Professional Documents
Culture Documents
1a
2a
3a
4a
5a
6a
7H
8H
9H
10a
nkozGe pd
3-5
;qh d;w rqzE ;kfjp dk fJfsjk;e ns/
nfXnkswe gZy vka nB[okr f;zx
6-31
;qh d;w rzqE ;kfjp dk eofsqZst ns/ T[d/
ezto nihs f;zx
32-51
fuqsq' gky:kB ftb/D
ezto nihs f;zx
52-67
;qh d;w rqzE ;kfjp d/ okw ns/ :kw eth
ezto nihs f;zx
68-83
nX/ nebh pkjo/
ezto nihs f;zx
84-87
gq'a ;kfjp f;zx ih dw/ pkDh pko/
nwoihs f;zx y';k (e?B/vk)
88-92
feZ;k o{g e"o dk
f;odko eg{o f;zx ih, nkJhH ;hH ;hH, B?Bb
gq'c?;o nkc f;fyiw
93-117
gkDh ftu wXkDh
;tkwh pqjwd/t T[dk;h
118-135
r[o{ rqzE ns/ r[o{ gzE
ezto nihs f;zx
136-147
nfsektK
(T) GkJh wBh f;zx tZb'A wks ;[zdoh ih tZb fbyh fuZmh
(n) wjkB e' gBk 410 dh c'N'
(J) d;w fgsk ih dh eo ewbK dh fbys (i' ;qh d;w
rqzE ;kfjp w'sh pkr gfNnkbk ftu j? .)
(;) e?B/vk dh fteN'ohnk e'oN d/ c?;b/ dh Beb
nkozGe pd
f;nkfDnK dk eEB j? fe Xow, Xkowe n;{bK d/ XkoB eoB
B{z nkyd/ jB . fJ; d/ ftgohs id Xow nXowh, nBgVQ pzfdnK d/ tZ;
j[zdk j? sK wVQhnK dh g{ik j[zdh j? ns/ v/fonK B{z iBw fdzdk j? .
ebkekoK ns/ fbgekoK d/ nXhB Xow tZv/ tZv/ Xkowe ;EkBK B{z
iBw fdzdk j? ns/ ehwsh w{oshnK ;Ekgs j[zdhnK jB . fJ;/ soQK id
Xow dh tkrv'o fBo'b ftdtkBK e'b j[zdh j? sK feskpK Bkb
bkfJpo/ohnK dk fzrko pDdk j? ns/ r'NhnK okjhA fttkdK B{z iBw
fdzdk j? ns/ okiBhse bhvoK d/ nXhB B;bh c;kd iK yk; Xkowe
nehd/ tkb/ b'eK dk esb/nkw eotkT[Adk j? .
ykb;k gE dh nZi dh sqkdh dk fJjh ekoD j? fe fJj ;ko/
gZy gE s/ Gko{ jB . fJ; jkbs dk fJe j'o gfjb{ fJj j? fe fijV/
pzd/ fzdrh dh d{ih g[bKx NZgD sZe oZp B{z ns/ Xkowe wjKg[oK B{z
fBoB/ ekbi/ fJZe ;" fJe rkbQ eZYe/ gkDh ghAd/ oj/, jkbks dh
wip{oh ekoB f;Zy ftfdne ;z;EktK s/ Gko{ jB . fJBQK e'b, ;tkfJ
o' BtK 'k SZve/ BtK g[nkVk yVk eoB s'A j'o e'Jh ezw BjhA .
nkgDh ftdtsk d/ f;Ze/ Bkb pd ikb ftSk e/ b'eK B{z r[zwokj
eoB ftu jh fJj b[s b?Ad/ jB .
fJ; s'A fJbktk d/ dh
xZN frDsh tkb/ XowK d/ fto'XhnK d/ r[gs J/izv/ dhnK wZdK B{z i/
rj[ Bkb thuko fbnk ikt/ sK ;fji/ jh gsk uZb ikt/rk fe
ftehnK ebwK fezBk e[ wko{ n;o gk ;edhnK jB . fJ; dk e[M
e[ y[bk;k n;hA fpgqB eh ohs s'A ;Zu d/ wkor dhnK feskpK pko/
fbyh feskp ;G d[N My wkok ftu ehsk j? ns/ pj[s e[M
vkeNo ;[ypho f;zx T[d'e/ B/ nkgDh feskp sp? o'; ikfrU ftu
ehsk j? .
nkfd r[o{ rqzE ;kfjp, i' fe w"i{dk ;o{g ftu f;ZyK e'b ;[oZfyns j?
T[j gqwkfDe BjhA j? . fJj edh nkfd r[o{ rqzE ;kfjp dh gkmrs
ftb/D (Textual Analysis) d/ pjkB/ ns/ edh whfDnK dh
pkDh B{z r[o{ BkBe d/t :{Bhtof;Nh ftu (yoVk BzL 1245)
1245 ;Ekgs
eoe/ T[; B{z nkfd ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dh nkXkos ;q's g[;se d/ s"o
s/ g/ eoB dh e[u/Nk B{z BthB y'i pDk e/ f;Zy e"w B{z r[wokj
eoB dhnK e'fK eo oj/ jB . fJ; ;'u d/ XkoBh ;qh nekb
ss ;kfjp s'A sBykj th brtk uZ[e/ jB . fJBQK ftu gqw[Zy jB vkL
fgnko f;zx ns/ vkH fg"ok f;zx . d{;o/ gk;/ fJe j'o N'bk G;"Vh ;'u
B{z b? e/ fJj fBozso e'fK eo fojk j? fe ;kfjp ;qh r[o{ r'fpzd f;zx
ih dh pd-w{ofs ;qh d;w rqzE ;kfjp, r[o{ ;kfjp dh feqs BjhA j? .
fJ; ;'u d/ XkoBh pkp{ s/ik f;zx G;"V, w/o f;zx n'e, vkH osB
f;zx iZrh, eosko f;zx pkVh, frnkBh Gkr f;zx, ;qH dbihs
f;zx, ;qH irihs f;zx, fgqzH joGiB f;zx, fdtkB f;zx, gq'H jfozdo
f;zx wfjp{p, ;qH i;pho f;zx wkB, ;qH r[os/i f;zx, ;qH wfjzdo f;zx
i', r[opy f;zx ekbk nrkBk ns/ f;Zy gE d/ fjs?h j'D dk
wy"Nk gfjB/ ;g'e;w?B d/ ;zgkde i'frzdo f;zx, f;Zy fwBoh ekbi
nkgD/ ;t?-fto'Xh soe-ftsoeK ns/ fBo'b fwfEnk eEBK Bkb fe;/
th soQK ;qh d;w rqzE ;kfjp ih dh gqwkfDesk oZd eoB
bJh :sBhb jB. fJ; N'bh d/ w'Yh pkp{ s/ik f;zx G;"V B{z r[owfs
fto'Xh ns/ ;Ekgs s/ ;ot-gqwkfDs ofjs-wfo:kdk B{z u[D"sh d/D
bJh ;qh nekb ss ;kfjp s'A j[ewBkwk koh eoe/ 8 nr;s
1928 JhH B{z gE ftu'A ykoi eo fdZsk frnk ;h . g{o/ 49 ;kb pknd
frnkBh Gkr f;zx B{z ;qh nekb ss ;kfjp d/ j[ewBkw/ d/ okjhA 5-71977 JhH B{z gE ftu'A ykoi eo fdZsk frnk . s/ik f;zx G;"V d/
tko; ;qH wBw'jB f;zx s/ T[BQK d/ gfotko B/ ;qh nekb sys ;kfjp
nZr/ 3 wJh 2001 B{z g/ j' e/ sBykj b[nk e/ pkp{ s/ik f;zx dhnK
G[ZbK dh fywK ikuBk dh i'dVh ehsh i' fe r[owfs ofjs-wfo:kdk
nB[;ko gqtkB j'Jh . fJ;/ soQK frnkBh Gkr f;zx d/ gfotko tb'A
fJe g[;se iB goT[gekoh nkJ/ L ;zy/g ihtBh ns/ e[M u'Dt/A b/y
frnkBh Gkr f;zx ih fJ;/ ;kb Sgtk e/ tzvh fi; ftu tko;K B/
fJj d;D ftu ;ze'u ehsk j? fe frnkBh Gkr f;zx B{z T[BQK dhnK
r[owfs fto'Xh fbysK ekoB gE ftu'A S/e fdZsk frnk ;h, i' fJ;
rqzE (1908
1908),
1908 frnkBh Jho f;zx B/ nkgDh g[;se d;w rqzE ;kfjp
ih d/ yvB dk yvB (1990
1990),
1990 ;qH oDXho f;zx B/ nkgDh g[;se ;qh
r[o{ r'fpzd f;zx ih dh pd-w{ofs d;t/A gkfskj d/ rqzE dk fJfsjk;
(1955
1955)
1955 ftu ehsk . fJ; s'A fJbktk ;qH eg{o f;zx, B?Bb gq'c?;o
n" f;ZyfJw, vkH fsqb'uB f;zx, vkH Xow gkb nkNk, ;qH pbtzs
f;zx, vkH i'X f;zx, GkJh ekBQ f;zx, GkJh Grtzs f;zx ih joh, vkH
Xow f;zx, vkH jogkb f;zx gB{, vkH wjhg f;zx, ;qH Grs f;zx,
r[ouoB ihs f;zx bKpk, vkH irihs f;zx, GkJh tho f;zx, vkH
skoB f;zx, vkH irsko f;zx ro/tkb, vkH joGiB f;zx, vkH w'jB
f;zx dhtkBk, ;qH r[ouoB f;zx wfjsk, vkH i;tzs f;zx B/eh, vkH
i;pho f;zx ;kpo, vkH joBkw f;zx kB, vkH ;fszdo f;zx, vkH
e[btzs f;zx, gq'H fjzws f;zx ;'Yh, vkH e[bdhg f;zx Xho, vkH
wBw'jB ;fjrb, vkH Xow gkb ;?Dh, vkH jhok bkb u'gVk nkfd
ftdtkBK B/ nkgDhnK fbysK okjhA d;w rqzE ;kfjp d/ tZy-tZy
gfjb{nK s/ ftdtsk Gog{o b/y ns/ feskpK fbyhnK i' fe fJ; ft/
s/ y'ihnK bJh gq/oBk ;o's jB .
j[D e[M T[BQK ftdtkBK dk feo eoBk o{oh j? i' fe d;w
rqzE ;kfjp B{z ;wMD ftu n;woE oj/ jB . ;G s'A gfjbK y[tzs
f;zx dk feo eoBk o{oh j? fiBQK B/ nkgDh g[;se J/ fJ;Noh n"
dh f;y; (fibd gfjbh) ftu jk;'-jhDk fpnkB dk e/ nkgDh
fizB/ Szd fby/ ik u[e/ jB T[BQK s'A fJe th xZN BjhA ns/ fJ; s'A
pknd 1,25,000 Szd j'o T[uko/ rJ/ . g{o/ gB/ T[Zs/ fes/ th
r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp ftu fJBQK SzdK d/ T[ukoB dh pks BjhA
ehsh rJh i' fe y[tzs f;zx d/ fdwkr dh T[gi j? Bk fe
T[; ;o's dh fi; dk fe jtkbk T[j d/ oj/ jB.
1999 ftu fgq;hgb p/ns e"o B/ fJe g[;se pfuZso
BkNe L fJe ng{ot feqsh fbyh fi; ftu T[j GzrkDh d/ jhdK dh
frDsh ftu phph tho' ih d/ g[so ;zr'kj ns/ ;zrokw kj B{z d'
ftnesh wBd/ jB, id fe r[o{ ;kfjp ;k s/ ;gN pdK
ftu ;zr'kj B{z ;zrokw kj d/ fyskp Bkb fBtk oj/ jB .
ftdtkB b/fyek nkgDh g[;se d/ gBk 207 T[Zs/ ;zr'kj
B{z ;zrokw kj dk Gok d; ojh j?, idfe phph tho' ih d/ gi
g[soK d/ Bkw fJfsjk; ftu fJ; soshp ftu nkT[Ad/ jB L ;zr'
kj, ihs wb, r[bkp uzd, rzrk okw, wkfjoh uzd ns/ r[o{ r'fpzd
f;zx ;kfjp ih B/ th fJBQK dh pjkdoh dk feo nkgDh eEk ftu
fJ; soQK ehsk j? L
sjk ;kj ;qh ;kj ;zrqkw e'g/ ..
gu' pho pze/ fgqEh gkfJ o'g/ ..
jmh ihs wbz ;[ rkih r[bkpz ..
ozDz d/yhn? ozr o{g ;jkpz ..4
4..
jfm:' wkjoh uzd:z rzr okw ..
fiB? fesh:z ihfs:z c"i skw ..
e[g/ bkb uzdz ehJ/ bkb o{g ..
fiB? ri:z rop f;zxz nB{g ..5
5..
(pfuso BkNe, 8L4
8L4--5 ....)
wjkoki B/ T[; B{z rhsk T[d/ eoe/ c/o toB nkqw dk :[ZX
fdqVkfJnk ;h, s?;/ fjzd{nK B/ nfjz;k Xow ikD e/ sq S'v
fdZs/ ;B s/ wb/K B/ sq geV bhs/ ;B s/ fjzd{nK ftu Grs
j'tB BjhA ;B d/Ad/ . s/ ;kfjp B/ kb;/ B{z ox[tz ikD e/ c/o oki
b? d/tDk ;h sK i[ZXwJh pkDhnK T[ukoB ehshnK j?B s/ sqK dh
ftfdnk fdqV ehshaaaaT[gd/ ehsk i' ;oho s[;K M{m/ ikDB/ s/
s[;kv/ toB dk Xow i[X j?, i[ZX eoBK, ihs'r/ sK oki[ G'r'r/ .
aaaaufosq fJ; tk;s/ fby/ j?fB i' fJ;sqhnK d/ G'rK ftu s[;K wB
BjhA pzXDk . (;kyh 128
128)
fJ;/ soQK Bkdo kj d/ ;wekbh fJfsjk;eko nBzd okw
w[fb;, i' fe gikph yZsoh ;h, B{z 1745 ftZu ;zGb dh w;fid
dk fpT{ok fbyD bfrnK fjzdh Gkk dh fJe ;so B/ fi; w;fid
dh g[okDh ftok;s dk ;ze/se fuzBQ fdZsk fe nepo d/ wkB/ ftu
fJj w;fid ft wfdo ;h . fijVh ;so B/ nBzd okw w[fb; dk
fXnkB fJ; T[ZiVh fJwkos dh ftok;s tb fdtkfJnk T[j
r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp tb'A ofus fBjebzeh ntsko ftu fJ;
soQK ['fGs j? L Gb Gkr G:k fJj ;zGb e/ jfoi{ jfowdo
nktjr/ .. (d;w rqzE, fBjebzeh ntsko, 141
141--56
56, ga 583
583) .
nBzd okw w[fb; dh fJj y'i dk nkXko r[o{ r'fpzd f;zx ih
ofus d;w rqzE jh j?, Bk fe e'Jh j'o ;z;feqs ouBk fi; s'A fe
T[j nDikD ;h . (fJ; ;q's dh tkeh bJh w?A ;qa ihtB f;zx
fdT[b, :{ae/a tkfbnK dk nfs XzBtkdh jK) e[fJo f;zx, i' fe
GkJh wBh f;zx dk ftfdnkoEh ;h, B/ nkgDh feqs r[ofpbk;
gkskjh 10, 1751 Jha ftu g{oh ehsh, B/, Bk f;oc kb;k ;kiD
s'A gfjbK dhnK xNBktK dk feo pfuso BkNe d/ nkXko s/
GkJh d/;k f;zx dk ofjsBkwk j? . GkJh d/;k f;zx i' fe GkJh wBh
f;zx ih d/ ;kfjpkd/ ;B, nkgD/ ofjsBkw/ ftu d;w rqzE dh
gqwkfDesk pko/ jtkbk fJ; soQK fdzd/ jB L
d[j{ rqzE w? pkDh i'Jh ..
u[zB u[zB ezm eo/ fBs ;'Jh ..
d;whA nkfd r[o{ fdB i/s/ ..
g[op ;wkB ej/ j? s/s/ ..
;[Bj[ f;zx fJe puB jwkok .
gqEw/ jw B/ ikg[ T[ukok .
g[B nekb T[;sfs i' ejh .
p/d ;wkB gkm i' njh .
g[B pfusq BkNe pBtk:' .
;'fY pz; ij eEk ;[jk:' .
g[B d' uzvh ufosq pDkJ/ .
nso e/ ;G efp wB GJ/ .
r:kB gqp'X p'X jw ejk .
i; gkm eo jfo gd bjk .
g[B u'ph; ntsko ejkBh .
poBB eok ;wMh ;G r:kBh .
dsksq/:k e/ r[o{ ;[BkJ/ .
g[B pfuso py:kB pBkJ/ .
fsqB e' Gh fJe rqzE pykBk .
gVQ/ w{VQ ;' j'fJ ;:kBk .
pd jko e/ ;[ydkJh .
;p? fBqgB eh eEk ;[BkJh .
ekb
g[oy,
nBzekb,
ekbz
ekb
wjkekb ;z;feqs dk pd j?, fi; d/ kpfde noE jB ;otT[Zu ;wK i' fe ;w/A d/ uZeo s'A ofjs j? ns/ ;ko/ Xkofwe ;kfjs
ftu fJj gow-fgsk gqwkswk bJh tofsnk frnk feT[Afe
gqwkswk ;dhth j? idfe T[; dh ;koh f;qNh BktkB j? . wjkekb
pd dk ;G s'A fnkd (80
80#)
80 gq:'r r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp B/ nkgDh
ouBk ufosq' gy:kB ftu ehsk j? . fJ;/ soQK pd ft B{z th fJj
yoV frnkBh ft ih Bkb i'V e/ fJj ;kps eoB dh Bkekw e'fK
ftu br/ j'J/ jB fe d;w rqzE ;kfjp fe;/ ;kes eth dh ouBk j? .
go fgSb/ 40 ;kbK ftu fJj BthB y'ih T[; ;kes eth d/ Bkw,
fBtk;, iks-gks, j'Ad, q/Dh s/ fbysK dZ;D ftu g{oh soQK Bkekw
oj/ . fJj fJ; uh dk y[bk;k th BjhA eo ;e/ fe i/ fJj fe;/
ukbke ;kes eth dh ukb ;h sK T[; B/ nX{ohnK fbysK fby e/
1008 Bkw ep{bd/ jB, ftB{ bJh 1000 Bkw th ep{bd/ jB, uzvh
bJh 108 Bkw i' fe gzvsK d/ o"B fdwkrK dh ekY jB, go nkgD/
r[o{ bJh e'Jh th T[gBkw ep{bD bJh fsnko BjhA . ekb s/ jfo
Bkw dk e'Jh th eth r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp d/ dopkoh ethnK dh
g[okDh Bkwktbh ftu BjhA nkT[Adk . ;ko/ Xkofwe rqzEK ftu yk;
eoe/ nkfd ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ns/ ;qh d;w rqzE ;kfjp ftu r'fpzd,
okw, :kw, ekb, jfo pd fiE/ gow-fgsk gqwkswk d/
p'Xe jB, T[E/ r[o{ ;kfjp d/ Bkw dh th gqshfBXsk eod/ jB .
r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp d/ dopkoh ethnK dhnK ;[szso ouBktK ;kv/
gk; w"i{d jB ns/ fJBQK B{z fXnkB Bkb tkuB s/ gsk brdk j?
fe ;ko/ dopkoh ethnK B/ r[o{ ;kfjp dhnK pyhK dk feo ehsk j?,
go ;ko/ d;w rqzE ftu ;kohnK ouBktK d/ wrbkuoD :K T[g;zjko
(ouBk d/ ns) ftu f;o s/ f;o gow-fgsk gqwkswk dh T[;ssh T[;
d/ eow BkwK Bkb ehsh rJh j? . fJ;/ soQK i/ dopkoh ethnK tb'A
ehs/ nB[tkd ns/ r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp tb'A ehs/ nB[tkdK B{z T[BQK
d/ w{b ;o'sK Bkb nfXn?B eohJ/ sK fJj ;k kfjo j[zdk j? fe fiE/
dopkoh ethnK B/ w{b ;o'sK dk nZyo pX nB[tkd (literal
translations) ehsk j? T[ZE/ r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp B/ w{b ;q'sK d/ ss
B{z nkgDh ?bh ns/ cb;/ nB[;ko fJe nB{mk o{g fdZsk ns/
nkgDhnK fbysK okjhA Gkosh ;z;feqsh d/ tho BkfJeK B{z nwo pDk
fdZsk . fJ; dh fJe T[dkjoD uzvh ufosq j? . uzvh ufosq T[efs
fpbk;, wkoezv/ g[okD d/ d[ork ;gssh tkb/ Gkr dk ;[szso
nB[tkd dZf;nk iKd j?, go jehes fJ; d/ T[bN j? . wkoezv/ g[okD
ftu fJ; eEk d/ 13 nfXnkfJ s/ 700 ;b'e jB, idfe uzvh ufosq
T[es fpbk; d/ 8 nfXnkfJ s/ 233 Szd jB . r[o{ r'fpzd f;zx ih
esh ns/ fJbkjh fJB;kc d/ o{g ftu jh uzvh ufosq T[efs fpbk;,
uzvh ufosq d{ik, tko ;qh GrT[sh ftu g/ ehsk j? . d[ork ;z;feqs
dk
pd
j?
fi;
dk
wsbp
j?
gj[zu
s'A
goQ/, d[orw, nrw ns/ fJ;/ jh o{g ftu T[j r[o{ ;kfjp dhnK
fbysK ftu nkT[Adh j? . r[o{ ;kfjp dk c[owkB j? L
fe;B fp;B epj{z Bfj fXnkT{A ..
ekB ;[B/ gfjukB B fsB ;'A ..
d;w rqzE, feqB ntsko, 434, ga 310 ..
itB ekb ;G irs pBk:' ..
d/t d?s iSB T[gik:' ..
nkfd nfs J/e? ntskok ..
;'Jh r[o{ ;wfM:j[ jwkok ..9
9..
d;w rqzE, efp:' pku p/Bsh u'gJh, 9 ga 138 ..
fJj d' jh c[owkB fJ; rb B{z ;kps eoB bJh ekch jB fe
r[o{ ih d/ d[ork d/ fpB B{z BjhA wBd/, d[ork sK pj[s d{o j?. T[j
f;oc gow-fgsk gqwkswk B{z jh nkgDk fJN wBd/ jB Bk fe fe;/
ntsko g[o B{z . fJ;/ bJh ;kv/ uzvhrVQ d/ yoV frnkBh fJBQK
ouBktK s'A w[Beo jB sK i' T[j nkgDh r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp fto[X
wdh GktBk dk g;kok eo ;eD .
tko ;qh GrT[sh ih eh d/ wrbkuoD ftu r[o{ r'fpzd
f;zx ;kfjp dk Bkw BjhA j? i' fe fJ; rb dk gqwkD j? fe fJj
r[o{ ;kfjp dh gqwkfDe s/ fJfsjkf;e ouBk j? . i/ fJj fe;/ eth dh
ouBk j[zdh sK fJ; ftu r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp dk Bkw th B"A r[o{nK
s'A pknd kwb j[zdk . ;kv/ fJj yoV frnkBh fJj th ;kps eoB dh
e'f ftu jB fe fJj r[o{ ;kfjp d/ ;wekbh ns/ f;y e"w dh wjkB
r[o{ ;kfjp B/
jh
r[o{ r'fpzd
B{z T[ikro ehsk . d;w rqzE ;kfjp ftu nkfd r[o{ rqzE ;kfjp Bkb'A
fwfEjkf;e BktK s/ xNBktK dk xZN feo j? . fijVhnK fwfEjk;e
BkfJe-BkfJektK dk feo nkfd r[o{ rqzE ftu nbzeko d/ s"o s/
ehsk frnk j?, T[; Bkb fJj fwfEjk;e gkso b'eK dh oXk s/
fttk; dk fjZ;k pD rJ/ . r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp B/ fJBQK BktK s/
xNBktK dh ft;Eko Bkb d;w rqzE ftu ftnkfynk eoe/ b'eK
dh ;'uDh s/ fdqNhe'D ftu fJe eqKsh fbnKdh . i/ nkfd
r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ fwfEjk;e xNBktK d/ BkfJe BkfJektK dk
feo ehsk frnk j? . fJj e'Jh nfs-eEBh BjhA j't/rh i/ d;w rqzE
B{z nkfd r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ fwfEjk;e jtkfbnK dk
ftnkfynkeko rqzE Bkb ;BwkfBs ehsk ikt/ . r[o{ r'fpzd f;zx B/
d;w rqzE ;kfjp ftu fJe nekb g[oy dh ;ot-T[Zusk ekfJw oZyD
bJh fJj ss T[ikro ehsk j? fe fijVhnK d?th eshnK
dh
(2)
(J)
(;)
ntsko)
fJ; soQK, pVh ;fji nt;Ek ftu fJj ;kok rqzE fsnko
j'fJnk . r[o{ dopkoh ethnK B/ i' ouBktK ehshnK ;B, jkbks B{z
ftrVfdnK d/y e/ T[BQK B{z gfjbK jh nkBzdg[o ;kfjp s'A pj[s
tZv/ ;BwkB d/ e/ ftdk eo fdZsk ;h, fJ; bJh fB;u/ Bkb
efj ;ed/ jK fe T[j ykbh jZE xoK B{z BjhA rJ/ j'Dr/ pbfe
nkgDhnK ouBktK Bkb b? rJ/ ;B . i' dw/ ih dh nkgDh
ouBk ;h, T[jh nkBzdg[o ;kfjp T[BQK e'b ;h. fJj Gh g{o/ Go';/
Bkb efjnk ik ;edk j? fe r[o{ e/ ;wekbh f;ZyK B/ r[o{ feqs d/
T[sko/ Gh ntZ jh ehs/ ;B .
nekb g[oy d/ j[ew nzdo id nkBzdg[o SZvDk fgnk sK
j'o ;wkB d/ Bkb pj[s ;kok fbfynk ;kfjs BN j' frnk . go
e[M e[ oXktkB f;yK d/ ehs/ T[sko/ ns/ e[M e[ r[o{ ;kfjp d/
nkgD/ d;s/ w[pkoe Bkb fby/ gzB/ pu Gh rJ/, i' nZr/ uZb
e/ ;kps j' ikt/rk .
r[o{ ;kfjp d/ i'sh i'fs ;wkT[D fgS'A wksk ;[zdoh ih B/
GkJh wBh f;zx ih B{z dopko ;kfjp dh ;/tk ;zGkb bJh G/fink
gquko j' fojk j? fe GkJh wBh f;zx tb'A fJeZsq ehsh, d;w rqzE dh
pkDh B{z gE B/ gqtkB BjhA ehsk, ;ok;o e[co j? . gE tZb'A
ngqtkBs nkfd phV j[D bZGh rJh j? i' fe vkeNo r[ouoB f;zx
ih foa w[yh ;qh r[o{ rqzE ;kfjp nfXn?B ftGkr gikph :{Bhtof;Nh,
gfNnkbk e'b ezfgT{No ftu wfjc{ j? .
GkJh wBh f;zx ih tb'A fsnko ehsh d;w rqzE dh phV
ftu, r[o{ ;kfjp d/ nkgDh ebw Bkb fby/ ebeh ntsko ftu'A,
fJe gzB/ dh c'N' wjkB e' d/ gzBk 419 s/ GkJh ekBQ f;zx ih B/
fdZsh j? . gkmeK dh frnks bJh GkJh ;kfjp B/ fJ; dh Gog{o
ikDekoh s'A fJbktk noE Gh ehs/ jB fi; dh c'N' Bkb brkJh ik
ojh j? .
fi; soQK ;G B{z gsk j? fe wZ;k ozxV dh xNBk fgS'A ;ko/
gE B/ ;op ;zwsh Bkb d;w rqzE dhnK ;kohnK B{z pkDhnK GkJh
wBh f;zx ih d/ pDkJ/ sseo/ nB[;ko fJe fibd ftu oyDk
gqtkB eo fbnk .
vkeNo fsqb'uB f;zx ih nB[;ko GkJh wBh f;zx s'A
fJbktk j'o Gh eJh r[of;ZyK B/ nkgD/ TZ[dw Bkb fJ; rqzE dhnK
phVK fsnko ehshnK iK GkJh wBh f;zx ih s'A fsnko ehs/ rqzE d/
T[sko/ ehs/ .
fJBQK ftu'A w[yh Bkw, pkpk r[opy f;zx, ;[yk f;zx ns/
pkpk fpB'd f;zx ih d/ jB . pkpk fpB'd f;zx ih r[o{ nrd d/t
wjkoki d/ gVg's/ ns/ dw/ fgsk d/ j{oh f;zx ;B, fiBQK B{z
wjkoki B/ pzd/ pjkdo Bkb gi fgnkfonK u'A fJe fgnkok Ekg e/
gikp G/fink ;h . pkpk fpB'd f;zx dk fbfynk d;w rqzE nZi
eZbQ wjkokik gfNnkbk d/ fBZih d/y-o/y j/m j? . vkeNo fsqb'uB
gqkozG ehnk .
dh
;wkgsh
gKtN/
Bro
;kb
;skoK
;"
XzB ihU fsj e[ ir w/A w[y s/ jfo fuZs wfj i[X fpuko? .
d/j nfBs B fBs oj? i; Bkt uVQ? Gt ;kro sko? .
Xhoi Xkw pBkfJ fJj? sB p[fX ;[ dhge fiT[A T[ihnko? .
frnkBfj eh pYBh wB' jkE b? eksosk e[stko p[jko? .
(feqBk ntsko) gBk feskp 93
(3)
;zws pshs j' ikB/ T[gozs uVQd/ ;kb 1754 eh t?;kyh e/ [G fdt;
s/ GkJh uT[gfs okfJ B/ p/Bsh ehsh ih ;Zu/ gkskj ! w?A o'kBk
nekb T[;sfs ek gkm ehnk eosk jK, nkg fJB s[eK ek Gkt
noE ;wMkJhJ/ L
BkNe ;zws ;skoK ;' guktB jkV pdh J/ew e/ fdj[z ;zg{oB
j{nk, ;wkgsh s/ ;fsr[oK T[ukoB ehnk L
BkNe
dk
gfjbk ;tZ:k ) (GkJh i?sk ih ihtB s/ ouBk feqs vka r[ow[y f;zx
gzBk 65)
65
yvk gkj[b t/b/ nzfwqsk dk pkNk fsnko eoB dh ftXh pko/
GkJh i?sk ih fJzi d;d/ jB L
eofj
212..
ig[ e' gkm eof
j ;zr fsj f;y gkso d{ ;o jkE Xohi? .. 212
..
gkuj[ wfj uko ;[ j'tfj nto i'fJ gkso T{go jkE oyhi? .
nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi/ .
ig[ ikg ;t? :/ u"gJh nBzd e' gkm ;' gkj[b fsnko eohi? .
..223
223..
gKu'A u[b? w[y gktfj i[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..
223
..
wZ;k ozxV B{z ;'XD tkb/ GkJh wfjskp f;zx ih d/ g's/ GkJh
osB f;zx ih Gzr{, eosk ;qh r[o gzE gqek (1841) gfjb/ f;Zy
fJfsjk;eko j'J/ jB . fJBQK dh fbys nB[;ko pkpk pzdk pjkdo s'A
fgS'A ;G s'A gfjbh jhdh GkJh skok f;zx dh j'Jh.
id s[oe c"i B/ GkJh ;kfjp s/ uVQkJh ehsh, T[; e'b f;Zy
E'V/ jh ;B . f;zxK B/ GkJh skok f;zx B{z ;bkj fdZsh j[D fJe gk;/ j'
ikJhJ/ c"i pj[sh nk ojh j? . GkJh ;kfjp B/ f;zxK B{z fejk fe nodk;
eoe/ g'Eh (i' T[BQK e'b ;h) ftu'A j[ew b? bt' . nodk; fgS'A i' pd
nkfJnk T[j fJj ;h L
i' ej{z ekb s/ Gki e/ pkuhns s' fej e[zN ej' Gfi iJhn? ..
nkr? j{z ekb Xo/ nf; rkis Skis j? fij s/ Bf; nkJhn?..
n?;/ B e? r:' e'Jh ;[ dkt o/ ifj T[gkt ;' xkt puhJn? ..
iK s/ B S{Nhn? w{VQ ej[,
j; j; sK eh feT[A Bk oDkrfs iJhn? .. 96 ..
(pfuZsq BkNe)
f;ZX eodk j? fe d;w fgsk dh pkDh dhnK g'EhnK T[; t/b/
f;ZyK e'b nkw j[zdhnK ;B . fJ;/ j[ew d/ nXko s/ GkJh ;kfjp ns/
Bkb d/ f;zxK B/ jhdh gqkgs ehsh .
fJ;/ soQK Gzr{ ih yvk gkj[b SekT[D t/b/ i' dw/ ih B/
nodk; ehsh T[; pko/ d;d/ jB L
80
, z.
z 3 :
( )
, , ,
, :
1
2.
( z 19)
z 11 z z
: (2) z () z
z , z
: z , 10 (5) -
:
1741 z
(z )
,
393
z 18 :
z
C AHED .
:
( )
z 10
( ) :
....
( z)
, ,
M/s.
(5)
ns/ jekfJsK .
fJj fJe fJfsjk;e sZE j? fe dw/ fgsk B/ gzi f;zx, okw
f;zx, eow f;zx, rzvk f;zx, tho f;zx ns/ ;'Gk f;zx, B{z ;z;feqs
gVQB bJh pBko; G/fink (wjkB e' gzBk 712) . fJj Gh ;G B{z gsk
j? fe id pqkjwDK B/ ykb;kJh G/; tkb/ f;ZyK B{z gVQkT[D s'A fJBeko
eo fdZsk sK T[BQK B{z t/; G{k Gh pqkjwDK nB[;ko jh pBkT[Dh gJh .
fJ; s'A fJbktk r[o{ ;kfjp B/ nkgD/ dopkoh ethnK B{z tZv/
tZv/ fJBkw d/ e/ t/d, kso, okwkfJD, wjKGkos nkfd d/ T[bZE/
d/tBkroh ns/ r[ow[yh fbgh ftu eotkJ/ . ebrhXo wjkoki B/
f;ZyK s/ pqkjwDh ozr uVQkT[D bJh fJj e[S BjhA ehsk pbfe f;ZyK
B{z ;op gZyh frnkB d/D d/ nk/ Bkb ehsk ;h.
fco r[opkDh ftu i' xNBktK ns/ fJBQK d/ BkfJe, fiBQK dk
N{e wkso toBD nkfd ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dh pkDh ftu nkfJnk j?,
T[; B{z ;wMD bJh f;ZyK dh frnks tk;/ fJe pj[s tZvk T[gokbk
ehsk ;h.
wB
;[fD ;kyh w
B ifg fgnko .. nikwb[ T[Xfonk efj J/e pko ..
pkbwhe? j'nk ;kX ;zr[ .. Xq{ e' fwfbnk jfo fB;zr .. ..
s/fonk ;zsK ikuT[ uoB o/B ..
d/B .. .. ojkT[ ..
rfBek T[Xoh jfo ej? s's .. rifJzdq fXnkU jfo ehU w'y ..
fpgq ;[dkw/ dkbd[ Gzi .... o/ wB s{ Gh Gi[ r'fpzd .. ..
pfXe T[XkfoU yfw gqjko .. e[fpik T[Xoh nzr[;N Xko ..
fpdo[ T[XkfoU dk;s GkfJ .. o/ wB s{} Gh jfo fXnkJ/ .. ..
gqjbkd oyh jfo g?i nkfg .. p;sq ShBs d'qgsh oyh bki ..
fiB fiB ;/ftnk nzspko .. o/ wB ;/ft s{ gofj gko .. ..
XzB? ;/
;/ftnk pkb p[fX .. fsqb'uB r[o fwfb GJh f;fX ..
p/Dh eT[ r[fo ehU gqrk;[ .. o/ wB s{ Gh j'fj dk;[ .. ..
i? d/t fsnkfrU nzjw/t .. BkJh T[XfoU ;?B[ ;/t ..
wB vhr B v'b? ej{ ikfJ .. wB s{ Gh so;fj ;ofD gkJ/ .. ..
fij nB[rqj[ mke[fo ehU nkfg .. ;/ s? bhB/ Grfs nkfg ..
fsB ek r[D[ nT[rD[ B phukfoU e'fJ .. J/j fpfX d/fy
wB[ brk ;/t .. ..
epho fXnkfJU J/e ozr[ .. Bkw d/t jfo ihU p;fj ;zr[ ..
oftdk; fXnkfJ gqG{ nB{g .. r[o BkBe d/t r'fpzd o{ g .. .. nze
..
(n)
iko/ .. nze
(J)
b[GkfJnk.. nze
ns/ fJ; soQK d/ nB/e j'o pd i' ;qh r[o{ rqzE ;kfjp wjkoki ftu
jB, i/ fe;/ B/ fJBQK dk ft;Eko g{ope jkb ;wMDk j't/ sK feE'A gsk
uZb/rk < iK sK fi; B{z ;z;feqs nkT[Adh j? T[j fJj g[;seK gVQ/ iK
fco gzfvs ih nZr/ r'v/ N/e e/ g[ZS/ fe gzfvs ih cbkDh xNBk fe;
soQK tkgoh ;h feqgk eoe/ dZ;' ns/ gzfvs ih woh nB[;ko M{m ;Zu
i' dZ;D T[; B{z wzB fbnk ikt/ .
dw/ fgsk ih B/ fJ; ;G e[M bJh nkgD/ f;y B{z gzfvs ih
dh r[bkwh s'A pukT[D bJh nkg jh ;G e[M d;w rqzE ftu fby
fdZsk . ;' i/ fJj efj fdZsk ikt/ fe ;qh r[o{ rqzE ;kfjp B{z ;w[Zu/ s"o
s/ ;wMD bJh d;w rqzE gVQBk o{oh j? e'Jh nfseEBh BjhA j't/rh .
ni s'A ;kY/ fszB ;' ;kb gfjbK id fe fJj ;ko/ Xkowe rqzE
nkw nkdwh dh gj[zu s'A d{o ;B ns/ pqkjwD iksh dh fBih
ikfJdkd ;B, d;w/ fgsk B/ ;G bJh dotk/ y'bQ e/ wBZ[ysk s/ fJe
tZvk goT[geko ehsk j? .
r[o{ ;kfjp t/b/, fiZE/ fJe gk;/ ykb;/ B{z kbw Bkb fi;
bJh sbtko o{oh ;h . T[E/ d{;o/ gk;/ pqkjwD Bkb f;XKse NZeo ;h .
fJ; bJh pqkjwD B{z fBoT[so eoB bJh fJBQK rqzEK dk frnkB j'Dk
bkwh ;h .
nkoan?;an?;a ns/ T[; d/ yohd/ f;Zyh G/; tkb/ pzd/ f;yK B{z u[D"sh d/
oj/ jB. dwdwh Ne;kb d/ r[ow[yK, gzfvs skok f;zx Bo'sw,
fBowfbnK, frnkBh fdZs f;zx ns/ gzfvs eosko f;zx dkyk nkfd,
nkohnk ;wki, ;`kwh d:kBzd ns/ j'o gzE d'yh pqkjwDK B{z d;w rqzE
ns/ j'o pqkjwDh rqzE gVQ e/ jh gSkVB ftu ekw:kp j' ;e/ . i' fe
;fsr[o eh n? ;h tfvnkJh .
g[so ebso ftu/ rfs gkJh .. (ne
)
BkBe ;fsr[fo G/fNn? g{oh j't? i[rfs ..
j;zfdnK y/ bzfdnK g?BzfdnK yktzfdnK ftu/ j't? w[effs..
s..
(ne
;', nZi ;kv/ d/ ftu i' bfjoK pfjoK, ;[zdo pkr prhu/,
wfjb wkVhnK ns/ j;{z j;{z eod/ pkb Bo nk oj/ jB, fJj ;G
r[o{ BkBe d/t wjkoki dh feqgk dk ;edk j? .
go jo uh fe;/ yk; ;hwK ndo jh mhe j? . ;kv/ ;oho dk
skgwkB fro ikt/ sK phwko, i/ tX ikt/ sK p[yko, G[Zy B bZr/ ns/
pj[s finkdk bZr/ sK phwkoh d/ bZSD jB . fJ;/ soQK id ekw dh
u/Nk Bk j't/ pzd/ B{z Bkwod nkyd/ jB ns/ i/ pj[s tZX ikt/ sK
pbksekoh pD iKdk j? . fJ; bJh ;fsr[oK B/ tko tko fusktBh
fdZsh j? sK i' fJj ;kv/ wB s/ Gko{ Bk j't/ .
id pzdk ftjbk j't/ ns/ n?' fJos d/ ;kXB j'D sK pzd/ ftu ekw
Gkt gqpb j[zdk j? .
dw/ fgsk nzsoikwh B{z gsk ;h fe nZr/ ykb;/ B{z oki gkN
gqkgs j't/rk . fJj Gh ;G B{z gsk j? fe wod dh ;G s'A tZvh ew'oh
n"os j? . nkfd ekb s'A wod dh fJ; ew'oh dk ckfJdk T[mk e/ oki/
wjkoki/, iK ft ezfBnk d/ o{g ftu iK t/;tktK d/ o{g ftu fJ; B{z
tosd/ oj/ jB . d{;o/ ;z;ko :[ZX ftu fJ;sqhnK B/ e[dos tb'A fwbh
fJ;
skes
B{z
tos
e/
d[wB
pV/
pV/
r[ZM/
G/d sA' b? e/ izrK d/ o[y pdb fdZs/ . fJ; bJh r[o{ ;kfjp B/ f;Zy B{z
jo gZy'A ;[u/s eoB bJh ufosq' gky:kB dk Gkr fbfyfnk j? .
f;zx
Gzr
dk
;jkok
fbnk
iKdk
;h
u/Nk tXkD bJh, nZi eZb fJe fdB ftu fezBhnK r'bhnK ftnkrkok
dhnK toshnK iKdhnK jB e'Jh frDsh BjhA, B jh ed/ fe;/ B/ fJ; pko/
fJsok ehsk j? . we;d d'BK dk fJe' jh j? . d;w rqzE d/ fto'Xh
ss ;ko B{z SZv e/ fSbV uZp e/ efjzd/ jB fJj c'ek j? .
(2)
fBokdo ehsk frnk j? . r[opkDh efj ojh j? L;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ izwfj okikB ..
T[Zso LL- r[opkDh nB[;ko fJ;sqh d/ fGzB-fGzB o{g jB . e[uZih, ;[uZih
ns/ r[Dtzsh . nZi dh feoB p/dh torh fJ;sqh d/ r[DK B{z Bo nzdk
eo e/ id ;wki ftu e/tb fJ;soh j'D eoe/ d[oekfonk iKdk ;h w{oy,
g{ ns/ Y'o nky e/ nfsnkuko j' oj/ ;B sK wjkoki B/ T[gd/ fdZsk L
efjzdh j? ns/ okik nkg gkDh b? e/ nkT[Adk j? ns/ fco fJ;/ soQK t/d
ksoK dk M{mk jtkbk d/ e/ oki/ e'b'A MKNK w[zBtkT[Adh j? .
;gNheoB L fJj e'Jh nb'eko dh rZb BjhA . ;G B{z gsk j? fe
gfNnkb/ dk fJe okik pj[shnK okDhnK eoe/ wj{o ;h fJe fdB fJe
BthA okDh wfjbK ftu nkJh, wjkoki/ Bkb jwfp;so j'D t/b/ T[; B/
nkgD/ r[gs nzr s/ jZE oZy e/ wjkokik ;kfjp B{z fejk fe gfjbK w/o/
Gok B{z c"i ftu bcN?D Gosh eo' fco w/o/ Bkb ;zr eoBk . ekw t/r
ftu nzBQ/ j'J/ wjkoki/ B/ T[;/ t/b/ ;pzXs nc;o B{z c'B eo fdZsk fe
cbkD/ pzd/ B{z bcN?B pDk fdT[ Bkb jh fejk j[D sK jZE uZe j[ew
d/ Bkb jh fJj rZb Gh N?bhc{B s/ gj[zu rJh ns/ gfNnkb/ d/ jZE uZe
bcN?B wj{o j' rJ/. nkw jkbsK ftu Gh fJ;soh nkgD/ fgnko ftu
ozr e/ ;/i G'rD
t/b/
fezB/
nkfynk wzBd/ jB T[j ngftsq rzd/ ns/ w{oy j[zd/ jB . ngftsq wB[ZyK
B{z ekw u/Nk ftnkgdh j? (fi; ekoB) ozBk gk;'A g[S e/ T[BQK d/ dZ;/ j'J/
o;s/ s/ ubd/ jB . eh fJj r[o c[owkD ufosq d/ ss;ko s'A tZyok j? <
dhtkB iowBh dk; B/ nkgDh feskp wjkokik ftu
eJh ;ZuhnK ejkDhnK fbyhnK jB . eh iowBh dk; B/ b'eK B{z
fJj ;G e[S eoB d/ T[gd/ bJh fbyhnK jB <
BjhA, e/tb
aaa
aaa
aaa
T[j ;{ow/ j[zd/ jB w[ZS yVh oyd/ jB . w?dkB ftu d[wD s/ pki tKr
pj[shnK fJ;sohnK Bkb ftjko eod/ jB . nwb ;{ow/ ghAd/ jB, w{oyK
d/ f;o sbtko tkj[zd/ jB. nwb i'rh ghAd/ jB feqB dk fXnkB eod/ B/
nwb dk ;[nkd b? e/ ;{w s/ ;'chnK B/ eh eoBk j? <
kj efjzdk j?l - fijV/ g[o nwb ghAd/ jB oks fdB T{Axd/
jB . i/ fes/ fJe xVh nwb B fwb/ sK skg uVQ iKdk j? nwbhnK B{z .
fJ; bJh fijVk g[o nwb ghAdk j?, T[j fe;/ ezw i'rk BjhA . T[j
sK w{oy j' e/ w[odk j' e/ xo fgnk ofjzdk j? .
fJ;/ soQK kj dh ns/ fJ;soh dh bzph tkoskbkg j? . ekbk
ncrkBk ns/ T[BQK d/ ;woEe ubkeh Bkb fJ;soh tZb'A nwb ykB pko/
rZbK sK d;d/ jB go kj tb'A nwb d/ B[e;kB pko/ u[g tZN b?Ad/ jB .
ni/j/ p/JhwkBK ns/ b'eK B{z r[wokj eoB tkfbnK bJh sK 420 dk
w[eZdwk ubkT[Dk ukjhdk j? .
fg:s GKr ekj{ i' j/o? .. (i/ T[j fe;/ B{z Gzr ghAdk d/y/)
mkY' j's B sk e/ B/o' .. (T[; e'b yVk th BjhA ;h j[zdk)
G:' ;dB fsZj ej' T[ikok.. (efjzdk ;h T[j xo T[iV iKd/ jB)
iK e? e{zvk pi? d[nkok .. (fi; d/ xo Gzr tkbk e{zvk x'NDk yVedk j?)
;'ch sk e' j's T[ikfo ej? xo .. (T[j xo jh T[ikV j' iKdk j?)
GKr nchw Gys j? i' Bo .. (fijVk g[o Gzr nchw yKdk j?)
;'ch ;eb p[fX pb oj? .. (;'ch jo t/b/ mhe p[ZX ns/ nkgD/
pb ftu ofjzdk j?)
nwbfB e' eS[ e? Bfj oj? ..
(nwbh B{z GKt/A e[S ej' T[j e[S efjD i'rk BjhA j[zdk, 245 ufosq (8
8)
nwbh e'b neb j[zdh jh BjhA)
(5) d;w rqzE d/ yzvD tkfbnK dk efjDk j? fe fes/ fby fdZsk yzvk
gqEw/ ;ki e? ;G ;z;ko T[gkfJnk.. (uzvh dh tko) ns/ feE/ fby fdZsk
L- J/e ;qtD s/ w?b fBekok ..
ehsk g;kT[ J/e' etkT[ fJe pd s'A ;kok g;kok j'fJnk j?.
3a
4a
5a
6a
7a
noE L T[; dh uoph gkDh ftu gJh ojh fi; s'A Xosh pDh fJ;
bJh Xosh dk Bkw w/Xk iK w/XBh g? frnk . wjkB e' ftu w/dBh d/
noE Gh GkJh ekBQ f;zx ih B/ fJjh ehs/ jB .
w/dBh pd r[opkDh ftu nze BzL 542, 1407, 472, 580, 712,
724, 936, 1092, 1096, 110, 1281, 1283, 1288 ns/ 1416 ftu
nkfJnk j? ns/ jo tkoh Xosh d/ noE ftu tofsnk frnk j? . fJ; bJh
i/ r[opkDh pfusq BkNe d/ pzd 14 B{z gqtkB eodh j? sK pzd BzL 13 fet/A
rbs j' ;edk j? <
d/ ;woEe g{o/ skD Bkb efj oj/ jB fe n;hA e/tb gq'a ;kfjp f;zx ih
dhnK fbysK B{z wkBsk fdzd/ jK j'o fe;/ B{z BjhA wzBd/ . go f;zx pqdo
nzfwqs;o s'A gqeks ikg[ ;kfjp, ;tZJhJ/ ns/ u"gJh d/ Nhe/ ftu
gq'a ;kfjp ih pfusq BkNe ns/ uzvh dh tko B{z r[o{ feqs ;thekod/ jB .
6a
tofsnk j? . fJ; bJh w?A p/Bsh eoKrk yzvk pd d/ noE d/yD bJh
wjkB e' d/yD dh y/ub eo' . fJ; d/ d' noE jB L
1a
b'j/ dk d' Xkok so o{g yzvk .
2a
wk:k, e[dos, ;z;ko d/ ;G d[zd gdkoE ou e/ nB/e
G/d eoB tkbh j'D eo e/ e[dos dk BkT[A yzvk j? .
e/tb ;qh d;w rqzE B{z yvB bJh fJ; rqzE d/ fto'Xh ftu'A ftu'A
s[eK eZY e/ b'eK B{z e[okj/ gk oj/ jB ns/ i' sZs;ko fjZs' T[gd/ j? T[;
B{z S[gk b?Ad/ jB .
tor/ d;w rqzE dh pkDh dh gqwkDhesk pko/ e'Jh zek BjhA eod/ . e/tb
BhthA gZXo dh p[Xh tkb/ jh fJ; s'A w[Beo j' e/ GzvD dh w{oysk eod/
jB .
..212
212..
ig[ e' gkm eofj ;zr fsj f;y gkso d{;o jkE Xohi? ..
212
..
fJ gkso T{go jkE oyhi? .
gKuj[z wfj uko ;{ j'tfj nto i'fJ
nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi? .
ig[ ikg ;t?:/ u'gJh nkBzd e' gkm ;'A gkj[b fsnko eohi? .
..223
223..
gKu'A u[b/ w[y gktfj ;[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..
223
..
(GkJh i?sk ihtB s/ ouBk feqs vka r[ow[y f;zx gBk 78)
78
go j[D pj[s ;ko/ ;ZiD, fiBQK B/ fJ; rozE d/ ed/ do;B Gh
BjhA ehs/ iK T[j ;ZiD fe;/ yk; ekoD eoe/ nkgD/ wsbp dhnK s[eK
ftu'A eZY e/ gquko eo oj/ jB fe fJ; rqzE dk pj[sk Gkr ft/ o{g ftu,
u"ph; ntsko, uzvh fusqo d'B'A Gkr ns/ ufosq'gy:kB r[o{ feqs BjhA
fJj r[o{ dopkoh eth okw ns/ :kw dhnK fbyhnK j'JhnK jB, feT[Afe
feqBk ntsko ftu ;:kw eft dk BkT[A nkT[Adk j? . d{;ok, fJBQK dk
efjDk j? fe r[owfs ftu ntskotkd dk yvB j? go fJBQK ouBktK
B sK ;jh s"o s/ nkfd ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk wB fuZs bk e/ gkm ehsk j?
ns/ B jh d;w rqzE d/fynk j?, p; ! d' ;kb dk fwBoh e'o; eo e/
nkbw ckb pD e/ GkJh tho f;zx, nekbh e"o f;zx fBjzr, GkJh ekBQ
f;zx ns/ f;a eg{o f;zx ns/ j'o gE gqf;ZX ftdtkBK B{z u?fbzi eo oj/
jB .
n;hA j[D w{b ft/ tZb w[Vd/ jK fiE'A sZe d;w rzqE ftu
ntskoK ns/ d/thnK dh T[;sfs dk ;tkb j? ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/
f;XKs nB[;ko L
thukoBh j? . pfusq BkNe d/ gfjb/ nfXnkfJ d/ gfjb/ Szd ftu ns/ j'o
EkT[A r[o{ ;kfjp B/ fJj ftXh ngDkJh j?.
g[oksB ekb ftu jo fJe eth nkgDh ouBk [o{ eoB s'A
gfjbK nkgD/ fJN B{z fXnkT[Adk ;h fco nkgD/ r[o{ B{z, nkgD/ ftk
t;s{ pko/ dZ; e/ ouBk [o{ eodk ;h . n;hA id d;w rqzE dhnK ouBktK
dh nkozGsk d/yd/ jK sK sZs fJ; soQK fBebdk j?.
(1)
ikg[ L
1> ;fsr[o gq;kfd tkfjr[o{ ih eh csfj
;qh nekb g[oy ih s/oh ;ofD ..
(fJj ;so pdkoE ftu j?)
(2)
nekb T[;sfs L
1> ;fsr[o gq;kfd ..
;qh GrT[sh ih ;jkfJ ;qh nekb ih eh T[;sfs .
(GrT[sh d/ noEK bJh wjkB e' GkJh ekBQ f;zx ih
ns/ r[owfs ;[Xkyo d/y')
(4)
uzvh
ufosq
T[efs
fpbk;
;[zG
pXfj
Bkw[
nNw'
nE pfusq BkNe
dZ;/ wrbk uoB Bkb jh j[zdh j? . e/tb u'ph; ntsko dh nkozGsk ftu
thjt/A ntsko
dZ;d/ jB fe T[j ;oho B{z s[S wksq ;wMd/ jB nkgDk f;o d/ fdzd/ jB
go nkgD/ gqD s/ nNZb ofjzd/ jB .
410
aaaaaa
aaaaaa aaaaaa
aaaaaa
aaaaaa
w' rqfj wfj wB s/ XB s/ sB s/ f;o b"A ;G j? fJe jh eT[ ..
fjzd{nK dh wkBf;esk dh ;hwk jh ewho s'A b? e/ ezfBnk
e[wkoh sZe j? ns/ i? Gkos wksk s'A T[go BjhA iKdh sK ;:kw eth fe;
soQK nky/rk .
g[fB ohM dJ/ d'T{ shnk poz r . fus w' ;[ fpuko eS[ B eoz..
..17
17..
ejh BkNe wZX ufosq eEk . i:k dhB ;[o/ Bo/i iEk ..
17
..
dw/ fgsk dZ;d/ jB fe w?A d;oE dhnK d' okDhnK d/ ftnkj dk gq;zr
pfusq BkNe rqzE ftu ufosq' gy:kB ftu Gh fbfynk j?.
w/o eo' fsqD s/ w[fj ikfj rohp fBtki B d{;o s' ;' ..
G{b fSw' jwoh gqG nkgB G{bBjko ejK e'T{ w' ;' ..
Go''; ' ..
;/t eoh s[woh fsB e/ ;G jh frqj d/yhns dqp Go
:k eb w?A ;G ekb feqgkB e/ Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';' .
(pa BkNe 92)
92
fJj' ;tZ:k ufosqK dk nkozG ftu fJ; soQK j? L
w/o fe:' fsqD e/ w[fj ikfj rohp fBtki B d{;o s' ;" ..
G{b fSw' jwoh gqG nkgB G{bB jko ej{z e'T{ w' ;" ..
pj[
jfo ub/ frqj nkgB/ e' pB w? p
j[s' fsB X:kB brkJ/ ..
f;X ;wkX nrkX eEk w[fB y'i oj/ jfo jkE B nkJ/ ..
;:kw ej? ;G p/d es/pB ;z sB e? wfs :'A mjokJ/ ..
Gkys j? efp ;zs ;[B' fiB gq/w ehJ/ fsj ;qh gqfG gkJ/ ..
;ku ej'A ;[fB b/j[ ;G? fiB gq/w eh:' fsB jh gqG gkfJU ..
..
(nekb T[;sfs)
fJ; s'A f;ZX j[zdkj? fe okw ;:kw ns/ r'fpzd e'Jh wB xVzs
nyT[sh j'o eth BjhA pbfe fJj fszB/ bc fJe' d/ ;wkB nso noE
tkb/ jB . iEkL
..
fJzdo
f;zx
xZrk
n?Av
gkoNh
tb'A
ftd/K
ftu
ikg[ ;kfjp ;[Xk ;tZ:/ ns/ efpU pku p/Bsh u"gJh fto[X e{V
gquko eoB eoe/ ns/ j'o soetkdh ekwo/vh ;'u B{z goBkJhnK
rshftXhnK ekoD, ftd/K s'A fwbhnK fog'oNK s/ iE/dko ;qh nekb
sys ;kfjp d/ ;w{j r[od[nkfonK ndo fJBQK d/ p'bD s/ gkpzdh brk
fdZsh . cb;o{g fwBoh ekbi tkfbnK B/ nihs nypko ns/
r[of;y c[bktVh ftu fpnkB d/ fdZsk fe ;kvk fJzdo f;zx xZr/ Bkb
ed/ e'Jh tk;sk BjhA fojk id fe fJzdo f;zx fwBoh ekbi dh
sBykj s/ gbdk fojk j? . fJj n;bh feodko j? T[BQK pzfdnK dk
fiBQK B/ ;qh d;w rqzE fto[X e{V gquko dk j?doh Mzvk u[Zfenk j'fJnk
j? .
;g'e;w?B ns/ fwBoh ekbi tkfbnK B/ ekbk ncrkBk B{z
;dh dk ;G s'A q/N f;Zy ns/ f;yh dh nek rzrk dk Xq{ skok
n?bkB oZfynk j? . pbfe fJzdo f;zx xZrk sK efj fojk j? fe GkJh
ekBQ f;zx s'A fgS'A gE ftu i/ e'Jh ftdtkB g?dk j'fJnk j? sK T[j
ekbk ncrkBk j? . fJ; s'A fJe edw j'o nZr/ ik e/ nkydk j? fe
j[D d[BhnK ekBQ f;zx BkGk B{z Gh G[b ikt/rh .
n;hA gkmeK B{z fJ; Xq{ sko/ dh n;bhns ikD{ eokT[Dk
nkgDk co ;wMd/ jK sK i' f;y ;zrsK ;jh fBoDk b? ;eD . fJBQK
dk iBw 1922 ftu j'fJnk . pugB fbQk fwN r[woh uZe BzzL 3914/2 r[fonk . fibk w[bskB d/ Bro whnK u[zB{z s'A d;thA gk;
ehsh . 1947 ftu gkfe;skB pDB fgS'A r[odk;g[o d/ fgv ekbk
ncrkBk fNekDk pDkfJnk . g[fb; ftu f;gkjh Gosh j' rJ/ ns/
soZeh eod/ n?;an?uaUa (g[fb; fJz;g?eNo) pD rJ/ .
ftu
ykb;k
dhtkB
;[;kfJNh
d/
r[od[nkok
N'gk ;NohN ftu rqzEh dh ;/tk eoB bZr gJ/ . nkgDh 68 ;kb dh
T[wo ftu r[od[nkok ;kfjp d/ ndo jh fiE/ fJ; dh gsBh ns/
bVeh Gh ;h soBihs e"o G[bo Bkwh phph Bkb nB?fse fpUjko
eoB bJh ew/Nh B/ fJ; B{z r[od[nko/ ftu'A eZY fdZsk . fJ; s'A fJBQK B/
fpqN e'bzphnk dh fteN'ohnk e'oN dk dotkk ik yVekfJnk . fiE/
fJ; dk e;{o f;X j'D s/ cotoh 1992 ftu gi jko e?B/vhnB
vkbo i[owkBk eoe/ e/; ykoi eo fdZsk . e'oN d/ c?;b/ dh ekgh
n;hA ;zrsK d/ frnkB bJh Bkb brk oj/ jK .
fwBoh ekbiK ns/ ;g'e;w?B d/ pDkJ/ f;yh d/ nek rzrk
d/ Xq{ sko/ dh n;bh c'N' ;zrsK B/ d/y fbZsh, pkeh i[zvbh pko/ ;zrsK
nkg jh fBoDk b? b?D fe d;w rqzE d/ fbykoh GkJh wBh f;zx jhd,
pkpk dhg f;zx jhd ns/ j'o d;w rqzE B{z wBD tkb/ r[o{ e/
dh T[ukoh j'Jh j?, fJ; tk;s/ fJ;d/ [o{ ftu gVQBk j? ;qh w[ytke
gkfskjh d;thA .
gq'a ;kfjp f;zx ih dh fJe j'o, f;zx pqdo tZb'A Skgh g[;se,
ihtB fpqsKs r[o{ r'fpzd f;zx ih j? . ga 88 s/ GzrkDh :[ZX pko/
fbyd/ j'J/, T[j fw;kb fdzd/ jB L
fJfsjk;e rtkjh-izr s'A fgZS'A S/ wjhB/ j'o ;fsr[o{ ih
gkT[AN/ ;kfjp jh fNe/ oj/ . GzrkDh dh izr dk ;kok jkb T[BQK T[E/ jh
pho-o;-Goh eftsk ftu fbfynk, i' pfusq BkNe d/ nZmt/A
nfXnkJ/ ftu do j? .
g'qa ;kfjp f;zx ih fJ;/ g[;se d/ gL 92 s/ fbyd/ jB L
t/b/ dh ;zGkb-go fBo/ jfEnko fe;/ ezw BjhA, i/ jfEnko
cVQB tkb/ wB[Zy d/ ndo pho o; dk j[bkok BjhA . fit/A
r[o{ jfor'fpzd ;kfjp B/ ;qh nekb sys ;kfjp dh fJwkos pDtk e/,
T[;d/ ;kjwD/ YkvhnK gk;'A i'fXnK dhnK tkoK d/ gq;zr
[o{ eotkJ/ ;B, fst/A r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ Gh ehsk . aaaaowkfJD
ns/ wjKGkos d/ izrK dhnK ;dhnK s'A g[okDhnK eEktK ;z;feqs
ftu fbyhnK w"i{d ;B . ;fsr[o{ ih B/ T[BQK B{z Bt/A ;Zu/ ftu Ykb e/
Bt/A o{g ftu fbnKdk .
ga 105 T[go gq'a ;kfjp f;zx ih fbyd/ jB L
j[;?B ykBaaapfusq BkNe d/ :koQt/A nfXnkfJ ftu
j[;?Bh :[ZX d/ Bkw j/m fJ; izr dk feo j? . ;fsr[o{ ih tZb'A G/i/
j'J/ e[ZM f;Zy Gh GkJh ;zrshJ/ ;w/s jhd j'J/ . fJj :[ZX ;zB
1688-89 d/ f;nkb ftu j'fJnk ;h .
fco fJ;/ g[;se d/ gL 127 s/ gq'a ;kfjp f;zx fbyd/ jBL
r[o{ r'fpzd f;zx ih fJB;kBh ihtB Bkb ;zpzX oZyD tkb/
eJh n;{bK dk ;q'fsnK ns/ doeK d/ wBK ftu v{zxk gqGkt gkD bJh
i' feS[ b/y fbfy:' fpXBk ;'Jh gkJhns fwq i{ 'e[ fBtko' ..
w/o' eS{ ngokX BjhA r:' :kfd s/ G{fb B e'g[ fusko' ..
pkr' fBjkbh gm? d? j"A nki Gb/ s[w e' fBju? ihn Xko' ..
fBjko'' ..1..
Ssq ;G? feqs fpgqB e/ fJBj{ g? eNkS feqgk e/ fBjko
i[X fis/ fJBjh e/ gq;kfd fJBjh e/ gq;kfd ;[ dkB eo/ ..
nx Ux No? fJB jh e/ gq;kfd fJBjh eh feqgk c[B Xkw Go/ ..
fJB jh e/ gq;kfd ;[fpfdnk bJh fJB jh eh feqgk ;G ;sq wo/ ..
fJB jh feqgk e/ ;i/ jw j?A BjhA w' ;' rohp eo'o go/ ..2..
;/t eoh fJB jh eh Gkts n"o eh ;/t ;[jks B ih e' ..
dkB d:' fJB jh e' Gb' nT[o nkB e' dkB B bkrs Bhe' ..
nkr/ cb? fJB jh e' d:' ir w? i;[ nT[o d:' ;G che' ..
w' frqj w? sB s/ wB s/ f;o bT[ XB j? ;G jh fJB jh e' ..3..
d'fjok
uNgNkfJ fuZs w? ifoU fsqD fiT[A eo[ZXs j'fJ ..
y'i o'fi e/ j/fs bfr d:' fwq i{ o'fJ ..4..
gq'a ;kfjp f;zx ih fJ;/ g[;se d/ ga 133 s/ fbyd/ jB L
y[bQk nfwqs gouko L- ;fsr[o{ ih dh jdkfJs nB[;ko gi*
fgnkfonK B/ fco Bt/A f;o/ fsnko eoe/ 25 j'o f;zxK B{z nfwqs
SekfJnk . fJ; soQK nrKj nfwqs SeD bJh S/ iZE/ fsnko j' rJ/ .
fJ;/ jh soQK j'o j'o iZE/ fsnko j[zd/ rJ/, ns/ kw sZe gfjb/ jh fdB
jkoK f;zxK B/ nfwqs SZe fbnk .
*nqfws fsnko eoB tkb/ f;zxK tk;s/ o{oh j?, fe T[BQK B{z
gi pkDhnK [pkBh :kd j'D, fijVhnK nfwqs fsnko eoB t/b/
gVQhdhnK jB . T[jBK ftu r[o{ r'fpzd f;zx ih dhnK Gh fszB
pkDhnK jB-ikg[, ;t?:/ s/ u"gJh .
fJ; s'A ;[s/ jh nB[wkB bZr iKdk j? fe ;fsr[o{ ih d/ ;w/A
f;Zy ;zrsK ftu r[opkDh [pkBh :kd eoB dk T[skj nkw ;h, ns/
r[o{ r'fpzd f;zx ih dhnK pkDhnK Gh nB/eK f;ZyK B{z :kd ;B .
fJ; d;w/ ih d/ ihtB fpqsKs tkbh g[;se d/ ga 212
s/ ;kfjp f;zx dh fbys L
id'A fgv dhB/ s'A fJj ypo fyboBh [o{ j'Jh ;h, fe
r[o{ r'fpzd f;zx ih nkBzdg[o s/ uwe"o dhnK bVkJhnK s'A fgZS'A
wkbt/ ftu nk rJ/ jB, sK eJh j{oh eth Gh w[V nk fwb/, fizBQK B{z
j{o B/ izr d/ yso/ s'A pkjo oZyD bJh nkBzdg[o s'A s'o fdZsk ;h .
d{o'A d{o'A T[skj Bkb f;zxK B{z nkT[AfdnK d/y e/ T[; t/b/ dk fdq
fJT[A fpnkB ehsk j? . (d;w rqzE ftu) L
( , . . .,
z )
z , AIEI , z. z
. ., . . ., z , z
,
, ,
:
,
:
fi ,
z ....
....
..... fi ....
......
..... , ....
....
( BF-BG)
z,
, , z, z, ,
fi z
z
,
, , z z
z ,
fi
(Folklore) - (Folk literature)
,
?
!
z , z z
z
z
, - (Secular Story),
, , ,
, (Fiction)
z
, z z z
z, , z
- ,
z z
- , ,
,
z z zz (Four
branches of Knowledge) :
A. (Logic, Metaphysics)
B. z (Three Vedas)
C. (Secular arts and fiction)
D. (Politics, Statecraft etc.) ,
-z , z z ,
z z
,
z ,
, z ,
,
-z z z ,
(Epilogue) :
D@D
(z D@E)
z z z
z z (Metaphysical
reality) , z
:
....
z z .......
z
(A-C)
z z ,
, z, ,
(-B)
,
z ,
z
( z , . GD)
z
z z z -z
, ,
z - ,
:
(. DDA)
-z , z
:
z z z z
zDF
, ,
- z z :
z z z ....
....
z .....
......
E.....
z G
z z
,
z ,
z , , z
z ,
(A@.IE)
,
, ,
z , :
, , ,
z z
, , (....,
AE.)
z z
, z ,
, z z z
z
, (Doctrine and
practice)
,
( :A)
z z ,
,
, ,
,
, fi
z , -z z z
, :
z z H
, -
z ,
I
,
, ,
, z ,
z
z
-z ,
z z
, , z ;
z ;
z D
,
z AG
,
z z ;
A. z :
B. :
C. :
, ,
,
D. z : ,
z (Love marriage) ,
z
E. : ,
z (Companionate
marriage) , z z
F. : (),
G. : ,
z z
, ,
- ;
(z , F B@)
H. : ,
AIDG
z , z
, z ,
, z, z
z ,
z z ;
18
z z
z
(....BC)
(
)
z BD
, ,
, ( )
z
z ,
z z (...BH)
, , z
, ;
z z BH
BI
z
z z
z fi z z C@
z
fi , ! z z ,
fi
z z z
z -
-z z z
z z ,
z , z
,
: z
(Oedepus) (Motif) ,
(Freud)
(Oedepus Complex)
(Sophisticated) z z
z z
, , - z- -z
z-z ,
D@@ , , z
,
(Psychoanalysis) , z
z
D@@ ,
z ,
,
z z -
z ,
. ,
z , (See A History of
Sanskrit Literature, by Dr. Keith. P. 266)
, z z
(1063-66 A.D.) - (1081 A.D.)
,
, z
z, z ,
,
-z z z z
-z
, ,
,
,
( )
, -
z- fi ,
z z
z , -z z z
, , z z
, - ,
,
z z
z z ;
fi z
z zB
,
z z
z BA z z ,
BC ,
z BC , z z
z z z .....
BA, BB BC ,
z ,
, z z , - fi
, z z
,
,
z ,
, z
,
- (Inspiring)
z z
, ,
z z
?
, (A.) z z
, , z ,
z (Secular fiction)
(Self-Composed) , - (Original
writing)
, z
(B.) z z (Literary
form) z ,
, ,
, (Secular fiction)
,
(Literary technique) , z ,
z
(Artistic creation) ,
z
- z
z ,
, ,
,
,
z ,
,
z
,
,
,
z
-z
z z z
,
,
, ,
z ,
,
z z ,
- ,
, AHH@
z () ,
,
z z BA, BB BC , z
, ,
,
, ,
z , -
fi , ,
, z z
, ,
,
(Literary technique) fi
z, BA, BB BC , ,
z z
, , ,
z C
, , ,
, z
(. FB)
z , z
z , , z
, ?
, ,
,
, ,
z
E
,
,
z
, , ,
,
, ,
, z , ,
,
,
(. GFF)
?
, z
, , z
:
.....
(....AA)
,
, z
,
z ?
z (.....AC)
z AD
: .....
?AG
: z
AH
:
fi ?AI
:
B@
, z fi z
, :
z
z B
,
z z
, , ,
fi ,
,
?,
:
z
BH
, ,
....DA....
,
? :
z , z z
z ,
fi
, ,
,
,
,
(....EI)
, z z
, , , ,
, ,
, :
z z z-
,
z z , ,
fi , ,
, ,
fi
, , z
, z z ,
, z
,
, z
z ,
, , ,
,
(Aristotle) z
,
:
EE
z z :
z ....
...
z z z G
z z z
, z
z
, ,
,
z ,
(Literary illusion)
z ,
, ,
z
, :
z z
EA
z
fi
z z
ED
z z z ,
z
, z
z , z
, ,
z ,
, z z z ,
,
, ,
,
z ,
(Literaty technique) ,
,
z z ,
z ,
fi
, fi
z -
,
z z fi
fi z
z
z z
fi
:
A. z z z z
,
B. z z ,
C. , - ,
, -
, ,
, ,
D. , , ,
,
E. ,
z z
, ,
z,
,
fi , z ,
z z ,
(z. . z. . z z z)
, AIIC
,
z ?
?
fi z
z
, , z
. .
..
z , , fi
z. . z.
z.
z.
z z
z
z z z
z
fi
z , , , ,
:
,
- , ,
,
z (z ) z
z z
z
, z, ,
z
,
,
- z
z ,
fi
,
,
, fi
- ,
,
z
,
z
z
z, , , z
z
z z z
- -fi
,
-
fi
, , , , ,
, , ,z ,
, z , , z
,
,
,
fi z
z
, , - ?
z
z
,
,
:
z : :
( -2, -15)
!
z z
z
fl
360
fi
fi
,
z, ,
:
z
z :
z z
z z
,
z
:
z
z
fi
z z
z
z
z z z
z z :
z
z z
fi
fi
z
z
911 925
z
z
z
:
:
z
,
,
z
-
fi
fi
:
:
fi fi
z
?
?
?
?
-
z
?
, , , ,
, , , , , , ,
, , , , -
,
, , , z
z
z
,
z
fi
,
-
, , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , z, z,
z, z, z, z,
z
, , ,
, z, , , , , , ,
, , z, z, , , z, ,
,
: ,
z z z
, , , ,
:
fi
z
z
:
z
z
:
z
: ,
z
:
,
z ,
, ,
, , z
?
fi
,
10
z
116
fi
,
z
10
fi 1
1
z z
z 2
z
31
10
1
1
2
3
z
z z 2
318
- , ,
z
222
12
z
z
23
z
z
z
6 248
:
z
z :
z z
z
z
z
z z z
z
:
z () ( z )
( )
z
z z
() ( ) z
z z
() ()
z
z z z z
z
z
, z z
z
,
z
:
13
z
,
z z
, , , ,
,
z , z
z z
z z fi z
, z , , ,
, , (
z) z
z z
, z , z
z
z
:
z 1409
,
z
z
(),
,
493
:
17
, , ,
- ( ) z
, fi
,
z z z
fi z
z
z z
z :
fi
1022
( z) :
, fi
,
,
,
z
- , ,
z
AIHD
z
z
, z
z z
z
z
z z ,
, , , , ,
,
z
z
AIHD
() :
1387
fi fi
473
( z)
-
(z z )
,
:
1088
z z
:
z
403
z z
-
z z ()
z
z z
z 21
, ,
,
z
z z 1411
z z
324
z z
z z ,
z z
,
z
z ,
,
z
?
z , z
,
z
z z Johan Malcom
AHAB . Shetch of the Siks
When the chiefs meet upon this solemn occarsin
concluded that all private animosties ceases and that
every man sacrifices his personal feelings at the shrine
of the general good, and actanated by principles of pure
patriotism, thinks of nothing but the interest of religion
and the commonwealth to which he belong. When the
chiefs and principal leaders are seated, the Adi
z z , z
, , , , ,
z , ,
, ,
,
()
()
, ( z
z z)
,
fi
( )
z
:
z
( 1185)
, z
,
--
, fi
-
fi
,
,
,
z z ,
-
z
,
AGA@
:
,
:
z , ,
,
z ,
31 :
-----------
z
z
z z
-
:
, 787
z
fi
z
,
z -
EB
z
z
z z
( )
z ,
EB
,
, ,
fi, , , , ( z)
z
z -
,
:
(. z. z)
z
fi
466
z
fi
z, ,
z
, :
,
, z
z ,
:
1
1
z z 2
2
z
:
,
z
z z
, . . . z
, fi
fi
,
z
z
-, -, -
z ,
:
1102
520
, AFII
,
z
:
z
z
1 23
457 z
:
z : z, ,
,
, z
:
,
z
z
,
:
z
,
,
z , ,
( z)
, z
,
(z ) , z
z :
z z ,
z
() :
( . )
:
fi ,
,
,
z ,
, fi
z z ,
z
:
z . z. z z
,
:
z
( 10 29 1759)
z
:
fi,
899
,
,
, ,
, ,
,
z
:
1287
, ,
, ,,
(
)
(
)
(
)
( ,
, )
()
fi
,
fi
, z
z
fi
fi
z
JJJ
2a
3a
4a
5a
6a
7a
;/ feB/fjnk
i/b fuZmhnK L GkJh oDXho f;zx .
Website: www.gurmatvichar.info
Email: sdkajitsingh@yahoo.co.in