Professional Documents
Culture Documents
ajrmufOD;NrdKUawmf
xGef;a&Tckdif
rmwdum
ajrmufO;D rdwq
f uf
yx0Dtaetxm;
9-13
14-16
17-20
21-30
31-34
eef;awmf&muke;f
35-37
a&Teef;awmfBu;D
44-50
51-55
56-60
rif;tqufqufw\
Ydk umuG,af &; tpDtrHrsm;
61-63
64
74-83
tkycf sKyfa&;
84-101
3
102-125
Ekid if aH &;
126-178
194
4
ed'gef;
7
axGaxGodrSwfp&mtcsuf
(u) yx0D0if
(c) &moDOwk
ajrmufOD;a'owGif aEGrkd;aqmif;&moD (3)rsKd;&Sdonf/ aEG&moDrSm ajcmufaoGUyljyif;? rwfvrS
pwifum arvwGif qk;H onf/ rk;d &moDrmS pGwpf x
dk idk ;f rIid ;f ZGev
f rS atmufwb
dk mvtxd jzpfonf/ aqmif;&moD
rSm at;jr Ekd0ifbmvrS azazmf0g&Dvxdjzpfonf/ wpfESpfvkH;ysrf;rQtylcsdefrSm 78'D*&D zm&if[kduf&Sd
a,bl,stm;jzihf rylveG ;f rat;vGe;f [k qk&d rnfjzpfonf/ tylq;Hk vrsm;jzpfaom rwfvrS arvxd umvrsm;
yifvQif at;jraom yifv,favaMumifh tyljyif;xefjcif;r&Sdacs/ pdrf;vrf;pkdajyaeaom ajrmufOD;NrdKU0ef;usifrS
opfawmrsm;onfvnf; tylcsdefjyif;jyrIukd oufomapavonf/ aEGumvtwGif; wcgw&HwGif tylcsdef
100 'D*&D zm&if[kdufxd wufavh&Sdonf/ wESpfvkH; rkd;a&csdef ysrf;rQ 160 vufrrS 200 xd &GmoGef;wwfonf/
rkd;&moDwGif tyifrsm;? csKHzkwfrsm; vQifjrefpGm BuD;xGm;oefpGrf;wwf? c&D;oGm;{nhfonfrsm;twGuf xkd&moD
wGif roihfavsmfay? c&D;rwGifwwf? iSufzsm;a&m*gESihf wcgw&H usa&mufwwfonf/ pkdifuvkH;rkefwkdif;onf
vnf; taESmifht,Suf jzpfwwfonf/ aqmif;&moDrSm at;jrajcmufaoGU c&D;oGm;{nfhfonfrsm;twGuf
toihfavsmfqkH; &moDjzpfonf/ tpm;taomufvnf; &moDwGif ykdaygonf/ ywf0ef;usifvnf; omom
,m,m&Sdonf/ apwD ykxkd; ausmif;uef bk&m;rsm;wGifvnf; oDwif;0gvuRwfNyD; xkH;jzLjzLjzihf MunfkdbG,f
aeayNyD/ ajrmufOD;NrdKU\ tvSqkH;aom tcsdefyif/
(*) tyifrsm;
rkd;a&csdef vkHavmufpGm &&Sdaom a'ojzpf pkdufysKd;yif trsKd;rsKd; aumif;pGmjzpfxGef; obm0ayguf
yifrsm;vnf; trsKd;tpm; pkHvifpGm aygufa&mufonf/ obm0aygufyifrsm;teuf 0g;awmukd awmifwef;rsm;
wGif vIdifvIdifawGU&onf/ rkd;&moDwGif csKHEG,fydwfaygif;rsm; xlxlxyfxyfaygufa&mufonf/ 'DZifbmvausmf
NyD;rS ajcmufaoGUpjyKonf/ tkef;? iSufaysm? o&uf? uGrf;oD;? a&SmuftrsKd;rsKd;? vdarmf? vkdifcsD; paom ESpf&Snf
O,smOfNcHoD;ESHrsm; pkdufysKd;onf/ &moDtvkduf pkdufysKd;aom [if;oD;[if;&GufESihf oD;ESHrsm;rSm? pyg;? c&rf;oD;?
c&rf;csOfoD;? rkefvm? rkefif;? aumfzD? yef;aumfzD? yJtrsKd;rsKd;? ikyfoD;? pdrf;pm;Orsm;pkdufonf/
8
(C) wd&pd m efrsm;
&ckdif
tpOftvmrSww
f rf;rsm;t& Ak'b
&k m;&Sif oufawmfxif&mS ;&Spd Of aemufyg&[ef;ig;&mESifh &ckid jf ynfoYkd
<ua&mufum omoemjyKcahJ Mumif; awGU&onf/ "n0wD &ckid jf ynf&iS rf if;ESiw
hf uG jynfojl ynfom;rsm; avQmuf
xm;awmif;yefcsuft& &ckdifokdY Ak'bk&m;&Sif <ua&mufawmfrlvm&m? *pbe'DjrpfteD; aovm*D&dausmuf
awmifxdyfwGif oufqif;&yfem;awmfrlonf/ xkdawmifxdyfrS "n0wD &ckdifjynfw0Srf; arQmfMunhf&if; rdrd\
EkpOfb0rsm;pGmu jzpfysufusifvnfcJhonhf a'orsm;ukd aemufyg&[ef;rsm;tm; vufId;Tef Asm'dwfawmf
xm;awmfrlonf/ aemiftcg &ckdifbk&if tqufqufwkdYonf jrwfpGmbk&m;ocif\ Asm'dwfawmftwkdif;
bk&m;&Sif\"mwfawmfarGawmfrsm;ukd XmyemjyK apwDykxkd;rsm; wnfxm;ukd;uG,fcJhMu&m? *pye'Djrpf0Srf;
wpfavQmuf awmifukef;awmifxdyf toD;oD;wGif tqlqlaom apwDykxkd;rsm;ukd ,aeYwkdif zl;awGU&jcif;jzpf
onf/ jrwfpGmbk&m;ocif <ua&mufawmfumvrSm bDpD (6)&mpktwGif;jzpf "n0wDjynfBuD;ukd pEol&d,
bk&if pkd;pHaomumvjzpfonf/ a&S;a[mif;ayrlwpfck jzpfaom (oA'geywm&eusrf;)wGif r[mrkedoGef;vkyf
onfxd jynhfpkHpGm zwfIEkdifayonf/ bk&m;&Sifvnf; r[mrked kyf&Sifawmfukd ukd,fpm;tjzpf oGef;vkyfNyDaemuf
cspfom;&[ef;wkdY\ &uyl&wkdif; "n0wDjynfBuD;onf rOdrwkdufaom 'koe*kd&fwkdYxuf tvGefjynhfNzdK;aom
aumufoav;wkdYjzihf aumif;rGefNrdefjrwf ESpfoufzG,faom qGrf;t[m&ukd bkef;ay;Mu&ayonf/ a&S;vGefav
"n0wD}}}jynf[k Asm'dwaf y;awmfral vonf/ ,ckwv
Ny;D bk&m;ok;H qlwv
Ydk nf; jynfBu;D ukd ]]"n0wD
Hk nf; jynfov
l l
cyford ;f wko
Yd nf pk;d pOf;rQ iwfrw
G jf cif;r&Spd zl; avaomaMumih/f jynfudk "n0wDjynf[yk if xif&mS ;ac:a0:ap
Muownf;[k Asm'dwx
f m;awmfro
l nf/ Asm'dwaf wmftwkid ;f yif &ckid jf ynfwiG f ESpaf ygif;rsm;pGmuyif qefa&pyg;
ayg<u,fcJhavonf/ ykdvQHonfrsm;ukd tdrfeD;csif;wkdif;jynfrsm;okdY a&aMumif;rS wifykdYonf/ tpOftquf
at;csrf;om,mchJonf/ "n0wD[laomtrnfrSm a&S;usaomrnf&if;jzpfNyD; wkdif;jynfwpfckvkH;ukd qkdvkdonf/
aESmif;ykdif;wGif &uyl&? &udKifjynf? &ckdifwkdif; ,cktcg &ckdifjynfe,f[l tqifhqifhajymif;vJ ac:a0:cJhonf/
odkYajymif;vJcJhonfrSm &udKifrsm;aexkdif&m a'ojzpfonfukd tpGJjyK ac:a0:jcif;jzpfygonf? &udKif[laom
trnfum; tb,fenf;/ EkdifiHjcm;om;rsm;u rnfodkYac:a0:Muygoenf;/ &ckdifwkdif;&if;om;wkdYu rdrdudk,fukd
]]&udKifi}f }}[k ac:a0:okH;pGJMuonf/ BudKufESpfoufMuonf/ &udKif[laomtrnfrSm a&S;usvGef;vSonf/ &ckdif
orkdif;rsm;wGif bDvl;rsm;(eD*&wfwkd)rsm; pwifaexkdifcJh&m a'ojzpf ygVd?? ouw? bmompum; ]]&uyl&}}
[k ac: aexkdifaomolrsm;ukd &udKifac:aMumif; qkdayonf/ if;rS ]]&ckdif}}}jzpfvmonf[l\/
&ckdifwkdif;&if;om;rsm;tm; EkdifiHjcm;om; txl;ojzihf tdEd,? b*FvHrsm;u armh*f (Magh) [k
ac:a0: a&;om;Muonf/ ynm&Sifrsm;u odkYac:a0:rIESihfywfouf trsKd;rsKd;,lqMuonf/ ynm&SiftcsKdU
u ]]rD;ukd ukd;uG,faomolrsm;}} [l t"dyg,f&aomk yg&Sefpum; jzpfonf[kqkdonf/&ckdif wkdY twdwf
orkdif;ESihf vuf&Sdtajctaet& rD;ukd ukd;uG,frIr&SdMu t,ltqrSm? jzpfwef&mr&Sdacs/
tcsKUd ynm&Sirf sm;u (Magh) armh*[
f al om a0g[m&rSm ]]armh'?l }} (Magdu) [laom owwa0g[m&rS
qif;oufvmaMumif; qkdonf/ armh'l;\t"dyg,frSm yifv,fiSuf? yifv,faysmfvlom;? yifv,fukd BudKufESpf
oufMuolrsm;[l t"dyg,f&ayonf/ tcsufrSm tawmfyifeD;pyfaMumif; awGU&onf/ tb,faMumihf
&ckdifwkdif;&if;om;wkdYrSm b*Fvm;yifv,fatmfESihf zuf arG;zGm;BuD;jyif;vmMuolrsm; jzpfMu ]]yifv,faysmf}}
rsm;jzpfjcif;aMumihfyif?
pma&;q&mBuD; qmtmomaz,murl armh*f(Magh) onf a0g[m&onf tdEd,EkdifiH rm*"
(Magada)wkdif;rS qif;oufvmMuolrsm;jzpf armh*D[k ac:qkdMujcif;jzpfonf[k rdefYonf/ tdEd,EkdifiH
rm*"wkdif; urf;ajcESihf &ckdifa'oonf a&S;ESpfaygif;rsm;pGmuyif a&aMumif;rS ul;vl;qufqHjcif; &SdcJhonf/
taemufwidk ;f om;wku
Yd rl &ckid w
f idk ;f &if;om;wku
Yd dk ]]tm&uef}} (Arakan)[k ac:qkMd ujyefonf/ tb,f
10
11
BudK;onfhvkH;v
jrwfpm*ESihf
ESpf0ewfvl
cspfMunfjzLonf
edAKqkawmif;jynhftHhwnf;/ [l awGU&ayonf/
12
ukvm;wefjrpf
&ckdif,Ofaus;rI xGef;um;cJh&m a&S;a[mif;NrdKUawmfBuD;rsm;onf ukvm;wefjrpfac: *pye'Djrpf0Srf;ukd
trSDjyK ay:aygufcJhMujcif;jzpfonf/ &ckdifwkdY\ aemufqkH;NrdKUawmfjzpfaom ajrmufOD;NrdKUawmfodkY ppfawGNrdKUrS
oGm;vmygu jrpfaMumif;vrf;ukdyif tokH;jyK&onf/ jrpfonf &ckdifwkdY\toufaoG;aMumyif/ orkdif;rSwf
wrf;rsm;wGif *pye'D[lawGU&onf/ ukvm;wefjrpf[ltrnfwGifvmykHESihf *pye'Djrpf[lac:a0:MuykHrSm
pdw0f ifpm;zG,jf zpfonf/ wcgu uyv0wfjynf&h iS f rifom;wpfyg;onf ukvm;wefjrpfnmykid ;f wGif &aoh&[ef;
jyKae&mrS xkda'orS wkdif;&if;om;tBuD;tuJwpfOD;\ orD;ESihf vufqufonf/ wpfaeYwGif a&BuD;av&m
jrpftwGi;f odYk ESpOf ;D vk;H arsmygoGm;cJah vonf/ ausmufawmfNrKd UteD; aovm*D&ad wmifem;ta&mufwiG f ul;vm
]]ukvm;wef}}}[k ac:Mu&m aemifwGifumva&GUavsmNyD;
NyD; &yfwefYrdMuonf/ xkdjzpfpOfukd trSDjyK]]uk
ukvm;wef[k jzpfvmonf/ *pye'DrSmrl ygVda0g[m&jzpf vdyfausmukH;cGHo@mef &Sdaom jrpf[k
t"dyg,f&onf/ jrpf\jrpfnmykdkif; a&crf;aom&moDwGif a&wkdufpm; acsmarGUajymifvufae aom
ausmufwkH;ausmufcJrsm;rSm pD&&DawGUjrif&onfukd tpGJjyK *pbe'Djrpf[k ac:onf[kqkdonf/
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;
yxr"n0wD
&ckdifwkdif;&if;om;wkdY\ orkdif;aMumif;um; &Snfvsm;MumjrifhcJhNyD jzpfonf/ if;\wnfae&mtxm;rSm
awmifwef;BuD;rsm; yifv,fBuD;rsm;jzihf 0kdif;&Hwnf&SdcJh ywf0ef;usiftaESmifht,Sufuif;pGmjzihf oD;jcm;&Sdae
cJhonf/ orkdif;aMumif;wavsmuf tkyfcsKyf&me,fy,ftwGif; pkpnf;pGm pDrHuGyfuJEdkifonf/ jyXmef;Ekdifonf/
a&S;usaom &ckdiforkdif;rSwfwrf;t& Ak'ryGifhrD ESpfaygif;rsm;pGmu omuD0ifrif;om;wpfpkonf tdEd,EkdifiHrS
0ifa&mufvmcJo
h nf/ xko
d muD0ifrif;om; nDtpfuw
dk pfpt
k m; tpfuBdk u;D 0goka'0ESifh Ava'0wku
Yd OD;aqmif
Muonf/ if;wkdYonf 'Gg&m0wDNrdKUudk wnfaxmiftkyfcsKyfMuonf/
if;aemuf omuD0if zwfr&yg OD;aqmifaom tkyfpkwpfpkonf ukvm;wefjrpfnmrS 0ifa&mufcJhjyef
onf/ tqkdygtkyfpk\acgif;aqmifonf tajrmftjrifBuD;pGmjzihf &SdESihfNyD;aom a'ocHwkdif;&if;om; rsKd;EG,fpkESihf
qufqHaygif;oif;NyD; acgif;aqmif\orD;ESihf vufqufcJhavonf/ if;wkdYrS arG;zGm;vmaom rm&,k
rif;om;um; pGrf;&nfowdESihf jynhfpkHonf/ OmPftajrmftjrif BuD;rm;onf/ rdcifbufrS vlrsKd;pkrsm;ESihf
zcifbufrS aqGrsK;d rsm;tm; aygif;pyfpnf;k;H um ,cifyxr 0ifa&mufcahJ om omuD0ifrif;rsK;d rsm; wnfaxmifchJ
onf/ a0omvDtm; wkdufckdufodrf;,lonfh vlkdif;rsm;aMumihf ysufpD;NyD;jzpfaom a0omvDukd rESpfouf
o&Dacsmif;jzm;ta&SUbufurf;eD;wGif "n0wDNrdKUukd wnfaxmifonf/ rm&,krif;rS rif; 55quf tkyfcsKyfrif;
vkyfMuonf/ rm&,krif;eef;pHou&mZf umvukd bDpDokH;axmifcefYu[k azmfjyMuonf/
13
'kw,
d "n0wD (bDpD 1483-580)
ausmufyef;awmif;wGif 24ESpfwmrQ eef;pHNyD; aemufrdzk&m;\wdkufwGef;csuft& ukef;jrifhawmifay:
NrdKUrS awmifbufajrqDMoZmaumif;aom ukvm;wefjrpf0Srf;okdY pkefqif;vmcJhonf/ yxr"n0wDNrdKUawmf&m
wGif 'kwd,"n0wDukd wnfonf/ uH&mZmBuD;rS oD&d&mZmxd (28)quftkyfpkd;Muonf/
14
oydwaf wmifNrKd U
ajrmufOD;NrdKU 0ifa&mufwkdufcdkuf cH&aomtcg yJjzLrif;onf rdzk&m;armif;rrdH rSL;rwfjynfolwkdYukd
ac: kd;racsmif;zsm;wGif oydwfawmifNrdKUudk wnfcJhonf/ NrdKUrSm ,m,DNrdKUomjzpf ckdifcefYpGm wnfaxmif
aom NrdKUawmfr[kwfacs/
15
Ncw
d Nf rKd U (at'D 1142-1154)
yk&defNrdKUwGif teEod&dewf&GmpHNyD;aemuf at'D 1142 ckESpfwGif if;\nD rif;bkef;pm; eef;wufonf/
if;onf yk&defukd rESpfouf ajrmufbufukd qefwufNyD; av;NrdKUjrpf\acsmif;vufxufjzpfaom Ncdwfacsmif;
zsm;wGif NcdwfNrdKUudk wnfonf/ ajrmufOD;NrdKUrS ajrmufbuf (9)rkdifcefYtuGmwGif wnf&Sdonf/ vlol
ta&muftaygufenf; acsmifusonf/ vkHNcHKa&;& a&G;cJh&[efwlonf/ aumif;uif"mwfykHt& {u(30)cefY
us,f0ef; wpfbufvQif 1200 aycefY&Sdaom pwk&ef;ykH eef;NrdKU&Sdonf/ eef;NrdKU\tjyifbufwGif usOf;ajrmif;
aom usKH;i,fjzihf 0ef;&Hxm;onf/ "n0wD? a0omvDuJhokdY eef;NrdKUtjyifbufwGif ywfvnf0ef;&Hxm;aom
NrdKUwHwkdif; rawGU&bJ awmifbufeef;NrdKUkd;ESihf NydKifwHwkdif;wpfxyf awGU&onf/ ay 3500 cefY&Snfonf/
&efolrsm; awmifbuft&yf av;NrdKUurf;rSwqifh vma&mufwwfaomaMumihf jzpfEdkifonf/ xkdNrdKUwGif rif;
(3)quf 12 ESpfcefYom eef;pHMu zwfr& rsm; rusef&pfcJh&jcif; jzpfEdkifonf/
'kw,
d pr0uf (at'D 1154-1163)
"Eklaygrif;onf NcdwfNrdKUwGif 3 ESpfcefY eef;pHNyD;aemuf 1154 ckESpfwGif pr0ufNrdKUawmf&m 'kwd,
pr0ufNrdKUukd wnfonf/ if;bk&if xkdtrwf pvuFmAkdvfu vkyfBuHNyD; (1)ESpfeef;pHonf/ if;aemuf "Eklayg
\om; yOLoifu NrdKUwGif (2)ESpf eef;pHonf/
16
NrKd Ua[mif;awmifil (at'D 1163-1250)
'kw,
d avmif;MuufNrKd U ( at'D 1251-1406)
NrdKUa[mif;awmifilrif;quf\ aemufqkH;rif;jzpfaom tavmrmjzLonf ,if;NrdKUwGif wpfESpfeef;pHNyD;
aemuf ynm&Sdrsm;\ aA'ifudef;cef;t& NrdKUoufukefNyD;jzpfaMumif; avsmufxm;Mu av;NrdKUukd ull;umNrdKU&m
&SmazGavonf/ rl;rwfynm&Sdrsm;\ a&G;cs,ftBuHjyKcsuft& at'D 1251 ckESpfwGif yxravmif;MuufNrdKU&m
a[mif;wGifyif 'kwd,avmif;MuufNrdKUawmfukd wnfavonf/ NrdKUawmfNrdKUukd wnfavonf/ NrdKUawmf&SmazG&ef
twGuf rif;crf;rif;em;jzihf av;NrdKUjrpfukd ul;vmcJh&m avmif;MuufNrdKU&mteD; urf;ezl;ukd OD;wkdufcgeD;wGif
&Sifbk&ifpD;vmonfh avSavmif;awmfOD;ykdifukd awmMuufzwpfaumif jzwfoef;jyefoef;cJhonf/ if;ukd
twdwfedrdwf,l ]]avmif;Muuf}}}[kwGifonf/ ynm&Sd[l;&m;wkdYu NrdKUouf&SnftHh? wkdif;jynf{csrf; om,mtHh
[l erdwzf wf avQmufwifMuavonf/ ,cktcg avmif;MuufNrKd U\ wnfae&mrSm jrpfv,fu uRe;f wpfuRe;f
ay:wGif usa&mufaeayNyD/ bk&m;rsm;ukd a&wkdufpm;rI &Gmom;rsm;u a&TUajymif;umuG,fxm;NyD;jzpfaomfvnf;
eef;NrdKUeef;awmfukef;rSm jrpfa&u 0g;NrdKcJhayNyD? ,Ofaus;rIvuf&mrsm; rnfrnfrQ aysmufuG,fqkH;IH;cJhonfukd
rcefYrSef;Ekdifacs/
NrdKUawmfwGif rif;aygif; 18 quf? ESpfaygif; 155 ESpfMum tkyfcsKyfrif;vkyfMuonf/
17
]]ajrmufOD; a&TNrdKUawmf}}
orkdif;aemufcH
avmif;MuufNrdKUwGif 18 qufajrmufrif;jzpfaom rif;apmrGefonf rdzk&m;apmppfESihf at'D 1404
ckwGif eef;wufonf/ xkdtcsdefwGif avmif;Muuf\ EkdifiHa&;tajctaerSm rNidrfoufvSacs/ eef;vkrif;rsm;
rMumcPqkdovkd ay:aygufwwfNyD; e,fpm;e,fy,fpm;rsm;uvnf; olwvl igwrif;ESSihf A[kdjzpfaom
NrdKUawmf\ tkyfcsKyfa&;MoZmtmPm xda&mufrI r&SdvSacs/ okdYESifh ESpfaygif;rsm;pGm MumcJhNyD;jzpfonf/
wpfwkdif;jynfvkH;ukd tkyfcsKyf&ef rqkdxm;;bd avmif;MuufNrdKUawmf\ tkyfcsKyfa&;rSmyif cyf,kdif,kdifjzpfaeayNyD;?
aemufqkH;wGif bk&ihftwGuf tm;ukd;&qkH;aom ukd,f&Hawmfwyfukdyif csKyfukdifEkdifpGrf; r&Sdawmhay/
tajctaewGif tif;0 rif;acgifonf om;awmfrif;&JausmfpGmukd avmif;MuufNrdKU csDwufwkdufckdufaponf/
at'D 1406 ckESpfwGif avmif;MuufNrdKUus rif;apmrGefonf b*Fvm;ukd wdrf;a&SmifoGm;avonf/
avmif;MuufNrdKUusqkH; wpfESpftMumwGif rif;apmrGef\nD oHwGJpm;rif; c&Donf [Hom0wD &mZm
"d&mZf\tultnD ppfom;ig;axmifESihf yl;aygif;um avmif;MuufNrdKUukd wkdufckdufonf/ at'D 1407 wGif
&&Sdonf/ if;aemufwGif tif;0rSwzef ppfcsDvmjyefonf/ enf;jzihf avmif;MuufNrdKUtygt0if &ckdifa'o
wpfckvkH;onf 24 ESpfwmrQ tif;0ESihf [Hom0wDwkdY\ tcsif;csif;ppfNydKifMu&m ppfwvif; jzpfcJh&avonf/
umvtwGi;f wGif rif;apmrGeo
f nf taemufo&l wefrif;xH ckv
d aHI e&mol&wefrif;wGiv
f nf; ppfruf
ESihf&ifqkdifae& rif;apmrGeftm; rnfokdYrnfrQ tultnD ray;EkdifcJhacs/ xkdtcsdefwGif a'vDrif;onf ol&wef
rif;tm; ppfcif;vmcJ&h m qifwyf? jrif;wyf? ajcvsiw
f yfrsm;tjyif txl;avhusix
fh m;onhf EGm;aygufrt&G,cf efY
&Sd ppfacG;BuD;rsm;yg? yg0ifwkdufckdufMuavonf/ rif;apmrGefvnf; ol&wefbk&iftm; ulnD&ef tcGifhta&;ESihf
BuKH if;u OD;pD;um wku
d cf u
dk af y;onf/ acG;Bu;D rsm;tm; oHrQm;wGif wyfxm;aom trJom;rsm;jzihf pm;aomuf
apum owfjzwfaponf/ qifjrif;wkt
Yd m; usi;f wl;apum usi;f atmufwiG f oHp;l rsm;axmif zrf;qD;owfjzwf
ypfavonf/ enf;jzihf tiftm;BuD;rm;aom a'vDppfwyfBuD; atmifjrifcJhavonf/ if;tjyif rif;apmrGef
onf ol&wef\ppfwyftm; awmkdif;qifzrf;enf;ESihf avhusihfenf;ukdyg oifMum;ykdYcsay;onf/ ol&wefbk&if
vnf; aus;Zl;ukd axmufxm; rif;apmrGeftm; &ckdifxD;eef;ukd jyefvnf&&Sda&;twGuf ppfwyfBuD;wpfwyf
jzihf ulnDavonf/ rif;apmrGefonf at'D 1429wGif jrefrmou&mZf (791)ck uqkefvqef;(1)&uf
Mumoyaw;aeYwiG f avmif;Muufx;D eef;ukd jyefvnf&&Scd ahJ vonf/ rif;apmrGeo
f nf avmif;MuufwiG f (2)ESpcf efY
eef;pHNyD;aemuf eef;awmfukd rkd;BudK;cjcif;? ief;a>rwufjcif;? iSufqkd;em;jcif;? ponfhraumif;aom twdwferdwf
rsm;ESihf BuHKawGU&onf/ ifukd,fwkdifuvnf; tif;0? [Hom0wDom;wkdY rMumcP pkd;pHcJhjcif;? aoG;xGufoH,kd
jzpfcJhjcif;wkdYaMumihf? ESvkH;roefY jzpfaecJhonf/ rif;apmrGeftzkdY b*Fvm;wGif ppfajy;b0ckdvIHae&pOfu ppfa&;
Ek d i f i H a &;tawG U tBuH K rsm;
&ih f u suf N yD ; jzpf & um;
wk d i f ; jynf a umif ; pm;a&;
tckdiftrmawmifhwif;a&;twGufqkdvQif t&m&mukd pGefYvTwfpGefYpm; toifh&SdaecJhNyDjzpfonf/
if;aemuf rif;apmrGefonf umuG,fa&;pepfrsm; jynhfpkHaom NrdKUawmfopf&&Sda&;twGuf &SmazG&ef
a&TavS? aiGavmif;rsm;pDr
H av;NrKd Ujrpftwkid ;f qefwufvmcJah vonf/ tzGUJ wGif rSL;rwfynm&S?d [l;&m;wwf?
ppfonfrsm;ukd bk&ifukd,fwkdif uGyfuJtkyfcsKyf vkdufygvmonf/ taemufbufacsmif; vufwufodkY0if
NrKd U&m&Smavaomf a&TawmifxufrS OD;aygif;tusE iS fh tvGew
f ifw
h ,faom vlBu;D wpfa,mufonf wHy;dk ykavGudk
rIwf apmihfBudKvifhonf/ if;u ac:vwf a&TawmifteD;okdY csOf;uyfavvQif a&Tawmif\taemufbuf
cg;yef;? *VKefawmifxufrS ,cifenf;wl ac:jyefonf/ xkd*VKefawmif\ta&SU yg;acsmif;zsm;wpfckt0okdY
csOf;uyfrdavvQif bk&ifESifhtzGJUonf xl;qef;tHhMozG,f&m tcsif;t&mrsm;ukd odkYjrifawGU&onf/ bkrpkd;
ewfwkdYonf ,ufoJh ykvkdif;ukd ayGUcsDvQuf rdef;ra,mifaqmifNyD;aomf xkdacsmif;\awmifbuf? ajrmufbuf
18
19
&ckid rf if;orD;{csi;f
a&wGufou&mZf? ckESpfukd;q,f?
cGef0,fESpfaomf? vawmfovif;
vQH0if;xGef;nD? &0DaexGuf
qef;wpf&uf0,f? uefvufuefpef;
NrdKUESifheef;ukd? usdef;cef;pifppf
wnfodkvpf1-------
1/ t'lrif;kd-&ckdifrif;orD;tykd'f-31([Hom0wD)
20
&mZ0ifvuFm
cEmukd,fouf? riJhwGufwnf;? tkyfusufrsm;pGm
a0ae,smukd? *kPma&TOmPf? usihfzl;wefukd
zefzefpdwfoGif? rif;rif;wum? ykdYcJhpGmom;?
tcgpef;vyf? odvsufESihfom? ESpfaumZmrl?
ckESpf&mukd;q,f? pGef;0,fESpfck? &wk0ef
uHawmfoDvif;? vrif;qef;vuf? w&ufrSefvS?
ok&p'D0g? vsHjzmvif;xdef? we*FaEGaeY?
ra&GuDv*f? eHuftcg? &wemvsHvef;?
a&Teeff;usKH;NrdKU? tpkdYpkdYukd? rif;vkdzG,f&m?
us,fpGm cif;usif;? wnfxkHvsif;onf? eef;cif;NrdKU&mpownf;1?
1/
2/
21
0g;ausmif;q&mvuFm
"njynfwGif? a&Munfjrjr? csrf;at;vSom;?
*pye'D? rSKdif;&D&DvGif? jrpfqDvusFm
a&SUrsufESm0,f? jynfor@dKif? csufckdif[k
&cdkifGefYzl;? NrdKUajrmufOD;wGif? rnfxl;orkwf
wnfckwfwGifvsuf? wnfvkyfonfESpf? ou&mZfrl
&mckESpfck? ukd;q,fjyKom;? ESpfckpGef;wGif
xD;eef;up? jyXmef;csvsuf? rif;vSapmrGef
tkyfpkd;pH\2--------------
&ckid o
f mpGav vuFm
yGifhonfxD;jzL? qufumxlvsuf? aerlESpfESpf?
wkd;rjrifaomf? uvSpfoif;u? odMum;jyom;
rkd;0a&mifjrL;? Mu,faomufSL;odkY? ajrmufOD;rnfom
NrdKUatmifcsmukd? wnfumpifppf? aornfjzpfvnf;
ajr;jrpfpifquf? bkef;GefYwufvQuf? rysufyGm;pnf?
&Snfvufrnfukd? jrifonftrSef? txkH;pDonf?
aomif;cGifr@dKif? &ckdifomaqmif? ompGav -----&ckdifom;av----ompGav------
1/
2/
22
eef;awmf&mukef;
23
24
25
a&Teef;awmf
26
27
&SifaxG;aESmif;ESihf ajrmufOD;a&Teef;awmf
&SifaxG;aESmif;um; [Hom0wDjynhf&Sif eEbk&if\ orD;awmf&if;jzpfonf/ at'D 1593-1612
ckESpftwGif; ajrmufOD;wGif eef;pHcJhaom rif;&mZmBuD;tm; awmifilbk&ifu qufovkdufaom yJcl;rif;orD;yif
jzpfonf/ ajrmufOD;odkY a&mufNyD;aemuf rif;&mZmBuD;\ wefaqmifrdzk&m;BuD;tjzpf csD;ajrmufjcif; cH&onf/
aemufqufcHaom bk&iftqufquf r,fawmfBuD;tjzpf ta&;ay;jcif; cH&onf/ &SifaxG;aESmif; ajrmufOD;odkY
a&mufaomtcsdefum; ajrmufOD;NrdKUawmfESihf eef;awmfrS vkdavao;r&Sd jyifqifxm;NyD; jzpfaeNyD/
awmifwef; awmifEG,f toG,foG,frSm rnfonfhae&mrQ vpfvyfonfr&Sd apwD? ykxkd;? aqmifeef;?
jy'fwkdYjzihf wifhwifhw,fw,f&Sdonf/ rdrdarG;&yfajrESihfrwl wrljcm;NyD; pdrf;vef;aeaom a&ajrawmawmif
obm0MunfEl;bG,f&m jrpfacsmif;toG,foG,fu &pfoG,facGywfNyD; pD;qif;aeykHwkdYukdvnf;aumif;? awmifckd;
a0a0? jrLajcqkdif;qkdif;? IdYrIdif;&Da0aeaom awmifwef;awmifpG,frsm;tv,f? rkd;wdrf,HodkY ysH0Jbeef; tHhrcef;
tqef;wMu,f aqmufvyk x
f m;aom ajrmufO;D a&Teef;awmftm; wzdwzf w
d af wmufyvQuf iGg;iGg;pGiphf iG x
hf ;dk xGuf
aeonhf [efuv
dk nf;aumif; awGUxdcpH m;rdayvdrrhf nf/ xkt
d cg &wkpmqkd ewfoQiaf emif\ ESr&if;yDyD ajrmufO;D
a&Teef;awmftm; yku
d pf &Hk wkzUJG um cs;D MuL;*kPjf yKcahJ vonf/ pmqk\
d aphpyfaocsmpGm oDu;Hk Ekid rf aI Mumihf twdwf
umvrS ajrmufOD;a&Teef;ukd wajymifajymif wvufvufESihf jrifa,mifvmapavonf/
(1)
wufxGef;vwfae
(2)
puf0ef;ywfacG
tjynhftpkHukd a&S;a[mif;NrdKUawmf pm-59 wGifMunhf&ef
(3)
oufuRef;vwfaqG
(1) wufxGef;vwfae? vuf,macG? Oa'awmifxG#f? aomif;uRef;ywf? xGef;wwfaomif;aomif;?
armif;vnf;jyefacguf? aomufjcnfa&mufu? xGe;f awmufajymifo?l aeESpq
f v
l Qi?f xGujf yLonfavm? awG;xif
armpG? aygaygawmif?dk v,fxyd yf x
dk uf? A[kad &Teef;? acgifpeG ;f ig;qif?h jcaoFo
h ifv
h su?f ,yfEiS pfh jrif?h rk;d jyif<um;
<um;? odMum;vQyfpGJ;? ysH0Jbeef;? ruif;uGufpkH? yGifhikHcsyfMum? udE&moGif? axmifhwGif,Gef;rkdY? kdUkdU&Gm;&Gm;?
apmifhewfom;ESihf? ,yfrm;qifhwef;? a'gif;vQifyef;kH? y'kHMumavQmuf? MuufarmufMuufwkduf? xD;pkduf
axmifwef? a&Ta'gif;,GefokdY? vSHcRefrSefzl;? vif;a&mifjrL;onf/ pnfSL;xGef;csuf? rSefwum;/
(2) puf0ef;ywfacG? uRef;vkH;arTrQ? Oa'ac:rSef;? aAGGxGef;rsm;ajrmif? uka#axmifxd? jrifhawmifxdyfrSm?
a0,EmESihf? yrmwrQ? wlarmvScsifh? yg'eufoef? ADwmefanmif&Guf? uGrf;csufawmifwJ;? atmifqGJ;vlvl?
csvnf;oGifoGif? Mu,fvjyifxd? ysHU0ifukd;yg;? rsufpkHem;vsuf? csL;om;ajymufEG,f? qef;Mu,fazmfxkwf? azGEIwf
Gwfanmif;? pkHaygif;rsm;zsif? vnfwGef&ifbwf? pdef&GufikHcRef;? yef;vnf;csdefoihf? qkdifyGifhodkY? 0wf&ifhcsKdysm;?
,lpm;aus;iSuf? awmif&Sufpmjyef? cGH0,f[efvnf;? oPmefrjcm;? axGaxGrsm;ukd? odMum;bkHrSm? omMuygvdrfh?
b,frSmcGJjcrf;? a&EkdifpGrf;csdrfh? arSmifxGef;nOfhwGif;? rD;odkYoGif;onf/ vQHvif;rcRwf[efwum;/
(3) bufuRef;vwfaxG? ZrLajr? rif;aebkHom? avmuem\? &wempkH? a&mifwkHvQHajrU? auGUauGU
vufvrd ?hf rGe;f wdrv
f uf[ef? ik[
H efped af Mumif rsujf zwf? e0&wf\pum;? qwfomG ;k;d ckid ?f jrifq
h idk yf vi?f Ouov
H ;Hk ?
28
1/
2/
&ckdif&mZ0ifopf pm-86
29
30
31
ajrmufO;D NrKd U
rif;apmrGefonf txufwGif azmfjycJhonfhtwkdif; ab;tE&m,ftoG,foG,f 'kutzkHzkHukd &ifqkdifcJh&
NyD;olvnf;jzpf? ppfa&;&m tawGUtBuHKvnf;rsm;NyD;oljzpf? ajrmufOD;NrdKUawmfwnf&mwGif jynfolYtBuHrsm;\
tBuHjyKwifjycsuf rif;q&m [l;&m;wwfrsm;\ tpDtrH? q&mawmf oHCmawmfrsm;\ Mo0g'rsm;ESihf,SOf
aumif;pGm pDrHaqmif&GufcJhaMumif; a&S;a[mif;ayrlrsm;wGif azmfjyxm;ygonf/ tcsKdUrSm avmuDtwwfynm
tpDtrHrsm;jzpfMu wifjy&Sif;vif;&ef rjzpfEkdifyg/ okdYjzpf&m xkdayrl xkdusrf;rsm;teufrS ajrmufOD;NrdKUrS
NrdKUwHqdyfcyfusrf;rS oifhavsmfaom tcsuftvuftcsKdUukd xkwfEkwfwifjyoGm;ygrnf/ usrf;rSm eef;wGif;okH;
vufpGJusrf;[k od&ygonf/ ou&mZf (1200)wGif jyefvnful;xm;aomayrl jzpfonfh]u}rS]pD}xd tcsufrsm;
yg&Sdonf/ ou&mZf 792 ckwGif rif;apmrGefonf ajrmufOD;NrdKU (ayrlwGif ]ajrmufO}[k aygif;ygonf)/ ukd
jynfolwkdY\ ,kHMunftm;xm;&aom twwfynmwGif e&dEolYESihf [l;&m;wwf rif;q&m r[m&mZolwkdYukd
q&mwif ynm&SdwkdYESihf yl;aygif;dEIdif;? aqmif&Gufaponf/ jynfolwkdY\ tBuHOmPfukdvnf; &,laponf/
ab;&eftaygif;rS uif;a0;ap&ef NrdKU\wkdif;cGif av;rsufESm tGefYtjrpfwkdYukd eHjyK aocsmpGm pDrHavonf/
NrdKUapmihftjzpf we*FaEGom;ukd OD;aoQmifxkH; OD;xkyfaqmif;aponf/ eef;awmfapmihfukd Mumoyaw;om;ukd
NrJaponf/
NrdKU&H(23)NrdKU? NrdKUwHcg; (54)ck? usKH; (11)ck? pifcg (54)ck? uef(4)uef? ewf(8)&yf? bk&m;(5)&yf?
NrdKUacsmif;(25)acsmif;? vSH(3)vSH? vifAJ(9)vifAJ? usufoa&tkdifESihf usufoa&wkdifwkdYukd pDrHavonf/ tm;vkH;
rNy;D rD ewf&mG pH aemufqufcaH omrif;rsm;u qufvyk Mf uonf/ ou&mZf 883 ckEpS w
f iG f rif;acgifb&k ifonf
[l;&m;wwfydEJolBuD;ESihf okduf? tif;? tkdif? rEmefwkdYESifhtnD jyKvkyfjyefonf/ jyifNrdKU(4)NrdKU? NrdKUa[mif;(4)NrdKU?
NrdKUi,f(65)NrdKU? bk&m;(5)&yf? ewf(12)&yf? vSH(3)vSH? uef(9)uef? usufoa&tkdif? NrdKUwHcg; 54? usKH;BuD; (4)?
32
33
awmifwpfrkduf? teH(6)awmifpDxm;jyKvkyfonf/
vifyJBuD;wkdYrSmum;? yef;yJ? pHum;awmif? ysOfjzL? ausmufavSum;/ usD;jzL? i^a&T? tifMuif;? uifc&m?
]](uif;ajc&m}}
&m}}jzpfEkdif)? ou0g;usyfuif? a&ykwkdYjzpfNyD; teH(8)awmifrS (9)awmifxd &Sdonf/ a&avSmifuefrsm;
rSm ta&SUawmifaxmifhwGif tapmuf 11 awmifwpfxGm&Sdaom rif;oQm;oQifuef taemufajrmufaxmifh
rkd;BudK;uef? taemufawmifaxmifh qifaomufa&uef? ta&SU oaygufuef? ta&SUajrmufaxmifh Mumuef?
ta&SUawmifaxmifh pnfapuef? taemufawmifaxmihfwGif awmifoajyuefwkdYukd a&vTwfpepfjzihf wl;azmf
onf/ tm;vkH;aom NrdKUwnfaqmufa&;tvkyfrsm; NyD;pD;vQif bk&m;wkdYukd ylaZmfonfrSm y&du&m &Spfyg;ESihf?
yOo?D tXoDNraJ om t&d,m(8)yg;? yOoD tXoDNraJ om ykPm ;&Spaf ,muf? yOot
D NrpJ aJG om [l;,m;&Spaf ,muf?
orm;&Spfa,mufwkdYonf bk&m;wkdif;ukd ylaZmfMuonf/ [l;&m; (9)a,mufu ur0g&GwfzwfMuonf/ Asnf;
(33)vkH;wGif ]]V}}(vBuD;))ukd csefvSyf? 32vkH;aom Asnf;wkdYjzihf *gxmrEefwpf&m pkwfonf? ykPm;? [l&m;?
t&d,mwkdYvnf; ur0g&GwfzwfMuonf/ wnfaqmufNyD;pD;cJhaom NrdKUkd;? wHwkdif;? wHcg;? a&wHcg;? uef? 0ifcg?
vifyJwkdYtm; usrf;*efESihfnDrnD wpfckjcif; pDppfrIjyKMuonf/
ajrmufO;D NrKd Uawmftm; wnfaqmuf&mwGif pmayusr;f *efEiS t
fh nD wnfaqmufonf[k qk&d m ayrlwiG f
azmfjyxm;csuft&? okdufusrf; usdef;cef; yg&musrf;? peJ? twdwf? erdwf? "mwfusrf;? ola&mfw,susrf;?
tpomcgusrf;? erEmusrf;? plVmrPdusrf;wkdYukd dEIdif;wGufcsuf aqmif&Gufonf[k azmfjyxm;onf/
ou&mZf 934 ck? at'D 1572 bk&ifrif;zavmif;onf wyifa&TxD;ESihf ppfcif;ysufNydKysufcJhonfrsm;
jyifqif&ef vkt
d yfonfrsm; cRw,
f iG ;f tm;enf;csurf sm;ukd oifcef;pm,l bke;f Bu;D rsm;? [l;&m;rsm;? rSL;rwfynm
&Sdrsm;ESihf wkdifyifjyK tif;? usdef;? erEm? okdufed'gef;tnD aqmif&GufjyKjyifavonf/ odkYjyKjyif&mwGif
taumufta,mif q,fpifcg[k topfawGU&onf/ usKH;NrdKUkd;ukd enf;AsL[majrmuf jyKvkyfxm;jcif; jzpf[ef
wlonf/ jyifqifaom acsmif;trnfrsm; yg&Sdonf/ wkewacsmif;? &wkacsmif;? &vwfacsmif;? i^apjzLacsmif;?
i^,ufjzLacsmif;? i^&SOfhjzLacsmif;? ajrmufaoacsmif;? i^a[mufjzLacsmif;? i^,ufeDacsmif;? olosmacsmif;?
wlcsmacsmif;? apeDwmacsmif;? uif;ajc&macsmif;? y&dbmacsmif;? ruygacsmif;? aAm&Amacsmif;? wkwfygacsmif;?
errsm;acsmif;? aygpdygacsmif;? armu&acsmif;? ponfwkdYukd wpfoGifoGif pD;qif;aponf/ okdYrSom acsmif;&Sif
[k rnfonfjzpf *kjyKpDrHaponf/
]]Muufoli,f\ajc qHjcnfaxG;&pfaeouJhodkY}}
]]a&r&aom 0gcif;uJhokdY}} ]]0g*G
0g*Grf;ukd rD;IdU&mwGif t<uif;rusef ouJhodkY}} ]]qD
qDrD;aoouJhodkY}}?
]tkd;uGJa&yrm}}
]]tk
&yrm}}[laom ppfAsL[m tcif;tusif; tqkH;tr pum;&yfrsm;ukdvnf; rif;zavmif; xyfrHTefMum;
avonf/
acsmif;rsm;tpDrHrsm;teuf wpfckrSm ]]acsmif;wkdYukdvnf; ywfywfvnftvkH av;rsufESmumv
onf h &ef o l r if ; \ppf o l B uD ; vnf ; a&muf v mvQif xk d a csmif ; wk d Y u k d wpf a yguf r Q wpf b uf o k d Y
a&rpD ; apES i h f ? xk d a csmif ; wk d Y u k d t&if ; wNrJ a tmif q nf a&wpf a yguf r Q r0if a peJ J Y t&if ; NrJ a tmif ?
qnftzsm;odkY pD;ygap? tzsm;wGif NcHKEG,fxlxyfaygufa&mufap}}
p}}[k jyefwrf;xkwf TefMum;avonf/
34
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
35
36
ajrmufOD;trnf ac:wGifjcif;
37
38
EkdifiHjcm;om;wpfOD;\ajymjyonf ajrmufOD;NrdKUawmftaMumif;
[l refe&pfrl&if;pmtkyfwGif okH;xm;onf/
xkdokdY 'Da&twuftqif;Murf;atmif a&wHcg;rsm;jzihf ppfa&;t&wrifjyKvkyfxm;aMumif; ygarmu
OD;rsKd;jrifhpdef ajymjycJhzl;ygonf/
refe&pfu Balons (Balones) [kac:qkd&m &ckdiftac: icsif;avmif;[k ac:aom acsmif;wGif;
[kdrSonfrS oGm;vm ig;zrf;&mwGif tokH;jyKaom wGif;avSwpfrsKd;ukd qkd[efwlygonf/
refe&pfay:wl*DwGif b*Fvm;Budrf[k ac:qkdaom BudrfjzpfaMumif; a&;om;xm;onf/ b*Fvm;rSvm
onfhBudrf[k azmfjyxm;jcif;r&Sdyg/ &ckdifwGifvnf; xGuf&SdEkdifygonf/
Great City of Metropolis
39
40
41
42
ajrmufOD;acwf pD;yGm;a&;
43
Hall-Dutch-Relation P. 71
M.S Collis. The Land of the Creat Image. P. 211
44
&ckdifTGefYzl;? pm-224-apmodef;wef/
(u) wufxGef;eD (ajrmufOD;) ajrmufOD;acwf qefpyg;a&mif;0,fa&; &ckdifwefaqmif-15^pm 53
(c) OD;bpH? ajrmufOD;acwf pD;yGm;a&;&m? &ckdifhwefaqmif
45
46
pkdufxkwfukefusonf/
pyg;0,f,lvkdaom EdkifiHjcm;ukefonfBuD;rsm;onf aMujimxm;aom pyg;aps;EIef;rsm;twkdif; rnfrQ
0,f,lvkdonfukd jynfpkd;BuD;xH avQmufvTmwifoGif;&onf/ jynfpkd;BuD;u jynf\tusKd;awmfaqmif 'kdif;usD?
tpkdY? ulwkdYolBuD;wkdYtm; trdefYpmESihf qifhac:NyD; pyg;usDrsm;rS pyg;rsm;ukd pyg;ta&mif;Xmersm;okdY ykdYaponf/
oufqidk &f m&yfuu
G pf mwkid w
f u
Ydk awmif;? armif;wkjYd zihf csed w
f ,
G Nf y;D Edik if jH cm;ukeo
f nfBu;D rsm;vufoYkd tyf&onf/
EdkifiHjcm;ukefonfrsm;u tjynhft0&&SdaMumif; vufrSwfa&;xkd;&onf/ wzef &yfuGufpmwkdifwkdYu if;
vufrSwfukd oabFmpmwkdifxHwGif wifoGif;&onf/ oabFmpmwkdifwkdYu a&mif;csaompyg;ukd owfrSwfaps;jzihf
wGufcsufvnf;aumif;? EdkifiHjcm;ukefonfBuD;rsm;xHrS b@mawmftjzpf pyg;awmif;wpf&mvQif ESpf*guspD
aumuf,l&aom tcGefawmftwGuf wGufcsufvnf;aumif;? pyg;rsm;ukd o,f,lajymif;a&TUay;aom 'kdif;usD
tpkEYd iS fh ulwo
Ydk Bl u;D tpkw
Yd t
Ydk wGuv
f nf;aumif;? pm&if;jyKvyk u
f m oufqidk &f m jynfp;dk Bu;D okw
Yd pfapmif? ukeo
f nf
BuD;okdY rdwLay;onf/ xkdtcg pyg;0,faom EdkifiHjcm;ukefonfrsm;onf usoifhaiGtm;vkH;ukd jynfpkd;BuD;xH
ay;oGif;&onf/ jynfpkd;BuD;u usoihfaiGtm;vkH; &&SdNyD;aomtcg aiG&ajypma&;NyD; qufwHqdyf(qwfarmfuGef;)
kdufESdyfum vufrSwfa&;xkd;ay;onf/ jynfpkd;BuD;\vufrSwfukd ukefonfBuD;rsm;u pyg;o,faqmifoGm;aom
tcg vrf;wGif&Sdaom a&wHcg;rif;xH wifjy&onf/ vufrSwfpmwGif aiGtajytvnfacsNyD;aMumif; awGUrSom
vQif qefpyg;ukd ppfaq;NyD;rS a&wHcg;rS xGufcGmcGifhjyKonf/
pyg;a&mif;0,f&mXmersm;rSm upye'Djrpf\NrdKUawmf(ausmufawmf)wpfck? zwfr& vuf0Jurf;,kH
(wefc;dk uRe;f )wpfc?k pyg;xm;wpfc?k 0gbkd wpfc?k ,ckaygufawmNrKd Ue,fwyfarmfrif;Am;wpfc?k rif;*Hwpfc?k
aps;BuD;wHcg; 0gaps;pyg;qdyfwpfck? 'kdif;usDwpfck awGU&onf/
pdw0f ifpm;zG,af umif;aom ukev
f yk q
f ufqaH &;wpfcrk mS Edik if jH cm;aiGaMu;rsm;ukd vJv,
S af &mif;0,fjcif;
yifjzpfonf/ ajrmufOD;oGif;ukefrsm;wGif a':vm odkYr[kwf aiGaMu;rsm; yg&SdaMumif; azmfjycJhNyD; jzpfayonf/
aiGaMu;vJvS,fEIef; twuftusukdvkdufum tjrwftpGef;&&SdMu EdkifiHjcm;okH;aiGukd 0,f,lpkaqmif;Muonf/
r*kd'*Fg;? &ckdif'*Fg;? [dEL'*Fg;? 'wfcsfwkdY\ zavmf&ifh'*Fg;ESihf ta&SUwkdif;okdY vma&mufukefoG,fMuaom Oa&my
ukrP
BD u;D i,fw\
Ydk '*Fg;rsm; yg0ifonf/ tqkyd g yku
d q
f rH sm;tm;vk;H rSm a&mif;0,fa&;qdyu
f rf;NrKd U tm;vk;H ok;H pGJ
&aomaMumihf EdkifiHjcm;aiGaMu;a&mif;0,fa&;onf ajrmufOD;acwfpD;yGm;a&;vkyfief; wpf&yfyifjzpfonf/26
ajrmufOD;acwf pD;yGm;a&;ESihf ywfoufazmfjy&mwGif 'wfcsfwkdY tESpfcsKyftpD&ifcHpmrsm;? rSwfwrf;rsm;ukd
tukd;tum;taxmuftxm;jyK 'wfcsfESifh ukefoG,fa&;ukdom t"duazmfjyEdkifaomfvnf; ajrmufOD;acwf
jynfyukefoG,frIrSm xkdxufru ykdrkdus,f0ef;cJhayvdrfhrnf/ ,kHMunfukd;um;Ekdifavmufaom taxmuftxm;
rSwfwrf;rsm; &SmazGum okawoe jyK&ayOD;rnf/ at'D 1634 ckESpfwGif ajrmufOD;NrdKUawmftwGif; &SdaecJhaom
refe&pfu xkdpOfajrmufOD;NrdKUawmfwGif; ysm;yef;cwfrQ pnfum;aeykHukd rsufjrifukd,fawGUt& rSwfwrf;wifxm;
cJhonf/
a&TNrdKUawmftwGif; te,fe,ft&yf&yfrS vma&mufMuaom {nhfonfawmfrsm; jynhfESufvsuf &Sdav
onf/ ukefrsm;ay:wGif tcGeftaumuf uif;vGwfMu ukefonfrsm;onf trsKd;rsKd;tpm;pm;aom ukefrsm;ukd
oabFmjzihf wifaqmifcJhMuonf/ ukefonfrsm;wGif tdrfeD;csif;wkdif;jynfrsm;jzpfaom b*Fvm;? yJcl;? rkwrrsm;
omru ,kd;',m;? AD,uferf? uarm'D,m;27wkdYrS ukefonfrsm;vnf; yg&Sdonf/ tdEd,jynf ae&mteSHYtjym;rS
vnf; oabFmrsm;jzihfvma&mufMu&m qkdvmygwef (Musulapatan) em*ygwef (Nagapatan)ESihf armfv'D
AD;,m; bk&ifEdkifiHrsm;rS c&D;onfrsm;ukd awGU&onf/ ,if;acwf ,if;tcsdefu wefcdk;tmPmbufwGif
vnf;aumif; <u,f0csrf;omrIvnf;aumif;? pHxm;&onf/ plrMwmuRef;? *smbmuRef;BuD;? uRef;uav;?
26/
27/
47
48
tkyfcsKyfa&;
rif;zavmif;axmifwnf armfuGef;ayrl
vrf;pOfygwDxkwf? &ckdif-pm-138-139
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm 89-90
49
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; pm-120-130
ZmwD0HoarmfuGef;pmayrl ]]qJ}}aMum-csyf
Mnaique, Travels, P. 147
" A History of Ghittayoung " P. 258
rif;&mZmBuD;pmwef; *g0rf;csyfayrl
qifoifwef;ausmif;? avhusihf&mae&m
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? pm-135 The city of Eoiden Mrauk U
A History of Chittagong . P. 258
&ckdif'*Fg;rsm;? pm-23-80 xd
50
51
vk d u f a p/
qif u J B uD ; trwf r S m vuf 0 J v uf , m 'k d i f ; ES p f p if ; aqmif a p?
'g;ykdiftrwfrSm vuf0Jvuf,m qkdif;ESpfpif;aqmifap/ oHwGJpm;? oDvwf(b*Fvm;)pm;? 'gum
(b*Fvm;)pm;? armufolZmpm;(b*Fvm;)rif;wkdYrSm? vuf0Jvuf,mqkdif;ESpfpif;ESihf armif;c&m
aqmif a p? a&aMumif ; oG m ;vQif tvH j zL 4 pif ; ? pk d u f a xmif pnf w D ; ap? twG i f ; awmf r S L ;
vuf0Jjref? vuf,mjrefwkdYESpfa,mufrSm vuf0Jvuf,mqkdif;ESpfpif;ESihf? armifc&maqmifap?
xkdYjyifNrdKUpm;? acsmif;pm;wkdYrSm BudrfacGwpfpif;ESihf armif;c&ma&S;xkH;pH &Sdonfhtwkdif; r,kwfvGef
ap& 17---[l wduspGm owfrSwfay;xm;aMumif; awGY&ayonf/
rSL;rwfNrdKUpm;wkdYrSmvnf; a&S;rif;ay;oem;awmfrlcJhonhftwkdif; pm;aus;NrdKU&Gm taqmift&Gufrsm;ukd
tbr&SdvQif om;ajr;pOfquf aqmif&Gufpm;okH;Muap? NrdKU&GmolBuD; uRef;tkyf? acsmif;tkyf wyftkyfwkdYrSmvnf;?
rdbr&SdvQif om;ajr;pOfquf qufcHpm;ap18[k bk&ifhtrdefYjzihf xkwfjyefxm;&m &mZ0wfroifhoa&GU om;pOf
rsKd;qufcHpm;cGifh &SdMuaMumif; awGU&onf/
ajrmufOD;aejynfawmftjyif? &ckdifjynfw0Srf; tkyfcsKyfa&;twGuf tqkdygtrdefYMoZm oufa&mufrI
&Sdaponf/ aejynfawmftwGif; tkyfcsKyfa&;twGufvnf;aumif;? tjcm;EkdifiHwum qufqHa&;twGuf
vnf;aumif;? rdzk&m;ukd,fvkyfawmf? tysKdawmf bk&iftokH;taqmifudprsm;twGufvnf; cefYtyfxm;aom
&mxl;rsm;vnf; trsKd;rsKd; &ckdiforkdif; awGU&onf/ tcsKdU&mxl;rsm;rSm if;\vkyfief;wm0efukd azmfjyxm;jcif;
r&Sd &Sif;vif;pGm rod&aom&mxl;rsm;vnf; wcsKdU&Sdonf/
ausmufpmrsm;wGif awGU&aom ]]ZkH'wfvuf,mysHcsD}}}&mxl;rSm ppfbufqkdif&m tqifhjrifh&mxl;jzpf
onf/ ppfolBuD; jzpfonf/19 if;jyif ppfwyfukd tkyfcsKyf&aom ]]ppfuJBuD;}} &mxl;vnf; &Sdonf/ trwf
vuf0Jjref? vuf,mjrefwkdYonf bk&ifrif;jrwf\ taxmufawmf vkHNcHKa&;t&m&SdBuD;rsm; jzpfMuonf/ ta&;
yg t&ma&mufaMumif; orkdif;wGifqkdonf/ bk&ifonf rdzk&m;trsm;tjym; ,lxm;&m rdzk&m;BuD;pOfi,fvkduf
ae&mxkdifcif; taqmifta,mifrStp rwlnDMuacs/ wdusaom vkHNcHKa&;pnf;urf;vnf; &Sdonf/ udprsm;
ukd xdef;csKyf&eftwGuf ]]rdef;rpkd;armvdyf}}}&mxl;ukd wnfxGifcefYtyfxm;onf/ rdef;rpkd;wkdYrSm a,musfm;ryDo
atmif jyKjyifxm;aom usm;wefqmEIwfxm;aom a,musfm;rsm; jzpfMu if;atmufwGif oefrmxGm;BudKif;
aom rdef;rBuD;i,frsm;? arG;xm;um vkdtyfovkd ckdif;aponf/ ]]taemuf0efrdef;rpkd;}}20 [k &ckdif&mZ0ifwGif
armvdyf}}}&mxl;ESihf
yg&Sd&m ta&SU0ef taemuf0ef ponfjzihf &mxl;wm0efcGJjcm;csuf &Sdonf[k ,lq&onf/ ]]armvd
emrnfqifwlaom &mxl;rsm;vnf; &Sdonf/]]armfvdyf}}}[laom &mxl;rSm vTwfawmfykdifaom w&m;olBuD;
jzpfonf/ armfvdyfvTwfawmfykdifonf EkdifiHawmfrS csrSwfxm;aom Oya'ukd usK;vGefazmufzsufolwkdYtm;
ckHkH;zGJUum Mum;em;ppfaq;&onf/
aemuf&mxl;wpfckrSm ]]armfvdyf}}}[laom rD;owft&m&Sd &mxl;yifjzpfonf/ ajrmufOD;acwfwGif
rD;owf&mtzGJUukd pepfwus zGJUpnf;xm;aMumif; refe&pf\rSwfwrf;ESihf &mZ0ifopfausmif;wGif azmfjyyg&Sd
onf/ at'D 1614 ck wpfaeYwGif eHeuf 9em&DwGif rD;avmif&m rMumrDtwGif; rD;owfwyfzGJU0ifrsm;
a&muf&SdvmNyD; 0kdif;0ef;eif;acs zsufqD;Nidrf;owfcJhaMumif;21refe&pfu azmfjycJhonf/ if;tjyif xkdpOfu
17/
18/
19/
20/
21/
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? pm-87.
ZkH'wfvuf,mysHcsDausmufpm -jywkduf
&ckdif&mZ0ifopfusrf; ]]ewf&Sifr,f}} I
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? pm-119
The City of Golden Mrauk.U.
52
53
wk;d wufrw
I pf&yf[k rSw,
f al umufcsucf sEidk af yonf/ rnfonf&h mxl; rnfrQ&onfudk wduspmG rod&&dS aomfvnf;
refe&pf\rSwfwrf;t& &ckdif'*Fg;(1)jym;ay;ygu MuufzvSvStaumifokH;q,f&aMumif;27 od&Sday&m
xkdacwf\ 0efxrf;vpmrSm &ckdif'*Fg;(10)usyfrS 100 usyfxd &SdEdkifaMumif; cefYrSef;&ayonf/
ajrmufOD;tkyfcsKyfa&;wGif EkdifiHjcm;om; trIxrf;rsm;yg&Sdonfvnf; xl;qef;tHhMozG,f jzpfayonf/
txl;ojzihf wyfrawmfwGif rif;rIxrf;Mu&onf/ EkdifiHjcm;om;e,fcsJUrsm;jzpfaom ay:wluDwkdYtm; a&aMumif;
twwfynmESihf tajrmufaoewf? enf;ynmwkdYtwGuf tokH;cs&ef &nf&G,f zGJUpnf;ajrmufpm;xm;&SdcJhaomf
vnf; owdvufvTwfray;aMumif; ay:wluDbkef;awmfBuD;\ rSwfwrf;wGif awGU&onf/ ol\tqkdt&
ay:wluDwkdYtm; &mxl;teE&ay;um arG;pm;cJhaomfvnf; ,kHMunfpdwfcs&rI r&SdyJ tNrJapmihfMunfhaecJh
onf / ay:wl u D ppf A k d v f r sm;uvnf ; rd r d w k d Y u k d bk & if r if ; jrwf u rjywf t vG w f r ay; apmih f M unh f
aeaMumif; aumif;aumif;odMuonf[k azmfjycJhonf/
at'D 1609 wGif a&;xkd;aom ausmufpmwpfcsyfwGif rif;&mZmBuD; (e&m"dywd)onf ay:wluDvlrsKd;
b0&Sife&m"dywdrdefYawmfrlaom
wpfOD;tm; trwftqifhxd cefYtyfcJhaMumif; awGU&onf/ ausmufpmwGif ]]b0&S
trwfawmf apmifpmr&ifuyf}}}[l awGU&onf/29
ay:wluDrsm;tjyif tjcm;xif&Sm;aom EkdifiHjcm;aom rif;rIxrf;rsm;rSm *syefqrlkdif;? "m;orm;rsm;
yif jzpfonf/ refe&pfu
]]aemuf w pf a eY w G i f pd w f 0 if p m;zG , f a umif ; aom vl t csKd U uREk f y f w k d Y x H a&muf & S d v mcJ h M u
onf/ &ckdifbk&if\ ukd,f&HawmfwyfwGif qrlkdif;ac: *syefol&Jaumif;rsm;ukd ukd,f&Hawmf
wyfwpfwyf tjzpf awGU&jcif;yif jzpfonf[k30 oltHhMoxdwfvefYrdaMumif; 0efcHa&;om;
xm;ayonf /
EkdifiHjcm;om;rsm;tjyif jrefrmwkdif;&if;om; ppfrIxrf;rsm;ESihf r*kdppfrIxrf;rsm;vnf; awGU&onf/
bk&ifukd,f&HawmfwyfrSL;onf tm&yfjrif;vSvSwpfpD;ukd pD; a&S;qkH;rS OD;aqmifvmonf/
]]bk
ol o nf r[mar'if bmom0if w pf O D ; jzpf N yD ; aiG u G y f x m;aom tpd r f ; a&mif u w D y guk d
0wf q if x m;onf / if ; aemuf w G i f jrif ; onf a wmf ajcmuf & mok H ; pk c G J csD w uf v m&m?
a&SUqkH;wyfrSm tpdrf;a&mifykd;0wfkHrsm; qifjref;xm;onfh &ckdifppfonfrsm;jzpfNyD;? 'kwd,
wyf p k r S m c&rf ; a&mif y k d ; xnf r sm; 0wf q if x m;aom [H o m0wD yJ c l ; ppf o nf r sm;jzpf u m
aemufqkH;wpfpkrSm a&Ta&mifcsyf0wfwefqmrsm; qifjref;xm;aom vSHwefukdif tif;0om;
jrefrmrsm;jzpfaMumif; nDnDnmnm csDwufvmaeMuaMumif;31? if;rSm ajrmufOD; bk&if
oD & d o k " r & mZm (at'D 1634)\ &mZbd a ou r*F v mtcrf ; tem; usif ; yaeyk H \
Icif;wuGufukd ay:wluDbkef;awmfBuD; refe&pfu kyfazmfwifjyxm;jcif;yif jzpfygonf/
ajrmufOD;tkyfcsKyfa&;wGif NrdKUjytkyfcsKyfa&;ESihf w&m;pD&ifa&;wGif &ckdifwdkif;&if;om; a'ocHrsm;ukd
cefYtyfwm0efay;avh&Sdonf/ wdusaom Oya' "rowfwkdYjzihf tkyfcsKyf&ojzihf pnf;urf;abmifrS rausmf
txl;owdxm;&onf/ rauseyf um,uH&SifrS wkdifwrf;vkdyguvnf; bk&ifhvGwfawmfxd wkdifwef;wifjycGifh
&Sdonf/ w&m;pD&ifa&;ESihfywfouf rif;rdzk&m;rSonf omrefjynfoltwef;pm;xd t*wdrvkdufpm;&atmif
w&m;rQwatmif trdefYjyefwrf;pnf;urf;rsm; xm;&Sdonf/ rif;&mZmBuD;jyefwrf;wGif....
27/
28/
29/
30/
31/
&wema&Tajr (OD;vS'if)359
cswGif;usKdifausmufpm- ou&mZf 971-pm-5-7
The Land of Great image- pm-121-136
The city of golden Mrauk-U....JBRS
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; pm-134
Travels, PP 373-375
54
55
rif;&mZmBuD;pmwef; ]],d}}csyf0rf;buf(6)
56
ay;oem;awmfrlonf/
obifynmonfrsm;ukdvnf; tpkdYtirf; (tzGJUtpnf;)jzihf oD;oefYcsD;jrihfajrmufpm;avh&Sdonf/
]]uacsonf obif w k d Y r S m vnf ; a&S ; pOf u wD ; k d ; uk d o m wD ; rI w f a p? obif j yK&mEI d u f
tr*Fvm? oa&mfMurf;wrf; txl;tqef;aompum;? tajymtqkd tutckH? twD;trIwf
rjyKusih f a pES i h f ? Munf ; a&oG m ;vmuk e f o nf w k d Y u k d rnf o nf h q d y f u rf ; rqk d a&mif ; 0,f
azmufum;ap? taumuftpm; tac:tar; r&SdapESihf}} 36[l csD;jrihfajrmufpm;awmf?
tcGifhta&;ay;awmfrlonf/
pnfyifom,m
pdwf0ifpm;bG,faumif; acwfrDaomtkyfcsKyfa&;pepf wpfckrSm ,ckacwf(jrLeDpDy,f)]]pnf
a&;aumf r wD u J h o d k Y tpk d Y t ief ; (tzG J U tpnf ; ) zG J U pnf ; avh & S d j cif ; yif jzpf o nf /
]]NrdKUwGif; NrdKUjyifrsm;rSm rokd;roefY teHtapmf r&Sdoifh? aeYpOf [&D37 wkdYu ukefpifatmif
a&S;xkH;twkdif; okwfoif&Sif;vif;ap 38[l bkd;awmf? bDawmf? ab;awmfwkdYenf;twkdif;?
trd e f Y t mPm xk w f a wmf r l o nf /
jynfolwkfdYbufu txl;umuG,fay;aom xl;jcm;aompepfwpfckrSm ,ckacwf aiGwkd;acs;pm;ouJhokdY
,if;acwfumvvnf; twkd;,lacgif;ykHjzwfaom IyfaxG;aom jyem&SdcJhaumif; &Sdrnfjzpfonf/ odkYjzpf&m
]]jynfolwkdYcsif; a&mif;0,fNrHcs&SdMuonfrSm tojym 100 vQif wpfvukd 2-ojymcGJ twkd;
tpD;,lap}} [l wdusaom Oya'jyXmef;xm;&Sdonf/ jyemukd at;csrf;aponf/
odkY pepfusvSaom tkyfcsKyfa&;pepfjzihf us,f0ef;vSaom &ckdifjynft0ef;ukd twdrf;tapmif;r&Sd
ajzmifhrwfatmif tkyfcsKyfEkdifa&;twGuf &ckdifbk&ifonf a&aMumif;qufoG,fa&;ukd txl;*kjyKqufoG,fcJh
onf/ &ckdifjynfawmifykdif; &rf;NAJuRef;? rmefatmifuRef;ESihf 'Gg&m0wD? oHwGJNrdKUodkY qwfom;rsm; apvTwf&mwGif
wpfywftwGi;f a&mufEidk o
f nf/ taumuftauGUrsm;vSaom jrpfacsmif;? uRe;f BuKd ? uRe;f Mum;? acsmif;aygufrsm;
Mum;okYd oGm;vm&ef c&D;oGm;vrf;Teu
f dk vuFmjzihv
f nf;aumif;? yk&yd u
dk af jrykjH zihv
f nf;aumif; rSww
f rf;wifxm;
&So
d nf/ uke;f vrf;c&D;jzihf ajcjrefawmfvnf; xm;&So
d nf/ txl;ojzihf b*Fvm;tkycf sKyaf &;(12)e,foYkd qwfom;
apvTwf&mwGif ykdvsifjrefa&;twGuf bk&ifrif;jrwf\ txl;qwfom;rsm;ukd apvTwfaMumif;? txl;yif
vQifjrefpGm wm0efxrf;aqmifMuaMumif; refe&pfu qkdayonf/ refe&pf\rSwfwrf;wGif &ckdifjynfajrmufykdif;
b*Fvm;e,f taemufbuftpGefqkH; 'D&*g;rS &ckdife,fpyf &mrl;yef;0gtxd bk&ifhtrdefYawmfjzihf vrf;rBuD;
azmufvkyfxm;aMumif; if;onf &ckdifNrdKUawmfodkY toGm;tjyef vrf;ukdyif tokH;jyKcJhaMumif; qkdayonf/
at'D 1639 ck vrf;c&D;rSyif c&D;oGm;bl;ol? atz&if[m (A. Farimha) u]]bk&iftrdeaYf wmfjzihf azmufvyk x
f m;aom vrf;onf ul;oef;oGm;vmolrsm;jzihf tNrrJ jywf pnfum;
aeavonf/ oGm;&vm&onfrSm vkHNcHKacsmarGUvSonf vrf;wpfavQmufwGif tuGmta0;jy rSwfwkdifrsm;
trsm;tjym;ukd pkdufxlxm;onf/ rSwfwdkifwpfckjrifuGif;rS raysmufoGm;cif aemufwpfck rSwfwkdifukd jrif&av
atmif txl;*kpkduf aqmif&Gufxm;avonf/ vlaet&yfESihf a0;uGmaomt&yfwkdYvnf; EkdifiHawmfykdif
wnf;ckdaqmifrsm;ukd pepfwus aqmufvkyfxm;onf/ bk&ihftrdefYt&[k qkdonf/ a&aMumif;c&D;wGifvnf;
ausmufxlxyfaomae&mrsm;twGuf tE&m,f&SdaMumif; today;tcsufjyrsm;&Sdonf/39[l pepfusaom
vrf;yef;qufoG,fa&;ukd rSwfwrf;wifxm;cJhayonf/
odkY &ckdifykdif b*Fvm;ESihf &ckdife,fpyfukd qufoG,fa&;aumif;rGefatmif aqmif&Gufxm;aomfvnf;
wHcg;r&Sd 'g;r&Sd ul;oef;r&acs/ ay:wluDbkef;awmfBuD; refEk&pfonf EkdifiHjcm;om;wpfOD;jzpf bk&ifhwHqdyf
36/
37/
38/
39/
40/
,if; (7-8)
oefY&Sif;a&;orm; (tpkd) &ckdifwGif ,ckwkdif &Sdao;onf/
,if;oHcsyf-ausmbuf(1-2-3)
Travels-00. 172-173
,if; pm-176
57
58
ajrmufOD;acwf Ak'omoem
G jf cif;rsm;
(u) ax&0g'omoemawmfBu;D xGe;f um;a&;twGuf aqmif&u
ajrmufOD;acwf at'D (1430) rwkdifrDu &ckdifvlaerItzGJUtpnf;wGif av;NrdKUacwf (at'D-8181406) a0omvDacwf (at'D 327-818) "n0wDacwf (at'D 4&mpkrwkdifrD)[l acwfokH;acwf&SdcJh&m
xkdacwfrsm;wGifvnf; acwftvkduf pmay? tEkynm? pD;yGm;a&;? vlrIa&;? ekdifiHa&;? bmoma&;? tbufbufrS
tqifhjrifhrm;cJhayonf/ apmpD;pGm vufcH&&SdcJhonf/ Ak'omoemawmfBuD;ESihftwl Ak'tEkynmvuf&mrsm;rSm
vnf; tqifq
h ifw
h ;dk wufxeG ;f um;cJo
h nf/ oefpY ifaom ax&0g'Ak'o
moemawmfBu;D taMumif;ukd pma&;ol\
a0omvDacwf Ak'tEkynm}}
r[mrked bk&m;BuD;orkdif;}}}}pmtkyf ukd avhvmEkdifMuygonf/
]]a0omvD
nm}}pmtkyfESihf ]]r[mrk
odkY acwftqufquf wnfwHhckdifNrJpGm xGef;um;cJhaom Ak',Ofaus;rItarGtESpfukd ajrmufOD;acwfonf
orkdif;ay;tarGtjzpf xkdufwefpGm vufcH&,lcJhayonf/ ajrmufOD;acwf bk&ifrsm;onf bmoma&;ukdif;Idif;
kdaoMuonf/ rnfrQyif jynfxJa&; IyfaxG;aeapumrl bk&m;? w&m;? oHCm? &wemokH;yg;ukd rarhavsmhMu?
bdodwfcHol eef;wufonfrS ewf&GmpHeef;pGefY&onftxd? tvSLay;Muonf/ apwDykxkd;? ausmif;? uef? Z&yf
wnfaqmufvLS 'gef;Muonf/ aemifwiG f bk&m;wnf ausmif;aqmuf tvSL'ge&ufa&monfh tpOftvmwpf&yf
tjzpf ckdifNrJvmcJh&m oZifyef;ckdif wpfNrdKifNrdKif (6352755) &ckdifbk&m;aygif;[l apwDykxkd; 6oef;ausmf
&SdaMumif; pmzGJUcJhMujcif;jzpfonf/ ajrmufOD;acwf vlaerIb0wGif Ak'bmomomoemonf toJESvkH;yrm
vTrf;rkd;aeavonf/
bk&ifukd,fwkdif omoemh'g,umtjzpf wufwuf<u<u OD;aqmifOD;&GufjyKvsuf&Sdf&m rSL;rwfjynfol
taygif;wkdYrSmvnf; wufnDvufnDyl;aygif;yg0if aqmif&GufMuonf/ Ak'omoemawmfBuD; aea&mifva&mif
yrm xGef;um;awmufycJhayonf/ oD[kdVfuRef;\ tcef;u@onf ta&;BuD;vSayonf/ ,ck oD&dvuFm[k
ac:wGiaf eaom oD[Vdk u
f Re;f um; ax&0g'Ak'o
moemawmf xGe;f um;vm&m A[kt
d csut
f csm a'ojzpfonf/
oD[kdVfrS ta&SUawmiftm&SokdY ax&0g' Ak'omoemawmfBuD; 0ifa&mufysHUESHYcJh&m tqkdygorkdif;aMumif;wGif
&ckdifonf t"duae&mu yg0ifcJhonf/ oD[kdVfuRef;ac: vuFm'DyESihf "n0wDac: &ckdifjynfa'owkdYonf
wnfae&mtaetxm; a&pD;aMumif;? avwkdufcwf&mvrf;aMumif; ponfh yx0D0iftcsuftvufwkdYu
tcsufukd obm0uspGmyif taxmuftulay;aeayonf/
&ckdifa0omvDacwf(at'D 327-818)tmeE`Erif;\ ausmufpmtykd'f 51 wGif....
]]olawmfaumif;jzpfaom tmeE`Erif;BuD;onf oD[kdVf oHCm,emwif yd#duwfrltwkdif;
pmayusrf;*efrsm;ukd ta&twGuf ajrmufrsm;pGm ul;,lvmcJhonf}}}[lvnf;aumif;tykd'f 61 wGifrif;BuD;onf arCrnfaom oD[kdVfuRef; oDwif;okH;awmfrlxaom t&d,moHCmawmfrsm;tm;
w&m;yviEf iS hf qifr,Ofomwpfp;D awmufajymifonfh yk;d ouFe;f rsm;ukd ykv
Yd w
T v
f LS 'gef;cJo
h nf [lvnf;aumif;
yg&Sdayonf/
taxmuftxm;rsm;t& &ckid af 'oESifh oD[Vdk u
f Re;f wko
Yd nf ax&0g'Ak'o
moemawmfBu;D wk;d wuf
pnfyifa&;twGuf yl;aygif;aqmif&u
G cf ahJ Mumif;ESifh tcsed Mf umjrihpf mG yif ul;vl;qufqrH rI sm; &Scd ahJ Mumif; od&EdS idk f
ayonf/
odYk apmpD;pGmuyif ax&0g'Ak'o
moemawmfBu;D xGe;f um;a&;twGuf aqmif&u
G cf MhJ u&m aESmif;ykid ;f
&ckdifjynfukd qufcHtkyfpkd;cJhMuaom rif;tqufqufwkdYonf a&S;pOfvmtwkdif; vuFm'Dyac: oD[kdVfuRef;
(oD&dvuFm)rif;rsm; &[ef;oHCmrsm; tcsif;csif;vnf; tquftoG,frjywf ulnDyHhykd;Muonf/ qufoG,fMu
onf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif aMumif;ukd wcrf;wem; tqufrjywf *kPf,lazmfjyavh&Sdygonf/
59
60
61
62
5/
6/
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-209
&ckdifrif;&mZmBuD; pmwrf;ayrl *J 0rf;csyf
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-24
"n0wD&mZ0ifopfusrf; pm-141-142
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-27
"n0wDta&;awmfykH
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-24
r[mrkedbk&m;BuD;orkdif;-pm-49
63
onfudk axmuf
I jrefrmwkid ;f &if;om; Ak'b
mom0if rif;rsm;tzkYd jynforl sm;tm; Ak'\
tqk;H tr
ukd wnfhrwfpGm vrf;Tefay;&ef qkdonfhtcsufrSm rvGJra&Smifomaom rif;usihf0wfwpf&yfjzpfaMumif;
odomvSayonf/
ajrmuf O D ; acwf b k & if r sm;onf Ak ' o moemawmf B uD ; t"G e f Y & S n f w nf w ef Y x G e f ; um;a&;twG u f
rdrdeef;wufpuyif OD;OD;zsm;zsm; ta&;ay;pOf;pm;wwfaMumif;ukd awGU&onf/ bk&ifrif;zavmif;vufxuf
jyefwrf;wpfckwGif..
]]tvkad wmfjynhpf yif taemufrprd a'owk;d 0,f or&k iS af wmfb&k m;\ omoemxGe;f vif;awmufy
atmif okwfoifawmfjyKrnf[k arQmfwif;awmfjyKvwfaomf taemufwkd;onfum; wyg;aomrsKd;awmf
aqGawmfwkdYukd cefYawmfrlonf&Sdaomf BuHwkdif;aomtvkdawmfESihf rjynhfpkHav&m[k omoem\tpD;tyGm;ukd
taMumif;jyK om;awmftvwfjzpfaom owkd;rif;apmukd rsm;pGmaomtvkH;t&if; qifjrif;&JrufAkdvfygESihf
wuG taemufwkd;ukd aqmifESif;awmfrlaom taemufbk&iftrnfukd ay;awmfrl\/7
[kazmfjyyg&So
d nf/ rSww
f rf;t& aejynfawmfajrmufO;D a&TNrKd UawmfEiS fh tvSr;f a0;aom ppfwaumif;?
&mrl;? yef;0gpaom b*Fg 12NrdKUtwGuf bk&ifhom;awmf&if;ukdyif omoemjyKa&;ukd taMumif;jyK apvTwfcJh
aMumif; awGU&onf/ if;tjyif bk&ifEiS fh jynfot
l aygif;wko
Yd nf Ak'o
moemawmfBu;D pnfyifjyefyY mG ;a&;twGuf
apwD? ykxkd;? ausmif;uef? Z&yfrsm; vSL'gef;Mu&mwGif bk&m;a0,sm0ptwGuf vkdavao;r&Sd? bufpkHvSL'gef;Mu
aMumif;vnf; awGU&onf/
rif;&mZmBuD;vufxuf tvSLrSwfwrf;wpfckwGif ]]ukd;aomif;aom "mwfawmfarGawmf? apwD? qif;wk
awmf? kyfwkawmf tp&Sdaom taygif;wkdYukd qefYMuifpGm odefukH? wHwkdif;? ydwm;vkyfNyD;aomf t&d,myk*dKvfwkdY\
usdefYatmif;ae&mjzpfaom uk#dwkdufESihfwuG a&TaiG&wemwkdYjzihf qef;Mu,fpGm pD&iftyfaom ausmif;awmf
apw0efukd vkyfNyD;aomf? rsm;pGmocs? O,smOf? v,fwm? 0wfcs? qGrf;wif? yef;wif? qDrD;0wf? wHjruf0wf?
cyfr<uif; vSLawmfjyK rsm;pGmaom oHCm? ausmif;pnfy&dykd'fESihfwuG? zefpD&ifawmfjyKvQuf? y&du&moQpfyg;
ESihfwuG? BuD;pGmaomtvSLukd ay;awmfrl\}}8[k awGU&ayonf/
rSwfwrf;wGif bk&m;ausmif;uefrsm;tjyif bk&m;a0,sm0pjyKvkyf&ef bk&m;uRefrsm;ukd awGU&onf/
xkdvlrsm;onf yef;wifjcif;? qDrD;xGef;jcif;? wHjrufpnf;vSJjcif; paomaeYpOfvkyf&onfh aeY0ufrsm;tjyif
bk&m;twGuf vSL'gef;xm;aom O,smOfNcHukd jyKpkysKd;axmifjcif;? v,f,mrsm;ukd xGef,ufpkdufysKd;ay;jcif;
paomtrIupd r sm;ukyd g jyKvyk Mf u&onf/ v,f,mO,smOfwrYdk S xGu&f o
dS rQ tusK;d &vm'fudk vSLxm;aomausmif;?
uef? bk&m; a0,sm0ptwGuf tokH;jyKonf/ Ak'omoemawmfBuD;twGuf a&&SnftaxmuftyhH &&Sdapav
onf/
ajrmufO;D acwf bk&ifrsm;onf ekid if aH &;t& e,fpyfa'orsm;okYd c&D;xGuo
f nft
h cgwkid ;f bk&m;w&m;ukd
ukd;uG,fqnf;uyfMuonfhtjyif a&mufav&mt&yfwGif txdrf;trSwftjzpf apwDrsm; wnfxm;avh&Sdonf/
txl;ojzihf b*Fg 12-NrdKU? oufjynf? NrHKjynf(,ck tdEd,Bwdyl&? rPdyl&tmoH)wkdYwGif &ckdifbk&ifrsm; wnfxm;
cJah om apwDyx
k ;dk rsm;ukd ,aeYwidk f zl;awGU&onf/ apwDyx
k ;dk ESifh Ak'o
moedu taqmuftOD;rsm;wGif vSL'gef;cJh
aom &ckdif'*Fg;rsm; qif;xkawmfrsm;ESihf ausmufpmarmfuGef;pmrsm;ukd orkdif;taxmuftxm;rsm;tjzpf
,aeYwkdif &SmazGawGU&qJjzpfonf/ ppfwaumif;NrdKUteD; apwDysufwpfqlrS aiGayvTm (Silver incription)
wpfcsyf &SmazGawGU&SdcJhavonf/ if;aiGayvTmwGif ppfwaumif;NrdKU0efu at'D 1542 ckESpfwGif wnfxm;cJh
aom omoedu taqmuftOD;jzpfaMumif;ESihf if;NrdKU0eftrnfrSm pEDv&mZmjzpfaMumif; yg&Sdayonf/9
tcsufonf ppfwaumif;ukd atmifjrifcJhaom &ckdifbk&if ]]rif;bif}}ac: ]]rif;bmBuD;}}\ taMumif;
7/
8/
9/
64
10/
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-49
65
Ofaus;rIEiS fh bdow
d af wmfr*Fvm
(*) Ak',
66
67
2/
Maurice Collis;
The Coronation; The Land of Great Image P. 220-221
68
&ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD; - pm-81
69
2/
3/
70
(i) omoemhb@mawmf
a'gufwmoef;xGef;-acwfa[mif;jrefrm&mZ0if pm-67
71
2/
72
(p) tjcm;aom bmomrsm;tm; tultnDay;jcif;
73
EkdifiHa&;
acwfNydKiftajctae
rif;apmrGefonf b*Fvm;r[m&mZmeZmO'if&SmxHwGif tckduftwefY ppfab;ppf'Pf ckdvIHcJhonfukd
taMumif;jyK b*Fvm;\MoZmcH oabmrsKd;jzpfcJh&onf/ rif;apmrGefukd aemufqufcHaom rif;tcsKdUrSm
rlqviftbGJUtrnfrsm; cH,lxm;onf/ trSefrSm &ckdifbk&ifrsm;onf Ak'bmombk&ifrsm;jzpf rdrdykdifeuf
twGif; txl;ojzihf tpvmrfbmom0ifrsm;ukd txl;ojzihf pnf;kH;xm;Ekdifap&ef r*kdppfonfESihf wef;wl&nf
wl bGJUrnfcH,lEkdifaMumif;ukd jyo&efjzpfayonf/1 r*kdbk&ifrsm; vufatmufcHoabmrsKd; raexkdifcJhMuacs/
rif;apmrGefvGefNyD; csufcsif;yif eef;qufcHaom rif;c&D( 1434-1459)u yef;0gukd odrf;,lonf/ xkdYaemuf
bapmjzL (at'D1459-1482)onfvnf; ppfwaumif;ukd at'D 1459ckESpfwGif odrf;oGif;jyefonf/
ppfwaumif; (Dianga)'*g ponfwo
Ydk nf refe&pf ajrmufO;D a&mufaomtcsed w
f iG f &ckid b
f &k if\ vufatmufcH
jzpfaMumif; azmfjycJhayonf/ ppfwaumif;e,fonf at'D-1666xd &ckdifwkdY\vufatmufcH jzpfcJhonf/
odkYjzpf&m rif;apmrGefvGefonfESihf wNydKifeuf &ckdifb*Fvm;qufqHa&;rSm vkH;0ajymif;vJoGm;onf[k qkdEkdifay
onf/
&ckdifjynf\ ta&SUbufwGif kd;rawmifwef;BuD; jcm;aeay&m umvtykdif;tjcm;vkduf ta&SUbuf
ya'o&mZfEkdifiHrsm;ESihf uif;vGwfcJhonfu rsm;avonf/ ajrmufOD;\ed'gef;ykdif; avmif;MuufacwfaESmif;ykdif;
wGifum; tif;0ESihf [Hom0wD ya'o&mZfwkdY tm;NydKifrIwGif ESpf40 rQ yg0ifywfoufaecJhayonf/ rif;apmrGef
aemufqufcHaom rif;c&D ac: e&Ek tvDcifvufxufwGifum; taemufbufrS qlvwefbk&if\tE&m,f
aMumihf tif;0bk&ife&ywdESihf &ckdifkd;r zkd;acgifawmifxdyfwGif awGUqkHNyD; r[mrdwfjyKcJhonf/3 a&ajrEkdifiH
tydkif;tjcm;ukdvnf; ]]zkd;acgifawmifkd;ta&SUuvnf; a&usukd &wemyl&tif;0EkdifiHjzpfap? zkd;acgifawmifkd;
taemufuvnf; a&usukd "n0wD &cdkdifjynfEkdifiHjzpfap[k ykdkif;jcm;owfrSwf rif;ESpfyg;wkdYvnf; zD;jzLrSp
taqmifta,mifrif;crf;rif;em;wkdYyg wyg;ukdwyg; vJvS,fawmfrlNyD; ou&mZf 816 ck? wefcl;vqef;
6&uf wevFmaeYwGif wyfpOftwkdif; qkwf aejynfawmfodkY jyefMuonf/4 odkY jynfytE&m,f&SdcsdefwGif
aoG;&if;om;&if; ya'o&mZf tcsif;csif;vnf; r[mrdwfjyK aoG;pnf;cJhMuonf/
at'D(1443)ckESpfwGif a&;xkd;onfh pukdif;xlygkHausmufpmwGif t0bk&ife&ywd\ bdoduftcrf;
tem;okdY ouf? NrHK? csif;? vlrsKd;wkdYukd tpkd;&aom &ckdifrif;vnf; wufa&mufyg&Sdavonf/5
rif;c&D (e&ek) aemufydkif;wGifum; ta&SUbuf ya'o&mZfrsm;ESihf qufqHa&;rSm ajymyavmufonfh
tjzpftysufr&Sdacs/ &mpkESpfwpfckeD;yg;Mumxd wnfNidrfcJhonf/ if;aemufwGifum; tif;0ya'o&mZfrsm;ESihf
[Hom0wDya'o&mZfrsm;onf wjznf;jznf;tiftm;avsmhyg;p jyKvmonfESifhtrQ &ckdifjynfajrmufOD;ESihf
awmifilya'o&mZfrif;rsm;onfvnf; wpfpwpfp tiftm;aumif;vmcJhonf/ txl;ojzihf awmifilbk&if
wyifa&TxD; (1530-1550)ESifhajrmufOD;bk&if rif;bifac: rif;bmBuD; (1531-1553)wkdum; acwfNydKif
tiftm; tawmifhwif;qkH;aom bk&ifrsm;jzpfvmMuonf/ xkdtcsdefwGif wyifa&TxD;tzkdY jrefrmEkdifiHw0ef;vkH;
1/
2/
3/
4/
5/
74
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
&rf;NAJawmifausmif;q&mawmf pm-49-50
(u) rSefeef;&mZ0ifawmfBuD; ('k) pm-230 ykd'f(2)
(c) OD;ukvm;-&mZ0ifBuD; ('k) pm-214
irnf&mZ0if? ayrl bDaMum-5
"n0wDta&;awmfykH? pm-50
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-52
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-143
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-144
OD;ukvm;? &mZ0ifBuD;? pm-96
75
15/
16/
17/
18/
19/
76
ajrmufOD;acwf jynfyqufoG,fa&;
ay:wl*eD ,fcsUJ ESifh &ifqidk jf cif;
Oa&mywku
d w
f iG f ajr&Siyf a'o&mZfacwf ukeq
f ;Hk Ny;D aemuf ukeo
f ,
G rf EI iS fh ukex
f w
k v
f yk rf I wk;d wufvmcJh
&m e,fopf&SmazGaombufokdY pdwf0ifpm;vmMuonf/ tpOD;wGif a&TaiG [if;cwftarT;tBudKif ponfjzihf
pD;yGm;a&;t&vnf;aumif;? omoemjyKudptwGufvnf;aumif; a&SUwef;wifcJhMuaomfvnf; aemifwGifykd
wGuaf jcuku
d af om ukv
d edk w
D nfaxmifjcif;? twif;t"rord ;f yku
d jf cif;rsK;d xd wk;d csUJ vkyu
f idk v
f mMuonf/ ajrmufO;D
NrdKUawmfrSm b*Fvm;yifv,fatmftm; rsufESmrlvsuf ay:wl*Dusufpm;&m a&jyifwGif tcsuftcsmusvsuf
wnf&Sdonf/ if;tjyif b*Fvm; 12 e,fonf &ckdifbk&ifrsm;\ vufatmufcHe,fajrrsm;jzpfMu&m us,fjyefY
aom b*Fvm;yifv,fatmfwpf0u
dk f usupf m;cJMh uaom Oa&mye,fcsUJ rsm;ESifh trsm;qk;H &ifqidk af wGU& qufqcH hJ
&ayonf/ e,fcsJUwdkY\ pkdufvuPm? trltusihfwkdYukd ajrmufOD;acwfwGif txift&Sm;awGU&onf/
at'D(1433)ckESpfwGif tDwvDvlrsKd; eDukdvkd'DuefwD (Nicolo decanti)onf ajrmufOD;NrdKUawmfokdY
a&muf&v
dS mcJo
h nf/1 at'D (1498)ckESpfwGif ay:wl*DvlrsKd; Apukdw*g;rm; (Vasco da gama) onf *Gw[
f w
k f
2
tilukd ywf tdEd,jynf uvduwf( Calicut)okdY a&mufvmonf/ at'D (1501)ckESpfwGif ay:wl*DvlrsKd;
*sL&Dbmykdqm (Duarte Barbosa) onf tdEd,okdY a&muf&SdvmNyD; (1516)ckESpfavmufwGif ay:wl*DEkdifiHodkY
jyefoGm;cJhonf/ &ckdifa'ookdYvnf; a&muf&SdcJh&m olrSwfwrf;wGif &ckdifBuD;? tm&uefBuD; (AracangilArakangy) [k azmfjycJhonf/
if;aemufyikd ;f wGif tdE,
d taMumif;uk od&NdS y;D jzpfaom ay:wl*w
D o
Ydk nf at'D(1510)ckEpS w
f iG f tdE,
d
4
f u
l mau (Albuquerque)
taemufbufurf;ajc&Sd ykt
d mqdyu
f rf;NrKd Uukd odr;f ,lvu
dk Mf uonf/ bk&ifccH sKyf tJvb
qko
d jl zpfonf/ if;onf at'D(1517)ckEpS w
f iG f b*Fvm; plvwefxH oHtzGUJ apvTw
f ul;oef;a&mif;0,fciG u
fh dk
urf ; vS r f ; cJ h o nf / if ; aemuf at'D ( 1519)ck E S p f w G i f ay:wl * D w k d Y o nf rk w r pm;ES i h f pmcsKyf c sKyf
ukefpnful;oef;a&mif;0,fa&;XmecGJ zGifhvSpfcGihf&&SdvmcJhonf/4 odkYjzpf&m b*Fvm;ESihf rkwrMum;&Sd
&ckid jf ynfajrmufO;D ESiv
fh nf; qufo,
G rf Nd y;D jzpfayvdrrhf nf/ rSww
f rf;rsm;t&vnf; &ckid jf ynfajrmufO;D NrKd UawmfoYkd
rif;bif(1531-1553)eef;r&rSD 14ESpf? at'D-1518uyif ppfwaumif;odkY a&muf&SdcJhaom ay:wl*DvlrsKd;
'Gef*smtkd'DqDaA;,D;,m;(Don Jao De Silveira)onf a&muf&SdcJhonf[k qkdayonf/ rif;bifac: rif;AmBuD;
vufxufwGif ajrmufOD;NrdKUawmf wnfaqmufa&;wGif yg0ifulnDjcif;? ppfbuft&m&Sdrsm; cefYtyfum
wkdif;&if;om;rsm;tm; avhusihfay;jcif;? ppfwyfrsm; zGJUpnf;ay;jcif;rsm;ukd awGU&onf/5 rif;&mZmBuD; (at'D
1593-1612)vufxuf yJcl;tm; wkdufckduftNyD;wGif 'DA&pfwkduhJokdYaom ay:wl*DvlrsKd;ukd oefvsifbk&ifcH
NrdKU0eftqifhxd &mxl;XmeeE&ay;cJhjcif;onf ay:wl*DwkdYESihf qufqHa&;wGif rnfrQc&D;a&mufaeNyDjzpfonf[k
cefYrSef;od&SdEkdifayonf/ tcsKdU&mZ0ifwGif 'DA&pfwkdtm; rif;AmBuD;om; it*Fg[k azmfjyygonf/ acwfNydKif
taxmuftxm;rsm;t& ay:wl*v
D rl sK;d jzpfaMumif; xif&mS ;av&m 'DA&pfwadk c: it*FgrSm rif;AmBu;D vufxuf
uyif trIawmfxrf;cJh om;uJhokdY csD;jrifhajrmufpm;cJhayvdrfhrnf[k ,lq&ayonf/ refe&pf\rSwfwrf;t&
olonf ajrmufOD;a&TNrdKUawmfokdY at'D(1630)wGif a&muf&SdcJh&m ol ra&mufrD ESpf(50)cefYup &ckdifwkdYESihf
vrf;pOfygwD tajcjyEkdifiHa&;orkdif;?
pm-399(jrefrmjynf)okdY a&muf&SdcJhonf[kom azmfjyNyD; ajrmufOD;odkY a&muf&Sdonf[k azmfjyrxm;acs/
1/
2/
3/
4/
5/
vrf;pOfygwDtajcjy? pm-403
vrf;pOfygwD tajcjy? pm-392
M.S Collis; Rarkan's Place..., BRSFAP, Vol II P. 496. 1960.
77
78
OD;vS'if-&wema&Tajr-pm-124
,if; pm-138?
pm-361
OD;vS'if? &wema&Tajr? pm-138
/
pm-139
/
pm-141
OD;vS'if? &wema&Tajr? pm-359-340
Harvey, Burma, P. 143
Maurice, Collis, The Land of the Great Image-P. 9
79
aomif;'G'fuRef;ukd qkdvkdfygonf/
&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm 167 pm 139 aemufokH
rSefeef;&mZ0if pm-112? &ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-152
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-152
Daners. Portguese. P-142
80
28/
29/
81
'wfcsfe,fcsJUwkdY\ y&d,m,f
82
83
rif;&mZmBuD; (at'D 1593-1612)
2/
3/
4/
5/
6/
84
,if;-pm 125
&ckdif&mZ0ifopf-pm 152
ukvm;? &mZ0ifBuD; (w) pm-110
Suniti, A History Chittagone-P-240
&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm-62
i^rnf&mZ0if ]qm;} 0rf; 1-3
&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm-68
85
86
87
Ibids, P. 314
Suniti, PP 244-245
Danvers, Portuguese, PP. 143-144
''Collis, M-S, Dom Martin (1606-1643). JBRS, Val 16,
Part 1, 1926, P. 12
RIZVI, pp. 16-17, dANVERS, p. 144-145
88
33/
34/
35/
36/
37/
,cktdEd,Mo&Djynfe,fwpf0kdufjzpfEkdifonf/
Danvers - P. 147
The Mughal Emperor Jahangir
Suniti, P 248, Lavalt. P. 327
Danvers-op. cit, 11, P. 46
Suniti, P 249-248
38/
Danvers-pp. 146-147
Sunati, P. 249
89
39/
40/
90
rif;carmif; (at'D-1612-1622)
91
ay:wl*Dbkef;awmfBuD;\rSwfwrf;wGif
9/
10/
92
,if;
M.S. Collis; Dom Martin (1606-1643) JBRS Vol XVI. 1, P-17
Suniti, Ph. D. P. 253, Dom Martin; P. 17 RIZVI-P. 76
93
wku
d yf w
JG iG f usq;Hk oGm;onf/ *GeZf vDtjrefq;Hk qkwcf mG xGuaf jy;&mokYd &ckid af &wyfrS xufcsyrf uGm wku
d cf u
dk o
f jzihf
14
tajrmuftrsm; usqkH;um oabFmtrsm;tjym;ukd &ckdifu vuf&odrf;ykdufEkdifcJhonf/
&ckdif&mZ0ifwGif ]]ou&mZf 977 ck 0guRwfvjynhf t*FgaeYwGif oabFmBuD;? avSBuD;? avSi,fwkdYESifh
wuG? uRefawmf aomif;wD;pm; bk&if*sDi,fonf bk&if*sDppfESifhwuG OD;&pfawmifwkdifatmif a&mufvmonf/
,if;odkYa&mufvmonfukd Mum;odawmfrlvQif ppft*Fgav;yg;ESifhwuG ukd,fawmfwkdif csDwufwkdufzsufav&m
rsm;pGmaom bk&if*sD ppfonf&rJ ufwo
Ydk nf ysupf ;D aoaMujcif;okYd a&mufojzif?h &GUH aMumufqw
k cf mG Muavonf/
b0&Sifrif;carmif;vnf; aemufxyfcsDvkdufawmfrlvsuf aomif;wD;(qif;'0pfuRef;)wkdifatmif wkdufckdufzsuf
qD;awmfrlavonf/}}][k azmfjyxm;onf/15
*GefZvDonf *kdtmrS ay:wl*Da&wyfESihf rdrdwyfysufukd xdef;um qif;'0pfuRef;odkY qkwfvmcJhonf/
*kdtmrS uRef&Sdaoma&wyf ysufjyefoGm;aomtcg *GefZvDtm; rBudKufrESpfoufawmhaom aemufvkduftrsm;
tjym; if;wkEYd iS t
fh wl vku
d yf goGm;Muonf/ xkEd pS t
f wGi;f rSyif &ckid b
f &k ifonf qif;'0pfuRe;f tm; odr;f yku
d v
f u
dk f
NyD; ay:wl*Dtrsm;tjym;ukd okwfoif&Sif;vif;cJhonf/ *GefZvDrSm xGufajy;vGwfajrmufoGm;&m aemufykdif;wGif
owif;tpte wpfpkHwpf&m rMum;&awmhacs/16
qif;'0pfuRef;ta&;tcif;NyD; aemufykdif;wGif b*Fvm;yifv,fatmftwGif; ay:wl*DwkdY\ MoZm
tmPmrS kwfw&ufusqif;oGm;avonf/ &ufpufMurf;MuKwfpGm tkyfcsKyfcJhaom *GefZvDacwfrSm q,fpkESpf
wpfckwkdif &SnfMumcJhonf/ if;rSm ol&owdt&mwGif xl;cRefaomfvnf; ol\ywf0ef;usifESihf olvkyfaqmifcJh
&aom "avhpkdufu yifv,f"m;jrbufokdYom OD;wnfcJhonf/ aemufykdif;wGif ay:wl*DwkdY axmifxm;jcm;em;
jcif; rjyK&Jawmhacs/ okdYaomf b*Fvm;yifv,fatmftwGif;vnf;aumif; &ckdifajrvnf;aumif;? ay:wl*Drsm;
&Sdae&jcif;onf a>rayG;cg;ykdufxJ ydkufxm;ouJhokdYvnf;aumif;? tdyfaysmfaeaom e*g;BuD;uJhokdYvnf;aumif;?
&Gmom;rsm;vufcsufjzifh jyif;xefpGm 'Pf&m&&Sd owdarhaeaom usm;tkdBuD;wpfaumifuJhokdYvnf;aumif;?
tcsdefra&G; tE&m,f&SdaeaMumif; aemufydkif; if;wkdY\vIyf&Sm;rIrsm;u oufaoxlvQuf&Sdayonf/
at'D(1609)ckESpfwGif bmvktjynf ta&;tcif;wGif &ckdifbk&if yg0ifcJhonfhtcsdefup r*kdwkdYonf
&ckdifwkdYtm; tNrJapmihfMunhfaecJhonf/ qufqHa&;wif;rmcJhonf/ &ckdifESifhr*kdwkdYonf yifv,fa&aMumif;wGif
wkduf&nf ckduf&nf pGrf;&nf xufjrufaom ay:wl*DwkdYtm; tNydKif wynhfarG;jrLvkdMuonf/ r*kdwkdYu [l*vD
NrdKUtm; tajccHpcef;cscGifh aexkdifcGifhjyKonf/ vGwfvyfcGifhjyKonf/ ay:wl*DwdkYrSm a&aMumif; ul;oef;a&mif;
0,f,if; tcGifhomygu yifv,f"m;jrtjzpf vk,ufwkdufckdufMuonf/ aemifwGif ykdtacsmif&vG,faom
yifv,f"m;jrvkyfief;tvkyfukd ckHriftoufarG;jrLvmMuonf/ aemifwGifykd twifh&Jvmum yifv,f"m;jrrS
wpfqifhwufum b*Fvm;yifv,fatmf urf;ajc&Sd aus;&Gmrsm;okdY wufa&mufum ypnf;rsm;vk,ufjcif;?
aemifwGif ypnf;,lwifruawmhyJ? ypnf;ukdvnf;,l? vlukdvnf; uReftjzpf zrf;onfhtxd wpptwifh&J
toGifajymif;vmcJhonf/ **Fgjrpf0uRef;ay:urf;ajcwpfavQmuf vlaetdrfajcrsm; r&Sdoavmuf &Sm;yg;vm
onf/ wcgw&H b*Fvm;twGif;ykdif; 'um;NrdKUteD;xd oGm;a&mufwkdufckdufMuonf/ uRefzrf;jcif;rSm wpfaeY
wpfjcm; BuD;yGm;vmcJhonf/ ay:wl*Drsm;ESifhtwl &ckdifyifv,f"m;jrrsm;vnf; awGU&onf/ &ckdifbk&ifuvnf;
vspfvsLSKxm;cJhonf/ taMumif;rlum; uRefa&mif;0,fa&;rSm &ckdifbk&ifwkdYtwGuf pD;yGm;a&;vkyfief;rSm
wGufajcukdufovkdyif EkdifiHa&;twGufvnf; taxmuftuljyKonf/ EkdifiHa&;usm;uGufwGif wpfuGufomap
14/
Dunvers. p. 180
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-167
JASB,NS. XVIII (1922) P. 47
15/
&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm-167
i^rnf&mZ0ifayrl-(0rf;)csyf
16/
RAZVI P. 77
Danvers p. 131
94
onf/ &ckid rf ,fEdk iS hf e,fpyfjcif; xdpyfvQu&f &dS m? r*krd S vltiftm; ,kwaf vsmah ponft
h csuaf Mumifh oabmwl
cJh&jcif;jzpfonf/ wpfaeYwGif r*kdwkdYu ppfwaumif;ukd odrf;,lrnf[k wGufqxm;aom &cdkifwkdYonf ay:wl*D
wkdYtm; vufoyfarG;xm;NyD; uRefzrf;jcif;ESifh uRefa&mif;0,fa&;vkyfief;rsm;ukd tm;ay;jcif;jzihf vlOD;a&
avsmhenf;um tiftm;avsmhvmaprnf[k wGufqcJhonf/17
&ckdifyifv,f"m;jrrsm;yg yl;aygif;vm ay:wl*D"m;jrrsm;rSm ykdrkdtiftm;aumif;vmonf/ ay:wl*D
yifv,f"m;jrrsm;ESihftwl &ckdifbufrS yifv,f"m;jyrsm; 0ifa&mufwkdufckdufjcif;ukd wm;qD;&ef r*kdwkdYonf
umuG,af &;tpDtpOfrsm; jyKvyk cf ahJ omfvnf; t&mra&mufc?hJ r*d{k u&mZf &Sm*s[
D efvufxufwiG f wku
d o
f abFm
(768)pD;ukd vufeuftjynht
f pkEH iS fh 'um;wGif pcef;csaeapNy;D ESrd ef if;aponf/ ok&Yd mwGif rQaom a&wyfrmS
&ckdifyifv,f"m;jrwkdY &efukd uGmuG,fay;Ekdifjcif; r&Sdacs/ &ckdifwkdYu wkduf&nfckduf&nfrSm r*kdwkdYxuf rsm;pGm
omvGeo
f nft
h jyif ol&owt
d &mwGiv
f nf; &ckid u
f dk r,SOEf idk af cs/ r*kw
d u
dk o
f abFm 14 pD;rS 15pD;cefY yg0ifonfh
a&wyfukd &ckdifoabFm 4pD; 5pD;rQjzihf vuf&zrf;qD;jyac:aqmifjcif;? acsrIef;jcif;rsm; jyKvkyfEdkifonf/18
xd p G r f ; &nf & S d M uonf / 1672 ck E S p f azazmf 0 g&D v wpf v wnf ; wG i f b*F v m;e,f r S zrf ; qD ; vmaom
aus;uRefaygif;rSm (1000)cefY &Sdonf[kqdkonf/
r*kw
d o
Ydk nf a*g (Gaud) tm; odr;f yku
d Nf y;D aemufwiG u
f m; &ckid ef ,fta&;ESifh ywfouf wif;rmrIjyo
vmonf/ ppfwaumif;tm; &ckdifwkdYxHrS odrf;ykdufEdkifygu r[mAsL[mt& rnfonfhcgrS rvkHNcHKaMumif;ukd
aumif;pGmoabmaygufMuonf/ ppfwaumif;rSm b*Fvm;e,f\ ta&SUbuf ckdifwpfckrQomjzpfaMumif;ukd
vnf; azmfjyvmonf/ ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pf\ rSwfwrf;t& r*kdbk&if *s[ef*g (Jahangir)
onfvnf; if;\tpOftquf rif;rsm;uJhodkYyif qifjzL&Sifbk&ifwpfyg;jzpfvkdaom qE&SdaMumif;qkdayonf20/
ppfwaumif;odkY 0ifa&muf&ef ukef;aMumif;? a&aMumif;ESpfvrf;teuf a&wyft&mwGif &cdkifukd r,SOfEkdifacs/
odaYk omf avsmw
h u
G
f um; r&? &ckid af ejynfawmf ajrmufO;D NrKd Uum; tvSr;f a0;vSonf/ 'umNrKd UawmfrS r*kad &wyf
onf **FgjrpfaMumif;twkdif; pkefqif;vmygu ajcmuf&ufrS &Spf&uftxdom Mumwwfayonf/ r*kdESihf &ckdifwkdY
tzkdY b*Fvm;jrpf0uRef;ay:rS jrpfacsmif;aygrsm;jcif; t[efYtwm;rsm;rSm Munf;wyfcsif; xdyfwkduf&ifqkdifrIukd
enf;yg;aponf/22
at'D 1616 ckESpfwGif uGyfqifcef (Qasin Khan) onf &ckdifbk&ifykdif ppfwaumif;tm; csDwufwkduf
ckdufonf/ if;ukd,fwkdifu bmvkttm; odrf;,lNyD; aemufwef;pcef;tjzpf aexkdifonf/ tyf'GefemAD d)
tm; (Abdan Nabi) tm; aoewfukdifppfonf ig;axmif? jrif;onf ig;axmif? wkdufqif ESpf&m? ppfavS
wpfaxmifyg0ifaom wyfjzihf ppfwaumif;odYk csw
D ufwu
dk cf u
dk v
f monf/ r*kw
d yfrsm; ppfwaumif;okYd OD;wnf
csw
D ufvmonfo
h wif;rSm &ckid b
f &k ifrif;carmif;u csucf si;f a&muf&cdS o
hJ nf/ if;aemuf ppfwaumif; taemuf
ajrmufbuf rkdif 20 tuGm&Sd uwf*g;(Katgher) cHwyfukd r[mAsL[ma&S;wef;cHwyftjzpf owfrSwfNyD;
if;okdY ol\ukd,f&HBuD; (AkdvfcsKyf)tm; wkdufqif av;&m? ajcvsifppfom; wpfodef;? oabFm 1000jzihf
apvTwfonf/ ukd,fawmfwkdifurl ppfokH;odef;? jrif;ppfonfawmf wpfaomif;? qifwyf? a&wyfwkdYjzihf
ppfwaumif;wGif tckdiftrm pcef;csaeonf/22 odkY&mwGif &ckdifwkdY\ cHwyfwnfaqmufrI rNyD;ao;onfukd
owif;&xm;aom r*kdppfAkdvfcsKyfESpfOD;? (Sarhad Khan) ESifh Shaykh Kamal) onf &ckdifa&S;wef;cHwyfpcef;
17/
cifarmifGefY pm-149-150
History of Chittagone. p. 254
18/
19/
20/
21/
22/
95
Baharistion, 1,p-408
A History of Chittagone p. 260
Chittagone District Gasetteer p. 78
A History of Chittagone p. 260
Baharistion, 1,p-407, 408
96
27/
28/
29/
30/
31/
Fathya p. 183
Manrique p. 147
A History of Chittagone p. 262
,if; pm-263
A History of Chittagone p. 262
97
32/
33/
34/
35/
98
36/
37/
38/
39/
Ibid p-265.
99
oD&dok"r&mZm (at'D 1622-1638)
100
101
11/
12/
xGef;a&Tckdif-&cdkifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;-pm-69
Collis, M. The Land of great Image P- 267
102
13/
14/
15/
16/
103
rif;pae (at'D 1638)
----------------------------------------------------------------------------------------------------1/
Charles Stewart, History of Bengal. P. 272 Campos, op cit. P-158
2/
History of India as told by its own Historiansed . H. Elliot and J. Dowson, VTI, P-66
3/
History of Bengol Vol. II. P. 331
104
pEok"r&mZm (at'D 1652-74)
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
San Shwer Bu, The Report of the super-intendent Archacolo iael Burvey, Burma. 1921.
Rangoon. P-37. In opinion of GGE Hall, he was ''one of the best of the Arakanese
monarchas" (op-cit. p-398)
Hall, Dutch Relation, P-86
Ragamala, Chhatramanikya Khanda, P- 276
A History of Chittagone-P- 273
Harvey, G.E; The Fate of Shah Shuga. JSRS-XII, Pt 11 P-107
Sarkar, Jadunath; History of Aurengzib. Vol. III PP. 556-562
Bowrey, Thomas. P. 110 Elliet, H.V. and J. Dawson P. 254
Hall. DGE; SHAH SHUJA ANO...JBRS P. 89
105
om;awmfokH;OD;yg&Sdonf[kvnf; tcsKdUuazmfjyonf/
JACP-XI(1966) P-206
PBG. PT. IV No 2, p-56
Manuci, Nicoolio; Story of Mogul-PI-374-375
Bernier, ogul Bnpire, P- 176
106
&SmI*sm &ckid o
f aYkd &mufNy;D aemufwiG f Mo&efZpf\ppfAv
dk cf sKyjf zpfol tDrmvf*srmvfonf &ckid b
f &k ifxo
H Ydk
&mZoHwpfapmifykdYcJh&m? xkd&mZoHwGif &SmI*smtm; ay;tyf&ef tu,fray;tyfygu &ckdifykdifeufodkY
0ifa&mufwkdufckdufNyD; twif;zrf;qD;ac:aqmif&vdrfhrnf[k yg&Sdonf/14 pEok"r&mZmu ta&;,laqmif&Guf
jcif; rjyKvkyfcJhacs/
[l*vD'wfcsfukefwkdufrSL;\ tpD&ifcHpmwGif r*kdbk&if Mo&efZpfonf b*Fvm;bk&ifcHopfwpfOD;ukd
&SmI*sm\ae&mwGif tpm;cefYtyfcJhaMumif; bk&ifcHopfonf umuG,fa&;taMumif;jyum pufwifbm 5
&ufaeYwiG f [l*vD&dS 'wfcso
f abFmrsm;tm; odr;f ,lcahJ Mumif; yg&So
d nf/ xkaYd Mumifh 'wfcsu
f ek w
f u
dk f TeMf um;a&;
rSL;onf b*Fvm;bk&ifcH\ukd,fpm; &ckdifbk&ifxH ppfajy;rif;om; &SmI*smtm; vTJajymif;ay;tyfyg&ef arwm
&yfcHpmwpfapmif ay;ykdYay;cJh&avonf/ &ckdifbk&ifonf csufcsif;jiif;y,fcJhonfhtjyif 'um;NrdKUokdY oHtzGJU
wpfzGJUapvTwf &SmI*sm b*Fvm;bk&ifcHcsKyfvkyfcJhpOfu rdrdtm; ykdifqkdifcGifhjyKxm;cJhonfh b*Fvm;e,ftcsKdU
tm; awmif;qkdcJhavonf/15
&ckdifbk&if pEok"r&mZmtzkdY odkYr*kdtjyif&efukd &ifqkdifae&pOf ajrmufOD;NrdKUawmftwGif; a&muf&Sd
aeaom r*kdppfajy;rif;om; &SmI*smrdom;pkwkdY\ teD;uyfykefuefrIukdyg BuHKcJh&avonf/ &SmI*smrdom;pk
ta&;tcif;ESihf ywfouf rSwfwrf;rsm; wpfckESifhwpfck rwlnDMuay/
&ckdif&mZ0ifwGif &SmI*sm ckd0ifvmaMumif; ESrawmf? orD;awmfwkdYudk qufoaMumif; rif;orD;\tvS
ukd csD;rGrf;xm;aom tvSbGJUwpfck awGU&onf/16 if;wGif tjynhftpkH yg&Sdavonf/
ajrmufwGif [Edr? a'opkd;awmif? rif;acgifa&mifvGif? jynfwGif&Snfvsm;? tkdvwfjim;?
om;Mo&o? wvaomus? rif;rlaomtcg? usihf&mroifh...wlNyHppruf? ykefuefzsuf?
ajy;xGufoGm;&m? oufolZmvnf;? aemufygwnD? ea&mifpHESihf? wlNyDruGm? &JAkdvfygESifh? rwf&mcrf;
em;? om;r,m;wkdY? ajy;oGm;0ifajrmuf? uRefcHa&mufonf? vkHavmufawmfi,faomf
pufa&Tawmfa&mif? xGef;vQHajymifom;? jynfaxmifaemufrSm
yqmxkdrif;? 0ifvmvsif;aomf? jznfhwif;odrf;jref;? &meef;wnfaqmuf? prf;ajrmufMunfjzL?
Muifawmfrlu? &efolrrSwf? ynwfavjim;? odrf;jref;xm;onf? bk&m;[k,larQmfa&Taomif?
bk&m;qk,l? arQmfawmfrl? oufolZmaoG;? taxG;tBuD;? rif;orD;ukd? xHEkruGm? apygaomfum;?
rdHrsm;ESifh? rsuf0g;pDrH/...
bke;f &dyaf wmfonf? vGecf sr;f Munfom;? aemufjynfveG af usm?f &mZmarmf"g? 'g*gjynfaxmif? wabmif
ol&wef? rif;ycef;wkdY? &TifvGefMunfpGm? okdufrSmed'gef;? usdef;cef;odkYavQmuf? uRefcHa&mufom;?
aMumif;vsm;ukd....
nOfharSmifwGif;? tjyifqJhav;? 0if;a&mifajy;om;? i,faoG;&Sdrf;&Sdrf;? qif;jrpdrf;ukd? cyfodrf;&Sifvl?
ESvkH;rlvdrfh? yOLyef;jrwf? yGihfa&mifvSyfokdY? rdjrwfjym;pif? oufvkH;MuifrQ....
r*kdrif;om; ckd0ifvmaMumif;ESihf ywfouf pmtkyfrjzpfao;aom a&S;a[mif;ayrlwpfapmifwGif
ykdrkdjynhfpkHpGm azmfjyxm;ayonf/
]]yqmrif;om; oufolZm (&SmI*sm)ESifh nDea&mifpDwkdY rif;tjzpf &ifqkdifvkMuaomf? tpfukd
oufolZmrEkdifaomaMumifh? &ckdifjynfodkY ou&mZf 1022ck 0gacgifvwGif? a&mufvm\/ &ckdifbk&if pEok"r
&mZmrif;w&m;xH ESrawmf "ar0u
D ?dk uk,
d v
f yk af wmfay; aomif;wpfaxmifruaom avSwu
Ydk dk xnfah wmfr
l
19
ppful&Hyg? a&S;ab;avmif;awmfwkdY ykdifpkd;cJhaom wpfq,fhESpfynm ,lawmfrlyg[k avQmufvmaomf-14/ Harilton, Alxandar; A new account of the east Indias PP-15-16
15/ Hall, D.G.E, Shah Shaja. JBRC-50th an p-89
16/ &ckdif&mZ0ifopfusrf;- pm-89 pm 241
17/ q&mi^rnf&mZ0if]]wl}}0rf;csyf
18/ 12-wkdif;ukd qkdvdk
19/ urefvlrsKd;[kac:aom r[mar'if bmom0ifrsm; ,aeYwkdif &ckdifwGif &Sdonf/
107
q&mirnf&mZ0if ]]aw}}aMumcsyf
Phayre, in Anthur, History of Burma. PP-178-179
zwf r &yg
108
109
,if;-pm-90
Hall, D.G.E; Shah Shuja. PP-88-90
Hall D.G.E; Shah Shuja and ...JBRS 50th An. P-89
110
,if;-11-92
Hall-D.G. E; Shah Shuja and ....P-92
111
112
ajrmufOD;NrdKU\ ajrmufbufrsufESmbk&m;rsm;
&Spaf omif;ausmufpmwkid f
Ak',
Ofaus;rIa&S;taxmuftxm;wpfck
ausmufpmwkdif\ rsufESmcsif;qkdifzuf? &Spfaomif;bk&m;0if0wufvrf;\ vuf,mbufwGif tjrifh
8ay 10vuffr&Sdaom &Spfajrmifh(tX*H)ykH ausmufwkdifwpfwkdifukd awGU&onf/ ywfvnfrSm 72vufr&Sd
wpfajrmihfvQif 9vufrpD&Sdaom tajrmifh&Spfajrmihfyg&Sdonf/ ausmufpmwkdif\ xdyfbufwGif Mumyef;ESpfxyfykH
'DZkdif;ykH azmif;<uokyfazmfxm;onf/ if;atmufwGif tpufajymufrsm;jzihf 0kdif;ywfxm;onf/ ausmufwkdif
xdyfwGif tkyfaqmif;pGyfEdkif&ef pDrHxm;onf/ pma&;xkd;xm;jcif; r&Sdacs/
if;\0Jbufausmufpmwkdif\ab;em;wGif tjcm;ausmufjym;wpfjym;ukd ajrcvQufawGUEkdifonf/
tqkdygausmufjym;rSm(12)ay&Snf (4ay 2vufr)us,fum? (1ay 4vufrrQ)xlonf/ ausmufjym;\rsufESm
ay:wGif vuf,m&pf ckoif;wpfckukd awGU&onf/ if;ckoif;\ ab;wpfbufwpfcsufwGif awmifyHrsm;
ygavonf/ ckoif;\atmufem;wGif vIidI ;f wGeiYf ,fwpfcyk g&S&d m a&vIid ;f ukd &nf&,
G [
f efwo
l nf/ wpfenf;tm;
jzihf ckoif;onf yifv,fork'&m0J*,ufrS xkd;xGufvm[ef jyKvkyfxm;onf/ ckoif;\xdyfem;wGif MumyGihf
113
114
115
116
&Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;
117
118
uae[ef (2) Mumzl;ukdifaeykH (3) aAmif;aqmif;wpfOD;&Spfckd;ae[ef (4) EGm;acgif;ykH (5) vlwpfOD; "m;ukdukdif
vQuf ta&SUokdYvSnhfrnfh[ef a&SUwGif iSufaysm&Gufwpf&Guf a&SUem;wGif&Sdonf/ (6)ysuf (7) e*g;ykH (8)
vlwpfO;D 'g;uku
d idk
f bDv;l ukd ESrd ef if;yk?H bDv;l u wkid b
f ,fbufudk yg;pyfxw
J iG u
f u
dk x
f m; (9) MumyGit
fh qifq
h ifh
aemufcHvQuf trsKd;orD;wpfOD; &Spfckd;aeykH (10) ysufpD;
&Spfaomif;ykxdk;awmfBuD; wnfpu ynm&Sifrsm;tpDtrHjzihf kyfykHrsm; pepfwus&SdcJhrnfjzpfaomfvnf;
aemufykdif;wGif ysufpD;cJh&onf/ tcsKdUrSm rlvae&mwGif a0omvDrS ,lcJhaomykHrsm; tpm;xm;cJhonf/ tajc
taeukd BudKwifwGufqcJhMuaom ynm&SdwkdYonf vuFmjzihf rSwfwrf;wifcJhonf/ &Spfaomif;bk&m;wpfckvkH;\
vQKdU0Sufpepf qef;Mu,fykHukd pmjzihf rSwfwrf;wifcJhonf[k od&ayonf/ odkYaomf ,ck jynhfpkHpGm rawGU&awmh/
awGU&Sd&aom uAsmwpfykdif;wpfp &Spfaomif;ykxkd;\awmifbuf rsufESmpm&Sd kyfvkH;kyfxktaMumif;jzpfonf/
&Spfaomif;bk&m; wnfarmfuGef;pmayrlrS jzpfonf[kqkdonf/
]]tkad vjynfo?l tkv
d rl sm;wk?Yd ou&mZf &Sp&f m? uk;d q,frmS vQi?f pGe;f tifEpS cf k jzpfonfaumZm? wnfonf
&mum;? rnfomwGifx jrwfAk'vQif? jypfxrsm;pGm Ekig;&mESihf aemifvm&Spfaomif; bk&m;aygif;um; kyfaygif;
rsm;pGm &SdonfrSm zwfr&? &Sif&Spfaomif;wGif? wifhaMumif;wnf&m? awmif zwfr&? jzpfonfrSefpGm? kyfaygif;rSm
um;? ta&SUup? aemufodkYusatmif? rsm;ajrmifrEk? vlxkdrQwkdY? odMuapiSg? armfuGef;jzmtHh? wnfvSmtp?
yxrum;? Bu;D vSwefc;dk 0wp;dk [k;d [k;d ausmo
f m;? ewfoMd um;vsu?f qifvb
S ek ;f oif?h {&m0ifu?dk pD;[efxadk jrmuf?
xkduavQmufaomf? tHhavmufp&m? r[mydEJ? ewfol&JvQif? aeavusifonf? rnfwGif0drv zwfr& r[douRJ?
xkduvGJaomf? aeaysmfarsmufrif;? wGifjcif;emr? BuD;awZmESifh? tmVm0u? rEkESifh? oD[&mZm? rnfonm
[k? a'0gbDvl;? pG,fjyL;jyL;ESihf? l;l;ysufpD;? &SdavwdrS? w#dum&m? xkdjA[mvQif? aevSmNyD;aomf? r,fawmfewf
om;? Mumzl;rsm;ESifh? GwfwGm;aumfa&mf? ylaZmfayrS? rnfvSwGifoD;? ppfolBuD;ESihf? wdvd*F? &aohvSukd?
rdef;rpkdvDeDbm? vSypGmvQif? zsufvmay[ef? qifq'efESifh? rmef[kefBuD;pGm? auo&mZm? pOfvmrnfrSwf?
bl&d'wf[k? jyKvwfaocsm? kyfaygif;rSmum;? yOmpum;? wpfq,fhig;wnf;? jcm;em;aooyf? &SdvufxkHaxG?
usefavwbuf? rsufESmxufwGif? ukdifvsufaomif;aomif;? Mumzl;aygif;ESifh? taumif;rSefpGm? ewfrsm;ygonf/
aemifvmtpOf rSwfbG,fwnf;/
oQpfaomif;ykxkd;awmfBuD;rSm vIdPf(5)xyf&Sdonf/ if;wGif apwDtBuD;ESihf t&HapwD(26)ql&Sdonf/
ow0doeuwf(27)vkH;ukd &nf&G,faMumif;qkdonf/ apwDawmfBuD;ESifh t&HapwDawmfrsm;\ ykHoPmefrSm
a0omvDESihf "n0wDNrdKUa[mif; ae&mtESHYtjym;rS awGU&Sd&aom ausmufpwlyg ykHpHESihf qifwlayonf/
"mwk *Aacx: "mwfawmfwkdufrSm ukAykH&Sdonf/ ta0;rSMunhfygu acgif;avmif;arSmufykHpHjzpfonf/
twGif;bufvIdPf*lrSm vuf,m&pf ckywfvIdPfjzpfonf/ rif;ygbk&ifonf bk&m;avmif; a0oE&m
rif; aexkid af om 0uFygawmifuo
hJ Ykd tauGUtaumufrsm;jzihf wefqmqifjyKvyk af ponf[k qko
d nf/ ykx;dk awmf
\ awmifbufEiS fh taemufbufww
Ydk iG f tjyifvP
dI w
f pfxyf&o
dS nf/ txyfwiG f 2ay 6vufrcefu
Y s,af om
*lrsm;ukd 7aycGJcefY tuGmta0;jzihf nDnmpGm jyKvkyfxm;onf/ bk&ifESihf rdzk&m;rsm; vIdPf*ltwGif; OykofoDv
aqmufwnfaepOf apmifhMuyf&aom &Jrufrsm;twGuf ]]ol&Jckd}}oabmrsKd; jyKvkyfxm;jcif; jzpfonf/ ojyifwGif
jzpftvif;a&mifvnf; aumif;pGm&&So
d nf/ *lxyf\twGi;f vrf; vuf,mbufwiG f 'kw,
d odYk tvif;a&mif
&&Sdap&eftwGuf tvm;wl wHcg;aygufrsm;&Sdonf/ ,if;wHcg;aygufrsm;tMum;wGif zwfr& wpfckESifhwpfck
Mum;wGif awmifbufokdYvSnhf wpfqluspD xkvkyfxm;&m tm;vkH; (11)ql&Sdonf/ taemuf ajrmufjcrf;tjyif
vIdifxyfwGif awmifbufykdif; wHcg;ESpfckawGU&&m xkdwHcg;ESpfaygufrsm;wGif wpfaygufESihf wpfyg;ESifhwpfyg;
ausmjcif;uyfvQuf ESpfyg;uspD? pkpkaygif;(4)yg&Sdonf/
txufwGifazmfjycJhaom tjyifvIdPfxyfESihf 'kwd,vIdPfxyfMum;eH&HwGif awmifbufjcrf;wGif wHcg;
(10)ayguf taemufjcrf;wGif (6)ayguf? ajrmufbufjcrf;wGif (10)ayguf azmufvyk x
f m;onf/ 'kw,
d xyftm;
tvif;a&mifudk &&Sad p&ef jzpfEidk o
f nf/ okaYd omf tvif;a&mifudk xde;f onfo
h abmjzihf tqkyd gwHcg;wpfaygufpD
wGif (4ay 2vufr)tjrihf&Sd xkdifawmfrlESpfyg;pDukd ausmjcif;uyfvQuf taetxm;jzihf taygufwkdif;wGif
119
'kw,
d vIP
d x
f yf\ awmifbufjcrf;
yxrqkH;awGU&aom awmifbufvIdPfywfvrf; vuf,mbufwGif Ak'bk&m;ocif\ edygwfawmf
ig;&mhig;q,ftxJrS taMumif;tcsufrsm;ukd tajycH kyfvkH;kyf<ursm;jzihf xkvkyfxm;onf/ xkdb0rsm;onf
oefYpifaomb0? olwpfyg;ESdyfpufrIuif;onfh b0aygif; (136)b0ukdom azmfjyonf[k od&onf/
awmifbufrsufESm atmufqkH;tqifhwGif BudK;MumiSuf (16)? [oFm(9)? ckd(6)? usD;(3)? u&0dwf(5)?
udE&m(4)? pmr&D(15)? arsmufESpfaumiftNrD;rSm csdefoD;ESihf aemufxyfarsmuf(4)acgif;(4)&Sdonf/
'kwd,tqifhwGif ta&SUrStaemufokdY 0uf(11)? Muuf(12)? omvdum(7)? a'gif;(2) uRJ(8)? jrif;(1)?
120
'kw,
d vIP
d x
f yfta&mufqufjcif;
'kwd,vIdPfxyf\ taemufbufykdif; vuf0JbufeH&HwGif trsm;tm;jzihf vlrIa&; kyfvkH;kyf<ursm;
ukd awGU&aomfvnf; aus;Zl;rodwwfaom jcaoFhrdkufZmwf(ovkH;uZmwf)?)? plEky'HkrZmwf? 'oygwdu nDaemif
wusdwfZmwf? aus;Zl;odwwfaomvdyf? paom Zmwf0ifcef; kyfpkHrsm;awGU&onf/ if;jyif xkdacwfu acwfpm;
cJhaom qDrD;cGuftu? yk0gtu? pnftu? qiftu? ponfhenf;rsKd;pkH? usifyGJ? eyef;owf[ef? wkwfokdif;
upm;[ef? vufwidk ;f upm;[ef paomtm;upm;enf; okyaf zmfyrHk sm; aoe*FAsL[musr;f vm qifrsm;ukpd pfx;dk
&mwGif tok;H jyKy?Hk avhusiyfh ?Hk 'kid ;f vTm;rsm;ukid
f wku
d yf 0JG ifaeMuykw
H u
Ydk dk awGU&onf/ wl&,
d mypn;f rsm;jzpfMuaom
ykavG? wd`rTm? wif;aumuf? ysufapmif;? quGif;if;? pnf? a&maZmuf? c&m`rTm? yavG? ponfjzihf trsKd;rsKd;
awGU&onf/
tqifhajcmufqifh&Sdonfhteuf atmufqkH;tqifhwGif jrnf; 2? orif 1? trnfrod 2? orif 1?
usm; 2? uRJ 2? acs ? jcaoFheum; 1? jrif; 8? qif 1? iSufqif 1? jcaoFh 2? jrif; 2? jcaoFhESihfvl 1? zwfr&?
qif 2? *VKef 2? ukvm;tkyf 1? jrnf; 1? usm; 1? qif 1? uRJ 2? jrif; 2? qif 2? qdwf 2? EGm; 2? orif 2?
jcaoFh 2? arsmuf 2? qif 3? EGm; 2? orif 2? [oFm 2? odef; 2? usD; 2? acG;t 2? rod 2? AsKdif;ig;ukduf 1?
ckd 2? rod 2 wkdYjzpfonf/
'kwd,tqifhwGif qif 1? rod 1? usD;iSufu usm;yg;pyfwGif tkd;wGif[ef 1? vlxkdif u3? acG;1?
usm; 1? [oFm 1? a'gif; 1? usifukdifykH 2? Muuf 1? qdwfEGm; 1? iSuf 2? rEkoD[ 2? vlu 1? jrif; 2?
MuufESpfaumif 1? vlykig;yg;tu 2? bkef;BuD;tu 1? pnfckwfpD;aeykH 1? c&m`rTmrIwfae[ef 1? rod 2?
wkwfokdif;uaeykH 1? rod 1? a>rrIwfckH 1? qiftu 1? 'kdif;ukdifqif1? vlqifzef;[ef 1? qifu[ef 1?
bDvl;'kdif;ukdif 1? pmr&D 1? rod 1? wkd;e,m; 2? <uuf 1? uRrf;xkd;u[ef 1? ajcav;acsmif; 11? zGwfESpfaumif
rdwfvkdufykH 1? 'kwfukdif0ufr bDvl; 1? usifukdif[ef 2? usifuGuf 1? usifukdifvufukd ajrukdcsykH 2? vl&yf 1?
'kwfukdif[ef 4? vlu[ef 2? tjcm; 1? 'kwfukdif rEkod[ 1? e,m; 1? e,m;NrD;ukef;zGm; 1? e,m; 1? rEkoD[
1? qif 1?
121
wwd,tqifhwGif e*g;? Asmv 2? rod 1? jcaoFh 2? Muufqif 2? qif 1? zGwf 1? jcaoFh 1? Asmv1?
rod 2? jrif; 1? 'kwfukdifu 2? EGm; 2? qif 1? iSuf 1? tjcm; 1? bDvl; 1? Asmv 1? iSuf 1? arsmuf 2aumif
opfoD;vSLykH? rkqkd;av;xrf; vdyfckdudkif? orifajcu ausmhuGif;ukdukduf ([dawya'oZmwd) orif 1? qif 1?
vl 2? 'kwf 2ckukdukdifvl 2? bDvl; 2? bDvl; 1? [dE&mw? Muuf 2? vl 1? ckdif;vkduf,l 1? ckdif;&Snfukdifvl 1?
orifom;trd 2? 0uf0H 1? e,m; 1? e*g;vlr"loD[ 2? qdwf 1? vlqdyf 2? rod 3? usifudkif 2? A smv 2?
av;ukdif 1? uRJ 1? rod 1? jcaoFh 1?
pwkwtqifhwGif ,yfukdif 3? qDrD;cGuftu 1? &ifcGifykduf apmif;wD; 1? yswfapmif;wD; 1? vifuGif;wD;
1? a&m`yTmrIwf 1? pdefckwfwD; 1? usKD; 3? qif,Of 1? qifdkif; 1? vlcg;ukef;qHyifudkifxm; 1? rdacsmif;ukd vlpD;
1? usm; 2? orif 2? usD;uef; 1? Muufwla&G; 1? a'gif; 1? Muufwla&G; (usD;) 4? cg; 2? iSuf 2? a'gif; 1? iSuf
1? a&SmufwvdefiSuf(qGwfuqkH) 2? iSuftpmcGH 2? pmuav; 2? jcaoFh 2? rod 2? iSuf 1? iSuf 2? acG;wl0uf
wl 2? usm; 1? vSHukdifvl 1? usm; 1? orif 1? qif 1? *VKef 2? bDvl; 1? vltdwfckH 1? rod 3? xD;aqmif;vl
1? vl 3? ,yfukdifol 1? uaeykH 1? jcaoFh 1? uRrf;xkd;aeykH 1? vl 2? jrufyifxrf;vl 1? rdef;rxkdif 1?
yOrtqifhwGif qif 2? iSufBuD; 3? uRJ 2? usD;uef; 2? iSuf 2? jrif; 2? rod 1? iSufvnfjyef 1? arsmuf
1? qif 1? e,m; 2? acG; 2? bJ 2? usm; 2? vl 1? [oFmpD;vl 1? &Sdckd;ykH 1? [oFm 2? qif 2? u&0dwf 2? iSuf
1? vl 1? orif 3? Mumzl;ukdifvl 1? e,m; 1? vl 1? rod 3? iSuf 1? qif 1?
qXrtqifh jcaoFh 1? trwf 7? *VKef 1? vl 1? *VKef 1? vl 13 vufav;zufygvl 1? vl 1?
vufav;zuf 1? acgif;okH;vkH;vufav;zufyg vl 2? vl 2? vufav;zufygvl 2? vl 1? vufav;zufygvl
1? vl 2? vufav;zufygvl 1? vl 1? acgif;okH;vkH;vufav;zufygvl 1? vl 3? bDvl; 1? aZmf*sD 1? *VKef 1?
vl 1?
'kw,
d vIP
d x
f yfajrmufuwfjcrf;
tydkif;wGif Zmwfedygwfrsm;ukd okyfazmfrI ykdrsm;onf ql&Dewfe*g;rif;zwfr&? r[mZeuZmwf?
Z0e[oF m rif ; Zmwf ? oD & d u d E & mZmwf ? ck Z [ H o rwm[H o Zmwf ? O'd E Z mwf ? yH o k o k y D u k d ; rif ; Zmwf
,o0eusrf;vm odenf;yvkvif usm;wkduf0rf;? [dawmya'oykHjyif? ouwykHjyifrsm;rS ZmwfuGufrsm;ukd
okyfazmfxm;onf/
atmufqkH;tqifhfwGif pmr&D 2? [oFm 2? Muuf 1? Asmv 1? zwfr& vl 2? e,m; 2? wpfOD;u
usefwpfOD;\qHyifukd qGJaeykH 1? vl 3? *VKef 2? vlu[ef 3? orif 1? rkqkd; 1? orif 2? vlESpfOD; a&jrKwfae
&m ig;? vdyfwkdYpm;aeykH (r[mZeu)? usD; 1? qwf 4? rEkoD[ 1? *VKef 2? vl 1? vlue*g;ESifh uaeykH 1?
iSufukd vlu av;eJYypfykH? usD; 2? vlwkwfukdif aeykH 1? usD; 1? uaeykH 1? Muuf 2? acs 2? usm; 1? orif
1? rod 4? iSuf 2?
'kw,
d tqifh qif1? e,m; 2? vl 1? rod 2? iSuf 2? us;D 2? e,m; 2? iSut
f yifem; 1? atmufuarsmuf
xkdifaeykH 3? vluykH 1? uBudK;wpfjrif; 1? Muuf 2? arsmuf1? jcaoFh 2? xD;ukdiftrwf 1? bk&if 1? yvxuf
[oFm 1? aemuf[oFm 1? rod 2? vl&Sdckd; 1? rod 1? usD;uef 2? orif 2? usD; 2? Muuf 2? iSuf 1? usD; 1?
vnfyif;&SnfiSuf 2? rod 3? Muuf 2? orif 1? Muuf 1? usD;uef 1? vnfyif;&SnfiSuf 2? rod 3? Muuf 2?
orif 1? Muuf 1? usD;uef; 2? [oFm 2? rod 2? Muuf 2? orif 1? Muuf 1? usD;uef; 2? [oFm2 rod 2/
wwd,tqifhwGif jcaoFh 1? uykH 2? acgif;wD; 1? ESJrIwf 1? pnfwD; 1? pdefckwfwD; 1? vliSuf 2? iSuf
1? e,m; 3? usD; 2? Asmv 2? vlu 2? iSuf 1? Muuf 2? qif 2? usD; 2? jcaoFh 4? rod 4? Muuf 2? rod 2?
[oFm 2? rod 2? iSuf 2? <uuf 2? iSuf 2? qif 2? orif 2? usD; 4? usD;uef; 1
pwkwtqifh vl 5? qif 2? iSufBuD; 2? jcaoFh 1? [oFm 4? e*g; 2? vl 1? bk&if 1? orif 2? iSuf
4? a'gif; 1? rod 1? usD; 1? rod 2? Muuf 2? rod ? usm; 1? iSuf 1? rod 2? Muuf 3? rod 1? zsH 2? acG; 1?
iSuf 2? EGm; 1? <uuf 1? rod 2? e,m; 1? rod 1? zsH 2? acG; 1? iSuf 2? EGm; 1? <uuf 1? rod 2? e,m; 1?
122
123
tHawmfodrfykxkd;awmfBuD;
124
&wemykaH pwD
tHawmfodrfykxkd;awmfBuD;\ajrmufbufuyf ay(40)cefYtuGmwGif wnf&Sdonf/ ajrmufOD;bk&if
rif;carmif;ESifh rdz&k m;Bu;D oQiaf xG;wku
Yd aumZmou&mZf (974) ck(at'D-1612)ckEpS w
f iG f wnfxm;uk;d uG,cf hJ
jcif;jzpfonf/ apwDawmfBu;D rSm xkxnftvGeBf u;D rm; acgif;avmif;ukd arSmufxm;aom ykpH jH zpfonf/ Bu;D rm;
aomykHpHjzpfonf/ BuD;rm;aom ausmufwkH;BuD;rsm;ukd cJ&mcJqpfo,faqmifNyD; pepfwusjzwfawmufum
oyf p D a ygif ; ul ; pepf j zih f wnf a qmuf x m;onf / atmuf a jct0ef ; rS m (365)ay&S d N yD ; tay:yk d i f ; rS m
'kw,
d urmppf twGi;f u Ak;H 'Pfc&H ysupf ;D cJ&h onf/ aemufyidk ;f wGif jyifqifcahJ omfvnf; xkxnfBu;D rm;vGe;f
,ckxufwidk f w0ufwysuf taetxm;om&So
d nf/ odaYk omfvuf&dS zl;arQm&f aom tpdwt
f ykid ;f rsm;onfyif
jrif&oltzkdY Munfkdp&m? tHhMop&mjzpfaeayonf/ tdEd,jynf qefcsDxlygkHapwDESihf omvGefrif;\
aumif;rIawmfapwDEiS fh oPmefwo
l nf/ txl;ojzihf azmif;&pf? MumarSmuf? MumvSe?f ykw;D &pfwrYdk mS Bu;D rm;aom
ausmufw;Hk Bu;D rsm;ukkd xkqpfxm; vuf&majrmufonf/ if;tjyif &ckid w
f idk ;f &if;om;wk\
Yd vuf&mjzpfaMumif;
ay:vGifxif&Sm;vSonf/
ukokdvf&Sifu &wemrsm;ukd ykHvnf;aumif;? aemuf&wemrsm; ykHvmekdifonfhtwdwferdwft&vnf;
aumif;? &wemokH;yg;ukd OD;xdyfxm;vnf;aumif;? &wemykHapwD[k trnfay;cJhonf/
apwDawmfBu;D \ ta&SU? taemuf? ajrmufbufww
Ydk iG f tjyifww
H idk ;f um&Hxm;onf/ awmifbufwiG f
tHawmfwHwkdif;ESihf qufpyfaeonf/ twGif;tkwfwkdifwHwkdif;av;bufteuf ta&SUbufawmifbufESifh
ajrmufbufww
Ydk iG f apwDawmf\ y&d0P
k o
f 0Ykd ifaomausmufavSum;ESihf 0ifaygufo;Hk ck&o
dS nf/ twGi;f wHwidk ;f \
tjyifaxmifhtoD;oD;wGif ausmufjzihfxkxm;jcaoFhkyfrsm;jzihf apmihfae[ef xkvkyfxm;onf/ apwD\y&d0kPf
rS a&rsm;xkwf&ef qifkyfa&>yefrsm; wyfqifxm;onf/ a&rsm;onf 0yfaeaom qifkyfrsm;\ ESmarmif;rS
xGufMuonf/
apwDawmfBuD;\ ta&SUbuf&ifjyifrS tmkHcHodrfjzpf[ef&Sdaomfvnf; ,cktcg ysufpD;cJhacsNyD/
odraf wmf&mwGif ,cifu a<u&nfow
k af usmufcsyrf sm; cif;cJo
h nf/ apwDawmfBu;D \ta&SUbuf odr&f ma[mif;
ESihf uyf apwDokH;ql&Sdonf/ xkdapwDrsm;rSm ausmufom;jzihf jyKvkyfxm;NyD; *lxJwGif qif;wkawmfrsm;ukd
zl;arQmfEdkifonf/ tv,fapwD\*lxJwGif a<u&nfokwfausmufjym;rsm;ukd ,ckwkdif awGUEkdifonf/ if;*lwkdYukd
e*g;ESpfaumifu tNrD;jzihf &pfacGxm;NyD; yg;jyif;jzifh rkd;xm;onf/
125
126
xkuefodrfykxkd;awmfBuD;
127
onf/ bk&m;wpfqpl \
D 0J,mwGif eH&aH usmufom;jzihf wpfom;wnf; xGi;f xkxm;aom kyv
f ;Hk ky<f ursm;&So
d nf/
ajrmufO;D acwf\rl;Bu;D ? rwfBu;D ? olaX;ol<u,f? &mxl;edrjhf rift
h vku
d f 0wfpm;&onft
h 0wftpm;? tok;H taqmif
rsm;jzihf usm;rpkHwGJwkdYu wpfbufwpfcsufpDrS Mumzl;ukdukdif ylaZmfae[efxkvkyfxm;onf? tqkdygkyfxkrsm;
wGif rukd#f? OaoQmif? aygif;xkwf? qHxkH;? ykwD;? em;a#mif;? qHyf? b,uf? cg;BudK;? cg;qD;? 'Gg',m? ajceif;?
utp tEkpdwfxkvkyfxm;&m okawoDrsm;tzkdY wefbkd;&SdvSonf/ ,u? *krPf 'Gg&ygv kyfxkutp? oli,f
awmftqkH; tm;vkH;pkpkaygif; (584)kyf&Sdonf/ &ckdifwkdYwGif abmif;awmf (40)? pvG,fawmf (9)yg;? qHxkd;enf;
64rsKd;&SdcJhonf/ enf;ykHpHtrsKd;rsKd;ukd awGUEkdifonf/
yxrvIP
d *f yl wfrmS 6aycefu
Y s,
f tvif;a&mifenf;onf/ yxrvIP
d *f yl wf\ tqk;H wGif wHcg;ayguf
ukd awGU&onf/ wpfbufwpfcsuf ausmufwkH;eH&HwGif wHcg;rsm; wyfqifcJh[efwlaom qkHvnfywmayguffrsm;
ukd awGU&onf/ vkHNcHKa&;t& jyKvkyfcJh[ef&Sdonf/ xkdwHcg;ukd ausmfjzwfNyD;aemuf awmifajrmuf 26ay?
ta&SUtaemuf (15ay)cefY us,faom w&m;tm;xkwf&mtcef;odkY a&mufonf/ ,if;tcef;\ 0JbufeH&HwGif
'kwd,wHcg;BuD;&Sd&m if;wHcg;ukd jzwfausmfNyD;ygu 'kwd,vIdPf Orifvrf;odkY a&mufonf/ vrf;rSm (10)ay
cefYus,f (12)aycefYjrifhonf/ yxrvIdPf*lxyfuJhodkYyif NydKiftwGif;odkY vuf,m&pfywf&onf/ tqkH;wGif
bJOykw
H cH g;aygufwpfc&k o
dS nf/ xkw
d cH g;aygufudk jzwf avSum;(9)xpfwuf&onf/ tay:odYk a&mufaomtcg
tmkPcf &H ef pwk&ef;ykH tcef;Bu;D wpfcef;ukd awGU&onf/ a&S;tcgu omoemykid Ef iS fh ta&;Bu;D oHCm pnf;a0;
&mae&m[k qkdonf/ y0g&PmjyK&m tcef;[kvnf; qkdonf/ eH&HrSxkd;xGufaeaom ausmufpGef;BuD;rsm;wGif
qDr;D cGurf sm; xGe;f &d ef pDrx
H m;onfudk awGU&onf/ tcef;rS *Eu#k w
d u
dk o
f Ydk avSum; 9xpfjzihf wufEikd o
f nf/
Ak'kyfyGm;awmf&Sd&m *Euk#dwkdufonf r@dKifyifjzpfonf/ tcef;wGif a&S;tcgu wHcg;rsm; wyfqifcJh[ef
wlaom qkHvnfywmaygufrsm; awGU&onf/ odkYjzpf&m kyfyGm;awmfrsm;rS tzkd;wef&wemrsm;jzifh pDcs,fcJhrnf[k
cefYrSef;&ygonf/
ajrmufOD;acwf aumif;pm;cJhpOfu ae&mwGif &wemukd;yg;jzihf pDjc,foGef;vkyftyfaom Ak'kyfyGm;
awmfonf ydou
k mynm&Sirf sm; uRr;f usiv
f rd m pGm wyfqifcahJ om tvif;aygufrS vmaom aejcnfatmufwiG f
wajymifajymifwvufvufjzihf a&mifjcnfawmfueG jYf rL;um Munfb
dk ,
G &f m wifw
h ,fpmG &Scd ahJ yvdrrfh nf/ ukov
dk f
&Sifu kyfyGm;qif;wkawmfjrwftm; jyifyokdY rxkwf,l&avatmif? wrifwum ausmufom;ausmufpkdifrsm;jzihf
ikHNyD; tqifhqifh pDcJhaomfvnf; avmb&ruf BuD;vSpGmaom e,fcsJUwkdYonf vufeufoGef;&ef vkdtyfaeaom
aMu;0gtwGurf &? &atmifjzpfonfeh nf;ESifh ku
d cf sK;d ykid ;f jzwfum aqmif,o
l mG ;cJ[
h ef wlayonf/ usK;d yJu
h se&f pfchJ
aom vufrawmfwpfacsmif;? vufoef;awmfwpfacsmif;ESihf ckacGykHpH qHawmfrsm;ukd bJOykHwHcg; avSum;&if;
rS aemufykdif;wGif awGU&SdcJh&onf/ ,cktcg ajrmufOD;NrdKUjywkdufwGif odrf;qnf;jyoxm;onf/ awGU&Sd&aom
vufacsmif;rsm;udk axmufI qif;wkawmfBuD;rSm OmPfawmf (6ay)ausmfcefY &Sdrnf[k cefYrSef;&onf/
128
av;rsufESm ykxkd;awmfBuD;
129
jrwefaqmif;apwD
rkwq
f w
d af wmf"mwfapwD
jrwfpGmbk&m;ocif rkwfqdwfawmf"mwftm; XmyemjyK wnfxm;ukd;uG,fcJhaom apwDrSm
jrwefaqmif;apwD\ ajrmufbufay (300)ceft
Y uGm ay(1000)cefjY rifah om awmifuek ;f ay:wGif wnf&o
dS nf/
apwDukd rif;apmrGefonf ou&mZf (792)ck at'D (1430)ckESpfwGif NrdKUwnfbk&m;tjzpf wnfxm;cJhonf/
apwDawmfwnf&m awmifuek ;f rSm ESpq
f ifjh zpfonf/ yxrtqifw
h iG f ausmufjzihw
f nfaqmufxm;onfh yd#uwf
wkdufwpfck&Sdonf/ ausmufwHwkdif; av;bufum&Hxm;onf/ *lwpfckvkH;ukd jy'fozG,f? jcL;yef;jcL;EG,f?
pdeaf wmifyef;cufwjYdk zihf tEkpw
d x
f v
k yk x
f m;onf/ rlvu yd#uwfwu
dk w
f pfcv
k ;Hk a&Tt
G jynfch sxm;cJ[
h efwo
l nfh
taxmuftxm;rsm;ukd awGU&onf/ *ltwGif; ausmufqif;wk okH;ql&Sdonf/ yxrqifhwGif *lysufapwD
ysufrsm; teHawGU&&m ,cifu omoedu taqmufttkHrsm;ESifh pnf;um;cJhykH&onf/ ajrmufOD;acwfbk&if
wkdYonf apwDykxkd;rsm; ausmif;oifcef;rsm; vSL'gef;Mu&mwGif oHCmawmfrsm; tvG,fwul zwfIEdkif&ef
ausmufom;yuwdjzihf ckdifcdkifcefYcefY aqmufvkyfxm;aom yd#uwfwkdufrsm;ukdyg yg0ifvSL'gef;Muonf/
onfrSm tpOftvmwpf&yfyif jzpfonf/
awmifukef;\tay:qkH;tqifhwGif rkwfqdwfawmf"mwf apwDBuD;&Sdonf/ tvsm;teH(100)aypD&Sd
(15) aycefjY rifah om tkwcf yHk p,BH u;D \A[kw
d nfw
h nfw
h iG f apwDBu;D ukd wnfxm;onf/ yp,\
H aygif;ul;acgifr;kd
ay:wGif ausmufzsmBuD;rsm; rkd;xm;onf/ apwDawmfBuD;\ykHoPmefrSm acgif;avmif;ykH (pwlyg)jzpfonf/
oydwaf rSmuftxuf "mwk*Aqifx
h m;aomykpH H jzpfonf/ &Spaf omif; xkue o
f rd af v;rsuEf mS ykx;dk awmfBu;D ESifh
qifwlonf/ apwD\atmufajcywfvnf ay(100)&Sd OmPfawmfay(50)ay&Sdonf/ apwD&Hav;qlukd
axmifhav;axmifhwGif awGU&onf/ apwD\ta&SUbufwGif ajcawmf&mwpfql&Sdonf/ &THUap;ukd zdeyfykHazmfxm;
ouJhodkY ausmufzsmay:wGif ajc&mawmfrsm; csxmonf/ ausmufom;rSmvnf; ausmufrmtaumif;pm;rsKd;
jzpfonf/ pwf? vuPmawmfrsm; ryg&Sdacs/ ,cktcg &Spfaomif;bk&m; a*gyutzGJUrS a&TUajymif;NyD; vlrsm;
Munfo
dk 'gyGm;Ekid &f ef &Spaf omif;ykx;dk awmfBu;D wGif xm;&So
d nf/ apwDawmfBu;D \taemufbufwiG f wpfu,
dk v
f ;Hk
ouFef;0wfkHxm;aom qif;wkawmfBuD;wpfql&Sdonf/ ouFef;twGefYtv,frsm;ukd tEkpdwfxGif;xkxm;onf/
tdEd,jynf wuoDvmrS qif;wkawmfrsm;ESifhwlonf/
rkwfqdwfawmfapwD\ ajrmufbuf awmifacgif;wGif rif;apmrGef wnfaqmufvSL'gef;cJhaom pE&mr
ausmif;awmf&m&Sdonf/ ausmif;awmftm; um&Hxm;cJhaom ausmufwHwkdif;ukd ,ckwkdif jrifawGUEkdifao;onf/
a&S;acwfajrmufOD;NrdKUawmf&Sd ausmif;BuD;(36)ausmif;wGif wpfcktygt0ifjzpfonf/
130
vifyef;ajymufapwD
ajrmufOD;NrdKUwGif ou&mZf 887 ckESpf at'D 1525 ckESpfwGif pvwmrif;apmrGef ac: rif;acgif&mZm
onf eef;wufonf/ eef;wuf rMumrDyif ]]c&rf;oD;vufaumuf? ajymifajymifawmuf? aps;rS0,f? vifyef;
ajrmuf}}[l wabmifay:av&m ajrmufO;D a&TNrKd Uawmf&dS uav;oli,frsm;\ EIwjf zm;0,f a&yef;pm;atmf[pf
oDqadk eMuavonf/ uked rdwaf umif;[l ou&mZf 887 ckEpS w
f iG f rif;apwDBu;D ukd wnfc&hJ m vifyef;ajrmuf
apwD[k wGifonf/
apwDawmfBuD;rSm rkwfqdwfawmfapwDrS ta&SUbufay 500cefYtuGm ajrjyefYvGifjyifwGif wnf&Sd
onf/ apwDudk ausmufwefwidk ;f ESpx
f yfjzihf um&Hxm;onf/ twGi;f bufww
H idk ;f eH&yH wfywfvnfwiG f a<u&nf
okwftkwfcGufyef;rsm;jzihf tvScs,fxm;onf/ yef;yGifhwpfyGihfpDrSm wpfaycGJcefY tcsif;&Sd tv,facgifwGif
puf0kdif;oPmef 0wfpkHtjzL&SdNyD; yGihfvTm(4)vTmyg&Sdonf/ ta&mif&SpfrsKd;yg&Sdonf/ wHwkdif;wpfbufpDwGif
yef;yGifhBuD; (116)yGihf yef;yGihfi,f (240)&Sdonf/ ,cktcg tjynhftpkHr&Sdawmh/
bk&m;ok0Yd if&ef ta&SUESit
fh aemufbufww
Ydk iG f *dwaf ygufwpfcpk u
D dk ajrjyifrS 6aycefjY rifNh y;D azmufxm;
onf/ apwDawmfBuD;rSm &SpfajrmihfykHjzpfonf/ wpfajrmihfvQif(33)ay&Sdonf/ yxryp,Haxmifhrsm;wGif
&mZyvif aygif;ul;rkcfOD;rsm;jzihf *loGif;bk&m;wpfqlpD &Sdonf/ ta&SUbufrkcfrSm tvGefvSyaom ausmufqpf
vuf&mrsm;jzihf jyKvkyfxm;onf/ ykvifatmufwpfbufwpfcsufwGif apmif;wD;aeaom vlkyfwpfkyfukd
a&S;acwft0wftpm;jzihf jrifawGUEdik o
f nf/ *lx&J dS kyyf mG ;qif;wkawmfrmS OD;acgif;rkPad wmf MumyGiyfh yHk g&Sad om
y'krkwd&f&bk&m; ykHawmfrsKd;jzpfonf/ apwDawmf\atmufajcywfvnfrSm (264)ay &SdtjrifhrSm ,cifu
(120)ay&SdcJhonf/ ,ckOmPfawmfxdyfykdif;jyKwfusaeNyD;jzpf&m (75)aycefY&Sdonf/ if;tjyif apwD\oydwf
arSmufudk rormolrsm; xGi;f azmufxm; apwDrmS ta&SUbufoYkd tenf;i,f wdr;f apmif;aeonf/ apwDawmf\
ta&SUrsufESmpmwGif tmkHcHodrfwpfck&Sdonf/ odrf\&ifjyifawmfwGif yef;ajrmufyef;EG,frsm; yg&Sdaom
a<u&nfokwftkwfcsyfrsm;jzihf cif;xm;onf/
xlygkaH pwD
vifyef;ajymufapwDawmfrS ajrmufbufay(300)cefYtuGmn jyefYjyL;aomajrjyifwGif xlygkHapwD&Sd
onf/ apwDukd ou&mZf(856)ck? c&mZf (1494)ckESpfwGif ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ ajcmufqufajrmufaom
bk&ifrif;&efatmifu pwifwnfxm;cJhonf/ ou&mZf (975)ck? c&mZf(1613)ckESpfwGif bk&ifrif;carmif;ESihf
rdzk&m;BuD; oQifaxG;wkdYu xyfrHjyKjyifcJhonf/
apwDawmfBu;D ukd rmaMumaom ausmuft
dk aumif;pm;rsm;jzihf wnfaqmufxm;onf/ atmufajcrSm
&SpfaxmifhjzpfNyD; MumpG,f? Mumzl;? ykHrsm;tjynhf xGif;xkxm;onf/ yp,HESpfqifhwGif t&yfav;rsufESmbuf
rkc*f rl sm;&SNd y;D kyyf mG ;qif;wkwpfqpl D &So
d nf/ twGi;f wHwidk ;f wGif jcaoFu
h ,
dk Ef iS fh vlaY cgif;yg&Sad om rEko[
D kyw
f k
av;ck&Sdonf/
apwDawmf\ atmufajcywfvnf ay(280)cefY&Sdonf/ tay:ykdif; MumvSeftxd&Sd ay(80)cefYjrifh
onf/ apwDawmf\ ta&SUbufrsuEf mS pmwGif tmkcH aH usmuford w
f pfc&k o
dS nf/ av;axmifyh eHk &H u
H dk awGUEdik af o;
onf/ odrfxJwGif ausmufqif;wkawmfrsm;rSm BudK;yJhykHaeonf/ apwDawmf\ taemufawmifaxmifhwGif
*li,fwpfckukd NydKysufvQuf awGUEkdifonf/ &ckdif&mZ0ifwGif xlyg&mrapwD[k awGU&onf/ if;tjyif apwD
teD;wGif odrfawmfBuD;ESihfwuG &wemhAdrmefausmif;awmfukd aqmufvkyfawmfrl oHC&mZmq&mawmftm;
ou&mZf(975)ck 0gqkdvjynhf paeaeYwGif wifvSLawmfrlonf?}}[k azmfjyxm;&m bk&ifrif;carmif;onf
apwDawmftjyif tjcm;aom omoedu taqmuftOD;jzpfMuonfh ausmif;uef? Z&yf? a&wGif;? a&uefrsm;
jzihf jynhfpkHpGm vSL'gef;cJhayvdrfhrnf/ vGefcJhonfh ESpfwpf&mausmfcefYu ae&mokdY a&muf&Sdaom okawoe
ynm&Sif a'gufwmazmfcsD;rm;u bk&m;\ta&SUbufwGif a&uefwpfuef&SdaMumif; qkdygonf/ rdzk&m;BuD;\
vSL'gef;ykHukdvnf; arsmufom;awmf rdzk&m;acgifonf 'ge? oDv? OykofoDwif;okH;jcif;ukd NrJNrHpGm wnfaqmuf
131
132
133
om&yAwapwD
yd#uwfwu
dk f
xlygkHapwDawmfrS ta&SUajrmufbufodkY ukduf 100cefYvmaomf yd#uwfwkdufokdY a&mufonf/ at'D
(1591)ckESpfwGif ajrmufOD;bk&if rif;zavmif; aqmufvkyfvSL'gef;cJhonf/ Ak'bmomqkdif&m pmayusrf;*ef
rsm;ukd obm0ab;'PfESihf rormolrsm; vufcsufwkdYjzihf rysufpD;? raysmufysuf&avatmif pepfwus
xm;okd&m taqmuftOD;vnf; jzpfonf/ ajrmufOD;acwf bk&ifrsm;onf rdrdukokdvfaumif;rI apwDykxkd;ESifh
wGJ "rapwDtjzpf yd#uwfwkdufrsm;ukd yg0ifvSL'gef;avh&Sd&m uJhodkY yd#uwfwkdufrsKd; ajrmufOD;NrdKUawmfwGif
(40)ck &Sdavonf/ r[mrkedbk&m;BuD;\ y&0kPfwGifvnf; tvm;wl ausmufom;twdjzihf aqmufvkyfxm;
aom yd#uwfwkdufwpfck &SdcJhavonf/
ajrmufOD;a&TNrdKUawmf&Sd tjcm;aom yd#uwfwkdufawmf trsm;pkrSm ,kdifvJNydKysufoGm;cJhMuNyD; jzpfaomf
vnf; yd#uwfwu
dk rf mS ,aeYwidk f rysurf pD;yJ &Sad e&m if;\vSyaom ausmufqpftEkynmukd jrifawGUEkid af y
onf/ jcifukdufyd#uwfwkduf[lvnf; vlodrsm;onf/ ausmufwHwkdif; av;bufav;wef um&Hxm;onf/
0ifaygufrS ta&SUbufodkY rsufESmrl *lvrf;obG,f azmufvkyfxm;onf/ atmufajcav;axmifh pwk&ef;ykH
jzpfaomfvnf; ausmufe&H aH v;bufrmS tay:okYd uvyfozG,f um;xGuo
f mG ;onf/ jy'fEiS w
hf o
l nf/ yef;cuf?
pkvpfreG ;f cRe?f pdeaf wmifrsm;ukd qpfokyaf zmfxm;onf/ a&S;tcgu a&Ttjynfch sxm;cJo
h nhf taxmuftxm;
rsm; awGU&onf/ *lxw
J iG f aMu;qif;wkawmfwpfql &Scd ahJ Mumif; od&onf/ ta&SUbuf rsuEf mS pmwGif odro
f rkwf
134
135
onf/
&JvScHwyf\ajrmufbufwGif rif;om;BuD;ukef;&Sdonf/ ab;ywf0ef;usif awmifukef;rsm;? cHwyfrsm;ukd
ol&Jajy;rsm; qufoG,fxdef;csKyfxm;onf/ ukef;i,frSm ay 70 jrifh ay 200&Snfum ay 170 cefY
us,f0ef;avonf/ a&S;tcgu ukef;rSm ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ajrmufbuf ppfrsufESm? vkHNcHKa&;? e,fajr
tiftm; xdef;csKyfay;&aom tdrfa&SUpHrif;om;\ txl;tdrfawmf&myif jzpfonf/
taemfrmbk&m;
taemfrmbk&m;rSm jcifukd yd#uwfwkduf\awmifbuf ukdufwpf&mcefY tuGmwGif wnf&Sdonf/
ajrmufOD;bk&if pv*Fol(c&pf 1494-1501)\orD;awmf taemfZmrif;orD;\ aumif;rIjzpfonf/ a&qif;a&
xGufaumif;rGefaom awmifajcajrjyifwGif wnf&Sdonf/ ou&mZf 863 (at'D 1501)ckESpfwGif wnfxm;ukd;
uG,cf o
hJ nf/ bcrnf;awmf pv*Foo
l nf awZ&mrapwDawmfudk wnfaqmufpOf orD;awmf taemfZmrif;orD;
onf o'gpdwfjyif;jy&um; zcrnf;awmf r,fawmfwkdY\ cGifhjyKcsuft& tysKdpOfb0uyif wnfxm;udk;uG,fcJh
onf/ rSww
f rf;rsm;t& atmufajcbdeyfawmfEiS fh tay: yp,aH v;xyfwrYdk mS pwk&ef;ykjH zpfum tjrifq
h ;Hk ykid ;f rSm
t0kdif;ykHjzpfonf[k qkdonf/ rnfokdYrQ xGif;xkxm;jcif;r&SdyJ vkH;acsmjzpfonf/ atmufajct0ef;rSm 168
ay&Sdonf/
,cktcg 9aycefY OmPfawmf&Sdaom ausmufkdqif;wkawmfwpfqlukd zl;awGUEdkifonf/ ausmufom;*l
jzihf um&Hxm;onf/ yvifawmfwGif ig;&mhig;q,f edygwfawmfvm Zmwfrsm;ukd xGif;xkxm;onf/ wd&dpmefykH
rsm;? jcL;yef;jcL;EG,frsm;jzihf vSypGm wefqmqifxm;onf/
taemfrmbk&m;rS taemufawmifbuf uku
d t
f enf;i,f tuGmwGif a&TMumodrb
f &k m;&So
d nf/ bk&m;
ukd oJausmufjzihf jyKvkyfxm;onf/ tay:yp,HwGif Mumyef;rsm;ESihf tEkynmajrmufpGm xkvkyfxm;onf/
rif;aygif;apwD
tv,fapwD[kvnf; ac:onf/ taemfrmbk&m;\ awmifbufay 50cefYtuGm awmifukef;i,fay:
wGif wnf&Sdonf/ apwDukd rif;carmif;bk&if (at'D 1612-1622)\ rdzk&m; e&ywdBuD;(at'D 16381645)\ a,murawmfrdzk&m;oQifaxG;u ou&mZf 1002ck? r&pf-1640 wGif wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/
apwDawmfukd e*g;kyfBuD;rsm; wGefYvdrfae[ef jyKvkyfxm;aom r[m&HwHwkdif;ESihf um&Hxmonf/
ywfvnf 290ay/ tjrifh 40ay &Sdonf/ apwDawmftay:ykdif; BudK;jywfaeNyD? r[m&HwHwkdif;\awmifbufESihf
taemufbufwdkYwGif avSum;wpfckpD&Sdonf/ apwDawmf\t&yfav;rsufESmwGif rkcfzGihfavSum;wpfckESifh
qif;wkawmfwpfql &Sdonf/ tjyifabmif;&pfESihf avSum;abmifwkdYwGif ajcav;bufygaom e*g;kyfi,frsm;
xGif;xkxm;onf/ ta&SUapwDawmfvIdPf*ltwGif;odkY 0if&ef *laygufi,fwpfck&Sd&m tqkdyg*li,frSm ta&SUrS
taemuf? ajrmufrSawmifokdY wpfaqmifqpfauGUoPmef xl;xl;jcm;jcm;jyKvkyfxm;onf/ vIdPf*ltqkH;wGif
OmPfawmf 2ayausmf&Sd qif;xkESpfqlukd awGU&onf/
r[maAm"da&G*T l
tv,fapwDac: rif;aygif;apwDawmifbufodkY ukdufwpf&mcefYtuGm vifyef;ajymufapwD\ ta&SU
awmifcyf,Gef;,Gef; tuGmta0;wlrQwGif r[maAm"da&T*lapwD wnf&Sdonf/ ewfawmifwef; ac: [drmef
awmifwef;\ taemufbufodkY xkd;xGufaeaom awmifpG,fokH;ckteuf ajrmufbuftpGefqkH; yxrqkH;
awmifpG,fwGif xD;xD;rm;rm; jrifawGUEkdifonf/ apwDukd ajrmufOD;acwf\ wwd,ajrmufbk&if bapmjzL
rif;onf ou&mZf 832-ck? c&mZfESpf 1470wGif wnfxm;cJhonf/
apwDawmfrSm &wemykHapwDawmfuJhodkYyif acgif;avmif;ukd arSmufxm;aomykHjzpfonf/ atmufajcrS
136
&wempHa&G;
r[maAm"da&T*lrS ukdufteD;i,ftuGm awmifbufusaom 'kwd,awmifpG,fwGif wnf&Sdonf/
ukokdvf&SifrSmvnf; bapmjzLrif;yif jzpfonf/ tqkdygrif;rSm ajrmufOD;acwfykdif; rif;rsm;teuf bkef;wefckd;
BuD;rm;aom rif;wpfyg;jzpfonf/ &ckdifpmayavmuwGif emrnfausmfcJhaom b'lrif;kda&;pyf oDukH;cJhonfh
&ckdifrif;orD;{csif;rSm xkdrif;\trdefYt& ol\orD;awmf apma&TMum rif;orD;av;twGuf oDukH;cJhaom
ykcufvTJoDcsif;yifjzpfonf/
&wempHa&G;apwDukd ou&mZf 821 ck? c&pfESpf 1459 ckESpfwGif wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/ r[m&H
wHwkdif;jzihf um&Hxm;&m tvsm; 112ay? teH 88ay &Sdonf/ avSum;wpfckESpf 0ifayguf*dwf wpfckukd
taemufbufjcrf;wGif wyfqifxm;onf/ ,cktcg apwDawmfBu;D rSm NyKd ysuaf eayNy/D apwDawmfBu;D tay:ykid ;f
rSm t0kdif;ykHjzpfNyD; xdyfykdif;rSm r&Sdawmhay/ atmufajc 130ay&SdNyD; vuf&SdOmPfawmf 28aycefYjrifhonf/
apwDawmf\ta&SUbufrsufESmpmwGif *Euk#dodkY0if&ef rkcfaygufwpfck&Sdonf/ rkcfayguf\wuJ rsufESmwGif
ausmufqpfvuf&mrsm; tjynhfxGif;xkxm;onf/ *Euk#dwkduftwGif; OmPfawmf 7ay&Sd ausmufqif;xkwpfck
ukd awGUEkid o
f nf/ yviaf wmfrmS t|*H&pS af jrm ifyh Hk tqif&h pS q
f ifjh zpfNy;D quf&m? tuf&mr&Sd ausmufom;wpfv;Hk
wnf;ukd qpf xkvkyfxm;onf/ &ckdifa&S;a[mif;yef;csD? yef;ykajrmufrsm;pGmjzihf yviftjynhf xGif;xkxm;&m
avhvmp&maumif;vSayonf/
&wemrSeu
f if;
&wempHa&G;apwDawmf\ awmifbufuu
dk f 100ceft
Y uGm ewfawmif\ wwd,awmifp,
G w
f iG f wnf&dS
onf/ apwDawmfukdvnf; r[maAm"dapwDESihf &wempHa&G;apwDwkdY\ ukokdvf&Sif bapmjzLbk&ifyif c&pf
1468 ckESpfwGif wnfxm;ukd;uG,fcJhjcif; jzpfayonf/ ajrmufOD;a&Teef;&Sif bapmjzLonf at'D 1459ckESpfwGif eef;wufNyD;aemuf 1482ckESpfxd wkdif;jynfukd at;csrf;om,mpGm tkyfcsKyfcJhaom bkef;wefckd;tmPm
jzihf jynhfpkHaom ajrmufOD;acwf bk&ifwpfyg;jzpfonf/ ausmufpm tkwfcGufpm taxmuftxm;t& qifjzL
&SifbGJUukd cH,lcJhbl;olvnf; jzpfonf/ av;twwf txl;wwfuRrf;onf[k &mZ0ifrsm;wGif azmfjyMuonf/
odkY bkef;wefckd;jzihf jynhfpkHaom bapmjzLbk&ifonf ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ ajrmufbuf? ewfawmifwef;\
awmifbuf awmifpG,fokH;ck\xdyfwGif apwDokH;qlukd tajrmftjrif&nf&G,fcsuf BuD;pGmjzihf wnfaqmufcJhjcif;
jzpfayrnf/
&wemrSefuif;apwDtm; taemuf? awmif? ajrmuf okH;bufwGif r[m&HwHwkdif; um&Hxm;onf/
137
&wemodCaF pwD
&wemrSefuif;apwDawmfrS awmifbufukduf 100cefYtuGm awmifukef;i,fwpfck\xdyfwGif wnf&Sd
onf/ xkdawmifukef;\trnfukd tpGJjyK i&TDawmifbk&m;[kvnf; ac:onf/ ausmufpmwGif ]]ou&mZf
943 ck ? pk d i f a cgif a wmif \ ta&S U buf uvk H a wmif bk & m;wnf a wmf r l \ /}}[k wd u spG m yg&S d o nf /
xkdausmufpmt& ukokdvf&SifrSm rif;Ambk&if\ajr;jzpfol rif;BuD;kdrif;om;jzpfonf/ rif;wdum\om;awmf
wpfyg;jzpfonf/ apwDawmfBu;D rSm ausmufjdk zihf wnfaqmufxm; apwD&pS q
f rl mS tkwjf zihf wnfaqmufxm;
onf/
138
&wemrm&fatmifapwD
&wemhocFapwDawmfrS ta&SUbufuu
dk t
f enf;i,ftuGmwGif &wemrm&fatmif apwDawmfBu;D wnf&dS
onf/ apwDawmfudk c&mZfEpS f 1652 ckEpS w
f iG f ajrmufO;D a&Teef;&Sif bk&ifpEo"k r&mZmu wnfxm;uk;d uG,f
cJhavonf/ &ckdifvlrsKd;wkdYonf &wemokH;yg;ukd ,kHMunfjcif;&Sd&m trsKd;pOfqufatmifjrifrI &SdcJhMuonfukd
od&adS p&ef txdr;f trSwt
f jzpf apwDawmf &wemhrmefatmif[k ac:wGiaf ponf/ apwDrmS ausmufom;yuwd
jzihf xkvkH;ykH wnfaqmufxm;onf/ atmufajcrSxdyfxd &SpfajrmifhykH&Sdonf/ t&yf&SpfrsufESmESihf r*Zif&Spfyg;ukd
Tef;onf/ yp,Hudk;qifh&Sdonf/ acgif;avmif;? &ifzGJU? oydwfarSmuf? azmif;&pf? MumarSmuf? a&G;vkH;(ykwD;aph)?
Mumvef? iSufaysmzl;? oHxD;? iSufjrwfem;? pdefzl;awmf ponfjzihf tqifhqifh t*FgpkH wnfaqmufxm;onf/
apwDvkH;ywf 344ay &SdNyD;? OmPfawmf 180aycefY &Sdonf/*laygufrsm; r&Sdacs/ apwD\ajrmufbufem;wGif
tvsm; 54 ay? tus,f 13 ay? tjrifh 10ay&Sdaom bk&if\ Oykofawmfaqmif&Sdonf/ *ljzL[kac:onf/
trkd;ckH;rSm wpfcsKdUjyKwfus yJhusukefacsNyD/ *lawmfwGif oDwif;okH;aecJhol *ljzLq&mawmfonf 1697 ckESpfwGif
rmkrd,trnfjzihf wpfESpfeef;pHcJhonf/ bk&if&ifjyifawmfwGif a&S;tcgu apwDykxkd;rsm;? bk&m;rsm;\
tysuftpD; ta[mif;&mrsm;ukd awGU&onf/ ta&SUbufwGif ausmuf*lwpfckESifh *lxJwGif ausmufqif;wkawmf
rsm; &Sdonf/ *l\ta&SUwGif odrfawmfa[mif;wpfck&Sdonf/ apwDawmf\ta&SUbufwHwkdif; tjyifbufwGif
av;cif;jyif[k ac:aom uGif;jyifBuD;wpfjyif&Sdonf/ tqkdyguGif;jyifwGif a&S;tcgu av;onfawmfrsm;\
ynm,SOfNydKifyGJukd usif;ycJhonf/ ajrmufOD;acwftcgu jymokdvwGif jrif;cif;obif? qifcif;obif? av;cif;
obifwkdYukd usif;ycJh&m uGif;\awmifbufwGif ,ckacwf paw;'D,HyGJMunhfpifoabmrsKd; ausmufwkH;
tqifhqifhpDum aqmufvkyfcJh&m ,ckwkdif txift&Sm;awGUEdkifayonf/ ae&mokdY a&mufygu a&S;twdwfrS
av;cif;obifukd wa&;a&;jrifvmonfxd okyfay:vGifvSayonf/ yGJMunhfpif\ awmifbufwGif tkdif0ef;
uefusKH;ukd awGU&onf/ vlwkdY\vkyftm;jzihf pepfwusqnfzkdYjyKvkyfxm;jcif; jzpfonf/ usKH;awmfrS a&ukd
bk&ifbdodufoGef;avmif;&mwGif tokH;jyKcJhaMumif; od&Sd&avonf/
&wemrm&fatmifapwD\ awmifbufem;wGif tdkif0ef;usKH;ukd rsufESmrl pkd;rkd;vQuf ZkEwfawmifukef;
&Sdonf/ awmifukef;onf ay 150cefYjrifhNyD; bk&if\teD;uyfvkHNcHKa&;ukd aqmif&Guf&onhf ZkEwf(ppfolBuD;)
rsm; aexkdif&m awmifukef;jzpf ZkEwfukef;[k ac:qkdonf/
r*Fvmrm&fatmifapwD
ajrmufO;D NrKd U eef;&muke;f rS ajrmufbufwpfridk cf eft
Y uGm jcifuu
dk yf #d uwfwu
dk rf S taemufajrmufbuf
rkdif0ufcefYtuGmwGif r*Fvmrm&fatmifapwD wnf&Sdonf/ apwDawmfBuD;ukd c&mZfou&mZf 1630 ck/
ESpfESihf 1645 tMum;wGif ajrmufOD;bk&if e&ywdBuD;u wnfxm;cJhonf[k tcsKdUuqkdonf/ tjcm;aom
rSwfwrf;rsm;t&rl pEok"r&mZm\ om;awmfO*gAvonf ajrmufOD;xD;eef;ukd c&mZfESpf 1674ckESpfwGif
eef;pHcJh&m eef;pHNyD; 11ESpftMum 1685wGif r*Fvmhrm&fatmifapwDukd wnfxm;onf[kqkdonf/ &ckdifvlrsKd;
wko
Yd nf bk&m;ocifa[mMum;awmfrcl ahJ om 38jzmr*Fvmw&m;awmfudk tpOfwpku
d f rysurf uGuf atmifjrifpmG
xde;f odr;f Edik cf MhJ uonfudk txdr;f trSwjf yK r*Fvmrm&fatmifapwD[k ac:wGiaf ponf/ apwDawmfrmS vk;H ywf
xkcReyf Hk jzpfonf/ atmufajcrSm &Spaf jrm ifyh jHk zpfonf/ tay:yp,EH pS q
f ifw
h iG f rk*if ,f&pS cf Ek iS fh qif;wkawmfrsm;
&Sdonf/ ausmufwHwkdif; av;bufum&Hxm;NyD; wpfbufpDwGif 0ifaygufrsm;&Sdonf/ aemufykdif;jyKjyifcJh
acwfopfykHpHjzpfaeonf/ atmufajcywfvnf 140ay&SdNyD; tjrihf 80ay&Sdonf/ t&yfav;rsufESmwGif
qDrD;cGufrsm;wif xGef;dylaZmf&ef wkdifBuD;rsm;&Sdonf/ apwD\ta&SUbufwGif orkcfodrfBuD;wpfck&Sdonf/
apwDawmf\ &ifjyifawmfwpf0kdufwGif ausmufqpfvuf&mrsm; yg0ifaom rkcfwHuJrsm; jyefYBuJvQuf&Sdonf?
tqkdygypnf;rsm;rSm rlvuf&mjzpfNyD; aemufykdif;jyKjyifolwkdYu pGefYypfxm;cJhMujcif;jzpfonf/ apwDawmf\
yko
H PmefrmS awZ&mrapwDEiS fh tawmfyifwn
l o
D nf/ apwDawmf\ awmifbufrsuEf mS pmwGif &cdik b
f momjzihf
139
eef;OD;bk&m;
r*Fvmrm&fatmifapwDawmf\ ta&SUawmifbuf ukdufwpf&mrQtuGmwGif eef;OD;bk&m;&Sdonf/
ausmufom;yuwd qif;wkawmfjzpfonf/ OmPfawmf 7ayESihf 7vufr&Sdonf/ ajrmufOD;bk&if oD&dok"r&mZm
(at'D 1622-1638)\ rdzk&m;acgifBuD; ewf&Sifr,faumif;rIjzpfonf/ bk&m;\yvifrSm ausmufqpfvuf&m
rsm;jzihf vSywifhw,fonf/ bk&m;odrfawmf\ t&yfav;rsufESmwGif uRef;BuD;av;uRef;rS a,musfm;wpfOD;ESihf
rdef;rwpfOD;pD ,SOfwGJ&yfaeaom ykHrsm;ukd jrifawGUEkdifonf/
eef;OD;bk&m;rS taemufawmifbuf ukdufwpf&mhig;q,fcefYtuGmwGif ajrmufOD;NrdKUawmfa[mif;\
vkHNcHKa&;tpDtrHwpfckjzpfaom NrdKUkd;wHwkdif;? ausmufom;jzihf jyKvkyfxm;aom ypif? jytkd;? NrdKUwHcg;?
tajrmufrsm; wyfqifcJh&mtayguf ae&ma[mif;rsm; ponfjzihf avhvmEdkifonf/ NrdKUkd;wHwkdif;rSm awmifukef;
ESpfckukdjzwf qufoG,fydwfqkdYxm;jcif;jzpf cHwyf[lvnf; qkdEdkifayonf/
wyifwidk f eef;&muke;f
eef;OD;bk&m;rS ta&SUawmifbuf ukduf 400cefYtuGm awmifukef;i,fwpfckwGif wpfyifwkdif eef;k&m
&Sdonf/ awmifukef;ukd ajrd if;uGif;jyifwGif a&mifpkHausmufjym;rsm; cif;xm;onf/ a&S;tcgu bk&ihf
orD;awmf tysKdpifrsm; aexkdif&mae&m tyef;ajz&mae&ma[mif;wpfck jzpfonf/ if;teD;awGU&Sd&aom
BudK;yJhaeonfh a&mifpkHausmufjym;rsm;? ausmufqpfvuf&mrsm;ukd ae&mtESHY awGU&Sd&av&m ae&monf
wpfcsdefwpfcgu ta&;BuD;cJhaom awmf0ifae&mjzpfaMumif; Tefjyaeayonf/
140
ajrmufOD;NrdKU ta&SUjcrf;bk&m;rsm;
ousrm&fatmifapwD
141
0ef;wD;ewfawmif
ajrmufOD;NrdKU0ef;usifwGif a&S;tusqkH;aom orkdif;0ifae&mjzpfonf/ ousrm&fatmifapwD y&0kPf
awmifbuftem; awmifukef;ay:wGif wnf&Sdavonf/ eef;awmfukef;rS ta&SUbufpl;pl; ukduf(400)cefY
uGma0;onf/ a'ocHwkdYu 0ef;wD;ewfawmif[k ac:Muonf/ a&S;tcgu ewfuGef; ewfeef;wpfcktjzpf
xif&Sm;cJhaomfvnf; ,cktcg tBudK;tyJh tptersm;om awGU&awmhonf/
orkdif;taxmuftxm; rSwfwrf;rsm;t& ewfuGef;rSm &ckdifa0omvDjynf (4 &mpkrS 8 &mpk) bk&if
wpfyg;jzpfcJhaom yJjzLrif;ESihf qufEG,faeayonf/ c&mZfESpf at'D 776wGif yJjzLrif;onf a0omvDrS
ajrmufOD;NrdKUawmfukd ajymif;a&TUvmNyD; Muufoa&aqmifwGif eef;pkdufcJhonf/ ausmufkyfxktydkif;tptcsKdUESihf
ausmufpmESpfcsyfukd eef;awmf&mrS awGU&SdcJhNyD; ,cktcg ajrmufOD;NrdKU&Sd a&S;a[mif;jywkdufwGif jyoxm;onf/
ausmufpmwpfcsyfrS tcsKdUtydkif;ukd zwfIavhvmEdkifayonf/ ausmufpmt& ou&mZf 883 ckESpfwGif
(c&mZfESpf 1521)ckESpfwGif rif;&mZmu ewfuGef;ukd jyKjyifcJhaMumif; yg&Sdonf/ ausmufpmrS a&S;OD;&ckdif
tu&m? &ckdifbmompum;jzihf a&;xkd;xm;&m a&S;OD;taxmuftxm;wpf&yfyif jzpfonf/ usefausmufpm
wpfcsyrf mS yk
d pdw0f ifpm;zG,jf zpfonf/ 0ef;wD;ewfawmifrS &&Scd o
hJ nhf xkad usmufpmrSm ysLEkid if H oa&acw&mrS
awGU&SdcJhonhf ygVdbmomjzihf a&;xkd;xm;onfh ausmufpmrsm;ESihf ta&;tom;? tu&mykHpHwkdY eD;pyfqufEG,frI
142
143
0if;rem;usaD wmf
edAK ZmapwD
0if;rem;usDawmf\ ta&SUbuf reD;ra0;wGif awmifukef;i,fwpfck &Sdonf/ xkdawmifukef;rSm edALZm
awmifukef;yifjzpfonf/ if;awmifukef;wGif apwDokH;ql pDwef; wnfxm;cJh&m awmifbufusaom apwDukd
atmifeAd L Zm[kac:onf/ acgif;avmif;yko
H Pmefjzpfonf/ apwD\ta&SU tmkPcf o
H rd af wmfxw
J iG f OmPfawmf
9ay 10vufrcefY&Sdaom Ak'kyfyGm;qif;wkawmfwpfql&Sdonf/ if;tmkPfcHodrfbk&m;\ ajrmufbufem;wGif
yif at'D(4)&mpkrS (8)&mpktwGi;f a0omvDacwf vuf&mrsm;jzpfaom ewfyk w
f pfyk u
f v
dk nf; awGUjrif&onf/
tjrifh 2ay 7vufrcefY t&G,w
f jl zpfonf/ 0ef;wD;ewfawmifEiS hf edAL Zmawmifuek ;f wko
Yd nf eD;eD;uyfuyfwnf&dS
MuNy;D if;wkw
Yd iG f awGU&S&d aom taxmuftxm;rsm;t& a0omvDacwf ,Ofaus;rIvrT ;f rk;d cJ&h m qufE,
G rf &I cdS &hJ m
acwfNydKifae&mrsm; jzpfMuayrnf/
atmufeAd L ZmapwDrS awmifaMumwpfavQmuf ajrmufbufqufvmygu tv,feAd L ZmapwDoaYkd &muf
onf/ apwDrSm ysufpD;aeayNyD/ if;rS ajrmufbufcyfvSrf;vSrf;wGif yifredALZmac: txufedALZmodkY a&muf
onf/ atmufeAd L ZmrSm awmifaMum\ tjrifq
h ;Hk ae&mawmifxyd w
f iG f wnf&o
dS nf/ apwDrsm;ukd rif;apm
tku
d wnfxm;uk;d uG,cf o
hJ nf/ txufeAd L ZmrS ta&SUbuf uku
d t
f enf;i,ftuGmwGif bk&m;nDaemifapwDrsm;
&Sdonf/ pkpkaygif; apwD(8)ql&Sdonf/ ykHoPmefrSm wlnDrQr&Sday/ bk&m;nDaemifapwD\ ta&SUbuftjcm;
awmifukef;i,fwpfckay:wGif rdzk&m;BuD;*lawmf&Sdonf/ *l\twGif;buf *Euk#DwkdufwGif;wGif OmPfawmf
10 aycefY&Sd ausmufqif;xkwpfql&Sdonf/ qif;xkawmfBuD;ukd c&mZf 1553 ckESpfwGif rif;wdumbk&if\
rdzk&m;BuD;apmoEmu vSL'gef;cJhjcif;jzpfonf/
bk&m;tkyaf pwD
eef;awmfukef;rS ta&SUbuf rkdif0ufcefYtuGm ay 50cefYjrifhaom awmifukef;i,fwpfckay:wGif
wnf&Sdonf/ atmufedALZmapwDrSqkdvQif ta&SUawmifbufodkY ukduf 200 cefY a0;uGmonf/ ajrmufOD;bk&if
rif;zavmif;onf xkue o
f rd yf x
k ;dk awmfBu;D ukd wnfaqmufNy;D aemuf wkid ;f jynfrNird rf oufjzpfvm&m xkEd pS w
f iG f
yif wkdif;jynfukd txdef;ttkyfjzpfap&eftwGuf ynm&Sdrsm;\tBuHjyKcsuft& ]]bk&m;tkyfapwD}}}ukd wnfxm;
uk;d uG,cf jhJ cif;jzpfayonf/ ou&mZfrmS c&mZf 1571 ckEpS jf zpfonf/ apwDawmfBu;D txufyidk ;f rSm NyKd ysuo
f mG ;NyD
jzpf atmufajcyp,Hqifhom usef&Sdawmhonf/ usef&Sdaom apwD\atmufajcrSm tykdif;ykHjzpfNyD; 188ay
us,o
f nf/ ausmufom;jzihf wnfaqmufxm;onf/ tykid ;f wGif *l(29)ck&NdS y;D xk*d rl sm;xJwiG f xkid af wmfrb
l &k m;
(29)ql&Sdonf/ apwD\ta&SUbufwGif 0ifvrf;ywf&SdNyD; tv,fA[kd*Euk#dwkdufxJwGif OmPfawmf 12 ay
5vufr&Sdaom ausmufqif;xkwpfqlukd Mumyvifay:wGif zl;awGUEkdifonf/ NrdKUolNrdKUom;rsm;u vSL'gef;ay;aiG
jzihf "edjzihf ,m,Dr;dk xm;onf/ xded ;f odr;f apmihaf &Smufrnfo
h rl &S
d ysupf ;D aeayNy/D bk&m;tkyaf wmifuek ;f wGif
a&S;tcgu oH&nfBudKpufkHwnf&SdcJh&m ,ckwkdif t<uif;tusefrsm; awGU&ao;onf/
144
rif;acgif;a&T*l
aypDawmifapwD
rif;acgif;a&T*lapwD\ ta&SUajrmufbuf rkdif0ufcefYtuGm rdzk&m;BuD;a&T*l\ awmifbufteD;wGif
ay 150 cefYjrifhaom awmifukef;i,fwpfck&Sd&m if;awmifxdyfwGif aypdapwD&Sdonf/ apwDrSm av;rsufESm
&SdNyD; rkcfwpfckpD t&yfav;rsufESmokdY rsufESmrlum wnfaqmufxm;onf/ rkcfwnfhwnfhwGif y&dr@dKifukd
aemufrSD ajrmufOD;acwfvuf&m ausmufjzihf jyKvkyfxm;aom Ak'kyfyGm;awmf wpfqluspD&Sdonf/
rkcf0ifaygufrsm;rSwqifh twGif;bufwGif vIdPfywfvrf; jyKvkyfxm;onf/ tv,facgifwGif r@dKiftjzpf
ausmufwkdifBuD;wpfckjzihf acgifrkd;ukd axmufxm;onf/ acgifrkd;tay:wnfhwnfhwGif av;NrdKUacwf (at'D 9
&mpkrS 14&mpk)twGif;vuf&m bk&m;wpfqlukd ta&SUbufrsufESmrlum xkvkyfxm;onf/ OmPfawmf
7aycG&J o
dS nf/ *l0if0rSm tjrifh 9aytus,f 2 ay&So
d nf/ bk&m;*lrmS ta&SUrStaemufoYdk 32 aycefu
Y s,o
f nf/
*ltwGi;f &Sd bk&m;av;qlrmS 6 aycefY OmPfawmf&MdS uonf/ rSww
f rf;rsm;t& av;NrKd U acwf yk&ed ef ef;qufb&k if
aumvd,u at'D 1123 ckESpfwGif wnfxm;cJhonf[k qkdonf/ bk&m;ocif\ "mwfawmfarGawmfrsm;ukd
Xmyemxm;cJ h a Mumif ; tqk d & S d ajrmuf O D ; acwf bk & if t quf q uf w k d Y u Munf k d o ' g pG m jzih f
qufvufrGrf;rHjyifqifcJhMuavonf/ odkYjzifh av;NrdKUacwfESihf ajrmufOD;acwfvuf&mrsm;ukd a&maESm
awGU&jcif;jzpfonf/ vIdPfywfvrf;ESihf trkd;wkdY ausmufqpfvuf&mjzihf pepfwusjyKvkyfxm;onf/ bk&m;\
ta&SUbufwGif odrf&m&Sdonf/ erdwfwkdifrsm;ukd awGU&onf/
uk;d aomif;bk&m;
aypdawmifukef;rS ajrmufpl;pl; ukduf 400cefYtuGm eef;&mukef;rS ta&SUbufwpfrkdifcGJcefY tuGmwGif
&So
d nf/ v,fuiG ;f rsm;tv,fwiG f pwk&ef;ykH awmtkyo
f zG,f tyifrsm;xlxyfpmG aygufvQu&f o
dS nf/ v,fuiG ;f
rsm;tv,fwiG f pwk&ef;ykH awmtkyo
f zG,f tyifrsm;xlxyfpmG aygufvQu&f o
dS nf/ ajrmufO;D acwf apwDyx
k ;dk rsm;
teuf xkxnftBu;D rm;qk;H aom apwDyx
k ;dk yifjzpfonf/ tay:ykid ;f r&Sad wmhbJ ay 30cefjY rifah om atmufyidk ;f
yp,Htqifhom usefawmhonf/ tvsm;awmifajrmuf 250ay teH ta&SUaemuf 230ay&Sdonf/ ukd;aomif;
ykxkd;awmfBuD;rSm &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ESihf orkdif;aMumif;t&vnf;aumif; ydokumynmIaxmifht&
vnf;aumif;? qifwlrQ qufEG,frI&Sdayonf/ bk&ihfawmf0if rif;rsKd;rif;EG,frsm; taeESifh bmoma&;qkdif&m
apwD? ykxkd;? ausmif;uefbk&m;rsm; aqmufvkyfvSL'gef;Mu&mwGif pOfvm"avhxkH;pHukd av;pm;vkdufem tarG
qufcHavh &SdMuayonf/
&Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ukd aqmufvkyfvSL'gef;cJhaom ajrmufOD;a&Teef;&Sif rif;Ambk&ifrif;jrwfonf
ou&mZf 915(at'D 1553)ckESpfwGif ewf&GmpHcJhonf/ xkdtcsdefwGif xD;arGeef;arGukd qufcHrnfh tdrfa&SUpH
jzpfaom om;awmfBuD;rif;wdumrSmvnf; emrusef;jzpfaeayonf/ ajrmufOD;NrdKUwpfcGifwpfjyifwGifvnf;
]]rif;wdumonf eef;wufNyD; (6)vtMumwGif ewf&GmpHrnf}} [l twdwfwabmif ay:aygufaeavonf/
rif;wdumvnf; [l;&mwwf aA'ifwwfwkdYESihf wkdifyifjyK&m if;wkdY\ avsmufxm;tBuHjyKcsuft& xkd0if;acs
onft
h aeESifh uk;d aomif;bk&m;ukd wnfaponf/ if;tjyif ,Mwmtjzpf eef;awmfBu;D \ta&SUbuf uk;d aomif;
bk&m; wnfrnfhae&m\ ta&SUt&yfuGif;jyifwGif ,m,DwJeef;aqmufum pHaponf/ ykxkd;awmfBuD;tm;vnf;
N*Kd vq
f ;dk 0ifaomumv(6)vjzihf tNy;D aqmufaponf/ bk&ifBu;D twGuf ynm&Sirf sm; BuKd ;yrf; c&pfou&mZf
1553 ckESpfwGif tNyD;aqmufvkyfcJh&m ukd;aomif;bk&m;BuD;wnfNyD;aemuf bk&ifBuD;\tema&m*gonfvnf;
145
tHhMobG,f&maysmufuif;cJhavonf/
ukd;aomif;ykxkd;awmfBuD;rSm &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ESihf aqmufvkyfykHwlnDonf/ vIdPfywfvrf;ukd
ausmufom;rsm;qpf jyKvkyfonf/ tay:wGif xlygkHapwDukd;ql&Sdonf/ ,cktcg NydKysufNyD; Orifvrf;ukd
ydwfqkdYaeayNyD/ tjyifeH&Hukdvnf; tqifhukd;qifhxm;NyD; tqifhrsm;wGif t&HapwDi,f(108)qlukd pDwef;um
wnfxm;onf/ ukd;e0if;um; trSefyif auscJhNyD/ ykxkd;awmfBuD;\ tv,facgifwnfhwnfhwGif xlygykH
ausmufapwDBuD;wpfql&Sdonf/ apwD\atmufajcrSm &Spfajrmifht|*HykHjzpfonf[k qkdMuonf/
ykxkd;ay:okdYwuf&ef ta&SUbufrS wufvrf;wpfck&Sdonf/ xkdvrf;rSwufvQif a&S;tcgu tmkPfcH
odrfawmfBuD;&Sd&m &ifjyifawmfokdY a&mufonf[k od&onf/ xkd&ifjyif\vuf0Jvuf,mESpfbufwGif vIdPf*lywf
vrf;okdY 0ifaygufxGufayguf ESpfck&Sdonf/ ,cktcg ausmufNydKtkwfysufrsm;u taygufukd ydwfqkdYxm;acsNyD/
pepfwuswl;azmfNyD; jyefvnfrGrf;rHjyifqifygu tzkd;wef,Ofaus;rIvuf&mrsm;? Ak'bmomqkdif&m tEkynm
vuf&mrsm;ukd pepfwus zl;arQmfavhvmEkdifMurnfjzpfonf/ ykxkd;awmfBuD;\ ta&SUbufwGif rif;wdum
,m,DpHeef;awmf&m&Sdonf/ ,cktcg ukef;ajracgifacgiftjzpf awGUEdkifNyD; tkwfwHwkdif; ysufum&Hxm;onfukd
awGU&onf/ awmifajrmuf 95 ay? ta&SUtaemuf 120 aycefYus,fonf/
tcsKdUu udk;aomif;bk&m;ukd rkd;BudK;ypfcH& tay:ykdif;ysufpD;cJhonf[kqkdonf/ zcifjzpfol rif;Am
bk&ifu &Spaf omif;ykx;dk awmfBu;D wnfaqmufonfudk zcifxufomvGe
f uk;d aomif;wnfaqmufcjhJ cif;aMumifh
tjypf'PfcH&jcif;jzpfonf[k awG;qMuonf/ trSefrSm ukd;aomif;ykxkd;awmfBuD;ukd [l;&m;ynm&Sdrsm;\
tBuHjyKcsuft& (6)vtwGif; tNyD;wnfaqmufcJh&jcif;jzpf&m wnfaqmufrIwGif cRif;csuftm;enf;csufrsm;
&Sdaumif;&SdcJhrnfjzpfonf/ if;jyif yifv,furf;uyfpyfwGifom&Sdaom ausmufrsm;ukd o,f,l&ef tcsdefrvkH
avmuf ausmufom;vkaH vmufpmG r& &Tt
H w
k jf zihf a&maESmaqmufvyk cf &hJ onf/ uk;d aomif;ykx;dk rSm uGi;f jyif
twGif; xD;xD;rm;rm;wnf&Sdvnf; trSefyif rkd;BudK;xdrSefcJhonfqkdyguvnf; obm0w&m;jzpfpOfom jzpfay
onf/
146
OD;awmfaq;uef
ajrmufjrif;rk&d ef ef;
OD;awmfaq;uef\ta&SUbuf ukduf 200cefYtuGmwGif ajrmufjrif;rkd&feef; wnf&Sdonf/ ajrjyifnDjzpf
aomfvnf; qnfzx
Ydk m;aom wmk;d ? uke;f abmif? usK;H ? uef? ajrmif;? taqmuftOD; ponfjzihf zGUJ pnf;xm;aom
eef;awmfwpfrsKd;yifjzpfonf/ okdYaomf oHCmawmfrsm;twGuf oD;oefYjyKvkyfxm;jcif;jzpf&m ausmif;oifcef;[k
ac:Ekdifonf/ a&S;tcgu oHCmrsm; odumxyf&moDom tpnf;ta0; usif;y&mae&mjzpfonf/ usKd;yJhaeaom
tkwfusKd;rsm;ESifh tjcm;tysuftpD; t<uif;tusefrsm;u ae&monf a&S;tcgu ta&;BuD;aom omoedu
taqmuftOD;rsm; wnf&SdcJh&mae&mjzpfaMumif; TefjyaxmufcHaeayonf/ ajrmufOD;NrdKUawmf&Sd bkef;awmfBuD;
ausmif;rsm;rS *kP
d ;f csKyq
f &mawmfBu;D rsm;onf ae&mwGif pka0;Ny;D oHCmqkid &f mpnfurf;rsm;? omoemhqidk &f m
udp&yfrsm;ukd omoemykdif\ a&SUarSmufwGif qkH;jzwf&,lonf/ bk&ifESihf qkdifaom tBuHjyKcsufrsm;ukdvnf;
ae&mrS wkdifyifaqG;aEG;Muonf/
147
aMumifvnf'cHk w
H yf
148
awmifjrif;rk&d ef ef;
149
qefwu
D efAvD
vIdif;p&ma&uef\taemufbufukduf (150)cefYtuGmwGif r[mar'ifbmom0ifwkdY\ AvDwpfck&Sd
onf/ rif;apmrGefESifh ygvmcJhaom r[mar'ifbmom0if ppfom;rsm;u at'D 1426 ckESpfwGif wnfaqmufcJh
&m jrefrmjynfwGif a&S;tusqkH;AvD jzpfEkdifonf/
rif;w&m;jyif
qefwDuefAvD\taemufbuf um;vrf;ab;wpfavQmuf v,fuGif;jyifBuD;rSm warQmfwac:
us,0f ef;vSonf/ ajrqDMoZm xufoefvaS omaMumihf pku
d yf sK;d a&;txl;yif jzpfxeG ;f aom ajraumif;ajrrGeyf if
jzpfonf/ avmif;MuufNrdKUawmf rif;xD;bk&if (at'D 1283-1389)onf NrdKUawmf\ajrmufbuft&y uGif;jyif
wGif v,fxGefr*Fvmudk qifETJcJhonf[k orkdif;rsm;wGif azmfjyxm;&m ae&muGif;jyifwGifyif jzpfonf/a
aemufyidk ;f ajrmufO;D rif;tqufqufwo
Ydk nfvnf; ae&mwGiyf if tpOfvmwpf&yftaeESifh v,fxeG rf *FvmyGJ
ukd qufvufqifETJcJhMuonf/
150
nDrawmfb&k m;
odrBf u;D a&Tb&k m;ESiu
fh yf awmifbufoYdk uku
d t
f eD;i,ftuGmwGif awmifuek ;f i,fwpfc&k &dS m xkad wmif
ukef;ay:wGif nDrawmfbk&m; &Sdonf/ bk&m;onf ajrmufOD;bk&if qifjzL&Sif (c&pfESpf 1482-1492)\
orD;awmf apmokb
H m\aumif;rIjzpfonf/ bk&m;yviaf wmfwiG f pdw0f ifpm;zG,&f maumif;aom yef;ykyk <f ursm;
&Sdonf/ if;txJwGif apmif;ykdufxm;aom vlwpfOD;ykHrSm okyfay:vGifvSonf/
xkdacwf\ 0wfpm;qif,ifrIESihf apmif;\ykHukd awGU&onf/ ukokdvf&Sif apmokumrSm apmeef;rif;jzL
rif;orD;\nDrjzpf nDrawmfbk&m;[k wGifonf/ bk&m;\ taemufbufvrf;wpfbufwGif ykPm;ajrmif;
cHwyfESifh qifjzLawmf a&wHcg;wkdY&Sdonf/ qufvufoGm;a&mufavhvmMunhfIEkdifonf/
151
ajrmufOD;NrdKUawmifbufbk&m;rsm;
a&TawmifapwDEiS fh teD;&Sb
d &k m;rsm;
152
0oJb&k m;Bu;D
vuf q nf u ef r S a jrmuf b uf uk d u f 500cef Y t uG m eef ; &muk e f ; rS v nf ; awmif b uf o k d Y uk d u f
500cefYtuGm tuGmta0;wlnDaomt&yfwGif 0oJbk&m;BuD;&Sdonf/ bk&m;BuD;rSm ajrmufOD;NrdKUwGif&Sdonfh
ausmufqif;xkrsm;xJwGif tBuD;qkH;jzpfonf/ ausmufwpfvkH;wnf;ukd vuf&mr&SdyJ xkvkyfxm;jcif;rSm tHhMo
bG,jf zpfonf/ OmPfawmfyvirf ygbJ 13ayjrifo
h nf/ 'l;awmfwpfzufwpfcsuf 8ay &So
d nf/ bk&m;Bu;D tm;
c&pfESpf 1515 ckESpfwGif ajrmufOD;bk&if oZm[u wnfxm;ukd;uG,fcJhjcif; jzpfonf/ ajrmufOD;NrdKUwnfpu
ajrmufOD;bufwrf;ESifh 0oJbufurf; ,lacsmif;wpfbufwpfcsufrS ewfom;ESpfOD; tcsDtcsac:Muonf ukd
tpGJjyK bk&m;rSm 0oJbufurf;wGif wnfaqmufxm;jcif;jzpf&m 0oJbk&m;[k wGifonf/
rif;Ambk&ifonf c&pfESpf 1531 ckESpfwGif eef;wufNyD;aemuf wkdif;jynftm; tbufbufrS wkd;wuf
atmif pDraH qmif&u
G cf ahJ vonf/ eef;wufwpfEpS t
f MumwGif b*Fg(12)NrKd UodYk ppfcsw
D uf&ef jyifqifavonf/
ukvm;ukd ekdifvkd? pm;zkdrSmrD;xhJ? 0oJukdxD;wif? ukvm;ukd &SifjyK}}
ppfrcsDrD penf;emaomf ]]]]uk
yK}}[loli,fwkdY
qkdMuaom wabmifMum;cJhaMumif; rif;BuD;tm; avQmufMuavonf/ xkdwabmif\t"dyg,f qkdvkd&if;ukd
aumif;ausmfxifpm; trwfBuD; avQmufxm;onfrSm t&Sifrif;jrwf ukvm;ukdEkdifvkd pm;zkdrSm rD;xnfhtvkdaomf
um;? oabFmqdyfaAgif;'Gwfonf pm;zkdjzpfygonf/ [l;vm;rD;uif? yvdykqdwfukd tjcm;rSmr&Sd a0pkaygif;rGyf
wGifom xm;&ygrnf/ 0oJukdxD;wiftvkdrSmum; 0oJawmifxdyf eHawmfbk&m;wnf&ygrnf/ ukvm;ukd
&SifjyKtqkdrSmum; ukvm;&SdorQukd acgif;&dwfap&ygrnf[k avQmufxm;avonf/1
xkad vQmufxm;csut
f & rif;Ambk&ifonf c&pfEpS f 1532 ckwiG f ausmuf*Bl u;D aqmufNy;D xD;awmfwnf
cJhavonf/ ,cktcg ausmuf*lBuD; NydKysufoGm;NyD;jzpf tvSL&Sifrsm;u odrfaqmufvkyfxm;Muonf/
qif;wkawmftm;vnf; a&Tudk,fvkH;jynfh csxm;onf/ bk&m;\a&SUwGif qH&nfpfaeaom 0okE&DkyfxkESihf
ausmufoifrkwfyvifwpfck &Sdonf/
Zderm&fatmifapwD
Zderm&fatmifapwDonf eef;awmfukef;\awmifbuf rkdif0ufcefYtuGm rwfapmufaom awmifukef;
wpfckay:wGif &Sdonf/ ouqDbk&m;\ ta&SUbufukduf 300cefY uGma0;onf/ awmifukef;trnfrSm yef;wdrf
awmifjzpfonf/ ou&mZfc&pfESpf 1658 ckESpfwGif pEok"r&mZm bk&ifu wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/ tqkdyg
apwDrSm ao;i,fae oli,fwkdYu ]]pHokbk&if? t&Sifaumif;rI? yef;wdrfawmif bk&m;jyK? om"krac:
avmuf}}}[l atmf[pfMuonf/ taMumif;ukd bk&ifMum;od& rl;rwfynm&SdwkdYESifh wkdifyifjyK &m
rl;rwfwkdY\ tBuHjyKcsuft& c&pfou&mZf 1658 ckESpfwGif ausmufapwDBuD;wpfql xyfrHwnfaponf/
bk&m;wnfjcif;ukd atmifjrifjcif; txdrf;trSwftjzpf apwDawmfukd Zderm&fatmifapwD[k ac:wGifaponf/
apwDawmfukd ausmufwkH;BuD;rsm;tm; qpf axmifhcsKd;rsm;jzihf &Spfajrmihft|*HykHjzpfatmif pepfwus
wnfaqmufxm;onf/ atmufajcrS tay:ykid ;f xd &Spaf jrm ifah y:atmif wjznf;jznf;wufomG ;onf/ atmufajc
t0ef;rSm 320ay&SdNyD; OmPfawmf 120ayjrifhonf/ ta&SUbufwGif *Euk#dwkdufokdY0if&ef rkcfvrf;wpfck
&Sdonf/ a&S;tcgu *Euk#dwkdufxJwGif aMu;qif;xkwpfql&SdcJh&m yxr t*FvdyfjrefrmppfyGJtNyD; e,fcsJUwkdY
odrf;,loGm;cJhonf/ ,cktcg tjcm;qif;xkawmf wpfqlukd ajymif;a&TUylaZmfxm;onf/ 0ifvrf;*ltxufwGif
rkcfig;qifhjyKvkyfxm;onf/ ausmufqpfvuf&mrsm;jzihf wifhw,fvSyonf/ 'kwd,tqifh yp,HwGif yl;aumif
rsm;ukd axmifhrsm; xkvkyfxm;onf/ apwD\&Spfajrmifh axmifhcsKd;rsm;wGif vlOD;acgif;ESifh jcaoFhukd,fESpfckyg
aom rEkD[kyfxkrsm; jyKvkyfxm;&Sdonf/
153
ajrmufOD;NrdKU taemufbufjcrf;bk&m;rsm;
a&TMumodrf
avmurmefatmifapwD
apma&TMumrdzk&m;taemufajrmufbuf ukduf200cefYtuGm eef;&mukef;teD;rS taemufbufwpfrkdif
cefYtuGm ausmuf&ifacsmif;teD; ajrjyefYwGif wnf&Sdonf/ apwDukd at'D 1658 ckESpfwGif pEok"r&mZm
bk&ifrif;jrwfonf Zderm&fatmif? &wemhrm&fatmif apwDawmfwkdYESifhtwl wpfNydKifeufwnfxm;cJhjcif;jzpf
onf/ avmuok;H yg;jzpfaom owavmu? ocFg&avmu? MoumoavmuwkrYd S jrwfpmG bk&m;onf vGwaf jrmuf
atmifjrifjcif;ukd txdrf;trSwftjzpf avmurm&fatmifapwD[k trnfay;cJhonf/ atmufajcav;ajrmifh
pwk&ef;av;axmifhykHjzpfonf/ wpfbuf 7ay&Sdonf/ tjrifh wpf&mayjrihfonf/ yp,Hav;qifhonfvnf;
av;axmifph wk&ef;ykjH zpfonf/ atmufq;Hk tqifh yp,w
H iG f axmifah v;axmifh OD;acgif;wpfck cEmESpcf &k adS om
yl;rif;kyfrsm;&Sdonf/ t&yfav;rsufESmokdY rsufESmrlxm;aom wpfbufESpfkyfpD &Spfkyf&Sdao;onf/ 'kwd,yp,H
rS pwkwyp,Hxd axmifhrsm;wGif t0kdif;ykHapwDwpfqlus &Sdonf/ wpfqifhav;ql tm;vkH;okH;qifhwGif 12ql&Sd
onf/ xkyd p,rH sm;\tv,facgif wnfw
h nfw
h iG f t&yfav;rsuEf mS toD;oD;okYd vSnahf eaom rkcyf w
d *f il ,fwpfck
pD &Sdonf/ pkpkaygif; 12ck&Sdonf/ xkd*lrsm;xJwGif xkdifawmfrl kyfyGm;qif;xk wpfql&Sdonf/ if;*li,frsm;\
rsufESmpmwGif vifyef;ajymufapwDDawmfuJhodkY ausmufqpfvuf&mrsm; &Sdonf/ acgif;avmif;arSmuf *rrS
154
bk&m;ay:apwD
eef;&mukef;rS taemufbufpl;pl; wrkdifcefYtuGm avmurm&fatmifapwDawmfrS taemufbuf
uku
d f 400ceft
Y uGm bk&m;ay:acsmif;eHab;wGif wnf&o
dS nf bk&m;ukd ajrmufO;D acwf wefc;dk tmPmBu;D rm;
aom rif;&mZmbk&ifrif;jrwfu c&mZfou&mZf 1603 ckESpfwGif wnfxm;cJhonf/ rif;&mZmBuD;onf ol\
orD;awmf yef;oDwmtm; bk&m;\ukokdvf&Siftjzpf wkdif;jynfodkY aMujimcJhavonf/ orkdif;aMumif;um;
pdwf0ifpm;zG,fjzpfonf/
r[mwkdif;p`Em;rif;BuD;onf c&mZfESpf 327-ckESpfwGif a0omvDNrdKU wnfaxmiftkyfpkd; avonf/
ol\rdzk&m;BuD;rSm uydv0wfjynfrS oufusomuD0ifrif;rsKd;EG,f0if okybma'0Djzpfonf/ wpfckaomf rdzk&m;
Bu
J ;D onf uydv0wfjynf&dS ousomuD0ifrif;wkYd uk;d uG,af om ousrek q
d if;wkawmfudk ylaZmfvadk om qEjyif;jy
vGef;&um; r[wwkdif;rif;BuD;tm; avQmufxm;avonf/ rif;BuD;vnf; uydv0wfjynfokdY apwrefvTwfum
ousrek d yk yf mG ;awmfudk yifah qmifaponf/ qif;wkawmfBu;D udk &Guo
f abFmay:wifNy;D &ckid jf ynf a0omvDNrKd UodYk
yifhaqmifcJh&m axmifh0JcaemifokdY a&mufaomtcg avrkefwkdif;usa&mufNyD; oabFmpkef;pkef;jrKyfum ousrked
kyfyGm;awmfvnf; a&wGifudef;0yfcJhavonf/ rnfokdYyif ikyfvQKd;&SmazGMuaomfvnf; rawGUcJhacs/
bk&m;yifhaqmif&mrS jyefa&mufMuaom rlk;rwfapwrefwdkYvnf; a0omvDNrdKUawmfokdY jyefa&muf
NyD;aemuf taMumif;pkHukd bk&ifrif;BuD;xH avQmufwifMuavonf/ xkdowif;ukd rdzk&m;BuD;Mum;&aomtcg
pdwfa0'emjyif;pGmjzpf tdyf&mxJvJawmhonf/ xkdtcg rif;BuD;vnf; ousrkedukd,fpm; BuD;pGmaom
ausmufwpfvkH;ukd aocsmpGmxkvkyf rdzk&m;BuD;tm; ylaZmfaponf/ rdzk&m;BuD;vnf; yef;qDrD;wkdYESihf ylaZmfNyD;
odkY qkawmif;cJhavonf/ uRefawmfronf b0wGif ousrked&Sifqawmftm; rzl;arQmf rylaZmf&jim;vnf;
aemifwpfb00,f ',umrtjzpf jyefvnf zl;arQmf&ygvkd\[k qkawmif;cJhavonf/
c&mZfou&mZf 1593-ckESpfwGif ajrmufOD;a&Teef;ukd rif;&mZmBuD; pkd;pHcJhavonf/ xkdrif;\rdzk&m;
yJcl;rif;orD;wGif orD;awmfwpfyg; zGm;jrifcJhavonf/ orD;awmfwpfyg;zGm;jrifaMumif; rif;BuD;xHavQmufxm;
&ef vmMuaom eef;wGif;olwpfpkESihf ykdufqGJ&mrS a&Tpnf;0wGif kyfxkawmfwpfql bkef;uHaMumifh ay:awmfrl
aMumif; avQmufxm;&efvmaom wHigolBu;D wkYd eef;awmfwiG ;f qkrH Md uavonf/ pm;awmfquf wHigolBu;D vnf;
a&xJrS kyfxkawmf awGU&SdaMumif; avQmufxm;avonf/ if;aemuf rdzk&m;BuD;rS orD;awmf zGm;awmfrlaMumif;
tysKad wmfwu
Ydk vnf; avQmufxm;jyefav&m r*FvmESpyf g; wpfcsed w
f nf; BuKH BuKd uaf vonfjzpf rif;Bu;D vnf;
tvGeyf if0rf;ajrmuf0rf;om jzpfavonf/ avQmufxm;Muolwt
Ydk m; xku
d af vsmufonfq
h w
k u
Ydk dk ay;oem;awmf
rlonf/ xkdaemufrS b0&Sifrif;&mZmBuD;onf qef;Mu,faom yGJBuD;obifukd pD&ifawmfrlcJhNyD; ckdifcefYurkwf
vG e f B ud K ;wk d Y j zih f axmif a omif ; ruaom rl ; rwf j ynf o l w k d Y E S i h f csD r rwif M uonf / a&G ; vk H ; rQyif
ay:awmfrrljzpfonf/
xkdtcg bk&ifBuD;onf tb,faMumifh bk&m;qif;xkawmf a&xJrS ray:&NyDukd trwfwkdYtm; ar;jref;
avQmufxm;aponf/ r,lpm;vuf0Jjref trwfBuD; aumif;ausmfxifu a0omvdjynf r[mwkdif;p`Em;rif;BuD;
\ rdzk&m;okybma'0Drdzk&m;BuD;ESihf ousrkedkyfxkawmfjrwf aysmufqkH;cJhykH? qkjrwfyefcJhykHrsm;ukd avQmufxm;
avonf/ ,ckt&Sifrif;BuD;wGif zGm;jrifawmfrlaom orD;awmfonf okybma'0D 0ifpm;oljzpfEkdifaMumif;
orD;awmftm; 'umrtjzpf cH,lNyD; orDawmfukd,fwkdif yg0ifyifhaqmifygrS yg&rD&Sifjzpf bk&m;BuD;ay:awmfrl
rnf jzpfygaMumif; avQmufxm;avonf/ rif;BuD;vnf; arG;uif;pjzpfaom orD;awmfukd a&Tpnf;0urf;xdyfodkY
155
'kid ;f uszD uf
ajrmufOD;NrdKUawmfokdY vma&mufMuaom Oa&mywkdufom;rsm;twGuf NrdKUawmf\taemufbuf
atmif'wfacsmif;\ wpfbufurf;wGif ae&mcsxm;ay;onf/ NrdKUawmfokdY acsmif;ul;NyD;rSom a&muf&SdEdkifonf/
if;wkdYtm; w&m;0iful;oGif;xm;cJhonfukd if;wkdYyif *kjyKrdrnf r[kwfacs/ ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pf
onf eef;awmfokdY vma&mufwkdif; avSi,fwpfpif;jzihf vmcJh&aMumif; ol\rSwfwrf;wGif azmfjyxm;ayonf/
ajrmufOD;bk&ifrif;AmBuD; at'D 1531-53 rS oD&dok"r&mZm (at'D 1622-38)vufxufxd ae&monf
EkdifiHjcm;om;&yfuGuftjzpf pnfum;cJhaMumif; awGU&onf/ pdwfoabmxm;jzLpif aumif;rGefcJhaom oD&dok"r
&mZm\cGifhjyKcsuft& ay:wl*Dbkef;awmfBuD;onf c&mZf,mefbk&m;&Sdcdk; ausmif;wpfausmif;ukd aqmufvkyfcGifh
&&SdcJhavonf/ ,ckawGU&aom 'kdif;usDuefukd bapmjzL (at'D 1459-1482)u wl;azmfcJhNyD; uef\taemuf
buf uefabmifteD;wGif OmPfawmf 10ay&Sd ausmufkdqif;wkawmfBuD;rSmvnf; aumif;rIawmfjzpfonf/
156
ajrmufOD;NrdKUawmf taemufawmifbufjcrf;&Sd apwDykxkd;rsm;
av;wHcg;apwD
atmifr*FvmcHwyf\ awmifbufteD;wGif av;wHcg;apwD&Sdonf/ apwDawmf\ twGif;bufwGif
pwk&ef;ykHapwDawmfukdywf OrifvIdPf*lvrf;&Sdonf/ pwk&ef;ykH *Euk#dwkdufawmfwGif t&yfav;rsufESmokdY
rsufESmrl ausmcsif;uyfvQuf Ak'kyfyGm;awmf av;qlwnfxm;onf/ ta&SUbuf0ifaygufrSty useft&yf
okH;rsufESmwGif av0ifaygufrsm; wpfaygufpDazmufxm;onf/
r*Fvma&T*al pwD
av;wHcg;apwD\awmifbuf ukdufteD;i,ftuGmwGif awmifukef;i,fwpfckay:wGif r*Fvma&T*l
bk&m;&Sdonf/ apwDawmfrSm acgif;avmif;arSmufykHpHjzpfNyD; ausmufom;xkH;rsm;jzihf wnfaqmufxm;onf/
r[maAm"da&T*luJhodkYyif atmufajcrS "mwk*rxd &SpfajrmifhjzpfNyD; axmifhpGef;rsm; 'k&ifykHausmufqpfvuf&m
rsm;&Sdonf/ a&SUbufwGif 0ifvrf;&Sdonf/ 0ifvrf;rSwqifh *Euk#dwkdufokdY a&mufonf/ *Euk#dwkdufawmfwGif
OmPfawmf 5ay&Sd Ak'qif;wkawmfwpfqlukd ykvifESihfwGJ ausmufom;jzihf xkvkyfylaZmfxm;onf/ apwDawmf
BuD;rSm t0ef; 80ay&SdNyD; OmPfawmf 60ay&Sdonf/
157
uk;d e0if;apwD
r*Ffvma&T*l\ta&SUbufteD; awmifukef;i,fwpfckay:wGif &Sdonf/ acwoifrif;u c&mZf 818
ckESpfwGif r*Fvma&T*lESifhwpfcsdefwnf; wnfxm;cJhjcif;jzpfonf/ apwDatmufajcrSm &SpfajrmihfykH&SdNyD; apwDukd
&H t&yf&SpfrsufESmokdY rsufESmrlum "mwfvkH;ykHapwD&H &Spfql&Sdonf/ tm;vkH;A[kdr@dKifapwD tygt0if
apwDukd;qljzpf ukd;e0if;apwD[k ac:Muonf/ apwDawmf\azmif;&pfrsm;rSmvnf; ukd;&pfpD&SdMuonf/
*lrsm;wGif Ak'kyfyGm;awmf wpfyg;uspD&Sd&m rkj'mrsm;rSm wpfckESifhwpfck rwlMuay/ ta&SUbuf*lxJwGif ygvD
av,somoeykid f rkq
H if;xkawmfrS qif;wkawmfy&Hk
dS ? vuf,mbufvufrmS tb,rkj'mjzpfonf/ awmifbuf
&Sd *lxJwGif Ow&aAmpDrkj'mykHqif;wkawmf&Sdonf/ taemifawmifaxmifh *lxJwGif ajcz0g;ukd vuf,mvufId;
jzihf Tefjyxm;onfh vuPm'Dyrkj'mykH qif;wkawmfykH&Sdonf/ taemufbuf&Sd *lxJwGif y&dedAmefpHawmfrlykH
&Sdonf/ taemufajrmufaxmifh*lxJwGif ,ursm;ukd w&m;a[maeykH ,u"ra'oemrkj'mykHawmf&Sd
ajrmufbuf&*dS x
l w
J iG f blrzd rkj'mykaH wmf&o
dS nf/ ta&SUajrmuf*al wmfxw
J iG f tb,rkj'm qif;xkawmf&o
dS nf/
r[m0dZ,s&o
H aD pwDEiS fh ok;H usyd w
f pfqal pwD
eef;awmf\taemufawmifbuf&dS jrif0ef;awmifaMumwpfavQmuf ajrmufraS wmifbufoYdk rkid 0f ufcefY
avQmufNyD;aomtcg okH;usdyfwpfql bk&m;okdY a&mufonf? pkpkaygif;kyfyGm;awmfaygif; okH;usdyfwpfql xkvkyf
ylaZmfxm;onf/ urmavmuBuD;0,f okH;q,fhwpfqlaom bkHwkdYukd taMumif;jyKum jzpfjyef? ysufjyef
avmu"HrS vGwf&mvGwfaMumif;? &nf&G,f wnfxm;cJhjcif;aMumifh ]]okH;usdyfwpfql}}}[k trnfwGifaponf/
c&mZfEpS f 1482ckwiG f ajrmufO;D rif;quf pwkwa jrmufb&k if rif;a'gusmqifjzL&Siu
f wnfxm;uk;d uG,cf o
hJ nf/
158
apwD r S m ay 100 ausmf j rif h a om awmif w ef ; ay:wG i f &S d j cif ; ES i f h awmif w ef ; \ta&S U buf j crf ;
qifajcavsmwGif wnf&Sdjcif;wkdYaMumifh ajrmufOD;a&TNrdKUawmftvSty IarQmfcif;ukd aumif;pGmjrifawGUEdkifonf/
apwDwnf&Sd&m awmifajc&Sd vufqnfuefa&tkdifBuD;\ wnfNidrfaom obm0tvSukdvnf; IjrifEdkif&m
bk&m;zl;rsm;tzkYd pdwcf sr;f ajrrh u
I dk cHpm;&ayonf/ odYk om,maom vufqnfuefteD;wGif bk&m;wnfaMumif;
ESihf apwDawmfa0,sm0ptwGuf? aus;uRef? v,fajrvSLaMumif; ausmufpma&;xdk;cJhonfukd odkYawGU&onf/
oMupf 844 ck wefaqmifrkef;v t"dywdjzpfaom rif;wkdYonf ylaZmfvkdaom oDva&mifwkdYjzihf
awmufyaom &aohausmif;BuD;oPmefobG,f jzpfxaom oD&da'gvsmo trnfawmf&Sdaom oxkd;BuD;onf
vufaq;uef bk&m;wnfawmfjyK\ bk&m;xmaom 0Cku? oCswiG u
f m; 810 yef;wifBu;D ESpjf rufcwfBu;D
wpfvkH;? uRefwpftdrfaxmif? vufajcmufoQOf;....
okH;usdyfwpfqlbk&m;rS ta&SUawmifbufodkY awmifaMumtwkdif; ig;rdepfcefY ajcvsifavQmufvmygu
r[m0dZ,s,HoD apwDawmfodkYa&mufonf/ ajrmufOD;NrdKU xD;wnfeef;wnf rif;apmrGef bk&ifonf c&mZf
ou&mZf 1430 ckEpS f wnfxm;cJo
h nf/ if;onf eef;oufr&Sn
f if;\nDjzpfol rif;c&Du xD;eef;qufccH &hJ m
apwDawmfuv
dk nf; qufvufwnfaqmufco
hJ nf/ apwDawmfawmifbufteD;wGif r[m0dZ,&HoaD usmif;awmf
&m&Sdonf/ rif;apmrGefonf avmif;MuufNrdKUawmfrS ajrmufOD;okdY ajymif;a&TUpkd;pHcJh&m oHC&mZmq&mawmftyg
0if oHCmawmf (20)ukdyifhaqmifcJhonf/ if;okdY oHC&mZmq&mawmfBuD;tm; eef;awmf\awmifbuf {csrf;
om,maom awmifwef;awmifpG,faygrsm;onfh vufqnfuefeHab;wGif ausmif;ocFef;aqmufvkyfum
ud;k uG,cf o
hJ nf/ ausmif;wku
d u
f v
dk nf; r[m0dZ,s&o
H aD usmif;wku
d [
f k trnfay;cJo
h nf/ q&mawmfBu;D ukyd if
trSDjyK ausmif;wkdufteD;wnfxm;cJhaom apwDukdvnf; r[m0dZ,s&HoD[k ac:avonf/ NrdKUwnfapwD
ig;qlteuf wpfqltygt0ifjzpfonf/ rSwfwrf;rsm;t& r[m0DZ,s&HoDausmif;wkdufwGif jrefrmpmqkd
&[ef;awmfESpfyg;jzpfaom &Sifr[m&Xom&ESihf &SifapmaZmom&wkdY 1486ckESpfrS 1480 ckESpftxd oDwif;okH;
awmfrlcJhaMumif; od&onf/
apwDawmfBuD;rSm atmufajc&SpfajrmifhjzpfNyD; yp,Htqifhqifh wifxm;onf/ yXryp,HESihf 'kwd,
yp,HwkdY t&yfav;rsufESmokdY rsufESmjyK wpfxyfvQif av;ckpkpkaygif; rkcfyGifh*li,f &Spfck&Sdonf/ *li,fwkdif;
wGif Ak'kyfyGm;awmf wpfqluspD&Sdonf/ *lrsm; wHuJrsm;rS vSyaomausmufqpfvuf&mrsm;vnf; &Sdonf/
apwDrSm vkH;ywfay 80 tjrifh 60ay&Sdonf/ apwDtaemufbufwGif orkwfodrfBuD;&Sdonf/ orkwfwkdifrsm;rSm
4aycefYajrodkY ay:vQuf&Sdao;onf/
r[mxD;
&ckdifjynf av;NrdKUacwf yk&defNrdKUwGif vusfmrif;eefrS ig;qufajrmufbk&if aumvd,rif; (at'D
1118-1124)onf ewf&GmpHcgeD;wGif BuD;pGmaom tvSL'geukd ay;awmfrlonf/ taMumif;ukd rSwfwrf;wif
xm;aom armfuGef;pmukd avmif;Muufawmifarmf awmifxdyf&Sd {&mrausmufaqmifBuD;ay:wGif rSwfwrf;wif
a&;xkd;cJhavonf/ tu&mwpfrsKd;pD\t&G,frSm ESpfvufrcefY&SdNyD; tjrifhay 20? tvsm; 30ay&Sdaom
ausmufpmcsyfBuD;jzpf jreffrmEdkifiHwGif tBuD;qkH;aom ausmufpmyif jzpfonf/ xl;jcm;csufrSm ausmufvTm
rsm; tcsyfvkdufuGmusoGm;wkdif; aemufxyftu&mrsm; jyefay:vmjcif;yifjzpfonf/ xkdYaMumihf rkd;BudK;oGm;jzihf
a&;xkd;cJhonf[k ajymprSwfjyKMuonf/
xkdaumvd,rif;onf c&mZfESpf 1123ckESpfwGif yk&defNrdKu(odkY) avmif;MuufNrdKU\ taemufawmif
axmifh 3rkdiftuGm? ajrmufOD;NrdKUrS awmifbuf 7rkdiftuGm t&yf&Sd ay 50cefYjrifhaom awmifukef;ay:wGif
r[mxD;bk&m;ukd wnfxm;cJhonf/ bk&m;qif;xkawmfukd ausmufom;jzihf xkvkyf&m xkda'oteD;&Sd ausmuf
awmifrSjzwf,l tvG,fwul&&Sdjcif; ae&moefYjyefYjcif;? tpptqifajyaomaMumifh 0rf;ajrmuf0rf;omjzpf
um ]]igaumuf&wum;}}
wum;}}[k ajymqkdavonfukd taMumif;jyK xkdae&mukd ]]igaumuf&}}}}[kac:onf/
if;rSaemifwGif a&GUvmNyD; ]]ig&aumuf}}}[kjzpfvmonf/ odkYbk&m;wnf ukokdvfjyKaMumif;ukd xkd 15
159
160
161
jrefrmbmomusrf;rsm;
ausmufpm
1/
2/
3/
4/
uvkHawmifausmufpm
cswGif;usKdifausmufpm
qif0efBuD;bk&m;ausmufpm
Zkef;'wfvusFmysHcsDausmufpm
(ou&mZf-947)
(ou&mZf-971)
(ou&mZf-918)
(ou&mZf-984)
ajrmufOD;jywkduf
ajrmufOD;NrdKU
ajrmufOD;NrdKU
ajrmufOD;jywkduf
aypm
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
q&mi^rnf &mZ0if
ivufkH;&mZ0if
r[m&mZ0ifawmfBuD;
rif;&mZmBuD;pmwrf;
rif;zavmif;axmifwnfarmfuGef;
Zmwd0HoarmfuGef;pm
tjcm;aomay? yk&ykd'f? &ckdiforkdif;ayrlrsm;
pmtkyf
1/
2/
3/
u0dom&? 'Gg&m0wD?
ukvm;? OD;
cifarmifGefY? a'gufwm
4/
cifarmifGefY? a'gufwm
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
pHomatmif? OD;
pErmvmvuFm&? OD;
pudE? toQif
xGef;a&Tckdif (r[m0dZm)
xGef;a&Tckdif (r[m0dZm)
xGef;a&Tckdif (r[m0dZm)
vS'if? OD;
omxGef;atmif? OD;
OD;omxGef;? OD;
&ckdifta&;awmfykH
r[m&mZ0ifawmfBuD;
17-&mpk? &ckdifjynfya&mif;0,fa&;?
wuodkvfynmya'om? wGJ (9)? tydkif;(2)
ay:wl*DjrefrmqufqHa&;
vlrIodyH*sme,f wGJ(2) tykdif;(2)
&ckdif'*Fg;rsm;-1979
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? [Hom0wD 1293
&ckdif,Ofaus;rIrsm;? 1969 Zlvkdif
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; (1985)
&ckdifrif;orD;{csif;-1987
&ckdifpmqkdawmfrsm;-1987
&wema&Tajr 1966
&ckdif&mZ0ifawmfBuD;? ppfawG? 1926
ajrmufOD;bk&m;rsm;orkdif;-1940
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
Aung Thaw, U
Ali, S.M.
162
t*Fvdyfbmomusrf;ukd;rsm;
163