Dao Phat Qua Nhan Thuc Moi

Yu Mc
Li gii thiu ................................................................................................. 3 o Pht l trit hc hay l mt tn gio? ............................................... 4 Pht hc vi cc mn hc khc .................................................................. 8 Vn c tin trong o Pht ................................................................. 14 Vn chn l trong o Pht................................................................. 18
1. - S hiu bit bng hin lng ................................................................ 18 2. - S hiu bit bng t lng. ................................................................... 19 3. - S hiu bit bng thnh gio lng. ................................................... 21
Vn kh vui trong o Pht ................................................................ 24 Vn gii thot trong o Pht ............................................................. 29 Vn tm vt trong o Pht ................................................................ 34 Vn linh hn trong o Pht .............................................................. 39 Vn nguyn nhn u tin trong o Pht ...................................... 44 Vn nhn v trong o Pht ................................................................ 50
2 | Y u M c
Li gii thiu
Lu nay, trn mt bo ch, thnh thong thy xut hin vi ba bi vit v o Pht. C bi ni ng m cng c bi cha nhiu sai lc, d lm lm c gi. Khng phi ch c mt vi quyn kinh sch m gi l iu kin vit v o Pht. Tuy nhin, nu t nhn l tu theo o Pht, mi Pht t khng th khng nn bit qua i cng Pht hc. gip ch v phng din ny, v cng cho mi ngi khi hiu sai lc v nhng bi bo ni trn, thy Thc c, gio s ti Pht Hc ng Vit Nam, vit mt lot mi bi v o Pht trn bo Dn Ch. Nay th theo mun ca nhiu gio hu cha c, hoc c ri m mun cho nhiu ngi khc cng c c, chng ti gp nht nhng bi y v cho in ra thnh sch, mong rng li trnh by sng sut v mch lc ca tc gi s gip c gi c mt nhn thc r rt v o Pht l mt o ang chinh phc hng tr thc u M, sau khi thm nhun tm hn ngi Chu . Vit ti Si Gn, ngy 20/1/57 Hi trng Hi Pht Hc Nam Vit C s Chnh Tr Mai Th Truyn
3 | L i g i i t hi u
o Pht l trit hc hay l mt tn gio?

o Pht l g? L mt trit hc, mt khoa hc, mt lun l, hay l mt tn gio? Cho n by gi vn cn rt nhiu ngi thc mc v vn ny. Trc mt ti l mt quyn sch. Nu bn hi rng v sao ti thy c cun sch , ti s tr li: v ti c i mt. ''V c i mt'' l y ai cng cng nhn. Cu tr li tuy khng sai, nhng cng cha ng hn. Phi mun thy c cun sch, ta cn phi c i mt, nhng ng thi cng cn c nh sng, c khng gian, v t ra, cun sch khng c ci g ngn che li... Bao nhiu iu kin cn thit ti c th thy c cun sch! Nhng iu kin y tng hp gip ti c th thy c mt s vt. Khi bn hi ti rng o Pht c phi l mt trit hc khng, mt tn gio khng... ti s tr li bn rng: ''Chng quan h g lm nhng ci tn gi y, bi v o Pht khng phi ch l mt trit hc, hay l mt tn gio, mt khoa hc...'' o Pht khng phi ch l mt siu hnh hc, d o Pht c cp n nhng thc mc siu hnh. Siu hnh ch l mt phng din ca o Pht, v ngoi phng din y, o Pht cn c nhiu phng din khc na. o Pht c phi l mt trit hc khng? Phi. C phi l mt huyn hc khng? Phi. C phi l mt lun l hc khng? Phi. o Pht l tt c; ci g cng c trong o Pht. Nhng nu ch nghin cu su xa v mt mt m bo rng o Pht ch l trit hc hoc ch l mt lun l hay mt tn gio, th l nhn o Pht mt cch phin din. Cu chuyn nm ngi m r voi gip chng ta hiu thm v vn ny. Ngi r chn, bo voi l ci ct nh. Ngi r ui, bo voi l ci chi. Nhng thc ra, voi khng phi nh ci ct nh, d n c bn chn ging nh bn ct nh, khng phi nh ci chi, d n c ci ui ging nh ci chi. Cng nh th, ngi ch trng n phng din trit hc s cho o Pht l trit hc, k ch trng n phng din tn gio s cho o Pht l tn gio... K thc, o Pht khng
4 | o Ph t l t r i t h c h a y l m t t n g i o ?
phi ch l trit hc hoc tn gio, hay lun l. o Pht bao gm tt c trit hc, lun l, tn gio, huyn hc. C ngi s bo rng o Pht tuy khng phi ch l mt trit hc, mt lun l, nhng c th gi l mt tn gio, bi v c hnh thc y ca mt tn gio. Nhng c nhiu ngi - m nht l ngi Ty Phng - thy o Pht khng th phng mt ng to ha no, th li ch trng ngc li rng Pht gio khng phi l mt tn gio m ch l mt trit hc. H ni ''Nu o Pht l mt tn gio (une religion) th c g minh chng rng o Pht l mt chn l thn khi (une rvlation)? Nguyn l thn truyn no lm nn tng cho s thnh lp tn gio ny?'' Cu hi thng c nu ra lun trong gii hc gi Ty Phng. Nhng thc ra, chng c g quan h. D ta c gi o Pht l mt tn gio hay mt trit hc i na th o Pht cng vn l o Pht, o Pht khng v th m thay i i cht no. Ting ''tn gio'' l mt ting mi. Trong tam tng kinh in ngy xa, ta khng thy mt ting no c ngha tng ng. Ngi t ra nghi vn trn cho rng ''Tn gio th phi c thn khi, phi c yu t thn truyn, thing ling''. nh ngha ny c v tm thi qu. Chng ta th m mt cun sch t in ra, v s thy ''Tn gio = s lin lc gia ngi ta vi mt thng hu ng''. Nhng khng phi ai cng cng nhn nh th. Nu ta em hi mt nh trit hc , mt t tng gia, mt nh huyn hc... th ta s thy mi ngi nh ngha tn gio mt cch khc ty theo s suy ngh v s hiu bit ca h. V trong s cc li nh ngha, s c nhng nh ngha khng bt buc rng tn gio phi l mt s thn khi, phi th mt ng Thng , hay phi c mt yu t linh thing. John Stuart Mill bo: ''S ch yu ca tn gio l hng tt c mi xc cm v mi c mun ca mnh mt cch nhit thnh v mt i tng l tng c xem nh siu tuyt nht'' (L'essence de la religion est la direction forte et zle des motions et des dsirs vers un objet idal reconnu comme de la plus haute excellence).
Voltaire cho rng tn gio l ''mt th v l t ra bt a s phc tng''. Mt cun t in ca Nga S bt chc theo quan nim ca Voltaire, cho rng ''Tn gio l s tin tng vo thn linh, mt s tin tng khng cn c trn nn tng khoa hc no c''. Auguste Comete cho rng: ''Tn gio l s th phng nhn loi''. Whitehead bo: ''Tn gio l s sinh hot ca c nhn trong n c vng lng. Nu anh khng sinh hot trong vng lng n c th anh khng phi l ngi c tn gio''. V Aldous Huxley bo: ''Tn gio l mt li gio dc nh m con ngi c th t gii'' (la religion est un systme d'ducation par le moyen duquel les tres humains peuvent se discipliner). Vy th khng c mt cng thc nht nh no c. V li nh ngha no cng c l ring ca n. Ta c quyn nhn hay khng nhn nh ngha ca k khc, ty theo ta. Nu bn mun dng nh ngha ca Voltaire hay ca cun t in Nga S th ty bn, nhng ngi khc nh ti th li khng nhn c nh ngha . Min l bn ng bt mi ngi phi nhn nh ngha bn l ng v cho tt c cc nh ngha khc l sai. tng thn khi l mt tng c t rt lu. Khng nhng kinh V c xem nh l thn khi m khoa dc khoa hc ngy xa ca n , ca Trung Hoa cng c xem l thn khi na. Vn phm Sanscrit, dn n tin rng cng l mt th thn khi, Chnh trong hin thi, n v Trung Hoa cng cn nhiu ngi tin rng khoa y dc l mt khoa do thn nhn truyn dy. Cho n php cy la, bi ton cng l do thn nhn ch bo. tng thn khi, nh th, l mt tng rt xa v rt s khai. Vy th c quan h g lm u ch ''thn khi'' hay khng ''thn khi''? Nu mt tn gio m ti khng c sc hiu v thc hnh theo c, nu tn gio y khng c nh hng v hu qu g n ti, th d n c thn khi hay khng, i vi ti n vn l v ngha.
Tri li, nu mt ''tn gio'' khng c thn khi m ti hiu c, thc hnh c, c th em li cho ti nhiu nh hng tt v nhng hu qu tt th ti vn tn th phng s nh thng. Vy ta khng cn thc mc ch thn khi hay khng thn khi, o Pht l tn gio hay khng l tn gio. Ta phi vt ra ngoi nhng loi nh ngha kia, nh th mi hiu c o Pht l g. Ta cng c th gi o Pht l mt trit hc, mt tn gio, nu ta mun, nhng khng phi v th m ta bin ci c o Pht. o Pht l o Pht, hoc ni r hn, o Pht l nhng gio l ca Pht dy.
Pht hc vi cc mn hc khc
Tt c cc mn hc u c mc ch l hiu bit. Hiu bit c tha mn, v hn na, hiu bit hnh ng. Con ngi, khi sanh ra, mang theo nhng bt mn v thc mc. Nhng bt mn v thc mc y mt khi cha c thanh ton, th cn l nguyn do ca mun ngn au kh. Vi mt khi c v mt tri tim, con ngi sinh hot khc hn loi v tnh. Bao nhiu lo u, gin ght, bao nhiu thng yu say m gy cho con ngi nhng cuc khng hong lin min v i sng tnh cm. Thm vo , nhng cu hi v gi tr cuc sng c t ra, cp bch v khn thit khng khc g vn cm o. Nhn nhng cnh tng au thng, nhn nhng cuc b du thay i ca kip sng, con ngi bng hong t hi mnh l ai, u l ngun gc ca tt c cc hin tng, trc mnh l ai v sau mnh s c nhng g. V sao mun loi tn ti, tn ti m tng tn tng st, tn ti chng kin bao nhiu ni thm su? ngha ca cuc sng l g? Con ngi s v u sau khi cht? Tt c nhng cu hi y n trong tr c chng ta nh nhng ngn gi lc bo tn. Con ngi lm sao c c hnh phc trong trng thi thc mc nghi ng ca tm tng? Bao nhiu bt mn v thc mc th by nhiu au kh. Ngi ta ch c th c hnh phc c khi lm tha mn c nhng bt mn v thc mc kia. V nh th th ch c cch l phi hiu bit. Song c ngi bo: "S hiu bit y, i vi i a s qun chng, khng cn thit no. Qun chng t thc mc v nhng vn siu hnh kia" Nhng ta th hi: Qun chng c cn thc mc v vn nhn sinh khng? Hnh ng theo ng li no, lm sao m hnh ng xy dng c mt i sng x hi ha bnh, hnh phc? Vn nhn sinh c gii quyt nh th no? Khng ai sng trong x hi m li khng cn bit n vn . Bi v c nhng nhu cu khng th
8 | P h t h c v i c c m n h c kh c
thiu c i vi con ngi ang sng trong x hi. D si m n u, ti cng c th nhn c rng ti cn cm o, nh ca, ti cn n nhng mi lin lc gia ti vi mi ngi trong x hi. M mun c mt nhn thc v ng li nhn sinh, ti phi c mt nhn thc v s sng, v v tr. T-nhin-gii v nhn-s-gii c nhng tng quan ht sc mt thit, nhng lin lc ht sc cht ch, v con ngi mun thng hiu nhn-s-gii, trc tin, phi c nhn thc r rng v t-nhin-gii. Hung na vn nhn sinh khng phi ch l vn no cm m o. Con ngi mun sinh hot cho ra ngi; ngha l cuc sng phi c vn ha, c hng n Chn, M, Thin. V d ta khng c nhng thc mc siu hnh, ta cng phi gii quyt nhng vn siu hnh, bi v mt nhn thc v nguyn lai v cu cnh ca v tr bao gi cng l nn tng cho mt nhn thc v ng li nhn sinh. Tm li, con ngi cn, rt cn phi hiu bit. Cc mn hc ca con ngi l cung cp s hiu bit cho loi ngi. Mn hc thng t ho v mnh hn ht l Khoa Hc. Khoa hc thng t ho bng c hon ton vo thc nghim v tm hiu c nhiu hin tng. Lm nh khng cn c mn hc no khc bit cn c trn thc nghim tm hiu c cc hin tng na c. Khoa hc ch c th gii thch nhng hin tng v nhng s kin xy ra trong s tng quan gia nhng hin tng y. i tng ca khoa hc l nhng hin tng khch quan m ai cng c th o lng v kim sot c mi a phng, mi trng hp. Ci bit ca khoa hc l ci bit v nhng hin tng, cho nn ci nhn ca khoa hc l ci nhn chi li; v th, khoa hc trnh khng tr li nhng cu hi v ngha, gi tr, v nguyn y cuc i. Khoa hc khng th vt ra ngoi nhng hin tng c th. Tht ng nh li ca nh trit hc Pierre Jean: "Ci th khoa hc bit th bit nhiu m hiu th khng hiu g ht" (cette science qui sait tout et ne comprend rien). V th, ci kht khao hiu bit tuyt i ca con ngi khng th nh khoa hc gii p c.
ng v phng din nhn sinh, "khoa hc m khng c lng tri th ch t ph hoi tm hn", nn vn minh vt cht, con ca khoa hc, tin n ch cng cc vi mt sc ph hoi gh gm: ci bit ca khoa hc y li cng khng phi l ci c th gii quyt c mt cch cn bn vn nhn sinh. Tm l hc v x hi hc c th i xa hn. Ci bit ca tm l hc v ca x hi hc c th vt khi ci bit hin thi v hin x ca khoa hc, c th khm ph ra nguyn do ca nhiu s kin tm l, x hi. Tuy nhin, ng v phng din tuyt i, tm l hc v x hi hc vn khng c cao vng gii quyt c nhng thc mc siu hnh, v ng v phng din nhn sinh, cc mn hc ny cng cha c th nh c gi tr v tiu chun cho cc hin tng tm l, x hi. Trit hc c mt ci nhn tng qut hn, rng ri hn. Trit hc ch trng gii quyt nhng vn siu hnh, v nng vo nhng gii quyt y, thit lp nhng ng li nhn sinh ph hp. Trit hc mun tm n bn th v chn tng ca v tr vn hu, ch trng hoc nht nguyn, hoc a nguyn, hoc v nguyn... Tuy bc u cng c cn c trn thc nghim y, nhng dn dn la xa thc nghim i su vo nhng bin gii siu hnh xa thm. Nhng li gii p ca trit hc tht to bo v c nhin l khng th kim st c bng thc nghim. T xa n nay, bit bao nhiu trit gia, bit bao nhiu l thuyt ch trng khng ging nhau, v ta no bit c u l chn l. Ci m hm qua ngi ta gi l chn l, hm nay khng cn l chn l na ri. Ci m hm nay mi ngi cho l chn l, ngy mai hn li c th l sai lc. L tr con ngi kh s v cng trong khi i tm chn l, v n by gi con ngi li m ra nghi ng khng bit rng l tr mnh c th c kh nng t n chn l hay khng? S ghi ng qu t co s km hn ca ci tri thc nhn loi. Ci bit ca trit hc bng qu nh th th lm sao hng dn c nhn sinh mt cch vng vng chc chn? Nng vo u c ch an tm lp mng? Con ngi ch cn bit vo tn gio...
Tn Gio phn nhiu c thnh lp trn c Tin, bc b hn phn l tr. trong a ht ny, con ngi phi t ht s Tin tng vo mt ng thn minh, sng ng theo nhng gio iu nh sn ch mt ngy gii thot. Con ngi y c yn n hn, nhng thng thay, khng dm ngh, v lm mt iu g mnh cho l ng m ngc li vi nhng gio iu c nh. Trit hc th thun Hiu, m tn gio li l thun Tin - Ci bit y khng cn c cnh c th mong bay xa c na. o Pht, nh trong bi trc chng ti ni, bao gm c khoa hc, tm l hc, x hi hc, trit hc v tn gio. Khng c mt vn no thuc siu hnh, mt vn no thuc nhn sinh m o Pht khng cp n. Tuy o Pht khng cp n tt c nhng chi tit ca cc mn hc kia, song ta c th tm o Pht nhng nguyn tc tng qut gii thch c mi vn . o Pht ly s sng lm cn bn v ch trng gii thot con ngi khi tnh trng sinh hot au kh, nn chi nhng gii quyt ca Pht gio rt l thc tin. V cc hin tng, o Pht khng ch trng tm hiu cho cn k. Bi v s tm hiu khng c li ch g cho s tin b trn ng gii thot. c Pht dy l nhn qu, l nhn duyn tng-quan tng-thnh ch by con ng din bin thnh hoi ca mun vt. Ngi Pht t cn thy nguyn tc tng duyn y m qun st, tu tp xy dng. Mt quan nim tng-quan tng-duyn chng hn c th lm c s cho mt nguyn tc t chc x hi, mt nguyn tc gio dc hp l, v l mt nguyn do ph tan nhng c chp m m sn c ca chng ta. Trong kinh Bch d, c Pht Thch Ca c thut cu chuyn: Mt ngi b tn c, khi thy ngi ta bo rt mi tn ra, th ngn li, bo: "Khoan, ti hi xem ai bn mi tn ny, ngi tn h l chi, x no, v thuc c ny ly u, cng hiu ra sao ." Nu dn d tm hiu cho ht tng y th th thuc c thm vo lm cho ngi y cht ri. Cho nn vic quan h l phi nh ngay mi tn v ra thuc. Ci bit kia chng quan h chi. c Pht ch dy nhng ci bit cn thit cho con ngi thot kh thi. M
nhng ci bit Pht dy l nhng ci bit ln lao, khng phi l nhng ci bit lt vt. Ci bit no l ci bit ln lao? Ci bit v s sinh t v gii thot. Vi mt tr tu gic ng, c Pht t n chn l tuyt i. Nhng chn l tuyt i y phi do mi ngi t chng ng. Chn l kia khng th gii by trn ngn ng vn t c, v nhng th ny c mt gi tr tht km ci. Nu Pht c gii by th cng ch gii by c bng dng ca chn l v nhng phng tin i n chn l m thi. S ch by y c cn c trn s gic ng thu t, ch khng phi ch l nhng suy lun siu hnh vn v nh trit hc. Gio l vin gic v duy nghip ca Pht dy chng hn, c th thuyt minh c nguyn y ca v tr nhn loi v vch c con ng i cho nhn loi. Gio l duy thc trnh by cn k nhng hnh tng v tc dng ca tm l con ngi, chnh xc, rnh r v su xa gp my mi ln tm l hc thc nghim. V cn nguyn tc t chc x hi no hp l v lm tha mn chng ta hn l nguyn tc "t bin cng bin" ca gio l duy nghip? Con ngi nng vo gio l Pht dy tm hiu, thc hnh, ci to bn thn mnh v x hi mnh, c gii thot v gic ng. Nhng con ngi khng b bt buc phi tin theo gio l y mt cch m qung. Pht dy: "ng vi tin tng mt iu g d iu l do mt v truyn gio ch dy. Phi suy ngh k lng trc khi tin, v khi tin ri phi cng quyt thc hnh i n kt qu" (kinh Kalama). Nh tm hiu, thc hnh, chng t, con ngi c th ci m c tt c nhng nghi nan, thc mc. T mt quan nim chnh xc - quan nim duy nghip - v v tr v con ngi, Pht t i n mt quan nim hp l v s sng. Ngi ta tm thy o Pht s tha mn v l tr, v tnh cm. Con ngi y khng b nn, g p, con ngi y khng cn b thc mc nghi nan. Con ngi y c th tm c ch an tm lp mng.
Ci bit ca bc gic ng l "ci bit cng khp, chn chnh v cao tt" (v thng chnh bin tri gic). Li dy ca bc gic ng gi l gio php. Pht t tm hiu, chng nghim chn l ch by trong gio php y c th i n ci bit cao tt chn chnh kia m ph tan mi thc mc. Lng tin y c l tr kim st, v ci Tri i n cu cnh mt ln vi ci Hnh. l ni v phng din kht khao chn l. Cn v phng din nhn sinh, gio l by gii nguyn tc t chc sinh hot x hi, v nhng phng php o luyn nn mt nhn sch siu vit, ch by mt np sng hng thin, gii thot. Kho tng kinh in cn , chng ta s dn dn tm hc v s thy rng ci bit ca Pht qu l mt ci bit rng ln v cao p v song.
Vn c tin trong o Pht

c Thch Ca c dy: "Tin l cn bn ca s thnh cng, v l ngun gc ca mun hnh lnh". Nhng lng tin ca ngi Pht T khng phi l mt lng tin cung nhit, si ni, khng suy xt. Mt c tin a con ngi n ch thnh cng quyt khng phi l mt th m tn. Mt tn ngng m qung khng xy dng trn l tr xt on l mt nguy hi ln cho i sng ca c nhn, ca gia nh, dn tc v x hi. Ci tn ngng sai lm c th lm hi tinh thn qun chng. S tn ngng m qung khng cn c trn l tr xt on o luyn v s o luyn ln nhng tr c li bing, li, n l cho hon cnh, n l cho dc vng. Mt c tin hn tp, thiu cn c, thng hay i vi s nng nh vo mt th lc phnh ph. Hai th y nng nhau, c nh hng ln nhau rt mnh. Hai th y cng u to nn nhng b c yu ui, li, thiu tinh thn t lp. Do mt tin tng sai lm, tinh thn cng ngy cng b u ti, v sau bc mn thnh kin, con ngi lm sao tri dy, cng trng v t lp cho c? o Pht truyn sang t Vit gn 2.000 nm, c thi rc r huy hong, nhng cng c thi lu m hn m. Rc r huy hong hay lu m hn m ch l ti c tin: m tn gy nn ci hnh thc to tp ca o Pht ca thi cn i. C nhiu ngi t xng l tn o Pht m li c nhng tn ngng sai lc hn tinh thn Pht Gio. Cn c vo hnh thc y, ngi ta vi mm ci, cho o Pht l m tn, l li thn quyn, l ch lo t li, l chn i, l nhu nhc yu ui. S ngi chu kh i su vo tinh thn Pht Gio c c bao nhiu u! Nhiu k mang danh l tn m s hiu bit v hnh ng tri hn gio l Pht dy, phn li tinh thn t-bi tr-tu ca Pht T. Nhn xt bng mt cp mt km nhn xt, nhiu ngi trng thy nhng mu m y vi kt lun rng o Pht ch l mt a thn gio nh nhng a thn gio ngy xa!
14 | V n c t in t r o n g o Ph t
Pht gio nc Vit trong my th k va qua c mt hnh thc to tp. Nhng hnh thc bi xm, vng m, ng bng hp chung li gi l "o", v trong trng hp no (v d nh ln ng ln bng chng hn) ngi ta cng "m Pht" c! Nhng v chn tu cng o Pht chn chnh, v th, c t ngi bit n. Hn g m o Pht khng b nhn thc sai lm. C bao nhiu k thng ngy khng bit n Pht, khng nghe, khng hiu, v khng lm theo li Pht dy, khi lm nn mi n cha thp, t mt nn hng khn cu. H xem o Pht l mt li chuyn mn th cng, v Pht l mt v thn thing ling sn sng ban phc dit ha cho h mi khi h cn n. Mt hm, c ngi trong phi Kalmala n tm Pht v hi Ngi: "Bch c Th Tn, cc thy B-la-mn ngoi o n thm chng ti, ngi no cng bo rng ch c li ca h mi ng chn l m thi. Bch Ngi, chng ti tht ly lm phn vn khng bit theo bn no, b bn no". Tr li cu hi y, c Pht khng bo rng Ngi l cha t vn vt, ch c o Ngi mi nn theo; ngi khng bo rng cc v gio ch v cc o khc u l h ngy, l sai lm. Li dy ca Ngi rt rng ri. Ngi bo: "Ngi ng vi tin theo ai c. Tt c nhng g ngi thc nghim su xa, hp vi l tr xt on ca ngi, c th em li hnh phc cho chnh ngi v nhng k khc, nhng ci y, ngi hy nhn l chn l v hy c sng ng theo chn l y ". c on va ri trong kinh Kalama, chng ta nhn thy hai iu: mt l o Pht khng bao gi bt buc ngi ta tin theo mt cch m qung; hai l c Pht khng phi l mt v cha t c quyn php l, c th em tn mnh t thin ng hay a ngc ty theo thch ca mnh. Ni mt s kin "khng buc ngi phi tin theo mt cch m qung" chng t rng o Pht c mt tinh thn tht rng ri v c tnh cch nhn loi. o Pht dy rng khng hiu Pht m theo Pht th khng c li m cn c hi l khc na.
Chnh c Pht Thch Ca cng c dy: "Tin ta m khng hiu ta, y l bi bng ta vy ". Nh th, ngi no tin Pht nh mt v cha t c quyn ban phc tr ha tc bi bng Pht. Mt lng tin chn chnh phi i theo vi mt l tr xt on. Hiu ri mi tin, th ci tin y mi l chnh tin. i vi o Pht, tin m khng hiu th s lc ng. o Pht ch trng c nhn c quyn thm st tt c, v tin hay khng l ty mnh. Chng ta hy c on ny cng trong kinh Kamala: "ng vi tin tng nhng ci g m ngi ta thng lp i lp li lun. ng vi tin tng mt iu g d iu l mt tp tc c truyn tri qua nhiu thi i. ng vi tin tng mt iu g d iu l iu ngi ta hay n v hay ni n lun. ng vi tin tng mt iu g d iu l do bt tch thnh nhn xa li. ng vi tin tng mt iu g d iu l mt lut l t ra t lu v c xem nh l chnh ng. ng vi tin tng mt iu g d iu l do quyn nng ca mt bc thy hoc do quyn lc ca mt nh truyn gio. Tt c nhng g hp vi l tr xt nh, hy tin ". Tam Tng gio in ca Pht Gio i vi Pht T khng ging nhng thnh kinh i vi tn cc tn gio khc. Pht T khng b bt buc tin vo kinh in mt cch m qung. Kinh in i vi Pht Gio khng phi l mt "ti hu chn l", mt bo vt m ai cng phi th ly. Kinh in khng phi l nhng ba ch linh thing m h c ln l c c Pht cu . Kinh in ch l li dy ca Pht, ca mt bc gic ng. c Pht tng ni: "Ny cc t kheo! Hy xem ta nh k hng dn cc ngi trn ng tu hc".
a v ca c Pht trong Pht Gio l a v ca mt ngi dn ng trong m ngi lc hng, hay ni cho khc hn, a v ca mt lng y trong m bnh nhn au kh. Nu nhng ngi lm ng khng i theo con ng ca ngi dn li th khng khi no n ch c, v l li ca ngi khng i, ch khng phi l li ngi ch ng. V lng y cho thuc ung, nhng s ng khng ung, bnh khng lnh, ch l li cc con bnh, ch khng phi li lng y. Nu Pht T khng hiu li dy ca Pht, khng thc hnh theo nhng li dy ca Ngi, th c Pht v tam tng gio in ca Ngi i vi ngi kia khng cn ngha g na c. Bi th, t hng, kt hoa, t lng bit n Pht cng cha phi l vic cn lm nht ca mt ngi Pht T chn chnh. Thc hnh v sng theo li Pht dy mi l Pht T chn chnh vy. Cn c vo nhng li trong kinh Kalama v cn c trn l nhn qu xc thc, chng ta thy rng c Pht khng phi l mt v cha t ton nng c th ban phc li v s gii thot cho con ngi, nu con ngi c cu nguyn Ngi. Ly Pht, dng hng l Pht, mi l vic lm ca k bit n. Mun gii thot, mun c an lc, con ngi phi bit xem Pht nh mt ngi sao dn ng, mt bc Thy sng sut. Hy nhn c Pht a v chnh ca Ngi, v ng bao gi t ngi a v mt thn linh, mt cha t. Ngi Pht T nu c tin tng, th ch l tin tng s dn o sng sut ca bc gic ng, tin tng kh nng gic ng ( Pht Tnh ) sn c mi loi, ch khng phi tin ni quyn php c th ban phc tr ha. Hiu nh th, ta mi thy rng nhng tm nim en ti, m tn, li vo quyn nng vu v ca thn thnh khng phi l mt lng tin m o Pht i hi. Ngi hc Pht phi thn trng, lun lun gi thi khch quan trong khi tm hiu kinh in, v nh th l c tinh thn khoa hc. Tr c k hc Pht phi l mt c quan gn lc vng si, phn bit r rng, ng b n l cho nhng kin vn, sch v, v nhng thnh kin da vo tnh cm.
Vn chn l trong o Pht

Trong mt bi trc, chng ta thy rng o Pht ch trng mt ci Bit rng ri, thu trit, v cao tt (V Thng Chnh Bin Tri Gic). Ci Bit ny cn c trn nhng thc nghim tm linh, trn s gii thot gic ng ca mt v Pht siu xut v minh v sinh t lun hi. Ci Bit y l ci bit v chn tng ca vn hu, ci Bit v b mt thc ca mi hin tng (bn lai din mc). Chn tng y, b mt thc y, c gi l chn nh, l bn th, l Pht; ni tm li, l chn l. Vn chn l trong o Pht c quan nim nh th no? o Pht ch trng rng tri thc con ngi c th t c n chn l, vi iu kin l con ngi phi chuyn ci tri thc hin thi thnh tr tu Bt Nh. Tri thc ca chng sanh c mt kh nng km ci v b bao nhiu m m che lp (v minh). Nay dit c nhng m m y th c th chuyn Thc (tri thc) thnh Tr (Bt Nh) v vi kh nng ny, con ngi mi c th trc nhn c Bn Th. Duy thc hc phn bit ba loi hiu bit m tri thc con ngi c th c c:
1. - S hiu bit bng hin lng

Lng tc l s phn bit, so o, hiu bit. Hin lng l ci bit trc tip nhng s vt trong thi gian hin ti v khng gian hin ti. S hiu bit ny khng cn tri qua mt trung gian suy lun. Ti thy trc mt ti c mt cun t in. Ci "thy" y l hin lng, kh nng nhn thc trc tip khng cn suy ngh. C th tm xem nh l mt li trc gic c. Nhng c trng hp hin tng ng v c trng hp hin tng sai. Thy si dy, cho n l si dy, l "chn hin lng" (hin lng ng). Thy si dy, hong ht cho l con rn, y l "t hin
18 | V n c h n l t r o n g o Ph t
lng" (hin lng sai). T ngha l tng t nh ng, nhng k tht l sai lm.
2. - S hiu bit bng t lng

T y c ngha l so snh, suy lun, i chiu. Nu ta hi "chiu mai c th c ma khng" th hin lng ca ta khng tr li c v n ch c th bit c vic trong hin thi v hin x. Chiu mai tc l vic xy ra trong thi gian khc, vy phi nh vo mt kh nng suy lun khc: kh nng y l t lng. Cng nh khi ti hi: "C g trong lng tri t khng" th hin lng ca ti cng khng th tr li, v vic y khng phi l vic hin x, khng th nhn bit c nu khng c tc dng suy lun. V th phi cn dng t lng. Sau bc tng kia c g m khi ln? T lng tr li rng c la. Bi v n suy lun "c khi tc l phi c la". Nu sau bc tng m c mt ng la thc, th gi l "chn t lng" (t lng ng), cn nu sau bc tng c mt vt khc khng phi la nhng cng c th lm nguyn nhn cho khi (nh mt chic xe hi r my chng hn) th gi l "t t lng" (t lng sai). Hin lng tuy ch cn nhn thc nhng s vt hin thi v hin x nhng vn c b sai lm lun lun. T lng v phi suy t n nhng ci thi gian khc v a phng khc nn li d b sai lm hn na. Do , s suy t trc t ca t lng thng dn ta i xa s thc mt cch ng s. Cc nghi vn ln lao v cuc i, v bn th, khng th gii quyt nh hin lng, th c nhin phi nh t lng. Nhng t lng thng dn ta n nhng bin gii siu hnh xa lng lc v thng bin o khng lng. Ngc Hong, Thng , Nam To, Bc u, To Qun, Phm Thin v.v... u l nhng sn phm ca t lng. Trong phm vi thc nghim, t lng cn t ra lm lc sai lm, hung h l khi vt ra ngoi thc nghim. i cnh t do v to bo ca t lng a ta i cng khp, nhng khi tr v ch em li nhng gii thuyt kh tin kh nhn. Th cho nn t lng trong rt nhiu trng hp l t t lng, v con ngi khng th nng vo y i tm chn l.
Vy th do u m tri thc ca chng sanh khng th tm n chn l? Chnh l do t hin lng v t t lng. Nhng ti sao tri thc chng sanh li khng thun l chn hin lng chn t lng m li c xen vo t hin lng v t t lng? o Pht ch trng: v c mt yu t m m, si m gy nn nhng th "t" . Th m m si m kia c gi l v minh (avidya). Cc bc gic ng l nhng ngi ph tr c v minh, tiu dit c t hin lng v t t lng, pht trin n cng cc chn hin lng v chn t lng. Hai kh nng sau ny, sau khi v minh b tr dit, c th t n trng thi sng sut cao nht ca n l Bt Nh Tr (Prajna) c th trc nhn c chn l vn hu. Cc bc gic ng, sau khi chng t chn l, lin ngh n vic ging gii cho ngi cha chng t. Nhng chn l tuyt i khng th dng mt kh c tm thng km ci l ngn ng c th thuyn gii, thuyn minh. Th cho nn d cc bc gic ng c thuyn gii, th cng c th thuyn gii c nh hng ca chn l v phng php t n chn l, ch khng th thuyn gii bn thn ca chn l c. nh tng ca chn l ch l mt phng tin ch by chn l ch khng phi l chn l. Chng sanh phi nng vo nh tng y tm dn n chn l bng hc tp, bng thc hnh. Tuy cha phi l bn thn chn l, nhng nh tng kia cng vt khi nhng hnh bng tng tng trc c sai lm, nhng vng tng in o v chn l ca t t lng. V th, chn l khng nm trong kinh in, v kinh in ch l phng tin ch by chn l. Cho nn c Pht c dy: "Chn l l mt trng. Gio l ca ta l ngn tay ch mt trng. ng lm ngn tay ta l mt trng vy". Nu y theo kinh in gii ngha, tm chn l trong nhng ging ch, th chnh l ch bit nhn ngn tay m cha bit nhn mt trng. Nhng ri b hn kinh in i th li c th ri vo nhng in o vng tng ca t t lng. Th
nn mt v t s ni: "Y kinh gii ngha, tam th Pht oan; ly kinh tht t, tc ng ma thuyt", ngha l: "Chp cht ni vn t m gii ngha, th oan cho c Pht, m ri b kinh in th li lc vo nhng t thuyt ca ma vng". Vy ngoi hai loi hiu bit l hin lng v t lng, ta cn c mt loi hiu bit th ba na l thnh gio lng.
3. - S hiu bit bng thnh gio lng

S hiu bit ny c c l nh cn c trn li dy ca cc bc gic ng. chnh l nhng "ngn tay ch mt trng" nh y m k phm phu c c nhng phng tin tr thnh bc thnh nhn gic ng. Nhng i vi nhng thnh gio ny, ta cng phi gi mt thi d dt tm hiu. V cha thu t trc tip, nn ta cha bit mt cch "thc nghim" rng chn l c thc l mt chn l khng, hay chng qua ch l mt m t t lng nh bao nhiu th t t lng khc. y, phi c c tin. Nhng c tin ny cng phi do nhng nhn xt, nhng chng nghim s b mi c xy dng vng vng. V nh trong khi con ngi ang c chp vn vt l thng, c bn ng, m nghe Pht dy mt chn l gm c ch trng v thng v ng th con ngi phi kim sot li xem c thc rng vn vt l v thng v ng hay chng. Nu thc th c th l mt trong nhng cn bn cho c Tin vy. Ta ly thm mt th d trong cu chuyn gi t sau y: Mt vng kia, ngi ta mc bnh truyn nhim. Mt bc s n nghin cu chng bnh v tr lnh c nhiu ngi. Chng bnh dn dn bt honh hnh trong vng . Mt bc nh qu n thm bc s. Bc s vn l mt nh vi trng hc i ti, bo bc nh qu ca chng ta rng c nhng sinh vt nh ht sc, n ni mt trn (loeil nu) khng th trng thy c; nhng sinh vt y ph hoi c th con
ngi v lm ra nhiu bnh truyn nhim rt nguy hi nh bnh lao, bnh dch, bnh u ma... Kh tin qu, bc nh qu lc u. Tin sao c khi mnh cha nghe ai ni n mt "chn l" k qui nh th bao gi. Nu tin ngay th l m tn y, d l tin ng. M khng tin th khng lm sao thy c s thc - thy vi trng. K thc, bc s vn l mt nh c thc hc, s thc kia (vi trng lm bnh) ng thy rt r rng, nhng chng bit lm sao cho bc nh qu tin! ng bn ct ngha mt cch tm tm (phng tin) rng nhng con "vi trng" y n nh ci mc cu, hay l ci pht. Nhng "s thc" y ca nh bc hc ni ra, i vi bc nh qu l "siu hnh" qu, kh tin qu. Con trng g m nh ci mc cu, nh ci pht? Con trng g m li khng trng thy c? Khng trng thy c m li bit nh ci pht, nh ci mc cu? Trc kia, bc nh qu cho rng bnh l do ma qu, la st lm hi. "Ma qu, la st" chnh l vng tng in o, l sn phm ca t t lng. Nay "vi trng mc cu" l thnh gio lng. Bc nh qu c th tin c ci chn l "vi trng mc cu" ny chng(?) Ban u th nghi. Nhng sau xt nghim li, bc thy c nhng im s thc lm bc c th tin c: Trc khi bc s n, ngi ta cng cp tr t tr qu nhiu, sao bnh khng bt honh hnh? Sao bc s chch thuc cho ai th ngi y khi? Bc s hc gii hn, thng thi hn mnh, ai chi ci c iu y? Nu khng bit r, nu phng on m m th ci chn l "vi trng mc cu" kia lm sao c th lm nn tng cho mt th thuc hay c? Hn na, c nghe li ging gii v vi trng, v knh hin vi, bc nh qu thy hp mt lm ri. V th bc nh qu tin. Nhng tin cha . Phi "thy" cho c mi nghe. Bi v nu c tin, th ch tng tng c "n" m thi. Nhng lm sao m tng tng? Bc nh qu quyt c nhn qua knh hin vi. V sau khi "lao tm kh t" nhiu phen, mi thy c cc "chn l vi trng". By gi l mt s nhn thc trc tip. V ng knh kia qu l Bt Nh Tr, l "v thng chnh bin tri gic" vy.
Bc nh qu khng tha mn vi li m t ca bc s, mun c "thy vi trng" mt cch trc tip. Bc bit rng tng tng theo li m t ca bc s th tuy khng cn sai nh khi bc vng tng qu qui la st na, nhng cng vn cha ng hn. Vy th ngi hc Pht cng khng tha mn vi nhng ngn tay ch mt trng, nhng bng dng ca chn l, d bng dng vt xa vng tng ca t t lng. Ngi hc Pht cn c nng lc tr tu hc hiu, nhn thy nhng im ng chn l ca thnh gio lng, tin v bt tay vo cuc thc nghim ln lao hng kip, cuc thc nghim m thi t Tt t a hon thnh mt cch v vang v rc r di ci B .
Vn kh vui trong o Pht

Trong bi thuyt php u tin ti vn Lc Uyn, c Pht Thch Ca ging gii gio l T v c cp n vn kh cng phng php dit kh. Danh t "Dukkham ariyasaccam" thng c cc nh hc gi dch l "Kh ", l "Chn l v s kh" thnh th mi ngi c an tr rng o Pht ch trng cuc i ch ton l kh au. Li phin dch y khng c chnh xc lm v lm cho nhiu ngi hiu lm. Bi v ch nhn ch "dukkha" vi ci ngha hp ca n nh th, nn lm k cho o Pht l bi quan ym th. Thc ra, o Pht khng phi bi quan, cng nh khng phi lc quan. o Pht nhn cuc i mt cch khch quan, thc ti. o Pht khng ru ngi trong gic m thin ng. o Pht khng ph nhn nhng ci vui (lc th) ca cuc i, v tri li, cn cng nhn nhiu hnh thc ca ci vui vt cht hay tinh thn, quy nh cho gii ti gia v cho c gii xut gia na. Nhng nhng ci vui y, cng nh nhng ci kh (kh th) u nm gn trong dukkha c. D cho con ngi c th t n nhng trng thi thin nh cao siu khoi lc tn "Khng v bin x thin" hay "Thc v bin x thin" i na, th nhng ci lc th siu thot y cng vn cn nm trong dukkha nh thng, bi v con ngi cha thot c tam gii v thng v h gi. Vy bn ca c Pht khi dy gio l T Diu khng phi l mong cho con ngi trn trnh kh th i tm lc th. Kh th v lc th u nm trong dukkha. Gii thot l gii thot khi ci dukkha y, ch khng phi trn kh tm vui mt cch qu tm thng. Dukkha cng c th gi l kh, nu ta hiu ch "kh" khng phi l kh th. V gii thot cng c th c l vui nu nu ta hiu ch vui khng phi l lc th.
24 | V n kh v u i t r o n g o Ph t
Ta ly mt cu chuyn l th d cho d hiu: Hai con g ang ci nhau v vui v kh trong lng. Chng m lun v ci ngon, d ca nhng la ng m ngi ta em ti cho chng n, v cho rng n ng l vui, n thc l kh v.v... nhng chng khng bit rng mt lt na chng s b em i lm tht. Ci vui v ci kh m chng ta ang bn y ch l th "vui kh trong lng", mt th vui kh gi o, khng ng gi l vui kh. V sao? Chng n sp b n tht; gi l "vui, kh" nhng ci mng manh chc lt trong lng th c ngha l g? Vy ci kh m chng phi trnh, khng th ch l ci kh nh nht kia, m l mt ci kh to ln: ci kh b nht trong lng v sp b em lm tht. Ci kh ny cng nh dukkha vy, ngha l bao gm nhng kh th v lc th gi o, nht thi, xy dng trn v thng, v ng. Ci vui chn tht ca hai con g phi tm n, khng th ch l ci vui nh nht trong lng, m l mt ci vui to ln: ci vui c s lng v khi b em lm tht. Ci vui ny cng nh ci vui gii thot vy. Vn kh vui ca con ngi cng th. Nhng kh th v lc th u xy dng trn s vt v thng v ng, cho nn u gi l dukkha. o Pht ch trng phi gii thot dukkha. Gii thot dukkha tc l tm n ci vui hon ton, ci vui khng bao gi s tan bin v v thng, ci vui khc hn nhng lc th mong manh. c mt quan nim nh th v dukkha, by gi ta mi tm dng ch kh thay cho ch dukkha, v xt v ch kh, ch kh gm c nhng ngha v thng v ng, h ngy v h tng i khng, ch kh bao gm c kh th v lc th. Kh (Dukkha) c ba hnh trng sau y: 1. Kh-kh (dukkha - dukkha) 2. Hoi-kh (viparinama - dukka) v 3. Hnh-kh (sankhara - dukkha). Tt c nhng kh th ca kip sng nh sinh, gi, bnh, cht, ght nhau m b gn nhau, yu nhau m b xa nhau, a mun m khng
c toi nguyn..., tm li nhng au kh v th xc v tm linh u c lit vo loi kh-kh (Dukkha = kh th). Nhng cm gic lc th ca i sng khng th no cn mi c, v th u rt v thng. Trc sau, chng cng tan mt. Khi chng tan mt th pht sinh mt kh th. Vy s chuyn bin dit hoi ny, nguyn do ca kh-kh, cng nm trong Dukkha v c lit vo hng hoi kh (Dukkha = bin hoi). Hnh trng th ba l hnh kh, quan h hn nhiu. y, chng ta phi tm hiu th no l mt "chng sinh", mt "c nhn", hay mt "ci ta". Theo o Pht, ci m con ngi gi l "Ci Ta" (le moi) y, vn l s tng hp ca nm un (ng un: les cinq khandhas). Pht dy: "Tm li, ng un l kh" (Sankhittena pancupa danakkhandha dukkha). Cn phi hiu rng: Ng un v kh (Dukkha) khng phi l hai vic khc nhau. Chnh ng un l dukkha vy. Un c ngha l nhng yu t ca sinh t, ngn che chn l. Un th nht l vt cht, gi l sc un (Rupak - khandha). Trong sc un, c bn yu t gi l t i chng v nhng chuyn ha vt do bn yu t y cu thnh. Bn yu t l: - Yu t cng (lments de solidit) - Yu t lu ng (lments de fluidit) - Yu t nng lc (nergie) v - Yu t chuyn ng (mobilit). Trong i tng Trung Hoa, ngi ta thng gi tm l a, thy, ha, phong. Trong nhng chuyn ha vt (drivs) ca t i chng, ta thy c: ng cn (nm cm quan), ng trn (i tng ca nm cm quan y). Tm li, tt c vt cht u nm trong sc un.
Un th hai l cm gic, gi l th un (vedanak - khandha). Th un gm nhng cm gic vui (khoi lc), kh (au kh) v khng vui khng kh (x th), pht sinh do s tip xc gia cm quan v ngoi cnh. Un th ba l tri gic, gi l tng un (sannak - khandha). Tng un l nhng tri gic ca con ngi khi gic quan v thc tip xc ngoi cnh. Un th t l s suy t tc ng ca tm l, gi l hnh un (sankharak - khandha). l nhng hot ng tm l ca con ngi, c th l thin, l c, v c th to nn nghip nhn, nghip qu. V d nh s gin d, s tham mun, s kiu cng, s tin tng, s quyt nh... C tt c 51 "Hnh" nh vy, m duy thc hc gi l "Tm s" (proprits mentales). Un th nm l tc dng nhn bit, tri thc, gi l thc un (vinnanak - khandha). Thc un l tc dng phn bit, hiu bit, chp ng, duy tr nh hng, kinh nghim, v duy tr sinh mng. Gii ngha v ng un nh th l gii ngha mt cch rt s lc. Vy th ci "Ta" c cu to nn do nm "un" y. Nm un u v thng, chuyn bin, sinh dit bin di trong tng giy pht. Vn vt ni tip nhau sinh dit, khng c thc th (substantiatit). Vy khng c g ng gi l "Ta" trng ti v bt bin c. Ai cng phi cng nhn rng trong nm un sc, th, tng, hnh v thc khng c un no gi c l "Ta" c. Nhng khi nm un y, gm c hai phn vt cht (sc php) v tinh thn (tm php) - tng quan, tng duyn, tc ng v ha hp ln nhau thnh nh mt c th sinh l tm l, ta lin c tng v mt ci "TA" trng tn bt bin y chng qua ch l mt s m lm c chp m Duy thc hc gi l "Ng si" v "Ng kin". Nm un kia chnh l bn thn ca Dukkha, ca kh, v y, ng un c gi l hnh kh (Dukkha = ng un v ng).
Li gii thch v kh ny chng khc g li bin gii v gio l v thng v ng. L v thng v ng l mt l rt thc, ng vi nhng xt nghim ca mi ngi. Khng phi v thy vn vt l v thng v ng m tt c nhng ngi Pht t u sinh ra bun ru chn nn. Tri li. Mt Pht t c c nhn thc v chng nghim c l v thng v ng, l mt ngi sung sng nht i. Ngi y s nhn cuc i vi i mt bnh tnh, an lc. S thnh hoi, sinh dit ca vn vt khng lay chuyn c tm hn ngi, khng lm cho ngi phi au kh, lo lng, bn chn, bn khon, thc mc. c Pht v cc v t chng ng thng c mt nt mt trm tnh, ti vui, an lc. N ci bt dit ca cc pho tng ngy xa ni ln c nhng ci vui an nhin gii thot y. Trn phng din nhn sinh, o Pht khng dy ngi ch ri b kh th m i tm lc th, nht l th lc th do dc vng gy nn. Cng khng phi o Pht ch trng rng lc th cng ch l kh th. o Pht ch dy con ngi dit tr nhng nguyn nhn gy nn kh th. Nhng khoi lc dc vng cng l nguyn nhn gy nn kh th. Dit dc vng, thm t bi lm vi bt au kh ca kip sng. Nhng mc ch cao c ca o Pht phi l c gii thot, ngha l chng nghim c l v thng v ng, thot ra ngoi nhng rng buc v lung lc ca s vt ang thnh hoi bin d v nhn nhng thnh hoi y vi mt tm trng an lc, hn nhin.
Vn gii thot trong o Pht

Gii thot ngha l ci m nhng dy rng buc mnh vo mt hon cnh au kh nghch . Nit Bn (Nirvana) ca o Pht khng phi l mt ci thin ng nh nhiu ngi lm tng. Ngi ta thng cho rng tu hc l ct c gii thot khi cuc i ny, v khi cht, c a vo mt th gii p , y nhng lc th, khng s mt kh au no xm chim. Th gii p y gi l Cc Lc, hoc l Nit Bn. Tht khng c g lm lc hn na. o Pht ch trng vn vt v thng v v ng v v th, khng bao gi cng nhn c mt s tn ti bt bin ca mt th gii, d th gii y l th gii Cc Lc. Cuc sng l g? L mt ging bin chuyn. V c bin chuyn nn mi c sinh dit thnh hoi: m c sinh dit thnh hoi tc l c thi gian. nim v thi gian khng th no tch bit khi nim bin chuyn: nu khng c bin chuyn, khng c thi gian, th s khng c s sng. Ta th tng tng thi gian ngng hn li, vn vt im lm, bt bin, bt ng... Khng th no c s sng c. S tn ti im lm ny l mt ci cht hon ton. Gi s Nit Bn l mt cuc sng i na, th cuc sng ny hn cng khng phi l mt cuc sng hnh phc, v l mt cuc sng, tt nhin phi l mt dng bin chuyn, m c bin chuyn l c thnh hoi, c sinh dit, c au kh. Nu Nit Bn khng phi l mt cnh gii, mt cuc sng, th l g? V vn ny, lm nh hc gi nghin cu cha n ni n chn, vi kt lun rng Nit Bn l mt trng thi dit hoi, h v. Ni nh th, tuy h t ra hiu Nit Bn khng phi l mt cnh gii Cc Lc, nhng h cng li t ra rng h cha hiu Nit Bn l g. Bo Nit Bn l dit hoi, h v, li bo rng Nit Bn l mt "trng thi" (tat) th c nghe c khng? "Trng thi" l g? Tm cho l tnh
29 | V n g i i t h o t t r o n g o P ht
trng i. Nhng tnh trng ca ci g? C phi l ca mt c vt no khng? Nu th ci trng thi ny cng lun lun chuyn bin, v khng c c vt no m khng chuyn bin. Cn nu l s dit hoi, s h v, th lm g c trng thi m gi l trng thi dit hoi, h v. Cho nn bo rng Nit Bn l mt trng thi th khng ng. Ch Nit Bn vn l do ting phn Nirvana, c th dch l dit , l gii thot. Cn c mt cu gii thch khi hiu lm. Dit khng c ngha l mt s tiu dit hon ton thnh h v nh cc hc gi Ty Phng lm tng. Dit y c ngha l s chm dt ca dng nhn qu nghip bo. c ngha l qua khi dng m m ln b gic ng gii thot. o Pht ch trng rng s sng ca mt chng sinh l mt dng bin chuyn lin tc theo nhn qu tip ni ca ng un. ng c ca dng sng y l ham mun, l dc vng. Cn ham mun, cn dc vng, l cn s sng, cn lun hi sinh t, cng nh cn du cn bc th n cn chy vy. Khi dc vng tiu dit, dng bin chuyn ca ng un s dng li v ht sinh dit. Lc by gi Nit Bn hin hin. Nit Bn l s hin hin ca bn th sng sut mu nhim, hoc ni cho khc hn, l s th nhp vo bn th v bin trong sng ca mt chng sinh gii thot. Nit Bn c hai th: Nit Bn Hu D Y v Nit Bn V D Y. Mt chng sinh c gii thot, song cn thn mng v cn hon cnh tn ti: sinh hot vi thn mng y v hon cnh y m vn an nhin, gii thot, vn khng b s vt lung lc, ko li theo lo s au bun. Nh th l Nit Bn Hu D Y. Khi thn mng v hon cnh ht tn ti, th s th nhp bn th c thc hin: y l V D Y Nit Bn, khng c sinh t, khng c kh au, v V D Y Nit Bn khng phi l mt cuc sng c sinh dit. V D Y Nit Bn l bn th thng cn bt sinh bt dit ca vn loi hu tnh v v tnh, khng th dng ngn ng hnh dung, tr thc quan nim. Tuy nhin t Nit Bn V D Y c th hin ra diu dng mu nhim. Ha thn ca cc c Pht, cc v B Tt u l nhng bin hin "ty duyn" ca cc bc gii thot an tr trong V D Y Nit Bn. qu v
Pht, c hai loi tr tu: mt loi l V Phn Bit Tr, cng vi bn th chn nh an tr, khng phn bit i tng v ch th; mt loi l Sai Bit Tr c kh nng nhn thc cc hin bin nhim mu ca bn th thng tr, tc l th gii hin tng. Nhn thc nh th ha , hon thnh bn nguyn sanh. Th gii hin tng l th gii diu dng bin ha ca th gii bn th. Nhng v v minh che lp, chng sinh nhn th gii y nh mt th gii kh au, en ti, v em c nghip ca mnh ha hp vo , hoc ni khc hn, v c mt nhn thc sai lc lm lp phn ch quan en ti. Mang mt cp knh c nghip, chng sinh nhn th gii hin tng mu nhim kia thnh mt th gii au thng v vi c nghip mnh, ln ln trong th gii au thng rt ch quan y. Cc v chng ng xa tng ca ngi trng nc mun hoa l nhng biu hin ca bn th, l v h lt b c cp knh v minh , v kinh Php Hoa cng dy rng chim ku hoa n l hin tng mu nhim ca bn th, ca "php thn" bt dit: Ch php tng bn lai, Thng t tch dit tng. Xun o bch hoa khai, Hong oanh liu thng Dch: Cc hin tng xa nay, Bn tnh thng vng lng. Xun n trm hoa mng, Oanh vng ca liu thm. Vy bn th ca cc hin tng vn l chn nh sng sut, khng sinh dit, l Nit Bn. Vy Nit Bn l qua b bn kia, l gii thot, l chm dt sinh t. Nhng ch l chm dt s sinh t m ch th sinh t l b ng. Mt chng sinh gii thot, c Nit Bn, c th an nhin sinh hot trong sinh t m vn khng thy c sinh t, kh au, vn c
trong tay mt kh nng mu nhim, t do sinh dit, t do an tr, t do Nit Bn. Kh nng y, o Pht gi l kh nng ty duyn ha , l kh nng "t ti", mt trong bn c ca Nit Bn: Thng, Lc, Ng, Tnh. T Ti l ng vy. y cng cn gii thch ch Pht. Pht l g? Pht l mt bc c kh nng vin mn c th gic ng cho mnh v cho ngi. Cc v B Tt cng c kh nng y nhng cha c vin mn nh Pht, nn cha c th gi l "gic hnh vin mn". Pht l mt ha hin vin mn nht, tt p nht, v xng ng nht cho bn th sng sut. V l mt ha hin, mt biu hin, nn "cc c Pht", u l nhng ha thn ca Pht, ch cha hn l Pht. Ha thn (nh c nhn c Thch Ca) th c sinh c dit, ch php thn, tc l Pht, th lun lun bt dit bt sinh. Cng nh cc lp sng c ln c xung, c thnh c hoi, ch bn th ca cc lp sng l nc th chng ln xung, thnh v bao gi. Vy mt chng sinh thnh Pht tc l th nhp vo bn th v bin, hon ton sng sut. V t bn th sng sut y, t Nit Bn y, c th hon ton t do t ti ha thn, sinh hot, tri ni trong s sinh t bin hoi ca th gii hin tng m vn an nghin gii thot, khng bao gi b li cun theo nghip lc nh v lng chng sinh. n y, ta mi hiu c cu kinh mu nhim ny m mi ngi u truyn tng "Nit Bn tc l sinh t, sinh t tc l Nit Bn". Qu thc, Nit Bn khng tn ti ngoi sinh t, v chnh trong sinh t, cc c Pht tm thy Nit Bn. chm dt bi ny, ta hy c on thm thy sau y trong kinh Phm Vng: "Chn tng ca mi hin tng l bt sinh bt dit, khng thng cng khng on, khng sinh t, khng Nit Bn. K ngu si s h khng m mun i trn th d b h khng m chy cng khng th no thot c h khng. K i tm h khng d c chy khp ng
ty nam bc cng khng tm thy h khng. Nhng k y ch bit ci Danh ca h khng m khng phn bit c ci Thc ca h khng. Nay c k mun tm Nit Bn, thng qua li trong Nit Bn m khng bit l Nit Bn, ch thy ton l sinh t phin no: k y ch bit ci Danh ca Nit Bn m khng bit ci Thc ca Nit Bn vy". Cho nn, ta khng th bo Nit Bn c ngoi sinh t cng khng th bo rng gii thot tc l la b i hin ti. Chnh trong hin ti, con ngi phi tm ra Nit Bn: con ngi vn c th gii thot m khng ri th gian sinh dit.
Vn tm vt trong o Pht
o Pht ch trng nht nguyn hay a nguyn, duy tm hay duy vt? ng ngoi o Pht th "vng tng" rng o Pht l nht nguyn, l a nguyn, l duy tm hoc l duy vt. Nhng bc vo trong o Pht, trong rng gio l quan st, ngi ta s thy mt hin tng k l. L khi ng v hng ny, ngi ta thy o Pht ch trng nht nguyn, nhng khi ng qua hng kia, li thy r rng o Pht ch trng a nguyn. Ri ng trn ming t ny, ngi ta thy o Pht ch trng duy tm, nhng ng sang ming t khc, th r rng l o Pht ch trng duy vt. Qu tht l mt s k l. K nng tnh nghe nh th s bc mnh v s cho l mt li ch trng ba phi. Nhng khng. ng v phng din trit hc, o Pht c nhng h thng l thuyt rt phong ph, m tt c u i n mt s nht tr v cng hon m. Nhiu ngi nghe cu kinh "tam gii duy tm, vn php duy thc" lin ch ngay o Pht m bo rng: y y, o Pht duy tm r rng, cn chi ci g na. Thc ra, o Pht c chi ci u. o Pht ch ging gii rng ch Tm ca o Pht khng phi nh ch Tm ca th gian, ca trit hc. Pht hc l mt mn Tm hc. Nhng tm y khng phi l linh hn, l tt c nhng hin tng tm l, v "tm hc" ca o Pht rt khc xa "tm l hc" ca trit hc vy. Cng c k thy o Pht ch trng bc b thuyt linh hn tn ti c lp (im ny c th lm nhiu bn git mnh), khng cng nhn to ha, th li ch vo o Pht m bo rng: y y, o Pht duy vt r rng, cn chi ci g na. Thc ra, o Pht c chi ci u. o Pht ch ging gii rng ci m ngi ta gi l linh hn y, o Pht gi v thc, v khi xc thn tiu hoi, v thc y khng cn tc dng na, ngha l khng sinh hot nh mt hn ma bng qu nh gii t hc hiu lm.
34 | V n t m v t t r o n g o Ph t
Ch ngha duy vt l mt ch ngha cho rng thc ti ch l vt cht. V tr, nhn loi v sinh vt u l vt cht, ni mt cch tinh vi hn, u c mt nn tng chung l vt cht. C n phn tinh ba nht ca loi ng vt l t tng, l cm tnh cng u do nn tng vt cht m c. Nhng t tng v tnh cm y khng th pht hin nu khng c vt cht. Tinh thn cng l sn phm thng hng ca vt cht, duy c tinh t hn nhng sn phm khc nh ng, nh mt, nh sinh t, nh thn kinh h... m thi. Ngi ch trng duy vt thng l lun rng: ch no khng c vt cht th khng th c tinh thn, do tinh thn l do vt cht m c, tinh thn l mt thuc tnh ca vt cht. Ta khng cn phi mt th gi bc b ci quan nim nng cn v thin lch ny trong khi mi ngi thy ci v l ca n ri. Tuy nhin cng cn ni rng duy vt lun ch ch trng n phn ngoi gii, xao lng hn phn ni gii phong ph su xa m y nh khoa hc ch c th ri vo nhng tia sng ngn ngi nht. M d ngi duy vt c n ni gii i na th vn xem ni gii nh mt i tng tm thng nh bao nhiu i tng vt cht khc, d nh duy vt cho n l "mt hnh thc tinh t nht ca vt cht". Tinh thn t i tng ha l mt vic kh lm, m tinh thn t cho mnh l thuc tnh ca vt cht li l chuyn kh nghe. i thu no li c mt th thuc tnh k qui c th "bit" mnh l thuc tnh ca vt cht! Cn bo rng "ch no khng c vt cht th khng c linh hn" cng tht l lng. Lm nh tai mt ngi c th "thy" c th tinh thn tn ti c lp vy. Tai mt ta ch nhn c s hin hu ca tinh thn nh nhng du hiu vt cht. Tinh thn vn hin hu, nhng ta khng nhn c s hin hu nu ta khng nh mt vi du hiu vt cht, cng nh lc no cng c ln sng in, v nhng m thanh ch trn cc ln sng in y, nhng ta ch nhn c s hin hu ca cc m thanh c ch trn cc ln sng kia nu ta c mt chic my thu thanh.
Vy th nh duy vt ng bt ta i tm tinh thn ch khng c vt cht. Nhng ni th ni th thi, ch o Pht cng khng nhn rng c th c ci "hiu bit" (ci m th gian gi l ci hn) tn ti ngoi xc thn loi ng vt. Lt na ta s hiu im ny. Ch ngha duy tm ch trng ngc li rng vt cht khng phi thc c, vt cht khng tn ti ngoi thc ch quan ca con ngi. Ch c thc ch quan l thc ti, cn bao nhiu ci khc u l sn phm ca thc ch quan, u l nhng biu tng ca thc, gi tc l nhng " tng". Duy tm lun ch trng ngoi tm l ca mnh khng cn g c; v tr, th gii, nhng ngi khc v chnh tm ca nhng ngi khc cng khng thc ti. Ngi duy tm cng nh nhng ngi duy vt c tnh ph nhn mt mt ca s thc; ngi duy tm c tnh l ng khng nhn nhng nh hng v nhng tc ng ca vt cht ca sinh l trn t tng v tm l ca mnh. Nhng loi hu tnh sng xung quanh ta cng c nhng cm tnh, nhng t tng, ni tm li, mt tm l ch quan ca h. Trong sinh hot thng nht ai khng nhn r iu . Ta khng th ch cng nhn c s tn ti ca tm ring ta. o Pht khng vng vo duy tm, khng vng vo duy vt, nhng cng khng phi mt nh nguyn thuyt. Duy thc hc o Pht ch trng rng ng un tc l ton th nhng hin tng vt l, tm l (sc, th, tng, hnh, thc), u l nhng th pht hin ca "chng t" tim li trong A Li Gia Thc (Alaya - vinnana) m thi. Nhng hin tng tinh thn hay vt cht (sc php hay tm php) u l ng v th hin pht. Khi cha hin pht, chng ng v th tim tng. ng v th tim tng, chng gi l "chng t" (danh t ca duy thc hc). ng v th hin pht chng gi l hin hnh. Chng t sinh hin hnh, hin hnh tr v chng t, chng t l hin hnh, hin hnh l chng t, s pht hin ny c tip din khng ngng.
im ny i hi chng ta nhiu kin thc v duy tm hc. y chng ta ch lc qua i cng. Chng t l mt th "nng lc" lm bn cht cho tt c mi hin tng tm l v vt l, ngha l cho mi hin hnh. M ton th chng t nm gn trong A Li Gia Thc, hoc ni mt cch khc, ton th chng t l A Li Gia Thc. Vy A Li Gia Thc l cn bn cho mi hin tng tm v vt . Mi hin tng (tm l hay vt l cng vy) khi tn hoi th tr v chng t ri pht sinh hin hnh khc. Ni th cho d hiu, k thc v mi hin hnh sinh dit trong tng giy pht, nn hin hnh lun lun tr v chng t v chng t lun lun tr v hin hnh. S lin tc mau chng qu n ni ta khng nhn ra kp thi. Cc hin hnh sinh khi cch no? Sinh khi theo lut tng quan tng duyn (loi dinterdpendance). V d: thc, l tr, tnh cm sinh khi nh nng vo cc hin tng sinh l vt l. Nng vo c pht sinh m thi, ch khng phi cc hin tng sinh l vt l "sinh ra" cc hin tng tm l. Hiu nh th, ta khng cn cho tm sinh l, hay vt sinh tm na. Chng nng vo nhau m tng thn tng thnh, v do chng t A Li Gia. Chng t l "thn nhn duyn" ngha l nhng nhn chnh, cn cc hin tng gip chng pht sinh th gi l "tng thng duyn" ngha l cc iu kin thun li gip cho s pht sinh y. Nguyn nhn chnh ca mi hin tng, nh th, tc l chng t. Nhng gi l nguyn nhn cng khng ng hn; phi gi l bn cht. Vy chng t trong duy thc hc c xem nh l mt th "nng lc" lm nn tng cho c hai loi hin tng tm v vt. Tt c chng t, hin hnh gom gp chung li gi l A Li Gia. Sau khi thn xc tiu hoi, thiu iu kin "hin hnh", cc hin tng tm l tr v tim thc ni A Li Gia. Nh th, khng c mt linh hn tn ti ngoi th xc. Ci tc dng tinh thn kia, s hiu bit phn bit yu ght kia khng hin hnh na, th sao gi l c linh hn c. Tuy nhin A Li Gia Thc s bin chuyn, chn mui, em
tt c nng lc chng t m pht hin ra mt th gii mi, mt hon cnh mi, mt sinh mnh mi. Nghe ni th, c ngi s cho rng o Pht ri vo duy tm. Nhng khng, khng c mt A Li Gia tn ti c lp. M c nhiu A Li Gia ca nhiu chng sinh. A Li Gia ny tn nh s hin tn ca A Li Gia khc, v cc A Li Gia khc cng tn ti nh A Li Gia ny. Tt c u vng theo lut tng quan tng duyn mu nhim. thc ch quan ca ta nm gn trong A Li Gia ta. Th gii khch quan tn ti ngoi thc y, nhng khng phi ch l mt th gii hin hnh ca ring A Li Gia ta, m l mt th gii hin hnh do v s A Li Gia cng ng kin to. im ny ta s thy r rng trong gio l t bin cng bin ca duy nghip lun. Ch khi no A Li Gia trong sch, sng sut do cng phu tinh luyn m tr thnh i Vin Cnh Tr, n mi tch ri ra khi s cng ng y v th nhp v bin Bn Th v cng rng ln thanh tnh v sng sut.
Vn linh hn trong o Pht

o l lun hi thng c ngi ta hiu mt cch nng cn. Hu ht mi ngi khi nghe hai ting Lun Hi u ngh n mt s tip ni sinh hot trong nhiu xc thn ca mt chic linh hn c nh. Ngi ta ngh rng khi cht, linh hn s ri khi xc thn i vt v vt vng trong h khng, i nhp vo mt xc thn mi sinh, hoc l xung m ph chu cc hnh trc khi i u thai lm thn ngi hay thn tru nga ... Thc ra, o Pht ch trng rng sau khi con ngi cht, khng c ci g thot ra ngoi xc thn ri nhp vo mt xc thn khc c. Nh chng ta thy trong bi trc, o Pht dy rng sinh mng l s cu hp lin tc ca ng un, tc l nhng yu t sinh l, tm l (sc, th, tng, hnh, thc). Sc un l phn vt cht. Th un (sensations), tng un (perceptions), hnh un (formationss mentales) v thc un (conscience) l phn tinh thn. Nhng tc dng tinh thn ny ch c th "hin hnh" c khi c cn c pht sinh. Cn c pht sinh l phn th xc, sinh l; cng v th m th xc c gi l thn cn. Nu thn cn thiu hoi, cc tc dng tm l kia khng hin hnh na m tr li th tim phc, ngha l tr thnh chng t. Nu cn thn l mt cu hp ca t i chng, lun lun chuyn bin, th nhng tc dng tinh thn kia cng hp thnh mt dng lin tc bin ng khng ngng. Con ngi ca ta i mi tng giy pht; thn xc trong gi pht trc. Dng tm l kia cng vy, lun lun bin ng. Mi pht, c nhng cm gic mi, nhng t tng mi, n thay cho nhng cm gic v nhng t tng c ang phai dn, hoc ang np su vo k c - ang li v tim th chng t V lun lun bin chuyn, nn dng tm l y khng phi l mt c th ng nht, vnh cu, do , khng th gi l mt bn ng c. Ci m ngi ta cho l linh hn phi l mt bn ng ng nht, bt bin, lm ch th cho sinh mng. y, o Pht ch trng khng c bn ng, ngha l khng c linh hn: nhng tc dng tm l ca con ngi
39 | V n l in h h n t r o n g o P h t
vn ch l nhng tc dng tm l. Chng pht hin v hot ng khi c iu kin (thn cn sinh hot) v tr v trng thi chng t tim phc khi cc iu kin kia tan r (thn cn tiu hoi). Nhiu ngi qu quyt rng np sau cc hin tng sinh l vt l lun lun bin chuyn kia, phi c mt yu t bt bin. Chnh yu t l linh hn, v chnh linh hn t nhn mnh l mt bn ng. Nu khng c linh hn th lm sao gii ngha c ci tnh cht ng nht n tn ti qua mi bin chuyn, tnh cht ng nht m mi ngi u cm thy t thn mnh hoc bn thn mt ngi khc. Nhng xt k, tnh cht ng nht y chng cn i hi s hin hu ca mt bn ng, mt linh hn no c. Nm ngoi, ti c mua mt chic gh g ngi. Nm nay, ci gh y c i nhiu, thay i nhiu, v n gy mt mt ci chn v trc mt lp vy ngoi. Tuy nhin ti vn bit rng ci gh y chnh l ci gh m ti mua nm ngoi. Vy th do u m ti nhn ra c tnh cht ng nht ca ci gh trong "lch trnh bin chuyn" ca n? Phi chng v ci gh kia c cha ng mt "yu t bt bin", mt linh hn? Nu th ci "yu t bt bin" y ca ci gh mi c gi l g? Chng l gi l linh hn ca ci gh, hay l bn ng ca ci gh ? Cho nn, khng c yu t no bt bin, ngha l khng c linh hn, khng c bn ng. Ch c nhng hin tng vt l v tm l chuyn bin. Vy th nh u m ta cm thy tnh cht ng nht ca mt vt? Theo Pht Hc s d qua s chuyn bin ta vn cm thy c mt ci g ng nht l v ta c mt vng tng. Th vng tng do gi tng lin tc gy nn. Cc hin tng lun lun bin dit v sinh thnh, t chng t tr nn hin hnh, t hin hnh quay v chng t. S bin dit sinh thnh y xy ra mau chng qu n ni ta khng nhn thy kp v ta tng c mt tnh cch ng nht ca c vt qua thi gian bin chuyn. Cng
nh khi ta quay mt m la thnh vng trn, ta thy c mt "vng trn la" tn ti, k thc vng trn y ch l mt gi tng lin tc, cu hp nn do nhng m la lun lun i mi. Gi l nhng m la lun lun i mi v to nn vng trn khng phi ch l mt m la m l v s m la. m la sau v chy trn mt cht ci khc nn khng phi l m la trc na. Nh th m la pha trn vng trn khng phi l m la pha di vng trn. Tuy vy, m la sau cng khng phi l mt m la khc hn m la trc. V nu khng c m la trc th cng s khng c m la sau. m la trc lm nhn cho m la sau. Dy lin tc gy cho ta vng tng v tnh cch ng nht. hiu r, ta nn c on ny trong kinh "Di Lan vn o" (les Questions du Milinda): - Ny i Vng! Nu c ngi thp mt ngn n ln, ngn n c th chy sut m c khng? - Bch Ngi, ngn n c th chy n sng. - Vy ngn la n lc canh mt c phi chnh l ngn la n lc canh hai khng? - Bch Ngi, Khng. - Ngn la lc canh hai vi ngn la lc canh ba c phi l mt khng? - Bch Ngi, cng khng phi. - Vy th canh mt c mt cy n, canh hai c mt cy n khc, v canh ba c mt cy n khc na chng? - Bch Ngi, khng. nh sng sut m ch do mt cy n m ta ra thi. - i Vng! S lin tc ca mt ngi hay mt vt cng vy. Con ngi ca pht ny sinh, th con ngi ca pht trc dit, dng lin tc khng ngng. Con ngi pht sau khng phi l
"mt" vi con ngi pht trc, nhng cng khng phi l "khc" vi con ngi pht trc. Nh th, con ngi lin tc mi cho n giai on cui cng ca thc bn ng. Ta c th tm v xc thn ta vi cy n, bc, du; v tinh thn ta vi ngn la n, c hai u bin chuyn khng dng, khng phi "ng nht" m cng khng phi "sai d" (phi nht phi d). Bn thn ta (gm c tinh thn ln vt cht) khng phi l mt c th ng nht bt bin, m l mt dng lin tc thng bin. Chnh ci gi tng "mt dng lin tc' y gy cho ta nim v tnh cch ng nht ca mi vt v ca chnh bn thn ta. Nu khng c mt bn ng bt bin, mt linh hn th ci g i lun hi, ci g i u thai, ci g lm ch th cho dng sinh t? Cu hi y l mt thc mc ln lao cho nhiu ngi. Chng ta thng thy trong kinh Pht c nhng cu chuyn lun hi nhn qu m trong , mt ngi cht thnh Ba La Ni c th u thai thnh mt con vt thnh Ca T La...Vy ci g thot khi xc thn ngi kia i n thnh Ca T La nhp vo xc con vt n? Lm sao ci cht ca mt sinh vt li c ni tip vi ci sanh ca mt sinh vt khc? Ta thy rng o Pht khng cng nhn linh hn, v do khng nhn rng c linh hn di chuyn. o Pht ch ch trng nhn qu (Patica Samuppada): mt hu qu no pht sinh cng phi c nhng nguyn do tin hu. Cn dc vng, cn ham mun th vn cn s sng. Trong thi gian dc vng cn tn ti, cc chng t trong A Li Gia phn nhiu cn l hu lu, ngha l cn khuynh hng pht hin sinh t. Nu sau khi i sng chm t m dc vng u tiu dit ht, v minh khng cn hin hu v cc chng t tr thnh v lu. A Li Gia tr v th nhp vi bn th sng sut, th dng sinh mng khng cn tip din na. Nhng nu dc vng vn cn, th A Li Gia cn nm trong trng thi nhim, cha c th gii thot lun hi c. Do , dng sinh mnh phi c tip ni.
Trong cun "The Dhamma of Buddha", i c Jagdish Kasyapa c vit mt on i nh sau v vn lun hi" Ai cng bit trn gic trm nm (La guerre de Cent ans) gia Php v Anh. Gi l trn trm nm, ngha l c nhiu trn gic ni tip nhau trong vng mt trm nm, ch khng phi ch l mt trn ko di trong mt trm nm. Cc trn gic nh kia xy ra nhng thi gian khc nhau nhng a im khc nhau, v vi nhng chin binh chin c lun lun i mi. Nhng sao tt c cc trn nh y li c gm li trong mt nim "trn gic trm nm"? Ti sao nh mt vi trn ri ngi ta khng thi i, c tip tc nh thm nhiu trn khc? C phi l v do tng th nghch gia hai nc ang cn khng? Vy " tng th nghch" kia l nguyn do cho cuc chin tranh v cho s tip ni lin tc ca cc trn nh. Cn tng y th cc trn nh vn cn tip din. Cng nh th, cn dc vng th cn phi tip tc sinh t, vi mt thn cn mi, mt hon cnh mi, mt th gii mi. Mt t sng y xut hin. V u? V mt sc y ng kia. t sng ny ln ri xung, v khi xung, to thnh mt sc y mi. Do sc y ny m ng xa kia pht sinh mt t sng khc: chnh t sng khc y l kt qu ca t sng ny, tip ni do t sng ny vy. Giai on sinh mnh trc to nghip nhn m lm sinh t cho giai on sinh mnh sau; giai on sinh mnh sau to nghip nhn cho giai on sinh mnh sau na, v c nh th mi. Tt c nhng nghip nhn ca ta v ngn ng, ngh, hnh vi, cng tt c nhng nh tng, cm gic u tr v tim phc trong A Li Gia ca ta, khng h mt i u c. Chng to thnh mt ng lc, gi l "nghip lc", y chng ta vo mt giai on sinh mnh mi, mt kip sng mi. Vn lun hi trong o Pht l mt vn su xa, cu phi tm hiu lu di. Bi ny ch c th gi c mt vi nim cn bn c gi c th ph b nhng thnh kin t xa v lun hi m thi vy.
Vn nguyn nhn u tin trong o Pht

Vn nguyn nhn u tin l mt vn thng lm cho con ngi ta thc mc nht. Mi khi ngc mt nhn v tr, con ngi thng bn khon t hi: "V tr do u m c? Nguyn nhn u tin ca vn vt l g?". Cu hi ny c t ra t bao gi m n nay vn khng c c mt cu tr li no tha ng. Bao nhiu tr c tng thc mc, bn khon au kh v n. Gi m cu hi kia c gii p, c l con ngi s sung sng lm, l d "bui mai nghe m bui chiu cht" cng ly lm tha mn vy. Cng bi v ni kh au thc mc y ca loi ngi m cc thn gio ra i. Mi thn gio ch trng mt v thn linh ti cao ti i to lp nn tri t v mun vt. l Brahma, l Allah, l Jhovah, l Thng , l Cha Tri... Bn th ca cc v cha t y, loi ngi khng th hiu thu c. Quyn php to lp, cu vt v trng pht ca cc v y, tr c loi ngi khng th kim sot c. V cc v y, ngi ta khng th dng l tr suy lun, ch c th em mt lng Tin tha nhn m thi. Lng Tin y chnh l mt s v v an i, mt "liu thuc t" con ngi c th lm du li tr no ang b cng thng, ang b kh au v cu hi trn kia m thi. a ra mt "ng" to ha gii quyt vn nguyn lai ca v tr, thc ra, cng gin d v d dng lm. Nhng khng phi l mt li gii p hp l. Nhng k khng c c Tin th khng bao gi c th c an i mt cch qu d dng nh vy. H vn c th bn khon, in di, kh s v cu hi c nghit kia. Cng nhn mt ng to ha, tc l chn ng s hiu bit ca con ngi li. Ngi xa, khi trng thy nhng hin tng k b ca v tr, cng c mong c mt li gii p c th lm tha mn h. H khng th ct ngha c cc hin tng y mt cch khoa hc,
44 | V n ng u y n nh n u t i n t r o n g o Ph t
cho nn cu cu n nhng lc lng siu nhin, thn b. Gi thi l bi thn gi i qua. Nc ngp l bi thn thy gin d. Nu khoa hc m chp nhn li tr li th lm sao khoa hc c th tin ln m ct ngha bng thuyt nhn duyn sinh rng gi l kt qa ca s chuyn ng khng kh, rng lt l do nc ngun chy v qu nhiu? Tt c nhng gii p c tnh cch m tn nh th u l nhng tr lc ln lao ngn cn bc tin ca tr thc nhn loi. Khi cng nhn rng ng to ha sinh ra mun vt, khng ai cn c th t hi rng nguyn do no to ra ng to ha v ng to ha nng vo u c pht sinh. Nh th, chnh nim v nguyn nhn u tin s lm cho s tm hiu ca ta b chn ng hon ton, khng th tin thm mt bc no na. o Pht ch trng khng c nguyn nhn u tin. nim v nguyn nhn u tin l mt "vng tng in o" do s c chp m lm ca chng sinh m c. Nu hiu c gio l o Pht, ta s thy cu hi "nguyn nhn u tin l g?" l mt cu hi ng ngn, bun ci, khng ng lm cho chng ta thc mc. Trong nhng bi trc, chng ta thy rng, theo o Pht; cc hin tng v tr lun lun bin chuyn v sinh dit, khng lc no dng ngh. S sinh dit ca nhng hin tng y c th hin trn ng li nhn duyn (paticca samuppada). Mt hin tng pht sinh, khng nhng ch do mt "nhn" tin hu, m cn l do v s cc "duyn" (iu kin gip cho s pht sinh) khc. Cc duyn ny cng khng phi t nhin m c. Chng cng l mt "qu" do v s "duyn" khc to nn. Nh th, "mt" hin tng c lin quan (d gn d xa) vi "tt c" cc hin tng ca v tr. Ni "hin tng" y tc l ni mt "dng hin tng". Bi v khi ni n mt hin tng, ta thng ngh n c lch trnh pht sinh, trng thnh, h hoi, v tan r (thnh, tr, hoi, khng) ca hin tng y. C thnh, tr, hoi, khng tc l c chuyn bin, m c chuyn bin th c nhin n khng phi l "mt" hin tng ng nht bt bin. "N" l mt "dng hin tng", bi v "n" ca pht sau
khng phi "n" ca pht trc. Vi li, trc khi "n" (dng hin tng) pht hin, ta bo rng cha c "n". K thc, "n" c mun ngn nhn duyn tin hu ri, s d ta khng nhn c "n" l v ta khng thy c "n" bng cp mt thin cn m thi. Bn ti c "rp" mt ci xe p Saigon t nm 1945 ti hiu DurFord, gi 400. Ci xe y c dn, h dn, bn ti thay my lp, no ning, no lp, no v, no tm. Bn ti li thay c tay li, v va ri, gy khung xe, bn ti ling vo x h, khng dng na. Bn ti ch n m bo ti: " l chic xe ti mua Saigon nm 1945 gi 400. y" Bn ti khng thc c s thay i ca chic xe kia v vn mt mc "ng nht" ci xe nm nay vi ci xe trc y 12 nm. L ra, trong "qu trnh" bin chuyn ca chic xe, bn ti phi thy chic xe hm sau khc vi chic xe hm trc, v hn th na, chic xe pht sau khc vi chic xe pht trc... T hn na l bn ti cho rng chic xe ch "c" t khi bn ti mua v "ht c" t khi n gy khung. Bn ti khng bit rng chic xe "c" t trc khi bn ti mua, v hn na, "c" t v th, trong cc nhn v duyn ca n. Bn ti li cng khng bit rng ci xe vn "c" sau khi n gy khung, h hoi nm sau x h. N nm , nm mi bin chuyn, tip tc dng ng lu nhn qu ca n, tng quan v tng duyn vi vn vt khc. Con ca bn ti s tho mt ci chung lp vo xe n, bit u. Chu ca bn ti s tho mt ci tm mi nhn, lm chic di ng sch, bit u. V bit u ng st cn li y s "lun hi" vo trong mt dng c khc bng kim kh... Bn ti chp rng ch c mt ci xe ng nht bt bin, m k thc, ch c mt hin tng "xe" lun lun chuyn bin. l "vng tng th nht. Bn ti, v ci thc v li, ch ct xn mt giai on ca thc ti m cho rng "c", v cho tt c nhng giai on trc v giai on sau u l "khng". Ci quan nim v c v khng sai lc y l mt "vng tng" th hai.
Hai th vng tng kia phn chiu mt nhn thc sai lm chung cho tt c mi ngi. Mun vn hin tng c bin chuyn, v th c sinh dit thnh hoi, nn ta cm thy ci c v ci khng ca vn vt. Quan nim v c v khng ca chng ta hon ton do s sinh dit ca ngn mun hin tng m c. K thc, mun ngn hin tng ch k tip nhau m pht hin theo lut tng quan tng duyn, ci c v ci khng ca chng ch l gi tng do tr c "vng tng" ca ta to ra m thi. Khng c g thm vo, cng khng c g bt i. "Rien ne se cre, rien ne se perd" cu ni ny tht l ch l. Vy th c v khng ch l nhng gi tng ca cc hin tng sinh dit. Tr c ta nhn "c", l khi no ta thy c mt hin tng do nhn duyn cu hp; tr c ta nhn "khng" khi ta thy hin tng y theo nhn duyn m tan r. Ci "c, khng" ca ta quan nim, l ci c, khng ca cc t sng, ch khng phi ca nc. Mun ngn t sng thp, cao, ln, b, ua nhau thnh, hoi, c, khng; cn nc (bn th ca mun ngn t sng y) vn khng bao gi chu lut c, khng, thnh, hoi ca cc t sng vn l hin ca mnh. V mi t sng, ta c th phn bit u ui, mt cn, to nh. Nhng danh t ny ch ni cho sinh dit ca cc ln sng, khng th gn vo cho nc. V cc hin tng, ta phn bit c th, c chung, c nhn , c duyn, c ln, c nh. Nhng nhng danh t th chung, nhn duyn, ln nh y khng th gn cho v tr, cho thc ti, cho bn th. Hin tng tuy cn mt sinh dit, bn th vn bt bin, trng tn. Hai u n cn tuy c ln xung, c chm mau, c sau trc, nhng chnh bn thn ci n cn vn l ci n cn, khng c ln xung, chm mau, sau trc g c. Thc ti l c mt ci g vt ra khi sinh dit, tn vong, khng c. Th m ngi ta n no xem thc ti nh l nhng hin tng c sinh dit, c th chung, v bt tr c phi tm ra "nguyn nhn u tin" ca n.
Trong bin sinh dit, "mt" hin tng l nhn cho "tt c" cc hin tng khc, v cng l qu do tt c mi hin tng khc lm nhn. "Mt" do "tt c" m thnh, "tt c" u do "mt" m pht hin. Trong mt c tt c, trong tt c c mt, l "nht tc nht thit, nht thit tc nht" y vn l cn bn ca lut nhn duyn tng hp tng thnh. Trong th gii tng quan tng duyn nhim mu ca hin tng, tr c ta c tt ct xn, phn chia thnh tng c th ring bit ri i tm mt nguyn nhn cho c th y. Quan nim nhn qu mt chiu (mt nhn mt qu) ca Aristote ngy xa l sai lc lm ri. Nay mun ngc dng nhn qu mt chiu y tm n nguyn nhn u tin tht khng cn g di dt v ngy ng hn na. Cc gi tng sinh dit, c khng, chung th, hon ton do c v minh, vng tng ca con ngi to ra c. Mt ngy kia, th nhp vo Thc Ti, vo cuc sng mun i, ta khng cn thy nhng gi tng sinh dit c khng kia na. Thc ti l thc ti. N khng "c" v khng "khng" nh cc hin tng sinh dit. Thc ti vt ra ngoi gi tng c khng. Nu nh thc ti c "c", th ci "c" y chng phi l ci "c" ca gi tng nhn duyn. Nu n c "khng", th ci "khng" y cng chng phi l ci "khng" ca gi tng nhn duyn. Thc ti khng "c" mt cch gi tm nh hin tng sinh dit, nn gi l "diu hu"; thc ti khng "khng" mt cch gi tm nh hin tng sinh dit nn gi l "chn khng". Diu hu v chn khng l hai danh t dng m t thc ti bt bin, bt sinh, bt dit, v th, v chung. Con ngi khi th nhp vo lng thc ti th bao nhiu gi tng sinh, dit, thnh, hoi, th, chung u tiu tan c. lm sng t nguyn l ny, ta nn ly mt th d: Mt hm, ta trng thy mt ch b mm mm d thng, tay chn hng ho nm ng trong ni. Mi nm sau, ta tr v, trng thy mt cu b tay chn cng ct, chy nhy n a v t ra rt lu lnh. Ta
bo: "Ch, cu b mau ln lm sao". Trong tr, ta hnh dung mt cu b lc mi sinh, ta so snh hnh nh y vi hnh nh by gi, ta thy c bin chuyn, c trc sau, c ln nh, ngha l c thi gian. Cha m ca cu b th t suy tng nh ta v t thy nh ta. H gn cu b lun, v khng thy cu b "mau ln" nh ta thy. Nhng nu c ngi nh li mt vi hnh bng ngy xa ca cu b v em so snh nhng hnh bng vi hnh nh by gi, h cng thy c mt t nhng bin chuyn, i thay. n nh chnh cu b y th cu khng h c cm tng rng cu ln, cu bin chuyn hng nm, hng ngy, hng giy pht. Cu khng cm nhn c s sinh dit ca cc t bo trong c th cu. Cu khng c nhng tng v sinh dit, trc sau, ln nh, bin chuyn hay khng bin chuyn; tm li, trong sinh hot bn thn, cu khng c thc v khng gian v thi gian. V sao th? V chnh cu l thc th, cu "th nhp vo thc ti". Nu cu t i tng ha suy nghim, cu hi tng mt vi hnh nh c ca bn thn ri em so snh n vi hnh nh hin thi ca mnh, cu c thc c rng cc t bo trong c th cu ang sinh dit tng giy pht, th cu s cm thy tt c nhng bin chuyn, sinh dit, thnh hoi, th chung, cn mt, ngha l cu s thy c thi gian v khng gian. Chnh v "i tng ha" mnh nh vy, nn cu sinh ra lo s, suy ngh, bc dc ... Gi ng bao gi cu "i tng ha" mnh c, th cu s sut i sng trong an lc hn nhin. Vy con ngi nm trong thc ti, con ngi chnh l thc ti, l nhng hin tng ca thc ti bt sinh bt dit. V v minh, con ngi "i tng ha" thc ti, cho nn lo s, bun vui, thng ght, kh au v nhng gi tng sinh dit, thnh hoi, th chung. V nay con ngi li mun in o thm, kh au khc khoi thm, cho nn mi bn ba i tm ci "bt u" ca v tr, ci "nguyn nhn u tin" h o khng bao gi c vy.
Vn nhn v trong o Pht

Ni "nhn v" tc l chu theo mt danh t ca thi i. ng l ra, phi ni "vn a v con ngi" trong o Pht. Bi v, "nhn v" l g? Chng ti tng khng cn nh ngha mt cch rc ri li thi; c theo ci hiu ca a s hin thi th nhn v tc l "con ngi", hoc y hn na th l "phm v ca con ngi", hay l "a v ca con ngi". Ai cng cng nhn rng trong cc loi sinh vt trn mt tri t, con ngi l mt sinh vt tng i hon ho hn c v phng din t chc c th cng nh v phng din kh nng tinh thn. Sinh hot tm linh ca con ngi phong ph hn mi vt. Kh nng thc, kh nng t ch v kh nng phn on ca con ngi nng con ngi cao hn mi vt, v v th, con ngi c mt phm v t bit, mt a v c tn. Con ngi c nhiu iu kin hn ht tin ho, t do tin ha, t do pht trin n tn cng nhng kh nng tt p ca chnh mnh. Nu con ngi thiu nhng iu kin y th con ngi khng cn l con ngi na, m con ngi s chng hn g mi loi khc. V th, nu con ngi b cn tr trn bc ng tin ha, nu con ngi b tc mt quyn t do phn on, t do suy tng, t do quyt trch, tm li, b tc mt quyn t do tin ha, tc l nhn v ca con ngi b khinh th, ch p, v con ngi by gi chng cn c g m t bo rng mnh l "ti linh vn vt" na. Vy, vn nhn v chng qua ch l vn a v ca con ngi, vn t do. V vn ny, o Pht quan nim nh th no? o Pht ch trng rng tt c mun loi u c Pht tnh, ngha l u c kh nng thnh Pht. Bi v chng sinh tuy lng s v lng, nhng loi no cng mang ni mnh yu t trn y sng sut ca bn th. Mt ngy mai, v minh dit ht, bn tnh thanh tnh sng sut hin hin, chng sinh c th thnh Pht. ng v phng din ny, ngha l ng trc vn Pht tnh, tt c mi loi u bnh
50 | V n nh n v t r o n g o Ph t
ng, tuyt i bnh ng, khng c loi no hn, khng c loi no km. Lun i Tha Khi Tn c cu: "ng v phng din bn th, tt c cc php t xa n nay, la cc tng ni li ni, ni ch ngha, ni tng tng, tuyt i bnh ng, khng c thay i, khng c h hoi, cng chung mt bn th sng sut ca nht tm, nn gi l chn nh" (nht thit ch Php, tng bn d lai, ly ngn thuyt tng, ly danh t tng, ly tm duyn tng, tt cnh bnh ng, v hu bin d, bt kh ph hoi, duy th nht tm, c danh chn nh). Tuy nhin ng v phng din nghip qu, mi chng sinh u c mt cn thn sinh hot trong mt hon cnh khc nhau. Ty theo nghip nhn m mi loi chng sinh cm th mt thn ng un th ph hay tinh t. cc h ng ng vt, t chc c th khng c tinh vi bng t chc c th ca cc thng ng ng vt. Cc tc dng tm l (th, tng, hnh, thc) v cn c trn t chc c th t tinh vi y nn pht hin mt cch yu t, hoc ni cho ng hn, mt cch th s. Kh nng tinh thn cng c th t d nh in vy. My nh v yu th ch c th pht ra in yu. Bng n nh th nh sng m nht, nu bng n ln, nh sng s rc r hn. Thn cn ca mt chng sinh vn l mt trong nhng tng thng duyn (iu kin) cho s pht hin tc dng tm l vy. a ht con ngi, ta cng c th thy c s thc y: mt tinh thn sng khoi ch c th pht hin trong mt thn th khe mnh (nhng khng phi mt thn th khe mnh bao gi cng c th lm pht hin mt tinh thn sng khoi: nh l o nhiu lc khng ng). Mt tm hn bc nhc lm khi ch do mt thn xc yu au. Vy nh mt t chc thn cn tinh t, mt kh nng tinh thn di do mnh m hn mi loi, m con ngi c nhiu iu kin hn ht tin ha, m hot ng t gii phng mnh. a v c tn ca con ngi trn tri t ny chnh l do nghip nhn ca con ngi gy t trc, ch khng phi do n sng ca mt ng thing ling no,
li cng khng phi v con ngi l "hnh nh" ca ng thing ling y. Ni rng con ngi c th thnh Pht, th c. Nhng nu ni rng ch c con ngi mi c th thnh Pht th sai. Bi v khng phi ch c con ngi mi c Pht tnh. Mi loi u c Pht tnh c, cho nn mi loi u s thnh Pht. Con ngi v c nhiu iu kin thun li nn c th thnh Pht mau hn m thi. Ch khng phi ch con ngi mi c "n sng" ca Pht. Li cng khng phi ch c con ngi mi c tc dng tinh thn, mi c "linh hn". Ti sao khi thy mi loi khc, vi t chc c th t tinh vi hn, vi tc dng tinh thn t sc bn hn, ngi ta vi cho chng l khng c "linh hn" nh? ( y, chng ti dng ch linh hn vi ngha: nhng tc dng tinh thn c bin chuyn). Ti sao cho rng ch c con ngi mi c "l tr" thi, cn bao nhiu loi khc th ch sng vi bn nng? Ai li chng thy c nhng ngi c c, ngu si, sng vi "bn nng" cn hn mt vi loi vt, v c nhng con vt lanh l khn ngoan sng vi " thc" cn hn mt vi hng ngi? Cho nn o Pht ch nhn rng con ngi hn mi loi nh c nhiu iu kin sinh l v tm l thun li cho s tin ha ch khng phi ch loi ngi mi c th tin ha thnh Pht. Xc nhn a v thun li ca con ngi, c Pht tng ni trong kinh Hoa Nghim: "Nhn th ti thng" (Con ngi l hn c). Trong nhiu kinh in, ngi lun lun lp li cu ny khuyn cc t nn li dng nhng iu kin thun tin m con ngi sn c tin bc mau l trn ng gii thot: "Nht tht nhn thn, vn kip nan phc" (Mt phen mt thn ngi, mun kip kh tr li). V: "Nhn thn nan c, Pht php nan vn". (Lm c thn ngi l kh, v c nghe Pht php cng kh).
Trong b D B Tn Lun Lun c cu: "Tt c nhng kt qu tt p gic ng u thc hin bi con ngi". Nh th, con ngi c nng lc nhiu hn c trong mi loi. Li trong kinh u B Tc cng c mt cu ca ngi hon cnh thun li ca con ngi: "Trong mi loi, con ngi diu kin hn, nh v tr khn ngoan chng hn. Hn na, hon cnh con ngi khng qu kh nh a ngc, khng qu vui nh thin ng v khng ngu si nh th vt". Tuy nhin tt c mi s tn dng y ch l cho con ngi thc c kh nng mnh, gi tr mnh, ch khng phi cho con ngi t ho t th, rng mnh l hn ht. Khng! nu con ngi khng bit s dng kh nng sn c tin ha n Chn M Thin, nu con ngi c chy theo dc vng km hn lm cho thn th v tinh thn mnh mi ngy mt tiu ty, ngu si, ph sn, y chnh l con ngi t ko mnh xung ngang hng vi loi cm th. Chng nhng th, mt mai kia nghip nhn xu xa s li a con ngi n a v thc ca loi cm th na. Vy th d con ngi c cn sinh hot vi xc thn ngi i na th cng khng cn ng gi l ngi, v con ngi git cht nhn v mnh, khng mun ngi "a v" ca mnh na. Vi a v ti thng ca mnh, con ngi phi: 1. ng lm ph sn nhng kh nng tt p sn c; 2. Pht trin nhng kh nng tt p y; 3. Tin tng vo nhng kh nng ca chnh mnh v ng trng cy vo nhng th lc vu v bn ngoi; 4. S dng nhng kh nng tt p y tin mnh trn bc ng gii phng; 1.- ng lm ph sn nhng kh nng tt p sn c. Nhng kh nng ny m pht hin c l do nghip nhn tt p ca con ngi t qu kh. l nhng phng tin qu bu con ngi c th tin b. Chng cn thit cho s gii thot ca con ngi cng nh vn ling cn thit cho nh bun, du xng cn thit cho my mc, v mu sc cn thit cho nh ha s. Mt chng l mt tt c. Mt chng tc l tr v ngang hng vi mi loi th vt khc, l mt a v con ngi,
mt tt c nhng g m con ngi c th t ho l "ti linh vn vt". iu kin gi gn n l phi gi mi thn ngi. M gi mi thn ngi (vi tt c ngha ca ting ny) th khng c phng tin no hn l gi mi nhn phm. Con ngi khng c phng tng, bung lung theo ng dc (tin ti, sc dc, h danh, ham n v ham ng). Nm th y h thp con ngi xung, li ko con ngi xung ngang hng vi mi loi v c khi t hn mi loi l khc na. Nm th y l nguyn nhn c hi lm cho con ngi ph sn. Thn xc ta, v ru ch, v sc dc, v bn ba danh li, v ham n ham ng s tr nn b rc, n n, ti tm, nng n. Tinh thn ta cng v nhng th y m tr nn hn, thp km, si m, cung lon. Mun cho con ngi ca ta khng ph sn, ta phi xa lnh dc vng. Trong kinh in, c Pht c dy "Mun gi c thn ngi, cn phi tu tp php ng gii v thp thin nghip". Vy ng gii v thp thin nghip l g? Ng gii l nm iu rn cm: - Khng st hi sinh mng. - Khng trm cp ca k khc. - Khng t dm, a dc. - Khng ung ru say sa. - Khng ni di, xo tr, ni hai li, ni thu dt. Thp thin nghip l g? L mi nghip lnh, gm trong ba loi: hnh vi, ngn ng, t tng: V hnh vi c ba nghip thin: - Khng st hi. - Khng trm cp. - Khng t dm. V ngn ng, c bn nghip thin: - Khng ni di.
- Khng ni thu dt. - Khng ni hai li. - Khng ni hung d. V t tng, c ba nghip thin: - Khng c t tng tt , him khch. - Khng c t tng sn hn, on th. - Khng c t tng hc m, si m. l nhng si dy chc chn nht rng buc con ngi khng cho ri xung ngang hng th loi, a ngc v ng qu. Gi c thn ngi th c th bo tn mi nhng kh nng tt p ca con ngi, nhng kh nng c th a con ngi ln cc nc thang gii thot, tin b. Nu cao gi tr con ngi, c Pht ch mun con ngi thy c nhng kh nng qu gi v ng lm ph sn nhng kh nng y m thi. 2.- Pht trin nhng kh nng tt p y. khng lm ph sn chng, con ngi li cn phi lm cho chng pht trin na. Vi nhng phng php tp luyn th xc v bi p tinh thn, con ngi c th pht trin chng n mt mc tht tt p. Nh , nhng kh nng kia c th gip con ngi tin ha mau l, d dng. Mt i sng t do mi c th cho con ngi mt hon cnh tt p t o luyn. Trong mt cuc sng m con ngi phi hot ng nh mt ci my m suy tng theo mt chu hng nht nh, th nhng kh nng tt p ca con ngi rt d b ngn cn v c th b tiu hoi. Sng trong mt x hi thiu t do, con ngi s b cn ci. Bi v mt x hi c ti bao gi cng bt buc con ngi ni v lm theo mt hng nht nh. Nhng hnh vi no, nhng ngn ng no tri vi ng li hin ti s b cm ch, v con ngi ch ng ca cc hnh vi v ngn ng y s b trng pht, tiu hy. nh khng c ni, khng c lm, nhng con ngi vn c quyn suy tng. Nhng suy tng m khng th ni v lm theo s suy tng ca mnh l mt iu au kh cho con ngi. V th, con ngi s rt s
i sng suy tng, i sng ni hng, v phi i tm s khuy lng, trong ch ng ngi, mt qun c ph, ni mt cuc hi hp chng hn. Con ngi s khng chu ni i sng tm linh ni hng v dn dn m ra s hi s c c l loi. Con ngi tm n gia x hi v bin mnh thnh mt bnh xe v tri trong ci ton th my mc v tri v gic y. V v th, nhng kh nng tt p ca con ngi b km hm, b tiu dit. Vy con ngi cn phi sng t do. T do y khng c ngha l t do trn trnh bn phn, t do chy theo ng dc, m l t do suy tng, hnh ng theo hng chn thin m, t do pht trin v nng cao hn na gi tr chn tht m con ngi c th t n c. 3.- Tin tng kh nng tt p ca chnh mnh v ng trng cy vo nhng th lc vu v bn ngoi. c Pht tng dy: "Hy t thp uc ln m i". Nh th, o Pht xc nhn rng con ngi c kh nng tin n gii thot, khng cn nng nh vo u na. Phi tin tng mnh m vo nhng kh nng tt p sn c ca mnh; nu cn nng cy vo nhng th lc bn ngoi tc l ph nhn nhng kh nng y, tc l t mnh khng nhn nhn a v con ngi (nhn v) ca mnh vy. Trong kinh Php Hoa, c Pht c k cu chuyn "cng t l bo chu" nh sau: Mt ngi kia mt i, li trong chic o rch ca a con mt vin ngc qu. a con khng bit, c i ln hi nh v b con quen thuc, nhng ri chng ai gip . Sau nh bit c mnh c vin ngc trong o, a con y tr nn giu c sung sng, khng cn nh v ai na. V d cho ta thy rng con ngi phi t khai thc nhng kh nng sn c ch khng th i tm gii php bn ngoi. Pht dy rng con ngi vn l ng to ha to ra mnh, mnh gy nghip nhn, mnh lnh th nghip qu, quyn nng sng to v thay i hon ton ni mnh. Quan nim y xc nhn gi tr tuyt i ca mun loi v
nht l ca con ngi: v con ngi, kh nng sng to v chuyn dch bin ci c phn mnh m hn. Con ngi phi hon ton cn c vo t lc t gii thot. T mnh, con ngi phi hot ng bin i "bit nghip" v cng vi bao nhiu "con ngi" khc, con ngi phi hot ng cng ng bin i "cng nghip". Nn, h, thnh, bi u do con ngi. Thnh Pht hay lui v a v cm th cng do con ngi. X hi tt p hay xu xa u do con ngi. Vn mng con ngi v vn mng x hi con ngi u do nhng "con ngi" nm gi. Con ngi phi t tin rng chnh ngh, hnh ng v ngn ng ca mnh mi c th xy dng c hnh phc v gii thot. ng tin tng nhng danh t tt p thng hay la gt con ngi. c lp, t do, ha bnh, nng nhc tiu, cu vt nhn loi! nhng danh t y c gi tr l bao, ng vi tin tng chng, con ngi ch cn tin tng hnh ng ca chnh mnh. ng tin tng khoa hc. Khoa hc l mt li dao qu sc bn m hin gi con ngi khng sc s dng. Con ngi ng tng rng khoa hc s gii phng cho mnh. Khng, con ngi phi t gii phng ly mnh bng cch cm vng c hng i ca khoa hc, li dng c khoa hc. ng tin tng ch ngha v ng phi, l nhng th con ngi t ra ri b mc kt vo tt kh g. Ch ngha v ng phi khng gii phng c cho con ngi, nu con ngi khng hot ng xng ng cho s gii phng ca chnh mnh. ng tin tng nhng nguyn tc t chc tt p. Nguyn tc t chc tt p khng th thc hin c nu khng c s c gng ca con ngi. Mt bn hin php, mt chnh th dn ch khng bo m c hnh phc ca mt dn tc. Chnh s c gng ca ton dn thc hin hin php y, thc hin chnh th y mi em li s li ch thit tht cho mi ngi.
V cui cng, ng tin tng nhng lc lng siu nhin. Theo lut nhn qu xc thc, con ngi t tc t th. Lc lng siu nhin ch c th l mt th thuc an i con ngi. Khng c mt v thn linh no gi quyn thng pht c. C nhn th c qu. Con ngi khng th trng cy mt lc lng siu nhin no gii thot cho mnh. Con ngi khng phi l bt bo, l v nng, l th ng. Con ngi c trch nhim t gii phng; trn trnh trch nhim , quy trch nhim v cho mt lc lng siu nhin, tc l con ngi ph nhn gi tr v nng lc mnh, v nh th l ph nhn "nhn v" ca mnh vy. Tm li con ngi phi tin mnh mi c th khng lm tn thng n nhn v. 4.- S dng nhng kh nng tt p y tin mnh trn bc ng gii phng.- Tin tng l hnh ng. Con ngi tuy tin tng kh nng ca mnh ri, nhng cn phi s dng nhng kh nng y tin trn ng gii phng cho mnh v cho nhn loi. Hnh ng mi l ng lc a con ngi i ti. Tm li, a v con ngi trong o Pht nng cao. V hn ai ht, ngi Pht t thc c vai tr, kh nng v nhim v ca mnh. Khng m tn vu v nhng lc lng bn ngoi, cng khng t mn vi nhng iu kin t i, ngi Pht t lun lun tm cch bo v v pht trin nhng kh nng tt p ca con ngi v c quyt i ti, bng tin tng v bng hnh ng.

Dao Phat Qua Nhan Thuc Moi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dao Phat Qua Nhan Thuc Moi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yu Mc

o Pht l trit hc hay l mt tn gio?

Vn c tin trong o Pht

Vn chn l trong o Pht

1. - S hiu bit bng hin lng

2. - S hiu bit bng t lng

3. - S hiu bit bng thnh gio lng

Vn kh vui trong o Pht

Vn gii thot trong o Pht

Vn linh hn trong o Pht

Vn nguyn nhn u tin trong o Pht

Vn nhn v trong o Pht

You might also like