indekiler

Kutucuklar Listesi ..................................................xii nsz ....................................................................... xvii Teekkrler ............................................................. xix

Onuncu Blm: Siyas Kltr, letiim ve Meruiyet ..290 Onbirinci Blm: Temsil, Seimler ve Oy Kullanma .....323 Onikinci Blm: Partiler ve Parti Sistemleri ..................... 357 Onnc Blm: Anayasa, Hukuk ve Yarg ........................387

Ksm 1 Siyaset Teorileri

Birinci Blm: Siyaset Nedir? ......................................................1 kinci Blm: Hkmetler, Sistemler ve Rejimler ..... 31 nc Blm: Siyas deolojiler ............................................. 57 Drdnc Blm: Demokrasi ..........................................................95 Beinci Blm: Devlet.................................................................123

Ksm 4 Hkmet Mekanizmas

Ondrdnc Blm: Anayasalar, Hukuk ve Yarg ...................417 Onbeinci Blm: Meclisler............................................................447 Onaltnc Blm: Siyas ktidarlar ..............................................475 Onyedinci Blm: Brokrasiler .....................................................505 Onsekizinci Blm: Ordular ve Gvenlik Gleri ................533

Ksm 2 Milletler ve Globalizasyon

Altnc Blm: Milletler ve Milliyetilik ............................151 Yedinci Blm: Kresel Siyaset ..............................................181 Sekizinci Blm: Ulusalt Siyaset ..............................................229

Ksm 5 Siyasa Sreci ve Sistem Performans

Ondokuzuncu Blm: Siyasa Sreci ve Sistem Performans ....... Szlk.......................................................................591 Bibliyorafya ........................................................615 ndeks.......................................................................627

Ksm 3 Siyas Etkileim

Dokuzuncu Blm: Ekonomi ve Toplum ..................................257

Geni indekiler
Kutucuklar Listesi / xii nsz / xvii Teekkrler / xix

Tartma Sorular..............55 leri Okumalar..................55 3. Siyas deolojiler 57 Siyas deoloji Nedir?........58 Liberalizm.........................60
Liberalizmin Unsurlar..................61 Klasik Liberalizm.........................62 Modern Liberalizm.......................64

Ksm 1 Siyaset Teorileri

1. Siyaset Nedir?................1 Siyasetin Tanmlanmas2
Hkmet Etme Sanat Olarak Siyaset 3 Kamusal ler Olarak Siyaset 8 Uzlama ve Mutabakat Olarak Siyaset10 ktidar Olarak Siyaset12

Muhafazakrlk.................65
Muhafazakrln Unsurlar...........66 Paternalist Muhafazakrlk...........68 Yeni Sa.....................................69
Neoliberalizm.........................70 Neomuhafazakrlk.................70

Sosyalizm..........................71
Sosyalizmin Unsurlar..................72 Marksizm...................................74
Marksizmin Unsurlar...............75 Ortodoks Komnizm................77 Modern Marksizm...................78

Siyaseti ncelemek15
Siyasetin ncelenmesinde Yaklamlar 15
Felsefi Gelenek16 Ampirik Gelenek 16 Bilimsel Gelenek 17 Yeni Gelimeler 18

Sosyal Demokrasi........................79 nc Yol.................................82

Siyaseti Bilimsel Olarak ncelemek Mmkn mdr? 21 Kavramlar, Modeller ve Teoriler.....22 zet ....................................29 Tartma Sorular..............29 leri Okumalar ..................29 2. Hkmetler, Sistemler ve Rejimler 31 Geleneksel Snflandrma Sistemleri 32
Siyasal Sistemleri Snflandrmak Neden Gereklidir? 33 Klasik Tipolojiler34 Dnya Tipolojisi37

Dier deolojik Gelenekler.......................83

Faizm........................................83 Anarizm....................................85 Feminizm....................................86 evrecilik....................................87 Din Fundamentalizm...................88

deolojinin Sonu Mu?........90 zet ..................................91 Tartma Sorular..............92 leri Okumalar...................93

4. Demokrasi....................95
Demokrasiyi Tanmlamak.....................96
Halk Kimlerden Oluur..................97 Halk Nasl Ynetmeli....................99 Halk Ynetiminin Snrlar Nelerdir?99

Modern Dnyann Rejimleri40 Bat Poliarileri43

Yeni Demokrasiler46 Dou Asya Rejimleri49 slam Rejimler51 Askeri Rejimler53

Demokrasi Modelleri.......101
Klasik Demokrasi.......................102 Koruyucu Demokrasi..................104 Kalknmac Demokrasi................105

zet..................................54

Halk Demokrasisi.......................109

Uygulamada Demokrasi: Farkl Grler 110

Plralist Yaklam.......................111 Elitist Yaklam..........................113 Korporatist Yaklam..................116 Yeni Sa Yaklam......................118 Marksist Yaklam......................119

Yaylmac Milliyetilik..................166 Antikolonyal Milliyetilik..............169

okkltrllk................172 Ulus-Devletin Bir Gelecei Var m?.............176 zet.................................178 Tartma Sorular.............179 Daha Fazla Okuma...........179

zet.................................120 Tartma Sorular............121 leri Okumalar.................122

7. Kresel Siyaset...........181
Dnya Siyasetini Anlamak 182
dealizm...................................182 Realizm....................................184 Pluralizm...................................187 Marksizm..................................188

5. Devlet.........................123
Devlet Nedir?..................124
Rakip Devlet Teorileri.................127 Plralist Devlet..........................127 Kapitalist Devlet........................131 Leviathan Devlet.......................134 Patriarkal Devlet........................135

Deien Dnya Dzeni....190

Souk Savan Ykseli ve k.....................................190 Yirmibirinci Yzyl Dnya Dzeni......................................191

Devletin Rol..................137
Minimal Devlet..........................138 Kalknmac Devlet......................140 Sosyal Demokrat Devletler..........140 Kollektifletirilmi Devlet.............141 Totaliter Devlet..........................142

Kresellemenin Dinamikleri 199

Kreselletiren Eilimler 199 Kreselleme: Teoriler ve Tartmalar 202

Blgeselleme 207
Avrupa Birilii211

i Bo Bir Devlet mi?...143

Globalleme..............................143 Devletin Yeniden Yaplandrlmas.........................144 Devlet-alt Ynetiim..................145

Dnya Devletine Doru Mu? 218

Birlemi Milletler.......................221

zet.................................225 Tartma Sorular.............226 lave Okuma....................227 8. Ulusalt Siyaset229 Merkezden Ynetim mi, Yerinden Ynetim mi?.....230 Merkez-evre likisi.......232
Federalist Sistemler....................233
Neden Fedaralizm?................234 Fedaralizmin zellikleri..........236 Fedaralizmin Deerlendirilmesi.................238

zet.................................146 Tartma Sorular.............147 leri Okumalar.................147

Ksm 2 Milletler ve Globalizasyon

6. Milletler ve Milliyetilik151 Ulus Nedir?......................152
Kltrel Topluluklar Olarak Uluslar 154 Siyasal Topluluklar Olarak Uluslar......................................156

niter Sistemler.........................240
Yerel Ynetim.......................241 Yetki Devri (Devolution).........241

Milliyetiliin eitleri.....159
Liberal Milliyetilik......................160 Muhafazakr Milliyetilik.............164

Etnik ve Topluluk Siyaseti...........................246

Etnik Siyasetin Ykselii.............246 Bir Topluluk Siyaseti mi?.............250

zet.................................250 Tartma Sorular.............253 lave Okuma....................253

leri Okumalar.................321 11. Temsil, Seimler ve Oy Kullanma 323 Temsil..............................324

Temsil Teorileri..........................325
Mtevelli Modeli....................325 Delege Modeli.......................326 Veklet Modeli.......................329 Benzerlik Modeli....................330

Ksm 3 Siyas Etkileim

9. Ekonomi ve Toplum...257 ktisad Sistemeler..........258
Dnya zerindeki Kapitalist Sistemler 260
Teebbs Kapitalizmi.............261 Sosyal Kapitalizm...................263 Kollektif Kapitalizm................265 Ynetilen Kapitalizm mi Yoksa Ynetilmeyen Kapitalizm mi?

Seimler .........................332
Seimlerin levleri ....................333 Seim Sistemleri: Tartmalar ve Mzakereler 335 Seimlerin htiva Ettii Anlam Nedir? 344

Oy Verme Davran.........348
Oy Verme Teorileri.....................350
Parti Kimlii Modeli................350 Sosyolojik Model...................351 Rasyonel Tercih Modeli...........352 Hkim deoloji Modeli............352

Sosyalizmin eitleri..................270
Devlet Sosyalizmi..................271 Piyasa Sosyalizmi..................273

ktisad Bir nc Yol var mdr? 274

Sosyal Yap ve Blnmeler 276

Sosyal Snf 278
Snf Temelli Politikann Ykselii ve D............................279 Alt Snf Kimlerden Oluur?.....281

zet.................................353 Tartma Sorular.............354 leri Okumalar.................354 12. Partiler ve Parti Sistemleri 357 Parti Politikas 356
Parti Biimleri 358 Partilerin levleri 361
Temsil 362 Sekinler Snf Oluturma ve stihdam Etme 364 Hedef Belirleme 364 karlar fade Etme ve Gerekletirme 365 Sosyalleme ve Harekete Geme 366 Hkmet Organizasyonu 366

Irk...........................................283 Toplumsal Cinsiyet.....................283

zet.................................286 Tartma Sorular.............287 leri Okumalar.................288 10. Siyas Kltr, letiim ve Meruiyet 290 Dnce Balamnda Siyaset: Kltr ve letiim 291
Yurttalk Kltr veya dolojik Hegemonya 291 Kitle letiim Aralar ve Siyasi Anlamda letiim 294 Sosyal Sermayede Meydana Gelen D 301

Parti Organizasyonu: G Nerede Durur? 367

Parti Sistemleri...............371
Tek Parti Sistemleri....................371 ki Partili Sistemler.....................374 Hakim Parti Sistemleri................376 ok Partili Sistemler...................378 Partilerin D?...........381

Meruiyet ve Siyas stikrar 306

ktidar Merulatrma 306 Meruiyet Krizleri 310 Devrimlerin Meydana Gelmesinin Sebebi Nedir 312
Marksist Devrim Teorileri 314 Marksist Olmayan Devrim Teorileri 316

zet ................................383 Tartma Sorular.............384 leri Okumalar.................384 13. Anayasa, Hukuk ve Yarg 387

zet.................................319 Tartma Sorular.............320

Grup Siyaseti 388

Grup Trleri 388
Komnal Gruplar 389 Kurumsal Gruplar 389 Dernek Gruplar 390

Meclislerin Fonksiyonlar 454

Yasama................................454 Temsil..................................455 nceleme ve Tefti.................456 Siyasete Katma ve Eitme......457 Meruluk..............................458

Grup Siyaseti Modelleri..............393

oulcu (Plralist) Model........393 Korporatist Model..................395 Yeni Sa Modeli.....................397

Meclisleri Yaps..............459
Bir Meclis mi, Yoksa ki mi?........459 Komisyon Sistemleri...................463

Grup Siyaset Tarzlar..................399

kar Gruplar Ne Kadar nemlidir?............................399 Gruplar Etkilerini Nasl Gsterirler?...........................402

Meclislerin Performans...465
Meclisler Siyaset retir mi?.........465 Niin Meclisler G Kaybetmektedir?......................469
Disiplinli Siyas Partiler............470 Csseli Hkmet..................470 Liderlik Yokluu.....................471 kar Gruplar ve Medya Gc..........................471

Toplumsal Hareketler......408
Yeni Toplumsal Hareketler...........408

zet.................................412 Tartma Sorular.............413 leri Okumalar.................413

Meclisler Ykselite mi?..............471

zet.................................472 Tartma Sorular.............473 leri Okumalar.................473 16. Siyas ktidarlar........475

Ksm 4 Hkmet Mekanizmas

14. Anayasalar, Hukuk ve Yarg 417 Anayasalar......................418
Anayasalarn Snflanmas...........419
Anayasann Amac.................426 Devletleri Yetkilendirmek........427 Deerler ve Hedefler Oluturmak...........................427 Ynetimde Denge Salamak...428 zgrl Korumak...............428 Rejimleri Merulatrmak........429

Yrtmenin Rol.............476
Yrtmede Kim, Kimdir?.............476 Siyas Yrtmenin Fonksiyonlar.......................478 Merasim nderlii.................478 Siyasa retmede Liderlik........479 Halk Liderlii.........................479 Brokratik Liderlik.................480 Kriz Liderlii..........................480

Anayasalar nemli Midir?...........430

Yrtmenin Gc: Kim Ynetiyor?................480

Bakanlar..................................482 Babakanlar..............................487 Kabineler...................................492

Hukuk..............................433
Hukuk, Ahlk ve Siyaset.............433

Yarg................................436
Yarglar Siyasi Midirler?.............437 Yarglar Siyaset Yapmakta mdrlar?...................440

Liderlik Siyaseti...............495
Liderlik Teorileri.........................496 Liderlik Tarzlar..........................500

zet.................................443 Tartma Sorular.............444 leri Okumalar.................445 15. Meclisler...................447 Meclislerin Rol...............448

Parlamenter Sistemler ve Bakanlk Sistemleri 449

zet.................................503 Tartma Sorular.............504 leri Okumalar.................504 17. Brokrasiler.............505 Brokrasi Teorileri...........506

Rasyonel-dar Model.................507 G Blou Modeli......................509

Brokratik Ar Masraf Modeli.....510

Brokrasilerin Rol.........512
Brokrasilerin Fonksiyonlar........512
dare....................................513 karlar Dile Getirmek...........515 Siyas stikrar.........................515

Kk Admlarla lerleme (nkrementalizm) Modelleri....566 Brokratik rgt Modelleri.....567 nan Sistemi Modelleri..........567

Siyasa Srecindeki Aamalar.......570

Balatma..............................571 Oluturma (Formle Etme)....573 Yrrle Koyma..................575 Deerlendirme......................577

Brokrasilerin rgtlenmesi........516

Brokratik G: Kontrol D m?...............521

Brokratik Gcn Kaynaklar.......521 Brokratlar Nasl kontrol Edilebilir?..................................525
Siyas Hesap Verebilirlik.........525 Siyasallatrma......................528 Kar Brokrasiler...................529

Sistem Performans.........577
stikrar Performans...............577 Maddi Performans.................581 Yurttalk Performans............583 Demokrasi Performans..........584

zet.................................531 Tartma Sorular.............532 leri Okumalar.................532 18. Ordular ve Gvenlik Gleri 533 Ordu ve Siyaset...............534
Ordunun Rol............................535
Sava Arac...........................537 Dzenin Gvencesi............537 kar Grubu..........................539 Sivil Dzenin Alternatifi..........542

zet ...............................586 Tartma Sorular............587 leri Okumalar................587 Szlk....................................591 Bibliyorafya...........................615 ndeks....................................627

Ordunun Kontrol Edilmesi...........544 Ordu Ne Zaman ktidara El Koyar?547

Polis ve Siyaset...............550
Polisin Rol...............................551
Toplum Polislii.....................552 Siyas Polislik.........................553 Polis Devletleri......................555

Siyasi Kontrol ve Hesap Verebilirlik.................................546

zet.................................559 Tartma Sorular.............560 leri Okumalar.................560

Ksm 5 Siyasa Sreci ve Sistem Performans

19. Siyasa Sreci ve Sistem Performans Siyasa Sreci...................564
Karar Alma Teorileri...................564
Rasyonel Aktr Modelleri........565

Siyaset Nedir?

Blm -1-

nsan doas gerei siyas hayvandr. Aristoteles, Siyaset Siyaset ilgi ekicidir, nk insanlar birbirleriyle uyumazlk ha- indekiler lindedirler. nsanlar nasl yaamalar gerektii konusunda hemfiSiyasetin Tanmlanmas ................2 kir deildirler. Kim neyi almaldr? ktidar ve kaynaklar nasl daHkmet Etme Sanat Olarak Siyaset ..............................................3 tlmaldr? Toplum ibirlii temeline mi dayanmaldr, yoksa aKamusal ler Olarak Siyaset.............8 Uzlama ve Mutabakat tma temeline mi?. Ayn zamanda insanlar, bu gibi sorunlarn naOlarak Siyaset ...........................................10 sl zme kavuturulaca konusunda da hemfikir deildirler. Koktidar Olarak Siyaset...........................12 lektif kararlar nasl alnmaldr? Sz kimde olmaldr? Her bir kii- Siyaseti ncelemek........................15 Siyasetin ncelenmesinde Yaklamlar..................................................15 nin ne kadar etkisi olmaldr? Ve bunun gibi. Aristotelese gre, inFelsefi Gelenek ........................................16 sanlarn kendi hayatlarn iyiletirmek ve yi Toplumu yaratmak Ampirik Gelenek....................................16 Bilimsel Gelenek ....................................17 iin giritikleri faaliyet olarak siyaseti en stn bilim yapan buYeni Gelimeler .......................................18 Siyaseti Bilimsel Olarak dur. Siyaset, her eyden nce sosyal bir faaliyettir; o daima bir dincelemek Mmkn mdr.........21 yalogdur, asla bir monolog deildir. Robinson Crusoe gibi yalnz Kavramlar, Modeller ve bireyler basit bir ekonomi gelitirebilirler, bir sanat ortaya kara- zetTeoriler....................................................22 ....................................................29 bilirler, vesaire; ama siyaset yapamazlar. Siyaset ancak bir baka in- Tartma Sorular ...........................29 leri Okumalar.................................29 sann, Cumann geliiyle ortaya kar. Ne var ki, siyasetin znde yatan uyumazlk, ayn zamanda onun doas ve nasl incelenmesi gerektii konularnda da geerlidir. nsanlar karlkl sosyal etkileimi siyasi yapann ne olduu konusunda olduu gibi, siyasi faaliyetin en iyi nasl analiz edilebilecei ve aklanabilecei mevzusunda da hemfikir deildirler. Bu blmde ele alnan balca konular unlardr: Anahtar Konular
1. Bir faaliyet olarak siyasetin tanmlayc unsurlar nelerdir? 2. Siyaset farkl dnrler ve gelenekler tarafndan nasl anlalmaktadr?

21

Andrew Heywood

3. Siyaset tm sosyal kurumlarda m mevcuttur, yoksa sadece onlardan birinde mi? 4. Akademik bir disiplin olarak siyasetin incelenmesinde hangi yaklamlar benimsenmektedir?a 5. Siyasetin incelenmesi bilimsel olabilir mi? 6. Siyasi analizde kavramlar, modeller ve teoriler ne gibi roller oynarlar?

Siyasetin Tanmlanmas
Siyaset, en geni anlamda, insanlarn hayatlarn dzenleyen genel kurallar yapmak, korumak ve deitirmek iin gerekletirdikleri faaliyetlerdir. Siyaset akademik bir konu olmakla birlikte (bazen byk S harfiyle Siyaset eklinde kullanlr), aslnda hi phesiz bu faaliyetin incelenmesidir. Bu erevede, siyaset, atma ve ibirlii olgularyla karmak bir balant iindedir. Bir yandan, rakip fikirlerin, farkl isteklerin, rekabet eden ihtiyalarn ve atan karlarn varl, insanlarn beraberce tbi olduklar kurallar hakknda hemfikir olmamalarn beraberinde getirir; dier yandan, insanlar bilirler ki, bu kurallar zerinde etkili olmak veya onlarn yrrlkte kalmasn salamak iin birlikte almak, yani, Hannah Arendtin (bkz. s. 28) siyas iktidar tanmlarken kulland ifadeyle, elbirlii etmek zorundadrlar. te bu nedenle, siyasetin temel zellii, genellikle rakip grlerin ve birbiriyle rekabet halindeki karlarn uzlatrld bir atmay zme sreci olarak tasvir edilir. Ancak, siyaset, bu geni anlamyla, tm atmalarn zme kavuturulduu veya kavuturulabildii faaliyet olarak deil, bunun baarlmasndan ok, bir atma zme aray olarak dnlebilir. Bununla birlikte, eitliliin (hepimiz ayn deiliz) ve ktln (talebi karlamaya yetecek miktarda mal-hizmet asla olmayacak) kanlmazl, siyaseti insanlk durumunun zorunlu bir boyutu haline getirir. Siyasetin anlamn netletirmeye ynelik her aba, yine de iki byk problemle kar karyadr. Bunlardan ilki, kelimenin gndelik dilde kullanmndan kaynakla-nan bir yn armla ilgilidir; dier bir ifadeyle siyaset ykl bir terimdir. nsanlar genellikle rnein iktisad, corafyay, tarihi ve biyolojiyi srf akademik bir konu olarak grrken, pek az insan siyasete kendi n fikirlerinden bamsz olarak bakar. rnein pek oklar, siyaset konusuna tarafsz ve hislere kaplmakszn yaklaabilmenin mmkn olduuna inanmay g bularak, otomatik olarak siyaset incelemecilerinin ve hocalarnn bir ekilde tarafgir olduklarn farz ederler. Daha kts, siyaset genellikle kirli bir kelime olarak dnlr: bir yandan sknty ve derdi, kargaay ve hatta iddeti, dier yandan aldatma, maniplasyon ve yalana ilikin imgeleri artrr. Bu armlar yeni bir ey de deildir. Samuel Johnson, 1775 gibi erken bir tarihte, siyaseti atma: Muhalif gler dnyada ykselmenin aracndan baka bir ey deil diyerek hor garasnda, fikirlerin, tercirrken, ondokuzuncu yzyl Amerikan tarihisi Henry Adams, onu, hlerin, ihtiyalarn ve karlarn farklln yanstan rekabet. nefretin sistematik organizasyonu olarak zetliyordu. Bu yzden, birlii: Birlikte alma, hedeflere kolektif faaliyet siyaseti tanmlamaya ynelik her giriim, terimi bu tr armlardan yoluyla ulama. ayrma abasn gerekli klmaktadr. Bunu yapmann en bilinen yolu,
22

Siyaset Teorileri

terimi bu kt hretinden kurtarmak ve siyasetin deerli, hatta vgye deer olduu fikrini yerletirmek iin aba sarfetmektir. kinci ve halledilmesi daha zor olan glk, saygn otoritelerin bile bu kavram hakknda hemfikir olmaylardr. Siyaset u tr farkl biimlerde tanmlanr: iktidar kullanma, otorite kullanma, kolektif karar alma, kt kaynaklarn tahsisi, aldatma ve maniplasyon yapma vs. Bu kitapta ileri srlen genel sosyal kurallarn yaplmas, korunmas ve deitirilmesi eklindeki siyaset tanmnn stnl, rekabet halinde-ki tanmlarn tmn deilse bile ounu kapsayacak kadar geni olmasdr. Bunun-la birlikte problem, bu tanmn almasnda ve anlamnn netletirilmesinde ortaya kar. rnein siyaset kurallarn yaplmasna, korunmasna ve deitirilmesine ilikin belirli bir yolu mu (bar yolla, tartarak deitirilmesini mi) ifade etmekte-dir, yoksa bu yollarn tmn m? Buna benzer dier bir soru da udur: siyaset tm sosyal balamlarda ve kurumlarda m geerlidir, yoksa bunlar arasnda sadece belirli bir tanesinde, yani devlette ve kamusal hayatta m geerlidir? Bu ereveden bakldnda siyaset, terimin ok sayda kabul edilebilir veya meru anlam bulunmas anlamnda, z bakmndan tartmal bir kavram olarak deerlendirilebilir Dier yandan, bu farkl grler, ayn kavrama ilikin rakip anlaylardan ibaret olabilirler. ster rakip kavramlar isterse alternatif anlaylar sz konusu olsun, en derin entelektel ve ideolojik anlamazlklarn bir blm bu konunun akademik olarak incelenmesinde aa ktndan, siyasetin ne olduuna ilikin tartma yaplmaya deer. Burada incelenecek olan siyaset hakkndaki farkl grler unlardr: hkmet etme sanat olarak siyaset kamusal iler (kamu meseleleri) olarak siyaset uzlama ve mutabakat olarak siyaset iktidarn ve kaynaklarn datm olarak siyaset.

Hkmet Etme Sanat Olarak Siyaset

Siyaset bir bilim deil... bir sanattr. Bunu anslye (Babakan) Bismarckn Alman Parlamentosunda syledii rivayet edilir. Bismarckn zihnindeki sanat, hkmet etme sanatdr; yani, kolektif kararlarn alnmas ve uygulanmas yoluyla toplum iinde kontrol tesis etmektir. Bu, muhtemelen, politikann, Eski Yunandaki orijinal anlamndan tretilen klasik tanmdr. Siyaset (politics) kelimesi polisden gelir ki bunun szlk anlam ehir devletidir. Eski Yunan toplumu, her biri kendi hkmet sistemine sahip bamsz ehirdevletleri topluluu eklindeydi. Bu ehir devletlerinin en by ve etkili olan, genellikle demokratik ynetimin beii olarak tasvir edilen Atina idi. Bunun nda siyaset polisin ilerine, daha dorusu polisle ilgili olana atfla anlalabilir. Bundan dolay, bu tanmn modern biimi, devletle ilgili olandr. Bu siyaset gr, teri23

Andrew Heywood

Kavramlar
Otorite En basit ekliyle otorite meru iktidar olarak tanmlanabilir. ktidar, bakalarnn davranlarn etkileme gc iken, otorite bunu yapma hakkdr. Dolaysyla otorite herhangi bir ekilde zorlama veya maniplasyondan ziyade, kabul edilmi bir itaat devine dayanr. Bu anlamda otorite meruluk veya hakllkla rtl iktidardr. Weber, itaatin tesis edilebilecei farkl zeminlere dayal eit otoriteyi birbirinden ayrmaktadr: geleneksel otorite kklerini tarihten almakta, karizmatik otorite kiilikten gelmekte ve hukuki-rasyonal otorite ise bir dizi gayri-ahsi kurala dayanmaktadr (bkz. iktidarn merulatrlmasna ilikin ksm)

min gndelik kullanmnda aka belirginleir: kamu grevi alan insanlarn siyasette olduklar veya buna alanlarn siyasete girdikleri sylenir. Bu, akademik siyaset biliminin de devamna katkda bulunduu bir tanmdr.

Birok bakmdan, siyasetin devletle ilgili olan anlamna geldii fikri bu disiplin hakkndaki geleneksel grtr ve bu fikir akademik aratrmann devlet aygtnn personeli ve mekanizmas stnde odaklanmas eiliminde ifadesini bulur. Siyaseti incelemek de aslnda devleti veya daha geni anlamda otoritenin kullanmn incelemektir. Bu gr, siyaseti deerlerin otorite araclyla paylatrlmas olarak tanmlayan etkili bir Amerikan siyaset bilimcisi olan David Eastonn yazlarnda (1979, 1981) ileri srlmtr. Bununla Eastonun kastettii, siyasetin, devletin toplumdan gelen basklara zellikle karlarn, dllerin ve cezalarn datlmas yoluyla cevap verdii eitli sreleri kapsaddr. Otorite araclyla datlan deerler, toplumda yaygn olarak kabul edilen ve vatandalar tarafndan balayc olduu dnlen deerlerdir. Bu yaklamda siyaset, toplum iin bir faaliyet plan tesis eden resm veya otoriteye dayanan kararlar anlamndaki siyasay (policy) (bkz. s. 512) akla getirmektedir.

Ancak, bu tanmn dikkati eken yn, ok snrl bir siyaset gr sunmasdr. Siyaset, devlet aygt etrafnda dnen bir sosyal rgtlenme sisteminde (polity) gerekleen eydir. Dolaysyla, siyaset bakanlar kurulunda, yasama meclislerinde, hkmet dairelerinde ve bu kapsamdaki yerlerde yrtlr; ve zellikle siyaseti-ler, kamu grevlileri ve lobiciler gibi snrl saydaki belirli bir insan grubu tarafn-dan gerekletirilir. Bunun anlam, insanlarn ounun, kurumlarn ounun ve sosyal faaliyetlerin ounun siyasetin dnda kabul edilmesidir. evreleri, okullar, dier eitim kurumlar, cemaatler, aileler ve dierleri bu anlamda siyasi olmayandr; nk bunlar lkenin ynetimi iine dahil deildirler. Bunun yannda, siyaseti temelde devletebal bir faaliyet olarak tasvir etmek, ulus-aan teknoloji ve ok uluslu irketler gibi, modern hayatta gittike daha fazla nem kazanan uluslararas veya global etkileri gz ard etmek demektir. Bu anlamdaki siyaset tanm, ulus-devletin (bkz. s. 170) dnya olaylarnda hl bamsz bir aktr olarak grlebildii gnlerden kalmadr. Dahas, karmak toplumlarn ynetimi devinin artk sadece hkmet tarafndan yrtlemeyeceine ve geni lde bir dizi kamu ve zel sektr topluluklarnn da buna dahil olmasn gerektirdiine ilikin yaklam gittike Polis: (Yunanca) ehir devleti; klasik olarak sosyal rgtlendaha fazla kabul grmektedir. Bu durum, hkmet etmenin yeri-ne menin en yksek ve en arzuya ynetiimin gemesi fikrinde yansmasn bulmaktadr. ayan eklini ifade eden bir anlamda. (bkz. 26) Polity: Siyasi otoritenin uygulanmas yoluyla rgtlenmi bir toplum; Aristotelese gre ounluk tarafndan herkesin karna olan ynetimdir.

Bu tanm daha fazla daraltmak da mmkndr. Siyasete, parti siyasetiyle ede-er bir anlam verme eiliminde belirgin biimde bunu grebiliriz. Baka bir ifadeyle burada siyas olann alan, bilinli bir biimde ideolojik kanaatlerle hareket eden ve siya-

24

Siyaset Teorileri

si partiler gibi resm bir rgte yelik yoluyla bu kanaatlerini gerekletirmek iin alan devlet aktrlerinin faaliyetleriyle snrlandrlmaktadr. Bu, siyasetilerin siyas, kamu grevlilerinin ise, -hi kukusuz tarafsz kaldklar veya profesyonel tarzda davrandklar srece- gayri siyas eklinde tanmlandklar anlamdr. Benzer biimde hakimler de, hukuku tarafsz ve geerli kantlara uygun biimde yorumladklarnda gayri siyas, eer kararlar kendi kiisel tercihlerinden veya dier trden bir tarafgirlikten etkilenmise siyas olarak grlrler.

Kavramlar
Ynetiim (Governance) Ynetiim, ynetimden daha geni bir terimdir. Hl yerleik ve zerinde uzlalm bir tanm olmasa da, en geni anlamyla, sosyal hayatn koordine edilmesine yarayan eitli yollar ifade etmektedir. Dolaysyla, hkmet, ynetiimin kapsamndaki kurumlardan biri olarak grlebilir; ve hkmetsiz ynetiim (Rhodes, 1996) mmkndr. Balca ynetim usulleri, piyasalar, hiyerariler ve ebekelerdir. Terimin daha geni kullanm, kamu iletmecilii-nin yeni biimlerinin geliimi, kamuzel partnerliinin bymesi siyasal alarn neminin gittike artmas ile ulus-st ve ulus-alt organizasyonlarn (ok dzeyli ynetiim) etkisinin ykselmesi gibi gelimelerle sonulanan, devlet/toplum ayrmnn bulanklamasn ifade etmektedir. Kimilerince ynetiim kumanda ve denetim mekanizmalarndan vazgemeye istiare ve pazarla itibar etmeye ilikin bir yneli iken, kimileri de onun daha az hkmetten ve serbest piyasadan yana bir tercihi yansttn savunur.

Siyaset ile devlet ileri arasndaki iliki, siyasete neden bu kadar sk biimde negatif veya pejoratif (ktleyici) imajlar yklendiini aklamaya da yardmc olabi-lir. Bunun sebebi, toplumdaki yaygn alglayta, siyasetin siyasetinin faaliyetleriyle yakndan balantl grlmesidir. Kabaca ifade etmek gerekirse siyasetiler, genellikle kiisel ihtiraslarn kamu hizmeti retoriiyle veya ideolojik yarglarla rten, iktidar peindeki iki yzller olarak grlrler. Bu alg, aslnda gittike younlaan medya ifaatlaryla, yolsuzluklarn ve eriliklerin daha etkili biimde gn na karlmasyla beraber modern dnemde ok daha yaygn hale gelmi olup, anti-siyaset gibi bir olgunun ortaya kmasna da sebep olmutur. Klasik siyas hayatn kadrosuna ve aygtna ilikin bu reddediin kkleri, kendi karna hizmet eden, iki yzl ve ilkesiz bir faaliyet olarak siyaset grnde ifadesini bulur ve makam siyaseti veya politicking (siyaset oynamak) gibi kltc szlerde aka grlebilir. Bu tr bir siyaset imajnn kayna, Hkmdar ([1531] 1961) adl eserinde kimi zaman siyas liderler tarafndan kurnazln, zalimliin ve maniplasyonun kullanlna dikkat ekerek, tamamen realist bir siyaset deerlendirmesi gelitiren Niccol Machiavellinin yazdklarna kadar geriye gtrlebilir. Bu tr olumsuz bir siyaset algs, zellikle bireylerin kendi karlarnn peinde kotuklar, siyas gcn yozlatrc olduu, nk bu gcn iktidardakileri makamlarn kiisel amalar iin bakalar pahasna istismar etmeye sevk ettii eklindeki liberal Niccol Machiavelii (1469-1527)
talyan siyaseti ve yazar. Bir avukatn (civil lawyer) olu olan Machiavellinin kamu hayatna ilikin bilgisi, zaman zaman onun iin tehlikeli olan siyasi bakmdan istikrarsz Floransadaki varlndan geliyordu. 1498-1512 arasnda second chancellor olarak hizmet yapt ve Fransaya, Almanyaya ve talyann her tarafna grevle gnderildi. Ksa sreli bir hapsediliten ve Medici ynetiminin restorasyonundan sonra Machiavelli edebi kariyerine balad. Balca eseri olan ve 1531de yaymlanan Hkmdar, arlkl olarak onun Cesare Borgiann devlet yneticiliine ve o dnemde egemen olan g siyasetine ilikin ahsi gzlemlerine dayanmaktadr. Kitap, gelecein birleik talyasnn hkmdar iin bir rehber olmas iin kaleme alnmtr. Makyavelist sfat onun ardndan hilekarlk ve ikiyzllk anlamlarnda kullanlmaya balamtr.

25

Andrew Heywood

Aristoteles (384-322 M..)

Yunan filozof. Aristoteles, Platonun rencisi ve Byk skenderin zel hocasyd. M.. 355te Atinada kendi felsefe okulunu kurdu. Onun ders anlatrken aa-yukar yrme eiliminden dolay bu okul peripatetik okulu olarak isimlendirildi. Onun ders notlarndan oluan yaayan 22 eseri, mantktan fizie, metafizie, astronomiye, meteorolojiye, biyolojiye, etike ve siyasete kadar geni bir alan kapsamaktadr. Aristotelesin eserleri ortaada slam felsefesi iin temel oluturmu ve daha sonra da Hristiyan teolojisine girmitir. Onun en bilinen siyasi eseri, ideal devlet dzenini inceledii Siyasettir.

siyaset grn yanstmaktadr. Bu fikir en mehur ifadesini Lord Actonun (18341902) u vecizesinde bulur: iktidar yozlamaya meyillidir; mutlak iktidar ise mutlaka yozlar. Ancak, siyaseti byle grenlerin bile pek az, siyas faaliyetin sosyal varoluun srekli ve kanlmaz bir boyutu olduundan kuku duyarlar. Deerlerin otorite araclyla bltrlmesine ilikin bir eit mekanizmann olmamas durumunda toplum, erken dnem sosyal szleme teorisyenlerinin ileri srdkleri gibi, kolaylkla herkesin herkese kar i savaa girmesiyle bir paralanma yaayabilecektir. Dolaysyla, yaplmas gereken, siyasete bir son vermek veya siyasetileri tasfiye etmek deil, siyasetin, hkmet gcnn ktye kullanlmamasn salayacak bir frenler ve kstlamalar erevesi iinde yrtlmesini salamaktr.

Kamusal ler Olarak Siyaset

kinci ve daha geni anlamda siyaset kavray, hkmetin dar alannn tesine geerek, kamu hayat veya kamusal iler olarak dnleni iine alr. Dier bir ifadeyle siyas olan ile siyas olmayan ayrm, zellikle hayatn kamusal alan ile zel olarak dnlen alan arasndaki ayrmla rtr. Bu tr bir siyaset yaklam, genellikle mehur Yunan filozofu Aristotelese kadar gtrlebilir. Aristoteles, Siyaset adl eserinde insann doas gerei bir siyas hayvan olduunu ifade ediyordu. Bununla insann ancak siyas toplum iinde iyi hayat yaayabileceini anlatmak istiyordu. Bu bak asna gre siyaset, adil toplum yaratmaya ilikin etik bir faaliyettir; Aristotelesin ifadesiyle bilimlerin staddr. Ancak, kamusal hayat ile zel hayat arasndaki snr nerede izilmelidir? Kamusal alan ile zel alan arasndaki geleneksel ayrm, devlet ile sivil toplum ayrmna uymaktadr. Devlet kurumlar (hkmet aygt, mahkemeler, polis, ordu, sosyal gvenlik sistemi ve dierleri), topluluk hayatnn kolektif olarak rgtlenmesinden sorumlu olmalar anlamnda kamusal olarak grlebilirler. Dahas bunlar, vergilendirme yoluyla gerekletirilen kamusal harcamalarla fiAnti-Siyaset: Resmi ve yerleik siyasi srelerden duyulan hananse edilirler. Buna karlk sivil toplum, Edmund Burken (bkz. s. yal krkl; mevcut siyasete katlmam sistem kart partile77) kk mfrezeler olarak isimlendirdii, aile ve akrabalk grupri destekleme veya dorudan lar, zel iletmeler, sendikalar, klpler, cemaat gruplar ve dierlerineyleme geme gibi biimlerde ifadesini bulur. (bkz. 29) den oluur; ve bunlar, bireysel vatandalar tarafndan, toplumdan zi26

Siyaset Teorileri

yade kendi karlarn tatmin etmesi iin kurulmu ve finanse ediliyor olmalar anlamnda zeldir. Bu kamusal/zel ayrm temelinde siyaset, devletin kendi faaliyetleriyle ve sadece kamusal organlar eliyle yrtlen sorumluluklarla snrldr. Dolaysyla bireylerin kendi kendileri iin yaptklar ve yapabildikleri faaliyetlere ilikin hayat alanlar (iktisad, sosyal, ev hayatna ilikin, kiisel, kltrel ve sanatsal alanlar vb.) aka siyas olmayandr.

Kavramlar
ktidar En geni anlamda iktidar, arzulanan bir sonuca ulama gcdr ve zaman zaman bir eyi yapmaya muktedir olmaya atfla kullanlr. Bu anlam, birinin kendisini hayatta (canl) tu-tabilmesinden, ekonomik bymeyi tevik eden bir ynetim gcne kadar her eyi kapsar. Ancak, siyasette iktidar, bir iliki olarak dnlr; yani bakalarnn davranlarn, onlarn tercih etmedikleri ynde etkileme gc olarak. Bu da toplum zerinde iktidar sahibi olmaya atfla kullanlr. Daha dar anlamda iktidar, g veya maniplasyona yakn biimde ve iinde rasyonel iknay da de barndran etkinin aksine cezalandrabilme veya mkafatlandrabilme gc olarak kullanlmaktadr.

Alternatif bir kamusal/zel ayrm, kimi zaman siyasi ile kiisel arasnda yaplan daha ince baka bir ayrmla tanmlanr (bkz. ekil 1.1). Sivil toplum her ne kadar devletten ayrt edilebilirse de, kamuya ak, alenen faaliyet gsteren ve toplumun katlabildii kurumlar, yani geni anlamda kamusal olarak dnlebilecek bir dizi kurumu da kapsamaktadr. Bu yaklamn en ciddi sonularndan biri, zellikle ekonomiyi zel alandan kamusal alana tayarak siyas kavramn geniletmesidir. Bylece iyerinde de bir siyaset tarz bulunabilir. Bu gr i dnyas, cemaatler/topluluklar, klpler ve sendikalar gibi kurumlar kamusal olarak almasna ramen, yine de snrl bir siyaset gr olarak kalmaktadr. nk bu yaklama gre siyaset ahs ilere ve kurumlara el atmaz ve atmamaldr. zellikle feminist dnrler, bunun siyasetin sokak kapsnda kesin bir biimde durmasn ifade ettiine iaret etmilerdir; siyasetin ailede, ev hayatnda veya kiisel ilikilerde yeri yoktur. Bu yaklam, rnein siyasetilerin kendi profesyonel ileri ile kiisel veya ailev hayatlar arasna belirgin bir izgi ekme eiliminde ifadesini bulmaktadr. Bylece onlar, ortaklarn aldatmalarn veya ocuklarna kt davranmalarn ahs meseleler eklinde snflandrarak, bunun kamusal ileri yrtmelerini engellemedi-i gerekesiyle, bu trden davranlarn siyas nemini inkr edebilmektedirler.

ekil 1.1 Kamu/zel ayrm konusunda iki gr

27

Andrew Heywood

Hannah Arendt (1906-75)

Alman siyaset teorisyeni ve filozof. Hannah Arendt orta-snf bir Yahudi ailede yetiti. 1933te Nazizmden kurtul-mak iin Almanyadan kap, belli bal eserlerini verecei ABDye yerleti. Onun geni bir alana yaylan ve kendine zg eserleri, Heidegger (1889-1976) ve Jaspersin (1883-1969) varoluuluundan etkilenmitir;ve bunu engelsiz dnce olarak tanmlamaktadr. Balca eserleri arasnda Totalitarizmin Kkleri (1951), Beeri Durum (1958), Devrim stne (1963) ve ktln bayal zerine bir alma olarak tanmlad Eichmann Kdste (1963) bulunmaktadr.

Temelde kamusal bir faaliyet olarak anlalan bu siyaset yaklamnn olum-lu ve olumsuz armlar mevcuttur. Aristotelese kadar giden bir gelenekte siya-set, zellikle bu kamusal niteliinden dolay asil ve mnevver bir faaliyet olarak grlmtr. Bu yaklam, nsanlk Durumu (1958) adl eserinde siyasetin beeri (insana ilikin) faaliyetin en nemli biimi olduunu, nk bunun zgr ve eit vatandalar arasnda karlkl etkileimi ierdiini ileri sren Hannah Arendt tarafndan da aka onaylanmtr. Bu faaliyet, hayata anlam vermekte ve her bir bireyin yegneliini teyid etmektedir. Siyas katlm bizatihi iyi olarak tasvir eden Jean-Jacques Rousseau (bkz. s. 110) ve John Stuart Mill (bkz. s. 75) gi-bi teorisyenler de benzer sonulara varmlardr. Rousseau, siyasi hayatta sadece btn vatandalarn dorudan ve srekli katlm yoluyla devletin ortak iyiye veya onun kavramsallatrmasyla genel iradeye ulalabileceini ileri srmtr. Millin yaklamnda da kamusal hayata katlm, bireyin kiisel, ahlaki ve entelektel geliimine katkda bulunmas bakmndan eiticidir.
Kavramlar
Sivil Toplum Sivil toplum kavram eitli ekillerde tanmlanabilir. Orijinal haliyle, devlet otoritesi altn-da, kanunla ynetilen bir toplum, yani siyasi topluluk anlamnda kullanlmtr. Daha ge-nel anlamda bu kavram hkmetten bamsz olmalar ve kendi amalarn izleyen bireyler tarafndan oluturulmalar anlamnda zel kurumlar tanmlamak iin kullanlr ve devletten ayrt edilir. Bu balamda sivil toplum zerk grup ve birliklerin alann ifade etmektedir; yani i ve alma gruplarnn, kar gruplarnn, klplerin, ailelerin vs. Ancak, Hegel, aile ile sivil toplumu birbirinden ayrarak, bunlardan ikincisini egoizm ve bencilliin alan olarak grmtr.

Ancak, bunun tam aksine, kamusal faaliyet olarak siyaset, istenmeyen bir mdahale eklinde de tasvir edilebilir. zellikle liberal teorisyenler, zel hayatn bir tercih, kiisel zgrlk ve bireysel sorumluluk alan olduu temelinden hareketle, devlete kar sivil toplumdan yana bir tercihi sergilemilerdir. Bu en ak biimde onlarn siyasi olann alann daraltma ve genel olarak ifade edildii ekliyle siyaseti, i dnyas, spor ve aile hayat gibi zel faaliyetlerin dnda tutma abalarnda grlebilir. Bu bak asndan siyaset basite, insanlarn diledikleri gibi davranmalarn nlemesi bakmndan zararldr. rnein siyaset firmalarn kendi ilerini nasl yrteceklerine veya sporu kimlerle ve nasl yapacamza veya ocuklarmz nasl byteceimize mdahale edebilir.

Uzlama ve Mutabakat Olarak Siyaset

nc siyaset alglamas politikann yrtld alandan ziyade kararlarn alnma tarzyla ilgilidir. Daha spesifik olarak, siyaset atmay zmenin belirli bir yolu olarak grlr: yani, zor veya p-

28

Siyaset Teorileri

lak g kullanmadan, uzlama, uyuma ve mzakere yoluyla zmenin. Bu, siyaseti mmkn olann sanat olarak tasvir eden yaklam ifade eder. Bu tr bir tanm, aslnda kavramn gndelik kullanmnn iinde mevcuttur. rnein bir soruna ilikin olarak siyasi zmden sz edildiinde, barl mzakere ve hakemlik yoluyla zm kastedilir; bunun tam zdd olan ve genellikle askeri zm olarak grlen ey deil. Bu siyaset gr de, yine Aristotelesin yazlarna, zellikle de onun aristokratik ve demokratik unsurlar bir araya getirmesi anlamnda karma bir nitelik tayan ideal bir hkmet sistemi olarak grd polity kavramna kadar geriye gtrlebilir. Bu grn modern dnemdeki nde gelen taraftarlarndan biri de Bernard Cricktir. Crick yle bir tanm sunmaktadr:
Siyaset, farkllaan karlarn, iktidardan onlara btn bir toplumun refah ve varlnn devam iin tadklar nemle orantl bir pay vererek, belirli bir kurallar btnn iinde uzlatrlmas faaliyetidir (Crick, [1992] 200: 21).

Bu yaklama gre siyasetin anahtar, iktidarn yaygn biimde datlmasdr. Crick, atmann kanlmaz olduunu kabul ederek, sosyal grup ve karlarn basite ezilip ekarte edilemeyeceini, iktidara sahip olduklarnda uzlaabileceklerini ileri srmtr. Bu nedenle Crick, siyaseti dzen probleminin iddet ve zorlama yerine uzlamayla zm olarak tasvir etmektedir. Bu tr bir siyaset yaklam, liberalrasyonalist ilkelere derin bir ball yanstmaktadr. Toplumun uzlamas mmkn olmayan bir atmadan ziyade mutabakatla karakterize edilebileceine ve mzakere ve tartmann faydasna salam bir inanca dayanmaktadr. Dier bir Kavramlar ifadeyle uzlamazlklar, yldrma ve iddete bavurmakszn zlebi- Mutabakat (Konsenss) lir. Bununla beraber Crickin siyaset anlay, Batl plralist demok- Mutabakat kelimesi anlama rasilerde mevcut siyaset biimine ynelik gl bir eilimi ifade ettii manasndadr; ama anlamann zel bir trne iaret eder. Mutaeklinde eletirilmitir. Bu eletiriye gre Crick siyaseti, seim tercihi bakat her eyden nce geni bir ve parti rekabetiyle zdeletirmektedir. Sonu olarak onun modeli- uzlamay ifade eder; ve uzlamann ierii geni bir bireyler nin, rnein tek partili devletler veya asker rejimler hakknda syle- veya gruplar btn tarafndan kabul edilmektedir. kinci olarak, yebilecei ok az ey vardr. tam ve kesin bir uzlama deil, Bu siyaset yaklam aikr bir ekilde olumlu niteliktedir. Siyaset hi phesiz topik bir zm deil (uzlama sadece bir tarafn tam olarak tatmin olmasna izin verilmemesi, tm taraflar tarafndan tavizler verilmesi anlamna gelir), kan dkme ve zalimlik gibi alternatiflere kar ak bir tercihi ifade etmektedir. Bu anlamda siyaset meden ve medeniletirici bir g olarak grlebilir. nsanlar bir faaliyet olarak siyasete sayg duymaya tevik edilebilir ve kendi toplumlarnn siyas hayatna dahil olmaya hazrlanabilir. Bununla beraber Crick siyasetin atmal ve genellikle ihmal edilen bir faaliyet olduunu grd. Ona gre, siyasetin en byk dman ne pahasna olursa olsun kesin bir sonu alma arzusu idi ve bu yaklam, siyas ideolojilerin ayartc etkisinden demokrasiye duyulan kr bir imana, azgn bir milliyetilikten objektif hakikatin bulunmasnda
temel veya balca ilkeler konusunda bir uzlama vardr. Dier bir ifadeyle bir mutabakat, vurgular veya ayrntlar konusunda hem fikir olmamaya izin verir. Mutabakat siyaseti ise iki anlamda kullanlr: Usule ilikin mutabakat, kararlarn siyasi partiler veya hkmet ile balca kar gruplar arasnda bir istiare ve pazarlk yoluyla alnmas konusunda bir isteklilii ifade eder. ze ilikin mutabakat ise, temel siyasi hedefler hakkndaki uzlamada ifadesini bulan, iki veya daha fazla siyasi partinin ideolojik pozisyonlarndaki akmadr. rnein ngilterenin 1945 sonras sosyal demokrat mutabakat ve Almanyann sosyal piyasa mutabakat gibi.

29

Andrew Heywood

Odaklanma
ktidarn Yzleri
ktidar, Ann Bye, aksi halde Bnin yapmayabilecei bir eyi yaptrmas olarak tanmlanabilir. Bununla beraber A, eitli yollarla Byi etkileyebilir. Bu da bizi iktidarn eitli boyutlar veya yzleri arasnda bir ayrma gtrr: Karar verme olarak siyaset: ktidarn bu yz baz yollarla kararlarn muhtevasn etkileyen bilinli eylemlerden oluur. ktidarn bu klasik ekli, srece mdahil olan aktrlerin bilinen tercihleri nda kararlarn analizi yoluyla iktidar elinde bulunduranlar hakknda baz yarglara ulaan Robert Dahln Kimler Ynetiyor? Bir Amerikan ehrinde Demokrasi ve ktidar (1961) adl eserinde bulunur. Ancak, bu kararlar ok eitli yollarla etkilenebilir. Keith Boulding, ktidarn Yz (1989) adl kitabnda g kullanm veya tehdidi (sopa) ile karlkl kazan salayan verimli mbadele (pazarlk), ykmllk oluturma, sadakat ve taahht (pck) arasnda bir ayrma gitmektedir. Gndem belirleme olarak siyaset: ktidarn ikinci yz, Bachrach ve Baratz (1962) tarafndan da ileri srld gibi, alnan kararlar nleyebilme gcdr; yani aslnda karar vermeme dir. Bu da ilk planda konu ve nerilerin tartlmasnn nlenmesi mnasebetiyle, siyasi gndem oluturma veya onu kontrol altnda tutma gcn ifade eder. rnein zel giriimciler hem kampanya dzenleme yoluyla tketiciyi koruma yasalarn engellemek eklinde bir iktidar uygulayabilirler (iktidarn birinci yz), hem de partiler ve siyasetiler nezdinde lobi yaparak tketici haklar sorununun kamusal olarak tartlmasn engelleme eklinde bir iktidar uygulayabilirler (ikinci yz). Dnce kontrol olarak iktidar: ktidarn nc yz, bakalarn, dndkleri-ni, ne istediklerini veya neye ihtiya duyduklarn belirleme yoluyla etkileme gcdr. (Lukes, 1974). Bu ideolojik endoktrinasyon (doktrin alama) veya psikolojik kontrol olarak ifadesini bulan iktidardr. Tketicinin karlarnn halihazrda iletmeler tarafndan korunduu konusunda (mesela evre dostu rnler eklinde) insanlar ikna ederek, kat tketiciyi koruma yasalar yaplmas ynndeki basklar gidermeye alan reklam sanayiinin gc bunun bir rnei olabilir. Siyasi hayatta iktidarn bu ekilde uygulanmas, propagandada veya daha genel olarak ideolojinin etkisinde grlebilir.

bilimden ok ey beklenmesine kadar pek ok ekilde kendisini gsterecei konusunda uyarda bulundu.

ktidar Olarak Siyaset

Siyasetin drdnc anlam, hem en geni hem de en radikal olandr. Bu yaklam siyaseti belirli bir alana (hkmete, devlete veya kamu alanna) hapsetmektense, btn sosyal faaliyetlerde ve beer varoluun her alannda geerli grr. Adrian Leftwichin Siyaset Nedir? Faaliyet ve ncelenmesi (1984: 64) adl eserinde de ifade edildii gibi, siyaset formel ve informel, kamu ve zel btn kolektif faaliyetlerin ve btn beer gruplarn, kurumlarn ve toplumlarn tam merkezindedir. Bu anlamda siyaset karlkl sosyal etkileimin her dzeyinde mevcuttur. Uluslar arasnda ve global dzeyde olduu gibi, ailelerde ve kk arkada gruplarnda da bulunur. Ancak, siyas faaliyeti dierlerinden ayran temel zellik nedir? Siyaseti dier herhangi bir sosyal davrantan ayran vasf hangisidir? En geni anlamyla siyaset, beer varoluun ak iinde kaynaklarn retimi, datm ve kullanmyla ilgilidir. Siyaset gerekte iktidar demektir; yani hangi yolla olursa olsun, arzulanan bir neticeye ulaabilme kapasitesidir. Bu fikir en ksa ve zl biimde Harold Lasswellin kitabnn isminde zetlenmitir: Siyaset: Kim, Neyi, Ne Zaman Alr? (1936). Bu yaklamda siyaset, farkllk ve atmayla ilgilidir; ama onun temel muhtevasnda ktln mevcudiyeti bulunmaktadr. Basit bir gerek vardr: beer arzu ve ihtiyalar sonsuz, ama onlar karlayacak kaynaklar daima snrldr. Bu balamda siyaset, kt kaynaklar zerinde bir mcadele olarak grlrken, iktidar da bu mcadelenin yaplmasnn yolu olarak grlr.
30

Siyaset Teorileri

Bu iktidar anlaynn savunucular arasnda feministler ve Marksistler de vardr. Modern feministler siyas olan konusuna zel bir ilgi gstermilerdir. Bu ilgi allagelmi siyaset tanmlarnn kadn belirgin bir biimde siyas hayattan dlad gereinden gelir. Geleneksel olarak, kadnlar, merkezinde aile ve ev ii sorumluluklarn bulunduu zel alanla snrlandrlmtr. Buna karlk erkekler, geleneksel olarak siyaseti ve kamusal hayatn dier alanlarn hakimiyetleri altnda tutmulardr. Bu yzden radikal feministler, bunun yerine kiisel olan, siyas olanla zdetir diyerek, kamusal/zel ayrmna saldrrlar. Bu slogan ev ii, aile ve kiisel hayattaki her eyin ayn zamanda siyas olduuna ve bunun gerekte dier tm siyas mcadelenin temeli olduuna ilikin radikal feminist inanc ierir. Bu yaklam hi phesiz, daha radikal bir siyaset anlayyla desteklenmelidir. Bu gr Kate Milletin Cinsel Siyaset (1969: 23)inde zetlenmektedir. Millet siyaseti bir grup insann bir dieri tarafndan kontrol edilmesini salayan iktidaryapl ilikiler ve dzenlemeler olarak tanmlamaktadr. Bu bakmdan feministlerin gndelik hayatn siyasetiyle ilgili olduklar sylenebilir. Onlarn yaklamna gre aile ii ilikiler, kocalar ve karlar arasndaki, ebeveyn ve ocuklar arasndaki ilikiler, her parasyla iverenler ve iiler veya hkmet ve vatandalar arasndaki ilikiler kadar siyasdir. Marksistler de siyaset kavramn iki anlamda kullanmlardr. Marx (bkz. s. 74), siyaset kavramn bir dzeyde devlet aygtna ilikin allagelen anlamnda kullanmtr. Komnist Manifestosunda ([1848] 1967) siyas iktidar bir snfn dierini smrmesini salayan rgtl iktidardan ibaret olarak ifade etmitir. Marxa gre siyaset, hukuk ve kltrle beraber, sosyal hayatn gerek temeli olan iktisadi temelden ayr olarak st yapnn bir parasdr. Bununla beraber Marx, iktisad temel ile hukuk ve siyas styapy birbirinden btnyle ayr grmemitir. styapnn iktisad temelden ktna ve onu yansttna inanmtr. Ona gre, daha derin bir dzeyde siyas iktidar, kklerini snf sisteminde bulur: Leninin (bkz. s. 113) de belirttii gibi, siyaset, iktisadn en kesif eklidir. Siyasetin devlet ve dar bir kamusal alanla snrlandrlabileceine inananlarn tersine, Marksistlerin iktisadi olan siyas olandr fikrine inandklar sylenebilir. Bu yaklamdan hareketle Marksistler, siyasetin merkezine snf mcadelesiyle niteledikleri sivil toplumu koyarlar. Bu tr grler, siyaseti byk lde olumsuz anlamda tasvir eder. Buna gre siyaset de, olduka basit bir anlamda, bask ve boyun edirmeyle ilgilidir. Radikal feministler, toplumun patriarkal bir yapda olduunu dnrken, onlara gre patriarkal toplumda kadnlara sistematik ekilde boyun edirilir ve kadnlar erkek iktidarna tbi klnr. Geleneksel olarak Marksistler kapitalist toplumda siyasetin, proletaryann burjuvazi tarafndan smrlmesiyle karakterize edildiini ileri srer. Ama dier taraftan siyasete bu olumsuz yaklam, ayn zamanda adaletsizlie ve tahakkme de onun araclyla meydan okunabilecei fikriyle dengelenir. rnein Marx, snf smrsnn bir proletarya devrimi yoluyla yklabileceini ngrm; radikal feministler ise sosyal cinsiyet ilikilerinin cinsel bir devrim yoluyla yeniden dzenlenmesine duyulan ihtiyac ifade etmilerdir. Bununla beraber, uras aktr ki, siyaset iktidar ve tahakkm olarak tasvir edildiinde, onun beer
31

Andrew Heywood

Platon (M.. 427-347)

Yunanl filozof Platon aristokratik bir ailede dodu. Etik ve felsefi diyaloglarnda balca ahsiyet olan Sokratesin izleyicisi oldu. M.. 399da Sokratesin lmnden sonra, yeni Atina ynetici snfn eitmek iin kendi akademisini kurdu. Platon, maddi dnyann soyut ve lmsz idealarn mkemmel olmayan kopyalarndan ibaret olduunu retti. Devlet ve Kanunlar isimli kitabnda erh ettii siyaset felsefesi, ideal devleti, bir adalet teorisi halinde tasvir etme abasdr. Platonun eserleri Hristiyanlk zerinde ve genel olarak da Avrupa kltr zerinde geni bir etki yapmtr.

varoluun kanlmaz bir boyutu olarak grlmesi gerekmez. Feministler, insanlarn sosyal cinsiyetlerinden ziyade kiilik zelliklerine gre deerlendirildikleri cinsiyeti olmayan bir toplumun inas durumunda cinsel siyasetin son bulmasn beklerler. Marksistler de snfsz bir toplumun kurulmasyla snf siyasetinin son bulacana inanrlar. Bylece siyaset alageldiimiz anlamyla son bulacak ve nihayet devlet de silinip gidecektir.

Siyaseti ncelemek
Siyasetin ncelenmesine Yaklamlar
Siyas faaliyetin tabiat konusundaki uyumazlk, akademik bir disiplin olarak siyasetin tabiat hakkndaki mnakaayla uyum arz eder. Entelektel almann en eski alanlarndan birisi olarak siyaset, ilk balardan bu yana felsefenin, tarihin veya hukukun bir dal olarak grlmt. Onun temel amac, beer toplumun dayanmas gereken temel prensipleri meydana karmakt. Ancak, ondokuzuncu yzyln sonlarndan itibaren, gittike artan bir ekilde, felsef vurgu yerini, siyaseti bilimsel bir disipline evirmeye ynelik bir giriime brakmaya balad. Bu geliimin en yksek noktasna ise, nceki gelenein anlamsz bir metafizik olarak aka reddedildii 1950lerde ve 1960larda ulald. Ancak, o zamanlardan beri, kat bir siyaset bilimi tutkusu azalmaya ve siyas deerlerin ve normatif teorilerin daima nemli olduu fikri yeniden kabul edilmeye baland. Eer herkes tarafndan kabul edilebilecek evrensel deerlere ulamay ngren geleneksel aba terk edilirse, hakikatin ortaya karlmasnn tek aracn bilimin salayaca srar kalyordu. Oysa bugnk son ekliyle bu disiplin ok daha zengin ve heyecan uyandrcdr; ve bunun sebebi hi phesiz bir dizi teorik yaklam ve ok eitli analiz ekollerini kucaklam olmasdr. Felsef Gelenek Siyas analizin kkleri Eski Yunana ve genellikle siyaset felsefesi olarak isimlendirilen gelenee kadar gtrlebilir. Siyaset felsefesi, temelde etik, yerleik veya nor32

Siyaset Teorileri

matif sorunlarla megul olur ve bu udurdan ziyade bu u olmaldr veya yle olsunla ilgilidir. Platon ve Aristoteles, genellikle bu gelenein kurucu babalar olarak kabul edilirler. Onlarn fikirleri Augustine (340-430) ve Aquinas (122-574) gibi Ortaa teorisyenlerinin yazlarnda yeniden gn yzne kmtr. rnein, Platonun almalarnn merkez temas, ideal bir toplumun tabiatn tasvir etme abasyd ki; ona gre, ideal toplum bir filozof krallar snfnn hakimiyetinde olan gerek bir diktatrlk eklini alyordu. Bu tr yazlar siyasete geleneksel olarak adlandrlan yaklam iin temel oluturmutur. Bu, siyas dnceye odak oluturan fikir ve doktrinlerin analitik bir ekilde incelenmesini gerektirir. ok genel bir anlamda, bu inceleme rnein Platondan Marxa uzanan balca dnrlerin bir koleksiyonuna ve klasik metinlerin bir listesine odaklanan bir siyas dnceler tarihi eklini almaktadr. Bu yaklam edeb analiz nitelii tar. Esas olarak byk dnrlerin neler syledikleriyle, grlerini nasl gelitirip, nasl merulatrdklaryla ve eserlerini hangi entelektel balamda verdikleriyle ilgilidir. Bu tr analizler eletirel bir yaklamla ve titiz bir ekilde gerekletirilmi olsalar bile, neden devlete itaat etmeyelim?, dller nasl datlmaldr? ve bireysel zgrln snrlar ne olmaldr? gibi normatif sorunlarla uratklar srece bilimsel alanda objektif olamazlar. Ampirik Gelenek Normatif teori kurmaya gre daha az mehur olsa da, tasvir (betimleyici) veya ampirik gelenek de siyas dncenin en erken dnemlerine kadar gtrlebilir. Onu, Aristotelesin siyas dzenleri snflandrma abasnda, Machiavellinin siyas hner konusundaki realist yaklamnda ve Montesquieunun (bkz. s. 404) hkmet ve hukuka ilikin sosyolojik teorisinde grebiliriz. Bu tr eserler, bir ok bakmdan bugn karlatrmal devlet sistemleri olarak adlandrlan alma alan iin temel oluturmu ve bu disipline esasl bir kurumsal yaklam tekil etmitir. zellikle ABD ve ngilterede egemen analiz gelenei haline gelmitir. Siyas analize ampirik yaklamn temel zellii, siyas gereklie duygusal olmayan ve tarafsz bir temel oluturma abasdr. Normatif yaklam, yargda bulunmas ve neriler sunmas anlamnda emredici iken, bu yaklam analiz etme ve aklama abas bakmndan tasvir/betimleyicidir. Tasvir siyas analiz, felsef temelini, on yedinci yzyldan itibaren John Locke (bkz. s. 74) ve David Hume (1711-76) gibi teorisyenlerin eserleri araclyla yaylan ampirisizm doktrininden almtr. Ampirisizm doktrini, deneyin (tecrbenin) bilginin tek temeli olduunu ve dolaysyla bObjektif: Gzlemciden tn hipotezlerin ve teorilerin bir gzlem sreciyle test edilmesi ge- bamsz olarak mevcut ve rektiini ileri srer. On dokuzuncu yzyldan itibaren bu tr fikir- gsterilebilir olan; duygularla, deerlerle veya tarafgirlikle ler, zellikle Auguste Comte (1798-1857)un yazlarnda somutla- bozulmam olan. an entellekel bir akm olarak pozitivizm eklinde gelimitir. Bu Normatif: Emredici deerler ve davran standartlar; bu doktrin, sosyal bilimlerin ve felsef incelemenin btn trlerinin, nedirden ziyade, bu ne olmaldrla ilgilidir. kesin bir biimde doal bilimlerin yntemlerine bal olmas gerek33

Andrew Heywood

tiini ileri srmektedir. Bilim, hakikati ortaya karmann gvenilir tek yolu olarak grldnde, bir siyaset biliminin gelitirilmesi ynnde bask da kanlmaz olur. Bilimsel Gelenek Siyaseti bilimsel anlamda tanmlamaya alan ilk teorisyen Karl Marxt. Marx tarihin materyalist kavran dedii yntemi kullanarak, tarihsel geliimin motor gcn ortaya karmaya alt. Bu, onun doal bilimlerdeki yasalarla ayn statde grd ispatlara dayal yasalar temel alarak gelecee ynelik ngrlerde bulunmasn mmkn kld. Bilimsel analiz modas da on dokuzuncu yzylda balca analiz yntemi olarak kabul edildi. 1870lerde siyaset bilimi dersleri Oxford, Paris ve Colombia niversitelerinde mfredata girdi ve 1906dan itibaren Amerikan Siyaset Bilimi Dergisi yaymlanmaya balad. Ancak, bir siyaset bilimi iin duyulan heyecan, en gl ekilde ABDde, arlkl olarak davransalcla dayanan bir siyas analiz eklinin domasyla beraber, 1950lerde ve 1960larda zirveye ulat. Bu ilk kez siyasete gvenilir bir bilimsel kimlik veriyordu; nk daha nce eksik olan bir eyi salyordu: test edilebilir hipotezlere kar objektif ve llebilir veriyi. David Easton gibi siyas analistler, siyasetin doal bilimlerin metodolojisine uyarlanmas gerektiini ilan ettiler. Bu yaklam nicel aratrma metotlar iin kullanma en uygun olan alanlarda, rnein oy verme davran, kanun yapclarnn davran, yerel siyasetilerin ve lobicilerin davran gibi konularda atmalar bollatrd. Ancak, davransalclk 1960lardan itibaren gittike artan bir ekilde bask altna girmeye balad. ncelikle, davransalcln dorudan gzlemlenebilir olann tesine gemeyi engelleyerek, siyas analizin vizyonunu nemli lde daraltt ileri srld. Davransal analiz her ne kadar, oy verme almalar gibi alanlarda son derece deerli kavraylar retmise ve retmeye devam ediyorsa da, llebilir veriye duyulan dar bir saplant, siyaset bilimini daraltma tehdidi iermektedir. Daha kayg verici olan ise, bu durumun btn bir normatif siyas teoriye srtn dnen siyaset bilimciler topluluu ortaya karmaya msait olmasdr. zgrlk, eitlik, adalet, hak gibi kavramlar, ampirik olarak dorulanamyor olmalarndan dolay, kimi zaman anlamsz olarak grlp dlanr. Davransalclktan duyulan tatminsizlik, John Rawls (bkz. s. 88) ve Robert Nozick (bkz. s. 138) gibi teorisyenlerin eserlerinde de grld gibi, 1970lerden itibaren normatif sorunlarn yeniden canlanmasyla beraber daha da artt. Dahas, davransalcln bilimsellii de sorgulanmaya baland. Davransalcln objektif ve gvenilir olduunu ileri srmenin temelinde, onun deerbamsz olduu iddias vardr: yani, ona etik veya normatif inanlar bulamamtr. Ancak, eer analizin odanda gzlemlenebiDavransalclk: Sosyal teorilerin sadece aratrma iin gelir bir davran varsa, aslnda rtk bir biimde statkoyu merekli nicel verileri salayan gzrulatrma anlamn tayan mevcut siyasi dzenlemeleri tanmlemlenebilir davranlar temeli zerine ina edilmesi gerektiilamaktan ok da fazla bir ey yapmak da gtr. Bu muhafazane inanmak. kar deerbamllk, demokrasinin aslnda gzlemlenebilir bir
34

Siyaset Teorileri

davran anlamnda yeniden tanmlanmasnda grlebilir. Byle- Ampirik: Gzlem ve deneye dace, halkn kendi kendisini ynetmesi (tam olarak tarif etmek ge- yal olan; ampirik bilgi, duyu bilgileri ve tecrbeden gelir. rekirse, halk tarafndan ynetim) anlam yerine, demokrasiye se- (bkz. 34) im mekanizmas araclyla iktidar kazanmak iin rekabet eden elitler arasndaki bir mcadele anlam verilebilir. Dier bir ifadeyle bu yaklamda demokrasi, gelimi Batdaki demokratik olarak adlandrlan siyasi sistemlerde olup bitenlerden ibaret bir anlamda ele alnabilir. Yeni Gelimeler Siyasete yeni teorik yaklamlar arasnda, formel siyasi teori, eitli siyasi iktisat teorileri, kamu tercihi teorisi (bkz. s. 367) ve rasyonel tercihler teorisi bulunmaktadr. Bu yaklam, arlkl olarak ilemsel kurallara, genellikle de rasyonel zkarn izleyen bireylerin davranlarna dayal olarak kurulan iktisadi teorilerin rneklerine dayanmaktadr. En belirgin ekliyle ABDde gelien ve zellikle Virginia Okulu versiyonuyla tannan formel siyasi teori, en azndan oy verenlerin, lobicilerin, brokratlarn ve siyasetilerin eylemlerini olduu kadar, uluslararas sistemdeki devletlerin davranlarn da anlamaya ynelik yaklamlar salamas bakmndan yararl bir analitik aygttr. Bu yaklam, siyasi analiz zerindeki en geni etkisini, kurumsal kamu tercihi okulu olarak bilinen ekliyle yapmtr. Bu tr tekniklerin, parti rekabeti, kar gruplarnn davran ve brokratlarn siyasa yapmna etkileri gibi alanlarda, Anthony Downs, Mancur Olson ve William Niskanen gibi yazarlar tarafndan kullanm, bir sonraki blmde tartlmtr. Bu yaklam, iktisattan ziyade matemati- Kavramlar in alannda gelien oyun teorisi ekliyle de mevcuttur. Oyun teori- Bilim, Bilimizm sinde en fazla bilinen rnek mahkumun ikilemidir (prisoners di- Bilim (ngilizce science; Latince bilgi anlamndaki scientiadan lemma) (bkz. ekil 1.2). Bununla beraber, rasyoneltercihler yaklam hibir biimde evrensel kabul grmez. Destekleyicileri, bu yaklamn siyaset olgusunun tartlmasna ciddi bir keskinlik kazandrdn ileri srerken, eletirenler ise onun temel ngrlerini sorgularlar. Onlara gre, rnein insann rasyonelliini abartmak, insanlarn nadiren tercihe ayan bir hedefler btnne sahip olduklarn ve kararlarn ender olarak tam ve geerli bilgiye dayanarak aldklarn gzard etmektedir. Dahas, soyut bir birey anlayndan hareket eden rasyoneltercihler teorisinin birok eksikliinden biri de, insann kendi karn izleyen zelliinin sadece doutan gelmeyip, ayn zamanda sosyal olarak koullanm olabileceini tanmay ihmal etmesinde olduu gibi, sosyal ve tarihi etkenlere yeterli nemi vermemesidir. Sonu olarak, akademik bir disiplin olarak siyasetin incelenmesinde ok eitli yaklamlar gelitirilmitir. Bu yaklamlar, modern siyaset teorisini hem daha fazla farkllatrm, hem de zenginletirmitir. Geleneksel normatif, kurum-

gelir). Tekrarlanabilir deney, gzlem ve sonu karma yoluyla, olgularn gvenilir bir aklamasn genlitirmeyi amala-yan bir alma alandr. Mevcut delillere kar getirilen hipotezleri dorulamaya (kantlanm doru) yarayan bilimsel metot deer-bamsz ve objektif hakikatin ortaya karlmasnn bir yolu olarak grlr. Ancak, Karl Popper (1902-94) gereklerin daima bir sonraki tecrbeyle rtlebilecek olmasndan dolay bilimin sadece hipotezleri rtebileceini ileri srmtr. Bilimizm ise gvenilir bilginin tek kaynann bilimsel metot olduu ve dolaysyla bilimsel metotun tabii bilimlerde olduu kadar, felsefe, tarih ve siyaset gibi alanlarda da uygulanmas gerektii inancdr. Bu anlamda Marksizm, faydaclk ve rklk da bilimizm kapsamndadr.

35

Andrew Heywood

Odaklanma
Mahkumun kilemi
Ayr ayr hcrelere alnm iki sulu, birbirlerini ele vermek veya vermemek gibi iki seenekle kar karyadr. Eer onlardan biri suunu itiraf eder ve dierini mahkum etmek iin gerekli kantlar salarsa, cezalandrlmadan serbest braklacaktr ve btn su ortann zerine kalacak ve orta on yl hapse mahkum olacaktr. Eer iki sulu da suu itiraf ederlerse, altar yl hapis yatacaklardr. Eer ikisi birden itiraf etmeyi reddederlerse, ufak bir mahkumiyet alacaklar ve birer yla mahkum olacaklardr. Seenekler ekil 1.2de gsterilmitir. Maruz kaldklar ikilem karsnda, dierinin kendisini ele vermesi durumunda en yksek cezay alaca korkusuyla, muhtemelen her ikisi de suunu itiraf edecektir. Burada ironik olan udur ki, bu oyun, rasyonel (aklc) davrann en kt sonuca gtrdn gstermektedir (her iki mahkum da toplam oniki yl hapis yatacaktr). Aslnda onlar ibirlii yapmamann ve birbirlerine gvenmemenin cezasn ekeceklerdir. Bununla beraber, bu oyun eitli zamanlarda tekrarlanrsa, mmkndr ki sulular, kendi karlarn dnmenin de ibirliinden getiini reneceklerdir ve bu bilgi her ikisini de itiraf etmeyi reddetmeye tevik edecektir.

ekil 1.2 Mahkumun kilemindeki Seenekler

sal ve davran yaklamlara eklenen sadece rasyonel-tercihler teorisi deildir; bir dizi yeni fikir ve konu da katlmtr. zellikle 1970lerden bu yana feminizm, sosyal cinsiyet farkllklar ve partiarkal yaplarn neminin farkna varlmasn salam ve bu srete siyasi olana ilikin yerleik anlay sorgulamtr. Yeni kurumsalclk akm da, dikkatleri kurumlarn biimsel, yapsal boyutundan, daha geni bir balamdaki nemlerine, hali hazrdaki davranlarna ve siyasa srecindeki sonularna yneltmitir. Yeil siyaset, yerleik siyasi ve sosyal teorinin antroposentrik (insan merkezci) vurgusuna meydan okumu ve siyasi ve sosyal anlaya holistik bir yaklamn ncln yapmtr. 1923te kurulan ve kaynan neo-Marksizmden (bkz. s. 133) alan Frankfurt Okulunun Eletirel Teorisi, Freud ve Weber (bkz. s. 281) dahil ok eitli kaynaklardan etkilenerek, eletiri fikrini btn sosyal pratikleri kapsayacak ekilde geniletmitir. Postmodernizm (bkz. s. 97) ise mutlak ve evrensel hakikat fikrini sorgulam ve biok eyin olduu gibi sylem teorisinin douuna da katkda bulunmutur. Son olarak, genel ama ok kkl bir deiim ise, siyaset felse36

Siyaset Teorileri

fesi ile siyaset biliminin bugn artk birbirinden daha az ayr ve dolaysyla daha az rakip alma alanlar olarak inceleniyor olmasdr. Bunun yerine, her iki alan da, siyasi bilginin aa karlmasnn atan yollar olarak kabul edilmeye balanmtr.

Siyaseti Bilimsel Olarak ncelemek Mmkn mdr?

Siyasetin incelenmesinin titiz ve eletirel olmann geni anlamnda bilimsel olmas gerektii yaygn olarak kabul edilmekle beraber, bazlar, yukarda da belirtildii gibi, siyasetin daha dar bir anlamda bilimsel olarak incelenebileceini, yani incelemede doal bilimlerin metodolojisinin kullanlabileceini ileri srerler. Bu iddia, Marksist ve pozitivist sosyal bilimciler tarafndan ileri srlmtr ve 1950lerdeki davran devrimin odanda yer almtr. Siyaseti bir bilim olarak kabul etmenin ekicilii aktr. nk doruyu yanltan ayrt etmenin tarafsz ve gvenilir bir aracnn bulunduunu ve bylece bizi siyasetin dnyas hakknda objektif bilgiye ulatracan vaad etmektedir. Buna ulamann anahtar ise olgular (ampirik kantlar) ile deerleri (normatif ve ahlak inanlar) birbirinden ayrmaktr. Olgular, gvenilir ve tutarl bir biimde aklanabilir olmalar anlamnda objektiftir ve kantlanabilir. Buna karlk deerler, tabiat icab subjektiftir ve kanaate baldr. Bununla beraber, bir siyaset bilimi kurmaya ilikin her aba temel glkle kar karyadr. Bunlardan ilki veri sorunudur. Her eyden nce, insan laboratuarda incelenebilecek bir kurbaa veya mikroskop altnda gzlemlenebilecek bir hcre deildir. Bir insann iine giremeyiz veya onun zerinde tekrarlanabilir deneyler yapamayz. Dolaysyla, bireysel davran hakknda renebileceimiz eyler snrl ve yzeyseldir. Eksiksiz bir verimiz yok ise hipotezlerimizi test etmek iin ihtiya duyduumuz gvenilir aralarmz da yok demektir. Sorunu zmenin tek yolu, determinizm doktrinini kabul ederek, dnen zneyi btnyle gz ard etmektir. Bunun bir rnei (davransalcla kart olarak) John B. Watson (1878-1958) ve B. F. Skinnerin (1904-90) fikirlerinde somutlaan davranlk olabilir. Bu yaklam, insan davrannn artl tepki veya refleksler anlamnda tam olarak aklanabileceini ifade etmektedir. Dier bir rnek ise, SSCBdeki bilimsel incelemelere hakim olan ve Marksizmin kaba bir trn ifade eden diyalektik materyalizmdir. kinci olarak, gizli deerlerin varlndan kaynaklanan glkler vardr. Siyasi model ve teorilerin tamamen deer-bamsz olduu fikrini, daha dikkatli incelemelerle desteklemek gtr. Olgular ve deerler birbirine ylesine sarlmtr ki, onlar birbirinden ayrmak genellikle imkanszdr. Bunun Kurum: ekli veya resmi bir rol sebebi, insan tabiat, toplum, devletin rol vs. hakkndaki teorile- ve stats olan, iyi tesis edilmi rin, kanlmaz bir ekilde gizil siyasi ve ideolojik ierikleri olan n- yap daha geni anlamda, dzenli ve ngrlebilir davran grler zerine temellendirilmi olmasdr. rnein muhafazakar mmkn klan kurallar btn, oyunun kurallar. (bkz. 38) bir deer tarafgirlii davransalclkta, rasyonel-tercihler teorisin- Sylem: Karlkl olarak de ve sistem teorisinde grlebilir. Benzer biimde, feminist siyasi gerekleen beeri etkileim, zellikle de iletiim; sylem, teoriler de kklerini, sosyal cinsiyet ayrmlarnn tabiat ve nemi iktidar ilikilerini aa karr veya gsterir. hakkndaki ngrlerde bulurlar.
37

Andrew Heywood

Kavramlar
deal tip deal bir tip (bazen saf tip de denir), neredeyse sonsuz derecede karmak bir realiteden, onun mantksal sonularn gstererek bir anlam karma abasyla gerekleen zihinsel bir inadr. deal tipler ilk olarak iktisatta kullanldlar (rnein, tam rekabet fikri). Sosyal bilimlerde Max Weberle beraber zirveye kan ideal tipler, realitenin geree yakn bir tahmini deil, onu aklamak iin gelitirilmi aralardr. deal tipler ne gerein tketici bir yansmasdr ne de etik bir ideal. Weberyen ideal tip rnekleri arasnda otorite ve brokrasi de vardr.

ncs, sosyal bilimlerdeki tarafszlk efsanesidir. Doal bilimciler, altkla-r konuya, neyi kefedecekleri konusunda nceden bir eyi farz etmeden, objektif ve tarafsz bir tarzda yaklaabilirken, siyasette bunu baarabilmek g ve bel-ki de imkanszdr. Siyaset nasl tarif edilirse edilsin, bizim iinde yaadmz ve bydmz toplumun yaps ve fonksiyonlarna ilikin sorular sorar. Ailevi arkaplan, sosyal tecrbe, iktisadi pozisyon, kiisel sempatiler vs., siyaset ve etrafmzda-ki dnya hakknda her birimizde pein hkmler oluturur. Bunun anlam, mutlak tarafszlk veya ntr olma anlamnda bilimsel objektifliin, aratrma metodumuz ne kadar zenli olursa olsun, her zaman siyasi analizde ulalamayacak bir hedef olarak kalacadr. Belki de gvenilir bir bilgi birikimine ulamann nndeki en byk tehdit bu trden tarafgirliklerimizden deil, siyasi bakmdan ntr olmaya ilikin sahte iddiada ifadesini bulan tarafgirliin mevcut olduu gereinin kabul edilmesinin baarlamamasndan gelmektedir.

Kavramlar, Modeller ve Teoriler

Kavramlar, modeller ve teoriler, siyasi analizin aralardr. Bununla beraber, siyasetteki pek ok ey gibi, analitik aygtlar da zenle kullanlmaldr. nce kavramlar ele alalm. Kavram, herhangi bir ey hakknda, genellikle tek bir kelime veya ksa bir cmle ile ifade edilen genel bir fikirdir. Kavram, zel bir isimden veya bir nesnenin isminden daha fazla bir eydir. rnein bir kedi (dierlerinden ayr, belirli bir kedi) hakknda konumakla, bir kedi (bir kedi dncesi) kavramna sahip olmak arasnda bir fark vardr. Kedi kavram bir nesne deil bir fikirdir; bir kediye ayrc vasfn veren eitli zelliklerin (tyl bir memeli, kk, evcil, fare ve san yakalayan vs.) oluturduu bir fikir. Eitlik de bir ilke veya idealdir. Bu, bir koucunun dnya rekorunu egale ettiini veya bir mirasn iki karde arasnda eit biimde paylaldn sylediimizde kullandmz anlamdan farkldr. Ayn ekilde bakanlk dediimizde de belirli bir bakana deil, yrtme gcnn organizasyonuna ilikin bir dizi fikre atfta bulunuruz. yleyse bir kavramn deeri nereden gelir? Kavramlar, bizim onlarla dndmz, eletirdiimiz, tarttmz, akladmz ve analiz ettiimiz aralardr. D dnyay sadece alglamak, bize onun hakknda bir bilgi vermez. Dnyay anlamlandrmak iin, bir anlamda, ona bir anlam ykleriz ve bunu kavram ina etme yoluyla yaparz. Olduka basit bir ifadeyle, bir kediye kedi muamelesi yapmak iin, ncelikle onun ne olduuna dair bir kavrama sahip olmamz gerekir. Ayn zamanda kavramlar, nesnelerin benzer formlarn veya benzer zelliklerini tanyarak, onlar snflandrmamza da yardm eder. rnein bir kedi, kediler snfnn bir yesidir. Bu bakmdan kavramlar geneldir; bir dizi nesneyle ve aslnda genel fikrin tipik zelliklerine uyan herhangi bir nesneyle ilikilidir. Bizim siyasetin dnyas hak38

Siyaset Teorileri

kndaki bilgimizin, bu dnyay anlamlandrmamza yardmc olan kavramlarn gelitirilme-si ve saflatrlmas yoluyla oluturulduunu sylemek abart saylmaz. Bu anlamda kavramlar, beeri bilginin ina edici paralardr.

Bununla beraber, kavramlar ayn zamanda gvenilmez kiiler gibi de olabilirler. Her eyden nce anlamaya altmz siyasi gereklik, srekli biimde deiken ve byk lde karmaktr. Her zaman demokrasi, insan haklar ve kapitalizm gibi kavramlarn fazla yuvarlak ve tanmlamaya alt -yeterince somut bir biim arzetmeyen- gerekliklerden daha somut olma tehlikesi vardr. Max Weber, belirli kavramlar ideal tipler olarak tanyarak bu sorunun stesinden gelmeye almtr. Bu yaklam, kullandmz kavramlarn, inceleme konusu olan olgunun belirli temel veya merkezi zelliklerinin seilerek alnmasyla ina edildii, dolaysy-la dier zelliklerine yeterince nem verilmedii veya tamamen gzard edildii anlamna gelir. Bu anlamda devrim kavram, kkl ve genellikle iddet ieren siyasi deiime dikkat eken ideal bir tip olarak grlebilir. Bu, bizim rnein 1789 Fransz Devrimi ile 1989-91 Dou Avrupa devrimleri arasndaki nemli paralelliklere vurgu yaparak, onlar anlamlandrmamza katkda bulunur. Bununla beraber kavram zenle kullanlmaldr; nk hayati farkllklar gizleyerek anlamay -bu rnekte, devrimin ideolojik ve sosyal karakterini gerei gibi anlamlandrmay- bozabilir. Bu sebeple, kavramlar veya ideal tipleri doru veya yanl olarak deil, sadece az veya ok faydal olarak dnmek daha doru olacaktr.

Determinizm: Beeri faaliyet ve tercihlerin btnyle dsal faktrler tarafndan belirlendii inanc; determinizm hr iradenin bir efsaneden ibaret olduunu ima eder. (bkz. 37) Tarafgirlik: Beeri yarglar (genellikle bilinsizce) etkileyen sempatiler veya nyarglar; tarafgirlik, gerein anlamnn bozulmasn ima eder. (bkz. 37)

Dier bir sorun ise, siyasi kavramlarn genellikle derin bir ideolojik ekimeye konu olmasdr. Siyaset ksmen, terimlere ve kavramlara meru anlamlarn vermek iin yaplan bir mcadeledir. rnein dmanlar zgrl savunmak, demokrasiyi desteklemek veya adaletten yana olmak iddialaryla tartabilir, kavga edebilir ve hatta savaa girebilirler. Sorun, zgrlk, demokrasi ve adalet gibi kelimelerin farkl insanlara gre farkl anlamlar ifade etmesidir. O halde biz gerek demokrasiyi, gerek zgrl veya gerek adaleti nasl tesis edebiliriz? En basit cevap, bunu yapamayacamzdr. Siyaseti yukardaki gibi tanmlamaya altmzda, pek ok siyasi kavramn birbiriyle rekabet eden eitleri olduunu da kabul etmemiz gerekir. Bu tr kavramlar en iyi ifadeyle temelden ihtilafl kavramlar (Gallie, 1955-56) olarak grlr. Bu ihtilaflar ylesine derinlere gider ki, hibir ntr veya yerleik bir tanm gelitirilemez. Aslnda tek bir terim, hi birinin onun doru anlam olarak kabul edilemeyecei bir dizi rakip kavram temsil edebilir. rnein siyaseti, devletle ilgili olan, kamusal hayatn yrtlmesi, tartma ve uzlama, iktidarn ve kaynaklarn datm olarak tanmlamalarn hepsi eit lde merudur. Modeller ve teoriler kavramlardan daha genitir: bunlar tek bir fikirden ziyade bir fikirler btnn kapsarlar. Bir model genellikle, tpk bir oyuncak bebek evi veya maket uak gibi, genellikle bir eyin daha kk ldeki temsili olarak dnlr. Bu anlamda modelin amac, orijinal nesneye mmkn olduunca sadk bir benzerlik ortaya koyabilmektir. Bununla beraber, kavramsal modellerin hibir biimde bir
39

Andrew Heywood

ekil 1.3 Siyas Sistem

nesneye benzeme zorunluluu yoktur. rnein ekonominin bir bilgisayar modelinin, ekonominin kendisiyle fiziksel olarak da benzerlik tamas gerektiini konusunda srar etmek sama olurdu. Kavramsal modeller, daha ziyade analitik aralardr; onlarn deeri, kafa kartrc ve dank bir olgular yn olarak grlebilecek olgulara anlam yklenmesini mmkn klan aygtlar olmalarndan gelir. Basit bir gerek, olgularn kendi kendilerine konuamayacaklardr: bunlar yorumlanmal ve organize edilmelidir. Modeller, ilgili olduklar ampirik verinin anlam ve nemini vurgulayan bir ilikiler an iermeleri bakmndan bu devin tamamlanmasna yardmc olurlar. Bunu anlamann en iyi yolu bir rnektir. Siyasi analizdeki en etkili modellerden biri, David Easton (1979, 1981) tarafndan gelitirilen siyasi sistem modelidir. Bunu bir izelge halinde gsterebiliriz (bkz. ekil 1.3). Bu iddial model, sistem analizi olarak adlandrlan bir uygulamayla, balca siyasi aktrlerin ilevlerini olduu kadar, btn bir siyasi sreci de aklama iddiasndadr. Bir sistem, kolektif bir varlk oluturan, bir dizi karlkl olarak birbiriyle balant-l ve birbirine karlkl olarak baml paralardan oluan organize edilmi ve karmak bir btndr. Siyasi sistem rneinde, Eastonun girdi ve kt olarak adlandrdklar arasnda bir balant vardr. Siyasi sistemde girdiler, genel toplumun destek ve taleplerinden oluur. Talepler de daha yksek hayat standard iin bask oluturmaktan, daha fazla istihdam beklentisine ve daha bol refah demelerinden, aznlk ve birey haklarna daha fazla gvence salanmasna kadar uzanr. Dier yandan destekler ise vergi deyerek, ballk sunarak ve kamusal hayata katlmaya istekli davranarak, toplumun siyasi sisteme katkda bulunmas iin bir yol oluturur. ktlar, siyasa oluturModel: nemli ilikileri ve karma, kanun yapma, vergi koyma ve kamu fonlar tahsis etmeyi ieren lkl etkileimleri vurgulayarak, anlamay kolaylatrmay amahkmet kararlar ve faaliyetlerinden oluur. Bu ktlar, sonraki talep layan ampirik verilerin teorik bir ifadesi.lamnn bozulmasn ima ve destekleri ekillendirecek olan geri bildirimler (feedback) retireder. (bkz. s. 40) ler. Eastonun modelinin anahtar fikri, varln srdrmesinin ktla40

Siyaset Teorileri

rn girdilerle uyumlu olmasna bal olmas bakmndan, politik sistemin uzun dnemde dengeye veya politik istikrara meyilli olduudur. Bununla beraber, kavramsal modellerin, olsa olsa aklamaya altklar gerekliin bir basitletirmesi olabileceini aklda tutmak hayati neme sahiptir. Bu modeller, sadece anlamay kolaylatran aygtlardr; gvenilir bilgi deil. Eastonun modeli rneinde, siyasi partiler ve kar gruplar, temel ilevleri siyasi sisteme gir-di akn dzenlemek olan kap grevlileri eklinde tasvir edilirler. Bu onlarn en nemli ilevlerinden birisi olmakla beraber, partiler ve kar gruplar, ayn zamanda kamusal alglar da idare ederek, kamusal taleplerin niteliinin ekillenmesine de yardmc olur. Ksacas bunlar, uygulamada sistem modelinin ngrdnden daha ilgin ve daha karmak olan kurumlardr. Ayn ekilde Eastonun modeli siyasi sistemlerin popler basklara niin ve nasl reaksiyon verdiinin aklanmasnda, siyasi sistemlerin niin basky ve zorlamay kullandnn (ki tm sistemler bunu bir dereceye kadar yapar) aklanmasnda olduundan daha baarldr.

Kavramlar
Paradigma Genel anlamda bir paradigma, daha ziyade ideal tip tarznda, belirli bir fenomenin ilgili zelliklerinin altn izen bir kalp veya modeldir. Ancak Kuhn (1962) tarafndan kullanlan anlamda, bilgiye ulama abasnn onun kapsamnda gerekletirilmeye alld, karlkl olarak birbiriyle ilikili deerleri, teorileri ve ngrleri iine alan entelektel bir ereveyi ifade eder. Bu balamda normal bilim, yerleik bir entelektel ereve iinde iler; devrimci bilimde ise, eski paradigmann yerine yenisini koymaya ynelik bir aba vardr. Bu teorinin radikal bir ifadesi, gerek ile yanl olann nihai anlamda tespit edilemeyeceidir. Bu yaklama gre bunlar sadece, kabul edilmi bir paradigma iinde ileyen ve er-ge yerini bakasna brakacak olan geici yarglardr.

Teori ve model terimleri siyasette genellikle birbirinin yerine kullanlr. Teoriler ve modeller, siyasi analiz aralar olarak kullanlan kavramsal yaplardr. Bununla beraber, dar anlamda teori bir neridir. Teori, ampirik veriler btnnn sistema-tik bir aklamasn sunar. Buna karlk model, sadece aklayc bir aygttr; bu ynyle, daha ok henz test edilmemi bir hipoteze benzer. Bu anlamda siyasette, teoriler iin az veya ok doru denirken, modeller iin ancak, az veya ok faydal denebilir. Ancak akas, teoriler ve modeller genellikle birbirleriyle karlkl olarak balantldrlar: geni siyasi teoriler, bir dizi modeller halinde aklanabilirler. rnein oulculuk teorisi (4. ve 5. Blmde tartlmtr), bir devlet modeli, bir seim rekabeti modeli, bir grup siyaseti modeli gibi modeller ierir.

Bununla beraber, gerekte tm kavramsal aygtlar, teoriler ve modeller, gizli deerler ve rtk yarglar iermektedir. Bu sebeple, tamamen saf teoriler ina etmek gtr; deerler ve normatif inanlar deimez bir biimde teorilere szar. Kavramlar sz konusu olduunda bu, toplumun baz terimlerini (rnein demokrasi, zgrlk ve adalet gibi) yaasn! gibi nlemlerle, dier bazlarn (rnein atma, anari, ideoloji ve hatta siyaset gibi) ise ! gibi nlemlerle kullanma eiliminde ifadesini bulur. Modeller ve teoriler ayn zamanda, bir dizi pein hkm ihtiva etmeleri anlamnda ykldrler. rnein, rasyonel-tercih teorilerinin (yukarda incelenmiti) deer-bamsz olduu iddiasn kabul etmek gtr. Beeri varlklarn temelde bencil ve kendine sayg duyan varlklar olduklar n kabulne dayal olduklarndan dolay, siyasi bakmdan bu teorilerin genellikle muhafazakar siyasa nerileriyle sonulanmalar artc deildir. Ayn ekilde, Marksistler tarafndan ileri srlen siolarak, yasetin snf teorileri de, tarih ve toplum hakknda daha geni teorile- Teori: Hipotezden farklbilgi genellikle gvenilir bir re dayanmaktadr ve gerekten de bu teoriler de nihai anlamda btn olarak sunulan, ampirik verinin sistematik bir aklamas. bir sosyal felsefenin geerliliine dayanmaktadrlar.
41

Andrew Heywood

ekil 1.4 Kavramsal Analizin Dzeyleri

Bu bakmdan, modeller ve mikro teoriler gibi analitik aygtlarn, daha geni makro teoriler zerine ina edilmesinin bir anlam vardr. Siyasi analizin balca teorik aralar, iktidarla ve devletin rol meselesiyle ilgili olanlardr: oulculuk (plralizm) (bkz. s. 114), elitizm (bkz. s. 116), snf analizi vb. Bu teoriler 4. ve 5. Blmlerde ele alnmtr. Ancak daha yakndan baktmzda, bu teorilerin pek ounun, belli bal ideolojik geleneklerden birinin veya dierinin nkabllerini ve inanlarn yansttn grrz. Bu gelenekler, daha ok Thomas Kuhnun Bilimsel Devrimlerin Yapsnda (1962) paradigma olarak adlandrd trden bir ilev grr. Paradigma, entelektel inceleme srecini planlamaya yardmc olan, birbiriyle balantl ilkeler, doktrinler ve teoriler btndr. Bir paradigma, temelde bilgiye ulama urann onun iinde gerekletirilecei bir ereve kurar. Bu, iktisatta Keynezyenizmin yerini monetarizmin almasnda (ve belki de devamnda neo-Keynezyenizme geri dnle) kendisini gsterir; ve ulatrma/tamaclk siyasasnda bu durum Yeil fikirlerin ykseliinde grlebilir. Kuhna gre tabiat bilimleri her zaman tek bir paradigmann hakimiyeti altndadr; bilim de eski paradigmann yenisi tarafndan yerinden edildii bir dizi devrimler araclyla geliir. Ancak, iinde paradigmalarn birbiriyle rekabet ve mcadele ettii bir sava alan olan siyasi ve sosyal inceleme farkldr. Bu paradigmalar, genellik-le liberalizm, muhafazakarlk, sosyalizm, faizm ve feminizm gibi siyasi ideoloji-ler olarak adlandrlan geni sosyal felsefeler eklinde bulunurlar. Her biri sosyal varolua ilikin kendi yaklamn ifade eder; her biri belirli bir dnya gr sunar. Bu ideolojileri teorik paradigmalar olarak tasvir etmek, belirli bir grup veya sn-fn karlarn ne karyor olmas dolaysyla, siyasi analizin tamamnn olmasa da ounun dar anlamda ideolojik olduu anlamna gelmez. Tersine, ideolojilerin teorik paradigmalar olarak tasviri, sadece siyasi analizin belirli bir ideolojik gelenek teme-li zerine ina edildiini ifade eder. rnein akademik siyaset biliminin nemli bir blm, liberal-rasyonalist nkabullere uygun olarak ina edilmitir ve dolaysyla liberal gelenein mirasnn izlerini tar. Kavramsal analizin farkl dzeyleri, ekil 1.4te bir izelge halinde gsterilmitir.
42

Siyaset Teorileri

zet
Siyaset, insanlarn ona tbi olarak yaadklar genel kurallar oluturmak, korumak ve deitirmek amacyla yaptklar faaliyettir. Bu ynyle, esas olarak siyaset, bir yandan farkllk ve atmann varlyla karmak bir biimde balantl, dier yandan ibirlii ve kolektif eylemle ilikili olan bir sosyal faaliyettir. Siyaseti en doru biimde anlamak iin, onu tm atmalar zen veya zebilen bir faaliyet olarak deil, -bunu baarmaktan te- bir atma zme abas olarak grmek gerekir. Siyaset, farkl dnrler ve farkl gelenekler tarafndan farkl biimlerde anlalmtr. Siyaset, devletle ilgili olan veya bir hkmet etme sanat olarak, kamusal ilerin yrtlmesi ve ynetimi olarak, atmann tartma ve uzlama yo-luyla zm olarak ve sosyal varoluun ak iinde kaynaklarn retimi, datm ve kullanm olarak grlmtr.

Siyas olann alan konusunda kayda deer bir tartma vardr. Klasik olarak siyaset, kamusal alanda faaliyet gsteren, sosyal varoluun kolektif rgtlenmesiyle ilgili kurumlar ve aktrleri ieren dar anlamyla ele alnmtr. Bununla beraber siyaset iktidar-balantl ilikiler anlamnda anlalacak olursa, onun zel alan iin de geerli olduu sylenebilir. Akademik bir disiplin olarak siyaset zerine yaplan almalarda farkl yaklamlar benimsenmitir. Bu yaklamlar, siyaset felsefesini veya normatif teori analizini (zel olarak kurumlar ve yaplarla ilgili olan ampirik bir gelenei) davransal analiz yoluyla bilimsel kesinlik oluturma abalarn ve rasyoneltercih teorisi de dahil bir dizi modern yaklam ierir. Siyaset bilimi, olgular ve deerler arasnda bir ayrm yaparak, siyasetin dnyas hakknda objektif bilgiye ulamann mmkn olmas derecesinde bilimseldir. Ancak bu aba, gvenilir bilgiye ulamann gl, siyasi modellerde zmnen mevcut olan deerler ve tm siyaset bilimcileri iin geerli olan tarafgirlik dolaysyla sekteye urar.

Kavramlar, modeller ve teoriler, bilgi btnleri salayan siyasi analiz aralardr. Ancak bunlar sadece analitik aygtlardr. Anlaymz gelitirmeye katkda bulunmakla beraber, tanmlamaya altklar ekilsiz ve karmak gerekliklerden daha fazla ilenmi ve tutarldrlar. Bunlarn tesinde, nihai olarak tm sosyal ve siyasi almalar, belirli bir entelektel ereve veya ideolojik paradigma iinde gerekletirilir.

43

Andrew Heywood

Tartma Sorular
Eer siyaset temelde sosyal bir faaliyet ise, neden tm sosyal faaliyetler de siyas deildir? Siyaset neden sk sk olumsuz arm yapmaktadr? Siyaseti nasl deerli ve saygn bir faaliyet olarak savunurdunuz? Siyaset kanlmaz mdr? Siyasete bir son verilebilir mi? Bir siyaset bilimi fikri nasl bu kadar ekici hale gelebilmitir?

Siyaseti objektif biimde ve tarafgir olmadan almak mmkn mdr?

leri Okumalar
Ball, A. ve B. Guy Peters, Modern Politics and Government (5th ed.), (Basingstoke: Palgrave and New York: Chatham House Publishers Inc., 2000). Geni bir dizi temay ve konuyu ele alan popler bir siyasete giri kitab. Crick, B. In Defence of Politics (rev. ed.), (Harmondsworth and New York: Penguin, 2000). Dmanlarna kar siyaseti (mnhasran liberal anlamyla) merulatrmaya ynelik zenli ve tevik edici bir aba. Heywood, A. Key Concepts in Politics (Basingstoke: Palgrave, 2000). Siyasi analizde kar karya gelen balca byk fikirlere ve kavramlara ilikin ak ve anlalr bir rehber. Leftwich, A. (ed.) What is Politics? The Activity and Its Study (Oxford and New York: Blackwell, 1984). Farkl siyaset kavramlarn ve bu disiplinin iindeki birbirine zt grleri ele alan ok faydal bir denemeler koleksiyonu. Marsh, D. ve G. Stoker (eds) Theory and Methods in Political Science (2nd ed.) (Basingstoke: Palgrave, 2002). Siyaset biliminin tabiatnn ve alannn hem anlalr ve hem de kapsaml ve sofistike biimde bir incelenmesi.

44

Siyas deolojiler

Blm -3-

Filozoflar eitli ekillerde sadece dnyay yorumladlar; oysa mesele onu deitirmektir. Karl Marx, Feuerbach zerine Tezler (1845) Hi kimse dnyay olduu gibi grmez. Hepimiz dnyaya teorilerin, faraziyelerin ve nkabullerin perdesinin gerisinden bakarz. Bu anlamda gzlemleme ve yorumlama, ayrlmaz biimde birbirine baldr: dnyaya baktmzda, ayn zamanda ona bir anlam da ykleriz. Bunun siyaset bilimi almas bakmndan nemli sonular vardr. zellikle siyasi aratrmaya balarken beraberimizde getirdiimiz nkabllerimizin ve faraziyelerimizin aa karlmas gereini vurgular. En derin boyutuyla bu nkabllerin kkleri, genellikle siyasi ideolojiler olarak kavramsallatrlan daha geni siyasi inanlarda veya geleneklerdedir. Bu izmlerden her biri (liberalizm, sosyalizm, muhafazakrlk, feminizm, faizm vd.) ayr bir entelektel ereve veya paradigma oluturur ve her biri bizlere kendi siyasi gereklik anlayn, kendi dnya grn sunar. Bununla beraber, hem ideolojinin tabiat, hem de iyi veya kt, siyasi hayattaki rol hakknda derin bir uzlamazlk sz konusudur. Bu blmde ele alnacak olan balca konular unlardr: Anahtar Konular
1. 2. 3. 4. 5. 6.

indekiler
Siyas deoloji Nedir? ...................58 Liberalizm.........................................60
Liberalizmin Unsurlar........................61 Klasik Liberalizm.....................................62 Modern Liberalizm ..............................64 Muhafazakrln Unsurlar ...........66 Paternalist Muhafazakrlk .............68 Yeni Sa........................................................69 Neoliberalizm...........................................70 Neomuhafazakrlk .............................70 Sosyalizmin Unsurlar.........................72 Marksizm .....................................................74 Marksizmin Unsurlar .........................75 Ortodoks Komnizm .........................77 Modern Marksizm ................................78 Sosyal Demokrasi .................................79 nc Yol.................................................82

Muhafazakrlk ..............................65

Sosyalizm .........................................71

Dier deolojik Gelenekler........................................83

Faizm ............................................................83 Anarizm......................................................85 Feminizm ....................................................86 evrecilik .....................................................87 Din Fundamentalizm........................88

deolojinin Sonu Mu....................90 zet ....................................................91 Tartma Sorular ...........................92 leri Okumalar.................................93

Siyasi ideoloji nedir? Balca ideolojilerden her birinin kendine zg temalar, teorileri ve ilkeleri nelerdir? Her ideolojiyi kuatan rakip gelenekler veya i gerilimler nelerdir? Belli bal ideolojiler zaman iinde nasl deimektedir? deolojilerin ykselii ve d nasl aklanabilir? deolojinin sonu gelmi midir? deolojinin sonu olabilir mi?

Siyas deoloji Nedir?

Siyasi analizde gze arpan en ihtilafl kavramlardan birisi de ideolojidir. Her ne kadar gnmzde bu kavramn ntr anlamda kullanlmas ynnde bir eilim varsa da, gelitirilmi bir sosyal felsefeye veya dnya grne atfta bulunmas bakmndan, gemite ideoloji kavramnn arlkl olarak olumsuz veya pejoratif (ktleyici) armlar bulunmaktayd. deoloji kavram, kimi zaman eri br yollardan geerek ulat kariyeri boyunca, yaygn olarak rakip inan veya doktrinleri sulamak veya eletirmek iin bir silah olarak kullanld. deoloji kavram 1796da Fransz filozof Destutt de Tracy (1754-1836) tarafndan icat edildi. Tracy bu kavram, bilinli dnce ve fikirlerin kaynaklarn aa karmay amalayan yeni bir fikirler bilimini (ideaoloji) ifade etmek iin kulland. Onun midi, ideolojiye er veya ge zooloji veya biyoloji gibi yerleik bilimlerle ayn staty kazandrmakt. Ancak kavrama daha kalc bir anlam, ondokuzuncu yzylda Karl Marxn yazlaryla yklendi. Marxa gre ideoloji ynetici snf n fikirlerine, yani snfl sistemi desteklemeye ve smry devam ettirmeye katkda bulunan fikirlere karlk geliyordu. Erken dnem almalarndan Alman deolojisinde Marx ve Engels yle yazyorlard:
Ynetici snfn fikirleri her ada egemen fikirlerdir; yani toplumda maddi gce hakim olan snf, ayn zamanda entelektel gce de hakimdir. Zihinsel retim aralarn elinde bulunduran snf, ayn zamanda zihinsel retim aralarnn kontroln de elinde tutar.

Marksist anlamda ideolojinin tanmlayc vasf, onun sahteliindedir: ideoloji, alt snflar artarak ve yanltarak, tm snfl toplumlarn tad elikilerin zerini rter. Kapitalizm sz konusu olduunda, mlk sahibi olan burjuvazinin ideolojisi (burjuva ideolojisi), smrlen proleterya arasnda, onlarn iinde bulunduklar smrye ilikin gerekleri grmelerini engelleyerek, aldanmay veya yanl bilinci besler. Bununla beraber Marx tm siyasi grlerin ideolojik nitelikte olduuna inanmad. Snf smrsn ve bask srecini ortaya koymaya alt kendi almasnn bilimsel olduunu ileri srd. Ona gre bilim ile ideoloji, hakikat ile sahtelik arasnda ak bir ayrm yaplabilirdi. Ancak bu ayrm, Lenin (bkz. s. 113) ve Gramsci (bkz. s. 270) gibi sonraki Marksistlerin yazlarnda bulanklamaya balad. Onlar sadece burjuva ideolojisi kavramna deil, sosyalist ideoloji veya proleterya ideolojisi gibi Marxn sama bulabilecei kavramlara da atfta bulundular. Kavramn alternatif kullanmlar, liberaller ve muhafazakrlar tarafndan da gelitirildi. ki dnya sava aras dnemde totaliter diktatrlklerin ortaya k, Karl Popper (1902-94), J. L. Talmon ve Hannah Arendt (bkz. s. 28) gibi yazarlar, ideolojiyi boyun eme ve itaat salayan bir sosyal denetim aygt olarak grmeye yneltti. Kavramn arlkl olarak faizm ve komnizm rneklerine dayal Souk Sava dnemi liberal kullanm, ideolojiyi, bir hakikat tekeli iddias olan ve muhalif fikirleri ve rakip inanlar hogrmeyi reddeden kapal bir dnce

sistemi olarak gryordu. Buna karlk, temelde bireysel zgrle bal olan liberalizm ile muhafazakrlk ve demokratik sosyalizm gibi geni lde liberal ilkelere bal olan doktrinler tam olarak ideoloji deildi. Bu doktrinler, zgr tartma, muhalefet ve eletiriye izin vermeleri, hatta bunlar zerinde srar etmeleri anlamnda ak saylyordu. deoloji kavramnn mnhasran muhafazakr kullanm, Michael Oakeshott (bkz. s. 279) gibi dnrler tarafndan gelitirilmitir. Bu gr zel olarak, byk lde insan zihninin dnyay btn boyutlaryla kavrayabilme kapasitesine sahip olmad inancndan kaynaklanan rasyonalizmin deeri hakkndaki muhafazakr phecilii yanstmaktadr. Oakeshottun belirttii gibi, siyasi faaliyette insan sonsuz ve dipsiz bir denize yelken amtr. Bu yaklamdan hareketle, ideolojiler soyut dnce sistemleri; yani aka kavranamaz olan aklama iddiasyla siyasi gereklii arptan fikirler btn olarak grlrler. Bu nedenle muhafazakrlar geleneksel olarak kendilerinin de bir ideolojiye bal olduu fikrini reddederler; bunun yerine muhafazakrl bir eilim, bir zihinsel tavr olarak grrler ve kendi inanlarn pragmatizmde, gelenekte (bkz. s. 548) ve tarihte bulurlar.

Kavramlar
deoloji Sosyal bilim bak asndan bir ideoloji, mevcut iktidar ilikileri sistemini korumay, deitirmeyi veya ykmay amalayan ve organize bir siyasi eylem iin temel tekil eden, az veya ok tutarl bir fikirler btndr. Bu anlamda btn ideolojiler (a) genellikle bir dnya gr eklinde, mevcut dzene ilikin bir deerlendirme sunarlar; (b) bir yi Toplum vizyonu erevesinde, arzulanan bir gelecek modeli salarlar; ve (c) siyasi deiimin nasl olabilecei ve nasl olma-s gerektii konusunda bir ereve izerler. Bununla beraber ideolojiler, deimez bir ekilde mhrlenmi dnce sistemleri deildir; daha ziyade, birok noktada bir dieriyle ak-an deiken fikirler btndr. Temel dzeyde ideolojiler siyaset felsefelerine benzerler; tatbiki dzeyde ise geni siyasi hareketler eklini alrlar (Seliger, 1976).

Ancak bu kullanmlarn her birinin sakncas, bunlarn olumsuz veya ktleyici olmas dolaysyla, kavramn kullanmn snrlamasdr. Dier bir ifadeyle belirli siyasi doktrinler, ideoloji kavramnn dnda kalrlar. rnein Marx, kendi fikirlerinin ideolojik deil bilimsel olduunda srar etmitir; liberaller, liberalizmin de bir ideoloji olarak grlmesi gerektiini inkar etmilerdir; ve muhafazakrlar, geleneksel olarak ideolojik tarz siyasetten ok pragmatik olan benimsemilerdir. Dahas, bu kullanmlarn her biri deer ykldr ve belirli bir siyasi doktrine uygundur. deolojinin kapsayc bir tanm (tm siyasi geleneklere uygulanabilecek bir tanm) ntr olmaldr; ideolojilerin iyi veya kt, doru veya yanl, zgrletirici veya baskc olduu fikrini reddetmelidir. Bu, kavramn ideolojiyi eylemtemelli inan sistemi, siyasi faaliyete rehberlik eden veya ilham veren karlkl olarak birbiriyle ilikili fikirler btn olarak gren modern, sosyal bilimsel anlamdr.

Liberalizm
Siyasi ideolojilere ilikin herhangi bir anlatm liberalizmle balamaldr. Bunun nedeni liberalizmin aslnda sanayilemi Batnn ideolojisi olmas ve genellikle bir dizi rakip deer ve inanc kucaklamaya elverili bir meta-ideoloji olarak tanmlanmasdr. Her ne kadar liberalizm ondokuzuncu yzyln balarna kadar tekaml etmi bir siyasi inan olarak ortaya kmamsa da, liberal teoriler ve ilkeler ondan nceki yz yl boyunca tedrici olarak ve farRasyonalizm: Dnyann, rasyonel bir yapda olduu n kabulne dayal olarak, insan akl araclyla anlalabilecei ve aklanabilecei inanc. Pragmatizm: Pratik durum ve hedeflerin ncelikli olarak vurguland bir teori ve pratik; pragmatizm soyut fikirlere kar bir gvensizlii ifade eder.

Meta-ideoloji: deolojik tartmann onun zerinde yer ald daha yksek veya ikinci tr bir ideoloji ( s. 72).

kna varlabilir biimde gelimiti. Liberalizm, feodalizmin yklnn ve onun ykld yerde bir piyasann veya kapitalist toplumun gelimesinin rnyd. Erken dnem liberalizmi kukusuz ykselen bir sanayi orta snfnn arzularn yanstyordu ve liberalizmle kapitalizm ta o zamandan beri yakndan balantlyd (bazlar bunun z gerei bir balant olduunu ileri srmlerdir). En erken ekliyle liberalizm siyasi bir doktrindi. Anayasal ve -daha sonralar da- temsili hkmeti savunmak yerine mutlakiyete (bkz. s. 36) ve feodal imtiyazlara saldryordu. Ondokuzuncu yzyln balarndan itibaren laissez faire kapitalizminin (bkz. s. 265) erdemleri olarak nlenen ve her eit hkmet mdahalesini mahkum eden ayr bir yaklam olarak liberal iktisadi dnce geliti. Bu, klasik liberalizmin veya ondokuzuncu yzyl liberalizminin merkezi temas oldu. Ancak ondokuzuncu yzyln sonlarndan itibaren refah reformunu ve iktisadi mdahaleyi daha tercihe ayan gren bir eit sosyal liberalizm ortaya kt. Bu tr bir vurgu modern, yirminci yzyl liberalizminin kendine has bir temas haline geldi. Liberalizmin Unsurlar Bireycilik: Bireycilik (bkz. s. 254) liberal ideolojinin merkezi ilkesidir. Herhangi bir sosyal gruba veya kolektif btne kar olarak, bireysel insann en yksek derecede neme sahip olduu inancn yanstr. Bu yaklamda beeri varlklar her eyden nce birey olarak grlr. Bireyler eit ahlaki deerde, ayr ve biricik ahsiyetler olarak kabul edilir. Bu erevede liberalizmin hedefi, iinde bireyin serpilip geliebilecei, her birinin yetenei lsnde yapabileceinin en iyisini yaparak, kendi tanmlad iyi dorultusunda ilerleyebilecei bir toplum ina etmektir. Bu da, bireylerin kendi ahlaki kararlarn kendilerinin almasn mmkn klan bir kurallar btn oluturmas anlamnda, liberalizmin ahlaki bakmdan ntr olduu eklindeki gr desteklemektedir. zgrlk: Bireysel zgrlk (freedom) veya liberty (bu iki terim birbirinin yerine kullanlabilir), liberalizmin merkezi deeridir; ona eitlik, adalet veya otoriteye gre ncelik tannr. Bu, doal olarak bireye duyulan inantan ve herkesin kendi setii veya holand ekilde davranmasn salama arzusundan kaynaklanr. Bununla birlikte liberaller, bir bireyin zgrlnn dierlerinin zgrln tehdit edebileceini ve zgrln kurallara riayetsizlik haline gelebileceini gz nne alarak, hukuka bal zgrlk savunurlar. Dolaysyla bireylerin herkes iin ayn zgrlk ilkesiyle uyumlu biimde mmkn olan maksimum zgrlkten yararlanmalar idealini savunurlar. Akl: Liberaller dnyann rasyonel bir yaps olduuna ve bunun insan akl ve eletirel bir tetkik yoluyla kefedilebileceine inanrlar. Bu da liberalleri, bireylerin kendi adlarna en makul yarglarda bulunma yeteneine sahip bulunduklarna ve pek ok durumda kendi karlarnn ne olduunu deerlen-

dirmede en iyi yarglar olabildiklerine ilikin bir inanca yneltir. Bu inan, ayn zamanda liberalleri ilerlemeye ve beeri varlklarn anlamazlklarn kan dkme veya sava yerine tartma ve ikna yoluyla zebilme kapasitelerine inanmaya tevik eder.

Eitlik: Bireycilik, temele ilikin bir eitlii ifade eder; yani bireylerin en azndan ahlaki deer anlamnda eit doduklar inancn yanstr. Bu eit haklara ve yetkilere ilikin liberal ballkta, zellikle de hukuki eitlikte (kanun nnde eitlik) ve siyasi eitlikte (bir kii bir oy, bir oy bir deer) belirginleir. Ancak bireyler ayn seviyede yetenee ve alma isteine sahip olmadklarndan dolay, liberaller sosyal eitlii veya gelir eitliini desteklemezler. Bunun yerine, tm bireylere kendi eit olmayan potansiyellerini gerekletirmeleri bakmndan eit ans tanyan frsat eitliini (eit oyun alann) savunurlar. Dolaysyla liberaller, kabaca yetenek art ok almay ifade eden liyakate dayal meritokrasi ilkesini desteklerler. Hogr: Liberaller hogrnn (ki bu tahamml demektir; yani insanlarn mutabk olmadklar fikir, konuma ve davranlara msaade etmeye gnll olmasdr) hem bireysel zgrln, hem de sosyal zenginlemenin garantisi olduuna inanrlar. Ahlaki, kltrel ve siyasi eitlilik eklindeki plralizmin (bkz. s. 112) olumlu ve salkl olduuna, btn inanlarn, fikirlerin serbest piyasasnda test edilmesini salayarak tartmay ve entelektel gelimeyi desteklediine inanrlar. Dahas liberaller rakip fikirler ve karlar arasnda doal bir ahenk veya denge olduuna ve dolaysyla uzlamaz eliki fikrinin genellikle geerli olmadna da inanma eilimindedirler.

lerleme: leri doru hareket etme; tarihin, bilgi birikimine ve hikmete dayal olarak beeri gelimeyle karakterize edilebilecei inanc. Meritokrasi: Hnerli olanlar tarafndan ynetim; makam ve mkafaatlarn, kabiliyet (yeterlilik) temelinde datlmas gerektiine dayal ilke.

Rza: Liberal yaklamda otorite ve sosyal ilikiler daima rzaya ve gnll anlamaya dayaldr. Dolaysyla ynetim de ynetilenlerin rzasna dayanmaldr. Bu doktrin, liberalleri temsilden ve demokrasiden yana olmaya tevik eder. Benzer biimde sosyal organlar ve birlikler de kendi z karn izlemeyi amalayan bireylerin gnll olarak dahil olduklar szlemeler yoluyla gerekletirilir. Bu anlamda otorite aadan gelir ve daima meruluk (bkz. s. 282) temeline dayanr. Anayasaclk: Liberaller, hkmeti bir toplumda dzen ve istikrarn hayati neme sahip teminat olarak grmekle birlikte, hkmetin bireye kar bir tiranla dnebilme tehlikesi arzettiinin srekli farkndadrlar (iktidar yozlatrr (Lord Acton)). Bu yzden snrl ynetime inanrlar. Bu hedefe ise, ynetim gcnn blnmesiyle, eitli ynetim kurumlar arasnda bir denge ve kontrol yaratlmasyla, devletle birey arasndaki ilikileri tanmlayan bir haklar beyannamesi ieren kodifiye edilmi veya yazl bir anayasann oluturulmasyla ulalabilir.

John Locke (1632-1704)

ngiliz filozof ve siyaseti. Locke ngilterede, Somersette dnyaya geldi. 1661de ilk Shaftsbury kontu Anthony Ashley Cooperin sekreteri olmadan nce, Oxford niversitesinde tp renimi ald. Lockeun siyasi grleri ngiliz Devriminin hazrlayan ortamda kar geliti ve genellikle ngilterede Orangel William ynetiminde mutlakiyeti ynetime son verilip anayasal bir monarinin kurulduu 1688deki anl Devrime meruluk salayan fikirler olarak grld. Hayat, hrriyet ve mlkiyet olarak belirledii doal veya Tanr vergisi haklar zerinde zel bir vurgu yapan Locke, erken dnem liberalizminin geliiminde anahtar bir dnr-dr. Temsili hkmetin ve hogrnn bir taraftar olarak Lockeun grleri, Amerikan Devrimi zerinde ciddi bir etki yapt. Onun en nemli siyasi eserleri Hogr stne Bir Mektup (1689) ve Hkmet stne ki ncelemedir ([1690] 1965).

Klasik Liberalizm
Klasik liberalizmin merkezi temas, onun bireyciliin en utaki biimine duyulan ballktadr. Beeri varlklar egoist, yalnzca kendi karn gzeten ve kendine gvenen yaratklar olarak grlr. C. B. Macphersonun sahiplenici bireycilik olarak kavramsallatrd bu yaklamda bireyler, kendi kiiliklerinin ve kapasitelerinin sahibi olan ve topluma veya dier bireylere hibir ey borlu olmayan varlklar olarak grlrler. Bu atomist toplum yaklam, mdahalesizlik veya birey zerinde dsal bir zorlamann yokluu anlamndaki negatif zgrlk inancyla desteklenir. Bu yaklamda, devlete ve tm biimleriyle hkmet mdahalesine kar derin bir sempatisizlik vardr. Tom Painein (bkz. s. 298) ifadesiyle devlet zorunlu bir ktlktr. Devlet, en azndan dzeni ve gvenlii tesis etmesi ve szlemelerin uygulanmasn salamas anlamnda zorunludur. Bununla beraber, topluma kolektif bir irade empoze etmesi, dolaysyla bireyin zgrln ve sorumluluunu sAtomizm: Toplumun, genel nrlamas anlamnda ktlktr. Bu yzden klasik liberal idealolarak, baka bireylere ok az ey borlu olan veya hibir ey de devlet, vatandan dier vatandalarn tecavznden korunmaborlu olmayan, kendi kendis rolyle snrl olduu minimal veya gece bekisi devlet olarak sine yeterli bireylerden olutuu inanc. kurgulanr. ktisadi liberalizm eklinde bu konum, serbest piyaktisadi liberalizm: Piyasann sa mekanizmasna duyulan derin bir inanla ve ekonominin en iyi herkes iin doal olarak refah ve frsat retmeye eilimli, ilemesinin hkmet tarafndan kendi haline brakldnda gerkendi kendisini dzenleyen bir ekleebilecei inancyla desteklenir. Bu balamda laissezfaire kamekanizma olduu inanc. Byk hkmet: Genellikle pitalizmi, refah teminat altna alan, bireysel zgrl destekleiktisadi ynetim ve sosyal reglasyonu ifade eden mdahaleci yen, liyakata gre bireylerin ykseliine ve dne izin veren ve hkmet. sosyal adaleti salayan bir sistem olarak grlr.

Modern Liberalizm
Modern liberalizm, devlet mdahalesine daha sempatik bakmasyla tanmlanr. Aslnda ABDde liberal kavram srekli olarak, minimal hkmeti deil byk hkmeti destekleyenleri ifade etmek iin kullanlr. Bu deiiklik, sanayi kapita-

John Stuart Mill (1806-73)

ngiliz filozof, iktisat ve siyaseti. Mill, babas faydac teorisyen James Mill (1773-1836) tarafndan kat ve youn bir eitime tabi tutuldu. Bunun sonucu olarak Mill, 20 yanda, Coleridge ve Alman dealistlerinden etkilenerek daha beeri bir felsefe gelitirdikten sonra, zihinsel bir ykma urad. Aralarnda zgrlk stne (1859), Temsili Hkmet stne Dnceler (1861), Kadnn Hkm Altna Alnmasnn (1869) da bulunduu balca eserleri, liberal fikriyatn geliiminde gl bir etki yapt. Millin deiken ve karmak eserleri, klasik ve modern liberalizm ayrmn belirginletirdi. Onun devlet mdahaleciliine ilikin gvensizlii bariz biimde ondokuzuncu yzyln ilkelerinden geliyordu; ama kadnlarn genel oy hakkna veya ii birliklerine duyduu sempati kadar, bireysel hayatn nitelii (bireysellie ballnda ifadesini bulur) zerindeki vurgusu da, aka yirminci yzyldaki gelimeleri bekledi.

lizminin sadece yeni biimlerde adaletsizlik rettiinin ve halk kitlelerini piyasann kaprislerine tbi kldnn kabul edilmesiyle ortaya kmtr. J. S. Millin eserlerinden etkilenen ve Yeni Liberaller olarak anlanlar (T. H. Green (1836-82), L. T. Hobhouse (1864-1929) ve A. J. Hobson (1858-1940) gibi isimler) daha geni, pozitif bir zgrlk grnn bayraktarln yapmlardr. Bu yaklamda zgrlk, a kalma zgrlnden fazla bir eyi ifade etmeyebilecek olan, sadece kendi haline braklma anlamna gelmez. Daha ziyade, kiisel geliimle ve bireyin baarl olmasyla balantldr; yani bireyin kendisine yeterli hale gelmesini salama yeteneiyle ve onun kendisini gerekletirmeye ulamasyla. Bu gr sosyal liberalizm veya refah liberalizmi iin temel oluturur. Bu da devlet mdahalesinin tannmasyla, zellikle bireysel varoluu rten sosyal ktlklerden bireyi koruyarak zgrl geniletebilecek olan sosyal refah (bkz. 584 s.) biimindeki mdahalelerin tannmasyla tasvir edilir. Bu ktlkler ngilterede 1942 ylndaki Beveridge Raporunda be dev olarak tehis ediliyordu. Bunlar, fakirlik, cehalet, isizlik, bakmszlk ve hastalkt. Ayn ekilde modern liberaller, laissezfaire kapitalizmine ilikin inanlarn terk ettiler. Bu durum byk lde J. M. Keynesin (bkz. s. 268), byme ve refaha sadece ynetilen veya regle edilen bir kapitalizmle ulalabileceine ve anahtar iktisadi sorumluluklarn devletin eline braklmas gerektiine dair fikirlerinin bir rnyd. Bununla birlikte modern liberallerin kolektif nlemlere ve hkmet mdahalesine verdikleri destek daima artl olmutur. Onlarn kaygs zayf ve krlgan olann, gerekten de kendisine yardm etmeye muktedir olmayann iinde bulunduu kt durumla ilgilidir. Hedefleri, her eyden nce bireyleri iinde bulunduklar durumun gerektirdii sorumluluklar almaya ve kendi ahlaki tercihlerini yapmaya muktedir klacak noktaya ykseltmektir. Liberalizmin ilkelerini refah ve yeniden datm siyasetiyle uzlatrmaya ilikin en etkili modern giriim John Rawls (bkz. s. 88) tarafndan gerekletirilmitir.

Muhafazakrlk
Muhafazakr fikirler ve doktrinler ilk olarak onsekizinci yzyln sonlarnda ve ondokuzuncu yzyln balarnda ortaya kt. Bunlar, birok bakmdan Fransz Dev-

Yeniden datm: Artan oranl vergiler ve refah nlemleri yoluyla, maddi eitsizliklerin azaltlmas. Ancien Rgime: Franszca, kelime anlam olarak eski dzen; genellikle Fransz Devriminden nce gelen mutlakiyeti yaplarla balantl olarak kullanlr.

riminde ifadesini bulan byk lekteki iktisadi ve siyasi deiime kar bir tepki olarak ortaya ktlar. Bu anlamda muhafazakrlk Ancien Rgimee (Eski Rejime) dnmeye ilikin bir eilimi ifade ediyordu. Muhafazakrlk, liberalizmin, sosyaliz-min ve milliyetiliin geliiminin serbest brakt basklara direnmeye alarak, gittike daha g durumlara den geleneksel sosyal dzenin savunmasna geti. Ancak muhafaza-kr dncedeki blnmeler daha batan itibaren barizdi. Kta Avrupasnda Joseph de Maistre (1753-1921) gibi dnrlerin almalarnda ifadesini bulan bir muhafazakrlk tr geliti. Herhangi bir reform dncesini peinen reddeden bu muhafazakrlk, belirgin bir biimde otokratik ve tepkiseldi. Bununla birlikte ABD ve ngilterede, Edmund Burken muhafaza etmek iin deiim fikrinde ifadesini bulan, daha ihtiyatl, daha esnek ve sonuta daha ba-arl bir muhafazakrlk tr ortaya kt. Bu yaklam, ondokuzuncu yzylda muhafazakrlarn Tek Ulus paternalist sanca altnda bir sosyal reform davasn stlenmelerini mmkn kld. ngilterede bu gelenek zirve noktasna 1950lerde Muhafazakr Partinin, sava sonras dnemin dzenini kabul etmesi ve Keynezyen sosyal demokrasinin kendine zg bir versiyonunu benimsemesiyle ulat. Ancak bu tr fikirler, 1970lerden itibaren Yeni San ortaya kmasyla birlikte, gittike bask altna alnmaya baland. Yeni San radikal anti devleti ve anti paternalist muhafazakrlk tr, arlkl olarak liberal temalara ve deerlere dayand. Muhafazakrln Unsurlar Gelenek: Muhafazakr dncenin merkezi temas olan muhafaza arzusu, gelenein idrak edilen erdemleriyle, yerleik ananelere ve zaman iinde kalmll-n gstermi olan kurumlara duyulan saygyla yakndan ilikilidir. Bu yaklamda gelenek, gemiin birikmi bilgeliini ve zamannn testinden gemi kurum ve uygulamalar yanstmaktadr ve hem bugn yaayanlarn, hem de gelecek nesille-rin yararna korunmaldr. Ayn zamanda gelenek, bireylere sosyal ve tarihsel bir aidiyet hisi vererek, istikrar ve gvenlii gelitirme erdemine de sahiptir. Pragmatizm: Geleneksel olarak muhafazakrlar, yaadmz dnyann sonsuz karmakl dolaysyla, insann rasyonelliinin snrllna vurgu yaparlar. Bu yz-den soyut ilkelere ve dnce sistemlerine gvenilmez. Onlarn yerini tecrbeye, tarihe ve her eyin tesinde pragmatizme duyulan inan alr; yani eylemin pratik artlar ve pratik hedefler tarafndan, ileyen tarafndan ekillendirilmesi gerektii inanc. Bu erevede muhafazakrlar, kendi inanlarn bir ideoloji olarak tanmla-mak yerine, bir zihin durumu veya bir hayat gr olarak tanmlamay tercih ederler ve bunun ilkesiz bir oportnizme varaca fikrini reddederler. Beeri mkemmel olmay: Muhafazakr insan doas anlay nemli lde karamsardr. Bu yaklamda beeri varlklar, aina olunana ve denenip test edilmi olana ynelen, istikrarl ve dzenli topluluklar iinde yaama ihtiyac hisseden,

Edmund Burke (1729-97)

Genellikle AngloAmerikan muhafazakar geleneinin babas olarak grlen Dublin doumlu ngiliz devlet adam ve siyaset teorisyeni. Burken eskimeyen hreti bir dizi eserine, zellikle de Fransz Devrimini eletirdii Fransadaki Devrim stne Dnceler ([1790] 1968) adl eserine dayanr. Amerikan Devrimine sempatiyle bakmasna ramen Burke, hikmetin byk lde tecrbe, gelenek ve tarihte yattn ileri srerek, Fransz siyasetinin zgrlk, eitlik ve kardelik gibi soyut ilkelere gre yeniden biimlendirilmesine ilikin abalarn gr bir sesle eletirdi. Bununla beraber, muhafaza iin deiimi inat bir biimde reddetmesinden dolay Fransz monarisinin de kendi akibetinden sorumlu olduunu dnyordu. Burke, ktl nleyebileceini ama ender olarak iyilii arttrabileceini dnd hkmete kar karamsar bir bak asna sahipti. Piyasa glerini ise doal hukuk olarak gryordu.

snrl, baml ve gvenlik arayan yaratklardr. Buna ilave olarak bireyler ahlaki bakmdan bozukturlar; bencillikle, agzllkle ve iktidar ihtirasyla lekelenmilerdir. Bu balamda suun ve dzensizliin kkleri toplumdan ziyade beeri bireydedir. Dolaysyla dzenin idamesi (bkz. s. 497) gl bir devletin, salam kanunlarn ve kat cezalarn varlna ihtiya gsterir. Organizmaclk: Muhafazakrlar, toplumu bireysel yaratcln rn olan bir yapm eklinde grmek yerine, geleneksel olarak onu organik bir btn veya yaayan bir varlk olarak grrler. Bu erevede toplum, eitli kurumlaryla veya toplumun salna ve istikrarna katkda bulunan toplumun dokusuyla (aile, yerel cemaatler, millet vb.) doal bir gereklilik olarak ina edilmitir. Btn, onu oluturan bireysel paralarn toplamndan daha fazla bir eydir. Paylalan (ve genellike geleneksel olan) deerler ile ortak kltr de, topluluun idamesi ve sosyal uyum bakmndan hayati nemde kabul edilir. Hiyerari: Muhafazakr yaklamda sosyal konum ve statlerin derecelendirilmesi, organik bir toplumda doal ve kanlmazdr. Bunlar, rnein memurlarn ve iilerin, retmenlerin ve rencilerin, ailelerin ve ocuklarnn farkllaan rollerini ve sorumluluklarn yanstr. Ancak bu yaklamda hiyerari ve eitsizlik atmaya sebep olmaz; nk toplum karlkl ykmllklerle ve mtekabil devlerle birbirine baldr. Aslnda bir kimsenin hayattaki mevkisi byk lde ans ve douma bal olduundan dolay, mreffeh ve imtiyazl olan, daha az talihli olanlara kar belirli bir sorumluluk tar. Otorite: Muhafazakrlar, bir dereceye kadar, otoritenin daima yukardan aaya uygulandn ve bunun bilgi, tecrbe veya eitimden yoksun olanlara kendi karlarn doru olarak izleyebilmeleri iin liderlik ve rehberlik ve destek saladn (ebeveynin ocuklar zerindeki otoritesinde olduu gibi) dnrler. Eskiden doal aristokrasi fikri etkili olmusa da, bugn otorite ve liderlik, genellikle daha ok bir tecrbe ve eitimin rn olarak grlmektedir. Otoritenin erdemi, onun insanlara kim olduklarna ve onlardan ne beklendiine ilikin somut bir duygu veren bir sosyal uyum kayna olmasndandr. Bu yzden zgrlk sorumlulukla birlikte varolur; dolaysyla da genel olarak dev ve ykmllklerin gnll kabulnden ibarettir.

 Mlkiyet: Muhafazakrlar mlk sahipliini, insanlara gvenlik ve hkmet-ten bamszlk dzeyi vermesi, onlar kanunlara ve bakalarnn mlkiyetine sayg gstermeye tevik etmesi bakmndan hayati neme sahip grrler. Ayn zamanda mlkiyet, insanlarn kiiliklerinin dsallatrlmas halidir; ki bylece onlar sahip olduklar eylerde, yani evlerinde, arabalarnda vs. kendilerini grrler. Ancak mlk sahiplii haklar olduu kadar sorumluluklar da kapsar. Bu yaklamda bizler, bir anlamda sadece, gemi nesillerden devraldklarmz (aile gmleri) ve belki de gelecek nesillerin deerlerini ifade eden mlkiyetin muhafzlaryzdr.

Paternalist Muhafazakrlk
Muhafazakr dncedeki paternalist damar, organizmaclk, hiyerari ve dev gibi ilkelerle tamamen tutarldr ve geleneksel muhafazakrln doal bir sonucu olarak grlebilir. Benjamin Disraelinin erken dnem yazlarnda ska grlebilecei gibi paternalizm saduyu ile ilkenin bir bileimini oluturur. ngilterenin iki ulus: Zengin ve Fakir olarak ikiye ayrlmas tehlikesine dikkat eken Disraeli, yaygn bir sosyal devrim korkusunu ifade etmitir. Bu uyar, yukardan reformun aadan devrime kyasla tercihe ayan olduunu kabul etmesi gereken imtiyazlnn zkarna bir seslenitir. Bu mesaj, kklerini noblesse oblige (asalet devi) gibi neofeodal fikirlerde bulan dev ve sosyal ykmllk ilkelerine bir aryla desteklenmektedir. Aslnda bu yaklamda dev, imtiyazn fiyatdr; muktedir ve mlk sahibi olan, sosyal uyum ve beraberlie ilikin daha geni menfaatler adna, daha az hali vakti yerinde olana kar bir sorumluluu da miras almaktadr. Tekulus ilkesiyle sonulanan, tam bir Tory duruu olarak ifade edilebilecek olan ve birbirine bal ve istikrarl bir hiyerari eklindeki organik bir denge grn ifade eden bu yaklam, sosyal eitlik idealine fazlaca scak bakmaz. Tekulus gelenei, sadece sosyal reforma ynelik bir eilimi tecessm ettirmekle kalmaz; ayn zamanda iktisadi politikaya ilikin temelde pragmatik bir yaklam da yanstr. Bu, 1950lerde ngilterede Harold Macmillan (1894-1986), R. A. Butler (1902-82) ve Ian MacLeod (1913-70) gibi isimlerce benimseDoal aristokrasi: Kabiliyet ve nen orta yol yaklamnda grlebilir. Bu yaklam, iktisadi rgtliderliin, aba veya kendi kendisini gelitirme yoluyla elde lenmenin iki ideolojik modelinden, yani bir yandan laissez faire kaedilemeyecei, bunun doupitalizminden, dier yandan ise sosyalizmden ve merkezi planlamatan gelen veya ftr bir nitelik olduu fikri. (bkz. 80) clktan kanr. Bunlardan ilki, sosyal uyumu imkansz hale getiren Noblesse oblige: Franszca, ve zayf ve krlgan olan cezalandran bir serbestiyle sonulanaca kelime anlam olarak soylularn ykmll; genel anlamda, temelinde reddedilirken, ikincisi ise yekpare tatan bir devlet diredaha az talihli veya daha az i ortaya kardndan ve her trden bamszlk ve teebbs ezimtiyazl olanlar koruma veya onlara yol gsterme sorumdiinden dolay reddedilir. Dolaysyla zm, devletle birey arasnluluu. Toryizm: Muhafazakarlk iinde daki dengenin ie yarayana gre pragmatik biimde ayarlanabilehiyerariye inanla, gelenee cei, piyasa rekabeti ile hkmet reglasyonunun bir karmnda vurgu yapmayla ve dev ve organizmacla verilen destekle yatmaktadr (bencillik iermeyen zel teebbs (H. Macmillan)). nitelenen ideolojik bir duru. Buna ok benzer sonulara, 1945ten sonra Hristiyan Demokrasi

Friedrich von Hayek (1899-1992)

Avusturyal iktisat ve siyaset felsefecisi. London School of Economicsde ve Chicago, Freiburg ve Salzburg niversi telerinde ders veren bir akademisyen olarak Hayek 1974te Nobel ktisat dln ald. Avusturya Okulunun bir taraftar olarak, bireyciliin ve piyasa dzeninin samimi bir inanan ve sosyalizmin amansz bir eletiricisiydi. Klelik Yolu (1948), onun iktisadi mdahalecilie saldrd nc bir eserdir; zgrln Temel Yaps (1960) ile Hukuk, Yasama ve zgrlk (1979) gibi sonraki almalarnda siyaset felsefesinde eitli temalar gelitirdi. Hayekin eserleri, Yeni San ykseliinde kayda deer bir etki yapt.

ilkelerini benimseyen Kta Avrupas muhafazakrlar tarafndan ulalm ve en kat ekliyle Alman Hristiyan Demokratlarnn (the Christlich Demokratische Union (CDU)) sosyal piyasa felsefesinde ifadesini bulmutur. Bu felsefe, zel teebbs ve rekabetin erdemlerini yanstt lde bir piyasa stratejisidir; ama bu yolla salanan refahn, toplumun daha byk olan menfaati iin kullanlmas gereine inanmas bakmndan da sosyaldir.

Yeni Sa
Yeni Sa, muhafazakr dncede, hem 1945 sonras devlet mdahalesi ynndeki eilimlere, hem de liberal veya ilerlemeci sosyal deerlerin yaygnlamasna kar bir tr kardevrimle sonulanan bir ayrl ifade etmektedir. Yeni Sa fikirlerin izleri 1970lere, sava sonras kaydedilen refah patlamasnn sona ermesiyle, sosyal ke ilikin olarak byyen kayglarla ve otorite kaybyla kendisini belli eden Keynezyen sosyal demokrasinin ayn dnemdeki bariz baarszlna kadar gtrlebilir. Bu tr fikirler en byk etkisini ngiltere ve ABDde gsterdi ve bu lkelerde srasyla Thatcherizm ve Reaganizm formunda ifadesini buldu. Bunlar, devlet odakl rgtlenme biimlerinden piyasa odakl olanlara doru bir deiime sebebiyet vererek daha geni, hatta dnya anda bir etki oluturdular. Bununla birlikte Yeni Sa, genellikle neoliberalizm ve neomuhafazakrlk olarak kavramsallatrlan iki ayr gelenei nikahlamaya ilikin bir aba olarak, uyumlu ve sistematik bir felsefe oluturmaz. Her ne kadar bu ikisi arasnda siyasi ve ideolojik bir gerilim mevcut olsa da, bunlar, gl ama minimal devlet hedefini yani Andrew Gamblein (1981) ifadesiyle zgr ekonomi ve gl devleti desteklemede bir araya getirilebilirler. Neo-liberalizm Neo-liberalizm, Friedrich Hayek ve Milton Friedman (bkz. s. 248) gibi serbest piyasa iktisatlarnn ve Robert Nozick (bkz. s. 138) gibi filozoflarn yazlarnda gelitirilen klasik siyasi iktisadn gncelletirilmi bir trdr. Neo-liberalizmin merkezi ilkeleri piyasa ve bireydir. Balca neoliberal hedef ise, regle edilmeyen piyasa kapitalizminin verimlilii, bymeyi ve yaygn refah beraberinde getirecei inancndan

Dad devlet: Geni sosyal sorumluluklar olan devlet. Bu kavram, refah programlarnn hakl grlemeyeceini ve bireyi alaltc olduunu ima etmektedir.

hareketle, devletin snrlarn geri itmektir. Bu yaklamda devletin l eli inisiyatifi tketmekte ve teebbs gcn krmaktadr; hkmet ne kadar iyi niyetli olursa olsun, beeri ilerde deimez biimde zarar verici etkide bulunmaktadr. Bu, liberal Yeni San mlkiyet politikasna ilgisinde ve devlet teebbs veya milliletirmeye kar zel teebbse ynelik tercihinde yansma bulmaktadr. Ksacas zel iyidir; kamu kt. Bu tr fikirler, Margaret Thatchern toplum diye bir ey yoktur; sadece bireyler ve aileleri vardr eklindeki mehur iddiasnda ifadesini bulan kat bir bireycilikle balantldr. Dad devlet, bamllk kltrnn kayna ve piyasa ortamndaki tercih zgrl olarak anlalan zgrln tahripisi olarak grlr. Onun yerine kendineyardma, bireysel sorumlulua ve giriimcilie duyulan inan konulur. Bu tr fikirlerin, bazlarnca neoliberal globalleme olarak grlen globalleme sreciyle gelitii yaygn olarak dnlmektedir. Neo-muhafazakrlk Neo-muhafazakrlk, ondokuzuncu yzyln muhafazakr sosyal ilkelerini yeniden canlandrmtr. Muhafazakr Yeni Sa her eyden nce otoriteyi restore etmeyi ve geleneksel deerlere -zellikle de onlar arasnda aile, din ve milletle balantl olanlarna- dnmeyi arzular. Paylalan deerlerin ve ortak bir kltrn sosyal ballk ortaya kardna ve medeni varoluu mmkn kldna inanlrken, otorite de, disiplin ve sayg rettii temelinden hareketle, sosyal istikrarn teminat olarak grlr. Bu balamda neomuhafazakrln dmanlar, 1960larn deerlerindeki gibi dnmeyi, ben kltn ve herkesin kendi iine bakmasn ifade eden msamahakarlktr. Aslnda ABDde kendisini neoneomuhafazakr olarak tanmlayanlardan pek ou, Kennedy-Johnson dnemi ilerlemeci reformlarnn ortaya kard hayal krkl ortamnda byyen eski liberallerden oluur. Neo-muhafazakrln dier bir boyutu, okkltrl ve ok dinli toplumlarn ortaya kn, bunlarn atma dourucu ve doas gerei istikrarsz olduklar gerekesiyle, kaygyla karlama eilimidir. Bu yaklam ayn zamanda, okkltrllkten ve Birlemi Milletler ve Avrupa Birlii gibi ulus-st organlarn byyen etkisinden yana pheci olan dar bir milliyetilikle de balantldr.

Sosyalizm
Sosyalist fikirler onyedinci yzyln Levellers ve Diggersine veya Thomas Moreun topyasna ([1516] 1965) veya hatta Platonun Devletine kadar geriye gtrlebilirse de, sosyalizm ondokuzuncu yzyln balarna kadar, siyasi bir inan olarak ekillenmi deildi. Sosyalizm sanayi kapitalizminin ortaya kna kar bir tepki olarak geliti. nceleri fabrika retiminin yaygnlamasnn tehdit ettii esnaf ve zanaatkarlarn karlarn dile getirdi; ancak bundan ksa bir sre sonra byyen sanayi ii snfyla, yani erken sanayileme dneminin fabrika yemiyle balantl hale geldi. lk biimleriyle sosyalizm kktenci (bkz. s. 89), topyac ve devrimci karakter tamaya

eilimliydi. Hedefi, piyasa mbadelesine dayal kapitalist ekonomiyi kaldrmak ve yerine nitelik bakmndan ondan farkl olan ve genellikle ortak mlkiyet ilkesi zerine bina edilen sosyalist toplumu koymakt. Sosyalizmin bu eklinin en etkili temsilcisi, fikirleri yirminci yzyl komnizmi iin temel oluturan Karl Marxt.

Ancak ondokuzuncu yzyln sonlarndan itibaren, alma artlaryla cretlerin iyiletirilmesinin ve sendikalarla sosyalist siyasi partilerin bymesinin bir sonucu olarak, ii snfnn tedrici olarak kapitalist toplumla btnlemesini yanstan reformist bir sosyalist gelenek ortaya kt. Sosyalizmin bu tr, parlamenter yolu benimseyerek, sosyalizme bar, aamal ve yasal yoldan geiin mmkn olduunu ilan etti. Reformist sosyalizmin iki kayna vard. ilki, Robert Oven (1771-1858), Charles Fourier (1772-1837) ve William Morris (1854-96) gibi dnrlerle balantl olan ahlaki sosyalizmin hmanist geleneiydi. Dieri ise, zellikle Eduard Bernstein (bkz. s. 80) tarafndan gelitirilen revizyonist Marksizm eklindeydi.

Msamahakarlk: nsanlarn kendi ahlaki tercihlerini kendilerinin yapmasna izin verilmesine istekli olmak; msamahakarlk, emredici/resmi deerlerin olmadn savunur. (bkz. 80) Revizyonizm: Orijinal veya yerleik inanlarn tadilat; revizyonizm ilkenin terk edilmesini veya bir kanaat kaybn ima eder.

Yirminci yzyln byk blmnde sosyalist hareket bylece iki rakip kampa ayrld. Lenin (bkz. s. 113) ve Bolevikler rneini izleyen devrimci sosyalistler kendilerini komnist olarak adlandrrken, bir tr anayasal politikay izleyen reformist sosyalistler, gittike daha fazla sosyal demokrasi olarak adlandrlacak bir yolu benimsediler. Bu rekabet sadece sosyalizme ulamak iin en uygun aralarn neler olduu konusunda deil, ayn zamanda sosyalist hedefin kendisinin gerekte ne olduu konusunda da odaklanyordu. Sosyal demokratlar ortak mlkiyet ve planlama gibi fundamentalist ilkelere srtlarn dndler ve sosyalizme refah devleti, yeniden datm ve iktisadi ynetim anlamnda yeniden ekil verdiler. Bununla beraber, sosyalizmin her iki biimi de yirminci yzyln sonlarnda, kimilerini sosyalizmin lmn ve postsosyalist toplumun douunu ilan etmeye tevik eden bir krize girdi. Bu sreteki en dramatik hadise, 1989-91 yllar arasndaki dou Avrupa devrimlerinin beraberinde getirdii komnizmin kyd; ama sosyal demokrasi de geleneksel ilkeleri bakmndan srekli bir gerileme iindeydi ve bu yzden bazlar onun artk modern liberalizmden ayrt edilemediini ne srecekti. Sosyalizmin Unsurlar Topluluk: Sosyalizmin odanda, ortak bir insaniyetin varlyla balantl bir sosyal varlk olarak insan gr vardr. air John Donnenin ifadesiyle hibir insan tek bana bir ada deildir; herkes Ktann bir ksm ve ana karann bir parasdr. Bu yaklam, topluluun (bkz. s. 250) nemine bir gndermedir; ve bireysel kimliin sosyal ilikiyle, sosyal gruplara ve kolektif organlara yelik yoluyla nasl biimlendirildiinin nemle altn izmektedir. Sosyalistler terbiye etme, bakma ve besleyip bytmenin insan doasndan nemli olduunu vurgulama ve bireysel davran esas olarak doutan gelen niteliklerden ok sosyal faktrlerle aklama eilimindedirler.

 Kardelik: Ortak insanl paylaan beeri varlklar olarak insanlar, birbirlerine yoldalk veya kardelik hissiyle baldrlar (buradaki kardelik, tm insanlar iine alacak biimde geniletilmitir). Bu yaklam sosyalistleri rekabetten ok ibirliini tercih etmeye ve bireycilie (bkz. s. 254) kar kolektivizmi desteklemeye tevik eder. Bu yaklamda rekabet, bireyleri birbirine kar kkrtr, ksknl, atmay ve dmanl beslerken, ibirlii, insanlarn kolektif enerjilerini bir takm faaliyetine dntrmelerini mmkn klar ve topluluk balarn glendirir. Sosyal eitlik: Eitlik, sosyalizmin merkezi deeridir. Sosyalizm bazen eitlikiliin bir tr ve eitliin dier deerlere nceliine duyulan inan olarak tasvir edilir. Sosyalistler zelde sosyal eitliin, yani frsat eitliine kar gelir eitliinin nemini vurgularlar. Bireylerin kendilerini dier insanlarla zdeletirmelerini tevik eden sosyal eitlik yolunun, sosyal istikrarn ve btnln balca garantisi olduuna inanrlar. Ayn zamanda eitlik, hukuki ve siyasi haklarn uygulanmas iin bir temel de oluturur. htiya: Eitlie duyulan sempati, ayn zamanda maddi menfaatlerin sadece alma veya liyakat temelinde deil, ihtiya temelinde datmna ilikin sosyalist inanc da yanstr. Bu ilkenin klasik formlasyonu Marxn komnist datm ilkesinde bulunur: herkesten yeteneine gre, herkese ihtiyacna gre. Bu yaklam, temel ihtiyalarn (yeme, ime, barnma, salk, kiisel gvenlik, vb.) tatmininin, deerli bir beeri varoluun ve sosyal hayata katlmn nart olduu inancn yanstr. Ancak aktr ki, ihtiyaca gre datm, insanlarn sadece maddi gdlerle deil, ahlaki gdlerle de hareket etmelerini gerektirir. Sosyal snf: Sosyalizm genellikle snf politikasnn bir ekli olarak sunulur. ncelikle sosyalistler toplumu gelir veya refahn datm bakmndan analiz etme ve dolaysyla snf nemli (genellikle en nemli) bir sosyal blnme konusu olarak grme eilimindedirler. kinci olarak sosyalizm geleneksel olarak ezilen ve smrlen ii snfnn (nasl tanmlanrsa) karlarnn yanndadr ve yine geleneksel olarak ii snfn sosyal deiimin ve hatta sosyal devrimin bir aktr olarak grr. Bununla birlikte snf ayrmlar tedavi edilebilir: sosyalist hedef, hem ekonomik ve sosyal eitsizliklerin tamamen kaldrlmas, hem de ciddi biimde azaltlmasdr. Ortak mlkiyet: Sosyalizm ile ortak mlkiyet arasndaki iliki ciddi biimde tartmaldr. Bazlar bunu sosyalizmin bizatihi amac olarak; dier bazlar ise bunun sadece daha geni bir eitlik ortaya karmak iin setii basit bir arac olarak grrler. Ortak mlkiyete ilikin sosyalist argman (ister Sovyet stili devlet kolektifletirmesi olsun, isterse de seici devletletirme (bir karma ekonomi), onun maddi kaynaklar ortak iyiye ulama amacyla koordine etmenin bir arac olmasndandr. Onlara gre zel mlkiyet bencillii, agzll ve sosyal blnmeyi tevik eder. Ancak modern sosyalizm mlkiyete ilikin bu dar yaklamdan epeyce ayrlmtr.

Karl Marx (1818-83)

Genellikle yirminci yzyl komnizminin babas olarak tasvir edilen Alman filozof, iktisat ve siyasi dnr. niversite hocas olarak ksa bir kariyerin ardndan gazetecilie balad ve gittike daha ok sosyalist harekete dahil oldu. 1843te Parise tand. Prusyadan karlmasnn ardndan ise Londraya yerleti ve hayatnn geri kalannda aktif bir devrimci ve yazar olarak alt. Arkada ve hayat boyu onunla ibirlii yapan kii olan Friedrich Engels tarafndan desteklendi. Marx, 1864te Birinci Enternasyonalin kurulmasna yardm etti; ancak bu, 1871de Marx destekleyenlerle, Bakuninin nderlik ettii anaristler arasndaki byyen elikinin sonucu olarak kt. Onun ciltler dolusu yazs lmne kadar yaynlanmadan kaldysa da, klasik eseri ciltlik Kapitaldir ([1867, 1885, 1894] 1970). Onun en tannan ve en anlalabilir almas ise Komnist Manifestodur ([1848] 1967).

Marksizm
Teorik bir sistem olarak Marksizm, bat kltrne hakim olan ve modern dnemdeki entelektel ilgiyi belirleyen liberal rasyonalizme kar balca alternatifi tekil etmitir. Siyasi bir g olarak da uluslararas komnist hareket biiminde Marksizm, en azndan 191791 yllar arasnda, bat kapitalizminin balca dman olarak grlmtr. Bu durum Marksizmi ele almadaki merkezi bir gln altn izmektedir: Bu, Karl Marx ve Friedrich Engelsin (1820-95) klasik yazlarndan gelen bir sosyal felsefe olarak Marksizm ile birok bakmdan klasik ilkelerden ayrlan veya onlar revize eden yirminci yzyl komnizm olgusu arasndaki farkllktr. Dolaysyla yirminci yzyln sonunda komnizmin k, bir siyasi ideoloji olarak Marksizmin lm olarak alnmamaldr; bu durum aslnda Leninizmin ve Stalinizmin kalntlarndan kurtulan Marksizme taze bir balang imkan da verebilir. Aslnda bir lde sorun, Marxn kendi yazlarnn geni alanl ve kompleks tabiatl olmasndan ve dolaysyla onun bazlarnca iktisadi determinist, dier bazlarnca ise hmanist sosyalist olarak yorumlanmasna imkan vermesinden kaynaklanmaktadr. Dier bir ayrm, onun erken dnem yazlarnn nitelii ile sonraki dnem yazlarnnki arasna bir ayrm konularak yaplabilir. Genellikle bu gen Marx ile olgun Marx ayrm eklinde tasvir edilir. Bununla birlikte ak olan udur ki, Marx kapitalizmin kkl bir ahlaki bir eletirisini yapm olmaktan ziyade, sosyal ve tarihi geliimin asl doasn kefetmekle ilgili olmas anlamnda yeni bir sosyalizm trn, bilimsel sosyalizmi gelitirdiine inanyordu. Marxn fikirleri ve teorileri onun lmnden sonra, byk lde onun hayat boyu birlikte alt Engelsin, Alman sosyalist lider Karl Kautskynin (1854-1938) ve Georgi Plekhanovun (1856-1918) yazlaryla daha geni bir okuyucu kitlesine ulat. Genellikle diyalektik materyalizm olarak adlandrlan bir ortodoks Marksizm tr (bu terim Marx tarafndan deil, Plekhanov tarafndan icat edilmitir) ortaya kt ve daha sonra Sovyet komnizminin temeli Diyalektik Materyalizm: Orolarak kullanld. Bu vlger Marksizm, hi kukusuz mekanistik todoks komnist devletlerde entellektel hayata hateorilere ve tarihsel determinizme, Marxn kendi yazlarndakin- kim olan, Marksizmin kaba ve de-terminist ekli. den daha gl bir vurgu yapt.

Marksizmin Unsurlar Tarihsel materyalizm: Marksist felsefenin ke ta, Engelsin deyiiyle tarihin materyalist kavrandr. Bu yaklam insanlarn kendi geim aralarn rettii ve yeniden rettii iktisadi hayat ve koullarn nemini vurgulamaktadr. Marx, esas olarak retim tarzndan veya iktisadi sistemden oluan iktisadi temelin, ideolojik veya siyasi styapy artladn veya belirlediini ileri srmtr. Bu, sosyal ve tarihsel geliimin, iktisadi ve snfsal faktrler erevesinde aklanabileceini ifade eder. Sonraki dnem Marksistleri bunu, beeri aktrlerin ilevleri ne olursa olsun deimez iktisadi yasalarn tarihi ileriye tad fikrini ima eden mekanik bir iliki olarak tasvir etmilerdir. Diyalektik deiim: Hegeli (bkz. s. 127) izleyen Marx, tarihsel deiimin itici gcnn diyalektik olduuna, yani geliimin daha yksek bir aamasyla sonulanan rekabet eden gler arasndaki karlkl etkileim sreci olduuna inand. Materyalist versiyonunda bu model, tarihsel deiimin snf antagonizmasnda ifadesini bulan retim tarzndaki i elikilerin bir sonucu olduu anlamna gelir. Ortodoks Marksizm (diyalektik materyalizm), diyalektii, doal ve beeri sreci biimlendiren gayri ahsi bir g olarak tasvir etmektedir. Yabanclama: Yabanclama, Marxn erken dnem yazlarndaki merkezi bir temadr. Bu, kapitalizm artlar altnda emein sadece bir tYabanclama: Bir kiiliksizleme ketim malna indirgendii ve almann kiiliksizletirilmi bir durumu veya sreci; insann faaliyet haline geldii bir sretir. Bu yaklama gre iiler kendi kendi gerek veya asl tabiatndan ayrlmas. emeklerinin rnne, kendi emek srelerine, kendi i arkadalarna ve sonuta yaratc ve sosyal varlklar olarak kendilerine yabanclarlar. Bu erevede yabanclamam emek, kendi amalarna ulamann ve kendisini gerekletirmenin vazgeilmez kaynadr. Snf atmas: Kapitalist toplumdaki temel eliki, zel mlkiyetin varlndan doar. Bu da burjuvazi veya kapitalist snfla, yani retim aralarnn sahipleri ile proleterya, yani mlk sahibi olmayan ve dolaysyla kendi emeklerini satarak geinenler (cretli kleler) arasnda bir ayrlk yaratr. Burjuvazi ynetici snf tr. Bu snf zenginlie sahip olmas bakmndan sadece iktisadi gc elinde bulundurmaz; ayn zamanda devlet aygt yoluyla siyasi g de ifa eder ve sahip olduu fikirler dnemin egemen fikirleri olduundan dolay ideolojik iktidara da sahiptir. Artk deer: Burjuvazi ile proleterya arasndaki iliki, kapitalist sistemde proleteryann zorunlu ve sistematik olarak smrlyor olmas dolaysyla giderilemez bir elikiyi ifade eder. Marx, tm deerin mallarn retimi iin sarfedilen emekten geldiine inanmtr. Bunun anlam, kr araynn kapitalist giriimcileri, iilere harcadklar emein deerinden daha azn deyerek, artk deerlerini onlardan almaya zorlamasdr. Bu yzden kapitalizm mahiyeti gerei istikrarszdr; nk proleterya smr ve baskyla ebediyyen uzlaamaz. Proleterya devrimi: Marx, kapitalizmin lmeye mahkum olduuna ve pro-

Joseph Stalin (1879-1953)

1924-53 yllarnn SSCB lideri. Stalin (elikten adam anlamnda, sonradan alnm bir isim) bir ayakkabcnn oluydu. Devrimci faaliyetlerinden dolay okulundan kovuldu ve 1903te Bolevik Partisine katld. 1922de Komnist Partisinin genel sekreteri oldu. Leninin lmnn ardndan girdii iktidar mcadelesini kazandktan sonra, zenle ilenmi bir kii klt tarafndan desteklenen ve gittike gaddarlaan totaliter bir diktatrlk kurdu. Onun ideolojik miras, Tek lkede sosyalizm doktrinine skca balyd. Bu doktrin, kapitalist kuatlmaya direnme ve bir snf olarak kulaklar (zengin kylleri) tasfiye etme ihtiyac anlamnda sanayileme ve kolektifletirmeyi merulatryordu. Bylece Stalin, Marksistbenzeri bir snf sava fikriyle, Rus milliyetiliinin ekiciliini birletirdi.

leteryann da onun mezar kazcs olduuna inand. Onun analizine gre kapitalizm, gittike iddeti artan bir dizi ar retim krizinden geecekti. Bu krizler proleteryaya devrimci bir snf bilinci getirebilirdi. Marx proleter devrimin kanlmaz olduunu ve onun retim aralarna el koymay amalayan kendiliinden bir ayaklanma eklinde gerekleeceini ngrd. Bununla birlikte Marx, son yllarnda, sosyalizme bar geiin mmknl hakknda kafa yordu. Komnizm: Marx proleter devrimin, mlkszletirilen burjuvazi tarafndan giriilebilecek bir kardevrimi kontrol altna almak iin, geici bir sosyalist srece gtrebileceini ngrd. Ancak snf antagonizmas sona erdiinde ve komnist toplum tam olarak gerekletirildiinde, proleterya devleti de kolayca snmlenecekti. Komnist (bkz. s. 60) bir toplum, zenginliin herkes tarafndan ortak mlkiyet konusu haline getirilmesi ve meta retiminin yerine gerek beeri ihtiyalarn tatminine uyarlanm kullanm iin retimin koyulmas anlamnda snfsz olacakt. Bylece insann tarih ncesi, insanlarn ilk kez kendi kaderlerini ekillendirmelerinin ve tm potansiyellerini gerekletirmelerinin (her bir bireyin zgr geliimi, herkesin zgr geliiminin nkouludur (Marx)) mmkn hale gelmesiyle son bulacakt. Ortodoks Komnizm Marksizm uygulamada ayrlmaz biimde Sovyet komnizmine ve zellikle de ilk iki Sovyet lidere, V. I. Lenine ve Joseph Staline baldr. Aslnda yirminci yzyl komnizmi en iyi MarksizmLeninizm eklinde, yani bir dizi Leninist teori ve doktrinle modifiye edilmi ortodoks Marksizm olarak anlalabilir. Leninin Marksizme merkezi katks, onun devrimci veya nc parti teorisidir. Bu teori Leninin, burjuva fikirleri ve inanlar tarafndan yanl yola sevkedilen proleteryann, kapitalizmi ykmak yerine kendi alma ve yaam koullarn iyiletirme arzusunu yanstan sendika bilincinin tesinde bir ey gelitiremeyeceinden ve dolaysyla da devrimci potansiyelini gerekleti- Snf Bilinci: Kiinin hali hazrkarlarnn farnda remeyeceinden duyduu korkuda ifadesini bulur. Bu nedenle daki snf ifade eden Marksist bir olmasn Marksizmle tehiz edilmi nc bir partinin, ii snfnn n- kavram; snf bilincine sahip bir snf kendisi iin snftr. cs olarak hizmet etmesi gerekiyordu. Bu yeni tr bir parti ola-

Herbert Marcuse (1898-1979)

Alman siyaset felsefecisi, sosyal teorisyeni ve Frankurt Okulunun kurucularndan. Hitler Almanyasndan gelen bir snmac olarak Marcuse 1934ten sonra ABDde yaad. Arlkl olarak Hegel ve Freuda dayanan bir tr NeoMarksizmi gelitirdi. Marcuse Yeni Solun nde gelen bir dnr ve renci hareketinin gurusu olarak 1960larda tannmaya balad. Marcuse, muhakeme ve tartmay hakimiyeti altna alan ve muhalefeti absorbe eden her eyi kapsayc bir baskc sistem olarak ileri sanayi toplumunu tasvir etti. Onun umudu proleteryaya deil, renciler, etnik aznlklar, kadnlar ve nc Dnya lkeleri gibi marjinalletirilmi gruplara dayanyordu. En nemli eserleri arasnda Akl ve Devrim (1941), Eros ve Medeniyet (1958) ve Tek Boyutlu nsan: leri Sanayi Toplumlarnn deolojisi stne almalar (1964) da vardr.

cakt; bir kitle partisi deil, birbiriyle skca kaynam, ideolojik liderlik yeteneine sahip profesyonellerin ve kendisini devrime adamlarn partisi olacakt. rgtlenmesi, tartma zgrl ile faaliyet birliinin uzlatrlmasn ngren demokratik sosyalizm ilkesine dayanacakt. Leninin Bolevikleri 1917de Rusyada iktidara el koyduklarnda, proleterya snfnn karlarna gre hareket etme iddiasndaki bir nc parti oluturdular. Bylece proleterya diktatrl, uygulamada Komnist Partisi diktatrl oldu (Bolevik Parti 1918de kendisini Komnist Partisi olarak isimlendirdi). Bu parti Sovyet tek parti sisteminde nc ve rehber g olarak faaliyet gsteriyordu. Ancak SSCB, 1930larda Stalinin ikinci devriminden, 1917 Bolevik Devrimindekinden ok daha derin biimde etkilendi. Sovyet toplumunun yeniden ekillendirilmesinde Stalin ortodoks bir komnizm modeli yaratt. Bu model 1945 sonras in, Kuzey Kore ve Kba gibi lkelerle, btn Dou Avrupa tarafndan izlendi. Stalinin yapt deiiklikler byk lde onun en nemli ideolojik yeniliinden, SSCBnin herhangi bir uluslararas devrime gerek olmadan sosyalizmi ina edebileceini ngren Tek lkede Sosyalizm doktrininden geliyordu. ktisadi Stalinizm olarak adlandrlan ey, 1928de zel teebbsn hzl ve toptan biimde kknn kaznmasna yol aan birinci Be Yllk Plann uygulamaya konulmasyla balad. Bunu 1929da tarmn kolektifletirilmesi izledi. Tm kaynaklar devletin kontrol altna alnd ve Devlet Planlama Komitesi (Gosplan) tarafndan idare edilen bir merkezi planlama sistemi kuruldu. Stalinin yapt siyasi deiiklikler de daha az dramatik deildi. 1930lar boyunca, Komnist Partisinde, devlet brokrasisinde ve orduda, tm muhalefet ve tartma kalntlarnn kkn kazyan bir dizi temizlik yapan Stalin, SSCByi bir kii diktatrlne dntrd. Stalin, sistematik yldrma, bask ve terr yoluyla SSCByi aslnda totaliter bir diktatrle dntrd. Her ne kadar ortodoks komnizmin bu daha gaddar olan yz, 1953te Stalinin lmnden sonra devam etmediyse de, Leninist Partinin asli ilkeleri (hiyerarik organizasyon ve disiplin) ve iktisadi Stalinizm (devlet kolektivizasyonu ve merkezi planlama) reform basksna kar inat bir biimde direndi. Bu durum, sadece planlama sisteminin baarszln sergilemede ve uzun sreden beri bask altnda tutulan siyasi

Eduard Bernstein (1850-1932)

Alman sosyalist siyaseti ve teorisyen. Alman SPDnin erken dnem bir yesi olan Bernstein, Ortodoks Marksizmi revize ve modernize etme abas anlamnda revizyonizmin nde gelen savunucularndan birisi oldu. ngiliz Fabianizminden ve Kantn felsefesinden etkilenen Bernstein, snf savann mevcut olmadn vurgulayan ve sosyalizme barl bir ekilde geiin mmkn olduunu ilan eden, arlkl olarak ampirik bir eletiri gelitirdi. Bu yaklam onun Evrimci Sosyalizm ([1898] 1962) adl eserinde tarif edilmitir. Birinci Dnya Savana muhalefeti dolaysyla SPDden ayrld ve daha sonra geri dnd. Bernstein genellikle modern sosyal demokrasinin kurucu figrlerinden birisi olarak grlr.

gleri serbest brakmakta baarl olan Gorbaovun perestroika reform srecinde (1985-91) belirgin hale geldi. Nihayet bunlar Sovyet komnizmini Trokinin (Trotsky) (bkz. s. 461) ok farkl bir balamda syledii gibi tarihin p sepetine gnderdi. Modern Marksizm Marksizmin daha karmak ve daha ince bir biimi Bat Avrupada Perestroika: Rusa, kelime angeliti. Sovyet Marksizminin mekanistik ve bariz biimde bilimsel lam olarak, yeniden yaplanma; nosyonlaryla kart biimde, bat Marksizmi Hegelyen fikirler- Sovyet sistemini, komnist bir erevede liberalletirme ve deden ve Marxn erken dnem yazlarndaki yaratc insan zeri- mokratikletirme abasn ifade eden bir slogan. ne vurgusundan etkilenme eilimindeydi. Dier bir ifadeyle beeri varlklar, sadece gayriahsi maddi gler tarafndan kontrol edilen kuklalar olarak deil, tarihin yapclar olarak grlyordu. Ekonomi ile siyaset arasnda, hayatn maddi koullar ile beeri varlklarn kendi kaderlerini biimlendirebilme kapasiteleri arasnda karlkl bir ilikinin varlnda srar eden bat Marksistleri, kat altyap-styap deli gmleinden ayrlp kurtulabiliyorlard. Bu yzden onlarn fikirleri bazen neoMarksist (bkz. s. 133) olarak kavramsallatrlyordu. Bu yaklam snf mcadelesini sosyal analizin balangc ve sonu olarak almaya kar bir isteksizlii yanstyordu. Macar Marksist Georg Lukacs (1885-1971), Marksizmi hmanist bir felsefe olarak sunan ilk kiilerdendi. Lukacs, kapitalizmin iileri edilgen nesnelere veya piyasada alnp satlan mallara indirgeyerek insanlktan kard eyletirme srecini vurgulad. 1929-35 arasnda yazlan Hapishane Defterlerinde Antonio Gramsci kapitalizmin sadece iktisadi baskyla deil, siyasi ve kltrel faktrlerle de muhafaza edilme dzeyinin altn izdi. Gramsci bunu ideolojik hegemonya olarak isimlendirdi. Marksizmin daha ak biimde Hegelyen ekli, nde gelen yeleri Theodor Adorno (1903-69), Max Horkheimer (1895-1973) ve Herbert Marcuse olan Fankfurt Okulu tarafndan gelitirildi. Frankfurt teorisyenleri Marksist ekonomi politiin, Hegelyen felsefenin ve Freudu psikolojinin bir karm olan ve 1960larda Yeni Sol zerinde ciddi bir etki yapan eletirel teoriyi gelitirdiler. Jurgen Habermas da Frankfurtularn sonraki kuanda yer ald.

John Rawls (1921 doumlu)

ABDli akademisyen ve siyaset felsefecisi. Onun balca eseri Bir Adalet Teorisi (1970), siyaset felsefesinde kinci Dnya Savandan sonra yazlm en nemli alma olarak grlr. Hem modern liberalleri hem de sosyal demokratlar etkilemitir. Rawls, sosyal eitsizliin sadece en az avantajllar yararna olmas durumunda (ki bu onlara bir alma gds salayacaktr) hakllatrlabilecei inancna dayal bir hakkaniyet olarak adalet teorisi nerdi. Eitlik lehine bu karsama, Rawlsa gre, ne kadar ok insan kendi hner ve kabiliyetlerinin bilgisinden mahrum olursa, o kadar ok insan egaliteryen olmayan bir toplumdan ziyade egaliteryen bir toplumda yaamak isteyecektir. nsanlarn ou iin fakirlikten duyulan korku, zenginlie duyulan arzudan ar basacandan, yeniden datm ve refah, hakkaniyet zemininde savunulabilir. Onun bu erken dnem eserindeki evrenselci karsamalar, Siyasi Liberalizm (1993) adl almasnda bir derece tadil edilmitir.

Sosyal Demokrasi
Sosyal demokrasi, klasik liberalizmin ve fundamentalist sosyalizmin teorik tutarllndan yoksundur. Bunlardan ilki piyasaya balyken ve dieri de ortak mlkiyet davasnn savunucusuyken, sosyal demokrasi piyasa ile devlet ve birey ile topluluk arasnda bir dengeyi savunur. Sosyalizmin kalbinde, bir yandan refah retmenin tek gvenilir mekanizmas olarak kapitalizmin bir kabul, dier yandan refahn piyasa ilkelerinden ok ahlaki ilkelere gre datlmas arzusu arasnda bir uzlama bulunmaktadr. Sosyalistler iin piyasaya geri dnmek g ve zaman zaman ac verici bir sreci ifade ediyordu ve bu sre ideolojik bir kanaatten ok pratik koullar ve seim avantajlar tarafndan belirleniyordu. Yirminci yzyln balarnda bu sre faaliyetteydi ve rnein Alman Sosyal Demokrat Partisinin (Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD)) estirdii reformizm rzgarnda, zellikle de Eduard Bernstein gibi revizyonist Marksistlerin dourduu etkide grlebiliyordu. SDPnin 1959daki Bad Godesburg kongresinde Marksizm resmen terk edildi ve mmkn olduu yerde rekabet, gerekli olduu yerde planlama ilkesi benimsendi. Benzer bir sre, Marksizmin kesinliine hibir zaman demir atmam olan etik veya topik sosyalistler arasnda da ortaya kt. rnein batan beri tedriciliin kanlmazl inancna bal olan ngiliz i Partisi de 1950lerden itibaren, savunduu sosyalizme milliletirmeden ziyade eitlik anlamnda yeniden ekil verdi (Crosland 1956). Modern sosyal demokrat dncenin balca zellii, hakszla urayana, zayf ve krlgan olana ilikin kaygsdr. Bununla birlikte sosyal demokraside, onu sosyalist gelenekle snrlandrmay mmkn klmayan bir duyarllk da vardr. Onda acma ve ortak insanla sosyalist inan, pozitif zgrle ve frsat eitliine liberal ballk ve hatta babaya ait bir sorumluluk ve ilgiyle muhafazakr duyarll grmek mmkndr. Sosyal demokrasi, kaynaklar ne olursa olsun, genellikle refah devletilii, yeniden datm ve sosyal adalet gibi ilkeler temelinde ifadesini bulur. kinci Dnya Sava sonras ilk dnemlerde yaygn biimde kabul edilen biimiyle Keynezyen sosyal demokrasi, devlet mdahalecilii yoluyla kapitalizmi insaniletirmeye ilikin somut bir arzuyla birleiyordu. Keynezyen iktisat politikalarnn

tam istihdam salayacana, karma ekonominin hkmetin iktisadi faaliyeti regle etmesine katkda bulunabileceine ve artan oranl vergiler yoluyla finanse edilen geni kapsaml refah tedbirlerinin, zengin ile fakir arasndaki mesafeyi daraltabileceine inanlyordu. Bununla birlikte azalan ekonomik byme ile en azndan ilerlemi sanayi toplumlarnda halinden memnun ounluun (Galbraith, 1992) ortaya k, ilave bir revizyon srecini de beraberinde getirdi.

Kavramlar
nc Yol nc yol, hem kapitalizme, hem de sosyalizme bir alternatif oluturma fikrini kap-samaktadr. Bu yaklam, dikkatleri faizm, sosyal demokrasi ve en son olarak post-sosyalizm dahil, eitli geleneklerden siyas dnrleri cezbeden ideolojik bir pozisyona ekmektedir. Modern ekliyle nc yol, eski-tarz sosyal demokrasiye ve neoliberalizme bir alternatiftir. Bunlardan ilki reddedilmektedir; nk modern bilgi-temelli ve piyasa-odakl ekonomiye uy-gun olmayan devleti yaplarla btnletirmektir. kincisi de reddedilir; nk toplum ahlk temellerinin altn oyan bir herkese ak yar ortaya karr. Anahtar nc-yol deerleri, frsat, sorumluluk ve topluluktur. nc yol kimi zaman yeni veya modernize edilmi sosyal demokrasi olarak tasvir edilse de, kartlar onun sosyalist gelenekten btnyle koptuunu ve piyasa ve zel sektr zmlerini benimsediini ileri srerler.

Sosyal demokrasinin sosyalist karakteri uzun zamandr birok bakmdan sorgulanyordu. rnein baz sosyalistler, sosyal demokrasi kavramn ilkesiz uzlama ve hatta ihaneti ifade eden kt anlamlarda kullandlar. Anthony Crosland (1918-77) gibi dier bakalar ise sosyalistlerin deien tarihi gereklerle uzlamas gerektiini ileri srdler ve John Rawls gibi liberal teorisyenlerin fikirlerinden etkilenilmesinden memnun oldular. Ancak 1980lerde ve 1990larda sosyal demokrasi daha bariz bir biimde geriledi. Bunun birok sebebi vard. ilk olarak, snf yapsndaki deiim ve zellikle de profesyonel ve brokratik mesleklerin bymesi, geleneksel ii snfnn karlar odakl sosyal demokrat siyasalarn artk seim baars bakmndan geerli olmad anlamna geliyordu. kinci olarak globalleme Keynezyenizm gibi iktisadi ynetimin zellikle tm ulusal biimlerini gereksiz hale getirmi olarak grnd. nc olarak, milliletirilmi sanayiler ve iktisadi planlama, en azndan gelimi lkelerde verimsizliini ispatlad. Drdnc olarak, komnizmin k, sadece devlet kolektifletirmesinin deil, tm yukardanaaya sosyalist modellerin entelektel ve ideolojik inanlrlnn altn oydu. Bu balamda siyasetiler ve siyasi dnrler iin ideolojik bir nc yol fikrini benimsemek, gittike daha fazla moda olmaya balad.

nc yol
nc yol, mulak bir kavramdr ve farkl yorumlar mevcuttur. nk ncyol, modern liberalizmi, tekulus muhafazakrln ve modernize edilmi sosyal demokrasiyi de iine alan farkl ideolojik geleneklere dayanr. Farkl lkelerde, ABDde Yeni Demokratlar ve Bill Clintonu, ngilterede Yeni i Partisini ve Tony Blairi olduu kadar, Almanya, Hollanda, talya ve Yeni Zelanda gibi lkelerde ortaya kanlar da iine alan farkl ncyol projeleri de gelitirilmitir. Bununla birlikte, ncyol temalarnn belirli ortak zellikleri tehis edilebilir. Bunlardan ilki, sosyalizmin veya en azndan onun yukardanaaya devlet mdahalecilii biiminin lddr; yani ngilterede i Partisi tznn 1995de yeniden yazlan ve dinamik piyasa ekonomisine atfta bulunan 4. Maddesinde ifade edilene alternatif yoktur. Buna, globallemenin genel bir kabul ile kapitalizmin enformasyon teknolojisi-

Giriimcilik: Ticar risk alma ve kr-odakl i faaliyetiyle btnleen deer ve pratikler.

ne, bireysel hnere ve igc ve giriim esnekliine ncelikli bir yer veren bilgi ekonomisine dnt inanc elik etmitir. ncyol politikasnn ikinci boyutu ise, neoliberalizme kart biimde, hkmetin hayati bir iktisadi ve sosyal role sahip olduunun tannmasdr. Bununla birlikte bu rol, eitim ve maharetin gelitirilmesi yoluyla uluslararas rekabet gcnn tevik edilmesi ile piyasa kapitalizminin yaratt basky kontrol altna almak iin cemaatlerin ve sivil toplumun glendirilmesi amacna odaklanmtr. Bu anlamda ncyol duruu, liberal komnteryenizmin bir formudur; onun yeni bireycilii bir yandan haklar ile giriimcilik, dier yandan sosyal dev ile ahlaki sorumluluk arasnda bir denge kurmak ister. ncyol politikasnn son boyutu, onun eitletirmenin bir biimi olarak grlebilecek olan sosyalist eitlikilikle balarn koparmas ve onun yerine liberal frsat eitlii ve meritokrasi ilkelerini benimsemesidir. ncyol siyasetileri genellikle refah reformunu desteklerler. Hem neoliberallerin kendi ayaklarnn stnde dur srarn, hem de sosyal demokratlarn beikten mezara refah devleti ballklarn redderek, temelde modern liberal bir inan olan insanlara yardm et ki onlar kendilerine yardm etsinler veya Clintonun insanlara datma, ellerinden tut yaklamn benimserler. Bu onlar workfare state dedikleri eyi, yani almak isteyen ve kendisine gvenen bireylere fayda veya eitim anlamnda artl olarak verilen hkmet desteini desteklemeye yneltir. te yandan nc yoln eletirisi, onun ayn anda hem piyasann dinamizmini destekleyip hem de piyasann dourduu sosyal blnmeye kar uyarmas bakmndan elikili olduu ve merkezsol projeden uzaklap saa doru bir deiim anlamna geldii ynnde eletirilmitir. ncyol, rnein neoliberal ereveyi benimsedii, zellikle global kapitalizmi destekledii ve komnteryenlerin aileyi glendirme ve kaba kanun ve dzen politikasndan yana olma talebinde somutlaan otoriteryenizme kaymay savunduu gerekesiyle mahkum edilmitir.

Dier deolojik Gelenekler

Faizm
Liberalizm, muhafazakrlk ve sosyalizm ondokuzuncu yzyl ideolojileriyken, faizm yirminci yzyln ocuudur. Bazlar onun zellikle iki sava aras dnemin bir fenomeni olduunu sylerler. Her ne kadar faist inanlarn kkleri ondokuzuncu yzyln sonlarna kadar geriye gtrlebilirse de, bu fikirler Birinci Dnya Sava ve sonrasnda; bu sreci karakterize eden devrimlerle savan etkili bir karmyla btnlemi ve ekillenmitir. Faizmin belli bal iki ifadesi, 1922-43 yllarndaki talyada Mussolininin Faist diktatrl ve 1933-45 yllarndaki Almanyada Hitlerin Nazi diktatrldr. Neofaizm ve neoNazizm formlarnn yeniden su yzne k, yirminci yzyln son yllarndadr; ve avantaj, iktisadi krizler ile komnizmin kn izleyen siyasi istikrarszln birlemi olmasdr.

Adolf Hitler (1889-1945)

Alman Nazi diktatr. Hitler, Avusturyal bir gmrk memurunun oluydu. 1919da Alman i Partisine (daha sonra Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP)ye veya Nazi Partisine katld ve 1921de onun lideri oldu. 1933te Almanyann anslyesi olarak atand ve ertesi yl kendisini Fhrer (nder) ilan etti. Ayn zamanda bir tek-parti diktatrl kurdu. Hitlerin dnya grnn Mein Kampf (Kavgam) adl kitabnda ([1925] 1969) resmedilmi olan merkez zellii, yaylmac Alman milliyetiliiyle keskin bir anti-semitizmi bir tarih teorisi halinde kaynatrmasyd. Onun teorisine gre Almanlar ve Yahudiler arasnda sonsuz bir sava vard ve bu sava srasyla iyi ve kt gler arasndaki sava temsil ediyordu. Hitlerin siyasalar, kesinlikle, kinci Dnya Savann ve Holocaustun vuku bulmasn katkda bulundu.

Birok bakmdan faizm, Fransz Devriminden bu yana bat siyasi dncesinde hakim olan fikirlere ve deerlere kar bir isyan ifade ediyordu; bir talyan Faist slogan 1789 ld diyordu. Rasyonalizm, ilerleme, zgrlk ve eitlik gibi deerler, mcadele, liderlik, iktidar, kahramanlk ve sava adna alaa ediliyordu. Bu anlamda faizmin bir antikarakteri vardr. Byk lde kart olduu eylerle tanmlanr: o antikapitalizmin, antiliberalizmin, antibireyciliin, anti-komnizmin vd. bir eklidir. Bununla birlikte btn bir faizmi ifade eden merkezi bir tema, organik olarak birlemi ulusal bir topluluk imgesidir. Bu onun birlik yoluyla gllk inancnda ifadesini bulur. Szlk anlamyla alndnda birey hibireydir; bireysel kimlik topluluunki veya sosyal grubunki tarafndan tamamen absorbe edilmelidir. Faist ideal, dev, eref ve kendini feda etme duygusuyla gdlenen, hayatn ulusunun veya rknn anna adamaya hazr ve en yce lidere sorgusuz sualsiz bir itaatle bal yeni insann, bir kahramann idealidir. Bununla birlikte tm faistler birbirinin ayn deildir. talyan Faizmi, devletiliin (bkz. s. 141), temelde totaliter bir devlete sorgusuz sualsiz bir saygya ve mutlak sadakate dayal olan ar bir ekliydi. Faist filozof Gentile (1875-1944) bunu yle ifade ediyordu: her ey devlet iin; hibir ey devlete kar deil; hibir ey devletin dnda deil. te yandan Alman Nasyonel Sosyalizmi ise geni lde rklk ( bkz. s. 162) temeli zerine ina edilmiti. Onun iki merkezi temas, Aryanizm (Alman halknn stn rktan olduu ve dnyaya hakim olmasnn mukadder olduu inanc) ve Yahudileri doas gerei kt olarak betimleyen ve onlarn kkn kazmay amalayan antiSemitizmin (bkz. s. 163) iddetli bir biimidir. Bu inan daha sonra Nihai zmde ifadesini bulmutur.

Anarizm
Siyasi ideolojiler arasnda anarizm, ulusal dzeyde bile hibir anarist partinin iktidara gelmeyi baaram olmas anlamnda, allm bir siyasi ideoloji deildir. Bununla birlikte anarist hareket, rnein spanya, Fransa, Rusya ve Meksikada, yirminci yzyln ilk dnemi boyunca glyd ve anarist fikirler, kanunun, hkmetin veya devletin yararl veya vazgeilmez olduu trnden klasik fikirlere meydan okuyarak, siyasi tartmay daha verimli hale getirdiler. Anarizmin merkezi te-

Mary Wollstonecraft(1889-1945)
ngiliz sosyal teorisyeni ve feminist. Rousseaunun demokratik radikalizminden derin bir ekilde etkilenen Wollstonecraft, kadnlara genel oy hakk hareketinin domasndan 50 yl nce ilk sistematik feminist eletiriyi gelitirdi. Onun en nemli almas Kadn Haklarnn Bir Mdafaas ([1792] 1985), Lockeu liberalizmden etkilenmiti ve kiilik fikri temelinde kadnlarn eit haklarn, zellikle de eitim hakkn vurguluyordu. Ancak, bu eser, ada feminizmin kayglaryla da ilgili olan kadnln kendisinin de daha karmak bir analizini gelitiriyordu. Wollstonecraft, anarist William Goodwin ile evliydi ve Frankenstein romann yazar Mary Shelleynin annesiydi.

mas, siyasi otoritenin tm ekilleriyle, zellikle de devlet ekliyle, hem kt hem de gereksiz (anarinin kelime anlam ynetimin olmamasdr) olduudur. Bununla birlikte, zgr bireylerin kendi ilerini gnll szlemeler ve ibirlii yoluyla kendilerinin idare edebilecei devletsiz bir toplum ynndeki anarist tercih, iki rakip gelenek temelinde gelitirilmitir: liberal bireycilik ve sosyalist komnteryenizm. Dolaysyla anarizm, liberalizm ile sosyalizm arasndaki bir kesime noktas; ultraliberalizmin ve ultrasosyalizmin bir formu olarak dnlebilir. Devlete kar liberal yaklam, bireycilik ve zgrlk ile tercih zerine temellendirilmitir. Liberallerden farkl olarak William Godwin (1756-1836) gibi bireyci anaristler, zgr ve rasyonel insanlarn kendi ilerini bar ve kendiliinden bir sre iinde idare edebileceklerine ve hkmetin istenmeyen trden bir zorlamay ifade ettiine inandlar. Modern bireyciler, devlet otoritesinin yokluunda toplumun kendi kendisini nasl dzenleyebileceini aklamak iin genellikle piyasaya bakarlar ve serbest piyasa ekonomisinin bir formu olan bir tr anarkokapitalizm modeli gelitirirler. Ancak daha yaygn olarak tannan anarist gelenek, topluluk, ibirlii, eitlik ve ortak mlkiyet gibi sosyalist fikirlere dayanr. Bu balamda kolektivist anaristler, bizim sosyal, toplu halde yaamay seven ve temelde ibirliine elverili tabiatmzdan gelen sosyal dayanmaya ilikin beeri kapasitemize vurgu yaparlar. Bu temelden hareketle, rnein Fransz anarist Pierre Joseph Proudhon (bkz. s. 218), bamsz kyllerin, esnaf ve zanaatkarlarn oluturduklar kk topluluklarn, kapitalizmin adaletsizliinden ve smrsnden kanarak, adil ve eit bir mbadele sistemini kullanarak kendi hayatlarn ynetebilecekleri inancn yanstan, ortaklk (mutualism) olarak adlandrd bir model nermitir. Rus Peter Kropotkin (1842-1921) gibi dier anaristler ise temel ilkeleri ortak mlkiyet, ademimerkeziyetilik ve kendi kendini ynetim olan bir anarkokomnizm formu gelitirdi.

Feminizm
Toplumlarda feminist taleplerin ifadesini bulmasnn tarihi Eski ine kadar geriye gtrlebilirse de, bu talepler Mary Wollstonecraftn Kadn Haklarnn Bir Mdafasna ([1792] 1985) kadar gelitirilmi bir siyasi teori tarafndan destek-

lenmemitir. Esasen, 1840lar ve 1850lerde kadnlarn oy hakk hareketinin ilkdalga feminizm ad ad altnda ortaya kna kadar feminist fikirler geni kitlelere ulam deildi. Yirminci yzyln balarnda, batl lkelerin ounda kadnlara oy hakk hareketinin baarya ulamas, kadn hareketini balangtaki amacndan ve rgtleyici ilkesinden yoksun brakmtr. Ancak 1960larda ikincidalga feminizm ortaya kt. Bu yllarda, byyen Kadnn zgrlk Hareketinin (WLM) talepleri daha radikal, hatta kimi zaman devrimciydi. Feminist teori ve doktrinler birbirinden farklyd; ama onlarn ortak zellii, hangi yolla olursa olsun, kadnn sosyal roln gelitirmeye ilikin ortak arzularyd. Dolaysyla feminizmin balca temalar, ilk olarak, toplumun cinsel veya gender (toplumsal cinsiyet) eitsizliiyle karakterize edilebilecei; ikinci olarak ise, erkek iktidarn yanstan bu yapnn yklabilecei ve yklmas gerektiiydi. Birbiriyle elien en azndan feminist gelenek tehis edilebilir. Wollstonecraft ve Betty Friedan (bkz. s. 371) gibi liberal feministler, kadnn ikinci planda olmasn, toplumda haklarn ve frsatlarn eitsiz datlmasyla aklama eilimindeydiler. Bu eit haklar feminizmi temelde reformisttir. Bu hareket, zel veya ev ii hayat yeniden dzenleme amacndan ok kamusal alann reformuyla, yani kadnn hukuki ve siyasi statsnn ykseltilmesi ve onlarn eitim ve kariyer durumlarnn gelitirilmesiyle ilgiliydi. Buna karlk sosyalist feministler, kadnlarn rnein ev ii emekte erkek iilerin ykn hafiflettikleri, kapitalist ii nesillerini yetitirdikleri, eitimlerine yardmc olduklar ve emek ordusunun yedek kuvvetleri olarak faaliyet gsterdikleri bir yer olarak aile veya ev hayatyla snrlandrlm iktisadi nemine dikkat ekerek, genellikle kadnn ikinci planda olmasyla kapitalist retim biimi arasndaki balantya vurgu yapyorlard. Ancak ikincidalga feminizmin ayrc vasf, geleneksel siyasi doktrinlerden gelmeyen bir feminist eletirinin ortaya knn, zellikle de radikal feminizmin bir rn olmasdr. Radikal feministler, gender ayrmnn toplumdaki en temel ve en nemli blnmeyi ifade ettiine inandlar. Onlarn gznde, tarihi ve ada tm toplumlar patriari (bkz. s. 135) ve Kate Millettin (1969) ifadeleriyle, nfusun yars olan kadnlarn dier yars olan erkekler tarafndan denetim altnda tutulduu kurumlarla nitelenebilirdi. Bu yzden radikal feministler, cinsel bir devrime, zellikle ahsi, ev ii ve aileyle ilgili hayat yeniden yaplandracak bir devrime ihtiya olduunu ilan ettiler. Bu balamda radikal feminizmin ayrc slogan ahsi olan siyasidir eklindedir. Ancak radikal feminizmin sadece ar biimi erkei bir dman olarak tasvir eder ve kadnn erkek toplumundan ekilmesine ve kimi zaman siyasi lezbiyenlikle ifadesini bulan bir durua ihtiya olduunu ilan eder.

evrecilik
evrecilik genellikle yirminci yzyln sonlarndaki ekolojik veya Yeil hareketin ortaya kyla balantl yeni bir ideoloji olarak grlse de, kklerini ondokuzuncu yzy-ln sanayilemeye kar isyanna kadar geriye gtrmek mmkn-

dr. Bu balamda evrecilik, iktisadi geliimin artan hznn doal dnyaya verdii zarara ilikin kaygy (nkleer teknolojinin, asit yamurlarnn, ozon tabakasnn delinmesinin, global snmann vs. ortaya kmasyla yirminci yzyln ikinci yarsnda iddetlenmitir) ve beeri varoluun gcn kaybetmesinden ve sonuta insan trnn varln devam ettirebilmesinden yana bir endieyi yanstmaktadr. Bu tr endieler kimi zaman geleneksel ideolojiler vastasyla da ifade edilir. rnein ekososyalizm evre tahribatn kapitalizmin doymak bilmez kr hrsyla aklamaktadr. Ekomuhafazakrlk, muhafaza davasn geleneksel deerleri ve yerleik kurumlar koruma arzusuna balar. Ekofeminizm ise ekolojik krizin kaynan, erkeklerin doal srelere ve doal dnyaya kar kadnlara gre daha az duyarl olmalar durumunu yanstan erkek iktidar sistemine balar.

ekil 3.1 evrecilerin iddia ettikleri gibi, evre konusunda insanlarn tutumu hem insanolunun geleceini hem de doay tehdit etmektedir

Ancak evrecilie radikal keskinliini veren, onun dier tm ideolojilerden adapte edilen antroposentrik veya insan-merkezli durua bir alternatif sun-mu olduu gereidir; evrecilik doal dnyaya, sadece beeri ihtiyalar tatmin etmeye uygun bir kaynak gzyle bakmaz. evrecilik veya onun baz taraftarlar, ekolojinin nemini vurgulayarak, ekolojizm insan trn doann sadece bir paras olarak vasflandran, kendi ifadeleriyle, ekosentrik bir dnya gr gelitirirler. Bu alandaki en etkili teorilerden birisi, James Lovelock (1979) tarafndan gelitirilen Gaia hipotezidir. Bu hipotez, bir gezegen olaAntropocentrism (nsan merkezcilik): nsann ihtiya rak dnyay her eyden nce kendi canlln koruma endiesi tave karlarnn daha stn bir yan yaayan bir organizma olarak tasvir eder. Bakalar ise, Taahlk ve felsef neme sahip olduu inanc; eko-sentrizmin oizm veya Zen Budizm gibi hayatn tekliini vurgulayan dou (evre merkezcilik) ztt. dinlerine bir sempatiyi ifade ederler. Yzeysel ekolojistler veya

ak Yeiller gibi baz evreci bask gruplarna gre, zkara ve saduyuya ynelik bir ar, insanolunu ekolojik bakmdan gl siyasalar ve hayat tarzlarn benimsemeye ikna edecektir. Dier yandan Derin ekolojistler veya koyu Yeiller ise, siyasi nceliklerin radikal bir ekilde yeniden dzenlemesinin ve ekosistemin karlarna tek tek trlerin karlar karsnda ncelik verme iradesinin dnda hi bir eyin gezegenimizin ve insanln devamn salayamayacanda srarldrlar. Her iki grubun yeleri de 1970lerden beri Almanya, Avusturya ve Avrupann dier yerlerine yaylm olan zt Yeil partilerin iinde bulunmaktadr.

Dini Fundamentalizm
Din ve siyaset baz noktalarda, en azndan balca ideolojik geleneklerin geliiminde, birbiriyle rtr. rnein ahlak sosyalizm, eitli dini inanlar zerine temellendirilmitir ve Hristiyan sosyalizmi, slam sosyalizmi vb. biimlerde ortaya kmaktadr. Protestanlk, siyasi ifadesini klasik liberalizmde bulan kiisel alma ile bireysel sorumluluk fikirlerinin ekillenmesine yardmc olmutur. Bununla beraber dini fundamentalizm, siyaseti (ve aslnda kiisel ve sosyal varoluun tm boyutlarn) dini doktrinin vahyedilmi hakikatine gre ikinci srada grmesi bakmndan farkldr. Bu yaklama gre, siyasi ve sosyal hayat, kutsal metinlerin harfi harfine anlalan hakikatlerince genel olarak desteklenen asli veya orijinal dini ilkeler olarak grlen bir temel zerinde rgtlenmelidir. Bu trden ilkeleri kapsayc bir dnya gr halinde gelitirmek mmkn olduunda, dini fundamentalizm bal bana bir ideoloji olarak deerlendirilebilir. Dini fundamentalizmin kayna nedir ve onun yirminci yzyln sonlarndaki diriliini nasl aklamak gerekir? Bu konuda birbiriyle elien iki aklama getirilmitir. Bunlardan biri, fundamentalizmi esas itibariyle bir sapma olarak, toplumlarn modern ve sekler bir kltre almalar srecinde gerekletirdikleri uyumun bir araz olarak grr. kinci yaklam fundamentalizmin (arz deil) kalc olduunu ileri srer ve onun seklerizmin insann yksek veya manevi hakikate olan srekli arzusunu tatmin etmedeki baarszlnn bir sonucu olduuna inanr. Din fundamentalizmin eitli biimleri dnyann farkl yerlerinde ortaya kmtr. rnein, ABDde 1970lerden beri krtaj kart, okullarda dua edilmesi ve geleneksel aile deerlerine dn yanls kampanya yrten Yeni Hristiyan Sann ortaya knn bir rn olarak Hristiyan fundamentalizminin nemi ykselmitir. srailde uzun sre kk dini partiler tarafndan temsil edilen Yahudi fundamentalizmi, Yahudi anavatannn baz ksmlarnn yeni ortaya kan Filistin devletine verilmesini nleme giriimlerinin bir sonucu olarak nem kazanmtr. Hindistanda Hindu fundamentalizmi, Bat seklerizminin yaylKavramlar
Ekoloji, Ekolojizm Ekoloji (Yunanca oikos ve logostan gelir ve anlam ev hakknda almadr), yaayan organizmalar ve onlarn evreleri arasndaki ilikinin almasdr. Bu anlamda yaamn btn formlarn destekleyen bir ilikiler ann varlna dikkat eker ve tabiattaki karlkl balantll vurgular. Ekoloji (bu kavram ilk olarak 1873te Ernest Heackel tarafndan kullanlmtr), bir bilim, tanmlayc bir ilke veya hatta ahlk bir deer olarak grlebilir. Ekolojizm ise, ekolojik ngrler zerinde ina edilmi bir siyas doktrin veya ideolojidir. Buna gre insan doann bir parasdr, onun efendisi deildir. Ekolojizm bazen evrecilikten ayrlr; bunlardan ilki biosentrik veya ekosentrik bir perspektifi benimserken, ikincisi tabiat niha anlamda insann menfaati adna korumakla balantldr.

Kavramlar
Fundamentalizm (Kktencilik) Fundamentalizm (Latince temel anlamndaki fundamentumdan gelir), belirli ilkelerin muhtevasna baklmakszn, kar klamaz ve stn bir otoritesi olan temel hakikatler olarak tannd bir dnce stilidir. Bu balamda belli bal fondamentalizmlerin, destekleyicilerinin doktrine ait kesinlikten gelen ciddiyet ve cokuyu gstermeye eilimli olmalarnn dnda ortak ynleri ok azdr veya hi yoktur. Her ne kadar genellikle dinle ve kutsal metinlerin motamot anlamyla birlikte anlsa da, fundamentalizm siyasi akidelerde de bulunur. Liberal pheciliin bile, btn teorilerden phe edilmesi gerektiine ilikin bu teorinin kendisi hari, bu temel inanc kapsad sylenebilir.

na kar bir direni ve Sih dini ve slam gibi rakip inanlarn etkisine kar bir mcadele olarak ortaya kmtr. Modern fundamentalizmin siyasi bakmdan en nemli olan ise, phesiz slam fundamentalizmidir. 1979da Ayetullah Humeyni (1900-89) liderliinde dnyann ilk slamc devletinin kurulmasna gtren ran Devrimiyle bu fundamentalizm nem kazanmtr. Daha sonra btn Ortadouya, Kuzey Afrikaya ve Asyann baz ksmlarna yaylmtr. rann ii fundamentalizmi en hararetli ball ve kendini adamay ortaya karmsa da, genel olarak slam, batl glerin yenismrgeciliine ynelik bir antipati ile her eyi mbah gren anlayn ve materyalizmin yaylna kar bir direni abas olarak, antibatcln ifadesinin bir arac olmutur. Bu yaklam en ak biimde, 1997-2001 yllar arasnda Afganistandaki Taliban rejiminde ifadesini bulmutur. slam fundamentalizmi, zelde gelimekte olan lkelerdeki 1970lere kadar slamc veya MarksistLeninist biimleriyle sosyalizme ekilen kentli yoksullarn taleplerine tercman olmakta baarl olmutur.

deolojinin Sonu mu?

Yirminci yzyln sonlarnda ideoloji konusundaki tartmalarn ou, ideolojinin lmne veya en azndan onun azalan nemine ilikin ngrlere odaklanmtr. Bu, ideolojinin sonu tartmas olarak bilinen eydir. 1950lerde balam; kinci Dnya Savann sonunda faizmin ve gelimi Batdaki komnizmin kyle hzlanmtr. deolojinin Sonu? 1950lerde Siyasi Fikirlerin Tkenii stne (1960) adl almasnda Amerikal sosyolog Daniel Bell, siyasi fikirler stounun tkendiini bildiriyordu. Onun yaklamna gre etiksel ve ideolojik sorunlar artk ilgisiz hale gelmiti; nk Bat toplumlarnn ounda, partiler sadece daha yksek dzeyde ekonomik byme ve maddi refah nererek iktidar yar yapyorlard. Bununla beraber Bellin dikkat ektii, belli bal partiler arasnda ideolojik tartmay askya almaya gtren geni bir ideolojik mutabakatn (bkz. s. 10) ortaya kt sre, ok da ideolojinin sona ermesi deildi. 1950lerde ve 1960larda egemen olan ideoloji, refah kapitalizminin bir biimiydi ve ngiltere ile baka yerlerde Keynezyenrefah devleti mutabakatn bir biimini temsil ediyordu. Bu tartmaya daha yakn zamanlardaki bir katk, Tarihin Sonu? balkl denemesiyle Francis Fukuyama (bkz. s. 55) tarafndan yapld. Fukuyama siyasi ideolojinin artk nemsiz hale geldiini deil, ama daha ziyade tek bir ideolojinin, liberal demokrasinin tm rakiplerine kar zafer kazandn ve bunun nihai zafer olduunu ileri srd. Bu deneme, dou Avrupada komnizmin kt ortamda kaleme alnmt ve Fukuyama bu sreci dn-

Seklerizm: Genellikle kilise ile devletin birbirinden ayrlmas arzusunda ifadesini bulan, dinin sekler (dnyevi) ilere mdahale etmemesi gerektii inanc. Sosyal reflexivity: Karlkl bir iliki ve birbirine baml olma erevesinde, yksek derece bir zerklie sahip olan insanlarn karlkl etkileimi.

ya tarihi bakmndan nem tayan bir ideoloji olarak MarksizmLeninizmin lmnn gstergesi olarak yorumlad. Buna karlk Anthony Giddens (1994) ise, globallemeyle, gelenein gcnn azalmasyla ve sosyal dnlln (reflexivity) genilemesiyle nitelenen bir toplumda, san ve solun klasik ideolojilerinin gittike gereksiz hale geldiini ileri sryordu. Bununla beraber, bu gelimeleri alternatif bir yorumlama yolu, balca ideolojilerin veya byk anlatlarn, esas olarak iinden gemekte olduumuz modernleme srecinin bir rn olduunu ileri sren postmodernizm tarafndan sunuldu. Dier yandan tam da ideolojinin sonu, tarihin sonu veya modernliin sonu iddiasnn kendisi ideolojik olarak grlebilir. Nihai anlamda ideolojinin lmn ilan etmekten ziyade, bu tartmalar belki sadece ideolojik olann sa salim ayakta olduunu ve ideolojinin evriminin sregelen ve belki de sonu olmayan bir sre olduunu gstermektedir.

Kavramlar
Postmodernizm, Postmodernlik Postmodernizm, ilk olarak Bat sanat, mimarisi ve genel olarak kltrel geliimi iindeki deneysel akmlar tarif etmek iin kullanlan ihtilafl ve kafa kartran bir kavramdr. Bir sosyal ve siyasi analiz arac olarak postmodernizm, sanayileme ve snf dayanmasyla yaplanan toplumdan gittike daha fazla paralanan, plralist bir bilgi toplumuna (yani postmodernlie) doru bir deiime dikkat ekmektedir. Bu toplumda bireyler reticiden tketiciye dnmek-te ve bireycilik de etnik, dini ve snfsal ballklarn yerini almaktadr. Bu yaklamdan ha-reketle, Marksizm ve liberalizm gibi klasik ideolojiler, modernleme srecinde gelitirilmi geersiz meta-anlatlar olarak grlp reddedilme eilimindedir. Postmodernistler kesin diye bir eyin olmadn iddia ederler; mutlak ve evrensel hakikat, sahte bir kibir olarak grlp dlanr. Bu anlamda postmodernizm bir anti-temelcilik rneidir. Onlarn vurgusu, sylemin, mzakerenin ve demokrasinin nemi konusunadr.

zet
deoloji, genellikle olumsuz imalar ieren tartmal bir siyasi terimdir. Sosyalbilimsel anlamda siyasi bir teori, organize sosyal faaliyet iin bir temel oluturan, az veya ok tutarl bir fikirler btndr. Onun temel zellikleri, mevcut g ilikilerinin bir izah, arzulanan gelecein bir modeli ve siyasi deiimin nasl ortaya kabileceini ve kmas gerektiini gsteren bir taslak olmasndan gelir. deolojiler siyasi teoriyi siyasi pratie balar. Bir dzeyde ideolojiler, bir deerler, teoriler ve doktrinler koleksiyonu oluturan siyasi felsefelere benzer; ki bu da ayr bir dnya gr demektir. Bununla beraber dier bir dzeyde ise ideolojiler, daha geni siyasi hareketler biimini alrlar ve siyasi liderlerin, partilerin ve gruplarn faaliyetleriyle ifadesini bulurlar.

Her ideoloji kendine zg bir ilkeler ve fikirler btnyle birleir. Her ne kadar bu fikirler ayr bir yolla birbirine kenetlenmi olmalar anlamnda elele giderlerse de, ancak nisbi bir anlamda sistematik ve tutarldrlar. Bu balamda tm ideolojiler bir dizi rakip gelenekler ve isel gerilimler olutururlar. Dolaysyla ideolojilerdeki i atmalar, kimi zaman ideolojiler arasndakinden daha hararetli olur. deolojiler hibir biimde birbirinden bsbtn yaltlm ve deimez dnce sistemleri deildirler. Birok noktada birbirleriyle rtrler ve kimi zaman da ortak ilgilere ve ortak bir literatre sahiptirler. Hem baka ideolojilerle etkileimde bulunduklar ve onlarn gelimesini etkiledikleri, hem de deien tarihsel artlara uygulandka zamanla deitikleri iin, ideolojiler daima siyasi ve fikri olarak yenilenirler. Belirli ideolojilerin nemi, siyasi, sosyal ve iktisadi koullara ve kendisini teorik bakmdan yenileyebilme kapasitesine bal olarak artar veya azalr. Yirminci yzyln ideolojik atmalar, liberalizm, sosyalizm ve muhafazakrlk gibi belli bal ideolojileri, kendi geleneksel ilkelerini gzden geirmeye zorlam; ve feminizm, ekolojizm ve dini fundamentalizm gibi yeni ideolojileri beslemitir. deolojinin sonu hakkndaki tartmalar ok eitli biimler almaktadr. kinci Dnya Sava sonras ilk dnemlerde bu tartmalar, faizmin ve komnizmin azalan cazibesine ve iktisadi meselelerin siyasi meselelerin yerine getii fikrine bal olarak yrtlyordu. Tarihin sonu tezi liberal demokrasinin dnya apnda zafer kazandn ileri srmektedir. Postmodernizm ise, klasik ideolojilerin artk gndem d kaldn, nk onlarn esas olarak modernleme srecinin erken dneminin bir rn olduunu ifade etmektedir.

Tartma Sorular
Neden ideoloji kavram genellikle olumsuz armlar yapar?

 Liberalizmle sosyalizmi artk birbirinden ayrt etmek mmkn mdr?

Yeni Sa fikirler hangi bakmlardan geleneksel muhafazakrlnkilerle atmaktadr? nc yol, anlaml ve tutarl bir ideolojik yaklam mdr? Marksizmin bir gelecei var mdr?

Faizmin ykseliinde en ok hangi koullar itici g oluturmaktadr? Anaristler imknsz m istemektedirler? Feminizm, ekolojizm ve fundamentalizm neden nem kazanmaktadr? Bunlarn klasik siyasi inanlarn yerini alma potansiyeli var mdr? deolojiden vazgemek mmkn mdr?

leri Okumalar
Heywood, A. Political Ideologies: An Introduction (2nd ed.) (Basingstoke and New York: Palgrave 1997). Balca ideolojik gelenekler iin anlalr, gncel ve kapsaml bir rehber. McLellan, D. Ideology (Milton Keynes: Open University Press; Minneapolis: University of Minnesota Press, 1986). Bu anlalmas g kavramn ksa, ak-seik ama drt ba mamur bir tartmas. Belirli ideolojiler hakknda iyi bir giri iin unlara da baklabilir: Liberalizm iin Arblaster (1984), muhafazakrlk iin OSullivan (1976), sosyalizm iin Wright (1987), nc yol iin Giddens (2001), anarizm iin Marshall (1991), faizm iin Laqueur (1979), feminizm iin Bryson (1992), ekolojizm iin Dobson (1990) ve dini fundamentalizm iin Marty ve Appleby (1993).

Bibliyografya

Acton, Lord (1956) Essays on Freedom and Power. London: Meridian. Adams, I. (1989) The Logic of Political Belief: A Philosophical Analysis. London and New York: Harvester Wheatsheaf. Adams, I. (2001) Political Ideology Today, 2nd edn. Manchester: Manchester University Press. Adonis, A. and Hames, T. (1994) A Conservative Revolution? The Thatcher Reagan Decade in Perspective. Manchester: Manchester University Press. Ahmed, A. and Donnan, H. (1994) Islam, Globalization and Postmodernity. London and New York: Routledge. Ahmed, R. (2001) Jihad: The Rise of Militant Islam in Central Asia. New Haven, CT: Yale University Press. Alter, P. (1989) Nationalism. London: Edward Arnold. Anderson, B. (1983) Imagined Communities: Reflections on the Origins and Spread of Nationalism. London: Verso. Arblaster, A. (1984) The Rise and Decline of Western Liberalism. Oxford: Basil Blackwell. Arendt, H. (1951) The Origins of Totalitarianism. London: Allen & Unwin. Aristotle(1962),ThePolitics,trans.T.Sinclair.Ha rmondsworth:Penguin(Chicago,IL:Univ ersityofChicagoPress,1985). Aughey, A., Jones, G. and Riches, W. T. M. (1992) The Conservative Political Tradition in Britain and the United States. London: Pinter. Bahro, R. (1982) Socialism and Survival. London: Heretic Books.

Bahro, R. (1984) From Red to Green. London: Verso/New Left Books. Bakunin, M. (1973) Selected Writings, ed. Lehning. London: Cape. Bakunin, M. (1977) Church and State, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader. London: Fontana. Ball, T. and Dagger, R. (2002) Political Ideologies and the Democratic Ideal, 4th edn. London and New York: Longman. Baradat, L. P. (2003) Political Ideologies: Their Origins and Impact, 8th edn. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. Barker, R. (1997) Political Ideas in Modern Britain: In and After the 20th Century, 2nd edn. London and New York: Routledge. Barry, J. (1999) Rethinking Green Politics. London and Thousand Oaks, CA: Sage. Barry, N. (1987) The New Right. London: Croom Helm. Baxter, B. (1999) Ecologism: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press. Beasley, C. (1999) What is Feminism? London: Sage. Beauvoir, S. de (1968) The Second Sex, trans. H. M. Parshley. New York: Bantam. Bell, D. (1960) The End of Ideology. Glencoe, IL: Free Press. Bellamy, R. (1992) Liberalism and Modern Society: An Historical Argument. Cambridge: Polity Press. Benn, T. (1980) Arguments for Democracy. Harmondsworth: Penguin. Bentham,J.(1970)Introduction to the Principlesof Morals and Legislation,ed.J.BurnsandH .L.A.Hart.London:AthlonePress(Glenco

e,IL:FreePress,1970). Berki, R. N. (1975) Socialism. London: Dent. Berlin, I. (1969) Two Concepts of Liberty, in Four Essays on Liberty. London: Oxford University Press. Bernstein, E. (1962) Evolutionary Socialism. New York: Schocken. Blakeley, G. and Bryson, V. (eds) (2002) Contemporary Political Concepts: A Critical Introduction. London: Pluto Press. Bobbio, N. (1996) Left and Right. Oxford: Polity Press. Bobbitt, P. (2002) The Shield of Achilles. New York: Knopf and London: Allen Lane. Bookchin, M. (1975) Our Synthetic Environment. London: Harper & Row. Bookchin, M. (1977) Anarchism and Ecology, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader. London: Fontana. Boulding, K. (1966) The Economics of the Coming Spaceship Earth, in H. Jarrett (ed.), Environmental Quality in a Growing Economy. Baltimore: Johns Hopkins Press. Bourne, R. (1977) War is the Health of the State, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader. London: Fontana. Bracher, K. D. (1985) The Age of Ideologies: A History of Political Thought in the Twentieth Century. London: Methuen. Bramwell, A. (1989) Ecology in the Twentieth Century: A History. New Haven, CT and London: Yale University Press. Bramwell, A. (1994) The Fading of the Greens: The Decline of Environmental Politics in the West. New Haven, CT and London: Yale University Press. Brown, D. (2000) Contemporary Nationalism: Civic, Ethnocultural and Multicultural Politics. London: Routledge. Brownmiller, S. (1975) Against Our Will: Men, Women and Rape. New York: Simon &

Schuster. Bruce, S. (1993) Fundamentalism, Ethnicity and Enclave, in M. Marty and R. S. Appleby (eds), Fundamentalism and the State. Chicago, IL and London: Chicago University Press. Bruce, S. (2000) Fundamentalism. Oxford: Polity Press. Bryson, V. (2003) Feminist Political Theory: An Introduction, 2nd ed. Basingstoke:Palgrave Macmillan. Burke, E. (1968) Reflectionson the Revolution in France. Harmondsworth: Penguin. Burke, E. (1975) On Government, Politics and Society, ed. B. W. Hill. London: Fontana. Burnham, J. (1960) The Managerial Revolution. Harmondsworth: Penguin and Bloomington: Indiana University Press. Butler, C. (2002) Postmodernism: A Very Short Introduction. Oxford and New York: Oxford University Press. Capra, F. (1975) The Tao of Physics. London: Fontana. Capra, F. (1982) The Turning Point. London: Fontana (Boston, MA: Shambhala, 1983). Capra, F. (1997) The Web of Life: A New Synthesis of Mind and Matter. London: Flamingo. Carson, R. (1962) The Silent Spring. Boston, MA: Houghton Mifflin. Carter, A. (1971) The Political Theory of Anarchism. London: Routledge & Kegan Paul. Cecil, H. (1912) Conservatism. London and New York: Home University Library. Chamberlain, H. S. (1913) Foundations of the Nineteenth Century. New York: John Lane. Charvert, J. (1982) Feminism. London: Dent. Club of Rome. See Meadows et al. (1972). Collins, P. (1993) Ideology After the Fall of Communism. London: Bowerdean.

Constant, B. (1988) Political Writings. Cambridge: Cambridge University Press. Conway, D. (1995) Classical Liberalism: The Unvanquished Ideal. London: Macmillan and New York: St Martins Press. Coole, D. (1993) Women in Political Theory: From Ancient Misogyny to Contemporary Feminism, 2nd edn. Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf. Costa, M. D. and James, S. (1972) The Power of Women and the Subordination of the Community. Bristol: Falling Wall Press. Crewe, I. (1989) Values: The Crusade that Failed, in D. Kavanagh and A. Seldon (eds), The Thatcher Effect. Oxford: Oxford University Press. Crick, B. (1962) A Defence of Politics. Harmondsworth: Penguin. Critchley, T. A. (1970) The Conquest of Violence. London: Constable. Crosland, C. A. R. (1956) The Future of Socialism. London: Cape (Des Plaines, IL: Greenwood, 1977). Dahl, R. (1961) Who Governs? Democracy and Power in an American City. New Haven, CT: Yale University Press. Dalai Lama (1996) The Power of Buddhism. London: Newleaf. Daly, H. (1974) Steady-state economics vs growthmania: a critique of orthodox conceptions of growth, wants, scarcity and efficiency, in Policy Sciences, vol. 5, pp. 14967. Daly, M. (1979) Gyn/Ecology: The MetaEthics of Radical Feminism. Boston, MA: Beacon Press. Darwin, C. (1972) On the Origin of Species. London: Dent. Dickinson, G. L. (1916) The European Anarchy. London: Allen & Unwin.

Dobson, A. (1991) The Green Reader. London: Andre Deutsch. Dobson, A. (2000) Green Political Thought, 3rd edn. London: HarperCollins. Downs,A.(1957) An Economic Theory ofDemocracy. NewYork: Harper&Row. Eagleton, T. (1991) Ideology: An Introduction. London and New York: Verso. Eatwell, R. (1996) Fascism: A History. London: Vintage. Eatwell, R. and OSullivan, N. (eds) (1989) The Nature of the Right: European and American Politics and Political Thought since 1789. London: Pinter. Eatwell, R. and Wright, A. (eds) (1999) Contemporary Political Ideologies, 2nd edn. London: Pinter. Eccleshall, R. et al. (2003) Political Ideologies: An Introduction, 3rd edn. London and New York: Routledge. Eckersley,R.(1992) Environmentalism and Political Theory: Towards an Ecocentric Approach. London: UCLPress. Edgar, D. (1988) The Free or the Good, in R. Levitas (ed.) The Ideology of the New Right. Oxford: Polity Press. Ehrenfeld, D. (1978) The Arrogance of Humanism. Oxford: Oxford University Press. Ehrlich, P. and Ehrlich, A. (1970) Population, Resources and Environment: Issues in Human Ecology. London: W. H. Freeman. Ehrlich, P. and Harriman, R. (1971) How to be a Survivor. London: Pan. Elshtain, J. B. (1981) Public Man, Private Woman: Women in Social and Political Thought. Oxford: Martin Robertson and Princeton, NJ: Princeton University Press. Engels, F. (1976) The Origins of the Family,

Private Property and the State. London: Lawrence & Wishart (New York: Pathfinder, 1972). Etzioni, A. (1995) The Spirit of Community: Rights, Responsibilities and the Communitarian Agenda. London: Fontana. Eysenck, H. (1964) Sense and Nonsense in Psychology. Harmondsworth: Penguin. Faludi, S. (1991) Backlash: The Undeclared War Against American Women. New York: Crown. Fanon, F. (1965) The Wretched of the Earth. Harmondsworth: Penguin (New York: Grove-Weidenfeld, 1988). Faure, S. (1977) AnarchyAnarchist, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader London: Fontana. Figes, E. (1970) Patriarchal Attitudes. Greenwich, CT: Fawcett. Firestone, S. (1972) The Dialectic of Sex. New York: Basic Books. Foley, M. (1994) (ed.) Ideas that Shape Politics. Manchester and New York: Manchester University Press. Fox, W. (1990) Towards a Transpersonal Ecology: Developing the Foundations for Environmentalism. Boston, MA: Shambhala. Freeden, M. (1996) Ideologies and Political Theory: A Conceptual Approach. Oxford and New York: Oxford University Press. Freeden, M. (2001) Reassessing Political Ideologies: The Durability of Dissent. London and New York: Routledge. Freedman,J. (2001) Feminism. Buckinghamand Philadelphia, PA: Open University Press. Friedan, B. (1963) The Feminine Mystique. New York: Norton. Friedan, B. (1983) The Second Stage. London: Abacus (New York: Summit, 1981).

Friedman, M. (1962) Capitalism and Freedom. Chicago, IL: University of Chicago Press. Friedman, M. and R. Friedman (1980) Free to Choose. Harmondsworth: Penguin (New York: Bantam, 1983). Friedrich, C. J. and Brzezinski, Z. (1963) Totalitarian Dictatorship and Autocracy. NewYork: Praeger. Fromm, E. (1979) To Have or To Be. London: Abacus. Fromm, E. (1984) The Fear of Freedom. London: Ark. Fukuyama, F. (1989) The End of History, National Interest, Summer. Galbraith, J. K. (1992) The Culture of Commitment. London: Sinclair Stevenson. Gallie, W. B. (19556) Essentially Contested Context, in Proceedings of the Aristotelian Society, vol. 56. Gamble, A. (1988) The Free Economy and the Strong State. London: Macmillan (Durham, NC: Duke University Press, 1988). Gandhi, M. (1971) Selected Writings of Mahatma Gandhi, ed. R. Duncan. London: Fontana. Garvey, J. H. (1993) Fundamentalism and Politics, in Martin E. Marty and R. Scott Appleby (eds), Fundamentalisms and the State. Chicago, IL and London: University of Chicago Press. Gasset, J. Ortega (1972) The Revolt of the Masses. London: Allen & Unwin. Gellner, E. (1983) Nations and Nationalism. Oxford: Blackwell. Giddens, A. (1984) The Constitution of Society. Cambridge: Polity Press. Giddens, A. (1994) Beyond Left and Right: The Future of Radical Politics. Cambrid-

ge: Polity Press. Giddens, A. (1998) The Third Way: The Renewal of Social Democracy. Cambridge: Polity Press. Giddens, A. (2000) The Third Way and Its Critics. Cambridge: Polity Press. Gilmour, I. (1978) Inside Right: A Study of Conservatism. London: Quartet Books. Gilmour, I. (1992) Dancing with Dogma: Britain under Thatcherism. London: Simon & Schuster. Gobineau, J.-A. (1970) Gobineau: Selected Political Writings, ed. M. D. Biddiss. New York: Harper & Row. Godwin, W. (1971) Enquiry Concerning Political Justice, ed. K. C. Carter. Oxford: Oxford University Press. Goldman, E. (1969) Anarchism and Other Essays. New York: Dover. Goldsmith, E. (1988) The Great U-Turn: Deindustrialising Society. Bideford: Green Books. Goldsmith, E. et al. (eds) (1972) Blueprint for Survival. Harmondsworth: Penguin. Goodin, R. E. (1992) Green Political Theory. Oxford: Polity Press. Goodman, P. (1964) Compulsory Miseducation. New York: Vintage Books. Goodman, P. (1977) Normal Politics and the Psychology of Power, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader. London: Fontana. Goodwin, B. (1997) Using Political Ideas, 4th edn. London: John Wiley & Sons. Gorz, A. (1982) Farewell to The Working Class. London: Pluto Press (Boston, MA: South End Press, 1982). Gould, B. (1985) Socialism and Freedom. London: Macmillan (Wakefield, NH: Longwood, 1986).

Gramsci, A. (1971) Selections from the Prison Notebooks, ed. Q. Hoare and G. Nowell-Smith. London: Lawrence & Wishart. Gray, J. (1995a) Enlightenments Wake: Politics and Culture at the Close of the Modern Age. London: Routledge. Gray, J. (1995b) Liberalism, 2nd edn. Milton Keynes: Open University Press. Gray, J. (1996) Post-liberalism: Studies in Political Thought. London: Routledge. Gray, J. (1997) Endgames: Questions in Late Modern Political Thought. Cambridge and Malden, MA: Blackwell. Gray, J. (2000) Two Faces of Liberalism. Cambridge: Polity Press. Gray, J. and Willetts, D. (1997) Is Conservatism Dead? London: Profile Books. Green, T. H. (1988) Works, R. Nettleship (ed.). London: Oxford University Press (New York: AMS Press, 1984). Greenleaf, W. H. (1983) The British Political Tradition: The Ideological Heritage, vol. 2. London: Methuen. Greer, G. (1970) The Female Eunuch. New York: McGraw-Hill. Greer, G. (1985) Sex and Destiny. New York: Harper & Row. Greer, G. (1999) The Whole Woman. London: Doubleday. Gregor, A. J. (1969) The Ideology of Fascism. New York: Free Press. Griffin, R. (1993) The Nature of Fascism. London: Routledge. Griffin, R. (ed.) (1995) Fascism. Oxford and New York: Oxford University Press. Griffin, R. (ed.) (1998) International Fascism: Theories, Causes and the New Consensus. London: Arnold and New York: Oxford University Press.

Hadden, J. K. and Shupe, A. (eds) (1986) Prophetic Religions and Politics: Religion and Political Order. New York: Paragon House. Hall, J. A. (1988) Liberalism: Politics, Ideology and the Market. London: Paladin. Hall, S. and Jacques, M. (eds) (1983) The Politics of Thatcherism. London: Lawrence & Wishart. Harrington, M. (1993) Socialism, Past and Future. London: Pluto Press. Hattersley, R. (1987) Choose Freedom. Harmondsworth: Penguin. Hayek, F. A. von (1944) The Road to Serfdom. London: Routledge & Kegan Paul (Chicago, IL: University of Chicago Press, 1956, new edn). Hayek, F. A. von (1960) The Constitution of Liberty. London: Routledge & Kegan Paul. Hayward, T. (1998) Political Theory and Ecological Values. Cambridge: Polity Press. Heath, A., Jowell, R. and Curtice, J. (1985) How Britain Votes. Oxford: Pergamon. Heffernan, R. (2001) New Labour and Thatcherism. London: Palgrave. Hegel, G. W. F. (1942) The Philosophy of Right, trans. T. M. Knox. Oxford: Clarendon Press. Hiro, D. (1988) Islamic Fundamentalism. London: Paladin. Hitler, A. (1969) Mein Kampf. London: Hutchinson (Boston, MA: Houghton Mifflin, 1973). Hobbes, T. (1968) Leviathan, ed. C. B. Macpherson. Harmondsworth: Penguin. Hobhouse, L. T. (1911) Liberalism. London: Thornton Butterworth. Hobsbawm, E. (1983) Inventing Tradition,

in E. Hobsbawm and T. Ranger (eds) The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press. Hobsbawm, E. (1992) Nations and Nationalism since 1780: Programme, Myth and Reality, 2nd edn. Cambridge: Cambridge University Press. Hobsbawm, E. (1994) Age of Extremes: The Short Twentieth Century 19141991. London: Michael Joseph. Hobson, J. A. (1902) Imperialism: A Study. London: Nisbet. Holden, B. (1993) Understanding Liberal Democracy, 2nd edn. Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf. Honderich, T. (1991) Conservatism. Harmondsworth: Penguin. Huntington, S. (1993) The Clash of Civilizations, Foreign Affairs, vol. 72, no. 3. Hutchinson, J. and Smith, A. D. (eds) (1994) Nationalism. Oxford and New York: Oxford University Press. Hutton, W. (1995) The State Were In. London: Jonathan Cape. Illich, I. (1973) Deschooling Society. Harmondsworth: Penguin (New York: Harper & Row, 1983). Inglehart, R. (1977) The Silent Revolution: Changing Values and Political Styles amongst Western Publics. Princeton, NJ: Princeton University Press. Jefferson, T. (1972) Notes on the State of Virginia. New York: W.W. Norton. Jefferson, T. (1979) The United States Declaration of Independence, in W. Laqueur and B. Rubin (eds), The Human Rights Reader. New York: Meridan. Journal of Political Ideologies. Abingdon, UK and Cambridge, MA: Carfax. Kallis, A. A. (ed.) (2003) The Fascist Reader. London and New York: Routledge.

Kant, I. (1991) Kant: Political Writings, ed. Hans Reiss, trans. H. B. Nisbet. Cambridge: Cambridge University Press. Kautsky, K. (1902) The Social Revolution. Chicago: Kerr. Kedourie, E. (1985) Nationalism, rev. edn. London: Hutchinson. Keynes, J. M. (1963) The General Theory of Employment, Interest and Money London: Macmillan (San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, 1965). Kingdom, J. (1992) No Such Thing as Society? Individualism and Community. Buckingham and Philadelphia PA: Open University Press. Klein, M. (2001) No Logo. London: Flamingo. Kropotkin, P. (1914) Mutual Aid. Boston, MA: Porter Sargent. Kuhn, T. (1962) The Structure of Scientific Revolutions. Chicago, IL: Chicago University Press. Laclau, E. and Mouffe, C. Hegemony and Socialist Strategy. London: Verso. Lane, D. (1996) The Rise an d Fall of State Socialism. Oxford: Polity Press. Laqueur, W. (ed.) (1979) Fascism: A Readers Guide. Harmondsworth: Penguin. Larrain, J.(1983)Marxism and Ideology. London: Macmillan. Leach, R. (1996) British Political Ideologies, 2nd ed. London: Harvester Wheatsheaf. Lenin, V. I. (1964) The State and Revolution. Peking: Peoples Publishing House. Lenin, V. I. (1970) Imperialism, the Highest Stage of Capitalism. Moscow: Progress Publishers. Lenin, V. I. (1988) What is to be Done? Harmondsworth and New York: Penguin. Leopold, A. (1968) Sand County Almanac. Oxford: Oxford University Press.

Letwin, S. R. (1992) The Anatomy of Thatcherism. London: Fontana. Lindblom, C. (1977) Politics and Markets. New York: Basic Books. Lipset, S. M. (1983) Political Man: The Social Bases of Behaviour. London: Heinemann. Locke, J. (1962) Two Treatises of Government. Cambridge: Cambridge University Press. Locke, J. (1963) A Letter Concerning Toleration. The Hague: Martinus Nijhoff. Lovelock, J. (1979) Gaia: A New Look at Life on Earth. Oxford and New York: Oxford University Press. Lovelock, J. (1988) Man and Gaia, in E. Goldsmith and N. Hilyard (eds), The Earth Report. London: Mitchell Beazley. Lyotard, J. F. (1984) The Postmodern Condition: The Power of Knowledge. Minneapolis: University of Minnesota Press. MacIntyre, A. (1981) After Virtue. London: Duckworth. Macmillan, H. (1966) The Middle Way. London: Macmillan. Macpherson, C. B. (1973) Democratic Theory: Essays in Retrieval. Oxford: Clarendon Press. Maistre, J. de (1971) The Works of Joseph de Maistre, trans. J. Lively. New York: Schocken. Mannheim, K. (1960) Ideology and Utopia. London: Routledge & Kegan Paul. Manning, D. (1976) Liberalism. London: Dent. Marcuse, H. (1964) One Dimensional Man: Studies in the Ideology of Advanced Industrial Society. Boston, MA: Beacon. Marquand, D. (1988) The Unprincipled Society. London: Fontana.

Marquand, D. (1992) The Progressive Dilemma. London: Heinemann. Marquand, D. and Seldon, A. (1996) The Ideas that Shaped Post-War Britain. London: Fontana. Marshall, P. (1993) Demanding the Impossible: A History of Anarchism. London: Fontana. Marshall, P. (1995) Natures Web: Rethinking our Place on Earth. London: Cassell. Martell, L. (2001) Social Democracy: Global and National Perspectives. Basingstoke and New York: Palgrave. Marty, M. E. (1988) Fundamentalism as a Social Phenomenon, Bulletin of the American Academy of Arts and Sciences, vol. 42, pp. 1529. Marty, M. E. and Appleby, R. S. (eds) (1993) Fundamentalisms and the State: Remaking Polities, Economies, and Militance. London: University of Chicago Press. Marx, K. and Engels, F. (1968) Selected Works. London: Lawrence & Wishart. Marx, K. and Engels, F. (1970) The German Ideology. London: Lawrence & Wishart. McLellan, D. (1979) Marxism After Marx. London: Macmillan. McLellan, D. (1980) The Thought of Karl Marx, 2nd edn. London: Macmillan. McLellan, D. (1995) Ideology. 2nd ed. Milton Keynes: Open University Press. Meadows, D. H., Meadows, D. L., Randers, D. and Williams, W. (1972) The Limits to Growth. London: Pan (New York: New American Library, 1972). Michels, R. (1958) Political Parties. Glencoe, IL: Free Press. Miliband, R. (1969) The State in Capitalist Society. London: Verso (New York: Basic, 1978).

Miliband, R. (1995) Socialism for a Sceptical Age. Oxford: Polity. Mill, J. S. (1970) On the Subjection of Women. London: Dent. Mill, J. S. (1972) Utilitarianism, On Liberty and Consideration on Representative Government. London: Dent. Miller, D. (1984) Anarchism. London: Dent. Millett, K. (1970) Sexual Politics. New York: Doubleday. Mitchell, J. (1971) Womens Estate. Harmondsworth: Penguin. Mitchell, J. (1975) Psychoanalysis and Feminism. London: Penguin. Montesquieu, C. de (1969) The Spirit of Laws. Glencoe, IL: Free Press. More, T. (1965) Utopia. Harmondsworth: Penguin (New York: Norton, 1976). Morland, D. (1997) Demanding the Impossible: Human Nature and Politics in Nineteenth-Century Social Anarchism. London and Washington, DC: Cassell. Mosca, G. (1939) The Ruling Class, trans. and ed. A. Livingstone. New York: McGraw-Hill. Moschonas, G. (2002) In the Name of Social DemocracyThe Great Transformation: 1945 to the Present. London and NewYork: Verso. Murray, C. (1984) Losing Ground: American Social Policy: 19501980. New York: Basic Books. Murray, C. and Herrnstein, R. (1995) The Bell Curve: Intelligence and Class Structure in American Life. New York: Free Press. Naess, A. (1973) The shallow and the deep, long-range ecology movement: a summary, Inquiry, vol. 16. Naess, A. (1989) Community and Lifestyle:

Outline of an Ecosophy. Cambridge: Cambridge University Press. Neocleous, M. (1997) Fascism. Milton Keynes: Open University Press. Nietzsche, F. (1961) Thus Spoke Zarathustra, trans. R. J. Hollingdale. Harmondsworth: Penguin (New York: Random, 1982). Nolte, E. (1965) Three Faces of Fascism: Action Francaise, Italian Fascism and National Socialism. London: Weidenfeld & Nicolson. Nozick, R. (1974) Anarchy, State and Utopia. Oxford: Blackwell (New York: Basic, 1974). Oakeshott, M. (1962) Rationalism in Politics and Other Essays. London: Methuen (New York: Routledge Chapman & Hall, 1981). Ohmae, K. (1989) Borderless World: Power and Strategy in the Interlinked Economy (London: HarperCollins). OSullivan, N. (1976) Conservatism. London: Dent and New York: St Martins Press. OSullivan, N. (1983) Fascism. London: Dent. Paglia, C. (1990) Sex, Art and American Culture. New Haven, CT: Yale University. Paglia, C. (1992) Sexual Personae: Art and Decadence from Nefertiti to Emily Dickinson. Harmondsworth: Penguin. Parekh, B. (1994) The Concept of Fundamentalism, in A. Shtromas (ed.), The End of isms? Reflections on the Fate of Ideological Politics after Communisms Collapse. Oxford and Cambridge, MA: Blackwell. Parekh, B. (2000) Rethinking Multiculturalism: Cultural Diversity and Political Theory. Basingstoke: Macmillan. Pareto, V. (1935) The Mind and Society. London: Cape and New York: AMS Press.

Passmore, K. (2002) Fascism: A Very Short Introduction. Oxford and New York: Oxford University Press. Pierson, C. (1995) Socialism After Com- munism. Cambridge: Polity Press. Plato (1955) The Republic, trans. H. D. Lee. Harmondsworth: Penguin (New York: Random, 1983). Popper, K. (1945) The Open Society and Its Enemies. London: Routledge & Kegan Paul. Popper, K. (1957) The Poverty of Historicism. London: Routledge. Poulantzas, N. (1968) Political Power and Social Class. London: New Left Books (New York: Routledge Chapman & Hall, 1987). Proudhon, P. J. (1970) What is Property?, trans. B. R. Tucker. New York: Dover. Purkis, J. and Bowen, J. (1997) Twenty-First Century Anarchism: Unorthodox Ideas for a New Millennium. London: Cassell. Ramsay, M. (1997) Whats Wrong with Liberalism? A Radical Critique of Liberal Political Philosophy. London: Leicester Uni- versity Press. Randall, V. (1987) Women and Politics: An International Perspective, 2nd edn. Basingstoke: Macmillan. Rawls, J. (1970) A Theory of Justice. Oxford: Oxford University Press (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1971). Rawls, J. (1993) Political Liberalism. New York: Colombia University Press. Regan, T. (1983) The Case for Animal Rights. London: Routledge & Kegan Paul. Roemer, J. (ed.) (1986) Analytical Marxism, Cambridge: Cambridge University Press. Rorty, R. (1989) Contingency, Irony and Soli-

darity. Cambridge: Cambridge University Press. Rothbard, M. (1978) For a New Liberty. New York: Macmillan. Rousseau, J. J. (1913) The Social Contract and Discourse, ed. G. D. H. Cole. London: Dent (Glencoe, IL: Free Press, 1969). Roussopoulos, D. (ed.) (2002) The Anarchist Papers. New York and London: Black Rose Books. Sandel, M. (1982) Liberalism and the Limits of Justice. Cambridge: Cambridge University Press. Sassoon, D. (1997) One Hundred Years of Socialism. London: Fontana. Schneir, M. (1995) The Vintage Book of Feminism: The Essential Writings of the Contemporary Womens Movement. London: Vintage. Scholte, J. A. (2001) Globalization: An Introduction. London: Palgrave. Schumacher, E. F. (1973) Small is Beautiful: A Study of Economics as if People Mattered. London: Blond & Briggs (New York: Harper & Row, 1989). Schumpeter, J. (1976) Capitalism, Socialism and Democracy. London: Allen & Unwin (Magnolia, MA: Petersmith, 1983). Schwarzmantel, J. (1991) Socialism and the Idea of the Nation. Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf. Schwartzmantel, J. (1998) The Age of Ideology: Political Ideologies from the American Revolution to Post-Modern Times. Basingstoke: Macmillan. Scruton, R. (2001) The Meaning of Conservatism, 3rd edn. Basingstoke: Macmillan. Seliger, M. (1976) Politics and Ideology. London: Allen & Unwin (Glencoe, IL: Free Press, 1976).

Shtromas, A. (ed.) (1994) The End of isms? Reflections on the Fate of Ideological Politics after Communisms Collapse. Oxford and Cambridge, MA: Blackwell. Singer, P. (1976) Animal Liberation. New York: Jonathan Cape. Smart, B. (1993) Postmodernity. London and New York: Routledge. Smiles, S. (1986) Self-Help. Harmondsworth: Penguin. Smith, A. (1976) An Enquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. Chicago, IL: University of Chicago Press. Smith, A. D. (1986) The Ethnic Origins of Nations. Oxford: Blackwell. Smith, A. D. (1991) National Identity. Harmondsworth: Penguin. Smith, A. D. (2001) Nationalism: Theory, Ideology, History. Cambridge and Malden, MA: Polity Press. Sorel, G. (1950) Reflections on Violence, trans. T. E. Hulme and J. Roth. New York: Macmillan. Spencer, H. (1940) The Man versus the State. London: Watts & Co. Spencer, H. (1967) On Social Evolution: Selected Writings. Chicago, IL: University of Chicago Press. Spencer, P. and Wollman, H. (2002) Nationalism: A Critical Introduction. London and Thousand Oaks, CA: Sage. Squires, J. (1999) Gender in Political Theory. Cambridge and Malden, MA: Polity Press. Stirner, M. (1971) The Ego and His Own, ed. J. Carroll. London: Cape. Sumner, W. (1959) Folkways. New York: Doubleday. Sydie, R. A. (1987) Natural Women, Cultu-

red Men: A Feminist Perspective on Sociological Theory. Milton Keynes: Open University Press. Talmon, J. L. (1952) The Origins of Totalitarian Democracy. London: Secker & Warburg. Tam, H. (1998) Communitarianism: A New Agenda for Politics and Citizenship. London: Macmillan. Tawney, R. H. (1921) The Acquisitive Society. London: Bell (San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, 1955). Tawney, R. H. (1969) Equality. London: Allen & Unwin. Thompson, J. B. (1984) Studies in the The-ory of Ideology. Cambridge: Polity Press. Thoreau, H. D. (1983) Civil Disobedience. Harmondsworth: Penguin. Tocqueville, A. de (1968) Democracy in America. London: Fontana (New York: McGraw, 1981). Tolstoy, L. (1937) Recollections and Essays. Oxford: Oxford University Press. United Nations (1972). See Ward and Dubois (1972). United Nations (1980) Compendium of Statistics: 1977. New York: United Nations. Vincent, A. (1995) Modern Political Ideologies, 2nd ed. Oxford: Blackwell. Ward, B. and Dubois, R. (1972) Only One Earth. Harmondsworth: Penguin. White, S. (ed.) (2001) New Labour: The Progressive Future? London: Palgrave. Willetts, D. (1992) Modern Conservatism. Harmondsworth: Penguin. Wollstonecraft, M. (1967) A Vindication of the Rights of Women, ed. C. W. Hagelman. New York: Norton. Wolff, R. P. (1998) In Defence of Anarc-hism,

2nd ed. Berkeley, CA: University of California Press. Woodcock, G. (1962) Anarchism: A History of Libertarian Ideas and Movements. Harmondsworth and New York: Penguin. Woolf, S. J. (1981) (ed.) European Fascism. London: Weidenfeld & Nicolson. Wright, A. (1996) Socialisms: Theories and Practices. Oxford and New York: Oxford University Press.

ndeks
Siyahla yazlan numaralar kutucuklar iinde aklamann bulunduu sayfay gsterir. talik yazlm numaralarsa metinde, sayfa altnda ya da szlkte tanmlan sayfay gsterir.

A
Abacha 64, 482, 489 Abercrombie 265 Action 162, 354, 555 Ak hkmet 516 Adam Smith 13, 152, 172, 239, 240, 241, 329, 367, 470, 551, 552, 556 Adonis 516, 547 Adorno 516, 547 Afganistan 516, 547 Afrika Birlii rgt 216 Afrika Ulusal Kongresi 256, 335 Albrow 450 Alexander 13, 159, 168, 217, 218, 393, 405 Allende 488, 489 Allison 181, 507 Almanya 25, 28, 56, 86, 89, 90, 91, 95, 138, 139, 140, 150, 151, 152, 161, 162, 163, 166, 183, 184, 187, 188, 200, 201, 203, 204, 205, 206, 207, 209, 218, 220, 221, 239, 240, 241, 248, 256, 262, 263, 284, 285, 303, 304, 305, 307, 320, 321, 337,

338, 348, 352, 358, 374, 377, 380, 382, 398, 403, 406, 407, 408, 409, 410, 427, 432, 436, 459, 466, 468, 477, 478, 485, 493, 494, 496, 507, 510 Almond 262, 263, 264, 286 Alter 172, 547 Alt Snf 8, 235, 254 Amerika Birleik Devletleri 194, 197, 216, 217 Anari 130, 138, 526 Anayasaclk 11, 73, 378, 526 Anderson 154, 547 Annan 208, 209 Anomi 526 Anti-semitizm 11 Apartheid 256 Appleby 99, 548, 550, 554 Aquinas 33, 177 Aquino 483 Arblaster 99, 122, 547 Arendt 13, 22, 28, 70, 364, 547 Aristo 384 Aristoteles 13, 15, 21, 24, 26, 28, 29, 33, 47, 48, 50, 51, 65, 101,

108, 112, 386, 439, 494, 540 Arjantin 180, 198, 238, 249, 405, 482, 483 Arrow 308 Askeri rejimler 56 Asquith 485 Asya deerleri 61, 526 Asya-Pasifik Ekonomik birlii 198 Atina 23, 26, 32, 57, 105, 107, 108, 121, 372, 522, 526 Atomizm 74, 526, 534 Augustine 33 Austin 384 Avrupa Birlii 80, 142, 158, 170, 196, 198, 199, 201, 202, 203, 210, 211, 240, 306, 362, 378, 379, 436, 463 Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans 185 Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat 185 Avustralya 57, 153, 166, 218, 219, 220, 228, 280, 297, 303, 309, 333, 355, 360, 373, 376, 389, 398, 404,

406, 409, 412, 422, 432, 437, 457, 467 Avusturya 58, 79, 95, 117, 139, 157, 163, 201, 218, 240, 256, 352, 353, 358, 359, 406, 407, 430, 431, 470 Azikiwe 164

B
Baaslk 486 Bachrach 30 Bagehot 377, 395 Bakan sorumluluu 466, 467, 468, 527 Balkanizasyon 527 Ball 44, 547 Balladur 431 Banda 164 Baratz 30 Barber 440, 441 Barrett 514 Bakanlk sistemi 334, 417 Beard 380 Beck 195 Beer 511 Beetham 277, 472 Belika 58, 170, 201, 208, 217, 228, 229, 276, 297, 307, 337, 401, 407 Bell 96, 255, 274, 547, 554, 557 Bentham 13, 106, 109, 505, 547 Bentley 351 Berlin 13, 167, 168, 182, 342, 382, 548 Bernstein 13, 81, 87, 88,

548 Bertsch 525 Bicameralism 533 Birch 313 Bireycilik 11, 72, 73, 250, 527, 535 Birlemi Milletler 7, 80, 142, 150, 158, 169, 170, 175, 177, 183, 206, 208, 216, 257, 378, 386 Bismarck 23, 159, 163 Blair 89, 271, 309, 329, 376, 383, 413, 434, 435, 444, 461, 468, 470, 513, 516 Bodin 51 Bogdanor 393 Bolivar 157 Bonapartizm 441, 527 Bookchin 231, 233, 548 Bosna 60, 209, 230, 482 Boulding 30, 508, 548 Braybrooke 506 Bretenbach 248 Brewer 498 Britanya 153, 155, 160, 161, 164, 168, 227, 238, 300, 301, 304, 305, 320, 321, 323, 326, 330, 333, 334, 336, 337, 338, 339 Brittan 119, 279 Brooker 66, 498, 525 Brown 16, 259, 286, 360, 390, 548 Bryson 99, 548 Brzezinski 550 Budizm 94

Bulgaristan 59, 60, 203 Bull 179 Bullitt 440 Burchill 211 Burden 248 Burgess 233 Burke 13, 26, 76, 77, 110, 168, 262, 291, 292, 293, 319, 548 Burnham 116, 452, 463, 548 Burns 442 Burton 178, 180 Burundi 156, 318 Bush 160, 182, 185, 187, 199, 361, 390, 429, 441, 443, 481 Butler 78, 308, 516, 548

C
Calvocoressi 66 Campbell 308 Capra 548 Carr 179, 390 Carter 178, 357, 400, 429, 515, 548, 551 Castle 463 Castles 342 Castro 439, 494, 506, 508 Cezayir 164, 165, 166 Chamberlain 163, 256, 548 Chirac 413, 431 Chomsky 13, 186, 187, 211, 268, 363 Churchill 101, 183, 200, 485 Cinsiyet 8, 12, 235, 257 Clarke 525

Clinton 89, 90, 231, 235, 271, 334, 429, 430, 441, 457, 460 Coates 248 Cobden 160, 415 Cohen 286 Comte 33 Consociational 58, 538 Crick 29, 44, 102, 549 Cromwell 485 Crosland 88, 89, 549 Crossman 434, 463 Crowther-Hunt 463 eenya 187 ekoslavakya 163, 230 ounlukuluk 103

D
Dahl 13, 30, 56, 57, 114, 115, 116, 122, 131, 350, 351, 390, 549 Dalai Lama 439, 440, 549 Daly 257, 549 Danimarka 117, 201, 376, 406, 495 Davidson 418 Davies 284 Davranlk 528 Davransalclk 34 De Gaulle 325, 383, 413, 431, 443 Demokrasi 5, 6, 7, 10, 11, 12, 30, 52, 53, 57, 59, 60, 69, 78, 88, 101, 102, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 111, 113, 114, 116, 122, 223, 224, 314, 317, 503, 522, 523,

525, 528, 537, 544 Demokratizasyon 529 Departmantalizm 11, 460 Desai 435 Dtente 184, 185 Determinizm 39, 529 Devletlerarasclk 11, 192, 201, 529 Devlin 386 Dicey 385 Disraeli 78, 159 Diyalektik 83, 84, 529 Diyalektik materyalizm 529 Djilas 247, 454 Dobson 99, 549 Doe 482 Doal aristokrasi 78, 529 Doal hukuk 529 Downs 35, 117, 307, 321, 504, 549 Dnitz 485 Dunleavy 145, 312, 437, 455 Durkheim 230 Duverger 331 Dnya Ticaret rgt 142, 192, 198, 206, 363 Dye 516

El Salvador 494 Endonezya 164, 198, 428, 488 Engels 70, 83, 84, 140, 264, 265, 453, 549, 554 Erhard 240 Etnisite 11, 228, 233, 530 Etnosentrizm 508, 531 Etzioni 231, 506, 550 Euratom 201

F
Fas 276, 431 Faizm 6, 69, 90, 531 Faydaclk 11, 505, 531 Federalizm 217, 221, 232, 233, 531 Feminizm 6, 69, 92, 99, 136, 178, 257, 531 Fichte 151, 163 Filipinler 198, 483, 486 Finlandiya 201, 400, 403, 427, 430, 431, 486 Foley 434, 550 Fonksiyonalizm 531 Fordizm 11, 15, 253, 340 Fourier 81 Frankfurt Okulu 36, 278 Fransa 25, 52, 56, 77, 91, 132, 139, 143, 155, 159, 161, 163, 164, 180, 200, 201, 202, 203, 207, 218, 224, 225, 226, 228, 229, 239, 240, 246, 256, 280, 283, 284, 292, 298, 300, 301, 302, 325, 337, 346, 356,

E
Easton 24, 34, 40, 41 Eccleston 388 Eden 508 Einstein 149 Eisenhower 391, 429, 430, 441, 480, 484 Elgie 446 Elitizm 11, 115, 116, 530

373, 374, 376, 388, 396, 399, 400, 401, 404, 406, 409, 413, 423, 427, 430, 431, 435, 436, 441, 443, 456, 459, 460, 462, 465, 466, 467, 470, 484, 493, 495 Freud 36, 86, 440 Friedman 13, 79, 138, 239, 244, 510, 520, 550 Friedrich 13, 52, 79, 83, 127, 138, 153, 239, 240, 244, 438, 439, 510, 550 Fromm 364, 550 Fudge 514 Fukuyama 13, 54, 55, 96, 184, 195, 198, 245, 550 Fundamentalizm 6, 11, 63, 69, 95, 96, 531

G
Gagnon 233 Galbraith 13, 89, 131, 254, 255, 350, 351, 550 Galler skoya 143, 153, 227, 228, 300, 376 Gallie 39, 550 Gamble 79, 513, 550 Gana 164, 332, 333, 482 Gandhi 59, 335, 362, 382, 391, 434, 550 Gardner 443, 446 Garvey 13, 153, 226, 228, 550

Gelenek 6, 11, 21, 32, 33, 34, 76, 277, 322, 531 Gellner 152, 172, 229, 550 George 182, 185, 187, 194, 199, 218, 329, 361, 390, 429, 441, 443, 481, 484, 485 Gill 122 Gingrich 412 Glazer 233 Gobineau 256, 551 Godwin 92, 551 Gorz 253, 551 Goulart 488 Graham 342, 383, 507 Gramsci 13, 70, 87, 133, 263, 264, 265, 267, 278, 551 Green 75, 547, 549, 551 Greer 364, 551 Griffith 376, 389 Griffiths 286, 393 Grup siyaseti 366 Guelke 498 Gunn 512 Gurr 283 Guy Peters 44, 145, 446, 472 Gney Afrika 155, 158, 256, 290, 296, 335, 406, 440 Gney Kore 61, 139, 242, 534 Gney Yemen 165 Grcistan 216, 481

Habermas 13, 87, 120, 121, 278 Hadenius 66 Hague 66, 553 Haig 485 Hailsham 376, 399 Hamilton 13, 114, 217, 218, 405 Hampden-Turner 259 Hann 509 Hareketsizlik 532 Harrop 66, 298, 313 Hart 384, 547 Hartz 381 Hawke 309, 437, 438 Hayek 13, 79, 138, 239, 244, 247, 510, 520, 552 Hazell 376 Heath 470, 552 Hegel 13, 28, 84, 86, 126, 127, 141, 552 Hegemonya 8, 11, 261, 262, 263, 532 Heidegger 28 Held 122, 196, 211 Herder 13, 151, 152, 168, 262 Herman 187, 268 Herrnstein 255, 554 Hertz 352 Herzen 168 Hettne 211 Heywood 44, 99 Hristiyanlk 32 Hrvatistan 60, 185, 203 Hill 265, 334, 548, 551, 554 Himmler 493

Hindistan 49, 56, 57, 58, 59, 95, 150, 164, 188, 207, 208, 218, 219, 252, 254, 301, 320, 335, 373, 379, 380, 381, 382, 391, 398, 406, 407, 422, 427, 432, 433, 434, 435, 462, 466, 479, 487, 488, 491 Hitler 13, 86, 90, 91, 104, 140, 163, 164, 186, 205, 276, 284, 348, 382, 436, 439, 442, 478, 481, 485, 507, 508, 510, 537, 552 Hizipilik 11, 319, 330, 532 Hobbes 13, 51, 127, 129, 130, 178, 385, 386, 400, 517, 518, 552 Hobhouse 75, 552 Hobsbawm 154, 552 Hobson 75, 193, 552 Hogwood 512 Hollanda 89, 164, 201, 202, 246, 276, 337, 352, 359, 373, 404, 406, 431, 432 Holmes 498, 525 Hood 514 Horkheimer 87, 278 Hough 459 Hume 33, 498 Humphreys 311 Huntington 13, 56, 59, 198, 199, 484, 552 Husbands 312 Hutchinson 172, 552, 553

Hutton 241, 255, 552

I
Inglehart 274, 552 Inotai 211 Irak 140, 165, 182, 185, 186, 208, 284, 428, 486, 519 dealizm 7, 175, 176, 210, 532 ngiltere 29, 33, 49, 52, 56, 57, 74, 75, 76, 78, 79, 89, 96, 101, 103, 106, 110, 118, 138, 142, 143, 150, 153, 155, 159, 164, 166, 183, 200, 201, 202, 205, 206, 207, 208, 229, 244, 254, 255, 256, 257, 262, 263, 269, 271, 273, 276, 277, 279, 280, 290, 292, 297, 300, 301, 302, 303, 306, 309, 310, 311, 312, 320, 323, 329, 346, 347, 353, 355, 356, 358, 360, 361, 367, 373, 374, 376, 377, 379, 383, 385, 391, 392, 393, 399, 401, 402, 403, 405, 407, 409, 410, 411, 412, 417, 418, 422, 431, 432, 434, 435, 436, 437, 443, 444, 446, 456, 457, 459, 461, 462, 463, 464, 466, 467, 468, 469, 470,

477, 479, 485, 488, 489, 490, 491, 492, 493, 496, 506, 510, 513, 515, 516, 544 nsan haklar 385, 533 ran 63, 96, 103, 166, 405, 443, 470, 471, 476, 486 rlanda 150, 153, 155, 195, 201, 225, 226, 227, 300, 305, 347, 348, 376, 401, 407, 432, 479, 493, 494 skoya 143, 153, 227, 228, 300, 376 spanya 59, 64, 91, 143, 176, 225, 228, 229, 276, 280, 337, 373, 376, 396, 431, 484, 487, 493, 498, 525 srail 57, 95, 208, 231, 307, 338, 373, 376, 406, 427, 486 sve 117, 139, 201, 238, 240, 249, 335, 338, 352, 358, 360, 373, 398, 406, 413, 436, 461, 495, 512 svire 58, 103, 108, 150, 216, 217, 219, 220, 290, 307, 406, 478 talya 25, 52, 56, 89, 90, 117, 143, 157, 159, 162, 201, 228, 229, 238, 249, 262, 263, 272, 297, 300, 304, 305, 306, 320, 335, 336, 337, 338, 340, 346, 347, 357, 399,

433, 436, 470, 510, 531

J
Jackson 468 Jahn 163 James Mill 13, 15, 28, 75, 109, 110, 111, 157, 167, 224, 284, 291, 292, 339, 385, 386, 450, 505, 522, 554 Janis 508 Japonya 49, 56, 62, 138, 139, 162, 176, 183, 184, 187, 188, 198, 205, 206, 207, 209, 239, 242, 246, 257, 330, 335, 336, 352, 356, 357, 359, 388, 396, 398, 409, 414, 456, 457, 462, 463, 491, 496, 510, 512, 533 Jaruzelski 484 Jaspers 28 Jay 114, 218, 405 Jefferson 13, 339, 405, 552 Jervis 508 Jessop 133, 141, 145 Jingoizm 162, 533 John Stuart Mill 13, 15, 28, 75, 109, 110, 111, 157, 167, 224, 284, 291, 292, 339, 385, 386, 450, 505, 522, 554 Jospin 413, 431

Kabine 12, 325, 422, 423, 435, 436, 470, 533 Kamboya 165 Kamu tercihi 353, 455, 480, 513, 533 Kanada 57, 150, 166, 198, 216, 217, 218, 219, 221, 222, 227, 228, 297, 301, 333, 339, 360, 373, 404, 407, 422 Kant 13, 87, 151, 177, 553 Kaplan ekonomiler 139, 533 Katz 314 Kautsky 83, 553 Keating 438 Kegley 211 Kennan 182 Kenya 164, 195 Kerin 438 Key 44, 311, 555 Keynes 13, 75, 99, 122, 205, 243, 244, 472, 510, 534, 551, 553, 554, 557 Keynesyenizm 243, 244, 245, 534 King 228, 256, 279, 362, 492 Kinnock 329 Kirchheimer 320 Kiilik klt 441, 446 Kitchener 485 Klein 13, 195, 363, 364, 553 Klientalizm 458, 534 Kohl 437 Kolko 183

Kollektif gvenlik 534 Kollektif sorumluluk 534 Kollektivizasyon 534 Kollektivizm 11 Kolonyalizm 11, 165, 534 Komnizm 6, 11, 60, 65, 69, 85, 518, 534 Konfederasyonlar 216 Konfyanizm 11, 61, 65, 535 Korporatizm 11, 352, 353, 366, 367, 535 Kosova 141, 188, 197 Kozmopolitanizm 11, 160, 535 Kt idare 535 Kressel 438 Kristol 274 Kropotkin 48, 92, 231, 245, 553 Kruev 228, 256, 279, 362, 492 Kuhn 41, 42, 553 Kuveyt 182, 185, 208, 276, 486 Kuvvetler ayrl 399, 411, 418, 535 Kuzey rlanda 150, 153, 155, 225, 226, 227, 300, 305, 376, 479, 493, 494 Kuzey Kore 86, 165 Kba 86, 181, 208, 247, 486, 489, 494, 506, 507 Kba fze krizi 507 Krtler 153

Laclau 364, 553 Lafont 151 Laissez-faire 11, 241, 243, 442, 443, 445 Landauer 231 Lane 393, 548, 553 Laqueur 99, 552, 553 Lasswell 30 Le Bon 441 Le Grand 516 Lenin 13, 31, 70, 81, 85, 86, 112, 113, 132, 181, 193, 246, 281, 282, 442, 453, 493, 510, 535, 553 Leninizm 60, 165, 280, 282, 327, 332, 387, 535 Le Pen 161, 256 Liberal demokrasi 53, 107, 113, 518, 535 Liberteryenizm 536 Lijphart 57, 66, 418 Lin Biao 484 Lindblom 56, 57, 114, 131, 350, 352, 506, 553 List 240, 241, 258 Litvanya 60, 203 Locke 13, 33, 51, 74, 92, 108, 114, 129, 130, 137, 138, 396, 414, 553 Loomis 367 Lord Acton 26, 73, 547 Lovelock 94, 553 Lukacs 87 Lukes 30, 265 Lksemburg 201, 307,

387

M
Macaristan 59, 60, 197, 203, 208, 248, 249, 285, 428 Machiavelli 13, 25, 33, 178, 421, 536 MacIntyre 231, 522, 553 Mackintosh 434 MacLeod 78 Macmillan 66, 78, 313, 498, 548, 549, 550, 551, 553, 554, 555, 556, 557 Macpherson 74, 122, 552, 553 Madison 114, 115, 217, 218, 221, 390, 405, 406 Mair 342 Maistre 76, 553 Major 273, 330, 435, 443, 461, 513, 516 Malcolm X 153, 228, 256 Malezya 61, 62, 63, 138, 198, 216, 220, 392, 407 Managerialism 536 Mandela 439, 440 Maoizm 280 Mao Zedong 13, 280, 282 Marcos 483, 486 Marcuse 13, 86, 87, 253, 265, 553 Marquand 119, 139, 553, 554 Marsh 44 Marty 99, 548, 550, 554

Marx 13, 15, 31, 33, 34, 60, 69, 70, 71, 81, 82, 83, 84, 85, 87, 107, 112, 127, 131, 132, 133, 140, 165, 181, 193, 195, 245, 246, 252, 253, 262, 264, 280, 281, 282, 441, 452, 453, 536, 554 Maslow 273 Mason 259 Maurras 162, 163 Mazzini 13, 157, 159, 170, 199, 346 McCauley 183 McCormick 211 McDonaldizasyon 191, 536 McDowell 259 McGovern 329 McKenzie 328 McLellan 99, 554 McLuhan 175 Meinecke 153, 155 Meksika 91, 194, 198, 216, 218, 219, 262, 453, 486 Mercosur 198 Meritokrasi 73, 536 Merkantilizm 205, 536 Merkezleme 494, 496, 536 Meruiyet krizi 286 Meruluk 9, 395, 404 Michels 115, 116, 326, 328, 452, 453, 554 Miliband 133, 352, 404, 452, 453, 554

Mill 13, 15, 28, 75, 109, 110, 111, 157, 167, 224, 284, 291, 292, 339, 385, 386, 450, 505, 522, 554 Miller 298, 313, 554 Millett 93, 554 Milliyetilik 5, 7, 11, 149, 150, 151, 152, 156, 157, 159, 161, 164, 166, 172, 225, 537 Mills 116, 352 Mitterrand 224 Mobutu 332, 483 Model 8, 9, 40, 289, 310, 345, 351, 352, 449, 451, 537 Monari 13, 431, 537 Monbiot 359 Monetarizm 244, 245, 537 Monizm 356, 537 Monnet 13, 200, 201 Montesquieu 33, 51, 52, 114, 151, 396, 414, 423, 554 More 48, 80, 554 Morgenthau 179 Morris 81 Mosca 115, 116, 554 Moseley 249 Mouffe 364, 553 Moxon-Browne 498 Moynihan 233 Mugabe 333 Muhafazakrlk 6, 69, 75, 76, 78, 537, 544, 546 Muhammad 228

Muller-Armack 240 Multipolarity 528 Murdoch 267, 271, 309 Murray 231, 255, 516, 554 Mussolini 90, 104, 141, 163, 186, 249, 264, 276, 481, 531

N
Namibya 164, 195 Nasser 439 Nazi Partisi 91, 320 Neofaizm 90 Neofonksiyonalizm 537 Neoidealizm 537 Neokolonyalizm 537 Neo-korporatizm 117 Neoliberalizm 6, 69, 537 Neoplralizm 11, 130, 538 Nepal 378, 431 Neumann 320, 321 Neustadt 428 New Deal 221, 390, 411, 428, 430, 456, 507 Niemi 314 Nietzsche 13, 438, 439, 555 Nijerya 64, 141, 156, 164, 216, 219, 230, 414, 482, 487, 488, 489 nisb temsil 58, 300, 301 Nisb temsil 300, 538 Niskanen 35, 134, 454 Nixon 184, 267, 381, 390, 404, 428, 430, 441, 471 Nkrumah 164, 333 Nomenklatura 538

Nordlinger 131, 484, 498, 525 Norris 314 North 183, 198, 470 Norve 117, 318, 337, 360, 406, 436 Nove 248 Nozick 13, 34, 79, 138, 555

O
Oakeshott 13, 71, 273, 274, 555 OBrien 393 Offe 120, 278 Ohmae 189, 555 OLeary 145 Oleszek 418 Oligarinin Tun Kanunu 326, 538 Olson 35, 119, 354, 355, 418, 513 ONeill 213 Organisizm 538 OSullivan 99, 549, 555 Otari 205, 538 nclk 332, 538

P
Paine 13, 74, 292, 293, 345, 371 Panama 160 Papalk 180 Parekh 168, 172, 555 Pareto 115, 116, 555 Parlamenter hkmet 539 Parti demokrasisi 327, 341, 539 Parti hkmeti 334, 342,

539 Parti sistemleri 318, 341, 342 Paternalizm 539 Patriari 12, 135, 539 Peron 249 Perot 334, 339 Peru 198, 486, 498, 525 Philo 286 Pierre 13, 145, 216 Pierson 555 Pinkney 487, 498, 525 Pinochet 64, 482, 488, 489, 494 Platon 13, 15, 26, 32, 33, 48, 80, 101, 107, 108, 111, 384, 523 Plekhanov 83 Plralizm 12, 114, 540 Polonya 59, 60, 163, 203, 414, 428, 484, 507 Polsby 351 Pompidou 431 Poplizm 12, 444, 540 Portekiz 59, 64, 164, 201, 373, 430, 484 Postmodernizm 12, 36, 97, 98 Poulantzas 133, 555 Powell 160, 481 Pozitif hukuk 540 Pozitivizm 540 Pragmatizm 71, 76, 540 Pressman 514 Pringle 259 Proudhon 13, 92, 216, 217, 231, 299, 555 Przeworski 59, 60 Pulzer 311

Putin 430 Putnam 13, 272, 287

Q
Quangolar 13, 462

R
Refah 13, 56, 136, 139, 214, 279, 519, 524, 541 Rza 73, 109, 187, 541

S
Sabatier 508 Saddam 140, 284, 442, 481, 486, 489, 519 Saint-Simon 199 Sandel 231, 522, 556 Sartori 331, 337, 342 Saunders 259 Scammel 267 Schlesinger 428 Schmidt 233, 437 Scholte 189, 211, 556 Schumacher 13, 231, 248, 250, 556 Schuman 200, 201 Schumpeter 13, 57, 116, 117, 295, 296, 321, 523, 556 Sedgemore 463 Seklerizm 96 Seliger 71, 556 Sendikalar 239, 241, 349, 358, 362 serbest piyasa 74, 79, 92, 138, 191, 239, 244, 249, 434, 454, 463, 505, 520, 544

serbest ticaret 190, 194, 197, 198, 205, 206, 352, 365 Snf bilinci 281, 542 Simon 157, 199, 245, 287, 505, 548, 551 Singapur 61, 62, 138, 139, 242, 396, 534 Singh 435 Sivil itaatsizlik 362 Siyah Mslmanlar 228 Siyasa 5, 9, 10, 12, 16, 55, 119, 246, 411, 421, 424, 425, 457, 458, 463, 470, 472, 501, 503, 504, 509, 510, 511, 512, 513, 515, 516, 517, 524, 525, 536, 542 Siyasi eitlik 109, 113 Siyas kltr 262, 285, 355 Skinner 37 Skocpol 284 Slovakya 60, 143, 203 Soros 194 Sosyal adalet 543 Sosyal demokrasi 88, 543 Sosyal sermaye 274, 543 Sosyal szleme 129, 543 Spooner 138 Stalin 13, 85, 86, 140, 183, 246, 248, 284, 436, 441, 442, 453, 485, 493, 506, 543 Stalinizm 60, 86, 246, 332, 441, 453, 543 Stirner 125, 556 Stoker 16, 44 Stokes 308

Sunkel 211 Sun Tzu 178 ii 63, 96, 519

T
Tacikistan 482 Taliban 63, 96 Talmon 70, 111, 557 Tamiller 153 Tanzanya 164, 332, 333 Taoizm 61, 94 tarihin sonu 54, 97, 184, 195 Tarrow 367 Tek Kutupluluk 185 Tek Meclislilik 544 Teokrasi 12, 62, 544 Terrizm 12, 482, 492 Thatcher 80, 159, 160, 203, 206, 244, 250, 273, 276, 277, 279, 309, 321, 330, 334, 336, 355, 356, 408, 413, 434, 435, 437, 439, 444, 461, 468, 469, 470, 506, 510, 513, 516, 547, 549 Thatcherizm 79, 338, 434, 444 Thompson 193, 557 Thoreau 47, 362, 557 Titmuss 520 Tocqueville 13, 49, 111, 272, 283, 284, 317, 346, 557 Totaliteryenizm 12, 52 Tracy 70 Travers 516 Troki 259

Trompenaars 259 Tucker 138, 555 Turner 259, 265 Trkiye 203, 396, 414

Wittkopf 211 Wollstonecraft 13, 92, 93, 557

X
Xenophobia 545

U
Ukrayna 170 Uluslararasclk 12, 178, 545 Uluslararas Para Fonu 60, 192, 198, 205, 206 ulusstclk 201 Umman 373 nc yol 89, 99 topya 12, 48, 49, 80, 138, 382, 545

Y
Yeltsin 412, 430, 481 Yeni demokrasiler 56, 546 Yeni Sol 12, 86, 87, 109, 363 Yergin 183 Yozlama 12, 459, 546 Yugoslavya 60, 143, 159, 183, 185, 187, 188, 209, 230, 248, 249, 386, 406, 478 Yunanistan 59, 64, 201, 482 Yurtseverlik 12, 161 Yurttalk kltr 285, 286

V
Vasfl ounluk oyu 545 Vatandalk 545 Verba 262, 263, 264, 286 Veseth 259

W
Wachendorfer-Schmidt 233 Wagner 152, 163, 438 Warren 388, 390, 430 Watergate krizi 381 Watson 37 Weber 13, 24, 36, 38, 39, 127, 253, 275, 276, 277, 279, 441, 449, 451, 452, 453, 458, 463 Westminster model 545 Wildavsky 514 Wildmann 342 Wilford 498