You are on page 1of 163

ajrmufO;D NrKd Uawmf

ajrmufOD;NrdKUawmf
xGef;a&Tckdif

ajrmufO;D NrKd Uawmf

rmwdum
ajrmufO;D rdwq
f uf
yx0Dtaetxm;

9-13
14-16

wnfae&m? &moDOwk? obm0aygufyif? ouf&Sdrsm;? c&D;oGm;vrf;Tef

trsKd;? bmom? omoem

17-20

orkdif;? pOfvm? ac:wGifjcif;? *pye'D

&ckid af &S;a[mif;NrKd Uawmfrsm;

21-30

"n0wD? a0omvD? uefokH;qifh? eDvmyef;awmif;? ausmufyef;awmif;?


oydwfawmif? pr0uf? yOm? avmif;Muuf? yk&def? Ncdwf? ae&O&mawmifil

ajrmufO;D a&TNrKd Uawmf

31-34

eef;awmf&m&SmykHawmf? NrdKUwnf? eef;wnf? vuFmtzGJUtEGJUrsm;? 35-37?

eef;awmf&muke;f

35-37

tus,ft0ef;? twkdif;twm? wHwkdif;rsm;? eef;awmf&m? eef;"avhxkH;pHrsm;?


twdwfrSt&dyfrsm;
38-43

a&Teef;awmfBu;D

44-50

crf;em;x,f0gvSonfh a&Teef;awmf? eef;OD;aqmif? a&Tpifa&Tom; cef;vkH;jynhf


]]a&Tcef;raqmifBuD;}} ? yJcl;rif;orD;oQifaxG;aESmif;zGJUEGJUxm;onfh ajrmufOD;
a&Teef;awmfykd'fpkH&wk?

NrKd Uk;d ? usK;H ? cHwyfrsm;

51-55

enf;AsL[majrmufa&wHcg;t&Sifrsm;? usKH;'kd? usKH;ajcmuf? usKH;yifv,f? EGHusKH;rsm;


acwfrDtajrmufBuD;rsm; wyfqifxm;onfh cHwyfBuD;rsm;? ausmufom;NrdKUkd;rsm;/

usr;f *efvmNrKd Uwnfcef;

56-60

[l;&m;ynm&SdwkdY\ vQKd0Sufqef;us,faom NrdKUwnfcef;/

rif;tqufqufw\
Ydk umuG,af &; tpDtrHrsm;

61-63

e,fcsJU&efukd tBudfrfBudrfawGU&NyD;aemufwGif umuG,f&if; wnfaqmuf?


wnfaqmufa&; &efumuG,fcJh&ykHrsm;?

ajrmufO;D trnf ac:wGijf cif;/


pD;yGm;a&;

64

74-83

qefa&pyg; ayg<u,f0jcif;? vlaus;uRefrStp qifwpfaumifvkH;xd 0,f,l&&Sdaom


ajrmufOD;a&TNrdKUawmfokdY tdEd,? tm&yf? oD&dvuFm? ay:wluD? 'wfcsf? ta&SUawmiftm&S
,latpD,ifEkdifiHrsm; ukefoG,f&ef vma&mufMujcif;/ '*Fg;oGef;vkyfylaZmfjcif;? aiGaMu;
vJvS,faom aps;uGuf? vGwfvyf rQwaom pD;yGm;a&;pepf? tcGeftaumufpepfusjcif;
uif;vGwfjcif;/

tkycf sKyfa&;

84-101

e,fy,fcGJ tkyfcsKyfjcif;? &mxl;? *kPfxl;rsm;? &mxl;tvkduftaqmifta,mifrsm;?


"robif? jzwfxkH;rsm;? usihf0wfrsm;? w&m;kH;rsm;? rQwaom tkyfcsKyfa&;pepf

ajrmufO;D NrKd Uawmf


bmoma&;

3
102-125

ax&0g' Ak'omoemawmfBuD; xGef;um;a&;twGuf aqmif&Gufcsuf omoem


'g,umrif;jrwftjzpf cH,ljcif;/ Ak',Ofaus;rIEsihf bdodfufawmfr*Fvm?
Ak',Ofaus;srItpOftvm "avhxkH;pHrsm;? omoemb@mawmf ESihf tjcm;aom
bmomrsm;tm; ulnDay;jcif;/

Ekid if aH &;

126-178

acwfNydKiftajctaersm;? ay:wl*De,fcsJUrsm;ESihf &ifqkdifjcif;? 'wfcsfe,fcsJUwkdY\


y&d,m,frsm;? acwfrDtajrmufvufeufrsm; wyfqifxm;onhf &ckdifa&wyfrawmf
b*Fvm;yifv,fatmfBuD;tm; pkd;rkd;xm;onfh a&aMumif;qkdif&m enf;AsL[mrsm;?
qifwyfr? jrif;wyfr? ajcvsifwyfrrsm;jzihf zGJUpnf;xm;onfh &ckdifMunf;wyfrawmf?
e,fcsJUwkdYtm; atmifEkdifjcif;? rif;&mZmBuD; (1593-1612)? rif;carmif;(1612-1622)?
oD&dok"r&mZm(1622-1638)? pEok"r&mZm (1652-74)? r*kdrif;om;jyemESihf
e,fcsJUwkdY\ 0ifa&mufpGufzufrIrsm;/

orkid ;f 0ifxif&mS ;aom bk&m;rsm;

194

(u) ajrmufOD;NrdKU ajrmufbufrsufESmrS bk&m;rsm;


&Spfaomif;bk&m;ausmufpmwkdif-205? &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD; 213? tHawmfodrfykxkd;awmfBuD;
224? xkuefodrfykxkd;awmfBuD; 228? av;rsufESmykxkd;awmfBuD; 232? jrwefaqmif
234? rkqw
d af wmfpmwif 234? vifyef;ajymuf 236? xlygkH 237? om&yAwacwf 241? y#duwfwu
dk f
242? jynfpkd;BuD;apwD 243? taemfrm 244? rif;aygif;apwD 245? r[maAm"da&T*l pm 246?
&wempHa&G; 247? &wemrSefuif; 247? &wemodCH 248? &wemrmefatmif 249? r*Fvmrmefatmif
250? eef;OD;bk&m; 251? wyifwkdifeef;&mukef; 251/
(c) ajrmufOD;NrdKU ta&SUjcrf; bk&m;rsm;
240
ousrmefatmifapwD? 252? 0ef;wD;ewfawmif 255? 0if;remukdawmf? 257?
edAKZmapwD 257? bk&m;tkyfapwD? 258? rif;acgif; a&T*l 259? aypdawmifapwD 259?
ukd;aomif;bk&m; 260? OD;awmfaq;uef 262? ajrmufjrif;rkd&feef; 262? aMumifvnf'kH
cHwyf 263? awmifjrif;rkd&feef; 264? &Sdif;p&mppfpcef;? qefwDuefAvD? rif;w&m;jyif266? odrfBuD;a&T*l 267? nDrawmfbk&m; 267-268/

(*) ajrmufO;D NrKd Uawmifbuf&dS bk&m;rsm;


a&Tawmif 269? 0oJhbk&m;BuD; 271? Zdermefatmif 272/

(C) ajrmufO;D NrKd U taemufbufjcrf;&Sd bk&m;rsm;


a&TMumodrf 273? avmurmefatmif 274? bk&m;ay: 275?

(i) ajrmufO;D NrKd U taemufawmifbuf&dS bk&m;rsm;


av;wHcg; 280? r*Fvma&T*l 280? ukd;e0if;apwD 281? e&ufpm;apwD 281? r[m0dZ,&HoD 282?
okH;usdyfwpfql 282? r[mxD; 283/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

4
ed'gef;

om,mvSyaom IarQmfcif;rsm;ESihf rSwfom;p&m? avhvmp&m? orkdif;0iftaqmuftOD;rsm; jynhfvQrf;


aeaom ajrmufOD;NrdKUawmfum; &ckdifwkdif;&if;om;wkdY\ txifu& orkdif;0ifa&S;a[mif;eef;NrdKU wpfNrdKUyif
jzpfayonf/ ajrmufOD;NrdKUwcGifwjyif rnfonfhae&mrQrvyf? IarQmfwkdif;apwD? ykxkd;? odrf? ausmif;? Z&yf?
omoedutaqmuftOD;rsm;ukd pD&&D? omarmbG,f IjrifEkdifayonf/
ajrmufOD;NrdKUawmfokdY a&mufzl;Muaom Oa&mywkdufom;rsm;tzkdY ajrmufOD;NrdKUawmftm; ]]a&TNrdKUawmf}}
(The Golden City) [lvnf;aumif;? ]]apwDykxkd;NrdKUawmf}}(Land of Pagodas) [lvnf;aumif; ac:qkd
uif;yGef;wyfMuonf/ *kPfjyKMuonf/ pmayrSwfwrf;vnf; wifMuonf/ ajrmufOD;NrdKUawmfokdY a&mufzl;aom
olrsm;tzkdY tcsufukd tHhMordMurnfr[kwfygacs/ xkdacwf xkdtcgu ajrmufOD;NrdKUawmfol NrdKUawmfom;rsm;
tzkdY? trSefyif *kPf0ihfEdkifcJhMuayonf/ ajrmufOD;NrdKUawmfom; jzpf&onfukd *kPf,lvkdYrqkH; tauseyfBuD;
auseyfcMhJ uayonf/ ajrmufO;D NrKd Uawmf\ twdwo
f rkid ;f aMumif; aemufco
H nf tcsuu
f dk rD;armif;xk;d jyonfh
tvm; jrifomxifom&Sdonf/ at'D 1430-wGif ajrmufOD;NrdKUawmfukd rif;apmrGef wnfaxmifcJhonf/
ajrmufOD;[laomtrnfjzihf ajrmufOD;eef;quforkdif;opfukd zGifhvSpfcJhonf/ at'D 1785-ckESpfxd ESpfaygif;
355ESpw
f mrQ <u,f0csr;f ompGmjzihf tajcwnfwchH o
hJ nf/ ajrmufO;D rwkid rf D xGe;f um;cJah om "n0wD? a0omvD?
pr0uf? yOm? yk&def? avmif;Muuf? Ncdwf? ae&O&mawmif? awmifil? ponfjzihf rif;aeNrdKUawmfBuD;rsm;tjzpf
xGef;um;cJhonf/ ajrmufOD;onf xkdrnfaom bkd;bGm;bDbifwkdYxJrS orkdif;tarGukd qufcHcJhjcif;jzpfonf/
taMumif;ukd tcef;(2)wGif tus,fazmfjyxm;onf/
yx0D0ift& ajrmufOD;NrdKUonf yifv,f0rS 45 rkdifcefY uGma0; ukvm;wefjrpf vufwufwpfck
jzpfaom [if;ca,mfacsmif;\ jrpfnmykdif;wGif wnf&Sdonf/ okdYaomf NrdKUawmfukd 0kdif;&Hxm;aom eufapmuf
aom acsmif;i,frsm;rSwqifh yifv,ful;oabFmrsm;yif 0ifxGufoGm;vmEkdifcJhonf/ ajrykHay:wGifMunhfvQif?
ajrmufOD;NrdKUawmf\ wnfae&mrSm b*Fvm;yifv,fatmfwGif tcsuftcsmusaom NrdKUwpfNrdKUjzpfaMumif;
odomxif&Sm;vSonf/ ukef;aMumif;? a&aMumif; BudKufESpfouf&mjzihf tdrfeD;csif; NrdKUjyEkdifiHrsm;okdY qufoG,fEkdif
onf/ oGm;vmEkdifonf/ odkYtcsuftcsmusaom vrf;yef;qufoG,fa&;aMumihf ajrmufOD;NrdKUawmfonf
BuD;yGm;a&; wkd;wufzGHUNzdK;rI &Sdovkd? tjcm;wbufwGifvnf; pmay,Ofaus;rI? tEkynmtqifh jrifhrm;cJhjcif;
jzpfayonf/ if;tjyif b*Fvm;yifv,fatmfokdY rsufESmrlwnf&Sdjcif;ESihf tdEd,uRef;qG,fBuD;ESihf e,ferdwf
qufpyfwnf&SdrIonf Ak'omoemawmf pnfyifxGef;um;rIESihf pmay,Ofaus;rItqifh jrifhrm;rItwGuf rsm;pGm
yif taxmuftuljyKcJhaMumif; awGU&onf/
ajrmufOD;NrdKUawmfokdY a&mufzl;cJhaom taemufEkdifiHom; csDwif (Schouten) qkdol\rSwfwrf;wGif
]]ajrmufOD;NrdKUawmf\ <u,f0csrf;omrIESihf NrdKUuGufNrdKUwGif;rSm vef'ef? trfpwm'ef paomtaemufwkdif;
Nrd
NrKd UjyBuD
UjyBu;D rsm;ES
rsm;ESihf ,SOfEdkifaMMumif
umif;}} awGU&onf/ oluqufvuf? ajrmufOD;NrdKUawmfrSm tm&SwGif tcsrf;omqkH;?
t<u,f0qkH;aom qdyfurf;NrdKUwpfNrdKUjzpfaMumif;? azmfjyxm;ygonf/ odkYaMumihfyif a&TNrdKUawmf (Golden
City)[k wifpm;ac:a0:cJhMujcif; jzpfayrnf/ trSefrSmvnf; emrnfESifh NrdKUawmf vkdufzufvSonf/
ajrmufOD;NrdKU tcGiftjyifwGif v,fuGif;BuD;rsm;ukd arsmfwnfrqkH;Ekdifavmufatmif us,fus,fjyefYjyefY awGU&
onf/ ESpfpOfrkd;a&csdefvufr (200)ausmf &GmoGef;wwf? rkd;enf;aom tcsKdUESpfrsm;wGifyif oD;ESHrsm;txGuf
aumif;pGm vkHavmufrQwNrJjzpfonf/ e,fpyfjcif; xdpyfaeaom taemufbuf tdEd,? b*Fvm;a'owGif?
qefa&pyg; &Sm;yg;wwfay&m? ajrmufOD;twGuf qefpyg;wifykdYrIrSm waeYwjcm; wkd;wuf zGHUNzdK;vmcJhavonf/
if;tjyif ukefonfrsm;tm; qGJaqmif&eftvkdYiSm EkdifiHtwGif; 0ifa&mufvmaom ukefypnf; rsm;tay:
tcGefuif;vGwfcGifhjyKxm;ayonf/ enf;jzihf ajrmufOD;NrdKUawmfwGif EkdifiHjcm; ukefonf rsm;? oabFmrsm;jzihf
jynhfMuyfpnfum;vsuf &Sdayonf/ EkdifiHjcm;om;rsm;xJwGif tdrfeD;csif; tm&SEdkifiHrsm;tjyif e,fomvef?

ajrmufO;D NrKd Uawmf

pydef? ay:wl*Dpaom taemufEkdifiHom; ukefonfrsm;vnf; yg0ifayonf/ okdY te,fe,ft&yf&yfrS


ukefonfrsm; rsKd;pkHyg0if a&muf&SdMuay&m oGif;ukefykdYukefrsm;rSmvnf; pkHvifqef;jym;vSayonf/
ajrmufOD;NrdKUawmfrS EkdifiHjcm;okdY xkwfukefrsm;teuf ]]qif}}}wifykdYrIrSm xkdpOfu acwftpm;qkH; pdwf0if
pm;zG,t
f aumif;qk;H jzpfonf/ xkpd Ofu qifwaumif\ yku
Yd ek w
f efb;dk rSm aiGom; 1300d^-aps;&So
d nf/ ajrmufO;D
NrdKUawmf\ EkdifiHjcm;ul;oef;a&mif;0,f&m tcsuftcsmae&mjzpfaom atmifwyfqdyfurf;wGif 'wfcsfESihf
ay:wluDwkdYtm; ukefwkdufrsm; zGihfvSpfcGihfjyKxm;onf/ b*Fvm;? tdEd,a'oESihf ta&SUtdEd,uRef;pk qdyfurf;
wpfckckodkY oabFmrsm;jzihf oGm;vm&m ukefoG,fMu&mwGif xkdacwf yifv,ful;oabFmrsm;taejzihf &dumjznhf
wif;&efvnf;aumif;? ukefoG,f&ef tvkdYiSmvnf;aumif;/ ajrmufOD;qdyfurf;odkY rjzpfrae qkdufuyfMu&onf/
xkdYtjyif taemufwkdif; ukefonfrsm;tm; tjcm;qGJaqmifrIwpf&yfrSm ta&SUtdEd,uRef;pkwGif wGifus,fpGm
pkdufysKd;aeaom a&mfbmNcHrsm;twGuf vkdtyfaom tvkyfMurf;orm;rsm;ukd ajrmufOD;qdyfurf;rS &&Sdjcif;yif
jzpfonf/
enf;jzihf ajrmufOD;NrdKUawmfonf b*Fvm;yifv,fatmf\ ta&SUurf;ajcwpfavQmuf ukefoG,fa&;
A[kdtcsuftcsmXme jzpfvmcJhayonf/ t<u,f0qkH; jzpfvmcJhonf/ at'D 1517 ckESpfwGif acwfrDtajrmuf
vufeufwyfqifxm;aom ay:wl*DoabFmrsm; a&muf&SdcJhonf/ rlvuyif yifv,fwGif BuD;jyif; a&aMumif;
qkid &f mbufwiG f uRr;f usiNf y;D jzpfEiS Mfh uaom yifv,faysmf &ckid o
f m;wkt
Yd zkYd taemufwidk ;f twwfynm&Siw
f t
Ydk m;
wynht
f jzpf aumif;pGmarG;jrLEkid cf o
hJ nf/ tok;H csEidk cf o
hJ nf/ b*Fvm;yifv,fatmfwvTm;wGif &ckid af &wyfrawmf
onf acwfrDtajrmufvufeufrsm; wyfqifxm;aom oabFmrsm;jzihf uif;vSnhfapmihfMuyfEkdifcJhayonf/
b*FvDpma&;q&mwpfOD; a&;om;aom ]]b*Fvm;yifv,fatmfrS &ckdifa&ol&Jrsm;}} (Mog raider in Bergal)
pmtkyfwGif oabFmwpfaomif;cefYESihf ra&wGufedkifaom tajrmufvufeufrsm; wyfqifxm;aMumif;? ypfcwf
vkdufaomt&SdefaMumifh yifv,fjyifvIdif; azG;azG;xapaMumif; a&;om;xm;ayonf/ ,cktcg ajrmufOD;acwf
tajrmufvufeuftcsKdUukd ajrmufOD;jywkdufESihf ppfawGNrdKU yGdKifhurf;ajcwGif awGUEkdifayonf/
NrKd UawmfumuG,af &; tpDtrHwu
Ydk v
dk nf; ajrmufO;D wGif pk;d pHcMhJ uonfh bk&iftqufqufonf *kwpku
d f
pDraH qmif&u
G cf MhJ u&m cHwyfNrKd UtjzpfoYdk a&muf&cdS o
hJ nf/ wnfae&mtm;jzihf awmifaMumawmifp,
G rf sm; tv,f
wGifwnf&Sd&m xkdodkYaom obm0awmifukef;wkdYukd tajcjyK qnfoifhuqnf zkdYwefzkdY? qufwefqufjzihf
ajrom;ESihf ausmufom;a&maESmum NrdKUkd;wefwkdif;rsm; wnfaqmufcJhonf/ NrdKUkd;\twGif;bufwGif ol&Jajy;?
ol&Jckd;rsm;ukd vQKd0Sufqef;Mu,fpGm azmufvkyfxm;onf/ NrdKUkd;ESpfckqkH&m awmifukef;xdyfrsm;wGif tckdiftrm
cHwyfrsm;ukd ausmufwkH;BuD;rsm;jzihf cdkifckdifcefYcefY aqmufvkyfxm;onf/ acwfrDaomtajrmufBuD;rsm;ukd
tqkdygcHwyfBuD;rsm;wGifvnf;aumif;? tcsuftcsmusaom ae&mwkdif;wGifvnf;aumif;? wyfqifxm;onf/
taetxm;t& awmifukef;awmifpG,frsm;tMum;wGif obm0a&tkdifBuD;rsm;ESihf enf;AsL[majrmufjyKjyifxm;
aom usKH;rsm;ukd awGU&onf/ usKH;pkd (wet moat) ukd usKH;ajrmuf (dry moat) jzpfap&eftwGufvnf; aumif;?
wzefusKH;ajcmufukd usKH;pkdtjzpfvnf;aumif;? ajymif;vJEdkif&ef a&wHcg;t&Sifrsm; wyfqifxm;onf/
a&usK;H rsm;rSmuJo
h Ykd umuG,af &;twGuf oufoufjyKvyk x
f m;jcif;r[kwaf y/ aomufo;Hk a&twGuv
f nf;aumif;?
ajcmufaoGUaom&moDwGif pkdufysKd;&eftwGufvnf;aumif;? uRrf;usifpGm wkdif;wmjyKvkyfxm;jcif;jzpfonf/
,aeYwkdif ajrmufOD;NrdKUae vlxktwGuf a&csKda&oefYukd tqkdygusKH;a[mif;rsm;rS a&ay;a0vQuf&Sdonf/
,aeYajrmufOD;NrdKUawmfokdY vma&mufMuaom {nfhonfrsm;twGuf tqlqlaombk&m;rsm;tjyif
ajrmufOD;acwf xGef;um;cJhpOfu pDrHjyKjyifcJhaom usKH;? NrdKUwHcg;? wHwkdif;? jytkd;? ypif? ol&Jay;rsm;ukd ,Ofaus;rI
tarGtESpftjzpf ,aeYwkdif awGUjrifEdkifayonf/ ausmufom;yuwdjzihf aooyfwduspGm aqmufvkyfxm;
vnf; &moDOwk'gPfukd MuefYMuefYcHEdkifjcif; jzpf[efwlonf/
ajrmufO;D acwfwiG f Ekid if t
H oD;oD;rS ukeo
f ,
G rf u
I pd j zihf ukeo
f nfrsm; vma&mufMuonft
h jyif bk&ifrif;
jrwfxH oufpGefYqHjzm; rif;rIxrf;Muolrsm;vnf; awGU&onf/ ay:wl*DaMu;pm;ppfom;rsm;ESihf *syefpmrlkdif;
"m;orm;wkdYrSm xif&Sm;Muonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

ajrmufOD;eef;oufwavQmuf ESpfaygif;&mESihfcsD? jynfytE&m,frsm; uif;a0;apNyD; at;aq;om,m


pGm rif;qufrjywf tkyfcsKyfEkdifcJhonf/ rajymyavmufaom ppfyGJav;rsm; ay:aygufcJhaomfvnf; &ufwkdwkd
ESiyfh if atmifyq
JG ifEikd cf o
hJ nf/ jynfov
l x
l k rauseyf qlyal wmfveS o
f nf[
l vnf; r&Scd /hJ odjYk zpf&onfwidk f
jynfcsrf;om<u,f0 jynfolrsm; acsmifvnfMuonfhjyif cEDw&m;ESihf jynhfpkHaom Ak'\tqkH;tr&Sdjcif;ESihf
pepfusaomtkyfcsKyfa&;? w&m;pD&ifa&;wkdY &Sdjcif;aMumihfvnf; jzpfayonf/
&ckid jf ynfBu;D ukd ajrmufO;D acwftcsed u
f wkid ;f Bu;D 12 wkid ;f cG
J bk&ifcrH sm; ceft
Y yfum tkycf sKyaf ponf/
bk&ifcHrsm; okdYr[kwf bk&ifi,frsm;onf aqGawmfrsKd;awmfrsm; jzpfMu ajrmufOD;NrdKUodkY ESpfpOftcGefb@m
rsm; qufo&onfhjyif bk&ifrif;jrwf\ opmcHyGJ tcrf;tem; rysufruGuf wufa&muf&NrJ jzpfonf/
taMumif;ukd pmtkyfwpfae&mwGif azmfjyxm;ygonf/ if;jyif bk&ifcHrsm;ESihf e,fpm;? y,fpm;rsm;onf
ajrmufOD;NrdKUawmfwGif umuG,fa&;twGuf cHwyfaqmufvkyfjcif;? rGrf;rHjcif;ESifh tjcm;aom wnfaqmufa&;
vkyfief;twGuf cGJwrf;csonfukd wm0ef,laqmif&Guf ay;&avh &Sdonf/
Ak'omoemawmfxGef;um;aom acwfjzpf? xkde,fpm; y,fpm;rsm;onf apwDykxkd; ausmif;uef
Z&yfrsm;ukd ajrmufOD;NrdKUawmftwGif; wnfxm;ukd;uG,fcGifh &&SdMuayonf/ ,ckwkdif NrdKUpm;rsm;trnfjzihf
apwDykxkd;rsm; awGU&ao;onf/ ajrmufOD;acwf bk&ifwkdYonf omoema&;twGuf aqmif&Guf&mwGif
vlwef;pm; a&G;avhr&SMd u/ t,kwt
f vwf tjrwfra&G; o'gyGm;oavmuf &uf&ufa&ma&m vSL'gef;uk;d uG,cf iG fh
jyKxm;onf/ &Spfaomif;bk&m;\ta&SUbuf ukduf 400 tuGm&Sd rdor(i^ydonfr)apwDonf omref i^yd
a&mif;aomaps;onfwpfOD;\ tvSL'gejzpfaMumif; od&ayonf/ &ckdifjynfoljynfom;rsm;um; tvSL'ge
&ufa&mMuaypG/
ajrmufOD;ajrjyif tESHY vufId;xkd;rvGJ wnfxm;ukd;uG,fxm;Muaom apwDykxkd;rsm;tjyif a&S;a[mif;
tarGtESpfrsm;jzpfonfh usKH;? NrdKUkd;? wHwkdif;? jytkd;ypif? eef;NrdKUwkdYukdyg xl;xl;jcm;jcm;awGUjrif&olrsm;tzkdY
wrsKd;wbmom cHpm;rdayvdrfhrnf/ rQrsm;jym;vSaom ,Ofaus;rIvuf&mrsm;u wcsdefu ajrmufOD;acwf
aumif;pm;pOfu twddwforkdif;ukd jyefajymif;jrifa,mifvmaponf/ ajrmufOD;NrdKU\ BuD;us,fcrf;em;rIukd
axmufjyaeoa,mif/
xG e f ; a&T c k d i f (r[m0d Z m )

ajrmufO;D NrKd Uawmf

7
axGaxGodrSwfp&mtcsuf
(u) yx0D0if

ajrmufOD;NrdKUonf ajrmufvwDwG'f 20'D*&D 25rdepfESihf ta&SUavmif*sDwG'f 93'D*&D 11rdepfwkdY


qkH&mwGif wnf&Sdonf/ &ckdifjynfe,f\NrdKUawmf ppfawGNrdKUrS a&rkdif(45)rkdifcefY uGma0;onf/ ppfawGNrdKUrS
ukvm;wefjrpftwkdif; qefwufvmygu? ykPm;uRef;NrdKUtvGef ukvm;wefjrpf\vuf,mbuf vufwufjzpf
aom [if;ca&mfacsmif;okdY 0if&onf/ ajrmufOD;NrdKUonf xkdacsmif;\ jrpfnmykdif;? tjzm;ykdif; 'wfacsmif;wGif
wnf&Sdonf/ ukvm;wefjrpf0Srf;ESihf av;NrdKUjrpf0Srf; ESpfckpvkH;ukd vTrf;rkd;csKyfukdifEkdifaom awmifwef;awmifpG,f
wGif wnf&Sd r[mAsL[m tcsuftcsmusonf/ ta&;BuD;jrpf0rf;ESpfck pvkH;okdY ukef;aMumif;rSvnf;aumif;?
a&aMumif;rSvnf;aumif; qufoG,foGm;vmEdkifonf/ ajrmufOD;NrdKUawmfukd awmifajrmufwef;aeaom ay
100 rS ay 300 xdjrihfonfh awmifpG,fawmifwef;rsm;jzihf 0kdif;ywfum&Hxm;onf/ awmifpG,fawmifwef;
rsm;Mum;rS pD;qif;vmaom acsmif;i,fajrmif;i,frsm;onf ajrmufOD;NrdKUawmftwGif; ,SufjzmpD;qif;aeonf/
xkdacsmif;rsm;rSm obm0acsmif;rsm;&Sdovkdyif enf;AsL[mt& wl;azmfazmufvkyfxm;aom ajrmif;rsm;vnf;
&Sdonf/ a&pD;oef aEGtcg ajcmufaoGUonfh tzsm;ykdif;wGif rkd;tcg awmifusa&aMumif;onf atmufykdif;rSm
'Da&twuftus&Sdonf/

(c) &moDOwk
ajrmufOD;a'owGif aEGrkd;aqmif;&moD (3)rsKd;&Sdonf/ aEG&moDrSm ajcmufaoGUyljyif;? rwfvrS
pwifum arvwGif qk;H onf/ rk;d &moDrmS pGwpf x
dk idk ;f rIid ;f ZGev
f rS atmufwb
dk mvtxd jzpfonf/ aqmif;&moD
rSm at;jr Ekd0ifbmvrS azazmf0g&Dvxdjzpfonf/ wpfESpfvkH;ysrf;rQtylcsdefrSm 78'D*&D zm&if[kduf&Sd
a,bl,stm;jzihf rylveG ;f rat;vGe;f [k qk&d rnfjzpfonf/ tylq;Hk vrsm;jzpfaom rwfvrS arvxd umvrsm;
yifvQif at;jraom yifv,favaMumifh tyljyif;xefjcif;r&Sdacs/ pdrf;vrf;pkdajyaeaom ajrmufOD;NrdKU0ef;usifrS
opfawmrsm;onfvnf; tylcsdefjyif;jyrIukd oufomapavonf/ aEGumvtwGif; wcgw&HwGif tylcsdef
100 'D*&D zm&if[kdufxd wufavh&Sdonf/ wESpfvkH; rkd;a&csdef ysrf;rQ 160 vufrrS 200 xd &GmoGef;wwfonf/
rkd;&moDwGif tyifrsm;? csKHzkwfrsm; vQifjrefpGm BuD;xGm;oefpGrf;wwf? c&D;oGm;{nhfonfrsm;twGuf xkd&moD
wGif roihfavsmfay? c&D;rwGifwwf? iSufzsm;a&m*gESihf wcgw&H usa&mufwwfonf/ pkdifuvkH;rkefwkdif;onf
vnf; taESmifht,Suf jzpfwwfonf/ aqmif;&moDrSm at;jrajcmufaoGU c&D;oGm;{nfhfonfrsm;twGuf
toihfavsmfqkH; &moDjzpfonf/ tpm;taomufvnf; &moDwGif ykdaygonf/ ywf0ef;usifvnf; omom
,m,m&Sdonf/ apwD ykxkd; ausmif;uef bk&m;rsm;wGifvnf; oDwif;0gvuRwfNyD; xkH;jzLjzLjzihf MunfkdbG,f
aeayNyD/ ajrmufOD;NrdKU\ tvSqkH;aom tcsdefyif/

(*) tyifrsm;
rkd;a&csdef vkHavmufpGm &&Sdaom a'ojzpf pkdufysKd;yif trsKd;rsKd; aumif;pGmjzpfxGef; obm0ayguf
yifrsm;vnf; trsKd;tpm; pkHvifpGm aygufa&mufonf/ obm0aygufyifrsm;teuf 0g;awmukd awmifwef;rsm;
wGif vIdifvIdifawGU&onf/ rkd;&moDwGif csKHEG,fydwfaygif;rsm; xlxlxyfxyfaygufa&mufonf/ 'DZifbmvausmf
NyD;rS ajcmufaoGUpjyKonf/ tkef;? iSufaysm? o&uf? uGrf;oD;? a&SmuftrsKd;rsKd;? vdarmf? vkdifcsD; paom ESpf&Snf
O,smOfNcHoD;ESHrsm; pkdufysKd;onf/ &moDtvkduf pkdufysKd;aom [if;oD;[if;&GufESihf oD;ESHrsm;rSm? pyg;? c&rf;oD;?
c&rf;csOfoD;? rkefvm? rkefif;? aumfzD? yef;aumfzD? yJtrsKd;rsKd;? ikyfoD;? pdrf;pm;Orsm;pkdufonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

8
(C) wd&pd m efrsm;

trsK;d aygif; wpf&mausmrf Qaom Ekw


Yd u
dk o
f w0grsm;ukd awGU&onf/ qifEiS fh usm;ukd ,cifu awGU&Scd &hJ Ny;D
,cktcg r,lawmifwef;okdY ajymif;a&TUoGm;NyD;jzpfonf/ tjcm;xl;jcm;aom wd&dpmefrsm;rSm awm0uf? qwf?
acs(*sD)? acG;t? awmaMumif? usm;opf? arsmuftrsKd;rsKd;/ 0uf0HwkdYjzpfonf/ iSuftrsKd;aygif; 300 ausmfrQ
&Sdonf/ awmMuuf? tdrfpm? awmpm? odef;pGef? ZD;uGuf? iSufawmif? opfawmufiSuf? usD;uef;? ckd? csKd;?
awmbJ? ief;? Z&uf? omvdum? Muufwla&G;? ponfjzihf trsKd;tpm;pkH&Sdonf/ aqmif;&moDwGif awGU&aom
bJief;BuD;rSm qkdufab;&D;&m; bJief;rsm;jzpfonf/ a>rrsm;ukd ajrmufOD;tESHY awmawmifrsm;wGif awGU&onf/
'Da&a&mufaom ajrmufOD;NrdKU awmifbuft0if0 jrpfacsmif;rsm;wGif rDacsmif;rsm;ukd awGU&onf/

(i) t0wftpm; taetxkid f


ajrmufO;D NrKd Uonf yltu
dk pf w
G pf adk om &moDOwkrsK;d &Sad om a'ojzpf ajcmufaoGUvG,af om t0wftpm;
rSm toifah wmfq;Hk jzpfonf/ aqmif;&moD jzpfygu apmif? jcifaxmifEiS fh t0wfxrl sm; 0wfqif&ef vkt
d yfonf/
aEG&moDwiG f yltu
kd af om &moDOwk'PfrS umuG,&f ef aeumrsurf eS ?f OD;xkyx
f ;D wkYd aqmif&eftxl;vkt
d yfonf/
ajrmufOD;bk&m;zl;olrsm;tzkdY cRwf&vG,fulaom Mum;yfzdeyfonf toifhavsmfqkH;jzpfonf/ tb,faMumihf
qkdaomf ae&mwkdif;onf bk&m;rsm; omoedu taqmuftOD;rsm;jzihf jynhfESufaejzpfonf/ txl;owdjyK&ef
c&D;aqmifaowmxJwGif aq;0g;rsm;tjynhftpkH xnfh,lcJh&ef jzpfonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

&ckdif
tpOftvmrSww
f rf;rsm;t& Ak'b
&k m;&Sif oufawmfxif&mS ;&Spd Of aemufyg&[ef;ig;&mESifh &ckid jf ynfoYkd
<ua&mufum omoemjyKcahJ Mumif; awGU&onf/ "n0wD &ckid jf ynf&iS rf if;ESiw
hf uG jynfojl ynfom;rsm; avQmuf
xm;awmif;yefcsuft& &ckdifokdY Ak'bk&m;&Sif <ua&mufawmfrlvm&m? *pbe'DjrpfteD; aovm*D&dausmuf
awmifxdyfwGif oufqif;&yfem;awmfrlonf/ xkdawmifxdyfrS "n0wD &ckdifjynfw0Srf; arQmfMunhf&if; rdrd\
EkpOfb0rsm;pGmu jzpfysufusifvnfcJhonhf a'orsm;ukd aemufyg&[ef;rsm;tm; vufId;Tef Asm'dwfawmf
xm;awmfrlonf/ aemiftcg &ckdifbk&if tqufqufwkdYonf jrwfpGmbk&m;ocif\ Asm'dwfawmftwkdif;
bk&m;&Sif\"mwfawmfarGawmfrsm;ukd XmyemjyK apwDykxkd;rsm; wnfxm;ukd;uG,fcJhMu&m? *pye'Djrpf0Srf;
wpfavQmuf awmifukef;awmifxdyf toD;oD;wGif tqlqlaom apwDykxkd;rsm;ukd ,aeYwkdif zl;awGU&jcif;jzpf
onf/ jrwfpGmbk&m;ocif <ua&mufawmfumvrSm bDpD (6)&mpktwGif;jzpf "n0wDjynfBuD;ukd pEol&d,
bk&if pkd;pHaomumvjzpfonf/ a&S;a[mif;ayrlwpfck jzpfaom (oA'geywm&eusrf;)wGif r[mrkedoGef;vkyf
onfxd jynhfpkHpGm zwfIEkdifayonf/ bk&m;&Sifvnf; r[mrked kyf&Sifawmfukd ukd,fpm;tjzpf oGef;vkyfNyDaemuf
cspfom;&[ef;wkdY\ &uyl&wkdif; "n0wDjynfBuD;onf rOdrwkdufaom 'koe*kd&fwkdYxuf tvGefjynhfNzdK;aom
aumufoav;wkdYjzihf aumif;rGefNrdefjrwf ESpfoufzG,faom qGrf;t[m&ukd bkef;ay;Mu&ayonf/ a&S;vGefav
"n0wD}}}jynf[k Asm'dwaf y;awmfral vonf/ ,ckwv
Ny;D bk&m;ok;H qlwv
Ydk nf; jynfBu;D ukd ]]"n0wD
Hk nf; jynfov
l l
cyford ;f wko
Yd nf pk;d pOf;rQ iwfrw
G jf cif;r&Spd zl; avaomaMumih/f jynfudk "n0wDjynf[yk if xif&mS ;ac:a0:ap
Muownf;[k Asm'dwx
f m;awmfro
l nf/ Asm'dwaf wmftwkid ;f yif &ckid jf ynfwiG f ESpaf ygif;rsm;pGmuyif qefa&pyg;
ayg<u,fcJhavonf/ ykdvQHonfrsm;ukd tdrfeD;csif;wkdif;jynfrsm;okdY a&aMumif;rS wifykdYonf/ tpOftquf
at;csrf;om,mchJonf/ "n0wD[laomtrnfrSm a&S;usaomrnf&if;jzpfNyD; wkdif;jynfwpfckvkH;ukd qkdvkdonf/
aESmif;ykdif;wGif &uyl&? &udKifjynf? &ckdifwkdif; ,cktcg &ckdifjynfe,f[l tqifhqifhajymif;vJ ac:a0:cJhonf/
odkYajymif;vJcJhonfrSm &udKifrsm;aexkdif&m a'ojzpfonfukd tpGJjyK ac:a0:jcif;jzpfygonf? &udKif[laom
trnfum; tb,fenf;/ EkdifiHjcm;om;rsm;u rnfodkYac:a0:Muygoenf;/ &ckdifwkdif;&if;om;wkdYu rdrdudk,fukd
]]&udKifi}f }}[k ac:a0:okH;pGJMuonf/ BudKufESpfoufMuonf/ &udKif[laomtrnfrSm a&S;usvGef;vSonf/ &ckdif
orkdif;rsm;wGif bDvl;rsm;(eD*&wfwkd)rsm; pwifaexkdifcJh&m a'ojzpf ygVd?? ouw? bmompum; ]]&uyl&}}
[k ac: aexkdifaomolrsm;ukd &udKifac:aMumif; qkdayonf/ if;rS ]]&ckdif}}}jzpfvmonf[l\/
&ckdifwkdif;&if;om;rsm;tm; EkdifiHjcm;om; txl;ojzihf tdEd,? b*FvHrsm;u armh*f (Magh) [k
ac:a0: a&;om;Muonf/ ynm&Sifrsm;u odkYac:a0:rIESihfywfouf trsKd;rsKd;,lqMuonf/ ynm&SiftcsKdU
u ]]rD;ukd ukd;uG,faomolrsm;}} [l t"dyg,f&aomk yg&Sefpum; jzpfonf[kqkdonf/&ckdif wkdY twdwf
orkdif;ESihf vuf&Sdtajctaet& rD;ukd ukd;uG,frIr&SdMu t,ltqrSm? jzpfwef&mr&Sdacs/
tcsKUd ynm&Sirf sm;u (Magh) armh*[
f al om a0g[m&rSm ]]armh'?l }} (Magdu) [laom owwa0g[m&rS
qif;oufvmaMumif; qkdonf/ armh'l;\t"dyg,frSm yifv,fiSuf? yifv,faysmfvlom;? yifv,fukd BudKufESpf
oufMuolrsm;[l t"dyg,f&ayonf/ tcsufrSm tawmfyifeD;pyfaMumif; awGU&onf/ tb,faMumihf
&ckdifwkdif;&if;om;wkdYrSm b*Fvm;yifv,fatmfESihf zuf arG;zGm;BuD;jyif;vmMuolrsm; jzpfMu ]]yifv,faysmf}}
rsm;jzpfjcif;aMumihfyif?
pma&;q&mBuD; qmtmomaz,murl armh*f(Magh) onf a0g[m&onf tdEd,EkdifiH rm*"
(Magada)wkdif;rS qif;oufvmMuolrsm;jzpf armh*D[k ac:qkdMujcif;jzpfonf[k rdefYonf/ tdEd,EkdifiH
rm*"wkdif; urf;ajcESihf &ckdifa'oonf a&S;ESpfaygif;rsm;pGmuyif a&aMumif;rS ul;vl;qufqHjcif; &SdcJhonf/
taemufwidk ;f om;wku
Yd rl &ckid w
f idk ;f &if;om;wku
Yd dk ]]tm&uef}} (Arakan)[k ac:qkMd ujyefonf/ tb,f

ajrmufO;D NrKd Uawmf

10

aMumihf (Rakhine)ukd Arakan [k ac:Muygoenf;/


uywdef,lvD\ a&S;vnf;us? pdwf0ifpm;bG,fvnf;jzpfaom? taemuftm&SrS wkyfjynfodkY yifv,f
c&D;vrf;[laom pmtkyfwGif &ckdifa'oukd tm&uef[l wkdvDrD\ tm*smvf (Argyre) ukd ukd;um;
okH;EIH;ac:a0:xm;aMumif; awGU&onf/
wkdvrDonf c&pfou&mZf (2)&mpkavmufwGif aiGxGufaomwkdif;jynftjzpf ppfwaumif;? ewfjrpf0
tvGefwGif &ckdifa'oukd ]]tm*smef}}}[k OD;pGmazmfjycJhonf/ if;aemuf 16&mpkta&mufwGif r[mar'if?
ordkif;q&mwpfOD;jzpfaom &S[mbl'if (Shahabudin) u &ckdifjynfwGif aiGwGif;rsm;&SdaMumif; azmfjyonf/
(17)&mpkodkY a&mufaomtcg taemufwkdif;&if;om;rsm; vma&mufukefoG,fMu&m txl;ojzihf 'wfcsfwkdY\
rSwfwrf;wGif &ckdifjynfajrmufOD;NrdKUawmfrS aiGom;rsm; vma&muf0,f,l&&SdaMumif; azmfjyxm;onf/ tqkdyg
aiGEkdifiH[l wkdvyDac:cJhaom ]](Argyre)}} rS ]]Arakan}}}}jzpfvm[ef&SdaMumif; tcsKdUu ,lqMuonf/
&ckdif\rlvtrnfjzpfaom &udKif (Rakhine)ukd tm&yfrsm;ESifh tdEd,EG,fbGm;rsm;u if;wkdY\
tm&f}}}ukd xnfh ]]tm&f&udKif}}}[k ac:a0:ajymqkdMuonf/ taemufwkdif;
toH av,lavodrf;twkdif; a&SUrS]]tm&f
om; ESifh tm&yfwkdYuwzef wqifhwuf toHzvS,fMu&m ]]tm&uef}} (Arakan) jzpfvm[ef &Sdygonf/
tawmfyif toHxGuf eD;pyfygonf/ ,kwd&Sdayonf/
rlvtrnfjzpfaom &udKifukd &Spfaomif;bk&m;teD;&Sd teEp`Em;ausmufpm (11)&mpkwGif OD;pGmawGU&
onf/]]tm&uHa'hcsf}} (Arakadesa) [k azmfjyxm;&m &udKifwkdYajr[k t"dyg,f&&Sdygonf/ tOD;qkH;aom
taxmuftxm;jzpfonf[k ,lq&ayonf/ ygarmuvpl t
f tqkt
d & at'D 1299 ck xk;d aom yk*aH usmufpm
wpfcsyfwGif ]]&udKif}}}[lawGU&onf/
eDukdvmvGefwD (Nicola Canti) 1420-1430qkdolu &udKifjynfukd ]]&csefeD}} ''Rachani"[k
a&;om;cJhonf/ 16&mpk tv,fcefYwGif wl&uDoabFm uywdefwpfOD;url ]]&uef}} (Rakai)[k a&;om;cJhjyef
onf/ tm;vkH;yif rlvtac:ESihf eD;pyfrI &SdMuygonf/
at'D 1516 ckESpfwGif bmbkdqm (Barbosa)qkdolu tm&uef (Aracan)[l ,ckacwf EkdifiHjcm;
om;tac:ESihf teD;pyfqkH; tokH;jyKa&;om;cJhonf/ aemufykdif;wGif Oa&mywkdufom;rsm;? txl;ojzihf ay:wl*D
tdEd,tEG,frsm;u xkdpmvkH;ESihfteD;pyfqkH; pmvkH;rsm;jzihf okH;pGJvmMuonf/ if;wkdYrSm Reeon, Rakan ,
Arraeam, Araeao, Orrakan ESihf Arrakan [l trsKd;rsKd;tzkHzkH ac:a0:a&;om;Muayonf/
Edik if jH cm;om;rsm;taeESifh rnfoyYkd if ac:qkMd uapumrl &ckid w
f idk ;f &if;om;rsm;tzkYd &uKd i[
f
l av;av;
eufeuf toHxGufqdkaom &ckdif[l ac:onfukd tBudKufEIdufqkH;jzpfMuonf/ trsKd;ESifhoDvukd apmihfxdef;Mu
aomolrsm;jzpfMu apmihfa&Smufjcif; t"dyg,f&onf/ ]]&udKifi}f }}ukd ykdESpfoufMujcif;jzpfonf/ taMumif;
ukdtoQifem*dEarmfuGef;wGif
trsKd;oDv?b ESpfXmeukd
jynfh0r@dKif? apmifhpGrf;Edkif
&udKifemr? bGJUrnfvSjzihf
tEwonm? ac:tyf&mwnf; [lvnf;
Ak'0ifvuFmwGif
uRef;wGifZrL
vlwGif&udKif
BudKifbdowif;
wif;onfhtjzpf
cspfonfhtrsKd;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

11

BudK;onfhvkH;v
jrwfpm*ESihf
ESpf0ewfvl
cspfMunfjzLonf
edAKqkawmif;jynhftHhwnf;/ [l awGU&ayonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

12

ukvm;wefjrpf
&ckdif,Ofaus;rI xGef;um;cJh&m a&S;a[mif;NrdKUawmfBuD;rsm;onf ukvm;wefjrpfac: *pye'Djrpf0Srf;ukd
trSDjyK ay:aygufcJhMujcif;jzpfonf/ &ckdifwkdY\ aemufqkH;NrdKUawmfjzpfaom ajrmufOD;NrdKUawmfodkY ppfawGNrdKUrS
oGm;vmygu jrpfaMumif;vrf;ukdyif tokH;jyK&onf/ jrpfonf &ckdifwkdY\toufaoG;aMumyif/ orkdif;rSwf
wrf;rsm;wGif *pye'D[lawGU&onf/ ukvm;wefjrpf[ltrnfwGifvmykHESihf *pye'Djrpf[lac:a0:MuykHrSm
pdw0f ifpm;zG,jf zpfonf/ wcgu uyv0wfjynf&h iS f rifom;wpfyg;onf ukvm;wefjrpfnmykid ;f wGif &aoh&[ef;
jyKae&mrS xkda'orS wkdif;&if;om;tBuD;tuJwpfOD;\ orD;ESihf vufqufonf/ wpfaeYwGif a&BuD;av&m
jrpftwGi;f odYk ESpOf ;D vk;H arsmygoGm;cJah vonf/ ausmufawmfNrKd UteD; aovm*D&ad wmifem;ta&mufwiG f ul;vm
]]ukvm;wef}}}[k ac:Mu&m aemifwGifumva&GUavsmNyD;
NyD; &yfwefYrdMuonf/ xkdjzpfpOfukd trSDjyK]]uk
ukvm;wef[k jzpfvmonf/ *pye'DrSmrl ygVda0g[m&jzpf vdyfausmukH;cGHo@mef &Sdaom jrpf[k
t"dyg,f&onf/ jrpf\jrpfnmykdkif; a&crf;aom&moDwGif a&wkdufpm; acsmarGUajymifvufae aom
ausmufwkH;ausmufcJrsm;rSm pD&&DawGUjrif&onfukd tpGJjyK *pbe'Djrpf[k ac:onf[kqkdonf/

&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;
yxr"n0wD
&ckdifwkdif;&if;om;wkdY\ orkdif;aMumif;um; &Snfvsm;MumjrifhcJhNyD jzpfonf/ if;\wnfae&mtxm;rSm
awmifwef;BuD;rsm; yifv,fBuD;rsm;jzihf 0kdif;&Hwnf&SdcJh ywf0ef;usiftaESmifht,Sufuif;pGmjzihf oD;jcm;&Sdae
cJhonf/ orkdif;aMumif;wavsmuf tkyfcsKyf&me,fy,ftwGif; pkpnf;pGm pDrHuGyfuJEdkifonf/ jyXmef;Ekdifonf/
a&S;usaom &ckdiforkdif;rSwfwrf;t& Ak'ryGifhrD ESpfaygif;rsm;pGmu omuD0ifrif;om;wpfpkonf tdEd,EkdifiHrS
0ifa&mufvmcJo
h nf/ xko
d muD0ifrif;om; nDtpfuw
dk pfpt
k m; tpfuBdk u;D 0goka'0ESifh Ava'0wku
Yd OD;aqmif
Muonf/ if;wkdYonf 'Gg&m0wDNrdKUudk wnfaxmiftkyfcsKyfMuonf/
if;aemuf omuD0if zwfr&yg OD;aqmifaom tkyfpkwpfpkonf ukvm;wefjrpfnmrS 0ifa&mufcJhjyef
onf/ tqkdygtkyfpk\acgif;aqmifonf tajrmftjrifBuD;pGmjzihf &SdESihfNyD;aom a'ocHwkdif;&if;om; rsKd;EG,fpkESihf
qufqHaygif;oif;NyD; acgif;aqmif\orD;ESihf vufqufcJhavonf/ if;wkdYrS arG;zGm;vmaom rm&,k
rif;om;um; pGrf;&nfowdESihf jynhfpkHonf/ OmPftajrmftjrif BuD;rm;onf/ rdcifbufrS vlrsKd;pkrsm;ESihf
zcifbufrS aqGrsK;d rsm;tm; aygif;pyfpnf;k;H um ,cifyxr 0ifa&mufcahJ om omuD0ifrif;rsK;d rsm; wnfaxmifchJ
onf/ a0omvDtm; wkdufckdufodrf;,lonfh vlkdif;rsm;aMumihf ysufpD;NyD;jzpfaom a0omvDukd rESpfouf
o&Dacsmif;jzm;ta&SUbufurf;eD;wGif "n0wDNrdKUukd wnfaxmifonf/ rm&,krif;rS rif; 55quf tkyfcsKyfrif;
vkyfMuonf/ rm&,krif;eef;pHou&mZf umvukd bDpDokH;axmifcefYu[k azmfjyMuonf/

uefo;Hk qifNh rKd U (bDpD 16 &mpk)


"n0wDNrdKUwGif rif;quf (55)qufajrmuf rif;i,faysmfvSpnfolonf "n0wDukd rESpfouf
awmifbuft&yfoYdk pkeq
f if;vmNy;D oD&rd me'Do&Dacsmif; vuf,mbufurf;wGif NrKd Uopfwnfonf/ NrKd Uawmf&m
ESihfywfouf tpteyif &SmrawGUawmhacs/ odkYjzpf&jcif; NrdKUwnfESpfrvnfrDyif eef;wGif;ykefuefrIjzpf?
NrdKUukd pGefYcGmcJhMujcif;aMumihf jzpf[ef&Sdonf/

eDvmyef;awmif; (bDp-D 16 &mpk)


uefokH;qifhNrdKUwnf rif;i,faysmfvSpnfolrSm trwf(3)OD; ykefuef vGefcJh&m rdzk&m;apmppfonf
orD;awmfEpS Of ;D ESifh aemufygwkEYd iS t
fh wl uefo;Hk qifNh rKd UrS pGecYf mG cJo
h nf/ if;aemuf eDvmyef;awmif;ukd wnfonf/

13

ajrmufO;D NrKd Uawmf


,m,DNrdKUawmfrQom jzpf[efwlonf/

ausmufyef;awmif;NrKd U (bDpD 16 &mpk)


&ckdifjynfwGif eef;vkyGJ jzpfaecsdefwGif waumif;oif;wGJjynfwGifvnf; eef;vkyGJjzpfae&m ta&;IH;edrfh
cJhaom uH&mZmBuD;rSm taemufkd;rwavQmuf a&Munf&mjrufEk&m &SmazGcJh&m &ckdifjynfajrmufykdif; *pye'D
jrpfzsm;wGif ausmufyef;awmif;NrdKUudk wnfonf/ uH&mZmBuD;vnf; eDvmyef;awmif;&Sd ,cif&SdESifhNyD;aom
omuD0ifrsKd; rdzk&m; apmppfESihforD;awmfwkdYtm; ac:,lNyD; orkdif;ukd qufcHMuonf/ NrdKUawmfrSm tvsm;
8rkdif? teH 5rkdif us,f0ef;tjrifh 4500ayjrifhaom awmifukef;jrifhay:wGif wnf&Sdonf/ yvuf0NrdKUrS
ta&SUbuf 14 rkdifcefYtuGm qrD;acsmif;zsm;wGif wnf&Sdonf/ ,ckwkdif NrdKUwnfaxmifbl;aom t&dyfvuPm
rsm; awGU&aMumif; zwfr&yg/

'kw,
d "n0wD (bDpD 1483-580)
ausmufyef;awmif;wGif 24ESpfwmrQ eef;pHNyD; aemufrdzk&m;\wdkufwGef;csuft& ukef;jrifhawmifay:
NrdKUrS awmifbufajrqDMoZmaumif;aom ukvm;wefjrpf0Srf;okdY pkefqif;vmcJhonf/ yxr"n0wDNrdKUawmf&m
wGif 'kwd,"n0wDukd wnfonf/ uH&mZmBuD;rS oD&d&mZmxd (28)quftkyfpkd;Muonf/

wwd,"n0wD (bDpD 580 rS 326 xd)


'kwd,"n0wDNrdKUawmfwGif rif;aygif; (28)quf eef;pHNyD;aemuf ol&d,rif;quf ponf? ol&d,
rif;quf\ yxrqkH;aomrif;rSm pEmol&d,jzpfonf/ rif;onf NrdKUawmfukd topfwzef rGrf;rHjyifqifNyD;
ol&d,rif;quftjzpf qufvuftkyfcsKyfjcif;jzpfonf/ &uyl& wwd,"n0wDukd wnfaxmifcsdefonf
tdEd,jynfwGif bk&ifAdrdom&rif;ESihf acwfNydKifjzpfonf/ pEmol&d,bk&if\ avQmufxm;awmif;yefcsuft
& Ak'bk&m;&Sifonf &ckdifjynf "n0wDNrdKUawmfokdY <ua&mufum r[mrked kyf&Sifawmfjrwftm; oGef;vkyfapcJh
onf/ NrdKUawmfwGif ol&d,rif;quf 25qufESpf 900cefY tkyfcsKyfrif;vkyfMuonf/

a0omvD (at'D 327-776)


at'D 327 wGif 'Gifp`Eac: r[mwkdif; p`Em;rif;BuD; eef;wufonf/ xkdESpfwGifyif rdzk&m;ESpfyg;
uG,fvGefNyD; wkdif;a&;jynfa&; IyfaxG;cJhonf/ trwfynm&Sdrsm;u "n0wDNrdKUrSm NrdKUoufukefNyD; ajymif;a&TU
oifhaMumif; avQmufxm;Mu "n0wDNrdKUrS pGefYcGmcJhonf/ vrf;wGif uefokH;qifhNrdKUa[mif;&mwGif NrdKUopfwnf
onf/ xkdNrdKUrSm "n0wDNrdKU\ awmifbuf 3rkdifuGm oD&drme'Do&Dacsmif;urf;teD;wGif wnf&Sdonf/
,m,DNrdKUjzpf {u 120 cefYomus,f0ef; NrdKUkd;wpfxyf um&Hxm;onfukd aumif;uifajrwkdif; ajrykHwGif
ygarmu a':oif;Munf &SmazGawGU&SdcJhonf/ ckESpfvtwGif; vlrsm;aoaMuysufpD;Mu xkdNrdKUukd pGefYcGmNyD;
awmifbufoYdk pkeq
f if;cJ&h m &Ee'D&ef;acsmif;teD; ,cifa0omvD NrKd Ua[mif;&mwGif a0omvDNrKd Uukd wnfonf/
NrdKUawmfwGif p`Em;rif; (9)quf tkyfpkd;Muonf/ a&S;tcgu yifv,ful;oabFmrsm; qkdufuyf&m ausmuf
avSum;BuD;ukd tpGJjyK a0omvDausmufavSum;[k &ckdiforkdif;wGif a&;om;azmfjyMuonf/ pD;yGm;a&;
awmifhwif;ckdifrmonfhtjyif bmom? pmay? ,Ofaus;rI? tEkynmESihf ydokumynmbufwGifyg rusef tpp
tqifhtwef;jrifhrm;cJhonf/ &Sm;yg;vSaom aMu;eDjym;pm? acgif;avmif;pm? qDrD;cGuftrsKd;rsKd; '*Fg;trsKd;rsKd;wkdY
ukd awGU&SdNyD;jzpfonf/ ,cktcg a&S;a[mif;okawoeXmerS wlazmfokawoejyKvkyfNyD;jzpf&m a0omvDNrdKU
NrKd Uoufwrf;ESiyfh wfouf &ckid o
f rkid ;f yg tcsut
f vufrsm;ESifh uku
d n
f aD Mumif; awGU&S&d ygonf/ oa&acw&m
ysLNrdKUawmfESihf acwfNydKifjzpfonf/
a0omvDacwfonf &ckdiforkdif;\tvSnhftajymif;wGif ta&;ygaMumif; awGU&onf/ p`Em;rif;rquf
rwdkifrD "n0wD&uKdifjynfwGif r[mrkedkyfyGm;awmfukd r@dKifjyKukd;uG,fMu&m Ak'omoem oefYpifcJhonf/
a0omvDwiG f wl;azmfawGU&SNd y;D taxmuftxm;rsm;t& xkpd Ofu tdE,
d Ekid if rH S Ak'b
momqkid &f m *kP
d ;f opfrsm;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

14

a&muf&Sdukd;uG,frI taxmuftxm;tcsKdUukd awGU&onf/ a0omvDp`Em;bk&ifrsm;onf tjcm;aom


omuD0ifrsm;ukv
d nf; vGwv
f yfpmG uk;d uG,cf iG jfh yKcahJ Mumif; awGU&onf/ Ak' yk yf mG ;qif;wkrsm;wGiv
f nf; tvGerf S
vSywifhw,faom tqifwefqmrsm; qif,ifukd;uG,fvmonfukd awGU&onf/

ajrmufO;D NrKd U (at'D 776-792)


a0omvDrif;quf aemufqkH;rif;qufjzpfaom pl#p`Em;rif;BuD;onf yifv,fwGif a&epfewf&GmpHNyD;
aemuf a0omvDNrdKUukd qufcHrnfhol r&Sdjzpf&m usef&pfaom rdzk&m;acgifBuD; pEma'0D\tpDtrHjzihf rsKd;jcm;NrD
wkdif;&if;om;tBuD;tuJjzpfaom tjrwlukd eef;wifonf/ if;uG,fvGefNyD;aemufwGif om;yJjzLu qufvuf
tkyfcsKyfonf/ yJjzLrif;vufxuf at'D 776 ckESpfwGif a0omvDukd rESpfouf if;\Zmwdae&yfjzpfaom
ajrmufOD;t&yfwGif NrdKUwnfonf/ ajrmufrsm; BuD;us,f tOD;tzsm;aecJhaom t&yfjzpf ajrmufOD;[k trnf
ay;onf/ a0omvDNrdKUawmfu rif;aeNrdKU r[kwfawmhaomfvnf; qufvufpnfum;zGHUNzdK;aeqJyifjzpfonf/
rMumrDajrmufbufrS rGef*kdvD,Hrsm;onf tOee'Dav;NrdKUtwkdif; pkefqif;vmjyD; wkdufckdufodrf;,lavonf/
wkyfrSwfwrf;rsm;t& at'D 749 rS 779 ESpfrsm;twGif; ukdvkdzef (Ko Lo Fend) onf {&m0wDjrpfnmykdif;ukd
tBuD;tus,fxkd;ppfqifaMumif; od&onf/ if;tjzpftysufrsm;onf orkdif;aMumif; qufEG,frI &SdMuayvdrfh
rnf/ &ckdiforkdif;wGif umvonf orkdif;aMumif; tvSnhftajymif;umvyif jzpfonf/ tdE, tm&d,ef
,Ofaus;rI vTrf;rkd;aomacwfrS tif'kdrGef*kdvTKduf (Indo-mongoloid) a&maESmaomacwfodkY tcsdefrSpwif
ajymif;vJcJhavonf/ a0omvDacwf ukefqkH;csdef[k qkd&ayrnf/

oydwaf wmifNrKd U
ajrmufOD;NrdKU 0ifa&mufwkdufcdkuf cH&aomtcg yJjzLrif;onf rdzk&m;armif;rrdH rSL;rwfjynfolwkdYukd
ac: kd;racsmif;zsm;wGif oydwfawmifNrdKUudk wnfcJhonf/ NrdKUrSm ,m,DNrdKUomjzpf ckdifcefYpGm wnfaxmif
aom NrdKUawmfr[kwfacs/

yxr pr0ufNrKd U (at'D 792-818)


a0omvD\ aemufqkH;rif;jzpfaom plVp`Em;rif; ewf&GmpHcsdefwGif pEma'0Drdzk&m;wGif ukd,f0eft&ifh
trmESihf usef&pfavonf/ if;rif;om; zGm;jrifaomtcsdefwGif rsKd;jcm;rif;rsm; tkyfcsKyfaeaom umvjzpf
eef;kd;rif;rsKd;ukd jzwfypfrnfpkd; cspfcifolrsm;u awmawmifxlxyfaom ,ckpkdif;wif a&wcGefa'ojzpfaom
zwfr&yg t&yfwGif okd0Sufxm;avonf/ xkda'orSm oufvlrsKd;wkdY aexkdifaom t&yfjzpf oufwkdYu
&ckdifeef;kd;rif;om;tjzpf kdaoav;pm;Muum ]]igwkdYrif;}}}}[k ac:onf/ if;rS iwkefrif;[kwGifonf/ iwkef
rif;om;tm; arG;jrLapmihfa&SmufcJhMuaom awmifay:wkdif;&if;om; vlrsKd;pkwyfESihf &ckdifrl;rwfjynfolwkdY
nDnm at'D 794 wGif eef;wifMuonf/ xkdrif;onf a0omvDNrdKUawmfa[mif;rS ta&SUawmifbuf (6)rkdif
tuGm tOvDe'Djrpfurf;wGif pr0ufNrdKUawmfukd wnfonf/

yOmNrKd U (at'D 818-1103)


xkdrif;vGefNyD;aemuf wkdif;jynf rNidrfroufjzpfcJh&avonf/ xkdtcsdefwGif plVp`Em;rif;\wl
pEul;rif;om;ESihf w&D;awmfpEma'0DwkdYrS zGm;jrifaom acwoifrif;om; xkdNcdwfacsmif;zsm;wGif ykef;atmif;
ae&mrS ac:,lNyD; rif;ajrmufMuonf/ &eftaygif;ukd ESdrfeif;NyD;aemuf pr0wDNrdKUukd rESpfouf awmifbuf
reD;ra0;wGif yOmNrdKUukd wnfonf/ rif; 15 quf 285 ESpftxd eef;pHMuonf/ orkdif;q&mtcsKdUu
prm0wDESifh yOmukd ruGJrjym;yJ twlwla&m azmfjyavh&Sdonf/ odkYjzpf&onfrSm NrdKUrsm;onf "n0wD?
a0omvDuJhodkY BuD;rm;ckdifcefYrI r&Sdjcif;? eD;eD;uyfuyf wnf&Sdjcif;? jrpfaMumif;ajymif;rIrsm;aom av;NrdKUjrpfurf;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

15

ezl;wGif wnf&Sd wkdufpm;rI'gPfukd jyif;xefpGm cHpm;&jcif;wkdYaMumihf jzpfEdkifonf/

yxravmif;MuufNrKd U (at'D 1103)


yONrdKUrif;quf rif;bDvl;vufxufwGif trwfwpfOD; ykefuefrIaMumihf rif;bDvl;\om; rif;&Jb,ESifh
rdom;pkonf yk*HNrdKUokdY xGufajy;wdrf;a&SmifcJh&avonf/ yk*HwGif (35)ESpfwm MumjrihfcJh&m vuf&mrif;eef
[laom om;wpfa,mufESihf aygufkdjr[laom orD;wpfa,mufxGef;um;cJhonf/ rif;&Jb, rvGefrD om;ESihf
orD;ukd armifESr&if;vufqufap &ckdifxD;eef;ukd jyef&atmif BuHaqmif&ef rSmMum;cJhonf/ vuf,mrif;eef
onf yk*Hrif;\tultnDjzihf at'D 1103 ckESpfwGif &ckdifxD;eef;ukd jyefvnf&&SdcJhavonf/ &ckdifwkdif;&if;om;
taygif;wku
Yd vnf; rdrw
d \
Ydk eef;k;d rif;om;ESifh rif;orD;wkt
Yd m; vSKu
d v
f pJS mG BuKd qcdk MhJ uavonf/ vuf,mrif;eef
ukd yk*Hrif;u ulnD&mwGif ysLppfonf wpfodef;yg0ifonfukd taMumif;jy ysLwpfodef;rif;[k vnf;ac:onf/
xkdrif;eef;wufNyD;aemuf rSL;rwfynm&SdwkdY avQmufwifcsuft& yOmNrdKUonf udef;cef;ukefNyD [kqkdum NrdKUukd
pGefYcGmcJhavonf/ av;NrdKUjrpfukd ul; NrdKU&m&SmazGav&m pnfrsufESmuJhodkY nDnmaomajrjyif ukd awGU
avmif;MuufNrdKUukd wnfonf/ yk&def (at'D 1103-1123)avmif;MuufNrdKUwGif ESpfrvnfcif rif;orD;wpfyg;
tygt0if vl o l q if j rif ; trsm;tjym; aoqk H ; cJ h Nrd K U\ajrmuf b uf aygif ; wk w f a csmif ; uk d jzwf u m
yD;&def}} ]]yg;&def}}}[k
NrdKU&m&SmazGcJhonf/ nDnmaomajrjyifwGif yanmifyifBuD;wpfyifrS vlwpfOD;u ]]yD
atmf[pfum ajrmuft&yfodkY ajy;onf/ xkdedrdwf,l yk&def[k trnfay;um xkdae&mwGif NrdKUopfwnfonf/
yk&defNrdKUonf avmif;MuufESihf aygif;wkwfacsmif;i,fwpfckomvQif jcm;onf/ awmifbufe,fedrdwfonf
aygif;wkwaf csmif; jzpfonf/ ,cktcg wdraf umaeayNy/D av;NrKd Ujrpfurf;ukd rsuEf mS jyK awmifwef;i,fwpfcu
k dk
ausmaxmufaemufcHjyKxm;onf/ ukvm;wefjrpfESifh av;NrdKUjrpftMum; r[mAsL[m tcsuftcsmusonf/
aESmif;ykid ;f ajrmufO;D acwf bk&ifrsm; a&SUwef;ppfajrjyif ae&mjzpfonf/ at'D 1123 wGif aumvd,rif;\om;
'&mZmonf yk&defukd topfwzef wnfaqmufonf/ 'kwd,yk&def[k tcsKdUu ac:Muonf/

Ncw
d Nf rKd U (at'D 1142-1154)
yk&defNrdKUwGif teEod&dewf&GmpHNyD;aemuf at'D 1142 ckESpfwGif if;\nD rif;bkef;pm; eef;wufonf/
if;onf yk&defukd rESpfouf ajrmufbufukd qefwufNyD; av;NrdKUjrpf\acsmif;vufxufjzpfaom Ncdwfacsmif;
zsm;wGif NcdwfNrdKUudk wnfonf/ ajrmufOD;NrdKUrS ajrmufbuf (9)rkdifcefYtuGmwGif wnf&Sdonf/ vlol
ta&muftaygufenf; acsmifusonf/ vkHNcHKa&;& a&G;cJh&[efwlonf/ aumif;uif"mwfykHt& {u(30)cefY
us,f0ef; wpfbufvQif 1200 aycefY&Sdaom pwk&ef;ykH eef;NrdKU&Sdonf/ eef;NrdKU\tjyifbufwGif usOf;ajrmif;
aom usKH;i,fjzihf 0ef;&Hxm;onf/ "n0wD? a0omvDuJhokdY eef;NrdKUtjyifbufwGif ywfvnf0ef;&Hxm;aom
NrdKUwHwkdif; rawGU&bJ awmifbufeef;NrdKUkd;ESihf NydKifwHwkdif;wpfxyf awGU&onf/ ay 3500 cefY&Snfonf/
&efolrsm; awmifbuft&yf av;NrdKUurf;rSwqifh vma&mufwwfaomaMumihf jzpfEdkifonf/ xkdNrdKUwGif rif;
(3)quf 12 ESpfcefYom eef;pHMu zwfr& rsm; rusef&pfcJh&jcif; jzpfEdkifonf/

'kw,
d pr0uf (at'D 1154-1163)
"Eklaygrif;onf NcdwfNrdKUwGif 3 ESpfcefY eef;pHNyD;aemuf 1154 ckESpfwGif pr0ufNrdKUawmf&m 'kwd,
pr0ufNrdKUukd wnfonf/ if;bk&if xkdtrwf pvuFmAkdvfu vkyfBuHNyD; (1)ESpfeef;pHonf/ if;aemuf "Eklayg
\om; yOLoifu NrdKUwGif (2)ESpf eef;pHonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

16
NrKd Ua[mif;awmifil (at'D 1163-1250)

'kwd,pr0ufNrdKUwGif yOLoifrif;onf (2)ESpfcefY eef;pHNyD;aemuf pGefYcGmcJhNyD; at'D 1163 ckESpfwGif


NrdKUa[mif;awmifilukd wnfaxmifonf/ NrdKUonf av;NrdKUjrpf\ ta&SUbufurf;ezl;wGif wnf&Sdonf/
ae&O&m[lvnf; &ckdiforkdif;wGif azmfjyMuonf/ avmif;MuufNrdKU\ta&SUbufwnfhwnfh av;NrdKUjrpfBuD;jcm;
vQuf wnf&Sdonf/ jrpfa&wkdufpm;rIaMumihf NrdKU&maysmufvkrwwf jzpfaeayNyD/ &ckdifrif;orD;{csif; tykd'f
22 wGif ]]{ydrfhwjcif;? xkdNrdKUwGif;0,f okH;rif;wGifvSm? Murmuefvwf? rufpvifAkdvf? NidK;okd&efcif;?
ykefuefvsOf;? wif;cJhwcsuf? pr0uf? toufokH;ESpf? cEmypfrS? wkdif;cspfwGifrnf? pkd;rif;onfukd?
jynfAkdvfvl? BudKufrloem;? &Sifkd;om;[k? ajrmufpm;pD&if? bdodufwifrS? xkdwGifraxmif? awmif\xkl?
NrdKUawmifil? wnfrlpOfvsuf}} [l awGU&onf/ pr0uf\ awmifwnfhwnfhwGif[k qkdonfukd owdrl&rnf
jzpfonf/ NrdKUwGif rOLoifrS tavmrmjzLrif;xd 17 qufESpfaygif;(88)ESpfMumrQ tkyfcsKyf rif;vkyfMuonf/

'kw,
d avmif;MuufNrKd U ( at'D 1251-1406)
NrdKUa[mif;awmifilrif;quf\ aemufqkH;rif;jzpfaom tavmrmjzLonf ,if;NrdKUwGif wpfESpfeef;pHNyD;
aemuf ynm&Sdrsm;\ aA'ifudef;cef;t& NrdKUoufukefNyD;jzpfaMumif; avsmufxm;Mu av;NrdKUukd ull;umNrdKU&m
&SmazGavonf/ rl;rwfynm&Sdrsm;\ a&G;cs,ftBuHjyKcsuft& at'D 1251 ckESpfwGif yxravmif;MuufNrdKU&m
a[mif;wGifyif 'kwd,avmif;MuufNrdKUawmfukd wnfavonf/ NrdKUawmfNrdKUukd wnfavonf/ NrdKUawmf&SmazG&ef
twGuf rif;crf;rif;em;jzihf av;NrdKUjrpfukd ul;vmcJh&m avmif;MuufNrdKU&mteD; urf;ezl;ukd OD;wkdufcgeD;wGif
&Sifbk&ifpD;vmonfh avSavmif;awmfOD;ykdifukd awmMuufzwpfaumif jzwfoef;jyefoef;cJhonf/ if;ukd
twdwfedrdwf,l ]]avmif;Muuf}}}[kwGifonf/ ynm&Sd[l;&m;wkdYu NrdKUouf&SnftHh? wkdif;jynf{csrf; om,mtHh
[l erdwzf wf avQmufwifMuavonf/ ,cktcg avmif;MuufNrKd U\ wnfae&mrSm jrpfv,fu uRe;f wpfuRe;f
ay:wGif usa&mufaeayNyD/ bk&m;rsm;ukd a&wkdufpm;rI &Gmom;rsm;u a&TUajymif;umuG,fxm;NyD;jzpfaomfvnf;
eef;NrdKUeef;awmfukef;rSm jrpfa&u 0g;NrdKcJhayNyD? ,Ofaus;rIvuf&mrsm; rnfrnfrQ aysmufuG,fqkH;IH;cJhonfukd
rcefYrSef;Ekdifacs/
NrdKUawmfwGif rif;aygif; 18 quf? ESpfaygif; 155 ESpfMum tkyfcsKyfrif;vkyfMuonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

17

]]ajrmufOD; a&TNrdKUawmf}}
orkdif;aemufcH
avmif;MuufNrdKUwGif 18 qufajrmufrif;jzpfaom rif;apmrGefonf rdzk&m;apmppfESihf at'D 1404
ckwGif eef;wufonf/ xkdtcsdefwGif avmif;Muuf\ EkdifiHa&;tajctaerSm rNidrfoufvSacs/ eef;vkrif;rsm;
rMumcPqkdovkd ay:aygufwwfNyD; e,fpm;e,fy,fpm;rsm;uvnf; olwvl igwrif;ESSihf A[kdjzpfaom
NrdKUawmf\ tkyfcsKyfa&;MoZmtmPm xda&mufrI r&SdvSacs/ okdYESifh ESpfaygif;rsm;pGm MumcJhNyD;jzpfonf/
wpfwkdif;jynfvkH;ukd tkyfcsKyf&ef rqkdxm;;bd avmif;MuufNrdKUawmf\ tkyfcsKyfa&;rSmyif cyf,kdif,kdifjzpfaeayNyD;?
aemufqkH;wGif bk&ihftwGuf tm;ukd;&qkH;aom ukd,f&Hawmfwyfukdyif csKyfukdifEkdifpGrf; r&Sdawmhay/
tajctaewGif tif;0 rif;acgifonf om;awmfrif;&JausmfpGmukd avmif;MuufNrdKU csDwufwkdufckdufaponf/
at'D 1406 ckESpfwGif avmif;MuufNrdKUus rif;apmrGefonf b*Fvm;ukd wdrf;a&SmifoGm;avonf/
avmif;MuufNrdKUusqkH; wpfESpftMumwGif rif;apmrGef\nD oHwGJpm;rif; c&Donf [Hom0wD &mZm
"d&mZf\tultnD ppfom;ig;axmifESihf yl;aygif;um avmif;MuufNrdKUukd wkdufckdufonf/ at'D 1407 wGif
&&Sdonf/ if;aemufwGif tif;0rSwzef ppfcsDvmjyefonf/ enf;jzihf avmif;MuufNrdKUtygt0if &ckdifa'o
wpfckvkH;onf 24 ESpfwmrQ tif;0ESihf [Hom0wDwkdY\ tcsif;csif;ppfNydKifMu&m ppfwvif; jzpfcJh&avonf/
umvtwGi;f wGif rif;apmrGeo
f nf taemufo&l wefrif;xH ckv
d aHI e&mol&wefrif;wGiv
f nf; ppfruf
ESihf&ifqkdifae& rif;apmrGeftm; rnfokdYrnfrQ tultnD ray;EkdifcJhacs/ xkdtcsdefwGif a'vDrif;onf ol&wef
rif;tm; ppfcif;vmcJ&h m qifwyf? jrif;wyf? ajcvsiw
f yfrsm;tjyif txl;avhusix
fh m;onhf EGm;aygufrt&G,cf efY
&Sd ppfacG;BuD;rsm;yg? yg0ifwkdufckdufMuavonf/ rif;apmrGefvnf; ol&wefbk&iftm; ulnD&ef tcGifhta&;ESihf
BuKH if;u OD;pD;um wku
d cf u
dk af y;onf/ acG;Bu;D rsm;tm; oHrQm;wGif wyfxm;aom trJom;rsm;jzihf pm;aomuf
apum owfjzwfaponf/ qifjrif;wkt
Yd m; usi;f wl;apum usi;f atmufwiG f oHp;l rsm;axmif zrf;qD;owfjzwf
ypfavonf/ enf;jzihf tiftm;BuD;rm;aom a'vDppfwyfBuD; atmifjrifcJhavonf/ if;tjyif rif;apmrGef
onf ol&wef\ppfwyftm; awmkdif;qifzrf;enf;ESihf avhusihfenf;ukdyg oifMum;ykdYcsay;onf/ ol&wefbk&if
vnf; aus;Zl;ukd axmufxm; rif;apmrGeftm; &ckdifxD;eef;ukd jyefvnf&&Sda&;twGuf ppfwyfBuD;wpfwyf
jzihf ulnDavonf/ rif;apmrGefonf at'D 1429wGif jrefrmou&mZf (791)ck uqkefvqef;(1)&uf
Mumoyaw;aeYwiG f avmif;Muufx;D eef;ukd jyefvnf&&Scd ahJ vonf/ rif;apmrGeo
f nf avmif;MuufwiG f (2)ESpcf efY
eef;pHNyD;aemuf eef;awmfukd rkd;BudK;cjcif;? ief;a>rwufjcif;? iSufqkd;em;jcif;? ponfhraumif;aom twdwferdwf
rsm;ESihf BuHKawGU&onf/ ifukd,fwkdifuvnf; tif;0? [Hom0wDom;wkdY rMumcP pkd;pHcJhjcif;? aoG;xGufoH,kd
jzpfcJhjcif;wkdYaMumihf? ESvkH;roefY jzpfaecJhonf/ rif;apmrGeftzkdY b*Fvm;wGif ppfajy;b0ckdvIHae&pOfu ppfa&;
Ek d i f i H a &;tawG U tBuH K rsm;
&ih f u suf N yD ; jzpf & um;
wk d i f ; jynf a umif ; pm;a&;
tckdiftrmawmifhwif;a&;twGufqkdvQif t&m&mukd pGefYvTwfpGefYpm; toifh&SdaecJhNyDjzpfonf/
if;aemuf rif;apmrGefonf umuG,fa&;pepfrsm; jynhfpkHaom NrdKUawmfopf&&Sda&;twGuf &SmazG&ef
a&TavS? aiGavmif;rsm;pDr
H av;NrKd Ujrpftwkid ;f qefwufvmcJah vonf/ tzGUJ wGif rSL;rwfynm&S?d [l;&m;wwf?
ppfonfrsm;ukd bk&ifukd,fwkdif uGyfuJtkyfcsKyf vkdufygvmonf/ taemufbufacsmif; vufwufodkY0if
NrKd U&m&Smavaomf a&TawmifxufrS OD;aygif;tusE iS fh tvGew
f ifw
h ,faom vlBu;D wpfa,mufonf wHy;dk ykavGudk
rIwf apmihfBudKvifhonf/ if;u ac:vwf a&TawmifteD;okdY csOf;uyfavvQif a&Tawmif\taemufbuf
cg;yef;? *VKefawmifxufrS ,cifenf;wl ac:jyefonf/ xkd*VKefawmif\ta&SU yg;acsmif;zsm;wpfckt0okdY
csOf;uyfrdavvQif bk&ifESifhtzGJUonf xl;qef;tHhMozG,f&m tcsif;t&mrsm;ukd odkYjrifawGU&onf/ bkrpkd;
ewfwkdYonf ,ufoJh ykvkdif;ukd ayGUcsDvQuf rdef;ra,mifaqmifNyD;aomf xkdacsmif;\awmifbuf? ajrmufbuf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

18

toD;oD;ae&m,lMuvQuf? awmifbufu rdef;ru ajrmufzufu rdef;rukd ]][,fa,muajrmufOD;}}}}ig;&\avm


[k ar;onf/ xkdtcg &yg\[k ajrmufbufu rdef;rujyefajymavonf/ wzefajrmufzufu rdef;ronf
&yg\}}
awmifbufu rddef;rukd ]][,fa,mu0oJ; ]]ig;&\avm
]]ig;&\avm[k ar;jref;jyefonf/ ]]&yg\}}
&yg\}}[k awmifbufrS
ajzjyefonf/ odYk tjyeftvSeaf jymqkad om pum;ukd rif;ESiw
fh uG rSL;rwfynm&Sw
d Ydk Mum;avaomf ajrmuft&yf
onfum; ]]ajrmufO;D }} ? awmift&yfonfum; ]]0oJ}}}[k od&SdMuavonf? if;aemuf ajrmufOD;wGif *VKefawmif
ajc&if;rS ajrmufOD;acsmif;zsm;ukd qufvuf&SmazGMuav&m vuf,m&pfaygufaom oifEG,fawmwGif;odkY
ta&mufwGif xl;qef;thhHMozG,ftjzpftysufrsm;ukd awGU&onf/ aMumifonf <uufukdvkduf&m oifEG,fawm
ta&mufwiG f <uufu aMumifudk jyefvku
d o
f nf/ wzefi,f acs(*s)D wpfaumifudk usm;uvku
d
f oifE,
G af wm
odkY a&mufaomf acsi,fu wzef usm;ukd vkdufjyef\/ aemufwzef a>ruzm;ukd vkdufjyef&m a&S;enf;wl
oifEG,fawma&mufvQif zm;u a>rukd vkduf a>ru ajy;jyefavonf/ a>rukdzm;u zrf;rd NrdKav&m
rNrdKEdkifyJ usef&pfaomtykdif;ukd rif;apmrGefu tHhMopGmjzihf awGUjrif&avonf/ tjcif;t&mukd ynm&Sd[l;&m;
wwfwkdYtm; wkdifyif&m blrdeufoefajrusef vuPmjynhfpkHaMumif; avQmufxm; eef;awmf&mtjzpf a&G;cs,f
avonf/ ajrukd &Si;f vif;&m carmif;yifBu;D wpfyifudk awGU ckwv
f &JS m carmif;yifBu;D \ acgif;wGif awmufwhJ
tjzLig;aumifukd awGU&onf/ [l;&mynm&SdwkdYu oabFmzjyKwfa&muf wkdif;jynfcsrf;om<u,f0tHh/ NrdKUawmf
wGif pkd;pHcJhMuaom rif;wkdYvnf; ig;yg;oDvNrJMutHh[k erdwfzwfMuonf/ if;jyif eef;awmfaqmuftHh[k
ajr&Si;f vif;pOf oufBu;D tkd wpfO;D onf vma&mufae&maumif;ukd Tejf yonf/ xkad e&mukd wl;azmf&iS ;f vif;&m
awmifbufem;u ajrjzL wpfpOfhtkd; &&Sd ajrmufzufem;u ajreDwpfpOf;tkd; &&Sdjyefonf/ ajrjzL&&Sdaom
twdwferdwftwkdrSm pkd;pHaomrif;wkdYrSm xD;jzLaqmif;rif;wkdYBuD; jzpfMu qifjzL&wemykdifqkdifMurnf/ ajreD
&aomtvkdrSmum; pkd;pHaomrif;wkdYrSm xD;jzLaqmif;rif;wkdYBuD; jzpfMu qifjzL&wemykdifqkdifMurnf/ ajreD&
aomtvkdrSmum; pkd;pHaomrif;rsm;rSm owdaumif;Mu eef;ouf&SnfMurnf/ ukefpnfaygrsm;rnf[ljzpf
onf/
odYk edrw
d f twdww
f &if;ukd awGUjrif& rif;ESiw
fh uG rSL;rwf[;l &m;wwfynm&Sw
d o
Ydk nf t&yfum;
t&yfum; blred ufoef atmifajrrSeNf y;D NrKd Uwnft[
hH k tcgukd Munhaf vaomf NrKd Uwnfrif;onf Mumoyaw;
om;jzpf? ]]rdefvufuef0ef;}}}}ESihf NrdKUwnfrl rif;um; touf&Snf NrdKUoufwkdrnf/ okH;ESpfwGif ysufvwHU/
]]uefvufwifhpef;}} ESihf NrdKUwnfrl rif;um; okH;ESpfom&Snf NrdKUoufwrf;rSm &mausmfudef;&tHh[l [l;&m;
wyfwu
Ydk avQmufxm;Muavonf/ xkt
d cg rif;apmrGev
f nf; igum; toufwydk gap? NrKd Uoufuo
dk m &Snaf ptH/h
aemifvmrnfh ighom;? ighajr;? pOfqufBuD;yGm;xGef;vif; &Snfvsm;ygap[l ]]uefvufuefpef;}} udef;
NrdKUESihfeef;ukd wpfNydKifeuf wnfavonf/ NrdKUwnfaomudef;ESihf ckESpfrSm at'D 1430? jrefrmou&mZf
(792)ck? awmfovif;vqef;(1)&uf we*FaEGjzpfonf/ at'D 1430 ckESpfjzpfonf/ NrdKU\t&yf&SpfrsufESmwGif
ewfBuD;&Spf&yf wnfonf/ eHpef;oifhatmif xkdxkdaomt&yfwkdY tumBuD; tumi,fwpfawmif pD&ifonf/
eef;&mukef;&yfol
=
*rkef;jzL
0oJ? &yfol
=
pH<ujzL
bm;blawmif&yfol
=
pHum;jzL
vufaumufaps;&yfol =
mpdrf;jzL
qifcsqdyf&yfol
=
0g*Grf;jzL
ausmuf&pfau&yfol
=
aqmif;&if;jzL
jyifaps;&yfol
=
cs&m;jzL
bk&m;ay:&yfol
=
Mumyef;jzL
abmif;'Gwf&yfol
=
a'gejzL

19

ajrmufO;D NrKd Uawmf

ajrmufOD;NrdKUol&yfom;rsm;onf a&S;bk&ifrsm;vufxufuyif tpOftvm&SdcJhonfhtwkdif; e,kefv


a&mufwkdif; ajrmufOD;NrdKUapmihfewfrsm;ukd ylaZmfyoNrJ jzpfygonf/

ajrmufO;D NrKd Uapmihf ewfywfoo


H mjcif;
&ur@dKif? &ckdifrSefzl;? rif;AmjyifjyK? apmrGefwnf a&TajrmufOD;av------a&TajrmufOD;-----ajrmufOD;0oJ? wpfaygif;wnf; avwyfwpfaygif;wnf;/
(eef;&yfukef;ol *rkef;jzLav *rkef;jzL) cspfcif,k,
NrdKUykdifrav----NrdKUykdifr
um,0ZD---raemcsDav----raemcsD------okH;vDkdusKd;----vufpkHrkd;av -----vufpkHrkd; ----zsm;qD;a&m*g----a0'emav -----0D;pGmvnfoQif;
atmifqkeif;av----atmifqkeif;
pD;rsKd;uif;av--------pD;rsKd;uif;-----pD;yGm;vmwfvm ------&wemav ------Opm<u,f0----csrf;om&av--csrf;om& -----pyg;ESifhqef ----'l;ykdifuRef;qef-----qefckH&DpGwf-------NzdK;NzdK;wufav----NzdK;NzdK;wuf----wpfcg&om -----ewfMoZmav----rsm;pGmBudKifrTD;---ESacsoD;av -----ESajymoD;-----ewfrsKd;ewfqGD? aomif;wyf? tnDaxmifaomif; NrdKUawmfaygif;av NrdKUawmfaygif;----atmifygpD oajyyef;eJY----&Dcsrf;ukdavmif;----(*rkef;jzL)
rmpDaMumif; pGJ&Dcsrf;avmif; ---------rS w f c suf / / vuf o J u G i f ; xJ e wf t rnf u k d ajymif ; vJ qk d & onf /
ajrmufOD;NrdKUwnfjcif;ESihfywfouf &ckdifpmayorkdif;wGif txifu& wcrf;wem; azmfjyMuay
onf /

&ckid rf if;orD;{csi;f
a&wGufou&mZf? ckESpfukd;q,f?
cGef0,fESpfaomf? vawmfovif;
vQH0if;xGef;nD? &0DaexGuf
qef;wpf&uf0,f? uefvufuefpef;
NrdKUESifheef;ukd? usdef;cef;pifppf
wnfodkvpf1-------

1/ t'lrif;kd-&ckdifrif;orD;tykd'f-31([Hom0wD)

ajrmufO;D NrKd Uawmf

20

&mZ0ifvuFm
cEmukd,fouf? riJhwGufwnf;? tkyfusufrsm;pGm
a0ae,smukd? *kPma&TOmPf? usihfzl;wefukd
zefzefpdwfoGif? rif;rif;wum? ykdYcJhpGmom;?
tcgpef;vyf? odvsufESihfom? ESpfaumZmrl?
ckESpf&mukd;q,f? pGef;0,fESpfck? &wk0ef
uHawmfoDvif;? vrif;qef;vuf? w&ufrSefvS?
ok&p'D0g? vsHjzmvif;xdef? we*FaEGaeY?
ra&GuDv*f? eHuftcg? &wemvsHvef;?
a&Teeff;usKH;NrdKU? tpkdYpkdYukd? rif;vkdzG,f&m?
us,fpGm cif;usif;? wnfxkHvsif;onf? eef;cif;NrdKU&mpownf;1?

&ckid &f mZ0ifvuFm


bkef;<u,fGefYoef? rif;apmrGefonf? trSefrysuf
NrdKUavmif;Muufukd? weufpkdufaqmuf?
pkd;tkyfajrmufaomf? xGef;awmufeef;r
OudoH? pkd;xwpfESpf? aeonfjypfrS?
wvSpf,if;u? odMum;jyom;? rkd;0a&mifSL;?
aomfwmjrL;odkY? ajrmufOD;rnfom? NrdKUatmifcsmukd
wnfvSmjyKvSpf/ ou&mZfum;? a'G;jzpfe0g
owomwnf;?2

1/
2/

&mZ0ifvuFm OD;pHwif (&rf;NAJ)ayrl ]]*D}}csyf


&ckdif&mZ0ifvuFm ,Ofaus;rI pm-40

ajrmufO;D NrKd Uawmf

21

&ckifd Nf rKd Uwnf Adou


k musr;f
ckESpf&mukd;q,f? pGef;0,fESpfazmf? vawmfoDvif;??
vsH0if;xGef;nD;? xGufNyD;aewwf? qef;w&uf
ajrmufOD;NrdKUom? wnfjcif;&mum;? awmifkdukum;?
ESpfyg;wlnD? bkrdeufoef? ajrMuefoifh&m
,if;onfrSmvnf;?? tumtifoD;? xm;xkHNyD;rS
wnfaxGNrdKUeef;? uefpef;uefv*f
wpfaxmifoufukd? rysufxkda&mf
qufwufaomfum;? t&maxmifaomif;
usdef;cef;atmif;\1-----------

0g;ausmif;q&mvuFm
"njynfwGif? a&Munfjrjr? csrf;at;vSom;?
*pye'D? rSKdif;&D&DvGif? jrpfqDvusFm
a&SUrsufESm0,f? jynfor@dKif? csufckdif[k
&cdkifGefYzl;? NrdKUajrmufOD;wGif? rnfxl;orkwf
wnfckwfwGifvsuf? wnfvkyfonfESpf? ou&mZfrl
&mckESpfck? ukd;q,fjyKom;? ESpfckpGef;wGif
xD;eef;up? jyXmef;csvsuf? rif;vSapmrGef
tkyfpkd;pH\2--------------

&ckid o
f mpGav vuFm
yGifhonfxD;jzL? qufumxlvsuf? aerlESpfESpf?
wkd;rjrifaomf? uvSpfoif;u? odMum;jyom;
rkd;0a&mifjrL;? Mu,faomufSL;odkY? ajrmufOD;rnfom
NrdKUatmifcsmukd? wnfumpifppf? aornfjzpfvnf;
ajr;jrpfpifquf? bkef;GefYwufvQuf? rysufyGm;pnf?
&Snfvufrnfukd? jrifonftrSef? txkH;pDonf?
aomif;cGifr@dKif? &ckdifomaqmif? ompGav -----&ckdifom;av----ompGav------

1/
2/

&ckdifNrdKUwnf Adokumusrf;ESihf ,Mwmusrf; (,Ofaus;rI) pm 48


0g;ausmif;q&my@dwf (&rf;NAJ) &mZ0ifvuFm pm 49

ajrmufO;D NrKd Uawmf

22
eef;awmf&mukef;

rif;apmrGefonf NrdKUawmfopfwnf&efqEjzihf oifhawmfaom ajrae&mukd BudK;pm;&SmazGcJh&m


awmifukef; awmifpG,frsm; 0kdif;ywf&efum obm0a&tkdifrsm;jzihf &SLcsifpzG,fjzpfaom ajrmufOD;ae&mukd
r[mAsL[m umuG,af &;&SKa'gifrh S a&G;cs,cf ahJ vonf/ rl;rwfynm&Srd sm;\ tBuaH y;csut
f & eef;awmf&mtjzpf
awmifkdawmif? ukum;awmifESihf rGefav;awmifwkdYukd NzdKcs ajrdavonf/ vkHNcHKa&;twGuf ajrzkdYum
wHwkdif;um&Honf/ eef;NrdKUtjzpf rif;ESihfrdzk&m;wkdYom pHpm;aexkdifonf/ eef;awmfukef;onf NrdKUawmf\tv,f
A[kdcsufwGif crf;em;xnf0gpGm wnf&Sdonf/
eef;awmfukef;ukd tqifhokH;qifh wHwkdif;okH;xyfjzihf jrihfwifum&H jyKvkyfxm;onf/ aemufqkH;tqifhrSm
ta&SUtaemuf 1740 ay? awmifajrmuf 1606ay &Sdonf/ tqifh\tpdwftykdif; tawmfrsm;rsm;rSm
,cktcg r&SdawmhNyD/ t*FvdyfwkdYu 1826 ckwGif ppfawGNrdKUopf wnfaqmufa&;pDrHudef; rif;BuD;ausmufwef;
jyKvkyf&eftwGuf ajymif;cJhvnf;aumif;? a'ocHtdrfrsm; aqmufvkyf&mwGif tokH;jyKMuvnf;aumif;?
vrf;cif;ausmuftjzpfvnf;aumif;? tokH;jyKcJhMuonf/ txl;ojzihf usL;ausmftdrfrsm; aqmufvkyfxm;ojzihf
,cktcg tpdwftykdif;rSm rxif&Sm;awmhacs/ odomaomajrwGif ay:xGufykdif;tjzpf tedrfhqkH;tqifh\
ta&SUawmifbufjcrf;? 0&pfawm&yfuGufwGif jrifawGUEdkifygonf/ wHwkdif;eH&H\tjrifhrSm 25 aycefYxd &Sdonf/
eef;awmfuek ;f tm; &ckid b
f &k iftqufqufwo
Ydk nf rMumcP jyifqifrrG ;f rHcMhJ uonf/ t"duusaom
jyifqifrIukd jrefrmou&mZf 893 ckESpf oDwif;uRwfvqef; (2)&uf paeaeYwGif rif;ygBuD; ac: rif;bifu
jyKjyifcJhonf/
'kwd,tqifhrSm ta&SUtaemuf ay 1000ESihf awmifajrmuf 800ay &Sdonf/ ay 50 jrifhaom
tjrifhqkH;txyfrSm pwk&efykd&Sd wpfbufpDay 600cefY&Sdonf/ eef;&mukef;wpfckvkH; {&d,mpwk&ef; 1.2rkdif
us,f0ef;onf/ eef;&mukef;\ wnfaqmufrIpepfpkHrSm r[mrkedukef;awmf qifwlayonf/ &ckdifwkdif;&if;om;
wkdYonf Ak',Ofaus;rI "avhxkH;pHrsm;t& tqifhqifh tarGqufcHcJhMuaMumif; od&SdEdkifygonf/
eef;awmf&mukef;ajrrSm umvMumjrifhonfESihftrQ obm0ab;'PfESihf tjcm;aom taESmifht,Suf
rsm;aMumihf wpfpwpfp ysufpD;,kd,Gif;vmrnf ajymif;vJvmrnfom jzpfygonf/ odkYjzpf&m 1870 ckESpfu
*smrefvlrsKd; a&S;a[mif;okawoeynm&Sif a'gufwmazmfcsDrm\ vufawGUwkdif;wmcsufukd aemifvkdtyfygu
jyefvnfjyKjyifEkdif&ef azmfjytyfygonf/
yxrxyf\ twkid ;f twmrSm awmifajrmufwef;aeaom taemufjcrf;onf 1606ay&S
d ta&SUbuf
jcrf;rSm 12000ay&Snfonf/ ta&SUrStaemuf 1740 ay&Sdonf/ taemufbuf *dwfrS 0ifa&mufcJhvQif
yxrwHwkdif;eH&HrS 'kwd,wHwkdif;txd 140 ayuGm 'kwd,wHwkdif;rSwzef wwd,wHwkdif;okdY ay 237
uGma0;avonf/ wzef tay:qkH;xyf *dwfe,fxd 656 ay&Sdonf/ if;*dwfrS 'kwd,xyf*dwfxd 267 ay?
if;rSwzef atmufqkH;xyf ta&SU*dwfxd 440 ay uGma0;avonf/
if;aemuf ta&SUtaemufwef;aeaom ajrmufbufjcrf; tedrq
hf ;Hk wHwidk ;f *dwrf 0S ifa&mufygu 'kw,
d
wHwkdif;odkY 233ay uGma0;onf/ 'kwd,wHwkdif;eH&HrS tay:qkH;xyfeH&Hxd 166 aya0;onf/ tay:qkH;xyf
ajrmufbuf*dwfrS &ifjyifukd jzwf awmifbuftay:qkH;*dwfxd 879 ay? if;*dwftjrifhqkH; eH&HrS awmifbuf
'kwd,xyf*dwfxd 130 ay? if;rS atmufqkH;xyf eH&Hxd 450ay&Sdonf/
eef;awmfukef; tqifhqifheH&Hrsm;wGif nDnmaooyfpGm qpfxkxm;aom ausmufom;tkwfukd tokH;jyK
xm;onf/ t&G,t
f pm;rSm trsK;d rsK;d vko
d vkd jzwfawmufxm;&m 3ayrS 6ayxd &Snv
f sm;Muonfh ausmufwpfw;Hk
ESihfwpfwkH; oyfkdufxm;onfhtjyif &ckdifkd;&ma'ojzpf t*Fawo&Gwfjzihfvnf; qufpyfjyKvkyfxm;onf/
kd;&mt*FawjyKvkyfenf;rSm uRJEGm;rsm;\om;a&? tNrD;ESihfcGmwkdYukd? El;nHhaysmhajymif;atmif t&nfBudKcsufNyD;?

ajrmufO;D NrKd Uawmf

23

oJ? &THUwkdYjzihf a&maESmjyKvkyfxm;jcif; jzpfonf/ ESpfaygif;&mESihfcsDcHonf/ eef;&mukef;rSm bk&ifrsm;twGuf


tckid t
f rmjyKvyk x
f m;aom cHwyfvnf;jzpf&m tajrmufaoewf&efrS umuG,Ef idk &f efvnf;aumif;? ausmufom;
tkwfkd;ay:wGif &Jrufrsm; vSnhfvnfEkdif&ef vkHavmufaom twkdif;xd xkxnfBuD;rm;vSonf/ atmufajcrSm
7 ayxl tay:wGif 7ayxlonf/
tay:qkH;tqifh\ ta&SUbufrsufESm&Sd ta&SUawmifaxmifhwHcg;rSty tm;vkH;aomwHcg;rsm; ysufpD;
cJhacsNyD/ tqkdygwHcg;0ifaygufrSm (10)aycefYus,f wHcg;wpfbufpD\ wHcg;abmifrSm (8)aycefYpD a&SUodkY
xkd;xGufaeonf/ eH&H\txlrSm &aycGJ&Sd 12 ayjrifhonf/ wHcg;\twGif;buf eH&H ajrBuD;rS wpfaycefY
tjrifhESihf 8 aytjrifh ausmufeH&HwGif 5vufrtcsif;&Sdaom taygufrsm; awGU&onf/ taygufrsm;onf
wHcg;wyfqif&eftwGuf jzpfEkdifonf/ if;avSum;\ awmifbufem;wGif ,Gef;awmif&Sdonf/ xkdawmifwGif
ajrmufOD;acwftcgu em&Dtjzpf tokH;jyKaom A[kd&fpnfawmfukd csdwfqGJ oGrf;cJh&mawmif[k qkdonf/
eef;NrKd U\ajrmufbufwcH g;ukd romwHcg;[k ac:onf/ bk&ifah wmf0ifro
d m;pkrsm;\ tokbtcrf;tem;
ukd wHcg;aygufrS xkwf,l&onf/ eef;NrdKU\ taemufbufatmufqkH;txyfESihf tv,fxyfMum;wGif rif;nD
rif;om;ESihf orD;awmfrsm;twGuf oD;oefjY yKvyk x
f m;aom a&uefomwpfck &Scd o
hJ nf/ ajrmufO;D acwf aumif;pm;
cJhpOfu rif;nDrif;om; orD;awmfrsm;onf MunfvifoefY&Sif;aom a&vTmay:wGif avSpD;&if;? a&ul;&if;
waysmfwyg; tyef;ajzcJhMuayvdrfhrnf/ t*FvdyfukdvkdeDacwfu 1916-1917 ckESpfavmufwGif wpfpkHwpfck
aom Xmeqkdif&m udpaMumihf ajrzkdYjcif; cHcJh&onf/
okdYaomf xD;eef;okH;qkdif&m awmf0ifa&uefwpfckukd eef;NrdKU\ta&SUajrmufaxmifh 'kwd,xyfwGif
,aeYwkdif awGUjrifEdkifayonf/ ausmufom;tkwf? ajrtkwfrsm;jzihf a&maESmjyKvkyfxm;aom uefabmif&Sdonf/
,cktcg tcsKUd t0ufom useaf wmhonf/ uefabmifab;bufwiG f wpfbufpD *dww
f pfcpk &D NdS y;D avSum;rsm;ukd
xkd*dwfukd A[kdjyK twGif;tjyif avSum;rsm;&Sdonf/ wenf;tm;jzifh t&yfav;rsufESmrS a&cyfolrsm;tjyif
avSum;jzihfwuf twGif;avSum;jzihf a&pyfxd tvG,fwul a&cyfEkdif&ef jyKvkyfxm;onf/ rlva&uef\
ukokdvf&SifrSm &ckdifbk&if rif;zavmif; (at'D 1571-1593)jzpfonf/ aESmif;ykdif;wGif jrefrmNrdKU0efu jyefvnf
jyKjyif c J h o nf / ajrmuf O D ; Nrd K UwG i f wm0ef x rf ; aqmif a eaom xk d N rd K U0ef a &;xk d ; xm;cJ h a om uef t vS L
ausmufarmfuGef; wpfcsyfukd awmifbufjcrf;wGif awGU&onf/ ausmufom;aumif;jzihf jyKvkyfxm;NyD; 2ay
&vufrus,f 6vufrxlum? 4ay 7vufrjrihfonf/ jrefrmbmomjzihf a&;xkd;xm;onf/
ausmufpmt& jrefrmbk&ifu "n0wDNrdKU0eftjzpf cefYtyfjcif;cH&aom r[mrif;BuD;ausmfpGmu
uefukd jrefrmou&mZf 1183 ckESpf jymokdvqef;(9)&uf Ak'[l;aeYwGif jyKjyifaMumif; yg&Sdonf/ if;tjyif
ausmufpmt& tus,fwpfbufpD 135ay? a&teuf 24 ay? t0ef; 540&SdaMumif; ]]eHYomuef}}}[k ac:qkd
aMumif; od&Sd&ayonf/ &ckdifa&S;xkH;ajymprSwfjyKMuaom uef\trnfrSm ]]eef;om;uef}}}jzpfonf/ eef;wGif;
ol eef;wGif;om;rsm;twGuf jyKvkyfxm;aom[k t"dyg,f&onf/ if;tjyif uefrSa&ukd &ckdifbk&ifrsm;
bdodufoGef;&mwGif tokH;jyKonf[k od&Sd&ayonf/ bkef;wefckd;BuD;rm;aom &ckdifbk&ifrsm;vufxufu b*Fg
12 NrdKUxd ykdifqkdifcJh&m bdaou r*Fvmyg **Fgjrpfa&ukd vufatmufcHe,fpm;rSwqifh qufo&&SdcJhayonf/
aESmif;ykid ;f b*Fga'oukd vufvw
T &f aomtcg **Fgjrpfa&xnfo
h iG ;f xm;aom tqkyd guefraS &ukd tpm;xk;d tok;H
jyKcJh&aMumif; qkdayonf/
tqkdygausmufpmrSm ,cktcg ysufpD;aysmufuG,fcJhNyD jzpfonf/ if;tjyif rif;zavmif;\ aumif;rI
jyKpOfu uefawmf\ axmifhav;axmifhwGif wpfrsufESmvQif wpfaycGJcefYus,f av;aypDjrifhaom
ausmufwkdifrsm; pkdufxm;cJhavonf/ uefbufokdY vSnhfxm;aombuf vufxJwGif wif;ykwfukd,fpDjzihf
xkvkyfxm;aom bDvl;kyfav;kyf pkdufxlxm;cJhavonf/ tapmihfoabm jzpf[efwlonf/
rif;zavmif;bk&ifonf eef;&mukef;\ ajrmufbufrsufESmwGif t0ef; 76 ay &Sdaom ausmufa&
wGif;BuD;wpfckukdvnf; wl;azmfcJhavonf/ eef;wGif;rSm bk&ifaomufawmfa&twGuf oD;oefYwGif;jzpfonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

24

if;tjyif eef;&mukef; 'kwd,txyf ta&SUbufrsufESm wHwkdif;wGif a&S;a[mif;wHcg;ayguf wpfck&Sd


onf/ xkdwHcg;rSm *lo@mef eef;awmfwHwkdif;twGif; ikH azmufvkyfxm;jcif;jzpfonf/ trSefrSm bk&ifESihf
if;\rdom;pktwGuf ta&;ay:xGufayguf wpfckomjzpfonf/ vQKdU0Sufta&;ay: wHcg;ayguf qkdaomfvnf;
ppfypnf;tpkHtvifwyfqifxm;aom ppfqifwpfaumifyif tvG,fwul 0ifxGufEkdif&ef pDpOfxm;jcif;jzpfav
onf/
eef;NrdKU\awmifbuf atmufqkH;xyfwGif bk&iftem;,l&ef O,smOfawmfxm;&SdcJhonf/ ,cktcg
tm;upm;uGif;ESihf ausmif;aqmufvkyfxm;onf/ eef;awmfukef; (okdY) eef;NrdKUwGif tqifhokH;qifh&Sd&m tay:qkH;
tqifhonf bk&ifESifhrdzk&m;rsm;twGuf jzpf&m 'kwd,tqifhonf rif;nDrif;om;wkdYtwGuf jzpfonf/ okdYaomf
oD&dok"r&mZm (1622-1630)vufxufwGif at'D1630ckESpfwGif ay:wl*D oHwrefbkef;awmfBuD; refe&pfukd
eef;NrdKU\ta&SUbufjcrf; 'kwd,xyf&Sd taqmifwGif rif;om;av;rsm;ESifhtwl xm;&SdcJhonf/
eef;NrdKUkd;wHwkdif;rsm;rSm &efolrsm; tvG,fwul rwkdufckdufEkdif&ef um&HjyKvkyfxm;jcif; jzpfaomffvnf;
ajrjyiftedrfhtjrifhukd vkduf jyifkddxm;jcif;jzpf&m wpfae&mESihf wpfae&m tjrifhjcif; rwlMuonfhtjyif
tuGmta0;csif;vnf; rwlnDMuacs/ ta&SUbufESifh ajrmufbufwHwkdif;rsm;rSm tjrifhqkH;txyfonf 'kwd,
xyfxuf 30 ayjrifh 'kwd,xyfonf tedrfhqkH;xyfxuf 20 ayrS 30 ayxd jrihfwwfonf/ taemufbuf
ESihf awmifbufwHwkdif;rsm;rSm ykdedrfhonhftjyif wHwkdif;wpfckESifh wpfckvnf; eD;uyfavonf/
tay:qkH;xyfwGif bk&ifESihfrdzk&m;rsm; aexkdifaom eef;awmfaqmifrsm;ukd aqmufvkyfcJhonf/
uRe;f opfrsm;jzihf aqmufvyk Nf y;D a&Tyed ;f yde;f csxm;aomfvnf; ,cktcg vk;H 0aysmufu,
G cf NhJ yjD zpfonf/ ajratmuf
rS&aom eef;wkdiftcsKdUukdom ajrmufOD;jywkdufwGif awGU&onf/ tay:qkH;xyf vkHNcHKa&;ukd wif;MuyfpGm
jyKvyk x
f m;onf/ if;tjyif uk,
d &f aH wmfwyfzUJG 0ifrsm;tjzpf *syef"m;orm; qmrlidk ;f rsm;ukv
d nf; teD;uyfvNHk cKH
a&; tdyfzefapmihftjzpf cefYtyfcJhonf/ tay:qkH;xyftaeESihf ,cktcg avhvmp&m[l r&SdawmhNyD/ pdwf0if
pm;zG,faumif;aom t&mwpfckrSm eef;&mukef;\tv,f ta&SUawmifbuf cyf,Gef;,Gef;ae&mavmufwGif
obm0wGi;f r[kwaf om wGi;f wpfwiG ;f &Sad vonf/ pOfvmpum;t&rl eef;&muke;f ukd &eforl sm; 0kid ;f &Hcx
H m;&yg
u bk&ifESihf olYrdom;pktwGuf ta&;ay: vQKdU0SufxGufayguf[kqkdonf/ taygufrSm OrSifvSKdPfacgif;0
jzpfNyD; ajrmufbufwpfrkdifcefYtuGm&Sd oQpfaomif;bk&m;*lESihf wqufwnf;[k od&onf/ trSefrSm eef;awmf
atmuf&Sd ajratmufvQKd0Suftpnf;ta0; usif;y&mcef;rokdY0if&m taygufwpfckomvQif jzpfEdkfifayonf/
if;tayguf\ ab;wpfzufwpfcsufwGif ausmufeH&Hrsm;&Sd&m wpfbufpDwGif 5 vufrtcsif;&Sdaom wGif;rsm;
yg&So
d nf/ wHcg;wyfqif&eftwGuf tok;H jyKcahJ Mumif; odomvSygonf/ 'kw,
d urmppftwGi;f u t*Fvyd pf pfwyf
rS ukvm;ppfom;ESpfOD;onf wGif;xJokdY qif;NyD; avhvma&;pGefYpm;cef; vkyfcJh&m jyefxGufvmEdkifjcif; r&Sdawmh?
,aeYxGufwkdif owif;tpte r&&Sdawmh[kqkdonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

25
a&Teef;awmf

17 &mpkESpfum; &cdkifwkdY\ a&Tacwf? aiGacwfyif jzpfonf/ at'D-1599 ckESpfwGif rif;&mZmBuD;onf


[Hom0wDtm; atmifEdkifcJhNyD; &efwefckd;tmPmus,fjyefYvmonfESihftrQ csrf;om<u,f0rIvnf; txG#ftxdyf
okYd a&muf&cdS ahJ vonf/ txl;ojzihf [Hom0wDrS qifjzLawmfuydk g odr;f ,lEidk cf &hJ m rif;&mZmBu;D tzkYd ]]qifjz&Si}f }
[laom bGJU*kPfxl;ukd &&SdNyD;jzpf tauseyfBuD; auseyfcJhayonf/ ta&SUwkdif;,Ofaus;rI vTrf;rkd;aomEdkifiH
wkid ;f wGif omrefvo
l m; bk&ifwpfO;D tzkYd pBumF 0aw;rif;ukd awmifw
h MuNrJ vkcd siMf uNrjJ zpfonf/ pBumF 0aw;rif;
\ taqmifta,mifxJwGif qifjzLawmfvnf;yg0if&m rdrd\txifBuD;rIukd wenf;wzkH taxmuftuljzpfap
avonf/ &moDOwkaumif;rGefrIaMumihf qefa&pyg;vnf; ykdvQHaeavonf/ ajrmufOD;NrdKUawmfwGif tcGef
taumufvnf;r&S?d ta&SUwkid ;f xGuyf pn;f ? taemufwidk ;f xGuyf pn;f ? a'oxGuyf pn;f txl;ojzihf aus;uRef
tvkyform;xd BudKufovkd vGwfvyfpGm a&mif;0,fEkdifay&m tdrfeD;csif;EdkifiHrsm;rS ukefonfBuD;rsm;tzkdY
onf;ajcBudKufyifjzpfonf/ ajrmufOD;NrdKUawmfokdY te,fe,ft&yf&yfrS a&muf&SdvmMuaom ukefonfrsm;?
oabFmrsm;jzihf jynhfvQrf;aeavonf/ xkdpOfu ukefoG,frIukd bef;jyNyD; e,fcsJU&eftBuHjzihf a&mufvmMuaom
taemufwkdif;om;rsm;tzkdYvnf; b*Fvm;rS ppfawmif;jrpf0txd xdef;csKyfxm;aom &ckdifa&wyfrawmftm;
pkd;&GHUMuonf/ aoG;wkd;prf; r&rSef;odaomtcg 0ifa&muftrIxrf;Muonf/ enf;jzifh Opmb@m<u,f0
csrf;omrI &Sdonfhtjyif wbufrSvnf; aESmuf,SufzsufqD;rnfh tzsuftE&m,fvnf; uif;a0;cJhavonf/
odkYajrmufOD;acwf\ orkdif;jzpf&yf tajctaersm;ukd wifjyjcif;rSm ,cktcg ausmufwHwkdif;BuD;rSty
aysmufuG,fNyD;jzpfaom ajrmufOD;eef;awmf\ crf;em;x,f0grIukd jyefvnfxif[yfvmap&ef jzpfonf/ if;jyif
xkdpOfu ajrmufOD;eef;awmfBuD;tm; rsuf0g;xifxifawGUjrif&NyD; rSwfwrf;wifvmcJhMuaom pmay taxmuf
txm;rsm;ukdvnf; oHo,r0ifap&ef jzpfonf/ ,cktcg ajrmufOD;NrdKUokdY vma&mufvnfywfMuolrsm;tzkdY
ausmufom;yuwdwHwkdif; okH;xyfum&H tqifhokH;qifhjyKvkyfxm;aom ajrmufOD;eef;awmf&mukdom jrifawGU
Ekdifayonf/
aqmifeef;jy'fwkdYrSm opfom;jzihf jyKvkyfxm;waMumif;? umvMumjrifhcJhNyD;jzpfwaMumif;?
,cktcg rawGU&SdEdkifawmhacs/ ajrmufOD;eef;awmfESihfywfouf 'D*sDtD;a[mvfu ,cktcg ausmufom;jzihf
aqmufvkyfxm;aom eef;&mukef;rQom usef&Sdawmhonf/ uRef;opfom;jzihf jyKvkyfxm;aom eef;awmf
taqmuftOD;rSm rawGU&Sd&awmh/ odkYaomf tjcm;aom ta&SUwkdif;NrdKUrsm;uJhodkYvnf;aumif;? yk*H? tif;0?
rEav; paom jrefrmNrdKUrsm;uJhodkY usKH;? wHwkdif;? ypif? &ifwm;? jy'f? arQmfpif? pnfawmf ponfjzihf bk&if
aejynfawmf vuPmt*Fg&yfrsm;jzihf &SdcJhayvdrfhrnf[k aumufcsufcsxm;ayonf/
&ckid &f mZ0iftvkt
d & oD&o
d "k r&mZmonf at'D 1622 wGif ab;avmif;awmf rif;AmBu;D jyKvyk af wmf
rlcJhaom NrdKU? usKH;? &ifwm;? wHcg;? jytkd;? ypif? wefaqmif;? jy'f? Z&yf? wHwm;? a&wGif;? a&uef? bk&m;
ponfwkdY ysufpD;Muav&m xyfrHjyKjyifawmfrlonf[k awGU&onf/ tcsufonf ta&SUwkdif; aejynfawmf
t*Fg&yfrsm;ESifh wlnDaMumif; odomEkdifayonf/
at'D 1630 ckESpfwGif ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pfonf ajrmufOD;NrdKUawmfokdY pGefYvTwfpGefYpm;
a&muf&SdcJhavonf/ xkdtcsdefrSm ajrmufOD;a&Teef;rSm oD&dok"r&mZm pkd;pHaeaomumvjzpfonf/ oD&dok"r
&mZmrSm [Hom0wDEkdifiH rif;&mZmBuD;\ ajr;jzpf refe&pfa&mufaomtcsdefrSm ajrmufOD;acwf\ bkef;wefckd;
tmPmpuf tjyefYESHYqkH;? t<u,f0qkH;? at;csrf;om,mqkH;aomtcsdefESihf wkdufqkdifaeayonf/ refe&pfonf
oljrif&aom awGU&aom ajrmufOD;NrdKUawmftaMumif;ukd rSwfwrf;wifcJh&m eef;awmftaMumif;vnf; yg&Sday
onf/ xkdtcsdefu refe&pftygt0if EkdifiHjcm;om;rsm;tm; NrdKUjyifbuf taemuft&yf&Sd 'kdif;*sDbufwGif

ajrmufO;D NrKd Uawmf

26

xm;cJhonf/ if;t&yfrS eef;awmfBuD;ukd jrifawGU&ykHukd yef;csDjzifhvnf;aumif;? pmjzihfvnf;aumif; rSwfwrf;


wifcJhonf/
refe&pfu tcef;(17)wGif 'kid ;f usb
D ufrMS unhv
f Qif a&Teef;awmfBu;D ukd txif;om; jrifawGUEkid af yonf/
rkdif0ufcefYom a0;jcif;aMumihfwpfaMumif;? eef;awmfBuD;rSm awmifukef;ay:wGif wnf&SdwaMumif;? wkdYaMumihf
jzpfonf/ eef;awmf\wnfaqmuf[efrSm uREkfyfa&mufbl;cJhaom r[mrkedbk&m;BuD; y&0kPfESihf rsm;pGmyif
qifwlavonf/ eef;NrdKUkd;okH;xyfjzihf um&Hxm;&m tm;vkH;ausmufom;yuwd ckdifckdifcefYcefY aqmufvkyfxm;
onf/ tjyifbufwHwkdif;\ t0ef;rSm ukduf 2000 cefY&Sd wpfbufpD\tvsm;rSm wpfrkdif\av;ykHwpfykHcefY
&Sdonf/ nDvmcHobif usif;y&mtaqmifESihf oD;oefYaqmifrsm;onf eef;NrdKUtay:qkH;xyf A[kdwGifwnf&Sd
ta&SUtaemufukduf 218 ukduf? awmifajrmuf 293 ukduf&Sdaom ajruGufay:wGif wnf&Sdonf/ aqmifeef;jy
'frsm;ukd uRef;opfjzifh jyKvkyfxm;&m? opfap;okd;ukdifNyD; a&Tydef;ydef;csxm;onf/ twGefYtvdrf? tGefY
twufwjYdk zihf wefqmqifxm;aom bkeH ef;jy'ftqifq
h ifw
h rYdk mS vGepf mG wifw
h ,fvyS usuo
f a&&Sv
d aS yonf
[k a&;om;xm;ayonf/
tcef;(18)wGifvnf; eef;awmfodkY oGm;a&mufaomtcg uREkfyftm; wifaqmifvmaomavSonf
eef;NrdKUtaemufbuf wHcg;0ukd OD;wnfaeaom urf;xdyf&Sd qdyfurf;avSum;xpfrsm; teD;wGif uyfay;ojzihf
xkdae&mrS wufcJh&onf/ uREkfyfonf eef;awmfodkY 0ifcGihf&Sdolrsm;ESihftwl wHcg;ukd jzwfoef;0ifa&mufcJhNyD;?
yxr? 'kwd,? wefwdkif;rsm;ukd toD;oD;jzwfoef;cJhonf/ if;aemuf a&Teef;awmfBuD;\ wHcg;0okdYa&muf&SdcJh
avonf/ xkdae&mrSMunhfvQif yuwd eef;awmfBuD;ukd uREkfyf\a&SUwGif rm;rm;rwf jrifae&onf/ tcsKd;tpm;
usnDnmajzmihfwef;vsuf &Snfvsm;jrifhrm;aom eef;awmfwkdifvkH;BuD;rsm;rSm ]]tHhMoukefEkdifbG,fjzpfawmhonf}}
[l nDvmcHcef;rBuD;\ twGif;buftjrifukd wpdwfwa'o azmfjycJhayonf/
tcef;(19) qifjzLawmfcef;wGiv
f nf; olt
Y m; bk&ifrif;jrwfu eef;awmfoYkd 0ifciG jhf yKayNy?D bk&ifrif;jrwf
xHcpm;NyD;aemuf eef;awmftwGif;odkY vSnfhvnfavhvmcGifh ay;oem;awmfrlygonf/ a&Ta&mifw0if;0if;ESihf
tqef;wMu,f rGr;f rHaqmufvyk x
f m;aom ajrmufO;D a&Teef;awmftwGi;f jrifawGU&orQonf olt
Y wGuf tHrh cef;
jzpf&awmhonf/ eef;awmftwGif; wm0ef&Sd rif;rIxrf;rsm;onf oltm; taqmifwpfckxJodkY ac:oGm;Muonf/
xkdtaqmifrS tcef;rsm;ukd eHomjzL? eHomeD? oeyfcg;? pEul; ponhfarT;BudKifonfh opfom;rsm;? ysOfjym;rsm;jzihf
um&Hcif;usi;f xm;ayonf/ xkt
d cef;rsm;ukd jzwfoef;cJNh y;D aemuf ]]a&Taqmif}}}[k ac:aom tcef;us,Bf u;D wpfck
okYd a&muf&o
dS mG ;avonf/ xkt
d cef;\ ywfywfvnf eH&w
H w
Ydk iG f a&Tudk tjym;cwf wyfxm;onf/ rsuEf mS Muuf
wpfjyifvkH;wGif a&Tjym;wGefYrsm;jzihfvnf;aumif;? ykHoGef;vnf;aumif;? tqef;wMu,f jyKvkyfxm;aom Al;?
zkH? t&GuftEG,fwkdYjzihf tHhrcef;jyifqifxm;avonf/}}[l eef;awmfwGif;&Sd tcef;rsm; taetxm;ukd
azmfjyxm;ayonf/
txufwGif azmfjycJhaom refe&pf\ a&;om;csufrsm;rSm ajrmufOD;eef;awmfESihfywfoufaom 1630ckESpfu tajctaeyifjzpfonf/
,cktcsdefum; 1635 ckESpf Zefe0g&Dvtcsdef jzpfonf/ ajrmufOD;NrdKU\ tcsrf;qkH; tat;qkH;tcsdef
jzpf jrL;ESif;rsm; tkwfqkdif;aeavonf/ ajrmufOD;NrdKUawmfokdY a&muf&SdcJhonf (5)ESpfjynhfajrmufcJhavNyD/
wkdufwkdufqkdifqkdif BuHK&cJaom oD&dok"r&mZmbk&if\ &mZbdaou r*Fvmtcrf;tem;ESifh BuHKBudKufaeay
onf/ refe&pfonf bk&ifrif;jrwf\ txll;zdwfMum;csuft& oHwrefwpfOD;taejzihf wufcGifh&&SdcJhavonf/
ajrmufOD;NrdKUawmfum; txl;yif vSyopfvGifaeavonf/ bk&ifrif;jrwf\ &mZbdaou r*Fvmtcrf;tem;
jzpfvnf; eef;awmfwpfcv
k ;Hk tpGr;f ukef jyifqifxm;onf/ xkad eYeeH uf refe&pfonf tcrf;tem;wufa&muf
&eftwGuf eef;awmfokdYtvm aqmif;&moD\ jrL;ESif;tMum;? xkd;azmuf0ifa&mufvmaom aejcnfjyjy
atmufwGif NydK;NydK;jyufjyuf ta&mifxGuf vScsifwkdif;vSaeaom a&Teef;awmfBuD;ukd jrifawGU&avonf/
]]eef;awmfBuD;\ jyifyef;oPmeeftjzpff ,ckuJhokdY rSwfwrf;wifcJhjcif; jzpfayonf/
NrdKUkd;okH;xyfum&Hxm;aom eef;NrdKUwGif;okdY 0ifrdaomtcg aexGufpjyKavNyD? aea&mifjcnfwkdYvnf;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

27

a&Tcsxm;aom eef;awmfBu;D \ trk;d ay:okYd vif;eDjzmvsu&f adS omaMumihf eef;awmfwpfcv


k ;Hk ukd yuwda&Tom;jzihf
aqmufvkyfxm;ouJhodkY a&Ta&mifw0if;0if;ESihf &Sdaeayawmhonf/ xkdYaMumihfyif ajrmufOD;NrdKUawmfokdY a&mufzl;
cJhMuaom EkdifiHjcm;om;wkfdYu a&Teef;awmfukd a&Tom;tppfjzihf rkd;xm;onf[k qkdMujcif; jzpf[efwlayonf/
nDvmcHobifusif;y&m a&Teef;aqmifp tkwftrkd;wGifum; yef;yk kyfvkH;rsm;jzihf xGif;xkxm;NyD; a&Ta&mif
aemufcHESihf [oFmjy'geHokwfvdrf;xm;aom wkdifvkH;rsm;ay:wGif wnf&Sdayonf/ rQqkdvQif ajrmufOD;\
a&Teef;awmfESihf ywfouf kyfvkH;ay:avmufNyDjzpf&m refe&pf\ tjcm;azmfjycsufrsm;ukd azmfjy&ef
rvkdawmhyg/

&SifaxG;aESmif;ESihf ajrmufOD;a&Teef;awmf
&SifaxG;aESmif;um; [Hom0wDjynhf&Sif eEbk&if\ orD;awmf&if;jzpfonf/ at'D 1593-1612
ckESpftwGif; ajrmufOD;wGif eef;pHcJhaom rif;&mZmBuD;tm; awmifilbk&ifu qufovkdufaom yJcl;rif;orD;yif
jzpfonf/ ajrmufOD;odkY a&mufNyD;aemuf rif;&mZmBuD;\ wefaqmifrdzk&m;BuD;tjzpf csD;ajrmufjcif; cH&onf/
aemufqufcHaom bk&iftqufquf r,fawmfBuD;tjzpf ta&;ay;jcif; cH&onf/ &SifaxG;aESmif; ajrmufOD;odkY
a&mufaomtcsdefum; ajrmufOD;NrdKUawmfESihf eef;awmfrS vkdavao;r&Sd jyifqifxm;NyD; jzpfaeNyD/
awmifwef; awmifEG,f toG,foG,frSm rnfonfhae&mrQ vpfvyfonfr&Sd apwD? ykxkd;? aqmifeef;?
jy'fwkdYjzihf wifhwifhw,fw,f&Sdonf/ rdrdarG;&yfajrESihfrwl wrljcm;NyD; pdrf;vef;aeaom a&ajrawmawmif
obm0MunfEl;bG,f&m jrpfacsmif;toG,foG,fu &pfoG,facGywfNyD; pD;qif;aeykHwkdYukdvnf;aumif;? awmifckd;
a0a0? jrLajcqkdif;qkdif;? IdYrIdif;&Da0aeaom awmifwef;awmifpG,frsm;tv,f? rkd;wdrf,HodkY ysH0Jbeef; tHhrcef;
tqef;wMu,f aqmufvyk x
f m;aom ajrmufO;D a&Teef;awmftm; wzdwzf w
d af wmufyvQuf iGg;iGg;pGiphf iG x
hf ;dk xGuf
aeonhf [efuv
dk nf;aumif; awGUxdcpH m;rdayvdrrhf nf/ xkt
d cg &wkpmqkd ewfoQiaf emif\ ESr&if;yDyD ajrmufO;D
a&Teef;awmftm; yku
d pf &Hk wkzUJG um cs;D MuL;*kPjf yKcahJ vonf/ pmqk\
d aphpyfaocsmpGm oDu;Hk Ekid rf aI Mumihf twdwf
umvrS ajrmufOD;a&Teef;ukd wajymifajymif wvufvufESihf jrifa,mifvmapavonf/
(1)
wufxGef;vwfae
(2)
puf0ef;ywfacG
tjynhftpkHukd a&S;a[mif;NrdKUawmf pm-59 wGifMunhf&ef
(3)
oufuRef;vwfaqG
(1) wufxGef;vwfae? vuf,macG? Oa'awmifxG#f? aomif;uRef;ywf? xGef;wwfaomif;aomif;?
armif;vnf;jyefacguf? aomufjcnfa&mufu? xGe;f awmufajymifo?l aeESpq
f v
l Qi?f xGujf yLonfavm? awG;xif
armpG? aygaygawmif?dk v,fxyd yf x
dk uf? A[kad &Teef;? acgifpeG ;f ig;qif?h jcaoFo
h ifv
h su?f ,yfEiS pfh jrif?h rk;d jyif<um;
<um;? odMum;vQyfpGJ;? ysH0Jbeef;? ruif;uGufpkH? yGifhikHcsyfMum? udE&moGif? axmifhwGif,Gef;rkdY? kdUkdU&Gm;&Gm;?
apmifhewfom;ESihf? ,yfrm;qifhwef;? a'gif;vQifyef;kH? y'kHMumavQmuf? MuufarmufMuufwkduf? xD;pkduf
axmifwef? a&Ta'gif;,GefokdY? vSHcRefrSefzl;? vif;a&mifjrL;onf/ pnfSL;xGef;csuf? rSefwum;/
(2) puf0ef;ywfacG? uRef;vkH;arTrQ? Oa'ac:rSef;? aAGGxGef;rsm;ajrmif? uka#axmifxd? jrifhawmifxdyfrSm?
a0,EmESihf? yrmwrQ? wlarmvScsifh? yg'eufoef? ADwmefanmif&Guf? uGrf;csufawmifwJ;? atmifqGJ;vlvl?
csvnf;oGifoGif? Mu,fvjyifxd? ysHU0ifukd;yg;? rsufpkHem;vsuf? csL;om;ajymufEG,f? qef;Mu,fazmfxkwf? azGEIwf
Gwfanmif;? pkHaygif;rsm;zsif? vnfwGef&ifbwf? pdef&GufikHcRef;? yef;vnf;csdefoihf? qkdifyGifhodkY? 0wf&ifhcsKdysm;?
,lpm;aus;iSuf? awmif&Sufpmjyef? cGH0,f[efvnf;? oPmefrjcm;? axGaxGrsm;ukd? odMum;bkHrSm? omMuygvdrfh?
b,frSmcGJjcrf;? a&EkdifpGrf;csdrfh? arSmifxGef;nOfhwGif;? rD;odkYoGif;onf/ vQHvif;rcRwf[efwum;/
(3) bufuRef;vwfaxG? ZrLajr? rif;aebkHom? avmuem\? &wempkH? a&mifwkHvQHajrU? auGUauGU
vufvrd ?hf rGe;f wdrv
f uf[ef? ik[
H efped af Mumif rsujf zwf? e0&wf\pum;? qwfomG ;k;d ckid ?f jrifq
h idk yf vi?f Ouov
H ;Hk ?

28

ajrmufO;D NrKd Uawmf

ukH;okdYtwef? rsufjyefjc,fNyD;? pHxD;a&mif&Tef;? MuiSef;Ok? ESpfqkdifNydKifawmuf xD;jzLatmuf0,f? NydK;ajymufysHU


xGm;? a0ylzsm;0,f? tkef;wm;vufwif? rsuf&SifjrESpf? em;&pfjcnfoef;? cg;yef;yZKef? pNrHKMumjyef? a&TovGefxuf?
rkdCf;pGefwdrfoGif? Zmbk&ifukd? ykHjyifvGrf;xm;? tkef;om;a&Tajymuf? "EkazmufvQuf? kdufacgufoHawmif;? teD
armif;onf/ / anmifapmif;ewf puf[efwum;/ /
eef;&mukef;ESihf qufEG,fvsuf apwDwpfql &Sdavonf/ a&T*lawmifbk&m; [kac:onf/ eef;NrdKU\
ta&SUajrmufbuf awmifukef;i,fwpfckay:wGif wnfxm;onf/ eef;NrdKUtay:qkH;txyfrS zl;awGUEkdifonf/
a&S;tcgu eef;awmfrS aeYpOftmkHcHEkdif&ef wnfxm;cJhjcif;rsKd; jzpfEdkifavonf/ apwDESihf eef;NrdKUrSm kd;&m
,Ofaus;rI IUaxmifht&vnf;aumif;? orkdif;a&;Iaxmifht&vnf;aumif;? qufEG,frI&SdaMumif; awGU&onf/
eef;&mukef;\ pepfykHrSm "n0wD NrdKUa[mif;&Sd r[mrkedbk&m;ukef;awmf\ pepfykHESifh wlnDaMumif; txufwGif
azmfjycJhNyD;jzpfonf/ wzef a&T*lawmifbk&m;ESihf ajrmufOD;eef;&mukef;\ wnf&mtaetxm;onf "n0wDESihf
r[mrkedbk&m;wkdY\ wnfae &mtaetxm;ESihf wlnDMuonf/ odkY bk&m;rsm;onf NrdKU\ta&SUajrmufaxmihf
wGif wnfxm;ukd;uG,fjcif;onf a&S;usaom Ak',Ofaus;rI t&dyfvuPmwpfckyif jzpfayonf/ oD&dvuFm?
,k;d ',m;? zkeef&dS a&S;a[mif; NrKd Uawmfrsm;wGiv
f nf;aumif;? jrefrmEdik if rH S ysLNrKd Uawmfa[mif;rsm;wGiv
f nf;aumif;?
1
vuPmrsm;ukd awGU&avh&o
dS nf/ okjYd zpf&m ajrmufO;D acwf bk&ifrsm;onf a&S;ab;bk;d pOfquf tpOftvm
ukd qufcHxdrf;odrf;Muolrsm;tjzpf rSwf,lEkdifayonf/
rQvQif ajrmufOD;a&Teef;awmfBuD;taMumif;ukd kyfvkH;ay:NyD[k ,lq&ayonf/ odkY qef;Mu,fcrf;
em;pGm wnfaqmufcJhaom a&Teef;awmfrSm trsm;tm;jzihf ta&SUwkdif;om;wkdY\ "avhxkHpHtwkkdif; a'oxGuf
opfrsm;jzihfom wnfaqmufcJhjcif; jzpfayonf/ opfESihfywfouf azmfjyvkdonfrSm bk&ifheef;awmftwGuf
jynfoltrsm;u rnfokdYtxG#ftjrwfxm;um yg0ifaqmif&Guf&ykHukd &ckdiforkdif;wGif awGU&ygonf/
]]w&Ha&mtcg bk&ifrif;zavmif;onf a&Teef;awmfaqmuftHh[k tBuHjzpf EkdifiHawmftwGif; Zeyk'f
wkdif;tm; &GmBuD;&Gmi,fwkdYukd tkyfpkd;aeMuukefaom rSL;awmf rwfawmfwkdYtm; wHqdyftrSwf a&TpmESihf apvTwf
awmfrlavaomf xkdxkdaom Zeyk'f? ckdif NrdKU&GmBuD;i,fwkdYukd tkyfpkd;aeMuukefaom rSL;awmfrwfawmfwkdYonf
trdefYawmfa&Tpmukd OD;xdyfxuf wif&Guf awmawmiftESHU&SmazGvQuf Adokumusrf;ESihftnD xl;zsm;opf?
acsmif;ul;opf? tlawmifwifopf paom wpfq,fhajcmufyg;aom tjypfuif;pifaom opfwkdYukd aqmif,lcJh
bk&iftm;qufoawmfrlukef\/}}2 awGU&onf/ opfrsm;jzihf aqmufvkyfxm;aom a&Teef;awmfrSm refe&dwf
azmfjyxm;aom]]tcsKd;tpm;us nDnmajzmifhwef;vQuf&Sdaom jrifhrm;vSonfh eef;awmfwkdifvkH;BuD;rsm;}}[k
tHhrcef; azmfjyxm;aom eef;awmfwkdifvkH;BuD;rsm;yif jzpfayrnf/ refe&dwfa&muf&SdoGm;aomtcsdefrSm 1630
jzpf&m ESpfaygif; 50 rQom uGmjcm;aomaMumihf jzpfonf/

NrdKUkd;? usKH;? cHwyfrsm;


ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ pdwf0ifpm;bG,faumif;vSaom umuG,fa&tpDtrHrsm; jzpfonfhNrdKUkd;?
wefwkdif;? usKH;? cHwyfrsm;taMumif; ravhvmrD ajrmufOD;NrdKUawmft&ifu avmif;Muufacwf\ jzpfysufcJhaom
orkdif;tajctaersm;ukd waphwapmif; avhvmoifhayonf/ avmif;MuufNrdKU\ EkdifiHa&;tajctaeESihf yx0D
0iftaetxm;rsm;onf ajrmufOD;tm; t&nftcsif;jynhfrSDaom cHwyfNrdKUtjzpf ajymif;vJcJhayonf/ NyD;cJhaom
tcef;wGif azmfjycJhonhftwkdif; at'D 15 &mpk tpykdif;umvrsm;wGif &ckdifwkdY\NrdKUawmf avmif;MuufNrdKUonf
txufjrefrmEkdifiH tif;0ESihf atmufjrefrmEkdifiH yJcl;wkdY\ tm;NydKifMu&m ppfwvif;jzpfcJhavonf/

1/
2/

A guide to Mrauk U- P- 104

&ckdif&mZ0ifopf pm-86

ajrmufO;D NrKd Uawmf

29

avmif;Muufbk&if e&rdwfvSac: rif;apmrGefonf b*Fvm;bk&if qlvwefxH ckdvIHcJh&onf/ rif;apmrGefonf


rdrx
d ;D eef;ukd jyefvnf&&Sad omtcg rdrq
d ;Hk I;H cJ&h aom tajct&yf&yfwu
Ydk dk avhvmok;H oyfMunhcf &hJ m avmif;Muuf
NrdKU\wnfae&m yx0D0iftaetxm;onf umuG,fa&;bufwGif tm;enf;apcJhaMumif; avhvmqef;ppfrd
onf/ rif;apmrGefwkdYr&Sdckduf avmif;MuufNrdKUukd tkyfcsKyfcJhaom tif;0bk&ifcHESihf yJcl;bk&ifcHwkdYonfvnf;
Mum&SnfrcHEkdifMu/ rif;apmrGefenf;wl aumif;pGm rumuG,fEkdifcJhMu/ NrdKUukdwkdufrMumjrifhrDyif xkd;azmuf0if
a&mufodrf;ykdufjcif;ukd cH&onf/ okdYjzpf&jcif;rSm avmif;MuufNrdKUonf ajrjyefYvGifjyifwGif wnf&Sdjzpfonf/
usKH;txyfxyf wHwkdif;txyfxyf um&H&efrqkdxm;bd usKH;wpfxyf NrdKUkd;wpfxyfukdyif jynfoltm;ukd rnf
rnfrQ&if;ESD;cJh&rnfukd od&SdEkdifayonf/
tajctaet&yf&yfukd avhvmqef;ppf okH;oyfrdaom rif;apmrGefonf r[mAsL[mt& umuG,fa&;
tpDtrHaumif;rGefap&eftwGuf obm0tumtuG,frsm; jynhf0 wkd;csJUjyifqif&efvnf; tajctaersm;
ay;aom ajrmufOD;tm; NrdKUawmfopftjzpf a&G;cs,fcJh&jcif; jzpfayonf/
ajrmufO;D NrKd Uawmfonf ok;H rkid cf efY us,0f ef;aom avmif;MuufviG jf yifwiG f wnf&o
dS nf/ ausmufaqmif
rsm; aygrsm;onfah wmifuek ;f awmifp,
G rf sm; 0kid ;f &H wnf&adS ejcif;u NrKd UawmftwGuf obm0twm;tqD;rsm;
jzpfaponf twGif;bufusaom awmifpG,frsm;ukd jzwfawmuf txufatmufvrf;rsm; azmufvkyfxm;
onf/
tcsut
f csmusaom awmifuek ;f awmifxyd rf sm;wGif cHwyfrsm; aqmufvyk x
f m;Ny;D acwfrt
D ajrmufBu;D
rsm;ukd wyfqifxm;avonf/ NrdKUkd;wHwkdif;rsm;ukd Munhfygu wqufwnf;r&Sdacs/ wcsKdUae&mwGif awmifwef;
rsm;ukd obm0NrdKUkd;tjzpf okH;xm;NyD; awmifMum;ESpfckukd ausmufNrdKUkd;jzifh qufoG,fxm;onf/ wcgw&H
acsmif;i,frsm;u jzwfawmufxm;jyefavonf/ acsmif;i,frsm;wGifvnf; a&wHcg;&Sifrsm; wyfqifxm;&m
vkdovkd xdef;ausmif;Ekdifonf/ &ckdifwkdY\ a&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;jzpfaom "n0wD? a0omvDNrdKUrsm;ESihfvnf;
aumif;? tjcm;ta&SUwkdif; tm&Sa&S;a[mif;NrdKUrsm;vnf;aumif; rwlnDacs/ if;wkdY\ NrdKUkd;ykHpHrSm av;axmifh
ruswusjzpf puf0kdif;rjzpfwjzpfjzpfonf/ ta&SUtaemufawmifajrmuf cGJjcm;&onf/ ajrmufOD;NrdKUawmf
NrdKUkd;wHwkdif; ykHpHrSm orkd;usykHpH r[kwfygacs? obm0ajrjyifoPmef awmifukef;awmifpG,fwkdYukd vkduf
enf;AsL[majrmuf jyKjyifxm;&m wpfrsKd;wpfbmom qef;opfaeavonf/ pma&;olESifhtwl avhvmcJhaom
taemufwkdif;ynm&Sifrsm; a'gufwmyifrvm*wfrif;? ygarmubmaemhwf ESpfOD;\tqkdt& tjcm;aomae&m
rsm;wGif rawGU&aom tHhMobG,f umuG,fa&;tpDtrHrsm; jzpfonf[k qkdayonf/ tcsKdUae&mrsm;wGif
vrf;vdrv
f rf;aumufrsm; jyKvyk x
f m;onf/ &efoo
l nf tqkyd gvrf;vdrt
f wkid ;f NrKd U0ifayguftxifEiS fh vku
d yf gcsD
wufoGm;&m vrf;tqkH; cHwyfESihf yufyif;wkd;rdNyD; tNyD;tykdif ajcrIef;jcif;cH&atmif pDrHxm;avonf/
ajrmufO;D NrKd Uawmf\ ajrmufbufwiG f awmifuek ;f awmifwef;rsm; ykrd jdk rifrh m;Ny;D if;awmifrsm; Mum;wGif
obm0a&tkdifrsm;ukd usKH;tjzpf rGrf;rHjyKvkyfxm;&m &efolrsm; jzwfoef;0ifa&muf&ef rvG,fulacs/
taemufbufwGifvnf; obm0a&ief 'Da&mufacsmif;rsm; vdrfaumufIyfaxG;vsuf pD;qif;aeaom obm0
tqD;twm;yifjzpfonf/ awmifbufwiG f rwfapmufaom ausmufawmifrsm; acsmufeufrsm;ESifh a&umwmBu;D
usKH;BuD;rsm;&Sdonf/ ta&SUbufonfum; awmifajrmufwef;aeaom awmifwef;tenf;i,frQESihf if;tMum;
wGif av;NrKd Ujrpfxd us,jf yefaY eaom jrpf0rS ;f vGijf yifBu;D &So
d nf/ &ckid o
f rkid ;f wpfavQmufwiG f usL;ausm0f ifa&muf
Muaom &efolrsm;onf vrf;aMumif;rSyif jzpfavonf/ NrdKUawmfokdY &ckdifkd;ray:rS wkdufkdufaygufaom
vrf;a[mif;rsm;vnf; &Sdao;onf/ okdYjzpf&m ajrmufOD;NrdKUawmf\ vkHNcHKa&;twGuf ta&SUjcrf;ukd wHwkdif;rsm;?
usKH;rsm;? cHwyfrsm; xlxyfpGm jyKvkyfxm;avonf/
awmifESihfajrmuf NydKifwef;aeaom rkd;BudK;awmifwef;ESihf avomawmifwef;zwfr&yg ajrmif;wkdYMum;
wGif usKH;pkd? usKH;ajcmuf? txyfxyfjyKvkyfxm;onf/ usKH;ajcmufrSm &efolrsm; xkd;azmuf0ifa&mufvmygu
a&vTGrf;rkd;ap&ef a&wHcg;rsm; tqifoifhwyfqifxm;onf/ usKH;rsm; wHwkdif;rsm;rSm wpfrkdifcefY&Snfvsm;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

30

vlvkyftm;jzihf aqmufvkyfxm;jcif;jzpfonf/ atmufajcukd ajrom;jzihf xkxnfBuD;rm;pGm ckdifcdkifcefYcefY


tajccHjyKvkyf tay:wGif ausmufom;tkyfrsm;jzihf ol&Jckd? ol&Jajy;? ypif? &ifwm;rsm; jyKvkyfxm;onf/
xkdusKH;rsm; NrdKUkd;wHwkdif;rsm;ukd ,ckwkdif jrifawGUEkdifonf/ ykqkd;zGwfusKH;? Mumcavmif;usKH;? usm;ukduforusKH;wkdY
rSm usKH;BuD;rsm;jzpfonf/ ajrjyefYvGifjyiftwGif; csif;eif;0ifa&mufvmaom &efoltm; wm;qD;ydwfqkdYxm;pOf
ab;wzufwcsuf&Sd awmifwef;rsm;ay:rS 0kdif;&HwkdufckdufEkdif&ef cHwyfBuD;rsm;ukd pepfwus wnfaqmufxm;
onf/ xkdcHwyfBuD;rsm;wGif ta0;okdY vSrf;ypfEkdifaom tajrmufvufeufrsm; wyfqifxm;onf/ &efolrsm;
twGuf *Pef;vufr *GifxJokdY 0ifa&mufonfhtvm; tvl;tvdrfhcHMu&atmif ppfy&d,m,f <u,f0pGmjzihf
pDrjH yKvyk x
f m;jcif; jzpfonf/ (ajryku
H dk Iyg)? cHwyfrsm;teuf avomawmifcw
H yf? jrawmifcw
H yfEiS fh ri;f awm
cHwyfwkdYrSm tajrmufBuD;rsm; wyfqifxm;aom cHwyfBuD;rsm;jzpfonf/
txuf a zmf j yyg umuG , f a &;tpD t rH r sm;tjyif ajrmuf O D ; acwf bk & if r sm;onf &ef o l r sm;
0ifa&mufavh&Sdaom NrdKUawmf\ta&SUbuf rsufESmpmwpfavQmufwGif a&tkdifrsm;? usKH;rsm;ukdvnf; pDwef;um
wl;azmfazmufvkyfcJhao;onf/ awmifukef;awmifwef;rsm;ay:rS pD;qif;vmaom acsmif;i,fajrmif;i,frsm;rS
a&ukd a&umwmjyKvkyfum okdavSmifxm;jcif;rsKd;jzpfonf/ awmifajrmufwef;aeaom awmifwef;rsm;\
qifajcavQmwpfavQmuf okdYa&umwmi,frsm;ukd tpDt&DawGU&onf/ xkda&umwmrsm; a&tkdifrsm;rSm
wenf;tm;jzifh usKH;rsm;yif jzpfonf? a&wHcg;rsm;ukdvnf; vkdovkd tokH;jyKEkdif&ef wyfqifxm;avonf/
xkda&umwmrsm;ukd rkd; awmifcg;yef;wpfavQmuf NrdKUkd;rsm;? ol&Jajy;? ol&Jckd? cHwyfrsm;? aqmufvkyfxm;&m?
NrdKUawmfodkY csOf;uyfvmaom &efoltm; vkdovkd xdef;csKyfppfqifEkdif&ef jzpfonf/ NrdKUawmf\awmifbufwGif
wnfaqmufxm;aom vufqnfuefESihf taemfrmuef a&tkdifwkdYrSmvnf; awmifusacsmif;rsm;ukdyif qnfzkdY
jyKjyifxm;Muonf/ okaYd omf pepfwn
l MD uaomfv
f nf; twkid ;f twmyrmP rsm;Muonf/ vufqnfuef a&tkid rf mS
(3)rkdifcefYxd &Snfvsm; rkdif0ufcefY us,f0ef;avonf/ aEGa&mrkd;yg a&rsm; tvQHy,f&Sdaewwfonf/
uefrSa&ukd NrdKUawmfae jynfoltwGuf wpfESpfvkH; a&ay;aprIjyKvkyfonf/ ajcmufaoGUaom &moD
wGirf l pku
d cf if;twGuf a&ay;oGi;f ay;onf/ ppfrufjzpfymG ;vmyguvnf; &eforl sm; ajredr&hf mokYd ppfjrLqGaJ qmif
ac:,lcJhNyD; a&vTrf;rkd;apjcif;ukd jyKvkyfay;Ekdifonf/ a&wHcg;rsm;ukd ,aeYwkdif jrifawGUEkdifonf/
odkYa&vTrf;rkd;aomtcsdefwGif NrdKUawmfaejynfolrsm;u NrdKUawmftwGif;&Sd awmifukef;rsm;ay:okdY
vnf;aumif;? bk&if? rSL;rwf? aqGawmf? rsKd;awmf paom *kPfoa&&SdvlBuD;u eef;awmfzwf
zwfr& ukef;ay:odkY
vnf;aumif;? &[ef;oCFmawmfrsm;u &Spfaomif;? 'kuHodrf? paombk&m;ukef;ay:okdYvnf;aumif;? ab;uif;
pGm wufa&mufcv
dk aHI eEkid Mf uonf/ okaYd om tpDtrHrsm;rSm pdwu
f ;l ,Ofr[kwaf y/ Adou
k mygarmu OD;rsK;d jrifh
pdefu wkdif;xGmwGufcsufNyD; rSefuefaMumif; jyKvkyfxm;aMumif; rSwfcsufcsonf/ at'D 1543 ckESpf? rif;AmBuD;
ac: rif;bif (1531-53-AD)vufxufwGif wyifa&TxD;\ vma&mufwkdufckdufrIukd enf;jzihf wGef;vSefcJh
aMumif;? zwfr&yg/
&ckid o
f rkid ;f rsm;tqkt
d & ajrmufO;D acwf wefc;dk tBu;D rm;qk;H aom bk&ifrif;bifonf ajrmufO;D NrKd Uawmf
tm; umuG,fa&; tpDtrHrsm; jyKvkyf&mwGif ay:wl*DaMu;pm;rsm;tm; wynhftjzpf arG;jrLtokH;cscJhaMumif;
od&ayonf/ rif;bifonf ajrmufO;D NrKd Uk;d tm; ausmufom;yuwdjzihf tckid t
f rmjyKvyk jf cif;? cHwyfaqmufvyk f
jcif;? usKH;? ajrmif;rsm;ukd eufatmifwl;azmfjcif;? 'Da&ukd jznhfoGif;apjcif;? a&wHcg;rsm; jyKvkyfapjcif;wkdYukd
jyKvyk af vonf/ ta&SUbufwiG f wyifa&Tx;D \MoZm Bu;D xGm;vmjcif;? taemufbuf b*Fvm;yifv,fatmfwiG f
ay:wl*De,fcsJUrsm; tvpfacsmif;aejcif;? taemufajrmufbufe,fpyfwGif r*kd&efukdvnf; pdwfrcs&jcif;?
ponfwkdYonf rif;biftwGuf ajrmufOD;NrdKUawmftm; umuG,fa&;tpDtrHrsm; wkd;csJU&eftaMumif; zefvmcJh
jcif;yifjzpfavonf/
ajrmufOD;NrdKUawmf\ taemufbufjcrf;wGif awmifwef;rsm;r&Sd/ ajrjyefYvGifjyifjzpfaomfvnf; obm0
'Da&mufacsmif;rsm;? &TUH EGt
H idk rf sm;? xlxyfaygrsm;? &eforl sm;tzkYd tvG,w
f ul r0ifa&mufEidk af tmif Bu;D rm;aom
&ckdifa&wyfrawmfuvnf; jrpfjyif yifv,fwpfavQmuf tNrJwrf; uif;vSnhfvQuf &Sdaeayonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

31

ajrmufOD;NrdKU\ taemufbuftykdif;wGif [kd0if onfxGuf IyfaxG;auGUaumufpGm pD;qif;aeonfh


a&euf'Da&mufacsmif;rsm;onfvnf;aumif;? &THUEGHrsm;? 'Da&mufql;csKHrsm;? rdacsmif;? a>rqkd; ponfwkdYonfvnf;
aumif;? a&ajrruRrf;aom? usL;ausmfoltzkdY obm0twm;tqD;rsm;yif jzpfayonf/ xkdtcsdefu &ckdifa&wyf
pGrf;tm;ukd &efoltm;vkH;u todtrSwfjyK xdwfvefYMuonfjzpf&m taemufbufjcrf;onf vkHNcHKa&;twGuf
pdwcf s&onf/ wpfcw
k nf;aom tv,faps;acsmif;onf ajrmufO;D NrKd U\ ta&SUbuf awmifwef;rsm;u jrpfzsm;cH
awmifbufodkY pD;0if&m if;wzef taemufbufodkYvSnhf NrdKUv,facgifrSjzwfum atmifwyfacsmif;xJokdY
yl;aygif;pD;0ifonf/ ajrmufO;D om;wko
Yd nf vdrm yg;eyfpmG jzihf xkad csmif;\ a&zrf;e,f jrpfzsm;ykid ;f ukd wk;d csUJ wl;azmf
tjcm;wpfzuf&Sd av;NrdKUjrpfvufwufwpfckESifh r[mAsL[mt& qufoG,fazmufvkyfcJhonf/ enf;jzihf
&ckdifwkdY\ toufaoG;aMum ukvm;wefjrpfESihf av;NrdKUjrpfwkdYukd qufoG,fEkdifcJhonfhtjyif tqkdygjrpf0Srf;ESpfck
ukdvnf; r[mAsL[mt& xdef;csKyfuGyfuJcGifh &&SdvmcJhavonf/ odkY azmufvkyfNyD;aomtcg ajrmufOD;NrdKU\
taemufbuf&dS ukvm;wefjrpfuo
dk m xGuaf yguftjzpf tok;H jyKcahJ om atmif'ufoabFmqdyo
f nf av;NrKd UjrpfrS
vnf; 0ifxGufvmEkdifcJhonf/ tkyfcsKyfa&;tm;jzihfvnf; &ckdifawmifykdif;&Sd 'Gg&m0wD? oHwGJ? &rm0wD? &rf;NAJ?
arC0wD? rmefatmifwEYdk iS fh aumif;pGmqufo,
G t
f yk cf sKyv
f mEkid cf o
hJ nf/ ta&SUbuftif;0? tr&yl&? rEav;NrKd U
rsm;ESihfvnf; oHwrefenf;t& qufoG,fa&; vG,fulvmcJhonf/ ukvm;wefjrpf0ukd ydwfwkdufckdufcJhaom
ay:wl*DwkdY\ enf;AsL[ma[mif;ukdvnf; twl,lp&m rvkdawmh/ tjcm;wbufrS xGufayguf&SdaeayNyD/
um; ajrmufOD;NrdKUawmf\ umuG,fa&;tpDtrHrsm;ESihf ywfouf ordkif;tcsuftvufrsm;ukd
tajccHum ? ajrykHrsm;? aumif;uif"mwfykHrsm;? uGif;fqif;okawoejyKvkyfcsufrsm;ESihf wkdufqkdifppfaq;NyD;
a&;om;azmfjyjcif; jzpfayonf/ wenf;tm;jzihf vuf&SdajrmufOD;tajctaeESihf eD;pyfonf[k qkd&ayrnf/
,cktcg ajc&maumufazmfxkwf&ef tvSrf;uGma0;vGef;aomfvnf; azsmufypf&ef roihfonfh &ckdifaypm?
y&ykd'fpm? ausmufpmrsm;wGif azmfjyxm;aom tcsKdUtcsuftvufrsm;ukd qufvufazmfjyygrnf/

ajrmufO;D NrKd U
rif;apmrGefonf txufwGif azmfjycJhonfhtwkdif; ab;tE&m,ftoG,foG,f 'kutzkHzkHukd &ifqkdifcJh&
NyD;olvnf;jzpf? ppfa&;&m tawGUtBuHKvnf;rsm;NyD;oljzpf? ajrmufOD;NrdKUawmfwnf&mwGif jynfolYtBuHrsm;\
tBuHjyKwifjycsuf rif;q&m [l;&m;wwfrsm;\ tpDtrH? q&mawmf oHCmawmfrsm;\ Mo0g'rsm;ESihf,SOf
aumif;pGm pDrHaqmif&GufcJhaMumif; a&S;a[mif;ayrlrsm;wGif azmfjyxm;ygonf/ tcsKdUrSm avmuDtwwfynm
tpDtrHrsm;jzpfMu wifjy&Sif;vif;&ef rjzpfEkdifyg/ okdYjzpf&m xkdayrl xkdusrf;rsm;teufrS ajrmufOD;NrdKUrS
NrdKUwHqdyfcyfusrf;rS oifhavsmfaom tcsuftvuftcsKdUukd xkwfEkwfwifjyoGm;ygrnf/ usrf;rSm eef;wGif;okH;
vufpGJusrf;[k od&ygonf/ ou&mZf (1200)wGif jyefvnful;xm;aomayrl jzpfonfh]u}rS]pD}xd tcsufrsm;
yg&Sdonf/ ou&mZf 792 ckwGif rif;apmrGefonf ajrmufOD;NrdKU (ayrlwGif ]ajrmufO}[k aygif;ygonf)/ ukd
jynfolwkdY\ ,kHMunftm;xm;&aom twwfynmwGif e&dEolYESihf [l;&m;wwf rif;q&m r[m&mZolwkdYukd
q&mwif ynm&SdwkdYESihf yl;aygif;dEIdif;? aqmif&Gufaponf/ jynfolwkdY\ tBuHOmPfukdvnf; &,laponf/
ab;&eftaygif;rS uif;a0;ap&ef NrdKU\wkdif;cGif av;rsufESm tGefYtjrpfwkdYukd eHjyK aocsmpGm pDrHavonf/
NrdKUapmihftjzpf we*FaEGom;ukd OD;aoQmifxkH; OD;xkyfaqmif;aponf/ eef;awmfapmihfukd Mumoyaw;om;ukd
NrJaponf/
NrdKU&H(23)NrdKU? NrdKUwHcg; (54)ck? usKH; (11)ck? pifcg (54)ck? uef(4)uef? ewf(8)&yf? bk&m;(5)&yf?
NrdKUacsmif;(25)acsmif;? vSH(3)vSH? vifAJ(9)vifAJ? usufoa&tkdifESihf usufoa&wkdifwkdYukd pDrHavonf/ tm;vkH;
rNy;D rD ewf&mG pH aemufqufcaH omrif;rsm;u qufvyk Mf uonf/ ou&mZf 883 ckEpS w
f iG f rif;acgifb&k ifonf
[l;&m;wwfydEJolBuD;ESihf okduf? tif;? tkdif? rEmefwkdYESifhtnD jyKvkyfjyefonf/ jyifNrdKU(4)NrdKU? NrdKUa[mif;(4)NrdKU?
NrdKUi,f(65)NrdKU? bk&m;(5)&yf? ewf(12)&yf? vSH(3)vSH? uef(9)uef? usufoa&tkdif? NrdKUwHcg; 54? usKH;BuD; (4)?

ajrmufO;D NrKd Uawmf

32

usKH;i,f(8)? jyifNrdKUwHcg;(16)wHcg;? NrdKUwHcg;(8)wHcg;? wHcg;&H(16)? wHcg;i,f(14)? aygif; (54)wHcg;? pifcgBuD;


(6)pifcg? pifcg&H(12)pifcg? pifcgi,f(5)? taumufta,muf(1)wpfcg? pifcgi,f (24)pifcg? pifcgaygif;
(57)pifcg? vifyBJ u;D (9)vify?J &H(18)? vifyiJ ,f(72)? vS(H 3)vS?H uefBu;D (2)uef? uef&(H 7)uef? NrKd Uajc&if;acsmif;
212)acsmif; jyKvkyfpDrHonf/ t&yf&SpfrsufESmukdvnf; t&yfoifh eHoifhjyKvkyfonf/
odkYjyKvkyf&mwGif usKH;rsm;ukd tapmufteufwlatmif wl;aponf/ ausmufrsm;ukd nDnmatmif
pDaponf/ txufatmuf nDnmatmif donf/ pifcg (54)pifcgukdvnf; tapmufteHtm;vkH; twlwkdYukd
trsKd;tpm;tvkduf twkdif;twm wlnDaponf/ vifyJ (99)vifyJukdvnf; tapmufteH tawmiftwkdif;
a&waygufrQ rvGw&f atmif jyKvyk af ponf/ (wGif vifyrJ mS a&wHcg;jzpfaMumif; odomygonf/)tkid 0f ef;uef?
rkd;BudK;uef? qifaomufuef? oaygufuef? Zifuef? Mumuef? uefpnf;pdrf? uefoajy? uefrif;rsm; oQifwef?
onfuefwkdYukd tjrifh? tapmuf? ta,mift0ef;? tvHtawmif? nDatmifq,fonf/ a&r,kdap&/
omoemawmftwGufvnf; bkd;acgifawmif (aemifwGif rif;Ambk&if oQpfaomif;bk&m;wnfaom
awmif)ESihf r[mrkedwGif qDrD;rNzdKufa&Tawmif? pHum;awmif? jcaoFhawmifwkdYwGifvnf; om,maponf/
xGef;daponf/ bk&m;(15)&yf? ewf(12)&yfwkdYukdvnf; oefY&Sif;nDGwfpGm jyKjyifonf/ NrdKUBuD;tjrifh(NrdKUkd;ukd
qkdvkd[efwlonf) oHawmifckESpfawmifwpfrkwf? usKH;BuD;vnf; ckESpfawmifwrkwf? wHcg;BuD;vnf; ukd;awmif?
teHckESpfawmif? pifcgBuD;tjrifh ckESpfawmifwpfrkwf? teHckESpfawmif? NrdKUwHcg;i,f tapmihfajcmufawmif
wrkwf &Sdonf/ bk&ifhtrdefYjzihf ewfBuD;b@m rjywfvwfap& uefa& rcef;ajcmufap&/ v,fukd <uuf
rzsufap&[k jyefwef;xkwfjyefonf/
if;tjyif pifcgwku
Yd v
dk nf; atmufygtwkid ;f twdtus Te;f jyK jyefwef;xkwf aqmufvyk af ponf/
pHum;awmifrS NyKd i;f awmifwidk af tmif if;rS rsujf riftwkid ;f ajrmufajrcH tjrifwvTm; if;rSwpf0ufrQ
rSp&Srf;qnfokdY tajzmifh? &Srf;qnfrS 'kcsmodkYtajzmifh? if;wkdYukd tapmufoHawmif ckESpfawmif wpfwkdif;
teHoHawmif ckESpfawmifjzihf jyKvkyfonf/
&Sr;f qnfrS awmifNyKd io
f Ydk tajzmif?h wifjcwfawmifrS xkjH riftajzmihf jcaoFah wmifrS ukvmr,mtvnf?
tr&efawmifrS uifc&mawmif? uifc&mrS wkr&mawmifteD;? if;rS 'kcsmtjrifhodkY 'kcsmu wifc&mokdYtjrif?
wifc&mrS Am;&ygodkYtajzmifh? NydKif;awmifu oifAkHokdYtajzmifh? usD;jzLjyifrS eEmokdYtajzmifh? wkdYukd apmuf
(10)awmif teHajcmufawmif wrkdufjyKvkyfonf/ tykdif;onf apmuf(10)awmif&Sdonfqkd ,ciftydkif;
xufyjdk rifo
h nf/ 18aycefjY rifah omwHwidk ;f (odrYk [kw)f uHyidk ?f wmk;d jzpfEikd o
f nf/ awmifwpfawmifEiS w
hf pfawmif
Mum;ukd wpfpifcg[k ac:onf/ pifcgta&twGufESihf wHcg;ta&twGuf wlnDaomaMumihf pifcgwpfckpDwGif
wHcg;wpfckpD wyfqifxm;[efwlonf/ ,ckacwf awGU&aom ausmufNrfdKUkd;ukd xkdajrNrdKUkd;ay:wGif ou&mZf
993 at'D 1531 usrS bk&ifrif;bmu wkd;jrihfjyifqifaMumif; qkdonf/ tajrmufvufeuf wyfqif&efESifh?
cHwyfaqmuf&ef vkdovkdykHazmfEkdif&eftwGuf ausmufqpftkyfrsm;ukd tokH;jyKvm[efwlonf/
qifuJi^pHyu OD;pD;wnfaqmufcJhonfh wHcg;BuD; &SpfckrSm &Hav;ckwkdYrSm tapmuf(9)awmif?
teH(7)awmifpD &SdMuonf/ (1) armufawmfwHcg;? (2) aps;BuD;wHcg;? (3) eEmwHcg; (4)cscsm;wHcg; (5)
awmifaemwHcg;? (6) t0yfwHcg;? (7) pHum;ykwHcg;? (8) EIefbJoHvsifwHcg;? (9) pum;ikHwHcg;? (10) wuf"mwf
wHcg;? (11) usm;ckyfawmifwHcg;? (12) &efykwHcg;wkdY jzpfMuonf/ wHcg;i,f (14)ckwkdYukdvnf; tapmuf (6)

vGJrSm;vrf; t&Snfukd ac:onf/ ol&Jajy;jzpfEkdifonf/


ZifcgrSm wHcg;ESifhyl;wGJ ta&twGufygwlygonf/ NrdKUkd;? wHwkdif;? a&umwm? wmkd;ukdokH;aom
tokH;tEIef;jzpf[efwlonf/
vifyrJ mS a&wHcg;(okrYd [kw)f a&xGuaf jrmif;? acsmif;? wHcg;jzpf[efwyl gonf/ ajrmufO;D NrKd Uwnfusr;f wGif
vif*J]]a&vTwf}}[lyg&Sdonf/
oHawmifrSm kd;kd;tawmifxuf tenf;i,fBuD;onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

33

awmifwpfrkduf? teH(6)awmifpDxm;jyKvkyfonf/
vifyJBuD;wkdYrSmum;? yef;yJ? pHum;awmif? ysOfjzL? ausmufavSum;/ usD;jzL? i^a&T? tifMuif;? uifc&m?
]](uif;ajc&m}}
&m}}jzpfEkdif)? ou0g;usyfuif? a&ykwkdYjzpfNyD; teH(8)awmifrS (9)awmifxd &Sdonf/ a&avSmifuefrsm;
rSm ta&SUawmifaxmifhwGif tapmuf 11 awmifwpfxGm&Sdaom rif;oQm;oQifuef taemufajrmufaxmifh
rkd;BudK;uef? taemufawmifaxmifh qifaomufa&uef? ta&SU oaygufuef? ta&SUajrmufaxmifh Mumuef?
ta&SUawmifaxmifh pnfapuef? taemufawmifaxmihfwGif awmifoajyuefwkdYukd a&vTwfpepfjzihf wl;azmf
onf/ tm;vkH;aom NrdKUwnfaqmufa&;tvkyfrsm; NyD;pD;vQif bk&m;wkdYukd ylaZmfonfrSm y&du&m &Spfyg;ESihf?
yOo?D tXoDNraJ om t&d,m(8)yg;? yOoD tXoDNraJ om ykPm ;&Spaf ,muf? yOot
D NrpJ aJG om [l;,m;&Spaf ,muf?
orm;&Spfa,mufwkdYonf bk&m;wkdif;ukd ylaZmfMuonf/ [l;&m; (9)a,mufu ur0g&GwfzwfMuonf/ Asnf;
(33)vkH;wGif ]]V}}(vBuD;))ukd csefvSyf? 32vkH;aom Asnf;wkdYjzihf *gxmrEefwpf&m pkwfonf? ykPm;? [l&m;?
t&d,mwkdYvnf; ur0g&GwfzwfMuonf/ wnfaqmufNyD;pD;cJhaom NrdKUkd;? wHwkdif;? wHcg;? a&wHcg;? uef? 0ifcg?
vifyJwkdYtm; usrf;*efESihfnDrnD wpfckjcif; pDppfrIjyKMuonf/
ajrmufO;D NrKd Uawmftm; wnfaqmuf&mwGif pmayusr;f *efEiS t
fh nD wnfaqmufonf[k qk&d m ayrlwiG f
azmfjyxm;csuft&? okdufusrf; usdef;cef; yg&musrf;? peJ? twdwf? erdwf? "mwfusrf;? ola&mfw,susrf;?
tpomcgusrf;? erEmusrf;? plVmrPdusrf;wkdYukd dEIdif;wGufcsuf aqmif&Gufonf[k azmfjyxm;onf/
ou&mZf 934 ck? at'D 1572 bk&ifrif;zavmif;onf wyifa&TxD;ESihf ppfcif;ysufNydKysufcJhonfrsm;
jyifqif&ef vkt
d yfonfrsm; cRw,
f iG ;f tm;enf;csurf sm;ukd oifcef;pm,l bke;f Bu;D rsm;? [l;&m;rsm;? rSL;rwfynm
&Sdrsm;ESihf wkdifyifjyK tif;? usdef;? erEm? okdufed'gef;tnD aqmif&GufjyKjyifavonf/ odkYjyKjyif&mwGif
taumufta,mif q,fpifcg[k topfawGU&onf/ usKH;NrdKUkd;ukd enf;AsL[majrmuf jyKvkyfxm;jcif; jzpf[ef
wlonf/ jyifqifaom acsmif;trnfrsm; yg&Sdonf/ wkewacsmif;? &wkacsmif;? &vwfacsmif;? i^apjzLacsmif;?
i^,ufjzLacsmif;? i^&SOfhjzLacsmif;? ajrmufaoacsmif;? i^a[mufjzLacsmif;? i^,ufeDacsmif;? olosmacsmif;?
wlcsmacsmif;? apeDwmacsmif;? uif;ajc&macsmif;? y&dbmacsmif;? ruygacsmif;? aAm&Amacsmif;? wkwfygacsmif;?
errsm;acsmif;? aygpdygacsmif;? armu&acsmif;? ponfwkdYukd wpfoGifoGif pD;qif;aponf/ okdYrSom acsmif;&Sif
[k rnfonfjzpf *kjyKpDrHaponf/
]]Muufoli,f\ajc qHjcnfaxG;&pfaeouJhodkY}}
]]a&r&aom 0gcif;uJhokdY}} ]]0g*G
0g*Grf;ukd rD;IdU&mwGif t<uif;rusef ouJhodkY}} ]]qD
qDrD;aoouJhodkY}}?
]tkd;uGJa&yrm}}
]]tk
&yrm}}[laom ppfAsL[m tcif;tusif; tqkH;tr pum;&yfrsm;ukdvnf; rif;zavmif; xyfrHTefMum;
avonf/
acsmif;rsm;tpDrHrsm;teuf wpfckrSm ]]acsmif;wkdYukdvnf; ywfywfvnftvkH av;rsufESmumv
onf h &ef o l r if ; \ppf o l B uD ; vnf ; a&muf v mvQif xk d a csmif ; wk d Y u k d wpf a yguf r Q wpf b uf o k d Y
a&rpD ; apES i h f ? xk d a csmif ; wk d Y u k d t&if ; wNrJ a tmif q nf a&wpf a yguf r Q r0if a peJ J Y t&if ; NrJ a tmif ?
qnftzsm;odkY pD;ygap? tzsm;wGif NcHKEG,fxlxyfaygufa&mufap}}
p}}[k jyefwrf;xkwf TefMum;avonf/

ajrmufO;D NrKd Uwnfusr;f


&rf;NAJNrdKUe,f? av;awmife*g; &Gmbkef;BuD;ausmif;rS wl;,l&&Sdonf/ ajrmufOD;NrdKUwnfusrf;[k
q&mawmfBuD;u ajymonf/ &SpfaMumif;a&;ayrljzpf ]]V}}
]]V}}ESihf ]]#}} ESpfcsyfom awGU&awmhonf/ ysufpD;aysmuf
uG,foGm;aom tydkif;rsm;twGuf pdwfrcsrf;ajrh jzpf&onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

34

ajrmufOD;NrdKU rif;tqufquf wnfaqmufjyKjyifjcif;rsm;


rif;apmrGeo
f nf ajrmufO;D NrKd Uawmfudk pmayusr;f *efrsm;ESit
fh nD pepfwus pDru
H ed ;f csrw
S f wnfaqmuf
cJhaomfvnf; NyD;pD;atmif raqmif&GufEdkifcJhacs/ [l;&m;ynm&SdwkdY avQmufxm;cJhonfhtwkdif; NrdKUeef;rNyD;rD
,m,Deef;pHaepOf ewf&GmpHcJhavonf/
at'D 1433 ck aumZmou&mZf 795wGif rif;c&D ac: e&Ekkrif; eef;wufonf/ xkdrif;onf
NrdKUawmfukd awmifbuf o*Fe'Dacsmif; wpfbufjcm;&Sd zwfr&yg NrdKUawmfukd csJUxGifchJonf/
at'D 1463-ck? aumZmou&mZf 815-ckwGif apmjzLrif;onf atmif'wfacsmif; wpfbufurf;&Sd
'kdif;usD;NrdKUawmfukd wkd;csJUcJhavonf/ ysOfpDysOfaxmifNrdKUukdvnf; ysOfaxmifNrdKU[l NrdKUopfjyKvkyfonf/
at'D 1521 ck? aumZmou&mZf (883)ckESpf bk&ifrif;acgif&mZmonf NrdKUawmf\usKH;^wHwkdif;?
jkytkd;? ypif? NrdKUwHcg;? a&wHcg;rsm;ukd wkd;csJUaqmufvkyfcJhonf/
at'D 1531 ckESpf? aumZm (893)ckESpfwGif eef;wufaom rif;AmBuD;(rif;bif)onf ajrmufOD;NrdKUawmf
tm;? acwftrSq
D ;Hk aom pepfjzihf NrKd Uawmfukd wnfaqmufcahJ vonf/ ,ckwidk f awGUae&aom ajrmufO;D NrKd Uawmf
\ umuG,fa&;tpDtrHrsm;rSm rif;AmBuD; jyKjyifwnfaqmufcJhjcif; jzpfonf[k qkdonf/ NrdKUawmfESihf *bJNrdKU
ukd topfxyfqufaeonf/
NrdKUawmfukd ywf t&HNrdKUi,frsm;ukdzwf
zwfr& rS p (1)&ef a tmif ( &ef a emif N rd K U)(2) oH v G i f N rd K U?
(3)jrawmifNrdKU? (4) ukvm;NrdKU (5) om,mNrdKU (6) uvufawmifNrdKU (7) ydEJawmifNrdKu (8) ewfawmifNrdKU
(9) &Srf;awmifNrdKu (10) tifMuif;awmifNrdKU (11) usm;ckwfawmifNrdKU paomNrdKUrsm;ukd wmaygif;ckESpf&mcHusKH;
ywfywfvnf &HNy;D wnfonf/ xkNd rKd U&HwYdk vnf; a&avSmifajrmif;? wHaqmif;? jytk;d ? ypi?f &ifwm;? wHcg;aumuf?
wHcg;auGU? a&usKH;? EGHusKH;? usKH;ajcmuf usKH;ywfvnfwkdYjzihf toD;oD;&Haponf/
at'D 1555-ck? rif;apmvSbk&ifvufxufwGif ajrmufjyif aiGawmifNrdKU? awmifjzLNrdKU? NrdKUvSNrdKU[l?
NrdKU&Htopf okH;NrdKUxyfrHwnfcJhavonf/
at'D 1572? aumZmou&mZf 934 wGif rif;zavmif;onf zcif rif;AmBuD; wnfaqmufcJhaom
ajrmufOD;NrdKUawmftm; ESpfBudrfwkdifwkdif jyKjyifrGrf;rHcJhavonf/
at'D 1622-ck eef;wufaom rif;[&D ac: oD&dok"r&mZmonf ab;avmif;awmfrif;AmBuD;
jyKvkyfawmfrlcJhaom NrdKUawmf? usKH;? &ifwm;? wHcg;? jytkd;? wefaqmif;? jy'f? Z&yf? wHwm;? a&wGif;?
a&uef? bk&m;ponfwkdY a[mif;EGrf;ysufpD;onfrsm;ukd xyfrHjyKjyifawmfrlonf/
oD&dok"r&mZm vufxufwGif ay:wluD oH refe&pfa&muf&SdcJhav&m olawGU&aom ajrmufOD;NrdKUawmf
taMumif; tHhrcef;bG,frSwfwrf;wifcJhavonf/ usKH;ajrmif;ESihf ywfouf NrdKU0ifNrdKUxGuf azgufvkyfxm;Mu
aom a&umwmusKH;ajrmif;xJwGif O'[kd; 0ifxGufoGm;vmaeMuaom avSBuD;? avSi,ft&G,frsKd;wkdY jynhfESuf
vsuf &Sad Mumif; Oa&myrS Aif;epfNrKd UESifh ,ckajrmufO;D tajctaeonf refe&pf\ azmfjycsuu
f dk oHo,0ifp&m
&Sdaeayonf/ wmusKd;? usKH;a&rsm; crf;ajcmufaysmufuG,fNyD;jzpfav&m tb,frSm ,kHEkdiftHhygenf;/ ,ckazmf
jytHah om ajrmufO;D NrKd Uaumif;pm;pOfu NrKd Uawmfywfa&usK;H \ t0if;tusi;f onf tqkyd g oHo,ukd tenf;i,f
rQ ajyaysmufapEkdifygvdrfhrnf/
ta&SUtaemif awmifajrmuf ywfywfvnfwGif BuD;rm;aom (urf;ykdif a&umwm? usKH;)wkdYonf
txyfxyf &Huek v
f Quf NrKd UwGi;f NrKd Ujyif NyKd i;f NyKd i;f 0ifxu
G af p\/ xko
d Ykd pD;0ifvmatmif pD&ifawmfral om a&0if;wkYd
rSm ta&SUrS vuf,m&pfpD; tpOftwkdif; odkY pDpOfxm;onf/
(1)
Mumuefacsmif;wkdYonf &efaemifNrdKUtwGif;rSvnf; uefykdifBuD;wpfxyfqnfum ywfywfvnf
vSnhf a&jznhfaponf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf


(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)

(10)

(11)
(12)

(13)
(14)

35

&efatmifNrdKUrSvnf; cs&Sm;acsmif;ukdqnf ajrmif;av;coG,fvQuf qifusKH;jyifodkY pD;ap tifMuif;


awmifNrdKUwkdifatmif a&jynhfap\/
tifMuif;awmifNrdKUuvnf; Mumuefacsmif;ukdqnf tvsm;&Snfaom urf;ykdifBuD;ukdk jzwfaponf/
zwfr&)
oHvGifNrdKU? jrawmifNrdKU? ESpfNrdKUtwGif;wGif 0rf;xD;(zwf
&)wbufvQif i,fwufacsmif;ukd qnf
urf;ykdifBuD;usKH;BuD;jzpfap a&jznhfaponf/
ajrmufjyifrSvnf; vufpGJrwGJacsmif;ukdqnf okH;ajrmif;oG,fNyD;vQif usm;ckwfawmifwkdifatmif
NzdK;NzdK;a&jynhfaponf/
usm;ckwfawmifjyifuvnf; aygif;wkwfacsmif;ukdqnf usKH;BuD;wpfxyfjzpfaponf/
awmifbufrmS vnf; ukvm;NrKd U? om,mNrKd Uwkw
Yd iG f twGi;f u 0oJacsmif;ukd qnf usK;H Bu;D wpfxyfjzpf
aponf/
taemufawmifaxmihft&yfrSvnf; 0efawmif? pHum;awmifwkdYtwGif; yk*Hacsmif;ukd qnf urf;ykdif
BuD;jzpfaponf/
NrdKUjyifbufrSvnf; ajrjyifukd tif;BuD;jzpfatmif wl;ap qnfzkdYvsuf jrifhap NydKifwkdifawmifukd
ausmfNyD; anmifMuyfacsmif;ukd qnfaomaMumihf tajymus,faoma&onf ywfywfvnf
tpOftwkdif; pD;aeap\/
taemufrSvnf; wvufawmif ydEJawmifNrdKUtwGif;wGif ausmuf&pfacsmif;zsm;ukd wzefjrihf
qnfvsuf urf;ykid w
f pfxyf jzpfap\/ NrKd Ujyifrv
S nf; ausmuf&pfacsmif;&if;ukd tjrifq
h nf urf;ykid Bf u;D
wpfxyf jzpfaponf/
acsmif;BuD;acsmif;i,ftxyfxyfxm; &Sdcsm;jrpfBuD; yifpnfjrpfBuD;wkdYukd qnfurf;ykdifwpfxyf
jzpfaponf/
ta&SUajrmufaxmifhwGif ewfawmifNrdKU\twGif;rS qnfajrmif;ukd twefwefjrihfonf/ NrdKUwGif;NrdKUjyif
ywfywfvnf jynhfapaom xkda&onf NrdKUajrmufrsufESmukd jyifBuD;uJhodkYjcm;vsuf taemufajrmuf
axmifhwGif &Sdaom &Srf;awmifNrdKUteD;wkdifatmif pD;avonf/
&Srf;awmifNrdKUukd &Haoma&onf ausmuf&pfacsmif;wkdifatmif ywfywfvSnhf a&jzihfjynhfaponf/
tifMuif;awmifajc&if;rSonf wpfy[kt
d &Sed rf Qaom twGi;f jyifBu;D ukd ausmv
f eG
f rk;d BuKd ;uefwidk af tmif
BuD;jrifhpGmqnf&m tvGef&Snfaom yef;vkH;acsmif;a&ukd okdavSmifxm;onf/
urf;ykdifwavQmuf vSnhfvnfMunhfIrnfqkdygu &uf(20)Mumonfhwkdif pkHaphrnfr[kwf[k ajymprSwf
jyKMuavonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

36
ajrmufOD;trnf ac:wGifjcif;

ajrmufO;D NrKd Uawmftm; t*Fvyd o


f rd ;f ,lNy;D aemuf ukv
d edk aD cwfwavQmufv;Hk ESifh vGwv
f yfa&;acwfO;D ykid ;f
ajrmufOD;}} (Mrauk -U)[k w&m;0ifac:onf/
umvrsm;txd ]]NrdKUa[mif;}}}}[k ac:wGifcJhonf/ ,cktcg]]ajrmuf
Mrauk-U, Mrauk-Oo, Myauk-Oo, Myauk-U,, [lvnf; tcsKdUpmtkyfrsm;wGif aygif;Muonf/ ajrmufOD;
[laom trnfac:wGif&jcif;ESihf ywfouf &ckdiforkdif;wkdYwGif trsKd;rsKd;wifjyxm;Muonf/
xkNd rKd Uwnfaomtcg awmifadk wmif? ukwu
f m;awmifwu
Ydk dk wl;azmfajro
d nfu
h mv a&TOa'gif;\Oukd
arsmufuapmifhaeonfukd awGU&aomaMumihf NrdKUtrnfukd ]]arsmufO}}}}[k orkwf&mrS aemifwGif ]]ajrmufOD;}}
jzpfvmonf[k &ckdif&mZ0ifopfusrf;wGif azmfjyxm;ayonf/
rif;apmrGeo
f nf ajrmufO;D NrKd Uwnf&ef &SmazGpOfumv ig;oJMh uol trsK;d orD;ESpOf ;D wku
Yd ]]r,fajrmufO;D }}
r,f0oJ;}}}}[l tcsDtcs wpfOD;ESifhwpfODF; ac:Muonhf twdwferdwfukd taMumif;jyK r,fajrmufOD;aeaom
]]r,f
bufurf;ukd ]]ajrmufOD;}}}}[lvnf;aumif;? r,f0oJaeaom tjcm;wbufurf;ukd ]]0oJ}}}[lvnf;aumif;?
ac:qkdaMumif;? &ckdifrif;orD;{csif;ESihf a&S;usaomtzGJUtEGJUrsm; &mZ0ifa[mif;rlwkdYu qkdonf/
a0omvDjynfwGif plVp`Em;rif;BuD; em*a&tilwGif a&epfaoqkH;NyD;aemuf qufcHrnfhol r&Sdjzpf&m?
jynfow
l u
Ydk rsK;d jcm; tjrul? tjrulEiS o
fh m; yJjzLwkt
Yd m; xD;eef;tyfMuonf/ om;yJjzLrSm NrKd Upm;tjzpf ajrmufO;D
a'oukd tykid pf m;&onf/ if;aemuf a0omvDwiG f rif;jzpfvmaomtcg olt
Y rd ef rd phf b
H 0u aecJah omajrmufO;D
okdY at'D 776 wGif ajymif;a&TUpHonf/ ajrmufjrm;BuD;us,fcJh&m aysmfarGUcJh&ma'ojzpfjcif;? olYtwGuf OD;OD;
jzm;jzm; aexkdifcJh&mjzpfjcif;aMumifh ]]ajrmufOD;}}}}[k ac:onf/ taMumif;ukd "n0wD&mZ0ifopf? &ckdif
,Ofaus;rIpmtkyf? &ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? &ckdif&mZ0ifopfusrf;ESihf tcsKdUaomayrlrsm;wGif awGU&onf/
taMumif;ukd &ckdif&mZ0ifvuFmayrl ]]acgcsyfwGif ]]a0omvDjynf? udef;cef;odkuf"mwf? ukefvwfaomf
tm;? pGefYoGm;jynf&Gm? ajymif;vJcGm? OD;pGmBuHajrmuf? erdwfaxmufvQuf? ajrmufOD;NrdKUwnf? pHjref;onf
ESihf}}}--------[l awGU&onf/
okdYrlum; rif;apmrGefonf ,cifajrmufOD;NrdKU &Gma[mif;wGif NrdKUawmfopfwnfcJhaMumif; jzpfwef&m
onf/ rif;apmrGef NrdKU&m&SmazGpOfuvnf; ]]r,fajrmufOD;}}}}[k qkdaom trsKd;orD;&yfaeonfhurf;wGif
wnfaMumif; yg&Sd&m ajrmufOD;trnfonf at'D 1430 ck rif;apmrGef rwnfrDuyif &SdESihfNyD;jzpfonf[k
,kHMunf&ayrnf/ tjcm;a&S;usaom tqkdtrdefYrsm;vnf; &Sdaeygao;onf/ &ckdif&mZ0ifykHusrf;ayrl ]]a*:}}
ESifh ]]*H}}}csyfwkdYwGif atmufygtwkdif; awGU&ygonf/
]]yg;blawmifajrmufbufu oD&d0&awmif t&Hwpfaxmif&Sdaom Oa'gif;rif;ESihf t&Hig;&m&Sdaom
arsmufrif;wkdYae&m0,f Oa'gif;rif; aocJhonf/ arsmufrif;rSmvnf; r,m;aocJhonfjzpf arsmufzkdESihf
a'gif;r tdraf xmifzuf aeMuonf/ Oa'gif;r tO(ok;H )ck? Ovwf\ xkt
d Oukd arsmufrif;onf tuRerYf ,m;
\tOukd ,lyg[k arTaomurif;ukd qufonf/ arTaomurif;BuD;vnf; arsmufESihfOa'gif; tdrfaxmifbuf
aeMuonfukd tHhMo arm*vdykwrax&Dukd ar;vQif? [kwf\arsmufaeaomt&yf ? aESmif;aomtcg
omoemwnfvwfrnfjzpfaomaMumihf NrdKUwnf rif;wkdYaevwfrnf/ arsmufutOukd qufvSmaomaMumihf
arsmufO}}}}[k wGifvwfrnf? aemifwGif ]]ajrmuf
ajrmufO}}}}[k ac:&mrS a&GUavsmum ]]ajrmufOD;}} jzpfvmonf/
]]arsmuf
]]0oJ}}}[laomt&mum; bDvl; i^&uESihf ESr&ueDonf &udKifawmifwGif aeMuNyD;aomf tvSJUjyK
tpm&SmazG pm;aomufMuonf/ wpfaeYwGif armifjzpfaombDvl; i^&uonf 0ufESpfckukd & wpfckukd
pm;\/ wpfckukdum; ESrzkdYxm;\/ ESrvnf; pr0wDjrpfukd ul;&Smavaomf jrpf,Of awGUav\/ armifvnf;
igtpm&Smacsonf/ 0ufwpfckom &cJhonf/ rpm;NyDukd onf;cHESrtm; ay;[kqkd bDvl;qkdaom pum;
]]0ao;}}[k ac:Muukef\/
taMumif;aMumihf ]]0ufao}}
o}}[k wGifavonf/ aemufpum;a&TUcJhaomaMumihf ]]0ao;}}
aemufrS ]]0oJ}}}[k jzpfvm\/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

37

txufazmfjyyg pum;&yftm; jyefvnfqef;ppfMunhfaomtcg at'D 1246 aumZmou&mZf


608 ckESpf av;NrdKUacwf? ae&O&mawmifileef;pH i^ESvkH;rif;vufxuf? r[mrkedodrfawmfukd aqmuf&ef
"n0wDNrdKUa[mif;okdY rif;crf;rif;em;jzihf vmcJh&m ajrmufOD;odkYta&muf? bk&ifrif;BuD;u ar;\/ [ll;&m;ynm&Sd
wkdYu avQmufxm;aom pum;&yfjzpfaMumif; awGU&ygonf/ odkYjzpf&m ]]ajrmufOD;}}}}[laomtrnfESifh
if;ac:wGif &aMumif;tqkdtrdefYrsm;rSm av;NrdKUacwfumvuyif u0dynm&SdavmuwGif &SdaeNyD;jzpfaMumif;
odomyg onf/
&rf;NAJNrdKU? o&ufacsmif;&Gm bkef;awmfBuD;ausmif;? &ckdif&mZ0ifcsKyf? oHykdif&mZ0if? ayrla[mif;wGif
taMumif;ESihf ywfouf pdwf0ifpm;bG,f awGU&jyefygonf/ ]]uk}} ESihf ]]uK}} aycsyfrsufESmwGif
]]&udKwfbDvl; pkd;avaomaMumifh}} ]]&uyl&}}}}wGif\/ a*gwrbk&m;vufxuf ajrmufO [kwGifaom
...]]&u
pum;&yf&Sdavao;\/ uzjrwfbk&m;a'opm&D<ucsDawmfrlaomtcg xkdt&yfokdY a&mufawmfrl\/ ,if;
umv0,f bDvl;wkdY ESdyfpufav\/ vlr&Sd&um; t&yf0,f aemifaomtcg arsmufrvifaoESihf Oa'gif;zkd
r,m;aooifhae arsmufr0,f tOESpfvkH; Oav\/ igwkdYarsmufrsKd;0,f rjzpfbl;NrJ? wum;[k odom&atmif
bk&m;&Sifukd avQmuf\/ trdefYawmfukd cHaomf oifwkdYESpfOD; oifhaeMu&m Oa'gif;zkdvnf; arC0wDjrpf
wbufacsmif;i,ftp tokdufwifvQuf 0wfav\/ aygufavaomtcg ewforD;ESpfa,mufjzpf&um;
acsmif;wbufwpfcsufaeaom rdef;rESpfOD;u ac:,larG;pm;onf/ BuD;jrifhavvQif 0yfonfht&yf BuD;olukd
]]r,f0oJ}}}[k ac:? arsmufwOukd qufaomt&yf BuD;jrifholukd ]]Hr,farsmufO}}}}[k ac:avonf/ if;wkdYrSm
&Gmapmihfewf NrdKUapmifhewfjzpfMuonf/ aemifNrdKUwnfNyD;aomf arsmufOqufaomt&yf wnfaomNrdKUukd
ajrmufOD;NrdKU[lvnf;aumif; tOrsm;ukd 0yfaomt&yf wnfaomNrdKUuk]]0yf
d]]0yfoJ}} ]]]][kvnf;aumif; ac:onf}}
[l awGU&ygonf/
txufygtcsufrsm;ukd Munhfygu arsmufESihfa'gif;onf rlvZmwfaumif jzpfaMumif; awGU&onf/
tjcm;aom &ckdif&mZ0ifrsm;vnf; taMumif;t&m tenf;i,fuGJvGJonfrSty arsmufESihfa'gif;ukd tajccHMu
aMumif; awGU&avonf/
,ckwzef ,cifwifjycsurf sm;ESirfh wl wrlx;l jcm;aomtcsuu
f dk rMumrDu &&Scd jhJ yefonf/ tqkyd gayrl
&ckdifxD;awmf ya'omusrf;}} ayrlyif
rSm jrefrmpmayavmuwGif ]][dawmya'o}}
wmya'o}}jrefrmjyefxm;aom ]]&ck
jzpfygonf/ rl,if;usr;f rSm [dEL usr;f jzpf &ckid b
f momokYd ajrmufO;D acwfwiG f rdz&k m;\awmif;yefavQmufxm;
csuft& &[ef;awmfwpfyg;u jyefqkdcJhjcif;jzpfayonf/ xkdayrl ]]uk}}}tcsyfwGif]]&uOw&emraw}}
emraw}}[lawGU&
ygonf/ &ckdifwkdY\ ajrmufbufjynf[k t"dyg,f&ygonf/ ajrmufOD;NrdKU&m&SmazG&ef avmif;MuufNrdKUrS xGufcJh&m
ajrmufbufpl;pl;okdY xGufcJhjcif;ukdyif Tef;oavm? avmif;MuufNrdKU\ ajrmufbuftOD;tzsm;wGif wnf&Sd
]]ajrmufOD;}}}}ac:wGifavoavm pOf;pm;p&myg? okdYaomf ckdifvkHrI? aocsmrIr&SdvSyg/

38
EkdifiHjcm;om;wpfOD;\ajymjyonf ajrmufOD;NrdKUawmftaMumif;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

uREkfyfwkdYonf &ckdifbk&if aejynfawmf\taMumif;ESihf NrdKUawmf\trnf rnfokdYrnfykH &&Sdvmonf


ukdazmfjyygrnf/ vufatmufcHbk&ifhEkdifiHrsm;\ o&zltxG#ftxdyf tm;xm;&m aejynfawmfBuD;yif jzpfay
onf/ aejynfawmfBuD;onf om,mvSyaom awmifMum;wGif wnf&Sdonf/ aejynfawmfwnf&Sd&m
awmifMum;yrmPrSm (45)rkdifcefY&Sd awmifwef;awmifpG,frsm;onf obm0cHwyfozG,f 0kdif;&HvQuf&Sday
onf/ twGif;bufusaom awmifaMumrsm;ukd jyifqif awmifxdyfrS awmifajc&if;xd 0ifEkdifxGufEkdifaom
wHcg;vdr?f wHcg;aumufrsm; jyKvyk x
f m;onf/ awmifxyd rf sm;ay:wGif tajrmufBu;D rsm;ukd tpDt&Dwyfqifxm;
ao;onf/ ppfrufvkdvm;aom tjcm;EkdifiHrsm;\ &efrSumuG,f&ef wnfaqmufcJhjcif;jzpf&m obm0twm;
tqD;rsm;jzihf jynhfaomcHwyfNrdKUtm; vG,fvG,fululESihf wkdufckdufEkdifvdrfhrnf r[kwfygacs/ NrdKUawmf\tv,f
acgifavmufukd jrpfwpfpif;jzwfoGm;&m obm0jrpfvufwufrsm;jzihf cufjzmpD;qif;vQuf &Sdygonf/ odkY
jrpfacsmif;rsm;ay:wGif avSBu;D avSi,frsm;jzihf oGm;aeMu&m ajrmufO;D NrKd U jynfojl ynfom;rsm;\ t"duoGm;vm
a&;rSm a&aMumif;ukdyif tokH;jyKvQuf&SdaMumif; odomEkdifygonf/ xkdormefrsm;rSm bk&ifhavSrsm; ygovkdyif
yk*vduavSrsm;vnf; yg&Sdonf/ avSrsm;ay:wGif trsKd;rsKd;aom pm;aomufukefypnf;rsm;? qef? t&uf?
tom;? ig;pkd? ig;ajcmuf? axmywf? [if;oD;[if;&Guf? opfoD;0vHrsm;wifaqmifNyD; jrpfaMumif;wavQmuf
wpfNrKd Uvk;H a&mif;0,fazmufum; Muayonf/ aps;EIe;f vnf; tvGecf sKo
d monf/ xkyd pn;f rsm;ukd aps;[kac:aom
ae&mrsm;vnf; vG,fvG,fulul 0,f,lEkdifMuonf/
jrpfaMumif;rS yifv,fodkYxGuf&ef vrff;ESpfck &Sdayonf/ yxrvrf;rSm oabFmqdyfrS vrf;jzpf?
'kwd,vrf;rSm EkdifiHjcm;om;rsm; trsm;tjym;aexkdifMuaom 'kd;bufZD;( Dobazi)\ ab;em;vrf; jzpfonf/
'Da&wufaomtcgwGif a&wHcg;ckEpS af ygufrS t&Sed jf yif;pGm jrnf[;D 0ifa&mufvmwwfNy;D usaomtcg
vnf; t&SdefESihfyif usoGm;wwfonf/ 'Da&x &ufrsm;jzpfaom vjynhfvuG,f&ufrsm;wGif jzpfpOfukd
ykdawGU&onf/ tcsdefwGif avSi,frsm; 0ifxGufoGm;vmaeMuonfukd MunhfI&onfrSm pdwfvIyf&Sm;zG,fjzpf
onf/ jyif;xefaoma&pD;aMumihf avSi,frsm;rSm1 vl;vdrfhaeay&m uRrf;usifaom wufrukdifygrSom oufom
&m&ayonf/ tcgw&H avSrsm;arSmuf ypnf;rsm; qkH;IH;&aomfvnf; touftE&m,frxdcdkufacs/
NrdKUawmf&Sd tdrfrsm;rSm tvGefrmaom BudrfESifh0g;rsm;ukd tokH;jyKaqmufvkyfxm;Muonf/ trdk;rSm
a'otac: tkef;vuf("ed)jzihf rkd;xm;onf/ tdrfrsm;ukd &mxl;XmeE& tqifhvkdufaomfvnf;aumif;? aiGaMu;
csr;f omrIt&aomfvnf;aumif;? uGjJ ym;od&EdS ikd af tmif aqmufvyk x
f m;Muonf/ Burd 0f g;rsm;jzihf pdwu
f ;l pdwo
f ef;
aumif;pGmjzihf a&mifpkHtuGufrsm; azmfxm;onfrSm aooyfvSy IrNiD;zG,fjzpfayonf/ tqkdygtdrfrsm;rSm
oHrIdukd vkH;0rokH;bJ tvGefckdifcHhaom b*Fvm;Budrfjzih2f csnfaESmifxm;onf/ b*Fvm;Budrfrsm;ukd "g;jzihftvGef
yg;vTmaom csnfaESmifBudK;txd jyKvkyf &&Sdavonf/ Budrfrsm;jzihf csnfaESmifaom tdrfwkdifopfom;wkdif
jzpfygu 12ESpfrS 15ESpfxd wm&SnfcHavonf/ tcsKdUaomrif;nDrif;om;ESihf &mxl;XmeE&&Sdolrsm;\ tdrfrsm;
tcef;rsm;rSm opfom;jzihf aqmufvyk x
f m;Ny;D yef;ykvuf&mrsm;jzihv
f nf;aumif;? a&Tcsvnf;aumif;? ta&mif
taoG;aumif;aoma<u&nfokwfvnf;aumif;? tvSjyifqifxm;Muayonf/
1/
2/
3/
4/

[l refe&pfrl&if;pmtkyfwGif okH;xm;onf/
xkdokdY 'Da&twuftqif;Murf;atmif a&wHcg;rsm;jzihf ppfa&;t&wrifjyKvkyfxm;aMumif; ygarmu
OD;rsKd;jrifhpdef ajymjycJhzl;ygonf/
refe&pfu Balons (Balones) [kac:qkd&m &ckdiftac: icsif;avmif;[k ac:aom acsmif;wGif;
[kdrSonfrS oGm;vm ig;zrf;&mwGif tokH;jyKaom wGif;avSwpfrsKd;ukd qkd[efwlygonf/
refe&pfay:wl*DwGif b*Fvm;Budrf[k ac:qkdaom BudrfjzpfaMumif; a&;om;xm;onf/ b*Fvm;rSvm
onfhBudrf[k azmfjyxm;jcif;r&Sdyg/ &ckdifwGifvnf; xGuf&SdEkdifygonf/
Great City of Metropolis

ajrmufO;D NrKd Uawmf

39

a&Teef;awmfBuD;wGifvnf;? txufazmfjycJhaomypnf;rsm;ESihf jyKvkyfxm;onfukdvnf; awGU&onf/


odkYaomf a&Teef;awmfBuD;wGif aqmufvkyfxm;aom eef;awmfwkdifBuD;rsm;rSm nDnmajzmifhwef;NyD; tcsKd;tpm;
useayonf/ rQ&Snfvsm;ajzmifhwef;aom opfvkH;rsm; &&SdonfrSm tHhzG,fyifjzpfawmhonf/ twGif;buf&Sd
eef;awmfwkdifBuD;rsm;rSm vkH;vkH;vsm;vsm; ajzmifhwef;usygonf/ a&Teef;awmftwGif;&Sd tcef;rsm;wGif eHomjzL?
eHomeD? u&rufpaom tarT;&eHUrsm;&Sdonfh opfom;rsm;jzihf jyKvkyfxm;onf/ okdYaom obm0opfrsm;\
&eHYrsm;rSm 0ifa&mufvmaomolrsm;tzkdY ESpfoufarGUavsmfzG,f&m jzpfayonf/
a&Teef;awmfBuD;twGif;wGifyif a&Ttdrfawmf[k ac:Muaom &wemtcef;wpfckvnf; &Sdonf/
tb,faMumifh ]]a&Ttdrfawmf}}}[k ac:&oenf;[lrlum; crf;rBuD;\rsufESmusufwpfckvkH;wGif toefYpifqkH;
aom a&TjzihfjyKvkyfxm;aom Al;EG,fyifwpfyifukd cef;vkH;jynfh jyKvkyfxm;jcif;jzpfonf/ tqkdyg Al;yifwGif
&wema&Tpiftwdjzihf jyKvkyfxm;aom Al;oD;wpf&mausmfrQoD;vQuf wefqmqifxm;avonf/ xkda&ToD;rsm;
onf a&TzkHoD;wrQ BuD;rm;NyD; toD;wpfvkH;pDonf (10)ydm odkYr[kwf pydefaygif (40)cefY&Sdonf[k
ajymprSwf jyKMuonf/ if;jyif &wemcef;wGif yuwdvlt&G,fwrQ BuD;rm;aom a&TkyfxkBuD; ckESpfckvnf;
&SdwkHao;onf/ kyfxkrsm;rSm tacgif;jzpfaomfvnf; a&Tom;rSm ESpfvufrcefYxlonf[k od&onf/ odkYaomf
kyfxkrsm;ESihfywfouf uREkfyfar;jref;pkHprf;cJh&m trsKd;rsKd; tuGJuGJ tjym;jym; ajzMum;Mu tav;csdefrSef
ukd rod&SdcJhyg/ kyfxkrsm;\ ezl;? &ifbwf? vufarmif;ESihf cg;wkdYwGif tzkd;wefausmufrsuf&wemrsm;
jzpfaom ywjrm;? jr? eDvmESihf awmufyaom pdefaumif;rsm; qif,ifxm;ayonf/
if;&wemrsm;rSm omref&wemrsm;xuf t&G,ftpm; BuD;rm;Muygonf/ &wemcef;rtwGif;wGif
yif a&Ttkd;BuD; &SpfvkH;&Sdyg ao;onf/ wpfckpDonf vufav;0g;cefYjrifh t0ef;rSm ckESpfvuf0g;&Sdum txlrSm
wvufrcefx
Y al yonf/ if;jyif wvufrcefx
Y Nl y;D vufo;Hk 0g;cefjY rif
h t0ef;wq,fo
h ;Hk vuf0g;&Sad om a&Tcu
G f
BuD; ukd;cGufvnf; awGU&onf/ cefYnm;x,f0g tvGef<u,f0aom &wemcef;rtwGif;wGif tvGef a&S;usNyD;
wefzkd;rjzwfEkdifaom awmifilrI rlvblw ywjrm;em;a#mif;wpf&Hvnf; awGU&onf/ &wem aMumihfyif
,kd;',m;? yJcl;? awmifil? Arm? tif;0? &Srf;? &ckdifESihf? r*kdwkdYonf a&S;uvnf;aumif;? vuf&SdtcsdefwGif
vnf;aumif;? ppfcif;cJhMuavonf/ odkY tHhzG,fxl;qef;aom &wemukd vufESpf0g;cefY pwk&ef;ykH
a&TMuKyfxJwGif odrf;qnf;xm;Muavonf/ ,if;a&TMuKyfxJwGif tvGeftEkynmvuf&majrmufvSaom
trsKd ; rsKd ; aom opf c uf r sm;? yef ; rsm; iS u f r sm;uk d xG i f ; xk x m;ayonf / pd e f ? yk v J ? yw j k r m;paom
vS y aom&wemrsm;uk d v nf ; Mum;vS y f qif , if x m;&m yk d yPm&apavonf / MuKyf i ,f u k d
&wemcef;r\tv,facgifwGif&Sdaom pwk&ef;ykH a&Tpm;i,fay:wGif wifxm;onf/ a&Tpm;i,frSm
vuf0g;ok;H ckpmrQ &Sn
f tzk;d wef&wemrsm; pDjc,fxm;ygonf/ vlrsm; wufrufavmufatmif omrmefa&TEiS fh
ykvJvkH;rsm;jzihf tvSqifxm;aom jzLazG;onfh zJxnfjzihf zkH;tkyfxm; onf/ trSef0efcH&aomf uREkfyfonf
tvm;wl wef z k d ; &S d a om tvm;wl &wemrsKd ; uk d tjcm;aom ta&S U wk d i f ; Ek d i f i H tawmf r sm;rsm;wG i f
jrifawGUzl;aomfvnf; olwkdYu a&TMuKwfukd zGifhjy ywjrm;em;a#mif;ukd uREkfyfwkdY jrifawGU &onfh wcPwGif
tHhMorIjzihf twefMum ai;ikdifaerdonf/ em;uyf\xl;jcm;aom awmufajymifrIonf uREkfyf\rsufaphukd
usdef;pyfapavonf/
5/

arm&pfaumvpfuyif a&TxD;[l The Land of the Great Image pmtkyf qifjzLawmftcef;


pm-295 wGif azmfjyxm;onf/ okdYqkdvQif wyifa&TxD;tm; vkyfBuHolrSm OD;ukvm;&mZ0ifBuD;
pm-243t& ordefapmxGwfqkdoljzpf&m oref'DumwefrSm ordefapmxGwfyifjzpfrnf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

40

em;a#mif;ukd ywjrm;ESpfvkH;jzifh w&HjyKvkyfxm;avonf/ ypf&rpfykHoPmef&Sd vufoef;cefY


&Snfayonf/ t0ef;rSm MuufOvkH;i,frQ BuD;rm;onf rQtzkd;wef em;a#mif;ukd &ckdifbk&ifrif;jrwfonf
bdaou r*Fvmtcrf;tem;ESifh ta&;Bu;D aom rif;cef;rif;em;rSwyg; tNrw
J rf; 0wfqifavhr&Sad cs/ em;a#mif;
[laom a0g[m&rSm em;wGifwGJ em;qGJ[laom a0g[m&ESihf twlwlyifjzpfonf/ em;uGif;[kvnf; ac:qkdMu
onf/ &ckid ?f yJc;l ESifh jrefrmvlrsK;d wkYd 0wfqifavh&MdS uonf/ okaYd Mumifyh if if;wk\
Yd em;&Gurf mS ykc;Hk em;xdvek ;D wkid f
wGJ&GJvmonf/
eef;awmftwGif;buf wpfae&mwGif yJcl;ukd tkyfcsKyfcJhaom bk&ifwpfyg;\ kyfxkukd awGU&onf/
if;bk&ifu owf&eftrdefYay;NyD;aom ordef'Duwef(Thmi Decatam)qkdaom yJcl;rif;om;wpfyg;uyif
tqkdygbk&iftm; vkyfBuHowfjzwfcJhavonf/
xkb
d &k ifonf (Varela) wpfO;D ykid q
f idk af om qifajczk;H &yfuu
G &f dS tdrif ,fwpfcw
k iG f ppfonfav;axmif
ESihftwl pcef;csaecJhonf/ if;onf (Martavan) rkwrwGif ykefuefaom NrdKUpm;ukd csDwufwkdufckduf&ef
&nf&G,fcsufjzihf ppfom;rsm;pkaqmif;&ef trdefYay;xm;onfukd apmihfaecJhjcif;jzpfonf/ wpfnwGif ordef'Dum
wefonf yJcl;ppfom;ajcmuf&mESihftwl xkdtdrfi,ftwGif;okdY rarQmfvifhbJ kwfw&uf0ifa&muf wkdufckdufav
onf? uHtm;avsmfpGmyif rif;tm; 0rf;oGm;aeaoma&m*gaMumihf tdrfomxJwGif tckduftwefYtm;jzifh tvkyf
rsm;aepOfyif awGU&Sd& tHhMorIjzihf MuufaoaoaepOf uGyfrsufvkdufavonf? jrefrmwkdYtzkdYum; ol&Jaumif;
olawmfaumif;? (Saint) wpfOD;jzpfay&m olYtwGuf &nf&G,f bk&m;wpfql aqmufvkyfvSL'gef;cJhavonf/
taMumif;rSm if;bk&ifonf olYEkdifiH t&Sdeft0gwkd;wufa&;twGuf rsm;pGm pGrf;aqmifcJhjcif;aMumihfyif jzpfay
onf/ olYukd xm0&owd&ap&ef &nf&G,f ol\ykHwl kyfxkwpfckukd oGef;vkyf&ef qkH;jzwfcJhMuavonf/
xkaYd Mumifh yJc;l om;wk\
Yd vufcsujf zihf aovkqq
J w
J iG f vufaqmiftjzpf aMu;oGe;f kyx
f w
k pfcu
k dk uaomuajrm
oGef;vkyfcJhMuavonf/ kyfxkonf tvGefyif obm0usay&m aMumufpdwfjzihf jzLzwfjzLa&mfjzpfaeaom
ukd,fcEmoPmefwkdYrSm rnfolrQ rtHhMobJ raeEkdifatmifyif jzpf&ayonf/ if;kyfwkukd owKjzihf jyKvkyfxm;
aom pm;yGJay:wGif xkdifckdif;xm;NyD; olYywfvnfwGif aMu;jzihfjyKvkyfxm;aom o0gqef;rsm;ukd tHhrcef;
t&G,ftpm;jzihf xkvkyfxm;avh&Sdonf/ vufwGifwif;ykwfukd ukdifaqmifxm;aom wq,fhajcmufvuf0g;
(ckEpS af ycef)Y jrifah om bDv;l txD;trav;aumif\ kyx
f rk sm;rSmvnf; aMumufcref;vdvyd ifjzpfonf/ kyx
f k
rsm;ESihftwl aemufxyfaMumufcref;vdvd wd&dpmefwpfaumifrSm aMu;jzihfjyKvkyfxm;aom qifwpfykdif; EGm;
wpfyidk ;f aMu;kyyf ifjzpfonf/ if;\tjrifrh mS wpfq,fw
h pfvuf0g;(ig;ayausmcf ef)Y &So
d nf/ aMu;oGe;f ynmjzihf
vuf&majrmufoGef;vkyfxm;aom aMu;wd&pmefkyfrsm;vnf; tpDt&Dyif &Sdao;onf/ okdYaomf omref
t&G,ftpm;rQomjzpf uREkfyfrazmfjyvkday/
olwkdYajymjycsuft& tqkdygbDvl;BuD;av;aumif\ kyfxkrsm;rSm tzkd;wefausmufrsuf&wemrsm;jzihf
qif,ifxm;cJhaMumif; xm;&mtcef;wGifvnf; if;wkdY(ausmufrsuf&wemrsm;) &SdcJhaMumif; t&dyfvuPmrsm;
awGU&onf/ jrefrm&mZ0ifpmtkyfrsm; rSwfwrf;rsm;wGifvnf; bk&iftacgif;kyfxk tacgif;xJwGif wefzkd;BuD;
rm;aom tzkd;wefausmufrsuf&wemrsm;&SdcJhaMumif; ,ckxufwkdif 0r;fykduf\vuf,mbufwGif ausmufrsuf
&wemwku
d ,
f o
l mG ;&m taygufudk awGUjrif&ayonf/ kyx
f u
k dk Munhf &I ef vma&mufMuolrsm;onf Munfadk v;
pm;Mu tarT;eHYomqDrsm;jzifh okwfvdrf;Muonf/ 0rf;ysufa&m*gjzpfaeaomtcg olwkdYxH a&tjynhfygaom
ykrH sm;jzihf vma&mufNy;D a&csK;d Muonf/ olu
Y ,
kd rf S pD;usaoma&rsm;ukd pkaqmif;Ny;D a0'em&Sit
f m; a&m*gaysmuf
uif;atmif wkdufauR;Muonf/
a&Teef;awmfESihf twefi,fvSrf;aomae&mwGif vlwkdYqnfzkdYxm;aom a&tkdifwpftkdif&Sdavonf/
olwaYdk jymaompum;t& ok;H qwfv*d f (Leagues) &Sno
f nf[k od&onf/ a&tkid t
f wGi;f wGif twuftvuf
rsm; jzmxGuf t&dyftm0goaumif;aom uRef;i,frsm; tv,facgifwGif awGU&onf/ opfoD;0vHrsm;jzihf
omom,m,m&Sdaom uRef;i,frsm; jzpfMuonf/ ,if;uRef;rsm;wGif a&muD&[ef;rsm; oDwif;okH;aexkdifvQuf
&SdMuygonf/ xkd&[ef;rsm;ESihftcsKdUrSm odrfrsm;wGif oDwif;okH; bmoma&;tzGJUtpnf;wpfcktjzpf aexkdifMu

ajrmufO;D NrKd Uawmf

41

onf/ uREkfyfonf EkdifiH\bmoma&;qkdif&mtaMumif; azmfjyaomtcg if;wkdYtaMumif; azmfjyygOD;rnf/


BuD;rm;aom a&tkdiftwGif; avSi,ftrsm;tjym; awGU&onf/ okdYaomf NrdKUawmfESihfum; qufoG,fr&acs/
taMumif;rlum; q,fzkdYxm;aom urf;ydwftkdifjzpfjzpfonf/
EkdifiH\a&S;usaom orkdif;rSwfwrf;rsm; tqkdt& ukef;ydwftkdifBuD;ukd yJcl;&efrS umuG,f&ef
wnfaqmufcjhJ cif; jzpfonf[k od&onf/ okv
Yd yk &f jcif;\&nf&,
G cf surf mS tu,f&efow
l Ydk NrKd Uukd t0kid ;f cH&yg
u teD;w0kdufwGif &SdaomNrdKUtpGefa'orsm;odkY qkwfcGmEkdif&ef jzpfonf/ aemufqkH;BudK;pm;rItaejzihf a&uef&Sd
a&rsm;ukd azmufxw
k yf pf&efjzpfonf/ 'va[mpD;qif;vmaoma&\ t&Sed o
f nf NrKd Uawmfwpfcv
k ;Hk ukd a&vTr;f rk;d
aprnfjzpfNy;D wcsed w
f nf;wGif &efot
l iftm;ukv
d nf; zsupf ;D ypfrnf jzpfayonf/ okaYd omfvnf; ay:wl*w
D o
Ydk nf
olw,
Ydk cifwidk ;f jynfrsm;ukd odr;f yku
d cf phJ OfuuJo
h Ykd pdw"f mwfrsK;d ? vQijf refjzwfvwfrw
I jYdk zihf pwifwu
dk cf u
dk v
f mrnf
qkdygu ,ckavmufvkyfaqmifrIrsKd;onf olwkdYtwGufrl aep&mr[kwfacs/
&ckdifNrdKUawmfjzpfaom ajrmufOD;NrdKUawmfwGif EkdifiHjcm;ukefonfrsm;rygbJ NrdKUaevlxk wpfodef;ajcmuf
aomif;(160000)&Sdonf[k vltrsm; cefYrSef;Muygonf/ NrdKUawmfwGif ukefpnful;oef;a&mif;0,frItwGuf
b*Fvm; rlq,fygwef? weoFm&D? rkwr? tm&Sef*smumwmwkdYrS vma&mufMuaom EkdifiHjcm;om;trsm;tjym;
awGU&onf/ ppfrIxrf;&ef? iff;tjyif aMu;pm;ppfom;tjzpfvnf;aumif;? ukefonftjzpfvnfaumif;?
vma&mufMuaom ay:wl*D? yJcl;? jrefrm? r*kdwkdYukdvnf; awGU&onf/ c&pf,mefbmom0ifrsm;? *syefrsm;?
b*FvDrsm;ESihf tjcm;EkdifiHom;rsm;ukdvnf;aumif; trsm;tjym; awGU&ao;onf/
&ckdifaejynfawmfukd awmifbufyJcl;aejynfawmfESihf jrifhrm;aom jynfawmifwef;ESihf ykdif;jcm;xm;yg
onf/ tjcm;wbufwGif b*Fvm;ESifh e,fedrdwfpyfvQuf&Sdonf/ ppfwaumif;rS rmefatmifuRef;tygt0if
e*a&*ltxd a'otm;vkH;yg0ifonf/ urf;ajca'ojzpf wpfESpfywfvkH; avMurf;wkdufckdufvQuf&Sdonfh
uRe;f rsm;? oabFmqdyrf sm; urf;ajcwpfavQmuf awGU&aomfvnf; pdwrf cs&acs/ yifv,fu;l oabFmtcsKUd twGuf
tE&m,frsm;vSayonf/
um; at'D(1629) rS(1635)xd ajrmufO;D a&TNrKd Uawmf\ tajctaeyifjzpfonf/ ay:wlub
D ek ;f awmf
Bu;D refe&dwrf sujf rifu,
dk af wGUukd pydeb
f momjzihf a&;om;rSww
f rf;wifc&hJ m t*Fvyd b
f momokYd tdwcf saf [mhwif
u bmomjyefqkdcJh&m pma&;olu jrefrmrIjyK jyefqkdxm;jcif; jzpfygaMumif;/
---------------------------------------------------------------------------------------------------6/
7/
8/

,ckrEav; r[mrkedbk&m;0if;twGif;&Sd aMu;kyfBuD;rsm; jzpfEkdifygonf/


vufqnfuefESihf taemfrmuefrsm; jzpfEkdifonf/
PADRS MAEMERO FREY HEB MANRIQUE IN ARAKAN(1629-1635) CHAP XXI
Translated from the Spanish by Rev. . Hosten.

ajrmufO;D NrKd Uawmf

42
ajrmufOD;acwf pD;yGm;a&;

&ckdif,Ofaus;rI jzpfxGef;cJh&m ukvm;wef jrpf0Srf;vGifjyifa'oum; ajrqDMoZm xufoefvSayonf/


r,ljrpf? ukvm;wefjrpf? av;NrdKUjrpfwkdYonf &ckdifwkdY\ toufaoG;aMumrsm;yif jzpfonf/ ESpfy&dap't&Snf
MumjrifhpGm EkH;epf? EkH;Ekrsm; ykdYcscJh&if; jrpf0uRef;ay:BuD;ukd wnfaqmufcJhMujcif; jzpfayonf/ a&S;twdawu
yif qefa&pyg; ayg<u,f0 ]]"n0wD}}}[l trnfac:wGifaMumif; tqkd&Sdayonf/1 ajrMoZmxufoef
rkd;acgifjcif; uif;a0;aomaMumihf &ckdifjynfrSm&Sdaom vlOD;a&xuf xGuf&Sdaom qefpyg;u rsm;pGmyif ykdvQHae
wwfayonf/ "n0wD? a0omvD?2 av;NrdKUacwfrsm;uJhodkYyif ajrmufOD;acwf pD;yGm;a&;onfvnf; v,f,m
pkdufysKd;a&;ukd tajccHaom pD;yGm;a&;yif jzpfaomfvnf; acwfNydKifEkdifiHa&;tajctaersm;? pD;yGm;a&;pepfrsm;
aMumifh orkd;uspD;yGm;a&;rS xl;jcm;aomvuPmrsm; awGUvm&onf/ refe&pfonf ajrmufOD;NrdKUawmfodkY
t0if OD;&pfawmifteD;wGif tvsm;(8)rkdif? teH(6)rkdifcefYxd us,f0ef;aom pyg;wGif;BuD;rsm;ukd awGU&Sd&aMumif;
urmhta&SUjcrf;a'owkdYwGif qefpyg;onf vlwkdY\y"me tm[m&"mwftpm;tpmjzpfNyD; vlwkdY\ pnf;pdrfOpm
ukd ayg<u,fapaom oD;ESrH sK;d jzpfaomaMumihf xkw
d idk ;f jynfrsK;d onf tdE,
d Ekid if x
H ufomvGeaf Mumif;? iwfrw
G af cgif;
3
ygrIr&SdaMumif;? tvkyfMurf;vkyf&eftwGuf tdEd,rS vlac:,l&aMumif; azmfjycJhayonf/
qefpyg;rSm t"du pkdufysKd;a&;oD;ESHjzpfaomfvnf; uGrf;oD;? aq;&GufBuD;? tkef;? "ed? 0g*Grf;ESihf [if;oD;
[if;&Gufrsm;ukdvnf; pkdufysKd;aMumif; awGU&onf/ pkdufysKd;a&;ESihf ,SOfwGJ arG;jrLa&;ukdvnf; wGJbufvkyfukdif
Muonf/ arG;jrLa&;tjzpf EGm;? uRJ? qdwf? Muuf? 0uf? bJ rsm;ukd t"duarG;jrLMuonf/4 refe&pf ajrmufOD;NrdKU
awmfodkY vmaomtcsdef at'D(1630)ckESpfavmufu ajrmufOD;NrdKUvrf;teD;&Sd qdyfurf;rsm;wGif Muuf? csKd;?
ckd? MuufO? bJO? axmywfESihf EkdYxGufypnf;tpm;tpmrsm; trsm;tjym;tvkt,uf vma&mufa&mif;csMu
aMumif;? aps;vnf; tHhMozG,fjzpfavmufatmif csKdomaMumif;? '*Fg;wjym;vQif MuufzvSvS taumif;qHk;
ok;H q,f&aMumif;? yku
d q
f EH pS jf ym;ay;vQif MuufOwpf&m&aMumif;? azmfjycJah yonf/5 okaYd ps;aygaygESifh a&mif;cs
Edkif&ef xkdpOfu jynfolrsm;onf pkdufysKd;a&; arG;jrLa&;ukd wGifwGifus,fus,f vkyfcJhMurnfjzpfonf/
&ckid jf ynfonf a0omvDacwfuyif yifv,fu;l oabFmrsm;jzihf a&aMumif;ukeo
f ,
G rf I wk;d wufaejzpf&m
,if;acwfu tdEd,? tm&yf? oD[kdVf? rkwrpaom b*Fvm;yifv,fwpf0kdufEkdifiHrsm;ESihf orkd;usukefoG,fcJh
jcif;jzpfonf/ 16-&mpk tapmykdif;rSpwif tdEd,ork'&mokdY pD;yGm;a&; tajccsvmcJhMuaom taemufEkdifiH
rsm;ESifh tquftoG,&f &S
d &ckid jf ynf\ukeo
f ,
G rf rI mS ajrmufO;D acwfwiG f ykrd u
dk s,jf yefv
Y mcJah vonf/ ajrmufO;D
acwf jynfyukefoG,frIwGif ay:wl*DESihf 'wfcsf ESpfrsKd;pvkH;ESihf qufoG,frI&Sdaomfvnf; aemufykdif;rS a&muf&Sd
vmaom 'wfcsfwkdYESifh ukefoG,frIrSm ykdrkdwGifus,fvmaMumif; awGU&Sd&onf/
ajrmufOD;NrdKUonf 'wfcsfwkdY A[kdXmecsKyf&Sd umbmaw;bD;,m;ESihf tdEd,urf;ajcwkdYtMum; waxmuf
em;&murf;ajcjzpfaMumif; wnfae&mtaetxm;t& b*Fvm;atmf\tcsut
f csmwGif wnf&jdS cif;? xkad cwfu
&GufoabFmacwfjzpf? obm0ab;tE&m,faMumifhvnf;aumif;? pm;eyf&dumaMumihfvnf;aumif;? yifv,f
atmfukd jzwfoGm;jcif;? oufurf;ajcwpfavQmuf ywfoGm;jcif;u ykdpdwfcs&jcif;? tcGeftaumufr&Sdjcif;
ponfwkdYaMumihf xkdtcsdefu a&aMumif;ukefoG,frIqdyfurf;tjzpf xif&Sm;pnfum;vQuf &Sdayonf/ if;tjyif
1/ "n0wD=("n=pyg;? 0wD=&Sdonf)=qefpyg;aygrsm;&m a'o[k t"dyg,f&onf/(jzpfpOforkdif;pm-61)
2/ a0omvD=(a0=txl;xl;tjym;jym;aom? omvD=aumufyJovJ aygrsm;jcif;? aumufyJovJ
aygrsm;aom wkdif;jynf[k t"dyg,f&onf/
3/ &wema&Tajr? OD;vS'if pm-212
4/ F. Cotta. Pader Maestro fray Seb-Manrique in Arakan. Chapteer-P. 22
5/ F. Cotta. Pader Maestro fray Seb-Manrique in Arakan. Chapteer-P. 113

ajrmufO;D NrKd Uawmf

43

ajrmufOD;NrdKUawmfwGif 'wfcsfwkdY\ t"duvkdtyfcsufjzpfaom qefpyg;ESifh uRefrsm;ukdvnf; tvkHtavmuf


0,f,l&&SdEdkif&m ukefonfwkdY\ vkdtyfcsufukd jznhfqnf;ay;EdkifcJhonf/
ajrmufOD;acwf bk&ifrsm;vnf; EdkifiHjcm;om;rsm;ESihf ukefoG,frIukd pdwf0ifpm;Muonf/ ukefoG,frI
twGuf acwfrDtawG;tac:&SdMuonf/ EdkifiHjcm;om;rsm; vma&mufa&mif;0,fMu&eftwGuf ukefwkdufrsm;
aqmufvkyf ay;jcif;6? tcgtm;avsmfpGm taumuftcGefrJh vGwfvyfpGm a&mif;0,fcGihfjyKjcif;7? ponfwkdYjzihf
qG J a qmif r I r sm; jyKvk y f a yonf / rif ; &mZmBuD ; \ trd e f Y j yef w rf ; wpf & yf w G i f ]]Munf ; a&oG m ;vmonf h
uk e f o nf w k d Y u k d rnf o nf h qd y f u rf ; rqk d a&mif ; 0,f a zmuf u m;ap? taumuf t pm; tac:tar;
r&SdapESihf}}8[l awGU&onf/ um; pD;yGm;a&;enf;AsL[mwpf&yfyif jzpfonf/
&ckdifokdY 'wfcsfwkdY wifoGif;aom oGif;ukefrsm;rSm [if;cwftarT;tBudKifESihf *syefoHonf t"dujzpf
onf/ if;jyif tdE,
d jynfjzpf txnftvdyf aq;&GuBf u;D rsm; a<uaphrsm;ESifh ekid if jH cm;ok;H aiGrsm; wifoiG ;f onf/
9
a<uaph ukd &ckdifjynfwGif aiGvJvS,f&mwGif aiGaMu;tjzpf tokH;jyKonf/ *syefoHrSm warmif;10vQif4
usyf aps;&Sdonf/11
&ckdifjynfrS t"du ykdYukefrsm;rSm qefpyg;? uRef;? rJe,f? Ncdwf? qif? txnfMurf;? teufp? ysm;za,mif;
wkdYjzpfonf/ qefpyg;? NcdwfESihf rJe,fa&mif;0,fjcif;ukd bk&ifu BudK;ukdifxm;onf/ rJe,frSm warmif;vQif
&ckdif'*Fg; (4)usyfcefYaps;&Sdonf/ Ncdwfwarmif;vQif rlvwGif 3 usyfaps;&Sdaomfvnf; (1641)ckESpfrSp
8usyf aps;xd &Sv
d m&m aemifwiG f 11 usyx
f d wufomG ;onf/ wdy&l e,f12 (Tippera) xGuf t0wfeuf p'k*H &D
ykdif;rSm 12 usyfaps;&Sdonf/ 'wfcsfwkdYonf olwkdY\ ukdvkdeDpkdufcif;rsm;&Sd uRef;rsm;twGuf tqkdygt0wfeufp
ukd trsm;tjym; 0,f,lMuonf/13
&ckdifjynfe,frS xGufukefrsm;teuf qifrSm wGufacstukdufqkH;jzpfonf/ tdEd,jynf ukdkdref',furf;
ajcokdY wifykdYonf/ ajrmufOD;wGif qifwaumifvQif &ckdif'*Fg; 1300 rS 1400ausmfxd &Sdaomfvnf; ykvduwf
(Pulicat) ESifh tjcm;urf;ajc&Sd tvkyfkHrsm;wGif av;qrQ aps;&&SdMuonf/14 a&S;&ckdifwkdYonf qifukdwGifus,f
pGm tokH;jyKcJhMuonf/ bk&ifukd,fwkdif qifzrf;avh&Sdonf/ qif0efBuD;? qifuJBuD;? qifatmifr0ef? qifxdef;
ponfwrYdk mS qifwyfrawmf\ &mxl;rsm;yif jzpfonf/ rif;&mZmBu;D vufxuf b*FgokYd csw
D uf&mwGif qif(710)
ygonf[kqkdonf/ refe&dwf\rSwfwrf;t& oD&dok"r&mZm bdodufyGJwGif qif(400)pDwef;vSnhfvnfykHukd
jrifcJh&aMumif; qkdonf/ qifrsm;ukd avhusihf&mwGif qifausmif;ukd ipifkdif;uRef;wGif zGifvSpfxm;onf/
ewfawmfvwGif qifNydKifyGJrsm; usif;yjyKvkyfonf/
xkdpOfu ajrmufOD;NrdKUonf ukefa&mif;0,f&mwGif aps;uGufBuD;wpfck jzpfcJhonf/ r*kd&efukd umuG,f&ef
twGuf &ckid b
f &k ifu wynhaf rG;xm;aom ay:wl*w
D o
Ydk nf 'D&if;um;NrKd Uukd tajcjyK b*Fvm;urf;ajcwpf0u
dk f
&Sdvlrsm;ukd zrf;qD;NyD; ajrmufOD;NrdKUawmfwGif aus;uReftjzpf a&mif;csMuonf/ ESpfpOfzrf;qD;,lvmaom
uRefOD;a&rSmysrf;rQ (3400)OD;15 cefY&Sdonf[k refe&dwf\rSwfwrf;wGif awGU&onf/ 'wfcsfwkdY\ ta&SUtdEd,
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/

Hall-Dutch-Relation P. 71
M.S Collis. The Land of the Creat Image. P. 211

rif;&mZmBuD;pmwrf;(ayrl)? Cd0rf;-*? trsKd;omk;wkdufykdif-1632


&ckid 'f *Fg;wusyv
f Qif a<uaph 2660 &So
d nf[q
k o
dk nf/ (&ckid
f eG zYf ;l pm-221) 'wfcsw
f x
Ydk rH S '*Fg;wusyf
zkd;ukd (48)ydmEIef;ESihf 0,f,l&onf/
warmif;=&ckdifjynfwGif ,ckxufwkdif tokH;jyKMuao;onfh t*Fvdyfaygifcsdef 46 cefY&Sdonf/
Hall . Dutch. Relation P. 83

wdyl&e,f-&ckdifjynfajrmufykdif; ,cktmoHe,fwGif &Sdonf/


Hall . Dutch. Relation P. 82-83
Dutch-Trade with Arakan Page-82
Dutch-Trade with Arakan Page-82

ajrmufO;D NrKd Uawmf

44

uRef;pk &Sd pkdufysKd;a&;NcHBuD;rsm;wGif tvkyfvkyfukdif&eftwGuf uReftajrmuftrsm;vkdtyfvsuf&Sd&m ajrmufOD;&Sd


ay:wl*DwkdY\ uRefaps;uGufrS 0,f,lMu&onf/16 uRefa&mif;0,fa&;ukd ay:wl*DwkdYu t"dujyKvkyf Muaomf
vnf; &ckdifbk&ifonf vkdtyfovkd csKyfukdifxm;onf/ twwfynm&Sif uRefrsm;ukd jyifyokdY a&mif;cscGifh rjyK
acs/ (1665) ck 'wfcsfwkdY\ ukefoG,fa&;tpD&ifcHpmwGif &ckdifwkdYonf vdrma&;jcm;&Sdaom twwfynm&Sif
uReu
f dk 45 rS 48 txd aps;aumif;ay; 0,f,al Mumif;? if;rSm 'wfcsw
f 0Ydk ,f,al omaps;xuf rsm;pGmykad Mumif;?
'wfcsw
f 0Ydk ,f,Nl y;D aom uRerf sm;ukv
d nf; &ckid b
f &k if\0efxrf;rsm;u aocsmpGmppfaq; uRr;f usiaf omvufrI
ynmonfrsm;ukd omrefuRefrsm;jzihf vJ,lxm;aMumif; azmfjyyg&Sdonf/
uRefrsm;rSm touft&G,ftvkduf (10)zavmf&ihfrS (30)zavmf&ifhtxd aps;trsKd;rsKd;&Sdonf/ 1641
ckESpfrS pwif uRefwpfOD;jyifyokdY xGufcGm&eftwGuf tcGefawmftjyif 1'*Fg; aumufco
H nf/17'wfcsw
f o
Ydk nf
umab;bD;,m;okdY xGufcGmaom oabFmwpfpD;wkdif;wGif uRefaygif; 150 rS 350xd wifaqmifoGm;Muonf/
odkY uRefrsm;ukd tajrmuftrsm; ESpfpOfwifoGif;cJh&m if;wkdYpm;aomufa&;twGuf qefonf ta&;wBuD;
vkdtyfvmcJhonf/ tif'kdeD;&Sm;wGif qefrvkHravmufjzpf&m qeftykdtvQH&Sdaom &ckdifjynfajrmufOD;rSm
'wfcsfwkdYonf qefukdwifoGif;&m azmufonfrsm; jzpfvmcJhonf/
&ckdifwkdYonf qefpyg;a&mif;0,fa&;wGif 'wfcsfwkdYu vuf0g;BuD;rtkyfrdap&ef txl;*kjyKcJhonf/
oHwrefrsm; pD;yGm;a&;olvQKdrsm; apvTwf jyifyEdkifiHrsm;\ qefaygufaps;ukd od&Sdatmif BudK;pm;onf/
qefpyg;a&mif;0,frIukd (jynfolykdif) bk&ifykdif tjzpf owfrSwfxm;onf/ jynfwGif;a&mif;0,fa&;ukdvnf;
bk&ifu wkdufkdufukdifwG,fojzihf 'wfcsfwkdYrSm xifovkdvkyf r&EkdifcJhay/ qefpyg;aps;ukd bk&ifhukd,fpm;vS,f
u owfrSwfonf/ txl;ojzihf qefpyg;aps;EIef;owfrSwf&mwGif a'ozlvkHrI? jynfyokdY a&mif;csEkdifrI? 'wfcsf
wkdY 0,fvkdtm; ponfwkdYtay: tbufbufrScsdefqom owfrSwfavh&Sdonf/ &dum&Sm;yg;aom at'D
f idk af &mif;0,f
(1631)-rS (1635)twGi;f qefwum&19 (Carra)vQif '*Fg; 10 txd aps;wufcNhJ y;D bk&ifu csKyu
cJo
h nf/ (1661 )ckEpS f aemufyidk ;f wGif qefuv
dk w
G v
f yfpmG a&mif;0,fciG jhf yKaMumif; ajrmufO;D 'wfcst
f 0,fawmf\
20
tpD&ifcHpmwGif azmfjyxmonf/
jynfwGif;aps;uGufwGif qefwum&vQif 2 usyfrS 3usyfxdom &Sdonf/ 'wfcsfwkdYu oufomaom
jynfwGif;aps;twkdif; 0,f,lvkdaomfvnf; bk&ifu tm;vkH;odrf;usKH;0,f,lxm;NyD;jzpf owfrSwfaps;twkdif;
0,f,Ml u&onf/ okaYd omf rwefwqaps; owfrw
S af vhr&Sad cs/ at'D(1636)ckEpS w
f iG f 'wfcsu
f ek o
f nf ref'a&;
onf bk&ifxHrS aps;BuD;rrdap&eftwGuf if;\vufatmuf yDwmaumhbl; (Pieter Cocau)qkdolukd
ppfwaumif; odYk uk,
d pf m;vS,t
f jzpf apvTwu
f m p&efaiG tajrmuftrsm;ay; 0,f,al ponf/ &ckid b
f &k ifu
t0,fawmfrsm;uvnf; wum&ukd 2 aps;ay; 0,f,lxm;NyD;jzpfonf/ aemufqkH; 'wfcsfwkdYrSm bk&ifxHrS
yif wum&vQif 4 usycf aJG ps;EIe;f ESifh 0,f&awmhonf/ if;wku
Yd trsK;d rsK;d taMumif;jyum ta&SUtdE,
d uRe;f pkEiS fh
bmau;bD;,m;wGif wzefwum&vQif 10d^-aps;jzihf jyefvnfa&mif;csMuonf/
odkY EkdifiHjcm;ukefonfrsm;ukd qefpyg;a&mif;&mwGif epfemrIr&SdyJ atmifjrifcJhjcif;rSm ajrmufOD;acwf
bk&ifrsm;\ qefpyg;xkwfvkyfrIESihf a&mif;0,frIqkdif&m enf;pepfusjzpfonf/22 &ckdifxD;eef;okH; a&TrsOf;"r
16/
17/
18/
19/
20/
21/
22/

Among the Slavers of Dianga. P. 91


Hall-Dutch-Relation P-82

(u) jynfe,fjzpfpOforkdif;? &ckdifjynfe,f jynfolYaumifpD? pm-86


(c) a'gufwmcifarmifGefY? &ckdifjynfya&mif;0,fa&;? pm-94/
(*) Hall Dutch-Trade with Arakan Page-81
wum&vQif 'wfcsfaygifcsdef (420)&Sdonf/
Hall, Dutch-Trade with Arakan Page-81

&ckdifTGefYzl;? pm-224-apmodef;wef/
(u) wufxGef;eD (ajrmufOD;) ajrmufOD;acwf qefpyg;a&mif;0,fa&; &ckdifwefaqmif-15^pm 53
(c) OD;bpH? ajrmufOD;acwf pD;yGm;a&;&m? &ckdifhwefaqmif

ajrmufO;D NrKd Uawmf

45

owf usrf;vmtwkdif; aqmif&Gufonf[k od&onf/


bk&ifonf qefpyg;xkwfvkyfa&mif;0,frIukd wm0ef,lxm;&m v,f,mvkyfief;ukd vkyfukdifvkdolrsm;
twGuf a<u;NrDcs23(aiGacs;jcif;)ukd bk&ihfb@mawmfrS pkdufxkwfay;onf/ aus;&GmtkyfcsKyfol? olBuD;wkdYu
rdrdwkdYaus;&Gm&Sd v,form;pm&if;? pkdufysKd;{&d,m? (0g;wmjzihfwkdif;onf) v,fp&dwftaxGaxG rnfrQukefus
rnfukd pm&if;jyKpkNyD; tcsKyfvlBuD;xH ykdY&onf/ tcsKyfvlBuD;u ppfaq;um rSefuefygaMumif;? rnfrQxGufEkdif
aMumif;? bk&ifhb@mawmftwGuf rnfrQtusKd;&SdEkdifaMumif; jynfpkd;BuD;24xH wifjy&onf/ jynfpkd;BuD;u
vkdtyf onfrsm;ukd ppfaq;TefMum;NyD; awmifolv,form;rsm;tm; bk&ifhb@mawmfrS a<u;NrD;csonf/
wenf;tm; jzihf aiGxkwfacs;jcif;jzpfonf/ okdYaomf twkd;vkH;0 ray;&acs/
pyg;ay:csed af &mufaomtcg bk&ifu
h ,
dk pf m;vS,af wmfrsm;onf awmifov
l ,form;rsm;xHrS pm&if;ESifh
aumuf,lonf/ xGuf&Sdaom pyg;rsm;ukd a'oE& pyg;usDrsm;jzihf ,m,DokdavSmifxm;NyD;aemuf tckdiftrm
okdavSmifEkdif&eftwGuf ajrmufOD;NrdKUawmfodkY wifykdY&onf/ ajrmufOD;NrdKUawmfwGif qefxm;&m pyg;usDaygif;
(41)usD&Sdonf/ ,cka&S;a[mif;okawoerS (14)usDukd xdef;odrf;xm;&Sdonf/ tqkdygusDrsm;rSm atmufajcrS
<uufrazmufEkdifatmif atmufajcESihfywfvnfwGif ausmufom;yuwdjzihf aoaooyfoyf aqmufvkyfxm;
onf/ a&pdrfhr0ifEdkif[k qkdonf/ pkdxkdif;jcif;r&Sdatmif a&xGufajccif;rsm; azmufvkyfxm;onf/ trsm;tm;
jzihf a&r0ifaom ukef;ajrae&mrsm;wGif aqmufvkyfxm;cJhMuonf/ acwfrD pepfwusaqmufvkyfxm;jcif;
jzpfonf/ ,ckwkdif avhvmawGU&SdEdkifonf/
1/
avomusDawmfBuD;
(NrdKUawmifbuf avomawmifwavsmuf)
2/
ykPm;ajrmif;usDawmf
(NrdKUta&SUbufykPm;ajrmif;ab;)
3/
arQmfawmfrlusDi,f
(NrdKUta&SUbuf arQmfawmfrlawmifxdyf)
4/
0ifrem;usDawmfBuD;/
5/
wbufqnfusDawmfBuD;
(NrdKUajrmufbuf oQpfaomif;ta&SUjyifxdyf)
6/
wbufqnfusDawmfi,f
(oQpfaomif;bk&m;teD;)
7/
&JvSusDawmfBuD;
(NrdKUajrmufbuf &JvSwHcg;teD;)
8/
&JaysmhusDawmfBuD;
(NrdKUtaemufajrmuf umukpm&ukef;)
9/
&DwHcg;usDawmfBuD;
(NrdKUtaemufajrmuf,Gef;wcGuf q&mawmifteD;)/
10/ &DwHcg;usDawmfi,f
(NrdKUtaemufajrmuf,Gef;wcGuf q&mawmifteD;)/
11/ armufawmfusDawmfBuD;
(armufawmfwHcg;teD;)
12/ aMumifvnf'DusDawmfBuD;
(yDyifukef;&GmtaemufbufaMumifvnf'HcHwyfteD;)
13/ uswfydwfusDawmfBuD;
(NrdKUawmifbuf armvdyfuefteD;)
xkdYukd tpkd;&xdef;odrf;xm;&Sdonf/ jynfpkd;BuD;onf odkY tpkd;&pyg;usDrsm;okdY a&muf&Sdvmaom
pyg;rsm;ukd pm&if;csKyfjyKvkyfNyD; wpfESpftwGuf pyg;vkdtyfcsufukd wGufcsufonf/ a&mif;Ekdifonfhpyg;rsm;ukd
a&mif;Edkif&ef twGuf &ckdifjynfw0ef;vkH;rS t0,fawmfukd,fpm;vS,frsm;ukd ac:tpnf;ta0; jyKvkyfonf/
EkdifiHjcm;wkdif; jynfrsm;okdY apvTwfxm;aom pD;yGm;a&;olvQKdrsm;xHrS &&Sdonfh EdkifiHwum qefpyg;aps;EIef;wkdYukd
xnfhwGuf IdEIdif;aqG;aEG;Muonf/ if;aemufwpfESpftwGuf aygufaps;ukd jynfpkd;BuD;u EkdifiHw0ef;vkH;okdY
aMujim&onf/ EkdifiHjcm;aps;ukd twuftusvkdovkd jyKvkyfaomfvnf; jynfwGif;aps;ukd ykHaoowfrSwfxm;
onf/ twkd;tjrihf rjyKvkyfacs/ &moDOwkazmufjyef pyg;txGufraumif;aomESpfwGif bk&ifhb@mawmfrS
23/
24/
25/

(*) xGef;,Of(ppfawG)? ajrmufOD;acwf or0g,r &ckdifwGJ3? pm-18/


,ckacwf trawmfacs;jcif;rsKd; ? pkdufysKd;a&;p&dwfxkwfacs;jcif;\a&SUajy;ykHpHjzpfonf/
bk&ifhukd,fpm;wkdif;jynfukd tkyfcsKyf&oltrwfBuD;? tdrfa&SUrif;NyD;ygu MoZmtmPmt&SdqkH;yk*dKvf?
EkdifiHawmf\wwd,vl?

ajrmufO;D NrKd Uawmf

46

pkdufxkwfukefusonf/
pyg;0,f,lvkdaom EdkifiHjcm;ukefonfBuD;rsm;onf aMujimxm;aom pyg;aps;EIef;rsm;twkdif; rnfrQ
0,f,lvkdonfukd jynfpkd;BuD;xH avQmufvTmwifoGif;&onf/ jynfpkd;BuD;u jynf\tusKd;awmfaqmif 'kdif;usD?
tpkdY? ulwkdYolBuD;wkdYtm; trdefYpmESihf qifhac:NyD; pyg;usDrsm;rS pyg;rsm;ukd pyg;ta&mif;Xmersm;okdY ykdYaponf/
oufqidk &f m&yfuu
G pf mwkid w
f u
Ydk awmif;? armif;wkjYd zihf csed w
f ,
G Nf y;D Edik if jH cm;ukeo
f nfBu;D rsm;vufoYkd tyf&onf/
EdkifiHjcm;ukefonfrsm;u tjynhft0&&SdaMumif; vufrSwfa&;xkd;&onf/ wzef &yfuGufpmwkdifwkdYu if;
vufrSwfukd oabFmpmwkdifxHwGif wifoGif;&onf/ oabFmpmwkdifwkdYu a&mif;csaompyg;ukd owfrSwfaps;jzihf
wGufcsufvnf;aumif;? EdkifiHjcm;ukefonfBuD;rsm;xHrS b@mawmftjzpf pyg;awmif;wpf&mvQif ESpf*guspD
aumuf,l&aom tcGefawmftwGuf wGufcsufvnf;aumif;? pyg;rsm;ukd o,f,lajymif;a&TUay;aom 'kdif;usD
tpkEYd iS fh ulwo
Ydk Bl u;D tpkw
Yd t
Ydk wGuv
f nf;aumif;? pm&if;jyKvyk u
f m oufqidk &f m jynfp;dk Bu;D okw
Yd pfapmif? ukeo
f nf
BuD;okdY rdwLay;onf/ xkdtcg pyg;0,faom EdkifiHjcm;ukefonfrsm;onf usoifhaiGtm;vkH;ukd jynfpkd;BuD;xH
ay;oGif;&onf/ jynfpkd;BuD;u usoihfaiGtm;vkH; &&SdNyD;aomtcg aiG&ajypma&;NyD; qufwHqdyf(qwfarmfuGef;)
kdufESdyfum vufrSwfa&;xkd;ay;onf/ jynfpkd;BuD;\vufrSwfukd ukefonfBuD;rsm;u pyg;o,faqmifoGm;aom
tcg vrf;wGif&Sdaom a&wHcg;rif;xH wifjy&onf/ vufrSwfpmwGif aiGtajytvnfacsNyD;aMumif; awGUrSom
vQif qefpyg;ukd ppfaq;NyD;rS a&wHcg;rS xGufcGmcGifhjyKonf/
pyg;a&mif;0,f&mXmersm;rSm upye'Djrpf\NrdKUawmf(ausmufawmf)wpfck? zwfr& vuf0Jurf;,kH
(wefc;dk uRe;f )wpfc?k pyg;xm;wpfc?k 0gbkd wpfc?k ,ckaygufawmNrKd Ue,fwyfarmfrif;Am;wpfc?k rif;*Hwpfc?k
aps;BuD;wHcg; 0gaps;pyg;qdyfwpfck? 'kdif;usDwpfck awGU&onf/
pdw0f ifpm;zG,af umif;aom ukev
f yk q
f ufqaH &;wpfcrk mS Edik if jH cm;aiGaMu;rsm;ukd vJv,
S af &mif;0,fjcif;
yifjzpfonf/ ajrmufOD;oGif;ukefrsm;wGif a':vm odkYr[kwf aiGaMu;rsm; yg&SdaMumif; azmfjycJhNyD; jzpfayonf/
aiGaMu;vJvS,fEIef; twuftusukdvkdufum tjrwftpGef;&&SdMu EdkifiHjcm;okH;aiGukd 0,f,lpkaqmif;Muonf/
r*kd'*Fg;? &ckdif'*Fg;? [dEL'*Fg;? 'wfcsfwkdY\ zavmf&ifh'*Fg;ESihf ta&SUwkdif;okdY vma&mufukefoG,fMuaom Oa&my
ukrP
BD u;D i,fw\
Ydk '*Fg;rsm; yg0ifonf/ tqkyd g yku
d q
f rH sm;tm;vk;H rSm a&mif;0,fa&;qdyu
f rf;NrKd U tm;vk;H ok;H pGJ
&aomaMumihf EdkifiHjcm;aiGaMu;a&mif;0,fa&;onf ajrmufOD;acwfpD;yGm;a&;vkyfief; wpf&yfyifjzpfonf/26
ajrmufOD;acwf pD;yGm;a&;ESihf ywfoufazmfjy&mwGif 'wfcsfwkdY tESpfcsKyftpD&ifcHpmrsm;? rSwfwrf;rsm;ukd
tukd;tum;taxmuftxm;jyK 'wfcsfESifh ukefoG,fa&;ukdom t"duazmfjyEdkifaomfvnf; ajrmufOD;acwf
jynfyukefoG,frIrSm xkdxufru ykdrkdus,f0ef;cJhayvdrfhrnf/ ,kHMunfukd;um;Ekdifavmufaom taxmuftxm;
rSwfwrf;rsm; &SmazGum okawoe jyK&ayOD;rnf/ at'D 1634 ckESpfwGif ajrmufOD;NrdKUawmftwGif; &SdaecJhaom
refe&pfu xkdpOfajrmufOD;NrdKUawmfwGif; ysm;yef;cwfrQ pnfum;aeykHukd rsufjrifukd,fawGUt& rSwfwrf;wifxm;
cJhonf/
a&TNrdKUawmftwGif; te,fe,ft&yf&yfrS vma&mufMuaom {nhfonfawmfrsm; jynhfESufvsuf &Sdav
onf/ ukefrsm;ay:wGif tcGeftaumuf uif;vGwfMu ukefonfrsm;onf trsKd;rsKd;tpm;pm;aom ukefrsm;ukd
oabFmjzihf wifaqmifcJhMuonf/ ukefonfrsm;wGif tdrfeD;csif;wkdif;jynfrsm;jzpfaom b*Fvm;? yJcl;? rkwrrsm;
omru ,kd;',m;? AD,uferf? uarm'D,m;27wkdYrS ukefonfrsm;vnf; yg&Sdonf/ tdEd,jynf ae&mteSHYtjym;rS
vnf; oabFmrsm;jzihfvma&mufMu&m qkdvmygwef (Musulapatan) em*ygwef (Nagapatan)ESihf armfv'D
AD;,m; bk&ifEdkifiHrsm;rS c&D;onfrsm;ukd awGU&onf/ ,if;acwf ,if;tcsdefu wefcdk;tmPmbufwGif
vnf;aumif; <u,f0csrf;omrIvnf;aumif;? pHxm;&onf/ plrMwmuRef;? *smbmuRef;BuD;? uRef;uav;?
26/
27/

a'gufwmcifarmifGefY? &ckdifjynfya&mif;0,fa&;? pm-97/


,kd;',m;ukd Sian, AD,uferfukd Champa uarm'D;,m;ukd Cambja azmfjyxm;onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

47

tmcsef (Achan) rumqm (Macassar)ESifh jrefrm (Bima)wkdYvnf; oabFmrsm;jzihf vma&mufMuonf/


okdY twkdif;wkdif; tjynfjynfrS vltrsKd;rsKd;? t,l0g'trsKd;rsKd;? 0wfpm;qif,ifykHtrsKd;rsKd;? tom;ta&mif
trsK;d rsK;d jzihf rsupf d yI af vmufatmifyif &Sad wmhonf/ Ekid if jH cm;ukeo
f nfrsm;onf pde?f ywjrm;? eDvm? Oz&m;?
a&TaiGponfh &wemrsm;tjyif oH?oGyf? aMu;eD? a&eHponfh owKypnf;rsm;? pm;eyf&dum? aq;0g;? tarT;txkH?
aumfaZm? owKtkd;rsm;? ig;BuD;tHzwf? Ncdwf? bdef;? jy'g;ponfh vltokH;taqmifrsm;ukd ,laqmifvmcJhNyD;
ajrmufOD;NrdKUaps;twGif; qkdifcif;vQuf a&mif;csMuonf/28
txufwiG f azmfjycJo
h nft
h wkid ;f ajrmufO;D acwf\ jynfyukeo
f ,
G af &; pnfyif0ajymcJjh cif;rSm wkid ;f jynf
tajctae at;csrf;om,mcJhonfhtjyif EdkifiHjcm;ukefonfrsm; ,kHMunftm;ukd;avmufatmif ckdifrmaomaiG
aMu; pH&SdcJhvnf; jzpfayonf/ &ckdifjynfwGif at'D 4 &mpk? a0omvDacwfuyif '*Fg;oGef;vkyf29ukefoG,frI
twwf&SdcJhNyD; jzpf&m ajrmufOD;acwf qufcHaomrif;rsm;vnf; olwkdY\bkd;bGm;bDbifwkdY\ orkdif;tarGukd
qufcHcJhMuayrnf/
ajrmufOD;acwfwGif &ufykdif;rQom pdk;pHcJhaom rif;rsm;rSty usefrif;tm;vkH; '*Fg;oGef;vkyfcJhMurnf[k
h adk omf '*Fg;ay:wGif rdr\
d trnf bGUJ wHqyd cf wf rdrMd oZmysUH ES&YH m e,fy,f
,kMH unf&ayrnf/30 tb,faMumifq
twGif; tokH;jyKjcif;onf wpfenf;enf;ESihf tmPmpuf oufa&mufrIukd azmfjyEdkifjcif;aMumihfyif jzpfonf/
,aeYxd ajrmufOD;rif;aygif; (27)OD; '*Fg;ukd awGU&SdNyD;jzpfonf/ rif;trnf eef;pHESpfrsm; yg&Sd okawoDrsm;
twGuf rsm;pGmtaxmuftul jyKavonf/
28/
29/
30/

(u) Manrique, Padre Maestro frey Seb. Manrique in Arakan (1629-1635)P- 29


(c) Manrique: Travels-P. 379
ajrmufOD;NrdKUjywkduf&Sd '*Fg;oGef;vkyf&mwGif tokH;jyKaomud&d,mwpfck &Sdonf/ zrf;,lcJhaom
okHYyef;rsm;ukd '*Fg;tpkdYwGif jznfhonf[k &ckdif&mZ0ifwGif awGU&onf/
OD;pHomatmif? &ckdif'*Fg; pm-29

ajrmufO;D NrKd Uawmf

48
tkyfcsKyfa&;

tkyfcsKyfa&;wGif tjrihfqkH;tmPmykdifrSm bk&ifjzpfonf/ xkdxl;jcm;csufrSm bk&ifonf Ak'tqkH;trukd


tajccHaom Ak',Ofaus;rIpOfvm "rxkH;? w&m;xkH;? "rowfrsm;ESihftnD tkyfcsKyfonf/ a&TrsOf;? "rowfusrf;
ESihf rEk"rowfusrf;wkdYonf &ckdiftkyfcsKyfa&;wGif t"dutusqkH;[k qkdEkdifayonf/ odkYaomf ajrmufOD;acwf
tkyfcsKyfa&;ukd Munhfygu tcsKdUae&mrsm;wGif acwfrDaomtkyfcsKyfa&;pepfwkdYukdyg jyKjyifajymif;vJtpm;xkd;
xm;aMumif; awGU&ayonf/ ajrmufOD;acwf nDvmcHrSm 0efBuD;tvkduf tpD&ifcHwifjy&aom pepfyg0ifNyD;
if;ukd bk&ifrif;jrwfu vkt
d yfovkd TeMf um;qk;H jzwfonf/ ajrmufO;D rif;quf aemufq;Hk rif;onf rdru
d ,
dk w
f idk f
orwtjzpf cH,lcJhonfukd tHhMozG,f awGU&Sd&onf/ ajrmufOD;ukd aejynfawmftjzpf owfrSwfNyD; wkdif;ckdif
pD&ifpkrsm;cGJtkyfcsKyfonf/ bmabmqm(Barbosa) \ c&D;oGm;rSwfwrf; (AD-1501-16)t&? &ckdifjynf\
tkyfcsKyfa&;pepfrSm tqifhjrifhrm;aMumif; e,f(12)ckdifcGJ tkyfcsKyfaMumif; yg&Sdonf/1 t*FvdyfacwfwGif
okH;cJhaom 'Dp&dwf[laom a'oE&tkyfcsKyfa&; tokH;tEIef;ukd ckdif[l &ckdifwGif xkdpOfuyif okH;EIef;aeNyD
jzpfonf/ e,ftESHUoGm;vm&aom oabFmrsm;ukdyif ]]ckdif}}}[k a&S;tcguyif ac:a0:okH;pGJcJhMuaMumif;
qkdayonf/ odkYodkY wkdif;ckdifcGJtkyfcsKyfovkdyif tcsKdUrSm ]]axmife,f}}}[lcGJvnf; tkyfcsKyfonfukd
awGU& onf/ oufaxmif? zvHaxmif? a&Munfaxmif? uHomaxmif? acsmif;omaxmif?[lvnf; axmifwnf
armfuGef; ayrlrsm;wGif awGU&onf/2
tcsKdUayrlrsm;wGif a&S;usaom acwfOD;umvwGif em*oE&wkdif;? r[ouwkdif;? urlywkdif;? zvH
wkdif;? oufwkdif;? Akdvfrif;wkdif;? oknmBuD;wkdif;? evif;wkdif;? &uyl&wkdif;? &ryl&wkdif;? arC0wDwkdif;?
'Gg&m0wDwkdif;[l (12)wkdif;cGJ tkyfcsKyfaMumif; yg&Sdonf/
okeYd ,fy,fct
JG yk cf sKy&f mwGif trsm;tm;jzihf bk&ifom;awmfEiS fh aqGrsK;d awmfwu
Ydk dk cefx
Y m;avh&o
dS nf/
wpfcgwpf&H ppfokH;yef; wkdif;&if;om; rif;nDrif;om;rsm;ukdvnf; csD;jrifhajrmufpm;onfvnf; &Sdonf/ txl;
ojzihf ppfwaumif;uJhodkYaom ta&;BuD;onfh e,fy,fukd tdrfa&SUt&mrcHpm;&onfh 'kwd,om;awmftm;
]]taemufbk&if}} [kac:qkdcsD;jrifhum cefYtyftkyfcsKyfaponf/
tqkdygvufatmufcH ckdife,fy,frsm;ukd tkyfcsKyf&aom bk&ifcHonf bk&ifhtay:opmcH&ef wpfESpf
wpfBudrf vlukd,fwkdif vma&muftcGefb@mqufo&onf/ wkdif;a&;jynfa&; wifjy&onf/ txl;ojzihf
opmcH&onfyh u
JG dk wufa&muf&onf/ opmawmfcyH u
JG fdk ajrmufO;D a&TNrKd Uawmf\ ta&SUbuf awmifjrifrh &dk ef ef;wGif
usif;yonf/ usif;yykHukd xkdtcef;wGif azmfjyxm;ygonf/ if;tcrf;tem;tjyif bk&ifopfwpfOD; eef;wufvm
ygu tqkdygbk&if\ bdodufyGJ tcrf;tem;wGifvnf; opma&aomuf&aMumif; usdefpmqkd&aMumif;/ bk&ifh
ajcawmfukd xdvQuf OD;ckduf&aMumif; refe&pfrSwfwrf;wGif jynfhpkHpGm azmfjyxm;ayonf/3 tcrf;tem;
usif;y&jcif;rSm ajrmufOD;aejynfawmfukd tkyfcsKyfaom bk&ifonf rif;wumwkdY\ ]]bk&if{u&mZf}}}tjzpf
aMujimvkd jzpf[efwlonf/ wenf;tm;jzihf olYtmPmoufa&mufapa&;twGuf ol\vufatmufcHbk&if
rsm;tm; OD;ESdrfkd;usKd;atmif enf;y&d,m,fjzifh wrifpDrHjyKvkyfjcif; jzpfEkdifayonf/
tqkdygbk&ifrsm;ESihf bk&ifrif;jrwf\tMum;wGif tdrfa&SUrif; &Sdonf/ tdrfa&SUrif;onf bk&ifNyD;aemuf
ta&;BuD;qkH;aom tmPmykdifjzpfNyD;? eef;vsmOy&mZmjzpf&m xD;kd;? eef;kd;? pOfvmt& om;awmfBuD;om
jzpfavh&Sdonf/ ajrmufOD;acwfbk&ifrsm;onf if;wkdYukd,fwkdif omuDFEG,fzGm;[k ,lqNyD; qufcHrnfh eef;vsmukd
1/
2/
3/
4/

FURNIVALL, J.S, Europeans in Burma -B.R.S. F.A.P Vol II. P. 62

rif;zavmif;axmifwnf armfuGef;ayrl
vrf;pOfygwDxkwf? &ckdif-pm-138-139
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm 89-90

ajrmufO;D NrKd Uawmf

49

vnf; omuD0ifrif;tEG,rf S qif;oufvmaom rdz&k m;acgifBu;D rS arG;zGm;vmaom om;awmfBu;D uko


d m cefx
Y m;
MuonfrSm wif;Muyfaom eef;"avh tpOftvmyif jzpfonf/ rdzk&m;i,fESihf ukd,fvkyfawmfrsm;rS arG;zGm;vm
olukd rsKd;EG,ftqifhtwef;tvkduf bk&ifcH? e,fpm;? &Gmpm; ponfjzihf cefYtyfwm0efay;avh&Sdonf/
rif;rsKd;rif;EG,f r[kwf tBuD;tuJ r[kwfaom tkyfcsKyfa&;qkdif&m &mxl;rsm;ukd bk&ifukd,fwkdif
a&G;cs,fcefYxm;NyD;? vkdufem&rnfhpnf;urf;? Oya'? csD;jrifhonfh taqmifta,mifrsm;ukd Oya'pnf;rsOf;jzihf
owfrSwfxm;&Sdonf/
bk&if? tdrfa&SU Oy&mZmNyD;vQif ukd,f&HBuD;? jynfpkd;BuD;? qifuJBuD;? 'g;ykdifBuD;[l trwfBuD;av;yg;
&Sdonf/ if;wkdYteuf ukd,f&HBuD;rSm bk&if\ukd,fpm; wkdif;jynfukd tkyfcsKyfuGyfuJ&ol jzpfonf/ Oy&mZmNyD;
vQif wwd,ajrmuf MoZmt&SdqkH;jzpfonf/ ]]xkH;a[mif;oufao? Oya'0wK? &mZ0ifpum;&yfwkdYjzihf
rif;tyg;aevQuf aumif;pGmajymqkd&NyD; jynfxJa&;ukd pDrH&ojzihf ukd,f&HBuD;[k bGJUtrnf&onf 6[k
qkdonf/ EkdifiHawmf\ ta&;ygqkH;aom vkyfief;rsm;ukd taumiftxnfazmf aqmif&Guf&oljzpf eef;&if;0ef
BuD;jzpfaMumif;7 refe&pfu ol\rSwfwrf;wGif azmfjyxm;onf/
wpfcgwpf&H bk&if\apvTwfcsuft& ppfaoemywdcsKyftjzpf wm0ef,l&onfvnf; &Sdonf/
rif;carmif;(at'D 1612-22)vufxufwGif r*kd&efukd umuG,f&eftwGuf BuD;rm;aom Munf;wyf? a&wyf?
qifwyf? jrif;wyfukd uGyfuJ apvTwfwkdufckdufaponf/8 [l acwfNydKifrSwfwrf;wpfcku qkdonf/
jynfpkd;BuD;trwfonf bk&ifc&D;oGm;ckduf wkdif;jynfukd tyfESif;tkyfcsKyf uGyfuJ&oljzpfonf/ omref
tcsdef w&m;olBuD;tjzpf w&m;pD&if&onf/ qifuJBuD;trwfrSm bk&ifrif;jrwf ykdifqkdifaom qifjzLawmfESihf
qifwyfukd tkyfcsKyfpDrH uGyfuJ&oljzpfonf/ qifatmufroif;tpk10
dY qifxdef;ponfjzihf zGJUpnf;xm;onf/
rif;&mZm\ pmwrf;wGif ,kd;',m;ESihfyJcl;rS ,lcJhonhf qifjzL? qifayguf? qifr (248)pD;ukd ,kd;uRef;? &JuRef;wkdY
wGif xm;&ef qifuJBuD;odkY tyfNyD; 0vifatmif tpmauR;ap9[k yg&Sdonf/ xkdpOfu qifuJBuD;tjzpf
Bu;D rm;aom trwfBu;D wmpGeaf y;xm;onfrmS xkad cwfxt
dk cgu ajrmufO;D acwf tajctaeESifh uku
d n
f aD Mumif;
awGU&onf/
refe&pf\ rSwfwrf;t& ajrmufOD;aejynfawmfNrdKUtwGif; oD&dok"r&mZm\ &mZbdaou r*Fvm
tcrf;tem; wkdif;cef;vSnhfvnfcef;wGif vdrm,Ofaus;vSypGm qif,ifxm;aom qifaumifa& (300)ausmfu
aooyfvSypGm pDwef;tvSjy yg0ifMuaMumif; azmfjyxm;ayonf/11
rif;carmif;bk&ifvufxuf at'D(1619)ckESpf? r*kdESifhwkduf&aom r*kdwyfrawmfwGif avhhusihfNyD;
ppfqif (400)yg&SdaMumif; awGU&ayonf/12 if;tjyif ajrmufOD;acwf bk&ifrsm;onf qifukd 0goemxkH
pdwf0ifpm;Muonf/ e&EktvDcifonf ukd,fwkdifqifzrf;xGufavh &Sdonf/ jrefrmtygt0if Ak',Ofaus;rI
vTrf;rkd;aom ta&SUwkdif;om;wkdYwGif qifukd &wemwpfyg;tjzpf owfrSwfavh&SdNyD; qifjzLukd ykdifqkdifaom
rif;rSomvQif pBuFm0aw;rif;uJhodkY {u&mZftjzpf cH,lxkdufaMumif; *kPf,lpGJvef;aom"avh &SdMuonf/
vufatmufcHe,fy,ftcsKdUrS qifjzLawmfqufovmyguvnf; aumif;pGmcsD;jrihfajrmufpm;avh &Sdonf/
ajrmufOD;acwfoGef; '*Fg;rsm;wGif ]]qifjzLocif qifeDocif}}}[l txG#ftjrwf azmfjyyg&Sdygonf/13
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/

&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; pm-120-130
ZmwD0HoarmfuGef;pmayrl ]]qJ}}aMum-csyf
Mnaique, Travels, P. 147
" A History of Ghittayoung " P. 258

rif;&mZmBuD;pmwef; *g0rf;csyfayrl
qifoifwef;ausmif;? avhusihf&mae&m
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? pm-135 The city of Eoiden Mrauk U
A History of Chittagong . P. 258

&ckdif'*Fg;rsm;? pm-23-80 xd

ajrmufO;D NrKd Uawmf

50

ay:wluDbkef;awmfBuD; refe&pf\ rSwfwrf;wGifvnf; bk&ifoD&dok"r&mZm (at'D 1622-1638)


onf topf&&Sdvmaom qifjzLawmftm; rif;crf;rif;em;jzihf oGm;a&mufMunhfIaMumif; ol\rsufESmwGif
0rf;ajrmuf*kPf,lonfh t&dyfta,mifrsm; awGU&aMumif;? qifjzLawmftcef;wGif tus,fw0ifhazmfjyxm;yg
onf/14
qifatmufroif;qkdonfrSm qifrsm;ukd avhusihfoifMum;ay;&m qifausmif;jzpf r,ljrpfurf;
ta&SUjcrf;wGif &So
d nf/ if;wkt
Yd m;vk;H ukd qifuBJ u;D trwfu wm0ef,l Bu;D Muyf&jcif;aMumifh trwfBu;D tqifx
h d
&mxl;ay;xm;jcif;jzpfonf/ 'g;ykid Bf u;D trwfonf w&m;olBu;D wm0efudk t"du xrf;aqmif&onf/ w&m;pD&if
&mwGif ao'Pftxd csrSwfqkH;jzwfEkdifonf/ okdYaomf bk&ifrif;jrwfxH t,lcH0ifa&mufNyD; twnfjyKcsuf&,l
NyD;rS twnfjzpfaMumif; awGU&onf/ w&m;a&;&mwGif rif;wkdifyiftrwf okcrdefjzpfonf/ "m;a&;? vSHa&;?
uma&;? "m;okdif;twwfynmrsm;ukd ykdifEkdifuRrf;usifwwfajrmufaomaMumifh "m;ykdifBuD;[k ac:aMumif;
od&onf/ bk&ihfukd,fpm; tkyfcsKyfcGifh&&Sdaom txufazmfjyyg trwfBuD;av;OD;onf oD;oefYwm0efrsm;
ay;xm;aomfvnf; bk&ifrif;jrwfonf wpfOD;csif; tcGifhtmPm ay;xm;jcif;r&SdbJ av;OD;wkdifyif ckHormwd
oabmrsKd;ESihf qkH;jzwf&aom trIrsm;vnf; cGJjcm;owfrSwfay;xm;onf/ txl;ojzihf jynfolrsm;bufrS
umuG,fay;xm;aom Oya'pnf;urf;csufrsm; owfrSwfay;xm;onf/ xdef;csKyfay;xm;aMumif; awGU&onf/
trdefYpmwrf;wpfckwGif]]w&m;ol B uD ; jynf p k d ; wk d Y a&S ; xk H ; twk d i f ; pD & if a p? qk d & ef & S d o rQuk d taumuf v mvQif v nf ;
taumuf O mPf E S i h f &S m ajzmif h ? tajzmif h a &muf v mvQif v nf ; ajzmif h r wf p G m qk d ? wH p k d ;
vuf a qmif b @m? rsuf E S m BuD ; i,f r vk d u f E S i f h ? bk & m;ocif omoemawmf t a&;? igtoQif
aus;Zl;opm? jynfolwkdYrsufESmukd omaxmuf trwfBuD;wkdY ayghavsmhvpf[if; a&S;xkH;rrSef
ysuf o nf M um;&vQif uk d , f & H B uD ; ? jynf p k d ; BuD ; ? qif u J B uD ; ? 'g;yk d i f B uD ; wk d Y a v;a,muf e m;uk d
azmufoDwHvQif vQKdrnf}}15 [l rif;tmPmxm;awmfrlonf/
trdeaYf wmft& bk&ifrif;jrwfonf jynfow
l \
Ydk bufrS tumtuG,af y;xm;aMumif; rw&m;rvkyf
Ekdifatmif pDpOfaqmif&Gufxm;aMumif; awGU&onf/ trwfBuD;rsm;uvnf; bk&ifrif;jrwf\ aus;Zl;opmukd
apmiho
f Md uonft
h jyif jynforl sm;tm; Ak'o
moemawmf\tqk;H tr? a&S;xk;H "rowfEiS t
fh nD tkycf sKyMf uaMumif;
atmufygtcsufu oufaoxlaeygonf/
]]trwf a v;yg;wk d Y v nf ; vuf 0 J j ref ? vuf , mjref ? twG i f ; trwf E S p f y g;? Nrd K Upm;? acsmif ; pm;?
rSL;awmfrwfawmfwkdY wpfcGefwpfoHwnf; nDGwfMuojzihf pD&ifcGifh&SdorQukd jywfom;atmif
pD&if tkyfxdef;Mu wkdif;jynfom,mNidrf;csrf;vQuf omoemawmfBuD; xGef;vif;avonf}}}[k
&ckdiforkdif; rSwfwrf;wGif awGU&onf/
bk&ifonf rdrd\rif;rIxrf;rsm;tm; wpfbufrS Muyfrwfxdef;odrf;ay;ovkd csD;jrihfajrmufpm;jcif;ukd
vnf; &mxl;tvkduf owfrSwfay;xm;onf/
ay:wluDbkef;awmfBuD; refe&pf\ rSwfwrf;wGif ajrmufOD;a&TNrdKUawmf&Sd tdrfrsm;rSm oyf&yfvSyNyD;
&mxl;teE&tqifhtvkduf uGJjym;pGmodEkdif&ef aqmufvkyfxm;onf[k yg&Sdonf/16
taqmifta,mifESihf ywfoufvnf;
]]uk d , f & H B uD ; trwf oG m ;vmvQif ta&S U aqmif a&T q k d i f ; ? vuf 0 J v uf , mES p f p if ; ? oif ; rS L ;
&S p f a ,muf ? aygif ; eD E S i h f ,yf u k d i f a&S U uvk d u f a p? rif ; c&mwD ; rI w f a p?
jynfpkd;BuD;trwfrSm vuf0Jvuf,mqkdif;ESpfpif;? pmcsD&Spfa,muf? aygif;pdrf;ESihf a&T,yfukdif
14/
15/
16/

The Land of Great Image.

rif;&mZmBuD;pmwef; ]]*g}} ausmcsyf (ayrl)


rif;&mZmBuD;pmwef; ]],g}} ausmcsyf (ayrl)

ajrmufO;D NrKd Uawmf

51

vk d u f a p/
qif u J B uD ; trwf r S m vuf 0 J v uf , m 'k d i f ; ES p f p if ; aqmif a p?
'g;ykdiftrwfrSm vuf0Jvuf,m qkdif;ESpfpif;aqmifap/ oHwGJpm;? oDvwf(b*Fvm;)pm;? 'gum
(b*Fvm;)pm;? armufolZmpm;(b*Fvm;)rif;wkdYrSm? vuf0Jvuf,mqkdif;ESpfpif;ESihf armif;c&m
aqmif a p? a&aMumif ; oG m ;vQif tvH j zL 4 pif ; ? pk d u f a xmif pnf w D ; ap? twG i f ; awmf r S L ;
vuf0Jjref? vuf,mjrefwkdYESpfa,mufrSm vuf0Jvuf,mqkdif;ESpfpif;ESihf? armifc&maqmifap?
xkdYjyifNrdKUpm;? acsmif;pm;wkdYrSm BudrfacGwpfpif;ESihf armif;c&ma&S;xkH;pH &Sdonfhtwkdif; r,kwfvGef
ap& 17---[l wduspGm owfrSwfay;xm;aMumif; awGY&ayonf/
rSL;rwfNrdKUpm;wkdYrSmvnf; a&S;rif;ay;oem;awmfrlcJhonhftwkdif; pm;aus;NrdKU&Gm taqmift&Gufrsm;ukd
tbr&SdvQif om;ajr;pOfquf aqmif&Gufpm;okH;Muap? NrdKU&GmolBuD; uRef;tkyf? acsmif;tkyf wyftkyfwkdYrSmvnf;?
rdbr&SdvQif om;ajr;pOfquf qufcHpm;ap18[k bk&ifhtrdefYjzihf xkwfjyefxm;&m &mZ0wfroifhoa&GU om;pOf
rsKd;qufcHpm;cGifh &SdMuaMumif; awGU&onf/
ajrmufOD;aejynfawmftjyif? &ckdifjynfw0Srf; tkyfcsKyfa&;twGuf tqkdygtrdefYMoZm oufa&mufrI
&Sdaponf/ aejynfawmftwGif; tkyfcsKyfa&;twGufvnf;aumif;? tjcm;EkdifiHwum qufqHa&;twGuf
vnf;aumif;? rdzk&m;ukd,fvkyfawmf? tysKdawmf bk&iftokH;taqmifudprsm;twGufvnf; cefYtyfxm;aom
&mxl;rsm;vnf; trsKd;rsKd; &ckdiforkdif; awGU&onf/ tcsKdU&mxl;rsm;rSm if;\vkyfief;wm0efukd azmfjyxm;jcif;
r&Sd &Sif;vif;pGm rod&aom&mxl;rsm;vnf; wcsKdU&Sdonf/
ausmufpmrsm;wGif awGU&aom ]]ZkH'wfvuf,mysHcsD}}}&mxl;rSm ppfbufqkdif&m tqifhjrifh&mxl;jzpf
onf/ ppfolBuD; jzpfonf/19 if;jyif ppfwyfukd tkyfcsKyf&aom ]]ppfuJBuD;}} &mxl;vnf; &Sdonf/ trwf
vuf0Jjref? vuf,mjrefwkdYonf bk&ifrif;jrwf\ taxmufawmf vkHNcHKa&;t&m&SdBuD;rsm; jzpfMuonf/ ta&;
yg t&ma&mufaMumif; orkdif;wGifqkdonf/ bk&ifonf rdzk&m;trsm;tjym; ,lxm;&m rdzk&m;BuD;pOfi,fvkduf
ae&mxkdifcif; taqmifta,mifrStp rwlnDMuacs/ wdusaom vkHNcHKa&;pnf;urf;vnf; &Sdonf/ udprsm;
ukd xdef;csKyf&eftwGuf ]]rdef;rpkd;armvdyf}}}&mxl;ukd wnfxGifcefYtyfxm;onf/ rdef;rpkd;wkdYrSm a,musfm;ryDo
atmif jyKjyifxm;aom usm;wefqmEIwfxm;aom a,musfm;rsm; jzpfMu if;atmufwGif oefrmxGm;BudKif;
aom rdef;rBuD;i,frsm;? arG;xm;um vkdtyfovkd ckdif;aponf/ ]]taemuf0efrdef;rpkd;}}20 [k &ckdif&mZ0ifwGif
armvdyf}}}&mxl;ESihf
yg&Sd&m ta&SU0ef taemuf0ef ponfjzihf &mxl;wm0efcGJjcm;csuf &Sdonf[k ,lq&onf/ ]]armvd
emrnfqifwlaom &mxl;rsm;vnf; &Sdonf/]]armfvdyf}}}[laom &mxl;rSm vTwfawmfykdifaom w&m;olBuD;
jzpfonf/ armfvdyfvTwfawmfykdifonf EkdifiHawmfrS csrSwfxm;aom Oya'ukd usK;vGefazmufzsufolwkdYtm;
ckHkH;zGJUum Mum;em;ppfaq;&onf/
aemuf&mxl;wpfckrSm ]]armfvdyf}}}[laom rD;owft&m&Sd &mxl;yifjzpfonf/ ajrmufOD;acwfwGif
rD;owf&mtzGJUukd pepfwus zGJUpnf;xm;aMumif; refe&pf\rSwfwrf;ESihf &mZ0ifopfausmif;wGif azmfjyyg&Sd
onf/ at'D 1614 ck wpfaeYwGif eHeuf 9em&DwGif rD;avmif&m rMumrDtwGif; rD;owfwyfzGJU0ifrsm;
a&muf&SdvmNyD; 0kdif;0ef;eif;acs zsufqD;Nidrf;owfcJhaMumif;21refe&pfu azmfjycJhonf/ if;tjyif xkdpOfu
17/
18/
19/
20/
21/

,if; ]]aumf}}csyf ]]ausm}}


Manrique in Araken...ehapter xx

&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? pm-87.
ZkH'wfvuf,mysHcsDausmufpm -jywkduf
&ckdif&mZ0ifopfusrf; ]]ewf&Sifr,f}} I
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;? pm-119
The City of Golden Mrauk.U.

ajrmufO;D NrKd Uawmf

52

ajrmufOD;NrdKUawmf rD;owfwyfzGJU0ifrsm; vkdufem&aom txl;pnf;urf;csufwpfck &Sdonf/ rD;pwifavmifuRrf;


aom ayghqol tdrf&Sifukd zrf;qD;NyD; rD;xJypfcsonfh pnf;urf;yif jzpfonf/ e&ywdrif; (at'D 16381645)vufxufwGif xkdrD;avmifrIwpfckjzpf&m pwifavmifuRrf;aom tdrf&SifrSm tzGm;BuD;wpfOD; jzpfaeav
onf/ bk&ifukd,fawmfwkdif awGU&Sd&um; *kPmouf toufab;rS vTwfapNyD;vQif xkdpepfukd aemufxyf
rusihfokH; rjyKvkyf&ef trdefYxkwfcJhonf/22 trSefrSm ajrmufOD;a&TNrdKUawmfrSm vlaetdrfajcxlxyfNyD; opf?
0g;? tdrfrsm;jzpf&ef okdYjyif;xef wdusaom pnf;urf;rsm; csrSwfxm;cJhjcif;jzpfonf/
]]tZdcH}}}[laom &mxl;rSm rif;xHtoufay; cpm;&aom txl;0efxrf;jzpfonf/ rif;apckdif;vQif
toufudk y"me rxm;yJ wm0efuadk usyeG pf mG xrf;aqmif&onf/ taocH&onf/ bk&ifcidk ;f vky&f onf[
l
zGifhrajymyJ toufESihfvJum EIwfydwfapmihfpnf;oltjzpf &ckdiforkdif;wGif xif&Sm;onf/ ]]tZdcHppfuJ}}}rSm
ppfukdtaocH BuD;MuyfoljzpfNyD; ]]tZdcHjruwkH;}}}}rSm qifwyf jrif;wyftwGufvnf;aumif;? ppfwyftwGuf
vnf;aumif;? tpma&pmvkHavmufatmif &SmazGpkaqmif;&ol &dumrSL;BuD;&mxl;jzpfonf/
]]'kd;0ef;? 'kd;0ef;BuD
Bu;D }}}}&mxl;wkdYrSm jypfrIusL;vGefaom &mZ0wfom;rsm;ukd zrf;qD;&aom yk*dKvfjzpfonf/
,ckacwf jynfolY&JwyfzGJUESihfwlonf/
]]avmouGyfOD;pD;}}}}&mxl;rSm ppfbuf&mxl;rsm; cefYtyfEkdifaom &mxl;wkd;jrifhEdkifaom OD;pD;rSL;&mxl;
jzpfonf/23
bk&ifonf Ekid if jH cm;om;rsm;ESifh awGUqkaH omtcg vkt
d yfaom pum;jyefxm;&S&d m ]]&mrvl;}} (Ramlu)
oHxm;&m}}
ac: pum;jyefukd cefYtyfxm;onf/ oHwrefrsm;ukd BuD;Muyf&aom ]]oH
m;&m}},ck ajrmufOD; ppfawGoabFm
vrf;&Sd ]]oHw&m}}
&m}}ae&mwGif aexkdif&onfh ]]ppfoHrSL;}};}}vnf; &Sdonf/ ]]a&Tpmzwf}}}&mxl;rSm nDvmcHwGifvnf;
aumif;? Ekid if jH cif;qufo,
G &f mwGiv
f nf;aumif;? tok;H jyK&aom &mxl;jzpfonf/ pmayusr;f *efrsm;ukd xl;cRepf mG
wwfajrmufNyD; bk&iftm; a&Tem;awmf oGif;quf&onfh ]]pmzwfwwf}}}[laomtac:vnf; awGU&onf/
pmzwfwwf'kd;a0rSm &cdkiforkdif;? pmayESHUpyf xif&Sm;aom pmayynm&SifwpfOD; jzpfonf/ &mxl;ukd
cef Y t yf a omtrd e f Y p mwG i f ]]yd#uwf? aA'if? tXm&o twwfynmwkdYukd wwfodvdrmaomaMumihf
pmzwfwwft&mukd ay;awmfrlNyD;vQif}}24[k awGU&onf/
xl;jcm; ESpo
f ufz,
G af om &mxl;wpfcrk mS tuokcrk tEkynmukd wm0ef,&l aom trwf&mxl;wpfck
,kd;',m;obif tuav;pkdY
yifjzpfonf/ if;rSm ]]oli,fawmf}} [kac:onf/ rif;&mZmBuD;\ jyefwrf;wGif ]],k
25
om;wkdYukd}} ]]trwf
trwfoli,fawmf}}}tm; tyfawmfrlaMumif; awGU&onf/
if;tjyif vlrIa&;ESihfqkdifaom okH;EIH;ac:qkdaomtrnfrsm;vnf; &Sdonf/ bmoma&;ESihf ywfouf
]]oHC&mZm}}]]0denf;xkd&f}} avmuDa&;ESihf ywfouf bk&ifhtm; tBuHOmPfay;&onfh [l;&m;wwf? okdufwwf?
a&SUawmfquf? [l;&m;BuD;? [l;&m;aqG ponfh avmuDynmqkdif&m &mxl;rsm;vnf; &Sdonf/
ajrmufOD;acwfwGif txufyg&mxl; teE&rsm;ukd Munhfygu omoema&;wGif tvSLay;jcif;? vSL'gef;
'gejyKjcif;&Sdovkd? tcsKdU&mxl;rsm;rSm &Gmpm; e,fpm;tykdifay; tcGeftxkyfpm;jcif;jzihf bk&ifhtrIawmfxrf;
aqmif&onf/ tcsKdUrSm are'g (Mainder)26 ac:rifvctojympm;&aom trIxrf;ppfppfrsm; jzpfMuonf/
tqkdygvcpm; 0efxrf;rsm;ukd &mxl;tE&tvkduf &ckdifaiG'*Fg; tojymrsm; csD;jrifhonf/ '*Fg;oGef;vkyfNyD;
ukefoG,frIpepfrSm &ckdifajrmufOD;a&TNrdKUawmf wGifwGifus,fus,f tokH;jyKaecJhonfrSm MumjrifhcJhNyDjzpf&m?
vcpm;0efxrf;ay:aygufcJhjcif;rSm obm0usvSayonf/ onfrSm xkdacwfxkdtcgumv\ xl;jcm;aom
22/
23/
24/
25/
26/

&ckdif&mZ0ifopfusrf; -11&ckdifbGJUxl; *kPfxl;rsm;- wufxGef;eD(ajrmufOD;)\ rSwfwrf;


&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-271
rif;&mZmBuD;pmwef; ]]acg}} ausmcsyf
Mainder(A persian wood) a person in receipt of monthly

53

ajrmufO;D NrKd Uawmf

wk;d wufrw
I pf&yf[k rSw,
f al umufcsucf sEidk af yonf/ rnfonf&h mxl; rnfrQ&onfudk wduspmG rod&&dS aomfvnf;
refe&pf\rSwfwrf;t& &ckdif'*Fg;(1)jym;ay;ygu MuufzvSvStaumifokH;q,f&aMumif;27 od&Sday&m
xkdacwf\ 0efxrf;vpmrSm &ckdif'*Fg;(10)usyfrS 100 usyfxd &SdEdkifaMumif; cefYrSef;&ayonf/
ajrmufOD;tkyfcsKyfa&;wGif EkdifiHjcm;om; trIxrf;rsm;yg&Sdonfvnf; xl;qef;tHhMozG,f jzpfayonf/
txl;ojzihf wyfrawmfwGif rif;rIxrf;Mu&onf/ EkdifiHjcm;om;e,fcsJUrsm;jzpfaom ay:wluDwkdYtm; a&aMumif;
twwfynmESihf tajrmufaoewf? enf;ynmwkdYtwGuf tokH;cs&ef &nf&G,f zGJUpnf;ajrmufpm;xm;&SdcJhaomf
vnf; owdvufvTwfray;aMumif; ay:wluDbkef;awmfBuD;\ rSwfwrf;wGif awGU&onf/ ol\tqkdt&
ay:wluDwkdYtm; &mxl;teE&ay;um arG;pm;cJhaomfvnf; ,kHMunfpdwfcs&rI r&SdyJ tNrJapmihfMunfhaecJh
onf / ay:wl u D ppf A k d v f r sm;uvnf ; rd r d w k d Y u k d bk & if r if ; jrwf u rjywf t vG w f r ay; apmih f M unh f
aeaMumif; aumif;aumif;odMuonf[k azmfjycJhonf/
at'D 1609 wGif a&;xkd;aom ausmufpmwpfcsyfwGif rif;&mZmBuD; (e&m"dywd)onf ay:wluDvlrsKd;
b0&Sife&m"dywdrdefYawmfrlaom
wpfOD;tm; trwftqifhxd cefYtyfcJhaMumif; awGU&onf/ ausmufpmwGif ]]b0&S
trwfawmf apmifpmr&ifuyf}}}[l awGU&onf/29
ay:wluDrsm;tjyif tjcm;xif&Sm;aom EkdifiHjcm;aom rif;rIxrf;rsm;rSm *syefqrlkdif;? "m;orm;rsm;
yif jzpfonf/ refe&pfu
]]aemuf w pf a eY w G i f pd w f 0 if p m;zG , f a umif ; aom vl t csKd U uREk f y f w k d Y x H a&muf & S d v mcJ h M u
onf/ &ckdifbk&if\ ukd,f&HawmfwyfwGif qrlkdif;ac: *syefol&Jaumif;rsm;ukd ukd,f&Hawmf
wyfwpfwyf tjzpf awGU&jcif;yif jzpfonf[k30 oltHhMoxdwfvefYrdaMumif; 0efcHa&;om;
xm;ayonf /
EkdifiHjcm;om;rsm;tjyif jrefrmwkdif;&if;om; ppfrIxrf;rsm;ESihf r*kdppfrIxrf;rsm;vnf; awGU&onf/
bk&ifukd,f&HawmfwyfrSL;onf tm&yfjrif;vSvSwpfpD;ukd pD; a&S;qkH;rS OD;aqmifvmonf/
]]bk
ol o nf r[mar'if bmom0if w pf O D ; jzpf N yD ; aiG u G y f x m;aom tpd r f ; a&mif u w D y guk d
0wf q if x m;onf / if ; aemuf w G i f jrif ; onf a wmf ajcmuf & mok H ; pk c G J csD w uf v m&m?
a&SUqkH;wyfrSm tpdrf;a&mifykd;0wfkHrsm; qifjref;xm;onfh &ckdifppfonfrsm;jzpfNyD;? 'kwd,
wyf p k r S m c&rf ; a&mif y k d ; xnf r sm; 0wf q if x m;aom [H o m0wD yJ c l ; ppf o nf r sm;jzpf u m
aemufqkH;wpfpkrSm a&Ta&mifcsyf0wfwefqmrsm; qifjref;xm;aom vSHwefukdif tif;0om;
jrefrmrsm;jzpfaMumif; nDnDnmnm csDwufvmaeMuaMumif;31? if;rSm ajrmufOD; bk&if
oD & d o k " r & mZm (at'D 1634)\ &mZbd a ou r*F v mtcrf ; tem; usif ; yaeyk H \
Icif;wuGufukd ay:wluDbkef;awmfBuD; refe&pfu kyfazmfwifjyxm;jcif;yif jzpfygonf/
ajrmufOD;tkyfcsKyfa&;wGif NrdKUjytkyfcsKyfa&;ESihf w&m;pD&ifa&;wGif &ckdifwdkif;&if;om; a'ocHrsm;ukd
cefYtyfwm0efay;avh&Sdonf/ wdusaom Oya' "rowfwkdYjzihf tkyfcsKyf&ojzihf pnf;urf;abmifrS rausmf
txl;owdxm;&onf/ rauseyf um,uH&SifrS wkdifwrf;vkdyguvnf; bk&ifhvGwfawmfxd wkdifwef;wifjycGifh
&Sdonf/ w&m;pD&ifa&;ESihfywfouf rif;rdzk&m;rSonf omrefjynfoltwef;pm;xd t*wdrvkdufpm;&atmif
w&m;rQwatmif trdefYjyefwrf;pnf;urf;rsm; xm;&Sdonf/ rif;&mZmBuD;jyefwrf;wGif....
27/
28/
29/
30/
31/

Pay (Hobson Jobson, P-564

&wema&Tajr (OD;vS'if)359
cswGif;usKdifausmufpm- ou&mZf 971-pm-5-7
The Land of Great image- pm-121-136
The city of golden Mrauk-U....JBRS

&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; pm-134

Travels, PP 373-375

ajrmufO;D NrKd Uawmf

54

rif;? rdzk&m;? rif;om;? rif;rsKd; rif;aqGwkdYxkH;rSm a&S;rif;toD;oD; ay;zGJUcJhonfhvl&Sdonf/ aemufukd


tonfom; trIxrf;wkdYu wyfckdrxrf;apESihf32..
jynfolwkdYwGif w&m;wabmif&Sdonfrsm;ukdvnf; w&m;olBuD;(2)a,muf? jyifpdk;(2)a,muf? NrdKU
4rsufESmu w&m;? r@yfESihf pD&ifNrJpD&ifap? trIBuD;i,fukd vkduf(5)ojymwefonf/(2)ojymwefonfukd
pm;Muap/ wkd;yGm;r,lapESihf? w&m;olBuD; jynfpkd;wkdY qkH;jzwf rNyD;vQif trwfBuD; (4)a,mufpkHnD qkH;jzwfap?
NyD;onfhtrI rSm zsif(4)buf? iSufaysm(4)ckdif? ? tkef;(4)ckdif? yef;(4)ckdif? uGrf;(4)xkyf? om,lap-aMu;aiGrpm;
r,lapESihf? trwfBuD;wkdY qkH;jzwfrNyD;jywfvQif trIonfESpfOD;ukd eef;wGif;okdY oGif;ap/
olckd;? rk'def;? 'Evsifpm;? aygpm;? qkd;oGrf;olwkdYrSef;odomatmif ynmjzifh ppf? rSefvQif rk'def;? 'E
rSefvQif ezl;wGif pmxkd; olowfA&0gtpkdYrSmjznfh? olckd;rSefvQif&ifrSmpmxkd; [&DtpkdYrSmjznhf? vloGrf;wkdYukd
armif;vnfNyD;vQif vufarmif;wGif pmxkd; rsuf&dyftpk33
dY rSm jznfh? rl;rwfr,m;BuD;jzpfvsuf tusihfqkd;oGrf;vQif
a,musmf ;ukd acgif;(4)jrmT &dwf rsuEf mS rSm aq;a&; armif;vSnfh [&Dtpk34
Yd rSm jznf?h rde;f rukd jynfw
h efqmjzpfap?
rl;rwfwkdY ajymif;ukdrSm;vQif? rdef;r a,mufsm;ESpfa,mufpvkH;ukd armif;vnf rsuf&dwftpkdYrSm jznfh/
bdodufr*FvmykPm;ESihf yef;wif? apxD;wD;[l;&m; pED? wkef;ewf? ykPm;wkdY ra&mapESihf? bdodwfawmf
qufykPm;rSmvnf; rE&m;aq;0g; ,Mwm? aA'ifroifravhapESihf? tdrf,maxmifbufom;? r,m;ukdvnf;?
tjcm;rdef;rESihf rIyfrpyfoifh? bdodwfykPm;jzpfvsuf tjcm;ykPm;trsKd;wkdYESihf a&maESmqufpyfvQif
wl&odefvnfqGJukdjzwf? pvG,fukdodrf;? OD;pGef;ukd&dwf yef;wifykPm;tpkdYrSm xrf;ap?
rif;om;? rif;aqG? rl;rwf? NrdKUpm;? wkdYrSmvnf; vlYtoufukd rykdif? qif;&Jom;wkdYukd toufqkH;atmif
rowfrpaf pESifh jynfot
Yl oufudk owfvQif taqmift&Guf t&mtxl; pm;aus;NrKd U&Gm odr;f ? rif;om;rif;aqG
jzpfvQif r&dwfacsmif;zsm;NrdKUwkdYt&yfukdykdY? NrdKUpm;rl;rwfvGefvQif rmefatmifuRef;okdY ykdY/
oHwGJpm;? rif;wkef;pm;? armufolZmpm;? bdvyfpm;? 'g*gpm;? ig;a,mufrSm a&S;rif;wkdYvufxufuyif
vlt
Y oufudk tyf;dk xk;H pH&o
dS nft
h wkid ;f ao'Pfusa&mufoifo
h jl zpfu wGucf su?f ar;csuu
f kd wifjyavQmufxm;
pD&ifap? rif;om;rif;aqGjzpfvQuf rif;om;wkdY usifvnf&maom tXm&oroifhayghavvQif pm;aus;NrdKU
&Gmukd EIwf? NrdKUav;rsufESmw&m; rPyfrSm apmifhaeap?
rl;rwfom;ajr;jzpfvQuf rdkd;zvmrusifh qkd;oGrf;aysmf&Tifobif avhvmaomufpm; &pf0avvGifh&SdcJh
vQi?f rdbtarGudk rcHapESi?hf rsu&f w
d t
f pdrYk mS jznf?h vdrm &So
d l rl;rwfom;ajr;a&G;ppf t&mcHap? NrKd U&GmacgifoBl u;D
wkdY rSmvnf;? bkd;bwkdYenf;wl aus;&Gmukd rtkyfxdef;ayghzsif;rkdufrJusifbkd;bt&mukd rcHapESifh? aus;&Gm&Sd
vlBuD;om;ajr;vdrmolukd a&G;qufcHBuD;pkd;ap?
jynfot
l rItcif;ukd pD&ifonfh rSL;rwf? w&m;olBu;D ? jynfp;dk wkYd rajzmifrh rSef wHp;dk yPm? rsuEf mS Bu;D i,f
ukdvkduf pD&ifqkH;jzwfvQif acgif;ukdav;rTm&dwft&mukdEIwf? r[mrkedodrfawmf 4-rsufESmwHcg;rkwf0wGif
&Sdonfhtkd;wkdYrSm a&cyfxnfhaeap?
tjypfxkduf&mpD&if&ef a&mufolwkdYukd p&if&rnfrSm ,rrif;ESihf wlapEkdifiHawmftwGif; qif;&Jom;wkdY
ukd tkyfxdef;pD&ifonfh rl;rwfNrdKUpm; acgif;olBuD;wkdY rajzmifhrom; BuD;ekdifi,fESdrf jyKusihf qif;&Jom;ukd
yifyef;EGrf;&d&SdcJhvQifvnf; jrifhrkd&fapmihfewfrSL;? 4 a,mufuJhodkY usihf? rsufESmBuD;i,fraxmufESihf? igtoQifod
awmfral tmifavQmuf? trwfBu;D wkYd rajzmifrh wnfah rhavsmv
h pf[if; a&S;xk;H pHrysuo
f nf Mum;odawmfr&l vQif
]]udk,f&HqifuJBuD; jynfpkd;BuD;? 'g;ykdifBuD;wkdY av;a,mufukd oHwefvQifvQKdawmfrlrnf/
ajrmufOD;acwftkyfcsKyfa&;pepfukd avhvmMunhfygu bk&if? rdzk&m;? rSL;BuD;? rwf&m? aoemywd?
t&m&Sd t&mcH? w&m;olBuD;? acsmif;pm;? &Gmpm;? rusef t*wdrvkdufpm;&atmif umuG,fxm;onfhtjyif?
32/
33/
34/

t&m&Sdrsm;u trIxrf;rsm;ukd ac: ukd,fa&;ukd,fwmwGif rckdif;&ef if;wkdYwGif tpOftvmt&


bk&ifcsD;jrihfxm;aom taptyg; tdrfawmfyg;rsm; &Sdjcif;aMumihfjzpfonf/
tzGJUtoif;? tpk
oefY&Sif;a&; tpkdorm;?

ajrmufO;D NrKd Uawmf

55

wdus? rQwaomtkyfcsKyfa&; pepfxm;&SdaMumif; awGU&onf/ txl;ojzihf bk&ifrif;jrwfonf rif;usihfw&m;


ESihftnD tkyfcsKyfEkdifa&;twGuf rdrdukd,fudk *kpkduf&onf/ ukd,fwkdiftwGuf odkYjyXmef;xm;&Sdonf/
]]wjynfwNrdKU tpkd;&aom jynf&Sifrif;[lonf? omoem? 'g,um
r[m"r&mZmrif;wkdY"avh jynfolwkdYudk tyg,fav;yg;? rvm;roGm;ap&? jyoqkrawmfrlNrJ jzpf&rnf/
jynfolwkdYuvnf;aumif;? awm"avhtusihfukdom BudKufonf/ um,uHokH;yg? 0ZDuH 4 yg;? raemuHokH;yg;
oDvNrJaom ynm&SdtavhrSefonf/
]]a&S;rif;vufxuf tkd;rSef trsKd;rSefukd bk&ifonf a&G;ppf ynm&nftvkduf ajrmufpm; &m\?
rif ; trwf ? jynf o l t usih f w l a vaomf jynf o l v nf ; uk d , f u sih f w &m; xd e f ; Mu omoemawmf
yGifhvif;om,monf/}}
[l bk & if r if ; jrwf u k d , f w k d i f uk d , f u sih f w &m;/ oD v NrJ r S wk d i f ; jynf o m,mrnf j zpf a Mumif ;
jyXmef;xm;jcif;jzpfonf/
if; tjyif bk &if onf wpf wk d if ;wpfj ynfv kH; ukd pDr Ht ky fc sKyfv rf; Te fa y;ouJho dkY rdr de ef; pH&m
a&Teef;awmfBuD;twGufvnf; eef;"avh? eef;xkH;pHrsm;ukdvnf; xdef;odrf;&if; vkHNcHKa&;twGuf vkdtyfaom
jyifqifrIrsm;ukd wkd;csJUjyKjyifum eef;awmfBuD;ukd pepfwus tkyfcsKyfpDrH xm;&Sdayonf/
]]eef;NrdKU ta&SUrsufESmrif;xGuf wHcg;u om;pdrf;? ig;pdrf;oGif;kd;xkH;pH r&Sd? roGif;rxkwfapESihf/
nOfhem&D ESpfA[kd&fwGif eef;OD;u om,maom wl&d,mwD;NyD;twkdif; wD;ap? okH;A[kd&fwkdifaomf
Muufoa&aqmifapmihf eef;OD;u y&dwf&GwfykPm; &Spfa,mufu y&dwf&GwfNrJukd tvSnhfESihf aeYpOfrjywf
&GwfMuap? [l;&m;wwfykPm;wkdYuvnf; N*dK[f&SpfvkH; euwf(27)vkH;? wm&mBuD; (9)vkH;wkdYonf tpOfoGm;NrJ
vrf;rSefrrSef? qkwfwwf&yfae&SdckduftaMumif;? xifjriforQukd nOfhtapmihftvSnfh ykPm;? wkdYavQmufNrJ
xkH;twkdif; avQmufap? ta&SUeef;OD;? awmifeef;OD;? ajrmufeef;OD;? taemufeef;OD;rsm;wGif xm;NrJ qif&SpfpD;ukd
vnf;? trwfawmfqifuJBuD; MunfhMuyfrwfap? taemufwHcg;u rif;nDrif;om;rSp 0ifxGufkd;xkH;r&Sd?
r0ifxGufapESihf...? pm;awmfuGrf;? pm;awmfa&? rif;aqmifrsm;ukd Muufoa&eef;wHcg;jyifta&muf rif;ukd,f
vkyfwkdYudk NrJjzpfonfxkyfay;ap? wHcg;jyifwGif taqmifawmfwkdifwkd;ESihf a&TpmbwfESpfa,mufae rSwfom;
pGu
J idk Nf ro
J Ykd tyfap? twGi;f rIEiS fh qkid o
f rQudk twGi;f vuf0jJ ref? vuf,mjrefwYdk rvpf[if;ap& pD&ifap...[l
wduspGm azmfjyxm;&Sdayonf/
ajrmufOD;acwf eef;awmftwGif; usihfokH;&onhf eef;"avhxkH;pHrsm;? jzwfxkH;rsm;? "rowfrsm;?
vGwfawmfusif;yykHrsm;? bdodwfr*Fvmusif;yykH? bmoma&; ukd;uG,frItwGuf avmuDavmukw&m
tpDtrHrsm;um; rsm;vSpGm\/ oD;oefYpmtkyfxkwfa0 azmfjyoGm;ygrnf/
ajrmufOD;NrdKUawmfbk&ifrsm;onf Ak'\tqkH;trukd tajccHxm;onfukdvnf; awGU&onf/ um,uH
(3)yg;? 0ZDuH(4)yg;? raemfuH(3)yg;? q,fyg;ukd tkyfcsKyf&ol NrdKUpm;? &Gmpm;? acsmif;pm;? xdvkdufemEkdifatmif
wpf j ynf v k H ; t0S r f ; wpf a eY w pf B ud r f armif ; cwf w D ; aponf / Nrd K Uawmf t wG i f ; vnf ; wpf a eY w pf B ud r f
zufajymemap armif;cwfwD;ap[k rdefYawmfrlonf/
umarokrpm p&uHtwGufvnf; ]]vl&nfwl jynfoltcsif;csif; wpfOD;r,m; wpfOD;usL;vGefjypfrSm;
MuvQif ESpfOD;pvkH; ezl;wGif pmxkd; ]](vrkdif;)tpk}} wGif jznhf[k rdefYawmfrlonf/
if;tjyif ppfo;Hk yefUrsm;tm;vnf; ab;rJah y;aom "avhrmS Ak'b
mom0iftaygif; olawmfpiftaygif;
om"kac:qkdMubG,f jzpfayonf/
]]jynfaxmiftcsif;csif; &efppfyGm;rsm;Mu vufeufxlaxmif ppfqifMuav&m? wpfOD;
Id;i,fysufpD; brf;ac:,lcJhonhf vlwkdYukd aMu;uRefjyKvkyf ukd,fbkd;aiG rpm;r,lap
ES i f h ? tcG e f t aumuf v G w f u if ; ap? raysmf y k d u f & m aexk d i f a p}} 35 [l tcG i f h t a&; txl ;
35/

rif;&mZmBuD;pmwef; ]],d}}csyf0rf;buf(6)

ajrmufO;D NrKd Uawmf

56

ay;oem;awmfrlonf/
obifynmonfrsm;ukdvnf; tpkdYtirf; (tzGJUtpnf;)jzihf oD;oefYcsD;jrihfajrmufpm;avh&Sdonf/
]]uacsonf obif w k d Y r S m vnf ; a&S ; pOf u wD ; k d ; uk d o m wD ; rI w f a p? obif j yK&mEI d u f
tr*Fvm? oa&mfMurf;wrf; txl;tqef;aompum;? tajymtqkd tutckH? twD;trIwf
rjyKusih f a pES i h f ? Munf ; a&oG m ;vmuk e f o nf w k d Y u k d rnf o nf h q d y f u rf ; rqk d a&mif ; 0,f
azmufum;ap? taumuftpm; tac:tar; r&SdapESihf}} 36[l csD;jrihfajrmufpm;awmf?
tcGifhta&;ay;awmfrlonf/
pnfyifom,m
pdwf0ifpm;bG,faumif; acwfrDaomtkyfcsKyfa&;pepf wpfckrSm ,ckacwf(jrLeDpDy,f)]]pnf
a&;aumf r wD u J h o d k Y tpk d Y t ief ; (tzG J U tpnf ; ) zG J U pnf ; avh & S d j cif ; yif jzpf o nf /
]]NrdKUwGif; NrdKUjyifrsm;rSm rokd;roefY teHtapmf r&Sdoifh? aeYpOf [&D37 wkdYu ukefpifatmif
a&S;xkH;twkdif; okwfoif&Sif;vif;ap 38[l bkd;awmf? bDawmf? ab;awmfwkdYenf;twkdif;?
trd e f Y t mPm xk w f a wmf r l o nf /
jynfolwkfdYbufu txl;umuG,fay;aom xl;jcm;aompepfwpfckrSm ,ckacwf aiGwkd;acs;pm;ouJhokdY
,if;acwfumvvnf; twkd;,lacgif;ykHjzwfaom IyfaxG;aom jyem&SdcJhaumif; &Sdrnfjzpfonf/ odkYjzpf&m
]]jynfolwkdYcsif; a&mif;0,fNrHcs&SdMuonfrSm tojym 100 vQif wpfvukd 2-ojymcGJ twkd;
tpD;,lap}} [l wdusaom Oya'jyXmef;xm;&Sdonf/ jyemukd at;csrf;aponf/
odkY pepfusvSaom tkyfcsKyfa&;pepfjzihf us,f0ef;vSaom &ckdifjynft0ef;ukd twdrf;tapmif;r&Sd
ajzmifhrwfatmif tkyfcsKyfEkdifa&;twGuf &ckdifbk&ifonf a&aMumif;qufoG,fa&;ukd txl;*kjyKqufoG,fcJh
onf/ &ckdifjynfawmifykdif; &rf;NAJuRef;? rmefatmifuRef;ESihf 'Gg&m0wD? oHwGJNrdKUodkY qwfom;rsm; apvTwf&mwGif
wpfywftwGi;f a&mufEidk o
f nf/ taumuftauGUrsm;vSaom jrpfacsmif;? uRe;f BuKd ? uRe;f Mum;? acsmif;aygufrsm;
Mum;okYd oGm;vm&ef c&D;oGm;vrf;Teu
f dk vuFmjzihv
f nf;aumif;? yk&yd u
dk af jrykjH zihv
f nf;aumif; rSww
f rf;wifxm;
&So
d nf/ uke;f vrf;c&D;jzihf ajcjrefawmfvnf; xm;&So
d nf/ txl;ojzihf b*Fvm;tkycf sKyaf &;(12)e,foYkd qwfom;
apvTwf&mwGif ykdvsifjrefa&;twGuf bk&ifrif;jrwf\ txl;qwfom;rsm;ukd apvTwfaMumif;? txl;yif
vQifjrefpGm wm0efxrf;aqmifMuaMumif; refe&pfu qkdayonf/ refe&pf\rSwfwrf;wGif &ckdifjynfajrmufykdif;
b*Fvm;e,f taemufbuftpGefqkH; 'D&*g;rS &ckdife,fpyf &mrl;yef;0gtxd bk&ifhtrdefYawmfjzihf vrf;rBuD;
azmufvkyfxm;aMumif; if;onf &ckdifNrdKUawmfodkY toGm;tjyef vrf;ukdyif tokH;jyKcJhaMumif; qkdayonf/
at'D 1639 ck vrf;c&D;rSyif c&D;oGm;bl;ol? atz&if[m (A. Farimha) u]]bk&iftrdeaYf wmfjzihf azmufvyk x
f m;aom vrf;onf ul;oef;oGm;vmolrsm;jzihf tNrrJ jywf pnfum;
aeavonf/ oGm;&vm&onfrSm vkHNcHKacsmarGUvSonf vrf;wpfavQmufwGif tuGmta0;jy rSwfwkdifrsm;
trsm;tjym;ukd pkdufxlxm;onf/ rSwfwdkifwpfckjrifuGif;rS raysmufoGm;cif aemufwpfck rSwfwkdifukd jrif&av
atmif txl;*kpkduf aqmif&Gufxm;avonf/ vlaet&yfESihf a0;uGmaomt&yfwkdYvnf; EkdifiHawmfykdif
wnf;ckdaqmifrsm;ukd pepfwus aqmufvkyfxm;onf/ bk&ihftrdefYt&[k qkdonf/ a&aMumif;c&D;wGifvnf;
ausmufxlxyfaomae&mrsm;twGuf tE&m,f&SdaMumif; today;tcsufjyrsm;&Sdonf/39[l pepfusaom
vrf;yef;qufoG,fa&;ukd rSwfwrf;wifxm;cJhayonf/
odkY &ckdifykdif b*Fvm;ESihf &ckdife,fpyfukd qufoG,fa&;aumif;rGefatmif aqmif&Gufxm;aomfvnf;
wHcg;r&Sd 'g;r&Sd ul;oef;r&acs/ ay:wluDbkef;awmfBuD; refEk&pfonf EkdifiHjcm;om;wpfOD;jzpf bk&ifhwHqdyf
36/
37/
38/
39/
40/

,if; (7-8)
oefY&Sif;a&;orm; (tpkd) &ckdifwGif ,ckwkdif &Sdao;onf/
,if;oHcsyf-ausmbuf(1-2-3)
Travels-00. 172-173

,if; pm-176

ajrmufO;D NrKd Uawmf

57

ESdyfxm;aom EkdifiHul;vufrSwf ukdifaqmifcJh&aMumif; qkdayonf/40


ta&SUbufe,ferdwf &ckdifkd;rBuD;rS tif;0? yJcl;? yk*Hponfh acwfNydKifEkdifiHrsm;okdY oGm;a&mufEkdif&ef
twGufvnf; awmifMum;vrf;? awmifay:vrf;rsm;ukd pepfwus azmufvkyfxm;onf/ ajrmufOD;rif;ukef;e,f
bl;&GufrId;}}}}[kac:aom vrf;rSm emrnfBuD;qkH;
odkYoGm;&ef azmufvkyfxm;aom awmifay:vrf;rsm;teuf ]]bl
]]bl;&GufyifrId;}}
vrf;BuD;jzpfonf/ c&D;ukd pwif&m kd;rwpfbufrS wpfbufodkY c&D;oGm;vrf;aumif;vGef;]]bl
[k ajymprSwfjyK&mrS bl;&GufrId;vrf;[k ac:aMumif; tqkd&Sdayonf/
tcsKyfqkd&aom ajrmufOD;acwf tkyfcsKyfa&;rSm rif;pOfrif;quftokH;jyKcJhaom Ak',Ofaus;rI
tpOftvmukd tajccHaom cED;w&m;ESihf jynhfpkHaom tkyfcsKyfa&;pepfukd tajccHaomfvnf; acwfrDaom
tkyfcsKyfa&;pepfjzihf aygif;pyfjznfhpGufxm;onf/ txl;ojzihf vlwpfOD;pD\ tcGifhta&; repfem&atmifESifh
rQwrI&Sdatmif umuG,fxm;onf/ pD;yGm;a&;? vrf;yef;qufoG,fa&;? vkHNcHKa&;wkdYyg tbufbufrS jynhfpkHav
&m ajrmufOD;acwfrSm a&Tacwftjzpf wkdif;jynfom,mat;csrf;cJhavonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

58
ajrmufOD;acwf Ak'omoem

G jf cif;rsm;
(u) ax&0g'omoemawmfBu;D xGe;f um;a&;twGuf aqmif&u
ajrmufOD;acwf at'D (1430) rwkdifrDu &ckdifvlaerItzGJUtpnf;wGif av;NrdKUacwf (at'D-8181406) a0omvDacwf (at'D 327-818) "n0wDacwf (at'D 4&mpkrwkdifrD)[l acwfokH;acwf&SdcJh&m
xkdacwfrsm;wGifvnf; acwftvkduf pmay? tEkynm? pD;yGm;a&;? vlrIa&;? ekdifiHa&;? bmoma&;? tbufbufrS
tqifhjrifhrm;cJhayonf/ apmpD;pGm vufcH&&SdcJhonf/ Ak'omoemawmfBuD;ESihftwl Ak'tEkynmvuf&mrsm;rSm
vnf; tqifq
h ifw
h ;dk wufxeG ;f um;cJo
h nf/ oefpY ifaom ax&0g'Ak'o
moemawmfBu;D taMumif;ukd pma&;ol\
a0omvDacwf Ak'tEkynm}}
r[mrked bk&m;BuD;orkdif;}}}}pmtkyf ukd avhvmEkdifMuygonf/
]]a0omvD
nm}}pmtkyfESihf ]]r[mrk
odkY acwftqufquf wnfwHhckdifNrJpGm xGef;um;cJhaom Ak',Ofaus;rItarGtESpfukd ajrmufOD;acwfonf
orkdif;ay;tarGtjzpf xkdufwefpGm vufcH&,lcJhayonf/ ajrmufOD;acwf bk&ifrsm;onf bmoma&;ukdif;Idif;
kdaoMuonf/ rnfrQyif jynfxJa&; IyfaxG;aeapumrl bk&m;? w&m;? oHCm? &wemokH;yg;ukd rarhavsmhMu?
bdodwfcHol eef;wufonfrS ewf&GmpHeef;pGefY&onftxd? tvSLay;Muonf/ apwDykxkd;? ausmif;? uef? Z&yf
wnfaqmufvLS 'gef;Muonf/ aemifwiG f bk&m;wnf ausmif;aqmuf tvSL'ge&ufa&monfh tpOftvmwpf&yf
tjzpf ckdifNrJvmcJh&m oZifyef;ckdif wpfNrdKifNrdKif (6352755) &ckdifbk&m;aygif;[l apwDykxkd; 6oef;ausmf
&SdaMumif; pmzGJUcJhMujcif;jzpfonf/ ajrmufOD;acwf vlaerIb0wGif Ak'bmomomoemonf toJESvkH;yrm
vTrf;rkd;aeavonf/
bk&ifukd,fwkdif omoemh'g,umtjzpf wufwuf<u<u OD;aqmifOD;&GufjyKvsuf&Sdf&m rSL;rwfjynfol
taygif;wkdYrSmvnf; wufnDvufnDyl;aygif;yg0if aqmif&GufMuonf/ Ak'omoemawmfBuD; aea&mifva&mif
yrm xGef;um;awmufycJhayonf/ oD[kdVfuRef;\ tcef;u@onf ta&;BuD;vSayonf/ ,ck oD&dvuFm[k
ac:wGiaf eaom oD[Vdk u
f Re;f um; ax&0g'Ak'o
moemawmf xGe;f um;vm&m A[kt
d csut
f csm a'ojzpfonf/
oD[kdVfrS ta&SUawmiftm&SokdY ax&0g' Ak'omoemawmfBuD; 0ifa&mufysHUESHYcJh&m tqkdygorkdif;aMumif;wGif
&ckdifonf t"duae&mu yg0ifcJhonf/ oD[kdVfuRef;ac: vuFm'DyESihf "n0wDac: &ckdifjynfa'owkdYonf
wnfae&mtaetxm; a&pD;aMumif;? avwkdufcwf&mvrf;aMumif; ponfh yx0D0iftcsuftvufwkdYu
tcsufukd obm0uspGmyif taxmuftulay;aeayonf/
&ckdifa0omvDacwf(at'D 327-818)tmeE`Erif;\ ausmufpmtykd'f 51 wGif....
]]olawmfaumif;jzpfaom tmeE`Erif;BuD;onf oD[kdVf oHCm,emwif yd#duwfrltwkdif;
pmayusrf;*efrsm;ukd ta&twGuf ajrmufrsm;pGm ul;,lvmcJhonf}}}[lvnf;aumif;tykd'f 61 wGifrif;BuD;onf arCrnfaom oD[kdVfuRef; oDwif;okH;awmfrlxaom t&d,moHCmawmfrsm;tm;
w&m;yviEf iS hf qifr,Ofomwpfp;D awmufajymifonfh yk;d ouFe;f rsm;ukd ykv
Yd w
T v
f LS 'gef;cJo
h nf [lvnf;aumif;
yg&Sdayonf/
taxmuftxm;rsm;t& &ckid af 'oESifh oD[Vdk u
f Re;f wko
Yd nf ax&0g'Ak'o
moemawmfBu;D wk;d wuf
pnfyifa&;twGuf yl;aygif;aqmif&u
G cf ahJ Mumif;ESifh tcsed Mf umjrihpf mG yif ul;vl;qufqrH rI sm; &Scd ahJ Mumif; od&EdS idk f
ayonf/
odYk apmpD;pGmuyif ax&0g'Ak'o
moemawmfBu;D xGe;f um;a&;twGuf aqmif&u
G cf MhJ u&m aESmif;ykid ;f
&ckdifjynfukd qufcHtkyfpkd;cJhMuaom rif;tqufqufwkdYonf a&S;pOfvmtwkdif; vuFm'Dyac: oD[kdVfuRef;
(oD&dvuFm)rif;rsm; &[ef;oHCmrsm; tcsif;csif;vnf; tquftoG,frjywf ulnDyHhykd;Muonf/ qufoG,fMu
onf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif aMumif;ukd wcrf;wem; tqufrjywf *kPf,lazmfjyavh&Sdygonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

59

at'D 1556 ckESpf a&;xkd;aom ausmufpmwpfcsyfwGif oD[kdVfrS q&mawmfBuD;wpfyg;onf ajrmufOD;


bk&if rif;apmvS (1515-64)\tvSLtcrf;tem;wGif yg0ifcJhaMumif; yg&Sdayonf/1
aypm? ausmufpm? y&ykd'fpaom &ckdiforkdif;taxmuftxm;rsm;ESihf omoedu taxmuftxm;rsm;
uvnf; &ckid jf ynfwiG f xGe;f um;cJah om Ak'o
moemawmfrmS oD[Vdk u
f Re;f wGif xGe;f um;cJah om Ak'o
moemawmf
ESifh twlwlyifjzpfaMumif; azmfjyxm;ayonf/ at'D (4 &mpkrS 8&mpk)xd xGef;um;cJhaom &ckdifa0omvDacwf
\ tEkynmvuf&mtaxmuftxm;rsm;wGif &ckdifajrmufykdif;rS 0ifa&mufvmaom zwfr&yg tEkynm
vuf&mtcsKdUESihf a&maESmaMumif; awGU&onf/ onfrSmvnf; yx0D0iftaetxm;t& jzpfoifhjzpfxkduf
a&muf&SdvmcJhvifhupm; ppfrSefaom ax&0g'Ak'omoemawmfBuD;rSm &ckdifa'owGif aea&mifva&mifyrm
xGef;um;cJhaMumif; taxmuftxm;rsm;pGm &Sdayonf/ taMumif;ukd pma&;ol\ &ckdifa0omvDacwf
zwfr& pmtkyfwGif tus,fw0ifh azmfjyxm;ayonf/
&ckdifa'o\Ak'omoemawmfBuD; pnfyifxGef;um;cJhonfh orkdif;aMumif;um cefYjim;x,f0gvGef;vS
onf/ jynhfpkHvGef;vSonf/ oefY&Sif;vGef;vSonf/ orkdif;aMumif; &Snfvsm;onfESifhtrQ awGU&Sd&onfh
Ak',Ofaus;rI taxmuftxm;rsm;uvnf; jynhfpkHonf avhvmyifrukefokdYaomf...,ckpmtkyfrSm ajrmufOD;acwf zwfr&yg ajrmufOD;acwfESihf ywfoufaom taxmuf
txm;tcsKdU wifjyygrnf/
ajrmufOaD &TNrKd UawmfEiS fh oD[Vdk u
f Re;f wkrYd mS ukepf nfu;l oef;rI wk;d wufco
hJ nf/ ax&0g'Ak'o
moemawmf
ukd uk;d uG,jf cif;wlnMD u&m ekid if aH &;? pD;yGm;a&;? vIraI &;jyemwpfpw
Hk pf&m ray:aygufcahJ cs/ oHCmawmfrsm;?
jynfolrsm;wkdYrSm ESpfjynfwpfjynftjzpf bk&m;zl;tvnftywf oGm;a&mufcJhMuonf/ ukefpnfcsif; zvS,fMu
onf/ azmufum;a&mif;0,fMuonf/ wcgw&H bk&ifrif;jrwfwkdY\ tpDtrHjzihf *kdPf;tkyf ax&fBuD; 0gBuD;
oHCmawmfrsm;ukyd if tzGUJ vku
d f tjyeftvSef apvTwMf uonf/ wkid ;f jynfwpfjynf\ tcgtm;avsmpf mG ay:ayguf
wwfaom omoemawmf I;d EGr;f rnft
h a&;ESifh BuKH &onft
h cgvnf;? wpfEidk if EH iS fh wpfEidk if H tultnDawmif;cH
jcif;? ay;urf;jcif;rsKd;vnf;&Sdonf/
rif;&mZmBuD; (at'D 1593-1612)vufxufwGif ]]*gr0goD? t&n0goD? &[ef;awmft&SifjrwfwkdY
tm; ypnf;av;yg;jzihf rjywf vSL'gef;onfjzpf &[ef;oHCmawmfrsm; y&d,wd y#dywfw&m;ukd BudK;pm;tm;
xkwf usihfawmfrl&ojzihf omoemawmf xGef;vif;awmufyaMumif; owif;t& vuFm'Dy oD[kdVfuRef;ukd
tpk;d &aom 0drv"ro&l ,
d rif;onf rsm;pGmaom vufaqmify@mwku
Yd dk pD&if omraPBu;D wpfyg; aemufyg
tNcHt&HwkdYukd oabFmwpfpif;ESihf apvTwfawmfrlcJhayonf/ o0PfpmwGif oD[kdVfuRef; omoemawmf
npf E G r f ; ysuf p D ; om raxBuD ; wk d Y o m aygrsm;ae taqG a wmf b k & if r if ; jrwf zwf r & rsm;ud k
avQmufxm;awmif;yef vm omoemjyK apvTwfay;ykdYaMumif; yg&Sdonf/2
rif;&mZmBuD;vnf; rl;rwftaygif;ESihf wkdifyif ajrmufwefaqmif;q&mawmf pE0dvmbtm;
avQmufxm;awmif;yef ur0gpm oHCm(20)ESifhwuG ou&mZf 968 wefaqmifrkef;vwGif oabFmjzihf
<uawmfro
l nf/ oD[Vdk u
f Re;f odYk a&mufawmfrv
l Qif armif&iS o
f mraP paomolwt
Ydk m; yOi;f cHap Ak'o
moem
3
awmfukd wnfaponf/
if;jyif rmkrd,rif;(at'D 1696-97)vufxufwGif vuFm'Dy oD[kdVfuRef; bk&m;omoemawmf
Id;ETrf;ysufpD;aeonfjzpf pnfyifjyefYyGm;xGef;um;apjcif;iSm omoemjyK&[ef;awmfwkdYtm; avQmufxm;ap
vTwyf grnft
h aMumif; oabFmESppf if;jzifh qku
d af &mufvmcJo
h nf/ rmkr,
d rif;onf ouXmeq&mawmf ErOL
ESihf avmif;Muufq&mawmfESpf*kdPf;ukd oHCmawmf av;usdyftm; oD[kdVfuRef;okdY 1055-ck jymokdvqef; 61/
qif0efBuD;bk&m;twGuf ausmufpm (ou&mZf 918)pmaMumif; 7-8
2/
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-150
3/
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-150
4/
i^rnf &mZ0if ykH(0rf;)csyf
5/
&ckdif&mZ0ifopf-231

ajrmufO;D NrKd Uawmf

60

&uf we*FaEGaeYwGif avQmufxm;apcJhaMumif; awGU&onf/4


oD[kdVfuRef;rSmuJhodkYyif &ckdifjynfajrmufOD;NrdKUawmfwGif tcsdefumvukdvkduf Ak'omoemawmfBuD;
npfEGrf;EkdifonfhtE&m,fESifh rMumcP BuHKawGUEdkifav&m oHCmawmfBuD;rsm;wGif omraP? bk&ifrif;jrwf
ukd,fwkdif oHCmawmfBuD;rsm;\ arwm&yfcH vrf;Tefcsuft& bk&iftmPmpufjzifh xdef;ausmif;ay8;&onf
vnf; &Sdayonf/ ajrmufOD;acwfwGif wefckd;tBuD;qkH;jzpfaom rif;AmBuD; (at'D 1531-1553)onfvnf;
apwDFykxkd;rsm; wnfxm;cJhovkdyif omoemawmf oefY&Sif;a&;twGufvnf; &[ef;wk? &[ef;a,mifrsm;ukd
oefYpifcJhayonf/ ]]'DvDrif;ESihf ppfNydKif atmifjrifNyD; ukvm; 12 NrdKUukd tyfonf jyefawmfrlcJh jynfawmf
odYk a&mufavaomf omoemawmfa&ukd ppfaq;&Si;f vif;awmfro
l nf/ *gr0goD tvr&D [ef; (12000)&onf/
&Siaf ,mifwu
Ydk dk qifxed ;f ? jrif;xde;f ? 0if; 4 rsuEf mS ? v,fawmfvyk t
f pkrsm;rSm jznfah wmfro
l nf}}[lawGU&onf/
ajr;awmfrif;&mZmBuD; (at'D 1593-1612)vufxuf e,fajrus,f0ef;ykdrkd ykdifqkdifcJh&m e,fajrpkHrS vlyk*dKvf?
&[ef;? ukefonf? v,fvkyfponfjzihf ull;vl;qufoG,frI ykdrkdpkHvifvmcJhonf/ ynm&Sdpum;ukd ynm&Sdonfom
em;vnfoabmayguf? vlru
dk pf um;ukd vlru
dk t
f csi;f csi;f om oabmawGU&So
d nfjzpf&m...&[ef;wk? &[ef;
a,mifrsm;\ usrf;vmpum;a,mifrsm; vTrf;rkd;ul;pufvmcJh&m a&S;xkH;Oya'ysufonfESihf trdefYawmftmPm
xkwf pD;MuyfcJh&onf[k azmfjyxm;ayonf/
trdefYawmfjyefwrf;ayrl ]o} 0rf;csyfwGif
]]*gr0goDyGJausmif; &[ef;wkdYu rif;tcsD;tajrmufukd cHvkdaMumif; wpfOD;ESihfwpfOD; NidKjiifaMumif;?
vSL&aomypnf;ukd a&mif;Opmqnf;ql (pkaqmif;)aMumif; &GmolwkdYESihf a&maESm[if;cGufurf;vSrf;aMumif;
&Gmolypn;f ukd ttyftESv
H ufcaH Mumif; Mum;odawmfrjl yefonf/ Ekid if aH wmftwGi;f *gr0goD&mG olwEYdk iS fh a&maESm
aeonfh tvdZd&Sifa,mifwkdYukd ukd,f&HBuD; r[maZ,sodrfu odrf; vuf0JeH? vuf,meHwGif jcaoFhkyfxkd;?
oif;uk,
d &f w
H iG jf zpfap? t&n0goDoC
H mawmfjrwfwrYdk mS wdp0d &dwaf qmufwnfawmfrNl rJ at;csr;f pGm oDwif;ok;H
awmfrlMuap...[l azmfjyxm;ayonf/
rif;&mZmBuD; trdefYjyefwrf;wpfckwGif
]]omuD0ifrif;tk;d rSeaf omfvnf; todynmenf;aom &mZmoknrif;rsm; vufxuf *gr0goD&[ef;
wkdY pnfum;NrJjzpf? t&n0goDoHCmawmfjrwfwkdY wdrfpNrJ bk&m;ocif&SdawmfrlpOfuyif bk&m;\tqkH;trukd
rcH tmPmqefonfh qyqDtcsKd; *g0goD*kdPf;zGJUausmif;&[ef;wkdY &dScJhonf/ jynfolwkdYu yOif;omraP xkd
*gr0goD&[ef;wkdYxH rjyKapESifh yg#dyg'fESihf usrf;*eftopf rjyKvkyfapESihf kyfyGm;qif;xk? ZmwD(apwD)? ykxkd;rsm;
rSm tapmifhtae aygif;jrufokwfoifap....?
t&n0goD q&mawmfwkdYrSm qdwfNidrf&m wDpD0&dwf aqmufwnfawmfrlMuap...{upm&
q&mjrwfwkdYukd jynfolwkdYu ypnf;av;yg; vSL'gef;Muap/ csufjyKwf rpm;? rokH;oifh? cH&aom
rQwaomqGr;f ukd ok;H awmfro
l iho
f nf/ *gr0goD&mG olwEYdk iS fh r&mrESmaeaom yGaJ usmif;&[ef;wkEYd iS hf
vnf; ra&mraESmoih?f yGaJ Mumif;&[ef;wkrYd mS taqmufttku
H dk olwt
Ydk avhtwkid ;f &S&d m vkyaf qmif
avQmufaeap/ pnfwD;? pD;ESwf? yGJobif? rom tokbudkvnf; vkdufMuay...6[lawGU&
onf/
if;rif;&mZmBuD;onf Ak'usrf;*efrsm;ESihfywfouf *gr0goDwkdY\ jyKjyifa&;om;rI? wkd;csJU #Dum
csKHUxGif azmfjyrIwkdY&SdfaMumif;ukd Mum;od&uf]]jrwfpGmbk&m;qkH;rawmfrl,if; pum;ukd Mum&SnfxGef;vif;atmif
oD[Vdk u
f Re;f 0P*grPDrif;vufxufawmf]]oD[vbmom}}bk&m;ocif\ pum;&if;twkid ;f tu&mwifco
hJ nf
6/
7/

rif;&mZmBuD;pmwef;ayrl ]]*}}ausmESihf aumf]]0rf;}}csyf


rif;&mZmBuD;pmwef;ayrl }}aumf]]0rf;csyf

ajrmufO;D NrKd Uawmf


7

61

ukd ul;,lcJhonf/ enf;jzihf ax&0g'Ak'omoemawmfukd oefY&Sif;atmif pDpOfawmfrlcJhonf/


rif;&mZmBuD;uJhodkY Ak'omoemawmf oefYpifa&;twGuf aqmif&GufcJhaom tjcm;rif;rsm;vnf; trsm;
tjym;&Sdonf/ '&mZmrif;vufxuf (at'D 1123-1139)vufxufwGif a&S;bk&if tqufqufxm;&SdcJh
aom Ak'u
sr;f *efrsm;tm; nDrnfo&d adS wmfrv
l
dk t&n0goDq&mawmf Zdermefatmif q&mawmfwu
Ydk dk OD;aqmif
apodCkfvf(oD[kdVf)okdY avQmufxm;vTGwfawmfrlonf/ q&mawmf oHCmawmfrsm;u ul;,lum bk&m;\
pum;awmf rl&if;ukd ,laqmifcJhonf/ q&mawmfBuD;rsm;\ aqmif,lcJhaom usrf;*efESihf &Sd,if;usrf;*efrsm;
nDonfjzpf&m 0rf;ajrmuf0rf;omjzpf oHCmawmfBu;D tm; tyfEiS ;f awmfro
l nf/ *g0goD&mG olwEYdk iS fh a&maESmae
avh&Sdaom yGJausmif;&[ef;wkdYtm; r[mrkedbk&m;okdY ykdYum omoemawmf0efxrf;&Gufapavonf/8
at'D 1246 ckEpS f i^ESv;Hk rif;vufxufwiG f wpfBurd ?f oD[Vdk u
f Re;f (oD&v
d uFm)okYd "r0&D w&m;awmfudk
wzef yd#uwfawmfrsm; ul;,l&ef yefMum;apvTwfcJhaMumif; awGU&onf/ ab;awmfrif;BuD; (at'D 1281 )
vufxufwiG f wpfBurd w
f iG v
f nf; *gr0goD&[ef;wku
Yd rif;em;oifph mG ajymqkq
d ufqaH vQmufxm;av&m oD[Vdk f
uRef;okdY ousrZLq&mawmfBuD;tm; usrf;*efygVdrsm; ul;,lcJhyg&ef avQmufxm;apvTwfcJhjyefonf/ q&mawmf
bkk&m;BuD;BudK;yrf;rIjzihf ul;,lcJhaom oD[kdVfusrf;rl&if;ESifh &ckdif&Sd Ak'0ifusrf;rsm; ukdufnDaMumif; awGU&
bk&ifhtmPmpufjzihf &[ef;wkrsm;tm; xdef;odrf;um omoemawmfoefY&Sif;a&;twGuf oHCmawmfBuD;rsm;
ulnDay;cJhaMumif; awGU&ayonf/9
p&EktvDcifrif;vuf (at'D 1433-1459) vufxufwGifvnf; omoemawmfxGef;vif;awmufy
a&;twGuf ax&0g'omoemawmf pwifxeG ;f um;&m oD[Vdk f (oD&v
d uFm)rif;wkEYd iS fh arwmrQcifyeG ;f zGUJ MuvQuf
rsm;ajrmifvSpGmaom yd#uwfwkdYukd ajrmufOD;odkYa&mufatmif aqmif,lawmfrlavukef\/ t&d,molawmf
aumif;wkdYonfvnf; ypnf;av;yg;jzifh Nidrf;csrf;jyefYyGm;atmif vkyfauR;aponf/ y&d,wd? y#dywd ...ponf
jzihf omoemh0efukd tyltyifr&Sd vrf;aqmifMuaponf/ okdYjzpf&m omoemawmf ouJhokdY xGef;um;awmufy
pGm\/10[l awGU&onf/
if;jyif qifjzLoQif bapmjzL (qvroQy)vufxuf at'D1459-1482 ou&mZf 837 ckwkdif
odC&fuRef;(oD[kdVf)rS yd#uwfokH;ykHa&mufonf/11 azmfjyxm;ayonf/
Ak'omoema&;twGuf txufwGif azmfjycJhaom taMumif;t&mrsm;ukd NcHKavhvmMunhfygu
&ckid af 'ookYd bk&m;&Siv
f ufxufawmftcgu r[mrked yk yf mG ;awmfBu;D ESit
fh wl pwifa&muf&cdS o
hJ nfrmS &ckid rf if;
tqufqufwkdYonf Ak'omoemawmfBuD; wkd;wufpnfyifatmif BudK;yrf;cJhMuonf/ Ak'usrf;*efrsm;tm;
zwfr&yg BudK;yrf;Muonf/ ckdifcefYatmif yd#duwfwkdufrsm; aqmufvkyfvSL'gef;Muonf/ tcgtm;avsmfpGm
jzpfay:vmwwfonfh omoemId;ETrf;rnfh t&dyfta,mif wyg;vnf; oHCmawmfBuD;*kdPf;tkyfrsm;rS zwfr&
aMumif;ay;onf/ vkdtyfygu oHCmawmfBuD;rsm; cGifhjyKcsuft& zwfr& pufjzifh 0denf;awmfESihftnDD
omoemawmf oefY&Sif;a&;ukd aqmif&GufaMumif; awGU&onf/
---------------------------------------------------------------------------------------------------8/
,if;-ayrl ]]*}}0rf;
9/
rif;&mZmBuD;pmwrf;ayrl ]]*}}ausm
10/ &ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD; NAdwdoQokdufpm 262 (qmtmomaz,m)vufa&;
11/ ,if;-pm 269

62

ajrmufO;D NrKd Uawmf

(c) omoemh'g,um rif;jrwftjzpf cH,jl cif;


ajrmufO;D acwf bk&ifrsm;onf rdru
d ,
dk u
f dk ]]a&ajrt&Si.f ..bke;f awmfBu;D rm;vSaom a&TwiG ;f ? aiGwiG ;f ?
y,if;? 'kwm...wkdY\t&Sif ykdifpkd;awmfrlaom {u&mZf ponfh bkef;awmfbGJUxuf....bk&m;w&m;NrJaom
Ak'b
mom0iftjzpf cs;D ajrm ufjcif;ukd yk
d *kP,
f al vh&MdS uonf/ xkaYd Mumihf ajrmufO;D acwf bk&ifw\
Ydk &mZoHEiS fh
jyefwrf;wkdYwGif Ak'omoemqkdif&m 'g,umrif;aumif;rif;jrwftjzpf tNrJazmfjyavh&SdMuonf/ Ak'bmom
vTrf;rkd;aom tokH;tEIef;rsm; awGU&onf/ at'D 1638 ckwGif eef;wufaom e&ywdBuD;vufxufwGif
omoemykdif 0denf;"kd&ftjzpf oHCmawmf 12-yg;&Sd&m? q&mawmfBuD;rsm;tm; wkdif;a&;jynfa&;? omoema&;
udpu
dk rMumcP avQmufxm;wkid yf ifcahJ yonf/ q&mawmfBu;D u bk&if\avQmufxm;csut
f m; ajz&Si;f ay;&m
wGif ]]omoem'g,umjzpfawmfrlaom 'g,umawmfrif;jrwf...[l ac:a0:okH;pGJaMumif; awGU&onf/1
rif;&mZmBuD;vufxuf (at'D 1593-1612)wGif rif;q&mawmf "rmomrdu\ Mo0g'wGifvnf;
]]omoemh'g,umcHxkdufaom w&m;rif;jrwf}}[k rdefYqkdxm;ygonf/2
aumZmou&mZf 816 ck wefcl;vqef; (6)&uf wevFmaeYwGif ajrmufOD;bk&if e&EktvDcifESihf
tif;0bk&if e&ywdBuD;wkdYonf &ckdifkd;rbkd;acgifawmifxdyfwGif awGUqkH r[mrdwfjyKcJhMuavonf/ odkY
rif;ESpfyg;awGUqkHEkdifa&;twGuf tjyeftvSefoHwrefcefYtyf &mZoHrsm; ay;ykdYcJhayonf/ ajrmufOD;bk&if\
&mZoHwGif...
wdydaomb*0g? ouawmf? oky#dyaEm? paom*kPfawmf w&m;okH;yg;ESihftnD? y&d,wd? y#dywd?
y#da0"...omoemawmf rI;d EGr;f ap&? rlvodum ? rif;opmwkYd cH&maombdou
d w
f &m;? q,fyg;aomrif;usi?fh ?
q,fhESpfqifhaom t*Fg? Bud,m'o? owMuufoa&? av;axGo*F[? edpNrJpGm? t0dZmESihf wPSmydwfaygif;?
uif;aMumif;vkvukdom? ynmAvjyKvQuf? rif;wkd\ tm;ig;yg; p&drm/ qkwf,kwfwwfaomvufkH;
rmetm;ukd y,f teD;ta0;ra&G; yuwdw&m;ckESpfyg;ESihf ow0gwkdYukd apmifhxdef;vsuf? tkyfuGyfpD&ifavh&Sd
aom ajrmufO;D a&TNrKd UawmfBu;D t&SiMf um;a&mufvu
dk o
f nf/ tif;0NrKd U&Sif tMunfawmf4...[l rdr\
d bke;f orm
ukd csD;rGrf;zGJUqkdonfxuf Ak'\tqkH;trukd cH,laomrif;tjzpfom *kPf,lazmfjyxm;aMumif; awGU&ayonf/
if;tjyif &ckdifbk&if\ aemufyga>c&Hrsm;onf Ak'bmom0if olawmfpiftjzpf 0wfjzLpifMu,frsmukd
0wfqif tcrf;tem;wufMuaMumif; &ckdiforkdif; rSwfwrf;rsm;wGif rSwfwrf;wifxm;Muonf/5 aumZm
ou&mZf 1136 ck awmfovif;vwGif tif;0bk&if qifjzL&SifxH ay;ykdYonf ajrmufOD;bk&if pEokre&mZm\
&mZoHwGifvnf; Ak'bmomqkdif&m tokH;tEIef;rsm; okH;xm;aMumif; awGU&onf/
&ckdifjynfodkY Ak'bk&m;&Sif <ua&mufawmfrlaMumif; omoemawmfBuD; xGef;awmuf&majr\t&Sif
jzpfaMumif;6... zGJUqkdxm;avonf/
rif;zavmif;vufxuf (at'D 1571-1593)wGif ukvm;wpfOD;u rdzk&m;BuD;tm; vm'fxkd; olBuD;
&mxl;ukd &vkdaMumif; ylaygif;BuHpnf&m r[mynmausmf trwfBuD;u ray;oifhaMumif; avQmufxkH;wGif...
]]jrwfpGmbk&m; ,lukdjynfolwkdYtm; TefjyqkH;rwwfrSom rif;aumif;rif;jrwf[l}} rSwf,l&ef
usrf;ukd;jzihf avQmufxm;cJhaMumif; awGU&ygonf/ rsKd;rwl t,ljcm;tm; tmPmay;rdygu
wkdif;jynfysufwwfaMumif; &J&J0Hh0HhavQmufxm;cJhonf/
1/
2/
3/
4/

5/
6/

&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-209
&ckdifrif;&mZmBuD; pmwrf;ayrl *J 0rf;csyf
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-24
"n0wD&mZ0ifopfusrf; pm-141-142
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-27
"n0wDta&;awmfykH
&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-24
r[mrkedbk&m;BuD;orkdif;-pm-49

ajrmufO;D NrKd Uawmf

63

onfudk axmuf
I jrefrmwkid ;f &if;om; Ak'b
mom0if rif;rsm;tzkYd jynforl sm;tm; Ak'\
tqk;H tr
ukd wnfhrwfpGm vrf;Tefay;&ef qkdonfhtcsufrSm rvGJra&Smifomaom rif;usihf0wfwpf&yfjzpfaMumif;
odomvSayonf/
ajrmuf O D ; acwf b k & if r sm;onf Ak ' o moemawmf B uD ; t"G e f Y & S n f w nf w ef Y x G e f ; um;a&;twG u f
rdrdeef;wufpuyif OD;OD;zsm;zsm; ta&;ay;pOf;pm;wwfaMumif;ukd awGU&onf/ bk&ifrif;zavmif;vufxuf
jyefwrf;wpfckwGif..
]]tvkad wmfjynhpf yif taemufrprd a'owk;d 0,f or&k iS af wmfb&k m;\ omoemxGe;f vif;awmufy
atmif okwfoifawmfjyKrnf[k arQmfwif;awmfjyKvwfaomf taemufwkd;onfum; wyg;aomrsKd;awmf
aqGawmfwkdYukd cefYawmfrlonf&Sdaomf BuHwkdif;aomtvkdawmfESihf rjynhfpkHav&m[k omoem\tpD;tyGm;ukd
taMumif;jyK om;awmftvwfjzpfaom owkd;rif;apmukd rsm;pGmaomtvkH;t&if; qifjrif;&JrufAkdvfygESihf
wuG taemufwkd;ukd aqmifESif;awmfrlaom taemufbk&iftrnfukd ay;awmfrl\/7
[kazmfjyyg&So
d nf/ rSww
f rf;t& aejynfawmfajrmufO;D a&TNrKd UawmfEiS fh tvSr;f a0;aom ppfwaumif;?
&mrl;? yef;0gpaom b*Fg 12NrdKUtwGuf bk&ifhom;awmf&if;ukdyif omoemjyKa&;ukd taMumif;jyK apvTwfcJh
aMumif; awGU&onf/ if;tjyif bk&ifEiS fh jynfot
l aygif;wko
Yd nf Ak'o
moemawmfBu;D pnfyifjyefyY mG ;a&;twGuf
apwD? ykxkd;? ausmif;uef? Z&yfrsm; vSL'gef;Mu&mwGif bk&m;a0,sm0ptwGuf vkdavao;r&Sd? bufpkHvSL'gef;Mu
aMumif;vnf; awGU&onf/
rif;&mZmBuD;vufxuf tvSLrSwfwrf;wpfckwGif ]]ukd;aomif;aom "mwfawmfarGawmf? apwD? qif;wk
awmf? kyfwkawmf tp&Sdaom taygif;wkdYukd qefYMuifpGm odefukH? wHwkdif;? ydwm;vkyfNyD;aomf t&d,myk*dKvfwkdY\
usdefYatmif;ae&mjzpfaom uk#dwkdufESihfwuG a&TaiG&wemwkdYjzihf qef;Mu,fpGm pD&iftyfaom ausmif;awmf
apw0efukd vkyfNyD;aomf? rsm;pGmocs? O,smOf? v,fwm? 0wfcs? qGrf;wif? yef;wif? qDrD;0wf? wHjruf0wf?
cyfr<uif; vSLawmfjyK rsm;pGmaom oHCm? ausmif;pnfy&dykd'fESihfwuG? zefpD&ifawmfjyKvQuf? y&du&moQpfyg;
ESihfwuG? BuD;pGmaomtvSLukd ay;awmfrl\}}8[k awGU&ayonf/
rSwfwrf;wGif bk&m;ausmif;uefrsm;tjyif bk&m;a0,sm0pjyKvkyf&ef bk&m;uRefrsm;ukd awGU&onf/
xkdvlrsm;onf yef;wifjcif;? qDrD;xGef;jcif;? wHjrufpnf;vSJjcif; paomaeYpOfvkyf&onfh aeY0ufrsm;tjyif
bk&m;twGuf vSL'gef;xm;aom O,smOfNcHukd jyKpkysKd;axmifjcif;? v,f,mrsm;ukd xGef,ufpkdufysKd;ay;jcif;
paomtrIupd r sm;ukyd g jyKvyk Mf u&onf/ v,f,mO,smOfwrYdk S xGu&f o
dS rQ tusK;d &vm'fudk vSLxm;aomausmif;?
uef? bk&m; a0,sm0ptwGuf tokH;jyKonf/ Ak'omoemawmfBuD;twGuf a&&SnftaxmuftyhH &&Sdapav
onf/
ajrmufO;D acwf bk&ifrsm;onf ekid if aH &;t& e,fpyfa'orsm;okYd c&D;xGuo
f nft
h cgwkid ;f bk&m;w&m;ukd
ukd;uG,fqnf;uyfMuonfhtjyif a&mufav&mt&yfwGif txdrf;trSwftjzpf apwDrsm; wnfxm;avh&Sdonf/
txl;ojzihf b*Fg 12-NrdKU? oufjynf? NrHKjynf(,ck tdEd,Bwdyl&? rPdyl&tmoH)wkdYwGif &ckdifbk&ifrsm; wnfxm;
cJah om apwDyx
k ;dk rsm;ukd ,aeYwidk f zl;awGU&onf/ apwDyx
k ;dk ESifh Ak'o
moedu taqmuftOD;rsm;wGif vSL'gef;cJh
aom &ckdif'*Fg;rsm; qif;xkawmfrsm;ESihf ausmufpmarmfuGef;pmrsm;ukd orkdif;taxmuftxm;rsm;tjzpf
,aeYwkdif &SmazGawGU&qJjzpfonf/ ppfwaumif;NrdKUteD; apwDysufwpfqlrS aiGayvTm (Silver incription)
wpfcsyf &SmazGawGU&SdcJhavonf/ if;aiGayvTmwGif ppfwaumif;NrdKU0efu at'D 1542 ckESpfwGif wnfxm;cJh
aom omoedu taqmuftOD;jzpfaMumif;ESihf if;NrdKU0eftrnfrSm pEDv&mZmjzpfaMumif; yg&Sdayonf/9
tcsufonf ppfwaumif;ukd atmifjrifcJhaom &ckdifbk&if ]]rif;bif}}ac: ]]rif;bmBuD;}}\ taMumif;
7/
8/
9/

ocsr mS bk&m;a0,sm0prsm;jyKvyk &f ef tvSLypn;f rsm;ESit


hf wl oHCw
d tjzpf vSL'gef;cH&aom ouf&v
dS l
rsm;jzpfonf/ trsm;tm;jzihf jypfrIjypf'PfuscH&olukd toufab;rS ab;rJhay;jcif;yifjzpfonf/
q&mi^rnf &mZ0ifayrl VK-ausmzuf/
J.A.S.B, 11, p-383

ajrmufO;D NrKd Uawmf

64

&ckdiforkdif;rsm;wGif azmfjyxm;csufrsm;ESihf ukdufnDaeaMumif; awGU&onf/ rif;bmBuD;bk&ifonf b*Fvm;ukd


ppfatmifNyD; rMumjrifhrDyif ay:wluDe,fcsJUwkdY\ usL;ausmf0ifa&mufrIESifh &ifqkdif&onf/ ay:wluDa&wyfukd
atmifjrifpGm wkdufxkwfcJh&m ekdifonfhtxdrf;trSwftjzpf aumZmou&mZf 897 ck(at'D 1535)ckESpfwGif
]]&efatmifaZ,s}}ac: &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ukd wnfxm;ukd;uG,fcJhavonf/10
vuf&SdajrmufOD;a&TNrdKUawmfwGif jrifjriforQ ae&mrvyfatmif rsm;jym;vSaom apwDykxkd;wkdYrSm
bk&ifrsm;ucsnf; wnfxm;cJhonfr[kwfacs/ NrdKUpm;&Gmpm;rsm;onfvnf;aumif;? olaX;ol<u,frsm;onf
vnf;aumif;? wnfxm;cGifh&&SdMuonf/ aemufqkH;tqifh aps;onfjzpfaom iyda&mif;pm;olyifvQif bk&m;
wnfcJh&m ]]i^ydorbk&m;}}[l ,ckwkdif ac:a0:cJhaom bk&m;rsm;&Sdavonf/ odkYaomf xkxnfBuD;rm;
&ckdiforkdif;wGif xif&Sm;aom apwDykxkd;awmfBuD;rsm;rSm rif;rdzk&m;rsm;\ aumif;rIawmfrsm;om jzpfMuygonf/

10/

&ckdif&mZ0ifopfusrf; pm-49

ajrmufO;D NrKd Uawmf

65
Ofaus;rIEiS fh bdow
d af wmfr*Fvm
(*) Ak',

]]&[ef;rSmodum? bk&ifrSm bdodwf}}[k qkdkd;&Sdayonf/ wkdif;jynftkyfcsKyfrif;vkyf&aom bk&ifrif;rsm;


tzkdY rdrdtm; rif;tjzpfokdY csD;ajrmufonfhtcrf;tem;jzpfonfh ]]&mZbdaou r*Fvm}}onf vGefpGmyif
ta&;BuD;avonf/ urmtp r[morwrS tpjyKqif;oufvmonf[k ,kHMunfMuaom &ckdifrif;{u&mZf
wkt
Yd bkYd a&S;xk;H a&S;rluv
dk nf; rzsuv
f Mdk u? Ak'b
mom0ifjzpfvmMuaomtcg rdrw
d ,
Ydk MHk unfqnf;uyf&m bmom
w&m;ukd tajccHvnf; jyKvkyfvkd&um; a&S;rljzpfaom jA[Pkd;&mukd Ak',Ofaus;rItqkH;trESihf rGrf;rH
bdaour*FvmyGJ jyKvkyfaMumif; awGU&ayonf/ &ckdifrif;rsm;onf Ak'bmom0ifjzpfvmMuaom pEok&d,rif;
vufxufrSp Ak'udk;uG,frI? ,kHMunfrIwkdYudk xnfhoGif;vmonf[k ,lq&ayonf/
&ckdifbk&ifrsm; bdodwfyGJawmftcrf;tem; usif;yykHESifhywfouf avmif;Muufacwf rif;xD;bk&m;
(at'D 1283)\ usif;yykHukd? "n0wDta&;awmfykHusrf;wGifvnf;aumif;? ajrmufOD;acwf rif;AmBuD;bk&if\
(at'D 1531)usif;yykHukd &ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD;wGifvnf;aumif;? oD&dok"r&mZm (at'D 1622)/ usif;yykH
ukd xkdpOfu ukd,fawGUBuHKcJh& rSwfwrf;wifxm;aom ay:wluDbkef;awmfBuD; refe&pf\rSwfwrf;wGif
vnf;aumif;? azmfjyxm;Muayonf/ &ckdifrif;rsm;\ bdaou r*Fvmtcrf;tem;rsm;ukd avhvmMunhf&m
(u) a&S;k;d pOfvm jA[Pxk;H pHrsm; (c) Ak',
Ofaus;rItqk;H trrsm; (*) rdrad 'oqkid &f m k;d &m"avhx;Hk pHrsm;[l
a,bl,sawGU&onf/ if;wkdYteuf Ak',Ofaus;rItpOftvmrsm;ukd &ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD;wGif
rif;AmBuD;bk&if\ bdaoutcrf;tem;ukd jynhfpkHpGm azmfjyxm;ygonf/
bdaour@myfaqmufvkyf&ef vkdtyfaomtpDtrHrsm;ukd "avhxkH;pHESifhtnD cif;usif;jyKvkyfNyD;aom
ajruGuftm; oHCmawmfBuD;wpfq,fhESpfyg;? tjcm;oHCmawmfjrwfwdkYu blrdZmvokwf paomatmifjcif;
&Spfyg;tpkH? r*Fvmokwfy&dwfawmf? &wemokwfy&dwfawmfwkdYukd &Gwf&avonf/ ur0gpmukdvnf; zwf&onf/
if;aemuf ewfylaZmf ykPm;wkdYu o&Po&d&dEbkrdZv *gxmukd &GwfvQuf? ckoif;rIwfonf/ toihfxm;&Sd
aom opf0g;BudrfwkdYtm;vnf; y&dwfawmfa&? ckoif;a&wkdYjzihf yufjzef;&avonf/
if;aemuf tpDtpOftwkid ;f r@myfaqmufvyk jf cif;? a&obif uke;f obiftcrf;tem;rsm;ukd pOfvm
rysuf qufusi;f yavonf/ yGpJ Ofwavsmuf y&dw&f w
G yf P
k m ;wku
Yd Ak'y &dww
f &m;awmfrsm;tm; rjywf&w
G zf wf
o&Zm,f&onf/ tm;vkH;aomtpDtrHrsm;NyD;pD; bdodwfawmfaeYwGif r*Fvmr@myfodkY bk&ifESifh bdodwfcH
rdzk&m;wkdYonf &wema&Txrf;pifjzihf <uvmonf/ xkdtcg omoemykdif 0denf;xkd&f&yf oHCmawmfjrwfwkdYESihf
ya&m[dww
f pfq,fEh pS yf g;wku
Yd jrwfpmG bk&m;ocif a[mMum;awmfrt
l yfaom yd#uwfawmfwu
Ydk kd aqmif,v
l m
cJh oD[moer@myf toifhxm;&SdcJhNyD;? eef;awmfodkY 0if? eef;awmf\axmifhtoD;oD;wGif oHCmawmf
(108)yg;wkdYu y&dwfawmfrsm;ukd &Gwfzwf&avonf/ eef;awmfukd eef;&if;0efcsKyfjzpfaom jynfpkd;BuD;trwfu
aq;aMum&onf/ oefYpif&onf/ bk&ifrif;jrwfvnf; txufwGifazmfjycJhaom arm&oer@myfawmf
a&csKd;awmfrlNyD;? aZmoer@myfwGif OD;acgif;awmfaq;jcif; r*FvmjyK&onf/ acgif;aq;NyD;aomtcg Ak'O?
"rO? oHCO? o&PH*awm? ygouwH a'owd ousykwomoemoaemo'g&PrkHay[dwd *gxmawmfukd
&Gwfqkd&onf/ rif;usihfw&m;qkdif&m opmpum;rsm; qkd&onf/ oHCmawmfrsm;u wkdifwnfay;onf/ xkdokdY
opmqkd&mwGif wdydaomolumawm? oky#dyaem paom *kPfawmfomoemawmf yGihfvif;om,matmif
apmifah &Smufygrnf[k uwdopmjyK&avonf/ trsm;tm;jzihf omoemapmihrf if;? omoemjyKrif;tjzpf cH,El idk f
atmif wkdufwGef;csufrsm; yg&Sdavonf/ omoemykdif\a&SUarSmufwGif bk&m;qif;xkawmfukd acgif;rSm&Gwf
uwdopmusdefqkdyGJjzpf&m bk&m;ukd r[musdefbk&m;[k ac:onf/ taMumif;ukd a0omvDacwf Ak'
tEkynmpmtkyfwGif tjynhftpkH zwfIEdkifygonf/
ay:wluDbkef;awmfBuD; jrifawGU&aom oD&dok"r&mZm\ bdaouyGJawmfrSmvnf; Ak',Ofaus;rI
"avhx;Hk pHudk tajccH usi;f yjyKvyk cf jhJ cif;jzpf&m bk&if*sb
D mom0if taemufwidk ;f om;wpfO;D tzkYd tjrifqef;ae
avonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

66

xkdpOfu ajrmufOD;bk&if oD&dok"r&mZmonf ppfwaumif;rS rkwrtxd &Snfvsm;aom urf;ajc


wpfavQmufvkH;\ {u&mZfjzpfaeav&m ol\tcrf;tem;ukd vufatmufcHbk&if (12)OD;\ opmcHbdodwfyGJ
ESihf yl;wGJusif;ycJhonf/ refe&pfonf O&mZfawmfrif;om;av;\ bdaour*Fvmukd odkYrsufjrifukd,fawGU
azmfjyxm;avonf/
bk&ifi,fonf oD&dok"r&mZmbk&iftm; jrifawGUvkdufonfESihf kdaopGm &Sdckd;vkdufonf/ if;aemuf
odum& oHCmawmfrsm;u olYtm;? &mZyvifokdYoGm;&mvrf;twkkdif; wGJac:,laqmifvmonf/ yvifa&SU
ta&mufwiG f xyfr
H 0yfomG ;&Scd ;dk jyefonf/ bk&ifvnf; yvix
f ufrq
S if;ay;&m oHCmawmfwpfyg;u toif,
h l
aqmifvm Ak'qif;wkawmfukd ykdufum yvifay:wGif tda`Ejzihf xkdifaeavonf/ xkdYaemuf vufatmufcH
bk&ifi,favmif;vsmtm; Ak'qif;wkawmfESihf ckESpfBudrfOD;wkdufjyKvkyfNyD;vQif? ,if;qif;wkawmftm; OD;xdyf
&Gufum bk&ifBuD;tm; opmwkdifwnf rsufvTmcsum aeavawmhonf/ usrf;opmusdefqkdNyD;aemuf
kyyf mG ;awmfEiS t
fh wl aemufqw
k u
f m em;avonf/ if;aemuf oHCmawmfu &mZbdaou r*Fvmtxajrmuf
atmifjrifaMumif; aMujimvku
d af vonf/ if;aemufwiG f bke;f Bu;D u usid ;f awmfEiS fh acgif;wGif o&zlaqmif;ay;
vkdufavonf/1
tcrf;tem;rSm bk&ifi,f\ bdaou tcrf;tem;rQom jzpfonf/ tcrf;tem;tm; oHCmawmf
rsm;u Ak'tqkH;tr? Ak',Ofaus;rIESihftnD usif;yoGm;aMumif;ukd jrifomodomEkdifayonf/ odkYbk&ifi,f
(12)OD;u (8)&ufpD (96)&ufwkdifwkdif aysmfyGJ&TifyGJrsm;jzihf bdaour*Fvmtcrf;tem;ukd usif;ycJhaMumif;
qufvufazmfjycJhonf/
odaYk om tpDtpOfrsm;tm;vk;H Ny;D qk;H oGm;aomtcgum; bk&ifBu;D \ &mZbdaou tcrf;tem;ukd
usif;yrnfhtcsdef a&mufvmavawmhonf/ ,if;tcsdefum; 1634 ck aEGOD;ayguf&moDyif jzpfavonf/
ajrmufO;D a&TNrKd UawmfBu;D um; tpGr;f ukejf yifqifrrI sm;jzihf om,mvSyaeavonf/ eHeuftmkPu
f si;f tvif;
a&mufonfEiS fh a&Teef;awmfBu;D twGi;f rS tajrmuforH sm; Mum;Mu&onf/ a&Tyed ;f yde;f csxm;aom jrifrh m;x,f0g
vSonfh a&Teef;awmfcef;raqmifwpfckvkH; rl;rwf? olaX;? ol<u,f? ykPm;? &[ef;paom {nfhonfawmfrsm;?
a&TawmfrsKd;awmf rif;nDrif;om;jzihf jynhfyfaeayNyD? if;aemuf rMumrDpnfawmf,Gef;vkdufavonfESihf
uefv
Y efu
Y m qGw
J ifvu
kd Nf y;D onfah emufwiG f bk&ifi,frsm; ykqpfwyk cf pm;vQuf bk&ifBu;D ukd zl;awGU&awmhonf/
bk&ifBuD;onf ,cif&ufrsm;ESihfrwlyJ tjyma&mifuwDyg 0wfkHukd qifjref;vsuf tm&SwpfcGif xif&Sm;ausmf
Mum;vSaom ywjrm;em;a#mif;BuD;ukd yefqifxm;avonf/ xkdYaemufbkef;awmfBuD; wpfyg;u pkkH;a&muf&Sd
vmMuaom rl;rwf? olaX;? ol<u,fwt
Ydk m; w&m;cs;D jri afh vonf/ omoemykid f bke;f awmfBu;D onf bk&ifBu;D tm;
em&D0ufausmrf Q qkawmif;axmyemjyKum om"ktEkarm'em ac:awmfro
l nf/ bk&ifBu;D onf q&mawmfBu;D \
qkawmif;axmyemjyKjcif;ukd aMueyfjcif;rsm;pGmjzihf rsufawmifrcwf MunfkdaeavaMumif; refe&pfu
xl;jcm;pGm azmfjycJo
h nf/ onfrmS omoemykid q
f &mawmfBu;D tm; Munfadk v;pm;avh &S&d onfh Ak'b
mom0if
bk&ifwpfyg;tzkdY txlk;tqef;r[kwfonfukd taemufwkdif; bkef;BuD;wpfyg; rodcJhygacs/
rMumrDtcsdefwGifyif tpdrf;a&mif wlnD0wfpkHrsm; 0wfqifxm;onfh rif;csif;&Spfa,muf xrf;&Gufvm
onfh a0gay:wGif xkdifvQuf bk&ifBuD;onf &Spfaomif;bk&m;ay:okdY oGm;&ef pDpOfavonf/ &Spfaomif;bk&m;
\ t0if0&ifjyifwiG f oHCmawmftyg; ESpaf xmifcefu
Y apmifBh uKd aeavonf[k refe&pfu wduspmG azmfjyxm;
ayonf / oH C mawmf r sm;u bk & if t m; NcH & H u m &S p f a omif ; bk & m;ay:ok d Y ac:aqmif o G m ;Muonf /
refe&pftygt0if ukvm;paom vlrsKd;jcm;? bmomjcm;wkdYrSm vkdufygcGifhr&Muacs/ odkYjzpf&m bdodwfcHykH?
opmjyKykHukd azmfjyEkdifjcif;r&Sdacs/ (2)em&DwmrQ acgif;qkdifNyD;rS aMu;pnfoHxGufay:vmNyD;aemuf bk&ifBuD;ukd
&wemrsm;pDcs,fxm;onfh o&zlaqmif;vQuf awGUjrifMu&onf/ refe&pf azmfjyEkdifjcif; r&Sdaomfvnf;
1/

Maunice Collis; The City of Golden Mrauk U, JBRS.

ajrmufO;D NrKd Uawmf

67

bk&ifBuD;tm; Ak',Ofaus;rIpOfvm Ak'tqkH;trESihftnD tE&m,fuif; y&dwfawmfrsm;? &Gwfzwfo&Z,fjcif;?


bk&m;kyfyGm;awmfukd xdyfay:wifxm;um rif;usihfw&m;ESihftnD tkyfcsKyfygrnftaMumif; Ak'omoemawmf
BuD; xGef;vif;atmif BuHaqmifygrnfhtaMumif; opmqkdcJh&rnfom jzpfygonf/2 Ak',Ofaus;rI vTrf;rkd;aom
]ajrmufOD;a&TjynfawmfBuD;yif jzpfygownf;/
-----------------------------------------------------------------------------------------------------

2/

Maurice Collis;
The Coronation; The Land of Great Image P. 220-221

68

ajrmufO;D NrKd Uawmf

Ofaus;rI tpOftvm "avhx;Hk pHrsm;


(C) Ak',
&ckdiforkdif;rsm; tqkdt& bDpD(6)&mpk jrwfpGmbk&m;? oufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif "n0wDjynfh&Sif
pEol&d,bk&if yifhzdwfavQmufxm;csuft& jrwfpGmbk&m;&Sifonf "n0wD &ckdifjynfodkY <ua&mufawmfrlcJh&m
xkdpOfuyif tpjyK rif;ESifhjynfoltaygif;onf Ak'bmom0ifrsm; jzpfvmcJhMuaMumif; orkdif;wGif awGU&Sd&
onf/
Ak'bmom0ifrsm;jzpfvmaomtcg Ak'\a[majymqkH;raom w&m;awmfrsm;ukd em,l& ,Ofaus;
vmonf/ odraf rGUvmonf/ oufO;D qHyidk f tmPm&Sib
f &k ifjzpfvifu
h pm; w&m;"rrsm;jzihf xde;f uGy
f rif;usihf
w&m;ESihftnD tkyfcsKyfwwfvmonf/ ukefonf? v,fvkyf? rl;BuD;? rwf&m? ola|;ol<u,frsm;onfvnf; Ak'
\ a[majymqkH;rrIaMumihf avmb a'go? arm[ enf;yg; qifjcifvkdufemvmMuonf/
Ak'omoemvTrf;rkd;aoma'ojzpf t&m&mwGif Ak'bmomtqkH;trukd tajccHaom ,Ofaus;rIrsm;
ukd awGU&onf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif azmfjyyg&Sdonfh rif;ESihfqkdifaom Ak'omoem,Ofaus;rIvTrf;rkd;onfh
usihfxkH;tcsKdUukd wifjyoGm;ygrnf/

]]bk&ifu;dk uG,af om eef;pOfb&k m;Bu;D }}


&ckdifjynfodkY Ak'bk&m;wGif <ua&mufawmfrlvmNyD;? r[mrkedukd oGef;vkyfNyD;rSp &ckdifbk&if
tqufqufonf r[mrkedbk&m;BuD;tm; ]]bk&ifukd;uG,faom bk&m;}}tjzpf kdaopGm ukd;uG,fcJhavonf/
bdodufroGef;cifESihf oGef;NyD;wGif rif;crf;rif;em;jzihf ylaZmfavh&Sdonf/ "n0wDacwfwGif NrdKUawmfeef;OD;j\
ta&SUajrmufwGifuyfvsuf wnf&Sd rnfokdY aqmif&GufcJhonfukd wduspGm rod&Sd&aomfvnf;? av;NrdKUacwf?
ajrmufOD;acwf? bk&ifrsm;onf bk&m;teD;wGif ,m,DpHeef;aqmufvkyf Oykof&uf&Snf apmihf&onf/ (7)&uf?
(9)&ufESihf (49)&uf ponfjzihf apmihfMu&onf/ odkY Oykof&uf&Snfapmifhjcif;rSm eef;wufbdodufawmfESifh
qufpyfavh&Sdaomfvnf; wcgw&H?? bk&ifrif;jrwf\ yka&m[dwf\tBuHay;csuft& uHZmawmfESihftnD
jyKvkyf&onfvnf; &Sdonf/ at'D 1630 ck? ZlvkdifvtwGif; ajrmufOD;NrdKUawmfodkY a&muf&SdcJhaom tcsdefwGif
bk&ifoD&dok"r&mZmrSm Oyk'f&uf&Snfapmifh aeaomtcgESihf BuHKBudKuf tjynfhtpkH rSwfwrf;wifEkdifcJhygonf/
if ; \rS w f w rf ; wG i f ]]1630 ck E S p f Zl v k d i f v (31)&uf a eY n wG i f ajrmuf O D ; Nrd K U a&T e ef ; &S i f
oD&dok"r&mZmbk&ifrif;jrwfonf Oyk'fxGufawmfrlonf/ aemufwpfaeY eHeufwGif zrf;xm;aom iSuft&Sif
uk d ; aumif u k d ab;rJ h v T w f N yD ; vQif ? xif & S m ;ausmf a Zmaom k y f y G m ;awmf B uD ; uk d rif ; crf ; rif ; em;jzih f
wufa&mufzl;arQmfavonf/ bk&m;&Sdckd;NyD; y&dwfawmfrsm; &Gwfzwfo& Zs,fum a&pufcs trQay;a0NyD;
ukef;ay:rS qif;um ,m,DwJeef;ay:wGif eHeufpm okH;aqmifavonf/}}[k azmfjycJhayonf/
bk&ifrsm;onf wkdif;a&;jynfa&;udprsm; IyfaxG;aeonfh Mum;wGifvnf; r[mrkedbk&m; rarhravsmh
Mu? rdrd\ukd;uG,f&m qnf;uyf&mtjzpf ylaZmfyo qkawmif;Muonfvnf; &Sdonf/ ]]ou&mZf 894 ck?
wefaqmifrkef;vqef;(2)&ufaeYwGif ajrmufOD;bk&if rif;AmBuD;onf taemufb*Fg 12 NrdKUudpjzihf ppfcsDwuf
&ef toifhjzpfavonf/ rif;Ambk&ifonf wyfrsm;ukd acw&yfwefYapNyD; trwfBuD; r[mynmausmfESihf
twl r[mrkedukef;ay:okdY wufa&mufcJhonf/ bk&m;BuD;\ajcawmf&if;wGif 1yk'f(7)&uf0ifNyD; odkY opmjyK
avonf/}}
]],ck bk&m;wynhfawmfonf &efolNydKysufydjym;ap&ef vnf;aumif;? ppft*Fgav;yg;ESihfwuG
csDwufawmfrl&mwGif ow0gtaygif;wkdYonf uyfokH;yg;rS uRwfvGwfvsuf {csrf;om,mpGmjzihf atmifjrifjcif;
okdY a&mufpdrfhjcif;iSmvnf;aumif;? wnfMunfygvQuf apmihfavQmufawmfrlygbk&m;/}}
odkY r[mrkedajc&if;awmfwGif t"dXmefopmyg&rDjzihf qkawmif;NyD;aomtcg r[mrkedodrfawmf
1/

&ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD; - pm-81

ajrmufO;D NrKd Uawmf

69

yk&0kPftwGif; &Sd&SdorQaom ewftaygif;wkdY ukefownf;/1 [l orkdif;wGif azmfjyxm;onf/


okdY ppfcsDwuf&mwGifru ppfyGJatmifjrifNyD;aom tcgwGifvnf; r[mrkedbk&m;BuD;tm; vma&muf
c,ylaZmfMuNrJjzpfonf/ brf;rdvmaom ppfokH;yef;rsm;tm;vnf; rowfjzwf rif;qJyJ w&m;awmfESihftnD
toufab;rJhay;um bk&m;BuD;a0,sm0ptwGuf vSLawmfrlavh&Sdonf/ r[mrked0ef;usifwGif bk&m;BuD;tm;
vSLxm;aom v,fajrrsm; pkdufcif;rsm;ukd xGef,ufapjcif;? bk&m;BuD;twGuf qGrf;wif? trIdufvSJ? pmajcmuf
ponfh tvkyfrsm;ukd vkyfaponf/ toufab;rSvGwfajrmufaom ppfokH;yef;rsm;tzkdY 0rf;ajrmufauseyfpGmyif
opmrysuf aqGpOfrsKd;quf bk&m;0wfukd aqmif&GufMuavonf/ trsKd;bmomrwlaom okH;yef;yifvQif
aemufq;Hk bk&m;Bu;D tm; apmihaf &Smufuo
k v
dk jf yK,if; Munfo
dk 'gyGm;vmum aemufq;Hk Ak'b
mom0iftjzpf
ajymif;vJcH,lum &ckdifwkdif;&if;om; rsKd;EG,fpkrsm;tjzpf ajymif;vJcH,lcJhMuonf/
rif;nDrif;om; bk&ifaqGawmfrsK;d awmfrsm; jzpfygu r[mrkeb
d &k m;Bu;D a&SUwGif opma&wku
d Nf y;D ? e,fpm;
y,fpm;tjzpf cs;D ajrm ufonf/ yrmtm;jzifh avmif;Muufacwf rif;xD;vufxuf rdpm *D&b
d &k ifrif;oQiaf pmtm;
trf;? 'vufukd tykdifpm;ay;jcif;? ajrmufOD;acwf rif;&mZmBuD;vufxuf [Hom0wD eEbk&if\om;awmf
tm; Akdvfrif;axmif ppfwaumif;awmifwef;e,fukd pm;apjcif;wkdYukd awGU&onf/ bk&ifrsm;onf odkYokH;yef;
rsm;ukdomru rdrdteD;wGif tNrJcpm;Mu&aom vkHNcHKa&;ukd xdckdufEkdifonfh jynfpkd;BuD;? 'g;ykdifBuD;? vuf0Jjref?
vuf,mjref? ponfhtrwfBuD;rsm;ukdvnf; r[mrkedbk&m;a&SUarSmufwGif opma&wkdufjcif;ukd bdodwfoGef;NyD;
aemuf qufw"JG avh xk;H pHtjzpf jyKvyk Nf rjJ zpfonf/ bk&ifu,
dk w
f idk v
f nf; wkid ;f oljynfom;rsm;tm; rif;usiw
hf &m;
ESihftnD tkyfcsKyfygrnfhtaMumif; bk&m;BuD;a&SUarSmufwGif opmqkdwkdifwnf&avonf/
if;tjyif bk&m;BuD;tm; ylaZmfuefawmhtNyD;wGif rdrd\bdodufr*Fvm txdrf;trSwfoGef;'*Fg;(100)
ukd bk&m;Bu;D a&SUajc&if;&Sd 0okEa &wGi;f odYk csum a&pufcs&onf/ um; &ckid b
f &k iftqufquf vku
d ef musifh
2
okH;cJhonfh xkH;wrf;pOfvmrsm;yif jzpfonf/
&ckdifbk&iftqufqufwkdYwGif r[mrkedbk&m;BuD;ESihf ywfouf ,kHMunfaombmoma&; t,ltq
wpf&yfvnf; &Sdao;onf/ Ak'bk&m;&Sifonf ow0grsm;tm; oem;awmfrlonfqkdonfhtcsufukd tajccH
wkid ;f jynfysut
f ?hH ab;qk;d ? uyfq;dk ? Mua&muft?hH twdwef rd w
d u
f dk wefc;dk awmfjzihjf yonf? tapmift
h a&Smufrsm;u
EId;aqmfavh&Sdonf[laom t,ltqyifjzpfonf/ xkdaMumihf twdwfedrdwfrsm;ukd tNrJrjywf MunhfIapmifh
a&Smuf&ef tjcm;Ak'omoemqkdif&m a0,sm0prsm;ukd aqmif&GufEdkif&ef wkdif;jynft0ef; ukd,fpm;jyKbkef;awmf
Bu;D wpfyg;yg;ukd bk&mBu;D teD; ausmif;aqmufvyk v
f LS 'gef; ypn;f av;yg; cH,Ml uNrjJ zpfonf/ bke;f awmfBu;D rSm
a&SUrSDaemufrSD? pmayusrf;*ef &mZ0iforkdif;? avmuD? avmukw&m? ESHYpyfaom odumorm"dESihf jynhfpkHaom
wkdif;jynfukd,fpm;jyK &[ef;ax&fBuD;yifjzpfonf/ wkdif;jynf\ uHMurmukd N*dK[feuwf? toGm;tvmtwdwf?
wabmif? penf;wkdYjzihf tNrJrjywf avhvmNrJjzpfownf;/3
rS w f c suf / tus,f u k d r[mrk e d o rk d i f ; wG i f zwf I E k d i f y gonf /

2/
3/

q&mi^rnf &mZ0ifayrl ('g) 0rf;zuf


r[mrkedbk&m;orkdif; - pm-50-51
&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm-301-302

ajrmufO;D NrKd Uawmf

70
(i) omoemhb@mawmf

Ak'omoemawmfBuD; t"GefY&SnfwnfwHha&;? omoemawmfBuD; pnfyifjyefYyGm;a&;? oefY&Sif;bmoma&;


wkdYtwGuf omoe0efukd xrf;&GufMu&aom oHCmawmfrsm;? Ak'\tqkH;trukd em,lvufcHNyD; oHo&mrS
vGwaf jrmuf&ef usiBfh ut
H m;xkwaf eMuaom t&n0goDawm&[ef;rsm;? ypn;f av;yg;twGuf raMumihrf usbJ
ESihf tjcm;omoema&;udprsm;wGif vkdtyfovkd okH;pGJ&ef[laom jrifhjrwfaom apwemtwGuf a&S;acwf&ckdif
bk&ifrsm;onf Oya'jyK trdefYjyefwrf;xkwfum omoeb@mawmf[l owfrSwfzGJUpnf;xm;cJhavonf/
rnfonfhtcsdefuyif pnf;rsOf;Oya'ukd owfrSwfvkdufemcJhMuonfukd rod&Sd&aomfvnf; omoemawmf
a&muf&
dS oHCma0,sm0pmrSm vkt
d yfvmonfjzpf&m xkad cwfxt
dk cgrSp ra&S;raESmif; rvGrJ aoG ay:ayguf
vmcJhrnfom jzpfayonf/ tvSL'geqkdonfrSm wpfOD;csif; wpfa,mufcsif;ESihf pdwfapwem o'gw&m;ay:rSm
rlwnfaomfvnf; bk&ifrif;ukd,fwkdif tmPmpufjzihf owfrSwfcJhjcif;rSm bk&ifrsm;\ apwemt&if;cHaom
tajrmftjrifBuD;rIaMumihfjzpfonf/
Ak'omoemwGif olaX;ol<u,f? ukefonfv,fvkyf jynfolrsm; taeESihf? omoemawmftusKd;ukd
rdru
d ,
dk w
f idk f 0g,rpku
d x
f w
k &f ef rvkb
fd J tvkt
fd avsmuf tvSL&Si'f g,um jzpfaeavonf/ qif;&Jcsr;f omra&G;
tvSL&Sif tvSL'g,umjzpf&rnf[laom rif;uGef;q&mawmfBuD; 0dpdwom&bd0Ho\tqkH;trtwkdif;yif
jzpfonf/
a&S;rif;rsm;vufxufwGif (1) rif;b@mawmf? (2) jynfolYb@mawmf (3) omoemb@mawmf[l
ok;H rsK;d &So
d nf/ b@mawmfwpf&yfrS aiGudk aemufwpfrsK;d okYd vTaJ jymif;ok;H pGcJ iG rfh &S/d bk&ifu,
dk w
f idk f pnf;urf;ukd
wduspGmvkdufem&onf/ at'D 576-578ESpftwGif;u a&;xkd;rnf[k cefYrSef;&aom &ckdifa0omvDjynhf&Sif
0D&p`Erif;ausmufpm ]]olwyg;tusKd;ukd o,fykd;aqmif&Guf&ef &nfoefvsuf&Sdaom oD&d0D&p`Erif;BuD;onf
rdrdykdifaMu;aiGwkdYukd tukeftuscH opmw&m;ukd ,kHMunfouf0ifonfhtavsmuf urm\tqifwefqm
jzpfawmfrlaom apwDtqlwpf&mukd wnfaqmufonf/1}}[k yg&Sdavonf/ ausmufpmwGif rdrdykdifaMu;aiG
qkdonfrSm rif;b@mukd qkdfvkd[efwlygonf/ if;tjyif xkdacwftcguyif b@mokH;&yfpepf &SdcJhEkdifonf[k
cefYrSef;&onf/
a&S;u &ckdifbk&ifusihfokH;cJhaom b@mokH;&yfqkdonfrSm a&TrsOf;"rowfESihfnD a&;qGJjyXmef;xm;
aMumif; &ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD;wGif azmfjyyg&Sdavonf/
bk&ifrif;jrwf ykdifqkdifaom b@mawmfonfum; a&cGef? ajrcGefwkdY q,fckdifwpfckdifEIef;tm;jzihf
EkdifiHawmfom;wkdYESifh wkdif;wyg;ukefoG,frsm;wkdYu ykdYaqmifqufoGif;&aom ypnf;rsm;jzpfonf/ jynfolwkdY
tusKd;pD;yGm;aqmif&Guf&eftwGuf jynfolYb@mukd olaX;? ol<u,f? ukefonfv,fvkyfwkdY rdrdwkdYESpfpOfrjywf
vkyfukdifvsuf&&Sdaom ypnf;&yfwkdYwGif tojymaiG (100)vQif ig;ojymusEIef;jzifh jynfokYb@mwkdufokdY
ay;oGi;f zGUJ pnf;xm;avonf/ xkjYd yif wkid ;f wyg;om;wkYd ukeo
f ,
G &f mrSm Amxlvw
GT af wmfu owfrw
S af iGuv
dk nf;
&&Sdonf/
EkdifiHawmf omoema&;&mrsm;wGif axmufyhHEkdif&ef jrifhjrwfaom apwemjzihf omoemhb@maiGukd
pkpnf;zGJUpnf;xm;avonf/
bk&ifrif;jrwfu jynfolwkdY\ESpfpOfrjywf qufoGif;&aom aiGcGefawmfteuf ojym(100)vQif
(5)ojymEIef;tm;jzihf ESpfpOfrjywf vSL'gef;vsuf omoembPfwkdufokdY ay;oGif;awmfrlonf/ EkdifiHom;? olaX;?
ol<u,f? ukefonf? v,fvkyfwkdYxHrSvnf; Am;blpm&pma&;rSwqifh xkdEIef;twkdif; aumufcHxnfh0ifavonf/
1/

a'gufwmoef;xGef;-acwfa[mif;jrefrm&mZ0if pm-67

ajrmufO;D NrKd Uawmf

71

if;jyif olaX;ol<u,f v,fvkyfwkdYpm;aomufvsuf&Sdukefaom v,fajrwkdYteuf rdrdo'g&Sdonfhtwkdif;


v,fajrwkdYukd e,ferdwfowfrSwfNyD; ajrcsdefykdif;jcm;vsuf vSL'gef;ylaZmfrlMuonf/ tvSLawmfajrrsm;ukd
a&ajrukd ykdifaom bk&ifrif;uvnf; trdefYjyefwrf;xkwfjyef omoemajrtjzpf ckESpfou&mZfESihfwuG
aemifra&TUrajymif;Edkifatmif jyKvkyfonf/ xkdrSwyg; aemufrif;tqufquf odpdrfhaomiSm rif;ESihfwuG
tvSL'g,um? azmfxkwf ausmufpmarmfuGef; xkd;awmfrlonf/ xkdajrrS &orQaom tusKd; pD;yGm;ukd
omoemb@mwkdufokdY ay;oGif;&onf/
odkY omoemajrtjzpf ay;vSLjcif;rSm omoemqkdif&mtusKd;twGuf ay;vSLjcif;jzpf oHodu]]'ge
tjzpfvSL'gef;jcif;rsKd;jzpfonf/ omoemawmftwGuf rnfonfhae&m? rnfonfhypnf;? rnfonfhtaMumif;rqkd
okH;pGJEdkifjcif;jzpfonf/ enf;r[kwfyJ apwDvSLaomyk*dKvf? ausmif;ocFef;vSLaom yk*dKvfu xkdausmif;a0,sm
0ptwGuf xkdtvSL\teD;tem;wGif ay;vSLaomv,fajrrsm;vnf;&SdaMumif; ausmif;pmrsm;vnf; awGU&Sd&ay
onf/
tapmqkH;awGU&Sd&aom taxmuftxm;wpfckrSm a0omvDNrdKUawmfae&mrS awGU&Sd&aom at'D 6&mpkcefYu a&;xkd;cJhonfh ajrvSLtrdefYjyefwrf; aMu;jym;pmyifjzpfonf/ pmaMumif;a& 10 wGif ]]"**Fw}}
rnfaom&Gmukd ausmif;ocFef;a0,sm0ptwGuf ay;vSLaMumif; ajre,ferdwfESihfwuG yg&Sdavonf/ av;NrdKU
acwf ajrmufOD;acwfwkdYwGifvnf; ae&mtESHUawGU&Sd&onf/
r[mxD;ausmufpmrSm ajrvSL'gef;aom trdefYjyefwrf;yifjzpf&m &ckdif,Ofaus;rI tpOftvmwpf&yf
tjzpf ckid Nf rv
J su&f adS Mumif; awGU&onf/ pdw0f ifpm;zG,af umif;aom ajrvSL'gef;jcif;ESiyfh wfouf qufE,
G af e
aom vlrIa&;udpw&yfrSm ]]ocs}}[kac:aom vlwef;pm;wpf&yf? vlrsKd;wpfrsKd;? ay:xGef;vmjcif;yif jzpfonf/
ocswkdYrSm bk&m;wGif ajrESihftwl wpfygwnf; tvSLcH&aom vlyk*dKvfrsm;jzpfMuonf/
tvSL&Sifu rdrdvSL'gef;aom apwD? ausmif;? Z&yf? omoeduv,fajr wkdYtwGufvkdtyfaom udp
t00ukd aqmif&GufEkdif&ef vlrsm;ukdvnf; yl;wGJvSL'gef;avh&Sdonf/ okdY vSL'gef;jcif;ukd ]]ocswnfonf}}
[l ausmufpmrsm;wGif awGU&onf/2 oHCdw'ge vSL'gef;&mrS]]oCd}}rSwpfqifh ul;ajymif;vmjcif; jzpfonf[k
tcsKdUu ,lqMuonf/ *Pef;csyfawmifbk&m;ausmufpm ou&mZf 913-taMumif;a& (10)wGif ]]oCs}}
[k azmfjyxm;&m eD;pyfrI&SdaMumif; awGU&onf/ ,ckwkdif &ckdifjynfe,fajrmufykdif;]]ocs}}ac: &ckdifwkdif;&if;om;
0ifrsKd;EG,frsm; rxifr&Sm; awGUEkdifygao;onf/
tuk d ; tum;
(1)
xGef;a&Tckdif-a0omvD\ Ak'tEkynmpm 53-57
(2)
Dr. Parchemer, Arakan
(3)
&ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD;

2/

t&d,Hoausmufpm (ou&mZf 917) pm-4ZEwfvuf,mysHcsD (ou&mZf 984) pm-2-

ajrmufO;D NrKd Uawmf

72
(p) tjcm;aom bmomrsm;tm; tultnDay;jcif;

ajrmufOD;acwfbk&ifrsm;onf Ak'bmom0ifrsm;jzpfMu bmomomoemawmftwGuf txl;BudK;yrf;


MuaMumif; txufwGif azmfjycJhNyD;jzpfayonf/ Ak'bmom0iftjzpf rdrd,kHMunf&m tm;ay;cJhMuaomfvnf;
tjcm;aombmomrsm;tm;vnf; tajrmftjrifBuD;rm;pGmjzihf tm;ay;ulnDaxmufyhHcJhaMumif; awGU&ayonf/
ESdyfuGyfjcif; vkH;0r&Sdacs/ vGwfvyfpGm ukd;uG,fcGihfjyKonfomru tm;ay;ulnDcJhonfukdyif awGU&onf/
at'D 1429 ckESpfwGif rif;apmrGefbk&iftm; vma&mufulnDcJhMuaom r[mar'if bmom0ifrsm;
twGuf AvD0wfausmif;awmfwpfck aqmufvyk af y;cJo
h nf/ qefwu
D ef Santikan Mosque [kac: ajrmufO;D
a&TNrdKUawmf\ ta&SUawmifbuf? avmif;MuufoGm; um;vrf;ab;wGif wnf&Sdonf/ tapmqkH;aom AvDwpfck
jzpfbG,f&Sdayonf/ AvD\aygif;xkwfacsmif; avmif;Muufwpf0kdufwGif r[mar'ifwkdY\ &yfuGuftjzpf
owfrSwfay;xm;NyD; a&S;a[mif;AvDrsm;ESihf r[mar'iftquftEG,frsm;ukd ,aeYwkdif awGU&ao;onf/
at'D 1631-ckESpfwGif ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pf\ avQmufxm;yefMum;csuft& oD&dok"r
&mZm bk&ifrif;jrwfonf bk&ihfb@mrSyif ukefuscH c&pf,mefbk&m;&Spfckd;ausmif;wpfausmif; aqmufvkyf
ay;cJhayonf/ refe&pfbkef;BuD; rwkdifrDuyif c&pf,mefbmom0if *syefvlrsKd;rsm;twGuf c&pf,mefbmom
qkdif&m tultnDrsm; ay;cJhonf/ okdYaomf c&pf,mefbkef;BuD; r&Sd omoema&;vkyfief;rsm; aumif;pGm
raqmif&GufEkdifcJh[k qkdayonf/ bk&ifrif;jrwfonf tapmqkH;a&muf&Sdaom c&pf,mef*syefvlrsKd;rsm;ESsihf
aemufydkif;a&muf&Sdvmaom ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pfwkdYtm; qufoG,faygif;ul;ay;cJhNyD; c&pf,mef
omoemawmftwGuf vkdtyfaomtultnDrsm; ulnDonfxd oabmxm;BuD;cJhaMumif; od&ayonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

73

EkdifiHa&;
acwfNydKiftajctae
rif;apmrGefonf b*Fvm;r[m&mZmeZmO'if&SmxHwGif tckduftwefY ppfab;ppf'Pf ckdvIHcJhonfukd
taMumif;jyK b*Fvm;\MoZmcH oabmrsKd;jzpfcJh&onf/ rif;apmrGefukd aemufqufcHaom rif;tcsKdUrSm
rlqviftbGJUtrnfrsm; cH,lxm;onf/ trSefrSm &ckdifbk&ifrsm;onf Ak'bmombk&ifrsm;jzpf rdrdykdifeuf
twGif; txl;ojzihf tpvmrfbmom0ifrsm;ukd txl;ojzihf pnf;kH;xm;Ekdifap&ef r*kdppfonfESihf wef;wl&nf
wl bGJUrnfcH,lEkdifaMumif;ukd jyo&efjzpfayonf/1 r*kdbk&ifrsm; vufatmufcHoabmrsKd; raexkdifcJhMuacs/
rif;apmrGefvGefNyD; csufcsif;yif eef;qufcHaom rif;c&D( 1434-1459)u yef;0gukd odrf;,lonf/ xkdYaemuf
bapmjzL (at'D1459-1482)onfvnf; ppfwaumif;ukd at'D 1459ckESpfwGif odrf;oGif;jyefonf/
ppfwaumif; (Dianga)'*g ponfwo
Ydk nf refe&pf ajrmufO;D a&mufaomtcsed w
f iG f &ckid b
f &k if\ vufatmufcH
jzpfaMumif; azmfjycJhayonf/ ppfwaumif;e,fonf at'D-1666xd &ckdifwkdY\vufatmufcH jzpfcJhonf/
odkYjzpf&m rif;apmrGefvGefonfESihf wNydKifeuf &ckdifb*Fvm;qufqHa&;rSm vkH;0ajymif;vJoGm;onf[k qkdEkdifay
onf/
&ckdifjynf\ ta&SUbufwGif kd;rawmifwef;BuD; jcm;aeay&m umvtykdif;tjcm;vkduf ta&SUbuf
ya'o&mZfEkdifiHrsm;ESihf uif;vGwfcJhonfu rsm;avonf/ ajrmufOD;\ed'gef;ykdif; avmif;MuufacwfaESmif;ykdif;
wGifum; tif;0ESihf [Hom0wD ya'o&mZfwkdY tm;NydKifrIwGif ESpf40 rQ yg0ifywfoufaecJhayonf/ rif;apmrGef
aemufqufcHaom rif;c&D ac: e&Ek tvDcifvufxufwGifum; taemufbufrS qlvwefbk&if\tE&m,f
aMumihf tif;0bk&ife&ywdESihf &ckdifkd;r zkd;acgifawmifxdyfwGif awGUqkHNyD; r[mrdwfjyKcJhonf/3 a&ajrEkdifiH
tydkif;tjcm;ukdvnf; ]]zkd;acgifawmifkd;ta&SUuvnf; a&usukd &wemyl&tif;0EkdifiHjzpfap? zkd;acgifawmifkd;
taemufuvnf; a&usukd "n0wD &cdkdifjynfEkdifiHjzpfap[k ykdkif;jcm;owfrSwf rif;ESpfyg;wkdYvnf; zD;jzLrSp
taqmifta,mifrif;crf;rif;em;wkdYyg wyg;ukdwyg; vJvS,fawmfrlNyD; ou&mZf 816 ck? wefcl;vqef;
6&uf wevFmaeYwGif wyfpOftwkdif; qkwf aejynfawmfodkY jyefMuonf/4 odkY jynfytE&m,f&SdcsdefwGif
aoG;&if;om;&if; ya'o&mZf tcsif;csif;vnf; r[mrdwfjyK aoG;pnf;cJhMuonf/
at'D(1443)ckESpfwGif a&;xkd;onfh pukdif;xlygkHausmufpmwGif t0bk&ife&ywd\ bdoduftcrf;
tem;okdY ouf? NrHK? csif;? vlrsKd;wkdYukd tpkd;&aom &ckdifrif;vnf; wufa&mufyg&Sdavonf/5
rif;c&D (e&ek) aemufydkif;wGifum; ta&SUbuf ya'o&mZfrsm;ESihf qufqHa&;rSm ajymyavmufonfh
tjzpftysufr&Sdacs/ &mpkESpfwpfckeD;yg;Mumxd wnfNidrfcJhonf/ if;aemufwGifum; tif;0ya'o&mZfrsm;ESihf
[Hom0wDya'o&mZfrsm;onf wjznf;jznf;tiftm;avsmhyg;p jyKvmonfESifhtrQ &ckdifjynfajrmufOD;ESihf
awmifilya'o&mZfrif;rsm;onfvnf; wpfpwpfp tiftm;aumif;vmcJhonf/ txl;ojzihf awmifilbk&if
wyifa&TxD; (1530-1550)ESifhajrmufOD;bk&if rif;bifac: rif;bmBuD; (1531-1553)wkdum; acwfNydKif
tiftm; tawmifhwif;qkH;aom bk&ifrsm;jzpfvmMuonf/ xkdtcsdefwGif wyifa&TxD;tzkdY jrefrmEkdifiHw0ef;vkH;
1/
2/

vrf;pOfygwDtajcjy jrefrmEkdifiHa&;ordkif; pm-387


U San Shwe Bu and Maurice Collis. Arakan palace in the civillitgation of the bay. J.B.R.
p. 494

3/
4/
5/

&rf;NAJawmifausmif; q&mawmf &ckdif&mZ0ifopf? pm-24


&ckdif&mZ0ifopf? pm-25
ppfukdif; xlygkHausmufpm (u)aMumif;a&-4

ajrmufO;D NrKd Uawmf

74

tm; wkdufckdufodrf;oGif;NyD;jzpf&m rdrdMoZmtmPmukd rcHyJ NydKifbuf[l &ckdifjynfajrmufOD;wGif pkd;pHaeaom


rif;Aifac: rif;bmBuD;wpfOD;wnf;om &Sdawmhonf/ okdYESihf wyifa&TxD;onf ajrmufOD;NrdKUawmfukd csDwuf
wku
d cf u
dk af wmhonf/ &ckid &f mZ0iftqkt
d & ajrmufO;D odr;f yku
d af &;twGuf (3)Burd w
f idk f BuKd ;pm;onf[q
k o
kd nf6/
jrefrm&mZ0ifrl Munf;tm;a&tm; wufaponf/ r&acs/ &ckid Nf rKd Uonf awmifxyd rf mS vnf; jzpfonf/
NrKd Uvnf; ckid cf o
hH nf/ usK;H ajrmif;vnf; us,o
f nf/ vufeufu&d ,
d mvnf; xlxyfvo
S nf/ ,if;odjYk zpfaomaMumifh
7
Budrfzefrsm;pGm vkyfBuHaomfvnf; NrdKUukd r&acs/ [k awGU&onf/ aemufqkH; ppfolBuD; bk&ifhaemifukd,fwkdif
vma&muf ppfajyNidrf;a&; oabmwlMuonf/ rif;ESpfyg; tjyeftvSef vufaqmifrsm; ay;Muonf/
wyifa&TxD; u rif;AmBuD;tm; apm&efEkdif[laom qifESihfjrif; ESpfpD; vufaqmifay; rif;AmBuD;u
pyg;wpfodef;ig;aomif; vufaqmiftjzpf jyefwkHYjyefcJhonf[8k qkdonf/ &ckdif&mZ0ifwGifum; ]]0kdif;&Hydwfrdaom
wyifa&TxD;onf r[mrdwftjzpf uwdopmjyKvsuf jyefvkdygaMumif;ESihf awmif;yefvmvQif rif;AmBuD;onf
rif;w&m;a&TxD;tm; uwdopmwnf;[laomBudK;jzihf csDzGJUvQuf cGifhjyKawmfrlonf/ rif;w&m;a&TxD;vnf;
aoab;rSvGwfuif;aom aMumihf tvGef0rf;ajrmufonfjzpf wkdif;rif; ok&Sifwum&Gwfyd\r,m;jzpfaom
jynfb&k ife&ywd ESrawmfudk rif;aqmifrif;a,mifEiS w
hf uG qufoawmfrcl
hJ ou&mZf 908 ck waygif;vqef;
9
9 &ufaeY jyefawmfrlav onf/ [k awGU&onf/
taMumif;ESihf ywfouf jrefrm&mZ0ifwGif rif;w&m;a&TxD;vufxuf &ckdifodkYcsDaomtcg
bk&ifhaemifausmfxifaemf&xmukd olu0ef;rdav&mwGif &ckdifukdonfjzihf rcsDNyD[laom uwd&SdaomaMumifh
txGwt
f jrwfoYkd a&mufawmfrv
l Qif &ckid u
f dk rvkyBf uaH eawmfro
l nf/}}[k awGU&onf/ okjYd zpf&m rif;w&m;a&Tx;D
ESifh bk&ifhaemifwkdYonf vQKdU0Sufqef;Mu,fpGm BudKwifpDrHxm;cJhaom ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ t&Htwm;rsm;wGif
tusyftwnf; awGUcJh&ykH &ayonf/ aemufqkH; ppfajyNidrf;cJhonf/
rif;AmBu;D aemuf qufcaH om rif;wdum ? rif;apmvS? pMu0a'; rif;zavmif;vufxuf ESp(f 40)cefw
Y iG f
um; acwfNydKifya'o&mZfrsm;ESihf jyemr&SdcJhacs/ bk&ifhaemifESifh eEbk&ifwdkYrSm ,kd;',m;bufokdY ajcOD;vSnhf
ae&aomaMumihf jzpfrnf/ txl;ojzihf eEbk&if(1581-1599) vufxufwGif ppfrufxlajym ppfkd;nDGwf
rI ,kdifysufvmcJhonf/ xkdtcsdefwGif &ckdifjynf ajrmufOD;10wGif rif;&mZmBuD;ac: e&ywd(1593-1612)onf
'umNrKd Uxd wku
d cf u
dk o
f rd ;f ,lNy;D t*Fgjrpf0uRe;f ay:&Sd ay:wl*w
D yfrsm;tm; aMu;pm;wyftjzpf acwfraD oewf
rsm;jzihf wyfqifzUG pJ nf;xm;vsuf &Sad vonf/ ou&mZf 959 ck(at'D 1597)ckwiG f awmifib
l &k if rif;&Jo[
D ol
u Munf;awmifpm;? uompm;ESpfa,mufukd [Hom0wDukd ylaygif;wkdufckduf&ef vufaqmifb@mrsm;ESihftwl
a&TayvTmyg;vmcJhonf/ yJcl;NrdKUukd ulnDwkdufckduf,l ay;awmfrlyg/ yJcl;NrdKU&vQif orD;unmqifjzL&wemukd
qufygrnf[kqkdonf/11 jrefrm&mZ0iftqkdt& awmifilbk&if [Hom0wDukd csDvkyfBuHyg? ta&;NyD;vQif
qifBuD;? jrif;BuD; orD;unmay;ygrnf[l apvmonf/12[kqkdonf/ at'D 1599 ckwGif ajrmufOD;ESifh
awmifil yl;aygif; [Hom0wDudk wku
d cf u
dk o
f rd ;f yku
fd v
f u
dk Mf uonf/ awmifib
l &k if rif;&Jo[
D vnf; rif;&mZmBu;D

6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/

&rf;NAJawmifausmif;q&mawmf pm-49-50
(u) rSefeef;&mZ0ifawmfBuD; ('k) pm-230 ykd'f(2)
(c) OD;ukvm;-&mZ0ifBuD; ('k) pm-214
irnf&mZ0if? ayrl bDaMum-5
"n0wDta&;awmfykH? pm-50
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-52
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-143
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-144
OD;ukvm;? &mZ0ifBuD;? pm-96

ajrmufO;D NrKd Uawmf

75

odkY txl;xl;aom ykxkd;cgom? tjym;jym;aom rIdif;vkH;? a&Tzsif? taxGaxGaomrkefY ,k? oeyfrsm;pGmESihf


qifjzLawmfwpD; ig;ql'g,um eEbk&if\orD;awmfcifaESmif;ukd rdzk&m;BuD; taqmifta,mifESihfwuG
vnf;aumif;13 a&TaiG &wemvufeufrsm;? bk&ifah emif ,k;d ',m;rS odr;f ,lvmaom aMu;kyrf sm;14ESifh ,k;d ',m;
tdrfaxmifpk okH;aqmif? tzkd;rjzwfEkdifaom ywjrm;em;a#mif;wpf&H? wyifa&TxD;\ ykHwla&TGkyfwkdY vufaqmif
ay;onf15[k qkdavonf/ wGif &ckdfifrif;&mZmBuD;\ MoZmtmPmjyefYESHY&ma'oonf &ckdifurf;kd;wef;tyg
t0if oHvGif? armfvNrdKifxd us,fjyefYvmcJhonf/ NcHKMunhfvQif rif;&mZmBuD;vufxuf &ckdifonf ,ck
b*Fvm;jynfwGif; 'um;ESihf qef'gwef;pDwkdYrS armfvNrdKifyifv,furf;kd;wef;xd jzpfavonf/16
if;aemuf qufcHaom ajrmufOD;bk&if oD&dok"r&mZmESihf omvGefrif;Mwm;wkdY cspfcif&if;ESD;pGm
r[mrdwfjyKcJhaMumif; awGU&onf? omvGefrif;eef;wufonfh at'D (1629)ckESpfwGif &ckdifbk&if oD&dok"r&mZm
xHrS oHtzGJUrsm; apvTwfcJhonf/ aemufxyf (1632)wGif wpfBudrf (1634)wGif wpfBudrf oHtzGJUrsm; apvTwfcJh
onfukd aumif;pGmvufcHNyD; tjyeftvSef oHapvTwfay;cJhonf/17
EkdifiHjcm;ukefoG,frItwGufvnf; yl;aygif;aqmif&GufcJh&ykH &onf/ 'wfcsfwkdY\ ukefoG,frItpD&ifcHpm
wGif &ckdifESifh jrefrmbk&ifwkdY qefaps;EIef;uefYowf&mwGif EkdifiHjcm;aps;uGuf qefaygufaps;ukd BudKwifodxm;
ojzihf aps;jrihfjcif;? aps;csjcif;ukd ykdrkdykdifykdifEkdifEkdif jyKvkyfEkdifMu\/ olwkdYxH jynfytajctaersm; EkdifiHa&;aps;
uGuftajctaersm;ukd tjynhftpkH owif;ykdYaeaom axmufvSrf;a&;ukd,fpm;vS,frsm;&Sdonf/ &ckdifbk&if
oD&o
d "k r&mZmESifh t0omvGerf if;wkYd tvGet
f uif;yg;aom ukeo
f nfBu;D rsm; jzpfMuonf/18 [kazmfjyxm;onf/
at'D-(1666)ckESpfum; &cdkifwkdYtzkdY orkdif;tvSnhftajymif;jzpfaom ESpfjzpfonf/ xkdESpfwGif r*kd{u&mZf
Mo&efZpf\ OD;&D;awmfol b*Fvm;bk&ifcH &SmypumcefY (Shayista Kan)onf ppfwaumif;ESihf **FgrS ay:wl*D
aMu;pm;ppfom;rsm; tultnDESihf &ckdifbk&ifykdif ppfwaumif;ESihf yef;0gukd odrf;,lcJhonf/19 odkYjzihf
&ckdifwkdYonf ta&SUb*Fvm;e,fukd vkH;0vufvTwf&awmhonf/ aESmif;ykdif;qufcHaom rif;rsm;vufxuf
tBudrfBudrf wkdufckdufaomfvnf; ratmifjrifMu/ eef;wGif;ta&;vnf; ykdrkdIyfaxG;vmcJhonf/ t&nftcsif;
wjznf;jznf; nHhzsif;cJhonfrSm at'D(1704)ck? ajrmufOD;NrdKUawmfusqkH;csdef jzpfownf;/
13/
14/

OD;ukvm;? r[m&mZ0ifBuD;? (w)pm-98-100


&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-147-140
aMu;kyfrsm;rSm rl,if;crmaMu;kyfrsm;jzpfonf/ tifum0,f (Angkor Wat) ausmif;a&SUwGif
tapmifo
h abmrsK;d xm;cJah om aus;kyrf sm;jzpfonf/ at'D-1431 ckEpS w
f iG f xkid ;f u odr;f ,lomG ;cJo
h nf/
at'D 1564 ckESpfwGif bk&ifhaemifonf t,k',NrdKUrS [Hom0wDyJcl;odkYvnf;aumif; aemufxyf
36ESpfcefY Mumanmif;NyD;aomf at'D 1600 ckwGif &ckdifbk&ifrif;&mZmBuD;onf yJcl;rS olpkd;pH&m
ajrmufO;D NrKd Uawmfov
Ykd nf;aumif; ajymif;a&TUcJMh uonf/ aemufq;Hk at'D 1704 ckEpS w
f iG f bk;d awmfb&k m;
onf &ckid rf S &wemykH aejynfawmfoYdk o,faqmifcjhJ cif;jzpfonf/ 1885 ckwiG f t*Fvyd w
f Ydk tcsKUd t0uf
xd odrf;,lr,l rod&acs/ rl,if; (30) jzpf&m tcsKdUrSm aysmufqkH;aeonf/
Wilhelm Klein. Insight Guides Burma. P. 184

15/

uxdom&? &ckdifta&;awmfykH? pm&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-148


G.E. Harvey: Hist ory of Burma. P. 183
M. Collis. The land of the Great Image.

16/
17/
18/
19/

vrf;pOfygwD? tajcjyjrefrmEkdifiHa&;orkdif;? pm-391


rSefeef;(u) pm-203? 216? 199
OD;ukvm;&mZ0ifBuD; ? ( ) pm-208
OD;cifarmifGefY? &ckdifjynfya&mif;0,fa&;? wuokdvfynmya'ompmapmifwGJ-9? tykdif;-2?
pm-94
D.G.E. Hall. Burma. P. 60-62.

ajrmufO;D NrKd Uawmf

76
ajrmufOD;acwf jynfyqufoG,fa&;
ay:wl*eD ,fcsUJ ESifh &ifqidk jf cif;

Oa&mywku
d w
f iG f ajr&Siyf a'o&mZfacwf ukeq
f ;Hk Ny;D aemuf ukeo
f ,
G rf EI iS fh ukex
f w
k v
f yk rf I wk;d wufvmcJh
&m e,fopf&SmazGaombufokdY pdwf0ifpm;vmMuonf/ tpOD;wGif a&TaiG [if;cwftarT;tBudKif ponfjzihf
pD;yGm;a&;t&vnf;aumif;? omoemjyKudptwGufvnf;aumif; a&SUwef;wifcJhMuaomfvnf; aemifwGifykd
wGuaf jcuku
d af om ukv
d edk w
D nfaxmifjcif;? twif;t"rord ;f yku
d jf cif;rsK;d xd wk;d csUJ vkyu
f idk v
f mMuonf/ ajrmufO;D
NrdKUawmfrSm b*Fvm;yifv,fatmftm; rsufESmrlvsuf ay:wl*Dusufpm;&m a&jyifwGif tcsuftcsmusvsuf
wnf&Sdonf/ if;tjyif b*Fvm; 12 e,fonf &ckdifbk&ifrsm;\ vufatmufcHe,fajrrsm;jzpfMu&m us,fjyefY
aom b*Fvm;yifv,fatmfwpf0u
dk f usupf m;cJMh uaom Oa&mye,fcsUJ rsm;ESifh trsm;qk;H &ifqidk af wGU& qufqcH hJ
&ayonf/ e,fcsJUwdkY\ pkdufvuPm? trltusihfwkdYukd ajrmufOD;acwfwGif txift&Sm;awGU&onf/
at'D(1433)ckESpfwGif tDwvDvlrsKd; eDukdvkd'DuefwD (Nicolo decanti)onf ajrmufOD;NrdKUawmfokdY
a&muf&v
dS mcJo
h nf/1 at'D (1498)ckESpfwGif ay:wl*DvlrsKd; Apukdw*g;rm; (Vasco da gama) onf *Gw[
f w
k f
2
tilukd ywf tdEd,jynf uvduwf( Calicut)okdY a&mufvmonf/ at'D (1501)ckESpfwGif ay:wl*DvlrsKd;
*sL&Dbmykdqm (Duarte Barbosa) onf tdEd,okdY a&muf&SdvmNyD; (1516)ckESpfavmufwGif ay:wl*DEkdifiHodkY
jyefoGm;cJhonf/ &ckdifa'ookdYvnf; a&muf&SdcJh&m olrSwfwrf;wGif &ckdifBuD;? tm&uefBuD; (AracangilArakangy) [k azmfjycJhonf/
if;aemufyikd ;f wGif tdE,
d taMumif;uk od&NdS y;D jzpfaom ay:wl*w
D o
Ydk nf at'D(1510)ckEpS w
f iG f tdE,
d
4
f u
l mau (Albuquerque)
taemufbufurf;ajc&Sd ykt
d mqdyu
f rf;NrKd Uukd odr;f ,lvu
dk Mf uonf/ bk&ifccH sKyf tJvb
qko
d jl zpfonf/ if;onf at'D(1517)ckEpS w
f iG f b*Fvm; plvwefxH oHtzGUJ apvTw
f ul;oef;a&mif;0,fciG u
fh dk
urf ; vS r f ; cJ h o nf / if ; aemuf at'D ( 1519)ck E S p f w G i f ay:wl * D w k d Y o nf rk w r pm;ES i h f pmcsKyf c sKyf
ukefpnful;oef;a&mif;0,fa&;XmecGJ zGifhvSpfcGihf&&SdvmcJhonf/4 odkYjzpf&m b*Fvm;ESihf rkwrMum;&Sd
&ckid jf ynfajrmufO;D ESiv
fh nf; qufo,
G rf Nd y;D jzpfayvdrrhf nf/ rSww
f rf;rsm;t&vnf; &ckid jf ynfajrmufO;D NrKd UawmfoYkd
rif;bif(1531-1553)eef;r&rSD 14ESpf? at'D-1518uyif ppfwaumif;odkY a&muf&SdcJhaom ay:wl*DvlrsKd;
'Gef*smtkd'DqDaA;,D;,m;(Don Jao De Silveira)onf a&muf&SdcJhonf[k qkdayonf/ rif;bifac: rif;AmBuD;
vufxufwGif ajrmufOD;NrdKUawmf wnfaqmufa&;wGif yg0ifulnDjcif;? ppfbuft&m&Sdrsm; cefYtyfum
wkdif;&if;om;rsm;tm; avhusihfay;jcif;? ppfwyfrsm; zGJUpnf;ay;jcif;rsm;ukd awGU&onf/5 rif;&mZmBuD; (at'D
1593-1612)vufxuf yJcl;tm; wkdufckduftNyD;wGif 'DA&pfwkduhJokdYaom ay:wl*DvlrsKd;ukd oefvsifbk&ifcH
NrdKU0eftqifhxd &mxl;XmeeE&ay;cJhjcif;onf ay:wl*DwkdYESihf qufqHa&;wGif rnfrQc&D;a&mufaeNyDjzpfonf[k
cefYrSef;od&SdEkdifayonf/ tcsKdU&mZ0ifwGif 'DA&pfwkdtm; rif;AmBuD;om; it*Fg[k azmfjyygonf/ acwfNydKif
taxmuftxm;rsm;t& ay:wl*v
D rl sK;d jzpfaMumif; xif&mS ;av&m 'DA&pfwadk c: it*FgrSm rif;AmBu;D vufxuf
uyif trIawmfxrf;cJh om;uJhokdY csD;jrifhajrmufpm;cJhayvdrfhrnf[k ,lq&ayonf/ refe&pf\rSwfwrf;t&
olonf ajrmufOD;a&TNrdKUawmfokdY at'D(1630)wGif a&muf&SdcJh&m ol ra&mufrD ESpf(50)cefYup &ckdifwkdYESihf
vrf;pOfygwD tajcjyEkdifiHa&;orkdif;?
pm-399(jrefrmjynf)okdY a&muf&SdcJhonf[kom azmfjyNyD; ajrmufOD;odkY a&muf&Sdonf[k azmfjyrxm;acs/

1/

Carmignani, Renzo-Birmania Storia-Arte Civilta P 87

2/
3/
4/
5/

F.C. Danvers. The Portuguese in India Vol-I, P. 42-48


J.S Furnivall. The early Portuguese. JBRS. FAP. P. 61

vrf;pOfygwDtajcjy? pm-403
vrf;pOfygwD tajcjy? pm-392
M.S Collis; Rarkan's Place..., BRSFAP, Vol II P. 496. 1960.

ajrmufO;D NrKd Uawmf

77

&if;ESD;uRrf;0ifNyD;jzpf&m &ckdifbk&if\NrdKUawmf ajrmufOD;wGif ukd,f&HawmfwyfwpfwyfzGJUpnf; trIxrf;vsuf


&Sdonf[k azmfjyxm;ayonf/6
&ckdif&mZ0iftvkdt& ay:wl*DwkdYonf b*Fvm;wGif tajccsNyD;aemufwGif &ckdifbk&ifrif;biftm;
at'D(1534)wGif aoG;wk;d prf;cJo
h nf/ ]]ou&mZf(896)ck waygif;vqef; 5 &uf weif;vmaeYwiG f rsm;pGmaom
oabFmormefwjYdk zihf bk&if*sD zavmif;vlrsK;d wko
Yd nf vufeufu&d ,
d mrsm;pGm wifaqmifvsuv
f ma&mufNy;D aomf
a<uwJukd zsufqD;avonf/ vqef;(9)&uf aomMumaeYum; uHxpwGif a&mufvmonf/ 10&uf paeaeYwGif
&ckdifppfom;wkdYESihf wkdufMuavaomf &ckdifppfom;wkdYonfrcHEkdif a&T0if;awmfa&SUu cHvm\/ a*g,mbk&if*sD
zavmif;wkdYonf we*FaEGaeY ajrmufOD;NrdKUokdY vkdufvwf O,smOfrSLwGif aevm\/ bk&ifrif;AmBuD;vnf;
ukd,f&HBuD;ukd AkdvfrSL;jyK ZkEwfppfolBuD;taygif;ESihf qD;cHavaomf bk&if*sDrif;zavmif;wkdYonf qkwfoGm;av
NrNJ rv
J iG af evmaomf &ckid pf pfom;wku
Yd 0g;ukad zmifzUJG Ny;FD rD;"mwfo,
G v
f suf wku
d af vaomf *szD avmif;wko
Yd nf
8
ckESpf&ufaeYNyD;vQif IH;yg;ysufpD; yifv,fxJokdY xGufajy;avonf/ [l &ckdiforkdif;wGif awGU&onf/
ay:wl*&D mZ0ifwiG f &ckid jf ynfonf oabFmtqku
d t
f aeoifo
h nf/ za,mif;? qifp,
G ?f qefpyg;aygrsm;
onf/ tvkH;t&if;ESihf Ekdifatmifodrf;kH;rS jzpfrnf[l oabFm(12)pif;wGif aoewf? tajrmuf aq;? ,rf;
tjynhftpkHESihf rkdtmNrdKUrS &ckdifokdY csDwufvkyfBuHaponf/ &ckdifwkdYu urf;azmifrsm;jzihf wkdufzsufonfwGif
oabFmokH;pif;rSm rD;oifhysufpD;onf/ oabFmwGif ygorQvl (1000)vnf; aoqkH;onf[k9 awGUonf/
if;aemufwGif ay:wl*DwkdYonf xdyfwkdufqefYusifjcif; rjyKyJ r[mrdwfjyK&ef vkdvm;Muonf/ b*Fvm;
yifv,fatmfurf;ajcwGif usufpm;aeMuaom ay:wl*DwkdYtm; a'ocHwkdif;&if;om; bk&ifrsm;ESihf tvsOf;oifh
ovkd enf;AsL[mtrsKd;rsKd;ESihf qufqHvmMuonf/
,if;tcsed u
f r*kEd iS fh &ckid w
f o
Ydk nf acwfNyKd ijf zpfonf/ wbufNyKd ib
f uftay:wGif tompD;&a&;twGuf
ay:wl*w
D t
Ykd ay: &mxl;XmeE& tcGit
fh a&;ay;Ny;D rdrb
d ufrS tav;wif;cJMh uavonf/ r*kw
d o
Ydk nf Bu;D rm;aom
bke;f wyftiftm;&Sad omfvnf; a&wyft&mwGiv
f nf;aumif;? wku
d &f nfcu
dk &f nfwiG v
f nf;aumif;? ol&owt
d &m
wGifvnf;aumif;? &ckdifwkdYukd r,SOfEkdifacs/ wkdufoabFmav;ig;pD;rQESihf r*kdwkdY\wkdufoabFm (14)pD;rS (15)pD;
txd yg0ifaom a&wyfukd wkdufckdufzsufqD;jcif;? vuf&zrf;qD;jcif;rsm; jyKvkyfEkdifMuonf/10
'wfcsfwkdY\ rSwfwrf;wGif at'D(1644)ckESpf rkd;&moDukefwGif &ckdifwkdYonf b*Fvm;odkY tBuD;tus,f
xkd;ppfqifaMumif; wkdufoabFm (60) rS (70)xd yg0ifaom wkdufoabFmrsm;jzihf jrpfaMumif;twkdif; 'umokdY
csDwufwkdufckdufaMumif;? oabFmpif;a& (260)cefY yg0ifaom r*kda&wyfESihf awGUqkHwkdufyGJjzpfyGm;&m xuf0uf
ausmfukd zsufqD;cJhNyD; okHYyef;&maygif;rsm;pGmukd zrf;,lcJhaMumif; azmfjycJhayonf/11
odkY a&wyft&mwGif tm;enf;aom r*kdbk&if*sD[ef *gvf (Jehan Gir) onf a&aMumif;t&mwGif
uRrf;usifaom ay:wl*DwkdYtm; wynhfarG;&ef vkH;yef;vmcJhonf/ at'D (1576)ckESpfwGif b*Fvm;ukd odrf;,lNyD;
aemuf **Fgjrpf0Srf;&Sd ,l*vDwGif (Hughli) wGif ay:wl*Dppfom;rsm;tm; aexkdifcGifhjyKcJhonf/ at'D(1599)
ckESpfwGif ay:wl*D Mo*wfpwifomoemjyKrsm; a&muf&SdvmNyD; bk&m;&Sdckd;ausmif;rsm; aqmufvkyfum tckdif
trmpcef;jyKvkyfavonf/12
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/

Maurice Collis. The Land of the Great Image P. 89

a<uwJrSm r,ljrpf0wGif &Sdonf/ ,cktcg <uDwJ[kac:onf/ a&S;a0omvDacwfuyif yifv,ful;


qdyfurf; jzpfcJhonf/ <uDwJrS a0omvD'*Fg;tajrmuftjrm; awGU&Sd&onf/
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-49
ay:wl*D&mZ0if? &efukefol&d,owif;pmwkduf? 1918-pm 190
Bernier. Megul Empire. P. 173
DGE. Hall. Studies in Dutch relation with Arakan JBRS. FAP. P. 92
Mr. Collis. The Land of ....The taking of Hugali P. 180

ajrmufO;D NrKd Uawmf

78

odkYaomf ay:wl*DykdifeufxJ toGif;rcHyJ ukefpnfa&mif;0,fazmufum;a&;twGuf aps;NrdKUtjzpfom


&nf&G,fcJhayonf/ taumuftcGefrsm;ukd r*kdbk&ifxH qufo&aomfvnf; udk,fykdiftkyfcsKyfcGifhay;xm;onf/
odkYaomf aemufydkif; ay:wl*DwkdY\ yifukd,fvkyfkd;vkyfpOftwkdif; cHwyfaqmufvkyfjcif;? uRefukeful;jcif; ponf
xkdYaMumifh (1632)ckESpfwGif r*kdbk&ifu wkdufckdufzsufqD;cJhavonf/
okdYwbufwGif r*kdwkdYu ,l*vDNrdKUtm; pcef;cstkyfcsKyfcGifhay;xm;csdefwGif r*kd&efrS umuG,fygrnf
[laom 0efccH sujf zihf &ckid w
f u
Ydk ay:wl*w
D t
Ydk m; &ckid b
f &k ifcw
H pfO;D tkyk cf sKy&f m ppfwaumif;NrKd UteD;&Sd '&if;um;
13
(Dianga) NrdKUuav;tm; vTJtyfxm;cJhonf/ ay:wl*DwkdYonf rnfolYopmcHjzpfap olwkdYtcsif;csif;um;
&efol[kxifrSwfyJ uRefukeful;jcif;jzihf tquftoG,f&SdMuonf/ &ckdifopmcH 'D,if;*g;NrdKUu ay:wl*Daoewf
ukdifwyfrsm;odkY r*kdopmcH ,l*vDNrdKUrS ,rf;rIefYESihfaoewfrsm; a&mif;csavh&Sdonf/ zrf;qD;&rdaomuRefrsm;ukd
vnf; ajrmufOD;NrdKUawmfodkY rykdYyJ,l*vDNrdKUwGifyif aps;aumif;aumif;ESihf arSmifckda&mif;0,fMuonf/14
'D&if;um;NrdKUvnf; ,if;tcsdefu uRefukeful;&mwGif emrnfBuD;avonf/15 ay:wl*DwkdY uRefukeful;
onfukd &ckdifbk&ifu vspfvsLIcJhavonf/ tb,faMumihfqkdaomf ta&SUbufodkY wa&GUa&GUwkd;csJUvmaom
r*kb
d &k if\tiftm;ukd aeYpOfEiS t
fh rQ pk;d &draf e&aomaMumifh twm;tqD;jzpfapawmh[al om oabmjzpfyifjzpf
16
onf/ 'D&ifum; ywf0ef;usifwGif ay:wl*DvlrsKd;ppfom; (750)cefY &Sdonf/ if;wkdYukd &ckdifbk&ifu zGJUpnf;NyD;
AkdvfBuD;wpfOD;pD tkyfcsKyfaponf/17
&ckid b
f &k ifonf r*k&d efaMumihf ay:wl*w
D t
Ydk m; e,fjcm;tapmihw
f yftjzpf &mxl;XmeE&ay;um arG;pm;
cJh&aomfvnf; ,kHMunfpdwfcsrIr&SdyJ tNrJapmifhMunfhaecJhonf/ refe&pf\rSwfwrf;wGif rdrdtoufukd umuG,f
apmihfa&Smuf&ef ay:wl*Dukd,f&Hawmf tajrmufwyfrsm; xm;&Sdaomfvnf; oD&dok"r&mZmrif;um; owdBuD;pGm
xm;vsuf tNraJ pmihMf unhaf eoljzpfayonf[
l vnf;aumif;? ay:wl*pD pfAv
dk rf sm;vnf; rdrw
d \
Ydk bk&ifrif;jrwf
u rsufjcnfrjywf tvpfray; apmihfMunhfaeaMumif; aumif;aumif;odMuonf/ [lvnf;aumif; a&;om;
azmfjycJhonf/
&ckdifwkdY tm;ay;ulnDrIuk &&Sdaom ay:wl*DwkdYvnf; uRefukeful;jcif;jzihf pD;yGm;&SmMuonf/ xkdpOfu
b*Fvm;jrpf0uRef;ay:wpfavQmufonf uRefzrf;&ma'oBuD;tjzpf emrnfBuD;onf/ at'D(1627)ck? azazmf
0g&Dvwpfvwnf;wGif b*Fvm;rS zrf;qD;rdaom uRefaygif;onf (1800) cefY&Sdonf[k qdkonf/19 refe&pf\
rSwfwrf;t& 'D&if;um;okdY zrf;,lcJhaom vlaygif;rSm wESpfvQif (3400)cefY&Sdonf[k cefYrSef;&onf/20
uRefa&mif;0,fa&;rSm &ckdifbk&ifwkdYtwGuf pD;yGma&;vkyfief;jzpfonfomru EkdifiHa&;twGufvnf;
taxmuftuljyKonf/ wpfaeYwGif r*kdwkdY ppfwaumif;ukd odrf;,lvdrfhrnf[k wGufudef;&Sdaom &ckdifbk&ifwkdY
onf ay:wl*DwkdY\ uRefzrf;jcif;? uRefukeful;jcif;ukd tm;ay;jcif;jzihf r*kdwkdY\ e,fy,frS vlOD;a&avsmhenf;
vmapjcif;jzihf r*kdtiftm;pkrsm;ukd wGef;vSefz,f&Sm;apcJhonf/21
odkY uRefukeful;jcif; jyemaMumihfyif ay:wl*Drsm; pcef;cs&m [l;*vDNrdKUudk at'D(1632)ck?
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/
21/
22/

OD;vS'if-&wema&Tajr-pm-124
,if; pm-138?
pm-361
OD;vS'if? &wema&Tajr? pm-138
/
pm-139
/
pm-141
OD;vS'if? &wema&Tajr? pm-359-340
Harvey, Burma, P. 143
Maurice, Collis, The Land of the Great Image-P. 9

a'gufwmcifarmifGefY? ay:wl*D-jrefrmqufqHa&;/ pm-149-150


Danvers. Portuguese. P. 180

ajrmufO;D NrKd Uawmf

79

arvwGif 0ifa&mufwkdufckduf zsufpD;cJhavonf/ wGif ay:wl*DwkdYrSm &cdkdifbufodkY csOf;uyfcJhavonf/


odkYaomfvnf; tcGihfBuHKvQif BuHKonfhtwkdif; opmazmufMuavonf/
&ckid w
f idk ;f &if;om; ajrmufOaD cwf bk&ifwo
Ydk nf aumufusppf if;vJrw
I u
Ydk dk tawmfyifccH &hJ m owdBu;D pGm
ESihf wGef;vSefEkdifcJhMuaMumif; ordkif;jzpf&yfrsm;u oufaoxlvQuf&Sdygonf/ aomif;'GwfuRef; "m;jybk&if
ykHqJvfonf *kdtm&Sd ay:wl*Dbk&ifcHcsKyf tufAD'kd(Aaevedo)tm; ajrmuffOD;ukd yl;aygif;wkdufckduf&ef pum;
urf;vSrf;cJhonf/ bk&ifcHcsKyfu at'D(1615)ckESpf atmufwkdbmvwGif a'gifz&efppukdqkdol OD;aqmifaom
ppfoabFm(14)pD;ukd vGwfay;cJhonf/ ykHqJvfra&mufvmrD 'wfcsfyg0ifaom &ckdifa&wyfu ajrmufOD;rS
pkeq
f if;vmNy;D wku
d cf u
dk o
f nf/ z&efppuv
dk nf; jrpf0rS apmihq
f idk ;f aecJNh y;D ykq
H v
J f a&mufvmaomtcg ajrmufO;D
22
NrKd UawmfoYdk wku
d cf u
dk &f ef csw
D ufomG ;Muonf/ &ckid &f mZ0iftvkt
d & uReaf wmf aomif;xD;pm;bk&if *siD ,fonf
bk&if*sDppfwyfESihfwuG OD;&pfawmifwkdifatmif a&mufvmonf/ ppft*Fgav;yg;ESihf ukd,fawmfwkdif csDwuf
wkdufckdufav&m rsm;pGmaombk&if*sD ppfonf&Jrufonf ysufpD;jcif;okdY a&mufMuavonf/ aomif;xD;
wkdifatmif vkdufvHwkdufckdufonf/23 [l awGU&onf/ aomif;'GwfuRef;tm; &ckdifjynfwkdY jyefvnfodrf;ykdufNyD;
aemufwGifum; ay:wl*DwkdYonf axmifxm;jcm;em;jcif; rjyKMuawmhbJ &ckdifbk&if\vufatmufcHtjzpf
qufvufaexkdifMujyefonf/ &ckdifbk&ifuvnf; 'D&if;um;wGif aexkdifcGihfjyKonf/
(1630)ckESpfwGifum; ay:wl*Dbkef;BuD; refe&pfonf ajrmufOD;NrdKUawmfokdY a&muf&SdvmcJh&m
eef;awmftwGif;tjyif 0ifxGufcGihf&&SdcJhNyD;rS omrefvlwkdY rod&SdEdkifonfh vQKdU0Sufcsufrsm;ukdyif awGU&SdrSwfwrf;
wifEkdifcJhonf/ at'D(1942)ckESpfwGif azmfjycJhNyD;aom &cdkifeef;kd;rif;om; a'gifrmwifonf vpbGefNrdKU&Sd
ay:wl*Dbk&ifpwkwajrmuf*Ref (John IV) xHwGif 0ifa&mufcpm;onf/ xkdtcsdefwGif ajrmufOD;a&Teef;awmf
eef;kd;r[kwfaom rif;rsKd; iukoveef;pHvQuf&Sd&m xD;arGeef;arGukd qufcHcGifh&&Sdatmif jyKvkyfNyD; ay:wl*DwkdY
MoZmvTr;f rk;d ap&ef BuKd ;yrf;cJah o;onf/ odaYk omf a'gifrmwifrmS *Gw[
f w
k t
f ilwiG f uG,v
f eG o
f mG ;cJ&h m ay:wl*w
D Ydk
tBuHtpnfvnf; ysufoGm;cJhonf/
(1599)wGif [Hom0wDukd wkdufckdufodrf;ykdufNyD;aemuf &ckdifbk&if rif;&mZmBuD;onf ay:wl*DvlrsKd;
'Dy&pfwkdukd oHvsifNrdKU0eftjzpf NrdKUapmihfxm;cJhonf/ oHvsifukd ajcukwf&onfESihf pifNydKiftjzpf ukdvkdfeD
wnfaxmifonf/ &ckid b
f &k iftm;vnf;aumif;? awmifib
l &k iftm;vnf;aumif;? vufaqmifrqufyJ rkwr pm;
Anm;'v\om; Anm;EGJUESihfrdrd\orD;ukd ay;pm; r[mrdwfjyKxm;avonf/24 at'D(1603)ckwGif awmifil
bk&ifu om;awmftdrfa&SUrif;ukd ppfonfol&Jig;aomif;? rif;&mZmBuD;u om;awmftdrfa&SUrif; rif;carmif;ukd
uwLvGrf;usifxkdufavSBuD;wpf&m? wHcGufavSi,fwpf&mausmfcefY oefvsifokdY csDwufaponf/25
wkdufyGJwGif ajrmufOD;tdrfa&SUpH rif;carmif;tm; 'Dy&pfwkdu zrf;rd aemifoHvsifukd vkyfBuHNyD[laom
uwdESihf jyefvTwfay;cJhonf/ 'DA&pfwkd rQESihf rauseyfao;yJ at'D(1607)ckESpfwGif rdrd\om;ukd &ckdifbk&if
xH apvTwf 'D&if;wm;NrdKUtm; ay:wl*Dykdifeuftjzpf vTJajymif;ay;&ef awmif;qkdcJhonf/ rif;&mZmBuD;vnf;
'DA&pfwkd\om;ESihftwl oabFmom;(600)cefYukd okwfoifNyD; oabFmrsm;ukd odrf;ykdufcJhonf/26
&ckdifbk&iftm; qefYusifcJhonfh tjcm;ay:wl*DwyfOD;rSm 'D&if;um;NrdKUom; ykHqJvfwDbm (Gonsalves
Tiban) qkdoljzpfonf/ ppfwaumif;ESihf rsufESmcsif;qkdif&Sd qif;'0pfuRef;27 ukd odrf;,lNyD; at'D(1615)wGif
ajrmufOD;NrdKUawmfukd 0ifa&mufwdkufckdufzl;avonf/28
23/
24/
25/
26/
27/

aomif;'G'fuRef;ukd qkdvkdfygonf/
&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm 167 pm 139 aemufokH
rSefeef;&mZ0if pm-112? &ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-152
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-152
Daners. Portguese. P-142

&ckdif&mZ0ifwGif aomif;wD;uRef;[k ygonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

80

ykHqJvfonf &ckdifjynfwGif MoZmtmPmxlaxmif&ef BudK;yrf;cJhonf/ odkYaomf xkdtcsdefu &ckdifa&wyf


ESihf Munf;wyfonf tiftm;taumif;qk;H tcsed jf zpfonf/ at'D(1601)ckEpS w
f iG f rif;&mZmBu;D \om; refBu;D u
ppfwaumif;bk&ifcHcsKyf jzpfvmcJhonf/ if;rSm &ckdifjynfxD;eef;ukd qufcHEdkifolr[kwfyJ tdrfa&SU rif;carmif;
rif;om qufcHrnfjzpf&m &ckdifjynfxD;eef;&a&;twGuf ay:wl*DtultnD&,l&ef csKd0SufBudK;yrf;awmhonf/
rdr\
d orD;ukd ykq
H v
J \
f om;ESifh vufqufap bk&if*sb
D momokYd 0ifaponf/ xkaYd emuf ajrmufO;D eef;awmftm;
tmcHavonf/ odkYESifhat'D(1612)ckwGif tdrfa&SUrif;carmif;ukd apvTwfum ESdrfeif;aponf/ ppfwaumif;NrdKU
ukd av;vMum0kdif;xm;NyD;aemuf ppfwaumif;NrdKUusonf/ refBuD;vnf; usqkH;cJhavonf/ ykHqJvfvnf; (6)ESpf
t&G,f om;i,fESihforD;i,fwkdYukd ay:wl*Dbkef;awmfBuD; &myJvf (Rafael)\tultnDESihf r*kdykdifeuf [l*vDodkY
ykdYxm;vkdufonf/29

28/
29/

Maurice Collis. Among the slavers of Dianga. P. 88


Maurice Collis. Dom Martin. JBRS. Vol. XVI. Part I. P.15

ajrmufO;D NrKd Uawmf

81
'wfcsfe,fcsJUwkdY\ y&d,m,f

ay:wl*DwkdY wefckd;tmPmavsmhyg;vmNyD;aemuf tdEd,ork'&mESihf b*Fvm;yifv,fatmf urf;ajc


wpf0kduf&Sd pD;yGm;a&;tcsuftcsm a'orsm;wGif 'wfcsfwkdY vTrf;rkd;vmcJhonf/ 'wfcsfukefonfrsm;onf ae&m
tESHYtjym;wGif pufkHtvkyfkHrsm;wnfaqmufMuNyD; at'D(1602)ckwGif 'wfcsfta&SUtdEd,ukrPDukd
yl;aygif;wnfaxmifvkdufMuonf/ A[kdXmetjzpf bmau;bD;,m; (*smumwm)ukd jyKvkyfwnfaxmifMuonf/
b*Fvm;atmfwkdkdref',furf;ajcokdY (1615)ckESpfavmufwGif tajccsvmMuonf/1 bmau;bD;,m;rS 'wfcsf
wkdYonf &ckdifjynfESifh qufoG,f&mwGif vrf;ESpfoG,fukd tokH;jyKonf/ yxrwenf;rSm bmau;bD;,m;rS
NrdKUapmihfwyfrsm;twGuf qefvkdtyfrIESihf uRefrsm;0,f,l&eftwGuf wkdufkdufqufoG,faomvrf;tjzpf 'kwd,
vrf;rSm kdref',furf;ajcrS tdEd,xGuf txnftvdyfwifykdYaom vrf;jzpfonf/ okdY&mwGif &ckdifESihf bmau;
bD;,m; wkdYtMum; wkdufkdufukefoG,frIukd ukdkdref',fESihf&ckdifMum;ukefoG,frIxuf rsm;pGmwGifus,fcJh onf/
&ckdifjynfrS 'wfcsfwkdY 0,f,laom uRef? qefpyg; NcdwfwkdYu if;wkdYwifoGif;aom *syefjzpf [if;cwftarT;
tBudKif ponfhukefypnf;rsm;xuf wefbkd;rsm;pGmykdae&m 'wfcsfwkdYu ukefypnf;tjyif aiG'*Fg;rsm;ukdyg trsm;
tjym;,laqmifvmMu&onf/2
&ckdifjynfwGif 'wfcsfwkdY tajccsrIukd e&ywd(rif;&mZmBuD;)vufxuf (1593-1612)wGif ukefwkdufzGihf
a&mif;cscGifhjyKaMumif; awGU&onf/ at'D (1615)ckESpf rif;carmif;vufxuf ay:wl*DykHqJvf ykefuefjcm;em;
ukvm;wefjrpf0okdY vma&mufonfwGif 'wfcsfoabFmrsm;yg0ifaom &ckdifa&wyfonf jrpfnmrS pkHqif;vmNyD;
wkdufckdufonf/3[k qkdayonf/
okdY yg0ifwkdufckdufaomfvnf; 'wfcsfwkdYrSm ukefoG,fa&;ukdom tav;ay; r*kdESifh&ckdifwkdYMum;
qufqaH &;wGiv
f nf; wwfEikd yf gu Mum;aea&;0g'uko
d m vufuidk x
f m;aMumif; awGU&onf/ okaYd omf ukeo
f ,
G rf I
tajctaeaMumifh (1624)ckESpfwGif ajrmufOD;ukefwkdufukd acw&yfqkdif;cJh&onf/ odkYpD;yGm;a&;tajctae
t& acwydwfxm;vifhupm; r*kdwkdYu ta&;ay; pD;yGm;a&;qGJaqmif&mbufokdY ykdrkd,drf;oGm;rnfukd pkd;&drf
oD&o
d "k r&mZmonf bmau;bD;,m;okYd oHwrefEpS Of ;D apvTwcf o
hJ nf/ oHwrefrsm;\wm0efrmS ajrmufO;D NrKd UwGif
'wfcsw
f Ydk ukew
f u
dk jf yefvnfziG v
fh pS af &;twGuf wenf;enf;jzifh qGaJ qmif&efjzpfonf/ tu,f ukew
f u
dk zf iG v
fh pS f
4
rnfqkdygvQif bk&ifrif;jrwfu 'wfcsfukefwkduf twGuf ausmufom;jzihf ckdifcdkifcefYcefY aqmufvkyfcsD;jrifhrnf
[kyif pD;yGm;a&;ukd rufvkH;ay;apcJhonf/5
,if;tcsdefu 'wfcsfESihfay:wl*D &ifqkdifae&aom e,fvkppfyGJaMumihf tvkyfIyfvsuf&Sdaomfvnf;
'wfcsfukdvkdeDrsm;twGuf qefESifhuRefrSm ta&;wBuD;vkdtyfvsuf&Sd&m at'D(1634)ckESpfwGif ajrmufOD;NrdKU
ukefwkdufukd jyefvnfzGifhvSpfcJhonf/6 okdYaomf 'wfcsfwkdYonf ukefoG,frIwGif &ckdifESifh qufoG,frIxuf r*kdESifh
qufo,
G jf cif;u olwt
Ydk wGuf pD;yGm;a&;wGuaf jcuku
d &f om r*kw
d EYdk iS fh qufqaH &; ajyvnfru
I dk ykrfd v
dk v
dk m;aMumif;
jyoMuonf/ Aif'gpwJvf (Van dar Stel)qkdolonf ajrmufOD;NrdKUokdY oabFmjzihf qkdufuyfvm&m tqkdyg
oabFmay:wGif r*kdbk&ifu ay:wl*Dbk&ifcHcsKyfxHokdY ay;ykdYaom oHwrefrsm; ygvmcJhonf/7 oD&dok"r&mZm
onf pD;yGm;a&;t& r[mrdwjf yKjcif;ukd vkv
d m;aomfvnf; Ekid if aH &;t& xdyg;&dyg;vmrIudk jywfom;pGm ta&;,l
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/

Hall : Dutch-p 78/68


Hall; Dutch-p 80
Danvers; Portuguese. P. 180

,ckajrmufOD; awmifbufr[mxD;oGm;vrf; abmif;'GwfwGif awGU&aom 'wfcsfukefwkdufa[mif;rSm


ausmufom;yuwdjzihf aqmufxm; ,if;tcsdefu aqmufvkyfaom ukefwkdufjzpf[efwlonf/
Hall; Dutch-Relation-P-70-71-79
HGE-Hall. Burma. P-60
DGE-Hall. Burma. P-79-72
DGE-Hall. Burma. P-72

ajrmufO;D NrKd Uawmf

82

aqmif&GufcJhaMumif; awGU&onf/ tqkdygoHwrefrsm;tm; cGifhjyKcsufr&yJ EkdifiHjcm;oHwrefrsm;ukd EkdifiHwGif;


ac:aqmifvmrIEiS hf ywfouf 'wfcsb
f &k ifccH sKyx
f H &mZoHay;ykcYd ahJ vonf/8 ,if;tjyif oD&o
d "k r &mZmonf
pD;yGm;a&;tjrif&Sd &ckdifjynf\t"du toufaoG;aMumjzpfaom qefpyg;a&mif;0,fa&;ukd bk&ifykdiftjzpf
csKyfukdifcJh&m pdwfwkdif;us cs,fvS,fcGifhr&aom 'wfcsfwkdYu rauseyfcJhacs/
if;aemuf ajrmufO;D xD;eef;ukd qufcMH uaom e&ywdBu;D iukov(1638-1645)ESifh owk;d rif;w&m;
(1645-1652)vufxufwGif qufqHa&;rajyvnfcJhacs/ aemufqkH; 'wfcsfoabFmwpfpD;ukd odrf;,lNyD;
oabFmom;rsm;ukdyg zrf;qD;ta&;,lonfhudpaMumihf at'D(1645)ckESpf 'wfcsfukefwkdufukd ydwfypfcJhonf/
at'D(1652)ckwGif pEok"r&mZm eef;wufNyD;aemuf 'wfcsfwkdYonf ukefwkdufwpfckzGifhvSpf&ef urf;vSrf;vmcJh
k pf m;vS,cf eft
Y yfum ukeo
f ,
G af &;
onf/ xkaYd emuf atmufwb
dk mvwGif *Re*f ;l qif (Joan Goeasons)udk ud,
twGuf bmab;bD;,m;rS oabFmrsm; apvTwfcJhonf/
bk&ifrif;jrwfu aumif;pGmvufcHawGUqkHNyD; ukefwkdufopfwpfck aqmufvkyfcGifhjyKcJhonf/ topf
aqmufvkyfaom ajrmufOD;&Sd 'wfcsfukefwkdufwGif *lqifonf (1656)ckESpfwGifvnf;aumif;? Aif'&dwf'D'kdif,l
Bendrike de Dieu onf oluG,fvGefonfh (1650)ckESpf Zlvkdifvtxdvnf;aumif;? jALAwf(Voar Burg)
onf (1665)ckESpfxd vnf;aumif;? ukefwkdufrSL;rsm;tjzpf aqmif&GufcJhMuonf/ odkY pufkHrsm; ukefwkdufrsm;
aqmufum tckdiftrm wnfaqmufcJhaom ukefoG,fa&;ukd tajccHaom 'wfcsf&ckdifqufqHa&;rSm (1661)
ckESpftwGif; ay:aygufcJhaom r*kdtifyg,mtwGif; eef;vkyGJrsm;aMumifh wcef;&yfoGm;cJh&avonf/
at'D(1661) ck? Mo*kwv
f 26 &ufaeYwiG f r*kpd pf;HI bk&if &Sm;I*smonf ajrmufO;D bk&ifxH ckv
d aHI &muf&dS
vmcJo
h nf/ xkt
d csed f ajrmufO;D a&Teef;wGif pEo"k r&mZm tkypf ;dk vQu&f adS vonf/ 'um;bk&ifcH &Sm;[pwmcefu
&Sm;I;*smtm; zrf;qD;ay;&ef 'wfcsfwkdYtm; tultnDawmif;cJhonf/ ,l*vDrS 'wfcsfukefwkdufrSL;uvnf;
&SmI;*smtm; jyefvnfay;tyf&ef arwm&yfcHonfh pmwpfapmif &cdkifbk&ifxH ay;ykdYcJhonf/ odkYaomf pEok"r
&mZmum; vk;H 0ta&;w,l raqmif&u
G cf ahJ cs/ r*kw
d t
Ydk aeESiv
hf nf; &ckid w
f EYkd iS hf rvGrJ aoGppfjzpfrnfh ta&;wGif
&ckid af &wyf\ uRr;f usirf u
I dk r,SOEf idk af Mumif; aumif;pGmodonf/ olEiS 'fh wfcsw
f x
Ydk rH S tultnDawmif;cHco
hJ nf/
b*Fvm;&Sd 'wfcsfwkdYu jiif;y,fvkdufaomtcg at'D(1665)ckESpf rwfvwGif bmaw;bD;,m;okdY oHtzGJUwzGJU
apvTwf &ckdifESihf r*kdta&;tcif;wGif jywfjywfom;om; a&G;cs,fqkH;jzwfzkdYvkdaMumif;? tu,f &ckdifwkdYESifh
tquftoG,q
f ufvyk yf gu 'wfcsw
f t
Ydk m;vk;H ukd b*Fvm;e,frS tNy;D tykid f xkwyf pfrnfjzpfaMumif; &mZoHay;cJh
onf/ 'wfcsw
f t
Ydk zkYd a&S;rwk;d om aemufrqkwo
f m tajctaeaMumifh bmaw;bD;,m;aumifpo
D nf vuf&t
dS ae
txm;ESihf tem*wftwGuf rl0g'csrSwfEdkif&eftwGuf ta&;ay: tpnf;ta0;wpf&yf usif;ycJh&onf/
'wfcsfwkdYtwGuf vuf&Sdtaetxm;wGif &ckdifESihf b*Fvm;wpfckckukd a&G;cs,f&rnfjzpfonf/ xkdtcsdefu
&ckdifjynfESihf ukefoG,fa&;rSm b*Fvm;avmuf tusKd;rjzpfxGef;acs/ qefpyg;ESihf uRef;ukd b*Fvm;rSvnf;
tvQyH ,f &&Sv
d u
dk o
f nf/ &ckid jf ynfEiS fh tem*wfuek o
f ,
G af &;rSm xk;d cG&J efra&&m/ raocsm/ xkt
d xJ eef;wGi;f a&;
u IyfaxG;vkdufacsao;\/ b*Fvm;ESifhukefoG,frIrSm at'D(1627)ckESpf ukefoG,frI pwifonfrSp ,aeY
(1665)ckESpftxd rSefrSefBuD; wkd;wufaeayonf/ if;jyif &ckdifjynfwGif ajrmufOD;wpfNrdKUwnf;om ukefwkduf
zGi
fh &Sad omfvnf; b*Fvm;wGif csiq
f &l m(Chinaura) umqifbZm( Kasin Bazar)ESifh ywem (Patna)NrKd UwGif
ukefwkduf zGifhvSpfxm;&Sdonf/ csifql&mwGif cHwyfyif aqmufcGihfjyKxm;ayonf/ odkYjzpf&m bmau;wD;,m;
aumifpDonf &ckdifwkdYukd tquftoG,fjzwf&ef qkH;jzwfcsufcsrSwf&awmhonf/ enf;jzihf ajrmufOD;acwf
&ckdif'wfcsfqufqHa&;rSm ed*kH;csKyfoGm;cJhavonf/
----------------------------------------------------------------------------------------------------9/
Hall; Dutch-Ral-79
10/ Hall; Dutch-Ral-79
11/ Hall-Dutch-Relation-P-89
12/ Dutch-Relation-?-79-92

ajrmufO;D NrKd Uawmf

83
rif;&mZmBuD; (at'D 1593-1612)

ajrmufOD;acwfwGif wefckd;tBuD;qkH;ESihf tmPmpuftjyefYqkH;aom rif;AmBuD;ac: rif;bif(at'D


1531-1553) vufxufrS if;\om;awmf rif;zavmif;(at'D 1571-1593)vufxufxd pkpkaygif;(5)quf
vufxufwGif bk&if*sDzavmif;vlrsKd; ay:wl*DwkdY pwifa&muf&SdvmaomumvjzpfNyD; trsm;tm;jzihf ta&SU
wkdif;om;wkdYESihf &if;ESD;pGm qufqHNyD; avhvmaomumvtjzpf rSwf,l&ayrnf/ umvtydkif;tjcm;wGif
if;wkdYonf twwfEkdifqkH; vkdufavsmNyD; a'ocHbk&ifrsm;tay: tultnDay;um trIawmfxrf;&Gufum
t,kHoGif;Muonf/
ajrmufOD;a&Teef;wGif rif;zavmif; ewf&GmpHNyD;aemuf if;\om;awmf rif;&mZmBuD; qufcHonf/
b*Fvm;a'orS tkyfcsKyfcH wkdif;&if;om;rsm;u qkdvif&Sm;(Solin Shah I)[k ac:onf/ at'D-1599wGif
[Hom0wD yJcl;tm; atmifjrifNyD;aemuf tjyefvrf;c&D;wGif ppfwaumif;pm; r[mynmausmftrwfBuD;onf
t&G,fBuD;&ifh uG,fvGefcJhonf/ if;ae&mwGif OD;&D;awmf aoemywdtm; ppfwaumif;pm;tjzpf cefYtyf
onf1/
[Hom0wD yJc;l tm; wku
d cf u
dk o
f rd ;f ,lNy;D aemuf &ckid b
f &k ifw
h yfrawmfwiG f trIxrf;cJo
h nhf ay:wl*v
D rl sK;d
pab;'Db&pfwkd ac: i^pifumtm; NrdKUapmihftjzpf oHvsifwGif xm;cJhonf/
&ckdif&mZ0ifwGif]]xkdtcg0,f uRefawmf b&ifvSH i^t*Fgi,fukd <uif;usef&pfaom rGefjrefrmwkdYESihfwuG? oabFmqdyfjyK
ESpfwkdif;rjywfvwf vufaqmify@mum&ESihf igokdYa&mufvwfap[k apawmfjyKcJ\/2 [lvnf;aumif;
]]rif;&mZmvnf; bkd;awmfrif;AmBuD;om; ukvm;it*Fukd oabFmokH;pif;uRrf;usifavSwpf&mausmf vl 2000
ausmfcefYESihf oHvsifwGif tckdiftvkHaeaponf/3[l awGU&onf/
tpykdif;wGif aus;Zl;&Sifrsm;tm; ,kHMunfatmif oHvsifrSae &ckdifbk&ifESihf awmifilbk&ifwkdYxH
vufaqmify@mrsm; qufocJhonf/4
ay:wl*DvlrsKd; 'Db&pfwkdac: i^ZuFmonf oHvsifukd ajcukwf&onfESihf e,fcsJU&ef BudK;yrf;vmonf/
NrdKUjy? usKH;? NrdKUkd;? wkdYukd ckdifvkHatmif jyKvkyfNyD; oabFmom;? ukefonfrsm;ESihfroifh? oifhatmif qGJaqmif
jzm;a,mif;aoG;aqmifNy;D r[mrdwjf yKvyk o
f nf/ rkwr ukd rif;jyKaom Anm'v\om; Anm;EG,Ef iS fh rdr\
d orD;
5
ukd ay;jrm; r[mrdwfjyKvkyfonf/
ay:wl*D\rSwfwrf;wGif 'Db&pfwkdonf a&S;OD;pGm oHvsifjrpf0wGif taumufkH;wpfkH; aqmufvkyf&ef
&ckdifbk&iftm; wkdufwGef;onf/ tcGefb@mykdrkd &&Sdatmif taMumif;jyaomfvnf; taumufkH;NyD;pD;ygu
cHwyftjzpfodkY ajymif;vJ&ef &nf&G,fonf/ odkY&mwGif &ckdifbk&ifonf aumif;pGm&dyfrdNyD; wkdif;&if;om; rGef
trsKd;om; Anm;'vqkdoltm; tyfESHum cHwyftjzpf aqmufvkyfaponf/ cHwyftwGif;odkY 'kdrDeDwef
bkef;awmfBuD; bJvfuGm'Dvmu(Zf) (Belchoir die la lus) rS vGJ rnfonhfay:wl*DvlrsKd;wkdYrS cHwyftwGif;odkY
t0ifrcHacs/ xkdYaMumihf 'Db&pfwkdYonf cHwyfrNyD;rD kwfw&uf 0ifa&mufpD;eif;wkdufckdufvkdufojzihf Anm;
'vonf teD;&SduRef;wpfuRef;odkY xGufajy;&aMumif; azmfjyxm;ayonf/6
1/
Campos, opcit, P-69, Sinapadi night be Portuguese Corruption of either Senapati or
Simhapati, Campos writes that in 1602 king of Chittagone was the Uncle of the king of
Arakan (Rakhine)

2/
3/
4/
5/
6/

i^rnf&mZ0if ]amf} csyfprf;


&ckdif&mZ0ifopfusrf;- pm-152
ukvm;&mZ0ifawmfBuD;- (w)-pm-106
&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm-152
Danver, F.e, Partuguese in India, Val. 11, 1894, P. 123

ajrmufO;D NrKd Uawmf

84

'Db&pfwkdonf *kdtmbk&ifcHxHrS tultnD&&SdrS atmifjrifrnfukd od&Sd ukd,fwkdifoGm;a&mufNyD;


ta&;qkdaepOf &ckdifbk&ifonf Anm;'vtm; vlav;axmifygaom wyfjzihf oHvsifukd vkyfBuHaponf/
'Db&pfwkd tapmihftMuyfxm;cJhaom 'DqlZmu BuHhBuHHhcH ratmifjrifacs7/
'Db&pfwkdonf tiftm;aumif;vm&m &ckdifbk&ifukdvnf; rusKd;EGH? awmifilbk&ifukdvnf; rusKd;EGH?
vufaqmify@mvnf; rykdYawmh? if;tjyif awmifil? &ckdifa'orsm;odkY ta&mif;t0,fjyKrnfh ukefonfrsm;udk
yg wqifhwkd; csKyfukdifvmonf/ oGm;vm0ifcGihf rjyKacs/ tajctaeukd Mum;od&aom &ckdifbk&ifESihf
awmifilbk&ifwkdYonf rcHr&yfEkdifjzpfum yl;aygif;ppfqif&ef qkH;jzwfvkdufavonf/ awmifilbk&ifu
om;awmftdrfa&SUrif;tm; ppfonfol&J ig;aomif;jzihfvnf;aumif;? &ckdifbk&ifu tdrfa&SUrif;? rif;carmif;
tm; uwLvGrf;usifwkdufavSBuD;wpf&m wHcGufavSi,fwpf&mausmfcefYjzihf a&aMumif;rSvnf;aumif; oHvsif
okdY csDaponf/8
'Db&pfwadk c: i^ZuFmvnf; jynfaxmifrif;ESpyf g; csv
D mvQif cHEidk rf nfr[kwf tBu&H
dS uwLvGr;f usif
oabFmwGif ajymif;aoewftjynhf pDpOf pm;eyf&dumtjynhftpkHjzihf oHvsifNrdKUrSxGufvm&m &ckdif
tdraf &SUrif;om; rif;carmif; OD;aqmifaoma&wyfEiS fh awGU wku
d Mf uonf/ tdraf &SUrif;\wku
d af vSrmS oabFm
wkdY tm;rwef uGJaygufysufpD;av&m tdrfa&SUrif;ukd "m;pm;cHtjzpf i^puFmwkdYu zrf;qD;&rdavonf/
owif;ukd &ckid rf if;&mZmBu;D Mum;vQif tvk;H t&if; tjyif;ESi;f csv
D mNy;D awmifit
l rd af &SUrif;ESit
fh wl oHvsiu
f dk
qufvufvkyfBuHonf/ okdYaomf "m;pm;cHrif;om;ESihfwuG NrdKUwGif;rS cHaer&EkdifyJ&Sd&m aemufqkH; aphpyf
aqG;aEG;&onf/ ay:wl*D 'Db&pfwkdvnf; olYtm;rav;rpm; igwkdYuRef[k rqkdvifh? jynfaxmifcsif;rif;[kqkdrS
Oy&mZmukd igay;rnf[k taMumif;jyefojzihf a&&SnftusKd;arQmfukd;]]aemifoHvsifukd vkyfBuHNyD[k *wdu0wf
jyKrS rif;carmif; tdrfa&SUpHtm; vTwfay;cJhonf/9
odkYjzihf rif;&mZmBuD;onf wkdif;wyg; EkdifiHjcm;om;wkdYtay: ,kHvG,frdcJhaom trSm;wpf&yfonf
aemifwGif jrefrmwpfEkdifiHvkH;ESihf qdkifaom wkHvIyfajcmufjcm;oGm;aponfh orkdif;uGif;qufjzpfay:apcJhaMumif;
awGUvm&avonf/
odkY ta&SUbuf &ckdife,fpyf oHvGifrS i^ZuFmu axmifxm;jcm;em;ovkdyif taemufbufe,fpyf
b*Fvm;e,fwGif ay:wl*Dacgif;aqmifum *Jvftkd (Carvalho) onf at'D 1602 ckESpfwGif &ckdifykdif
qif;'0pfuRef;ukd usL;ausmf0ifa&mufodrf;ykdufjyefonf/10
uRef;onf &ckdif&mZ0ifwGif aomif;xD;uRef;tjzpf xif&Sm;cJhaom uRef;wpfuRef;yif jzpfonf/
]]om;awmf tdraf &SUrif; (rif;bif\om; at'D 1532)\ yifv,faMumif;vrf;wGif ukvm;wkYd oabFmjzihf
qD;qkdYcHESifhonfukd twGif;aMumif;csDoGm; aomif;wD;uRef;? r[dw&muRef;wkdYukd &avonf/11
]]bDawmf a0omvDrif; oD&dpE&m; (at'D 6 &mpk) om;awmf tdrfa&SUrif; od*FpE&m; taemufjynfokdY
csDonfhumv? ukvm;yqmrif;u qufovkdufaom 'H&rmZvD? 'k&bDrif;orD;wkdYu aomif;wD;ewfrSm
vlav;axmif vSLvkad Mumif; avQmufxm;&m}}12[l awGU&onf/ if;aemuf qif;'0pfuRe;f teD; yifv,fjyifudk
trSDjyK vSnhfvnfusufpm;aeMuaom ay:wl*Dtrsm;tjym; ckd0ifvmcJhMu&m wajz;ajz;tiftm;aumif;vmcJh
onf/ qif;'0pfuRef;ukd bk&ifooG,ftkyfcsKyfaeaom um0Jvf[kdonf ppfwaumif;teD;&Sd &cdkdifbk&ifykdifeuf?
'D,if;*g;NrdKUwGif &ckdifbk&if\ cGifhjyKcsufjzihf tajccsaexkdifMuaom ay:wl*Drsm;tm;vnf; pnf;kH;odrf;oGif;
7/
8/
9/
10/
11/
12/

,if;-pm 125
&ckdif&mZ0ifopf-pm 152
ukvm;? &mZ0ifBuD; (w) pm-110
Suniti, A History Chittagone-P-240

&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm-62
i^rnf&mZ0if ]qm;} 0rf; 1-3
&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm-68

ajrmufO;D NrKd Uawmf

85

EkdifcJhavonf/ 'kdif;,if;*g; ay:wl*D uywdefrifEk&JvfvD'Drmawmh (Manual de Mattos)vnf; yl;aygif;


yg0ifum olYvl(400)ulnDapvTwfcJhonf/ if;aemuf um0Jvf[kdESifhtwl qif;'0pfuRef;\ bk&ifcHtjzpf
rif;rlaeMuawmhonf/13
qif;'0pfuRe;f tm; ay:wl*rD sm; odr;f yku
d rf rI mS &ckid b
f &k iftzkYd tHMh ooifah pcJo
h nfomru trsuaf 'go
vnf; yGm;apcJhonf/ &ckdifjynf tESHYtjym;wGif ay:wl*Drsm;tm; tajccsaexkdifcGifhjyKxm;onf/ bk&ifhukd,f&H
awmfwyftaeESihfvnf; teD;uyfwyf zGJUpnf;vsuf &Sday&m tcsdefra&G;aygufuGJEdkifaMumif;? tE&m,f&SdEkdif
aMumif; a>rayG;? cg;ykdufxJ ykdufxm;rdaMumif; &ckdifrif;&mZmBuD; aumif;pGm&dyfpm;rdcJhavonf/ &ckdifbk&if\
r[mAsL[m ppfa&;tjrifukd b*Fvm;e,f bmvm (Pakla)bk&ifvnf; woabmwnf; owfrSwfonf/14
e,fcsJUay:wl*DwkdYrSm b*Fvm;yifv,fatmfESifh xdpyfaeaomEkdifiHrsm;tzkdY tE&m,fyifjzpfonf/ bkH&efol
yifjzpfonf/
&ckdifbk&if rif;&mZmBuD;onf ay:wl*Dyifv,f"m;jyrsm;tm; ESdrfeif;acsrIef;&eftwGuf tajrmuf
vufeuftjynhftpkH wyfqifxm;aom ppfoabFm (150)yg0ifonfh a&wyfBuD;wpfwyfukd apvTwfcJhonf/
&ckdifa&wyftm; ulnD&ef Bwdyl&f (Tripur) bk&ifuif'g&m (Kedar Rai) rSvnf; ppfavSBuD; (100)ukd
apvTwfcJhonf/15 &ckdifa&wyfBuD;onf at'D 1602 Ekd0ifbm(8)&ufaeYwGif ay:wl*DtajccHpcef; 'D,if;*g;NrdKU
odYk qku
d af &mufaomcg vltjynf?h ypn;f tjynhf wifaqmifxm;aom ay:wl*o
D abFmrsm; qkwcf mG Ny;D jzpfavNyD
uywed rf mawmh OD;pD;onfh oabFmwpfpif;om aemufq;Hk usecf &hJ m qk;d qk;d 0g;0g;? ajcrIe;f cHvu
kd &f onf/ uywed f
rmawmhtygt0if oabFm(4)pD;tm; zrf;qD;&rd&m &ckid o
f m;wko
Yd nf xkad tmifyt
JG wGuf taysmBf u;D aysmcf MhJ uay
onf/16
aemufESpf&uftMum Ekd0ifbm(10)&uf eHeufapmapmykdif;wGif umA,f[kdESihf rmawmhOD;pD;aom
ppfoabFm (50)ausmf yg0ifaom ay:wl*aD &wyfonf kww
f &uf xk;d ppfqifvmonfh &efou
l dk txifao;um
tikdufrdcH&aom &ckdifa&wyf\tqkH;tIH;rSmum; BuD;rm;vSonf/ ay:wl*Dorkdif;wkdY tqkdt& &ckdifoabFm
(149)pD; qk;H I;H onft
h jyif ppfwaumif;NrKd U0eftygt0if trsm;tjym;usq;Hk cJ&h avonf/17 qk;H I;H rIowif;rSm
ppfwaumif;NrdKUokdY rMumrDa&mufcJh&m NrdKUolNrdKUom;rsm; pkd;&drfaMumihfMu&SdcJhMuonf/ okdYaomf ay:wl*DwkdYtae
ESihf ppfwaumif;NrdKUawmftm; wkduf&efMunf;wyftiftm; r&SdonfuwpfaMumif;? r0HhonfuwpfaMumif;wkdY
aMumifh ay:wl*Da&wyf jyefvSnhfoGm;cJhonf/
a&wyf\qkH;IH;rIowif; ajrmufOD;NrdKUawmfokdY rMumjrihfrDyif a&muf&SdoGm;cJhav&m &ckdifbk&ifonf
aejynfawmftwGif; aexkdifaom ay:wl*Drsm;tay: jyif;xefaom vufpm;acsrIukd csufcsif;pwifcJhavonf/
ppfwyfBuD;ukd ta&;ay:qifhac:NyD; ]]rdpmaumife,fcsJUay:wl*Drsm;tm; yifv,fxJodkY armif;xkwfMu}} [laom
trdefYjzihf oGm;a&mufESdrfeif;aponf/18 &ckdifbk&ifonf qif;'0pfuRef;tm; wkdufckdufodrf;ykduf&ef qEjyif;jy
aeav&m olonf BuD;rm;aom &ckdifa&wyfBuD;yg zGJUpnf;vkdufavonf/ &GufwpfaxmifcefY wyfqifxm;aom
z&d*w
d o
f abFmBu;D rsm;rS tm&yfEidk if v
H yk f omrefavSmw
f uf wku
d af vSi,frsm;19 xd rsm;jym;vSaom a&wyfBu;D jzihf
1603 at'D ESpfOD;ykdif;wGif xkd;ppfBuD;ukd pwifonf/20 &ckdifwkdYonf qif;'0pfuRef;tm; at'D 1603 ck
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/

S.N.H. RIZVI, Chittagone Dist Qazetieer-P. 71


Campos, op cit, P-69
RIZVI, P-71
Campos, op. cit, P. 69 RIZVI, P-72
Suniti. P-241
Campos, op. cit, P. 70
Sent an enormous fleet of thousand sail consisting mostly of frigate eatres (a light row
ing vessel from Arabic kativeh a small cnaft), P-72
Suniti, P. 242; Rizvi, P. 72

ajrmufO;D NrKd Uawmf

86

rwfvwGif odr;f yku


d v
f u
dk af Mumif; bke;f awmfBu;D *g;&d,?dk (Guerreiro)\rSww
f rf;21 t& od&&dS ay&m aemufyidk ;f
wGif ay:wl*DwkdYu &ifqkdifwkdufcJhykH r&acs/ &ckdifa&wyfcsDwufvmonfESihf aemufxyfwkdufyGJ0ifekdif&ef tajc
taer&Sd qif;'0pfuRef;\ajrmufbufokdY wdrf;a&Smifvm&m aemufqkH;Bwdyl& bk&ifxH ckdvIHcJh&ayonf/22
16 &mpktukefykdif;avmufwGif r*kdwkdYonf b*Fvm;e,fwpfckvkH;eD;yg; odrf;ykdufxm;NyD;jzpf&m &ckdif
e,fpyf&dS bmvlt (Balua)jynfudk odr;f ydu
k Ef idk af &;twGuf BuKd ;yrf;vQu&f adS vonf/23 ta&;wGif a&wyftif
tm;ukd tajccH wku
d &f nfprG ;f &nf tbufbufrS omvGeaf om ay:wl*w
D t
Ydk m; wynhaf rG;&ef vk;H yef;vmonf/
at'D 1576 ckESpfwGif b*Fvm;e,fukd odrf;,lNyD;aemuf t*Fgjrpf0&Sd [l*vD (Hughli) wGif ay:wl*DwkdYtm;
aexkdifcGifh? tajccscGifh jyKcJhonf/24 odkY wbufrS ay:wl*DwdkYtm; csnf;uyfaecsdefwGif ay:wl*DwdkYESihf
tNrJ&efbufjzpfae&ef roifh[k &ckdifbk&if rif;&mZmBuD;onf aumif;pGmoabmaygufcJhayonf/ odkYjzpf&m
r*kd&efrS umuG,f&eftwGuf e,fpyfwGif ay:wl*Drsm;tm; apmihfMunhfaomtqifh/ wpfenf;tm;jzihf
pnf;urf;ESihf abmifESifhaexkdifcGihfjyK&ef pDrH&awmhonf/
'krd eD u
H ifrw
S w
f rf;rsm;t& ysupf ;D oGm;cJah om c&pf,mefausmif;awmfrsm;ukd ol\p&dwaf iGaMu;axmufyhH
aqmufvyk cf iG jfh yKaMumif;ESihf vlrsm;ukd jyefvnf ,if;\ykid ef uftwGi;f tajccsaexkid cf iG jhf yKaMumif; azmfjyxm;
ayonf/25 odkYaomf ESpftenf;i,fwmrQ &&SdcJhonfh vGwfvyfcGifhukd tcGifhaumif;,l ae&mtESHY ppfpcef;rsm;
wnfaqmufum tiftm;pkaqmif;Mujyefonf/ rk;d om;aom Ekid if aH &;vIy&f mS ;rIowif;rsm;vnf; bk&ifrif;jrwf
xH pcef;toD;oD;rS wzGJzGJa&muf&SdcJhavonf/ tcsKdUay:wl*D tajccHpcef;rsm;wGif jyemrsm;yif wufvm
cJhacsNyD/
vwfwavm tajctaersm;teuf &ckdifbk&if rif;&mZmBuD;u oHvsifwGif tapmifhtae opm*wd
f dk tckid t
f rmjyK,EHk iS fh
jzihf xm;cJah om b&ufu'dk eD u
D w
dk H (Brito-Nicote) ac: 'Db&ufwdk iZifumonf oHvsiu
aMueyftm;&rI r&SdbJ b*Fvm;odkY e,fcsJUvmcJhjcif;yif jzpfonf/ (1607)ckESpfwGif 'D,if;*g;odkY if;\om;jzpfol
tm; oabFmwpfpD;jzihf apvTwfum &ckdifvufxJrS 'D,if;um;tm; vTJajymif;ay;&ef awmif;qkdvkdufjcif;yif
jzpfonf/ rif;w&m;Bu;D onf 'Db&pfw\
dk om;ukd eef;awmfoaYkd c:,lNy;D tqk;H pD&ifvu
dk o
f nf/ if;ESit
fh wlygvm
aom ay:wl*DoabFmom;(600)ukdvnf; 'D,if;*g;wGif okwfoifcJhavonf/ uHaumif;axmufr ay:wl*D
(10)OD;cefY vGwfajrmufoGm;cJh&m aemifwGif b*Fvm;yifv,fatmfurf;ajc&Sd EdkifiHrsm;tm;taESmifh t,Sufay;
rnfh *GeZf vDwb
D mtkd (Sebastian Gonalesttioau)qko
d v
l nf; wpfO;D tjzpfyg&Scd jhJ cif;yifjzpfonf26/ if;wko
Yd nf
**Fgjrpf0&Sd uRef;i,fwpfckay:wGif tajccsrdNyD; yifv,f"m;jyvkyfief;jzihf toufarG;Muonf/
odkY ay:wl*DwkdYtm; ESdrfeif;jcif;rSm opmr&Sdonfhay:wl*Drsm;twGufom uGufESdrfeif;cJhaMumif;
taemufwkdif;rSwfwrf;rsm;wGif awGU&onf/ xkdodkY 'D,if;*g;wGif ay:wl*DwkdYtm; ESdrfeif;aepOf if;\
wpfbufurf;&Sd ppfwaumif;wGif ay:wl*Drsm; vGwfvyfpGm oGm;vmaeMuaMumif; azkduf'fvm0Jv(f Pyrard
do lavel) qkdolu rsufjrifrSwfwrf;wifxm;cJhonf/27 vmAJvfqkdolrSm xkdESpfat'D(1607)ckESpftwGif;
ppfwaumif;rS &ckdifa&wyfppfaMumif;wpfck armfv'kdufuRef;pk (Maldives, a group of islands in the
D k xifrw
S cf MhJ uaomfvnf; aemufyidk ;f jyifopf
Indian Ocean)rS zrf;,lcjhJ cif; jzpfonf/ rlvu if;tm; ay:wl*[
21/
22/
23/
24/
25/
26/
27/

Guerreiro, Pather Fernso-P. 211


Suniti P. 243, Rizvi, P. 72
Danvers, P. 147

xGef;a&Tckdif? &ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; pm-68


Suniti P. 243
Ibid-P. 243, Danver PP. 142-143
Francois Pyrard de Laval, P. 334
''Voyage of Francois Pyrard of Laval" tr-Albert Gray 1, 334

ajrmufO;D NrKd Uawmf

87

vlrsKd;jzpfaMumif; od&aomtcg aEG;axG;pGm *kPfjyK{nhfcHMuavonf/28


qif;'0pfuRef;wGif ay:wl*DvlrsKd; uywdefrufawmhaoqkH;NyD;aemuf if;\om; yg,kd*kdrD(Pero
Gomes)u bk&ifcHtjzpf qufvuftkyfcsKyfonf/ if;aemufwGif rmudawmh\vufaxmufjzpfcJhol zdwfcED
(Fate Khan)u ay:wl*w
D t
Ykd m; owfjzwfNy;D tmPm&,lco
hJ nf/ if;onf r*kEd iS hf yxefvrl sK;d wkt
Yd m; pkpnf;Ny;D
ay:wl*yD ifv,f"m;jye,fcsUJ tm; tjywfErdS ef if;wku
d cf u
dk &f ef BuKd ;yrf;avonf/ xko
d Ykd BuKd ;yrf;aepOfyif ay:wl*D
vlrsKd;yifwkd (Sabastian Pinto)\vkyfBuHowfjzwfjcif;ukd cH&onf/ zdwfcefaoqkH;NyD;aemuf nDjzpfolu
qif;'0pfuRef;ukd qufvuftkyfcsKyfonf/29 usef&Sdaom ay:wl*Dyifv,f"m;jyrsm;onf vkyf&nfukdif&nf
&Sdaom *GefZvDtm; acgif;aqmifwifajrmufum aomif;'wfuRef;jyef&a&; BudK;yrf;Muonf/ teD;tem;uRef;pk
rsm;rS ay:wl*rD sm;uvnf; *GeZf vDEiS fh vma&mufy;l aygif;Muonf/ odaYk omfvnf; vkaH vmufaom tiftm;rjynhf
ao; atmifjrifygu uRef;wpf0ufay;rnf*wdjzihf bmvmESihf r[mrdwfpmcsKyfcsKyf qkdonf/ *GefZvDonf
oabFm (40)pif;ESifh vl(400)tiftm;ESihf bmvmbk&if\Munf;wyf? a&wyftultnD ukd &,lum at'D
(1609)ck? rwfvwGif qif;'0pfuRef;tm; wkdufckdufodrf;ykdufEkdifcJhavonf/ *GefZvDonf enf;jzihf qif;'0pf
uRef;\bk&ifcH jzpfvmonf/30 uRef;&Sd wkdif;&if;om;wpfaxmifausmftm; &ufpufpGm okwfoif&Sif;vif;cJhonfh
tjyif bmhvmh(Bakla) bk&ifESihfcsKyfqkdxm;aom *wdukdvnf; ajymifajymifwif;wif; csKd;azmufcJhavonf/
aumufuspfpOf;vJ *wdopmr&Sdaom *GefZvDonf acwfrDvufeufwyfqifxm;aom ay:wl*Dppfom;
(1000)? wk d i f ; &if ; om;ppf o m;(2000)? ppf j rif ; (200)? ppf o abF m (80)cef Y x d pk a qmif ; &&S d c J h onf /
if;aemufwGif 'wf&Sifqbwfyl&fESihf ygwJvfvDbef*gh (Dalshin shahbazpur and Patell Bhanga)
uRef;ESpfuRef;ukd ajymifajymifwif;wif; usL;ausmfodrf;ykdufcJhavonf/31 ppftiftm;aumif;vmaom
*GefZvDonf b*Fvm;e,fwpf0kdufESihf &ckdifjynftm; odrf;ykduf&ef tBuHBuD;um tcGihftcgukd apmifhqkdif;vQuf
&Sdavonf/
xkt
d csed w
f iG f &ckid jf ynfwiG f rarQmv
f ifah om eef;wGi;f ta&;tcif;wpfck ay:aygufvmcJo
h nf/ rif;&mZm
BuD;\taemufbk&if ac: b*F(12)NrdKUukd tkyfcsKyf&aom bk&ifcHom;awmfwpfyg;onf &ckdifxD;eef;&&Sda&;
twGuf vQKdU0SufpGm BuHpnfcJhavonf/ ta&;tcif;wGif ay:wl*DvlrsKd; *GefZvDonf tBuHBuD;pGmjzihf
taemufb&k ifi,f rif;om;tm; ajrm ufx;dk yifah umfjyKum yl;l aygif;yg0ifco
hJ nf/ ajrmufO;D xD;eef;ukd odr;f yku
d Ef idk f
a&;twGuf rdrd\om;ESihf taemufbk&if\orD;awmftm; vufqufapcJhonf/ tcsKdUrSwfwrf;rsm;wGif *GefZvD
ukd,fwkdifvnf; xkdtaemufbk&ifcH\ nDrawmfESifh vufqufcJhonf[k qkdonf/ xkdodkY pDpOfaeonfh owif;ukd
rif;&mZmBuD; Mum;odvQif if;\om;awmf tdrfa&SUOy&mZm rif;carmif;tm; oGm;a&mufESdrfeif;aponf/
ay:wl*Drsm;tultnDESihf tpGrf;ukefckcHaomfvnf; ppfwaumif;ukd (4)vcefY 0kdif;&HNyD; NrdKUukd&onf/ taemuf
bk&ifvnf; wkdufyGJwGif usqkH;cJhavonf/ tcsKdUrSwfwrf;rsm;url qif;'0pfuRef;odkY ajy;vmaomtcg &wem
tajrmuftrsm; ,laqmifvmcJhonf/ rQ a&TaiG &wemypnf;ukd wcgrQrjrifbl;onfjzpf avmbaZm
wufum tqdyfcwfowfvkdufaMumif; qkdayonf/ *GefZvDvkd yifv,f"m;jytzkdY odkYjyKvkyfjcif;rSm
rSefuefEdkifp&m &Sdayonf/ taemufbk&if\ om;orD;jzpfMuaom vlrr,farmifESrtm; bk&if*sDbkef;awmfBuD;
wpfyg;vufokdY tyfESHum taemufajrmufOD;xD;eef;\ rsKd;qufopftjzpf arG;jrL;vkdufavonf/ xkdrif;om;ESihf
rif;orD;i,fwrYdk mS ay:wl*w
D \
Ydk "avhx;Hk pHatmufwiG f Bu;D jyif;cJ&h onht
f jyif bmomjcm;okYd ,kMH unf oGwo
f iG ;f
28/
29/
30/
31/

Ibids, P. 314
Suniti, PP 244-245
Danvers, Portuguese, PP. 143-144
''Collis, M-S, Dom Martin (1606-1643). JBRS, Val 16,
Part 1, 1926, P. 12
RIZVI, pp. 16-17, dANVERS, p. 144-145

ajrmufO;D NrKd Uawmf

88

jcif;ukd cHvkduf&\/ enf;jzihf vlrsKd;jcm;e,fcsJUukd ,kHMunf bk&iftay:opmazmufcJhaom om;awmfrSm


rdrdb0qkH;onfhtjyif if;\rsKd;qufEG,f wpfckvkH; b0wkH;cJh&onhf tjzpfqkd;odkY usa&mufcJh&ayownf;/32
&ckdifrif;&mZmBuD;vufxufwGif r*kdwkdY\ wkd;csJUvmaom e,fcsJUrIESihf rjywf&ifqkdifae&onf/ r*kdwkdY
onf(16)&mpk tukefwGif b*Fvm;e,fwpfckvkH;ukd odrf;oGif;NyD; tdEd,jynf ta&SUawmifykdif [dELapmfbGm;rsm;
ykdif urf;ajcwpfavQmufukd qufvufodrf;oGif;vsuf&Sdonf/ r*kdwkdYonf at'D(1609)wGif bmvkt(Balua)
jynf33 tm; wku
d cf u
dk &f ef jyifqifavonf/ a&wyftiftm;t&mwGif omvGeaf om ay:wl*w
D u
Ydk dk rdrt
d m;ulnD
34
&ef bmvktbk&ifu urf;vSr;f cJah vonf/ jyifopfuek o
f nfBu;D ayku
d f (Pyrard)\ rSww
f rf;wGif r*kw
d o
Ydk nf
xkdrSwqihfwuf &ckdifwkdYukdyg csDwufodrf;ykduf&ef jyifqifaeaMumif; azmfjyxm;ayonf/ if;u olb*Fvm;rS
xGufcGmcJhaom at'D(1607)ckESpfavmufwGif r*kdbk&if35 onf &ckdiftm; ppfaMujimcJhaMumif; &ckdifbk&ifonf
r*kdtm; &ifqkdifEdkifa&;twGuf vl (200000)ausmfESihf qif (10000)jzihf ppfjyifqifcJhaMumif; azmfjyxm;ay
onf/36 at'D 1608 ckwGif b*Fvm;bk&ifcH rpvrfcef (Islam Khan)onf ol\NrdKUawmftm; Rajmahal
rS Jahangirnagar (Dhaka-'um)odYk ajymif;a&TUcJ&h m &ckid b
f &k if\tcsKyt
f csmukd yk
d Ncrd ;f ajcmufvmcJah vonf/f
&ckdifbk&ifonf r[mAsL[mt& e,fpyfa'ovkHNcHKa&;twGuf BudKwifwm;qD;onfhtaeESihf at'D 1610
ckESpfwGif *GefZvDESihf pmcsKyfwpf&yf csKyfqkdum csufcsif;ta&;,laqmif&GufcJhonf/ xkdpmcsKyfwGif rdrd\Munf;
wyfrawmf ra&mufvmrD r*kw
d t
Ydk m; bmvktjynftm; rodr;f yku
d Ef idk af &;twGuf twwfEikd q
f ;Hk xde;f csKyx
f m;&ef
qD;BudKwkdufckduf&efESihf BudKwifvTwfvkdufaom &ckdifa&wyftm; *GefZvD\BuD;MuyfrIjzihf vkdovkd ppfqifEdkif&ef?
ppfatmifNyD;ygu bmvktjynftm; cGJa0,lMu&efwkdY yg&Sdavonf/ if;aemuf a&wyftiftm; oabFm
(200)ESifh a&wyfom; ( 4000)ukd *GefZvDa&wyf?ESihf yl;aygif;&ef *GefZvD\BuD;MuyfuGwfuJrIatmufokdY
vufvTGJ vkdufavonf/ &ckdifbk&ifvnf; rlvuyif e,fcsJUay:wl*Drsm;\ aumufuspfpOf;vJaom tBuHukd
odcJhNyD;jzpf&um; if;\wlt&if;wpfa,mufESifh tjcm;ay:wl*DtcsKdUukd "m;pm;cHtjzpf &ckdifbk&ifxH tyfESH
f &k if\ ppfwyfBu;D onf ppfO;D umvwGif r*kyd idk ef uftwGi;f odYk xk;d azmuf0ifa&mufEikd cf NhJ y;D
xm;aponf/37 &ckid b
bmvktjynfrS armif;xkwfEkdifcJhonf/ odkY&mwGif tBuHyufpufvSaom e,fcsJUay:wl*D *GefZvDonf &ckdifbk&if
ESihf csKyfqkdxm;aom pmcsKyfukd ajymifajymifwif;wif; csKd;azmufcJhavonf/ r*kdwkdYtm; wkdufckdufjcif; rjyKcJhacs/
olonf r*kdwkdYxHrS wefckd;vufaqmif,lum 0ifa&mufrpGufbufa&; vQKdU0SufoabmwlcJh[ef wlonf/ aemuf
taMumif;wpfcsurf mS if;uk,
d w
f idk f toufvk xGuaf jy;cJ&h onfh 'D,if;um;NrKd Utm; &ckid b
f &k if\ xda&mufaom
ESrd ef if;cJrh u
I dk *vJph m;acsvcdk [
hJ ef owd&aeao;[ef wlayonf/ odjYk zpf&m &ckid b
f &k ifonf r*kw
d t
Ydk m; tpDtpOf
r&SdbJ &ifqkdifwkduf&av&m aemufykdif;wGif r*kdwkdY\ BuD;rm;aom Munf;wyftiftm;ukd &ifqkdif&NyD; bk&ifukd,f
wkdifyif qifwpfpD;? udk,f&Hawmftenf;i,frQESihf wdrf;a&SmifcJh&ayonf/38
*GefZvDonf rdrda&wyfESihf yl;aygif;xm;aom &ckdifa&wyfukd usOf;ajrmif;aom acsmif;i,fwpfckokdY
32/

a'gufwmcifarmifGefY? ay:wl*D jrefrm? pm-165


Suniti Rhushan Qunuango, Ph D. P. 246

33/
34/
35/
36/
37/

,cktdEd,Mo&Djynfe,fwpf0kdufjzpfEkdifonf/
Danvers - P. 147
The Mughal Emperor Jahangir
Suniti, P 248, Lavalt. P. 327
Danvers-op. cit, 11, P. 46
Suniti, P 249-248

38/

Danvers-pp. 146-147
Sunati, P. 249

ajrmufO;D NrKd Uawmf

89

ac:aqmifoGm;NyD;aemuf uywdefrsm;tm; tpnf;ta0;wpf&yf ac:,l[efjyNyD; &ufpufpGm vkyfBuHowfjzwf


vkdufavonf/ oabFmrsm;ukd odrf;,lum oabFmom;rsm;tm; aus;uReftjzpf a&mif;pm;vkdufavonf/
if;aemuf NyKd ib
f ufuif;aom *GeZf vDonf &ckid yf idk f b*Fvm;urf;ajcwpfavQmuf&dS qdyu
f rf;NrKd Ursm; txl;ojzihf
39
ppfwaumif;t&mrl;cHwyfrsm;ukd wkdufckdufodrf;,lavonf/
*GefZvD\ odkY *wdopmrJhpGm jyKusihfrIonf &ckdifbk&ifrif;&mZmBuD;tay: rsm;pGmyif a'gojzpfapcJh
avonf/ okjYd zpf&m "m;pm;cHxm;aom *GeZf vD\wlt&if;ESifh tjcm;aomay:wl*rD sm;rSm wefjyef*vJph m;ajcjcif;
cH&avonf/ if;aemufwGif &ckdifaejynfawmftwGif; aexkdifMuaom tjcm;aomay:wl*Drsm;\ ta&;ukd
axmuf *GefZvDvnf; a&SUrwkd;ombJ wyfacgufcJh&avonf/
okdY b*Fvm;e,fpyfta&;tcif; IyfaxG;aecsdef ay:wl*Drsm;tiftm; acgifaxmifaeqJrSmyif
&ckdifbk&ifrif;&mZmBuD;onf at'D(1612)ckESpfwGif ewf&GmpHcJhavonf/

39/
40/

Campos, op cit, P 87; also Danvers, op, cit 11, p. 147


S.N.H-RIZVI P. 76; also Danvers, op cit 11, P. 147

ajrmufO;D NrKd Uawmf

90
rif;carmif; (at'D-1612-1622)

at'D(1612) rif;&mZmBuD; ewf&GmpHNyD;aemuf rif;om;awmf tdrfa&SUpH rif;carmif; eef;wufonf/


xkdtcsdefwGif taemufbk&iftjzpf ppfwaumif;wGif if;\nDjzpfol1 tkyfpkd;aecsdefjzpfonf/ refe&pfu
rif;om;i,frSm touf(23)ESpft&G,frQom &SdaMumif;? tarQmftjrifBuD;rm;onfh rif;rsKd;rif;vGif wpfOD;
jzpfaMumif;? ay:wl*Drsm;ESihf &ifESD;rI&SdaMumif; ponfjzihf azmfjyxm;ayonf/ crnf;awmf vufxufuyif
nDtpfukdESpfOD;onf oihfjrwfrIr&SdcJhaMumif; refe&pfu xifjrifcsufay;xm;ayonf/2 om;awmfBuD;
rif;carmif;rSm tdrfa&SUOy&mZmtjzpf cefYxm;NyD;jzpf&m wpfaeYaeY wpfcsdefcsdefwGif &ckdif aejynfawmfBuD;
\ rif;{u&mZf jzpfvmawmhrnfjzpf&m nDawmfjzpfaom taemufbk&ifcHonf BudKwiftiftm; pkaqmif;
xm;cJhavonf/3 ay:wl*DESifhvnf; oifhjrwfonf[k qkdav&m refe&pf\azmfjycsufrSm xkdtcsufay: tajccH
aejcif;yifjzpfonf/ rif;carmif;rSm wcsdefu oHvsifwGif ay:wl*DwdkY\ ppfokH;yef;b0jzihf aecJhbl;av&m
cg;oD;aom xkdtjzpftysufukd arhEkdifOD;rnf r[kwfacs/ wpfbufuvnf; ol\nDawmfjzpfaom b*Fvm;ukd
tkyfcsKyf&aom taemufbk&ifonf olrkef;wD;vSaom ay:wl*DEkdifiHjcm;om;wkdYESifhrS o[Zmwjzpfaeonf
[laom owif;ukd &&SdcJhav&m rD;avmif&mavyifh? aygufuGJvkeD; xrf;tkd;BuD;ESihf wlaeayawmhonf/ um;
&ckdifbk&if rif;carmif; eef;wufpumv\taemufbuf b*Fvm;a'oESihf ywfoufaom tajctaerSefrsm;
yifjzpfonf/
rif;carmif;onf eef;wuf rMumrDyif b*Fvm;ta&;tcif;ESihf ywfouf olvQKdvTwfum vQKd0Suf
pkHprf;axmufvSrf;cJhavonf/ ol\&nf&G,fcsufrSm aumufMupf,kwfrmaom bk&if*sDrsm;tm; tjywfacsrIef;
a&;yifjzpfonf/ onfrSm ol\t"du &nfrSef;csufyif4/ t&m&mukd BudKwifwGufcsufNyD;jzpfaom taemuf
bk&ifcHnDawmf pBuFm0aw;(Alamanja)ppfwaumif;bk&ifcHonfvnf; vufOD;rIukd &,lum ay:wl*D
acgif;aqmif *GefZvDESihf ppfa&;r[mrdwf pmcsKyfcsKyfqkdonf/ pmcsKyft& *GefZvDu taemufbk&ifcHtm;
olESihfol\NrdKUawmf ppfwaumif;tm; umuG,f&ef ppfom;(400)ay;ykdYxm;onf/ &ckdifbk&if\wyfrsm;u
taemufppfwaumif;NrdKUawmftm; kwfw&ufrodrf;EdkifyJ (4)vMumrQ 0kdif;&HydwfqkdYxm;onf/ taemufbk&if
cHtzkdY pdwf"mwfusjcif;r&Sdacs/ aemufqkH;wGif atmifjrifrIrsm;ESifh tqifajyacsmarGUrIrSm tqkH;owfEdkifvdrfh
rnf[kyif arQmfvifhxm;onf/ okdY&mwGif tajctaet&yf&yfonf olarQmfrSef;wm;ovkd jzpfrvmcJh? ol\r[m
rdwfjzpfaom ay:wl*D *GefZvDESihf tmoHbk&ifwkdY vQKdU0SufpGm awGUqkHMuNyD; ppfwaumif;pm; rif;om;tm;
tultnDay;&ef ay:wl*Dppfom; wpf&mhav;q,fESihftwl cJ,rf;rD;ausmufrsm; trsm;tjym; axmufyHhay;ykdY
cJhaMumif; [lonfhowif;ukd &ckdifbk&ifu BudKwif&&SdoGm;cJhavonf/ odkYjzpf&m ol\nDawmf taemufbk&ifcH
tm; txD;usefjzpfap&ef ol\r[mrdwfjzpfaom ay:wl*DwkdYtm; ESdrfeif;&ef BudK;yrf;tquftoG,f
jzwfawmuf&ef BudK;yrf;onf/ &ckdifbk&if\ ppfwyfBuD;u ppfwaumif;ukd t"duxm; 0kdif;,HydwfqkdYxm;pOf
NrdKUxJ&Sd ay:wl*DwkdYrSm pdwf"mwfusqif;pjyKvmonf/ if;tjyif ay:wl*Dppfom;wkdYtaeESihf qifETJae&aom
ppfyGJukd NiD;aiGUvmMuonf/ ppfyGJrSm &ckdifrif;nDrif;om; nDaemifESpfOD;\ xD;eef;vkyGJ oufoufrQom
jzpfonf/ Mum;wGif tacsmifoufouf 'kucHae&aMumif; cHpm;od&SdvmMuavonf/5
1/
2/
3/
4/
5/

&ckdif&mZ0ifwGif pBuFm0aw;[k awGU&onf/ ay:wl*DrSwfwrf;rsm;wGif (Alamanza) [k azmfjyonf/


Suniti; P. 247, P. 250
Manrique. P. 302
A History of Chittagone PP. 250-251.
Manrique- P. 310, Suniti. P. 251

ajrmufO;D NrKd Uawmf

91

if;jyif ay:wl*Dppfom;wkdY\ pdwfxJwGif ,ckqifETJaeaomppfyGJrSm &ckdifrif;nDrif;om; nDaemifESpfOD;


\ tmPmvkyGJ xD;eef;vkyGJ oufoufrQomjzpfaMumif;? ol\tpfukdawmfbk&iftm; qefYusifonfhppfyGJjzpf
aMumif; cHpm;awG;xifvmcJhMujcif; jzpfonf/ okdYjzpf&m &ckdifbk&ifxH ukd,fpm;vS,ftzGJUwpfzGJUukd apvTwfum
olwkdY BuHKawGUae&aom tE&m,ftoG,foG,frS u,fwif&ef NyD;cJhaom udpt00twGuf cGifhvTwfyg&ef
wifjyvku
d af vonf/ vuf&t
dS aetxm;t& ay:wl*w
D o
Ykd nf NrKd UxJrS BuBhH uchH aH eEkid o
f nht
f aetxm; &So
d nfjzpf
&ckid b
f &k iftzkYd toufaygif;rsm;pGm &if;Ny;D wku
d cf u
dk &f rnft
h ajctaerS odum &Spd mG xGuaf yguf&&Scd ahJ vonf/
rif;carmif;vnf; tajrmftjrifBuD;pGmjzihf ppfoHtzGJUwpfzGJUukd apvTwfum *GefZvDtm; taemufbk&ifcHESihf
ay:wl*D *kdtmbk&ifcHwkdY csKyfqkdcJhaom pmcsKyfa[mif;ukd ed*kH;csKyfaponf/ if;tjyif olonf &cdkif{u&mZf
jzpf ay:wl*DEkdifiHbk&ifBuD;ESihfom wef;wl&nfwl rdwfaqGjzpftjzpfqufqHvkdaMumif;? tdEd,*kdtmbk&ifcH
qufqHa&;ESihf ywfouf if;tajctaersm;t&om qufvufaqmif&GufrSmjzpfaMumif; qif;'0wfuRef;ukd
*GefZvDtaeESihf udpt00ukd vkdufygaqmif&Gufvkdyguvnf; uREkfyfukd,fpm; aqmif&Gufay;EkdifaMumif;?
ol\vufatmufcH aus;uRefwpfOD;omjzpfaom olykefppfwaumif;pm;ESihf tquftoG,frjyKvkyfoifhaMumif;
odkYjzpf&m ppfwaumif;rS ay:wl*Dwyfrsm; tjrefqkH;qkwfcGmay;&ef jzpfaMumif;jzihf jywfom;pGm jyefMum;vkduf
onf/6
azmfjyyg &ckdifbk&if rif;carmif;\ enf;vrf;rSefrQwaom oHwrefa&;aqmif&GufcsufrsKd;rSm
qif;'0pfuRef;&Sif *GefZvDtay:rsm;pGmyif pdwfaomu yGm;apavonf/ if;tzkdY aMueyftm;&zG,fr&Sdaom
taetxm;yif jzpfonf/ *GefZvDu ay:wl*DvlrsKd;rsm;onf vGwfvyfpGm aexkdifwwfMuaom vlrsKd;rsm;jzpfMu
aMumif; if;wkdY\vGwfvyfcGifhukd olYtaeESihf xdef;EdkifaMumif; jyefMum;cJhonf/ okdYapumrl *GefZvDonf &ckdif
bk&ifu apvTwfcJhaom oHtzGJUtm; aumif;pGm{nhfcHum ppfwaumif;&Sd rdrdwyfzGJUtm; wyfacgufcJh&ef
TefMum;ygrnfhtaMumif;ESihf tu,fppfwaumif;&Sd ay:wl*Drsm;u if;\trdefYudk emrcHyguvnf; &ckdif
{u&mZf\tqkH;tjzwftwkdif; aqmif&GufEkdifygaMumif; jyefMum;cJhavonf/
*GefZvD\jyefMum;csufonf &ckdifoHukd,fpm;vS,ftzGJUtm; aMueyftm;&jzpfaponf/ if;aemuf
ppfwaumif;&Sd ay:wl*rD sm;xHoYdk *GeZf vD\ TeMf um;pmukd ,laqmifjyefco
hJ nf/ xkt
d zGUJ onfyif ppfwaumif;
NrKd U&Sd t0kid ;f cHae&aom ay:wl*pD pfom;rsm;xHoYkd oGm;a&mufNy;D ajzmif;jzqGaJ qmifrjI yKonf/ odaYk omf ay:wl*w
D Ykd
u ppfwaumif;pm; rif;om;tm; pGefYcGmxm;ypfcJh&ef jiif;qefcJh&m? aemufqkH; jyif;jyif;xefxef wkdufckduf&ef
qk;H jzwfvu
dk &f avonf/7 0kid ;f cHae&aom ppfwaumif;pm;\ wyfom;rsm;tzkYd wpfaeYwpfjcm; pdwyf sut
f m;i,f
p jyKacsNyD/ &efolESifh r&ifqkdifcsifawmhonfhtajctaewGif ppfwaumif;bk&ifcHrif;om;onf ol\&Jrufrsm;
tm; pdwf"mwfjrihfwifonfhtaeESihf olukd,fwkdif ppfajrjyifokdY &J0HhpGmoGm;a&muf &ifqkdifjyonf/ rif;om;\
pdwf"mwfjrihfwifa&; &nfrSef;csufrSm t&mra&mufcJh/ taMumif;rSm rarQmfvifhbJ &efolxHrS ypfcwfvkdufaom
tajrmufqHonf if;tm;xdrSefavonf/ if;'Pf&m &jcif;um; t0kdif;cHae&aom NrdKUapmifhwyfom;rsm;tzkdY
rsm;pGmwkefvIyfajcmufjcm;oGm;aponf/ xdef;rEkdif odrf;r&uGyfrsufudef;ESifh BuHK&onf/ rif;om;onf ol\
rdom;pkESifhtwl aemufqkH;acgif;csajrtjzpf qif;'0pfuRef;okdY qkwfcGmcJh&avonf/
6/
7/
8/

A History of Chittagone P. 252


A History of Chittagone P. 252

ay:wl*Dbkef;awmfBuD;\rSwfwrf;wGif

his son and dauther were allowed to drink the purert

milk of the catholicfaith

9/
10/

&ckdifrif;om;-pm 15? 16? 17


Dem Martin-JBRG, Vol-XVL, 1.PP. 11..12
Dom Martin JBRS. KVI. 1. P. 11 to 12 Sumiti, Chittagone under the Arakanse regime p.
253.

ajrmufO;D NrKd Uawmf

92

rdrdtmPm&&Sda&;twGuf aoG;om;t&if;ukd &efoljrifNyD; aqGrawmf rsKd;rpyfonfh EkdifiHjcm;om;ukdrS


tm;ukd;rdcJhaom ,kHpm;rdaom &ckdifawmf0if rif;om;wpfyg;rSm aemufqkH; rxifr&Sm;b0jzihf Zmwfodrf;rvS
jzpfcJh&ayonf/ ykd&ifemzG,faumif;onfrSm rdrd\bkd;bGm;bDbifrsm;rSm omuD0ifrif;rsKd;[k rmefrmewufcJh
jim;vnf; rdrd\opmrJhrIaMumifh r[maoG; r[mEG,f rdrd&ifaoG;i,frsm;rSm wkdif;wyg;,Ofaus;rIatmufwGif
BuD;jyif;cJh&NyD;aemufwGif trsKd;bmom omoemyg wkdif;wpfyg;\ 0g;NrdKjcif;ukd cHvkdufjcif;yifjzpfonf/
&ckdifbk&if rif;carmif; ppfwaumif;NrdKUukd odrf;,laomtcg wlawmf? wlrawmf? &ifaoG;i,frsm;ukd
tjyif;txef &SmazGco
hJ nf/ rawGU&acs/ aemufq;Hk wGif bk&if*sb
D ek ;f awmfBu;D wpfyg;u &cdik w
f yfrsm; txyfxyf
0kdif;&Haeonfhwyfrsm;Mum;rSm ckd;,lvGwfajrmufoGm;cJhaMumif; aMuuGJzG,fod&Sd&onf/9
if;aemuf rif;om;i,frS a'gifrmwif (Dam Martin)[lvnf;aumif;? rif;orD;i,frmS yufxked v
D m
(Petro Nila)trnfjzifh bk&if*sDbmom0ifwkdY\ vuf0,f if;wkdY\,Ofaus;rI "avhxkH;pHatmufwGif BuD;jyif;cJh
&avonf/10 if;aemuf at'D 1624-ckwGif ay:wl*Da&wyft&m&Sdtjzpf yg&SifauGUa&wyfwGif pwif
0ifa&muf trIxrf;onf/ &ckdifeef;kd; ADZ&Sdaom &ckdifrif;om;av;onf 1627 ckESpf rvumwkdufyGJrsm;wGif
vnf;aumif;? 1630 ckESpf 'wfcsfwkdY wkduf&aom puFmylwkdufyGJrsm;wGifvnf;aumif;? &ckdifaoG;Zmwdrmefukd
aumif;pGmjyoEkdif&m emrnfausmfMum;vmavonf/ if;aemuf at'D 1642 ckESpfwGif vpbGef;NrdKUodkY
oGm;a&mufum ay:wl*Dbk&if pwkwajrmuf*RefxH 0ifa&muftrIxrf;onf/ xkdtcsdefwGif ajrmufOD;xD;eef;udk
omuD0ifeef;kd;r[kwfaom trwfrsKd;rif;qufu qufcHaeav&m eef;kd;ADZrSefaom a'gifrmwiftm;
taMumif;jyK &ckdifeef;wGif;a&;ukd csKyfukdifcs,fvS,f&ef MoZmvTrf;rkd;&ef tBuHBuD;BuHcJhMuavonf/ odkY&mwGif
&ckdifwkdYvma&muf&m vrf;c&D; *Gwf[kwftilteD;wGif kwfw&ufuG,fvGefoGm;cJh&m ay:wl*DwkdY\BuD;rm;aom
tBuHrSm txrajrmufcJhawmhacs/11
rif;carmif;onf rdrd\nDawmftm; ESdrfeif;NyD;aemuf rdrdwdkY nDtpfukdMum; jyemykdrkdyGm;atmif
ajrmufxkd;yifhaumf jyKvkyfcJhMuonfh &efola[mif;jzpfaom ay:wl*DwkdYbufodkY rQm;OD;vSnhfum ppfqifa&;rsm;
jyKvkyfonf/ xkdtcsdefwGif ay:wl*Dacgif;aqmif *GefZvDonf qif;'0pfuRef;ukd ajcukwf,l tckdiftrm
pcef;csxm;onf/ if;ESihftwl 'kdrif[kdumA,f[kd (Dominho Carvalhe)qkdol ay:wl*Dacgif;aqmifwpfOD;
vnf; if;ESifhtwl yl;wGJtkyfcsKyfvsuf &Sdonf/ ay:wl*D *kdtmbk&ifcH\ tkyfcsKyfa&;rSm oD;jcm;uif;vGwfum
rif;rltkyfpkd;aeMujcif;jzpfonf/ olwkdY\t"du pD;yGm;a&;vkyfief;rSm yifv,f"m;jrvkyfief;yifjzpfonf/ &ckdif
a&wyfBuD;onf qif;'0pfuRef;tm; odrf;ykduf&ef wmplvsuf &SdacsNyD? tBuH&cufaeaom *GefZvDonf *kdtm
bk&ifcHcsKyfxH ppfulay;yg&ef urf;vSrf;cJhonf/ if;onf bk&ifcHcsKyftm; ppfultjrefqkH;apvTwfa&;twGuf
&efol &ckdifa&wyftm; tNyD;owfacsrIef;&ef &efa<u;ukd vufwkefYjyef&ef ponfh&ifhoD;aom tokH;tEIH;rsm;jzihf
qGJaqmifjycJhavonf/ tu,fbk&ifcHcsKyfxHrS ppfulom &&SdcJhvQif &ckdifa&wyf&efrS qif;'0pfuRef;tm;
u,fwifEkdifrnf[k ,kHMunfcJhonf/12 *kdtmbk&ifcHcsKyfu *GefZvD\ wifjyawmif;cHcsufukd vufcHNyD;
z&efppf'DrifZD,kdZkd (Francis de Maneses Roxo)acgif;aqmifaom oabFm(16)pD;yg0ifonhf a&wyfukd
apvTwfcJhonf/ xkda&wyfonf b*Fvm;yifv,fatmfxJokdY a&muf&SdcJhNyD; at'D 1615 ck atmufwkdbmv(3)
&ufaeYwGif &ckdifa&wyfESifh awGUqkHwkdufyGJjzpfonf/13 &ckdifa&wyfbufrS 'wfcsfa&wyfyg0ifulnD wkdufckdufay;
onf/ ay:wl*Da&wyfonf wkdufyGJrsm;tjyif;txef jzpfyGm;NyD;aemuf *GefZvDtm; jrpf0rS apmihfaecJhonf/
Ekd0ifbmvwGif *GefZvDonf oabFmtpif; (50)jzihf vma&mufyl;aygif;NyD; *pye'Djrpftm; qef csDwufoGm;
Muonf/ &ckdifa&wyfrawmf XmecsKyf&Sd&m OD;&pfawmifteD; awGUqkHwkdufyGJjzpfyGm;onf/ 'wfcsfa&wyfESihf
&ckdifa&wyfwkdY\ yl;aygif;ppfqifrI'PfaMumihf ay:wl*Da&wyf NydKuGJoGm;onfhtjyif uywdefrifZD,kdZkdvnf;
11/
12/
13/

,if;
M.S. Collis; Dom Martin (1606-1643) JBRS Vol XVI. 1, P-17
Suniti, Ph. D. P. 253, Dom Martin; P. 17 RIZVI-P. 76

ajrmufO;D NrKd Uawmf

93

wku
d yf w
JG iG f usq;Hk oGm;onf/ *GeZf vDtjrefq;Hk qkwcf mG xGuaf jy;&mokYd &ckid af &wyfrS xufcsyrf uGm wku
d cf u
dk o
f jzihf
14
tajrmuftrsm; usqkH;um oabFmtrsm;tjym;ukd &ckdifu vuf&odrf;ykdufEkdifcJhonf/
&ckdif&mZ0ifwGif ]]ou&mZf 977 ck 0guRwfvjynhf t*FgaeYwGif oabFmBuD;? avSBuD;? avSi,fwkdYESifh
wuG? uRefawmf aomif;wD;pm; bk&if*sDi,fonf bk&if*sDppfESifhwuG OD;&pfawmifwkdifatmif a&mufvmonf/
,if;odkYa&mufvmonfukd Mum;odawmfrlvQif ppft*Fgav;yg;ESifhwuG ukd,fawmfwkdif csDwufwkdufzsufav&m
rsm;pGmaom bk&if*sD ppfonf&rJ ufwo
Ydk nf ysupf ;D aoaMujcif;okYd a&mufojzif?h &GUH aMumufqw
k cf mG Muavonf/
b0&Sifrif;carmif;vnf; aemufxyfcsDvkdufawmfrlvsuf aomif;wD;(qif;'0pfuRef;)wkdifatmif wkdufckdufzsuf
qD;awmfrlavonf/}}][k azmfjyxm;onf/15
*GefZvDonf *kdtmrS ay:wl*Da&wyfESihf rdrdwyfysufukd xdef;um qif;'0pfuRef;odkY qkwfvmcJhonf/
*kdtmrS uRef&Sdaoma&wyf ysufjyefoGm;aomtcg *GefZvDtm; rBudKufrESpfoufawmhaom aemufvkduftrsm;
tjym; if;wkEYd iS t
fh wl vku
d yf goGm;Muonf/ xkEd pS t
f wGi;f rSyif &ckid b
f &k ifonf qif;'0pfuRe;f tm; odr;f yku
d v
f u
dk f
NyD; ay:wl*Dtrsm;tjym;ukd okwfoif&Sif;vif;cJhonf/ *GefZvDrSm xGufajy;vGwfajrmufoGm;&m aemufykdif;wGif
owif;tpte wpfpkHwpf&m rMum;&awmhacs/16
qif;'0pfuRef;ta&;tcif;NyD; aemufykdif;wGif b*Fvm;yifv,fatmftwGif; ay:wl*DwkdY\ MoZm
tmPmrS kwfw&ufusqif;oGm;avonf/ &ufpufMurf;MuKwfpGm tkyfcsKyfcJhaom *GefZvDacwfrSm q,fpkESpf
wpfckwkdif &SnfMumcJhonf/ if;rSm ol&owdt&mwGif xl;cRefaomfvnf; ol\ywf0ef;usifESihf olvkyfaqmifcJh
&aom "avhpkdufu yifv,f"m;jrbufokdYom OD;wnfcJhonf/ aemufykdif;wGif ay:wl*DwkdY axmifxm;jcm;em;
jcif; rjyK&Jawmhacs/ okdYaomf b*Fvm;yifv,fatmftwGif;vnf;aumif; &ckdifajrvnf;aumif;? ay:wl*Drsm;
&Sdae&jcif;onf a>rayG;cg;ykdufxJ ydkufxm;ouJhokdYvnf;aumif;? tdyfaysmfaeaom e*g;BuD;uJhokdYvnf;aumif;?
&Gmom;rsm;vufcsufjzifh jyif;xefpGm 'Pf&m&&Sd owdarhaeaom usm;tkdBuD;wpfaumifuJhokdYvnf;aumif;?
tcsdefra&G; tE&m,f&SdaeaMumif; aemufydkif; if;wkdY\vIyf&Sm;rIrsm;u oufaoxlvQuf&Sdayonf/
at'D(1609)ckESpfwGif bmvktjynf ta&;tcif;wGif &ckdifbk&if yg0ifcJhonfhtcsdefup r*kdwkdYonf
&ckdifwkdYtm; tNrJapmihfMunhfaecJhonf/ qufqHa&;wif;rmcJhonf/ &ckdifESifhr*kdwkdYonf yifv,fa&aMumif;wGif
wkduf&nf ckduf&nf pGrf;&nf xufjrufaom ay:wl*DwkdYtm; tNydKif wynhfarG;jrLvkdMuonf/ r*kdwkdYu [l*vD
NrdKUtm; tajccHpcef;cscGifh aexkdifcGifhjyKonf/ vGwfvyfcGifhjyKonf/ ay:wl*DwdkYrSm a&aMumif; ul;oef;a&mif;
0,f,if; tcGifhomygu yifv,f"m;jrtjzpf vk,ufwkdufckdufMuonf/ aemifwGif ykdtacsmif&vG,faom
yifv,f"m;jrvkyfief;tvkyfukd ckHriftoufarG;jrLvmMuonf/ aemifwGifykd twifh&Jvmum yifv,f"m;jrrS
wpfqifhwufum b*Fvm;yifv,fatmf urf;ajc&Sd aus;&Gmrsm;okdY wufa&mufum ypnf;rsm;vk,ufjcif;?
aemifwGif ypnf;,lwifruawmhyJ? ypnf;ukdvnf;,l? vlukdvnf; uReftjzpf zrf;onfhtxd wpptwifh&J
toGifajymif;vmcJhonf/ **Fgjrpf0uRef;ay:urf;ajcwpfavQmuf vlaetdrfajcrsm; r&Sdoavmuf &Sm;yg;vm
onf/ wcgw&H b*Fvm;twGif;ykdif; 'um;NrdKUteD;xd oGm;a&mufwkdufckdufMuonf/ uRefzrf;jcif;rSm wpfaeY
wpfjcm; BuD;yGm;vmcJhonf/ ay:wl*Drsm;ESifhtwl &ckdifyifv,f"m;jrrsm;vnf; awGU&onf/ &ckdifbk&ifuvnf;
vspfvsLSKxm;cJhonf/ taMumif;rlum; uRefa&mif;0,fa&;rSm &ckdifbk&ifwkdYtwGuf pD;yGm;a&;vkyfief;rSm
wGufajcukdufovkdyif EkdifiHa&;twGufvnf; taxmuftuljyKonf/ EkdifiHa&;usm;uGufwGif wpfuGufomap
14/

Dunvers. p. 180

&ckdif&mZ0ifopfusrf;? pm-167
JASB,NS. XVIII (1922) P. 47

15/

&ckdif&mZ0ifopfusrf;-pm-167
i^rnf&mZ0ifayrl-(0rf;)csyf

16/

RAZVI P. 77
Danvers p. 131

ajrmufO;D NrKd Uawmf

94

onf/ &ckid rf ,fEdk iS hf e,fpyfjcif; xdpyfvQu&f &dS m? r*krd S vltiftm; ,kwaf vsmah ponft
h csuaf Mumifh oabmwl
cJh&jcif;jzpfonf/ wpfaeYwGif r*kdwkdYu ppfwaumif;ukd odrf;,lrnf[k wGufqxm;aom &cdkifwkdYonf ay:wl*D
wkdYtm; vufoyfarG;xm;NyD; uRefzrf;jcif;ESifh uRefa&mif;0,fa&;vkyfief;rsm;ukd tm;ay;jcif;jzihf vlOD;a&
avsmhenf;um tiftm;avsmhvmaprnf[k wGufqcJhonf/17
&ckdifyifv,f"m;jrrsm;yg yl;aygif;vm ay:wl*D"m;jrrsm;rSm ykdrkdtiftm;aumif;vmonf/ ay:wl*D
yifv,f"m;jrrsm;ESihftwl &ckdifbufrS yifv,f"m;jyrsm; 0ifa&mufwkdufckdufjcif;ukd wm;qD;&ef r*kdwkdYonf
umuG,af &;tpDtpOfrsm; jyKvyk cf ahJ omfvnf; t&mra&mufc?hJ r*d{k u&mZf &Sm*s[
D efvufxufwiG f wku
d o
f abFm
(768)pD;ukd vufeuftjynht
f pkEH iS fh 'um;wGif pcef;csaeapNy;D ESrd ef if;aponf/ ok&Yd mwGif rQaom a&wyfrmS
&ckdifyifv,f"m;jrwkdY &efukd uGmuG,fay;Ekdifjcif; r&Sdacs/ &ckdifwkdYu wkduf&nfckduf&nfrSm r*kdwkdYxuf rsm;pGm
omvGeo
f nft
h jyif ol&owt
d &mwGiv
f nf; &ckid u
f dk r,SOEf idk af cs/ r*kw
d u
dk o
f abFm 14 pD;rS 15pD;cefY yg0ifonfh
a&wyfukd &ckdifoabFm 4pD; 5pD;rQjzihf vuf&zrf;qD;jyac:aqmifjcif;? acsrIef;jcif;rsm; jyKvkyfEdkifonf/18
xd p G r f ; &nf & S d M uonf / 1672 ck E S p f azazmf 0 g&D v wpf v wnf ; wG i f b*F v m;e,f r S zrf ; qD ; vmaom
aus;uRefaygif;rSm (1000)cefY &Sdonf[kqdkonf/
r*kw
d o
Ydk nf a*g (Gaud) tm; odr;f yku
d Nf y;D aemufwiG u
f m; &ckid ef ,fta&;ESifh ywfouf wif;rmrIjyo
vmonf/ ppfwaumif;tm; &ckdifwkdYxHrS odrf;ykdufEdkifygu r[mAsL[mt& rnfonfhcgrS rvkHNcHKaMumif;ukd
aumif;pGmoabmaygufMuonf/ ppfwaumif;rSm b*Fvm;e,f\ ta&SUbuf ckdifwpfckrQomjzpfaMumif;ukd
vnf; azmfjyvmonf/ ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pf\ rSwfwrf;t& r*kdbk&if *s[ef*g (Jahangir)
onfvnf; if;\tpOftquf rif;rsm;uJhodkYyif qifjzL&Sifbk&ifwpfyg;jzpfvkdaom qE&SdaMumif;qkdayonf20/
ppfwaumif;odkY 0ifa&muf&ef ukef;aMumif;? a&aMumif;ESpfvrf;teuf a&wyft&mwGif &cdkifukd r,SOfEkdifacs/
odaYk omf avsmw
h u
G
f um; r&? &ckid af ejynfawmf ajrmufO;D NrKd Uum; tvSr;f a0;vSonf/ 'umNrKd UawmfrS r*kad &wyf
onf **FgjrpfaMumif;twkdif; pkefqif;vmygu ajcmuf&ufrS &Spf&uftxdom Mumwwfayonf/ r*kdESihf &ckdifwkdY
tzkdY b*Fvm;jrpf0uRef;ay:rS jrpfacsmif;aygrsm;jcif; t[efYtwm;rsm;rSm Munf;wyfcsif; xdyfwkduf&ifqkdifrIukd
enf;yg;aponf/22
at'D 1616 ckESpfwGif uGyfqifcef (Qasin Khan) onf &ckdifbk&ifykdif ppfwaumif;tm; csDwufwkduf
ckdufonf/ if;ukd,fwkdifu bmvkttm; odrf;,lNyD; aemufwef;pcef;tjzpf aexkdifonf/ tyf'GefemAD d)
tm; (Abdan Nabi) tm; aoewfukdifppfonf ig;axmif? jrif;onf ig;axmif? wkdufqif ESpf&m? ppfavS
wpfaxmifyg0ifaom wyfjzihf ppfwaumif;odYk csw
D ufwu
dk cf u
dk v
f monf/ r*kw
d yfrsm; ppfwaumif;okYd OD;wnf
csw
D ufvmonfo
h wif;rSm &ckid b
f &k ifrif;carmif;u csucf si;f a&muf&cdS o
hJ nf/ if;aemuf ppfwaumif; taemuf
ajrmufbuf rkdif 20 tuGm&Sd uwf*g;(Katgher) cHwyfukd r[mAsL[ma&S;wef;cHwyftjzpf owfrSwfNyD;
if;okdY ol\ukd,f&HBuD; (AkdvfcsKyf)tm; wkdufqif av;&m? ajcvsifppfom; wpfodef;? oabFm 1000jzihf
apvTwfonf/ ukd,fawmfwkdifurl ppfokH;odef;? jrif;ppfonfawmf wpfaomif;? qifwyf? a&wyfwkdYjzihf
ppfwaumif;wGif tckdiftrm pcef;csaeonf/22 odkY&mwGif &ckdifwkdY\ cHwyfwnfaqmufrI rNyD;ao;onfukd
owif;&xm;aom r*kdppfAkdvfcsKyfESpfOD;? (Sarhad Khan) ESifh Shaykh Kamal) onf &ckdifa&S;wef;cHwyfpcef;
17/

cifarmifGefY pm-149-150
History of Chittagone. p. 254

18/
19/
20/
21/
22/

Bernier, Mogul Empire, p. 173, 179


Hervey, Burma, P. 143
Manrique p. 283
A History of Chittagone p. 254-257
A History of Chittagone, P. 258-259
Chittagone District Gazettear, p. 77 Bahaustan, 1, 406

ajrmufO;D NrKd Uawmf

95

uwf*g;ukd ppfrsufESmESpfckzGifhum tmkPfOD;wGif kwfw&uf 0ifa&mufwkdufckdufMuonf/ cHwyfwGif;&Sd &ckdif


ppfom;rsm;xHrS rarQmfvifhyJ jyif;jyif;xefxef ckcHwkdufckdufrIukd cH&onf/ cHwyftwGif;rS tajrmuf? aoewf?
av;jrm;? AkH;ESihfausmufcJ ausmufwkH;rsm; wyfqifypfvTwfonf/ avmufvGJvufeufrsm;jzihf jyif;jyif;xefxef
ypfcwfckcHMuonf/ vloltiftm;rsm;jym;vSaom r*kdwkdYtzkdY ZGJvkHYvjzihf zdwkdufvQif atmifjrifEdkifaomfvnf;
nwkdufyGJukd a&SmifvTJvkdaom tcsKdUAkdvfcsKyfwkdY\ tBuHay;rIaMumihf aemufwpfaeY eHeufwGif qufwkduf&ef
wyfqw
k cf ahJ vonf/ aoemywdcsKyv
f nf; xkt
d Buu
H dk vufco
H abmwlonf/ if;wkYd twku
d t
f cdu
k f acw&yfqidk ;f
xm;rIonf &ckdifwyfrsm;tzkdY umuG,fa&;tpDtpOfykd aumif;rGefvmaponf/ aemufwpfaeYeHeufwGif
r*kdwkdYvma&mufwkdufckdufMuonf/ rGef;wnfhcsdefxd cHwyfukd odrf;,lEkdifjcif; r&Sdacs/ aemufqkH;wGif cHwyfwpfck
vk;H ukd 0kid ;f &Hyw
d q
f x
Ydk m;&ef qk;H jzwfMuonf/ okaYd omf if;wkYd 0kid ;f &Hyw
d q
f rYdk t
I BurH mS &ckid w
f t
Ydk wGuf twm;tqD;
'kura&muf&SdEkdifay/ cHwyf\ ta&SUbufjcrf;wGif jrifhrm;aom (Sitakunda) awmifwef;u cHwyftm;
tumtuG,fay;xm;ovkd wnf&Sdaeayonf/
xkt
d csed w
f iG f uk,
d &f BH u;D (&ckid pf pfaoemywd)\wyfrsm;onf r*kw
d \
Ydk a&S;wef;ukd aemufwef;pcef;rsm;
ESihf jzwfawmufapNyD; if;wkdYtm; &dumtcuftcJ &Sdaponf/ xkdYaMumihf r*kdAkdvfcsKyfESpfOD; (Sarhad Khan
d cf w
H yfudk 0kid ;f &Hxm;onfh a&SUwef;wyfrsm;
and Shaykh Kamal) wkYd Bu;D Muyfaom aemufwef;wyfrsm;tm; &cki
twGuf &dumykdYwm0efukd ,laponf/ &ckdifwkdYonf tcGifhaumif;,lum ppfaMumif;ESpfaMumif;Mum;wGif opfcH
k dk atmifjrifpmG wnfaxmifEikd cf o
hJ nf/ r*kAd v
dk cf sKyEf pS Of ;D rSm &ckid w
f yfrsm;tm; vIy&f mS ;rI
wyf (Stockade) wpfcu
ukd rnfokdYrQxdef;csKyfEkdifpGrf; r&Sdacs/ &ckdifcHwyf\ 0kdif;&HckdufckdufydwfqkdYxm;aom &dumtaxmuftyHh
jzwfawmufcH&onfh tcuftcJrsm BuHK&awmhonf/ enf;jzihf &efolukd 0kdif;&HydwfqkdYxm;&mrS &efolu
rdrdwkdYtm; 0kdif;,HonfhtjzpfrsKd;ukd r*kdwyfrsm; BuHKawGU&awmhonf/ r*kdppfaoemywdcsKyfvnf; vkH;0rausreyf
jzpfum if;\vufatmuf AkdvfcsKyfESpfOD; (Sarhad Khan and Shaykh Kamal) wkdYtm; &dumrsm;ukd
jzwfawmufaeonfh &ckdifppfwyftm; rnfonfhtaMumif;aMumihf ,aeYxd racsrIef;Ekdifoenf;[k ar;onf/
AkdvfcsKyfESpfOD;wkdYu oifhtaeESihf &ckdifwkdY\ t"ducHwyf(Knathghar)ukd rodrf;ykdufEkdifovkd uREkfyfwkdYtaeESihf
vnf; opfcHwyfukd rodrf;Ekdifjcif; twlwlygbJ[l rxdav;pm; yrmrcefY jyefMum;vkdufavonf/23
wpfaeYwpfjcm; qkd;&Gm;vmaom tajctaersm;aMumihf r*kdwkdY\wyfrsm;rSm xdef;odrf;&cufvmonf/
&dum r0 pdw"f mwfvnf; usqif;vmonf/ rk;d &moDvnf; rMumrD usa&mufawmhrnfjzpf&m r*kpd pfaoemywd
onf aemufqkH;wyfrsm;tm; qkwfcGmapcJh&avonf/ qkwfcGmaomr*kdwyfrsm;tm; &ckdifwyfrsm;u vkdufvH
wku
d cf u
dk &f m av;vHaomtajrmufBu;D rsm;ESifh aygufuaJG pwwfaom,rf;rsm;tm; &efov
l ufxJ ra&muf&adS p&ef
r*kdwkdYu rD;IdUzsufqD;um uaomuarsm wyfqkwfcJh&onf/ enf;jzihf 1616 ck arvtwGif; r*kdwkdY\
usL;ausmfppf tqkH;owfcJh&avonf/24
odkY &ckdifa&SUum ppfpcef;wpfckukd atmifjrifpGm rodrf;ykdufEkdifjcif;twGuf r*kdppfAkdvfcsKyfrsm;tzkdY
rsm;pGmyif t&Suf&aponf/ acwfNydKifrSwfwrf;rsm;u okdY ta&;edrfhjcif;onf tawGUtBuHKenf;yg;aom
ppfAkdvfcsKyftm; aoemywdcsKyftjzpf wm0efay;rdjcif;? ppfAkdvftcsif;csif; yl;aygif;dEIdif;rI r&Sdjcif;? trdefYemcH
rIenf;yg;jcif;? e,fajra'o ruRrf;usifjcif;? enf;y&d,m,f r<u,f0jcif; wkdYaMumihfjzpfonf[k rSwfwrf;wif
azmfjyxm;onf/ if;tjyif &ckdifppfom;wkdY\ awmwGif;wkdufyGJ uRrf;usifrI? owdAswfd&SdrI? BuHHhckdifrIESihf
ppfwaumif;a'o\a&ajr? yx0Dtaetxm;onf &ckdifppfom;rsm;tzkdY tuRrf;w0if&SdNyD; jzpfaejcif;wkdYu
23/
24/

Baharistion, 1,p-408
A History of Chittagone p. 260
Chittagone District Gasetteer p. 78
A History of Chittagone p. 260
Baharistion, 1,p-407, 408

ajrmufO;D NrKd Uawmf

96

r*kdwkdYtwGuf ta&;edrfhapaomtcsufrsm; jzpfavonf/25


odkYaomfvnf; ppfwaumif;ukd rodrf;ykdufEkdifygu r*kdtifyg,mtm; tcsdefra&G; 'kuay;EkdifaMumif;
aumif;pGmoabmaygufaom r*kdwkdYonf at'D 1621-ckESpf? rwfvwGif tbbm[ifcef (Ibrahim Kham)
onf xkd;ppfBuD;wpf&yf qifETGJjyefavonf/26
r*kad cwfNyKd if orkid ;f q&mwku
Yd ppfqifa&;onf &ckid w
f t
Ydk m; tjywfacsreI ;f a&;ESifh ppfwaumif;tm;
odrf;ykdufa&;twGufjzpfaMumif;? ppfAkdvfcsKyfonf ppfqifa&;twGuf (2)ESpfwmrQ BudKwifpDpOfcJhaMumif;
azmfjyMuonf/27 ay:wl*DacwfNydKifrSwfwrf;wGif r*kdwkdYonf ppfwaumif;odrf;ykdufa&;twGuf &ckdifykdifeuf
twGi;f aexkid Mf uaom ay:wl*rD sm;tm; yl;aygif;BupH nfMu&ef vQKUd 0Supf mG pnf;k;H qufo,
G cf ahJ Mumif;? olvQKrd sm;
28
apvTwfcJhaMumif; qkdayonf/ okdYaomfvnf; xkdvQKdU0SufBuHpnfrIrSm vkH;0ratmifjrifcJhacs/ ay:wl*DwkdYonf
r*kdwkdYxuf &ckdifwkdYukd ykdrkdaMumuf&GHUum &ckdifopmcHtjzpfom aexkdifvkdaMumif; qkdayonf/29 rnfodkYyif
qkdapumrl r*kdwkdYonf ppfwaumif;ukd &ckdifwkdYxHrS odrf;ykdufEkdifa&;twGuf tNrJwef;qEjyif;jyaecJh&m
,ckppfqifa&;rSmvnf; tbufbufrS tjynhftpkH BudKwifpDpOfcJhayonf/ xl;jcm;onfrSm ,ckxkd;ppfukd
qkd;&Gm;vSaom b*Fvma'o\ rkwfokef&moDOD;ukdrS a&G;cJhjcif;ESihf xkd;ppfqif&m vrf;aMumif;ukdvnf; r*kdwkdY\
ork;d usvrf;r[kwyf J awmawmifxx
l yfaom vrf;opfudk a&G;cs,cf jhJ cif;yifjzpfonf/ vrf;rSm Bwyd &l bk&ifrsm;
tokH;jyKcJhaomvrf;aMumif;yifjzpfonf/ kwfw&uf tikdufrdap&ef jzpfEkdifonf/ ppfqifa&;wGif jrif;ESihf
ajcvsifav;aomif;? qifwpfaxmifESpfh ppfwkdufavS ESpfaomif;yg0ifonf/30
Bwdyl&bmvltESihf ppfwaumif;e,fpyf&Sd zeD (Feni) jrpfESpfoG,fukd cufcJpGm jzwfoef;NyD;aemuf
yk
d oGm;vm&ef cufcaJ om awmawmifxx
l yfonfah e&modYk a&muf&v
dS monf/ vrf;r&S
d vrf;ukd rdrad zmufMu
&onf/ aoemywdcsKyf bk&ifcHukd,fwkdifyif vrf;xGif&onf/ a&aMumif;wyfom;rsm;tzkdY a&pD;oefjcif;?
usO;f ajrmif;jcif;? tauGUtaumufrsm;vGe;f aom jrpfacsmif;rsm;aMumif?h a&SUwk;d &ef tcuftcJ BuKH awGUMu&onf/
rnfokdYyifjzpfap bk&ifcH tvm,m[ifcef (Ibrahim Khan) um; &nf&G,fcsufrajymif;? ZGJvkHYvukd tvsOf;
ravsm?h olu,
dk w
f idk f avSi,fwpfpif;jzihf c&D;Murf;ukd ESio
f nf/ jrif;rsm;tzkYd a&SUwk;d &ef rwk;d Ekid af wmh? ppfqifrsm;
tzkdY raxmif;wmvSaomfvnf; udk,fhvrf;ukd,fxGif ukd,fwkdifvrf;azmufae& c&D;zifhonf/ rwGifvS/
onftajctaewGif bk&ifcHceftm; BuD;rm;aom tcuftcJwpfcku ajcmufvSefYaeacsNyD/ if;rSm if;\c&D;
&SnMf urf; ESiaf e&onfw
h yfrsm;tzkYd &dum tcuftcJyif jzpfonf/ vrf;yef;qufo,
G af &;cufco
J nfh vkad e&m
rsKd;wGif vltenf;i,frQtwGufyif &Sm&azG&onfrSm rvG,fulacs/ teD;tem;wGifvnf; &Gmr&Sd? vlr&Sd
wrifwum vlrawGU&atmif awm&dyfawmif&dyfckd vmcJh&jcif;jzpfonf/ onfvrf;ESifh onfppfqifa&;ukd
olukd,fwkdifyif a&;qGJ olukd,fwkdifyif a&G;cs,fcJhonf/ c&D;vGefvmNyD;rS ola&G;cs,fcsrSwfcJhaom
ppfa&;r[mAsL[mrSm tBuD;tus,frSm;,Gif;aeaMumif; awGU&Sd&avonf/ aemufqkH;wGif pdwf"mwf
tBuD;tus,f ysuf,Gif;aeaom r*kdwyfBuD;tm; wyfrysuf&atmif xdef;,if; qkwfcGmcJh&avonf/31
odkYr*kdwkdY ppfwaumif;odrf;a&; ppfqifrI ratmifrjrifjzpfcJh&rIrSm EkdifiHtzkdY pdwf"mwfa&;? EkdifiHa&;?
vlraI &; tbufbufrS usqif;,k,
d iG ;f rIudk jzpfay:aponf/ if;aemufwiG f r*kpd pfom;rsm;tzkd &ckid pf pfom;rsm;
25/
26/

A History of Chittagone p. 262


Chittagone Gozettear p. 78
A History of Chittagone p. 262

27/
28/
29/
30/
31/

Fathya p. 183
Manrique p. 147
A History of Chittagone p. 262

,if; pm-263
A History of Chittagone p. 262

ajrmufO;D NrKd Uawmf

97

ukd aMumuf&GHUjcif;? r,SOfqkdif&Jawmhjcif;wkdYrSm tpOftvmwpf&yf jzpfvmavawmhonf/ ppfwaumif;ukd


&ckdiftkyfcsKyfaom umvwpfavQmufvkH; &ckdifwkdYonf ay:wl*Dyifv,f"m;jrrsm;tm; wynhfarG;um r*kdykdifeuf
twGif;odkY twm;tqD;rJhpGm csif;eif;0ifa&mufNyD; vk,ufzsufqD;Akkdvfus pkd;rkd;cJhMuavonf/ enf;jzihf
r*kw
d t
Ydk zkYd &ckid jf ynfudk wku
d cf u
dk
f b,fawmhrS r&Ekid rf nfr[kwaf om wkid ;f jynftjzpf txifBu;D um taMumuf
Bu;D aMumufaeayonf/ &ckid w
f o
Ydk nf &efow
l Ydk vk;H 0r,SOEf idk af om a&wyfBu;D ESifh Munf;wyfBu;D &So
d nfuv
dk nf;
if;wkdYvufawGUjrifMu Mum;Mu&ayonf/
r*kd&mZ0if pma&;q&m q&mwmvpf(Talish) u? &ckdifwkdY\ pGrf;tm;rSm trSefyiftHhMoavmufatmif
tiftm;awmifhwif;onfrSm rSefaomfvnf; r*kdwkdY aMumufpdwfu ykdvGefuJaeayonf/ [k azmfjyxm;ayonf/
if;u &cdkifa&wyftiftm;ESihfywfouf]]&ckdifa&wyfwGif ppfoabFm 10000&SdaMumif;? oabFmrsm;wGif
wyfqifxm;aom tajrmufvufeufrsm;rSm ra&wGufEdkifavmufatmif rsm;jym;vSaMumif;? &ckdifa&wyf
csDvmNyD;qkdvQif yifv,fjyifwpfckvkH;rSm vIdif*,ufxum azG;azG;jzLrQ &SdaeaMumif;}} azmfjyxm;ayonf/32
&ckdifwkdY a&wyfpGrf;tm;ESihfywfouf acwfNydKifrSwfwrf;wpfckwGif ]]&ckdifwkdYonf wkduf&nfckduf&nfwGifvnf;
aumif;? ol&owdt&mvnf;aumif;? r*kdwkdYxuf omvGefonfjzpf&m wkdufoabFmi,f av;ig;pD;cefYrQESihf
r*kdwkdY\wkdufoabFm14 pD;rS 15 pD;txd yg0ifaoma&wyfukd wkdufckdufzsufqD;jcif;? vuf&zrf;qD;jcif;rsm;
jyKvkyfEkdifMuonf/33 [kazmfjyxm;ayonf/
r*kd&mZ0ifq&mwpfOD;u ppfwaumif; 'umNrdKUtxd urf;ajcwpfavQmufwGif aus;&Gmqkdrqkdxm;bd
tdrfwaqmifrQyif rawGU&awmhacs/ b*Fvm;yifv,fxJ oGm;vmaeaom oabFmrsm;rS oabFmom;wkdYonf
rdrdwkdYbufrS vufeufukdiftiftm; wpf&mcefY &SdaeapOD;? yifv,f"m;jyav;a,mufcefYjrifvQif awmfygao;\/
vGwfatmifajy;ayguf&SdEdkif uHaumif;onf[k awG;xifMuonf/34 [k azmfjyxm;onf/
&ckdifay:wl*D uRefa&mif;0,folrsm;onf r*kdykdifeuftwGif; jrpf0rSrkdif(120)txd 0ifa&mufNyD;
wkdufckdufMuonfxd twifh&JMuonf/ twm;tqD;vnf; r&Sd/ r*kdt&m&SdwkdYuvnf; xdyfwkdufr&ifqkdif&JbJ
a&Smifajy;Muonf/ okdY twifh&JpGm pGefYpm;rIonf 'um;NrdKUodkYyifvQif rMumcP0ifa&mufpD;eif;rI'Pf
cHcMhJ u&m? bk&ifcw
H pfO;D onf 'um;NrKd Utm; yifv,f"m;jy&efrS rumuG,yf J xGuaf jy;cJ&h onf/ t&m&Sw
d pfO;D tm;
35
&mxl;rS z,f&Sm;cJh&bl;ayonf/ tajctaersm;onf r*kdwkdYtzkdY &ckdifwyfrawmftm; &ifqkdif&ef
yifukd,ftm;jzihf aMumuf&GHUtm;i,fpdwf &GHUrnfrSm obm0usvSayonf/
r*kdwkdY\ ppfwaumif;odrf;ykdufa&; ppfqifrIrsm;onf &ckdifbk&if\e,fjcm;a'oqkdif&m rl0g'tay:
rsm;pGmyif tusKd;oufa&mufrI &Sdavonf/ &ckdifbk&ifonf xkdtcsdefrSpwifum aejynfawmf\ ajrmufykdif;
vkHNcHKrItwGuf obm0twm;tqD;rsm;ukd pwiftokH;csonf/ ajrmufykdif;ppfwaumif;e,f wpf0Srf;vkH;&Sd
urf;kd;wef;ESifh awmifwef;Mum;wGif vlaexkdifrIukd pepfwus pDrHudef;jyKvkyf avsmhcsvkdufonf/ if;aemuf
opfawmukd xlxyfpGm pkdufysKd;aponf/ rkwfokefrkd;&&Sd&m a'ojzpf&m obm0opfawmBuD;tjzpf (wpf)ESpf?
(ESpf)ESpftwGif; BuD;rm;us,fjyefYajymif;vJvmcJh&m r*kdwkdY\ukef;vrf;rS usL;ausmfrIwkdYukd [efYwm;aponfh
obm0twm;tqD;yif jzpfayonf/ 'kwd,taeESihf a&aMumif;rS usL;ausmfvmrnfh r*kd&eftwGuf &ckdifbk&if
onf 'D,if;*g;yifv,furf;pyfNrKd UwGif ay:wl*w
D t
Ykd m; r*k&d efrS umuG,yf grnf[al om uwdu0wfjzihf tajccs

32/
33/
34/
35/

A History of Chittagone p. 264


Talish. Fathiya, pp. 179-180
Ghosh, J,M. Magh Raider in Bengal-1960.
Bernier. Mogul Empire, p. 173

xGef;a&Tckdif? &ckdifa&SUa[mif;NrdKUawmfrsm; pm-68


&wema&Tajr-pm-145? Collis, Great Image p. 111.
A History of Chittagone p. 265

ajrmufO;D NrKd Uawmf

98

aexkdifcGifhjyKxm;ayonf/ aemufykdif;wGif ay:wl*DwdkYonf uRefukeful;jcif;vkyfief;ukd wkd;csJUvkyfukdifvm&m


b*Fvm;yifv,fatmf\ t"duuRefa&mif;0,f&m pcef;NrdKU jzpfvmcJhonf/ uRefrsm;zrf;qD;a&mif;0,fa&;rSm
&ckid b
f &k ifwt
Ydk wGuf pD;yGm;a&;wpfck jzpfonfomru Ekid if aH &;twGuv
f nf; taxmuftuljyKonf/ &ckid o
f nf
tdEd,r*kdESihf e,fpyfxdpyfvQuf&Sd&m r*kdwkdYtiftm;aumif;vmwkdif; &ckdifbufokdY vltiftm;ESihfzd usL;ausmf
rnft
h E&m,fudk pk;d &dr&f avonf/ xkaYd Mumifh wbuftiftm;,kwaf vsmah prnfh vkyif ef;rSeo
f rQ &ckid b
f &k ifwu
Ydk
tm;ay;&rnfjzpfonf/ wpfaeYwGif r*kdwkdYonf ppfwaumif;ukd odrf;ykduf,lvdrfhrnf[k wGufqxm;aom
&cdkdifbk&ifonf ay:wl*DwkdYtm; vufoyfarG;NyD; uRefzrf;jcif;ESihf uRefa&mif;0,fjcif;vkyfief;rsm;ukd tm;ay;
jcif;jzihf r*kdrif;wkdY\e,fy,frS vlOD;a&avsmhenf;um tiftm;avsmhyg;apjcif;jzihf r*kdtiftm;pkrsm;ukd
wGefvSefz,f &Sm;apcJhjcif;jzpfonf/36
r*krd w
S w
f rf;wGif rif;carmif;ac: [lped &f mS ;tm; &ckid b
f &k ifrsm;xJwiG f wefc;dk tBu;D rm;qk;H ? tatmifjrif
37
rIt&qkH;aom &cdkdif{u&mZftjzpf azmfjyMuayonf/ olonf ol\EkdifiHtwGif; olykefrsm;tm; aumif;pGm
ESrd ef if;cJh at;csr;f om,mcJo
h nf/ OmPfeOD mPfeufrsm;vSaom e,fcsUJ ay:wl*w
D t
Ydk m; rvIyEf idk af tmif aumif;pGm
xdef;csKyfEdkifcJhonf/ urmwvTm; atmifjrifrIrsm;cJhaom e,fcsJUr*kdwkdY &efukd aumif;pGm umuG,fwGef;vSefEkdifcJh
onf/ bkd;bGm;bDbifrsm;\ &ckdife,fy,f tus,ft0ef;rsm;ukdvnf; xdef;odrf;EdkifcJhonhftjyif e,fajrtopf
rsm;yg pnf;kH;odrf;oGif;EdkifcJhaMumif; awGU&onf/38

36/
37/
38/
39/

Ibid p-265.

cifarmifGefY? a'gufwm ay:wl*Djrefrm pm 149-150


History of Bengal, vol ii-publ Dacoa University p- 243 (proved to be the greatest and
most successful conqueror)
A History of Chittagone p. 265

ajrmufO;D NrKd Uawmf

99
oD&dok"r&mZm (at'D 1622-1638)

rif;carmif; ewf&GmpHNyD;aemuf om;awmfBuD; oD&dok"r&mZmonf at'D 1622-ckESpfwGif ajrmufOD;


NrdKU xD;eef;ukd qufcHonf/ rif;carmif;\ 'kwd,om;awmf oD&dok"r&mZm\ nDawmftm; ppfwaumif;NrdKU0ef
bk&ifcHcsKyftjzpf cefYxm;onf/ ppfwaumif;NrdKUrSm &ckdifaejynfawmf taemufbufjcrf;twGuf r[mAswsm
t&aomfvnf;aumif;? pD;yGm;a&;t&aomfvnf; ta&;BuD;ay&m &cdkdifbk&ifwkdYonf olwkdY\pdwfcs&aom
om;awmf txl;ojzihf tdrfa&SUOy&mZmNyD;aemuf 'kwd,om;awmftm; bk&ifcHcsKyftjzpf cefYxm;avh&Sdonf/
xkdrif;om;rSm rMumrDyif ewf&GmpHcJh&m if;\ae&mwGif trwfBuD;wpfOD;ukd tpm;xkd; cefYtyfxm;cJhonf/
xkdNrdKU0efopfrSm ppfwaumif;NrdKUukd tkyfcsKyf&onf/ tqkdyg ppfwaumif;NrdKU0efopfonf bk&ifcHcsKyf&mxl;ukd
vnf; BudK;pm;yef;pm; xrf;aqmifaMumif;ESihf ay:wl*DwkdYtm; rkef;wD;oljzpfaMumif; ay:wl*Dbkef;awmfBuD;
refe&pfu azmfjycJhayonf/ refe&pf\ awGU&Sdcsuft& if;NrdKU0efonf oHvsifNrdKUwGif 'Db&pfwkd iZuFm\
tusO;f om;tjzpf ay:wl*w
D \
Ydk i;f yef;ESyd pf ufr'I Pfudk cHc&hJ oljzpfaMumif; od&&dS ayonf/ tajctaersm;
aMumihf ay:wl*DwkdYtm; vufpm;acsvkdpdwf jyif;jyaeolyif jzpfayonf/ tjcm;aom owif;wpf&yf\tqkdt&
rl NrdKU0efopfonf ay:wl*DwdkYtm; aqGpOfrsKd;quf rkef;wD;vmcJholjzpfaMumif; if;rSm at'D 1603 ckESpfu
qif;'0pfuRef;rS ay:wl*DwdkY\ kwfw&uf wkdufckdufrIaMumifh 'D,if;*g;wGif usqkH;oGm;cJhaom ppfwaumif;NrdKU
0ef aoemywd\om;jzpfaMumif; qkdayonf/1
odkYaomf ppfwaumif;NrdKU0efum; wm0efESifh 0w&m;rsm;t& &mxl;vufcH&ef a&muf&SdNyD; rMumrDyif
(at'D 1628-29){nhfcHyGJwpfck usif;yjyKvkyf&m 'D,if;*g;ESihf ppfwaumif;&Sd ay:wl*Dt&m&Sd? t&mcHrsm;tm;
xkd{nhfcHyGJokdY wufa&muf&eftwGuf &if;ESD;pGmjzihf zdwfMum;cJhavonf/ ay:wl*DppfAkdvfrsm;vnf; aumif;ayh
qkdonfh t0wftpm;aumif;rsm; 0wfqifum ppfwaumif;NrdKU wHcg;0okdY pkkH;a&muf&Sdvm&m NrdKU0efu apvTwf
vkdufaom bifc&mtzGJUESihf ukd,f&HawmfwyfzGJUwkdYu BudKqkdNyD; NrdKUawmf0eftdrfodkY ac:aqmifoGm;avonf/
npmpm;yGJtNyD;wGif NrdKU0efrif;u rdefYcGef;ajymMum;&m ]]bk&ifrif;jrwf\ ,kHMunf&onfhtwkdif; e,fjcm;a'oukd
usL;ausmf0ifa&mufvmrnfh r*kd&efolrsm;tm; tpGrf;ukef umuG,fMu&efvkdaMumif;}} ponfjzihf rdefYMum;oGm;cJh
avonf/ xkd{nhfcHyGJwGif t&ufaomufyGJrsm;? uyGJrsm;yg0if&m nOfhvkH;ayguf aysmf&TifpGm usif;yavonf/2
odkYjim;aomfvnf; NrdKUawmf0efonf ay:wl*DwkdYtm; tvpfray; apmihfMunhfaecJhayonf/ refe&pf\
tmPmawmftwkdif;qkdvQif ay:wl*DwdkYukd &cdkifbk&ifu r,kHrMunfjzpfcJh&onfrSm usefcJhonfh ESpf(30)cefY
(at'D 1600)0ef;usifu pwifonf[k qkdayonf/ &ckdifbk&ifwkdYonf tE&m,fukd BudKwifjrifcJhMuonfjzpf
tajrmufwyfukd tjcm;vlrsKd;rsm;ESihf wkd;csJUzGJUpnf;xm;cJhavonf/ *syef? tmzuefESifh jrefrmvlrsKd;pkrsm;
yg0ifonf/ tajctaersm;aMumihf ay:wl*Drsm;tm; rkef;wD;aom &ckdifNrdKU0efqkdonfrSm tqef;r[kwfovkd
rvkdvm;aom ay:wl*Drsm;tm; acsrIef;a&;twGuf &ckdifbk&iftm; avQmufxm;&efrSm tcuftcJ r[kwfygacs/
odkYaomf tajctaewGif ppfwaumif;ykdifeuf owaov (Chakrasala) &Sd b*FvDukvm;rsm;ESihf
ay:wl*D 'wfcsfwkdY yl;aygif;um 'um&Sd bk&ifcHcsKyfxH ppfwaumif;tm; odrf;ykduf&ef vQKdU0Sufpmwpfapmif
urf;vSrf;cJhonf/ 'umbk&ifcHtzkdY ppfwaumif;a'orsm;\ tultnD&&SdNyD[k 0rf;ajrmuf0rf;omjzpfum
Mo*kwfv (1631-at'D) twGif; a&wyftvkHtavmufjzihf toifh&SdaprnfjzpfaMumif; *wdjyKvkdufonf/3
ppfwaumif;NrKd U0efvnf; odv
Yk QK0d u
S Bf upH nfrI ay;pmukd BuKd wifo&d cdS ahJ v&m &ckid b
f &k ifrif;jrwfxH csucf si;f tpD
&ifcH wifjyvku
d af vonf/ ajrmufO;D a&TNrKd Uawmf&dS bk&ifrif;jrwfxo
H Ydk at'D (1630)arvukew
f iG f ppfwaumif;
1/
2/
3/

A History of Chittagone P-266


Collis; Maurice-The Land of great Image
Manrique-1. P. 90

ajrmufO;D NrKd Uawmf

100

NrdKU0ef\ tpD&ifcHpm a&muf&SdoGm;cJhonf/ &ckdifbk&if oD&dok"r&mZmvnf; ukd,f&HBuD; (ppfAkdvfcsKyf)tm;


csufcsif;ac:,lNyD; wkdufavSBuD; (500)yg0ifaom &ckdifa&wyfBuD;ukd r*kdwkdYrvIyf&Sm;rD 'D,if;*g;odkY csDwufap
onf/ ay:wl*Drsm;onf odkYyif rMumcP opmazmufaeusjzpf jyif;xefpGm ta&;,l&ef qkH;jzwfcJhjcif;
jzpfrnf/ if;aemuf jzpfEdkifvQif ay:wl*Drsm;tm; tvpfwGif tHhtm;oifhavmufatmif wkdufckdufNyD; vufeuf
odr;f cJ&h rnf/ tu,f taMumif;rnDw
G cf ahJ omf 'D,if;*g;NrKd Utm; 0kid ;f xm;&rnf[k trdeaYf wmfjrwf rSwaf wmf
rlonf/
a&wyfBu;D jyifqifaeNy[
D al omowif;rSm ajrmufO;D a&TNrKd UawmfwiG f ae&mwum jyefEY UHS vsu&f adS vonf/
rkd;OD;usvmNyDjzpf ,ckvkd rkd;xJavxJrSm ppfqif&rnfhta&;rSm ao;i,faomudpawmh r[kwfwef&m[k
trsKd;rsKd; xifaMu;ay;aeMuonf/ onftxJ a&aMumif; uRrf;usifonfh ay:wl*DESihf ola&;&Sef;ujym;wyfawG
ukd yg0ifzGJUpnf;jcif; rjyKbl;? rac:bl;[lonhftcsufrSm ykdpdwf0ifpm;p&m jzpfaeavonf/ ajrmufOD;wGif
ay:wl*DvlrsKd; awmfawmfrsm;rsm; &Sdav&m if;wkdYvnf; txufygowif;twGuf pdk;&drfruif;&SdMuonfESihf
tcsi;f csi;f wkid yf ifMuum eef;awmftwGi;f xd tqifq
h ifh axmufvrS ;f pkpH rf;Muonf/ txl;ojzihf twif;tzsi;f
ajymwwfaom trsKd;orD; &Ha&Tawmfrsm;rSwqifh? owif;tcsKdU &&SdcJhavonf/ b,fowif;u rSefonfqkdonfh
tcsufukd qkH;jzwf& cufcJvSaomfvnf; &&Sdonfhowif;xJrS 'D,if;*g;ESihf ywfoufonfhowif;ukd pkaqmif;
um pmESpfapmif a&;om;ykdYcJhavonf/ wpfapmifrSm 'D,if;*g;&Sd bkef;awmfBuD;twGufjzpf usefwpfapmifrSm
ppfAkdvfrsm;twGuf jzpfonf/ ay:wl*Dowif;ykdY qwfom;onf ZGef 19 &ufaeYwGif ajrmufOD;rS xGufcGmcJhaomf
vnf; xkdv- 30 &ufwGif 'D,if;*g;NrdKUokdY qkdufa&mufcJhavonf/ rdrdtrsKd;twGuf jyif;xefvSaom rkwfokef
rk;d OD;&moDudk wGe;f vSeu
f m pGepYf m;oGm;vmcJah om qwfom;ay:wl*t
D m; pHxm;avmufayonf/ qwfom;a&muf
vmaomtcg bkef;awmfBuD; refe&pfonf tawmfyif wkefvIyfajcmufjcm;cJhavonf/ bmvkyf&rSef;rod?
a0cGJr&jzpfaeonf/ ppfAkdvfrsm;ESifh ay:wl*Dppfom;trsm;pkrSm uRefzrf;&ef ta0;okdY c&D;xGufaeMuonf/
ppfom;qkd zsm;usef&pfcJhaom *kHq,fwDbmtkd qkdolAkdvfBuD;wpfOD;om &Sdonf/ vGefcJhaomESpf(20)cefY
qif;'0pfuRef;wGif AkdvfvkyfcJhaom *kHq,fwDbmtkd\wljzpfonf/ if;yk*dKvfrSm ta&;ygaom yk*dKvfjzpf&m
refe&pfonf csufcsif;oGm;a&mufawGUqkHavonf/ AkdvfBuD;vnf; pmzwf&vQif rdrdtzsm;a&m*gukdyif owdr&
EkdifawmhbJ tjcm;toufBuD;&G,ftkd ppfom;a[mif; (3)OD;ukdyg ac:um refe&pfESihftwl wkdifyifaqG;aEG;Mu
avonf/
tbkd;BuD;rsm;\ tBuHay;csufrSm taumif;qkH;uawmh bkef;BuD;ukd,fwkdif AkdvfBuD;ESifhtwl &ckdifbk&ifh
eef;awmfta&mufoGm;NyD; ay:wl*DwkdY opmrazmufaMumif; ,ckvnf; bk&ifhtrIawmfxrf;zkdY e,fpyfa'ookdY
c&D;xGucf mG uif;vSnahf eMuaMumif; bk&ifBu;D a&Tem;awmfaygufatmif avQmufxm;apvkad Mumif; bke;f awmfBu;D
ukd,fwkdifavQmufxm;onfhtcsufukd bk&ifrif;jrwfu pdwfawmfajymif;NyD; &cdkdifa&wyfBuD;tm; qkdif;iHhrdefY
xkwfjyefay;EdkifaMumif;yifjzpfonf/ okdYESifh refe&pfESihf wDbmtkdwkdYonf aemufwaeY at'D(1630)ck Zlvkdifv
(2)&ufwGifyif c&D;xGufcGmvmcJhMuavonf/
&ckdifbk&if oD&dok"r&mZmum; tarQmftjrifBuD;rm; odrfarGUEl;nHhol jzpfonf[k refe&pfuqkdonf/
oHwrefa&;&mvnf; uRrf;usifvdrmonf[kqkdonf/ olonf tbufbufrS pOf;pm;qifjcifNyD; refe&pftm;
aumif;pGmvufcaH wGUqkcH o
hJ nf/ ay:wl*w
D t
Ydk m; rrIavmufaomudpj zihf ta&;,laqmif&u
G jf cif; ESrd ef if;jcif;jzihf
r*kw
d b
Ydk ufoYkd if;wkYd eD;pyfomG ;rnfudk wGuq
f cJ[
h efwal yonf/ if;aemuf 'D,if;*g;okYd csw
D ufrnfh &ckid af &wyf
rawmfBuD;tm; &yfqdkif;trdefY xkwfjyefvkdufavonf/ bk&if oD&dok"r&mZmtm; &mZy&d,m,f<u,f0vSay
onf/ refe&pftm; ajrmufOD;aejynfawmfwGif aexkdifcGihfay;um bmoma&;twGuf c&pf,mefbk&m;&Spfckd;
ausmif;wpfaqmif aqmufvkyfcGihfjyKcJhonf/ if;aemuf rMumcPac:,l awGUqkHum *kdtm&Sd ay:wl*Dbk&ifcH
csKyfESihf qufoG,f&ef Mum;vltjzpf tokH;cscJhayonf/ oD&dok"r&mZmonf rife&pftm; qifhac:NyD; ay:wl*D
vlrsKd;trsm;ukd r*kdrif;xH 0ifa&muftrIxrf;jcif;rS wm;jrpfaom trdefYwpf&yf xkwfjyefay;&ef arwm&yfcHonfh
o0PfvTmwpfapmif ykdYoifhrykdYoifh aqG;aEG;wkdifyifonf/ refe&pfu vuf&Sdbk&ifcHcsKyfESihf ,ciftqufquf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

101

aom bk&ifccH sKyw


f Ydk vufxufuyif ,if;odYk trdex
Yf w
k b
f ;l aMumif; r*kw
dk EYdk iS fh qefu
Y siaf om rnfonfw
h idk ;f jynfudk
4
rqkd tultnDay;&ef TefMum;NyD;jzpfaMumif; avQmufwifcJhonf/
at'D 1633 ck atmufwkdbmvwGif *kdtm&Sd ay:wl*Dbk&ifcH csyfa'gifrDu,f'Daemf&Gef[m5\ wm0ef
ay;csuft& ol\txl;ukd,fpm;vS,f *wfpyg'DrufpwDwm6onf oD&dok"r&mZmESihf cspfMunfa&;pmcsKyf
csKyfqkd&ef ajrmufOD;odkY a&muf&Sdvmonf/ 1634 ck rwfvxd (5)vMumrS aqG;aEG;dEIdif;Muaomfvnf;
ay:wl*DwkdYu r*kdwkdYtm; twdtvif;qefYusifrI rjyKvkdMu oabmwlnDrI r&&SdyJ jyefcJh&onf/7
oD&dok"r&mZmvufxufwGif r*kdwkdYESihf qufqHa&; wnfNidrfcJhonf/ r*kdorkdif;rSwfwrf;8t&
ppfwaumif;a'o\ EkdifiHa&;orkdif;aMumif;ESihf xif&Sm;aom tjzpftysufwpfck &SdcJhavonf/ at'D 1624
ck arv yxrtywfwGif r*kdolykefrif;om; &Sm;*sD[ef(Shah Jahan)onf 'umNrdKUwGif acwckdvIHcJhavonf/
xkdtawmtwGif; olykefrif;om;xHokdY &ckdifbk&ifu oHwreftzGJUwpfzGJUukd lyDaiG wpfodef;wef &Sm;yg;aom
vufaqmifrsm;ESit
fh wl apvTwcf ahJ vonf/ olyek rf if;om;tm; r[mrdwt
f jzpf oHwrefapvTwq
f ufo,
G jf cif;
jzihf crnf;awmf r*kdbk&iftm; qefYusif&musaomfvnf; tem*wf r*kd&ckdifqufqHa&;twGuf rsm;pGmyif
taxmuftulrsm; &&SdcJhonf/ r*kdrif;om;onf t&m&mukd vkdufavsmay;cJhonfhtjyif ppfwaumif;tm;
&ckdifykdifeuftjzpf todtrSwfjyKay;cJhayonf/ r*kdrif;om;twGuf wpfckwnf;aom &nf&G,fcsufrSm a'vD
NrKUd awmfx;D eef; jzpf&m vkt
d yfygu &ckid b
f &k ifu uln&D efjzpfonf/ r*krd if;om;onf waeYaeYwiG f bk&if{u&mZf
jzpfvmrnfjzpf&m tkyfcsKyfaomumvwpfavQmufvkH; ppfwaumif;ukd &ckdifwkdYvufrS odrf;,ljcif; rjyK[laom
*wd*0wfjyKonf/ &cdkifbk&iftaeESihfvnf; xkdumvtwGif; r*kdykdifeuftwGif;odkY rnfonfhppfqifa&;rS
rjyKvkyf&efESihf &efvkdaom rnfonfhtjyKtrlrsKd;rS rjyKvkyf&ef [laomtcsufrsm;ukd oabmwlpmcsKyfcsKyfqkdMu
onf/9
rnfokdYyifjzpfapumrl at'D 1628 ckwGif &Sm;*sD[efonf r*kdxD;eef;ukd &&SdcJhNyD;aemufwGifum;
&ckdifESifhr*kdwkdYrSm ESpfEkdifiHe,fpyfwGif vIyf&Sm;Muaom ay:wl*DwkdYESihf ywfouf qufqHa&;wifrmvmcJhjyef
onf/ &Sm;*sD[efonf bmoma&; ukdif;Idif;oljzpf&m rdrdykdifeuftwGif; txl;ojzihf **Fgjrpfurf;&Sd [l*vD
wpfNrdKUvkH;eD;yg; bk&if*sDbmom0if ay:wl*DwkdY aexkdifMuNyD; vGwfvyfaome,fajryrm olwkdYukd,fwkdif tkyfcsKyf
aexkdifMuonfudk rESpfNrdKU/ rIpdrfhacs/ r*kd{u&mZf *sD[ef*D&f (Jehan Gir)b*Fvm;e,fukd odrf;oGif;NyD;aemuf
&ckdifwkdY\&efrS umuG,f&eftvkdYiSm at'D 1576 ck ESpfaemufykdif;wGif ay:wl*DwkdYtm; r[mrdwftjzpf
tajccsaexkdifcGifh jyKcJhjcif;jzpfonf/ ay:wl*De,fcsJUwkdY\ xkH;pHtwkdif; cHwyfrsm;aqmufvkyfonfhtjyif
uRefukeful;jcif;ESihf yifv,f"m;jrvkyfief;rsm;ukdyg wkd;csJUvkyfukdifvmMu&m r*kdbk&if &Sm*sD[efonf 1632
ck ZlvkdifvwGif [l*vDtm; wkdufckdufacsrIef;vkdufavonf/11
ay:wl*Drsm;tm; wynhftjzpf 'D&if;um; (Dianga)wGif aexkdifcGifhjyKxm;aom &ckdifbk&if oD&dok"r
&mZmonf ay:wl*DwkdY [l*vDwGif acsrIef;cH&rnfukd rvkdvm;ay/ xkdYaMumifh owif;&vQif&csif; 'D&if;um;NrdKUrS
ay:wl*DwkdYtm; [l*vDrusqkH;a&;twGuf ppfulvTwfrdefYukd xkwfjyefcJhonf/ okdYaomf rkwfokef&moDOwk\
qkd;0g;rI'PfaMumihf [l*vDNrdKUusIH;NyD;rS a&muf&SdoGm;cJhonf/12
4/
Manrique, Travels. pp. 169-170
5/
Don Mrgual de Naronha
6/
Gasper de Masquita
7/
Manrique, Travel, PP. 322-323
8/
Paharistan . 1. PP. 710-711
9/
Jahangirnagar
10/ Pakaristan-1. 710-711
A History of Chittagone P-271

11/
12/

xGef;a&Tckdif-&cdkifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;-pm-69
Collis, M. The Land of great Image P- 267

ajrmufO;D NrKd Uawmf

102

[l*vD ta&;tcif;aemufykdif;wGif ay:wl*DESihf &ckdifwkdYrSm ykdeD;pyfaygif;rdMuum b*Fvm;e,fodkY


rMumcP xkd;ppfrsm; qifETJMuonf/ refe&pf\rSwfwrf;t&rl &ckdifjynfajrmufOD; a&TNrdKUawmfwGif &SdaepOf
twGif; at'D(1630) rS (1635)ckESpftwGif; b*Fvm;e,frS aus;uReftjzpf vlaygif;(18000)cefYukd zrf;qD;
ac:aqmifcJhaMumif; od&Sd&ayonf/13
r*kdbk&if &Sm*sD[efonf [l*vDta&;tcif;rsKd; aemufxyfray:ayguf&atmif xddef;csKyf&if; a&wyf
t&mwGif uRr;f usiaf om ay:wl*?D 'wfcsw
f EYdk iS fh oifw
h ifah tmif owdxm;qufqv
H monf/ tjcm;bufwiG v
f nf;
ppfwaumif;&Sd tpvrfbmom0ifrsm;tm; aoG;wkd;ajrkmufyifhay;um ykefuefx<uaponf/ at'D(1625)
ckESpfwGif ppfwaumif;e,fwGif ykefuefrI ay:aygufcJh&m oD&dok"r&mZmonf jyif;jyif;xefxefESdrfeif;cJh
onf/14
oD&dok"r&mZmvufxufwGif at'D(1631)-rS (35)ESpftwGif; BuD;rm;aom iwfrGwfacgif;yg;rIBuD;
jzpfcJh&m ppfwaumif;a'ovnf; yg0ifcJhonf/ rkd;acgifoD;ESHrjzpfxGef;aomaMumifh aps;EIef;okH;av;q wufcJh
onf/15
at'D(1632)ckEpS w
f iG f tdE,
d okaYd &muf&cdS o
hJ l yDwmref'D (Peter Mundy)\ rSww
f rf;wGif ppfwaumif;
a'orSm w&m;0if r*kdwkdY ykdifqkdifaomfvnf; ,ckrl &ckdifbk&if\vufatmufwGif &Sdonf[kazmfjycJhonf/16
tcsufonf oD&dok"r&mZmvufxufwGif ppfwaumif;rSm &ckdifbk&if\vufatmufwGif &Sdao; aMumif;
xif&Sm;apavonf/

13/
14/
15/
16/

Manrique, Travels, P-286


Collis, M. trange Murder of King Thirithudhama, JURS Vol. XIII. I-26
The Dash Register, qt JBRS- 50 th Ann Pual.
No. 2, 1960 P-81
The Pravels of Pete Pundy, Vol II Hakluyt ociety P-152

ajrmufO;D NrKd Uawmf

103
rif;pae (at'D 1638)

oD&dok"r&mZm ewf&GmpHNyD;aemuf om;awmfrif;paeonf at'D 1638 ckwGif eef;wufonf/


eef;wuf 28 &uftMumwGif rdcifewf&Sifr,frdzk&m;ESihf trwfBuD; iukovwkdY yl;aygif;vkyfBuH ewf&Gm
pHonf/ if;aemuf rdzk&m;ewf&Sif\ tultnDESihf xD;kd;eef;kd;r[kwfol trwf iukovbk&ifjzpfvm&m
e&ywdBuD;bGJUukd cH,lonf/ xkdtcsdefwGif vkyfBuHcH&ol oD&dok"r&mZm\ OD;av;jzpfol rif;c&D (Mangat
Rai) onf ppfwaumif;NrdKU0ef vkyfvQuf&Sdonf/ xkdNrdKU0efonf eef;kd; r[kwfaom eef;vkrif; e&ywdBuD;
ajrmufO;D xD;eef;ukd tkycf sKyaf eonfudk rESpNf rKd U vufrcHacs/ xkaYd Mumihf ppfwaumif;tm; vGwv
f yfaome,fajr
tjzpf aMujimum bk&iftm; twdtvif; ykeu
f efjcm;em;avonf/ od&Yk mwGif ta&;edru
hf m 'umodYk ckv
d cHI o
hJ nf/
if;aemuf ppfwaumif;NrdKU0efonf r*kdbk&if\vufatmufcHtjzpf rdrdudk,fwkdifcH,lum ppfwaumif;tm;
ynwfoabmrnfum rwfwwfvTJtyfonf/1 okdY ppfwaumif;NrdKU0ef\ tnHhcHonfhvkyf&yf ukd acwfNydKif
r*kd orkdif;a&;q&m(tA'l[mrpfvwkd&D)(Abdul Hamid Lahori)u rSwfwrf;wifazmfjycJhonf2/ &ckdifeef;wGif;
ta&;awmfykHrsm; ay:aygufaeonfukd tcGifhta&;,l ay:wl*DwkdY\ aus;uRef b*FvD wpfaomif;cefY
rdrdae&yfodkY xGufajy;vGwfajrmufoGm;cJhavonf/3 e&ywdBuD;vGefNyD;aemuf at'D 1645 ckESpfwGif om;awmf
owkd;rif;tm; &ckdifxD;eef;ukd qufcHonf/ ppfwaumif;wGif &ckdifwkdY\MoZm usqif;pjyK vmonf/
ppf w aumif ; vk H N cH K a&;twG u f ay:wl * D r sm;uk d vk H ; vk H ; vsm;vsm; tm;uk d ; tm;xm;jyKae&jcif ; u
ppfwaumif;NrdKUtm; ay:wl*Dyifv,f"m;jrrsm; usufpm;&m qdyfurf;NrdKUtjzpf ajymif;vJvmcJhavonf/

----------------------------------------------------------------------------------------------------1/
Charles Stewart, History of Bengal. P. 272 Campos, op cit. P-158
2/
History of India as told by its own Historiansed . H. Elliot and J. Dowson, VTI, P-66
3/
History of Bengol Vol. II. P. 331

ajrmufO;D NrKd Uawmf

104
pEok"r&mZm (at'D 1652-74)

owkd;rif;om; ewf&GmpHNyD;aemuf om;awmfpEok"r&mZm eef;wufonf/ xkdrif;onf ppfwaumif;


tm; tkyfcsKyfcJhaom &ckdifrif;rsm;teuf aemufqkH;rif;yifjzpfonf/ &ckdiforkdif;ESihf acwfNydKiforkdif;q&mwkdYu
tajrmftjrifBu;D aom rif;tjzpf cs;D usL;azmfjyMuonf/1 if;onf jynfyqufqaH &;ukd rvGrJ aoG wk;d csUJ &rnf[k
aumif;pGmoabmaygufoljzpfonf/ at'D 1653 ckESpfwGif 'wfcsfwkdYonf ajrmufOD;wGif ukefwkdufzGihfcGihf
&&Sdonf/ tusOf;cscHae&aom 'wfcsfoabFmom;rsm;ukd &ckdifokHYyef;rsm;jzihf vJvS,f&ef oabmwlonf/
'wfcsw
f t
Ydk m; ukeo
f ,
G af &;qkid &f m tcGit
hf a&;rsm;tjyif bk&ifEiS afh wGUqko
H nft
h cg 'wfcsw
f \
Ydk xk;H pHtwkid ;f om
tkdtaoay;cGihfjyKcJhonf/ bk&iftm; &ckdif0efBuD;wpfOD;ESihfom 0ifa&mufawGUqkH&onfhpepfukd zsufodrf;ay;
Ny;D 'wfcsw
f \
Ydk pum;jyefudk ac:,ltok;H jyK&ef 'wfcs&f ckid f ujym;uav;rsm;ukd tcsed rf a&G; jynfyokYd ac:aqmif
oGm;cGifhukdvnf; &&SdMuonf/ tpGrf;ukef vkdufavsmcJhjcif;jzpfonf/2
pEok"r&mZmvufxufwGif ppfwaumif;rSm EkdifiHESpfck\ ppfajy;'kuonf rif;nDrif;om;ESpfyg;\
ckdvIH&mpcef; jzpfvmcJhonf/ wpfyg;rSm Bwdyl&bk&if rif'grPdus (Govinda Minikya) jzpfNyD; xD;eef;vk,ljcif;
cH& ppfwaumif;odkY ol\nDwpfOD;ESihftwl vma&mufckdvIHcJhonf/ aemufykdif;wGif &ckdifbk&ifh aejynfawmf
ajrmufOD;odkY a&TUajymif;ckdvIHaexkdifcJhonf/3
tjcm;ppfajy;wpfOD;rSm &SmI*sm (Shah Shuja)jzpfonf/ r*kd{u&mZf &Sm*sD[ef\ om;jzpfNyD; b*Fvm;
e,fukd pm;&onf/ &Sm*sD[efuG,fvGefNyD;aemuf ol\nD Mo&efZpfESihf zcifxD;eef;ukd tNydKifvkMu&m Mo&efppf\
ppfwyfBuD;\ wkdufckdufrIaMumihf ppfwaumif;odkY ckdvIHvmoljzpfonf/ ppfwaumif;rSwqifh &ckdifbk&ifhaejynf
awmf ajrmufOD;odkY c&D;quf&ef jzpfonf/4 r*kdrif;om;wpfyg;jzpfaom &SmI*sm &ckdifokdY ckdvIHvmjcif;onf
&ckdifr*kdqufqHa&;ukd xdckdufvmaponfhtjyif aemufqkH; tpOftqufykdifqdkif tkyfcsKyfvmcJhaom
ppfwaumif;e,ftm; r*kdvufxJokdY a&muf&Sdaponfxd orkdif;tvSnhftajymif; jzpfapcJhayonf/
&SmI*smonf rdrdom;BuD; plvwefbef (Sultan Bang)tm; apvTwf &ckdifbk&ifxH acwckdvIH&ef
cGihfyefcJhonf/ ajrmufOD;rS rumNrdKUokdY bk&m;zl;&ef oGm;a&mufum if;rSwqifh wl&uD odkYr[kwf yg&Sm;wGif
dk nf/ &SmI*smonf 'umrS ppfwaumif;odYk a&aMumif;jzihf xGucf mG aMumif;
tajcpku
d &f ef Bu&H ,
G x
f m;onf5[kqo
acwfNyKd it
f axmuftxm;rsm;u azmfjyMuonf/ r*ko
d rkid ;f wku
Yd &SmI*sm &ckid o
f Ykd xGucf mG vmNy;D aemufwpf&uf
wGif vrf;c&D; ay:wl*DESihf &ckdifa&wyfukd awGU&onf/ if;a&wyfrSm &cdkifbk&iftrdefYt& ppfwaumif;NrdKU0ef
u &SmI*smtm; vma&mufBudKqkdac:,laom oabFmrsm;jzpfonf6 [kqkdonf/
&SmI*smESihftwl oabFmESpfpif;jzihf a&T? aiG? ausmufoHywjrm; eef;awmfokH;ypnf;rsm;ESihf ta>ct&H
(200)cefY yg&Sdvmonf/7 &SmI*sma&muf&Sdjcif;ESifh ywfouf ajrmufOD;wGif&Sdonfh 'wfcsfukefwkdufrSL;u
rSwfwrf;wifcJh&m &SmI*smtm; 'umrS 'D,if;*g;NrdKUodkY &ckdifa&wyfu OD;pD;ac:,lcJhaMumif; at'D 1660 ck?
ZGef(3)&ufaeYwGif ppfwaumif;NrdKU\wpfbufurf; 'D,if;*g;odkY qkdufa&mufcJhaMumif; if;rSwqifh 1660ckESpf
Mo*kwfv 26 &ufaeYwGif ajrmufOD;a&TNrdKUawmfokdY qkdufa&mufaMumif; qkdayonf/8
1/

2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/

San Shwer Bu, The Report of the super-intendent Archacolo iael Burvey, Burma. 1921.
Rangoon. P-37. In opinion of GGE Hall, he was ''one of the best of the Arakanese
monarchas" (op-cit. p-398)
Hall, Dutch Relation, P-86
Ragamala, Chhatramanikya Khanda, P- 276
A History of Chittagone-P- 273
Harvey, G.E; The Fate of Shah Shuga. JSRS-XII, Pt 11 P-107
Sarkar, Jadunath; History of Aurengzib. Vol. III PP. 556-562
Bowrey, Thomas. P. 110 Elliet, H.V. and J. Dawson P. 254
Hall. DGE; SHAH SHUJA ANO...JBRS P. 89

ajrmufO;D NrKd Uawmf

105

&ckdifbk&ifonf aEG;axG;pGm BudKqkdNyD; ajrmufOD;NrdKUawmf 0oJacsmif; vuf,mbufurf;? bm;bl


awmifajc&if;wGif ae&mxkdifcif;jyKvkyfxm;ay;cJhayonf/ &SmI*smESihf ol\rdom;pkwkdYtm; ajrmufOD;NrdKU
awmfwiG f aexkid cf iG jfh yKc&hJ jcif;rSm vkNH cKH a&;taMumif;rsm;aMumifh jzpfayonf/ ppfwaumif;rSm r*kw
d Ydk tcsed rf a&G;
'kuay;Ekdifaom &ckdifa&S;wef;pcef;rQom jzpfjcif;? r*kdbk&if Mo&efZpfonf &SmI*smESihfrdom;pk &&Sda&;twGuf
ppfAkdvfcsKyf tDrm&f*srmvf (Emir Jemal)tm; txl;wm0efay;xm;NyD; if;wkdYuvnf; qufvufvIyf&Sm;aeMu
jcif;? if;tjyif rumokdY xGufcGm&eftwGuf ppfwaumif;rS pDpOfray;Ekdifjcif;? if;wkdYa&muf&SdcsdefrSm rkwfokef
&moDjzpf rkefwkdif;rsm; rMumcP jzpfay:avh&Sdaom b*Fvm;atmftm; jzwfoef;&ef rjzpfEdkifjcif;wkdYaMumifh
jzpfonf/ okaYd omf &SmI*sm ajrmufO;D odYk a&muf&jdS cif;onf &ckid b
f &k iftzkYd jyemaygif;pkH tMuyftwnf;aygif;pkH
ESihf BuHKawGUvm&onf/ jA[mrif;OD;acgif; vufcH&onfESifh wlayonf/
&SmI*smESit
fh wl rdz&k m; yg&DbmEk (Peri Banu)om;awmf plvwefbefY (Sultan Bang)9 orD;awmfBu;D
*lvf&myfbmEk (Gulrukh Ranu) orD;vwf a&mfcseftm&fbD*rfEk (Raushan Ara Begum) orD;axG;
trDembmEk (Amena Banu)wkdY yg&Sdvmonf/10 xkdtcsdef ppfwaumif;rS &ckdifNrdKUawmf ajrmufOD;odkYoGm;aom
ukef;vrf;c&D;rSm wGifus,faeayNyD/ &SmI*smrdom;pkvnf; xkdvrf;ukdyif tokH;jyKcJhMuayonf/ aESmif;ykdif;wGif
&SmI*smvrf;[kyif ac:wGifonf/ ,cktcg ppfwaumif;? aumhbZm (Cox's Bazar)vrf;rBuD;twkdif; jzpfEdkif
onf/ &SmI*smwkdYtzGJUonf xif;rsm;? opfukvm;tkyfrsm;jzihf acsmif;rsm;? awmifukef;rsm;ukd (13)&ufcefY
cufcufcJcJ ausmfjzwfNyD;aemuf yifv,fc&D;ukd rpwifrD (3)&ufem;aMumif; qkdayonf/11 pma&;q&m
az,mESihf pwD;0yfwkdY\ azmfjycsuft& ewfjrpfukd jzwfoef;cJhNyD;aemuf yifv,fc&D; pwifonf[k qkdav&m
,ckarmif;awmNrKd Uqdyu
f rf;rS ajrmufO;D odYk &ckid af &wyfoabFmrsm;jzihf ac:,lc[
hJ ef wlayonf/ rk;d wGi;f &moDjzpf
urf;OD;rS &moDOwktajctaeapmihf c&D;xGufcJhMu&ayrnf/ ppfwaumif;rS wkdufkdufoabFmjzihf rvmcJh
onfrSmvnf; qkd;k0g;aom rkd;&moDOwkaMumifhyif jzpfayonf/
ajrmufOD;NrdKUawmfokdY a&muf&Sdvmaom r*kdrif;om;tm; aEG;axG;pGm BudKqkdcJhavonf/ {nhf0wfaus>yef
cJhavonf/ okdYaomf tajrmftjrifBuD;rm;aom &ckdifbk&ifonf r*kdrif;om;tm; ajrmufOD;&Sd EkdifiHjcm;om;rsm;
ESihf vkH;0qufoG,fcGifh rjyKacs/ r*kdrif;om;a&muf&SdNyD; &uftenf;i,ftMumwGif tpOftvmtwkdif; *kPfjyK
onft
h crf;tem;wpf&yf usi;f yjyKvyk o
f nf/ NrKd Ujyif&dS tcrf;tem;usi;f y&m taqmuftOD;okYd oGm;&m pEo"k r
&mZmu &SmI*smtm; pD;awmf,mOfay:okdY rdrdESifhtwl pD;&ef zdwfac:&m if;u jiif;y,fvkdufNyD; ol\om;awmf
uko
d m if;uk,
d pf m; pD;aponf/ tjyKtrlrmS &SmI*smonf jynfajy;b0jzihf &ckid b
f &k ifxH ckv
d aHI ecJ&h aomfvnf;
rdrdonf trsKd;jrwfaom r*kd{u&mZf\om;awmf xD;arGeef;arGukd qufcHEkdifonfh rif;om;[k tvGeftrrif;
rmefrmewufcJh[efwlaMumif; tDwvDc&D;oGm;wpfOD;u azmfjycJhonf/12 tcsufum; aESmif;ykdif;uHMurmqkd;
rsm; qufwkdufjzpfay:aponf/
wzef r*kdbk&if Mw&efZpfxHwGif q&m0eftjzpf trIxrf;cJhaom jyifopfvlrsKd; z&efqGmb,H&an;
uvnf; &SmI*smonf &ckdifbk&iftm; wkdufdkufawGUqkHavhr&SdaMumif;? if;\ukd,fpm; om;BuD;jzpfol plvwef
beftm; apvTwfavh&SdaMumif; qkdayonf/13
olwpfyg;\e,fajrwGif ckdvIHae&ol ppfajy;'kuonf wpfOD;tzkdY rjyKtyf rvkyftyfaom tjyKtrl
rsK;d ukd &SmI*smjyKvyk rf cd ahJ vonf/ okjYd yKvyk rf jd cif;aMumifh aemifwiG f &ckid b
f &k ifEiS hf ol\tMum;wGif qufqaH &;
tqifrajy jzpfapcJhonf/ aemufqkH;wGif qkd;0g;onfh tjzpfqkd;xd jzpfapcJh&m rdrdMurmukd rdrdyifzefwD;cJhovkd
jzpfapcJhavonf/
9/
10/
11/
12/
13/

om;awmfokH;OD;yg&Sdonf[kvnf; tcsKdUuazmfjyonf/
JACP-XI(1966) P-206
PBG. PT. IV No 2, p-56
Manuci, Nicoolio; Story of Mogul-PI-374-375
Bernier, ogul Bnpire, P- 176

ajrmufO;D NrKd Uawmf

106

&SmI*sm &ckid o
f aYkd &mufNy;D aemufwiG f Mo&efZpf\ppfAv
dk cf sKyjf zpfol tDrmvf*srmvfonf &ckid b
f &k ifxo
H Ydk
&mZoHwpfapmifykdYcJh&m? xkd&mZoHwGif &SmI*smtm; ay;tyf&ef tu,fray;tyfygu &ckdifykdifeufodkY
0ifa&mufwkdufckdufNyD; twif;zrf;qD;ac:aqmif&vdrfhrnf[k yg&Sdonf/14 pEok"r&mZmu ta&;,laqmif&Guf
jcif; rjyKvkyfcJhacs/
[l*vD'wfcsfukefwkdufrSL;\ tpD&ifcHpmwGif r*kdbk&if Mo&efZpfonf b*Fvm;bk&ifcHopfwpfOD;ukd
&SmI*sm\ae&mwGif tpm;cefYtyfcJhaMumif; bk&ifcHopfonf umuG,fa&;taMumif;jyum pufwifbm 5
&ufaeYwiG f [l*vD&dS 'wfcso
f abFmrsm;tm; odr;f ,lcahJ Mumif; yg&So
d nf/ xkaYd Mumifh 'wfcsu
f ek w
f u
dk f TeMf um;a&;
rSL;onf b*Fvm;bk&ifcH\ukd,fpm; &ckdifbk&ifxH ppfajy;rif;om; &SmI*smtm; vTJajymif;ay;tyfyg&ef arwm
&yfcHpmwpfapmif ay;ykdYay;cJh&avonf/ &ckdifbk&ifonf csufcsif;jiif;y,fcJhonfhtjyif 'um;NrdKUokdY oHtzGJU
wpfzGJUapvTwf &SmI*sm b*Fvm;bk&ifcHcsKyfvkyfcJhpOfu rdrdtm; ykdifqkdifcGifhjyKxm;cJhonfh b*Fvm;e,ftcsKdU
tm; awmif;qkdcJhavonf/15
&ckdifbk&if pEok"r&mZmtzkdY odkYr*kdtjyif&efukd &ifqkdifae&pOf ajrmufOD;NrdKUawmftwGif; a&muf&Sd
aeaom r*kdppfajy;rif;om; &SmI*smrdom;pkwkdY\ teD;uyfykefuefrIukdyg BuHKcJh&avonf/ &SmI*smrdom;pk
ta&;tcif;ESihf ywfouf rSwfwrf;rsm; wpfckESifhwpfck rwlnDMuay/
&ckdif&mZ0ifwGif &SmI*sm ckd0ifvmaMumif; ESrawmf? orD;awmfwkdYudk qufoaMumif; rif;orD;\tvS
ukd csD;rGrf;xm;aom tvSbGJUwpfck awGU&onf/16 if;wGif tjynhftpkH yg&Sdavonf/
ajrmufwGif [Edr? a'opkd;awmif? rif;acgifa&mifvGif? jynfwGif&Snfvsm;? tkdvwfjim;?
om;Mo&o? wvaomus? rif;rlaomtcg? usihf&mroifh...wlNyHppruf? ykefuefzsuf?
ajy;xGufoGm;&m? oufolZmvnf;? aemufygwnD? ea&mifpHESihf? wlNyDruGm? &JAkdvfygESifh? rwf&mcrf;
em;? om;r,m;wkdY? ajy;oGm;0ifajrmuf? uRefcHa&mufonf? vkHavmufawmfi,faomf
pufa&Tawmfa&mif? xGef;vQHajymifom;? jynfaxmifaemufrSm
yqmxkdrif;? 0ifvmvsif;aomf? jznfhwif;odrf;jref;? &meef;wnfaqmuf? prf;ajrmufMunfjzL?
Muifawmfrlu? &efolrrSwf? ynwfavjim;? odrf;jref;xm;onf? bk&m;[k,larQmfa&Taomif?
bk&m;qk,l? arQmfawmfrl? oufolZmaoG;? taxG;tBuD;? rif;orD;ukd? xHEkruGm? apygaomfum;?
rdHrsm;ESifh? rsuf0g;pDrH/...
bke;f &dyaf wmfonf? vGecf sr;f Munfom;? aemufjynfveG af usm?f &mZmarmf"g? 'g*gjynfaxmif? wabmif
ol&wef? rif;ycef;wkdY? &TifvGefMunfpGm? okdufrSmed'gef;? usdef;cef;odkYavQmuf? uRefcHa&mufom;?
aMumif;vsm;ukd....
nOfharSmifwGif;? tjyifqJhav;? 0if;a&mifajy;om;? i,faoG;&Sdrf;&Sdrf;? qif;jrpdrf;ukd? cyfodrf;&Sifvl?
ESvkH;rlvdrfh? yOLyef;jrwf? yGihfa&mifvSyfokdY? rdjrwfjym;pif? oufvkH;MuifrQ....
r*kdrif;om; ckd0ifvmaMumif;ESihf ywfouf pmtkyfrjzpfao;aom a&S;a[mif;ayrlwpfapmifwGif
ykdrkdjynhfpkHpGm azmfjyxm;ayonf/
]]yqmrif;om; oufolZm (&SmI*sm)ESifh nDea&mifpDwkdY rif;tjzpf &ifqkdifvkMuaomf? tpfukd
oufolZmrEkdifaomaMumifh? &ckdifjynfodkY ou&mZf 1022ck 0gacgifvwGif? a&mufvm\/ &ckdifbk&if pEok"r
&mZmrif;w&m;xH ESrawmf "ar0u
D ?dk uk,
d v
f yk af wmfay; aomif;wpfaxmifruaom avSwu
Ydk dk xnfah wmfr
l
19
ppful&Hyg? a&S;ab;avmif;awmfwkdY ykdifpkd;cJhaom wpfq,fhESpfynm ,lawmfrlyg[k avQmufvmaomf-14/ Harilton, Alxandar; A new account of the east Indias PP-15-16
15/ Hall, D.G.E, Shah Shaja. JBRC-50th an p-89
16/ &ckdif&mZ0ifopfusrf;- pm-89 pm 241
17/ q&mi^rnf&mZ0if]]wl}}0rf;csyf
18/ 12-wkdif;ukd qkdvdk
19/ urefvlrsKd;[kac:aom r[mar'if bmom0ifrsm; ,aeYwkdif &ckdifwGif &Sdonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

107

pEok"r&mZmrif;w&m;vnf; vuf0J0if;rSL;ukd AkdvfcsKyfcefYjyKvQuf oufolZmxH ppfulxnfh OD;oGm;apaomf


a&azGodkYa&mufvQif armif;a*guf(r*kd)wkdYu nOfhwkdufavaomaMumihf &udKifppfonfwkdY ysufpD;av\/ AkdvfcsKyf
0if;rSL;vnf; aoav\/ &ckdifom;wkdYvnf; wq,fhESpfynmukd zsufqD;odrf;krf;NyD; jyefukef\/
tykd'f\tqkdt& &SmI*smonf ESrawmfukdquf ppfulawmif;cJhaMumif; &ckdifbk&ifu vuf0JrSL;
tm; AkdvfcsKyfcefY ppfulay;cJhaMumif; ta&;edrfhcJhaMumif; od&Sd&ayonf/ enf;jzihf &SmI*smvnf; ppfajy;b0
okdY a&muf&SdcJh&[ef wlygonf/
xkdayrl &mZ0ifwGif qufvuf &SmI*smESihfywfoufonfh orkdif;aMumif;ukd txufwGifazmfjy xm;cJh
onhftwkdif; azmfjy r*kdrif;orD;\ tvSukd bk&ifrif;jrwfukd,fwkdif zGJUEGJUxm;aom tvSbGJUukd tjcm;aom
&ckdiforkdif;wkdYxuf tykd'fykd awGU&onf/
if;tjyif ]]aw}}aMumaycsyfwGif ou&mZf 1023 ck wykdYwGJvwGif yqmrif;oufolZm (&SmI*sm)
onf pEok"r&mZmrif;w&m;ukd ykefuefavaomf rEkdifaomaMumihf upye'DjrpfnmodkY ajy;av\/
om;ESpfa,mufESihf aemufygol&JwkdY usef&pfukef\/ xkdolwkdYukdvnf; owfypfav\/ <uif;usefol&JwkdYukd
opmawmfwu
dk
f urefjrm;pl;uku
d idk af pvsu?f rif;xHwiG f taqmift[
Hk
l tvSnpfh m;ESifh cH&av\/ xkv
d w
l u
Ydk kd
]]urefonfawmif}}[kwGif\/ ou&mZf 1025 ckwGif oufolZmuRefarmif;a*guf(r*kd)wkdYonf ykHpm; a&Teef;
awmfjy'fukd rD;wkdufavvQif? raemfoD&dajrmufOD;pm; aoav\/ ou&mZf 1026 ck 0gacgifvqef;
wpfq,fhwpf&ufaeY0,f a&Teef;awmfukd aqmufav\/ xkdESpf0,fvnf;aumif; wykdYwGJvwGif ppfwaumif;ukd
armif;a*guf(r*kd)zsufavvQif19 ...[l awGU&onf/
txufyg &cdidk &f mZ0ifayrlwiG f yg&Sad om taMumif;t&mrsm;ukd avhvmygu tcsKyt
f m;jzihf oufoZl m
ac: &SmI*smonf &ckdifokdY ou&mZf 1022ck 0gacgifv (at'D 1660 Mo*kwf)wGif ckdvIHa&muf&SdvmaMumif;
ou&mZf 1023 ck wykdYwGJv (at'D 1661ck azazmf0g&D)wGif &ckdifbk&iftm; ykefuefaMumif; aemufwpfBudrf
ou&mZf 1025 ckESpf(at'D 1663 ckESpf)wGif &SmI*smrif;om;\ aemufvkdufrsm;u wzef eef;awmfukd
rD;IdYEdkifonfxd BudKwifpDpOfrIjzihf wkdif;jynfodrf;ykduf&ef BuHpnfMuaMumif; awGU&Sd&ayonf/
&SmI*smta&;tcif;ESihf ywfouf taemufwkdif; okawoDwkdYuvnf; ta&;ay;azmfjyMuonf/
qmtmomz,f&m(Sir Arthur Phayre)u &ckdifbk&ifonf &SmI*sma&muf&SdNyD;aemuf rsm;rMumrD
if;\orD;wpfOD;tm; qufo&ef awmif;qkdcJhaMumif; r*kdrif;om;taeESihf bmomrwlonfhtjyif trsKd;jrwf
aomtEG,frS qif;oufvmonf[k b0ifjrifhaeoljzpf&m cg;oD;pGm jiif;y,fcJhaMumif; rkwfokef&moDukefqkH;yg
u &ckdifjynfrS xGufcGmygrnfhtaMumif; ponfjzihf jyefMum;cJhonf/ okdYaomf csufcsif;xGufcGm&rnf[k &mZoH
ay;&m rvkdufem &SmI*sm\aetdrfukd 0kdif;0ef;wkdufckdufonf/ if;aemuf &SmI*smESihf om;rsm;ukd tdrfteD;wGif
a&ESpfowfvkdufNyD; orD;ukd rdzk&m;ajrmufaMumif; azmfjyxm;onf/20
orkdif;ynm&Sif [may;ESihf &cdkiforkdif;ynm&Sif OD;pHa&TbkwkdYu &SmI*smonf &ckdifodkYa&mufaomtcg
rdrd\orD;awmf bk&iftm; qufoaMumif; aemifwGif atmifjrifrIr&Sdaom &ckdifxD;eef;ukd r*kdwkdY\vk,l&ef
BudK;pm;onfhudptm; OD;aqmifcJhonhftwGuf &SmI*smtm; uGyfrsuf ZeD;ESihf om;awmf orD;awmfrsm;tm;
eef;awmf aexkid cf iG jfh yKcahJ Mumif; 'kw,
d tBurd f r*kw
d \
Ydk eef;awmfudk wku
d cf u
kd rf ;D IUd onfh ta&;tcif; ay:ayguf
vmaomtcgum; tquftEG,ftm;vkH;ukd okwfoif&Sif;vif;cJh&aMumif; azmfjyxm;onf/22
'D*sDtD;a[mvf\ azmfjycsufwGifrlum; &cdkdifbk&ifonf &SmI*smtm; rumokdY oabFmjzihf ay;ykdY&ef
*wdjyKcJhaMumif; odkYaomfajrmufOD;NrdKUawmfwGif &SpfvcefYMumcJhNyD;jzpfaomfvnf; rykdYao;aMumif; bk&ifpEok"r
&mZmu &SmI*sm\orD;awmfwpfyg;tm; vufxyf&ef awmif;qkcd ahJ Mumif; (bmaA;u orD;Bu;D [kq
dk OD;pHa&Tbk
20/
21/
22/

q&mirnf&mZ0if ]]aw}}aMumcsyf
Phayre, in Anthur, History of Burma. PP-178-179

zwf r &yg

ajrmufO;D NrKd Uawmf

108

u ESif;qDyef;rmvmuJhodkY vSyaom orD;i,f (Pearce Barm) jzpfonf[k qkdonf/ &SmI*smu if;*kPfodum


ukd xdyg;aponf[k ,lqum cg;oD;pGm jiif;y,fcJhaMumif; if;aemuf &ckdifbk&ifESihf &SmI*smwkdYMum; tajctae
wif;rmcJhaMumif; qkdayonf/ &SmI*smvnf; a'ocHrkd'ifrsm;ESihf yl;aygif;um &ckdifxD;eef;ukd vk,l&ef BudK;pm;
BuHpnfaMumif; &ckdifbk&if\wyfrsm;\ ESdrfeif;jcif;ukd cH&aMumif; tapmykdif;owif;rsm;t& &SmI*smESihf
rdom;pktm; if;\tdrfteD;&Sd acsmif;xJodkYypfcsa&ESpf owfjzwfvdkufaMumif; tcsKdUowif;rsm;t& &SmI*sm
vGwaf jrmufomG ;aMumif; om;awmf orD;awmfwt
Ydk m; eef;awmfxo
J Ykd ac:aexkid cf iG jhf yKxm;aMumif; aemufwESpf
tMumwGif aemufxyfr*kdwkdY\ ykefuefrIjzpfvmaomtcgrlum; om;awmforD;awmfwkdY tquftEG,ftm;vkH;
okwfoifvkduf&aMumif; qkdayonf/23
&ckdifjynf ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ Nidrf;csrf;a&;ukd xdygcJhaom r*kdppfajy;rif;om; &SmI*smESihfywfouf
acwfNydKiforkdif; taxmuftxm;rsm;vnf; awGU&ayonf/ jyifopfvlrsKd; b,f&an;u &SmI*smonf
ajrmufOD;&Sd rlqvifrsm;ukd vQKdU0Sufpnf;kH;um at'D(1661)ckESpf azazmf0g&DvwGif &ckdifbk&if\eef;awmfukd
kwfw&uf0ifa&mufwkdufckdufNyD; rdrdukd,fukd &ckdifbk&if[k aMujim&ef BudK;yrf;cJhaMumif; rsufjrifukd,fawGU
jzpfaom r*kdvlrsKd;rsm; 'wfcsfvlrsKd;rsm;ESihf ay:wl*DvlrsKd;rsm;xHrS owif;&onf[k ol\c&D;oGm;rSwfwrf;wGif
azmfjyxm;onf/24
tDwvDvlrsKd; rif;epfNrdKUom; eDukdvD,kdrEkcsDqkdol\ c&D;oGm;rSwfwrf;wGifvnf; txufygtwkdif;
azmfjyxm;ayonf/26
&SmI*sm\ uHMurmESihfywfouf rsufjrifrSwfwrf;rsm;teuf 'wfcsfukefwkdufrSL;wkdY\ tpD&ifcHpmrsm;
onf tckdifrmqkH; twdusqkH;jzpfonf/ 'wfcsfwkdYonf xkdpOfu r*kdydkif b*Fvm;wGifvnf;aumif; &ckdifjynf
ajrmufOD;NrdKUawmfwGifvnf;aumif;? ukefwkdufrsm; zGifhvSpfxm;&Sd&m? &efbufESpfOD;\tajctaeESihf jyem&Sif
rdom;pk\ uHMurmukd tawmfyifwduspGm azmfjyEkdifayonf/ orkdif;ynm&Sif 'D*sDtDa[mvfu 'wfcsfwkdY\
tpD&ifcHpmrsm;ukd tajccH jrefrmEkdifiH okawoe*sme,fwGif xkdtaMumif;rsm;ukd a&;om;cJhayonf/
(1660)ck atmufwkdbm 14 &ufaeYpGJjzihf ql&uf (Surat)rS ukefwkdufaumifpD\ GefMum;a&;rSL;u
r*kdtifyg,m r*kdxD;eef;ukd Mo&efZpfu atmifjrifpGm odrf;ykdufNyD;jzpfaMumif;? if;u &ckdifodkY ajy;oGm;aom
b*Fvm;bk&ifcH &SmI*smrif;om;tm; zrf;qD;ay;a&;twGuf 'wfcsfwdkYtm; tultnDawmif;cHcJhaMumif; tpD&if
cHcJhayonf/27
(1660)ck Ekd0ifbm 29 &uf aeYpGJjzihf [l*vD(b*Fvm;jrpf0uRef;ay:&Sd) ukefwkdufrSL;u azmfjy&mwGif
&SmI*sm\ae&mwGif b*Fvm;bk&ifcH topfwpfOD;ukd cefYxm;aMumif; pufwifbm 15 &ufaeYwGif &SmI*smtm;
zrf;qD;a&;twGuf ppfqif&mwGif tokH;jyK&eftwGuf[kqkdum 'wfcsfoabFmrsm;tm; odrf;,lcJhaMumif; if;
aemufb*Fvm;bk&ifcH\ukd,fpm; &SmI*smtm; jyefvnfay;tyf&ef &ckdifbk&ifxH arwm&yfcH pmwpfapmifykdYcJh
aMumif; tpD&ifcHpmwGif azmfjyxm;ayonf/ &cdkifbk&ifonf if;pmukd ta&;rxm;*krjyKonfhtjyif &SmI*sm
vufxufu olYtm;ykdifqkdifcGihfjyKxm;cJhonfh b*Fvm;e,ftcsKdUukd ykdifqkdifcGifhtwGuf ta&;qkdcJhayonf28/
&SmI*sma&muf&Sdaeaom &ckdifjynfajrmufOD;NrdKU&Sd 'wfcsfukefwkdufrSL; *g&pfAefAl;Awf (Garrit Van
Voerburg)u 'wfcsfXmecsKyfodkY &SmI*smESihfywfouf pmokH;apmifjzihf tao;pdwf a&;om;tpD&ifcHcJh
avonf/ &SmI*smtm; b*Fvm;rS &cdkifykdifeuf 'D,if;*g; (ppfwaumif;wpfbufurf;)NrdKUodkY a&aMumif;jzihf
ac:aqmifc&hJ m (1660)ck ZGev
f (3)&ufaeYwiG f a&muf&v
dS maMumif;? if;rSwqifh ajrmufO;D NrKd UawmfoYkd Mo*kwv
f
23/
24/
25/
26/
27/
28/

Hall. D.G.E, Shah Shuja. JERS. P-89 vol-xII, PL II. P. 107


Bernier, Mogul Empire, PP-176-177
Harvey, GE. The fafe of Shah Shuja; 1661, JBRS. Vol XII, PL II, P. 107
Manucdi, Mogor, PP-376-378
Hall, D.G.E, Shah Shuja and ..... P- 89
Hall. D.G.E; Shah Shuja and ....P-89

ajrmufO;D NrKd Uawmf

109

(26)&ufaeYwGif a&muf&SdaMumif; ppfajy;rif;om;tm; NrdKUawmf\txufbufwGif yg;,drfjzihfxm;aMumif;?


r*kd&efrS umuG,f&ef &ckdifa&wyfBuD;ukd 'D,if;*g;wpf0kdufwGif uif;vSnhfum apmihfMuyfaeapaMumif;? &SmI*sm
b*Fvm;rS 'D,if;*g;odkYtvm vrf;c&D;wGif &ckdifa&wyfwGif zGJUpnf;xm;aom ay:wl*DwdkY\vk,ufrIaMumihf
wefcsdef 23 wefcefYrQaom &wemrsm; qkH;IH;k&aMumif; azmfjyxm;ayonf/ if;tjyif 'DZifbmvwGif tiftm;
70rS 80 txd&adS om r*kv
d rl sK;d wcsKUd onf b*Fvm;rS &ckid o
f Ydk ul;0ifvmNy;D &SmI*smESifh aygif;um aomif;use;f Mu
aMumif; &ckdiftcsKdUukd owfjzwfNyD; NrdKUawmfukd rD;IdU&ef BudK;pm;MuaMumif;? &ckdifbk&ifvnf; &ufpufpGm
ESdrfeif;jypf&m rdom;pk0ifokH;OD;ukdom csrf;omcGihfay;aMumif; azmfjyxm;ayonf/29
ajrmufOD; 'wfcsfukefwkdufrSL;\ tpD&ifcHpmwGif quf &SmI*sm\ykefuefrIrSm azazmf0g&D(7)&uf
(1661)ckjzpfaMumif; &ckid ef ef;awmfudk odr;f yku
d af &;twGuf vkyBf urH jI zpfaMumif; jyif;xefpmG ta&;,lc&H aMumif;
okdYaomf ta&;tcif;ESihfywfouf bmjzpfaeonfukd wdwdususod&Sd&ef cufcJaMumif;? &ckdifbk&ifonf
owif;rsm;rjyefYa&;? EkdifiHjcm;om;rsm; Mum;0ifrpGufzufa&;twGuf pepfwus pDpOfumuG,fxm;aMumif;?
vrf;rsm;ay:wGif uif;vSnhfwyfzGJUrsm; tNrJawGU&aMumif; jrpfacsmif;rsm;wGifvnf; &ckdifa&wyfu EkdifiHjcm;
oabFmrsm;tm; rsufajcjywfrcH apmifhMuyfMunfhIaeaMumif;? tdEd,r[mar'ifrsm; wifaqmifxm;aom
'wfcsfoabFmwpfpif;tm; ppfaq;awGU&SdoGm;&m qdyfurf;rS csufcsif;ESifxkwfcH&aMumif; ukefoG,frIyif acw
&yfqkdif;xm;&aMumif; owif;rsm; tarSmifcsxm;aomfvnf; OD;pGmod&Sd&oavmufrSm &SmI*smtdrfukd twkdufcH
&aMumif; olonftdrfukd rD;wifIdUvkdufNyD; ol\om;awmfokH;yg;? aemufvkduf(300)cefYESihftwl qkwfcGmoGm;
aMumif; azmfjyxm;ayonf/ &ckdifAkdvfcsKyfu vkdufvHzrf;qD;&m om;BuD; (Ban Sulthan) ESihf om;ti,fqkH;ukd
zrf;rd tusO;f csxm;aMumif; &SmI*smESifh if;\om;tvwf (Saan Sulthan)wkrYd mS Bwyd &l odYk vGwaf jrmufomG ;
aMumif; aemufykdif;owif;rsm;t& &SmI*smtm; zrf;rdNyD; tqkH;pD&ifvkdufaMumif; ajrmufOD; ukefwkdufrSL;\
tpD&ifcHpmwGif azmfjyxm;ayonf/ azazmf0g&D 22 &ufaeYwGif xGufay:vmaompmwGif owif;t&
&SmI*smtm; 0&rf;ajy;tjzpf aMujimxm;aMumif;? if;&Sio
f nf aoonfrmS raocsmaMumif;? OD;pGmjzpfymG ;cJah om
ykefuefrIwGifyif &SmI*smrSm usqkH;cJhNyD;jzpfrnf[k ,kHMunf&aMumif;? okdYaomf wdusaom taxmuftxm;vnf;
rawGU&aMumif;? rdzk&m;BuD;ESifh orD;awmfrsm;ukd bk&ifheef;awmftwGif; aexkdifcGifhjyK xm;NyD; om;awmfrsm;
oD;oeft
Y rd w
f iG f tus,cf sKyjf zihx
f m;aMumif;? if;wkq
Yd Et& wcgw&H oD;oeft
Y rd if ,f av;wGif tyef;ajzcGijfh yK
xm;aMumif;? a&TaiG&wemrsm;ukd jynfolYb@mtjzpf odrf;ykdufvkdufaMumif; ajrmufOD; ukefwkdufrSL;\
aemufqkH;ay;ykdYonfh tpD&ifcHpmwGif azmfjycJhayonf/30
b*Fvm;bk&ifcv
H nf; ta&;tcif;ukd owif;&&SNd y;D aemuf ajrmufO;D NrKd UawmfoYdk **Fg[laom oabFm
wpfpD;jzihf oHtzGJUwpfzGJUukd apvTwfNyD; &SmI*sm\om;awmf orD;awmfrsm;tm; ay;&eftyf awmif;qkdcJhayonf/
oHtzGUJ tm; 'wfcsw
f u
Ykd uruxjyKvyk pf pD Ofay;cJ&h m &ckid b
f &k ifu aMueyfrrI &Sad cs/ 'wfcsw
f o
Ydk nf &SmI*smta&;
ESifhywfouf tiftm;BuD;EkdifiHESpfckwkdYtMum;wGif taeMuyfaecJhavonf/ b*Fvm;oHtzGJUonf 1661 ck
pufwifbm (29)&ufaeYwiG f ajrmufO;D NrKd UokYd a&muf&v
dS m&m if;wkEYd iS t
fh wl b*Fvm;bk&ifcH xnfah y;vku
d o
f nfh
vm'fxkd;&ef lyDaiG(12000)ukdvnf; yg&SdvmcJhonf/ &ckdifbk&if zwfr&yg awGUqkHjcif; rjyKvkyfbJvnf;
zwfr&yg rsm;ESihfom vTJay;cJhonf/ wefpkd;vufaqmifay;&ef ,laqmifvmcJhaom lyDaiG(12000)ukdvnf;
&ckid w
f u
Ydk vufrcH 'wfcsu
f ek w
f u
dk w
f iG f odr;f qnf;cJ&h onf/ r*kw
d b
Ydk ufrS 'wfcsw
f Ydk ulnaD qmif&u
G rf rI sm;twGuf
31
abmhwD;AD;,m; (Batavia)&Sd 'wfcsfbk&ifcHcsKyfxH uefYuGufpmwpfapmif ay;ykdYcJhavonf/
at'D 1664 ckESpf 'wfcsfwkdY\XmecsKyfwGif owif;xl;ESpfck ysHUESHYvQuf&Sdavonf/ wpfckrSm &SmI*sm\
om;rsm;tm; ta&;,lcH&jcif;ESihf aemufwpfckrSm &ckdifwkdY\ **Fgjrpf0uRef;ay:tESHY xkd;ppfBuD;wpf&yf qifETJjcif;
yifjzpfonf/ tapmykdif;&&Sdaomowif;rSm bl*vDNrdKU 'wfcsfukefwdkufrS 'wfcsfXmecsKyf&Sd&m abmhwD;AD;,m;okdY
29/
30/
31/

,if;-pm-90
Hall, D.G.E; Shah Shuja. PP-88-90
Hall D.G.E; Shah Shuja and ...JBRS 50th An. P-89

ajrmufO;D NrKd Uawmf

110

a&muf&Sdvmjcif;jzpfonf/ 1664 ckk {NyDvwGif &ckdifjynfajrmufOD;rS 'wfcsfukefwkdufrSL;\pmwGif tqkdygowif;


rsm; yg&Sdvm&m vGefcJhaom Zlvkdifv (1663-ck)twGif;u r*kdvlrsKd; (10)OD;rS (12)OD;cefYonf ajrmufOD;eef;awmf
tm; twGif;olvQKdrsm;ESihf tquftoG,fjyKvkyfum rD;0ifIdUcJh&m jymuscJh&avonf/ udpwGif &SmI*sm\
om; okH;OD;yg0ifywfoufaeaMumif; awGU& &ckdif&Sd r*kdESihf b*FvDaemufvkdufrsm;ESihftwl csufcsif;yif
acgif;jzwfokwfoifypfvkdufaMumif; yg&Sdavonf/32
aemufowif;wpfckrSm b*Fvm;e,fodkY &ckdifwkdY xkd;ppfqifaom owif;yifjzpfonf/ at'D 1664
ck rkd;tukefwGif &ckdifwkdYonf r*kdwkdYtm; xkd;ppfBuD;wpf&yf qifETJcJhavonf/ wkdufoabFm (60) rS (70)txd
yg0ifaom &ckdifa&wyfBuD;onf 'umNrdKUxd qefwufNyD; oabFmrsm; (260)cefYyg0ifaom r*kda&wyfBuD;ESihf
awGUqkw
H u
dk cf u
dk Mf uaMumif; r*ko
d abFmxuf0ufausmf zsuq
f ;D cJNh y;D ok;H yef;&mESicfh s
D aus;uRet
f jzpf zrf;qD;ac:
aqmifvmcJhaMumif; &ckdifwkdY\yifv,fpGrf;tm;ukd xkdr*kdwkdY r,SOfEdkif &ckdifwkdYESihf aphpyfaqG;aEG;&ef BudK;yrf;cJh
aMumif; azmfjyxm;ayonf/
&ckdifwkdYu NyD;cJhaom &SmI*smta&;tcif;aMumihf r*kdwkdYtm; t,kHtMunfuif;rJhaecsdefjzpf&m aphpyf
a&;ratmifjrifcJhacs/ b*Fvm;bk&ifcH &Sm,pwmcef(Shayista Khan)onf aphpyfaqG;aEG;a&;0g'ukd pGefYvTwf
vku
d Nf y;D ppfa&;t& &ifqidk &f ef qk;H jzwfcsuf csrw
S cf o
hJ nf/ &ckid jf ynfudk Munf;aMumif;rScsw
D uf&ef jrpfacsmif;rsm;
aygrsm; rvG,fulacs/ a&aMumif;rS wkdufckduf&efrSmvnf; &ckdifwkdYukd tpOftqufr,SOfEdkfifcJh/ if;tjyif
&ckid w
f w
Ydk iG f a&aMumif;tul uRr;f usiaf om ay:wl*rD sm;ukd vdrm yg;eyfpmG wynhaf rG;jrLNy;D jzpfae 'wfcsw
f \
Ydk
33
tultnDukd &,l&efrSwyg; tjcm;vrf;r&SdaMumif; em;vnfoabmaygufvmcJhayonf/
&SmI*smta&;tcif;NyD;aemuf ajymif;vJvmaom &ckdifjynf\EkdifiHa&;ESihf ywfouf rwifjyrD
odaYk jymif;vJap&ef zefw;D cJo
h nhf t"duZmwfaumifjzpfco
hJ nfh ppfajy;r*krd if;om; &SmI*smrdom;pkta&;tcif;
ESihf ywfouf oifcef;pm,lEkdifonfrsm;ukd &Sif;vif;azmfjyvkdayonf/
r*krd if;om; xGuaf jy;vmaomtcg &ckid b
f &k ifu vSLu
d v
f yJS sLiSgpGm BuKd qv
dk ufccH ahJ Mumif; awGU&ayonf/
&SmI*smonf tdE,
d jynfwvTm; wefc;dk tmPmxGm;Ny;D taemufrS ta&SUbuf b*Fvm;e,foYkd e,fcsUJ vmcJo
h nfh
rif;{u&mZf\ xD;arGeef;vsmtjzpf rdrdudk,fukd txifBuD;cJhaMumif; awGU&ayonf/ &ckdifpEok"r&mZmonf
ppfajy;r*kdrif;om;tm; vkdtyfonfxufykd txifBuD;cJhykH ray:acs/ r*kdwkdYESihf tpOftquf wkdufckdufcJh&m
atmifEikd cf o
hJ nhf tpOftvmaMumihf &efbufwpfO;D i,fEidk w
f pfO;D taejziho
f m Ijrifc[
hJ efwal yonf/ bmom
w&m;\tqkH;trESihf vlYusihf0wft& 'kuonfwpfOD;tm; ckdvIHcGifhay;cJhjcif;jzpfayrnf/ &SmI*smESihftwl
rdom;pkygcJh&m acsmarmvSyaom orD;awmfokH;yg;vnf; yg&SdcJhonf/ jrefrmbk&ifrsm;onf orD;unmqufo
jcif;ukd ESpfoufoabmusavh&Sd&m acsmarmvSyonfh &SmI*sm\orD;awmfrsm;tm; ESpfoufpGJvrf;cJhrnfrSm
obm0usayonf/ t&G,ftm;jzihfvnf; at'D(1661)ckESpfwGif pEok"r&mZmbk&ifrSm touf 23ESpfrQom
&Sday&m rif;ysKdrif;vGifwpfOD;jzpfayonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;\tqkdt& orD;awmfwpfyg;tm; qufocJhonf
qkdayonf/ rnfokdYyif qkdapumrl &SmI*smonf e*kdrlvuyif rmeBuD;olwpfOD;jzpf&m bmomrwlolwpfOD;ESifh
rdrd\orD;awmftm; vufqufxdrf;jrm;jcif;ukd vkdvkdvm;vm; oabmwlcJhrnfum; r[kwfacs/ tcsufonf
&SmI*sm ta&;tcif;jyem\ ed'gef;[k qkdEdkfifayonf/ tcsdefrS praMurvnf vdyfcJwif;wif;jzpfum
aemufqkH;wGif tcGifhta&;&onfESihf ykefuefrIjzpfyGm;vmcJhjcif; jzpfonf/
yxrtBudrf awmfvSefykefuefrItNyD;wGif &ckdifbk&ifonf &SmI*sm\orD;awmfrsm;tm; eef;awmfxJodkY
oGif;,lvmcJhonf/ om;awmfokH;yg;tm;vnf; if;wkdYoabmus oufoufomom aexkdifcGifhjyKcJhonf/
apmihfMunhf&ef vpf[if;cJhonf/ r*kdrif;orD;rsm;\tvSwGif pEok"r&mZm,pfrl;cJhaMumif; if;ukd,fwkdif
32/
33/
34/

,if;-11-92
Hall-D.G. E; Shah Shuja and ....P-92

'wfcsfwkdY\ tqkdjzpfonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif (10)ESpfcefYBuD;onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

111

pyfqkdaom r*kdrif;orD;\tvSbGJUukd Munhfjcif;tm;jzihf odomEdkifayonf/


]]Muifb,
G v
f w
S if?h ajcmufypfviG
f ? vSjcift
h &nf? ajcmufxyfjynfvnf;? &Srd nfrxif? jyifvQiu
f ,
kd v
f ;Hk ?
oufqkH;wdrf;rwf? cEmjywfvdrfh? ewfvnf;rwl?
[lvnf; ru? b,f'geaMumifh? tvSokdY cifvGefoenf;}} [lpyfqkdonf/
r*kdrif;orD;rsm;tm; eef;awmfxJokdY ac:,lajrmufpm;xm;jcif;u 'kwd,tBudrfykefuefrIukd jzpfapcJh
a0,EmESihf?
avonf/ r*kdtaocHwyfom; wpfusdyfausmfrQ 0ifa&muf rD;IdUrIaMumifh a&Ta&mifw0if;0if;ESihf ]]a0,E
yrmwrQ? wlarmvScsifh}}}[laom yJcl;rif;orD; &SifaxG;aESmif; csDrTrf;cJhonhf ajrmufOD;a&Teef;awmfBuD;wpfck
vkH;rSm jymykHb0okdY csufcsif;a&mufcJh&avonf/ wkdif;wyg;tm; ,kHMunfrI\&v'fyif? bk&ifESifhrdzk&mrsm;ae&m?
eef;awmfBu;D ukd ay(20)cefjY rifh ausmufom;wHwidk ;f ok;H xyfum&Hxm;onf/ wHwidk ;f wpfxyfEiS fh wpfxyfMum;wGif
vkHNcHKa&;tqifhqifhcsxm;um ppfaq;NyD;vkHavmufrSom jzwfoef;cGihf &&SdEdkifonf/ ,cktBudrfrSm eef;awmf
twGi;f a&muf twGi;f olvQKrd S tcsed u
f u
dk v
f yk Bf ujH cif;jzpf&m rnforYdk QrwwfEikd af wmhbJ wcPtwGi;f ]]rSeu
f if;}}
tjzpfrS ]]xif;}}tjzpfoYkd ajymif;vJc&hJ avawmhonf/ aemufq;Hk wGif tcspaf &;xuf Edik if t
H a&; trsK;d om;ta&;
ukd axmuf pEok"r&mZmbk&ifonf jywfom;pGm pD&ifjcif; cscJh[efwlayonf/
&SmI*smta&;tcif;Ny;D aemufwiG f &ckid Ef iS fh r*kw
d \
Ydk qufqaH &;rSm odoo
d momqk;d 0g;vmcJo
h nf/ at'D
1665 ck? rwfv 3 &ufwGif? b*Fvm;bk&ifcH &Sm,pwmcefonf bmab;bD;,m;&Sd 'wfcsfbk&ifcHcsKyftm;
oHtzGUJ wpfzUJG apvTwcf o
hJ nf/ oHtzGUJ onf 'wfcsw
f t
Ydk m; ulnrD nf? rulnrD nfudk jywfjywfom;om;tajzay;&ef
awmif;qkdonf/ &ckdifESifhtquftoG,f rjzpfygu b*Fvm;rS 'wfcsfwkdYtm; tNyD;tykdif ESifxkwfrnf[k
Ncrd ;f ajcmufonf/ onftcsed w
f iG f &ckid b
f &k ifuvnf; aemufxyfb*Fvm;odYk ppfqifa&;twGuf bmaw;bD;,m;
rS 'wfcsfoabFmrsm;tm; tultnDawmif;cHaeonf/ 'wfcsfwkdYtaeESihf wpfckckukd taotcsm qkH;jzwf&
ayawmhrnf/
at'D(1665)ck? ZlvkdifvwGif bmaw;AD;,m;rS 'wfcsfaumifpD tpnf;ta0;ukd usif;yonf/ tajc
taet&yf&yfukd okH;oyfNyD; tem*gwfta&;BuD;aom rl0g'wpf&yfukd a&;qGJcsrSwfMuonf/ &ckdifESihf b*?Fvm;
wpfckckukd pGefYvTwf&efjzpfonf/ xkdtcsdefwGif &ckdifaps;uGuf tvm;tvm raumif;vS/ qefpyg;ESihf uRefukd
t"du a&mif;0,faomfvnf; aocsmaomaps;uGufum;r[kwf? 0,fcsifoavmuf 0,fr&? b*Fvm;rSm
ykd tvm;tvmaumif;onf/ &cdkdifwGif ajrmufOD;NrdKUom ukefwkdufwpfckukd zGihfvSpfxm;EkdifcJhaomfvnf;
b*Fvm;wGif csifql&m(Chinsura)umqifbZm; (Kasimbazar)ESihf ywemNrdKUrsm;wGif ukefwkdufrsm;
zGifhvSpfxm;onf/ if;tjyif csifql&mwGif cHwyfyif aqmufcGihf&xm;onf/ tajctaet&yf&yfukd
ok H ; oyf N yD ; aemuf bmaw; AD ; ,m;tmPmyk d i f t zG J U onf ajrmuf O D ; Nrd K U&S d uk e f w k d u f t m; yd w f y pf N yD ;
&ckdifESifhtquftoG,f jzwfawmuf&ef csufcsif;qkH;jzwfcsuf csrSwfvkdufavonf/
r*kdwkdYvnf; 'wfcsfwkdYukd tykdifpnf;kH;NyD;aemuf a&wyft&m uRrf;usifaomay:wl*DwdkY &ckdifbufrS
&SdaevQif ppfwaumif;tm; odrf;,l&ef rnfokdYrQrjzpfEdkifaMumif; od&Sday:wl*DwkdYtm; rufvkH;rsm;ay;
vQKdU0SufpGm qufoG,fpnf;kH;cJhayonf/ &ckdifjynfajrmufOD;wGif oD&dok"r&mZmvGefNyD; at'D 1638 aemufykdif;
wGif omuD0ifrif;qufjywfonfrS qkwf,kwfvmaom wkdif;&if;om;pnf;vkH;nDGwfrIukd aumif;pGm&dyfrd&um;
r*kb
d *Fvm;bk&if\ pnf;k;H &mokYd e,fcsUJ wk\
Yd 0oDtwkid ;f vku
d yf gcJMh uonf/ opmazmufcMhJ uonf/ 'D,if;*g;ESifh
ppfwaumif;rSoabFm 50cefYygaom ay:wl*DwkdYonf 'umodkY ckdvIHcJhMuavonf/ e,fcsJUwkdY\ opmr&Sdaom
vky&f yfyifjzpfonf/ &ckid w
f idk ;f &if;om;wkw
Yd iG f omuD0ifrif;ukrd S uk;d uG,o
f pmcHaom "avhx;Hk pHonf tjrpfw,
G f
&SdcJhav&m omuD0ifrif;qufjywfNyD; ou&mZf 1110(at'D 1638)aemufykdif;wGif tkyfcsKyfaomrif;wkdYukd
jynfow
l u
Ydk rav;pm;awmh? vufek ;f vlot
l m;uk;d jzihf bk&ifwufvyk Mf u&m wkid ;f jynfudk Mum&Snpf mG rxde;f odr;f
EkdifMuawmhyJ ysufpD;qkwf,kwfvmcJh&avonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

112
ajrmufOD;NrdKU\ ajrmufbufrsufESmbk&m;rsm;
&Spaf omif;ausmufpmwkid f

&Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;\ 0if0vuf0Jbufjcrf;? jyifnDrS 16 aycefYjrifhaom ae&mwGif &ckdiforkdif;


twGufta&;ygvSaom &Spfaomif;ausmufpmwkdif &Sdonf/ ausmufpmwkdifukd ajrmufOD;NrdKU\ajrmufbuf
6rkdifcefYuGma0;aom a0omvDNrdKUawmfa[mif;rS ajymif;a&TU,laqmifcJhjcif;jzpfonf[k qkdonf/ ajymif;a&TU
,laqmifcahJ ombk&ifrmS ajrmufO;D rif;qufwiG f wefc;dk tmPm tBu;D qk;H aom rif;bifac: rif;AmBu;D jzpfonf/
rif;AmBuD;onf at'D(1513) rS (1553)ckESpfxd ajrmufOD;ukd pdk;pHcJhaom bk&ifwpfyg;jzpfonf/ rif;AmBuD;onf
ausmufpmukd at'D(1535)ckESpfwGif ajrmufOD;NrdKUawmfokdY ajymif;a&TUcJhaMumif; &ckdiforkdif;rsm;wGif
awGU&onf/
'kw,
d urmppftwGi;f u rk;d 'Pfudk cHc&hJ aom ausmufpmwkid rf mS ta[mif;yuwd rysurf pD;useaf e
ao;onf/ taqmuftOD;om ysufpD;cJhonf/ if;ukd ,cktcg jyifqifxm;NyD;jzpfonf/ ausmufpmwkdifonf
av;ajrmihfjzpfNyD; wbuf (2ay 4vufr)pDus,f tjrifh (10ay)&Sdonf/ ausmufpmwkdif xdyfykdif;ukd tkyf
aqmif;pGyfEdkif&ef tvkdYiSm 2ay 4vufrpwk&ef;ckHrS (1ay 9vufr)ESihf (2ay 2vufr)pwkk*Hjzpfatmif
xGif;xk jyKjyifxm;onf/ ausmufpmwkdif\ awmifbufrSty usefokH;bufpvkH;wGif pmrsm;xkd;xm;onf/
wpfrsufESm ESihfwpfrsufESm tu&mykHpHESihf a&;xkd;um ou&mZf rwlnDMuay/
ta&SUbufrsufESmpmwGif taMumif;a&(100)avmufyg&Sdonf/ tu&mpmvkH;rsm;rSm ysufpD;aeNyD;
jzpf zwfr&avmufatmif tajctaewGif &Sdonf/ tcsKdUaomtu&m pmvkH;rsm;\ oGifjyifukd
tMurf;tm;jzihf avhvmEdkif&m at'D(3)&mpkrS (6)&mpktwGif; a&;xkd;Ekdifonf/ at'D(4)&mpkrwkdifrDS zwfr&
xuf a&S;usaom "n0wDacwf\taMumif;t&mrsm; jzpfvdrfhrnf[k ,lq&ayonf/
ausmufpmwkdif\taemufbufwGif pmaMumif;a& 71aMumif;yg&Sd a&S;ajy;em*&Dtu&mjzihf a&;xkd;
xm;onf/ raysmufrysuf zwfom;rSwfom;&Sd xkdpOfu &cdkdiforkdif;ukd tjynhftpkHod&onf/ okawoD
a'gufwm*Req
f ifonf OD;pGmjynhpf pHk mG zwfEI ikd cf o
hJ nf/ aemufyidk ;f wGif okawoDtrsm;pdwyf g0ifpm;pGm zwfaI vh
vma&;om;cJhMuonf/ OD;pHomatmifonf tmeEp`E&Spf&mpk &ckdifa0omvDrif;[l pmtkyfxkwfa0cJhonf/
ynm&Sifrsm; tqkdt& at'D (8)&mpktwGif; a&;xkd;cJhaom ausmufpmjzpfonf/
ajrmufbufrsufESmwGif a&;xkd;xm;aom pmrSm a&SUbufrsufESmavmuf qkd;0g;pGm rysufpD;aomfvnf;
jynhfpkHatmif zwfr&awmh/ 0gustjynhfr[kwfbJ wpfykdif;wpfpomzwf &onf/ pmaMumif;a& 69aMumif;
yg&Sd at'D 10&mpkavmufu a&;xkd;cJhjcif;jzpfonf/

Ak',
Ofaus;rIa&S;taxmuftxm;wpfck
ausmufpmwkdif\ rsufESmcsif;qkdifzuf? &Spfaomif;bk&m;0if0wufvrf;\ vuf,mbufwGif tjrifh
8ay 10vuffr&Sdaom &Spfajrmifh(tX*H)ykH ausmufwkdifwpfwkdifukd awGU&onf/ ywfvnfrSm 72vufr&Sd
wpfajrmihfvQif 9vufrpD&Sdaom tajrmifh&Spfajrmihfyg&Sdonf/ ausmufpmwkdif\ xdyfbufwGif Mumyef;ESpfxyfykH
'DZkdif;ykH azmif;<uokyfazmfxm;onf/ if;atmufwGif tpufajymufrsm;jzihf 0kdif;ywfxm;onf/ ausmufwkdif
xdyfwGif tkyfaqmif;pGyfEdkif&ef pDrHxm;onf/ pma&;xkd;xm;jcif; r&Sdacs/
if;\0Jbufausmufpmwkdif\ab;em;wGif tjcm;ausmufjym;wpfjym;ukd ajrcvQufawGUEkdifonf/
tqkdygausmufjym;rSm(12)ay&Snf (4ay 2vufr)us,fum? (1ay 4vufrrQ)xlonf/ ausmufjym;\rsufESm
ay:wGif vuf,m&pf ckoif;wpfckukd awGU&onf/ if;ckoif;\ ab;wpfbufwpfcsufwGif awmifyHrsm;
ygavonf/ ckoif;\atmufem;wGif vIidI ;f wGeiYf ,fwpfcyk g&S&d m a&vIid ;f ukd &nf&,
G [
f efwo
l nf/ wpfenf;tm;
jzihf ckoif;onf yifv,fork'&m0J*,ufrS xkd;xGufvm[ef jyKvkyfxm;onf/ ckoif;\xdyfem;wGif MumyGihf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

113

wpfyGifh? yGihfae[ef&Sdonf/ MumyGifh\xdyfem;wGif "rpBuFmt0kdif;&Sdonf/ MumyGihfu "rpBuFmukd xdae[ef


okyfazmfxm;onf/ "rpBuFmukd twGif;bufwGif MumvTmESpfcsyfjzihf wefqmqifxm;onf/ if;ukd ywf0kdif;
AdEKtpuftaysmufrsm;u puf0kdif;jzihf 0kdif;&Hxm;onf/
Mumyef;ukd Ak',
Ofaus;rI tEkynmwGif txG#t
f jrwf txdr;f trSwt
f jzpf oauFwjyKonf/ Ak'0 ifcef;
rsm;wGif bk&m;ajcvSrf;&m atmufcHukd Mumjzihf cHavh&Sdonf/ vGefavNyD;aom bk&m;rsm;ukd Mumyef;o@mef
jy ryGifhao;aom t&darw,sbk&m;ukd Mumzl;jzihf jyonf/ if;jyif apwDwnfaqmuf&mwGif MumarSmuf
MumvSef[l yg&Sd&monf/ apwD\ta&;BuD;aom t*Fgwpf&yfjzpfonf/
Ak',Ofaus;rItEkynmacwfOD; taxmuftxm;wpfckjzpfaom ausmufpmwkdifwGif tay:qkH;jcaoFh
ok;H aumifEiS fh MumarSmufMum;wGif "rpBumF 0kid ;f av;0kid ;f yg&So
d nf/ odu
Yk dk axmuf
I MumyGiEfh iS fh "rpBumF 0dikf ;f
wkdYrSm yl;wGJxdpyfvQuf azmfjyjcif; xkvkyfjcif;wkdYonf a&S;usaom Ak',Ofaus;rI tEkynmwpf&yfyifjzpfonf/
xkd,Ofaus;rItarGukd qufcHjcif;om jzpfayonf/
a'gufwmazmfcsrD mu azmfjyygykrH sm;onf oHo&m0J*,ufrS vGw&f mvGwaf Mumif;wGif jA[Pt,l0g'
ukd ukd,fpm;jyKaom ckoif;rS Ak'ukd,fpm;jyKaom Mumyef;ay:aygufvmNyD; eufeJaom "rpBuFmw&m;awmfukd
&&SdvmaMumif; azmfjyonfh t"dyg,f&SdaMumif; qkdonf/
tjcm;t,ltqwpfenf;rSm ]]pBuFm}}onf pBuFmrif; (okdY) pBuFm0aw;rif;ukd ukd,fpm;jyKTef;aom
oauFwjzpfonf/ xkdpBuFm0aw;rif;\ bkef;wefckd;awmfaMumifh wkdif;jynfom,m0ajymjcif; wkd;wufjcif;?
csrf;omjcif;wnf;[laom Mumyef;yGihfonf 'kuwnf;[laom yifv,frS ckoif; ysHpD; xGufvmaMumif;
jyaomyk[
H q
k o
dk nf/ pBumF ykid ;f onf pMum0Vmwku
d f okrYd [kwf avmutm;vk;H okrYd [kwf rk;d eJaY jrukd tpk;d &aom
pBuFmrif;tjzpf ,lq ckoif;? Mumyef;wkdYrSm pBuFmrif;ukd todtrSwfjyKay:vGifaom bdaou taqmif
ta,mifrsm;om jzpfaMumif; azmfjyxm;aomykH jzpfEkdifayonf/
rnfodkYyifjzpfap azmfjycsufrsm;onf &ckdifwkdY\ tEkynm,Ofaus;rI? bmomt,l0g'ukd ay:vGif
xif&Sm;aponf/
xkdykH\txufem;wGif av;axmifhwGif;BuD;wpfck &Sdonf/ xkdwGif;rSm(1ay 10vufr)us,f? (2ay
3vufr)&SnfNyD;? (3vufr)eufonf/ if;ESihfuyfvsuf 4vufreuf 6vufrtcsif; &Sdaom cGufykHoPmef
wGif;wpfck&Sdonf/ txufwGif azmfjycJhaom ausmufcsyfwGif;\twkdif;tqrSm ausmufpm wkdif\xkvkyfxm;
aom xdyEf iS t
fh u
H u
dk jf zpfaeonf/ odjYk zpf&m ausmufcsyv
f mT onf ausmufpmwkid Ef iS fh &Spaf jrm ifwidk \
f xdyrf sm;ukd
pGyrf ;dk vQuf tkyaf qmif;oPmef &Scd v
hJ rd rhf nf[k cefrY eS ;f &ygonf/ xko
d q
Ydk ydk gu ausmufpmwkid \
f 0Jbufyadk eaom
ausmufjzmtxGwf tav;csdefrQap&eftwGuf tjcm;wpfbufwGif toifhtwifh&Snfaom ausmufcsyf&Sd&
rnfjzpfonf/ ausmufcsyf\t&SnfrSm tenf;qkH; ay(10ayrS 20ay)xd &SnfEkdifonf/
if;tjyif ausmufpmwkdifESihf &SpfajrmihfwkdiftMum;wGif wGef;wHcg;wpfck &SdcJhrnfjzpfonf/ 6vufr
tcsif;&Sd cGufykHoPmefwGif;rSm xkdwHcg;\ 0ifkd;qkHvnfjzpfEkdifonf/ wHcg;&Sdonfhbufonf ausmufcsyf\
awmifbufyidk ;f jzpf ,cktcg usK;d yJo
h mG ;NyjD zpfonf/ ckoif;? "rpBumF ? MumyGi?hf oauFwrsm;ygaom tykid ;f onf
ausmufpmwkdif\ ajrmufbufwGif &Sdonf/
ajrmufOD;acwf bk&ifwkdYonf taqmuftOD;? txl;ojzihf omoedutaqmuftOD;rsm; aqmufvkyf
&mwGif a&S;xkH;enf;edoQ? usrf;pm? aypmwkdYukd tajcjyK &[ef;? oHCm? [l;&m;wwf? usrf;wufwkdYESihf
wkdifyifjyKvkyfNrJjzpfonf/ yg0ifaomtkwfta&twGuf? wHcg;ta&twGuf? tjrifh? tus,f? pwifaqmufrnfh
aeY&uf tcsdefem&D? ta&mif? pkdufysKd;rnfhtyif ponfjzihf tppt&m&mukd wGufcsuf taotcsmjyKvkyfMuNrJ
yifjzpfonf/
,ck &Spfaomif;bk&m; wnfaqmuf&mwGifvnf; olYt"dyg,fESihfol aocsmpDrH aqmufvkyfcJhjcif;
yif jzpfayrnf/ txufwGif &Spfaomif;bk&m;\ t0if0wGif awGU&Sd&aom taxmuftxm;rsm;\ ,Ofaus;rI

ajrmufO;D NrKd Uawmf

114

vuf&mrsm;wkdYukd ppfaq;MunhfI jzpfEdkifaom *dwfwHcg;ykHukd rSef;q wifjycJhNyD;jzpfonf/ xkdodkY rSef;qkyfvkH;


azmf&mwGif jzpfay:vmaomykHpHrSm orkd;uswHcg;ykHpHrsKd;r[kwfyJ wrlxl;jcm;aeavonf/ vQKdU0SufeufeJaom
twwfynm? tawG;tac:wkdYjzihf wpfenf;wpfzkH,SufEG,faeaMumif; awGU&ayonf/
trSefyif atmufygtcsufrsm;onf xl;jcm;aom t"dyg,fukd aqmifaeayonf/
(u) wHcg;\vuf0Jbuf(ajrmufbuf)wGif wHcg;xufpGef; ausmufjzmt&Sdukd csdefq xnfhxm;jcif;?
(c)
xkdtpGef;ykdif; ausmufzsmwGif? "rpBuFm? MumyGihfckoif;ysH? 'DvIdif;ykHtrSwftom; wkdYukd pepfwus
tpDtpOftvkduf a&;qGJxm;jcif;/
(*)
"rpBumF trSwt
f om; (ok)Yd pBumF 0aw;rif; trSwt
f om;ESifh ausmufpmwkid if
Hk qufo,
G x
f m;jcif;/
(C) ausmufpmwkid rf mS ykx;dk ukov
dk &f iS f rif;AmBu;D \ bk;d avmif;awmf? ab;avmif;awmfw\
Ydk wefc;dk &Sed 0f g
ukd jyqkdaom Mobmpmjzpfjcif;/
(i)
rnfaomausmufzsmonf bk&m;zl;vlrsm; 0ifxGuf&m wHcg;ukdrkd; aqmufvkyfxm;jcif;/
(p)
vuf,mbufwHcg;wkdifwGif xdyfykdif; Mumyef;ESpfxyfqifh &SpfrsufESm? &SpfaxmifhjyKvkyfxm;jcif;/
(q) wHcg;0\wpfzufwpfcsufwGif 'Gg&ygvewfrif; wpfkyfpD xkvkyfxm;jcif;wkdYjzpfonf/
&ckdiforkdif;tqkdt& at'D(1535)ckESpfwGif &Spfaomif; ykxkd;awmfBuD;ukd aqmufvkyfcJhaom
rif;AmBuD;onf wHcg;wGif vuf0Jbufwkdiftjzpf tokH;jyKaom ausmufpmwkdifukd a0omvDNrdKUawmfa[mif;
vufcwfawmifrS ajymif;a&TU,lcJhaMumif; od&Sd&ayonf/ udpESihfywfouf ausmufpmygta&;tom;?
tu&mESihf tcsuftvufrsm;onf a0omvDacwfukd ukd,fpm;jyKae? rnfokdYrQ oHo, &Sdp&mrvkday/
if;jyif wHcg;0if0wpfbufwpfcsuf&Sd ewfkyfrsm;\ ykHyef;oPmefESihf xkdodkY Bwdb*Fewfkyf('Gg&ygv)apwDykxkd;
\ t"duyifr wpfbufpDwGif xm;&Sdjcif;rSm a0omvD\Ak',Ofaus;rI tEkynmtpOftvm wpf&yfyifjzpf
onf/ odkYaom ,Ofaus;rItarGukd rif;ygbk&ifonf qufcHcJhNyD;jzpfaMumif; odomayonf/ &Spfaomif;ykxkd;
awmf\ykHrSmvnf; a0omvDtESHYawGU&Sd&onfh ausmufpmxlygi,frsm;ESihf rsm;pGmqifwlaeavonf/
teEp`Er if; ausmufpmyg tcsut
f vufrsm;ukd vGepf mG ESpcf sKu
d o
f abmus[ef wlayonf/ ausmufpm
t& a0omvDwGif pkd;pHcJhMuaom rif;tqufqufwkdYonf tkyfcsKyfa&;wGif uRrf;usifjcif;? bmomw&m;ukdif;
Idif;jcif;? rif;usihfw&m;ESihftnD jynfolrsm;tm; oem;usifemjcif;? ay;urf;pGefYBuJjcif;wkdYESihf jynhfpkHMuonf/
xl;jcm;onfrSm rif;wkdYtm; azmfjy&mwGif ]]oD0ewfrif;tEG,f}} ]]a&ajroeif;}}]]bkef;wefckd;BuD;rm;aom}}
]]ewfjynf\vSywifw
h ,fjcif;}}? ]]ewfw\
Ydk pnf;pdrjf zih}f } ]]urmavmuBu;D \t&Sio
f nf}}ponfjzihf Ak',
Ofaus;rI
vTr;f rk;d aom Ekid if w
H \
Ydk tok;H tEI;H twkid ;f wifpm;ac:a0:xm;onf/ onfudk txl;yifoabmus ESpo
f ufchJ
[efwlonf/ a&S;acwfbk&ifwkdYonf usrf;*efvm pBuFm0aw;rif;ukd tm;&;oabmusMuonf/ rdrdudk,fwkdif
vnf; jzpfvkdMuonf/ wcgw&H atmifyGJcHrIrsm;ESihf xyfcgwvJvJBuHKawGUae&aom bk&ifrsm;tzkdY txl;rqkd
omNyD/ rdrdukd,fwkdif pBuFm0aw;rif;tjzpf rSwfxif*kPf,lwwfavonf/
rif;Ambk&if\ &Spaf omif;bk&m;wnfaom tcsed u
f mv (at'D 1535)onfum; olt
Y zkYd atmifjrifrI
o&zlukd aqmif;aeaom tcsdefjzpfonf/ taemufb*Fvm;? zwfr& EkdifiH? Bwdyl&wkdYtm;vnf; atmifjrifpGm
wkdufckdufodrf;ykdufNyD;cJhaom tcsdefjzpfonf/ ,if;xuf rif;Ambk&if*kPf,laomtcsufrSm &yfa0;rS
vma&mufusL;ausmfaom acwfrSDygonfqkdonfh tajrmufvufeufykdif&Sif ay:wl*Drsm;tm; atmifjrifpGm
ESdrfeif;cJhjcif;yif jzpfonf/ tcsKdUukd olwkdY\twwfynmukd &,lvkd y&d,m,fjzihf wynfharG;cJhonf/
bk&ihfwyfwGif trIxrf;aponf/ azmfjycJhaom tcsufrsm;onf rif;AmBuD;bk&iftm; usrf;*efvmwpf&mh
zwfr&&aom rif;wkdY\ {u&mZftjzpf txifa&mufaponf/ &Spfaomif;&ifjyifawmf rk'f0rSrvSrf;rurf;ae&m
wGif aexGufapwDESihf ae0ifapwD[l apwDESpfqlukd wnfxm;jcif;u tcsufukd ykdrkdckdifrmaponf/
if;jyif &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;\ bGJUtrnfrSm ]]&efatmifaZ,s}}ykxkd;awmfBuD;[l jzpf&m e,fcsJUay:wl*D
wkdYtm; atmifjrifjcif; txdrf;trSwftjzpf aqmufvkyfcJhaMumif; &cdkiforkdif;wGif tckdiftrmyifqkdavonf/
okdYjzpf&m rif;Ambk&ifonf &Spfaomif;bk&m; wnfaqmuf&mwGif rdrd\atmifjrifrIukd xif[yfapvkdjcif;ESihf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

115

qufvufwnfNrJapvkdjcif; ponfhqErsm; &SdcJhrnfrSm aocsmvSayonf/


taMumif;rsm;onf rif;AmBuD;bk&iftzkdY usrf;*efvm pBuFm0aw;rif;tjzpfukd ykdtrSwf&aprnf
jzpfonf/ xkdtcg rif;Ambk&iftzkdY rdrdawmif;qkdrI ykxkd;awmfBuD;wGif pBuFmrif;jzpfvmap&ef &nf&G,f
vnf;aumif;? odkYr[kwf xkdxufykdrkdaom pBuFm0aw;rif;tjzpf trsm;jynfolrsm; jrifomaomae&mwGif
xD;ozG,f rkd;xm;&SdcJhayvdrfhrnf/
wyfwrHwiG f yk
d av;eufr&I v
dS m&ef ol\bk;d avmif;awmf ab;avmif;awmfrsm;\ bke;f awmfBu;D jri fh
rIukd zGJUvkducsnf;wifxm;aom tmeEp`Erif;ausmufpmukd a&TUajymif;pkdufxlcJhjcif; jzpfEdkifonf/ tarGqufcH
onfhoabm? Ak'bmom,Ofaus;rIt& rdbbkd;bGm;ukd tkdtaojyKqnf;uyfonfh oabmouf0ifayonf/
odkYaom uAsnf;ausmufpmwkdifukd txufazmfjyyg pBuFmtrSwftom;wHqdyfpyfikHae[ef xkvkyfxm;jcif;u
ykd t"dyg,f&Sdaeavonf/
ausmufpmwkdif\wbuf&Sd &Spfajrmifhwkdifonfvnf; av;eufaomoabmukd aqmifaMumif; awGU&
onf/ xkd&SpfrsufESmwnf xkvkyfjcif;onf t&yf&SpfrsufESm (tX'dom)ukd &nf&G,fxkvkyfaMumif; odomEkdifyg
onf/ ukov
dk &f iS f (ok)Yd rif;{u&mZfwo
Ydk nf rdrw
d t
Ydk vSL'geukd t&yf&pS rf suEf mS rS odapvkjd cif;? trGe;f &apvkjd cif;?
om"kac:apvkdjcif;? paom&nf&G,fcsufrsm; &SdMuonf/ if;jyif rdrd\wefckd;tmPmpuf t&yf &SpfrsufESmokdY
jyefYESHUEdkif&efvnf;aumif;? t&yf&SpfrsufESmrS &efolrsm; rvma&mufEkdif&efvnf;aumif;? &nf&G,f Muonf/
avmuDtjrifrsm;vnf; &Sdonf/ ausmufckdiftxdyfykdif;wGif MumvTmESpfxyfukd a&GUvsm;rsm;&H t&yf&SpfrsufESm
toD;oD; axmifhtoD;oD;wGif xkvkyfxm;jcif;onf rdrd\wkdif;jynfwpf0Srf; t&yftoD;oD;\ qefa&pyg;
ayg<u,f0zwfr& vIdifap&ef[laom &nf&G,fcsufjzpfEdkifavonf/ rnfokdYqkdapumrl &SpfajrmifhwkdifESifh Mumyef;
ESpfxyfxkvkyfxm;jcif;rSm Ak',Ofaus;rItEkynm&dyfruif;aMumif; awGU&ayonf/
tHhMobG,frSm rif;AmBuD;\ aumif;rIawmfjzpfaom &efatmifaZ,sac: &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;
onf wnfaqmufNyD;pD;onfrSp ajrmufOD;aejynfawmf\ vlrIa&;? bmoma&;? tkyfcsKyfa&; ponfjzihf
tbufbufrS r@dKijf zpfvmcJjh cif;yif jzpfonf/ rif;Ambk&ifonf olu,
dk w
f idk f rnfonfah e&mwGif &mZbdaou
r*FvmjyKcJhonfudk wduspGmrod&aomfvnf; if;tm;qufcHaom ajrmufOD;rif;rsm;onf ykxkd;awmfBuD;\
taemufrsufESmbuf&Sd bdaour*Fvmcef;rwGif bdodufoGef;cJhMuayonf/ rif;AmBuD;aemuf qufcHaom
&Spfqufajrmufbk&if oD&dok"r&mZm (at'D 1622-1638)vufxufwGif ajrmufOD;NrdKUawmfokdY a&muf&SdcJhaom
ay:wl*Dbkef;BuD; refe&pf\rSwfwrf;wGif tjynhftpkHazmfjyxm;ayonf/ rMumrSDyif bk&ifBuD;onf &Spfaomif;
bk&m;okYd <uawmfrrl nfjzpfNy;D xkad e&mwGif omoemykid q
f &mawmfu olt
Y m; bdou
d o
f eG ;f vdrrhf nf [k refe&pfu
a&;om;cJhayonf/ qufvuf refe&pfu ]]&Spfaomif;bk&m;odkY trkd;rkd;xm;aom pBuFmvrf;rSoGm;&onf/
bk & m;ok d Y t 0if w G i f oH C mawmf t yg; zwf r &(210)
&(210)cef Y u apmih f q k d i f ; aeMuonf / oH C mawmf r sm;u
oD&dok"r&mZmbk&iftm; &Spfaomif;bk&m; twGif;okdY OD;aqmifac:oGm;Muonf/ refe&pf(c&mZf,ef)ESifh
tdEd,vlrsKd;([dEL(odkY)r[mar'ifrsm;rSm tjyifwGif usef&pfcJh&onf/ [lqufvuf a&;om;avonf/
&Spfaomif;bk&m;\ qef;us,fpGm jyKvkyfxm;aom tcif;tusif;ESihf ywfoufvnf; ]]uREkfyftjrif
ajym&vQif ,ckuJhodkY IwfaxG;qef;jym;pGm wnfaqmufxm;&jcif;rSm vkHNcHKa&;wpfckwnf;aMumihf[k rqkdEkdif/
tcsKdUaom &SifjyK&[ef;cH paombmoma&;tcrf;tem;rsm;twGufvnf;aumif;? omoema&;ESihf ywfouf
aom tcrf;tem;rsm;? txl;ojzihf oHCmawmfrsm; usihfaqmif&ef 0denf;rsm;csrSwf&m vQKdU0SufpGmvkdjcif;
wkdYaMumihfvnf; jzpfayonf/ [lazmfjyxm;avonf/
&ckdif&mZ0ifrsm;wGifvnf; &Spfaomif;q&mawmfBuD;ukd bk&ifhq&mawmfBuD;tjzpf wav;wpm; azmfjy
xm;onf/ omoemykid t
f jzpf 0g'cH,al vh&o
dS nf/ ay:wl*b
D ek ;f Bu;D refe&pfazmfjyxm;ouJo
h Ydk Ekid if jH cm;om;rsm;
bmomjcm;rsm;? r0if&[laom wm;jrpfcsufonfyif &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;onf Ak'omoemqkdif&m
ta&;BuD;aom A[kdtcsuftcsmae&mjzpfaMumif; odomEdkifayonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

116
&Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;

eef;awmfukef;\ajrmufbuf rkdif0ufcefYtuGm zkd;acgifawmifukef;\taemufbuf awmifcg;yef;ay:


wGif ajrd wnfaqmufxm;onf/ tvSL&SifrSm ajrmufOD;rif;qufwGif wefckd;tBuD;rm;qkH;aom rif;AmBuD;
bk&ifjzpfonf/ awGU&S&d aomausmufpmtaxmuftxm;t& rif;yif[v
k nf; ac:onf/ ol\bdaouemrnfrmS
oD&o
d &l ,
d pEr[m&mZmjzpfonf/ ajrmufO;D xD;eef;ukd at'D(1531)ckEpS rf S (1553) pk;d pHco
hJ nf/ rif;ygBu;D bk&if
onf ol\BuD;rm;aom ukokdvfawmfjzpfonfh &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ukd at'D(1535)ckESpf? ou&mZf
(897) wefaqmifrkef;vjynhf paeaeYwGif ay:wl*DwkdYtm; atmifjrifonfhtxdrf;trSwftjzpf wnfaqmufcJh
onf/ xkdYaMumifh &efatmifaZ,sykxkd;awmfBuD;[lvnf; ac:onf/
taemufb*FgNrdKUrsm;ukd atmifjrifNyD;aemuf rif;Ambk&ifonf taemufAk'*g,mrS apwDawmfrsm;rS
&&Sdonfh &Spfaomif;av;axmifaom "mwfawmfarGawmfrsm;? Ak'*g,mrS apmihfa&Smufoluif;rJhaeonfh Ak'\
od&dyg'ajc&mawmfwkdYukd yifhaqmif,lcJhonf/ if;aemuf aemifvmvwHUaom bk&m;&Spfaomif;ukd &nfrSef;
&wempkaygif; qif;xkawmf&Spfaomif;ukd oGef;vkyf "mwfawmfarGawmf &Spfaomif;av;axmifESihftwl
ykxkd;awmfBuD;wGif XmyemcJhonf/ xkdYaMumihf &Spfaomifbk&m;[k trnfwGifac:a0:Mujcif;jzpfonf/ ykxkd;awmf
BuD;jzpfajrmufa&; a&S;xkH;usrf;*efrsm;ESihf nDGwfapa&;? enf;ynmqkdif&m rSefuefwdusapa&;twGuf?
t*pdaE,s q&mawmf t*rkedq&mawmf? oQifOD;jr0g? 0drvtrwf? r[mynmausmftrwfwkdY paom &[ef;
ynm&Sd? vlynm&SdwkdYu BuD;Muyfaqmif&GufcJhMuonf/ ]]tjynfjynfvkd &Sifi,f&pf0ef; at;rIxrf;}}[laom
O'gef;jzihf rif;Ambk&if\ i,fq&m OD;jr0gBuD;MuyfpDpOfonf[k od&ayonf/ ykxkd;awmfBuD;tm; uRrf;usifaom
tvkyo
f rm;wpfaxmifjzihf wpfEpS w
f maqmufvyk &f onf/ tEkynmvuf&m? Adou
k mynm? ausmufqpfynmwkYd
rSm tqifhtwef;jrifhrm;Mu pdwf0ifpm;zG,f&mrsm;jzihf jynfhaeayonf/ if;jrifomrnf *lykxkd;rsKd;r[kwfyJ
Bu;D rm;vSaom ausmufw;Hk Bu;D rsm; aocsmoyf&yfpmG qpfjzwfawmufNy;D tHuu
dk jf yKvyk x
f m;onf/ aocsmoyf&yf
rIaMumifh a&,kdjcif;yif tvsOf;r&Sd? t*Fawukdvnf; okH;xm;jcif;r&Sdacs/ BuD;rm;aom oJausmufrsm;ukd
twGi;f ywfausmufvu
dI *f t
l jzpf ig;xyfum&HjyKvyk x
f m;&m rnfrnfrQ wGucf suaf qmufvyk &f rnfudk odomEkid f
ygonf/ if;tjyif ykxdk;awmfBuD; tjyifbufvIduf*lywfvnfwGif [kd0ifonfxGuf jyKvkyfEdkfif&ef *laygufrsm;
tumwkid Bf u;D rsm;ukd ckid cf idk cf efcY efY jyKvyk x
f m;&m Bu;D rm;aomcHwyftjzpf taemufwidk ;f okawoDwu
Ydk IjrifMu
jcif;jzpfonf/ trSefrSm Ak'bmom0ifwkdY\ xkH;pHtwkdif; {csrf;qdwfNidrf&mae&m tjzpf w&m;"rtm;xkwfol
wkdYtwGuf oifhavsmfatmif pDrHxm;jcif;jzpfonf/ bk&ifESihfrdzk&m;wkdY Oyk'fwnfaqmufaecsdefwGif vkHNcHKa&;
wyfom;rsm;tjyif ywfvIduftwGif; vSnhfvnfapmihfMuyf&onf/ xkdodkY apmihfMuyfEdkfif&efvnf; pDpOfxm;&Sd&m
cHwyfobG,f jzpfaeayawmhonf/
&Spfaomif;ykxdk;awmf t0if0rS wufa&mufvmcJhygu wufvrf;\vuf0JbufwGif awmifcg;yef;ukd
ajrdxm;aom yxr&ifjyifawmfodkY a&mufonf/ xkd&ifjyifay:wGif &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;\ 'g,um
apwDESpfqlaom rif;ygbk&if\aumif;rIjzpfaom apwDESpfqludk awGU&onf/ ESpfqlpvkH; ausmufom;yuwd
jzifh jyKvkyfxm;onf/ ta&SUbufokdY rsufESmrl *ljyKvkyfxm;aombk&m;ukd aexGufbk&m;[kac:? taemuf
bufokdY rsufESmrljyKvkyfxm;aom bk&m;ukd ae0ifbk&m;[kac:onf/ rif;ygbk&ifonf ol\wefckd;BuD;rm;
rI tmPmpufjyefYESHYrIukd xif&Sm;jyovkd wnfxm;cJhjcif;jzpfonf[k ajymprSwfjyKMuonf/ aexGufbk&m;rSm
&SpfrsufESm &SpfaxmifhoPmefjyKvkyfxm;NyD; ae0ifbk&m;\txufykdif; pwlygykHoPmef&Sd awmifajcrSm
puf0kdif;ykHjzpfonf/
tqifhrS wufvrf;twkdif; qufvufwufoGm;ygu &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD; wnf&Sd&m &ifjyifodkY
a&mufonf/ yxrOD;pGmawGU&aom tmkHcHodrfawmf\ rsufESmpmwGif 'g,umrif;ygbk&if\ausmufkyfxkESihf
rif;w&m;jyifrS ajymif;a&TU,lvmcJhaom rif;&mZmBuD;\ trdefYjyefwrf;ausmufpmukd ou&mZf(955)ck wykdwGJ

ajrmufO;D NrKd Uawmf

117

vqef; 5 &uf Ak'[l;aeY aeYpGJjzifh a&;xkd;xm;onfukd awGU&onf/ ausmufpm\xdyfwGif bk&ifu oD[oeukd


yvifwGifxkdifaeykHESihf atmufajcwGif trwfBuD; (4)yg;u cpm;ae[efyg&Sd&m ,if;acwf\ 0wfpm;qif,ifykH
ESihf yvifykHukd avhvmEkdifygonf/
A[kdtkPfcHodrfokdY 0if&efxGuf&ef rk'faygufESpfayguf&Sdonf/ tmkHcHodrfawmfrSm acwfvuf&mjzpf
onf/ tmkPfcHodrfawmfBuD;ukd ykxkd;awmfBuD; ta&SUrsufESmpmESihf wqufwnf; tkwfeH&Hjzihf pwk&ef;ykH
wnfaqmufxm;onf/ trkd;wGif &ckdifkd;&m,Ofaus;rI tarGtESpfrsm;? Ak',Ofaus;rIvuf&mrsm;ukd jyefvnf
qef;opfokyf azmfxm;onf/ ,cktcg uGefu&pfwkdifrsm;jzihf tckdiftcefY wnfaqmufxm;NyD; jzpfonf/
tmkHcHodrfawmfBuD; twGif;tjyif ausmufqpfeH&Hrsm;wGifvnf;aumif;? *l0rsm;wGifvnf;aumif; ausmuf
kyfyGm; qif;wkawmfrsm;tjzpf xkvkyfylaZmfxm;onf/
tmkPfcH0if0wnfhwnfh ykxkd;awmfBuD;\ ta&SUbufrsufESmwGif t"du *Euk#dwkdufukd awGU&onf/
onfrSm &Spfaomif;ykxkd;\ yxrr@dKifjzpfonf/ jrwfpGmbk&m;\ kyfyGm;awmfukd ta&SUt&yfodkY rsufESmrl
xkvkyfum jrwfpGmbk&m;onf aAm"dyifESihf a&Tyvifukd atmifjrifawmfrl ta&SUavmu"mwfodkY a&SUIvQuf
xuf0,f zGUJ acGxidk af wmfryl u
Hk dk &nfreS ;f ausmufjdk zihf xkvyk yf al Zmfxm;onf/ Mumyvicf x
H m;blrzd rkj'm
ykHpHjzpfonf/ OmPfawmf 9ayjrifhonf/
ykxkd;awmfBuD;onf tvsm; (168) teH (124)ay? tjrifh (86)ay&Sdonf/ ajrmufbufESihf awmifbuf
wGif wHwkdif;rsm;ay:wGif tuGmta0;wlnDpGm apwD&Hrsm; pDwef;vsuf&Sdonf/ ajrmufbufwGif apwD&HBuD;
wpfqlESihf apwDi,f 14 ql&Sdonf/ awmifbufwGif apwD&HBuD;wpfqlESifh t&Hi,f wpfq,fhckESpfql&Sdonf/
taemufbufwiG f apwD&t
H i,f ok;H ql&o
dS nf/ tm;vk;H rSm tkwrf sm;jzihf jyKvyk x
f m;onf/ xkt
d &HapwDi,frsm;\
tMum;wGif ausmufjym;csyfwpfcsyf pkdufxlxm;onf/ xkdausmufjym;csyfrsm;\ wpfbufwpfcsufpDwGif kyfvkH;
kyf<ursm;rSm edygwfawmfygykHawmfrsm;rS xif&Sm;aom tjzpfoepftcsKdUukd jynfolrsm; oifcef;pm,lEdkif&ef
xkvkyfxm;jcif;jzpfonf/
awmifbufrsufESmtjyifbuf ta&SUrStaemufokdY kyfxkrsm;rSm acgif;wpfvkH; cEmESpfckyg usm;kyfukd
vufajcmufacsmif;yg azgif;aqmif;wpfOD;u &Gufudkifxm;ykzwf
Hzwfr&yg/ 'kwd,ykHysuf? wwd,ykHysuf? pwkwykH
ysuf? yOrykHysuf? q|rykHrSm Mumzl;ukdifvlwpfa,muf iSufi,fwpfaumifyg&Sd?omrmefazmif;aqmif;vl
wpfa,muf Mumzl;ukid
f xkid u
f efawmhae[ef? tXrykH b,fbuf';l ukd axmif azgif;aqmif;wpfO;D Mumzl;ukd
ukdifzwfr&&?? e0rpvG,fqGJvkdYygolwpfOD; e*g;ukd OD;acgif;? tNrD;ukd ukdifxm;ykH? 'orykH trwfwpfOD;
acgif;apmif;vQufykH? {u'ykH 'kwfukdifbDvl;xkdifaeykH? 'Gg'r(12)ykHuGJ acgif;ygvlwpfOD; Mumzl;ukdif?
(13) O'? (14) zwfr&y
&ygg wqJyifb,fnmcs trom;rsm;yg&Sd trjzpfrnf/ (15) ykHabmif;bD0wf
bDvl;MumyGihfukdifykH? (16) vuf,mbufajcaxmufaxmif b,fajccstxufykdif;ysuf? (17) ykHqifacgif;kyfykHwkdY
jzpfMuonf/
twGif;bufrsufESm ta&SUrS taemufodkY (1) bDvl;BuD; (2) ysuf (3) ysuf (4) ysuf (5) ysuf? (6)
rdef;r\OD;qHyifaemufcs (7) azmif;aqmif;wpfOD; 'l;axmuf&Spfckd; (8) aAmif;wpfOD;? (9) a,musFm;wpfOD;ESihf
rwpfO;D yk?H (10) aAgif;&pfaqmif;wpfO;D &yfvsuf vufEpS b
f ufcsxm;ykH (11) *VKe&f pS cf ;dk [ef (12) aAmif;aqmif;
'l;axmufxidk &f cdS ;dk ykH (13) ysu'f ;l axmuf[efatmufyidk ;f usef (14) wv
d *FyrHk ed ;f rwpfO;D u a,musmf ;wpfO;D ukd
zsufqD;aeykH (15)ewfjA[mwpfOD;ykH (17) AsmvykH
taemufrsufESm(ysufpD;)NyD;jzpfonf/
&Spaf omif;ajrmufbufrsuEf mS wGif tvm;wlapwD&rH sm;tMum;wGif ausmufom;kyrf sm; &So
d nf/ tjyif
bufwGif ta&SUrStaemufokdY tpOD;txkdif; (1) bDvl;xkdifaeykH (2) aAmif;aqmif;wpfOD; Mumzl;ukdifaeykH
(3) aAmif;aqmif;wpfO;D xkid f (4) ysuf (5) ysuf (6) ysuf (7) e*g;wpfaumif Mumzl;uku
d yf Hk (8) a,musmf ;wpfO;D
u rwpfOD;b,fbuf om;jrwfukd b,fvufESihf ukdifaeykH (9) bDvl;wpfaumif jrif;ukd pD;aeykH (10) ysuf
(11) ysuf (12) ysuf (13) ysufwkdY awGU&onf/ twGif;bufwGif ta&SUrStaemufokdY (1) aAmif;aqmif;wpfOD;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

118

uae[ef (2) Mumzl;ukdifaeykH (3) aAmif;aqmif;wpfOD;&Spfckd;ae[ef (4) EGm;acgif;ykH (5) vlwpfOD; "m;ukdukdif
vQuf ta&SUokdYvSnhfrnfh[ef a&SUwGif iSufaysm&Gufwpf&Guf a&SUem;wGif&Sdonf/ (6)ysuf (7) e*g;ykH (8)
vlwpfO;D 'g;uku
d idk
f bDv;l ukd ESrd ef if;yk?H bDv;l u wkid b
f ,fbufudk yg;pyfxw
J iG u
f u
dk x
f m; (9) MumyGit
fh qifq
h ifh
aemufcHvQuf trsKd;orD;wpfOD; &Spfckd;aeykH (10) ysufpD;
&Spfaomif;ykxdk;awmfBuD; wnfpu ynm&Sifrsm;tpDtrHjzihf kyfykHrsm; pepfwus&SdcJhrnfjzpfaomfvnf;
aemufykdif;wGif ysufpD;cJh&onf/ tcsKdUrSm rlvae&mwGif a0omvDrS ,lcJhaomykHrsm; tpm;xm;cJhonf/ tajc
taeukd BudKwifwGufqcJhMuaom ynm&SdwkdYonf vuFmjzihf rSwfwrf;wifcJhonf/ &Spfaomif;bk&m;wpfckvkH;\
vQKdU0Sufpepf qef;Mu,fykHukd pmjzihf rSwfwrf;wifcJhonf[k od&ayonf/ odkYaomf ,ck jynhfpkHpGm rawGU&awmh/
awGU&Sd&aom uAsmwpfykdif;wpfp &Spfaomif;ykxkd;\awmifbuf rsufESmpm&Sd kyfvkH;kyfxktaMumif;jzpfonf/
&Spfaomif;bk&m; wnfarmfuGef;pmayrlrS jzpfonf[kqkdonf/
]]tkad vjynfo?l tkv
d rl sm;wk?Yd ou&mZf &Sp&f m? uk;d q,frmS vQi?f pGe;f tifEpS cf k jzpfonfaumZm? wnfonf
&mum;? rnfomwGifx jrwfAk'vQif? jypfxrsm;pGm Ekig;&mESihf aemifvm&Spfaomif; bk&m;aygif;um; kyfaygif;
rsm;pGm &SdonfrSm zwfr&? &Sif&Spfaomif;wGif? wifhaMumif;wnf&m? awmif zwfr&? jzpfonfrSefpGm? kyfaygif;rSm
um;? ta&SUup? aemufodkYusatmif? rsm;ajrmifrEk? vlxkdrQwkdY? odMuapiSg? armfuGef;jzmtHh? wnfvSmtp?
yxrum;? Bu;D vSwefc;dk 0wp;dk [k;d [k;d ausmo
f m;? ewfoMd um;vsu?f qifvb
S ek ;f oif?h {&m0ifu?dk pD;[efxadk jrmuf?
xkduavQmufaomf? tHhavmufp&m? r[mydEJ? ewfol&JvQif? aeavusifonf? rnfwGif0drv zwfr& r[douRJ?
xkduvGJaomf? aeaysmfarsmufrif;? wGifjcif;emr? BuD;awZmESifh? tmVm0u? rEkESifh? oD[&mZm? rnfonm
[k? a'0gbDvl;? pG,fjyL;jyL;ESihf? l;l;ysufpD;? &SdavwdrS? w#dum&m? xkdjA[mvQif? aevSmNyD;aomf? r,fawmfewf
om;? Mumzl;rsm;ESifh? GwfwGm;aumfa&mf? ylaZmfayrS? rnfvSwGifoD;? ppfolBuD;ESihf? wdvd*F? &aohvSukd?
rdef;rpkdvDeDbm? vSypGmvQif? zsufvmay[ef? qifq'efESifh? rmef[kefBuD;pGm? auo&mZm? pOfvmrnfrSwf?
bl&d'wf[k? jyKvwfaocsm? kyfaygif;rSmum;? yOmpum;? wpfq,fhig;wnf;? jcm;em;aooyf? &SdvufxkHaxG?
usefavwbuf? rsufESmxufwGif? ukdifvsufaomif;aomif;? Mumzl;aygif;ESifh? taumif;rSefpGm? ewfrsm;ygonf/
aemifvmtpOf rSwfbG,fwnf;/
oQpfaomif;ykxkd;awmfBuD;rSm vIdPf(5)xyf&Sdonf/ if;wGif apwDtBuD;ESihf t&HapwD(26)ql&Sdonf/
ow0doeuwf(27)vkH;ukd &nf&G,faMumif;qkdonf/ apwDawmfBuD;ESifh t&HapwDawmfrsm;\ ykHoPmefrSm
a0omvDESihf "n0wDNrdKUa[mif; ae&mtESHYtjym;rS awGU&Sd&aom ausmufpwlyg ykHpHESihf qifwlayonf/
"mwk *Aacx: "mwfawmfwkdufrSm ukAykH&Sdonf/ ta0;rSMunhfygu acgif;avmif;arSmufykHpHjzpfonf/
twGif;bufvIdPf*lrSm vuf,m&pf ckywfvIdPfjzpfonf/ rif;ygbk&ifonf bk&m;avmif; a0oE&m
rif; aexkid af om 0uFygawmifuo
hJ Ykd tauGUtaumufrsm;jzihf wefqmqifjyKvyk af ponf[k qko
d nf/ ykx;dk awmf
\ awmifbufEiS fh taemufbufww
Ydk iG f tjyifvP
dI w
f pfxyf&o
dS nf/ txyfwiG f 2ay 6vufrcefu
Y s,af om
*lrsm;ukd 7aycGJcefY tuGmta0;jzihf nDnmpGm jyKvkyfxm;onf/ bk&ifESihf rdzk&m;rsm; vIdPf*ltwGif; OykofoDv
aqmufwnfaepOf apmifhMuyf&aom &Jrufrsm;twGuf ]]ol&Jckd}}oabmrsKd; jyKvkyfxm;jcif; jzpfonf/ ojyifwGif
jzpftvif;a&mifvnf; aumif;pGm&&So
d nf/ *lxyf\twGi;f vrf; vuf,mbufwiG f 'kw,
d odYk tvif;a&mif
&&Sdap&eftwGuf tvm;wl wHcg;aygufrsm;&Sdonf/ ,if;wHcg;aygufrsm;tMum;wGif zwfr& wpfckESifhwpfck
Mum;wGif awmifbufokdYvSnhf wpfqluspD xkvkyfxm;&m tm;vkH; (11)ql&Sdonf/ taemuf ajrmufjcrf;tjyif
vIdifxyfwGif awmifbufykdif; wHcg;ESpfckawGU&&m xkdwHcg;ESpfaygufrsm;wGif wpfaygufESihf wpfyg;ESifhwpfyg;
ausmjcif;uyfvQuf ESpfyg;uspD? pkpkaygif;(4)yg&Sdonf/
txufwGifazmfjycJhaom tjyifvIdPfxyfESihf 'kwd,vIdPfxyfMum;eH&HwGif awmifbufjcrf;wGif wHcg;
(10)ayguf taemufjcrf;wGif (6)ayguf? ajrmufbufjcrf;wGif (10)ayguf azmufvyk x
f m;onf/ 'kw,
d xyftm;
tvif;a&mifudk &&Sad p&ef jzpfEidk o
f nf/ okaYd omf tvif;a&mifudk xde;f onfo
h abmjzihf tqkyd gwHcg;wpfaygufpD
wGif (4ay 2vufr)tjrihf&Sd xkdifawmfrlESpfyg;pDukd ausmjcif;uyfvQuf taetxm;jzihf taygufwkdif;wGif

ajrmufO;D NrKd Uawmf

119

xkvkyfxm;onf/ taemufbuf wHcg;ukd;aygufteuf wpfaygufrSm tjyifbuf bdodufcef;odkYxGuf&ef


wHcg;tjzpf tokH;jyK kyfyGm;qif;xkr&Sdacs/ &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;\ taemufbufyxrvIdPfxyf\
tjyifbuf(taemufbuf)wGif NydKysufaeaom cef;rBuD;wpfck&Sdonf/ xkdcef;rawmifbuf wpfqufwnf;
pwk*HykHtcef;&Sdonf/ tcef;rSm bk&if\bdoduf zwfr& oDvaqmufwnf&mtcef; jzpfonf/
'kwd,vIdPfxyfrSm pwk&ef;ykHjzihf twGif;vIdPfxyfukd ywf&Hxm;onf/ awmifbuf? taemufbuf?
ajrmufbufwGif OrifozG,f ykxkd;ESihf rifcukdywf wpfbufwGif ay(104)cefYpDtnD&SdNyD; ta&SUbufjcrf;rSm
ykxkd;awmfBuD; tmkHcHodrftjzpf wnf&Sdonf/ 'kwd,vIdPftwGif;wGif &ckdif,Ofaus;rI ausmufqpfvuf&mrsm;
xkvkyfxm; &Sd&m vIdPftwGif;yg tmkHcHwefaqmif;\paeaxmihf(taemufawmifaxmihf)rSpwif
0ifa&mufEkdifonf/
axmifhrS 0ifa&mufvmygu 'kwd,vIdPfxyf\ awmifbufjcrf;odkY a&mufonf/ vIdPf\vuf0J
bufwGif txufwGif azmfjycJhonhftwkdif; tvif;a&mifwHcg;rsm;ESihf xkdwHcg;rsm;wGif wnfxm;onfh qifwl
kyfyGm;(10)ckukd tuGmta0;wlnDpGmjzihf pDwef;zl;arQmfEkdifonf/
vuf,mbufwpfavQmuf eH&u
H dk tqifah jcmufqifzh UJG vQuf ausmufqpfvuf&mrsm;tjynfh xkvyk x
f m;
onf/ xkt
d qifrh sm;ukd wzef azmif;&pfwef;ok;H ckjzihf ykid ;f jcm;xm;onf/ xkad zmif;&pfrsm;ay:wGif av;vufrcefY
eufaom ausmufwGif;i,frsm;ukd tuGmta0;tnDjyKvQuf qDrD;cGuf(oPmefpDwef;)jyKvkyfxm;onf/
xkdausmufrD;cGufay:wGif rD;Zmwifd&ef tajrmif;i,fwpfckESifh rD;Zmxm;&ef qDusefpkae&efae&mukd twef
i,fcGufaeatmif jyKvkyfxm;onf/ ykxdk;awmf\'kwd,vIdPfywfwpfavQmuf awGU&aomrD;cGufrSm atmufyg
twkdif;&Sdonf/ rD;cGuftwkdif; xGef;dygu ausmufqpfvuf&mrsm;\ tao;pdwfvuf&mukd aeYa&mnyg
jrifawGUEkdifrnfjzpfonf/
&S p f a omif ; yk x k d ; awmf 'k w d , vI d P f t wG i f ; awG U &onf h } }
]]&S
awmifbufrsufESm ausmufqDrD;cGufrsm; txufqifh
=
116
tv,fqifh
=
130
atmufqifh
=
129
taemufbufrsufESm
txufqifh
=
110
tv,fqifh
=
117
atmufqifh
=
124
ajrmufbufrsufESm
txufqifh
=
110
tv,fqifh
=
134
atmufqifh
=
126
pkpkaygif;
=
1104
'kwd,vIdPfxyf\ tay:qkH;xyfwGif e*g;rif;? *VKefrif;? ,urif;? *krmefrif;? ,urif;? *Eyewfrif;
rsm;? t&mwpfyg;aom vlrif;rsm;wkdYu Mumzl;ukdif &Spfaomif;ykxkd;awmftm; uefawmhae[ef jyKvkyf
xm;onf/

'kw,
d vIP
d x
f yf\ awmifbufjcrf;
yxrqkH;awGU&aom awmifbufvIdPfywfvrf; vuf,mbufwGif Ak'bk&m;ocif\ edygwfawmf
ig;&mhig;q,ftxJrS taMumif;tcsufrsm;ukd tajycH kyfvkH;kyf<ursm;jzihf xkvkyfxm;onf/ xkdb0rsm;onf
oefYpifaomb0? olwpfyg;ESdyfpufrIuif;onfh b0aygif; (136)b0ukdom azmfjyonf[k od&onf/
awmifbufrsufESm atmufqkH;tqifhwGif BudK;MumiSuf (16)? [oFm(9)? ckd(6)? usD;(3)? u&0dwf(5)?
udE&m(4)? pmr&D(15)? arsmufESpfaumiftNrD;rSm csdefoD;ESihf aemufxyfarsmuf(4)acgif;(4)&Sdonf/
'kwd,tqifhwGif ta&SUrStaemufokdY 0uf(11)? Muuf(12)? omvdum(7)? a'gif;(2) uRJ(8)? jrif;(1)?

ajrmufO;D NrKd Uawmf

120

EGm;(14)? qif(11)? [kdif;qifESpfaumifyg&Sd? arsmuf(3)qif[k xif&aom trsKd;rcGJEkdif(2)wkdYjzpfonf/


wwd,tqifhwGif ta&SUrStaemufodkY usm; 4? jcaoFh1? orif 3? EGm; 1? uRJ 2? qif2? usD;uef; 1?
jrif; 2? jcaoFh 2? acG; 2? qwf 2? '&,f2? usm; 2? rEkoD[1? jcaoFh 2? awm0uf 1? '&,f 1? vl 1? ow0g
wpfaumifukd &aohtpmauR;ae[ef? vlopfukdif;wGif xkdifaeykH 1? orifukd rkqkd;zrf;aeykH? uae[ef 4?
arsmuf1? rdacsmif; 2? ajcav;acsmif;orifESifh vl 2? tarmufESifhiSuf 1? usD; 4 aumif? Asmv 1? owfykwfae
[efvl 2? ig;ukdwkdufysHiSuf 1? ,if;atmufu arsmuf1? &Sdckd;vl 1? arsmuf 2? opfawmufiSuf2? tyifESihfiSuf
3aumif? vnfwefarT;ESihf(4)acsmif; 2? rkqkd;qlav[ef 1? jcaoFh 1? orif 1? EGm; 1? a'gif; 2? vnfqHarT;
yg;jyif;jcaoFh[l 3aumifwkdY&Sdonf/
pwkwt
qifw
h iG f rD;cGuu
f idk [
f efvl 1? ,yfuidk [
f ef 1? udE& m 1? av;ypfyHk 1? vnfqaH rT;2? BuKd ;Mum4?
Muuf 6? a'gif; 2? iSuf 2? ayG;2? y'g 2? iSufqif 1? a>yukdifvl 1? usD;uef; 2? orif 1? ukvm;tkyf 1?
usD;uef; 2? a'gif; 2? BudK;Mum 2? acs 2? atmufcsif; 3? uRJ 2? orif 2? jcaoFh 2? ajracG; 2? jcaoFh 1? rdr
1? a,musFm; 1? jrif; 1? vl;pD;aeaomjrif; 1? vl 1? bDvl; 1? u[ef 2? xkdifrdef;r 1? [oFm 1? usD; 1?
vrfukdifvl 2 wkdYjzpfonf/
yOrtqifhwGif trsKd;orD; 3? xkdif[efvl 2OD;? *Gif;wpf*Gif;ukd qGJae[ef? qif 1? iSuf 1? rEkoD[
2? iSuf 1? jrif; 2? udE&m 2? usD; 1? Muuf 2? ig; 2? jrif;ESihfvl 1? jrif; 1? qif 2? jrif; 2? iSuf 11? bDvl;
1? vl 2? ajcav;acsmif; atmufcsif;iSuf 2? tjcm;iSuf 5 wkdY awGU&onf/
q|rtqifhwGif rdef;r 1? trwf 1? bDvl; 1? vl[eftrsKd;rsKd;ESihf 7? bDvl; 1? vl 6? rdef;r 2? bDvl;
1? vl 1? rdef;r 1? vl 29? &Sdcdk;ykH 1? &aoh 1? olawmf 1wkdY&Sdonf/

'kw,
d vIP
d x
f yfta&mufqufjcif;
'kwd,vIdPfxyf\ taemufbufykdif; vuf0JbufeH&HwGif trsm;tm;jzihf vlrIa&; kyfvkH;kyf<ursm;
ukd awGU&aomfvnf; aus;Zl;rodwwfaom jcaoFhrdkufZmwf(ovkH;uZmwf)?)? plEky'HkrZmwf? 'oygwdu nDaemif
wusdwfZmwf? aus;Zl;odwwfaomvdyf? paom Zmwf0ifcef; kyfpkHrsm;awGU&onf/ if;jyif xkdacwfu acwfpm;
cJhaom qDrD;cGuftu? yk0gtu? pnftu? qiftu? ponfhenf;rsKd;pkH? usifyGJ? eyef;owf[ef? wkwfokdif;
upm;[ef? vufwidk ;f upm;[ef paomtm;upm;enf; okyaf zmfyrHk sm; aoe*FAsL[musr;f vm qifrsm;ukpd pfx;dk
&mwGif tok;H jyKy?Hk avhusiyfh ?Hk 'kid ;f vTm;rsm;ukid
f wku
d yf 0JG ifaeMuykw
H u
Ydk dk awGU&onf/ wl&,
d mypn;f rsm;jzpfMuaom
ykavG? wd`rTm? wif;aumuf? ysufapmif;? quGif;if;? pnf? a&maZmuf? c&m`rTm? yavG? ponfjzihf trsKd;rsKd;
awGU&onf/
tqifhajcmufqifh&Sdonfhteuf atmufqkH;tqifhwGif jrnf; 2? orif 1? trnfrod 2? orif 1?
usm; 2? uRJ 2? acs ? jcaoFheum; 1? jrif; 8? qif 1? iSufqif 1? jcaoFh 2? jrif; 2? jcaoFhESihfvl 1? zwfr&?
qif 2? *VKef 2? ukvm;tkyf 1? jrnf; 1? usm; 1? qif 1? uRJ 2? jrif; 2? qif 2? qdwf 2? EGm; 2? orif 2?
jcaoFh 2? arsmuf 2? qif 3? EGm; 2? orif 2? [oFm 2? odef; 2? usD; 2? acG;t 2? rod 2? AsKdif;ig;ukduf 1?
ckd 2? rod 2 wkdYjzpfonf/
'kwd,tqifhwGif qif 1? rod 1? usD;iSufu usm;yg;pyfwGif tkd;wGif[ef 1? vlxkdif u3? acG;1?
usm; 1? [oFm 1? a'gif; 1? usifukdifykH 2? Muuf 1? qdwfEGm; 1? iSuf 2? rEkoD[ 2? vlu 1? jrif; 2?
MuufESpfaumif 1? vlykig;yg;tu 2? bkef;BuD;tu 1? pnfckwfpD;aeykH 1? c&m`rTmrIwfae[ef 1? rod 2?
wkwfokdif;uaeykH 1? rod 1? a>rrIwfckH 1? qiftu 1? 'kdif;ukdifqif1? vlqifzef;[ef 1? qifu[ef 1?
bDvl;'kdif;ukdif 1? pmr&D 1? rod 1? wkd;e,m; 2? <uuf 1? uRrf;xkd;u[ef 1? ajcav;acsmif; 11? zGwfESpfaumif
rdwfvkdufykH 1? 'kwfukdif0ufr bDvl; 1? usifukdif[ef 2? usifuGuf 1? usifukdifvufukd ajrukdcsykH 2? vl&yf 1?
'kwfukdif[ef 4? vlu[ef 2? tjcm; 1? 'kwfukdif rEkod[ 1? e,m; 1? e,m;NrD;ukef;zGm; 1? e,m; 1? rEkoD[
1? qif 1?

ajrmufO;D NrKd Uawmf

121

wwd,tqifhwGif e*g;? Asmv 2? rod 1? jcaoFh 2? Muufqif 2? qif 1? zGwf 1? jcaoFh 1? Asmv1?
rod 2? jrif; 1? 'kwfukdifu 2? EGm; 2? qif 1? iSuf 1? tjcm; 1? bDvl; 1? Asmv 1? iSuf 1? arsmuf 2aumif
opfoD;vSLykH? rkqkd;av;xrf; vdyfckdudkif? orifajcu ausmhuGif;ukdukduf ([dawya'oZmwd) orif 1? qif 1?
vl 2? 'kwf 2ckukdukdifvl 2? bDvl; 2? bDvl; 1? [dE&mw? Muuf 2? vl 1? ckdif;vkduf,l 1? ckdif;&Snfukdifvl 1?
orifom;trd 2? 0uf0H 1? e,m; 1? e*g;vlr"loD[ 2? qdwf 1? vlqdyf 2? rod 3? usifudkif 2? A smv 2?
av;ukdif 1? uRJ 1? rod 1? jcaoFh 1?
pwkwtqifhwGif ,yfukdif 3? qDrD;cGuftu 1? &ifcGifykduf apmif;wD; 1? yswfapmif;wD; 1? vifuGif;wD;
1? a&m`yTmrIwf 1? pdefckwfwD; 1? usKD; 3? qif,Of 1? qifdkif; 1? vlcg;ukef;qHyifudkifxm; 1? rdacsmif;ukd vlpD;
1? usm; 2? orif 2? usD;uef; 1? Muufwla&G; 1? a'gif; 1? Muufwla&G; (usD;) 4? cg; 2? iSuf 2? a'gif; 1? iSuf
1? a&SmufwvdefiSuf(qGwfuqkH) 2? iSuftpmcGH 2? pmuav; 2? jcaoFh 2? rod 2? iSuf 1? iSuf 2? acG;wl0uf
wl 2? usm; 1? vSHukdifvl 1? usm; 1? orif 1? qif 1? *VKef 2? bDvl; 1? vltdwfckH 1? rod 3? xD;aqmif;vl
1? vl 3? ,yfukdifol 1? uaeykH 1? jcaoFh 1? uRrf;xkd;aeykH 1? vl 2? jrufyifxrf;vl 1? rdef;rxkdif 1?
yOrtqifhwGif qif 2? iSufBuD; 3? uRJ 2? usD;uef; 2? iSuf 2? jrif; 2? rod 1? iSufvnfjyef 1? arsmuf
1? qif 1? e,m; 2? acG; 2? bJ 2? usm; 2? vl 1? [oFmpD;vl 1? &Sdckd;ykH 1? [oFm 2? qif 2? u&0dwf 2? iSuf
1? vl 1? orif 3? Mumzl;ukdifvl 1? e,m; 1? vl 1? rod 3? iSuf 1? qif 1?
qXrtqifh jcaoFh 1? trwf 7? *VKef 1? vl 1? *VKef 1? vl 13 vufav;zufygvl 1? vl 1?
vufav;zuf 1? acgif;okH;vkH;vufav;zufyg vl 2? vl 2? vufav;zufygvl 2? vl 1? vufav;zufygvl
1? vl 2? vufav;zufygvl 1? vl 1? acgif;okH;vkH;vufav;zufygvl 1? vl 3? bDvl; 1? aZmf*sD 1? *VKef 1?
vl 1?

'kw,
d vIP
d x
f yfajrmufuwfjcrf;
tydkif;wGif Zmwfedygwfrsm;ukd okyfazmfrI ykdrsm;onf ql&Dewfe*g;rif;zwfr&? r[mZeuZmwf?
Z0e[oF m rif ; Zmwf ? oD & d u d E & mZmwf ? ck Z [ H o rwm[H o Zmwf ? O'd E Z mwf ? yH o k o k y D u k d ; rif ; Zmwf
,o0eusrf;vm odenf;yvkvif usm;wkduf0rf;? [dawmya'oykHjyif? ouwykHjyifrsm;rS ZmwfuGufrsm;ukd
okyfazmfxm;onf/
atmufqkH;tqifhfwGif pmr&D 2? [oFm 2? Muuf 1? Asmv 1? zwfr& vl 2? e,m; 2? wpfOD;u
usefwpfOD;\qHyifukd qGJaeykH 1? vl 3? *VKef 2? vlu[ef 3? orif 1? rkqkd; 1? orif 2? vlESpfOD; a&jrKwfae
&m ig;? vdyfwkdYpm;aeykH (r[mZeu)? usD; 1? qwf 4? rEkoD[ 1? *VKef 2? vl 1? vlue*g;ESifh uaeykH 1?
iSufukd vlu av;eJYypfykH? usD; 2? vlwkwfukdif aeykH 1? usD; 1? uaeykH 1? Muuf 2? acs 2? usm; 1? orif
1? rod 4? iSuf 2?
'kw,
d tqifh qif1? e,m; 2? vl 1? rod 2? iSuf 2? us;D 2? e,m; 2? iSut
f yifem; 1? atmufuarsmuf
xkdifaeykH 3? vluykH 1? uBudK;wpfjrif; 1? Muuf 2? arsmuf1? jcaoFh 2? xD;ukdiftrwf 1? bk&if 1? yvxuf
[oFm 1? aemuf[oFm 1? rod 2? vl&Sdckd; 1? rod 1? usD;uef 2? orif 2? usD; 2? Muuf 2? iSuf 1? usD; 1?
vnfyif;&SnfiSuf 2? rod 3? Muuf 2? orif 1? Muuf 1? usD;uef 1? vnfyif;&SnfiSuf 2? rod 3? Muuf 2?
orif 1? Muuf 1? usD;uef; 2? [oFm 2? rod 2? Muuf 2? orif 1? Muuf 1? usD;uef; 2? [oFm2 rod 2/
wwd,tqifhwGif jcaoFh 1? uykH 2? acgif;wD; 1? ESJrIwf 1? pnfwD; 1? pdefckwfwD; 1? vliSuf 2? iSuf
1? e,m; 3? usD; 2? Asmv 2? vlu 2? iSuf 1? Muuf 2? qif 2? usD; 2? jcaoFh 4? rod 4? Muuf 2? rod 2?
[oFm 2? rod 2? iSuf 2? <uuf 2? iSuf 2? qif 2? orif 2? usD; 4? usD;uef; 1
pwkwtqifh vl 5? qif 2? iSufBuD; 2? jcaoFh 1? [oFm 4? e*g; 2? vl 1? bk&if 1? orif 2? iSuf
4? a'gif; 1? rod 1? usD; 1? rod 2? Muuf 2? rod ? usm; 1? iSuf 1? rod 2? Muuf 3? rod 1? zsH 2? acG; 1?
iSuf 2? EGm; 1? <uuf 1? rod 2? e,m; 1? rod 1? zsH 2? acG; 1? iSuf 2? EGm; 1? <uuf 1? rod 2? e,m; 1?

ajrmufO;D NrKd Uawmf

122

rod 1? av;ypfrkqkd; 1? 0uf 1


yOrtqifh [oFm 1? uRJukdav;ESihfypfvl 2? usD; 1? em; 2? pmr&D 1? [oFmiSufi,f 2aumiftokdufxJ
rSm aeykH? Muuf 2? usD;uef; 2? Muuf 1? iSuf 2? rod 2? a'gif; 2? usD; 5? Muuf 1? orif 1? odef;iSuf 2? iSuf2?
acG; 1? pmr&D 4? acG; 2? MuufESpfaumifcGyfaeykH? acG; 2? a'gif; 2? &Sdef;ykH 7? orif 1
q|rqifh rdef;r 1? e*g;zrf; 1? e*g;pD;[ef 1? e*g;zrf; 1? vltrwf 5? *VKef 2? bDvl; 1? trwf
1? vufav;acsmif;trwf 1? vltrwf 16? arsmuf 2? vl 17

ajrmufO;D NrKd Uawmf

123
tHawmfodrfykxkd;awmfBuD;

&Spfaomif;bk&m;\ ta&SUajrmufbuf xGufaygufrS cyfvSrf;vSrf; 86 aycefYtuGmwGif &Sdonf/ Ak'


bk&m;ocif\ tHawmf"mwfukd XmyemjyK wnfxm;ukd;uG,fcJhonfukd taMumif;jyK tHawmfykxkd;awmfBuD;
[k ac:qkdMuonf/ apwD\rlvukokdvf&SifrSm ajrmufOD;bk&if rif;vS&mZmjzpfonf/ jrefrm? ou&mZf(883)
(at'D-1521)ckESpfwGif qif;wkawmfwpfqlukd odrfaqmufvkyfum wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/
at'D(1596_ckESpfwGif rif;vS&mZm wnfxm;cJhaom qif;wkawmftm; NcHK vuf&Sdykxkd;awmfBuD;ukd
wnfxm;awmfrlcJh&m rif;Ambk&ifvufxuf oD&dvuFmodkY omoemjyK&mrS jyefvmcJhaom toQifapm&
yifh,lcJhonfh tHawmf"mwfukd XmyemjyKcJhonf/
tHawmfodrfykxkd;awmfBuD;rSm ausmufom; yuwdtwkH;BuD;rsm;ukd tEkynmvuf&majrmufpGm xGif;xk
qpfwnfaqmufxm;&m txl;yif vuf&majymifajrmufvo
S nf/ &Spaf xmihyf t
Hk |*H &Spaf jrm ifyh jHk zpfNy;D wajrm ifh
vQif (27ay)pDwdwd &Sdonf/ twGif;bufwGif *lvrf;ESpfxyf&Sd tacgifrkd;ay: tv,facgifwGif &SpfajrmihfykH
A[kdapwDwpfqlukd t&HapwD&Spfql 0ef;&Hxm;onf/ t&HapwDrsm;vnf; &SpfajrmihfykHpHjzpf A[kdr@dKifapwDESihf
oPmefwlonf/ A[kdr@dKifapwD\tay:ykdif;wGif "mwfawmfwkduf&Sdonf/
r[m&Hww
H idk ;f \ ajrnDjyif? ykx;dk awmfBu;D \ta&SUbufrsuEf mS rS ty? awmifajrmuftaemufo;Hk rsuEf mS
wGif apwDi,fqluspD pkpkaygif;(15)ql&Sdonf/ ta&SUbufrsufESmrl&mwGif tmkHcHodrfawmfukd wqufwnf;
aqmufvkyfxm;onf/ tmkHcHodrfawmfukd ausmufwHwkdif;jzihf um&Hxm;&m wHwkdif;? wpfbufpDwGif rk'fayguf
wpfckuspD jyKvkyfxm;onf/ rkcfaygufwkdif;wGif yef;EG,f? yef;cufrsm;jzihf vSypGm xGif;xkjyKvkyfxm;onf/
tmkcH o
H rd af wmf\twGi;f buf ykx;dk awmfBu;D \ta&SUbuf rsuEf mS pm0ifaygufe&H w
H iG v
f nf; ausmufqpfvuf&m
rsm;ukd jrifawGGUEdkifonf/ jcL;yef;? jcL;EG,f? yef;qGJ? pdefawmif? pkvpf? rGef;cRef? wd&dpmefrsm;\ykH ponfjzihf
(ay 30)cefYus,f (14ay)cefYjrifhaom rsufESmjyifwpfckvkH; kyfvkH;? kyf<uvuf&mrsm; jynhfESufaeonf/
tqkdyg rsufESmpmeH&H\ tv,facgifwnfhwnfhwGif ykxkd;awmfBuD;? twGif;bufvIdPf*lodkY 0ifayguf&Sd
onf/ 0ifayguf\0J,m wpfbufwpfcsuef &H w
H iG f tjrif(h 6ay)cef&Y dS rwf&yfA'k yk yf mG ;awmfo;Hk qluspu
D dk *layguf
azmufum xkvkyfylaZmfxm;onf/ tqkdygqif;xkawmfrsm;ukd awmifajrmuftpOftwkdif; zl;arQmfygu yxr
&yfawmfrlrSm cspfom;wkdY pkd;&drfaMumihfMujcif; tvsif;r&SdMuvifh[k vuf,mvufjzihf jyae[ef tb,rkj'm
jzpfonf/ 0JvufawmfrSm eHab;wGifuyfNyD; vufacsmif;rsm;ukd atmufokdY pkdufxm;ykH qkay;ae[ef 0&'rkj'm
ykHjzpfonf/ 'kwd,&yfawmfrlykHrSm rZdry#dy'gukd vrf;TefNyD; 0JvufESihf ,mvuf[efrSm "rpBuFmw&m;a[m
ae[ef "rpBuFmrkj'mykH jzpfonf/ wwd,&yfawmfrlrSm qufvuf0g;ay:rSm ,mvuf0g;wifNyD; psmef0ifpm;
aeykHorm"daeykHpsmerkj'mykH jzpfMuonf/
ykxkd;awmf\twGif;bufwGif vIdPfESpfxyf&Sdonf/ yxrawGU&aom tjyifvIdPf*lvrf;rSm t|*HykHjzpf
onf/ twGif;vIdPf*ltm;ywf wnf&Sdonf/ twGif;vIdPf*lokdY 0ifxGufEdkif&ef t&yfav;rsufESmwnfhwnfh
wGif *laygufrsm; wpfaygufuspD azmufxm;onf/ if;*laygufrsm; qkH&mtv,facgifwnfhwnfhwGif
kyfyGm;qif;wk wpfqlpDxkvkyfxm;aom &SpfaxmifhykHrPKdifukd awGU&onf/ yifrapwDawmfBuD;ESihf trkd;tm;
tckdiftrm usm;uefaxmufay;xm;onfhykH jzpfonf/ ykxkd;awmf\twGif;bufvIdPf*lESpfxyfpvkH;\ eH&Hrsm;
kyfyGm;qif;wkawmfrsm;ukd *lrsm;jyKvkyfylaZmfxm;onf/ qif;wkrsm;\ ykvifESihf rk'faygufwHuJwkdYwGifvnf;
ausmufqpftEkynm? vuf,mrsm;ukd awGU&onf/ vIdPf*lvrf;ESifh aygif;ul;rsufESmMuufwkdYrSm ausmufpkdif
ausmufcJrsm;tm; pepfwus xkqpfum oyfpDaygif;ul;pepfjzihf jyKvkyfxm;&m tHhrcef;jzpfonf/
xl;jcm;csurf mS tv,fr@dKiw
f iG f t&yf&pS rf suEf mS okYd rsuEf mS rlxm;aom qif;wkawmfrsm;wGif uk,
d af y:
wGif yg;vTmaom MumouFef;rsm;ukdom vTrf;NcHKxm;jcif;jzpfonf/ odkY yg;vTmaomouFef;ukd tEkynm
ajrmufpGm xkvkyfxm;jcif;rSm Ak'bk&m;ocif\ r[myl&dovuPmawmf (32-yg;)ukd jyovkd jzpfaMumif;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

124

,lqMuonf/ om;jrwftpkHukd azmfxm;ayonf/ tcsKdUu ukokdvf&Sifbk&ifonf rdrdomru tjcm;aomolrsm;


tm;vnf; t0wfouFe;f rsm; tqifrjywf vSL'gef;Edik Mf ua&;twGuf ouFe;f rygbJ xkvyk x
f m;cJ[
h ef awG;qMu
ayonf/ odkY ,Ofaus;rIvuf&mrsm;ukd a&S;a[mif;tdEd, Ak',Ofaus;rIvuf,mrsm;wGifvnf; awGU&onf/
vnfawmfwGif t&pfokH;&pfyg&Sdjcif;jzihf ouFef;ukd Tef;aMumif; awGU&ayonf/
vIduf*ltwGif; qif;wkawmfrsm;teuf ta&SUbuf0ifvrf;&Sd qif;wkwpfqlESihf ta&SUajrmufbuf&Sd
qif;wkawmfwpfqlwkdYrSm ukd,fwpfckvkH; ouFef;kHxm;NyD; &ifbwfwGif &ifpnf;pnf;xm;onf/ ,if;&ifpnf;ukd
&ckdifa&S;vlBuD;wkdYu psmefwkdif;[kac:aMumif; od&onf/ bk&m;&[EmwkdYonf aumif;uifc&D;rS psmefjzihf
ysHoGm;aomtcg 0wfkHxm;aom ouFef;rsm; avjzihfvGihfryg&atmif zGJUcsnf&pfokdif;xm;onfh oabmrsKd;
xkvkyfxm;jcif;rsKd;jzpfonf/ xl;jcm;aom Ak'tEkynm&yf wpfrsKd;yifjzpfonf/ ykHpHrsKd;ukd av;NrdKUacwf
(9&mpkrS 14 &mpk)wGif trsm;qkH; awGU&onf/ xkdacwfwGif &[Emrsm;? trsm;qkH;xGef;um;cJh&mrS pwifonf[k
qkdMuonf/
tHawmfykxkd;awmfBuD;\ y&d0kPfrSm ta&SUtaemuf (228)ay? awmifajrmuf (145)ay&Sdonf/
OmPfawmf (42)ayjrifhonf/ tHawmfykxkd;awmfBuD;\ odrfawmfrSm zkd;acgifawmifuvyfay:wGif wnf&Sd
ajrmufO;D NrKd U ajrmufbuf&dS bk&m;rsm;tm; ta0;rS vSr;f zl;arQmEf idk o
f vkd awmifcg;yef;xHwiG f tpDt&Dazmufvyk f
xm;onfh ol&Jajy;? cHwyf? NrdKUkd;ysufrsm;tm;vnf; avhvmEdkifayonf/

&wemykaH pwD
tHawmfodrfykxkd;awmfBuD;\ajrmufbufuyf ay(40)cefYtuGmwGif wnf&Sdonf/ ajrmufOD;bk&if
rif;carmif;ESifh rdz&k m;Bu;D oQiaf xG;wku
Yd aumZmou&mZf (974) ck(at'D-1612)ckEpS w
f iG f wnfxm;uk;d uG,cf hJ
jcif;jzpfonf/ apwDawmfBu;D rSm xkxnftvGeBf u;D rm; acgif;avmif;ukd arSmufxm;aom ykpH jH zpfonf/ Bu;D rm;
aomykHpHjzpfonf/ BuD;rm;aom ausmufwkH;BuD;rsm;ukd cJ&mcJqpfo,faqmifNyD; pepfwusjzwfawmufum
oyf p D a ygif ; ul ; pepf j zih f wnf a qmuf x m;onf / atmuf a jct0ef ; rS m (365)ay&S d N yD ; tay:yk d i f ; rS m
'kw,
d urmppf twGi;f u Ak;H 'Pfc&H ysupf ;D cJ&h onf/ aemufyidk ;f wGif jyifqifcahJ omfvnf; xkxnfBu;D rm;vGe;f
,ckxufwidk f w0ufwysuf taetxm;om&So
d nf/ odaYk omfvuf&dS zl;arQm&f aom tpdwt
f ykid ;f rsm;onfyif
jrif&oltzkdY Munfkdp&m? tHhMop&mjzpfaeayonf/ tdEd,jynf qefcsDxlygkHapwDESihf omvGefrif;\
aumif;rIawmfapwDEiS fh oPmefwo
l nf/ txl;ojzihf azmif;&pf? MumarSmuf? MumvSe?f ykw;D &pfwrYdk mS Bu;D rm;aom
ausmufw;Hk Bu;D rsm;ukkd xkqpfxm; vuf&majrmufonf/ if;tjyif &ckid w
f idk ;f &if;om;wk\
Yd vuf&mjzpfaMumif;
ay:vGifxif&Sm;vSonf/
ukokdvf&Sifu &wemrsm;ukd ykHvnf;aumif;? aemuf&wemrsm; ykHvmekdifonfhtwdwferdwft&vnf;
aumif;? &wemokH;yg;ukd OD;xdyfxm;vnf;aumif;? &wemykHapwD[k trnfay;cJhonf/
apwDawmfBu;D \ ta&SU? taemuf? ajrmufbufww
Ydk iG f tjyifww
H idk ;f um&Hxm;onf/ awmifbufwiG f
tHawmfwHwkdif;ESihf qufpyfaeonf/ twGif;tkwfwkdifwHwkdif;av;bufteuf ta&SUbufawmifbufESifh
ajrmufbufww
Ydk iG f apwDawmf\ y&d0P
k o
f 0Ykd ifaomausmufavSum;ESihf 0ifaygufo;Hk ck&o
dS nf/ twGi;f wHwidk ;f \
tjyifaxmifhtoD;oD;wGif ausmufjzihfxkxm;jcaoFhkyfrsm;jzihf apmihfae[ef xkvkyfxm;onf/ apwD\y&d0kPf
rS a&rsm;xkwf&ef qifkyfa&>yefrsm; wyfqifxm;onf/ a&rsm;onf 0yfaeaom qifkyfrsm;\ ESmarmif;rS
xGufMuonf/
apwDawmfBuD;\ ta&SUbuf&ifjyifrS tmkHcHodrfjzpf[ef&Sdaomfvnf; ,cktcg ysufpD;cJhacsNyD/
odraf wmf&mwGif ,cifu a<u&nfow
k af usmufcsyrf sm; cif;cJo
h nf/ apwDawmfBu;D \ta&SUbuf odr&f ma[mif;
ESihf uyf apwDokH;ql&Sdonf/ xkdapwDrsm;rSm ausmufom;jzihf jyKvkyfxm;NyD; *lxJwGif qif;wkawmfrsm;ukd
zl;arQmfEdkifonf/ tv,fapwD\*lxJwGif a<u&nfokwfausmufjym;rsm;ukd ,ckwkdif awGUEkdifonf/ if;*lwkdYukd
e*g;ESpfaumifu tNrD;jzihf &pfacGxm;NyD; yg;jyif;jzifh rkd;xm;onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

125

,cifu &wemykHtwGif;buf wHwkdif;wGif;? taemuf? awmif? ajrmufbufwkdYwGif t&HapwD


24-ql&SdcJhaMumif; od&onf/ ,cktcg tkwfykHi,frsm;tjzpfom awGU&awmhonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

126
xkuefodrfykxkd;awmfBuD;

&wemykHapwDrS taemufbufpl; ay(350)cefYtuGm &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;rS taemufajrmuf


,Gef;,Gef; ay(350)tuGmwGif pwk&ef;ykH pnfrsufESmjyifuJhodkY nDnmaom rsufESmjyif&Sdonf/ ay(30)cefYjrifh
aom awmifuvyfi,fwpfck &Sdonf/ xkdawmifuvyfay:wGif xkxnfBuD;rm;pGmjzihf MunfkdzG,f&m tEkynm
ydou
k m vuf&majrmufovkyd ifoavmuf ckid cf efjY cif;? xkxnfBu;D rm;cefjY im;jcif;? *kPt
f ifwEYdk iS v
fh nf; jynhpf v
Hk S
jynftdkxkwfwef? tdrftkd
ayonf/ ykxkd;awmfBuD;um; aumZmou&mZf(933) (at'D-1571)wGif ]]jynf
usm;uef}} [laom twdwfwabmift& ajrmufOD;bk&if rif;zavmif;ESihf rdzk&m;BuD; &SifvwfwkdYu
ab;tE&m,fuif;Nird ;f tHh aomiSg ukov
dk jf yKwnfxm;uk;d uG,cf ahJ om xkue o
Yf rd yf x
k ;dk awmfBu;D yif jzpfayonf/
&Spfaomif;? tHawmfodrfuJhodkYyif BuD;rm;aom ausmufwkH;BuD;rsm;tm; pepfwus xkqpfum vIdPf*l
ywfvrf;rsm;jzihf tqef;wus,f aqmufvkyfxm;onf/ wpfq,fhESpfaycefY &Snfvsm;aom ausmufwkH;BuD;rsm;
ukd xkwfwef;obG,f jyKvkyf pa&G;ukduf jyKvkyfxm; xkuefYodrf[k ac:onf/ ykxkd;awmf\tus,frSm
awmifajrmuf (190)ay ta&SUtaemuf (200)ay&Sdum tjrifhay (50)&Sdonf/
ykx;dk awmfBu;D wnf&&dS m uke;f ay:odYk ta&SUbufEiS hf awmifbufww
Ydk iG f (8)ayus,af om ausmufavSum;
rsm; jyKvyk x
f m;onf/ xkad vSum;rsm;rSm tvsm; (10)ay? xk (2 )ay? Asuf (3)aycefY Bu;D rm;aom ausmufw;Hk Bu;D ?
wkH;BuD;rsm;ukd avSum;xpf wpfqifhwpfwkH;uspD jyKvkyfxm;&m BuD;rm;ckdifcefYrIukd odomEkdifonf/
ykx;dk awmfBu;D \atmufajcykid ;f ta&SUbuf? awmifbuf? ajrmufbufe&H rH sm;rSm av;a'gifyh o
Hk Pmefjzpf
taemufbufrsufESmpmrSm tckH;ykHoPmef aqmufvkyfxm;onf/ (ykH-I)? eH&Hrsm;rSm 18aycefY jrifhNyD;
rwfapmufonf/ ausmufwkH;rsm; tqifhqifhpDum wnfaqmufxm;onf/ xkdausmufwkH;rsm;ay:wGif a&mr
ausmufjym;BuD;rsm;xyf rkd;xm;onf/ vIdPf*lvrf;ae&mESifh *Euk#DwkdufeH&H? trkd;wkdYwGif ae&mukdvkduf
ausmufwkH;rsm;ukd xkqpf? pa&G;xkd;? tcRef;? t0kdif;? tckH; ponfjzihf jyKvkyfoGm;onf/ acgifrkd;ay:wGif
xlygapwDBuD;wpfql&Sd axmifhav;axmifhwGif t&HxlygapwD av;ql&Sdonf/ A[kdapwDESihf t&HapwDrsm;wGif
oydwaf rSmufyt
Hk ay: "mwkwyqihx
f m;onf/ a0omvDacwfwiG f xlygrsm;ESifh oPmefwo
l nf/ acgif;avmif;
wpfvkH;tm; arSmufxm;onfhykHpHyif jzpfonf/
A[kdapwDawmf\ta&SUbufwGif wqufwnf; rkcfayguf0ygaom aygif;ul;acgifrkd;ckH; wpfck&Sdonf/
aygif;ul;rSm *Eu#k w
d u
dk t
f m; tvif;a&mifEiS fh vIP
d *f w
l pfcv
k ;Hk tm; avaumif;avoefaY y;&m taygufvnf;
jzpfonf/ tvif;aygufrS 0ifvmaom tvif;onf *Euk#dwkduftwGif;&Sd kyfyGm;awmf\ rsufESmawmftm;
tvif;a&mif aumif;pGm &&Sdaponf/ rarSmihfwarSmifh? rvif;wvif;&SdvSaom OrifvIdPfacgif;wpfavQmuf?
jzwfoef;vmcJah om Munfvifat;jraom? bk&m;zl;olrsm;tzkYd Ak'r suEf mS awmfudk kww
f &uf zl;awGU&avatmif
Munfkdp&mykdjzpfavatmif wrifzefwD;xm;ykH&onf/ avaumif;avoefYudkvnf; &ap&m pdwfvufMunfom
pGmjzihf bk&m;zl;EdkifMu&ef wrifpDpOfxm;jcif; jzpfayrnf/
ykx;dk awmfBu;D \ taemufbuf awmif,eG ,
f eG ;f wGif Oykoaf qmif&o
dS nf/ ykx;dk awmfBu;D ESifh wqufwnf;
jzpfonf/ vIdPf*lawmf yxrywfvrf;rSwqifh a&mufEdkifonf/ Oykofaqmif0if0wGif ykxkd;awmfBuD; acgifrkd;okdY
wuf&ef ausmufavSum;i,fwpfck &Sdonf/ vkHNcHKa&;twGuf pDpOfxm;ykH&onf/
ykx;dk awmfBu;D \ ta&SUbufavSum;rS wufa&mufcahJ om bk&m;zl;{nfo
h nfrsm;tzkYd &ifjyifay:okaYd &muf
NyD; csufcsif;jrifawGU& ykxkd;awmfBuD;\ta&SUYbuf rsufESmpmwGif awmif,Gef;,Gef;eH&H&Sd 0ifaygufonf wpfck
wnf;aom *l0ifaygufyifjzpfonf/ 0ifaygufrS vIdPf*ltwGif;okdY vuf,m&pfckywf 0ifa&muf&onf/
0if&mOrifvP
dI *f v
l rf;wpfavQmuf 0J,mwkw
Yd iG f (2)aycefjY rifah om *lausmif;i,faygif; 146 *l&o
dS nf/ if;*lrsm;
xJwGif xkdifawmfrlkyfyGm; qif;wkawmfrsm;&Sdonf/ vuf,mbuf&Sd qif;wkawmfrsm;rSm ausmufom;ukd xkvkyf
xm;NyD; vuf0J&Sd qif;wkawmfrsm;rSm &THUap;ukd rD;zkwfNyD; pOfh0gokwfxm;aom tkwfacgif;yG qif;wkrsm;jzpfMu

ajrmufO;D NrKd Uawmf

127

onf/ bk&m;wpfqpl \
D 0J,mwGif eH&aH usmufom;jzihf wpfom;wnf; xGi;f xkxm;aom kyv
f ;Hk ky<f ursm;&So
d nf/
ajrmufO;D acwf\rl;Bu;D ? rwfBu;D ? olaX;ol<u,f? &mxl;edrjhf rift
h vku
d f 0wfpm;&onft
h 0wftpm;? tok;H taqmif
rsm;jzihf usm;rpkHwGJwkdYu wpfbufwpfcsufpDrS Mumzl;ukdukdif ylaZmfae[efxkvkyfxm;onf? tqkdygkyfxkrsm;
wGif rukd#f? OaoQmif? aygif;xkwf? qHxkH;? ykwD;? em;a#mif;? qHyf? b,uf? cg;BudK;? cg;qD;? 'Gg',m? ajceif;?
utp tEkpdwfxkvkyfxm;&m okawoDrsm;tzkdY wefbkd;&SdvSonf/ ,u? *krPf 'Gg&ygv kyfxkutp? oli,f
awmftqkH; tm;vkH;pkpkaygif; (584)kyf&Sdonf/ &ckdifwkdYwGif abmif;awmf (40)? pvG,fawmf (9)yg;? qHxkd;enf;
64rsKd;&SdcJhonf/ enf;ykHpHtrsKd;rsKd;ukd awGUEkdifonf/
yxrvIP
d *f yl wfrmS 6aycefu
Y s,
f tvif;a&mifenf;onf/ yxrvIP
d *f yl wf\ tqk;H wGif wHcg;ayguf
ukd awGU&onf/ wpfbufwpfcsuf ausmufwkH;eH&HwGif wHcg;rsm; wyfqifcJh[efwlaom qkHvnfywmayguffrsm;
ukd awGU&onf/ vkHNcHKa&;t& jyKvkyfcJh[ef&Sdonf/ xkdwHcg;ukd ausmfjzwfNyD;aemuf awmifajrmuf 26ay?
ta&SUtaemuf (15ay)cefY us,faom w&m;tm;xkwf&mtcef;odkY a&mufonf/ ,if;tcef;\ 0JbufeH&HwGif
'kwd,wHcg;BuD;&Sd&m if;wHcg;ukd jzwfausmfNyD;ygu 'kwd,vIdPf Orifvrf;odkY a&mufonf/ vrf;rSm (10)ay
cefYus,f (12)aycefYjrifhonf/ yxrvIdPf*lxyfuJhodkYyif NydKiftwGif;odkY vuf,m&pfywf&onf/ tqkH;wGif
bJOykw
H cH g;aygufwpfc&k o
dS nf/ xkw
d cH g;aygufudk jzwf avSum;(9)xpfwuf&onf/ tay:odYk a&mufaomtcg
tmkPcf &H ef pwk&ef;ykH tcef;Bu;D wpfcef;ukd awGU&onf/ a&S;tcgu omoemykid Ef iS fh ta&;Bu;D oHCm pnf;a0;
&mae&m[k qkdonf/ y0g&PmjyK&m tcef;[kvnf; qkdonf/ eH&HrSxkd;xGufaeaom ausmufpGef;BuD;rsm;wGif
qDr;D cGurf sm; xGe;f &d ef pDrx
H m;onfudk awGU&onf/ tcef;rS *Eu#k w
d u
dk o
f Ydk avSum; 9xpfjzihf wufEikd o
f nf/
Ak'kyfyGm;awmf&Sd&m *Euk#dwkdufonf r@dKifyifjzpfonf/ tcef;wGif a&S;tcgu wHcg;rsm; wyfqifcJh[ef
wlaom qkHvnfywmaygufrsm; awGU&onf/ odkYjzpf&m kyfyGm;awmfrsm;rS tzkd;wef&wemrsm;jzifh pDcs,fcJhrnf[k
cefYrSef;&ygonf/
ajrmufOD;acwf aumif;pm;cJhpOfu ae&mwGif &wemukd;yg;jzihf pDjc,foGef;vkyftyfaom Ak'kyfyGm;
awmfonf ydou
k mynm&Sirf sm; uRr;f usiv
f rd m pGm wyfqifcahJ om tvif;aygufrS vmaom aejcnfatmufwiG f
wajymifajymifwvufvufjzihf a&mifjcnfawmfueG jYf rL;um Munfb
dk ,
G &f m wifw
h ,fpmG &Scd ahJ yvdrrfh nf/ ukov
dk f
&Sifu kyfyGm;qif;wkawmfjrwftm; jyifyokdY rxkwf,l&avatmif? wrifwum ausmufom;ausmufpkdifrsm;jzihf
ikHNyD; tqifhqifh pDcJhaomfvnf; avmb&ruf BuD;vSpGmaom e,fcsJUwkdYonf vufeufoGef;&ef vkdtyfaeaom
aMu;0gtwGurf &? &atmifjzpfonfeh nf;ESifh ku
d cf sK;d ykid ;f jzwfum aqmif,o
l mG ;cJ[
h ef wlayonf/ usK;d yJu
h se&f pfchJ
aom vufrawmfwpfacsmif;? vufoef;awmfwpfacsmif;ESihf ckacGykHpH qHawmfrsm;ukd bJOykHwHcg; avSum;&if;
rS aemufykdif;wGif awGU&SdcJh&onf/ ,cktcg ajrmufOD;NrdKUjywkdufwGif odrf;qnf;jyoxm;onf/ awGU&Sd&aom
vufacsmif;rsm;udk axmufI qif;wkawmfBuD;rSm OmPfawmf (6ay)ausmfcefY &Sdrnf[k cefYrSef;&onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

128
av;rsufESm ykxkd;awmfBuD;

ajrmufOD;NrdKUukd pwifwnfaxmifcJhaom bk&ifrif;apmrGef wnfxm;cJhonfh NrdKUwnfbk&m;ig;qlteuf


av;rsuEf mS bk&m;vnf; tygt0ifjzpfonf/ aumZmou&mZf (792)ckEpS f at'D (1430)ckEpS w
f iG f wnfxm;
aMumif; XmyemzkH; ausmufpmwpfcsyft& od&Sd&ayonf/
xkue o
f rd f ykx;dk awmfBu;D rS taemufajrmufbufay (150)tuGm ajrjyefv
Y iG jf yifwiG f wnf&
dS bk&m;zl;
{nhfonfrsm;tzkdY ryifryef; oGm;a&mufEkdifayonf/
BuD;rm;us,fjyefYaom r[mwHwkdif;BuD;rsm;twGif; A[kdtcsuftcsmwGif cefYjim;pGm wnf&Sdonf/
wnfaqmufcJhaom ydokumynm&Sifrsm;\ vuf&majrmufrIaMumihf ,ckxufwkdif ysufpD;,kd,Gif;jcif; r&SdyJ
avhvmMunfkdEkdifMuonf/ &Spfaomif;xkuefodrf tHawmfbk&m;rsm;uJhodkYyif xlygqefonf/ OrifvIdPfacgif;
yg&Sdonf/
r[m&Hww
H idk ;f ukd av;buf pwk&ef;us um&Hxm;onf ta&SUESit
fh aemufww
H idk ;f wkw
Yd iG f 0ifaygufwpfck
pDyg&So
d nf/ ykx;dk awmfBu;D atmufajcrSm pwk&ef;ykjH zpfaomfvnf; t&yfav;rsuEf mS okYd xk;d xGuaf eaom rkcaf yguf
av;ayguf\ xddef;ay;rIaMumihf tjrifhrQumykd wifhw,fapavonf/ odkY t&yfav;rsufESm rkcfayguf
av;ayguf zGifhxm;onfukd tpGJjyK av;rsufESmbk&m;? av;rsufESmykxkd;awmfBuD;? rkcfav;wef ykxkd;awmfBuD;
[l ac:prSwfjyKMuonf/
ykx;dk awmfBu;D twGi;f t|*HvP
dI yf wfvrf; &So
d nf/ xkv
d P
dI \
f txufapwD\r@dKiw
f iG f t&yf&pS rf suEf mS
okdYrlvQuf rkcfaygufwHuJhyvifrsm;jzihf (6ay)cefYjrifhaom ausmufqif;xk &Spfqlukd xkvkyfxm;onf/ 0if;vrf;
rkcfaygufwpfckpDMum; vIdPf*lywfeH&HwGif ausmufqif;wkawmf ig;qlukd rkcfaygufjyKvkyf wnfxm;onf/
odkYjzpf&m vIdPf*lywfxJwGif tm;vkH;(orKa')ESpfusdwf&Spfqlaom bk&m;ukd zl;arQmfEdkifMuayonf/ qif;wkawmf
tm;vkH;rSm tHawmfbk&m;rSmuJhokdY om;jrwftpkHukd azmfxm;onf/ vnf&pf\atmufwGif ouFef;&pfwpf&pfpD
yg&Sd MumouFef;0wf[ef erdwfykHazmfaom Ak'tEkynmwpf&yf jzpfayonf/
ykxkd;yuwdBuD;ukd ausmufom; yuwdukd qpfjytEkynmajrmuf wnfaqmufxm;NyD; avESihftvif;
a&mif0ifEkdif&ef taygufrsm;azmufxm;onf/ trdk;ay:wGif A[kdapwDBuD;wpfql&SdNyD; axmifhav;axmifhwGif
apwDav;qlwnfxm;onf/ apwDtm;vk;H rSm pwlyg? acgif;avmif;arSmuf ykpH jH zpfonf/ *layguf? rkcaf ygufyg0if
jcif; r&SdyJ tjrifh (8)ay atmufajct0ef; (30)ay us,f0ef;onf/
ykxkd;awmfBuD;\ atmufajcwpfrsufESmpD (55)ay? tjrifh (70)ay? rkcfayguft&Snf (17)ay? tus,f
(13)ay toD;oD;&Sdonf/
av;rsufESmykxkd;awmfBuD;ESihf uyf ajrmufbufwGif rif;apmrGef\nD e&Ek(tvDcif)onf ou&mZf
(795)ck? c&pf-(1433)ckESpfwGif wnfxm;cJhaom apwDwpfql&Sdonf/ e&EkapwD[k ac:Muonf/ *lxJwGif
OmPfawmf (10)aycefY&Sd ausmufqif;wkwpfql&Sdonf/ qif;wkawmf\ 0ifvrf;*layguf 0J,m wpfzufwpfcsuf
wGif *li,f (28)ck&Sdonf/ xkd*lrsm;xJwGif xkdifawmfrl kyfyGm;qif;wkawmfrsm; xnfhoGif;xkvkyfxm;onf/
orKa'ukd Tef;onf/
av;rsuEf mS ykx;dk awmfBu;D \ taemufawmifbuf bk&m;0kPt
f wGi;f wGif orkwo
f rd if ,fwpfck &So
d nf/
odrftwGif; qif;wktusKd;tyJhrsm;ukd awGU&onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

129
jrwefaqmif;apwD

av;rsufESmbk&m;\ ajrmufbufay 500 cefYtuGmwGif ay 40aycefYjrifhaom awmifukef;i,fESpfck


&Sdonf/ xkdawmifukef;i,frsm;\tay:wGif apwDESpfql wnfae&mukdvkduf ta&SUjrwefaqmif;? taemuf
jrwefaqmif;? apwDrsm;[k ac:Muonf/ awmifuek ;f i,frsm;\ wnfaeykt
H &G,t
f pm;rS wlno
D uJo
h Ykd apwDrsm;
\ t&G,ftpm;ykHoPmefawmfrsm;rSmvnf; wlnDMu&m wrifwum &nf&G,fcsufwpfckckjzihf wnfxm;cJh[ef
wlayonf/ ukokdvf&SifrSm ajrmufOD;NrdKU xD;wnf eef;wnfrif;apmrGef bk&ifrif;jrwfjzpfNyD;? ou&mZf 792
ck at'D-1430 ckESpf wnfxm;ukd;uG,fcJhjcif;jzpf a&S;usqkH;aom bk&m;wGifyg0ifonf/ apwDrsm;rSm
ausmufom;jzihf jyKvkyfxm;NyD; t&HapwDrsm; wHwkdif;ESifh avSum;rsm;ukd tkwfjzihf jyKvkyfxm;onf/ apwDawmf
rSm atmufajcvkH;ywf 120ay&Sd OmPfawmf 50ay&Sdonf/ apwDawmf\ *ltwGif; OmPfawmf 6aycefY&Sd
aom ausmufqif;xkwpfqlpD &Sdonf/ orkcfodrfi,f wpfckpDvnf;&Sdonf/ r[m&HwHwkdif; axmifhav;axmifh
wGif tkwaf pwDav;ql&o
dS nfh ta&SUbuf? ajrmufbufEiS fh taemufbufrsm;wGif avSum;rsm;&So
d nf/ xkad pwD
awmfrsm; teD;wGif oHCmawmfrsm; oDwif;ok;H aecJ&h m ausmif;awmf&m&So
d nf/ jrwefaqmif;ausmif;awmftjzpf
orkdif;wGif awGU&onf/ rif;vS&mZmESifh rif;&mZmBuD; (at'D 1593-1612)wkdYvufxufwGif jrwefaqmif;&m
awmfESifh oHCmawmfrsm; oD&dvuFm (,cif oD[kdVf)okdY omoemjyK oGm;a&mufcJhaMumif; od&onf/

rkwq
f w
d af wmf"mwfapwD
jrwfpGmbk&m;ocif rkwfqdwfawmf"mwftm; XmyemjyK wnfxm;ukd;uG,fcJhaom apwDrSm
jrwefaqmif;apwD\ ajrmufbufay (300)ceft
Y uGm ay(1000)cefjY rifah om awmifuek ;f ay:wGif wnf&o
dS nf/
apwDukd rif;apmrGefonf ou&mZf (792)ck at'D (1430)ckESpfwGif NrdKUwnfbk&m;tjzpf wnfxm;cJhonf/
apwDawmfwnf&m awmifuek ;f rSm ESpq
f ifjh zpfonf/ yxrtqifw
h iG f ausmufjzihw
f nfaqmufxm;onfh yd#uwf
wkdufwpfck&Sdonf/ ausmufwHwkdif; av;bufum&Hxm;onf/ *lwpfckvkH;ukd jy'fozG,f? jcL;yef;jcL;EG,f?
pdeaf wmifyef;cufwjYdk zihf tEkpw
d x
f v
k yk x
f m;onf/ rlvu yd#uwfwu
dk w
f pfcv
k ;Hk a&Tt
G jynfch sxm;cJ[
h efwo
l nfh
taxmuftxm;rsm;ukd awGU&onf/ *ltwGif; ausmufqif;wk okH;ql&Sdonf/ yxrqifhwGif *lysufapwD
ysufrsm; teHawGU&&m ,cifu omoedu taqmufttkHrsm;ESifh pnf;um;cJhykH&onf/ ajrmufOD;acwfbk&if
wkdYonf apwDykxkd;rsm; ausmif;oifcef;rsm; vSL'gef;Mu&mwGif oHCmawmfrsm; tvG,fwul zwfIEdkif&ef
ausmufom;yuwdjzihf ckdifcdkifcefYcefY aqmufvkyfxm;aom yd#uwfwkdufrsm;ukdyg yg0ifvSL'gef;Muonf/
onfrSm tpOftvmwpf&yfyif jzpfonf/
awmifukef;\tay:qkH;tqifhwGif rkwfqdwfawmf"mwf apwDBuD;&Sdonf/ tvsm;teH(100)aypD&Sd
(15) aycefjY rifah om tkwcf yHk p,BH u;D \A[kw
d nfw
h nfw
h iG f apwDBu;D ukd wnfxm;onf/ yp,\
H aygif;ul;acgifr;kd
ay:wGif ausmufzsmBuD;rsm; rkd;xm;onf/ apwDawmfBuD;\ykHoPmefrSm acgif;avmif;ykH (pwlyg)jzpfonf/
oydwaf rSmuftxuf "mwk*Aqifx
h m;aomykpH H jzpfonf/ &Spaf omif; xkue o
f rd af v;rsuEf mS ykx;dk awmfBu;D ESifh
qifwlonf/ apwD\atmufajcywfvnf ay(100)&Sd OmPfawmfay(50)ay&Sdonf/ apwD&Hav;qlukd
axmifhav;axmifhwGif awGU&onf/ apwD\ta&SUbufwGif ajcawmf&mwpfql&Sdonf/ &THUap;ukd zdeyfykHazmfxm;
ouJhodkY ausmufzsmay:wGif ajc&mawmfrsm; csxmonf/ ausmufom;rSmvnf; ausmufrmtaumif;pm;rsKd;
jzpfonf/ pwf? vuPmawmfrsm; ryg&Sdacs/ ,cktcg &Spfaomif;bk&m; a*gyutzGJUrS a&TUajymif;NyD; vlrsm;
Munfo
dk 'gyGm;Ekid &f ef &Spaf omif;ykx;dk awmfBu;D wGif xm;&So
d nf/ apwDawmfBu;D \taemufbufwiG f wpfu,
dk v
f ;Hk
ouFef;0wfkHxm;aom qif;wkawmfBuD;wpfql&Sdonf/ ouFef;twGefYtv,frsm;ukd tEkpdwfxGif;xkxm;onf/
tdEd,jynf wuoDvmrS qif;wkawmfrsm;ESifhwlonf/
rkwfqdwfawmfapwD\ ajrmufbuf awmifacgif;wGif rif;apmrGef wnfaqmufvSL'gef;cJhaom pE&mr
ausmif;awmf&m&Sdonf/ ausmif;awmftm; um&Hxm;cJhaom ausmufwHwkdif;ukd ,ckwkdif jrifawGUEkdifao;onf/
a&S;acwfajrmufOD;NrdKUawmf&Sd ausmif;BuD;(36)ausmif;wGif wpfcktygt0ifjzpfonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

130
vifyef;ajymufapwD

ajrmufOD;NrdKUwGif ou&mZf 887 ckESpf at'D 1525 ckESpfwGif pvwmrif;apmrGef ac: rif;acgif&mZm
onf eef;wufonf/ eef;wuf rMumrDyif ]]c&rf;oD;vufaumuf? ajymifajymifawmuf? aps;rS0,f? vifyef;
ajrmuf}}[l wabmifay:av&m ajrmufO;D a&TNrKd Uawmf&dS uav;oli,frsm;\ EIwjf zm;0,f a&yef;pm;atmf[pf
oDqadk eMuavonf/ uked rdwaf umif;[l ou&mZf 887 ckEpS w
f iG f rif;apwDBu;D ukd wnfc&hJ m vifyef;ajrmuf
apwD[k wGifonf/
apwDawmfBuD;rSm rkwfqdwfawmfapwDrS ta&SUbufay 500cefYtuGm ajrjyefYvGifjyifwGif wnf&Sd
onf/ apwDudk ausmufwefwidk ;f ESpx
f yfjzihf um&Hxm;onf/ twGi;f bufww
H idk ;f eH&yH wfywfvnfwiG f a<u&nf
okwftkwfcGufyef;rsm;jzihf tvScs,fxm;onf/ yef;yGifhwpfyGihfpDrSm wpfaycGJcefY tcsif;&Sd tv,facgifwGif
puf0kdif;oPmef 0wfpkHtjzL&SdNyD; yGihfvTm(4)vTmyg&Sdonf/ ta&mif&SpfrsKd;yg&Sdonf/ wHwkdif;wpfbufpDwGif
yef;yGifhBuD; (116)yGihf yef;yGihfi,f (240)&Sdonf/ ,cktcg tjynhftpkHr&Sdawmh/
bk&m;ok0Yd if&ef ta&SUESit
fh aemufbufww
Ydk iG f *dwaf ygufwpfcpk u
D dk ajrjyifrS 6aycefjY rifNh y;D azmufxm;
onf/ apwDawmfBuD;rSm &SpfajrmihfykHjzpfonf/ wpfajrmihfvQif(33)ay&Sdonf/ yxryp,Haxmifhrsm;wGif
&mZyvif aygif;ul;rkcfOD;rsm;jzihf *loGif;bk&m;wpfqlpD &Sdonf/ ta&SUbufrkcfrSm tvGefvSyaom ausmufqpf
vuf&mrsm;jzihf jyKvkyfxm;onf/ ykvifatmufwpfbufwpfcsufwGif apmif;wD;aeaom vlkyfwpfkyfukd
a&S;acwft0wftpm;jzihf jrifawGUEdik o
f nf/ *lx&J dS kyyf mG ;qif;wkawmfrmS OD;acgif;rkPad wmf MumyGiyfh yHk g&Sad om
y'krkwd&f&bk&m; ykHawmfrsKd;jzpfonf/ apwDawmf\atmufajcywfvnfrSm (264)ay &SdtjrifhrSm ,cifu
(120)ay&SdcJhonf/ ,ckOmPfawmfxdyfykdif;jyKwfusaeNyD;jzpf&m (75)aycefY&Sdonf/ if;tjyif apwD\oydwf
arSmufudk rormolrsm; xGi;f azmufxm; apwDrmS ta&SUbufoYkd tenf;i,f wdr;f apmif;aeonf/ apwDawmf\
ta&SUrsufESmpmwGif tmkHcHodrfwpfck&Sdonf/ odrf\&ifjyifawmfwGif yef;ajrmufyef;EG,frsm; yg&Sdaom
a<u&nfokwftkwfcsyfrsm;jzihf cif;xm;onf/

xlygkaH pwD
vifyef;ajymufapwDawmfrS ajrmufbufay(300)cefYtuGmn jyefYjyL;aomajrjyifwGif xlygkHapwD&Sd
onf/ apwDukd ou&mZf(856)ck? c&mZf (1494)ckESpfwGif ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ ajcmufqufajrmufaom
bk&ifrif;&efatmifu pwifwnfxm;cJhonf/ ou&mZf (975)ck? c&mZf(1613)ckESpfwGif bk&ifrif;carmif;ESihf
rdzk&m;BuD; oQifaxG;wkdYu xyfrHjyKjyifcJhonf/
apwDawmfBu;D ukd rmaMumaom ausmuft
dk aumif;pm;rsm;jzihf wnfaqmufxm;onf/ atmufajcrSm
&SpfaxmifhjzpfNyD; MumpG,f? Mumzl;? ykHrsm;tjynhf xGif;xkxm;onf/ yp,HESpfqifhwGif t&yfav;rsufESmbuf
rkc*f rl sm;&SNd y;D kyyf mG ;qif;wkwpfqpl D &So
d nf/ twGi;f wHwidk ;f wGif jcaoFu
h ,
dk Ef iS fh vlaY cgif;yg&Sad om rEko[
D kyw
f k
av;ck&Sdonf/
apwDawmf\ atmufajcywfvnf ay(280)cefY&Sdonf/ tay:ykdif; MumvSeftxd&Sd ay(80)cefYjrifh
onf/ apwDawmf\ ta&SUbufrsuEf mS pmwGif tmkcH aH usmuford w
f pfc&k o
dS nf/ av;axmifyh eHk &H u
H dk awGUEdik af o;
onf/ odrfxJwGif ausmufqif;wkawmfrsm;rSm BudK;yJhykHaeonf/ apwDawmf\ taemufawmifaxmifhwGif
*li,fwpfckukd NydKysufvQuf awGUEkdifonf/ &ckdif&mZ0ifwGif xlyg&mrapwD[k awGU&onf/ if;tjyif apwD
teD;wGif odrfawmfBuD;ESihfwuG &wemhAdrmefausmif;awmfukd aqmufvkyfawmfrl oHC&mZmq&mawmftm;
ou&mZf(975)ck 0gqkdvjynhf paeaeYwGif wifvSLawmfrlonf?}}[k azmfjyxm;&m bk&ifrif;carmif;onf
apwDawmftjyif tjcm;aom omoedu taqmuftOD;jzpfMuonfh ausmif;uef? Z&yf? a&wGif;? a&uefrsm;
jzihf jynhfpkHpGm vSL'gef;cJhayvdrfhrnf/ vGefcJhonfh ESpfwpf&mausmfcefYu ae&mokdY a&muf&Sdaom okawoe
ynm&Sif a'gufwmazmfcsD;rm;u bk&m;\ta&SUbufwGif a&uefwpfuef&SdaMumif; qkdygonf/ rdzk&m;BuD;\
vSL'gef;ykHukdvnf; arsmufom;awmf rdzk&m;acgifonf 'ge? oDv? OykofoDwif;okH;jcif;ukd NrJNrHpGm wnfaqmuf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

131

awmfrl b0&Sifaumif;rIawmf xlyg&mrapwDESihfNydKifvQuf xl;qef;avQmufywfpGm &wemESifhwuG &wem


a&Tausmif;awmfukdvnf; aqmufvkyfvSL'gef;awmfrl\[k orkdif;wGif awGU&onf/
apwDawmf\ r[m&Hww
H idk ;f ESpx
f yfMum;wGif ZD0w
d 'ge aq;kw
H pfu
Hk v
dk nf; vSL'gef;cJo
h nf/ aq;pyf
olig;&m? &Smolig;&m? aq;ay;ol ig;&m? orm;awmf ig;&m? wkdYESihf aq;0g;twwfynm txl;uRrf;usifvdrm
aom t&d,max&fjrwfwpfyg; xyfrHtkyfcsKyfukoay;onf/
,cktcg apwDawmfjrwfBuD;rSm ysufpD;,kd,Gif;aeNyD;jzpfaomfvnf; ajrmufOD;acwf aumif;pm;pOfu
bk&m;zl;ol? w&m;tm;xkwfol? w&m;emolrsm;jzihf pnfum;cJhayvdrfhrnf/ txl;ojzihf ajrmufOD;acwfbk&ifrsm;
onf bdodufoGef;cHtNyD; apwDawmfokdY vma&mufzl;arQmfum omoem 'g,dumrif;aumif;rif;jrwftjzpf
cH,lavh&SdMuonf/ xlyg&mrbk&m; y&d0kPfonfyifvQif atmifajr[k rif;tqufqufu Munfkdav;pm;cJhMu
onf/ okdYjzpf&m rif;pkd;&mZmwkdY zl;arQmfaom apwD? ukd;uG,faom bkef;BuDausmif;? w&m;tm;xkwfaom
odrfausmif;Z&yf ponfjzihf txifu& jzpfcsdrfhrnf/
xkdacwftcgu xlygkHapwDawmfBuD;ESihf ywfouf ajrmufOD;a&Teef;&Sifrif;w&m;BuD; rif;carmif;ESihf
rdz&k m;Bu;D wk\
Yd BuKd ;yrf;tm;xkwyf u
Hk dk ,ckacwf Ak'b
mom0ifrsm; ta&;w,l ukov
dk yf mG ;rsm;Ekid &f ef &ckid o
f rkid ;f
wGif rSwfwrf;wifxm;cJhykHukd azmfjyygrnf/ ]]taxmifruaom yef;&Horm;wkdYtm; rsm;pGmaom qkvmbfukd
ay;awmfrlvsuf pdefom;yuwdtwkdif; rmausmaom ausmufkdwkdYukd NrdKU0ef? &Gmpm;? e,fpmwdkYtm; ,lacsap
qef;us,faomwHwkdif; rD;wm;wkdYESifhwuG ou&mZf(975)ck/ wefaqmifrkef;v0,f aumif;rIawmfxlyg&mr
apwDawmfukd pwifwnfawmfrlonf/
ou&mZf(977)ck wkdifvwfaomf aumif;rIawmf xlyg&mrapwDawmfonf tNyD;wkdifvuf&um Xmyem
wkdufoGif;tHh[k pD&ifawmfrlonfrSm ajrmufOD;a&Teef;awmrSonf aumif;rIapwDwkdifatmif BuD;us,fpGmaom
rif;yGJobifukd pD&ifawmfrl bk&m;&Sif\ o&D&"mwfawmf arGawmfwkdYukd ywjrm;&wemtxd pDaom a&TMuKwf
xnf
h qifjzL&wem OD;uif;0,fwifNy;D aomf xD;jzLueufu'gefjzefrY ;dk vQuf yifah qmifawmfro
l nf/ xkaYd emuf
a&T? aiG? oHrdk;BudK;? aMu;? jr? ausmuf? pvif; ponfwkdYESihf oGef;vkyftyfaom &Spfaomif;av;axmifaom
qif;wkawmfwkdYESifhwuG rsm;pGmaom &Spfaomif;"mwfawmfwkdYukd &wemrsKd;jzihf NyD;aom MuKwfwkdYxnfh
&wemwefaqmif;jy'fESihfwifNyD;? cwd,rsKd;? a0oD,rsKd;? ok'd,rsKd;? okwrsKd;wkdYtm; qef;us,fpGm txl;xl;
tjym;jym;aom t0wfwef;qmwkdYudk qif,ifapukefvsuf Munf;aqmifapukef\/
xkdaemufrS b0&SifarmifESHESpfyg;wkdYonf &wem(7)yg;wkdYjzihf qef;us,fpGmk cs,fvS,ftyfaom
jy'f&Sif&xm;awmfxuf0,f pHy,fawmfrl odE0jrif;u apvQuf? om;awmf orD;awmf? rsKd;awmf aqGawmf
rSLK;awmf rwfawmftaygif;wkYd Nc&H v
H Quf <ucsaD wmfral v\/ xko
d Ykd Bu;D us,pf mG aom obifjzihf Xmyemwku
d o
f iG ;f
oGwfNyD;aomf apwDawmf\ txG#faxmifhrSonf atmufbdeyfawmf ajrxd? wpufpuf ta&mif,kdzdwf
xGufavmufatmif ukd,fvkH;jynhf a&Tcsawmfrlonf/
xkdYaemufrS a&Ttwdjzihf oGef;tyfaom uukod? a*gPkH? uz? a*gwr &Sifyifav;qlyGifh[ef
pD&if ta&SUtaemufawmifajrmuf av;rsufESm0,f? &wemrkcfav;ck jyKvkyf wnfxm;ukd;uG,fawmfrlav
onf/ wHcg;0av;ck axmifhav;axmifhvnf; &wemjy'f&Spfaqmif aqmufvkyfawmfrlavonf/ aumif;rI
awmf\ &ifjyifawmfukdvnf; r[m&HESpfckESifh apwDawmftMum;0,f jrtif;ysOfcif;bdouJhodkYpOf a&okwftkwf
csyfwkdYESihf pDcif;avonf/
bk&m;ukd okwo
f if&iS ;f vif;pDraH omiSg[lvnf;? qGr;f wif? yef;wif oifcsw
D u
Ydk dk toifah pawmfrv
l Qu?f
neHeufwYdk oHpnfo?H aMu;pnfo?H vif;cGi;f oH? wyk;d oH? acgif;avmif;oH? ckoif;oH? armif;oHwjYdk zihf rqdwn
f hH
aMumif;ukdvnf; toifhvsif pD&ifawmfrl\/ xkdapwDawmf\ taemuftbkdY0,fvnf; wpfckbtrQpD
us,0f ef;aom 0uFygawmifoPmef aumufauGUpGmaom awmifMum;0,f r[m0d[m&awmifw
dk u
dk af wmf[
l
wnfxm;aqmufvkyfawmfrlNyD; aq;twwf uRrf;usifvdrmvSpGmaom ZD0u[l trnf&Sdxaom t&d,m
ax&fjrwfwyg;ukd aq;aumufom;? aq;axmif;om;? aq;azmfom; wkdYESihfwuG oCu v,fajrvSLawmf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

132

rlvsuf t&yf&pS rf suEf mS rS vma&mufMuukeaf om temonfwt


Ydk m; csucf si;f aumif;rGeaf tmif ukoapawmfr
l
aq;wnf;[laom tvSLukd aq;kBH u;D obG,f apwDawmf\teD;wGif aqmufvyk t
f yfaom r[modraf wmfBu;D u
aeapNyD;vQif aeYnrjywf vSLawmfrlapukef\/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

133
om&yAwapwD

xlygkHapwD\ taemufawmifbuf ay(150)cefYtuGm ay(150)cefYjrifhaom om&yAw awmifurf;


ay:wGif wnf&Sdonf/ rkwfqdwfawmfapwDESihf ykdeD;onf/ r[m&HwHwkdif; av;bufum&Hxm;onf/ rkwfqdwf
awmf apwDESihfykdeD;pyfonf/ r[m&HwHwkdif; av;bufum&Hxm;onf/ ta&SUbufrS0if&onf/ wHwkdif;\
tvsm;rSm(134ay)? teH(84ay) &Sdonf/ apwDawmfrSm ausmufom;yuwdjzihf ckdifckdifrmrm wnfaqmufxm;
onf/ apwD\atmufajcrSm wpfbufpD(54ay)&Sd tjrifhvuf&Sd (21ay)cefYjrifhonf/ yxryp,HESihf 'kwd,
yp,HwkdYrSm ausmufom;jzpfum? jcaoFhkyfqifESihf orifkyf? jcL;yef;jcL;EG,f yef;ykkyf<ursm; xkvkyfxm;onf/
wwd,yp,HrSm av;bufrwfapmufaom r[maAm"dykHpHrsKd;jzpfonf/ tydkif;ukd tkwfjzihf wnfaqmuf
xm;onf/
apwDawmf\ ta&SUbufrsuEf mS pmwGif odraf wmf&mta[mif; wpfc&k o
dS nf/ ysupf ;D aeayNy/D ysupf ;D ae
aom tqkdygodrfawmfxJwGif OmPfawmf (5ay)ceYf&Sd ausmufqpfkyfyGm;wpfqlukd zl;awGU&onf/ ykvifwGif
MumarSmufMumvSefrsm; yg&Sdonf/ apwDawmf\ yk&d0kPftwGif;wGif apwDawmfrS jyKwfusaeaom ausmufqpf
vuf&mrsm; jyefYusJaeonf/ usefcJhaom ESpftenf;i,fcefYu bk&m;&ifjyifawmfukd &Sif;vif;MupOf rarQmfvifhyJ
&yfawmfrl kyfyGm;awmfwpfql? Ak'0ifq,fcef;wGJ tEulausmufjym;wpfcsyfESihf tkyfcGufbk&m;rsm; &&SdcJhonf/
rwf&yfqif;wkawmf\atmufajc prcHywfvnfwGif ouwbmomjzihf a&;xkd;xm;aom pmwef;i,f
wpfckyg&Sdonf/ xkdpmwef;i,frSm a0omvDacwf(at'D 4 &mpkrS 9&mpk)xGef;um;cJhpOfu &ckdifjynftESHY
apwDbk&m;ysufrsm;rS awGU&SdcJh&onfh a,"rm*gxmawmf wpfykdif;wpfpyif jzpfonf/ ajrmufOD;jywkdufwGif
odr;f qnf;jyoxm;onf/ vufa&;vufom;ynmt& (at'D4&mpkrS 8 &mpk)twGi;f a&;om;cJo
h nhpf mjzpfonf/
tqkdygausmufpmt& apwDrSm a0omvDacwfbk&ifrsm; pwifwnfxm;ukd;uG,fcJhMujcif; jzpfEdkif
onf/ odrYk [kwf aESmif;acwfb&k ifrsm;u a&S;bk;d awmfw\
Ydk aumif;rIawmfapwDrsm;rS awGU&S&d onhf Xmyemypn;f
rsm;ukd topfxyfr
H Xmyemjcif;rsK;d vnf; jzpfEikd af yonf/ odaYk omf a0omvDacwf ewfyk rf sm;ESifh ausmufqpf
vuf&mtusKd;tyJhrsm;ukd axmuf a0omvDacwfu pwifwnfxm;cJhrnf[k cefYrSef;&ayonf/ &&Sdaom
tkwfcGufbk&m;wGif e&EkapmrGef (at'D 1433-1459)? trnfukd awGU& xkdbk&ifu xyfrHjyifqifcJhayrnf/
orkdif;t& rif;Aif (at'D 1531-1553)ESihf e&ywdBuD; (at'D 1638-1645)wkdYu xyfrHrGrf;rH ukokdvfjyKcJh
aMumif; awGU&onf/

yd#uwfwu
dk f
xlygkHapwDawmfrS ta&SUajrmufbufodkY ukduf 100cefYvmaomf yd#uwfwkdufokdY a&mufonf/ at'D
(1591)ckESpfwGif ajrmufOD;bk&if rif;zavmif; aqmufvkyfvSL'gef;cJhonf/ Ak'bmomqkdif&m pmayusrf;*ef
rsm;ukd obm0ab;'PfESihf rormolrsm; vufcsufwkdYjzihf rysufpD;? raysmufysuf&avatmif pepfwus
xm;okd&m taqmuftOD;vnf; jzpfonf/ ajrmufOD;acwf bk&ifrsm;onf rdrdukokdvfaumif;rI apwDykxkd;ESifh
wGJ "rapwDtjzpf yd#uwfwkdufrsm;ukd yg0ifvSL'gef;avh&Sd&m uJhodkY yd#uwfwkdufrsKd; ajrmufOD;NrdKUawmfwGif
(40)ck &Sdavonf/ r[mrkedbk&m;BuD;\ y&0kPfwGifvnf; tvm;wl ausmufom;twdjzihf aqmufvkyfxm;
aom yd#uwfwkdufwpfck &SdcJhavonf/
ajrmufOD;a&TNrdKUawmf&Sd tjcm;aom yd#uwfwkdufawmf trsm;pkrSm ,kdifvJNydKysufoGm;cJhMuNyD; jzpfaomf
vnf; yd#uwfwu
dk rf mS ,aeYwidk f rysurf pD;yJ &Sad e&m if;\vSyaom ausmufqpftEkynmukd jrifawGUEkid af y
onf/ jcifukdufyd#uwfwkduf[lvnf; vlodrsm;onf/ ausmufwHwkdif; av;bufav;wef um&Hxm;onf/
0ifaygufrS ta&SUbufodkY rsufESmrl *lvrf;obG,f azmufvkyfxm;onf/ atmufajcav;axmifh pwk&ef;ykH
jzpfaomfvnf; ausmufe&H aH v;bufrmS tay:okYd uvyfozG,f um;xGuo
f mG ;onf/ jy'fEiS w
hf o
l nf/ yef;cuf?
pkvpfreG ;f cRe?f pdeaf wmifrsm;ukd qpfokyaf zmfxm;onf/ a&S;tcgu a&Ttjynfch sxm;cJo
h nhf taxmuftxm;
rsm; awGU&onf/ *lxw
J iG f aMu;qif;wkawmfwpfql &Scd ahJ Mumif; od&onf/ ta&SUbuf rsuEf mS pmwGif odro
f rkwf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

134

wkdifrsm;ukd awGU&onf/ taqmuftOD;wpfckvkH; a&Ttwdcsxm;jcif;rSm tay:wGif trkd;wpfpkHwpf&m &SdcJhrnf[k


cefYrSef;&onf/ atmufajctvsm;(14ay)? tjrihf (9ay)&Sdonf/ &ckdiforkdif;t& ou&mZf (1000)jynhf
c&mZfESpf(1638)ckESpfwGif eef;wufaom avmif;Muufpm; iukovtrwfBuD;onf e&ywdbGJUukd cHNyD;aemuf
oD[kd(oD&dvuFm)rS &&Sdvmaom Ak'yd#uwfawmftpkHokH;q,fukd yd#uwfwkdufawmftwGif; xm;cJhaMumif;
od&ayonf/
jcifuu
dk yf #d uwfuo
hJ aYkd om 'DZidk ;f ykpH rH sK;d ukd trsm;tm;jzihf bke;f Bu;D ysyH JG jy'ftjzpf 0g;ESipfh uLay:wGif
'DZkdif;jyKvkyfaomfvnf;aumif;? bkef;BuD;ausmif;ESihf eef;awmfjy'frsm;ukd opfom;jzihfaomfvnf;aumif;
jyKvkyfavh&SdMuonf/ rmausmvSaom ausmufwkH;ausmufom;ukd qpf ykHazmf&onhftjyif? wpfckay:wpfck
pa&G;ukdufqifh&aom twwfynmrSm ynmom;ygvSonf/ tay:rS ausmufwkH;\zdtm; tav;'Pfukd
cHEdkif&ef vkdtyfonfhtjyif twGif;buf vIdPf*lukdyg pa&G;ukdufykHazmfay;&ao;onf/ ydokumynm&Sifrsm;\
uRrf;usifrIaMumihf rkd;a&csdefvufr(200)ausmf&GmoGef;aomfvnf; ,kdpdrfhjcif;r&Sdonfxd pa&G;ukduf aqmif&Guf
xm;onfrSm tHhMocsD;usL;*kPf,lp&m jzpfayonf/
jcifuu
dk yf #d uwfwu
dk \
f ajrmufbufuyf tkwNf rKd Uk;d wpfcu
k dk awGU&onf/ av;aycefjY rih
f ESpaf ycefY
us,fonf/ ta&SUawmifrS taemufajrmufbufodkY ta&SUbufawmifwef;ESihf taemufbufawmifwef;ESpfck
Mum; csKdifh0Srf;ukd jzwf wnfaqmufxm;onf/ yef;aps;ajrmif; usKH;rSm ajrmufbufem;rSuyf tNydKifwnf&Sd
onf/ ae&monf a&S;tcgu ajrmufOD;NrdKU\aemufqkH; cHwyfjzpfNyD;? ppfpcef;cs&m ae&mjzpfcJhayonf/

jynfp;dk Bu;D apwD


jcifukdufNrdKUwHwkdif;rS ajrmufbufokdY qufoGm;ygu aemufxyfNrdKUkd;wHwkdif;wpfxyf awGU&ayonf/
if;rSm oD&dukef;abmif[k ac:onf/ r*Fvmusufoa&taygif;ESihf jynhfpkHaom ukef;ajr[k t"dyg,f&onf/
NrdKUkd;\ajrmufbufwGif usKH;pkd? usKH;ajcmufESpfrsKd;pvkH;ukd us,fjyefYpGmawGU&onf/ teD;&SdawmifpG,fESpfckukd
uefYvefYjzwfqnfzkdY wpfrkdifcefY&Snfaom usKH;yifv,fukdyg jyKvkyfxm;&m if;wGif wpfESpfywfvkH; a&tjynhf
jznfhxm;onf/ usKH;yifv,fukd r[mAsL[mt& tkyfrkd;teD;&Sd awmifukef;ay:wGif tjrifhabmifcHwyfukd
tckdiftrm wnfaqmufxm;onf/
oD&dukef;abmifrSm ta&SUbufodkY udkufokH;&mcefY awmifaMumtwkdif; jzwfavQmufvmygu jynfpkd;BuD;
bk&m;ukad wGU&onf/ bk&m;teD;wGif jcifuu
dk yf #d uwfuo
hJ aYkd om ausmufy#d uwfwu
dk w
f pfv;Hk &So
d nf/ vSyaom
ausmufqpfvuf&mrsm;ukd jcifukdufyd#uwfwkdufuJhodkYyif xkvkyfxm;onf/ bk&m;ESihf yd#uwfwkdufawmfukd
jynfpkd;BuD;wpfOD;aqmufvkyfvSL'gef;cJh jynfpkd;BuD;bk&m;[k wGifonf/]]jynfpkd;BuD;}} [lonfrSm &mxl;rQomjzpf
vltrnfr[kwfacs/ ,ckacwf 0efBuD;csKyf&mxl;rsKd;jzpfaom trwfcsKyf&mxl;yif jzpfonf/ bk&ifESihf
tdrfa&SUrif;NyD;vQif tmPmt&SdqkH;aom yk*dKvfjzpfonf/
ta&SUbufawmifp,
G \
f tqk;H wGif rif;orD;a&wHcg;ukd awGU&onf/ ausmufom;jzihf pepfwus jyKvyk f
xm;onf/ tjrifh 9ay? tus,f 10ayESihf ay 30 &Snfonf/ wHcg;rSm twGif;a&? tjyifa&ukd vkdovkd
xdef;csKyfEkdifonf/ twGif;bufrS a&oefYjzpf vlokH;a&tjzpfvnf;aumif; a&ul;ueftjzpfvnf;aumif;?
wcgw&Hrif;orD;rsm; taysmfavSavSmfupm;&m a&jyiftjzpfvnf;aumif; tokH;jyKcJhaMumif; od&onf/ ppfa&;
twGufvkdtyfygu wHcg;rSa&ukd azmufcs oD&dukef;abmif usKH;ajcmuftm; a&tjynhfjznfhum a&usKH;?
usKH;yifv,ftjzpf csufcsif;ajymif;vJ ypfEdkifayonf/
rif;orD;wHcg;ESihf jynfpkd;BuD;bk&m;wkdYrS ta&SUajrmuf ,Gef;,Gef;buf&Sd NrdKUkd;wHwkdif;rsm;? awmifaMum
rsm;ukd jzwfoef;cJhNyD;? aemufvuf,mukef;wGif wcsdefu emrnfBuD; cHwyfwpfckjzpfaom &JvScHwyfukd awGU&
onf/ if;\ywfvnf awmifajcwpfavQmufwGif &JvScHwyfrS xdef;csKyfxm;aom &JvSusKH;&Sdonf/ usKH;? a&ukd
usKH;pkd? usKH;ajcmuf vkdovkd tokH;jyKEkdif&ef ewf'kHa&wHcg;ESihf &JvSBuD;a&wHcg;ESpfckukd uRrf;usifpGm wyfqifxm;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

135

onf/
&JvScHwyf\ajrmufbufwGif rif;om;BuD;ukef;&Sdonf/ ab;ywf0ef;usif awmifukef;rsm;? cHwyfrsm;ukd
ol&Jajy;rsm; qufoG,fxdef;csKyfxm;onf/ ukef;i,frSm ay 70 jrifh ay 200&Snfum ay 170 cefY
us,f0ef;avonf/ a&S;tcgu ukef;rSm ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ajrmufbuf ppfrsufESm? vkHNcHKa&;? e,fajr
tiftm; xdef;csKyfay;&aom tdrfa&SUpHrif;om;\ txl;tdrfawmf&myif jzpfonf/

taemfrmbk&m;
taemfrmbk&m;rSm jcifukd yd#uwfwkduf\awmifbuf ukdufwpf&mcefY tuGmwGif wnf&Sdonf/
ajrmufOD;bk&if pv*Fol(c&pf 1494-1501)\orD;awmf taemfZmrif;orD;\ aumif;rIjzpfonf/ a&qif;a&
xGufaumif;rGefaom awmifajcajrjyifwGif wnf&Sdonf/ ou&mZf 863 (at'D 1501)ckESpfwGif wnfxm;ukd;
uG,cf o
hJ nf/ bcrnf;awmf pv*Foo
l nf awZ&mrapwDawmfudk wnfaqmufpOf orD;awmf taemfZmrif;orD;
onf o'gpdwfjyif;jy&um; zcrnf;awmf r,fawmfwkdY\ cGifhjyKcsuft& tysKdpOfb0uyif wnfxm;udk;uG,fcJh
onf/ rSww
f rf;rsm;t& atmufajcbdeyfawmfEiS fh tay: yp,aH v;xyfwrYdk mS pwk&ef;ykjH zpfum tjrifq
h ;Hk ykid ;f rSm
t0kdif;ykHjzpfonf[k qkdonf/ rnfokdYrQ xGif;xkxm;jcif;r&SdyJ vkH;acsmjzpfonf/ atmufajct0ef;rSm 168
ay&Sdonf/
,cktcg 9aycefY OmPfawmf&Sdaom ausmufkdqif;wkawmfwpfqlukd zl;awGUEdkifonf/ ausmufom;*l
jzihf um&Hxm;onf/ yvifawmfwGif ig;&mhig;q,f edygwfawmfvm Zmwfrsm;ukd xGif;xkxm;onf/ wd&dpmefykH
rsm;? jcL;yef;jcL;EG,frsm;jzihf vSypGm wefqmqifxm;onf/
taemfrmbk&m;rS taemufawmifbuf uku
d t
f enf;i,f tuGmwGif a&TMumodrb
f &k m;&So
d nf/ bk&m;
ukd oJausmufjzihf jyKvkyfxm;onf/ tay:yp,HwGif Mumyef;rsm;ESihf tEkynmajrmufpGm xkvkyfxm;onf/

rif;aygif;apwD
tv,fapwD[kvnf; ac:onf/ taemfrmbk&m;\ awmifbufay 50cefYtuGm awmifukef;i,fay:
wGif wnf&Sdonf/ apwDukd rif;carmif;bk&if (at'D 1612-1622)\ rdzk&m; e&ywdBuD;(at'D 16381645)\ a,murawmfrdzk&m;oQifaxG;u ou&mZf 1002ck? r&pf-1640 wGif wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/
apwDawmfukd e*g;kyfBuD;rsm; wGefYvdrfae[ef jyKvkyfxm;aom r[m&HwHwkdif;ESihf um&Hxmonf/
ywfvnf 290ay/ tjrifh 40ay &Sdonf/ apwDawmftay:ykdif; BudK;jywfaeNyD? r[m&HwHwkdif;\awmifbufESihf
taemufbufwdkYwGif avSum;wpfckpD&Sdonf/ apwDawmf\t&yfav;rsufESmwGif rkcfzGihfavSum;wpfckESifh
qif;wkawmfwpfql &Sdonf/ tjyifabmif;&pfESihf avSum;abmifwkdYwGif ajcav;bufygaom e*g;kyfi,frsm;
xGif;xkxm;onf/ ta&SUapwDawmfvIdPf*ltwGif;odkY 0if&ef *laygufi,fwpfck&Sd&m tqkdyg*li,frSm ta&SUrS
taemuf? ajrmufrSawmifokdY wpfaqmifqpfauGUoPmef xl;xl;jcm;jcm;jyKvkyfxm;onf/ vIdPf*ltqkH;wGif
OmPfawmf 2ayausmf&Sd qif;xkESpfqlukd awGU&onf/

r[maAm"da&G*T l
tv,fapwDac: rif;aygif;apwDawmifbufodkY ukdufwpf&mcefYtuGm vifyef;ajymufapwD\ ta&SU
awmifcyf,Gef;,Gef; tuGmta0;wlrQwGif r[maAm"da&T*lapwD wnf&Sdonf/ ewfawmifwef; ac: [drmef
awmifwef;\ taemufbufodkY xkd;xGufaeaom awmifpG,fokH;ckteuf ajrmufbuftpGefqkH; yxrqkH;
awmifpG,fwGif xD;xD;rm;rm; jrifawGUEkdifonf/ apwDukd ajrmufOD;acwf\ wwd,ajrmufbk&if bapmjzL
rif;onf ou&mZf 832-ck? c&mZfESpf 1470wGif wnfxm;cJhonf/
apwDawmfrSm &wemykHapwDawmfuJhodkYyif acgif;avmif;ukd arSmufxm;aomykHjzpfonf/ atmufajcrS

ajrmufO;D NrKd Uawmf

136

tay:qk;H xD;awmfxd &Spaf jrm ihyf &Hk &dS m wpfajrm ifv


h Qif wpfq,fo
h ;Hk aycGEJ eI ;f ESifh atmufajct0ef; 106ay&So
d nf/
OmPfawmfrSm 30ay&Sdonf/ ausmufkdausmufwkH;BuD;rsm;tm; wduspGm qpfxpfNyD;? ckdifckdifcefYcefY aqmufvkyf
xm;onf/ t|*HykHaxmifhcsKd;rsm;wGif eHoifh&mN*dK[fewfkyfrsm; &Sdonf/
apwDawmfxJokdY0if&ef ta&SUbufjcrf;wGif *l0ifvrf;wpfck azmufxm;onf/ *l0ifvrf; 0J,mwpfbuf
wpfcsufwGif ig;&mhig;q,fedygwfawmfvm Zmwfawmfrsm;rS okyfazmfykHrsm;ukd tjynhfxGif;xkxm;onf/
okyfazmfkyfxkrsm;wGif ajrmufOD;acwf 0wfpm;qif,ifykHukd tawmfyifjynhfpkHpGm avhvmEkdifonf/ bk&if
rdzk&m;ykH? rl;rwfykH? ppfolBuD;ykH? qifjrif;ykH tpkHtvifyg&Sdonf/ kyfxk\tay:ykdif;tvTmwGif Ak'qif;wkawmf
rsm;ukd pDwef;xkvkyfylaZmfxm;onf/
*ltwGi;f &Sd *Eu#k w
d u
dk af wmfxw
J iG f OmPfawmf 6aycef&Y dS ausmufqif;xkwpfql &So
d nf/ ykvi af wmfrmS
ausmufwpfvkH;ukd jcL;yef;jcL;EG,frsm; Ak'EkpOftcgu jzpfawmfpOfrsm;ukd &ckdif[efoufoufjzihf okyfazmf
xGif;xkxm;onf/ qifpD;ol&J? 'g;ukdifol&J? jrif;pD;ol&Jrsm;\ykHukd awGU&onf/ *lawmfBuD;\trkd; tv,facgif
wnfw
h nfw
h iG f MumyGiBhf u;D oPmefjyKvyk x
f m;&m Mum0wfqrH sm; yGizhf wfrsm; xkvyk x
f m;ykrH mS tvGeyf ifcI sipf zG,f
jzpfonf/

&wempHa&G;
r[maAm"da&T*lrS ukdufteD;i,ftuGm awmifbufusaom 'kwd,awmifpG,fwGif wnf&Sdonf/
ukokdvf&SifrSmvnf; bapmjzLrif;yif jzpfonf/ tqkdygrif;rSm ajrmufOD;acwfykdif; rif;rsm;teuf bkef;wefckd;
BuD;rm;aom rif;wpfyg;jzpfonf/ &ckdifpmayavmuwGif emrnfausmfcJhaom b'lrif;kda&;pyf oDukH;cJhonfh
&ckdifrif;orD;{csif;rSm xkdrif;\trdefYt& ol\orD;awmf apma&TMum rif;orD;av;twGuf oDukH;cJhaom
ykcufvTJoDcsif;yifjzpfonf/
&wempHa&G;apwDukd ou&mZf 821 ck? c&pfESpf 1459 ckESpfwGif wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/ r[m&H
wHwkdif;jzihf um&Hxm;&m tvsm; 112ay? teH 88ay &Sdonf/ avSum;wpfckESpf 0ifayguf*dwf wpfckukd
taemufbufjcrf;wGif wyfqifxm;onf/ ,cktcg apwDawmfBu;D rSm NyKd ysuaf eayNy/D apwDawmfBu;D tay:ykid ;f
rSm t0kdif;ykHjzpfNyD; xdyfykdif;rSm r&Sdawmhay/ atmufajc 130ay&SdNyD; vuf&SdOmPfawmf 28aycefYjrifhonf/
apwDawmf\ta&SUbufrsufESmpmwGif *Euk#dodkY0if&ef rkcfaygufwpfck&Sdonf/ rkcfayguf\wuJ rsufESmwGif
ausmufqpfvuf&mrsm; tjynhfxGif;xkxm;onf/ *Euk#dwkduftwGif; OmPfawmf 7ay&Sd ausmufqif;xkwpfck
ukd awGUEkid o
f nf/ yviaf wmfrmS t|*H&pS af jrm ifyh Hk tqif&h pS q
f ifjh zpfNy;D quf&m? tuf&mr&Sd ausmufom;wpfv;Hk
wnf;ukd qpf xkvkyfxm;onf/ &ckdifa&S;a[mif;yef;csD? yef;ykajrmufrsm;pGmjzihf yviftjynhf xGif;xkxm;&m
avhvmp&maumif;vSayonf/

&wemrSeu
f if;
&wempHa&G;apwDawmf\ awmifbufuu
dk f 100ceft
Y uGm ewfawmif\ wwd,awmifp,
G w
f iG f wnf&dS
onf/ apwDawmfukdvnf; r[maAm"dapwDESihf &wempHa&G;apwDwkdY\ ukokdvf&Sif bapmjzLbk&ifyif c&pf
1468 ckESpfwGif wnfxm;ukd;uG,fcJhjcif; jzpfayonf/ ajrmufOD;a&Teef;&Sif bapmjzLonf at'D 1459ckESpfwGif eef;wufNyD;aemuf 1482ckESpfxd wkdif;jynfukd at;csrf;om,mpGm tkyfcsKyfcJhaom bkef;wefckd;tmPm
jzihf jynhfpkHaom ajrmufOD;acwf bk&ifwpfyg;jzpfonf/ ausmufpm tkwfcGufpm taxmuftxm;t& qifjzL
&SifbGJUukd cH,lcJhbl;olvnf; jzpfonf/ av;twwf txl;wwfuRrf;onf[k &mZ0ifrsm;wGif azmfjyMuonf/
odkY bkef;wefckd;jzihf jynhfpkHaom bapmjzLbk&ifonf ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ ajrmufbuf? ewfawmifwef;\
awmifbuf awmifpG,fokH;ck\xdyfwGif apwDokH;qlukd tajrmftjrif&nf&G,fcsuf BuD;pGmjzihf wnfaqmufcJhjcif;
jzpfayrnf/
&wemrSefuif;apwDtm; taemuf? awmif? ajrmuf okH;bufwGif r[m&HwHwkdif; um&Hxm;onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

137

ta&SUrsufESmpmrSm ewfawmifBuD;ukd xkdeH&HwHwkdif;ozG,f um&Hxm;onf/ tvsm; 150ay teH 75aycefY&S


onf/ ta&SUbuf awmifeH&HrSty usefwHwkdif;okH;bufwGif avSum;wpfckpD&Sdonf/ apwDawmfrSm wpfckvkH;
ausmufom;yuwdjzihf wnfaqmufxm;onf/ tay:ykdif;BudK;jywfaeNyDjzpf vuf&Sdtjrifh ay 20cefYom&Sd
onf/ atmufajcywfvnf ay 80 &Sdonf/ *Euk#dwkdufokdY 0if&eftwGuf ta&SUbufwGif rkcfaygufwpfck
&Sdonf/ rkcfaygufwGif e,m;kyf? yef;pm;bDvl;kyf? usD;kyf? [oFmkyf? jcL;yef;jcL;EG,frsm; xkvkyfwefqmqifxm;
onf/ ausmufqpfvuf&mrsm;rSm apwDNydKysufpOf yg&SdoGm; ,cktcg ta&SUbufajrjyifnDwGif awGUEkdifonf/
*Euk#dwkdufawmfxJwGif OmPfawmf 7ayjrifhaom ausmufkdqif;wkawmfBuD; wpfql pHyg,fvQuf&Sdonf/

&wemodCaF pwD
&wemrSefuif;apwDawmfrS awmifbufukduf 100cefYtuGm awmifukef;i,fwpfck\xdyfwGif wnf&Sd
onf/ xkdawmifukef;\trnfukd tpGJjyK i&TDawmifbk&m;[kvnf; ac:onf/ ausmufpmwGif ]]ou&mZf
943 ck ? pk d i f a cgif a wmif \ ta&S U buf uvk H a wmif bk & m;wnf a wmf r l \ /}}[k wd u spG m yg&S d o nf /
xkdausmufpmt& ukokdvf&SifrSm rif;Ambk&if\ajr;jzpfol rif;BuD;kdrif;om;jzpfonf/ rif;wdum\om;awmf
wpfyg;jzpfonf/ apwDawmfBu;D rSm ausmufjdk zihf wnfaqmufxm; apwD&pS q
f rl mS tkwjf zihf wnfaqmufxm;
onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

138
&wemrm&fatmifapwD

&wemhocFapwDawmfrS ta&SUbufuu
dk t
f enf;i,ftuGmwGif &wemrm&fatmif apwDawmfBu;D wnf&dS
onf/ apwDawmfudk c&mZfEpS f 1652 ckEpS w
f iG f ajrmufO;D a&Teef;&Sif bk&ifpEo"k r&mZmu wnfxm;uk;d uG,f
cJhavonf/ &ckdifvlrsKd;wkdYonf &wemokH;yg;ukd ,kHMunfjcif;&Sd&m trsKd;pOfqufatmifjrifrI &SdcJhMuonfukd
od&adS p&ef txdr;f trSwt
f jzpf apwDawmf &wemhrmefatmif[k ac:wGiaf ponf/ apwDrmS ausmufom;yuwd
jzihf xkvkH;ykH wnfaqmufxm;onf/ atmufajcrSxdyfxd &SpfajrmifhykH&Sdonf/ t&yf&SpfrsufESmESihf r*Zif&Spfyg;ukd
Tef;onf/ yp,Hudk;qifh&Sdonf/ acgif;avmif;? &ifzGJU? oydwfarSmuf? azmif;&pf? MumarSmuf? a&G;vkH;(ykwD;aph)?
Mumvef? iSufaysmzl;? oHxD;? iSufjrwfem;? pdefzl;awmf ponfjzihf tqifhqifh t*FgpkH wnfaqmufxm;onf/
apwDvkH;ywf 344ay &SdNyD;? OmPfawmf 180aycefY &Sdonf/*laygufrsm; r&Sdacs/ apwD\ajrmufbufem;wGif
tvsm; 54 ay? tus,f 13 ay? tjrifh 10ay&Sdaom bk&if\ Oykofawmfaqmif&Sdonf/ *ljzL[kac:onf/
trkd;ckH;rSm wpfcsKdUjyKwfus yJhusukefacsNyD/ *lawmfwGif oDwif;okH;aecJhol *ljzLq&mawmfonf 1697 ckESpfwGif
rmkrd,trnfjzihf wpfESpfeef;pHcJhonf/ bk&if&ifjyifawmfwGif a&S;tcgu apwDykxkd;rsm;? bk&m;rsm;\
tysuftpD; ta[mif;&mrsm;ukd awGU&onf/ ta&SUbufwGif ausmuf*lwpfckESifh *lxJwGif ausmufqif;wkawmf
rsm; &Sdonf/ *l\ta&SUwGif odrfawmfa[mif;wpfck&Sdonf/ apwDawmf\ta&SUbufwHwkdif; tjyifbufwGif
av;cif;jyif[k ac:aom uGif;jyifBuD;wpfjyif&Sdonf/ tqkdyguGif;jyifwGif a&S;tcgu av;onfawmfrsm;\
ynm,SOfNydKifyGJukd usif;ycJhonf/ ajrmufOD;acwftcgu jymokdvwGif jrif;cif;obif? qifcif;obif? av;cif;
obifwkdYukd usif;ycJh&m uGif;\awmifbufwGif ,ckacwf paw;'D,HyGJMunhfpifoabmrsKd; ausmufwkH;
tqifhqifhpDum aqmufvkyfcJh&m ,ckwkdif txift&Sm;awGUEdkifayonf/ ae&mokdY a&mufygu a&S;twdwfrS
av;cif;obifukd wa&;a&;jrifvmonfxd okyfay:vGifvSayonf/ yGJMunhfpif\ awmifbufwGif tkdif0ef;
uefusKH;ukd awGU&onf/ vlwkdY\vkyftm;jzihf pepfwusqnfzkdYjyKvkyfxm;jcif; jzpfonf/ usKH;awmfrS a&ukd
bk&ifbdodufoGef;avmif;&mwGif tokH;jyKcJhaMumif; od&Sd&avonf/
&wemrm&fatmifapwD\ awmifbufem;wGif tdkif0ef;usKH;ukd rsufESmrl pkd;rkd;vQuf ZkEwfawmifukef;
&Sdonf/ awmifukef;onf ay 150cefYjrifhNyD; bk&if\teD;uyfvkHNcHKa&;ukd aqmif&Guf&onhf ZkEwf(ppfolBuD;)
rsm; aexkdif&m awmifukef;jzpf ZkEwfukef;[k ac:qkdonf/

r*Fvmrm&fatmifapwD
ajrmufO;D NrKd U eef;&muke;f rS ajrmufbufwpfridk cf eft
Y uGm jcifuu
dk yf #d uwfwu
dk rf S taemufajrmufbuf
rkdif0ufcefYtuGmwGif r*Fvmrm&fatmifapwD wnf&Sdonf/ apwDawmfBuD;ukd c&mZfou&mZf 1630 ck/
ESpfESihf 1645 tMum;wGif ajrmufOD;bk&if e&ywdBuD;u wnfxm;cJhonf[k tcsKdUuqkdonf/ tjcm;aom
rSwfwrf;rsm;t&rl pEok"r&mZm\ om;awmfO*gAvonf ajrmufOD;xD;eef;ukd c&mZfESpf 1674ckESpfwGif
eef;pHcJh&m eef;pHNyD; 11ESpftMum 1685wGif r*Fvmhrm&fatmifapwDukd wnfxm;onf[kqkdonf/ &ckdifvlrsKd;
wko
Yd nf bk&m;ocifa[mMum;awmfrcl ahJ om 38jzmr*Fvmw&m;awmfudk tpOfwpku
d f rysurf uGuf atmifjrifpmG
xde;f odr;f Edik cf MhJ uonfudk txdr;f trSwjf yK r*Fvmrm&fatmifapwD[k ac:wGiaf ponf/ apwDawmfrmS vk;H ywf
xkcReyf Hk jzpfonf/ atmufajcrSm &Spaf jrm ifyh jHk zpfonf/ tay:yp,EH pS q
f ifw
h iG f rk*if ,f&pS cf Ek iS fh qif;wkawmfrsm;
&Sdonf/ ausmufwHwkdif; av;bufum&Hxm;NyD; wpfbufpDwGif 0ifaygufrsm;&Sdonf/ aemufykdif;jyKjyifcJh
acwfopfykHpHjzpfaeonf/ atmufajcywfvnf 140ay&SdNyD; tjrihf 80ay&Sdonf/ t&yfav;rsufESmwGif
qDrD;cGufrsm;wif xGef;dylaZmf&ef wkdifBuD;rsm;&Sdonf/ apwD\ta&SUbufwGif orkcfodrfBuD;wpfck&Sdonf/
apwDawmf\ &ifjyifawmfwpf0kdufwGif ausmufqpfvuf&mrsm; yg0ifaom rkcfwHuJrsm; jyefYBuJvQuf&Sdonf?
tqkdygypnf;rsm;rSm rlvuf&mjzpfNyD; aemufykdif;jyKjyifolwkdYu pGefYypfxm;cJhMujcif;jzpfonf/ apwDawmf\
yko
H PmefrmS awZ&mrapwDEiS fh tawmfyifwn
l o
D nf/ apwDawmf\ awmifbufrsuEf mS pmwGif &cdik b
f momjzihf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

139

a&;xkd;xm;aom ausmufpmav;csyf &SdcJhonf/ wpfcsyfrSm ysufpD;NyD; jzpfaomfvnf; usefokH;csyfrSm zwf&


onf/ ausmufpmt& pE0dZ,bk&ifonf bk&m;ukd jyKjyifcJhaMumif; od&onf/ olonf apwD\ rlv
ukokdvf&Sif e&ywdBuD;\ajr;awmft&if; EG,fawmftppfjzpfaMumif; qkdonf/

eef;OD;bk&m;
r*Fvmrm&fatmifapwDawmf\ ta&SUawmifbuf ukdufwpf&mrQtuGmwGif eef;OD;bk&m;&Sdonf/
ausmufom;yuwd qif;wkawmfjzpfonf/ OmPfawmf 7ayESihf 7vufr&Sdonf/ ajrmufOD;bk&if oD&dok"r&mZm
(at'D 1622-1638)\ rdzk&m;acgifBuD; ewf&Sifr,faumif;rIjzpfonf/ bk&m;\yvifrSm ausmufqpfvuf&m
rsm;jzihf vSywifhw,fonf/ bk&m;odrfawmf\ t&yfav;rsufESmwGif uRef;BuD;av;uRef;rS a,musfm;wpfOD;ESihf
rdef;rwpfOD;pD ,SOfwGJ&yfaeaom ykHrsm;ukd jrifawGUEkdifonf/
eef;OD;bk&m;rS taemufawmifbuf ukdufwpf&mhig;q,fcefYtuGmwGif ajrmufOD;NrdKUawmfa[mif;\
vkHNcHKa&;tpDtrHwpfckjzpfaom NrdKUkd;wHwkdif;? ausmufom;jzihf jyKvkyfxm;aom ypif? jytkd;? NrdKUwHcg;?
tajrmufrsm; wyfqifcJh&mtayguf ae&ma[mif;rsm; ponfjzihf avhvmEdkifonf/ NrdKUkd;wHwkdif;rSm awmifukef;
ESpfckukdjzwf qufoG,fydwfqkdYxm;jcif;jzpf cHwyf[lvnf; qkdEdkifayonf/

wyifwidk f eef;&muke;f
eef;OD;bk&m;rS ta&SUawmifbuf ukduf 400cefYtuGm awmifukef;i,fwpfckwGif wpfyifwkdif eef;k&m
&Sdonf/ awmifukef;ukd ajrd if;uGif;jyifwGif a&mifpkHausmufjym;rsm; cif;xm;onf/ a&S;tcgu bk&ihf
orD;awmf tysKdpifrsm; aexkdif&mae&m tyef;ajz&mae&ma[mif;wpfck jzpfonf/ if;teD;awGU&Sd&aom
BudK;yJhaeonfh a&mifpkHausmufjym;rsm;? ausmufqpfvuf&mrsm;ukd ae&mtESHY awGU&Sd&av&m ae&monf
wpfcsdefwpfcgu ta&;BuD;cJhaom awmf0ifae&mjzpfaMumif; Tefjyaeayonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

140
ajrmufOD;NrdKU ta&SUjcrf;bk&m;rsm;
ousrm&fatmifapwD

ousrm&fatmifapwDonf eef;awmfukef;\ ta&SUajrmufbuf rkdif0ufcefYtuGmwGif wnf&Sdonf/


&wemrm&fatmifbk&m;ukd zl;arQmfNyD;aemuf awmifbufpl;pl;odkY awmifMum;vrf;twkdif; ajcvsifavQmufvmyg
u rMumaomtcsdefumvwGifyif ysHUysL;om,maom ajrtjyifwGif wHwdkif;xyfum&Hvsuf wifhw,fpGmaom
ousrm&fatmifb&k m;ukd zl;awGUEkid af yonf/ at'D 1629 ckEpS w
f iG f oD&o
d "k r&mZm bk&ifrif;jrwfu wnfxm;
ukd;uG,fcJhjcif;jzpfonf/ ajrmufOD;bk&if oD&dok"r&mZmpkd;pHaom tcsdefumv (at'D 1622-1639)twGif;
ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pfonf ajrmufOD;a&TGNrdKUawmfokdY a&muf&SdcJhav&m ol\azmfjycsuft& ajrmufOD;
a&TNrdKUawmfBuD;\ BuD;us,fcrf;em;rIESihf <u,f0csrf;omrIwkdYrSm txG#ftxdyfokdY a&muf&Sdaecsdef jzpfavonf/
okjYd zpf&m bk&if oD&o
d "k r&mZmonf ol\
k ukov
dk af wmf ousrm&fatmifb&k m;ukd pdww
f idk ;f us wnfaqmufum
ukokdvfrsm; ,lcJhjcif;jzpfayrnf/ if;ukd,fwkdif ousomuD0ifrif;rsKd;jzpfonfhtjyif rif;pOfrif;quf xD;kd;?
eef;kd;rysuf atmifjrifpGm tkyfcsKyfcJhMuonfukd txdrf;trSwf,l ousrm&fatmif[l trnfwGifaponf/
apwDawmfudk ausmufom;wHwidk ;f ESpx
f yf um&Hxm;onf/ apwDawmf\taemufbufww
H idk ;f ? eef;awmf
ukef;&Sd&mbuf 0ifvrf;wGif wmaem,uESihf 0d#d,ubDvl;nDaemifwkdY oHvsufxrf;vsuf apmihfae[ef xkvkyf
xm;onf/ xkdrSwqifh 0ifoGm;ygu 0doBuHKewfom;ESihf yOodcFewfom;wkdY bk&m;tm;zl;ajrmfaeykHukd awGU&ay
rnf/ apwDawmfwpfckvkH; ausmufom;yuwdjzifh xkvkyfwnfaqmufxm;onf/ atmufajcrSm &SpfajrmihfykHukd
axmifhcsKd;rsOf;auG;rsm;jzihf y'krmMumyef;oPmef &SpfrTmay:atmif oyf&yfpGm jyKvkyfxm;onf/ ajrmufOD;acwf
apwDrsm; atmufajcukd &Spfajrmifht|*HjyKvkyfxm;jcif;rSm tpOftvmwpf&yfyif jzpfonf/ Ak'\bkef;wefckd;
tmEkabmfonf pBuFm0Vm teEtxufatmuf0ef;usifESifh t|'dmt&yf&SpfrsufESmokdY jyefYESHYjcif;ukd &nfrSef;
wnfxm;Mujcif;jzpfonf/ rdr\
d Edik if aH &;MoZm t&yf&pS rf suEf mS wkid af tmif jyefEY UHS vk
d &nfreS ;f um qkawmif;
Mujcif;jzpfayonf/ Ak'bk&m;&Sif yGihfawmfrl&m xkdAk'tEkynmwGif y'krmMumyef;jzihf azmfjyMuonf/ txdrf;
trSwf jyKMuayonf/ ukokdvf&Sif bk&ifrif;jrwfonf rdrdaumif;rIawmf zwfr& wkdYudk yxrqkH; zwfr&
atmufajctqifhukd y'krmykH &SpfajrmihfykHazmf zwfr& tqifhqifhwnfxm;jcif;rSm Ak'tEkynm IUaxmihft&
cGefyiftqifhtwef; jrifhrm;vSayonf/ EGHwnf;[laom avmuDokH;vDoHo&mrS vGwfajrmuf y'krmwnf;[l
aom Ak'bk&m;&Sif yGifhawmfrlvm[efukd okyfazmfxm;jcif; jzpfayrnf/
atmufajczdeyfawmfrS tay:bufodkY axmifhav;axmifh a'gifhcsKd;jyKum yp,Htqifhqifh jyKvkyfxm;
onf/ axmifhav;axmifhv,fwGif rkcfi,fwpfckpD jyKvkyfxm;&m t&yfav;rsufESmokdY rsufESmrl yxryp,H
wGif av;ckpkpkaygif; &SpfckjyKvkyfxm;onf/ rkcfrsm;wGif kyfyGm;awmfrsm;&SdNyD; rk'fxGwf? rkwfwHuJrsm;ukd vSypGm
jyKvkyfxm;onf/ vifyef;ajymufapwDESihfyif oPmefwlonf/ yp,Hqifhrsm;wGif pdefabmifrsm; jyKvkyfxm;
onf/ yp,Hukd;qifhNyD;aemuf apwDtay:ykdif;ukd t0kdif;ykHoPmef jyKvkyfxm;onf/ yp,Hqifhrsm;aemuf
OD;pGmMumyGiv
fh mT xyfrsm;ukd awGU&onf/ if;aemuf acgif;avmif;? oydwaf rSmuf? azmif&pf? MumarSmuf? Mumvef?
iSuaf ysmzl;? xD;awmf? iSujf rwfem;? pdezf ;l ponfjzihf tqifq
h ifh awGU&onf/ apwDawmf\atmufajcvk;H ywfrmS
280aycefY&SdNyD; OmPfawmf 114 aycefY&Sdonf/
apwDawmfBuD;tm; ausmufom;wHwkdif;jzihf um&Hxm;&m a&SUESifhtaemufbufrsufESmwGif 0ifayguf
wpfckpD&Sdonf/ &ifjyifawmfwGif apwD&H 12 ql ywf&Hwnfaqmufxm;onf/ axmifhav;axmifhwGif orkcfodrf
wpfckpD&SdonfrSm xl;jcm;vSonf/ orkcfwkdifrsm;rSm ajcmufayywfvnfcefYxd BuD;rm;NyD; ajray:okdY 3aycefY
ay:xGufaeonf/ apwDawmf\ ta&SUbufem;wGif tkwfeH&Hum&Hxm;aom tmkPfcHodrfwpfaqmif&Sdonf/
odrfxJrSqif;xkawmfrSm jynfpkd;BuD;bk&m;rS 1915 ckESpfwGif ajymif;,lcJhjcif;jzpfonf/ bk&m;rsm;teD;wGif
ajrmufOD;acwf a&S;a[mif;vuf&mjzpfaom vuPm 108 uGufygaom ajcawmf&m&Sdonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

141

ousrm&fatmifbk&m;BuD;0ef;usifum; at;csrf;om,mrI&Sdayovkdyif xl;jcm;tHhMobG,f&mrsm;


jynhef ufaeayonf/ bk&m;zl;vma&mufow
l idk ;f bk&m;y&0kPu
f dk 0ifrv
d Qiyf if MunfE;l om,mrI? pdwcf sr;f ajrrh u
I dk
xl;jcm;pGm cHpm;rdMu&ayonf/ ukov
dk &f iS f oD&o
d "k r&mZmonf ynm&Sirf sm;ESiw
hf idk yf if odcYk pH m;rdavatmif
apwDawmfBuD;ESihfwuG 0ef;usif&Sd omoedutaqmuftOD;rsm;ukd txm;tokd? 'DZkdif;rStp avmuDtpDt&if
rsm;jzihf wefqmqifcJhvdrfhrnf[k ,lq&ayonf/ xl;jcm;csufwpf&yfrSm wHwkdif;twGif; bk&m;BuD;\ yk&0kPf
twGif; ajrjyifrSm pnfrsufESmjyifuJhodkY nDnmaejcif;yifjhzpfonf/ bk&m;zlolrsm; pdwfcsrf;ajrhavmufaom
jrufyifEkav;om aygufvQuf&Sdayonf/
ukov
dk &f iS f oD&o
d "k r&mZmonf avmukw& mta&;ukd arQmu
f ;dk ukov
dk af umif;rIudk jyKvyk af omfvnf;
sxkdacwfxkdtcg\ tpOftvmt& ol\ukokdvfaumif;rItm; tzsuftqD;r&Sd t&SnfwnfwHhckdifNrJatmif
Budrfpmwkdufjcif;? ausmufpma&;xkd;jcif;? tif;jrKyfjcif; ponhfavmuDqkdif&m tpDtrHrsm;vnf; jyKvkyfcJhrnfrSm
oHo,jzpfp&mrvkday? &ckdif&mZ0if? ayrlrsm;wGif ajrmufOD;acwf xkdrif;pkd;pHcsdefumvukd avmuDynmrsm;
txGef;um;qkH;acwftjzpf azmfjyMuayonf/ xkdrif;vufxufwGif okdufwwfi^vufkH;? [l;&m;vl;BuD;
rif;ausmf? rEef,Mwmwwf i^ukovtrwfBuD;ESihf avmuD? avmukwf? twdwf? wabmif? Mwif;? uRrf;usif
vdrmaom y&urxkdufq&mawmf? ppfuGyfq&mawmf? *kPrOLq&mawmfwkdY &SdMuonf/ txufyg avmuD
ynm&Sirf sm;\ ynmcef;? ynmprf;? cif;usi;f jyyku
H dk &ckid &f mZ0ifwiG f tus,w
f 0ifh rSww
f rf;wifxm;cJah yonf/
aemufq;Hk wGif owdvufvw
G jf zpfcahJ om oD&o
d "k rb&k if&mZmonfyifvQif trwfBu;D i^ukov\ ,Mwmjzihf
vkyfBuHowfjzwfjcif;ukd xl;qef;pGm cHvkduf&&Smayonf/ taMumif;ukd ukd,fawGUrsufjruf BuHKawGUcJh&aom
taemufEdkifiHom; ay:wl*D bkef;awmfBuD;u ukd,fawGUrSwfwrf;a&;cJh&m if;ukd qufvuf pma&;q&m
arm&pfaumvpfu jrefrmEdkifiHokawoe*sme,f twGJ 13-3(1923)wGif The estrange muder of Kinhg
Thirithudhama [l a&;om;azmfjycJhayonf/
&ckdiforkdif;wGif ousrm&fatmif bk&m;BuD;ESihfywfouf atmufygtwkdif; awGU&onf/ b0&Sif
r[moD&d ok"r&mZm rif;jrwfonf rdrdudk,fwkdif r[mEG,ftrsKd;jzpfaMumif;ukd aemufaESmif;vltoufxufwkdY
odjrifpdrfhaom[l eef;awmf\ta&SUajrmuftzkdY oifhjyefpGmaom r*FvmatmifajrwGif wvif;nDpGm
ad wmfrv
l suf pnfrsuEf mS uJo
h Ykd nDapNy;D rS taxmifruaom yef;&Horm;wku
Yd t
dk yf rsupf Of;ausmufw
dk jYdk zihf
BuD;pGmaom r[mapwDawmfukd t&Hwpfq,fhESpfqlESihfwuG odrfawmfBuD;aqmuf vkyfNyD;aomf BuD;pGmaom
tvSLukd ay;]]ousrOL}}[k ynwfawmfrl\/

0ef;wD;ewfawmif
ajrmufOD;NrdKU0ef;usifwGif a&S;tusqkH;aom orkdif;0ifae&mjzpfonf/ ousrm&fatmifapwD y&0kPf
awmifbuftem; awmifukef;ay:wGif wnf&Sdavonf/ eef;awmfukef;rS ta&SUbufpl;pl; ukduf(400)cefY
uGma0;onf/ a'ocHwkdYu 0ef;wD;ewfawmif[k ac:Muonf/ a&S;tcgu ewfuGef; ewfeef;wpfcktjzpf
xif&Sm;cJhaomfvnf; ,cktcg tBudK;tyJh tptersm;om awGU&awmhonf/
orkdif;taxmuftxm; rSwfwrf;rsm;t& ewfuGef;rSm &ckdifa0omvDjynf (4 &mpkrS 8 &mpk) bk&if
wpfyg;jzpfcJhaom yJjzLrif;ESihf qufEG,faeayonf/ c&mZfESpf at'D 776wGif yJjzLrif;onf a0omvDrS
ajrmufOD;NrdKUawmfukd ajymif;a&TUvmNyD; Muufoa&aqmifwGif eef;pkdufcJhonf/ ausmufkyfxktydkif;tptcsKdUESihf
ausmufpmESpfcsyfukd eef;awmf&mrS awGU&SdcJhNyD; ,cktcg ajrmufOD;NrdKU&Sd a&S;a[mif;jywkdufwGif jyoxm;onf/
ausmufpmwpfcsyfrS tcsKdUtydkif;ukd zwfIavhvmEdkifayonf/ ausmufpmt& ou&mZf 883 ckESpfwGif
(c&mZfESpf 1521)ckESpfwGif rif;&mZmu ewfuGef;ukd jyKjyifcJhaMumif; yg&Sdonf/ ausmufpmrS a&S;OD;&ckdif
tu&m? &ckdifbmompum;jzihf a&;xkd;xm;&m a&S;OD;taxmuftxm;wpf&yfyif jzpfonf/ usefausmufpm
wpfcsyrf mS yk
d pdw0f ifpm;zG,jf zpfonf/ 0ef;wD;ewfawmifrS &&Scd o
hJ nhf xkad usmufpmrSm ysLEkid if H oa&acw&mrS
awGU&SdcJhonhf ygVdbmomjzihf a&;xkd;xm;onfh ausmufpmrsm;ESihf ta&;tom;? tu&mykHpHwkdY eD;pyfqufEG,frI

ajrmufO;D NrKd Uawmf

142

&SdaMumif; awGUod&avonf/ acwfumvtykdif;tjcm;tm;jzihf at'D (6)&mpkrS (7)&mpkESpftwGif; jzpfonf/


xkad cwft& &ckid jf ynfajrmufyidk ;f ESifh oa&acw&mwk\
Yd ,Ofaus;rI qufo,
G rf I qufE,
G rf &I adS yonf/ Ak' yk yf mG ;
awmfwpfqrl mS ajcuk,
d u
S
f xkid af eykjH zpfonf/ ,mbufvufonf ,mbuf';l ay:wGif wifxm; vuf0b
J uf
vufrSm wifacGay:wGif wifxm;onf/ em;qGJ&Snf 0wfqifxm;onf/ OD;acgif;awmfaemufwGif a&mifjcnf
puf0ef;ESihf ukd,f\aemufwkdYwGif wefuJyg&Sdfonf/ odkYxkvkyfjcif;ukd "n0wDNrdKUrS r[mrked&ifjyifawmf&Sd
kyfwk(5 &mpkvuf&m)rsm;wGifvnf; awGU&onf/ okdYjzpf&m 0ef;wD;ewfawmifonf at'D 5&mpkrS 9 &mpk
twGif; tjcm;aom a0omvD? "n0wDNrdKUrsm;ESihftwl acwfNydKifpnfum;cJhayvdrfhrnf/
1
2
3
4

Farehharmer, E. ARAKAN (Rangon 1891) P 38-39


Gutman, Pamela, Dr. Amerent Arakan P 223, P 278. PP 114-17
Tun Shwe U. A Guide to Mrauk-U P 69
San Shwe Bu Wunti Nat JNRS Ix (1919) pT. i, pp 52-53

ajrmufO;D NrKd Uawmf

143
0if;rem;usaD wmf

0ef;wD;ewfawmif\ta&SUbuf ukduf 400 cefYtuGmwGif 0if;rem; pyg;usD&Sdonf/ ajrmufOD;acwf


tcgu jynfolrsm;twGuf &dumzlvkHa&;twGuf bk&ifukd,fwkdifBuD;Muyfaom pyg;usDac: pyg;*kda'gifrsm;
(40)&SdcJh&m 0if;rem;usDonfvnf; wpfcktygt0ifjzpfonf/ pyg;usDrsm;ukd jyKvkyf&mwGif a&r0yfa&;ESihf
<uufrsm;razmufEkdifa&;twGuf ausmufom;tkyfrsm;jzihf pepfwusjyKvkyfxm;onf/ a&xkwfajrmif;&Sdovkd
a&jznfhxma;om usKH;jzihfvnf; ywfvnfum&Hxm;onf/ if;jyif &efolrsm;ESihf zsufpD;wwfonfh ow0grsm;
tvG,fwul r0ifa&mufEkdif&eftwGuf ausmufwHwkdif; um&Hxm;onf/

edAK ZmapwD
0if;rem;usDawmf\ ta&SUbuf reD;ra0;wGif awmifukef;i,fwpfck &Sdonf/ xkdawmifukef;rSm edALZm
awmifukef;yifjzpfonf/ if;awmifukef;wGif apwDokH;ql pDwef; wnfxm;cJh&m awmifbufusaom apwDukd
atmifeAd L Zm[kac:onf/ acgif;avmif;yko
H Pmefjzpfonf/ apwD\ta&SU tmkPcf o
H rd af wmfxw
J iG f OmPfawmf
9ay 10vufrcefY&Sdaom Ak'kyfyGm;qif;wkawmfwpfql&Sdonf/ if;tmkPfcHodrfbk&m;\ ajrmufbufem;wGif
yif at'D(4)&mpkrS (8)&mpktwGi;f a0omvDacwf vuf&mrsm;jzpfaom ewfyk w
f pfyk u
f v
dk nf; awGUjrif&onf/
tjrifh 2ay 7vufrcefY t&G,w
f jl zpfonf/ 0ef;wD;ewfawmifEiS hf edAL Zmawmifuek ;f wko
Yd nf eD;eD;uyfuyfwnf&dS
MuNy;D if;wkw
Yd iG f awGU&S&d aom taxmuftxm;rsm;t& a0omvDacwf ,Ofaus;rIvrT ;f rk;d cJ&h m qufE,
G rf &I cdS &hJ m
acwfNydKifae&mrsm; jzpfMuayrnf/
atmufeAd L ZmapwDrS awmifaMumwpfavQmuf ajrmufbufqufvmygu tv,feAd L ZmapwDoaYkd &muf
onf/ apwDrSm ysufpD;aeayNyD/ if;rS ajrmufbufcyfvSrf;vSrf;wGif yifredALZmac: txufedALZmodkY a&muf
onf/ atmufeAd L ZmrSm awmifaMum\ tjrifq
h ;Hk ae&mawmifxyd w
f iG f wnf&o
dS nf/ apwDrsm;ukd rif;apm
tku
d wnfxm;uk;d uG,cf o
hJ nf/ txufeAd L ZmrS ta&SUbuf uku
d t
f enf;i,ftuGmwGif bk&m;nDaemifapwDrsm;
&Sdonf/ pkpkaygif; apwD(8)ql&Sdonf/ ykHoPmefrSm wlnDrQr&Sday/ bk&m;nDaemifapwD\ ta&SUbuftjcm;
awmifukef;i,fwpfckay:wGif rdzk&m;BuD;*lawmf&Sdonf/ *l\twGif;buf *Euk#DwkdufwGif;wGif OmPfawmf
10 aycefY&Sd ausmufqif;xkwpfql&Sdonf/ qif;xkawmfBuD;ukd c&mZf 1553 ckESpfwGif rif;wdumbk&if\
rdzk&m;BuD;apmoEmu vSL'gef;cJhjcif;jzpfonf/

bk&m;tkyaf pwD
eef;awmfukef;rS ta&SUbuf rkdif0ufcefYtuGm ay 50cefYjrifhaom awmifukef;i,fwpfckay:wGif
wnf&Sdonf/ atmufedALZmapwDrSqkdvQif ta&SUawmifbufodkY ukduf 200 cefY a0;uGmonf/ ajrmufOD;bk&if
rif;zavmif;onf xkue o
f rd yf x
k ;dk awmfBu;D ukd wnfaqmufNy;D aemuf wkid ;f jynfrNird rf oufjzpfvm&m xkEd pS w
f iG f
yif wkdif;jynfukd txdef;ttkyfjzpfap&eftwGuf ynm&Sdrsm;\tBuHjyKcsuft& ]]bk&m;tkyfapwD}}}ukd wnfxm;
uk;d uG,cf jhJ cif;jzpfayonf/ ou&mZfrmS c&mZf 1571 ckEpS jf zpfonf/ apwDawmfBu;D txufyidk ;f rSm NyKd ysuo
f mG ;NyD
jzpf atmufajcyp,Hqifhom usef&Sdawmhonf/ usef&Sdaom apwD\atmufajcrSm tykdif;ykHjzpfNyD; 188ay
us,o
f nf/ ausmufom;jzihf wnfaqmufxm;onf/ tykid ;f wGif *l(29)ck&NdS y;D xk*d rl sm;xJwiG f xkid af wmfrb
l &k m;
(29)ql&Sdonf/ apwD\ta&SUbufwGif 0ifvrf;ywf&SdNyD; tv,fA[kd*Euk#dwkdufxJwGif OmPfawmf 12 ay
5vufr&Sdaom ausmufqif;xkwpfqlukd Mumyvifay:wGif zl;awGUEkdifonf/ NrdKUolNrdKUom;rsm;u vSL'gef;ay;aiG
jzihf "edjzihf ,m,Dr;dk xm;onf/ xded ;f odr;f apmihaf &Smufrnfo
h rl &S
d ysupf ;D aeayNy/D bk&m;tkyaf wmifuek ;f wGif
a&S;tcgu oH&nfBudKpufkHwnf&SdcJh&m ,ckwkdif t<uif;tusefrsm; awGU&ao;onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

144
rif;acgif;a&T*l

bk&m;tkyfawmifukef;rSqif;cJhNyD; awmifbufodkY ukduf200 cefYtuGmwGif rif;acgif;a&T*lbk&m; wnf&Sd


onf/ apwDawmfukd vSyaom yef;ykausmufqpfvuf&mrsm;jzifh wefqmqifxm;onf/ at'D 1629 ckESpfwGif
oD&o
d "k r&mZmbk&if\ rdz&k m;Bu;D ewf&iS rf ,fu wnfxm;uk;d uG,cf jhJ cif;jzpfonf/ rSww
f rf;rsm;t& rdz&k m;Bu;D
onf ousrm&fatmifbk&m;ESihf tNydKifwcsdefwnf; wnfxm;cJhonf[k qkdayonf/

aypDawmifapwD
rif;acgif;a&T*lapwD\ ta&SUajrmufbuf rkdif0ufcefYtuGm rdzk&m;BuD;a&T*l\ awmifbufteD;wGif
ay 150 cefYjrifhaom awmifukef;i,fwpfck&Sd&m if;awmifxdyfwGif aypdapwD&Sdonf/ apwDrSm av;rsufESm
&SdNyD; rkcfwpfckpD t&yfav;rsufESmokdY rsufESmrlum wnfaqmufxm;onf/ rkcfwnfhwnfhwGif y&dr@dKifukd
aemufrSD ajrmufOD;acwfvuf&m ausmufjzihf jyKvkyfxm;aom Ak'kyfyGm;awmf wpfqluspD&Sdonf/
rkcf0ifaygufrsm;rSwqifh twGif;bufwGif vIdPfywfvrf; jyKvkyfxm;onf/ tv,facgifwGif r@dKiftjzpf
ausmufwkdifBuD;wpfckjzihf acgifrkd;ukd axmufxm;onf/ acgifrkd;tay:wnfhwnfhwGif av;NrdKUacwf (at'D 9
&mpkrS 14&mpk)twGif;vuf&m bk&m;wpfqlukd ta&SUbufrsufESmrlum xkvkyfxm;onf/ OmPfawmf
7aycG&J o
dS nf/ *l0if0rSm tjrifh 9aytus,f 2 ay&So
d nf/ bk&m;*lrmS ta&SUrStaemufoYdk 32 aycefu
Y s,o
f nf/
*ltwGi;f &Sd bk&m;av;qlrmS 6 aycefY OmPfawmf&MdS uonf/ rSww
f rf;rsm;t& av;NrKd U acwf yk&ed ef ef;qufb&k if
aumvd,u at'D 1123 ckESpfwGif wnfxm;cJhonf[k qkdonf/ bk&m;ocif\ "mwfawmfarGawmfrsm;ukd
Xmyemxm;cJ h a Mumif ; tqk d & S d ajrmuf O D ; acwf bk & if t quf q uf w k d Y u Munf k d o ' g pG m jzih f
qufvufrGrf;rHjyifqifcJhMuavonf/ odkYjzifh av;NrdKUacwfESihf ajrmufOD;acwfvuf&mrsm;ukd a&maESm
awGU&jcif;jzpfonf/ vIdPfywfvrf;ESihf trkd;wkdY ausmufqpfvuf&mjzihf pepfwusjyKvkyfxm;onf/ bk&m;\
ta&SUbufwGif odrf&m&Sdonf/ erdwfwkdifrsm;ukd awGU&onf/

uk;d aomif;bk&m;
aypdawmifukef;rS ajrmufpl;pl; ukduf 400cefYtuGm eef;&mukef;rS ta&SUbufwpfrkdifcGJcefY tuGmwGif
&So
d nf/ v,fuiG ;f rsm;tv,fwiG f pwk&ef;ykH awmtkyo
f zG,f tyifrsm;xlxyfpmG aygufvQu&f o
dS nf/ v,fuiG ;f
rsm;tv,fwiG f pwk&ef;ykH awmtkyo
f zG,f tyifrsm;xlxyfpmG aygufvQu&f o
dS nf/ ajrmufO;D acwf apwDyx
k ;dk rsm;
teuf xkxnftBu;D rm;qk;H aom apwDyx
k ;dk yifjzpfonf/ tay:ykid ;f r&Sad wmhbJ ay 30cefjY rifah om atmufyidk ;f
yp,Htqifhom usefawmhonf/ tvsm;awmifajrmuf 250ay teH ta&SUaemuf 230ay&Sdonf/ ukd;aomif;
ykxkd;awmfBuD;rSm &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ESihf orkdif;aMumif;t&vnf;aumif; ydokumynmIaxmifht&
vnf;aumif;? qifwlrQ qufEG,frI&Sdayonf/ bk&ihfawmf0if rif;rsKd;rif;EG,frsm; taeESifh bmoma&;qkdif&m
apwD? ykxkd;? ausmif;uefbk&m;rsm; aqmufvkyfvSL'gef;Mu&mwGif pOfvm"avhxkH;pHukd av;pm;vkdufem tarG
qufcHavh &SdMuayonf/
&Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ukd aqmufvkyfvSL'gef;cJhaom ajrmufOD;a&Teef;&Sif rif;Ambk&ifrif;jrwfonf
ou&mZf 915(at'D 1553)ckESpfwGif ewf&GmpHcJhonf/ xkdtcsdefwGif xD;arGeef;arGukd qufcHrnfh tdrfa&SUpH
jzpfaom om;awmfBuD;rif;wdumrSmvnf; emrusef;jzpfaeayonf/ ajrmufOD;NrdKUwpfcGifwpfjyifwGifvnf;
]]rif;wdumonf eef;wufNyD; (6)vtMumwGif ewf&GmpHrnf}} [l twdwfwabmif ay:aygufaeavonf/
rif;wdumvnf; [l;&mwwf aA'ifwwfwkdYESihf wkdifyifjyK&m if;wkdY\ avsmufxm;tBuHjyKcsuft& xkd0if;acs
onft
h aeESifh uk;d aomif;bk&m;ukd wnfaponf/ if;tjyif ,Mwmtjzpf eef;awmfBu;D \ta&SUbuf uk;d aomif;
bk&m; wnfrnfhae&m\ ta&SUt&yfuGif;jyifwGif ,m,DwJeef;aqmufum pHaponf/ ykxkd;awmfBuD;tm;vnf;
N*Kd vq
f ;dk 0ifaomumv(6)vjzihf tNy;D aqmufaponf/ bk&ifBu;D twGuf ynm&Sirf sm; BuKd ;yrf; c&pfou&mZf
1553 ckESpfwGif tNyD;aqmufvkyfcJh&m ukd;aomif;bk&m;BuD;wnfNyD;aemuf bk&ifBuD;\tema&m*gonfvnf;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

145

tHhMobG,f&maysmufuif;cJhavonf/
ukd;aomif;ykxkd;awmfBuD;rSm &Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ESihf aqmufvkyfykHwlnDonf/ vIdPfywfvrf;ukd
ausmufom;rsm;qpf jyKvkyfonf/ tay:wGif xlygkHapwDukd;ql&Sdonf/ ,cktcg NydKysufNyD; Orifvrf;ukd
ydwfqkdYaeayNyD/ tjyifeH&Hukdvnf; tqifhukd;qifhxm;NyD; tqifhrsm;wGif t&HapwDi,f(108)qlukd pDwef;um
wnfxm;onf/ ukd;e0if;um; trSefyif auscJhNyD/ ykxkd;awmfBuD;\ tv,facgifwnfhwnfhwGif xlygykH
ausmufapwDBuD;wpfql&Sdonf/ apwD\atmufajcrSm &Spfajrmifht|*HykHjzpfonf[k qkdMuonf/
ykxkd;ay:okdYwuf&ef ta&SUbufrS wufvrf;wpfck&Sdonf/ xkdvrf;rSwufvQif a&S;tcgu tmkPfcH
odrfawmfBuD;&Sd&m &ifjyifawmfokdY a&mufonf[k od&onf/ xkd&ifjyif\vuf0Jvuf,mESpfbufwGif vIdPf*lywf
vrf;okdY 0ifaygufxGufayguf ESpfck&Sdonf/ ,cktcg ausmufNydKtkwfysufrsm;u taygufukd ydwfqkdYxm;acsNyD/
pepfwuswl;azmfNyD; jyefvnfrGrf;rHjyifqifygu tzkd;wef,Ofaus;rIvuf&mrsm;? Ak'bmomqkdif&m tEkynm
vuf&mrsm;ukd pepfwus zl;arQmfavhvmEkdifMurnfjzpfonf/ ykxkd;awmfBuD;\ ta&SUbufwGif rif;wdum
,m,DpHeef;awmf&m&Sdonf/ ,cktcg ukef;ajracgifacgiftjzpf awGUEdkifNyD; tkwfwHwkdif; ysufum&Hxm;onfukd
awGU&onf/ awmifajrmuf 95 ay? ta&SUtaemuf 120 aycefYus,fonf/
tcsKdUu udk;aomif;bk&m;ukd rkd;BudK;ypfcH& tay:ykdif;ysufpD;cJhonf[kqkdonf/ zcifjzpfol rif;Am
bk&ifu &Spaf omif;ykx;dk awmfBu;D wnfaqmufonfudk zcifxufomvGe
f uk;d aomif;wnfaqmufcjhJ cif;aMumifh
tjypf'PfcH&jcif;jzpfonf[k awG;qMuonf/ trSefrSm ukd;aomif;ykxkd;awmfBuD;ukd [l;&m;ynm&Sdrsm;\
tBuHjyKcsuft& (6)vtwGif; tNyD;wnfaqmufcJh&jcif;jzpf&m wnfaqmufrIwGif cRif;csuftm;enf;csufrsm;
&Sdaumif;&SdcJhrnfjzpfonf/ if;jyif yifv,furf;uyfpyfwGifom&Sdaom ausmufrsm;ukd o,f,l&ef tcsdefrvkH
avmuf ausmufom;vkaH vmufpmG r& &Tt
H w
k jf zihf a&maESmaqmufvyk cf &hJ onf/ uk;d aomif;ykx;dk rSm uGi;f jyif
twGif; xD;xD;rm;rm;wnf&Sdvnf; trSefyif rkd;BudK;xdrSefcJhonfqkdyguvnf; obm0w&m;jzpfpOfom jzpfay
onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

146
OD;awmfaq;uef

ukd;aomif;ykxkd;awmfBuD;\ ta&SUajrmuf ukduf 400cefYtuGmwGif a&S;&ckdifrsm; OD;awmfaq; r*Fvm


tcrf;tem;usif;y&m uefawmfr*Fvm&Sdonf/ OD;awmfaq;uef[k ac:onf/ awmifajrmufukduf 200ceYfY&SdNyD;
ta&SUtaemuf ukduf 100cefYus,faom uefBuD;wpfuefjzpfonf/ kd;&mtpOftvmt& ajrmufOD;acwf
bk&ifwo
Ydk nf bdou
d af wmftcgvnf;aumif;? ESpu
f ;l oBueF af wmftcgvnf;aumif;? tcgtm;avsmpf mG aA'if
udef;cef;t&vnf;aumif;? OD;awmfaq;r*Fvmtcrf;tem;ukd usif;yNrJjzpfonf/ tcrf;tem; rusif;yrD
BudKwif OD;awmfaq;uef\ taemufbufurf;wGif aqmufvkyfxm;aom ,m,DwJeef;wGif pHaeMu&onf/
aqmufvkyfxm;aom OD;awmfaq;uef\ xl;jcm;csufrSm a&rsm;onf tNrJoefY&Sif;aeNyD; okH;&moD
a&wkd;jcif;? avsmhjcif;r&Sdyg[k ajymprSwfjyKMuonf/ trSefyif aEGacgifacgifwGif uefawmf0ef;usifwpf0kduf
pdrf;pkdaom ocGm;cif;rsm; pkdufcif;rsm;ukd tNrJawGU&wwfonf/
OD;awmfaq;uef\ taemufbufwGif qifusKH;a[mif;wpfck awGU&Sdonf/ xkdae&mrSm ajrmufODacwf
tcgu qifrsm;ukd avhusiafh y;&m ae&myifjzpfonf/ qifwyfrawmf\t"du pcef;cs&mae&ma[mif;jzpfonf/

ajrmufjrif;rk&d ef ef;
OD;awmfaq;uef\ta&SUbuf ukduf 200cefYtuGmwGif ajrmufjrif;rkd&feef; wnf&Sdonf/ ajrjyifnDjzpf
aomfvnf; qnfzx
Ydk m;aom wmk;d ? uke;f abmif? usK;H ? uef? ajrmif;? taqmuftOD; ponfjzihf zGUJ pnf;xm;aom
eef;awmfwpfrsKd;yifjzpfonf/ okdYaomf oHCmawmfrsm;twGuf oD;oefYjyKvkyfxm;jcif;jzpf&m ausmif;oifcef;[k
ac:Ekdifonf/ a&S;tcgu oHCmrsm; odumxyf&moDom tpnf;ta0; usif;y&mae&mjzpfonf/ usKd;yJhaeaom
tkwfusKd;rsm;ESifh tjcm;tysuftpD; t<uif;tusefrsm;u ae&monf a&S;tcgu ta&;BuD;aom omoedu
taqmuftOD;rsm; wnf&SdcJh&mae&mjzpfaMumif; TefjyaxmufcHaeayonf/ ajrmufOD;NrdKUawmf&Sd bkef;awmfBuD;
ausmif;rsm;rS *kP
d ;f csKyq
f &mawmfBu;D rsm;onf ae&mwGif pka0;Ny;D oHCmqkid &f mpnfurf;rsm;? omoemhqidk &f m
udp&yfrsm;ukd omoemykdif\ a&SUarSmufwGif qkH;jzwf&,lonf/ bk&ifESihf qkdifaom tBuHjyKcsufrsm;ukdvnf;
ae&mrS wkdifyifaqG;aEG;Muonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

147
aMumifvnf'cHk w
H yf

ajrmufjrifhrkd&feef;rS ta&SUbuf rkdif0ufcefYtuGm eef;awmfukef;\ta&SUbuf 2rdkifcefYtuGmwGif


aMumifvnf'cHk w
H yf&o
dS nf/ usm;awmifwef;\ta&SUbuf qifajcavsmwGif wnfaqmufxm;onf/ usm;awmif
wef;onf ajrmufOD;NrdKUawmf\ ta&SUbufwGif&Sd awmifajrmufoG,fwef;aeaom awmifwef;jzpfonf/
obm0NrdKUkd;tjzpf tokH;jyKxm;&m vkdtyfaomae&mwGif qnfzkdY NrdKUkd;rsm; NrdKUwHcg;rsm; jyKvkyfxm;onf/
awmifwef;onf ta&SUbufav;NrdKUjrpfESihf NydKifwef;ta&SUbufrS av;NrdKUjrpfukd rSD0ifa&mufvmaom
&efolrsm;ukd xdef;csKyf&eftwGuf usm;awmif\tcsuftcsmae&mwGif cHwyfukd pepfwus tckdiftcefY
wnfaqmufxm;jcif;jzpfonf/ cHwyf\awmifbufem;wGif ajrmufOD;NrdKUawmftm; auGUywfum pD;qif;vm
aom o*Fe'Djrpfacsmif; &So
d nf/ acsmif;rSm av;NrKd UjrpfEiS fh ukvm;wefjrpfudk qufo,
G x
f m;aom r[mAsL[m
twGuf ta&;ygaomacsmif;jzpfonf/ obm0'Dacsmif;jzpfaom tv,faps;acsmif;zsm;ukd eufatmifwl;
av;jrpf0Srf;ESihf qufoG,fEdkif&ef wrifwum jyKvkyfxm;jcif;jzpfonf/ ppfat;umvwGif pyg;rsm;? 0g;azmif
rsm;? opfazmifrsm;ESihf? toD;tESHrsm; o,f,la&;twGuf tokH;jyK vkdtyfygu ppfa&;twGuf tokH;csonf/
a&ukv
d t
dk yfovkd xde;f ausmif;Ekid &f ef cHwyfteD;wGif a&wHcg;Bu;D rsm;ukd tqifq
h ifjh yKvyk x
f m;onf/ a&wHcg;
teD;wGif pyg;okdavSmif&m usDawmfwpfckvnf; &Sdao;&m aMumifvnf'kHusDawmf[kyif ac:onf/ aMumifvnf'kH
cHwyfwGif acwfrDtajrmufBuD;rsm;ukd av;NrdKUjrpf0Srf;bufokdY rsufESmvSnhf toifhcsdef&G,fxm;&SdcJhayonf/
,cktcg tajrmufBuD;ajcmufvuf wyfqifcJhaom ae&mrsm;&Sdonfh ay 30cefY&Snfaom ausmufom;jzihf
jyKvkyfxm;aom tajrmufypfpifa[mif;ukd awGUEkdifao;onf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

148
awmifjrif;rk&d ef ef;

ajrmufjrif;rkd&feef;rS awmifpl;pl; rkdif0ufcefYtuGmESihf eef;&mukef;rS ta&SUbufwpfrkdifcGJcefY tuGmwGif


awmifjrif;rkd&feef;wnf&Sdonf/ av;axmifhpwk&ef;ykH jzpfonf/ aumif;uifajrwkdif; "mwfykHwGif xifxif&Sm;&Sm;
awGU&onf/ ,ckwkdif ajrjyiftaetxm;rSm yDyDjyifjyif &Sdao;onf/ awmifajrmuf 600ay ta&SUtaemuf
550ay&Sdonf/ ajrmufjrif;rkd&feef;ESihf ykHoPmefwlnDaomfvnf; ajrmufjrif;rkd&feef;rSm &[ef;oHCmawmfrsm;
twGuf oD;oefYjzpf awmifjrif;rkd&feef;rSm bk&ifESihf if;\tkyfcsKyfa&;qkdif&mudp&yftwGuf aqmif&Guf&ef
oD;oefYaqmufvkyfxm;jcif;jzpfonf/ awmifjrif;rkd&feef;wGif uRef;BuD;av;uRef;ESihf tv,facgifwGif uRef;i,f
wpfuRef;aygif; ig;uRef;yg&Sdonf/ edygwfawmfESihf usrf;*efvm jrif;rkd&fawmifukd &nf tv,facgif;uRef;ukd
jrif;rkd&fawmifA[kdtcsuftcsmtjzpf owfrSwfum t&HuRef;BuD;av;uRef;u 0kdif;&HaeykHukd okyfazmfum
jyKvkyfxm;jcif;jzpfayonf/ uRef;rsm;ukd ajrzkdYjcif;? ajrmif;wl;jcif;wkdYjzihf jyKvkyfxm;&m pepfwus&Sdonf/
aumif;uifajrwkdif;"mwfykHwGif yDyDjyifjyifxifxif&Sm;&Sm; awGU&onf/ tv,facgif jrif;rkd&fuRef;rSm tvQm;
43 ay teH 43ay&Sd pwk&ef;ykHjzpfonf/ xkduRef;tm; 0kdif;&Hxm;aom uRef;BuD;av;uRef;rSm wpfbufay
150pD&
dS pwk&ef;ykjH zpfonf/ uRe;f rsm;ywfvnfwiG f 39ay us,af om usK;H jzifu
h m&Hxm;onf/ usK;H ukad &tjynhf
jznfhxm;ygu tqkdyguRef;rsm;rSm a&v,fuRef;tjzpf wifhwifhw,fw,f&Sdonf/
&ckid w
f idk ;f &if;om;wko
Yd nf Ak'b
momukd ESpaf ygif;Mumjrihpf mG uyif tpOfwpku
d f ,kMH unfu;dk uG,v
f mMu
olrsm;jzpf&m Ak',Ofaus;rI? Ak'pmayusrf;*ef ig;&mig;q,fedygwfawmfrsm;ESifh tuRrf;w0if&SdMuNyD; jzpfay
onf/ ,ckjrif;rkd&feef;tpOftvmrSm rdrdwdkY,kHMunfukd;uG,faom Ak'pmayusrf;*efrS tcsuftvufrsm;ukdyif
tajccH &ckdif"avh? &ckdif[ef &ckdifpOfvmjzihf jyKjyifajymif;vJ tokH;jyKxm;jcif;yif jzpfayonf/ okdYaomf
,ck awmifjrif;rkd&feef;tpOftvmrSmum; trsm;jynfoltwGuf r[kwfrlbJ xD;okH;eef;okH; EkdifiHtkyfcsKyfa&;
pepfoufoufrQomjzpfonf/ bk&ifcH? e,fpm;? NrdKUpm;? topfcefYtyfjcif;ESihf wpfESpfwpfcg jyKvkyfaom
opmcHbk&ihftm; zl;arQmfyGJtwGuf ae&mukd tokH;jyKonf/
awmifjrif;rkd&feef;\tv,facgif jrif;rkd&fuRef;wGif bk&iftwGuf ]]a&Teef;pHtdrfawmf}} aqmufvyk x
f m;
avonf/ waqmifv;Hk a&Tyed ;f yde;f csxm;onf/ yGaJ wmfra&mufrD wifBuKd awmifjrif;rk&d ef ef;tm; jyifqifrrG ;f rH
&onf/ bk&ifyGJawmfusif;yrnfhaeYa&mufaomtcg rif;ESihf bdodufoGef;rdzk&m;acgifBuD;wkdYonf awmifjrif;rkd&f
eef;odkY tcrf;tem;ESifh <ua&mufawmfrlvmNyD; a&Teef;pHtdrfawmfwGif pHaeonf/
yGJawmfokdY wufa&mufvmMuonfh bk&ifcH? e,fpm;? NrdKUpm;wkdYonf uRef;BuD;av;uRef;wGif owfrSwf
csut
f wkid ;f awmifuRe;f ? ajrmufuRe;f ? ta&SUuRe;f ? taemufuRe;f ? cG
J ae&m,lMuonf/ tcrf;tem; tpDtpOf
twkdif; bk&ifcH? e,fpm;? NrdKUpm;rsm;onf oufqkdif&muRef;rS a&Tcsxmaom ]]avSi,f}}}jzihf bk&ifxH wpfOD;csif;
vma&muf ajcawmfpkHukd OD;ckduf&onf/ opma&ukdvnf; trsm;a&SUwGifyif aomufMu&onf/ um;
ajrmufOD;acwfbk&ifwkdY\ odrfarGUEl;nHhaom tkyfcsKyfa&; tpDtrHwpf&yfyif jzpfawmhonf/
ajrmuf O D ; acwf txl ; ojzih f 16&mpk aES m if ; yk d i f ; umvES i h f 17 &mpk tapmyk d i f ; umvonf
wefckd;tmPm tBuD;rm;qkH;ESihf ykdifeufe,fajrtus,fjyefYqkH; umvjzpfonf/ b*Fvm;rS rkwrwkdifatmif
us,fjyefYaom yifv,furf;ajcukd tkyfcsKyfxdef;odrf;&onfjzpf&m bk&ifcH? bk&ifi,frsm; cefYtyfNyD; tkyfcsKyf&
avonf/ 1634ckESpf aEGODayguf&moDwGif ajrmufOD;bk&if oD&dok"r&mZm\ bdodufyGJukd wufa&mufcJhaom
ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pfu vufatmufcHbk&ifi,f(12)yg;&SdaMumif;ESifh if;wkdYwvSnhfpD ajcawmfpkHukd
OD;ckduf&aMumif; bk&ifBuD;u rukdif#fo&zlaqmif;ay;aMumif; bk&ifrif;jrwfrSm bk&if{u&mZftjzpf ESpfNcdKuf
aom tNyHK;jzihf pHaeaMumif; ponfjzihf a&;om;azmfjycJhayonf/
awmifjrif;rkd&feef;wGif wpfESpfwpfBudrf pka0; trsm;a&SUwGif opmcHOD;ckdufapjcif;jzihf if;onf
vufatmufcHbk&ifwpfyg;tjzpfjzifh rdrdudk,fukd ESdrfhcsapvkdjcif; jrifapvkdjcif;onf t"du&nf&G,fcsufyif
jzpfayrnf/ trsm;a&SUwGif opm&nfaomufcJh&jcif;jzihfvnf; vufatmufcHbk&ifwpfyg;onf rdrdudk,fukd
opmazmuftjzpf rcH,lEkdif&ef cufcJ,if;avatmif wrifBudKwifpDpOfxm;[ef wlayonf/ wpfESpfwpfcg

ajrmufO;D NrKd Uawmf

149

vufaqmify@mrsm;jzihf aejynfawmfodkY vma&mufNyD; bk&iftm; zl;ajrmfjcif;jzihf tkyfcsKyfa&;oabmt&


uif;uGmrIenf;yg;apav&m xkdacwfxkdtcg\ tkyfcsKyfa&;pepfwpf&yftjzpf avhvmtyfayonf/

vIid ;f p&m ppfpcef;a[mif;


awmifjrif;rk&d ef ef;\awmifbufwiG f apwDyx
k ;dk rsm; rawGU&acs/ tykid ;f onf ajrmufO;D a&TNrKd Uawmf\
ta&SUawmifykdif; ajredrfht&yfjzpfonf/ tykdif;rS &efolrsm; rMumcP 0ifa&mufwkdufckdufwwfav&m
cHwyfrsm;? usKH;rsm;? wHwkdif;rsm;ukd txyfxyfjyKvkyfxm;avonf/ awmifjrif;rkd&feef;\ awmifbufem;wGif
uyf yqk;d zGwu
f sK;H ? Mumacgif;avmif;usK;H ? usm;uku
d o
f rusK;H [l usK;H ok;H wef? NrKd Uk;d ok;H xyf&adS vonf/ NrKd Uk;d
ESihf usKH;rsm;rSm awmifwef;ESpfck quf ta&SUtaemufwef;um jyKvkyfxm;jcif; jzpfonf/ NrdKUkd;rsm;
tqkH; awmifukef;xdyfrsm;ay:wGif tajrmufBuD;rsm; wyfqifxm;aom cHwyfBuD;rsm;jyKvkyfxm;onf/ avom
awmifcHwyfESifh jrawmifcHwyfrSm tBuD;rm;qkH;jzpfonf/ usKH;okH;xyf? wHwkdif;okH;xyf\awmifbuf ajrjyefY
vGifjyifwGif a&uefBuD;wpfck&Sdonf/ a&uefukd vIdif;p&m a&uef[kefacx:onf/ ]]vIdif;p&m}}
p&m}}[laom
a0g[m&rSm &ckdifppfbufqkdif&m tokH;tEIH;wpfckyif jzpfonf/ ppfcsDjcif;? ppfwufjcif; t"dyg,f&onf
uef\ta&SUbuf usm;apmif;wef;\awmifajcESifh uefteD;wpf0u
dk w
f iG f ,cifa&S;tcgu ppfa&;avhusi&fh m
uGif;jyifjzpfcJhonf/ tNrJwrf;wyfrawmfr[kwfyJ jynfolYppftwGufom jzpfonf/

qefwu
D efAvD
vIdif;p&ma&uef\taemufbufukduf (150)cefYtuGmwGif r[mar'ifbmom0ifwkdY\ AvDwpfck&Sd
onf/ rif;apmrGefESifh ygvmcJhaom r[mar'ifbmom0if ppfom;rsm;u at'D 1426 ckESpfwGif wnfaqmufcJh
&m jrefrmjynfwGif a&S;tusqkH;AvD jzpfEkdifonf/

rif;w&m;jyif
qefwDuefAvD\taemufbuf um;vrf;ab;wpfavQmuf v,fuGif;jyifBuD;rSm warQmfwac:
us,0f ef;vSonf/ ajrqDMoZm xufoefvaS omaMumihf pku
d yf sK;d a&;txl;yif jzpfxeG ;f aom ajraumif;ajrrGeyf if
jzpfonf/ avmif;MuufNrdKUawmf rif;xD;bk&if (at'D 1283-1389)onf NrdKUawmf\ajrmufbuft&y uGif;jyif
wGif v,fxGefr*Fvmudk qifETJcJhonf[k orkdif;rsm;wGif azmfjyxm;&m ae&muGif;jyifwGifyif jzpfonf/a
aemufyidk ;f ajrmufO;D rif;tqufqufwo
Ydk nfvnf; ae&mwGiyf if tpOfvmwpf&yftaeESifh v,fxeG rf *FvmyGJ
ukd qufvufqifETJcJhMuonf/

odrBf u;D a&T*l (ac:) odrBf u;D awmifb&k m;


bk&m;rsm;vS? av;XmeESihf?
okH;0jrwfyef;? ausmf0Sef;wjcm;
rlum;av;rl? *lrSme0?
ow&wem? rm&frSmig;yg;?
wnfxm;NrdKUwnf? ig;&yfrnfwnf;?
[laom vuFmt& odrfBuD;a&T*lrSm ajrmufOD;NrdKU&Sd *lbk&m;ukd;ckteuf wpfcktygt0if jzpfayonf/
ajrmufOD;a&Teef;awmf\ ta&SUawmifbuf wpfrkdifcefYtuGmay 30cefYjrifhaom awmifukef;ay:wGif wnf&Sd
onf/ ykPm;ajrmifcHwyf\ ta&SUbufteD; ajrmufOD;avmif;MuufoGm;vrf;eab;wGif wnf&Sdonf/ &yfuGuf
rsm; 0kdif;&Hwnf&Sdae bk&m;zl;olrsm; ta&muftaygufenf;onf/ bk&m;ukd ajrmufOD;bk&if rif;Amonf
c&pfESpf 1532 ckwGif wnfxm;cJhonf/ awmifukef;wpfckvkH;ukd oddrferdwftjzpf orkwfxm;cJh&m ,ckwdkif
odrferdwfwkdifBuD;rsm;ukd xkdajray:odkY 5ayrQ ay:vQufawGU&ao;onf/ vIdPf*lBuD;rSm NydKysufcJhNyD; jzpf

ajrmufO;D NrKd Uawmf

150

eH&Hav;bufom usefawmhonf/ vIdPf*lxJ&Sd bk&m;qif;wkawmfrSm MumyvifcH pHaeonf/ OmPfawmf


12ay&Sd BuD;rm;aom qif;xkawmfyifjzpfonf/

nDrawmfb&k m;
odrBf u;D a&Tb&k m;ESiu
fh yf awmifbufoYdk uku
d t
f eD;i,ftuGmwGif awmifuek ;f i,fwpfc&k &dS m xkad wmif
ukef;ay:wGif nDrawmfbk&m; &Sdonf/ bk&m;onf ajrmufOD;bk&if qifjzL&Sif (c&pfESpf 1482-1492)\
orD;awmf apmokb
H m\aumif;rIjzpfonf/ bk&m;yviaf wmfwiG f pdw0f ifpm;zG,&f maumif;aom yef;ykyk <f ursm;
&Sdonf/ if;txJwGif apmif;ykdufxm;aom vlwpfOD;ykHrSm okyfay:vGifvSonf/
xkdacwf\ 0wfpm;qif,ifrIESihf apmif;\ykHukd awGU&onf/ ukokdvf&Sif apmokumrSm apmeef;rif;jzL
rif;orD;\nDrjzpf nDrawmfbk&m;[k wGifonf/ bk&m;\ taemufbufvrf;wpfbufwGif ykPm;ajrmif;
cHwyfESifh qifjzLawmf a&wHcg;wkdY&Sdonf/ qufvufoGm;a&mufavhvmMunhfIEkdifonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

151
ajrmufOD;NrdKUawmifbufbk&m;rsm;
a&TawmifapwDEiS fh teD;&Sb
d &k m;rsm;

a&Tawmifonf ajrmufOD;a&Teef;awmf\ta&SUawmift&yf ta&SUbufcyf,Gef;,Gef; rkdif0ufcefYtuGm


wGif wnf&o
dS nf/ tjrihaf y 250jrifah om awmifuek ;f ay:wGif wnfxm; rkid f 200cefu
Y mG a0;aom ukvm;wef
jrpftwGif;uyif vSrf; zl;awGUEkdifonf/ ajrmufOD;NrdKUwcGifwjyifwGif tjrifhqkH;awmifukef;vnf; jzpfonf/
a&Tawmifukef;ukd trSDjyK a&TawmifapwD[k ac:Muonf/ apwD\ykHoPmefrSm atmufajcrS tay:xd
puf0kdif;ykH awGUjrifaeus apwDykHpHjzpfonf/ a&TawmifapwDukd rif;AmBuD;bk&ifu wnfaqmufcJhaMumif;
azmfjyMu&m c&mZfou&mZf 1531 ckESpfrS 1553 ckESpftwGif; wnfxm;cJhvdrfhrnf/ trSefrSm rif;AmBuD;
bnfxm;cJyh gu rlvu ,ckypHk rH sK;d r[kwEf ikd af cs? aemufyidk ;f ukov
dk &f iS f bk&ifrsm;ESifh jynforl sm;u jyKjyifvLS 'gef;
cJhMu&mrS ykHpHtrsKd;rsKd;ajymif;vJvmjcif; jzpfaMumif; odomxif&Sm;vSmayonf/
t*Fvdyf jrefrm yxrppfyGJumvtwGif;u jrefrmppfom;rsm;u bk&m;ukef;ajrrS cHxkyfrsm;
aqmufvkyfum tjyif;txefckcHcJhayonf/ t*Fvdyfrsm;ukd txdemapcJhonf/ xkdpOfu uxkyfajrusif;rsm;ukd
,aeYwkdif awGUjrifEdkifonf/ a&TawmifrSm taemufawmifbufodkY awmifaMumtwkdif; qif;vmygu ukduf
400cefYtuGm ukvm;NrdKUapwDukd a&Tawmif\ awmifaMumi,fwpfckay:wGif zl;awGU&onf/ ukvm;NrdKUapwD\
taemufbuftem;wGif wuoDvm bk&m;udk zl;awGU&onf/ OmPfawmf(7)aycefYjrifhonf/ bk&m;udk
at'D 1460 ckEpS w
f iG f bapmjzLbk&ifwnfxm;ud;k uG,cf o
hJ nf/ wuov
D mbk&m;rS awmifbufoYkd udu
k t
f enf;
i,frQ avQmufoGm;ygu rif;carmif;ykxdk;awmfodkYa&mufonf/ ykxdk;\ rlvukodkvf&SifrSm rif;zavmif;
(at'D 1571-1593)jzpfaomfvnf; if;\ajr;jzpfol rif;carmif; (at'D 1612-1622)onf xdkapwDudk
jyKjyifrGrf;rHwnfaqmufcJh&m rif;carmif;bk&m;[k wGifonf/ apwDwGif yef;ykk<ursm;? rkcfOD;? rkcfxG#frsm;
jzifh wefqmqifxm;onf/
rif;carmif;apwDrS awmifbufokdY ukduftenf;i,ftuGmwGif ajrom;jzihf qnfzkdYxm;aom NrdKUkd;
wHwkdif;odkYa&mufonf/ wHwkdif;rSm vlvkyftm;jzihf awmifaMumESpfckukd qufum a&tkdif(usKH;)tjzpf zefwD;
xm;jcif;jzpfonf/ ay 20 jrifh atmufajcrSm ay 80 tay:ykdif;ay 15cefYxd xkxnfBuD;rm;ayonf/ ay
1250rQ ta&SUESihftaemufukd wef;wnf&Sdonf/ tay:ykdif;wGif ol&Jajy;ukd ausmufjzihfvkyfxm;cJhaMumif;
taxmuftxm;rsm; awGU&onf/ wHwkdif;\ ta&SUbufem;wGif ausmufom;jzihf jyKvkyfxm;aom NrdKUwHcg;
wpfck&Sdonf/ xkdwHcg;rSm 9ayus,f 13ayjrifhum 20ay&Snfonf/ qifpD;0ifEkdifxGufEdkifonf[k tqkd&Sd
onf/ wHcg;rsm;wyfqifcahJ om qkv
H nfaygufrsm;ukd ,ckwidk f awGU&onf/ wHcg;ukd uscwfNrKd Upm;u wm0ef,l
wnfaqmufcJh& uscwfwHcg;[kwGifonf/ wHcg;wyfqifxm;aom wHwdkif;\ wpfbufwGif 75{ucefY
a&xk&Sdaom taemfrmuef&Sdonf/ uefonf awmifajrmufwef;aeaom awmifaMumESpfckukd jzwfwnfxm;
aomaMumihf awmifajrmufwrkdifcGJcefYxd &Snfonf/ uefukd ajrmufOD;acwftcgu usKH;tjzpf ppfa&;ppf&m
wGif tok;H jyKco
hJ nf/ vkt
d yfygu xku
d sK;H rSa&ukd a&wHcg;rSazmufcs &eforl sm;&S&d m t&yfukd a&vTr;f rk;d aponf/
uscwfwHcg;rS ta&SUbuf NrdKUkd;twkdif; qufvmNyD; awmifaMumay:odkY wufa&mufygu avom
awmif cHwyfESihf jrawmifcHwyfodkY a&mufonf/ cHwyfESpfckrSm ajrmufOD;NrdKUawmf\tBuD;qkH;ESihf ta&;ygqkH;
cHwyfrsm;jzpfMuonf/ cHwyfrSm ta&SUbufav;NrdKUjrpf0Srf;? yk&drfvGifjyifrSwufvmaom &efolukdaumif;pGm
xdef;csKyfEdkifonf/ if;jyif usKH;yifv,frsm;jzpfaom vufqnfuefESihf taemfrmuefwkdY\ wHcg;rsm;ukdvnf;
wpfNydKifeuftrdefYay; xdef;csKyfEkdifavonf/ taemfrmuefESihf ab;csif;,SOf tjcm;aomvlYpGrf;tm;jzihf
jyKvkyfxm;aom a&tkdifBuD;wpftkdif &Sdao;onf/ if;rSm vufqnfuefusKH;yif jzpfonf/ a&jyifrSm {uwpf&m
ausm&f
dS taemfrmusK;H xufyBdk u;D onf/ ppfa&;ppf&mtwGuf tok;H jyKyrHk mS taemfrmusK;H ESihf vufqnfuefusK;H wkYd
rSm twlwlyifjzpfonf/ vufqnfuefusKH;&Sd uefwHwkdif;abmifwGif NrdKUwHcg;ESpfck&Sd&m ta&SUbufwHcg;ukd

ajrmufO;D NrKd Uawmf

152

a&TaygufyifwHcg;[kac: taemufbufwHcg;ukd vufqnfuefwHcg;[k ac:onf/

0oJb&k m;Bu;D
vuf q nf u ef r S a jrmuf b uf uk d u f 500cef Y t uG m eef ; &muk e f ; rS v nf ; awmif b uf o k d Y uk d u f
500cefYtuGm tuGmta0;wlnDaomt&yfwGif 0oJbk&m;BuD;&Sdonf/ bk&m;BuD;rSm ajrmufOD;NrdKUwGif&Sdonfh
ausmufqif;xkrsm;xJwGif tBuD;qkH;jzpfonf/ ausmufwpfvkH;wnf;ukd vuf&mr&SdyJ xkvkyfxm;jcif;rSm tHhMo
bG,jf zpfonf/ OmPfawmfyvirf ygbJ 13ayjrifo
h nf/ 'l;awmfwpfzufwpfcsuf 8ay &So
d nf/ bk&m;Bu;D tm;
c&pfESpf 1515 ckESpfwGif ajrmufOD;bk&if oZm[u wnfxm;ukd;uG,fcJhjcif; jzpfonf/ ajrmufOD;NrdKUwnfpu
ajrmufOD;bufwrf;ESifh 0oJbufurf; ,lacsmif;wpfbufwpfcsufrS ewfom;ESpfOD; tcsDtcsac:Muonf ukd
tpGJjyK bk&m;rSm 0oJbufurf;wGif wnfaqmufxm;jcif;jzpf&m 0oJbk&m;[k wGifonf/
rif;Ambk&ifonf c&pfESpf 1531 ckESpfwGif eef;wufNyD;aemuf wkdif;jynftm; tbufbufrS wkd;wuf
atmif pDraH qmif&u
G cf ahJ vonf/ eef;wufwpfEpS t
f MumwGif b*Fg(12)NrKd UodYk ppfcsw
D uf&ef jyifqifavonf/
ukvm;ukd ekdifvkd? pm;zkdrSmrD;xhJ? 0oJukdxD;wif? ukvm;ukd &SifjyK}}
ppfrcsDrD penf;emaomf ]]]]uk
yK}}[loli,fwkdY
qkdMuaom wabmifMum;cJhaMumif; rif;BuD;tm; avQmufMuavonf/ xkdwabmif\t"dyg,f qkdvkd&if;ukd
aumif;ausmfxifpm; trwfBuD; avQmufxm;onfrSm t&Sifrif;jrwf ukvm;ukdEkdifvkd pm;zkdrSm rD;xnfhtvkdaomf
um;? oabFmqdyfaAgif;'Gwfonf pm;zkdjzpfygonf/ [l;vm;rD;uif? yvdykqdwfukd tjcm;rSmr&Sd a0pkaygif;rGyf
wGifom xm;&ygrnf/ 0oJukdxD;wiftvkdrSmum; 0oJawmifxdyf eHawmfbk&m;wnf&ygrnf/ ukvm;ukd
&SifjyKtqkdrSmum; ukvm;&SdorQukd acgif;&dwfap&ygrnf[k avQmufxm;avonf/1
xkad vQmufxm;csut
f & rif;Ambk&ifonf c&pfEpS f 1532 ckwiG f ausmuf*Bl u;D aqmufNy;D xD;awmfwnf
cJhavonf/ ,cktcg ausmuf*lBuD; NydKysufoGm;NyD;jzpf tvSL&Sifrsm;u odrfaqmufvkyfxm;Muonf/
qif;wkawmftm;vnf; a&Tudk,fvkH;jynfh csxm;onf/ bk&m;\a&SUwGif qH&nfpfaeaom 0okE&DkyfxkESihf
ausmufoifrkwfyvifwpfck &Sdonf/

Zderm&fatmifapwD
Zderm&fatmifapwDonf eef;awmfukef;\awmifbuf rkdif0ufcefYtuGm rwfapmufaom awmifukef;
wpfckay:wGif &Sdonf/ ouqDbk&m;\ ta&SUbufukduf 300cefY uGma0;onf/ awmifukef;trnfrSm yef;wdrf
awmifjzpfonf/ ou&mZfc&pfESpf 1658 ckESpfwGif pEok"r&mZm bk&ifu wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/ tqkdyg
apwDrSm ao;i,fae oli,fwkdYu ]]pHokbk&if? t&Sifaumif;rI? yef;wdrfawmif bk&m;jyK? om"krac:
avmuf}}}[l atmf[pfMuonf/ taMumif;ukd bk&ifMum;od& rl;rwfynm&SdwkdYESifh wkdifyifjyK &m
rl;rwfwkdY\ tBuHjyKcsuft& c&pfou&mZf 1658 ckESpfwGif ausmufapwDBuD;wpfql xyfrHwnfaponf/
bk&m;wnfjcif;ukd atmifjrifjcif; txdrf;trSwftjzpf apwDawmfukd Zderm&fatmifapwD[k ac:wGifaponf/
apwDawmfukd ausmufwkH;BuD;rsm;tm; qpf axmifhcsKd;rsm;jzihf &Spfajrmihft|*HykHjzpfatmif pepfwus
wnfaqmufxm;onf/ atmufajcrS tay:ykid ;f xd &Spaf jrm ifah y:atmif wjznf;jznf;wufomG ;onf/ atmufajc
t0ef;rSm 320ay&SdNyD; OmPfawmf 120ayjrifhonf/ ta&SUbufwGif *Euk#dwkdufokdY0if&ef rkcfvrf;wpfck
&Sdonf/ a&S;tcgu *Euk#dwkdufxJwGif aMu;qif;xkwpfql&SdcJh&m yxr t*FvdyfjrefrmppfyGJtNyD; e,fcsJUwkdY
odrf;,loGm;cJhonf/ ,cktcg tjcm;qif;xkawmf wpfqlukd ajymif;a&TUylaZmfxm;onf/ 0ifvrf;*ltxufwGif
rkcfig;qifhjyKvkyfxm;onf/ ausmufqpfvuf&mrsm;jzihf wifhw,fvSyonf/ 'kwd,tqifh yp,HwGif yl;aumif
rsm;ukd axmifhrsm; xkvkyfxm;onf/ apwD\&Spfajrmifh axmifhcsKd;rsm;wGif vlOD;acgif;ESifh jcaoFhukd,fESpfckyg
aom rEkD[kyfxkrsm; jyKvkyfxm;&Sdonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

153
ajrmufOD;NrdKU taemufbufjcrf;bk&m;rsm;
a&TMumodrf

ajrmufOD;NrdKUawmf\ taemufbufwGifvnf; apwDykxkd;rsm; tawmfyif&Sdonf/ odkYaomf 'Da&


a&mufaom a'ojzpfonfuwpfaMumif; ajrjyiftaetxm;rSm ajrjyefYjzpfonfuwpfaMumif; xkdYaMumifh
tysuftpD;rSm ykdvQifjrefonf/ 'Dacsmif;i,frsm;uvnf; ajrjyiftESHYjzwfoef;ae tjcm;aom ajrmufOD;
ae&mrsm;avmuf oGm;vma&; tqifrajyvSay? eef;&mukef;rS ajrmufbufudkuf 400cefYtuGmwGif
vufaumufaps;ausmif;[l a&S;a[mif;bkef;awmfBuD;ausmif; wpfausmif;&Sdonf/ if;ausmif;\wkdifwGif
ajrmufOD;wpf0kdufawGU&Sd&aom a&S;a[mif;bk&m;rsm;ESifh a&S;a[mif;ypnf;rsm;ukd tawmfyif pkaqmif;xm;&Sd
&m oGm;a&mufzl;ajrmfoifhayonf/ bkef;BuD;ausmif;\ taemufbufteD;wGif rif;orD;wHcg;&Sdonf/
ausmufom;jzihf jyKvkyfxm;&m ,ckwkdif rysufrpD;avhvmawGU&SdEdkifayonf/ tjrifh 15ay tus,f 9ayESihf
t&Snf 1ay&Sdonf/ ,ckwkdif ae&ma[mif;tjzpf 4aycefYjrifhwufaom ajrjyiftjizpf awGU&onf/ ajrmufOD;
NrdKUwnf eef;wnf rif;apmrGef (at'D 1430-1432)\ rdzk&m;BuD; arSmufawmfrif;orD;twGuf aqmufvkyfay;
cJhjcif;jzpfonf/ ae&m pHtdrfawmfukd trSDjyKif;teD;&Sd ausmufom;*dwfwHcg;ukdvnf; arSmufawmfwHcg;
[kyif ac:Muonf/
ESpfaygif; 40cefYMumNyD;aemuf pHtdfrfawmfwGifyif bapmjzLbk&if (at'D 1459-1482)\ orD;awmf
wpfyg;jzpfaom apma&TMumrif;orD;ukd zGm;awmfrlonf/ apma&TMumrif;orD;rSm aemifwGif &ckdifrif;orD;
{csif ; trnf j zif h jref r mpmayavmuwG i f xif & S m ;cJ h o nf / {csif ; tzG J U pH rif ; orD ; uav;yif j zpf o nf /
zcrnf;awmf bapmjzLbk&ifBuD;u orD;awmftm; cspfjrwfEkd; orD;awmftwGuf pmqkdawmftrwfBuD;
A'lrif;kdtm; a&;pyfoDukH;apcJhonf/
arSmufawmf}}}[laom pmom;ukd awGU&onf/ rif;orD;apma&TMumonf rdrd
{csif;tykd'fwkdif;wGif ]]arS
arG;zGm;aexkdifcJh&m pHtdrfawmf&mwGif bk&m;wpfqlESihf *lBuD;wpfckukd c&mZfESpf 1471-ckESpfwGif aqmufvkyf
vSL'gef;cJo
h nf/ xkb
d &k m;\ukov
dk &f iS f rif;orD;\trnfudk tpGjJ yK a&TMumodrb
f &k m;[k wGio
f nf/ *lBu;D a&SUwGif
odrfBuD;&SdcJhonf/ *lawmfrSmvnf; NydKuscJhNyD; jrif&matmufajceH&Hom usefawmhonf/ bk&m;ukdrkd;NyD; ,ck
odraf qmufvyk v
f LS 'gef;xm;onf/ qif;xkawmfrmS 8ay 8vufr&So
d nf/ a&S;tcgu vSyaom ausmufqpfvuf
&mrsm;&SdcJhaMumif; rSwfwrf;rsm;wGif awGU&onf/

avmurmefatmifapwD
apma&TMumrdzk&m;taemufajrmufbuf ukduf200cefYtuGm eef;&mukef;teD;rS taemufbufwpfrkdif
cefYtuGm ausmuf&ifacsmif;teD; ajrjyefYwGif wnf&Sdonf/ apwDukd at'D 1658 ckESpfwGif pEok"r&mZm
bk&ifrif;jrwfonf Zderm&fatmif? &wemhrm&fatmif apwDawmfwkdYESifhtwl wpfNydKifeufwnfxm;cJhjcif;jzpf
onf/ avmuok;H yg;jzpfaom owavmu? ocFg&avmu? MoumoavmuwkrYd S jrwfpmG bk&m;onf vGwaf jrmuf
atmifjrifjcif;ukd txdrf;trSwftjzpf avmurm&fatmifapwD[k trnfay;cJhonf/ atmufajcav;ajrmifh
pwk&ef;av;axmifhykHjzpfonf/ wpfbuf 7ay&Sdonf/ tjrifh wpf&mayjrihfonf/ yp,Hav;qifhonfvnf;
av;axmifph wk&ef;ykjH zpfonf/ atmufq;Hk tqifh yp,w
H iG f axmifah v;axmifh OD;acgif;wpfck cEmESpcf &k adS om
yl;rif;kyfrsm;&Sdonf/ t&yfav;rsufESmokdY rsufESmrlxm;aom wpfbufESpfkyfpD &Spfkyf&Sdao;onf/ 'kwd,yp,H
rS pwkwyp,Hxd axmifhrsm;wGif t0kdif;ykHapwDwpfqlus &Sdonf/ wpfqifhav;ql tm;vkH;okH;qifhwGif 12ql&Sd
onf/ xkyd p,rH sm;\tv,facgif wnfw
h nfw
h iG f t&yfav;rsuEf mS toD;oD;okYd vSnahf eaom rkcyf w
d *f il ,fwpfck
pD &Sdonf/ pkpkaygif; 12ck&Sdonf/ xkd*lrsm;xJwGif xkdifawmfrl kyfyGm;qif;xk wpfql&Sdonf/ if;*li,frsm;\
rsufESmpmwGif vifyef;ajymufapwDDawmfuJhodkY ausmufqpfvuf&mrsm; &Sdonf/ acgif;avmif;arSmuf *rrS

ajrmufO;D NrKd Uawmf

154

pwiftay:ykikd ;f aygif;&yf iSuaf ysmzl;xD;awmftxd puf0idk ;f ykjH rifw


h ufomG ;onf/ apwDawmf\ta&SUbufwiG f
tmkHcH odrfawmfESihf wefaqmif;&Sdonf/ if;wefaqmif;rSwqihf apwDawmf *Euk#dwkdufxJodkY 0ifa&mufEdkif
onf/ *Euk#dwkdufxJwGif OmPfawmf 12 ay&Sd ausmufwpfvkH;xJjzihf xkvkyfxm;aom xkdifawmfrl kyfyGm;awmf
wpfql &Sdonf/ *l\rsufESmpmwGif ausmufqpfvuf&mrsm; &Sdonf/ apwDawmfBuD;ESihf odrfawmftm;
rD;wm;wHwkdif;jzihf um&Hxm;onf/

bk&m;ay:apwD
eef;&mukef;rS taemufbufpl;pl; wrkdifcefYtuGm avmurm&fatmifapwDawmfrS taemufbuf
uku
d f 400ceft
Y uGm bk&m;ay:acsmif;eHab;wGif wnf&o
dS nf bk&m;ukd ajrmufO;D acwf wefc;dk tmPmBu;D rm;
aom rif;&mZmbk&ifrif;jrwfu c&mZfou&mZf 1603 ckESpfwGif wnfxm;cJhonf/ rif;&mZmBuD;onf ol\
orD;awmf yef;oDwmtm; bk&m;\ukokdvf&Siftjzpf wkdif;jynfodkY aMujimcJhavonf/ orkdif;aMumif;um;
pdwf0ifpm;zG,fjzpfonf/
r[mwkdif;p`Em;rif;BuD;onf c&mZfESpf 327-ckESpfwGif a0omvDNrdKU wnfaxmiftkyfpkd; avonf/
ol\rdzk&m;BuD;rSm uydv0wfjynfrS oufusomuD0ifrif;rsKd;EG,f0if okybma'0Djzpfonf/ wpfckaomf rdzk&m;
Bu
J ;D onf uydv0wfjynf&dS ousomuD0ifrif;wkYd uk;d uG,af om ousrek q
d if;wkawmfudk ylaZmfvadk om qEjyif;jy
vGef;&um; r[wwkdif;rif;BuD;tm; avQmufxm;avonf/ rif;BuD;vnf; uydv0wfjynfokdY apwrefvTwfum
ousrek d yk yf mG ;awmfudk yifah qmifaponf/ qif;wkawmfBu;D udk &Guo
f abFmay:wifNy;D &ckid jf ynf a0omvDNrKd UodYk
yifhaqmifcJh&m axmifh0JcaemifokdY a&mufaomtcg avrkefwkdif;usa&mufNyD; oabFmpkef;pkef;jrKyfum ousrked
kyfyGm;awmfvnf; a&wGifudef;0yfcJhavonf/ rnfokdYyif ikyfvQKd;&SmazGMuaomfvnf; rawGUcJhacs/
bk&m;yifhaqmif&mrS jyefa&mufMuaom rlk;rwfapwrefwdkYvnf; a0omvDNrdKUawmfokdY jyefa&muf
NyD;aemuf taMumif;pkHukd bk&ifrif;BuD;xH avQmufwifMuavonf/ xkdowif;ukd rdzk&m;BuD;Mum;&aomtcg
pdwfa0'emjyif;pGmjzpf tdyf&mxJvJawmhonf/ xkdtcg rif;BuD;vnf; ousrkedukd,fpm; BuD;pGmaom
ausmufwpfvkH;ukd aocsmpGmxkvkyf rdzk&m;BuD;tm; ylaZmfaponf/ rdzk&m;BuD;vnf; yef;qDrD;wkdYESihf ylaZmfNyD;
odkY qkawmif;cJhavonf/ uRefawmfronf b0wGif ousrked&Sifqawmftm; rzl;arQmf rylaZmf&jim;vnf;
aemifwpfb00,f ',umrtjzpf jyefvnf zl;arQmf&ygvkd\[k qkawmif;cJhavonf/
c&mZfou&mZf 1593-ckESpfwGif ajrmufOD;a&Teef;ukd rif;&mZmBuD; pkd;pHcJhavonf/ xkdrif;\rdzk&m;
yJcl;rif;orD;wGif orD;awmfwpfyg; zGm;jrifcJhavonf/ orD;awmfwpfyg;zGm;jrifaMumif; rif;BuD;xHavQmufxm;
&ef vmMuaom eef;wGif;olwpfpkESihf ykdufqGJ&mrS a&Tpnf;0wGif kyfxkawmfwpfql bkef;uHaMumifh ay:awmfrl
aMumif; avQmufxm;&efvmaom wHigolBu;D wkYd eef;awmfwiG ;f qkrH Md uavonf/ pm;awmfquf wHigolBu;D vnf;
a&xJrS kyfxkawmf awGU&SdaMumif; avQmufxm;avonf/ if;aemuf rdzk&m;BuD;rS orD;awmf zGm;awmfrlaMumif;
tysKad wmfwu
Ydk vnf; avQmufxm;jyefav&m r*FvmESpyf g; wpfcsed w
f nf; BuKH BuKd uaf vonfjzpf rif;Bu;D vnf;
tvGeyf if0rf;ajrmuf0rf;om jzpfavonf/ avQmufxm;Muolwt
Ydk m; xku
d af vsmufonfq
h w
k u
Ydk dk ay;oem;awmf
rlonf/ xkdaemufrS b0&Sifrif;&mZmBuD;onf qef;Mu,faom yGJBuD;obifukd pD&ifawmfrlcJhNyD; ckdifcefYurkwf
vG e f B ud K ;wk d Y j zih f axmif a omif ; ruaom rl ; rwf j ynf o l w k d Y E S i h f csD r rwif M uonf / a&G ; vk H ; rQyif
ay:awmfrrljzpfonf/
xkdtcg bk&ifBuD;onf tb,faMumifh bk&m;qif;xkawmf a&xJrS ray:&NyDukd trwfwkdYtm; ar;jref;
avQmufxm;aponf/ r,lpm;vuf0Jjref trwfBuD; aumif;ausmfxifu a0omvdjynf r[mwkdif;p`Em;rif;BuD;
\ rdzk&m;okybma'0Drdzk&m;BuD;ESihf ousrkedkyfxkawmfjrwf aysmufqkH;cJhykH? qkjrwfyefcJhykHrsm;ukd avQmufxm;
avonf/ ,ckt&Sifrif;BuD;wGif zGm;jrifawmfrlaom orD;awmfonf okybma'0D 0ifpm;oljzpfEkdifaMumif;
orD;awmftm; 'umrtjzpf cH,lNyD; orDawmfukd,fwkdif yg0ifyifhaqmifygrS yg&rD&Sifjzpf bk&m;BuD;ay:awmfrl
rnf jzpfygaMumif; avQmufxm;avonf/ rif;BuD;vnf; arG;uif;pjzpfaom orD;awmfukd a&Tpnf;0urf;xdyfodkY

ajrmufO;D NrKd Uawmf

155

aqmifawmfrlcJhNyD; jrykcufawmf qif,ifvsuf a&TwrkwfBuD;rQifukd orD;awmf\nmvuf0,f &pfywf usef


wpfpukd bk&m;kyfxkawmf yvifwGif wpfp&pfywfapNyD; {,ifusL;vsuf ykcufvTJum a&S;enf;twkdif; vGefBudK;
wkdYjzihf yifhaqmifaomtcg kyfxkawmfjrwfonf a&xJrS wa&GUa&GU<uum ay:awmfrlavonf/ rif;BuD;vnf;
vGefpGmyif 0rf;ajrmuf urf;ezl;0,f ajrzkdYapNyD;? wHwkdif;? rD;wm;? odrf? Z&yf? wkdYjzihf *lBuD;aqmufrkd;aqmuf
vkyf vSL'gef;awmfrlonf/ bk&m;a0,sm0paqmif&GufEkdif&ef rsm;pGmaom bk&m;uRef? oCsv,f,m? O,smOf?
yef;wifqGrf;wif? pmajcmufusKH;vSefYwkdYygrusef vSLawmfrlonf/ qif;wkawmfBuD;rSm a&xJwGif ESpfaygif;
wpfaxmifcefY ude;f 0yfawmfNy;D ay:aygufvmonfudk taMumif;jyK bk&m;ay:bk&m;[k ac:Muonf/ ,ckvuf&dS
apwDawmfESihf wHwkdif;rSm c&mZf 1786 ckESpfwGif jrefrmNrdKU0ef armifpHaysmfu vSL'gef;aqmufvkyfxm;cJhjcif;
jzpfonf/ *lawmfxufwGif apwDukdykH wnfxm;jcif;jzpfonf/ apwDrSm acwfvuf&mjzpfonf/ atmufajcrSm
pwk&ef;av;axmifhykHjzpf ay 20jrifhaom eH&H&Sdonf/ if;rS yp,Hav;qifh wifxm;onf/ yp,Hav;qifh
NyD;aemuf puf0kdif;ykHokdYajymif;um acgif;avmif;arSmuf? azmif;&pf? iSufaysmzl;? xD;awmftqifhqifh wifhw,fpGm
&Sdonf/ azmif;&pf 12 ck&Sdonf/ apwDawmfwpfckvkH; OmPfawmfrSm 120 ay&Sdonf/ atmufajczdeyfawmf
axmihfav;axmifhwGif jcaoFhwpfaumifpD&Sdonf/ ta&SUbuf? awmifbufESihf ajrmufbufwkdYwGif 0ifvrf;*lwkdY
&Sdonf/ if;*lvrf;rSm *Euk#DwkdufESihf qufoG,fxm;onf/ taemufbufeH&Hukd ausmjyK BuD;rm;aom
ausmufw;Hk wpfv;Hk xJudk xkvyk x
f m;aom kyx
f ak wmfjrwfudk zl;awYEidk o
f nf/ OmPfawmf 12ay 3vufr&So
d nf/
r[mrkedkyf&SifawmfjrwfESihf vuf&mrsm;pGm wlavonf/
apwFdawmf\ta&SUbufESihf ajrmufbufwkdYwGif tmkHcHodrfawmfrsm; &Sdonf/ apwDawmftwGif;
opfom;qif;wkawmfrsm;? ausmufkyfwkrsm; t&G,ftpm; trsKd;rsKd;vnf; zl;awGUEkdifonf/ bk&m;&ifjyifawmf
wGif ,ckacwf ukokdvf&SifwkdY vSL'gef;xm;aom apwDykxkd;? qif;wkawmfwkdYvnf; awGU&onf/ xl;jcm;csufrSm
ta&SUbuf0ifvrf;ra&SUwGif 15 ayjrifh atmufajc 9ay cefY&Sdaom ajymif;zl;oPmef ausmufom;apwD
jzpfonf/ t&pfcg;ywfrsm; jyKvkyfxm;NyD; Mum;wGif kyfyGm;awmfrsm;ukd xkvkyfxm;onf/ tm;vkH;aygif;wpf&mh
okH;ql&Sd&m &ckdifusihfxkH; wpf&mhokH;ukd Tef;onf[kqkdMuonf/

'kid ;f uszD uf
ajrmufOD;NrdKUawmfokdY vma&mufMuaom Oa&mywkdufom;rsm;twGuf NrdKUawmf\taemufbuf
atmif'wfacsmif;\ wpfbufurf;wGif ae&mcsxm;ay;onf/ NrdKUawmfokdY acsmif;ul;NyD;rSom a&muf&SdEdkifonf/
if;wkdYtm; w&m;0iful;oGif;xm;cJhonfukd if;wkdYyif *kjyKrdrnf r[kwfacs/ ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pf
onf eef;awmfokdY vma&mufwkdif; avSi,fwpfpif;jzihf vmcJh&aMumif; ol\rSwfwrf;wGif azmfjyxm;ayonf/
ajrmufOD;bk&ifrif;AmBuD; at'D 1531-53 rS oD&dok"r&mZm (at'D 1622-38)vufxufxd ae&monf
EkdifiHjcm;om;&yfuGuftjzpf pnfum;cJhaMumif; awGU&onf/ pdwfoabmxm;jzLpif aumif;rGefcJhaom oD&dok"r
&mZm\cGifhjyKcsuft& ay:wl*Dbkef;awmfBuD;onf c&mZf,mefbk&m;&Sdcdk; ausmif;wpfausmif;ukd aqmufvkyfcGifh
&&SdcJhavonf/ ,ckawGU&aom 'kdif;usDuefukd bapmjzL (at'D 1459-1482)u wl;azmfcJhNyD; uef\taemuf
buf uefabmifteD;wGif OmPfawmf 10ay&Sd ausmufkdqif;wkawmfBuD;rSmvnf; aumif;rIawmfjzpfonf/

156
ajrmufOD;NrdKUawmf taemufawmifbufjcrf;&Sd apwDykxkd;rsm;

ajrmufO;D NrKd Uawmf

ajrmufOD;NrdKUawmf eef;&mukef;\ taemufawmifbufwGif jrif;0efawmifwef;&Sdonf/ tjrifhay


100cefYjrifhNyD; ajrmufbuf atmif'wfacsmif;urf;em;rS awmifbufavmif;Muufacsmif;em;xd 2rkdifcefY
&Snfvsm;oG,fwef;aeonf/ teHusOf;ajrmif; rwfapmufaomaMumihf obm0NrdKUkd;tjzpf ajrmufOD;acwf
bk&ifrsm;u tokH;jyKcJhMuonf/ xkdawmifwef;\tvGefrwfapmufaom awmifurf;yg;apmufrsm;rSwpfyg;
ae&mtESHYwGif ol&Jajy;rsm;? cHwyfrsm; wnfaqmufxm;onf/ txl;ojzihf awmifwef;\ taemufbuf
qifajcavsm &efolvmEkdifonfh rsufESmjcrf;wGif ol&Jajy;okH;xyfxd jyKvkyfxm;onfukd ,aeYwkdif jrifawGUEkdif
onf/ ajrmufO;D NrKd UawmfoYdk a&vrf;rSvma&mufygu ol&aJ jy;vrf;tqifrh sm;wGif aygufa&mufaeonft
h yifrsm;
tqifhqifhpDwef;aeonfukd ta0;uyif vSrf;jrifawGUEkdifayonf/
ajrmufO;D NrKd U\taemufbufjcrf;rSm 'Da&mufawm? &TUH awm? EGaH wmESifh 'Da&mufacsmif;i,frsm; tpDt&D
txyfxyf auGUaumufpD;qif;aeav&m &efolrsm; tvG,fwul r0ifa&mufEdkifay/ okdYaomf &Sm;&Sm;yg;yg;
a&aMumif;rS 0ifa&mufvmcJhaom &efolwkdYtwGuf atmif'wfacsmif;teD; a'owpf0kdufukd vTrf;rkd;csKyfxdef;
Ekdifaom atmifr*FvmcHwyfukd awmifukef;xdyfwGif wnfaqmufxm;cJhavonf/ cHwyfrSm ckdifcefYaom
ausmufwkH;BuD;rsm;jzihf pepfwus aqmufvkyfxm;NyD; ta0;ukd vSrf;ypfcwfEdkifonfh tajrmufBuD;rsm;
wyfqifxm;avonf/ cHwyf\ awmifbufcyfvrS ;f vSr;f wGif ydEaJ csmif;pm; cHwyfuv
dk nf; wnfaqmufxm;
onf/ cHwyfEpS cf u
k dk ol&aJ jy;rsm;jzihf qufo,
G x
f m;onf/ 2rkid cf ef&Y n
S v
f sm;aom awmifwef;obm0NrKd Uk;d
wpfavQmuf ol&Jajy;? ol&Jckd? cHwyf? tajrmufwyfwkdYwGif &Jrufaygif; 2000cefY wm0efxrf;aqmifEdkifonf/
awmifwef;wGif vkHNcHKa&;tpDtrHrsm;tjyif omoedu taqmuftOD;rsm;? apwDykxkd;rsm;wkdYudkvnf;
wnfxm;cJhMuonfukd MunfkdzG,f&m zl;awGUEdkfifayonf/ awmifwef;ay:&Sd apwDrsm;onf trsm;tm;jzihf
ajrmufOD;NrdKUawmf\ NrdKUwGif;NrdKUjyif IarQmfcif;ESpfckpvkH;ukd vTrf;rkd;jrifEkdifaom ae&maumif;rsm;wGif wnf&Sd
Muonf/
tcsKUd omoedu taqmuftOD;rsm;rSm w&m;tm;xkw&f ef at;aq;ndraf omvQKad jrmif? acsmufurf;yg;
rsm;wGif om,mMunfEl;zG,f jrifawGU&onf/ a&S;tcgu awmifwef;ta&SUjcrf; vufqnfuefESihf wquf
wnf;jzpfaom qifajcavsmwpfavQmufwiG f ausmif;ocFe;f rsm;&Sad Mumif; uRe;f av;rsm;ay:wGif olawmfpifrsm;
w&m;tm;xkwfvQuf&SdaMumif;ukd xkdrefe&pf\rSwfwrf;t& od&Sd&ayonf/

av;wHcg;apwD
atmifr*FvmcHwyf\ awmifbufteD;wGif av;wHcg;apwD&Sdonf/ apwDawmf\ twGif;bufwGif
pwk&ef;ykHapwDawmfukdywf OrifvIdPf*lvrf;&Sdonf/ pwk&ef;ykH *Euk#dwkdufawmfwGif t&yfav;rsufESmokdY
rsufESmrl ausmcsif;uyfvQuf Ak'kyfyGm;awmf av;qlwnfxm;onf/ ta&SUbuf0ifaygufrSty useft&yf
okH;rsufESmwGif av0ifaygufrsm; wpfaygufpDazmufxm;onf/

r*Fvma&T*al pwD
av;wHcg;apwD\awmifbuf ukdufteD;i,ftuGmwGif awmifukef;i,fwpfckay:wGif r*Fvma&T*l
bk&m;&Sdonf/ apwDawmfrSm acgif;avmif;arSmufykHpHjzpfNyD; ausmufom;xkH;rsm;jzihf wnfaqmufxm;onf/
r[maAm"da&T*luJhodkYyif atmufajcrS "mwk*rxd &SpfajrmifhjzpfNyD; axmifhpGef;rsm; 'k&ifykHausmufqpfvuf&m
rsm;&Sdonf/ a&SUbufwGif 0ifvrf;&Sdonf/ 0ifvrf;rSwqifh *Euk#dwkdufokdY a&mufonf/ *Euk#dwkdufawmfwGif
OmPfawmf 5ay&Sd Ak'qif;wkawmfwpfqlukd ykvifESihfwGJ ausmufom;jzihf xkvkyfylaZmfxm;onf/ apwDawmf
BuD;rSm t0ef; 80ay&SdNyD; OmPfawmf 60ay&Sdonf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

157

apwDysufNyD;aemuf plVp`Em;rif;\wlawmf acwoifrif;onf yOmNrdKUudk wnfaxmifonf/ xkdtcsdef


&[EmtoQifrsm;jzpfMuaom oQifopAE0? oQifeEd,? oQify'krESifh oQifaum@nwkdY ay:xGef;avonf/
toQifopAE0&[Emax&fonf yOmNrdKUteD; vIdPf*lwpfckwGif w&m;tm;xkwfcJhonf/ xkd*lukd ,aeY
wkdif awGUjrifEkdifNyD; iSufacgif;[kac:onf/ y&dedAmefpHcsdefa&mufaomtcg ajrmufOD;NrdKU pHum;awmifwef;&Sd
oD&dyAwawmifwGif oDwif;okH;NyD;rS y&dedAmefpHawmfrlonf/ acwrif;vnf; c&mZfESpf 818ckESpfwGif xkd&[Em
\ "mwfawmfrsm;ukd XmyemNyD; r*Fvma&T*lESihf ukd;e0if;apwDukd reD;ra0;aom awmifukef;rsm;ay:wGif
wpfNydKifeuf wnfawmfrlonf/

uk;d e0if;apwD
r*Ffvma&T*l\ta&SUbufteD; awmifukef;i,fwpfckay:wGif &Sdonf/ acwoifrif;u c&mZf 818
ckESpfwGif r*Fvma&T*lESifhwpfcsdefwnf; wnfxm;cJhjcif;jzpfonf/ apwDatmufajcrSm &SpfajrmihfykH&SdNyD; apwDukd
&H t&yf&SpfrsufESmokdY rsufESmrlum "mwfvkH;ykHapwD&H &Spfql&Sdonf/ tm;vkH;A[kdr@dKifapwD tygt0if
apwDukd;qljzpf ukd;e0if;apwD[k ac:Muonf/ apwDawmf\azmif;&pfrsm;rSmvnf; ukd;&pfpD&SdMuonf/
*lrsm;wGif Ak'kyfyGm;awmf wpfyg;uspD&Sd&m rkj'mrsm;rSm wpfckESifhwpfck rwlMuay/ ta&SUbuf*lxJwGif ygvD
av,somoeykid f rkq
H if;xkawmfrS qif;wkawmfy&Hk
dS ? vuf,mbufvufrmS tb,rkj'mjzpfonf/ awmifbuf
&Sd *lxJwGif Ow&aAmpDrkj'mykHqif;wkawmf&Sdonf/ taemifawmifaxmifh *lxJwGif ajcz0g;ukd vuf,mvufId;
jzihf Tefjyxm;onfh vuPm'Dyrkj'mykH qif;wkawmfykH&Sdonf/ taemufbuf&Sd *lxJwGif y&dedAmefpHawmfrlykH
&Sdonf/ taemufajrmufaxmifh*lxJwGif ,ursm;ukd w&m;a[maeykH ,u"ra'oemrkj'mykHawmf&Sd
ajrmufbuf&*dS x
l w
J iG f blrzd rkj'mykaH wmf&o
dS nf/ ta&SUajrmuf*al wmfxw
J iG f tb,rkj'm qif;xkawmf&o
dS nf/

e&wfpm; apwD odrYk [kwf &ckid w


f efaqmifb&k m;
eef;awmfuek ;f rS rkid 0f ufceft
Y uGm atmif'wfoabFmqdyt
f eD; ,ckNrKd Uopf&yfuu
G \
f vuf,mbufwiG f
wnf&Sdonf/ e&wfpm;trwfBuD;onf apwDukd c&mZfESpf 1471 ckESpfwGif wnfxm;cJhonf/ e&wfpm;trwf
rSm bk&if\tcgawmfay;trwfjzpfonf/ ,cktcg apwDawmfEiS fh *Eu#k w
d u
dk af wmfrmS NyKd usysupf ;D cJNh y;D jzpfaomf
vnf; OmPfawmf 7ay 6vufr&Sd ausmufkdjzihf jyKvkyfxm;aom Ak'qif;wkawmfwpfqlrSm zl;arQmfEkdifayao;
onf/ ,ck &Gmom;rsm; odrfaqmufvkyfvSL'gef;xm;onfh t&Hbk&m;ESpfqlvnf; &Sdonf/
ajrmufOD;NrdKU pwkwajrmuf eef;pHbk&if a'gusmqifjzL&Sif ol&ckdifvufxufwGif ta&SUjynf tif;0rS
oQifr[m&Xom&ESihf oQifawZmom& pmqkdawmf &[ef;ESpfyg;onf ajrmufOD;NrdKUodkY a&muf&SdcJhavonf/
r[m0dZ,s&HoDausmif;wkdufwGif 0gqkdoDwif;okH;Muonf/ wpfaeYaom om,monfh naecif;ae0if&Dwa,m
apmeef;rif;jzL}} ac: ]]ol&ckdif}} rif;orD;av;onf yef;pnf;ukd &ifrSmykduf
wGif bk&ifrif;jrwf orD;awmf]]apmeef
bk&m;odyYk ef;wif&eftvm jrefrm&[ef;awmfEpS yf g;vnf; NrKd UawmfrS ausmif;wku
d o
f t
Ydk jyefvrf;ckvwfwiG f qkrH Md u
avonf/ pmqkd&Sif awaZmom&vnf; ae0if&Dwa,mwGif awGUjrif&aom &ckdifrif;orD;av;tvSukd arh
raysmufEkdif&um; &wkokH;ykd'f a&;pyfoDukH;cJhavonf/ jrefrmpmayavmuwGif ]]olom&ckdifwefaqmifavm}}
[lxif&Sm;cJhavonf/ e&wfpm;bk&m;onfvnf; tcsdefrSp &ckdifwefaqmifbk&m;[k wGifvmcJhonf/

r[m0dZ,s&o
H aD pwDEiS fh ok;H usyd w
f pfqal pwD
eef;awmf\taemufawmifbuf&dS jrif0ef;awmifaMumwpfavQmuf ajrmufraS wmifbufoYdk rkid 0f ufcefY
avQmufNyD;aomtcg okH;usdyfwpfql bk&m;okdY a&mufonf? pkpkaygif;kyfyGm;awmfaygif; okH;usdyfwpfql xkvkyf
ylaZmfxm;onf/ urmavmuBuD;0,f okH;q,fhwpfqlaom bkHwkdYukd taMumif;jyKum jzpfjyef? ysufjyef
avmu"HrS vGwf&mvGwfaMumif;? &nf&G,f wnfxm;cJhjcif;aMumifh ]]okH;usdyfwpfql}}}[k trnfwGifaponf/
c&mZfEpS f 1482ckwiG f ajrmufO;D rif;quf pwkwa jrmufb&k if rif;a'gusmqifjzL&Siu
f wnfxm;uk;d uG,cf o
hJ nf/

ajrmufO;D NrKd Uawmf

158

apwD r S m ay 100 ausmf j rif h a om awmif w ef ; ay:wG i f &S d j cif ; ES i f h awmif w ef ; \ta&S U buf j crf ;
qifajcavsmwGif wnf&Sdjcif;wkdYaMumifh ajrmufOD;a&TNrdKUawmftvSty IarQmfcif;ukd aumif;pGmjrifawGUEdkifonf/
apwDwnf&Sd&m awmifajc&Sd vufqnfuefa&tkdifBuD;\ wnfNidrfaom obm0tvSukdvnf; IjrifEdkif&m
bk&m;zl;rsm;tzkYd pdwcf sr;f ajrrh u
I dk cHpm;&ayonf/ odYk om,maom vufqnfuefteD;wGif bk&m;wnfaMumif;
ESihf apwDawmfa0,sm0ptwGuf? aus;uRef? v,fajrvSLaMumif; ausmufpma&;xdk;cJhonfukd odkYawGU&onf/
oMupf 844 ck wefaqmifrkef;v t"dywdjzpfaom rif;wkdYonf ylaZmfvkdaom oDva&mifwkdYjzihf
awmufyaom &aohausmif;BuD;oPmefobG,f jzpfxaom oD&da'gvsmo trnfawmf&Sdaom oxkd;BuD;onf
vufaq;uef bk&m;wnfawmfjyK\ bk&m;xmaom 0Cku? oCswiG u
f m; 810 yef;wifBu;D ESpjf rufcwfBu;D
wpfvkH;? uRefwpftdrfaxmif? vufajcmufoQOf;....
okH;usdyfwpfqlbk&m;rS ta&SUawmifbufodkY awmifaMumtwkdif; ig;rdepfcefY ajcvsifavQmufvmygu
r[m0dZ,s,HoD apwDawmfodkYa&mufonf/ ajrmufOD;NrdKU xD;wnfeef;wnf rif;apmrGef bk&ifonf c&mZf
ou&mZf 1430 ckEpS f wnfxm;cJo
h nf/ if;onf eef;oufr&Sn
f if;\nDjzpfol rif;c&Du xD;eef;qufccH &hJ m
apwDawmfuv
dk nf; qufvufwnfaqmufco
hJ nf/ apwDawmfawmifbufteD;wGif r[m0dZ,&HoaD usmif;awmf
&m&Sdonf/ rif;apmrGefonf avmif;MuufNrdKUawmfrS ajrmufOD;okdY ajymif;a&TUpkd;pHcJh&m oHC&mZmq&mawmftyg
0if oHCmawmf (20)ukdyifhaqmifcJhonf/ if;okdY oHC&mZmq&mawmfBuD;tm; eef;awmf\awmifbuf {csrf;
om,maom awmifwef;awmifpG,faygrsm;onfh vufqnfuefeHab;wGif ausmif;ocFef;aqmufvkyfum
ud;k uG,cf o
hJ nf/ ausmif;wku
d u
f v
dk nf; r[m0dZ,s&o
H aD usmif;wku
d [
f k trnfay;cJo
h nf/ q&mawmfBu;D ukyd if
trSDjyK ausmif;wkdufteD;wnfxm;cJhaom apwDukdvnf; r[m0dZ,s&HoD[k ac:avonf/ NrdKUwnfapwD
ig;qlteuf wpfqltygt0ifjzpfonf/ rSwfwrf;rsm;t& r[m0DZ,s&HoDausmif;wkdufwGif jrefrmpmqkd
&[ef;awmfESpfyg;jzpfaom &Sifr[m&Xom&ESihf &SifapmaZmom&wkdY 1486ckESpfrS 1480 ckESpftxd oDwif;okH;
awmfrlcJhaMumif; od&onf/
apwDawmfBuD;rSm atmufajc&SpfajrmifhjzpfNyD; yp,Htqifhqifh wifxm;onf/ yXryp,HESihf 'kwd,
yp,HwkdY t&yfav;rsufESmokdY rsufESmjyK wpfxyfvQif av;ckpkpkaygif; rkcfyGifh*li,f &Spfck&Sdonf/ *li,fwkdif;
wGif Ak'kyfyGm;awmf wpfqluspD&Sdonf/ *lrsm; wHuJrsm;rS vSyaomausmufqpfvuf&mrsm;vnf; &Sdonf/
apwDrSm vkH;ywfay 80 tjrifh 60ay&Sdonf/ apwDtaemufbufwGif orkwfodrfBuD;&Sdonf/ orkwfwkdifrsm;rSm
4aycefYajrodkY ay:vQuf&Sdao;onf/

r[mxD;
&ckdifjynf av;NrdKUacwf yk&defNrdKUwGif vusfmrif;eefrS ig;qufajrmufbk&if aumvd,rif; (at'D
1118-1124)onf ewf&GmpHcgeD;wGif BuD;pGmaom tvSL'geukd ay;awmfrlonf/ taMumif;ukd rSwfwrf;wif
xm;aom armfuGef;pmukd avmif;Muufawmifarmf awmifxdyf&Sd {&mrausmufaqmifBuD;ay:wGif rSwfwrf;wif
a&;xkd;cJhavonf/ tu&mwpfrsKd;pD\t&G,frSm ESpfvufrcefY&SdNyD; tjrifhay 20? tvsm; 30ay&Sdaom
ausmufpmcsyfBuD;jzpf jreffrmEdkifiHwGif tBuD;qkH;aom ausmufpmyif jzpfonf/ xl;jcm;csufrSm ausmufvTm
rsm; tcsyfvkdufuGmusoGm;wkdif; aemufxyftu&mrsm; jyefay:vmjcif;yifjzpfonf/ xkdYaMumihf rkd;BudK;oGm;jzihf
a&;xkd;cJhonf[k ajymprSwfjyKMuonf/
xkdaumvd,rif;onf c&mZfESpf 1123ckESpfwGif yk&defNrdKu(odkY) avmif;MuufNrdKU\ taemufawmif
axmifh 3rkdiftuGm? ajrmufOD;NrdKUrS awmifbuf 7rkdiftuGm t&yf&Sd ay 50cefYjrifhaom awmifukef;ay:wGif
r[mxD;bk&m;ukd wnfxm;cJhonf/ bk&m;qif;xkawmfukd ausmufom;jzihf xkvkyf&m xkda'oteD;&Sd ausmuf
awmifrSjzwf,l tvG,fwul&&Sdjcif; ae&moefYjyefYjcif;? tpptqifajyaomaMumifh 0rf;ajrmuf0rf;omjzpf
um ]]igaumuf&wum;}}
wum;}}[k ajymqkdavonfukd taMumif;jyK xkdae&mukd ]]igaumuf&}}}}[kac:onf/
if;rSaemifwGif a&GUvmNyD; ]]ig&aumuf}}}[kjzpfvmonf/ odkYbk&m;wnf ukokdvfjyKaMumif;ukd xkd 15

ajrmufO;D NrKd Uawmf

159

&mpktwGif; a&;pyfcJhaom &ckdifrif;orD;{csif;wGif odkYjynhfpkHpGm azmfjyxm;ayonf/ ai;ai;--omEkd;? tdyfem;


ckda,mf? rif;kd;qufvsm? rif;vuf,m\? onf;csmpnf&Snf? ig;qwfvnfwGif? trnfaumvd,? rif;rsm;tpGef;?
aw;pkd;rGefum;? q'efqifjzL? aiGqlvSL? q,fpD;&? ewfovSHysH? wrefapom;? iefwmcscs? qnfa0&vsuf?
'Dy ywfukH;? rif;tm;vkH;ukd? odrf;krf;,Hatmuf? tukefa&mufrS? i^&aumufarmf? awmifukef;ay:xuf?
&SifawmfkyfBuD;? r[mxD;ukd? awmifkd;ewfvl? b0*FxlrQ tvSLaumif;rI? wnfcJhjyKonf r[kukokdvfxl;
wJah v...xl;wJah rmufawmf? [kwu
f ahJ Momf? rif;aumv,rif;"rvsi?f {^&aumufarmf? awmifuek ;f ay:wuf?
ukodkvfrsufonf? b0*fuJhysHarT;? nmPfa&mifajy;? ai;vnf; ,if,if ai;ai;...ai;...
&ckid &f mZ0ifopfusr;f yxrwGJ pmrsuEf mS 327 wGiv
f nf; r[mxD;bk&m; wnfxm;rIEiS fh odaYk wGU&ay
onf/
]]xkdaumvd,rif; qif? jrif;? &JrufAkdvfyg? avSwuf vufeufud&d,mwkdYonf tvGefrsm;jym;pGmaom
aMumihf t&yf&pS rf suEf mS rS cyford ;f aom&efow
l o
Ydk nf wkyNyKd iq
f idk jf cif;iSm r0HpmG aom xkx
d adk om jynfaxmifrif;
wkdYonf tcGefb@mqufovmukef\/
tvkdawmfjynhfawmfrlvQif aumif;rIawmfbk&m;wnftHh[k ae&ma&G;awmfrlvwfaomf NrdKUawmfESihfreD;
ra0;t&yf0,f pEyAwrnfaom awmifukd tvG,fwul&avvQif rif;BuD;u txl;xl;aom &wemwkdYukd
ig&aumuf}}}[k ,aeYwkdif
aumuf &onfxufvnf; tvGef0rf;ajrmuf\[laompum;ukd taMumif;jyK ]]ig&aumuf
wGi\
f / xko
d Ykd tvG,w
f ul&aom pEyAwawmifxyd 0f ,f bk&m;kyw
f pfql wnfawmfral v\/ wnfawmfral om
tcg ykdifawmfrlaom jynftaygif;u rif;taygif;wkdYudk pkkH;ac:aqmifvQuf wmief;cs vkyfapawmfrl\/
vkyfapaomrif;wkdYum;? uav;rif;? rkdCfif;rif;? rkdCfaumif;rif;? uonf;rif;? tkef;aygifrif;? ,Gef;rif;?
wvkdif;rif;? Zif;r,frif;? ol&wefrif;? [pfkHrif;wkdYaywnf;/ xkdrif;wkdY wm0efcH vkyfMuaomtaMumif;ukd
orkdif;armfuGef;pkdufxl;vsuf bk&m;wHwkdif;0ef;twGif; ,ckwkdif awGU&Sd&ayonf/
aumvd,rif;onf kyfxkawmfBuD;ukd xkvkyfNyD;aemufwGif ausmufxD;BuD;ukd jyKvkyfjyef bk&m;BuD;
tm; rkd;umxm;avonf/ ausmufxD;BuD;ukd tpGJjyK r[mxD;bk&m;[k wGifonf/ bk&m;ESihf xD;awmfBuD;ukd
wzef *lawmfjyKvkyfum ukd;uG,fcJhonf/ ou&mZf 897 ckESpfwGif ajrmufOD;bk&ifrif;AmBuD;onf r[mxD;
qif;xkawmfBuD;ukd xyfrHwnfxm;cJhonf/ ou&mZf 953ckwGif wzef rif;zavmif;onf bk&m;BuD;tm;
jyKjyifonhftjyif tqkdygbk&m;BuD;twGuf t&SnfwnfwhHap&ef v,fajr? uRef? O,smOfNcHrsm; vSLcJhonf/
taMumif;ukdvnf;? armfuGef;pm;xkd;cJhonf/ a'gufwmazmfcsDrm;\ &ckdifpmtkyf"mwfykH 32wGif awGUEdkifonf/
*lawmfrSm 1824 ckESpf t*Fvdyf jrefrm yxrppfyGJtwGif;u jrefrmwyfrsm; *ltwGif;rS ckcHonfukd
t*FvdyfwkdYu tajrmufjzihf vSrf;ypfqif;xkawmfBuD;ESifhtwl xD;awmf? *lawmfwkdYrSm tykdif;ykdif;jywfum
ysufpD;cJh&avonf/ t*FvdyfppfAkdvf abmfa&mfppfpcef;cs&mae&mwGif wnfaom&Gmukd ,aeYwkdif abmfa&mfaps;
[k ac:wGifMuonf/
1840ck 0ef;usifavmufwGif ppfawGNrdKUrS ukefonf OD;armifom; armifa&TbkdwkdY OD;aqmif
ywf0ef;usifrS &Gmom;wkdYonf ysufpD;oGm;cJhaom bk&m;qif;wkawmf\ tusKd;tyJhrsm;ukd pkaygif;um orkdif;0if
bk&m;BuD;tm; jyefvnfjyKjyifcJhMuonf/ tusKd;tyJhtm;vkH; &Smr& t*Fa#pyf tokH;jyKcJhMuonf/ rlv
vuf & mtwk d i f ; jzpf r vmcJ h a y/ rMumrD u awmif a pmif ; ae&mtm; ajr&S i f ; vif ; &mrS qif ; wk a wmf \
vufarmif;ykdif;wpfck &&SdcJh&m ,ckbk&m;odrftwGif; odrf;qnf;xm;&Sdonf/
r[mxD;apwDawmf\atmufajcrSm pwk&ef;ykHjzpfonf/ wpfbufvQif 25aycefYpD&Sd tjrifh 12ay&Sd
aom eH&jH zihf apwDawmf\ atmufajcykid ;f ukd zGUJ pnf;xm;onf/ ta&SUbufoYkd rsuEf mS jyK *laygufziG x
hf m;onf/
tay:wGif pwk&ef;ykH yp,HykHokH;qifhukd tkwfjzihf tqifhqifhpDxm;onf/ apwDawmf\xdyfykdif; "mwk*ArS
xD;awmfxd puf0kdif;ykHwjznf;jznf; jrifhwufoGm;onf/
apwDwpfckvkH;\OmPfawmfrSm 50ay&Sdonf/ atmufajcwpfbufvQif 60ay&Sdonf/ uEuk#d
wkdufawmfokdY ta&SUbuf*lvrf;rS 0ifa&mufEkdifonf/ *lvrf; 15ay&Snf? tjrifh 12ay&Sdonf/ uEuk#d

ajrmufO;D NrKd Uawmf

160

wkdufawmf\ txG#ftxdyfykdif;xd 18ayjrifhonf/ uEuk#dwkduf\ taemufbufeH&HESifhuyfvQuf 2ay? tjrifh


14 ay? tus,f 8ayxk &Sdaom ausmufyvifwpfck jyKvkyfxm;onf/ tv,fwnfhwnfhwGif ausmufqif;xk
awmf&Sdonf/ OmPfawmf 8ay&SdNyD; 'l;awmfwpfzufwpfcsufrSm 7ay 9vufr&Sdonf/ a&TouFef;uyfvSLylaZmf
xm;onf/ awmifukef;xdyfykdif;tm;vkH;ukd bk&m;&ifjyifawmftjzpf ajrdxm;onf/ pnf\rsufESmjyifuJhodkY
jyifnDukd awGU&onf/ jyifnDwGif ausmufom;tkwfrsm;jzihf &ifjyifwpfckvkH; zkH;tkyfum ausmufwHwkdif;
um&HcJhayonf/ ,ckaemufykdif; ukokdvf&Sifrsm; vSL'gef;xm;aom taqmuftOD;tcsKdUudkvnf; &ifjyifay:wGif
awGU&onf/
a&S;a[mif;orkdif;0if vuf&mrsm;taeEShif r[mxD;bk&m;odkY yk&defNrdKUawmfrS bk&m;zl;<ua&mufonfh
bk&ifESifhrdom;pkwkdYtwGuf jrpfxdyfrS bk&m;xdwkdifatmif tkwfrsm;jzihf pepfwusjyKvkyfxm;aom wufvrf;&Sd
onf/ awmifajc&Sd r*FvmuefawmfwiG v
f nf; a&S;a[mif;vuf&m t<uif;tuserf sm; &Sad yao;onf/ oGm;a&muf
avhvmEkdifMuygonf/

161

ajrmufO;D NrKd Uawmf

jrefrmbmomusrf;rsm;
ausmufpm
1/
2/
3/
4/

uvkHawmifausmufpm
cswGif;usKdifausmufpm
qif0efBuD;bk&m;ausmufpm
Zkef;'wfvusFmysHcsDausmufpm

(ou&mZf-947)
(ou&mZf-971)
(ou&mZf-918)
(ou&mZf-984)

ajrmufOD;jywkduf
ajrmufOD;NrdKU
ajrmufOD;NrdKU
ajrmufOD;jywkduf

aypm
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/

q&mi^rnf &mZ0if
ivufkH;&mZ0if
r[m&mZ0ifawmfBuD;
rif;&mZmBuD;pmwrf;
rif;zavmif;axmifwnfarmfuGef;
Zmwd0HoarmfuGef;pm
tjcm;aomay? yk&ykd'f? &ckdiforkdif;ayrlrsm;

pmtkyf
1/
2/
3/

u0dom&? 'Gg&m0wD?
ukvm;? OD;
cifarmifGefY? a'gufwm

4/

cifarmifGefY? a'gufwm

5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/

pHomatmif? OD;
pErmvmvuFm&? OD;
pudE? toQif
xGef;a&Tckdif (r[m0dZm)
xGef;a&Tckdif (r[m0dZm)
xGef;a&Tckdif (r[m0dZm)
vS'if? OD;
omxGef;atmif? OD;
OD;omxGef;? OD;

&ckdifta&;awmfykH
r[m&mZ0ifawmfBuD;
17-&mpk? &ckdifjynfya&mif;0,fa&;?
wuodkvfynmya'om? wGJ (9)? tydkif;(2)
ay:wl*DjrefrmqufqHa&;
vlrIodyH*sme,f wGJ(2) tykdif;(2)
&ckdif'*Fg;rsm;-1979
&ckdif&mZ0ifopfusrf;? [Hom0wD 1293
&ckdif,Ofaus;rIrsm;? 1969 Zlvkdif
&ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; (1985)
&ckdifrif;orD;{csif;-1987
&ckdifpmqkdawmfrsm;-1987
&wema&Tajr 1966
&ckdif&mZ0ifawmfBuD;? ppfawG? 1926
ajrmufOD;bk&m;rsm;orkdif;-1940

ajrmufO;D NrKd Uawmf

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.

18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.

Aung Thaw, U
Ali, S.M.

162
t*Fvdyfbmomusrf;ukd;rsm;

"Historical Sites in Burma." 1972.


''Arakan Rule in Chittagong" (1150-1666) JASP (1967). PP 333351.
Bernier, Francois
"Travels in the Mogul Empire" (1656-1668).
Compos, J.J
"A History of the Portuguese in Bengal." Calcutta 1919.
Coedes, G.
"The indianized States of South-East Asia" Honolulu-1968
Collis, M
"The City of Golden Mrauk-U, "JBRS, Vol XIII (1923) III, pp 244256
Collis, M
"The land of the Great Image," London
Faber and Faber, 1942
Danvers, F.C
"The Portuguese in India," 2-Vol 1966.
Duroiselle. C.
"Visit to Arakan, Report of the superintedent, Archaeological Sur
vey, Burma, for the year" 1921, pp-14-20
Forchhammer, E.
"Arakan, Mahamuni, Mrohaung Lounggyet," Yangon, Govt Press
1891.
Ghosh-J.M.
"Magh Raider in Bengal," Calcutta Bookland, 1960.
Gutman, Pamela
"Ancient Arakan," 5th and 11th centuries (Ph.D. Thesis). 1976
Hall DGE
"Studies in Dutch Relations with King Thiri thudhama of Arakan"
(1622-38)JBRS, Vol XXXVI PP-1-10
Harvey, G.E
"The Fate of Shah Shujaa," 1661, JBRS Vol XII (192)II, pp. 107155.
Min Nyunt Han
"Third Season of Excavation at Vesali" WPD. (Sept 10, 1981)
Myint Aung, U.
"A Gold Coin from Vesali," WPD. Nov 21, 1980.
Schouten
"Voyage De Gautier Schouten Auscindes orientales (1658-1665)."
Romen Excellent Account of arakan Vol 1, pp. 194-311 from
October 1660 to beginning of 1661.
San Tha Aung, U.
"The Buddhist Art of Ancient Arakan."
Shwe Zan, U.
"The Golden Mrauk-U." 1995.
Tun Shwe Khine, M.A. "A Guide Mrauk-U".
Tun Shwe Khine, M.A. "Historical Sites in Mrauk-U."
Thin Kyi, Dr.
"Arakanese Capitals, A Priliminary survey of their Geographical
Siting. JBRS Vol XIII(1970). pp. 1-14.
RIIZVI, S.N.H
"East Pakistan District gazetteers," 1970, Dacca.
Qanungo, S.B
"A History of Chittagong" VI. One, Bengladesh.

ajrmufO;D NrKd Uawmf

163

You might also like