk hecesi, i
retmekle, emek vermekle, kendi enerjisini toplayp ona yklemekle, Var, Ur
etmekle ilgilidir. Kar/Kor/Gur/Ur hecelerini bu tarihten sonra daha sk grmemiz,
hep onlar gibi i yapanlara verilen sfatlardan kaynakldr.
Kor gibi yrei olan atalara; akln, cesaretini ve yreini kullanarak
toplumun nn feraha kartanlara verilen sfat Korata, Kurat olmaldr.

121
Efeste, Kuretler caddesi, Artemis ant mzesinin nndeki yolun addr.
Ulu Kor-Ata heykelleri oradadr. Zafer taknn zerinde ad yazl olan Mazeus
1.Mitridate, Mete Ouz sfatldr. Onun 6.kuak torunu olan, Seluk Arkeoloji
Mzesinde, musallaya uzanm ban kestirmi olarak heykeli bulunan Mete Ouz
ise, 22 Ouz boyunu birletiren, 9 Ouz beyine komutan olan, Eubatore
VI.Mitridatedir, ki, halk arasndaki ad Bubiyar ve Hubyar Sultandr; Krolu
efsanesindeki Dor Beyi (Zor bey, HiZir bey) de odur. Azerbaycandaki adyla
Kokorolu destan kahraman da odur. Kendisinin nl Kr-at ve Dor-at, onun Kor
ve Dor atal olduuna iaret eder.
Kor-ata, Karus ile sesdetir. Ulu Kor Anal olmakla anlamdatr. Hali-Kar-
nasi-os, (Halikarnas-os) szc bize Ulu Kor yeri olan burada bir Ulu Kor Anas
yaad demek ister, buras onun uolarnn yeridir. Kimdir ulu Ana, Mis Erat (Kutlu
asker) ARTEMSdir. Kardeiyle evli olmak zelliindedir, yani kendisi gneyli
ARTA(Dor) olduu halde, kuzeyli (EYZ) karde halktan birisiyle, MAUTU-LE
ile (Mete-olu) ile evlenmitir. Yani, 1.Artemisin kardei olan Smerdisin
soyundan kuzeyli bir akrabasyla, byk days tarafndan birisiyle evlenmitir. Bat
kaynaklar karde kavramn bilmez davranp, bu evlilii maalesef aile ii evlilik
olarak yazmaktadr.
Anadoluya Harezm (Hiva/Opa) blgesinden asker olarak gelen
topluluklar, Karusi, Kursi, Koras, Kurat, Krt, vb, Horas-an atallar, Karz
kltrnden gelen benzetmelerle adlandrlm grnmektedir. Hatta Akmenid
devletinin kurucusu 1.Karuun adnda da bunu gryoruz.(M.550).
Hitit Gne Kursu, 1975 ylnda belediye bakan Vedat Dalokay
tarafndan Shhiye Meydanna konularak Ankarann simgesi yapld. Yannda
zgrl temsilen geyikle remedilmitir. 1995 ylndaki ynetim tarafndan Ankara
simgesi cami ve kule ile deitirildi. Gne Kursu, Ankara niversitesinin de
semboldr.


Hitit Gne Kursunun zerinde nokta ve ilerinde art iareti vardr;
yilikle dn, yilikle konu, yilikle davran.
Yazar Halikarnas Balks, Akmenid kraliesi 1.Artemisi anlatrken,
Amazon (Hilal inanl) kadn savalar iin, gittikleri yerde su kanallar aar,
topra kazar, ehirler kurarlard diye anlatr.
Karus ad sadece Anadoluda deil, Gney Asyada, Laosda vardr.
Orada, ba zerinde kat bulunan lek Tanra heykelli tapnaklarn ad AN-
KORASdr, Karus-Ana ile sesdetir.

122
Uygarln balad, yani insann Tanr dalarndaki Kar Sularn, oradan
indirip ln altndan kilometrelerce buharlatrmadan tad, topraa ve insana
Can verdii yerin ad, Sin-Can ve Tur-Pan, bize bu eylemi szckle anlatr. Suyun
kaynak yeri olan daa Tanr adnn verilmesine kadar, btn isimler birer sfattr.
nsann suyu tarmda kullanarak medeniletii yani insanlat bu yerin ad
Uygarln doduu yer anlamnda, UYGURdur. nsan bu dnemde yerleik
dzene, Tze geti.

Ata Kltr; Tre ve Tz
Uygurda, bu ilk byk uygarl yaratan atalara, yani Karz yapanlara
saygy temel alan bir ata kltr dodu, bereket duas iin yaplan heykellerinde
atalar Uygurdaki atlarna saygdan, ekik gzl remedildi. Bu kltr yaatanlardan
Akmenid devleti gibi, ran merkezli, Ouzanal byk bir devlet dodu. Kurucusu
1.Kuro (Karus) Karz atal olarak tarihe yazld. Kz ArteMisden doan AnatiKos
hanedanyla SelevKos Asya Krall, olu SmerDisden devam eden Midridat
oullaryla BaziLeus/Baouzlu mparatorluu gibi, Romal yamaclarla ba
edebilen byk devletler dodu. Bu devletler, Milattan nce Atina ve Roma
saldrlarna kar direnirken birleen Ouz boylarn kurduu devletlerdir.
Karz kltrn yaratan kavimlerin inanna baktmzda Gk Tanry
buluruz, sembolnde ay ve gne vardr. Kor(Gur) ata kltrnn, tzenin ve kl-
trenin sembol iken, inan sembol ise Ay-seli, ayn Hilal halidir.
Onlar, atalarn gnein olu kabul ederler, kendileri de onun soyundan,
uas-oulu-, s (isis, zeusi, zii, itis, atis, aziz, idid, titi, atus, ti) olduklarn
kabul ederlerdi. Gn, Kun, Kn, Hun, Kon ataldrlar. Kon ndan UR (Ar, Var)
olduklarn dnrler, Smer bilim evlerinde gk bilimi yaplrd. Bilim nn
ykseldii yerdi oralar. Gktalar bile incelenirdi.
Atalar kltrnde, devletin kurucusu olan, en byktr, ehirler ve devlet
adn ondan alr, halkn BAI, OPAS / BOZ odur. rnein BAZ-LEUS adnda,
Ulusun Ba denildiini grebiliriz.
BOZOKLAR, anlyoruz ki ordular toplayan, devlet kuranlardr. Parasnda
Bazi-leus yazan, MeteOuz/Mazeus 1.Mitridate (M.305 Amasya) veya Selev Kos
yazan (M.273 Milas) Ouzlu devletlerine bakmakta yarar vardr. Kurulmu ilk
devletleri Asyada arama alkanlmzdan olmal, Ouzlu devletlerinin Bereketli
Hilal topraklar zerinde kurulmu olabileceini aklmza getirmiyoruz.
Aradmz pek ok szc Anadolu Ouz devletlerinin adlarnda
bulabiliriz.
rnein, TUS, devlet kurmu bir atay ifade edebilir veya o atadan devam
eden soydan geldiini anlatabilir. Kerkin-tisi gibi. Anas veya atas Ouz olmaktr.
rnein 1.Karusun kz 1.Artemisin ad Odossidir. rnein Odesaya adn veren
oradayken len Orkun-atas, VI.Byk Bedrinin Krmdaki ad Kerkin-tisidir.
(M.63)
Kerkin-tisi VI.Byk Bedri, dokuz Ouz beyine ve 22 Ouz boyundan
toplad Bazileus askerlerine ba olmutu.

123
Dokuz Ouzlar, Bozuls Trkmenleri, Bozoglar gibi isimler, bize onun
kurduu Baouzlu mparatorluunun ipularn vermektedir. Ouz Eubatore olan
sfat, talyanca krallarn kral demek, Anadoluda ise Dor Opas demektir.
Batl kaynaklarda Baouzlu mparatorluunun ad Pan-tus diye geer. Bu
da bir sfattr; oban-pagan atallar diye klterek yazmak istediklerinden byledir.
Byk olan ata, byk birletirici olan, devlet kurucu Atas, Udusi, Duz,
Adossi, tisi, vb ile bir kavmi adlandrmak, devlet kurucularn saygyla anmak,
kavmin Opas olana, kadn veya erkek, ant mezar (trbe) ve heykel yapmak, onlar
Op, Up, en yukardaki gnele e deerde tutmak bizim ATA kltrmzdr. Byle
yaptmz iin, Trkler atalarna tapard der bat tarihileri, bizi asla bizim gibi
anlatmak istemezler.
Ata Kltrmze saygmzdan, antik adlarmzdan biri ATT, HATT,
ETdir.
BOZ-Olar, atlan ok deildir. Ba olanlar demektir. OS, Oullar, oul
ekidir. Ba olanlar, ynetici hanedanlarn kt boylar ifade eder.
rnein Bozok atas tarifine uyan MHTOKS MTRADATOY (M.132-
63), adndaki son heceler, ATOY, Atosi diye okunur. Atas Mitra olan MHTOKS,
Mete Ouzdur. Soyatas da iinde vardr; MTRA Atal, Mitri-adati
hanedanndandr. Atas Maz, Mez, Mautu, Mete, Mu-ata, Medden Ur olan, Bed-ir
(Ay gibi) bir soydan gelmektedir. Hilal inanl olduunu ayrca bu szckten
anlyoruz.
Aratrdmzda, Mitridat hanedannn Azerbaycan ve Karadenizi
yneten Ouz beylerinin atas olan SMER-DSe varrz. Smer Kltr ile Karus
Kltrn Anadoluda devlet kurucu ve yneticiler olarak Milattan nceki ilk
5.yzylda, birlikte grebiliyoruz. Bu noktada SMER demir kltr iinde, kendi
baltasn kendisi yapan Amazon kadn sava olmay ve ylan zehirinden panzehir
ilac yapmay, tbbn atalarn, Lokman Hekimin el yazmas kitabn (M.63 Rize
Kalesi) gryoruz.
Perinekin makalesinde belirttii gibi, Bozoklarn sfatlar olarak saylan,
Ik, Aabey, Ak, Dou, Sa, Altn, Yay gibi kavramlar, tek tek aldnda hepsinin
devlet kurucusu kavramyla rtt grlr. Bu tanmlarn, Ata kltrnde ne
anlama geldikleri de bilinirse daha anlaml olacaktr.
Devlet kurma tresinin Anadoluda nasl uygulandna M.1.yzyldan
rnek vermek gerekirse, kayalardan doan bir imparatorluk diyebileceimiz
Baouzlu mparatorluundan sz etmek yerinde olacaktr.
Anadoluda, Sezarn gnderdii Sula, Lukullus ve Pompey adl Romal
komutanlarn ordularyla 48 yl sren savalarda birleip ordular toplayan bir Ouz
Beyini anlatmak gerekir.
Milata yaklarken, artan Roma saldrlar yznden, byk ordular
toplama ve byk devletler kurma ihtiyac artmt. Akdenizin korsanlar,
yamalarn Asya ilerine kadar uzatt o yllar, Anadoludan bilim adamlarn kle
olarak Atinaya gtrp sattklar zamand. Ouzlar daha byk imparatorluk
eklinde rgtlenmelere ihtiya duydular.
22 Ouz boyunu birletirerek, M.109da Khtada (Iata) imparatorluk
tacn giyen METE OUZ burada en byk Orkun Atas olarak karmza kar.

124
Kzkardei Laodice (Lazika) Selevkos gelini olup, kral KalliniKosun(Gelini Ouz)
eiydi.
Mete Ouzun lmnde, Krm Bahesarayda, ld yere verilen ad
olan Kerkintis, onun en byk sfatn bize verir. Orkun/Kerkin Atas szc bize
bir ey daha syler; sadan okuyula Ker-Kin, Kenger Atas, yani atas Smer
kltrndendir, diyor. Anmsayalm, Smerler kendilerine Kenger diyorlard.
(Smerolog M.lmiye dan naklen)

Devlet veya boy adnda nan belirteleri:
Anadolunun kadim toplumlarnda soy ata sfat yannda bir de inan
sembolleri kullanlrd; ay-yldz, nokta, hilal, sekizgen tambur, sekizli veya 16
kl ems, gibi. Gktrk parasnn arka yznde, drt kede erli nokta vardr.
Timurlu ve Hiva (Harezm) Hanlnda da sembol noktadr.
Ouzlu devletlerinin bayraklarnda ana iki renk vardr; sar ve krmz.
Krmz Gnei, sar (Siri) ise Ay (hilali) ifade eder. Krmz, KOR-uma-esi, yani
Kzl (Ogz-l) olmay ifade eder. Biraz daha aarsak, Humann Akkor , Gn-es
olmay tarif eder. Sar, Sar ay, ancak hilal (Lailahe, Ulu-ilah olan, Ulunun Olu
olan, Ulu Iktan olan oul) olmay ifade eder. Dairesel olan NOKTA gnetir, hilal
olan AYdr. Hilal solda, Gne sada olmaldr ki, bu poz, Gnein tutulduktan
sonraki kurtulu ann resmeder.
nan adlar, boy adlaryla kartrlmamaldr. Kadim kltrlerde, ayn
inantan olmak, ortak dmana kar birleip bir devlet ats altnda bulunmak iin
en nemli faktrd. Hatta treden kp halkna ihanet iinde olan beylerle balar
kopartlr, yeni bir devlet kurmak iin halkn emrinde olan bilge kiiler atalar gibi
davranr, yeni bir devlet kurarlard. Mustafa Kemal bu gelenein yakndan bildiimiz
son temsilcisidir.
Ouzlularda, ata tresi ve inan ou zaman birliktedir. Bu yzden,
smrgecilerin ilk ii onlarn arasnda inan fark yaratmak olmutur.
(Hristiyanln douu bu adan tartlabilir.)
Trklerde Gne, soyata (Ik-ata) ban ifade ederken, Bereketli Hilal,
Kutsal Hilal, inan sembol olmutur. Halk dilinde Hilal, Peygamber mhrdr.
Hilal szc inde ali, Anadoluda Seli, Sili, Soli eklinde karmza karken,
Ural, Aral ve Kafkaslarda Luna (Ulu Ana) eklinde karmza kmaktadr.
Ural/Aral adn bir daha ele alrsak, inde, Tang hanedan ile ilgili
sylenen Asina ve Hulara soy ve inan adn burada yine grebiliriz. Asina; Sin,
n oullar sfatn verirken, Hulara (Uludan Ur olan), Lori, Ay ile anlamdatr.
(Krte lori, oul demektir)
Kapadokyada Ihlara vadisine adn veren kltr de ayndr. Hatta burada,
Kapa-da yeri, kafas olan dalar, aka grlr. Ba olmakla ilgili bir szck
olduunu gryoruz. Bir boya Ba olmak, Kap-lan gibi vasflar olmay gerektirirdi;
Luna inanl olduunu ispatlamalyd.
Selev-Kos Asya Krallnn adnda ise Hilal inanl Ouzlar grrz. Ay,
Ulu ana (Luna, Alan), n gneten alan ay gibi benzetmesidir. Alan ad,
Kafkaslarda OSET halknn da addr. Kaf-Kos adnda sakl olan bir sfat daha
vardr; En yukardaki, Kafa Ouz halk anlamnda. Burann antik ad olan

125
SRKOSYA adnda, bu dalarn tepesinde yaayan halkn ZR Ouzlar (Azeri)
olduklarn sylyor.
n-Trk dillerinde, her hece bize bir ey syler

Ti: Si, Zi, se, de, Od, Udu, Utu, Ata, Esi, Eti.
Ik Kltr, dounun Tao/Dou inanna karlk gelen kltrdr. Eski
in kavimlerinden Ti, adnda Tia(Ziya), Ik olduunu ve Tao (dou) ynnden
olduunu bize syler. Ti-an (Tan), n ana kayna ordadr, oradan ykselir; Sin,
Tin, Tan.
Kutsal k, gne, tan yerinden, doudan ykselir; Ti kavmi, Sin Tao
(Dou in) civarndan olmaldr. Sin-Can, Tin Canlarn yurdudur.

Hu-axia:
Gk Ouz alm vardr. Bu kavmin Hanlara karm olmalar normaldir.
nk, inin dier ad olan Kina adnda Kun gryoruz. Bu szck bize diyor ki
in devletinin kurucular Kun Ataldr, KUNATtr. Kun, Hun, Han, sesde
szcklerdir. HAN kavmi olduunu gsterir; kaynamak, bir olmak Ouz ata
tresidir. Yoksa devlet kuramazlar, boylar bir arada tutamazlard.
ini 600 yl yneten Donk Hanedan bu kavimden olmaldr. Donk,
Farsada suyun birletii yer, tank demektir. Karz kltryle ba aktr. Donk
hanedanyla Mao Se Donkun ata balarna bile buradan ulalabilir.

Kunat:
Birbirine dayanan insan bei eklindeki bugne evirisi doru
grnmemektedir. Birbiriyle birleip kaynam insan topluluu daha doru
olacaktr. YEKN, toplam, toplanm birlik olmu anlamyla halen kullandmz bir
kavramdr.
Bir szckte son ek at, id, is, os olursa, kk heceyi oul yapar. Kunat,
Kunlar /Hunlar, rgtlenmi ve birlik olmu insanlar demektir
Kun-atn Trkiye Trkesiyle karl gne-etir. Kun-ata; Gn-ata,
Gn atallar, Gnein oullar anlam verir.
Uygur alfabesi gibi sadan okunursa Ata-Kun, t-Ken, Ti-Gin olur.
Gktrk prensi Kl Tigin; Di-gn oguli, Gnein Olu!
Kun-ata, Kent kuranlara denilmi gibidir. Dmana direnmek, kendi
yapt ehirleri yktrmamak iindir. ehir yapmak, ehre set rmek, kale ile ehri
korumak nemlidir. Bu treye gre, kalesi olan yerleim yerine Kent deniyor olmas
gerekir.
Kunatlarn kurduu ehirlerden biri Ta-Kent grnyor. Smer Kenti,
Semerkant!
Semer-Kant, ad bize diyor ki, SmerDis buradan, kz kardei Artemis de
oadan ordu toplam olmaldr. oa, Kuzistan (Ouzistan) ehri olup, ual
Artemis ile tarihe gemitir. Bir de Susa tabletlerinde Pisagor teoremi yazldr.
oa adnda Adosa sfatn buluruz. us, Teus, Zeus adnda da sakldr,
buralarn bilim yaplan ehirler olduuna iaret eder.

126
Bkz.www-groups.dcs.st-
and.ac.uk/~history/HistTopics/Babylonian_Pythagoras.html
Me-dusa sfatnda bilim yapanlar, ylan zehrinden panzehir yapanlar bir
daha grrz.

ok;
Us-O, Usak, Us-O, Sakalar, IIKlar. Sadan okunuu Ouzdur.
oklar iinde yer alanlar, kurucular olmayp, koruyucu, kurtarmaya kopup
gelenlerdir. Krm Trkleri, skitler, antik dnemde hep Anadoluyu yamalardan
temizlemek zere koup gelen Sakalardr. Onlar Ik atal, sika-tidir; Iklardr.
Karadeniz yerel Trkesiyle uaklar olur.

Knk:
Kun-O. Gnein olu olmakla e bir adlandrmadr.
Eer Santos halknn Knk boyundan olduunu biliyorsak, antik Fethiye
Santosda, kendilerini atee atarak skendere ve daha sonra da Brtse sa teslim
olmayan, ata kltrnde direni olan bir halk ifade etmi oluruz. Kendini Knk
boyundan gstermek byle bir direni kltrnden olduunu sylemektir.
Knklar Kay Ouzlar olarak bilinir. Osmanl devletinin kurucu hanedan
bu boydan beylerdir. Anadoluda en fazla srgn yiyen boy onlardr, nedeni
aratrlmaldr.

Tus:
Atas, Odossi, Atis, tisi. Tos, Tuz, Dz, vb. Bir ii atas gibi gzel
yapan anlamnda, ata kltrne ait ektir. San-tos gibi, Can-Tus, Cann atas gibi
feda edenlerdir. oul ekini birlikte ierir.
Pan-Tus, atas Pan olandr.
Tus, Dos, Das, De olmak, ata tresini srdrmektir. Dayanmak, herkesi
karde bilmek kltrne sahip olmaktr.
Ouz beyi, treyi, tzeyi yazl hale getirmek, unutturmamak iin bir
TAa kayaya yazmak zorundadr. Bu nedenle da ile retilmi pek ok atasz
vardr.
Kar-de, Karn-da, atas bir olanlar ifade ediyor. Ayrca, dier boylar
kendine karde kabul etmek de bu kltrn kavramdr.
Syleyecek byk sz olana, sz dinlenen ulu kiiye Ate-us, Zeus, Teos
denirdi. Ulu kiinin ata kltr gerei, bilim yapmas onu Zeus yapard. zmirde
Teos antik bilim evi bize bu sfatyla bir Ouz Kltr olduunu sylyor.
Zeusa/Susa iran antik kltrnde nemlidir. Kuzistan (Ouzistan) Susa
tabletlerinde Pisagor teoremi yazldr. (bkz.
Ata Kltnde (amani) bilim yapmak tanrsal eylemdir, n srrna
ulamaktr, ulu a yakn olmaktr, bu anlamda Allaha yakn olmaktr. Bugne
uyarlanrsa, Alevi kltrnde bilim yapmak ibadet etmektir. Anadoluda
Hristiyanln resmi din ilan edilmesiyle Smer bilim evlerinin tapnak diye yerle bir
edilmesi bundan kaynakldr.

127
Atas gibi olmak, Aziz olmak, tid, Hitit olmaktr. Azizler ve Azizeler
yurdudur Anadolu, o nedenle Hatua lkesi, sis, Hitit olmakla sesdetir.
Kop etmek, Tz etmek; Bir ba (kop, kafa) altnda birletirip atas (udsi)
gibi dzene sokmak, hepsini bir karde klmak. Dank boylar bir kop altnda
birletirmek, ordu kurmak.

Sir:
Sar ay gibi olmak, Serini yoluna adam olmakla ilgilidir. BA olmak,
n ay gibi gneten almak sfatdr. Hilal ile e olmaktr, uruna vatan ve
buday korumaktr. Hilal ile buday birlikte, Kazak/Ala dilinde BU-DA etmek, dua
etmektir. Sar Hilal ile balantl olarak, Sir-Kasia, Kaf-kasia birlikte dnlmelidir.
Ser ve Kafa, ikisi de OUZ BAI anlamndadr.
Serhad/Serkoz olmak, erkez olmak, gibi zel almlar vardr. Snr
tesine kadar gidip savaan bir atasoydan gelmeyi tasvir eder. Kastedilen ata
1.Kurosun olu Smerdis,tir. Onun dier Artaserhaz, Kserkses gibi sfat-adlar
vardr.
Artaserhat kzkardei 1.Artemis ile birlikte M.548de Atinaya kadar
gidip Anadoludan karlan kle bilim adamlarn ve Amazonya semtinde adlar hala
orada durmakta olan Amazon anabaclarmz kurtarmt.
Anmsayalm, Atina Uygarl, kle uygarldr. Yamalarda en ok para
eden ey, kle retmen olarak Atinal oligarklara gtrp sattklar Anadolulu
filozoflar ve ila yapmay bilen gl Amazon kadnlarmzd.

Trk Kltr:
Trklerin Ata Kltr ierisinde olan kl-tre; Tr/Tr, Tre, Tre, Kl
Tre, rksal olamayan en temel sfattr. Boyun trnn devam, savamak dahil btn
ata tresini bilmeye baldr. Ur olmak, var olmak iin tre, yazl olmayan devlet
yasasdr.
Kltr szc ierisinde kendini gsteren etkin kavram, yaamak iin
gerekli olan kltr ortamn hazrlamak Trklerin ata tresiyle yakndan ilgili
grnmektedir. O nedenle devlet kurmak, basz kalmamak, Trklerin ata kltrdr,
yani Ouz tresidir.

Tles:
T-Les. Lat/Lesler. Atas Les/Laz olanlar. Ti-Lad, Kibele inanl olmay
ifade eder. Ulus szcnn kkeni olmaldr. Ulu n gsterdii yolda birleen
rgtl halk; ulus!
Kazak halknn antik ad Alazlardr. Alazya, antik Kbrstr. Trke Ula
adyla sesdetir. VI.Mete Ouzun ynettii Ba-Zi-Leus mparatorluunun adnda
sakldr.
inde Tao(Da) inannn tanrs, Les.
Taleslerin bir ad da eer Krmz Ti, Kzl Ti ise, kzl atalardan sz
ediliyor demektir. Banda krmz kurdelesiyle cenge giden Kzlbal Mete Ouz
atalarn bir dier sfatn burada grrz. Selezya, Dier ad SelevKos Asya

128
Krallnn paralarnda, Opa-Si olan beylerin adlarnda inan ad Bazi-LEUS adn
aka okuruz.
BAZLEUS adn, Opa-Ti-Les olarak da okuyabiliriz. Ik ata kltrnde
balalar tanrsal iarettir, Ti, D, Si, k balacdr. Tarkon Di Mete parasnda da
vardr.

Opasi;
Aabeyi, abas. Hem ablas olabilir hem de aabeyi. Opas olmak, ba
olmaktr, nderlik edendir.
Aka-abat (k aabeyi), Aka-abat gibi, son ek olabilecei gibi, Opa-dor,
gibi n ek de olabilir. rnek, iin antik para zerinde szckleri aarsak yakndan
grlecektir.
Silsile(filo) takip eden Kapadokya krallarnn paralarnda Ezi Bas
/Ouz Ba olduklarn okuyoruz.


sfat da yazldr:
1- nan: BAZLEUS Ba-Leus. (Kzl Ba olarak da evrilebilir.)
2- Soyatas: AR-AR-OUS(Y) - Dor Ouz Eri
3- Grevi: EY-ZE -OPOS / Ouz Aabeyi, Halk Beyi.
Ariar adnn okunuunda grdmz YAR hecesi, D-Y dnmyle,
DOR/TUR olmay ifade eder. Uygur-Yarkent (Dorkent) kkenli olduunu buradan
okuyabiliriz. (bkz. A.Dilaarn Karahanllar Haritas)
Yrk/Trk/ Turk dnmnde de bunu grrz.
Bazileus ierisinde, Opa-Si-Lezia hecelerini aarsak, SELEZYA adn
grrz; Selezya, Selev-Kos Asya Devletinin dier addr.
Dou Karadenizde, antik Elizan blgesinde, Opa veya Opasi ile sesde,
Hopa, Abu, Of, Opa-tomi(Batum), Opo-dam-ia(Potomya), Opa-dor(Pazar), gibi
yerleim adlar vardr. Opo, sevilen kii iin de ek olabilmektedir; rnein Lazopo
sevgili Laz, Paopo, sevgili bac/pai demektir. (Burada karmza Apai ile
sesde bir Opasi kt. Amerikan igalcilerine dalarda direnen kabilenin adyd.)

Alan:
Ulu-ana, AY demektir. Ay inanl olmay ifade eder, soy ata ba deildir.
Sembolnde Hilal ile Gne veya Nokta bulunur. Ay gibi n gneten alan
benzetmesidir.
Ay Hatun (Ay Ana) seramik tabak resimleri, Hindi Ku dalarnda
M.4.binleri gsterir. Hindi Kus /Anati-Okhuz, antik Afganistandr.


129


Afgan szcnde bir daha Opa ve Kun grrz; Op-Gun; Afgan.
Szck aacna bir fiske vurduk mu hepsi dklveriyor avucumuza.
Agop Dilaarn dilleri douran TURAN Dil Haritasnda bugn
tarttmz pek ok szcn sesdelerini grebiliriz. (Kaynak, Trk Tarih Kurumu
yay. 2010)



Buras bugn zbekistandr, antik Turan lkesidir. rnein Takentin
dier ad A, yani Sosa, ua
tken; Kun-ata blgesi.
ua ehri, Karabada ve irazda da vardr. Ninelerinden birinin ad ua
veya uuka olmayanmz yoktur. Artemisin Susal/oal olduu yazar.


130
Opasi Kor; Pisagor-us!
Matematiin ve mziin babasdr. zmir Seferihisar Teostaki
gkbilimevinde ailece bilim yaparlard. Anadoludaki en byk olan bilimeviydi.
Bu yerin bir ad da Klazomenai; Laz -Pan yeri.
Beyni k saan, Kor gibi olan, bulu yapan bilim adam olmak, yapmak
Gne kltnde nemlidir. Pisagorun Banda 7 kla resmedilmesinde byle bir
anlam aranmaldr.
7 k Kafkas kkenli olmay da ifade eder. Abhaz(Ob-os) Adige
bayranda yedi k sembol devam etmektedir. Kafkas beriasnda, iindeki altn
tozlar nedeniyle, 7 vadiden altn renginde akan 7 dereyi koruyan SR-KOS, Ser-Koz
Ba-Ouz olmay bize syler.
Sir olmakla Dor olmak ile eanlamldr, nk DOR/Zor/Zir ayn Ur-Esi,
Iktan Ur olmay ifade eder. Banda IIKLI olmak, SR olmaktr, iin srrn
bilmektir, ba IIR olmaktr.


Pisagoras Apollo Nius

Pisagor, memleketi Si-samn (Sam-os) bize aman olduklarn syler.
Halikarnas Balks Teosda Anadolunun kuzey dousundan gelen bir
kavmin diliyle konuulurdu, diye not der.
Kemerhisarda Tauna, zmirde Klazomen, stanbulda Ayasofya ve
spartada Zaalas, MS.548de znik Konsil kararlarn tanmamaya devam ettikleri
iin Galatal Ceneviz tefecileri tarafndan yaktrld. (Ortaan en karanlk gnleri bu
dnemdir.)
Pisagorun ei, kz ve iki olu da bilim yapard, Pisagorian ekolu byle
dodu. Mzik, geometri, uzay, fizik, matematik vb btn bilimler bir arada
incelenirdi.
Kzlarndan Meia, ayrca bebek mzii ile ilgiliydi. Ona ad verilmi olan
MEA sfat, UMAY Anadr, bebekleri koruyan melek anlamndadr. Mahiye ile
Meia/Maye sesdetir, ki bu satrlarn yazarnn babaanne ad olan Mahiyenin
ailedeki nlenii MAYEdir. MAYE ad Bayburtta MAYA olarak nlenir. Smer
tanrs MA ile sesdetir. Ki, Lazcada ben, MAdr! Ayrca dnyada en fazla kz ad
MAYAdr.
Bilim adam olan Meiann bulgusu, bugn de ocuk mzik pedagojisinde
temeldir; Bebeklerin yrmesi, yemesi, komas, oturup kalkmas, vb hareketleri
yavatr. Alglamas yavatr, o nedenle hzl konuulan anlayamazlar. ocuklar
hareketleri taklit ederek renir, ancak, hzl hareketleri taklit edemezler, onunla
yava yava konuunuz. Kan dolamlar yavatr, o nedenle abuk rler. Bebek

131
bakm mzikleri (nazlatmalar) yava tempoda olmaldr, o nedenle bebek mziinde
tempo yavatr.
Ne mutlu bir tesadftr ki, bu satrlarn yazar Mahiye Morgl de ocuk
mzii pedagoudur ve Meiaden 2500 yl sonra MEA ile ayn tespitleri ondan
habersiz olarak yazmtr. (Bkz.lk ocuklukta Mzik Nasl retilir, 1.bask YA-PA
stanbul 1995, gelitirilmi 2.bask Kk Yay.Ankara 2006. Bkz.Eitim Kresel
Piyasaya Teslim, Mayana Yay. Ankara 2010)

Opa Ulu-Naus; Apollonius!
Banda 7 kla resmedilen ApolloNius, Zeknn Ulu-opas (Alp, lyapa),
aman Ouz kltrnde Alp olan kii, Ulu Iyla etrafn aydnlatan Bilge /Eren
Kiidir, o nedenle byk sayg grr. Hasan da evresinde Nide Kemerhisar,
onun aile boyu (Filo-Stra-tus) birka kuak bilim yaptklar yerdir. Burada yetien
bilim adamlar ldklerinde onlar iin Mersin Mezitlide birer dikilita ant yaplrd.
O antlarn yktrlmas Roma yamaclarndan Septemus Seferus zamanndadr.
(MS.193) Sefer-us, yerle bir etmek iin Mezopotomya ehirlerine yapt 7 seferle
nldr. Ancak Pozantda Tarkan di Meteye ar ekilde yenildiini de
unutmayalm. Yaral komutanlarn tedavi ettirmek iin getirdii Kemerhisarda
Apolloniusun torunlaryla tanp onlardan bilgi toplayan kars, tbb koruyan kadn
olarak nlendi. Romann Ouz tbbyla tanmas bu ilk deildi, Rize kalesinden
kardklar Lokman Hekim el yazmas ilk tp kitabn M.63 de oktan ganimet
olarak gtrmlerdi. O kitap Kral Koarinin dedesi Mohti Ouzun yazd kitapt.
Apolloniusa Yunan mitolojisinde Bilim Tanrs denilmesi, hatta
Hz.sann ona benzetilmesi onlarn sorunudur.
Aalm: Naus; Ana-Us, Ik kayna, yani Zek.
Zek; se-ika, ika, Ik. Akl ile k balantsn Zekann almda
gryoruz.
Zek demiken, 1983den beri, zeknn ok paral olduunu savunarak
ne kan bir akm btn lkelere yaylmakta, eitimi buna gre ekillendirmekte,
kamucu eitim mfredatlarn krarak piyasaya atmaktadr. Bu srada, kresel
merkezlerden insanolunun akl denilen kl backlarn kopartma, dier deyimle
beynin n karartma, bir psikolojik harp malzemesi olarak retilmitir. Buna gre
hazrlanan ders kitaplar Trkiyede 2005 mfredatyla birlikte bedava datld, bu
kitaplarla eitime devam edilmektedir; yl 2011. Bu nedenle, zellikle 1980 yl
ncesi Fen ve Trke ders kitaplarn korumaya alarak gelecee saklamak,
ocuklarmza onalrla evde ders yapmak, dnyann gelecei iin de nem
arzetmektedir.

Pan-Kor eli; Dou Karadeniz:
Abhazyann da iinde bulunduu Dou Karadeniz yresinin antik
adlarnda ve sembollerinde Karuz Kltrnden, Ks-Gar(Ouz-Kar) Da gibi,
yaayan izler buluruz. Hatta Orta Karadenizin antik ad Gaziura (Ordu, Got-yre,
Ouz Yresi) dier ipularn verir.
Mengrel; Men-Gor-eli; Pan-Kor ili.
Lazika: Laz inanllar, Helios, Eliza halk.

132
Kolkhis; Kol-us; Ouz Oguli.
Dioskurias: di-Askoros. Ata Askarus (Potomya liman, Askoros)
Kraln sfat: --- Atas Zeus Ouz di (di, Lazca
Emice, ata)
Kraln ad: Aristarchus. Ari-tar-Kos, Toros Ouz Eri, (M.70-30)



Ouzer tar (Kocari Toros), VI.Byk Bedrinin Birleik Ouz Ordusunda
9.komutan grnmektedir. Bilgedir; dedesi Mitridate gibi banda 7 kla madalyona
resmedildi.
Dokuz Ouzlar adna kaynak olan ordu, sz konusu Bazileus Ordusu olabilir.
Romal Pompeyin garnizonuyla savaan, Askoroz-Baharia krfezinde ve
Potomyann dalarnda, 1800 Roma askerini ldren Ouz beyi o olmaldr.
Banda 7 kl tac olan Osmanl padiah Sultan Ahmetin kulland dier
semboller de bu adan incelenmelidir. stanbul Sultan Ahmet Meydanna onun ad
verilmitir.
Yedi kl sembolleri Hrriyet Heykelinin banda grmek bizi artmasn,
onu Svey kanalnn al iin Asya sembol olarak yaptran(1860) ve Fransz
masonlarna kaptran da bizdik.
Kolkhis antik madalyonunda, Leus/Helios ve buday baa birliktedir.
Buday baan bu belirginlikte bir de Adige Frtna Aba iin baslan madalyonda
grebiliyoruz. Madalyon, para deildir, Byk olan Bey bunu bastrr. O, ehir
krallarnn stndekidir, ata kltrn temsil eden Ulu Opa (Halife) odur. Halkn
Koruma gc en yksek olan bunu hak edendir, ona ZEUS denir, In Ua(olu)
anlamndadr, disi, sis, Azizi, Hitit gibi farkl yazmlar olabilir. Ouz atas olmak,
Agusta olmakla etir. Bat kaynaklar byle ulu atalarmz Tanr ile e gstererek,
ok tanrl olduumuzu sylerler, bu doru deildir.
Kol-Kid/Kolhiz, Abhaz/ApKoz yazlmlarnda yine Ouz Opas ve Ouz
Olu okunur. Ouz eri ile Ouz olu yazs ayn anlamdadr.
Ouz tar (Ouz Yldz) Ouzerin Ulu Ik (Helios) semboll madalyas:



133

DUS-OZ; Ik Atas!
KOS-ER; Ouz Eri
D-OS; Zeus; n ua
Cmle anlam: Zeus inanl Ouzer Atas
Bu madalyada tamga/hecelerin nasl blndne tank oluyoruz. Ortadan
buday baa ile ayrlm olan heceler, sadan sola kelimeler, yukardan aaya bir
btn olarak okunduunda cmle olumaktadr.
Burada virgl-buday, gne-NOKTA (Arapa ems) kavram
hissedilmektedir. HECE, KELME, CMLE yazlmnn ilk rnei burada
karmzdadr.
Grcistan kaynakl, Strabona dayanarak yaplm bir haritada, Rize ve
evresi, Ebekhria olarak yazlmtr. Opa-koriya ile sesdetir, Bahriye armldr.
Askoros liman byk Bahriyeli asker liman olmaldr. Hopada Makriyali adnda
antik bir liman daha vardr.



( http://conflicts.rem33.com/images/Georgia/Colchis_Strabo.htm)
Haritada grlen Lasicann dier ad AEGRA, Ay ve Kor Yeridir, Ay-
Yldza karlktr.
Ad geen sitede yer alan bir dier haritada, Dou Akdenizin ad
SELEZYAdr. nk o tarihte SelevKos (Selezya, Tles-ya) devletine bal
Kastabala(OuzAtaBeli) kral TarkonDiMete, Cenevizli Akdeniz korsanlarn
skenderun limanna sokmamaktadr. O haritada, Neron tarafndan silinen tarihten
Tigranakarta ehri de vardr.
M.1.yyda, VI.Byk Bedrinin Bazileus snrlar, Boazda Tarabya-
Saryerden balayarak, Krma (Kor-Uma) kadar ulayordu. Baz haritalarda
Selanikten balad grlr.
Antik Uygurdan beri KOR-US/Karz Kltrnn izlerini her yerde
grebiliyoruz. Byk Ouz beylerinin paralarnda ve madalyalarnda, onlarn
sfatlarn okurken, ulu atalaryla olan benzerliklerine isim verildiini anlyoruz.
(MHTOKHUS(Mete Ouz), Opatore VI.Byk Bedri hakknda aratrmalarm daha
nce oka yaynlam olduum iin burada kendisinden ayrca sz edilmemitir.)

134
Eski Trk boylarnn adlar bize onlarn kan balarn deil, ne kan
kltrel zelliklerini ifade etmektedir. Sanki insanolu, akll, cesur ve yrekli
nderlerini hi unutmam, onlarn sfatlarn kendisinden sonra kacak nderlere
rnek olsun diye her yere asmtr.
Bu arada, aratrmam biraz da kendi memleketime, Dou Karadenizin antik
Smer-Ouzlu Halkna, Kolkhise ayrma frsat bulmu oldum.
Kaynaka: Agop Dilaar, Karahanllar Devleti Haritas
http://conflicts.rem33.com/images/Georgia/Colchis_Strabo.htm
http://www.snible.org/coins/hn/bosporus.html
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:COLCHIS._Dioscurias._Late_2nd_Century
_BC.jpg
http://www.s110120695.websitehome.co.uk/SNG/sng_reply2.php?crit_rule=Aristarc
hus&crit_imag=on&crit_orde=fld_Ruler&crit_blok=20&crit_disp=sum




Laz ve Pelaz ile Fonetik Yolculuk

Smer Tanrs LAZ ve antik kaynaklarda Dou Karadeniz halk iin
kullanlan PELAZ tanm zerinde biraz alalm.
Laz; Ula-Oz, Ulus.
Pe-la-zi; Opa-Ulu-Si; Opann ulular, Gnein soyundan gelenler, Miletler,
Milaslar.
Pelaz ile Filiz, Pilic gibi sesde szcklere baktmzda, ykselen, yeeren
hayat kavram ile balantl olduu dnlebilir.
Poli-si olarak aldnda, Ik Folu olur. Pali-es-tina; tan poli, Filistin.
Palez, uzama, dikelme, diklik, ykseklik kavramlaryla da ba olabilir, ki,
antik erkek organ Falos ve dik sahil yamac Falez ile de sesde kmaktadr.
Kafkasyann antik ad olan ELZAN, souma dneminde derin vadilerde
bile hayatn devam ettii yer, Ulu CAN yurdudur. Lazlarn antik adlarndan biri de
TSAN halkdr. Borkada inein su itii yalaa ALAZAN denir, vadide akan su
anlamyla rtr. Eskiden Borkada dereden altn toplamak iin kei postu
kullanlrd.
Hayata ilk/yeni balayan anlamyla dnldnde, Pelaz/Laz ad verilen
kavim Ulu Iktan lk reyenler olarak karlk bulabilir.
Kibele /Si-be-le adnn Si-opa-uli hecelerini yer deitirirsek; Pa-uli-us, Pelaz
oluur.
Tanra Kibele ile balantl olarak, Allat ve Kb szckleri Kuranda bir
kere geer. (Prof.Gnl Tekin, Haber Trk televizyonu, Teketek prog. 5.4.2009)
Ulu-os heceleri yer deitirip So-li olursa, talyanca ve Franszca gne
olur. Lassi, talyanca Kzl demektir.
Eskiden Anadoluya Helenler Bazi-leus, Bazil lkesi derlerdi. Baz-ileus,
Maz-soli olarak evirdiimizde Kzl Maz, Kzl Baz, Kzl Ba olacaktr.

135
Dou Karadenizin antik ad M.II.Binde Anadolu haritalarnda AZZ olarak
grlmektedir. Azzi, Ouzi, Eyzi halknn inan ad Lat/Laz idi.
imdi biraz uluorta szck aratrmas yapalm, iinde Laz geen szcklerle
alalm:
1. Pelaz: amlheminde, suyun gzesine en yakn olan, suyun en souk
olduu yer, pek-laz, koyu laz anlamnda bir szck. Kastedilen, Tanra Laza en
yakn olan yer, olabilir.
2. Pelaz: amlheminde, yaylaya karken ormann bittii yerdeki aklk
alan, otlak, imen. Yaylaya imene gidilir, filizlenmi imenler biilir. Yksekte
yeeren hayat, gibi.
3.Pelazi, pelaziko: Laz atal abeler. Ape-La-zi-go; Gksoylu, Ulu Inn
abeysi.
4.Pelaziler; zmiri ve Egede bir ok Koria ehrini kuran Amazonlar.
5.Pales-tin/Pulasatin (Filistin) halknn kkenidir. Anadolu birleik Ordular
ierisinde Filistine giden Amazonlarn kurduu uygarlktr.
6.Pelasglar; Pe-La-si-ogullar. Eski Atinallar. Atina ehrinin kurucular;
pelazikolar; Yunanistana kuzeyden gelen ilk yerli halkn ad. Akhailer, Sahil
Pelasglar diye geer. Sarn mavi gzl ak renkli insanlardr. Egypt-Msrdan
gelmi olan kpti kkenli esmer garaciler(Grek) halkla kaynap Hellendiler.
7. Pelaz: Franszcada yayla evi.
8.Palazlanmak: Evine eya alabilmek, palaz/sergi/hal sahibi olmak,
zenginlemek.
9.Pulasatune: Pe-laz- atune; Be Laz Gnei. Kibelenin bir ad da
Pulasatunedir. 270 ylnda esir alnarak gtrld Romada ldrlen Filistin
kraliesi Zeynepin tablolarnda, arkasnda drt atn zerine gne tanrs Helioz/
Laz/Lat, yani Kibele vardr.
10.Beluci: Belucistan halk. Bir ok zelliiyle Pelaz halkyla da benzeir.
Opa-Lu-ci, Pelaz ile sesdetir.
11.Palici: Askoros srtlarnda, Baleva Bayrnda yaayan bir slalenin ad.
Palisi; Opa-Lizi /Lazopo ile sesdetir. Baleva Bayr Kuzan-donostadr;
alm, Ouzan Tan-llarn yeri demektir. Bu szckler bir araya geldiinde Opalizi
Artemisin annesi tar iaret eder. Bayrn tepesindeki kayalara, dnrcsyle
birlikte resmedilmi Gelin Kaya rlyefi, buradan bir atl gelin gittiini bize sylyor.
Bir de yakndaki deirmenin etrafnda bulunan dipsiz kuyu var; yer alt yerleim
yerinin havalandrmas olabilir. 2010 ylndaki sellerde kayan topraklarn altndan
maaralar km olmasn da eklersek, buras antik Potomyann nemli bir
gzetleme tepesidir. Ki, 916 metre yksekteki bu yerden temiz havalarda,
Trabzonun limanlar ve Kuzey Kafkasya dalar grlebilmektedir.
12.Pilaus: Rizede bir da ky. Pelaz ile sesdetir. Pi-Laz, Opa-Laz; Ulu Oz
Apas.
13.Milas: Pi-laz almldr. Milasda Lat-moz dalar; Laz-Maz.
14.Polat; Apo-Lat, Laz opa.
15.las; lyas. Silifkede erkek ad Elles, Ulios!
16.Alaz: Ate. Alazlamak; kesilen kazn kalan tyleri atete evirerek
alazlanr.

136
Alaz; a-laz olarak dnldnde ise Lazn has anlamndadr; aha-Laz,
ite-Laz .
17.Alaz-ya (Kbrs):Ulu-oz-ya.
18.Palaz: Kanatl hayvanlarda, yavrunun yuvadan umaya balad ilk
zamanki hali; palazland. Bebeklerde de yrmeye baladnda, hastalktan
kurtulduunda sylenir.
19.Palaz:Tavuun ferig olmadan nceki hali, civcivlikten kt zaman
kendi bana dolamaya balad zaman, ferigden nceki hali.
20.Palaz: Yere serilen, tabana yaylan kilimden daha ince rt. zbek
Trkesinde de yere serilen yufka rt, yayg.
21.Palaska: Askerin tehizatn yerletirdii kemerin ad.
22.Dorapuluz; Trapoluz: Tur-Apa-ulu-uz; Laz Apal Dor. Trablus-garp ve
Trablus-am adlarnda da geer.
Dora-Pelaz kua. Dor-Pelaz kua. Bu kuak, Amazon sava kadnn
kuadr.
Mitolojik yklerde, Amazon kraliesinin belindeki kua almay baarmak,
kahraman olmak isteyenin yapmas gereken en nemli ilerdendi. (Halikarnas
Balks, Btn eserleri 14, sh.29)
Sar belune belune da Darabulus kuai (Trabzon trks)
23.Alaska: Soukta yaayanlarn lkesi.
24.Lalezar; La-lez-ar; Ulu-Laz-uri; Ulu Laz Yeri. Gelincik tarlas. Lalezar
kz ad olup, Ardahanda Lalizar ve Eliza olarak iki ekilde nlenir.
25.Hel-las: Ulu Laz. Yunancada Tanr. (Helesa haykrlar ile sesdetir.)
26.Leoz: Lagos bal. Eti bereketli olan Akdeniz bal.
27.Halles: Haleys. Kzlrmakn antik ad.
28.Hales Pantus: Karadenizin antik adlarndan biri.
29.Alles; Ulu Laz. Eski ngilizcede bir haykr. ngiliz halk arklarnda
balang haykr olarak geer. rnein, Alles, my love, youGreensleaves.
Oksford niversitesinin kampus ierisinde bulunan nl Haley (ulu-ay) kprs.
Halide Edip Advarn ngilizce ad; Alise!
30.Lasio: talyada Laz-io, Laz yeri. talyan halk arklarndan biri;
Laodice.
31.Eylos: Diyarbakr, Cngu (Gn-ku) ilesinin yaylas. evresinde Aut
(Ovit), Arguna (Er-Gn), Mrgan (Umurgan, Emirgan) yaylalar bulunur. Antik
Bazils Trkmen blgesidir.
32. Tales; Ata-leus, Laz atal.
33.Trablus-garp; Turaba-lus. Libyada, antik Tripoli/Tirebolu kenti. Akdeniz
uygarlna adn veren Pani-ka/Fenikelilerin ehri. Trabzon trksnde sz edilen
kuak ad Tarabulus ile sesdetir ve Trab-zon ile ortak heceleri vardr. Yine
Fenikelilerin ehri olan Tarblus-am, Lbnandadr.
34.Durlaz; Dor-laz. Erelide, vriz yaknlarnda, Zanapann karsndaki
ky. Gaybi Ky (Aabi-ky) ile komudur. Atlaryla nl bu Hitit merkezinde bu
adlara rastlamak tesadf deildir. Gaybi Ky ile Krgzistandaki Gobi lnn
adndaki sesdelik tesadf deildir.

137
35.Ligos: Leus. stanbulun ilk kurulduu yerin addr. Yenikap kazlarnda
Ligos deresinin yatana ulald ve M.900 tarihli n-Trklere ait bulgular ortaya
kartld. Ligos, Helik-us olarka aldnda Halk Yeri anlam ortaya kar, ki Laik-
us kavramna denk gelir. u demektir ki Bizans saray bu mahallede deildi!
Kazm Mirann okuyuunda LGOS szcnn El-g-Os olarak
aldn ve Halk-su-mekan olarak karlk bulduunu gryoruz.
36.Likus/Lius. Kelkitin ad olan Lycus/Likus ile de rtr; Halk Yeri
demektir.
37.Naolaz; Faslye. Sivas, Divriide kullanlr.
38.Ula; ULaz. Anadoluda erkek addr. Ala, Kazaklarn inan addr,
sembollerinde kaz vardr. Kaz semboln Sasanilerde, Filistin kraliesi Zeynepte de
gryoruz.
39.Tegloz; Da-Laz. Heminde bir tepenin addr.
40.Lazcao: Laz-ko, Laz Oyuu. Fransa/Marsilyada Trk tamgalar bulunan
maarann addr. Kouk/ oyuk, Rizede maara demektir. Kayk ile sesdetir ve
dikkat edilirse kayk da aacn oyuk halidir.
41.Lotus: Lat-us iei. Trk kilimlerinde 18 saysnn karl olan iek
motifidir, sekiz keli ekiller oluturur. Ruhsal lmszlk simgesidir.
42.Laozi: inde, Tao/Da inan, Taoizmin tanrs.
Dier yazllar; Lao-tsu, Lao-tse, Laotze, Lao-Zi, Laocius.
Resminin arkasnda gnei simgeleyen daire vardr. Bu simge Ayasofyada
ve Kibele tasvirlerinde de vardr. Gnee ykselen, ulu kii, gnahsz kii, gneten
reyen gibi anlamlar verir. Dairenin ierisinde art iareti hace, ulu kii/gnahsz
kavramn pekitirir. Laozi retisi, ataya sayg ve eitimi tler, Ouz Kltryle
ve Konfysle de rtr. Laozi ailesi imparatorluun ktphane grevlisiydi. Asl
ad Lao Tandr.
M.500 l yllarda Konfys ile tanan Ulu Zi iin, annesi ktan hamile
kalm sylenir. Bu deyim onun ulu/yal bilge olmasna benzetmedir. nsanlarn
eitimsizliine kzp da lkesini terk ederken onu Ouz kutsal boa zerinde
resmettiler.( http://tr.wikipedia.org/wiki/Laozi)
43. Helesa imece haykrlar: He-lesa- Ya-lessa. Ya-Mu, Heya Mu! Moula
Hey Ya Mou!
Helesa; Ulu es-sa. Son ek sa, haykrn nefes biterken oluan sesidir,
szce eklenmez. MU Tanrsna sesleniler birliktedir.
Hey olasa olasa da bu sevdaluk olmasa, trksnde, benzer sesleniler
vardr.
44.Ladik, Ladi-ka; Lazi-ka. Laz-olu, Lazolu.
45.Halac, Kalac; Alaz halk.
46.Melas: Uma-Laz. Alkol, maya ve yem sanayinde temel hammadde.
47. Lut: Lut Gl.
48.Lauda, Lvta, Lut; Ulu-od. Ud ve gitarn atas olan alg.
Arapa lt. Franszca luth. ngilizce lute. Almanca laute. talyanca luito. Eski
Yunanca Chelys (Hleis), Latince Tesdudo (atas dido/byk atal). spanyolca Port
Laud; Parsi Laud, Pers algs veya Pers Sesi anlamnda.

138
Lavtann M.8. yzylda Uygurda, 3.yzylda randa ve Madagaskarda
kullanld saptanmtr.
49. Laud-ly; ngilizce gr sesli.
50.Paluze; budaydan yaplan tatl pelte, muhallebi. Opa-luze (1.Artemis)
yemei.
51.Leis; Hakkri dalarndaki krater gllerinin ad.
52.Lazkiye; Suriyede bir liman ehri. Blge antik Filistindir.
53.Beliz; Trke kz ad, Opa-Lisi, Pelaz.
54.Belise; Be-lise. Meksikada Altun Ha (Kzl G) ehrinin ikinci addr.
Kzl kl, kzl-tan ile e anlamldr. Kzltan, Trkede ad ve soyad olarak vardr.
55.Oflaz; Sivasta bilinen bir soyaddr. Halk ozan Fatma Oflazn ailesinden
oka ozan kmtr. Opa-Laz; Laz Abas.
56. Lalizar; La-liz-ar; gelincik tarlas. Ulu Lizin Ur ettii. Franszca Eliza.
Lale-zar adnda ayrca Layla-Dor vardr. Smer kralielerinin elinde
grdmz krmz lale, Trk lalesidir. Ulu-ala, Lala-dor, Zor bebei/yavrusu
anlamna gelir.
57. Malazgirt; Pelaz-girt, Pelaz Kur-di. (Mazgirt de nemli benzerliktir.)
58. Elizon; Eliz-on. Trabzonun antik addr. Laz-an; Lazlar demektir.
Tarbzondan Hazer denizine kadar olan blgenin antik ad da Elizandr. Bu blge
buzul anda donmam olan, vadilerindeki sularn mikroklima etkisiyle akmaya
devam ettii, hayatn da devam ettii, kuzeydeki tek blgedir.
59.Laziges; Laz-gos. Ouz Lazi; Kzl Ouz. Antik Sivastopol (Si-mas Ata-
poli) yresidir. Kafkas halklarndan Lazigeler, Laz halkdr.
60. Zela; Zile; Yerleim ad. Sadan okuyunca Laz kar.
61. Sele-u-Kos; Ouz Ulusu. (Sadan okyulu Soli/Ulus)
62.Latvia; Lati-ya, Litvanya. Lat dili konuulan bu Baltk lkesinin
efsanelerinde Kurt Allaha hizmet eden kpektir, kutsal hayvandr, ldrlmez.
Latvia 2006 turizm-tantm kitapnda yazldna gre, halen bu lkede 2000 da
kurdu yaamaktadr, kurt uluduu (oul, owl; uluma, havlama) zaman, Tanrya dua
eder. Ay dolunayken kurt uluyorsa, ocuklar bir dal parasn kendilerine kuyruk
yaparak kurt taklidi yapar. Bu inanlar, eski Trk efsaneleriyle rten bir durumdur.
Lazca ile Latviada konuulan Lat dili arasndaki ba ve anlatlagelen halk
hikyelerindeki benzerlikler dikkat ekicidir.
63. Pelayo; Pelazi, Pelatio halk. spanyada otonomla ynetilen Asturia
blgesinin halk. Hristiyanla kar en fazla direnen, en ge Hrsitiyan olan
kahramanlklaryla nl antik bayranda Ay-yldz vardr. Antik Tanrlar
Dios/Zeus/Ata I, VI.Byk Bedridir; Astur (Tor-os) blgesinde bir elinde
dmen bir elinde asasyla heykeli bulundu.
64.liz: Karaide basn-yayn hakk olan bir Pakistan Trkmen dili.
65.Lizi; Lidyann ngilizce sylenii.
66.Atlas; Ata-Laz; Dnyann direi Klimanjero dalarnn antik addr.
Dan alm Pan-Olu-Yeridir.
Fastaki dalar da Atlas Dadr. Burada souk ada yaam devam ettiini
gsterir, antik scaklk haritasnda bu grlebilmektedr. Fas ile sede den,Opasi
burada var olmu demektir.

139
Homo Erektus adl ilk insanlar buradan dnyaya yayldlar. Atlas szc,
yeryz anlamn daha sonra alm olmaldr. Atlas, ok basitlemi haliyle
harita demektir.
67.Niles; Ni-les, Les ana. Nil nehrinin antik addr. Klimanjero/ Panoulu
dalarndan gelen kar sularn Akdenize tar.
Akdenizin antik ad Heredota gre MES OGEOS PONTOStur; Pan
soylu Maz inanl O-Uslar olarak alabilir.
68.Palaz brei: Ordunun Medresen (Perembe) halk, dini bayram
arefesinde sevap iin yufkadan yaplan bu brei datr. Blgede kullanlan
soyadlar en eski Trkmen adlardr; Kafkas dalarnn simgesi Yediyildiz,
Kibeleden dnen Kpeli, gibi.
69.Pilaz-ma: Sudaki en kk canl, Pelaz mayas. lk canl hcre suda
olumutur. Ik ile su bulutuunda canl hcreler oluur. Yosun buna rnektir.
70.Plaz-ma: Is ve k kayna, dumansz ate, gne, mama. Tm hayatn
varlk kayna, her ey, insan dahil tm canllar ondan var olmutur. Maddenin ilk
hali ktr, kat, sv ve gaz halleri onun devamdr. aman-Ouz kltrnde drt
kutsaln ilki atetir; toprak (yer), gk, su ls ateten var olmutur. Sesimizi yer-
gk-su dinlesin, diyen Trke arklarmz vardr.
71.Plasenta: Pelaz Anas. Anne karnndaki bebei besleyen kordon ve sv.
72.Hopaliti; Opa-liz; LAZOPO. Op-Laz, Of-laz. Susal Artemisin dier ad.
Astarte, tar ata.
73. Evlat; O-Laz. Farsa Olad.
74. Tesliz; Tes-liz; Atas Liz. Hristiyanlarn kutsal lemesi; Baba-Oul-
Kutsal ruh.
Teslis kavram adn kendinden nce var olan Ouz kltrnden alm
grnyor. Hatta sann fikir babasnn Byk Bedri olduunu syleyenler de vardr.
Burada kurulan balant, yoksul sann Yahudi tefeciye kaptrd paray kurtarmak
iin gittii yerde ldrlm olacan dndryor, nk sadan 50 yl kadar
nce Romaya kar direnen Byk Baouz Bedrinin n Mitraizm adyla
gryoruz. sann yaad kabul edilen 1.yzylda Bedri yaam bir kahraman
olarak anlatlyor olmalyd. Her direnii iin Mitrac denilmi olmas bile
mmkndr. Bu anlamda SA (Ik) da bir Mitrac kabul edilebilir, ki o zaman l
kutsal gsterilen Tesliz (Atas LAZ) olmas kuvvetle mmkndr.
75-Tibilis; Tiflis, Tepe-Liz. Kolkhis halknn tepe ehirlerinden biri.
Tiflis mzesinde Kolkhis kral Kvirilaya ait bir sikkede (M.400) Boa ve
Kutsal Hilal:








Benzer simge Gagauz bayranda grlr.

140
Kolk-his; Ouz- halk. Eyzi/Ozi halk. Romaya hi vergi vermeyen hep
direnen Dou Karadeniz halknn antik addr. Sanni/Canlar da denilmitir.
76-Laos: Laos ve Kamboya antik kltr tamamen lek Tanrca
KORANAS, Ankoras/Ankora zerinedir. Bunlar Anadoludaki Korint Ant mzeleri
gibidir. lek Tanra Kibele kltne denk gelecek kadar, kadn heykellerin
balarnda sivirilen kat vardr.
77- Las Ky; Araklda bir ky. Kyde, imece msr apalayan erat,
yorulunca horon molas verilir. aman tresidir.
78-ngiliz; Engi-luz, Laz-Enki.
ngiliz; ierisinde Eng-Luz hissedilir. Laz Damgas gibi bir kavram verir.
ANG hecesinde ANLAMAK edimi vardr, yani szcn fotorafn grmekten sz
edilir. Bu adan ele alndnda ngilterenin antik egemenleri adaya Laz tanrnn
yeri der gibidir. Zaten kurucu Breton/Peri-tan halk, Tan ua/ halk,
Fransann kuzeyinden ayn isimle bu adaya gelmilerdi. Yanlarnda gayda
gtrdkleri de anlalyor.
79-Melet Irma: Me-Las/Milet deresi. Samsun arambada bir dere.
Burada Amazonlar M.64de Lukullusun askerlerine halk sava vererek direndi.
80-Laz-ut; Lazca msr. Borkada ve Erzurumda msra lazut denir.
81- Pelaz: Antik Yunanistana kuzeyden giren Akkalar Dou Karadenizin
sahil Pelazlaryd der Halikarnasl. Yani asl Pelazlar yukar dalk blgede
yaard, diyor. Sahil ile PLAJ balants burada karmza kyor. Gramer olarak
Pe-laz, Be-Laz olmak gibi grnyor. Smer Tanrs Laza inananlardan olmak
gibi dnlebilir. Yunancada tanr Laz nlenirken nne Hel-Las gelmesi Ulu-
Laz demek gibidir.
BE, olmak ile Obi/Opa balants zerine:
Bi balang hecesinin fonetik byme sralamas, B, BE, BA, BO, BU,
grnmektedir.
Be-Laz: Bir olan tanra Lazdr. Bir olmakla ilgili; Bir/Pir ol, ok yaa,
Bir iin piri, stad/ustas olmak. Rizede bi dur, bi bak, bi gel gibi fiile kuvvet
ykleyen bi yaygn kullanlr. rnein bi gel demek, yalvarrm, rica ediyorum,
mutlaka gelmeni istiyorum, demektir.
Pir, ulu kiiye de denir; Pir Sultan Abdal, Pir Azizler, gibi.
Ula-od, L harfinin dorudan Ulu simgesi olduuna burada yaklayoruz ve
Elifin L sindeki Ululuk, Elif dedim Be dedim, kz ben sana ne dedim Karacolan
szlerindeki gibi yeminle sze balama tresi karmza kar.
Elif Be te se. Arap alpafesinde Ouz tresinden bir giri karmza kar.
Trk bykleri iin yaplm olan ant talar Elif gibi uzundur, Dikilitalarda
bunu gryoruz. Bu balamda Dikili-tan fonetiine girelim.
Dik-uli Ta; Dag-ulu-atas. Bu ta, gklere ykselir. Dalar uludur, Tanrya
doru ykselir. VI.Byk Bedrinin Krm Ker boazndaki dikilita ant gibi.
stanbul Sultan Ahmet Meydannda bulunan, M.1547de Msrda yaplm olan
kral Thatmosis Ant gibi. Burada DateMozisi, yani Dede Mautu-si, Aziz Ma Atas,
alm vardr.
Bu ta, antik Msrda ululara ta dikme tresinin varln gsterir. Bu
dikilitan zerindeki yazlar Ouz tresine uygun ifadelerdir. (Dikilitan Msrdan

141
bir emirle stanbula getirtilmesi ve yzlerce yl yerde ylece bekletilmesi ayr bir
konudur.)
(www.chip.com.tr/blog/bilgimakinesi/Sultanahmet-Meydanindaki-Dikilitas-
Uzerindeki-Meti_923.html)
82- Alazan; Borkada ineklerin su itii yalan ad. Elizan antik blgesine
ad olan, sularn derin vadilerde donmad dnemi ifade eden kavramla rtr.
83-Ahlat: HLat. Bit-lisin ilesidir.
Ahlatda kaya evlerdeki kap sslerinde Buda ve Tavus kuu ssleri ortaya
kt(2004). Burada, buday koruyan Budann ince MAUTU, Mete/Miti/Biti
dnmlerini gryoruz. Tavus Kuu sembol, amani ve Gazne devletlerinin de
semboldr, Trklere ait bir semboldr.



Ba zerinde noktasyla veya kanatlarnda noktasyla tavus kulu
sembolleri Afyon Arkeoloji Mzesinin bahesinde de sergilenmektedir. Ancak
2012de burann TOK binalarna verilecei, tm ak mze alannn buradan
kaldrlaca haberi, burann da tarihten silineceine iaret etmektedir.
Anadolunun Hal igallerinden temizlenmesi srasnda oka Emir Sultan,
Ouz diyar Ozbekistandan gelip buralarda Romallarla savat, o nedenle Afyon
halkna da tarihini unutturarak tarihten silme cezas kesildii dnlebilir..
Urfa Birecikte sular altna gmlen mozaiklerde de onlar vard.
Tavus kuu, Doan Bey olmakla ilgilidir; halk iin kol kanat geren, halkn
emrindeki, Ouz beylerine Tigin/Tugan/Doan denirdi. Tiginin almnda Gn Ata,
Kun-eti, Gne vardr. Trk beylerinin bandaki ty, koruyucu Doan Bey
tresinden gelir. amanlar devletinin sultan Sadk Burann bandaki 12 ty gibi:




142
Gazne/Ouzlar devletinin kurucusu Kl Tiinin ad, Doan-Olu demektir.
Doan beyler, hanedandan gelmezler, Bey hainlik ederse veya yenilirse, akil
adamlardan birileri Doan bey olur, halk basz brakmazlar. Mustafa Kemal bu
trenin son rneidir. Hseyin Avni Doan Bey ve onun dedesi 2.Klarslann emiri
Doan Bey de yleydi. Konya Doanhisar, adn ondan alr. Badat halifesinin
gnderdii 40 Emir Sultanlar Afyon Emir Dada ve Doanhisarda, 8.hal seferini
bitirmilerdir. Selahattin Eyyubi de bir Emir Sultand.
stikll Harbinde, Antep, Mara ve Adana evresinde Ermeni ve Fransz
etelere kar Doan adyla ete sava veren Mehmet Kemal Doan bey de bir
Doand! Onunla emrinde harbe giden Elbistanl Tahir Doan Bey de soyadn
ondan almt ve ben, bu satrlarn yazar, Tahir Doann kz Rahimenin olu Tahir
ile 1971 ylnda evlendim.
Urartular Ahlata Halads , Ermeniler aleat , Sryaniler Kelath ,
Araplar Hilat, ranllar ve Trkler ise Ahlat demilerdir.
84-Ulieses; Laz-us, Ulis. Odiysseus Latinlerde Ulieses (lis)tir. Ulus ile
sesdetir.
85-Mamaloz: Mamaloz, Krehir Kamanda bir yaylann addr. Mama-Loz.
Mu Eme Loz; Uma Eme Laz Bereket Tanrs Lazn karnlar doyurduu, Ana
olduu, Mama yerini tarif eder. Bolluk yeridir.
Kaman, aman ile sesde olup Kuman Trklerinin adn tar. Kuman,
Kaman, aman, Saman, Os-man, hatta dnerek Ottaman olabilmektedir.
86-Lazkiye: Suriyenin liman ehri. Antik ad; Laodikeia.
Mitolojide 1.Artemis Alazyaya inci gibi istiridye kabuu ierisinde buradan
gemitir. Bunu aarsak; Artemisin annesi Semiramis ona hamileyken,
YENCE/NC karnnda Kbrsa gitmi olmaldr. Lazkiyeye ad verilen Lazopo
tar, Rizeden (Antik Potomyadan) Babile gelin gitmiti.
87-Plaza; gkdelen denilen i merkezlerinin ad. Yksek ulu bina, Pelaz
yaylalar gibi?!

Laz olmak:
Ulu Ik olmak, ktan reyen uli olmak, n o-uli(olu) olmak.
Lazlar kendilerine eskiden Can/ Canlar derlermi, sonradan kendilerine Laz
demeye balamlar. Bu ifade, Ulu In altnda kaynaan ve derin vadilerde
donmayan sular nedeniyle buzul anda hayata devam edenler kavram ile rtr.
Pelaz; Be La-oz; Bir Ulu OZ. Aarsak; Pe-Be-Bi, Mi, Me ile n ek
yaplabilir; to bi/be olmak ile Laz birletiinde, Bi-Laz gibi olmak. Tanrsal
kavrama burada ulalr.
Fonetik byme sralamasnda (B, BE, BA, BO, BU) Bi balang hecesi
grnmektedir. Kagari dilinde n ek olan kh, h ile sylendiinde, Hu-Bi, oluur.
Burada Hubi-Bubi dnmn grrz.
Hubi/Bubi (Hubyar/Bubiyar) oluumuna ularz. Hu-badan Buba dnm
muhtemeldir; BABAya ulalr. Bilinir ki, Anadoluda ve birok Trk lehesinde
baba yerine Buba denir. (Macarca baba; buba.)

143
Kagari diliyle Hubi Laz olarak nlenen szck, stanbul Trkesinde Bi-Laz
olacaktr. Trabzon ivesinde ise Pe-Laz denilmesi normaldir ve batya gler buradan
yayldna gre Pelaz adnn, Sahil Pelazlar gibi, kkeninde Bi-Laz dnlmelidir.
Be-Laz: Bir olan tanr Lazdr. Bir olmakla ilgili; Bir/Pir ol, ok yaa, Bir
iin piri, stad/ustas olmak. Rizede bi dur, bi bak, bi gel gibi fiile kuvvet
ykleyen bi yaygn kullanlr. rnein bi gel demek, yalvarrm, rica ediyorum,
mutlaka gelmeni istiyorum, demektir.
Pir, ulu kiiye de denir; Pir Sultan Abdal, Pir Azizler, gibi.
Ula-od, L harfinin dorudan Ulu simgesi olduuna burada yaklayoruz ve
Elifin L sindeki Ululuk, Elif dedim Be dedim, kz ben sana ne dedim Karacolan
szlerindeki gibi yeminle sze balama tresi karmza kar. Elif Be te se. Arap
alpafesinde Ouz tresinden bir giri karmza kar.
Trk bykleri iin yaplm olan ant talar Elif gibi uzundur, Dikilitalarda
bunu gryoruz. Bu balamda Dikili-tan fonetiine girelim.
Dik-uli Ta; Dag-ulu-atas. Bu ta, gklere ykselir, dalar uludur, Tanrya
doru ykselir. VI.Byk Bedrinin Krm Ker boazndaki dikilita ant gibi.
stanbul Sultan Ahmet Meydannda bulunan, M.1547de Msrda yaplm olan
kral Thatmosis Ant gibi. (Bu isimde de Ulu/Byk/Dede Mosi alm var.
That-mos-is; Date/Maz-is, Byk Maz olu. Bu ta, antik Msrda ululara ta
dikme tresinin varln gsterir. Bu dikilitan zerindeki yazlar Ouz tresine
uygun ifadelerdir. (Dikilitan Msrdan smrgesine emreder gibi bir emirle
stanbula getirtilmesi ve yzlerce yl yerde ylece bekletilmesi ayr bir konudur.)
(www.chip.com.tr/blog/bilgimakinesi/Sultanahmet-Meydanindaki-Dikilitas-
Uzerindeki-Meti_923.html)
ngiliz szc ayrtnda ierisinde Eng-Luz hissedilir. Laz Damgas
gibi bir kavram verir. ANG hecesinde ANLAMAK edimi vardr, yani szcn
fotorafn grmekten sz edilir. Bu adan ele alndnda ngilterenin antik
egemenleri adaya Laz tanrnn yeri der gibidir. Zaten kurucu Breton/Peri-tan halk,
Tan ua/ halk, Fransann kuzeyinden ayn isimle bu adaya gelmilerdi.
Yanlarnda gayda gtrdkleri de anlalyor.
Hopada fkra gibi anlatlan, Laz babann oluna vasiyeti ok nemli bir
treyi iaret eder. Babas lmeden nce oluna u eyi sana vasiyetim say demi.
Bir; sonradan grme olandan bor alma. (Faizle bor almak yasakt!)
ki; karna bile srrn syleme. (V.Bedriyi kars zehirledi!)
; devlet adamyla dost olma. (Romaldan dost olmazd!)
Anmsayalm, antik dnemde devlet, vergi toplayc Cenevizli korsanlardr.
Mitridatenin sevdas Emineye manilerinde de Sana sz veriyorum/ Bir daha
Romadan bor almak yok / Senin koynuna girer gibi /Gideceim Romann
stne diyordu.
ELZAN blgesi insanlar hep Ceneviz korsanlaryla savat. Bilim
adamlarn ve ocuklar Atinaya karp sarayllara kle satan bu korsanlar ayn
zamand tefeciydi, bankerdi ve Yahudiydi. M.525 de evlatlarn kurtarmak iin
Atina seferine giden Smerdis erkez (Kserkses) kadn ve erkeklerden oluan
ordusunda en byk kuvvet Kakar dalar evresinden gnlllerdi.


144

1934 Trk Dil Kurultaynda Trk Dilinde Kkler

Bilim ve topya Dergisinin Ocak 2004 saysnda, Atatrkn Bilinmeyen
Kitab balyla yaynlanm bir yazda, Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik
Bakmndan Trk Dili makalesini okuduumuzda, benzer fonetik almalarn
yapldnn belgelerini gryoruz.
1934de Atatrk bakanlnda toplanan Trk Dil Kurultaynda, Trk Dilinde
Kkler balyla yazlm yazdan bir blm aaya bulacaksnz (Age. sh.52,53).
Trk Dilinde Kkler:
Dil, psikolojik ve sosyolojik kanunlara bal olarak meydana gelmitir.
Fikri hayatn en ince teferruat, harici dnyadan gelen levhalar veya
iimizde doan ruhi cereyanlar eklinde tezahr eder. nsan bunlar dil vastasyla
tespit etmeye muvaffak olur.
Dil, harici dnyay temsil eden ve bize onu hatrlatan birok gsterici
iaretleri, ince farklarla birbirinden ayrma abalamasndan ibarettir.
Dilin fonksiyonu, al bildirmek, kuvveti gstermek, zevk hislerini ifade
etmek ve btn fena hislerden ve hayat tehlikesinden kendini korumaktr.
nsan, kendini saran harici lemdeki objeleri tespit fikrine eritii zaman
benliini anlamtr.
lk insanlarn her eyin stnde tand ve her eyin stnde tuttuu ilk obje
gne olmutur; gne onlar iin her ey idi. Gnei inceleye inceleye onun
vasflarndan ve hareketlerinden, maddi ve sonra ruhi, fikri kavramlara intikale
baladlar. Ondan aldklar balca kavramlar unlardr:
1-Gnein kendisi;
2-Gnein sat k, aydnlk, parlaklk;
3-Gnein verdii scaklk;
4-Ate;
5-Ykseklik, byklk, okluk, kuvvet, kudret, esas, sahip, Allah, efendi;
6-Hareket, imtidat, zaman, mesafe, hayat, gda, byme, oalma;
7-Renk, su;
8-Yer, kara, toprak;
9-Ses, sz.
lk insanlar, btn bu maddi ve fikri varlklar gnee verdikleri isimle
birlikte anlatrlard.
Trk dilinin kk olan bu isim; a (a) olmutur. Trk dilinde orijinal kk
vokale konson gelerek teekkl etmitir. Bunu u ksa formlle gsterelim: (V + K)
Trk dilinde mana ifade eden ilk vokal adr, ilk konson dir, ,
aya alar gelmesiyle domutur:
A aa aaa= a = a + = . =
Denilebilir ki dilin btn kkleri bu ilk a kkne, insanlarn boaz ve
az cihaz gelitike sylemeye muktedir olduklar konsonlarn ve vokallerin
ilavesiyle, teekkl etmitir; aa, aa, aak, aah gibi.
Bu kompoze szlerin, yava yava, balarndaki asl kk (a), kendinden
sonra gelen sfiks ile kaynaarak; ay, ag, ak, ah olmutur.

145
Bu suretle, ilk konuma devrinin ilk konsonlar, ve bunun dnt
y, g, k, h olmutur.
Trkler, ilk tandklar ve taptklar gnee ve yukarda sylediimiz gibi
ondan kardklar btn maddi ve manevi kavramlara adan balayarak ay,
ag, ah demilerdir. Yani esasa (gnee) verdikleri ismi, maddi ve manevi
kavramlara da vermilerdir.
nsanlar birbirine gnei gstermek veya anlatmak iin, ay, a, ag, ah,
dedikleri gibi, mesela parlakl, mesela atei, mesela suyu, mesela topra, mesela
bykl, .. vesaireyi anlatmak iin dahi ayn szleri kullanmlardr.
Her obje ve her dn iin, o objelerin ve her dnlerin arlarndaki
farklar gsterecek farkl szleri tespit iin insanlar binlerce sene almlardr; bir
dereceye kadar da muvaffak olmulardr.
lk insanlar, aralarnda trl jestler yaparak anlamak devrinden, gayet
basit ve sbrl birka manal sze jestlerini katarak anlama devrine gemi oldular.
Dillerin bugnk tekamlnde bile insanlar, tam fikir ve maksatlarn
anlatabilmek iin szlerine jestler katmaktadrlar. Dn ve dilin mkemmeliyeti
derecesinde jest azalr.
***
Dil, vokallerden ve konsonlardan kurulmutur.
1.Vokaller; insanlarn kaln ve ince olmak zere karabildikleri sesler
oktur. Fakat bu seslerden dilimizde tespit olunan 8dir.
A/I, E/, O/, U/
II. Konsonlar 21dir; drt kategoriye ayryoruz:
1) , y, g, k, h
2) v, f, m, b, p
3) d, t, r, l, n
4) s, z, c, , j,
Trk dilinde orijinal kkler, yukarda iaret ettiimiz gibi: a, ay, ag, ak,
ahtr.
Bu orijinal kkler, grld gibi, vokallere konsonlarn birinci
kategorisinin yapmasyla teekkl etmitir. Vokallere dier (2, 3, 4 Nolu)
kategorilerdeki konsonlarn yapmasyla teekkl etmi gibi grnen szler orijinde
kk deillerdir, kompozedirler. Mesela:
av = a +av = aavdr. Zamanla asl kk sfiksle kaynayor, av kalyor
ve manaca da kkn yerine geiyor.
ot : o + ot = oot ot
ar: a + ar = aar .ar
as: a + as = aas as, heceleri byledir.

Bu Kurultayda alan, bata Mustafa Kemal Atatrk olmak zere, dil
bilimcilerimizi, Afet nan, Reit Galip, Hasan Ali Ycel, air Celal Sahir, Ahmet
Cevat Emre, Ruen Eref naydn, brahim Necmi Dilmen ve Hamit Zbeyiri,
saygyla ve rahmetle anyoruz. Iklar iinde uyusunlar!

Kaynaka: Bilim ve Utopya dergisi, Ocak 2004

146
2.BLM.
KARADENZN TANRIALARI

1.Dou Karadenizde Smer Tanralar (Laz, Ayane, Kibele)
2.Rize ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu (Kolkhis)
3.Artvin ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu (Ouzeli)
4.Trabzon ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu (Lazion)
5.Giresun ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu (Gotyora)
6-Kelkit Satala Uygarl






Dou Karadenizde Smer Tanralar

Halikarnas Balksnn Hey Koca Yurt kitabn okurken Smerli Ana
Tanralarmzla bir hayli beraber oldum. Bu Ana Atalarmzn adlarn nerelerde
yaattmz dndm. Baktm, Kibele ve onun dier adlarn, Dou
Karadenizdeki ehirlerde, dalarda, kylerimizde, sahil mahallelerinde ve bir de
kadn adlarmzda yaatyoruz.
Hititlerin de ana Tanras Kbeledir. Blgemizde, Kibele inanyla rten
isimlerin yannda Oz (OKS/OUZ) inan ile rten mahalle adlarna rastladm.
Yer adlarn biraz daha aratrnca karma Smer/Kimmer Uygarlndan
isimler kmaya balad; Potomya, Smerli, Smle, Krm, Kemer, Siper Nehri
(oruh), spir, Siper Denizi, vb.
Karadeniz, Amazon kadnlarn beii idi ve Balk baba onlara Kibelenin
kondaylarder; Amasya, Abazya, Ladik, Canik, Sinop, Hopa, Heva, Atika, vb.
Aratrdka Krmdan Kastamonuya kadar, Zileye kadar daha geni bir alanda var
olduklarn grdm.
Sanki tarihte ad geen antik kltrler burada birbiriyle i ieydi veya
birbirinin zerine bindirilmilerdi; Amazon Uygarl, Ouzlu Kltr, Kbele
nan ve Smerler (Kenger Uygarl)
Merakm iyice artt ve Halikarnas Balksnn tm baslm kitaplarn
sahaflardan toplamaya, altn izerek okumaya baladm. Eski Yunanistanda geen
bir takm isimlerin Dou Karadenizden gitmi olduklarndan sz ediyordu; Akhalar,
Akailer, Pelazlar, Dorlar, Kentauroslar, Traklar, vb.
Merakm arttka okuyor, okurken bir szcn ardn kovalyor, onun izini
srerken baka bir szckle karlayordum. Ulatm kaynaklardan aldm
bilgilerle, ilk sezgilerim dorulanyordu. Uzun sre ke yazlarmn ana konusu bu
olmak durumunda kald. Bu srada, rnein bir yerleim adyla ilgili yazdma daha
sonra dnp yeni ekler yapmak durumunda kalyordum.
Karadenizde karma kan bir kralienin ad Denizlide yeniden nme
geliyor, Bodrumda karma kan bir kralie Tokatta, Urfada karma kan Bala

147
Kalesinde, Belkz mozayiklerinde bir daha karma kyordu. Artk yazlarmn belli
bir silsile takip etmesi olanakszlat; Karadenizden yola ktm fakat yolum ok
uzaklara dt. rnein Laodice(Laz-ece) Furtuna ad Nemrutda karma kyor,
Nemruta nasl gittiini aratryordum. (Okurlarm bunu fark edeceklerdir, imdiden
zr diliyorum.)
Bu kadar ok anadan atas, yani Abas olan bir yurdun ad elbetteki Ana-
dolu olurdu. Daha sonra bu analarn Ulularn-anas, Anati-Ulu olduunu zecektim.
Halikarnas Balksnn bir gn bir gerek kar da Amazon
Uygarln aratrr dedii, belki de burada karlatmz n-Trk Analarmzn
kltrdr.
Artk noktay koyup bunlar kitap olarak basmalydm. Ancak, inanyorum
ki, bu kitaptan sonra da Anadoluyu Anadolu yapan n-Trklerle ilgili yazacak ok
ey kacaktr. O zaman, Milat ilan ederek Anadoluda yok edilmi devletleri
adlaryla konuabilir olacaz.
2005de baladm mzik aratrmalarmn sonucunda unu saptadm ki,
Dou Karadenizin zellikle yayla trklerinde, Artvin Macahel dahil, Kakar
yaylalarndan Kelkit yaylalarna kadar, trklerimizde, tpk klasik bat mziindeki
gibi armonik zellikler bulunmaktadr. (bkz.www.mahiye.com/oksesli Analizler)
Etrsklerin Kagari Trkleri olduu ve Karadenizden gittikleri artk
biliniyor. Lazca konuabilen bir kii ngilterede, Fransada, spanya Pirene
Dalarnda ve zellikle talyada o dilin yazln bilmiyorsa, sadece duyduu
ekliyle, sesdeliinden yola karak bir ok ortak szce rastlar.
Romadaki Etrsk tabletleri Kzm Miran tarafndan okunmu ve sonular
kamuoyuyla paylalmtr. Etrsklerin Anadolulu olduklarna dair Halikarnas
Balks btn kitaplarnda sz eder. Hatta Anadolu Efsaneleri (Btn Eserleri-14)
adl kitabnda, Fatih Sultan Mehmetin de bunu bildiini grrz.
stanbul fatihi kinci Mehmet, Papa kinci Piusa unlar yazyor:
talyanlarn bana dman olmalarna ayorum. Biz de talyanlar gibi
Troyallarn soyundanz. Yunanllardan Hektorun cn almak benim kadar
onlara der, onlarsa bana kar Yunanllar tutuyorlar. (age.s.54.Montaignein
Denemeleri.97den.)
Roma devletini kuran Etrsklerin dili, Latin dili, Ana Tanra Lato Anann
dilidir. Bu dil bugn byk blmyle Dou Karadenizde Lazca olarak
yaamaktadr.
Biraz da yzmz arkaya evirip geldiimiz topraklara bakarsak, hemen
yanmzdaki rana bakarsak aynada kendimizi grebiliriz.
randa konuulan resmi dil olan Farsa, Karadeniz ivesiyle sesde bir dildir.
Ari dil, Ari kltr olduu kabul edilir. Sanld gibi Fara Hint-Avrupa dili deil,
Kagari Ouz dilidir. Arya Rizede de Ari denir. Ana arnn etrafnda oul vermeyi
kendine model alan kltrdr. Ana Tanralar ana ardrlar; Ari Hava (Arhave),
Ariata-misi (Artemis), Ari-ana (rana) gibi.
Hazar kylarnda oturan ranllar Farsay Karadeniz ivesiyle konuurlar,
rnein Allah yerine Ella derler. Trkiyede Karadeniz ivesi ad verildii iin
biz de cmlemizi buna gre kurduk. Oysa gler doudan batya dorudur ve doru
ifade udur, Rizeliler Farslar gibi Allah yerine Ella der.

148
Zonguldak, Amasra, Kastamonu, Samsun, Ordu gibi ok geni bir blgede
yaayan Trk halknn atalar iin hep Atalar Kagalard diye not dlr.
Kakalar, lkemize en yakn ran topraklarnda yaayan, ran Pers devletinin
kurucusu ve Darius/Toros hanedannn geldii boydur. rann kuzeyinde ua-Gence
evresinde ve gneyinde, iraz evresindeki Kagar Dalarnda yaarlar, at
biniciliiyle hallaryla ve kadnlarnn giydii renkli giysilerle, dindar olmaylaryla,
ehre indiklerinde 1989dan sonra zorunlu hale getirilen ador rtsn deil kendi
yerel kyafetlerini giyerek dolamalaryla nldrler. Halk alglar aynen Artvin
yremizdeki gibi akordeon, zurna, kaval, cura, koltuk davuludur. Adeta Artvin halk
oyunlarn almaktadrlar. Daha nemlisi, tpk Anadoludaki gibi aksak ritimler
kullanmaktadrlar.
(http://intellibriefs.blogspot.com/2008/01/iran-qashqai-tribe.html)
rann gney dousunda ve bat Pakistan blgesinde yaayan Beluciler,
neredeyse tamamen Trke konuurlar ve halk alglar iinde tulum zurna da vardr.
Belucilerin en byk aireti olan Magriler Trkmenistandan, Hindi Ku dalarndan
buraya gelmilerdir.
Beluci ad, tpk antik Amazon kadnlarn bilim yapan, piton ylanyla
simgelenen bilici kadnlar olmaktan gelen adlar olan Biliciler szc ile olan
sesdelii dikkat ekicidir. Beluci ile Pelazi arasnda ayn benzerlik hissedilmektedir.
randa Nevruz ve Mihrican zel trenlerle kutlanan iki bayramdr.
Can kzlar, Amazon kadnlar ba savalard. Canik Dalar onlarn adn
tamaktadr. Ana baclar da onlard ve Mihrican ad Trke trklerimizde devam
etmektedir.
randa Hititlerin anaerkil yapsna benzer bir kltr nemli lde devam
etmektedir. rnein evde hal ykamak cam silmek gibi ou ileri erkekler yapar.
randa ba rtl olsa da, kadnlar sokakta bebelerini emzirirken gsn dar alp
bebeini emzirirler. Yakn zamana kadar Anadoluda da bebei akta emzirmek
normal karlanrd. Ziraat Bankas Ulus Mzesinde bulunan, 1928de brahim all
tarafndan yaplm olan duvar byklndeki Ziraat Tablosunda, tarlada bir Trk
kyls kadn, bebeini gs akta emzirmektedir; orada trelerimize uygun
ekilde resmedilmitir.
randa Medana, Mayana, rana gibi ehirler, adlarn Ana Tanralardan
alm grnmektedir. (Fransada Meyene erinde tulum alnr.) Benzer ekilde,
Medine ad bile Med Anadan geldi denilebilir. Musul yaknlarnda bir Metina ehri
daha vardr. Milattan sonraki yllarda bile, Kurey kabilesinde her evde Kbele
heykelciklerinin bulunduu bilinir. (Ayn heykelcikler M 3000 tarihli olarak,
Konya atal Hyk 2007 kazlarnda ortaya kt.)
Rizede ve yakn evresindeki yerleim adlarnda dikkati ekecek kadar ok
kadn ad vardr. Bu adlar, sradan adlar olmayp, Hitit Tanras Kibele ve onun
duac kzlar Amazon kadnlarla ilgili adlardr. Biraz irdelediimizde bu inann
beraberinde Ouz Kltr olduunu grebiliyoruz. nk, ou yerleim adlarnda
Ouz Kltrne ve Hitit nanna ait ekler, soy ad gibi kk hecenin arkasnda
grnmektedir. rnein, OZ eki Ouz kltrn, EBA/ABA/ABU/APA/MA/ANA
gibi ekler ise Byk Ana Kibeleye inandn belirtir. Her iki ek de Amazon
Uygarlnn iaretleridir.

149
Rizede Gne Klt ierisinde ululatrlm bir yldz/ulduz/yulduz kar
karmza. Dalar uludur, yldz da dalar gibi yksekte olup uludur: Ulduz; ulu-
idius, Atasi ulu k.
Dou Karadeniz blgemizin en yksek da olan Kakar Dalar, en yksek
tepesiyle ve yaylalaryla nldr. Ancak, hepsinden daha nemlisi addr; Asya
ktasnda pek ok Kakar da daha vardr; Ka-kar, yamac kar olan tm bu dalarn
etrafnda hayat dier yerlerden daha eski grnmektedir. Kagar floras insanna da
yansm grnmektedir. Bu aratrmamz srasndaki nemli saptamalarmzdan biri
de, en eski Ouz boylarnn Kagar kkenli olduklardr. Osmanl devletinin
kurucusu Ouzlarn Kay boyu, Pers devletinin kurucular Kagari boyudur. 1870li
yllarda ngilizlerle ok ili dl olan Osmanl padiah Abdlazize yazd
mektupta ran kralnn yle syledii bilinir:
kimiz de Ouzluyuz, ben Kagari boyundan sen Kay boyundan geliriz,
ngilizlerle birlik olma, gel biz birlik olalm.









Rize ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu
(Kolkhis, OuzHalk)

Rize
Rize/rize; ris. Grme noktas. Antik Smer ehri Potomyann ak denizi
gzetleme noktas (Mahalle Kale) buradadr.
Uri-esi. Iktan remi. Rize; Roze, Ruze, skm Roz.
New Roz; Yeni bir gn, yeni bir ate, kzl gne. Benzer bir ad olan, Rizede
Yenign soyadl ailenin lakab Nevrozlardr, Naruzoun smail, gibi. Geldikleri yer
Dastandr.
C-Z-D-T dnmlerine gre, Ur-ice, Ur-aze, Ar-ata, Ar-Da, Urdu gibi bir
ok n-Trke szckle sesde der.
Uri-Aze; Aze-Ur, Ate-Ur, DOR ise sesde der. Iktan ur olan, Uri-ace;
Rize!
Ur-ududan dnm UR-ATA hecelerini Arda-nu, Art-vin, Arda-han, gibi
birok yerleim adnda daha grrz. Urdu dili konuan Pakistan halkyla Rize
balants, Balistan ehrinde Kakar dann olmas, orada Tulum alnyor olmas
gibi balantlar ortaya kar.
Ri-ze, sadan okuyuuyla EZ-R, AZER, ZR oluur. Bu iveyi konuan
Azerbaycanllara Kagari Ouz, randa Ouz Trk denir.

150
Dnden Bugne Trklerde Dil ve Din adl kitabnn yazar Cengiz
zakncya gre, RUSE Farsa oru demektir. Oru, bugnk anlamda oru
olmayp, antik Pers kralnn iki olundan biri Irac/raz ile sesdetir.
Tebrizli dil bilimci Nasir ahglne gre, IRAC, hem oru, hem de bir
gn demektir. Ouzcadr, dier Trk dillerinde yoktur. Farsaya Ouz
Trkesinden gemitir.
Moldavyal dilciler, Rus szcnn Ouzdan dntn syler. Leo
Tolstoyun da bu dorultuda grleri vardr. Rizede Rus denilmez, Urus denir.
Bu durumda, tm Asya topraklarnda kutlanan NEVRUZ GN kar
karmza, ki eskiden Rizede Naruz bayram denirdi. Na- roz; yeni k!
Bu almla, Rize, gn bol olan yer anlamna gelir ki, buna antik bir
anlam yklediimizde, Tanras bol olan yer kar karmza ki; yle de
grnyor. Potomya antik ehrinin gzlem kalesi Rizede Mahalle Kale, burada akln
bol olan birilerine iaret etmektedir, ki daha sonra el yazmas Lokman Hekim
kitabnn bu kaleden Romaya gtrld bilgisine rastlayacaz.
Rize ak limandr, Potomya ise antik dnemde derin bir krfezdir. imdi iki
derenin buluup Askaroz adyla denize akt yer, eskiden olduka byk bir haliti.
Kble Dann bakt bu yerin ad, Opo-Tomi; Opa-Dam, Gne Dam, Kibelenin
evi. Potomya, Batum gibi bir ehir ad olmak durumundadr. Potomyada gemilerin
baland bir kayann bulunduunu anlatlr.
Askaroz deresinin doldurduu krfezin M.6500 deki kme ve tufan
olayyla ba olacaktr ki bu yrede Kble ve Ayane (ems ve Hilal) Dann altnda
SU (deniz) var diye anlatlanlar da bunu gstermektedir.
Rize sylencelerinde karakoncolos adl bir hayali korkutucu grnmez
varlk vardr. Bu konuda, fonetik aratrmamz bizi stanbulda Hristiyanln resmi
din ilan edilii olan 4.yzyl, Ortaan balangcna gtrd. Aslnda Milat ile
Anadoluda balayan kara yenilgi gnlerine gittik. Hristiyan olmak istemeyen
BAZLEUS /Ouzlu halkna byk zulm edildi, iki kat vergi yklendi, ehirleri
yerle bir ederek, yakp ykarak tarihten silme cezalar verildi. Burada en nemlisi
dorudan Dou Karadenizle ba olan, bat belgesellerine de giren u cmle:
Ortaan banda BAZLEUS lkesinde 3 bin kadn byclkle
sulanarak yaklarak ldrld.
Peki kimdi ata kadnlarmz yakarak ldrenler?
Byc diye sulananlarn, becerikli, ila yapmay bilen, bilici ve at binen
savamay bilen direnen kadnlarn Amazon analarmz olduklar kesin. Onlara lm
fermann getiren KARAKONCOLOS, souk k gecelerinde, kt haberi getiren
kara giysili papaz efendi olmal. nk, papaz, Romaya vergi toplayan konsolos
demekti. stelik de kara pelerin giyinirdi.
Karakoncolos, benim de ocukluumda korktuum bir imajd. Eer
kardeimle uyumaz da, yorgann altnda kikirdeirsek, annem Uyuyun, karakoncolos
gelir sizi gtrr yoksa derdi. Bu, kesin lme gtrlmek demekti; gelir sizi
gtrr, kimse onun elinden sizi kurtaramaz. Ortaan Dou Kardenizde
yaatldnn ve Rizenin Hristiyanla kar byk bir direni gsterdiinin de
iaretidir.

151
Antik kaynaklardaki Sinor kalesi Rize kalesidir, Romallarn daha tesini
vergiye balayamadklar Kolkhisin snr (Halk ua/Laik-us snr)
anlamndadr.
Karagoncolos zerine aratrma yapan zhan ztrkn saptad aadaki
zellikler, drama teknii olarak, dolayl anlatma gelenei olan Anadolu kltrne
uygundur. (Parantezler bana aittir.)
1.Koncolos denizden gelir. (Tarih boyunca saldrlar denizden gelmitir!)
2-nsanlarla konumaz.
3-Evin en deerli varl olan erkek ocuunu alr, gelin burnuna osurur.
(Erkek ocuk kle gtrlr, gelin onun hakkndan gelebilendir!)
4-Kapnn nne braklan yiyecekle uzaklamas istenir. (Rvet!)
5-Bu halkn iinden deildir, yabancdr.
2011 ylnda Ankarada kaybettiimiz amlheminli edebiyat retmeni ve
aratrmac Muzaffer Arcnn Her Ynyle Rize adl kitabndan aldmz
aadaki haritada M.. 700-200 yllarnda Rize Azerbaycan arasndaki blgede
adlar birok aratrmacnn arad bilgileri vermektedir.



Rizede baz deiik szckler; Koliva, kzmemesi, feretiko, tami...
Koliva (kalivi, koliba, kallif): Rize ve Arhavide halanm msr demektir.
Msr tarlasndaki kulbe, Moldavya Gagauz (Gkouz) dilinde halanm
buday, yine Moldavyada ve Yunancada msr tarlasndaki kulbe, Kuzey Kbrs
Alasya Trkesinde halanm buday ve kulbe kallif.
Kalef; msr saplarn kuruturken st ste dikdrtgen oluturmak zere zel
dizili ekline denir.
Alazyada M.6000lerde n-Trklerin yaam olduu batl kaynaklarca
da dorulanmaktadr.

152
Kzmemesi (Kozmamas!): Rizede turungillerden bir meyvedir. ngilizce
adyla greyfurt olarak bilinen meyveye Alasyada (KKTC) da aynen Rizedeki gibi
kzmemesi denir. Rizede krmz olanna ayrca kinkan denir; Kin/Kun (gne)
Kan anlamndadr. Kutsal style bebei besleyen bir organn adn ona benzeyen
bir meyveye vermek ok insani bir durumdur. Anadoluda anne gs hala mahrem
deildir, bebek emzirilirken gsn bir para grnmesi mahrem kabul edilmez. Bu
tre randa ve Pakistanda da vardr.
Feretiko: Rizede yerli dokumann addr. Feri, sy koruyan, Hatti Kadn
Attikann giysisi veya onun gibi koruyucu giysidir. Teri emerek insan koruyan,
salkl bir dokumadr. Beyazdr, Amazonlarn tren giysisidir. kizderenin yerli
dokumasdr.
Lati lokum: Trk lokumu diye bilinen ekerlemenin addr. Lato Ana, Lat
Anann yedii Laz lokumu tatlsna bu ad verildiini dndrmektedir.
Lokum, fonetik analizle, Ulu-o-uma, Ulu-Mann yemei anlamndadr.
Anadoluda lnn arkasndan yenilen dua yemeine de lokma denir.

Atina, Attika, Pazar
Pazar, Atina ve Attika olmak zere ad vardr. Atina ile Attika (Atiche,
Hatuka) ayn sava Amazon kzn addr. VI.Byk Bedriyi gece savanda
kurtaran bakadn sava Kafkas Kabartay kzdr.
Attika; Hatuka, Ata-kadn. Ayn adla bir semt de Rize Askaroz deresinin
denize bakan yamacnda vardr. Yeni devlet Hastanesi buradadr.
Ati-na/Ata-ana. Frtna Abann dier addr. Per-Tina; Frtna Amazon
sava Er Hatundur; Ariadne diye yazlmtr.
Pazar; Opa-Dor adyla sesdetir. Pazarn eski mahallesi Adra-pa-tene, Opa-
dor adndan heceler alm gibidir. Opa-dor; Dor gnei, Dor aabeyi, Ulu/Hay-Dora
da adn veren Eupatore Mitridate olmaldr.
Pazarda Zir Kalenin dier ad Bala Kalesi, Tina Ablann adn tar.
VI.Byk Bedrinin kurtarcs Kabartay Pai Tinann ad burada yaamaktadr.
Kastamonu trklerinde geen bir Atine kz vardr. Hatuka Tina, yaral
kral ve yaral askerleri ve atlar Zir Kalede tedavi etmiti.
Atina ile Asena sesdetir. Asena kurt, dier kurtlarn yavrularna ve insan
yavrusuna st veren olduu iin enmli semboldr. Dayanmak, byk sorunlarn
stesinden gelmek gibi bir mesajn semboldr asena. O, dii kurt deil, anne
kurttur. Analar her evladna eit davranr, onlar eit korur, eit pay datr, gibi
mesajlar oaltlabilir.
Halikarnas Balksna gre, bir efsanenin tamam hayale dayal deildir,
belli bir yaanmlk onun iindedir. Trklerin Ergenekondan k efsanesi
yllarnda belli ki, demir ana geilmitir. Anadolu topraklarna geldiklerinde
demiri eritmeyi biliyor olmaldrlar. Pazarn yukar dalar, demir dlen
maaralarla doludur. amlheminden Reat Demirci, dedesinin, Biz buraya demir
de de geldik szlerini bize aktard.
Efsanede, Athena (Atina) savadr, da danda gzellik yarmasndayken
bile silahldr, el sanatlarnn, terzilerin, ustalarn (Daktiyillerin) ve sanatlarn
koruyucusudur. Simgesi ko, kei tekesi, kumru, bazen balklar, servi, nar, altn elma

153
(portakal) ve baykutur, gece bile grr. Gerekte, Amasyada, M.64de, Roma
garnizonunun gece basknnda yaralanan Ouz Beyi VI.Byk Bedriyi atna alarak
sava alanndan karp kurtarm, tedavi etmitir. (Murat Arslan, Mitridates
VI.Eupatore, 2007. Kitapta Murat Arslan onu kraln 3. kars olarak evirmitir, bu
yanltr, kraln sadece 2 ei vardr.)

Attika
Rizede, ehrin dousunda, Askoroz burnunda, eski ehir mezarlnn
bulunduu yamacn addr. Burada 2006 ylnda Devlet Hastanesi yapld. Gnl ister
ki hastanenin ad Atika veya Lokman Hekim olsun, bir de gnl ister ki burada tarihi
Mitridatikum Tp Kongreleri yaplsn.
Attika; Hatti-ka. Hatti Ece, Hatuka, Tyche, Atike, Haticedir. Rizede Atike
ve Atika kz adlar halen vardr.
Halikarnas Balks, portakaln mitolojideki adna altn elma diyor.
(Sevgilinin Be Parmanda Yaratlan Be Yeni Tanr, Btn Eserleri:13, sh.44). Bu
efsanede, Portekize (Portugal) Anadoludan gitmi olan Ankeusun (Ouz-ana)
grdkleri yorumlanmaktadr. Mitolojide, Kibelenin ba konday olan portakalln
perisi Nimf, bilicidir, khindir, gzleri ok kuvvetlidir, bilicilik iin kulland
ylanlarn gzlerinde de ayn kuvvet vardr, ylan gibi yaknna gelen ku, fare ya da
tavan gzleriyle dondurabilir, cevaplarn Pelazi dilinde verirdi, eklinde anlatlr.
zel not: Yazar, Glbahar lkokulda okurken(1956-61) Attika mahallesinden
gelen Portakal adnda snf arkada vard. Adndan mahcup olurdu. Sanrm
Anadolu efsanelerinde portakaln ne anlama geldiini kendisi de bilmiyordu. Bu
aratrmam srasnda reniyorum ki, Kble ve Ayne dalarnn kylerinde Portakal
ad olduka yaygndr. Anadoluda Portakal soyadl aileler vardr.
Rizede Attika, Humru ve Haldoz semtleri, batanbaa portakal
baheleridir. Haldozun imdiki ad Portakallktr ve benim (yazarn) nfus
czdanmda mahallesi hanesinde Portakallk yazldr. 2010 ylnda,
apartmanlarn ykselmesiyle, bu mahallede son portakal bahesi olarak dede evinin
bahesi kald; iyi ki konan bahesindeki kuyu antik eserdi, korumaya alnd da o
gnlerden geriye bir iaret brakd!
Yunan balklar birbirine bahtn ak olsun, bol ans; Agathe Tika der.
Yunan mitolojik yk yazarlar, Amazon kzlarn ylann zehrini kartarak
ondan panzehir yaptklarndan, savata yaralanan atlar ve askerleri tedavi
ettiklerinden ve ylan tbbn sembol yaptklarndan, ylan resmini kendi vn
sembolleri olarak kullandklarndan hi sz etmezler. Onlardan sadece Tanrsal bir i
yaptklar ve lme meydan okuduklar iin Kibelenin duac kzlar diye sz
ederler.
Attika mezarlnn yeri, Smer inanna uygundur; buradan, Askaroz
deresinin denize dkl, gnein Kakar ynndeki tepelerden douu, gnein
denizden bat ve gneyden Kble Da grlr. Kuzey batdan ise Zivana tepesi
grlr. Bunlarn her birinin bu mezarlkta yatanlar iin, bata adn veren Hatti Ece
(Attika) iin bir anlam vardr.
Gney dou ynnde, Vela ile Askoroz arasndaki tepede, Baleva srtnda,
916 metre ykseklikte Gelin Kaya kalntlar vardr. Babile gelin giden tarn

154
zledii Asma baheleri buradadr. tar Gelinin dnrcsyle birlikte at zerinde
rlyefini grenler 1950 yllarndan anlatrlar, talar krlm, belli izleri oradadr.
Yunanistandaki Attika, Atinadaki Athena tapnann bulunduu yerdir.
VI.Mitridate (Pan) ldnde orada ona heykel yapld.
Alp Dalarnda yaayan talyanlarn ad ALAZO ADGEdir! Laz Atike!
Balkanlarda sylenen Atti kadn neye alar trksndeki isim de
muhtemelen ayn kadndr. Balkan Trkesiyle, zellikle Pomaka ile Rize
Trkesinin ortak zellikleri dikkat ekicidir.
Hatti (Ata), Hitit ve Ouz kltrn bir arada grdmz bu blgede, kadn
ata kltrne uyan Hurrilerin izlerini de dilde grebiliriz; kadnlar birbirine
hitabederken Kori der.
zel not: 2006da Lozanda tantmzda svireli Fransz, eski milletvekili
Albert Houriein soyad huriye okunmaktadr. Kendisi ALP(lyapa) dalarnn
oralarda bymt, soyadnn anlamn bilmiyordu. A.Houriet, Trklerin Ermeni
soykrm yapmad, yalnzca vatan savunduu dncesinde olup, bu dnceyle
kurulan Tlt Paa Komitesinde yer ald, Lozan, Berlin, Paris mitinglerine katld,
TVde ve panellerde konutu, Avrupa Birliinin Trkleri o zamanki gibi imdi de
tuzaa ekmekte olduunu syledi.

Askoroz (Taldere)
Antik ad Bahriye Krfezidir. imdiki ad Talderedir. Krfez oktan
doldu, bir ufack dereceik kald.
Akmenid atas KUROS ile sesdelii dikkat ekicidir.
Askor-os; Karuz-Sa; Karuz soylularn yeri. Ya da, Su(deniz) Kerizi, yani
Krfez anlamndadr.
Antik haritalarda Rize Da Yarmadasnn arkasnda kalan, en korunakl
krfez buras olabilirdi.
AS-KOR, Soyu Kor, ASKER. Asker-us; asker oullar.
Mitridatenin bakenti Potomya, tarihten silinmeden nce byle bir asker
ehriydi. Akmenid Karusilerin Karadeniz bakenti buras grnyor.
Azerilerin Kokorolu efsanelerinde de anlatlan Krolunun asker
toplad Sisli-Bel (Cenlibel) buralar olmaldr. Atina seferine giderken Artemisin
kadn Amazon askerleri buradan katlmt, ocuklar esir gtrlen annelerdi onlar.
Tefeci korsanlar borcuna karlk ocuklar alr gtrr Roma oligarklarna kle
satard.
yle grnyor ki, M.535 de Atinaya kadar gidip ocuklarn kurtaran
Karusi ordusunun ad bu krfezde duruyor!
Birka yzyl ncesine kadar deniz, Potomyaya kadar ieri giriyordu. Bugn
Askoroz Deresine Taldere denilmesi szck anlamn yanl aramamza neden
olmaktadr. Krfez doldu, talar zerinden sular kpryordu, ad da Taldere oldu.
Bu derede kprerek akan sularn zerindeki tahta asma kprden sektirerek
getiim ocukluumu, msr tmeye deirmene gittiimiz 1950li yllar
anmsyorum.

155
Roma kaynaklarnda tarih boyunca kleletirilememi, vergiye balanmam
iki yerden sz edilir, biri Akdenizde Toroslar (Klikya) ve Karadenizde Kafkas
beryas (Peria Toroslar) halk, yani Eyzilerin yaad Kolkhis.
ki Potomya vardr, bir Batum ve dieri Rizede. kisinin arasnda yaam
olan, Rize Sinora Kalesinden balayan bu halkn ad Kolkhis/Halk Ouz yeri idi.
Rize, Lazca ris (gzlem delii), yerel ivede rise, Potomyann denizi
gzetleme kalesi idi. Yakn tarihte kaleye yakn bir noktadan Potomyaya doru iki
kilometre uzunlukta bir geite rastlanmas tesadf deildir.
Askoroz krfezi evresindeki kylerde Byk Tufandan baz sylencelere
rastlayabiliyoruz. Bu efsanelerin yaatldna baklrsa, tufandan kaanlarn kurtulu
ynn iaret eden nemli bir da Kble, antik uygarln merkezini, Potomyay
iaret etmektedir.
Bir baka fonetik analizle, Koros ile Horoz sesdetir. Horozun sembol
olduu Portekiz ve Fransa bat sahillerinde benzer kltrden sz edilir.
Karusun ei tarn sembol olan Kzl-El MA sembol, bugn Ouz-opa/
Abhazyann, Portekiz ve rlandann da antik sembolleridir. Nazar demesin diye
kullanlan, ortasnda tek mavi gzl bir eldivenin Portekizce Fatimadr,
Krgzistandaki ad da Fatmadr. Annem Fadimeye ninemin OPA FATMU diye
seslendiini anmsyorum; Fati-Mu, Fatma, Fadime
Askoroz deresinin sol taraf derindir trksne gelirsek; derin olan o yere
1950lerde bir uurumdan baklrd. Bu uurum 1960larda yaplan Karayollar
Parknn bitimindeydi. Uurumun ad ise Domuzkrand. 2000de sahil yolu
geirilirken Domuzkran Uurumu tarihten silindi. Eskiden domuzlar bu
uurumdan aa derin suya atlarak telef edilirdi. Suya den domuzlar ban sudan
kaldramaz ve hemen lrlerdi. Ouz tresinde domuz beslenmez, yenilmez ve telef
edilirdi. Domuzkran ad, buralarn tarih boyunca hi Hristiyan olmadklarnn da
belgesidir:
Prof.Kirziolu, Askaroz Deresi iin der ki; Askur (Azgur/Yazgur) adl
Ouz/Trkmen boyu hatras: Kagarl Mahmud'un "Yazr", sonraki kaynaklarn
"Yazr" dedii Boz Ok kolundan Ay Alp olu saylan bu boyun bir topluluu,
Ahska'nn altnda ve Kr boyundaki bir kale olarak Kartlis khovreba'da "Askuret"
(Askur yurdu) ve Trklerce "Azgur diye anlyor. Bir Azgur ky de Bitlis'in Van
Gl gneyindeki Kzan ilesinde vardr.
Askorozda Salaha; Sali-ka, Sali-cik olarak alr. Hilalcik demektir.
Salahada yaayan Alaca/Alaz ailesi, kendilerinin KAMR kkenli
olduklarn aratrmtr. Ala, Kazaklarn antik addr. Laz ile sesdetir. Alaza soyad
Giresunda vardr. Alaca ad Hitit eserlerinin bulunduu orum atalhykn de
addr.

Malakamboz, Baleva, Gelin Kaya
Mala-kam-boz, aman kz Kam-bac nn yeri olmaldr. O bac, Mele()
gibi bir kzdr, Ulu-Ma ile sze balayan am/Kam baclarnn yeridir.
Burasnn bir ad da Baleva Bayrdr. Burada tarihi bir Gelin Kaya rlyefi
vard, imdi sadece altndaki kayalarda kaidesi kald. Kyde, 60 yanda olanlar bu
kayay anmsamaktadr.

156
Gelin Kaya en yksek tepededir, buradan hem arkadaki Vela (Veliky), hem
de Rize ehir merkezi, Trabzon sahilleri grnebilmektedir. Ak havada
Karadenizin ok geni bir adan gzlenebilir. Askeri adan ok nemli bir tepe
olduu tahmin edilebilir.
Enginderenin Yukar Kurtulu mahallesidir. Hilal biiminde yaylr. Bir ad
da Baleva srtdr. Burada yaayan Baleva slalesinin soyad bugn Baldr. Burada
Gelin Kaya rlyefleri vard, bugne ayak zemin kayay kalmtr. Arkasnda gelin
alay olan bir gelin resmi 50 yl ncesine kadar oradayd. Veladan Potomyaya
gitmekte olan bir gelin olduu dnlebilir. Ancak buradan BABLe gelin gitmi
olan tar (Sitare) Semiramis de olabilir. nk bu kyde arl arl akan sularn
zerinden sarkan kara zm asmalar, tpk Babilin Asma Baheleridir. Bilinir ki,
1.Karus, kars memleketini zlemesin diye aynsn yaptrmtr.
Bu gelin, VI.Byk Bedrinin genliinde ak mektuplar yazd kars
Emine de olabilir. Eminenin annesi kaynaklarda anlatld gibi mzik yapan Sitare
idiyse, Gelin Kayann arka vadisinde bulunan Velda, Trk telli alglarnn genel
ad olan Kopuz adn soyad olarak alm olan olduka kalabalk bir slale vardr.
Emine gelin, bu aileden gelin gitmi de olabilir. O, Pirazizlerde kendi ban
kestirerek kocas gibi len bir ulu anamzdr, PR AZZEdir. Ki, bu durumda MELE
(Mele) sfat yerini bulmaktadr.
Baleva Bayrnn eski ailelerinden, 50 yl nceden ocukluunu hatrladm,
Balevalara gelin gitmi olan halamn torununun ei, komusu Nazif zelik, 2010
Eyllnde evlerini ziyaret ettiimde, evinin bir tarafnda toplad yerli antik
eyalarla mze yapmt, mzesini gezdirirken, aslen Kamberolu olduklarn, balta,
kl ve ok kullanan bir aileden geldiklerini anlatt. Kam-Ber adyla aman Perisi bir
Amazon aileden geldiini dndm. Gsterdii bir baltann zeri siyah kaymak gibi
parlyordu. Bunun demiri sadece bir kere atee tutulurmu, bir daha atee tutulursa
dalrm. Bu, u demektir, bunu yapan usta bir defada bu baltay yapp bitirmek
zorundadr. Buralarn SMER, yani DEMR Kltr olduunu anlamak iin yeterli
ipucuydu.
Kyn zdeyilerinden birinde, Kzlba szc kz evladna denk
kullanlmaktadr. Bana al kurdele balayp kocaya gider gibi savaa giden
Amazonlar, Mede soylular, METE Ouzlar anlatmaktadr.
Karda karata/ Kzkarda kzlba / Ana can direi / Baba koba!
Bu atasznde ifade edilenler kltr en eski Ouz kltrdr.
Kyde Eizin Osman diye anlan bir kii ve Eiz lakapllar vardr.
Kamberolularn bir koluna Havulolu deniyor. HAVUL; Ulu HEVAdr.
Bal-Heva ile rtr. Bu antik szckler dikkatimizi bir kere daha Gelin Kayaya,
yaknmzdaki Kibele ve Ayane dalarna, Smer Kltrnn merkezine
ekmektedir. Asyadaki eski Trk devletlerinden Antik zbek devleti Hiva
Hanl ile Heva ad rtmektedir.
Balevadan ok sayda erkek anakkale Harbinde ngiliz kurunlaryla ehit
dmtr.

Ramanoz
Ura-Pan-os; Pann var/ur ettii bereketli yer.

157
Attika yamalarndan yukar doru kldnda Ramanoz srtlarna ulalr.
Rizeye ve Attikaya yamur buradan gelir; yamur bulutlar nce burada toplanrlar.
Yani, rahmeti bol, Rahmandr. Rahman-oz adyla rtr.
Ramanoz srtlarndan Kble ve Ayane dalar:



Rize merkez Ramanoz srtlarndan, ynmz Karadenize dndmzde
Kble ve Ayane Dalar arkamzda kalr. Dalarla aramzda Askoroz vadisi vardr.
(Aralk 2007. Kamera: afak Morgl. Resimdekiler: Mahiye Morgl, Gnay Morgl)

Kakar Dalar
Asya topraklarnda yerini belirleyebildiimiz sekiz yerde Kakar
Da/Tepesi vardr.
Kafkasyann antik merkezi olan ARAN (Gence, Tebriz, ua) blgesi
Kagari Ouz boylarnn ynetici yetitiren merkezi olup, buradaki Kokor
dalarnn ad ile Rize Kakar dalarnn ad ayndr. Orada da halk algs olarak
tulum kullanlr.
Kakar ad, yukar kylerde GOCKOR olarak da nlenir. Kafkas beryas
diye bilinen Kafkas dalarnn devamdr. Bu dalarn antik ad, Peria Toros
dalardr.
VI.Byk Bedrinin genlii demek olan bu yaylalar, onun 2 bin askeriyle
M.64de son Amasya-Krm yolculuunda yaral getii yerdir; Amasya, Kelkit
Vadisi, Bayburt, Cimil/kizdere Baky, Frtna Vadisi, Dor Vadisi, Kakar Haydar
yaylas k, Yusufeli, oruh/Smer vadisinden Maradit Vadisi, Batom, Sohum,
Krm, Kerkin tis...
Kagar dalarn Uygurdan balayarak sayarsak; Uygur Kagar Eyaleti,
Krgzistan, Kazakistan (2), rann iraz dalar, Azerbaycan, Pakistanda Balistan
ve Rize. Bu dalarn iinde sadece Rize Kakar tepeleri deniz kysndan
grlebilmektedir.
Aadaki fotorafta, Fndkl (Pan-Dal) sahilinden Kakarn karl tepeleri
grlyor.

158


Fotoraf: Prof.lyas Ylmazer (Karadenizin Pan dedesi, 2000).
Kar, tanrnn bahettii su deposudur. Trkler hep karl dalarn etrafnda
yaam, bu dalar Tanrya yakn grp ululatrmtr. Tengri Ula Dalar,
Ulugas/Ilgaz, Alp Dalar, Uluda gibi, dalar hep ulu olarak anlagelmitir.
(And/nti; Ana-ida, ili dalar da bu kapsamda grnyor!)
Kakar ad, Khagar, Asgar, Kagar, Kachari, Quaskai, Acari, Kockor,
Kaczari, Katzay vb. eklinde yazlabilir.
Halen rann gneyinde iraz evresinde yaayan Kaga/ Quashqa halk
(Kakariler), tpk Rize-Artvin kylerinde olduu gibi tulum zurna alar ve olduka
dzgn Trke konuurlar. 1980de Humeyni rejimine kar kmalaryla nldrler.
Blgede 8 yl sren (1980-88) savata 2,5 milyon Kaari, sava srasnda ldrld..
Kastamonu lgaz Dann antik ad UL-GASS, Ulu Ka olup Kaga (Kagari)
kkenine iaret etmektedir. anakkale KAZ Da ile sesdelii tesadf deildir.
Kagari Ouzlar en direnii, en boyun emez, zgrlne en dkn olan
boydur. Byk Trk yneticiler bu boydan kmtr. Tarih boyunca Roma
yamalarna kar direnen Pers krallar hep ordan kmtr. Bazileus/Ouzlu
devletinin ynetici hanedan Mitridatlar da bu boydandr.
ran ayi ba ba Kakar civarnda babalama bezinin addr.
Kars evresinde trklerde ad geen Kokrolu, Kokar Olu ile sesdetir.
Kakarn en yukarsndaki kyn ad da Kokorolu Kydr.
Anadoluda pek ok yerde Kakar ile sesde yer adlar bulunur. Mu-
Vartoda Gokar Tepesi gibi. Gokar tepesinde bulunan Gokar Baba trbesi bir
Ouz efsanesidir; Kokar, Kogar, Kker Baba. Kger oyma buraya
Trkmenistandan gelmi, buradan tm Anadoluya yaylmtr, Kker soyadyla
bilinirler. Bingl dalarnda 3000 metrede bulunan bir Kogar Baba trbesi daha
vardr.
amlhemin civarnda yal kadnlara saygn kadn anlamnda kocakar,
Tarsusta kocanene denir. Bu ad Ko-Kori ile sesdetir. Tarsusta ise Kocanene
denir. Kibele kltrnde bilge yal dnemine karlk gelen koca, hace, hoca
tanm, saygnlk ifadesidir, sz dinlenen demektir.
Kakar Dalar evresinde, amlheminli kadnlar, torun sahibi olduktan
sonra evin mutlak sz sahibidirler. Bu durum lek Tanra Kibelenin olgunluk
dnemi felsefesiyle rtr.

159
HAYDAR Yaylas: Kakar dalarnn en nemli yaylasdr. HAY-DOR ile
ULU-DOR sesdetir. Ulu olan Dor soylu atalarn yurdu olduuna dair sekiz kl
aman yldzl iaretler bu yrede hemen btn eski evlerde vardr. DOR BEY
VI.Byk Bedrinin yaptrd ZR Kale burada en byk tarihi Trk belgesidir.
Kakar yaylalarnn nl ballar vardr. Bal peteinin iinde bir tane bulunan
polen gzesine timya denir. Nadir olan anlamndaki bu szck kz sfat olarak
Rizede ve Lazca karmza kar. Yunanca Otimia, Macarca Timea, Trke Semiha
kz adlar vardr. Mzikte Ana Tema dediimiz zet cmle ile anlamdatr.
Koramid Ky: KOR METE. Kakar dandan oruh havzasna geerken
rastlanan ilk kyn ismidir. Akbucakn yukar blmdr. Burada yaayan Krolu
slalesi Koramidler diye anlr. Bu kyden, Ulu Atamz Ouz Metenin ordusuna
ok katlanlarn olduu anlalmaktadr. Yazar Muzaffer Arc, Her Ynyle Rize
iveleri adl kitabnda bu kyden sz etmektedir.
Kakar ve amlhemin kylerinde yallar anlatr: Vaktiyle sahillerde
insanlar yaamazd, yukardan aaya indiler, yerletiler. Bu sylence, Karadenizin
ktnde yaanan tufan hatrlatmaktadr.
Kakar algs Tulum: Hopadan Giresuna kadar kemene yaygn alg
olmasna karn, Kakar Ayder yaylasna en yakn blgede, Hemin, Yusufeli,
Borka, Murgul civarnda tulum alnr. Benzer ekilde Azerbaycan Kokar da
evresinde, antik Gence (rann eski bakenti) iline bal Hackent, Aksu kylerinde
ve Karaban Gke ilesinde tulum (tulu) alnr. Yine irazn Kakar kylerinde
tulum alnr.
zbekistanda Kodor (Koderya) ehrinin iraki, Tuman, Irgak yerleim
yerlerinde tulum (gnerk, dona, arpa) ve kemence (mane) alnr.
amlhemin ve Kakar yaylalarnda alnan TULUMu, Avrupa ve Asyada
alanlar, yani gayda vuran insanlar ona nerelerde ne ad vermiler:
-Pakistan, Balistan, Kakar Da; Tulum
-Azerbaycan, Kokor Da; Tulu
-iraz; Kagar Da; Tulum
-Filistin (Palestini); Nanay
-Lbnan; Nanay
-Macaristan; Duda
-Romanya; Caraba, Cimpoi
-Moldava; Cimpoi
-Hrvatistan; Dude
-Grcistan; Gudastviri, Cipan, Pilili
-Ermenistan; Parkapzuk, Tik
-Polonya; Dudi, Koza, Siesenki, Matsksyanka
-Ukrayna; Koza
-Belarus; Matsksyanka
-Estonya; Torupil
-Rusya; Shvir
-Letonya; Dudmaisis (Dada; baba!)
-skoya; Gayda (ngilizce Pipeorgan)
-rlanda; Bagpipe

160
-sve; Sakpipa
-rlanda; Bagpipe, Uilliann Pipes, Pip Mhor
-Fransa, Breton; Kornemuse (HoronMuzi!)
-Fransa, Normandi, Mayenne; Laure (Mayana ehri Tebriz yaknlarnda da
vardr)
-Fransa, Bourgogne; Musette, Boha
-spanya, Galisya, Asturya; Gayda
-spanya, Katalan; Gayda (Katalan ehri Tebriz yaknlarnda da vardr)
-Portekiz; Gayda
-Hollanda, Paesi Basi, Gayda
-Makedonya; Gayda
-Malta; Sak (Zag)
-Bulgaristan; Gayda
-Srbistan; Surla
-Bosna, Dalmaya; Mih
-Yunanistan; Gayda, Tsambouna, Askomadora
-talya; Zampogna (Dam-opa Agna; Dam anas Kibelenin algs!
ampiyon.)
talyada; Msa, Baghet, Surdulina, Piva, adlaryla tulum benzeri alglar.
talya kylerinde konuulan dilde anaya ana denilmesi dikkat ekicidir;
Rizede ana, ana eklinde telaffuz edilir. Zampogna ile ampiyon arasndaki
ses benzerlii, bize mitolojideki mzik yarmasnda ampiyon olan da tanrs
PAN ve algsn dndrmektedir. Zampogna, ok sesli orkestra semfonia ile
sesdetir.
Tuluma DUDU ad verilmesi de ilgintir. Dudu dilli olmak deyimiyle
rtr. Anka Kuuna antik Kafkasyada HTHT kuu denilirdi; Hitit ile htht
sesdetir; Htht kuu bir ulu tl ku, Aziz Ku olmaldr.
talyan tulumu Zampogna dinlemek iin:
http://www.dailymotion.com/video/x375ps_tarantella-calabrese-con-
zampogna-c_music

Humru
Humru; Umar-o; Mar Oi; Mar soylularn yeri.
Haldoz ile Attika arasndadr. imdiki ad slmpaa Mahallesi. (Yazarn
byd Haldozun bitiindedir.)
Humru, kumru armldr. Kumru/Umr kuuna eskiden dirvana
denirdi (bkz. Zivana) . Mitolojideki Demir Ku, HUMA kuu odur. Huma kuu
Farsada Umay Ana, yani ocuklar koruyan MAYA Anadr; Mahiye adnn kkeni.
Kumru, mitolojide Tanra Atenann sembollerindendir. Tylerindeki gri
renk demirden kaynakldr. Onu kutsal ku yapan, tad demir nedeniyle, manyetik
yol bulma, kuzeyi sezebilme zellii (postacdr) olmaldr.
Lazcada Dirvana en yksekte uan gke gvercindir.
zgrln ifadesi olarak bugn btn trenlerde havaya uurulan gvercin
de odur! Gvercin uurmak, ona yem vermek, aman-Ouz Smer kutsaldr.

161
Srmenenin antik ad olan Umurgn ve stanbulda Emirgn, UMR kuu bol
olan yerler olmaldr.
Yazar nal Mutluya gre: Umr, Arapada Kumri, Smercede Umhur
olarak geer. Smerceden, yani Kenger Trkesinden dier dillere gemi olabilir.
Ancak Smerlerden daha eski olduklar bilinen Hititlerin ve Hattilerin kumru
szcn kullandklar anlalmaktadr. (.Mutludan naklen)
Huma kuunun mitolojideki bir ad da ANKA kuudur; ldkten sonra kendi
kllerinden yeniden doar. Avrupal emperyalist lkelerin saldrlaryla yanm
yklm bir Osmanlnn kllerinden yepyeni bir devlet doduunda, Trk milletinin
ulu nderi Gazi Mustafa Kemal iin ANKA KUU benzetmesi kullanld, ki O,
yeniden silkinie ihtiya duyduumuz 2000li yllarn ilk eyreinde, yolumuzu hl
aydnlatmaktadr.
Rizede ayrca bir de Uma Ky (Ortapazar) vardr.
Dip not: Evimiz Humru ile Haldozun (Portakallk) snr olduu yerdeydi,
bir yanmzda Haldozlu dier yanmzda Humruklu komularmz vard. Buray
yazarken heyecanlandm; meer kendi admla rten HUMRUda bymm!
Bahelerimiz ise portakal doludur; meer portikalli szcnn altnda da,
per/feri ok olan POR kk ve Por-tikadan gelen bir ad varm.
Sahildeki bahemizde gvdesinin ap bir metreyi geen, birka yz yllk bir
hlamur aac vard. Anneannem, Fincinin Mefuze ninem, ona filambour derdi.
Bizim filambor, talyada flora oldu, Glge verir yllardr bir hlamur burada
diye arks oldu, gitti ngilterede flover oldu. Ninem, hlamur aymza st
katard; stl ay onun kltrnn bir parasyd. Benzer ekilde, skolar da stl
ay ier ve benzer fonetikle tea/cay der.

Kble Da
Kible; Kb Ali, Kibele adyla sesdetir. Rizenin gney dousunda,
Potomyann dadr.
Anadoluda birok yerde Kibelenin deiik adlar vardr, fakat dorudan
Kible adyla da ad sadece Rizede vardr. (Kbeye ynn dnmek de Kbleye
dnmektir.)
Rizede, sahilde OZ/Ouz takl olan mahalle adlar varken, yaylalara doru
gidilirken OZ kalkar; Ayder (Haydar), Kakar, Ovit (Aba-id) gibi yce anlaml
isimler balar.
Rize civarnda, kbal (talih, gelecek, ansl, umut veren, ikballi) ve Nebal
(Neval) kz adlar yaygndr. Hatta, kballi kz sfat vardr.
Mitolojide Kibele da tanrsdr. ad da addr; Ana-de (da Da),
Sibilene (Siplos ya da Manisa da) ve Dindimene (Dindimos ya da Murat Da).
(H.B. Anadolu Tanrlar. Btn eserleri: 15. sh.112). Smela, onun adna yaplm
dadaki ievidir.
Kibele antlarnn bolca bulunduu Manisa Salihli Sart blgesi, MazOuz
1.Byk Bedrinin karargh kurduu yerdir. Yunanllar denize dkt, Efesi
kurtard, onun ad Efes artemisin yanna byk Zafer Kaps yapld.

162
Bir yanlmaya neden olmamak iin; Kble Da, Rizenin gneyinde, Kble
ynnde olduu iin adnn Kble Da olduu dnlebilir. amlheminde Kble
da ne tarafa der diye sorulduunda kendilerine gre kuzeyi gsterirler.
H.Balksna gre, Frigyallar Kbeleye Nana der, Lidyada Kibele
(Kybele, Kbele), Kbrsta Kpris, Giritte Rhea, Bat Anadoluda (Didim)
Dindimene, Mariannae, Msrda sis derlerdi.
Urdu (Pakistan) dilinde nana/Nana veya Ura, Kibeledir. Ur-da; Ur-udu/
Udu-ur; Dor oluur.
Rusyada ve Moldoada (Baldada), en makbul kz ad, Tatyana; Tati-ana,
Dadi ana, Byk Anadr. Tanya/Tania (Tan yeri) onun ksaltlm halidir.
Nana ve Dindimene zerine: Lazca nana anne, didi byk, didinana
/nanadidi ise byk anne demektir. (Lazca-Trke Szlk, Akyz Yaynclk,
1999). Ayn kaynakta, dida (yal kadn) ile rlm oka szck vardr, ki bu
szcn ne kadar geni bir ailesinin olduunu gsterir. Trkenin belirgin
zelliklerinden biri de budur, bir szcn bal olduu aile ne kadar geni ise o
kadar eski/kkl demektir. Lazcada bu kadar nemsenmi, oaltlm bir NANA
/Kibele var demektir.
Bugn Asya topraklarnda batdan douya doru ilerledike hemen her dilde
nana benzeri telaffuzlara rastlarz. Etrsklerin ve Saka Trk boylarnn gzerhahn
sadece nana szcn takiberek bulabileceimizi dnyorum. rnein,
ngilizler bykanaya nana der.
Kbelenin bir almnda kb li vardr; gk kubbenin zerinde ykselen
li/ yce olan. Bu alm onun tek tanr /gk tanr kavramna ne kadar yaklam
olduunu gsterir. Bu kavram, TAVAN ANA, Tuvanna adlandrmasyla rtr.
Rizede Ah gidi Karadeniz, aman Alim, sularun ne karaldi trksnde Ali geer
ve Ali ad yaygndr. Rizede erkeklerde Dursun Ali, Recep Ali, Ali Haydar gibi ift
isimler dikkat eker.
lek Tanra Kibele kavramyla rten bir durum da, Gne-Su-Toprak
lemesinin Ouz inanndaki kutsalldr; biri olmazsa dier ikisi olamaz. Ancak
gk kubbe, nn de zerindeki KB Ldir. Kibele inannn bugn btn
dinlerde yansmalarn, adeta ondan ayrlm birer inan olduunu dnmek
mmkndr. rnein, Yahudi inannda sz edilen Kabala szc de Kibele ile
sesde durmaktadr. rnein sa ad fonetik analizde da olabilmektedir.
KBELEnin nesnel karlnda ilk-bal olmas muhtemeldir.
kballi/Kiballi, ansl, gelecei garantili, gibi yorumlara dayanak olacak bir durum.
LK BAL olan Ar Stn reten ARANA kavram karmza kar.
nsan yavrusuna ilk bal/st veren memedir ve bu nedenle kutsanm ve bu
nedenle btn tanra heykellerinde gsler rtlmemitir. St emziren annenin
gs Asya toplumlarnda mahrem deildir.
Bebek severken Rizede sylenen Abidet balidu bali bali cmlesini
atmzda; abi-datenin byk abann balla yourduu, sevgili yavru anlam
kar.
Kibelenin yerel adlarndan bir dieri Adgzeldir. Azarbaycanda ve
Trkiyede Malatyada ve Karsta pek ok aile bu soyad almtr. Kemaliyede da
gibi kayalar indirip yol aan Adgzel Aaya bu adn verili nedeni

163
dnldnde, Da Tanrs Adgzel adna bu ii yapt iin baarsna bu ad
verilmi grnmektedir.
Bereket tanrs Ma ile Kibele ayn sfattr. Rizede inee MA denir. rnein,
ocuklara inekten sz edilirken, Maya su verelim, May saalm gibi cmleler
kurulur.
Gordion Frig kalntlarnda grlen ay ierisinde nokta, lek Tanra
Kibelenin simgesidir ve buradaki antik heykellerde grlen boa balar da MA
inanna, yani Ouz kltrne iaret eder.
Krehirin baz kylerinde evin tavanna MA denilmektedir. Bu adlandrma,
gk kubbe ile balantl grnmektedir. Kibelenin adlarndan TAVANANA adyla
ilikisi aktr. Yine Krehirde gece uykusu kaan bir kimse, Bu gece Ases gibi
sabaha kadar gezindim der; Ases, sistir.
Kibelenin gk kubbenin zerindeki k anlamyla, n ana kayna olan
Gne ile anlamdalndan yola karsak, Kb-Aliye ulalr. Gnein simgesi
AL rengidir ki, Kubbenin Al (Rize ivesiyle Ali) olarak dnlebilir. Al renk
Ouz kltrnn de simge rengidir; Trk bayraklarnn rengi o nedenle aldr. Bu
durumda, Amazonlarn Kibele adna ehir (aar/ar/eer) kurma tresine uygun, Ali-
ar gibi yerleim adlarnn antik deeri ortaya kar. Rizenin Humruk mahallesinde
ehirli/erli soyad vardr ve Anadoluda yaygn soyaddr. ehirli ailesi Veladan
gelmitir, Vela ise antik baehir Potomyann yakn vilayeti olmaldr. Velal
olmakla, ehirli ad o nedenle rtr.
Yine Rizede Gnay ad aile iinde Gnali olarak sylenir; Gn Ali, gnein
al armldr. Yine Ayane Da civarnda rastlanan Nokta kz ad, Kibelenin
sfatdr. Yrede zeki kz ocuklar sevilirken Cim karnina bi nokta diyerek sevilir.
Kibelenin yal bilge ana kavramyla rten Rizede Haciana deyimi
vardr. Yal, az ve z konuan kadna Haculi denir.
anakkalede, da/Kaz dalarnda, Koz yaylasndan geip, Sarkza kurban
kesmeye gidilirken, sylenen Dulavrata gitmek veya Clbaga gitmek deyimi de
Kibeleye gitmek, ona kurban kesmek, ona dilek tutmaktr. Ulu Hac/Haculi,
gnahsz Haceana, doyuran ve douran ana (bakire/dul) Sarkz ve cplak heykelleri
yaplan Kibele kavram birbiriyle rtr.
Smer Tanrs Kibelenin adn tayan Kible Da, buray Smerlerin
merkezine yerletirmemize neden olmaktadr. Altnda yklm bir byk ehir
olduu olduuna dair bilgiler artmaktadr.

Ayane, Ay Hatun!
Rizeden gney ynnde arka dalara doru ilerlerken, Kible Dann
nnde duran dadr. Onun karsna den bir Kk Ayane da daha vardr, bu
da ki Rize sahiline tepeden bakan, tepesine kadar aalarla kapl bir dadr.
Ayane; Ay-ana olarak zlebilir.
Mitolojide, ay tanrs onna, (Smerce nana, Macarca lona) Ayn Kz
Gklerin kraliesi demektir.
Benzer bir szce Anadolu Efsaneleri 14.kitap, sh.74de rastlyoruz; Paris,
Oinone adnda, dolunay gibi gzel bir peri kzyla yaad yeri yle anlatr;

164
Ayn on bei, Kocakatran Dalarnn da doruunu tepeden trnaa kadar gelin
tellerine benzeyen nurla rtmektedir.
Mitolojide, ay tanras tarnn hali; balarken parlak hilal, gelimi hali
dolunay ve yallk hali de solgun ters hilaldir. Ayn ilk hali Ouz boylarnn
bayraklarndadr. Son halini ise, 1980den itibaren giderek artan oranda yamulmu
olarak, Trk parasnn zerine de resmedilmi ekliyle gryoruz; mesaj manidardr.
Madeni trk lirasnda ise binlerde yllk buday baaklar 2005 ylnda atlm, 2010
ylnda ise Taksim Zafer ant zerindeki sembollerden Yeil ems motifi deforme
edilmitir.
Halikarnas Balksna gre, ayn halinin en gzel grld Egenin iki
yakasna eskiden yonya denirdi. Ege denizinin ngilizce ad, Rize ivesiyle Ay-Cun-
Sui, Ay-gn Suyudur.
Kakar dalarnn etrafnda daha kk birok Ayane da daha vardr.
AY HATUN, Afganistan, zbekistan, antik Horasan eyaletinde bulunan bir
antik tabakta resmedilmitir.
Bat kaynaklarnda: Selevkos Uygarl, M.135, Ai Khanum (Moon Lady
in Uzbeki) Selevkos uygarlnda zellikle M.2.yzyl, bilimin dorukta olduu
yzyldr. nk Roma saldrlarnn kesildii yllardr.
Gne Tanrs - Ai Khanoum/Ay Hanm, Bakturya-Afganistan, Oxiana
(Ouzlar) ehrinde Kibele Tabanda simgeler: Hilal, ems, gk kubbe ve Gne
Tanrs Kibele.



Hilal-Gne naklar inann simgeleridir.
Ay Takvimi, Smer uygarlnn ayn yedi gnlk dolanyla ilgili olup,
haftann yedi gn ay takvimine gre bulunmutur. Kadnlarn yumurtlamas keza ay
takvimidir. Eski kadnlar der ki, Ayn 1. ve 14.gnnde doum yaparz.
Dolunay grdnde Rize duas: Ay grdm nuru grdm, peygamber
mhr grdm. Manisa duas: Ay grdm amen billah.
Ay banda kan hilale bakarken krkl bebein yz svazlanr; Ay grdm
nur grdm, peygamber mhr grdm denir. (Zehra Morgl, Kuadas)
Kadnlar ay takvimine gre yumurtlar, gebelikte doum 38 hafta ay
takvimine gre hesaplanr.

165
Rizede Kk ayane dandan Kble dana bakld zaman, Kble da
tpk bir Hilalin ortasndaym gibidir. O Hilal grnts veren dan addr Ayane /
Ay Ana Da.

Potomya (Antik Diaskoros)
Opo-Dom-ya. Kible Dann eteindedir ve bu nedenle adn Dom Anadan,
Dam-opadan alr; Opann Dam buradadr anlamndadr. Karusi Akmenid
devletinin Karadeniz bakentidir.
Opo-tomi-ya; Apa-dam/Dom-ana yeri. Domana/Domna, Kibelenin addr.
Yresel ivede opo/aba, abladr. Son ek olarak da kullanlr; Pai-opo; Bac
abla gibi. Sevgi taksdr, gnele zdeletirme vardr iinde.
Mez-opo-tom-ya, ierisinde benzer fonetik yaplar grlr; Maz inanl Opa
Dam! (Kastedilen yer Tigran Kerti, bugnk Silvandr. leride anlatlacaktr.)
Potomyaya benzeyen bir isim, Rizenin ehir giriinde Hali-potomoz
semti vardr. Ali/Uli-opo-tomi-oz alm yaplabilir.
Mezopotomyann snrlar Krma kadar uzanr, Smer Denizini iine alr.
Doal olarak Rizede de Potomya ve Smer isimleri kullanlm olacaktr. Ancak,
Rizenin daha nemli bir zellii vardr; en eski Kagari Trk boylar nce buraya
yerlemi olmaldr ki, Smer tanrs LAZn ad burada fiilen yaamaktadr.
Derelerin ve derin vadilerin mikroklima etkisiyle buzul anda bile hi donmam
olduu Kafkasya blgesi ULU OZ, Elizan adn hak etmektedir.
Laz; La-us, Ulu-Od, Ulaos, Laod, Lat, Las, Alaz, vb. Ulu-os; Ouz Ulusu.
Tartlan konudur, Potomya Rumca szck mdr? zetle cevabm;
Hayr, Ouz lehelerinden en eski Kagari Ouz dilidir. Mezopotomya Rum olmuyor
da Rize Potomya neden Rum oluyor? Smer ehridir. Yerle bir edildiinde (M.63)
buradan kaan bilginlerin gidip snd Urfa Tigranagarta yer alt ehrinin ad da
Mezopotomya olmutur.
Kble Da, Karadeniz tufanndan(M.6500) kurtulabilenlerin sahili bulmak
iin gidecei yn belirleyen en yksek da olarak dnlmelidir. nnde doal
dalgakran gibi dev bir da yarmada ve korunakl krfezin olmas buray yerleim
yapmak iin nemli olmalyd. Burada, tufandan kalan sylencelere rastlanr.

Yrede Tufan sylenceleri
Deerli Smerolog Muazzez lmiye ablamz, benden Tufan efsanelerine
rastladmda haberdar etmemi istemiti. Ben de aadaki bilgiye ulatmda
kendisine bildirdim.
1.yk Potomyadan. ocuklar, Su ykselirse nereye kaarsn? diyerek
kendine yksek tepe seerler. (Bu sylencenin kayna, Potomyal 65 yanda Nurol
Banabak, kendine zerinde kestane aac olan bir tepeyi seermi!)
2.yk Askoroz deresine 900 metre yksekteki Malakamboz, Baleva
srtndan.
Bayrda ineini otlatan bir kadna dier bir kadn yaklam, sormu, O
kadar sular seller oldu, sen niye buradasn? Dieri cevap vermi,bu srada inein
ayak kemiini gstermi, neumun burasna kadar su geldi, baka bir ey
grmedim. (Kaynak; Bedri Balolu, yazarn halaolu. 1950lerde babannesi Zinnet

166
Baleva, tahminen 100 yandayken, akamlar fener nda otururken torunlarn
etrafna toplar byle efsaneler anlatrm.)
3.yk, Kble Da kylerinden yaygn inan; bu dan altnda su var.
Buradan bir su vard, bir yerden sonra topran altna girdi kayboldu. (Su/Sea, deniz
demektir.)
Balevada eski deirmenin yanndaki dipsiz kuyu, yer alt ehrinin
havalandrma bacalarndan birisi olmaldr.
Kyn en eski ailesi olan Baleva slalesi, Bal yapmyla ilgili deil, BAL-
OPA, Opa Beli, Kibelenin sevgili yeri, anlamnda dnlmelidir.
Baleva; Bal-Hiva almnda, zbekistanda kurulan antik Smerli devletinin
ad olan HVA adyla, Hiva-Beli rtr.
Yerli halk arasnda denize, su denir. Denize Su denilmesi Trk dillerinde
yaygndr.
Potomyaya eskiden gemi geldiine dair yallar anlatrlar, hatta bir kayay
gstererek gemiler buna balanrd diye gsterirler.
Kble Da kylerinde OUZ/oz ekine rastlanr. rnein FL-OZ ky,
Recep Tayyip Erdoannn baba kydr. Filioz: Beli-Ouz; Ouz Beli.
Bir dier ky, Paravol; Para-voli, Para Beli. Para ise, Pera, Peri, Fer/Ik...
Ik eli anlamndadr. Dalarmzn antik ad olan PERA TOR-OS (si-Tar/ tar
Peri) adyla rtr.

Oksoun Bayr:
OKZ Oullarnn Bayr; OUZ soylu ve bu inantan olanlarn yaad
bayrdr. Ramanoz dann denize bakan yamacnda, sahil ile tepenin arasnda,
olduka geni alana yaylm bir mahalledir; bir ucu, Attika ile birleir.
Oksoun Bayr semtinde yaayan Tiryaki ve ksz soyadllar akrabadr,
adlar Oksoun Zekeriya, Oksoun Ali, Oksoun Gelinaba, Tiryaki Yusuf, Tiryaki
Ouz gibi nce soyadlar sylenerek anlrlar. Soyad yasas ktnda buradaki
aileler bilmeden, ses benzerliine bakarak ksz soyadn aldlar. Oysa ksz
olmak, OKS inancn yitirmi olan, sahipsiz, kaybana (anas kayp) kalmaktr.
Aslnda Ouz tresinde kimse ksz kalmaz. Stannelik bu mahallede
yaygndr. Ouz inannda her ocuk herkesindir; st olan kadn, st kesilen
annelerin bebeklerini emzirir, yedirir, doyurur. Ana kurt da byledir, o nedenle ad
Zeynadr.
Tiryaki ailesinin soyatas Anteplidir. Antepte soyatas Tiryaki olan baka
insanlara bu aratrmamz srasnda rastladm. TUR-Ya; at zerinde giderken de
aznda yiyecek olabilen Mesir Macununun eski addr. Lokman Hekimin datt
yiyecek olan dnlmelidir. Antep BEL-KIS, zaten Ouzelidir.
Oksoun Bayrndan geerek klan Varelit dandan Batumun dalar
grnr. Varelitten karya deil aaya bakarken Karadeniz ve btn gzelliiyle,
neredeyse Trabzondan Hopaya kadar btn sahil koylar nnze serilir.
ocukluumda bir kere bu tepeye kma ansm oldu, o manzara hl ryalarmda
yaar.
Oks kltrnden sz etmiken unu da belirtmek gerekir ki, Ouz kltrnde
kz kadar inein ve yaylacln zel yeri vardr. Temmuz ayna adn veren

167
damzlk boa, Kbele inannn en kutsal hayvandr ve o koca csseli boa kendi
annesini tanr ve onun srtna asla kmaz. Damzlk iinin yapld bir yer bu
inanta nemli olsa gerek, ki, sr neslinin devam yaamsal nemdeydi, Rizede
srlk ad verilen bir ky vardr, Rize ivesiyle o kye Sikrik denilmektedir.

Haldoz
Portakallk mahallesidir.
Hal-doz; Hali-dos; Uluatas; Ulu atal oullarn yeri.
Attikadan Rize merkeze doru sahil boyu mahalle sralamasndaki yeri
yledir; Attika, Humruk, Haldoz, Badatl, Kuvaroz.
Eskiden Badat ile Rize arasnda sanldndan daha fazla iletiim vard.
Milattan ok nceleri bile, rnein Babilin asma bahelerine Dou Karadenizden
gelin gtrlrd. Yavuz Sultan Selimin Badat seferine buralardan katlan askerler
seferden dnerken birer Badatl gelin getirmi olmaldr ki blgede bir hayli kvrck
sal insana rastlanmaktadr. Mercan soyadl bir aile kendilerine Badatlyz derken,
ayrca Badatl Mahallesi vardr.
Mapavriden gelen bir Morgl kolu bu mahalleye yerlemitir. Bir kol
Fetekoza, bir kol Pazara gelmitir. Yazar Mahiye, Haldoza gelen Morgl
kolundandr.
Portakallk mahallesi, turungillerin dev aalar halinde byd bir
mahalledir; ekirdeksiz mandalina, Yafa portakal, Finike portakal, turun, kinkan,
kzmemesi, aa kavunu, yediveren limon, vb eitlerin hepsi burada bulunur.
Haldozda bin yllk olduunu tahmin ettiim bir ulu kavak aac vardr ve
Haldozlular, bu kavaa nar der. Burada yaam bir de nar slalesi vardr.
Prof.Krzolunun yazlarnda narlar iin yle der: Trkler'in "sar sal, gk
gzl" sarn ve kumral Kpaklar kolundan gelen Lazlar'n atalar, ikiz adl olarak
tannmtr: ALAZAN=Alazlar/LAZLAR, ANARLAR
nar aalarnn Osmanllarla bir akrabal vardr; Hayme (Halime Ana)
olu Erturul Gaziye bebekken salncan kurduu nar aac imdi Ktahyada
korumaya alnm, zeri kapatlm, evresi rlm, verniklenmi halde, ak mze
yaplmtr. Hayme Anann beik kurduu bu ulu narn ya 1200 ylyla balarsa,
Haldozun ulu nar ondan daha byk gvdeye sahiptir, en az bin yllktr.
Haldozda eski ailelerden biri Kizilolar slalesidir. skitlerin iinde ad
geen Kzl Trkler, Ouzlarn bir dal olarak gsterilir. Atatrkn soyaacnda da
Kzl Trkler kavramna rastlyoruz. Samsun zerine yazlm bir kaynakta,
dedesinin Karamandaki ky evi fotoraf olarak gsterilirken altnda u szler
okunuyor:
Ouzlarn iki byk kolu var; oklar, Bozoklar. Bozoklarn kolundan
Glhanllar var. Ve Glhanllarn Dulkadiroullar dal var. Mustafa Kemalin
dedeleri, Dulkadiroullarnn Kzl Ouz oymandan. Kzl Ouzlara Kocack
Trkmenleri de deniyor. Mustafa Kemalin dedeleri Kzl Ouzlarn Kzln
kendilerine lkap almlar, onlara Kzl Ahmetlliler deniyor.
Buharadan gelme Haldozlu Fincilerin bir kolu stanbula (Miralay Tabip
Mehmet Arif Finci), bir kolu Selanike (Binb.brahim Kadri Finci) gitti. air yazar
Hseyin Enis Avni Finci (Aka Gndz), stanbul igal edildiinde ngiliz vali onu

168
Maltaya srd. 1934-46 arasnda Ankara milletvekiliydi. Babas, Balkan Harbinde
ehit den Binba brahim Kadri Beyin 1890da ekilmi bir aile fotorafta, elinde
Rizeden gtrd kemenesi vardr. imdi bu aileden Haldozda kimse
kalmamtr.
Finci ailesinden birok mzisyen kt. Biri ud sanats ve solist smail
Hakk Fenciolu, Kanadaya yerleti, dieri mzik eitimcisi, Aka Gndzn kuzeni
Fadime Fincinin kz, ben Mahiye Morgl.
Miralay Tabip Mehmet Arif Finci Bey, psiz Recep ile Sakarya cephesinden
arkada olmaldrlar, Ficilerle de eski komuydular. Saray doktoru, Bandrma Vapuru
yolcularndan, cephelerde Atatrkn dublr, Sakarya Meydan Savanda
bakomutan yardmcs, Eskiehir gnll ilkyardm taburlarn hazrlayan, Eskiehir
Ktahya demiryolunu Dumlupnara tayarak annda yarallar Eskiehire tayan,
Yunanca bildii iin ay oynatan yal kyl rolnde Yunan karargahlarna szp
malmat toplayan, bu yzden lakab Ayc Arif olan, harbin sonunda Tavasda
esirlerin takas edildii heyetin banda olan, 1924de Eskiehir milletvekili olan,
1925de zmir suikasti davasnda ngiliz ajanlarnn tezgahlad, Kazm Karabekirin
ve bir ok Karadenizli kahramann da iinde bulunduu, 17 gn kibi ksa sren bir
mahkemede alel acele idam edilen Onu ngilizlerin asla affetmeyeceini tahmin
etmek zor deil. Mezar banda Atatrk yle dedi: benim naiz vcudum elbet
birgn toprak olacaktr, fakat Trkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr!
Onun adn zel ansiklopediye yalnzca alnna srdkleri karayla, zmir
suikasti san Ayc Arif diye yazmalar, fekelerinin iddetindendir. ngilizler
Miralay Arif Beyden yle nefret ettiler ki, ilk tuza 1925de ona kurdular, Gaziye
suikast numarasyla tutuklanp, apar topar Atatrke haber bile vermeden idam edildi.
nk, Sakaryada makus talihimizi yenen btk kurmay heyette o da vard,
bakomutan yardmcs olarak oradayd.
Devlet arivinden ulatmz bir belgede, Trabzon ngiliz sefaretinden
31.7.1883 tarihinde verilen bir raporda, Rizenin kkl ekyalk yapan
slalelerinden Fincioullarnn buradan Trabzona srlmeleri hususunda Erzuruma
verilen dileke zeti hakknda tahrirat bilgisine ulatk.
ngiliz eli, Finciler iin ete raporu verir, srlmelerini ister. Anlyoruz ki,
ngiliz servisleri, kendileri iin tehlikeli grdkleri insanlara yle raporlar dzenler,
srgn ettirirlerdi. ngilizlerin ete dedii Fincilerden Yzba brahim Kadri Finci
(Aka Gndzn babas), Balkan Harbinde ehit olmutur.
Haldozun byk gururu, stikll Harbinin Milis Yzbas psiz Recep,
Rizeli pek ok yiitle birlikte daha Balkan harbinde Saryerde milis kuvveti
kurmutu. Sakarya savann unutulmaz kahramanlarndandr. psiz Recepin kardei
Eminin torunu Prof. Emin Grses, Haldozun yetitirdii yeni kuak yurtsever Trk
aydndr. Ad Ergenekon olan bir davada (Mart 2008) aylarca tutuklu kalmtr.
Kurtulu Savana stanbulda ve Karadeniz sahillerinde takalarla hizmet
veren Rizeli kahraman Ketencolu ailesini anlatan Takalar Kumandan kitabnn
yazar brahim Balc da Haldozludur. brahim Balc, Saryer tarihini anlatan
Simastan Saryere adl kitabnda, psiz Recepin fotorafnn altna unu yazd:
Kumsal arkasndaki alana sk sk gelen, takasn ekip onaran, silah-mermi alp
Anadoluya karan psiz Recep Reis.

169
Koraysebadan Ekioullarnn bir kolu Haldoza yerlemitir. (Bu aileden
Korayseba blmnde sz edilecektir.)
Haldozun nemli soyadlarndan epler, epni ataldr, amani devleti
dneminde Anadoluyu hallardan kurtarmak iin gelen Melikahn
ordusundakilerin addr epni. Fonetik epni; apani, amani

Kuaroz
Glbahar mahallesidir. Yavuz Sultan Selimin annesinin ad verilen Glbahar
Hatun Medresesi buradayd. Kadn Sultann eliyle medrese amak kltr demek ki
devam ediyordu!
1950-60l yllarda binas duruyordu. Yanbandaki sonradan yaplm olan
caminin imam, bu binay lojman olarak kullanrd. Birka mahallenin tek okulu
burasyd. Burada okuyup stanbula giden orada eitimine devam eden pek ok
insan oldu. Cumhuriyete kanat gerenlerden ilk mhendisler burada okuyanlardan
kt; Malatya Smerbankn kurucu ustaba ve Kayseri Uak Fabrikasnn kurucu
ustaba Muammer Morgl (amcam) onlardan biridir.
Kuaroz mahallesinin, Ramanoz dandan beslenen, olduka gr akan ve tam
sahile inecei yerde ykseke bir elale oluturan bir akarsuyu vardr. Yani, ad gibi
akuar olan yerdir Kuar-oz, sular akayi! Sahil yolundan gelip geen atllarn
konaklayp su iecei yer buras olmalyd.
Karz adyla rten, akll ehir yapmc ustalar da bural olmaldr.
Ancak, Akha ad, bilgili aga-bey olanlarn da addr. Aghia-Sofiadaki
antik aman bilim adamlarnn ad gibi. Glbahar Hatun medresesi, bu adn
kendinden nceki aman Bilimevinden alm olmaldr. Benzer durum Ankara Ulus
Hacbayram Medresesidir. Bitiiinde Ouz(Augus-tus) antik bilimevi vardr.
Anadoludaki medreseler 1500 yllarnda camiye dntrlmtr.
Martin Bernal Kara Atena kitabnda Akhailerin Yunanistann kuzey
dousundaki yonlardan, Agia Pelazileri (Sahil Pelasglar) diye sz eder (age.sh.143).
Yazar, Sahilli Pelazlar derken, Kakarlardan gelen Pelazlarn varlndan haberli
deildir. Yunanistana kuzeyden giren Dou Karadenizden gelme halk olduundan
hi sz etmemektedir. Bernal, Pelasglar sadece Filistinin atalar olarak grmekte ve
Yunan halkn Sami rkndan gelmi gibi gstermektedir. Oysa antik toplumlarda rk
deil kltr adlandrmalarndan sz edilmesi daha dorusudur.
Akhalar (Agia, Akai, Akka), yonya dneminde de orda yayorlard (M 10
bin). M.Bernal, Agia Pelazilerin Helence konumadklarn, Helenlerin daha sonra
onlarn dilini erittiklerinden sz eder. Akhailer, Helenlerle birlikte Truvaya
saldrdnda, Truva ordular iinde kendileriyle ayn dili konuan savalarn
olduunu grdler diye anlatan Heredota gnderme yapar. Buna akl erdiremez ve
iinden kamad bu durumdan tarihi Heredotu sular: Bir gre gre,
Pelasglar, asimile olmam yerli Yunanlara verilmi isimden bakas deildir yle
grnyor ki, Heredotosun yapt, eskiadaki ve gnmzdeki yazarlar iin byk
karklk karm olan bu apayr halklar birletirme giriimidir. (age. Sh142)
Burada yazar Bernaln kulland dilden, onun bak asn, sanki
tarafszm gibi ama nc bir taraf olduunu anlyoruz. Kitapta, Pelazglarn
Pelastin (Filistin) ile Akdeniz (Fenike) ve Klikya zerinden Hitit balar kurulurken,

170
ayn dili hala kullananlarn yaad Dou Karadeniz (Anabac Toroslar) civarndan
gelmi olabilecekleri hi konu edilmemektedir. Yazar, kitabnda Pelasg dilini Msr
ve Sami dilleriyle balantl gsterme gayreti iindedir.
Mahallenin eskilerinden, 1885 Selanik doumlu air Hseyin Enis Avni
Finci, Aka Gndz olan takma adn, Akka/Akhadan alm olmaldr. nk
Trkeci Osmanl aydnlar grubundand. stanbulu ngilizler igal ettiinde
kard Alay dergisinde mahlas olarak bu ad kulland ve ngiliz vali onu Maltaya
srd. Selanikte domu, Gazi Mustafa Kemalle ayn ehirde ayn okulda okumu,
onunla ayn bilin oluturma sohbetlerine katlmt. Smer, Aka, Eti gibi isimleri
bilinli setikleri bilinmelidir.

Dipnot: ocukluumda, Glbahar ilkokulunda okurken, elalenin yan
bandan geip Ramanoz bayrna piknie giderdik. 6 Mays her yl okulca piknik
gnmzd; inana gre Hzr lyas/Hdrellez o gn topraa bereketini verir.
Yaylaya k gndr, gn kutlamak iin piknie gidilirdi.
Attikadan, Ramanostan, Humruden, Haldozdan, Oksoun Bayrndan,
Lahana mahallesinden, btn ocuklar yryerek geliyor, Glbahar lkokulunda
okuyorduk. Piknikte retmenlerimizle yere kp azklarmz paylayor, Rize
ivesiyle, kaynap helk (halk) oluyorduk. Hepimizin ayanda lastik ayakkab
vard, onu da okula balamann dl olarak giymitik, okul ncesinde nalin
giyerdik. 1940l yllarda ise okula da nalinle gidilirmi; gll nalinle okula giden
ablam bunu mutlulukla anlatr.
1980 sonrasnda, bu okul ykld, yerine Yardmc ailesinin yaptrd bir
ilkretim okulu yapld. Artk tabelasnda Glbahar lkokulu yoktu ve bir tarih
tarihe ylece gmld. Oysa, Osmanl Trk devletinin ana sultanlarndan birinin
adn tayordu. Glbahar lkokulu, benim gibi Attikadan beri tm burada okumu
olanlarn anlarmzn beii idi ve 1958de 2.snfnda okurken kanmla Kbrs
haritas izdiim, gazetelerde haber edildiim, bayramlarda Rize Cumhuriyet
alannda iir okumaya arldmda admz birlikte anons edilen okulum, Glbahar
lkokulu burasyd.

Kuaroz mahallesinde ve sahil boyu tm mahallelerde, fazla suyu emerek belli
bir izgiyi takip ederek denize tayan yer alt su kanallar, yani akar suyun izi,
akar-izi (keriz, karz, hariz) vardr. Adyla rten bir sfat da budur.
Bu kanallar temiz yamur suyunu toplar denize kadar tard. Kerizler
bahelerden verevine/aprazlayarak geerdi. Kanaln iki banda temiz su almak iin
ta basamaklarla inilen PUAR (pnar) denilen gzeler vard. (Puar szc ayn
anlamda Lazcada ve tm bat Toroslarda geer.)
Keza, Rize ehir merkezinde olduka geni bir kanalizasyon sistemi ok
eskilerden beri vardr. Su kanallar yapmak Uygurlardan beri Trk geleneidir. Suyu
tarmda ilk kullanan, 500 kilometrelik karz su kanallarn yapan onlardr, ilk
ehirleme onlardadr ve bu nedenle oradaki Trklere uygar anlamnda Uygur
(Yuhar, topra suyla ykar, yorur) denilmitir.

171
Antik Yunan tarihini anlatan kitaplarda, Akkailerin dzen kurucu yasa
koyucu olduu, topra paylatrdklar ve su kanallar yaptklar yazldr; ehir
kurucu Kentauroslar, Sahil Pelazikolar (Pelasglar) onlardr.
Antik Yunanistana kuzeyden giren Akkailer dou Karadenizlidir. Halen
Selanik ve Makedonya blgesinde yaayan halk tipik Karadenizlidir. Kylerinde,
rnein erkek nden elleri bom bo yrr, kadn arkasndan srtnda al ykl
sepetle gider.

Peripol
Rize ehir merkezini tepeden gren semttir. Buradan douya doru
bakldnda Potomya hari, Askaroz deresine kadar yukarda saylan yerler grlr.
Adndan da kolaylkla anlalaca gibi, perisi bol, peri folluu (yuvas) olan
Peri-foli, ve hatta perili beldir.
Potomya ilesine bal PARAVOL ky ile sesdetir; Peri-Beli.
Dou Karadeniz Dalarnn antik ad olan PERYA TOROS ad deimemi
olsayd bu gn Peripol ad zerinde hi aratrma yapmamza gerek kalmayacakt.
Peri analarn, anabaclarn bol olduu bu dalarn sahile bakan yamacnda Peripol
adnda bir mahalle olmasndan daha doal ne olabilirdi ki! Kald ki, bu mahalleden
btn gzelliiyle ayaklarmzn altnda uzanan deniz Simer (Siper, Su-Mer,
Superi)Denizidir. Onun ad da eer bugn bildiimiz Karadeniz olmasayd, Peripol
ad bize ok doal gelecekti.
Peripol mahallesi, ilham/esi/can/ruh veren periler iin en uygun yer olmal;
Tanra Aydan alrlar klarn. Zaten semtin arkasndan Kk Ayane da
ykselir.
Perili sylencede dokuz mz perisinden sz edilir. Mz perileri, mzie,
iire, sahne sanatlarna, resme ve baka sanat dallarna esin veren perilerdi. (Mz,
Mouse; mzie ve mzeye adn veren peridir.) Halikarnas Balks, zmirden
kovularak talyaya giden Mzler orada talyan rnesansna zemin oluturmutur
der.
Peri, kz demektir. Yaylasnda peri sesi duyulan, kaval, kemene, tulum
zurna vb. alan, mzik yapan bir yerden sz edilir trklerimizde. O yayla Kakar
yaylalardr:
Yaylanun cimenine / Peri bauru peri
Kar yadi da kapatti / Konutuumuz yeri
Bu trknn ezgisinde iki mzik cmlesi vardr; bu iki cmle st ste
getirilip ikisinin arasndaki uyum (armoni) kurallar incelendiinde, hibir armonik
hata olmad grlr. Yrenin dier trklerini de inceledikten sonra diyorum ki;
oksesli mziin ana malzemesi de buradan gtrld talyaya. nk Etrskler,
Dou Karadenizden giden n Trklerdi.
Peru: Pero, I ok olan, akll insanlarn lkesi.
Peruda yksek dalk blgede konuulan en eski Peru lehesine KECUL
lisan denilmektedir. Anadoluda yaam Ouz boylarnda da oka keili airetler
vardr. Peruda Keculi lisannda teyzeye Erzurum ivesindeki gibi tiyez diyorlar.
(Peru konseri dn, .Hakk Fencioludan naklen.2005)

172
Peri, gen kz olarak da karlk bulur. Azerbaycanda Peri Meclis demek,
kzlar oturmu trk sylyor demektir. Yaylann imenine, peri bauru peri
derken de kzlar trk sylyor denilmektedir.
Heminde ayeli insanna Purim derler. Peri gibi, yani mzik yapanlar
anlamnda sylenmi olmaldr.


Ziana Tepesi
Rize merkezindeki en yksek tepenin addr. Trklerde yaayan mitolojik
demir ku Dirvana, orada, en tepededir; Huma Kuudur, o, kendi kllerinden
yeniden doan Anka kuudur.
Yine Mitolojide Tanr Hermesin babas Zeus, annesi ise topran (Atlasn)
kz Mayadr. Maya, Umay Anadr. Umay Ana Huma Kuu olur, Zivanaya,
Dirvanaya, Nirvanaya ykselir.
Umay Anann kuu Umru, gvercin, mknats sezinleme zelliinde olan,
demire doru uan, demiri sezinleyebilen kutur, bu zelliiyle gvercin antik
postacdr. Demir/Smer analar ile kumru arasndaki mitolojik ba hi de izah
edilemez deildir.
Zivana szc, Trabzon-Erzurum arasndaki Ziana geidi ile
sesdetir. talyadaki dalarn bandaki Siena ehriyle fonetik benzerlik artk
anlalabilirdir.
Bugn talyada, mzik sanatnda, divalk, o ii en iyi yapana verilen
manevi dldr. La Skala (merdivenli) operasnda solistlie ykselen kadn
arkcya DVA ad verilir. Diva, demir-kadndr.
randa Azerice kadn ad Diba ayn szcktr.
Franszca divane; lgn.
Franszca Diva; Tanr.
Farsa div; dev.
ngilizce devil; dev.
Roma mzesinde insan yavrularn emziren ana kurt heykelini yapanlarn
kimler olduuna dair bir alnty Haluk Tarcann Kkeninde n-Trk Kltrn
bilmeyen Avrupa Birlii kitabndan alalm:
Etrskler( Villa-Novallar), Elba adasndan demir karrlard. Bu
nedenle olacak Elba adasna ATALA adn vermilerdi, ATA = ATAL =
HALKA = sahip olma,LKE
ATA / L / AKavramlar toplayalm : ATA HALKI LKESte
TALYAnn, Etrske / n-Trke ad. (Haluk Tarcann verdii bu bilgiler,
ayn zamanda Kzm Mirann aratrmalar sonucunda ulat bilgilerdir.)
Yeri gelmiken: Bu noktada Hindu inanndaki Nirvana ile balant kurmak
yanl olmayacaktr. Hindistanda Ana Tanra kltr olduka yaygndr. zellikle
Pencap blgesinde Ouz Trklerinin yaad bilinmektedir. Kimi Samici yazarlarn
bu blgedeki yerleim adlarnda grlen ana erkil isimleri Sami diliyle balantl
gstermeleri yanltr, nk Ouz Kltr ve Ouz nans Samilerden ok daha eski
ve yaygn bir kltrdr. Kald ki, Sami adlandrmas, Sam /Kam/ aman kknden
gelmi, Sama benzeyen, Sam gibi olan almnda bir szcktr. Kabul etmek

173
gerekir ki, Yahudilerin snnet olma ve soyun devamn anadan alma kural, Gne
kltyle de ifade edilebilen, Ana Tanra nan ve Ouz Kltrndendir. Ouz
Kltrnn AMAN ritellerini din olarak alglayanlar iin bu bir anlam ifade
edecektir.

Liparit
Yalkynn eski addr. Ulu-Par-si, Pers Ulularn yeri!
Lob-arta Lberde; asker kayna.
Pers-Ouz kutsal MART ile ba kurulabilir, Ulu Part veya Part-eli olabilir.
Li-Ber-ti; Ulu-Per-ti, Ulu Per oullarnn yeri. Le Paris ile sesdetir.
Erkek savann bol olduu bir yer olmalyd. Aspetten Liparita has kzlar
gelin giderse, bu da Aspetten Liparita kim eliledi beni eklinde trklere
girerse, bunun bir anlam olmaldr.
Libarid, ayn zamanda Uygurda (Orbelyanda, Oygur-beli) bir kumandan
prens nvan idi.
Tarihten bir ykmz var. Uygur kkenli Sasaniler (Zazalar), Kafkaslarda
yneticiyken, Uygur (in-Sincan /enesdan) Kagar blgesinde yaayan Saka
(sika-Ouz) Trklerinden bir hanedan, kendi arasnda taht kavgasna der ve yenik
den prens servetiyle birlikte kaarak gelip imdiki Grcistana yerleir, kendisine
ve yakn evresine en st dzeyde grevler, krala ta giydirme erefi ve
kumandanlk verilir. Uygur enesdanl (in-avat) prensinin nvan libarit idi.
(bkz. Fahrettin Kirziolu. Rize Tarihi, www.feretiko.com)
Lib kk hecesinden yola karsak, Ulu-opann bereketini temsil eder gibi,
lob, lop, yuvarlak, taneli olan anlamnda, faslyeye de lobya adn veren bir
szck kar karmza. ekirdek, yumru, merkezde olan (Latinceye lobi olarak
geti) anlamnda bir kavrama ularz.
Makaram sar balar loy, kz syler gelin alar trksnn nakaratnda
geen lberde, lberde, zlfn yzne perde, devriyeler sard da bizi meer kaderim
byle ve Makaramda ipliim, Asiyada benim kekliim szlerinde LOBERDE ile
Asiya ilikisi, trknn Loberita zerine rldnn iaretidir.
Latince Liberti (zgrlk) szcne de kaynaklk etmi olaca
dnlmelidir.
Libarit Bey hakknda:
(www.atabari.net/default.asp?sayfa=ardanuc_koytarihi.asp&dil=1&metin=4)
Seluklu devletinin kurucusu Turul Bey (1037-1063)in amca olu
Azarbaycan hakimi brahim Ynal ve Aran (Gence-Karaba) hakimi Kutalm Bey
babuluunda bir ordu ile 1048 ylu yaznda Elegirt, Mu, Oltu ve Bayburt
blgelerini vurmutu. Blgedeki Bagaratllarn kumandan Orbelli(Uygurlu) Libarit
Bey kumandanlnda Bizans ve mttefikleri ordusu, Hasankaledeki meydan
savanda yenilince galip gelen Seluklular Liparit Beyi esir aldlar.
Libarit Bey nce Seluklular adna Bizansa eli gnderildi daha sonra da
Bizans heyeti ile Horasana gitti. Horasan dnnde Kral IV Bagarata(1027-1072)
kar gelerek, kollarn balatarak Bizansa gnderdi.

Aspet

174
Aspet; As-pati, has-bac. Asu-Opa-si; Su kenarndaki opalar. Su-deniz
Opacilari!
Suvari kadnlar yetitirmi bir liman ky olduu tahmin edilebilir;
VI.Bedrinin deniz savas kars Hasbac Emine bural olabilir, ya da buradan ok
HAS-PAClar kmtr. Hasbac/Aspate. Mozartn Mitridate operasnda, ei Emine
rol, ASPATE ad ile rtmektedir.
htimaldir VI.Byk Bedrinin sevdii sava kzn annesi mzisyen Sitare
Tonika buraldr. Latin kaynaklarna gre, bir enlikte onun karsnda kemane alp
trk syledi ve Bedri ona k oldu, o gece onu yanna ald, kral, Sinor (Rize kalesi)
kalesini bu ailenin korumasna verdi.
Rizede sylenen Koari trkleri Hasbac Eminenin azndan sylenmi
trkler olmaldr.

Ovit
Ova-ta; Vadi. Yksek dalarla evrili ova.
Ovit, Kamenit, Varelit, Palovit, Hamlakit gibi, Rize civarnda bulunan tepe
ve da kylerinin adlarnda bulunan D/T eki, tpk DDA, DA gibi Ata kltn,
Eti-Hitit (Eti-ler) uygarln ve hatta onunla balantl olarak Smer (Kimmer-
Kenger) uygarlna iaret etmektedir.
Ovit; ovid, obid, ovat, vadi
Ovid adna Halikarnas Balksnda, snger avclarn anlatrken de
rastlyoruz. Kariyallar Dou Karadeniz kkenlidir, anmsayalm. Kariyal snger
avclar (engin savalar) orfos baln kutsal kabul ederler, nk orfos
grldnde denizde tehlike yok demektir. Balk baba, M.500de orfos
balndan sz eden yazarlar sralar; Aristotales, Oppianus, Ovid ve Plinius.
(Mektuplaryla Halikarnas Balks, Azra Erhat, sh.172) Bu blm anlatrken der
ki; Bu biraz da eski Anadolunun ve gnmzdeki Anadolunun nasl birbirinin
varisi olduklarn gsterir.
Ovit yaylas ve Korayisebe (kizdere), Osmanl dneminde yaanm bir
ykye konu olmutur. kizderede yedi kyn Ekiolu olmasnn ve Ovit yaylasnn
padiah fermanyla Ekioullar slalesine verilmi olmasnn tarihi bir nedeni vardr.
yksnde denir ki; Osmanl padiahlarndan biri tarafndan idam edilen bir yenieri
beyinin olu burada saklanr, bir sonraki padiah ise yenieri beyinin haksz yere
idam edildiini ilan eder ve onun oluna babasnn itibarn iade etmek zere ona
Ovit yaylasn armaan eder. Bu yknn doruluu ile rten bir durum vardr;
stikll harbine kizdereden gnll katlan ve Cumhuriyete kar kartlan i
isyanlar bastrmaya buradan giden insan ok fazladr. Bu nedenledir ki Anadolunun
bir ok yerinde, Hakkariden Tarsusa ve Kzlcahamama kadar Ekioullarna
rastlanr. Hatta, Yenieri olu olan byk dedenin Ovitten nce birka yl
sakland yer Ardeendir, orada bir evlilik yapmtr, bu evlilikten olan oullar
slamolu soyadn almtr. Yenieri olunun ilk sakland yer ise Oftur. htimaldir
ki Ofda daylar vardr; nk Ouz geleneinde ksz ocuk day evinde bytlr,
ocuun snma yeri day evidir.

175
Tarihin cilvesi midir, M. 120de, Trk Atas (EUPATOR) VI.Byk Bedri
(Mithridate) de bu dalarda ve bu yaylalarda yaamtr; oniki yandayken, ibirliki
annesinin zulmnden kaarak bu dalara getirildi.

Korayiseba
kizderedir. Rize-Erzurum arasndadr. Ovit Dann eteklerine der.
Osmanl dnemindeki resmi ad; Kur-i Seba (yedi kyler). Bu isim her ne
kadar Farsa grnyorsa da, Farsann alt Kagari Trkesi olduundan fonetik
almna bakmakta yarar vardr. lk harf K, yerli ivede kh gibi grtlak sesidir ve
kari, hari gibi kartlr. indeki s harfi ise hsi tldr, yerel ivede Aye ad
Ayise (Ay ) eklinde sylenir. Ebe, aba olur.
Kor-ay-is-eba: Kor-ay-esi-aba. Ate paras ay abla. Rize dilinde k;
esi
Yremizde Aye Ablann nlenii: Ayiseba.
KARUS OPA halk olarak da tanmlanm olabilir. Karusiler, Ouzlarn
yiitlikte nl atalarnn addr.
Byk Bedri ile ilgili aratrmam srasnda Korayiseba hakknda ok nemli
bilgiye ulatm; VI.Byk Bedrinin peine gnderilen blk Roma askerini orada
deli bal yedirerek ldrmler. Anlyoruz ki, Pantosun Ouz soylu Kral VI.Bedri,
bu yaylalarda bym, kk balar burada imi.
VI.BykBedri(M.111) Romallarla ili dl olan annesi kralie Laodikay
ynetimden indirir ve baa geer. Nemrut danda M.109da ona imparatorluk
treni yaplr ve birleik ordularn bana geer. Byk bir orduyla Roma kuvvetlerini
bat Anadoludan spre spre Atinaya kadar gider. Baz kaynaklara gre
Atinadan yenilerek, baz kaynaklarda anakkale boaznda frtnada gemilerini
kaybederek geri dner ve karar vermitir, Canik Dalarndan, Dou Karadeniz
Dalarndan, Kafkaslardan, Kelkit yaylalarndan, Erzurumdan, kuvvet toplayarak
Sula Lukullus ve Pompeyin yamac ordusuyla savaacaktr.
Roma ordularn zerine gnderirler. Bu arada Roma korsanlar Pirazizlerde
yal iki eini ve yal kzkardelerini esir alr. Ailesinin esir alnd haberi
geldiinde yant Savaarak lsnler! olur. Batl kaynaklar bunu, Esir alnan
ailesini ldrmeye karar verdi, lm eklini onlara brakt eklinde yazar, anlamaz,
nk Romal yamaclar Ouz tresindeki Ya istikll ya lm dsturundan ve bey
yenildiinde ailesinde kadnlar dmana sa teslim olmazlar, tresinden
habersizdirler.
Roma ordusuna ZEHRL BAL TUZAI kuran Korayseba halkna
sayglarmzla, ilgili metinden alntyla devam edelim. Byk Bedri, en son
Krmdan dolaarak Romaya kuzeyden saldrmak niyetindedir.
Boludaki yenilgiden sonra Kelkit blgesine ekilen Mithridates VI,
Lucullusun kendisini sratle takip edememesinden (nk Samsun civarnda halk
Roma askerlerine kadnl erkekli direniyordu. M.M.) yararlanarak Orta ve Dou
Karadeniz blgesindeki halklardan 40 bin piyade ve 4 bin suvariden oluan yeni
bir kuvvet toplad.
Strabon(yazar), Pompeius'un ordusunun Heptakometler'in (Yedi Kyn
Halk) yaad dalk lkeden geerken Heptakometler'in yol zerine Deli Bal

176
kaplar braktn, bunlar yiyip bilinlerini kaybeden Roma blne saldrp
onlar imha ettiklerini belirtir.
Mosyn denilen aalarda ya da ahaptan yaplm seyyar kulelerde
yaadklar iin bu halkn Antik devirde (Ksenophon tarafindan) Mossynoik olarak
adlandrldn yazan Strabonun verdii bilgileri deerlendirerek Heptakometlerin
bugn Trabzon, Rize ili snrndaki lkizdere Vadisi'nin yukar kesimlerinde
yaadklarn syleyebiliriz. Bugn kizdere lesi olarak adlandrlan bu blge,
Osmanl belgelerinde Kur-i Seb'a (Yedi kyler) Nahiyesi olarak geer. Bu blge
Karadeniz Dalarnn i kesimlere geit verdii yerlerden biridir.
Trabzon'dan bahseden ikinci kaynak olan Strabon blgeyi anlatrken,
Trabzon blgesindeki halklar; Trabzon ve Giresunun st ksmlarnda yaayan
Tibarenler (demir denler), eskiden Khalybes olarak adlandrlan Haldailer
(Khalt), Ksenephon'un Makronlar olarak bahsettii Sanlar (Tsan/Can), Trabzon ve
Rize'nin st ksmlarna den blgelerde, eskiden Mosyn denen Heptakometler ve
Byzerler olarak sralar. Ksenophon'un Trabzon ve Giresun yaknlarnda yaadn
belirttii Kholklar ise daha douda Batum civarndadr.
(www.karalahana.com/makaleler/tarih/rize-tarihi.html)
imdi bu metinde ad geen Latince yazlm szckleri aalm:
Mosyn: Mzik(esi) perisiyle zdeletirilen Maz-ini, Maz n, Maz blgesi.
Mzik yaparak savatklarn gren Anabasis yazar, onlar Giresun tarafndn
gelen, ark sylerek ilerleyen askerler olarak onlar tarif eder: Dizlerine kadar
entarileri vard, mzraklar ve baltalar vard, kalkanlar hasr rg zerine gerilmi
deriydi, balarnda tepesi tyl bir balk ile 300 kaykla bir gecede geldiler.
(Onbinlerin Dn. Trabzonu yamalayan Yunan askerlerinin batya ilerleyiini
durdurmak iin denizden pnlarn zerine gidenler skit Trklerini, Koltlar tarif
ediyor yazar.)
Mzik yaplan evlerde yaadklarndan bahisle, yazar, bu evleri mozi
aacndan yaplm evler diye tarif eder. Mzik yapmaya uygun aa trleri
buralarda olduu muhakkaktr, ama bunu Yunan tarihi anlayamaz. Kadrga
yaylalarndan indirilen aa ktklerinden yaplan gemilere de bu adn verilmesinin
srrn da bilmezler.
Yiyecek almak iin, direklerin stndeki ahap evlere kmak zorunda olan
Yunan askerleri, bu evleri tarif iin Mozi-evi demitir. Yedikleri yiyecei de tarif
eder; krmz taneli pskll (msr), un yaplr Tuzlanm yunus bal eti, balk
ya (bkz. Dou Karadeniz, M.Bilgin, Tarih-Kltr-insan, 3.Basm, tken, 2002)
Karadenizde serender veya nayla denilen direk st ahap evler yiyecek
saklamak iindir; yabani hayvanlar bu direklerden yukar trmanp yiyecek
karamaz. Orman ilerinde benzer kulbeler yaplrd, onlarn iinde de yiyecek
saklanrd. Maz/Muzi evi dedii burasdr. Bu evin nnde kemene veya tulum
zurna alan birisine her an rastlanabilirdi.
Heptakometler: Yedi kyde yaayanlar. Hepsi-kom-atalar.
te bir batl mantyla insana isim verme, ne soy ba vardr iinde ne de
inan. te Latinlerin kizderede yaayan n atalarmza koyduu isim bu. Oysa,
Hep-ta; hepsi! Hepsi am-ata kahramanlardan sz ediliyor, ki M.64de burada
verilen savalar, Romaya kar direniler, adn anlamn gsterir.

177
Haldailer (Khalt/Kelt): Hal-dai; Alida/Ulu-dallar. Skit Trklerinden
Keltler, Skotlar, Gotlar. Ulu, Hali, Gali, Kelinin oulu; Hal-di, Kel-ti; Haller,
Keller, GALLER!
Kolkhlar/Kholklar:HALKLAR. Blge halknn genel ad olarak
kullanlyor. Yazar bir yerden bahsederken adn bilmedii dierleri iin Kolkhlar
diyor. Yani Halk. Halkn yerel telaffuzu olduka kaba bir grtlak sesidir, yazarn
Latin alfabesinde bu seslere karlk bulmas adeta olanakszdr, o nedenle ancak
byle Kolkh eklinde yazlabilmitir. Hopa ve Batum civarnda yaayanlar iin de
Kolkhlar ad geiyor. Benzer ekilde ukurovada yaayanlar iin Halkya
diyemediinden Klikya demektedirler.
Onbinlerin dnn anlatan Huseynov, denizi grdkleri Mador dandan
sonra, Kolkhlarn (Halklar) lkesinde iki gn yryerek Trabzona vardklarn
syler.
Yazar Mehmet Bilgin, adgeen kitabnn 37.sayfasnda Trabzonda surlarn
iinde oturan Helenler onlara yiyecek sattlar, dada ordugh kurdular, 30 gn
boyunca Kolkhlarn memleketini yamaladlar. diye anlatyor.
Kolk, Ouzlu Halkdr. Kolkhis; Halk Uaklar almldr. Bu ifade daha ok
Asla Romaya vergi vermeyen Rize Sinor kalesinden tede yaayanlar iin
kullanlr. Toroslar boyunca uzanan Klikya da byledir, vergi vermeyen, halk
demektir. LAK szcyle e anlamda, zgr Halk demektir.
Heredot, Kolkhis halknn Msrllar ve Etyopyallar gibi snnet olduklarn,
Pers mparatorluuna bal olduklarn, Pers komutan Serhazn M.480de yapt
Yunanistan seferine katldklarndan sz eder. Potomya bu dnemin byk liman
ehriydi.
Grld gibi, Hopadan Giresuna kadar Kolkhlar ad geiyor. Grc
dilinde kholklis, halk demektir.
Makronlar: Maronlar. Ahap ve ta malzemeli evlerde yaayanlar.
Makron (Makran) adna Belucistanda rastlyoruz. Ev malzemesi aa ve
tatr, aalar apraz yerletirilir, arasna ta dizilir. Bu evler, tipik Karadeniz
evleridir.
Makron, Magruna ve Margiana ses benzerlii dikkat ekicidir. Magriana
antik Trkmenistandr. Magruna ise ift kaml Msr halk algsdr. Bu alg
tulumzurnadaki kamlarn boyunda olup yine tulumzurna gibi ara vermeden uzun
sre alnabilmektedir.
Magrunann bir ad da Zummaradr. Fastaki ad Zamr. Bu adlar ise
Sumer armldr. Magruna, Zummara, Zumr, Zurna adlar, dikkat ekecek kadar
fonetik akraba durmaktadr. ift kaml zurna ayn zamanda antik Hitit ve Etrsk
algsdr.
Sanlar (Tsan/Can): Canik Dalarna adn veren anabaclar, Canbaclar.
Ouz geleneinde, kadn erkek ayrmadan birbirine can diye hitap edildii bilinir.
Yani yazar burada Ouz Trklerinin bir sfatndan sz ediyor, ama bu insanlarn
hangi halk olduunu grmek istemiyor, ya da bilmiyor. nk ona gre bu insanlar
Hitit-Smer Uygarln yaratanlar deildir.

178
Grc kaynaklarnda Lazlarn eski ad TSAN halkdr, daha sonra
kendilerine Laz demilerdir. Sinoplular Samsuna Laz der, Samsunlular Trabzona,
Trabzonlular Rizelilere Dou Karadeniz halkna Lazlar denilirdi.
Trabzonda Canali soyad gibi, bolca bulunan Ouz ad ve soyadlarnda
yrenin antik kltr balar belirgindir.
Skidides: Ski-dide-s; skit dedeliler.
Pariyadroz: Peri-ya-toros. Dou Karadenizdeki dalarn antik ad.
Alnt yaptmz metnin dier blmlerinde Byk Bedrinin ocukluunun
getii Dou Karadeniz Dalar iin Periyadros Dalar denilmektedir. Bu szcn
fonetik almndan ok keyif aldm, nk nihayet bu dalarda Turan soylu
Ouzlarn yaadna dair bir itiraf kendi kaynaklarnda gryoruz.
Dou Karadeniz adl kitabnn geniletilmi 3.basmnda yazar Mehmet
Bilgin, Heptakometlerde Roma askerlerine kurulan delibal tuzandan sz
etmektedir (s.55). Biribirimizden habersiz yaptmz bu yorumu okuyucunun
dikkatine sunmak isterim. Mehmet Bilgin de, Anabasiste kullanlan halk adlarndaki
tutarszla dikkat ekiyor.
Taokhlar: Huseynovun Oltu Narman blgesinde yaayanlar iin Taokhlar
demesi, yazarn insan adlandrmadaki uyduruk isimlendirmeler yaptnn bir dier
belgesidir. nk yamac Helenler oradan geerken aldklar tavuklar eeklere
katrlara ykleyip Torul (Dor-uli/Ulu Dor) blgesinden geerken de yemiler ve
Anlatyor ki Torulda yama yapamamlar, yenilmiler, a kalmlar, Taoklardan
aldklarn yemiler. Dnelim ki Narmandan Torula kadar hangi besin tanr,
belli ki tavuk. Erzurum ivesinde tavua tayuh denir; ite Huseynovun
Erzurumlulara Taokhlar demesinin izah.

Cimil
Rize-Erzurum arasnda, tarihteki adyla Periyatoros Dalarnn en nemli
yaylalarndan biridir. Adn tayan cimil peyniriyle tannr. Fakat, asl Cimil
yaylasna adn veren nedir, imdi onu greceiz.
Fonetik analizinde cim-il, cem-il toplanma yeri olarak karmza kar.
Cem; toplanma, birleip btn olma halidir, il ise toplanlan yer. Demek ki
bir tarihte orada byk bir toplanma yaanm, kadn-erkek, btn yiitlere er
meydan olmu Cimil.
Demek ki Cimilde iz srerken davuldan ve er meydanndan sz etmemiz
gerekecek.
Anadoluda kullanlan davulun gerek ad Ouz Davuludur. Ouz
kltrnde ferman duyurma ve savaa hazrlanma davul eliinde yaplrd. Davul,
bir ahlanma iaretiydi. Greirken de davul alnr, nk oras er meydandr.
Atatrk, Ankaraya geliinde, 3 bin kuanm atldan baka, 500 davul 70 zurna ile
karland (27 Aralk 1919). Ouz Kr diye geen imdiki Yeniehirin harman
meydanlarnda ateler yakld, zerinden atland, zeybekler oynand, davul sesleri
gklerden indi.
Cem trklerinde er olan meydana gelsin denir, kadn erkek birlikte ceme
katlr, yani meydana kar. Anlalmaktadr ki, cem ayini byle bir Ouz

179
geleneinden gelmektedir. Bir de Er olan kendini meydanda gsterir ata szmz
vardr.
Tarih kitaplar, 40 bin askerle Koraysebada toplanan Byk Bedrinin 22 dil
bildiini, her askeriyle onun ana dilinde konutuunu, ocukluunu geirdii bu
yaylalar ok iyi bildiini yazmaktadr. Burada sz edilen 22 dil, deiik Ouz
boylarnn konutuu Trk leheleri olsa gerek, nk askerleri onlard.
Bu kadar askeri bir araya toplarken ve sava hazrlklar yaplrken gnlerce
davul alnm olmal. Hem de, halk oyunlar oynamlardr. nk mziin
birletirici gcn kullanmak Ouz geleneiydi. Bunlara Kam dans veya aman
dans denirdi, dans ederken haykrlar ykselirdi.
Osmanl dneminde, erleri coturarak onlara evk verme grevi Mehteran
blnnd. Ouz tresini devam ettiriyordu. 1826da Mehteran bl kapatlnca
Yenieriler bunu treye aykr bularak padiaha isyan ettiler. nk tre yasa
demekti, bey, treye aykr i yapamazd, tre tm atalaryla kurulan bad, yani
varln borlu olduu her ey demekti, treyi deitirmek kendi atalarn reddetmek
demekti. (2. Mahmut 32 bin eitilmi Yenieri askerini batllama ad altnda
ldrtt! lgin benzerlikleri olan bir tarih yayoruz.)
Yenierilerle Koraysebal Ekioullarnn ba ayrca bilinmektedir.
Meydan davulu Mehteran blnde KS olarak geer. Eski ad Ouz
davuludur. Ks ad, Ogzden gelir, Ouz davulu demektir. Buradan Koraysebal
Ksolarna da bir ad ve an kaldn syleyebilirim.
Aslen Cimilli olan, retmen Cemil Gezmii ve olu Deniz Gezmii de
rahmetle anarak Cimilden ayrlalm.
Cimilli adnda, Takprye bal, Sinopa 45 km.uzaklkta bir ky vardr.
Buras Bedri Dedenin nl Hitit atlarn yetitirdii antik Talloyi/Tarlalarn yeri
olmaldr. Takprde Sullaya M.69da yenik dtk, Amasyaya geri ekildik,
Pompey geldi yerle bir etti Takpry, sonra Amasyaya geldi, bir daha savatk



Bedran
Bed-ri-ana; Petrana, Petran. kizdere Anzer yol ayrmnda, Kama denilen
yerdedir. Adndan anlalaca zere Romal korsan askerlerinin kamaland
yerdedir. Denizden 50 km ieride, 6 ay karla kapl kydr. Bedranda, tahta ile karda
yuzme (kar zerinde kaymann buradaki addr) gelenei vardr, bu bir ata sporudur.
Kral VI.Bedri ocukluunda Sinoptan kap buralara geldiinde, byd
ky Pedran ky grnmektedir. Bu kyde, zehirlenmeye kar Mitridaticumad ile
tarihe geen panzerhiri renmi ve kullanm olmaldr. Etrafnda srekli tp
ordusuyla gezerdi diye tarihe geti. Rize kalesinden Romaya karlp Jpiter
Tapnana (Ant Mzesi) konan el yazmas tp kitabn bu yaylalardaki kadnlardan
renmi olmaldr.
M.64de, Erzurum zerinden gelen Pompeiusun garnizonuyla 6 ay k
boyunca bu dalarda savaan, onlar Rizeye indirtmeyen, 1800 Roma askerini
ldren Bedrin Aslanlar iinde Petranllar da vard. Roma askerlerine deli bal tuza

180
kuran, baygnlanca onlar Kamada kama ile Hancerleyip ldrenler de onlard.
te adn bu anl tarihten alan Kama kava ve Hancer yaylas!
Biz imdi, Romal saldrganlar nasl pskrttmz unuttuk. Ama
dmanlarmz onlar nasl hanerlediimizi unutmam olmal, ki, Ovit yolu imdi
delik deik, hanerlenmi olarak Erzurum tneli engellenmekte, derelerimiz batakla
evrilmek zere Dnya Bankas tarafndan santrallerle kilitlenmektedir.
Bedran kynn M.120 yllarnda yaam olan anabaclar Byk
Bedrinin AK-ANALARI oldular. Eer bir gn Luvr Mzesinden heykeli getirilirse,
dikilecei ky burasdr.
ubat 2008de yabanclarn lazboard adn koyarak kyn geleneksel uzme
kayana sponsor olmaya baladklarna baklrsa, nl kayaklarn buray birka yl
nce ziyarete gelmesinden de anlalaca gibi, batl piyasa korsanlar buralar
bizden iyi biliyorlar ve yenildikleri yerleri hi unutmuyorlar.
Kzlcahamamn Bedirler kynn adyla ve buradaki yksek
Alicin(Ulucan) Kalesiyle balants kurulduunda Bedrin Aslanlar gibi savaan bir
kavimle bu kyde karlarz. Bedir-an/Bedrann alm da Bedirlerdir.

Demir Da
Kble dann arkasna der. Dan vadilerinden akan suda grlen pas
rengi, bu dada demir yataklarnn olduuna iaret eder. Adyla rten bir dadr.
evresindeki da adlarnda antik adlar varken, adnn demir olmas, demirin kefi
kadar eski bir ad olduunu gsterir. Demiri eriten ve demiri den anabaclar iin
uygun yaam yeri olsa gerek.
Cimil suyunda ve kizdere kaplcalarnda bulunan ifann kaynanda Demir
dandaki madenler olduu dnlebilir.
M.64de Frtna vadisinde, Kalei Bala (Tina ablann ve kocas Zir (Hay-
Dor) beyin kalesi), Rize Dalarndaki Baky kalesinde, Bayburt ve spir evresinde,
Sezarn Pompeius komutanna kar verilen byk savalarda buradaki demir
ocaklarnda yaplan Amazon baltalar ve mzraklar, oklar, ana malzeme olmutur.
Demir Danda bulunan Handz yaylas, civardaki en yksek yayla olarak
bilinir. Buradan Trabzon sahilleri dahi grlebilmektedir.
Handz/Handusi; Kun-atas; Atas Kun (gn).

Kamenit
Kamenit; Kuman-ida; Kuman/aman Da almldr.
Rizeye tepeden bakan bir yerde olup, Kk Ayanenin altndaki
tepeciktedir. Kk Ayane ile Ayane da karlkldr ve ondan daha yksekte olan
Kibele Dann alt tepecilerini oluturmaktadrlar.
Kamen; kumandr. Kuman-Human Trkleri de Asyann bildik boylardr.
Hurit Saraln Tarihsel Srete Doukaradeniz adl kitabn kaynaka
olarak kullanan bilgisunar sitesinde, Trabzon civarnda oka benzer yer ad Kuman
Trklerine ait yerler olarak verilmektedir.
(http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?p=595850)
Kumanlara ait izlere, blgede yaygn biimde yer adlar olarak rastlyoruz.

181

Aa Kumanit (imdi Aaavulu / Srmene)
Yukar Kumanit (imdi Yukaravulu / Srmene),
Kumanit (imdi Kumludere / Of)
Kumanondoz Mahallesi/Yaylas (Tonya Kalnam ky gney dousunda)
Komana Deresi (Vakfkebirin dousunda)
Komandere Vamenli (imdi Ortaky / Vakfkebir)
Komandere Ra (imdi Rdvanl / Vakfkebir),
Komandere Kadahor (imdi Akky / Vakfkebir)
Komandere Habel (imdi Akalan / Vakfkebir)
Kumanovack Yaylas (Espiye)
Kumanyurdu Yaylas (Tirebolu)
Koman Deresi/Alucra
Koman Tepesi ve Koman Ky

Pindoz
Pan-dos; Atas Pan. Ayn isimde, Antalyada Mindoz antik yerleim vardr.
As-pendoz adyla rtr.
Balk Baba, Azra Erhata yazd mektuplarda (sh.160) unu anlatr.
skender Halikarnasa saldrrken Myndosa da hcum ediyor ama alamyor.

Smer, Smle, Abu
Fndklnn yukar kylerinden biridir. Smer kynn eski ad SMLE ve
daha eski ad ABU kydr. SMLE; Smeledir. Smele, Smer kutsal
Kibelenin dier addr.
Lazca konuulan kylerde Heminlilere Sme(r)i denilir; yrenin Smer
yeri olduuna iaret eder. Smer algs tulum alana da denilmi olabilir. Tulum
Smer ehri Sipirin kylerinde de vardr. spirden balayan oruh nehrinin eski ad
da Smer nehridir. spir kalesinin altnda derin kuyulardan nehrin sesi duyulur,
kuyularn duvarlarnda Smer kzlar dans ederken resmedilmitir. Dans figr
kollarn saa yukar uzatrken, arkasnda erkek grlr, tipik Artvin-Kafkas dansdr.
Bu dans figr Smer kaselerine de resmedilmitir.
Abu; Abadr. Rizede ablaya abula denir. Abula; byk ABAdr. La
ekinin byklk verdiini baka rneklerde gryoruz; rnein, cicili kk ylan
(solucan) iken, cicila ise byk ylan demektir. Atti-la; byk Hatti, der gibi.
Attilann, Roma saldrlarndan Germenleri kurtarmak iin Avrupaya yardma
geldiinde ordusunda atl kadn askerlerin olduunu anmsayalm.
Smle-Smer ky, Simer (oruh) nehrine bakan bir kydr. 2007de Rize
merkez Portakallk mahallesinde artk komu oturduumuz ve ellerinden pme
mutluluunu yaadm Smerli seksenlik Cemal zbulut dededen kyn eski adn
renirken, genliinde salarnn krmz olduunu da rendim. Yani, Sibir
(skit/Saka) Trklerinin Kzl Trkler boyundan geldiine iaret ediyordu.
Ardeen civarnda yukar Abu, Aa Abu kyleri vard, ihtimaldir ki Smle
Yukar Abu kydr.

182
ABU: Aba, baz Trk lehelerinde ana olarak da kullanlr. (Kralie Tina
Abula)
ABULA; Rizede, abladr. Abala olarak da seslendirilir.
ABUL: Kagarda bir ky ad. (K.Mahmut, Dil Ansiklopedisi)
Su-mari; Hareketli, kl. Bereketli topraklarn hayat veren kadnlar
SMERLER kadn toplumu olarak grnyor. oruh /Simer nehrine bakan bir
kydr.
Amazon kadnlar alkan ehir kurucu at binen kl kuanan gerek
koruyucu ablalard. Karadenizi Yunan ve Roma saldrlarndan korumak iin devlet
bile kurdular; adna Pantus denildi. Bunu hi unutmayalm; Smelenin kzlarnn
devletiydi o, bir Rum/Roma devleti asla olmad, koloniletirildii dnemde bile kendi
dillerini kaybetmediler, tam tersine konutuklar dili Romaya ve Atinaya
gtrdler.
Smela Manastr da onun adn tar, tamamen aman i evidir.

Uma Ky
Rize merkez kylerinden Ortapazarn eski addr.
Uma, Ma tanrsdr, Huma kuudur. MitolojideHuma Kuu tanrann
omzundaki zgrlk kuudur. MA ana, Umay Anann ad ondadr. Mitolojideki
Anka kuu da odur. Uma adn dorudan tanr ad olarak Zaza Ouzcasnda
grmekteyiz
Tibet (Tbt) dilinde UMA anne, ABA ise baba demektir. (K.M. Dil
Ansiklopedisi). Tibe-t; tepe-id. Tibet bir yayla lkedir, dier ad; Tibet Yaylas.
Tahrann sembol Huma kuudur. Sasani (Zaza) hanedanndan beri
kullanld dnlebilir.
Uma adyla rten kadn adlarna rnek; Maya/ Mahiye, Umay, Umm.
Rizede Ummiye, Omayye denir. Yazarn ocukluunda Ummiye nar adnda 70
yanda kemene alan bir akrabas vard.

Marsis yaylas
Marsis; Meri-si; Su perisi. Pann dier ad.
Smer kynn etrafndaki yaylalardan biridir; atak, Mee ve Marsis.
Frigya sylencelerinde, dalarn, derelerin ve ormanlarn koruyucusu Pann
dier ad Marsiasdr. Pan, mzik yarmasnda dl alan obandr. Dier
yarmacnn (Apollon) ald telli lirden daha baarl bir alg yapt iin,
ondan byk olduunu ifade eden Pan ad ile anlr. Pan, byk anlamndadr.
rnein Pan Turos, Byk Toros demektir.
Bu noktada Kibelenin Gordiondaki heykelinde, onun iki elini iki erkek
ocuun balar zerine koyduu figrde, bir yannda ift kaval alan Pan, dier
yannda lir alan Apollo tasviri vardr.
Pann elindeki ift kavaln mzikteki yeri udur: Kavaln biri dem tutar,
dieri ezgi alar. Bu algnn gelitirilmii tulumdur. Bugn kullanlan benzer bir
alg da ift zurnadr; iki zurnac ayn anda alar, biri dem tutar, dieri ezgi alar.
ki kaval birlikte azna yaklatrm olarak grnen Pan, gerekten bir
maharet segilemekedir. Bu figr, Roma Etrsk mzesinde aynen grebiliyoruz.

183
Marsis yaylasnda halen tulum zurna alnmaktadr. Karadenizde Baa bi
gayda vur demek, bir horon havas al demektir. Grld gibi, gayda mzik
ile eanlamdadr.
Pan szc ile balantl olarak, antik dnemde, Pantus kkenli olanlara,
geldii yeri belirtmek zere adnn nne Pan eklendiine rastlanr. rnek; Pan-tieze,
1.Byk Bedrinin yeeni olup skender onunla evlenmiti. Pantieze, Panti Ece!
Fransann gney blgesi olan Marsilya ile Marsisin kkeni ayndr.


Arhavi, Argabi, Naodidi
Kibelenin adn dorudan burada gryoruz; Ar Hevadr. Heva/Hebann
oullar, Habe-ur/Arhave. Havva ad Rizede Hevadr.
Anmsatma: Ana tanra Kibelenin dier adlar Semele, Heva, Didinana,
Adgzel, Tavanana Hepa, Hepat, Leto, Nokta, Kbel, Hbel, Sibel, Lato/Laodi
Lazdr.
Arhavi nfus mdrlnden verilmi nfus czdanlarnda doum yeri
Arihave yazlm olan yaayan insanlara bugn rastlanmaktadr. (2007)
HVA ad zbekistanda nemlidir, matematik bilimci Harezmi burada
dodu. Orada kurulmu olan antik Hiva Hanl bir Ouz devletidir. lek Tanra
Kibele (Heva/Have) sembol bayrakta grlr. Halknn ad Fars kaynaklarnda
aatay Ulusudiye yazldr.
Bugn aa-Tay okunulu olan bu szckte SAKHA TA vardr, alm
Dou Sakadr, ki ayelinin almnda da Sakha Eli grrz.
Pazarn merkezine yakn bir kyn ad SUKTAdr; skit addr. Sukitann
yallar genlere sahile ev yapmayn diye tler, nk eskiden Ceneviz Yahudi
korsanlar erkek ocuklar karp kle olarak satarlard. Ayn d Arhavide de
yapyorlar. Spartaks gladyatr kleleri onlard.
Ari Hevann antik Kabilde (Kibele ehri) ad Ay Hatundur. gen,
remenin ve bereketin sembol rahimdir. Ay Hatun, Rizede AYANE adyla Kible
dann yanndaki dadr.
1920-1923de, zbekistan Hiva Hanlnn bugnk topraklarnda
Harezm Sovyeti kuruldu, bir ad da Khiva idi. Krmz zerinde yeil ve zerinde sar
hilal olan bayra vard, ksa srd. amani renkleri dikkat ekicidir. Yeil zerinde
sar hilal, Yemenli Yahudi tefecilerle savarken Hz.Muhammedin de sancayd.



Heva, hiva; Krtede ay demektir.
Ar-habe; simetride Habe-ar, Hubyar olur. Hemin ve Zilede Hubyar ky
vardr. Hubyar semah; Alevi trks, Ak Dervi Alinin iirleri!

184
Arhavinin daha nceki ad olan Noadidi szcnde ise Didinana
Kibelenin adna rastlarz. Na/No/Neu (ng.new) fonetik yaklamndaki yeni ile
ban kurduumuzda, yeni kurulan bir bereket yeri, yani ar/ehir (arlar, tanr
adna kurulurdu) olsa gerek. Ki, bu yerin kurucular bu ii Ari Heva adna yapm
grnmektedir. En direnli yer buras olmaldr ki bugn 28 kynde Lazca
konuulan tek ile burasdr. M.63teki yenilgiden sonra Rize ve Potomya tarihten
silinmek zere yerle bir edilmi, halk buralardan kamak zorunda kalmt.
Naile balantl olarak; Rize ve Arhavi evresinde na-misa, yeni
gelin demektir. Misa/mis ise moisi, beyaz giysili moziler, mzik yapan kzlar
olacaktr ki, bu ad antik Yunan kaynaklarnda Karadenizliler iin kullanlm tanm
olarak grmekteyiz. Keza ngilizcede mis/misis, bayan demektir.
Kibelenin duac kzlar beyaz giysilerle, mzik syleyerek i yapan muziler,
Amaz-oun kzlar, Arhave/Noadidinin de kurucular grnmektedir.
Arhavi iin Arkabe/Argabi diyenler vardr. Burada ar-kabe alm
yapldnda; Heva, Have, Habe, abe ve Kabe geii grlr. Ki, bu durum bizi
Kutsal Kbeye gtrr. Kbede slamiyet ncesinde Kibelenin putlar evlerde
bulunuyor idiyse, Kbe ad da kutsal Kibeleden adn alm olmas normaldir.
Arhavide yal ve sz dinlenir kiilere lkap olarak Gabi denir, aabi ile
sesdetir. Toros eteklerinde, Erelide, Gabi adyla rten Gaybi Ky vardr. vriz
retmen Okulunun yanbandaki kydr. vriz Hitit eserlerine bu kadar yakn
oluu nemlidir. Gaybi Ky ile yan yana Durlaz ky, alnca DOR-LAZ olarak
karmza kar. Hitit tanrs Kibele, Arhavede ve Erelide ayn adlarla yan yana
olabilmektedir.
Krgsiztanda Gktrk Tarihi Profesr Gaybullah Babayarn adnda da
Gaybi-Gabi-ulu, Uluaabey adn gryoruz. Babayar ad bizi Hubyar Sultann dier
ad olan BUBYARa gtrr, o da EUBADOR ile sesdetir.
Arhavide en eski Laz dili konuulur. Arhavi adnn fonetik almnda
grlen Ana Tanra Kibelenin ad, burann en eski yerleim yeri olduunun da
iaretidir. Smer Tanrs LAZ ile isim olarak da rtmesinden hareketle, Smerce ile
ARHAV LAZCASI arasnda bir ba olabilecei dnlmelidir. Fonetik
almamzdaki bulgularmz da bu yndedir.
Ari, Yeri olarak da dnebilir, bu durumda Hevann Yeri Arhave
olacaktr.
Mohti Ouz Mitri Datenin Lazca analizi: Lazca Bedri, Mitri eklinde
telaffuz edilir. Lazca Dayya Dodi denir. Mitri Dodi /Dade; Bedri Day!
Day ile Dade arasnda D/Y dnmne tekrar rastladk, bu kadar tesadf
olamaz.
Arhavinin nl elalesi MENCUNA, cennetin tasviri gibidir. Mencunann
zerinde bulunduu dereye yaplmas planlanan(2011) HES barajyla bu doa cenneti
maalesef tehlikededir. Mencuna olarak stanbul Trkesine aktarlan bu szck
yerel telaffuzunda PAN SU ANA olarak anlalmaya daha yakndr. Alm; Pan
(byk) Su Ana, antik da Tanrs Pann su kayna!




185
Vice (Vije)
Vice, Bice; Bac olarak alr. Bac, Kibeledir. Fndkldr.
yi grmeyle de ilgisi olabilir, VS, gr demektir. Sahilin arkasnda
byk bir yerleim yeri olduuna, asker gzclerin burada tutulduuna iaret eder.
Dier ad Fndkl; Pin-dugli, Pan-dal. (Kakar dalar Pan ata yurdudur.)
amlheminin de eski ad Fndkldr. Fndkldakiler Heminlilere
oklar der. oklar bir Ouz boyu olup, ok, Uc-o, Us-og ile Ua/ aa
sesdetir. Gerekten de Hemin evlerinde bulunan eski oymalarda Kay Ouzlarn
sivri oku, l mzrak iareti vardr.
amlhemin dalk blgesinde yaayan bir ksm halkn antik ad
Pornaglardr. Pornagu adyla Boran-aga rtr. Buralarda byyen Mitri Daynn
bir olunun ad Boranagadr.
spanya Pirene blgesinde PORNAG adyla benzer bir kavim vardr. (bkz.
Her Ynyle Rize iveleri, Muzaffer Arc, 2009 Ankara)
Baka iaretler de bizi Portekiz ve spanyann kuzeyine, Asturya, Bask,
Marsilya ve Katalonya ve Fransann gneyindeki Ogzitan- Gaskunya blgelerine
gtrmektedir. rnein, bu ehirlerde gayda/tulum algs halen daha alnr.

Hopa
Hepat, Heba, Heva. Kbelenin dier addr. Opa, fonetik analizde Abadan
daha byk olana karlktr. H harfi syleme kolayl verir, Opa/Hopa/Hubu olarak
karmza kar.
Argu lehesinde kutsal kz; OP.
Hopada bir Hemin (Uma-tina) daha vardr.
Op, oppa, hop, gibi nlemeler, havaya doru, yukarya Opa ykselme
sesleridir. Op, yukardaki kutsaldr, Gk Tanry iaret eder.
Halk danslarnda bir figrden dierine geerken, hareketi balatrken oppa
denir. Bu tr rlarn aman ritellerinde bir karl mutlaka vardr.
Op-Of-Ob-Om dnml sesler olup bunlarla balayan veya biten pek
yerleim ad daha vardr; Of (Rizeye 20 km mesafedeki ile), gibi.
Trklerde yaplan Of of haykr Opa haykrmaktr. Of, aman ey
ise, Opa, Pan ve O tanrlarna seslenitir. Latince amen ve Arapa amen dua
bitirileri de n Trke kabul eyle tanrm Men/Pan olarak aklanabailir.
Hopa ve Arhavi en eski Lazca konuulan yerleim yeridir. Bu nedenle Hopa
ad Smercenin merkezinde grnmektedir. Hopada Dede soyadl aileler vardr.
Lazlarn antik adlarndan biri de EYZdir; Eksi, yani Kuzeyli. Kazm
Mirana gre en eski Ouzlar onlardr;OQ-US ULO KOL tamgasyla
adlandrldlar. Ulu Ouz Olu!

Makriyali (Bahriyeli!)
Hopann Kemalpaa ilesidir. Asl Hopa burasdr.
Ma-O; BAUK. Mak; Maog/baog/beug/beyuk/boyuk, byk! Byk Yal!
Makriyali, fonetik analiz iin bize nemli bir ipucu vermektedir; antik
kaynaklarda yre halkna Makronlar denilirdi.

186
Makriyali ad Makron yals/ Makronlarn yaad yer armldr. Antik
Yunan kaynaklarnda Trabzon dalk blgesinde yaayanlarn ad da Makronlar
olarak gemektedir, bu ad ta ve aa malzeme kullanlarak yaplan evlerde
yaayanlar anlamndadr. Makronlar iin antik Toran/Torana evlerinde oturanlar
eklinde bilgi verilen sitede, Turan/Toran, Dor-an almna da ulam oluyoruz.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Toran)
PAK, MAK gibi n ek alan uygarlklarn (Pak-istan, Mak-edonya!) ayn
kltrel kklere dayandklarn dnebiliriz.
Latince makro szc ile buluuyor olmas ise, Lat dilinde/Etrskede,
yani n-Trkede bir szck olmasndandr.
Kemalpaann Esenky mahallesinin antik ad Abuisla/Azdaa trklere
gemi, gzel kzlaryla nldr; Abuisladan kz almak cennetten gl koparmaktr.
Abu/Aba-isila(r), kzlar ay gibi layan yerdir. Kyn yallarna gre,
bu kyde parlayan ay Karadenizin baka bir yerinde yoktur. Kafkasyada Ay
Tanrs sitar/tar/ nemlidir, ad Mazdr ve bu ad Amazonlarn isim annesidir.
Makriyaliden fonetik geile bahriyeli szcne ulalr ki anlambilim
asndan her ikisi de ayn aile iinde grnmektedir.
Byk Bedrinin yaptrd en nl kale, adyla anlan Petra Kalesi buraya
yakndr. Savalar ok uzun yllar srp de, kz Bedriann kocas Dikran ihanet edip
saf deitirdii zaman, bu kaleden Bedrinin askerlerine geit vermemiti, ancak
Dikrann kars Bedria (KleoPetra) kocasn terk edip olu Bedros ile birlikte
Kapadokyaya gidip orada kardei Boranes ile birlikte Romaya kar direnie devam
etmiti. 43de Zilede yenildiler, ama teslim olmadlar, Derbeye (Karaman)
ekildiler.

Mapavri
ayelinin eski addr. Mu-apa-or almldr. Mapa, kralie kavramdr.
Hemin kylerinde buraya Dambur denir, Dom Anann Ikl yeri demektir.
Hacbekta gibi Sekizli tavan olan trbelerde tavan DAMBUR eklindedir.
ayelinin, trklerdeki ad Byklimandr. Demek ki, daha eskilerde
burada Bykderenin aznda byk bir liman vard. Limann balad yer ise,
Bykky (Leroz) olmaldr.
ayeli; Saali, Saka-eli. Usa, I ili. aatay Trklerinin yurdu anlamna
da gelir. Ayn isimde Heminde ky vardr.
ayeli sahil halkna Heminde Purim derler. Peri gibi gen mzisyen
kzlarn yeri buras olmaldr. Yrede Peri barmas deyimi, bahelerde i
yaparken birlikte trk sylemektir.
Leroz; antik telli alg LRi alanlarn yeri.
Leroz, mzik retmeni olan yazar Morgln de atalar Lerozludur.
Ailesinden ok sayda mzisyen km olup, meslei ne olursa olsun bir mzik aleti
almak aile geleneidir.
Lir; Ulu-r; Ulu-ryen alg. (Eski Trke mzik; Ir-lamak, Yr-lamak)
Halikarnas Balksna gre Hubidor/Jupiter, mziin de koruyucu tanrsdr
ve ad Bakhouz (Byk Ouz), Ulu rycdr. Ulu ryc, Ulu-Ir, kutsal telli
alg LR, burada karmza kar.

187
nceki yllarda Leroz ky ile birleik olan Hubyar Ky (Sefali Ky) bu
konuda yorumlarmz pekitirmektedir. Kakar da eteklerinde, Haydar yaylasna
bu kadar yakn, Frtna (Peri-tina) Deresinin yanbanda, Zir Kalede M..64de
yaral askerleriyle birlikte kalan, bu kaleyi yaptran kral Byk Bedri ile bu kadar
yakn isimlerin ayelinde bulunmas srpriz olmasa gerek. Kraln kaynanas algc
Tonika Sitare bu kyden bile olabilir, nk Roma tarihileri kralie Eminenin
annesi Lir alard diye yazd. (Murat Arslan, Mitridates, 2006)
Dnlerde kadnlar horon oynatmak iin alnan krkl Kafkas algs
Mozika, ayelide de kadn algsdr.
Yrede K ve G harfleri, C harfi eklinde nlenir. Trk yerine kartlan
TURC, adeta Etrskedir. Azerbaycan dalk blgelerinde de benzer ekilde C harfi
ile TURC denir, Maya dilinde Hilal demektir. rnek:
Bi turci diyeceum Nazmiye uyanu mi
Celduk kari kariya bua can dayanu mi?
Yrede trk sylemek trk demek olarak ifade edilir. Ouz kltr szel
kltrdr, Ozan kltrdr. Sz dinlenilir olmak iin szn mzikle, kafiyeli,
ustalkla sylemek tredir. lan ak edecekse de onu bir ezgili mani ile sylemelidir.
Mitridatenin Monimeye mektuplar da manilerdir.
Dou Karadenizde ve Azerbaycanda trk syleyen kzlara peri denir;
bu-ri, puri, peri, piru.
ayelinin (Ma-pa-uri) sahil kesimine dalk blgesinde oturanlar Madan Ur
olanlar kastederek Hor-uma, Horum diyenler vardr. MA-PAUR iinde her iki ad
da grrz. Puri-MA; Purim, Perim.
zetle: ayelinin en eski ad olan MA- PAURnin MA sesi sona eklenmi
halidir POUR-UMA! PURMdir.

Laz
Tanra Laz. Ula-od; Ulu-oz atei. Ulu Ik inanllar ve onlarn yaad
blge. Antik elizon blgesi. Smer atas LAZn yeri.
Birok Lazca szck Latincede ve doal olarak bat dillerinde vardr.
Latincenin altnda Lat dili olduu ve bu dilin n-Trke/Etrske olduu rahatlkla
kabul edilebilir. talyanca latti/lassi, anlam olarak kzl demektir, alaz ile
balantl grnmektedir.
Lapis Lazuri Ta: .. 3000 ylnda Troyada, yalnzca Uzakdouda
bulunan Lapis Lazuri tana rast gelindi. (Hey Koca Yurt, sh.189). Tan ad
fonetik ynden de dikkat ekicidir. Bu, Laz adna ilikin aratrmalarn Asya
derinliklerine kadar uzatlmasna kaynak oluturabilir.
Lacivert; Lazi-fer-ida.
Lasi/Lotuni; Pakistanda yerel lehe. Lotuni;Lat/Laz-ani, Lat Anann dili.
(bkz.www.pro-tran.com/tr/Laender-Information/Pakistan.html)
Pelazi-Beluci sesdelii ile ran ve Pakistan civarnda aratrma yapmakta
fayda var. Blgede bir ada devleti olan Maldiv Cumhuriyeti armasnda yldz vardr;
ayn isimde Rizede yer ad oluu nemlidir. Maldiva, Moliva, Bal-diba/Moldova
benzerliine dikkat!

188
Keza, Makron adna ran Belucistannda rastlyoruz ve Umman krfezine
bakan ran sahilindeki Kabahar ehrinin ad, Rizede Kabahor/Aba/Kuba/Hubu-
Kor/Hubuyar ile sesde kmaktadr. Belucilerin yaad yerleri gsteren haritaya
bakarak, Afganistann gneyinin de iine alan daha geni bir alanda Lazca zerine
aratrma yaplabilecei anlalmaktadr. (http://en.wikipedia.org/wiki/Baluchis)
inde laz hecesi getii iin ilgimizi eken bir szck de Urlada antik
Klazomenai ehri oldu. Luwi/Pelasg dilinde bir szck olduu ve kentin Foal
Amazonlar tarafndan kurulduu bilgisine ulatk:
Klazomen; Lazo-Pan. Gk bilimi yaplan bilimevinin ad.
Bkz:
http://www.kenthaber.com/Arsiv/AntikSehirler/Izmir/Urla/AntikSehir_9.aspx
Tarihi Strabon burada bir sre yaad. Atinaya esir gtrlen byk doa
filozofu Anaksagoras da buralyd.(M.500) Atinadan kat, Lapsekiye yerleti,
orada ld. Lapsekiye adn veren o olmaldr; Lob-usagi; Bilim adam.
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Anaksagoras)


Anaksagoras; Anahsi-gor-os; Kor-anas, Ate cevheri Ouzlu.
Anaksagoras, astronomiyle de ilgileniyordu. Gkyzndeki tm cisimlerin
Yer ile ayn maddeden meydana gelmi olduunu ne sryordu. Bu fikre bir
meteoru inceledikten sonra varmd. Bu nedenle baka gezegenlerde de hayat olduu
dnlebilir, diyordu. ne srd fikirlerden bir dieri de Gne'in bir tanr
olmayp Peloponnesos Yarmadas'ndan irice, kor halinde bir ktle olduuydu.
Ayrca Anaksagoras, Ay'n n gneten aldn varsayp Ay ve Gne
tutulmalarn bununla aklamtr. Ayrca, hayvanlarn anatomilerini incelemi ve
balklarn solungalaryla nefes aldn kefetmiti. Gnein tanr deil kor paras
olduunu syledii iin dinsizlikle itham edilmi, o da Atinay terk etmi!
(Bkz.http://www.e-felsefe.com/filozoflar/anaksagoras.html)
talyada soyadlarnda grlen Latti/Lassi: Laz ; Kzl renktir. rnein
Sikorlatti; Su-kor-kzlolu olarak alr ki la-od, Ulu Kzl ate, yani gnetir.
Anadoluda yaygn olan Kzlolu soyad ve Kzl Kimerlerin ad ile anlam olarak
rtmektedir. BASLEUS nvan ile Mitridate arasndaki ilikiyi atmzda, Kzl
Ba, Ba Laz/Ba Kzl ilikisi kurulabilir.
inde Turansoylu Lazlardan sz edilen bir szck Arnavutlukta vardr;
Albanlarn atalar iin Trynopelasgiler denir; Turani Pelazlar. Yazl kaynaklarda
u ifadeye rastlanr:
Arnavutlarca Pelasgial Zeus'a antik alarn en nl tapnann olduu yer
olan Dodona'da taplmtr. Herodot'a gre bu kutsal yerin civarna Pelasgia
denilmekteydi. Buras tam da Dou Karadenizdir, Batom, Potom-ya, Smela
arasndaki blgedir.

189
Pelazgia: Pelaz Ky.
Dodona, Kibelenin ad olan Nanadidi (Arhavi) ve Didonana (Trabzon) ile
rtr. Albenia, Alban; Al-Pan/Ulu Pan almnda, Kafkaslarn da tanrs Pan
inanl Alllar (ulular) olduu belirgindir. Albeniann eski ad siqiperia, Peri I
alml olup Kafkas balantsn gsterir, ki Albenia adyla Kafkaslarda bir ehir ad
daha vardr.
inde LAZ hecesi geen btn szckler Ulu-Oz alml, Ulu Ik Gne
demektir: Laz-cau, Hel-las, Uleus, El-las, Laz-mas, Alazan, vb. Benzer szckler,
kitabmzn iinde yeri geldike aklanacaktr.
Trabzon trklerindeki Dorabulus kua, Dor-a Pelaz olarak alr. Bu
kuak amazon savalarn kuadr. Beline bu kua takmak, savaa gitmektir,
nk kuakta kurutulmu et, su ve balta vardr.
Trabzonun antik adlarndan Elizon (Laz-n) szc ierisinde de Uli-
us-on vardr.
Araklnn Las kynde, imece yaplan msr tarlasnda ve harmanda,
yorulduklar zaman ii brakp horon oynanr. Bu bir aman tresidir. (Kaynak
Nevzat Ylmaz) Yrede Ylmaz ad tpk Ouz ad gibi yaygndr. Ylmaz; Ulu Maz,
Maz Olu almldr.
LAZ; Ulu-Oz almnda Nevrozu Ulus(Laz) Gn olarak kutlayan
Kazaklarn Nevruz duas ilgintir:
http://www.aleviforum.com/showthread.php?t=26340
Kazaklarn "alt ay k" dedikleri ekilip, yerini gne, aydnlk, scaklk,
yani "alt ay yaz" alyor. Bu takvime gre, yln balamas, yln ilk gn, "ulusun ulu
gn - ulus gn"dr. O gn, kesilen at veya kzn ba parasn yedikten sonra,
saygl aksakallar Nevruz duasn (batasn) okurlar. Dua (Bata/Buda) Kazak
folklorunda zel bir yer tutar.

"Uls kn kazan tolsa
Ol jl ak mol bolar (O yl ak bol olur)
Ul kiden bata alsa (Ulu kiiden dua alsa)
Sonda ajal jl bolar (Sonunda acal yl olur)
Ulus on bolsn (Ulus baht bolsn)
Kazak inanndan notlar:
Nevruz'da gn boyunca Kzr-ata gezermi. Mitolojiye gre, her nsan
hayatnda Kzr'la (Hzr) defa karlarm. Fakat onu kolay kolay tanyamazm.
Eer tansa, hayat boyunca mutlu ve ansl olurmu. Kzr, Nevruz'da kama'sn
kaldrd zaman, yerdeki karlar erir. Bundan byle toprak yeilleniyormu.
LAZ szc ile dnyada gidilmeyecek yer yok gibidir. rnein Lazcada
gne UAdr Kenyada da gne UAdr; yani II!

Tanatobu
Tanatobu, amlheminin Aa imirli kydr.
Fonetik alm; Tana-tobu; Tan-tepesi. n-Trkedir. Ky, bir tepe
zerindedir ve gne oradan doar. Tan yeri tepede olan ky iin uygun bir ad.
aykarada tepe; tipo. ngilizce tepe; top.

190
Tanatobu Ayder yaylasna en yakn kydr. Civarda antik dnemden kalma
demir ocaklar vardr. Kydeki evlerin kap srgs demirdendir ve bu srglerin bir
ucunda koboynuzu dier ucunda kurt ba bulunur. Kyn yallar Biz buraya
demir dve dve geldik der. (Reat Demircioludan naklen. Batkent-Ankara,
2008)
Kyn stikll Harbi kahramanlarndan Demirciolu Reat Bey, Kocaeli
isyann bastran, Kocaelinin anahtarn Mustafa Kemale teslim eden Kuvayi
Milliye kahramandr.
Kyn tresinden:
1-Delikanl kendisi silah almaz, ona silah bir yetikin verir. Bu u demektir;
Artk bir silah tayacak kadar olgunlatn, seni aramza alyoruz, sana bu onuru
veriyoruz.
2-Kyde bir kadn, olunu evlendirip torun sahibi olduktan sonra artk evde
tm yetki ona aittir, kocas ona hkmedemez, son sz onundur. (lek Tanra
Kibelenin nc haliyle rten bir tre!)
Tana szcnn fonetik almnda, inein yavrusu olan dana/tana ile gn
nn douu arasnda bir anlam ba var gibidir. Ouz kltrnde kutsanm olan
inek ailesi MAnn yavrusudur dana/tana; Ata Ana!
Etrsklerde tin/tina; gn , Tinia gk Tanrsdr. talyada Perugia
(Frigya) ehri ve Asisi (sis) ehrinde antik Minerva kalntlar blgedeki Hitit-aman
inanndan rneklerdir.
Tana szc Tuana olarak antik Nide-Borda karmza kar:
Tuanna: Nide nin Bor lesi ne bal, Nide linin gneyinde, il merkezine
uzakl 15-20 km. olan, Baheli, Kemerhisar beldelerini kapsayan yredir. Tuana 15
kadar devlete ev sahiplii yapmtr.
Guan-tana-mera: Kbann nl arksnda geen Guantana-mera.
spanyolca yani Latince bir szcktr. Guantanal kz anlamndadr. Fonetik
almnda Kuan-tana (KUN/Gn-!) ehrinden kz mera. Mera eki kzlar iin,
mero eki erkekler iindir. Bulgumuz olan lek sistemle szck tretme
yntemindeki mer-meri-mera-mero fonetik almna uygun olarak, eril-diil iki
szck burada karmzdadr.
Astana: Kazakistann bakentidir. Esi-tana, Esitan/sitan. Gnein
esii/. Bilinen dier ad Almaata/Almat.
Tan: Son ek olduunda yer demektir. Macaris-tan.
Astanaya 160 km mesafede, Damgal Say kaya resimlerinde (M.8000)
Gne Kltn ifade eden bir tren de resmedilmitir. Damgali Say; Tamgali Da.
Treye gre Ouz boylar her yl bu yaylada buluur; belli ki buras byk buluma,
byk toplanma/cem yeridir. Katlan Ouz boylar kendi tamgasn kayaya resmeder;
bu, mhrdr, geldim ve imzam attm demektir.
Astana: Murat suyu kenarnda bir tepenin ad.
Eston-ya: Tana szcnn deiik dillerde kz ad, yer ad ve anlam olarak
aradmzda, rnein Eston dilinde bugn, tanga; gn , Tanya gibi szcklere
rastlarz.

Ardaen

191
Ardeen; Arta-Sin; Gne atallar yeri. Erat Sin; Gne soylu kutlu asker yeri
Sin; gne. Ar-ada; Ada-ur/Dor, Tur-Sin (Dursun!).
Ard-en olarak kolay aklamas vardr. Ancak bu ad, yrenin Laz-Smer
kltrne aykr der. Arda-han, Art-vin, Arda-nu, Arda-set, gibi adlarla rtmesi
gerekir.
Karadenizin simgesel ad olan DURSUN ile sesdetir; Dor-sin, Dursun!
Antik Ouzlu beyi Koarinin dier adnda da Ar-tar Kos vardr. AR ile
balayan bu evredeki isimler, ER, VAR, kavramna denk ER-ATA kltrnn
youn olduu bir blgeyi iaret eder.
Ardeende en fazla kullanlan erkek adlarndan biri Alidir. Daha ok
Dursun Ali eklinde, sonraki ad Ali olmaktadr. Recep Ali, Hasan Ali gibi. Bu
rneklerde Ulu kavram tpk Tenri Uladaki gibi ikinci szcktr.
Rizede, mezarn ba ve ayakucuna dikilen tahtaya pati denir. Pati
tahtasnn ba tarafa geleni yuvarlak, ayakucuna geleni sivridir.
Vadi, Pat-pat yrnen yol da olabilir. ki yama arasndaki kylere
verilmi isimlerde vat, pat, vit, pit ekleri grebiliriz.
Patika yolu olan yer, gide gele ayak (pati) ile iz haline gelen yer.
Hacevat; Hace-vadi.
Hacapit; Haca-vadi.
Cicivat; Sisi-vadi. Cici Vadi; burada sevilen bir hala yaam olabilir.
Musgala; Mozi-og-ula, Maz-gali, Mazolu. Maz Kalesi.
Dutka; Odo-ti-ka; Dadi-ka, Kk dede, Dedecik.
Yand Dutha deyimi vardr. aresizlik iinde olma halinde sylenir.
Eskiden Duthada byle bir olay yaanm olmaldr. Ya da, Byk Bedrinin
lmyle ilikilendirilmi bir addr.
Suminati: aman ata, Dom-anas.
sgm: Kam I. Kam; Gam, aman.
Tar Vadisi: Dor/Trk vadisi. Ayder (Hay-Dor) yayla yolu zerindedir.

amlhemin, Dambur, Kala
Antik adlarndan biri Dam-puridir. Dam-. Dambur.
Ulucamilerin tepesindeki sekizgen caml kubbeye dambur denir. In
girdii yer, FER DAMI Kubbenin damburunda sekiz ke, yani ems vardr.
Burada sarp ve yksek bir tepede olan Kala ky vardr. Eski yerin oras
olduu sylenir. amlhemin Kalas, Zir Kale olmaldr.
Dambur, Hac Bekta, Balm Sultan, Hacbayram gibi, Ouzlu
antmezarlarndaki sekiz keli kubbenin addr. Etnorafya Mzesinde Atatrkn
ilk istirahatghnda Hacbayram tamburu kullanlm, halen oradadr.
Sebahattin Arcnn ayeli-Hemin evresini anlatan Dambur Tarihi
(2008 stanbul) adl bir kitab vardr. Kitaptan aldm ou yer adlarnda Ouz-Hitit
izleri birliktedir; Tatar Da, dal tepe ve yaylalar, Hu, gibi.
Tatar danda Hu Tavuu yaar. Adndan anlalaca zere Trklerin ve
Macarlarn Yaradl efsanesinde geen Uma kuuna malzeme olan efsanevi kuun
da olan Hindu Ku Dalar ile balantl bir addr. Rizede soyad Huolu/Hoolu
olan aile vardr.

192
1300m ykseklikteki at kynden yola devam ederek gidilen, sonuna it
da eki alan adlara bakalm:
Elevit Yaylas (1850 m), Tirovit Yaylas (2350 m), Palovit (2200 m),
Hamlakit ve Kotenzer yaylalar.
evresinde baka n-Trke szcklere rastlarz: Lazur, Hazin-da, Pokut
(Pak-id) gibi. Lazur adn burada dorudan grmek nemlidir; Lapis Lazuri adnda
bu szck aynen geer. Tanra Lazn ren yeri anlamnda, Laz-ur alm
yaplabilir. Bu yaylalarda yrnen ta deli patika yollar binlerce yllk gemie
sahiptir.
Oaneda adnda Aneda, Ayane Da ile sesdetir.
Horan Dz, burada Gne/Kor-ana iin horonlarn yapldn, atein
yakldn dndrmektedir.
Tatar (Date-ur) danda yaamaya devam eden, gzlemi yaplan Hu
Tavuunun dier adlar: Mere Tavuu, Kafkas Horozu, Da Horozu, Posofta
Karatavuk, Yusufelide Mee Tavuu, Kelkitte Toyku.
Mere Tavuu adnda mitolojik adlandrmaya yaklalr; mere/peri/mari.
Leroz deresinin ad Merepandr; Pan Meri, Da Perisi anlamna gelir.
Huun, hem tavuk hem kua benziyor olmas, bol etli, bereketli olmas ona
mitolojik stnlk salam grnmektedir. Yksek dalarda yaam olmasyla,
trklerimizdeki Yavri yavri, Huma kuu ykseklerde beslenir artrmaktadr.
amlhemin evlerinin demirden yaplm ahr kaplar vardr, bu kaplarda
sekizli Kagari yldz, ko ve kurt ba ssleri bulunur. Evlerin saaklarnda ve
tavanlarnda, dorik tarz ahap sanat ve bu sslerin ortasnda sekizli yldzlar grlr.
VI.Byk Bedrinin ordular toplad, denizde yzebilen nl atyla gezdii
yer buralar olmaldr. Azeri Trklerin Kokorolu efsanelerinde anlatlan Krolu ile
rten bir kiilik burayala rtmektedir. Haydar yaylasnda Kokorolu ky, onun
barnd kylerden bir olacaktr.
Tebrizli yazar Samed Behrenginin yazd, 1970li yllarda bizde de baslan
ocuklar in Destan notu yer alan Bu Gelen Kroludurun kitabnn kahraman
Kokorolu Ruen ile VI.Byk Bedri, birbiriyle rtmektedir.
Karlatracak olursak:
-Krat ve Dorat, denizde yzen iki soylu attr: Krm atlar byledir, skitlerin
atlarna bu ad verilir, skitDor/skdar atlar, Boaz karya geerlerdi.
Mitridatenin atlar Avrupa masallarna bile girmitir. Rzgr kanatl atlaryla nl
byk ahrlar vard. Onlara DOR atlar denirdi; Dorat, Durat.
-Babasna zulmeden beyden kap amlbele gelip yerleti: Evet, Sinop
saraynda babasn zehirleyen ibirlikilerden kat, 12 yanda amlbele geldi.
aml-bel Boludaki amlbel deil grnmektedir. nk Krolu destanndaki
yerin Tebrizdeki ad Sisli-yer anlamnda enlibeldir. en; een, sis, duman! te
amlhemin tam byle bir yerdir.
-Babasnn ad Ali Kiidir: Ulu bir kii. Evet, Ouz Beyi V.Mitridattr.
-Krolunun ad Ruendir: Ruen, kendi canna vurandr.( Uruh-san) Evet,
ban kestirerek intihar etmitir.
-Kars Nigar yiit kadndr.

193
-Tokat sarayndan c almaya gitmi: Tokatta, Sezara yenik dmt. c
almaya giden olu Dorbeyi 2.Prenstir.
-birlikiler atn almak istedi: Romayla ibirlii eden kayn biraderi
yznden ordular dald, halk yoksullat.
amlheminde bugn Dor atn ad Ouz atdr.
amlheminde kadnlarn bandaki Kagari bana ran ayi ba ba
denir. Filistin kraliesi Zeynep (Zenobia) da, banda Kagari/ranayi baba ile
resmedildi. MS.270de Romada ev hapsindeyken yaplan tablosunda, drt atn
ektii Smer gnei nnde resmedilmitir. Resimde Zeynepin belinde grlen
dora-beluz sava kemerinde sekizli motifler ve elbisesinin st ksmnda, Rize halk
oyunlarndaki kz kyafeti gibi sekizli motiflerle el rgs yelek vardr. Rizede
halen kullanlan bu yelek Osetya ve Katalan renkleri gibi altn sars ve laciverttir.

Hemin
Kakar Da eteklerinde, Pazar Hemin olarak tarif edilen iledir. Hopada
Hemin adyla bir yerleim yeri daha vardr.
Hem-sin; Huma-tin/sun. Uma gnei veya Gnein anas olarak anlam
bulur.
Antik ad Amatunidir. Her iki adnn anlam da ayndr: Uma Gnei.
Halk arasnda, Hep-en olarak yaplan aklamas vardr. Ancak, yakn
yerleim yerlerinde ve da adlarnda grlen Ik Kltr (Ouz) isimlendirmelerine
baktmzda Hemin adnda Homa-sin daha akla yakn durmaktadr.
Amatuni ile sesde yer adlar: Medine (Arabistan), Medina (Musul), Metana
(Tebriz) ve talyada Etrsk ehri Mutina.
Lazca konuulan kylerde Hemine Smeri denilir; Smer Kltrne
sahip olan yer olarak anlalmaktadr.
Heminlilerin kkeni hakknda Prof. Fahrettin Krzolu kaynak gsterilir.
Hemindeki ky adlar Krzolunu dorulamaktadr. Ancak bilinmelidir ki,
binlerce insan buralara konup gmtr, btn Ouz boylar btn Karadenizde
karmtr. Kemenenin yayld alan bunu gsterir. Sadece yer adlar buralarn ne
kadar eski ve kkl bir kltre dayandna dair bize salam ipucu verebilir.
Hubyar Ky; Hubi-yar, Oubador. VI.Byk Bedrinin yerel adn tayor.
Sadece Hubyar ad bile bu yrenin ne kadar eski bir Ouz yeri olduunu izah
etmeye yeter. Tokat-Zilede Hubyar Dede Ky ve Anadoluda bakaca Hubyar
kyleri vardr. Farsa Hubyar, yolda/gzel arkada anlamndadr.
oruh nehri etrafnn eskiden genel ad Ouzeliydi. Antep Ouzeli
(BELKIS; Ouz Beli) ile ayn isim olmas tesadf deildir; Belksda Zeugma
mozayiinde resmedilen Mehdi Ouz ve Frtna Abla (Partuna Opa) ile bu yrenin
tarihi balar vardr. Mohti, Lazlarn genel addr. Alevilerin kayp 12.Mehdi olarak
andklar kiilikle de rtmektedir.
Badara tepesi: Oba-dora. Pa-zar ve Bedri/Be-dori ile ve Antalyann altn
kumsal Patara ile sesdetir. Patarada Sezara teslim olmayarak kendilerini atete
yakan Santos (Can Atei) tarihimize Atatrkn ifadesiyle, Bamszlk ruhunun
atei Santosta yakld zdeyiiyle girdi.
Ogel; O-uli, Ulu Gk, Gk ulusu, Oul, Oguli.

194
Saeli; Za-eli, Sakha ili, Ia/I eli. Yerel azda ayeli adyla sesdetir.
Tegloz tepesi: Da-los/ Laz da.
Birgina (Per-gina) tepesi: Per genetikli. Sekiz kl Virgina Gnei
semboln burada buluyoruz.
simer yaylas: S-mer yaylas. zmir ve spir ile sesdetir.
Lazca, Smer dilidir. Blgedeki btn yer adlar Smer Ouz-aman
kutsallardr.
Mizinosi tepesi: Maz-anasi. Moizi, Muzi yeri. Trk syleyen gzel kzlarn
yeri.
Tatoz da ve gl: Tat-oz, Dedeos. Mitri-datos adndaki gibi, Tat/aman
ata/dedesi.
Tat szcnn dnyada ok geni alanda kullanldna tank olmaktayz.
Havai yerli dilinde (Maya dili olmal), Tut, Tutu, anneanne demektir. Didi/Dudu-
nena, der gibidir. Yakn szckler blgemizde de kullanlr.
Pelad yaylas: Opo-Laz, Pe-laz yaylas. Smer Tanrs Lad Opa. Pelaz ile
sesde szckler belki dnyada en ok kullanlan szcklerdir. ULU-OD, Gneten
UR olmuluu ifade eder.
LAZ-OPO, Susal Artemisin dier addr. (M.550)
Heminde tulum alnr. Tulum, aatay, Kpak, Bakurt, Peenek, Avar
ve Kuman Trklerinin ata algsdr.
Tulum alnan lkeler: Bulgaristan, Kazakistan, ran (iraz blgesi),
Krgzistan, Macaristan (Kumana blgesi), Romanya (Transilvanya blgesi), Rusya
(Yakutistan), Bakurdistan, Polonya (her yl tulum enlii yaplr), Filistin (tulum
alp oynamaya nanay denir), Lbnan, Azerbaycan (Bak k kyde, ayrca
Kokor Da evresinde, Gence ve Karaba kylerinde), rlanda ve skoya.
skoyada tuluma gayda denir. Rize ve Trabzonda, vur bi gayda demek, bir
horon havas al da oynayalm demektir.
Pazar Heminin nl Nokta Hala destan Krma almaya gidip de
dnmeyen gurbetiye attr. Destana adn veren hala Nokta, Kibelenin de adn
tamaktadr. Ouz kltrndeki iirle anlatm tresine uygun bir destandr.
ayeline yakn kylerde Gubiyar/Hubyar soyadl aileler vardr. Hubyar Dede
ile Bazileus /Baouzlu imparatoru VI.Byk Bedri ayn kiidir.
Hemin ve amlhemin evlerinde, bahe demir kaplarnda sekizli yldz
sslemeler bulunur, ayrca lenin mezarna sevdii yiyeceklerden konur. Bu tre ve
bu sembol yre insannn Kagari Ouz, Trk ve aman kkenine iaret eder.
Heminin eski kadn eyalar irisinde dorabuluz kemeri de bulunur.
Heminde Dor atn ad Ouz Atdr. Yaz at, Ouz at ile sesdetir.
Heminde dik yama anlamnda kullanlan Pelac szc, Falez ile
sesdetir. (bkz Pelaz ile fonetik yolculuk bl.)
Bodolli: Opas-Ulu Ky. Bodo, Bozo, gen kz demektir. Bac ile sesdetir.
Sabahattin Arc Dambur Tarihi adl kitabnda Bodulli/Bodolli adn yle
aklar:
Bugnk ad Mutlu Kydr. Krgzlarda Bodo, mal demektir. ri cins soy
hayvan anlamna da geliyor. Bodolli, mal bol anlamnda olmaldr. Burada aklanan

195
ve dier btn szcklerde grlecei gibi, yre halk Orta Asyadayken kulland
birok szc unutmutur. (s.223)
Hemin halk iin kimi yazarlar, Saka olduklarn syler. Sakalar, kuzeyli
Trk kavmi olur, ayeli de Saka elidir. Pers ulusunun ad aatay ulusudur.
randa, M.550 de kurulmu olan byk Akmen-ida devletinin ad,
Heminde Akman soyadl bir ailede vardr. Akamen-id, kle olmayan halk
anlamnda, Egemenler demektir.
ayeli, Heminin sahilidir. ayeli ad Sa-eli/Sagha eli olarak ald
zaman, yrenin aatay balants glenir. Bu nedenle ayeli ile Hemin birlikte
deerlendirilebilir. Ki, yazar Sebahattin Arc da Dambur Tarihi adl kitabnda
buna iaret etmektedir.
Heminde Smerli ky vardr. Smer-Laz Kltrne iaret eder.
talyada Alp Dalarnn Kamun vadilerinde yaayan Alto (Lato/Laz) Adige
halknn eski ad Hout Adige (Ouz Adige), ALP (lyapa-Elif) adyla buluunca bir
Smer-Laz kltr karmza kar. talyada Lazio blgesi ve Toskana (Atas Kun)
eyaletinde Furtuna Vadisi bir baka benzerliktir; Etrsklerin Dou Karadenizden
gittikleri grn kuvvetlendirir.


Artvin ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu

Blgede oka grlen AR n eki, yiitlik ile, ER olmakla eanlamldr.
Milattan nceki yzyllarda blgenin Romal Ceneviz korsanlaryla savatn
biliyorsak bu anlam yerini bulmaktadr. Blgenin eski ad olan KOLKD, KOLHS
adnda, Ouz-olu alm vardr.
Ouzolu adn parasnda BAZLEUS (Leus Ba, Ulus Ba) olarak yazan
TAO, TAV halkn, bu Dal (PAN) halkn iyi tanmak gerekir. ERAT-PN; Dal
ER-ATA halknn ad bugn Artvindir.
Savangin (aman-Kun) maaralarnda ortaya kan Hitit kaya resimlerindeki
dans eden halk onlardr. Tarihte buzul a grmemi, yaamn devam ettii en
nemli yre burasdr.
Yusufelinin antik ad olan Kiksim, blge halkn tarif ediyor. Almnda
Kis (Ouz) ve Kim (Kom, Can, Ruh, aman) vardr. Kiskim szc aman-Ouz
ile sesdetir.
BARHAL vadisi (Barkal) bugn yeniden gndeme geldii iindir ki yrenin
tarihsel nemi konumuz olmutur. Artvin Bar dansndaki Bar, Ber, Per, Fer;
ktr.
BAR-HAL; Bar-Koli; Per-Olu, Ik olu. Par-atallar, Part/Pers soylular.
Barhal vadisinin sular altnda kalmas sonucunu getirecek olan oruh Vadisi
Enerji Programnda, Yusufeli ve birok tarihi yer daha tarihten silinecektir(2011). Bu
proje Byk Ortadou Projesi olarak da bilinen 3.bin yln hal seferinde, Byk
srail (Kukla Krdistan) devletinin Karadenize alan bat snrn belirlemektedir.
(Yurtta Mazlum oruh, nanlmaz Bir Melanetin Anatomisi)

196
Analan odur ki, tarih boyunca Romallara direnmi olmamza batnn
verdii ceza ile kar karyayz; ABDden ilan edilen 3.bin yln hal seferi,
blgemizde insan kanyla yeni snrlar izmektedir.
Yusufeli tarihine girdiimizde On Binlerin Dn kitabnda grrz ki
M.400de, Yunan askerleri geri ekilirken yamalayarak getikleri bu blgede
byk direnile karlamlardr. Teslim olmamak iin uurumdan aaya
ocuuyla birlikte kendini kayalara atan analar ve beyler vardr. Burada, Erkinis
(Orkun-lar) nahiyesinde kartlan demirlerle yaplm baltalar yol yapmlarnda bile
topran altndan kmaktadr. Ky adlarndaki Zor (Esenkaya) ky gibi isimler
tamamen antik Ouz adlardr.
Blgenin tarihi ile ilgili internet sitesinde yle diyor:
M.I.yzylda yaayan Corafyac Strabon Artvin blgesinin
Mithridates Eupator tarafndan ele geirilip Pontus Krall'na katldn,
daha sonra ise Mithridates'i yenen Pompeius'un buralar mahalli krallarn
hkimiyetine braktn yazmaktadr. Bu bilgi Roma hkimiyetinin Artvin
yresinde fazla etkili olmadn gsterir.
(http://www.yusufelim.com/modules.php?name=Tarih)
Burada ele geirdi diye sz edilen Mitridates zaten buraldr, Kakar
yaylalarnda bym, ordularn buradan toplayp Anadoluyu Roma
yamaclarndan ve ibirlikilerinden temizlemeye ba koymu bir Ouz Beyidir.
Mitridates blgeyi ele geirmedi, kendi vatan iin savat. Batl kaynaklarda
maalesef byle yanl ifadeler yer almakta, bu da halkmzn kafasn
kartrmaktadr.
Bir yanlsatma da Kimmer istilas dedikleri durumdur. Oysa Kuzey
Kafkasyadan gelen skit ve Kimmer(Smer) boylar, Yunan ve Ceneviz
korsanlarndan kendi kardelerini korumaya gelirlerdi. Keza Yunan tarihi yre
halknda dman olarak sz etmekle aslnda yre halknn kendilerinden
olmadn sylemektedir.
Ad geen sitede bizim tespitlerimizi dorulayan yle bilgiler de vardr:
Kimmer gnden sonra bir byk g de M.. 680'de olmutur.
Kafkaslardan gelen Sakalar, oruh boylarna ve Aa Aras kesimine
yerletiler. kinci byk Saka g ise M.. 655'te gerekleti.
Bunlardan Saspirler (spirler) imdiki spir-Yusufeli kesimlerinde,
Tav'lar (Tao'lar) Artvin - Ardanu - Tavusker evrelerinde, Akaraklar
(Ekerek/Egerek) Acara kesimlerinde, avu-lar avat ve Kalarlar
(Gelarlar) da Ardanu kale evrelerine yerletiler. Ardanu ay ve oruh
boylarnda bulunan ilk kale ve yaama yerlerinin bu Saka Trk boylarndan
kald anlalyor.
Saka hakimiyetinin devam ettii M.. 7. yzyl-150 yllar arasnda
oruh blgelerine birok Trk kavim ve boylar gelip yerlemilerdir.
Yusufeli'de bu Trk kavim ve boylarnn izlerini Ersis (Klkaya) kasabas ile
Tnges (Bakrtepe) ky arasnda bulunan Savangin maarasndaki eski
Trklerin kullanm olduklar runik yazsnda ayrca Hungmek/Hun-Gimek

197
(Yncler ve Dokumaclar kyleri), Tnges (Bakrtepe ky), Okar (Havuzlu
ky), Odar (Gnyayla ky), Ziglispir (Zeytincik ky) gibi eitli yerleim
yerlerinin eski adlarnda ve deiik coraf yer adlarnda bulabiliyoruz.
Ayn kaynakta Yunan ordusunun evirmeni Huseynolu (Ksenophon)
tarafndan Yusufeli hakknda verilen bilgiler yle yer alyor:
Ksenephon, Onbinferin Dn'n anlatt Anabasis adl eserinde
Eski ada Kolkhis adyla bilinen ve Artvin'inde bir ksmn iine alan
gneydou Karadeniz sahili ile Yusufeli'nin de iinde bulunduu Erzurum'un
kuzey taraflarndaki Taohoi blgelerinde M.. 4. yzylda Kolkhlar,
Makronlar ve Taoklar gibi kavimlerin yaadn bildirmektedir.
Ksenephon'un bu eseri, Artvin tarihinin aydnlatlmasnda en eski ve gvenilir
yazl kaynaklardan birisi saylmaktadr. M.. 400 yli baarnda Helenli
askerlerin `Onbinlerin Dn' diye tabir edilen geri dnleri srasnda art
kumandan olan Atinal Ksenophon, imdiki Mu-Bingl-Pasinler zerinden
oruh boyunda Tavoklar lkesine girip OItu-Olur/Tavusker (Tav-is-kar=Tav
Kaps) -Yusufeli - spir - Bayburt yoluyla Trabzon'u anlatrken, tarihte ilk
defa bir tank olarak buralarn sava halkn tantr. (Mevsim k olup, M..
400 ylnn Ocak ve ubat aylardr.) (Hns blgesindeki bir ky muhtarndan
klavuz alnd.) `Komu lkenin, Asyanikler'den Khalipler (Halibler) yurdu
olduunu haber vererek, oraya giden yolu da tarif etti. Bundan sonra Helen
ordusu (Yukar Pasn'dan) Aras boyuna (obandede'ye doru) gnde be
parasang (26.100 m.) giderek, yedi gn Phasis (Aras'n Pasinler'den geen
kolu) Irma boyunca ilerlediler.
Bundan sonra iki gnde on parasang (52.200 m.) giderek dalarn
ovaya (Pasinler'e) inmek iin alacak yerinde (Sakaltutan Danda) Khalibler,
Tavoklar ve Phasianlar ile karlatlar. Dmanlarn esas kuvveti daa kan
yolda kald. Bir takm da dan doruuna trmanan Helenlerin zerine vard.
Henz esas ordular birbirleriyle arpmadan, tepedeki birlikler arasnda
boumalar balad. Fakat Helenler galip geldiler ve dman kovaladlar.
Ovadaki dman kolu da bozulup kat. Helenler, sonra ovaya inerek her trl
yiyeceklerin bulunduu kylere vardlar. Bu yerlerden sonra, (Oltu ay
boyunca) Tavoklar lkesine girdiler. Ve be gnde 30 parasang (156.000 m.)
yol gittiler. Bu srada yiyecekleri bitti. nk Tavoklar neleri varsa yanlarna
alarak mstahkem (salam, korunakl) yerlere snmlard. Yollardan geen
Helen askerlerine tepelerden talar yuvarlayarak, telefat verdiriyorlard. ehir
ve ky deil de itlerle evrili bir konak yerinde birok kiilerin topland ve
tepelerden ta atarak. mdafaa edilen yeri, planl bir hcumla alabildiler.
Fakat girenleri korkun bir manzara karlad: Kadnlar, nce
ocuklarn uurumdan aa attlar, arkalarndan kendileri de atladlar.
Bunlar erkekler de takip etti. Art Yzbalarndan Stymphalos'lu Yzba
Ainelas, gzel elbiseli bir erkein uuruma atlmak istendiini grd ve engel

198
olmaya kalkt. Fakat adam onu da birlikte srkledi. kisi birden
yuvarlandlar ve kayalar stnde can verdiler. Burada pek az insan sa olarak
ele geti. Fakat buna kar pek ok sr, koyun ve eek yama edildi. Bundan
sonra batya dnlerek spir-Bayburt blgesindeki Khalibler ve Skythinler
(skit) ierisinden Trabzon'a varld.
Ksenophon'un Taok dedii oruh boyundaki lke, Ermeni
kaynaklarnda Tay'k/Taik, Grc kaynaklarnda ise Tao diye anlmakta ve bir
eyalet olarak gsterilmektedir. Artvin ve evresi demektir.


Artvin
Er-ata-Pan: Pan inanl Dor/Arta yeri.
ER-TE, Marsn dier addr. reyen, ur olan, Tr, demektir.
Arta-pin; Dor-Pan olarak alr. Grcistan tarafnda alnan telli algnn ad
da Pandurdur.
Artvinin bir ad da Ulu-Pan yeri, Li-vanedir.
Artvinden Azerbaycana, Trabzondan Mulaya kadar, btn yerel
ivelerde faslyeye lobiya denir. Faslyenin en lezzetlisi Artvinde yetiir ve
Artvin Faslyesi (lobyasi) adyla tm yrede nldr.
Sivas Divrii Nouun kynde, faslye iin noulaz denilmesi,
nao/nev/nao (yeni), nou-laz ile Artvin diliyle antik bir ba olduunu
hissettirmektedir.
Artvin Bar denilen halk dansnn bir ad da Atabardr. Atabar oyununda bir
an gelir, ok hzl dairesel dnler yaplr, ki bu an gnein dnyle rtr. Daha
nemlisi, Atabar, Par-ata, Parsi ile sesdetir. Persler bir bakas deil, Fer-da/Ik
halkdr. Yrenin eski adlarndan Pert-Erek, ierisinde PER-ata, Pers adn
tamaktadr.
Art; Art, Dor, Tur, treyen. Urdu(Art) dilinde art: Sekiz! emsin sekiz
yla rtr! Artvin evresinde oka ART ile balayan yer ad olmas aman-
Smer kltrne iaret eder. Yaratclk ile aman, yaratclk ile ARTI, rtr.

Artvin Cilveloy nanayda trksndeki balantlar Kibeleye, Nana daya
haykrtr.
Yusufeli: Ouz-opa-eli. Yresinin eski ad Ouzelidir. Avar Trklerinin
yeri olarak bilinir. Avar, Avador halk, Eubadorun az farkl nleniidir. Murgul,
Mar-oulu, Damar beldesi Smer/Demir kkenine iaret eder.
Yusufeli halk, Sarkamta ve Kurtulu savanda en ok ehit veren halktr.
M.64de spir-Yusufeli-kizdere evresinde Sezarn komutan Pompeiusun
emrindeki 1800 Roma askerini ldren halk (Kolk) da onlard.
M.400de, yamac Yunan askerleri Yusufeliden geerken, nehir
kenarnda itle evrili bir ev grrler, ambarlar yiyecek doludur diye eve saldrrlar,
o srada yamatan kayalar atlr zerlerine, karlar yukarya yerli halkn peine
derler, bir gen kadn erkek ocuuyla birlikte kendini uurumdan aaya atar,
arkasndan iyi giyimli bir bey uuruma atlar, diye anlatr.

199
spir; si-Mer; Smer. Erzurum ile Rizenin bulutuu bu noktada btn
kalelerde oruh nehrine inen su kuyular vardr. spir kalesinin kuyularnda duvar
resimleri tipik danseden kzlaryla Smer Hitit resimleridir. Danseden kzn elleri sa
omuz zerinde yukarya bakmaktadr. (spir kalesinde kuyuya inerek bizzat el
feneriyle duvarlara bakan bir kii tarafndan aktarlm bilgidir.)
spir kalelerinden Fsrikli kalesi hakknda Kale burlar TOR biiminde
olup, Horasan harcndan yaplmtr der. Kalenin Trk eseri olduunu anlatmaya bu
kadar yeter.
Ardanu: Ar-da-nuc; Er-ta-anosi, DorAnas; Dor yurdu.
Ardanu bugn, hafzalardan silme cezas alm olan Ouz illeri gibi, Dnya
Bankas dayatmasyla baraj gl altnda kalmak zeredir.
Ardahan: Art-han; Dor Han. Tur/Dor kervanlarnn urak yeri.
Eratsu/ Aras Nehri buradan geer.
Tarihi Mehmet Bilginin aratrmasna gre, M.400de, Pasin ay/Aras
Nehrine ulaan yenik onbin Yunan askeri, 7 gn nehir boyunca, sonra ovaya inen
yolda 2 gn daha yrdkten sonra Galipler, Taukhlar ve Pasinlilerden oluan bir
ordunun onlar beklediini grrler. Buras, Tauklarn memleketi Taveli, Narman-
Oltu blgesi olabilir, diyor yazar. (Mehmet Bilgin, Dou Karadeniz, tken yay.
Geniletilmi 3.Basm, s.25)
Dnelim Ardahana; onbin Yunan askerini yenen byk komutann ad Arta
Kserkses/erkez, Ardahana isim olmu grnmektedir.
Borka: Por-ice-ka. Feri yksek k. ce-k; s-oga; k.
Bor/Por/Per/Fer lek fonetik almda karln bulur. (ngilizce Por;
tencere, s kab) Borkada ineklerin su itii yalaa alazan denir; derin vadilerde
yaayan antik Alaz halknn adyla ayn.
avat: am-sat, aman Seti, aman Kalesi. Eski ad Kame;Kam soylular;
kam, aman dansna denir. Ayn isimde Adyaman Samsat
Aras Nehri: Antik ad Aratsu. Er-ata-su. VI.Byk Bedrinin binlerce
askeri kenarndaki Artasat kalesinde toplad su. Erat Kalesi; Arta sat.
Aratsu; Japonyada sava tanrs. Japonyada Aratsu Kprs. (Japonca ile
Trkenin yaknlnn iaretlerinden.)
Ar; Go-uri, O-yeri. Ge en fazla ykselen ulu da armldr. Dier
adlar, Ararat ve Karakse, yine Ouz kkenli adlardr.
Ararat Da: Ar-er-ata; Erat Yeri. Dor/ arat; asker yeri.
Tepesinde Nuhun gemisi olduu bir uydurmadr. ABD, 1950li yllarda
tepesine Rusyay dinleme cihaz koyabilmek iin, Nuh gemisini arayaca masaln
uydurdu.
Karakse: Kora-Ouz. Kuzeyli Ouz yeri.
Yere-van; Eri-van szcnn fonetik almnda ise unu grrz: Yeri-
Pan. Pan lkesinden. Pan hecesi dnerek man olarak nlenir, ki soyadlardaki
man, men eki burada karln bulur. Armeni/Er-man(i) szcnn fonetik
alm, Pan (Pagan) Soylu demektir.
Ur-ar-tu; Dor(Art), gneyli /kzl soylu. Dour-ur, Turani olan.

200
ART ile Afganistanda antik Herat/Arat, sesdetir. Byk Seluklu
devletinin Horasan eyaleti ierisinde en nl asker ehridir. 2003 ylnda
Afganistana giren ilk ABD askerleri bu ehri bombalad, mzelerini yok etti.
Herat ehrinden bir gre gre Krt milisleriyle Malazgirte gelen Alpaslan
Han, Ortodoks Ermenilerini Katolik Romann basksndan kurtard, Ermeni askerler
Alpaslann yanna geti ve bu yzden dilediince anadoluyu yamalayamayan
Venedik-Katolik Roma onlar hi affetmedi. 1915 srgn kararnn altnda Katolik
Fransz bykelisinin teviki olduu bilinir. Kendilerini kurtard iin Ortodoks
Ermeniler Alpaslann lmne yas tutarlar. Ermenileri anadoludan srmeyi baaran
Katolik-Venedik bankerleri, yzylmzda ayn tuza Krt halkna kurmu
grnmektedir, 1071in rvann oynuyor Venedik tefecileri.
Ani: Ana, Anne, ANNU Smer tanrsdr. Ar (O-uri) Da yamacndaki
bu antik yerleim yeri, Hitit-Ouz kltrndeki anne gibi st bol olan yerdir.
Dalardan oluklarla gelen st efsaneleri anlatlr. Bagratuni Ermeni hanedanna kar
savaan Karusi eddadilerin de bakenti olmutur.(800-1100)
Ermenistan: Er-man sitan.
Armenia; Er-pan-iya olarak dnlmelidir. PAN inanl oullarn yeri.
PAN; Kagari Ouz boylarnn genel inan addr. Ur-man/Ur-pan; Pandan
reyen kz ve erkek oullar, Pan soylular.
Baz kaynaklarda Urum ile Ermeni szckleri arasnda balant kurulur.
Kmran Grn, Ermeni Dosyasnda bu ad Urumeni diye verir; Urum-en-i. (H.T.
age.s.405)
Anadolunun antik adlarndan biri de Diyar- Rumdur. Alevi cem dualarnda
90 bin Rum erenlerin hrmetine dua gnderilir. Hal seferlerini pskrtmeye
gelen ehir olmu Horasan kkenli Emre/Emir beylerine, ehit Doan beylere, Emir
Sultanlara, Yunus Emrelere, Taptuk Emrelere dua gndermeyi ifade eder.
Haluk Tarcan, H.K.Trkznn Trkmen lkesi Dou Anadolu-TKAE.
Ank.1985 kitabndan alnt yapt aadaki satrlar, fonetik analizle ulatm
bilgileri dorulamaktadr; Dou Anadolu Er-Ata/Dor diyar olarak batanbaa
Trkmen lkesi (Trkmeneli) olarak karmza kmaktadr.
Dou Anadoluyu gsteren Bat yaynlarnda burann adnn Armenie diye
gsterilmesi u ekilde olmutur: 1830da, Elie Smith adl bir Ermeni, Osmanllarn
buray Trkmenistan diye gstermesine ilgi duymadklarn ileri srerek bu yrenin
adnn Ermenistana deitirilmesini teklif etmi ve bu teklif Berlin Kongresinde,
ngilizler tarafndan savunulmu ve kabul edilmitir. Bu tarihten sonra, Osmanl
mparatorluunu paralamak iin Armenie ad daima ileri srlecektir.
(H.T.Age.s.405)
Ermenice tanr, AR-F, Gne kltnde bir isimdir. Ur-Fa ile sesdetir. Az
deiii Ar-opa (Arap), sadan okuyula Opha-Uri/Fer, Ik.







201
Trabzon ve evresinde Fonetik Tarih Yolculuu


Trabzon
Tur-an soylu Abalarn yeri; Tur-amaz-oni. Anadoluda kurulmu olan en eski
iki ehirden biri Trabzon, dieri Tarsustur. kisinde de TUR kk hecedir.
Antik adlarndan Trapesus; Apasi Tur Uaklar.
TRABZON ehrinin antik adlarndan bir dieri ELZONdur. Aarsak,
LAZ- AN, Laz Anallar yeri olacaktr. nan addr, Kibele kltrne iaret eder.
Btn dou Karadeniz halknn genel ad Laz olarak geer. zel olarak
Lazca konuur olmak burada belirleyici deildir. rnein Kemene, btn blgenin
ortak algsdr. Kuman-Ce; bir aman-ca alg demektir.
Erzurumlular btn sahil halkna Lazlar der, sahil halk da btn Kars ve
Erzurumlulara Krt der. Krt, Horasani boylar, Karusiler anlamnda kullanlr.
Trabzon Ayasofya aman Bilimevinin i naklarnda grlen kimi
motiflerin Seluklu tarznda olduu bilinmektedir. 1960 ylnda onarmn yapan
arkeolog Tamara Triese, Yap Kredi Yaynlar ierisinde yer alan Bir Tutkudur
Trabzon adl eserinde bunu yazd. (Yazar Mehmet Bilginden naklen)
Trabzon adyla rten, Trab-lus-garp (Libyada) ve Trab-lus-am
(Lbnanda) adlar bu adlar arasnda eski balarn olduuna iaret eder.
Antik Trabzon ile Azerbaycann ad ayndr; ADROPATENE!
Adora Pati-ene; Dor Opas n. Ayn isimde Pazarda, Kz Kalesinin st
ksmnda bir dzlk vardr.
zkan Tfek imzal, Sumela adl kitapta (1978 stanbul) Tarbzon tarihi
anlatlrken, Trabzonda Miletoslar Devri (M 756-50) bal altnda Ouz kral
Midridatdan sz edilmekte, ancak hatal bilgi verilmektedir. Diyor ki, Trabzon kral
Mitridat Romallardan yardm istemi, esasen Trabzonda gz olan Romallar
buraya kumandan ordusuyla gndermitir. ehirde hakimiyet kuran kurtarclar
buradan daha ayrlmamtr. Sezarn gnderdii komutanlar Birleik Ouz
Ordularyla 48 yl savat. Trabzon merkezindeki Surii mahallesinin dnda
Cenevizli korsanlara merhaba diyen hi olmad, orada kendi hizmetlerini grmeye,
beki ve kprbalarn tutup vergi toplayacak Roma askerlerini ancak Afrikann
kuzey sahillerinden kararak getirebildiler. Kpti-ingene Roman askerlerini o
nedenle sadece kale evresinde grmek mmkndr.
Romaya balanmasna ramen ehrin krallar yerli halktand. En nls
Adrianus (MS.117-138), Anas-Adori, yani Azeriler gibi Kagari Ouzluydu. ehrin
kral yerliydi, fakat limanda ticaret/korsanlk Venediklilerin elindeydi. Onlarla ticaret
yapmann koulu aman-Laz inanndan kp Hristiyanla gemekti, Hristiyanlk
byle balatld, fakat asla tmyle hkim olamadlar. stanbula giriin kural da
buydu, dinini amalktan Ortodokslua deitirmek, stanbul Galata bankerlerine
rvetini vermek, onlara para kazandrmak, onlarn parasyla alveri yapmak. Bu
artlar yerine getirene Roma ehrine giri hakk verilir, bu tacire artk Rum denilirdi.
Enteresan biimde bugn de belli tarikat mensubu olmayana i vermemek
gibi, sadece birbirini kalkndrmak gibi tuhaf benzerlikler grlebilmektedir. Yeni
Roma olmaya heveslenen bir ete devletin, kendine boyun emeyenleri igal ederek,

202
kuatarak, savatrarak, ge zorlayarak, halkn a ve isiz brakarak, Protestan ev
kiliseleri aarak, tm insanl ambargolarla teslim almak gibi acmasz kurallarn
grebiliyoruz.
Yoroz Burnu: Trabzonun nl burnudur. Ay-Roz; Ay- alan yer. Hem
gnei hem ay gren yer ROZ yeri, Kzl yer, almldr.

Macka
Bac-ka; Bacck, Gzel Bac Smer Tanras Smelann adna i yaplan
yer, evi buradadr.
Sz konusu gzel bac ise Smela/ Semeledir. Smela, Kibeledir.
Smela Manastr:
aman/ Kuman kzlarnn Kibele/Smele adn verdikleri altn srma ileme
evidir. Kilise olarak asla yaplmamtr, Kumance alan Kumanlarn manastrdr.
Monasteri; Pan tar yeri, Da Tanrl Pan yeri Altn ve gm tellerle
askerlere zrh dokunan yerdir. Trabzonda halen kadnlar evlerinde telkari altn-
gm bilezik dokumaya devam etmektedir.
Blgedeki dier manastrlarn adna bakldnda, Kzlar Manastr,
Kaymakl Manastr gibi isimler, manastrlarda superisi kzlarn denizci/suvari
resimleri ve Smer sembolleri vardr. Bu ve dier yazl kaya buluntular, blgenin
Ouz kltrne ait yerler olduunu belgelemektedir. Kaymakl ad, Nevehir
Kaymakl beldesiyle ayn isimdir.
1204 ylnda Katolik-Venedikler, gelip yamaladklar stanbulda Latin
devleti kurdular, igal 57 yl srd, ibirliki Cengiz Han bu devleti besledi!
stanbuldan kaan Ortodokslar ve Cenevizli Yahudi bankerler burada Rum Pontus
devletini kurdular. Manastrdaki aman dans yapan, horon oynayan kzlarn
resimlerin zerine sa figrleri yaptlar. Fatih Sultan Mehmet stanbulu 1453de
ald zaman koloni olanlar tekrar stanbula dnebildi ve o srete Trabzon
Osmanlya katld. Ancak, Fatih, Trkler stanbula giremez diye de bir karar alm,
mera vergisi koymutu, bu yzden Karaman beylii Osmanlya katlmamt, bu
karalar Anadoluda isyanlara sebep oldu. 2012 ylna geldiimizde gryoruz ki
Fatih stanbula veda etti cmlesiyle ironiyle kark Haydar Paa tren istasyonu
Anadolu seferlerine kapatlp, ngiliz kraliesine otel yaplmak zeredir, Taksim gezi
park da kresel bankerlerin gelmesine ayrlm yeni ikiz kulelerin yaplaca bir
alana dnmektedir. Fatih gerekten istanbulu terk ediyor ve Latinler yeniden
stanbulu igal ediyor ve Pera yeniden parann Venedikli efendilerine geiyor
galiba stanbula giri yine din deitirene ve rvet verene olacak mdr?..
Trabzondaki maaralarda aratrma yapan Kazm Miran buradaki kaya
yazlarn zm, n-Trklere ait olduklarn saptamtr.
Yakn zamana kadar bu yrede kzlara Siml ve Smle gibi isimler verilirdi.
Sanki bu isim Hristiyan adym gibi, dardan balatlan propaganda nedeniyle, yre
insan artk bu ismi ocuklarna koymamaktadr.

Srmene, Umurgn
Sur-men; Zor Man, Dur Pan.
Umurgn; Umar-Can, Mer canllar.

203
Ayrca antik kutsal Umru kuu (humru, kumru) ile balantldr. Kumru
tylerindeki kurun ile ynn bulma zelliinde olan kutsal kutur. Kum/Kam,
am-an ile badar.

Arakl
Er-aka-uli; Ereli ile sesdetir.
Kahin oca Orakli ile balantl grnmektedir. Kahin oca demek
olan, demir dvlen, orak, balta vs. yaplan, nasl yapldnn srrna ulalamayan,
srekli ate yaklan, bilicilerin olduu yer, bilim ateinin yakld ocak, orak
yaplan yer, ORAK-LI, ngilizce orakle. Bu ocaklardaki biliciler iin, yani ii iyi
bilenler iin, byc, bilici, khin denirdi.
Blgede Srmene ba mehurdur.
Mitolojideki akll kz Arahne ile ilgilendirilebilir. Lazcada, Rizede ve
Araklda rmcee RANA denir ve rmcein mitolojide bir yks vardr. ok
iyi dokuma yapan gzel ky kz ARAKNEyi (Arahne/Rna) kskanan tanra Atena
onunla yarr ve daha gzel dokuyan Arakneyi kskanlndan dver. Arakne bunu
onuruna yediremez, kendini maaraya asar, bunun zerine Atena onun cesedini
rzgrda sallandrr. Benzetme onadr. imdi hl daha, gece rmcek ldrmek
gnah saylr. (Bu tr masallar, Atinal masalc filozoflar uydurdu. nk, Anadolu
antik aman inann krmak isteyen Yunan oligarklar bu masalclara para
veriyordu.)
rmcek (Rana), ylan ve akrep eskiden ldrlmezdi, zehiri kartlr
ondan ila yaplrd. Eskiden maarann kapsna rmcek a yapmsa, ieriye sinek
ve bcek girmesine engel olduu iin ayrca bu grev ona kutsal bir grev verilmi
gibi kabul edilirdi.
Araklda Aralk ayna kalendar denir. Gecenin en uzun olduu, havann
en kapal olduu en karanlk aydr. Araknenin karanlk maarada kendini asma
yksyle ilgili grnmektedir. Arakl ile Aralk sesdetir.

aykara, Kadahor
Saha-Kara: Kuzeyli Saka yeri.
Kadahor: aykarann eski addr. God-Ahori; Ouz Evi demektir.
aykarada hem n ad hem soyad olarak oka Ouz ad vardr.

Dier bir telaffuzla, Gota Kor alm kar; skit/Sgot Kor; Kor God,
Ate/Gne Tanr karmza kar. evrede ad az bilinen bir de Galat dzl vardr
ki, Galatlar, skitlerdir. Onlar Krm Trkleri olup, darda olana koanlardr. GOD;
Gk-da, Tanr ad onlardan batya girmi grnmektedir.
Kadahor ad, aykarann Madur /Madar Da ile birlikte dnldnde
kuvvetle Gne kltne rastladmz syleyebiliriz.
Antik ad PANTU olan Hindistann batsnda da bir tane Kathor ehri vardr.
Bu blgede Pen-Cap ad zaten ayn kltrn seslerini vermektedir. inde PAN/PEN
hecesi olan btn yer adlarnda PAN izleri bulunur.
aykarada Amazon kltrnden izlere raslanr. Yaanm bir ykden rnek
verelim.

204
1979 ylnda bir grup gen kendi aralarnda kavga ederler, sa-sol
atmasdr ad, genleri karakola alrlar. Olay ilede duyulur. Anneler, ablalar,
kadnlar ellerine orak, balta keser ne varsa alr, karakola giderler, uaklarmz
brakn derler. Bu srada kprnn zerinden gelmekte olan karakol amirini
(uzatmal) yalca eranl bir teyze durdurur, erana sarlm tabancas vardr;
Uaklarmz brakacaksnz! diye kendi slubunda ne istediini belirtir. Daha
sonra, genleri ierde bir hafta tutup salvermek zere anlarlar. (Ylmaz Ersezerden
naklen. 2008, Silivri Yolculuu)
Zeleka: aykarann kydr. Seleu-Ka; Uluscuk. Ulu skl kk yer. Ulu
Ik, Seli, hilalin de addr. Ulu n paras. Ze-le Oi; Laz Ky.
Tokat Zilenin eski ad Zeledir. Zelenin simetrisinde ce-Uli/Li-ce bulunur.
Cide Loc vadisinin adyla sesdetir. Anadoluda baka sesde yerler de vardr,
Lice, Diyarbakra bal, Gergere daha yakn bir yerdedir. Licenin bir yaylasnn ad
Eylos; Ulu-oz, Ulazdr.
Mazopliya: aykarann kydr. Maz-opa li-ya; Maz inanl ulu apalarn
yeri. Mazopo Uliaya; Mazopa Hlya, Paopo Hulya, Bac-aba Uluay; Uluay Bac,
gibi bolca AY TANRILI szcklere dnebilir.

Kalipavri, Of
Hali- Apa ori. Kalip Ovri; Halif yeri. Ulu-of; Halife/Elif.
Of; Opa/Op olur. Hopa ile sesdetir. Antik dnemde, Of vadisinden kizdere
gibi yukar yaylalara gidi vard. Bu gzerghta, Balaban gibi, eski Trkmen ky
adlar oktur.
Kurtulu savanda Ofun Ruslara kar bir direni merkezi olduu
bilinmektedir.
Yazar brahim Balc, Haldozlu psiz Recep Reisin Saryerdeki etesinde
Oflu Halim Reisi yle anlatr: Mangal gibi yrekli, eytani zeks ile tilkiye
pabucunu ters giydirecek bir yaman savayd. hretini Kurtulu Sava srasnda
enselemiti. Oflu Halim de psiz Recep Reis (Emice) etesi mensubuydu. etenin
Saryer kolundan, silah ve mermi karan ekibindendi. Gsterilen yerde silah ve
mermileri eytani bulularla, tilki kurnazlyla dmana aktrmadan karp takalara
yklemek ve Telli Tabyadan geirmek asli greviydi. Tabii Yenimahalle irket-i
Hayriye iskelesindeki Trk bayrann indirilmesini hazmedemeyen Recep Reisin
Gidin halledin! talimatn alan sava grup yelerinden biriydi. Tarabya ve
Domuzdere basknnda iyi pitov kullananlardand Oflu Halim Reisin olu
Ahmet Kotolu da mcahitti. (.Balc, Simastan Saryere, s.88, 1999 stanbul)

Madur Da
Mador, Ma-dur. Umas DOR yeri. Da Ana anlamnda, otlaklar bol olan bir
yer olmaldr. Uma-Dour, Douran Uma, Babaanne, Bykanne alml grnyor.
Gordionda, Kibelenin adlarndan Madar Kubileya(DorUma Kibele) ile
rtr. Mader (anne); Kibele Anne!
M.400de, madurlarn/esirlerin kald dadr. Yenik Atina askerlerinin
dnnde gnlerce burada esir (Madur) tutulduu gnlerden adn alm da olabilir.

205
M.400 yllarnda Akmenid Pers kral Darius/Torosun tahtn byk olu
ArtaSerhasa brakmas zerine Bat Anadoluyu yneten kk olu Kirus, Yunan
askerlerinden on bin kiilik bir ordu ile aabeyi zerine gider, Frat nehri kysnda
iki karde savar, Kirus lr, askerleri basz kalr.
Aabeyi Serhas Atinal askerleri serbest brakr (Ouz tresidir, yenildiini
kabul eden asker ldrlmez), on bin asker kuzeye doru her eyi yamalayarak
ilerler, tam denizi grdkleri bu yerde aldklar delibaldan hasta olurlar, ishal kusma
bir yandan, bir yandan yama ettikleri kylerden halkn onlar kovalamas, dan
tepesine kadar kaarlar, ama aaya inemezler. Ta ki aykarallar bunlara acyp da
silahlarn alp gitmelerine izin verene kadar. (yknn sonras, Trabzonun yiyecek
ba bahe erzak depolarnn, kilerlerin, harmanlarn Yunan askeri tarafndan
yamalanmasdr. O yamada halk evlerine kapanrken, Ceneviz kalesinden ve sur
iindeki Roma askerlerinden yardm grrler. Tm Karadeniz sahillerindeki Ceneviz
korsan kalelerinin ilevi burada bir daha belirginlemektedir.
Eski Yahudi tarihileri Kuros iin velinimetimiz diye sz eder. Ancak bu
Kuros hangisidir, belli deildir
aykarann baz kyleri: Zeno (Cano, Zeyno), Pacan (Bac Ana.), Sur
(ehir, set yaplm yer), Kadahor (God-Kor), Serah/Uzungl (Sirah, Su-ruh), gibi
isimler keza Hitit-Ouz inanna uygun isimlendirmelerdir.
aykara evresinde Ouz, hem ad hem soyaddr.

Tonya
Dun-ya. Feri, bol olan yerdir. Gnein k gnderdii bahe
dnyadr. I bol olan bir ey daha vardr; AMAZ-ON, bol gl baclar
diyar, Tauna, Tonya olur.
Tun-yeri; tn-ya. ngilizce sun, gne ile fonetik yaknl dikkat ekicidir.
Kuranda, ems suresinde, zerine yemin edilen sekiz kutsaldan biri n
ykseldii yer olarak evrilen tan yeridir. Tan ve Tan yeri dnya, Rusada
Tan-ya, ad gne kltnn en ok kutsanan adlardandr. Dnya ad kz ad olarak
Trkede de kullanlr.
Tn zzc eski Trkede gece olarak geiyor, fakat gnein dik olduu
zaman, gecenin bittii an, TAN yerini karlyor olmas gerekiyor. nk birok
yerel dilde, tun-ya kl, aydnlk gibi bir kavrama karlk gelmektedir.
Trakyadaki Arda ve Tunca nehirlerini trelere gre, birini eril dierini diil
ad olarak dnrsek, Er-ata/Arda karsnda Tn-ece /Tunca ad diil gn ecesi
olabilir.
Belucilerde Dnya, Lazcada ve Korecede kz ad olan Tauna dnya
demektir. Tonya, Rize ivesiyle de dunya olur. Nide-Tuana antik bilimevleri
nldr, Apollonius buraldr; n ykseldii yer ile bilemevi rtr.
Tun, Tin, Tina, gibi yzlerce szck gne kltnn kk hecelerinden biri
olan TANdan retilmi grnmektedir.
Fransann gney dousunda bulunan Dordonya (Dor-tonya) antik ehri ve
bu ehirde bulunan Las-ko (Lascau) maarasndaki yazlarn n-Trke olduu
saptanmtr. Burada yaayan halkn ad EYZler olarak geer (Haluk Tarcan, n-
Trk Uygarl 1-A, s.80). Eyzilerin devleti ODUGEL (M.4000), Kafkas

206
kavimlerinden Adige ve Tanra Adgzel ile balantl grnmektedir. Bugn
Fransada ve spanyann kuzeyinde yaayan Basklarn Hotandan buraya geldikleri
saptanmtr. (age.s.83) Basklarn (Baziko/ Maz-ika) konutuu dil ile Lazcann
yaknl bilinir. Marsilya, Marsiya, Mar-si, Mer-si, Parsi, Par-isi balantlar keza
n-Trk kkenli grnmektedir.
Fransadaki Lazcau maarasn bir daha aalm; Laz-cau; Lazigo.
Tonya kylerinde eskiden gelin kyafeti olarak krmz kadife zerinde sar
srmal robadan kesik kyafet giyilirdi. Bu kyafet Afganistan, Azerbaycan, Artvin,
amlhemin, Cide, Ktahya yrelerinde giyilen tipik Trkmen gelinliidir.


Torul
Tur-eli. Trabzon sahillerinde yaayan insanlarn Torul yaylalaryla ba halen
srmektedir.
Buradan batya gler Kelkit (gel-git) vadisinden yaplrd. Sadak Uygarl
(M.5000) Kelkit ve Torul civarna iaret etmektedir. (bkz. www.kelkitcayi.com).
Kelkit yaylalarnda devam eden kadn at yarlar, Amazon kltrnden kalm
gibidir.
Toruldan Makaya gelip yerleen bir ailenin lakab Mazoullardr.
arbana yerleen bir dier ailenin soyad Donktur. Donk, in-Uygurdan beri su
tank anlamnda kullanlmaktadr.

Kelkit
Kelk-it; Kolk-ida. Halk-ida, Halk-da alm yaplabilir. nk, antik
kaynaklarda blgede yaayanlarn ad Kolklar olarak geer. Kelkit Vadisi boyunca
geit veren, gel-git yeridir.
Antik adlarndan Lyk-us, aldnda Halk-us, Hlaik /ua karmza
kar. Bugnk karl Halayktr. Batllarn, Laikliin tanmnda kulland
Lykus/Laikus (sarayn dndakiler, sokaktakiler!) kavram burada bir kez daha
karmza kar.
Likus; Uz inanl Halk, Ouz halknn yeri olarak da zlebilir.
Kelkit kylerinden Sadakta kalntlar bulunan Sadak medeniyeti (M..500)
dikkat ekicidir; karlp Londra National Museumda sergilenen bronz kadn ba
Sadak heykeliyle tanra Athenann ba neredeyse ayndr.
Antik Sadak uygarlnn halkna Canlar ad verilmesi nemlidir; Ouz
inanl Hitit Uygarlnn merkezlerinden biri olduuna iaret eder.
n-Trklerin g yollarndan biri olan Kelkit Vadisi, Tokata, Amasyaya,
Zileye ulatnda, antik mimari buluntularda benzer zellikler grlr.

Kadrga
Got-uri Aga; skit/ Got atal Agann yeri.
Trabzon, Beikdz, Sisda Yaylasdr. Bu yaylada yetien keten ve kendir
bitkileri salam lifleriyle rlen kaln ipler gemilere halat yaplrd. Kadrga
gemilerine adn verdi.

207
Got-Uri Aga alm, denizci balantsn verir. Aga, halk arasnda kaptan
demektir.
Buraya olduka yakn, imdi Giresuna bal Bulancakta, Pirazizlerde,
Byk Bedrinin zmirli ei Kralie Berenikeden olu, Karadeniz donanmasnn
komutan Baran Agann saray vard. htimaldir Kadrgalarn bu yaylada yetien
keten lifleriyle halatlar yaplrd.

Akaabat, Polata
Ak-ca abasi; Abas O-ce; Opas Hace. Gk Ik nanllar yeri.
Eski ad Polata; Poli-ata; Ata Beli.
A-ce; O-ace, G I, Hace, gnahsz (ehit). Gnahsz Abasi. Antik
dilde ehitler Yeri.
Aasar deresi, Aka-ar/Aga-ehir, Akalarn ehri almldr. Konya
Akehirin ad trklerinde Aaar olarak geer, Aasar ile sesde der.
Ksinophonun Anabasis kitabnda szn ettii, Yunan askerlerinin
yamalad ve krallarnn teslim olmayp kalesinde yanmay tercih ettii yerlerden
biri de buras grnmektedir (M.400).
Trabzon Ceneviz kalesinden yenik 8500 Yunan yamac askerine akl
vermiler; Giresun tarafnda yaayan halk ile Akaabat civarnda yaayan halk
arasnda geimsizlik var, onlarn yann tutarak, onlar da yannza alarak
buradakilere sava aarsanz, Giresundan teye sahili gemeniz iin de bir sorun
kmaz! yle de yapld. Burada, Trabzon civarnda halk birbirine drerek, bu
iten Yunan askerlerine menfaat salama ve bu sayede korsan Cenevizlilerin kendi
egemenliini salamlatrma kurnazln gryoruz! Bu taktik 3 bin yldan beri
sryor.







Giresun evresinde Fonetik Tarih Yolculuu

Giresun
Kora-Sin; Kuzey Gnei.
Keresun; Karus-n. Ya da, Kor-Sin olarak alabilir. Kor-can, Kor sani, kor
gibi yksek olan bilgili insanlarn yeri anlamna gelir. Can-ik Dalar da bunu
artrmaktadr.
Giresun yer alt kanallaryla nldr. Karusi-Horasani kavimlerin su
kanallar yapmnda ustalklar bilinir. Kar suyunu karz denilen kanallarda (karz,
geriz) toplayp Turpana tama becerileri olan uygarla bu ad verilmi olmaldr.
1960l yllarda Giresun ehir kanalizasyonunda yaplan almalar srasnda,
apartman yksekliinde kanallara rastlanmtr. Uygurdaki karz/geriz/geres
uygarln bir ucunu burada grebiliriz.

208
Kimi aratrmaclara gre Smerce (Kenger dili) giru, sevilen, sevgiliden
gelir ve Girusun, sevesun/sevesin anlamndadr. Grp sevesin ieriini tar.
ehrin kiraz retimiyle ba olduu sylenir ki, o zaman, kirazlar grnce
kiraz iek at zaman daha da ok sevilecektir.
Adnn sonradan byle olduu tahmin edilebilir, nk burann atalar skit
Trkleridir, aa oymaclkta ve ahap evler yapmakta ustaydlar, DOR sanat onlarla
batya gitmitir.
Giresunun adasnda efsanesi anlatlan prenses, Pantus kral Byk Bedrinin
kzdr. Ancak kanc Bedrinin kz olduu belirsizdir.

Tirebolu
Tur Aba Oullar. Turan soylu aba oullarnn yaad yer.
Eski ad Elevi, Alevi ile sesdetir. Ulu-evi, Ulu Opa yeri.
Trablusgarpn ve Trablus-amn dier ad olan Tripoli ile sesdetir.
Tripoli; Tirebolu/Turabolu.
Trab-lus; Laz inanl, Tur-aba diyar. Trabzon trksndeki Sar belune
belune da Turabulus kuai, Amazon kuadr.


Amasya
Amas-ya; gl ve akll MAZ inanllarn, Horasani boylarn yeri.
Tarihler boyu Ouz kltr burada hi kaybolmamtr. M.305de burada
ordu toplayan METE OUZ, Mazeus 1.Byk Bedriden, 1919da burada kongre
toplayan Mustafa Kemale kadar, Amasya kllerinden yeniden doanlarn yeridir.
Amasyada kadn mumyalarnn bulunuu Hitit Ouzlarnn Ana Tanra
kltrne dayanr.
1.Byk Bedri, M.305de Anadolu Birleik Ordularn burada toplad ve
Baouzlu Kralln burada kurdu, ay yldzl parasn bast. Mustafa Kemal de
MS.1919da Amasyada Ouz nderlerini toplayp Vatan btndr, blnemez
dedi. kisinde de dman ayn batl yamac korsanlard!

Almus:
Tokatn ilesidir. Al-maz, Ulu Maz, Ulu Muz. Amazon soylularn yeri.
Almusun Hubyar kynde bulunan Hubyar Sultan Dede ant mezar, Ouz
tresindeki Dede kltrne iaret eder. Dede kltr, Hitit (did, Didi, Dede)
kltrnn devamdr. Hubyar semahnda ve deyilerinde anlatlan Hubyar Dede ile
Ouz Kral Eubador VI.Bedri Dedenin zellikleri birbiriyle rtmektedir.

Tokat Anaitis Antmezar: Ziledeki antik Artemis mzesidir. Fotorafn alt
yazsnda yer alan kimi szckler yeterince ipucu vermektedir.
Aziz Ana/Ana-itis, Ana-sistir. sis szc Hitit/did tldr.
Antik kitaplarda Msrda Kibeleye sis denildiini yazarsa da, grld
gibi ana Tanra SS Tokatta karmza kabilmektedir.
Ana-ida, Ana-sis/Aziz (did) Ant Mezar.
(bkz.www.unyezile.com/danismend.htm)

209



Korint (Horanta, aile merkezi) ant mezarn kemerli giriinde, ortada, ayakta,
cepheden, ba sola evrilmi Atike/Tyche Heykeli durmaktadr. Tyche'nin sa elinde
dmen, sol elinde bereket boynuzu. Dmen, denizci kaptan iaretidir. Amazon
kralieler, ayn zamanda denizde at zerinde de savaabilen savadr. Ba
zerindeki yarm daire, bereketli hilali, buday baan temsil eder.
Tyche: Ti-ece; ida eze. Teyze, eze, ece, kralie, yenge karlklar vardr.
Tijen, tije-anadan retilmi bir kz addr. Hatice; ati-ece ile sesdetir.
Kralice: Kor-Ali-ece/Ulukor ecesi.
Antik mimaride sz edilen Dorik, yon ve Korent tarznn birbirinin devam
olan Anadolu kkenli mimariler olduunu Halikarnas Balks belirtir; kaide zerine
oturtulan stunlarn prototipi yonyadaki Efes Artemis tapnadr, onun da ncesi
Hititlerde byledir, aklamasn yapar. Yukardaki resimde Ecenin ba zerindeki
kemere gelince, bu can ta kilit ta sistemini kullanarak su kanallar yapan Amazon
Kadnlarn Uygur-Turfan topraklarndan beri baardklar itir. Yarm daire eklinde
duran bu kemeri, sanki buday baaklarndan yaplm gibi, benzerini Trabzon
Kaymakl manastrnda, duvar resminde, onu bir kz elleriyle yukarda tutarken
gryoruz. Bereketli Hilal semboldr. Lahitlerde hilal olarak karmza kar.
Karkarye: Zilenin eski addr. Fonetik alm Kor-kari-ya olur. Gerger-ye
ile sesdetir.
Pekmeziyle nl bu yerde, eskiden ba bozumu enlikleri yaplm olmaldr.
enliklerde zil alarak oynamak, beline zil takarak zm teknesine girmek, ezmek,
nemlidir ve bu eylem Hitit-aman ritellerinde vardr.
Analarn bol olduu antik Tokat tarihinde, Alevi inannda var olduu
bilinen Anabac kltrnn izlerini burada grmek mmkndr. Ouz tresinde,
dede ld zaman, ei Anabac, cem ayinini ynetir ve dier ynetim grevlerini
stlenir. Orta Karadeniz dalarnn bir ad da Anabac dalardr.
Tokatn Gumenek beldesinin eski ad Komana, fonetik almnda Kuman
anas, Kumanlar demektir. Karkari ile Gerger sesdetir. Gerger, Tigran kerti ve
Samsat yakan Romal komutan Korbula (Karabela!) tarafndan Karkarinin de
yaklm olmas muhtemeldir.
Zile ile ilgili bir sitede rastladm u cmledeki yanl okuyucuya sunmak
isterim.

210
Persler burada kendi tanrlar olan Anahita (Anahitis, Anos, Anadates)
adna bir mabet yaptrmlar ve bu mabedin evresinde Sonbaharda yaplan Sakaia
enliklerini dzenlemilerdir. Yanl; Persler bir bakas deil, Kagari Ouzlu Trk
boylardr. Aziz Ana evi, Ana-itis, Horanta/Korint evi, batl yamaclarn anlad
ekilde bir mabed deil, saygn babaanne evidir.
Burada sz edilen anabac kltrn ilgilendiren szckleri aalm:
Anahita: Ana-ida; Ana Ata, Babanne.
Anahitis: Ana-hitis/Aziz anas; Ana-hitit/ Hitit Anas.
Anos: Ana-os; Ouz anas, uaklarn anas, doum yapm olan gelin.
Anadates: Ana-date-os; Byk Ouz Anas.
Sakaia enlikleri: Saka enlii. Buradan, ba bozumu enliklerinden sz
edildii dnlebilir.
Tokat: Utu-God; Atas Got, Ouz Ata yeri.
Zile: Esii-Ulu; Ulu uaklarn yeri. Ulus ile sedetir. Burada Baouzlu
yneticilerin veliahtlar ocukluklarn geirirdi, onlar aile bykleri treye gre
bytrd. Horanta/ Korint evi buradadr.
Jl Sezar, kendisine Zilede yenilen Dor Beyi Prensin adn yazamad
kayaya, sadece geldi, grd, yendi yazd, kimi yendiini yazmas yasakt!
Tokat M.47de Oul Sezara teslim edildi ve Romal igalci korsanlarn
elinden 1074de Danimend Ahmet Gazi tarafndan kurtarld. Cenevizli korsanlarn
igalinden Anadolunun kurtarlmas, vergi toplayan ve yama yapan bu kalelerin
yklmas nemli dnm noktasdr. Ouz geleneinde halkn nne geen, halkn
yamaclardan kurtaranlar yceltme tresi vardr. Bu gelenee uyan Tokat halk
Danimend Ahmet Gazinin trbesini ziyaret etmeye, ondan feyz almaya, onun
Romal hal korsanlar yenen kahraman ruhunu yaatmaya devam etmektedir.

Amasra:
Amasra; Amaz r, Maz-Yeri. Karadenizliler gibi Kaka/Kagari
Ouzlulardr. Tarihi Strabon'a gre ehrin ilk kurucular skitler'in bir kolu olan
Amazonlardr. Bu iki bilgi arasnda bir eliki yoktur; Kagalar skit Trkleri olarak
da anlr.
Amastris: Amaz-tr-is, Amaz-toros, Maz-tor-us olarak da alabilir. Kralie
Amastris, 3.Torosun torunu ve 1.Byk Bedrinin yeenidir. M.305-286 arasnda
Amasray ynetti.
skendern evlendii Pantiecenin kzkardeidir. skenderin yal komutan
Kor-ata-er-os/Kraterosla evlendi. Atina oligarklaryla ibirlii ettii ve onlar adna
Amasray ynettii dnlebilir. Bu ihanetinin sonucu olmal, skenderden sonra
oullar Amastrisi ldrd. M.286 ylnda, kralie Amastrisin komutasndaki
sava gemisi oullar tarafndan batrld.
Amasradan sz edince neboludan (Ana-Beli) sz etmek gerekir. Kurtulu
savamzda nebolu halknn nasl byk zveriyle direnie katld ve
anabaclarnn nasl kanlarla top mermisi tadklar bilinir. Ad gibi orada oka
kutsal analarmz vardr.

Samsun

211
Amisos; Amaz Ua. Bereketli Hille inananlarn yeri.
Sam-sun; aman gnei. Kaka/Kakari halk tarih boyunca aman inanl
olarak bilinir, Gne kltn yaatan kavimdir. Bizansn kurucular Kumanouzlar
bu blgedendir.
Ouz Beyi VI.Byk Bedri, M.70de, Roma komutan Sullann ordusuyla
vurua vurua, Bolu-ankr dalarndan Amasyaya doru geri ekildii ve orada
yaraland zaman, Samsun ve aramba civarnda kadnl erkekli btn halk
direnmeye devam ediyordu.

Sinop
Sin-opa, Gne Apadr. Zeyna Apa, Zeynep de ayn almdadr.
1.Byk Bedrinin M.405de kurduu Baouzlu devletinin ilk bakentidir.
Sava atlarnn yetitirildii ahrlar ise Takprdeydi. Karada ve denizde at
binerler, drt atn ektii teknede savarlard.
Sinop tarih boyunca hep bir Ouz ehri olarak kalmtr. Halknn kkeni
Kagari Trkleridir. ehrin Romal Ceneviz korsanlarna yenik derek vergiye
baland dnemlerde antik meknlarn zerine ha resmi konulmu olsa da burada
baka boydan insanlarn gelip yerletiini sylemek sosyal tarihi bilmezlik olur.
epni (amani) Trklerinin buraya yerlemesinden sonra da batl korsanlara
kar hep direnerek Trk kalm bir ehrimizdir. epniler, amani devletinin akil
adamlaryd, hallardan anadoluyu kurtarmaya Herattan, Afganistandan
Horasandan gelmilerdi. Karadeniz sahili boyunca epni, ap, aban, eb, ep,
gibi lakaplar onlardan kalmadr. bni Sina gibi bilim yapan insanlarn yurdundan,
Sadk Bura beyin yetitirdii, Kl Tigin (Oul Doan) gibi Doan bey, ahin bey,
kurtarc Emir beyler kltrnden, Kle Men kltrnden gelenlerdi onlar. Karadeniz
sahillerindeki Ceneviz Yahudi korsan kalelerini en son temizleyen onlardr.
Cenevizlilerden halkmz nefret eder, onlara Ciniuz der, nk ocuk yata
oullarmz sahillerden karp kle olarak satarlard! Bu yzden halkmz sahillere
yerlemezler, dalara ev yaparlard. Cenevizli korsanlar (Romann elitleri) o nedenle
Trklere Pagan/Pan, yani dal, oban derler.
M.332de, skenderin iyi para eder diye esir alp gtrd filozof
Diogene/DalCan da buraldr. Halikarnas Balks Atinada onun bir fda
yaadn syleyenlere yle cevap verir:
Atinaya gittii zaman onun bir fnn iinde yaad sylenir. Szmona,
gsteri ve tuhaflk olsun diye fda yaarm. Ama Diojen zamannn Atinasnda,
kentin 400 bin nfusunun hi olmazsa 150 bini evlerde deil, maara ve f klks
barakalarda otururdu. Onlar, filozof Platon (Efltun/Op-ula-tune) gibi oligark
deillerdi, ki; sereserpe evlerde yangelsinler! Dnyada gsteri dman bir adam
vardysa, o da mutlaka Diyojendi.
Dili keskindi Diyojenin. Platon realiteden idealizme kamt: insan kum ve
kat zerine byk kk milyonlarca daire izebilirdi ama; hepsi mutlaka yanl
olurdu. Doru olan yalnz usda dnlen daire, yani idea idi. Diyojen ona;
Daireyi, dairesellii anlarm; masay anladm gibi. Ama masasellii, masann
ideasn anlamam diyordu.

212
Diyojenin, Atinada gpegndz fenerle adam aramasna gldler; nk
asl neyin gln olduunu anlamyorlard.
Byk skender, diyojenin nnde durup, kendinden ne ihsan isteyeceini
sormu. Servet-i Fnun edebiyatna gre, Diyojen Glge etme, baka ihsan
istemem demi. Hi de yle, Karagz gibi, bir elini sallayarak, o denli bir az
kullanmamt. Pek doal olarak, ekil, glge etme! Demitir. Sylendiine gre,
skender bu karlk zerine, skender olmasaydm, Diyojen olmak isterdim demi.
Asl gsteriin als, skenderin cevabnda
Balk Baba, Anadolu ile Hellenistan byle karlatrr ve Platon iin,
oligark olmak iin karsn boayp zengin bir kadnla evlendiini yazar. Platon,
Sokrat ve Aristo da Oligark Atinallar gibi, Atinal olmayan insann doal kle
yaratldn dnrd, diye anlatr. Atina ve Sparta uygarl tamamen kle zerine
kuruluydu. (age. s.48)
Fonetik analizde sin gne olarak karmza ktnda, Sin-Op ok daha
kolay Gne-opa, Gne lkesi anlamnda karmza kverdi. Zeynep ile sesdetir.

Terme
Ter-me; Dor Uma. Uma inanl Dor halknn yeri. Tersi, Mador!
Antik ad Termedon; Dor-Maz-on. Dor soylu Amaz Oullar.
Hem soyata ad hem inan ad DOR-MAZ Oullar, birlikte varsa ok
salam bir szck karmzda demektir. Eer byle kmyorsa antik szckler, iki
ayr adyla karlaabiliyoruz. Burada, Dor kavmi anlyoruz ki Ay-Hilal inanldr.
Blgenin genel ad olan GOTYORA, ngiliz arivlerinde GOD-Yora olarak
geer. GOD, Ouz ile esedetir.
Demir denlerin yeridir. Burada Amazon savalar adna bir ant
yaplmtr. Bu antta sadece ok atan kadnlar vardr, bu eksik resimdir. Bu kadnlar
kime kar vatanlarn savunuyorlard, belli deildir. Ayrca batan aa sava giysili
idiler ve sadece ldrlnce zerleri aldnda kadn olduklar belli oluyordu. ift
tarafl demir baltalar vard, okla sava dnemi oktan bitmiti; demir dven
olmann simgesi bu antta eksiktir.
skenderin Samsun yresinden karp evlendii ba sava Amazona
Atinallar Pantieze adn vermilerdi. Atina Kraliesi Pantiezenin fonetik alm
Byk-ecedir.
Yunanistana gtrlen esir kadn savalar kle olarak Atinada oligarklara
parayla satlrd. En ok para eden esirler Amazon kadnlard. Miletli Aspasiya iin
Periklesin ok para dediini yazar Balk Baba. Hey Koca Yurt kitabnda,
Atinada deniz ticaretini elinde bulunduran oligarklarn dndaki herkes kle idi, bu
yzden Atinal olmayan herkes aalk saylrd, Yunan medeniyeti bir kle
medeniyetidir diye anlatmas ondandr.
Atinada Attika mahallesi Miletten gtrlen Amazon esirlerin kle-e
(metres) olarak satld zenginler mahallesidir. Onlar da ocuklarmzdan ve
kocalarmzdan bizi ayrdnz diye satldklar Atinal erkeklerle hi konumadlar.
Fakat, bu kadnlar dourduklar ocuklarla ve dierleriyle elbette kendi ana dilleriyle
konuuyorlard!

213
Halikarnas Balks Termede esir alndklar gemideki tm erkekleri
kltan geiren Amazon savalarn da anlatr.

Havza
Op-sa; Opa-su. Hapsa, Hapsi (hamsi) ile sesde kyor.
Eski ayelide Hapsa adnda bir balk pazar vard, bir semt ad olarak anlr.
Balk pazar idi, bu, ehrin en eski merkezi demektir
Havza ve Ladik ehirlerinin kurucular, Kagari/Kagai/Kaka kkenli,
Kagarllard. Kagarllar ise, Uygur Kagar Dalarndan beri gelen Trk soylu Ouz
inanndan insanlard.
Yre insannn antik tanmlarnda Meriandin tanm geer. Meriandin,
Kibele inanna bal, Per/Mer-ana-dinli insanlar demektir.
M.700 de yreye yerletii bilinen skit/ Sibir Trkleri de yine yerli halkn
kk balarn vermektedir.

orum
or-um; Uma ehri, ar-uma; or-um. ehrin antik tarihi de bu fonetik
analizimizi dorulamaktadr.
or hecesinden fonetik araya devam edelim: cor, sor, tor, tur, sur Bu
analizden dor ile oruma yaklarsak, Dor-Uma; Uma inanl Dor ehri, kar.
Antik dnemde Hititlerin arruma adl bir de krallar vard. Kral m ehrin
adyla anld, yoksa krala adn veren orum mu oldu, belli deildir. Ancak, antik
szckler hem ehir ad hem kral ad olabilmektedir.
orumun ky adlarnda, manilerinde ve yklerinde antik dnemden kalma
pek ok szce rastlanr. rnein, Esma ad orumda Yosma olarak geer; Os-
ma/Ma-oz, Maz dnmldr. Keza, orumda aman inanyla rten Maza,
Mazba, Boaboun, Hra, Krklar, Abdalbodular gibi ok sayda antik ky adlar
vardr.
orum, Hatti/Etilerin bilinen nemli merkezlerindendir. Hatti kral
Hattuilinin kars Pudu-hepann adndaki PUDU szc dikkat ekicidir.
Pudu-hepa: Opa-utu; Apas Hepa.
Puduhepa szc ierisinde de geen pudu/putu szcne Abdalbodu
ky adnda rastlamak tesadf deildir.
Pudu/Putu/Poto Geili harflerle ararken PUT ve BUDA szc
karmza kt. Buda/Bata szc Kazaka dua demektir. (Putu Heva, dua ettii
Hevadr demek gibi)
Kabede Kibele heykellerine put deniyordu; Putu/Put, Pudu Heva.
Pot krmak, yanl dua/sz ederek put krmak ile benzeir.
orumda, hala yerine eme, nine yerine ebe kullanlr; eme uma ile,
ebe ise apa ile sesdetir. Yani atann kardeleri eme/UMA, atann anne-babalar ise
aba/APA olmaktadr. Bugn dahi kullanlmakta olan emice (emmi, emmo, amca,
amca) szcnde eme-eceyi grrz.
orum Alaca Hykte Kibele heykelleri bulundu. Alaca; Ulu/Ala-ece, Al
k, gnein sfatdr.

214
Erzurumun baz kylerinde kaynpeder iin atababa, byk elti iin
ede/hede kullanlr. Erzurum ile orumun fonetik benzerlik gstermesi ayrca
nemlidir, her ikisi de nemli Hitit ehirleridir. orumda ve Erzurumda, gelin
evden karken bana damdan elma atlr. Gelinin bandaki al rtnn altnda
ykseke bir sepet/balk vardr, elma bu bala isabet ettirilmeye allr.
ER olmak, var olmak, yiit olmaktr. Yurt tutmu olmaktr, Yeri belli
olmaktr, Yeri-ZOR ehri, Dor Yeridir. MA inanl DOR (y)eri, Er-Zur-Uma!
Erzurum ile orum arasnda fonetik benzerlik de vardr; Er-sur-um; Uma(y)
inanl Dorlarn Ur/Er ettii ehir, Erzurum; Er-Dor-Uma gibi Dor-Uma, or-uma
ile sesdetir.
Ek: orumun Teslim Kyde, Hacer am (80) nineden derlediim bir
hikyede Dede Korkut dinlemi gibi oldum (1.10.2008). yk yle:
Padiah bir gn nalbura haber gndermi, yarna kadar 80 sarat (nohut
elei), 90 dorat, 100 krat iin nal-mh hazrlasn, demi. Nalbur yetitiremeyeceini
dnp zlmeye balam. Sabaha kadar Eyvah, sabaha yetitiremem, padiah
beni ldrtr diye gzne uyku girmemi. Kars da ona demi ki, Sabah ola
hayrola, hele dert etme. Sabah olduunda kap alnm, nalburun yrei hoplam,
Ben imdi ne diyeceim derken kapy am, gelen elidir, eli Padiahmz ld,
tabut iin birka mh almaya geldim demi.


Canik Dalar
Amasyay ve Samsunu evreleyen bu dalarn, demiri dp ift azl
balta yapan Amazon savalarnn demir ocaklaryla dolu olduunu dnmek yanl
olmayacaktr. Adnn almnda demire can veren Amazon Uygarlnn sava ana
kadnlarn grebiliriz.
Canik dalar, Kzlkayalar can dostlar ulu dedeler diyardr. Bu dalarda
Koyun Baba gibi ulu dede trbeleri vardr.

Piraziz Abdal: Giresunun ilesi. Eski ad Azze, Azize.
Byk Bedrinin donanmasnn bir blm burada barnrd. Evlerinden biri
buradayd, ilk ei Rizeli Emine ve krala erkek evlat (Prens Boran Aga) veren ikinci
ei zmirli Berenike (Peri Yenge) ile iki kzkardei, Berenikenin annesi burada
yaard. Pompeyin dman askerleri yaklarken teslim olmamak iin burada
kendilerini ldrttler. Ya zehir ierek ya da ban klla kestirterek, intihar ederek
ldler, AZZE oldular. Pir Azizeler onlardr.
Byk Bedrinin lmnden sonra olu Boranes (Anas Pir), Sezarn olu
Jl Sezarn ordularyla savamaya devam etti. Oul Sezara M.43de Zilede
yenildikten sonra Romallar Kuzey Anadoluda zafer ilan etti. Kapadokyaya ekilen
Boranes DORBEY, Karaman Derbede ota kurdu. Antalyada yaayan Roma kltr
temsilcisi ieron ile dostluk kurdu, ,onunla Afyon Dinarda bulutu, Romann
zalim korsan tefecilerinin asalak snf olduu zerine ieronun sylevi burada
geer.
Boranesin ibirliki Galatya beyi tarafndan ldrlmesinden sonra ei
Meliha (Belha) Avanos taraflarnda asker toplam grnyor. Muhtemelen

215
Karaman civarnda Cengi Bar kalesinde Galatya beyini kuatp ldrd. Kadn Kalesi
Cengi Bar, Peri Cengi demek olup, Cengi/ Zengi Bar kalelelerinde kadn atalarmzn
savatna iaret eder. Ankara ubukta da Melike Sultan adnda bir trbe bulunur,
ad bize burada bir kadn anamzn savatna iaret ediyor, o da olabilir.
Dnelim Pir Azizlere. Blge insan skit Trkleridir. Romallar Anadoluyu
yamalarken yardma koan Sibir Trklerine yi nsan anlamnda, Esi-
GOT/GOD (tanr) I sfat verilmi olmaldr. ngilizce bir kaynakta, yrenin ad
GOZ Yora olarak geer; GOD-GOZ; Ouz almldr.
Pir Azizlerde Romallara teslim olmamak iin kendini dren AZZE
ANALARIMIZ (M.64) yaanm yklerini Murat Arslannn, EUPATORE
VI.MTRDATES, (2006, Odin Yaynclk) adl doktora kitabnda ayrntl okumak
mmkndr. (bkz. Ke Yazlar, Azize AnalarmzM.M.)
Ankaraya, Giresundan Atatrk tarafndan getirtilen ahap ustalarna, ii
yapmalar iin gsterilen yerin ad skitlerdir. Bu ad Atatrk tarafndan bilerek
konulmu bir addr.
Halen Bulancakta ikiz erkek bebek doduunda, Hasan-Hseyin dodu
denilir. Bu durum, yrenin gemiinde amanlk ve Alevilik olduunun dier
iaretidir.

Ordu
Or-udu; Udu-ur: Dor ehri. Ar-du, Art ile sesdetir.
Pakistann resmi dili olan Urdu dili ile de sesdetir; Dor dili; Urdu dili.
Ordunun Mesudiye ilesinde bulunan kaya resimlerinde Karadenizin antik
bir ad daha ortaya kmtr; OK-OZ ULU KL yazs.
Bu okunutan Ouz Ulu Oguli, Ouzolular anlam kar.
Etrsklerin ve Anadolu Trklerinin antik ad O Trkleridir; O Trklerin
nemli iareti OK-A diye okunan art iaretidir. Bu iaret Mesudiye ve Van ilgir
kaya yaztlarnda grlmtr.
Ok-ac; Ogu-ice; Ko. Yre halknn antik Kaga/ Kac-ga adnda KO ad ile
rtr. Ok-ice, simetrisinde isig-og, Iktr ki, sembol art, okunuunda Ordu
duyulur.
Mesudiye; Maz-udi; Maz atal yer. Kurtulu savanda verdii ehitlerle ve
kahramanlaryla da Mesudiye bir ATA ehridir.



Kelkit Vadisi: Sadak/Satala Uygarl

Sadak szcnn ok klf eklinde bir karl varsa da, fonetik
analizimizde anlam yle kmaktadr:
Sadak; Sa-Dag, Da Soylular. Gk Seti, yksek kale ehir.
ehre su tayan Sadak su kemerinin kalntlar halen oradadr. Su
kanallar yapmak ve tarm balatmak Anabac kltrnn belirgin zelliiydi.

216
Sat-ala; Ulu Set. Buradaki su kemerinde kullanlan beton malzeme hl
insanlar artmaktadr. Altun-Set anlamnda Sat-ala anlam verilebilir; altn bol
olan bu yerleim yerinde bu altn heykelleri korumak altn kadar deerli olmalyd.
Kelkit Vadisi, Sadak/Satala Uygarlnn mekndr.
Tarihi Kelkit vadisinin alt ucunda Tokat, st ucunda ise Erzurum vardr. Bu
tarihi yol zerindedeki Hitit uygarlklar anabac kltrnn rnei sava kadn
heykelleri ile doludur.
Sadak/Satala heykeli olarak bilinen antik kadn ba Anaitis (Aziz Ana)
heykeli, Erzincan/Erizede bulunan Kibele/Hititanas antndan baka bir ey deildir.
(bkz.www.kelkitcayi.com)
Batl tarihilerin Grek dnemine ait olduunu yazmalar byk yalandr.
Grekler bu heykeli ve dier hazineleri almak iin Kelkite kadar gitmiler, orada
savamlar, ou kez yenilmilerdir. Grekler, bir uygarlk oluturacak kadar bu
topraklarda hibir zaman yaamadlar, ancak yaplanlar alp kendi mzelerine
gtrdler, Atina oligarklarn kasalarna koydular.
Londra Mzesinde bulunan aadaki Sadak bstnn alt yazsnda,
M.IV.yydan kalmadr eklinde dlen tarih, bstn alnd tarih gibi
grnmektedir.



Bunlar, antik Yunan heykellerindeki gibi, Halikarnas Balksnn ifadesiyle,
souk ve burnu havada heykeller deil, cesur, bakarken bile enerji yayan kahraman
kadnlardr. Tanr heykeli deil, yaam insanlardr.
Aada Sadakl kadn atalardan Kore (Kar, Kor/Ate) Atina mzesindedir.



Bu da, Sadak kyndeki Roma-Yunan soygunlarndan bize kalan krk testi:


217


Halikarnas Balksnn Hitit Uygarlnn merkezi Kuzey Dou Anadolu
grnmektedir eklinde ifade ettii yer, Kelkit Vadisi ve Sadak Uygarln da iine
alyor olmaldr. Bundan, Dou Karadeniz sahilleri ve i kesimi, ehir olarak
Gmane, Erzurum, Erzincan, Tokat, Trabzon, Kelkit Vadisini iine alan Kafkas
berias anlalmaldr.
Blgenin antik adlar:
Theodosiopolis: Erzurum'un Latince addr; Da-atasi-belisi; Atalar dal
olanlar ehri. Kagari Ouzlularn ida/tao/da inanl oluundan sz ediyor.
Sabiriler: Sibir /Simer/Smer Trkleri. Sabire" kadn adnn kkeni.
Mermeroes: Peri-peros; Kadnl-erkekli Ouzlu savalar. Akmenidlerin
Yunan ve Romallarla savat ordularnda kadn taburlar vard.
.
Dede Korkutun ili, Kelkit-Bayburt yresi:
Biraz da Kelkit yresinde yaam byk bir Ouzlu ozandan, Dede
Korkutdan sz edelim. Sahaflarda rastlayp satn aldm 1953 tarihinde Varlk
Yaynlarndan baslm, Suat Hizarcnn hazrlad bir Dede Korkut kitabndan
blmler alacam. kapakta Eldeki tek nshas Dresden Kral kitaplndadr diye
yazyor. Bu kitap savatan tesadfen kurtulmu saylr. nk, Dresden 1945de
yerle bir edildi, ta ta stnde kalmad, ngiliz kral bu ehri tarihe gmme cezas
vermiti. Trklerle akrabalklarn ispatlayan belgeler oradayd, 270 ylnda Sultan
Zeynep Romada ldrld zaman Roma stne ordular salan Almanlarn
Anadoluyla yakn balarn belgeleyen o yazlar da orada yok edilmitir.
Araya eklemeliyim; Attila, Almanlar Roma saldrlarndan korumak iin
Roma stne yrmt, Alman halk Atillaya vg destanlar yakmt. Bunlarn
hepsi tarihe gmld 1945 Dresden bombardmannda ve 600 bin Alman ld orda.
Bu vahet ngilizlerin Amerikan bombardman uaklaryla yapt bir soykrmd ve
hi kimse bunun hesabn sormad, stelik sadece Almanlar tarihe soykrmc yazld.
19.yzyl banda bir nshas kartlp Berlin Kitaplna konulmu, ama iki
nsha arasnda fark varm. Ancak Berlin kitaplndan fotoraf ekilerek sayfalar
getirilmi, Arapa harflerle stanbulda Maarif Nezareti vastasyla Kilisli Muallim
Rifat (Bilge) tarafndan 1916da baslm. 1938de Dresdendeki basks Orhan aik
Gkyay tarafndan getirilecek Trke yeni harflerle baslm.
lk defa 1815 de, iindeki tepegz hikayesi Almanca olarak baslm, bu
hikayelerin Homerosun Odisse destanndaki Tepegz yksyle ile benzerliine
dikkat ekilmitir. indeki 12 hikyenin konusu benzer ekilde bat efsanelerinde
vardr.
Kitabn tam ad yledir. Kitab- Dede Korkut al Lisn- Tife-i
Ouzn

218
Kitabn ad bugn yle olabilir: Ulu Bilge Ozan Korkutun Szyle
Ouzlar
6.sayfadan birka satr:
Hikayelerin ounda, hususiyle Ouz beylerinin Hristiyan beylerle
giritikleri mcadeleleri anlatan hikayelerde, aa yukar hey ayn konu
tekrarlanmaktadr: Beylerden biri, baskna urama veya gc yetmeme yznden
dmana esir der, yahut da esir dme tehlikesiyle karlar, bunlar bir zaman
sonra, babalar, oullar, kardeleri ve sevgilileri tarafndan kurtarlrlar. Bunlar
konular bakmndan destan hikyelerdir. Kahramanlarn olaanst kuvvete sahip
olmalar, Salcan Hatunla Kantural tek balarna altyz kfire kar koyarlar, kfirler
tarafndan urganla smsk balanan Salur Kazan bir gerinite btn balar
koparr
10.sayfadan birka satr:
Bams Beyrek hikyesinde, Bayburt hisarna esir dp de kendisinden
onalt yl haber alnamaz olunca, nianls Ban ieki Yalanc olu Yalnck adnda
birine vermeye kalkarlar
Deli Dumrul hikyesinde, Azrail Deli Dumrula kendi can yerine baka bir
can bulmas artyla hayatn balayacan syler
15.sayfadan birka satr:
En eski Trk airleri Tonguzlarn aman, Altay Trklerinin kam,
Yahutlarn oyun, Krgzlarn bask, Ouzlarn ozan dedikleri shir-
airlerdir. Sihirbazlk, rakkaslk, musikinaslk, hekimlik, airlik gibi birok vasf
kendilerinde cemeden bu adamlarn, halk zerinde byk ehemmiyetleri vard.
Eski rk ordularnda hkmdarlarn yannda mutlaka ozanlar
bulunuyor, onlarn kopuzlariyla aldklar ve terennm ettikleri iirler btn bir
milletin zevkini okuyordu
Dede Korkut gibi bir Ulu Ozan bize baheden Kelkit (Gil kid; Ouli Ouz)
ve Bayburt (Bey Ber ata) yurduna sayglarmz sunarak aratrmamza devam
edelim.






3.BLM: BAZI ANTK UYGARLIKLAR
Akmenid Karusi Ouzlu Devleti
inde Ouzlu Tresi; Konfys ve Laozi retisi
Kutsal Hill Topraklarnn Ouzlu Atalar
Bilim, Ylan ve Amazon Kz Zemirna
Amazon Uygarlnn ve Snrlar
ki Amazon Uygarl; Filistin ve Alazya
Koma-Gene; Homa Sani, Gne Canlar Uygarl (M.305-MS.69)
aman Ouz ehirlerinin Yerle Bir Edilii; MLAT
Samsatl Antik Masalc Hlikyanos:

219


Akmenid Karusi Ouzlu Devleti

1.Karusun kurduu Ouzlu devletidir. M.550 de kurulmu olan,
M.535de klelii ilk kaldran, o nedenle ad EGEMEN olan ilk Ouzlu
devlettir. (Akmen-id: Egemen-ler)
1.Karusun kz Artemis ile olu Serhaz (Kserkses), Antikarus
ordusunu toplad. Antikarus; Anas Asker; askerler demektir. Karusi
szc ile Kuret/ Kor-ata /Kurt szckleri sesdetir.
Karusi ordusunda, Rizede bugn ad Askoroz olarak kalan yerdeki
antik Bahriye/Bahariye krfezi evresinden, yani Dou Karadenizden, Rize-
Potomya ve Tao (Artvin-Yusufeli) ve Kafkasyadan Amazon anneler vard.
Artemis, kadn taburlarn bandaki ba kadn savayd. Atinaya kadar
gittiler, tefecilerin karp kle satt oullarn ve bilim adamlarn kurtararak
zaferle dndler. (M.535)
M.334de Akmenid Karusi devletinin snrlarn ve skenderin
gzerghn gsteren harita:




Yeri gelmiken, M.500de, in (Kina) hkmdar Ulu Bilge Laozi,
halknn cehaletine kzp Karusi topraklarna gitmi, bu gidii kz zerinde
resmedilmitir. Konfys ile ayn dnemde karmza kan bu devletin
tresi Ouz aman kltr olup Konfysn retisinde aynen karmza
kar.
Krt szcnn kkenindeki Kor-ata /Karus kavram, Akmenid
kurucusu 1.Karus adnda vardr. Bu bir etnik tanm deildir. Asker
anlamnda olup, Karesi, Karus, Kuro, Korata gibi sesde almlar bulunur.
Antik Efes Kuretler caddesindeki hilalli lahitler KARUS
beylerinin mezarlardr. hilal, gk yznde hafta grnp bir hafta
grnmeyen, Kibele kltnn bereketli hilalini temsil eder.

220
Akmenid Ouzlu devletini ykmak iin M.334de skenderi
gnderen Atinal oligarklarn (tefeci bankerler, kle tacirleri) Bitlis-Sason
ehir kral gibi Baharat/Bagrad yoluna bekilik eden ibirlikileri vard.
skender ldrldnde (M.322) oligarklar dediler ki, Barbarlarla
Yunanllar birletirme abas baarsz oldu. Galiba bu kavram 2001de
Medeniyetler bulumas adyla gncellendi, tefeci bankerler bu kez New
Yorktan Taksime tanmak niyetindedir ve yine galiba Bagradi tayfasndan
yardmclar vardr.
skender ldrldkten sonra Antikarus (Karusiler) ordusunun
komutanlar Selevkos ve Pantus gibi Ouzlu devletlerini kurdular.
Kuzey ve Kafkasya blgesini Karusun olu Serhaz ve onun oullar
ynetmeye devam etti. 3.Dariusdan itibaren onun soyundan gelenlere
Mitridat Hanedan denildi, onun gibi yrekli vatansever olan Kafkas
kkenlilere de ERKEZ denildi. Anlalaca zere erkez ad bir etnik ad
deil, bir sfattr, tpk Krt olmak gibi, tpk Trk olmak gibi.

erkez: Ba Ouzlu, snr tesinde serhat yapan...
Krt: Kor-ata, Asker, Kor yrekli sava...
Trk: Turc, Treyen, Tur-esii, Dor, Hilal inanl olan
Artemisin bandaki hilal sembolyle ifade edilen inan; Torc.
Artemisin bir dier ad; TurgAtasi.
zgr Akmenid Karusi kltrne tarihten rnek: skendere teslim
olmayarak evlerini atee veren Knk Santos halk tarihe bu direnileriyle
geti. M.400de Yunan yamaclarna kar kendini kayadan uuruma atan
Yusufeli halk ve Trabzon dalarnda kalesinin iinde lene kadar direnen,
atee verdiklerinde bile dar kmayan Ouz beyleri rnektir. (Bkz.
Anabasis)
Son rnek Mustafa Kemal ve onun askerleridir!
skenderin Atinaya gtrp orada kle olarak satt Amazon
kadnlar, verildikleri evin erkeine Sizin her iinizi yaparz ama sizinle asla
konumayz dediler ve azlarn yazmalaryla kapattlar. Bu tre, Ouzlu
kadnlarda bana hakaret ettin, sana ksm, artk seninle konumam
demektir.
M.500-332 arasnda Msr krallar Darius ve Arta-serhazn adn
tar. Arta (asker, erat) Ser-Kos; Dor Ouz Askerleri. Eski Msr bayra da
yedi yldzldr; Klemen Ouzlu beylerinin Kafkas kkenlerine iaret
edecektir.
nternetten Arta Serkos III, Ouz (OKHUS) dnemi:
Artaxerxes III of Persia (ca. 425 BC 338 BC) Artaxa), was the
Great King (Shah) of Persia and the eleventh Emperor of the Achaemenid
Empire, as well as the first Pharaoh of the 31st dynasty of Egypt.

221



http://en.wikipedia.org/wiki/Artaxerxes_III_of_Persia
Ochus was the name of Artaxerxes before ascending the throne; and
Artaxerxes III (Old Persian:, Artaxar, "he whose empire is
well-fitted" or "perfected", or Arta:"honoured"+Xerxes:"a king" ("the
honoured king"), according to Herodotus "the great warrior"
[5][6]
) was the
throne name adopted by Ochus when he succeeded his father in 358 BC. He
is generally referred to as Ochus, but in Iran he is known as Ardeshir III
( Modern Persian form of Artaxerxes). In Babylonian inscriptions
he is called "Umasu, who is called Artakshatsu". The same form of the name
(probably pronounced Uvasu) occurs in the Syrian version of the Canon of
Kings
Fonetik Umasu, Artakshatsu: Arta+ Ksh + Atsu; Atas Oks Erat.
Umasu: Uma-su; Mann olu(uas), Maz inanl, Kafkas kkenli
demektir.
Karusi bakenti Persepoliste 3.Ouzun Ant Mzesi:



nternette 3.Ouzun ailesi:
Artaxerxes III was the son of Artaxerxes II and Statira. Artaxerxes II
had more than 115 sons by many wives, most of them however were
illegitimate. Some of Ochus' noticeable siblings were Rodogune, Apama,
Sisygambis, Ocha, Darius and Ariaspes, most of them were murdered soon
after his ascension.
[21]
Artaxerxes married his niece and the daughter of

222
Oxathres, brother of the future king Darius III.
[32]
His children were Arses, the
future king of Persia, Bisthanes, and Parysatis.
[1]


Ouz(Oxus) Hazinelerinden bir Akmenid bilezii. ngiltere Albert
Mzesindedir.
http://en.wikipedia.org/wiki/Oxus_Treasure

Akmenid Karusi Ouz Beyleri: 538332 (internetten)
Cyrus: 538530 BC
Cambyses: 529522 BC
Darius I: 521486 BC
Xerxes I: 485465 BC
Artaxerxes I: 464424 BC
Darius II: 423405 BC
Artaxerxes II: 404359 BC
Artaxerxes III (Ochus): 358338 BC
Arses (Arogus): 337336 BC
Darius III: 335332 BC
Akmenid devletinden sonra kurulan Selevkos Ouzlu devleti,
Artemisin soyundan gelen ANASI OUZ (Antikos) hanedan tarafndan,
Krm-Kafkas evresinde kurulan Pantus Ouzlu devleti ise Dariusun
soyundan gelen Mitri Date hanedan tarafndan ynetildi. Her iki devletin
parasnda da Bazileus (Baouzlu) yazs okunurdu.
Selevkoslardan sonra, Ardeir (Ouz) tarafndan kurulan Sasani
devletinde, tefeciliin ve kleliin yasaklanmas gibi, tamamen Karusi treleri
geerliydi. slamiyet, bu dnemde kleci Yahudi korsanlara kar byk
savalar verilerek ortaya kt. Ouzlar kendi trelerini orada grdkleri iin
slam inanna sahip ktlar. Yine bir direni devleti olan Palmira (3.yy) ve
eddadi Devleti (7.yy) de Sasanilerin devamdr.
nternetten Sasaniler hakknda: Sasaniler, Akamenid Hanedan
gemilerinin grkemini yeniden canlandrrken sadece taklit ediyor
deillerdi. Bu dnemin sanat, belli alardan slam sanatnn anahtar
zelliklerinin ncln de yapacak ekilde artc bir gtedir.
(bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Sasani_Hanedan%C4%B1)

223
Sasanilerden sonra geni Karusi topraklarnda Buhara merkezli amani
devleti (934 - 1020) ve sfahan merkezli Byk Seluklu devletleri kuruldu.
M.5.yzylda Akmenlere paralel olarak in topraklarnda klelikle
mcadele eden aman-Ouz kltryle e deerde retiler ortaya kt.
Konfys ve Laozi retisi bylece aratrmamzn iine girdi.
Akdenizin dousunda Kbrs adas olarak bildiimiz antik Alazyada
kurulan son Ouzlu devleti, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetidir!
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin Kurucu Cumhurbakan Rauf
Denktan cenaze treninde grdmz semboller; cenaze aracnn zerinde
sar hilal(Turc), aracn yanlarnda bereketli hilal ve tabutu tanrken
zerine konulduu sar hilalli sanduka, kurucusu olduu Kbrs Mukavemet
Tekilatnn sembolleri, gibi semboller Ouzlu sembolleridir.

Trkiye Cumhuriyetinin devlet forsu olan Krmz atlas zerinde,
ortasnda byk ems olan bayrak, yeni nesillere unutturulmak istenen ulu
aman-Ouz gneidir. 2005 ylnda Trk lirasndan buday sembol olan
bereket duas kaldrld ve ayrca kat paradan ems yok edilerek yerine yedi
keli uyduruk bir ekil ile Protestanlk sembol kuyruklu yldz konuldu.
2012 ylnda bir ek daha yaplarak TL sembol Ermenistan para sembolne
benzetildi.
Akmenid parasnda ise kurucu kraln ad KURU, ortasnda KARE
eklinde delik vard. 1960l yllara kadar Cumhuriyetimizin Kuru parasnn
ortasnda daire eklinde delik ile arpa-buday vard. Kare, Kara dediimiz
TOPRAK KUTSALDIR kavram olup, Ahlat ehitliindeki mezar talarnda,
ko boynuzlarnn yan sra oka grlr. Keza buradaki kaya evlerinde ba
zerinde noktal Tavus Kuu, amanoullar devletinin de semboldr.
nokta iareti, Akmenid Karusi devletinin ok nemli semboldr.
nokta, Ouzlarda kural hatrlatr. ttr. yilikle dn,
iyilikle konu, iyilikle davran. Bu kural Alevi kltrnde ise nokta
eline-beline-diline sahip ol eklinde devam etmitir. Karadeniz evresinde
yaayan Pantus Ouzlularda, Kafkas Kolis (Ouzolu)halknda yledir:
Asla bor para almayacaksn, iyi at bineceksin, iyi kl kullanacaksn!
amda M.1.yyda Selevkos dneminde yaplm olan Jupiter
bilimevinin (imdiki ad Umayyed Camii) i mekan sembollerinde nokta
belirgindir.

224
Resimde bu bilimevini kuran SelevKos (Ouz Ulusu) atalarna kran
duas yapan bu satrlarn yazar M.Morgl(1.11.2011-am), NOKTALI
stunun nnde grlmektedir. (Fotoraf: Nermin Yldz)

Karusi Akmenid devleti tarihte klelii resmen yasaklayan ilk
zgr/egemen devlettir. Bu topraklarda smrgeci bat devletlerinin igalleri
daima bu byk AMAN/Kumani kardelik kltrnn engeline taklmtr.
Smrgeciler bu topraklarda geici iktidarlar kurmu olsalar da bu tarihi kan
uyumazl nedeniyle hibir zaman kalc olamamlardr. Her seferinde
direnen Ouzlular yeni devletler kurarak devam edegelmilerdir.
Akmenid bakenti Persepolis (iraz) ehri civarnda bugn yaayan
Kagari Ouzlular Alevi olup, Artvin halkyla ayn alglara ve ayn Trkeye
sahiptirler. Burada retilen Trkmen hallar dnyada ran hals olarak
bilinmektedir. iraz civarndan 2,5 milyon insan 8 yl sren ran-Irak
savanda lm, 1988de gaz bombalaryla saldrlan Halepede sanld
gibi Krtler deil, ran molla rejimine muhalif irazl kadn ve erkek taburlar
zehirli gaz bombalaryla katledilmitir. Her iki tarafa da silahlar verenin bir
ABD silah patronu olduu daha sonra akland.
Ancak Irak topraklar 36.paralelden blnmt, Irak devleti bu
blgeye giremiyor, ABD ncirlik ssnden buraya silah ve yiyecek yardmlar
yaparak yeni bir terr ss yaratyordu. stenen, plann bundan sonraki
aamasnda, Karusilerle ayn tayan yeni bir kukla srail devleti kurmakt.
Sanki Yahudi tefecileri Babilden kovan Karusilerden rvan alnacakt.
1988den sonra bu topraklarda ok Mslman Krt, Trk ve Arap kan
aktld.
Yine de 3.bin yln hal seferine kan kresel etelerin petrol
yataklarn tmyle ele geirme hayalleri planladklar gibi gitmedi, gitmiyor,
gitmeyecek, nk bu topran tarihine Buras Egemen Topraktr diye
yazan Karusilerin torunlar burada yayor!





225
inde Ouzlu Tresi; Konfys ve Laozi retisi

Klelii ilk yasaklayan Byk Ouzlu Akmenid Karusi devletini
aratrrken, ayn yzylda douda yaayanan Konfys (M.551- 479) ne
diyor diye bir karlatrma yapmak istedim. Grdm ki bilime ve insana
saygy ne kartan Ouz tresi orda da var.
Tao inannn kurucusu kabul edilen in Bilgesi Laozi (Lao Zu; Ulu
Ik, Ulu Akl) ile Konfysn fikirleri ayndr. kisi de din adam deildi.
aman kltrn zmlemi, yaam iyiletirmenin ustasdrlar. inde sren
derebeylik savalarna kar insanlar bilinlendirmeye ynelmilerdi.
Konfysn fikirleri 5.yzylda KUN (QN) Hanedanl tarafndan
resmi reti kabul edildi. Ancak zamanla (M.216-213), yneticiler bu
dnceye ters dmeye balad; Konfysn fikirlerini yazan kitaplar
yakld, bilginlere gmlme cezas verildi. 2.yzyldaki bir kayda gre
yzlerce dnce okulu kapatld, 700 bilgin bakentte canl olarak gmld.
Buna kar kanlar ceza olarak in seddinin yapmnda kle altrld. Bu
cezalarla Kin hanedan de geti, arkasndan gelen Han Hanedanl
zamannda bilim ve Konfys retisi yeniden itibar grd, Konfysn
fikirleri inin resmi gr haline geldi.
Bugn, bizim bilgelerimizin Silivri zindanlarna gtrld
gnmzle bir karlatrma yaptmda, gryorum ki Kin Hanedanl gibi
bilimden nefret edilen, dindar(!) nesil yetitirmekten sz edilen, En hakiki
yol gsterici bilimdir felsefesini ne kartan Cumhuriyetimizin kurucu
kadrolarndan alrcasna nefret edilen, adeta Kin ile ynetildiimiz bir
dneme girdik. Ders kitaplarnn ii bo, kitaplar baslmadan toplatlyor,
bilgeler hapisanelere srlm, darda kalanlar korkudan dilsiz olmu,
eitim programlar yok edilmi, retmenlik itibarszlam
te M.2.yzylda inde yaanan o manzarayla bugn MS.2.bin
ylda yaadmz bu manzarann ne fark var?
..
Bilge Konfysn internetten topladm 63 deyii:
Deyi 1. nsan, syledikleri ile yaptklar arasnda ne derece tutarl
olduunu, kendi kapasitesine olan gvenini sorgulamal ve daima kendini
gelitirmek iin gayret sarfetmelidir.
Deyi 2. nsann dier insanlara, kendinden byklere yardm etmesi,
destek salamas eer bu faaliyetinde sayg faktr varsa bir erdem saylr.
Deyi 3. Herkesin kendi grevini laykyla yapmas bakalarnn
srtndan geinmemesi ruhi ynden olgunluk ister.
Deyi 4. Faydal insan odur ki bo durmay sevmez, kiiliini faydal
ilerle gelitirir.

226
Deyi 5. Yaam artlar ne kadar acmasz olursa olsun daima
gleryzl ve okulu olun, hayatn tadn karn.
Deyi 6. Planlama yapmak, ileriyi dnmek muhtemel sorunlardan
kurtulmann en gzel yoludur.
Deyi 7. nsanlara yardm edebilmek, cmert olmak, insancllktan te
bir bilgeliktir. Hmanizm insanlar sevmek ve insanlar bilmek demektir.
Deyi 8. nsann yapt ie inanmas en nemli itici gtr.
Deyi 9. Kltrl olmak, grgl olmak, btn insani faaliyetlerimize
deer ve estetik katan en nemli zelliklerdir.
Deyi 10. Zayf insanlar ahsi karlarna yenik der, rnek insanlarsa
nce kendilerini dnmez ve adaletli olurlar.
Deyi 11. yi ynetici olmann srr drt yanltan kanmak, be
doruyu uygulamaktan geer. Drt yanl unlardr: nasihat etmeden infaz
etmek (gaddarlk); retmeden baary lmek (kabalk), ynetimde gevek
olup snrlar koymak (art niyet), zlk haklarnn datmnda cimri
davranmak (brokrat olmak). Be doru ise unlardr: msrif olmadan eliak
olmak; gocunmadan almak; haris olmadan istek duymak; marur olmadan
rahat davranmak; rktc olmadan saygn olmak.
Deyi 12. yi insanlar karlk beklemeden ve maddi teviklere
kaplmadan mevki ve glerini kullanrlar.
Deyi 13. Drst, iten ve bilgili dostlar yarar, sahtekar, frsat ve
yaltaklanmac dostlar ise zarar getirir.
Deyi 14. Baar doru erdemlerle elde edilmemise kalc olmaz.
Kimse dknl istemez ancak, doru davranmazsa da bundan kurtulamaz.
Deyi 15. Bilgi olmadan ne insanlk, ne drstlk, ne cesaret, ne de
kuvvet gerek anlamda faydal olabilir. Aksine sadece evremize zarar verir.
Deyi 16. yi bir yapt kiide uyandrd iyi insani vasflar ile
tanmlanr.
Deyi 17. Baz retiler anlatlarak deil yaanarak da kazanlabilir.
Deyi 18. Eitimli insan ile eitimsizin fark udur: birisi dier
insanlardaki iyi davranlar tevik eder, dieri ise tam tersini.
Deyi 19. yi liderler aratrmalarnda bilimi ve dnceyi n plana
karr.
Deyi 20. Konutuklarndan evrene faydal bilgiler aktarabilmek iin,
eittiin insanlarn kapasitesini gzard etme.
Deyi 21. Drst yneticinin ileri emir vermese de yrr ancak,
drst olmayan emir verse de kimse dinlemez.
Deyi 22. Mahiyete alma evki vermenin srr udur: efkatli olmak,
sadakatli, saygn davranmak, ciddiyeti, iyiyi tevik edip bilmeyeni eitmek
hevesi dourur.
Deyi 23. rnek davranlar sadakati dourur.

227
Deyi 24. nsanlarn tercihleri onlar utanca ya da kvanca gtrr.
Deyi 25. Gl olan sayca kalabalk kitleler deil, eitimli kitlelerdir.
Deyi 26. Akll insanlar deneme yanlma deil yaanm
tecrbelerden ders alma metodunu izlerler.
Deyi 27. nsan davranlarnda her konuda ll olmak msrif ve
kibirli olmaktan yedir.
Deyi 28. Bilgi zgveni, zgven ise gc yaratr.
Deyi 29. yi erdemli insan renmek iin srekli aba iinde olur.
Deyi 30. Kltrl insan kendinden bakalarna deer veren ve
yardmc olan insandr.
Deyi 31. Dmanl uzaklatrmak iin balayc olmak ve dier
insanlar olduu gibi kabul etmek gerekir.
Deyi 32. rade yle deerli bir zelliktir ki bir ordu komutansz kalsa
da kii iradesinden yoksun kalamaz. radeli insan davranlar tutarl insandr.
Deyi 33. yi bir insan iin herkesin onu sevmesi bir ey ifade etmez.
nemli olan iyi insanlarn sevgisi ve katlmdr. Bu sebeple davranlarmz
politik deil istikrarl olmaldr.
Deyi 34. yi insanlar olduu gibi grnr, grnd gibi olur.
Deyi 35. Kibir ve paylamay bilmemek btn gzel zellikleri rter.
Eitim bu hatalar yok eder.
Deyi 36. Fedakarlklar senden bakas bilmiyorsa deer tar.
Deyi 37. yi insan kendisi bundan zarar grse bile doruluktan
vazgemez.
Deyi 38. Eitimli insanlar taklit etmez ancak, kendine zg bir uyum
iindedir.
Deyi 39. Eitimli insan kendi i dnyasnda doru ve berrak olandr.
Bu tr insanlar bilginin gc ile kayg ve korku bilmezler.
Deyi 40. Kitleler cezalarla dzene sokulursa dejenere olur, karizma ve
nezaketle ynetilirse bilinli ve drst olur.
Deyi 41. rnek insanlar yumuak huyludur ve fkeden kanr.
Deyi 42. yi insanlar hatalarn dzeltmek iin daima aba iinde
bulunurlar. u bir gerektir ki insancl olanlar tasa duymaz, bilgili insanlarn
akl karmaz ve cesur insanlar korkmaz.
Deyi 43. Ynetenler astlar ile olan ilikilerinde samimi ve iten
olmaldrlar.
Deyi 44. Siyasi idare sadakat ve ciddiyet gerektirir. yi idarecilerin
mahiyeti de kendine bal ve sadk olur.
Deyi 45. Tedbirli olmak (muharebe sahasnda) az zayiat demektir.
Deyi 46. Hmanizm ; kiinin kendine egemen olmas ve nezaketli
olmasdr. Kk menfaatler peinde olanlar byk iler gerekletiremez.

228
Deyi 47. Eitimli insann hedefi daima yksek olur. Kk ilerle
kk insanlar urar.
Deyi 48. Bir lkeyi idare etmek iin u kaynak gerekir: yeterli
besin, yeterli silah, yani gl bir ordu ve halkn hkmete gvenmesi, yani
idarelerin bu gveni tesis edici hak ve adalet erevesindeki icraatlar.
Deyi 49. Eitimli insann hayatnn eitli evrelerinde ulat
disiplin seviyesi vardr. Genken cinsellik konusunda, orta yalarda rekabet
konusunda ve yalandnda kazan konusunda disiplin; bu da uzun vadeli
planlama yapmak ve hayatn her safhasn dzenli yaamak demektir.
Deyi 50. Baz bilgilere tecrbelerle ulalr. Hem dinlemeyi bilmek
hem de ok ey grp renmek bu yzden nemlidir.
Deyi 51. Kendisini eletirebilen insanlar doruyu ve gzeli bulma
konusunda daha ansldrlar.
Deyi 52. Davranlar tutarl olmayanlar ve zorluklarla
karlatklarnda zdenetimlerini yitirenler ancak kk inanlardr. Yapt
doru davranlarda istikrar gsteremeyen kimseler muhakkak gzden
derler.
Deyi 53. yi insanlar kendilerini kardelie, insanla ve grevlerini
ifaya adamlardr.
Deyi 54. yi insan odur ki, kendi hatalarn kabul edip dzeltir, yanl
yaplan eylere kar da inatla mcadele eder.
Deyi 55. yi ynetici, doru ile yanl ayrt edip hakkaniyetli
davranr.
Deyi 56. Eitimli insanlar adaleti ilke edinir ve ona sadk kalrlar.
Deyi 57. dare etmek drstlk demektir. Sen doru ynetirsen yanl
olmaya kimse cesaret edemez.
Deyi 58. Kltrl insan astlarna soru sormaktan ekinmeyen
insandr.
Deyi 59. yi ynetici mahiyetinin moral faktrlerinin de yksek
olmasna dikkat eder.
Deyi 60. Erdemli olmak kazanc deil hizmeti gzetmekle olur. yi
insanlar doru konuur ve evresini iyilie yneltirler.
Deyi 61. yi insanlar merhametli olur. yilik daima iyilikle karlk
bulur.
Deyi 62. nsanlarn znt ve aclarna sayg gstermek gerekir.
Deyi 63. Bir lkede adaletin varl kiinin kendini zgrce ifade
etmesinden anlalr. Bir lkede adaletsizliin varl ise kiilerin bana
buyruk davranndan anlalr. yi insanlar sorunlar nlenmek iin aba sarf
ederler.

Fonetik almla Kon-f-yus; Kun Opasi Us, I reten usta.

229





Kutsal Hill Topraklarnn Ouzlu Atalar

Hill, ayn kutsal olan halinin addr.
Bir gne lkesi olan inde hilale Sali denir. Tao(Dou) inannn tanrs
ise Leus/La-ostur. Leus ile Laz sesdetir. LAZ szc sadan SAL okunuludur.
Antik Asya toplumlarnda Sali, Ayn hilal hali olmaldr. Saliden
dnerek, Soli, Seli, ali, Salli, Zeli, Sili, Zili, Sile, ile, Sali-li, gibi szcklere
ularz.
LAZ szcne temel olan L ve S seslerini atmzda Ulu-, Ulu-esi,
Ulu-Od, Ulu-Oz grrz. Ulu-, Ik Tanry, yani Gktanry ifade eder.
Ulu kiileri In gneten alan ay ile zdeletirmek, Ouzlu
atalarmzn nemli inan betimlemesidir. Anadoluda yaygn olan Sali, slam, gibi
erkek adlarnda, Kutsal Hilale benzetmeleri grrz.. Ay paras olmak ok deerli
sfattr.
Kutsal Hilal, Osmanllarn, Seluklularn ve milattan ncesinde Ouzlularn
temel semboldr. Aarsak, Seluklu adnda Seli-Uaki Eli vardr, Seli-aa-ili
olarak dnr.
Hilal ile gne ayn kareye yerletiinde bu ok deerli iarettir. 1.Artemisin
Efesteki heykelinde gsnde (iman tahtasdr) hilal vardr. Antik Efes mezarlarnda
yine yukarya bakan tane elenk eklinde hilal vardr.
Hilal sembolleri arkeologlar tarafndan tam deerlendirilemedii iin byle
lahitlerin ou halen daha orda burda otlarn arasnda veya cami bahesinde su
deposu olarak kullanlmtr. Kuadas Kaleiinde caminin bahesinde zerine
madeni kapak rtlm halde, bir kenara atlm olan byle bir lahitin eme olarak
kullanld anlalmaktadr. Camiye yeni musluklar yaplnca artk kullanlmad
anlalmaktadr (Temmuz 2010). zmir ve havalisi Bereketli 3 Hilal resmedilmi
mermer mezarlarla doludur. Fatih Camisinin bahesindeki Osmanl mezar balarnda
hilale rastlyoruz.



Artvin halk oyunlar kz kyafetinde, stlk yelekte ay sars renkte el rgs
yelek giyilir; grnm boynuna taklm hilaldir.
Kutsal Hill, Msrdan Horasana, ordan stanbula kadar zerinde
yaadmz bereketli topraklarn da antik addr. Batnn zengin devletleri hep bu

230
topraklar yamalayarak var olabilmilerdir. Hill ekline benzetildii iin bu adn
verildii akla gelebilir, ancak bu adlandrma antik toplumlarda geerli deildir.
Blgemiz, kutsal buday iin kadnl erkekli savaan, parasnda ve gsnde Hilal
olan Smer (Mar-soylu) halknn topradr.
Atalarmz, yamac batya kar direnirken bu semboller ellerinde
savayorlard. slamiyetin sembol de onun iin kutsal Hilldir.
Hilalin ortasnda ems veya nokta, cim karnnda bir nokta, Ay ve Gnei
birlikte tasvir eder.
Hilal ile birlikte resmedilen ulu kiilerden bazlar: Hz.Ali, 1.Artemis, Azize
Zeynep, Nemrutta Arslan rlyefi (VI.Bedri adna yapld) ve Parasnda hilal bulunan
Ouz beyleri.
Seluk mzesinde, Efes Artemisi, boynunda Kutsal Hilal ve kleleri
kurtardnn sembol olarak kurban kestii ko yumurtalaryla resmedilmitir.
Osmanl dneminde de Trkler Anadoluda Hilal sembolleri
kullanlmtr:
1793-1844 Osmanl Halifelik Bayra, yeil (buday) zerinde sar hilal ve
gnetir. Kay beylii ile Karesi beyliinin birlemesiyle kurulan Osmanl devletinde
her ikisinin de ata deerleri bayraklara nakedilmitir.
Osmanl askeri birliklerinde bu amani(Osmani) semboller uzun sre
kullanlmtr. 1517-1844 arasnda krmz yeil ortasnda sar hilal, 1453-1844
arasnda krmz zerinde tek hilal, gibi.



Keza mezartalarnda ve trbe kap stlerinde Gk kubbe izgisi ve daire
iinde 12 helezon eklinde Samanyolu (Galaksi) arkfelek ya da aman sembol
grlebilmektedir. Hatta gkbilimi yapmann rengi laciverttir, bunu Afyon maret
(Medresedir, burada Mimar yetiirdi) Caminin minaresinde grrrz.



adrvann zerinde ise Hilal ve hilalin ortasnda sekizli ems (Trk Yldz)
vardr.

231
Mardin Ulu Caminin kubbesinde ise tam samanyolu grlr:




Kutsal Hilal inanl iki Smer-Ouz devleti olan, Selevkos ve Bazileus
sembollerinde yine hilal gryoruz. rnein, Nemrut tepesindeki Arslan heykelinde
ve M.109da Birleik Ouzlu ordularnn bana getirilen VI.Byk Bedrinin
parasnda olduu gibi.


M.305de Amasyada Mazeus 1.Mitri Date tarafndan kurulurken de bu
semboller vard.
Adyaman Khtada Selevkos (Ouz Ulusu) ve Rize Potomyada Bazileus
(Baouzlu) Uygarlklarnn ulu atalar ayn sembolleri neden kullanyordu artk bunu
anlayabiliriz. Kutsal Hilal ve Gne ile samanyolu inan gelmeli aklmza.
1.Artemisin kardei Smerdisin oullarndan gelen yneticilere MitriDate
hanedan denilirdi, dedesi Bedri demekti. Pantus (PanAtas) diye de bilinen Bazileus
mparatorluu onlarn devletiydi. Yani, Potomyada bym olan VI.Mitridate,
SMERATASI demek olan SMERDSin soyundand.
Lazopo Susal 1.Artemisin kendi oullarndan gelen Sele-v-Kos
(OuzHilali) yneticilerine AntiKos (AnasOuz) Hanedan denirdi. Selevkoslar
yenildikten sonra kurulan devletin ad Sasani (SusaAni) Uygarl oldu. slamiyet,
Kutsal Hilal topraklar zerinde Sasaniler (220-670) zamannda dodu. O nedenle,
Anadolu kltrnn kendi inandr slam.
slam szc ierisinde SEL-MA, Esii Ulu Ma, Ma-Las, yani Benim Ulu
Im vardr.
1.Artemisin hanedanndan, Palmira kraliesi Laila Zenobia (Sultan Zeynep)
iin baslan madalyonda(MS.270) hilal ve bereket sembol baak vard. Bugn
Suriye parasnda 500 Pound zerinde kralie Zenobia ve bereket sembol sebze, tahl

232
ve meyveler vardr. Akmenid, Selevkos, Sasani uygarlklar gibi, bu topraklarda
kurulmu olan btn Ouzlu devletlerinde benzer semboller hep vard.










Amazon Uygarl ve Snrlar

Halikarnasl, Btn Eserleri 8.kitabnn 65.sayfasnda der ki:
Birok mehul aydnlataca belli olan Amazon efsanesi olduu gibi
duruyor. Amazonlarn yurtlarnn Sinop dolaylarnda ve Termedon Nehri kysnda
olduu, ayr ayr tarihiler tarafndan yazlm bulunuyor. Oralar Hitit ve daha
nceki Pro-Hitit glerinin tam gbei idi Ta, sadan sonra ikinci yzyla dek
Amazonlarla Helenlerin sava heykel yontucularn konusu olmutur. Tarihe
bunca direnile ayak basan bir varlk pf denince flenegidecek bir efsane
olamaz.
Balk Babadan aldm cesaretle Amazon Uygarln ve Hitit
Tanralarn aratrmaya devam ederken, aratrmam kitaplatrmak konusunda
cesaret veren bir szne daha rastladm:
Hellenistan iin pek ok ve yonya, yani Anadolu iin daha az kitap
yazlmtr. Kitabn yanl yanlm olur ama kts olmaz... Kitap
insanoullarna bir omuz veritir ki; bakalar, o omuza karak dimdik dinelsinler
ve ufuklarn tesini grebilsinler. Grmek de kendi kafa yla olur. (age.s.69)
Trkiye tarihini Seluklu ya da Osmanl mparatorluundan, u sultan,
bu sultandan balatmak, onu gbek bandan deil, belinden sepetlemesine

233
kesmektir. Trkiye tarihini kendi doal ayaklar zerine dikmek gerekir (H.B.
Anadolunun Sesi. S.17)
Aslnda, Halikarnas Balks Amazon Uygarlnn en nemli en byk
blmn yazmtr. Benim fonetik almam ona katk olabilirse ne mutlu.
Burada szn ettiimiz her ey Anadoludaki n-Trk tarihidir. nk
Amazon Uygarl anabaclar uygarldr, onlar da Ouz soylu Hitit Analardr.
Aratrmalarm derinletike grdm ki, Amazon Uygarl bir ANABACILAR
UYGARLIIDIR.
Amazonlar bir etnik halk olarak dnmek yanltr. Onlara bu ad, bir
benzetme olarak verilmi olup bir eit lkaptr. Geni olarak Kagari Ouzlularn
Dou Karadenize (Siber Denizi) geldiklerinde, demir ilemeyi bir bilim ve beceri
haline getirdiklerinde, kadnl erkekli birlikte savama zelliklerine gre onlara
kullanlan sfat olduu dnlmelidir.
Kafkas Halk danslar ierisinde bir dans vardr ki Amazon kadnn solo
dansdr. Resimde Nalmes Kafkas topluluunun dans gsterisinde solo Amazon
dansy grmektesiniz. (Ariv: zdemir zbay, Dursun Yldz)


apkann ortasndaki simgelerde bulunan ty benzetmesi, Sibir Trklerinde,
Uygur, Osmanl ve ran balklarnda bulunur. Dansnn bir elinde kl dier elinde
kalkan vardr. Dans figrleri ierisinde at zerinde durular taklit edilir.
Giresun Pirazizlerin Kolbast halk oyunu da at zerinde savann
figrleridir. Burann tarihi de skit Dor atllar iaret etmektedir.
Aka paka bu kzlar, Halikarnas Balksna gre, heykellerindeki gibi
plak deillerdi, evde tarlada gnlk rtleri vard. Savarken kadn m erkek mi
olduklar belli olmazd. At binerken siyah alvar giydikleri, salarnn rklerini
arkadan beline soktuklar kimi antik resimlerde grlmtr.
Banda tyl sava balyla resmedilmi Pers Amirali Gzel Asker/Mis
Arate/ Artemisia:



234
Amazon; Amaz-olugiller/Amazoun/Amazoullar. Amaz-an; Maz Anas.
Amazonlar Tanra Kbelenin gl, Mz/Maz/Moiz, Moisi, mzikle i
yapan gzel kzlardr. MAZ, Kafkaslarda Ay Tanrsnn addr. A-maz-on.
Sonundaki on eki, yer bildirir. Katalunyada (Kafkas kkenlidirler) gzel kza
moisi denir. Skm hali Mis olacaktr.
Amastris: Amaz-tireis. Amaz-tor-us. Maz reis; amiral, kadn denizcilerin
komutan. Maz-ture-us olarak alrsa, Maz- Dor olu olur.
Rizede ve Trabzonda kz ad, Masture/Mesture.
Amasra kraliesi Amastris, Artemisia gibi amiraldi, Amazon denizciydi. Bir
sylenceye gre, skender onu Atinaya karm ama days 1.Byk Bedri onu
kurtarp geri getirmiti.
Dier sylenceye gre, skenderin komutanlarndan biriyle evlenmek zere
gitmi, ama istedii evlilik gereklememi, geri dnm, dndnde kendi oullar
onu ldrm. Onun kaypak tutumuna benzetme gibi bir deyim, Rizede mark
kzlara sylenir; O masti!
Halikarnas Balksna gre Amazon kadnlar telli alglarn atas olan lir
alard. Kibeleye tapnma trenleri mzikliydi. Bereket Tanrs iin yaplan harman
enlikleri, bahar ayinleri ayn zamanda dinsel trenlerdi. Ulu nderlerinin cesedini
yakarak Tanrya uururlarken beyaz elbiseler giyinir, mzik eliinde kam dans
yaparlard.
Bugn devam eden beyaz gelinlik giyinme gelenei onlardan kalmadr. Mz
perileriyle zdeletirilmeleri mzik yapyor, muzika alyor olmalarndandr.
Erzurum civarnda, Oltu ve Yusufeli kylerinde beyaz kuzu ynnden rlm olan
(en makbul olan budur) ehram ad verilen bir kadn giysisi bugn de kullanlr,
cenazeye bu beyaz giysiyle gidilir.
Hollandada 17.yzyldan kalan bir amblemde u yazy grmekteyiz.
AMOR DOCET MUSCAM, Ak Mzie Gtrr. (Mzik Yazlar,
kapak resmi, Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi yay, Temmuz 2007). Szkonusu
amblemde bir elinde UD algs tutan kanatl bir erkek vardr. OD/UD ad ile
balantl olarak Ouzlarn yakma kltr ve KAM danslar dnlmelidir. Amor
szcnn kk hecesindeki am ise Eski Trkede sevgi demektir. te yandan
Am (ame, amu, amu-ca, emmi, emi-ce), Peru dilinde erkek addr. Ame-hor, alm
sevgi atei grnmektedir. Biraz daha aarsak; docet, okunuu daha git gibi
taa-git, de-kit, Erzurum ivesindeki teee git olarak dnlebilir. Byle
dnmemizin nedeni udur; n-Trke, Hitit dili, Erzurum yerel ivesiyle ok yakn
durmaktadr. Bu mantkla yle evirelim; Sevgi atei taa gider mzie.
Musikam szcnn almnda ise, mzi-kam vardr. Kam, kam dans
yapan, hayat nee ile canl tutan amanlarn dier addr. Mzik dilindeki gam
ordan gelir.
Kam danslar O tamgalarnda grlr. Aadaki 1.tamgada ellerini
kaldrm kzn dans figr belirgindir. Bu izim, Kzlarn Maaras resmindekilerle
ayn figrdr. (Haluk Tarcan arivinden)




235






Balk Baba, Amazon kadnlarn sanld gibi tek gsl olmadklarn, at
stnde dim dik durarak savatklarn ve ok gl gsleri olduunu syler. A-
maz, A n eki belirginletirici, eylemi kuvvetlendiricidir, der.
Antik Girit resimlerinde, boann boynuzlar zerinde amuda kalkan Amazon
kadn resmedilmitir; Amazon glln derecesini belirtmek iin yeterlidir.
Giritdeki resim, Amazonyann snrn da gsterir.
Urfa kazlarnda ortaya kan (2007) Amazon mozaiklerinde bir kaplan
yenen Amazon kadn resmedilmitir. Kaplan alyorsa, byk bir devlet yklypr
demektir ki, Bazileus ordular yenilmiti, ulus dalmt!
Sava aleti olarak ift tarafl balta labris kullanrlard. Labris scnn
fonetik almnda, labruz, lobroz szcklerine ularz.
Labriz; Lab-ruz; lob-roz; ate lobu, rzgar hzyla giden ate kayna.
Onlarn youn olarak yaad yer, Anadolunun kuzey ksm, tm tarihiyle
yeniden bu balk altnda deerlendirmeyi gerektirecektir. Fakat Amazonlar bir ana
gibi Anadolunun her yerine yardma kotular, gittikleri yerde ehirler uygarlklar
kurdular, Amazon Uygarl adn antik tarihe yazdlar.
Onlar, iini trk syleyerek yapan peri kzlardr. Karadenizde, Periatoros
/Anabac Dalarnda i yaparken trk sylemek ok yaygndr. Aadaki trkde
bu peri kzlar, yksek sesle (baurur halde) trk sylemektedir:
Yaylanun imenine
Peri bauru peri
Kar yad da kapatt
Konutuumuz yeri
Amazon Uygarlnn Karadenizdeki devlet ad Pantustur. Kurucusu
1.Mithridades/ Bedros/ Byk Bedridir. Kendisinden sonra lkeyi yneten be nesil
oul Byk Bedri ve iki nesil de kralie Ladike/Laodice/Lat Ece vardr. Romaya
kar kadnl erkekli verdikleri direni savalaryla byk olarak kabul edildiler. VI.
Byk Bedriye Trklerin byk atas anlamnda Eupador denildi.
Amazonlarn, yaadklar yere ad verdikleri grlr; Abazya, Amasya,
Abhazlar, Amasra gibi.
Onlar ana Tanrann hizmetindeydi, her ii Ana Tanra adna yaparlard.
Kurduklar ehirleri Gne Tanrs olan ana Tanra adna kurarlard, bu nedenle
ehirlere gne anann stt yer (folluk) anlamnda fol, foli, puli, poli, voli, bolu
denirdi. rnein; Filistindeki ana ehri Anapolis. ehrin mimarnn mhr ad

236
zerindedir; Amazon Uygarlnn eseridir ve biliyoruz ki onlara Sahil Pelazlar da
deniyordu.
Kurduklar ehirlere ba kadn savann adn verdiklerine zmir /Zemirna
rnei verilir. Ancak, fonetik analizlerimiz gelitike, Smerin dier telaffuzlarnda
Si-mer/si-mer ile karlatk.
Amazon szcnn Amazon Nehri ile olan isim benzerliine gelince;
Portekiz smrgesi olan Brezilyada, Portekizden ok g vardr. Per soylu Koz
almyla Ik-Ouz kltrn burada buluruz. Portekizde, beriana (Pirene) dalk
blgesi, Galizya ve Asturya gibi Kafkas balantlar, Horoz sembol, tarn Kzl El
iareti ve Pagan olduklarn yazan bat kaynaklar bize ok eyi syler. Brezilyada
anne ad kz ad olup, aynen annidir.
Amazon Uygarlnn Kastamonuda izlerine rastlyoruz. Kastamonu
belediyesinin sembolnde kullanlan krmz zerinde sar hilal ve Lice(Lazi)
kylerindeki sar yazma, Maz inanl olmann sembolleridir. Burada yaayan Kuman
Trklerinin uzun sre Bizans yneten hanedan olduklar bilinir. Bizans
bayrandaki sekizli Ouz Gnei, BAZLEUS mhrl paras da bunu
dorulamaktadr. Ancak, stanbul Sarayburnu tarafnda yaayan Bizans krallar ile
Galata tarafnda yaayan Cenevizli korsanlar birbirine kartrmamak lazmdr.
Bazileus Ouz devletleri, Ceneviz korsanlarna kar avarken kuruldu.
Yenildiklerinde buralar Romaya vergi vermeye zorland. Yani ortada direnen,
smrge olmak istemeyen bir Amazon Uygarl vard. Pompeyin Mitridatenin
ordularn yendii tarihte ele geirdii Takprye kendi adn, Pompenin ehri
Pompei Polis demesi buna rnektir. (M.64)
Kastamonu tarihinden:
Kastamonu ok eski bir yerleim merkezidir. Trih ncesi alara it
kalntlar bulunmutur. M.. 1780-1200 senelerinde Smerlerin bir kolu olan
Kakalar (Gaslar) bu blgeye hkim olmulardr. Anadoluda ilk siys birlii tekil
eden Hitit mparatorluunun snrlar iinde bulunmutur. Hititlerden sonra
Kimmerler bu blgeye hkim olmulardr. Bilhare Frikler ve Lidyallar blgeyi ele
geirmilerdir. M.. 6. asrda Perslerin M.. 4. asrda ise Makedonya Kral
skender tarafndan istilya uramtr. Makedonya istils ile bz yon siteleri
Kastamonu shiline yerlemiler ve bilhare Pers asll Pontus Krall bu blgeyi
ele geirmitir. (Kimden neyi ald? Roma askerlerinden buray temizledi. M.M.)
M.. 1. asrda Romallar Pontus Kralln ortadan kaldrp kendisine ilhak edince
bu blge Roma mparatorluunun hkimiyetine gemitir.
M.S. 395 senesinde Roma mparatorluu blnnce Anadolunun dier
blgeleri gibi bu blge de Dou Roma (Bizans)nn payna dmtr. Bizansllar bu
blgeye Paflagonya ismi vermilerdir. Bizans imparatorluk hanedn)ndan
Kommenoslar bu blgedendir.
4.hal seferinde Katolik Roma, Trakyal Peenek Trklerini asker olarak
Anadolu Trklerinin ve Vanda Turani boylardan olan Ortodoks Ermenilerin zerine
srdnde, Alpaslan Beyin askerleriyle ayn dili konutuklarn grp onun safna
gemilerdi. Fakat o seferde Katolik Romallar stanbulu korkun yamalamt. Ta
ki, Fatih Sultan Mehmet stanbula girene kadar Bizansn stanbulu surlarn iinde
alkla ktlkla bouuyordu, Cenevizli korsanlar ise Galata kulesinden Bizansn

237
batn seyrediyordu. Ayn kuleden Osmanlnn batn da seyretmilerdi ve bir
Mustafa Kemal Paa kp Osmanlnn kllerinden yeni bir Cumhuriyet kuracakt.
Sonra, acaba Mustafa Kemalin kurduu Cumhuriyetin ykln da ayn
korsanlar Galata kulesinden veya ulustesi ticaret kulelerinden seyrediyor olabilir
miydi? Ouz Trkleri o korsanlar bir daha kovar myd, greceiz. Ouzlarn
kamuya ncelik tresini ve toprak, kamunun ortak maldr, satlamaz yasasn
anmsayanlar mutlaka vardr, onlar bu sorunun yantn bilirler.
Btn Anadoluda olduu gibi, Karadenizde cinibiz szc zellikle
erkek ocuklara sylenen bir hakarettir. Sadece bu szc takip ederek Amazonlarn
Cenevizli /Romal korsanlara kar nerelerde savatklar anlalabilir.
Karadeniz boyunca hemen tm yerleim yerlerinde Burann eski halk
Kaga/Gaka/ Kagar idi diye bir ifade geer. Kimdi bu Kagalar diye merak
ettiimizde, karmza Kagari Ouz Trkleri kar.
Halikarnas Balksna gre de, Orta Asya, insann insanlat yerdir.
Dillerin ve inanlarn kkenini Orta Asyaya (Touran dalk blgesine) balamak,
yanl olmasa gerek.
Karadenize Urallardan inen skit /Sibir Trkleri de kadnl erkekli
savalard. 1990l yllarda, Krmda bir maarada bulunan Amazon kadn
iskeletinin yannda sava malzemeleri grld.
Amazonlarn Smer kltr iinde de karlk bulduklarn gryoruz. Smer
szc ierisindeki mer /mar hecesiyle fonetik yaknlktaki baz szckleri
aratrmac yazar nal Mutludan alalm:
MERE AMA(Fin) : Deniz Ana, Su ruhu
MORAN (Es Tr) : Nehir, Mren
MAR (Etr) : Deniz
BAR (Sm) : Tanra
UMAY(Tr) : Trk Tanras
MAYA (Lt) : Roma Tanras
D-MER (Sm) : Deniz Tanrs
LYAPA (nka) : Yldrm ve imek tanrs
MA,MU (Sm) : Gemi, gksel gemi(Gne)
MAJ, MAY (n Tr) : Tanrsal, Kutsal
Amazonlarn snrlarn Smerlerin snrlar olarak dnmek en dorusudur.
Smer snrlarn Aral dalarndan Msra kadar geni izen tarih yazarlar bu
konuda hakl grnmektedir.
Bazileus lkesinde 3 Bin Amazon kadn Hristiyan olmay kabul etmedikleri
iin byc ilan ederek ldrdklerini tesadf renebiliyoruz. Asl sebebin baka
olduunu, lmszlk iksiri dedikleri panzehir yapmay bildikleri iin
ldrldklerini dnebiliyoruz. O Amazon kadnlar ki, Lokman Hekim kitabnda
her birinin ad vard; Byk Bedri, her bir ilacnn tarifini ald bilgili kadnn adn
da oraya yazm olmalyd. Akll kadn ve bilim, 1.yzylda Ceneviz korsanlarnn
nndeki engeldi! Bu engeli amak iin Anadoluya Hristiyanl dayattlar.
M.63de Krmda, Byk Bedrinin lmyle, komutasndaki Avador
Amazon ordusunun askerleri Kievde Bubiyar(Hubudor) blgesine yerlemi
grnmektedir. Amazon Uygarlnn snrlar asndan bu isimler nemlidir.

238
Moldova aklarnda Byk Bedrinin filosunu karaya oturtan, dolaysyla
Ouz Trklerini karalar balatan o talihsiz frtnay dndm. Bubiyar/Avar, Krm,
Bahesaray, Moldova, onun Amazon ordularnn bakiyeleriydi.
Moldovay Amazon Uygarlnn ierisinde dnmek yanl olmayacaktr.
Byk Bedrinin Krmda frtnaya tutulduunda dalan askerlerinin Moldovaya
yerlemi olmalar muhtemeldir, Karadenizli zellikleri bugn de devam etmektedir.
Neden bu kadar zgnsn, Karadenizde gemilerin mi batt? sz o ac
gnlerden kalm grnyor.
Bir de Karadeniz at vardr, o da bu ulu AL kiiye sylenmi gibidir.
Ah gidi Karadeniz, aman Alim, sularun ne karaldi,
Hayde hayde, sularun ne karaldi
Senun da benum gibi, aman Alim, yureun mi daraldi
Hayde hayde, yureun mi daraldi
Oo, vay beni alarum, aman Alim, alarum yana yana
Derdumi diyeceum, aman Alim, hi derdi olmiyana
Gemiler yanamaz mi aman Ali, sandallar dolamaz mi
Sil gzunun yaini aman Aliim ayrilan kavumaz mi,

Roma saldrlar kuzeye doru yaylrken, Orta Avrupal Avus-turia ve Al-
man halk bu saldrlardan iyice bkkn olduu bir dnemde, Germenlerin ve Lehlerin
daveti zerine Hun mparatoru Attila(395-453) kuzey Avrupann yardmna gider.
nk bu kavimlerle Trkler atadan akrabadrlar. Yardm isteyene yardm etmek
Ouz geleneidir. Mete Hann torunu olan Attilann ordusunda Amazon kadn
savalarn olduu bilinir. rnein Attilann ei Arkan, ba kadn savayd.
Bakadn savas olan ordular Amazon ordular olarak tanmlanabilir.
Roma kaplarna kadar giden Attila, Vatikann yalvarmasyla Romay yerle
bir etmeyip ar vergiye balad. Sonra, Attilann koynuna bir Romal prenses
soktular ve onu zehirleyerek ldrdler. Alman halknn Attila iin yakt trkleri
yok etmenin de bir yolunu buldular. (Atillann mezar Tuna nehrinin altndadr. Tuna
nehrinin yata deitirilerek yaplan mezara yerletirildikten sonra suyu tekrar eski
yatana verdiler.)
Son Amazon ordusu Attilann ordusuydu diyebiliriz, ancak Mustafa
Kemalin ordusundaki Nene Hatunlar, Fikriye Hanmlar, sat analar, Fikriye
hanmefendileri, Kara Fatmann kocas ehit den kadnlardan kurmu olduu
mfrezeleri dnrsek, bu tre hi de bitmemi grnyor.
Baouzlu devletinin Ulu Analarn adnda yaatan Anadolu, batanbaa bir
Amazon lkesidir. Bereketli Hilal lkesi olmak zaten Ay Tanrl Amazon olmaktr.
Amazon Uygarlnn en grkemli devleti olan Baouzlu mparatorluu,
Romaya kar savaarak M.405de kurulmu, kimseye vergi vermemek zere,
topraklarn kamunun mal saym Ouz geleneinde bir devletti. M.63de
yenildikten sonra, Rize ve samsun civarnda halk direnii eklinde savalar oldu. Bu
ehirlerde yaanan yenilgiler srasnda Selevkos topraklarna, Tigran Kerti kale
ehrine gidenler oldu, oras byle MAZ OPA DAM-YA oldu, oralarda Amazon
savas analarmzn mozaik resimleri yapld.

239
Bilgisunarda rastladmz u bilgi Bazileus devletinin zayflad dnemi V.
Bedriyi ldren kralie Laodiceye balamaktadr.
Kralie Laodike (M.. 120-111) Sinop saraynda elence ve sefahat dolu
bir hayat srerken hamisi olan Romallar, Pont Kralln kolayca Roma'ya iltihak
edecek duruma getirmilerdi. Kralie Laodike de Mithridatlarn tahtn ele
geirmekle kalmayp onlarn izlerini de ortadan kaldrmaya alyordu. Krallk
sikkelerine kendi resmini bastrp, adn yazdrtm, Mithridatlarn armas olan Ay-
Yldz' kaldrtmt.
(www.habule.com/Trabzon/pontus_donemi.htm)
Not: Bu siteyi hazrlayanlara teekkr etmek istiyorum. Pantus devletinin
Romaya kar srekli sava verdii, yerli halkn eski Trk boylarndan olduu,
yenilseler de toparlanp bir daha savatklar, Kagari kkenli bu Ouz Trklerinin
bamszlklarna ok dkn olduklar anlalr bir dille anlatlmaktadr.

Atinal oligarklara kle satlan Amazon kadnlar:
skender, bilim adamlarn ve esir ald Amazonlar Atinaya gtrr, kle-
metres olarak Attikal zengin aristokratlara satard. Amazon kadnlar, metres
verildikleri zengin kocalaryla hi konumama karar aldlar, Her iinizi yaparz ama
sizinle asla konumayz dediler. Bu mahalle bugn de Atinann en zengin
mahallesidir ve ad Amazonyadr.
Onurlu bir tarih daha; skender, Efese gittiinde halkn onu destekleyeceini
zannedermi. Roma yamalar yznden tamamlanamam olan Efes Artemisinin
kapsna kendi adnn yazlmas kouluyla para vermeyi teklif etmi. Efesliler bu
teklifi paraya ihtiyalar olduu halde reddetmiler. Gzel bir gereke bulmular;
Bir tapnakta iki tanr olmaz. Belirtelim ki, buras bir tapnak deil ant mezardr,
tapnak ad batllarca eklenmi bir terimdir. Efeslilerin bu onurlu davran tarihe
yazlmtr! Bu tavr, bir Amazon tavrdr.
Romallara kar srekli savaarak direnmi olan Amazon Uygarlnn bir
kolu Adyaman blgesinde karmza kt; Kuman Ouz Krall. VI.Byk Bedri
bir kzn onlara gelin vermiti. (Kallini Kos; Gelini Ouz!)
imdi Byk Smer-Amazon haritamz daha aydnland: Kuzey Potomya
Smerlerinin devlet ad Bazileus iken, batl tarihiler ona Pontus Krall, Orta
Potomya Smerlerinin kurduu devletin ad ise Selevkos Asya Krall idi ve onun
iinde bir ehir krallnn ad da Komagene (Homa Cane; Gnein Canlar) idi.
Urfada 2007 ylnda bir otopark iin yaplan 5 metrelik kaz srasnda ortaya
kan mozaikte grlen Amazon kadn bir kaplan mzrakla ldrrken gsteren
tablo, eski dnceleri deitirmi ve onlarn Anadoluda daha geni alanda
yaadklarn ispatlanmtr
Kafkasya, btnyle Amazon kadnlarn ata yurdudur. Kafkaslarda eskiden
Ay Tanrsna Maz denirdi. Maz lkesi, Abazya, bir Amazon klesi olarak
dnlmelidir. Abazya kadnlar ok asil duruludur, alkan ve onurludurlar,
onlara erkes gzeli de denir, evlendiinde kendi soyadn devam ettirirler.
Abhazlarn dilinde Kagari grtla vardr. Trkmenistandaki gibi airin
adna Kuli eklenir, Trkiyede halk airinin nne Kul eklenir. Abazyada en
byk ceza konumama cezasdr, bu tutum tipik Ouz tresidir. Buralarda Adige

240
ad, Kabartay kz Frtna Abann atik davranp yaral Byk Bedriyi
kurtarmasyla ald sfattr. Ouz Opa halk olan Abhazlarn treleri tipik Amazon-
Smer treleridir.
Amazonlar ok alkandlar, gittikleri yerlere su kanallar aar tarm
balatr, bolluk bereket getirir, koruyucu ana olurlard. Tanr Kibele adna i yapan
ayn zamanda ona mzikle, trk syleyerek dua eden gl ve akll kadnlard.
Tanr adna bir ii yapmak, bir ie balarken Ulularn adyla balamak, treye
kranlarn belirtmek, bu bilgiyi kendilerine devreden ulularn anmak, yani Allah
adna i yapmak, gemilerinin canna hayr ileri yapmak, Ouz tresidir.
Anadolu Birleik Ordular ierisinde Msr zerine giderlerken Filistinde
kalp orada bir uygarlk kurmu olan Pelaz atalarn dndmzde, Amazon
Uygarlnn snrlarn Krmdan Filistine kadar, hatta Gazzeye kadar geniletmek
gerekecektir. Burada Romadan Msr geri alan Filistinin Sasani Kraliesi Zeynep,
bir Amazondur. MS.270de Romada esirken ldrldnde Anadolu onun
arkasndan isyan etti.
Amazon ad mitoloji ile artk e hale geldiinden, bir de MTO-Loji
szcne bakmakta yarar var. te karmza kan MED-bilimi, Amazonlarn
efsanelerini anlatan daln ad olmaktadr. te MEDEAl Frtna ablann kanatl at
ve kendisi.


Kaskndaki buday baa onun HTT AZZES Demeter olduunu
sylyor. Dier ad Frtna Aba. Gaziantep mzesinde Partune Opann kral MOHT
OUZ ile birlikte mozaik resimleri vardr.
Amazon Uygarlnn kuzey snrlarn biraz daha netletirelim.
VI.Byk Bedrinin M.63de Krmda, yenilgiyi kabullenemeyip intihar
etmesinden sonra, en sadk komutanlarndan Oset Kabartay ordularnn komutan
Diopantus Teodossi (Odessa kral) Kieve doru ekilmi, buralar yurt tutmu
grnmektedir. Kiev(Ogi-evi) yaknlarnda BUBYAR ve BARZANda, sembol
pars olan AVAR /AVADOR halkn gryoruz. Sembollerinde hzl geriye bakan bir
PARS vardr, bu sembol Osetya ALAN atallarndr.
Avador halk EUBADORun adn tamaktadr. Eubadorun bir sylenii
BUBYARdr, hem de HUBYAR Sultann dier addr. O Amazon savalara 2
bin yl sonra, kendilerinin aslen Trk soylu olmadklar Yahudi olduklar nfus
czdanlarna yazlp ellerine verilmi, direnenler ldrlm, ne soydan olduunu
unutturmak zere adlarna Beyaz Trk, Askenazi (SakaAnasi/ Sakaolu), gibi baka
kimlikler yklenerek yurtlarndan uzaklara Filistine gtrlmler, ngiltere
tarafndan 1948de kurulan srail devletinin kurucu halk yaplmlardr. Hazindir,

241
zorla gtrldkleri Filistin topraklarnda, Mazatada (Amazon Ata) atadan
akrabalaryla savatrlacaklarn hi bilmiyorlard.
Amazon Uygarlnn kuzey ucundan gney ucuna kadar muhteem ve hzn
dolu bir tarih vardr!





ki Amazon Uygarl; Filistin ve Alazya

Filistinin antik ad Pulasatine, Tanra Kibelenin de addr. Alm; Pe-Laz-
tine; Op-las-gneidir.
Filistin topraklarnda Ana-polis(Ana-folisi), Maz-ata ve Kud-us (God-us)
ehirlerini kuranlar, Amazon Pelaz halkyd.
Filistinin antik tarihinde ad geen bir MAZATA kalesi vardr, efsane gibi
anlatlr. Romallara kar yksek masa eklinde korunakl bir dada direnen
Filistinliler, orada tpk rgp Mazata antik ky gibi, topran altndan yollar ve
barnaklar yapmlard. Mazatada 4 yl, kimi kaynaklara gre 10 yl Romallara kar
savamlar, direnmiler. Sonunda yenik dmler ama teslim olmamlar, son
kalanlar kendilerini ldrmler. Yl MS.70, Romada ehir ykc Neron kraldr,
Ceneviz tefecileri vergiye balanmayan yerlere hi acmamaktadr.
Roma askerleri, dan bandaki kale ehre ktklarnda grmler ki 960
kadn erkek ocuk birbirini ldrmler, cansz oradadrlar.
Romallara direnenler Maz/Hilal inanl Pelazlard. Roma daha Hristiyan
bile deildi. O nedenle, Filistinin Yehudiye sakinleri, kimi Samici yazarlarn yazd
gibi, Yahudi olduklar iin Hristiyan zulmne uram deillerdi.
MAZATA ehirler, Amazon direni kltrne ait yerlerdir.
Dip not: Kimi Samici yazarlar buray ilk kurulmu Yahudi devleti diye
gsterme gayretindedirler. Hatta Bush, 2001 de ABD Senatosunda 3. Bin yln hal
seferini balatyoruz, bir daha Mazata olmayacak dediinde, Asyay yamalarken
bize biat etmeyen srail devleti istemiyoruz demek istiyordu. nk, ABD rana
saldracan sylemektedir ve karlk olarak rann fzeleri ABDyi deil srail
topraklarn hedef alaca endiesiyle, hakl olarak srailde bir muhalefet
ykselmeye balamt.

Kaleyi teslim etmemek, son ana kadar ierde kalmak, yaklan kalenin iinde
lmek Byle bir treyi M.400de Amazon ehri Trabzonda gryoruz. On bin
Yunan askerinin dnn anlatan Ksenophon Anabasis(Anabaclar) kitabnda,
Trabzon civarnda yamaladklar kylerde, yaktklar kaleden kmayan beylerden
yle sz eder:
Tepe zerinde aatan yaplm bir kulede oturan kral, kulesinden
kmad iin kulesiyle birlikte yakld. Kraln kuleden ayrlmaya hakk olmad iin
daha nce ele geirilen kaledeki kral da ayn ekilde davranm ve kulesi ile birlikte

242
yaklmt.(Ksenophon. age. s.224-229dan alnt. Mehmet Bilgin, Dou Karadeniz,
sh.44)
Bu olanlarn yaand yerde, yani Trabzonda, Roma adna savaan Yunan
askerlerine silah veren, onlar halka saldrtan, soyacaklar yerleri gsteren insanlar
Ceneviz Kalesinin sahipleri olan Yahudi korsanlard. Hibir yerde Yahudilerle
Romallar savamyorlard, tam tersine Cenevizli Yahudi tefeciler Yunan askerlerini
kendileri iin savaa sryorlard. Romann Antalya kltr elisi ieronun demek
istedii de buydu, Ben bu savalardan kim kazanyor ona bakarm. Bu savalardan
bir asalak (pi) snf dodu demiti. (M.43. Afyon, Dinar)
Ne hazindir ki atadan akrabalarmz olan Filistin halk iki bin beyz yl
sonra bu kez kresel korsanlarn saldrs ile kar karyadr. Ve yine lmekten
baka seeneimiz yok demektedirler.
Filistin Kraliesi Zeynep 270 ylnda Romada ldrldnde, Gazzeyi
Romallardan geri alm, 12 yl ynetmi olan Sasani kraliesidir. 1.Artemisin
soyundan gelirdi. Babagan Bektai kolu onun soyundandr.
Aada madalyonunda Hilal inanl, buday baa semboll, Pers Kz
kzl kurdeleli bayla Palmira Kraliesi Zeynep, kadn halife (Agusta) olarak da
tarihe geti.



Alazlar: Antik Kbrs halk. Ulu Oza inanm halk demektir. Filistinden
adaya getikleri bilinir. Laz inanl olduklarna baklrsa Smer-Ouz ataldrlar ve
Bereketli Hilal uruna savaan Amazondurlar.
Cyprus ad, burada ngilizlerin bakr/cypro madenine el koymalarndan
sonradr. Tarih boyunca bakr madenleri yznden Ceneviz korsanlarnn igaline
uram olan bir topraktr. Cenevizliler ayn zamanda kle ticareti yaparlard, adadan
kzlar karp Romann krallarna, feodal beylerin saraylarna satarlard.
Roma devletine balanan yerde kle ticareti yaplrd, bu nedenle Amazon
olanlar asla buna rza gstermez, onlarn ilerinde almazlard. Yani, zgrlne
dkn Alaz halk kle olmamak iin Cenevizlilerin bakr madeninde almazlard.
nk kle olmak, Yahudi efendinin yemedii domuz etini yemek zorunda kalmak
ve Hrsitiyanl kabul etmek demekti. Cenevizli korsanlar da Msrdan Kpti
yoksullar getirip kle altrrlard. Adann ilk Rum olmu Hristiyan tebaas
onlardr.
Efsanelerinde, istiridye kabuunda adaya denizden gelen Afrodit sularn
kpnden domutur. Afrodit; Fer-odis, atas k, yani Ik Soylu almldr. Bu
adlandrmadan da anlyoruz, Ik/Fer/Mer kltr Ouz-Smer kltrdr.

243
M.1.yzylda, Bazileus Mitridatenin Anadolu Birleik Ordular ierisinde
Alazya kral vardr. VI.Byk Bedrinin bir kz ona nianlyd. M.63de Krmda
o da intihar etti. Kbrsta kna gecelerinde mutlaka sylenen Dillirga trks ayn
zamanda Krm trksdr. Bu trk Eskiehirin Tatar dnlerinde de ayn ekilde
sylenir. nl Kbrs Gelini trks ona yaklm gibidir. Nianl kzn ad
Nice/Yenge olarak kald. Kbrstaki yerleim ad Kakobedria, Bedriye abla
almyla Bedrinin Kz der gibi, onun oturaca ehir olmaldr. Onurlu bir bey
kzdr o, babas yenildii zaman dman bedenine dokunmasn diye babasndan nce
intihar etmitir! nci tanesi gibi istiridye kabuu iinde efsanelemi Afrodisi olmas
onun yle nadide bir Amazon kz olmasndandr.
Kbrsta grdmz be sekizlik ritim, tipik Trabzon ritmidir. Pentatonik
nazlatmalardan, hellenmi kei peyniri hellimden, Kzl-el tar sembol
Beparmak adl dalarna kadar, Amazon hakimdir.
Magusa/Ma-u-sa ad, Mete Ouzun Antep Zeugma mzesindeki adyla
rtr. METE adnn deiik nlendirilmi halidir MAUSA; Mautu, Miti, Med,
Maz inde Amaz, Ay gibi olmak kavram vardr.
unu belirtelim ki, Cenevizli yamac korsanlarn aday bir korsan kalesine
evirdikten sonra Msrdan getirdii kle Kpti (Garaci, Greece) askerlerin adada
varl, ayn zamanda Yunanistann gneyine de gtrlen Egypt/Kpti klelerle
ayn kkenden olmalar, Tanra Lazn yeri Alazyay bir Grek adas yapmaz.
Alazya bir Smer-Ouz Trk yurdudur.
Tarih boyunca adaya musallat olan maden soyguncularnn zulmnden
Alazlar kurtarma grevi hep Anadolu Trklerine dmtr.
Yeri gelmiken Gney Yunanistandan sz edelim. Antik Yunanistann kle
asker yetitirme yerleri oradayd. Kadn klelerin grevi erkek ocuk dourmakt.
Efendileri onlar durmadan hamile brakrd. Doan kz bebekler derhal ldrlrd.
Erkek ocuklar sava olarak yetitirilir, Anadoluyu yamalamaya, direnen ehirleri
yerle bir edip ganimet toplamaya gnderilirdi. Askerler yamadan pay alrlard.
Alazya veya Alalar, Kazakistann da antik addr.
Alazyada kurulan son Ouzlu devleti, KKTCdir. Kuzey Kbrs Trk
Cumhuriyetinin Kurucu Cumhurbakan Rauf Denktan Cenaze Treninde
Ouzlu semboller hakimdi.



Koma-Gene; Homa Sani, Gne Canlar Uygarl (M.305-MS.69)

Homa; gne. Gene; Can!
Komagene krall, Selezya Uygarlna, dier adyla Selevkos Asya
Krallna bal ehir devletidir. Nemrud Danda ulu nderlerine ldklerinde
yakma treni yaplrd.
Bu tepe, tarihin en byk bulumasna da tank olmutur. Bat terasnda
M.109da, Jupiter Arslan burcuna girmi, o gn HUBYAR Sultan VI.Byk Bedri
orada ta giymitir. Hubudor ad Jpitere o gn verilmitir. nk 25 bin ylda bir
kere Mars ile Merkrn yanna geliyordu, bu bulumay kutsamak, arslan heykelinin

244
zerine resmetmek gerekirdi, yle yapld. Anadolu Birleik ordularnn bana byk
bir kral OUZ BEY, METE OUZ getiriliyordu. Roma saldrlarna artk DUR
denilecek demekti. Ya stiklal Ya lm karar orda verildi.
Adyamanda yaayan Zaza dilinde MURD, l demektir. Sanki burada
yaklanlar Mart oldu ge kt, ruhu bedeninden ayrld, ku oldu utu, der gibidir.
Smerlerin antik Tanr sembol de kutur.
NEMRUD adn biraz aralayalm; Na-MAR-Du
Na olumsuzluk eki baa gelmi olduu iin, NA-MARDU, LMED,
lmsz kavramna dnr. Gnahsz, ku gibi gk tanrya ykselen, lm gze
alarak lmszleen onlardr. Na-Morti; lmsz!
Mertin oul hali Merdann tersi olan, Ruhsuz anlamnda, Na-mert
denilmesi de mmkndr. Ancak kahramanlk gstermi, ehit/gnahsz, al bal
kurdeleyle lme yrm bu kltrn atalarna lmsz demek daha yakandr.
Mar-si inanl atalarn yeri, halka MARTI gibi kol kanat geren ulu kiilerin
yeri burasdr.
Mar-ti, Mar-si, Smer anallar yeri! Marduk; nl Karus kutsal KU
Nemrutun da simgesidir.



Resimde grlen Huma kuunun noktas dikkat ekicidir, Ay takvimi
lektir.
Koma Gene krallna SELEZYA da denir. SelevKOS Uygarl da onlardr.
SEL (Hilal) inanl Ouz boylardr.
Krallarnn Anas Ouzdur; ANTKOS soyuna ad veren Lazopo
1.Artemistir. (1.Artemisin annesi tar da Dou Karadeniz kzdr, yani Lazopodur,
Ouzidir.)
Ouzanal/ANTKOS hanedan anne tarafndan isim ald. Krallar, Bazileus
mparatoru VI.Byk Bedri komutasnda Birleik Ouz Ordular ierisinde yer ald.
Byk Bedrinin kzkardei Lazika (Laodice) Furtuna buraya gelin gelmiti,
kocasna KALLN-KOS, Gelini Ouz ad verilmesi ondandr.
Selevkos beylerinden 4.Antikosun parasnda Bazileus Canisi Ouz Abi
yazs okunur: BAZLEUS CANOY OXOZ EP.


245


3.Antiokosun parasnda da Bazileus AnatiOkhus yazs vardr: M.. 223
http://tr.wikipedia.org/wiki/Selevkos_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu



Antiokhus ile AntaKia sesdetir! Komagene ve Antakya Selevkos Ouzlu
ehirleriydi.
Dadaki heykellerde grlen apkalar, onlarn Uygur kkenli, Ouz-aman
inanl atalar olduklarna delildir. Atmaca ba ise Byk Bedrinin ve Perslerin
belirgin sembollerindendir. htimaldir ki bu Ku, Hindi Ku dalarna adn veren,
bugn ran havayollarnn da simgesi olan Homa/ Huma/Umay kuudur.
Heykellerin apkalarnda, alnna denk gelen ksmda, epeevre sekiz kl
o-ace/hace/gnahsz sembol olan aman yldzlar vardr. Bu semboller onlarn
llerinin aman tresine gre yakldna iaret eder.
Resimlerde grnen Huma Kuu, atalarmzn hep yanndadr. Umay Ana,
Homa ana; tanra Uma ana, Maya, Mau, Homagus vb isimleri vardr ve Ana
Tanrann semboldr. Hindi Ku ve Kafkas Dalarnda ona inananlara PAN
denirdi. Zaros Dalar boyunca yaayan Kagari Ouzlar da bu inantan gelirler.
Bu nedenle Luvres mzesindeki heykelinde Mitridatenin bandaki kartal da Huma
Kuudur.




246


Nemrutun bat terasnda bulunan NOMOS yazlar; tarihe, bilgi veren
anlamnda namos, buradaki komutanlarnn NAM, ad ve kahramanlklar
yazsnn baldr.
1- Apollon / Mithras / Helios / Hermes. Yani Bedri Dededir. JUPTERe
onun ad verilmitir.
2- Kralie Fortuna: 1.AnatiOkhosun annesi Fortuna Atike.
3- Zeus / Oromasdes: Maz Atas Er, Zeos. Buraya zmir Teosta bulunan
Uzay Geometrisi alannda nl Klazomenai Bilimevinden geldii tahmin edilebilir.
MERKR ile ilgilenen bilgin o olmaldr.
4- AnatiOchos 1; Anas Ouz, Ouz anal.
5- Artagnes / Herakles / Ares: Arta-Gunes. Erelili bilim adam Herakles,
Ar-es (In olu), MARS.
6- KU, Kerkenes Kuu; Ouz beylerinin onun gibi her yeri ayn anda grme
ve rotasndan sapmadan frtnada bile dz gidebilme, helikopter gibi havada bir
noktada durup yeryzndeki btn delikleri grebildiine, ban 360 derece
evirebildiine iaret eden semboldr. zerinde kahverengi benekleri vardr. Zeynep
Sultann parasnda da vardr.
Nemrutun bat terasnda bulunan arslan heykeli Smer uzay tarihinin de
byk belgesidir. 25 bin ylda bir, sadece birka dakika gne batmadan nce
gerekleen bu gkyz tablosunu 14 Temmuz M.109da izlemeye gelen Anadolu
gkbilimciler, fizik ve geometri bilimcileri, muhakkaktr ki bu muhteem zaman
kesitini nceden hesaplam olanlard. Burada Arslan heykeline resmedilen gne
batmadan bir ka dakika nce gkyznde aslan burcu oluurken gerekleen bu
muhteem bulumann kaya tablosudur: Aslan zerindeki ems ile sada grlen
Bazileus/Baouzlu Byk Bedrinin parasndaki ay-yldz ayndr. Allahn aslan
kavramnn altndaki gerek benzetmeye ulayoruz.




247

Burlu Aslan heykelinin nndeki belirgin Ay-Yldz simgesi zerinde biraz
dnmek Anadolunun bu tarihte Trk-Ouz-aman olduunu kantlamaya yeter.
Karlatrmak iin M.305de Amasyada baslan Bazileus parasndaki ay-yldz da
yanna koyalm: Aslann nnde yer alan Hilal zerinde grnen yldzn ad Kral
Yldz Bazileustur, bir ad da Kzl Yldzdr.
Buradaki resimleri biraz daha aalm:


(http://www.nemrud.nl/tr/zd_tekst1.asp)
Jupiter; Eyupidor/Eupatore Mitridate, VI.Byk Bedriden adn almtr.
Phaleton Zeus; Opa-o-tan, Gk Tanr,nn olu. Opa Ey-tan/Dunya Abeyi. Dios;
da-us; Dalarn Olu!
Merkur; Mer-Kor. Stilpoondan gelen, Pan Setli Us-anas Abal MERKOR.
z-mir Teosda bulunan, MS.550de Hristiyan Dou Romann saldrlaryla
yaklan Lazomenai/Laz-Pan-yeri (Klazomenai), dneminin en byk Gk
Bilimeviydi. Apollonius ad, en byk bilginlere verilirdi. Burada konuulan dil
Pelaz dili, yani LAZ diliydi, Latincenin bilim dili olduu yerlerden biriydi. Burdan
insanlar vard o trende, Aslan Burcu oluacan muhtemelen onlar belirlemiti. Bu
bilimevi Pisagorun da M.550 de alt yerdir.
Lazomenaide M.500 yllarnda alm olan bilgin Anasigoras (Koranas
k, Ate kayna) adna baslm sikkeler vardr. Onun adnda geen KOR ve Smer
ehri z-Mirin adndan MER heceleri temel alnarak MERKOR/Merkr ad verilmi
olmaldr.
Mars; Frigyal Herakles. Mar-si, S-mer. Pyroesi; Fri-o-esi, Frigya ua.

Dipnot: Teosda bulunan Klazomenai Bilimevi MS.548de yakld,
Ayasofyann yakl ile yakndr. Orada gktalarnn da incelendii bilinir. Dou
Roma (Hristiyan Devleti), Mitridateyi tarihten silmek iin Anadoludaki tm
bilimevlerini yerle bir ederken, orada incelenen gktalarn da krp yok etmeleri
olasdr. Buna bal olarak, Hz.Muhammetin sekiz gktan yani Hacer-l Esveti
neden sk korumaya ald anlalabilirdir. nk papazlar, Tanrnn ispat olarak
sann mucizelerini(!) vaaz ediyordu, Tanr sadr diyordu. Hz.Muhammet buna
karlk Tanrnn ispat bu gktalardr diyordu.

Babilde bir Nemrud heykeli vardr. Bu heykelin ba insan, bedeni kanatl
aslandr. Bu heykel 1.erkez ansnadr. Bulunduu ehrin ad Dur-Sharru diye geer.
Anlam Dor ehri, yani Trk ehri demektir. Kerkkn eski ad gibi Zor ehridir.

248
Aktr ki, en eski kaynaklar bile Nemrud heykelini yapanlarn Trk olduuna iaret
etmektedir. VI.Byk Bedrinin Baouzlu parasndaki atn da kanatlar vardr.
Nemrut, Pers Trkmeneli eyaleti iindeydi. 1830da Trkmeneli ad
ngilizler tarafndan deitirildi, blgeye corafi ad olarak Ermenistan ad verildi. Bir
baka haritalarndaysa Krdistan olarak gsterilmektedir.
Bu adlar ve heykeller, kralln Romallara direnmekte olduunu, hl Ouz
tresiyle kahraman komutanlarnn llerini yakarak ge uurduklarn gsterir.
Zaten Samsat, Gerger ve TigranAgartay MS.69da yerle bir eden Karabelann
(Korbula/Kerbela) bir tek Nemrutu yakmama nedeni de bu tepede dini trenler
yaplmasyd. Ya da, dan tepesindeki talar yakamayaca iin vazgeti.
Bundan sonra yenilgi ve Romaya vergi verme, koloniletirme,
Hristiyanlatrma sreci balyordu ki, 220 ylnda kurulan SASAN devleti buna
direni devleti olarak dodu.
Romallarn Anadoluda ilk Hristiyanlatrma almasn burada balattklar
kaytlardan bilinmektedir.
Niyaz Akitin Tarih Ansiklopedisinde Selevkos Devletinin ad, Asya
Kralldr. Kuruluu M.305lerdedir. Bazileus Mitridatlarla ayn dnemdedir.
skenderin yamalarna kar bir direni devleti olarak domu olan bu iki devlet
Baouzlu Bedrinin komutasnda birleerek yamac Romaya kar 48 yl savat.
Selevkos devleti, baz kaynaklarda skender (M.332) Babilde
ldrldkten sonra onun komutanlarndan Selevkos tarafndan kuruldu diye yazar.
skenderin 12 yl sonra Ouzlara iltihak ettiinden sz etmezler. Zaten bu yzden
zehirlenerek ldrld. skenderin ldrld Babil, Ouz atallarn Selevkos
topradr, Byk Karusun ehridir.
skenderin kendisi de Selanikli bir Makedon olduu halde Cenevizli
yamac Atina oligarklar adna savaan taeron komutand.
Sasani dnemi, slamiyetin douuna kadar devam eder ve ihtimaldir
bayraklarnda 12 mama karlk 12 kl gne vard.
Smer Ouz kltrnn Gne, Ay ve Buday temsilen, krmz, sar ve
yeil renkleriyle 12 kl gnei olan ZAZA/ Sasani bayra ngilizce bir internet
sitesinde ZAZAS TURKEY adyla yaynlanmaktadr. Bayran sembolleri tipik
Ouzlu ve amani renk ve sembolleridir. en.wikipedia.org/wiki/Ethnic_flag



Renkleri yeil, sar zerinde krmz gne, belirgin Ouz atal boylarn
renkleri ve sembolleridir. Bu bayrak Akmenid (Egemen-ler) devletinin de bayra
olmaldr. nk Sasaniler kendilerini Akmenid Karusi devletinin devam sayarlard.
Nemrud ehir adlar bize nemli ipular verir.

amsat

249
am-Seti. am-ehri. (ng.city, siti)
Dier adlar; Samusat, Sumaysat (se Umay Seti).
avat ile sesdetir. avat da iine alan Artvin, Yusufeli, Kakarlar, Frtna
Vadisi, kizdere, Oltu, Horasan, spiri de iine alan Balkar Dalar evresinin antik
ad Ouzelidir.
Ouz dilinde am; Kamdr. am-an kale ehri; SAMSAT.
Kumagene Krallnn merkezi Samsat idi. Samsat, 1988de, Atatrk Baraj
yaplrken hazin bir ekilde sular altnda brakld. Belli ki burada cezalandrlm bir
direni kalesi ehir vard. Romallar, kendilerine direnen ehirleri bir daha kimse bu
uygarlk eserlerini grp de cesaretlenmesin diye, kenti yamalar, yakar ve yerle bir
ederdi. imdi, 2 bin yl sonra bu ehirler tamamen suya gmlmekle bir daha
cezalandrlmaktadr. Sonsuza kadar suya gmme cezas verilen bu Mezopotomya
ehirlerine bu cezay 2000 yl sonra kim vermi olabilir?
Samsatllar, Altayllar gibi, ata sporu cirit oynarlar. Samsatllarn undan
yaplan nl katmerine gamber denir. Gamber; gam-ber, kam-peri, gam-feri,
kam/am . Daha aarsak, aman , aman ss (enerjisi) veren yiyecek olur.
Peygamber yiyecei(!)
Kuman genetiklilere benzer bir ad Krehirin Kaman ilesidir. Yerel ad
Kumandr. Kumann Ebeid/Ana-ida ky, bir Hitit-Ouz ad olarak yerinde
durmaktadr.
Samsat kalesini ilk yapan kral kalemus / ka-uli Maz, Mad Oguli olarak
alr. METE OLU demektir. Samsat kalesini daha sonra kral Samos (am-o,
am-Ouzlu) iin, kaynaklarda Samsat kalesini salamlatrd ve buradan Roma
saldrlarn pskrtt diye yazar. Be kez saldran Roma askerlerine kaleden
barutla, silahla gnderilen atele karlk verilmiti.
M.1.yzylda Samsat kalesinde barut kullanlyordu!!!
Kumanlarn ata lkesi Uygurdan Barut getirdikleri anlalmaktadr.
Kral amo, olunu Pantus kralnn kz Fortuna/Frtna ile evlendirdi.
Arsameia ren yerinde bulunan kaya kabartmada Mitras banda Aziz
apkas ve arkasnda gnele. 1.yzyla ait olduu saptanmtr.


Gerger
Gargaru, Karkari/Kor-kori. Gerger; Zilenin de addr ve Tokatta da Kumana
(aman) adl bir yer vardr. Tokatta M.43de Oul Sezara yenik den Bazileus

250
ordusundan sa kalanlarn buraya sndklar anlalmaktadr. Ki, onlarn teslim
alnmas bahanesiyle Romallarn Kuman Canlara saldrd, btn Kuman
hazinelerine karlk onlar istemekten vazgeecei tarih kaynaklarnda vardr. Kral
AnasOuz, buna asla yanamam, Bize snan Pantuslu kardelerimizi
isteyeceine kendisine snan bizim hainlerimizi bize teslim etsin, eklinde Roma
komutanna haber salmtr.
On yl direnen Samsat MS.69da dtkten sonra btn
MazOpoDamlar/Mezopotomya ve Gerger acmasz yerle bir edilmitir.
Gerger ad, kor kor /har har yanm bir yer ad gibidir. Gergerin antik tarihi
Samsat ile ayn kaderde grnmektedir. Gergerin kylerinde bulunan antik kalelerin
zellikleri bunlarn kale-ehir olduklarna iaret eder. M.70- MS.69 yllarnda
nemli bir ehir olan Aa Arsemia/Oymakl kynde Nefsi Gerger kalesi burada en
nemli ipularn vermektedir. (Tigranakarta ve Samsatn Romallar tarafndan
yakld tarihe denk gelir.) Eskikent ve Erbaun (Pan-eri) kaleleri de, tipik antik
Agarta/Kerti yer alt savunma ehirleri gibi, birbirine geili blmleri olan kale-ehir
zelliindedir.
Bulgularmz Nefsi Gergerin de ayn tarihte yaklm olduuna iaret
etmektedir. Nefsi mdafaa yeri der gibidir.
Kalede halen 30 metrelik bir baca, her mevsim souk suyu olan bir kuyu ve
Kral Samoun rlyefi bulunmaktadr. Kalenin gneyinde kirele tutturulmu
Horasan harc olduu saptanm kesme ta ev kalntlar vardr.
Oymakl kynde halen kullanlmakta olan 366 tane sarn o gnlerden
kalm grnmektedir. Burada halk arasnda anlatlan efsaneye gre, Hz.Ali buraya
gelmitir, atnn ve kendisinin ayak izi Konack-Deyro yolu zerinde bir kayalktadr,
ad Zan Ali/Can Alidir. Anlatlr ki, Hz.Ali Nefsi Gerger kalesini cenge geldii
zaman nce Bibol kalesini almtr.
366 kuyulu Gergerde bu efsane ihtimaldir Bedrin Aslanlar kavramn ilk
yaratan VI.Byk Bedriye aittir ve benzer bir direni kahraman olan Hz.Ali ile
rttrlmtr. nk Hz.Ali de kuyularda savamtr. rnein Kerbela
olaylarnn benzeri sanki Gergerde yaanm gibidir; Korbulann zulmettii insanlar
Ali ile zdeletirilmi olmaldr. (Ali adnn fonetik dnmnde Ulunun var
olmasyla, Hz.Alinin eylemine yaktrlan bir ad olmas muhtemeldir.)
Yine Khta-Gerger yolu zerinde slam tarihinde ad geen zeyir adl bir
ulunun burada 105 yl uyuduu anlatlr. Byle bilgiler efsane de olsa, burada Romal
yamaclara kar byk savalar verildiinin iaretleridir.
Korbulanun yakp ykt bu yerden kaabilenlerin Krdeg dann
tepelerine ktklar akla geliyor. Btn Gerger kylerini kubak gren bu dada,
Gergerliler her yl Haziran aynda kurban kesme geleneini devam ettirmektedirler.
Milasn Latmos dalarnda Efes yangnndan kaanlar iin yaplan benzer bir kurban
trenini anlatan kaya yazs elimizde belgedir. Keza, yaylak yerde kurban kesme
tresi bir Ouz tresidir. Benzer ekilde Karsta, Anide, Ocakl kynde bu tre
devam etmekte, hatta kurbanlar kadnlar kesmektedir.
Krdeg; Korda, ate da almldr. Dan adnda ipucu vardr; orada
hayatn atei /ocak yeniden yand demektir! Marduk inan da zaten dalarda srekli
yanan ateleri anlatr.

251
Fonetik bulgu: Nefsi Gerger/Nefsi Korkor, byk korlarn ykseldii bir
yangndan sz etmektedir ve bilinir ki horhor emesi yangn emesidir. ok
sayda sarnn hazr edilmesi, yangn emelerine karlktr. Ayrca Uygur Karz
kuyularyla benzerlikleri de nemlidir.
Kuman Ouzlar, ordularn zafere gtren krallarnn heykellerini yaptlar.
Heykellerini yaparak onlara kranlarn ifade ettiler, cesetlerini Nev Roz (Nem Rod)
ateinde yakp onlar tanr katna ykselttiler. Onlar, batl yazarlarn zannettii gibi
heykel yontmak iin yaplm Tanrlar deil, lleri yaklarak Tanr katna ykselmi
atalarmzn ansna yaplm ant heykellerdir. Mustafa Kemal Atatrk iin
yaptmz heykellerden farkl deillerdir.
htimaldir ki burada onlarn cansz bedenleri byk bir seramoniyle yaklarak
klleri gklere uurulmutur. nk NEMRUD ad bize gstermektedir ki, atalarn
lmszletirdikleri bu yer, Ouz kltrnn en nemli ismi, aman/Koman atei
yaklan dadr.
Dier bir almla Nemrud; Nebroz, Nevroz, Nemrod: Yeni Gn, Yeni Ate.
Nem: nev-neb; yeni
Rod/rud; ruz, roz, rutz; kzl alaz, ate.
Rod; Uri-od/os; Iktan reyen; Ate.
Anmsatma: Nevehire halk arasnda nem-eer denir. Smerce ehir; eer.
Rizede keza, ehre eer, szcn i halinde ise, eeru denir.

Hirotezyon
Nemrut dann bulunduu yrenin antik addr.
Hir-otezy-on, Er-atesi-n. Hiro; nl er, yiit, kahraman atalarn yeri.
Hatta, onlarn yaklma trenlerinin yapld ER-ATE N.
Ouz komutanlarnn lmeden nce kendisine ant mezar hazrlatt
sylencesi doru deildir, bu, Ouz kltrn ve Hitit inann bilmemektir.
rnein, Antkabirin mimar Mustafa Kemal deildir, o ant kendisine layk
grlerek yaplmtr, halk onu o mertebede grmtr.

Khta
Fonetik almnda Sah-Ata/ I Ata grlr. I ata, Ouz atas Orhun
Atas Mitridatedir. Asyada ayn isimde bir yerin daha olmas bunu dorular.
Khtadaki ehremuz tepesi, ah-remuz adnda sakl ah ile de dorulanr
grnmektedir. ahata ad Alevi-Ouz kltrnn iinde nemlidir.
Khtadaki Mitridates ile Herakles adl duvar resmi, gnmzde de
ressamlara ilham kayna olmaktadr. rnein, ressam Gr Dalkran, Anadolu
Tanrlar 1.Kurultay ana temasyla yapt resimlerde Anadolunun gerici ve
emperyalist eller tarafndan tahrip ediliini bu figrlerle yeniden resmetti. (2008
Ankara)


252


Heraklesin Ereliden bu bulumaya gelmesi, Romaya kar bilim
adamlarnn da VI.Bedrinin etrafnda birletiini gsterir. Heraklesin elindeki
ksenin antik anlam ise, benzer ekillerde bugn de devam etmektedir; su sunmak,
su datmak, su ile arnmak, su ikram etmek vb. Ouz kltrnde su hayrattr, sevap
iin datlr, su veren gence yallar Pir ol aziz ol evladm diye dua eder. Su nce
kardaki insana teklif edilir, su nce ocuklara verilir, vb.
Khta, Ik Ata; Ik gibi geldi kurtard, Hzr gibi yetiti, evimize k gibi
geldi deyimler kurtarcy k ile zdeletirme kltrmzdr.
Khtada konuulan Zaza dili Selevkos LUV dili, milattan sonra kurulan
Sasani Farsasyla ayn olmaldr.
Sasani mparatorluu, ran Byk Krallnn adyd. (nternette bkz.
Sasani mparatorluu) Sasaniler snrlarn MS. 300lerde, Filistine ve Msra
kadar geniletmilerdi. Filistinin sembol olan atk-pou dokumasndaki
benzerlikler, hem bu dnemden, hem de milattan ok nceleri, Anadolu Birleik
Ordular iinde Filistine gidip orada uygarlk kuranlarn iinde Kuma-gene ve
Karadenizli Kagari Ouzlarnn beraberliinden kalma iaretler grnmektedir.
Zazalar/Sasaniler iin randa Horasani, yani Karusi (Kur-Soylu, Koruyucu)
ifadesi kullanlr. Karusi ile Kor-at/udu, Kur-ti, Krt(Korlar), sesdetir. Bugn bu
isim artk bir sfat olmaktan km belli bir toplulua ait olmutur. Tpk Trk (Tork,
Hilal) adnn Anadolu Ouzlularna ad kalmas gibidir.
Yeri gelmiken; horozun bandaki ibiin, Karus Gnei (Gne Kursu) gibi
saakl krmz olduunu dnrsek, ayn benzetmeyle ad HARUS olabilir, ki
Portekizin dalk blgesindeki yerli halkn sembol de horozdur, bir de kzl el
Fatima sembolleri vardr. Bir de hindi iin Turki denilmesinin sebebi, bann
zerinde hilal gibi kavisli ibiinin bulunmasdr. Meksika yerlisi Maya halk da hilale
TURC demektedir.

Pirin
Yrede bulunan antik Pirin (Perre) ad da burann ulu analar yeri olduunu
syler. Btn Pers kralielerinin ad PER-ANAdr.
Pir-in; Peri-ini, Peri-evi, Ikl yer demektir ve burada bilim yapldn
anlyoruz. Buradaki uygarln dier ad LUVler olup, Ik bilimiyle uraanlar
anlamndadr. Ki, M.109 da byk uzay olayn izleme treni de bunu gsterir.

253
Yrede 2000 yllarnda yaplan kazlarda yeni Mitras-Antikos rlyefleri
bulunmutur.

ehitler ehri Tigran Agarta
Dikran Kerti; Turani Kureti, Bazileus ve Selevkos Ouz ordularnn snma
ehriydi. Kale ehirdi. Bugnk Silvan kalesi onun ykntlar zerindedir.
Kuruluu: M.69, Kurucusu 1.Dikran (Turan). Baz kaynaklarda 2.Dikran
olarak geer.
Ykl: MS.70, Ykcs kral Neron, ehri ykan komutan Korbuladr.
Agarta; Kerti, Kuret, Kor-ata yeri anlamnda, yiit beylerin mezar
anlamndadr. Efes Kuretler Caddesi ile anlamdatr. ehitler ehri nvanldr
Bugnk Silvan (Pan-Ulusu) kalesinin altndaki yer alt ehridir. ehre
KURETler (Kerti) ad, burada yaayanlarn ldrlm ve ehrin yaklp
yamalanm olmasndandr. Dikran, Ortodoks Ermenilerin de Ouzlu atasdr.
(Ermenilerin Hristiyan olmas MS.415tir, o da kerhendir.)
300 bin kiilik bu savunma ehri, Sezarn yamac ordularndan kaabilen
Pantuslu Baouzlularn snd yerdi. Batum, Potomya, Mudanya, Godyora,
Kapadokya ve Trkmeneli bilim adamlarnn ve askerlerinin sndklar muhteem
bir kale ehir idi. Efsanelerde atal kaklar bile altndand diye anlatlan masal
ehridir, ancak 140 yl srd.
Cenevizli tefecilerin bitir artk Anadoluyu diyerek byk paralar verdii
Sezarn ordularyla 48 yl savaan VI.Byk Bedrinin 22 Ouz boyundan kurduu
ordulardan geriye kalanlarn ve yerle bir edilen bilimevlerinden kaabilenlerin
snd ehir burasyd. Mez-opa dam, byk adamlarn, Koratlarn ehriydi oras.
Dikrann kurucu olmas bizi yanltmasn, 1.Dikran Bazileus ordularnn
ierisindeydi. O zamanlar Anadoluda yaayan herkes aman ve Ouzluydu. Herkes
Ouz atal olmakla, Karusi olmakla, Mitri Datenin yolunda giden anlamnda Mitrac
olmakla, bilime inanmakla, Artemisin ve Smerdisin soyundan olmakla vnrd.
nk zalim Romallara kar birlikte direnmekle yaam bulabiliyorlard.
rgp gibi ierden geili kat kat mahalleleri olan bu kale-ehir, Romaya
direnmenin cezas olarak Neronun komutan Korbula tarafndan yakld, ykld,
tarihten silindi. Ancak bugn Urfa civarnda yaayan BOZLS Trkmenleri, bu
ehirden kaabilenleri de ifade eder, 22 Ouz boyundan karm bir konfederasyon
gibiydiler, BAZLEUS ordularnn bakiyesiydiler.
Baz kaynaklarda 2. yzylda (193, S.Seferus dnemi) ehir yakmalarn
devam ettii yazldr; Septemus Seferus da ehir cezas verirdi, tpk daha nce
Tigran Agartaya verilen ceza gibi diye yazyor. ehirleri tarihten silmek Romann
en demokrat(!) senato kararlaryd. rnein, Suru be kere, Antakya alt kere
cezalandrld.
ehirler yerle bir edilirken insanlar ancak ok yksek dalara kaarak
yaama ans bulabiliyordu. Bu yzden bugn de blgenin dalarnda oka trbe ve
kurban yeri vardr.
Mitraizmin varln Perredeki kazlarda ortaya kan Mitras heykelleri bir
daha ortaya koymaktadr:

254


Adyaman Perrede, Gaziantep Dlktepede (1998) Mitras (Jupiter
Delikanos) kabartmalar bulundu (2008). (www.intempore.umk.pl)
Perrede bulunan kaya kabartmada, Mitras, asker giysili tasvir edilmektedir;
elinde sava kartal, zerinde sava zrh, srtnda pelerini. Kayalardan doan adam!
Benzer Mitras heykelleri talyada ve Avusturyada bulundu. Kleci
Romann zulmne direnen ehirlerde Spartakistler onu yaatyordu. Spartakistler
M70de yenildiklerinde, kaabilenler Alp dalarna snd, bu nedenle oradaki
kavmin ad Alato Atike (Laz Atike!) olup aman olarak 1800l yllara kadar devam
ettiler.
Jupiter Delikanos; Jupiter/Hubudor, Deli-kanos/Delikanl-us. Jupiter
Dulikanos heykeli, Byk Bedriden sonra burada Romallara kar gizli direni
yerleri yapldn gsterir.

amatta Byk Direni
Romadaki en zengin komutan diye ad geen Lukullus, en yamac oland,
Samsat kalesini kere, M.69, 64 ve 38de kuatm ama alamamt. Roma
tarihileri, 1.kuatmada kaleden atlan silahlarn kendilerini yaktn, daha nce
byle bir silah grmediklerini yazdlar. Bu silah baruttu; nk Selevkoslarn Uygur
ile sk balar vard, oradan barut getirmi olmalar muhtemeldir.
Batl tarihiler Neron (MS.54-68) iin ise unu yazdlar; Partlara kar
baarl bir sava ve bar anlamas yapt. Ouzlara Part diyorlard.
Neronun komutan Korbula, Tigran Akartay, Samsat ve Gergeri, hatta
Urfa Halepli Bahelerini, Antep Ouzeli Belks, nce yamalayp sonra yakp
ykarken bunun ad baarl bar anlamas oluyordu.
Bu, www.tarihsayfam.com/medeniyetler-tarihi/kommagene-kralligi.html
sitesinde yle yer ald:
4.Antikos MS. 71'de Roma ordusuna yenildi. Kommagene'nin ar
zrhl nl svarileri ve muhteem okular "cohortes Comagenorum" ad
altnda Roma ordusuna dahil edilmek suretiyle kk Kommagene ordusu
lvedildi. Gelecekte kabilecek isyanlara nlem olarak Kommagene
Krall'nn yceliini hatrlatan binalar ve heykeller yerle bir edildi. Kutsal

255
Nemrud Da'ndaki tapnak ykld. Kommagene devrinin kapanyla Nemrud
sadece da rzgarlarnn ve yolunu kaybeden obanlarn ziyaretleriyle irkilecei
uzun uykusuna dald.
Bu zulmlerden sonra, yenilseler de, Bedrinin yolundan gidenler yeni bir
ruh etrafnda bulutu, bu ruh bugnk Aleviliin karl idi. Bugn Anadolu slm
ad verilen dinin tarihi kklerini o ruhta grmek mmkndr. Batdaki ad ise
Mitraizm oldu.
Selevkoslarn kllerinden Sasani, yani Susa Anallar devleti, onun da iinden
Hz.Muhammetin nderliinde yine bir direni devleti, slam devleti dodu.
Roma zalimlerine, Yahudi eliti tefecilere ve Hristiyanla kar oluan
Mitraizm inannn izlerine 1998de Gaziantepin Dlktepedeki maaralarda,
2007de Perrede rastlandna baklrsa, yama ve yerle bir etme ii btn Harranda
srdrld. Smer uygarln yerle bir eden, tarihten silen Romallar buna bar
diyorlard. Nasl bir tesadftr ki 3.bin yln banda da bar-demokrasi szc
yeni Romal korsanlarn dilinden dmemektedir.
Canlarn yllarca sren direnii Romay mali olarak da zorda brakm
olmaldr. Sava boyunca Tarsusta karargh kuran Roma kral Marcus, yannda
Yahudi zengini Herod ile beraber gelmiti. Marcus, ald borlar Yahudi tefecilere
demek iin, AnasOuzdan, amsat kalesine snan Pontuslulara karlk btn
hazinelerini istiyordu. amsat kral bunu asla kabul etmeyeceini bildirdi.amsat
kuatld, Roma birlikleri Canlarn kaleden att tfek ateine dayanamadlar ve etin
savalar oldu, Romallar ilk kez byle bir silah grmlerdi.
amsat halk 4 yl srecek olan sk direni srasnda, yani Romallar
yenilirken, onlara bor para vermi olan tefeci Herod oradan ayrld. Artk Roma
borlarn deyemeyecek demekti, gitti Filistinde kendi parasn bastrd, kralln
ilan etti, yani Romadan ayrld. Harod, Kbrsta ilettii madenleri de artk kendi
adna satabilecek demekti. Filistin halk onun bu eylemini destekledi. te bu, Filistin
topraklarnda Romaya kar kurulmu ilk Yahudi devletiydi. Halk ise Yahudi
deildi. Bir sre sonra Romal tefeci bankerler Harodu affetmeyecek, onu ve
Mazada kalesinde kuatma altnda tutarak a brakt Filistinliler, 4 yl Romaya
direndi. Sonunda, Harodun ailesiyle birlikte tamam 960 Filistinli aileyi ocuklaryla
birlikte kalenin zerinde intihar etmi olarak bulacaklard.
Bu olay Yahudi tarihiler kendi tarihleriymi gibi anlatr. ABD Bakan
Bush 2001de, Bir daha Mazada olmayacak, 3.bin yln hal seferini balatyoruz
dedi. Buna benzer, srail devletini aslnda Mslmanlar kurdu sylemleri,
gnmzde srail yanls slami grnml kimi tarikatlarn yayd bir vakadr.
Samsat kalesinde ise, Canlarn M.69da yenilmesiyle birlikte, direnen btn
ehirleri yerle bir ettiler. Talan ve yangnlar balad. Karadenizden buraya gelip
snanlarla birlikte, byk lmler yaand. Neronun Korbulas btn
Mezopotomya/ Smer ehirlerine vahet yadrd, 300 bin kiilik TigranAgarta yerle
bir edildi. Smerlerin sonu bu olmal.

Samsatl Masalc Hlikyanos
Antik filozof Lukyanos aslen amsatl, Ouz-analdr. Daha sonra Atinaya
yerlemi, yazlarn eski Yunanca yazmtr.

256
Lukyanos: Hlik-yan-os, Klikyal Ua. (Romaya vergi vermeyen Halk-
yal)
Filozof olarak ilk nne Antakya-Klikyada verdii konferanslarla kavutuu
iin ona, Hlik-yan-oz, Lukyanos ad verilmi olmal.
Tarih Nasl Yazlmal kitabnda antik tarih yazarlarn eletirir:
...Feylesoflara bak: onlar bile sklmadan uyduru uyduruveriyorlar! Ben
asl baka bir eye ayorum: o yazarlar attklar anlalmayacak da dediklerine
inanlacak m sanyorlar? Her neyse, bende onlara zendim, gnlmde bir n salma
dilei uyand, gelecek yzyllara benden bir ey kalsn dedim. Yalan sylemek
zgrl olduktan sonra ona bende alanmak istemez miyim? Bamdan
anlatlmaya deer bir ey gemedi, olsun. Yalanda m yok? Ama benim yalan
syleyiim tekilerininki gibi deildir; ben yzmn ak ile yalan sylerim; hi
deilse onlar gibi dorucu olduuma inandrmaya kalkmyorum. Ta batan
bildiriyorum, yalandr benim anlattklarm...
Lukyanos hem de eletirmendir:
Ahrete Var ve br Dnyadan Konumalarda Lukianos lleri kendi
aralarnda konuturmutur. Gemi asrlarn nemli ahsiyetlerini eski zelliklerinin
kalmad herkesin eit olduu lm lkesinde dillendirmitir. Dnyann ve
zevklerinin gelip geiciliini orada anlam olanlar ile kpeksi (knik) filozof
Menipposun azndan konuarak hepsi ile alay eder ve eletirir.
Hlikyal Lukyanosu, Sryani inanllar sahiplenirler. Sryanilerin de Ouz
boylarndan olduklarnn, domuz eti yememek gibi, bakaca birok iareti daha
vardr.
Latin tarihiler Koman Ouzlarn Persler olarak yazm olduklarndan,
onlarn Roma-Yunan saldrlarn durdurmak iin Ege sahillerine kadar gitmi
olmalarn hep Anadolunun Persler tarafndan istila edildii eklinde yazmlardr.
Deiik Tarih kaynaklarnda blgenin ad Selevkos Asya Kralldr. Milasa
kadar Selevkos Uygarl diye ad geer. Antakya Selevkoslarn nemli bakentidir.
Saman-da ve am burada nemli belirgin isimlerdir.
Dnelim Samsatl Lukyanosun yazlarn neden Yunanca yazdna: Yant
ok basit; tpk gnmzde olduu gibi, byle eyler yazd iin ona Atinada para
veriyorlard. Eer kendi diliyle yazsayd para kazanamayacakt. Kendi diliyle
yazsayd bunlar yazmayacak, Atina aleyhine konferans verecek ve yazacakt, o
zaman da bu kitaplar yazd iin Atinaya sokulmayacakt.
Burada tarihsel dnemin analizi gerekir; Anadoludaki Ouz inann
krmak, batl korsanlarn istedii bir eydi, yani Anadolu Birleik Ordular
kurmalarn nlemenin yolu Anadolu tanrlarnn otoritesini zayflatmaktan, onlar
kltmekten geiyordu ve Lukyanosun yapt da buydu; masallarn iine sokarak
Anadolu aman Smer kutsallaryla alay etti, rnein Apollon ile Zeusu teki
dnyada kpekletirdi, kaptrd.
Antik Tanr kavramlarndan Apollon Anadolulu, Zeus ise Anadoluda
Olimpos danda doduu halde Yunanistana tanm bir tanrdr. kisini
kaptrrken bile Zeusu daha nemli gstermi olmas muhtemeldir. Mitolojide
Mitridatenin sfat olan Apollon, Anadolulu Tanra Kibelenin oludur, yani ilk

257
erkek tanry douran da kadn tanrdr. O nedenle Apollonu aalamak Anadoluyu
aalamakla etir.
Ana tanralar kltr demek olan Hitit kltrn ykmak batl korsanlarn
istedii bir eydir, ki Anadolu dayanma kltrn (ki tamamen Ouz-aman
inandr) bu yolla yok edebileceklerini dnyorlard.
Lukyanos Romal Cenevizli korsanlarn, ki onlar Yahudiydiler, istedii bir
eyi yapm grnmektedir. Anadoluyu yamalayabilmenin yolu bu topraklarda yeni
bir inan dayatmakt, ki bu noktada Hristiyanln douu konuulabilir; sann
doumunu milat olarak ilan etmeleri bu adan nemlidir. Milat, yani dnm noktas,
kimin iin dnm noktasdr, bu dnlmelidir. Yamac Roma korsanlar iin bir
dnm noktas olduu kukusuz, ki, Hristiyanln yaylmas ile smrgeciliin
yaylmas birlikte ortaya kmtr. Birleip direnen Milet halknn yok edilmesi,
tarihten silinmesidir Milat.
Bu dnm noktasna Tarih tesi diyen bat tarihileri, bylece Anadolu
Trk-Ouz tarihini unutturabileceklerini umdular.

Selevkos Hanedan
Suriyede kurulan Selevkos devletinin snrlar Karadeniz sahilleri hari tm
Anadoluyu iine alabiliyordu. Bereketli Hilale inanan amani Ouz halkn
ynetirlerdi. ehir krallarnn listesinde Lazopo 1.Artemisin torunlarn, yani Anas
Ouz olan, Antiokslar grebiliriz. Bu ailede KalliniKos gibi Karadenizden aldklar
gelinleriyle Gelini-Ouz olan sfatlar da grrz.
Selevkoslar, 1.Karusun kurduu Akmenid (Ahamenu, Ahmeni) devletinin
devamdr. Artk devletin adnda Ouz adn grmeye balyoruz.
Sele-u Kos; Ouz Ulusu; kurucu kraln ad olarak kalmtr.
Einin ad MAYE ABA, ocuklarn kurtarcs anlamnda Umay Anadr, bu
satrlarn yazar Mahiye (Maye, Maya) ile adatr. Maye Aba, Dou Akdeniz
sahillerinden Romaya karlan ocuklarn kurtarcs olmaldr. Kocasyla birlikte
paras baslan kraliedir. Nikator sfat onundur; Yengesi DOR almldr.
Suriyenin bakenti resmi olarak Dimatr. Di-ma; Maz-ada, Mazlar!
Maye Aba ile kocas Ouz beyi 1.Selevkos, aada altn para zerinde
grlyor.



Devletin kurulduu topraklar bugnk Suriyedir; Sur-ia, Dor-ia. Buras
tarihte bir hilal inanllar (Trk) yurdu iken, burada Akdenizin Venedikli Cenevizli
Yahudi korsanlarna byk direniler verilirdi. Bu topraklara emperyalist basklarla,

258
zorunlu gler vb. yollarla, lkenin demografik yapsyla oynand, hatta zor
kullanlarak inan deiimi uyguland. Bugn belki de en farkl inanlarn burada
birlikte bulunmalarnn nedeni bir eit cezalandrmadr. Ancak tarihten gelen
kardelik kltr nedeniyle kavga etmeden bir arada yaamaktadrlar, fakat 2011
Nisan aynda, batl emperyalistlerin trl hesaplarla halkn arasna etnik ayrlk
tohumlar ektiine tank oluyoruz.
Banda ko boynuzuyla resmedilmi olan Milas Ouz Beyinin kardelik
andyla zde bir madalyonu vardr. Madalyonunda Selevkos kral olduunu
okuyoruz. skenderin yamalad Efes KORATA (Kuretler) yurdundan kaanlar
Milas Beparmak dalarnda kardelerine ulatklarnda bu dalara onlarn be
parmak gibi birletiklerinin ad verildi. Suriyeden Tebrize, oradan zmire uzanan
bir zgr Ouz yurdu karmzdadr.
Selevkoslu Milas(Milet) Ouz beyinin parasnda BAZLEUS yazldr,
Baouzludur, ya da Leus Ba, yani Ulusun Badr, koruyucu ve doyurucudur,
Leus /Laz/Laod inanldr. Efes AGORA Caddesini yaptran Lazi Ma Ogsi
kendisidir, Mazeus Mitridate (1.Byk Bedri) iin yaplm olan zafer kapsnn
arkasndaki caddede ad vardr.
Aada, banda ko boynuzlu altn parasyla Milas beyi Laz Mete
grlyor.



Milas Be Parmak dalarnda Selev Kos beyinin kaya yazsndaki kardelik
yemini:

Gelen Efesli kardelerimize derhal kurbanlar kesile; karnlar
doyurula,
Temsilcileri liste getire, evimize alacamz misafirler iin kura ekile,
Onlara bir yl yetecek kadar ev ve ahr yapacamza,
Alt yl boyunca kzlarmz oullarna, kzlarn oullarmza
alacamza,
Alt yl boyunca hibir zel eya almayacamza sz veriyoruz! (Milas
M.273)

Hanedan adlarnda grlen Nikador, Kallinikos/Galinikos gibi adlar,
yengenin/gelinin yani YENGEnin kimliini verir. Nika-Dor; Dor yenge. Galini Kos;
Ouz gelini.

259
Selevkos Asya Krallnn hanedan listesi:
Selevkos I Nikator (Satrap 311305 M, Krallk 305281 M. Ei Maye ile
birlikte kurucu olmu; DOR YENGEL, Nice-Dor)
Antiokus I Soter (M 291'den beri ift hkmdar, tek hkmdar 281261
M)
Antiokus II Teos (261246 M)
Selevkos II Kallinikus (246225 M)
Selevkos III Ceraunus (veya Soter) (225223 M)
Byk Antiokus III (223187 M)
Selevkos IV Filopator (187175 M)
Antiokus IV Epifanes (175164 M)
Antiokus V Eupator (164162 M)
Demetrius I Soter (161150 M)
skender I Balas (150145 M)
Demetrius II Nikator (145138 M)
Antiokus VI Dionisus (veya Epiphanes) (145140 M)
Diodotus Trifon (140?138 M)
Antiokus VII Sidetes (veya Euergetes) (138129 M)
Demetrius II Nikator (ikinci hkmdarlk, 129126 M)
skender II Zabinas (129123 M)
Kleopatra Tea (126123 M)
Seleucus V Filometor (126/125 M)
Antiokus VIII Grypus (12596 M)
Antiokus IX Sisenus (11496 M)
Selevkos VI Epifanes Nikator (9695 M)
Antiokus X Eusebes Filopator (9592 M veya 83 M)
Demetrius III Eucaerus (veya Philopator) (9587 M)
Antiokus XI Epifanes Filadelfus (9592 M)
Filip I Filadelfus (9584/83 M)
Antiokus XII Dionysus (8784 M)
Dikran II (8369 M)
Selevkos VII Kybiosaktes veya Filometor (M 7060)
Antiokus XIII Asiatikus (6964 M)
Filip II Filoromaeus (6563 M)
Listede Filo eklenmi isimler, babadan oula ynetime geenleri belirtir. Aile
aac iin bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/Seleucid_Empire
Bu listede deiik ehirlerde ayn yllarda ynetici olan Ouz beylerini
gryoruz. Ancak, Milas Beyinin adn gremediimiz gibi, Kastabala (Ouz Ata
Beli) beyinin de ad yoktur. Dou Akdeniz (Silezya) sahillerini 150 yl Cenevizli
korsanlardan koruyan Tarkon Di Metenin ad yok sayld gibi, Kz Leyla ve

260
oullarnn ad da listede yoktur. Deniz savas olan Tarkon, Osmaniye, Adana,
Tarsus, skenderun ve Antakyann da koruyucusuydu.

Parasnda denizci sembol, banda kzl kurdele, kurdelenin ucu arkadan
sarkyor
Deniz savanda zafer kazanm olduunun iareti pa, banda kzl
kurdele, buday baann tanelerinden yaplm hilal belirgindir. (Bugn
Suriye mftsnn bandaki beyaz dini kavuun arkasndan da tek bir kurdele
ortadan aa sarkmaktadr.)
Hazindir ki Buday Baa Trk parasndan ilk defa 2005 ylnda
kaldrld!
Tarkon Di Metenin ad, Osmaniye Zorkun (Dorkun/Tarkan) yaylasnn adnda
yayor.

Mahiye Morgl
(Antik Karadeniz Ar.dosyasndan)






Aratrma dosyamzn devamnda bulunan balklar:
4.BLM: OUZLU ATASI VI. BYK BEDR
Baouz mparatoru VI.Byk Bedri (M.132-63)
Halikarnas Balks Byk Bedriyi Anlatyor
Romaya Kar Savaarak Kurulan Trk Devleti: BAZLEUS
M.64de Rize Kalesi ve Prenses Sar Kz
Eupador VI.Byk Bedri ve Mustafa Kemal Atatrk
VI.Byk Bedri Savalarndan Tarihe Dlen Notlar
Mozartn Mitridate re di Ponto Operas
Hubyar Dede ve VI.Byk Bedri

261
Byk Bedrinin Arkada Asturya Komutan Bedri Toros
Hristiyanla Kar Mitraizm nan
Mitraizm Anadolunun Ortasnda
Sasani Uygarlnn Zerdt Atas Mitra; Bedri
Baouzlar Parasndaki Sekiz Keli Yldz
Rizede OZ (Ouz) kltrnn mzikte yaayan izleri
Rizede Neden Ceneviz Korsanlarnn Kalesi Vard
Alpaslandan Yardm steyen Gregoryan Ermeniler
Ouz Tresi ile Bat Kltr Arasndaki Fark


Mahiye Morgl / ubat 2012