Cilt 2

Abdullah calan
Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIA

A HM Savunmalar
Cilt II
Abdullah calan
Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIA

A HM Savunmalar
Cilt II
Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIA A HM Savunmalar Cilt II Mezopotamya Yaynlar
Birinci Bask: Aralk 2001 ISBN: 3-931885-28-3 Basm: ERACGO Tel.: 0032 89 51 11 51 Fax: 0032 89 51 11 52
Herausgeber: Mezopotamen Verlag und Vertrieb GmbH Stolbergerstr. 200 50933 Kln/Deutschland
11
NDEKLER
ORTADOUDA KRT OLGUSU SORUNU VE OLASI ZM YOLLARI Giri

.......................
A- Baz temel kavramlarn tanmlanmas ....................................................................... 19 1- Toplum ........ .......... 19 2- Airet, airetilik, etnisite ........................................................................................................ 20 3- Ulus ve ulusal devlet ................................................................................................................... 22 4- Askeri ve siyasi zm .............................................................................................................. 24 5- Demokratik ve hukuki yntem ........................................................................................... 25 6- Yurttalk ve ulusallk ................................................................................................................ 26 7- Resmi geleneksel toplum ve sivil toplum .................................................................... 27 8- Yurtseverlik ve enternasyonalizm ..................................................................................... 28 B- Krt olgusuna ilikin baz yaklamlar ve yntem sorunlar
.................. 31
C- Krt tarihi iin bir ereve .................................................................................................... 43 a- Neolitik a ve Krtler ........................................................................................................... 43 b- Kleci a ve Krtler ................................................................................................................. 50 c- Feodal ada Krtler .................................................................................................................. 72 d- Kapitalizm anda Krtler ................................................................................................. 98 D- Krtlerin etnik ulusal demokratik har eketi ....................................................... 115 1- lkel feodal milliyetilik dnemi .................................................................................... 119 2- Burjuva milliyetilik dnemi ............................................................................................ 122 3- Halk zgrlk eilimi ............................................................................................................ 125 4- PKK: Douu, geliimi ve gelecei ............................................................................. 127
E- Krt sorununda zme doru ..................................................................................... 157 1- Trkiyenin Krt sorunu ve demokratik zm .............................................. 161 a- Feodal beylik ve sultanlk dnemi ..................................................................... 161 b- Milliyetilik, isyan ve tenkil dnemi ................................................................ 162 c- Cumhuriyetin yeniden yaplanma ve Krt sorununun demokratik zm dnemi ......................................................................................... 169 2- randa ulusal sorun ve demokratik slami zm .......................................... 176 3- Araplarn Krt sorunu ve Irak zm ................................................................. 181 4- Suriye Krtlerinin kimlik edinme ve demokratik katlm zm ........ 186 YEDNC BLM KOMPLO EMBER NDEK B R HALKIN ZGRLK SAVAISI OLMAK Giri
..................................................................................................................................................
193
1- Komplolar tarihi ve karlmas gereken dersler a- lka komploculuu ve aldatan mitolojiler ................................................... 201 b- Ortaa ve dinsel maskeli komploculuk ............................................................. 206 c- Kapitalist milliyetilik ve faizm en elimi komploculuktur ................ 209 1) 1800-1940 dnemi .................................................................................................... 213 2) 1940-1975 KDPler dnemi ................................................................................. 215 3) 1975-2000 dnemi .................................................................................................... 216 2- PKKnin yaad komplo gereklii ................................................................... 219 I) Doutan resmen ilanna kadar ................................................................................ 222 II) 1978-88 komplo ve tasfiyecilik ......................................................................... 224 III) 1988-98 etecilik ve dnya apnda emperyalist mdahale ................. 229 3- PKK nderliine dayatlan komplolar halkn zgr kimliinden duyulan korkunun itirafdr ............................................................................................ 239 a- Halk iin nderliksel dou zaman (1970-80) ................................................ 245 b- Kiilikte sosyolojik paralanma ve yeniden yaplanma .............................. 252
4- Asrn komplosunun i yz nasl anlalmaldr? ....................................... 259 a- Tarihsel komplolar gelimeleri durdurmaz, hzlandrr ............................. 259 b- 15 ubat komplosu halklar iin kalc bar ve demokrasiye dntrlebilir ..................................................................................................................... 284 SEKZNC BLM AVRUPA HUKUKU KRT SORUNUNDA B R ZM OLANAI DOURAB L R M ? 1- Hukukun douu ve geliimi ........................................................................................... 298 2- Toplumsal sorunlarn zmnde hukukun rol ................................................... 301 3- Avrupa Hukuku, Trkiye Cumhuriyeti ve Krt sorunu ...................................... 302 4- mral yarglanma sreci, A HS ve A HM ................................................................ 314 a- Karlma srecim ve hukuk d tutumlar ......................................................... 318 b- lm cezas ve Krt halkna kar tehdit arac olarak kullanma ............. 321 c- mral srecinde siyasi lin ......................................................................................... 326 d- A HMde dostane zm, diyalog araylar ve AKye den grev ... 331 DOKUZUNCU BLM APO K ML KLANDAN HALK OLMAYA DORU 1- Doal dou, klan kltrnn dal ve uygarlk ormanna ...................... 339 2- Burjuva toplumu ve cumhuriyetle tanma kukular ve devrimci tavr .. 351 3- Savala kendini yaratmak, ama nereye kadar? ....................................................... 359 4- Bar araynda olmak, eletiri-zeletiri yapmak ............................................... 371 SON SZ -I ................................................................................................................................ 387 SON SZ -II .............................................................................................................................. 395 URFA SAVUNMALARI
..................................................................................................... 411
Smer Rahip Devletinden
HALK CUMHURYETNE DORU
ALTINCI BLM
10
ORTADOUDA KRT OLGUSU SORUNU VE OLASI ZM YOLLARI
GR
rtadounun en karmak sorunlarndan biri Krt sorunudur. Sorun bu zelliini dayand olgunun olu tarzndan almaktadr. Krt olgusu doru ortaya konulmadka, tarihte ve gnmzde olduu gibi, gelecekte de sorunun daha fazla karmaklamas ve arlaarak beraberinde birok yeni soruna yol amas kanlmaz olacaktr. Krt sorunu bugn dnyay en ok uratran Arap- srail sorunundan hem kapsam, hem biim olarak daha arlkl ve derinlik arz eden bir konumdadr. Bu sorunun tmyle aa kmamas, eksik ve yanlgl deerlendirmelere konu tekil etmektedir. Nfus, corafya, toplumsal ve siyasal koullar itibariyle blgenin en stratejik konumunda yer ald gibi, sorunlarnn eitlilii ve arl asndan da bata geleni olmaktadr. Blgenin temel ulusal varl olan Farslar, Araplar ve Trklerin ortasnda paralanm olmas, sorunun kendiliinden blgesel apta etkide bulunmasna yol amaktadr. Birleik kaplar misali, bir paradaki zm dier paralar ve lkeleri zme zorlamaktadr. Aksi halde de etki benzer olmaktadr. Corafyann sarp olmas, silahl mcadele faktrn her zaman gndemde tutmutur. Tarihin tm dnemlerinde gelien her igal, karlnda u veya bu biimde bir direnmeyi dourmutur. Yaam adeta doal bir isyanc psikolojisiyle birlikte yrmektedir. Tbbn artan olanaklaryla genel nfus 40 milyonu amtr. Bu rakam, zerinde her tr stratejik hesap yaplabilecek bir miktar fazlasyla tekil etmektedir.
11

Tarih boyunca geleneksel form olan airetiliin youn bir zle doru gitmesi, toplumsal boyutta ilk defa birok yenilie yol amaktadr. Toplumsal sorunlarn ada zm yollarndan mahrum braklmas, bu yenilikleri ar kriz zeminine dntrmektedir. Birok toplum yenilenip sorunlarndan kurtulurken, Krt yenilemesi buna zt biimde tarihsel krdmlerine yenilerini atmaktadr. zm urada kalsn, Krt varlnn inkar edilmesi veya ok farkl yanstlmas neredeyse egemen politika olarak srp gitmektedir. Dier yandan artan teknik olanaklarla ada dnyann tannmas, bir bilin ve talep patlamasna yol amaktadr. Ortadou apnda demokratik zm yollarnn gelimeyii, patlamalarn dengesiz olmasna ve beraberinde trajik birok olaya sebebiyet vermektedir. Ne geleneksel dini zm yollarnn, ne ada siyasi yollarn ak olmas, iddeti tek kurtulu seenei olarak hep gndemde tutmaktadr. Bu da dengesiz g ortamnda daha fazla kan dklmesi, daha ok ac ve kmazn derinlemesi anlamna gelmektedir. Daha da kts ve olumsuz olan, sorunun byklne ve benzerlerinin ok stnde bir yer igal etmesine ramen, hem diplomatik uluslararas ve hem de blgesel ulusal kurumlar sorunla ilgilenmek yerine, inkar ve ertelemeyi en akllca politika sanmaktadr. zellikle corafyann stratejik konumundan kaynaklanan karlkl karlar, gizli bir diplomasiyle en insanlk d yaklamlarn birlikte sergilenmesini temel politik yntem haline getirmitir. Hibir etik deere bal kalnmamaktadr. phesiz Krt sorununun bu hale gelmesinde d nedenlerden ok i nedenlerin kendisi barol oynamaktadr. Krt olgusunun kendisi o kadar karmak ve tannmaz hale getirilmitir ki, en bata Krtlerin kendileri ve en iyimser yaklam sahipleri nasl tutarl ve sonu alc bir yaklam gsterecekleri konusunda adeta aresiz kalmaktadr. O halde en bata yaplmas gereken ey, Krt olgusunun kendisini masaya yatrmak; bu olguya ilikin olarak inkarcsndan en duygusal yaklam sahiplerine kadar her evrenin dediklerini irdelemek ve en doruya yakn bir tanmlamada birleebilmektir. Bu salanmasa bile, en bilimsel bir yaklamla olgu ve sorunun boyutlarn en ak ve anlalr biimde tm ilgili evrelerin gndemine srmektir. En azndan bilimsel olgulara dayal bir tartma, en salkl zm yolunun ne olduuna ilikin ortak payday bytecektir. Yoksa imdiye kadar yapld gibi sarlar diyalouyla hibir yere varlmaya12

ca aktr. Her evrenin tek tarafl inisiyatifiyle yaptm da oldu mantnn en kt mantk olduu artk anlalmak durumundadr. Tarih boyunca ve en ok da gnmzde diyalog ynteminin ilk elde uygulanmas gereken yol olduu, dnya genelinde olduu gibi, bu sorunda da esas alnmak durumundadr. Tek tarafl emrivakiler gerekten hibir taraf iin kazandrc olmamtr. Bu biimde ne olgu ortadan kaldrlm, ne sorun olmaktan karlm, ne de herhangi bir zm olanana kavuturulmutur. Bu durumda Krt olgusunun tanmlanmas byk nem tamaktadr. En byk anlamazlk, olgunun nasl tanmlanmas gerektii konusu zerinde olmaktadr. Araplar Krtleri Yemen Araplar, Trkler Da Trkleri, Farslar kendilerinin ayns olarak grdke veya tersinden Krtler en saf bir ulus olarak tanmlandka, bundan kaynaklanan siyasi yaklamlarn da ok farkl olmas kanlmaz olacaktr. Farkl siyasi yaklamlarn beraberinde farkl uygulamalar getirmesi kanlmaz olduu gibi, kr dv daha da acl ve iinden klmaz bir hale getirmekten baka bir sonu dourmas beklenemez. imdiye kadar yaanan pratikler, isyan gerei ve tenkil seferleri, bu belirlemeleri dorulamaktadr. En son PKK nderlikli eylemsel klar bile, onca bilimsel aba ve iddiasna ramen, tek tarafl olarak gelimekten ve yle deerlendirilmekten kendisini alkoyamamtr. phesiz Krt olgusu gkten dmemitir. Dnyadaki benzerleriyle nemli yaknlklar gstermektedir. Fakat kendine gre arpc farkllklar tad da bir gerektir. Yaplmas gereken, benzerlikler kadar, belki de daha fazla zgn ynlerini aa karmaktr. Sadece genel benzerliklere dayal politikalar altndan klamaz sonular dourabilir. Ancak zgnlkleri ok iyi tespit edilip, gereki ve sonu almas mmkn politikalar uygulandnda baarl olunabilir. imdiye kadar denenmeyen, dolaysyla tm taraflarn baarsz olmaktan kurtulamad da bu husustur. Tarihte ve gnmzde Krt olgusuna birok benzer veya ters yaklam sergilenmitir. Ana zelliklerini gz nne getirdiimizde, bu yaklamlar kategoride deerlendirebiliriz. Birincisi, Krt olgusuna inkarc yaklamdr. Bu yaklama gre, ortada Krt diye bir ey yoktur veya hangi lkede bulunuyorsa, o lkenin dmanlar tarafndan yapay olarak yaratlmak istenen cin gibi bir sorundur. Dolaysyla Krt adyla ne sylense, yazlsa ve ya13

plsa dman iidir, haramdr; bunun iin bu sorun olduu gibi yok saylmal veya yok edilmelidir. En ok bilimselliin gelitii yzyl olan 20. yzyl, maalesef hakim ulus durumundan kaynaklanan bu grle dolu gemitir. Halbuki ayn ulustan saylsa bile, farkl sosyo-ekonomik ve kltrel zellikler tayan ve farkl dil yapsnn hakim olduu bir blge olmas, kr gzlerin bile kabul etmekten kanamayaca bir gerekliktir. En gelimi birok Avrupal ve Amerikal ulusun bile kendi iinde halen btnlk tamaktan ok uzak olan blgeler ve kltrleri iermesi kabul edilmek istenmemektedir. Fark ok byk olduu halde, Biz aynyz, fark yabanclar uyduruyor gibi yaklamlar, gerekten tarihte de rnei ender grlen inkarc hkmler niteliindedir. Fakat gerek ard arkas kesilmeyen eylemlilikler, gerekse bilimsel-teknik gelimenin sansr tanmaz karakteri, bu yaklam sahiplerini en gvenilmez ve inanlmaz durumda brakmtr. Sorun ve sorunun dayand olgu; en kartlarn, inkarclarn bile artk farkl yaklamlar gelitirmeye ve isteksiz de olsa ehven-i erci bir kabule zorunlu klmtr. kinci gr taraftarlar tersi bir konumda yer alrlar. Duygusal ve objektiflikten yoksun bir yaklamla, olguyla fazla ilikisi olmayan tutum ve davranlarla politika yapmaya soyunurlar. Hamaset edebiyat denen yntem bu oluyor. Bu yntem, Krt olgusu gibi son derece karmak ve iinden klmaz hale sokulmu bir konuyu zmek urada kalsn, son bir krdm atmaktan teye rol oynayamaz. Bazlar bu yntemi ilkel milliyeti ve dini perspektiflerle uygulamaya alrken, bir ksm da sol ve devrimcilik adna pratikletirdiini sanr. Bir anlamda 20. yzyl Krtl bu yntemlerle mr rtm olup, sorunu daha da arlatrarak iddiasz bir konuma dm veya drlmtr. Bunda kabahati ya tmyle devlet glerinde ya da kar taraflarn engel konumunda bulmu; kusuru ve yanl kendinde bulma ve kkl bir zeletiriden geme gereini duymamtr. Bu kesimin geldii nokta iddiaszlk, yozlama ve her koula teslim olmaya hazr bir kiilik ve ruh yapsdr. Bu, kendini atadan kalma byle gelmi, byle gider kaderci anlayna ve klelie terk editir. Bu ilk iki gr arasnda rol oynayan baka bir kesimden de bahsetmek gerekir. Tarihin en eski dneminden beri rol oynayan bu kesim, geleneksel ibirlikilerdir. Ama bunlar dnemine gre kendilerini yenilemeyi bilirler. Hangi taraf ar basyorsa, ondan yana tavr
14

almann ustas kesilmilerdir. Adeta bir aile irketi gibi, olas tm g odaklar iinde yelerini grevlendirerek, hangi taraf iktidardaysa ondan yana tavr alp aileyi ve hanedan srekli stte tutmay ve karlarn kalc kldrmay en temel politika olarak srdrme ustaln gsterirler. Bunlar iin gr, ilke ve etik sz konusu deildir. Somut karlar neredeyse, ilkeleri ve her eyleri oraya baldr. Toplumsal sorunlar esasta zehirleyen ve iinden klmaz bir hale getiren, bu ara kesimdir. Bunlar ok gl olduu gibi tarihsel tecrbeye de sahiptir. Nereyle ve nasl iliki kuracaklarn, nasl kendilerini pazarlayp satacaklarn iyi bilirler. Toplumun salam hibir moral ve ilkesel deerine saygl olmay bilmezler. Bu, ilerine gelmez. Belki de dnyada eine rastlanmadk en zgn bir olgu bu gereklikte yatar. Toplumsal olgunun ve ona dayal tm sorunlarn mevcut hale geliinden bata gelen sorumlu kesim budur. Devlet egemenliine en ucuzundan hizmet ettii iin, olas olumlu admlar batan boa karma gibi bir konumlar da vardr. Her iki tarafla oynamay gayet ustalkla becerirler. Hatta kar tarafla da el altndan iliki srdrp o kesimden de yararlanmay becerirler. Toplumdaki bu kesimi tm ynleriyle zmleyip aa karmadka ve etkisizletirilmesini salamadka, ne olgunun doru kavranmas ne zmn salkl gelimesi sz konusu olabilecektir. nc bir gr olarak, bilimsel olma iddiasndaki kesimlerin yaklamlarn gsterebiliriz. yi niyetli olmakla birlikte, bu kesim bilimsel yetenek olarak gereken kapasiteye sahip olamamaktadr. Saptad olgular blk prk olup sistemli olmaktan uzaktr. Bu yaklam, fili bir klyla izah etmeye benzemektedir. Dolaysyla en az dier gr sahipleri kadar olumsuz rol oynamas iten bile deildir. Yarm gr, sistematize olmu yanl grlerden daha az tehlikeli deildir. Bilimsel yaklamn ciddi ve ileri dzeyde bir younlamaya ihtiyac vardr. Hem teorik hem de inceleme ve gzleme dayal bir birikim salanmadka, bilimsel yntemin sonu vermesi beklenemez. Ortada birok teorik yaklam ile inceleme ve gzlem sonular vardr. Fakat bunlar batan itibaren kendilerini dogmatik ve topik etkiden arndramadklar ve yine zm hedeflemedikleri iin, bilgi yanlar olmaktan teye bir sonuca ulaamamaktadr. Bu yaklamn sahipleri doru, gereki ve uygulanabilir bir politika iin almaktan ziyade, sanki bilimsel yolla zm imkanszm gi15

bi sorumsuz bir konuma dmeyi bilimsellik sanyorlar. Halbuki bilimsellik, problemin mevcudiyetine gre zm bulmann biricik ve gerek aracdr. Hele benzer sorunlar dnya apnda zmleniyorsa, bir zme ulaamamann kabahati asla bilimsel ynteme yklenemez. Bu durum olsa olsa bu yntemin yetkin, drste ve zm amacyla kullanlmadn kantlar. Bilinen ve tedavisi salanan bir hastalk iin nasl tedavi edilemez denilmezse, onun gibi olduka olgunlam bir toplumsal sorun iin de zm yoktur denilemez. Byle bir durumda ancak ehliyetsiz ve yeteneksiz hekimlerden, bunlarn uyguladklar ila ve yntemin yetersizlii veya yanllndan bahsedilebilir. Bu nedenle bilimsel yntemde srar etmek, tek doru zm yntemidir. Bilimsellik iddiasyla yola kan milliyeti ve sosyalist yaklamlarn pratikleri gnmze kadar pek baarl sonu vermemitir. Hatta olumsuzlukta rolleri fazlasyla vardr. Resmi grle ibirliki yaklamlarn sahibi olan kesimler de, yol atklar sonularla, neleri kazanp neleri kaybettirdiklerinin sorumlular olarak zaten ortadadr. Hibir kesim, lke genelinde olduu gibi, sorunun blgesel alanlarnda da olumluluktan bahsedecek durumda deildir. Krt sorunu, dier sorunlarla birlikte, blgesel apta bal bulunduu lkelerin kriz iinde bulunmalarnn en temel nedenidir. Bu siyasi ynetimlerin iflas anlamna gelmektedir. Sorunlar zerek deil, bastrarak, gizleyerek, yok ederek veya rterek zmeyi esas alan politik anlayn nelere mal olduunu, ilgili lkelerin iinde olduklar bunalmdan daha iyi izah edecek bir durumdan bahsedilemez. Ortadounun bunalm gerei de bu siyasal zihniyetle yakndan balantldr. Yine eer Avrupa uygarlnn stnlnden bahsedilecekse, bunun bata gelen nedeni, kendi sorunlarna bilimsel yaklamasndan ve demokratik zm yollarn sonuna kadar denemesinden ileri gelmektedir. Ortaya kard nemli gelimelere ramen, Krt olgusu ve sorununa bilimsel sosyalizm inancyla yaklam gsteren PKKnin pratii de zme ulamaktan uzak bulunduundan, kendisini zeletiriden geirme zorunluluuyla kar karya kalmtr. Bilimsel sosyalizme drste inancn ve dogmatik tarza yaklam balln kendi bana yetmedii ve yeterince bilimsel olmay salamad iyi anlalmak durumundadr. Bilimselliin kendisi inanc deil, aslnda anlaml kukuculuu esas alr.
16

Batan itibaren inanl olmak bilimsel kukuculuu devreden kard iin, bu durum dogmatizme dmeyi kolaylatrmtr. Zaten dogmatizm dzeyine gelen her inancn, bilimsel temeli de olsa, gerei grmenin nnde bir perde konumuna gelecei aktr. Kald ki, gelimemi bir feodal toplumdan gelen kiiliklerin sradan bir bilim terbiyesinden gememi olmalar, duygusal ve dogmatik ynelim iine girmelerini son derece kolaylatrmaktadr. Hakim kiilik kltr, bilimsel yaklamn nndeki en nemli engeli zemin olarak sunmaktadr. Bilinli arptma ve yetersiz bilgilenmeler bu zeminle birleince, adeta kendini kandrma gibi bir durumu ortaya karmaktadr. Yaplan fedakarlk ve gsterilen cesaret ne denli byk olsa da, sonu bakalarnca en kt ekilde kullanlmaya ve alet olunmaya kadar gtrmektedir. PKK gereinde de younca yaanan bu olmutur. Bu durum tm ideolojik, politik, rgtsel ve eylemsel yaklam ve yntemleri kapsamlca gzden geirmeyi, olumsuz yanlar zeletiri ile amay ve olumlular hakim klmay gerektirmektedir. Bu ise PKKnin, dnya apnda yaanan reel sosyalizmin bunalm ile ada kapitalist uygarln bunalmnn gemi tecrbesinden de byk dersler kararak, kendi pratiini yeniden incelemeyi ve sonular karmay bir zorunluluk haline getirmekte; VII. Olaanst Kongresinde bu dorultuda atlan admlar VIII. Olaan Kongresiyle tamamlamay ve yetkinletirmeyi hayati klmaktadr. Bunun bata gelen yolunun bilimsel yntemin en olas ve zmleyici politik sonucu yakalamaktan getiini bilerek yaklam gsterilmesini ve baarlmasn emretmektedir. Savunmamn tarih, a ve blge zmlemesini birinci ksmda gelitirdim; bunu esas ereve olarak kabul ederek, Krt olgusunun ve sorununun daha yakndan gzlemlenmesini, bundan sonraki ksmda gerekletirmeye alacam. Bu, bir nevi vardm teorik zmlemenin en nemli bir pratik sorunda denenmesi anlamna gelecektir. Baz temel kavramlarla balayp dnya, blge ve Trkiye apnda bilimsel temelde en gereki ve olas politik zme ilikin bir sonuca ulamaya alacam.
17
18
A- BAZI TEMEL KAVRAMLARIN TANIMLANMASI
1- Toplum: Toplum, insan trnn ara yaratarak ve bilinlice ortak amaca yrmeyi esas alan hemcinsleriyle birleip kendisine en yakn hayvan trnden kopmasn ve bir arada yaamasn ifade etmektedir. Bu tanmda nem tayan; arala i yapma ve bunu bilinlice hemcinsleriyle ortaklaa bir ama etrafnda gerekletirmedir. Tek bana toplum olunamayaca gibi, arasz da toplumsallama salanamaz. Ayrca bir araya geli, maddi yaam devam ettirmek iin ortak rn elde etme ve gvenlik salamay gerekli klmakta, bu da ortak bilinci zorunlu hale getirmektedir. Bir klan ailesinden, en ok bir iki dzineyi gemeyen insan toplumuna ve oradan gnmzn dnya toplumuna bu ereve iinde varlmtr. Tanm gerei, toplum douundan bugne kadar byk oluumlardan gemeyi ve kendini stn klmay kantlamtr. Fizik, bitkiler ve hayvanlar dnyas kadar gerek olan bir insan toplumu dnyasnn varolabilecei, bu kantlamann zdr. Demek ki, insan toplumsuz olamaz. Nasl fizik, bitkiler ve hayvanlar alemi bir gerekse, toplumun kendisi de en az onlar kadar veya onlar gibi bir gerektir. Bu gereklik inkar edilemez. Bunu inkar etmek, Doa yoktur, buday ve koyunlar gerek olamaz gibi savlar ileri srmekle zdetir. Gerek arkeolojiye gerek yazl tarihe baktmzda ve daha somut olarak gnmzdeki varoluuyla Krtler denilen olgunun da bir toplumsal gereklik olduunun inkar edilemeyecei aktr. Her ne kadar bir devletlerinin olmad, yeterince ulus haline gelemedikleri ve aslnda oktan ortadan kaldrldklar iddia edilse de, en azndan ken19

dilerine sorulsa, milyonlarcas belli bir corafyada younlatklarn; farkl leheleri olsa da, dier insan toplumlar gibi bir dili konutuklarn; yksek bir ulus toplumu ve devleti haline gelmemilerse de, binlerce yldr en gl airet toplumlar halinde yaadklarn, birok ky ve kente yerletiklerini, direndiklerini, ezildiklerini ve yarglandklarn, halen varolmakta kararl olduklarn ve hatta zgr yaamaktan asla umutlarn kesmediklerini syleyeceklerdir. Herhalde tm bu gerekliklerden daha ak kantlar bulamayz. Aksi bir yaklam, ortaalardaki engizisyon yntemleriyle Galileye dnyann dnmediini zorla itiraf ettirmekten teye bir anlam tamayacaktr. O halde Krt sorununu ele alrken temel koulumuz, Krtlerin de kendilerine zg bir toplumsal gereklie sahip olduklardr. Devletsiz olmak, ulus olmaktan uzaklk, ileri dzeyde asimilasyona uramak, birlik olmaktan yoksun olmak bu gerei deitirmez. Halen on bin yl nceki neolitik dnemde geerli bir kk mezra veya gebe topluluu olsalar bile, bu durum Krtlerin toplum olarak deerlendirilmeleri iin yeterlidir. Bu gereklik Krt toplumsal olgusunun varolmadn ve inkarn deil, olsa olsa ar bir sorunu yaamakta olduunu kantlar. nkar etme veya baka trl gsterme, ancak ortaa engizisyon yntemleriyle mmkndr. O dnemde bile baarl olamayan bu yntemin, gnmzn snr tanmayan biliim teknii ve bilgi toplumu gerei karsnda baarl olmas urada kalsn, kendisini uluslar st hukuk karsnda sust yakalanmaktan ve yarglanmaktan kurtaramayacan rahatlkla ileri srebilir ve kantlayabiliriz.
2- Airet, airetilik, etnisite: Toplumsal varlk, mrnn yzde 98ini yirmi otuz kiiyi gemeyen ilkel klanlar halinde yaadktan sonra, M. 12000lerden itibaren bitki ekmeye ve hayvan evcilletirmeye dayanan topluma geile birlikte, nfusa bymeye ve yerleik yaamaya gemitir. Klan ailesinden birka aileye dayanan kabile toplumuna gei, bu maddi koullarla mmkn olmutur. Tarihte ilkin Yukar Mezopotamya olarak da adlandrlan Yukar Dicle ve Frat havzalarnda gerekleen bu toplum, M. 6000den itibaren daha da byk birka kabileden tekil olunan etnisiteye, airet toplumuna gei yapmtr. phesiz bunda yerleik tarm toplumunun kurumlamas belirleyici rol oynar. Airet olgusundan gelikin airet bilincine ulalmas, ancak d saldr glerinin ortaya kmas ve
20

tersine savunmadan yaylmaya ve saldrya geilmesiyle srama kazanr. Bu sre yaklak M. 3000den gnmze kadar yerine ve zamanna gre artarak ve azalarak devam eder. Airet olgusu bir toplumsal formdur, evrenseldir. Gelien her toplum az ok bu formu yaar. Gebe veya yerleik olabilir. Airet olgusundan, devlet seviyesinde bir siyasi oluuma geilmez; en st ynetim boyutu, airetler aras konfederasyondur. Airet, devlet ncesi siyasi toplumu ifade eder. nceleri anaerkil, sonralar uygarln artan etkisiyle ataerkil bir konumu yaamlardr. Airetin barnda devletleme snflamay dourur. Snflamayla airet balar da zlp yerini daha rgtl yneten ve ynetilen ilikisine brakr. Burada kan balar ve akrabalk ilikileri deil, siyasal brokratik ilikiler egemen olur. Toplumun airet formu dalp ikinci plana dtnde, yeni toplumsal form olarak kavim, milliyet olgusu anlam kazanr. Aslnda airet tmyle dalmam, ama deiime uram ve ayn kltrel temel zerinde ok sayda yeni airetler domutur. Hem dikey, hem de yatay byme salanmtr. Barnda snflar olumu ve devlet dayatlmtr. Bu gereklikler altnda benzer dili ve kltr temsil eden, az ok istikrarl bir corafyada yaayan ve zaman zaman ya dtan igal ya da iten kendi aralarnda oluturduklar siyasi kurumlar yoluyla egemenlik altnda tutulan geni airetler topluluuna, kavim veya milliyet denilmektedir. Kleci uygarlk dneminin hakim formu daha ok saf airetler iken, en azndan snflamaya uramam olanlar bu durumdayken, ortaada toplumun hakim formu kavim veya milliyettir. Snflamaya urayan airetin st kesimi yneten hanedan haline gelirken, alt kesimleri yoksullaan ve kleleen emekiler haline gelir. Ayn airete aidiyet bylece nemini yitirir; bir snftan olmak nem kazanr. Krt olgusunda en gl form airet formudur ve halen bu gcn srdrmektedir. Krtler yaklak on bin yl nce Toros-Zagros da sisteminin i ve d hatlarnda, neolitik toplumlar halinde airet formunu yaamaya balamlardr. M. 6000lerde Krtlerin daha bilinli airetler haline geldikleri anlalmaktadr. Bunda neolitik toplumun kurumlamas belirleyici rol oynamaktadr. M. 3000den itibaren gelien Smer kolonicilii nedeniyle, genel bir direni konumuna gemektedirler. Direni ve kar saldr, erkenden ve ok gl bir airet bilincini ve dayanmasn dourmaktadr. Daha sonra dtan kaynaklanan saldrlarn sreklilemesinin elverili corafya ile bir21

lemesi, adeta bir da airet toplumu halinde form kazanmalarna yol amtr. Bu saldrlarn gnmze kadar benzer biimde devam, Krt toplumsal olgusunun dnm geirmesine fazla imkan vermemekte ve kk savunma topluluklar halinde varlklarn korumalarn temel bir sorun haline getirmektedir. Bu durum, Krtlerin ortaada da fazla gelikin olmayan, siyasi ynden zayf bir kavim, milliyet halinde form kazanmalarna yol amakta; d bask, gelikin toplum ve siyasi g olmalarn srekli nlemektedir. Ayrca dtan dini ideolojinin de dayatlmas, moral ve ruhsal ynden gelimelerini engellemektedir. Toplum adeta yan yana iki olguyu yaamaktadr: Dtan gelen, yneten ve airetin st kesimiyle ibirlii eden resmi hakim toplumla, airetin ounluunu ve emekilerini temsil eden gayri resmi kesimi. Krt sorunu da bu temelde domakta ve gnmze kadar derinleerek devam etmektedir. Aireti zelliklerin halen ok gl olmasnn ve ada toplum haline gelmenin nnde engel tekil etmesinin bylesine gl bir tarihsel ve siyasal nedeni vardr. Airet formuna dayal bir kavmin, milliyet, halk olarak halen varolmas da, yine bu tarihsel ve siyasal gereklikle yakndan balantldr.
3- Ulus ve ulusal devlet: Daha ok kapitalist retim biiminin yaratt i pazar etrafnda canlanan ve bir st kimlik olarak ulus halinde form kazanan benzer airet ve kavim topluluklarnn dnmn ve devletlemesini ifade etmektedir. Ortak pazar, yerel lehe ve kltrlerden ortak bir dil ve ulusal kltr formlarna yol amaktadr. Bylelikle ekonomik birlik, dil ve kltr birlii ile birlikte, eskinin hanedana dayal ve feodal aristokrasinin karlarn birletiren monariden, burjuvazinin nderliinde karlar birleen tm halk kesimlerinin siyasi birlii olarak cumhuriyet biiminde yeni bir siyasi ynetim tarzna da geilmi olmaktadr. Cumhuriyete arlkl olarak kapitalist siyaset tarz hakim olmakta, airetsel ve kavimsel balar ulusal pazarn gcyle ulusal balara dnmektedir. Ulusal devlet bu sreci daha bilinli ve planl biimde, bazen de zorlayarak hzlandrmaktadr. amzn esas toplumsal formlar olarak ulus ve onun siyasi ifadesi olarak cumhuriyet ynetimleri byle domaktadr. Artan kreselleme ve zellikle yeni bilimsel-teknik gelimenin zorlad dnya apndaki pazar ve piyasa glerinin oluumu, ulusal pazar ve onun devletini engel konumuna sokmu bulunmaktadr. Dolaysyla ulus ve ulusal devlet, dnn feodal hanedanlarnn tutu22

cu rollerine benzer bir konuma gelmekte; giderek nem kazanan uluslar st siyasal, hukuksal ve ekonomik birimler ortaya kmaktadr. Blgesel apta ekonomik ve siyasal oluumlar nem kazanmaktadr. Uluslararas toplum tarihin gl dnemini yaamaktadr. Krt toplumsal olgusu, ulus ve ulusal devlet geliimi karsnda daha ok ortaa koullarnda yaamaktadr. Gl olan airet balar ve stten ibirliki balar nedeniyle ne bamsz bir ulusal pazar oluturabilmekte, ne de ulusal devlete ynelebilmektedir. Stratejik konumu da bunda olumsuz rol oynamaktadr. Hakim devletlerin kendileri de ne i pazarn, ne de gelikin ulusal siyasal balarn gelimesine frsat tanmamaktadr. Dolaysyla modern toplum koullarna ar ekonomik, sosyal ve siyasal sorunlarla girilmektedir. Ulusal dil ve kltrn ada aralarla gelimesine frsat tannmamaktadr. Hakim ulusal topluluklar devlet sayesinde kendi dil ve kltrlerine maddi ve manevi olarak alabildiine ayrcalk ve ok ynl gelime olanaklar tanrken, Krtenin payna den yasaklama ve inkar olmaktadr. Ayn ey ulusal ve ekonomik faaliyetlerle zgr siyasal iliki ve kurumlar iin de sz konusudur. Toplumun z karlarna ve kaynaklarna dayal bir ekonomiyle, yine zgr ifadeyi esas alan bir dnce ve siyaset kurumlamasna frsat tannmas urada kalsn, en sert cezalandrmalara konu olmaktadr. Kltrel kimliin zgr yaatlmasna da benzer yasaklamalar dayatlmaktadr. Bu ynyle ortaalar bile geride brakan bir inkar, yasaklama ve zoraki asimilasyon sz konusudur. Krt olgusunun ve ona dayal sorunun bu kadar arlamasnda, an gidiatna ters bu dayatmalarn pay belirleyici olmaktadr. Krt olgusunun yaad bu ada gereklik, milliyetilik temelinde benzer bir ulus ve ulusal devlet haline gelinmesinin zorluklarn ortaya karmaktadr. Dier yandan ulus ve ulusal devletin tek ada seenek olarak nemini yitirmesi ve daha ok nem kazanan toplum, siyaset ve devlet biimi olarak demokrasinin ne kmas, demokratik zm yolunun daha geerli olacan gstermektedir. Ulusal devlet haline gelmeden de rahatlkla ayn demokratik devlet iinde zgr bir ulusal topluluk halinde yaamak daha uygun ve zenginletirici olmaktadr. Eskinin birok ulusal devleti federal birlikler ynnde evrim gstermektedir. Dnyann en gl devleti olarak ABDnin federal nitelii, Avrupann tmnde benzer biimde AB federalizmine doru yol alnmas bu yeni dorultuyu gstermektedir.
23

Bu durum Krt sorunu asndan da, Krtlerin yaadklar devletlerle demokratik birliktelie dayal zm yollarna olanak tanmaktadr. Geni bir sivil toplum projesine dayal olarak oluturulacak demokratik siyaset aralaryla, milliyeti nyarglara frsat vermeden ve olas iddet yntemlerine bavurmadan, barl yntemlerle zme gidebilirler. Milliyeti iddet ve ayrla dmeden gelitirilecek bu yol, tm etnik topluluklarn kltrel varlklarn korumalarn ve zgr yaamlarn daha mmkn klmakta ve dnyann giderek esas ald zm olmaktadr.
4- Askeri ve siyasi zm: Tarih boyunca toplumlarn iine dtkleri ar problemleri ya ie ya da da ynelik iddetle zmeye altklar oka gzlemlenen bir husustur. zellikle snfl topluma dayal devletler, ihtiya duyduklar her eyi esas olarak iddet glerine, yani askeri ordulara dayanarak elde etmeyi klasik bir yntem haline getirmiler; bunun iin bahane yaratmay diplomasinin grevi bellemilerdir. Art-rnn snrl olduu ve askeri dengelerin ok eitsiz yaand devirlerde, son tahlilde dnya dzenini belirleyen, askeri gc en ok olan devlettir. Bu devlet baarl olduka bir cihan imparatorluuna kadar gidebilmekte, baarsz olduunda ise yerine kurulan devlet benzer role soyunmaktadr. 20. yzyln ortalarna kadar, tarihin temel kurallarndan biri bu gereklik olmutur. Nkleer dehet dengesi kurulduunda ve ayrca bilimsel-teknik devrimler askeri yntemleri verimsiz kldnda, o zaman sorunlara daha ok siyasal yntemlerle yaklamlar gelitirmek giderek kanlmaz olmaktadr. Olas bir dnya savann kazanan ve kaybeden iin fazla bir anlam olmayacaktr. Bu durumda siyasi yntemlere arlk vermek an bir kural haline gelmektedir. phesiz bunda askeri yollarn pahalya patlamas ve verimli olmaktan kmas temel rol oynamaktadr. Dolaysyla mevcut toplumsal sorunlar demokratik kriterlere gre zmlemek temel yntem olmaktadr. Bunda siyasi snrlar deitirmeden de her trl ulusal, etnik, dini ve kltrel sorunlar zmenin imkan dahiline girmesi, bu ynl pratiklerin yaanmas rol oynamaktadr. Krt olgusu ve sorunu asndan an bu ynl geliim gstermesi elverili bir konum yaratmaktadr. Ne dtan dayatlan askeri zora, ne kendisinin gelitirdii zora gereksinim duyulmadan, demokrasinin temel kurallar zerinde anlaarak, diyalogla bir zme gidebil24

mek, yeni ve gerek bir olanak sunmaktadr. Askeri yolun her iki tarafa muazzam kaybettirdii ortadayken, sonuta tm taraflarn kazanaca bir zme gitmemeleri dnlemez. Askeri yol ancak faist bir inkarclk ve yok etme anlayyla mmkndr ki, bunu deneyen gcn de dnya apnda tehir ve tecrit olmas kanlmazdr. Dnyada yaanan birok rnek, faist ve inkarc yntemlerin ansnn uzun dnemde kalmadn gstermektedir. Krt sorununun askeri yntemin dna tarlarak demokratik siyasi bir platforma kaydrlmas nemli bir grev konumundadr. Milliyeti nyarglar kran geni bir sivil toplum pratii, gemiten kalma psikolojik engelleri aaca gibi, demokratik hogr ve bar ortamnn her tr zm iin yaratcl tevik ettiini gsterecek; sorunu yllarca bir blclk tabusu olmaktan karp, ada vatandalk hukukunun da bir gerei olarak, en gl lke ve devlet birliklerinin demokratik ltlerin uygulanmasndan getiini kantlayacaktr. Demokratik siyasi yntemin adal bu ans vermekte, dolaysyla baarl olma olanaklarn her geen gn arttrmakta; kar olanlarn tehiri ve tecridi ise o denli geliim gsterip tasfiyeleriyle sonulanmaktadr.
5- Demokratik ve hukuki yntem: 20. yzyln sonlarnda demokrasilerin zafer kazand inkar edilemez bir olgudur. Tm kusurlarna ve daraltlmalara ramen, demokrasi halklar iin siyasi kanallar en ok ak tutan siyasi modellerin banda gelmektedir. Her ne kadar geleneksel egemen ve smrc glerce lehlerine olacak ekilde arptlsa da, demokratik kriterler ayn zamanda zgr ve eit toplum koullarna gitmenin en uygun yolu olmaktadr. Dolaysyla ncelikli olarak eer varsa demokratik kurallar iinde taleplerini formle etmek, yoksa demokrasi iin mcadele etmek, demokrasiye ihtiya duyan tm evre ve kesimlerin kanlmaz grevleridir. Bu grevler baarlmadan, bu kesimlerin kendi zgr taleplerini elde etmeleri ok daha zor olacaktr. Demokrasi ne kadar gelitirilir, sistematize edilir ve ayrca onsuz yaanmaz bir yaam kltr haline getirilirse, o lke veya devlet iin her tr sorunun bar iinde ve gelimelere yol aacak biimde zmlenmesi de bir istisna deil, bir kural haline gelecektir. Bununla ayrlmaz bir btnlk tayan dier bir olgu da evrensel hukuk sisteminin geerli olmasdr. Demokrasi ve hukuk, ada anlamda bir dieri olmakszn olmaz. Bunlar birbirini besleyen ve her tr
25

toplum problemini zen iki temel kurum durumundadr. Demokrasi, siyasi alann hukuku olmaktadr. Buna temel insan haklarn eklemekle, ada demokratik hukuk devletinin normlar ortaya kmaktadr. Hukukun devletin temeline oturmasyla devletin hukukunun olmas arasnda temel bir fark vardr. Eer devlet hukuku esas alrsa, hukuk devleti olur. Tersine hukuku devlet kendi bana yaratrsa, bu devletin hukuku olur. Hukukun sadece devletten gelmemesi, iinde olutuu halkn kltrn ve tresini esas almas, yine evrensel hukuk llerine dayanmas ve gemiin temel hukuk normlarna da saygl olmas, gerek bir hukuk devletine yol aacaktr. Demokratik rejimle birlikte bylesine hukuka bal bir devlet iinde her tr toplumsal sorunu ve talepleri bar iinde ve adilce zmlemek temel kural olacaktr. Demokratik hukuk zm, herkese ve her kesime gvence vererek, toplumun gelimesine en temel katky yapacaktr. Her ne kadar Ortadou toplumlarnda demokratik hukuk devletleri geerli deilse de, ada gelimelerin bu ynl olmas, bu lkeleri de kanlmaz olarak bu yola sokacaktr. Krt sorunu da giderek bu erevede demokratik hukuk lleri iinde bir zm tarzn zorlayacaktr. Ayrlklk ve iddet karakterli bir yolda zorlanmasndan ok, demokratik siyaset yntemleriyle hukuku kendi somut durumuna uyarlayarak, temel insan haklarnn boyutundan meru savunma hakkn bilinli ve rgtl bir biimde kullanmaya kadar meru yollar kullanarak daha fazla baarl olabilecektir. Krtler en ok demokratik hukuk devletinde siyaset ve hukuku kendilerine mal ederek toplumsal haklarn elde edebilecekler; yzyllardr acmasz g dengesizlii ve an vicdanszlnn kurban olmaktan kurtulacaklardr. Dolaysyla her zamankinden daha fazla demokratik hukuk yntemine gre almak ve baarmak temel grev olmaktadr.
6- Yurttalk ve ulusallk: Yurttalk kavram, devletle olan ba ifade eder. Bir nevi devlete ye olmak anlamna gelir. Bu, siyasi bir kavramdr. Herhangi bir etnik veya ulusallk deeri iermez. Ulusallk ise, belli bir ulusa aidiyeti ierir. Tarihi, dili ve kltr ortak olan, kararl bir toplumsal form olan ulusal balar tamak, siyasi balar da olduu gibi tamak anlamna gelmez. Ayn ulustan olunur, ama ayn devletin vatanda olma zorunluluu yoktur. Devlet yelii, zorunlu olarak ulus yeliini dourmaz. Bu ancak faist ve mutlak otoriter bir anlayla zorla kabul ettirilebilir.
26

Krt toplum olgusunda, bireyler snrlar dahilinde yaadklar devletin yurttalar olmakla, o devlete hakim ulusun yesi haline gelmi olmazlar. Kendi milliyet ve ulus kimliklerini ayr izebilir ve yaayabilirler. Ancak iinde yaadklar lkenin tmnde st bir kimliin ifadesi olarak, lke adyla ifade edilen bir ulusal ba kabul etmeleri kendi milli aidiyetleriyle elimez. rnein, ran ulusundanm, ama ayn zamanda Krdm demek elikili olmad gibi, daha btnlkl bir kimlii ifade eder. Bu, Irak ve Trkiye iin de geerlidir. Trkiye halkndan veya ulusundanm demekle birlikte, Krt aidiyetimi de tayorum demek daha gereki ve btnlkl bir st kimlikte birlii ifade eder. Etnik kimlikle tm lke iin geerli ulusal kimlii kartrmamak, ikisinin de kendine zg anlamlar olduunu ve ztl gerektirmediini gz nnde bulundurmak zgrce bir arada yaamaya daha ok hizmet eder.
7- Resmi geleneksel toplum ve sivil toplum: Resmi toplum kavram, devlet ve kurumlar etrafnda kendi kurallarna gre oluan insan kmelerini ifade eder. En st dzeydeki yetkiliden ky bekisine, iisinden emeklisine kadar devletin emir ve kurallarna zde bal olan bu toplum kesimlerinin hepsi resmi toplum kapsamna girer. Burada memur zihniyeti hakimdir. Devleti her ey sanrlar. Onu dnda herhangi ciddi bir ufuk gelimeleri yoktur. Eski ada devlet klesi durumunda iken, ada koullarda snrl bir zgrle sahiptirler. Ama kendilerini devletle zde tuttuklarndan, dier toplum kesimlerinden stn sayarlar. Yaamlar gvence altnda olduu iin ar kuralc ve yaratclktan yoksundurlar. Geleneksel toplum, devlet dnda kalm tm eski toplum elerini kapsar. Daha dorusu bu, kendiliinden ve rgtsz toplumu ifade eder. Bu tr toplumlar feodal ve kleci zihniyetle doal bir zihniyet karmaasn i ie yaarlar. ada demokratik kurumlar ve insan haklar kurulularndan yoksundurlar. Bin yllardan beri devlet, din ne buyurmusa ylesine yaamay ve kader denilen teslimiyete boyun emeyi erdem sayarlar. Bu zihniyet ve alkanlklar, derinliine bir klelii yaadklarn gsterir. Sivil toplum, balangta feodal devlet dnda zgrce gelien burjuva toplumu ifade eder. Daha sonra burjuvazinin resmi devlet toplumu haline gelmesiyle kapsam deimitir. Gnmzde devlet dnda, hatta hukuk kurallarna bal olmak kaydyla ona ramen,
27

zgr bir zihniyete, somut bir toplumsal program ve rgte sahip olan tm toplum kesimlerini kapsar. Giderek hem resmi hem de geleneksel toplumun dnda gelien ve belirleyici olmaya balayan bir toplum biimi haline gelmektedir. znde, zmleyici ve yaratc olmayan resmi ve geleneksel toplumun yaratt boluktan kaynaklanmakta ve zmleyici deeri yksek bir toplum gruplar sistemi haline gelmektedir.
8- Yurtseverlik ve enternasyonalizm: Tarih boyunca srekli deien ve gelien bir kavram ikilisi de yurtseverlikle enternasyonalizm arasndaki badr. Toplum olarak zerinde kalc yerleilen, retimin alt yapsyla st yapsnn bir ba oluturduu corafya parasna yurt denilmektedir. Enternasyonalizm ise, benzer dier bir yurttaki toplulukla gelitirilen iliki dzeyidir. lk yerleik toplum olan neolitik kltrden beri bu kavramlar anlam kazanm bulunmaktadr. Yurt ne kadar gerekliyse, iki yurt arasndaki iliki de o kadar gerekli olmaktadr. Aksi halde tarihsel gelime olmazd. Bazen siyasi hakimiyet snrlaryla yurt birbirine kartrlmaktadr. Yine bir yurt iinde tek dil ve ulusun yaamas artm gibi yaklalmaktadr. Byle yurtlar olsa bile genelletirilemez. Tek yurt zerinde birka dil ve halk yaayaca gibi, birka yurt zerinde tek bir dil ve ulus da yaayabilir. rnein bir Rusya yurdunda ok ulus ve dil yaamaktadr. Tek ulus olarak Trkler, birok yurt zerinde yaamaktadrlar. Krtler asndan sorunun iki yn vardr. Tarihi adan paralanm da olsalar ve dilleri snrlansa da, bir yurtlar olmakla birlikte, Krtler ats altnda bulunduklar devletin snrlar dahilindeki lkeyi de resmi yurt olarak yaayabilmektedirler. Bir nevi ortak yurt anlay geliim gstermektedir. Dnya apnda da geliim bu ynldr. Eskinin dar airetilii gibi ar snr saplants da, gelien teknoloji karsnda anlamn yitirmektedir. Dnyay ortak yurt olarak paylamak, giderek gelien bir eilim olmaktadr. Yurtlarn kltrel varlna saygl olmak, ama dier insanlarla paylamak, amzn gelien en nemli zelliidir. Dolaysyla her dnemden daha fazla yurtseverlik ve enternasyonalizm i ie gemi bulunmaktadr. Daha ok 19. yzylda kat milliyeti bir ilke haline getirilen bir kar vatan topra edebiyat, amz koullarnda vatana hizmetten ok zarar vermektedir. Feodal beyliklerin itlerle evirdikleri toprak mlkiyeti ulusallama karsnda nasl gerilik anlamna gelmise, dar mil28

liyeti vatan anlay da enternasyonalizm karsnda gericilik dzeyine dmeyi ifade etmektedir. ada yurtseverlik, yurtta ne kadar kalknma ve zenginleme salandna bal olarak anlam kazanmaktadr. Gerek yurtseverlik yurdunu zenginletirmek, maddi ve manevi ynden yaanmaya deer klmak ve bunu insanlkla paylamak demektir. Dnyann en gelimi blgeleri, ABD ve AB gibi yurtlar bu anlayla tm insanl ekmektedir. Zulularn egemenliindeki yurtlara ise kimse ilgi duymad gibi, en ok yoksul yreleri temsil etmekten kurtulamamalar da gerici yurtseverlikleriyle balantldr. Daha ada yurtseverlik mcadelesi, iinde yaanlan devlet ve blgeyi hem maddi, hem de manevi ynyle daha zengin ve kalknm bir ortak vatan haline getirmek birlikte aba harcamaktan geer. Egemenlerin sahte milliyetilikleri uruna deil, halklarn ortak vatan uruna zgrl ve hak eitliini esas alan, her dzeyde ortak birliktelik ve eylemlilik yntemiyle mcadele etmek, gerek yurtseverlik anlamna gelmektedir. Krtlerin bulunduklar devletler iinde tutarl yurtseverlik mcadeleleri, tm lke snrlar dahilinde karlar benzer olan, zgrl ve eitlii esas alan en geni birlikler iinde, tm kltrler ve halk gruplaryla birlikte mcadele etmekten geer. Milliyeti nyarglarla halklarn birbirlerine kar kullanlmalar, tarih boyunca tm egemenlerin, ibirliki ve smrc glerin ortak politikas olmutur. amz bilim ve tekniin alabildiine gelitii bir dnemden geerken, yurtseverlikle enternasyonalizmi de gelitirmitir. Egemenlerin kreselcilii kadar, emekilerin ve ezilenlerin daha kardee ve gerek anlamna kavuan kreselcilii de bir o kadar gerekli ve gerektir. Krt toplumsal olgusunda daha ok hakim olan geleneksel modeldir. Krtler bin yllardan beri dar airet birimleri halinde ie kapank bir geleneksellii yaamaktadr. Hakim resmi toplumla ibirlii halinde olan ok dar bir st kesim dnda, Krt toplumu adeta tm alarn dna itilmi, bir zamanszla mahkum olmu gibidir. aresiz ve her eyi kader belleyen bir zihniyete taklmtr. Sorgulayan, are arayan bir zihniyet ve ruh yapsndan son derece yoksundur. Yzyllarn sert bask ve din propagandas, eldeki her eye, hatta anlamsz ve haksz lmlere bile kaderden tr kretmeye ve boyun emeye altrmtr. Bu durum bazen tersinden barnda sert patlamalar
29

ve isyanlar retmekte, tamaktadr. Yaad i ve d koullar nedeniyle ne kendi resmi toplumunu yaratabilmekte, ne de hakim resmi topluma genie katlabilmektedir. Gemite ve gnmzde yaratlan Hamidiye Alaylar ve ky korucu birlikleri ancak hakim resmi toplumdan saylmaktadr. ada koullarda geleneksel toplumun bilimsel-teknik nedenlerden tr hzla dalmas da ar bir toplumsal bunalma yol amaktadr. Geleneksel bunalml toplum gnmzde en ar bir k, zlmeyi ve dal yaamaktadr. Bu durumda devreye giren devrimci ve isyanc rgtlenmeler, ar g dengesizlii ve stratejik dostlardan yoksunluk nedeniyle baarl olamamakta, zmszle are olmay baaramamaktadr. Dolaysyla sivil toplum Krtler asndan denenmesi gereken en nemli zmleyici toplum gc haline gelmektedir. Bunalm derinletiren resmi geleneksel isyan topluluklar yerine, kapsaml, koordineli bir sivil toplum projesi ve programna bal, nndeki kapsaml grevlere gre ok saydaki sivil toplum rgtlenmesi ve eylemsellii, yksek bir zmleyici toplum biimi olmaktadr. Ekonomik, sosyal, kltrel, siyasal, evresel, hukuki, sportif, sanatsal ve tarihsel alanlarda gelitirilecek ok sayda sivil toplum organlar, byk kmaz iindeki Krt toplumunu ada demokratik bir toplum haline getirebilir.
30
B- KRT OLGUSUNA LKN BAZI YAKLAIMLAR VE YNTEM SORUNLARI
rt olgusunun aydnlatlmadan, kendi bana bir sorun gibi ilenmesi, ilk bata iine dlen hatal yaklam olmaktadr. Sorunu kavrayabilmemiz iin, dayand temel olgular tanmlayp teorik varsaymlara kadar zmlemek, kuramlardan tutalm da alana zg tm incelemeleri ve sonularn gzden geirmek doru bir bilimsel yntemin gereidir. Doru kavramlara ulamadan, varsaymlarla veya daha da genel olan ideolojik dogmalarla konuya yaklam gstermenin bilimle elien birok sonuca yol amas kanlmazdr. Sadece doru kavramlarla yetinmek de olguyu paral tanmlamaktan teye bir sonu vermeyecektir. Daha da kts, bunlar demagojik yan ar basan yaklamlardr. Olguyu inkar etmekten tutalm en kaba taraf yaklamlara kadar, bu tutumlar pratikte de karmza kan tm olumsuz sonularn asl sorumlular olmaktadr. Bu erevede konuya daha yakn baktmzda; 1- Krt gerekliine (gereklik ile olgu, ayn anlamdadr ve bilimsel bir tarifi esas almaktadr) ideolojik yaklam: phesiz ideolojisiz insan dnlemez. Herkesin dnyaya ve tm varlklara bir ideolojik yaklamnn olmas kanlmazdr. deolojik yaklam deyince; mitolojik bak asndan dini, felsefi ve bilimsel yaklamlara kadar drt temel bak as kastedilmektedir. Bireyler nndeki olgular az veya ok bu bak alarnn karma bir biimiyle deerlendirmektedir. Bir ilka bireyi iin, izahn temeli mitolojiye dayanacaktr. Mitolojiyi en iyi bilenler, izahat da en iyi yapacak kiiler ve otoriteler konumundadr. Bunun bir adm tesi ve daha ok i ie yaplan, teolojik
31

yaklamdr. Burada her ey din bak ve tanrbilimine gre izah edilmeye allacaktr. Tabii bu iki yaklam gereklikten uzak bir sonucu verecektir. Ama bu yine de balangtaki insan zihniyeti asndan kanlmaz bir yorumlama tarzdr. Zihinsel darln yaand, bilim ve felsefenin henz gelimedii uygarlk alanlarnda, mitoloji ve din uzun sre aklama tarz olmay srdrecektir. Gnmzde bile bu izah tarznn etkileri tmyle almaktan uzaktr. Felsefi yaklam olguyu kendi zellikleriyle izah etmeye daha yakndr. Olgular ne sylence, ne de tanrlarla izah edilmekte; bunun yerine ele alnan olgunun kendisi baz nedenlerine, nasllarna ve sonularna gre izah edilmeye allmaktadr. Bu yaklam, toplum pratiinin gelitii ve byk kentlerin kurulduu kleciliin klasik Athena ve Roma uygarlk dnemlerinde revatadr. Bu yaklamn bir adm tesi, kapitalist uygarln dayand ve gelitirdii en son yaklam olarak bilimsel tarzdr. zerinde tam birleme olmamakla birlikte, bilimsel yaklam, deney ve gzlemle dorulanan felsefi varsaymlarla hareket etmektedir. Felsefenin soyut varsaymlar deney ve gzlemlerle kantlannca, bilimsel izah gereklemi ve doruya en yakn bilgi ortaya km bulunmaktadr. Mutlak bilgiden bahsetmek bilimsel yaklama terstir. Bilginin izafi bir karakterde olduu, srekli gelierek anlam gcn artrd, dolaysyla pratik teknik gelimelere daha ok yol at genel kabul gren bir grtr. Deimez bilgiden ok, derinleen bilgiden ve izahtan bahsetmek daha gereki olmaktadr. Bu tanmlamalar erevesinde, ideolojik yaklamlar iinde bilimselliin pay ne kadar artarsa, ele alnan olguya ilikin bilgilenme dzeyi de o oranda artacaktr. Sadece dini veya mitolojik izahlarla yetinen birisi, gereklie ilikin ancak darbmesel trnden yorumlarla konunun altndan kmaya alacaktr. Felsefi ve teorik varsaymlar ise, somutu tam yakalayamadndan, dogmatizme kaymaktan tutun da baz kavramlara taklmaya kadar bir soyutlua dmekten kurtulamazlar. Dolaysyla en bilimsel temele dayal ideolojik perspektifler, bilimsel gzlem ve deneyim, olgu hakknda bilgi iin nem tamaktadr. Genel kabul grecek bir tanmlama ancak gzlem ve deneyimin sonular teorik yaklamla da desteklenince gerekleir. Bunun dndaki yaklam ve yorumlar ya sylence ve dini kanaatler olacak, ya da soyut teorik mlahazalardan teye fazla anlam ifade etmeyecektir.
32

Krt olgusuna genelde bilimden yoksun bir ideolojik ereveyle, o da olumsuz ynleri esas alnarak yaklalmas, oka gzlemlenen bir husustur. lk ve ortaalarda, sylencelerle ve tanrnn azndan bir anlatmla deerlendirmeler yaplmak istenilmitir. Bu konuda bizzat Hz. Muhammedin azndan tanrnn neden Krtlerin glenmesini istemediine dair sahte hadisler uydurulmutur. Yine Nuh peygamberden nasl trediklerine dair anlatmlara rastlanmaktadr. Grek mitolojisinde bile Medya lkesi bir kadn kiiliinde (Medeus) en tehlikeli bir simge halinde anlatlmaktadr. O alarda Krtlerin yaad corafyaya ve halkna diledikleri gibi hkmedememeleri ve karlarn srdrememeleri, bu mitolojik ve dini yorumlara bavurmalarn bir propaganda yntemi olarak nemli klmaktadr. lk ve ortaalarn ideolojik rtleriyle Krt olgusunu doru tanmlamak mmkn deildir. zellikle alann ok ynl ve ok amal igale konu tekil etmesi, halk hakknda en olmadk ifade biimlerine, dini ve mitolojik yorumlara yol amas kanlmaz olacaktr. Bu gereklik, Krtlerin kendilerini dini ve mitolojik adan da olsa yeterince izah edememelerinin temel nedenidir. plak igal ve smr, ideolojik savunmay da son derece gletirmi bulunmaktadr. Krtler adeta kendilerini olduu gibi ele almay tanrnn ve kutsal devletin emirlerine kar kmak gibi grp, krce bir banazln iine girecek kadar drlm bulunmaktadr. nkarclk, bu tarihsel zemin zerinde ykselmitir. Bilimsel yaklamn ilk sahipleri, Avrupa uygarlna dayal olarak ortaya kmlard. Bilim uruna yrtlen byk savamn sonucu olarak cesaret kazanan bilim adamlar, en tabu konular bile incelemeye almaktan ekinmediklerinden, tabulu bir konu olarak Krt konusuna da bu ynl bir yaklam kanlmaz olmutur. Bunda phesiz yerleik siyasi karlar esas rol oynamtr. Krt olgusunun aydnlatlmas birok yerel, ulusal ve uluslararas kar boa karacandan, yasakl bir alan olarak tutulmasndan ve bilimsel izaha kavuturulmamasndan kar umulmu; baskyla bu karlar srdrlmek istenmitir. Bu nedenle zihinlerde yaratlan korku ve karlardan yoksun braklmak, Krt konusunu adeta sahipsiz brakm; ya da en kaba inkarlar veya karlarna gre yle bizdendir biimindeki demagojik yaklamlar hakim klnmak istenmitir. Halen de bu durumun tmyle ald sylenemez.
33

2- deolojik yaklamlara egemen olan olumsuz yaklamlar kendi zddna yol amakta, sanki her dnemde geerli bir Krt gereklii varm gibi yaklalmaktadr. Hatta gl, direngen, kafa tutan, baarm bir Krtlk idealize edilmektedir. Bu hususlar milliyeti yaklamlar iin daha geerlidir. Toplumsal felsefeleri metafizik olunca, bu tarz yaklamlar mevcut gereklii daha da karmaklatrmaktadr. Sanki tanrnn bir defasnda ol demesiyle olumu bir gereklik sz konusudur. Beraberinde birok yanla yol aan bu tutum idealizme dmekte ve pratik sonularyla ykc olmaktadr. Olduundan farkl olgu yorumlar politika ve eylem izgisine yansynca birer ucube olup kmaktadr. Halbuki toplumlar hakknda en kaba evrimci modeller bile gelime aamalarn ortaya koymulardr. Hibir toplumun temelinde saflk ve birden olup bitme yoktur. Toplumlarn uzun zaman ve geni mekan koullarnda diyalektik bir gelimeyle gereklik kazandklar, artk bir varsaym da olmayp bilimsel bir sonutur. Mhim olan herhangi bir toplumun mekan ve zaman koulunu dnemlere ayrarak, her dnemin zgn koullar iinde kyaslamalar yaparak olgunun en gelikin bilgisine ulamaktr. Her olgu iin geerli olan bu yntemle doruya en yakn bilgilenmelere ulamak bilimsel yaklamn bir gereidir. zmlenemeyecek, tanmlanamayacak bir olgu dnlemez. Bu konuda ne yeni icatlara, ne de yanll kantlanm yntemlerde srara gerek vardr. Mtevaz bir abayla doru bir diyalektik tarihsel yaklam, eldeki olguya ilikin snrl gzlemlerle bile bizleri doruya en yakn bilgilendirmelere sahip klacaktr. Bu adan baknca, Krt olgusunun genel evrim izgisindeki zgnl de daha iyi anlalmaktadr. Toplumlar neolitik dneme kadar birbirine benzemekte; en ok yzlere varmayan gruplar halinde, av peinde ve toplayclkla geindikleri bilinmektedir. Diller ve kltrler snrl bir geliime sahip olup, yeni yeni farkllamaya balamaktadr. Bu aamada herhangi bir topluluu dierinden stn tutmak mmkn deildir. Neolitik toplum tarihin afak vaktine denk dmektedir. Neolitii oluturan toplumun tarihi balatmadaki rol aktr. Yaplan tm arkeolojik ve etimolojik zmlemeler, bu toplumun halen Krtlerin yerleik olduu sahada yaratldna dair kuku brakmamaktadr. Demek ki, Krt olgusu asndan en nemli bir tespit, neolitii gelitiren ve yaayan toplumsal varlklarn en eskisi
34

olmalardr. Bu tespit ok nemlidir. nk neolitik toplumun genel zellikleri bilindiine gre, bunun yaratcs olan Krt atalarn ve analarn tanmlamak daha kolay ve nemli olmaktadr. En eski ve yaratc halklar kategorisinde birinci sraya yerlemek nemli bir zgnlktr ve sonular tarihe beikliktir. Tm veriler de bu gereklii dorulamaktadr. Benzer biimde, kleci ve feodal a zmlemeleri her topluluun konumunu yakndan belirlediinden, bu dnemin Krt zelliklerini ve yeni gelimeleri de haliyle gsterecektir. Kendine gre snflama, siyasallama, alt ve st yap kurumlamalar toplumu daha gelikin klacaktr. artlar gerei, Krtler bu dnemlerin yaratclklarn snrl da olsa olgunlatrmlardr. nemli olan, salam gzlemlerle bu olgular doru zaman ve mekan koullarnda tespit edip, ona gre tanmlamak ve varsaymlar gelitirmektir. Kapitalist an, genel olarak toplumlar airet ve kavim topluluklarndan kararak ulusal pazar, ortak bir dil ve kltr etrafnda uluslatrd, gzlemlenen genel bir dorudur. Varolan her toplum bu koullar altnda uluslaabilmekte; ya bizzat ya da eitli yakn rneklerle birleerek, farkl uluslamalar domaktadr. Uluslama srecine katlmayan ok az topluluk kalmakta, bu da zorunlu fiziki engeller yznden olmaktadr. Bu genel dorunun Krtler iin de ilemesi kanlmazdr. Krtlerin nnde bu dorultuda seenek bulunmaktadr: Krtler ya saf bir uluslamay yaayacaklar; ya da siyasi ve askeri zor nedeniyle uluslamalar bu yolla mmkn olmazsa, ikinci seenek olarak, iinde yaadklar devletin hakim ulusuyla adeta yeniden bir st kimlik olarak ortak bir ulus tekil etmeye zemin olacaklardr. Arlkl olarak yaanan budur. Bu yol da baarl olmazsa, isyanc kesim dnda, zorunlu bir asimilasyonla eriyerek tmyle bakalama urayp yok olacaklardr. an gerekleri asndan bu pek olas olmadna gre, u veya bu biimde bir ulusal olgu haline gelmeleri kanlmazdr. Grld zere, nceden gl bir ulus, kavim, hatta saf airet yoktur. Sre iinde karmak yaplanmalarla dnm daha belirleyici olmaktadr. Adndan tutalm olgunun kendisine kadar, bu evrim sreklidir. lk adlandrmalarn uygarlkta balatc olan Smerler tarafndan yapld iyi bilinmektedir. Krt kelimesinin bile Smer kaynakl olduu gl bir olaslktr. Kur Smer dilinde da demektir; ti eki aidiyeti ifade etmektedir. Dolaysyla Kurti, dallar
35

anlamna gelmektedir. imdi de Krtlere genelde dal halk denildii bilinmektedir. Trkler, dal Krt demektedirler. Siyasi adan da Krt olgusunu yorumlamak zor deildir. deolojik, dogmatik yaklama gre tarih sahibi olabilmek iin illa devlet kurmak gerekmektedir. Halbuki siyaset ve devlet olgusuna bakldnda hibir devletin saf bir rkn, kavmin veya ulusun devleti olmad, devleti birok kavmin ve ulusun egemen snflarnn birlikte kurduklar, birbirine devrettikleri veya ayrdklar iyi bilinmektedir. Devleti halklar veya uluslar deil, egemen ve smrc snflar kurarlar. Bakalar ele geirir, deitirir veya ayrrlar. Tarih bylece srp gelir. Ama idealist yaklama gre, tarihe en iyi sahip olmak iin illa devlet kurmak veya devlete sahip olmak en temel artlardandr. Halbuki tarihsel gereklik byle bir durumun ancak iyi bir idealist yaklam olabileceini, fakat gerein byle olamayacan dorulamaktadr. Dolaysyla Krtler iin tarihi kendilerinin olan bir devletle balatmak, son derece idealisttir ve gereklerle uyumamaktadr. Hibir halk iin bylesine salt bir siyasi yaklam sz konusu olmamaktadr. Arl olan, kendi egemen ve smrclerinin bu tr devletlerin hakim hanedann veya snfn tekil etmeleridir. Airetin, halkn, ulusun devleti bir safsatadr. Krtlerde arlkl yaanan, kendi egemenleri ve smrclerinin sahip olduklar bir devletten ziyade, baka etnik kkenden hanedanlar veya snflarn hakim olduklar devletlere ortak olmaktan, en kt uakla kadar giden bir siyasi tarihin resmiyet kazanmasdr. Halk ve airetler olarak d igale ve kendi ibirlikilerine kar youn isyanlar yaamalar da siyasi tarihinin dier bir zelliidir. Kald ki halklar iin tarih yalnz siyasi alanla snrl deildir. Ekonomiden diplomasiye, sosyal alandan siyaset ve hukuka, genel kltr tarihinden genel toplumsal evrime kadar birok sreci i ie ifade etmektedir. Bu srelerin hepsi diyalektik tarihsel bir ba iinde halklarn ve toplumlarn btnlkl tarihsel gelimelerini ifade etmektedir. Tek bir srele tarihi ifade etmek son derece yanltr. Siyasi ynden gelimemi olmak, kltrel anlamda da gelimemek demek deildir. rnein Yahudiler ancak son elli yl iinde siyasi olarak kendilerine zg bir devlete sahip olabildiler. Ama entelektel, dini, mali ve ticari olarak neredeyse dnyann egemen gc gibidirler. Hatta dne kadar yerleik bir konumlar da yoktu. Fakat
36

bundan Yahudiler tarihsizdir sonucunu karmak byk bir yanlgdr. Yine etnik tarih bal bana bir olgudur. Kltrel tarih, en kapsaml tarih anlamna gelmektedir. dealist ve tek boyutlu yaklamlar, olgusal dzeyde olduu kadar tarih konusunda da Krtler konusunda byk yanllara yol amtr. Bilimsel bir tarih yaklam, Krtlerin genel zellikler kadar kendi zgnlkleri iinde de son derece renkli, arpc bir tarihe sahip olduunu gsterecektir. 3- Yntem hatalarndan dier nemli birisi de, Krt ulusal sorununu bir devlet kurmakla zde klmaktr. Buna gre sadece devlet kurmak iin ayaa kalkacaksn; bunun dndaki tm zm yollar oportnizm ve sapmadr, ihanet veya ibirlikiliktir. zellikle ulusal sorunda reel sosyalizmin Stalinci yorumu bu tr bir genellemede etkili olmutur. Bunun leninist bir yaklam olduu bile zor iddia edilebilir. Bir ulusal veya toplumsal sorunu devlet kurmaya veya bunun iin ykmaya balamak, esasnda eski smrc snflarn kalnts bir grtr. Halklar iin esas olan devlet kurmak deil, demokratik rejim kurmaktr. Bilimsel yntemle baktmzda, demokrasinin kurulmasnn bir devlet kurmay ok aan, daha gereki ve halklarn karna en uygun zm olduunu daha somut ve arpc olarak grmekteyiz. Belki de koullar zorlaynca devlet kurma, halklar asndan hi de tercih edilmeyecek son bir yol olarak dnlmelidir. Fakat hakim ulus milliyetilii ve onun sosyalist geinen saflardaki etkisi, hangi art altnda olunursa olunsun, devlet kurmay bir Ament olarak her rgtn gndemine soktu. Bu bir abartma ve sapmadr; zn de egemen ve smrc snf idealizminden almaktadr. Halklarn karna en uygun zm, zgrlklerine ve eit hak anlaylarna bal olan ortak siyasi ve lkesel birlikler kurmak, yine ortak ulusal deerler yaratmaktr. Halen bir kk devletim olsun diye onlarca yl bo yere kan dklmektedir. Byle olacana, hak eitliine dayal ve zgr birliktelii esas alan siyasi ve lkesel btnlkler, halklarn tarihi, ekonomik ve tm kltrel varlklar asndan en zenginletirici bir yaama daha fazla imkan vermektedir. Ayrlklk bir anlamda yoksullamadr, tek renkliliktir, yalnzlktr. Tabii bunda da ideolojilerin dogmatik yorumlanmas, zellikle milliyetilik ok etkili olmutur. Bunun tersi gibi gzken reel sosyalizmde de, ulusal sorunun balca zm biimi ayr devlet kurma olarak anlalmtr. znde her ikisi de burjuva ulusuluunun gelimi biimleridir; ha37

kim ve smrc snfn karlarn salama almaktadr. Halklarn kar ise ayrlkla dayanmayan, hak eitliini ve zgrl esas alan eitli birlikte yaama biimlerindedir. zgrlk mcadelesinin enternasyonal karakteri de bundan ileri gelmektedir. Hem milliyeti, hem de reel sosyalist yaklamlar Krt sorununa bu biimde uygulannca, konumu itibariyle kendini son derece kapana skm hissetmek durumunda kalmtr. phesiz bata komu halklar tarafndan olmak zere enternasyonal destein sunulmamas yznden, yllarca srecek ve tm taraflara ykm ve zorluklar getirecek bir sre kanlmaz olmaktadr. Halbuki Krt olgusunun doru tanmlanmasna dayal olarak demokratik kriterlere uygun bir zm projesi esas alnsa, tm taraflar glenerek kacak ve sorun daha kalc bir birliktelikle sonulanabilecektir. Devletin, siyasetin ve toplumun demokratik kriterlere dayal bir sisteme kavuturulmas; asrlk kuku, korku, isyan ve bastrma abalarn anlamsz klaca gibi, gerek bir kardee ve zgrce yaama da imkan verecektir. Krtlerin bu rol temel strateji ve politika olarak benimsemeleri, Ortadou apnda demokrasinin motor gc olarak tannmalarna, desteklenmelerine ve kolay benimsenmelerine yol aacaktr. Dogmatizm, tarih boyunca tehlikeli bir mecraya girince en tahripkar sonulara yol amtr. Bunun gelecee ynelik yz olan topiklik de bilimsellikle ban koparnca, ayn tehlikeli sonular dourabilmektedir. Bilimsel yaklam bu ynde sorunlarn temelindeki olgular tanmladka, daha gereki politika ve eylemlere de yol aarak baarl zmleri mmkn klmaktadr. Daha fazla gerekilik, daha fazla insani olabilmektir. Bu da en ak ifadesini demokratik uygarlk sisteminde bulmaktadr. 4- Krt olgusuna yaklamda moral, etik konusu nemli bir yer igal etmektedir. Gnmzn ar ekonomik ve siyasi hesapl yaklamlar etik, ahlak kayglarn tamamen gz ard edebilecek bir noktaya kadar tarmaktadr. Bilim ve tekniin etik ve ahlaktan ok nde gitmesi, aslnda en tehlikeli gelimelerin zihniyet yapsn yaratmaktadr. Ahlaki kayg tamayan bilim, siyaset ve ekonomiyle ilkesiz ittifak edince; Birinci ve kinci Dnya Savalar ok sayda anlamsz blge savalar, atom bombasn kullanma, nkleer dehet dengesine yol ama, evreyi yaanmaz duruma getirme, tehlikeli nfus artlar gibi her birisi tek bana insanl uuruma gtrebilecek sonulara yol aabilmitir. Daha nerede durulaca da kestirileme38

mektedir. phesiz mitolojik ve dinsel temelli ahlakn yol at vahim durumlar da bilinmektedir. Ahlakn kendi bana bir g tekil etmedii, genel toplum davran olarak rol oynad aktr. Ama yine de bo braklmas, bilim ann en byk eksikliidir. Kesinlikle bilim etiine ihtiya vardr. Bilimin etikten yoksun gelimesi, ada hastalklarn temelidir. Dinin zayflamas bu sreci daha da tehlikeli klmtr. Bilimin zenle kendi ahlakn, hatta en yce otorite olarak devletlerin bile stnde bir g ve konum ifade eden bilim ahlak rgtn kurup iletmesi gerekir. Sivil toplum gerei bu noksanln itiraf olup son derece yetersizdir. Sivil toplumun daha da gelitirilmesi zorunlu olmakla birlikte, bilim ahlaknn oluturulmas ve uygulama gc olan bir otoriteye kavuturulmas, amzdaki BMden de nemli bir kurumu olarak deerlendirilmelidir. Gerek insanlk ve enternasyonalizm bylesi kurumlarn gcyle anlam bulur. Devletlerin ve dayandklar tm kurumlarn amansz ekonomik ve siyasi karlarnn mevcut halleriyle insanl daha da uuruma tamalar kanlmazdr. amzn bu gereklii, en tehlikeli bir uygulamasn Krt sorununda gstermektedir. Tm ilgili taraflar ekonomik ve siyasal karlarn gncel olarak sorunun adilce zmnde deil zmszlnde grnce, Halepe Katliam trnden katliamlara kadar giden vahetlere yol almaktadr. Krtler zerindeki bask dil yasana kadar gidebilmektedir. Tm uluslararas ve blgesel gler, karlar gerektirmedii iin uluslar bunun karsnda sessizce durabilmekte; ne din kardelii, ne hmanizm, ne de uluslararas hukuk ilemektedir. Krtler adeta bir kapana kstrlmakta, herkes kendine en uygun reel politika ve ekonomik menfaat iinde kalmay en akll yol saymaktadr. Krt sorunu an vicdann gsteren bir nevi turnusol kad grevini yerine getirmektedir. Tarihte de buna benzer durumlar insanlk trajedilerinin gerek nedenidir. Byle devam ederse, 21. yzyln trajedi kaynaklar da daha ok Krtler olacaktr. Halepeden Akdeniz frtnalarnda batan gemilerle denize dklmelere kadar ilk rnekleri ortaya kan bu ac gerekler, an gerek vicdan gstergeleridir. Sorunlara sadece ekonomik, ulusal ve siyasal boyutlu yaklamamak, ahlaki boyutu mutlaka eklemek, en ok Krt olgusu ve sorununda arpc olarak gzler nndedir. Bu ynyle belki de bu eksikliin giderilmesinde Krtler tarihi rol bile oynayabilirler.
39

5- Ynteme ilikin bu eletirilerin nda Krt olgusu ve sorununa daha gereki yaklalmas gereken bir dneme girilmektedir. Sorundan etkilenen tm taraflarn ve uluslararas evrelerin yeni Bosna, Kosova ve eenistanlar yaratmamak ve mevcut zmszl de zm yerine koymamak asndan, kendi yaklamlarn yenilemeleri ve yetkinletirmeleri gerekmektedir. Krtlerin kendi tarihlerinin derinliklerinden kaynaklanan gerekliklerini ve taleplerinin ertelenemez olanlarn esas alarak zm gelitirmeleri, eskiden her ne kadar ekonomik ve siyasi karlara uygun grlmemi olsa da, gnmzde bunun tersine bir duruma dnt, yani ilgili tm evrelerin ekonomik ve siyasi karlarnn zmden getii iyi grlmek durumundadr. 21. yzyln balangcnda onurlu bir Krt barn gerekletirmek byk nem tamaktadr. Daha uzun sre erteleme ve rtme yntemleri, tm blgeyi srail-Arap atmas ve ran-Irak savandan ok daha kapsaml ve uzun sreli uratracak potansiyeldedir. Zaten mevcut atekes durumu gvenilmez dengelere bal olup, her an bozulabilecek bir kararszlktadr. Corafya, artan nfus ve younlaan sosyo-ekonomik bunalm, kapsaml isyan ve savalar iin her eyi sunmaktadr. Yeni bir patlama, eyrek bir asrn daha kayb anlamna gelebilir. Sonuta yine ayn noktaya gelinecektir. Sorunun kkenindeki gvensizlik, korku ve ar dogmatik yaklamlar, 20. yzyl (hatta tm 19. ve 20. yzyl) boyunca ada bir yaklam devre d brakt. 21. yzyln artk byle yrmemesi gerektii aktr. Zaten mevcut staty aa kabul ettirmek imkanszdr. Bunu deneyenler, Irak rejimi benzeri tecritleri yaamaktan kurtulamazlar. zellikle esas zmleyici alan olarak Trkiyenin, cumhuriyetin reformlar temelinde yeniden yaplanmasndan yararlanarak, Krt gerekliini g kaybettiren bir yapdan karp byk g kazandran bir yeniden dzenlemeye tabi klmas, bunu i ve d politikalarna en byk atlm yaptracak bir frsat olarak deerlendirmesi hayati nem tamaktadr. Aydn ve politik Krt evrelerinin, zellikle PKKnin sorumlu dzeylerinin de eski dogmatik zellik kazanm ve uygulama kabiliyeti olmayan yaklamlarn aarak, demokratik ve laik cumhuriyet kriterlerinde ve evrensel hukukun kendileri iin geerli klnmasn salayacak yaratc projelerle gndem oluturmalar, glerini buna gre demokratik bar seferberlii halinde eylemli klmalar tarihi grevleri olmaktadr. Ne isyan, ne inkar, ne bastrma;
40

tersine karlkl birbirini anlama ve zme ortak karlar temelinde gitme, herhalde bin yllk birlikte yaamann da en anlaml ve ada sonucu olarak kabul edilmek durumundadr. Ar milliyeti nyarglarn bir tarafa braklmas, zgr yurtta anlay, kltrel varla ifade zgrl ve demokratik siyaset kanallarnn ak tutulmas, zaten demokratik cumhuriyet ve toplum olmann da gereidir. Trkiyenin 21. yzyla girerken yaad ar krizin esasta bu sorundan kaynaklandn, kurtuluunun da Demokratik Cumhuri yetin gereklerini yerine getirmekten getiini bilerek bu sorunun zmne ynelmesi, gerek yurtseverlik, birlik ve kardeliin gereidir. Bu zm etkisini tm Ortadou, Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asyaya yayarak, AB karsnda da gl tezlerle hareket etme imkanlarn verecek; 20. yzyln dikkatle izlenen ve ders alnan bir nderlik gc olarak sayg yaratacaktr.
41
42
C- KRT TARH N BR EREVE
a- Neolitik a ve Krtler rt tarihinin dm neolitik toplumdadr. Kavram olarak neolitik toplumun zmlenmesi ve bu ada Krtlerin prototiplerinin belirlenmesi, tarihin aydnlatlmasnda kilit rol oynayacaktr. Dikkatli bir gzlemci bugn bile Krtlerin youn bir biimde neolitik toplum zelliklerini yaadklarn tespit etmekte glk ekmeyecektir. Arkeoloji, etimoloji ve etnolojinin mukayeseli bir deerlendirmesi, neolitik toplumun tarihte ilk defa yaklak olarak M. 12000lerden beri Toros-Zagros da sisteminin i ve d eperlerinde, ovayla dalk alann birletii ve su kaynaklarna yakn yar tepelik blgelerde geliim gsterdiini kantlamaktadr. Bunun temel nedeni, bitki ve hayvan kltrlerinin ekim ve evcilletirilmeye uygun zenginlii ve i ie olmas ile adeta doal bir sulamaya benzeyen ya rejimidir. Mevcut tm tahllarn, kk ve orta boy hayvanlarn yabani rnekleri bu blgede bolca bulunmaktadr. Blge ayrca uzun buzul dnemleri boyunca ktann birletii bir alan olup, Afrikann dousundan kan insan trnn tm dnyaya en gvenilir yaylma alan olarak buray setiini gstermektedir. Uygun beslenme ve iklimle gvenlik bunda temel rol oynamaktadr. Tm paleolitik dnemle mezolitik dnemin yaandn gsteren kantlar bulunmaktadr. Mezolitik dnemin aletleri ve maara resimleri, halkn canl izlerini gsteren rnekler sunmaktadr. Neolitik toplumun, son buzul dneminin ardndan gelen ve tahminen M. 11000 yllarnda yaand sanlan sert bir kuraklk dnemine tepki olarak, Toros-Zagros sisteminin eteklerinde balad anlalmaktadr.
43

Batmann em Hallan, Erganinin em Kot Ber ve Urfann birok toprak tepesindeki kazlarda rastlanan neolitik kalntlar, buralardaki ilk yerlemelerin tarihini M. 11000 yllarna gtrmektedir. Tarihin en byk devriminin bu yerleik yaama gei olduuna dair btn tarihiler hemfikirdir. Gerekten yz binlerce yl sren ve ok az iz brakan paleolitiin 20-30 kiilik gezginci topluluklar, tarihin oluumunda fazla rol sahibi olamamaktadr. Kapasite ve kltrleri ok zayf olup, tarihi hzlandracak zelliklerden yoksundur. Yerleik topluma gei, yani tarm ve hayvanclk devrimi, tarihin arklarnn alabildiine hzlanmasnda en verimli dnemi tekil etmektedir. phesiz bu rol, yz binlerce yln tekdze ileyiine son vermesinden trdr. Tarih bundan sonra sert bir k yapmaktadr. M. 6000 yllarna doru neolitik kltr bu blgede yaygn olarak kurumlamaktadr. lk baarl rneklerin kefedildii Tel Khalaf yerleim yerinden tr, bu dneme Tel Khalaf Kltr denilmektedir. Dou Akdenizden Zagrosa kadar uzanan ve daha ok Yukar Mezopotamya olarak adlandrlan blgede younlaan bu kltr, geni bir alanda benzerlik arz edip, yaklak M. 4000 yllarna kadar baat bir rol oynamakta ve dnya apnda bir orijinallii temsil etmektedir. Tarih, iki bin yl sren bu dnemde oluturulan teknoloji ve bilginin bir rneinin ancak M.S 16. yzyldan itibaren Avrupada gelitirildiini ve bununla kyaslanabileceini gstermektedir. nsanln en kkl admnn ve uygarl douracak tm icatlarn bu alandaki kltr tarafndan yaratld gzlemlenmektedir. Bu, tarihin ilk altn dnemi olarak da deerlendirilebilir. Neolitik a, sre ve kapsam itibariyle insanln ruh ve zihniyet yapsn oluturan en temel dnemdir. lk dnce kalplar, ruhsal yceli, bilgilenme, ynetme, toplum olma bilinci, tanr kavramna ulama gibi temel ideolojik unsurlar bu dnemde byk gelime salarlar. nsanlk tarihinde ideolojik styap, ana zelliklerini neolitik toplum koullarnda kazanmtr. Bunun bir ocuun yrmeye ve konumaya balamas gibi bir anlam vardr. Dier yandan dokumaclkla giyinme, el deirmeniyle un ve ekmek yapma, anak mlekle yemek piirme ve saklama, talar keserek ve kerpile ev yapma gibi temel maddi kurumlar bu dnemin rndr. Bugn kullanlan bitki ve hayvanlarn byk ksm yine bu dnemde ekilmi ve evcilletirilmitir. Yontma ve bakr tatan balta, apa, saban, tekerlek ve kan dnemin temel icatlardr. Bu dnem esas olarak bugnk insanl44

n sadece beik dnemini deil, ocukluk ve delikanlla balang aamasn da tekil etmektedir. Dinin ve mitolojinin btn temel kavramlar kaynan bu dnemden almaktadr. nsan topluluklarnn hayvanlar alemiyle arasna byk farklar koyan bu gelimesi, insanlarca harikulade ve mucizevi bir durum gibi alglanmtr. Din ve mitoloji, aslnda toplumun bu byk devrimsel gelimesinin zihniyet yansmalar olarak kimlik kazanmaktadr. Felsefi ve bilimsel izah nasl ocuklar iin erken bir dnce biimiyse, bu dnemin insanl iin de ancak mitolojik ve dini dnce geliebilecek durumdadr. Neolitik toplum, zde mitoloji ve dinin maddi zeminidir. Bundan nceki toplum biimlerinde bu ynl ideolojik kimlie rastlanmamakta; belki de ok snrl baz kutsallk kavramlarna ulamaya imkan vermektedir. Tarm ve hayvanclk devrimi dinin ve mitolojinin yolunu ardna kadar amakta ve maddi zeminini oluturmaktadr. Siyasetin primitif, ilkel nvesine de bu toplum tipinde rastlamaktayz. Birka kabile byklne ulaan toplum, bir ynetim sorunuyla kar karya kalmaktadr. Kabilenin en tecrbeli ve gelimeyi srdren kiileri doal olarak lider konumuna gelmekte, bu temelde aman ve byclk tarznda bir blnmeye gidilmektedir. Politik ve manevi liderlik ilk farkllamasn bu koullarda almaktadr. Tarm ve hayvanclk devrimi arlkl olarak kadn etrafnda ekillendii iin, uzun sre anaerkil toplum zellikleri hakimdir. Gl ana klt bu dnemin rndr. Erkek son derece silik ve anonimdir. Ana kadn ise, ok belirleyici ve zgldr. Bu durum manevi yansma olarak da tanra kltrnn temelidir. Tanralk, znde neolitik devrimi baaran kadnn zelliklerinin toplam ifadesidir. Byk insanlk devrimi bilinci zihniyet dnyasna yansdnda, kadn tanray merkez alan bir yceletirme ve kutsama tarzna yol amaktadr. Yaratclk, bitki tanm, ekimi, hayvan evcilletirme, anak mlek yapm, dokuma ve ev yapm, ocuk yetitirme, apalama, meyve aalarn bekleme hep kadnn ba aktrlnde gerekletirilmektedir. Gl tanra kaynan bu anaerkil toplumdan almaktadr. Bu dnemden kalma btn heykelciklerin kadn sembolletirmesi, en temel kantlayc rneklerdir. Erkein ne kmas, ok sonralar, ancak tarlay sabanla srme ve gebe toplumda avcln halen nem tad koullarda ortaya kmaktadr. Erkek klt esas olarak M. 4000lerde ne gemekte ve Smer snf toplumuyla byk bir stnle gei yapmaktadr. Bunda retim tekniindeki ge45

limeler belirleyici rol oynamaktadr. zellikle saban ve baltann daha ok kaba g istemesi ve evden uzak bulunmaya zorlamas, retimde erkein ne gemesinin temel biimi olmaktadr. Tarihe damgasn vuran neolitik toplum kltr orijinalini bu blgede bulmaktadr. Dou Akdenizden Zagros sradalarna, Kuzey Arabistan llerinden Anadolu Toroslarna kadar, zellikle Dicle, Frat ve Zap sularnn k yapt da etekleri ve aralarndaki ovalk ksm, bu toplum tipinin ekillendii ana merkezler olmaktadr. Tarihte bu blgeye Verimli Hilal denmesi de bu zelliinden trdr. nsanlk yaklak on bin yllk bir srede blgenin yaratc rolyle beslenmi olmaktadr. Bir anlamda tm bu zamanlarda dnya insan toplumuna nderlik edilmektedir. Tarihte byk kltrel yaylmann bu blgeden kaynakland kantlanm bulunmaktadr. lk neolitik bulular, yaklak iki bin yllk gecikmeyle Avrupa ve Asyann ortalarna ve Kuzey Afrikaya M. 7000 yllarnda yayld anlalmaktadr. Buralarda ortaya kan neolitik aralarn Verimli Hilaldekiler ile arpc benzerlik gstermesi bu gerei kantlamaktadr. Yaylmann fiziki glerden ziyade kltrel yaylma biiminde gerekletii daha gl bir olaslktr. Tel Khalaf Kltr ise, yaklak biniki bin yllk gecikmelerle Atlas Okyanusundan Byk Okyanusa ulamaktadr. nc byk yaylma Smer uygarlna dayanmaktadr. Smer uygarl da yaklak M. 2000-1000 yllar arasnda tm bu blgelere ulaabilmektedir. Yaplan arkeolojik kazlarda, kltrnn benzer niteliinden bu gereklii tespit etmek kolaylkla mmkn olmaktadr. Kltrel yaylma sadece maddi retim tekniiyle snrl deildir. zellikle Hint-Avrupa dil grubunun esas kaynann, bu byk devrimin gerekletii Dicle-Frat havzasnn yukar ksmlar olduu kantlanan dier bir gerektir. Aryen dil ve kltr grubu da diyebileceimiz tarihin bu en nemli geleneinin tahminen M. 11000 yllarndan itibaren bu ana kaynakta ekillendii arkeolojik, etimolojik ve etnolojik kyaslamalarla rahatlkla kantlanmaktadr. zellikle o dnemden kalma ve halen blgede Krte lehelerinde kullanlan birok kelime, kaynan bu dnemde ve bu zamanda olutuunu gstermektedir. Aryen dili ve kltr, esasnda tarm ve hayvanclk devriminin rndr. Bu devrimin yayld tm sahalar, arlkl olarak bu kkenden treyen dilleri konumaktadr. Tek istisna, l kaynakl Semitik dil grubuyla buzul alanlardan kaynaklanan Fin46

Ural-Mool dil gruplardr. Birincisi l gebe toplumunu, ikincisi buz eteklerinden kaynakl, yine arlkl bir gebe olan bir toplumu esas almaktadr. Ortadaki Aryen grup en geni ve yaratc kltrn merkezi konumundadr. Bir dnem iddia edildii gibi, Hint-Avrupa dil ve kltr grubunun Avrupa ve Rusya ovalk alanlarndan gneye, Ortadouya gelmi olmayp, tersine Verimli Hilalden bu alanlara yayld artk tamamen kantlanm bir tarih gereidir. Tabii bu kadar uzun bir zaman aralyla geni corafyaya yaylmann sonucu olarak ok blnecei, yzlerce yerel lehe haline dnecei doal bir gelime olarak anlalmaldr. Ama kkn ve esas devrim merkezinin Dicle-Frat havzasnn yukar alanlar olduu ve gereklemenin yaklak M. 12000 yllarna kadar dayandrlabilecei inkar edilemez bir gerekliktir. Tarihi doru kavramak, olu ve yaylma tarzyla yakndan balantldr. Hatta tm bilimlerin anas olarak, tarihin dou, gelime ve yaylma izgisinin doru belirlenememesi halinde, tm toplumsal bilimlerde nemli yntem ve ierik hatalar ve yanllklarn yaplmas kanlmaz olmaktadr. Dolaysyla neolitik toplumun zmlenmesi sadece Krtlerin tarihi asndan deil, tm insanlk tarihi asndan byk nem tamaktadr. Dorudur, yazl tarih, yani tarihin kendisi Smerlerle balamaktadr. Ama Smerler de her eyini neolitik toplumdan, DicleFratn yukar havzasndan almlardr. Tm retim teknikleri kadar, temel styap kurumlarnn ana kavramlar da bu toplumda ekillenmi olup Smerlere gemitir. Bu gerein de birok kantna sahip bulunmaktayz. Kald ki, Smerlerin adm adm Kuzey Mezopotamyadan Gney Mezopotamyaya yayld tmyle belgelidir. Demek ki tarihin yazya dayanmayan asl kayna; neolitik devrimin merkezleri olarak Dicle, Frat ve Zap ile kendilerine katlan kollarn oluturduu en elverili, ekin ve evcillie uygun, yabani bitki ve hayvanlarn anayurdu olarak da ve ovalarn birletii yar tepelik ovalar ve vadilerdir. Bu ova, vadi ve dalarn sihri, tarih yaratmann beii olmalarndan ileri gelmektedir. Blgenin ve halknn ilk bilinen adlandrmasn Smerler yapmtr. Daha dorusu, yazl kaynaklardan bu hususlar rahatlkla karabilmeliyiz. Neolitik toplumu yaratan, dtan gelen bir kltr veya fiziki topluluk olmayp, blgede en eski dnemlerden beri yerleik olan kltr ve yaratc olarak yerli gruplar olmaktadr. Otantik bir
47

zellie sahiptir. Btn tarihi kaytlar, M 20000lerde st paleolitikten, M. 15000-11000 yllar arasnda tm mezolitik dnemden ve ondan sonraki neolitik toplumdan Smerlere kadar, M 110003000 yllarnda kesintisiz yerleik bir kltrn ve kabileler topluluunun srekli gelime halinde olduunu gstermekte ve kantlamaktadr. Zaten Smerlerden gnmze kadar da, daha sonraki tarihi yazl kaytlardan bunu izlemek mmkn olmaktadr. Ortaya kan gereklik, bugnk Krtlerin atalar ve analarnn, tm bu tarih dnemlerinde blgenin asl kltr ve dil yaratclar olduunu gstermektedir. Smerlere kadarki dnemde blgede yaayan tm topluluklara Proto-Krtler demek de mmkndr. Bu blgelerin topluluklarnn en amansz saldr dnemlerinde bile dalarn ve ormanlarn ilerine ekilerek varlklarn koruduklar tm tarihsel belgelerce kantlanmaktadr. Halklar yerinden yurdundan etmede en ileri dzeyde rol oynayan Asur imparatorlar bile, bizzat yazdklar kaya yazlarnda ve ok sayda tabletlerde, blgeye sefer yaptklarn, ama baaramadklarn aka belirtmektedirler. Bu husus tm istilaclar asndan geerlidir ve belgelidir. Tarih ncesinin zor kullanmada aralarnda pek fark olmayan topluluklara ait nfusun da zaten fazla olmad, sabit yerlemelere getikleri; ne darya ok yayldklar, ne de dardan kendilerini yerlerinden edecek gruplar kabul ettikleri veya yenik drdkleri aktr. Alann srekli gelimeye ve yaratcla imkan vermesi, halkn yerleik kltrn ve tarihin byk devrimini srdrmeye elverili klmaktadr. Srekli gelien ve devrim halinde olan bir kltrn ve insan topluluklarnn bu temelde g kazanacaklar ve koparlmazcasna kk salacaklar aktr. Kald ki, tm arkeolojik kaytlar bu sreklilii dorulamaktadr. Lehelerin farkllk gstermesi btn dil gruplarnda geerlidir. Hatta Krte leheleriyle kyaslandklarnda, farklar ok derindir. Tm istilalara ramen, bu kadar uzun bir sreden beri lehe yaknlklarn srdrmeleri, Krte ve Krtler asndan nemli bir baardr. Resmi devlet dili haline gelmi birok topluluk dillerindeki lehe yaknlklar Krt leheleri kadar olamamaktadr. Bunda yine belirleyici etken, neolitik devrimin uzun sreli dil ve kltrnn gcnden ileri gelmekte ve bu gereklii dorulamaktadr. Dier yandan bu durum Proto-Krtlerin ve Krtlerin fazla yer deitirmedikleri, yerleik kaldklar ve bylelikle kltrel ve dilsel saflklarn uzun sre koruduklar anlamna gelmektedir. Drt bin yl nceki bir ezginin
48

ierii ve melodisinin gnmzde bile sylenmesi, bu dil ve kltrn gcn ifade etmekte ve kantlamaktadr. Gerek Glgame Des tan , gerek mehul kzn Gro adl ezgisi bu gereklii dorulamaktadr. Bu edebi tarzlarn tespitli tarihleri en azndan M. 2000lere kadar gitmekte ve gnmze kadar gelen Krt destan biimleriyle de byk benzerlik gstermektedir. Yine Smer nanna ve ayn tanrann Akadas olan tar n kaynann, bugn bile Krt kltrnde tanr, en yce ve bykanlamna gelen Star, Sterk szcnden tredii aktr. Smerlerin kltrlerinde bu tanra kltrne Ninhur sag, yani dalk blgenin tanras denilmektedir ki, bunun Sterk geleneiyle ilgisi aktr. Ayrca tm aratrmalar, neolitik dnemde tanr veya tanralarn yldzlarla simgeletirildiini gstermektedir. Krtedeki Sterk hem yldz anlamna gelmektedir, hem de kltrel olarak en byk anlamnda tanr veya tanrann kendisi olmaktadr. Tanrlarn ilk ortaya karldklarnda yldzlarla simgeletirilmeleri Krt kltr kaynakl olup, daha sonraki tm gksel dinlerin temelini tekil etmektedir. Denilebilir ki, hibir halk Krtlerin orijinleri, asllar kadar neolitik a hem yaratp hem en derinliine yaamak durumunda kalmamtr. Bu zgnlk sre ve kapsam itibariyle en youn biimde Krt olgusunda yaanmtr. Bu zgnln etkileri gnmze kadar srmektedir. Krtler btn g ve enerjilerini bu adan alp bu aa vermilerdir. Bugnk Krt zihniyet yapsnn ok geri kalmas da esas olarak neolitik ada taklp kalmalarndan, adeta orada gnll braklmalarndan ileri gelmektedir. Sanldnn aksine, neolitik an etkileri halen dnyada kmsenmeyecek llerde varln srdrmektedir. Kyllk, maddi yaam ve zihniyet olarak neolitikten kalma bir toplumdur. Tarm kltr, bata gelen zelliklerini bu ada kazanmtr. Neolitik an yazl bir tarihinin olmamas, onu yaayan halklarn tarihsiz olduklar anlamna gelmez; ancak yazl bir siyasi tarihlerinin olmad anlamna gelir. Dier yandan zengin bir kltr, mitoloji ve etnik tarihleri olduu kesindir. Tarih sadece yazl ve siyasi ierikli deildir. Hatta gerek ve anlaml tarih, insan toplumunu derinliine etkileyen maddi ve manevi tm kltr elerini kapsayan tarihtir. Bu adan bakldnda, Krtler neolitik an en nde gelen halkdr; yaratc bilgi ve teknii gelitiren kltrn bata gelen sahibidir. Mezopotamya kltrnn tarihte o kadar derinliine etkide bu49

lunmas bu gcnden ileri gelmektedir. Gnmz ABD ve ABnden ok daha kapsaml ve uzun sreli olarak insanln geliiminde rol oynam ve katkda bulunmu bir an kltrn yaratan ve onu dnyaya yayan halk konumundadr. Tek eksii, bunu tarihe yazdramamasdr. Kald ki, tm halklarn emek tarihi laykyla yazlmad gibi, egemen smrcler tarafndan yok saylm ve arpk yanstlmaktan kurtulamamtr. Hibir bilim tarih kadar egemen ve smrc kesim tarafndan arptlarak yazlmamtr. Bilim ynteminin giderek etkili ve hakim olmasyla, emein ve halklarn tarihinin yava yava aydnland ve yazld bir dneme girilmektedir. Bu adan bilimsel yntemin uygulanmasyla, Krt orijinalitesi en gereki bir ierikle aydnlatlp layk olduu yeri bulacaktr. Dikkatli bir gzlemci, Dicle-Frat havzasnda, zellikle Urfa, Diyarbakr, Mardin ve komu yrelerinde yzlerce topraktan tmsei otomobille geerken bile sayabilir. Tm bu tmsekler en azndan on be bin yllk bir tarihi gizleyen gerek hazinelerdir. Bunlar ilk neolitik yerleimler olup, tm alar boyunca kltrlerin st ste yldklar arkeolojik alanlardr. Gerek tarih bu tmsekler aldnda ve zmlendiinde yazlabilecektir. Ne yazk ki, bir nevi kltr ve tarih katliam olan barajlar politikasyla bu kltr hazineleri su altnda braklp yok edilmektedir. nsanln binlerce yllk emei ksa sreli maddi karlar uruna tahrip edilmektedir. nsanlk tarihine beiklik eden bu kltr ve tarihi inkar edip, tarihi slamiyet, Hristiyanlk ve Yahudilikle, yine hakim hanedanlklar ve gnmzde de milliyeti organizasyonlarla balatmak ve izah etmek, gerek tarihe kar hakaret, inkar ve arptma anlamna gelmektedir. Halklarn ve emein tarihi ancak bu tarih anlaylar yklr ve alrsa yazlabilecektir.
b- Kleci a ve Krtler Tarihin yazl olarak balad bu dnemde, tarih sahnesinde bata gelen bir rol Krt asll topluluklarn oynad, Smer yazl belgelerinde gl bir biimde anlatlmaktadr. Bu belgelerin genel bir tarih bilinciyle incelenmesi bile, Smerlerin en ok adlandrdklar komular olan Krt asll gruplardan bahsettiklerini anlamaya yetecektir. Smerler bu gruplara Horrit, Guti, Kassit gibi adlar takmlardr. Etimolojik olarak incelendiinde, bugnk Krtlerin atalarndan bahsedildii ok aktr. Horrit yksek memleketliler, dallar
50

anlamna gelirken, Gutiler (Gud=kz olup halen Krtede bu anlamda kullanlmaktadr) srl halk topluluu anlamna gelmektedir. Kassitler, Smer kentlerine yerlemi ayn gruplarn yoksul emekilerini ifade etmekte; kentlerde ucuz igc, memurluk ve zanaatkarlk yapan kesimine verilen ad olmaktadr. Smer tarihinin bu gruplarla ne kadar i ie olduu iyi bilinmektedir. zellikle Semitik kkenli Akad ve Babillilere kar temel mttefik olarak dal Horritler, Gutiler ve Kassitleri esas almlardr. Birlikte Akadl Sargon Hanedanl n yktklar gibi, Guti ve Kassitlerden hanedanlar uzun sren Smer kentlerini ynetmilerdir. Smer dil ve kltr yapsna bakldnda, btn teknik donanmn Yukar Dicle, Zap ve Frat havzasndaki neolitik an yaratc Horritlerinden aldklar rahatlkla grlecektir. Temel bilgi ve mitolojik kavramlar da daha fazla bu kltrden almlardr. Smer dil yapsndaki birok n ek ve diil e de bu kltrden alnmadr. Birok Smer destan ve iiri, ierik ve biim olarak, bugn bile Krt airet kltrnde varln srdrmektedir. Bir Dervi Avd destan uyarlamas, kaynan M. 2000lerde yazlan Smer tabletlerinde bulmaktadr. Ayn iir Sincar blgesinde, mehul bir kz tarafndan Gro olarak adlandrlan anonim bir halk kahraman adna seslendirilmektedir. M. 2000lerde yazlan Gro iiriyle, bugnk Dervi Avd destan, sz ve biim olarak arpc bir benzerlik arz etmektedir. Buna benzer ok sayda belgeye rastlanmaktadr. nanna, tar tanra kltnn Sterkle ba tanmlanmaya alld. Glgame ve Nuh Tufan Destanlar benzer zellikler tamaktadr. Aslnda daha derinliine bakldnda, bugnk Irakn konumundan da anlalaca gibi, Smer tarihi yksek dal Aryen Horritlerle Semitik Amo ritlerin (Batdan gelenler anlamndadr) eitli ittifak ve atmalaryla vcut bulmaktadr. Her ne kadar ilk Smer topluluklar kendilerine gre farkl bir dil yapsn gelitirmi olsalar da, bu dilin en byk kayna Aryen ve Semitik kkenli kelimelerle doludur. Zaten daha sonra tasfiye olmas, etrafnda Amorit ve Horrit kkenli uygarlklarn ykselmesi yzndendir. Daha dorusu Smerler, varln borlu olduklar bu iki kltrel grubun snfl topluma dayal uygarlk srecine girmeleriyle ayrmakta; bu topluluklarn hakim hanedanlklarna dnerek varlklarn srdrmektedirler. Yok olmuyorlar; gen ve farkl kltr yapl hanedanlklar altnda varlklarn srdrmek durumunda kalyorlar.
51

Bu ksa tanmlama bile, Smer tarihinin nemli oranda, komular olan ve Krtlerle ba gl bir biimde kantlanan Horritlerle i ie olduunu gstermektedir. Ortak bir tarih sz konusudur. Bylelikle Krt tarihinin en nemli bir kayna, yazl tarihi balatan Smer tarihiyle de bu temel de i ie olmaktadr. Bu tarihin dala ilgili, dadan gelen tm kltrel eleri, somut iliki ve atmalar, etkileme ve etkilenmeleri ayn zamanda Krt aslllarn da tarihidir. Smer tarihiyle balantl gelimeler M. 2000lerde daha da gelime salar. Smerlerin da alma ve koloniler gelitirme dnemi bu tarihlerde hzlanr. Zengin maden ve orman kaynaklar, buralarda erkenden koloni oluturma ve seferler yapma gereini ortaya koyar. En nemli Smer kolonileri Dicle ve Frat kylarnda, ticaret yollarnda, maden ve kerestenin bol olduu alanlarda kurulur. Urfa, Har ran, Kargam, Samsat, Kani, Urki, Nuzi bata olmak zere, kurulan koloni ehirleri giderek blgenin uygarla almasn beraberinde getirir. ehirleme yeni bir dnem balatr. Tarm toplumunun barnda snflamayla birlikte, kentleme ve devletleme at ba gider. Uygarln Aa Mezopotamyadan sonra tm Mezopotamyaya yaylmas ncelik tar. M. 2000lerden sonra yerel uygarlklar dnemi balar. Koloni kentlerinin kendileri birer kent devletilii haline gelirler. Smerlerden sonra tarihte en ok bilinen topluluk olarak Hurriler, Smer modelinde uygarl iselletirirler. Geni airet konfederasyonlaryla birlikte, yava yava kent merkezlerine dayal merkezi devlet kuruluuna geerler. Nuzi ve Urki ilk merkezleri oluturmaktadr. Urfa yine nemli bir merkez olarak tarih sahnesine kar. Urki, bugnk Suriye-Trkiye hududundaki Amude kenti olmaktadr. Hurrilerin ilk bakentleri bu kentler olmaktadr. M. 2000-1500 arasnda nemli bir siyasi g haline geldikleri, komular olan Smer ve Hitit belgelerinden rahatlkla anlalmaktadr. Gerek Smerler ve Babillilerin, gerek Hititlerin buralara yaptklar saldrlar gl direnilerle karlanmakta ve pskrtlmektedir. Siyasi ve askeri g olmadan, bu durumlar salamak zor grnmektedir. Son dnemlerde Hurrice yazlm birok belgeye de rastlanmtr. Nuzi, Urki ve Hitit ehirlerinde bulunan belgeler, Hurriler hakknda geni bilgiler vermektedir. Hurrilerin M. 6000lerde neolitii kurumlatran ve Tel Khalaf Kltrn ekillendiren topluluklarn devam olduklar gzlemlenmektedir. Hurrilerin ilk defa M. 3000lerde Smerler tarafndan
52

dallar anlamnda Horrit olarak adlandrldklarn belirtmitik. Daha sonra adlandrlan Gutiler, Sabariler ve Kassitlerin deiik dnemler ve mekanlarda benzer topluluklar olarak ortak bir dil ve kltr paylatklar tahmin edilmekte ve bu giderek kantlanmaktadr. Bugn de birok airet birliine deiik adlar verilmesi, ayn halk grubundan olmadklar anlamna gelmez. Yzlerce deiik adlandrma verilmesi, bu topluluklarn ortak karakterlerini deitirmemektedir. Hurri dil yaps Aryendir. Bu kkenden birok kelimenin Smerceye aktarld kantlanmaktadr. zellikle tahl ve hayvan adlar Hurrilerden Smerlere gemitir. Bunun yannda l gemisi olan deve adlar Semitik kkenlidir. Birok tarm teknii ad ve varlk olarak Hurrilerden Smerlere aktarlmtr. deolojik olarak da Hurrilerin Smerleri etkiledii, ilk mitolojik kavramlarn bu alanda Smerlere getii rahatlkla ileri srlebilir. Ge dayal mitoloji ve din anlay kaynan Hurri kltrnden almakta; fakat toplumsal olarak henz snflamay tanmadndan, eitliki ve zgr bir ifadeyi yanstmaktadr. Ana tanra zellii hakimdir. Smer rahimleri ur denilen tepe kentiklerinde bu maddi ve manevi malzemeyi birletirip sentezleyerek, snfl toplum yapsnn temeli haline getirmeyi baarmlardr. Denilebilir ki, Smer rahiplerinin ur tapnaklar, ilk snfl toplum ve devletin doduu ana rahim grevini grmlerdir. Tapnaklar devletin yaratld gerek imalathanedir. Onun iin devletler hibir zaman tamamen laiklemezler. nk mayalarnda, genlerinde din vardr. Dini ayrp bir yana brakrsanz, ortada devlet diye bir ey kalmaz. Tabii din denilince, tm dogmatik ve idealist topyalar birlikte dnmek gerekir. Devletleme Smerlere byk stn lk salar ve Hurri blgelerinin kolonileme dnemi balar. Demek ki, klasik smrgecilik anlamnda kolonicilik, yaklak M. 2000lerden gnmze kadar gelen bir lanetli tarihe sahip olmaktadr. Bask, yabanclama ve smr i ie kolonilerde yaanmaktadr. Smerlerden sonra baa geen Amorit kkenli Babil hanedanlk dnemlerinde, Hurri memleketlerinde ve zellikle Urfa yresinde koloniletirme hz kazanr. Buna tepki olarak, tarihte peygamberlik ad altnda bir muhalefet geliir. Bu bir nevi gnmzn emperyalizme ve ibirlikilerine kar aydnlarn yaptklar mcadeleye benzemektedir. Urfa bu ynyle tarihte ilk defa peygamberler nderliinde, zellikle Hz. brahimde sembolleen gelenek dorultusunda kolonyalizme kar bir merkez roln oynamaktadr. Bu dnemin
53

koloni temsilcisine Nemrut ad verilmektedir. brahimin Nemruta kar mcadelesi, znde yerel halk gruplarnn kleci emperyalist Smer ve Babil temsilcilerine kar direni ve zgrlk mcadeleleri anlamna gelmektedir. Bu mcadeleleri henz uygarlamam Aryen ve Semitik kkenli Hurri ve Amori kabileleri bazen birleerek, bazen ayr ayr vermektedirler. brahim geleneinde iki grubun kltrlerinin etkisi i ie gzlemlenmektedir. Tarihin bu dneminde M. 2000-1250 yllarna kadar Urfa ve yresinin hem Smer ve Babil, hem de Msr ve Hititlerden eit uzaklkta bulunmas, zgrlk mcadelesi iin elverili bir ortam salamaktadr. Peygamberlik aslnda bu elverili corafi ve iktisadi konumun direni temelindeki ideolojik yansmas olmaktadr. lk putlarn krlmas hareketi, klelik dinine ilk darbenin vurulmas anlamna gelmektedir ki, tarihi rol byktr. brahim geleneinin bu kadar nlenmesi, bu ilki gerekletirmesinden ileri gelmektedir. Tarih daha sonra bu gelenei izleyerek, Hz. Muhammede kadar bir peygamberler zinciri halinde farkl bir izgiye de sahip olacaktr. Urfa bu tarihin ilk kutsal merkezi durumundadr. Daha sonralar srasyla Kuds ve Mekke bu rol oynayacaktr. Smerlerin snfl toplumun alt ve st yapsn salamlatrdktan sonra, bu ynl etkilemeleri ve hakim olmalar, mitolojik yaplardan da iyi izlenmektedir. Hurriler Smer mitolojisini ilk ve en yakndan yerelletiren halk ve kltr konumundadr. En byk Smer tanrlar olarak kimlik kazanan Gk tanrs En , yer tanrs Enki ve tanra nanna , Hurrilerde Anu, Kumarbi , Teup ve Hepat adlar altnda dntrlmlerdir. Bu seriyi Hititler olduu gibi Hurrilerden devralmlardr. Bunlar Greklerde Zeus, Apollon ve Afrodit biiminde bir yerelletirmeye dntrlrken, Romallar Jpiter ve Vens adlar bata olma zere kendi koullarna uyarlamlardr. zcesi, tarih bir zincirin halkalar gibi mitolojik alanda da dnerek devam etmektedir. Smer kltr asndan Hurriler Anadoluya, Kafkasyaya ve Kuzeybat ran zerinden Asyaya almann ilk temel halkasdr. Hurrilerin dayand kltr binlerce yl neolitik kltr yayd gibi, Smer kltrn de kendi somut koullar altnda zmseyip yerelletirerek kendi dna yaymann gl merkezi konumundadr. Daha sonra M. 1700lerde bu zelliine brahim geleneini eklerken, M. 1500lerde Douda Mazda inancn gelitirecek; ondan sonra tpk Hz. brahimin yapt gibi Zerdtn de bu Mazda inancnda
54

reforma gitmesiyle peygamberlik ekollerinden birini daha temellendirecektir. Blge kltrnn temelindeki neolitik zellikler, bu peygamberler reformculuunun maddi zeminini tekil etmektedir. Ayrca Smerler ve Babillilerin zalim ve cezalandran tanrlarna kar, neolitiin insana dost ve yardmc tanr ve tanra kltr de yeni ilahi anlayn zerinde byk etki brakmaktadr. brahim ve Zerdt gelenei veya dini, esas olarak Smer ve Msrn kleletiren tanr dzenlerine kar, neolitik dzenin tanr anlayyla bir reform denemesinden domaktadr. Daha ok insandan, yerel kltrden ve emekten yana zellikler tamalar, rahman ve rahim olmalar ve balayclklar dayandklar tanra kltnn izlerini tamaktadr. Tanra klt Smer aamasnda M. 4000-2000 yllar arasnda nanna-Enki atmasnda bir gei aamasndan sonra, Babil mitolojisiyle birlikte M. 2000den sonra lmcl darbe yer ve gnmze kadar bir daha bir trl kendine gelemez. Bu yansma, aslnda kadnn toplumdaki rolnn giderek daraltlmas ve kleliin en derin bir kurumuna dntrlmesinden kaynaklanmaktadr. Son bir konu olarak, Hurrilerin bugnk Krtlerin atalar olduuna ilikin ok sayda kant saylabilmektedir. Bata dil yaplarndaki benzerlik gelmektedir. Birok kelime halen ayn kkenden tremi olarak kullanlmaktadr. Braktklar arkeolojik belgeler, bu alanda iki kltrn M. 11000lerden beri sreklilik tadn gstermektedir. Dtan gelen fiziki bir dalgayla yok edildiklerine dair hibir kayt yoktur. Tersine komularyla ya atarak, ya uzlaarak varlklarn gnmze kadar tadklar genel bir gzlem olarak tm konu uzmanlarnca kabul edilen temel grtr. Her toplumda olduu gibi, tarihin tm dnm aamalarnda deiim yaamalar beklenen bir husustur. Bu, yok olduklar veya tmyle deitikleri anlamna gelmez. Aralarndaki lehe farklar ve deiik adlandrmalar her kltr grubu iin geerlidir. Belki de bu adan Hurri topluluklar gnmze kadar en safa kalmay baarm kltr durumundadr. Hurriler youn bir biimde airetler halinde varlklarn srdrmekteydiler. Dtan gelen igal ve neolitik toplumun zellikleri bunda etkili olmutur. Birok airet konfederasyonlar halinde yar devletletikleri de bilinen bir husustur. Smer kolonilerinden bir mddet sonra merkezi kent devletlerine sahip olduklar Urki, Nuzi, Urfa ve Samsat rneklerinden anlalmaktadr. Fakat Smer, Msr ve Hititler ayarnda merkezi bir imparatorluk gc haline gelemedikleri de gzlemlenen bir husustur.
55

Hititlerin stnl karsnda zorlanmakla birlikte, oka uzlamal bir birliktelikleri de olmutur. Bu birlikle M. 1595te Babili ele geirebilmilerdir. Tarihte bu dnemden sonra M. 1500lerde Hurrilerin yerine baka bir akraba grubu veya hanedan olarak Mitanniler boy gstermektedir. Mitanniler , Babil mparatorluunun M. 1600lerdeki en parlak dnemlerinin Hitit-Hurri ittifakyla sona erdirilmesinin ardndaki boluktan yararlanarak tarih sahnesinde yer almaktadr. Bakentleri Krte gzel, tatl pnar anlamna gelen ve Habur un k azndaki Xwekanidir. imdiki Serekani nin olduu alanda kurulduu tahmin edilmektedir. Hurriceye benzer bir dil kullandklar ve Ari dil grubuna bal olduklar gerek Hititlerle yaptklar antlamalarn belgelerinden, gerekse Msr firavunlarna yazdklar mektuplardan anlalmaktadr. Hititlerle yaplan antlamalarn altnda tanr Varuna, n dra, Mitra, Nasatya adna imza atp ant imeleri, Hint-Avrupa grubunda yer alan mitoloji ve dini benimsediklerinin kant olmaktadr. yle anlalyor ki, Hurri, Hitit, Mitanni ve Gneybat Anadoludaki Luwiler, aralarnda benzer dile ve kltrel bir yaama sahiptirler. Farklar yerelleme derinletike gelimektedir. Temellerinde Aryen ad altnda kavramlatrlan neolitik kltr yer almaktadr. Farkl alanlardaki halk gruplar bu kltr ve dil kavramlaryla karlatka, bir yandan benzeme dier yandan farkllama i ie gelimektedir. Mitannilerin Msr krallyla ilikileri devletler dzeyindedir. Hediye alp vermektedirler. Hititlerle de benzer ilikiler sz konusudur. Babilin yklndan sonra, ynetimde Hurri kkenli Kassitli brokrasinin rol artmaktadr. Bir nevi ortak bir Babil-Kassit ynetimi geerli olmaktadr. Babilin kuzeyinde M. 2000lerde nce ticari olarak ykselen Amorit kkenli Asurlu gruplardan hanedanlklar, M. 1300lerden itibaren gl bir hakimiyet dnemine geerler. Mitannilerle i ie bulunduklarndan, aralarnda atmal bir dnem balar. Asurlar kendilerine rakip tanmak istememektedirler. Daha da nemlisi, kendileri iin hayati olan maden ve orman rnlerinin yolunu Mitanniler kontrol etmekte ve hakim olmaktadr. Mitanniler, Zagroslardan Amanoslara kadar olan blgede denetim kurabilmektedir. M. 1500lerde bir sava teknii olarak tarih sahnesine giren atlk konusunda uzmandrlar. Glerini bu tarih deitiren teknolojiden aldklar anlalmaktadr. Uzun sre hem Hititler, hem de Asurlarla savalar yaadktan sonra ve aralarndaki gevek airet federas56

yonlar ska ihanetlerle paralanp saf deitirdikleri iin, M. 1250lerde dalmlardr. Blgede Asurlarn gc gelimitir. Hititler de, M. 1200lerde mehur Troyann Helenler tarafndan ele geirilmesinden sonra, deniz kavimleri denilen gruplarn saldrlarna urayp dalrlar. Anadolunun batsnda Frigler dnemi balar. Gneyde Luwiler gl bir halk grubudur. Ama demirle tantktan sonra, Helenler nce Ege blgesinde, daha sonra tm Karadeniz, Akdeniz ve Kapadokyaya kadar olan alanda kendi kltr ve egemenliklerini yayarlar. Bu sre M. 1000lerden balayp M.S 20. yzyln balarnda Trkler tarafndan Anadoludan boaltlncaya kadar bin yl devam eder. Helenler bir dnem Smerlerin yaptklar gibi tm Dou Akdeniz ve Anadoluyu yeni bir adlandrma sistemiyle kavramlatrrlar. Bu kltr Frigyal, Lidyal ve Hitit kalntlar ile Luwileri kendi barnda eritir. Aslnda Helenler kltrel zlerinin byk ksmn hem neolitik hem de kleci snf kltr olarak Hurri ve Hitit kaynaklarndan, Dou ve Gney Akdenizde ise Msr ve Fenikelilerden almlardr. Kendilerine zg bir yaratclktan ziyade, sentezci olmalar ar basmaktadr. En doudaki komular o dnemde kendilerine Hayas denilen Ermeniler ile Komagene ad verilen Krtler olmaktadr. Mezopotamya adn da blgeye bu dnemde vermilerdir. Komagene bugnk Adyaman, Malatya, Elaz, Mara, Antep ve Urfa yrelerini kapsamakta olup, oban ve ifti halk anlamna gelmektedir. Kom ve gen (aslnda gel) Krte kkenlidir. Burada karmza kan, Helenlerin ska yaptklar gibi kendi diyalektlerine gre birletirmedir. Bilindii gibi kom bugn de Krte mezra anlamnda ifti ve obanlkla uraan yar yerleik kk ky ve kyl topluluklar anlamna gelmektedir. Gen veya gel, soy ve halk anlamndadr. Birleince, kyl-oban halk anlam ortaya kmaktadr. Smerlerin Hurri, Guti adlandrmalar, Helenlerce Komagenes ve Mezopotamya olarak dnm geirmektedir. Medya ve Persiya nn ykseliiyle birlikte, Anadolu zerinde byk bir Dou-Bat atmas sreci balayacaktr. Asurlarn Mitannileri datmas blgede yeni bloklamalar ve federasyonlara yol amtr. Nairi federasyonu bu konuda kendini ilk balarda duyurmakta; Asurlar tarafndan su lkesi anlamnda adlandrlan Dicle, Frat ve Zap vadilerinin su halk olmaktadr. Nairiler yzlerce airet topluluundan oluup, sk sk kurulup dalan
57

federasyonlar halinde yaamlardr. Asurlar tarafndan kontrol edilmekle birlikte, tmyle hakimiyet altnda tutulmaktan uzaktr. Zaman zaman isyan etmekte ve asi blgelere ekilmekte olduklarn, Asur kaya yaztlar arpc olarak tasvir etmektedir. Krtlerin geleneksel airet isyanclnn tm zellikleriyle o dnemde de geerli olduunu bu yaztlardan rahatlkla okuyabilmekte ve anlamaktayz. Nairi denilen bu airet birlikleri, M. 900 yllarnda Urartu adyla bir devlet olarak tarih sahnesine karlar. Urartular bugnk Van yaknlarnda Tupa adyla kendilerine bir bakent kurup Mitanniler dzeyinde bir genilemeyi baarrlar. Madencilik ve atlkta geni olanaklara sahiptirler. Tarihte ilk defa en uzun su kanaln yaklak 52 kilometrelik bir kanal Grpnardan Van yaknlarna kadar aarlar. Gnmze kadar bu kanaldan yararlanlmaktadr. Birok kale, bent ve kent kurduklar anlalmaktadr. Urartular kuzeyde Ar dana kadar dayanmaktadr. Temel halk olarak Hurrilerin devam ve Ermenilerle yaknl tahmin edilen Haldilerden (Khaldi) olumaktadr. Arlk Hurri kkenlilerdedir. Resmi dil olarak hem Asurcay, hem de Hurriceye yakn Urartucay kullanmaktadr. Gnmzde ngilizce nasl diplomasi dili ise ve birok eski smrgede halen kullanlyorsa, Asurcann dayand Akadca da uzun dnem blgenin mterek diplomasi ve kltr dilidir. Asurca bu gelenei devam ettirmektedir. Asurlarn yklmasndan sonra ise, gelenei Aramice devam ettirecektir. Fakat airetlerin kullandklar dil her zaman kendi ana dilleri olmutur. Daha ok st ibirliki kesim dnemin hakim resmi dilini kullanmaktadr. Her dnemde ve blgede buna benzer sreler yaanmaktadr. Halklar kendi dil ve kltr varlklarn tarken, egemen ibirlikiler egemen ve igalci konumda olan yabanc dil ve kltr yaamlarnda arlkl olarak kullanrlar. Hitit, Mitanni, brani ve benzeri yeni yetme devletler, genel olarak hakim Smer ve Msr kltrlerinden etkilenmekte ve hakim hanedanlklar bu kltrlerin resmi dilini kullanmay bir stnlk olarak deerlendirmektedir. Gnmzde de buna benzer sreler halen faaldir. Buna karlk halklar ulusal dil ve kltrn hem saklayclar hem de tayclar olmaktadr. Urartu mitolojisi Hurri mitolojisinin bir uzantsdr. l tanr sistemine Haldi eklenmitir. Muhtemelen Haldi halkn temsil etmektedir. Kelime olarak da Urartu, yksek yer anlamna gelip, Smer kltrne dayal bir adlandrmadr. Urartu imparatorluk haline dn58

emiyor; bir nevi milli devlet olarak kalyor. Madencilikte ve at yetitirmede Mitanniler kadar ustadrlar. rana doru almda bir n adm roln oynarlar. Asurlarla etin savalara giriirler. Yaklak yz yl hkm srerler ve miraslarna Medler konar. M. 650lerde tasfiye olduklar tahmin edilmektedir. Merkezi devletle airet konfederasyonu aras bir konumu igal ederler. Tam merkezi bir kleci devlet haline geldii sylenemez. Urartulardan sonra Krtlerle Ermeniler daha ok ayrr. Ayrca kuzeyden gelen skit kavimleri, alandaki kltr tarafndan eritilmekten kurtulmazlar. Klecilik anda alanda gelien en nemli uygarlk hamlesi Med-Pers mparatorluu dur. Bu imparatorluun temeli Kuzeybat randa, daha dorusu Medyada atlmtr. Medler Asurlar dneminde dou komulardr. Hurri kkenlidirler. Fakat ran zerinden gelien kltrden de etkilenmektedirler. Sylendii gibi, Medler M. 2000lerden itibaren Kuzey Avrupa ve Gney Rusya hatt zerinden rana ve Hindistana inen Hint-Avrupa grubu kavimlerinden deildir. Hatta byle bir gn olduu da kukuludur. Belki karlkl snrl gler olmaktadr. Ama bir halkn toptan g yoluyla daha nce yerleik bir alana gelip sessizce oturmas, teorik olarak bile mmkn grnmemektedir. Doru olan, gl kltrlerin daha zayf kltr alanlarna doru etkilerini gelitirmeleri biimindedir. randan kuzeye, douya, ine ve Hindistana doru kltrel yaylma binlerce yl srmtr. Bununla birlikte snrl baz gler olmusa da, bunlar gl kltr iinde erimekten kurtulamamlardr. Ortadounun gl kltr merkezlerinin on be bin yl ard ardna neolitik ve ilka snfl toplum kltrn dnyann drt yanna yaydklar tarihi bir gerektir. Konumu kltr ithal etme biiminde deil, ihra etme rolne yatkndr. Yukar Dicle-Frat havzas bu merkezlere en yakn yerlerdir ve srekli beslemek gibi bir ilev grmektedir. rann zellikle tarihi blgesi de yani Kuzeybat Medya, Gney ve Gneybat Persiya, Kuzeydou Partya blgeleri yaylmann gei hatlardr. Dolaysyla Medlerin ar basan yan, yerleim ve aktarc bir konum tekil etmeleridir. Asurlarn ykseldii bir dnemde, dou komular Medlerdir. Maden, kereste, kymetli talar ve at yetitiriciliinde avantajl konumdadr. Urartularn hakim olduklar dnemde onlarla temas halinde olup giderek yaknlamaktadrlar. Krtlerin Guti, gnmzde Soran halkna yakn durmaktadrlar. Med adlandrmasnn Asur kkenli olmas gl bir ihtimaldir. Asurlarn
59

bu blgeye maden lkesi anlamnda Madain demesi ve bu kkenden tremeleri olasdr. Asurlarn Diyarbakr yresinin demir, bakr ve gmyle younca ilgilendikleri bilinmektedir. Amed ve Maden kazasyla Med kelimeleri arasndaki benzerlik ve Asur adlandrmalar, maden lkesi halk deyimine arlk kazandrmaktadr. Nasl ki Smerler yksek memleketliler anlamnda Hurriler kavramn kullanmlarsa, Asurlarn da maden lkesi halk anlamnda Madain, Mad, Med kelimelerine yol amalar gl olaslktr. Amed ve Madain adlar da bu dnemden kalm olabilir. Medler siyasi olarak ykselmeden nce, gl bir ideolojik dnm srecinden gemilerdir. Bunun gl nderi Zerdt Peygamberdir. Smer mitolojisinin birinci hamle yerellemesi ve dnm, Hint-Avrupann bir ilk kolu olan Aryen mitolojisi biimindedir. l ve sonralar ikili bir tanr sistemi vardr. Tahminen bu dalistik, ikili tanr sistemi M. 1500lerde olumaktadr. Ahura-Mazda inanc da denilen bu inanta, karanlk ve aydnln tanrlar eklinde bir ayrma yaanmaktadr. Zerdt tpk Budhann Brahmanizmde, Konfysn Taoculukta, Sokratesin de felsefede yapt byk ahlaki reformu, hepsinden nce Ahura-Mazda inancnda yapmaktadr. Tpk Hz. brahimin Urfa yresinde Smer mitolojisinde yapt reform gibi, Zerdt de tahminen M. 1000-500 yllarnda reform geiren bu inanc en gl bir biimde dntren kii konumundadr. Aslnda brahimin reformculuu da birka yzyllk srecin sonundaki nihai adm olarak veya bir dnemi bitirip yeni bir dnemi balatma biiminde anlalmaldr. Birisi gneydouda, dieri kuzeydouda benzer rol oynamaktadr. Zerdtn getirdii en nemli yenilik, kleci sistemin glgesine bile sahip kamaz hale getirdii insan iradesine zgrlk tanmas, bireyi bir ynyle kleci tanrlarn mutlak kaderci tahakkmnden kurtarmasdr. Koyu kleci mitolojinin insan zihniyeti ve davranlar zerindeki hakimiyetine meydan okumaktadr. Dolaysyla kleci sistemin katlnda byk bir yumuatma ve dntrme yolunu amaktadr. Bu ynyle Hz. brahimden daha radikal ve mcadelecidir. Tek tanrl dinin olumasndaki rol brahiminkinden daha az deildir. Med ve Pers mparatorluu domadan nce, ideolojik temel bylesi bir irade devrimiyle hazrlanmaktadr. Bu irade devrimi olmadan, Smer ve Msr tarz kleci sisteme kar kmak ok zordur. Onca peygamberin abas ve bykl, ancak olduka snrl bir
60

yumuatmaya ve dnme imkan vermektedir. Zerdt bu eilimin, irade devriminin en gl temsilcisi olmaktadr. Nasl ki skender, hocas olan byk Aristoya dayanarak tarihin ilk en byk imparatorluunu kurmusa, Med ve Pers mparatorluunun kurucular da Zerdt ahlakna dayanarak bu rol oynamlardr. Smer ve Msr kadim kleci devletlerinin temelinde ise, Smer ve Msr rahiplerinin tapnaklardaki byk reform abalar yatmaktadr. Temelinde gl ideolojik har olmayan hibir gl siyasi ve uygarlksal oluum, gerekleme ansna sahip deildir. Bu anlamda ideolojik kimlik, en az retimin altyap koullar kadar ykselen devlet ve uygarlk hareketi zerinde etkide bulunur. Bu etkiler alttan ve stten birlikte veya i ie ileyerek, devleti veya uygarl oluturur veya varolan dntrrler. Devleti yalnz ekonomiyle izah etmek ne kadar yanl ve eksikse, ideolojik roln tam belirlemeden de devlet zmlenmesi doru yaplamaz. Marksizmin bu konuda eksik kald veya ideolojiye yeterince rol tanmad bilinmektedir. Sonuta bu eksik tanmlay, reel sosyalizmin zlnn temel nedeni olmutur. Med Konfederasyonu kurulmadan nce, airetlerin Kawa mitolojisi ahsnda demir tekniiyle Asur imparatorlarna kar direnmesi de pratik-politik anlamda nemli rol oynamtr. Hurri, Mitanni, Nairi ve Urartu dnemindeki direnmeler sembolik olarak alan kltrnde Demirci Kawa Efsanesi nde anlam bulmaktadr. Efsanenin doru yorumu ve tarih boyunca bu ynl geliimi gl bir olaslktr. Madenci halklarn lkelerini savunma ve zgrlklerini koruma savamlar, Demirci Kawa Efsanesini yaratmaktadr. Bu iki gl gelenek, yani Zerdtn gl irade ve ahlaki devrimiyle airetlerin yzyllarca demirden silahlarla direnilerinin sembol Demirci Kawa geleneinin birlemesi, Medlerin ahsnda M. 612de Asur mparatorluunun sonunu getirmektedir. Aslnda yzyllarca sren mcadele bu tarihte zaferle sonulanmaktadr. Bahar Bayram olarak Newroz da, bu zulm aracnn yklmasndan sonra, tm Ortadou halklarnca hakl olarak daha cokulu ve zgrlk bayram olarak kutlanmaktadr. Tpk Hz. brahimin ok zalim kleci gelenek olan her yl ocuklar kesip kurban etme geleneine son vererek bir bayrama yol amas gibi. Bu iki bayram da insanlar yiyen birer makine olan kleci sistemin geleneklerinden ve siyasi aletlerinden kurtuluu ifade etmektedir.
61

Med organizasyonu tahminen airet konfederasyonu niteliindedir. Farkl olarak, bu konfederasyonda Pers airetleri de yer almaktadr. Halbuki Hurri ve Nairi konfederasyonlarnda bylesi durumlar yoktur. Bunlar ayn dili ve kltr paylaan airetleri oluturmaktaydlar. Her zaman da halkyla ittifak etme alkanlklarna sahip olan Smer gelenei ve onun gl srdrcs olan Babillilerle kurulan Med ittifak, Asur mparatorluunun sonunu getirmekle birlikte, zayf yaps ve ite her zaman vuku bulan akraba airet kollarndan birinin ihaneti kural burada da rol oynar. Persli yeen Kuros son Med kral Astiyaga kar komployla iktidar ele geirir. Med boylarndan Pers boylarna geen stnlk, Pers mparatorluu olarak adlandrlr. Esasta kuruculuk rol Medlerindir. Fakat Perslerin taze bir g olarak ilk defa tarih sahnesine klar da bu dnmde rol oynayabilir. nk Hurri kkenli boylar yaklak M. 2500lerden 500lere kadar srekli direnerek yorulmu ve ypranmlardr. Akrabalar olan, benzer dili konuan ve kltr yaayan Pers boylarndan Akhamenidlerin Kurosun ahsnda taze bir g olarak tarih sahnesine kmas srpriz saylmaz. Krtlerin tarihinde Medlerin yeri, kleciliin klasik anda balang roln oynamasdr. zellikle son byk antika kleliini temsil eden Asurlarn ykl, Ortadou ve hatta onunla balantl olan tm uygar dnya tarihi asndan bir dnemin kapandr. Antika klelii ile klasik a klelii arasndaki fark, vahi kapitalizm ile uygar kapitalizm arasndaki farka benzer. Birincisinde snr tanmaz bir zor belirleyici iken, ikincisinde daha ok kural ve hukukla belirlenmeye allan dzen sz konusudur. Antikan temel teknik aralar tuntan yaplmayken, klasik a teknik adan demir adr. deolojik adan da antika tanr-krallar (mitolojisine) anlayna dayanrken, klasik an temel ideolojik biimleri tek tanrl dinler ve felsefedir. ki dnem arasnda teknik, retim, devlet ynetimi ve ideolojik adan nemli ayrmlar bulunmaktadr. zellikle tanr-krallar yerine, devlet ynetiminde tanrnn ilk sradaki vekili krallar sz konusu olmaktadr. Bu ciddi bir yumuamaya iarettir. Asurlarn yklyla bu klelik anlay tarihe gmlmtr. Yerine kurulan Med-Pers mparatorluunun dayand toplum ve mitoloji-din anlay, klasik klelik ann ruhu ve zdr. Zerdt ve brahimi gelenek bu dnmn ideolojik gcn yaratrken; Demirci Kawa ahsnda demir tekniini hem retimde hem de savun62

mada kullanan blge airet federasyonlar, yeni klasik dnemin esas hazrlayc gc olmaktadr. Dou uygarlnn Bat uygarlna en byk katklarndan biri de bu noktadadr. Klasik a balatan sre, Zerdtn byk zgrlk zihniyetini, ruhunu ve iradesini arad ve gelitirdii Medya lkesinde mayalanmtr. Hurrilerden balayp Medlere kadar sren bin yllk bir direni sreci; Demirci Kawann sembolletirdii direnen halk gereiyle, Zerdtn ahsnda dnen zgr iradenin ortaya kard, fazla yazl tarihe yansmasa da, aslnda zgrlk yan ar basan en byk tarihsel sretir. Daha somut bir ifadeyle, Smerlerden Asurlara kadar insanln antik a ad altndaki en byk klecilik tarihi ne kadar nemli bir gerekse, Hurrilerden Medlere kadar merkezinde Krtlerin atalar ve analarnn rol oynad zgr zihniyet ve irade direnii, airetlerin temelini tekil ettii direnen halklar gerei de o denli nemli bir tarih gereidir. Biri egemen smrclerin zorbalk ve talan tarihi iken, dieri halklarn emeklerine ve zgrlklerine sahip kan zgrlk ve emein mcadele tarihidir. Medya lkesinde atlan son admn deeri bu denli nemli olmaktadr. Tm Ortadou, Kafkasya ve Orta Asyaya kadar halklarn en byk yenilik, yeniden dou ve zgrlk bayram olarak deer yklemesi de bu tarihsel gelimeyle yakndan balantldr. Antika kleliinden kurtuluun uygarlk ve dnya halklarnn gelecei asndan en byk reform veya dnm admlarndan birisi olmas tesadf deildir. Neolitik toplumla insanln kazand tm insancl deerler antik an kleci zorbalyla tarihin diplerinde adeta zindana tklrcasna aklmakta; sanki zgr ve eit insanlk hi yokmu gibi bir mitoloji ve din yaratlmaktadr. Sanki insanln kaderi kendi glgesine bile sahip kamayacak bir klelik ve kullukmu gibi, sanki azgn bir smrl ve cezalandrmal uygarlk sistemi tek geerli dzenmi gibi bir dnya yaratlmaktadr. Krallar tanrlaan, emekileri ise zebanileen bir ideolojik-mitolojik din, sonsuz kader inancym gibi tm ruhlara ve zihniyetlere yerletirilmektedir. Yeni toplumun, snfl toplumun Smer ve Msr rahip tapnaklarnda gerekleen bu icad tarihte byk bir gelimedir; ama zgr insanln da byk kaybdr. Bu dnemin tarihsel diyalektii byledir. Alman filozofu Nietzsche, Zerdt iin Byle buyurdu Zerdt deyiine dayal byk eserini bouna yazmamtr. Bu aslnda Zerdt ve geleneinin temsil ettii zgr irade isyannn ade63

ta kleci tanry, dolaysyla rahiplerin ve tanr-krallarn en derin kulluk sistemlerini sorgulamas ve sarsmas anlamna gelmektedir. Zulmn ve smrnn tanrsal simgeleri putlar sarslr ve krlrken, insanlk iin daha katlanlr bir yaam yolu aralanmaktadr. Neolitik dnemden kalma zgrlk anlar kayp cennet ans, insanln yeni umut ve kurtulu zlemine dnmektedir. brahimin daha affedici insan kurban klmaktan alkoymutur dost tanrs ile Zerdtn sorgulad ve karanla kar aydnln zaferiyle yce stnle geen tanrs, znde bu byk emek ve zgrlk mcadelesinin dini rt altnda ifade edilmesinden baka bir anlama gelmez. Bu dnemlerin tm mcadeleleri mitolojik ve dini bir dnce tarzyla dile getirilir. Tm insanlk iin istisnasz bu byledir. Eer emek ve zgrlk mcadelesini anlamak istiyorsak, mitolojinin ve dinin dilini zmleyerek bunu baarabiliriz. yle sanld gibi, mitoloji ve din, hayalci ve ii bo anlatmlar deildir. Tersine binlerce yllk insanlk tarihinin kendine zg dnce tarzlaryla dile getirilmesidir. Mitoloji ve dinler zmlenmedike ve bilimsel dille doru yorumlanmadka, neolitikten yakn aa kadar tarihi doru bir anlatma ve bilimsel bir ifadeye kavuturmak yeterince baarlamaz. Eksik kalr, yanl olur. Yksek dallar (Hurriler) ve maden lkesinde (Medya) gerekleen ideolojik Zerdt geleneksel direniiliiyle, halkn Demirci Kawa geleneinin doru zmlenmesi, Ortadou ve dnya tarihinin doru yazlmasnda byk nem tamaktadr. Bu byk nem, uygarln klasik ann Persler araclyla ilk etapta Douya doru Asya ilerine ve Hindistana tanmasnda kendini gstermektedir. Pers etkisiyle Orta Asyada, Hindistan ve inde yeni bir tarihi dnem alr. inde Han mparatorluu, Hindistanda Morya mparatorluu, Orta Asyada Trk kkenli ilk Hun ve Mete Han dnemleri bu etkiyle balantl gelimelerdir. Babilde yeni bir dnem alr. Ge Babil dnemi bu etkinin sonucudur. Tutsak edilen Yahudilerin M. 538de serbest braklmalar ve Kudse dnmeleri, yine ok nemli sonular olan dier bir gelimedir. sann ve Hristiyanln douunu bu sre hazrlayacaktr. Yahudi dini, brahimi gelenekle Zerdt geleneini bu g ve yeniden dn srecinde birletirerek, daha gl bir ideolojik ierik kazanacaktr. Yahudilerin rol artacaktr. yle ki, Yahudiler Asur ve Babilin tahakkmnden kurtulularn Rabbin vaadi ve Mesihin gelii olarak deerlendirmek iste64

yeceklerdir. Bylelikle Ortadouda gl bir Mesih (kurtarc), Mehdi gelenei doacaktr. Daha da nemli bir etkilenme, Greko-Romen klasik ana giden yolun Med-Pers mparatorluuyla derinden etkilenmesidir. Msr ve Asurun egemenlik anda bir klasik Grek ve Roma a kendi bana geliecek konumda deildir. Nitekim M. 500lere kadar Roma ve Athenann ciddi bir tarihsel dnemi yaadklar sylenemez. Birok alanda benzer bir konfederasyon sreci yaanmaktadr. Bunlar ideolojik olarak Babil ve Msrn derin etkisi altndadrlar. nde gelenler eitimlerini Msr ve Babilde yapmaktadr. Buralarda eitimden gemeyenlerin entelektel g kazanmalar pek olas deildir. Dnemin niversiteleri bu merkezlerdir. Felsefeyi balatan Thales ve Pythagoras, eitimlerini uzun sre bu merkezlerde yapmlardr. Bu dnem Batnn her bakmdan Douya bal olduu bir dnemdir. M. 500lere kadar bu ballk derinden devam eder. Ne zaman ki Pers mparatoru Kuros ve Darius Babili ve Msr tmyle ele geirir (M. 538-523), o zaman Batnn ans doar. nce Ege kylarnda, sonra Grek yarmadasnda Athena uygarlnn hzla ykseli dnemi balar. Perslerin M. 490da Maratondaki yenilgileriyle stnlk Batya geer ve tarihin en gelikin klasik dnemine girilir. Felsefenin ykselii, Helen kltrnn ne gemesinin yolunu aar. Byk filozof Aristonun rencisi olan skenderin tarihi Asya yryyle birlikte, Egeden Hindistana ve Mezopotamyadan Msra kadar uygarln Helen dnemi etkili olmaya balar. Bu ksa anlatm bile, Helenlerin Medler ve Perslerin at yoldan ilerlediklerini ok ak gstermektedir. Yol sadece fiziki olarak (Egede Sard ehrinden rann bakenti Persepolise kadar olan Kral Y olu) almamtr. Daha nemli olan, antika zihniyetinin Zerdt felsefesi ve zgrlk ahlakyla zlm bulunmasdr. Yunan felsefesine ve uygarlna yolu aan esas gelime budur. Herodot Tarihi bile incelendiinde, bu husus aka ortaya kmaktadr. Yunan mitolojisi arlkl olarak Hurri ve Hitit uyarlanmasnn etkisi altnda olmutur. Tun ve demir teknii buralardan gitmitir. Ksaca, teknik aralardan ideolojik ve siyasi aralara kadar Grek uygarl, Anadolu zerinden Hurri, Hitit, Luwi, Frigya, Lidya, Med ve Pers zincirleme gelimesinin etkisi altnda olumutur. kinci srada Babil, Msr ve Fenike etkisi gelmektedir. Greklerin marifeti iyi bir ak tarmac ve sentezci olmalarnda yatmaktadr. Bu sentezle tarihe fel65

sefe hamlesinin kazandrlmasnda nclk etmiler, yine bata mimari olmak zere sanat alannda da k yapabilmilerdir. Homerosla balayan gl bir edebiyat teolojiden ayr olarak gelitirmek, Grek uygarlnn nemli bir kazanmdr. Tm bu tarihi gelimelerin Medya yaylalarndaki zgrlk ruhuyla balants ok nemle deerlendirilmeyi gerektirmektedir. Grek mitolojisi ve edebiyat iyi incelendiinde, bu balant ok arpc olarak anlalmaktadr. Med hareketleri olmakszn Grek uygarlnn varlk kazanamayaca, dier bir deyile klasik an bilinen gelimesinin aynen salanamayaca, belki de eski Girit uygarl gibi antik an kleliine benzer bir konumu yaayaca rahatlkla kestirilebilir. Grek uygarl iin Msr tarz bir klelik yerine, Bat tarz bireysel zgrle ak bir yol aan ve Anadolu zerindeki gelimelerle bu gelimeleri bin yl boyunca hazrlayan, Hurriler ve Hititlerden Medler ve Perslere kadarki sretir. Tarihin diyalektiinin bu tarzda doru kurulmas, Bat uygarlna giden yolun doru anlalmas asndan da byk nem tamaktadr. Dou-Bat ilikilerinin daha gereki anlalmas da buna baldr. Bat tarihiliinin bu ba tam kuramamas ve bu konuya yeni yeni eilmesi byk bir eksikliktir. Fakat bu eksikliin giderilmeye allmas da nemli bir gelimedir. Byk skenderin M. 330larda Pers mparatorluunu ykmasyla, Mezopotamya uygarlnda yeni gelimeler olur. Artk blgeyi Bat uygarlna dayal gelimeler etkileyecektir. Yeni adlandrmalar da tpk Smer adlandrmalar gibi blge gereklerini temsil edecektir. Helenler ilk balarda Anadolunun en eski halklar olan Troya, Frigya, Lidya ve Luwileri kendi kltrleri iinde eritirler. Bu eritme Krtlerin egemen olduu snrlarda durur. Bunda Proto-Krt kltrnn gc belirleyicidir. Gl airet yaps, dil ve kltre darnn szmasn gletirmektedir. Dnme en zor uratlan kltr durumundadr. Helen kltrnde Medya incelemeleri ilgin konularda olmaktadr. En belirgin rnek, Adyaman merkezli Komagene Kralldr. skender sonrasnda Med-Pers dneminin temelleri zerinde M. 300lerde nemli bir ykseli gsteren bu devlet, Sasaniler ve Romallarn kar karya geldikleri dneme kadar yaklak 500 yl srer. Komagene Krall bu yllarda klasik dnemin parlak bir rneidir. Balca blgeleri Adyaman-Samsat merkez olmak zere Malatya, Mara, Antep, Urfa ve Elaza kadar uzanmaktadr. Son d66

nemlerde epey aktel bir konu tekil eden Zeugma, bu dnemin nemli bir merkezidir. Yine dnyann sekizinci harikas olan Nemrut harabeleri bu dnemden kalmadr. Madencilikte nldr. Dou-Bat, Kuzey-Gney ticaret yollarnn geit hatlarn tekil etmektedir. Msr, Mezopotamya, ran, Kafkasya ve Grek Anadoludan gelen tm mal ve fikirler, buradaki kanal ve merkezlerde sunum, pazarlama imkan bulmaktadr. Dolaysyla Helen kltr Dou-Bat kltrlerinin tam bir sentezini oluturmaktadr. Heykel ve mimariden bu sonu rahatlkla karlabilmektedir. Bu ynyle tarihte ilk Dou-Bat sentezinin gerekletii bir kltr olarak deerlendirilmektedir. Dnya apnda ilgi grmesinin nemli bir nedeni bu gereklikte yatmaktadr. Baka bir uygarlk bu sentezi imdiye kadar bu parlaklkta gsterememitir. Uygarlklar sentezi asndan zerinde nemle durmay gerektirmektedir. Daha nemlisi, sonraki tm uygarlklar tek tarafl bir etkilenmeyi esas almlardr. Ar basan yn sentez deildir; kendi tezini tmyle smrgeci bir zihniyetle hakim klma yolu seilmitir. Bugn de Bat uygarl aslnda kendi tezlerinin tam egemenliiyle hareket etmektedir. lkalarda Dou uygarlnn yaklam da bu tarzdadr. Ama Komagenede gerekleen, yaratc bir sentezdir ve uygarlklarn sentez olanann ilk ciddi rneini temsil etmektedir. Komagenenin temel halk, arlkl olarak bugnk Krtlere yakn airet gruplar olmakla birlikte, Ermeniler, Luwiler, Helenler ve Semitik kkenli Asurlu gruplardan olumaktadr. Krtlemenin bu dnemde niteliksel bir gelime gsterdii tahmin edilmektedir. Luwiler, Helenler erirken, hakim kavim olarak Krtler ve Ermeniler nem kazanmaktadr. Ermeniler daha ok madencilik ve zanaatlarda nclk yaparken, Krtler tarm ve hayvanclkta hakim konumdadr. Bu dnemde Komagenenin en yakn komusu Suriye-Palmira Krall dr. En son kraliesi olan Zennube , M.S 268de Roma mparatoru Aurelius a esir derek kralln sonu gelir. Tahminen ayn dnemde M.S 250lerden sonra artan Roma-Sasani atmas, Komagene Krallnn da dalmasna ve iki taraf arasnda paylalmasna yol aar. Bundan sonras youn bir Sasani-Roma atmas dnemidir. Bu atma daha ok ykmlara yol aar. Blgenin gl potansiyeli, sava ortamnda hak ettii uygarlk gcn kazanamaz; kk beylikler ve airet gruplar halinde varln srdrmek zorunda kalrlar. Taraflarn gcne gre bir o tarafa, bir dier tarafa kaymak adeta te67

mel politika haline gelmitir. Buna benzer sreler aslnda neolitik alardan beri sre gelmektedir. Blge, kltrlerin srama konumunu igal etmektedir. Dou-Bat ve Kuzey-Gney yaylm hatt, tm insan topluluklar asndan bu roln srdrmektedir. rnein, Msr ve Aa Mezopotamya izole edilmi alanlar olduklarndan, yeknesak zellikler gsterirler. Gelimeler binlerce yl dtan fazla zorlanmadan varln srdrebilir. Toros-Zagros kavisi ise, tersine ktann temel yaylm alandr. Kendine zg kalc bir uygarl uzun vadeli srdremez. Her dnemin drt yandan gelen igal ve istila gleri buna frsat vermez. Ancak glerin denge konumlarnda blge nispeten gelime gsterebilir. Hurri, Mitanni, Urartu ve Medlerde de geliim bu tr dengelerin sonucudur. Bu konuda en parlak ve kalc rnei Komagene Krall tekil etmektedir. Gl bir sentez tekil etmesinin z bu konumundan kaynaklanmaktadr. Tm kltrlerin iziyle tank olduu iin zmsemekte ve yeni sentezlere ulamada avantajl bir konum yaamaktadr. Derinliine bir tutuculuu yoktur. Birok kltr yan yana yaayabilmektedir. Adeta blge bir diller, dinler ve kltrler mozaii biimindedir. Bunu en iyi yanstan, Nemrut heykel alan ve Zeugma mozaikleridir. Tm Dou ve Bat kltr izgileri bu heykel ve mozaiklerde yansmaktadr. Tiplerde de beyaz ve siyah, Aryenik ve Semitik izgileri tamaktadr. Yaam ve inan tarzlarnda benzer bir eitlilik gze arpmaktadr. Adeta dil, din ve dier kltrel elerin harmanland alan grnmndedir. Tm bu zgnlkler Komagenede sentezleip harmanland iin nemli olmaktadr. Binlerce yl sihri ve kutsi bir iklim zelliini tamas da bu gerekliklerden trdr. nsanln temel bilgelii neolitiin derinliklerinde gizli ve oradan doup gelimitir. Yce peygamberlik doular ve kurumlamalar yine blgenin dier nemli bir kltr douran gcdr. Grek felsefesine giden yol buradan, Zerdt geleneinin izinden gemitir. Bu da blgenin bilgeliinden kaynaklanmaktadr. Ana ve tanra kltrnn en esasl dou blgesidir. Hurri tanras Hepat , daha sonra ilk ana olarak kutsal din kitaplarnda Havva olup kmtr. Hititlerde Kupapa , Friglerde Kibele, Araplarda Kble haline gelip Kabede yerlemitir. Hepsinin kkeninde neolitiin yaratcs kadn ve onun tanrlamas, gklerde yldzlarla temsili Sterk geleneidir. Smerlerde nanna- tar , Msrllarda sis, Yunanllarda Afrodit, Romallarda Vens , Hristiyanlkta Meryem olup kmtr.
68

Krtlerin orijinal kaynaklarnn son byk buzul dneminin sona ermesinden, M. 20000lerden beri Dicle ve Fratn yukar kesimi olan Toros-Zagros hattnn i kavisleri ve d eperleri olduu tm tarihi kantlarca dorulanmaktadr. Gerek arkeolojik ve etimolojik (dil yaps), gerek etnolojik (Airet toplumu yaps) incelemeler buna ilikin bolca kant sunmakta ve bu gereklii ok ynl dorulamaktadr. Daha da nemlisi, tarm ve hayvanclk devrimini ve kyler an dourup gelitiren blge ve halk durumundadr. lk snfl toplum ve manevi donanmlarn bu kltrden aldklar da kantlanm durumdadr. Bu dnemden itibaren Smer yazl tarihinden Grek yazl tarihine kadar dal halk anlamnda Smerce Kurti, buradaki halk anlatmaktadr. Bu kavram en son Luwilerden devralan Greklerce Kurdienne ye (Krt memleketi) dnm; Farsadan etkilenen Seluklu Sultan Sancar, blgeyi Krdistan adyla bir kez daha adlandrmtr. Hurri, Guti, Kassit, Mitanni, Nairi, Urartu ve Medler biimindeki adlandrmalar bu gelenein devam olup, eitli dnemlerde airet konfederasyonlar ve devletler iin gelitirilmi adlandrlmalardr. Ayn dil, kltr ve etnik sre anlatlmak istenmitir. Ad deiiklii, blgeyle ve etnik gruplarla ilikisi olan komular ve bizzat kendileri tarafndan gerekletirilmektedir. Ad okluu belirsizlie ve farkl olgularm gibi bir sonuca yol amamaldr. Tarihte durumu benzer olan birok toplumsal sre benzer terminolojilerle ifade edilmitir. Kleci an tarihinde Krt soy gruplarnn en temel zellii, ie kapank direnii airet yaplar ile daha gl uygarlklar kuran komularnn egemen snflaryla ibirliki temelde ba kuran st tabaka arasndaki ayrmdr. Bunlar adeta tampon bir rol oynamaktadrlar. Kendi toplum zelliklerine gre siyasi bir oluuma gitmedikleri gibi, adeta d gler adna kendi toplumlarn kontrol etmek ve denetim altnda tutmak iin, yabanc siyasi oluumlar zden yoksun bir biimde temsil etmeyi politik sanat haline getirmilerdir. Bu konumlan, tarihte ilerici ve yaratc bir rol oynamalarn nlemektedir. Grevi bekilik olan, yaratc olamaz; bakalar adna hep kontrol eder. Bu ynyle geleneksel Krt ibirlikilii tarihin tand en verimsiz, zne kar hain ve onursuz bir snf karakterindedir. phesiz bunda drt taraftan sktrlmann belirleyici etkisi vardr. Ama yine de ok kofturlar ve durumlar epey elverili olduunda bile, genlerine ilemi uyduluk nedeniyle hibir planl ve inanl yaratc ge69

limeye ynelememektedirler. nclk ettikleri isyanlar bile, dar ailesel karlar ve baka d glerce kullanlmalar nedeniyle olmaktadr. Tarihin balad dnemden gnmze kadar, bu zellik hep olumsuz ynde etkili olmutur. Bunun en arpc rnei, tarihin ilk yazl destan olan Glgame Destannda yer alan dada ilkel yaayan Enkidu nun Smer ehir ynetimince kadn yoluyla kandrlmas ve kral Glgame tarafndan Orman efini, yani airet yneticisini avlamakta bir klavuz olarak kullanlmasdr. Airet efi olarak anlalmas gereken, vahi destandaki adyla Huvava yakalandnda, Glgame kendisini ldrmeyip kullanmalar gerektiini sylerken; Enkidu onu eskiden tand ve belki de akrabas olduu halde, bunu tehlikeli bulur ve ldrelim der. O gnden beri Krt ibirlikileri grevlerini baarmak iin lkelerini ve airetlerini koruyan nderlerini avlamay sanat bellemilerdir. Kraldan daha kralc bu tavr ve politika, Glgameten beri Enkidudan gnmze kadar hzndan hibir ey kaybetmeden srp gelmitir. Bununla birlikte doa ve d istilac gler karsnda srekli direnme durumunda kalm olan ve bu nedenle dar airet formunu ileri dzeyde ama gc gstermeyen halk, dilin, kltrn ve lkenin koruyucu ve srdrc gc olmutur. Egemen ibirlikiler, yabanc uygarlk gcnn dil ve kltrlerini aile ortamlarnda egemen klp yaarken, halkn dili ve kltr ile yaam tarzna hor bakmlar; kaplumbaann kabuunu beenmemesi gibi halkn dilini ve kltrn kmsemilerdir. Bu gereklik, tarihin en eski ve yaratc tarm ve hayvanclk devriminin dili olduu halde, Krtenin neden gelimediini aklamakta; yine neden ok sayda blge ve airet ivesi halinde geri ve farkl kaldn izah etmektedir. Bir dil ve kltr yazl eitim dili halinde kurumlaarak gelimezse, zamanla tasfiye olmas kanlmazdr. Zamann bu eritici zelliine ramen, Krte lehelerinin halen gl yaam olmalar, halk gruplarnn direnii ve koruyucu roln gl bir biimde oynamalarndan ileri gelmektedir. Egemen snflar ne kadar yabanclam ve kiiliksizletirilmi olsalar da, halk olarak Krtlerin o kadar zgr ve soylu kalmalar dier nemli bir gerektir. rnein Smerleri, Msr, Grekleri, Romay yaratan, egemen ve smrc snflarn nderlik konumlardr. Bunlar halklarn adeta eriterek bu rol oynamlardr. Krtlerde ise, egemen snf veya tabaka bu rolden hep kanm; bir krntyla geinmeyi ve ailesini kurtarp bytmeyi bu dnyann en temel politikas
70

olarak grmtr. phesiz bu rolleri belirleyici olmasa da, nemli bir etken olarak Krtlerin neden gl uygarlklara ulaamadklarn gstermektedir. Bu olumsuzluklara ramen, Krtlerin rol ilk ada byk nem tamtr. Ksmen izah edildii gibi, temel yaylma ve sentez blgesi olarak, uygarlk deiimleri ve tanmalarndaki konumlar ve ilevleri byktr. Krtler ilka yaratan temel kltr ve halklardandr. randa, Anadoluda, Dou Akdenizde, Aa Mezopotamyada kurulan tm nemli uygarlklarda ve merkezi devletlemelerde hep faal rol oynamlar ve ortaklk etmiler; ok sayda ynetici ve memur konumunda hizmet vermilerdir. Krt tarihinin anlalmasnda bu zellikler nemlidir. Komularyla ortaklk, ortak devlet ve uygarlk kurma, Krt tarihinin temel diyalektik zelliidir. Tarihte sadece Krtlere zg oluumlara az rastlanr; fakat her komu oluumda mutlaka nemli rolleri vardr. Krtlerin dier bir zellii, dil ve kltr koruyan direngen airet formasyonlu yaplar ve federal siyasal birlikleridir. lka ve daha sonraki Krt tarihini bu ana formlar halinde incelemek daha gereki bir yaklam olacaktr. nk orijinalitesi byledir. Kafamzda uydurduumuz bir Krt tarihi hi olmamtr. Aslnda yle vnlecek bir tarih de sz konusu olamaz. Egemenlerin kurduu kleci devletler ve uygarlklarla gurur duyulamaz. Ancak ibret ve ders alnr. Halklar asndan tarihe bu ynl bakmak, hem gereki hem de daha adaletli ve zgrlk deerlerine bal olmay mmkn klmaktadr. Tarihe vnmek ve yerinmek biiminde yaklamak yerine, emein ve zgrln, dolaysyla yaratcln rolnn nasl olduu, hangi srelerden getii ve sonuta nelere yol at temelinde yaklamak daha reticidir. Bylelikle tarih byk bir anlam kazanr ve tarihin gerek yaratclarnn lehine adm atmada en nemli aydnlatc rol yakalanm olur. Krtler ilk neolitik an en byk yaratc kltrn temsil etmektedir. Zaten neolitik dnemde aklp kalmalar da, bu rol binlerce yl derinliine oynamalarndan ileri gelmektedir. Neredeyse tm glerini neolitik devrimi ve toplumu yaratmada kullanm gibidirler. Bir halk ve kltr bir toplumsal biimi ne kadar derinliine ve uzun sreli yaamsa, daha sonraki biimler de o denli geri kalmtr. Krt olgusunu ve tarihini incelerken, bu evrensel kural hep gz nnde tutmak gerekir. Farkl uygarlklar genellikle taze gler ge71

litirmektedir. Feodal ve yakn alarda Krtlerin rolleri gittike silikleecek; ilkada girmi olduklar trendi, eilimi srdreceklerdir. nsanln balangcnda grkemli ve en temel yaratc halk ve kltr, giderek ihtiyar bir anaya benzeyecektir. Kendi elleriyle dourduu, beikte bytt evlatlar, byyen insanlk, onu tanmazlktan gelecektir. Krt ana trajedisi budur. Bu trajedi gnmzde de en kahredici biimde yaanmakta; aslnda kendi elleriyle dourduu tarihin bu ihaneti karsnda, kendini tantmas ve bir hak talebinde bulunmas byk sorun olmaktadr: Tpk analarn hayrsz evlatlar karsndaki hazin durular gibi. Sonu olarak, Krtler ilka kleci sisteminde gl merkezlerin evre lkesi ve halk olarak rol oynamlar; sistemin douu, geliimi ve yaylmasnda etkili olmulardr. nemli kleci devletlerin ortasnda yer almakla srekli igal ve istilalara konu tekil etmilerdir. Bu gereklik airet st kesimini ibirliine zorlarken, ana kitlesini ie kapank ve direnii klmtr. Corafyasnn maden, tarmclk ve hayvanclk asndan zenginlii, bu statnn oluumunda belirleyici bir neden olmutur. D basklarn younluu ve kat airet yaps, gelikin ve kalc siyasi yaplarn oluumunu engellemitir. ounlukla airet federasyonlamasna dayal, kararsz ve ksa sreli siyasi organizasyonlarn kurulup dalmasyla sonulanan bir sre izlenmitir. Bunda dar airet karlar ve bilinci nemli rol oynamtr. st kesimin snrl bir biimde yabanc uygarlk merkezlerinin ibirlikisi olarak kleci snf toplumunda yer almasna karlk, halk esas olarak airet topluluklar biiminde neolitik toplumun eit ve zgr koullarnda yaamay srdrmtr. Bu temelde Ortadounun nemli bir etnik gc olarak, Ortaa feodalizminin douunda ve geliiminde yer almtr.
c- Feodal ada Krtler Toplumlarn tarihsel diyalektiinde bir kural srekli etkin bulunur: O da bir toplumsal kurulu hangi temel i ve d etkenlere dayal olarak ortaya kmsa, bunun yeni bir toplumsal kurulu dnemine kadar bu etkenler altnda ilemesini srdrmesidir. Bu, toplumsal diyalektiin bir gereidir. Tez ve antitez ilevini gren i ve d koullar yeni bir sentezle sonulanncaya kadar, roln benzer etkinlikte srdrmek durumundadr. Toplumlar keyfi dayatmalarla gelime srelerinden alkonulamayacaklar gibi, inkara ve arptmaya kar
72

da varlklarn srarla srdrme eilimindedirler. Bilinsiz g ve sreler cehalet gerei ne kadar zorlayc olsalar da, sonucu belirleyecek olan, gelimenin temelinde yatan etkenler ve zellikleridir. Ar g belki ykabilir, ama hibir gelimeyi arptarak da olsa srdrme yeteneinde olamaz. Gelimenin esas etkenleri, olguya hakim olan i zellik ve ortam iindeki konumudur. Krt olgusundaki temel zellikleri ve dayandklar ortam deerlendirirken, bu diyalektik kural hep gz nnde tutmak gerekir. Neolitik ve kleci alardaki oluum zellikleri ve iinde hareket ettikleri ortam etkisini ortaada da srdrecei gibi, benzerlikler gnmzde de kkl dnmler salayncaya kadar devam edecektir. Krtlerin bundan kurtulmak iin ya kendilerinden tmyle vazgemeleri ve bakalama uramalar veya fiziki olarak imha edilmeleri gerekir. Kendilerinden vazgemeleri kolay olmamaktadr. Fiziki imhalar ise, ancak snrl geliebilecek uygulamalardr. Geriye kalan; ar rten ve durgunlatran statden, ya kkl devrimlerle ya da daha yumuak reformlarla evrimsel dnm yaayarak, yeni diyalektik ileyi srecine gei yapmaktr. Krt olgusuna damgasn vuran; ite savunmaya elverili bir corafya ile dtan srekli saldrlar altnda olma, bu iki koula uygun olarak tepki vermeye dayanan dar airet formlar ve bilinci altnda bir halk gereklii halinde yaamadr. Corafyann elverili zellii neolitik a yaratmalarna yol at gibi, igalleri de dourmutur. Tarma ve hayvancla elverililik bir yandan toplumu gelitirirken, dtan da tamah uyandracaktr. Maden zenginlii, madene en ok muhta uygarlklar iin srekli bir igal hedefi olarak grlmesini salayacaktr. Bu etkenler uygarln kuruluunda Krt olgusunu esasta ekillendirdii gibi, gnmzde de bu rol d evrelerin farkll orannda deierek devam etmektedir. inisiyatiflerin belirleyici olmasnda d etkenler ileri dzeyde engelleyici konum arz ettiinde, deiim daha ok d kaynakl olacak ve ite baml bir gelime halinde tepki verecektir. lkada ileyen bu kural, ortaada da daha etkili olarak srecektir. Kendi bana bir Krt feodallemesinden bahsedilemez. Komagene uygarl, klasik kleci an son byk uygarl olarak, M.S 250lerde Roma ve Sasani kleci sistemleri altnda daldnda, geriye ibirlikilerin memurluk roln oynadklar kent ynetimleriyle engin dalara ekilmi zgr airet topluluklar kalmtr. Yukar Mezopotamya zerinde byk bir ekime, atma ve ykm sreci
73

yaanr. Blgeler ve kentler srekli el deitirir. Frsat dtnde ve dengeler elverdiinde, zaman zaman bamsz beylikler kurulur. Bir tr otonomicilik tarihte hibir zaman eksik olmaz. Ama bu otonomiciliin bir airet idaresini kolay kolay aamad da bir gerektir. Roma-Sasani atmas dnemi, slamiyetin douuna ve yaylmasna kadar devam eder. Bu iki klasik imparatorluun slamiyet karsnda hzla daldklar bilinmektedir. Bunda en belirleyici etken, slamiyetin ideoloji ve uygulama olarak daha st bir toplum biimi olan ve feodal diyebileceimiz bir uygarlk sistemine dnm imkan vermesidir. Dier tm izahlar ancak bu ana nedene bal olarak anlam kazanabilir. Deerlendirmemizin birinci kitabnda slamiyet zmlemesini tanmlama dzeyinde yaptm iin burada tekrarlamayacam ve sadece hatrlatmakla yetinmek durumundaym. slamiyet ana feodal a demek gerekidir. Tabii tarihsel ve corafi farkllk nedeniyle Bat feodalizminden ayr olan ynlerini de gz ard etmeden, tm blge zerinde bu feodal tarz uygarlyla etkide bulunacaktr. slam fetihleri, M.S 650 yllarna geldiimizde, Krtlerin yerleik olduu corafyay esas alarak fethetmilerdir. Geni tarm alanlarnda ve ehir merkezlerinde hakimiyetini tam kurarken, dalk alanda yabancya kar geleneksel direniilik devam etmitir. slamiyetin kurucusu Hz. Muhammedin cenazesi daha yerdeyken yaad eliki ve atmalar, Kerbelada Hseyin ve yaknlarnn ehadetiyle yeni bir aamaya varmtr. Eski toplumun, Kurey federasyonunun hakim kesimleri olan Emevilerin iktidar ele geirmeleri, yoksul kesim ve Araplar dndaki dier halklar zerinde daha ok baskya yol amtr. ran, eski gl uygarlk temeline dayal olarak, bu baskya kar slamn Ehlibeyt (Hz. Muhammed ve Alinin yaknlar ve evresi) tarafnda yer alarak, slam kendi koullarna dntrmenin biimi olan ialk tarznda karlk verir. Bu direni, slamiyetin kkl ayrmas ve yerel koullara gre dnmesinin ilk byk rneidir. Krtlerde ise buna verilen karlk, snrl bir sahada da olsa Alevilik biiminde olmutur. Ovalk ve kent merkezlerinde ise, iktidardaki Emevi slalesinin slamiyet yorumu olan Snnilik egemen olmutur. Bata Araplarda olmak zere, birok kavim iinde daha nceki blmlere ek olarak, bylesi bir blnme ve ayrmann kkl olarak gelimesi sz konusudur. Bu ayrmann temelinde ise, yeni sosyalleme ve snflarn oluumu yatmaktadr. Kleci tarz toplum ve snf
74

yaplanmasndan feodal tarz toplum ve snf yaplanmasna doru dnm yaanmaktadr. slamiyetin en doru bilimsel tanmlanmasn bu erevede yapmak byk nem tamaktadr. Kendi bana dini dogmalar halinde slam izah etmeye almak, gerei daha ok perdelemek ve karanla gmmek anlamna gelecektir. Feodal egemenlik, ezici stnl sayesinde slamiyetin bu dini dogmatik izahn tanrnn deimez kelamym gibi sunup, tm Ortadou halklar zerinde yzyllarca sren mutlak bir zihni ve ahlaki egemenlik kurar. slamiyet, Arap yarmadasndaki geleneksel tccar snfn nc byk kdr. Msr, Mezopotamya, Yemen ve Habeistan arasndaki ticaretle byyen Arap kabilelerinin birlik ve siyasi g olma ihtiyacn karlar. Semitik kkenli son uygarlk hamlesidir. Daha ok geriye kalan uygarla balanmam tm l Araplarn, slamiyet ad altnda bir araya toplayp feodal uygarlk gc haline getirir. Objektif olarak kavmiyeti glendirir. Kabile anlayn aan birlik fikri slamiyette ok gldr. Bu nedenle ortaada dank ve birlik ruhundan uzak yaayan kabile ve airetler daha yakn kavimsel balar iine girerler. Kavim, ortaaa zg bir feodal kategoridir; etnisite ile ulus arasnda bir konumu igal eder. Topraa ve ticarete daha ok balanma, kavimsel birliin maddi zeminini glendirir. Feodal toprak soylularyla kentlerin tccarlar, bu kavimsel ortamda daha gl iktidar sahipleri haline gelirler. Emevilerin Arap kavmiyetiliini gelitirmeleri bu maddi nedenden trdr. Kavmiyetilik daha ok st kesim arasnda gelimitir. Bu dnemde Araplk bir erdem, bir stnlk duygusuna gereke yaplmtr. Bir nevi milliyet ovenizmi yaanmtr. slamiyet rts altnda hem hakim snf, hem de milliyet i ie yaatlmaya allmtr. slamiyette iktidarda olanlar, genellikle bal olduklar milliyetlere avantaj salamlardr. slamiyette iktidara gelen Arap, Fars ve Trk hakim snflar, mensup olduklar milliyetlerin etnik boy zelliklerini daha ileri kavim zelliklerine dntrmede rol oynamlardr. ktidarda kendi dil ve kltrel varlklaryla yer alamayanlar bu konuda geri kalmlardr. Etnik olguyla kavimsel olgu arasnda fark vardr. Etnisite, daha ok neolitik ve ilka kleliinin hakim toplumsal formudur. Tm topluluklar bu dnemlerde birer etnik grup iinde yer almak durumundadr. Etnik varlk bu anlamda tarihsel bir kategori ve objektif olgudur.
75

Etnik bilin daha farkl bir aamada gndeme gelir. Genellikle kleci uygarlk glerine kar kabile ve airetlerin birleme ve savunma ihtiyac iinde geliir. Etnik olgunun varl M. 10000lere kadar giderken, etnik bilin daha ok M. 3000lerden itibaren gelitirilen kleletirme ve boyunduruk altna alma abalarna kar geliir. Ortaaa kadar ve ondan sonra da gcn korumaya alr. Ortadouda airetiliin ok gl olmasnda, bu tarihsel gemi esasl rol oynar. Krtlerde airetiliin en derinliine yaanmas, neolitik toplumun yaratclar olmalarndan ve bu a boydan boya yaamalaryla birlikte, tm ilkel a klelii boyunca d saldrlara kar srekli bir direnme durumunda kalmalarndan ileri gelmektedir. Krt airetiliinin tarihsel, toplumsal ve siyasal nedenleri ok kapsamldr. Derinliine bir zmlenmeyle daha iyi anlalabilir. Kavim ise, arlkl olarak ortaan feodal bir kategorisi olarak, etnisite, airet st bir toplumsal form olarak vcut bulmaktadr. Topraa ballk ve ticaretin neminin artmas, siyasi birliin daha youn yaanmas, airet balarndan kavimsel balara doru bir gelimeyi salamtr. slamiyet bu ynde ok gl bir etkiye yol amtr. Kapitalizmin uluslamada oynad rol, slamiyet milliyetlemede, kavimlemede oynamtr. Nasl ki ar ulusuluk en gerici ve en sa mali tekelci kesimlerin eilimi olarak ortaya kmsa, slamiyette de kavmiyetilik, en sa ve en gerici toprak soylular ile tccar snfn krkledii bir eilim olarak hakim milliyetlerde gelimitir. ok ak olmasa da, rtl de olsa, bu eilim slamiyette vardr ve gldr. Objektif olduu kadar sbjektif planda da kendini gstermitir. Hz. Muhammed daha saken bu tehlikeyi grm ve Bir Arabn, ibadeti dnda, bir Acemden stnl yoktur demek zorunda kalmtr. Benzer bir uyary Lenin salnda, Byk Rus ovenizmi iin yapma gerei duyar. Araplarda airet kavim ovenizmi asabiyet kavramnn bir ierii olarak, ok gl bir duygu biiminde yaanmaktadr. Airet duygusallnn ar gelimesi de sz konusudur. Bir nevi airet ovenizmi, gelimemi kavimler ve uluslarn etnik topluluklarnda varln gl bir biimde srdrmekte; bazen z savunma konumunu ap saldrganla dnebilmektedir. slamiyet zellikle bizzat Hz. Muhammed eliyle bu duyguyu krmak istemise de, tam baarl olamamtr. Hatta hakim hanedan, kabile ve airetlerde kendini daha ok soylu gstermeye ve kabul ettirmeye kadar vardrlmtr.
76

Halklarn slamiyeti kendi yerel koullarna ve kltrlerine uyarlamas, eitli mezhep ve tarikatlarn tremesini beraberinde getirmitir. Ortadou kltrlerinde, zellikle Asur mparatorluundan sonra etnik temelli birliklerden tarikat temelli birliklere doru yeni bir gelime kendini gsterir. lk defa olarak M. 500lerden itibaren yaygnlaan bu birlikler, dnce ve inan kategorisine girmektedir. Her kabile ve kavimden insanlar ayn dnce, inan ve ahlaki davranlarla birlikler kurmaktadr. Bunlar ezilen ve smrlen snflarn ilkel bir rgtlenme tarz olarak tanmlamak mmkndr. Kabile ve kavimlerin st kesimleri resmi devletler iinde rgtlenirken, alt tabakalar iine dtkleri yalnzl ve aresizlii, etnik bilinten farkl olarak, yar gizli anlamda mistik gr ve inanlar halinde amak istemektedir. Bunlar bir tr ilk muhalefet partilemelerinin ilkel rnekleri olarak da deerlendirilebilir. Yar gizli, mistik inanl yoksullarn rgtlenme rnekleri oluyorlar. Grek felsefecilii ve Mezopotamya bilgeliiyle peygamberlik kurumlar bu eilimin gelimi biimleridir. sa bile kendisinden nce gelien ve Esseniler adn tayan saf ve yoksul bir tarikattan etkilenmitir. M. 500-M.S 500 yllar arasnda Hristiyanlk ve Mslmanlk henz tmyle hakim olmadan nce, adeta bu tr dnya grlerine dayal bir tarikatlar dnemi sz konusudur. rnein Grek ve Roma dnyasnda bata Stoaclk olmak zere, bu tarz ok sayda inan gruplar insanlar ekmektedir. Mezopotamyada bu dnemin en gl klarndan biri Mani hareketidir. M.S 250lerde netleen bu eilim Hristiyanlk, Zerdtlk ve Budaclktan bir sentez oluturarak, bir Rnesans yaratmak istemitir. Balangta ok etkili olmutur. Maninin kendisi Sasani bakenti Ktesifondan Romaya kadar bu inanla bir bar kua yaratmak istemitir. Kendisinin sava yanls olmad bilinmektedir. Daha nceki Komagene sentezini derinletirerek srdrmek istemektedir. Ama karlar egemenlerin dmanlk ve savalarndan geen resmi Sasani rahipleri, ilk frsatta bir komployla kendisini vahice katledip mensuplar zerinde byk bir terr estirmilerdir. Eer Mani baarl olabilseydi, belki de Avrupa tarz bir uygarln temel admlarndan biri Ortadou Rnesans olacakt. slamiyet bile o dnemde etkili olan ve adna Hanifiler denilen tek tanrl bir inan mezhebinin Mekkedeki etkisinden payn almtr. Hz. Muhammed Hristiyanlk, Yahudilik, Hanifilik ve Mecusi77

likten olduka yararlanm ve slamiyeti bu inan ve dncelerin bir sentezi olarak oluturma gcn gstermitir. slamiyet znde bu inan ve dncelerin bir evrimi sonucu, yeni koullar altnda dnemin ekonomik, sosyal, siyasal ve hukuki ihtiyacn gereki olarak karladndan tr byk gelime gstermitir. Ardnda bylesine gl bir inan ve dnce dnyas yatmaktadr. Bu anlamda Hz. Muhammed hem byk bir reformcu, hem de devrimcidir. Tarihte M. 500-M.S 500 dnemine byk inan ve dnce a denmektedir. Bunun nedeni, insanln kaderini etkileyen tm felsefi ve ahlaki dnce ve inanlarn, byk kurucular tarafndan bu dnemde ortaya atlp gelitirilmeleridir. Buna bir bakma dnce ve tarikat ekolleri a demek de mmkndr. Bu dnce ve tarikatlar birbirinden etkilenmekle birlikte, orijinal karakterdedirler. phesiz kendilerinden nceki antika mitolojisinden etkilenmilerdir. Tepki olarak domalar zaten bu etkilemenin sonucudur. Kat ve dogmatik ilka kleci dnce ve inanlarn sorgulayarak sistemlerini gelitirmilerdir. Douda Konfys, Budha ve Zerdtten Batda Sokratese kadar bylesi gl bir byk klasikler a, kleciliin alp feodal uygarln gelimesinin ideolojik ve moral temelini oluturmu bulunmaktadr. M.S 500-1500 dneminde ise, daha ok Hristiyanlk, slamiyet ve Budizmin belirledii gl bir inan a sz konusudur. Bu dnem feodal adr. Ona denk gelen, kurulan dzenin ideolojik temeli olan tanrnn varlna ve birliine inanla, bu an sonsuz klnmas amalanmaktadr. Her an kendini ilk ve son dzen olarak ilan etmesi gibi, feodal a da kendini tanrnn varl ve birliine dayal bir ideoloji erevesinde ebedi klmak istemitir. Kat inan an tekil etmesinin temelinde bu gereklik yatmaktadr. lmsz tanr, ebedi dzen anlay ve inanlarnn znde snfl toplumun ynetim ve smr ilikileri gizlidir. Bunu maskeleyip dokunulmaz kutsal emirler olarak yanstmas, taptklar kar dzeni iindir. lmsz ve ebedi klnmak istenen, tanrnn ahsnda kendi kar ve egemenlikleridir. deolojik motiflerle snfsal smr ve bask ynetimi arasndaki ilikiyi byk bir zenle zmlemek ve aydnlatc biimde emekilere ve ezilenlere sunmak bata gelen aydnlanma grevidir. Bin yllk kat inan a zmlenmeden, genelde tm dnyada, zelde Ortadou toplumlarnda gerekleri aklamak, doru bir tarih ve top78

lum anlayna ulamak mmkn olamaz. Ne sahte laikiliin, ne de kr inanlarn deer yarglaryla bin yllk inan an zmlemek ve anlamak mmkndr. Tm bu inan dogmalarn bir tarih ve edebi belgeler serisi olarak incelemek, zmleyip gizledikleri snfsal, sosyal ve siyasi gerekleri aa karmak, Ortadou aydnlanmasnn en temel ve vazgeilmez kouludur. Bat kaynakl yzeysel laiklik ve yeniden canlandrlmak istenen inan dnyasna almak, bu tarihi grevleri boa karmann engelleri konumundadr. Dorusu, tm Ortadou uygarlklarn, ok zengin olan mitolojik ve dini belgeler bata olmak zere, ideolojik ve arkeolojik kaynaklarla her tr edebi kaynaklar bilimsel zmleme yntemiyle ele almak, buradan toplumun ekonomik, sosyal ve siyasal oluum ve deiimlerini aklamaya almaktr. slamiyetin Krtler zerindeki etkisi bu ana ereve dahilindedir. Geleneksel airet st tabakalar ve toprak beylikleri ilk teslim olan kesim olup, Emevi ve Abbasi hanedanlaryla yakn iliki iine girmiler; slamiyetin resmi Snni yorumunu benimseyip, tm ilikilerini iktidara gre ayarlamlardr. Dil ve kltr ynnden bu sefer Arapann etkisine girmilerdir. Adlarn, yaam tarzlarn ve kkenlerini bile Araplara balayp, inkarcla sapmay karlarna uygun bulmulardr. Araplarn blgeye hakimiyet dnemlerinde feodal uygarlkta gelimeler olmutur. lke boydan boya Arap terminolojisine gre adlandrlp, halka ilk defa Ekrad, Krtler diye hitap edilmitir. Krtleri inkar etmemekle birlikte, gemilerine bir kulp takp kendilerine balamay siyasetleri iin daha uygun bulmulardr. Snni kesimle bu ynl iliki ve anlay birlikleri ileri dzeye varmtr. Blgenin verimli alanlarna, zellikle sulak kesimlerine ve nehir kylarna epeyce Arap nfus yerletirilmi, Toros eteklerine kadar bir kaydrma salanm, Arap dili ve kltr iinde asimilasyon olduka gelime kaydetmitir. Buna karlk, airetlerin yoksul alt kesimi ve dalk alanlarda yaayanlar direniiliklerini korumular; baz alanlarda lafta slamiyeti kabul edip kendi z inan ve yaamlarn korumakta kararl davranmlardr. Bu temelde davranan kesim, daha ok Krt Alevilii biiminde tamamen yerellemi; kendi yaam koullarna uyarlanm bir slaml snrl olarak kabul etmitir. Bunu da zorla deil, Ehlibeyte yaplan byk hakszlklar sonucu bir vefa borcu olarak yapmlardr. Krt Alevilii slamiyetle ilgisi en az
79

olan bir yaklamdr. yle ki, mezhep bile saylamaz. Krt Alevilii slamn kendi yaamlarn zenginletiren baz eleri alp kltrel zenginlik olarak ilemi; kat dini dogmalara ilgi gstermemitir. Bu ynyle denilebilir ki, Snni slamn gerici etnik ve kavimsel zellikleriyle elien ynlerini reddetmede ve olumlu baz zelliklerini zmsemede en olumlu tavr sergilemitir. Aleviliin bu yaklamn adalatrp bilimsel bir yoruma kavuturmakla, aydnlanmada nemli bir rol oynayabilir. Alevililik slamn barndaki st hakim snfn bask ve smrsn sezmede ve kar kmada nemli bir yer tutmaktadr. Eksiklii, gl bir ideolojik yorum gelitirememesi ve ilkel duygusal tarikatlar dzeyini aamamasdr. Zerdtlk, slama kar Krtlerin en kararl direnii kesimini temsil etmektedir. Bu direni sanldndan daha fazla zmlenmeyi gerektirmektedir. slam ideolojisinin youn saldrs, politik ve ekonomik basks ve ambargosu nedeniyle, gerekliini doru bir biimde ifade etme gcne kavuamamtr. Bu ynyle Alevilie benzemektedir. Fakat gnmze kadar varln srdrebilmeleri, ok zorlu bir yaamdan getiklerini gstermekte ve direnilerini anlaml klmaktadr. Krtlerde slamiyet karsnda yaanan bu tr deneyim, ulusal birliin gelimemesinde nemli bir etken tekil etmitir. lkadan kalma etnik blnme ve ibirlikiliine bu ynl yabanc feodal deerlerin eklenmesiyle, daha derinliine bir blnme ve yabanclamaya yol almtr. Bununla birlikte snflama dzeyinde gelimeler olmutur. nemli bir feodal ve tccar mlk sahibi snf olmutur. Airet yapsndaki eitlik ve zgrlk dzeyinde anma ileri dzeye varmtr. Toplum derinliine bir snfsal blnmeye uramtr. Hayvancla oranla topraa balanma ve serflemede ilerleme salanmtr. oban toplum zelliinden tarm toplumuna gei daha gl olmutur. Mezopotamya ovalarnn verimlilii bunda nemli rol oynamtr. Tccar snfn geliiminde de ilerleme grlmektedir. Fakat ticarete damgasn vuran Arap tccarlardr. Ermeniler ve Sryaniler, Hristiyanlk dinlerini korumakla birlikte, ikinci snf vatanda durumuna dmlerdir. Ama dini kimliklerini belli koullar altnda korumakta zgr braklmlardr. Bu ynyle slamiyet, Krt egemen snfn Hristiyan halka kar gl bir konuma getirmitir. slam devleti sayesinde bu halklarn aleyhinde birok olanaa sahip olabilmektedir. Zaten Krt egemenlerinin Snni slam yorumu maddi karlaryla yakndan balantl80

dr. Bunlarda din ve maddi kar gl bir iliki iinde olup, buna ters den tm toplumsal zelliklerini ikinci planda brakmay ve var gleriyle resmi slamiyetin yannda yer almay temel politika haline getirmelerinin altnda bu gereklik yatmaktadr. Sanldnn aksine, dini domalara ok inandklar iin Mslman olmamlardr. Dogmatizmin rts ve kat inan ortamnda maddi karlarn ve siyasi glenmeyi ok iyi salayabileceklerini bildikleri iin, resmi slama sk sarlma gereini duymulardr. Bu zellik gnmze kadar etkisini srdrmtr. Feodal snf yerine yerel burjuva snf da slam ideolojisinden bu ynl yararlanmaya almaktadr. Mesele, bartsnden ve inanlar zgrce yaamaktan ziyade, burjuva snfa dnmekten kaynaklanmaktadr. slamiyetle Ortaa ideolojisinde yaanan dnm, znde kkeni Smer ve Msr mitolojisine dayanan tek tanrl dinsel gelimenin son aamasn tekil etmektedir. Bu ideolojinin en saf dnemi, Smer uygarlnn dou efsaneleridir. Orijinali budur. Ykselen smrc kleci dzen gksel dzenin bir gereiymi ve yeryzndeki temsiliymi gibi, mitolojik bir rtyle izah edilmesini esas almaktadr. Dier tm ayrntlar, tapnaklar ve ibadetler, dzeni zihinlere egemen ve ruhlarda yce klma ilevini yklemilerdir. Cami, kilise, havra ve benzeri ibadetlerin ilk merkezleri Smer tapnaklardr. lk ibadetler de buralarda sergilenmitir. Bu ideolojinin ikinci nemli dnmn, tek tanrl dinler ve vekili olan peygamberler biiminde brahimi gelenek oluturmaktadr. Ama Smer ve Msr mitolojisinden youn etkilendii, gittike artan oranda kantlanmaktadr. Zerdt ahlakiyatl ve Grek felsefesinden etkilenen Hristiyanlkla nc bir versiyon, bir dnm yaanr. slamiyetin son din ve Hz. Muhammedin son peygamber olmas, bizzat Hz. Muhammedin bu gerei yakndan grmesi ve deerlendirmesinden trdr. nanlann aksine, Hz. Muhammedle birlikte mitolojik ve dinsel dnce ann tkeni srecine girmesi, bu szle daha iyi anlam bulmaktadr. Son peygamberlik, aslnda bu dnemden sonra mitoloji ve dinle insan, toplumu ynetme ve tatmin etmenin kolay olmayacann kavranmasn dile getirmektedir. Bu gereki bir deerlendirmedir. Fakat slamiyetin Hz. Muhammed sonrasnda ok kat kurall bir taassuba dntrlmesi, yeni ykselen toprak sahipleri feodallerle tccar snfn karlarndan trdr.
81

Bu ynyle slamiyet en tutucu ideolojilerden biri olmaktadr. zellikle Hz. Muhammedin lm, Ehlibeytin tasfiyesi ve ardndan Emevi ve Abbasi hanedanlklaryla birlikte giderek kat bir gerici aamaya gelinmitir. Halk temsil eden ok sayda Batni tarikatn ezilmesiyle, Ortadou uygarl zerine tam bir karanlk kmtr. 10-12. yzyllar arasndaki dnem, tm tarihi etkileyecek byk bir ideolojik-politik mcadele dnemidir. Ezilen ve yoksullaan kesimlerin hareketi olarak ortaya kan Hariciler, Hrremiler, Babekiler , Karmatiler, Haiinler, smaililer bata olmak zere tm Batni hareketler aslnda hem ideolojik hem de pratik olarak byk bir mcadele vermiler; bir tr ilkel sosyalizmi temsil edip yaamlardr. Fakat retim gleri ve ilikilerinin yaanmas gereken feodal biimi henz roln tam oynamadndan, bu hareketlerin tam baars mmkn olmamtr. Ama yine de zgrlk ve eitlik mcadelesi tarihinde byk bir yerleri vardr. Bu mcadelelerin ana merkezlerinden birisi de Krtlerin youn olduu alanlardr. Krt egemenleri resmi Snni slama katlrken, halkn ana kitlesi tm Batni hareketlerde nemli bir rol oynamtr. Alevilik ve Zerdetilik, bu mcadelenin ayakta kalan biimleridir. M.S 12. yzyln balarndan gnmze kadar itihat (tartma, mnazara) kapsnn kapanmasyla, Ortadou tarihinde en karanlk bir dnem alm bulunmaktadr. Ortadou insanlar ve halklarnn zihniyet ve ruhsal dnyas zerinde tarihin hibir dneminde eine rastlanmayan en gerici, gereklie kapatan, kr ve bo dogmacln en kat ve deitirilemez dinsel kurallar ad altnda bir tahakkm dnemi gereklik kazanmtr. Ortadou uygarlnn gerileme ve k srecine girmesi, bu ideolojik kapatma ve karanlk sreciyle yakndan balantldr. Gnmze kadar da bu egemenliini esas olarak srdrmektedir. Krt toplumunun manevi dnyas zerinde ortaa slamiyet ideolojisinin Snni yorumunun olumsuz bir rol oynad aktr. Bu roln toprak aal ve airet reislii gibi kurumlaan st tabakann eliyle yrtlmesi, olumsuzluu ezici bir baskya ve karanlk bir dnyaya tarmtr. Geleneksel halk bilgelii, tasavvufun etkisi de giderek azalm ve yozlamtr. Alevilik ve Zerdtlk inan ve dncesinin de benzer kurumlamas ve baa ounlukla ibirliki ailelerinin getirilmesiyle, bu kanallardan beslenen aydnlanmann ve zgrln yolu da tkanmtr. Halkn neolitik toplumdan beri ka82

zand eitliki ve zgrlk zihniyet ve ruhsal yaps giderek karanla gmlm ve irade olarak da kadere teslim olma ad altnda dzene boyun emek durumunda kalmtr. Ortaan Krt toplumu zerindeki asl tahribat, kadercilii temel bir felsefe haline getirmi olmasdr. Byk dinsel propaganda esasta bu rol oynamtr. Resmi ideolojinin bu rolnn derinliine zmlenmesi ve sonularnn doru ve alternatifli olarak halka yanstlmas, Ortadou Rnesan snn temelini oluturan bir aydnlanma grevidir. Ortaan politik kurumlamasnn Krtler zerindeki en nemli etkisi, beylikler dnemini amasdr. Krt st tabakas Smer dneminden beri bir nevi yerel beylie altrlm gibidir. Bu yntemle bir yandan kendini egemen snf olarak alttaki airet topluluuna kabul ettirirken, dta da efendileriyle ekonomik ve siyasi iliki iinde yerini iyi yapmakta ve karlarn srekli gelitirmektedir. Bu ynyle zgn ve baat bir rol kazanmaktadr. Bamsz bir egemen snf yerine, ksmen baml, ite otonomiye dayal bir bamll bilinlice tercih etmektedir. Yalnz bana egemenlik hem ite hem dta bana olmadk belalar getirmekte, talana uramasna yol amaktadr. Hem halkn isyan, hem yabanc istilaclar kendilerine rahat yaam imkan tanmamaktadr. Bulduklar yant, ite otonomiye dayal ibirliki modeldir. Aslnda dta ilerici bir ze sahip olan bir kurumlamaya da frsat tanmamaktadrlar. rnein Smer dzenini kendileri ya da bizzat Smerler kurumlatrsa, bu ileri bir adm olacakt. Dier son bir rnek Trkiye Cumhuriyetidir. Cumhuriyeti ya kendileri ya da direkt Trk ynetimi kurumlatrsa, daha olumlu bir rol oynayabilecektir. Ama iki yolu da engellemekle gelimelerin nn tkamay karlarna daha uygun bulmaktadrlar. te halkn uyuturulmas snf karlarna uygun gelmekte, dtan da bunun karln politik ve ekonomik kara dntrerek ifte bir avantaj elde etmi olmaktadrlar. Gnmzde uzun sreden beri Irak Krtleri asndan demokratik bir zm yolu ardna kadar ak olduu halde, srarla hanedanlara dayal bir otonomi peinde koulmas, bu tarihsel gelenein karlar asndan en uygun rejim olmasndan trdr. Ortaada airet toplumunun nemli oranda serflemesi, beylik dzeninde byk bir gelimeye yol am, geni otonomili ok sayda yerel Krt hkmeti kurulmutur. Halife ve sultanlarla balar bu hkmetler iin altn bir dnem yaratmtr. M.S 9. yzyl ile 13. yzyl arasnda, Abbasi ve Seluklu sultanlar dneminde, feodal
83

Mervani Krt devletinden Eyyubi Krt hanedanlklarna kadar gl siyasi oluumlara yol almtr. Bunlara benzer birok Krt beylii kendini hkmet halinde sultanlara deklere etmitir. Resmen onaylanan bir ynetim tarz olarak meruiyetleri tannmtr. Bu ynetim biimi Osmanl mparatorluu dneminde daha da resmiletirilerek 300 yl srdrlmtr. Bu dnem 16. yzyldan 19. yzyln balangcna kadar zgn bir biimde en ok Krt beylikleri ve airet reisleri iin gelitirilip onanmtr. Bylelikle Smerlerden beri dzenin ruhuna bal kalnmakta ve her dnem kendi zgnlklerini ekleyerek srdrmek en uygun yol bellenmektedir. Ortaadan gnmze kadar oluturulan ve hep etkili klnan Krt feodalitesini zmlemek, olup biteni anlamak asndan byk nem tamaktadr. Genel karakteri kadar zgn ynleri, oluum ve srdrlme yntemleri, kimlere nasl kar salad, halktan neler gtrd, zihniyet ve ruhsal yaam ne tr etkiledii, iradeyi ve ahlak nasl alatt, halkn tarihsel kimlii ve kltrnde hangi tahribatlar ve anmalara yol at, yabanclamay ne kadar derinletirdii, ekonomik, sosyal ve siyasal olarak da daha ileri ve zengin olanaklar nasl engelledii tm ynleriyle zmlendike, byk bir aydnlanma salanm olacaktr. Dolaysyla doru ve ileriye ynelik bir politikleme ve demokratik biimlenmenin yolu alacaktr. Bu grevin bir trl yerine getirilmediini nemle belirtmek gerekir. Krt st tabakas politik zeminini hibir zaman tartmam ve zeletiriye amamtr. Bunun altnda bin yllarca srm lanetli bir karlar dnyasnn gizli olduunu, bunun aa kmasnn byk bir ihanet ve sulamaya konu tekil edeceini ok iyi bildiinden; kim kendi karlarna uygunsa, hibir insani ilkeye ball gz nne getirmeden, gerektiinde en faist, en karanlk ve yok edici glerle ittifak etmeyi, halk karanlkta brakmay ve ilerici oluum ve gelimeleri yok etmeyi, gzn krpmadan bunun gereklerini yerine getirmeyi en uygun politika bellemekte; uursuz ve lanetli tarihi srdrmekten asla vazgememektedir. Krt ve Krdistan kavramlatrlmalar, ortaan payna dmektedir. Arap egemenlik dneminde Krtlerin politik kavramlatrlmas yeni bir biim altnda gelime salamtr. Devlet kurumlaryla daha youn tanan Krtler, szck daarcn kurumlarn adlandrlmasyla zenginletirmilerdir. Fakat bu sre youn bir yabanclama ve asimilasyonla birlikte yrmtr. Aslnda devlet ve ynetim
84

modellerini daha ok Farslar ve Bizanslardan alan Araplar, bunu hzla zmseyerek Araplatrmlardr. Ardndan ulatklar her yere Araplatrmay tatmay ve zmsetmeyi bir ayrcalk olarak sunmulardr. Arap dil ve kltr, eski Smer kutsallnn yerine gemitir. Bu dil ve kltr bilmek ve yaamak, egemenlik ve ykselmek iin temel eitim konusudur. Arap egemenlik a ayn zamanda Arap dil ve kltrnn egemenlik adr. Aslnda bu kltr ve dil eklektiktir, dtan alnmadr. Fakat uyarlamay baaryla yapmalar stnlne yol amtr. l kkenlilii z kazandrmaya fazla imkan vermez. Bunun yannda Krt dil ve kltr daha zengindir. Binlerce yllk uygarlk birikimlerini zmsemitir. Btn neolitik dnemin ve ilkan zelliklerini tanmakta ve yaamaktadr. Doal bir bilgelik, bu kltrn sonucudur. Yine brahimi ve Zerdti gelenek de bu kltrel birikimin rn olarak grlmelidir. Araplarn yapt ve stn ynleri, bu zengin kltr kendi l kalplar iine doldurmak ve ok gl bir gelenek haline getirdikleri ticari ruh ve zihniyetle bunu herkese pazarlamak olmutur. Semitik kkenli ticaret gc bunu ileri dzeyde bir birikim haline getirmitir. Yahudiliin dnya apndaki ticari ve mali stnl bu gelenekten ileri gelmektedir. Araplar bu gelenein en son kabileleri olarak slamiyetle byk bir hamleyi gerekletirme ustaln gstermilerdir. Bilindii zere, ticaret kltr ucuz elde etmeyi ve pahal klarak satmay en temel ustalk konusu haline getirmitir. slam dininin kendisi bir ticaret zihniyeti ve dini, yani vicdandr. Bunu ortaada pazarlamalar, ticari gelenein ahane bir baarsdr. slamiyet ve yol at uygarlk, tccar snfnn bir zaferidir. Hz. Muhammedin byk bir maharetle tm gemi alarnn kazanmlarn kendi zihniyet ve ahlak potasnda eritip insanla slamiyet diye sunmas, bu ticaret kimliinin deha dzeyine km bir biimidir. Unutmamak gerekir ki, Hz. Muhammed tccar Haticenin ilikileri ortamnda kendini bulmu ve slamiyete ilk olarak Haticeyle birlikte iman etmi bir ikilidir. Ortadouda ticaret olgusu ne kadar doru zmlenir ve tarih iindeki geliimi ortaya konursa, tek tanrl dinlerin, bu arada slamn gerei de o denli doru bir izaha kavuur. Toprak, ticaret ve zanaatlk Ortadouda ykselen tm uygarln temelindeki sihirli kelimedir. Bu kelimenin anlam yetkince zmlendiinde, insanlk tarihi en byk aydn85

lanmay salayacaktr. slami politikay anlatrken, bu tarihsel arka cepheyi zenle zmek, bunun altnda slam ortaan deerlendirmek byk nem tamaktadr. Araplarn Krdistan zerindeki egemenlii, gl bir Krt ibirlikiliine dayal yerel otonomiler biiminde, 12. yzyln sonlarna kadar geerli olmaktr. 11. yzyldan itibaren Trk boylarnn nce askeri, sonra siyasi alanda glenmeleri, Abbasi halifelerini kendilerine balamalar yeni bir dnem balatr. Yozlaan Arap egemenleri yerine, Trk beyleri sisteme taze bir kan olarak devreye girerler. ktidar 11. yzyldan itibaren fiilen Seluklu Trk beylerinin ynetimindedir. Halifenin varl eklen mevcuttur. Trk beylikleri ve sultanlklarnn Krt ve Krdistan politikalar incelenmeye deer bir konudur. Sultan Sancarn kendisi, tarihte ilk defa olarak Krtlerin youn olarak yaad yerleri Krdistan olarak adlandrp daha resmi bir hviyete kavuturmutur. Trk boylarnn bu yzyllardaki politikalar Krtleri yerlerinden edip yerlerine geme deil (zaten buna gleri yetmemekte ve karlar da elvermemektedir), Krtlerle uzlaarak Rum diyarna ynelme ve oray kendilerine yurt edinmedir. Denilebilir ki, Trk beylik ve sultanlklarnn 20. yzyla kadar politikalarna damgasna vuran bu yaklam, zaman zaman zorlanmasna ramen, esas olarak geerliliini srdrmtr. Trkler Krt dmanlyla Ortadouda gl varlk kazanmayacaklarnn bilincindedir. Krtlerle dmanlk, kaybetmek ve geldikleri yere doru tekrar dn yapmak demektir. Dolaysyla olaan kar elikileri dnda, 11. yzyldan beri ekillenen Krt ve Trk kavimsel ilikilerinin hakim yn uzlamadr. slamiyet bu uzlamada daha ok Snniler lehinde bir avantaj salamtr. Alevi ve ii kesim yarardan ok zarar grmtr. Yani uzlama, st tabakalar arasnda karlarn dengeleyen resmi Snni yorumla hayat bulmutur. Yavuz Sultan Selim dnemindeki uzlama bu gereklii daha ak klmtr. 11. yzyldan 19. yzyla kadar Trklerin Krtler zerinde hakimiyetinden ok, uzlama ve ortak ynetiminden bahsetmek daha gereki olacaktr. ki tarafn st tabakalar ve hatta i ie gemi olmalarndan tr tm kavimsel varlklar, ayr ayr ve birbirleriyle elikili siyasal oluumlar peinde komay aleyhlerine bir gelime olarak deerlendirmelerine yol amtr. Dolaysyla ortak siyasal oluum iinde olma, hem st tabakann karlar hem de kavimsel varlklar asndan daha hayati olarak grlm ve bu tarz bir uygu86

lamaya daha ok hizmet edilmitir. Bu gereklik Hititlerden beri bylesi bir anlama sahiptir. Hititler ve Hurriler znde Anadolu ve Mezopotamyann kar birlikteliini esas alp srekli birbirleriyle ittifak ilikileri iinde olmay tercih etmiler; youn bir birliktelikleri olmutur. Birlikte M. 1595te Babili ele geirmilerdir. Trklerle birlikte 1071deki Malazgirt Sava yla Anadoluda Bizansn yenilgi srecini balatmlardr. Osmanl Sultan Yavuz Selim dneminde, Kafkasyadan tm Arabistan ve Kuzey Afrika yolunu aan aldran ve Mercidabk Savalar yla Ortadounun en gl imparatorluuna yol amlardr. 1920lerde bir kez daha Batya kar Dounun direnme gc olarak, Anadolu ve Mezopotamyann ortak ulusal kurtulu srelerini balatmlardr. Bu iki alan ve halklarnn ittifaknn tarihte nemli baarlara ve gelimelere yol amas ne kadar gzlemlenen bir gerekse, aksi durumda birlikte kaybetmeleri de bir o kadar gerektir. Tarih her iki durumda da bol bol kant sunmaktadr. Kazanma ve gelime birliktelie bal olduu kadar, kaybetme ve gerilemenin de ittifak ruhundan uzakln ve kardelik hukukundan vazgemenin sonucu olarak gerekletii grlmektedir. ki blgenin kltrel benzerlii ve i ielii, neolitik dnemden beri aralarnda diyalektik bir ban kurulmasna yol amtr. Egemen st tabakalar bu gerekliin ruhuna uygun hareket ettiklerinde, nemli uygarlksal gelimeleri birlikte yaamaktadrlar. nkarc ve yok edici yaklatklarnda ise, birlikte kaybetmeleri adeta kanlmaz bir sonu gibi gelmektedir. Seluklu ve Osmanl Trklerinin egemenlik dnemlerinde de Krt ve Krdistan ilikilerinin bu tarihsel denge erevesinde geliim gsterdii gzlemlenmektedir. Zaman zaman ortaya kan ve dengeyi bozmaya ynelik tek tarafl yaklamlar baz atmalara yol asa da, dengenin tekrar kurulmasyla bu durumlar ortadan kalkmaktadr. Tarih boyunca iki blgenin karlkl varlk inkarna dayal uzun dnemli politikalarn baar ansnn olmad da gzlemlenen dier bir gerekliktir. Zengin bir kltrel alveri 15 bin yllk bir tarihe sahiptir. lk ve ortaalarn uygarlk gelimeleri de bu ortak kltrel zemin zerinde ykselmitir. Baz st tabakalarn ibirliki ve inkarc davranmalar tarihsel gelimeleri arptsa da, halklarn dayandklar ortak kltrel zemin hep kardelii, dayanmay esas almtr. Bu durum belki bir eliki gibi gzkebilir. Aslnda deildir. Ortado87

unun kltrel benzerlii ve ortakl emein, halklarn, bilgelerin ve peygamberlerin rndr. Egemen smrc politik ynetici snf ise, farkllklar kendi karlar iin kullanmaya ve dmanlatrmaya kadar vardrmaya almaktadr. Bir grubun st politik gcn ve hakimiyetini oven, tanrsal bir stnle brndrrken, dier zayf veya yenilmi kesim uakl ve kademeli bir boyun emeyi esas almaktadr. Yneten ve ynetilen; sadece ezen ve ezilen, smren ve smrlen snflar arasnda geerli deildir. Egemenlerin kendi aralarnda da sk bir hiyerari kurulmaktadr. Bu hiyerari tm snfl toplum tarihlerinde geerli olmaktadr. Egemenler kendilerine has bir snf kltr oluturmakta, halklarn kltrel varlklaryla pek ilikileri kalmamaktadr. Dil ve kltrel varlklar halk zemininde geliimini srdrrken, egemenlerin kendilerine zg, halktan kopuk dil ve kltr olumaktadr. rnein bir dnemler Akada tm Ortadou egemenlerinin resmi diplomatik dilidir. Nerede bir devletik kuruluyorsa, hemen yan banda bir Akada eitim okulu da kurulmaktadr. Ortaada bu rol Arapa devralmtr. Dier benzer bir rol Latince stlenmitir. Gnmzde bu rol daha ok ngilizce ve Amerikan kltr oynamaktadr. Ama halklar da ulusal dil ve kltr varln srdrmektedir. Ortadouda benzer kltrel yaplar halklarn kendi aralarnda kardelik ve dayanma duygularn gelitirirken, egemen snflar kolay ynetmek amacyla bl-ynet taktii gerei halklar arasnda ideolojik ve politik dmanlklar yaratmaktan geri durmamlar; din ve mezhep savalarn bu temelde kkrtmay temel politika bellemilerdir. karlar gerektirdi mi bir gnde kendi aralarnda dmanla son verirken, halkn arasnda mezhep savalar ve airet kavgalarnn yzyllarca srmesini hep canl tutmulardr. Sonuta belirleyici olan, zor gnlerde halklarn dostluk ve kardelii olmaktadr. Uygarlklar da dipten besleyen, bu ana kaynaktr. Bu adan baklnca, Ortadou kltr halklar iin adeta doal bir federasyon gibidir. Daha dorusu, demokratik bir federasyonun zemini son derece gldr. Amerika, Afrika, Uzakdou ve Avrupada son zamanlara kadar buna benzer ortak bir kltrel zemin gelimemitir. Tersine, ayrmclk ve dmanlklar daha hakim olmutur. Aslnda Ortadounun politik kltr de federasyon tarznda zelliklere sahiptir. Smerlerden Osmanllara kadar eyaletlerin geni zerklikleri hep varolagelmitir.
88

Kltrel ve etnik varlklara zgrlk tanmak esastr. Asurlar dnda tm imparatorluk yaplarnda, kltrleri ve etnik topluluklar ortadan kaldrma politikalar yoktur. Birletiren etkenler daha belirleyicidir. Fakat snfsal ve hanedansal karlar bir blnmeyi ve atma ortamn canl tutmay iktidar kavgalar iin art grmlerdir. Bu atmalarn maddi temeli ailesel karlarla snrldr. Uzun vadeli iktisadi, sosyal ve siyasal gelimeler, ancak istikrar iinde ve halklarn kltrel zeminlerinden beslenen kardelik ve dayanmalaryla mmkn olmaktadr. Ortadou kltr dnyann dier tm blgelerinden daha fazla bu kardelik ve dayanma duygularna sahiptir. Ayrca corafi, demokratik, ekonomik, sosyal ve kltrel i ielik ortak bir siyasay zorunlu klmaktadr. Milliyetilie, airet taassubuna, mezhep atmalarna dayal ie kapank birliklerin uzun vadeli gelime ve kendilerini koruma ans yoktur. Bu objektif gerekliin st tabakalar tarafndan olumlu deerlendirildiini sylemek doru olamaz. Tersine ilk alarda etnik ve kentler aras savalarla, ortaada din ve mezhep atmalaryla, yakn ada da milliyetilik kavgalaryla parampara edip ynetmeyi politik sanat bellemilerdir. Egemen smrc snfn bu karakteristik zellikleri, Krt st tabakalarnda en olumsuz biimde ifadesini bulmu; ounlukla kltrel varlna inkarc yaklam ve d glerle ilikilerinde teslimiyet ve uaklk ruhuyla hareket etme biiminde yaanmtr. Dier benzerleriyle farkll ve zgnl bu gereklikte yatmaktadr. Krt tarihinin olumsuzluk yn ar basan gelimelerinde, esas olarak bu hakim snfsal zellikler sorumludur. Bu zellikleri esas almak yerine, dengeli bir uzlamay bilinli ve kararl bir direngenlikle srdrebilseler, olumlu yn ar basan ok ynl gelimeler ortaya kabilecektir. Kltr gruplarnn ve nemli corafi merkezlerin tam ortasnda yer ald iin Krtlerin hak eitliini ve zgrln esas alan bir ekonomik ve siyasal birlik politikas, Ortadounun gelimesini ok olumlu ve ileriye ynelik olarak etkileyecektir. Krt toplumsal olgusunda gzlemlenen dier bir husus, siyasi olarak yabanc hakim kurumlar iinde eritilmesine karlk, toplumsal olarak aralarna katlan gruplar eritme gcnde olmasdr. Bu, zellikle sosyal yaplarnn gcnden ileri gelmektedir. Siyasi ynden zayf kalmalarn sosyal glenmeyle dengeleme eilimi ar basmaktadr. Krtlerin aralarna tarih boyunca drt ynden akp gelen gruplar olmutur. Sonuta hepsi erimekten, doal asimilasyondan
89

kurtulamamtr. skitlerden Helenlere, Semitik kkenlilerden Trki kkenlilere kadar tarihin en nemli gruplar Krt kltrel ve sosyal ortamnda Krtlemilerdir. Bu eilim kapitalizmin hakim olmaya balad 20. yzyln ortalarna kadar devam etmitir. Komu toplumlarn devlet kapitalizmi vastasyla ulusal, sosyal ve ekonomik stnlk kazanmalaryla sre tersine dnmeye balam ve youn bir eritilmeyle kar karya kalmlardr. Neolitik ada dnyay dntren tarm ve hayvanclk kltr lk ve ortaalarda bu stnln srdrmekle beraber, kapitalist an sanayi devrimi karsnda dayanamaz. Ba aa bir sre balar. Drt taraftan eritilmeye urar. Bu sre ancak bilinli bir mdahaleyle, siyasal hareketlilikle durdurulur. Krt ulusal hareketi ciddi bir siyasi baarya ulamasa da, ulusal ve kltrel erimeyi durdurur. Krt sorununu canl tutmay baarr. Krtler ortaan ekonomik ve sosyal kurumlamasnda komularndan birok ynden ilerdeydiler. Tarihsel birikim ve elverili corafi koullar, feodal ekonomik ve sosyal yapnn hzla gelimesine olanak vermitir. Gebe airetlerin topraa yerleimi bu dnemde ileri boyutlara varmtr. Yerleik nfus gebe nfusa kar stnlk kazanmtr. Topraa balanma, serfleme tipik bir zellik haline gelmitir. Fakat yine de geleneksel gebe airet yaplar varlklarn nemli oranda korumulardr. Airet kltrnn daha eitliki ve zgrletirici karakterine karlk, toprak serflerinde klelik ruhu derinlik kazanmtr. Bununla birlikte airet yaplar iinde de feodal zihniyet ve ruh yaps giderek etkinlik kurmutur. Airet reislii ve toprak aal benzer zelliklere kavumaktadr. Feodal tarz bir dnce ve davran, hem yerleik aalk kurumu hem de airet ynetimi iinde giderek etkili olmutur. Airet reisliiyle ky aal ortak bir karaktere yaklamtr. Krdistanda ticaret Arap tccarlarnn denetiminde gelimitir. Paral ekonomi ilerleme salamtr. Bu durum ticaretin hzlanmasn ve arlk kazanmasn beraberinde getirmitir. Madencilik ve zanaatlkta stnlk geleneksel olarak Ermeni ve Asuri ustalarn elindedir. Bu durum, Ermeni ve Sryani nfusun kentler iinde younlamasna yol amtr. Zanaatlk ve ticaret kent nfusun temel urasdr. Buna karlk krsal alan, toprak ve yaylalar arlkl olarak Krt nfusun elinde younlamtr. Kent uygarlnda Arap tccarla Ermeni ve Sryani zanaat ustalar temel nfusu tekil etmekte90

dirler. Krtler ve dier yoksul kesim kentlerin bir tr lmpen proletaryas roln oynamaktadr. Zaten bu objektif durum Batni isyanc hareketlerin bileiminden de belli olmaktadr. Hareketlerin esas kitlesini oluturanlar, krsal ekonominin yerinden ettii kyllerden ve dalmaya balayan airet yapsndan kaynaklanmaktadr. Merkezi devletin artan hakimiyeti, toprak mlkiyetinin az ellerde toplanmas snf farklarn keskinletirmekte ve bilinen Batni hareketlerin patlak vermesine yol amaktadr Feodal toplum koullarnda tm Ortaa boyunca bu hareketler dini rt altnda farkl mezhep ve tarikatlar olarak kmak zorundaydlar. Modern, bilimsel bir ideoloji hibir yerde gelimemitir. Snflarn kendi adlarna ve karlarna bilimsel ifade kazandrmalar ancak kapitalist ada mmkn olacaktr. Ortaada etnik topluluklarn kavimleme dorultusunda genel bir form deiimi yaadn belirttik. Krtlerde de bu eilim hz kazanr. Kavim olgusu etnik olgudan sonra gelir. Topraa daha derinliine ve uzun sreli ekonomik ve sosyal ballk maddi temeli oluturmaktadr. Airet formlar daha ok ie kapank ve yar g koullarnda nem kazanr. Uzun sreli yerleiklik kyllemeye, o da sosyal farklla yol aar. Airet birimlerinde ok snrl olan sosyal farkllk, topraa yerleme ve kylemeyle artar. Daha geni alanlar ve nfus feodal beyliklerin kontrolne girer. Bir airetin apn aan bu olgular milliyet, kavim balar olarak anlam kazanr. Kentlerde snflama daha gelikin olmakla birlikte, aile yapsnn klmesi airetilii zayflatr. Kentler daha karmak bir nfus yapsna sahiptir. Krsal alanda ise, daha geni ve ortak dil ve kltre dayal airetlerin birlii giderek kavim bilincini gelitirir. Zaten slamiyet ideolojisinin znde bu gereklik vardr. Hz. Muhammedin kendisi, ie kapank l kabilelerini birletirmek iin byk aba harcamtr. Kuran, esas olarak medenilemeyen (uygarlaamayan) l kabilelerini birletirerek airet dar grln krmaya ve ileri bir kent uygarln ticaretin zenginletirici etkisi altnda gerekletirmeye alan bir yeni toplum manifestosudur. Kurann derinden ve sosyolojik olarak incelenmesi, bata Allahn varl ve tekliine srekli vurgu yaplmasndan tm yarglayc ve politikletirici hkmlerine kadar, yeni toplumun karakterini netletirmeye ynelik arlar demeti olduunu gsterecektir. Zaten adna Medi ne Mukavelesi denen blm de yeni bir toplum szlemesinden
91

baka bir ey deildir. Bu ideolojik erevede geliecek olan airet birlikleri, youn politikleme sreciyle birlikte Araplara en gl kavimlerden biri olarak form kazandracaktr. Kapitalizm ideolojisinin milliyetilii ve ulus formunu dourmas gibi, feodalizmin en gl ideolojik ifadesi olarak slamiyet de milliyet, kavim ve kavim bilincini douracaktr. Emevi ve Abbasi hanedanlar dneminde Arapln yceltilmesi tesadfi deildir. in doasyla, hakimiyete yol aan slamiyet ideolojisiyle balantldr. Her ne kadar Hz. Muhammed bunun arla vardrlmasna tavr koymusa da, Arapln yceltilme an atnn tamamen bilincindedir. Bu durum slamiyet asndan objektif bir gereklik kazanr. Yaratlan slam toplumunun esas formu, airet deil milliyettir. Kapitalizmde ise, onun daha sk bal ve bilinli aamas olarak ulustur. Nitekim bata Farslar ve Trkler olmak zere milliyetlemeler slamiyetle hz kazanmtr. zellikle iktidarda olan kesimlerin milliyet balar bu srete hakim milliyet olgusunu da beraberinde getirmektedir. Arap, Fars ve Trk egemenlik dnemleri, kavimsel olarak stnlk salamaya da katkda bulunmutur. Krt hanedanlarn ok snrl olmas, olanlarn da zellikle Arap dil ve kltrn tercih etmeleri, Krtlerin milliyet olarak gelimelerinde olumlu ynden ziyade olumsuz rol oynamalarna yol amtr. Zaten Krt hanedanlarndan bu tip ynetim ilikilerine girenlerin ilk yaptklar ey, ken di dil ve kltr normlarn ya gizlemek ya da terk ederek hakim dil ve kltr formunu esas alma temelinde hareket etmek olmutur. zellikle ortaada bu ynl hareket neredeyse temel kural haline getirilmitir. Eyyubi hanedan Krt kkenli olduu halde, her eyini Snni Arap hakimiyetinin hizmetinde kullanmtr. Farslarda ve Trklerde de bu gereklik yaanmtr. Ama yine de Fars ve Osmanl saraylarnda Arapann youn etkisinde de olsa, bir Farsa ve Trke lehe geliebilmitir. Krtlerde iktidar olmu, beylik ve devlet kurmu olanlarnda bu ynl gelimeler hi olmamtr demek doru olmasa da, ok snrl kald bir gerektir. Ancak Bitlis Emiri erefhanlarn snrl bir hizmetinden bahsedilebilir. Krtlerin devlet hizmetine giren kesimlerinde ilk alarda Farsann eski leheleri, Asurca ve ortaada da Arapa, kullanlan ve yaanan temel dil ve kltr aralar olmutur. Kendi dil ve kltrlerini ise, ancak ihtiya duyduklarnda aile ortamnda ve airetleriyle olan ilikilerinde gayri resmi olarak kullanmaktadrlar. Bu ynyle Krt hakim
92

ibirliki snflarnn tarihsel rol olumsuz olmutur. Halbuki etnik dil ve kltr olarak Krtler, tm Ortadou etnik gruplarndan ilerdeydiler. Tek eksiklik, siyasi oluum ve kurumlamann gcnden yararlanamamalardr. Srekli resmi siyasi kurumlarn dna itilmesine ramen varln gnmze kadar korumas, Krt dil gruplar ve kltrnn gcn gstermektedir. Daha nceki ksmlarda da vurguland gibi, dil ve kltr gcn douran ve gelitiren esas kaynak halklarn yaamnn kendisidir. Bu gereklik zellikle ulusal dil ve kltrn geliiminde belirleyici olmaktadr. Buna karlk, egemen smrc snflarn yzlerce yl ynetim ve eitim dili olarak kullandklar Akada, Aramice, Latince, Helence, Osmanlca ve Yksek Arapa unutulmaktan kurtulamamlardr. Hizmet ettikleri snflar ve tabakalar ortadan kalknca, kullandklar ve yaadklar dil ve kltr formlar da dalmakta ve eriyip gitmektedir. Ortaa tarihi boyunca Krtler byk milliyetin hakim hanedanlarnn ynetimini tanmlardr. Med hanedanlnn dmesinden sonra, geleneksel olan ve aralarnda benzer dil ve kltr yaknl bulunan Fars hanedanlar ynetimde arlk kurmulardr. Srasyla Pers Akhamenidler, Part Arsakiler ve en son Pers Sasani hanedanlar dneminde kleci adan feodal aa gei sz konusudur. Bu ynetim dneminin dier nemli bir zellii, Farslara en yakn kavim olarak Krtlerin ynetimde ikinci srada etkili olabilmesidir. Ortak tarih, dil ve kltr bu durumu kolaylatrmaktadr. Ortaada ran sahasndaki Krtler birok beylik ve hkmetler kurabilmiler; Mazdaki, Hrremi ve Babekilerin direnilerinde aktif rol oynamlardr. Safavi hanedan dneminde Osmanllarla olan elikilerinden tr Krtler her iki taraf kullanmaya alrken, daha ok kullanlma durumuna dmlerdir. 20. yzyln ortalarna kadar devam eden bu durumdan esas sorumlu olanlar Krt mir, airet reisi ve eyhleridir. Krtler halk olarak bu srete derin tahribatlar ve ykmlar yaamlardr. Karakteri gerei airet reislii, beylik ve eyhlik kurumlar, dar aile karlaryla snrl bir ufka sahiptir. Aileleri zerinde oynand m, her tr istismara ak olup, beklenmedik isyanlarla teslimiyetleri i ie yaamaktan ekinmez veya kurtulamazlar. Bu nderlikler eliyle girilen ilikiler, esas itibariyle bu tarz benzer sonular halka dayatmay, bylelikle alaltmay bir kural haline getirmilerdir. Kurtulu, zgrlk, baka halklarla kardee ve onurluca birlikte ya93

ama, bu tarz nderliklerin kurumsal gereinde yoktur. Orada ahsn ve ailenin dar karlar iin isyan, teslimiyet ve uaka hizmet yazldr. Bu adeta genetik bir zellik haline gelmitir. Semitik kkenli gruplarn Krt kkenli boylarla ilikilerinin tarihi ok eskidir. Bu ilikilerin M. 3000lere, yazl tarihe kadar vard kantlanabilmektedir. Semitik gruplar bir bakma ln cennet hali olarak deerlendirilen da, ova, su ve yeilin birlikte ad olan bu corafyaya srekli akmak istemilerdir. Bu gereklik l kkenli Semitik kabilelerle Aryen kkenli da airetleri ve kabilelerinin binlerce yl devam eden kavgalarnn maddi temelini de ortaya koymaktadr. Smer ehir kavgalarnda da aslnda bu iki kken ittifaklaryla birlikte srekli devrededir. M. 3000lerde yazl olarak tespit edilen Hurrit ve Amorit kkenli kabileler bu gelenein bir devam olarak ayn rol srdrmektedirler. brahimi gelenek, iki kken ve kltrn st tabakaya, kleci devlete kar bir ittifak, bir sentezi olarak daha deiik bir biimde karmza kmaktadr. Bir tr ilk kltrler aras ortaklaa deneyim olarak, her iki kltr tarafndan benimsenmektedir. Son bilimsel aratrmalar bu gerei de gn getike daha ok dorulamaktadr. Peygamberlik kurumunun airet ve kabile st alglanmas, tm etnik gruplardan taraftar bulmas ve benimsenmesi, bu ana zelliiyle balantldr. Kavme ve kabilelere zg tanr anlayna kartlk temelinde ortaya kmas, yine tanr-kral anlayna kar kp evrensel bir dnce ve inancn tohumunu atmas, anlam bulmasna ve geliim salamasna yol amtr. Daha sonraki Babil ve Asur saldrlar ilka kleci devlet sistemine dayaldr ve ok acmaszdr. Bu dnemde Krt airetlerinin direnii birok federasyon, konfederasyon ve merkezi devlet dzeyine kadar tanmtr. Hurriler, Mitanniler, Nairiler, Urartular ve en son Medler bu gerei art arda dnemler halinde temsil etmilerdir. Persler dneminde de en gl satraplk (eyalet ynetimi) olarak Medyay grmekteyiz. Blgede ikinci srada bir neme haizdir. skenderden sonra Helen ve Med-Pers kltrnn sentezi olarak doan Komagene Krall, M. 250-M.S 250 dneminde 500 yllk nemli bir aamay tekil etmektedir. Bu dnemde Roma valilerinin etkisi de belirleyici olmakla birlikte, yerel otoriteler siyasi varlklarn nemli oranda korumaktadr. Bunlardan biri de ayn tarihlerde Urfa merkezli Asur ve Krt gruplarnn etkili olduu Abgar Kralldr. Bu dnemde Asurcadan miras kalan Aramice
94

dil ve kltr Ortadou apnda bir etkinlie sahiptir; enternasyonal dil ve kltr hviyetindedir. sadan sonra Hristiyanln Dou kanad hzl bir gelime gsterir. Aramice bir tr Hristiyanln dou dilidir. Hristiyanlk Krtler ve Asuriler arasnda yaylr; resmi Sasani Zerdtlne kar stnlk kazanr. Asurilerle Krtler birbirlerine daha da yaknlarlar. Hristiyanlk bunda olumlu rol oynar. Kuzeyde de buna benzer bir yaknlk Krtler ve Ermeniler arasnda kurulur. Yukar Mezopotamya yeni inancn gl bir merkezi olur. zellikle Nesturi patrikler, Grek felsefesinden de yararlanarak, dnce hayatnda ileri bir rol oynarlar. Manicilik bu ortamda doar. Benzer bir yaylmay Hindistan merkezli Budizm yapar. Budizmin etkileri Mezopotamyaya kadar yaylr. Mani, bata Zerdt geleneinin olumlu miras olmak zere, tm bu inan ve dnce biimlerinden bir sentez oluturarak, bar esas alan bir dnya kardelik inanc ve ahlakn hakim klmaya alr. Manicilik, slamiyet ncesi en gl k durumundadr. Arap hakimiyeti bu zengin miras zerinde kurulduunda, bir nevi barbarlarn Roma uygarlna kar oynad rol oynar. Araplar askeri olarak gl olmakla birlikte, kltrel ynden zayftrlar. Bu eksiklii youn kltrel asimilasyonla giderirler. Ynetim ve ticarete hakim olmalar, hzla zenginlemelerine ve yeni kent merkezlerini kurmalarna yol aar. Gelien Arapa eski Akadca ve Aramicenin yerini tutar. Arapa, siyasetin ve diplomasinin dilidir. Kuran onunla indii iin kutsallk kazanr. Yerel dil ve kltrler karsnda stnlk salar. Tm dil ve kltrlerin arasna Arapa etkiler karr. Hakim tabakalarn ortak konuma, eitim, kltr ve bilim dili olarak, yavalayarak da olsa, gnmze kadar bu etkinliini srdrr. Arap hakim snflarnn politik egemenlii ise, denetim Trk bey ve sultanlklarnn eline geinceye, M.S 12. yzyla kadar devam eder. Krtler zerinde Araplarn politik ve kltrel etkileri ileri dzeye varr. zellikle st tabakalar yar yarya Araplarlar. Kendilerini Arap ve peygamber kkenli gstermeye zel bir nem verirler. Halktan kopma ve milli inkar, bu dnemde de geleneksel olarak gelimeye devam eder. Bu dnem, zne yabanclamann younlat bir dnemdir. Yabanc kkenli snflama ve yabanclama birlikte geliir. Bununla birlikte halkn dil ve kltrnde uluslama dorultusunda gelimeler de, baka bir nemli eilim olarak kendi kanalnda ilerler. Farkl dinsel gelimeler halklar ara95

snda Avrupada olduu kadar dmanla yol amaz. Bunda geleneksel kltrel yaknlk etkili olur. nanlar aras dmanl esas olarak st tabaka haline gelmek isteyen mirler, airet reisleri, eyhler ve mezhep ileri gelenleri krklerler. Arap hakimiyetindeki ortaada siyasi, ticari ve bilimsel alanda baz gelimeler olsa da, genelde dogmatizmin en gl dnemini kurduu iin, daha sonraki yzyllar zerinde tarihi gerilemenin en nemli nedenini tekil edecektir. Gerileme sreci esas olarak Trk sultanlar dneminde yaanacaktr. Trkler M.S 9. ve 10. yzyllarda Abbasi saraylarna kle ve paral asker olarak yerletirilmeye balanr. Arap ynetimindeki yozlama ve ypranma, Trk kkenli komutanlarn etkisini arttrr. 11. yzylda Ouz boylarnn kitlesel gleri ve Seluklu hanedanlnn kurulmasyla, yine halifenin de gzdeleri haline gelmeleriyle Trkler blgeye kitlesel halde yerlemeye balarlar. 1055de saltanat Seluklu Sultan Turulun eline geer. Bylelikle Ortadou tarihinde yeni bir dnem, Trk kavimlerinin resmi egemenlik dnemi balar. Bu sre zamanla gelime kaydeder. Anadolu, Suriye, Irak ve ran Seluklular olarak geleneksel bir blnme yaanr. Anadolu Seluklular, Rumlar karsnda yaylma ans olduundan, daha gl ve uzun mrl olurlar. Artk slamiyetin taze kan ve yaylma gc Trk st tabakasdr. Kavimler iinde grlen blnme, Trkler arasnda da geliir. Boylarn st kesimleri beylikler ve sultanlklar halinde feodal Snni hakim snflar haline gelirken, boylarn yoksul kesimleri Alevi-Bektai yorumlarla Trkmenler olarak daha ok eski yaamlarna benzeyen gebeler halinde bozkrlarda ve dalarda yaarlar. Dil ve kltrde de benzer bir blnme doar. Beyler ve sultanlarn saray yaamlarnda Arapa ve Farsa egemen olurken, Trkmen halk Trk dili ve kltrnn taycs ve gelitirici gc olur. Trk sultanlarnn etrafnda asl merkezi feodalleme Osmanl sultanlar dneminde gelime kaydeder. Avrupada kapitalizmin dou ana denk dt iin, Ortadounun Osmanllarca temsili byk bir gerileme dnemi olarak anlam kazanr. Avrupaya kar yrtlen savalar, ykselen Bat uygarlyla gerileyen Dou uygarlna dayand iin, sonuta yenilmekten kurtulamayacaktr. Osmanl dnemi ilk defa Batnn Dou karsnda srekli stnlk salad bir dnemdir. Artk Baty tasfiye ederek deil, zmseyerek yakalama tek doru yol haline gelir. Osmanl mparatorluu bunu kavradnda
96

ge kalr. Ancak Mustafa Kemal nderliinde ilan edilen Trkiye Cumhuriyetiyle bu yolda yrme kesinleir. Osmanl feodal merkezi imparatorluu tarihsel tutuculuk ve gerileme konumundadr. radesi dnda gelien Bat kapitalist uygarl, bunu objektif bir gereklik haline getirmitir. Fakat kapitalist smrgeciliin Ortadouya erken giriini nleyerek, dnyann tm kelerinde gerekleen klasik smrgeciliin geliimini nlemitir. Bunun iki ynl etkisi olmutur: Feodalizmin mrn uzatmakla olumsuz bir rol oynarken, blgenin fiziksel igale uramasn engellemek ve geliebilecek olumsuzluklarn nn almakla olumlu katkda bulunmutur. Genel olarak bu sreci Ortadou halklar ve kltr asndan kaybedilmi yzyllar olarak deerlendirmek yerinde bir saptamadr. Krtlerin Trk beylik ve sultanlklaryla ilikileri Araplar dneminden pek farkl deildir. Dil ve kltrde Krt st tabakasnda Arap etkisi devam etmekle birlikte, siyasal egemenlik yava yava Trk egemen hanedanlklarna geer. Seluklu ve Anadolu beylikleri dneminde Krt toplumu zerinde bariz bir egemenlik yoktur. Bu dnemde Mervaniler, Eyyubiler, erefhanlar ve benzeri birok hanedan Krt kkenli olup, bir tr Krt feodalitesinin zgr gelime srecini temsil ederler. Krt feodalitesi znde 8. yzyldan 19. yzyln balarna kadar nemli oranda kendine zg bir gelimeye sahiptir. Merkezi feodal bir devlet gc haline gelememilerse de, hkmet ve yar-devlet dzeyinde ok sayda siyasi oluumu salamlardr. Zorla boyun edirilmekten ziyade, ortak feodal karlar temelinde Trk beylikleri ve sultanlklaryla iliki iine girmilerdir. Bir bakma ortak devlet anlayna en yakn g durumundadrlar. Bu ynyle Krtlerin konumu randa Perslerde grlene benzer. Trk beylik ve sultanlklarnda Trk kavminden sonra nem sras itibariyle Krtler ikinci srada bir rol oynarlar. Krtlerin tarihinde bu rol karakteristiktir. Yan balarndaki siyasi gcn en temel yedei olmak kendileri iin sanki bir kader gibidir. Bu, znde kulluk ve serflik sisteminin ruhu gereidir ve snfsal bir temeli vardr. Halklar aras gerek kardelik ve dayanmadan farkldr. Bunun birok dengesizlie, yabanclamaya, blynet politikas gerei atmaya sebep olduu bir gerektir. Tek olumlu sonucu, dengesiz direnme ve isyan durumlarnda geliebilecek katliamlar ve gertmelere frsat vermemesidir. Bu eilim Osmanl mparatorluu dneminde ok ak yrtlmtr. Sultan Yavuz Selimin Ortadouya hakimiyetin Krt feoda97

litesiyle ittifaktan getiini ok isabetli deerlendirmesi ve eit dzeye son derece yakn bir uzlamay esas almas, 19. yzyla kadar sren baarl bir politik uygulamaya yol amtr. Bu dnemde Krt feodalitesi; hkmetler, yurtluklar biiminde babadan oula geen bir yerel iktidar biimine resmen sahip olmulardr. Sultann merkezi iktidaryla yerel feodalizmin iktidar ortaklaa yrtlmtr. Bu nunla birlikte gebe airetlerin varl devam etmi; Alevilik ve Yezidilik direnii konumunu srdrm, dil ve kltrel varlklar gelimelerini srdrmlerdir. Herhangi bir yasaklama sz konusu deildir. Daha da nemlisi, gl ekonomik ve sosyal yaplar nedeniyle, birok Arap ve Trk kabilesi bu yaplar iinde doal bir erimeyi yaamtr. Arap ve Trk st tabakasnn siyasi hakimiyetine ve Krt ibirlikilerin olumsuz konumlarna ramen, Krt dili ve kltrnn bu asimilasyoncu gc neolitik toplumdan beri kazanm olduu gl zelliklerinden ileri gelmektedir.
d- Kapitalizm anda Krtler Tarihin en yaratc ve eski halklarndan olduu halde sanki tarihte yaamam gibi bir durumla karlamak, amzda bir Krt ironisi olarak karmza kar. Tarihe beiklik ve analk edeceksin, ama hakknda kurallarn ve ahlakn ilemedii an en gnlsz yaklalan halk olarak deerlendirilecek, en kt ihanete kurban olacaksn. Kendinin olmas gereken en temel insan haklarndan bile yoksun braklacaksn, ama en sulu insanlar topluluu olarak ilan edileceksin. Herkese hizmet etmeye amade olacaksn, ama lanetli olmaktan kurtulamayacaksn. ada insanlara benzer gibi olacaksn, ama zde an hibir deerinden nasibini almayacaksn; modern an siyah, sar veya Kzlderili halklar gibi kle olmaya bile layk klnamayacaksn. yle bir statyle, yle kapana kstrlm bir Krtlkle kar karya bulunmaktasn ki, baka bir rneinin bulunmas kesinlikle olanakszdr. Krt inkar ediliyor, byle bir olgu yok deniliyor, ama en byk korku da bu yok saylandan duyuluyor. Yok olan eyden nasl korkulur? Var diyeceksin, tm vatandalar gibi her hakka sahip olduunu syleyeceksin; ama yarm yamalak ayakta kalan bir diline bile zgr ifade hakk tanmayacaksn. amzn en zor zmlenen sorunu bu olsa gerek. Kavimlerin, etnik topluluklarn ulusal bilin ve cokuyla ayaa kalkt kapitalizm a, Krtler iin sanki iflah olmaz bir hastalk dnemi havas vermektedir. Yaam umutlarnn ulusal ve toplumsal
98

niteliini yitirmesi; cehaletin en koyu biiminin iine yuvarlanma, kendini tanmlamaktan acizlik, bir tavuk iin birbirini ldrme, fakat en vazgeilmez haklar iin kln kprdatmaz bir duruma dme, sanki kaderin gereiymi gibi rahatlkla karlanmaktadr. Krt olgusu ve sorunu daha da amlanabilecek tanmlamalarla aslnda genel anlamda bir ulusal sorun olmann ok tesinde bir durumu yaamaktadr. Kapitalizm a hem ulusal uyann balad ve ulusal devletin gerekletii bir a, hem de sorun dzeyinde kalm birok ulusal ve toplumsal gruba zm umudu vermi bir adr. Eer Krtler asndan baarl bir tanmlama ve zm yolu salanamamsa, bunun temel nedeni olgunun kendisinde, doru tanmlanmamasndadr. Yoksa ok paralanmlk, dmann azgnl, stratejinin azizlii, toplumsal gerilik gibi nedenlerle mevcut durumu gereki izah etmek pek inandrc olmaz. Olsa bile, baarl bir sonuca gtremez. Orta yerde bas bas baran bir sorun varsa, o yerde olmayan ey zmdr. Her zmszln temelinde yanl ve yetersiz tehisin yatt temel bir husustur. PKKyi ada bir ulusal kurtuluu rgt olarak tanmlayp yola ktmzda, Kurana inanr gibi kendi doruluumuza gveniyorduk ve baaracamzdan emindik. Ortaya kan gereklik ise, reel sosyalizm rneinde grld gibi, dnyann te birine de hkmetse, dogmatizmden kurtulamayan bir sistemin, 70 yl sren en gl bir devlet ve devletler sistemi de olsa zlmekten kurtulamayacayd. Bu yaklam kapitalizme hakllk kazandrmyor; tersine, yol at sorunlarn doru ve yeterli tanmlanamadn ortaya koyduu gibi, zmlerinin de pek gvenilir olmadn gstermeye alyor. Yine bu, zme abalarndan vazgeme anlamna da gelmiyor. Tam tersine, bilimselliin devrimci zne en uygun zmn srarla aratrlmas ve gerekletirilmesi gereini vurguluyor. Bir yaklam ve pratiin yanll veya yetersizliinin ortaya kmas halinde, daha doru ve yetkince olannn mevcut olduunu, bulunmasn ve uygulanmasn srarla belirtiyor. Bu gereklik, onca ac ve kayplara ramen, yeniden baa dnld anlamna da gelmiyor. inde hareket edilen srecin batan sona kadar derinliine eletirilmesi ve dzeltilmesi, zlenen ve amalanan doru, iyi ve gzel lleriyle yaamsallatrlmas gerektii anlamna geliyor. Dikkat edilmezse, bilimden kaynaklanan dogmatizm, mitolojik ve dinsel kaynakl dogmatizmlerden daha az krletirici, dolaysyla
99

tehlikeli sonulara yol amaktan geri kalmaz. Hatta 20. yzyl gereinde de gzlemlendii gibi, insanlk tarihinin en kanl ve acl bir pratiine de yol aar. Pozitivist yaklamn tehlikesi burada karmza kyor. Bu yaklamn iddias udur: amz bilimin egemen olduu adr; dolaysyla bilime gre yaplan her ey doru ve hakldr. Hitler bu anlamda en byk pozitivisttir. Ama yaptklarnn doruluunu ve haklln bir avu fanatik dnda kimse savunmaz. Hatta pozitivizme dayal dogmatizmlerin tarihin en tehlikeli uygulamalarna yol at rahatlkla belirtilebilir. Bunda bilimden phe edilmesi gerei ileri srlmyor. Tersine bilimselliin en zor bir yaklamn ynetimini gerektirdiini; eer insanln mutluluu esas amasa, bu konuda ortaya kabilecek sradan bir olumsuzluun sorumluluunu bile sonuna kadar duyarak, tm felsefi ve ahlaki sonularyla birlikte mutlaka yntem deiikliine gidilmesi gerektiini emreder. zellikle kapitalizmin ve reel sosyalizmin vahi andaki bilimsellik sorgulamay gerektiriyor. Bu yaplmazsa, gnmzn devleen sorunlarnn zmnden ancak umut kesilebilir. Halbuki bilimin insanlk iin kaderi bu olamaz. Dnem tm zamanlarn ilerisinde bir zm, hatta bir anlamda lmszle kapy aralama dnemidir. Bu eletirisellikle birlikte bilime duyulan inan, insan toplumuna ilikin en ar sorunlarn zm ansnn kesinlikle mevcut olduuna inanmay gerektirir. Krt olgusuna ve yol at her tr soruna bu perspektifle bakldnda, bilimsel yaklamn pratik zm yakalayacak kadar zgn ve yaratc dzeyde bir dorulua vardrlmas gerektii grlmektedir. 30 yl aradan sonra tekrar bir tarih erevesiyle kapitalist dnemin tahliline girimek bu anlamda baa dnmek olmayp, byk ac ve kayplarn ansna balln da bir gerei olarak ilgili tm insanlara ve halklarmza daha layk olmak, mutlaka baarl olaca inancyla eitlik ve zgrlk abalarna katkda bulunmak, her koul altnda kutsal grevlerimize yetkince ve ahlaklca sahip kmak demektir. Ykselen kapitalizm ann dalgalar, 19. yzyln balarnda Ortadouyu daha fazla etkisi altna alr. Ekonomik, siyasi ve askeri stnlk karsnda, blgeyi temsil eden Osmanl mparatorluunun yapabilecekleri snrldr. Ya sistemin stnln kabul edip kendini reformasyona tabi tutacak, ya da umutsuz ve tutucu bir direni ve denge politikasyla gn kurtaramaya alacaktr. Gerekleen, bu iki eilim arasnda gelip gitmedir. ki yz yldr bu sarmaldan blge
100

henz kendini kurtaramamtr. Ne alternatif sunan bir k, ne de tutarl ve bilinli bir reform tercihi istenilen kararllkta ve uygulamalarla yrtlememektedir. Bunda blgenin geleneksel uygarlk yapsyla, atan i ve d denge gleri temel rol oynamaktadr. Osmanl sultanlarnn tm mahareti, bu denge oyununda mrlerini biraz daha uzatmaktan ibarettir. Blgede d dengenin dalmasyla imparatorluun kmesi bir olmutur. Avrupada ngiltere nderliinde kurulu dengenin patlak veren Birinci Dnya Savanda Almanya aleyhine bozulmasyla sonulanmas, mttefiki durumundaki Osmanl mparatorluunun dalmasn da kanlmaz klmt. Ortadou tmyle tam smrgeleme koullaryla yz yze geldi. Tarihte 15 bin yl sren, alar boyunca srekli Avrupay maddi ve manevi donanmlarla besleyen blge, artk tam bir yenilgiyle kar karya kalmt. Bu yeni srece yenilgi demekten ok, Avrupa uygarlnn stnln tanmayla kar karya kaldn sylemek daha dorudur. Uygarlklarn birbirleri karsnda yenen ve yenilen konumundan ziyade, yaratclk ve gelikinlik yn daha belirleyici rol oynamaktadr. Yani dosta ve gelimeye hizmet eden yn, dmanca ve geriletmeye gtren ynne ar basmaktadr. Uygarlklar birbirine kart, dman gibi gsteren kuramlar yanl ve son derece abartmaldr. phesiz farkllklarn atan ve birok savaa yol aan ynleri olmutur. Kald ki, diyalektiin temel geliim yasalarnda, ztlarn varl ve birlii bir btnlk iindedir. ki ucun karlkl etkilenmesi tmyle birbirini yok etme biiminde olmayp, yerlerini nc bir cinse, senteze brakma gibi bir zellie sahiptir. Tm evrendeki gelimeler bu yasa dorultusunda ortaya kt gibi, toplumsal dnm olgularnda da bu sre geerlidir. Toplum biimlerinin en geni ve kapsaml birliklerini ve farkllklarn ifade eden uygarlklarn atmas ve dnm de bu evrensel yasa dorultusundadr. Tmyle birbirini yenme ve bitirme deil, daha st bir senteze kma esastr. Bir tarafn baat olmas bu gerei ve yasay znde ortadan kaldrp deitirmemekte, hakim ynler meselesini ne karmaktadr. Bu temelde baknca, Avrupa uygarlnn Ortadounun geleneksel uygarlk deerlerine kar kazand stnlk bir gerek olmakla beraber, bu tmyle olumsuzluk ve yenilgi anlamnda deerlendirilemez. Byle bir deerlendirme, ancak kendi uygarlk temelinden habersiz olan ve ereti bir konum arz eden, bu nedenle ortadan kalkma101

s kanlmaz olan ve mrn doldurmu bulunan gerici ve tutucu eler iin geerli olabilir. Uygarlklarn kalc varlklar ise, dierleri tarafndan beslenerek daha stte bir sentezle gelime yoluna girebilir. Ortadou uygarlk mirasnda ortadan kalkacak birok e vardr. Zaten bunlar zamanla tarihin p sepetine atlmaktadr. Ama kalc ve st sentezlere aday zellikleri de vardr. Bunlarn direnmesi, tutuculuun ve gericiliin direnmesine benzemez. Tersine hakl, yaamsal ve srama yetenei olan zn direnmesi tarihsel gelimelerin esas olduu gibi, snrl da olsa Ortadouda bu temelde bir antitez konum da varolup kendini srarla srdrmektedir. stn bir uygarln geliimi karsnda panikleyenler ve umutsuz direnilere girenler, ksa dnemde teslimiyet ve uakla soyunan kesimlerle ayn kategoriyi olutururlar. Bunlar durumu ereti ve geici olan kesimlerdir. Buna karlk stn uygarln gelitirici deerleriyle uzlaan, onu benimseyen, ama barndaki stnl tek tarafl egemenlie, hakimiyete, hatta yok etmeye gtren ynne kar direnen kesim, kalc ve ilerici kesimi tekil etmektedir. Tarihin bu anlamda atma, uzlama ve yeni sentezlerle ilerleme olarak tanmlanmas daha bilimsel bir yaklamdr. Avrupa ve Ortadou uygarlk atmas, uzlamas ve sentez dourmaya doru yol almas aktel bir konu olup, gnlk olarak da olaylar ve gelimeler halinde heyecanla izlenmektedir. Bu srete Anadoluda Mustafa Kemal nderliinde gelien ve esas olarak Trk ve Krt halklarnn ortak iradesine dayanan ulusal kurtulu sava, ilerici ve kalc yn ar basan, Avrupa uygarlnn olumlu zelliklerine sahip kan, ama onun tahakkmc ynne de kar koyan bir ze sahiptir. Gcn ve baarsn, hakllk ve ilericilik arz eden bu znden almaktadr. Bununla birlikte hem ayak ba tekil eden, hem de daha fazla ilerlemeye hizmet edebilecek zelliklere ayn biimde kar kan elikili bir yn de bulunmaktadr. Bu elikili yn, Trkiye Cumhuriyetinin kuruluuna da olduu gibi yansmtr. Cumhuriyet, gericilik ve tutuculuk arz eden ereti ve geici elere kar kmakta ne kadar hakl ve baarl olmusa; daha da gelimek ve ilerlemek isteyen kalc halk deerlerine ve taleplerine yant olmamak ve hatta onlara kar kmak anlamnda da o kadar haksz ve dolaysyla baarszdr. Feodal kalntlarn almasnda olumlu rol oynarken, halklarn kalc deerlerinin geliimine ar ovenizmle cevap vermesi, tam demokratiklemeyi gerekletirememesinde olumsuz rol oynamaktadr. Yksek bir ilerleme hzna ulaama102

mas, barndaki bu eliki biimiyle yakndan balantldr. Tam demokratikleme ynnde ve olumlu olarak zmlenmedike, gnmzde derinliine srp giden ok ynl krizin de temel nedeni olan bu elikinin her geen gn daha da rtc etkileriyle srp gitmesi kanlmazdr. Cumhuriyetin balangcndaki eliki, tm olumsuz ynlerini gnmz krizleriyle alabildiine ortaya karp sergilerken, aslnda zmn de olumlu temelde olmas gerektiini adeta her gn ilan edip durmaktadr. Bu eliki zmlenmedike, ne kadar ustaca yntemlerle rtbas edilip bastrlsa da, en ufak bir olumsuzlukta bile deprem gibi ban yer altndan uzatp varln hissettirme yeteneinde olduunu, herhalde hibir rnekte Trkiyede 2000lerin krizli ortamndaki gibi kantlama gcne sahip deildir. Trkiye tarz bir moderniteyi gecikmeli ve dar kapsaml yrtmek durumunda kalan dier Ortadou lkeleri de benzer elikili konumlar daha derinliine yaamaktadrlar. Feodal kalntlarn daha gl olduu Arap lkeleri, Bat uygarl tarafndan biraz terbiye edilip teslimiyet biiminde varlklarn srdrmektedir. Krallklar ve emirliklerde bu durum geerlidir. Kk-burjuva temeldeki klar ve daha radikal dnm iddialaryla ortaya kan modernistler feodalizmi aamadklar gibi, tutarl bir demokratizme de ynelememiler; adeta ada bir krallk gibi rol oynamaktan teye gidememilerdir. Bunlar ne Ortadounun tarihsel temelleriyle, ne de ada uygarln yneldii demokratik kriterlerle anlaml ba kurma yeteneinde olmulardr. Uluslararas dengeye dayal, srail milliyetiliine kar bir Arap milliyetiliiyle gn kurtarmak, temel politika durumundadr. Bununla birlikte, toplumlar geen her gn artan ar ekonomik, sosyal, demokratik, kltrel ve siyasal sorunlarla bouturup durmaktadr. Bat uygarlnn olumlu zelliklerini zmsemede ve kendi zgnlklerini ortaya karmada gerekli yetenei gsterememilerdir. Bu lkelerde daha derinliine yaanan Trkiye tarz elikili durumun, petrol gelirleri nedeniyle pek aa kmasa da, gelirlerin azalmasyla birlikte byk sosyal patlamalar biiminde kendini gstermesi kanlmazdr. Ya tam demokratikleme ya da srekli rme ve bunalm, aktel bir durum olarak olumlu bir temelde zmlenene kadar varln srdrmek durumundadr. ran, Pakistan ve Afganistan gibi lkeler, elikilerle dolu da olsa, benzer durumlarla kar karyadr. Balangtan 20. yzyln son eyreine kadar denedikleri kemalist yntemler tutmaynca, bunlar
103

slamiyete sarlma gereini duymulardr. Bu durum Bat uygarl karsnda bir baarszl ve yenilgiyi ifade etmektedir. Ortaya kan teslimiyet durumunu slami tepkiyle ama abalar da, Afganistan rneinde grld gibi tmyle a dna itilmekten ve en gerici konumlara dmekten teye bir sonu vermemektedir. Pakistanda slami rt altndaki asker-sivil ynetici klik ekimeleri hibir baarl k yolunu gsterememitir. Bunlarn mevcut konumlar, gerici bir oligarinin kurumlamasndan te bir anlama sahip deildir. ran slam Devrimi ahn teslimiyetiliine ve ahln bunalml sistemine kar bir halk tepkisi biiminde geliip baarl olmusa da, demokratiklemede taklp kalmas temel sorunu durumundadr. ster milliyeti, ister reel sosyalist, isterse slami rt biiminde olsun, denenen tm ideolojik ve politik yaklamlar demokratik uygarlk kriterlerine zde ulamay esas almadklarndan, yaadklar derin elikilerden kurtulmalar mmkn olmamaktadr. Tm Ortadou lkeleri ya tam demokratikleme lleriyle buluup ada uygarln olumlu ynleriyle uzlaarak elikilerini zp ilerleme yoluna girecekler; ya da imdiye kadar denedikleri yntemlerde srar edip rme ve bunalmlarn daha da derinletirerek, teslimiyet snrnda seyredeceklerdir. 19. yzyln balarnda hzlanan Avrupa mdahaleciliinin ar basan yn smrgeciliktir. Hakimiyet ve snrsz kar ihtiras, temel drtc faktrdr. Ortadouyu yenmek ve teslim almak asl hedeftir. Krtler ilk ve ortaalardan beri tank olduklar smrgeciliin bu yeni biimini daha nceden iine drlm olduklar bir kapanda karladlar. Krt kapan , aslnda ok iyi zmlenmesi gereken politik bir kavramdr. Temelleri Smer kolonyalizmine kadar uzanmaktadr. zenle ve srekli pekitirilerek hazrlanmtr. Tarih iin izdiimiz ereve bu kapan tanmlamaya yneliktir ve onun ana faktrlerini belirlemeye almaktadr. Bunlar tekrarlamayacaz. Ancak Bat kapitalizmi eliyle pekitirileni en tehlikelisidir. Dolaysyla Krt kapann tarihsel temelleriyle birlikte kapitalizme dayal olarak kurulanla tanmak ve zmlemek byk nem tamaktadr. ki yzyldr yeniden rlen ve pekitirilen bu kapan ne anlama gelmektedir? Birinci husus, Osmanl mparatorluunu ykarak iinden klmaz ve ba edilemez bir durum yaratmak yerine, sultan ve nemli bir brokrat kesimi kendine balamay karlarna daha uygun bul104

maktadr. Bunlar araclyla hem blge zerinde diledii kontrol gelitirmek, hem de asi halklarn terbiye etmek daha kolay olacaktr. Bu yntemi zellikle Britanya mparatorluu deneyecek, Osmanl mparatorluunun mrn bu yolla yzyl uzatacaktr. Fransa ve Almanyann yaklam da zde ayndr. Aralarndaki anlamazlklar Ortadoudaki denge zerine yanstlmamaktadr. Kendilerine iyi balanm bir sultan ve paylatrlm brokrasi, 19. yzyl amalar iin en uygun konumlar salam bulunuyordu. Bylelikle adm adm yaylmak kadar, kar kanlar bu Osmanl sopalaryla dvmek en akll yol ve yntem olmaktadr. Kapann nemli bir kolu byle pekitirilmektedir. kinci nemli husus veya kapann kolu, Hristiyan kkenli halka dayal olarak gelitirilmektedir. Bat smrgecilii bu yntemle szde kurtarmak istedii Rum, Ermeni ve Asuri halklarnn blgede tasfiye edilmelerinin en tehlikeli yolunu am bulunmaktayd. Tm Ortadou halklar oyun iinde oyunun kurbanlar durumuna getirilmekteydi. Bir dnemler geerli olan felaketler karsnda ocuklar kurban etme gelenei, bu sefer tanrlar tarafndan deil, dost geinen hemcinsleri eliyle yrtlmekteydi. nce bir smrgecilik, bir avu ibirliki eliyle tm halklar binlerce yllk yurdundan edecek, kltrlerinden koparacak ve birbirlerine dman hale getirecekti. Bu tablo iinde Krtlerin durumu tam bir kobaylktr; her tr smrgeci oyun iin en ok kullanlacak malzeme durumundadr. 19. yzyln bandan itibaren bir maa gibi kullanlmaya allacak olan Krtler, zellikle ngilizler asndan Trk, Acem ve Arap yneticilerin srayla kendisine balanmalar iin bir manivela roln oynayacaklardr. Tipik bir iti ite krdrma politikas devreye sokulmakta ya da bir tala birka kuu birden vurma politikasna rnek klnmaktadr. Bir defa, el atlmakla Krtlerin ibirlikileri kazanlm olmaktadr. kincisi, bundan korkan Trk Acem ve Arap yneticileri daha ok kendilerine balanmaktadr. ncs, Krt feodal ibirlikiler tarafndan sktrlan Ermeni ve Asuri halk, daha ok kendilerine snmak zorunda kalmaktadr. Sultan, ah ve melikler bu oyunu ikinci elden yrtmeyi marifet saymaktadr. Yani kendilerine oynatlan iti ite krdrma politikalarn, onlar da alt dzeyde muhaliflerine kar uygulayacaklardr. Kurbanlk duruma den halklar ise, oyunun gerei olarak ne emrediliyorsa, onun gereklerini yerine getirmekten baka bir roln sahibi olmayacaklardr.
105

Her ne kadar kapann ba kurban Krtler ise de, etme komuna gelir bana zdeyiiyle kantland gibi, bu tuzak tm blge halklarn iine drecektir. Krtler stratejik olanaklardan yoksunluk ve ar paralanmlk nedeniyle glerini birletirememelerinden tr, oyunun en ucuz malzemeleridir. Bunda kapitalist kar hrsnn hibir kural tanmayan yaklam oyunun zndeki felsefe olsa da, tarihten de sregelen benzer bir kullanlma durumu, konumlar en olumsuz halklar durumuna dmelerine yol amaktadr. Buna tav ana ka, tazya tut politikas demek de mmkndr. Bylelikle kendisine problem olarak grd taraflar sonuna kadar kullanmakta, yormakta ve en sonunda kurtarcs rolne soyunup gereinde yeniden kullanmak iin sahip kmaktadr. Kobaylk derken, bu ok acmasz gerei kastetmekteyiz. phesiz Krt st tabakasnn binlerce yllk alageldii ibirliki karakteri de bunda nemli bir etkendir. Halkn cehalet iindeki konumu, paralanml ve birbirine kar kkrtlm durumu da srekli elverili bir zemin sunmaktadr. 19. ve 20. yzylda kapitalist smrgeciliin glgesinde gelien tm Krt isyanlar zerinde bu oyunlar oynanm ve baarl da olmulardr. syanlarn hakl nedenleri pek anlam ifade etmemektedir. nemli olan, sonuta kimin aleyhine sonuland ve en ok kimlerin yararlanm olduu hususudur. Krtler isyan edip haklarn arasa, bir tr ac sonu oluyor; aramasa, yerinde dursa, daha da kt olan bana geliyor. Tuzaa veya kapana kstrlma gerei derken bunu kastediyoruz. ok az sayda halkn bana buna benzer felaketler gelmitir. Krt tarihilii ie yarayacaksa, en ok bu gerei zmlemek zorundadr. Birka tipik rnei amlarsak, durumlar daha iyi anlalm olur. ngilizler 19. yzyln ilk yarsnda Hindistan yolu ve olas maden ve petrol zenginlii nedeniyle Iraka el attnda, Krtleri, Araplar ve Asurileri Trk ynetimine ve en kts de birbirlerine kar kullanmay en temel politika haline getirdi. nce arkanzdaym deyip Krtleri kkrtt. Skan Trk ynetimi ngilizlere daha ok yanat. Asuriler zaten Hristiyanlktan tr doal mttefik bulduklarn sandlar. Araplar en ok snan ibirlikiler durumundaydlar. 1850lere geldiimizde, son olarak Bedirhan Bey nderliindeki isyanla oyunun birinci perdesi baaryla oynanmt. ngiliz smrgecilii byk ilerleme salam, Trk ynetimi ok g yitirmiti. Araplar yeni efendilerini bulmutu. Asurilerde sahte bir umut uyan106

drlmt. Krtler ise oyunun en ok ac eken kurbanlar olarak ezilmeyle yz yze braklmt. 19. yzyln ikinci yarsnda Seyit Taha nderliindeki Nehri s yanyla bu sefer oyun ran zerinde oynanmtr. Sonu benzerdir. ran ahl ngiliz smrge ynetimine yaklamtr. Asuriler iyice snt durumuna gelmitir. Krtler yine en ac bir sonula karlap hem ezilecekler, hem de vahi damgasyla damgalanp sulu konumuna oturtulacaklardr. En ac olan ise, 1925te eyh Sait nderlikli isyan olacaktr. ngiltere petrol nedeniyle Musul ve Kerkk blgesini Misak- Milli dnda tutmak istemektedir. Mustafa Kemal nderliindeki Trkiye Cumhuriyeti ise, Misak- Milliye balln gerei olarak blge zerinde hak taleplerinden vazgememektedir. Krtler ve Trkler Misak- Millinin gereinin yaplmasn istemektedirler. Bu koullarda bildik ngiliz smrge oyunu yine devreye girer. Bir tala birka ku vurmak iin tertipler hazrdr. Kendisine yakn bulduu Krtleri yardm edeceine dair heveslendirir. Olas bir isyanda kendisine gvenebileceklerine dair sahte umutlar yaydrr. syan patlak verdiinde, kemalist hkmetle anlar. Krtlerin ve Krdistann kaderindeki en derin blnmeyi gerekletirir. Irak, kendi payna dmtr. Kemalist Trkiyeyi en zor dneminde kendine yaknlatrmtr. Cumhuriyeti Krtlerin zerine srerek en tehlikeli bir amazn iine drmtr. Yani bir kez daha bl-ynet veya iti ite krdrma politikasyla, tavana ka tazya tut oyunu baaryla oynanm, bir tala birka ku vurulmutur. Cumhuriyet, daha dn en zor dnemlerinde stratejik mttefikleri olan Krtleri unutmu, nde gelenlerini idam etmi, bylece tarihsel bir sorunu zdn sanmtr. Bastrma ve inkar yntemlerine bavurarak, bu oyun gereince aslnda Osmanldan daha geri bir politikann ve kendisini en ok uratracak bir sorunun iine decektir. Sadece Krtler deil, Trkler ve Cumhuriyet de bylelikle oyuna gelmi olacaktr. Emperyalizm ve smrgecilik yalnz bir tarafa oynamaz. Kural; her zaman iki tarafa oynayp, kar en ok olanda karar klmak biimindedir. Bu tarihlerde, 1920-25 dneminde ayn politik oyunlar ran ve Irak zerinde denenir. smail Simko her gcn denedii bir piyon durumundayken, kendisi onlar kullandn sanr. Sonuta tad zihniyet, byk olanaklara ramen, yine en kt kaybeden konumuna dmesine neden olur. Taktik amal kullanmalar yeterince ve za107

mannda doru deerlendirilmediinde, kullanlan kiilerin, hareketlerin ve halklarn bana en byk felaketleri getirir. Irak Krdistannda Mahmut Berzenci nderliinde de sonu ayndr. Dar taktik alandaki karlkl kullanmalar eer zgce dayal bir sonuca gtrlemezse, beklenen olumsuz akbetten kurtulu olamaz. Bunda suu isyan nderliine ykleyip esas tertipileri, halk dmanlarn gz ard etmiyoruz. Tersine, Krt kapannn nasl bir kurulu mantna sahip olduunu ok iyi bilerek adm atlmas gerektiini vurguluyoruz. Bu tr senaryolarn son sahnelenmeleri, kinci Dnya Savandan gnmze kadar oynanm olanlardr. kinci Dnya Savann yol at ortamda gelitirilmek istenen KDP adl partiler, geleneksel uaklkla ada ibirlikilii bir arada yrterek, sadece kendi pratikleriyle mensuplar iin deil, tm Krt halk iin en kt rnei oluturdular. Dnya apnda zgrlk mcadelelerinin kazanmalar bir kural iken, Krt halk KDP denilen partiler eliyle en byk kayplar verdii halde, bu rgtler kendilerini taktik oyuncularn elinde bir kukla olmaktan kurtaramadlar. Bat smrgeciliine kar kavrama dzeyinde bile bir gelime gsteremeyen Krt olgusunun daha da karanlk bir srece girmesi kanlmazd. Drt taraftan komular olan Trkler, Araplar ve Acemler, devlet eliyle de olsa, bir kapitalist gelime yoluna girmekle aradaki mesafeyi daha da atlar. Feodal dnemdeki hakim snf ve milliyet olarak stnlklerine, kapitalizm anda burjuva snf ve hakim ulus olma avantajlarn da eklediler. Emperyalizme bamllk koullarnda da olsa, ulusal ekonomi, kltr ve devlet alannda gelimelerini srdrdler. Bilim ve teknik alannda ulusal bir elit tabaka oluturdular. Ulusal dille basn-yayn bal bana bir g haline geldi. Milliyetilie dayal i ve d politikalarla ulusal ayrcalklarn snflar ahsnda somut karlarla pekitirdiler. Halklarn direniini kracak gl askeri ve polisiye aygtlar oluturdular. 20. yzyl boyunca bu gelimeleri yaayan ortaan gl milliyetleri olarak Trkler, Araplar ve Farslarn, devlet eliyle yaratlan burjuva snf ve ulus-devletiyle, Krtlerle aralarndaki mesafeyi epey atklar bir gerektir. Emperyalist smrgeciliin oyunlarndan daha ban kurtaramadan, bu sefer komularnn inkarc ve baskc ulus ovenizmiyle kendilerini kar karya buldular. yle bir ortam oluturuldu ki, Krdm demek; kendini yapayalnz bulmak, nndeki tm gelime yollarnn
108

kapanmasn grmek ve hatta her tr tehlikeyle kar karya gelmekle zde sayld. Krtlk tam baa bela oldu. Smrgeletirmenin ok tesinde, tm insani deerlerden yoksun klmakla e bir statye mahkum klndlar. Krt olgusu belki de tm dnyada politik defosu, reddi en gl olan kavram haline getirildi. Yaratlan, herhangi bir politik terr deildir. Hi de sorumlu tutulamayaca, anadan doma edinilen bir zellik, bana en byk tehlikeleri getirebilmektedir. Irklk, faistlik, milliyetilik, komnistlik tanmlanabilir kavramlardr. Bunlar uluslararas hukukta deerlendirilmilerdir. Ama Krt olgusu hibir kavramla izah bulamamaktadr. En basit insan haklarndan, rnein anadiliyle eitim olanandan bile yoksun brakldklar halde, Krtler en medeni lkeler geinen Avrupallar tarafndan bile laykyla tannma ve deerlendirme konusu olamamaktadr. Yzyllarca kendilerine hizmet ettikleri halde, kendilerine Krt kardelerimiz demelerini bir yana brakn, komular tarafndan bir c veya srekli bir tehlike kayna gibi deerlendirilmekten kendilerini kurtaramamaktadrlar. nsanln bu gerei karsnda, acaba bir Krt kiiliinden ve psikolojisinden nasl bahsedebiliriz? Tarihin en eski emeki bir halkna dayatlan ve hibir insanlk kitabnda gemeyen bu acmasz staty nasl izah edebileceiz? Hibir ilahi, ahlaki, felsefi ve bilimsel kitap bu kadar inkarc ve insanlk d davranamaz. Ama sanki bir kara delikmi gibi, Krt olgusunun etrafnda evhamlar ve gerek d kavramlarn yaratld da inkar edilemez bir gerektir. Bu nedenlerle Krt olgusunu bir ulus, bir smrge veya yar smrge olarak deerlendirmenin hafif kalacan, ondan te bir statnn kurbanlar durumunda olduklarn belirten bir genelleme yapyoruz. Ak bir katliam, bir jenosit kurban olsalard, tanm daha kolay olurdu. Durum bu tr kavramlarla da tam ifade edilemiyor. Olgunun etrafndaki tm bu sisli tanmlar, gerekliini ortadan kaldrmyor. Krt olgusunu tanmlayabilmek iin izmeye altmz bu tarihsel ereve ok derinlikli olarak ilenebilir. Arkeolojik ve yazl belgelerle bolca kantlanabilir. Bir dnem Krt var m, yok mu? tartmas, bilimsel olmaktan ok, ar terr ortamnn bir rn olarak gndemlemitir. Ayn ulustan, snftan ve hatta airetten de olunsa, farkl konum ve koullar olan blm ve blgeler her zaman vardr. Farkllk, doann bir zelliidir. In tek renkli olmamasn109

dan tutalm, ieklerin tek tr olmamasna kadar, doann kendisi okluktan ve farkllktan yana bir geliim yasasna sahiptir. Ak ve kara biimindeki renk ayrmnn bile, renklerin gerekten bittii u noktalar olduu bilimsel bir gerekliktir. Bitmek istiyorsan, ak ve kara biiminde blnmen yeterlidir. Kapitalizm adna faizmin karalyla, sosyalizm adna reel sosyalizmin beyazlatrcl birer zorlamadan ibarettir. Doallkla terslik halinde uzun mrl olunamayacan, kendini en gl sanan bu u rneklerden de iyi anlamaktayz. Toplumsal olgular fiziki g altnda istedii renge evirmek; tek dil, tek kltr, tek siyaset vb. dorultularda dnme zorlamak en kt sistem rnekleridir; bunlarn tarihte ancak terrle ve geici olarak varolabilecekleri kantlanmtr. Nasl tanmlarsak tanmlayalm, Krt olgusunun zorlama ideoloji ve politikalarla, sbjektif nyarglarmzla dilediimiz biimlerde dntreceimiz bir gereklik olmad artk tm aklyla, ahlaki ve siyasi sorumlulukla grlmeli ve deerlendirilmelidir. ster aznlksal ve etnik, ister ulusal ve toplumsal bir olgu olarak kabul edelim, nemli olan olgunun ana nitelikleridir; olgunun bizzat kendisidir. Hi kimseye seni yle grmek istiyorum deme hakkmz olamaz. Bu ancak tanr-krallar dneminin mitolojik saplantlarna sahipsek bir anlam ifade eder. oulcu demokrasinin snrlar dahilinde bir yaklam olmasn bir yana brakalm, en dogmatik ideolojik varsaymlarda bile bu denli bir kr iddiada bulunulmamtr. Olgularda dnm inkar edilemez. Ama bunun kurallar diyalektiin yasalarna ballkla anlam kazanr. Yerinde ve zamannda koullarn gerekli kld dnmler, yaamn da geliimi ve zenginlii demektir. Kabul edilmeyecek olan, ana karnndaki bir bebee mdahale ederek dntrmek veya erken dourtmak trnden eylemlerdir. Hibir akll ve grev yeminine bal doktor bu tr operasyonlarda bulunma yetkisinde ve hakllnda olamaz. Bu ac gerekleri, Krt olgusuna dayatlan kobay tr uygulamalarn ne anlama geldiini aklamak iin dile getiriyoruz. Krt olgusunun yaad i zorluklar ve d anlayszlklarn, hibir g sahibine elimde imkan vardr deyip istedii tr uygulamaya tabi tutma ve srekli bir kobay malzemesi gibi bekletme hakkn vermediini belirtmek istiyoruz. Tanr-kral anlayna bal politikaclar asndan, belki snrsz bir vatanseverlik ve ulusal byklk adna amalarna ulamak iin her ey mbah olabilir. Nitekim faist ve
110

reel sosyalist yaklamlar bunu denediler. Sonular ise ortadadr. Krt olgusuna dayatlan terrn sahipsizlikten tr kurnazca ve haince yaklamlarla bugne kadar srdrlmesi hibir g sahibini aldatmamaldr. Hz. sa da armha gerildiinde, Romann ve yalanc ahit kahinlerin karsnda yalnzd. Tanrs iin bile Niye be ni yalnz braktn? diye ikayette bulunduu da rivayet edilmektedir. Ama tarihe ve gnmze baktmzda, sevilik evrensel bir gereklik olduu ve en byk insanlk vicdanlarndan birini tekil ettii halde, say armha gerenler lanetle anlmaktan teye bir ansa ve varla sahip olamamlardr. Bu ynyle Krt olgusu siyasal olmaktan teye, tam bir ahlaki sorun durumuna gelmitir. Krtlerin ilka Hristiyanlar gibi gemilere dolarak Yunanistan ve talya kylarna, karadan birok yolla Avrupaya kamalar, adeta tarihin tekerrr etmesine benzemektedir. Krtler ne yeni bir dinin mensuplar, ne de bakalarnn topranda ve mlknde gz olan bir gtr. Gelimi politik istemler de diyemeyeceimiz, ilkalarda olduu gibi kltrel varlklar erevesinde kendilerini zgrce ifade etmekten teye bir talepleri yoktur. Olsa bile, bunlar korkulacak apta deildir. Bu kadar yalnz bir halkn tepeden trnaa silahlanm birok g karsnda tehlikeli olmas dnlmez. Snrl bir sorunu tarihsel bir olay seviyesine tarma gerek bir tehlikedir. Sonularn daha byk aclarla yaamak istemiyorsak, bu sorun are bulmamz gereken en ncelikli konu olarak deerlendirilmek durumundadr. Ortadounun tarihi bu tr olaylarla doludur. Eer sa armha gerilmemi olsayd, Hristiyanln da gelimeyecei konusunda tarihiler hemfikirdir. Daha da teye, Nemrutun zulmleri olmasayd, peygamberler olmayacakt. Musay ka zorlayan, Firavunlarn zulmyd. Hz. Muhammede ynelik Mekkedeki basklar olmasayd, hicret olmayacakt. Taassupla deil toleransla yaklalsayd, gerekleen biimiyle slamiyet de olmayacakt. Tarihte trajediler, byk aclar ve kayplarn nedeni, her zaman cehalet ve ona dayananlarn kar hrslaryla gzlerini taassup brm azgn temsilcilerinin bask ve zulm eylemleridir. Krt olgusunu ve yol at sorunlar daha da dramatize edecek boyutlara tamak ilgili tm evrelerin, hatta insanln nemli bir grevidir. Etrafnda zaten byk aclar ve trajediler yaanmtr. Bundan dolay, illa btn tarihi hesaplar soracak, blgeyi daha da
111

iinden klamaz bir duruma getirecek uygulamalara saplanp kalmann hibir anlam kalmamtr. Bu tip politikalarn kendi sahiplerine hibir kar sunamayaca tmyle aa kmtr. Krce, hrszca faist niyetlerin ise, varolan insanlk vicdan karsnda hibir zaman baarma ansnn olamayaca bir adayz. 1970lerde Krt ve Krdistan olgusuna duygu ykl ve ancak dogmatik dzeyde ideolojik yaklamlarla baz tespitler yaptmz, uzun bir pratikten sonra geriye dnp baktmzda daha iyi grebilmekteyiz. Olgunun zgrletirilmesi gereinden hibir zaman kuku duyulmamtr. Yedi yandaki bir ocuk iken de sahip olunan Ya am olacaksa zgrce olacaktr, ya da hi olmayacaktr slogan kutsal bir anlam ifade eder ve hibir zaman bundan vazgeilmeyecektir. Ama bunun bilimsel ifadesinin her zaman esas alnmas gereinden de vazgeilemez. Dogmatizm belki de hibir sorunda olmayacak kadar Krt sorununda tehlikelere kapy ak brakr. Bilimi krk yararak sorunu tm taraflarn karna ve onuruna uygun bir biimde ifade etmek, bunun iin gerekli zmlere ulamak ncelikli grevdir. 1970lerde bu grev snrl olarak yerine getirildii iin, konunun bilinli ve bilinsiz arptclar kendileri iin birok gei bulmu ve aalk karlarn srdrme olanan elde etmilerdir. zeletiri esas olarak bu noktada hayatidir. Pratik gereklerin en ncelikli yerine getirilmesini bir insanlk art olarak ngrr. Gelitirmeye altmz tarihsel erevenin mevcut bilgiler nda geree en yakn tanmlama olduu kansndaym. Bir mr nefes nefese zerinde younlatrdmz bu olgu ve soruna ilikin gelinen izah noktas, muarzlar iin de bir k yolu olarak grlmeli ve kazanm saylmaldr. Gnmzde kendilerini ok ak bir biimde Trk, Arap, Fars olarak tanmlayan hakim ulustan kesimler, onlarn i ve d dayanaklar, Krt olgusu ve sorununa bir dnemlerin CENTOsu ve gnmzn NATOsunun erevesini aarak yaklamay baarmallar. an srekli gelien demokratik kriterleri ve insan haklar erevesi, fazla uzun saylmayacak tarihte tm taraflar ortak bir noktada zme zorlayacaktr. Bu sreci az acl ve kaypl klmann yolu, bilimsel duyarllk ve onun siyaset dilindeki ifadesi olan demokratik uygarlk llerine azami dikkattir. 20. yzyl idealizminin ve mekanik materyalizminin bilim stndeki glgesinin dogmatik tehlikesi kmsenemez. Kapitalist ulusuluktan faist rkla ve bilimsel sosyalizmden reel sos112

yalist otorite ve totaliter toplum anlaylarna yol almas 20. yzyl dogmatizmiyle yakndan balantldr. Bunun da altnda pozitivist anlayn yatt anlalabilecek bir husustur. Bilimsel devrimin derinlii diyalektik zdekilii (maddecilii) dourmutur. Doann byk eitliliinin felsefi izah bu erevede baaryla yaplabilmektedir. Toplumsal olgularn eitliliinin ve bunda rol oynayan dnmn mant da zmlenmitir. Aslnda demokratik uygarln bilimsel temeli de bu noktada karmza kmaktadr. Dogmatik dnce alarnda veya egemen dogmatizminin geerli olduu tm konularda, dnm ihanetle e tutulup en ar cezalandrmalara konu edilirdi. Bu dnem tarihlerinin bu kadar kanl gemesinin dogmatizmle ba yadsnamaz. Eer 20. yzyln sonlarnda eskiden kanla zmlenmeye allan birok sorun politik demokratik aralarla zmlenme aamasna tarlmsa, phesiz bunun temelinde yatan dnmc felsefedir. Diyalektik zdekiliin politik alana yanstlmas, oulcu demokrasi ve tm toplumsal sorunlarn zengin ve barl zm olanaklarna kavuturulmasdr. Bu ynl gelimeler artk felsefi yaklamlar ve politik programlar halinde sergilenmekten teye, youn pratik-politik abalar olarak karmza kmaktadr. Krt olgusu ve sorununu bu gelimelerden ayr dnmek mmkn olamaz. 19. yzyl milliyetilii, 20. yzyl ulusuluu ve hatta ortaadan kalma dinsel dogmalarla Krt olgusunun izah ve salkl zm yollarnn pek mmkn ve salkl olmad pratikte fazlasyla anlalmtr. Krt sorununun bu denli arlamasnda taraflarn bu tr ideolojik yaklamlarnn pay belirleyici olmutur. Yaplmas gereken, bu gerein tm taraflarca grlmesi, karlkl affetme duygular ve zeletirilerinin gelitirilmesidir. Tek tarafl mahkumiyet ve dayatmalarn daha sert karlk bulmaktan teye bir sonu dourmayacann ok iyi grlmesi gerekir. Gnmzn Krt ve Krdistan deerlendirmelerini yeni yapmaya alrken, bu tarihsel ereveyi buna katk sunsun diye gelitirmemizin nedeni de, yeni zm srelerine gereki yaklam ihtiyacdr. 1970lerin teori, program ve pratiinin anlamsz ayrlklk ve iddet dourabilecei; daha da olumsuzu, kar olunmas gereken milliyetiliin tm taraflar esir alabilecei aa kmtr. Temelinde kar olunmasna ramen, bunun bir kader gibi kabullenilmi olmas; byk bir uyan ve zgrlk hamlesi bilincine yeniden dn gerektirmitir. Gericiliin, faizmin ve hepsinin toplu ifadesi ola113

rak ekonomik ve siyasi rantlkla Krt olgusunun emperyalizmin kullanaca bir olgu haline getirilmesi, zellikle zgrlk hareketi asndan kabul edilemez. Bu yaklamlarmz, gecikmi de olsa, bu ynl tehlikelere kar sorumluluklarmzn gereini yerine getirmeyi amalamaktadr. zgr vatana ve demokratik cumhuriyete kar kimlerin gaflet ve ihanet iinde olduunu da bir gn mutlaka anlalr klacan umut etmektedir. Her eyini insanln, halklarn zgr birlii, onuru ve gelimesi iin ortaya koyanlarn emeine ve ansna balln nasl olmas gerektiini de ifade etmektedir. Eskiden yapld gibi gnmzn sosyo-ekonomik ve siyasal deerlendirmelerini uzun uzun yapmay anlaml bulmuyorum. Sokaktaki vatanda bile artk bu konular iliklerine kadar hissetmektedir. Yine ilkel milliyetilik ve dogmatik solcu bir yaklamla Krt ve Krdistan tespitlerini yapmay da anlaml bulmuyorum. Bu konuda da iliklerine kadar gerei yaayanlarla, iliklerine kadar ihanete gmlenler gayet aa km bir durumda, seyirlik haldedir. Kald ki lke, toplum, alt ve st toplum kurumlar, ideolojik biimler ile, tm bu kavramlarn bizi ilgilendirdii kadaryla tarihsel olarak nasl ekillenip gnmze kadar geldikleri de, ilk defa olduka gereki ve dnce reten bir tarzda ortaya konulmu bulunmaktadr. Deerlendirmemizin bundan sonraki blmleri, ksmen deinilen Krt siyasal ve ulusal hareketine biraz daha kapsaml yaklama ve ada bir zm yolunun ana parametrelerini ortaya koyma temelinde olacaktr. Dikkat edilirse bu ynl yaklamlar, yeni dnem Krt hareketinin, yaanan byk deneyimlerin nda yeni program, rgtlenme ve eylem hattnn zme ynelik olarak nasl ele alp planlanmas ve uygulanmas gerektii hususlarn aydnlatmay amalamaktadr.
114
D- KRTLERN ETNK ULUSAL DEMOKRATK HAREKET
oplumsal olgulardaki kendiliindenlik ve bilinlilik faktr, birbirinden ayrt edilemeyecek kadar i iedir. Birinin nerede bitecei, dierinin nerede balayaca sorusunun cevab kesin belirlemeler biiminde verilemez. Olgu bilinci, bilin de olguyu gelitirir. Bunlar birbirlerinin deimez belirleyenleri olmayp, dntrenleri olarak rol oynarlar. Toplumsal olgu eski dnemlerin tm birikimlerinin kurumlam ifadesi iken, toplumsal hareket olgunun aktifliini ve gelecekteki dnm potansiyelini ifade eder. Toplumsal olgu, bir btn olarak bilin ve irade birikimidir. Hareket ise, bu birikime dayal olan, halen snmemi, birikime dnmemi aktif unsuru ierir. Aktif unsurlarn banda ise, o dnemin yaayan insanlar gelir. Toplumsal hareket iin iki ideolojik ara temel rol oynar: Dogma, kural, yasa diyebileceimiz, mevcut toplumsal varln hangi erevede hareket edeceini belirleyen, gemie ilikin kurallarla gelecee ilikin srkleyici ve ekici hayallerden oluan ideoloji, hareketlenmenin enerjisidir. retim koullar, ilikileri, sosyal, siyasal ve askeri kurumlar ise, kullanlacak maddi ortam tekil ederler. Toplumlar iin btn alarn, dnemlerin kendilerine gre hareketleri vardr. Neolitik dnemin temel hareketi, doaya sk skya mevsimsel olarak bal olan yaamn srdrlmesi iin, doa dininin bir paras ve benzeri olarak ana tanra etrafnda ekillenir. nsanlara dost tanrlar oluturmak, en temel hareketlerdir. Bunlar iin dua, kurban, len bayram tertiplemek, toplumsal hareketlerin en gzde biimleridir. Ana tanray kutsamak, ona balanmak en yce harekettir. Toplumun iini kolaylatran dost tanrlara ynelik
115

tm hizmetler, bu yce hareketlerin paralardr. Dnemin temel siyasi hareketi bu ze sahiptir. lkalarn bilinli toplumsal hareketleri; snfl toplumun idealize edilmi ve mitolojik anlatma brndrlm gereini ifade eden tanr-krallarn etrafndaki tapnmalar esas alr. Dnce ve hareketliliin merkezinde krallk kurumu ve srdrlmesine ilikin tm abalar yatar. Toplumun varl, ilahlatrlm krallkla mmkndr. Dzenli ibadetler ve bayramlar kralln srdrlmesi ve korunmas iindir. Krallk haline gelmemi airet ve kabile topluluklarndaki ef iin de benzer bir dzen gelenekselletirilir. Tm toplumsal hareketlerin esin kayna byle koullandrlmtr. Kendi bana toplum iin ayr bir siyasal etnik hareket dnlemez bile. Bilin ve hareketlilik iin simgeletirilen merkez esastr. Onun iin savalr, lnr, allr. Feodal alarda bu durum bir adm daha ilerler. Tanrnn kendisi (kraln kendisi) iin deil de, szleri iin (yeni toplumun kurallar) hareketler esas alnr. Tanr yle dedi, byle emretti denildiinde, aslnda ya eski toplum restore edilmekte, ya da yenisi kurulmaya allmaktadr. Toplumsal hareketlilik kurumsal ve kurallar erevesinde dzenlenmektedir. Siyasi ve askeri hareketlilik artk ahslardan kurtulmu olup, daha kalc ilkeler uruna seferber edilmektedir. Bu biimiyle Ortaada gerek siyasi hareketler dnemine girildiinden bahsedilebilir. Her ne kadar dinsel rt ve tarikat-mezhep biimleri altnda yrtlse de, bu dnemin bilinli ve rgtl siyasi hareketlerinde bir art vardr. Toplumsal elikilerin artm olmas bunda temel rol oynar. Airetler iinde de artk reisi aan, airetin temel deerlerine bal hareketler geliir. Etnik hareketler diyebileceimiz bir dneme girilmitir. Mezhep hareketleri daha ok snfsal elikiden kaynaklanmken, etnik hareket airetin varln d tehlikelere kar bir btn olarak savunmay esas almaktadr. Henz direkt kavim veya ulus iin hareketler dnemine girilmemitir. Kapitalizm ann temel toplumsal hareketi ise ulusal biimlidir. Feodalitenin lkeyi itlerle blen ve mahalli darl esas alan ynetimi ba engel olarak grlmektedir. Kapitalizmin karlar, en azn dan ortak dil ve kltre sahip topluluklar, gelitirilmi bir pazar, dil, kltr ve siyasal bilin altnda toplayarak bu itleri krmasn, ulus ve ulus-devletini oluturmasn hedeflemektedir. Ulusal pazar, dil, kltr, tarih ve devlet artk kutsal amalar olarak srekli yceltile116

ceklerdir. Bunlara uzanan eller krlacak; hizmet edenler ise, en byk kahramanlar olarak eski tanr-krallarn yerine oturtulacaklardr. Yeni tanrsal dzen ve onun uruna toplumsal hareketlilik, bu form altnda ulusallk markasyla yrtlecektir. Dnyann her tarafnda egemen karlar, her trl hareketi bu ana hareketlere balayacaktr. Ulusal pazar ve devletle balantl klnmam tek bir ine ucu kadar deer bile kalmayacaktr. ne ucunun ne kadar ulusal olduu, yeni dinin veya hareketin en temel sorunudur. Milliyse, deerli ve kutsaldr; deilse hain ve alaktr. Dogmatik ideolojilerin tm toplumlar iin en son varaca aama budur. Tabii bu anlayn doal sonucu srp giden ideolojik savalardr; daha dorusu, dogmatizmin krkledii snfsal karlarn vahi kanl dnemidir, onun hareket ve savalardr. phesiz bazen en sama dzeye varan bu hareketlere kar dinler, mezhepler ve felsefelerin daha barl dnce, inan ve ahlak, insaniyet merkezli yaklamlar ve ok sayda topluluk ve hareketleri de olumutur. Tarih hibir zaman tek tarafl bir iradenin eseri olarak gelimez; her zaman iki zt ucun diyalektik ba halinde elikili olarak geliir. Yeniyi temsil eden zelliklerin baatlk kazanmasyla yeni bir dnemi balatr. Toplumsal olgu ve hareketlilik bu ana erevede tm toplumlar iin geerlidir. En basit toplumsal olgudan en gelimi ulus st toplulua kadar, hepsi iin ileyen diyalektik sre bu zde iler. Ezilen ve smrlen snf ve etnik topluluklarn hareketi de bu ana erevenin bir parasdr. lk tanrsal krallk hareketinin yan banda u veren Benim bama gelen bu felaketin kayna nedir, bu kadar bask ve smr hangi ilahlar adna olmaktadr? biimindeki dnce, aslnda ezilenlerin ilk snf ve etnik hareketinin tohumlarn atmaktadr. nsanlk Ya Rab, ektiim bu aclar neden? dediinde, isyana yeltenme balam demektir. Airetlerin stlerine gelen ilk zrhla donanml adamlar tutsak etme ve talan amal hareketlerine kar savunmaya gemeleri, zgrlk hareketlerinin balad dneme girildii anlamna gelecektir. Peygamberlik, felsefi okullar, mistik tarikatlar bu dorultuda dnce ve inan kurumlar olarak toplumsal hareketler tarihinde nemli yer tutarlar. Ortaa boydan boya kaplayan mezhep hareketleri, znde ezilen ve smrlen yoksul kesimlerin snfsal ve toplumsal hareketidir. Kapitalizm anda ilk defa toplumun bilimsel temelde tanmlanmaya allmas, dogmatizmin almasna ve bilimsel sosyalizmin ge117

limesine yol amtr. Emekilerin ve ezilen halklarn gereini ve karlarn bilimsel olarak ifade eden sosyalizm, bir eylem klavuzu olarak, tarihte yeni tr toplumsal ve ulusal hareketlerin nn amtr. Emekilerin ve ezilenlerin hareketi, znde demokrasinin kapsaml hale geliini de ifade eder. Demokrasi, dar snf kapsamndan karak, tm toplumsal snf ve tabakalar, etnik ve ulusal kimlikleri kapsayan bir siyasal ynetim biimi olarak dnya apnda anlam ve g kazanr. Neolitik toplumun doal demokrasisinden, tm snf ve topluluklarn bar iinde dnmlerine olanak veren, bilimsel dnceye dayal, bilinli ve rgtl demokratik uygarlk dnemine gei yaplr. Krtler tm nemli toplumsal alarda hareketli, retici, yaratc bir halk olarak varln hissettirmitir. Neolitik an en hareketli halk Krtlerdir. Tarm ve hayvancla dayal en byk toplumsal devrimin yaratc halkdr. lka douran, gklere dayal tanrsal inanlarn temelini atan, mitolojik dnce biimini sistemletiren topluluklarn banda Krtler gelmektedir. Smer kleciliine, kolonyalizmine kar airet bilinciyle ve zgrlnden vazgemez tutkularyla ilk direnen etnik halk olmann onuruna da sahiptir. Airetiliin halen gl olmas, tarihin derinliklerindeki bu gereklikle yakndan balantldr. Bir nevi kullatrmaya kar, insanln ilk zgrlk bayran ykselten halkdr. Tm ilkalarda Krtlerin etnik temelde zgrlk direnii, halklar iin esin kayna olmutur. Ortadou tarihinde kleci devlete kar en ok direnen, teslim olmayan, dalarnn doruklarnda zgr yaamay kleci uygarla tercih eden temel halk gcn yine Krtler temsil etmitir. Tarihte etnik temelde en kapsaml ve uzun sreli direni hareketlerinde Krtlerin zgn ve baat bir yeri vardr. Bu zgrlk direnii Yukar Mezopotamyada, Medya yaylalarnda byk zgrlk ahlakn dourmutur. Zerdtn zgrlk tarihinde byk yeri olan zgr irade ve ahlak, bu soylu direnilerin bir sentezi ve younlamasdr. Bu bir yandan brahimi dinlere yol aarken, dier yandan Grek felsefesine giden yolu ardna kadar amtr. Dicle-Frat kaynaklarndan sadece kleci Smer uygarl ve tm uygarlklar beslenmemitir; ayn zamanda tm zgrlk hareketleri de bu ana kaynaktan beslenmitir. Ortaada slam mutlakyetilerine kar zgrlk abalarna yine en ok Krt halk arasnda rastlanmaktadr. Zerdtilik, Alevilik, Manicilik, eitli mistik tarikatlar, feodal klelie kar halkn direni ve zgr yaam eilimini temsil ederler. Geleneksel airet dire118

niilii devam eder. Bu ada en olumsuz gelime, feodal Snni ibirlikiliin gittike topluma daha fazla yabanclamas ve kulluk sistemine hizmet etmesidir. Halk kendi kimlik ve zgr yaam abalarnda yalnz kalmtr; kendi egemenlerinin en derin ihanetiyle yz yzedir. Feodal beylikler airet reisleri ve eyhler, kiisel ve ailesel karlar iin, halk sadece ilerine geldiinde kullandklar kiiliksiz bir ara durumuna sokmulardr. Geleneksel etnik direni kahramanl a kapanmaktadr. Yine soylu inan tarikatlar yerine, tamamen aile, hanedan ve devletlerin karlar dorultusunda hareket eden yoz tarikat dnemi balamtr. Toplumsal hareketlerde genel bir yozlama her alanda egemen olmaktadr. Kapitalizmin ulusal uyan ve ulus-devlet anda, tm halklar iin olduu gibi Krtler iin de yeni bir sre balar. Krt halk hareketleri bu dnemde yeni biimler kazanr. Snfsal oluumlar esas alarak, bu dnemleri daha yakndan ve ayrntl olarak deerlendirmek, nmzdeki dnemi aydnlatmak ve doru tavr almak asndan nem tamaktadr.
1- lkel Feodal Milliyetilik Dnemi Kapitalist smrgeci etkilerin Krdistanda uyandrd hareketlilik yeni araylara yol aar. Bir Krt burjuvazisi olumamakla birlikte, Ermeni ve Sryani kesimlerin burjuvalamas ve burjuva milliyetiliine kar bir tepki gelimektedir. Burjuva snf temelinin ok clz olmas, feodal beylik ve airet yapsnn gl olmas nedeniyle, bu tepkileri genel olarak ilkel milliyeti kategoriye yerletirebiliriz. Belli bal zelliklerini, burjuva anlamnda bile ideolojik bir temelden yoksun bulunmas, duygusal bir Krtlk ve geleneksel toplum yapsna dayanmas olarak gsterebiliriz. Bu zellikler ada bir program ve rgtlenmeye frsat tanmamaktadr. Krtlk adna hareket edilmek istenildiinde, geleneksel airet ve dini balar esas alnmaktadr. Modern bir rgtlenme olmad gibi, inanla bal olduklar siyasi hedeflerini de gereki izememektedirler. Dolaysyla her an kullanlmaya, ihanet edilmeye msait bir yap ortaya kmaktadr. 19. ve 20. yzyl boyunca ok sayda isyan hareketinin karakteri bu temelde olmutur. Krt halkna tarihinde en byk darbeyi bu hareketler vurmulardr. Objektif bir durum deerlendirmesinden yoksun, gereki siyasi hedefleri izemeyen, dost-dman ayrmn doru yapamayan, hare119

ketlerinin zamanlamasn ve biimlenmesini somut koullara gre deitirip gelitiremeyen bu tr ilkel milliyeti ve feodal nderlikler byk kayplara yol atklar gibi, hibir kazanmn sahibi olamamlardr. Daha da kts, hakim glerin, ailelerini de yanlarna alarak bunlar halk kontrol etmede bir ara olarak kullanm olmalardr. ada anlamda Sleymaniye yresinde 1806larda ilk isyanlar balatan Babanzade airet mensuplar, daha sonraki tarihlerinde en ok inkarc ibirlikilerin kt bir aile konumuna gelmiler; komu uluslarn tm hakim glerine hizmet etmede snr tanmamlardr. Ayn benzerlii daha geni bir 19. yzyl Botan isyancs olarak, Bedirhan Bey nderliinde grmekteyiz. lkel milliyetilikle feodal balarn daha youn ilendii bu isyanda da ayn nedenlerle baarszlk kanlmaz olunca, aile olarak gnmze kadar kullanlmaktan kendilerini kurtaramamlardr. Emperyalizmin ve yerel ibirlikilerin en ok dayandklar ve Krtleri kontrol etmek iin kullandklar ailelerin banda gelmektedir. Yaptklar Krtlk ilkel milliyeti snrlar aamam, tutarl bir ulusal ve siyasal akm yaratamamtr. Birinci Dnya Sava srasnda, elverili koullara ramen, tutarl bir antiemperyalist demokratik program ve rgt oluturmaktan ok uzak bulunan, randa Simko smail, Irakta Mahmut Berzenci ve Trkiyede eyh Sait nderlikleri, Krt hareketlerinde en baarsz roln sahipleri olmaktan kurtulamamlardr. ounlukla emperyalist ajanlarn basit oyunlarn iliki sanp oyunlarna alet olmulardr. Onca abalar ne kendileri ne de halk iin bir kazanca dntrebilmilerdir. Miras olarak sadece ailelerini brakmlardr. Bu aileler zerine kurulan kontrol ise, yine halk zerinde denetim arac olmaktan teye bir anlama sahip olamamtr. Egemenler aras bu tarz yaklamlar aslnda tm tarih boyunca bolca uygulanmtr. Zayf ve yenilmi kiilerin bir denetim arac olarak kullanlmalar yaygn bir politikadr. Krtlerde bu politika, bilinli olmann da tesinde, son derece iselletirilmi ve altrlm olduklar iin, gnll olarak kendileri tarafndan kendilerine kar uygulanmaktadr. lkel milliyetiliin kendini partiletirdii KDP dnemleri, bu yaklamn son ve en tahripkar rnei olmutur. KDP tr oluumlar d glerin blgesel politikalar iin en ideal kullanm aralar olmulardr. Gelimemi burjuva temel ve daralan feodal-aireti yaplar nedeniyle, srekli halkn z glerine kar en tehlikeli rol120

leri stlenmekten ekinmemilerdir. Yaamlar ve zenginlikleri iin ellerindeki tek koz, ada bir Krt ulusal hareketine kar en iyi piyon konumunda bulunmaktr. Blgeyle ilgili karlar iin ve basit aile karlar dorultusunda, hangi devlet isterse onunla en tehlikeli ilikiye girmekten ekinmezler. Bu konuda herhangi bir etik deer veya ideolojik ve siyasi ilkeleri yoktur. Olsa bile pazarlamaktan hi ekinmezler. Krtlerin, bulunduklar tm lkelerde KDP adndaki partilerden grdkleri zarar tarihin hibir dnemiyle kyaslanamaz. Tehlikenin ve olumsuzluklarn apn byten, kurumsallam olmalar ve gl efendilere snm bulunmalardr. Blgede ada Krt zgrlk hareketi zerinde oynamak ok para ve prestij getirdii iin, bu rol karlkl olarak oynamak olduka verimli saylmaktadr. Fakat giderek paral askerler durumuna geldikleri ve neredeyse geleneksel yntemlerle baladklar halk da yitirdikleri iin, hzla tehir ve tecrit durumuna dmekten kurtulamamaktadrlar. Para kaynaklarn ve ellerini tutan gc kaybettiklerinde, z gleriyle bir gn bile ayakta duracak konumda deildirler. ok grld gibi, efendilerinin desteini yitirdiklerinde, ellerindeki yz binleri aan silahl bir gc bir gnde datp kamaktan geri durmamlardr. Gnmzde Krt kapannn en tehlikeli kolu durumundadrlar. Geldikleri yol aznda ya tutarl bir ulusal demokratik g olarak kendilerini dntrecekler, ya da gemite rnekleri oka grlen basit srgn aileleri durumuna deceklerdir. Mevcut konumu an demokratik politika kurallaryla badatrmak mmkn deildir. Bu kadar baarszlna ramen, ilkel milliyetiliin srmesinin esas nedeni, tutarl ve baarl bir Krt ulusal demokratik hareketinin uzun sre gelimeyii; gelitiinde ise, bal olduklar glerle birlikte kolayca tasfiye etmeleridir. lk defa PKK karsnda zorlanmalar, bu oyunun birok ynden ve yerden boa karlmas nedeniyledir. PKK hareketi eskiden gizli yrttkleri halk aleyhtar politikalarn tehir edip baarszla urattnda, bilinen en hainane ibirliki tutumlara girmilerdir. Uzun sreli atmalar istedikleri sonucu vermeyince, geleneksel ibirliki politikayla fazla yol alamayacaklarn iyice grmlerdir. lkel milliyetiliin her alandaki deiik grnmleri, uzun sre PKKnin yenilgisini beklediler. Bu gereklemeyince, bir ksm daha fazla saldrganlat; dier ksm politik hareketten uzak durmay karlar gerei sayd. Astarn yznden ok
121

pahal olduu dnemde, bunlarn ulusal politika yrtecek ne gleri ne de inanlar vardr. Basit kiisel ve ailesel karlar zerine kurulu hareketler, tersine sonu dourunca, dalmaktan kurtulamazlar. Gnmzde ilkel milliyetiliin yaad sre, bu yol azndaki durumdur. Daha tahripkar olmalarn nlemek iin demokratik zm dorultusunu dayatmak, kendilerini gven duyabilecekleri uzlamalar iine ekmek, en iflah olmazlarn tehir ve tecrit etmek doru yol olarak grnmektedir. Snfsal temelinin her geen gn daralp dalmasnn bu akm ve hareketleri maddi zeminden yoksun brakmas gerei de gz nne getirildiinde, yaamak istiyorlarsa demokratik dnm gereini nlerine seenek olarak koymak zorundadrlar. Alm olduklar gl kiisel ve ailesel karlar her ne kadar demokratik kriterlere kolay kolay gelmeyeceklerini gsterse de, yaamlarn tmyle yitirmektense bu biimde korumay tercih etmeleri en geerli yol olarak nlerine konabilir. Dolaysyla geni demokratik uzlamalar iinde ve tehlikeli ynlerine kar srekli tetikte bulunarak, bu tarihsel belay zmleyip engel olmaktan karmak byk nem arz etmektedir.
2- Burjuva Milliyetilik Dnemi Burjuva milliyetilik, ilkel milliyetiliin barnda gelien bir eilimdir. Krt st tabaka feodal evrelerin kapitalist ilikiler ana girmesi, sre iinde yar-burjuva snfsal oluumlara yol amtr. Hakim ulus burjuvalamasyla sk bamllk iinde gelien bu kesimin, dier birok uluslama hareketlerinde grlen devrimci, hatta reformist zellikleri gelimemi olup, yok denecek kadar azdr. Objektif gelimelerin zorlad bir olgudur. Kendi karna uygun bir pazar mcadelesi bile yrtemez. Ajan snf tanmna en uygun bir kategoriye denk dmektedir. zellikle kapitalist retim ilikilerinin gelimesiyle byyen kentler, bu snflamann toplum iindeki konumunu glendirir. 20. yzyln ikinci yarsnda, tm Krdistanda bu ynl objektif gelimeler kendini gsterir. Bu snfsal oluumun dier nemli bir aya, hem kentte hem de krsal alandaki kk-burjuvalamann ok daha hzl gelimesidir. Snrl bir byk komprador burjuva gelimesine karlk, ok daha kalabalk ve yaygn kk-burjuva tabakalar oluur. Krsal alanda ky kk-burjuvalamas nemli bir eilimdir. Kentlerde de devlet brokrasisine hizmet temelinde gittike byyen kk-burjuva ke122

simler nemli bir yer tutar. Her ikisi de ulusal pazar etrafnda ulusal dil ve kltr mcadelesinden yoksun bulunduklarndan ve daha ok geleneksel ibirliki feodal glerle devlet brokrasisine bamllk temelinde hayat bulduklarndan, hakim burjuva ulusu ve ulusuluuyla paralel ve onlar iinde eriyen bir karakterin gl etkilerini yaarlar. Halkn dil ve kltr deerlerine yurtseverce ve ulusal nitelikte yaklama gc gsteremezler. Hem yaplar hem de karlar bu ynl eilime elvermedii gibi, gerekli ideolojik ve moral dzeyden de olduka yoksundurlar. Bu oluumun korkak, silik, gereklerden uzak ve son derece teslimiyeti zellikler tayan snfsal nderlikleri, frsat bulurlarsa reformist bir milliyetilie eilim duymalarna yol aar. Bu tarz bir milliyetiliin geliimi sz konusu olur. Objektif gereklik buna zorlamaktadr. Arkasnda feodalizm, drt yannda hakim uluslarn devlet gleri, nnde halkn varl, bu eilimin dnyada eine az rastlanr zellikler kazanmasna neden olmutur. Kurnazlk, frsatlk, komploculuk, ikiyzllk, aniden ihanet etme, her tr kaypaklk, kiisel karlara her zaman ncelik verme, ilkesizlik, alabildiine tavizkar davranma, bukalemun gibi renk deitirme, aniden devrimci kesilmek kadar aniden kar-devrimcilik, halka gvensizlik, srekli srtn dayayacak efendiler arama, ar duygusallk veya duyarszlk, ideolojiden yoksunluk kadar alabildiine demagogluk, moral deerlerden yoksunluk, hzl isyanc olmak kadar hzl teslimiyetilik, hemen izgi oluturmak ve bir ideolojiye sarlmak kadar ayn hzla vazgemek ve izgisizlik, grnte hareketlilik altnda durgunluk ve tembellik, gemie ilikin tutarsz bilgi ve dogmalar kadar krlk, gelecee ilikin umutsuzluk kadar bo hayaller; bu snf eilimlerinin genel ideolojik, siyasi, kltrel ve pratik zellikleri olarak karmza kmaktadr. 20. yzyln ikinci yarsnda nem kazanan reel sosyalizm ve antiemperyalist ulusal kurtuluuluk, Krdistann tm paralarnda bu eilimi de etkilemi olup, reformist kk-burjuva solculuu kisvesine brnmelerine yol amtr. Bu eilim, silik burjuva milliyeti zellikleri revata olan sol ve hatta marksist-leninist lafazanlklarla kendini sunmay karlarna uygun bulmu; dier yandan her tr smrgeci ve emperyalist glerle ilkesiz ve her trden teslimiyetilie ak ilikilere girmekten kanmamtr. Gerek bir devrimci milliyetiliin ve sosyalizmin nn kesmesi de bu yakla123

mlaryla yakndan balantldr. Devrimci eilimden yana gibi grnp arkadan hanerlemek, bu eilimin ve bu eilimden gruplarn en temel davranlarndan biridir. KDP adl partiler ve hakim ulusun reel sosyalist zelliklere sahip komnist partilerinin uzantlar ve ittifaklar altnda ortaya kan bu nitelikte ok sayda grup ve parti, her parada feodal ilkel milliyetiliin bile gerisinde kalp birok olumsuzlua yol amlar; halkn zgrlk eilimini srekli sabote etmilerdir. Tutarl cephesel birliklere gelmemek ve bozgunculuk, sergiledikleri dier nemli tavrlardr. Bunda bal olduklar evrelerden edindikleri maddi desteklerin, kiisel ve ailesel karlarnn direkt etkisi vardr. Aralarnda ok sayda drst kadro ve yurtseveri katletmekten yozlatrmaya kadar her tr yntemle etkisizletirmek, dier nemli bir ilevleri olmutur. Ciddiye alnabilecek ne rgtsel, ne siyasi, ne de kltrel ve eylemsel bir abalar ve hareketleri vardr. Varolanlar elde etmek, saptrmak ve sonuta boa karmak, bu eilimle yakndan balantl gelimelerdir. Gnmzde derin bir zmszl ve en zayf konumda bir vaziyeti yaamaktadr. Bunlarn beklentileri, halk nderlii olarak PKKnin yok olmas ve dalmasyd. Son 15 ubat komplosunda nemli paylar bulunmasna ramen, bu beklentilerinin gerekleemeyii, kendilerinde derin bir hayal krklna yol amtr. Emperyalist ve smrgeci evrelerle gelitirdikleri ok ynl ilikiler, daha da tecrit olmalarna yol amtr. Snf olarak maddi zeminleri ilikiye ak olmasna karn, oluum zellikleri, bu eilime hep dikkat edilmesini gerektirmektedir. Halk nderliinin gelitirmeye alt, bata komu uluslarn halklar olmak zere tm halklarla ve kltrlerle kardelik, zgr birliktelik ve genel olarak demokratik kriterlerde zm stratejilerine kar sinsi bir dmanlk gelitirmektedirler. Bunu teslim olma ve Krt davasn satma olarak pazarlamaya almaktadrlar. Krt halknn en kutsal deerlerini hie satan ve en aalk komplolarla tasfiyesinde rol oynayan bu eilimin temsilcilerine kar son derece duyarl ve tedbirli olmak byk nem tamaktadr. Bunlarn gsz ve basit grnlerine aldanmamak gerekir. Hem feodal ilkel milliyeti kalntlara, hem de her renge brnen burjuva milliyeti bir grnme sahip olanlarn ve zellikle faal olarak alm-satm tavr iinde bulunanlarn drst olanlarn ve iflah olmak isteyenlerini zeletirisel bir tutum iinde deerlendirip kazanmak ve uygun birliktelik124

ler iinde tutmak kadar, ideolojik, siyasal, kltrel ve pratik alanlarda dier tm tedbirleri alarak etkisizletirmek, bylelikle demokratik zm yolunda engel olmaktan karmak byk nem tamaktadr.
3- Halk zgrlk Eilimi Krdistan halknn zgrlk eilimini neolitik an eitlik ve zgrlk kimliine dayandrmak daha gereki ve retici olacaktr. Bugnk Krt halknn atalar ve analarn oluturan bu dnemin etnik topluluklarna zg doal eitlik ve zgrlk anlaylar, zellikle krsal alan airetlerinin ve kyllk ailelerinin yaamlarnda ve zlemlerinde nemli bir yer tutar. Dalk blgelerde bu zellikler daha gldr. lk ve ortaalarda kulluk sisteminin st tabakasnda yer alan ibirliki kesimler dnda, halkn doal zgrlk eilimi halen nemli bir yer tutar. Uaklk ve klelik anlaylar, daha ok ibirliki st tabakalarla balantl iliki ve yaam tarzlar iinde uygulama imkan bulur. Kapitalist ilikiler ann ve yaam llerinin tm etkinliine ramen, halktaki doal eitlik, kardelik ve zgrlk anlaylar ve araylar canlln korumaktadr. Bu ynyle Ortadou halklar iinde zgrlk yanlar en gelikin halkn Krtler olmas tesadfi deildir. Bu, onlarn tarihsel geliimleriyle balantldr. Egemen ve smrc snflarnn yabanclamas ve verdikleri olumlu deerlerin pek olmamas, doaya ve yabanc istilalara kar tarihi boyunca direnmeci bir konum yaamalar, bu tr bir zellik kazanmalarnda nemli rol oynar. Kadnn bu ynde daha nde olmas da bu tarihsel gereklikle balantldr. Neolitik dnemin gl ana tanra kltr, Krt analarnda halen gl bir biimde yaamaktadr. Krt kadnlarnn, iddiasn koruduu oranda erkek egemenlikli dine, kltre ve yaam tarzna fazla ball ve saygs znde yoktur. Olanlarn da zorunlu maddi ve manevi basklar ve gelenekler yznden bu durumu kabullendikleri, frsat bulur bulmaz isyan etmelerinden anlalmaktadr. Krt yoksullamas da tarihsel bir eilim olarak karmza kmaktadr. Smer, Babil ve Asur kentlerinin kenar mahallerinde balayan bu sre tm ortaa boyunca devam etmi; gnmzn bata hakim ulus metropolleri ve ulaabildii emperyalist metropoller olmak zere, Krdistanda oluan kentlerin varolarnda srp gitmi; yoksul gebelik ve garibanlk biiminde gelimitir. Kendi egemen snflarnn barnda i ie olumaktan ziyade, daha ok yabanc hakim glere ve snflara hizmet temelinde ortaya kmas sz konu125

sudur. Yar iilik, avare yaam, salk, eitim ve kltrel koullardan yoksunluk, yaam kendileri iin ok zor klmtr. Hem kendi yerli egemenlerinden, hem yabanc egemenlerden grd bask ve emek glerinin en ucuz biimiyle deerlendirilmesi, ok acl bir yaam adeta kader gibi boyunlarna takmtr. Bu tr yaama kar doal bir fke halindedirler. Hor grlmeyi derinden hissetmektedirler. hanete uradklarnn farkndadrlar. Ama zerlerindeki basklarn bykl karsnda da kendilerini aresiz hissetmektedirler. Bu durum, dengesiz ruh haline, ani parlamalara ve her an yaanan irili ufakl kiisel ve ailesel kavgalara yol amaktadr. ada snf mcadelesi koullar ve olanaklarndan yoksunluk; kendilerini bireysel, ailesel ve hatta airetsel kavgalara zorlamaktadr. Egemenlerin bilinli provokasyonlar, adeta kendi kendileriyle srekli kavgal bir halk gerekliine yol amtr. Bu nedenle daha ok kendi iinde derin bir bar kltrne ihtiyalar vardr. Kapitalist retim ilikilerinin younlamas; eski tip yoksullamalarn kitlesel olarak isizler, yar mevsimlik iiler ve az sayda sanayi iiliine doru bir nitelik kazanmasna yol amtr. sizlik genlikte daha youn bir eilim olup, yabanc metropollere ve zellikle Avrupaya doru kitlesel bir g halini almtr. Binlerce yl istila ve igallerin isteyip de baaramad duruma dmekte; kof hayaller uruna ve be kuruluk yaama muhta klnmalar sonucunda kutsal tanra ve tanrlarn yurdunu kendiliinden boaltmaktadrlar. Bir halkn bana bundan daha byk bir felaket gelemez ve daha lanetlik bir durumu yaanamaz. 20. yzyln ikinci yarsnda younlaan bu sosyal deiim ve hareketlilik, ada halk zgrlk eiliminin maddi temelini oluturmaktadr. Bu dnemin ykselen ulusal ve snfsal kurtulu bilinci ve hareketlilii de gl bir d etki yaratm; modern ideolojilerden ve bilimden etkilenme mmkn olmutur. letiim teknolojisindeki gelimeler yeni bilinlenme dnemine hz kazandrmtr. Etkilenme her ne kadar burjuva milliyetiliiyle reel sosyalizm solculuundan kaynaklanmsa da, bamsz, zgr ve eitliki bir anlay, bir ideolojik younlama olanakl hale gelmitir. Dogmatizmin ve topizmin derin etkisi altnda kalnsa da, Krdistan adna doru bir tarih ve toplum deerlendirmesi gerekletirilmi, gncel objektif ve sbjektif koullarn deerlendirilmesi yaplabilmitir. 1970lerde dnya genelinde yaanan youn hareketlilik, tm Ortadou lkelerinde oldu126

u gibi Trkiye genlii ve aydnlar arasnda yer alan Krt genlii ve aydnlar zerinde de etkide bulunmu; kendi lke, tarih ve toplum gerekliine ilikin deerlendirmelere, ulusal ve toplumsal ierikli hareketlere ve rgtlenmelere yol amtr. Bu ynl hareketliliklere halk zgrlk eilimi demek mmkndr. ok sayda grup iinde nem kazanan ve dneme damgasn vuran g PKKdir. Bu gereklik, zerinde derinlemesine durmay gerektirmektedir.
4- PKK: Douu, geliimi ve gelecei a- PKK 20. yzyla damgasn vuran an temel zellikleriyle, Krdistandaki somut durumun bilimsel sosyalizme dayal zmlenmesinin pratik-politik akm olarak deerlendirilebilir. phesiz PKKnin yol at gelimelerin daha salkl yorumu, 20. yzyl gereinin doru deerlendirilmesiyle de yakndan ilintilidir; yine Krt olgusu ve sorunu etrafndaki kara deliin niteliiyle balantldr. Kendi bana, soyut olarak ve baz ltleri, rnein iddet ve ayrlk emalar temel alp deerlendirme yapmak, tek yanlla ve sbjektif yorumlara konu tekil edecektir. Bu deerlendirmemizde PKKye arlkl bir yer vermemiz, savunmann temel konusunu tekil etmesi nedeniyledir. Ondan da nemlisi, sadece yakn gemii deil, gnmz ve yakn gelecei nemli oranda etkileme potansiyeli ve gelimelerin olumlu ynde olmas iin tad rolden trdr. PKKyi ideolojik, politik, askeri ve demokratik ynden tanmlamak, pratikte balang izgisiyle ne kadar uyumlu gelitiini ve ne kadar saptn ortaya koymak, eletiri ve dnm yeteneini gereki olarak deerlendirmek, en ok aydnlatlmas gereken hususlardr. TC savclk iddianamelerinde ve A HMin ald baz kararlarda, objektif gereklerden ok uzak kalnd grlmektedir. Dar ve sbjektif hukuki yorum arlk kazanmaktadr. Hem hakkmda en abartl deerlendirmeler yapmak, binlerce davaya bakmak, hem de temsil edilen konunun Krt olgusu ve sorunuyla sanki ilikisi yokmu gibi bir ynteme bavurmak, hukuk adna giriilen ok tehlikeli bir sapmadr. Deerlendirmemiz, toplumsal sorunlarn en adil zm arac olarak yorumlanmas gereken hukukun bu olumsuz yaklama alet olmamas iin zerine den rol oynamak savndadr. Gerek bir savunmann asl gc de, dayand soruna ilikin gelitirdii zmlerin pratikte yol at gelimelerle llr. Mahkemelerin kararlar da bu anlamda olumlu veya olumsuz ynde byk rol oynar.
127

Savunmamda sonuca gitmek asndan, uzun bir uygarlklar ve Ortadou deerlendirmesini birinci kitapta yapmtm. kinci kitap ise, daha ok Krt olgusu ve sorunun somut durumunu, olas zmlerde genelde evrensel hukuk ve zelde Avrupann demokratik hukuk deerleri asndan anlamn ve ahsma ilikin olaylarn bilimsel ve hukuki analizini iermektedir. Bu kaytlamalar altnda PKK tanmlamasn atmzda, gereklerin btn ynleriyle daha ok akla kavutuu grlecektir. PKKyi doru zmlemek iin bilimsel sosyalizmin ideolojik olarak neyi ifade ettiini ve pratikte nasl sonulara yol atn doruya yakn biimde ortaya koymak nem tar. Eer bir devlet kurma ideolojisi olarak ele alnr ve bu yolda temel eylem klavuzu bellenerek bir rol verilirse, devlet sosyalizminin Smer rahip ideolojisinin ada bir biimi olarak anlam kazanmas olas bir sonutur. Smer rahip devleti yakndan incelendiinde, reel sosyalizmin baardnn ok stnde bir devlet sosyalizmini, hatta komnizmini stn bir baaryla yaratt grlecektir. Ama devlet kurma olunca, fark sadece birisinin bilimsel temelinin daha gelikin olmasdr. z ayndr. Devlet kurunca, onun st ynetimi kanlmaz olarak ya Smer rneinde grld gibi rahipler grubu, ya da Eflatunun devlet anlaynda grld gibi filozoflar ynetimi olacaktr. amzda kurulan devletlerin felsefesinde de bu eilimler her zaman hakim yanlar olmutur. Monari, aristokrasi ve oligari bu genel anlam iinde kendilerine yer bulurlar. Unutmamak gerekir ki, Smer rahip devleti, yani ilk devlet; neolitik toplumun, yani en uzun sreli eiti ve zgr toplumun inkar temelinde vcut bulmutur. Bu gelime, tm devlet kurulular asndan belirleyicidir ve genel bir durumdur. Devlet kurulduunda, toplumun eitlik ve zgrlk ana eilimi yerine, eitsizlik ve hakimiyet arlk kazanacaktr. Devletin kleci, feodal ve kapitalist topluma dayanmas, znde bir farkllk getirmemektedir. Biimde farklar olumaktadr. Hukuka veya keyfilie dayanmas da temel farklara yol amamaktadr. Hukuk, kurall devleti olutururken; keyfi devlet, gnlk ynetici yorumuna dayanacaktr. Ynetene gre ok kt rol oynad gibi, ynetici olumluysa daha stn bir rol de oynayabilir. phesiz bu deerlendirmenin anarist bir yorum olarak deerlendirilme tehlikesi vardr. Fakat bu grnte byledir. Anarizm bir kapitalist eilimdir; ar bireyciliin devlet tanmaz dzeye varan biimidir. Bu tr bireyciliin komnal zgrlk ve eitlikle pek ilikisi yoktur.
128

Dier nemli bir sorun, tarih boyunca devletin, dolaysyla dayand snfl toplumun oynad ilerici roldr. Bilim ve tekniin snrl bir dzeyinde snflama ve devlet arac, belli ller altnda kanlmaz olmu ve ilerici rol oynamtr. Ama ounlukla toplumun srtnda bir kanser uru gibi byyp canll yok ettii de, tarih boyunca grlen ve gnmzde de bilimsel olarak kantlanan temel bir husustur. Snflamann ve devletlemenin yzde bei anlamlysa, yzde doksan beinin anlamsz ve kanser uru niteliinde olduunu ok iyi grmek gerekir. Snflama ve devletlemeye dayal tm mitolojik, dinsel, felsefi ve bilimsel dnce biimlerinin aralarnda ne kadar fark olursa olsun, bunlarn yzde doksan bei, genel olarak gereksiz ve dolaysyla anlamsz olan devlet erkine kar kmadka, cenneti de yaratsalar, eitsizliin ve tahakkmn arac olmaktan kurtulamazlar. Bir blm, ok kk aznlk, en aklllar ve olanakl kesimi oluturacak; dier ezici halk kesimleri, en aptallar ve mahkumlar tekil edecektir. Bu ayrm her tr snflama ve devletin znde yatmaktadr. Devletin ve snflamann meruiyetini, gereini zorunlu klan yzde be genel pay, teknik ve bilimsel dzeyle anlamlandrlmaktadr. Bilimsel ve teknik devrimin 20. yzyln sonlarnda varlan dzeyinde, bu yzde be devlet olma ve snflar biiminde yaama zorunluluunun ortadan kalktna inanlmaktadr. En azndan yeni bir sosyalizm anlayna ihtiya duyanlarn temel varsaym, artk bilimsel-teknik devrimler andan sonra eski devlet ve snfl toplum yapsnn gerekli olmad ve zorunlu olmaktan ktdr. Bu anlay marksizmden uzak deildir. Fakat proletarya diktatrl gibi soyut ve her anlama ekilebilecek bir devlet modeli kabul edilince, marksizm kendini eski toplum ve devletin batanda bulmaktan ve boulmaktan kurtaramad. Hatta reel sosyalizm deneyimlerinde bolca grld gibi, en ar snflama ve devletleme bu proleter model ad altnda ekillendi. Devletler tarihinde en otoriter, en totaliter devlet biimlerine bu modeli uygulayan lkelerde rastland. yle bir duruma gelindi ki, yaratlan canavar sahiplerini yemeye balad. Ne acdr ki, bu canavardan kaynaklanan telala kendilerini eski toplumun ve devletin kucana attlar. Reel sosyalizmin rettii en temel ders, proletarya diktatrlnn hangi yorumu olursa olsun, zorunlu olan ve artk almas gereken devlet aracna son vermedike, kurulan sosyalist toplumun bir sapmadan teye rol
129

ve anlam ifade edemeyecei, ya da birok kapitalist devletin sosyalizm cilas vurulmu biimi olmaktan teye gidemeyeceidir. Bu rnek, ayn zamanda ortaya koymaya altmz devlet deerlendirmemizi hakl karmaktadr. Bilimsel sosyalizm eer gerekten amalad eitliki ve zgrlk, evreye dost ve uyumlu sistem olarak tanmlanmak istiyorsa, proletarya diktatrl biimleri de dahil, tm devlet biimlerini daarcndan karmak zorundadr. phesiz toplumlar ynetimsiz, koordinesiz yaamaz; ama illa bunu devlet aracyla tanmlamak mevcut bilimsel-teknik ada anlamn yitirmitir diyoruz. Demokratik kriterlerin daha net ve uygulanabilir lleri, daha iyisi ortaya kana kadar, tam devlet diyemeyeceimiz bir model olarak, en ideali olmasa da en uygun ynetim modeli roln oynayabilir. Bilim ve tekniin at olanaklar temelinde demokratik toplumun daha eit, zgr ve evreyle uyumlu ynetim biimlerine ulaaca dnemlere kadar, demokratik ynetim (ve toplumlarn ifadesi olarak demokratik uygarlk) amzn ilerici dnemi olarak kavramlatrlmay hak etmektedir. Bilimsel-sosyalist ideolojinin yapsna ilikin eletiriler daha kapsaml yaplabilir. rgt, eylem, ulus, din, sanat, kadn, felsefe, ulusal sorun, alt ve styap ilikileri, tarih anlay, tek lkede sosyalizm ve enternasyonalizm konularnda ciltler dolusu eletiri yapmak mmkndr. Ama biz deerlendirmemiz kapsamnda, o da tanmlama dzeyinde, en temel konuda devlete ilikin eletiriyi yeterli buluyoruz. PKKnin douunda, bu devlet anlayna bal sosyalizmin esas alnd bir gerektir. Burjuva milliyeti etkiler ve feodal yaam kalntlar da varln srdrmekle birlikte, douuna damgasn vuran; Trkiyenin 1970ler dneminde z tam konulamam, snrl klasik kitaplarda anlatlan ve ilk kurucu grubun sempatizanl dzeyinde kavranm bir sosyalizm anlaydr. Bu kadar s bir ideolojik donanmn ilerde nemli sorunlar douraca aktr. Bununla balantl dier bir sorun, sosyalizm nda giriilen tarih ve somut durum deerlendirmeleridir. Bir btn olarak kapitalizmin snrl bir eletirisi, o da daha ok ekonomik yapsna ynelik olanlar, btncl bir ideoloji iin ciddi bir yetersizliktir. Tercme sorunlar, kltrel zayflklar ve dogmatik-topist zihniyet yaps nedeniyle bu dar sosyalizm birikimi temelinde ok karmak olan ve ancak gnmze doru belgeleri nispeten ortaya kan Ortadou uygarlklarn, zellikle Smer toplumunu incelemek mmkn olamazd. Dolaysyla
130

salkl bir Ortadou ve bu balamda Krt ve Krdistan tarihini zmlemenin ok s ve yanllklarla dolu olmas kanlmazd. Milliyeti ve reel sosyalist tezlerle eklektik bir tarih, toplum ve ulus anlayna yol almas da bu nedenlerle doaldr. Tarih, toplum ve ulus anlaynn soyut ve ematik dzeyde ele aln, program ve rgt yapsna da olduu gibi yansmak durumundayd. Balangtaki katlmn gelimi bir ulus ve snf kiiliinden yoksunluu, yoksul kyl kkenlii, pratik-politik deneyimden gememi olmas, kadro olarak da clz bir bileimi kanlmaz klmaktayd. Trkiye soluna hakim olan sosyal ovenizmin Krt sorununda hakim oluu, bunun ters ucu olan Krt ilkel ve burjuva milliyetiliinin gl etkileri, k koullarn daha da zorlatrmaktayd. Btn bu ideolojik ve pratik koullarn yanllklarna ve yetersizliine ramen, Krt olgusu ve sorununun yaad byk boluk, snrl baz abalarla gl bir dou ve gelimenin yaanmasna yol at. Douu ve geliiminin gc ustalktan ve gelikin bir rgtsel yapdan ileri gelmiyordu. Sorunun sahibi yoktu. Sahip k, snrl ve zl aba, gerekli patlamay yapabilmitir. Bu ynyle peygamber hareketlerine daha ok benzemektedir. sann on iki havarisinin zorbela bir araya getirildii bilinmektedir. evrede mucize bekleyen yoksullar bulunmaktadr. Buna ramen tarihin en byk inan ve irade hareketi gereklemitir. PKKnin en ok bu havariler hareketine benzemesi, biraz da Ortadounun genel mistik yapsndan trdr. Batnn ada rgt yaplar Ortadou iin model olamaz. Tarih ve kltrel kimliin olduka farkl olmas, rgt ve eylem yapsna da yansyacaktr. Trkiyede tarikatln hzl gelimesinin bir nedeni de bu zelliklerde gizlidir. Denilebilir ki, PKK bu anlamda yar modern bir sosyalist yaplanma ile yar klasik bir Ortadou kimlik sentezi olarak vcut bulur. Bir nevi Dou-Bat sentezinin sembolik ifadesidir. Gcn de, gszln de bu sentezden almaktadr. PKKnin Dou-Bat sentezinde en ciddi yn, zgnl ve inanl yaklamdr. Herhangi dogmatik bir merkeze ball yoktur. Ucuz hayaller beslememektedir. Drst ve cesur insanlar esas almaktadr. Hibir mensubuna kiisel kar, prestij vaat etmemektedir. Doruya, adalete, gzellie kaplar ak ve zgr brakan bir tutum iindedir. Yaamda eitlii ve emee saygy esas almaktadr. lerledike, toplum asl bu zellikleri gzleriyle grdkten sonra, r131

gtlenmeyi sahiplenecektir. Ne dediklerinden ok, nasl yaadklar ok ekici bulunacaktr. lk gelime hzn ve karakterini veren bu zelliklerdir. Fakat esas zayf ynleri de, bu zelliklerin kendi bana yetmedii ortaya ktnda kendini gsterecektir. Hareket byyp dar bir grup hareketi olmaktan knca, ciddi ynetim sorunlaryla pratik sorunlarn ba gstermesi, yetersizlikleri hzla aa karyordu. Tam bu srada dzen glerinin yklenmesi, bir bakma elie su verme roln oynad. Bilinen darya k, hem Trkiye-Anadolu, hem de Krdistan ve Ortadou tarihinde nemli bir aamay beraberinde getirdi. Dnya dengelerinin iddetli bir atma iinde olduu bir dnemde Suriye, Filistin, srail ve Lbnann koullar gelime iin frsat sunuyordu. Ardndan patlayan ran Devrimi ve ran-Irak Sava ortam daha da elverili hale getiriyordu. Trkiyedeki 12 Eyll darbesine var koullar ve darbeyi darda karlay, avantaj oluturuyordu. Douun erken lmle sonulanmas veya ok farkl koullarda baka tr snrl bir rgt gibi kalnmas beklenirken, bilinen 15 Austos sreci balad. Bu sre de balangta sanld gibi ok planl olmayan, kendiliinden yn ar basan bir atlmd. Buna ramen sonular byk oldu. PKK nderlii ve mensuplar bata olmak zere, kimsenin tahmin etmedii yeni bir geliim sreci ortaya kt. b- Krtler ve Krdistan genelinde yeni bir tarihi dnem anlamna gelen bu yllarn PKKsini daha somut olarak deerlendirmek, hatta tanmlamak, doruyu yakalamamz asndan byk nem tamaktadr. Bata ideolojik douta tanan reel sosyalizm ve dzen alkanlklar, bu yeni gelime dneminde adeta maskesini atarak gerek yzyle kendini gstermeye balad. Snrl zmsenen ideoloji bir tarafa brakld. Geleneksel kimlik, ele geirdii silah ve yetki frsatlyla adeta Nemrut tr bir kiilie brnd. Pusuda yatan feodal yan ar basan kiilikler, hareket alannda etkili olan ilkel milliyeti eilimden de g alarak, kendilerini alabildiine hakim klma sevdasna kapldlar. Hareketin balangtaki drst, snrl donanml yoksul kyl kadrolar gerekli atlmlar yapamadklar iin, arkasna ilkel milliyetilii alarak ykselen feodal kiilik daha da cret kazanyordu. Hareketin nderlik almalar ve inanlmas g bir emein rn olan kazanmlar zerine tam bir feodal gasp gibi ykleniyorlard. Yzyllarca yetkiye dair yaadklar susuzluk ve sahte komutanlk, biraz olsun varolan akl dzeyini de ellerinden alyordu.
132

Bunlarn harekete zde ve drste bal olan snrl kadro yapsnn geri kalanlarn da feodal komploculukla ortadan kaldrmay planl bir eylem haline getirdikleri ok ge anlalacakt. Drtl ete diye tabir edilen eilimin, hareketin drst kadro sembol olan Agitin (Mahsum Korkmaz) ehit olmasndan beri, henz tam aydnlatlamayan karanlk abalar iinde olduklar anlalyordu. 1987-88 yllar arasnda bu etenin pratie damgasn vurduu bir dnemin yaand doruluk kazanmtr. Balangta inanlmas bile g ve ancak eteler yapabilir denilen bir eylemcilik anlay izgi haline geliyordu. Hareketin ideolojik, moral, kural, sorumluluk ve drstlk lleri tamamen bir tarafa braklarak, hibir sava kuralnda olmayan, kimin yapt belirsiz olan bir tutum, bir hastalk gibi gerilla gcne bulatrlyordu. Aa kmasn diye, atma ss verilerek drst kadrolarn ldrlmesine kadar gidilebiliyordu. ehit Hasan Bindal olaynn 1990 balarnda gereklemesi ve ok ak olan komplo yn, akln baa alnmas gereini ortaya koyuyordu. Bu sadece bir iaretti. Bu anlay, zorunlu olmad halde, daha nceleri birok ocuk ve kadnn lmnn de bilinli ve ak sorumlusuydu. Kendi nnde engel olarak grd en deerli yoldalar bile gzn krpmadan ldrtmeye yatkn bir kadro, bir eilim lgnca bir gelimeydi, ama gerekti. Bunlar epey mesafe almlard. Yap byk oranda su orta haline getirilmiti. Sorumlu olmas gereken eski merkezi kadrolarn varolanlar maymunlar oynuyorlar; duymadm, grmedim, bilmiyorum diyorlard. nderlik olarak ne kadar tarihi hamle yaplsa ve destek sunulsa da, bu anlayn sahipleri ok alaka ve fazla deeri de olmayan keyfi tutumlar iin boa karmay zevk haline getirmilerdi. Ana kuzularn, bin bir emein rn genleri grup grup, hi gerekmeyen ve planl olmayan eylemler iin, belki de bir paket sigara veya fazladan bir kutu yiyecek iin lme gnderiyorlard. Adam yeme makinesi haline gelmilerdi. Bir iek gibi karlanmas gereken gen kzlar bir yk gibi hor grlyor, ahslarnda zgrlk tutkularnn canna okunuyordu. Frsat bulduklarnda ilkellii dayatmaktan geri kalmyorlard. ok sktklarnda ya devlete ya ilkel milliyeti karargaha kapa atyorlard; hatta kalaryla Avrupay da yol geen hanna evirmilerdi. Kendini eitmek urada kalsn, bin bir emekle gelitirilen eitim malzemelerini talarn altna doldurmulard. rgt disiplini, ilk ykmalar gereken ilerdendi. Bana
133

buyrukluk, kendine hizmet ettirme, o lanetli bin yllarn egemen snf gdleri, en ilkel halleriyle saflarda egemen oluyordu. Bu anlamda tm tedbirlere ramen, PKK 1987-97 dneminde aslnda zn de, biimini de nemli oranda yitirmiti. Dorudur, PKKnin bir kitle temeli vardr. Byk kahramanlklar olmutur. lk lm orular ehitlerini vermilerdir. En zor koullarda onurlarn korumulardr. Ama hem cezaevinde hem dada hem de Avrupada farkl, o ok aalk egemen snf gdlerinin tatmini iin byk ataa kalkmlard. Her tr oyun ve cinayet onlar iin ustalk sanlyordu. Dkm tam yaplmamakla beraber, bilinli olarak yanln dayatlmasyla, gerek partili kadro ve rgt yesi olabilecek gcn yzde doksannn bu anlayn kurban olduu rahatlkla ileri srlebilir. Ayrntl aratrmalar gerei daha ok ortaya karacaktr. PKKnin her dzeyde itibar kayb, nderlik komplosunun geliimi ve yaad ezici kadro, sava ve sempatizan kayplar kadar; snrsz ara gere, lojistik ve kitle kayb da byk oranda bu anlayla balantldr. 1998e gelindiinde, emdinin karlmas ve sonra yakalanmas da, PKKnin szde kalan merkezinin ne durumda olduunun nemli bir gstergesiydi. Sava da olsa, bu tr ihanetlere hala ortam ve koul sunan bir ynetim, akln ve kiiliklerine saygy ne kadar bana ve vicdanna topladn iddia edebilir? Daha kapsaml bir eletiri szde askeri izgi iin yaplabilir. Hi de az olmayan askeri olanaklara, muazzam elverililik arz eden ortama, lojistik ve kitlesel destee ramen, en basit bir meru savunma hattn tutturamayan bir gerilla gereine, zellikle nderlik ve komutanlk konumuna ne denilebilir? Ufuklu bir izgi ve askeri anlam olan bir eitim ve rgtlenmeden ka, geni olanaklar ortamnda bazen turist yaamn bile geriden izleyen bir tembellik, hazr bile bir hi uruna kaybettiren zden yoksun komutanlk, kendine ne kadar askeri kiilii yaktrabilir? Bir meru savunma sava iin ideal tm zellikler ve koullar bir arada topland halde, en elverili bir dada z savunmay bile bilmek istemeyen ve batan savan bir komutanlk ne kadar ciddiye alnabilir? En cesur insanlar bile yk gibi deerlendiren bir komutanlk, pratik merkez ne kadar iddial olabilir? Ak ki, ucu ister devletlere, ister Avrupaya, ister ilkel burjuva milliyetiliine dayansn; eteci eilim, rgt, komutanlk, eylem izgisi ve yaam tarzna damgasn vurmutur. nderlii asl bountuya gtren, rgtn bu duruma sokulmasyd.
134

Kendim dardayken, 1998 sonlarnda VI. Kongre srecine yakn u konumalar yaptm ok iyi hatrlyorum: On sefer kazanla bilecek bir meru savunma savan bu hale getiren lam farelerinin ve yarasalarn zihniyetine kar ben ne yapaym? rgte kar yenilmitim. ete eilimi, yapda o kadar duyarsz, sonu almaktan uzak bir durum yaratmt ki, yenilgi asit gibi iimi eritiyordu. Bir talyan gazetesine gayri ihtiyari Artk rgtten istifa ediyorum diyecek noktaya gelmitim. Daha sonraki itiraflarnda, emdin Sakk, Bu sreci ben yarattm diyecek kadar iddial ve belgeli konuacak, hatta mahkemeden gizli oturum talep edecekti. Srecin iyz bilinmiyor. Krt halknn bana tarih boyunca gelen felaketlerin bir benzeri daha kendini gsteriyordu. Krt gericilii intikamn alyordu. Yllarca dardan, devletlerle anlaarak yapamadn, ierden, hem de PKKnin altn deerinde olanaklarn yok ederek, adeta PKKyi kr taa vurarak kendini tatmin ediyordu. Devlet daha sonra PKKnin rahat kazanabilecei bir sava neden kaybettiine bir trl akl erdiremedi. Bunun kendi tedbirleriyle olmadn grecek, Krt i ve d gericiliinin gcnn katksn takdir edecekti. Fakat eteleen devlet de deerinden ok ey yitirecekti. 28 ubat uyarlarndan ders karmamz olumluydu. 1998e gelindiinde, varolan tkanmay onurlu bir bar ve demokratik zm yoluyla ama, tm taraflar iin en uygun yol olarak grnyordu. Daha Ortadoudayken bu kararllk oluuyordu. Dolayl mesajlarn yolu almt. Fakat Ortadounun basit ve gncel politik karcl ile emperyalizmin onurlu zme imkan vermeyen, uaklatrc ve karlarna uygun hale getirmek iin kendine uygun yntemleri devreye sokmas; buna tepki verilince, hibir demokratik hukuk geleneine sayg duymadan, tm Dousu ve Batsyla insanlk d bir komployu kararlatrp uygulamas karsnda yaplacak iler ok snrl ve zordu. En kolay hemen lme yatmakt. Komplocularn plan, bu ynl beklentiydi. Buna frsat verilmeyen yol ise, armha gerili bir tabutluk sisteminde yaamay denemekti. Her ey bir dnemin sonunu, yeni bir dnemin balangcn zorluyor ve gsteriyordu. PKKnin dou ve gelime dnemlerinde, ideoloji ve eylem yapsnda ortaya kan yetersizlik ve sapmalarn temel kayna, esas olarak devlet anlay ve iddet tarzyla balantldr. Sosyalizmin proletarya diktatrl ve zora dayal devrim anlay arasndaki iliki aktr. Devrimci zor ve onun baars halinde, bunun kurumsal ifa135

desi olarak proletarya diktatrl, reel sosyalizmde elikili karakterini ortaya koyup kapitalizmin zor aracna dnmekten kendini alkoyamamtr. Sovyetlerde sancl yaanan bu sre, iinde milli kapitalizmin karlaryla uyumlu, geleneksel imparatorluk kltrnn bir biimi halinde, ayn rol, yani oulcu olmayan ve diktatrlk yn hakim kapitalist devlet olarak varln srdrmektedir. Dnm emeki halk aleyhine adm adm salamaktadr. Sonu olarak, proletarya diktatrlnn sosyalist toplumun arac olarak baaryla kullanlamayaca kantlanmtr. Aslnda 20. yzyln ideolojik ve politik anlamda en nemli bir sonucu bu gerekliktir. Dolaysyla sosyalist ideolojinin devrim ve devlet anlayn yenilemesi tm sorunlarnn temelinde yatmaktadr. Baz devletler ve sosyalist partiler, kapitalizmi esas alan eski sosyal demokrat modelde yenilenmelerini gerekletirmeye alyorlar. Dou Avrupa ve Rusya bu sreci youn yaamaktadr. Bazlar evre-yeil hareketi temelinde yeni hareket olarak ekillenmeye yneliyorlar. Bir ksm da sivil toplum kurulularnda kendini srdrmeye alrken, eskide srarl snrl kesimler birer tarikat gibi ayakta kalma abas iinde bulunuyor. Bir gei srecinin yaand aktr. Gerekli olan, halklar adna yetkin ideolojik ekillenme ve bunun tutarl pratiklemesidir. Baarl sonularn pratikle kantlayncaya kadar bu ynl tartmalarn srecei tabiidir. PKK iin ivedilikle gerekli olan, bu dnya apndaki dnm srecinde kendi ideolojik ve pratik rotasn yeniden belirlemedir; bunun iin yaad eletiri-zeletiri srecini derinliine ve salam yeniden yaplandrmaya kadar baaryla srdrmedir. Bu sreci yenilgiye veya stn baarlara balamak doru deildir. Bu ynl yaklamlar yzeyseldir. Tam baar salansa da, bu gerekli bir sretir. ok gl bir devlet kurumu haline gelinse, Sovyet modelinde olduu gibi durum belki daha da zora girer. Dier yanda tam yenilgi vardr. Dolaysyla her eyi deitirelim demek de en az birinci yaklam kadar hataldr. Yenilginin de, baarnn da nedenleri ayn olduka ve bu nedenlere dokunulmadka, yaplacak dnmlere yenilik deil, ancak revizyon veya restorasyon denilebilir. Bu anlamda yeniden yaplanma da fazla bir yenilik ifade etmez. htiya duyulan, temel ideolojik biimlenme ve tutarl pratik dzeyidir. Sosyalizm anlayn Smer rahip devleti veya onun gnmzdeki somut biimi olan kapitalist devlet eletirisine dayandrarak geli136

tirmemizin ciddi yanllklar ve eksiklikler ierecei kaygsn tayorum. Marksizmin temel eksiinin ve hatalarnn bu tarz bir sosyalizm modelinden kaynakland kansndaym. Engelsin son dnemlerde Morgann Eski Toplum kitab zerinde durmasn, Marksn bunu nemsemesini, eksikliklerini grme biiminde yorumlamak gerekir. Kapitalizmin sahasndan kamamalar, hi istemedikleri halde kendilerini sistemin sol ucu haline getirmitir. Bu bir nevi Fransz Devrimindeki sa-sol ayrmnn daha gelitirilmi bir biimi olmaktadr. Kapitalizme alternatif veya onu aan bir sistemin bu eletiriyle yetkince kurulamayacann grlmemesi, en temel eksiklik ve yanlg noktalar olsa gerekir. Tabii bununla balantl olarak ekonomik yaklam, ideolojinin roln tam deerlendirememe, devlet zmlemesinde egemen snf baknn proletarya adna tekrarlanmas, dine ok geri yaklam, bir btn olarak styap kurumlarnn roln gerekte olduklar gibi belirleyememe, moral etkeni adeta es geme teki temel eksikliklerdendir. Sonu olarak, devleti yaratan Smer rahiplerinin ok ok gerisinde bir moral ve inan dzeyiyle emekilerin dnyasnn kurulamayacan byk bir derinlik ve duru bir teorik anlayla grmeleri, daha da nemlisi kaya gibi zgn bir pratik yaam ve alma tarzyla ancak tarihsel toplum biimlerinin dourtulabileceini daha gl vurgulamalar gerekirdi. Ayrca demokrasiyi zmlememeleri byk bir eksikliktir. Benim kiisel gr olarak belirtmek istediim; ad ne konulursa konulsun, sadece kapitalizme kar deil, tm klasik devleti snfl toplum varolularna kar, neolitik toplumu zmlemeyi esas almann daha doru ve emekilerin dnyasna gtrecek bir ideolojik sistemi dourabilecei hususudur; Smer snfl toplumuna ve ardndan gelen tm snfl toplumlara dayal uygarlk sistemine kar, neolitik toplumda tm alardan daha derinliine yaanan eiti ve zgrlk toplum yapsnn gelien bilimsel-teknik temelde ekonomik, sosyal, demokratik ve ideolojik olarak yeniden biimlendirilmesidir. Bu ana tanmlama erevesinde sosyalist toplumun zelliklerini sraladmzda, yle bir sralama kanlmazdr: Sosyalist toplum, ideolojik olarak bilimsel gelimeyi esas alr. Tekniin toplumun eitliki, zgrlk ve doayla uyumlu kullanm hem temel moral ilkedir hem de hukuk kurallaryla tam denetim altna alnmasn art klar. Teknie kar ekonomik ilke deil,
137

moral ilke ve hukuk dzenlemesi ncelik tar. Hibir ekonomik kar, toplumun eitlik, zgrlk ve doayla uyumlu dengesini zorla bozmayan ilkesinden daha ncelikli ve deerli olamaz. nemli olan, bilim ve teknii toplumun hayati karlar altnda bulunduracak biimin kesintisiz klavuzluudur. Bu amaca yant veren ideolojik biimin, en yce organ olarak zihniyet ve ruh dnyasna gnlden ve kutsalca yol gstermesi esastr. Yeni ahlakn, dinin rol bu erevede oynanacaktr. Bu amaca bal olunduu oranda, tm dnce ve inan deerlerine saygyla davranlacaktr. Bu ideolojik biim, bilimsel dnceyle zgr ahlak birlikte temsil eden bir ncelie ve deere sahiptir. Bireysel zgrlkle toplumsal esenlik en uygun optimaln bu ideolojik erevede bulur. Dier bir deyile toplumun zgrlk dzeyiyle bireysel zgrleme, en baarl sentezini bu ideolojik biim altnda gerekletirebilir. Reel sosyalizm ve komnal kk topluluklar da dahil, biri lehine dierini feda eden tm toplum sistemlerinin eletirisi temelinde, doru olann optimal birlik veya sentezi yakalanmaldr. Sosyalist toplum, eski toplumu ve devleti ama sorununu zora dayal ve emeki diktatrlkleri biiminde ortaya koyamaz. Saldrgan smry ve g kazanmay esas alan her tr zor, emekilerin ideolojik bak alarnda yer alamaz. Kardaki en kaba zora dayal bir devlet de olsa, onu zorla ykmay esas alma bu ideolojik sistemle eliir. Bu temel ilke, mevcut devleti esas alalm, ona teslim olalm anlamna gelmez. Tersine onu amay temel ilke olarak kabul eder. Bu devletin tm anlay ve uygulamalarna kar mcadele ilkesini de esas alr. Fakat yntemi zorla, zor rgtyle ykma deil, meru savunma duruu ve hareketliliiyle boa karma biiminde kar koymay temel strateji olarak benimser. Meru savunmay evrensel hukukun bir gerei, temel ilkesi sayar. Eer basklar cana kastetme dzeyine varmsa, en doal insan haklarn tanmyorsa, halkn kltrel haklarn zorla bastryor ve inkar ediyorsa, bu haklarn kullanmakta kararl olan toplumsal gleri bastrp mahkum ediyorsa; evrensel hukukun gereklerine uymayan hukuk d devlete ve onun zor uygulamalarna kar, silahl biimi de dahil, halk savunma birlikleri ve sava sanatnn tm inceliklerine gre ite ve dta geni bir meru savunma dzeni uygulamaya geirilir. Bunu bir anayasal hak olarak grmek; eer mevcut anayasada bu hak yoksa, bu eksiklii anayasaya yerletirmeyi baarncaya
138

kadar savam srdrmek, meru savunma anlaynn zorunlu bir gereidir. Eer mevcut devlet hukuk devletini, temel insan haklarn ve demokratik siyaset llerini esas alyorsa, tabii ki meru savunma silahl iddet biimini alamaz; alrsa, bu gayri meru olur ve ideolojik deerini kaybeder. Birok devrim rgt ve reel sosyalist devlet, her ne kadar anavatan savunma ve devrimi koruma ad altnda meru savunma anlayna atf yapyorsa da, ilettikleri zor sisteminin bu anlayla ilgisi olmad, hatta en terrize edilmi sistem olduu kantlanmtr. Meru savunmann vazgeilmez bir ilkesi de, terrist devlet modeliyle uzlamamasdr. Terrist devletle belki taktik gerei her koulda silahl olarak savalmaz. Ama uzlama veya ona teslimiyetin de ilkesel olarak reddedilmesi arttr. Dolaysyla siyasal alana ilikin ilke, demokratik toplum, siyaset ve devlettir. Buradaki devletin klasik devletten fark aktr. Demokratik devlet; evrensel hukuk erevesine bal, demokratik siyaset kanallar srekli mevcut olan, demokratik toplumun kuruluuna ve her trl sivil toplum kurulularna imkan veren devlettir. Bu llere uymadnda veya zorladnda, bu lleri tutturuncaya kadar meru savunma stratejisine bal halk savunma birliklerinin ve sava taktiklerinin rollerini oynamas gerektii aktr ve vazgeilmez ilke deerindedir. Dikkat edilirse, bu siyasi anlay iinde devleti ykma veya ayr bir devlet yaratma esas alnmyor. Varolan devletin demokratik hukuk devletine zde ve biimde ulatrlmas hedefleniyor. Siyasi snrlar deil, iini dntrmeyi hedef alyor. Eer meru savunma durumu yoksa, siyaset demokratik kurallar iinde belirlenecektir. Haklar demokratik mcadeleyle kazanlacaktr. Haklarn inkar ve demokratik kurallarn engellemesi halinde, meru savunmann silahl olan dahil her biimiyle sonu alnmaya allacaktr. Burada nem tayan, ihtiya duyulan her konu ve alanda o ihtiyac gidermeye ynelik bilinli ve rgtl toplum birimlerinin ortaya karlmas, klasik toplumu ve devleti amak iin nc alann yaratlmasdr. nc alan ile; eski toplum ve devletin ne karsnda ne yannda yer alan ya da srekli atarak kmaz derinletiren bir konuma dmeye frsat vermeyen, yetersizliklerinden tr yapamadklar dnmleri ikisinin barnda gerekletirecek bilin ve rgtllk dzeyiyle elikiyi zen temel anlay ve pratik kastedilmektedir. Eskiden ya eski toplumu ykan devletin resmi gr ve uygulamalaryla dnm salanrd, ya da devleti ykan teori ve pra139

tiklerle yeni toplum oluturulmaya allrd. nc alan teori ve pratiinde ise, mevcut dnya dengesi ve demokratik asgari koullar altnda, yeni toplumun yaratclkla, kendi kendini gerekli bilin ve rgtlere kavuturarak oluumu esas alnmaktadr. atma ve ykmaya deil, eskinin barnda alternatifleri yaratarak, dnmn evrimci ve bar iinde salanmasna allmaktadr. Bunun yolu kilitlendiinde ise, ayn sonuca meru savunma yntemleriyle, bu hakkn kullanlmasyla gidilmektedir. Ekonomik ve sosyal dzenin programlanmasnda bireysellikle toplumsallk arasndaki optimal denge esas alnmaktadr. Ne birey iin toplumdan ne de toplum iin zgr bireyden vazgeilmektedir. Bireysel ve topluluk halinde retimi belirleyen, bu ana lttr. Tabii evreye uyum her art altnda ncelik tar. Birey ve topluluk mlkiyeti de bu ana ereve iinde mmkndr. Yaratc emein dierlerine nazaran yaratt oranda payn almas adaletin gereidir. Hi kimsenin isiz braklmamas genel kamu grevidir. Salk, eitim, spor ve sanat iin de geerli politikalar ile herkesin emeine ve ihtiyacna gre katlm esastr. Byle biimlenecek yeni toplumun, klasik anlamda bir devlet ynetimini atndan bahsetmek gerekir. Mevcut bilim ve tekniin bylesi bir topluma imkan verdiini, gerekli olann bu imkann organizasyonu ve ynetimi olduunu bilmek gerekir. Bu durumda ortaya kacak ynetime i ve rol koordinasyonu demek daha uygun olacaktr. Bu, toplumun ileyiinin kontrol komisyonu gibi bir ilevdir. Zor uygulama, datma, mdahale, rant datma, g elde etme, ayrcalkl zmreler yaratma bu ynetimin ilevi olamaz. Bunu bir nevi teknik dzenleme olarak da tanmlayabiliriz. Toplumun bu biimine sosyalist, demokratik demek ayrntdr. Mhim olan zn hakim olmasdr. Bunun bir sre ii olduu da aktr. Sosyal eitsizliklerin ve basklarn uzun sreli demokrasi mcadelesiyle almas da tabiidir. Bat toplumlarnn bu ynde hzl ilerlemeleri, stnlklerinin gerek nedenidir. Bat uygarl 19. ve 20. yzyldaki atmalardan kard derslerle demokratik toplumu ileri dzeyde yaratm ve stnln dnyaya kabul ettirmitir. Eksiklikleri vardr. NATOnun almas ve AB savunma ordusunun kurulmas, meru savunma arac olarak daha da yetkinlemesini salayacaktr. deolojik biimlenmenin, programa yansmas gereken ulus, yurtseverlik, vatandalk ve enternasyonalizm konularnn bu ana
140

ereveyle uyumluluk iinde zmlenmesi hedeflenir. Teknik devletin ortak ynetimi altnda bir veya ok uluslu, ok kltrl, ok kimlikli olmak sorun tekil etmez. Demokratik hukuk devletinin kurallar uygulandnda, aralarnda sorun tekil eden hususlar bar iinde zmlenir. nkarclk ve bask esas alnmadktan sonra, gerisini demokrasi mcadelesi belirleyecektir. Eitlik ve zgrlk ancak bu mcadeleyle kazanlacak, halklar ve kimlikler aras gerek kardelii ve dostluu tesis edecektir. Her halkn, her kltrn yaad alana, bir birikimin ifadesi olarak zgn yurdu, blgesi demek blclk olamaz. Hatta ayn ulusun farkl birok alanda yurtlat, ayn ynetim altnda da bu durumlarn her lke ve ulus snrlarnda yaand ada bir gerekliktir. lkenin btnl ancak halklarn yurtlarnda zgr yaamasyla gl bir gvenceye kavuur. Tm topluluklarn st kimlii olarak lke ve yurtseverlik kavram, ancak kk gruplarn, kltrlerin ve halklarn anayurt ve manevi birikim alanlarnda yaam kavramlaryla zenginlik kazanr. Vatandalk, teknik devletle olan ba ifade eder. Zorla kimlik deitirilmesini iermez. Her inantan, rktan, cinsten, ulustan insan, ayn teknik devletin yesi olarak vatanda olabilir, ama bir ulusun zorunlu yesi klnamaz. Enternasyonalizm, ulusal ve kltrel kimliklerin ortak paylam olarak, her ada geliim kaydetmitir. amzda kresellemenin olumlu bir yan olarak, en yaygn ve youn bir dnemini yaamas kanlmazdr. Dnya kynde tm sorunlar ve gelimeler ortaktr. Dolaysyla zmleri de ortak abay gerektirir ve olumlu gelimeleri de tm insanlk birlikte paylar. c- Ana hatlaryla amlamaya altmz yeni dnemin ideolojik biimlenmesi ve bunun program, rgt ve alma esaslarna bu ilkeler etrafnda yanstlmas, yeni dnem PKKsi asndan da geerlidir ve byk anlam ifade etmektedir. PKKnin yaad eletiri-zeletiri ve yenilenme abalar bu ilkelerle vcut bulacaktr. Eskinin tmyle inkar sz konusu edilemez. Ama can alc dnmleri salamas gerektii de aktr. Gzden geirmenin kapsaml ve yenilemenin derinlikli ve pratikle i ie anlam kazanmasn gerektirmektedir. nmzdeki dnem PKKsinin ideolojik biimlenme ve program sorunlarnn zm birinci ncelii tekil etmektedir. deolojik biimlenme, bal olunan dnya bak as ve temel teorik varsaymlar iermektedir.
141

Birinci kitapta mitolojik, dinsel, felsefi ve bilimsel zihniyetin douu ve anlamlar zmlenmeye allmt. Tekrarlamak yerine, balant kurmakla yetineceiz. Drt kategorik dnce biiminin diyalektik gelimesini esas almak ve anlamak ncelikle gerekli olandr. Bilimsel zihniyete ulamak; enerji-madde dnmnden en kk parack-evren ilikisine, doadan canlla, bitki, hayvan ve insan trnden toplumsal olguya kadar deiime damgasn vuran yasalar zmleyerek bak asn kazanmak, tm olup bitenlere bu adan bakma ve yorumlamay esas almak anlamna gelmektedir. Diyalektik ve tarihsel materyalizm, bu bak asnn formlasyonu olmaktadr. Bunun doru zmsenmesi, salam ideolojik biimlenme asndan kanlmazdr. Bu bak asna sahip olamayanlarn toplumsal dnmlere nderlik etmeleri byk sakncalar tayacaktr. Dolaysyla toplumu dntrme iddias olan ve bilimi esas alan rgtler ve partilerin teorik erevesini bu ideolojik biimlenme tekil etmek durumundadr. Dnm yaayan PKKnin ideolojik biimlenmesini bu dzeyde kazanmas, ncelikli bir koul ve gereksinimdir. Bu erevede kadro yapsna ve yaam tarzna hakim olan tm zihniyet durumlarnn eletiri ve zeletirisini yaparak, yetkin ideolojik biimlenmeyi ve duru teorik bak asn zmsemeyi baarmak, bu ncelikli yaklamn temel grevi olarak grlmelidir. deolojik biimlenme ne kadar yetkinse, program ve pratiin de o denli doru ve baarl geliim salayaca aktr. Feodal kyl ve kk burjuva zihniyet yapsnn yol at tahribat kmsenemez. etelemenin ve yozlamann, giderek her tr ka ve ihanetin temelinde bu zihniyet ve karakter yaps yatmaktadr. Tutarl bir parti, kadro yapsna ve yelerine yetkin ideolojik biimlenmesini zmsetmeyi esas ald ve bunu baard oranda program ve pratiini doru yrtmeyi garantiye alm olacaktr. Bunu salamadan, ikincil dzeyde alnacak dier tedbirler kalc sonucu vermezler. Dolaysyla ama iin ideolojik eitim byk bir susuzluu giderircesine gerektii kadar zmsetilmeli, zellikle merkezi kadronun derinliine zmsemesi salanmaldr. yi niyet, drstlk, cesaret, fedakarlk kendi bana yeterli olamaz ve toplumsal dnm gibi byk zihniyet, karakter ve kiilik isteyen misyonlarda baarl olamaz. Bu deerli meziyetler, ancak gl ve yetkin ideolojik biimlenmeyle hak ettikleri baarl sonulara ulaabilirler.
142

Program ve pratik, daha yakc sorunlar arz etmektedir. PKKnin kurulu dnemi program, adeta ortalama bir dnya kopyalamas olarak oluturuldu. Bu programn uygulanabilir politikayla, somut tarih ve a zellikleriyle, gncellikle yaratc ve geree yakn ba kurmay hakkyla yerine getirdiini syleyemeyiz; soyut ve genelleme dzeyinde kalnd aktr. Kald ki, 1970ler dnyas byk oranda deimitir. Reel sosyalizm zlmtr. Demokratik uygarlk anlay stnlk kazanmtr. Bu tarihi deiimleri gz nne almadan herhangi siyasi bir program izmek mmkn olamaz. Olsa bile, ii bo hayallerden teye gidemez. Yeni dnem program gemitekinin zeletirisi kadar ideolojik biimlenmeyi esas almal; daha da nemlisi somut, uygulanabilir ve gerekletirilebilir hedeflerin belirlenmesine arlk vermelidir. Bunun iin Krdistan bir lke olarak belirlese de, siyasal snrlar birlik nnde bir engel olarak deil, bir gei kprs olarak deerlendirmesi ve her parann bulunduu lkeyle demokratik birlik temelinde bir btnlk aramas stratejik tercih olarak vurgulanmaldr. Her lkeyle demokratik birlik, lkeler aras birliin en salam, dosta ve kardee yolu olarak grlmelidir. Ayr, kendi iinde izole edilmi bir Krdistan ideolojik olarak doru olmad gibi, pratik olarak da gereki deildir. Gelimeler ve mevcut durum, hem ideolojik hem de pratik olarak Krdistann demokratik birlikler yoluyla Ortadounun demokratiklemesine ve birliine byk katklarda bulunabileceini gstermektedir. Dolaysyla temel slogan, Komu lkelerle De mokratik Birlik, Demokratik Ortadoudur. Demokratik Ortadou, Demokratik Krdistan Birliidir biiminde formle edilebilir. Arlk her lkeyle demokratik birlikteliin gelitirilmesine verilmelidir. Yzlerce yldr uruna kan dklen ayrlklk, Avrupa rneinde de grld gibi, sonunda gnll bir federal birlii getiriyor. Yani ayrlmalar gereklese bile, ardndan eitli birlik anlaylar yine gndeme geliyor. Kald ki, ok sayda nedenden tr, Krdistan realitesi demokratik birlik tutumunu tercih etmek durumundadr. Snrl bir demokratik birliin getirecei yarar ve olumluluk, izole edilmi bir Krdistana nazaran kat be kat stn bir deer tar; siyasi, stratejik, ekonomik, diplomatik ve kltrel alanlarda blgede, tm Ortadouda demokratiklemenin, dostluun katalizr roln oynar.
143

Dier nemli bir husus, programn demokratik toplumu esas almasdr. Devlete ve eski topluma yaklamnda atmac ve zorla zc deil, alternatiflerini ina ederek, nc alann teori ve pratiini esas alarak zm getirmelidir. Ekonomik ve sosyal alanda, ilgili blmlerde yaplan belirlemeler dikkatte alnmaldr. Kltrel ifade zgrl ve Krte eitim en temel bir konu olarak yer bulmaldr. Anadilde basn-yayn, sanat vazgeilmez taleplerdir. Paralar aras demokratik dayanma esas konmaldr. Tm komu lkelerle demokratik birlik ruhu iinde, dosta yaklam esas alnmaldr. rgtlenme meselesine ematik, brokratik yaklalmamaldr. htiyaca ve ileve gre rgtlenme politikas esas alnmaldr. Gstermelik rgtlenme anlay brokrasinin temelidir; kesin klasik snf toplumu ve devlet anlaynn bir kalntsdr. Fonksiyonel olmayan, rol, sresi ve kapsam ak olmayan genel rgtlenme anlay ve uygulamalarndan uzak durulmaldr. Ne kadar rol ve ilev, o kadar rgt anlay daha gelitiricidir. Genel brokratik rgt anlay, oulcu rgt anlayn ve verimliliini durdurur. Tam bir demokratik oulculuk anlay geerli klnmaldr. Bu konuda nem tayan dier bir husus, bu tr rgtler iin gerekli olan yetkin kadro ve ynetici yetitirme grevidir. ada ynetim esaslarna bal kadrolar politikas arttr. Aksi halde bunlar yetki hastalna yol ap, brokratik hastal daha da yaygnlatrrlar. Yetki hastal, bir snfl toplum hastaldr ve almas arttr. rgt ynetimleri yetkiye gre deil, yetenee ve baarya gre belirlenir. htiyac kadar eleman verilir. Bu alanda en tehlikeli hastalk, sivil toplum rgtlenmelerini emperyalizmin ii gibi grp, kendisini szde kutsal sosyalist ve devrimci kadro olarak grmekten baka hibir almay beenmeyen klasik solcu anlaytr. Tamamen iflas etmi ve sras geldiinde kendini kapitalizme en iyi biimde satan bu zihniyetten kurtulmak gerekir. Bu tiplere ortam sunulmamaldr. En deerli sosyalist emein lt; gelitirdii demokratik toplum almas, bunun rgtlenmesi ve pratiidir. Herkesi kendisini ve evresini gelitirebilecek ve verimli klabilecek bir rgtlenme iinde altrmak, rgt ynetiminin z grevi olarak anlalmaldr. Basit bir ekonomik rgtlenmeden en st bir ideolojik rgtlenmeye kadar, hepsinin yce bir anlam ifade ettii, bir rgt ahlak olarak benimsenmelidir.
144

Eylem izgisi yeniden belirlenmeye allrken, gemiin zeletirisi salam yaplmadan ve gerekli dersler karlmadan ilerlemenin salanamayaca bilinmelidir. 1970lerin ulusal kurtulu sava anlay, o dnem iin bir anlam ifade edebilirdi. Reel sosyalizmin ve milliyetiliin egemen olduu dnemde bu yntemi savunmamak ihanetle e tutulurdu. PKKnin bavurduu bu yntem, iinde eteletirilerek boa kartlmasna ramen olumlu bir rol oynamtr. ete eilimi hakim olmasayd, baar olanaklar daha da artabilirdi. Fakat zde bir demokratik veya sosyalist topluma gtremeyecei, tam baarl olmu rneklerinden de bellidir. Aslnda PKKnin daha batan beri kabul etmesi gereken iddet anlay, meru savunma anlaynn dna tamamalyd. znde bu olmasna ramen, doru formle edemediimizi samimi bir zeletiri konusu olarak grmeliyiz. Dikkat edilirse, daa kma, silaha sarlma, hatta faistlerin ve aalarn saldrlarna kar kendini koruma, hep z savunma veya meru savunma anlay iine girer. Bu hakk can havliyle saldrya veya isyana dntrme, sonunda kendini vuran bir silah roln oynayacakt. Nitekim yle oldu. Yaplacak kapsaml zeletirisel deerlendirmeler unu gsterecektir: Eer PKK tm eylem glerini uygun corafya, lojistik ve kitlesel koullara gre deerlendirse; zellikle devletin de 1990n banda belli bir hazrlkla Krt realitesini kabul etmesini esas alsa ve gvenilmez bulsa bile, yine bir ans vermek iin gven verici bir atekes konumuna geseydi, zm olanaklarnn daha da artaca reddedilemeyecek bir gerektir. Zamannda uzlama gereini grmemek, belki keskin devrimcilik iin bir erdemdir; ama gereklerle karlatrldnda, kof ve kendi nn gremeyen bir tutum olduu da aktr. Bu hatalarn oka ilendiini grebilmeliyiz. lkel milliyetiler ve burjuva milliyetileriyle, Avrupa ve Ortadou devlet yetkilileriyle ilikilerde de ayn hatal tutuma oka girildii grlmelidir. Mtevaz davranarak ve gerekleri grerek uzlama sanat uygulanmalyd. Bunun teslimiyetle kartrlmamas gerektii ok iyi bilinmelidir. Krt tipi veya genelde devrimci geinen tip, ya sonuna kadar direni ya da teslimiyet ikileminden kendini kurtaramamaktadr. Halbuki hayatn kendisinin ak ve karadan ibaret olmadn grerek, eitli renklerden ok daha gzel ve uygun olanlarn gnlmzce, gnllerce semek gerekiyordu. Bu yetenek gs145

terilemedi. Yzyllarn dogmatik kiilii hayatn ok renkliliini grmeye frsat vermedi. Siyah-beyaz film aamasn geemedi. Fakat PKK pratiinin sava-eylem izgisinde asl hatas veya yanll; meru savunma izgisini derinliine teorikletirememek kadar, bunun pratik uygulamasn da akl almaz bir sorumsuzlukla eteleme anlayna ve insafszlna terk etmesidir. ehit Agitin dikkat ektii hususlar az ok ciddiye alnsayd, ete anlayna frsat verilmeyebilir, hibir sava anlayna benzemeyen yozlama nlenebilirdi. Ama sorumluluk stlenilmeyince, bilinen ve hi de hak edilmeyen kabuslu sre kendini dayattka sonu alyor, sonu aldka kendini daha ok dayatyordu. Dayatmay yle bir noktaya tad ki, en deerli yoldalar katletmeyi bir nderlik anlay haline getirdi. Aslnda binlerce yllk st tabakann ihanet oyunu uygulanyordu. Herhalde kendini vurmakta bundan daha tehlikeli baka bir yol bulunamazd. lkel gdlerini bile lmle ve ldrmeyle zmleyen bu anlayn bulunduu yerde, zgrlk ve baar beklemeyi bir yana brakalm, insanln bile geerli yol bulamayaca aktr. Belki arada provokatrler vard. Ama ar basan yann yar feodal kk burjuva kiiliinden, kyl aptallndan ve bunu denetime alamayan rgt ve komuta ynetiminin sorumsuzluundan kaynakland akt. Bu durum, devletin ve hatta dnyann ilgili evrelerinin kabul ettii tm baar olanaklarn yerle bir etti. sim dzeyinde kimler sorumlu tutulmal meselesi pratik anlamn yitirmitir. Ama alnmas gereken derslerin asla unutulamayacak cinsten ve yrekleri srekli dalayacak nitelikte olduu aktr; bu dersler bir dakika bile unutulamaz trajedi dzeyindedir. Eer bu belann nne geilip zamann Cumhurbakan zaln da nn at atekes baaryla uygulansayd, en acl srece girilmeyebilir ve belki de uzlama sreci hayat bulabilirdi. Fakat ahsi hrs ve rant ekonomisinin ahlandrd menfaatler stn geldi. Meru savunma frsat bu durumda yine deerlendirilemedi. Sonuna kadar iddet, her iki tarafta en ac boyutlara tand. Sava normlar bile anlamn yitirmiti. En basit bir frsat lmle dettiriliyordu. ahsen nderlik olarak, bu srele birlikte ayakta kalmak iin lgnca almaktan baka bir yol bulamyordum. 28 ubat srecinin normalletirme abalar yanksn bulmakla birlikte gecikmiti. Birok i ve d g kendi karlarn kr iddet ortamna balamt.
146

Umut edilmesine ramen, PKKnin iinde pratikte bu sreci aabilecek yetenek boy vermiyordu. zellikle grup grup gen kz ve erkein bile bile imhaya gnderilmeleri ve lme terk edilmeleri en affedilmez tutum olarak kendini dayatyordu. Buna ramen gerekli hesap sorulamyor ve n alnamyordu. Meru savunma anlamnda en az kaypla iine girilebilecek bir uzlama, aslnda balangtan beri sabote edilmiti. nderliin sonunu getiren iteki temel neden buydu. Daa kmak benim iin krk yllk bir ryayd. Ama bu da hi hakkmz olmayan binlerce gencin lm demekti. Bu hakk ahlaken kendimde gremiyor ve tarihi ryam gerekletiremiyordum. etecilik oktan beri bu yolda nm kesmi bulunuyordu. Mraice bana srtyorlard. Bir nevi intikam aldn hissettiriyorlard. emdin bunu ak ve gizli mahkeme oturumlarnda aklarken, bir dieri en eski ocukluk arkadam katlediyor, bir bakas nderlii nezake ten ldryoruz diyor, br da gibi genleri atr atr kuruna diziyordu. Bu pratiin dkm herkes asndan ne kadar detayl yaplrsa, o kadar dorular grlecektir. Tm rgt yaps objektif olarak bu sua bulat iin sorumluluktan kurtulamaz ve en basitinden samimi bir zeletiri gerektirir. phesiz gelimelerin bu ynl rndan kmasnda, 1993-96 yllarnda devlete hakim olan zihniyetin de belirleyici pay vard. Jandarma Genel Komutan Eref Bitlis ve zaln halen kuku eken lmleri ile Hizbullahn devreye sokulmas daha derinden zmlenseydi, tedbirler daha iyi alnabilirdi. Dnemin Babakannn Liste cebimde, gerekenler yaplacaktr demesi, DEP milletvekillerinin tutuklanmas, 4 bine varan ky ve mezrann boaltlmas; binlerce susuz, silahsz, rgtle hibir ilikisi olmayan, drst, evinde rahat kalmak isteyen demokrat insann katledilmesi, ekonomik ambargolar, boydan boya her taraf kaplayan operasyonlar devlet dzeyinde de ilerin rndan ktn gsteriyordu. Tarihin en karanlk ve acmasz bir dnemi byle yrtlyordu. 1996dan sonra Susurluk ve Hizbullah operasyonlar ok yzeysel kalmtr. Ar hukuki sular ileyen kesimler aa kp yarglanmadka, devletin kendini aklamas mmkn deildir. Bu dnemin kapsaml biimde mutlaka yargdan geirilmesi gerekir. Bat, Milosevi iin gsterdii duyarll bu dnem Trk devlet yetkilileri iin gstermedike, ikiyzl davranmaktan ve su ortaklndan asla kurtulamayacaktr.
147

Devlet katnda 28 ubat sreci, bu lgnl durdurmak asndan, snrl da olsa bir olumluluk arz ediyordu. Dolayl yoldan gelen bilgilendirmeler gereki ve sorumluluk tayan dzeydeydi. Fazla gvencesi olmasa da, mevcut lgnl durdurmak asndan tek tarafl atekes denemesi doru bir tedbirdi. Fakat bunun karlkl ve yaratc admlarla desteklenmesi gerekiyordu. Bunda da pek baarl olunamad. Bilinen 15 ubat komplosunun devreye girmesi durumlar tamamen deitirmiti. Artk komplonun dolayl-direkt i ve d nedenlerini, nereden ve nasl gelitiini, ama ve sonularn ortaya koymak, buna gre yeniden dzenlemelere gitmek kanlmazd. mral sreci bu gerekleri, yani komployu btn ynleriyle aa karp etkisizletirmeyi hedeflemek durumundayd. Ksr bir intikamclk ve intihar eylemlilii komplocularn bekledii bir tavrd ve doru olamazd. Fakat bunun iin devletin tavr belirleyici olacakt. Bilinen sre ne kadar belirsizlikle dolu da gese ve sonucun nasl gelecei tam kestirilemese de, gelinen noktann daha doru olduuna inanyorum. PKKnin ve halkn ezici bir kesimi, nderliin iine girdii tavr desteklemitir. Bu tavr cinayetleri durdurmu, dadaki cinayetvari eylem anlaylarna son vermenin nn am, hukuk devletine adm atlmas iin frsat yaratm, ok snrl da olsa demokratik faaliyetlere ortam amt. Dolaysyla kmsenmemesi gerekiyordu. Az da olsa, PKKnin ve halkn srtnda ucuzca beslenmi, srtn Avrupaya ve ilkel burjuva milliyetiliine dayam, tm amalar susam olduklar bireysel gdlerine lgnca ortam amak olan bir kesim bu tavra kar tavr alm ve baz kalar planlayp yrtm; zellikle Almanyann himayesinde ve onun tarihi amalarna bal olarak, Trkiyede ve Krtler arasnda siyasi bir kol biiminde rgtlenmeye almtr. Benzer birok kiilik ve grupla daha rgtl bir provokasyon grubu ve partisi olarak ekillendirilmeye allmaktadr. Para, rahat yaam ilikileri, medya ve istihbarat destekleri nedeniyle bu tehlikenin kmsenmemesi gerekir. Komplonun nemli bir paras da, birok devletin buna benzer kendi sahte PKKlerini yaratma ve devreye sokma abalardr. Konu dna tasa da, sonraki blmlerde daha genie izah edilecek bu durumlar, PKKnin ideolojik, program, rgt ve eylem izgisinde kkl dnmler yapma gereini daha da hzlandrmay zorunlu klyordu. ok ynl dnm abalar iinde phesiz en nemlisi, PKKnin meru savunma izgisine ekilmeyi olduka de148

rinliine gerekletirmesini, z savunma dzenini oturtmasn ve dier dnmlere derinlik kazandrmasn gerektirmekteydi. PKKnin nderlik arsna bal olarak 2 Eyll 1999da uygulad geri ekilme ve meru savunma tutumu iine girmesi, sradan taktik bir deiiklik olarak grlmemelidir. Bu son derece stratejik bir anlam olan, geirilen ideolojik, programatik ve taktik dnmn bir gereidir. Trk solunun ve kaan hain kesimlerle ilkel milliyeti ve kk burjuva Krt grupuklarn iddia ettikleri gibi, bu ne bir teslimiyet ne de Genelkurmay anlamal bir tavrdr. Defalarca vurguladm gibi, anlama olsayd, bunu ilan etmeyi tarihi bir sorumluluk bilir ve erefle yapardm. Hi kimse umudunu bu olumlu veya olumsuz iddialara dayandrmamaldr. Byle bir yaklam tehlikeli sonulara gtrr. Fakat 1998den beri daha Ortadoudayken gelitirmeye altmz atekes konumunu daha da salamlatrmak istediimizi ve Trk ordusunun da anlayl davranmas gerektiini ska vurgulamaktan geri durmadm. Gereini ne kadar yapacaklar kendilerinin bilecei bir itir. Youn speklasyonlara konu olduu iin, bu ynl bir aklamay gerekli buldum. Yeni meru savunma dzeni; Botan, Behdinan ve Zagrosun her iki yanndaki sahay bir btn olarak kapsayan, ok zorunlu olmadka dier sahalara yaylmamay esas alan, bu alanda her tr meru z savunma tedbirlerini dzenleyen, birlik ve eylem anlayn bu erevede oturtan derinliine bir planlama ve alma dzenine dayanmaktadr. Bu dzenleme bar ve demokratik zm amacna ball esas almaktadr. Sahada hkmran olan drt devletten, yani Trkiye, Irak, ran ve Suriyeden de bar ve demokratik zm adna diyalou esas almay ve gelitirmeyi; varolan grmeler dzeyini bu ynl ilkeli ve zm amalayan kapsama kavuturmay beklemektedir. Bu stratejik tavrn daha geni almn sonraya brakarak byle tanmlamak, ideolojik izgi, yeni program ve rgt almalar asndan nem tamaktadr. Ayrca geirilen zeletiri srecine pratik bir ilerlik kazandrmak iin, bu stratejik dzenleme hayati bir anlama sahiptir. Bu dzenleme, PKKnin dnmde ne kadar tutarl, gereki ve baarl olmas gerektiini ortaya koyduu iin de hayati nem tamaktadr. Yine bu yeni dzenleme tm komu devletlerin, Krt sorununun zmnde snrlara dokunmadan, demokratik birlik ruhu ve lleriyle ne kadar iyi niyetli olduklarn kantlamalar iin en uygun or149

tam hazrlamaktadr. Sadece Trkiyeye deil, drt devlete de snrlara dokunmakszn, lkelerinin ve devletlerinin btnlk ve birliini zorlamadan, hatta gnllce birlik temelinde bunu daha da glendirerek, kendi Krt sorunlarn zmeye ne kadar iten ve istekli olduklarn gstermeleri iin gereken frsat ve akl sunmaktadr. Dolaysyla yeni savunma dzeni; tarihi anlam byk olan, imdiye kadar uygulanan boma emberleri kurarak Krtleri imha etmek yerine, dostluk ve kardelik kprlerini kurarak tm taraflara kazandran en onurlu bar gerekletirme ansn vermektedir. Tm Krtleri, Araplar, Acemleri ve Trkleri bu kardee zme aran en sorumlu bir tutum olarak deerlendirilmeyi beklemektedir. zme yanaan taraflara silahlar her an brakma ve silahlar tek tarafl olarak kullanmama gvencesini vermektedir. Bylelikle Ortadouda anlamsz ve byk aclara yol aan yeni srail-Arap atmas tr kanl srelere frsat vermeme stn sorumluluunu gstermeye almaktadr. Tm bu nedenlerle komu devletlerin bu meru savunma dzenini bir tehdit kayna olarak grmemelerini, ok acl ve tarihi derinlii olan bir sorunun kardee zm iin en uygun dzenleme olarak deerlendirmelerini byk bir itenlikle beklemektedir. Bar ve demokratik zm ilgili devletlerce kabul edilinceye kadar, ok stn bir sorumlulukla ve bunun iin ciddiye alnabilecek bir g konumuna ulamak iin her trl katlm, eitim, zeletiri, lojistik, yeralt ve st mevzilenmeleri, en uygun birlik ve z savunma eylemlilikleri iin planlama ve uygulamalar byk bir zveri ve baaryla yrtlmek durumundadr. Meru savunma dzeni bar ve demokratik zm douracak kadar bir nicelik ve nitelikli gc gerekli klmaktadr. Hibir bar ve demokratik zm arkasnda bir halk ve g durmadka baarya ulaamaz, hatta ciddiye alnmaz. Gerek bir bar ve zm ancak bunu salayacak gce, disipline ve ynetime sahipse mmkn olabilir. Bu duruma ulamak iin alan almalar, birlik dzenlemeleri, mevzilenmeler, olas saldrlara kar en aktif ve sonu alc eylem planlar, lojistik ve her trl gizli alma dzenleri, doru ve yeterli bir komuta dzenlemesi, tm bu almalarn baars iin gl bir eitim, yoldalar aras sayg ve sevgi ykl bir yaam ortam, zgr yaam yaratmak ve bar gerekletirmek iin nce kiiliklerde yaratc bir rekabet seferberlii; tutarl ve kabul edilebilecek samimi bir zeletiri
150

iin yerine baaryla getirilmesi gereken en temel grevlerdir. Ancak bu grevlerin baars kiiyi yaad olumsuzluklar, sular ve hatalar karsnda affettirebilecek bir dzeye tarabilir. Bunun dnda hi kimse iin affedici bir durumun olamayaca, devletten tutalm insann kendi z vicdanna kadar her kurum ve kiiden sonuna kadar hesap sorulaca bilinerek ve yce deerlerin ansna birazck iten ballkla gereklerini yerine getirmenin son ve en nemli ans olduu kabul edilerek hakk verilmeli ve bu grev baarlmaldr. Daha kapsaml olarak almas gereken bu konuyu btnsellii asndan bu biimde zetlemeyi yeterli buluyorum. PKKnin temel eylem duruu olarak meru savunma dnda dier nemli bir yenilenme; dnm konusu, ideolojik biimlenmesi ve programnn baars asndan ilgili her lkenin yasal ortamnda hangi tr almalar esas almas gerektiine ilikin hususlardr. Bu konu dar bir taktik yaklam biiminde deil, temel bir dnm ve stratejik izgi belirleme konusu olarak ele alnmal ve hayat bulmas iin elden gelen aba ustaca ve yaratc bir biimde sergilenmelidir. Yeni dnem PKKsinin, iinde geni etkiye sahip bulunduu drt lkede de, yeni program almalar gereince yasal ve demokratik erevede hareket etmesi, daha dorusu kendi etkinliini yasal ve demokratik biimler altnda oluturup yrtmesi gerei en az meru savunma konusu kadar nemlidir. Hatta meru savunma konumunun baars asndan, bu lkelerin demokratik hukuk devletlerine dnm iin gerekli abalarn zenle ve baaryla yerine getirilmesini zorunlu klmaktadr. Her lkenin somut tarihi, toplumsal, kltrel, siyasal ve yasal konumuna uygun rgtlenme ve eylemliliklere katkda bulunmasn, destek sunmasn ve bu hususlar temel bir alma olarak deerlendirmesini gerektirmektedir. Her lkeyi bundan sonraki ksmda ele almay umarak, ana izgilere ilikin yaklamla bu konuyu tamamlamaya alalm. PKKnin kendi ad ve zgn programyla bu lkelerde yasal faaliyetleri srdrmesi zayf bir ihtimaldir. Belki Irak iin bu mmkn olabilir. PKK kendi adyla ancak dta dar bir merkez olarak varlk srdrebilir. Zaten Gney PKKsi diye bir alma vard. Buras iin de koullar belirleyicidir. Ama dier tm lkelerde, hatta Avrupa ve benzeri lkelerde koullar, PKK yerine uygun rgtlenmelerin ya yeniden oluturulmasn veya uygun bulduklarn desteklemesini zorunlu klmaktadr. Bu rgtlenmelerin PKKnin klf de151

itirmi biimleri veya yan kurulular olarak grlmemesi gerektii, ok nemli ve ak bir konu olarak anlalmaldr. Bunlar bamsz, yasal; programlar, rgt ve alma dzenleri olan partiler ve her tr sivil toplum kurulular olarak grlmelidir. PKK, kitlesini ve sempatizanlarn en uygun biimde bu kurulularda grev almalar konusunda tevik edebilmelidir. Yan rgt veya klf deitirmi biim olarak kullanma, provokasyonlara ak bir ortam yaratr ve fayda yerine demokratik zmlere zarar getirir. Bu ana tutuma bal olarak, benzer demokratik hedefleri olan tm parti ve sivil toplum kurulularnn ortak cephe ve ittifaklarn desteklemeye zen gsterilmelidir. PKKden emir alyorlar biimindeki iddialara kant olabilecek yanl tutumlara girmemeyi ve byle davrananlar uyarmay esas almaldr. Bu konular kapsaml tartarak ayrntl bir alma planna balamak ve yrtmek, hem anlaml bir zeletiri hem de dnmn pratikte anlam ifade etmesi iin en doru bir yol ve yntem olarak grlmeli ve baarlmaldr. Avrupa iin buna benzer en uygun bir alma, rgtlenme ve eylem biimi de byk nem tamaktadr. Ancak yeni dnemin yoldalk ruhu, kiilik dnm ve yaam ahlak ekillendiinde ve farkn ortaya koyduunda, zeletirinin samimice yapldna ve pratikte gereklerinin yerine getirildiine hkmedilecektir. Dolaysyla imdiye kadar erevesi izilmeye allan ideolojik ve pratik izgi ancak yoldalarn kiiliklerinde, ruh ve zihniyet dnyalarnda, ortak yaam ve zgr irade ahlakn sergilemelerinde, yce deerlere ballklarnda, sevgi ve sayg tutumlarnda anlam bulabildiinde baarsndan bahsedilebilecektir. Temel dnm konularnn son bir paras olarak sanat, spor, teknik ve salk konularnda eitim ve kurumlamalar ihmal etmemek nemlidir. Vcut, ruh ve zihin eitimleri birlikte yrtldnde, ideal olan yakalanm olacaktr. Eitim almalarnda akademi dzeni gelitirilmelidir. Sanat, dil, tarih, felsefe ve ilahiyat, kadn zgrl ve basn-yayn konular bata olmak zere, akademi dzenlemeleri yeni dnemin ideolojik ve program esaslarna g katacak biimde yeniden dzenlenmelidir. Yine temel politik ve askeri eitime de, benzer bir akademik dnm perspektifiyle yaklalmaldr. Diplomasi ve enternasyonalizm konularnda dnya gerekleri dikkate alnarak kadro yaratma ve slup tutturulmas nemini korumaktadr.
152

Daha temel bir konu olarak; halkn demokratik kltrel alanda eitimi iin, varolan basn-yayn kurulularnn izgiye uygun olarak yeniden dzenlenip ihtiyalara cevap verecek dzeye getirilmesi nemini her geen gn artran bir husustur. Halk demokratik siyaseti esas olarak bu kurumlardan renmektedir. Yine kt olan sanat, haber ve yorum ihtiyalarnn da tek arac durumunda olan bu kurumlardr. Dolaysyla yeterli kadro donanm ve denetimi en ileri dzeyde salanmaldr. Bu tr hususlar daha fazla uzatmay bu alma iin gerekli grmemekle birlikte, hayatn byk bir eitlilik ve zenginlik arz ettiini bilerek snr getirilemeyeceinin de farkndaym. Son olarak eklemek istediim hususlardan biri de, gerek iimizde gerek dmzda, yaama tehdit tekil etmedike, her gr ve tutum sahibine sevgi ve hogryle yaklamak, farkllklar bir zenginlik ve dnm kayna olarak grmek, bastrmac davranma ve yetkiyle hareketi deil, zgrce ka ortam vaat eden ve doal yetenekle hareket eden bir yaam ve ynetim anlayn sergilemek gerektiidir. Dmanca durular bile yok ederek deil, meru ve zorunlu savunma dnda, dostlua dntrerek ortadan kaldrmay esas almal, bu gc ve yetenei gsterebilmelisiniz. Fakat haince, can alc yerlerden hakszca ve arkadan vurmaya alanlara bu frsat verilmemeli; srar ettike, hak ettikleri yant annda veya er ge mutlaka verilmelidir. Islah olmayan, srekli ktlk, bozgunculuk ve zorbalk yapan, dmanlk reten tutum, davran, kaynak ve kiiliklere bu zgrlk tannamaz. Tannrsa, zgrle ihanet edilmi olur. Unutmayalm ki, en amansz dmanlklar bile, anlam bulduka giderilebilmektedir. Ama anlam olmad halde ve srekli ii gc ykm, bozgunculuk, maddi ve manevi ldrme olanlar ve bu ii zevkle yrtenleri amay bir insanlk grevi olarak grmek ve baarmak, insann ve toplumun zgrce yaama hakknn vazgeilmez bir gereidir. PKKnin VIII. Olaan Kongresine giderken, bir savunma erevesinde de olsa, tarihi neminden tr bu ana konularda katkda bulunmaya altm. Gr ve nerilerimi sonuna kadar tartabilir ve eletirebilirsiniz. Hatta anlaml ve baarl alternatifleri olanlarn yerinde ve sonu alc eletirileri beni zmez, tersine memnun eder. Her sz ve davranmn eitici olmasna her zaman ncelik gsterdim. Kendimi keyfi dayattm ve yaatmak istedim desem, kendime en byk iftiray etmi olurum. Genlere, ocuk153

lara, kadnlara ve ihtiyarlara daha ok vakit ayrabilmeli, zgnlklerine gre kendilerine yaklaabilmeliydim. Bu konuda kendimi borlu ve ezik hissediyorum. Kadnlara yaklamda biraz ilerlemek istedim. Tarih boyunca kemiklemi iki hususu ykp bir zellii aa karmak istedim. En eski ve derinlikli snflamann ezilen cinsi olarak, kader belledikleri ve aslnda pek de farknda olmadklar cins ve cinsiyet gerekliklerini hibir ahlaki ve dini rtye sayg duymadan aa karp, cinslerinin zgnlk ve zgrlk kazanmasndan ekinmemelerini, bunun tersi olarak da cinsiyetlerini meta gibi kullanmamalarn bir zgrlk ahlak olarak aa karmak istedim. Ama bu byk fedakarlmz birok kadnca ve erkeke iimizde ve dmzda aleyhime kullanlmak istendi. Bundan korkacak deildim. zgr kadnn ve zgr yaamn kazanmamasn hep byk eksiklik olarak grdm ve tepki duydum. Fakat bu yama kadar bu konuda yenilmemeyi de sizlerin, zellikle zgrlk iddias samimi ve gl olan kadnlarn byk bir miras ve birikim olarak deerlendirmelerini byk bir olanak saydm. Hristiyanln byk yaycs Aziz Paulun bir nerisi (tercihim olarak belirtmiyorum) bazen aklma geliyor: Benim gibi ayr, kadnsz yaamanz zor; almalara zarar deil, yarar getir e bilecek eler olarak bir arada yaamanz uygun olabilir sznn bu ierikte olduu kansndaym. Bu sadece bir hatrlatmadr. Ama soylu bir kiilik olduu bu sznden de anlalmaktadr. Fakat ilikilerde yetkiye, gce ve olanaklara dayanarak zorlamada bulunmann klelik ahlakyla balants unutulmamaldr. Gnmzn moda deyimi olan cinsel tercihler tartlamaz ilkesi her ne kadar zgrle yakn bir duruu ifade ediyorsa da; konunun tarihsel, sosyal, siyasal, kltrel, dini ve ahlaki boyutunun ok kapsaml olduu ve kkl zm gerekli kld aktr. PJAnn kuruluunu saygyla karladm. Bu, kendi kaderlerini zgrce belirlemede tarihi bir adm, elikileri aa karp zmede temel bir ara roln oynayabilir. Fakat kapsaml bir mitolojik, dini, felsefi ve bilimsel bak asyla konuyu tm tarihsel ve gncel boyutlar iinde zmeleri, bu temelde ideolojik biim, programatik, rgtsel ve eylemsel bir hat izip pratiklemeleri nem tamaktadr. Bir zgrlk Akademisi oluturmalar gerekli ve yerindedir. zgr vakf almalar ve her tr sivil toplum kurulularnda pratiklemeleri, zgr kimlii ve yaam gerekletirmede byk rol oynayabi154

lir. Genelde demokratik toplumun oluumunda nc rol oynamalar, somut yaplarnn bir gerei ve dnmlerinin kantdr. lerde edebi ve felsefi boyutlarda yaklamlarla katkda bulunmaya alacam. Ama z sunulmutur. Yoldalkta, zgr yaamda, tanra dininde ve aka saygs olanlarda, deerli ehitlerinde de kantland gibi bu zn lmszlk kazandna; klelikten, aalk kokan kadn ve kirli egemen erkekten intikamn aldna ve zafere dek daha da almaya devam edeceine ve baarl olacaklarna dair umut ve dileklerimi de bu vesileyle belirtmeliyim. Kongre tartmalarnn ve ondan nce size ulaabilirse konferans almalarnn bu deerlendirmelerle g kazanacana inanyorum. Adnzdan znze kadar, doann renklerinin ahengine uygun olarak, her konuyu en yaratc biimde tartp, en uygulanabilir ve kalc deeri olan kararlar ve oluumlara yol aabileceinize dair umut ve inancm da belirtirim. Son sz olarak, zgrlnz ve onurunuz neyi gerekli klyorsa, o karar almakta zgr olduunuzu belirtmek isterim. Bu amansz bir sava karar olaca gibi, bar karar da olabilir. Ama en doru olan yapacanza, tm insanla ve halklarmzn mutlak karna olan gerekletireceinize; zgr ve onurlu bar kararllnzla birlikte, nereden ve hangi gle gelirlerse gelsinler, imha glerine kar son derece hazrlkl olacanza ve gelenleri piman edecek bir sava kararllna sahip gte bulunduunuza dair inancm da belirtirim. Her eyi bundan sonra o oka sylediiniz szmz pratiimiz olacaktr tavrnz belirleyecektir. Yine her eyin sizleri bu szn anlam bulmas ve pratiklemesi iin zorladn, kararllnzn gerei olarak her trl hazrl yapmanzn art olduunu, gaflete dmemenizi ve yerinde olmayan lmleri kader olmaktan karmanz gerektirdiini de belirmeliyim. Bir konuda ricada bulunuyorum: Tm rgtsel ve eylemsel abalarnz bana gre, zellikle esaret koullarma gre ayarlamamanz gerekir. Esas geerli olan sizlerin salk, onur ve baar durumunuz ve bunu temel almanzdr. Komplocular yaamm sizlere kar kullanmak istediler. Kahramanca bir lm imkan oktan elimden alnmt. En kahredici bir yaam iine drlmtm. Tarihin btn lanetlileri beni armha germilerdi. Esenliiniz iin, en zor biimde de olsa, bugne kadar yaamam nemliydi. Gerekler byk oranda ortaya kt gibi, doru karar ve eylem pozisyonuna da geldiinize
155

inanyorum. ocuk deilsiniz; doru olan ve baary salayabilecek gcnz sadece kendiniz ve halk iin kullann. nsanlk adna da mmknse bir eyler yapn. Ama salnz, onurunuz ve zaferiniz ncelikle kendiniz iin gereklidir. Sizler ve halk benim iin byk fedakarlk yaptnz. Bunun yeterli olduuna inanyorum. Ben de artk endielerimden kurtulup biraz kendimi dinlemek isterim. Fakat u hususun da tamamen farkndaym ve dikkat etmek durumundaym: Komplonun mant, esas olarak yaatlmamam veya yaatlsam bile tm drst halkmz, dostlarn, en bata sizlerin sonuna kadar bal olanlarn imha etmek, kalanlar da blp birbirlerine brakmak, bylelikle fiziki ve manevi imha biiminde rgtsel varlnzn sonunu getirmekti. Aslnda u yzkaras rant dzenin krize sokulmasndan da nete anlald gibi, Trk halk zerinde de benzer bir uursuzluk amalanmaktayd. Tm hesap, kof bir direnme biiminde halk ocuklarn ve halklar birbirine krdrmaya ynelikti. Tarihi intikam peinde olan baz Yunan lanetlilerinden tutun kimi Trk asalmclarna kadar Trkiyeyi daha ok kendilerine balamak isteyen glerin hepsi, bana dayal bir kargaadan kar umuyorlard. lmne dirensem, drt drtlk oyunlar tutacak; yaamaya alsam, teslim oldu denilecekti. Kahredici ikilem buydu. Hrsmn pek kaba olmamas ve saduyum, daha uaktayken kardelik savunmasn ortaya kard. Bu tavr benden ok sizler iin byk anstr. Ama sonun nasl biteceini kestiremiyorum. lmmn yalnz benimle snrl olmas iin ok aba harcadm. Fakat beklenmedik bir lmm veya kendilerine gre ayarlanan bir sonu, hala halkla birlikte imhanz gndemde tutmaktadr. Bunun byle olmamas iin yine aba harcayacam. Ama yine de bu tr lmm yarn olabilecekmi gibi her tr hazrlk iinde olmanz, sadece sizler iin deil, tm yurtsever halkmz ve dostlarmz iin de gerekli olmaktadr. Bunun iin Paketlenmem Hiroimadan daha tehlikeli bir bombalamadr demitim. Yarn en felaketli gn gelecekmi gibi, hepinizin, herkesin hazrlk iinde olmas, sal, onuru ve baars iin arttr. Yine de bar, kardelik ve demokratik zmn baarl olacana dair umudumu belirtir, bunu pratiinizle kantlayacanza dair inancmla birlikte, her eyden nce gelen yoldalk sevgisi ve saygsyla hepinizi selamlar, daimi baarlarnz dilerim.
156
E- KRT SORUNUNDA ZME DORU
er bir toplumsal olguda kkenleri yzyllarca ncesine dayanan bir sorun yaanyor ve ana gre normal saylabilecek bir zme bir trl ulamyorsa, bunda kusuru i ve d objektif koullarda aramak gereki olmaz. Her sorunun objektif koullar vardr. Ama bu etkenler zm nnde sonsuz engeller olarak rol oynamamlardr. Kald ki, objektif koullar ne kadar olgun ve elverili de olsa, kendi bana zm getiremezler. En olumsuz koullarda bile, her zaman bir kesinden zm olanan yakalamak mmkndr. zmszl sbjektif koullarn dar anlamda yetersizliine balamak da gereki olmaz. Uruna az kan dkld veya rgt bilin dzeyi zayftr demek de izah edici bir neden olamaz. Yine her eyi askeri ve siyasi strateji ve taktiklerin hata ve yanllklarna yklemem de aldatc olabilir. Temel zmszlk nedenini, zme yaklam tarznda, tarzn ne kadar gereki ve uygulanabilir olduunda aramak daha doru bir deerlendirmedir. Sovyetler Birlii dev gibi bir gt. Askeri ve siyasi olarak hi yenilmedi. D bir gcn saldrs veya i isyanlar da yoktu. Fakat zld, amacna ballkta yenildi. Nedeni basittir: Sosyalist bireyin zgrlk dzeyiyle toplumun demokratik dzeyi, sosyalist gerekiliin dndayd. zgr insan gereine yant verememe, zmszle gtrmt. Faizmin sorunlar karsndaki ykmlar iin de benzer nedenler ileri srlebilir. Sorun zmek bir sanattr. Bunun iin bilimsel yaklamak arttr, ama yeterli deildir. Sanatn da beraberinde bilmek gerekir. Bir kilit tm kaplar aamaz. Ama tm kilitler birbirine benzerdir. Benzemek, kendi bana amak iin yeterli
157

deildir. Ancak en uygun delii bulup o kilidi yerletirirseniz, kilitli kapy aabilirsiniz; yoksa kaplar hibir kilitle almaz demek, gereki bir yaklam olamaz. Krt sorununda zm iin ne az kan dkld, ne de az rgt kuruldu. Az sava ve diplomasi yaplmtr da denilmez. Sorunun objektif olarak olgunlamamas bahanesi de ileri srlemez. Paral olmas sadece dezavantaj deil, avantaj da oluturabilir; ama zm dzeyine baktmzda, bir arpa boyu yol almad grlecektir. rnein Gney Krdistanda son on yl iinde olup bitenler ne objektif koullarn yetersizlii, ne d destein azl, ne de rgt ve bilin dzeyinin zayflyla izah edilebilir. Tersine, tm koullar olgun ve elverilidir. Ama zme bir trl gidilememektedir. Bunun temel nedeni, geree saygszlk ve hatta en rahat zm yollarn bile bile engelleme tutumudur; zm olmas gereken glerin, bizzat zm gerekleri ve yollar nnde srarla engel tekil etmeleridir. Olgunlaan her sorunun makul bir zm yolu vardr. Ama bunun iin en bata gerekli olan, gereklere derinden anlam vermek ve en snrl zm olanaklarn bile ciddiye alarak yaklam iradesini ve sabrn inadna gstermektir. Krt sorununun zmnde olmayan tek etken budur. Tabii ki bu tutumlarn altnda tarihsel, toplumsal ve siyasal nedenler vardr. Her tutumun altnda yatan bu nedenler uzun uzun anlatlabilir. Sonu gelip gerek koullarn olanak verdii en makul zm konusunda ciddiyet ve srara dayanmaktadr. Belki, bu iki basit kelime gibi grlebilir. Ama bunlar olmad m, zm altn tepside sunulsa da, ciddiyet ve srar olmayanlar iin bir anlam ifade etmez. zm gerekilii, ciddiyeti ve srar; sonucu belirleyen anahtar aan kilit roln oynar. lla yle gnlmdeki bir otonomi veya uluslarn kaderlerini tayin hakk gerei yle drt drtlk bir devlet istiyorum derseniz, nnzdeki makul gremezsiniz; dolaysyla saysz zm frsatn karm olursunuz. Krt sorununda yaanan biraz da bu mantk ve alktr. lkelerle reel politika kartrlmaktadr. Sanki ilkeli kalmak iin reel politika yaplmayacak, tersine reel politika adna ilkeden vazgeilecek! alk ve mantk hastal denilen eilimler, bu ikilemi aamayanlardr. Krt sorununun yaad zmszlkte bu ikilemin pay byktr. lke adna dogmatizm, reel politika adna grtlana kadar teslimiyet anlamn da douran bu tr yaklamlar, so158

runu en hastalkl hale getirmenin sorumluluunu da tamaktadr. Halbuki hayata ok renklilik hakimdir. steyen kendi rengini yaratabilir. Toplumsal sorunda da zmn rengini bulmak iin, ncelikle siyah-beyazdan baka bir grme algs olmayanlarn renk krlnden kurtulmak gerekir. Biz kendimizi bu gerekten soyutlamyoruz. Ayn hatalara biz de dtk. nemli olan, hatadan kurtulmay bilmektir. Krt sorununda nmzdeki dnemde daha da youn olarak iine girilecek zm srecini kavramaya alrken, ynteme ilikin bu hususlar tamamen gz nnde tutmak gerekir. zm, sanld gibi antlamalar yaparak veya devletin bahettii yaklamlar sayesinde gereklemeyecektir. Krt realitesi bu tarzlara olanak tanmamaktadr. Ama byle olmad diye, zmszlk bir kader olarak grlmyor; tersine, bu durum zmn baka biimlerde aranmas gereini ortaya koyuyor. Son 200 yllk deneyimler, Krt sorununun burjuva milliyeti ve feodal otonomist yaklamlarla zmlenemeyeceini ortaya koymutur. Komu ulus-devlet gerei, bu modele ans tanmakta; ember altnda bir tecrit duvaryla boulma tehlikesine yol amaktadr. Bir srail-Filistin milliyeti yaklamnn yol at zmszlk ve insanlkla alakas olmayan sonular ortadadr. 19. yzyldan kalma ve reel sosyalizmin daha da incelttii bu milliyeti model, ak-kara mantnn alabildiine gelitirilmesinden sorumludur. Bat uygarlnn byk bedeller pahasna ulat demokratik sistem, aslnda tm toplumsal sorunlarn zm anahtarlarn sunmaktadr. Bat bata kendi tarihi anlamazlklarnn tmn zd. imdi de dnyaya retmektedir. Demokratik sistemin Ortadouyu kapsamna aldn syleyemeyiz. Ama kapsnn bu sistemle artk artan oranda dvld de bir gerektir. Demokratik sistem dnda, devasa boyutlu ulusal toplumsal sorunlarn zm yolu gzkmemektedir. Kald ki, sonularyla stnln kantlam demokratik sistemin tm taraflar iin en az kaypla azami ortak yarar gerekletirmenin en elverili yolu olarak da deeri her geen gn daha iyi kantlanmaktadr. Mevcut siyasi snrlar veri olarak kabul etmekle birlikte, sorunlar olan tm evreler, gruplar ve kltrlerin haklarn gerekletirmektedir. Sre iinde eiti ve zgrlk ynde evrimle, her olguya kendini ilerletme ve layk olduu gelimeleri iradesiyle salama ansn vermektedir. Srekli kendini eit159

meye, rgtlemeye, seme ve seilmeye zorlayarak, demokratik siyasetle devlete ve yasalara tarabilmektedir. Bat toplumlar stnlklerini sadece bilim ve teknik gelimeye borlu deiller. Onlardan da ok, bu stnl demokratik sistem dourmutur. Halen demokrasiden korkanlar, nce ekonomi, sonra demokrasi diyenler, aslnda arabay atn nne koymaktadrlar. Asl demokrasi, geri ekonomilerin hzla kalknmas iin ncelik tamaldr. Bilimsel olarak da kantlanan ve sahiplerine Nobel dl aldrtan bu gerekliin nda, Ortadou genelinde ve acilen de Krt sorununda demokratik sistem altnda zm aramak, sadece mmkn yollardan biri deil, ayn zamanda mevcut koullar altnda en uygun zm yoludur. Hkmran ulus-devletlerin demokrasiden uzak olmalar, bir engel olarak veya baka yollara sapmak iin vesile olarak grlmemelidir. Bundan nceki blmlerde amland gibi, Krt sorununun kendisi bu devletleri demokratikleme dorultusunda zorlayacaktr. nk yaadklar derin kriz ve zmszlkler, demokratik sistemi onlar iin de tek doru seenek haline getirmektedir. Dolaysyla ada demokratik uygarlkla Ortadounun sorunlu yaplarnn karlamas, zellikle Krt sorununda demokratik sisteme geii adeta olmazsa olmaz kabilinden bir aamaya getirmektedir. (Bu konu ilgili blmde kapsaml olarak deerlendirildii iin tekrar amlamayacam.) Tarihte uygarln Smer rneinde douu gibi, Ortadouda demokratik uygarlk ann yeni bir ierikle douunu zorlamaktadr. Kader bir kez daha Krtlere bir uygarlk biiminin, anlamsz snfsal yaplarn ald demokratik uygarln kilidi olma roln vermektedir. Krtler sadece en ar z sorunlarn zmekle kalmayacaklar, komu halklara da demokratik sistem iinde kardeliin ve gerek zgr birlikteliin onurunu birlikte paylama ansn da vereceklerdir. Blge halklarnn tarih boyunca umut ettikleri gerek kurtuluuluun, barn ve mreffeh yaamn altn kilidini sunacaklardr. Bu yaklam hayal olarak deil, gerekliin bir gerei, aa ulamann zorunluluu ve tm gerilikleri amann emin yolu olarak grme; sorumluluk, ciddiyet ve inatla zerine deni yapma; tarihi grevlerine doru sahip kmann gerei olarak da anlalmaldr. Krt sorunun zmne ilikin bu genel erevenin nda, iinde yaanlan lke ve devletlerin her biri iin de olas zm biimleri konusunda, tezler dzeyinde ana hususlar koymaya alalm.
160
HALK CUMHURYETNE DORU 1-Trkiyenin Krt Sorunu ve Demokratik zm Krt sorununun arlamasnn nedenlerini ve zm yolunu Trk-Krt ilikilerinin oluum ve geliim mantnda aramak en doru yntemdir. zmn kendisi bir sonutur. Baarl olmas iin dayand olgularn tarihsel kaynaklar ve nasl evrim gsterdikleri ana hatlaryla ortaya konulduunda, bilimsel yntemin uygulandndan bahsedebiliriz. lgili blmlerde uzunca zerinde durulduu iin, zce baz izgisel zelliklerini hatrlatmakla yetinelim. a- Feodal Beylik ve Sultanlk Dnemi 11. yzylda Byk Seluklu sultanlar ve Ouz boylarnn aknlaryla balayan bu sre, atmadan ziyade uzlamalarla ynetilmitir. Bizans mparatorluuna kar geleneksel slam ittifak temel alnmtr. Birbirlerinin hukukuna sayg gsterilmi, Krt ve Trk beylikleri birbirlerinin varlklarn tanmlardr. Bata Malazgirt Sava olmak zere birok savata ittifak etmeleri, sonu alnmasnda belirleyici olmutur. Trk beylikleri ve sultanlk askeri ve siyasi ynde glenirken, Krtler ekonomik, kltrel ve sosyal ynden daha stn durumdadr. Krt kltr daha ok asimile etmektedir. Mevcut sorunlar, ortaada her tarafta olan beylikler ve sultanlklar arasnda etkinlik kurma kavgalarndan kaynaklanmaktadr. atmalarn bilinli bir etnik, kavimsel yn fazla yoktur. Hakim snflarn mlkiyet, siyasi ve askeri ekimeleri olarak, kendi aralarnda gemektedir. Dolaysyla Trk-Krt ilikilerinde etnik ve kavimsel sorunlar aramak, bu srete fazla anlaml deildir. Osmanl sultanlk rejiminde ilikiler daha ok dzene girer ve stat kazanr. Esas olarak Krt beyliklerini i ilerinde serbest ve babadan oula geen hkmetler biiminde tanmaya dayal bu stat 19. yzyla kadar devam eder. Bu, imparatorluk bnyesinde egemen snflar iinde en gelikin stat olarak grlebilir. Sultanlarn bu ilikiyi stratejik dzeyde deerlendirdikleri, birok fermanda aka grlmektedir. Bizzat kendilerinin tesis ettikleri ve Krdistan eyaleti, hkmetleri ve beylikleri biimindeki kavramlarla resmiyet kazandrdklar Krt ilikileri, bir nevi ayrcalk tamaktadr. Bunda Krtlerin airet ve kavim olarak gl bir biimde yerletikleri corafyann rol ve Ortadoudaki hkmranlk iin tadklar stratejik nem ba neden saylmaktadr. Krt beylikleriyle uzlamadan, ran
161

ve Arabistan feodalleri karsnda stn duruma gemeleri pek olanakl olmamaktadr. Trk sultanlar bu gerein derin bilincindedirler. Krt beylikleri de bu stratejik ihtiyac iyi deerlendirerek, imparatorluun en gl otonomilerini kurmulardr. Krt otonomicilii feodal dnemin tipik stats, bir nevi zm yolu olmaktadr. 19. yzyln bandan itibaren Avrupa smrgeciliinin Ortadouda etkili olmaya balamas, Krt-Trk ilikilerindeki bu staty sarsar. Bata ngiltere olmak zere, ne kan smrgeci kapitalist devletlerin Ortadouda Hristiyan aznlklara sahip kma ve sultanl Rus yaylmaclna kar koruma biiminde gelien politikalarnda, Krtleri tecrit etme ve koz olarak kullanma biiminde tehlikeli bir eilim geliir. ngilterenin ahlaki hibir temeli olmayan blynet politikasnn bir uygulamas olarak, ok tehlikeli bir rol oynar. Etkili olmak iin tm glerle oynama, katliamlarn gerek nedenidir. Yzyllarca az ok geerli olan Osmanl bar bozulur. Kavimlerin birbirlerini yeme dnemi balar. Kapitalist smrgecilie dayal milliyetilik, boazlama ve paralanma dnemi olarak tarihte yerini alr. Krt-Trk ilikilerinde sorunlarn doduu ve gelitii dnem olarak, bu sreci esas alma gerekir.
b- Milliyetilik, syan ve Tenkil Dnemi Kapitalist smrgeciliin tetikledii bu dnem, Krt sorununun ada anlamyla doduu ve gelitii dnemdir. Bunun altndaki mantk; Hristiyan aznlklar kendine balamak iin Krtleri c gibi kullanmaya, ayn zamanda Trk ve daha sonra ran ve Arap yneticilerini kendine daha ok balamak amacyla bizzat tetikleme biiminde rol oynadklar Krt isyanlarn kullanmaya dayanr. Krtler tam bir kobay ve tahrik arac olarak kullanlmaya allmaktadr. Herhangi bir uygarlk misyonuyla yaklama niyetleri yoktur. ngiltere bu politikada ba ekmektedir. Dier smrgeci kapitalist devletler de bu politikay esas alarak srdrmekten geri durmayacaklardr. Gnmze kadar devam eden emperyalist kapitalizmin bu Krt politikas, genelde tm Ortadou halklar ve zelde Krtler zerinde tarihlerinin en ykc srecini yaamalarna yol amtr. Bu politikann ayrlmaz bir zellii olan burjuva milliyetilii, kayna itibariyle bl-ynet amacna dayand iin olumsuz bir rol oynam; Avrupada ulusal pazar, dil, kltr ve devletin oluumunda temel ideolojik rol oynarken, Ortadouda halklarn birbirini yeme aracna d162

nmtr. Osmanl mparatorluunun dalmasnda temel rollerden birini oynarken, Ortadou mozaiinin paralanmasna, halklarn tek tek kalmasna, hatta Araplarda ve Krtlerde grld ok sayda paraya blnmelerine ve kolay yem olmalarna yol amtr. Daha sonra glenen yerel milliyetilikle mikro etnik milliyetiliklerin bu paralanmay derinletirmeleri de, bu paralanmann, bl-ynet politikasnn bir uzants olarak rol oynamaya devam etmitir. Trk milliyetilii, Osmanl mparatorluunun dalmasna tepki olarak, blgede en erken ekillenen milliyetiliklerin banda gelmektedir. Balangta Namk Kemallerle merutiyet amacyla snrl da olsa ilerici bir zde gelien bu milliyetilik, Y Osmanlclk eni olarak kavramlarken, ttihat ve Terakki Cemiyeti yle 19. yzyln sonlarnda Pantrkizm ve Abdlhamit tarafndan Panislamizm biiminde kavramlatrlmtr. Merutiyet rejimi bu milliyetiliin kazanm olarak ortaya kar. Demokratik zden yoksundur. Balangtaki hrriyet ve kardelik vurgular, daha sonra yerlerini diktatrle ve rkla brakmtr. Bu politikayla girilen I. Dnya Sava imparatorluun paralanmasyla sonulanmtr. Cumhuriyet dneminin Atatrk milliyetilii daha farkldr. Irk deildir; tm Anadolu uygarlklarn kendine kaynak olarak almakta ve sayg duymaktadr. Osmanllarca horlanan Trk halknn moralini ve ulus bilincini ykseltmek iin Ne mutlu Trkm diyene slogann kullanmtr. Burada da rk bir yn deil, ortaa boyunca sultanlarca hor grlen Trk halknn uluslamas hedeflenmitir. Daha sonra gelitirilen rk Trk milliyetiliiyle Atatrk milliyetilii arasndaki fark nemlidir. Cumhuriyet dnemindeki rk Trk milliyetilii, ttihatl temel almakla birlikte ondan daha geridir. Artan ekonomik bunalmlar, kyden kente akn ve solun ykselii karsnda, 1960lardan sonra politikleen ve ifadesini lk Ocaklar ve MHP de bulan, ayrca baka kanatlara da blnen bu milliyetilik, gnmzde iktidarn da bir kanad olmu; solun tasfiyesinde nemli rol oynamtr. Atatrk adalamasyla elimesi, demokratikleememesi ve faist otoriterlii srdrmesi, rklk temeliyle birlikte bir handikap rolndedir. Bata CHP olmak zere Atatrk milliyetiliinde yenilenme abalar grlmekle birlikte, henz beklenen sramay yapamamtr. Atatrk milliyetiliinin kaderi, bu sramann demokratikleme dorultusunda gerekletirilmesine baldr.
163

Geleneksel Osmanlclk, Trk- slam sentezi biiminde bir akmla yenilenmek istenmitir. slamn siyasi ykselmesine dayanan bu akm, daha ok gelien Anadolu burjuvazisinin liberal eilimi olarak ekillenmektedir. Trklkten ok slama vurgu yapan, ran ve Araplardaki slami eilimlerden g almaya alan bu eilim, son dnemde daha ok Avrupa Hristiyan Demokrat Partileri dorultusunda gelimeye almaktadr. Trkiye burjuvazisinin CHPden ayrlan ve liberalleme iddiasndaki geleneksel iktidar blou; DP, AP ve ANAP deneyimlerinden sonra dalma srecini yaamaktadr. Bu blok tutarl bir demokratizm rnei sunamamtr. Gnmzde en ok zerinde durulan, burjuvazinin merkez demokrat parti blounu yaratma abalardr. Hem merkez sa hem merkez sol, demokrasiye ve insan haklarna vurguyu yaparak, bu boluu doldurmaya almaktadr. Trkiyenin dnya apnda girdii ok ynl kriz, son yzylna damgasn vuran milliyetiliin de kmazn ve zmszln gstermektedir. Cumhuriyetin kuruluunda Atatrk milliyetiliinin rol kesin olmakla birlikte, demokratik evrim gsterememesi bu zmszln temelidir. Ayn hastalk ve zmszlkler Ortadou apnda yaanmaktadr. Milliyetiliin en ileri an aan Avrupann Hitler faizmiyle dorua ulaan rk milliyetilii tarihe gmp demokrasi bayran ykseltmesi, 20. yzyln ikinci yarsna damgasn vuran ana eilimdir. Atatrk, Bat milliyetiliinden snrl da olsa ilerici anda yararlanmt. Bu anlamda da adat. Fakat II. Dnya Sava sonras adalk demokratik uygarlk olarak tanmlanrken, Trk ynetimleri bu tr uygarlk geliimini zde kavrayamadlar; kavrasalar da, ilerine gelmedi ve inanmadlar. Daha ok cumhuriyeti oligarik bir iktidar altnda ynetmeyi karlarna uygun buldular. ada demokrasiyi karlar iin tehlike olarak algladlar. Bu da cumhuriyetin ada uygarlktan kopmas anlamna gelmektedir. Ekonomik bunalmn temelinde bu gereklik yatmaktadr. Tm yklm Avrupa lkeleri demokratik rejimle bugnk seviyeyi yakalarken, Trkiye demokratiklemekten hep uzak durdu; hatta muazzam bir demokrasi demagojisiyle kendini gizleyerek k yapabileceini sand. Kyl kurnazlyla adala oynadn ve herkesi uyuttuunu sanrken, henz yeni yeni Trkiyeyi tam bir kayaya toslattnn farkna varmaktadr. Ak ki, 20. yzyln ikinci yarsnda164

ki Trk siyasal eliti cumhuriyetin adalama iddiasn znde anlamad gibi, snrl olan mirasn da kt kullanmaktan ekinmemitir. Ordunun buna tepkisi, siyasi klii srekli denetim altnda tutma ve drt nemli darbeyle cumhuriyetin raydan kn nleme biiminde olmutur. Fakat bu darbeler ciddi bir programa dayanmadklar ve daha ok klasik llerde cumhuriyeti korumay esas aldklarn iin, etkileri yerinde oynamaktan teye gitmemi; cumhuriyetin ie doru daha da bzlmesine ve tutucu hale gelmesine yol amtr. 20. yzyln sonlarnda yaanan sadece bir ekonomik kriz deil, ekonomik, kltrel, sosyal ve siyasal tm alanlarda topyekn bir bunalmdr. Bu durumun bir adm tesi kaos ve hiperenflasyondur. Gemite srar edilirse, bunun da yaanmas kanlmazdr. Trkiyenin ada demokratik uygarlkla arasndaki mesafenin almasna yol aan, gerici milliyetilikle oligarik ynetimlerin antidemokratik hareketleridir. Trkiye gnmzde bu elikinin sonularn, tarihindeki en ar ve sreklileen krizi biiminde yaamaktadr. Rejimin otoriter ve ie kapanmac zellii mdahalenin i koullardan gelimesini engelleyince, tarihte de oka grld gibi zm, mdahale dardan beklenmektedir. IMF ve AB, iki kanaldan bu mdahaleyi yapmaya almaktadr. Ama devletin geleneksel korkular ve demokratik alma kapal yaps, d mdahalenin de baarl olmasn engellemektedir. Dolaysyla i ve d zm olanaklar engellenince, krizden her an toplumsal bir patlama tehlikesi de gndemlemektedir. Genelde Trk milliyetilii en derin amazn yaarken, faizmle k aramak isteyen rk Trk milliyetilii, i ve d koullarn sert duvaryla karlamaktadr. Faizm ykselme ve iktidar iin salam dayanak bulamaynca hrnlamakta ve g kaybetme tehlikesiyle kuatlm bulunmaktadr. Tm i ve d koullar her iki milliyetilie de ya dnm ya da aradan ekilme biiminde bir ikilem dayatmaktadr. Ordu geleneksel darbeyle fazla bir eyin yaplamayacann derinden farkndadr. Kapsaml bir reform program iin iktidar tmden almas da, mevcut d ittifaklar ve i koullar nedeniyle pek olaslk dahilinde grlmemektedir. Ancak cumhuriyet dalma tehlikesi geirirse, bir ak mdahale sz konusu edilebilecektir. Kald ki, ordu youn denetim ve gzetimini MGKnn artan rolyle fazlasyla yerine getirmektedir. Bu koullar altnda Trkiye, kendi tarihinin en kapsaml deiim ve dnm sorunlarn tartmaktadr. Medyann da araclk etme165

siyle tartma gn gnne en cra keye kadar yansmaktadr. Bu tartma ne merutiyet ncesi s aydn-brokrat tartmasna, ne de II. Dnya Sava sonrasnda CHP iindeki demokratlarn kna benzemektedir. Bu, 1970ler Trkiyesinde sa-sol tartmasn aan bir tartmadr. Bunda sosyo-ekonomik dzenin vard aama, siyasi sistemin tkanmas, Krt sorununun ulat biim ve d dnyayla yaanan uyumsuzluklar temel rol oynamaktadr. Gemite olduu gibi, sradan nlemlerle kriz ve bunalmn stesinden gelineceine kimse inanmamaktadr. Alnan tek tarafl her zm tedbiri, krizi ve sorunlar daha da arlatrmaktan teye bir anlam ifade etmemektedir. Bu durum tehisin yeterince doru yaplmadn gstermektedir. Milliyeti ideolojiyle azami aamaya varlmtr. Bu ideolojiyle sorunlar zlmez, arlatrlr. Tm Ortadouda yaanan gereklik bunu doruluyor. Trkiye krizi emperyalizm koullarnda genel bir durumu da gstermektedir. Arjantin, Brezilya ve Endonezyayla benzerlik genel durumdan kaynaklanmaktadr. Trkiye rneine daha yakndan bakldnda unlar sylenebilir: Kapitalist ekonomi mevcut sistemle daha fazla geliemez, bilakis geriler. Cumhuriyetin kurulu dnemi, devlet eliyle kapitalist birikimi salama ve gen burjuvaziyi brokrasinin iinden kollayp yaratma dnemiydi. Kapitalizmin temeli bylelikle atld. 1950ler kapitalizmi gelitirme ve yayma dnemiydi. Krsal alandaki tarm kapitalizmiyle kentlerde sanayi kapitalizmi bu dnemde hamle yapt. Brokrat kapitalizminin yannda, zel birikim dnemi de ald. Ticari-snai kapitalizm ne geti. 1980ler sonrasnda mali sermayenin hamlesi balad. ikame ve sanayide da almayla bir hamle daha yapld. Trkiye kapitalizmi tm bu admlarla belli bir aamaya geldi. Gelimemi nc dnya ekonomileri diyebileceimiz koullardan Avrupa lkeleriyle rekabet edebilecek bir konuma yerleti. Eksii, bu ekonomik yapnn siyasi sistemini kurmakt. Bunda tereddtl davrand. Bu konuda esas engel de Krt sorunuydu. Yakn tarihiyle balants iinde ele alrsak, cumhuriyetin kuruluunda da benzer bir durumla karlarz. Cumhuriyet sistemleirken Krtleri unutmutur. Fakat her zaman korkusunu hissederek, sistemle uzlatrarak zmden uzak durmutur. Krt isyanlar, ortaya konulduu gibi, ayrlkl esas alan isyanlar deildir. 19. yzyl boyunca devam eden Krt isyanlar sis166

temden ayrlmak iin deil, dlandklar iin gelimilerdi. Artan merkeziyetilik Krtlere yer vermiyordu. Krtler eski geni otonomilerini kaybettikleri gibi, yeni merkezi sistemde yerlerinin olmadn gryorlard. Byk devletler Trkiyeyi daha ok baml klmak iin zaman zaman olaylar tahrik etmekle birlikte, hibir zaman ayrlmak amacyla desteklememilerdir. Cumhuriyetin kuruluunda bu durum daha da aa kmtr. Krtler sadece otonomilerini kaybetmediler, toptan varlklarnn inkaryla kendilerini kar karya buldular. Tabii kar olan devletler, bata ngilizler, bu vesileyle ortaya kan isyanlardan yararlanmlar; kemalistlerle nihayet uzlamlardr. Daha sonraki sre, Krtlerin tamamen yasaklama srecine alnarak rmeye ve unutulmaya terk edilmesidir. Buna PKK somutunda verilen yant, bilinen 20. yzyln son eyreindeki dk younluklu savatr. Kurulurken Krt isyan bahanesiyle demokratikleemeyen cumhuriyet, adalama srecinin en nemli aamasnda demokratiklemeyle sistemini tamamlamas gerekirken, yine duyduu korku ve blnme telayla Krtleri ezerek sorunu halledebileceini sand. lgnca ve topyekn seferberlikle, her trl zel sava yntemleriyle sorunu tasfiye etmeyi gndemine koydu. Kimi kaynaklara gre 100, kimilerine gre 400 milyar dolar bu ie yatrd. Sonu; mevcut ekonominin de krize girmesi, sosyal alann irazesinden kmas, siyasi yapnn tamamen iflasdr. ktidarn destei yzde onun altna dmtr. Ne zaman tam kecei dnyaca gzlemlenen bir ekonomi, IMF olmasa bir gn bile kendisini srdremez durumdadr. Dnyaya kafa tutmak urada kalsn; ABD, AB ve yan kurulular olmasa, kendini srdremez bir cumhuriyet haline gelmitir. Trk milliyetiliinin Trkiyeyi gelip brakt konum budur. Kendi Krtlerini ne yok edebilmi, ne de tam asimile etmitir. Tersine, PKK nderliinde byk bir demokratik dnm yaayan bir Krt gerei sz konusudur. Bu objektif durum karsnda nmzdeki dnem iin admlar atlmaya allmaktadr. Gerek merkez sa, gerek merkez sol yeniden toparlanp partilemeye almaktadr. Varolanlar, daha imdiden eskimi denilenler iddiasn srdrmektedir. Hkmet adeta man uzatma dakikalarn oynar konuma gelmitir. Halk ezici biimde kkl deiim istemektedir. Halkn demokratik uygarlktan yana tercihi kesindir. Ordu darbeden uzak, dengeler fazla zorlanmadan, cum167

huriyetin demokratik ve laik karakterindeki yeni dnmlerine kar deildir. PKK meru savunma konumunda, demokratik zm tercihinde kesin tavr alm bulunmaktadr. Bu tablo karsnda, sorunlarn tek tarafl nlemlerle zmlenemeyecei aktr. zmn topyekn ve i ie olmas mantk gereidir. Bir bina yaplrken bir kesini bile bolukta brakmak, tm inay anlamsz klar. Anayasa ve yasalarda deiiklie gidilirken, yine Krtler dlanmayla kar karya braklyor. Daha imdiden yeni bir atmann zemini ak braklyor. Irk milliyetilik Trkiyenin kaderiyle oynamaya devam ediyor. Korkularla tekrar Trkiyenin geleceini balamak istiyor. Dolaysyla kriz daha da derinleiyor. Dnyadan tecrit olma ve ite daralma, kitleleri patlama noktasna getiriyor. Aslnda cumhuriyet byk bir deiim geiriyor. Eski temelleri hzla alyor. Yenilik en gl tutku halini alm bulunuyor. Deii me kar duranlar en byk tepkiyi alyor. Uzlama, deime ve dnmden yana olmayan sz de kalmam gibidir. Ama Trkiye korkuyor. Trkiye yakn tarihinden korkuyor. Krtlere kar ilenen sulardan tr korkuyor, demokrasi glerine kar yakn dnemde iledii sulardan korkuyor. Demokrasi kriterlerinden, onlara kar ikiyzllnden korkuyor. Tm bu korkular krizi daha da derinletiriyor. Kriz sylendii gibi gerekten tek boyutlu deil, ncelikle siyasidir. Siyasal, psikolojik, sosyal, moral ve ekonomik boyutlar son derece i iedir. Ya toptan zm, ya tam zmszlk noktasna gelip dayanm bulunuyor. Hibir sorun artk darbe ve bastrmayla zmlenemeyeceine ve byle bir durum da ortada olmadna gre, girilen dnem artk farkl olmak zorundadr. Milliyetilikle zmlenecek bir durum da yoktur. Ne bastrlacak bir sol, ne de sava halindeki bir Krt hareketi sz konusudur. Milliyetilik neye kar savaacak? Btn komular dostluk istiyorlar. Halk hi iddetten yana deil, tersine iddetten bkm, nefret ediyor. Daha da stne gelinirse, en byk sosyal patlamayla tehdit ediyor. Demek oluyor ki, artk Trkiye tarihinde milliyetiliin, isyan ve tenkilin, bastrmann maddi zemininin kalmad ve ilevini tamamlad bir sre yaanyor. Milliyetilik, isyan ve tenkil dnemi sona eriyor. Bazlar istemese de, rk hakim ulus milliyetiliiyle ezilen burjuva milliyetilii, eski solculukla siyasal slamn da sahipleri olsa da, artk rollerinin kalmad ve olamayaca bir dne168

me giriliyor. Trkiye bu anlamda ideolojik ve siyasi donanm asndan nemli eksiklikler tasa da, gerekten yeni bir dnemin iine giriyor. Halk ynlar kesinlikle yeni dnemin ok youn beklentisi iindedir. Devlet eer deiim geirmezse, cascavlak ortada kalaca bir durumu yayor. Siyaset yeni dnemi ideolojik, siyasal ve moral ynden yeniden retemezse, kesin snfta kalacaktr. Sosyal patlama giderek byyen bir tehlike olarak patlatlmak istenmiyorsa, yeni dneme giri gerekiyor. Bu siyasi, psikolojik ve sosyal bunalm boyutlar karsnda, ne kadar dolar rnga ederse etsin, yeni dnemin koullar olumadka ve yeniden yaplanma gereklemedike, ekonomi daha da derinlemesi kanlmaz olan krizinden kurtulamyor. Yeni dnem btn bu kilitlenmenin ald, zihniyet ve yeniden yaplanma olarak deiimin ve dnmn saland dnem oluyor; cumhuriyetin gerekten demokratik ve laik hukuk devleti olarak yeniden yapland bir dnemi oluyor. Krt sorununun dlanmad, demokratik birlik temelinde zme doru gittii bir dnem oluyor.
c- Cumhuriyetin Yeniden Yaplanma ve Krt Sorununun Demokratik zm Dnemi Trkiyede yaanan 2000li yllar bunalmnn devlet, toplum ve siyasi yaplarn demokratiklemesiyle alabileceine ilikin genel bir konsenss olumu durumdadr. Ne yeniden bir gerginlik, ne de milliyeti sylemlerle birlik ve beraberlik, dnemin beklentisini yanstmyor. Halk milliyeti sloganlar kadar demagojik atmac yaklamlar da benimsemiyor. Demokratik sistem altnda, hukuk devletiyle birlikte yolsuzluklardan arnm, enflasyondan kurtulmu, isizlii zebilen, adaletli paylam gzetleyen bir ekonomik dzen istiyor. Tarihi zlemi olan bar, zgrlk ve adalet istiyor. Yeni dnemin karakteri bu deerlerle ekillenecektir. Bunun iin yeni bir anayasa gerekmektedir. Bu anayasann aa km halk iradesini esas almas, demokratiklii asndan arttr. Demokratik bir siyasi partiler ve seim yasas, siyasetin demokratik bir yap kazanmas iin zorunludur. Anayasa, devleti demokratikletirirken, siyasi partiler ve seim yasalar siyaseti demokratikletirir. Yasalarla gvenceye kavuturulmu sivil toplum kurulular ise, toplumun demokratiklemesinin en temel aralardr. Dnsel ve kltrel tam ifade zgrl gvenceye alndnda, temel insan haklar da ilerlie kavu169

mu olacaktr. ktidara yrmek isteyen her siyasi hareket, ancak bu demokratikleme projesine gerekten bal olduunda kazanma ansna sahiptir. Genel eilim, her geen gn artan oranda kendini bu ynl yanstmaktadr. Bu yapsal gelimelerin olabilmesi zihniyet devrimini gerektirmektedir. Herkesin ben de deitim demesi, zihniyet devriminin ilerlediini gstermektedir. Trkiyenin devlet ve toplum olarak nndeki sreci Demokratik Trkiye olarak kavramlatrmak gerekidir. Cumhuriyetin birinci dnemi kurulu, reformlar ve korunma nedeniyle otoriter cumhuriyet dnemi (1920-1950); ikinci dnem, st tabakalarn dar bir kesiminin ortak ve keyfi ynetimi olarak oligarik cumhuriyet dnemi (1950-2000); yeni dnem olarak, halkn iradesinin demokratik ileyi temelinde yansmas anlamna gelen demokratik cumhuriyet dnemi, iine girdiimiz sretir. Zihniyet ve kurumlama olarak, youn bir toplumsal hareketlilik temelinde olumaktadr. Krt sorununun demokratik zm hem bu srecin temel nedeni, hem de tamamlayandr. Cumhuriyetin ilk iki dnemi, kuruluta stratejik bir mttefik olduu halde, milliyetilik ve isyanlar nedeniyle Krtlerin dlanmas ve inkaryla gemitir. Halbuki ulusal kurtuluun nderi Mustafa Kemal, hareketi organize ederken Krtler ve Trkleri etle trnak gibi birbirine muhta iki stratejik mttefik olarak ilan etmiti. Feodal nderlikli isyanlarn Krtlerin inkar iin kullanlmas, cumhuriyetin en talihsiz olaydr; onun sakat kalmasna yol am ve kurulu mantna ters dmtr. Olgunun ve sorunun inkar varln ortadan kaldramad gibi, daha da arlaarak gndeme girmesini nleyememitir. Srekli korku retmi, bu da Cumhuriyetin katlamasna gtrm ve demokratiklemesini nlemitir. Milliyetiliin ovenlie varmas, tarihi gereklerin grlmesini engellemitir. Krtler, ilgili blmlerde de konulduu gibi, Anadoluda ykselen Trk glenmesinin Doudaki temel dayanadr. Bu dayana ekip alndnda, Anadoludaki Trklk tek bana ayakta zor durur. Tarihin tm kritik dnemlerinde bu gereklik grlmtr. Tarih Anadoluya girite, 1071deki Malazgirt zaferinin Krtler olmakszn mmkn olamayacan kantlamaktadr. Osmanl mparatorluunun bir Ortadou gc haline gelmesi de, Krt beyliklerinin 1514teki aldran Savana katlmasyla kazanlan zafer sayesinde mmkn olabilmitir. Mustafa Kemalin birok demeci ve emri,
170

Krtler olmakszn ulusal kurtulu savann kazanlamayacan gstermektedir. ok sayda olay ve gelime Krtlerin varlyla Trlerin lehine sonu vermitir. Bu gerekler ortadayken Krtleri yok saymak, aslnda baltay kendi ayana vurmak demektir. ovenizmin krletirici etkisi buradadr. Etle trnak gibi hem ihtiya duyulan bir mttefik olarak gerekli grmek, sonradan ihtiya kalmaynca yok saymak, cumhuriyetin en olumsuz politikas olmutur. Bu yaklam kendi kendine darbe vurmaktan teye bir sonu vermemitir. Beklenen asimilasyon gereklemedii gibi, gnmz teknolojisi ve iletiim bu tr yntemlerin artk geersiz olduunu kesin olarak ortaya koymutur. Bu vesileyle Krt olgusundan duyulan korkunun geersizliine ilikin baz kavramlara aklk getirmek nem tamaktadr. Birincisi, lke btnl ve devletin birlii konusunda duyulan hassasiyettir. Bu hassasiyet daha ok Krt meselesinden duyulan korkudan ileri gelmektedir. Korku inkar, inkar dengesiz isyan ve srekli bunalmlar getirmitir. Sonu ise, kendini kandrmak ve muazzam maddi ve manevi kayplardr. Halbuki lkenin btnlnn Krtlerin de kendi anayurdunda kardee dil ve kltrel varln yaayarak daha salam tesis edilecei aktr. Krtlere tannacak zgrln ayrlkla ve ayr ulus olmayla sonulanacandan korkulmaktadr. Ayrln yararszl ve anlamszl zgr tartmayla rahatlkla kantlanabilir. Birlikte zgrlk iinde yaamann her bakmdan zenginletirici etkisi gsterilebilir. Aslnda ayrlk, milliyetiliin karlkl krkledii bir akmdr. Bundan sadece bir taraf deil, iki taraf da sorumludur. Ayrlkln panzehiri, zgrlk ve demokratik birlik seeneidir. Ayr ulus olup olmama ve tek ulus sorunu da bilimsel olarak tartmayla alabilecek bir sorundur. Krtlerin ulus aamasna gelip gelmedii, gelse bile bunun Trk ulusu iin bir tehlike tekil edecei, yine milliyeti fanatizmin bir iddiasdr. Krtleri zorla Trk saymann Trk ulusunu glendirmeyecei aktr. Kald ki, Trkler sayyla deil, gelimi bir ekonomi ve demokrasiyle daha ok glenirler. Krtlerin sosyolojik bir olgu olarak deerlendirilmesi Trk ulusunun daha ok yararnadr. Varlklarn kabul etmi bir Trk ulusu, Krtlerde daha ok sayg ve birlik istei dourur; tersine inkar edilme, dil yasa ve eitim hakknn esirgenmesi devaml eziklik ve hor grlmeye yol aar. Her iki kesim iin de bundan daha zararl bir tutum gsterilemez.
171

Benim bu konuda ortak bir konsenss olarak belirtmek ve nermek istediim bir husus, birok lkede grld gibi, tek ulusu lke adyla anmak biimindedir. rnein svire, Belika, spanya, Rusya, ABD ve daha birok lkede olduu gibi, ne kadar dil ve kltr varl olursa olsun, tek bir svire, Belika, spanya ve ABD ulusu nasl mmknse, Trkiye ulusu olarak tek ulus da mmkndr. Trk yerine Trkiye ulusu daha gereki, tarihi ve sosyal realiteye daha uygundur. Tek bir aacn dallar gibi, her dil ve kltr bir dal olarak bu tek varlkta yer alabilir. Dnyann bir zenginlik kayna olarak grd kltrel varlklar ve sosyal olgular zorla yok saymak, gerekten ne mmkndr ne de herhangi bir yarar getirir. Krtlerin ayn lkenin ulusal varl iinde bir zenginlik olarak tutulmas, Trk ulusuna da gerek katky yapabilecektir. Aksi halde srekli kuku, atma ve askeri seferlerle en byk zararlarn kaynan tekil edebilecei yeterince kantlanmtr. Sosyal olgular doal asimilasyona brakmak, bunun yannda isteyen kltrel deerlerin geliip yaamalarna olanak tanmak, insanln tarih boyunca temel trendi olmutur. Ancak en kat banazlar kltrel varlklar tasfiyeye ynelmilerdir. Tarihte bunlarn yeri de bellidir. Eer bu kavram kargaalar ve oven yaklamlar terk edilirse, Krtlerin cumhuriyetin salam ve bilinli yurttalar haline gelmemeleri iin ciddi bir engel kalmaz ve asl Krt sorununun zm de bu noktada zgr ve kendi kltrel kimliiyle katld cumhuriyet yurttalyla balar. zm ne ayr devlet, ne inkar, ne askeri seferlerdir; Demokratik Cumhuriyetin her konuda eit hak sahibi zgr yurttalarnn bilinli rgtl tercihidir. Bu da ayrlk deil, gerekten kardee birliktelik, bunun iin tm haklardan ortak yararlanmadr. Bu yaklamda Krte resmi dil olsun, arkasndan federasyon gelsin tehlikesi de yoktur. Baz oven milliyeti yaklamlar hep bu demagojiyi dile getirirler. Gerek bir demokrasinin ayr bir devletten de, federasyondan da daha deerli ve haklar getiren bir rejim olduunu anlamadklarndan, bu safsatalar ileri srmektedirler. Demokrasilerin gc esiz zm yeteneinden ve en geni koalisyon uzlamas gerekletirme zelliinden ileri gelmektedir. Demokrasi stn bir rejim olmasa, belki ayrlk veya federasyon tehlikesinden bahsedilebilir. Bir aznlk bunu iddia edebilir. Ama tam demokrasinin her zaman halklar, gruplar, hatta snflar azami yarar seviyesinde tutan biricik rejim olduu stnlyle kantlanmtr.
172

Tarihsel bir olgu olan Krtlerin demokratik cumhuriyete zgr yurttalar olarak kltrel kimlikleriyle katlmlarnn nne gemek artk her bakmdan zordur. En bata demokratikleme asndan bu nlenemez. Ya demokrasiden vazgeeceksin, ya zgr katlm kabul edeceksin demagojisiyle ve bastrmayla bunu nlemek, amzn kesinlikle kabul edemeyecei bir gericiliktir. Bu ne adaln bir gereiyle, ne de Atatrklkle izah edilebilir. Faizmin bir sylemidir ve terk edilmesi gerekir. Geriye halklarn zgr iradeleriyle en gl biimde belirleyecekleri, lkenin btnlyle devletin birliinin gerekten salanmas kalr. Bu yaklam tarih boyunca Trk-Krt ilikilerinin ruhuna uygun olduu gibi, amzn demokratik ve insan halklar zellikleriyle de tam uyum halindedir. Dikkat edilirse, bu zmde ne snrlarn deitirilmesinden, ne otonomiden, ne ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal haklarn ayr bir listesinden bahsedilmektedir. Tek gerekli grlen, gerekten demokratik sisteme ballk ve oven faist iddialardan vazgemek, her grubun kendi kltrel kimliini ve eitimini resmi sistemi inkar etmeksizin yaamasdr. Krt sorununun demokratik zmnn z budur. Belki baz Krt milliyeti odaklar bundan rahatsz olabilir, buna yzyllk Krt davasna ihanet de diyebilirler. Ama tpk hakim ulus oven milliyetilii gibi, bu milliyetilik de zm yerine hep dmanlk, ayrlklk, ac ve kandan, maddi ve manevi kayplardan baka bir deer retmemitir. Halk iinde destekleri olmad iin demokratik zme gelmiyorlar. Otonomicilik snf karlarna daha uygun geldii iin, demokrasiden uzak duruyorlar. Bu asgari koullarda demokratik zmn n alnca, deiik koalisyonlarla sorunun anayasal ve yasal boyutlar da sre iinde zamanla zm yoluna girer. Anayasa ve yasalarda yer alma, bir zaman ve demokratik mcadele sorunudur. Er ge bunun rn alnr. Blgeye uygun sosyo-ekonomik planlama ve tekilatlar kurulabilir. Kltrel ve sanatsal etkinlikler, kendi diliyle basn-yayn, anadilde eitim sre iinde uzun hazrlklarla zm bulacak hususlardr. Demokrasi bir yaam kltr haline geldike, tm bu sorunlarn zmlenmemesi dnlemez. Krt sorununun bu mtevazi zmnn Trkiyenin btnl kadar devletin birliine de gerek bir glenmeyi verecei aktr. ABye yelikten Ortadou, Kafkaslar, Orta Asya, Balkanlar ve ok
173

sayda lkeyle ilikilerine kadar her alanda olumlu katk sunaca ve saygnlk kazandraca aktr. erde tm gcn ekonomik gelimeye vermi, asayi sorunlarn halletmi, tm vatandalaryla barm bir Trkiyenin hzla kalknmamas dnlemez. Krtlerin onurlu vatandalar haline gelmeleri, kendi ky ve kentlerinde yaamalarnn metropollerin nfus dengesizlii, salk ulam, ar byme ve eitim gibi birok sorunun zmne katkda bulunaca aktr. retime ve pazara alan bir Krt nfusu bal bana zenginlik kaynadr. Unutmamak gerekir ki, zgr insan daha ok retir ve tketir. Bu da ekonominin gerek gelime yoludur. Kriz ve bunalm urada kalsn, birok gelimi lkenin bile geride braklmas, blgenin gerekten nder gc haline gelmesi sz konusudur. Bu zm ufkunda bu gerekler grnmektedir. zmszln mirasnn ne olduu ortadadr: Kan, ac, her ynden kayp ve ayn balang noktalarna gelme. Eer Trkiye Cumhuriyeti Krtleri yadsyarak nmzdeki dnemde demokratikleip krizini aacan, ite birlik ve dta gl ittifaklarla yoluna devam edeceini dnyorsa, bunun kendini aldatma olduu gnmzde youn bir biimde yaananlardan aka bellidir. Halen atekes konumunda olan PKKnin yeni bir gerilla hamlesi bile, 21. yzyln ilk eyreini kaybettirmeye yeterlidir. Bundan da kimse kazanmayacak, belki Krtler varlklarnn daha derinliine farkna varp, sorunu daha da arlatracaklardr. Gn gelecek yine ayn zm yolu kendini dayatacaktr. Aslnda cumhuriyetin balangcnda olmas gereken bu demokratik zmn bu kadar uzamas ve sancl olmas ne kadar acdr! Bir lke ve halk iin ne kadar kayplarla ykldr! Halbuki zm imkansz olmad gibi, her tarafa, herkese kazandryor. Niye zmden kanlsn ki? Kanlyorsa, o zaman rant kesimlerde de grld gibi, bunlar yaamlarn krizler ve savalara balam, en ok emekten kopmu, gzleri almadan kazanmaktan baka bir ey grmeyen acmasz kesimlerdir. Ama gerekler artk bunlarn da sonunun geldiini gstermektedir. Halklar uyanmtr. Oyunun da sonu gelmitir. Onun iin diyoruz ki, nmzdeki sre cumhuriyetin de mokratik yeniden yaplanma ve bununla birlikte Krt sorununun zgr birliktelikle zm dnemidir. Tarihin girdii dorultu budur. Geici baz yol kazalar olsa da, bunun hedefe ulaaca kesindir. PKKnin meru silahl savunma durumu sorun tekil edebilir. Bunun almas, yerine getirilemeyecek talepler yznden engellenme174

mektedir. Getirilecek bir genel af ve hogrl yaklam bu sorunun da rahatlkla almasna yol aabilecektir. Ama u ok iyi bilinmelidir: Tam demokrasi gvencesi salanmadan, Krt halknn varlna ve kendini zgrce ifade etmesine, kltrel kimliini ve anadilini gelitirmesine frsat tannmadan, PKKnin veya benzerlerinin bitmesi ve dalmas dnlmemelidir. Bylesine da gibi sorunlar durduka, her zaman her ynteme ak rgtlere yol aarlar. Hogr esprisine uygun olarak, demokratik devletin olgunlukla yaklap bu sorunun almasnn artk kendi tavrna bal olduunu grp adm atmas; milliyeti boazlama, isyan ve bastrma dnemini sona erdirip, tm sorunlarn demokratik uzlayla zm srecine girmesinde tarihi anlam ifade edeceini bilmesi ve gerekeni yapmas kendi sorumluluu gereidir. Tarih, zamannda adm atp sorunlarn zemeyen kiilerin, partilerin ve devletlerin byk aclar ve kayplara yol atn gsteren rneklerle doludur. Trkiye, kendi tarihinde bu ac rnekleri en ok yaayan lkedir. Osmanl mparatorluu zamannda snrl lde de olsa bir ngilterenin liberal tavrna yaklasayd, tarihin seyri daha farkl olabilirdi. Cumhuriyetin kuruluunda Atatrkn de ok zerinde durduu gibi demokrasi dorultusunda geliim yetenei gsterseydi, herhalde bir Japonya kadar olabilecekti. Trkiyenin sorunlar karsnda tutucu tavr daha dn zlen sosyalist blok lkelerinin de gerisinde kalma tehlikesiyle kar karyadr. Sorunlar karsnda pozitif yaklam gelitirmemesi, byk aclar ve kayplarla kaybetmenin ad olmaktadr. Trkiye, tarihin 2000ler darboaznda, hatalarna sevdalanp korkularna kaplarak kaybetmenin hibir gerekeyle hi kimseye izah edilemeyecei bir aamann snavndadr. Baarnn nnde ciddi bir engel olmad grlmeli, dnemin ruhuna ve temel prensiplerine bal olarak yrnmelidir. Gemiin aclar ve kayplarna duyulacak fkeyi gce dntrp gelecei kazanmak, yazlacak tarihin kendisi olacaktr, olmaldr. Gerek yurtseverliin ve kardeliin bylesi dnemlerde kiilere ve halklara destanlar yazdrd da tarihte rnei oka grlen bir husustur. Trkiyenin gerek sorumlu glerinin ve Krt halknn gerek zgrlklerinin bu ruh ve ilkelerle demokratik cumhuriyetin baarsn birlikte salayacaklarna ve tarihin hkmnn bu ynl olacana dair inancmz ve kararlmz belirtmek durumundaym.
175
Smer Rahip Devletinden 2- randa Ulusal Sorun ve Demokratik slami zm rann ok uluslu yaps, tarihin balangcndan beri eyalet tarz biiminde bir ynetime arlk kazandrmtr. lke drt esasl ve tarihi temeli olan etnik-kavimsel yurtlarla, aznlklar dzeyinde yaanan birok blgeden olumutur. Fars eyaleti, en byk kavim olan Farslarn tarihsel olarak younlatklar ve uygarlk merkezleri oluturduklar Gney ve Gneybat randan meydana gelmektedir. Kuzeydousunda tarihi olarak Partya denilen, gnnzde birok kltrel kimlii barndran Horasan eyaleti bulunmaktadr. Gneydousunda daha deiik ve Aryen kkenli olan Belucilerin anayurdu olarak Belucistan bulunmaktadr. Kuzeybatnn bir ksmna tarihsel olarak olumu, daha deiik etnik zellikleri barndran, gnmzde Trkeye yakn bir ive konuan halkn yurduna Azerbaycan denil mektedir. Kuzeybatnn en nemli ksmna ise, tarihte ilk Med konfederasyonunu oluturan, Zerdt geleneine ve Mazda dinine beiklik eden ve Farslara en yakn kavim olarak Krtleri barndran blgeye eskiden Medya, gnmzde ise resmen Krdistan ad verilmektedir. Bu blge Byk Seluklulardan beri Krdistan adyla bir siyasi ve idari birim olarak da deerlendirilmektedir. Bunun yannda Arap aznln bulunduu Huzistan ve dini ve kltrel birok blgenin zgn kalmasna zen gsterildii kltrel corafya paralar da birer gereklik olarak yer almaktadr. rann geleneksel tarihinde kltrlere ve olutuklar alanlara sayg gsterilmektedir. nkar etme ve baka trl gsterme, zoraki asimilasyon ve benzeri tutumlara fazla itibar edilmemektedir. Tarihsel ve kltrel gereklerle etnik ve kavimsel gruplara bu saygl ve gereki yaklam, randa tarih boyunca zengin bir ynetim geleneinin olumasna yol amtr. Her kavim ve kltrden yneticiler ve ynetim hanedanlar ortaya kabilmitir. Ar bir kavmiyetilie ve ulusalcla itibar edilmemektedir. Yeteneklerine ve kltrel stnlklerine gre rol oynamak daha ok imkan dahilindedir. Pers mparatorluundan gnmzdeki ran slam Cumhuriyetine kadar bu zgnlkler az ok korunmutur. Bazen yozlaan ahlklarn devrilmesinde kantland gibi, ehil olmayan konuma dtklerinde, hangi hanedan aile ve kltrden olurlarsa olsunlar, bunlar en gl ah da olsalar, arlkl olarak halkn rol oynad ayaklanmalarla devrilmekten kurtulamamaktadrlar.
176

Mazda inanc ve Zerdt geleneinin gl olduu ran, tarih boyunca Dou-Bat ikileminin douuna merkezlik ettii gibi, ister Dou ister Bat kkenli olsun, temel kltrleri, inanlar ve etik deerleri zmseyip dntrmede tarihsel roller oynamtr. Smer kleci mitolojisinden daha fazla insan iradesine ve zgr ahlakna imkan veren Mazda ve Zerdt gelenei, bu dnmn en arpc rneklerinden biridir. Birok Hindistan merkezli inan ve felsefeyi benzer dnmlere uratabilmitir. Yine slam dininde ve tarihinde byk rol oynayan ia gelenei de ran kltrne dayal olarak slamiyette gerekletirilen en byk dnmdr. Buna benzer birok dini, felsefi ve kavimsel gelenei kendi koullarnda inkara sapmadan, yok etmeden, ama olduu gibi de brakmadan anlaml bir dnme uratmak, rann tarihi bir zellii ve stnl olmaktadr. Gnmzde bu ynl en byk hamlesini demokratik slam oluturmakla srdrmek istemektedir. ran devlet ve toplum yapsnn demokratik slam deneyimi, Ortadou ve tm slam lkeleri asndan dikkatle deerlendirilmek durumundadr. ran toplumunda geleneksel demokratik klara ska rastlanmaktadr. Ortaa boydan boya bu tr klarla doludur. Aslnda Smer kleciliinden beri bask sistemlerine kar her zaman halkn yantlar olmutur. Zerdt, Mani, Mazdek, Hrremi ve Babeki, Horasanl Ebu Mslim, On iki mam gelenei ve iann son slam Devrimi hamlesi, bu k zincirlerinin tarih boyunca gelien ana halkalarn oluturmaktadr. Dolaysyla demokratik slami hamle anlam tayabilir. slam genel olarak ve Hz. Muhammedin lmyle birlikte mutlakyet srecinde ilerlemitir. Drt Halife dnemindeki snrl demokratik duyarllk, Emevi Hanedanlnn hakimiyetiyle yerini mutlak saltanata brakmtr. Sultanlar szde Allahtan baka kimseye hesap vermez duruma gelmilerdir. Allaha kar sorumluluk, Smer tanrkral anlaynn yumuatlm biimidir; gcn bu gelenekten almaktadr. ok glendirilmi Allah kavram nedeniyle, ortaa sultanlar ilka krallarndan ok daha gl ve otoriterdirler. lk an Allah kavram zayftr ve insandan o kadar uzak deildir. Neolitik dnemin ilahlar ise, insanlarla dost ve i iedir. Ortaada ise, doksan dokuz mthi sfatyla ve sadece emreden karakteriyle Allah, aslnda gelimi ve deiimin ok younlat, kural ve otoriteye daha ok ihtiyac olan snfl feodal toplumu yanstmakta ve temsil et177

mektedir. Sultanlk otoritesi ise, Allahn yeryz glgesi olarak Zl-ul-allah deerlendirilmektedir. Mutlakyet Allah kavramnn zyle balantldr. Mutlakyeti zmlemek iin Allah kavramn zmlemek gerekir. Dolaysyla slamn demokratiklemesi, feodal egemen snfn dini olmaktan karlp halkn dini haline getirilmesiyle balantldr. Bu ise Allah kavramnn bilimsel-sosyolojik zmlenmesini; feodal sultanlk otoritesinin snd manevi bir sembol olmaktan karlmasn, halk tarafndan anlalr manevi bir sembol ve felsefi anlay halinde aklanmasn gerektirir. Din ve Allah olgusunun tarihsel, toplumsal, felsefi ve siyasi olarak ne anlama geldiini amlamak, bir zihniyet devrimini gerektirir. Eer din ve Allah bilimsel-felsefi olarak aklayamazsak, slamn demokratikletirilmesi aldatc bir slogan olmaktan teye gitmez. ran aydnlarnda ve demokratik slamclarda snrl da olsa bu ynl bir tartma vardr. Ama dinin Smerden beri mutlak tanr dzeni biiminde dogmatik yorumuna sahip ve iktidara hakim olan bir zihniyet, tm dnya ve Ortadou lkelerinde olduu gibi randa da son derece etkilidir. Pozitivist laiklik anlaynn ran teolojisinden fark, tanr tanmazlkla snrldr; bu ise pozitivist din anlamna gelmektedir. Dolaysyla mevcut pozitivist laiklik temelinde dinle mcadele znde yanltr ve toplumun demokratiklemesine fazla hizmet etmemektedir. lahi kaynakl devlet otoritesini, ancak doru ilahiyat zmlemesiyle ve bu otoritenin egemen ve smrc karakterini ortaya koymakla, dier yandan kuruluundan beri her toplum iin gerekli olan manevi ve ahlaki otoritenin halk ve toplum iin gerekli olan biimlerini kurumlatrmakla aabilir ve demokratikletirebiliriz. Dolaysyla Trkiyede gncelleen slamn demokratikletirilmesi sorunu, kapsaml bir ilahiyat-felsefe tartmasn ve halk lehine bilimsel temeli olan yeni zihniyet biimini ve ahlaki kurumlamasn gerektirmektedir. Bu ok derin bir konu olup ideolojik, siyasi ve ahlaki dnm gerektirmektedir. Bu yaplmaynca, bir din demagojisi olmaktan teye anlam ifade etmez. ran bu konuda varolan tartmay gelitirir, halkn dine kar zgr ve bilinli tercihini ve kendi ahlaki geleneini oluturmasna katkda bulunursa, demokratik slam adna yrtlen hamle gerekten byk bir deer tayabilir ve Ortadou Rnesansnda nemli bir rol oynayabilir. Fakat geleneksel feodal slamn buna geit vermesi son derece g grnmektedir. Ama yine de bu deneyimi dikkatle deer178

lendirmek ve demokratik zmlerde bir model olarak gz nnde bulundurmak, ciddiye alnmas gereken bir tutumdur. ran slam yorumunun, Arap yorumundan daha ileri ve halk olduu kesindir. Ama ada demokrasiye ne kadar yant veya katk oluturabilecei ise tartmaldr. Denemeye ve halk adna kazanlar salamaya kesin gereksinim vardr. Bu erevede tarihi temeli de bulunan kavimsel ve ulusal sorunlarn zm daha esnek ve kolay bir yol bulabilir. ran bu konuda kat dogmatik ve inkarc deildir. Mevcut durumu bile demokratik zm yolunda nemli bir aamay tekil etmektedir. Gerekli olan demokrasisinin daha ada yorumuyla ran koullarnn bir sentezini yapmaktr. Krt sorunu bu adan randa ada yorum ve ran sentezine ulamada kilit rol oynayabilir. ran Krt hareketi KDP deneyimine kadar feodal aireti bir karakter tamaktadr. Medlerden beri bu zelliini srdrmektedir. Zagros eteklerindeki yerleimi, Krtleri zgrlklerine dknlk asndan ansl klmaktadr. Dier paralarda grld gibi, emperyalizmin ran Krtleri zerindeki istismarc yaklam olumsuz sonu vermitir. 19. yzyln sonlarndaki eyh Ubeydullah, 20. yzyln ilk eyreindeki smail Simko nderlikli hareketler bu ynden reticidir. Kad Muhammed nderliindeki Mahabad Cumhuriyeti deneyimi bu oyunlarn kurban olmutur. lkel milliyeti bir karakteri aamayan ran-KDP rgtlenmesi, ran geleneini zmseyememesi ve Batnn en son oyunlarna anlam verememesi yznden son liderlerinden Kasmloyu da ehit vermitir. lkel milliyeti ve baz sol gruplamalar, Krt sorununu zme yeteneinde olmadklarn ran slam Devrimi dneminde de gstermilerdir. Aslnda koullar ileri kazanmlar salamaya elveriliydi. ran somutuna uygun ve ada demokratik gerekleri esas alan bir zm tarznn baar ans vard. Ge de olsa, Krt sorunu bu ynleriyle zm ansn demokratik slam hamlesinde baarl klabilir. Daha dorusu, bu temelde kendini yenileyerek, demokratik zmle hem Krt sorununda hem de ran genelindeki ulusal sorunlarda kilit bir rol oynayabilir. Demokratik Federal slami ran bir perspektif, bir slogan olarak anlam kazanabilir. rann kltrel, yasal ve idari gereklerine dikkat ederek, ada demokrasi normlarnn bu gereklerle nasl kaynatrlabileceini zenle yorumlayarak bir senteze varma, zm yolunda nemli bir adm olabilir. Zaten kltrel ifade zgrl, anadilde eitim ve basn-yayn zgrl snrl da
179

olsa mevcuttur. Yine Krdistan eyalet ynetimi bir gerekliktir. Bu kavram ve kuramlarn ieriini halklatrmak ve ilerici bir ze kavuturmak, bunun iin geerli kurulular gerekletirmek daha da ilerlemeye yol aabilir. Anayasa ve yasalarda bu sreci yanstacak dzenlemeler gndemletirilebilir. Tm sorun, randaki Krt zgrlk hareketinin rann zgnln doru okumasna, ada demokratik kriterleri salam zmsemesine ve varolan olumlu yanlar esas alarak daha mtevaz admlarla ilerletmesine bal bulunmaktadr. lkel milliyeti dar otonomici yaklamlara ve d oyunlara kar durmay bilmenin, ran ynetimince daha anlayllk kazanaca aktr. Varolan diyalogu daha da gelitirmek, Krtlerin yakn kltrel balarn hissettirmek, geleneksel kardeliin gncel anlamn doru vermek, zme daha ok katkda bulunacaktr. lkel milliyeti otonomici dnem yerine, slamn demokratiklemesi ve ada demokrasi sentezine dayal yeni dnem zmde baar ansna sahiptir. ran Krdistan zgrlk hareketi bu erevede kendini yenileyebilir, uygun ve etkili bir g olarak rgtlenip mevzilenebilirse, yeni bir dnemin balatcs olabilir. Dier paralardaki Krt hareketlerinin deneyiminden de dersler kararak, zellikle PKK deneyiminden ve mevcut meru savunma dzeninden yararlanarak, kendi yeni dneminin iddial bir temsilcisi haline gelebilir. ran genelindeki demokratik slami hamleye kendi somutunda verecei yant ve katkyla daha da ilerlemesine yol aabilir. Tabii mevcut zemin engeller ve tuzaklarla dolu olduu iin, alma anlaynda, rgt ve eylem izgisinde son derece duyarl ve gereki hareket etme ihmal edilemez. Aksi halde tarihte oka grlen komplolarla her an darbe yemek mmkndr. zellikle genlik ve kadn hareketini de bu erevede doru deerlendirip biimlendirmek, baar iin nemli olanaklar sunacaktr. Kadn ve genlik hareketinin doru ideolojik ve pratik biimlenmesi byk bir anlama sahiptir. Dier para hareketleriyle de dengeli, karlkl gelimeye frsat veren, kendi iinde boulmayan, ama mltecilemeyen bir konumda bulunmak da nemlidir. Aslnda burada Trkiye tarz demokratik zmn slamcas yaanacaktr. Dolaysyla iki zm arasndaki mukayese iyi yaplrsa, Krt ulusal sorununun zmnde slami ve ada Bat yorumu stn bir sentezi de yaratabilir. Bu ynl gl umutla ve atlacak sa180

lam pratik admlarla, ada Zerdti ve brahimi inan ve moralle, ada Kawalarn Med zgrlk hareketi demokratik uygarla ihtiya duyduu z kazandrabilir; insanln adalet, ahlak ve zgrlk sentezine en gl katky yapabilir.
3- Araplarn Krt Sorunu ve Irak zm Krtlerin i ie yaad dier nemli bir komu Araplardr. Araplar, Arabistan lnden son k gerekletiren Semitik kabilelerdir. Birinci dalga M. 6000lerde Msr ve Aa Mezopotamyaya doru gelierek, burada oluan yeni kltre karp Msr ve Smer uygarlnn ortaya kmasnda rol oynamtr. kinci Semitik dalga M. 3000lerden itibaren gelimi, Msr ve Smer uygarlklarna ucuz igc olarak srekli akp durmutur. kinci Semitik dalga, M. 2000lerde gl kabile eflerinin nderliinde, Smer uygarlnda hanedanlarn deiiminde etkili olmu; bu tarihlerden itibaren kent ynetimlerine gemilerdir. Amorit olarak adlandrlan bu kabileler, bu tarihlerden itibaren nce Babil, sonra Asur mparatorluunu oluturmulardr. Maden ve orman rnlerine duyulan ihtiya nedeniyle kuzeye doru harekete devam eden bu Semitik kabileler ve hanedanlar, Krtlerin kkeni olan Hurritlerle karlamlardr. Tarihte tespit edildii kadaryla M. 2000lerden beri iliki ve elikileri devam eden bu iki kkenden kabilelerin artklar, bata Harran olmak zere, Orta Mezopotamyada halen i ie yaamaktadr. Bu kabilelerin bir karm da Hz. brahimin nclk ettii brani kabile boylardr. Semitik ve Aryen kkenden ortak ilikilere sahip olduklar anlalmaktadr. lk kltrel sentezi temsil ediyorlar. brahimi gelenek bu sentezi gelitirerek, tek tanrl dinlerin byk kn temsil ediyor. Smer uygarl arlkl olarak bu iki kltrel kkenden kabilelerle kuatlmtr. Smerler, her iki kesimle kurduklar ittifaklarla iki bin yldan fazla hkm srerler. M. 2000den sonra bu iki kkenden kabile ve hanedanlarn basks altnda, Smerlerin zlmesiyle daha da kar karya gelirler. Babil ve Asur dnemlerinde kavgalar daha da iddetlenir. Hurri, Guti ve Kassit adlar ayn kltrel kkenlileri ifade etmektedir. liki ve atmalarna dair Babil ve Asur tabletlerinde bol bilgi bulunmaktadr. atmalar Mitanni, Urartu ve Medlerle doruk noktasna varr. M. 612de Medlerin Asur bakentini tahrip etmeleriyle bir dnemi sona erdirirler. MedPers egemenlik dnemi balar.
181

Son l kabilelerini slamiyet ideolojisiyle birletiren Hz. Muhammed, yaylmann nc byk dalgasn balatr. Byk slami uygarlkla Araplar stn bir konuma geerler. Halbuki slamiyetten nce Araplar Ortadounun en geri kabileleri durumundaydlar. Bu dnemde Krtlerle Araplar bir kez daha i ie geerler. Fakat Asurlarla Krtler en ok i ie olan iki kltr olup, belki de tarihin en uzun sreli komular durumundadrlar. Asurlular Araplarn kndan nceki Amoritlerden gelme kabilelerdir. Leheleri Araplardan farkldr. Kltrleri de onlardan ileridir. Arap-Krt ilikileri Emevi ve Abbasiler dneminde ok geliir. Sasani mparatorluunun M.S 640ta yklndan sonra etkisi altna girilen, Arap slam uygarldr. Krt st tabakas byk oranda Arap dili ve kltrnn etkisi altnda kalr. Hatta avantaj elde etmek iin kendilerini Arap ve Peygamber kkenli ilan ederler. Aa tabaka Krt, st tabaka Arap kalr. znde ayn etnik kkenden gelindii halde, bu ayrm yaygnlk kazanr. Krtlerdeki eyh, Seyit, Molla hareketleri nemli lde Arap dili ve kltrnn yaycln ve propagandasn yaparlar. Krt dili ve kltrn hor grrler. Osmanl egemenlii dneminde Arap etkisi eski hzn kaybeder. Trklerle ilikiler Araplarla ilikilerden daha ok Krt dili ve kltrnn gelimesine hizmet eder. Trkenin zayfl kadar, ilikilerdeki denge de bunda nemli rol oynar. 19. yzylda ngilizlerin Hindistan ticaret yolunu ve petrol kaynaklarn kontrol altna almak iin Iraka yerlemesi, Krt-Arap ilikilerinde yeni bir dnem balatr. ngilizler iki taraf birbirine kar kullanp bl-ynet taktiiyle kendine balarlar. Bazen birini, bazen brn destekleyip, ynetimlerini srdrmeye alrlar. Araplarn Irakta Krtlere kar stn duruma gemesi, I. Dnya Sava sonrasnda Irakta kurulan ngiliz ynetimi sayesindedir. Tpk Filistinde Yahudileri stn duruma getirmesi gibi, Irakta da Krtler, Asuriler ve Trkmenlere kar Arap feodal eyh ve reislerini gl konuma getirmitir. Bu dnemde bir de monarik bir rejim kurmutur. Yeniden slami bir saltanat dnemi amtr. Bu durumu kabullenmeyen Krtler, 19. yzyln balarndan itibaren isyan etmeye balarlar. ngilizler bazen de Osmanllar ve ran ahlarn kullanarak bu isyanlar boa kartrlar. zellikle byk gelime gsteren 1920lerdeki Mahmut Berzenci nderliindeki hareket bu l kska sonucu baarszla uratlr.
182

II. Dnya Savandan sonra ilkel milliyeti bir rgtlenme olarak KDP dnemi balar. Feodal airet reisleriyle, kent kk burjuva aydnlarn birletirmek isteyen bu rgt, emperyalist ve blgesel glerin kuklas olmaktan teye bir rol oynayamaz. Sovyetlerin kkburjuva radikalizmini desteklemesiyle Irakta monari yklr. Yeni dnem, Arap milliyetiliinin ykseldii dnemdir. Sovyet tercihi Arap milliyetilerinden yana olunca, Barzani nderlikli KDP yenilmekten kurtulamaz. Burjuva milliyetilii ayrr. Talabani nderliinde KYB (1975) oluur. Irak Krt hareketi btnln yitirince, daha fazla bir kullanm arac olur. srail ve ABDnin etkisi daha ok geliir. Dar menfaatilik Krt hareketini kemiren bir hastalk olur. Eski airet ekimelerinden daha yoz ve ibirliki bir srece girerler. ran-Irak ve Krfez Savalarnda 1980lerde balayan olduka elverili sreci deerlendiremezler. 1990lardan sonra, ABDnin himayesinde ve Trkiyenin yakn desteiyle federe hkmet dnemine girerler. Geleneksel BehdinanSoran blge farkll iki ayr ynetime yol aar. Bu dnemde esas olarak PKK zerinde oynayarak politik, askeri, diplomatik ve maddi kar elde etmede epey mesafe alrlar. Bu karlar karlnda, PKKnin ve nderliinin tehir ve tecridinde temel rol oynarlar. Koullar son derece elverili olmasna ramen, Iraktaki Krt sorunu zmlenmi olmaktan uzaktr. Krt ynetimleri grtlana kadar ahsi kar ve hanedanlk etkinlii peindedir. Kendi iinde demokratik bir ileyiten yoksundurlar. Bir trl ortak bir federe Krt hkmeti oluturulamamaktadr. ABD ve ngilterenin Saddam kart politikasnda bir koba olarak bekletilmektedirler. Trkiye de blgede PKKnin etkinlik kurmasn engellemek iin, eki G vastasyla gzetim ve denetimini arttrarak srdrmektedir. Buna karlk, PKK dalk alana slenerek etkinliini srdrmektedir. 1990lardan, hatta 1986dan beri KDP ve YNKnin aktif desteine ramen, Trkiyenin PKK direniini krmas mmkn olmamtr. rann da tm taraflarla srdrd diyalogla etkisini srdrd ve kolay brakmak istemedii ak bir durumdur. Gney Krdistan mevcut durumuyla ikinci bir Lbnanlamay, hatta srail-Filistin tarz atmal staty yaamaktadr. Kilitlenme durumu ok ynldr. Dnya, blge ve yerel gler son derece i ie gemi olup, srail-Filistin atmasndan daha kark bir duruma yol amlardr. Ne genelde Irak zerinde, ne de Krtlerin statsnde z183

me ynelik belirginlik kazanan herhangi bir durum ortaya km deildir. ABD ve ngiltere Saddam devirmeye alrken, dnyann geri kalan nemli ksm buna taraftar olmamaktadr. BM ambargosu ilevini yitirmitir. Bu temelde karmak bir durum srp gitmektedir. Ak ki, Iraktaki sorunlarn zm iki cephede geliecektir: Birincisi, BM platformudur. ABD, BMyi kullanarak rejimi sktrmaya devam edecek; ierde ise, Krtleri ve Irak Ulusal Kongresi adl kuruluu kullanarak, yeni bir Yugoslavya yaratmak isteyecektir. Yeni Bush ynetimi bu konuda srarldr. srail de bu ite batan beri etkindir. Trkiye daha derinden ve tm taraflarla her olaslk zerinde hesap yapmakta, Trkmen hareketini gittike artan oranda bir mdahale arac olarak yetkinletirmektedir. ran, Irak iileri araclyla ve Krt hareketi iindeki ibirlikileriyle gcn hi yitirmeden srdrecek konumdadr. Avrupa, Rusya, in ve dier Arap lkeleri de eitli boyutlarda meselenin iindedirler. Btn bu gler Irak btnl erevesinde bir zmde birlemektedirler. Ama ABDnin Saddam istememesi bu tarz zm veya normallemeyi engellemektedir. Bu ynl zm imdilik ufukta gzkmyor. kincisi, Irak rejimi de dahil, lke glerinin kendi aralarnda gerekletirebilecekleri bir demokratik zm yoludur. Ama rejim bata olmak zere, tm glerin demokrasiden uzak yaplar, en makul zm yolu olan demokratik bir Iraka imkan vermemektedir. Halbuki demokratikleen Irak, tarihi ve blgesel rol ok byk olan bir dnmdr. Ortadounun demokratiklemesinde, tm ulusal, etnik, dini ve kltrel sorunlarn bu yntemle bar iinde zmlenmesinde muazzam bir adm olurdu. Bu tr bir zmde aslnda Krtlerin nc rol oynamalar gerekirdi. Kmsenemeyecek federe ynetimleri birletirip Krdistan Demokratik Federe Ynetimini oluturabilirlerdi. z glerine dayal olarak Irak rejimiyle demokratik bir federasyonda; bu ok zor oluyorsa, gvenceli bir anayasa eliinde tm Irak iin geerli tam bir demokratik cumhuriyet rejiminde uzlaabilirlerdi. Tm dil ve kltr gruplarn tanyacak ve anayasasnda garanti altna alacak temel hak ve zgrlklere dayal bir zm kmsenemez bir olanaktr. Irak koullarnda gvenceye alnm tam demokratik bir Irak, sorunlar yumann zmnde dev bir admdr. Byle bir admn atlmasnda Krtlerin rol ncelik tamaktadr. Feodal-burjuva nderlik, snf karlar gerei bu tr admlar atmaktan ekinmektedir. Sorunu kendi snfsal karlaryla zmek ve ii184

ne halkn karlarn yanstmamak konusunda bencil davranmaktadr. Demokratik uzla ruhundan yoksundur. Rejimin zne dokunmadan, yine Krdistanda demokratik sreci iletmeden geleneksel Krt otonomiciliiyle otoriter bir Irak Cumhuriyetini uzlatrmak istemektedir. Demokrasisiz bir zm peindedir. PKKyle Krdistan apnda temel uzlamazlklar bu noktadadr. Demokratik almlarn kendi sonunu getireceini dnmektedir. Bu sreci engellemek iin her sahada PKK aleyhtar cepheyi canl tutma abasndadr. Ne kendisi sorunu zmeye alyor, ne de halk glerinin zmde inisiyatif kazanmasn istiyor. Elde ettii karlarla gidebilecei yere kadar gitmek, mevcut pozisyonunu tekil etmektedir. Yeni aray ve srelerin peinde olmak urada kalsn, bu ynl olas gelimeleri engellemeyi temel grevi saymaktadr. Elli yl akn bir sredir tm Krdistan apnda meseleyi kendisinde kilitleyerek, elde ettii karlarn korumak iin ihanet dahil her tutuma sonuna kadar ak bir konumu srdrmekte srarldr. Fakat yaam bylesi tutucu ve gerici abalar karsnda duracak deildir. Yaanan kriz, Irakn genelinde olduu gibi Irak Krdistannda da yeni zm yollarn srekli gndemde tutacaktr. Zaten dnyann srekli gndemini igal eden bir sorun, zm retmeden olduu gibi sremez. Olas zm olanaklar ska ortaya kacaktr. Dolaysyla tm olas gelimelere kar alternatifli ve hazrlk iinde olmak nem tar. PKKnin konumu bu nedenlerle zm retmede katalizr roln eskisinden daha fazla srdrmektedir. PKKyi bir Gney Krdistan partisi olarak somutlatrmak uzun sredir gndemde olan bir konudur. PKK, binlerce katlm ve ehidiyle zaten Gney Krdistan halknn partisi durumuna gelmitir. Dtan bir olgu olarak yanstlmas, ibirliki glerin var gleriyle srdrdkleri propaganda yzndendir. PKKnin bunlarn hepsinden ok kendini alann gerek gc olarak grmesi; siyasi, askeri, sosyal ve kltrel olarak mevzilenip ok ynl kendisini pratikletirmesi gerekmektedir. Demokratik Krt Federe Ynetiminde srarl olmaldr. KDP ve KYB birlikte geliyorlarsa bunu tercih etmeli; biri gelmiyorsa dieriyle, o da mmkn olmazsa kendi z abalaryla ve etkin olduu alanlarda demokratik oluumunu hzlandrp etkinletirmelidir. Irak genelinde her tr etnik, dini ve kltrel grupla genel bir demokratik cephenin oluumunda roln oynarken, Krtler arasnda da demokratik federe ynetimini srarla ykseltmeli185

dir. Kar kar, derinliine ve geniliine bymesini salamaldr. Demokratik Irak Cumhuriyetinin yeniden yaplanmasnn ve bunda Krt demokratik federe konumunun yer almasnn en doru zm olduunu rejim de dahil tm gruplara, partilere, airetler ve cephesel birliklere gtrp, demokratik zmde srarl olmaldr. Btn i ve d koullar Irakn demokratik dnmn zorunlu klmaktadr. Yugoslavya tarz bir gelime olasl vardr. Ama mevcut durumun srekli deiimlerle almak zorunda olduu grlerek, her tr zm tedbirleri gelitirilmelidir. Askeri ve siyasi admlar, gnlk olarak deerlendirmeler yaplarak, ileri ya da geri, derinliine ve geniliine atlmaldr. En kt olaslk olarak rejimin mevcut temsil durumu veya deimesi durumunda Krt ibirlikileriyle birleip saldrya gemesi halinde alternatifli hazrlklar zorunludur. Bununla birlikte, yeni dnemin alma, yaam ve mcadele tarz en etkin biimde, eitim bata olmak zere her grevde nefes nefese stn bir disiplinle hakim klnmaldr. Nicel ve nitel bymeler, her tr saldry karlayp kar hamle yapabilecek etkinlikte olmaldr. ok zorda olan halka, cezaevlerindeki arkadalara, yine ok sayda gaziye ve ehitlere kar sorumluluun bir gerei olarak, stne deni baarl bir ekilde yapmaldr. En ok kan ve acnn akt alan olarak, hibir gerekeye snmadan, zm umutlarna baaryla yant yaratlmaldr. PKK de dahil, Gney Krdistandaki hareketin tarihi roln tm Krdistan ve Ortadou apnda oynayarak, ilkel milliyetilikle egemen burjuva milliyetiliini amas, gerici aile ve airet engellerinin stesinden gelerek, uygarln afak vaktinde olduu gibi demokratik uygarln Ortadouda douunun afak vaktindeki roln de baaryla yerine getirmesi, bylece yeni dnemin ve an balatc gc olmann onurunu tamas her eye deerdir. Bu tarihi anlay ve onurla yaayanlarn ele aldklar her grevde baarl olmamalar dnlemez. Tarihin bu ynl anlaml gelimesini takdir etmek ve zaferini beklemek tek yaam gerekemizdir.
4- Suriye Krtlerinin Kimlik Edinme ve Demokratik Katlm zm Araplarn (Asurilerin) nasl Krtlerin iine uzanm paralar varsa, Krtlerin de Araplarn iine uzanm paralar bulunmaktadr. Bunlarn banda Suriye Krtleri gelmekte, corafi ve kltrel olarak bunun gibi paralarn tekil etmektedir. Tarih boyunca tm
186

halklar arasnda bu tr uzantlar, i ie geiler yaanmaktadr. Tm dnya, zellikle Asya ve Avrupa bu tarz olgu ve sorunlarla yaygn olarak karlamtr. Milliyeti yaklamlar bu tr aznlk konumlarn iddet gerekesi yaparak birok savaa yol amlardr. Demokratik sistemin oturmasyla birlikte, bu tr sorunlar ayn lke ve devlet iinde aznlklarn kltrel varlklar tannm, demokratik katlmlar birer temel insan haklar ve anayasa konusu yaplarak baaryla zlmtr. Suriye Krtlerinin nemli blm, tarih boyunca yaanan isyanlar, airet kavgalar ve kanunsuzluklar sonucunda deiik alanlardan toplanma zelliine sahiptir. Tarih, Hz. brahimin Urfa kndan son PKK kna kadar bu ynl bir akn bata Suriye olmak zere Dou Akdeniz yrelerine g edip younlatn gstermektedir. Araplarn ve Asurilerin benzer nedenlerle, scaklarn etkisiyle ve ticaret amacyla Krdistann, Anadolunun iine doru gne tank olunmaktadr. Tarih boyunca sk sk bu tarz gler, yerlemeler ve karlkl kltr ve ticaret alverilerinin yapld gzlemlenmektedir. Bunlarn kltrler aras deiim ve dnm gibi nemli bir ilevi de bulunmaktadr. Bu srece daha sonralar Ermeniler ve Trkmenlerin de youn katldklar grlmektedir. Dolaysyla zengin bir dil, din ve kltrel eitlilik domaktadr. Suriye esas olarak bu tr zenginlikte bir lke olarak ekillenmitir. Demokratik uzlama ve hogrye uygun bir ortam arz etmesi bu tarihsel oluumlar nedeniyledir. Suriyedeki tm gruplarn, dolaysyla Krtlerin de bu tarihi gereklikler erevesinde temel sorunlar, kendi kltrel kimliklerini koruyup gelitirme, anadille eitim, basn-yayn haklar ve siyasal yaama eit ve zgr vatandalar olarak katlma haklarn hayata geirmeleriyle zmlenebilecektir. Bu ynl baz zgrlkleri tannmsa da, birok sorunlar henz zm beklemektedir. Bunlar vatandalk, anadille eitim, basn-yayn ve siyasi haklara ilikin konulardr. Sert bir engelleme olmamakla birlikte, bu haklarn gvenceli kullanm iin yasal bir stat gerekmektedir. Yasallk mcadelesinin baaryla sonulanmas nemli bir demokratik kazanm olup, Suriyenin genel demokratiklemesine de gl bir katkda bulunabilecektir. PKKnin alanda youn bir sempatizan kitlesi bulunmaktadr. Bu kitlenin temel grevi, bu yasal haklar erevesinde bir programla demokratik yasal rgtlenme ve mcadelesini Suriyenin genel yurtseverlik ve demokratikleme hamle187

leriyle birletirmesi ve gelmi olduklar anayurtlarndaki zgrlk mcadelesiyle destek ve dayanma iinde bulunmasdr. Dnya genelinde eitli nedenlerle dalm tm Krtlerin ayn temelde grev ve sorumluluklar bulunmaktadr. Bata birlikte yaadklar lkelerin metropollerindeki ve gertilmi alanlardaki Krtler olmak zere, her lkede bulunan Krtlerin kendi kltrel varlklarn koruma, vatandalk kazanma, anadilde eitim, basn-yayn, insan haklar ve demokrasi lleri temelinde siyasal yaama aktif olarak katlma ve bu ynl hak ve grevlerini baaryla gerekletirmedir. Bunun iin bata sanat olmak zere, her tr sosyal, sportif, eitim, teknik vb. konularda kendilerini yetitirip kltrel varlklarn aktif bir yaamla koruyup gelitirmedir. Bu temelde dier halklarla onurlu, eitlik ve zgrlk temelinde mcadele ve yaam paylamadr. Anavatandaki zgrlk mcadelesine gc orannda destek, dayanma ve katlmda bulunmadr. Son bir nokta, tm Krtlerin birlik sorunudur. Eskiden bamsz, birleik ve sosyalist bir Krdistan slogan ska atlrd. Milliyetilikten kaynaklanan bu slogan, hem ideolojik hem de politik-pratik adan gereki olmamaktadr. topik olarak kulaa ho gelse de, daha doru olan yurtseverlik ve enternasyonalizm slogan u temelde olsa daha gereki olacaktr: ats altnda bulunulan her lke ve devlet iin geerli olmak zere, Demokratik lke, zgr Anayurt , tm Ortadou asndan Demokratik Ortadou, Birleik Anayurt. Bu iki temel slogan tm Ortadou halklar asndan geerlidir. Araplar yirmiyi akn paraya blnmlerdir. Trklerin paralanml da olduka kapsamldr. ran da kendini benzer paralanmlk iinde grmektedir. Krtlerin paralanml daha deiik kapsamdadr ve farkl bir zgnl vardr. Her blnm halk paras yalnz kendi bana birleik bir ulus ve vatan kavgasna giriirse, o zaman Ortadou boydan boya bir sava alanna dnm olur. Corafi, sosyolojik, dini farllklarla daha da blnerek, iinden klmaz bir kaos durumu yaanr. Her taraf srail-Filistin atmasna dnr. Zaten bu tarz birleik ulus veya vatan anlaylar milliyetilikten kaynaklanm olup tarihin en kanl iki yzylnn, 19. ve 20. yzyln savalarna yol amlardr. Milliyetilik yntemiyle Ortadouda atmalar krklemek, 21. yzyln da boydan boya savalarla, katliamlar ve jenositlerle dolu gemesi demektir. Dolaysyla bu ne yurtseverlik, ne enternasyonalizm, ne de hmanizmle badar.
188

Doru olan, Ortadounun mevcut siyasi snrlarn veri olarak temel alp, tm lkeleri ve devletlerinin btnl iinde demokrasi mcadelesini vererek, hak eitliini ve zgr birliktelii gerekletirmektir. Demokratikleen her lke, bir adm daha gerekleen Demokratik Ortadoudur. Demokratik Ortadou da beraberinde AB trnden bir kurulula genelde tm halklarn zgrlk iinde birlik zlemlerine yant oluturabilecektir. Arap ve Trki devletlerdeki gelimeler daha ok bu ynl eilimi dorulamaktadr. Enver Paa ve Cemal Abdlnasr n Pantrkizm ve Panarabizm yntemlerinin macerac ve gereklikten yoksun olduklar kantlanmtr. Tarihin Krtlere olanakl kld esiz rol, her parann demokratik zm yoluyla bulunduu lke ve devleti demokratik uygarla ekmektir. Bu rol, Demokratik Ortadouya ve uygarla ulamada blgenin tarihi geleneine, corafi, ekonomik ve sosyal gereklerine de uygun en gereki ve en anlaml yoldur. Sonu olarak, Krt sorunu milliyeti an yaklam ve yntemleriyle zmlenecek bir sorun olmaktan kmtr. Fransz Devriminin ykselttii milliyetilik, burjuva snfnn ulus olgusuna ve ondan kaynaklanan sorunlara uygulad bir ideolojik yaklamdr. Burjuva ulus-devletin ortaya kmasnda, snf mcadelesinin ve demokrasinin bastrlmasnda, uluslarn boazlamasnda, etnik atmalarda ve smrge politikalarnda temel ideolojik rol oynamtr. 19. ve 20. yzyllarn kanl gemesinde burjuva milliyetiliinin oven pay belirleyicidir. Dou kayna olan Avrupa, bu savalardan kard derslerle 20. yzyln ikinci yarsnda milliyetilii ikinci plana brakp, siyasal sisteminde demokratik kriterleri esas almtr. Demokratik sistem, reel sosyalizm dahil, dier tm siyasal sistemlerin karsnda stnln kantlayarak, 20. yzyln sonlarnda reel sosyalizmin zlyle dnyada baat sistem haline gelmitir. Krt sorununda hem hakim ulus milliyetilii, hem de yerel ilkel milliyetilik zmszl derinletirmekten ve lkelerini derin kmazlara srklemekten teye bir roln sahibi olamamlardr. Bu yaklam ve yntemlerde srar, bunalmlarn derinlemesi, isyan, bastrma ve katliamdr. Milliyetiliin bu iki tr ada demokratik uygarln geliimiyle eliip, 19. yzyldan kalma gerici ideolojiler konumuna dmlerdir. Bu gereklik, Krt sorunu iin ada demokratik uygarlk kriterlerinin esas alnmas gerektiini ortaya koymaktadr. Krtler tarihlerinin bu yeni dneminde, Ortadounun
189

byk ulusu arasndaki kpr rolyle, corafi, tarihi ve toplumsal koullaryla hem kendi kurtulularn hem de komu halklar demokratik zm srecine sokacak temel demokratik g ve mcadelesinin sahibi konumundadrlar. Kanl snr boazlamalarna girmeden, her parasnda kazanacaklar demokrasi mcadelesiyle Ortadou halklarnn gerek birliini, kardeliini ve zgrln salamada baarnn temel gvencesi durumundadrlar.
190
YEDNC BLM
191
192
KOMPLO EMBERNDEK BR HALKIN ZGRLK SAVAISI OLMAK
GR
bdullah calan komplosunun iyzn zmlemek, drt taraftan kuatlm ve ite haini bol olan bir halkn trajedisini anlamak asndan hayli reticidir. Sorumluluu sadece dostlarn basitliine ve yoldalarn zayflna ykmak dar yaklamak olacaktr. Emperyalizmin en sten mdahalesiyle izah edip rahatlama da doyurucu bir anlatm olmayacaktr. Konu zerinde ok younlamam beklenirdi. yle yaptm. Byle yaptka da tarihin byk canlann ve dalga dalga zerime geliini grdm. Temel gerekeler canlanyordu. Darda bin yl yaasam da anlayamayacam varlklar bir bir anlam kazanyorlard. Sadece toplumun anadilini ve mantn deil, tm doann dilini de daha rahatlkla zmleyebiliyordum. Efsane denilenin gerek, gnlk gerek denilenin de kr olduunu anlyordum. lk insan yrynn nasln, ilk anlam damlasn, bir kelimenin mucizevi treyiini, ekini ilk ekmenin byk cokusunun bayram anlamna geldiini, hayvan dostluunun verdii gveni, doal kuvvetlerin tanrlamasn, toplumun ilk kendini tanmlamasnn her tr tanrsalln kayna olduunu, ana tanrann erdemini, onun etrafnda dokumal, kerpi ve ta evli, el deirmenli ve apal yaamn byk devrimini anladka, bana komployu hazrlayan 20. yzyln son ylnn kahrndan biraz kurtuluyordum. Anlam iini daha da gelitiriyorum. Doduum topraklarn zerinde dolap beygiri gibi avare avare d193

nmn anlamn da zmlemeye balamtm. Ahrdan bir atn kamas gibi daa frlamamn nedenini, anamn beni tutup er kez yar-idam ediindeki deerini de anlyordum. Cahil dediim anamn aslnda beni en iyi anlayan olduunu, Byle almana kimse ka tlmayacak, herkes senden yararlanacak ve yalnz kalacaksn sznden anlayacaktm. Daha yam ondu. Arkama dnp bakmadan anama, Olsun, yalnz yrmekte kararlym biimindeki duruumu da hatrlayacaktm. Kendimi byle anlarken, doduum topraklar zmlyordum. 20. yzyl, tesinde berisinde olanca arlyla zerime gelirken, neden intikam aldn renecektim. Smerli rahibin, yaratt devletle yklendii ana tanrann bereketli topraklarna saldrsna benzer bir saldryla kar karya olduumu anladka, kendimin bile kendimden katn, geriye birka anlam damlasndan baka bir ey kalmadn grecektim. Glgame gibi lmsz yaamn peinde olduumu, ama onun dneminden milyon kere daha ok ve byk lm kuvvetleri karsnda bulunduumu, drt yanmda kre merkezindeki gibi her taraftan ayn merkeze saldrrcasna oktan hazrlanm ve yaamn buna balam olduklarn fark edecektim. Uygarlk denilen canavar bydke insann nasl en tehlikeli hayvan olduunu anlayacaktm. Rahip mitolojilerindeki tanrlarn nasl iren kleci dzen sahipleri olduunu heyecanla fark edecektim. Ceddimiz brahimi peygamberlerin bu tanrlar biraz gn tesine atmakla vicdan-din yarattklarn kavrayacaktm. Ama lah, Ellah, Allah denilenin ayn Smer-Babil imalat, kleci dzenin yaratclar olduklarna dair inancm sevinle daha da kesinletirecektim. Yaratlan bu korku tanrlarnn beni daha on yalarnda tutsak etmeye alan kuvvetler ve anlam bozukluklar olduklarn anladka, kendime ilk defa saygy bu anlayla kazanacaktm. Smer rahip tapnaklarna merakm arttka artyordu. Bu tapnaklar hakknda u kesin hkme varacaktm: Kleci dzen sahiplerinin tanrlatrlp gklere karldn ve yceltildiini, kul insanlarn zebani hizmetiler olarak yerin diplerinde her tr zahmetli ie koturulduklarn, toplumun snflamas dedikleri olgunun orta yerinde bunun sembol gibi devleti yaratp diktiklerini, tapnaklarn bu iin dl yata ve ana rahmi olduunu kavrayacaktm. Yaptklar iin ne kadar mthi olduunu, tm tarihi, gnmz ve beni bile halen kontrollerinde tutan en byk icad yarattklarn grecektim. Tanrsal i dediklerinin bu olduundan artk kuku duyma194

yacaktm. Tanrlarmn kim olduunu anlam olmakla rahatlamtm. Ciddiyetle inanp ibadet etmediim iin kendime hak verecek ve sayg duyacaktm. Adm Abdullah, yani Allahn kulu; ama kul olmay tam yreime oturtmamakla birlikte, saygl olmann, dolaysyla o tanrsal gler ne kadar zerime gelirlerse gelsinler, zgr insan savunmann byk erdem olduuna kendimi inandrmtm. Yeniden daha gl douyordum. Beenmediim anamn douruuyla, ciddiyetine hi inanmadn modernitenin dourma abalarna kar, tm ldrmelerden sonra kendi kendimi nc kez douruumu ok ciddiye alyor ve holanyordum. Yaamlarn arkadalklarna yine ihtiya duymuyordum. Tm arkadalarm efsanelerde bulmaya balamtm. Komplocu Zeusun Prometeye ve Hektora yaptklaryla, onun gnmzdeki Atinal ocuklarnn yaptklarnn ayn olduunu grdke, arkadalarm daha iyi tanyordum. Promete ve Hektorla arkadalk ok onurlu oluyordu. Bunu hak etmi olmam bana gurur veriyordu. Smerli rahiplerin tanra anam ve ak kadn tar tapnaa, oradan kral sarayna, tanr-krallarn yanna gtrn, ldklerinde onlarla birlikte canl canl mezara konuluunu iliklerime kadar anlamtm. Tanr-krallar bile olsalar, ziyafet sofralarnda zevklerinin bir paras klmalarn hi kabullenemedim. Ama tanra anam ve ak kadnn gnmze kadar dirhem dirhem byk bir incelikle smrp yediklerini, posasn iki-bal evlilik diye kullarnn nne, erkek klelerine sus pay olarak braktklarn da anlamtm. Bu hediyelerini erkek olarak yreime kabul ettirmemekle, tanra anamn ve ak kadnnn iyi bir olu olabileceime inandka, daha ok sevin ve gururla doluyordum. Ana topraklarn bylece ilk defa tarihin derinliklerinde anlamaya balyor, binlerce yllk krdmler atlm elikileri zmlyor, bu seferki douun anlaml olduunu fark ediyordum. lm dayatanlar, tm 20. yzyl, tm komplocular, kimler olurlarsa olsunlar, hepsine dayanabileceimi halen bana inanan baz dostlara mesaj olarak sunmamn deerli olduunu, onlarn da bunu hak ettiklerini kabul etmitim. Dayattklar Hiroimalardan bile tehlikeli paket bomba klnmamn ve halklarmzn zerine byle atlmamn tm inceliklerini zebiliyor; pimlerini skp tm malzemeyi bombaclarn suratna frlatp rahatlyordum. nsandan yanaydm, zorba tanrlar bir kez daha yenilmilerdi.
195

Krt halknn tarihsel diyalektii, kuatlm bir ember iinden kurtulmaya dayanmaktadr. Smer uygarlndan gnmz uluslararas sistemine kadar Krt olgusu, bir kska iinde hep teslim alnmak ve eritilmek istenen, lkelerinde diledikleri sistemin geerli klnmasnda gerekli bir kullanm malzemesi durumundadr. Bu statye azck kar kt m, sistemin sahipleri hemen tezgah altrp, vurmalar krmalardan sonra geriye kalanlar tutuklayp bir ksmn da alkla terbiye ederek, diledikleri statkoda tekrar embere gererler. Uygarlk tarihini ve Krtlerin bu tarih iindeki yerlerini bu embersel tutsakl izah etmek iin bir genelleme yapmaya altk; tekrarlamayacam. zellikle son iki yzyln tarihi, gerekten en rezil komplolar tarihidir. Komploculuk, usta siyasetin ve diplomasinin ad olmutur. Bir halk olarak gerekten dosta yaklaanlar yok denecek kadar azdr. Halk temsil ettiklerini iddia edenlerin ise kendilerine ve halka verdikleri zarar, bilinli komploculardan daha geride ve az deildir. Sistem i ve d dayanaklaryla komploculuu bir yaam tarz haline getirmitir. Bulac bir hastalk gibi yaylma durumundadr. Daha Ankaradayken eitliin, zgrln ve insan onurunun temsilcisi olmas gereken sol hareket, ahsmzda Krt genlerini basit taktik ara olarak kullanmaya zen gsteriyordu. Egemen snf taktiklerinin inceltilmi uzants olmaktan teye gidilemiyordu. Bu durum tepkiye yol atnda, daha geni komplo ann iine dmek, Krt olgusunun ve ona dayal sorunun kaderi gibidir. Drst bir zgrlk savasnn mr yllarla deil, ta atlasa aylarla snrlyd. Daha devletin ana dmeden geleneklerin, gncel uzantlarn, szde dostlar ve yoldalarn bilinli veya gaflet alar bu ii ksa srede halletmeye yeterliydi. Biraz feraset, biraz da ansn yaver gitmesiyle, bir zgrlk savas iddiasyla Ortadouya hicret yapldnda, girilen ortamdaki komplo sanatnn uzmanlk dzeyindeki gerekleriyle karlalacakt. Tarihte ticaretin ruh ve organizasyon olarak doduu am-BeyrutHalep arasna gelinmiti. Siyaset, ticaretin daha kibar bir biimiydi. Her ey ticari ve inceltilmi anlamyla siyasi olarak ka paraya gelinebileceiyle llmek durumundayd. Tarihi boyunca siyaset ve onun ilk ve ortaalardaki biimi olarak din de znde bir tccar ideolojisiydi. Onun younlam, kutsal bir temaya brndrlm ifadesinde, deerin kadar yerin vardr. Deerini daha iyi bilirsen, belki kendini ucuza harcatmazsn. Din kutsalln bile bu kadar ekillen196

diren bir egemen zihniyet yapsnn temsilcileri melek de olsalar, siyasilerin ycelikle amalar, oka laf edildii gibi dosta ve kardee yaklamalar beklenemez; ok snrl olan baz insani yaklamlar da geici ve istisnai olmaktan teye gidemezdi. Ortadouya ynelite ruhum bir saniye bile endiesiz yaamamtr. Adeta maynl sahada bin bir glkle yrmeye koyulmu gibisin. Genelde Krt insan, zel de PKKliler bu duyguyu yaamamlardr. nk alm iz zerinde hareket hep gvence verir. Korkun barp armama ramen, en aklls bile, kendisi iin ok gerekli olan zaman, olanaklar ve en nemlisi de gerekli olan akl edinip roln oynayamad. Ortadouda komployu yrtma imkanlarn yaratmak iin byk aba harcand, nemli olanaklar ortaya karld. Ama lanetlice kiilik yaplar bu olanaklar deerlendirmeye bir trl frsat tanmyor, muazzam tekrarlamalarm sonu vermiyordu. Tm hamleler sanki duvara arpp geri dnyordu. Bu gerei daha iyi anlamak iin komploculuun iyzn, yapsn daha yakndan tanmlamak gerekir. Komploculuk, toplumsal olaylarda olaan srelerin dnda, sadece aleyhteki glerin deil, yannda saydn yaknlarnn bilinli veya gafletlerinden dolay birleerek, hedef aldklar kii, grup, parti veya halk gcn darbeyle drme ve yasad duruma sokma hareketidir. Tertipiler peine dtkleri kii, grup, parti, halk veya daha st dzey toplumsal hedefler zerine srekli plan gelitirip btn kritik noktalarda glerini hazrlayarak, frsat bulduklarnda hedeflerini avlamay esas alrlar. Krt halknn zgrlk hareketi en ufak adm attnda, her lkede peinden yasalara, politik esaslara ve hatta askeri sava kurallarna gre bir ynelimden ziyade, karanlkta gelitirilen planlarla bir takip balatlr. Hibir kurala smayan yntemlerle imha, ezme, korkutma, tahrik etme, kartma, teslim alma, ikence, hapsetme, ekonomik iflas, moral deerleriyle oynama, sahte yaam, zaaflarn kullanma, para, ikbal vb. elikili tm yollar denenerek, zgrlk hareketi bertaraf edilir. Dikkat edilirse, normal bir sava mant bile geerli deildir. Kirli veya zel savatan da ar bir uygulamadr komploculuk. nk iinde dost geinenler var, gafil yoldalar var. Krt halknn zgrlk tarihini bu anlamda ayn zamanda bir komplocular tarihi olarak ele almak abart saylmaz; tersine daha ok gerek197

lere gtrr. nk baka halklara benzer bir tarih yaamyoruz. Komploculuun daha tehlikeli bir yn, dost ve yolda geinenlerin gafleti ve zamannda grevlerini karar ve szlere gre yrtmemeleridir. Ne kadar iyi niyetli ve aba sahibi olsalar da, bu konumlaryla komplocularn planlarn baarya gtrmede en kritik zemini olutururlar. Oynadklar rol Sezara Sen de mi Brutus dedirten, say Yehuda skaryotun ihanetiyle armha gerdiren, halife cinayetleri gibi tarihin seyrine yol aan saysz olaylardr. Krt halk asndan en kahrls, tek tek olaylarn deil, tm tarihin bu ynl hareketlerle dolu gemesidir. Dost diye yannda beklediin, umulmadk yerde ve biimde seni darbeler. Sana nclk eden, bilerek ve bilmeyerek seni uuruma gtrrken, doru yolda olduunu sanr ve beklemediin yerde ve biimde devrilip gidebilirsin. Hareket ortamn tam bir maynl sahadr. Kendine, eine ve kardeine bile gvenmekte byk zorluklarla karlaman adeta kaderin gibidir. Hepsinde kast arayamazsn. Olmayan kiilik zor koullarda btn dengesini yitirmekte ve adna kader denilen uursuz, insan eliyle yaplm lanetli tarih hkmn srdrmektedir. nder denilen kiinin bana gelen ise, adeta mitolojideki kraln kurban edilmesi sahnesidir. Tm toplumun laneti ve uursuzluu, daha baskc ve smr krallarnn olumad dnemde, tmyle halkn ve toplumun nderi konumundaki kiinin kurban edilmesiyle giderilmektedir. Krtlerde eer nder ldrlmemi, teslim olmam ve ldrmamsa, hala akl bandaysa ve onuru yerindeyse, artk kendini bekleyen ya zgr lk, ya kraln ldrlme treni dir. in daha da garip yan, tarih ncesi bu mitolojik olaylarn Krtlerde halen srekli yaanan gereklik olmasdr. Onun iin Krtlerde efsane ve mitoloji, gerek olur; varolan gerek ise kr, dilsiz ve sar olur. Byle bir halktan olmak acdr; kamak ise namertliktir. Kamamak ise, komploculuun acmasz mantna, hibir kural olmayan uygulamalarna tahammldr. Ne kadar dayanabilir ve kurban olursan, boynundaki lanetlilik o kadar temizleniyor. Bu lanetlilik durduka her ey haramdr. Yrein duyuu bir hayvanndakinden daha deersizdir. Mant tmyle geree ihanettir. Her taraf bir czaml gibi cerahat akmaktadr. Herkes senden kamaktadr. Bundan kurtulmann tek yolu, ya zgrlk ya lmdr. Bunun dnda anana, atana, dostuna ve sevgililerine syleyebilecein tek szn, bir defack uzatabilecek helalinden bir el atn yoktur.
198

Bu toplumsal czaml daha kkken fark etmitim. ocukken biricik snam olmas gereken anam, Beni dourmakla ne kadar acya yol atn biliyor musun? dercesine sulamtm. Her adm byk kahrl olan yaam fark etmitim. Ama yaama ihanet etmeyecektim. Tm dnya bir yana ben bir yana, byk yalnzlk yryne dayatlan kaderi para para ede ede, tanrlarn maskesini dre dre, bkmadan yorulmadan srdrecektim. Byk aclara yol atm biliyorum. Hele kendilerini benim iin cayr cayr yakan bu mthi kahramanlarn snr tanmaz cesaret ve aclar karsnda, yine yaamaya g getirecektim. Komplo tarihi, lanetli yaam benim kiiliimde korkun aclar ektiriyordu. Efsanede Hz. brahim bir sefer mancnkla atee atlr; o ate de su olur. Ama ada Nemrutla rn tm uluslararas elebalar, 20. yzyln tm lanetliliiyle ahsmda halkmza ektirdikleri aclar en deme tiyatrolar bile geride brakan oyun dzenleriyle seyretmeyi snrsz iktidarlarnn bir gerei sayacaklard. El birliiyle yrttkleri bir savan tanmn bile doru yapmayacaklar, kurallarn uygulamayacaklard. Ama tm suu ahsma ykleyip, bir kez daha sen bir hisin dercesine, zavall Krt halkn inkar edip bir tarafa atacaklard. Karlarnda kocaman dnyalarn tehdit eden bir terrist vard. Srekli idam sehpasnda tutulmal, yrei aslmadan durmal, beyni ldrmalyd. Bu da en son icat ettikleri postmodern ikenceydi. Neronlarn solda sfr kald ada arenann son kurbanydm. Komplocular tarihinin kurban olan Krt halkna zgrlk ve onuru olsun diye attrlmak istenen adma kar, 20. yzyln son ylnda gerekletirilen komployla 21. yzyla girerken halen yaamaya alacaktm. Milyonlarn birletii avu ii kadar bir yrek ve birka damla anlamla tabutlukta kabul ettiim yaam, dnya efendilerinden uzak tuttuu iin onurla karlayacaktm.
199
200
I- KOMPLOLAR TARH VE IKARILMASI GEREKEN DERSLER
a- lka Komploculuu ve Aldatan Mitolojiler omploculuk esasta bir snfl toplum olgusudur. Sert snf basks ve smrye kar direnme durumundaki toplum glerini ince ve kaba yntemlerle etkisizletirmeyi amalamaktadr. ki yntem hep geerlidir: deolojik yanltma ve kaba bask sistemleri. Yerine gre biri veya dieri, daha ok da iki yntem birlikte uygulanmaktadr. deolojik sistem yeterince inandrc ve aldatc roln oynayp dzeni srdrrse, ncelikle tercih edilmektedir. Yetmeyince, muhalif doup kendi inan sistemini dayatnca, sert bask dnemi son yntem olarak ve tm aralarn devreye sokarak sonu almaya allmaktadr. Bu ii ilk ortaya karan ve tarihe hediye eden, dier birok ilkte olduu gibi yine Smer uygarldr. Tapnakta baarlmaya allan en nemli i, smr sisteminin insanla nasl en iyi dzen olarak kabul ettirileceine ilikindir. Smer rahiplerinin yarattklar mitoloji, bu ynde belki de insanln bana rlen en byk komplodur. yle bir dnce biimi yaratlmaktadr ki, etkisi altna giren tm insanlar adeta anadan doma bir kul kesilmektedir. Her taraf kuatan tanrlar insan zihnine egemen klnarak ve insanlar tanrlarnn birer gnll hizmetkar haline getirilerek, tarihte bilinen en byk toplumsal arptma ve snflama geerli ve kabul edilebilir klnmaktadr. Smer rahipler, gk dzeninin tanrlarn sistemletirip kendilerini yeryz temsilcileri ve daha sonra bizzat tanr-krallar olarak ilan etmekte; efendileri en byk dokunulmazlk iinde birer ilahi ger-
201

eklik olarak yanstp zihinlere egemen klmaktadrlar. Tarih, bir anlamda bu ilk ve en byk yutturmaca ve komplonun somut koullara gre dnm geirmesi, yerlemesi ve tm toplumlara yaylmasnn hikayeleri ve rivayetleri biiminde bir gelime olarak ekillenecektir. Tabii egemenler ve smrclerin tarihi olarak. Smer tapnan bu anlamda ilk komplo karargah olarak da deerlendirmek gerekidir. Tanrlar ve kullarnn mitolojik ifadeleri, bu konuda en ok incelenmesi ve zmlenmesi gereken hususlardr. zellikle tanrlarn koordinatr ve akl hocas olarak Enkiyi zmek hayli reticidir. Enki, adeta komplolarn tatl bilgesidir. Tapnakta gerekletirilen komplonun en nemli bir paras da kadn cinsinin drlmesidir. Snfsallkla cinsel ayrmn i ie geliimine ilikin en arpc anlatmlar, Smer mitolojisinin nemli bir zelliidir. lk snfl toplumu gerekletirmeleri asndan, bu mitolojik zellik, kadnn cins olarak drlmesiyle en eski snflamaya tabi tutulduu biimindeki deerlendirme dorulanm olmaktadr. ki bin yllk egemenlik dnemlerinde cins ve snf kleliinin oluumu mitolojide ayna gibi yansmaktadr. Kadn daha yeni drlmeye alld iin, eski gcnn ne olduu da dolayl olarak anlalmaktadr. Mitolojide kadna ynelik aldatmacalar en ok tanr Enkiyle da tanras Ninhursag ve Onun daha sonra ehlileerek dnm geiren biimi olan nanna arasndaki kavga ve uzlamalarda grlmektedir. Neolitik dnemin tanras, adm adm Enkinin sembolize ettii erkek egemen toplum tarafndan adeta yutturulmaktadr. Fakat nannann kolay teslim olmayan, akl dolu mcadelesi de hayranlk uyandrmaktadr. Sonunda genel olarak insan kleliiyle kadnn cins kleliinin balang noktas olarak, Smer toplumunda rahip tapnaklarnda ve kral saraylarnda gereklemesi, uygarlk tarihinin en temel buluu olarak zafer kazanyor. Kadn cinsinin, kendisinin drlmesi yetmiyormu gibi daha sonra sistemin srdrlmesinde en temel drme aralarndan biri olarak kullanlmasna sra gelecektir. Tapnaa seilerek ve eitilerek doldurulan kzlar, dzen erkeklerinin avlanmasnda en etkili malzeme olarak rol oynayacaklardr. Toplum bylelikle hem tapnan ynetimine girer, hem de drlen tarafndan drlr. En alak komplo ilkin byle dzenlenmektedir. lk defa tapnakta iki cinsin kpeksilii dzene muazzam g vermektedir. Daha sonra bu sistem tapnaktan ilk geneleve tanr. Tarihte ilk ge202

nelevin kltr ve inan merkezi olarak nl Nippur kentinde kurulduunu grmekteyiz. Musakkattin denilen genelev, artk tm toplumun kirletildii bir batakhane rol oynamaktadr. Toplum, drlen cins ve kle snfyla bu bataklkta bir daha kamamacasna debelenecektir. Hani airin bam bir daha beladan kurtulamad dedii tuzak, znde bu drlte en arpc ifadesini bulmaktadr. Hem tanradan, hem doal zgr insandan intikam alnmtr. Erkek egemen toplumun efendileri tanrlarken, kullar nce tapnakta, sonra kerhanede bir daha ban beladan kurtaramayacak kadar bataklkta bodurulacaklardr. Uygarlk tarihi aslnda bu iki kurumun gelimesi olarak kendini srdrecektir. Rahip tapna, havra, kilise, cami vb. kurumlara dnrken; kerhane, zel ev, genelev, hanedan ev, kyl evi, kentli evi biiminde ayrarak srp gidecektir. Feodal ve kapitalist toplum, Smer toplumunun ocuudur; temel genlerini buradan almlardr. Tapnak ve saray komploculuunun halis biimleri ilkin ve orijinal olarak Smer toplumunda gerekletirilmitir. Tarihin en nemli icatlar dememiz bouna deildir. Ne acdr ki, Smer komploculuunun da ynelik ilk uygulamalarnn da, barndan kopup geldikleri ve ilk defa kendi dilleriyle Kurti (Kur=Da, ti ekiyle dallar oluyor) diye adlandrdklar Krt etnik gruplarna kar gelitirildii gzlemlenmektedir. nsanln ilk yazl destan olan Glgame Destannda bu konuyu izlemek hayli ilgin ve arpcdr. Glgamein kendisi ilk ehir devletlerinden olan Urukun kahraman kraldr. Kentin orman kerestesi bata olmak zere, maden ve talarna olan ihtiyac, Glgamei orman seferlerine zorlamaktadr. Bunun iin orman iyi tanyan bir yardmcya ihtiyac vardr. Yol gsterici ve ibirliki olarak Enkiduyu bu amala dada ormanda bulup avlar. Hem de tapnak fahielerini kullanarak. Destann nemli bir ksm bu konuyla ilgilidir: birlikinin kadn cinselliiyle drlmesi. Tapnan iyi eitilmi kzlar bu ite son derece etkilidir. Enkiduyu ksa srede dadan indirip kente altrrlar. Bir daha da ban beladan kaldramaz Enkidular. Artk orman lkesinin fethedilmesinin kilidi elde edilmitir. Dada avlanan keklik, dier keklikleri avlamada kullanlacak kafese konulmutur. Glgame mehur da seferindeki en yakn da olarak Zagroslara doru yrdnde, oradan devirdii Enkiduyu da beraberinde gtrmektedir. Enkidunun ilk ibirliki Krd temsil ettii, destann akndan gayet iyi anlalmaktadr. Enkidu Glgamei ormann da
203

lkesi sahipleri zerine gtrmektedir. Kendi kavmini avlayacaktr. Dada ilk bulduklar, orman bekisi dedikleri ve canavar gibi gsterdikleri Huvava, aslnda airet efidir. Yurdunu savunmaktadr. Fakat daha rgtl ve etkili silahlara sahip olan Glgamee yenilmekten kurtulamayacaktr. Tarihe geen ilk Krt zgrlk savas bylece esir alnacaktr. Glgame Huvavay da ibirliki olarak brakmak ister. Ama egemenliini kaybetmemek istedii veya yerinden olmaktan korktuu iin, alternatifi olmasn diye Glgamei, onu ldrmeye raz eder. Glgame Huvavay ldrerek kanl sreci balatr. Destan aslnda bu ynl uzun sren diyalektik bir iliki ve elikiyi ilemektedir. Da-ova, airet-kent, kral-asi, yurtsever-ibirliki ve buna benzer motifler, kuaktan kuaa yaylan hikayeleri destanlatrmaktadr. Konumuz asndan nemli olan, insanln ilk yazl destannda Krdn ackl hikayesinin st rtl olarak gemi olmas, tarihlerinin komployla balatlmasdr. Kendi ilerinden drlm bir ibirliki olmadan asla girilemeyecek yurtlar, kent toplumunda ounlukla kadn cinselliiyle drlen hainlerinin yol gstericiliiyle drlmektedir. O gnden bu gne bu tarih younlaarak ve yaygnlaarak srp geliecektir. Aac dren, kendi iinde treyen kurtuklardr. Tarihin belli bal dnm noktalarnda hep bu tipler karmza kacaktr. Hurri-Mitanni devletinin drlnde ibirliki, prens Matizawadr. Med Hanedannn drlnde Persli yeen Kuros barol oynar. Tarihte iz brakan tm olaylarda komplolar srtmaya devam eder. Anadolu zerinden uygarlk deerlerini Avrupa ktasna tamada ba rol oynayan Troyann drl yine komployladr. Kahraman Hektor Troyay savunmaktadr. Kent bir trl drlememektedir. lyada Destannda Homeros bu an tm acl sahneleri iinde anlatmaktadr. Yeni ykselen Helen st snfnn tanrs baba Zeus ve alnndan yaratt Athenna, bu ii ancak komployla halledebileceklerini akl ederler. Athenna Hektorun kardei Deiphobonun klna girerek, Akhileos karsnda sava kazanacana ikna ederek, Hektoru yanl yer ve zamanda savaa tahrik eder. Hektor ldrlr, Troya drlr. Anadolunun kaps ardna kadar Helenlere alr. bin yllk Helen egemenlik ve kltr dnemi balar. Batnn Douya, Avrupann Asyaya kar stnlnde, yine temelinde kadn cinselliinin kullanlmasna dayanan komplolar nemli rol oynar. Mitolojik dil gerei olduu gibi anlatmaz. Ama yaygnca ve adeta
204

en nemli bir olgu haline gelmi sreleri de dile getiren nemli bir tarihsel kaynaktr. Her efsanenin altnda bir gerek vardr sz bu anlamda ok dorudur. Klasik an en ok bilinen nl komplosu Julius Sezarn ldrlmesidir. Rol oynayanlarn nemli bir ksm yakn evresidir. Gya Romay Sezarn diktatrlnden kurtaracaklar. Komploda en acl rol yeen Brutusun oynamas, bu iin bir kuraln bir kez daha karmza karmaktadr. Bir kiinin, bir partinin, bir halkn en yaknndan bazlar elde edilmedike, komplolar kolay kolay baarya ulamaz. Sezar komplosu, daha sonra zincirleme birok imparator ve kraln bana gelecektir. ktidar ve komplo birbirine ok bamldr. En az ak savalar kadar iktidar olaylarnda rol oynar. Son bir rnei de braniler ve srail tarihiyle ilgili vermek retici olacaktr. ncilde gemektedir: brani kabileleri, Musadan sonra bugnk Filistin- srailde kentleri drmeye alrken, kent iinde fahie Rahav kullanrlar; ayrca srail oullar kendilerini toptan tanrlar olan Yehovann seilmi kavmi ve ajanlar olarak deerlendirirler. sraillilerde ajanlk, tanrnn kendilerine bahettii bir meslektir. Bu adan ajanlkta dnya apnda gldrler. Nitekim Hz. say ele veren, ba kahine bal olan on ikinci havari Yehuda skaryottur. Btn tarihiler, eer sann yakalanp armha gerilmemi olsayd, Hristiyanlk diye bir dinin ortaya kmayacanda hemfikirdirler. Bir komplonun umduunun tersine tarihsel bir gelimeye katkda bulunmasnda, sann yakalatlmas kadar etkileyici bir rneine az rastlanlmtr. Snfl toplumun ve ilkan bu lanetli olgusunun smr ve iktidaryla ba ok somut anlalmaldr. Komplo kt niyetten veya tanrlarn insanlar sevmemesinden kaynaklanmamaktadr. Kt ahlakl insanlarn bir oyunu da deildir. Etle trnak kadar smr toplumunun yapsna bal bir iktidar mekanizmasdr. ktidarn grnen yz deil, grnmeyen yz daha nemlidir. Gerek iktidar halktan, toplumdan gizlenmi yzde oynanr. Bu oyunun ad ise ounlukla komploculuktur. Krt toplum olgusunda daha ilkada derinliine kk salm bir zellik olarak aacn kurdu, roln oynamaktadr. Kurtuklar oktur ve yaamak iin toplumsal varln kendisi olan aac her tarafndan kemirmek zorundadrlar. Krt trajedisi ve onun folklorik ifadesi olarak acl destanlar, hep bu ynl ihanetleri ve zaaflar bouna ile205

mezler. nk toplumu, zgrlk aacnn barndaki kurt kemirmektedir. Bu da yaamn hepten acl gemesi demektir. Destan, trks bunu feryat etmektedir. Komploculuk ortaa koullarnda daha da azgnlaacaktr. Artan smr olanaklar ve yaygnlaan iktidar odaklar, komploculuun sanatn ve ustaln gelitireceklerdir.
b- Ortaa ve Dinsel Maskeli Komploculuk Bir dnce biimi olarak dinin eletirilmemesi, slam dnyas iin byk bir eksikliktir. Kaba din inkarcl ne kadar gereklii dlyorsa, mmince ballk da o kadar gerekler dnyasndan koparmaktadr. Ortadou toplumlarnda bilimsel dncenin gelimeyiinde, slam dinine yaklamn byk pay vardr. Din, ilka mitologyasnn dnmden geirilip kat inan kurallar olarak sunulmasdr; gelien toplumun doa ve kendi gereklii hakknda vard dncelerin genel toplamdr. Gemi, imdiki ve gelecek hakkndaki inanlar ve hayallerini oluturmaktadr. Snfl toplumun ortaya kmasyla birlikte iktidar, devlet ve krallk olgularnn yanstlmas, en ok tek tanrl dinsel dncede ifadesini bulmutur. Bu kurumlar kendini zihinlere egemen klmak istediklerinde nce mitoloji, bu yetersiz kaldnda, tek tanrl dinlerde bu ihtiyac gidermeye almlardr. Tanrlar bu durumlarda doa kuvvetlerinin yansmasndan ok, toplumsal glerin yansmasn olutururlar. Emreden ynetici snfn, kraln manevi gcn sembolize etmektedirler. Toplumun genel tanmndan ynetici snf ve kraln tanmlanmasna doru bir anlam kaymasna yol aarlar. Tanrnn kendisi ezici bir biimde ynetici snfn ve onun teklemi otoritesi olarak sultann en byk yardmcs olmaktadr. Snfsal ve siyasal zelliklerini ve sfatlarn oaltmakta, yetkinletirmektedir. Doann, evrenin ve bir btn olarak toplumun tanmlanmas olarak tanr ise, felsefi ve bilimsel dncenin varlna bal olarak teorik kuramlarla btnlemeye doru gitmektedir. Bu ayrm unun iin yapyoruz: Bir komplolar a olan ortaa, tm cinayetlerini, iktidar oyunlarn ve hatta plak smrsn tanr adna yaptn iddia etmektedir. Dinsel rt ve tanr, btn toplumsal smr ve basklarn gerekesi yaplmaktadr. Her ey Allah ve din iindir. Halbuki bu iki szcn ii aldnda, iinde her trl bask, iktidar, smr ve kandrmann gizli olduu grlecektir. Ku206

rulan yeni ideolojik biim olarak din, ilka mitolojisinden ok daha tehlikeli ve tutsak edici bir rol oynamaktadr. Mitolojide varolan esneklik ortadan kaldrlmtr. Din kurallarna ve inan kalplarna mutlak inan arttr. Bylelikle insanda zgrlk namna kalan krntlar da ortadan kaldrlmaktadr. Sert ve uygulamal cezalarn basks altna girmektedir. zgr insann tasfiyesi, ortaan din yoluyla baard en nemli tarihsel eylemdir. Bunda yeni dinin daha eski dinsel biimlerin tasfiyesiyle oynad ilerleyici ve aydnlatc rol inkar edilmemektedir. Ama getirdii ve yol at karanlklar grmemek de, zgr insana saygszlk ve onu inkar etmek demektir. zellikle gericileen dneminde dini dogma, toplumun stnde tmyle bir komplo sistemi gelitirmektedir. slamiyette Muaviye ve Abbasi hanedanlklaryla balayan bu dnem hayli ibret vericidir. Muaviyenin kendisi yenilgiye doru gittiinde, Kuran mzran ucuna takarak sava durdurur. Ama sonra tm Ehli-Beytin azgn katliamcs olur. Belki de hibir dinin tarihinde slamiyette olduu kadar komplo yoktur. Drt Halifeden komployla katledilmilerdir. On iki mamlarn bana gelenlerin ou komplodur. slamiyet bir de bunun kuraln belirlemitir. Takiyyecilik kavram olarak komploculuun ta kendisidir. Bu ilkenin uygulanmasyla saysz cinayet ilenmitir. Bu, din ideolojisinin zyle ilgili bir olaydr. Kendi dn kafir ilan ettikten ve insanlar bylesine sert ayrmlara tabi tuttuktan sonra, onlar tasfiye etmenin tm yollarn da tanr adna ycelik ve en byk erdem olarak takdim etmektedir. O zaman ortaa boydan boya sava aalaryla dolar. Ortaan Allah, tek varlk ve birlik olarak, kendisine hi ortaklk-eriklik kabul etmemektedir. Aslnda mutlak saltanata doru gidi vardr. Allahn varl ve birliinin, sultann iradesini en yce varlk ve birlik olarak sembolize etmekten teye pratik bir deeri yoktur. Sultan otoritesinin teklii, Allahn kesin birliini gerektirmektedir. Saltanat ideolojik olarak byle g kazandktan sonra, drmeyecek bir insan brakmayacaktr. Ancak insanlar dalarn doruklarnda, mistik tarikatlarda veya ak isyanlarda zgrlklerini korumaya alacaklardr. Allahn kulu olmak artk en nemli erdem saylmaktadr. Ana tanramzn adeta soluu kesilmitir. Ortaa tanrsnn nazarnda kadn eksik bir yaratktr. Erkein ok silik bir eki durumuna indirgenmitir. Cins klelii en anlamsz biimlere vardrlmtr. Kadn snrsz bir biimde erkee sunulmu
207

bir hediyedir. nsan olarak deil, mal olarak istendii kadar alnabilir ve kullanlabilir. Bu komployu insanln bana geirmekte dier tm ortaa dinleri birbirleriyle adeta yar halindedir. lk aa rahmet okunacak bir duruma gelinmitir. Hristiyanlkta engizisyon, slamda itihat kapsnn kapanmas, insann zihni yaps zerinde en kapsaml terr durumundadr. Dier yandan saray komploculuu en gelikin an yaamaktadr. Tapnaktaki iman sarayda komployla neticelenmektedir. kisi birbirini dourmaktadr. Ortaa toplumunda din kkenine dayanan egemenlik gelitike, halklarn kendi zgr kimliklerine ilikin yabanclamas artacaktr. Egemenlerin nitel ve nicel geliimi, yeni dinsel ideolojiyle btnlemeleri, halk yalnz bana kendi etnik kltrel varlyla yaamak zorunda brakacaktr. Kendi egemenleri halkn anlamad tanrsal kimliklerin tayclar olarak aldatc rol oynamaktadr. Yeni ideolojik kimlikle smr ve iktidar rayna oturtulmakta, derinliine ve geniliine yaylmaktadr. Halkn tepkisi, resmi dini bozma ve artan Batni mezhepler biimindedir. Halk urad komploya kar tarikat ad altnda hep yeni yollar arayacaktr. Tarikat, zaten yol anlamnda, eksik olmayan klarn ad olmaktadr. Krt halknn ortaada bana rlen orap din rts biimindedir. lkadan kalma ibirlikilik, hzla yeni dinle btnleerek yabancln daha da derinletirmekte, sultanlarn en iyi bendeleri roln oynamaktadrlar. Halk ise direniini ok sayda mezhep ve tarikatlar yoluyla sergileyecektir. Ortaa uygarlnn etrafnda rd duvarlarla doal bir hapishane yaamna girecektir. ahlarla sultanlar arasnda yer kapmaya alan egemenlerin tm yaptklar, ihanetin iselletirilmesidir. Komploculua zemin kazandrlmaktadr. Halkn birliini ve dirliini oktan unutan egemenler, ksr etnik ve dini atmalarla yaam komplolara uramaktan ibaret bir hale getireceklerdir. Birbirlerinin kuyusunu kazma en stten, sultanlk ailesinden en altta gulamn, kylnn iine kadar ileyecektir. Feodal ahlakn doal bir sonucu, ihanetin kurumsallamasdr. Tm Ortadou halklarnn ortaada yaadklar yabanclama, Smer rahip kltrnn en son ve en gerici ideolojik aralarndaki dnmle ilgilidir. Bu kltrn nc trevi olarak dinciliin resmi Snni biimi, halklar ksr bir dng iinde kendi kendileriyle her dzeyde savar konumunda brakmaktadr. Bundan da yararlanan, bir avu saray evresi ve ibirlikileriyle hibir ilkesi olmayan sava aalardr.
208

Krt halk bu olguyu en derinliine ve drt evreden kuatlm olarak yaamaya mahkum klnm, arenalk bir halk durumuna getirilmitir. Nasl ki, arenaya atlan ilk Hristiyanlar aslanlara paralatlyorsa, Krt halknn ortaadaki gereklii de batan sona ve tmyle saray ibirlikileriyle sava aalarnn peneleri altnda paralatlmaktr. Demirci Kawa efsanesindeki Dehakn her gn iki Krt gencinin kafatasn paralayp beynini yiyerek ancak yaamn salkl olarak srdrebilecei hususu da, znde bu halk gerekliini dile getirmektedir. Gerekten iini doldurmu Dehaklar, Nemrutlar, onlarn ideolojik ve fiili memur ve askerleri, her gn halkn beynini, yani zgr dncesini ve kltrel varln, yani retim olanaklarn elinden alp yiyerek yaamlarn srdrmektedir. Dehak tarihin eski dneminde olup biten biri deildir. Hem saylar hem ibirlikileri artm olarak, bunlar yalnz gnde iki gencimizin deil, tm genlerimizin ve halkn beynini her an yiyip durmaktadr. Gnmze doru younlam ve yaygnlam olarak, karmzda a akbabalar ve le kargalar gibi durmaktadr. Ortaan, resmi dindarln, Snni slamcln ideolojik ve pratik aldatmaca ve komploculuunun kapitalist komploculua mirasn bu biimde tanmlayp karikatrletirmek, geree saygmzn bir gereidir.
c- Kapitalist Milliyetilik ve Faizm En Gelimi Komploculuktur Milliyetiliin ve doal kapitalist milliyetiliin uzants olarak faizm ideolojisinin zgnln anlamak iin, yurtseverlik ve kltrseverlikten ayrt etmek gerekir. Etnik topluluk, milliyet ve ulus olarak, binlerce yl emek harcanarak alm ve yurt haline getirilmi topra sevmek ve balanmak, kutsal bir deer ifade eder. Bu deerden, yani yurtseverlikten yoksun bir insan en ok yabanclam, yaamn kutsallndan uzaklam ve lanetlenme srecindeki insandr. Eer bir topluluk bu duruma uramsa, o topluluk, en gnahkar, lanete uram ve buna layk olan bir topluluktur. Anayurttan ka, doduu topraklar hor grme ve terk edi, anaya, ana tanra kltrne ihanet demektir. Zorunlu g ve ekonomik nedenlerle anayurdu terk etme, ama kalbinde srekli ana toprak sevdasn saklama, btn yce duygu ve dncelerin temelidir. Bu sevdas olmayanlarn tm duygu ve dnceleri kirli ve tehlikelidir. Ahlak bozuk ve saldrgandr. nsanl mahfeden kesim, ister oven milliyetilik ister kozmo209

politilik biiminde ekillenmi olsun, bu tarz topluluklardan olumaktadr. Bu topluluklarn znde toprakseverlik, yurtseverlik, kltrseverlik yoktur. Milliyetilikleri ve kozmopolitlikleri bir madalyonun iki yz gibidir ve ayn paray ifade etmektedir. Kapitalist milliyetilik, laiklik hareketiyle zayflayan dinsel ideolojinin yerini tutan yeni din rolndedir. Aralarndaki fark, milliyetiliin baz yeni bilimsel kavramlar temel almasdr. Ulus, devlet, toplum ve ynetim anlaylarnda ortaya kan son bilimsel verilerden yararlanmaya almaktadr. Airet ovenizmiyle mmet, yani ayn dinden olan cemaat ovenizminden farkl, ama aralarnda olduka ballklar bulunan ada bir ovenizm trdr. ovenizm, topluluklarn doduklar gnden beri kendi gerekliklerine verdikleri anlam ve tapnma duygusu olarak tanmlanabilir. lkel komnal dnemde klanlarn kendilerini totem denilen sembollerle tanmlamalar, daha sonra topluluk gelitike srekli deiim geirip yeni tanmlamalara kavuacaktr. Neolitik toplum, daha gelikin anaerkil toplum, ana tanra dinine yol aacaktr. Ana ve kadn merkezli bir tapnma geliir. Toplumda diil zellikler egemenlik kazanr. Kadn tanralar bu gerei sembolize ederler. Kleci toplumun hakim olgusu devlettir. Devlet; toplumun sembollerini, anlam tanmlamalarn gelitiren tapnak etrafnda olumakta, neminden tr srekli yceltilmektedir. Etrafnda gelien hakim snf, elde ettii eskiden hayali bile mmkn olmayan yepyeni ayrcalklarn sembolize etmeye ve topluma egemen yeni din olarak sunmaya alacaktr. Mitoloji, bu abalarn en gelikin ifadesi olarak dzenlenmektedir. znde snfl toplumu gizlemeye, yeni hakim snf ve onun devletini en doal ve kutsal varlk olarak sembolize eden kavramlarla stn klmaya almaktadr. Toplumun emeki kesimlerinin ise sadece hizmetilik iin yaratldklar, her tr cezaya mstahak olduklar ve hor grlmeleri gerektii yine bu mitolojilerin temel bir ilevidir. Sonuta egemen ideoloji, duygu ve ar biimi olarak din gibi de anlalmas gereken ovenizm tarznda, topluma egemen olarak en byk gereklik rolne brnmektedir. Toplumun tm dnce ve duygularn bu mitolojik ovenizm igal etmektedir. Bu durum hakim snfa muazzam ynetim gc kazandrmaktadr. Dolaysyla tapnaklarn nemi artar. Kurulan her kent devletinin ilk ii, kutsal bir mekan olarak grkemli bir tapnak kurmaktr. Tapnak kadar ynetimi rahatlatan baka nemli bir kurum yoktur. Cezaevi, genelev, sanat evleri de
210

nemlidir. Ama rolleri hibir zaman tapnak seviyesine ulamaz. mmet, ortaan dini toplumudur. Gnmzn millet anlayyla e tutulmaktadr. mmetin ideolojisi dinidir. slam toplumu, Hristiyan toplumu, Musevi toplumu ayn zamanda slam, Hristiyan ve Yahudi milletlerini oluturmaktadr. deolojik bir yaplanmadr. Yahudiler dnda etnik birlikler yoktur. Fakat st snf dini olmalar nedeniyle aralarnda etnik farkllklar da gelimektedir. Dinsel taassup, ovenizmin Arapasdr. z gerei, bilime saygy esas almayan tm ideolojilerde, zellikle dinsel karakterlilerde taassup egemendir. Kken olarak Smer ve Msr orijinlerine dayanrlar. Fakat toplum ve mekan deitike, dnm geirerek orijinaliyle balar yokmu gibi bir durum doar. Hatta benzer ynlerini rtbas etmek iin orijinali inkar etmek bir kuraldr. Aksi halde kendilerini yeni ve farkl olarak kabul ettirmeleri zorlar. Milliyetiliin de dayand tarihsel zemin ayndr. Farkl olan yan, kapitalist retim koullarnn yaratt pazardan tr, ulusal gerekliin ne kmasdr. Kabile, airet totemi yerine ulus totemi, yani milliyetilik tanrs veya dini yer almaktadr. Daha geni mmetten ulusal dine, milliyetilie geilmektedir. Milliyetilik klasik anlamda din deildir. Ama aralarndaki ilikiler ok nettir. retim koullarnda ve bilimsel alanlardaki gelimeler, yeni dinsel kn milliyetilik rengine brnmesini gerekli klmaktadr. Her dinsel kta olduu gibi, milliyetiliin de ilk k dnemlerinde ilerici bir rol oynamas mmkndr. Geleneksel mmetiliin penesinde kimliini yitiren halklar, milliyetiliin etkisiyle kltrel canlanmay yaadklarnda, bu roln olumlu olduu aktr. Zaten hzl bir geliim gstermesinin temelinde de bu olgu yatmaktadr. Fakat kapitalizmin gericilemesi ve smrgecilie ynelmesi, milliyetiin de oven bir zellik kazanarak dier ulusal varlklar kk grmesine yol amaktadr. Bu durumda milliyetilik ezilen bir ulusun, halkn ideolojisi olmaktan kp, yaylma srecindeki glerin egemenlik aleti olur. Demagojik bir g olarak her tr komplonun, kavgann ve savan gerekesi yaplr. Toplumu kolay etkilemesi ve demagojisinin gl olmas komplocu etkisini glendirmektedir. rnein Hitler ve Mussolinide bu zellikler belirgindir. Alman milliyetiliiyle tarihin en byk komplosuna kalklabilmektedir. Yahudi milliyetiliinin de benzer ynleri gldr. Allah tarafndan seilmi kavim olarak yaratldklarna inanlmaktadr.
211

Bu inan ovenizme, dier tm insan toplumlarnn kendilerinden daha aada grlmesine yol amaktadr. Btn bu ovenizmlerin znde benim totemim seninkinden deerlidir anlay yatmaktadr. Dolaysyla ilkellie dayandklar aktr. Milliyetiliin ada olmas, ilkellie dayanmad anlamna gelmez. Sadece ilkelliin, totemizmin ada biimi olduunu gsterir; tpk dinlerin stnlk araylar gibi. Yine ilkalarda ok yaygn olduu gibi benim putum seninkinden stndr anlayn yanstmaktadr. Milliyetiliin dinsel karakterinden bahsederken, bu hususlar kast ediyoruz ve bunlar doru tespitlerdir. Yurtseverlik ve kltrel varla dayal ulus anlaynn, bu tutumdan nitelike farkl ve hatta zt olduunu iyi kavramak gerekir. yi bir yurtsever olmak ve kltrel varlklara saygl olmak, doru bir hmanizm anlaynn da temelidir. Tersine, yurtseverlik duygusunu ve kltrel varlklara saygsn yitiren insan, tarihten ve dolaysyla toplumsal gereklikten kopmu demektir. Gereklikten kopan insan, rgt ve topluluklardan her tr tehlike beklenebilir. Bunlarn anlaml deer retmeleri ve ifade etmeleri zordur. Milliyetiliin komployla ban kurmak zor deildir. Hitler II. Dnya Savan hazrladnda, tmyle komplo yntemlerine bavuracaktr. ktidara geliinde, sava balatnda temel yntem hep komplolar biiminde geliecektir. ster ite toplumu aldatmak, ister dta yaylmacln rtbas etmek iin milliyeti komplo silahna sarlacaktr. Komplo ucuz ynetmenin en etkili silahdr. Smer rahip lerinin ahane mitoloji ii, halen rnlerini milliyetilik biiminde vermeye devam etmektedir. Bu rnlerin bir sonraki devam reel sosyalist ideolojidir. Hatta reel sosyalizm Smer tapnak ideolojisine daha ok benzemektedir. Youn bir devlet-toplum ideolojisi olarak, ikisi de devlet sosyalizmini, dier bir deyile kleliini tekil etmektedir. Devlet varolduka, onun etrafndaki her retim biimi Smerlerden tutalm Sovyetlere kadar ayn z temsil etmekten kurtulamaz. Toplum zerinde ayn kleletirici etkiyi yaratmaktan geri kalmaz. Devlet ve sosyalizm, snfsal anlamda bir arada olamaz. Biri oldu mu, dieri olmaz veya kkl dnm geirmek durumundadr. Reel sosyalizmin, devlet sosyalizminde srar ettike toplum zerinde nasl bir komplo, oyun rejimi olduu, zl srecinde inanlmas zor bir biimde ortaya kmtr. Bu gerekliin de temelinde Smer rahip tarz devlet yatmaktadr. deolojik olarak da yine hepsinin te212

melinde Smer rahip mitolojisi yatmaktadr. Smer rahip mitolojisiyle reel sosyalizmin ideolojik kalplar arasndaki farklar ze ilikin olmayp biimseldir. Bu kkenli tm ideolojiler toplum ve birey zerinde kolay ynetim iin aldatmaya dayal zihni, duygusal egemenlik peindedir. Birisinin dierinden daha ok bilim ve felsefeyi kullanmas, temel ve ayn olan ilevini ortadan kaldrmamaktadr. Hatta bilimi en ok kullanan ideoloji hepsinden daha tehlikeli olmaktadr. Smer mitolojisi, hibir zaman Hitler faizminden daha tahripkar olamamtr. Milliyeti ideoloji, amzn kanseridir. ster ovenizm, ister sosyal-ovenizm biiminde olsun, etkisi altna ald her toplumu lmcl bir hastala drr. aresi, azn veya ounu kullanmak deildir; kkten vazgemektir. Bu tarz dnce ve duygu biimlerinden sadece vazgemek deil, onlara kar mcadele etmek gerekir. Bu hastala tutulan bir dnce ve ruh dnyas, ancak youn bir arndrma mcadelesi verdike kendini ve toplumu selamete kavuturabilir. Bunun yolu da tutarl bir yurtseverlik, kltrel varlklara sayg ve derinden bir insanseverlik, hmanizmdir. Krt halk ilk ve ortaalarn mitolojik ve dini kapanndan henz kurtulmam iken, hatta bouur durumdayken, kendini son iki yzyldr milliyeti komplonun tuzaklaryla kar karya buldu. Yamurdan kaaym derken, tam da doluya, boraya tutulmutur. inden ve dndan boy veren milliyeti odaklar katline ferman dizmekte birbirleriyle yaracaklardr. En dtan ngiliz, Fransz ve Alman milliyetilikleriyle ibirlikileri olan ve daha yakn evre oluturan Trk, Fars ve Arap milliyetilikleri yetmiyormu gibi, kendi iinde de Ermeni, Asuri ve kendi ilkel milliyetilerinin oyun ve komplolaryla karlaacaktr. Hangisiyle ba edebilir ki? Felaket a hi olmadk biimde doludizgin zerinde oynamaktadr. Hakim milliyetilikler Sen ancak Trk, Fars, Arap olabilirsin derken, aznlk milliyetileri, burann asl sahibi biziz diyecekler. Byk ulus milliyetiliklerinin gz hep koz olarak nerede ve ne zaman kullanabiliriz? hesab stndedir. lkel yerli milliyetilik ise, elde kalan son mal gibi be paraya satma derdindedir. Bir halk bundan daha ar bir felaketle karlaamaz. Tarihte belki de hi rnei grlmeyen bir lanetlilie uranlmtr. Milliyeti komplo dnemini birka aamada daha iyi gsterebiliriz: 1) 1800-1940 dnemi: Beylikler, airet reisleri ve eyhler tarafndan temsil edilen ve clz ilkel bir yerel milliyetiliin etkisi g213

rlen bu dnemde oyun iinde oyun vardr. ngiliz emperyalizmi blgede kendine bal ibirliki ynetici ve tabanlar peindedir. Hristiyan aznlklar, Araplar ve rann gneyini kendine balamak iin bl-ynet politikasn devreye geirmitir. Kkrtlan Krt beylikleri, airetleri ve eyhleri hem Osmanl ve ran ynetimini, hem de Ermeni ve Asur Hristiyan aznln zorlamaktadr. Bundan yararlanan ngiltere, Osmanl ve ran ynetimini daha ok kendine balayp, Ermeni ve Sryanilerin de himayecisi kesilir. Kabak Krtlerin banda patlar. Ne kadar isyan, o kadar yeniden igal, istila ve srgn demektir. syanc nderler ya katledilir ya da kendilerine balanr. Halk ise ne olup bittiini bile anlamamtr. Kendini her tarafta kuatlmlk ve talan iinde bulmaktadr. Gneyde Sleyma niyeli Babanzade Abdurrahman Paa syan ndan (1806), 1938de Kuzey Krdistanda Dersim Abasan airet reisi Seyit Rza sya nna kadar ard arkas kesilmeyen plansz ve rgtsz ayaklanmalar Krt halkna pahalya mal olur. Ne kadar kayp verildii bile hesaplanamamaktadr. Ayaklanmalar herhangi bir plan, strateji ve rgt anlayna dayanmamaktadr. Etrafnda youn komplolar oynanmaktadr. Her ilgili g kendine gre yarar ve kar peindeyken, ortada bir Krt beyni yoktur. Beyleri ok, ama beyinleri yoktur. Halk bu durum karsnda can derdinden baka bir seenee sahip deildir. Daha da paralanmak, zorla iskan, renberler haline gelme gibi datlm bir toplum grnmndedir. Kendi hakim snflar hibir sorunuyla ilgilenmemektedir. Geleneksel, kiisel ve ailevi karlar peindedir. Ortadouda yeni ykselen baml Trk, Arap ve ran milliyetilii, Krt ilkel milliyetiliine gre birok avantaja sahiptir. Ellerinde ilkel de olsa devlet gleri vardr. Gl milliyeti partilere sahiptirler. Kk-burjuva milliyeti snf gelimektedir. Krt ilkel milliyeti odaklar ok clzdr. Geleneksel airet kuvvetleri glerini yitirmilerdir. Gemiin gl beylikleri ortadan kaldrlmtr. Bu dnemin sonlarna geldiimizde, milliyeti komplonun kurbanlar tarihlerinin en acl ve tasfiye sreciyle kar karya bulunmaktadr. Ermeni milliyeti hareketi youn katliamlardan sonra ana topraklarn byk ksmn terk edip, tarihi bir diasporaya urayacaktr. Yine tarihin en eski halklarndan olan Asurilerin kaderi ayn olacaktr. Katliam ve glerle diasporalk bir halk durumuna geleceklerdir. Rumlar bin yllk yerleim alanlar olan Anado214

luyu benzer biimde terk edecekler, Krtler ise ok sayda mecburi iskanlar yaamakla birlikte, dalm toplum olarak ancak fiziki olarak yerlerinde kalacaktr. Belki de Mslmanln tek hayr, bu yerinde kalma olacaktr. Aslnda dier halklarn da durumu pek parlak deildir. Trk, Arap, ran ve dier Mslman halklar savalarda tkene tkene en yoksul durumlarn yaamaktadrlar. zellikle ttihat ve Terakki milliyetilii, Ortadou halklarnn milyonlarca evladn savalarda krarak, blgede en geni ykmlarn sorumlusu olmutur. Arap- srail milliyetilii mayalanma halindedir. Blgenin ufku zerinde milliyetilik kara bir bulut gibi peydahlanp dolanmaktadr. Bu dnemde bylelikle tarihin en eski halklarndan birka tasfiye olurken, Krtler en yaral halk durumundadr. Dier Trk, ran, Arap halklar en perian halde yaamaktadrlar. Milliyetiliin halklara miras bu ac, kanl ve tasfiyeli gereklikler olmutur. 2) 1940-1975 KDPler dnemi: II. Dnya Savann koullarndan yararlanarak g kazanmak, kar elde etmek derdinde olan Krt st tabakas, dnya apndaki gelimelerden etkilenerek, nihayet kendini otonomi peinde burjuva milliyeti bir rgt olarak ilan etmeye alr. Katlan evreler feodal ve kk-burjuva snfndan olumaktadr. Feodal glerin arl hakimdir. Modern milliyeti bir rgtlenmeyi baaramazlar. nceleri dnya apnda prestiji ykselen Sovyet blouna dayanarak otonomi elde etmek isterler. Fakat snf yaplar gerei, blgenin en eski emperyalist gc ngiltere ve ABDnin etkisine girmeleri kanlmazdr. Taze g olarak srailin denetimine de girerler. Emperyalizm, bu dnemde ykselen reel sosyalist ibirliki partiler ve radikal sol milliyeti akmlardan ekindii iin, Krt potansiyelinin kontroln KDP adl partilere vermeyi karlar iin daha uygun bulmaktadr. KDPler adeta devrimci enerjinin yutulmas iin paratoner grevi grrler. Krt halknn barnda yeerecek bir devrimci hareketi karlarna hi uygun bulmayacaklardr. KDPleri en ehil ara olarak hem Krtleri terbiye etmek ve kontrol altnda tutmak, hem de komu lkeleri Krt sorunu konusunda denetimde tutmak ve yararlanmak iin koruma altna alrlar. Krt halknn ulusal uyan dneminde banda eski airet, bey ailelerinden burjuva efendiler hazrlamak istemektedir. Yeni komplonun z, yapay olarak oluturulmu burjuva efendilerle Krtleri denetim altnda bulundurmaya dayanmaktadr. Kendilerinden ve ibirlikilerinden hesap soracak devrimci halk nderliinden yoksun b215

rakmak da, bu komplocu yaklamn en nemli amalarndan biridir. Nitekim ran Krtlerinin devrimci nderi Sleyman Muini , Trkiye Krtlerinin devrimci sol nderi Sait Krmztoprak ve daha ok sayda devrimci militan, Barzani nderliinde gelien komplolarla katledilir. Bamsz devrimci bir nder ve rgtn ortaya kmamas iin, tm Krdistan paralarnda adeta ajanlk biiminde faaliyetlerle kelle avcl yaptlar. Bu dnemde dnya apnda devrimci nderlikler ulusal kurtulu ve demokrasi mcadelesinde baarl rnekler sunduklar halde, KDPler ynetiminin barol oynad komplolar nedeniyle devrimci yurtsever bir Krt nderlii oluamamtr. Oyun ve komplolarn asl hedefi, Krt halknn sahte Krt KDPlerin kontrol altnda braklmas, bunun iin de devrimci-yurtsever Krt nder ve rgtllnden yoksun braklmasdr. Bunun doal bir paras olarak reel sosyalist rgtlenmenin de etkisiz braklmasdr. Kendilerine biilen roln en nemli bir amac da budur. Yani bu yaklam yurtsever demokratik grevi ne kendim yaparm, ne de kimseye yaptrrm eklinde zetlemek de mmkndr. Krt ibirlikiliinin kendine has baz zellikleri vardr. Sadece bir gcn emrini yerine getirmekle yetinmezler. Kendilerinden hesap sorabilecek olas gleri her tr komployla dmanlarndan nce tasfiye etmeyi en ncelikli grev bilirler. Ortadounun en gerici unsurlar olmalar, bu yapsal zelliklerinden trdr. PKK ile savamlar bu yapsal zellikleriyle balantldr. PKK ile girdikleri savan temel nedeni de, iyzlerinin deifre edilmesi halinde, halka hesap vermeden ki verecek durumda da deiller duyduklar korkudur. Krt halknn bin yllk komplocu zihniyet ve glerinden kurtulmas, bu savan sonularnn doru deerlendirilmesi ve zgrlk tercihinin doru yaplmasyla yakndan balantldr. 3) 1975-2000 dnemi: Bu dnem, PKK ve zgrln afak vaktidir. Denilebilir ki, hibir toplumsal hareket PKK kadar iinden ve dndan komplo ve ihanete uram deildir. Milliyeti ve sosyal-oven ideolojilerle yrtlen sava bu dnemin temel zelliidir. Esas hedef halkn nderlik ihtiyacna cevap olmakla ilikilidir. Tarihte ilk defa Krt halknn kontroln elden kardklarn grdklerinden, dnya apnda politik oyunlara giritiler. deolojik cephede verilen mcadele, halka giden ve ona nderlik edecek gcn kimliini ve nasl olmas gerektiini belirleyecektir. Blgesel hakim ulus milliyetilikleri, bu dnemde geleneksel i216

birliki Krt unsurlar yedek bir g olarak hep yanlarnda beslemeye devam edeceklerdir. Halk zerindeki ortaa kalnts zihniyetin egemenliini daha ok tarikatlar yoluyla srdrmeye g vereceklerdir. Etkili olduu oranda, dzen partileri bata olmak zere tm ada siyasi, sosyal, ekonomik, sportif ve sanatsal kurumlar halkn zgr zihniyet kazanmasn nlemek iin gdml ve batan karc, yozlatrc amalarla kullanacaklardr. Halkn olas zgr zihniyet birliinin bu ynl hakim ulus milliyetiliiyle, yerel ilkel milliyetiliin ok ynl komploculuuyla boa karlmas en ok aba harcadklar ncelikli amalardr. Global gler olarak ABD ve AB gibileri ise, Krt kozuyla blgede ne kadar etkinlik kurabileceklerini hesaplamakta ve buna gre politika yrtmektedirler. PKK etrafnda dnya apndaki komplo zin ciri tamamlandnda, tarihsel ve gncel gler Krt olgusu etrafnda byle dizilmi ve le kargalar gibi gagalarn nereye ve nasl vuracaklaryla megul olmaktaydlar.
217
218
2- PKKNN YAADII KOMPLO GEREKL
oplumsal temeli olan rgtlenmeler eer kkenlerine inanl ve bilinli oturmaya balarsa, o toplumun tarihi bir kez daha dirilir ve olanca iliki ve elikileriyle yeni koullar altnda hayat bulmaya alr. Bu anlamda her rgtlenme toplumsal bir mdahaledir. kt dnemde ncelikle mevcut tm yaam formlarn sorgular ve yarglar. Geerlilii olanlarla yeni formlar yaratmak zere birleirken, yaam ans olmayan formlarla kyasya ve ok ynl bir mcadeleye giriir. Mcadele ideolojik boyuttan iddet boyutuna kayp birok alan kapsayabilir. Sre bir lm kalm sreci olduundan, zellikle k koullarnda acl ve kanl gemesi kanlmazdr. Ypratc bir savam sonunda neyin yaam kabiliyetinde olduu, neyin olmad netlemeye kavuur. Devrimci zamanlar denilen bu dnemlerde eer mcadele yeterli derinlikte ve doru biimlerde verilmise, yklmas gereken yanlar genel olarak almtr. Geriye toplumun yenilenme sreci balar. Bu dnem en kritik bir an olup, doru kestirilmesi byk nem tar. Tarihin en trajik hatalar ve dolaysyla yenilgileri de bu anda gerekleir. Bir dnemin kurallarn aynen srdrmek, yeni dnem koullarna yant vermemek; bir nevi marjinalleme, gerici tarikatlama olarak yansma bulur. Devrimci rgt bile bu durumda olumlu yant oluturamazsa, ayn marjinalleme, tarikatlama biimine dnmekten kurtulamaz. Btn bu sreler, toplumun tarih boyunca yaad gereklerin yeniden ok iddetli ve anlk bir zaman aralnda kahramanlk ve alaklyla, doruluk ve komplocu saptrmalaryla, gzellik ve irkinlikleriyle bir kez daha adeta mezarndan uyanp dile gelmesi anlamn da tamaktadr.
219

Toplumsal mdahalelere ilikin bu genel tanmlama, Ortadou toplumsal gerekliinde daha zgn niteliksel ifadelerle tamamlanmak durumundadr. Avrupa kapitalist uygarlnn rgtsel biimlenilerini olduu gibi bu topluma tamak, kkenle bulumama ve kaynamama sakncasn tar. Her topran her rn kaldramamas gibi, her kltr de farkl alan kltrlerin rnlerini kaldrmayabilir. Aktarma, ekme ve verim elde etme, birok zgnl hesaba katma ve gerekenin yerine getirilmesi halinde mmkn olur. Deerlendirmemizin kapsamnda da anlald gibi, Ortadou toplumu ok farkl alamdan yaplm bir madde gibidir: Dnya kltrnn kk olduu halde, son bin yldan itibaren yaratcl bitmi bir kltr. Yaratclk rol bu kkenin belirlemesi altnda Avrupaya tanmaktadr. Yorgun topraklar, kltrler adeta yar l, derin bir uykuya yatm gibidir. Avrupa ise, zellikle 1500lerden itibaren, sanki dnya kendisi ile balyormu gibi kendini beenmi, benmerkezli bir tutumla ban alp gitmektedir. Kendine gre yeni cennet ve cehennemler yaratmaktadr. Ata deerini takdir edemeyen yeni yetme toy delikanllar misali Ortadou kkenini tanmad gibi, hor grme ve hatta ktleme kampanyasndan geri durmamaktadr. Avrupa kendini dourup kurumlatrdka ve dnyaya yayp egemen kldka, herkese bu realiteyi olduu gibi kabul etme grevinin dtn hesaplyordu. Dnyann tm dier yreleri iin bu gr geerli olabilirdi. Ama Ortadou toplumlar iin olduu gibi yrmesi zordu. Ccelemi de olsalar, uygarlk yaratclar halen yerindeydiler. Tmyle ldrlseler bile, her tarafa sinmi kltrleri kendi zgnln dayatacakt. Blgeye dalga dalga yklenen Avrupa istedii hakimiyeti salayamayacakt. Krlmak, paralanmak ve bylelikle alan kltrnn gcn hesaplamaktan kurtulamayacakt. Ortadou, yaayan toplumun ekonomik, sosyal, siyasal ve askeri gcyle direnmiyordu veya dirense de herhangi bir baar ans yoktu. Direnen, eski uygarln ve kltrn adeta genetik zellik kazanm eleriydi. Ayn sonu reel sosyalist sistemin yaylmas iin de geerli olacakt. Avrupann sa ve soluyla Ortadouya yklenmesi baarszla uramaktan kurtulamayacakt. Ortada Ortadounun da herhangi bir zaferi, baars yoktur. Ama bir Japonya ve in olamad gibi, bir Afrika, Avustralya ve Gney Amerika olacak hali de bulunmamaktadr. Tek baard, orijinalitesinin varolduunu, istese bile bundan kurtulamayacan itiraf etmesiydi. Arap- s220

rail, ran-Irak Sava ve Krtlerle herkesin mcadelesi bu itiraf gerekliinin deiik nanslaryd. Avrupai kltrn tm biimlenilerinde olduu gibi, sa-sol siyasal ve ideolojik kltrnn Ortadouya yaylmas da ok silik ve verimsiz kalrken, bu etkiye tepki biiminde gelien ve daha ok ortaa feodal slamn kapitalist kavramlarla kartrarak yant olmak isteyen slamclk trevleri de zgn bir yant olmaktan hayli uzak kalacaklard. Olup biten, daha ok ksr dngl, basit taklit olmaktan teye gidemiyordu. zgn olmak, Bat uygarlk tezlerinin antitezlerini oluturmak gerekli olmakla birlikte, yeni bir yaratcl zorunlu klacakt. Btn bu srelerin komplolar yata topraklarda kapitalizmin en hileli ibirlikileriyle ittifaknn hayli kark, tanmlanmas zor, dost mu dman m olduu kolay belirlenemeyen, hatta bukalemun gibi yerine gre renk deitiren, zden yoksun, yalancl ve komploculuu bol, dorusu az bir kiilik, rgt ve hareket gereklii biiminde yansmas kanlmazdr. Bu koullarda batan beri Doru bir hat halinde ileriye doru yryorum demek, kendini aldatmak veya oka rnei grld gibi fanatik bir tarikat yesi olmakla mmkndr. Dengesini bile yitirmemek ve ayakta kalabilmek mmkn olduu kadar maharet ister. Hele adna insan denilen varln temel zelliklerinden vazgemeden, uygarln tm snfsal ve cins kirlenmesine meydan okumak, Bu topraklar insanl n beiidir deyip Gerekten insan olan oul ve kzlarndan yok sun braklamaz iddiasnda bulunmak, an llerinin ok dnda yetenek ve dayanma gc gerektirir. PKK olaynda, pek farknda olunmasa da, ama z itibariyle hep bir kesinde sakl ve salam tutulmak istenen bu tr bir insanlk iddias vardr. PKKnin Krt olgusunu da bu iddiasna temel yapmas gereki ve yerindeydi. Krt gerei eer yaatlacaksa, bu mutlaka kapsaml yeni insan olarak kendini yenilemekle mmkn olacakt. Krt denilen olguda insan, egemen ve smrc snf temelinde drlmenin dip noktasndadr. Bu, daha aasnn mmkn olmad bir durutur. Kaybetmedii hibir eyi kalmamtr. Klelik zincirleri bile ok alm olduu iin, zincirler olmadan da eek gibi klelii yaayabilir hkm elinden geri karlmtr. Eer bu insanla doru uralrsa, snfsal ve cins kirine, pisliklerine bulamam, bulasa bile fazla inat etmeden temizlenmeye raz bir insan olma ihtimali en yksek malzeme konumundayd.
221

PKK oluurken; ada hakim gereklerle, uygarln douuna beiklik etmi, ama dipten kurtulamam bir halk gerekliinin tarih boyunca yaad olaylar, iliki ve elikileriyle kendi ahsnda somutlatrmak ve zmek iddiasndayd. Bunun ne anlama geldii imdiye kadarki deerlendirmemizde snrl da olsa ortaya konulmaya alld. Ama daha yakc olan, PKKnin yaam sresince ortaya kacakt. Tarih ve a, Krt olgusundaki btn zelliklerini, ama ve uygulamalarn, iyi ve kt niyetlerini, gzel ve irkin yzn, dorular ve yanllarn, drstln ve komplolarn PKK gerekliinde bir kez daha yaamak zorunda braklacakt. Ya zgr insan ve halk olarak yaam yoluna girilecek ya da lnecekti. Baka hibir anlay ve tutum, ortadaki leten beter kirli ve lanetli yaam temizleyemeyecekti. Bu erevede PKK tarihinin deerlendirilmesi hayli retici olacaktr.
I) Doutan resmen ilanna kadar: 1970-78 yllarn kapsayan bu sre, kendindeki son insanlk krntlarna dayanarak, Ben de varm iddiasyla ada ilericiliin ilkelerini kendi toplum varlna uygulama niyetini ifade eder. Dnemin Trkiyesindeki emekiler adna hareket eden en gz pek kiilikler ve rgtlenmelerinden etkilenilmektedir. lkel milliyeti Krt iddialar da bu ortamda duyulmaktadr. Bu yllar dnya apnda halklarn zgrlk mcadelelerinin dorua kt dnemdir. Ezilip de zgrlk ansn denememek, insanla ihanetle bir tutulmaktadr. Ama ezilip bastrlan gereklik eer Krt olgusuysa, kumlu saha gibi hep desteksiz kalmak da doas gereidir. Tarih boyunca denenmedik bir komplo, ihanet ve ibirlikilik kalmam gibidir. Birka gencin zgrlk slogan ne kadar kurtarc olabilecekti? zgrlk konusunda dnyann en iddiasz toplumu durumuna dlm, daha da kts rneine ender rastlanlan komplocu bir ibirliki snf her ke bana grevli olarak oturtulmu durumdadr. Her tan altnda bir ylan ve akrep vardr. Buna ramen, adeta ada bir Mesih- sa hareketine giriilmekten ekinilmeyecekti. Benzerlik gerekten arpcdr. sa dneminin Esseni Hareketi yle emekiler hareketi yakn zellikler tamaktadr. Vaftizci Y hya ile sosyalist propagandaclar a da ok benzerdir. in daha da ilgin yan, PKK oluumunun da balang grubu on iki kii civarndadr. Muhtemelen bir veya iki tane muhbiri de saflardadr.
222

Grup ok rgtl ve bilinli deildir. Yoksul kkenlilik ve drstlk belirgin yanlardr. Toplum bu ynlerine deer vermekte ve taban tekil etmektedir. Mcadele tarzlarnn ar basan yn szl propagandadr. Snrl bildiri ve brorler yaynlamaya alacaklardr. Grubun en drst, fedakar ve Karadenizli Trk kkenli yesi Haki Karer 1977de komployla ldrlmeseydi, grup radikalizme hemen kaymayabilirdi. Burada da benzerlik arpcdr. sann armha gerilmesi nasl havarileri daha inanl ve her tarafa yaylarak oalmaya zorladysa, Haki Karerin ldrlmesi de benzer sonuca yol at. Daha azimli olmak ve her tarafa yaylarak oalmak, ehidin ansna balln ba lt oldu. Komplolarn datc zellii bulunmakla birlikte, radikallemeye etkisi de kmsenemez ve ounluktadr. PKK olaynda ilk komplo; iddia, ciddiyet ve byme konusunda tarihi rol oynamtr. Bu komplo gereklemeseydi, grubun ne biim alaca ok tartmaldr. Program ve PKK ad, Haki Karerin ansna bal kalmann direkt sonucu olarak kaleme alnd ve ilan edildi. Haki Karer sa iken program, parti ilan ve tmyle profesyonelleme gndemde deildi. Kendiliindenlik ar basyordu. Dier gruplardan biim olarak pek farkllk yoktu. Hatta daha derme atmayd. Emniyet gleri dahil, birok sol grubun alayl karlad bir konumdayd. lk ciddi szma olarak dnlen Arl pilot Necati Kayann bile dalga getii hatrlanmaktadr. Karer olay bylesine gevek bir grup dnemine son verip, partilemenin ilann zorlayan en temel gelimedir. Bir komplo bu sefer tarihi bir halk hareketinin geriye dnlmez adm atmasna yol amtr. Hz. Muhammed de son ana kadar, eer ldrlme tehlikesi olmasa Mekkeden ayrlma niyetinde deildir. ldrlme plan aka kendini dayatnca, hicret kanlmaz olmutur. slam tarihinin en temel kilometre ta da hicrettir. Hicret olmasayd, slamiyetin geliip gelimeyecei de ok tartmaldr. sann armh gerei de benzer tartmalar beraberinde getirmektedir. Krt olgusunda geleneksel olarak komploculuk, yapann yannda kar kalr. Daha ok da kanl bir intikam srecine yol aar. Komplonun sindirici etkisi, toplumda etkili olmann bir yolu olarak dnlmektedir. Hilvandaki 1978 Halil avgun komplosu da yine bu anlamda devreye sokuldu. Hilvanda ok gelime gsteren grubun sindirilip datlmas hedeflenmekteydi. Hemen unu belirtelim ki, her iki komplonun arkasnda direkt devletin olup olmamas sonu ze223

rinde farkl etki yapmaz. Fakat devletin tavrnn takibi amayacak dzeyde olduu daha doru bir tespittir. Tpk sann lmnden, daha ok yerel ibirliki gerici Yahudi kahinlerin sorumlu olmas gibi, bu iki cinayet olaynda da yerel gericiliin sorumluluu daha belirleyicidir. PKKnin oluumunda yerel gericiliin komplocu ete tavrlar bata gelen rol oynamtr. Kimi sa faist, kimi sol sosyal-oven grnml bu yerel eteler uzun sre PKK ile ekieceklerdir. Devlet henz ak tavryla ortada yoktur. Yerel ibirlikilik kontroln elden gitmemesi iin cinayet dahil her ynteme bavuracak durumdadr. Halkn kontrollerinden kmamasnn yolu, PKK izgisiyle savatan gemektedir. Bu ite tecrbeli KDP, kendi piyonlarn devreye sokmakta gecikmeyecektir. Nitekim Haki Kareri ehit eden Alaattin Kapan , Be Paraclar olarak adlandrlan ve KDPye bal bir grubun militan olarak tannacaktr. Yaygn cinayetlere balayan KUK-Krdistan ulusal kurtuluular, ilk eylemlerini PKKye kar yrttnde, arkasnda KDP vardr. KDP, gerek emperyalizm ve gerekse yerel hakim ulus ynetimleri adna ve sahay kendi denetiminde tutmak iin, tm Krdistan apnda benzer ajan rgtlerle devrimci-yurtsever grup klarn bastrmay bu dnemin temel grevi belleyecektir. Krdistann tm paralarnda devrimci-demokrat klara aman vermeyecektir. Temel yntem, her tarafta komplolar biiminde gndemleecektir. Bu yolla tm paralarda salkl yurtsever, devrimci-demokrat klar bir trl kendine gelememilerdir. Ya sindirilmi, ya ibirliine zorlanm, ya da tasfiye olmulardr. Bu duruma kar ilk defa PKK ahsnda bamsz ve kararl bir kar duru srdrlmtr. Emperyalizmin ve yerel ulusal baskc glerin KDP eliyle kurmak istedikleri denetim paralanm; yurtsever, devrimci-demokrat dorultuda ideolojik, politik ve eylemsel rgtlenmeler ortaya kabilmitir. Bu, yeni bir durumun domas anlamn tayordu. Sra atlmas gereken ikinci adma gelmekteydi.
II) 1978-88 komplo ve tasfiyecilik: Yerel gerici kuatma ve komploculuun ilk hamlesi boa karldnda, resmen PKK ilanna gidilmi ve tarihte ilk defa halk adna yurtsever, devrimci bir izgide yrme kararllna ulalmt. Devletin bu gelimeyle daha yakndan ilgilenmesi doald. Yerel ibirliki ve taeron rgtlerle yetinemezdi. Bu tip rgtlerin bazen astar yznden pahal oluyordu.
224

Her ne kadar sol gruplar kendi iinde attrma ve yine sala sol gruplar kaptrma yntemi ska uygulansa da, PKKnin geldii dzey artk taeron rgtlerle tasfiye edilmekten uzak bir noktadadr. Devlete iten paralanma ve ksmen ibirlikileri yoluyla kontrole alnma daha ok gndeme girecektir. Bu dnemin PKKsi Hilvan-Siverek eylemliliiyle yerel gerici mihraklara stnlk salam, kitlesellemi ve Ortadouya almtr. Devletin de tmyle kontrol altna almas zordur. Direkt bask ve tutuklamalar kanlmazdr. Nitekim 12 Eyll Darbesi ve askeri rejimi bu amala gelimi, Trkiye apnda yaygn tutuklamalar yapm, bundan PKK de epey darbe almtr. Fakat da ve d kanaln ak olmas, baz glerini korumasna imkan vermitir. Dolaysyla devletin asl ynelimi, tutuklu yapy itirafla zorlamak ve lke dndaki gruplar ilevsiz brakmak biiminde olmutur. Bu konuda iki kilit isim Kesire Yldrm ve ahin Dnmez dir. ahin tutuklular iinde, Kesire ise lke dndakiler zerinde etkide bulunmay, rgt kontrol altnda tutmay temel grev bellemilerdir. Bu iki isim hakknda daha yakndan zmleme yapmak hayli retici olacaktr. Grubun doal nderi konumunda Abdullah ca lan , bu iki isimle yakndan ilgilenmitir. kisi de Dersimlidir. ahin, Dersim syan art ok dm bir aileden gelmektedir. Kesire ise, tersine cumhuriyetin en st dzeyinden, nnden takdirname alacak kadar isyanlar srecinde emniyet kuvvetleriyle alan ve blgede bu niteliiyle ok tannan bir aileden gelmektedir. kisi de Ankarada niversite evrelerinde solcu grnmektedir. Trk solundan kopma srecinde ikisiyle de iliki kurulup, Krdistan adna oluturulan gruba katlmaya uygun grlerek raz edildiler. Bu bileim grubun dier yelerini tedirgin etmiyor deildi. ahinin ok lmpen karakteri ve Kesirenin Krt isyanlar dolaysyla ok iyi tannan ailesi bunda temel etkendi. Ama bireysellie inanmak, ailecilii baz almamak yeni grubun da temel zelliiydi. Ayrca her kesimden ve blgeden aday almak, yurtseverlik ve birliin de bir gereiydi. Hatta Trk kkenli Haki Karer ve Kemal Pir gibi nde gelen adaylarla halklar aras kardelik de bandan itibaren gvenceye alnmak istenmitir. Kesirenin durumu, genelde kadn cinsinin eitlik ve zgrlne anlam verme, zelde benzer birok ailenin genlerine gven verme asndan son derece yerinde bir adm gibi grnyordu. yi niyet balang iin kanlmazd.
225

Bu zellikler, Abdullah calan asndan siyasi, ideolojik ve cinslerin birliktelii asndan ideale yakn deerlendirilmesine ve Kesireyle evlilik denemesine kadar gtrd. calann duygu ve dncelerinde samimiyeti kesin olmakla birlikte, Kesire iin neyin gerek olduunu sylemek bugn iin bile aa km olmaktan uzaktr. Bu iliki, en az Haki Karer olay kadar PKKyi etkilemitir. Kesire ilikisini basit muhbirlik olarak deerlendirmek yetersiz bir yaklam olur. Bu kiinin lla gruba gireyim derdinde olmad bilinmektedir. Evlilikte arzulu deil, l bir izgiyi izledii ok iyi gzlemlenmitir. Sradan ihbarclk rolnde olmad da belirtilebilir. Zeka dolu birisi olmasna ve ok salam gzlemleri bulunmasna ramen, grup iin aktif almad, bata Abdullah calan olmak zere grubun nemli kiiliklerine kar tahrik deeri ok ince ve yksek tavrlar sergiledii, genel olarak bir nevi ylan soukluu gibi tutumlara girdii, ok gnlsz bir iliki anlayyla hareket ettii, en deme erkein bir e olarak kesinlikle yirmi drt saat tahamml edemeyecei bir tavr uygulad, kapasitesi ok byk olduu halde devrimci cokuyla yanstmad, ilikilerinin genel dzeyinin de kendine has ok tahriki zelliklere sahip olduu gz nne getirildiinde, hakknda daha derin deerlendirmelere kesinlikle ihtiya vardr. Ayrca rgt iinde ilk defa ahinin Malatyal Celal adl genci mezar banda vahice ldrd, Kesirenin de ilk defa Pazarckl bir muhtarn kz olan Aye adl katlm, erkekle mnasebetsiz ilikide bulunmasndan tr Bekaada bir maarada lnceye kadar tuttuu ve daha sonra bu tutumun PKKde bir izgi haline geldii zenle belirtilmesi gereken hususlardr. ahinin tutuklular zerinde yrtlen ikence politikasnn ncs olduu bilinmektedir. Bu tutumun Mazlum, Hayri, Kemal Pir ve Ferhat Kurtay bata olmak zere, partinin nder dzeyde kadrolarnn lm orucunda ve yakma eylemleriyle yaamlarna son vermelerinde belirleyici olduu da bilinmektedir. Bir i komplo olarak yzlerce itiraflkta pay vardr. Bu durum karlkl boumay getirmi ve tarihte Diyarbekir Zindan Direniilii olarak yant bulmasna yol amtr. Dayatlan klasik bir komploydu. Hedef tm tutuklu kitlesi ve d yansmalaryd. Devletin acmasz bir yola girmesinde barol oynamtr. Fakat Diyarbekir Zindan Direniilii 20 yl sonra bile canl bir gelenek olarak srerek, zindan politikasnn dnmnde tarihi roln oynamtr. PKKnin halk zgrlk izgisinde
226

salam duruunun sembol ifadesi olarak tarihi bir yer tutmutur. 15 Austos Hamlesi ne gidite lm orularnn belirleyici etkisi olmutur. Eer bu lm orular olmasayd, bu biim hamlenin gelimesi gndemlemeyecekti. Tpk Haki Karerin ansna ballk nasl PKK ilanna gtrmse, Diyarbekir Zindan Direnii ansna ballk da 15 Austos ilanna gtrmtr. Aslnda bir iki komplonun tarih zerinde nasl etkide bulunduuna dair bu rnekler ok daha fazla reticidir. Eer devlet adna iler lm orucuna kadar gtrlmeseydi ve baz itiraflar tahriki olarak kullanlmasayd, herhalde lkede bar ve demokratik ortam daha ok bozulmazd; belki de kazanmc yaklalsayd, devlet ve demokrasi ok erkenden ve yksek kazanl olarak kard. Bu kadar ac ve kayplar karlkl olarak gelimezdi. Ortadoudaki geleneksel bitirme politikas, demokratik uzlaclktan yoksunluk, devlete de, halka da, bata PKK olmak zere rgtlere de ok pahalya mal olmutur. Bu dnemde Kesirenin etkileri ok daha deerlendirilmeye muhtatr. Yurt dndaki yapmz kendi iinde nefessiz brakma, kendi nderlik etkisini salama almann da bir sonucu olabilir. Avrupada devam ettii ayn durum, daha sonra bir paralanmaya dntrlmek istendi. Avukat Hseyin Yldrmla giritii iliki, Yldrmn cezaevi tavr, nderlie yaklamlar halen aydnlanmay gerektiren hususlarla doludur. PKK tasfiyeciliinde nemli bir rol oynamaya altklar aktr. Ama bunu bir kariyerizm veya ayr PKK iin mi, yoksa bir ajan olarak m yrttkleri, birok belirtiye ramen zerinde aratrma yaplmas gereken hususlardr. Ayn hususlar Ali etiner, Mehmet ener ve Selim rkkaya iin de sylenebilir. etiner adeta Kesirenin erkek biimidir. Kapasitesi olmasna ramen, kukucu ve ok tutucu davranlar, Palme cinayetinde Yldrmla birlikte ortak bir Avrupa yneticilii yapma durumlar, bu olayda PKKnin resmi bir rol olmad halde kukulu brakmalar, Krt izi tezine malzeme sunmalar karanlk ynlerini tekil etmektedir. Selim rkkaya ve Mehmet ener adeta ahin Dnmez ile Yldrm Merkit tavrn gstermiler; rgte cepheden tavr almadan ierden ele geirmeyi, ok hrsl davranmalaryla yrtmek istemilerdir. Farkl bir PKK ad altnda tasfiyeye yneldikleri objektif olarak aktr. Bilinmesi gereken yan ise, ahinin ak itirafl yannda, bu ikilinin gizli bir itiraf rol ne kadar ve nasl srdrmek istedikleridir. Avrupa lkeleri zerinde
227

yrttkleri ilikiler, kime bal olduklar sorununu da beraberinde getirmektedir. etin Gngr n yrtt izgiye benzer yanlar aktr. Almanyann tarihsel olarak Krtler zerinde ve genelde Ortadou ve Trkiyeye ynelik etkinlik kurma almalarnda, bu unsurlara ok ileri dzeyde sahip kp kollad grlmektedir. Bu tutumun insan haklar ve demokratik tutumla izah edilemeyecei, srarla kendine bal kol almalarnn bir paras olduu giderek aklk kazanmaktadr. Almanyann KDP, PSK (Krdistan Sosyalist Partisi) ve PKK artklarndan bir Krt blou oluturup bunu legal plana da yanstmak istedii rahatlkla anlalmaktadr. Bu konuda blge devletleri ve Trkiyeyle uzlamaya almas da doaldr. Bunun iin de PKKyi istedii gibi kontrole alamayacan anlaynca yasaklamaya, satn almaya, marjinalletirmeye ynelik byk aba harcad da bilinmektedir. Bu dnemden itibaren PKK zerinde en ok duran ve zerinde bask kurarak sonu almak isteyen lkelerin banda gelmektedir. PKK aleyhtarlna, muhaliflerine en nemli destekleri vermektedir. Kendine yakn Krt gruplarna ok imkan tanmaktadr. Genelde Ortadou, Mezopotamya ve Trkiye zerindeki tarihsel hegemonik izgi temelinde hareket etmektedir. nsan haklar ve demokratiklemede tutarl davranmad, daha ok ara olarak kulland grlmektedir. ABD ve ngiltere de kendilerine bal bir Krt izgisi ve blou tekil etmek istemektedirler. YNKyi bir uygulama gc olarak beslemektedirler. PKK gelimesi bu kolun da karlarna uygun gelmedii iin, zellikle 1990lardan itibaren ok sk bir takip yrttkleri ve bunu dnya apnda etkinliklerini kullanarak PKK nderliini teslim etmede de gsterdikleri ak olan bir husustur. Blge devletlerinin PKKyi tam kontrol edememeleri, blge zerinde hesab olan ABD ve nde gelen Avrupa devletlerini direkt tavr almaya zorlamtr. Bunun iin PKKnin i tasfiyecilerine ve muhaliflerine maddi ve diplomatik olanaklar sunmaktan geri durmamlardr. PKK yerine kendi kuklalarn yerletirme abalarndan vazgememilerdir. Sonu olarak, bu dnemde PKKnin bastrlamamas ve 15 Austos Hamlesi Trkiyeyi aan durumlar yaratm, Krt hareketi zerinde hesaplar olan birok lkeyi PKKye kar tavr belirlemeye gtrmtr. zgr bir Krt iradesinin ortaya kmamasna zen gstermilerdir.
228

Blge devletleri de zgr Krt iradesini tanmak yerine, kontrolde tutmak iin byk aba harcamlardr. PKKye taktik ilikiler alanndan teye frsat tanmamlardr. Daha ezici bir tavr iine girmemeleri, karlar elvermediinden trdr. Yoksa inkara dayal bir milliyetilik hepsi tarafndan esas alnmaktadr. Krtlere komu her devlet, zgrlk tanmadan kendi Krdn kendine skca bal tutmay temel politika olarak srdrmeye devam etmektedir. Bu politikalar kendini en ok PKKye yaklamlarnda gstermektedir. Tm bu iten komplo, tasfiye ve dtan destekli bask ve ezme politikalarna ramen, PKKnin zgr iradesi bastrlamamtr. ok sarslm, dengesiyle oynanm ve g kaybna uratlm olmasna ramen, PKK Krt halknn zgr iradesi olma ansn canl tutmutur. Kahramanca zindan direniilii, insan onurunu korumay hedeflemitir. 15 Austos, zgr iradede srar anlamn tamtr. birliki rgt ve kiiliklerin i ve d dayatmalar ilk defa baarszla uratlm, ilgili tm irili ufakl devletlerin bask, ezme ve denetim abalar boa karlm, halkn zgr iradesi olarak ayakta kalma baarlmtr. ok byk ac, kayp ve dier bedeller pahasna mal olan bu zgr irade, en yce kazanm olarak bu dnemde tarihteki yerini bulmutur.
III) 1988-98 etecilik ve dnya apnda emperyalist mdahale: PKK nclnde tm i ve d dayatmalara ramen Krt halknn zgr iradesinin srmesi, mcadeleyi daha da iddetlendirmitir. te gelien ve silahl mcadeleyi izgi ve ahlak d keyfi tutumlarna ve siyasi hrslarna gre kullanmak isteyen eilimler u vermeye balad. Gelien mcadelenin ihtiyacna gre kendini yetitiremeyen kadroyu, gerici toplum zellikleri ve yeni uyanan egemen snf hrslaryla ezen kiilikler; komplocu yaklamlarn rgtn ideolojik ve siyasi seviyesini yok etmekte temel yntem haline getirdiler. Dan hayvanlatrc etkisini, denetimin zorluunu ve silahn gcn keyfi tutumlarn glendirmek iin kullanmada snr tanmadlar. Ordulama yerine etelemeyi yar haline getirdiler. Sulu-susuz ayrm yapmadan, sava dzenine gemeden, ayrm yapmakta glk ekilecek bir eylem tarz temel biim haline geldi. Hibir sava biimine benzemeyen yoz bir durum ortaya kt. Aslnda gerillaya kar kontrgerilla olarak da adlandrlabilecek bu durumu ayn g yapyordu.
229

Bu gelimeyi sadece geleneksel ibirlikilie ve onun temsilcisi KDP etkinliine balamak yetersiz bir izah olur. ki etken nemli rol oynamaktadr: Birincisi, arlaan grevler karsnda kendini yeterince eitemeyen drst kadro ve sava yap; ikincisi, bunu frsat bilen kk-burjuva kurnazln farkl bir rgt haline getirme abalar, ya da kendi deyileriyle kyl snfn aydnlardan iktidar ele geirme frsatn yakalam olduunu sanmak. Zor dnemlerin kat be kat arlaan grevlerinin stesinden gelinemediinden, bu durumlarn her kurumda ortaya kmas beklenmelidir. Hele provoke edilmi ve sk tekrarlanan komplolarn varln srdrd ortamlarda, bu tr ekya asi etelerin tremesi kanlmazdr. Ancak muazzam askeri ve ideolojik eitim bu sreci baaryla aabilir. Ama yine de bilinli komplo abalarnn ve srekli destek veren ibirliki glerin, KDPlerin bundaki rol kmsenemez. Bu, znde bir snf mcadelesi olarak da grlebilir. eteleme ve KDP, gerilla ordulamasn engellemede dier tm glerden daha fazla rol oynamlardr. atma ortamnda kayplarn anlamsz olan yzde doksan pay bu yozlamann rndr. Kazanlabilecek, en azndan 93 ylnda demokratik admlara yol aabilecek bir zgrlk mcadelesi, her iki tarafta anlamsz ve ok byk ac ve kayplara yol aabilecek etelemeye kurban edilmitir. Devletin de, PKKnin de rayndan ve izgisinden kt bu yllarn olumsuzluunda, eteci anlay ve pratiin rol belirleyici olmutur. Devlet de bundan cesaret bularak ve baardna inanarak kanun d tutumlara sapm ve en azndan ilgili iller hkmeti dneminde tarihin hibir dneminde grlmeyen bir zihniyetle hukuk dla ynelmitir. PKKnin i silahl yapsnda bu komplo ve yozlamalar yaanrken, yurtsever halkn da bana Hizbullah maskeli cinayet eteleri musallat edilmitir. Binlerce vahi cinayet bu etelerle ynetilmitir. 4 bine yakn ky ve mezra boaltlm, halk alk ve cinayetlerle tehdit edilerek, Krdistann boaltlmasna allmtr. Gizlice ve bir ksm zel grevlilerce devletten de ksmen gizli yrtlen bu cinayetler, komplonun en vahi boyutunu sergilemektedir. Bunda at izi it izine kartndan; devletin, d glerin ve yerel gerici odaklarn payn hesaplamak gtr. Ama drst ve yurtsever Krt halkna kar yrtlen en alak komplo dnemlerinden birini tekil ettii kesindir. Halen Trkiyede derinleerek devam eden krizin temeli bu dnemin rndr. Tarihin bir zgrlk ve halklarn gerekten karde230

lik dnemi olabilecek bir sreci, zel sava ekonomisiyle, rant zihniyetle, hibir toplumsal sorumluluk duymayan kamuoyuyla berhava edilmitir. Bu srece tepki olarak gelien 28 ubat sreci, aslnda yarm kalan, tam uygulanamayan bir restorasyon admdr; raydan kan devleti tekrar meru izgisine ekme hareketidir. deolojik olarak da devlet tarikatlar cumhuriyetine dnyordu. Cumhuriyet, eksik olan laiklik ilkesini tmyle kaybetme durumuna geliyordu. Laiklik ve hukuk ilkesinden ok uzaklalmt. Ekonomi zaten giderek derinleen ve sreklileen bir kriz dnemindeydi. PKK adna 28 ubatn olumlu admlarna olumlu cevap vermek yerinde bir tavrd. Diyalog geliebilseydi, daha hzl normalleme mmknd. Bu sefer dnya apnda dzenlenen PKK ve nderliini bomaya ynelik operasyonlar buna frsat vermedi. Aslnda Trkiye bir kez daha 1925 izgisine ekiliyordu. Irakn ABD ve ngiltere payna dmesi iin, tpk 1925te yapld gibi, nce Krt hareketi abartlp tehlike olarak gsteriliyor; Ankaradan her tr taviz alndktan sonra, karlarna uygun dmeyen Krt zgrlk hareketi PKK, nderlii ve tm yurtsever kitlesinin imhas gzden karlyordu. Bunun yerine ikame edebilecek ibirliki Krt odaklar KDP ve YNK, Ankara ve Washington-Londra hattnda terbiye edilip hazrlatlyorlard. Komplo gerekten kapsamlyd ve Trkiyenin karna olduu da kuku gtryordu. Kald ki, PKK tek tarafl atekesle uzlamaya yatknln ortaya koymutu. Demokratiklemeyle ve Irak zerinden Trkiyeyi zora sokmadan, bir kardelik zmne adm atlabilirdi. znde bu tutum, ierde sava rantndan geinenlerin karna da gelmiyordu. srail, skan Trkiyeyi kendine balamak iin, sonuna kadar PKKnin stne geliyordu. Trkiye PKKye ok duygusal bakyordu. En byk tehlike olarak belirleyip, kendini her tr tavizi verme noktasna getirmiti. te ve dta ranta dayal evreler bu politikaya o kadar dalmlard ki, bir gecede bankalar havada kaplyor, ii boaltlyordu. Talan ekonomisine ynelinmiti. Hibir hkmet bu beleilikten yemeden, elini savatan ekmek istemiyordu. Trkiyeyi kendine balamak isteyen Batnn byk devletleri ve gl ekonomileri iin de ortam idealdi. Kurban edilecek PKK ve yurtsever Krt halknn deeri, tatl karlar yannda bir hiten ibaretti. nsandan saylamyorlard ki, haklar olsun. Zaten terrist ilan edilmilerdi. Bat bunu desteklemiti.
231

PKK karsnda byk gerileme yaayan geleneksel ibirlikiler ve ilkel burjuva milliyetilii, bir an nce PKKnin imhasn bekliyordu. ABD ve srail, Londra merkezli planlamayla dnya apnda alarma gemilerdi. 2000e doru, son Abdullah calan komplosunda glerini ekonomik, istihbarat, diplomatik ve askeri olarak devreye koymulard. Bu sefer Krt zgrlk iradesini PKK ve calan ahsnda da bitirmeyi kesin olarak kafalarna koymulard. Plan daha derin amlanabilir. Ama bunun bir ucunun da Trkiyeyi derinliine krize sokmak olduu son dnemlerde yeterince akla kavumutur. Beklenen kr isyan tavrnn sergilenmemesi, tersine en yumuak ve kardee bar ve demokratik uzlama tavr iine girilmesi, bu emperyalist komplonun tam baarya gitmesini engellemitir. PKKye, yurtsever Krt halkna ve Abdullah calana ynelik topyekn komplo, 20. yzyln son ve en byk komplosunu tekil etmektedir. Dnya apnda dzenlenmitir. En nemli bir hedefinin de Trkiyeyi stabilize etmek olduu anlalmtr. Yurtsever ve halklarn kardeliini temel tutum belleyen bir hareket, kendini bu oyunlara daha fazla malzeme olarak kullanamaz. Tersine, halklarn zgrl ve kardelii neyi gerektiriyorsa onu yapmas, zne saygnn ve ballnn bir gereidir. PKK, gerek zindann ikence ve itiraflarndan, gerekse saflarndaki komplo ve etelemeden kurtulmadan, kendine saygy elde edemez. PKK, yeni dnemin ayn zamanda ayrlkla hizmet edebilecek izgisinden uzaklamak iin, lke btnlne ve devlet birliine dayal bir stratejik yaklamla, meru savunma izgisine dayal bir taktik savunma anlay iinde, bar ve demokratik uzlama iin sorumluluklarnn gereini ciddiyetle yerine getirmektedir. 2000lerde balayan bu sre derinleerek devam etmektedir. Nispi skunet dnemi iyi deerlendirilerek; Filistin- srail, eenistan-Rusya tarz bir milliyeti banazla dmemeye, devlet de zerine deni yaparak katkda bulunmak durumundadr. PKKyi ve zgrleen Krt halk iradesini Trkiyede demokrasinin, laikliin ve hukuk devletinin gcne dntrmede zerine deni yapmaldr. Basit gibi grnen bu durum, aslnda halklarn en anlaml bar ve kardelik zmn ihtiva etmektedir. PKKnin hazrlanmakta olduu VIII. Kongresiyle bu konuda daha olgun ve gereki admlar ataca umuluyor. Bylelikle daha gereki ve gerekiliini koullara yant verip kendini dntrmekle kantla232

yan PKKnin, ayn zamanda yenilenmi bir dnemine en gl bir tarzda girmesi de salanm olmaktadr. 2000 sonrasnda Krtler ve zgr iradelerinin bilinli ve rgtl ifadesi olarak PKK, her bakmdan yenilenmesi gereken bir dneme girmitir. Bu dnemi gerekletirmek kendiliinden olmayacak; tepeden trnaa bilinli ve rgtl bir dnmle salanacaktr. Bunun iin gemiin kapsaml bir eletirel deerlendirilmesine dayanan ve pratikte yeterli bir ifadesini kesinlikle bulmas gereken ideolojik, teorik, programatik, stratejik ve taktik bir rgtsel ve eylemsel izgiyle somutlatrlmas gerekmektedir. Gemiten karlmas gereken en temel dersleri karmadan ve yeni dnemin grevlerini net ve yeterli yetkinlikle (erdem) yerine getirmeden, yeni dnem anlamsz bir kavram olmaktan teye gidemeyecektir. ok ksa ve kaln izgileriyle PKKnin aclarla ve anlamsz kayplarla, kaan zgrlk frsatlaryla; kahramanlk, trajedi, dknlk, tasfiyecilik ve komploculukla i ie ve dolu geen tarihinden karlmas gereken dersleri ve yerine getirilmesi gereken grevleri yle sralayabiliriz: 1- nndeki grevlere kar yeterli bir ideolojik donanm salanmadan, iine girilecek grevlendirme ve ynetimde yetkilendirmenin pratikte byk yozlamalar dourmas kanlmazdr. deolojik yetkinlii, izgi netlii, moral ve vicdan durumu, planlama kabiliyeti, yrtme ve denetim gc olmayan kii ve rgtsel birimlere grev verilemez. Verilmesi halinde en beklenmedik olumsuzluklarn ve hyanetlerden beter durumlarn domas kanlmazdr. Dolaysyla bu dersin ykledii en temel grev; her yetki ve grevlendirmenin, nndeki iin doas, nasl ve ne zaman zarfnda yerine getirilecei, hangi imkanlar gerektirdii, ka kiiyle ve kimlere kar sorumluluk ve amirlikle yrtlmesi gerektii konularnn net olarak planlanmas, pratikletirilmesi ve denetlenmesidir. 2- syan ve silahl mcadele gibi ok byk olaylara ve sonulara yol aan eylemlilikler karsnda bin dnp bir yapmak gerekir. Neden ve hangi amala, kimlere kar, ne kadar sre ve kapsamda, kimlerle ve nasl yrtleceine dair netleme olmadan isyan ve silahl mcadelelere bavurulmas halinde, altndan klmas zor cinayetlere, yozlamalara, dolaysyla baarszlklara yol amasnn nne geilemez. Ancak btn meru yaam ve zgrleme yollar zorla tkanrsa, hukuk inenirse, kiisel, kltrel planda ve halka hakszca lm dayatlrsa, isyan ve silahl mcadeleye sadece bir ge233

reksinim olarak deil, evrensel hukukta ve her anayasada ifade edilen meru savunma hakk olarak bavurulur. Silahl isyan ve gerilla tarzlar biimindeki savan amac; evrensel hukukun gerekleri yaplncaya, bunun anayasal ifadesi, yani BM yasalarnda da ifade edilen ve Trkiye dahil birok lke tarafndan uyulmas kabul edilen bireyin ve halklarn kuak haklarnn gerekleri yerine getirilinceye kadar, meru bir mcadele biimi olarak, zgr yurttalarn ve demokratik haklara sahip halkn kutsal direni hakkn kullanmaktr. Bu direnie bavurulmas deil, bavurulmamas; znde hukukun gereklerinin yerine getirilmemesi ve demokrasiye inanszlk, yani demokratik hukuk devletine kar grevlerin yerine getirilmemesi olacaktr. zeletiri bu erevede yerine getirilmelidir. 3- PKKnin gemite uygulad isyan ve gerilla izgisi, meru savunma hakkn hem siyasi izgi hem de askeri strateji ve taktikler asndan amtr. Bunun anlam, zde olmasa da biimde ayrlkla ak bir program, askeri strateji olarak da saldrya varan ve sorumlu olmamas gereken birok taktik hedefe bavuran bir duruma dmesidir. Bu durum karsnda ideolojisiyle tutarllk asndan iine girilmesi gereken zeletirisel durum, siyasi programn lkenin btnlne gre yeniden yaplandrlmasdr. Bunun en genel ifadesi ve slogan; Krdistan paralarnn bulunduu her lkenin siyasi snrlarn esas alan, bu snrlar dahilinde zgr birliktelii hedefleyen bir program yapsdr. Demokratik lke, zgr para, meru savunma hakknn siyasi gerekesi, programsal ifadesidir. Bu tr bir program anlayna ulamak zeletirinin bir gerei olduu gibi, askeri olarak da stratejik meru savunma durumuna gemeyi gerektirir. nemli oranda salanan meru savunma durumu daha ilkeli, donanml, bar ve demokrasiyi, hukuk devletini yetkinletirecek gte ve dzenlilikte olmaldr. Nicel ve nitel durumu, slenmesi, lojistii, eitim, rgtlenme ve komuta tarznn olas her tr saldrya kar yant verecek gte olmas hesaplanarak bu hak kullanlmaldr. Katliama urayabilecek bir g, meru savunma gc olamaz. Bu, ancak kendini imha gc olabilir. Gemite bu duruma da younca dlmtr. Birliklerin nicel ve nitel durumu uygun slenme ve komutaya, lojistie sahip olamyorsa ve birok imhalara yol aacaksa, ya kendini sivilletirerek bu duruma son vermesi, ya da snrlarn ge234

risine ekilmesi gerekir. Gemite ok yaygnca yapld gibi hibir gereini yerine getirmeden, u ky senin, bu ky benim diyerek, u veya bu tepede avare asi birlikler gibi hareket etmek kesinlikle meru savunma biimi olamaz. Kayplarn ve olumsuzluklarn yzde doksan nedeni bu tutumdur. Meru savunma temelinde lke iinde slenmek isteyen birimler, bunun btn artlarn yerine getirmek zorundadrlar. Aksi halde, PKK adna sahip klamaz ve destek verilemez. Bu tip birlikler ve almalarn imhalk olmas, bar ve demokraside kar grmeyen evrelerin eline frsat sunmas, halkn bar ve demokrasi mcadelesini zora sokmas kanlmazdr. Ama meru savunma dzeni sonsuza dek snrlarn gerisinde kalamaz. Gnmzn hzla deien koullar buna izin vermez; verse de birok olumsuzluu beraberinde getirir. Dolaysyla snrlarn gerisinde her para asndan ancak makul bir sre kalnabilir. lgili devletle meru savunma izgisi temelinde bar ve demokratik uzla aranr. Yant gelmez veya saldr biiminde olursa, onurlu bar ve demokratik uzlay gerekletirmek iin, erevesi izilen temelde silahl savam, doru tarzda slenmek, halk savunmak, bar ve demokrasiye katky bu yolla srdrmek durumundadr. Tm devletlere ve ilgili glere kar bu pozisyon sz konusudur. Bir damla kann gereksiz yere akmamasna zen gsterilmesi; ama kutsal direnme hakknn, yani artk evrensel hukukun normlar haline gelen temel kuak haklar yerine getirilinceye kadar savunma savamnn baars iin her eyin yerine getirilmesi, yeni dnemin en temel zeletiri gereidir. zeletiri, bu duruma baarl tarzda ulamak demektir. Aksi halde gemite srar vardr. Sonular, her komploya ak ve ihanetten daha beter durumlara dmedir. 4- Gemite gerek PKK adna, gerek devletler ve dier gler adna gizli veya ak, yasal veya komplo ve ete tarzyla yrtlen eylemler sonucunda katledilen halktan tm insanlarn, boaltlan kylerin, len gerilla ve askerlerin, susuz kadn, ocuk ve erkeklerin kapsaml bir dkm yaplarak; sorumlularnn kimler olduu, ulusal ve uluslararas hukuk ve rgt hukuku asndan nasl yarglanp cezalandrlmas gerektiine ilikin zeletirisinin yaplmas ve gerekli derslerin karlmas en temel grevlerdendir. Bu grevler karsnda ciddiyet ve sorumluluk, ancak gereklerinin yerine getirilmesiyle mmkndr. Tm ilgili taraflarca her tr siyasi, askeri, ahlaki ve dini anlaylar aan, anlamsz, sadece kendine
235

zarar veren saysz tutum ve davranlarn ve su eylemlerinin kapsaml bir dkm yaplmadan, kendi paymza denin hesab verilmeden, pratikte ilgili tm makam, kii ve glerden hesap sormadan; tarihe, halka, insanla, hukuka ve demokrasiye kar grevlerimize doru sahip kldndan bahsedilemez. Kendi devletini bile aldatan, eteletiren, hukuk izgisi dna taran ve hatta ulusal hukuka ok snrl da olsa yarglanmaya alnan olay ve grevlilerin en stten en altta kadar dkmnn yaplp hesabnn sorulmas, meru savunma izgisinin bir gereidir. Nasl PKK adna bir sulu gibi hareket edilemezse, devlet adna da su ileyenler rahat edemez. Ulusal hukuk resmen hesap soracak gte olmasa da, evrensel hukuk ve halkn kutsal direnmesi adna canilerden hesap sorulmas sorumluluk gereidir. Hesap sormamann bar ve demokrasiyle alakas olamaz. Hala asalm, keselim, imha edelim tutumu iinde olan tm kii, makam ve glere kar, silahls da dahil meru savunmann gereklerinin her koul altnda, her yerde ve zamanda, ama baars iin de her eyin en ince tarzda hesaplanarak yerine getirilmesi, yeni dnem meru savunma izgisinin gereidir. Ancak bylelikle demokratik hukuk devletine, cumhuriyete sahip klabilir. Bu durumda deilse, gerekletirilmesi iin gerekleri sonuna kadar yerine getirilebilir. zce, gemiin tm taraflarca ilenen her trl olumsuzluklarna ve su durumlarna kar zeletirisel olmak, pratikte bu tarzda gereklerini yerine getirmekle mmkndr. 5- Meru savunma izgisi, halk arasnda demokratik siyasetin gereklerine gre almay gerektirir. Salam ve korunmas mmkn slenmeler dnda, yeni dnemde eskiden olduu gibi PKK adyla hareket etmek, siyasi faaliyet yrtmek, antidemokratik koullarn geerli olduu alanlar dnda doru bir tavr olamaz. Demokrasi ve hukukun gereklerine uygun, kapsaml sivil toplum kurulu ve faaliyetleri, en uygun almalar olarak rgtlendirilmek ve yrtlmek durumundadr. Aksi halde provokatif durumlara dmek kanlmazdr. PKKnin bu alana ilikin dnm, her lkenin siyasi, kltrel ve hukuk koullarna uygun, adndan, program ve pratiklerine kadar yasal, kltrel, edebi, her tr sanatsal, evresel, ekonomik, sosyal, hukuki, siyasi ve cinsi yaplandrmalar gerektirir. Dnm; bu yaplandrmalarn oluturulmas, ilevsel klnmas, demokratik hukuk devletinin baarlmas ve gerektiinde yeniden yaplandrlmas iin temel gvence haline getirilmesiyle mmkndr. Bunun iin zorun236

lu olan ideolojik, politik ve pratik yetenek formasyonlarnn kazandrlmas gerekmekte; dnce, inan ve moral kapasitelerin buna cevap vermesini gerekli klmaktadr. Bu konuda Trk klasik solcu anlaylarn mezhepi zm demagojilerine frsat vermemek kadar, Krt milliyeti anlaylarn tahriki demagojilerine ve saptrma giriimlerine de ortam sunmamak nemli demokratik grevlerdendir. Demokratik grevlere, halklarn barl ve zgr birlikteliklerine sahip kmak, bu konuda zerine deni yapmak sorumlu devrimciliin de gereidir. Yoksa ister sa ister sol tarikatlk devrimci deil, ancak kar devrimci rol oynayabilir. Bu konularda da zeletiri, ancak bu ynl grevlere doru sahip kmak ve gerekleri iin yeterli bir donanmla baar izgisini tutturmakla mmkndr. 6- Bu temellerde dnm, uluslararas alanda doru bir almay da yeniden gndemletirmekte; izgiye uygun rgtlendirme ve temsillerini gerektirmektedir. birliki milliyetiliklere kar demokratik llerle zm aramak, destek ve dayanmaya daha ok hizmet ettirecektir. ABD dahil tm Avrupada, hatta ulalabilen tm alanlar ve lkelerde bu izgiyle destek bulmamak mmkn deildir. Eer destek bulunamyorsa, bu yetersiz alma ve temsilden dolaydr. ABD ve Avrupada komplocu evreler snrldr ve baarlarn kanun d tutumlara ve gizli faaliyetlerine borludurlar. Bu gerei gz nne alarak, zellikle komplolarn sorumlularn aa karmak hakszlklar gidermek iin tm insan haklar ve demokratik meclis ve hkmet evrelerinde, hatta BM ve AB bata olmak zere tm uluslararas kurulularda olup biteni izah etmek, demokratik hukuk zmnde destek ve dayanmalarn istemek; eskiyi amak ve yeni dnemin baarsn hazrlamak asndan byk nem tamaktadr. Terrizmin kimler tarafndan srarla srdrldn, bar ve demokratik uzlaya hangi g ve devletlerin gelmediini ortaya koymak, Krt halknn son derece meru ve sonuna kadar desteklenecek zgr iradesi ve temsilcisi kurumlarn baaryla ortaya karp ilevsel klmak, yerine getirilmesi gereken temel grevlerdendir. Bu konuda da gemii amak ve zeletiride bulunmak, bu ynl grevlere doru, yetkin ve baarl pratik tarzla yant vermekle mmkndr. Globallemenin smr cephesine kar, emein ve halklarn zgrlk ve dayanma cephelerini rmek ve gelitirmekle; 2000ler dneminin enternasyonalizm ve hmanizmine insanln beiinden adalet, zgrlk ve eitliin gl ve soylu sesiyle yant vermekle mmkndr.
237

7- Tm bu hayati konularda eletiri ve zeletiri ancak gl bir eitimle anlam kazanabilir. Beyni diyalektik ve tarihsel felsefeyle almayanlara, vicdanna insanln tm gzellik, iyilik ve sevgi deerlerini sdrmayanlara, yeni dnem yaplandrmalarn yerine getiremeyenlere halkn ve rgtn kaderi teslim edilemez. Gnlllk temelinde, ama gerekleri en byk zorluklara yol asa da yerine getirmek, eitim almalarnn vazgeilmez hedefidir. Gnmze kadar uygarla yn veren Smer rahiplerinki kadar byk bir aba ve ustalkla yeni Ortadou kltrnn tezlerini de yanstan ve demokratik uygarlk geliimine katkda bulunacak gc, kutsal mekanlarmzda eitimle mutlaka aa karmamz gerekir. Smer rahiplerinin uygarlk ve devlet iin baardklarn, bizler demokratik uygarlk ve devletsizliin uzun yolunda baarmay kendimize rehber edinmeliyiz. nsanln kutsal beiinde gl ve gzel tanralarn tekrar boy verdii, azgn smrl ve baskl erkek egemen toplumunun adm adm ald, gerek insanln kucaklat yeni uygarlk tarzmz, imdiki deyimiyle demokratik uygarln en ileriye ak, dourgan beii olarak, tarihsel rolmze byk bir susuzlukla, coku ve sevgiyle, inan ve azimle, el att her ite baary salayacak dnce ve iradeyle sahip kmalyz. Sadece kendi rgt ve halkmzn deil, tm halklarn ve insanln gemi aclarna bir umut damlas da olsa yant vermek ve baars iin her eyimizi ortaya koymak; kutsal grev anlaymzn, byk deerlerimizin ansna sahip kmann, emeklerimize ve gelecek umutlarmza layk olmann bir gereidir. Tm emperyalist ve imhac basklar yarp zgrleen halk iradesinin temsilcisi olarak PKK, bu tarihi gerekelerle en kapsaml bir dnm srecine girerken; kendi ahsnda halkna ve insanla dayatlm tm i ve d komplolara ve tasfiyecilie, eteci anlay ve uygulamalara kar, bu yeni biimlenile yant verip ada demokratik uygarlk dnyasna baaryla yryecek duru ve gtedir.
238
3- PKK NDERLNE DAYATILAN KOMPLOLAR HALKIN ZGR KMLNDEN DUYULAN KORKUNUN TRAFIDIR
iisel ve kurumsal olarak PKK nderliine dayatlan komplo ve tasfiye giriimleri, siyasi ve emniyet asndan zmlenmesinden teye, ancak roman tryle daha rahat anlatlabilir. phesiz takibin ve tasfiyenin ideolojik, siyasi ve istihbar ynleri ok nemlidir. Ama gerein ancak iskeletini izah edebilir. Somut ve canl anlatm ise; mitolojik, dinsel, felsefi ve bilimsel yaklam i ie kullanarak, tarihsel kyaslamalar ve topyay da katarak eitli tonda romanlar biiminde zmlemek, daha doru ve retici olacaktr. Bu gereklik kurum olarak PKKnin, kii olarak Abdullah calann tesinde, onlar aan anlamlar iermektedir. Krt halknn durumunu ne ada sosyolojinin kavram ve teorileriyle, ne de ada siyaset bilimi lleriyle zmlemek mmkndr. Olgunun kendisi mitolojik ve dinsel dnemin zellikleriyle rlm veya boulmutur. Belki fiziki olarak karmzda bir halk durmaktadr. Kendini insan trnden saymaktadr. Ama ada llerle baktmzda, Gney Afrikann zorlu kabilelerinden daha tannmaz, kimliksiz, tm doal haklarndan, hatta dilini bile zgr kullanmaktan uzak bir konumda olduu grlecektir. Bu, insanln hibir ltne smayan dehetengiz bir durumdur. Hem vardr, hem yoktur; hem insandr, hem deildir; hem halktr, hem deildir. Bu hemler daha da arttrlabilir. Kald ki, resmi politikalar bu tarz aka dillendirmekte ve uygulamaktadr. Bundan sadece gncel hkmet ve siyasetleri so239

rumlu tutmak da eksik bir anlatm olacaktr. Hatta bunun uluslararas ve blgesel karlarn bir sonucu olduunu syleyerek izah etmek, ancak gerein snrl ynne dikkat ekmek olabilir. Olguya tarihin tm nemli alarnda ok sayda gcn darbeleri etkide bulunmutur. Dnyann birok blgesinde de benzer durumlar yaanmtr. Ama Krt olgusunun zgnl, ne kendisi gibi olma ne de kendini dayatan bakalar gibi olma tarznda olmutur. ki arada bir derede konumundan hi kurtulamamtr. Bir bakire mi yoksa bir fahie mi olduu da tam anlalamamtr. Her gelen errini bulatrm, fethetmeyi baaramamtr. in daha garibi, byle bir halk yok veya benim kmn u tarafndan yaplmtr iddiasnda olanlara, O zaman senin bir paran ise, vcut bir btndr, neden bir kanserli uzuv gibi brakyorsun? denildiinde, tmyle cevapsz kalmaktadrlar. Bu dnyada bir BM vardr. Dnya uluslar ve halklar adna geni yetkilere sahiptir. Afrikann en geri kabileleri iin karar alr, saylar milyonu bulmayan birok szde devleti ye olarak kabul eder. Ama Krt olgusu sz konusu olduunda, yine varl tartmal hale gelir. Haklar asndan yok saylr. Tm bu gereklerin kk tarihte gizlidir. Ancak mitoloji ve dinlerin dilini tam zmlersek, namuslu ve ahlakl baz bilim adamlarn seferber edersek, belki para para anlayabiliriz. Bu ynl bir retorii fazla uzatmayacam. Sadece nderlii zmlemek iin hangi zeminde olduumuza dikkat ekmek iin dokunma gerei duydum. Yllarca kendimle uratm. Sinir ve ruh dengesi ok g koullarda oluan biri olarak, bir toz zerresinden bile phelenecek bir yapdaydm. Bylesine karmak bir konu, gcmn ok tesindeydi. Peygamber olmasam da, bir ar yapmaktan teye etkide bulunamazdm. Ama bu sorun evrendeki kara deliklerin cisimleri ekmesi konusu gibi beni kendi karanlna ekiyordu. Gerisi eine ender rastlanan, belki de insanolunun yazd ve yazaca hibir kitapla izah edilemeyecek durumlar yaamaktan kurtulamayacaktm. Mesele akl gcm ve sezgilerim deildi. Daha on yalarndayken anama, Dayanmakta glk ektiim bir dnyaya beni niye getir din? diye hesap soracak kadar kaderini nceden gren biriydim. Dnyada smr ve basknn sper biimlerini gelitirmi, Kzlderililere beyaz adamn yapt katliam dnyaya en gelikin uygarlk olarak yutturmu lgn kovboy kltrnn en dengesiz ve nasl ya240

andnn farknda bile olmayan biri olan ABDnin szde bakannn marifetiyle; krk haramilerden daha adaletsiz biimde, adeta son Kzlderiliyi avlarcasna, hem de dost sandm ibirlikilerinin en aalk oyunlar ve destei ile yakalatlp teslim edilmemin mantn ve vicdann zmek en deme edebiyatnn bile baarabilecei bir i deildir. Bunu yine benim biraz aydnlatmam gerekecektir. Trkler yakalanmam ok byk sevinle ve tarihlerinin en nemli olaylarndan biri olarak deerlendirmeye altlar. Ama baardklar; hi de dostlar olmayacak bir zihniyet ve kara vicdann sahipleri tarafndan armha gerilircesine ivilenip paketlenen fiziki varlm bir tabutlukta tutmaktan teye bir anlam tamaz. sa armha gerildiinde, ncilde getii kadaryla son szleri Allahm, beni niye yalnz braktn? biimindedir. Zihniyet ve ruhsal davran olarak, hibir kii ve kuruma kar bu tarz serzenite bulunacak durumda deilim. Ama olayn byk aclarna, hem de kendini yakan ve ldren yzlerce insan bata olmak zere yaayanlarn ansna ok byk ballk gerekti. Daha da nemlisi, insanlk adna en anlaml sahip klmay gerektiren saysz olay, iliki mevcut idi. Btn sulamalarn tam tersini ifade eden bir hareket ve kiilik bodurulmaya gtrlyordu. Halklarn kardelii adna yrtlen en soylu hareketler inkara kalklp, en aalk rantlk zihniyeti ve vicdanszl sonu almak istiyordu. Bunlarn yaratt sz insanlk adna yaamay gerektiriyordu. Komplonun halklarmzn ve Ortadou kimliinin zne zarar vermemesi iin gereken gc gstermeliydim. Avrupa ve haar ocuu ABD, uygarlk gleriyle beni alabildiine horlamt. Neden bu kadar saygszlk ettiklerinin aknl iindeydim. Fakat savata ince bir taktik uygulamlard. Halkmz da, PKKyi de, en insafsz ve saygsz biimde beni de son birka yzyldan beri yaptklar gibi kendileri armha gerdikleri halde, bunlar Trklere mal ediyorlard. Benim olaym akt. Her eyi Avrupa, ABD ve aalk yanamalar Yunan egemen kimlii hazrlad halde, cellat roln Trklere veriyorlard. Bu bl-ynet taktii ve iti ite krdrma nn en vahice biimiydi. Trk egemen kliini kt kullanyorlard. Ne kadar zor da olsa, bu oyunu bozmam, son yzyllarn en soylu davran olurdu. Hi kimse beni, halk tanmaz ve kardelik bilmez Trk oven zihniyeti ile az savatm iin sulamasn veya bilinen bar ve demokratik uzla tavrn ne aldm iin teslimiyeti veya boyun emeci sanmasn. En byk direni bu yeni tavrda gizliydi. Onurlu bar ve
241

gerekten demokratik uzlayla halklarmzn birliine katkda bulunmak, komploya en etkili cevapt. En azndan benim iin bunun dndaki tm tavrlar, byk g dengesizlii iinde, utanmadan sava bekleyenlerin emellerine hizmet olurdu. En ok zldm nokta, benim ahsmda Krt halkna yaptklar hakaretti. Beni tasfiye edebilirlerdi. Ama hi olmazsa binlerce evladn kurban vermi bu halk anlayabilselerdi! Kimsesi olmayan, baarmasn bilen tek bir evlada sahip olmayan bir halk iin umut kaynaydm. Hem armhtaki hem tabuttaki adamdan beklentileri devam ediyordu. Kendi douunu en byk sululuk nedeni sayan adamdan, zgr yaamlarnn dou ebeliini bekliyorlard. Ne PKKden ne Krtlerden hibir zaman beni takip etmelerini emir olarak buyurmadm. Baka kimseleri olmad iin, sa tavrnn daha zor olann iki bin yl sonra stlenmek durumunda kaldm. Demirci Kawa roln de stlendim. Hz. brahimin kutsalln da adalatrdm. Btn Zinler ve Adulelerin, Mem ve Dervie Abdisi de oldum. Manilerin, Mazdeklerin, Babeklerin son ahndan tutalm, Hseyinin Kerbela yalnzln, Hallac Mansurun hakikat akn, Pir Sultann dostluk rtbesini de tadm. Denizlerin, Mahirlerin, brahimlerin arkadaydm. Mazlum, Hayri, Kemal ve Ferhatlarn intikam savasydm. Bylesi her adan, her milletten binlercesinin birleen ve bilince kavuan son rnekleriydim. Bu insanlk abidelerinin sadece direni ve savalar deil, bir de frsat bulamadklar bar davalar vard. Bu savunma benim deil, onlarn eksik kalan son bar savunmalaryd. Bu eksiklii tamamlamak istedim. nanyorum ki, insanlk, tarih, a, smr, zulm, direni, zgrlk ve barn tarifi doru yaplmtr. Halklarn tarihine bir yol almtr. Yine biliyorum ki, yaptm i nderlik deildir. nderim diye binlerce yldr ortaya kanlarn pisliklerini temizlemedir. Tarihin kenefini temizliyorum. Kimin ne adna, hangi anlamda pislemi olduunu da aklyorum. Devlette, rtbede, hatta her eye raz basit bir kadnn reisliinde bile hibir zaman gzm olmad. Kadn, erkek ve ulus ayrm yapmadan, ilgisi olan arkada olmay her eyden stn saydm. Belki arkadalarm beni hibir zaman bylesi bir durumda grmeyi hayal bile etmemilerdir. Onlara gerekleri bir daha akladm. Beeniyor, doru buluyorlarsa, benim trajedim onlar iin en byk g kaynadr. Halen byk alp baaramyorlarsa, kendilerini aldatma konumundalar. Vazgesinler diyorum.
242

Savunmann son blmnde kimliimi daha da aacam. Bu blmde komplo ve benzeri aldatmalar karsnda baz durularm aklayacam. Mesele kahramanca lmem deildir. O rol saysz kahramanlar benden snrsz gle baardlar. Eksik olan, o kahramanlara layk yaamn tanmn gl yapmak ve zalimlerle sahtekarlarn miraslarn saygszca istismar etmemeleri iin kullanabilecekleri tm yollar engellemek ve geitleri kapatmaktr. nderlerin ansna ballk gerei halen bu grevi srdryorum. nderliin bir sanat olduu dorudur; benim bu sanat iyi temsil ettiim sylenemez. Ama onun kurumsal ve kiisel zelliklerini, hem genelde hem de Krtler iin olduka zmlediim kansndaym. Belki sahtekarlarn, zalimlerini ykamadm. Fakat maskelerini drmede nemli katklar sundum. Pislikleri temizledim derken, bunu kastettim. Allah maskesine brnm olanlardan, bilimsel demagog trlerine kadar, ne mal olduklarn anlayanlar iin olduka amladm. zellikle kadnn ve ezilmilerin srtndan erkeklik taslamann, nderlii bunun basamak etmenin ne anlama geldiini ahsmda da eze eze, itiraf ettire ettire akla kavuturdum. nce tam Allahla, sonra yarm Allahla oynayan bu kurumun devletin bir prototipi olduunu, eer halk nderliine soyunuluyorsa, ncelikle bu ceberut kimlii zmek ve ykmak gerektiini, ancak bylelikle yeni nderlik tarznn halkn ilerinin genel koordinasyonu olarak bir anlam ifade edebileceini gstermeye altm. Bu ynl teorik gelimemi Krt halk gerekliine uygulamaya altm. Tm desteklerime ramen, rgt iinde ve dnda yarm-aalk dnda bir tarz sunmaktan teye bir ey yapmadklarn grnce, zorunlu olarak nder gibi, Bakan gibi adlandrma ve istemlere saygl oldum. Halk ve kendini ona feda edenler bunu istiyordu. Saygszlk edemezdim. Yapabildiim lde her konuda yetenekli olanlar her sahada ortaya kncaya kadar Genel Bakanlk rolnden kamadm. Bu aslnda inanlmas g bir ykt. ok byk bir tarihsel, siyasal, sosyal ve askeri boluk vard. Hepsi, btn alanlar hakkn vermemi istiyordu. Bir gn bile dayanlmas kapsaml yetenek isteyen bu grevi teorik olarak zmlemeyi ihmal etmeden, pratikte de asgari tarz ve temposunu sergileyerek yantlamak istedim. Kuraln ve uygulama tarzn kendim seecektim. nk bu konuda kural dayatacak tarzda rnek olacak hibir ey yoktu. Vahi bir ormanda yrmeye benziyordu. Ormann saysz canavar vard. Bu bilin243

mesine ramen, halka ve inananlara saygnn gerei olarak, tam bir Glgame yry yapmaktan geri durmadm. Glgame ormanda halk nderliini yenip kral nderlerin yolunu ayordu. Ben ise ormandaki krallar yenip, bin bir hile, entrika ve zorbalkla ynetim hakk elinden alnm halka bu hakkn geri vermek istiyordum. Halkn nderlerine yol amak derdindeydim. Glgame bu ite, ormandan ibirlikisini tanralktan fahielie indirgenmi kadn yoluyla avlayp ehliletirirken, ben yine tersini yapyordum. Fahielikten beter edilmi kadn tanralatrp, ylelikle erkei, Enkiduyu tekrar halknn bilinli nderi yapmaya alyordum. Tanralk, halk nderlik kurumunun en salam kurumsal eitliki ve zgrlk zyle erkei terbiye edebilirdi. Fakat en bal gibi gzken Enkidular bile byk bir moralsizlik ve objektif isyanla cevap vermilerdi. maymunu oynamaya baladlar. Tm lklarm karsnda Duy madm, grmedim, bilmiyorum u oynuyorlard. Onlara tanra deil, zel veya genel bir orospu gerekiyordu. Burada da byk kurumsal deeri olan ve pratikte de deeri az olmayan erkek egemen nderlik gereine byk sava amtm. Be bin yldr dnya ormann ke bucak tutanlar, zellikle bilinli Avrupallar, beni hi kendilerine yakn bulmayp yakalanmam yolunda ince ebekelerini aacaklard. Yapabilecek fazla bir ey yoktu. Ka veya intihar daha ok karlarna olurdu. Yapabileceim, son nefesime kadar kalbimin zgrln koruyup, gelitirebileceim anlam damlalaryla yaama byk saygyla devam etmekti. Onlar Neronlara ta kartrcasna bir kurbanlarn arenaya atp, kendi elleriyle besledikleri aslana yedirmenin heyecan iinde, sevgiyle kark korku lklaryla, birka seyirlik elencesi halinde akbetimi grmek istiyorlard. Szde Hristiyandlar, hem de Ortodoks! Fakat kendilerinin de ok nceden yazdklar gibi, onlar salar binlerce defa yeniden armha germenin Romal temsilcileriydiler. Genlerinde bu armh kltr vard. Bunu anlamam zor olmad. sa bizdendi, kap komumuzdu. Onu gururla sahiplenmek komuluun gereiydi. Ona ve izleyicilerine binlerce armh ve aslanlara yedirme operasyonlar dzenlendi. Son kurban bendim. Hem insanlk zne bal airet atalarmzn anl direni gelenei, hem peygamber atamz brahimlerin, salarn anl bar gelenei bende garip bir biimde birleiyordu. Tanrsal bir yceli kanlmazd. Tanry zmledim, kim olduunu akladm. Ama halklarn, kadnlarn, zordaki ihtiyar
244

ve ocuklarn tanrsallklarna sayglydm. Onlarn tanrsal zelliklerinin tanr ycelii iindeydim. Bu gerekten byk halk tanrsall iinde ycelmek yetiyordu. Bulunduum koul ve biim altnda lm, daha byk bir ycelmenin ad oluyordu. Bu gerek artk korkuyu deil, her geen gn insanln soylu bar seeneini de douruyordu. Sava ve imhay dayatrlarsa, sonuna kadar, ama daha baarl direni ve meru savunma savayla; isterlerse en adil ve onurlu barla karlk verecek gteydim. Direni ve bar kahramanlarnn yolundaydm; vasiyetlerinin gerei savunmayla aklanp dnyaya duyurulmutu. Sonu, lm nasl gelirse gelsin, insanln, halklarmzn kazanaca bir gerekti.
a- Halk in nderliksel Dou Zaman (1970-80) nderlik zemini yzyllardan beri komplo ve ihanetlerle maynlanm Krt halk tarlasnda yrmek, batan itibaren her an paralanmay hesaba katmay gerektirir. Sadece devletin zorundan ibaret olan fiziki maynlar deil, onlardan bin kat daha fazla ve etkili zihniyet ve ruhsal dnyaya yerletirilmi maynlar daha ok tehlikeliydi. An anna beyni ve yrei paralatacak cinstendiler. Onun iin bu arazi, Krt halk gerei orak braklmt. Hudutlardaki maynl sahalar gibi en verimli toprak da olsa, yzyllardr ekilmeye ekilmeye bir le veya daa dnmt. Mayn temizleme aralar ve usta ellerden yoksun balarsan, i aslnda mucizelere kalm demekti. Baz yeteneklerim vard. Kimlik blmnde zerinde durmay mit ederim. ok kukucu bir beyin ve bir kesinde hep zgrlk iin atan bir yrek ilahlarm roln oynuyorlard. Bu ilahlarn srekli gerei ve ocuu olan zgrl takip ettirme gleri vard. Hazr bulunmazlarsa aratracak, domamsa douracak kadar inatydlar. 1970ler Ankarasnda devrimci genliin sesi gr ve korkusuzdu. Tuzakl bir sahada korkusuzluk olduu hissediliyordu. Ama onlar benim soy varlma sahip kacak kadar cesur ve zverili idiyseler ve eer bende snrl bir onur duygusu varsa, bu genleri takip etmekten geri duramazdm. Mahir ayanlarn Kzlderede ahadeti ve Deniz Gezmilerin idamlar, biz namuslu sempatizanlara anlarn takip etme grevi vermiti. Artk okul bir bahaneydi. Halk adna hareket edeceim kesindi. Ama en bata idam sehpasnda bile ad hayk245

rlm benim halkm, Krt halk nasl bir halkt? Bunun bilinmesi gerekiyordu. Ulusal soruna byle baladm. Daha ncesi de vard. Krtlk daha ilk okuldayken bir kuyruk gibi arkamda sallanp duruyordu. lkel Krt milliyetilii, bulank suda balk misali bizi de avlamak istiyordu. Btn bunlar birer kara delik misali Krt sorunuyla tanmaya gtryordu. Bu alardaki Ortadou kltrl bir gen iin dogmatik zihniyeti amak imkansza yakn bir eydi. slamiyet olmazsa sosyalizm olsun biiminde bir tercihin dogmatizmden kurtulmak iin yeterli olmayacan ok byk tecrbelerden sonra gsterecekti. Sosyalizmin genellemelerini tekrarlamakla ayetlerle dnmek arasnda, dogmatik zihniyet almadan, pek fark olmad da bu srete anlalacakt. Reel sosyalizme gven temelinde, kendisi dogmatik zihniyeti amam bir sosyalizmin, en ham dogmatik zihniyetli bir rencisi tarafndan en zor bir soruna, Krt sorununa uygulanmas grev edinilmiti. Sorunun kendisi ve muhatab tam birbirini bulmulard. Bir eyler ortaya kabilirdi. Bu, Apoculuktu. 1975lerde sol ve sa kargaas iinde ADYD (Ankara Devrimci Yksek renci Dernei) bakanl, grup iin gerekli zemini sunmutu. Dev-Genin (Devrimci Genlik Federasyonu) yaad tasfiyecilik ve ilkel Krt milliyetiliinin DDKOdan (Devrimci Dou Kltr Oca) sonra yerlemeye alt DDKD (Devrimci Demokra tik Kltr Dernei) nin fazla etkileyici olmad koullarda, bir k yapmam iin ortam almt. Yeni bir douu, Apoculuu bu koullarda gerekletirip gelitiriyorduk. Bu koullarda genlik, dogmatizmden de te duygusald. Grubumuz benzer yoksul kkenli bir dzineye yakn genten oluuyordu. Bir ksm da Trk kkenliydi. Kemal Pirin deyiiyle, Trkiyede kurtuluun yolunun Krt halknn zgrlnden getii biiminde enternasyonalist bir anlayla katlmlard. Farkl olan Kesire Yldrmd. nl bir ibirliki aileden geliyordu. birlikiden de teye, Ankara rejiminin militanln yapm bir CHP ailesiydi. Doal bir sola eilim, CHPnin dnem zelliiydi. Bu sorunu amam her ne kadar kiisel gibi gzkse de, derin tarihsel, sosyal, siyasal ve kltrel sonular olan bir biim almasndan dolay, aslnda dm tekil eden bir karakteri vard. Kesire Yldrmn kiilii iin ok ey sylendi. Bilinli bir devlet grevlisi olup olmad ok tartld. Bu yne pek girmeyeceim, daha ok grupla olan ilikisinin zmlenmesini yapmaya alacam.
246

Kesirenin gruba dayanmas, dur iareti anlamna geliyordu. Adeta Krt sorunu, sol sorunu benden sorulur, sahibi biziz dercesine bir havas sezilebiliyordu. Olduka zeki, rafine edilmi bir kadn ekiciliine sahipti. Fiziki olarak Krt zelliklerini tayordu. Ne kadar tesadf denilir bilmem; ama hayat akm alt st edecek bir barajn dikildiini ve ahsnda bunu temsil ettiini her geen gn daha iyi anlayacaktm. Yaklamlarm, ok bilinli olmasa da, baz nemli hususlar kapsyordu. Ailenin durumu yeni koullarda bir avantaja dntrlebilirdi. Genti, iyi bir sosyalist olabilirdi. Krt sorunu artk feodallerin deil, emekilerin bir sorunuydu. Bir sosyalist olarak sahip klabilirdi. Ayrca Dersimliydi. Soruna doru yaklamasyla hem halkn birlii, hem de benzer ok sayda kiiliin dnm iin rnek olabilirdi. Kadn zgrl de gndemdeydi. Bunun iin de bir model olabilirdi. Bu hususlar iin ideolojik ve siyasi yanlaryla ilgilidir. Ayrca duygusal olarak yaknlk geliiyordu. Btn bu amalar birleince, ayrca geleneksel aile kltrnn de etkisiyle, erkenden bir evlilik dnce ve teklifi gelitirdim. Konu hassast. Tarihin zembereinin acyla alnd anlard. Bu eilim byk bir ekimeye dnt. Teklifimi, tahminimce kendisini kontrol ve etkisizletirme biiminde yorumlam olabilir veya o beni lmek iin denemek istemi olabilirdi. Tam bu srada ya benimle ya grubun baka bir esiyle nianlan srecine girilmesi, grubu dalmayla yz yze brakmt. Bir ara grubu brakma duygusallna girdiimi hatrlyorum. Kadn gcn gsteriyordu. Arkasn zmem zordu. Bir elemanmza mal olan yapay bir nianlanma, sre iin tam bir provokasyondu. Krt inad veya namusu da diyebileceim tortu zellikler, beni vazgememeye zorlad. Yapay nian bozdurup, ii bilinen resmi evlilikle sonulandrdm. Yl 1978di. Ardndan Diyarbekire ilk uula inme, ayn yln sonlarnda resmi PKK ilan iin Fis Ky Toplants gerekleti. Duygusallk ve dogmatizmi soruna kurban ediyordum. Beklenen bir zafer deil, sorunun kendini daha da byterek tantma merasimleriydi. Ama yine de ok nemliydi. Acaba devlet uyuyor muydu? Bu konu ok tartld. Uur Mumcu tam da bu konuyu aydnlatma iddiasyla kitap yazmaya balad andan ksa bir sre sonra bir komploya kurban gitti. Kitapla konu arasndaki iliki hi anlalamayacakt. Kesirenin babas Ali Yldrm tecrbeli bir devlet hizmetisiydi. Hatrlayabildiim kadaryla
247

1985lerde yle dediini gazetede grmtm: Biz kz devlete ya knlatrmak iin vermeye raz olduk. Ama bu tek bana devlet yaklamn izah etmeye yetmeyebilir. Olayn tarihi nemi udur: nderlik, ailecilik ve komplo, tarihin kritik bir dneminde gndeme giriyordu. Normalde bir zel aile ilikisi olarak baklmas gereken bir iliki, giderek gelien bir sosyal, siyasal ve rgtsel krize dnyordu. Diyarbakrdaki bir yla yakn sre cehennem gibi gelmiti. Ortada iki e arasnda iliki urada kalsn, bir kadnn hi anlalamayacak, ancak surattan okumay bilenleri hep tahrik edecek dayanlmas g gsterisi vard. Byk ehit Mehmet Hayri Durmu, bu dnemde bir gn bu iliki biimine tank olmutu. Yannda Cemil Bayk da vard. kardklar sonu, Byle yapmaya hakk olmaz biimindeydi. Ortadan kaldralm gibi bir eilime girdiklerini sonradan anlatacaklar. Kemal Pir ayn duruma Beyrutta tank olacak ve ehadete giderken, Bu kadnn yaptklar yanna braklmasn anlamnda bir vasiyeti bile olduu sylenecekti. Doruydu. Normal bir erkein 24 saat dayanamayaca bir ilikiyi, arkadalarmdan tank olan ounun kahretmesine ramen, 1987lere kadar tayacaktm. Kesire ne kadar bilinli veya dolayl devlettir, bunu da kolay renemeyeceiz. Fakat nemli olan buras da deildir. Devlet adna kadnln pozitif de kullanabilirdi. Genellikle uygulanan yntem de budur. Fakat objektif olarak bana dayatlan ya teslim ol, ya bana her ey gelecek havasdr. Bana gelecektir havas, daha ok bu ldrtma anlamnda sylenmektedir. Yoksa ok sonralar ayrlk gnlerine yakn bir dnemde syledii Korkma zehirletmem anlamnda deerlendirmiyorum. Belki tuhaf gelebilir, ama Krt diyalektiini derinden anlamak isteyenler iin, bu kapandan kurtulma yle sanld kadar kolay deildir. ldrlmesi ok kolayd, fakat zmleyici olmazd. ster objektif, ister sbjektif anlamda olsun bir devlet dayatmas olsa bile, sorunu iddetle zmek, oyuna dmek olurdu. Tm tahriklerine ramen, ne kadar dayanlsa grup ve PKK iin o kadar gerekli olduuna inanyordum. Tarihe bakldnda, tm nderlik deneyimlerinin ailecilikten iddetle etkilendikleri grlecektir. lk ve ortaalarda bu ok yaygn bir husustur. Krtlerde ise daha lmcl bir rol oynamtr. Sosyolojik bir kurum olarak aile, Krt erkeini en erken yata, 15-20 yalar arasnda yakalayp etkisizletiren bir canavar gibidir. ster ebe248

veynler dzeyinde ister eler dzeyinde bu ilikiye yakalananlardan pek hayr braklmad bilinmektedir. Vaktinin ve enerjisinin neredeyse tmn bu soruna yatrr. Sonu; yar ldrma, delilik, sosyal ve siyasal ynden anlaml bir kiilik olmaktan kmadr. Bu iin genel yndr. Krt sosyal ve kltrel denizinin bireyi yutan anaforudur. Daha st dzeyde devleti, siyaseti ilgilendiren sahada adm attn m, Enkidu tarz kemende yakalandn demektir. Kadnn rol, hi sbjektif olmasna gerek kalmadan, en deme bilinli ajan geride brakan bir drme aracdr. Ta Smerlerden beri rahiplerin devlet dzeninde kadn, erkei dzene, siyasete ve devlete balayan en temel ehil varlktr. Enkidunun nasl terbiye edildiini unutmazsak, dzenin zn anlam olacaz. Benim olaymda Kesire tek bana devleti oynuyordu. Objektif olarak deerlendirdiimizde, devlet ve yar feodal burjuva aile ilikisinden g alm bir kadn-aayd. yle sradan biri deil, ok st dzeyde erkei oynatabilecek zelliklerin ouna sahipti. Hi devlet iin gerekmeyebilir. Bir kadn-aa olarak, yle bizim gibi basit kyl paralarn yutacak bir kadn olmayaca akt. Kendini pahalya satmaktan da teye, egemenlik tutkusundan ve zevkinden vazgemek niyetinde olmamas doaldr. Zaten snf karakteri gerei Krtle devlet arasnda oynayan bir kurumdan geldii iin, iki taraf da kullanmaya, objektif bir tarzda olmak kaydyla akt. nderlik pozisyonundan kolay vazgemeyecei beklenebilirdi. Bu yaklam biraz daha gereki olabilir. yi alan bir militan olarak beni avucunda tutsa, kendisi iin nemli imkanlara yol aabilirdi. Byk ihtimalle evlilik etiketi bu amala hesaplanm olabilir. izgisinde lmne yryecekti. Grubu ar tahrik ederek, PKKnin douunu bir kabusa dntrerek, beni de doduuma piman ederek, roln sonuna kadar oynayacakt. Ulusal ibirliki snf tavrn bir ylan soukluu iinde sonuna kadar byk bir inatla srdrd. Peki, ben neyi hesaplyordum? Her eyden nce, sorunun basit bir aile sorunu olmadn, aile gerekliinin muazzam tutucu karakterini fark etmitim. Krt gerekliinde ycelmi duygularn zamannn gelmediini byk bir acyla fark etmitim. zgr kadnla zgr vatanda yrme hayalim, ilk admnda bile en byk bela olarak bamda, yreimde patlamt. Muhatabm sradan bir kadn olmann ok tesindeydi. birliki Krt aile tipinin bin yllardan beri szlm en rafine rneinin kadn-aasyd. Ta atlasa bizim gibileri ev249

lerinde bir yanama olmaktan farkl kabul edecek halleri yoktu. Fakat ben de yeni doan farkl Krd temsil ediyor, onu oynuyordum. Muhatabm bunu erkenden fark etmiti. Bir ara evresine gittike artan oranda u sylemi gelitirecekti: Bu hibirinize benzemiyor. Benzer dedikleri elinde basit av konumundaydlar. Klasik kocalk iaretlerini tamadm gittike aa kyordu. Bu da kadn ldrtyordu. Bu zelliim muhtemelen btn planlarn bozan handikap durumundayd. Anam zincire vuramamt. Kendisi bu sevdadayd. Kadn savamm oktan balamt. imdi ise en kritik safhadan geiyordum. Enkidu olacak mydm? Yoksa tanray tekrar tahtna oturtarak, Enkidular zel ve genel fahienin elinden kurtarabilecek miydim? Sorun gerekten tarihseldi ve zm ok zordu. Boumann derinleerek uzayp gitmesi, glerin karlkl durumlaryla yakndan balantlyd. Bylesi durumlarda fiziki ldrmelerin fazla deeri yoktur. likiyi zmek, tarihsel bir deere sahiptir. Yntemimin doruluundan hi phe etmedim. Mesele, ne kadar zmleyip dayanabileceimdi. Grubu ve zorbela adm atmaya alan PKKyi bu beladan ne kadar koruyabilecektim? Objektif ve varsa sbjektif komplonun lm kalm anlar yaanyordu. Maddi, fiziki lmden bahsetmiyorum. Enkidu tarz lmden bahsediyorum. Aile, kadn darboaznda yutulabilirdim. Kader de, plan da bunu gerektiriyordu. Tarihe kar unu syleyebilmeliyim ki, yurt dna kla birlikte ilk admda baarl olmutum. Bu ilikiden madden ve manevi olarak yklmadan kurtulmak, deeri yeterince zmlenmemi bir konudur. Ama Krt tarihsel diyalektiinde bir dnemi sona erdirip, yeni bir dneme adm atma anlamnda kesin belirleyici bir nemi vard. Devletin de bu konuda yaklam ve beklentileri tam anlaldnda, dnem hakknda daha gereki deerlendirmeler yaplabilir. Konunun bir st boyutu, 1980 sonras Ortadou ve Avrupa almalarna yansyacaktr. kinci kta deerlendirmeye alacam. Grup ve PKKnin dou dneminde nderliksel gelimeyle balantl kayda deer baz ilikiler de doru deerlendirmeyi nemli klmaktadr. Bunlar ahin Dnmezin ne frlay eilimi, Haki Karerin ldrlmesi ve grevli olduuna inanlan Pilot Necati Kaya ilikileridir. Haki Karer grubun fedakarlk ve cesaret timsaliydi. Benim adeta gizli ruhum gibiydi. Ksa, ama zl yaamn srekli anlamak ve
250

halklarmzn engin kardeliine, birliine ve zgrlklerine tamak, bata gelen hem esin kaynamz, hem grevimiz olarak anlalmaldr. Ailesinden bata Baki Karer olmak zere bazlarnn oynad provokasyon rol ok nemli zararlar vermesine karlk, bu annn deeri hep yce kalacaktr. Fakat ilkel milliyeti KDP-Be Paraclar adna Alaattin Kapann cinayet eilimi planl olabilir. Bir itiraf ve provokatr cinayetine benziyor. Bu durumda beni sa kolumdan mahrum brakmak biiminde bir yorum doru olabilir. ldrme planlysa, bu amalanmtr. Haki, Pilot Necatinin de yakn takibindeydi. Fakat grubun ehit ansna gl sahip k glenmeye dnmtr. Olay, beklentinin tersi sonu dourmutur. Pilot Necati Kaya, ordunun ilk defa devreye girmesine rnek tekil edebilir. Direkt bana birka provokatif eylem nermesi ve baka ilikileri, erkenden tehis edilmesine yol at. Arl bir Krtt. Gerek dnyasn hi anlayamadm. Benim iin gerek amacn da fark edemedim. Bir ara, olduum binada unu dediini hatrlyorum: Abi yeter ki sen emret, bu binann drdnc katndan atlayabilir , her mutemedi soyabilir, her faisti ldrebilirim. Ama emir vermedim. Yurt dna ktmda lgna dndn sylediler. Daha sonra bir tarm ilalama ua kazasnda ldn duydum. Bir grev adam olarak hep belleimde kald. Mahir ayanlarla eylem yapan ikinci bir Yzba lyas Aydn olabilirdi. Ama zayf bir ihtimal de olsa, acaba bir sempatizan da olmaz m sorusunu da kendime sorardm. Objektif olarak grubun Ankarada glenmesine katks ok olmutur. Beslemedii grup yesi yok gibidir. Bu dnemin gzde militan ahin Dnmezdir. Yardmclma oynuyordu. Fakat ite yoldana kar ilk vahi cinayeti o ilemiti. Kendini bu tr inisiyatiflerle gl gsterme istemi ar basyordu. Kompleksli olmas, aile yapsndan kaynaklanyordu. nderliksel douun bir zaafl tarafyd. Polis sorgusunda hemen zl, erken Ortadou seferine yol at. zlmeseydi, tarihin seyri bambaka olurdu. Ayrca onur savan veren yoldalarna yklenip lm orularna zorlamasayd, 15 Austos sreci mevcut biimiyle gelimeyebilirdi. Krtlerde zor koullarda kolay saf deitiren tipi temsil eder. Rahat ve ikbal gnlerinde ise, bunlar en ndeki gibi gzkmeyi tercih ederler. Byk ihtimalle devletin Kesire ve Necati yoluyla grubu ve en ok beni denetime almak istedii, geleneksel yntem olan kadn ve
251

para yoluyla bunu salamaya alt belirtilebilir. Byk yanllklar yapsaydm, PKK daha domadan grup aamasnda tasfiye olurdu. Krt kiiliinin karsnda hep yenik dt para ve kadn, iki etkili silah olarak kullanlmt. Bir cinayet ve bir yakn zlme, tarihin seyrini deitiren admlar atmam beraberinde getirdi. Cumhuriyet dneminde halkn zgrlk iradesi tarihi bir kurumlamayla ilk defa kar karya gelmiti. Kiiliim zorlu bir sreci amt. Yurtseverlik, aile emberinden kurtulu, genliin hastalkl duygusallndan yklmadan k, PKK adyla yeni bir kimlik edini bu dnemde ilk defa tarih sahnesinde belirmektedir. Halkn alternatifi douyordu. Geleneksel komplolar aksi sonu vermiti. Ortadouya hicret tarihsel rneklerinden az nemli deildir. nderlikte yeni bir dura temsil etmektedir.
b- Kiilikte Sosyolojik Paralanma ve Yeniden Yaplanma 1980-90 sreci, nderliksel gelime asndan yerel kiiliin yrtlmas ve yeniden kurulmasdr. Hicret baz kayplarla birlikte grubun ana gvdesini kurtarmtr. Dnya dengesinin en kzgn geninde karargah kurulmutur. srail-Lbnan-Suriye geni Mezopotamyallarn geleneksel hicret alanlarnn banda gelmektedir. DouBat dengesi ve atmas en scak gnlerini bu sahada yaamaktadr. slam ii tarihi atmann en nemli bir aamas, ran-Irak sava (1980-88) balamtr. Arap- srail atmas en scak dnemlerinden birini yaamaktadr. Krt milliyetilii yeni araylar iindedir. lkel milliyetilik yeni koullardan yararlanmaya almaktadr. Bu koullarda Krt halknn zgrlk iradesi kurumlap yaylma ansna sahipti. nemli bir muhacir kesim birikmiti. 300e yakn kararl topluluk olumutu. Suriye ve Lbnan Krtleri kaplarn mcadeleye amlard. ran Devrimi geni olanaklar yaratmt. lkede mcadelenin scakl devam ediyordu. Trkiyenin denetimden kma tehlikesi Batnn 12 Eyll rejimine onayn karmt. Filistinlilerin yaklam tccar mantyla yklyd. Varlmz sayesinde Ankaradan taviz koparnca, ciddi bir dostluklar kalmamt. Suriyeliler uzun vadeli ihtiyati bir yedek gibi yaklayorlard. Kurtlam Krt milliyetisi YNK (Krdistan Yurtseverler Birlii) lideri, birok toy kiiyi kulland gibi, PKK nderliine de ayn ekilde yaklamt. Durumlar her bakmdan deimiti. Tarihsel rol oynamak iin byk hatalar yapmamak gerekirdi. Ayrca hicret kokumu bir mlte252

cilie dnmemeliydi. Avrupann yozlatrc etkisine kar dikkatli olunmalyd. Uygun zamanda lkeye dn hazrlklar en temel alma olmalyd. Tm bu konular byle deerlendirebilecek durumdaydm. Zorluklarmn temelinde, Kesirenin provokasyonlaryla, yardmc olabilecek yoldalarn iddiaszl bata gelmekteydi. kisinin birleik etkisi gcm kemiriyor, etkisizletiriyordu. ran zerinden Meh met Karasungur , ok erkenden ve safa, 1983 baharnda KDPYNK atmasnn kurban olmutu. Ortadou sahasna gelen Trk sol gruplar ve Krt kk burjuva-feodal zihniyetli gruplar ayak ba olmaktan teye bir anlam ifade etmiyorlard. Daha 1980 baharnda gruplar tekrar ieriye ynelmilerdi. Kemal Pirin talihsiz yakalan bunun sonucuydu. Gerekten sa kol olabilecek biriydi. Hep yle hayflanmtm: Keke kalsayd da, btn militanca pratik ileri ona braksaydk! Kayb en ok kendini hissettiren yoldat. O kadar gzel ve zeki bir yoldat ki, son nefesini verirken nderlik olayn en kritik noktada Kesire ve Can Yce konusunda uyaryor, vasiyetini belirtiyordu. eride geni tutuklanmalar olsa da, PKK yurt dna baarl kn yapt gibi, ilk yeniden girilerini de yapyordu. Yakalanlan zemin ve zamanda, Krt halk nderliinin bamszl, zgnl ve temizlii her eyden nce gelmekteydi. Tm Ortadou halklarna da bir umut olabilirdi. Buna inananlar artan bir tempoda byyordu. Diyarbakr zindan koullar ve lm orular daha erken harekete gemeye zorluyordu. 12 Eyll yeni bir srece girmiti. Devrimciliin bitirilmediini ve ikenceye kar daha fazla tepkisiz kalnmayacan gstermek iin, ayrca izgisine balln bir gerei olarak, 15 Austos adm uygun grlmt. Yeni dnem fiilen de balamt. lm orular ehitleri olmasayd, belki farkl kalnabilirdi. iddet iddeti aryordu. Tarih artk iddet sarmalnda yol alacakt. 15 Austos sreci ayn zamanda Mazlum Doann lklarmz dnyaya duyurulmaldr vasiyetine bir cevap olacakt. nderlik adna I. Konferansa (1981) sunulan Politik Rapor , Krdistanda Kiilik Sorunu, Parti Y aam ve Devrimci Militann zellikleri ile Krdistanda Zorun Rol ve rgtlenme zerine bata olmak zere, gnmzde klasik bir deer kazanan yazlar bu tarihte yaymlanmt. Hepsi 1980-85 yllarna sdrlmt. Merkeze yaplan birok uzun konumalar da birer kitap deerindeydi. Ga253

zete ve dergiler birok dilde yaymlanyordu. Maddi ve teknik donanm sorunlar kolay hallediliyordu. Teorik ve pratik almlar her baarya yol aabilecek zenginlikteydi. Tarihi bir eylemlilik izgisine girilmiti. 12 Eyll rejiminin bara ve demokratik uzlaya hi ak olmayan yzne kar nereye kadar, nasl ve ne zaman sonulanaca kestirilemeyen bu dnemde kararllk, tarz ve tempo halk nderliine yarar dzeydeydi. Gl yardmclardan yoksunluk, sreci kesintiye uratacak arlkta deildi. Fakat daha nceki dnemde gzkmeyen zaaflar aa kmaya balyordu. eitli alanlar dnmemekte srarlydlar: ncelikle Kesirenin kendini dayatmas tahamml snrlar dndayd. Provokasyonlar trmandryordu. Baz yolda ve dost evreleri en hassas yerinden vuruyordu. Tarihi olarak ibirliki hanedan kltrnn sonunun geldiini onun kadar anlaml bilen yoktu. Bir dnyalar vard, bu dnya zlyordu. Yeni bir halk dnyas alyordu. Buna ruh ve niyet olarak kendini hi hazrlamak istemiyordu. Adeta kantlamak istedii, halklarn kendilerinkini aan bir zgrlk ve gzellik dnyalarnn olamayacayd. ahsmda halkn dnyas aldka, rengi soluyordu. Bu duruu bana, ok basit bir karikatr biiminde de olsa, hep bir filmde tank olduum Kleopatray hatrlatyordu. Onun iin Sezarn Roma mparatorluu deil, kadim Msr saraylar esast. Tek bir firavun saray dnyaya deitirilemezdi. Kesirenin de ailesinden ibaret bir saray ve hanedan vard. Halkn dnyas cennet de olsa, ona ancak sknt verirdi. Son byk provokasyonu 1986da III. PKK Kongresi ne giderken patlatmak istiyordu. errinden ekindiim iin, Kongreyi geriden takip etmeyi daha uygun bulmutum. Sanki bin yldr arpyormuuz gibi bir fke iindeydi. Kaybetmeyi halen kabullenmiyordu. Erimi Krt st tabakas onda adeta son nefesini veriyordu. Halbuki son ana kadar e, dost ve yoldaln tm gereklerini sunmutum. Ama halk nderliine kar bu ben de olsam frsat verilemeyeceini, doru olann halklarn zgrlk dnyas olduunu, bunda birlemenin byk bir deer tayacan hep belirttim. Bildiinden geri durmad. rgt mutlak lmle cezalandrlmasndan yanayd. O da lm istiyordu. Bu beni hep dndrd. En byk ceza onun yaatlmasdr, demitim. Ayrca nihayet ezilen bir cinsti ve Krtt. Binlerce yllk lanetli bir tarih sonucu bu noktaya gelmiti. O haliyle ondan kaba bir intikam almak yakmazd. Daha da nemlisi, benim ilikim
254

balangtan itibaren bir uzlamann peindeydi. Bu amala aileyle ve kendisiyle ilikiye girmitim. Bu bir siyasal demokratik uzlama niyetiydi. hanet etmem, nderlik gereimle badamazd. Ancak roman satrlarnda derinliine izah edilecek bu iliki, on yllk bir alevli dnemden sonra 1987 yaznda hatrsz, gnlsz ve elvedasz, karanlklardan geldii gibi karanlklara gmlecekti. Bir ak denemesi bana ve halka ok pahalya mal olacakt. Bu yzden baz yoldalar intihara kadar srmesi bana hep ac verecekti. Ama toplumsal ve ulusal mcadeleler, hakim diyalektik ilikileri yaamadan ve dnemeden yrtlemezlerdi. Baz ilikilerin trajik ykm yenilerinin kuruluu iin zorunlu olurdu. Ona benzer bir eydi. Bu krdm paralanmadan, ak tanras hi anlalamayacakt. Kadn hi tanmayacaktm. Bir ilikide zmlenen, koca bir tarih ve snft. Sz konusu olan, en eski klelik ilikisiydi. Bir halkn tarihi ve sosyal gerekliinin de tesindeydi. Acs, zararlar byk de olsa, bu ilikinin bu tarz zmlenmesi, beni kadndan uzaklatrmad, nefret ettirmedi. Belki de hibir aydna nasip olmayacak derinlikte kadn gereine uzanmama yol at. Gururumla korkun oynamasnn intikamn byle alyordum. Ondaki kadnlkla, bende bu ilikiye yol aan erkekliimi ldrmekte kararlydm. nsanlk, yurtseverlik, eitlik ve zgrlk adna ancak byle yapmakla karln doru bir biimde verecektim. O yldan bu gnlere kadn zerine ok yazdm, onlara ok aldm. Onlarn bykln grdm, kendi kklm de. Onlarn pek stesinden gelemedikleri erkei ve iren kadn ilikilerini zmledim. zel ve genelev yaamnn btn iyzn gsterdim. Yanl anlalmasn; kurulu aile ilikilerini sulamyorum. Ama aka duyduum byk hrmetten tr, byk umut balayanlara ve yzlercesi kendini cayr cayr yakmayla da ispatlayanlara kar bunu bir grev biliyorum. Ak bu topraklarda yaamalyd. Bunun iin de gerekli olan savalarn vermeliydi. ok deer verdiim bu byk savam verilmi ve ak kazanmt. Gerisi, soylu kadn ve erkein erdemine kalmtr. Tanrann, bata ak olmak zere, btn uygarlk deerleriyle ykseldii bu topraa layk evlad olunmutu. Akn teorisi ve pratii doru yaplmt. Ak tanrasna elinde zgrln zafer mealesi olanlar yaklaabilirdi. Ana tanrann emeiyle ekime ve evcillemeye alan bu topraklarda, ona layk olanlarn aknn yaamaya hakk olacakt. Akn bir kanunu vard. Ona uyulacakt.
255

Halklarn sahasnda savan her tr zordur. ok zor ve zorda da olsa, onun bir nderine kar byle kadn srersen, binlerce yldr oynatlan cinsellik oyunlaryla drmeye alrsan, buna layk bir karln byle olmasn da kabul etmelisin. Tarihsel komplolarn en etkili aletine ve yntemlerine, insan adna, onun ycelii ve ak adna byle cevap verilmiti. Gerisi, bu konuda sz ve karar olanlarn soylu aba ve baarlarna kalmtr. Yardmcsz olmak da zordu. nderlik ykselilerinde yardmclarn yeterince gte olmamas, hele hainlerinin kmas byk trajedilere yol amtr. Her zaman sylerim: Kendini tmyle nderlik tarzna yatrm drt kii olsayd, ne aclar bu kadar byk olurdu, ne de sava byle zora girerdi. Yalnzlk belki beni bytt. Ama yoldalara, halka hak etmedikleri birok yersiz ac ve kayp da yaatt. Bu konuda da hep Hz. Musay hatrlarm. Musa lanetli kavmi birletirmek iin krk yl dada, lde haykrr. On Em ri dourur. Ama kavim yine bildiini okur. Tarih geriye Y u adl e bir komutann yalnz braktn yazar. Baz rivayetler kendisini kavminin ldrdn de syler. Musann yalnzl hazindir. Tarih biraz da byle gerektiriyor. Benden bin kat fedakarlk ve cesaret sahiplerinin olduunu, bunlarn saylarnn binlere vardn da biliyorum. Ama tarihi doururken halife, yardmc olmak apayr hususiyetler gerektirir. nderlik kurumlamasn arptan dier nemli bir gelime, szde kyl nderlii ad altnda, ideoloji ve disiplinden kaan bir grubun kendiliinden ortaya kma abasdr. Dan ilkelletirici koullar ve denetim zayfl, nderlik terbiyesinden yoksun birok ikiyzl tipin gelime ansn yakalamasna yol amtr. III. Kongrenin dankl ve merkezin partiye sahip kamamas, ortam sonuna kadar bunlara amtr. Drtl ete dediimiz oluum, bu koullarn rndr. Bu eilim bir yandan fedakar ve inanl yapy krarken, dier yandan nderlik abalarn dipsiz kuyuya atp boa karyordu. nderliksel k yorumlayp uygulayabilecek terbiye ve ahlaktan yoksundular. izgi d kadnl, ocuklu ldrmeler esas olarak bu kaynaktan besleniyordu. Bunlar ciddi bir yozlamann temelini atyorlard. ehit Mahsum Korkmaz n dikkat ektii bu tipler nlerinde engel gibi grdkleri ok deerli baz partilileri katletmeye kadar ii ilerlettiler. Bunlarn Mahsumun ahadetindeki rolleri bile aratrlmaya deerdir.
256

Zindanda ahinden sonra ite bir itiraf gibi rol oynayan, ama bunu keskin bir demagojiyle yrten Mehmet ener ve Selim rkkaya, muhalif olmay bir unvan gibi rol bellediler. lm orucu ve yakma ehadetleri zerine, demagojiyle sonu almak istediler. ahsi kurtulularn muhalif demagojisiyle rtbas etme yntemini setiler. Artan olanaklar istismar etmekten geri durmadlar. Daha deiik bir tip Dilaver Yldrmdr. Birka sradan eletiriyle panikleyip intihar etmesi, zmlenmesi gereken bir sretir. Kesire ailesine benzeyen aile yaps, beklenenin aksine pratikte bir trl olumlu aba iine girmemesi, te yandan hep nderlik profili izmesi durumunu ilgin klmaktadr. Dar k ve nderlikle bulumas sorumlu bir yoldaa benzemiyordu. Potansiyeli olan birisiydi. Umutluyduk. Drstlnden gitmise, ok yazk olmutur. Aratrlmaya deer bir konudur. Bu dnemde baz suikast araylar oldu. Birok soruturmalar yapld. Fakat dogmatik zihniyetten ve birok yapay sulamadan tr cezalandrmalarn olmas ihtimal dahilindedir. Kendi amdan bu dnemde en nemli eksikliimin, genel dorulara ar gven ve pratik ayrntlar deney kazansnlar diye rasgele kiilerin sorumluluuna brakmay esas almamdan kaynakland kansndaym. Reel sosyalizmin bu derin hastalndan paym alm olduumu belirtmeliyim. Soyut dorular karmak insan gerei yerine koymak, Smer rahiplerinin bir uygarlk icaddr. Evrensel dorular, tanrsal dorular, felsefi ilkeler ve bilimsel dorular ad altnda, somut gereklik ikinci planda kald. Dogmatizmi besleyen, bu dnce alkanlyd. Dorular syledikten sonra sanki kutsal rahibin tanrsal hizmeti tam yerine getirilmi gibi bir duygu iine girilmektedir. Hata burada yapld. Bu konuda cesur bir zeletiriyi yaadm belirtmeliyim. Gecikmeli de olsa, bu zeletiri nemli oranda bu savunmada yanstlmtr. Byk deeri ve zorunluluu olduu kansndaym. Sonu olarak bu dnem nderliksel gelimede ileri bir adm tekil etmitir. Devletlerin dolayl ve direkt barajlamalar almtr. Devrimcileri ve Krt isyancsn etkisizletiren klasik devlet yntemleri etkisizletirilmitir. ster dosta kazanc, ister tahriki klma biimindeki ynelimlerin byk hata yaptrma oyunlarna dlmemitir. PKKye kar olduu gibi, kii olarak nderlik temsiline alternatif gelitirme abalar boa karlmtr. Klasik Krt i gericilii,
257

iflas etmi kiilik, beklenmedik biimde ve cretkarlkta boa karmada en ok zararlara yol aabilmitir. Baz suikast giriimleri boa karlmtr. Hareketi Avrupaya ekme ve ehliletirme de, arkasnda Avrupa istihbarat rgtlerinin olduu bilinerek boa karlmtr. Bu dnemin belirgin zellii, PKK nderliinin blge devletlerince kontrol edilmesinin esas alnmasdr. Emperyalist sistem direkt karmak yerine taeron kullanmaktadr. zellikle Almanyann blge ve Trkiye zerindeki niyetleri, batan itibaren PKK nderliini hedeflemesini gerektirmitir. PKK yznden taeron rgtlerle yrtt almalar akamete uramaktadr. Bundan nderlii sorumlu tutmaktadr. Krtler zerine kurduu hesaplarn boa gideceinden ekinmektedir. Batan itibaren ya kendine gre bir PKK, ya da paralamay gndemine koymutur. 1987 tutuklamalar, PKK nderliine alternatif yaratma deneyimidir. Trkiyenin tm zel sava programlarnn arkasnda olmutur. Fakat baz noktalarda elimesi ve artan g, aralarnda elikilere yol amtr. Avrupada nderliin tecridi veya boyun edirilmesi, batan beri byk bir kararllkla yrtt politikas olmutur. ABD ve ngiltere YNK zerinde etkili olmak istemitir. ran ve Suudi Arabistan, slami gruplar dayatmlardr. PKK etrafnda olduu gibi, nderlik etrafnda da alan daraltma adm adm gelitirilmitir. Fakat blge devletlerinin kontrolne ramen, halk nderliine mesafe aldrlmas tarihsel bir gelimedir. zellikle bu dnemdeki Ortadou almalarnn gerek deeri anlalamamtr. Aka belirtmeliyim ki, ben de halen bu konuyu tam amay zamansz buluyorum. Ama bilinmelidir ki, Ortadoudaki nderlik almalar korkun bir sinir sava iinde gemitir. zgrlk ruhunun yitirilmemesi iin en byk direni sergilenmitir. Bu konularda ancak kapsaml romanlarla gerek anlamna kavuabilir. Ortadoudaki almam anlalmadan, 15 ubat komplosuna giden sre anlalamaz. PKK halen bu konunun zellikle psikolojik sava boyutunda cahili konumundadr. Olduu gibi ders karmak, dnem yetersizliklerini gidermek iin gerek bir zeletiriye yol aabilir. Bu dnemin nderlii mutlaka tam anlalmaldr.
258
4- ASRIN KOMPLOSUNUN YZ NASIL ANLAILMALIDIR?
a- Tarihsel komplolar gelimeleri durdurmaz, hzlandrr 1990 sonras; dnya, blge, lke, PKK ve benim amdan yeni bir sretir. Reel sosyalizmin fiili zl sreci resmen de kabul edilmektedir. Sovyet sistemi, i tkanmann, gerekli dnmleri zamannda ve yerinde yapamamann bedelini zlme ve dalmayla demektedir. Her toplumsal olgu iin geerli olan kural, bir kez daha dorulanmaktadr. Ama ve olgulama arasndaki eliki uzun sre zorla srdrlemez. Ya reform ya da devrim yoluyla ileriye doru, daha st bir aamaya srama kanlmaz olur. Bu salanamazsa, iten rme ve dalma gerici zorla, amzda faizm olarak adlandrlp restorasyona tabi tutulur. Restorasyon, ayn binann yeni malzemeyle eskisinden daha gl grnmesini ve kalcl salar. Ama toplumsal dinamikler hareketi zorlad iin, bu binalar iinde oturulamayan mzeler konumuna der. Devrim ve kar-devrimin rn olan reel sosyalist ve faist sistemler normalleme srecine yant olamaynca ve gerekli dnmleri yapmamakta direnince, yklmaktan kurtulamamlardr. Dnya ikinci byk savan sonunda faist ykla tank olurken, savan rn olan reel sosyalizmin iten zl ve daln da 1990 sonrasnda yaamtr. ine girilen sre, san da solun da evrimleerek ve dnmlerden geerek bulutuu demokratik uygarlk sisteminin stnlk kazanmasdr. Sorunlarn arlkl zm yolu, sistemin hakim kriterleriyle salanacaktr. Uluslararas dzen bu temelde ilke ve kurumlarn gzden geirerek, yeni koullara yant verecek dzenlemeleri gerekletirmektedir.
259

Dnya apndaki dnm bu ana dorultudadr. 20. yzyldan 21. yzyla giri, daha ok bu ana olguya bal olarak tanmlanmaktadr. 21. yzyl, demokratik uygarlk ve insan haklar a olarak adlandrlmak iddiasndadr. Ortadouda yzyl ncesine dayanan ve gericileen milliyetilik temelindeki sava ve bar durumu tam bir tkanma srecindedir. Halklarn enerjisi gerici milliyeti uygulamalarla yutulmaktadr. Sorunlar zlmemekte, bir avu kriz rantsyla bir yaam tarz haline getirilmektedir. Sre ar zmszlk sonucu daha gerici ideoloji ve tarikatlamalarn remesine yol amaktadr. Blgenin ana lkelerinden birisi olmas nedeniyle Trkiye, tkanmay giderek ska tekrarlanan krizlerle en youn biimde yaamaktadr. Ne zihniyet deiimine, ne de yapsal dnmlere adm atabilmektedir. Genel bir seferberlik haline getirdii zel sava, devleti de geleneksel izgisinden kararak, etelerin tredii hukuk d bir uygulama alanna ekmektedir. PKKnin de yaad benzer bir durumdur. Dnya apnda yaanan deiim ve kendi i bnyesindeki oluumlar somut olarak deerlendirilememektedir. Eski anlay ve tutumlar oktan ideolojik, politik ve rgtsel izgisinden karak, rgt ete gruplarna dntrmektedir. Bylesi yaplar, birok alan ve silahl sava blgesinde, kurald yaam ve eylem tarzlaryla PKKyi ok farkl bir gerici biime zorlamaktadr. Sorumlu olmas gereken merkez ve kadrolar adeta akntya bouna krek sallamaktadr. nderlik pozisyonum, bu gerekler karsnda giderek dar bir sahaya kslmaktadr. Byk abalarla zellikle lke iinde salamaya altmz izgiye ekme ve dntrme hamleleri, eteleme anlaylar tarafndan boa karlmaktadr. Devlette olduu gibi PKKde de fiilen izgi d gruplar dnemi yaanmaktadr. Bu durum en anlamsz eylemlere yol amakta, trajik kayp ve aclar gibi bytmektedir. Durumu amak iin youn tekrarlama, nderlik kurumunu da ilevsiz brakmaktadr. Komplo ve tasfiyeler iin en uygun ortam byle gelimektedir. 1990larn balarndan 2000lere doru yklmasna altm kader komplo, giderek alarn her tarafma dolayacaktr. 1990larn bandan itibaren, i ve d komplolarn artan ayak sesleri adeta ben geliyorum diyordu. 25 Ocak 1990da en eski ocukluk arkadam Hasan Bindaln szde kaza kurunuyla ldrl,
260

aslnda iinde birok gizi saklayan bir olaydr. Bu, kamp ynetimindeki Sar Baran, Mehmet ener ve ahin Baliin birlikte planlama ihtimali yksek bir komploydu. Eer olay yutmu olsaydm, ok ksa bir sre sonra operasyon benim tasfiyemle tamamlanabilirdi. Beni tasfiyeyle grevli iki resmi ajann, o gnlerde Star TVde kendilerine ynelik sulamalar karsnda, -sanyorum Cem Erseveri savunma anlamnda- yle konutuklarna bizzat tank oldum. Biz ba arsz deiliz. stesek ldrebilirdik; ama sa yakalanmas isteni yor. Bu tarz srp giden bir itiraft. Doruluk pay vard. PKK iinde olduka mesafe alan ete yoluyla, bu rahatlkla gerekletirilebilirdi. Fakat rgtn kontrolnn de ellerinde kalmas iin, benim sa kalmam ve rgtn tmyle etenin eline gemesinden sonra tasfiye edilmem, yaklam stratejisinin zyd. rgtn tm ele geirilmeliydi. Bunun iin tehlikeli grdkleri btn drst ve bal kadrolarn kaza ss verilerek yok edilmesi gerekiyordu. emdin, Kr Cemal, Hogr ve ahin kendi apnda bu sreci Mahsum Korkmazn kukulu lmyle 1986dan itibaren balatmlard. imdi anlalyor ki, ya kaza ss vererek, ya da ajand ad altnda cezalandrdklar yzlerce drst ve deerli kadro ve yurtsever insan bulunmaktadr. Partinin en deerli kadro ve eylemci yapsn temizlemek iin, bile bile eylem ad altnda lme gnderiyorlard. Bunun iin komuta inisiyatifi konusunda korkun hassas davranyorlard. nk ne kadar komuta yetkisi varsa, bu o kadar komplo, cinayet ve g kazanmak demekti. Tmyle devlet demeyeceim ama, Cem Ersever olaynda da halen aydnlatlamad gibi, bir evrenin PKKdeki bu etelemeyle direkt veya dolayl ilikisi yksek bir ihtimaldir. Zaten devlet bnyesinde bu dnemde etelemenin kontrol altna alnmasnda glk ekildii bilinmektedir. Yine bu dnemde bata KDP olmak zere, KUKun baz blmleri, birok airet ve zel grevli de youn biimde bu sre iinde grev yrtmlerdir. Srecin tam baarya gidememesinin nedeni, etenin elebalarnn farkna varlmasdr. ahin Baliin lmle cezalandrlmas, Sar Baran, Mehmet ener ve Hogrn kamalar, Kr Cemalin nceden cezalandrlmas ve emdinin kontrol altna alnmas, etenin etkinliini byk lde krd. Hasan Bindal olaynn byk nemi, etenin btn niyetlerini ve olas balantlarn ele verir nitelikte olmasdr. Bu olay zmlenemeseydi, nderlik ellerinde kalacak ve
261

diledikleri gibi kullanmaya alacaklard. Tmnn bilinli ajanlk yaptn sylemek zordur. Ama bir ksmnn zellikle eteleen devlet odaklaryla ilikisi kesindir. Bu rollerini sicilli ajanlar olarak deil, Krtlerde ok uygulanan kii ve aile karlar temelinde, zmni uzlama biiminde yrtmlerdir. Bunlar rgt birimlerini ellerine geirmek iin her yntemi deneyecek tiplerdi. Hizbullah liderinin PKKye kar devleti kullanma tarzna benzemektedir. KDP ve KUKun baz gruplar, ok sayda airet ve eitli adlar altndaki rgtler bu yntemle ok vurgun yapm ve cinayet ilemilerdir. Apo primi denen rantln nemli bir kayna, bilinli veya kendiliinden ta PKK iine kadar uzanmt ve hastalk gibi yaylyordu. ahsi kanaatim, zala yaplan suikast ve zaln lmyle, Jandarma Genel Komutanl yapm baz komutanlarn ldrlmesinde; devlete bulam, szde komutanlar ve zal baarsz sayan bu tip etelerin pay vardr veya bu ihtimal kmsenemez biimdedir. 1993 yl, devlet ve PKK tarihinde nemli bir krlma ve resmi izgiden sapmann yaygnlk kazand tarihtir. Turgut zaln siyasi diyaloga ak yaps, kontrol edemedii glerin kurban olmasna yol at. Bu tarihte Jandarma Genel Komutan Eref Bitlisin tartmal bir uak kazasnda yaamn yitirmesi ilgintir. Ardndan gibi artan Hizbullah maskeli cinayetler, binlerce kyn boaltlmas, younlatrlan operasyonlar bir imha seferi olarak anlald. PKKnin pek de akll olmayan taktikleri, kayplar arttrmaktan ve srecin tkanmasna yol amaktan teye gidemiyor; gerilla doru bir meru savunma anlay ve uygulanmasna ekilemiyordu. Dnemin askeri ve siyasi ynetimi terr hukuk izgisinin ok dna tamt. Devletin rndan kmas hz kazanmt. Bu dnemin en nemli komplo suikast, 6 Mays 1996da amdaki kalabalk evimizin yaknnda, yarm ton patlayc ykl bir arabann patlatlmasdr. Telefonla dinlendiim iin, o saatte orada olduum sanlarak araba patlatlyor. Dnemin hkmet bakan Tansu illerin rtl denekten 50 milyon dolarla finanse ettii komplo olduka boyutludur. Susurluk etesi diye tabir edilenlerle Yeil kod adl Mahmut Yldrmn, Suriyeli bir Krt aileden baz kiilerin ve dnemin Viranehir Belediye Bakannn da bu komplonun iinde olduu basna yansmt. Soruturmamda askeriye adna hareket edenler, srarla bu ekibin sorumsuz olduunu ve devletle kendilerini temsil etmediini sylyorlard. stemeleri halinde, ken262

dilerinin bu ii fzelerle daha baarl yapabileceklerini belirtiyorlard. Devletin iinde iki farkl yaklamn varl zaten bilinen bir husustu. Bu olayla birlikte, gnlllk temelinde kendini bombalarla patlatma eylemleri geliti. iddet sarmal daha da trmand. Devletin raydan kmas herkesin endie ile takip ettii bir gelimeydi. Aydnlk iin bir dakika karanlk eylemlilii bu srele balantlyd. Devletin laiklik karakterinde de hzl anmalar yaanyordu. Tarihte 28 ubat denilen sre daha ok bir restorasyon hareketi olarak gndeme geldi. Dolayl yoldan normalleme adna PKKyi de sorumlulua davet ediyorlard. Buna ihtiyatl bir olumlulukla yaklatk. En azndan susuz insanlarn katledilmesi ve alan boaltlmas durur ve ambargo snrlanr; sava srse de hi olmazsa kurallaryla yrtlr anlayyla bu tutuma girildi. Trkiyenin sraille 1996da stratejik dzeye kard ittifaklar istihbarata epey frsat sunuyordu. srailin dnya apnda istihbarat ve kontrol, PKKnin terrist rgt olarak ilan edilmesi, nderlik takibini Trkiye asndan kolaylatrmtr. Bu tarihte Papandreu sonras Yunanistan Babakan Simitisle, ABD Bakan Clintonun 1996da PKK nderliine yasallk tanmama ve frsat varsa teslim etme konusunda anlay birlii iine girdikleri daha sonra duyumu alnan dier bir bilgiydi. PKK etrafndaki hukuk alannn daraltlmas daha da artyordu. Almanya, Fransa ve ngiltere bata olmak zere, PKK yandalarna kar siyasi amal youn bir tutuklama kampanyasn amlard. Gney Krdistanl YNK ve KDP nderlikleri, PKK aleyhtar kampanyann en temel dayanaklar olarak, 1996da srail ittifakna benzer Ankara, Londra ve Washington merkezli youn ilikiler iine girmilerdi. PKK ve nderliini, Kuzey Irak zerinden tecrit etmede ve operasyonlara her trl destei sunmada anlamlard. PKK ve nderliini tasfiye plannn son halkas olarak Suriye kalmt. Msr da yanlarna alarak Suriye zerinde gelitirilen psikolojik sava ksa srede rn vermiti. Suriye bu basklara boyun emeyi ve PKK konusunda anlamay karlarna daha uygun bulmutu. Suriyeden ayrlmadan nce, yaz boyu ordu adna dolayl yoldan bilgilendirmede bulunan bir kanaln yaklamlar ilginti. Anlaml bir atekesle birlikte yeni bir sre arzulanyordu. Bu konuya gereki yaklamlar sz konusuydu. rgtn bilgisi dahilinde, 1998 ylnn austos ay sonlarndaki tek tarafl atekes deneyimi bu bilgi263

lenmelere dayanyordu. Fakat bu atekesin yarda kesilmesine pek anlam verilemedi. Meru savunma hakkmz kullanmaya dek varan ve olumlu yan ar basan bu dolayl diyalog resmen balatlsayd, sre ok daha olumlu geliirdi. Bu, sanyorum 28 ubat srecinin geirdii aamalarla ilgili bir durumdu. Tam bir yol ayrmna gelinmiti. Ortadou alann eski biimiyle kullanamayacamz anlalmt. Yaplmas gereken, ya nderlik olarak dalk alan karargah olarak seip sava daha st boyuta sratmak ve ehir eylemlerini trmandrmak, ya da uzlama arayn Avrupa koullarnda daha gvenceli olarak gelitirmeye almakt. Savan tkanm durumu ve bir nevi kr bir noktaya gelip dayanmas, dada olmam halinde her trl silahn kullanlma olasl ve benim durumumun ek bir sr arlk getirecei dncesiyle, bunun tercih edilmemesi uygun grlmt. Benim etrafmda younlaacak bir sava her bakmdan byk sakncalar tamaktayd. Ahlaki olarak kendimi yk yapmam doru olmazd. Ayrca Krt ibirliki nderlikleri her trl istismarcla aktlar. Orda bulunmam ok kt kullanacaklar bilinen bir gerekti. 17 Eyll 1998 Washington Anlamas bunun bir gstergesiydi. Avrupa koullar da ok riskli olmasna ramen, siyasi, kltrel ve demokratik anlayla, zmnen de olsa hukuka biraz gven duyuluyordu. Yunanistandaki hkmetin ise, ilk 9 Ekim 1998 gn bu lkeye ayak basar basmaz bu denli alalaca hi tahmin edilmemi ve dnlmemiti. 20. yzyln sonlarnda, Krt halknn zgr iradesine kar dnya apnda bir komplo ve darbe plan uzun bir hazrlk srecinden sonra artk adm adm pratikleiyordu. Filmi bir kez daha geriye ekip baktmzda, bu plann aslnda 1990larn banda Londra kaynakl olarak uygun grlp uluslararas dzeyde hayata geirilmek istendii anlalacaktr. Plann Trkiye boyutlar az ok bilinmekle birlikte, Avrupa ve ABD boyutu net olarak anlalamamtr. Uluslararas boyutu grmezsek, deerlendirmelerimiz eksik kalacaktr. Tekrar da olsa zetlemek gerekirse: 1- Palme cinayeti, baka amalar yannda, 12 Eyll rejimi ve sonrasnda Trkiyeyi da bal tutmak iin ve Krt zgrlk devriminden korumakta bir ara olarak kullanlmtr. Palmenin Vietnam ve Gney Afrika gibi lkelerdeki hareketlerin desteklenmesinde ve hogryle yaklalmasnda, Babakan olduu svei bir merkez haline getirmiti. sve, Krt zgrlk hareketinin de merkezi olabilirdi.
264

Palme, Krt zgrlk hareketinin terrist olarak damgalanmasna karyd. ldrlmesinde Krt izi teorisi ve PKKnin terrist ilan edilip yasaklanmas abalar, svein bu olumlu konumunu ortadan kaldrmakla yakndan balantldr. NATOnun o dnemde Avrupada gl ve henz aa kmam olan Gladio rgtlenmesinin bu ve benzeri komplolarla ilikisi bir gn aydnlanacaktr. 15 Austos 1984 eylemliliinin hemen ardndan, Almanyann da arln koymasndan sonra, Trkiye hkmetiyle uzlama salanmt. Birok ekonomik karn sunulmasyla tm Avrupada PKKye kar bir izolasyon sreci balamt. Palme provokasyonu bu srecin en nemli halkalarndan biriydi. PKKyi blme, gndemleen dier bir gelimeydi. Balarnda etin Gngrn bulunduu bir gruba bu ynl nderlik yaptrlyordu. Kesirenin tahrikleri rn verir gibiydi. Birok aydn, Mahmut Baksi, ivan Perwer gibi insanlar uzaklatrlmt. Bu, tek bana Trkiyenin abalaryla izah edilemez. Aslnda Avrupa merkezli bir karar olarak uygulanyordu. Trk solu bu yolla oktan idi edilmiti. Dnyann dier zgrlk hareketlerine de benzer planlar uygulanyordu. Almanyann merkezi dzeyde PKKlileri tutuklamas da bu plann bilinli bir parasdr. Paralama ve nemli bir blm kontrolne alma amalanyordu. 1990 balarnda Trk Genelkurmay Bakan Doan Gre in Londraya yapt bir gezide, planmz onaylan d biiminde bir deerlendirmesi basna yansmt. Londrann da Almanya gibi tasfiyede rol stlenecei anlalmt. Yine 1991de YNK Bakan Talabani Avusturyann Bakenti Viyanada Trk Dileri Bakan Hikmet etin le PKKyi terrist ilan etme konusunda gizlice anlamt. Talabaninin bu yaklam Almanya, Fransa ve ngilterenin tavryla i ie, terrist ilan edilme olaynda temel bir rol oynamtr. Avrupa apnda varlan bu anlay birliinde, PKKsiz bir Krt hareketi amalanyordu. PKKsiz bir Krt hareketi ellerinde Ortadou apnda kullanabilecekleri ok gerekli bir kozdu. 2-1993ten sonra zal ile atekes deneyiminin baarsz kalmasndan sonra, bu sefer gndeme oturan taktik, PKKye evet, Apoya hayr biimini ald. Milyonlarca kitlesel tabana kavuan PKKyi tmden karya almalarnn ve paralama abalarnn sonu vermemesi, byle bir taktik ynelii ne kard. Her devlet kendine gre PKK kadrolar oluturmaya balad. Ortadoudan Rusya ve Avrupaya kadar bu ynl admlar atld.
265

emdin Sakk iin ikinci adam unvan icat edildi. Aponun tasfiyesi kararlatrlmt, ondan sonras hesaplanyordu. Kani Ylmaza bu ynl bir rol oynatmak iin anlamsz bir tutuklama srecine ektiler. Teslim olmak ve olas tasfiyelerden sonra bir PKK nderi gibi kullanmak amalanyordu. Moskova Numan Uar zerinde alyordu. Ortadouda birok devletin tavrnda bu seziliyordu. YNK ve KDP, PKK zerinde oyunlarn younlatrmlard. HADEP bnyesinde benzer bir operasyon yrtlyordu. Hatip Dicle, Leyla Zana ve teslim olmayan dier milletvekilleri tutuklanrken, DEP rgt kapatlyordu. HADEP zerinde ise bir ekime yaanyordu. Krdistan boaltlyor, Hizbullah maskeli dehetvari yntemlerle hibir rgtsel suu olmayan binlerce drst yurtsever insan katlediliyordu. 6 Mays 1996da nderlik bombalanmasnn gereklemesinin zerinden yarm saat gemeden, Londra kaynakl haberler Abdullah calann ldrldn veya bombalandn dnyaya duyuruyordu. Yaplanlar nceden biliyorlard. 3- 1996 srail-Trkiye ittifak ile, bu tarihte balayan Kuzey Iraktaki Krt ve Trkmen rgtleriyle Trkiye ilikileri ayn kapsamdadr. 17 Eyll 1998 Washington Krt Otonomi Antlamas nda en nemli madde, PKKye kar tavrd. Tpk 1925de olduu gibi, Trkiyenin verdii uzun tavizler halkas karlnda, 2000e doru geldiimizde benzer bir uzlama gereklemiti. Bu bir bakma Lozann yenilenmesi demekti. PKK ve Krt zgrlk hareketi tamamen izole ediliyor, nderliinin tutsak edilmesi iin her tr taahhtte bulunuluyor, gerilla zerinde de Krt ibirlikileri, srail teknii ve uzman elemanlaryla birlikte her tr operasyona yeil k yaklyordu. Bu, topyekn bir tasfiye planyd. Kendi iinde eteler meselesini bile zememi, glerini yeniden mevzilendirmekte vurdumduymaz ve nderliin srtndan ucuz yaamaya alm sahte bir komuta ve ynetim tarzndan kurtulamayan yoldalarla, bata Suriyeli ve Yunanl szde dostlarn iyz daha iyi anlalamam, son derece karc ve paniki yaklamlar karsnda, PKK nderliine den, mehule kar kukulu bir yryt. Byk bir i burkulmasyla 9 Ekim 1998 maceras balyordu. 9 Ekim 1998 k deerlendirilirken, Ortadou zemininin ne anlam ifade ettiini ok salam ve yrekten zmlemek gerekir. Bu zeminde yirmi yla yakn bir pratik geirdim. Saysz iliki ve alma266

larda bulundum. Tarihi nemde gelimeler ortaya kt. Bu gelimelerin benimle ilgili hangi sinir ve ruhla gerekletirildii ve nasl dayanabildiim de btn ynleriyle mutlaka anlalmaldr. Bata PKK yaps olmak zere birok evre, iin hibir ey ifade etmeyen resmi grnts dnda, can alc zn anlama gcn gstermiyor. Sanki normal ilericiler cephesinde anl anl yaanlm, allm ve baarlm sanlyor. Byle bir ey yoktur. Tabii ki ucuz yorumla izah, kendilerine rahatlk salyor. Dogmatik siyaset ve rgt anlaylarn tatmin ediyor. Bu tutum yetmeyince, bu sefer geleneksel kutsallk anlaylarna snarak, olaanst kiilik zelliklerimle izah edip sorumluluktan ucuzca kurtulmak istiyorlar. Bu yzden kimse yaadm pratii tm tarihsel mitolojik, felsefi, dini ve bilimsel anlamyla zmeye yanamad. ok kitap yazld; ben de yazdm. Yaadm gerekleri halen de yazacak durumda deilim. Bunun iin zgrleme alanlarnn gelimesi gerekir. Ama koullar ok elverili olan ve gelimeleri iin neredeyse art olan anlama iini baaramayan, bata yolda geinen birok kii ve kurum, bu tutumla aslnda kendilerini gelimemeye ve baarszla mahkum ediyorlar. Bunlar mmknse bu yllarn zmn yapp insanlk, Krtler ve Ortadou tarihi ve gelecei iin ne anlama gelmesi gerektiini en temel grev edinsinler. nk bu olanak dnda, zgr yaama giden yolda ne tarihi ve a, ne de gncel somut gerekleri zp nlerini aydnlatabilirler. imdilik tek yol budur ve byk emekle anlamay ve pratikletirmeyi gerektirir. Kaln izgileriyle Ortadoudaki yaamn kk bir ksmn, siyaset ve diplomasiyle ilgili ynn deerlendirsem, tanm udur: Smerlerden beri denmi labirentlerin iinden bu kadar yl sonra salam kmak ve halklarn zgrlne baz hediyelerde bulunmak, gerek anlamyla peygambersel bir tutum ve kiilikle mmkndr. Bu sre bana sadece peygamberlik kurumunu kavratmad; gerek zyle nasl bir pratikle insanla sahip klabileceini de gsterdi. Bu u demektir: Her peygamber, toplumsal gelimede bir anlam ykseliidir. Dili ne kadar ilahi olsa da, z; gelien toplumun anlam, hafza, tre, vicdan, zgrlk ve eitlik bata olmak zere, birok temel konuda farkl kltrel bir aama kaydetmesine yol amaktadr. Halk bu konuda ok arif, bilen konumdadr. Sizin yapt nz yeni bir diyanet, ( byk dini kastederek) drdnc bir din a lmas anlamna gelir dediklerinde armtm. Daha sonra ne demek istediklerini anladm.
267

Her ne kadar slamiyetten sonra peygamberliin ve yeni bir dinin yolu kapanmtr denilse de bu, her an kendini ebedi olarak yorumlamas gibi bir savunmadr. Ortadouda eski dinler kltrnn bata siyasi ve ideolojik alanlar olmak zere, tm toplumsal alanlardaki etkisi ve gnmz adeta tutsak almas gibi sonular zmlenemeden, ne Avrupa uygarl anlalabilir, ne de anlaml bir i ve d zgrlk savam baaryla verilebilir. Tarih hkmn yrtyor. Yzeysel laiklikle ne din zmlenebilir, ne modern toplum yaratlabilir. ki yz yllk milliyeti yenilenme deneyimlerinin sonular ortadadr. Bu yolda srar ettike, Arap- srail kmaznda olduu gibi daha ne kadar aclar ve ykmlara yol aaca da kestirilebilmektedir. zm, tarihin doasn zmlemek ve oradan yola karak bir zgrlk imkann yaratmaktr. amz iin bu harekete drdnc bir din demek pek anlaml dmez. Ancak bu hareketi 1500lerdeki Avrupa Rnesansna benzeyen, fakat kendi uygarlk kkleriyle kapitalizm tesi uygarlk ufkunu sentezleyen bir diyalektik gelime temelinde Ortadou Rnesans olarak tanmlamak daha anlaml ve tarihsel ihtiyaca cevap niteliinde olacaktr. Bunu yarattk demek abartl olur. Yaplmaya allan, bu topraklarn kltrel zne uygun ve an gericiliine tutsak dmeden olumlu zlerini benimseyerek, gnmzn orijinal zgrlk hareketine katkdr. Bunun tarihte anlam bulacana ve zgrlk hedeflerine snmeyen bir mealeyle yryen bir kn gl ve sreklilik kazanan bir akm olacana inancm tamdr. Eksii ve kiri varsa da, gl temsilcilerinin bu akm daha da arndrarak ve hareket gcne kavuturarak, uygun ve gereki hedeflerine adm adm ulaacaklarna dair umut ve inancm hi eksik olmamtr. Tersine, bu corafya kendisine ekmek, su ve hava kadar gerekli zihinsel ve ruhsal gce kavutuu iin, yaamn anlam bin yllardan beri iine girdii kmaz ve karanlklardan syrlarak, daha doru ve aydnlanm yolda cokuyla ilerleyerek hedeflerine varacaktr. Bylesi bir anlaml yaamn yaratlmas her eyden daha ok deerlidir ve kymeti de o denli bilinmek durumundadr. Tarihte eine rastlanmayan kahramanlklarn, aclarn ve fedakarlklarn sahiplerine sayg ve ballk, kendimizi bin yllarn lanetli kld gereklikten kurtarp kutsamakla zdetir. lla buna yeni bir dini anlam biilecekse, bu noktada grlmelidir. Bir kutsamas vardr, o da aydnlatlmaya allan bu zdr. Bu savunmam, lanetten kurtarlm ve kutsanm ada yaamn ne anlama geldiini aklamaktadr.
268

amdan Avrupaya doru km baz tarihsel rneklerle mukayese etmem yanl yorumlanmaktadr. Ama tarihle gncellik kutsalln znde yryorsa, bu benzerlik kanlmazdr ve dorudur. Ancak arptlm ve inkara dayal tarihler, kutsal deerlerin benzeme gereine set ekebilirler. Bu durum bile, olsa olsa bir perdelemedir. Gerek olan, kutsallklarn zincirleme hareketidir. Hristiyanln zellikle Avrupa kolunu yaratan byk Aziz Pa ulden bahsedeceim. nce havarilere dmanlk yapyordu. am yolunda bir mucizeyle havarilere katln, tarih deitiren bir olay olarak anlatr. Tarsusta doan Yahudi bir aileden gelmektedir. Antakyadan balayarak birka kez Anadolu, Yunanistan ve talyaya sefer yapar. ok byk inanm bir propagandacdr. O olmasayd, Hristiyanln Avrupaya bu denli tanmas mmkn olamazd. Romada ldrld. Ansna Avrupann her tarafnda dikilmi Saint Paul katedralleri bouna byk bir grkemlilik arz etmezler. nk Avrupa ahlaknn ve bugnk aamaya ulamasnn temelinde Aziz Paulun att insanlk harc vardr. Avrupa yar yarya Saint Paul demektir. ok ynden ihanete uram olmas ve olumsuzluklarn da kaynana alet edilmek istenmesi bu gerei deitirmez. Daha ilgin olan, Yunan sahasnda karlat iyi dostlar kadar, birok dnek ve sahte dostlarn da mevcudiyetidir. Baz dostlarn laubaliliinden de ikayet eder. 9 Ekim 1998de amdan km bu tarihsel olguyu hatrlatr. ok sayda dost vardr. ktidardaki partiden birok davet yaplmtr. Parlamento, anayasay deitirebilecek bir ounlukla beni davet etmitir. Gitmeden nce bakanlk yapm ve halen milletvekili olan Kostas Baduvas adl dostla konuan tercman Ayfer Kaya, gelebileceime dair telefonda birok kez teyit almtr. Ulatmda, ortada dost Baduvas yoktur. Karlayan, stihbarat Bakan Stavrakis ve ada Yehuda skaryot ( say ihbar eden havari) roln oynayan ve adn da Agit koyan Kalenderistir. Tavrlar tam bin yl nceki Helenlerin tavrndan farkszdr. Helenlerin o gnden beri deimeyen bir tavr; kendi dndakileri ve karlarna uygun dmeyenleri barbar olarak adlandrmak, kendi basit dnyalar dndakileri yabanc olarak grmektir ve bu, kkl bir duygudur. Fakat bu yaklam tm gerei ifade etmez, iin duygusal ve moral ynn izah edebilir. Siyasi ve diplomatik gerekler daha farkldr.
269

u gerei grmekte yarar var: Krt zgrlk hareketi, PKK nderliinde bir nevi ada Bolevizm gibi grlmektedir. Zaten kat Stalinci damgalamas bu gr yanstmaktadr. ok farkl zellikleri olsa da, yaklamlar benzerdir. Resmi siyaset ve devletler dzeni, PKKyi ve bir btn olarak Krt zgrlk hareketini legaliteye kabul etmek istememektedir. Birok lke ise illegaliteye ekmitir. zellikle Almanya bunda ba ekmektedir. ABD daha katdr. Ortadou devletleri de ayn yaklam iindedir. Kesinlikle legalite d saymaktadrlar. Dost olanlar ancak kiisel ve gayri resmi yaklam iindedir. En ok koruyucu dost lke olarak tantlan Suriye, hibir zaman radikal Arap milliyetilii izgisini amamtr. Kii olarak Devlet Bakan Hafz Esat n tavr nem tadndan, iki cmleyle deerlendirebiliriz. Hafz Esat, byk olan otoritesinden ve iinden gemekte olduu koullardan tr, bana gre despotik klasik devletle devrimci demokratik devlet arasnda bir izgide duruyordu. lahi anlaml devletin bir ayan halkn iine ekmiti. Sanlann aksine, otoriter ve kutsal devleti basite ksmen halkn hizmetine vermiti. Ama Smer rahip devlet anlayn esas olarak koruduu da bir gerektir. Yars aydnlk, yars karanlk bir Ortadou kimliiydi. Krt zgrlk hareketine dman deildi. Ama geleneksel ideoloji, devlet anlay, milliyetilik ve ada diplomatik gler dostluunu engelliyordu. En byk yiitlii, bakalar istiyor diye dmanlk yapmamasyd. Fakat son ayrlacamz gnlerde, Firavun torunu Msr Bakan Mbarek ile etrafndaki brokrasiyi aacak gte olmadn ortaya koymutu. Milliyetilii ar zorlayacak konumda deildi. Benim amdan eletirilmesi gereken Suriye deil, kendi konumumdu. 1990larn, hatta 1980lerin balarnda Arap sahasndan ayrlsaydm tarihin seyri baka olabilirdi. Zagroslara yerlemem en ciddi seenekti. Fakat ran ve Krt ibirlikilerinin yaklamlarnn neleri douraca bilinmezdi. kincisi, bu rol rahatlkla ve baaryla oynayabilecek arkadalar vard. Bu hakk onlar kullansnlar beklentisi hakimdi. Ama yle basit ktlar ki, kendilerini bir karlk derede bile boduracak cceler olduklarn gsterdiler. Kendilerine tandm tarihi frsat ve hizmeti hi anlamadlar. Olanaklar zerine hovardaca ve bir mirasyedici gibi oynadlar. Kendilerini de, ok byk deer ifade eden emek ve sabrm da gafilce kullandlar ve arur ettiler. En ok eletirilip zeletiriye ekilmesi gereken konu bu270

dur. Fakat 9 Ekim 1998 kn oraya yapmamann doruluuna hala inanyorum. nk o zaman sava kiiselleir, tam bir intikamcla dnrd. Olas bir bar ve kardelik frsat hepten yitirilirdi. Daa k 40 yllk ryam olduu halde, zntmden atlamamamn tek nedeni, insan yaamnn ve zgrln ine ucu kadar barl bir imkan varsa, bunun denenmesinin tercih edilmesinin daha deerli olmasyd. Mevcut tabutluumda bile moralli olmamn tek nedeni, onurlu bir bar iin yaamamn soylulatrc bir savatan daha az deerli olmamasdr. Simitis hkmetinin bu tavrnn zn anlamak ok daha nemlidir. ABD ve ngiltere, hatta Almanyann da onay dahilinde bir tutum olma ihtimali bulunmaktadr. Yine Baduvasn davetine hi sahip kmamas dndrcdr. Gelmememi kesin isteyebilirdi. Bakan olan birisinin bu kadar basit kalmas anlalr olmaktan uzaktr. nemli bir ihtimal, ayaklarmn Ortadoudan bilinli kopartlmasdr. Bunda ngiltere istihbarat temel rol oynam olabilir. Kark glerin devrede olmas ihtimal d deildir. Daha sonraki gelimeler u gerei gsterecektir: Avrupaya ekilip kiiliimi ve onurumu yktktan sonra, ellerinde ehil bir ara olarak, bata Trkiye olmak zere Ortadou denkleminde kullanlmamn tasarlanmas en gl olaslktr. Yunanistana ilk admm atar atmaz; hukuk, insan haklar ve demokratik toplum kurallarnn benim iin olmadn, kat siyasi ve ekonomik karlarnn esas alndn anlayacaktm. Yunanistanla balayan tavrn Trkiye korkusu olduunu veya anlaarak salandn belirtmem pek gereki olmaz. Tersine, en st dzeyde Bat sistemi olarak, bata Bakan Clinton olmak zere, Trkiyenin tavrn ok nceden ve ok dakik olarak inceledikleri kanaatindeyim. PKK ve calan olgusunu kendi karlar iin Trkiyenin bana en ideal biimde patlatmakta ve kullanmakta ok bilinli olduklarn da belirtmem gerekir. Strateji ve taktik uydu: Hem PKKyi ve Krtleri, hem de Trkiyeyi ve Trkleri kullanmak; gerektiinde elli yl srecek kr bir savata tutmak iin benden yararlanmak, Trkiyenin elinde gerekletirilecek bir ldrtmeye kadar gitmek, en azndan kendilerine bal oven gerici kesimlerle bunu gerekletirmek. Bylelikle Trkiyeyi kendilerine daha ok balama, Krtleri de onursuz bir snmaclk altnda kendine muhta klma stratejinin ana paralar olarak deerlendirilmektedir. Yaanan drt aylk Avrupa maceras, bu eilimi daha ok dorulayacak niteliktedir.
271

Dostluk eilimimi belirtmek durumundaym. Be yandaki bir ocuk da olsa, dost bellediimde sonuna kadar inanmam benim iin bir karakter zelliidir. Hayatta belki de en byk zayf (kendim buna inanmyorum, dostluun ve yoldaln gven artnn hi inenmemesi gerektiine batl bir inan gibi halen inanyorum) ynm, bu tr bir gven duygusudur. Dostluk ve yoldalk adna bu ynmn korkun kullanldn biliyorum. Ama en temel insani deer olduundan, vazgememem gerektiine de eminim. Bana gre, dostluk ve yoldalkla oynamak, anasn ve eini satmak gibi bir eydir. Dolaysyla dostluk ve yoldalk ba 20. yzyln ahsnda en byk darbeyi yemi olduundan, onun en son ve en trajik kurban ben olacaktm. Bu anlamda 20. yzylla boumaktan bahsetmem gerekir. nce Yunanistanda, sonra olas dostluk adna gittiim ikinci durak Rusyada, dostluun bana neyin gelmi olduunu belirtmem hayli retici olacaktr. ki seferin sonunda younlamam, Yunan karakterini snrl da olsa zme imkann verdi. Bahsettiim, hakim Yunan karakteridir. Mutlaka halknn baz zgn ve egemenlerden farkl karakteristik zellikleri vardr. Tanr Dionysostan beri Yunan halknn zgnl bir gerektir. Cokulu ve dostadr. Ama dnyann tm lkelerinde grld gibi, bu karakter yenilmitir ve ancak elinden alamak gelir. Dnyann tm halklar dostluklarna sahip kamazlar. Ama ardndan bol bol alarlar. Kendi kendilerine dost ve yolda olduklarnda da byle yaparlar. Ayrlklar, yitirileri ve birlikleri alama ve ucuz sevgiye gmlmtr. Sayg duyulsa da, bunun fazla deeri yoktur. Dostluu ve yoldal koruyamayan bir sayg ve sevgiye, anam da olsa, hep hor baktm. Karlkl bir sevgi ve anlay gstermedim. Sanki kader bana, ok deer verdiin dost ve yoldalarn iin alamaya demez der gibidir. Kar ktm, dostluk ve yoldalk deildir. Tersine, ona zafer deerini veremeyen, dost ve yolda olmasn bilmeyen, sahte ve zavalllardr. Yunan egemen snf tarihine bakldnda, M. 1600lerde Mikenlerden beri mitolojik bir biim kazanm olan dnce tarzlarna gre, tanr Zeus her trl putluu ve kallelii yapabilir. nne kan her kadn batan karabilir; her tarafndan, alnndan, kndan Athenna bata olmak zere birok kk tanr dourabilir. Yalan ve kandrmaca tanrsal zellikleridir. Troya kahraman Hektoru nasl kandrdn, ona inanan Homeros bile hayflanarak dizelerine d272

ker. Yeter ki Helenistlerin karna olsun. Bir nevi srail Tanrs Yehova gibidir. Helenler ve srailoullar seilmi kavim olduklar iin, dier insanlk, yani barbarlar aleyhine ne yapsalar haklardr ve tanrlar da bunu byle emretmektedir. Bu mitolojik gereklik, daha sonra dinsel ve siyasi gereklie dnecektir. Mitoloji deyip gememek gerekir. Gnmze kadar dinin ve siyasetin temelinde yatan mitolojik gerekliklerdir. Bu mitolojik zellikler, Yunan hakim snfnn nasl doduunu dile getirmektedir. Ana kayna da Smer mitolojisidir. Anadolu, Fenike ve Msr zerinden hem mitolojik, hem de maddi toplum olarak beslendikleri bilinmektedir. O gnden beri deimeyen bu snfsal ve ulusal karakter btn plaklyla karmda duracaktr. Hileci, kandrmac, karlar uruna hibir insana deer vermeyen, dndakileri deersiz ve barbar sayan bir zihniyet ve ahlaktr. Temsil ettiim insanlk, halk ve tarih gereklii, znde kendisiyle badamayacak farkl bir tarih, siyasal ve kltrel gereklikle karlamt. Bu bir anlamda Medler ve Perslerden beri devam eden Dou-Bat karlamasnn kk bir devamyd. Bat kaps, ahsmda temsilini bulan Dou kna kolay geit vermeyecekti. Atinann baka hesaplar da vard. Tm yaklamlar, Trk tehlikesine kar herkesten ve her yntemle yararlanmakt. Benim ahsmda yararlanabileceklerine tabii dosta bir biimde pek gz kestiremiyorlard. Yararlanmay, tipik ngiliz politikas gibi iti ite krdrma biiminde ele alma yanlsydlar. Dostluklarnn bir kandrmacadan ibaret olduu anlalyordu. nceden planlanmam km, ortaya kan zorunluluk karsnda, denenmesi gereken nceliklerin banda grld. Reel sosyalizmden sonra iine dlen yozlama srecinin krizli bir dnemi yaanyordu. Babakan Primakov ve Bakan Y eltsin, reel sosyalizmin nemli hainleriydiler. Ekonomik ve gizli kirli istihbaratla balantl karlar nedeniyle, konumum ne kadar stratejik de olsa, o dnem iin satlmaya ok msaitti. Koca bir Sovyet sistemini satanlarn nazarnda zgrlk deerlerine sayg beklemek kendini kandrmakt. IMF, ABD, srail ve Trkiye ile yrtlen ilikiler, bana kar hukuk d bir tavrn alnacan kesinletiriyordu. Halbuki Duma bana 298e kar 1 oyla siyasal iltica tannmasna ilikin bir karar karmt. Fakat despotik devlet asndan bunun fazla anlam yoktu. Beni zorla Trkiye zerinden Kbrsa indirmek istiyorlard. Byk ihtimalle ibirlii halinde, daha o gnlerde bir teslim etme gerekleebilirdi.
273

Bu inanarak yaptm bir tercih deildi. Fakat urunda o kadar kan dklm ve ac ekilmi zgrlk ve eitlik ideallerinin bana byle bir yozlam rejimin reklenmesi, aslnda reel sosyalizmin derin sapmasn gstermekteydi. Bu durum onun geleneksel smr ve bask sisteminden kopmadn kantlyor, Smer rahiplerinin tapnak sosyalizminin bile gerisinde olduunu hatrlatyordu. Rusya devrimciliinin kapitalizmin ve feodalizmin ufkunu aamadnn, devlet kapitalizminin sosyalizmi douramayacann, dolaysyla ada liberal kapitalizm karsnda tutunamayacann bir rneini sergiliyordu. Bunu bizzat grmem, 20. yzyln bir yzn daha iyi tanmama yol at. 20. yzyl bir ihanet yzylna ok benzemekteydi. Devrimler ve zgrlkler yzyl, daha sona gelmeden, hibir insanlk deerine kkten bal olmayan ve maddi karcln her ilkeyi tutsak ettii bir yzyl olarak 2000e dayanmt. O kadar kanl gemesi ycelmesine deil, barbarlna bir kantt. Genele hkmeden, ilkel milliyetilik ve kaba materyalizmdi. nsanln tarih boyunca tm yceltici, gerekten insan haklar ve demokratik ierikli zelliklerine kar en kapsaml bir kar-devrim sz konusuydu. Devrimin ve kar-devrimin tanmn yeniden yaptracak bir sonula karlalmt. Karlatm tablo insan gerekliine daha doru yaklamaya zorluyordu. lkelerle gne gmlm yaam tarzn kyaslamam aydnlatt. Baz sembolik kalplara taklmamam, artk tanr ve insan maskelerini (ki, ayn gerei ifade ederler) cesaretle paralamam gerektiine dair cesaret ve bilincimi arttryordu. 20. yzyln putlar krlmalyd. Bireyin varl ve haklar toplumun varlk ve haklarndan nce gelmeli veya en azndan ikisi arasndaki optimal (verimli ve zgr birlik) nokta esas alnmalyd. Bireysellik ve ona ilikin haklarn kapitalizmin insafna terk edilmesi vahim bir yanlgyd. Bireyin varln ve zgr geliimini esas almayan her toplumculuk, aslnda Smer rahip tarzyd ve egemen smrc snflar dourmaya mahkumdu. Her ey toplum iin slogan aslnda en eski bir snfl toplum sloganyd. Her ey birey iin ise, elikili gibi grnse de, en gelimi snfl toplumun, kapitalizmin sloganyd. ki ilkenin sloganlarna yenik dmeden, bir insanlk, zgrlk ve eitlik idealine dayanmak esas yoldu. Bilimsel sosyalizm bir olgu olacaksa, kendini dogmatizmden ve tapnak sosyalizminden kurtarmalyd. Devlet uruna her mcadele sosyalizme tersti. Onun yerine bir aray, sosyalizmin zyd. Bulunan proletarya diktatr274

l de olsa, yeni bir klelik aracndan baka sonu vermiyordu. Zor sisteminin almasna dayanan bir siyasal teori ve pratik, bireyi batan esas alan bir zgrlk ve toplumu kolektif emekle ycelten bir eitlik ideolojisi, bilimselliin ve tekniin yol at imkanlarla egemen snf barbarln aabilir ve zlenen toplumsal topyann gereki ifadesini kovuturabilirdi. Moskova seferinin bu ynl ideolojik younlamam hzlandrmas, sosyalizm topyasna inanm ve byk emek ekmi sahiplerinin ansna verebileceim en temel karlktr. 20. yzyln Moskovas o kadar basitlemiti ki, hibiri hayali olumsuz da olsa canlandracak gte deildi. Rus gerei zerinde en az Yunan gerei kadar durmann gerei akt. Burada da baz putlar ykarak yaklamann gereklere ulama asndan vazgeilmez olduu kendini aka ortaya koyuyordu. Romaya 12 Kasm 1998de yneli, Avrupa iinde gidilebilecek tek lkenin bakenti konumunda olmasndand. Komnist Partinin Yeniden yaplanma adl grubundan Milletvekili Ramon Montavia ninin desteiyle ulald. Massimo DAlema hkmetinin birka aylk dnemine denk gelmiti. Yaklamlar zikzakl oldu. Ne siyasi, ne hukuki net bir yaklam sergileyemedi. talyan byk sermaye evrelerinin ar tahriki, Avrupa lkelerinin tam destek vermeyileri, zellikle Almanyann kiiliini sarsma ve kendini dayatma tavrnn arl altnda inisiyatifli davranamyordu. Batan savmac tavr geliiyordu. En iyi eitilmi polis gruplaryla ok youn bir psikolojik bask kuruldu. Odadan ayrlmaya hi frsat tannmad. Kartma veya kalmakta srar edilirse ok sk bir denetime raz olma dayatlyordu. Ar sorumluluklar olan birisi iin, ilk kan frsatta ayrlmas gerektii akt. Bir zorla atmadklar kalmt. Birok lkeye para verip yer ayarlamaya almalar gerek niyetlerini gsteriyordu. Demokratik hukuk tavr sergilenmeyecekti. Niyetim Krt sorununu demokratik bir platforma ekmekti. Destek olunsayd, Trkiyenin de bu tavra gelmesi zor olmayacakt. Anlalan, Avrupa Krt sorununun ciddi zmnden yana deildi. Sorunla Trkiyenin uramas daha ok ilerine geliyordu. Yunanistann tavrndan da bu anlalyordu. Avrupada siyaset, savan sonunu getirebilirdi. Bu ise, ABD de dahil, Batnn stratejisine uygun dmyordu. Almanyann tavr, bir an nce da yolunun almasyd. Uzun vadeli dndkleri akt. Ortadouda Krtlere daya275

l bir kargaa daha ok ilerine geliyordu. Dolaysyla benim beklenmedik km, taktikleri dnda bir durumdu. Btn hazrlklar, ehliletirilmi ibirliki Krt ahsiyetlerine dayanyordu. PKK ve zellikle benim varlm, on yllarca yrtm olduklar ve ok sermaye akttklar Krt kozunu ellerinde ilemez klyordu. Ya saptrp kiiliksiz biri konumuna getirecekler, ya da dlayacaklard. Bunda ABDnin eilimi de hesaba katlyordu. Zorlasam kalabilirdim. Roma hukukunun doduu merkezden atlmam zordu. Fakat siyasi riskleri ard. Bu kadar zorlayan bir devletin daha tehlikeli ynelimleri de her an hesaba katlmalyd. lk doacak frsatta ayrlmam zorunluluk arz etmiti. Avrupann tarihi bakentinde geirdiim toplam drt ay baz nemli gerekleri ortaya karmt. Demokrasi ve hukuk, Krt zgrlk iradesine hakkn vermek niyetinde deildi. Avrupann insani bir Krt politikas yoktu. Sadece Trkiyeye ynelik taleplerinde bir argman olarak kullanlyordu. Aslnda son iki yz yllk politikalar srdrlyordu. Krtleri Ortadouda ran, Irak ve Trkiye yneticilerini kendi politikalar dorultusunda zorlamak iin en uygun ara olarak gryorlard. Acil bir zm iin tavr almamalarnn altnda bu temel neden yatyordu. Onlara uzun vadeli sorun yaratan bir Krt olgusu lazmd. zm ise, kullanacak malzeme brakmyordu. Bu tutum Kuzey Iraktaki Krt ibirlikileri iin de geerliydi. Sorunlu bir Trkiye kendilerine muhta olacakt. Dolaysyla PKKnin hep bir sorun olarak kalmas, politik kar iin hepsine ok gerekliydi. Benimle zm deil, istedikleri gibi davranp uzun vadeli politikalarna hizmet edecek birilerini dnyorlard. ki yz yllk politik perspektiflerine aykr bulunuyordum. zgr karakter ve bamsz karar inisiyatifi kabul edebilecekleri bir durum deildi. Bunu kabul etmeleri, onlarca yldr besledikleri birok ibirliki Krd kaybetmeleri demek olurdu. talya Trkiyeden daha ok yatrm ve ticaret imkan elde etmek istiyordu. Bunun iin en radikal tavr alabiliyordu. Ama benim durumum, pratikte grld gibi bu hesab da bozuyordu. karlar kiiliimi kaldrmaya uygun dmyordu. Anlalan, Avrupa hukuku ve demokrasisi Krt sorunu snrlarnda duruyordu. Ancak iglerinden ucuzca yararlanma ve uzun vadeli Ortadou politikalarnda bir ara olarak kullanlan Krt yaklam geerliydi. Bu ynyle de olsa, politika yine de tam ekillenmeden uzakt. Ar basan yn, genel birok sorunda bata
276

Balkanlar olduu gibi, Krt sorununda da Avrupann ekillenmi bir politikasnn olmadyd. Her devlet ancak polis ve istihbarat erevesinde yaklayor, sivil toplum kurulular vastasyla da szmaya alyordu. Romadayken ve sanyorum Moskovadayken, benimle en youn ilgilenen bir g de MOSSADd. Krt meselesinin en esasl sahibi benim dercesine, istihbarat ve denetim an esasta gelitiren g olduu giderek aa kyordu. ABD, srail ve ngiltere ayr bir kanat olarak duruyorlard. Avrupa henz dankt. Zaten bu tip nemli sorunlarda ortak bir politikadan yoksundu. ngiltere iki yz yldr nderlik ediyordu. Olas Krt politikas ngiltere olmakszn dnlemezdi. srailin douuyla denetim MOSSAD eliyle yrtlyordu. Barzani ve Talabaniyle birlikte birok Krt sisteme balanmt. Yalnz PKKnin durumu yaratm olduklar sistemi bozuyor, yaratlm dengeyi tehdit ediyordu. Bu nedenle beni sorumlu tutup, sk bir tehir ve tecrit politikasna hapsetmilerdi. Trkiyeyle 1996 antlamalar, operasyonel roller stlenmelerine de yol amt. Bunu ok iyi hesap edememek bir eksiklikti. Romadayken hala ciddiye almamamz, srail gcn hesaplamadaki yetersizlikten kaynaklanyordu. Daha sonra anlalacak ki, Moskovay da benimle ilgili olarak avular iinde tutan sraildi. Benim esas takibimde ve ilemez duruma getirilmemde srailin pay belirleyiciydi. Tabii bunu ABDnin byk mali ve diplomatik desteiyle birlikte yrtyorlard. Moskovada kalmamam iin IMFnin 8 milyar dolarlk kredisi kullanlmt. Yine Trkiyeden bu amala Mavi Akm Projesi koparlmt. En alaka olan uydu ki, hibir ey vermeden, skk durumumu bol bol kullanarak, birbirlerinden birok tavizi koparyorlard. Trkiyede Apo primi denilen rant sistem, uluslararas alanda da daha byk apl uygulama buluyordu. Tm Avrupa, Rusya, ABD ve en son Kenyal brokratlar da nemalarn alacaklard. ahsmda bir halkn zgrlk istemlerinin bylesine maddi karlarla pazarlanmas ok alakayd. talyada psikolojik sava sonu veriyordu. En ufak bir frsatta kmaya hazrlanyordum. Moskova temsilcisi Numan Uarn kyl basitlii komplonun derinleerek srmesine yardmc oldu. talya temsilcisi Ahmetin de pasif ve sorumsuz hali, olup biteni tam anlamaktan uzakt. Hepsi kendi basit dnyalarnda oktan tkenmilerdi. talyadan kta hem ben, hem Babakan DAlema rahatlamt.
277

DAlema kt bir demokrasi ve insan haklar snavn vermiti. talyan sermayesi karsnda rkekti. Hukuk ve demokrasinin gr sesi olsayd, zgrlk tarihine katks unutulmaz olurdu. Tekrar Moskovaya vardmda, byk ihtimalle oyunun son perdesi bilinerek hazrlanmt ve oynanyordu. talyadan kartlmam, her iki tarafn karanlk gleriyle yetersiz PKK temsilcilerinin safdilce yaklamlaryla gereklemiti. Sre, armh veya tabutun hazrlanmas sreciydi. Moskovadakiler ilk ivileri sk vuruyorlard. lk defa suratlarnda dostlua hi yer vermeyen grntlerle tanyordum. Belli ki, karar st dzeyden ve kesindi. Bilinen akbette zerine deni yapyorlard. Oyun ve zorbalkla bir kargo uana bindirip, sonradan Tacikistann Bakenti Bikek olduu anlalan ky evi gibi bir yerde bir haftalk bir tutukluluktan sonra, ayn stat iinde Petrograd yoluyla garip dost gibi grnen ve emekli general olduu sylenen Naksakisle Atina temsilcisi Ayfer, zel bir uakla gelip Atinaya doru yola ktk. Uan devlet balants akt. nce Romanyaya indirilmek istendi. Naksakis teslim etmenin burada gerekleeceinin Simitisle kararlatrldn iddia etmektedir. Doru olabilir. Kabul etmeyince, zorunlu olarak Atinaya indik. Ayn cehennem zebanileri, Stavrakis ve Kalenderis bekliyorlard. Yalnz bu bir gn sonra olacakt. lk gn geldiim gibi VIP salonundan geip bir gn Naksakisin kaynanas, halktan ve dost olan kadnn evinde kalacaktm. Ona unu demitim. Panga los ihanet edebilir mi? ok kesin hayr, seim iin bundan iyi bir frsat olamaz diyordu. Dileri Bakan Pangalos ak bir hileye bavurdu. Resmen grmek amacyla ard eve en st dzeyde istihbarat ekibi yollamlard. Dosta olmayan tehditkar bir slupla Sana sabah saat drde kadar sre tanyoruz. Aksi halde bildiimizi zorla yaparz dediler. Bu bir dmanca yaklamd. Geek suratlarn gsteriyorlard. nceden anlam olduklar akt. Geriye benim halen devam eden dosta gvenimi kullanp istedikleri yere ekmekti. Kenya ok nceden CIA ile birlikte hazrlanmt. Bunu sonra anlayacaktm. ok gvendiim Kalenderis, Yunan devletinin erefi zerine sz vererek, tehlikeden uzak bir yer olarak eski Yunanllarn etkili olduu Kenyada 15 gn iinde Dileri Bakannn hazrlad Gney Afrika pasaportuyla zm bulunduunu syledi. Dosta gven esas olduu iin kabul etmemek olmazd. Yanmda ciddi bir uyarc yoktu.
278

Tam anlayamadm tercman Melsa, uyuuk hareket ediyordu. Sahteliklerini zebilirdi. Ayferi alkoymulard. Aslnda tecrit edilmitim. Bu srete ihaneti dolayl yoldan anlatmak isteyen birka harekete tank oldum. ofr binmem gereken uaa sert bir vuru yapt. Bunun bilinli bir tavr olduu kansndaym. Uak kalkamad. Fakat daha sonra hemen svire zerinden olduunu tahmin ettiim yerden, ok zel bir uak Yunanl olmayan ekiple gizli bir askeri havaalannda beni bekliyordu. CIA veya ngiltere istihbarat ua olma ihtimali yksekti. Binmeden nce taksi ofr on defadan fazla gidip geldi, uaa bir trl varmak istemiyordu. Bundan da bir sonu karmadm. Dostluun kitabnda byle ihanetlere yer olmayacana o kadar inanmtm ki, birisi o anda bana karlyorsun deseydi, terslerdim. nk insanln kitabnda buna yer yoktu. Daha sonra her eyin planl olduu anlalacakt. Kenya Bykel isi Kostulas beni rahatlkla havaalanndan ald. lk konumas manidard. ngilizler ve Almanlarn biraz erefi olabileceini, ama Yunanllarn pek erefi ve onuru olmadn hissettirmek istedi. Bu szlerinden bir anlam karmak imkanszd. Zorla BM toplantsna brakmak niyeti vard. Bundan da bir ey anlayamadm. Daha sonra benimle birlikte yemek yemekten de vazgeti. Hi oturmamaya alyordu. Belli ki son gnleri geiriyordu. Atinadan gelen direktifle mutlaka elilikten atlmam isteniyordu. Drt goril gnderilmiti. Direneceimizi belirtince vazgetiler. Dileri, Kamu, Adalet ve stihbarat Bakanlklar sabaha kadar bakan dzeyinde telefonla Elilikten karlmam gereini belirtip orta yere atlmamda kararl grnyorlard. Kostulas, Kenya Dileri Bakannn stihbarat Bakan olunun olduu bir toplantya gidip, her eyin bilindiini, fotoraflarmn bile ekildiini, tannan srenin 15 ubata kadar olduunu, kmazsak zorla bunu gerekletireceklerini karar olarak bana aktard. 15 ubatta kmazsak, ldrme dahil her ey olabilirdi. Dolaysyla o gn kmak kanlmazd. Kalmak; baskn, direnme ve silahl atma ss verilerek ldrlmek olacakt. Kalenderisin son byk ihaneti uydu: Simitisle konutum. M sr zerinden Hollandaya gidebileceimize dair gvence verdi dedi. Olduu gibi kabullenmekten baka bir seenek yoktu. Daha nce de Beyaz Rusyann Bakenti Minsk zerinden bir Hollanda seferi dnlyordu. Aslnda bu da tertipti. Byk ihtimalle am kn279

dan beri her ey CIA, ngiltere ve Yunan istihbaratnn halen iyz tam bilinemeyen bir plan gerei ynetilmekteydi. Tarihin en byk provokasyonlarndan birisi olarak hazrlanldndan kukum yoktur. Ama gerek iyz konusunda her eyi bildiimi sylemem olanakszdr. Bunu ancak kendileri bilebilir. Yapabileceimiz, ortaya kan gelimeleri doru yorumlayabilmektir. Kenyal polisi Eliliin iine kadar almlard. Gitmememin baskn anlamna geldiini aka hissettiriyorlard. Yetkili birka cmleyle unu sylyordu: Biz lke mizde kan dkmek istemiyoruz.Bu arada ila, uyuturucu kullanma durumlar olabilirdi. Mutfaklar mutlak anlamda Elilie balyd. Durumum bir nevi uyurgezer gibiydi. Dolaysyla salkl dnmeden alkonulmam iin gerekli dozajda ila kullanm olmalar bu srete yksek bir ihtimaldi. ok ak kukulu durumlar bile zmememin bir nedeni de uyuturucu etkisi olabilir. Bindiim uan etrafnda yeil gzl ve sarn, kumral, uzun boylu ve ellerinde otomatik tfekli adamlarn tertibat aldn fark ettim. Bunlarn CIA ve MOSSAD elemanlar olmalar yksek bir ihtimaldi. Elilikte fotoraflar ekenlerin de MOSSADdan olmalar daha yksek bir ihtimaldir. Uan iinde Trk zel Timi zerime ullanp beni yere yatrd. zerimdeki her eyi alp bantlarla kskvrak her tarafm baladlar, gzlerime de ayn kaln bantlar takp uan arkasna braktlar. Uak Cavit alarnd. Doruyol hkmetinin niteliini yanstan bir olayd. Uak iki defa indi. Biri Msr, dieri ya srail ya Kbrst. Gemiyle adaya getirildiimde, 16 ubat sabahyd. Uakta gzlerimin ilk zlmesiyle sylemek istediim mesaj uydu: Bu baar sizin deildir. Size dostluk yaptklarn sy leyenler, drst davranmyorlar. Bu oyunu her iki tarafa oynamak is tiyorlar. Ben hibir zaman Trklk dmanln yapmadm. Ana ta rafndan kan ball bile vardr. Bar ve kardelik tek doru yol dur. Bundan sonra mcadelemi bu temelde yrteceim kesindir. Aslnda ilk tavrm, sonuna kadar konumamakt. Fakat hemen anlalyordu ki, bu tutum komplonun olduu gibi gizli kalmasna yol aard. Komployu aklamak iin yaamak daha doruydu. Yolda uaktan indirdiklerinde ve biraz srklediklerinde, Faili mehule mi gtryorsunuz? dediim zaman, Bu ans sana vermeyeceiz. Azn kapat, yoksa biz kapatrz dediklerini hatrlyorum. Beni adada ilk karlayan, yarbay rtbesinde ve Genelkurmay Bakanln temsil ettiini belirten bir subayd. Dedikleri zce y280

leydi: Bu ite ok oyun var. Biz kardelikle halletmek istiyoruz. Bu tertiplere frsat vermeyeceiz. Bu, pek beklemediim bir tavrd. Gvenirliini hibir zaman lecek durumda deildim. Taktik yanltmayla birlikte, bir politikay da dile getirmi olabilirdi. Bekleyip grmekten baka bir seenek yoktu. On gn koullar ok ar bir hcrede kaldm. Emniyet, M T, Jandarma ve Genelkurmay istihbarat drtl apraz halinde bir soruturma yrttler. Kaba bir bask ve kfr yoktu. Fakat manevi, psikolojik ortam benim iin ok ard. Dayanabilmek mucizeydi. On gn boyunca doru bildiim ve bulduum biimde konutum. Tavr koydum. Bir ksm yaynland. Bir ksm yaynlanmad. Farkl bir devlet yzyle karlatm kesindi. Olgun yaklayorlard. Oynanan oyunlarn ne kadar iinde veya karsnda olduklarn kestirmem zordu. Esas aldm tutum, batan sona halklarn onurlu bar ve kardeesine yaama birlikteliine frsat veren bir izgiyi inanla, kararllkla ve bilinle savunmakt. Bu durum ideolojik ve politik izgime ters dmyordu. Ayrlkla ve meru savunmay aan iddete tavr almam ideolojik hattm gerei olduundan rahatlkla tavrm srdrdm. mral yarglamasnn meru, evrensel ve Avrupa nsan Haklar Szlemesinin gerei olan bir temeli yoktu. in temelinde ar bir komplo ve karlma vard. Mahkemenin bu koullar altnda olmamas gerekirdi. Ayrca A HSye aykr birok yn olduu A HMe de bildirilmitir. Sembolik olan, genelde hazrlanan senaristleri ve ynetmenleri dnda olan bir tiyatronun kamuoyuna ynelik ksmnn oynanmas sz konusuydu. Savunmam bir demokratik uzlac ve bar mesaj olarak vermem bana gre en doru tutumdu. Kapsaml bir savunma iin ne sre, ne materyal, ne de hazrlk asndan psikolojik olarak uygun bir durum vard. mral srecine ilikin birok aklamalarm oldu. Umarm z olduu gibi kitaplar halinde yaynlanr. Buradaki hususlar tekrarlamam fazla anlaml olmaz. Kald ki, bu savunmam tm avukatlarla diyaloglarmn ideolojik, siyasi ve moral temelini vermektedir ve tamamlayc nitelikte grlmelidir. Baz evreler ite ve dta olmak zere tavrm tahrip etmek istediler. En sakncal durum buydu. Salk ve lmmden bile daha nemli olan bu hususlar srekli akla kavuturmak istedim. Yaygn olarak yaplan, Derin devlet ve Genelkurmayla anlatm, uzlatm veya teslim olduum biiminde bir propagandayd. Bu propaganda amalyd; hem i hem de d
281

taraftarlar, bununla gerek yzlerini gizlemek istiyorlard. Bir uzlama olsa, durumu ilan etmeyi bir onur bellerdim. Byle bir durumun olmadn hep vurguladm. Atekes konusu zerinde ise, 1993ten beri duruyordum. En son amdayken, tek tarafl olarak ilan ettiim 1 Eyll 1998 atekesine bal olarak, 1 Eyll 1999da koullar elverdike ve makul bir sre kalmak zere snrlarn dna ekilmeyi, atekesi daha gereki klma kararll temelinde ikinci bir adm olarak attm. Mevcut durum, zorunlu koullar nedeniyle snrl bir gcn ieride, byk bir ksmnn darda meru bir savunma temelinde stlendii, demokratik uzla ve bar iin diyalog beklentili bir pozisyon biimindedir. Siyasetin, hkmet ve parlamentonun zm aramamasnn sorumluluunun kendilerine ait olduu, mevcut durumun her bakmdan riskler tad bilinen bir husustur. Bu durum olumlu temelde almazsa, daha byk ve uzun sreli bir iddet sarmalnn ortam kaplamas tehlikesi gz ard edilemez. Uzlama, demokratik ve la ik cumhuriyet kavramnn zl olarak hayat bulmasnda aranmaktadr. Trklerin tarih boyunca Anadoluda oluturduklar tm siyasi oluum ve devletlerde Krtlerin paynn olduu, bunun en son rneini Trkiye Cumhuriyetinin kuruluu ve ondan nce verilen ulusal kurtulu savayla kantland iyi bilinmektedir. syanlar nedeniyle inkar edilen ve gnmze kadar deiik biimlerde sren bu politikadan vazgeilmesi halinde, zm olanann ortaya kacana inanlmakta ve beklenmektedir. Krtlerin zgr yurttalar ve halk olarak, evrensel hukuk lleri de gz nne getirilerek cumhuriyetle btnlemesi stratejik bir yaklam olarak grlmektedir. PKKnin yeni dnem program, strateji ve taktiklerine yansyan bu tutum, savunmamn ilgili blmlerinde genie ald iin tekrarlamayacam. Politika ve tavr belirlemesi gereken, devletin st dzeyidir. Bu gereklik sadece Trkiye Krtleri iin deil, tm paralardaki Krtler iin stratejik bir yaklam olarak ngrlmektedir. Gerek bu kadar ak olduu halde, PKKye ynelik tavrlarn nemli bir ksm, sarslan ve aa kan evrelerin ok irkin ve hain yzlerini gizlemek iin Apo Krt meselesini mralya gm yor iftiralardr. Bunlar ok iyi takip edip hesap sorma byk nem tamaktadr. zellikle son on yldr amansz bir ihanet dayatmasyla, hem Gney Krdistanl ibirlikiler tarafndan, hem de Avrupaya snm,
282

her bakmdan Avrupaya balanm, moral deer tanmayan ve tm yaamlarn anti-Apoculua balam kesimlerce yrtlen bu iftira ve karalama kampanyas kendilerini kurtaramayacaktr. PKK sava ve barl tutumuyla ortadadr. Gc, ehitleri ve halk da ortadr. Bunlar nerededir? Sava istiyorlar. Kim engelliyor? PKKyi kkrtmakla kime, hangi gce hizmet ediyorlar? Drstlerse meydan aktr. Krt meselesini dada, ovada, ehirde, kyde, ite ve dta temsil etsinler. Sonuna kadar direnerek bir rnek gstersinler ki, sahtekar ve iftirac olmadklarn kantlam olsunlar. Gneyli ibirlikiler on yldr PKKnin srtnda otonomi hayali ile yayorlar. Hem YNK hem de KDP, bal ve uydu gleri ile PKKye kar korkun tavrlar gelitirdiler. Onlar iin iki yol vard: Ya samimi bir zeletiriyle demokratik uzla ve bara gelmek, ya da hak etmedikleri ve PKKsiz gereklemeyecek otonomiden vazgemek. Bunlarn krk yldr yrttkleri siyaset ve diplomasi Krt halkna drt bin yllk yabanc tahakkmden daha fazla zarar vermitir. Hi olmazsa bundan sonra drst olmay, bar ve demokrasiye gelmeyi bilsinler. Aksi halde dnya da gelse, iinde bulunduklar durumdan kurtulamayacaklarn grsnler. Tm ehitlerin, yoldalarn, halkn ve benim kararllmn bu olduunu unutmasnlar. Benim mral srecim bu savunmamn ruhuna uygun olarak devam edecektir. Tutumum; yarn olacakm gibi bar ve demokratik uzlaya her an hazr olmak kadar, yarn benden balayacak bir imha savana da sonuna kadar kar olmak ve her zaman inanla, kararllk ve hazrllkla buna cevap vermektir. Bunun dnda ne yaam tandm, ne de anlarm. ok byk yetersizlikleri olsa da, umut ve ballklarn her zaman bana sunanlarn, bu gerein ne anlama geldiini tm ynleriyle anlamalar ve iinde bulunduklar koullara gre gereini yapmalar, kendileri iin de bir yaam sorunudur. Bal olmay bilmek ve llerine gre hareket etmek son derece nemlidir; yaamn olas her tr gelimeye kar tmyle rgtl ve hazrlkl tutmay gerektirir. nanyorum ki, bu savunmamla eksik kalan ve soru iareti uyandran birok hususa kapsaml cevabm vermi bulunuyorum. Halkmza ve yoldalara, bata Trk halk olmak zere tm komu halklardan ve dnyadan dostlara, beklentilerine ve en azndan ok merak edilen ve halen yaadm ar koullar altndaki mral srecine ilikin yantlar en kapsaml bir biimde vererek borcumu demi ol283

maktaym. Eletirilerini ayn sorumluluk altnda gelitirmeleri ve eletirilerimin gereklerini yapmalar da benim kendilerinden beklentim ve hakkmdr. Halkmz zerinde Smerlerden beri gelitirilen koloniletirme abalarnn ayrlmaz bir paras olan ve esas olarak dost grnmnde ibirliki glere ve kiilere dayal komplolarn en kapsamls olarak hayat bulan 9 Ekim-15 ubat komplosu, istedii ve planlad sonuca ulamaktan uzaktr. 20. yzyln tm hainlerini ve ibirlikilerini en st emperyalist irade altnda birletiren bu komployu bir tarihi Anadolu ve Mezopotamya barna dntrmek, grev olarak halklarmzn ve tm sorumlu glerinin nndedir. Bu greve sahip kmak, hem lkenin gl btnl ve hem de laik ve demokratik cumhuriyetin zl birlii iin tek doru tutumdur. Bu ayn zamanda tarih boyunca arzulanan onurlu barn, kardeliin, zgrlk ve eitliin de yoludur.
b- 15 ubat komplosu halklar iin kalc bar ve demokrasiye dntrlebilir 15 ubat komplosunu tarihi adan yorumladmzda nemli zellikler ortaya kmaktadr: 1- Komplonun genelde Dou-Bat atma izgisi zerinde gerekletii grlmektedir. Beni Anadolunun, Trkiyenin zayflatan noktas olarak deerlendirmektedirler. Batnn mark ocuu ve u noktas olarak Yunan siyaseti beni hep ilkesiz, sadece zarar veren bir pozisyonda grmek istemitir. Tersine ilikimin kendilerine zarar vereceini grr grmez atee atmaktan ekinmemitir. Fakat son komplodaki rol, esas olarak dostluu kullanan hain ibirlikilik biimindedir. Bizzat planlayan ve uygulayan deil, daha ok taerondur. Bu taeronluk karlnda ilerde Kbrs ve Ege konusunda taviz bekledii ok aktr. Sonraki gelimelerde bu husus fazlasyla akla kavumutur. Bizzat teslim etme emrini verenin Bakan Clinton olduu zel temsilcisi Blinken tarafndan basna aklanmtr. Bunu terrizme kar tavrla izah etmek dar bir yaklam olur. Bunun arkasnda srailin olduu kesindir. srail sann sava yanls ar u kesiminin Trkiyeye verdii szle balants gldr. Dnemin srail Babakan sac blok Likud lideri Benyamin Netenyahudur. srail Ortadounun stratejik dengesinde Trkiyeyi yannda tutmak iin komplonun gerekletirilmesinde ba aktr durumundadr; fakat yal284

nz deildir. Ayrca srail sol demokratlaryla, imon Perez izgisiyle balants olacan tahmin etmiyorum. Unutmamak gerekir ki, zak Rabin suikast da sa ularla balantldr. Clinton, komplonun hazrlklar younlatnda Monica antajyla etkisiz duruma getirilmitir ve srail lobisinin bir dediini iki etmeyecek durumdadr. Hem kars Hillary hem de Monicann elinde antajla birok bakanlk kararn karmak imkan dahiline girmitir. Burada srail ve Yunan stratejisi arasnda Trkiye konusunda geici bir ibirlii durumu domaktadr. Clinton bunu koordine etmektedir. Koordinasyonun temelleri Londrada atlm olup, beni izole ederek Krtleri ve PKKyi kendi kontrollerine almann hesab ok gldr. Benim nderlik konumum Krtler zerinde geleneksel Bat politikasn sarsmaktadr. Olayn z de bu gereklie dayanmaktadr. Avrupa bu nedenle tasfiye edilmemi karlarna uygun bulmutur. nk uzun sredir yrtt Krt politikas yine benim yzmden boa kmaktadr. Birletikleri daha genel bir zellik, Dou kltrn benim ahsmda zememi olmalardr. 2- Bu husus teslim edilmemin psikolojik ve kltrel gerekesini tekil etmitir. Bat kltrnn beni eritebilecek bir yapda olamamas, dlanmas gereken bir kiilik olarak grlmemde etkili olmutur. Maddi, ekonomik karlar belirleyici olmakla birlikte, kltrel temel de gz ard edilemez. Gya ikinci bir Lenin veya Humeyni karmak istemeyen havalar etkili olmutur. Kendi kltrlerinin ibirlikisi veya taklitisi olmayan, kendini aalayp onlar stn olarak kabul etmeyen birisine hi de hogrl yaklamadklar nete ortaya kmtr. Uygar-barbar izgiyi bu olayda korumulardr. Kiiliim konusunda uzun sre gzlem yaptklar belliydi. Kendi mentalitelerine aykr olduumu oktan kararlatrm gibi bir atmosferde buldum kendimi. Bu atmosfer bilinli yaratlm bir durumdu. 3- Avrupa kapitalizminin son iki yz yllk Krt politikasna znde bal kalnmtr. Bu politikann temelinde, bata Trkler olmak zere ran ve Araplar kendine bal klmakta Krtleri bir tehdit arac olarak kullanma yatmaktadr. Ben Krt sorununda ya sava ya barla nihai bir zm zorlamaktaydm. Onlar ise bu sorunu hep ellerinde kullanacaklar bir koz olarak bulundurmay esas almaktaydlar. Bu silahn ellerinden alnmas hi de karlarna gelmiyordu. Geleneksel smrgecilik politikasnn en kirli bir kalnts olarak deerlendirmekten vazgemek istemiyorlard. Stratejik olarak zmlen285

mi bir Krt sorunu, onlar iin henz zaman gelmemi bir konuydu. ran, Irak ve Trkiye ile hesaplarn tam olarak grnceye kadar Krt kozunu sakl tutma pozisyonu aka grlyordu. Bu, tpk Trkiyede baz kesimlerin karlarn sorunun srp gitmesine balamalar gibi bir tavrdr; Krtler asndan ne l ne kal politikasdr. lmeyecek kadar sahip kma, yaamayacak kadar uurumda tutma gibi vahi bir yaklamdr. Biraz destek verselerdi, doru temelde son derece olumlu koullar doabilirdi. rnein bugnk Kosova ve Makedonyada gsterdikleri yaklam Krtler iin de srarla sergileseler, sorunlar oktan hal yoluna girerdi. Benzer bir durum srail ile Araplar ve Rusya ile eenler iin de geerlidir. karlar sorunlarn uzun vadeli srmesinde yatmaktadr. Ama Avrupann iini, yaknn ilgilendirdiinde, hzl ve youn davranabilmekte ve zm gelitirebilmektedirler. Benim durumum konjonktrel olarak bu tr zm karlarna uygun klmadndan dlanmay olaan klmaktadr. 4- Teslim edilmemde Krt zgrlk hareketi ve nderliinin tasfiyesi belirgin bir amatr. Krt ibirlikilerle yllarca yrtlen ilikiler bu tasfiyeyle tekrar ilevsel klnmak istenmitir. Gya liberaldemokratik Krt nderlii yaratlacak, her devletin kendisi iin hazrlad Krt geler doacak boluktan eitli rgtler yaratacaklard. Bu konuda Almanya ba ekmektedir. Alman yanls Trk, Krt, Arap ve ranl gruplar yaratmak, eski bir Ortadou politikasdr ve bu politika Enver Paadan beri ilevsel olmutur. Irakl Krtler bu politikann kurdu olmuken, son dnemlerde Trkiyede de ileri admlar atlmak istenmitir. D glerin himayesi altnda palazlanmak bir geim tarzna dnmtr. Krt zgrlk hareketinin tasfiye edilmemesi, bir kez daha tasfiye ve paralama abalarna arlk vermeye yol aacak ya da dalp gideceklerdir. Ayrca snrl da olsa gelien bar koullarn istismar etmeye alacaklar; zgrlk hareketinin zgr sivil toplumu yaratamamas istismar abalarn arttracaktr. Dolaysyla gerek eski tarikat tarz gerici rgtlenmelere, gerekse ibirliki sahte sivil toplum kurulularna dikkat etmek, halk aldatmalarna frsat vermemek byk nem tar. 5- mral srecini Anadolu ve Mezopotamyann karde kltrlerindeki barn dirilmesine vermek savatan daha zor, sonular ise daha devrimci ve retkendir. Kltrel varlklarn zgr kullanmna dayal bir bar, Anadolu ve Mezopotamya Rnesans ile Trkiye
286

Cumhuriyetinin devrimci zne de en doru yant olacaktr. Her savan bir bar olduu ilkesini gzeterek, halklarn karna en uygun bar abalar son derece gerekli ve nemlidir. Savalarnn barn getiremeyenler baka glerce hem de kendileri aleyhine kullanlmaktan kurtulamazlar. Bar aratrmak ve snrl da olsa gelitirmek, kayp veya bo ilerle vakit kaybetmek anlamna asla gelmez. Savalarnn gereki bar yollarn gelitiremeyenler, askeri olarak kazansalar bile sonunda boa karlmaktan kurtulamazlar. Bar konusunda yanl bir hesap en nemli askeri kazanmlar bile anlamszlatrr. Halkna ve askerine kar sorumlu nderler bar sorunlarn en az askeri sorunlar kadar incelemeyi ve gereki zmler bulmay ama edinen kiiliklerdir. Bunu beceremeyen nder ve komutanlar kaybetmekten kurtulamazlar. mral srecindeki bar abalarna ynelik tutumlarn kimlerden kaynaklandna bakldnda, srekli yozluk, marjinallik, hizipilik ve dmanl bir sanat haline getirenlerin bunda rol oynad grlecektir. nk anlaml ve ciddi olan bir bar; sahte, topluma hizmet etmeyen ve bireyi yceltmeyen kaosu ortadan kaldrr, yasad durumlar nler, dzenin meru geim ve yaam tarzn egemen klar. Yetenei ve yaam tarz buna gre denk olmayanlar ve zamannda dnmeyenler, bar ne anlar ne de isterler. Bunlar savan aclarn ve zorluklarn da bilmezler. Buna ramen srecin ciddiyeti grlmelidir. Tam baarya gitse de gitmese de, bu sre nemlidir. Bunun ardndan geliecek bir sava bile eskisinden farkl olacaktr. Trkiye Cumhuriyeti tarihinin yaad en uzun sreli krizi, gemi savan sonucudur. Bu doru itiraf edilmeden ve adil bir bara dntrlmeden kriz ortadan kalkmaz. nk nedeni doru tehis edilmek istenmiyor. O halde tedavi de doru olmayacaktr. Trkiye 2000li yllarda bu elikiyi yaamaktadr. Kriz ya yeni, ya daha kanl bir savala, ya da adil ve onurlu bir barla ortadan kaldrlabilir. Aksi halde gnlk olarak yaanan toplumsal kabustan kurtulamaz. 6- mral sreci Krt halk iin ve kurumsal olarak benim amdan nc dou dnemidir. Birinci dnem, tarmcl ky toplumunun 20. yzylla elien koullarndaki anadan dou ve resmi model topluma kadar geen sreyi kapsar. Bu dnem arada 15 bin yllk tarih bulunan bir kopu srecinin byk anlam ve yetersizlikleri iinde geti. 15 bin yl ncesi, sonras yaam a zmlenememektedir.
287

Bu zmszlk, aile ii ve ky sosyal savamna yol at. Bir ky isyancsydm. Bu isyan resmi topluma geie kadar devam etti. Daha sonra bu srece ilkokulla balayan ve eitli aamalardan geerek oligarik cumhuriyete kar bakaldrya kadar devam eden ikinci yaratl sreci eklendi. Don Kiotun yeldeirmenine saldrsna benzeyen bu dnem, sorunlarn aa kmasna ve daha da arlamasna yol at. Neolitik ve feodal toplumun elikilerine kapitalist zellikler de katld. Devrimci tarz olmad iin, bir kargaa ortam egemen oldu. Bavurulan isyan kendi iindeki gericilii bile zmleyemedi. Yirmi yl kadar sren bu isyan aamas, blge ve dnya apnda etkilemelere yol atktan sonra, nne kan kmazlarn sonucu olarak mral srecine dnt. mral koullar yalnz kii olarak deil, cumhuriyet ve halk olarak nc bir dou anlamna gelmektedir. kinci dou iddet ve savala domay, temizlenmeyi ifade ediyordu. Doada ve toplumda her olguda geerli ztlklarn varl ve birlii yasas gereince iddet temelinde yeterince uzun sren oligarik cumhuriyete kartlk dnemi, yerini demokratiklemeyle gerekleecek olan laik ve demokratik cumhuriyete brakacaktr. elikisiz gelime salanamayaca gibi, zmsz kalan anlamsz elikilerle srekli boumakla gelimenin salanmas urada kalsn, ancak tahribat, ykm ve krizler geliebilir. Trkiye elikilerini yeterince anlamakta ve zamannda zmekte geciktii iin doal olarak kriz srecine girmitir ve bir trl kamamaktadr. Sre tm gler asndan yeniden bir douu ve ekillenmeyi zorlamaktadr. Devletten ekonomiye, siyasetten hukuka, ahlaktan sanata kadar her alan sarslmakta, bunalmakta ve krizle birlikte zm aramaktadr. Benim mral srecim bu gerei tetikleme anlamna da gelmektedir. Nasl ki daha nceki sre ben ve sava olgusu olarak anlam bulmusa, bu yeni sre de ben ve bar olgusu anlamna gelmektedir. Kurumsal olarak varlmn temel bir paras, Krt zgrlk bilinci ve iradesidir. Savala deneyimden geen bu bilin ve irade imdi bar srecinden gemektedir. Sava sreci antifeodal ve antioligarik cumhuriyet olarak kendini formle ederken, bar sreci demokratik ve laik cumhuriyet olarak zde ve biimde kendini yenilemek biiminde ifade etmektedir. Ayrlk ve iddet istenmiyor ve sistemden tmyle dlanmak isteniyorsa, Krtlerin emekleriyle tarih boyunca Trklerle yaadklar devletleme ve ulus288

lama srecinden zorla, inkar edilerek dlanmamas gerekmektedir. Bar, siyasetin ve hukukun Krtlerin kltrel varlklarn diledikleri gibi zgrce yaayarak cumhuriyetle btnlemelerine yer vermesini art klmaktadr. zgr Krt iradesinin inkarna dayal cumhuriyet oligariktir ve bunun iddeti ve ayrl dourmas kanlmazdr. zgr birlie, yani demokratik uzlaya ak olmas, bar ve birlik iinde yaamak demektir. Bunun uygulanmamas, oligarik cumhuriyetle demokratik cumhuriyet arasndaki mcadelenin henz sonulanmamasndan trdr. Bu adan sembolik olarak mral sreci tarihi bir evreyi iaret etmektedir. Bu sre ya bar douracaktr; ya da eer bunda baarl olunmaz ve oligarik cumhuriyetin inkar ve imha politikalar devam ederse, o zaman bunu daha youn ve kapsaml bir iddetle birlikte ayrmn derinletii bir sre izleyecektir. Trkiyenin tarihinde ilk defa en derinliine yaad krizin altnda bu temel gereklik yatmaktadr. zmleyici saha olan siyaset olgusunun meclis ve hkmet olarak konuyu gereki ve zamannda ele alp stne deni yapmamas, sorunlarn stn rtp rmeye ve zmszle terk etmesi, basnda da youn ilendii gibi krizin kaynann siyaset olduunu gstermektedir. Siyaset idam kararn zerimde Demoklesin klc gibi sallayarak sonu alacan sanmakta ve en byk yanl burada yapmaktadr. Bu yaklam Trkiyeyi dtan ve iten dayatlan ve znde rantlk ve yolsuzluk etesine dayanan bir sisteme, dolaysyla krize mahkum etmekte; her yl, hatta her ay milyarlarca dolar maddi kayp verdirmekte, manevi olarak da derin aclara ve skntlara bomaktadr. Madem on be yllk sava, toplam bilano olarak 40 bin kiinin lm ve yzlerce milyara varan maddi kayp sz konusudur; o halde yaplmas gereken bu olguyu btn tarihsel, toplumsal ve uluslararas koullar iinde ele alarak doru bir tanmlamaya ve zme gitmektir. Bu yaplmadka, krizin ok boyutlu olarak daha da trmanmas kanlmazdr. Kii ve nderliksel kurum olarak mral srecim, bu ereve altnda sorunu deerlendirmeyi gerektirmektedir. Faydac ve ucuz kullanmac zihniyetlerle bu gereklemeyince, ister resmi devlet evresinden, ister ibirliki Krt evrelerinden gelsin, gelitirilen inkar, iftira ve imhac yaklamlar ucu yine kmaza dayal bir sava dnemini dayatmaktadr. Bu oyuna dmemek iin ok duyarl ve anlayl davranmakla birlikte, mralda maddi ve manevi imhama dayal bir gelimenin tm Trk ve Krt zgr irade glerinin imhalar anlamna
289

geleceini bilerek, zgrlk savamnn halklarmzn lehine sonulanmas iin, meru savunma savann tm stratejik ve taktik hazrlklarnn yarn sava balayacakm gibi salam yrtlmesi, bu srecin baarsnn en temel koullarndan birisidir. mralnn devlet, toplum, halkmz, PKK ve benim amdan tarihi anlam budur. 7- 15 ubat komplosunun Avrupa, ABD ve A HS asndan da doru tanmlanmas gereken bir anlam vardr. Krt zgrlk iradesine kar giriilen ve kesinlikle hukuk d ve A HSye aykr olan gzalt ve tutuklanma durumum, Trkiye Cumhuriyetinden ziyade, ABD ve AB kurumlarn hem hukuki hem siyasi olarak sorumlu klmaktadr. nk savunmamda kapsaml olarak akladm gibi, sz konusu gler ve kurumlar smrgeci bir siyasi anlayla Avrupa nsan Haklar Szlemesini ineyen, hukuka aykr bir tutum sonucu bu durumu yaratmlardr. Dolaysyla A HMe giderken, sadece Trkiye Cumhuriyetinin A HSye aykr durumunu deil, esas olarak AB ve ABDnin ahsmda Krt zgrlk iradesine kar iledikleri hukuk ve ahlak d sorumluluklarn yarglamada gz nnde bulundurmak birincil ncelik tamaktadr. Avrupann nemli bakentinde gerileceim veya iine konulacam armh (Krte kelime: drt iviyle aklmak) veya tabutluuma ivi aklmtr. Sonra ince bir kapitalist oyunla Afrika yamyamlarnn elinden Trk uana atldm. armha ilk gerildiim yer, bakent Atinadr. Atina, ister aknlndan ister kr intikamclndan esinlenen gerici bir kltr ve korkak bir ruhla, Anadolu zerindeki bin yllk egemenliini kaybetmesinin acsn karmak istemi; benden Anadolu Trklne kar ucuz ve ilkesiz bir zafer beklemitir. Bunun pek mmkn olmayacana anlaynca, sanki benim sahibim kendileriymi gibi, Kbrs ve Egede baz tavizler karlnda bir hediye paketi veya bir kurbanlk koyun gibi Trk hkmetine sunma ihanetinin tarihte ei grlmemi alakln ve dostluk kitabnda hi yeri olmayan erefsizliini gstermi; AB yesi olarak, A HSye kar hukuk suunu ilemitir. Hibir kar bahane ileri srlmeden, bu olaydaki byk ahlakszl ve hukuk karsndaki suu nettir. Gerekirse bu, ok sayda tank ve aklamayla kantlanabilir. Yunanl yazar Kazancakis , sann Y eniden armha Gerilme si romann oktan yazmtr. Ama benim konumum bireysel deildir. nderliine lmne bal milyonlarca zgr iradeli Krde de
290

armha gerilme eylemi uygulanmtr. Yunanllar kendilerini tanr Zeustan beri ok kurnaz sayabilirler. Zeusun alnndan yaratt kz tanra Athenna, hileyle Troyal Hektoru, kardei Deiphobosun klna girerek savan ateine atp tasfiye edebilir. Bylece Anadolunun kapsn aabilir. Bu gereklik mitolojide geer. Ama ben 2000e bir kala, 20. yzylda yaarken bu tuzaa drldm. Kendileri beni ldrseydi, bir komployla da olsa kaza ss vererek bunu gerekletirseydi gam yemezdim. Kltrleri gerei olup biterdi. Ama hibir insanlk kitabnda ve hibir ahlaki ilke iinde yeri olmayan paketleme usul bir hediye halinde, 30 bine yakn ehidin aclar ve analarnn gzyalar arasnda, hi de hazr olmadm ve hala benden bir eyler umut ettikleri en kritik bir anda, Trk zel sava timlerine teslim etmeye nasl cesaret edebilir? Arkalarnda ABD Bakan Clinton varm, o emretmi. (zel Danman Blinken bunu resmen basna aklad.) Yunan hkmeti de dostlukla oynayarak bunu uygulam. Clinton o dnemde Senatonun Monica skandaln yarglama kskac altndadr. Kars Hillary ve sevgilisi Monica, ikisi de ok nceden hazrlanp Beyaz Sarayn iine sokulmu iki Yahudi kkenli kadn ajandr. Yahudiler bu sanat kendilerine Allahn verdiini sylerler. ncilde braniler bahsinde getii gibi, ilk kadn ajan olarak fahie Rahavdan vgyle bahsedilirken, Clinton Kzlderilileri avlayan beyaz adamn kovboy kltrl haddini bilmez son temsilcisidir. Srf yaad Monica skandalndan ucuz kurtulmak iin, MOSSADn art kld beni teslim etme iradesinin uygulanmas, Yunan hkmetinin grevi olamazd. Byk ABD Bakannn destei iin her ey yapld. Yoksa baka trl bu komplonun ahlakszl ve hukuk dl gze alnamazd. srail, Trkiye zerinden stratejik bir denge kurmak iin beni kurban etme hakkna sahip olamazd. Ortak atamz Hz. brahim bile insan kurban etmeyi ilk dinden kaldran peygamberdir. Onun ansna, dinine sayg gerei, MOSSADn bu kurbanlk eylemine girmemesi gerekirdi. stnlk iin bir ahlaki snr olmaldr. Hi olmazsa Yunan hkmeti bu kirli oyuna alet olmamalyd. Trkiye zerinde bylesine ince oyunlarla aralarnda anlap hi de akll olabileceine inanmadklar benim gibi bir Krd, canl bir atom bombas gibi kullanmamalydlar. Bir gn Krdn de aklnn bana gelecei ve intikamn rgtleyebilecei hesaplanmalyd. Binde bir de olsa bu
291

ihtimal hesapta tutulmalyd. Ortodoks Hristiyanlnn merkezinde her bakmdan sa Mesihin ruhunu yeniden armha geren bu su bylesine ucuz ilenmemeliydi. Yahuda skaryotluun ada trevi olunmamalyd. Daha da kts, sahtekarca aklamalarla bu vahim ahlakszlkla sululuk rtbas edilmemeliydi. Fazla uzatmayacam. Atinada hazrlanan armhn veya tabutuma ilk ivinin aklmasnn tarihi ve insani anlam bu erevededir. Eer drst davranmak esas olacaksa, bunun hem siyasi hem de hukuki ynlerinin kesinlikli gz nne alnmas gerekir. kinci ivi Moskovada aklmtr. Buna hi armadm ve kzmadm. ikayet etmeyi de pek anlaml bulmuyorum. En soylu deerlerine bile en aalk biimlerde vurdumduymaz kalan Ruslarn ve hkmetinin herhangi bir insani ve ahlaki kayg tadna ihtimal vermedim. Ruslar para iin feda etmeyecekleri bir deerin olmadn bu dnemde fazlasyla kantlamlardr. AK (Avrupa Konseyi) yesi olarak Rusya, Avrupa nsan Haklar Szlemesine baldr. Dolaysyla parlamento durumunda olan Dumann bire kar 298 oyla kabul ettii siyasi iltica istemimi gz ard edip, beni zorla Rusyadan atmas hukuk ddr. Bu da AB ve A HMi ilgilendirir. Avrupann mukaddes bakenti Romada aklan nc ivi Papann gz nnde olmutur. Her ne kadar bata byk insan Aziz Paul da Romada ilk ldrlen Hristiyan olmusa da, benim iin lmden beter bir sre dayatlmamalyd. Avrupa ve Roma ada uygarl temsil ettii iddiasndadr. Roma, 2000e bir yl kala Saint Paula yaplan bir uygulamay ikinci kez denememeliydi. Aynen onun gibi ben de amdan geliyordum. Uygarlk zerine baz gerekleri dilimin dnd kadaryla anlatacaktm. Neden bu kadar kabul etmez duruma geldiler? 66 gn demirden bir kafes iinde tutar gibi, her tarafma elik gibi polisler yerletirerek davrandlar. Ben henz adn bile kabul ettirememi, hibir insani hak tannmayan, tarihin en eski bir halknn varln ve zgrlk istemlerini dillendirecektim. Bunun Avrupa siyasi ve hukuki deerlerine gre bir hak ve demokratik talebi olduu aktr. Bu hakka hi sayg gsterilmedi. Kartlmam iin her ey yapld. armha gerilmenin btn psikolojik ilevleri yerine getirildi ve postalandm. A HM gerekliin bu yn zerinde durup, ABye biim ve ruh vermi olan bakent Romada neden byle bir durum geliti diye hesap sormal ve gereini gz nne getirmelidir.
292

Kenyann bakentine karlmam tamamyla Avrupa ve ABDnin ortak iradesiyle gereklemitir. En aalk rol de mark ocuklar Yunan hkmetine oynatmlardr. Bunun hikayesi uzundur. Ksmen bahsettim. Bu karlma ve Kenya eliliklerinde teslim etme gereini gerekirse szl olarak da A HMe uzun uzun ve kantlamal olarak anlatrm. pe ekme, paketi, tabutluu veya armh tatma grevinin ok iyi terbiye ettikleri Afrikann Kenyal yamyamlarnn elleriyle gerekletirilmesi komplonun en kirli ilerinden birisidir. Gya Avrupa tertemiz oldu, suu Kenya iledi. Ak ki, Avrupa halklar krdrtmada epey tecrbe kazanmtr. Burada da basit bir siyasi cellat rol oynatmtr. Kamuoyundan ve yasalardan ekindikleri iin, biraz da bu taktii devreye sokmulardr. Yani Avrupada asla kirli i olmaz; olsa olsa yamyamlar arasnda olur! Kenyada ABDnin rol aktr. Zaten ABD Bakan kendi rolne, yani teslim etme emrine sahip kmtr. Bence Yunan istihbaratyla CIAnn bu dolab Trk akna evirmedikleri kesindir. lmmn Trklerin elinde gereklemesini stratejik bir ama olarak benimsediklerinden kuku duymuyorum. ngilizlerin yaklamnn da bu olduuna inanyorum. Bana gre ksmen benim kaba bir direnii gibi Trk dmanl yapmamam, ksmen de Trk Genelkurmaylnn ihtiyatl yaklam, bu oyundan bekledikleri bombann hem de benim ahsmda on binlerin canna mal olabilecek biimde patlamasn nlemitir. 21. yzyln bir Krt-Trk atma yzyl haline gelmesi nlenmitir. Fakat her iki tarafa da, hem Trklere hem de Krtlere dostluk maskesi altnda oynanan bu oyunun tarihte eine hi rastlanmayan, Bizans oyunlarndan da beter en alaka ve erefsizce bir komplo olduu aktr. Hem Trklerin hem de Krtlerin komplonun bu ynn mutlaka grmeleri gerektii inancndaym. srail, benim dnya apnda tecrit ve teslim edilmemde belirleyici rol oynamtr. Benim Ortadouya km ve Krt hareketinde yeni bir izgi gelitirmemi stratejik adan kendine rakip ve tehlikeli bulmutur. Geleneksel olarak Krt hareketi denilince Irak Krt ibirliki glerini esas almakta, ok ynl ilikilerle onlar vastasyla tm Krtleri stratejik bir a iine almaya almaktadr. Bu a paralamam ve olduka bamsz hareket etmem, ayrca ibirlikilerin hareket sahalarn srekli daraltmam ve Arap sahasnda ok kalmam, hakkmda dnya apnda strateji gelitirmelerine yol at. srail iin sanrm Arafattan ok daha fazla istenmez bir durum arz ediyorum.
293

Trkiyeyle benim hakkmda stratejik ittifaka girmelerinde bu etkenler temel rol oynar. Bu stratejinin srail sana ait olduundan kukum olmamakla birlikte, solu temsil eden imon Perez izgisince ne kadar benimsenip benimsenmedii aa km deildir. srail 9 Ekim 1998den nce bana el atmtr. 6 Mays 1996 bombalamasndan haberi ve destei vardr. Yunanistann ne kadar taeron olarak kullanld incelenmeye deer bir konudur. Babakan Primakovun beni Moskovadan srmesi kesinlikle srail ve Yahudi lobisiyle balantldr. Bizzat son seferinde Ariel aron un geldiini hatrlyorum. talyay ABD zerinden sktran da sraildir. Londrada, Avrupada istenmeyen adam olarak tavr izilmesinin arkasndaki gcn de MOSSAD olduu gl bir olaslktr. ABDyi aleyhimde teslim etme emrini vermeye zorlayan da Yahudi gereidir. Ben srailin bu tavrn hep kta Musann bana getirdikleri ve belki de ldrdkleri tavra benzetirim. Demokratik bir Ortadouda Yahudi halknn da yerinin olmasn hep isterim. Yine Yahudi bilim, sanat ve felsefe gcne hayranlk ve sayg duydum. Bana kar yaptklaryla kendilerine ok zarar verdiklerini her geen gn daha iyi anlayacaklar. Krtler bu ynl gerei grdke daha ok uyanacaklar, glerine kavuacaklar ve adaleti gerekletirebileceklerini kantlayacaklardr.
294
SEKZNC BLM
295
296
AVRUPA HUKUKU KRT SORUNUNDA BR ZM OLANAI DOURABLR M?
rt sorunu ve ahsm etrafnda gelien olaylar AB hukuku erevesine indirgemek; hem bir hak hem de gnmzn en nemli bir sorununda siyasi zm olanaklarn yaratmada bir frsattr. Trkiye Cumhuriyeti bu hukukun bir paras olarak ekillendii gibi, halen birok antlamayla pozitif olarak da baldr. A HSyi ve A HM yetkilerini kabul etmitir. Snrl baz ekincelerini de gidermeyle kar karyadr. Dolaysyla Trkiyenin en temel sorunu olarak Krtler konusu AB hukukunun yetki sahas iindedir. Ondan kaynaklanan binlerce dava A HMe tanm ve haklarnda kararlara varlmtr. Benim bireysel bavuru hakkm da bu erevede deerlendirilmitir. Konu A HSnin baz maddelerine aykrlk ynyle incelenmeye alnm ve kabul edilmitir. Hem davada taraf, hem de birok olayn tek tan olduumdan dolay, szl ve yazl savunmam byk nem tamaktadr. phesiz halka kiiliimin ayrlmaz bir paras olarak grlen nderlik konumu da davaya siyasi ve sosyal ynden byk bir nem verilmesini gerekli klmaktadr. ahsmda Krt halknn zgr iradesi dile geldii gibi, AB hukuku iinde yerini bulmaya almakta ve hakk olan aramaktadr. Dava bu adan bir ilki temsil etmektedir. Hemen belirtmeliyim ki, birey olarak haklarm ararken bunu temel almyorum; bu vesileyle esas gerekli olan, benden daha ar durumda olan ve madur edilmi durumda bulunan milyonlarca Krdn haklarnn inenmesine son vermek ve bu haklarnn gereklerini hi olmazsa doru tanmlayp pozitif hukuk asndan bazlarn tahakkuk ettirmektir. Bu nedenle A HMe evrensel hukukun en temel kurumlarndan biri olarak sayg duyup, davamn buraya tanmasn uygun buldum. Mahkemenin de bu erevede dolayl ve di-
297

rekt benimle ilgili konular dikkate alarak inceleyeceine ve kararlarn vereceine dair inancm belirtmek durumundaym. kacak sonularn tarihi bir anlam olacandan birok evre hemfikirdir. Birey olarak konumumun ok tesindedir. Krt sorununun barl ve demokratik hukuk yoluyla bir uzlayla m sonulanaca, yoksa daha da arlaacak bir sava ortamna m girilecei, A HMin verece i kararlaryla ve daha da nemlisi ne kadar uygulama gcnde olacayla yakndan balantldr. A HMin kararlarnn bar ve demokratik uzlaya katkda bulunmas imkan dahilindedir. Bunun iin kararlarn AB hukukunun ruhunu ve pozitif ieriini esas almak kadar, uygulatma gcn de gstermesi gerei bata gelmektedir. Hukukun snrl ve tam olmayan bir karar durumuyla tam uygulanmayan bir durumda kalmas, Avrupay en az Bosna, Kosova ve Makedonya kadar uratracak srelerin domasna yol aacaktr. Olumlu ynde katkda bulunmas halinde ise, daha da fazla olarak Krt gnn durmas, Avrupada Krt protestosunun kesilmesi, Ortadouyla Avrupa arasnda bir dostluk kprsnn kurulmas yolunda byk rol oynayacaktr. Dou-Bat kltr arasnda bir dostluk ilikisine katkda bulunaca gibi, zellikle son iki yz yldr Avrupa smrgeci politikalarnn blgede oynad olumsuz izleri gidermede, Hristiyanlkla slamiyet arasnda uzla dourmada nemli bir ileve sahip olacaktr. Tm bu nedenlerle A HMe sunduum savunmam, tarihi uygarlk erevesinde Dou-Bat ikilemini, Ortadouyla Avrupa arasndaki temel ilikileri zmleyerek gelitirmeyi esas aldm. Yine Avrupayla sorunlu bir iliki olan Trk-Krt konusunu amaya altm. Hukukun ancak bu tarihi, siyasi ve kltrel gerekler nda daha iyi anlalp rol oynayacana inandm. Dolaysyla ok uzun ve ilgisiz gibi grnse de, A HMin bu yaklam anlayla karlayacan umdum. Bu blmde ise, AB demokratik hukukuna ve davamza, halkmzn sorunlarna nasl uygulanmas gerektiine dair dnce taleplerimi belirteceim.
1- Hukukun Douu ve Geliimi Hukuk alanna girerken bu kavramdan ne anladm tanmlamay gerekli bulmaktaym. Hukuk, toplumda uyulmas gle salanan kurallar demektir. Yazl ve szl olmas mmkndr. Toplumun klan ve kabilelerden olutuu dnemlerde hukuktan pek bahsedilmez.
298

Tre dediimiz ve bir bakma doal yasa olarak tanmlayabileceimiz kurallara kendiliinden uyulmaktadr. Trenin dier ad ahlaktr. Ahlakla hukuk arasndaki fark, birisinin gle yrtlmesi ve nceden bilinen bir meyyideye tabi tutulmas, ahlakn ise kendiliinden herhangi bir yaptrm gc olmadan yrmesidir. Hukuk daha ok toplumun snflara blnmesiyle ortaya kan anlamazlklara zm arayan kurallar sistemi olarak anlam bulmaktadr. eitli ta levhalara yazlp, kent devletinin vatandalarnn kurallar nceden bilmelerine allmaktadr. Bylelikle dzenin srmesinde kolaylk salamaktadr. Daha douunda hukukun iki alan dzenledii grlmektedir: Devletin i dzenini belirleyen ve vatandalarla ilikilerini tahlil eden ksmna kamu hukuku denirken, vatandalar aras temel davran kurallarn belirleyen hukuk ahslar hukukudur. Dou kaynaklar, arlkl olarak devleti douran ve hkmeden iradedir. Bunun bir kral veya meclis olmas snfsal zn deitirmemektedir. Eski trelerin de snfl toplumla birlikte hukuk kurallarnn kayna olarak deerlendirildii ve nemli bir kaynak tekil ettii grlmektedir. Hukukla uraan bilge evreleri de kural oluturmaktadr. Bazen farkl bir d iradenin kural koymas da hukuk kayna olarak rol oynamaktadr. Siyasetin veya temsilcisi kraln kendini ilahlatrmas halinde, buyruklar ilahi hukuk olarak deerlendirilmektedir. Allah buyruklar bu durumlarda mutlaklaan siyasi iradenin brnd klf olmaktadr. lahi hukuk aslnda en eitsiz hukuktur. Herhangi bir tartma ve uzlamaya dayanmayan ve tm gc kendinde toplayan tanr-kraln her sz kanun deerinde ilem grmektedir. Dolaysyla neredeyse tek hukuk kayna olarak kabul grmektedir. Smerlerle balayan bu sre uzun sre tm uygarla damgasn vurmu; zellikle Dou toplumlarnn ilahi kaynakl hukuk ad altnda mutlak krallk otoritesiyle ynetilmesini beraberinde getirmitir. Hukukun en gerici biimi olarak ilahi hukuku gstermek mmkndr. nk ne tresel ne de uzlamac bir zellii bulunmaktadr. Toplumda ykselen ve tanr kadar yceltilen kral otoritesini tek kaynak olarak grmektedir. Dou toplumlarnn gerilemesinde, despotik ynetim tarznda ve demokratiklemenin kolay gelimemesinde, bu hukuk anlaynn etkisi nemli rol oynamaktadr. Hukukun asl douu ise, Roma toplumunun M. 750lerde kent devletine dnmesiyle balamaktadr. Hukuk batan itibaren kral
299

iradesinden ziyade, toplum temsilcisi olarak seilen konsller tarafndan oluturulmaktadr. Kraln iradesi de hukuk dourmaktadr; ama batan itibaren bir gereklilik olarak Roma yurttalarnn kendi ilerini bizzat temsilcileri vastasyla belirli ve meyyidesi olan kurallarla ynetmeleri temeldir. Dou Roma mparatoru Jstinyen dnemine (M.S 565) kadar aa damgasn vuran Roma hukukudur ve birok evreden geip ada hukukun temeli olarak da ilev grmtr. nemli olan yan, hukuku ilahi kaynakl olarak grmeyip, vatandalarn bizzat dzenledikleri laik karakterli bir hukuk olarak gelimesidir. Bat uygarlnn Dou uygarl karsnda stnlk kazanmasnn temelinde bu hukuk anlaylar arasndaki fark da nemli bir neden tekil etmektedir. Laik hukuk vatandalk ve bireysellik bilincini gelitirerek, yurtta bireyi devlet ve toplum karsnda daha fazla korumakta ve gl klmaktadr. Ortaada hukuk Dou toplumlarnda halen ilahi kaynakl konumunu srdrrken, Bat toplumlarnda yeni snflar iradelerini krallk otoritelerine dayatmada ve kabul ettirmede yeni balanglar gerekletiriyorlard. 13. yzyldan itibaren Magna Charta ile toplumun yeni gelien burjuva snfnn iradesine nclk ediyordu. Hukuk Roma geleneini devam ettiriyordu. Dou toplumlarnda yeni bir toplumsal gcn iradi kn temsilen herhangi bir hukuki yenilik olumamaktadr. tihad denilen farkl yorumla eldeki hukuku gelitirme kaps da kapanmaktadr. eriat, hukuki monarinin tek yanl irade beyanndan baka bir anlama gelmemektedir. Hukukta en nemli husus, herhangi bir toplumsal gcn veya hareketin mevcut statkoyu ve yasal sistemi zorlayarak kendine yer yapmasdr. radesini yasalara yanstmayan gler, fiili varolsalar da, resmen haklarn sahibi olmaktan yoksun kalrlar. Haklarn, yani bireyler ve topluluklarn zgr irade beyanlarnn yasalatrlmas, btn hukuk sistemlerinde en temel sorunlarn banda gelmektedir. Toplumsal rahatszlklar ve eylemleri zmleyebilmenin temel yolu, bunlarn yasal ifadeye kavuturulmalarn salamaktr. Bu yol, hukukun demokratikletirilmesidir. Kapitalist retim biiminin hakim hale gelmesi, son derece karmak bir toplum yapsn dourdu. nc snf olan burjuvazinin eski feodal monarik hukukla badamas mmkn olamazd. Burjuvazi kendi hukukunu yaratmak iin Roma hukukunu yeniden canlandrd. zellikle medeni hukuku yeniledi; btn yasal sistemin teme300

li olarak anayasal hareket srecini balatt. Her ulusal devlet iin ayr bir anayasa temel hedef haline geldi. Anayasalar yeni toplumsal dnmlerin simgesi roln oynamaktaydlar. adalk, ayn zamanda hukukun egemenliini ifade etmektedir. Ulusal ve uluslararas alanda geni bir hukukiletirme ve kuralsz iliki brakmama egemen olmaktadr. Siyasi rejimlerin demokratikletirilmesi hukukun da temelini geniletmektedir. Tm vatandalarn haklarn gvenceye alan yeni bir dnem, insan haklar olarak ne gemektedir. Bat uygarlnn yeni tanm, demokratik hukuk a olarak adlandrlmaktadr.
2-Toplumsal Sorunlarn zmnde Hukukun Rol Tarih boyunca tm nemli sorunlar askeri ve siyasi yollarla zmlenirdi. Askeri snfn ok gl olmas da bu geree dayanmaktadr. Hakk belirleyen askeri gtr. Siyasete den ise, askeri gcne gre en iyi sonular elde etmektir. Toplumda adalet iin evrensel bir ilkenin geerlilii sz konusu deildir. Adalet klla tayin edilmektedir. ada hukuk bu anlaya kar savaarak geliti. Askerlii ve siyaseti baz temel kurallara balamak, ada hukuksal gelimenin en nemli baarsdr. BM ve AB bata olmak zere nemli uluslararas kurumlar, hukukun ulusal snrlar ap evrensel boyut kazanmasnn parlak rnekleridir. Bunlar daha gvenli ve istikrarl bir dnya dzenini kolaylatrmaktadr. Artk hukuk hem ulusal hem uluslararas sistemde sorunlarn zmnde siyaset ve askerlikten nce gelmektedir. Sorunlara sonuna kadar hukuk iinde zm aramak ada bir yntem haline gelmektedir. Hemen askeri ve siyasi yollara bavurmak ve hukuk olanaklarn gz ard etmek, ciddi bir yntem hatas olarak deerlendirilmektedir. Dorusu sorun arz eden tm durumlar, olaylar ve ilikiler iin hukuku sonuna kadar zorlamaktr. Eer bunun yolu bulunmazsa ve hukuk yolu tmyle kapalysa, o zaman siyasi ve askeri yollara bavurmak meruluk kazanr. zellikle yakn ada byk dinsel, sosyal ve ulusal savalar yaayan Avrupa lkeleri, iki dnya savandan sonra demokratik hukuk sistemi zerinde youn olarak durdular. ok byk aclara ve tahribatlara yol aan savalarn ve siyasi dmanlklarn nn almak, sorunlar kanl olmayan zm mecralarna aktarmak ve en ok ihtiya duyulan gelimi bir hukukla mmkndr. ada Avrupa huku301

kunun en nemli zellii; sadece hukuk normlarn gelitirmekle yetinmemesi, dinamik bir hukuk anlayyla ortaya kan her olayn zmn pozitif hukukla nceden salamak gibi bir stnle sahip olmasdr. Bununla birlikte hukukun esas rol, devleti vatandaa kar korumak ve glendirmek deil, tersine vatanda devletin gcne kar ok gl temel haklarla donatarak korumaya almaktr. Korumaya ihtiyac olan devlet deil, bireydir, yurttatr. Daha da ilerleyerek eskiden gz ard eden ve bastrlmasnda herhangi bir sorun grmeyen sistem, kltrlerin ve aznlklarn hukukun temel kapsamnda korunmaya alnmasnda da artk byk hassasiyet gstermektedir. Aznlk ve kltrel varlklar sorunu, yasalarda her geen gn daha ok yer almakta ve zm gerei esas olmaktadr. Bylelikle eskiden isyan ve savalara, sosyal ztlklara ve dmanlklara temel tekil edebilecek birok toplumsal konu hukukun kapsamnda yer almakta ve gerekli zm aralarna kavuturulmaktadr. Bu yaklama tm toplumu kapsad ve hukukla genie donatld iin demokratik hukuk sistemi denmektedir. Avrupann engin tarihi tecrbesiyle ulat bu sonu tm dnyaya rnek olmaktadr. Avrupada demokratik hukuk sisteminin en somut ifadesi, A HS ve uygulama kurumu olarak A HMdir. Bir AB anayasasna gitmek de gndemdedir. Bu ksa tarihsel deerlendirme ve ada tanmlanmas iinde Krt sorununa yaklamak ve hukuku zm yolunda bir olanak olarak deerlendirmek daha kolay olmaktadr.
3- Avrupa Hukuku, Trkiye Cumhuriyeti ve Krt Sorunu Trkiye Cumhuriyeti , Avrupa ile iliki ve elikileri iinden domutur. Kurucu e olarak kemalizm, bir Avrupa uygarlk modelidir. Kurucu Mustafa Kemal Atatrk ada uygarlk hayrandr. Cumhuriyeti douran antlama, bata gelen Avrupa devletlerinin imzasyla onaylanan Lozan Antlamas dr. Cumhuriyet felsefe ve kurumsallk asndan Bat uygarln rehber edinmi; birok hukuk metinlerini olduu gibi bnyesine aktarmtr. 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren de temel kurumlarna ye olmutur. NATOnun nde gelen askeri bir yesidir. Temel siyasi tekilat olan AKye 1950lerin balarnda girmitir. Ekonomik rgt olarak OECDnin de yesidir. Halen ABnin aday yesidir. Trkiye demokratiklemenin birok ekli artlarna sahip olmakla birlikte, demokrasinin zne ve hukukuna ilikin gerekli admlar at302

makta tutucu davranmakta, 19. yzyl cumhuriyetiliiyle yetinmek istemektedir. Bu durum ada Avrupayla uyumamasna yol amaktadr. Bunun altnda yatan temel etken ise, Krt sorunundan duyulan korkudur. Bu korku imdiye kadar ya inkar etme ya da sert bastrma yntemiyle sorunu zmszle itmitir. Bylece korkuyla sorunun unutulaca sanlmtr. Fakat patlak veren PKK nderliindeki eylemlerle sorun gndemin temel maddesi haline gelmitir. zmszlk nedeniyle de Trkiyenin btn sorunlarn kendine balam ve iinden klmas zor bir bunalm dnemine yol amtr. Byk aclara, gertmelere ve 40 bini akn insann lmesine ramen, sorunun halen basit bir terr sorunu olarak grmede srarl olunmakta ve zne girilememektedir. Bu durum Trkiye Cumhuriyeti tarihinin her alan kapsayan ve artk bir kriz halini alan en ar srecine dnmtr. Krt sorunu cumhuriyet asndan ya zmlenerek ilerleme, ya da batakta daha da debelenerek rme nedeni haline gelmitir. Trkiyenin 2000ler krizi sanldndan daha fazla derinlikli ve boyutludur. Mali boyut gncel olarak orta snf da kapsamna alp sarstndan tr medyalatrlmaktadr. Szclerinin ok olmas, birinci sorun olarak ilenmesine neden olmaktadr. Krizin mali boyutu genel bunalm ve krizin sadece bir parasdr. Ayrca neden deil, bir sonu krizidir. Aylardr dnya apnda istenilen mali destek sunulduu halde arlaarak devam etmesi, bir sonu krizi olduunu dorulamaktadr. Trkiye Cumhuriyetinin bu durumu, Osmanl mparatorluunun son 70 ylnda iine girdii mali krize ok benzemektedir. Zamann da zl ve i dinamiklerle gerekli reformlar dzenlenemediinden, Sultan III. Selim in zorla devrilmesi ve Sultan II. Mahmut un reformlarnn yzeysel kalmas, ayrca savalarn ok g yitirmesine yol amas, tarihi bir frsatn karlmasna yol amtr. Bu yllarda Rusya ve Almanyann imparatorluk bnyesinde yaad reformlar daha baarl sonular vermitir. Sultan Mahmutun ceberut karakteri ve Avrupa kltrnden fazla etkilenmemi olmas, en azndan bir Japonya tarz dnm yaanmasna imkan vermemitir. Ondan sonra gelen Sultan Abdlmecit dneminde alelacele ilan edilen Tanzi mat Ferman , itenlikten yoksun olduu ve birka brokratn gnmzdeki marifetine benzedii iin kalc sonu vermemi; imparatorluun dnm ansn yitirmesiyle sonulanacak bir yola girme303

sine yol amtr. lk defa Krm Savayla birlikte borlanma srecine girilmitir. Avrupa karsnda reformlar yine gnmzde grld gibi halk ve lkenin kar iin deil, para bulmak iin bir koz olarak kullanlmtr. Byle ikiyzl ve itenlikten uzak bir reformculuk anlaynn bunalm ve zl daha da derinletirmesi doaldr. Reformlar zm iin deil, torpil karl yaplmaktadr. Adeta ne kadar para o kadar reform denilmektedir. Bu durumda sonucun iflas ve dal olmas kanlmazdr. Dalmay nlemek iin zellikle II. Abdlhamit in bavurduu tepeden inmeci basklarla birlikte, zorunlu baz deiimler imparatorluun daln nleyememitir. ttihatlarn benzer politikalar ar bir milliyetilikle uygulamalar da benzer akbeti paylamtr. O nedenle bir iflas ve tasfiye kurumu olarak devreye giren Dyun-u Umumiye rejimiyle gnmz IMF temsilcilii tpatp birbirine benzemektedir. Cumhuriyetin kurulu koullar ve Atatrk kiilii, devlette ve toplumda stten ve brokratik arlkl da olsa radikal bir reformculua yol amtr. Bu reformculuk, tarihi adan Dou toplumlarnda grlen en radikal admdr. Fakat II. Dnya Savandan sonra iine girilen srete toplumsal reformlarn derinletirilmesi ve demokrasiye tam dnm yerine oligarik dzenin tercih edilmesi, Cumhuriyetin kalc reform ansnn yitirilmesine yol amtr. 27 Mays Anayasas nn reformcu zellikleri, oligarinin sert snfsal tepkisi ve sa-sol atmasn krklemesi nedeniyle boa karlmtr. Tpk 1856 sonras Osmanl borlanmasnn bir benzeri olarak, yzyl aradan sonra tekrar IMF kontrolnde 18 antlama halinde iine girilen borlanma politikasna bavurulmas zorunlu bir politika haline gelmitir. Bu dnemden sonra iine girilen sosyo-ekonomik deiim programlar demokrasiyle rtmediinden, demokrasiye hep kukuyla ve bir siyasi oyun olarak bakldndan sorunlar ve atmalar artm, Batl bir demokratik ve laik cumhuriyet olma ans boa harcanmtr. 2000lerde her alanda iflas, rme ve tkanmalarla yzeye vuran en kapsaml kriz durumuyla karlalmtr. Trkiye artk fazla manevra alan olmayan bir ikilemle kar karyadr. Ya ada demokratik uygarlk tercihini AB izgisinde yapacak, ya da demokratik uygarlk seeneini stratejik olmaktan karp, bazen iine geldii gibi kulland taktik bir ara konumuna indirgeyecektir. Tpk Tanzimattan beri Bat karsnda stratejik konumunu pazarlayarak, yoz bir sistem altnda alkalanp gidecektir. Bu durum304

da eskisi kadar demokrasi oyunculuu da yapamayacak; daha sert krizler ortamnda gergin atmal bir sre kanlmaz olacak; bir ynyle eski Yugoslavya, Irak, Kore, Pakistan vb. lkelerin konumuna decektir. Fakat yaad jeostratejik gereklerle ar sosyo-ekonomik ve siyasal sorunlar bu durumu da uzun sreli tayamaz. Dolaysyla AB izgisiyle kart izginin ayrmas ve sonulanmas hayati bir aamaya gelip dayanmtr. Sorunlar zmeyi erteleyen her gn, bir kayp anlamna gelmektedir. Trkiye kapsaml nedenlerden tr bu erevede tarihi tercihini yapmak durumundadr. AB tercihinin gncel anlam, Kopenhag Kriterleri nin uygulanmasdr. Bu ise demokratik sisteme tam ve tutarl bir geie devlet ve toplum dzeyinde karar vermekle mmkndr. Trkiye tarih boyunca alageldii ataletten ve statkodan tr bu karar verememektedir. Dolaysyla mevcut birikimler heba olmaktadr. Kendi kendini tahrip eden bir durum yaanmakta veya dayatlmaktadr. Bu gereklik, rant ekonomisi ve bal olduu dk younluklu savatan ileri gelmektedir. PKKnin tek tarafl atekesi tek bana dk younluklu savan bittii anlamna gelmiyor; dondurulmas anlamna geliyor. Sistem olduu gibi sryor; sistem zlmedike de hibir soruna normal llerde el atlamyor. El atlmadka, zincirleme etkilerle her alana yansyarak toplum, ekonomi, siyaset, devlet ve ideoloji krizine dnyor. AB bu durumuyla Trkiyeyi ne kabul edebiliyor, ne de dlayabiliyor. Trkiyenin dlanmas stratejik adan kontrol edilemeyecek birok olumsuzluun yaanmasna daha fazla yol aacaktr. Balkanlar, Kafkaslar ve Ortadouda mevcut sorunlara yenileri de katlarak, kargaa ve atma ortam ivme kazanacaktr. Dolaysyla AB hem toleransl yaklamakta, fakat hem de Trkiye gerekli katlm admlarn atamad iin sorunlarn zmnde etkileyici rol oynayamamaktadr. Trkiyenin oven milliyeti yerel gleri bu konuda tam bir tutuculukla tkanmay glendirmekte, olas bir kargaa ve atma ortamnda siyasi glenmeye bel balam bulunmakta ve atmayla beslenerek toplum ve devlet iindeki konumlarn glendirmeye almaktadr. AB izgisinde tam demokratiklemeyi kendi politikalarnn bitii olarak deerlendirmektedir. Son dnem krizinin iddetlenmesinde, yerel Trk etnik milliyetiliinin temsilcisi anlay ve yaplanmalarn pay belirleyicidir. Halen ge bir Envercilik peindedirler. Dinci siyasi kkrtma da uzun sre bu tutuculukta pay sahibi olmusa da, son dnemlerinde ayrma ve
305

demokrasiye doru zihniyet ve tutum deiimleri olumlu bir gelime olarak grlmektedir. Tabii takyyeci zihniyet dnda olanlar iin bu eilim geerlidir. Kemalist zihniyetin demokratik uygarlk dorultusunda kendini yenileyememesi en nemli eksiklik olarak grlmekte ve cumhuriyet iin en ciddi handikap roln oynamaktadr. Oligarik rant partileri tam bir tkenii yaamakta, toplum bunlardan hzla uzaklamakta ve hepsi barajn altnda dibe vurmaktadr. Trkiye geleneksel olarak bu tip durumlarda ordunun devreye giriiyle bunalm amaya alrd. Fakat i ve d konjonktr ve ok ynl denklemler, ordunun adm atmasn son derece riskli hale getirmektedir. Ordu imdilik sk bir kontrol ve andlamayla yetinmektedir. Bu ordunun duraan ve duyarsz olduu anlamna gelmez. Tersine her konuda en kapsaml aratrmalara, plan ve politika belirlemelerine sahip olan kurum niteliindedir. Sanki postmodern bir parti gibi, kendine zg derinliine strateji ve taktii uygulamaktadr. Bildiriler dnda akta oynamay pek uygun grmemektedir. Btn bu gereklikler Trkiyenin durumunun Arjantin, Brezilya ve Endonezyadan farkn da ortaya koymaktadr. Uluslararas denetimin ABD ve AB zerinden zorunluluu da bu gereklikten kaynaklanmaktadr. ABD ekonomik knty nlemeye ve Trkiyeyi kendine balamaya alrken, AB ekonomiyle birlikte mevcut demokratik birikimin tmyle dalmasn da nleyerek elinde tutmaya almaktadr. Bu yaklamlar snrl da olsa Trkiye zerinde bir ABD ve AB ekimesini beraberinde getirmektedir. AB yanls glerin varl da kmsenemez. Bu gler son dnemlerde etkili olmaya almaktadrlar. TS AD bata olmak zere sermaye evreleri ilk defa ciddi olarak demokratik tercihlerini belirlemeye zorlanmakta, hatta bu ynde ibirliki ii sendikalarndan daha ileri admlara sahip olmaktadrlar. Emekilerin alternatifini gelitirmekle sorumlu sol henz reel sosyalizmin ve yerel milliyetiliin etkisinden km deildir. ada bir sosyal demokrasi ve liberal sa bir merkez tam anlamyla oluup mevcut boluu doldurmu olmaktan uzaktr. Trkiyenin bu gereklikler karsnda tam demokrasi yoluna girmesi olanaksz deildir. Tersine ilk defa i ve d koullar demokratik seenei birlikte zorlamaktadr. Dolaysyla mevcut krizden demokratik atlmla k yapma ans yksektir. Bylelikle ABnin demokratik hukuk sistemine tam oturmas da imkan dahiline girmekte306

dir. Trkiye birikim olarak bu konuda gl ve zengindir. Sorun kritik noktalar atrmaktr. ok iyi bilindii zere, en kritik sorun Krtler konusundadr. Krt sorunu sadece kendi bnyesinde deil, tm Trkiye ve ittifak yaps iinde ba artmakta ve her sorunun tetikleyicisi olmaktadr. Trkiyenin geleneksel sa ve milliyeti kesimi Krtleri kavram olarak bile kabul etmeyi vatana ihanet ile e saymaktadr. Krtlerin kelime olarak varl bile blclk ve ulusal gvenlii tehdit olarak alglanmaktadr. Son dnem tartmalarnda bu gereklik gayet ak olarak ortaya kmtr. Tabii bu zihniyetle AB hukuk ve demokrasisi iinde yer almak mmkn deildir. Krtlerin en basit anadilde eitim ve bireysel zel haklar anlamnda serbest basn-yayn olanaklar bile tannmamaktadr. Bu haklar blclk kapsamnda deerlendirilen birok evre ortaya kmaktadr. Halbuki ran ve Irak gibi demokrasi standartlarndan en uzak saylan ve farkl rejimlere sahip olan devletlerde bile, Krte eitim ve yayn oktan uygulanmaya balanmtr. Trkiye bu ynyle Bat sistemine en yabanc lke konumuna gelmektedir. oven milliyetiliin Krtleri yutma taktiklerinin tutmayaca anlalnca, daha ok sarlnan politika ulusal gvenlie tehdit biimindedir. Bylelikle bu anlayn kendisi, demokratik uzlamayla rahatlkla zlebilecek bir sorunu kendi kendine bir numaral tehdit kayna haline getirmektedir. Ortadounun merkezinde ve en eski bir halkn inkar edersen ve her trl yntemle tasfiye etmeyi ulusal grev sayarsan, Krtlerin en nemli tehdit kayna haline gelmesi kanlmazdr. Dnyada ve tarihte ei grlmemi bir dil yasana kadar gitmi bask sisteminin srekli ayrlklk ve iddet ortamn retecei aktr. Trkiye adeta zorla ayrlk zihniyet ve iddet aralarna ar yapan evrelerin tuzana dm gibidir. Aslnda bu evre dardr. Fakat geleneksel yaam ve gc bu tavra endekslendii iin, kendi iinde sk rgtl ve banazdr. Tkanmay ve ileri hamleler yapmay engellemekte ustadr. Tarihte bu tutumun birok rnei vardr. Turgut zal suikast ve kukulu lm ile Blent Ecevite ynelik suikast denemeleri, faili mehul cinayetler ve ortam srekli gergin tutma abalar, bu evreler ve glerle yakndan balantldr. Bu evreleri ordu ve derin devletle zdeletirmek yanltcdr. Tersine bunlar ordu ve derin devlet iinde gl olsalar, drt drtlk bir faizmi gerekletirmekten ekinmezler. Bu gler toplumu ve siyaseti esas olarak teslim
307

almlardr. Tek eksiklikleri, devletin baz hassas noktalaryla ordunun stndeki zayflklardr. Tam da bu nedenle baz evrelerin ordu ve devletin hassas noktalarn etevari oluumlarla i ie gstermeleri nemli yanlglar ve arptmalar iermektedir. Bu noktada her iki kart evre de devletin ve ordunun doru tahliline bir sis perdesi grevi grmekte; gerein bulank ve yanl bir grnmn vermektedir. Krt zgrlk hareketinin bar ve demokratik uzla stratejisini uzun sre gelitirip devreye sokmamas, bu antidemokratik, atmac, yerel, dinci ve ar milliyeti odaklarn g kazanmalarna objektif olarak yol amtr. Bu daha ok Trk demokratik sol glerinden beklenen bar ve demokratik uzla abalarnn eksikliinden kaynaklamtr. PKKnin tek tarafl atekes tutumunun mral sreciyle birlikte daha da gelitirilmesi rant ekonomisiyle baml olduu evreleri tam bir bolua drm; lkeyi uzun sre dondurma ve rehine alma rollerine belirleyici bir darbe vurmutur. Her trl tahriklerine ramen bu tavrda srarl olu, devlet ve toplumun iinde olduka palazlanm bu resmi ve gayri resmi gleri ilevsiz brakmtr. Bu evreler srarla savaa ar tutumlarndan vazgememilerdir. Ama geen sre iyzlerini ortaya karm; atma ortamn neden canl tutmak istediklerini, rant ve yolsuzluk ekonomisindeki rollerini netletirince, hzla tecrit konumuna dmlerdir. O zaman Trkiyenin gereklerini ve sorunlarn daha doru tartmak imkan dahiline girmitir. Krt sorununda da demokratik uzlamann mmkn olduu grlm; gerek ulusal gvenliin Krt sorununun demokratik zmnden getii anlalmtr. Radikal bir dnme iaret eden bu gelimeler, yava da olsa sorunlarn doru zm yolu ve ortamnn neye bal olduunu ortaya koymu; her gn derinleen ve boyutlanan krizin nasl kalkabileceini de doru biimleriyle gstermitir. Bu gelimeler Krt sorununda taknlan iki zt tavrn tarihi bir anlam tadn da ortaya koymaktadr. Trkiyenin AB hukuku ve demokrasisi yoluna girmesinde Krt sorununun demokratik zm belirleyici bir konuma gelmitir. Dolaysyla AB hukukunu, daha somut olarak A HSyi en yakndan ilgilendiren bir gelime aamasna ulamtr. A HSnin uygulanmas, Trkiyenin Krt sorununu zmesinde ve tam demokrasiye gitmesinde hayati bir nem arz etmektedir. Sorun bir anlamda hukuki zm yoluna girmektedir. Byle308

likle Krtlere tannacak yasal haklar, hem AByi hem de Trkiyeyi ok rahatlatan bir srece girilmesinde en nemli katky yapacaktr. Tersine A HSnin uygulanmamas, AB lkelerinin Krt gc bata olmak zere birok sorunla karlamasna yol amasnn yan sra, Trkiyeyi de bir atma ortamna iterek, tm ynleriyle demokrasiden ve hukuktan uzaklamasna yol aacaktr. Bunun douraca sonularn Yugoslavyann dalndan sonra yaanan sorunlardan daha ar olanlarna yol amas da kanlmaz olacaktr. AB nasl Bosna, Kosova, Makedonya sorunlarn gndemine alyorsa, birok kurumun yesi konumu bulunan Trkiyenin en nemli bir sorununu da A HSye uygun olarak zm amacyla gndemletirmek durumundadr. AB imdiye kadar ifte standart uygulam, siyasi gereklerle bu konuda kendi hukukunu uygulamaktan kanmtr. Bu yaklam, Trkiyeyi demokrasi ve hukuk konusunda duyarsz klmtr. Trkiyeye yaplabilecek en yararl destek, demokratik hukuk devleti konusunda atlacak admlarla ilgili olanlardr. A HS ve A HMin bu konuda oynad rol snrldr. Krtlerle ilgili davalarda yalnz tazminatlarn denmesiyle yetinip, szleme ve mahkeme kararlar gerei kanunlarnda yapmas gereken deiikliklerin ounu yapmamas bir hukuk ikilemini dourmaktadr. Halbuki binlerce Krt davasnn baz nemli hukuki sonular grlmeliydi. Trkiye hukukundaki eksikliklerin ve antidemokratik maddelerin giderilmesinde srarl ve sonu alc davranmalyd. zellikle bu konuda A HS ve A HMin hkm ve kararlarn gzetmek ya da uygulamakla sorumlu AK, Trkiye konusunda roln oynamakta ok msamahakar davranmakta; sorunu yetkili kurumlara tayp gereken arlkta ele almamaktadr. 4 bine yakn ky ve mezra boaltlmtr. Byk bir ksm kanunsuz yktrlmtr. Bu, A HSye tamamen aykrdr. Zaten A HM bu ky boaltmalaryla ilgili ok sayda karar vermitir. Bu da sorunun bireysel deil, kolektif nitelikte tm halk ilgilendirdiini ak bir biimde gstermektedir. O zaman bu da sorunun bireysel olmaktan ktn ve tm halkn kaderini ilgilendiren boyutlara ulatn kantlamaktadr. Bu konuda PKK terrn bahane olarak kullanmak, demokratik hukuk ilkeleri asndan doru olmayacaktr. Krtlerin varlna ynelik hakszlklarn sadece insan haklar kapsamnda bireysel olarak, o da birka bin dolarlk tazminatlarla geitirilmesi, skandal dzeyinde deerlendirilmesi gereken bir husustur. A HSde temel kuak haklar
309

dzenlenmitir. Bu haklarn bir paras da kendi kaderini zgrce belirleme ve kltrel yaamn zgrce ifadesidir. Krtler asndan bata bu haklar olmak zere dier temel haklarn da byk ksm uygulanmamakta; szlemeyle aka elien durumlar yaygn olarak yaanmaktadr. Krtler nemli oranda hukukun dnda braklmaktadr. Birey olarak ksmen hukuk kapsamna alnrken, halk ve kltrel varlk olarak hukuktan yoksun klnmaktadr. Konsey yesi hibir lkede bu durum yaanmamaktadr. Zaman zaman Avrupa Parlamentosunda bu konuda alnan kararlar hibir zaman ciddiye alnmamtr. Trkiyede Krtler nasl yok saylmakta ve ancak Trk olarak kanun kapsamna alnmaktaysa, Avrupa hukuku asndan da buna benzer bir yaklam sergilenmektedir. Birey olarak evet, halk ve kltr olarak hayr biiminde formle edebileceimiz bu yaklamn Avrupa hukuku ve demokratik kriterleriyle elitii aktr. Trkiyenin bu alandaki olumsuz sicilinin ciddi olarak ve zamannda deerlendirilip gereken kararlara varlamamas, hem Krt sorununun hem de yaanan krizin bu kadar derinleerek srmesinde nemli bir etkendir. Bu bir nevi geleneksel smrgecilik politikas olan i sorunlar yoluyla lkeleri kendine balama taktiklerini artrmaktadr. Savunmam gelitirirken bireysel konumuma ncelik tanmama, bu olumsuz yaklamn giderilmesi amacna dayanmaktadr. En vahim durumda olan, varl toptan reddedilen ve ada halklar gibi kabul grmeyip hukuk dnda braklan bir halkn bireyi olarak, hukuk kapsamna alnmamn tutarl olmayaca kansn tayorum. Halknn en temel haklar tannmadka, onun bireylerinin haklar tannsa bile, bunun pek fazla anlam ifade edemeyeceine inanmaktaym. Hatta sorunu srarla bir terr rgtnn hakszla uram yesine hukuken sahip kmak gibi yanstmak ok vahimdir. Bu, hukuk adna byk bir hakszla alet olmaktr. Krtlerle ilgili davalar konusunda bu tehlikeli ikilem yaanmaktadr. Burada akla u hususlar geliyor: Acaba Avrupa hukuku ve demokrasisi Krtleri bir halk kapsamnda grmek istemiyor mu? stiyorsa, dier benzer olan birok halklar sorununda gsterdii tavr niye Krtlerden esirgemektedir? Acaba Krtleri soyu tkenen kelaynaklar gibi mi deerlendirmektedir? Hukukun da oktan kapsamna alnm bulunan ve BM szlemelerinde de yasalam bulunan haklar ne zaman Krtlere uygulanacak? Buna benzer birok sorunun yantlanmas gerek310

mektedir. Benim davam Strasbourgda incelenmeye alnrken, yz binleri aan bir halk topluluu istemlerini baz sloganlarla mahkeme salonlarna kadar ulatrmtr. Bu seslerin bir gerei dile getirmi olmas gerekir. A HMin benim durumumu ele alrken, Krt halkn ve yaad sorunlarn mutlaka gz nne almas gerektii kansndaym. Avrupa hukukunda temeli olan Roma hukukunun en temel bir kayna, halklarn tresine, yani yasal varlna saygdr. 20. yzyl Avrupa hukuku, 2500 yl nceki bu ynl Roma hukukundan daha geri bir pozisyonda bulunamaz. Bulunursa zn inkar etmi olur. Savunmam Krt halk gereinin tarih boyunca nasl gelitiine dayandrmam, bu temel sorulara yant bulmak asndan zorunlu olmaktadr. Varlklar en ok inkar edilen Krtlerin uygarlk tarihi iinde yerlerinin olmad iddialarna gerekli yantlar bulmak iin, uygarlk tarihiyle birlikte ele almam nemliydi. Tarihi sre iinde varlklarn tanmlamayanlar, gnmzde de kendilerini tanyamaz ve haklarnn mcadelesini veremezler. Tarihi zmlemenin ayn zamanda btn uygarlklarn bir zincir gibi birbirlerine bal olduunu en son halkann da Avrupa uygarl olduunu bilimsel olarak ortaya koymas, sorunlarn duygusal deil gereki ele alnmasna hizmet edecektir. Davann A HMe kadar varmasnn bu gereklikle ban ortaya koymaktadr. Avrupa uygarlnn Krt halk asndan daha direkt sorumluluunu ortaya koymak iin, ban ngilterenin ektii son iki yz yln smrgeci politikalarndan nasl etkilendiini belirtmem, ahlaki ve politik sorumluluun duyulmasn gerektirmektedir. ABnin demokratik hukukunun bu smrgeci politikalar amasnn pratik anlam, Krt sorununda A HSyi gerekten uygulamasna bal bulunmaktadr. Krt sorunu artk bir Avrupa sorunu haline geldiinden, Krtlerin varln bylesine kapsaml ortaya koymann A HMi aydnlataca kansndaym. inde bulunduum koullar gerei mral savunmasnda yapamadm bu deerlendirmelerin, birok eksiklikleri ve yanllklar olsa da, bir boluu doldurduu inancndaym. PKK hakknda kapsaml deerlendirmeler yapmaya altm. A HM, eitli kararlarnda rgtn tm yapsn kastetmese de, terr nitelikli sulamalara ilikin baz kararlar almtr. Savunmamda bu konuyu aydnlatmaya nem verdim. Genel olarak iddet olgusundan tutalm,
311

PKKdeki iddet anlayna kadar konuya genie yer ayrdm. Bununla iddete ve savaa kar hem rgtn, hem kendimin tavrn netletirmeye altm. Gerek olan Krt halk varlnn belki de hibir halkn bana gelmedii kadar yabanc egemenlerin iddeti altnda yaad, bu yzden zgr gelime imkan bulamad genie ortaya konulmutur. Tm uygarlk tarihi boyunca Krtler ancak dalarn doruklarna ekilerek varlklarn koruyabilmilerdir. Bu yzden normal kent uygarlklarn zgr iradeleriyle kurup uzun sre yaatma gc bulamamlardr. Kurulanlar da ksa dnemler sonunda igal edilmekten kurtulamamtr. Halen airet topluluklar biiminde yaamalar bu tarihsel zellikten ileri gelmektedir. PKK bu byk iddet emberini krmak istedi. Ama yapsndaki gl kyl-aireti zihniyet, yeterli ve doru meru savunma tarznda bir silahl mcadeleyi tam oturtamad. Bilindii zere, dilinin zgr ifadesine kadar tm varl yasaklanm bir halkn meru savunma hakk hem evrensel hukukta, hem de ulusal anayasalarda vardr. Bu hakk kullanmak deil, kullanmamak hukuk d bir durumdur. PKKnin meru savunma izgisi hem bir anayasal hak, hem de yerine getirilmesi halkna kar kutsal bir grevdir. Hibir hukuk kurumu bu hakkn kullanmaktan tr Krt halkn sulayc olamaz. Asl sulanmas gerekenler, ada hukukun vazgeilmez gereklerini halkmza tanmayanlardr. Bu durumda meru savunma elde kalan tek seenek oluyor. Bu anayasal hak kullanlmtr. Halkmzn vazgeilmez ve A HSde de gayet aka belirtilmi haklar tannmadka, tm varl inkar edilip anadilde eitimde dilini zgrce ifade arac olarak kullanmak gibi en basit haklar bile yasaklamalara konu olmaya devam ettike, meru savunma hakkmz sonuna kadar kullanmaktan vazgemeyeceimiz hukukun da bir gereidir. Bu konuda asl sulu olann devlet politikalar olduu, A HMin birok konuya ilikin kararlarnda ortaya kmtr. Hibir suu olmad halde, binlerce sivil vatandan devletten beslendii aa km bulunan etelerce katledilmesine ve binlerce kyn boaltlmasna kadar uygulamalar ar su tekil eden terr eylemleridir. Halkmz tarihte ve gnmzde hibir halkn bana gelmemi terr yayor. Halepe rnei henz unutulmamtr. Dolaysyla meru savunmann silahl temelde de olsa kullanlmas, evrensel ve anayasal ulusal hukukun bir gereidir. Kabul edilmemesi gereken ve benim de uzun yllar karsnda durmama ramen nlemekte zorluk ektiim iddet, meru savunma
312

izgisi dna taandr. PKK iinde baz kii ve gruplar hem kendi yoldalarna, hem sivil halka, hem de devletin iddet dnda kalan baz kurum ve kiiliklerine iddet yneltmilerdir. Bunu hem yanl bulduum, hem de rnein bata srail-Filistin arasnda vard seviyede grld gibi bir izgi haline gelmemesi iin byk aba harcadm bilinmektedir. iddetin bu seviyeye gelmemesi benim bu abalarmla yakndan balantldr. 1993ten beri dnemin cumhurbakan zaln da istekli bulunmasndan cesaret alarak yapmaya altmz tek tarafl atekes, birok aamadan sonra byk bir disiplinle uygulanmaktadr. PKK silahl glerinin byk bir ksmn snrlarn dna ekip meru savunma dzenine sokmutur. Bu dzenin korunduu Trk makamlarnn aklamalarndan da teyit edilmektedir. Bu konuyla balantl olarak, PKK ayrlk peinde olmadn 2000deki VII. Kongresinde aka ilan etmi; bu ynl strateji ve programn aklamtr. Trkiyenin lkesel btnln ve devletin niter birliini esas alan bir erevede, Krt sorununun bar ve demokratik uzla iinde zmne hazr olduunu defalarca beyan etmitir. Hibir ar talep ileri srmeden, A HS dahilinde haklarn kullanlmas temelinde bir zmden yana olduu anlamna da gelen bu tavr, devlet tarafndan halen resmen cevaplandrlmamtr. Devlet Krt sorununun tannmasnda bile glk ekmektedir. Avrupa hukuku ve demokrasisinin kriterlerini tanmaya bir trl yanamamaktadr. ABye aday ye olduu halde Kopenhag Kriterlerini yerine getirmeyen tek lkedir. Bu durum karsnda A HM, PKKnin yksek bir sorumlulukla snrlarn dna kmay bile gze alarak, iki yldan beri hem resmen hem de fiilen tam bir disiplinle yrtt meru savunma durumunu gz nne almaldr. A HM, PKKnin bu tarihten itibaren kendini hukuk d terr olaylarndan arndrdn ve her eyini kutsal meru savunma izgisine gre yrttn takdir etmelidir. Bu ynl bir takdir, Krt sorununun meru zeminlerde tartlmasna ve zm srecine girmesine katk yapacaktr. Yce mahkemenin verecei kararlar, sorunun demokratik hukuk kapsamnda ele alnmasna ilikin olarak, hem AB kurumlarn hem de Trkiye Cumhuriyeti yetkililerini olumlu etkileyecek; ayrca PKKyi demokratik hukuk llerinde bir zme tevik edecektir. Dolaysyla yce mahkemenin bu gerekler temelinde zellikle bundan sonra gelitirecei kararlarn ar bir sorunu zmede tarihi anlam tayacan belirtmek duru313

mundaym. Daha nce konuya ilikin verdii birok karara sayg duymamla birlikte, yetersizliklerine ilikin eletirilerim iin bu savunmamn temel tekil edecei aktr. Yce mahkemenin hep gz nnde bulundurduu ayrlk iddet konusu bata olmak zere, iddet ve ayrlkln gerek nedenleri ve sorumlular ortaya konulmutur. Maduriyete yol aanla madurun kartrlmamas gerei byk nem tamaktadr. Bunun iin PKKyi bir btn olarak grmek de mahkeme asndan son derece nem kazanmaktadr. Gelen davalarn byk bir ksm PKK ile balantldr. Bu nedenle savunmamn PKK blmnn tpk Krt halkna ilikin blmlerinde de olduu gibi nemle deerlendirilmesi gerektiine dair inancm ve talebimi bir kez daha dile getirme gereini duyuyorum. Bu savunmamn ayn zamanda yce mahkeme iin de dayanak bulabilecei en nemli belge niteliinde olduu aktr. Bireysel durumum ancak bu iki temel gereklik, yani Krt halknn yasal konumuyla PKKnin siyasal, askeri ve yasal konumu aydnland ve deerlendirildii lde daha doru ve objektif ele alnabilecektir.
4- mral Yarglanma Sreci, AHS ve AHM Bireylerin sorumsuz ve tek balarna yaayabilecei varsaym, ancak bilimsel olarak 7 milyon yl nce insan trne gei aamasnda sz konusu olabilir. O zaman bile kk topluluklar halinde bir tr oyun dzeninde yaand, bilimsel bir gr olarak genelde kabul edilmektedir. O tarihten beri insan trnn toplumsal dzeyi gelitike fertlerinin de gelime kaydettii, toplum dnda kalmann ise lm anlamna geldii kolayca gzlemlenen bir husustur. Savunmamda bu konu zerinde de durdum. Bunun nedeni uydu: Ben adeta gkten dm bir canavar terrist olarak, ABDnin byk ef, son kovboy bakannn zel ve gizli emirleriyle, tm dnyann byk ve kahraman gleri, bata istihbarat ve emniyet birimleri tarafndan nihayet yakalanp en muhkem bir odada, Marmara Denizindeki mral Adasnda olaanst tedbirlerle tek bama be metrelik bir tabutlua konulmutum. Tarihte ei grlmemi, en az otuz bin kiiyi ldrm en byk terrist durumundaym. Dnya apnda ve Trkiyede ei grlmemi bir propagandayla byle yanstlyordum. Nasl aslmam gerektiinden tutalm, para para i yenmemin bile yeterli olmayacana, hemen ldrmek yerine saat
314

saat rtmenin amaca daha ok hizmet edeceine, bu arada kullanlp tek bir dostu kalmayncaya kadar zel politikalarn uygulanmas gerektiine dair ok ey sylendi, yazld ve hayata geirildi. mraldaki yarglanmamn genelde hukuka, zelde A HSye uygun olup olmadn deerlendirebilmek iin, savunmam geni tutmann mutlaka anlalmas gereken nedenleri vardr. ncelikle savunmamda kantlamaya altm Ben de insanm, mensup olduum bir halkm var deerlendirmesi fantezi olsun diye ileri srlmyor. Beni insandan, halkmz da halklardan saymayan, amansz, rtl ve ei grlmemi yalanlarla yrtlen maskeli bir dnyayla kar karyayz. Kald ki, bu sadece gnmz iin de geerli olmayp, tarihin derinliklerine kadar uzanan bir gerekliktir. Eer insandan ve halklardan saylsaydk ve bylelikle herkes iin geerli olan hukukun eitlii bana ve halkmza da uygulansayd, kesinlikle mral tr hukukun en trajikomik bir tiyatrosu gerekleemezdi. Sorun, en amansz koullarda yarglanmamdan ve bu yarglamann A HSnin birok maddesine aykr gerekletirilmesinden kaynaklanmyor. Bu hususlar da nemli olmakla birlikte, gerekli ekle ilikin basit ayrlklardr. Hukukun en temel bir ilkesi objektifliktir. Hukuk niyetlere, znel iddialara dayanmaz. Bunu sylerken, ada hukuktan bahsediyorum. Yoksa ilahi hukuk kkenli devlet emirlerine hukuk denemeyecei aktr. Bu anlamda hukuktan deil, kendini ilahi kkenli sayan zalim ve yalanc grn ifal, igal ve imhasndan bahsedilebilir. Benim mral yarglanmam, yalnz bir hukuk inkar ve cinayeti deil, ayn zamanda ve ok daha tehlikeli ve gizli ama olarak grdm gereklerin yok edilmesine arac klnmasdr. Sadece mralda olduum gnlerde deil, tm Avrupa ve Kenya srecinde her gn yaatlan ok stne ok uygulamalar, tarihi ve insani gerekleri benim ve halkm iin geersiz klmay amalyordu. Geride hayvan seviyesinde grlen Hint paryalarndan daha deersiz bir kiilik ve halk brakmak istiyorlard. Korkun olan bu durumdu. in daha da acmasz yan, bilincim yok edilerek bu sonuca ulalmak isteniyordu. Giderek tek bir dostum kalmayncaya kadar bir yok etme ve rehabilitasyon srecinin derinliine ve geniliine uygulanmas sz konusudur. Bu tehlikenin tmyle ortadan kalktn sylemem de mmkn deildir. Dorudur, mahkemede kaba ikencenin yaplmadn syledim, hatta karlkl saygy barndran bir soruturma s315

recinden bahsettim. Fakat bu husus srecin sadece bir rtsdr. Gerekler baka yerde yatmaktadr. Kald ki, hukuka ve A HSye aykrl sadece Trk hukukuna, ynetimine ve DGMlere balamak ok dar bir yaklam olacaktr. Hatta kanm odur ki, Trkler bile halk ve devlet olarak olan bitenlerden yeterince ve doruca haberdar olmaktan ok uzaktrlar. Bu adan ucuz bir anti-Trklk yapmay hibir zaman uygun bulmadm. Gereklerin farknda olmak kadar farkl yerlerde olduunu bilerek, ok sorumlu ve bilimsel yaklamann hayati olduunu hep gz nne getirdim. Renkli bir savunma yapmam biraz da bu nedenlere dayanmaktadr. Hukuk ve yarglamaya yapabileceimiz en byk ktlk, gerein duyusunu ve kendisini anlama yeteneimizi yitirmektir. Tm bu nedenlerle gzalt sresinin balad ana kadar gerekleri alabildiine aklamaya zen gsterdim. Eer dnyann en byk gc olan ABDnin Bakan Clinton resmen Teslim emrini ben verdim diyorsa, dnyann ikinci byk gc olan Rusyann Babakan Primakov Avrupadan karldm gn, tm Bamsz Devletler Topluluuna lkenize gelmesin diye uyar yaptn sylyorsa, talyada hukuken serbest olma hakkm olduu halde korkun bir psikolojik baskyla kartlyorsam ve Yunanistanda dost olabileceine inandm bir ynetim hkmet dzeyinde sz verip lmcl darbe vuruyorsa, tm bu tavrlarn altnda hakl olmayan ekonomik ve siyasal karlar yatyorsa ve en son yine bakan dzeyinde Sizi Hollandaya gtr yoruz deyip hukukta hibir yeri olmayan bir biimde Trk zel gvenlik birimlerine teslim ediliyorsam, burada sadece hukukun inenmesinden bahsedilemeyecei, asrn eine rastlanmas zor bir komplosuyla da kar karya olduumuz aktr. Sorun sadece benim sulu olup olmamam deildir. Sorun, Avrupa apnda A HSye bu kadar aykr tavrlara hangi zihniyet ve karlarla girildiine ilikindir. ahsmda Avrupann demokratik ve hukuk llerine ar bir ihanet sz konusudur. A HSnin geerli olduu snrlarda bana uygulanacak hukuk maddesi siyasi ilticayla ilgilidir. Nitekim talyada Roma stinat Mahkemesi iltica hakkm kabul etmitir. Bu durumda benim eine ender rastlanan yntemlerle Avrupann dna atlmamda rol olan tm devlet kurumlar ve temsilcileri su ilemilerdir. Suu ileyenlerin eliyle gerekletirilen bir gzaltnn A HSnin 5. maddesine aykrl gayet aktr. Dolaysyla ncelikle kararlatrlmas gereken, bu hukuk d gzalt ve tutuklanmann ip316

talidir. Bu konuyu daha ayrntl ilemek durumundaym. Ama yce mahkemenin de rahatlkla grebilecei gibi, neden benim insandan ve halkmzn da halklardan saylmadnn iyi tespit edilmesi gerekir. Bu konu ncelik tar. Ben srf bu yzden mahkemeye yardmc olsun diye nasl bir insan olduumu, hem de tarih boyunca uygulanan korkun terrlerin kurban olarak bu gnlere nasl geldiimi bouna uzun ve bilimsel bir temelde anlatmadm. nk bana uygulanan, hibir canavara bile uygulanamaz. Yine halkmzn varlnn yadsnmasna dayanan abalar en geri kabile varlklarna kar bile uygulanmamtr. Hukuk objektiflii esas alr derken, bu gereklii kastetmekteyim. Milyonlar ilgilendirdii yce mahkemenin salonlarna ulaan seslerden de anlalan bu davann hukukun evrensel ilkelerine gre yrtlebilmesi, ancak bu gereklere hakknn verilmesiyle mmkndr. Aka u hususu belirtmek durumundaym. Sadece mral yarglama koullarnn A HSye aykr olduu grlp verilecek bir karar komplonun devam olarak deerlendirmek durumunda kalacam. Bunu kabul etmem mmkn deildir. Byle bir karar kabul etmem halinde, tarihte ve gnmzde halkmzdan en fazla saygy kazanmken, Krt halk arasndaki hain ibirlikilerden biri de ben olurum. Halkmza ynelik hukuksuzluun ba taklitilerinden olan bu ibirlikilere kar, hukukun onurlu yoluna gelsinler diye hep mcadele ettim. Ama mral yarglanmasnda komployu yutma anlamna gelebilecek her aba, bu ibirlikilerin oyunlarnn tutmas anlamna gelecektir. Bu hakszl ilersek, mahkeme buna alet olur ve ben de yutarsam, hi kuku olmasn, bu durum halkmza mensup en drst tek insanmz kalncaya kadar mevcut tablonun acmaszca devam etmesine yol aacaktr. Bu gerekliin grlmesi belki Avrupa koullarndan tr zor olabilir. Ama yarglanan, halkmz adna kendini cayr cayr yakarak ve misli grlmemi saldr glerine kar son nefeslerine kadar insanlk onurlarna sahip karak direnen insanlarmzn tek erefli ve korunmas gereken zgrlk iradesi ve umududur. Her ne kadar bu iradeyi laykyla temsil edemediysem de, bu deerlerin benim ahsmda, hem de hukuk karsnda darbe yemesine ve zayf dmesine asla frsat vermem ve alet olmam. Tm bu gereklerin, Avrupa hukukunu adm adm ineyerek beni bir deil tam bir komplo zinciriyle karan sistemin ve glerin doru tanmlanmasn ve yce mahkemenin ncelikle bu konuyu aydnlatp karara varmasn ok nemli ve tarihi olarak gryor ve talep ediyorum.
317

Karlmam ve gzaltna alnmam sradan bir olay olarak deerlendirilemez. Sadece bu meum olay protesto etmek amacyla halkmzdan yzlerce insanmz kendini yakt, lme att. Halkmzn umut ve inanlarna byk darbe vurulmak istendi. Daha da kts, iine konulmak istendiim intihar sreci ilemi olsayd, bunun on binlerce insann hayatna mal olacak yeni bir sreci balatmas kanlmaz olacakt. Bu yzden benim adeta bir paket gibi Trkiyeye sunulmam, bir bakma Japonyadan sonra Halepeden kat be kat daha fazla tahripkar olan bir atom bombas etkisini gsterecekti. Ama tm zorluklarna ramen dayatlan intihar srecini boa karabilmem, bylesi bir bomba etkisini planlayanlar boa karmtr. Btn hesap, benim bu acmasz koullara dayanamayp ya lm orucuna yatacama, ya da Yunan elisinin bana brakt tabancayla intihar etme yoluyla yaamma son vereceime dayandrlmtr. Sonu, binlerce intihar eylemi, srail-Filistin iddet sarmaln geride brakan uzun ve kanl bir iddet srecinin derinleerek srmesi olacakt. Halklarmza, dostlara ve yoldalara kar duyduum ahlaki sorumluluk ve bartan yana kiilikli tavrm, bu oyuna dmememi gerektiriyordu; sonu ne olursa olsun, elden geldiince yaamamn daha doru olacana dair kendimi ikna ederek bu oyunu bozdum. Komplo esas olarak bu tavrmla akamete urad ve ilemez duruma dt. Anadolu ve Mezopotamya topraklarnn yllarca srebilecek kanl bir oyuna sokulmasn nledim. Aslnda uygulanan politika son iki yz yln bir zeti gibidir. nce Krtleri isyana ekip sonra desteksiz brakmak ve ardndan Trkleri vurun denecek bir noktaya itmek, bu politikann zdr. Dier bir deyile tavana ka, tazya tut oyunu oynatlyordu. ok acmasz bir politikann yrtld aktr. Savunmamda bu karma srecinde hangi devletlerin ne tr rol olduunu yer yer gsterdim. Eer istenirse ileride szl, tanklarla ve yazl olarak sorulara kar daha uzun cevaplar verebilecek durumundaym. Ksa bir zet halinde tekrarlarsam:
a- Karlma srecim ve hukuk d tutumlar Bu sre 9 Ekim 1998de Atina Havaalannda karlanmamla balad. Beni davet eden bir dost milletvekili ve bakan olan Baduvas yerine, Baby kod adl stihbarat Bakan Stavrakis ve yine dost geinen Agit kod adl Kalenderis karlad. ltica bavurusunda bulunmak istediimi ve buna hakkm olduunu belirttiim halde, zor kul318

lanacaklarn belirtmeleri karsnda Moskovaya doru yola ktm. Moskovada milletvekili Jirinovski tarafndan karlandm. Parti temsilcimiz Numan Uar d. Daha sonra Babakan Primakovun en ok dokuz gn kalabileceimi belirttiini, ayrlmazsam zorla gnderileceimi hissettirdiler. Bu srete milletvekili Mitrofanow un evinde kaldm. 33 gn sren Moskova sreci, Dumann bire kar 298 oyla siyasi iltica hakknn tannmas gereini hkmet yerine getirmediinden, talyaya doru yola ktm. Dostluk beklerken tutuklandm. Mahkeme daha sonra tutuklamay kaldrd. Fakat ok sert bir abluka altnda tutularak, karlmam iin her yol denendi. 66 gn sonra ilk frsatta kmaktan baka arem kalmad. Bu sreci bilen talyan avukatlar ve tercmanlarm vardr. Olup bitenleri aklayabilecek durumdadrlar. Milletvekili avukatlarm Piapisa ve tercman Ahmet, tm gelimelere tanklar. Tekrar Moskovaya geldiimde, kendileri sz verdikleri halde, daha sert bir uygulamaya aldlar. ABD ve srail adna bakan olarak gelen Madleine Albright ve aron idi. IMF kredileri tartlyordu. Mavi Akm Projesi de gndemdeydi. Sanrm teslim edilmem karlnda Moskoval yneticilerle IMF kredileri ve Mavi Akm Projesinde anlatlar. Son durak olarak emekli general Naksakis ve tercman Ayfer Ka yann zel bir uak getirmesiyle Petrograddan Atinaya indim. Vipten geerek Naksakisin akrabasnda bir gece kaldm. Ertesi akam Dileri Bakan Pangalos la grme amacyla gittiim yerde yine stihbarat Bakan Stavrakisle karlatm. Tuzaa drlmtm. Zorla bir yere gtrdler. Bir gece uakla havada dolatrldktan sonra, Korfu Adasna indirildim. Avrupa basn, Bu gece iin A rupa v havaalanlarnn tm Apoya kapand diyordu. Rusya Babakan da BDT adna yasaklamt. ok st dzeyde bir karar alnd akt. Daha sonra bu kararn gizli olarak svirede alnd anlald. Karar alan g, ABD kontrol altnda NATOnun gladio tarz kanund bir birimiydi. Ayn birimin Kenyaya karlmam planlad, daha sonra ortaya kan dier bir gerekti. Bunda ngiliz istihbaratnn da etkili bir rol oynad basnda ispatl olarak yaynland. Yunan hkmeti sahte dostluuna dayanarak taeronluk rol oynad. On be gn iinde Gney Afrika Cumhuriyeti pasaportunun verileceini, bunun iin de daha emniyetli olan Kenyadaki Yunan eliliinde kalmamn daha uygun olacan hkmet adna belirten Kalenderise inanarak, bylelikle Kenyaya karlmam saladlar. Yunan hkmeti ve eli319

si Kostulas, karmay bildikleri halde aklamadlar. En son gnde Kenya emniyetiyle anlaarak, bizzat Pangalos adna verilen gvenceyle Hollandaya gidiyoruz dediler ve sanyorum uyuturucunun da etkisiyle bizi bir havaalanna karp 2 ubattan beri hazrlk yapan Trk zel gvenlik birimine teslim etmeyi baardlar. Daha sonra bu operasyonun ABD Bakan Clintonun zel emriyle gerekletirildiini zel temsilcisi Blinken basna aklad. Bu ksa zetlemem bile, A HS hkmlerinin ar bir biimde inenerek, iltica bavurum hem talyada hem de Yunan bykeliliinde kabul edildii halde, karlmamn ne tr bir hukuk dlkla gerekletirildiini aka gstermektedir. Zorla teslim edildiim yer olan Yunanistann Kenya Bykelisi Kostulasa yaptm iltica bavurusunun kabul edildiini ve ileme konulduunu elinin kendisi belirtti. Yunanistandan gelen bir avukat araclyla bu ilemi Atinada yrtmeye alyordum. Kenyada bile resmen A HS kapsam iindeydim. Bu nedenle zorla darya atmalarn kabul etmeyip direnile karlatm. Ksaca 9 Ekimden 15 ubata kadar geen sre iinde A HS hkmlerinin bana uygulanmas gerekirdi. Rusya dahil hibir hkmetin szlemenin tand haklar inemeye yetkisi yoktur. Bu devletler adna avukatlarmn yaptklar A HM bavurularna katlyorum. Davac olduumu belirtiyor ve mral davasndan nce bu lkeler, yani Yunanistan, talya ve Rusya hakknda yaplan davac bavurularnn incelenmeye alnmas gerektiine katlyorum. Ancak bu temelde karlmamn iyz aydnlatldktan sonra, gzaltna alnmamn A HSye aykrl da ak bir biimde ortaya kacaktr. Trk timlerine temsil edilirken hibir kurala bal kalnmad, bu konuda ortada hibir belgenin olmad, ayrca olayn Avrupa snrlar iinde gerekletii, dolaysyla A HSnin ilgili hkmlerine aka aykrlk tekil ettii ortadadr. Buna dayanarak mral durumalarnn hukuki temelden yoksunluktan dolay dava yoktur veya olumamtr biiminde bir grle sonulanmas, hukuka balln bir gerei olacaktr. Aksi halde verilecek karar A HSye aykr olacaktr. Hatta karlmann komplo srecine hukuk da alet edilmi olup, A HM bu zincirin bir halkas haline getirilme gibi yce mahkemenin kabul etmeyeceine inandm bir pozisyona sokulmu olacaktr. Yce mahkemenin kendini de ilgilendiren bu karlma oyununa kar anlaml bir tavr koyarak, tarihine yarar tarihsel bir karar vereceine dair dilek ve inancm bir kez daha belirtirim.
320
HALK CUMHURYETNE DORU b- lm cezas ve Krt halkna kar tehdit arac olarak kullanma Davann hukuki adan yok saylmas gerektii kansnda olmakla birlikte, bilgi olsun diye, bana verilen lm cezasyla ilgili baz deerlendirmelerde bulunmam nem tamaktadr. lm kararm 28 Haziran 1999 gnne denk getirildi. Bu tarih 1925teki Krt isyan nderi eyh Saitin lm yldnmyd. Ayrca daha nemlisi, teslim edili tarihim olan 15 ubat, eyh Sait nderliindeki isyann balama gnyd. ki tarih de bilinli seilmiti. Yani Krt halkna u denilmek isteniyordu: Ne kadar isyan etseniz de sonu deimeyecektir! Cumhurbakan Sleyman Demirel bir konumasnda yle diyordu: 28 isyan oldu, hepsi ezildi. So nuncusu da ayn akbeti paylaacaktr . Ak ki, senaryonun planlanmas eskiye gitmektedir. Daha sonra rendiim bu senaryonun iine srail, ABD ve Yunanistan 1996da katlmlard. Belki bekledikleri ve amaladklar farkl olabilir, ama tasfiyemde kar birliine varmlard. Krtler ve Krt zgrlk hareketi zerinde etkilerini olduka snrlandrmtm. Btn ibirlikilerine yaptklar yatrmlar boa kmt. Bu yzden hepsi fkeliydi. Bata Barzani ve Talabani olmak zere, irili ufakl yzlerce kiilik ve gruba Krdistann her parasnda son 40-50 yldr yaptklar yatrmlarn benim yznden ilemez duruma gelmesi, Apo komplosunun esas maddi nedenidir. Krt kozu ellerinde srekli hayati bir gereksinimdir. Benim yzmden bu kozdan yoksun kalmalar asla kabul edilemezdi. Trk ynetimiyle zde bu temelde uzlamaya vardlar. Apo tasfiyecilii hepsi iin yararlyd. Suriyeye bile ok ar geliyordu. Bakan yardmcs Abdulhalim Haddam , bir Trk gazetesine verdii demete, Abdullah calan Suriye, Irak ve ran Krtlerini de etki lemektedir. Bu yzden attk, biz de istemiyorduk. PKK konusunda ayn izgideyiz diyecekti. Yunan hkmeti, 1996da Clintonla birlikte benim tasfiye edilmemin Krt hareketinin kendi kontrollerine girmesi asndan en uygun yol olduunda anlamlard. Gerekten de ibirlikileri boa karlmt. Bir Krt ajan bile altramyorlard. Almanya ok daha kkl nedenlerle bana adeta kin balamt. Kiiliimi Alman gururuna yediremiyordu. Mezopotamya zerindeki geleneksel emellerine ters dyordum. ngiltere, Fransa, sve, Rusya ve dierlerinin de buna
321

benzer nedenleri vard. Mentalitem hibiriyle uyumuyordu. Bir tek talya meseleye yeni yaklat iin acemiydi. talya da ksa bir sre orada kalmamn benden kurtulmann en uygun yolu olduuna dair bir sonuca varmt. Gerekten dnyada karlarn kullanmakta sorumlu olanlarn en bykleri, benim siyasi ve ekonomik adan kendilerine pahal geldiim konusunda hem snfsal, hem de ulusal ve hatta uluslararas adan ortak bir kanya varmlard. kinci bir Lenin yaratmayacaklard. Fakat ikinci bir salamann da yolunu ardna kadar ayorlard. Trkler tarihlerinin en byk dmanlar olabileceime dair giderek gelien bir kanya kaplyorlard. Aslnda geleneksel gericilik ve ovenizm benim ahsmda kar imkanlarn yakalamt. Trk solu demokrasi ve eitlik yaplanmasndan uzak olduunu ortaya koymutu. Krt ibirlikiler de tm Krdistan paralarnda aramzda uurumlar olduuna giderek daha fazla inanyorlard. zce, kurulu dzenin tm hakim i ve d tepe gleri tasfiye edilmemde birlemiti. Hukuk d ve komplocu yntemlerle de olsa, lm fermanm adm adm birlikte yazmaya alyorlard. Bazlar, dostlar ve yoldalar arabilir; ama onlara u genel cevab vermeliyim: Hz. sann strateji ve taktik yapacak durumu yoktu. Roma ve ibirlikileri olan resmi Yahuda kahinlerinin zerine, Kudse yrmesi, tarihe yarar ve sonu verecek biricik eylem yoluydu. Sonradan baktm: Kaderler bu topraklarda ne kadar birbirine benziyor. Bir kiilik dnemin egemen dnyasna bakaldrdnda, peygamberlere ne kadar yaklayordu! Demek ki, benzer srelerin ortak bir ruhu, bir kiilii vard. Deiik koullarda, deiik biimlerde tarihin benzer anlarnda yenileniyordu. Koullar beni de hzla o sonuca doru itiyordu. Kararn lm olaca akt da, uygulamas ok ba artacakt. Romal Vali Pilatus bile, Hz. sa konusunda armh yanls deildi. Yahudi ibirliki kahinler kendisini buna zorlamt. Glgame bile orman bekisi Huvavay ldrme yanls deildi; ama ibirliki Enkidu onu ldrmeye zorlamt. lm kararnn tamamen siyasi amal kullanlaca akt. Bunu btnyle komplonun bir paras olarak da deerlendirmiyorum. yi niyet ve bar amacyla, hatta akl selim sahibi insanlarn oalmasyla demokratik uzlann bir kilometre ta olarak da kullanlabilirdi. Bu yaknlamalar oyun olarak deerlendirmek, olsa olsa komplodan menfaat uman evrelerin ii olacaktr. Nitekim ortaya da
322

kacaklardr. Kendim de lm ve yaam gereini tam kararlatramadm belirtmek durumundaym. u husus ok ak ki, eer gerekten bir kolektivizmin kiilii haline gelmisem, bireysel yiitlik ve lme meydan okuyu, hemen bavurulacak eylem tarzm olamazd. Mahkeme lm kararn verirken, hakim Turgut Okyar kalemini kramayacak ve idam kartln belirtmek zorunda kalacakt. lmemin nasl geliecei gerekten bir muammadr. Byk bir siyasal koza dnmt. Tehlikeler geliyorum diyordu. PKK ve Krtler yeni isyan tarihlerini idam kararnn sonularna gre hazrlyorlard. Trk gerici ve oven evreleri idam kararlarnn uygulanmasn seim yatrm olarak deerlendiriyorlard. ntikamclk duygular her iki tarafta da ayaa kaldrlmt. Btn d gler kararn olas sonularn deerlendiriyorlard. Ak ki, bireysel endielerin ok tesinde sorumlu davranmam gerekiyordu. Yaadm her gn onurlu bir bar ve demokratik uzlamann gereine gre deerlendirmem en dorusuydu. Bireysel karlara arlk vermem hem siyasi, hem de ahlaki olarak doru olamazd. Bu amala adeta iaret bekleyen evrelerimize yanl sonulara yol aabilecek mesajlar veremezdim. Basit taktiklerle PKKyi de yrtemezdim. Bylesi dar hesaplar iin hem olanaklar yoktu, hem de bu yanl bir tutum olurdu. lme kar Sokrates tavr diyebileceimiz tavr esas almaya altm: lm bile anlaml klmak, niin ve nasl lmenin felsefi anla mn bulmak! Tahmin edemediim kadar yayorum. Demoklesin klc gibi bamda sallanan lm karar altnda ruhun byk ykseliini, anlamn byk geliimini artan bir huu iinde karlyorum. Normalde birka haftalna dayanlamayacak ve ta olsa atlatacak bir yaam biimi anlaml klnmt. Aslnda lm beni deil, ben lm zmtm. lm karar beni deil, ben lm kararn irkin ve uursuz tarzyla etkisizletirmitim. Nereden ve nasl gelirse gelsin, ister yarn ister gelecek yllarda olsun, lm artk benim iin ciddi bir konu olmaktan kmt. Hatta ho geldi, sefa geldi diyebilecek anlam gcne ulamtm. Sorun bu gerei halklarmza, dostlara, PKKye ve devlete izah etmekti. Gcm ve olanaklar orannda bunu da yapmaya altm. Ksmen l-ldr felsefesinden yaa ve yaat felsefesine gei ok kapsamlca yrtlmt. Eer taraflar alsalar, zaferini de onurlu barta birlikte paylamak mmkn olabilirdi. Bunlar olumlu gelimelerdi. Komplodaki uursuz niyetlerin boa
323

karlmas ve her erde hayr vardr zdeyii gereklik kazanyordu. phesiz insanln olumlu tecrbesinin rn olarak, en ada hukukun bir belgesi olan A HSnin yaam hakkna ilikin 2. maddeye aykrlk asndan A HMin incelemeye ald lm cezasna ilikin yrtmeyi durdurma karar bu srece katkda bulunmutur. Bu karar, aslnda kmazda olan Trk siyaseti ve devleti iin de bir ans kaps amtr. A HM bir bakma hakem durumuna gelmitir. Taraflar evrensel hukukun gereklerine uymaya armaktadr. Krtlere isyandan vaz gein arsn yaparken, Trk devletine de sorunlarn demokratik hukuki zmne kaplarn arala demektedir. Tm bu gerekler lm kararnn altndaki derin siyasi ve tarihi zellikleri ve meselelerin bir terristten ibaret olmadn gayet ak gstermektedir. Benim davam ve lm cezasyla ilgili karar, Avrupayla Trkiye arasndaki ilikileri gelitirme veya dondurmann da en nemli bir etkeni haline gelmitir. Bu husus bile Trkiyenin ada demokratik uygarlk srecini ve katlm yolunun nereden getiini tamamen iaret etmektedir. Krd asmak, yok etmek, yok saymak; dnyann da en nemli kaplarnn kapanmas anlamna gelmektedir. Kald ki, an gerei olarak, Krtlerin kendileri artk bir lm kararyla sinmenin deil, ayaa kalkmann tm gereklerini yakalam durumdadrlar. Belki de tarihte en ciddi bir sorunda, bir lm kararnda saduyu ve bilin hkmn gstermekte, bu durumu barn ve zgrln gerekesine ve yaam kararna dntrmektedir. Tm taraflar konu zerinde derinliine dnrlerse, her erde hayrn en verimli rnleriyle karlaabileceklerdir. Uursuz bir komplonun hi de kmsenmeyecek kara tarafnn niyetleri boa kmakla kalmayacak, hayr taraftarlarnn umutlar da baarya kavuma ansna sahip olacaktr. mraldaki bir lm karar ilk defa zgr barn yaam kararyla dengelenmesi gibidir. Her eyi bar, demokratik uzla ve hukuka ballk mcadelesi belirleyecektir. eyh Sait ve arkadalarnn aslmalar cumhuriyette otoritarizme, Trk-Krt ilikilerinde inkarcla ve zoraki asimilasyona yol amtr. Ulusal kurtuluu birlikte veren iki halkn ilikileri kkl biimde zedelenmitir. Cumhuriyet demokratikleme ansn karmtr. Pei sra Ar ve Dersim syanlarn getirmitir. Bata Mustafa Kemal Atatrk ve smet nn olmak zere, baz yneticiler sorunlarn bu tarzda zmlenemeyeceini anlamlard. Bu olayda
324

dnemin ba emperyalist gc ngilterenin tavana ka, tazya tut politikasnn rol vardr. ngiltere her iki tarafla oynayp MusulKerkk politikasn baaryla yrtmtr. ngiltere 75 yl sonra ayn politikayla Irak zerindeki hesaplarn baaryla yrtmek iin Krtleri ve Trk ynetimini kullanmak istemitir. Ben mahkemede, 1925i bir kez daha hatrlatmalym demi ve tarihten ders karmann en doru yol olduunu vurgulamtm. Bu sefer Krt isyann ve bana verilen lm kararn cumhuriyetin onurlu barna ve anlaml kardelie evirmede her iki tarafn da zerine deni yapmas gerektiine dair ar yapmtm. 16 Austos 1999 Ba r ve Demokratik Uzla Deklarasyonu geerliliini hala srdrmektedir. Tarih garip biimde bana dayal ya sava, ya bar ikilemine taklm durumdadr. PKKnin gc her zamankinden daha fazladr ve kapsaml bir sava yrtecek konumdadr. Bunun 21. yzyl da kaybettirecek bir olumsuz gelime potansiyeli tad aktr. Benim iin zorluk, bar ve sava ikileminin bu kadar derin etkisi altna girmi bulunmamdr. Bu tr ikilemleri lm karar altnda olumlu sonulandrmak byk sabr ve anlay gc ister. Fakat yine de hem PKKnin hem de devletin temel politikalarn lm kararma gre temellendirmeleri ciddi riskler tamaktadr. Bunlar ancak PKKnin meru savunma glerini bar zorlayacak kadar, tabii devleti ve Trk toplumunu ikna temelinde kazanmay da hedefleyen nitel ve nicel gce kavumasn gerektirir. Hibir bar gsz gereklemez. Anlaml barlar glerin ciddiyetine mevzileniine, potansiyeline baldr. Yengisinin ve yenilgisinin anlam tamad bir sava tarzn bara dntrmek her kesime kazandrr. Krt-Trk ilikilerinin ikilemdeki barla tarihsel bir kardelik rotasna girmesi herkesin amac olmaldr. Birlik, onurlu bar ve demokrasinin tam uygulanmasnda aranmaldr. Bu tutum aslnda cumhuriyetin temelini atan 1920lerin Kuvvay- Milliye ruhu nun da bir gereidir. Krtler bu zaferin stratejik bir gcyd. Cumhuriyetin onlara hak ettii yeri vermesi, kurulu doasnn bir gerei ve borcudur. Avrupa Lozanda cumhuriyeti onaylarken, smet nn de Krt meselesini tartr ve Biz Trkler ve Krtler birlikte... biiminde deerlendirmelerde bulunurken, doal olan, Krtlerin de en azndan kltrel taleplerinin artk gz ard edilemeyeceidir. Bylelikle cumhuriyet tarihsel bir yanllktan dnm olacaktr. A HS, Trkiye Cumhuriyetinin demokratikleme ve ABye katlm sorunlar benim
325

lm kararma taklmtr. Daha kapsaml bir Krt-Trk sava da bu karara taklmtr. Tm olumlu veya olumsuz gelimeler bu kararn akbetine balanm bulunmaktadr. Lozann kurulu ruhuna da ters olan bu durumun olumlu gelimesinde, AB ve temel hukuki erevesi olan A HS adil bir hakem roln oynayabilir. Sava tehlikesini kkten ortadan kaldrmak, bu roln baaryla oynanmasna baldr. Trkiye Cumhuriyeti de kendi ada hukukunun bir gerei olan bu adaletli zme kendiliinden yant vermelidir. Krtler tarih boyunca daha ok Trklere hizmet etmilerdir. Bunun karl inkar ve tm ada haklarndan yoksun braklmak olamaz. Hele hele lm kararn balarnda Demoklesin klc gibi tutmak hi olmaz. Kardee, ne gerekiyorsa onun bykl kantlanarak sergilemelidir. PKK de bar getirecek kadar askeri ve siyasi olarak gcn ortaya koymaldr. Ayn zamanda lke btnlnn ve devlet birliinin nasl salam bir gvence olduunu da kantlayabilmelidir. Bunlar elikili gibi grlse de, her birliin elikilerin sentezinden olutuu unutulmamaldr. Cumhuriyeti demokratik temelde yeniden yaplandrmann ancak bu erevede Krt bar ve demokratik uzlayla gerekleebilecei artk kabul edilmelidir. 21. yzyln bunun dnda baka hibir seenekle kazanlmayaca grlmelidir. Kiiliim zerinde krk yldr srdrlen lm-yaam sava son aamasna girmitir. Tm ulusal ve uluslararas g mevzilenmesiyle yaanan bu srecin gerekten lkenin gl ve devletin demokratik btnl lehine sonu vermesi, tm ilgili toplum, siyaset ve devlet glerinin bar ve tam demokrasi konusunda karar vermesine baldr. Benim de tercihim bar ve demokrasi olmasna ramen, er gleri srarla zerime gelir ve rtmeye devam ederlerse, bu iin sonunun onurlu bir zgrlk sava olaca da aktr.
c- mral srecinde siyasi lin mral yarglanmasnn hukuka aykr gerekletirilmesini gz nnde bulundurmakla birlikte, bilgi ve deerlendirmemi sunmann yararl olaca kansndaym. Avukatlarmn yaptklar A HSnin 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 13 ve 14. maddelerine aykrlk iddialarnn tmne katlyorum. Bu konuda yaptklar kapsaml savunmalar, hem hukuk tekniine uygun olmalar, hem de zengin ierikle birlikte savunmalar benim amdan da geerlidir. Ben daha ok aykrlk arz eden
326

konularn znde yatan gereklikleri aklamaya alacam. Halen tutuklu da olsam, Trkiyede yalnz bana zg ve koullar tarihinde sabit olan bir adada tek bana tutulmam ok daha ar bir durumdur. Trkiyede F tipi cezaevlerinin koullarna itirazdan tr, 50yi akn tutuklu ya baskn ya da lm orucuyla ehit dtler. Benim yaadm koullar F tipi cezaevlerinden ok daha ardr. Hibir cezaevi ynetmenliinde bu uygulamalara ilikin madde yoktur. Keyfi ve zel bir tutuklu-hkml muamelesi grmekteyim. Kimse nasl yaadma tanklk etmemektedir. Saylar deien ve her seferinde 20den aa dmeyen zel gvenlik kuvvetleri tarafndan yirmi drt saat srekli hem kameradan hem de ak gzle gzetleniyorum. Sadece bu uygulamann psikolojik olarak ne kadar ar olduunun, ancak A HMin akraba bir kuruluu olan kenceyi zleme Komite siyle ve onun verecei raporla salkl deerlendirilebilecei aktr. Ufak bir hava bozulmasyla, haftalk olan avukat grmelerim bazen iki veya haftada bir saat olarak gerekleebilmektedir. Bir erkek kardeim ve iki kz kardeimle ancak aylarca sonra birer defa grebiliyorum. Mesafenin uzakl ve yoksulluktan tr baka trl grme zordur. ok ar alerjim vardr ve mevcut koullar bunu daha da arlatrmaktadr. Zaten deniz iklimi hep salm zerinde boucu etki yapar. Son zamanlarda dakikada bir boazma dolan koyu svy atmak zorunda kalyorum. Vcut adeta direncinin son aamasndadr. Yemekler karavana tarzdr. Salk asndan kendime bir ey almam mmkn deildir. Bununla birlikte Ada komutanl ve cezaevi ynetimiyle ilikilerimi medeni ller iinde srdrmeye alyorum. Sorunlarm onlardan kaynaklanmyor. Uygulanan stat en byk psikolojik bask arac durumundadr. Bu hususlar pek nemsememekle birlikte, asl siyasi lin sistemini amak gerekmektedir. Mahkeme dneminde sivil klkl kesimler ve basn tarafndan tam bir lin havasnn estirildiine tm dnya tank oldu. Mahkeme salonunda bile ufak bir eletiri lin giriimiyle karlayordu. Askerin zel tedbirleri olmasayd, her tr lgnln yaanaca ok akt. Basnn darda estirdii terr tutumuyla Krt halk yldrlp korkutularak davasndan vazgeirilmek amacndayd. Doduumuza piman ettirilmek isteniyorduk. Bu srete yzlerce dost ve yurtsever insan kendini yakt. Mutlaka idam edileceim biiminde bir n propagandayla bu insanlarn tm umutlar yklmak isteniyordu. ok basit bir insan durumuna sokulmam iin allyor,
327

halkn gznden drlmeme byk zen gsteriliyordu. Acayip karikatrler ve yorumlarla tm diren noktalar zdrlmek isteniyordu. En ufack dostluk sempatileri ar iddetle bastrlyordu. Uygulanan bask sisteminin esas hedefi, halkn yurtsever siyasi bilincini yok etmek ve bir davalarnn olmadn gstermekti. Lehimde bir trk sylenmesi, bir iir okunmas, toplumda lin edilmek iin yeterli oluyordu. Sanat Ahmet Kayann lehimde dolayl olarak syledii bir iki bar yanls sz, siyasi bir line uramasna yetti. Artk Trkiyede kalamazd. Hain ilan edilmiti. Ksa bir sre sonra bu acya dayanamayp Avrupada ehit dt. Israrl bar ve demokratik uzla abalarmz sonucunda bu oven ortam ksmen almtr. Toplum elikilerini daha gereki grmeye balamtr. zel sava ve rant ekonomisiyle ne tr yolsuzluklarn yaandn grm; yaanlan ar krizin gerek nedeninin rant siyaset yaps olduunu kavramtr. Dier yandan daha sorumlu devlet makamlar, klasik imhac ve inkarc yaplanmayla devletin kendini sorunlardan kurtaramayacan ve demokratik yeniden yaplanmann kanlmaz olduunu, bu ynl reformlarn ivedilikle hayata geirilmesi gerektiini srekli rapor etmektedirler. PKK gerek ideolojik gerekse pratik tkanmalarn eski yaklamlarla alamayacan ve zmlerin retilemeyeceini anlamtr. Kendi apnda ok boyutlu yeniden yaplanmay yaamaktadr. Yeni bir durumun domakta olduunu, bunun sanclarnn ekildiini tm toplum kesimleri derinliine fark etmektedir. Krt sorunu asndan yaanlan ne sava ne bar tr; bir nevi atekes etrafnda ekillenen bir mtareke dnemidir. Taraflar derin derin dnmekte ve en uygun dnce ve pratiklerin neler olmas gerektiini kestirmeye, buna gre politika belirlemeye ve yeniden yaplandrmaya almaktadr. Tm Trkiye toplumu da bu srece girmitir. Her kesim tarihten gncellie ve gelecee kadar kendini ok ynl gzden geirmekte, dnyay ve lkenin i ve d koullarn daha gereki yorumlayarak, yeni program ve perspektifler edinmektedir. Siyasi yaamn yenilenmesini ezici bir ounlukla karlamaktadr. Fakat tm bu olumlu gelimeler zmlerin gereklemekte olduunu garanti etmemekte, sadece eskisi gibi yaanmayacan kantlamaktadr. Nasl yaanmas gerektii, Krtler bata olmak zere tm kimlik, inan, dnce ve cins farkllklarn kapsamna alacak yeni bir toplumsal konsenssn (toplumsal mukavelenin) gelitirilmesine bal bulun328

maktadr. Bu da yeni anayasa ve yasalar gerektirmektedir. Trkiyenin sava ve bar sorunu, Krt konusunu ok aan bir derinliktedir. Hem uzun tarihsel gemii, hem de son otuz yln sosyal, dini ve etnik ekimeleri bu gereklii da vurmutur. Cumhuriyetin resmi ideolojisi ve oligarik ynetimi her ne kadar tek renk bir rty baskyla tm topluma giydirmeye almsa da baarl olamamtr. eliki ve atmalar bu rty darmadan etmitir. Gerekli olan; ok renklilii, ok kltrll bir zenginlik olarak kabul eden anayasal dzene ulamaktr. Toplumun bu ynl istemi youndur ve srekli geliim halindedir. 2000lerin Trkiyesi, demokratik ve laik cumhuriyeti zde yeniden biimlendirmeye zorlanmaktadr. En az 1920ler kadar kkl bir dnm ihtiyac duyulmaktadr. mral yaam-lm srecim hem bu dnm ihtiyacnn varln netletirmi, hem de zmn nasl olmas gerektiine dair yol ve yntemleri somutlatrmaya balamtr. phesiz bunda PKK ve Krt halknn ezici ounluunun nderlik ball temel rol oynamtr. Krtler tarihte ilk defa en gelimi bir i ve d kkenli komplo karsnda dalmamlar, tersine olaanst kenetlenerek kendi rnek bar ve demokratik uzla tavrn ortaya koymulardr. Bu tavrn gc ve drstl, belki ilk defa devleti ve tm toplumu da etkileyerek, bara ve yeni bir toplumsal szlemeye doru adm atmalarna cesaret vermitir. Krtleri de kapsayan toplumsal szlemenin lkenin btnl ve devletin birliinin en doru tarz olacana ilikin en st tartmalar olmakta ve ounluk bu yaklam olumlu bulmaktadr. Yaanmakta olan, doumun sanclardr. Fakat bu her eyin doru yolda gelitii anlamna gelmemektedir. Yerel ve gerici oven glerle eski siyasi kalntlar ve brokratik statkolar, her tr engellemeyi ve yeni patlamalar dourabilecek potansiyeldedirler. Sosyal patlama tehlikeleri gndemden tmyle dm olmaktan uzaktr. Bu gereklikten hareketle yaammn mral sreci, meru savunma konumuna ilikin, benden balamak zere ilgili herkese ve her evreye ok ynl grevler yklemektedir. Bu grevler, olumlu bir bar ve tam demokrasiye gemek iin PKK silahl glerinin yeterli nicelik ve nitelikte g kazanmasn zorunlu klmaktadr. Bu sadece Trkiyede bar istemeyen gleri deil, Ortadounun ve Krtler iindeki ok gl gericilerin saldrlarn boa karmak iin de zorunlu olmaktadr. Bu salanmadan, bar ve tam demokrasi bir ha329

yalden ibaret olur. kinci nemli husus, Krtlerin klasik toplum yapsn aarak ok kapsaml, geniliine ve dikey, toplumun ezici ounluunu barnda toplayan sivil toplum olgusunu gerekletirmelerini gerektirmektedir. Benim mral yaamma halkn verecei yant, bu kapsamda sivil toplumun kurulmasdr. Karde Trk halk ve dier kltrel gruplar iin de are, kendi sivil toplumlarn kurmalardr. Trkiyenin en temel projelerinden birinin sivil toplumun gelitirilmesi olduu tartmaszdr. Sivil toplum kurulmadan, yeniden yaplanmann klasik devlet buyruklaryla salanmas bir hayal ve kendini aldatma olacaktr. zellikle bu projeye en ok sahip kmas gereken sol ve sosyal demokrasinin eski tutucu yapsn ap geni bir yelpazede sivil toplumun ittifakna dayal bir zme nclk etmesi hayati nem tamaktadr. ekilen bu kadar ac ve yaanan ehadetler, onlarn anlarna biraz sayg varsa, bu ynl grevlerine baaryla sahip kmalarn dayatmaktadr. Aksi halde tutarszl, demokrasiye ve bara inanszl ve ilkesizlii belli olan sa kesimlere siyaset ve iktidar ncln kendi elleriyle peke ekmi olacaklardr. mraldaki lm-yaam savamnda, bu bilinle ve sorumluluklarmn da farknda olarak, bunun gereini inan ve azimle yapmaktaym. lgili tm kii ve kurumlarn halklarmzn bu yaamnn ne anlama geldiini ok iyi zmlemeleri, kendileri iin daha fazla hayati bir anlam tamaktadr. Onurlu bir bar ve tam demokratik bir zm, hepimizin tercihi ve almalarmzn arlk merkezidir. Ama er glerin ve eteciliin gleri bilinerek, benden balayacak bir imhann kapsamnn bata Krtlerden olmak zere tm Trkiye halkndan on binlerin katledilmesi olduu bir an bile gz ard edilmemelidir. Komployu hazrlayan i ve d glerin en temel hedeflerinin de bu olduunu ve belki de uygun yer ve zaman iinde byle bir imhaya ynelebileceklerini hi unutmadan, bu yarn gerekleebilecekmi gibi her tr savunma hazrlklarn gelitirmek arttr. Gelecein onurlu bar ve olmazsa onurlu zgrlk sava ancak bu temelde baarya gidilebilecektir. ABDnin ve onun demokratik hukuki zm gcn belirleyen A HS ve AH Min, Trkiyedeki srece olumlu ynde katkda bulunmak iin gemiteki klasik smrgeci zihniyeti ve politikalar aarak, bar ve demokratik uzlaya doru adaletli kararlaryla tarihe yarar bir katk sunacaklarna dair dilek ve umudumu bir kez da330

ha belirtmek durumundaym. d- AHMde dostane zm, diyalog araylar ve AKye den grev A HMin gelitirmek istedii bir zm yolu da daval ve davac arasndaki dostane zmdr. Bununla kast edilen, aradaki sorunun karlkl diyalogla giderilmesine almaktr; gerekli olan tavizleri veya uzlama noktalarn birlikte karlamak veya kararlatrmaktr. Trkiyenin politik koullar ve karar organlar hazr olsayd, A HMin benimle ilgili karar srecine girmeden nce, Trkiye ile sorunlara ve A HSye aykr hususlara karlkl diyalog yoluyla zm aramak tercihim olurdu. ahsen kendimi bu tarz zme iddial ve hazr hissediyorum. Kald ki, 1993ten beri Cumhurbakan sayn zalla birlikte bylesi bir srece ilikin kararllm ortaya koymutum. Daha sonra dolayl yoldan baz diyalog yaklamlar geliti. Devlet tmyle bu ynteme kapal olmadn gsterdi. Ama baz olumsuz gelimeler, zm istemeyen ve sonuna kadar iddette srarl gler bu ynl admlar etkisiz klabildiler. Buna ramen, en son 1998 eyll bandan itibaren bir atekes srecini tek tarafl olarak balatmakla bu ynl admlar iin zemin hazrlanmaya alld. Yine 9 Ekim 1998de srece ynelik bask politikasndan sonra, da deil Avrupay tercih ediimin nedeni diyalog yollarn gelitirmekti. mralda sorgulama srecim ayn havada geti. Burada klasik bir sorgulamadan ziyade, sorunlara diyalogla yant aramann tek doru k yolu olduu srarla vurguland. Daha sonra bu temelde hem devletin yetkili makamlarna, hem de PKK yetkililerine bu ynl yaklamlarm ieren kapsaml mektuplar yolladm. mralda yarglamaya ilikin olarak hazrladm savunma daha ok diyalog arayan bir bar ve demokratik uzla mesajyd. Bu savunmam, ortamn bar ve demokratik zm araylarna ekilmesinde nemli etkilere yol at. A HM iin de bu belgenin ek bir savunma olarak incelenmesini dilerim. A HMe ilikin hazrladm bu savunmam da ok daha kapsaml olarak demokratik hukuk llerini esas alan bir diyaloga giden yolu aydnlatmak amacndadr. ncelendiinde, tm taraflar iin A HSnin ruhuna uygun olarak bir zm aray iinde olduu grlecektir. Dolaysyla yce mahkemenin dostane zm nerisini gelitirirken, savunmamn kapsaml bir incelemesini yapmasn
331

nemli bulmakta ve beklemekteyim. Trkiyede de TBMM yaknda anayasada baz nemli deiiklikler yapmaya hazrlanmaktadr. Bu hazrlklar AB aday yeliine ilikin olarak Kopenhag Kriterlerine uyumu amalamaktadr. Eer A HSnin kapsamn karlayc nitelikte bir anayasa deiiklii olursa, dostane zm imkan doabilir. Ama baz oven ve gerici partilerin lm cezasnda srar etmeleri, Krte eitim ve ifade zgrlne kar yasaklamalarn devamndan yana tutumlar bu ynl admlar boa karabilir. Fakat yine de bir olanak belirdiinde deerlendirmek, sorumlu taraflara den bir grevdir. Dier yandan PKKnin arlkl olarak snrlarn tesinde meru savunma dzeninde kararl ve hazrlkl olmas, diyalog iin ortam uygun hale getirmektedir. Artk adm atmas gereken taraf devletin yetkili makamlardr. Umut ve nerimiz, devletin kendisi iin de son derece onurlu ve yararl olan bu yolda tevik edici olmas ve adm atmasdr. Aslnda taraflar evreleyen tm i ve d koullar bu ynl admlar atlmasn hem ivedi hem tarihi klmaktadr. A HMin de konunun neminden tr zel bir abayla dostane zm amal diyalog araylarna g vermesi ve taraflara ar da bulunmas, baarl olmas halinde tarihi bir anlama gelecektir. Yce mahkemenin bu konuda alabilecei ve nerebilecei tm hususlara ilikin iyi niyetli yaklam ve dileklerimi belirtmek durumundaym. A HMin verecei kararlarn uygulama gc olarak AKye ilikin baz dnce ve nerilerimi ksaca belirtmeyi gerekli bulmaktaym. AK, A HSyi uygulamak ve gzetlemekle sorumludur. Trkiye yaklak elli yldr Konseyin kurucu yesi olarak bulunmaktadr. En son katlan Azerbaycan ve Ermenistan bile yasalarnda gerekli deiiklikleri yaptklar halde, Trkiye birok konuda halen A HSnin gerektirdii yasal deiiklikleri yapmamakta, bu konuda i hukuku da balayan A HMin kararlar dorultusunda anayasal ve yasal deiiklikleri de srekli ertelemektedir. phesiz Konsey bu konuda Trkiyeyi birok defa uyarmtr. Ama artk uyardan teye baz tedbirleri almak greviyle kar karyadr. Bu tedbirleri almamas kendi hukukunu da zedelemektedir. Bir yesine sanki tavizkar davranmaktadr. Bu durum demokratik hukuk devletinin Trkiyede de geliimini olumsuz ynde etkilemektedir. zellikle Krt sorunu ve laiklikten kaynaklanan bu ertelemelerin son bulmas, hukuka duyulan gvenin zedelenmemesi iin de
332

nemli bulunmaktadr. Trkiye bata lm cezas olmak zere, tm aznlklara ve dncelere ifade zgrln yasaklayan kanun hkmlerini A HSye gre dzenlememektedir. Benim davam bu konularda da kilit rol oynayan bir konuma gelmi bulunmakta, hatta tam bir siyasi istismar arac olarak kullanlmaktadr. Bana ilikin lm cezas yalnz ite deil, maalesef AB platformlarnda da ABye yelik iin bir koz olarak kullanlmaktadr. Bu durum sadece beni deil, Krt halknn meru taleplerinin de pazarlk konusu edilmesini beraberinde getirmektedir. Halbuki AB kurumlar normatif deerlere sahiptir. Bu deerler zmnen bile olsa tartlamaz ve taviz konusu olamaz. Benim ve Krt halknn meru ve kanuni haklarnn Trkiye ile srekli tartlmasn ve pazarlk konusu edilmesini son derece yanl ve haksz bulduumu zenli belirtmeliyim. AKnin bir an nce kurucu yesi olan Trkiyeyi kendi normlarna uymaya ve gereklerini acilen yerine getirilmesini temin etmeye armasn bir kez daha belirtmeyi grev bilirim. Ayrca AKnin Trkiye ile olan gl ilikilerini Krt sorununda siyasi diyalogun gelitirilmesinde kullanmas, hem A HMin kararlarnn yerine getirilmesinde, hem de Trkiyenin demokratik ve laik hukuk devletine doru evrim gstermesinde nemli rol oynayacaktr. PKKnin gl bir biimde meru savunma temelinde yrtt tek tarafl atekesi de frsat bilerek, AKnin Trkiye ile bu ynl diyalog araylarmza en azndan Kosova ve Makedonyaya gsterdii ilgi kadar aba harcayarak destek vermesi byk neme haizdir. Krtlerin ve tm Trkiyenin bu destee ihtiyac vardr. Davamn olas sonular dolaysyla bu ynl talebimi belirtmeyi gerekli buluyor, AKnin de deerli abalaryla katkda bulunacana dair umutlarm dile getiriyorum. Sonu olarak A HM iin hazrladm savunmay bu biimde tamamlarken, mraldaki savunmamla birlikte zenle deerlendirilmesi gerektiine inanyorum. ncelenmesi gereken birok olay ve kiiye ilikin verdiim bilgilerin belge ve tank olarak deerlendirilmesini diliyorum. Gerekirse szl ve yazl ek savunmalara da hazr olduumu yineliyorum. Bu savunmamla A HMin hem halkmz, PKK ve benim iin, hem de ilerici insanlk ve Trkiye iin tarihe yarar, daha doru ve adil bir karar vereceine dair inancm belirtir, sayglarmla arz ederim.
333
334
DOKUZUNCU BLM
335
336
APO KML KLANDAN HALK OLMAYA DORU
bdullah calan kimliinin bir taslan izmek, olguyu en youn biimde yaayan kii olarak, benim iin bir grev olmaktadr. Byle bir izim ayn zamanda tarih, sosyoloji, biyografi ve sanat almas yapanlar iin konuyla ilgili nemli bir belge boluunu gidermi olacaktr. Ayrca teorik ve pratik bir kurum olarak geni bir evreyi somut olarak ilgilendirmesi ve birok toplumsal gelimeyi etkilemesi, doru tanmlanmasn daha da nemli klmaktadr. Hakknda yazlm ve yazlacak olan, sylenmi ve sylenecek olan birok deerlendirmeyi aydnlatmak asndan da yararl olacaktr. Konunun bilimsel ve edebi boyutlaryla ilenmesi de phesiz gerekmekte ve her geen gn nemi artmaktadr. Bireyde tarih ve bir halkn bu denli younlamas pek az yaand gibi, bir bireyin de bu denli bir yalnzlk yry ile bir tarihi ve halk yourmas ve yrtmesi az grlmtr. Aydnlatlmas gereken birok husus olduu, her geen gn daha ok fark edilmektedir. Hem dost ve yolda evresinde, hem de muarzlarn duygu ve dncelerinde uyanan soru iaretlerine ve yaamlarnda ortaya kan deiikliklere doru yorumlar getirmek de doru bir kimlik tanmlanmasn hayati klmaktadr. Daha da nemlisi, doru tanmlayamamak, yol at muazzam trajedilere daha byklerini gereksiz olarak eklemek tehlikesini tamaktadr. Yine konunun ok geni bir istismarc evresi de olumu bulunmaktadr. Doru tanmlanmama, bunlarn oyunlarn ve karlarn daha rahat srdrmelerine katkda bulunacaktr. Bunlar gibi birok gereke A HM savunmasn daha canl klmaya da yarayacaktr. Bu da kimlik yazmn gerekli klmaktadr. Avrupa uygarl karsnda bir Ortadou kalntsnn ne anlama geldiini yanstmas asndan da hayli dndrc olacaktr.
337
338
1- Doal dou, klan kltrnn dal ve uygarlk ormanna
GR
oal evre ve tarihsel geliimin birey kiiliinin oluumunda belirleyici rol oynad bilimsel bir tespittir. Tanmlanma dzeyinde evre ve tarihsel ereve hakknda zl baz belirlemeler yaplabilir. Doduum evre Orta Toroslarn Mezopotamya ovasyla batdan birletii, vadilerle paralanm ve hafif tepelikleri olan bir plato grnmndedir. Frat nehrinin kuzeyinden akp gneye sert bir kavis yapt kvrmn be kilometre yaknnda kurulan merli (Ammara) ky doup bydm evredir. klim gecikmi bir Akdeniz iklimidir. Tarihte Verimli Hilal olarak adlandrlan blgenin ortasndadr. Btn bitki ve hayvan kltrlerine elverililik arz etmektedir. Neolitik toplumun gelitii en temel blgelerden biri olduu, halen gl neolitik zelliklerin yaanmasndan anlalmaktadr. Yrenin yaknlarnda gl olan feodal ve daha sonra gelien kapitalist zellikler, dou blgemde pek etkili olamamlardr. Neolitik ky toplumunun varln gl bir biimde srdrmesi dikkate deer bir durumdur.
339

Bu alann Smer uygarlnn ilk koloniletirme abalarna gl bir biimde urad anlalmaktadr. Gneyde Smerlerin en temel kolonilerinden olan Kargam, douda Urfa-Bilecik, kuzeyde Samsat ve batda Pere ehirlerinin tam ortasna dmektedir. Komagene Krallnn da merkezi blgesidir. M. 2000lerde uygarlkla tant kesindir. Daha nceki neolitik toplumun muhtemelen douundan gnmze kadar gelen on be bin yllk mrn yaamas da gl bir olaslktr. Asur, Med, Pers, Sasani, Helen, Komagene, Roma, Bizans, Arap- slam ve Osmanl-Trk uygarlna tank olmutur. Alandaki tarihin dier nemli bir zellii, eitli etnik topluluk ve kavimlerin adeta geit kaps niteliinde olmasdr. Saf bir etnik topluluk ve kavim yoktur. Hepsinin karmndan bir mozaiin halen sren gl izleri hakimdir. Alanda ilk yerleim sahiplerinin Hurri ismiyle adlandrlan Aryen kkenli etnik topluluklar olduu tarihsel, arkeolojik ve etimolojik verilerden anlalmaktadr. Bugnk Krtlerin dil yaplaryla Hurri dil yaps arasndaki benzerlik de bu gerei dorulamaktadr. Bilindii gibi, Hurriler Smerlilerin kuzey blgelerindeki yksek dalk ve tepelik alanlarda yaayan halka verdikleri genel bir adlandrmadr. Yine Smerler bazen de dal halk anlamnda bu yredeki topluluklara Kurti demektedirler. Kur da, ti eki ise aidiyeti ifade edip, dal anlamna gelmektedir. Gneyde ise blgeye sk sk szan dier bir etnik topluluk olan Sami kkenli Amoritler yaamaktadr. Ammar ad bu kltr geleneinden etkilenmi olabilir. Daha sonra Araplarla beslenen bu topluluklar, Saad b ni Ebu Vakkas komutasnda slamiyeti blgeye tamlardr. Halen insanlar ve kylerin birok ismi Arap- slam kkenlidir. Geleneksel Hurri-Amorit ekimesinin blgede de olduka eski tarihlere kadar uzanmas mmkn grlmektedir. Asurilerden kalma birok kalnt halen blgede durmaktadr. Yazl birok kaya bulunmaktadr. Blgenin tank olduu dier etnik gruplardan Luviler ve Ermeniler nem tamaktadr. Grekler tarafndan M. 1000lerden balayp, M.S 1000lere kadar devam eden eritme sreci boyunca, Luvilerin blgede etkili bir etnik topluluk olmas kesindir. Halen ky anlamna gelen Gond kelimesi Luricedir ve tepelik anlamna gelmektedir. Smerler yerleim alanlar olan bu tepelik ksmlara Ur derken, Luviler Gond demektedirler. Anadolunun en eski bir halk olup, daha ok Gney ve Gneydou Anadoluda yerlemilerdir. Kltrleri ve dilleri Aryen kkenlidir.
340

Ermenilerin de blgenin eski halklarndan olduu kalan kltrel kalntlardan anlalmaktadr. Komu ky olan ve ilkokulu be yl her gn gidip gelerek okuduum Cibin (Saylakkaya) ky cumhuriyet yllarna kadar bir Ermeni kydr. dari kazamz olan Halfeti (Rumkale) adnn, madencilikle uraan ve adna Hal-Pau denilen bir halktan tremesi gl bir olaslktr. Bu halkn da (ocukken bile demircilik bata olmak zere madencilikle uraanlarn daha ok Ermeniler olmasna bizzat tank olmamdan da anladm kadaryla) Ermenilerin atalarndan olmas olaslk dahilindedir. Blgenin madencilik ustal Ermenilere hastr. M.S 2. yzyldan itibaren Trkmen boylarnn da blgeye akt grlmektedir. Douda Krtlerin ezici hakimiyeti olduundan, Trkmenler daha ok Fratn batsndan gelip szmaya almlardr. Bu gerekliin nda kymzn bir etnik evre haritasn izersem, ortada Ammar (merli) Krt, batda Frat kysnda Ayno (Ayn, Arapa Pnar demektir; nemli bir pnar olmaktadr), Trkmendir. Kuzeyde Bazur, Derto, Golgan (Nahiye merkezi Byk Gkl) Krttr. Douda Arah (Ortayol), Trkmendir. Gneyde Aram, Trkmendir. Arah ve Aram isimlerinin Asur-Amorit kkenli olmas ihtimal dahilindedir. Gneyde Cibin (Saylakkaya) yakn gemite Ermeni, cumhuriyetle birlikte Trklemi bir Ermeni ky kalntsdr. Tam bir etnik-kltrel mozaik ortamnda bulunmaktayz. drt temel Ortadou etnik-kltrel grubu evremizde adeta en youn kaynamay yaam gibidir. Sami, Amorit, Asur ve Arap etkileri srekli gneyden, Ermeniler zanaatkar ve demirci-madenci bir halk olarak kuzeyden gelmilerdir. Trk-Trkmenler en son gelen baka bir etnik-kltrel grup olmutur. Krtler ise, neolitik devrimi ve kltr yaratan etnik boylarn en temel ve en gl srdrcleri olarak blgede merkezi bir rol oynamlardr. Tarm ve hayvanclk asl uralardr. Araplar-Amoritler ticaret, Ermeniler madencilik Trkmenler ise gebelik ve savalk peinde koup durmulardr. Alann bu zellii, bir kavme mensup tek bir kltrn hakimiyetine izin vermemekte, tarihin en eski dnemlerinden beri kltrel oulculuun hogryle yaanmasn zorunlu klmaktadr. nan ynnden de Hristiyanlkla Mslmanln en eski dnemlerden beri i ie yaad bir blgedir. Dolaysyla etnik, kltrel ve inansal oulculuun en eski bir blgesi unvann tamaktadr. Etnik toplumlar arasnda geiler youndur. Evlilikler yaplabilmektedir. Bu
341

durum gl bir snfsal bask dzeninin neden kurulamadn da aklamaktadr. Tek bir toplumun egemen olamamas, her toplumdan etnik gruplarn varolmas ve kendi i yaplarn korumalar, gl neolitik ky zellikleri; kleci ve bir feodal tarzn, gl bir devlet veya beyliin blgeye damgasn vurmasn engellemektedir. Blge ky toplumu, klan-kabile dzeyini amam zgr kyl ailelerine yakn bir toplumsal dzeni binlerce yldr korumaya almaktadr. nk beylerin olduu hi hatrlanmamaktadr. Smerlerden beri Birecik-Halfeti-Samsat kylerinde, merkezi despotizme bal snrl bir gc olan koloni brokrasisi bulunmaktadr. Bu brokrasi blge halklarnn kltrne yabanc olup, adeta aralarnda kaln bir duvar rlm gibidir. Bu zellik halen devam etmektedir. Brokrasinin kolonici nitelii yerel anlamda bir snflamay nlemi, yerel bir brokrasinin oluumuna imkan vermemitir. Dolaysyla gl bir snf kltrnden bahsedilemez. Hakim kltr daha ok zgr kylln aile kltrdr. Gl bir airet kltr bile yaanmamaktadr. Kapitalist kltr yeni gelimektedir. Bu gereklik alana zg bir durumdur. Neolitik tarm kltrnn gl izlerinin bulunmas, eitlik duygularnn ve kadnn tam ezilmemi bir konumu halen yaamasnn da nemli bir nedenidir. Ksaca doduum evrenin doal ve tarihsel zelliklerini bu erevede tanmlayabilirim. ocuun kimlik kazanmasn daha yakndan belirleyen bir etken ailedir; ailenin de iinde yer ald ky toplumudur. izilen ereveden de anlalaca gibi, ky toplumumuz binlerce yl ncesinin neolitik kltrnn etkisi altnda feodal slamiyetin inanlarn pek anlamadan yaamaktadr. Aralarnda snf fark olmayan, kendilerini idare etmeye yetmeyecek kadar az mlk bulunan, darya ii ve rgatlk yapan yoksul karakterli ailelerden olumaktadr. Eskiden olsa bile airetilik alm; akrabalk ve aile balar kabile olmaya bile yetmeyecek kadar zayflamtr. Gelien kapitalist ilikiler karsnda yoksul emekiler konumuna gelmilerdir. Cumhuriyetin brokratik yaplanmasna da yabancdrlar. Snrl bir okuma oranna sahiptirler. Cumhuriyet kltrnn pek farknda deiller. Denilebilir ki, neolitik toplum da dahil, kleci, feodal ve kapitalist toplumun etkilerini hep dardan alp diyalektik bir dnmden geirmeden, baa gelen ekilir, kader anlayyla derinliine bir pasifizmi yaamlardr. Tm kltrlerin onlar iin bir anlam ifade etmesi zordur. Bir nevi altta kalan fosil tabakalar gibi donuklamlardr. Zihnen ve
342

ruhen kendilerinden herhangi bir yaratclk beklenemez. Buna zamann dnda kalma da diyebiliriz. Genelde Dou toplumlarnn M.S 1000lerden beri yaad tutuculuk ve ie kapanma zellikleri geerlidir. Mitolojik anlamda bile anlarn yitirmi, inandklar Tanrnn hangi ihtiyalarn karladnn hi farknda olmayan, marjinal toplum olarak dibe vurmu bir durumu yaamakta ve paylamaktadrlar. Kapitalist sistemin hibir devrimci aamasna katlmam olmalar, marjinal durumu daha da daraltmaktadr. Ky toplumu kendini zorbela ancak fiziki olarak retebilmekte, ideolojik olarak ise zihinsel ve ruhsal yabanclamay en derinlikte yaamaktadr. Yaamn ciddi bir toplumsal, siyasal ve ideolojik hedefi bulunmamaktadr. Kurtarclk, ahret dncesi bile anlamn yitirmektedir. Ancak kk memur olma ve Avrupada iilik, snrl umutlar yaratabilmektedir. Ktlkleri olmayan, ama hayrlar da pek bulunmayan edilgen bir insan gerekliiyle kar karya bulunmaktayz. Her ey silik, anlamn yitirmi, aresizlii bir kader bilen, yaratclktan uzak bir dnyann st ak hapishanesinde kendini tutsak yapm bir yaamn mahkumu gibidir. Bu gereklii paylaan bir aileden gelmekteyim. Fakat toplumsal genlerin de olabileceine dair baz kavramlarla dndmde, ailenin daha yakn incelenmesi gerektiini fark ettim. Klan veya hanedan kkenli olduuna dair pek veri yoktur. kisi ortas bir familya, soylu aile olma ihtimali var. Krte Mala Oc denmektedir. Mal, familya anlamnda kullanabiliriz, Oc bilinen en eski atamz olmaktadr. calan soyadnn bu ataya dayanarak verildii kansndaym. Ocnin Hseyin ve Abdullah adl iki ocuuna dayal aileler olumaktadr. Babam Abdullahn olu oluyor, ad merdir. Benim adm dede Abdullahtan kalmadr. Dedemin hem ok bilge olduu, hem de genliinde en nde gelen atl svari olduu oka sylenen zellikleridir. Babamn silik, ama kesin inanlarna bal, drst, namuslu, hi kimseye ktlk dnmeyen bir karakterde olduuna ben de tank oldum. Sanki koullar olsayd, bu zellikleriyle tarihi klara katlmaktan ekinmeyecek biri gibi geldi bana. Aslnda arifti. Beni tanmada ileri dzeydeydi. yapmamn ok temiz ve tarzmn fethedici olduunu halen hatrmdadr bir fstk aac altnda sylerken, gszln derin acsn ekerdi. En unutamadm anm belirtsem yerinde olur. Kadastro memuru olarak Diyarbakrda bulunurken, kendisini vilayetin duvar stnde buldum. Bir kavun
343

kesip yediimizde memnuniyetini belirtti. Bu haline zlmtm. Emekle kazanmak en ok nem verdii husustu. Bize kzdnda hakl olarak yapt beddua uydu: Ekmek tavan, siz de taz olup peine desiniz. Ekmek kavgasn kavratmak istiyordu. Ama o anlay gcmz yoktu. Bana Ben lrsem gzlerinden bir damla ya gelmez derken de arif konuuyordu ve doru sylemiti. Ailenin dier konuda daha ok soyluluk sevdas egemendi. ok eskiden Osmanllar dneminde Osman Paa adl bir brokratn da aileden kt sylenirdi. smet mset in benim biyografime ilikin yapt almada, sanyorum, Genelkurmay aratrmalarna dayanarak benzer sonulara ulamt. Ailenin Krtlere ynelik Trkmen ve Arap boylarnn saldrlarna kar nclk yapma ihtimali yksektir. Blgeyi gneyden gelen Arap boylaryla, batdan gelen Trkmen boylarna kar savunduklar, kendilerinden kalma geni arazilerden de anlalmaktadr. ok nceden bir btn olduklar Berazi Airetinin en bat kolu olan Beskilerden geldiklerini, onlarn en batdaki militan ailesini tekil ettiklerini belirlemek mmkndr. Berazilerin bir blmnn Sleymaniye yaknlarnda, ran ve Irak snrlarnda yaad bilinmektedir. Benim yaadm dnemde airet balar tamamen unutulmutu. Genel bir ad olarak her aile kendisine Kurmanc derdi. Kurmanclk airetten kopmu, halklama srecine giren Krd ifade etmektedir. Yaygn olarak Kurmanclama, 19. yzyln sonlarnda ve 20. yzylda gelimektedir. Bu da Krtler iin youn bir halklama anlamna gelmektedir. Tm airet ve kabile d kalan ailelere Kurmanc denildiini gz nne aldmzda, feodal etkinin krlmasna, zgr kyl ve kr emekilerinin (ortak, yarc) ortaya kmasna tekabl eden bu sre nemli bir Krt dinamiidir. Kendim bu dinamikten geldiim gibi, PKK de esas olarak Krtleri ilgilendirdii anlamyla bir Kurmanc hareketidir. Sosyo-ekonomik temeli arlkl olarak Kurmancdr. Kurmanc, halklama srecindeki Krd ifade etmektedir. Kabile ve airet duygular silinmekte; zayf ve kendiliinden de olsa, bir kavim ve halk bilinci bunun yerini doldurmaktadr. Airet bilincine gre daha ileri bir sosyal ve milli bilin biimine dnm ifade etmektedir. PKKnin gerek nderlik, gerekse temel kadro yapsndaki bu orijinallik, kendini dier tm Krt nder ve rgtlenmelerinden ayrt eden sosyal temeli tekil etmektedir. Ana tarafmz daha karmaktr. Babamn anas Besey, Halfetinin gneyinde Birecik etrafndan Arap mntkalarna kadar yaylan ok
344

dvken Gedikan airetinin abikan kolundandr. Kendi kendine lmeye murdar (haram, pis lm) demektedirler. Dier dedem Ha mit ise Arah Trkmen kynden Havva ile evlenmekte olup, anam Uvey ondan domaktadr. Havva ve Uvey ailede de etkili, gl kadn temsil etmektedir. Kendilerini kesinlikle koca-erkekten aa kabul etmezlerdi. Denilebilir ki, kadn-erkek elikisinden kaynaklanan bir sosyal mcadeleyi en ilkel biimiyle yaamaktaydlar. Kurulan denge bir egemenlik biiminde deildi, bir uzlamay andryordu. Ama her an bir atma tohumunu iinde barndryordu. Ailemizin baka tr kkenli kadnlarla da evliliklerinin olmasnn, aralarnda bir yaknlk ve uzlama salama ihtiyacna ve anlayna dayand aktr. Geleneksel kavgaya son vermenin bir yolu da kz alp vermedir. Bu yntemin olduka kullanld anlalmaktadr. Ksaca erevesini byle izebileceim ailede ben doduumda, aslnda klann ve familyann son kalntsn temsil etmekteydim. On be bin yllk bir etnik tarih benle sona erer gibidir. ine gireceim mthi ideolojik ve siyasi sre etnisiteyi sona erdirecek ve halk an aacak yapdadr. ok sancl gemesi bu zellikten kaynaklanacaktr. Bir nevi son Kzlderiliyi oynayacaktm. Soyun son umudu misyonu da, belki farkna varmadan bana yklenilmitir. Aile kabuunu acmaszca paralarken, aslnda on be bin yllk bir tarih mirasn zorladm sonradan fark edecektim. Ana ve babann byk znt ve gzyalarnn anlamn onlar ldkten ok sonra kavrayacaktm. Fakat her devrimin bir de acmasz yn vard. Devrim iradesinin baz aclarn farknda olmamas, adeta doas gibidir. Tek teselli bulduum husus, tm bu ynl ana ve babalarn ocuklarnn yeniyi doururken hi de gemilerine ihanet etmediklerini, tam tersine ona sahiplik etmenin en zor, en acl, ama en onurlu yolunu tercih ettiklerini grmek olacaktr. Bu yzden onlar mezarlarnda rahat uyuyabilirlerdi. Daha doar domaz ve kendimi tanr tanmaz, kendimi aile ve ky devriminin ortasnda buldum. Balanacam ne airet, ne de snfsal ve ulusal amalar vard. Din bile sadece Arapa ezberlemeyle tatmin edici olmaktan uzakt. Aileyi gl bir biimde yeniden retmenin koullar bulunmuyordu. Ykselme duygusunu tatmin edecek hibir ey ortalkta yoktu. Okulu, beni yutacak bir canavar olarak algladm halen hatrlarm. ehri de beni yutacak, g getirilemeyecek bir olgu olarak grrdm. Ky cemaatleri de hi umut vermiyordu. Dedikodu, fitne fesat karargahlar olmaktan teye bir fonksiyonlar
345

yoktu. Bu dnemde gzlerim hep krsalda olacakt. Hatta anam benim zerimde kapy kapatp er sefer yar boup baylttktan sonra bile, uyanr uyanmaz yldrm hzyla kapya vurur, dar frlar, krlara kadar uzanrdm. Frl frl dolardm. Belli ki bir eyler aryorum. Sonradan kyaslayacam birok peygambersel, filozofa klarn bu tr yalnzlk yrylerine ihtiyac vard. Gncelliin slndan kurtulmak ve yeniye doru younlamak, bu yntemle daha ok mmkn olmaktayd. Ailenin tm nemli kurallarna zt kesilmitim. Geleneklerine, namus anlaylarna kukuyla bakmam ve inemem giderek artacakt. lk ocukluk arkadalarmdan ehit Hasan Bindal la bir kr gezintisinden gizli dndm gren nenem Havva kyamet koparmt. nk Hasan dmann ocuuydu. Buna cesaret etmem korkun bir sutu. Halen hatrlarm. Anamn karsna dikilip, vey, senin bu olun namussuz kt deyiini hi unutamam. Bu fkeye ramen, dmann ocuuyla birlik olmak benim iin gn getike bir tutkuya dnecekti. Akraba ocuklarndan kaarken, dman diye tabir edilen ailelerin ocuklaryla iliki ve birlik aramam benim iin bir eilim haline gelmiti. Aslnda ilk doal ideolojik ve siyasal rgtlenmemi bu yolla gelitirdiimi daha sonra iyi anlayacaktm. Yeni toplum projelerimin ilk ilkesi byle domaktayd. Aile ve ky toplumunun ilkesel ve pratik reddi srekli geliiyordu. Yeni yaam tarzm oyunlarmda deniyordum. Oyunlar benim iin gerek, aile ve kyn gerekleri ise kurtulmam gereken ayak balaryd. Bu nedenle kendimi fark eder etmez, ocuk gruplarm olaanst bir abayla yaratmaya alacaktm. lkesi, oyun ve beceriklilikti. Kim en ok benimle oynarsa ve kazanma gc gsterirse, o ocuk rgtmzn en deerli yesiydi. Dost dman ayrm yapmadm, bu konuda son derece ilkeli hareket ettiim, ehit Hasan Bindal olaynda ok belirgindir. Bu konuda ikinci ilkem, cins ayrmn da yapmamamd. Oyunlarda yeteneklerini fark ettiim kzlar halen aklmdadr. Bazen aylarca pelerinde dolanp oyuna ekmeye alrdm. Bu konuda canl bir an, Hasann amcas kz Elifle ilgilidir. Sonradan duyduumda ansn yle nakletmitir: Gelin ol duum gnlerde usulca eve yaklap halen oyuna davet ediyordu. Bu doruydu. Hele bu yalarda yetenekli kzlarn evlendirilmesini hi kabullenemiyordum. O yalarda bile, kadnlarn zeki ve gzel olanlaryla zgn bir ilikim olduunu hatrlarm. Bana gre zeki
346

olan gzeldi. Gzel olan zeki olmalyd. Bu eilimimi fark eden kadnlarn daha o dnemlerde gruplar halinde beni dinlemeye, karlamaya geldiklerini de hatrlarm. Kyn akl hocalarn dinlerdim. Ky mam Mslmn, o yalarda srekli arkasnda namazdaki duruumu fark ederek, Bu hzla gidersen, evliyalar gibi uarsn deyii aklmdadr. Din nemli bir gelenekti. Ama giderek kukulu bir kiilik oluturmamn nemli bir etkeniydi. Tanr zerinde zaman zaman buhrana varacak dzeyde dururdum. Ancak bu savunmamdaki zmlemelerde bu kavram kkl olarak zmleyebildiimi syleyebilirim. ocuklar rgtl tutmann bir yolu, kendi bama namaza kaldrmakt. Kendi kendimi imam yapmamn ilgin olduunu belirtmek gerekir. Kavga yerine, yetenekleri aa karan oyun dzenlerine ok daha meraklydm. lkokula gitmem kark duygular iinde gerekleti. Okulu endieli bir ruh haliyle karladm; ama ykselmenin de tek yolunun buradan getiini fark etmitim. Girdiim ilk gnden niversitenin son snfna kadar hep dikkat ektim. lk sralarda bir baar dzeni hep geerli oldu. Fakat ky yaam da dahil, kiiliimin o gnlerden beri iine girdii bir ikilem, karakterimin ayrlmaz bir parasdr. Kyn, ailenin, devletin ve genel toplumun statsne grnte ilk sralarda uyum salayan, hatta bunu rnek dzeyde gerekletiren zelliimle, dipte asl inandm ve yaam bulmasna altm mistik zelliim tam bir eliki halindeydi. Daha sonra fark ettiim kadaryla bu evrensel bir elikiydi. Kendimi resmi, gayri resmi toplumun gibi gsterirken de bu eliki geerlidir. Birey-toplum elikisinde ayn durum geerli olmutur. Resmi din-mistik din elikisi de bu gereklikten kaynaklanr. Benim iin farkl olan, bu ikilemin youn, srekli ve giderek farkl iki yaam bak asna dnmesiydi. Bu eliki kiiliimin byk tereddtler, endieler ve kukular iinde gelimesine yol amtr. lkokula her gn yayan gidip geldiim Cibin eski Ermeni kyyd. Cumhuriyetle tanmt. Cumhuriyet etkilerini yanstan bir ailesi gzdeydi. Bu gerei iyi fark ettim. Krtlk duygusu o sralarda bir bilinalt durumundayd. nmde ykselmem konusunda en temel engeli tekil edeceini fark etmitim. Kuyruklu Krt szlerini duyar gibiydim. ovenizmin rahatsz edici szleri yava yava geliyordu. Bu engeli, retmenlerim ve Cibin halknn gzdesi olarak baaryla atm belirtmeliyim. Tm engellemelere ramen, daha o
347

yalarda Trke konuan kylerle kurduum rnek ilikiler kardeliin en iyi rneklerindendir. Bu kyler halen arlkl olarak dost kalmlardr. Faist ovenlie dmediler. Hatta Krt kylerinden daha ilgili bir yaklamlar sz konusu olmutur. Ky toplumunda ve ilkokul dneminde, 27 Mays 1960 Askeri darbesi zerimde iz brakmtr. lk ciddi siyasi ilgim bu olay dolaysyla geliti. Temel g kaynann ordu olduunu fark ettim. Menderesin idam ediliini karamsarlkla karladm. Ama 27 Maysa tepkim de yoktu. O dnem ilkokul arkadam Azize halen hatrladm byk dardaan aacnn stnde yle bir neride bulunduumu hatrlyorum: Sen kara kuvvetleri komutanln oyna, ben de hava kuvvetlerini; bu yolla daha iyisini gerekletirmeye alalm. Yaklamn bu zellii, devrimci zellik olarak daha sonraki gelimemde hep etkili olacaktr. G ve deiim birer tutku etkeni olarak yakam brakmyordu. Kyde kaldm mddete iyi bir tarmc ve hayvanlar dost gibi gren bir yaklamn sahibiydim. Ekim ilerini ve bimeyi bir ibadet gibi karlardm. Hayvanlara bakmak bir zevk iiydi. Onlarn iyi otluk alanlarda beslenmesi mutluluk verirdi. Aa bakmn tutkuyla yapardm. Balarn yeermesi ve bozumu bal bana bir kutsallk tard. Gdalar, zm ve aa rnleri kutsal nimetten saylrd. Ek mein artn hi atmamak, hele buday ekmeini yemek bir ayrcalkt. Ak ki, neolitik kltrn derin etkisini yayordum. Anamn zerimdeki sahiplik iddiasn tepkiyle karlardm. Kendi kendimin sahibi olmak bir hedefti. Anayla bu yzden elikiler youndu. Babann iddialar daha snrlyd. Kardelerle iyi i yapma konusunda elikiliydim. atmamz olurdu. Aile ataerkil olmaktan uzakt. Anamn byk dik ball kesin bir denge kurmutu. Bu denge zgr yetimemde uygun koul yaratacakt. Ana-baba otoritesinin ailede kilitlenmesi bir boluk yaratyordu. Bu boluktan yararlanmam, zgrlk yrymn ilk frsat olarak grlebilir. Daylarm bir g kayna olarak grdm. Ky otoritesine sarsc etkide bulunmalaryla ky koullarna kafa tutmamda etkili olmulardr. Day edebiyatnn bo olmad anlalmt. Kyden ve aileden ilk ciddi kopu bir aile ii isyanla balad. Daha sonra duyduum kadaryla yazar Ahmet Kahraman romanlatrmak istedii bu isyana lk syan adn vermiti. Olay, bir dnemin sonunu belirlemesi asndan hatrlanmaya deerdir. Bada gelitir348

diim ve emee dayal dzeni km Mehmet rasgele girip bozuyordu. Onu tala kovaladm. Saylaklar zerinde bulgur kaynayan yere kadar kovalamay srdrdm. Buna babam karlk verince, onunla da ky ortasnda iddetli bir tal kavgaya giritim. Artk evde ye rimin kalmad anlamn karmtm; artk kyde de kalacak yzm kalmamt. Babamla byle kavgaya girimem byk bir alay konusuydu. Ayn gn gizlice eve gittim. Babamn ok zenle saklad knn buldum. Dnemin kmsenmeyecek paras olarak 10 liray alp hzla ve tek bama, fkeli ve gzyalar iinde lanetleyerek kyden ayrldm. En son kk bir al aac altndan kye baktmda, yamur gibi gzyalar dkerek ve hayflanarak, bir daha sana dnmeyeceim dercesine arkam dndmde, aslnda binlerce yllk bir kltrden ciddi olarak koptuumu ve yeni bir aray iine girdiimi daha sonra anlayacaktm. Bu son yrym ilginti. Komu ky Aram getiimde, hibir ksknlk izi brakmadan gemeyi baarmtm. kinci ky Kara mezraya vardmda, yine ok olgun bir biimde Halfetiden gelecek posta arabasn bekledim. Binerken de olgundum. Birecikten baaryla geip, Menderes dneminin ciddi eserlerinden olan ve yeni alan Birecik kprsne varmam da ayn tempoda olmutu. Hedef Nizipteki bacm Havvann yanna gitmekti. Ulatm. kinci gn birka akrabayla Barak Ovas nda buday yolmasna ben de ktm. Scak ayranla talim yaparak ve ellerim iinceye kadar iki gn dayanabildim. Daha dorusu i o kadard. 10 lira kazanmtm. Bu, kendimi ispatlamamn nemli bir adm oluyordu. Kysz ve ailesiz yaayabilecektim. Hatrlanmaya deer dier bir olgu, kyllerin bana kar yaklamlaryd. Ortak eilim uydu: Allah kimsenin ocuunu merin olu gibi yapmasn. Dn ol (da delisi) olmu. Artk hayr gel mez biiminde bir kan olumutu. Daha sonra da onlarn ryalarndan geiremeyecekleri olaanst okul baarlarm onlar utandrrcasna sergileyecektim. Bu bir cevap tarzyd. Dier nemli bir an, Mho ve Cumo adl yaramaz ocuklarn errine kar yaptm son klard. Mho hep kavga isterdi. Bir gn bir evin kesinde eteklerim ta dolu olarak hi frsat bulamayacak bir biimde onu ta yamuruyla karladm. Evinin ahrna kadar kat. Bir daha kavgaya yeltenmedi. Cumoyu ise belli bir izlemeden sonra st yamatan, eteklerim yine ta dolu olarak bastrdm. O da
349

evin ahrna kadar kat. Ailesi zor elimden kurtard. Dersini iyice aldndan, tehlikeli olmaktan kmt. Bunun zerine anamn bana ok iyi sahip ktn ve vdn hatrlarm. Kar koyma anlaymn geliiminde, babamn aresizliiyle anamn snr tanmaz hak bildii yoldaki isyancl etkili olmutur. Anamn bana kar izlenimleri, daha sonra duyduum kadaryla olumlu ve olguncayd. Sanrm Urfa Tugay Komutan nn sorusu zerine, Dizimin dibinde tutmak iin ok aba harcadm, ama baaramadm demesi doruyu ifade ediyordu. Tarzmn beni yalnz brakacan ilk fark eden ve syleyen oydu. Sz yleydi: Herkes senden yararlanacak, ama senin gibi seninle almayacak. Dedii olduu gibi kacakt. Ayrca benim hakkmdaki son deerlendirmesi, O benim iin bir ta neydi, yeri ve kendisi bambakayd biiminde olmutur. ldnde son szleri Srekli dua edin, herkese hayr (ba) yapn olmutur. Daha sonra ana ve kadn deerlendirmemdeki roln deerlendirdiimde, basite almamak ve hakkn vermek gereini duydum. Kadnlara ilikin u deerlendirmesi de hayli arifeydi: Bu kafa ve kiilikle kadn zor (evlilik anlamnda) bulursun. fkeden baka bir zellii yok dediim anamn akln kabul etmeliydim. Krletiren tarih yznden birbirimize yabanclamtk. Ama dnp geriye baktmda, onun ana tanra kltrnn soylu bir sesi olduunu ve bu sesi bana ulatrdn byk bir minnetle anacak ve kabul edecektim. syan ettiim anam deil, kadn, anay hiletiren erkek egemen toplumun zalim, yabanclatran, ikiyzl dzeniydi. Anamn iyi olu olduumu, birbirimizle kutlamasak da, kantlamtm.
350
2- Burjuva toplumu ve cumhuriyetle tanma kukular ve devrimci tavr
1963te ortaokula Nizipte balamam, yaammn ikinci dnemini balatr. Ayn zamanda byk bacm Glsm ve anadan nenem Havvann yannda, akrabalk ilikilerinin son zayf imkanlar zerinde yrmeye alacaktm. Nizip, day ve teyzelerimin barnd yerdi. Blgenin en hzl gelien ehriydi. Kargamn kleci Smerler iin anlam ne idiyse, ona yakn bir yerde kurulmu olan Nizipin de cumhuriyet koullarndaki rol aynyd. Kapitalizmin taze bir kolonisi geliiyordu. Ama gemiin inkar zerinde yan bandaki tarihi Kargam ve Belks-Zeugma harabelerini ancak bir antika avcs olan daym Mustafa nn afak vaktinde gidip getirdii ie ve heykelciklerden anlayacaktm. Okulda zle btnleme yeteneimin pek olmadn hissetmekle birlikte, eklen en nde olmay baaran bir izgide yryebilecektim. Nenem Havvann sert ve ekmekleri dilediim kadar yiyemeyeceimi hissettiren tavr kendini gsteriyordu. Karlklar dnyasyla yz yze geldiimi anlyordum. retmenlerin gzde ve alkan rencisiydim. Dikkatlerini ekmi, gvenlerini kazanmtm; pe pee iyi notlarn alyordum. Ama feodal zelliklerin kalntlar ve tene olamayacam fark ettiim burjuva yaam zelliklerimin zayflklar, fazla umutlu olmam engelliyordu. Ortaokuldan sonra retmen okulunu deil liseyi tercih ediyordum. Paral olmasna g getirmek zordu. Parasz lise veya meslek okulu nmde duran seeneklerdi. Fakat asl tutkum askeri liseydi. Yamn tutmamas belki de en byk hayal krklna uramama yol at. Bu olay toplumu gle dntrme hayalime sanki
351

byk bir darbe olmutu. Din ve askeri alanda geliemeyeceim anlalnca, siyasal alan hedef belleyecektim. Bu amala kazandm Tapu Kadastro Meslek Lisesi bir gei aamas olacakt. Bu okul Ankarann merkezindeydi. 1966-69da okudum. Snflar baaryla getim. Lise ikinci snfna kadar dinsel ideoloji ar basyordu. Namaz gruplarm lisede de oluturmaya devam ettim. lk Ocaklar ve Komnizmle Mcadele Derneklerine gittim. Sleyman Demirelin de geldii baz konferanslar burada dinledim. deolojik ynden en ekici etkiyi Necip Fazl Ksakrek in konferansnda hissettim. Bir gece yarsna kadar konferansn dinlemem riskliydi. Burjuva toplumuna tepkime duygusal bir yant veriyor; baka yollarn mevcudiyetine iaret ediyordu. Bu dnem en ok etkilendiim hocalarmdan birisi edebiyat retmeniydi. Harp Okulunun da edebiyat hocas olan Binba Faruk alayan bana olaanst bir ilgi gsteriyordu. Kompozisyon yazlarm cebinde tayp rnek olarak retmenlerle tarttryor, snf rencilerine de bana deer vermelerini nerecek kadar gven veriyordu. zel doktoruna gtrd. lgisi kendime gvenimin gelimesinde bir kilometre tayd. Sola ilgim son snfta geliti. Bunun ilgin bir yks vardr. Saclk-solculuk bir moda gibi ortal kaplarken, ben temkinliydim. Anlamadan karar veremeyecek kadar snrl bir bilince ulamtm. Bir gn yatamn ucunda bulduum Sosyalizmin Alfabesi kitabn bitirince, adeta yle mrldandm hatrlyorum: Muhammed kaybetti, Marx kazand. Bilgilerim her iki konuda da snrlyd. Dogmatizmi aacak gte deildim. Ama yine de kkl bir yol ayrmna 1968lerde girdiimi belirtebilirim. Solun ayak seslerine 1969da len Yargtay Bakan mran ktem in cenaze trenine katlmakla yant verecektim. Artk pratikte de solcu saylabilirdim. Btn bu olaanst gelimeler bir iki yl iinde oluyordu. Beynim tam bir kukuculuk merkezine dnmt. Sa veya sola sempatizanlk beni tatmin etmiyordu. deolojik alk iindeydim. Sloganlarla hareket edecek biri deildim. Anlayta ikna olmadan yaamam her geen gn zorlayordu. Kukuculuk had safhaya varmt. Her eyden pheleniyordum. Snrl felsefi bilgiler pheyi daha da arttryordu. Sradan solcu bir militan olamazdm. Militan bir sac olamadm gibi, bu hava iinde 1970te Diyarbakrda Kadastro ve Tapulama Teknisyeni olarak
352

greve baladm. lk defa bol para kazanyordum. Solcu tartmalara Krtlk de katlmt. Diyarbakr tmyle Krt olan bir ehirdi. Dolaysyla ulusal sorunun ciddiyetini daha ok dayatyordu. Orada amacm lise fark derslerini verip niversiteye gitmekti. Bunu baardm. Ayn zamanda Diyarbakr Ziya Gkalp Lisesi diplomasn aldm. niversite iin yetecek para biriktirdim. O yl niversite giri snavnda stanbul Hukuk Fakltesi ni kazandm. Tayinimi stanbul Bakrkye aldm. 1970in sonuyla 1971i stanbulda geirdim. DDKO (Devrimci Dou Kltr Ocaklar)nun hzl bir yesi oldum. Feodal kkenli nderlik gelimeyi kstekliyordu. Eletirisel yaklatm. Buna ramen ciddi bir admd. leri gelen bir yelie hzla trmanrken, 12 Mart 1971 darbesi oldu. Bu darbe biraz daha ge gelseydi, beni de gtrebilirdi. Dolaysyla syrd geti. Musa Anter ve Hikmet Kvlcml gibi ahsiyetleri stanbulda tandm. Musa Anter DDKOnun ruhu gibiydi. Tecrbelerini aktaryordu. Oyuna gelmeyin diyordu. Hikmet Kvlcmldan bizzat Mezopotamyann ocuklar, mcadelenizde baarlar dilerim szn duymutum. Fakat bende en kkl tercihe yol aan yln son gnlerinde, illegaliteye ekilmesine ok az kala, Mahir ayan n Tde krsye tek bana kp (eletirdiklerim ounlukta olmasna ramen), gr ve olduka inan, kararllk ve bilin arz eden sesiyle Revizyonizm bir gerektir, kar klmaldr. Krt sorunu rtbas edilemez, kabul edilmelidir. Oportnizm tavrlarnda srar ederse, balar kesilmelidir anlamndaki konumas, sol sempatizanlm derinletiriyordu. 1971-72 retim ylnda yirmincilikle kazandm Siyasal Bilgiler Fakltesi ne burslu olarak kayt oldum. Artk amacma kavumutum. Siyaseti SBFnde renecektim. nde gelen sol militan olmam zor deildi. 12 Mart darbesiyle nde gelen militanlar tasfiye ve tutuklanmaya uraynca, nmz bombo duruyordu. Snrl bilin ve tecrbe ile Ankarada daha nce geirdiim yl, hzla sivrilmeme katkda bulunacakt. Doal olarak THKP-C sempatizan gibi hareket edecektim. Fakltede onlarn arl hakimdi. Uzun sre gerek THKP-Clileri bekledim. Umduum klar grmeyince, yava yava kendi yolumun zerinde younlayordum. Krt ulusal sorununa dayal hazrlklara balamtm. Trk solu ile birlikte yrmek, oven yaklamlardan dolay zorlayordu. Mahir ayan ve arkadalarnn ehadeti ve ilk boykotu bu vesileyle gerekletirmemiz, yedi aylk bir tutuklanmaya yol at. ahit ek353

sikliinden 15 yl yemekten kurtulmutum. Deniz Gezmi ve iki yoldann idam gereklemiti. brahim Kaypakkaya ikenceyle ldrlmt. Sol olduka ezilmiti. 1972 sonlarnda Mamak Cezae vinden ktmda, kendimi tmyle bamsz grup kna hazrlayacaktm. Krt sorununun zmne dayal ilk grup toplantsn alt kiiyle 1973 nisannda Ankarada ubuk Barajnda gerekletirecektim. Krdistanda smrgecilik tezlerini esas alyordum. Bu zgn bir kt. lk yl bir dzineye yakn niversiteli kazandrdk. Haki Karer, Kemal Pir ve Duran Kalkan da Trk kkenli olarak aramza katlmlard. 1974-75 yllarnda ADYD (Ankara Demokratik Yksek renim Dernei) bakanln yrtmem, grubun geliim ansn arttryordu. 1976da Trk soluyla daha kkl kopumamzla Krdistana alma kararna varacaktk. 1976 Dikmen Top lants yla ilk defa Haki Karer Arya, Mazlum Doan Batmana doru yola kacaklard. Dzenle kprleri atyorduk. Daha o zaman Apocular olarak adlandrlacaktk. 1977 Antepte Haki Karerin katledilmesi komplosuna yant olarak program hazrl, Kesire Yldrm ile tehlikeli, duygusal ve maceral birlik, Diyarbakra sona doru amal bir yneli, Fis kynde 23 kiilik toplant ve parti olarak hareket etmeye karar veri bir dnemin sonunu noktalyordu. Trkiye 12 Eyll darbesine doru giderken, ya darya k ya da ta atlasa birka aylk veya yllk da direniiyle onuru kurtarmak seenekler olarak ortaya kyordu. ahin Dnmez ve Yldrm Merkitin yakalanp zlyle Kesirenin talepleri, 2 Temmuz 1979 Ortadouya hicreti kesinletirdi. Bir kez daha Hz. brahimin yolundan gidiliyor; Urfadan, Urfal olarak, ayn kutsal amalar ve adalet peinde, eitlik ve zgrlk iin baka bir kutsal diyara yol alnyordu. 1960-80 aras cumhuriyet Trkiyesi zerinde eitli yorumlar yaplabilir. Trkiye toplumunun kapitalizm tarafndan sarsld klasik devlet ve toplumun dar kalplarna smad belirtilebilir. Derin bir demokratik arayn gndeme girdii de dorudur. 27 Mays Anayasas sorunlarn zgrce tartma imkann vermiti. Fakat souk savan hkm srd bir dnyada en kritik yerdeki bir lkede i dinamikler kendi bana sonu verecek gte deillerdi. Cumhuriyetin hzlanan oligarik dnmn halk lehine demokratikletirmek ancak gl bir halk devrimiyle mmknd. D denge ise bu tr devrime imkan vermiyordu. Genliin halk adna yrekli hareketi stat354

konun duvarlarn paralayacak gten yoksundu. Dnyadaki genlik hareketleri ksa soluklu olmutu. Reel sosyalizmdeki tutuculuk almadka, demokratik klarn ans fazla yoktu. Bu dnemde Trkiyede en kapsaml bir halk devrimi de olsa, dnya emperyalizminin yardmyla bastrlmas zor olmayacakt. Nitekim 12 Mart 1971 ve 12 Eyll 1980 rejimleri emperyalizmin yardmyla rahatlkla oturtulmutu. Bu darbeler ortada ar sorunlar olan bir lke grnm brakmlard. Devrimci mcadele baarl olamad. Ama darbeler, oligarik hkmet ve meclisler de Trkiyeyi giderek daha da arlaacak sorunlardan kurtaracak yetenekte olmadklarn fazlasyla kantlamlard. Ulusal ve toplumsal bir kiilik olarak hi de hazr olmadm bir kaos iine girmitim. 1960-80 Trkiyesinin ne burjuva tarz gelimesine, ne de olduka maceral, nderlerden yoksun, izgisi ve pratii net olmayan devrimci gelimesine kimliim, z bilin ve irademle katlabilecek durumdaydm. Bir btn olarak cumhuriyet kurumlarn zmseme yeteneini gsteremiyordum. Sanki ller ok farklyd. Aldm eitim ezbere dayanyor, sadece memuriyeti kurtarmay amalyordu. Trkiye Cumhuriyeti Krt kimliini inkar etmekle aslnda kendini zmsetme ansn da yitirmiti. Yok saydn bir olguya ne diyebilirsin veya tek tarafl iradeyle testereyle yontar gibi Ben seni yle dorultup ekillendireceim dersen, ne tr sonularla karlarsn? Karndaki aa deil, insandr. Bu anlay ancak M. 3000lerde yeni doan Smer ve Msr rahip devlet dzenleri iin geerlidir. Onlar da tebaalarn mutlak ilahi iradenin bir gerei olarak, tek tarafl ve ancak srngenler arasnda geerli bir anlayla ynetirlerdi. nkara dayal resmi ideolojinin ad cumhuriyet de olsa, bundan farkl bir anlam iermesi mmkn deildi. Bat uygarl tarz bir smrgeci asimilasyon biiminde geliseydi, belki bir anlam olabilirdi. Kald ki, Smer ve Msr rahip dzenlerinde dil yasaklar akla bile gelmezdi. Trkiye ynetiminde i bu zrvala kadar vardrlmt. Problemli olan dou, kaostan da beter bir inkar dzeni karsnda tabii ki bocalayacak, kuku ve endielere decekti. Eer azck onurlu bir insan zellii varsa, olup bitenler karsnda sorgulamalar yapacak, neden inkar edilmek istendiinin anlamn zmeye alacakt. Bu ise, kardaki resmi toplum ve devletin sorgulanmas anlamna gelecekti. Geleneksel isyanc zellikler ar bir dogmatizme
355

yatkn olacakt. Kabul edecei her ideolojik kn imanl bir mridi haline gelmek artk iten bile deildi. Oligarik cumhuriyetin devrimci genlik ve Krt kimliiyle gelien atmas dnemin temel zelliiydi. Bunun sonucu ise, faizmin yaplanmasdr. Cumhuriyetin nnde 27 Mays Anayasasyla bir demokratikleme olana belirmiti. Fa kat objektif koullarn yeterince olgunlamay, daha da nemlisi bilin ve irade gc olarak cevap olabilecek bir halk iradesinin beliremeyii, bu olanan arur edilmesine yol at. Halkn uyanma tehlikesini sezen oligari, tarihsel tecrbesine ve Batl mttefiklerine dayanarak, eskisinden daha sert bir yaplanmay gerekletirmekte zorlanmayacakt. Artk sistem bol kurban yiyerek besleniyordu. Devrimci gruplarn eylemleri ve ehadetleri, oligarinin yetkinlemesine ve yiyiciliine gereke yaratyordu. Devrimci yetersizlik, kar-devrimin yeterlilii anlamna geliyordu. Bu gereklik karsnda oligarik cumhuriyetle uzlama aramak mmkn olamazd. nk tmyle gerici, inkarc ve kan iicilie dayanyordu. Buna yant tek kelimeyle zora kar zor tercihi olabilirdi. Baka tr bir yant imkan yoktu. Ya tamamen teslimiyet, ya da direni tek yol olarak karya dikiliyordu. Trkiye solu giderek dalan yapsyla baarl bir yant vermekten uzakt. Saptrlm sa-sol atmasyla faizm kurumlayordu. Ne kadar kahramanca direnseler de, ada bir Bedreddincilikten, Pir Sultan Abdalclktan teye gidemeyecekti. Nitekim Deniz, Mahir, brahim gibi nder devrimcilerin akbeti bu anlama gelecekti. 1980lere doru devrimci iddet ar bir tekrard. 1970lerin daha gelimi bir sonucunu yaratmaktan teye gidemeyecekti. Dnemden oligarik cumhuriyet zaferle kacakt. Sol ise kendini rmeye terk edecekti. Dzenden bulabildii kadar yaam olanaklar arayacakt. Kii olarak giderek derinleecek bir yalnzlkla karlamam kanlmazd. Kesire maceracl iin tuzu biberi olacakt. Becerebildiim, tm ada ulusal demokratik tecrbeyle Trkiye solunun birikimlerinden Krt kimliinin nasl yararlanabileceini aratrmak ve bir umut imkan yaratmakt. O kadar devrimcinin ansna ve abalara verilecek en anlaml karlk bu olacakt. Aslnda Krdistan adna ideoloji, siyaset ve rgt izgisi yaratmak, stratejik bir ayrl deil, zgrce birliin taktik bir arac olarak dnlyordu. Birlemek iin ayrmak ihtiyac netti. Hibir ada temeli olmayan, ilke ve
356

kural tanmayan, Osmanldan bile ok daha geri zoraki bir birliin hibir anlam yoktu. Cumhuriyet kendini inkarc bir milliyeti dogmaya mahkum etmiti. Bununla ne salkl bir halklama, ne de uluslama mmknd. Faizm de en ok milliyetiliin bu oven tarz zerinde ykseliyordu. Atatrk milliyetiliini kullanabilecek koullar yakalamlard. Atatrk milliyetilii de inkar ediliyordu. Dolaysyla cumhuriyetin balangtaki ada iddia ve birikimleri gericiliin hizmetine kouluyordu. Bu bir oligarik komploydu ve iyi tutmutu. Krt feodal ve kompradorlar da oligari iindeki yerlerini daha da salamlatrmlard. Bu gerekler karsnda cumhuriyeti zde deil, biimde tmyle hedeflemek kanlmazd. 1980lere doru kii ve PKK olarak ekillenirken, karmdaki cumhuriyet olgusu belirleyici etkendi. Krt kimliini kabul etmek bir yana, mezara gmmenin her trl yol ve yntemi gndemdeydi. Dneme gre olumu snf ve kltrel kimlik bilincimle yapabileceim tek anlaml alma, hi olmazsa Krt potansiyelinden bir eyler ortaya karabilmekti. Trkiye devrimcilerinin ansna ve zellikle grubumuzun deerli ehidi Haki Karere ballmz da ancak byle kantlayabilecektik. Durum hi yol almam vahi bir ormanda yrmeye benziyordu. Tarihin bu tr anlarnda hep benzer klar yaplr. yle fazla hazrl ve stratejisi yoktur. Mehule bir adm atacaksn. Yeni olan ancak byle doacaktr. Hz. Muhammedin Mekke kyla Hz. sann Kuds yry znde ayn anlama sahiptir. Ya dnemin cehalet ve inkarclna teslim olacaksn, ya da zerine zerine yryeceksin. Baka trl tarihsel gelime olmaz. Mustafa Kemal Atatrkn Samsun k da byledir. Balangta stratejisi, program ve rgt yoktur; ama tarihi yol aabilecek tek doru adm bu tr kta gizlidir. Hazrlk, strateji, rgt ancak kn anlam bulmasyla mmkndr. Mustafa Kemali byk yapan aslnda askeri yetkileri ve olanaklar deildir; bu konularda dezavantajldr. Bir an nce de bu niteliklerden kurtulmaya alacaktr. Onu asl sonuca gtren, k ufku ve anlamdr. Tarihte bu ynl klar oktur. Genelde ilerlemeyi mmkn klan da bu admlara cesaret editir. Dolaysyla btn maddi koullarn aleyhte olmasna ramen, PKK kn dnmek ve buna cesaret etmek, nasl saptrlrsa saptrlsn, znde ve ar basan yan demokratik cumhuriyet hedefidir. zgr ve bamsz bir Krdistan hedefinin bile ancak demokratik bir
357

cumhuriyetle mmkn olabilecei gerek stratejik anlayt. Oligarik glerin gerici birlik anlaylarna ve oligarik cumhuriyetine karlk, demokratik glerin zgr birlik ve demokratik cumhuriyet anlaynn tarihi kmzn ifadesi olduu giderek hayat tarafndan da dorulanacaktr. 1920lerin Trk nclkl ulusal kurtuluu Krt nclkl bir demokratik kurtulula tamamlanmak isteniyordu. kisi arasndaki diyalektik birlik, tarihsel gelimenin de uzants ve ada bir ifadesiydi. Hem ilkel Krt milliyetiliine, hem de oven Trk milliyetiliine ilkeli tavr al bu gereklikle derinden balantldr. Bu dnem kiiliimi, tarihsel yanllklarn yazlmasna frsat vermeyen, buna karlk birka genel dorunun yazlmasna imkan veren bir kalba, deftere benzetiyorum. Kendimi yaamaya hi cesaretim yoktu. 20. yzyla kar yabanclm hep srd. Gncele tmyle gmlmemem, tarihsel boyut kazanmamn bir nedenidir. Bu dnemi Krt halk adna kulukaya yatma dnemi olarak nitelemek de yanl olmaz. Kendimi halkla birlikte yaratmak sadece bir bilin ve felsefi sorun deil, ayn zamanda ahlaki bir nitelikti. Halkn temel gereklerinden kopuk yaamak bir dknlk, onursuzluk ve ahlakszlk gibi geliyordu. Beynimdeki tanr kukuculuu yerini ulusal sorun, rgtlenme ve politika konularnda kukulara brakmt. Zihnimi tatmin etmek asndan bu maddi olgular daha uygunluk arz ediyordu. Metafizik yerine diyalektik yntem daha ok ekici geliyordu. Cumhuriyet ve burjuva toplumunun oven karakteri karsnda Krt kimliini somutlatrmam elbette nemli bir admdr. Bu, cumhuriyet asndan da bir kazanmdr. Demokratikleme tm ltleriyle yaam bulduunda, bu rolmn anlalacandan hi kuku duymadm. En nemli kusurumun dogmatizmle gereklii kartrmak olduunu ge fark ettim. Fakat bu olgu halen Dou toplumlarnda ileri dzeyde yaanan bir gerekliktir. Din dogmatizminin yerine reel sosyalizmin dogmatizminin gemesi artc olamaz. Dogmatizm, toplumun tm sa, sol, kimlik ve kltrel anlaylarnda almas gereken en temel bir hastalk olarak durmaktadr.
358
3- Savala kendini yaratmak, ama nereye kadar?
nadolu ve Mezopotamya topraklarndan Ortadounun kutsal diyarlarna doru devrimci k, tarihsel rnekleri artrmaktadr. Gerekletirilen, bir etnik grup veya kavimsel k deildir; an devrimci ideolojisi olduuna inanlan bir yklenimle kendini yeniden yaamsallatrma deneyimidir. Kleliin her biimi reddediliyor, zgrle alabildiine kula atlyordu. En zor koullarda ve devrimci zorun ebeliiyle yeniden dou iin seilen alan, dnyann en uygun yerlerinin banda gelmektedir. Tarihte mayalanan ve oradan dnyaya yaylan inan tohumlar gibi bir ekirdek olmann misyonu tm kiilii kapsam bulunmaktadr. Ulusal, snfsal, kltrel, ideolojik ve siyasal zellikler bata olmak zere, tarihsel ve acl zelliklerin en bata gelenleri hamur gibi bir arada yorulmakta, bir ana hcre haline getirilmekte ve gl zgr ifadeyle yeniden dou iin her tr aba bir rahip-mmin kutsallyla yerine getirilmektedir. Sanki Hz. brahimin yol arkadaymm gibi atr atr yol amaya alyorum. Hz. Musa gibi, yola gelmemekte inat eden lanetli kavmi ikna etmek iin, zihnin gcn sonuna kadar ayorum. Aziz Paul gibi her tarafa inan temsilcileri yolluyorum. nsanlk vicdann elden brakmamak iin, peygamber tarzna yaklatka yaklayorum. Kukulu olduum 20. yzyl gereklerine yenik dmeyecektim. nsanlk ruhunu ona teslim etmeyecektim. syan kklyd, tarihsel rneklere yarar cinsteydi. Dar bir ulusalln ok tesinde, insanlk adna bir umut olmann sorumluluu da elden braklmyordu. zce reel dnyaya inanlmyor ve teslim olunmuyordu. Geree, adalete ve gzellie dayanmas gereken yeni topyann
359

peinde hi ylmadan kouluyordu. an materyalist gleri ne kadar ezici de olsa, yeni Ortadou topyaclarn yaratmak, hepsine inat bir gerek oluyordu. 1979-99 yllar arasnda Ortadouda fiilen yrttm almalarn bir bilanosunu izmem zordur ve gerekli de deildir. lerde tarih eldeki zengin materyallere dayanarak gerek bir bilanoyu izebilecektir. Duruumun temel izgilerini zmlemek daha retici olacaktr. a- zgrlk iradesi esir edilmemeli ve arptmamaldr. Ortadouda sadece siyasetin yollar deil, ideolojinin yayl kanallar da labirentlidir. armadan kabilmek byk yetenek ister. Bu gereklik ta Smer Zigguratlaryla Msr Piramitlerinin artc yollar izildiinden beri byledir. deolojiler ve politikalar artt lde baarl olabilmektedir. Dolaysyla Ortadouya kmak ve siyaset yapmaya almak, zikzaklar snrsz bir labirente girmeye benzer. Labirent sisteminin z kiiyi artp kendine balamaktr. Smer ve Msr rahipleri tm glerini ellerindeki adaylar artc denemelerden geirmekten alrlard. Daha sonraki tm despotik iradeler de bu yntemleri taklit ederek, nne kan herkesi oke edip etkileri altna alrlard. Bu bir nevi boyun edirme terbiyesidir. Envai trden bir bahede gezdirilirken de hedef budur. Cehennemlik bir uygulamadan geirilirken de salanmak istenen, farkl veya zgr iradeleri krmak veya boyun edirmektir. Ortadouda siyasal ynetimin gen yaps byle denmitir. Trkiye Cumhuriyetinin yapt kaba ve sert yntemle iradeyi yok etme; Ortadouda daha yumuak, aldatc ve ince tccar hesabyla yrtlmektedir. Dolaysyla zgrlk alanna k yaptk, kurtulduk demek, kendini aldatmaktr. Avrupaya klar iin de bu byledir. Oraya k aldatc bir zgrlk duygusu verir, ama daha derin ve hastalkl bir kiilii tmyle kuatm olarak kalanlarn bana bela eder. Ortadouda zgrlk iradesini yitirmemek iin ok aba harcadm belirtmeliyim. Milliyetiliin en ok gelimi olduu blgede, ada demokratik bir erevede iliki aramak bile bouna bir abadr. Dayatlan, arkasnda kendi klan ve kabile karlar bata olmak zere ada bir airetiliktir. Ne kadar ssl kelimelerle ifade edilse de, milliyetilik airet ovenizminin gelimi bir biimidir; onun daha da bytlm ve siyasallatrlm ifadesidir. Bu da dar gr360

llk ve kendinden bakasn grmemektir. Byle olunca, senin zgr iradeni kendileri iin hep tehdit olarak grrler. Diyebilirim ki, benim iin en zor olan, zgr irademi, dolaysyla yolda adaylarnn ok taze olan zgr niyetlerini korumakt ve bu en temel sorun olmutur. PKKliler ve dostlar bunun ne anlama geldiini halen anlamaktan uzaklar. Bu yzden de dar ve tekdze kalyor, hep basit taktiklerin kurban olmaktan kendilerini alkoyamyorlar. Pratik katklarmn ok stnde en ok deer arz eden almam, gerek kendi iinde ve gerekse evrede zgrlk iradelerinin saylar ok olan aldatclar tarafndan istismar edilmesini nlemek olmutur. Unutmamak gerekir ki, zgrlk ruhunu ve iradesini yitirdin mi, geride devletin de olsa yklmaktan kurtulamaz. b- zgrlk iradesini korumak, ideolojik bamszlk ve rgtsel glenmeyle mmkndr. Dnme bamszln yitirenlerin ve rgtsellii elden brakanlarn zgr iradelerinden bahsedilemez. Bunlar mutlaka bir yerlere balanacaklardr. Dnce ve rgtlenme dzeninde boluk varsa, kartlar tarafndan mutlak doldurulur. Ortadou almalarnda dnce esaretini ve rgtszl yaamamak iin byk mcadele verdim. ou k yapan kiide grlen bir an nce zorluklarn yldrc etkisinden kurtulmak iin bireysel kurtulu peinde komak, nnde durulmas g bir eilimdir. Bu eilime dmek, aslnda deiik biimde de olsa, kn yce anlamndan ve zgr deerinden kopmann balangcdr. Ev-bark, oluk-ocuk derken, geim sorunlar karsnda en olmadk yerlerde ve ellerde boyun emek iten bile deildir. Gerek Ortadou, gerek Avrupa bu yoldan binlerce devrimciye ve zgrlk savasna mezar olmutur. Savalarda kaybetmeyenler bu yolda apr apr dklmlerdir. Bu tehlikeyi bildiimden, en byk uram zgrlk iradesine sahip olanlarn dnce gcne ve rgt disiplinine bal yaamalarn salamaya almak oldu; bunun iin her eyden fedakarlk yaptm. Dier tm rgtler neredeyse dalp unutulurken, PKKnin halen byk gle gelimesini srdrmesinin ve yaratc dnmler yaamasnn temelinde bu abalar yatar. unun bilinmesini ok isterdim: Bir gencin, hele bir gen kzn zgrlk bilincini ve rgtsel yeteneini gelitirmenin en zor, ama sonu belirleyen alma olduu kesindir; yeri gelmeden kendini feda etmek, atmalara girmek ve hamalca almak, faydadan ok zarar getirir. Hele zgrlk iradesini gl klan zgr bilinle rgtsel
361

yetenekleri hakim klmadan yrtlecek pratik almalar ounlukla baa bela getirir. Bu ynl abalarm belirleyici olduu halde, en az anlalan ksmlar olmutur. Krt kiilii alma deyince hep hamall hatrlad iin, zgr dnmenin ve rgtsel ynetimin deerini fazla takdir edemez. Bu ynl byk bir irade sava yrttm. Bu sava olmasayd, her PKKli oktan u veya bu gcn elinde ya basit bir hamal ya da ibirliki klndn bile fark etmeyen kendini kandrm biri veya kendi iine mmince kapanm bir zavall olmaktan teye gidemezdi. Beni tek brakan da bu ynl byk inatlm olmutur. Bana gre bu ynl inat ve abadan yoksun kalmak, en kutsal ve namus bilinen deerleri, rnein eini ve bacsn peke ekmekten daha tehlikelidir. c- Krt kimliini zgrlk temelinde savunmak da bu dnemin en zorlu almalarndan biri olmutur. Sadece Trk resmi ideolojisinde deil, Arap ve Fars resmi ideolojilerinde de, Krt bozulmu paralardan bir ksm ifade etmektedir. Onurlu ve zgr bir Krt kimliiyle karlarna kmak, dmanca bir kar koyutan farkszdr. Yzlerce yldr inkar ettikleri, her trl komployu reva grdkleri ve aaladklar Krt kimliinin karlarna zgrce kmas kahredici gelmektedir. Dolaysyla zgr Krt kimliinin tehlikeli olmadn ve kardee yaamann bir gerei olduunu onlara kabul ettirmenin byk yetenek, sabr ve ustalk istediini iyi anlamak gerekir. Ortadou halklar mozaiinde Krtlere de onurluca bir yer amak ok zor olmutur. Krt ibirlikilerinin en ucuz bir nesne gibi alveri konusu yaptklar Krt kimliini layk olduu erefli yere getirmek, Ortadouda yaptm en zorlu almam olmutur. Bu konuda da PKK ve birok dost olan ve olmayan Krt evresi, gelimenin kendiliinden salandn sanmaktadr. Ortadouda yalnz braklmam da Krt onurunu yksekte tutmakla yakndan ilintilidir. Herkes uak Krt istemektedir. Bunu reddedince dlanma, oyun ve komplolara katk sunmalar pe pee geliebilmektedir. Kendi kiiliimi zgr Krt kiilii ile zdeletirmem, tarihin ve an tm tehlikelerini zerime ekmek demektir. Krt gerekliindeki lanetlilik ierilmi ok dmanllk, yaklaan yakacak niteliktedir. Onun iin tarih boyunca zgr kimlikten ounlukla kanlm ve ibirlikilikte karar klnmtr. O da tehlikeli gelmise, efendilerinin istedii her renge giren ev uaklar roln benimsemilerdir. Btn bu gelenekleri paralamam, hatta onlarn stnde bir zgr kimlii canl tutmam, de362

mokrasi, eitlik ve zgrl kendi kimliklerinde gelitirememi yaplarda srekli tedirginlikler ve rahatszlklara yol amtr. Benimle temsil edilen zgr kimliin karlarna olmayacana hkmetmilerdir. Kii olarak kaybettim, ama zgr Krt halk kazand derken bu gerei kastetmitim. Ortadoudaki yaam ve almama z gereklik asndan bakldnda, esasl oluumun saland grlecektir: Birincisi, savaan halk gerekliinin yaratlmasdr. Trkiye koullarnda yaratlan ideolojik z ve siyasi izgi ar bir dogmatizmin etkisinde de olsa, ulusal sorunun zmnde genel olarak bilimsel sosyalizmden etkilenip onu somut koullarmza uyarlamay ifade eder. Burada nemli olan, reel sosyalist kalp ve glere snmadan, kendi z dnce gc ve pratik abasyla Krt halk iin gerekli ideolojik sistemi oluturmaktr. Bu grev, oka eksii ve dogmatik yanlar olsa da, esas olarak Trkiyede bulunduum dnem ve koullar ierisinde baarlmtr. Birok genellemeyi ierse bile, siyasi izgisi de sonuta Krt halknn ilk defa z karlar temelinde, ona hizmet eden zgr iradesi biiminde somutlamtr. Yeni dnem Krt zgrlk hareketinin n aydnlanm, yryecei yol belirlenmitir. 1980e kadar ve PKKnin 30 Temmuz 1980de Siverekte Bucak eylemiyle bu dnem doruk noktasna varmtr. Bu, hem bir dnemin sonu, hem de yeni bir dnemin ilan olarak da deerlendirilebilir. Ortadouda ise yaratlan, halkn i ve d bask glerine, gerici ideolojik ve siyasi ilikilere sava yntemiyle karlk vermesidir. Krt halk ilk defa z iradesi ve karlar tarafndan belirlenen yolda, zgr yaam hakkn elde etmek iin, nnde engel olan ne varsa zerine yrme ve savama kararna ve pratiine girimi; kendisinin binlerce yllk gerici dnce ve alkanlklaryla savamtr. zgr beynini ve kollarn yaratmak iin bu sava kanlmazdr. Neolitikten klecilie, feodalizm ve en son kapitalizme kadar tm egemen sistemlerin barna yd kleletirici tortulara saldrp temizlemekten ekinmemitir. zgrlk iin yaplmas gereken, bir i savatr. ok ac da verse, kangren olmu yanlarn bu savala skp atacaktr. Tarihte ilk defa sistemli ve kapsaml olarak Krt ibirlikilerinden kaynaklanan her tr uaklatrc, gerici ve aydnlanmaya frsat vermeyen ideoloji ve pratik balar yktrlmtr. Bu sava verilmeden ve snrl da olsa baarlmadan, da ynelik zgrlk sava363

mnn sonu almas mmkn olmamaktadr. Bucak eylemiyle kantlanmak istenen de bu gerekliktir. PKKnin iindeki etelemeyle ilkel Krt milliyetiinin at kar sava da yine bu gereklikten kaynaklanr. zgr halk iradesinin ortaya kmamas ve kmsa bastrlmas iin bu glerin bu kadar acmasz yklenmesi, tarihsel zellikleriyle ve yaamsal karlaryla keskin bir biimde balantl olmasndan trdr. stenildii dzeyde olmasa da, bu halk savamnn ksmen baarld sylenebilir. 15 Austos eylemliliinin tmyle bodurulmak istenen halk gerekliinin z savunmas olarak tanmlanmas en doru ifadedir. Bu, saldr gibi gzkse de znde, ben halkm, beni imha etme uyarsdr. zellikle Diyarbakr zindan vahetine duyulan tepki ve varlmzdan vazgemeyiz lna verilen yanttr; Mazlum Doann Sesimiz dnyaya duyurulmaldr sz kadar, Mehmet Hayri Durmuun Varlmz inkar ettiremezsiniz szlerine yant ve Kemal Pirin Trk halknn kurtuluunun da Krt halknn z grlk savamndan getiini gryorum belirlemesine anlam vermek iin verilmesi gereken bir savatr. Bu sava hamlesi, bata Trk ve Krt oligarik gleri bata olmak zere, dier oligarik ve despotik glere kar halk zerinde snrsz bask ve smr anz gemi, zgr yaam vaktimiz gelmitir hkmne verilen yanttr. ada ve onurlu yaamak iin bir bedel demek gerekiyor. Bu bedel, halkn savamnn kendisidir. Baka trl kendini drt taraftan saran oligarik ve despotik glerden kurtulmas mmkn grnmemektedir. Her tr oligarik ve despotik glere kar kendi z savamn verdii oranda, onurlu ve zgr bir halk haline gelmesi gereklik kazanacaktr. Aclar ve kayplar ne kadar byk de olsa, varln inkarna kadar ynelmi bir bask ve zoraki asimilasyon sisteminin paralanmas, ancak halkn kendi z savamn iliklerine kadar hissederek vermesiyle mmkndr. Bu savam olmadan hibir hak sahibi olunmayaca gibi, yok olmaktan kurtulu da olamayacaktr. Dolaysyla Ortadou koullarnda kendi varlna ynelmi i ve d gerici ve yok edici glere kar Krt halknn savam, gerekli olmann da tesinde, varln srdrme ve zgrletirmenin kutsal eylemliliidir. Hatalar, ihanete uramas, komutasnn gelimemesi, uzunluu ve ksal bu kutsall deitirmez ve anlaml olmaktan karmaz. Ayrca bu sava komu halklardan kopma ve onlara kar bir sava
364

deildir. Tersine hepsini onurlandran ve zenginletirecek olan zgr birliktelik ve demokratik cumhuriyet savalardr. Egemen smrc glerin dayatt milliyeti ve dinci gericilie ve ayrlkla kar, halklarn ilericilik ve zgr birlik savamdr. Gerek teorik gerek pratik olarak bu tr halk sava iin her eyimi ortaya koymann haklarmza kar bir grev olduuna inanyorum. Byle bir halk sava istediim gibi yrtlmemise de, zne ve gereine inancm kesindir. Fakat i etecilikten eitli emperyalist glere kadar bunu istismar etmek isteyen tm glere kar istediim oranda baarl olduumu syleyemem. Ama bu grevin de kendi savan yrten halka ve onun nder glerine ait olduu asla gz ard edilemez. Gerek halkmzn gerekse Ortadou halklarnn binlerce yllk direnilerine ballk ve onlara ada ve ilerici bir z kazandrma abalarm, bu topraklara duyduum balln ve kltrel varlklarna kar duyduum saygnn vazgeilmez bir gereidir. zntm, sonuna kadar, hatta bir mre birka mr ekleyerek onurlu barlarn ve zgr birlikteliklerini de gerekletirecek kadar her tr abadan uzak kalmam veya istediim gibi bu abalar sunamamamdr. Fakat inanyorum ki, halklarmz ve sorumlu gleri, bu eksiklii giderecek ve baarlarn kesinletireceklerdir. kinci gerekletirdiim anlaml almam, zgrlk militannn yaratlmasdr. Savaan halk, savaan militan gerektirir. Trkiye koullarnda militanlama ksr ve dogmatikti. PKK adna ancak snrl dnebilen ve birka atmlk barut kadar eylemcilik yapabilen bir militanlama vard. Bununla halk savann yrtlmesi mmkn olamazd. deolojik gc, sabr, cesaret ve ustal sonunda ancak byk abalar kazandrlabilirdi. zgrlk militann yaratmak zamanmn ve abalarmn en byk ksmn almtr. Bu, adeta kurumu bir daldan bir fidan yetitirmek gibi mucizevi bir yaklam gerektirmitir. Binlerce yln gericilii ile beslenen, anlaml ve kesinlik arz eden hibir duygu ve dnce gcnden pay alamam, kendine kar savamn kr ve hain savas olmu bireylerden halk zgrlk militanlarn yaratmak, gerekten en zor olan ve yetenek gerektiren bir almayd. Ard sra yzlerce eitim devresi, on binlerce diyalog ve zel konumayla zgrlk militanna ulamak istedim. Nefes nefese kaldm. Yrrken ve yemek yerken bile, gzm ve dilim onun iin alyordu. Grevimin zor olduunu, bunun en onurlu i olduunu ve lmn onun iin ty kadar hafif geldiini de biliyor365

dum. Fakat lanetli tarihi ap zgrlk tarihine katk salayabilmenin byk deeriyle, hi olmazsa birka yln doru vermesi iin tm gcmle bu militana yklendim. Tarihte hibir filozof, peygamber, asker veya siyasetinin yapamad kadar zverili, nitelik ve nicelii olan militan almas yaptm. Ama zellikle i eteciliin bilinlilie kadar varan bir tutumla bu halkn yrei olan genlerini, benim en byk emek ve younlam varlklarm acmaszca harcamas ve adeta yemesi, hep en byk znt ve fke kaynam olmutur. Yaratma eylemime bu tr ihanet ve komploculuun dayatlmas anlalr ve katlanlr gibi deildir. Ama militann kendisi de bundan sorumluydu. Kendisine hi mi saygs yoktu? Bu kadar emekleri grmyor muydu? Ana ve babasnn en sevimli ve umut balanlan kuzu veya aslan gibi evlad olduunu anlamyor muydu? Benim en vicdanszlar bile etkileyecek abalarma ne kadar sahip kabilecek, bunun iin verdii byk szlere pratikte ne zaman anlam biebilecekti? En bata da uzun sreli varln ve gelimesini nasl salayacakt? Militan, zgrlk savas tm bu sorulara cevap vermek durumundayd. Soysuz ve sahte komutanlarn aleti olmaktan karacak, yzlerce belgeyle aydnlatlan perspektiflere pratik g kazandracak gerekliin onu temsil etmesi gerekirdi. ok ey verdiime inanrdm. Verdiklerimin karl; ucuz, yerinde olmayan lm ve ldrmeler oldu. Nasl ve nerede, nasl yaamak ve yaatmak gerektiini bir trl temel grev edinemedi. ok yetitirdim. O da ok savat, snrsz cesaret ve fedakarlk gsterdi; ama ustalaamad, kendi sistemini yaratmaya hi yanamad. Kolay, ucuz yaam ve lm alkanlklarndan kurtulamad, ordulaamad, komutanlaamad. Ortaya kan deerleri ve kahramanlklarn inkar etmiyorum. Ama bir i etecilie ve ilkel milliyetilie kar, zamannda ve baaryla tavr gelitirip sonuca gidememesi bile, byk noksanln gstermeye yeter. Kendime hep unu sorarm: Acaba batan byle olacaklarn bilseydim, savamalarna izin verir miydim? En azndan sorumluluklar kendi amdan kabul edebilir miydim? Fakat bu byk zntlerime ramen, yine de zgrlk militannn yaratlmas bir destans almadr. Buna layk olunamad. arur edildi. Haince ve sorumsuzca kullanld. Ama yine de tarihte layk olduu yeri tuttuuna inanyorum. Binlerce ehidinin ans zgr yaam mutlaka yaratacak, zgr Krt halkn gerekletirecektir. Geride kalanlarn meru savunma dzeyinde, tm
366

eksikliklerini gidermenin yan sra, onurlu bir bar ve karde halklarmzn zgr birlii iin gerekli nicel ve nitel gc yakalayacaklarna ve baarnn garantisi olacaklarna dair inancm ve umudumu belirtmek durumundaym. Ortadouda nc destans almam, kadn zgrlne ilikin olandr. Bana gre anayurtlarn ve emein kurtulu almalarndan daha ncelikli olmas gereken bu alma en zor olanyd. Kadn, gericiliin, kleciliin ilk ve kkl ezilen snf, ulusu ve cinsiydi. Grnte cins farkll, eitsizlik ve bask iin gereke yaplr. Tarih derinliine aratrldnda anlalacaktr ki, kadnlar tamamen sosyal ve siyasal egemenliin ilk kurbanlardr. nsanla dayatlan her tr eitsizliin ve kleletirmenin ilk snfdr. Kadn kleletirildikten, evin uysal ve evcil bir nesnesi (zne deil) haline getirildikten sonra, sra snfl toplumu ve devleti yaratmaya gelmitir. Zalim ve yalanc erkek kadn drdkten sonra, bundan ald cesaretle dier insanlar ve kendi cinsini de ezmeye ve tutsak klmaya yeltenmi; en byk yalanc dnce sistemleri olan mitolojileri ve dinleri yaratmtr. Tabii halklar iin doruya yaklatran mitoloji ve dinler de vardr. Biz egemenler ve smrclerin yalanclk, zorbalk reten din ve mitolojilerinden bahsediyoruz. Bu din ve mitolojilere bakldnda, kadn bin bir hile ve zorbalkla grkemli tanra tahtndan adm adm drlmekte, nemsiz klnmakta ve en son yok edilmektedir. zgrlk savas olup da bunu grmemem mmkn olamazd. Ana tanra dinini yaratm ve ilk ak tanralarna mekan olmu bu topraklarn zgrlk ocuu olarak, ilk byklerimizi ve tutku kaynaklarmz anlamaya alacak, aratracak ve varlk gerekelerini bulacaktm. Kadn sorununa yklenmem bir kiisel onur sorunu olmamn tesindedir. Basit cinsellik ihtiyalarnn ise tam karsndadr. Cinslerin bulumasn mutlaka hayvani cinsel gdnn stne, byk dostluun ve yoldaln seviyesine karmak, bana gerek bir yiitlik gibi geldi ve kadna uzanmaktan ekinmenin korkaklk olduunu fark ettim. Korkuyu egemen erkek yaratmt. Namus ad altnda bu oyunu oynuyordu. Seviyorum derken bile, ikinci seferinde baklyordu. Hakszl dehet vericiydi. Cins olarak kadn hrpalam, fiziini, zekasn ve duygularn mahvetmiti. nanlmaz derinliklere drmt. En benim diyen sosyalist erkek ve hatta kadn bile bu oyunun basit figranlar olmaktan kendilerini kurtaramyorlard. zgrle byk susamln verdii gle soruna yklendim. ok say367

da zmlemeler, diyaloglar, derinlikli konumalar yaptm. Bir sahipleri olarak deil de, bir sanatkar olarak, gzel bir fizik durutan zeka kvlcm olmalarna ve dillerinin sesiyle hibir maddenin veremeyecei tad verebilecek dzeye ulamalarna kadar her eylerine mdahale ettim. Yetitiler, byk yetitiler, ama toydular. Lanetli yaam ve erkek efendileri yan balarndaydlar. Onlara kar ve onlarla birlikte byk z cins savamn verecek tecrbe ve ustalktan yoksundular. Bu acyla kendilerini uurumlardan attlar. Atelerde yaktlar, bombalarla paraladlar. Onlar kahramanlk adna her eyi yaptlar. Ama yalnzdlar. Karlarndaki erkeklik, kaba yaklamndan baka tr bir yaklam, eitlerin byk dostluunu ve yoldaln aklna getirmek istemiyordu. iekler gibi solup gidiyorlard. Tanra kltne iten inanacak kadar sayg ve sevgi gcne ulatm. Byk kadn savamm ne kadar gzden drmeye alsalar da hakkn verdim. Hem bir kadn iin en kutsal grevlere ihanet edeceksin ve protestocu yaayacaksn, hem de soylu kadn yoldal iin zerine deni yapmayacaksn! Bata PKK olmak zere, tm ilgili evrelere kadn savamnn basite alnacak bir yn olmadn gstermeye altm. En az zorba ve yalanc erkek tanrlar kadar, dorunun ve akn gc olan tanra dnyasnn da tannmasn, gerekli sayg ve sevginin iten gsterilmesini ilkelice ve ciddiyetle sonuna kadar gstermeye ve dayatmaya altm. Hainleri ve ibirlikileri ksa da, bu abalara candan katlanlar unutmak asla mmkn deildir. Hele ehitleri, bu topraklarn ve halklarmzn en kutsal azizeleri olarak her zaman anlacaklardr. Onlar gerek birer yiit tanra durumundadrlar. Kalanlarn birliklerini, partilemelerini saygyla karladm, yardmc oldum. zgr ve gzel yaamn garantisi olmalar gerektiini hep syledim. Bir gn mutlaka gerici, yalanc ve zorba erkei hizaya getirecek gl kadna ulaacaklarna dair duyduum inanla abalarm sonuna kadar srdrdm. nsan sadece mlk olan kadnyla bymez, erkek olmaz. Ben byle ne bymek, ne de erkek olmak istedim; hatta byle olmay onur krc buldum. Kadn zor duruma drdm biliyorum. Onlar ateten bir para haline getirdiimi de biliyorum. lerinden byk dmanlk edenlerin ve ok hakszlk yapanlarn olduunu da biliyorum. Onlar yalnz kldm da biliyorum. Ama bilmelerini istediim en nemli bir hakikat, onlarn, savan da barn da kaderini belirleyecek kadar gl olmalar gerektiidir. Bu olma368

dan yaam haramdr. Bu olmadan ak olmaz. Bu olmadan hibir zlem giderilemez. Yalnzlk ve ayrlk, bu byklklerin elde edilmesi ve egemenlik kazanmas iin, geilmesi gereken yol ve denmesi gereken bor faturalardr. Ana tanra ve ak tanralarnn diyarnda bin yllarn kaybettirdii zgrlk ve eitlik gcyle, kadn merkezli alma ve savamnda gzellik ve zekann yeniden yaratlacana, varolann yeni toplumsal szlemeyi hayata geirecek kadar zgce kavuacana dair umut ve inancm belirtirim. Tm sevgi ve sayg dolu kadn yoldalnda iddia kadar, abalarma bir ak iisi olarak son nefesime dein devam edeceim kesindir. Anlam verecekleri ve ihtiya duyduklar kadar kadn yoldalarn olduum ve hep yle kalacam kukusuzdur. Ortadouda baka nemli almalarm da olmutur. zellikle ibirliki Krt diplomasisinin aalatt halkmzn onurlu bir yere gelmesi iin harcanan diplomatik abalarmn iyi bilinmesi gerekir. Sorun, ok iri gzken kesimlerle resmi diplomasi gelitirmek deildir. Gerekli olan, halkn ucuz ticaret arac olmaktan karacak, siyasi oyun ve komplolarn aleti haline gelmekten alkoyacak abalar tm dnyaya ve blge glerine hissettirmektir. Krt halknn varlnn ve zgrlnn pazarlk konusu edilemeyeceini dosta ve dmana gstermektir. Tarihte ilk defa snrl da olsa bu ynl admlar atlmtr. Krt halk bu abalar sonucunda z kimliine ve zgrlk iradesine her zamankinden daha fazla sahip klnmtr. Kolay oyun ve komplolarla bask ve katliamlara konu edilemeyecei gsterilmitir. Sahipsiz olmad, kendisi ve nc gleriyle her oyun ve komployu boa karabilecek bir gce ulat kantlanmtr. Belki de halkmz adna parlak diplomatik antlamalar yapamadk. Ama dostlarnn ve dmanlarnn beyinlerine ve yreklerine Krtlerin zgr yaamda kararl olduklarna ve bundan asla vazgemeyeceklerine, gerekirse bunun iin her trl cesaret ve zveriyi ortaya koyacaklarna dair yazl olmayan antlamalar yerletirdiimiz kesindir. Krt ibirlikilerinin son dnemdeki btn diplomatik kazanmlar bile Ortadoudaki varlmzn srtnda salanmtr. Bize ztlk temelinde de olsa, yaplan tm antlamalar ve salanan maddi karlar kanmz ve emeimiz zerinde ykselmitir. Bugn bunu ibirliki efendilere anlatacaz. Halkmz da gerek emek kahramanlarn tanyacaktr. Krt zgrlk iradesinin, PKKnin dayand tm i ve d mevzilenmelerin bu abalarmzn sonularyla yakndan balan369

tl olduunu bilerek, layk olmalarn kendileri iin nemli bulmaktaym. z gleriyle her sahada baary mmkn klacak gce ulamak iin statkoya aldanmamalar ve gerek diplomasiye ulamalar da dileimdir. ok snrl da olsa, ulusal akademiler dnemini salayacak almalara da ok nem ve yer verilmitir. Tarih boyunca derya kadar kan aktmann ve aba harcamann yetmediine, gerekli olann anlam gc ve derinlii olduuna inanlarak, halk ve ncleri iin yaygn okullar dnemi balatlmtr. Yaadm her evi, bulduum her alma sahasn bir okula dntrmek, yaammn ayrlmaz bir zellii ve paras olmutur. lka filozoflar gibi her duvarn dibi, her aacn alt bir okul haline getirilmitir. Halkmzn en eksik yannn beyin gc olduu bilinerek, bu almalara yklenilmitir. Mahsum Korkmaz Akademisi deneyimi dalga dalga her alana, her insan grubumuza tarlmtr. Sadece askeri ve politik alanda deil, tarih, dil ve sanat alanlarnda da akademi dzenine geiin altyaps ve zihni temeli ortaya karlmtr. Krtlerin kltrel varlna ve zgrlne giden yolda tarihi bir dnem olan akademik dzeyde eitim sistemi bir gerektir. Yaplmas gereken, ilgili her alanda varolan olanaklar birletirip z okuluna kavuturmaktr. Politikadan dile, tarihten felsefeye, sanattan ekonomiye kadar her alanda ulusal akademik dzey bir olanaktr. Byk inan ve abayla bu ynl almalarmza katkda bulunmak kiileri yceltir ve halkmza zgrlk getirir. Bu ynl grevlerini baaramayanlarn ada uygarlk iinde yer tutmalar mmkn olamaz. Dnce hakimiyeti ve sanat yetenei, yaam pratiinde baar, iyilik ve gzellik demektir. Sonu olarak, Ortadou yaamnda halkmz ve dostlar iin sadece ayaklar yere basan bir zgrlk topyas yaratmakla yetinmedik. Bu topyann dayanmas gereken tarihsel temel kadar, gncelin baarlabilir zgrlk olanaklarn da sunduk. Baka halklarn yzlerce, binlerce yl oluturduklar topyalarn, biz halkmz iin kimsenin pek tenezzl etmedii gemiin krk dkk paralarndan ve gelecein ok zayf umutlarndan 20-30 yllk bir mr iinde sonuna kadar gvenilen, inanlan ve baarlabilen gereklikte yarattk. Bu topyann ekmek, su ve hava kadar gerekli olduu bilinerek halkmzn, dostlarn ve yoldalarn kendilerine mal etmeleri, zgr yaamn sonsuz yolunda yrmeleri demektir.
370
4- Bar araynda olmak, eletiri-zeletiri yapmak
er savan bir bar vardr sz genel bir dorudur. Savan ne kadar gereke, ara ve hedefleri varsa, barn da gerekeleri, ara ve hedefleri vardr. Bar sanld gibi pasifist bir eylem deildir; rahat ulalan, doal, kendiliinden gelen bir yaam sreci de deildir. Bar, sava ncesi ve sonrasnda siyasi yaamn en youn yaanan bir dnemi olarak tanmlanabilir. Siyasetle sava arasndaki kararsz dnem olarak da deerlendirilebilir. Ama toplum hayatnda en ok istenen ve uruna sava verilen bir moral deerler sistemi olduu da dorudur. Barn dinamik bir olgu olduu ve savala yakndan balants bulunduu hibir zaman gz ard edilmemelidir. Sava olmayann bar da olmaz. Tersine bartan anlamayann savatan anlamas da iten olmaktan uzaktr. Uzun sava tarihini ve teorisini yapmak konumuz dndadr. Fakat dk younluklu bir sava yakn dnemde yaadmz genel kabul grm bir grtr. PKKnin 15 Austos Atlm, TC yetkililerinin en byk terrist eylemler olarak adlandrdklar bu dnem, 2000lerden itibaren derinliine bir bar arayna girmitir. Sorgulanmas gereken, bu bar araynn ne kadar gereki olduudur. Yoksa Trkiye toplumunda yzyllardan beri birok nedene dayal olarak bir bar olgusu hep gndemde olmutur. Sava ve atma varsa bar istenmitir; bar varsa, yaama hakk kullanlmtr. Ulusal boyuttan, aile iine kadar yaadmz toplum, ar iddet olgusuyla kar karyadr. Ulusal ve toplumsal sorunlar zmlenemediinden, hep fke ve iddet biriktirmilerdir. Bir gn gelmi bu iddet birikimleri patlam, isyanlar ve atmalara gtrmtr.
371

Krt sorunu, yaad ar zmszlkten tr, kapsamna en ok iddet biriktiren bir olgudur. Yzyllardr bu yzden isyanlar yaanmtr. syanlar adil ve onurlu barla sonulanmadndan, ne sava ne bar durumu en zor ve uursuz yaam tarz olarak halkmzn yakasn brakmamtr. Ne sava, ne bar, aslnda en acmasz bir toplum ynetim tarzdr. Zayf bir halk bu politikayla serseme evirmek, snrsz baskya ve smrye ak tutmak anlamna da gelmektedir. Krtlerin yaad corafyada, hakim ulus ynetimleri bu politikay uygulamaktadrlar. Srekli olaanst hal veya kriz ynetimi gibi bir biim, sanki doal ve srekli bir ynetim tarzym gibi normalite kazanmtr. Neredeyse tm 19. ve 20. yzyl bu tarz ynetimlerle dolu gemitir. Bu insanlk d ynetimlere son verme gerei aktr. PKK etrafnda gelien eylemlilik, aslnda ne sava ne bar durumunun aa karlmasndan baka bir ey deildir. Bu eylemlilik gizli, rtl ve tek tarafl iddet statkosunun bozulup, dengesiz de olsa iki bal ve ak bir iddet ortamna geii ifade etmektedir. ok adaletsiz, zalim ve rtc bir statkodan, adalet arayan, zulmn kaldrlmasn isteyen ve ada gelime yolunda ilerlemeyi arzulayan bir statye geii dayatmaktadr. Dolaysyla PKKnin etrafnda gelien savam klasik halk ulusal kurtulu savalar veya devrimci isyanlarla kartrmamak gerekir. Savalarn doasn tanmadan, zm yoluna girmesini de baaramayz. O halde yaadmz srete en ok tartlmas gereken sorun; yirmi yla yakndr sren ve imdilerde z savunmaya gemi PKK savamn doru tanmlamak, bu tanmlamadan kalkarak eer devam edecekse, nasl bir sava? sorusunu aydnlatmak kadar, devam etmeyecekse, o zaman nasl bir bara giden zm yolu? sorusunu tartmaktr. Ne sava ne bar durumu salam ve insani bir duru deildir. Bu ancak ok ksa olmas gereken bir gei sreci olarak anlam ifade edebilir. Sonuta ya yeni bir savala, ya da kalc bir barla sonulanr. imdiki durumda yaanan ne sava ne bar du rumu riskli, yozlatrc, sadece toplumun bar ve kalknmasn istemeyen glerin iine yarayan bir srecin srp gitmesinden baka bir anlama gelmez. yle bir iddiann samal ortadadr: Eer sre tkanmsa, bu ister sava, ister bar durumunda olsun yaplmas gereken ey, herhalde tkeninceye kadar durumun srp gitmesi deildir. Tarihte en
372

byk savalarn sratle sonulandrldklar bilinmektedir. Uzun sreli savalar olmutur. Ama bunlarn mantnda da sonuta tkanma deil zm olana vardr. Uzun vadelilik stratejik ve taktik nedenlerledir. Bir adm da zme yneliktir. Doru olmayan, bu tarz savalar deildir. zm tarzn yok eden tekrarlayc savalar kabul etmemek nemlidir. Kusur hangi tarafta olursa olsun, sonu deimez. Byk aclar ve kayplara yol aan, anlam da olmayan bu tr atma ve savalar amak insan olmann, rasyonaliteye sahip olmann bir gereidir. Tarihte Pirus zaferi diye bir deyim vardr. Bu deyim tam da deinmek istediimiz sorunu ilemektedir. Sava o kadar uzun srmtr ki, sonunda iki taraf da kaybettikleriyle yetinmilerdir. Birisi kazansa da, elde edecei bir ey yoktur. Krt halkna dayatlan savalarn nitelii giderek bu duruma ok yaklamtr. Bu, kazanan tarafa bile bir ey kazandrmayacak bir savatr. 21. yzylda Krt halk ortadan kaldrlmadka, dayatlan bu savalarn hibir anlam yoktur. Krtler halk olarak yok edilse, belki yerine bakas yerletirilir. Bu mmkn deilse, o zaman ada zgrlklerin dnda baka bir zm yolunun olmad da grlecektir. ada insan haklarnn hibir devlete kaybettirmesi dnlemez. Faist oven emeli olanlar dnda, ada zgrlkler devlet ve toplumu glendirir. Krt halk iin uzun sreli bir saldr iddetiyle ayrla gitmenin ne olana ne de gerei vardr. zgr birliktelikle her halkla birlikte yaamak Krt halknn kendi karnadr. Bu anlamda ada zgrlklerin imkan dahiline girdii gnmz iin, uzun vadeli bir kurtulu savann pek deeri yoktur. Krt halknn kar onurlu bar ve demokratik sistemin almasndan geer. Ama varl inkar edildike ve kltrel varlna zgr ifade hakk ve olanaklar tannmadka meru savunma durumuna gemesi; yz yl srse bile bu durum geinceye ve ada zgrlkleri tannncaya kadar meru savunma durumunu srdrmesi evrensel hukuk gerei bir haktr. Varln ve kltrel deerlerini savunmamak kadar onursuz bir durum olamaz. Hibir insanlk ynetiminde varlk inkarna ve kltrnden yoksun braklmaya kar sessiz durulamaz. Ancak insanlktan klrsa, bu durum doabilir. O halde ne ayrlk uzun vadeli savalar, ne de varlk inkar ve kltrel yasaklamaya dayal zor rejimlerinin kazandraca bir ey yoktur. Bu amala yrtlen atmalar varsa, bunlardan vazgeilmesi insan olmann ve rasyonalitenin bir gereidir.
373

PKKnin gemite meru savunmay aan eylemliliklerini bir hata olarak kabul edip amas yerinde bir tavrdr. PKKnin geldii nokta, bu aamann salanmasdr. Meru savunma izgisine hem teorik hem de pratik olarak dnm salanmtr. PKKnin bundan daha fazla yapaca bir ey olamaz. devlete dmektedir. Krt halknn varln kabul etmek ve kltrel deerlerine zgr ifade hakk ve olanaklarn tanmak, demokratik sisteme ayrmsz ilerlik kazandrmak ve sonularyla birlikte genel bir af gelitirmek; hakszln giderilmesi ve barn salanmasnn temel koullardr. Eer devlet ve devletler Krt halkna ynelik bu asgari bar koullarn yerine getirmezlerse, Krt halkna ve nc glerine den grev, gerektiinde yz yl srecek kapsaml bir meru savunma savana hazrlanmaktr. Tm corafyann uygun alanlar, dostluk ilikileri ve kitle temeli buna gre kullanma hazr olur. Meru savunma ordusu gerekirse yz bine karlr. G bytme kendi varln korumaya baldr. Bir blkle salanyorsa bir blkle, yz bin kiiyle salanyorsa bu sayda kiiyle meru savunma durumunun srdrlmesinden baka are yoktur. Krtlerin mevcut durumu stratejik saldrya dayal bir savaa pek imkan vermez; verse de bu gereksizdir. Bunun kayplar kazanlarndan kat be kat byk olacaktr. Ama yllarca srse de stratejik bir z savunma savan verebilecek durumdadr. Bunda hi kayb olmaz. Belki baz insan kayplar olabilir. Zaten doal lmn kaybettirdikleri, savatan az deildir. Ama kazanacaklar oktur. Onurunu, varln, kltrn, bilincini, iradesini ve para para anayurdunda en azndan sava ortamnda da olsa yaamasn kurtaracaktr. Her geen gn uyanacak, dost kazanacaktr. Bir gn komu halklar ve insanlk da kazanacaktr. Dolaysyla meru savunma savann gelecei vardr. kmaz yoktur. te barnamazsa dta, ovada olmazsa dada, dada olmazsa ehirde, silahl olmazsa silahsz, silahsz olmazsa silahl, legal olmazsa illegal, illegal gerekmezse legal ekonomik, sosyal, siyasal ve askeri her biimi deneyerek, varln ve kltrn koruyabilecektir. Kald ki, amzda en gl devletlerin bile kltrel varlklara saldrdka, insan haklarn tanmadka dnya tarafndan tecrit edildikleri bir a yayoruz. Tm bu hususlar tekrar da olsa unun iin yazyorum: Krtlerle bartan kanlamaz. Ne bar ne sava durumu srdrlemez. Dayatlacak savalarn Pirus Zaferinden daha fazla kazanm salama374

s dnlemez. O halde fazla bile srd sylenebilecek 15 Austos Atlmnn barn gndemletirmek gerekli ve gerekidir. Devletin birok ada rnekleri gibi gerekli admlar atmas menfaatleri gereidir. Krtlerin istedikleri sadece varlklarna sayg, kltrlere zgrlkler ve tam demokratik sistem ileyiidir. Bundan daha insani ve mtevaz bir zm de dnlemez. PKKnin iine girdii yeni meru savunma dzeni yksek sorumluluk gereidir. Devlet veya devletler buna gereken karl gstermelidir. Bu ana erevede bir bar araynn benim iin sava gelitirmekten daha deerli olduunu, mral sreci ncesinde de eitli vesilelerle gstermitim. 1998 ylnn 1 Eyllnde tek tarafl atekes ilan, dolayl diyaloa olumlu yaklam ve Trkiyenin st komuta kademesine mektup bu erevedeydi. Cumhurbakan zal ve Babakan Erbakanla dolayl temaslar da bu aray erevesindeydi. Defalarca bu hususlar belirttim. mral srecinde bar zerinde daha da younlatm. Bunu herhangi bir taviz karlnda deil, insani ve siyasi bir grev olarak belledim. Barn teori ve pratii, en az savan teori ve pratii kadar gereklidir. Bar eer snrl da olsa zgrlk klarna aksa, en byk kazanm salayan savalardan daha ncelikli olarak tercih edilmelidir. Barn duygu, bilin ve iradesinin daha soylu ve gl olduuna da inanyorum. Barn zgrce salam bir halkn her zaman rgtl ve bilinli olduuna ve haklarn bar iinde daha rahatlkla elde edebileceine inanyorum. Barn zayflk deil gllk olduundan kuku duymuyorum. Milliyeti dogmalara esir derek, kutsal vatan-bayrak-devlet adna sergilenen demagojik ifadeleri faiste yalanlar olarak deerlendiriyorum. En tutarl yurtseverliin tm kltrel varlklara sayg gsterilmesinden getiine inanyorum. Ulusuna en ok yararl olmak isteyenlerin, bunu ancak kendi kltrleri kadar tm halklarn kltrlerine sayg gstererek gerekletireceklerine de eminim. 21. yzyl Krt barna tank olacaktr. 20. yzyln balarnda Krtler ve Trkler emperyalist oyunlara kar birlikte ulusal kurtulu savalar verdiler. Eksiklikleri nedenleri ne olursa olsun, demokratik sistemi ve zgr birliktelii cumhuriyetle birlikte gerekletirememeleridir. nlerindeki grev, bu sefer 21. yzyln balarnda baarlmay beklemektedir. Bu baar Trkiyenin Ortadou, Kafkasya, Balkanlar ve Orta Asyada nclk rolne ykselmesine de yol aacaktr.
375

mral yaam srecim, phesiz bar olgusunu derinliine dnmemde katkda bulunmutur. mkanlar dahilinde bunun sonularn darya yansttm. Son iki yldr Trkiye ortamnn yumuamasnda bu abalarmn rol belirleyici olmutur. zellikle siyasi elitten, parlamento ve hkmetten beklenen admlarn atlmamas, daha fazlasna yol amasna ve daha kalc bir bar ansna frsat vermemitir. Ben lmden korkarak bu tavra girmiyorum. Bunun fayda ve are getirmeyeceini de biliyorum. Ancak ideolojik kimliimin gerei olarak admlar atmamn da yanl yorumlanmamasn ve stne yanl hesaplar kurulmamasn nemle belirtme gerei duyuyorum. Bana uygulanan, bir rtme sistemidir. Zaten ne tr bir komployla buraya alndm bilinmektedir. Komplocularn geleneksel Anadolu, Mezopotamya ve Trkiye zerindeki emellerine daha fazla frsat tanmamak, siyaseti kan ve sava zerinde yrten gerici oven kesimlere daha fazla frsat vermemek iin, tm Trkiye halknn yararna olan bar ve zgr birliktelik tavrm srdrmekte kararlym. Ayrca benim imhamn yalnz ahsmla snrl olmadn, byle olsayd fazla amayacam ve mesele yapmayacam belirtmitim. Fakat halen yrrlkte olan komplo nedeniyle, imhamn zincirleme tm yoldalardan, dostlardan ve drst bal yurtsever halkmzdan on binlercesinin imhas iin bir balang olarak kullanlacan ok iyi bildiimden, byle bir olaslk gndeme girdiinde ve bir tehlike olarak ortaya ktnda topyekn hazrlk, ayaa kalkma ve meru savunma dzenine ekilme zorunluluk arz etmektedir. Bar iin en makul admlar bile atmayanlardan her ey beklenebilir. Komployu boa karmak daha ok aba istemektedir. rtme tarznn nereye gtrmek istendiini iyi hesaplamak gerekir. Bana bata intihar etme biimi dayatlmt. Benden sonras birok alanda planlanmt. Talabanininki sadece bir tanesidir. Barzaniye bal olan planlar da vardr. Her ilgili ve iddial gcn bir planlamas vardr. Bu planlar ortadan kalkmad, zamana yayld. Trkiyenin zm tarznn ne olduu hi bilinmemektedir. Ama rtmeye alt, zaman iinde lehine olan en uygun alternatifleri kollad aktr. Bizim tavrmz bilinmektedir. Meru savunma glerinin drt komu devlet iinde bar ve demokratik birlik zmn salayacak nicelikte ve nitelikte olmas arttr. En mtevaz bar bile en salam ve en gl bir meru savunma kuvveti gerektirir. Hangi dev376

let veya devletler saldrrsa saldrsn, hepsine kar yetkin plan, hazrlk ve slenmeleri tm derinlik ve genilikte olmak durumundadr. Bar ve demokratik zmn ans ancak arkasnda her tr saldrya dayanabilecek bir meru savunma dzeni olduunda olabilir. Tekrar ediyorum: Bu, drt devlet iin de geerlidir. Bu temelde geni bir sivil toplum almasna ve demokratik zm glerinin ittifakna dayal bir siyasi almaya ihtiya vardr. Bar ve demokratik zm esas olarak sivil toplum almalar ve demokratik ittifak gleri salayacaktr. Yurt dnn ve meru savunma glerinin ancak bu alma ve ittifaklar glendirmeleri orannda gelimeler olumlu ve hzl olabilir. Koullar ne kadar ar da olsa dayanmaya alacam. mral yaammda sabr, anlam ve cesaret retmek benim iin zor olmayacaktr. Fiziki zorluklar iradem ddr. Daha da olumlusu, hem genel tarihi hem de zgrlk hareketi tarihini mraldaki duygu ve dnce gcmle sk sk deerlendireceim. Baz edebi almalar planlayacam. unu belirtebilirim: Duygu ve dnce gcmn mral aamasn kavramak olaanst nemde ve gte olmaya gtrr. Tarihsel byme ve byklk, benim mraldaki gerekliimi paylamaya ve temsil etmeye iddetle baldr. Tarih ve gncelliin bu kadar amansz ve youn yaanmas, benim gibi bir yapda bunu gzlemleyip sonu karmak, kendine gvenenler iin byk g verdii gibi, byk grevleri ykler. Kendimi abartmay sevmiyorum. Ama kyaslamalar iin sa, Paulus, Muhammed, Lenin, Stalin vb. sonras rnekleri sk sk gzden geirmede yarar vardr. Bu savunma tarz zmlemenin birok ufuk ac, dnce ve duyguyu zenginletirici etki yaratacana ve ihtiyalara nemli oranda cevap vereceine inanyorum. Ama eer kendileri iin onurlu bir bar ve zgr yaam istiyorlarsa, herkesin olaanst bir dnemin koullarna has abalarn katmalarna ihtiya vardr. Halen devletin, PKKnin ve halkn yknn yzde doksann ben kaldryorum. Bunu kendim iin onur biliyorum. Ama yk kaldramayanlarn ycelme ve byme anslar da pek yoktur. Onun iin zverili, cesur ve baarl tarza alabildiine yklenme ihtiyac vardr. Bylesi dnemler bir iki yzyl belirleyecek arlktadr. Bunun byle deerlendirilmesi, yzyllarn ccelemesini atrr; tarihe layk diyebileceimiz dnemlerin, soylu glerin varlna ve kiiliklemesine yol aar. Bu ansn kullanlmamasndan kendi adma de377

il, herkes adna znt duyuyorum. Cennetin yaratlabilecei bu topraklar byle ilkel, molozlar yn halinde kalmamalyd. Umudumun bykl her zamankinden daha gldr. Yetersiz paylamay ve temsil etmemeyi, sizler ve hatta anlay sahibi tm insanlar adna bir kayp ve znt kayna olarak gryorum. Ben bu kadar dorularn, zgr yaam tutkularnn ve gzellik peinde olanlarn stn baarmamalarna hi anlam vermedim. Dolaysyla her zamanki baar ve zm beklentilerim yksektir. Kmsenmeyecek uzunlukta ve younlukta geen bu yaam dnemlerimin bir eletiri-zeletirisini yapmak gerekli ve hayli retici olacaktr. Taslak dzeyinde ve tanmlamalar biiminde ana balklar halinde sralamaya alacam. a- Dou toplumlarnda bireyselliin yaanma zemini Smer rahip dzeninden beri srekli oraklatrlmtr. Bireyin nasl yaayp dnecei binlerce yl nceden kararlatrlm ve kader olarak sunulmutur. Bu ise, znde kleci egemenliin gkyzndeki sabit dzenin yeryzndeki dzeni olduu anlayna dayanmaktadr. Mitolojik ve dini dnce tarz bu sistemi srekli yetkinletirmitir. lk kleci toplumsal koullardan tr, bireyin kendine ait glgesine bile sahip kamayacak kadar sisteme bir uzuv gibi balanmas, bireysellie batan beri en kkl darbeyi vurmutur. Smer mitolojisinin balatt bu kiiliksizletirme misyonu, tek tanrl dinlerce daha da kat inan kurallarna balanmtr. Bireyin herhangi bir konuda yaratc bir dnce ve duyguya kaplmas gnah olarak damgalanmakta ve toplumdan dlanmasna yol amaktadr. Buna g getiremeyen birey egemen dnceye hemen teslim olmaktadr. Giderek yaylan ve derinleen despotizm, tm Doulu bireylere gl bir kader anlayn egemen klarak ynetimini kolaylatrmaktadr. Kendi dncesine gvenmesi urada kalsn, birey byle bir yeteneinin olup olmadnn bile farkna varamaz duruma getirilmitir. Ona den, kendisine sunulan olduu gibi kabul etmektir. Gk dzeni veya tanrsal dzen ad altnda kleci uygarlk sisteminin muazzam g kazanmas ve bireyin g kaybetmesi, artk doallk ve kader gibi karlanacaktr. Her yeni gelen devlet ve monark bu sistemi bir adm daha ileri gtrmekten baka bir rol oynayamaz. b- Dou toplumunda bireyin bu resmi ideolojiye verdii yant, mistisizm tarz gizli dncesiyle peinde komak biiminde olmutur. Tarikatln da ilk biimleri olan kendine gre resmi dini yo378

rumlama gruplar hibir zaman sisteme alternatif olmamlardr. Felsefi dnceyle Bat uygarlnn temeli atlrken, Dou uygarlnda srekli gelien mitolojik dncenin giderek dini inan seviyesine indirgenmesiyle daha da tutuculamas salanmtr. Balangtaki snrl kukuculuk yerini dogmalara tam inanmaya brakmtr. Tanr kelam dendikten sonra, artk bamsz dnmenin anlam kalmamtr. Buna yeltenmek, tanrya kar gelmektir. Hibir birey tanr kelamndan daha doru konuamaz. Doulu bireyin kendine ait dnceleri yoktur. Yzyllardan beri ezberlenen klieleri, hazr dnce kalplar vardr. Yaratc fikir peinde komaya gerek yoktur. Hepsi kitaplarda yazldr. En bilgili kiilik, kitaptaki bilgileri en ok ezberleyendir. Mistik yorumlar yapld zaman zndklkla sulanmtr. Bireye resmi ideolojinin egemenlii katmerli olarak salanmtr. Tm Asya ve Ortadouya egemen olan bu tarz Greklerde bir krlmaya uram; Grek toplumu bu tarzn fazla gelimesine ve kabullenilmesine zemin sunmamtr. Felsefi dncenin ilerici zellii, daha ok benimsenmesine yol amtr. Bat uygarl ilk temelini bu tr felsefi dnceyle atmtr. Bunun znde birey dncesine ncelik tanmak yatar. Bylelikle Dou-Bat arasndaki ayrm bireysellik temelinde almaya balar. Batda birey akl gc ve yaratclyla ilerlerken, Doulu birey gittike daha da anlamszlaan dogmalara boularak tmyle silinir. Douda oraklama bu dogmatizme dayanr. Artk bireyler dogmann ak ve kara gzlyle dnyaya ve evrene bakacaklardr. Bu gzlklerle bireyin neyi hangi renkte grecei nceden belirlenmi; hangi duyguyu nasl yaayaca da en ince detaylarna kadar kurallarna balanmtr. Nasl grecei ve neyi konuaca z olarak binlerce yldan nce, hatta ezelden beri kararlatrldna gre, kefedilecek ve yaratlacak bir ey yoktur. Sonu, alk alk bakmaktr. Dnyay ve lkeyi tek renkli sudan ibaret sayma gibi grmektedir. Doada kanun ve keif aramamaktadr, nk bunlarn hepsi tanrya hastr. O dnr, kelamyla bize bildirir. zce Doulu birey bu tarz dnceyle btn dnsel ve duygusal yeteneklerini, byk uygarlk kazanmlarn yitirirken, Batl birey adeta orman yeni kefetmeye kyormuasna, her gn yeni duygu ve dncelerle dnyay cennet gibi grmeye ve snrsz g kayna olarak kefetmeye alacaktr.
379

c- Benim ocukluktan itibaren ilediim gnah, aslnda be bin yllk gelenee bakaldrmamdan kaynaklanmtr. Kydeki iddetli anlamazlklar ve kukular derindeki sistemi ilgilendirmektedir. Aile iinde ve ky toplumunda akla ve zgrle uygun bulmadm her eye bana buyruk yaklamam, be bin yllk gelenei sarsma anlamna geliyordu. Ana ve babann zgn konumu, birbirlerini etkisizletirmeleri, feodal toplumun ok zayflam bulunmas ve kyde despotik bir ban bulunmamas, geleneksel ortamn krlmas anlamna geliyordu. Anann daha ok neolitik topluma zg karakteri, kleci kalplar daha da zayflatm oluyor. Babann sistem adna iddiaszl, nmdeki sahay daha da am bulunuyor. Bireyselliim bu ortam deerlendiriyor. Mesafe aldka daha ok kendine gveniyor. Kyllerin alaycl beni yldrmyor. nm tutacak baka otorite kalmyor. En byk otorite olan babaya ky ortasnda isyan, aslnda be bin yllk Smer rahip dzenini kknden sarsyor. Ailenin ve kyn beni terbiye etme gc yetmiyor. Artk kendi yolumda yryecek gveni kazanmm. Dou toplumsal kalplarn ykan ocuktan umut beklenebilir. Yedi yanda neyse 70inde de odur szndeki hakikat payyla da olsa, burjuva toplumunun ve cumhuriyet kurumlarnn beni durdurmas zordur. Kald ki, biimsel de olsa, kendileri de birok ynden feodal toplumla elime halindedirler. Bu iime yarayacaktr. Yan bamda bulunduum devrimcilik eilimi bunu daha da besleyecektir. Ortadouya yol aldmda, brahimin putlarn krmas gibi, aslnda ben de be bin yllk geleneklerin nemli bir ksmn krmtm. Tabii artk kalacak durumda olunamaz. Ya dalara ekili, ya hicret, ya da kahramanlk eylemi beni bekleyen akbettir. ki bin yl gecikmeyle brahimlik bir iin yapld sonradan daha iyi anlalacaktr. ocukluktan itibaren, kendine zg koullar altnda balarda pek farknda olmazsam da, aslnda be bin yllk bir uygarlk sistemine isyan ettiim giderek netlik kazanyor. Bu gereklik ayn zamanda kendine zg bir devrimcilik oluyor. d- Trkiye solu ve marksizm snrl bir dnemin devrimciliidir. Kapitalizme kar, onun fideliinde edinilmi kiilikle mcadele etmeleri baarszlklarnn esas nedenidir. znde kapitalist sistemden kopmamlardr. yi niyet, radikal antikapitalistlik kendi bana sistemi amaya yetmiyor. Mevcut yaam ve kiilikleri, kapitalizmin de dayand devleti aacak ve dntrecek yetenek ve gte deil380

dir. Biraz daha gelimi ve belli bir bilimsellik temeli olan eski alarn mistik tarikatlarnn ada biimleri olmaktan teye gidemeyecekler, kapitalizmin en sol ucu olmaktan kurtulamayacaklardr. Kapitalist devrimcilik de, btn antifeodalizmine karn, onun fideliinde yetiecektir. Birok zihniyet ve ruhsal kalplar orada edinecektir. Snfl toplumun genel biimi olarak uygarlk, hepsine ortak ana zellikler kazandracaktr. Uygarln kendisi btnsel bir sistemdir. Gerek bir devinim, ancak bu btnsellii zmledii oranda farkl bir toplumsal devrim olduunu iddia edebilecektir. Her yeni gelen uygarln eskiyi ykma deil yetkinletirme rol vardr. En son reel sosyalizmin de yapt budur. Bu, sistemi aamadnn bir kantdr. Bu sistemin sol ve sa olarak Trkiye toplumuna yansmas, daha bozulmu ve zayflam olarak gerekleecektir. Benim konumum, hem resmi burjuva toplumu hem de onun sol uzantsyla ancak geici ittifak yapabilir. kisinin i ie erimeleri beklenemez. Teorik olarak doru olan bu husus pratikte de gerekleecektir. Hem genelde Marksizm ve reel-sosyalizmden mesafeli duracam, hem de onun Trkiye versiyonunu benzer bir biimde karlayacam. Ortadounun daha silik kopyalar karsnda benzer bir tavr koymam doaldr. Onlarn ne devlet, ne de devrimcilik ve sol yaplanmalar iinde eriyebilirdim. Kendi yolumda yrmem kanlmazd. Ne kadar yalnz da olsam, izilen yolun anlam derinlii ve ycelii apakt. Ortadou toplumlarnda ilk defa eski ve yeni tm smrc sistemleri karsna alyor ve eitlikle zgrln son snrlarna kadar uzanmasna yatkn bulunuyordum. Sistem araym Ortadou kkenli uygarl aacak kadar derindir. Bat sistemini olduu gibi kabul etmeyecek kadar kimliine baldr. Bu durum sonuta dnyann emperyalist sisteminin tmn karsnda buluyor. Ortadou toprana dogmatizmden kurtulmu bir aray iinde baktm kesindir. Buluu yetenekler olmasa da, dogmatizmlerin tm eski ve yeni biimlerinden syrlmak, bambaka duygu ve dnceler verir. e- Ben bu zgrlemi duygu ve dncenin gcn ve zevkini tandm. Belki uzun uzun roman tr anlatmlarla bak alarm ve yaam hayallerimi zmleyebilirim. Ancak krdm zlm, ak-kara at gzl atlmtr. Be bin yllk tanrsal gle korunmu olan dogmatizm btn kutsallyla ancak mzelik olabilecek bir konuma indirgenmitir. Ortadounun en eski bilgelerine ve gerek
381

devrimcilerine yaklalmtr. Tarihe olaanst zenginlii iinde hem duygularn sel gibi ak, hem dncenin imek gibi akyla yaklalmaktadr. orak lke gitmi, her taraf eski kutsallna kavumu renklerle dolmutur. Her ke ba Gel beni de anla ve z dercesine ar yapmaktadr. Tm mezardakiler adeta maherde dirilmiesine daha yakn ve canllk kazanm gibiler. Aslnda dogmatizmin siyah perdesi yrtlnca, her ey olanca renk, ses ve anlam zenginlii ve gzellii iinde ar yapar gibidir. Perdenin yrtlmas derken belki de anlatmak istedikleri her ey gzler nndedir. Tanrlarn ve despotlarn yasaklad lke ve dnmekten alkoyduu insan artk kendisinin olmaya balyor. Be bin yl nce koparld kutsallklar dnyasyla, dost insanlaryla buluuyor. Hakim snf paradigmalarnn yklmas denen gereklik bu olsa gerekir. Yeni hmanizm, rnesans byle balyor. Anlyorum. Avrupal bireyler de kendi uygarlklarn gelitirirken byle balamlard. Fakat bu bir taklit deildir; Ortadou topraklarnda yrytr. Avrupann tekrar olamaz. O dnk ocuk gibidir. Ortadounun kendi rnesans kkleri temelinde olacaktr. Avrupa ancak bu kitabn zgrlk destannn bir blm olabilir. Eletirisel dnya byle alp geliiyor, dallanp budaklanyor. Mhim olan, yaammn itirazlarnn gerek bir eletiri silahna dnm olmasdr. Bilimsel temele oturarak, dogmatizmleri paralayarak, kof topyalar ykarak daha insancl, tarih ve geleceine daha balanm, somutu alabildiine zenginlii iinde yakalam bir duygu ve dnce sistemine ve topyasna ulam gibiyim. f- Kendimi tmyle dogmatizmden kurtarm saymyorum. Ne acdr ki, uzun sre dogmalarn etkisi altnda hareket ettiim dorudur. Ne kadar doru ve gerekli de olsa, dogmalar insann nne veya stne koymu olma hatasna ben de dtm. Kural gerei insanlar yrtmeye bu kadar bel balamann Smer rahip dzeninden kalma bir gelenek olduu kesindir. Bu kanundur, kuraldr, nizamdr dendiinde, hep kullatrc sistemi aklnza getireceksiniz. Kurallar gereklidir, ama hibir zaman insana hkmedecek soyutlukta olmasna msaade edilmemeliydi. Kurallar belki yceltir; en byk devletlerin ve uygarlklarn kuruluuna da yol aar. Ama sonunda gerekleen, insann, soyumuzun klelemesidir. Hibir gelime kleliliin savunu gerekesi olamaz. Bir sisteme ancak insann zaten ok zor olan dnyasn kolaylatrd oranda deer ve yer verilebilir. Gele382

cek adna, tanr adna, devlet, ulus veya herhangi bir byklk adna insan kurban etmeye izin veren hibir sistemi insanlk adna kabul edemeyiz. Bu gnlerde ok seslendirilen kanunlar, devlet, insan iindir. yle olmaldr sz bile ne kadar haince hareket edildiini kantlamaktan teye bir anlam ifade etmiyor. Bu lanetli gelenee dm olmam, en azndan en iyisini yoldalk adna istemi olmama ramen, bu gelenein gcn hesaplam olmamam gerek bir zeletirim olarak kalacaktr. Hep yle dnen ben deil miydim: Genel dorular sonuna kadar verdim, asgari eitimlerini bizzat yaptm, gerisi onlarn grevidir; grev alanlarnda baarmamalar dnlemez! Kurallarn gcne gvenmitim. nsan somut gereklii iinde anlamaktan uzaktm. Eer kar tarafn kural iindeyse, melek de olsa, ona ne yaplsa haktr. Bu da egemenlerin lanetli geleneinden kalma bir inantr; dogmann kendisidir. Yzlerce grup grup yoldalar yrrken, tanrya inanm biri gibiydim. Onlar yce buyruklarn gereklerini her koulda mucizevari biimlerde baaracaklardr. Dogmatizm buydu. Grtlana kadar iindeymiim. amzda bilimin dogmatizmden kurtulduunu sylemek byk aldatmaca olur. Tersine bilimcilerin bilimsellik adna yaadklar dogmatizm, mitoloji reten rahip dogmatizminden daha tehlikelidir. Hi olmazsa rahiplerin atom bombalar yoktu. Bir de onlar yaptklar iin sonularyla mthi ilgiliydiler. Gnmzn modern rahipleri olan bilim adamlarnn, profesrlerin bu ynl gayretlerinin olmad, bilim tapnaklarndan, niversiteler bata olmak zere okullardan tesiyle hi ilgilenmemeleriyle kyaslarsak, mitoloji douran rahiplerle din douran peygamberlerden ok uzak ve sorumsuz olduklar grlecektir. Bata devlet olmak zere, sorumluluk arz eden dier tm kurumlarda younlam olan dogmatizmin temsilcilerinin mutlaka yakn anlamda birer esir gibi davrandklar veya esir klndklar da grlmesi gereken dier bir gerekliktir. amzn dogmatizminde en tehlikeli yan, kendini bilimsellikle aldatmasdr. Sonu Hiroimalardr, Halepelerdir. Dogmatizm genelde toplumsal gerekliin, zelde snfsallama olgusunun bir rndr. Eitimin en gl silahdr. Kolay terk edilmesi dnlemez. Tek etkili kar koyu silah, dndkleriyle yaptklarn bireyde alabildiine younlatrmaktan geer. Formle edersek, z yaratc anlamda ve tm sonularn hesaplamak kaydyla dnebildiin kadar yap, yapabildiin
383

kadar dndr. Bu genel hastala kar gelimi bir sorumlulukla hareket etmekten baka are imdilik gzkmemektedir. g- O zaman u sorular pei sra kendime sormam gerekir: Pratik tarznla dorularn arasndaki uurumlar byd zaman, mevzi deitirmeler ve bizzat pratik sahaya inmeler gerekmez miydi; bu daha doru olmaz myd? Vereceim genel yantlar ilgili blmlerde zmeye altm. Birer cmleyle tekrarlarsam, aileye ve kye kar isyan gerekliydi. Bu soylulatrc eylemi hep saygyla karlayacam. Binlerce yllk dogmalara bakaldran ocuklara, onlarn hayallerine ncelik vereceim. Daha sonra yapmaya altklarm gibi yantlar bulmaya devam edeceim. Burjuva toplumuna ve cumhuriyet kurumlarna kar uzlama araylarmn genelde doru olduuna ilikin anlaym srdrmekle birlikte, bunun alternatiflerini gelitirmeyi ve dzeltilmesi gereken yanlarn radikal bir yk eylemi yerine, ok salam bir meru savunma dzeni gcyle kar koyup uzlamay derinletirerek dntrmeyi daha doru bir yol ve yntem belleyeceim. nsanlk anlaym, zorunlu meru savunma anlay ve aralar dnda, hibir iddet aracna ve devlete gei izin veremez. nsanlar ve topluma kar devlet (klasik olarak snfsal ynetim arac) aracna asla bulamayacam. Klasik devlete ve toplumsal ynetim tarzna kendi anlay ve pratiimde yer vermeyeceim. Kar bir gle bunu ykarak yerine yenisini kurmak bir aldatmacadr. Buna karlk, toplumun genel koordinasyonu ve teknik dzenlemesine dayanarak, hi silah ve fiziki gc kullanmayan sivil ekiplerle ynetmeyi esas alacam. Reel-sosyalist sapmaya dmeyeceim. Fakat tm dnyaya kar tek bir insandan balayp, tm insanla ve halklara kadar, gerektiinde ve zorunlu olduunda kutsal meru savunmay sonu alnncaya kadar srdreceim. Bu anlamda bir in san dnyay yener szne bal kalacam. Dolaysyla zgrlk hareketini gerektiinde tm dnyaya kar savunmak doruydu. Taktik anlamda acaba onlarn iine yryerek mi daha iyi sonu alnr, yoksa dalara veya halkn iine daha ok ekilerek mi? 1980 balarnda, Zagroslara slenmem bir yol olabilirdi. 1990larn balarnda Krfez Savayla birlikte buraya ynelmem, phesiz olumlu veya olumsuz anlamda nemli sonulara yol aabilirdi. Fakat tm bunlar varsaymdr. Belki de bir yol kazas ya da ite ve dta saysz ihanetlerin yaand bir dnemde, buralarda oktan bir ihanetin kurban da olabilirdim. 1996larda ynelim yine
384

dnlebilirdi. nk yaptm btn almalar, dan hayvanlatrc etkisi altnda deirmen gibi tlp yok ediliyordu. Tedbir olarak bizzat gitmem nemli sonulara yol aabilirdi. Bu imkan ve zorunluluk en son 1998 yaz balarnda domutu. Ciddi istihbaratlar vard. 1996 am bombalamasyla alan kesin olarak terk etmek doru olabilirdi. Fakat genelde bir dier anlay, ana mevzilerini son demine kadar dostluklarn gerekleriyle korumakt ve bu bir namus anlayyd. Dostlarnla bir mevzide isen, ka anlamna gelebilecek bir tavr dostlua ihanet olurdu. Bu yzden tehlikeler ok ak olduu halde, tarihi gelimelerin zorlamasna ramen, mevzi deitirmedim. Benim dostlarmn zayf olmalar ve moral ilkeye bal hareket etmemeleri onlar ilgilendirir. Ben dostluk anlaymdan vazgeecek karakterde bir insan deildim ve hi olmayacam. Be yandaki bir ocuk da beni lmne kandrsa, yine de dostluk yolunda yrmeyi esas alacam. Bu bir tercih meselesi deil, karakter ve ahlak sorunudur. h- PKK Merkezinin ve ileri kadro dzeyinin yetersizlikleri alabildiine ortaya kmt. Buna yant olarak binlerce genci eitmek yeterli olabilir miydi? Onlardan dar bir grubu alp younlatrmaya tabi klmam daha doru olamaz myd? Bunlar nemli sorulardr ve daha nceki sorularla balantldr. Vereceim cevap, bir yandan direkt pratik sahaya inmek, askeri ve siyasi sorumluluu pratikte de stlenmek veya dar bir kesimle ok daha fazla younlamakt. Aslnda bu iki anlamda da gerekli olana ok yakn almalar yapld. Mevcut teknie, yazlara, szl kasetlere, telsiz ve telefonlara dayanarak, byk younlamalar ve pratik saha komutanlna yakn bir rol stlenildi. Fakat yap ok duyarsz ve yetersizdi. Be bin yllk dogmatizmin narkozunu yiyenler lklarma yant olamyorlard. Kendilerini cayr cayr yakyorlar, ama yeterli olamyorlard. Yeterli olabilmeleri iin askeri ve siyasi-pratik sahay onlara brakmtm. Bu bir hata olabilir miydi? Tarihte ei grlmemi bir younlukta ve nitelikte bu kadar eitim aldktan sonra, mutlaka yeterlilii yakalayanlar kar inanc bende glyd. Fakat gelimeler benim deil, eteci anlayn gl olduunu ortaya koydu. Yetersizlikleri zamannda siyasi ve askeri komuta grevlerini yetkince yerine getirmeyen Merkez ve kadroya kar, eteci anlay en acmasz cevab verip dalar gibi emeklerimizi neredeyse bize kar zafer kazanacak bir ihanete kadar gtrd. Aslnda bu konuda en ok eletiri-zeletiri,
385

yenilenme ve dnm PKK Merkezine ve kadrolarna der. Ben sadece emeklerime layk olunmamann byk aclarn ekebilirim. Ayrca kardm derslerin sonularn da gsteriyor, yanstyorum. i- Yaam tarz, sevgi ve sayg gibi moral ve estetik ilkeye yer verdiimi belirtmeliyim. Yaam ya zgr olacak, ya hi olmayacak ilkesine ballm doutan lme veya sonsuzlua kadardr. Sevgi ve sayg, estetik ve zgr ahlakla mmkndr. Bunun merkezine kadn oturtmam dorudur. zgrlk eylemiyle doan zgr kadnn ve etrafnda gelien yaamn en gzelce ve dosta olacandan kuku duymadm. Komplekse dmedim. Erkek egemenlikli din ve toplum yerine, kadnn en azndan eitliini gzeten tanra arlkl din ve toplum anlayna byk anlam verdim. Bunun olumas iin byk bir kadn zgrl ve aknn iiliini yrttm. Hibir kadna, dolaysyla insana mlk gzyle bakmadm, baktrmadm. Bu yolumda da doruluundan, ahlaki ve estetik deerinden hi taviz vermeden sonsuza kadar yrmem, karakter oluumumun doal bir sonucudur. Eletiri-zeletiri olayn fazla zmlemek yerine, ilgili konularda pratik zmlere yanstmak daha nemlidir. Buna her zaman zen gsterdiim bilinmelidir. zellikle mral sreciyle birlikte derinliine kendimi yokladm; z bilince ve zgr duygulara ulamaya ve bunlar paylatrmak iin yanstmaya ilikin abalarm srdrdm. Mevcut gelimeler, szmzn pratik olduuna ilikin belirlemeye bal kalndn kantlamaktadr.
386
SON SZ
-I-
vrupa uygarlna kar ve onun yce mahkemesi durumundaki A HMde grlmekte olan davam dolaysyla gelitirdiim bu savunmam deiik bir trdedir ve hayli renklidir. Esasta benim kaderimi balayan Avrupa uygarldr. Bunu grmemek iin olduka aptal olmak gerekir. Belli Avrupa devletlerinin Trkiyeye bitikleri rol tavana ka, tazya tut deyiindeki tazclktr. Krd oktan tavan haline getirdikleri bellidir. Savunmamn temel iddias, Avrupann Krtler konusunda byk hakszlk ve ikiyzllk iinde bulunduuna ilikindir. Bu yaklamm duygusal deildir. Byle olmadn kantlamak iin, insan toplumunun bilimsel tanmlanmasndan uygarlk tarihinin zmlenmesine kadar ok zor olan bir ie girime gereini duydum. Tarih bilgimin snrll birok eksiklik ve yanlla yol asa da, yaptm zmlemenin doru olduuna inanyorum. Savunmamda cretli baz deerlendirmelerin olduu grlecektir. Aslnda savunmann tarihi anlamda bir rol ifade edebilmesi iin, kendi uygarlk alanyla hesaplamaktan baka aresi de yoktur. Avrupa karsnda kepazelik durumuna den ben deilim, Ortadou uygarldr. Bu adan adeta mezarnda yatan ve evresinde de komik ccelerden ibaret olarak yaayan Ortadounun tarihsel ve gncel gerekliine kapsaml bir zmlemeyle k yaptrmaya altm. una hep inanrm: Kendini zemeyenlerin bakalarndan bir ey beklemeye haklar olamaz. Halk deyiinde olduu gibi, bakalarnn yardmyla gerdee girilmez. Ortadoulularn ve dnyann Avrupa kkeni dndaki tm toplumlarnn sadece bakalarnn yardmyla
387

deil, daha da kts nce gelin yatandan Avrupay geirerek, daha sonra yataklarna uzanp mutluluk aradklar bir gerektir. Bunun kabul edilecek ne siyasi ne de ahlaki bir yan vardr. Kendimce benim bu tehlikeye kar bulduum yant zgrlk yrymd. Aile ve ky bentlerini kolayca aarak dayandm Trkiye burjuva toplumunun ve cumhuriyet kurumlarnn duvarlarn da ya delerek ya da aarak gemem mmkn olmutur. Trkiye soluna, ilericiliine ve aydnlna uzanan uzlama ellerim havada kalmaktan kurtulamad. Trkiyenin kendisi bamlyd; i gericiliine are diye sarlyordu. Milliyetilik sann da, solunun da, merkezinin de en etkili silahyd. Bunu brakp kardelik hukukuna anlam ve deer verecek durumda deillerdi. Paralayacak ve blecekler diye tam bir krize tutulmutu. Korunmak iin saldr reflekslerinden baka harekete geirecei bir yetenei gndemde yoktu. Tek bama da olsa, bu kadar anlayszlk ve hakszlk karsnda bakaldrmaktan baka arenin kalmad da bir gerekti. Hayvanlarn bile seslerinin kslmad bir dnyada, dil yasana kadar varan basklara uram bir halk gerekliinden gelmek ok acyd ve ancak tepkisel baz yantlarla karlk verilerek insanlk namusu ve onuru kurtarlabilirdi. Krtler adna da bu direnme refleksinden teye daha yaratc bir cevap o gnk koullarda mmkn grnmyordu. Bu gerekliin somut ifadesi PKK kyd. Alelacele an en ilerici olduu sanlan ideolojik dogmalarna sarlarak iine girilen yeni dnem, artk tarihsel bir olguydu. Modern ada tm halklar adna yaplan, yaplmaya allyordu. Baka trl adalk mmkn olamazd. Bunun en yakn rnei de Trkiye Cumhuriyetinin kendisiydi. Atlan admn tmyle dorulardan ibaret olmamas kadar, byk yanllklarla hastalkl olduu sylenemezdi. Yol at deiimler, adalet terazisinde dorularnn daha ar bastn gstermektedir. Fakat doru olmak, zm ve baar iin tek bana yeterli olmamaktadr. Tarih boyunca egemen ve smrc snfn dogmalarnn en ok younlatklar alanlar olmalar itibariyle, siyaset ve askerlik dnyasnn dorular yutup yok etmesi iten bile deildir. Bunun iin halklar ve ezilenler adna ideoloji retmenin, siyaset ve askerlik yapmann zgnlkleri ve lleri salam gelitirilmek durumundayd. Ortadouda zellikle bu amal byk abalar gsterildi. Krt halknn zgrlk iradesinin bir daha krlmayacak esneklikte ve kalclkta
388

oluturulmasna zenle devam edildi. Dalarna ve insanlk dnyasna srekli ve youn klar yapld. Dostlar ok yetersiz de olsa edinilmeye, dnyann vicdan uyandrlmaya alld. Byk aclar ve kayplar olsa da, zgr Krt iradesi ve bilincinin yaratlmas karsnda, bu denmesi gereken bir bedel olarak kabul ediliyordu. Sonuta sayg gsterilmesi ve uzlalmas gereken zgr Krt olgusu ortaya karlmt. Egemen snf lehesiyle olmasa da, asgari dzeyde de olsa Krt sorununda zm iin bu olgu bir yeterlilik arz ediyordu. Mtevaz, ama onurlu bir bar srecine girilmiti. Anlaml bir bar ve kardelik dnyas komu halklarla kurulabilirdi. Devlet ynetimleri artk bar iin admlar atmalydlar. Tam bu noktaya gelmiken, bilinen 15 ubat komplosu patlak verdi. Trkiyeden ok Avrupa, ABD ve srail zerinden gelitirilen bu komplo yalnz beni ilgilendirmiyordu. Krt halknn ezici ounluunun lmne benimsedii bir nderlik kurumuna kar gelitirilmiti. Komplo pratikte tek bir terriste karym gibi yanstlyordu. Ama hedef, bal, drst ve yurtsever Krt halkyla tm PKK ve dostlaryd. Kkl bir tasfiye planlanmt. ok duyarl davranmam, duygusal ve basmakalp hareket etmemem gerei akt. Trkiyenin gerek karlarnn neye bal olduu ve kardee birlikteliin doru tanmlanmas bu srete daha nete yapld. Doru bir meru savunma anlay ve uygulamas, hem Krt halk hem de PKK tarafndan benimsenip hayata geirildi. Bu admlar da en az sava sreci kadar anlaml ve yerinde atlmas gereken deerdeydi. Sava kadar barn da kilitlendii kiilik olmutu. ok ar da gelse, bar srecinin zmlenmesine ve uygulanmasna yeterli oranda cevap verdiim aktr. Gerisi Trkiye Cumhuriyetinin ve hatta dier komu devletlerin gelitirecei tavrlara balyd. Bu koullar altnda balayan A HM srecim basit bir incelemeyle geitirilecek bir dava olamazd. Buna anlam verebilmek iin Avrupa uygarln zmlemek artt. Yarglanan, davas gndemleen ben deildim, Avrupann byk sorumluluu altnda neredeyse insanlktan km bir Krt halk gereiydi. Bu gerei tm tarihsel ve gncel boyutuyla gn yzne karmadan ve tantlamadan, yarglamann ve davann adil geeceini sanmak byk hatayd; hatta komplonun devamna alet olmak gibi vahim bir sonuca da gtrebilirdi. Bu nedenle Krt gereklii ve sorunu zerinde younlamaktan kanlamazd.
389

Bu ynl yaptm tarihsel ve sosyolojik saptamalarn, oka tartmalara yol asa da, zihin ac epey bir bilgilenmeye hizmet edici nitelikte olduuna inanyorum. Hatta birok konuda ilk saylabilecek tezlerin gelitirildiine de eminim. zellikle Avrupann ar sorumluluu altnda geen son iki yzyln, 19. ve 20. yzyllarn zmlenmesi doru yaplmadan bugnn doru anlalamayaca da akt. Ana hatlaryla da olsa, bu yzyl zmlemelerinin dorular arlktadr; daha doru bir politik ve askeri anlaya ve pratie katkda bulunaca kukusuzdur. Krt halknn zgrlk iradesi anlamnda PKKyi genel hatlaryla zmlememin de doru ve retici olduu kansndaym. A HMde PKK ile dolayl ve direkt ilgili binlerce da va grlmektedir. Benim davam da bunlardan bir tanesidir. Doru karar ve sonulara ulamak iin, halk gereklii kadar, PKK gerekliinin de objektif olarak deerlendirilmesi gerektii aktr. Benim davamn Krt halk ve PKK gerekliinden soyutlanmas kabul edilemezdi. Bu, komploya dolayl olarak alet olmak anlamna gelirdi. Buna yol amamak iin PKK deerlendirmelerine deiik boyutlarda deinmek durumunda kaldm. A HMin benim hakkmda inceleme yapmadan ve karar gelitirmeden nce veya birlikte, Avrupa demokrasisi ve hukuku asndan Krt halk ve PKK gereklii hakknda bilimsel bir inceleme yapmasna ve karara varmasna ihtiya bulunmaktadr. Ayrca imdiye kadar ciddi bir yetersizlik olarak grdm kopuk bireysel davalar daha gereki demokratik hukuk llerine oturtulmu olur. Avrupa uygarln deerlendirirken, hem gnmz Ortadousunu zmlemek, hem de sosyalizm anlaym akla kavuturmak iin nem verdim. Avrupa uygarlk tarihinin neresindedir? Ortadou toplumlarna ve uygarlk tarihine neler borludur? Kendisinin yol at evrensel deiimler nelerdir? Bu sorulara en genel anlamda ve tanmlama dzeyinde baz cevaplar vermeye altm. Avrupann temel felsefi ve moral yapsn kavramadan, onun gemite bir sistem halinde dnyaya dayatt emperyalist smrgeciliine doru bir yant verilemezdi. Hatta reel sosyalizme yol am bir marksist tarzn da zl ile birlikte birok yanl ve hatas ortaya kmt. Gnmzde daha ok demokratik hukuk a olarak kavramlatrlan Avrupa uygarlna yaklamlar nasl olmalyd? Yine dogmatik marksist yaklam yeterli olabilir miydi? Eskiye benzeyen bir antiemperyalizmin yeni versiyonu olarak antikreselcilik halklarn kurtuluu390

na ne getirebilirdi? Buna benzer birok temel sorun irdelenmeye alld. Her ne kadar konuyla direkt ilgisi grnmese de, gerei tam kavramak iin kavramlar doru anlamaktan baka aremiz yoktu. Avrupa uygarlnn gelitirilmesinde nemli katks bulunan ada demokratik uygarl, zmleyici bir gelime aamas olarak olumlu deerlendiriyorum. Bunu tmyle kapitalist sistem erevesinde deerlendirmiyorum; insanlk tarihinin ortak miras olarak yksek deer biiyorum. Bu yzden demokratik uygarln emekilerin binlerce yllk mcadelelerine yant verecek nemli olanaklar barndrdna inanyorum. zellikle temel insan haklarnn kuak gelimesinin zmleyici niteliinin basite alnmamas gerektiine, bu haklara dayanarak her lkede yaanan somut sorunlara olduka yapc yaklalacana ve en uygun uzlama zemininde buluulacana inancm da belirtmeliyim. Yine bir nc alan olarak dnlmesi gereken sivil toplum ihmale gelmez bir kavramdr. Ne resmi devlet toplumu, ne klasik feodal veya burjuva toplumu, bu iki toplum modeli sorunlar zmenin deil, dourmann kaynaklar olduklarn kantlamlardr. Dolaysyla meru savunma hakkn sakl tutmak kaydyla bar sivil toplum kurulular gncel sorunlarn zmnde hayati aralar niteliindedir. Baz klasik sol yaklamlarn bu aralar emperyalizmin yeni aralar diye thmet altnda brakmalarn sorumsuz, tersine emperyalizmin oyununa dmek olarak anlyorum. Bununla birlikte meru savunma kavramna daha geni bir adan baktm. Kendisine dayatlan ne sava ne bar durumunu ok ifsat ve rtc bir durum olarak belirledikten sonra, eer sorumlu gler, devletler ve hkmetleri gerekli admlar atmazlarsa, Krt halkna den grev kapsaml, ok iyi hazrlanm, nicelik ve nitelike her tr saldrya yant veren bir meru savunma dzenine gemek ve varln korumaktr. Onurlu yaam iin bu tek seenek olarak Krt halknn nnde durmaktadr. ada trajedilere yeniden meydan vermemek iin, bunun tm taraflarca ok iyi kavranarak sorumluluklarnn gereklerinin yerine getirilmesini hayati bir konu olarak deerlendirdim. Ortadou boyutunda Avrupa uygarlna verilmesi gereken karln kendi demokratik sistemlerini gelitirmekten getiini vurguladm. Uygarlk temellerine dayal yeni bir Ortadou rnesans ve demokratiklemesi, devasa boyutlu sorunlar iin tek zm yolu gibi durmaktadr. Son yzyln ksr milliyetilii ve en son r391

n olan srail-Filistin trajedisi, artk bu illetten vazgemeyi ve demokratik deerlere dn ve ncelik verilmesini zorunlu klmaktadr. Meseleler artk siyasi olmaktan km, tam bir ahlaki kriz boyutuna varmtr. Ortadounun kendi tarihsel ve kltrel varlna dayanarak gelitirecei bir demokratik seenein, Avrupa uygarlnn dnyaya yayd tek tarafl tezlerine nemli antitezler dayatarak daha anlaml bir insanlk sentezine ve topyasna katkda bulunacana ilikin gl inan ve umutlarm da ortaya koydum. Avrupa uygarlnn bir son aamay yaad kabul gren genel bir anlaytr. Bu uygarlk ykln faizmle durdurmak istemi; bunda baarl olamaynca, barl dnme ak olan demokratik uygarla gei yapmaktan baka bir ans kalmamtr. Her ne kadar zlen reel sosyalizm ise de, Avrupa kapitalizminin de kapitalizmden kacak kadar dnmlerle kar karya kald bir gerektir. Tristan la soltun aknn sonuna gelinmitir. Parzival in cesaretli, yaratc ve iine girilmemi ormanlardaki yry de ihtiyarlktan ve yorgunluktan tr ayn akbetle kar karyadr. Ak tanras tarn yolundaki aklardan sonuncusu olduu kuku gtrmezken, yeni aklara ortam brakmas gerektii de aktr. Parzivalin yrynn de kahraman Glgamein en son temsili olduu tartma gtrmez. Ama artk Glgamein memleketinde ona layk yrylere ihtiya olduu da kesindir. Krt sorunu Trkiyenin ada uygarlk snavnn kilidi haline gelmitir. Ya zerek ada uygarla geer, ya da bu sevdadan vazgeer. Kurucusu Atatrkn adalk perspektifinden uzaklamak kolay gze alnamaz. Zor da olsa, Krt sorununun Trkiye-AB ilikileri kapsamnda zme gitmesi gl olaslktr. Avrupay daha fazla zorlamadan Trkiye ii bir zm erteletmemek, hem krize yol aan koullarn ortadan kaldrlmas, hem de tarihinin demokratik ykseli srecine girmesi asndan bir ans olarak deerlendirilmek durumundadr. lkelerin gl btnlnn ve devletlerin salam birliinin bu yoldan getii, en gl ve kalknm devletler ve lkelerce dorulanmaktadr. A HM kararlarn uygulayc g olarak AK, temel hukuk belgesi olan A HS gereince, davam dolaysyla Trkiyenin demokratik hukuk dorultusundaki geliimini daha sorumlu ve sonu alc nitelikteki destek ve yaklamlaryla gerekletirmesini gerekli klmaktadr. Daha fazla g kaybettirmeden ve kendilerini zor durumlara dr392

meden, tarihin en nemli bir blgesinde kangrene dnm bir sorunun zmne gitmek taraflara sadece kazandrr niteliktedir. Kimseye hibir ey kaybettirmedii gibi, kaybetmi olduklar ve oktan unutmu bulunduklar insanlklarna yeniden dn ve kazanmalarn mmkn klmaktadr. Bundan daha deerli ve gerekli bir kazanm olabilir mi? Savunmamda en son bireysel kimlik ve ykm zmleyerek anlatmaya altm. Bu bir bakma savunmam dolaysyla cevaplamam gereken ve ok kiiden gelen olumlu ve olumsuz eletirilere yant verme amacn tamaktadr. Hakkmda ok yaz ve kitap yazld. Halen youn tartmalara konu olmaktaym. Dardayken bile zor yetitirdiim cevap hakkm ierde yeterince kullanmam mmkn olamazd. Bu vesileyle toplu bir yant iin zemin olabilecek birok ipucunu sunmam hayli yarar getirecektir. Yaratc yaklatm. Aslnda bu aynada herkes nerede olduunu grecektir. Bir amacm da a bakmakta srarl olanlara bir dev aynasn dayatarak, Sen bu aynann urasnda ve ylesin demekti. Ayn zamanda dostluk ve yoldalk yapmak isteyenlere nasl bir varlkla kar karya olduklarn btn itenliim ve gcmle yanstmay ihmale gelmez bir grev bildim. Yine bana anlamsz dmanlkta srar edenlere ne olduumu, ne yaptm, neler yapabileceimi ve nelere yol aabileceimi ak ve merte gstermek istedim. Sanyorum ister kii ister kurum dzeyinde olsun, herkes gerekliime drste yaklaacak ve hayrl sonulara ulaacaktr. Savunmam phesiz birok konuyu ok deiik bir slupla ilemeye ve yanstmaya almaktadr. Orada bir insanlk, bir halk ve bir rgt ne olduunu ve ne olmak istediini olanca akl ve sorumluluuyla ortaya koymaktadr. ok sayda taraflara ve ilgililere anlam vermekte ve rol yklemektedir. Bu yaklamdan kanamazdm. Tarihte binlerce adsz ehidin ve niin son nefeslerini verdiklerini syleyemeyecek durumda olanlarn son szlerini sylemek istedim. Dilsiz braklan, nereden nasl vurulduu ve aresizlie mahkum klnd bile belli olmayan bir halkn, tarihin en eski, ama en ok ihanete uram halknn gereini ve lklarn yanstmak istedim. Binlerce kahraman ehidi olan, iten ve dtan byk ve ihanete uram bir rgtn, PKKnin gerekten ne olduunu ve nasl olmas gerektiini yksek bir sorumlulukla tantlamaya ve savunmaya altm.
393

Uradm komplonun tamamen farkndaym. Bu savunmam yalnz bana deil, tm insanla kar komploculukla stn gelmeye ve gnlerini gn etmeye alanlara da ilk etkili cevabmdr. ntikam almay kendime pek yaktramam. Eer binde bir ihtimal olabilecek z varsa, dman bile dost yapmak insanlk karakterimin ayrlmaz bir parasdr. Ama eer frsat bulur ve gerekli grrsem, komploculardan nasl intikam alndn, bir daha insanla bu ynl lanetli yaklamlarda bulunamayacak kadar akllarn balarna getirmeyi salayacak kahramanlk eylemlerinin ve savaln nasl olduunu gstermeyi ok isterdim. NSANLIK VE ZGRLK KAZANACAK, TM KOMPLOCU ZORBALIK VE YALANCILAR KAYBEDECEKTR!
394
SON SZ
-II-
avunmam uygarlk zmlemesine dayandrmam zorunluydu. Toplumlarn daha st biimleniler temelinde yaad dnm zmlemenin zn tekil etmektedir. Gelimelerin dayand diyalektik z belirlemek sz konusu toplumsal olgunun tanmn vermekte, uygarlk tarihinin temelinde snflama ve devletlemenin yatt grne bal kalnmaktadr. Tarihin kendisi gnmze kadar gelimeleri bir zincirin halkalar biiminde organik bir btn olarak yaamaktadr. Dinamik ve organik bir tarih anlay, snflamaya dayal diyalektik srecin ifadesi olarak deerlendirilmektedir. Bu anlayn doal sonucu olarak, dnde kalan gereklerle gelecekte oluacak gerekler arasndaki mesafenin ve zn birbirinden pek uzak olmad teorik olarak ngrlmektedir. Tarihsel izgimde iki husus kilit neme haizdir. Birincisi, art rne dayal snflama ve politik sistem esas olarak Smer rahiplerinin tapnak kltrne dayanmaktadr. Uygarlk bir anlamda bu tapnak kltrnn alp serpilmesidir. Tapnan dayand mitolojiyle art rn arasnda ok sk bir iliki mevcuttur. Dier bir deyile rahiplerin mitolojik retimiyle art rn retimi, tarihe damgasn vuran en temel gelimedir. Smer rahiplerinin bu yolda ilk orijinali arketip oluturduklarnda tm tarihiler hemfikirdir. Bu nedenle Smer tapnak kltrn zmlemek, Marksn Kapital zmlemesinden daha ncelik tamaktadr. Kapital zmlemesi kendi bana ok byk eksiklikler ve yntemsizlikler iermektedir. Art deer art rnn bir tarihsel kategorisi olup ok sonradan ortaya kmtr. Etrafnda gelien burjuva-proleter snf farkllamas da tarihsel btnlk
395

iinde snrl bir konuma sahiptir. Kendi bana dnce, devlet, ahlak ve sanat tarif etmekten uzaktr. Snf mcadelesini bile ancak egemen smrc sistemin mant iinde ele almakta ve sonuta reel sosyalizm rneinde grld gibi yeni bir art deer sistemine yol amaktan teye gidememektedir. Hayal edilen ve komnist topya olarak da adlandrlan toplumsal sisteme doru gidiin yolu bir trl aralanamamaktadr. phesiz bunda tutulan yolun veya bal kalnan yntemin etkisi belirleyici olmaktadr. Amacn kendisi ile abalarn bykl ve kahramanl yeterli olmamaktadr. Bu kmazdan kurtulmada Smer tapnak kltrn zmleyerek amak bir katk sunabilir. En azndan tm uygarlksal gelimeyi doru yorumlamaya, btnsel bir toplumsal dnm tanmlanmasna daha ok imkan verir. Uygarlk zmlemem bu yolda ok hazrlksz ve salk koullarndan yoksun bir biimde atmaya altm deneme trnden bir adm olarak grlmelidir. Bu bir taslak olarak da deerlendirilebilir. Fakat gelitirilen kavram ve bal kalnan yntemin gerei yakalamadaki deerinin bilimsel olduuna, dolaysyla nemli stnlkler ierdiine inanmaktaym. Tarihe bu erevede bakldnda, olup biten her eyin tapnak etrafnda art rnle mitolojik retimin kurumlaarak zaman iinde derinliine ve geniliine yaylmaktan ibaret olduu grlecektir. rnein ok sama gibi grlen ve belki de en az iliki kurulabilecek bir alan olarak cinsel istismar deerlendirdiimizde, bu tarihsel yaklamn doruluu daha iyi anlalacaktr. ABDnin Holywood ve Playboy kurumu, Smerlerin tapnak kltrnde bir alt blm olan erkek ve kadn rahibe kurumunun yozlam yerel bir biimi olmaktan teye bir anlamdan daha fazlasna sahip deildir. Fabrikalar, kk ve saraylar, devlet kurumlar, hukuk, inanlar, cami, kilise, havralar, sanatn ve zanaatlarn tm kollar tapnak kltrnn ana rahminde gizlidir. Zaman ve koullar hazr olunca hepsi yeniden domaktan ve yerini daha gelimi olanlarna terk etmekten geri durmayacaklardr. Bylelikle tarihin gnmzde, gnmzn de tarihte gizli olduu daha rahat grlecektir. Kendimizi tarihin dnda veya stnde grmenin doru olmad, tarihin sadece mzelerde veya harabelerde yatmad, gnmzde srd de bir o denli gereklik olarak kabul edilmek durumundadr. Burada karmza kan bir gereklik, her anlaml tarihsel dnemin, kurumun, dnce ve inancn kendini orijinal gstermek gibi
396

bir zellii her zaman esas alddr. Gncellikle tarih arasndaki kopukluk, bu zelliin resmi egemen propaganda gcnden ileri gelmektedir. Bunlar hakim olmak iin yeni ve ilk olduklarn sylemek zorundadrlar. Fakat burada da iki hususu birbirinden ayrt etmek gerekir: Gerekten dnmle salanan yenilik ile yalnz propagandann gcne dayanan, aldatmay ve yalan ieren demagojiyi ve yozlam makyajl gerei terk etmek byk nem tar. Uygarlk tarihinde demagojinin ve propagandann makyajlad olgularn aldatclna frsat vermediimizde, geriye kalan, tarihin daha duru, doru ve gncellii belirleyen gereklii olacaktr. zmlememde uygarl bu hat zerinde doru ortaya koyduuma inanmaktaym. Dolaysyla bana kar dzenlenen 20. yzyln en son kapsaml uluslararas komplosu gerekliini bu uygarlkta bulacaktr. Uygarln kendisi, Smer rahiplerinin insanla, o dnemin henz snflamay ve devleti tanmayan neolitik toplumuna kar mitolojik dnce ve inan temelindeki aldatmasna, daha sonra sistemletirilen basks ve fiziki zorlamasna dayanmaktadr. Hukuk yine de tm bu uygarlksal gelime iinde adalete en yakn kurum olarak gzkmektedir. Burada da bahsettiimiz hukuk, art rn etrafnda ekillenen hukuktur. Avrupa uygarlnda hukukun ald en son biim, hukukun demokratik ve insan haklar alannda salad nemli gelimelere dayanmaktadr. Snrl da olsa, Avrupann demokratik ve insan haklarna dayal hukuk sisteminde bireyin ve halklarn baz haklarn talep etme ans bulunmaktadr. Tarihsel izgimdeki ikinci nemli boyut, kendilerinden art rn salanan toplumsal kesimlerin konumlarna ilikindir. Snfl toplumun st tabakalar, tarih boyunca bu kesimlerin aleyhine tm alt ve st toplum kurumlarnda stnlk kazanmlardr. Bunlar etnik topluluklar biiminde kendilerini savunmaya alsalar da, barlarnda gelien snflamaya dayal olarak srekli mevzi kaybetmilerdir. Dnsel ve maddi koullarndaki greceli gerilik ve srekli bask durumu, halklarn tarih boyunca adeta neolitik toplum konumunda aklp kalmalarna yol amtr. Uygarlk bir ehir toplumu olarak hep krdaki ky toplumuna kar g kazanm; halklarn krsal gerekliine kar snfl toplum arlkl olarak kentsel koullarda gelime salamtr. Halklarn toplumsal gerekliinde snflama, kk bir aznlk dnda fazla gelime ans bulamamtr. Bunda bask ve smrye kar direnmelerin pay belirleyicidir. nsanlk hibir
397

zaman snrsz klelik kurumlarn kendiliinden benimsememitir. Kendisine zorla ve byk bir ideolojik abayla dayatlan bu snfl toplum sistemlerini srekli zgrlk araylar ve bakaldrlaryla karlam, frsat bulur bulmaz zgrlk dncesini ve kurumlarn gelitirip ilan etmekten ekinmemitir. Kapitalist uygarln zmlemesine dayanan bilimsel sosyalizm, ilk defa ezilen ve smrlen toplum kesimleri iin mcadelelerinde ideolojik klavuz roln oynamtr. Fakat barnda ekillendii snfl toplumun etkilerini tmyle aamamas, reel sosyalizmin baarszlndaki esas nedendir. Bu gereklik, zgrlk ve eitlik arayndaki toplumsal hareketlerin, k noktasn neolitik toplumun kendiliinden yaad ilkel zgrlk ve eitlik koullarna dayandrmakla olumlu temelde alabilir. Neolitik toplum koullarnda aklm halklar gerei tm uygarlk aamalarnda benzer kaderleri paylamaya zorlanm; ezilen kadn cinsi en altta olmak zere snfsal, etnik, kltrel ve ulusal basklar i ie brnerek, gnmze kadar kendilerine zg bir tarih yaamlardr. Kimi az, kimi ok, kimi ksa sreli, kimi srekli bu bask ve smr zinciri altnda kltrel varlklarn koruyarak ve direnile gelitirerek, tarihin resmi olmayan ksmn oluturmulardr. Bu tarih, silik ve gzden drlm biimlerde de olsa, tm mitolojik, dinsel, felsefi ve bilimsel dnsel formlarnda varln korumutur. Dnemlerin resmi egemen dncelerine kar farkl yar gizli mezhepler ve ekoller halinde mcadele ederek, zgrlk araylarna k ve iradelerine g olarak hizmet etmilerdir. Uygarlk tarihine bu ynl yaklamm, phesiz adna yarglandm Krt olgusu ve sorunuyla balants nedeniyle, Krtlerin uygarlk tarihi iindeki yerlerini doru belirlemeden sorunlarn doru kavramann da mmkn olmadn gstermektedir. Kaln izgilerle de olsa, Krtlerin tarihi zmlenebilmitir. Krtler neolitiin yaratcs halklarn banda gelmektedir. phesiz halk kategorisi sonradan ortaya km da olsa, orijinal etnik topluluklar kendine kk olarak almak durumundadr. Bu ynyle neolitik devrimin tarm ve hayvanclk toplumunun geliimindeki rol kesindir. Btn arkeoloji, etimolojik ve corafi gerekler bu rol dorulamaktadr. nsanlk tarihine en byk katks, douundan gnmze kadar yaklak on be bin yl boyunca, bir tarm ve hayvanclk toplumu olarak srekli hizmet etmesidir. Bu zellii ayn zamanda tm uygarlk tarihi boyunca neolitik koullarda akl kalmasnda da etkili olmutur.
398

Tarih unu gstermektedir: Bir toplum biimini en derinliine ve uzun sreli yaayan halklar ve kltrler, kendilerinden sonra gelen biimlere merkezi olarak beiklik edemezler. Yaadklar eski toplumun youn etkisi yenisine frsat tanmamaktadr. Yeni toplum, eskisinin antitezlerine dayal olarak, bu etkilerin en zayf olduu alanlarda ve koullarda gelimektedir. Krtlerin talihsizlii neolitii en derinliine ve en uzun sreli yaamalarndan kaynaklanmaktadr. Krtlerin ana dnyas, binlerce yl tarm ve evcil hayvanlar etrafnda ekillenmitir. Bu gereklik ayn zamanda ehir toplumuna yabanclk ve srekli airetler biiminde yaamaya mahkumiyet anlamna da gelmektedir. Krtler douuna beiklik ettii Smer ehir toplumuyla doduu gnden beri srekli iliki ve atma iinde olmulardr. ehir toplumunun artan gc ksa srede askeri stnle de yol anca, o gnden gnmze yaklak 5 bin yldr Smerlilerin deyiiyle yksek tepeler halk Hurriler ve yksek dalar halk Kurtiler olarak, varlklarn dalarna ekilip korumaktan baka bir gelimeye kolay kolay frsat bulamamlardr. Drt taraftan gelien basklara kar ancak kk airet birimleri halinde en asi noktalara ekilerek soy varlklarn srdrebilmilerdir. ehirlemeye z dinamikleri temelinde ok istisnai durumlarda ve snrl olarak frsat bulmulardr. Ksa sre sonra da yeni bir igal adeta kaderleri olmutur. Bu gereklik, Krtlerin neden ok dar, ama gl airet birlikleri halinde kaldklarn ve toplumsal varlklarn fazla gelitiremediklerini de aklamakta; ayn zamanda dar bir ibirliki kesim dnda kendi barnda derinliine bir snflamaya dnememesini de izah etmektedir. Snflama bir d olgu olarak gereklemektedir. Hem ibirliki st snf, hem de smrlen alt snf yabanc uygarlk koullarnda olumaktadr. Bu durum youn asimilasyonun, kendi dil ve kltrn zgrce gelitirememenin de en temel nedeni olarak karmza kmaktadr. Yaadklar tarihsel gereklie daha yakndan baktmzda, Krtlerin statleri ne tam i egemenlikle ne de tam d egemenlikle izah edilebilmektedir. Da doru tatka eriyip asimile olmakta, ie doru ekildiinde ise en geri airet, kabile ve aile birlikleri biiminde tecrit durumunu yaamakta ve izolasyona uramaktadr. En marjinal, dolaysyla tehlikede olan bir toplum statsne mahkum olmaktadr. Adeta insanl douran en eski bir ebe olarak, kede dilinden bir ey anlalmayan ninenin konumuna dmektedir. Bu gerekliin ok zalim ve anlaysz bir statye yol at aktr.
399

Deiik bir adan yaklaldnda, ie din ve ahlak boyutlarnda bakldnda kutsallk, gnah ve lanetliliin en ok yaand toplumsal koullar da barnda tamaktadr. Kutsall, insanla ilk defa kazandrd tm tahl, meyve ve evcil hayvanlara dayanmaktadr. Ekmein, arabn, stn kutsall gerein bu ynn sembolize etmektedir. Krtlerin genlerinde kmsenmemesi gereken bir kutsalln mevcudiyeti ve yaamsall inkar edilemez. Ama bu, altta kalan ve kendini tam ifade edemeyen bir gerekliktir. Krtlerdeki gnahkarlk, kutsallklarna laykyla sahip kamamalarndan kaynaklanmaktadr. Bu kadar kutsalla sahip olup da ona layk bir zgr toplum haline gelememe, genel bir gnahkarlk durumunu ortaya karmaktadr. Din Krtlerde esas olarak gnahlardan arnmay deil, rtbas etmeyi salamaktadr. Bunda da daha neolitik toplum koullarnda ana tanra kltrnden sonra gelen tm dinsel inanlarn yabanc kkenli olmas temel rol oynamaktadr. Baka toplumsal koullarn, yaylma ve koloniletirmenin ideolojik arac olan bu dinler ve tanrlar, Krtlerin varolan z bilin, irade ve inanlarn da bozarak dnsel ve duygusal alanda da ok geri kalmalarna yol amaktadr. Kendileri ve dayandklar yaam koullar iin yaratc dnce ve duygu retememekte, maddi yoksunluk manevi yoksunlukla sonulanmaktadr. Lanetlilik ise, tarih boyunca yaanan tm igal, istila, ykm ve talan hareketlerine verilen ahlaki karlk olmakta; dini adan da en yksek gnahkarl ifade etmektedir. Hibir toplum tarihi boyunca bu kadar igal, istila ve ykm i ie ve srekli olarak yaamadndan, Krtler lanete en ok uram, bahtsz ve geleceksiz bir halk olmann acsna ve karanlna da mahkum olmu bulunmaktadr. Lanetlilik tm uygarlk biimleri tarafndan ve en sekin gleri yoluyla byk felaketler halinde yzyllarca dalga dalga gnmze kadar etkili bir konum arz etmitir. Krtleri lanete uram bir toplumun byk aclar, karanlklar ve utanc iinde tutmutur. Bu gerekler Krtlerde kutsallk, gnahkarlk ve lanetliliin trajik ifadesini izmekte ve resmetmektedir. Krt sorununu aydnlatmak savunmamn en temel hedeflerinden birisidir. Krt sorunu dar anlamda bir ulusal sorun olmasnn ok tesinde, tm tarihsel ve toplumsal ynleriyle zmlenmesi gereken bir insanlk sorunu olarak karmza kmakta; sadece kapitalist sistemin barnda gelien ulusal pazar etrafnda ekillenen ulusal sorunlara benzememektedir. Tarihsel ve toplumsal temeli bu ynl bir
400

ekillenmeye frsat tanmamaktadr. Snfl toplumun Smer rneinde yan banda gelimesiyle birlikte doup byyen bir sorun karakterindedir. Kleci ve feodal sistemlerin hepsinden en ok etkilenme sz konusudur. Denilebilir ki, Ortadouda kurulup gelien tm nemli uygarlklar Krt olgusunda derinliine sorunlara yol amtr. Smer, Babil, Asur, Hitit, Greko-Romen, Bizans, Pers, Sasani ve slamiyete dayal her imparatorluk Krt corafyasn bir sava alanna evirmek durumunda kalmlardr. Krtlerin bu glere yant, kk airet ve kabile topluluklar halinde dalarnn derinliklerine ekilip z savunma temelinde varlklarn korumak, ovada kalan kesimlere ise hakim g ve kltr iinde eriyip kiiliksiz bir konuma dmek biiminde olmutur. st tabakann her zaman Gelene aam, gidene paam tavr da bu srecin deimez zelliidir. Bu koullar altnda Krt sorunu siyasi bir seviyeye bile ykselememekte; snr tanmaz istila ve igallere kar ancak fiziki varln koruyabilmektedir. Bir nevi katliam tehdidi altnda toplumsal varln fiziki olarak korumak, temel hedef biiminde somutluk kazanmaktadr. Baar, kltrel ve siyasal bir hamleye dayal olmann dnda, ancak toplum olmaktan kmann nlenmesinde kendini gstermektedir. En geri airet, kabile ve hatta aile birlikleri halinde kendini ayakta tuttuunda, buna da kredilmekte ve baar saylmaktadr. nk bu konumun tesi, toplum olmaktan kmadr; bir nevi jenosit, soykrm konumuna dmedir. kilem fiziksel snrlarda bir varolma veya yok olma sorununa indirgenmitir. Kavram, siyaset ve rgt gc olarak siyasal ve kltrel zgrleme dzeyine gelebilme ok snrl bir durum arz etmekte, ancak gnmz koullarnda bu ynl gelimeler yaanmaktadr. Ama esas tehlikeli olan, fiziki olarak katliam biiminde olmasa da, zorla ve asimilasyoncu politikalarla kendisi olmaktan kma, sorunun en temel zellii olarak tarih boyunca srekli karmza kmaktadr. Bir zgrlk problemi olarak varln duyurmas ondan sonra bir anlam ifade etmektedir. Krt sorunu bu zellikleriyle iki temel anlama sahiptir: Birincisi, kendisi olmaktan kmaya kar direni; ikincisi, zgr yaam olanaklarna ulamadr. Sorunun karmakl ve ok boyutluluu bu tarihsel ve toplumsal zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Kapitalizme dayal olarak gelien smrgecilik, ulusal bask, ekonomik smr ve kltrel asimilasyon, Krt olgusunda tarih boyunca yaanan ar sorunlar daha da derinletirmitir. Zaten srekli zorda, adeta srat kprsnde
401

bir yaam tarzna mahkum olan Krtler, kapitalist sistem altnda rgtlenmi eitli ulusal ve siyasal glere kar son derece donanmsz bir durumdadr. Geleneksel bask, smr ve eritme politikalaryla ada ve ok daha gl olan ulusal bask, smr ve eritme yntemleri karsnda Krt olgusu ve sorununda yaanan gereklik, teslimiyetten de tede aresizlik, kendi kendisinden gnll vazgei, kendine yabanc ve dman kimliklere snma biiminde gelimeler olmutur. Ortaya kan snrl zgrlk direnileri ise, ksa srede i ve d komplolarla tersine sonulara yol amaktan kurtulamamlardr. Bu gereklikler iinde yaayan Krtlerin salam dnce, inan, sanat ve politik yetenek gelitirmeyecekleri anlalr bir husustur. Adeta gelenin gidenin suratnda patlatt yumruklar altnda doru drst nefes bile verememektedir. Bu koullar altnda bilimsel ve sanatsal bak alarna ve eserlerine ulalamayaca aktr. Krt bak asndaki delilikle i ie aresizlik ve merhamet dileme ile i ie ilkel isyanclk, yaamndaki dolap beygiri misali ar tekrar, giderek tam bir anlamszlk ve ekilsizlik yn haline dnmesi kaynan yine bu gereklikten alr. Dinlerin anlatmak istedii gnahkarlk ve lanetlilik de bu gerekliin dier bir sonucudur. Krt sorununda varlan boyut, kendinden ka ve objektif ihanetin derinlii, yabanc ve dman kimlie gnll sn, ancak en gelimi bir lanetlilik ve gnahkarlk altnda mmkndr. Bu iklimde ve ortamda gzel ses, renk ve ekil geliemez. Doruya, iyiye ve gzellie ynelik anlam gcyle duygusal derinliklere ulalamaz. zcesi insani diyebileceimiz maddi ve manevi koullarn yoksunluundan tr onurlu ve zgrce yaanamaz. Savunmamda nemli bir yer tutan PKK gerekliine ilikin zmlemelerde, PKKnin Krt sorununda hi olmazsa insanm dedirtebilecek bir duruun gerekletirilmesini amalad kantlanmaya allmtr. Kapsaml bir ideolojik derinlik ve pratik gce ulamam olsa da, PKK esas olarak Krt olgusunda tutarl bir insani duruu aramakta ve ortaya karmaya almaktadr. Baaryla uygulamaktan uzak olduu iddet yntemine bavurmasnn, znde meru savunma arac olmaktan teye bir rol olamaz. ok ynl imha terrlerine kar meru savunmay doru drst yrtememesi, en ok eletirilmesi ve sulanmas gereken yandr. Krtlerin yaad gereklik; her sahada ideolojik, moral, siyasi, askeri ve kltrel temellerde bir meru savunmay zorunlu klmaktadr. Aksi halde kendile402

rini insan olarak tanmlamalar mmkn olmamaktadr. Krt direnii ncelikle insan ve halk olarak yaamakta srarla birlikte, adalet ve zgrln kendilerine de tannmas gereken bir halk olmas dnda farkl deerlendirmelere konu tekil edemez. stismar edilmesi, basit kiisel ve ailesel karlara alet klnmas, daha gelimi politik oyunlara kurban olarak sunulmas zndeki doru aray deitiremez; sorunun esas tanmn ortadan kaldramaz. PKKnin baard; sorunu aa kartmas, ulusal ve uluslararas kamuoyuna mal etmesi ve doru zm yollar gstermesidir. nemli hata ve yanllklar olsa da, tarihi rolnn byle tanmlanmas gerektii kansndaym. PKKnin 2000lerde nemli dnmlerle kar karya bulunduu gz ard edilemez. Savunmamda Krt sorununun ada zmnn tam demokrasi ve hukuk devleti llerinden getii gsterilmeye allmtr. 19. ve 20. yzylda esas alnan milliyeti zmlerin getirdiklerinden ok gtrdkleri ortaya konulmutur. Milliyeti ideoloji ve yntemlerin airetiliin ve dinciliin yerini almaya alt, bilimsel temellerden ok duygulara ve ovenizme dayanarak yol ald, sonuta iki byk dnya savann yan sra ok sayda blgesel ve yerel savalarla insanl kasp kavurduu toplam bilanosu olarak gsterilmitir. Kapitalizmin bunalmdan k yolu olarak denedii faist milliyetiliin iflasyla birlikte, 20. yzyln sonlarnda demokratik sistemin en geerli rejim olarak zaferi kesinlemitir. Siyasal snrlarla oynama gerei duymadan ve iddetin gelien teknolojik ve bilimsel devrimlerle anlamn yitirmesine bal olarak, demokratik uzla olanaklar en zor sorunlarda bile zmleyici deerini kantlamtr. Avrupa uygarlnn en nemli kazanm olarak g kazanan demokratik sistemin en uzun sreli barla birlikte ekonomik kalknmaya da imkan vermesi, dnya apnda bir ekim gc kazanmasna yol amtr. nsan haklarnn kapsaml tanmlanmas ve hukukun ykselen deeri olarak anlam bulmas, hukuk devletiyle demokratik sistemin daha gl sentezini beraberinde getirmitir. Bu demokratik hukuk devleti sentezinde tm ulusal ve toplumsal sorunlarn zm bulmas zor olmamaktadr. Avrupa uygarlnn byk tecrbesi bu zme yol at gibi, esas gcn de bu zm yolundan ald kesinlik kazanmtr. Krt halknn Ortadou corafyasnda byk halk grubunun, Trk, Arap ve ran halklarnn tam ortasnda yer almas, tarihin garip
403

bir cilvesi olarak, gnmzde temel bir dezavantaj deil avantaj roln oynamasna frsat tanmaktadr. Milliyetilik yntemi esas alndnda, bunun tpk tarihteki airet, din ve mezhep atmalarndaki boazlamaya benzer sonulara yol amas kanlmazdr. Milliyetilik Krt sorununda hem ezen hem de ezilen ulus sylemi olarak felaketten baka bir getiriye sahip deildir. 19. ve 20. yzylda Krdistan zerindeki gelien politikalar bu ac gereklii yeterince kantlamtr. Son srail-Arap atmas da znde milliyetiliin iflasn ve acmaszln kantlayan en arpc rneklerdendir. Tarih demokratik uygarlk anda Krtlere Ortadouda bir kez daha nemli bir rol tanmaktadr. Nasl ki uygarln afak vaktinde Krt ana ve atalar Smerlerin ahsnda uygarln douuna temel tekil etme ve beik olma roln oynamlarsa, gnmzde de ayn corafyada demokratik uygarln douundaki temel halk olarak rol oynamak durumundadr. Krt halk kendini demokratikletirirken, ayn zamanda Mezopotamyadan kaynaklanan uygarl da Ortadouda demokratiklemeye zorlamaktadr. Bir kez daha uygarl dourtmada ve bytmede ana ve beiklik roln oynarken, bunun ancak adalet ve zgrle en yakn sistem olan demokratik ller iinde gerekletirilebileceinin gvencesi olmaktadr. Bu rol eski Smer yurdu olan Irakta uluslararas sistemin de bir vazgeilmezlii olarak gndeme iyice oturmutur. Demokratik zme ulamadan gndemden dmesi de sz konusu olamayacak kadar kkl nedenlere dayanmaktadr. Krtlerin demokratik k ve zm adeta Ortadou uygarlnn yeni kaderini tekil etmektedir. ran Devrimi demokratik slamla k ararken de Krtlerin rol yine esizdir. ran demokrasisinin kaderi de Krtlerin eyleminde, uyan ve yeni yaam biimlerinde filizlenmektedir. Trkiyede ise demokratikleme hem devlette ve toplumda, hem de tm sivil siyaset kurumlarnda olmazsa olmaz bir konuma ulamtr. 20. yzyln bandan beri zayf bir burjuva temele dayal olan Trk milliyetilii, ar ve oven biimiyle Anadolu uygarln inkar etmekle Trk ulusunun ada gelimesinin nnde temel bir engel konumuna gelmitir. Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Atatrkn kltr ve yurt korunmasna dayal milliyetilii nemli oranda inkarla kar karyadr. Daha zayf soluklu olan Krt milliyetilii yzyl boyunca Krtler iin hibir umut yaratmad gibi, ac felaketlerin hazrlayc gc olmaktan teye bir rol oynayamamtr. Her iki halkn arasnda
404

milliyetilii krklemek, yeni felaketler hazrlamaktan teye gidemez. Tm ulusal, blgesel ve uluslararas koullar 2000lerde Trkiyenin gndemine tam demokratikleme programn dayatmaktadr. Bata Krt sorunu olmak zere tm ekonomik, sosyal ve siyasal sorunlar ancak demokratik hukuk devleti llerine sahip olmakla zmlenebilecei bir aamaya gelinmitir. Trkiyenin her zaman hedef slogan olan ada uygarlk seviyesini yakalayabilmesinin yegane yolunun da bu zmden getii aktr. Trklerin tarihinde Krtlerin rol nemli stratejik aamada kendini yeterince kantlamtr. Krtler olmakszn 1071 Malazgirt Zaferi nin mmkn olmad tarihsel olarak sabittir. Yine Osmanl mparatorluunun bir cihan gc haline gelmesinde, Krtlerle 16. yzyl balarnda gelitirilen ilikiler ve 1517 aldran Sava bata olmak zere birok byk zaferdeki rolleri de belirleyicidir. Trklerin Osmanl mparatorluunun 1918deki dalnda iine girdikleri en tehlikeli durumdan kurtulmalar, bizzat kurtarc rolnde olan Atatrkn konumalaryla strateji ve taktiklerinde de akland gibi, Krtler olmakszn mmkn grnmemektedir. Bu gerekler aslnda Trklerin yaad siyasal oluumlarn Krtlerin de gereklii olduu biiminde yorumlanabilir. Son bin ylda Anadoluda ve Mezopotamyada ykselen siyasal oluumlarda Krtlerin pay Trklerden sonra birinci sradadr. Gnmzde yaanan siyasal oluum, demokratik ve laik cumhuriyet karakteridir. Kuruluta olduu gibi yine Krtler olmakszn bunun mmkn olmad isyanlar, oligarik ynetim ve en son PKK bakaldrsyla yeterince kantlanmtr. Demokratik ve laik Trkiye Cumhuriyeti ancak Krtlerin yaayaca adalet ve zgrlk katlmyla mmkn olabilecektir. Tarihsel kkenler kadar, gnlk olarak yaanan ar krizlerden kurtulma da bu gereklii dayatt gibi, yeniden gl bir tarihsel ykseli de bu demokratik katlmdan gemektedir. Savunmamda hukukun zmleyici gcne deer biilmektedir. Toplumsal iradelerin yaptrml kurallar btn olarak hukuk ne kadar demokratik ise, o kadar zmleyici olmaktadr. Ortadou uygarlklarnda ilahi kaynakl gibi yanstlan hukuku, znde halk iradesinin silindii kleci ve feodal despotizmi monarkn azyla tek tarafl ifade etme biiminde tanmlamak mmkndr. Avrupa hukukunun temel dayana olarak Roma hukukunda ise, aka toplumsal glerin iradeleri belirleyici olmaktadr. Daha demokratik bir geli405

meye ak olma, bu hukuk sisteminin temel zelliidir. Gnmz Avrupa hukuku burjuva snf iradesini esas almakla birlikte, halk temsil ok sayda iradeyi ve bizzat bireyi de daha fazla kapsamna almaktadr. Demokratik hukuk karakteri bu gelimelerle balantldr. Bireyin ve halklarn temel karlar ve haklar hukuk mevzuatnda ne kadar yanstlrsa, sorunlar zmleyici deeri de o denli artar. Hukukun bu ynl gelimesi adalet ve zgrlklerin gvencesi anlamna da geleceinden, toplumsal bar, kalknma ve istikrar anlaml bir stat kazanr. Avrupa uygarl yaad nemli deneyimlerden sonra kendini AB biiminde siyasal bir g olarak btnletirirken, bu gelimenin hukuki temelini de bir anayasa deeri olan A HS biiminde normlatrmtr. AB, A HS temelinde bir hukuk birliini de ifade etmektedir. A HSnin kurumsal ifadesi ise, A HMdir. A HM phesiz bireylerin ve halklarn temel insan haklarnn gvence altna almasnda nemli bir rol oynamaktadr. Davamn A HSnin birok maddesine aykrlktan tr A HMe tanmas, bireysel haklarmn ihlalinden teye, Krt halknn temel haklar bakmndan hangi konumda bulunduunu yanstmas asndan nem tamaktadr. Bireysel hak ihlaline dayal bir irade beyan ok dar bir yaklam olup, hukukun halklarn haklar boyutunu gz ard etme tehlikesini, dolaysyla adaletsizlie yol aabilme riskini tamaktadr. A HM bu riski zmek durumundadr. Aksi halde kapsaml bir komplonun rn olan ve A HSnin zne ve somut ilgili maddelerine ters den karlma ve gzaltna alnma durumuma hukuki bir klf bimesi halinde, kendisini de komplonun bir aleti durumuna drm olacaktr. Objektif olarak savan her iki tarafnca dk younluklu bir atma olarak deerlendirilen eylemleri Krt halknn meru savunmas olarak deerlendirmek ve eer bu meru savunma savanda sava suu tekil edebilen eylemler olmusa bunu her iki tarafta da arayp zel bir mahkemede yarglanmasna almak, adaletin ve ada hukukun gereidir. Trkiyedeki mral yarglamas bu bakmdan hem ierik, hem de pozitif hukuk asndan A HSye aykrdr. Birok rnekte grld gibi tarafsz bir sava sular mahkemesini gelitirmek, Trkiyenin de kurucu yesi olduu ve A HMin yrtme gc olan AKnin hem siyasi hem ahlaki grevidir. 40 bini akn lm ve 4 bine yakn ky ve mezrann boaltld bir atma terrizm olarak nitelendirilemez ve bir kiiye, bana mal edilemez. Trkiyede bizzat Cumhurbakan Sleyman Demirelin
406

bazen rutin dna klr demesi, yine dnemin Babakan Tansu illerin ldrleceklerin listesi cebimdedir demesi, ayrca ayn dnemin ileri Bakan Mehmet Aarn Susurluk hadisesi nedeniyle Benzer binlerce eylemlerimiz olmutur demesi, hukukun en st dzeyde ve hangi boyutlarda inendiini aka gstermektedir. A HMe tanan binlerce dava bu hukuksuzluu yanstmaktadr. Birka bin dolarla bu ar hukuksuzluu telafi etmek mmkn olamaz. Byle geitirilirse, A HM ve AK, Krtler aleyhine A HSyi alet etmi olacaklar; hukuk znde inenmi saylacaktr. Davam bu ar hukuk ihlaline yol amamas anlamnda byk nem tamaktadr. Trkiye Cumhuriyetinin hem AK kurucu yesi olmas, hem de ABye aday ye bulunmas, A HSye bal hareket etmesini zorunlu klmaktadr. Krtlerin bir devleti olmamas nedeniyle taraf olarak kabul grmemesi adil bir yaklam olamaz. Dolaysyla sadece bireyler dzeyinde bir hak aray, A HSnin tm halklara objektif olarak tand ve hukukta kuak haklar olarak tanmlanan gerekliine ters decektir. Balkanlarda yaanan sorunlardan daha arn yaayan Krtler iin daha adil bir zel yarglama yolunun almas A HSnin ruhuna uygun olacaktr. Kendi savunmam bu ereve de ele alyor ve zn bu gereklie dayandryorum. Yoksa mralda yaadm hukuk dlklar ikinci derecede sorunlar olarak deerlendiriyorum. phesiz yarglama boyunca Trkiyede estirilen siyasi lin giriimleri, bir adada tek bama ve salma hi de uygun olmayan koullarda adeta armha gerilmi bir biimde bir tabutluk odasnda tutulmam, Avrupada kenceyi nleme Komitesinin ynetmeliine de ters dmektedir. Tm bu konularda da hukukun zne uygun tedbirlerin alnmas gerekirdi. unu da nemle belirtmeliyim ki, bu hukuksuzluun ilenmesinde esas olarak Trkiye Cumhuriyetini deil, bata Yunanistan, Rusya ve talya hkmetlerini sorumlu grmekteyim. Hukuk dlk, savunmamda da kapsaml gsterdiim gibi, bu hkmetlerin komplovari yaklamlarndan kaynaklanmtr. Avrupada siyasi iltica hukukum inenerek, zel temsilcisi olarak grev yapan Blinken tarafndan bizzat basna da akland gibi, ABD Bakan Clintonun emriyle paketlenip teslim edildiim ok ak olan bir durumdur. Sistemin en bandan tutun, birok hkmet ve ajan bu hukuk dlktan sorumludur. A HM bu sorunu zemedike ve hukuk dla son vermedike, dolaysyla mral yarglamasn batl sayp drme407

dike, asla adil davranm saylmayacak; ahsmda Krt halkna kar dzenlenmi bir komplonun etkisine dme riskinden de kurtulmu olmayacaktr. A HM tarihi roln bu davam dolaysyla oynadnda, Trkiye Cumhuriyetinin demokratik ve laik hukuk devletine dnmesinde de gerek yerini alm olacaktr. Bu vesileyle yce mahkemenin de yol gstericiliiyle, dostane zm denilen ynteme ak olduumu da belirtmeliyim. Trkiye yetkililerinin de kabul etmesi halinde, silahlarn braklmas ve mevcut devlet snrlarnn esas alnmas temelinde diyalogla demokratik kriterlerde uzlamaya almay en geerli yol saydm ve PKKnin de bu konuda ayn irade beyannda bulunduunu nemle belirtmeliyim. Gerek A HMin, gerek dier yetkili AB kurumlarnn soruna dar bireysel haklar asndan bakmakla yetinmemeleri ve hukuk ile siyaset arasndaki ilikiyi demokratik kriterlere uygunluk halinde zmlemeleri, hem Krtleri hem de Trkiye Cumhuriyetini yaadklar ar sorunlardan kurtarmaya nemli katk sunacaktr. Bu ynl bir gelime Trkiyenin AB ile btnleme yolunda da temelde bir etkide bulunacak ve katlm srecini hzlandracaktr. Tarihte hukukun nemli davalar dolaysyla devletlerin olumlu dnmlerinde byk rol oynad oka grlm bir husustur. Bylesi bir dnmde Avrupa demokratik hukuku pozitif bir rol oynayabilir. Avrupa iin bu ynl bir gelimenin ayn zamanda ahlaki ve siyasi bir grev olduunu tekrar belirtmeliyim. Trkiye ve Krt sorunlarnn kaynanda Avrupann smrgecilik dnemindeki yaklamlarnn ar etkisi vardr. Bu etki hzndan ve arlndan hibir ey yitirmeksizin gnmze kadar hkmn icra etmitir. Bu sefer pozitif rol oynamal derken, bu olumsuz etkiyi bertaraf etmeyi, dolaysyla siyasi ve ahlaki grevlerini hem A HSnin bir gerei hem de demokratik rejimin zne kar ikilik iinde dmeden yerine getirmesini kast etmekteyim. Gelitirdiim savunmann bu ynl zm yollarn aydnlatacana inanmaktaym. Sadece Krt sorunu asndan deil, Avrupa uygarlnn da en son rn olduu Ortadou uygarlk kalntlaryla demokratik ltler temelinde bir sentezle olumlu zmlemelere gitmesinin daha gereki ve doru olduuna dair gl bir inancn sahibi olarak da yaklamaktaym. Milliyetilik andan kalma ve daha ok yerel gericilie hizmet eden soyut bir anti-Avrupa emperyalizmi anlay ve eylemliliini
408

gereki ve ilerici bulmamaktaym. Yaplmas gereken, uygarlklarn dmanln krkleme deil, zgl ve zgr yanlarna dayal sentez kabiliyetlerini aa karmadr. Bylelikle tarihin daha da zgrletirici ve adaletli yryne katkda bulunmadr. Savunmamn vard sonu ve anlam budur. zgrlk tarihinin, bizzat yaratlmasyla hakllk kazanacandan hi kukum yoktur. ZORBALIK VE YALANA DAYALI DZEN KAYBEDECEKTR! ZGRLK VE ADALETE DAYANAN DZEN KAZANACAKTIR!
Abdullah CALAN mral Adas / Tek Kiilik Kapal Cezaevi 11 Nisan - 28 Austos 2001
409
410
URFA SAVUNMALARI
Dicle-Frat havzasnda tarih Kutsallk ve lanetin simgesi URFA
411
412
Ankara 8. Ar Ceza Mahkemesi Bakanlna Ankara Sayn Yarglar; mral yarglanmasna dahil edilmeyen PKK Urfa Davas iin gelitirdiim iki adet savunmay hazrlam bulunmaktaym. Daha dar ve mahalli dzeyde olan bu savunmalarm, genel A HM Savunmasnn bir eki ve paras olarak deerlendirilmek durumundadr. Davann btnl erevesinde gelitirmeye altm A HM Savunmas, sorunlar daha iyi aklayabilmek iin, tarihsel ve uygarlksal bir zmlemeyi iermektedir. Dolaysyla PKK Urfa davasnn teorik ve tarihsel kapsamn belirlemektedir. Bir blm tamamlanmtr. Bunlar birlikte sunacam. kinci blmn austos sonlarnda bitirip ileteceim. Savunmalarmda olaylar ilemekten ok, karlmas gereken dersleri ve bundan sonra gelinen noktalar aklamay esas aldm. Trkiyede yaanan srete hukuk ve siyasi reformlar gndemdeyken, nemli bir toplumsal sorunda taraf olarak grlerimi sunmann katk sunaca inancyla hazrlamaya zen gsterdim. Bu ynl laik ve demokratik cumhuriyet mcadelesinde olumlu rol oynamay, tek kar yol olarak bilimsel temelde zmlemeye altm. Kendim, rgt ve halk asndan duruumu bylelikle nete akladm inancndaym. Mahkemenizin bu savunmalarm, en azndan bundan sonra, evrensel hukuk llerinin lkemiz iin de geerli olmasnda bir ara olarak deerlendireceine dair inancm belirtir, saygyla arz ederim.
10 Temmuz 2001 Abdullah CALAN mral Adas
413
414
Dicle-Frat havzasnda tarih Kutsallk ve lanetin simgesi URFA
arih Smerde balar deyimi dorudur. Ama Smer tarihi de Dicle ve Frat ile kollarnn kt yerlerde balar. Buralar Toros-Zagros da sisteminin oluturduu yksek dalar, platolar ve ovalardan oluan Yukar Mezopotamyadr. Bata Smerler olmak zere o dnemde birok halkn kendi diliyle adlandrd Yksek Memleket anlamna gelen Gondwana, Karduanna, Urartidir. Son bilimsel aratrmalar, tarm devrimine ve hayvanlarn ilk evcilleen trlerine en uygun corafi koullarn bu yerlerde olutuunu gstermektedir. Ekilen bitki trleriyle evcilletirilen hayvanlar asndan, buralar zengin bir kltr oluturmaktadr. klim, doal bir sulama zelliine sahiptir. Hem toplayclk, hem avclk asndan ok daha nceki dnemlerin ilk insan rneklerinin topland saha olmas, bu elverililiinden kaynaklanmaktadr. Bir-bir buuk milyon yl nce, Dou Afrikadan kt tahmin edilen ilk insan gruplar, Ortadouya geldiklerinde bu corafyay en uygun yaam alan olarak deerlendirmek durumunda kalmlardr. Buras giderek kalclaan bir alan durumuna gelmektedir. Hibir alan buras kadar elverililik arz etmemektedir. Btn buzul devirlerinde ve arasnda, bu corafya, yaam iin dnyann denenen en uygun yeri olduunu kantlamaktadr. Son buzul dnemin yaklak 20 bin yl nce sona ermesiyle, eski ta devriyle yeni ta devri arasnda bir dnem olan mezolitik dnem balamaktadr. Blgede bu dnemden kalma ok sayda arkeolojik kalnt bulunmaktadr. Yaklak 12 bin yl ncesinde bu dnem sona ererken, neolitik dnem (Cilal Ta Devri) balamaktadr. Bunda, ge415

lien bir kuraklk dneminin nemli rol oynad anlalmaktadr. Artan tecrbe ve nemli bir deiiklik geiren iklim nedeniyle, bitki yetitirmeye ve hayvan evcilletirmeye dayal en byk insanlk devrimi gerekletirilmektedir. Bu devrimin arkeolojik kalntlar en eski tarihi M. 11000 yllarna kadar gtrmektedir. Dicle-Frat havzasnn dala birletii btn sahalarnda bu devrimin kalntlarna rastlanmaktadr. En eski yerleim sisteminin Urfa yrelerinde gelitii gzlemlenmektedir. Nevali oli ve Gbekli Tepede olduu belirlenen ilk yerleim yerleri, M. 11000 yllarna uzanmaktadr. lk tapnakl yerleimlerin de buralarda gerekletii kantlanmaktadr. Arlkl olarak bugnk Urfa, Diyarbakr, Mardin ve komu yreleri bu an merkezleridir. Halen sradan yolculuklarda bile grlen topraklk tepeler, bu dnemden kalma esiz tarih hazineleridir ve yzlercesi halen kazlmay beklemektedir. Dikkatli bir arkeoloji almas, bu tepelerde insanln ilk byk devrimini ayrntlaryla yakalayabilir. Bu durum blgenin olaanstlnden deil, en uygun corafi koullarndan ileri gelmektedir. Tarma en uygun bitkilerle, aalar ve evcilletirilecek hayvanlar, hem dalk hem de ovalk alanda bolca bulunmaktadr. Doal maaralar, gvenlik asndan da en uygun ilk yerleim yerlerini tekil etmektedir. Her kede byk rmak ve kollarndan baka, pnar gzeleri bulunmaktadr. Yamurlarla birlikte bu sulama olanaklar bitki, hayvan ve yerleim olanaklaryla birleince, ideal bir durum ortaya kmaktadr. Blgenin insanla beiklik etmesi bu zellikleri nedeniyledir. Tarmn gelitirilmesi, yerleik ky yaamn beraberinde getirmekte; bir nevi kent devriminden nce ky devrimi gerekletirilmi olmaktadr. Bu devrim, insann zihniyet ve ruh dnyasnda byk deiimlere yol amaktadr. Bol gda, artan nfus ve gelien yerleim alanlar, bu blge tarihinin en arpc yandr. O kadar kk salmtr ki, halen neolitik tarm kltr, zihniyet ve temel insan davranlarnda etkisini srdrmektedir. Uzun bir sre anaerkil toplum kltr yaanmtr. Tarm ve evcilletirme, esas olarak kadn etrafnda gelimektedir. Yine yerleik yaam en ok kadn iin gereklidir. ocuk yetitirme, tarla ve al kltr, daha ok yerleiklii gerektirmektedir. Bu koullar kadnn roln ok bytmekte, tanra kltr olumaktadr. lk tanrsal simgeler erkek deil, kadn biimlidir. Dil yapsna diilik yaps
416

egemendir. Yldzlarla simgeletirilen ilk kadn tanralara sterk (yldz) denilmesi bu dnemden kalmadr. Star szc, Istarktan tremedir. lk tapnaklar da ky yerlerinde kurulmaktadr. Kalntlarda bunlar tespit edilmektedir. Urfa yresi, bu devrimin en byk merkezi konumundadr. M. 10000 yllarndan beri, tarm ve hayvanclk iin ideal konumu, onu bu uzun tarih alar iin beiklik etme konumunda brakmaktadr. Yzlerce toprak tmsei ve su kenarlarndaki maaralar, yerleikliin gcn ve yaygnln gstermektedir. Dnyann baka hibir yerinde bylesi bir yerleim dzeni bulunmamaktadr. Denilebilir ki, Urfa ve civar yreler, neolitik an on bin yl sren merkezleridir. Nasl Avrupa kapitalist an merkeziyse, -ki o da ancak be yz yl srmektedir- insanln en uzun yerleik ann bu yrede yaanmas da, daha sonraki tarihi iinde silinmez izler brakmaktadr. Smer ve Msr tarihi, buradaki tarihin doal bir uzantsdr. nsanlk burada yerleiklii, doada tarm ve hayvancl teknik ve bilimiyle, ideolojik ve ynetim gcyle iyice tecrbe ettikten sonra, daha aaya, verimli alvyon toprakl nehir kylarna inecektir. Msr ve Smer blgesine inen kltrn buradan kaynakland, arkeolojik kalntlar aa ktka daha iyi kantlanmaktadr. Tarm devrimi herhalde Arabistan ve Afrika lnde geliecek deildir. Ayrca alvyonlu nehir yataklarnda ilk yerleimleri balatacak bitki ve hayvan kltr yoktur. Bu gereklik, tarihi balatan an neden Dicle-Fratn yukar havzas, zellikle Urfa yresi ve evresi olduunu aka gstermektedir. Tekrar vurgulamak gerekirse: Bu a, tarm, evcilletirme, aalandrma, ky kurma, tapnak yapma ve ge ilk tanrsal simgeyi yerletirmenin adr. Kadn etrafnda anaerkil toplumun, tanra kltrnn gl douuna tank olunan adr. Bu an tm insanlk zerindeki etkisi halen srmektedir. Tarm, hayvanclk ve analk kltr nerede, ne kadar etkiliyse, bu an gerekletii orijinal yerin damgasn tamakta; tarihin bu ilk devriminin dalga dalga her tarafa yaylan izi zerinde gereklemektedir. Urfann blge olarak bu aa merkezlik etmesi, baz kavramlar olanca arlyla amamz gerektirmektedir. Tarih, kutsallk ve lanet kavramlarn doru zmleyebilirsek, Ortadou Rnesansnn temeli olmas gereken zihniyet aydnlna da ulam oluruz. Belirttiimiz gibi tarih Smerde, Msrda balar; ama Msr ve Smer de
417

bu corafyada tarm devriminden sonra balar. Kald ki, bu uygarlk merkezleri olutuktan sonra, ilk uygarlk iaretleri olarak, yollar ve kervanlar bu blgeyle bu kent merkezleri arasnda iler. Uygarla yol aan btn teknikler ve fikirler bu yollar zerinden Smer ve Msra, daha sonra adm adm Kuzeye, Douya ve Batya yaylr. Tarihin btn kantlar, M. 10000leri yaklak olarak temel aldmzda, bin-iki bin yllk aralarla bu blgeden drt yne doru bir yaylma ve yerellemenin gerekletiini gstermektedir. M. 6000 yllarnda balayan en olgun ve kurumlam tarm a olan ve adna Tel Khalaf Kltr denen bu aamadan yaklak iki bin yl sonra, Smer ve Msr uygarlnn ilk ipular boy vermeye balar. M. 4000-3000 yllar, Smerin ve daha sonra Msrn doduu dnemdir. Tm uygarlk deerleri ve kltrleri, Yukar Mezopotamyadan, Toros-Zagros sisteminin i kavisinden buralara tanmaktadr. Smerlerde M. 3000lerde ykselen kent devrimi ve uygarl, yaklak bin yl aradan sonra, ilk kolonilerini, urlarn (Ur=Tepelik yerde kurulan yerleim yeri, ehirler) Yukar Mezopotamyaya, Yksek Memlekete doru yaymaktadr. Urfa, Harran, Kargam ve Samsat, tarihte bilinen ilk nemli koloni merkezleridir. Urfann kendisi tepeliktir ve bir su kenarnda kurulmaktadr. Halil Rahman gl bu kaynaktan olumaktadr. Su ve rahmet ayn anlama gelmektedir. Aralarnda zdelik var. Bylelikle ky andan kent ana geilmi olmaktadr. Dolaysyla Urfa ve yresinin yazl tarih dnemi, yaklak olarak M. 2000lerden balamakta ve gnmze kadar gelmektedir. Tarih bundan sonra daha rahat kronolojiletirilebilir; yani zaman dilimine dayal olarak tespit edilebilir. Dnem dnem neyi ifade ettii daha rahat aklanabilir. Tarih, balangcnda gizlidir. Balangcn zemeyenlerin tarih bilgisi, tm felaketlerin nedeni olan cehaletin de temelidir. nsanlk iin beik durumu yle kolay gz ard edilecek bir husus deildir. Hangi insan ben beikte bytlmedim diyebilir ki? Eer yok deniliyorsa, o zaman beiklii anlalmadan ve hakk verilmeden, insanln da deeri ve gerei anlalamaz. Bir ana binlerce yl seni beikte besleyip bytecek, sonra da sen Bu benim gemiim deil diyeceksin; Ben kentlerde oluan snfl toplumun bir deeriyim. Beni yalnz bu ilgilendirir diyeceksin! O zaman bu, insanlk tarihi deil, snf tarihi olur. Beiklik dnemi, sadece bir alama ve mama isteme dnemi deildir. lk dil ve dncenin, ilk yryn, doa418

nn ve toplumun tannmaya baland dnemdir. Tm saflyla, ezmeden, smrmeden, hrszlk yapmadan ve sadece emee dayanarak yaamn tannd ve bylesine olutuu bir dnemdir. Corafyamzda tarihin byle balad, znn bu olduu kesindir. Dolaysyla insanln temel deerlerle yklenmesini kendi beikliimizden balatmak dorudur. nsanln temellerinin bizde olduuna kuku duyulmamas gerektiine de kesin inanl olmamz yerindedir. Snflar tarihi daha sonra yazlmtr; ahslar, hanedanlar, tanrsal kimlikler adna tarihler yazlmtr. Bu tarihler, dorular yerine, yalann giderek ok yer kaplad tarihlerdir. Buna inanmamak, gerek tarihe saygmzdan tr dorudur. Urfa ve tarih karlatrlnca, bu gereklik ve eliki arpc ve uyarcdr. Urfa evrelerinde halen bu iki tarz tarih yaplmaktadr: Gerek insanlarn emekleriyle yarattklar tarih ile, gelip bin bir bask, hile ve yalanla yaratlan bu deerlerin zerine konanlarn yazd sahte tarih. Bu yre, en ok bu tarih elikisinden dolay beynini aamamaktadr. nk snfl toplumla beyni kllendirilmi ve kireletirilmitir. Bunu zmeden, anlamak fiilini iletemeyiz. Urfa deyince, zmemiz gereken dier bir temel kavram kutsallktr. Nedir kutsallk? Burayla ilgisi nasl domutur? Kaynamz yine Smerlerdir. Bu kelime, Smerce Kautadan gelmekte ve gda anlamn tamaktadr. Gda, tarmdan ve hayvanclktan elde edilen, yararl olan her eydir. Gda, insanln balangcnda hep byleyici karlanmtr. nk insanlk onunla yaamn devam ettirmektedir. Yaamdan daha deerli bir nesne olmadna gre, onu mmkn klan gdadan da daha deerli bir nesne olamaz. Tm insanlk iin en byk deerlilik arz eden her ey yceltilmekte, tabulatrlmakta, ilahlatrlmakta, yani kutsallatrlmaktadr. Kutsallk, insanl srdren en nemli eylere, nesnelere yaktrlan kimliktir. nsanln srdrlmesinde gda en deerli ey, nesne olduuna gre, kutsalln ta kendisi olmas son derece anlalr bir husustur. Burada da Smer dehas olup biteni iyi tespit etmi ve adlandrmtr. Urfada ve yresinde, kutsallk, yaygn bir duygudur. Her taraf kutsallklarla doludur. Bu husus u anlama gelmektedir: Yrenin her tarafnda gdalar fkrmaktadr. Burada bir nevi gda tarihi gizlidir. Gizli olan, ama neminden tr toplumun hafzasnda srekli silinmez iz brakan ve unutulmayan bir tehdittir bu. Gdalar tarihi, Kutsal Urfa kavramnn zdr. Bu gdalarla yalnz yre insanlar de419

il, tm insanlk beslendi. Halen besleniyor. Buday, arpa, dar, mercimek, zm, incir ve daha sralanp giden gda listemizden imdi bile kim vazgeebilir? Smerlerin kutsallkla e tuttuklar, tanrsallatrdklar, bayramn yaptklar bu gdalardr. Bunlar kendilerinin gizli tarihleridir. Gdann temelinde ne var? Emek var, ana emei var. Yaratcs, buluusu, yetitiricisi odur. Kim bilir, ilk baaklarn derlediinde nasl sevinmitir! Nasl sevinmesin ki? nsanlk yalnz onunla neslini srdrmektedir. Bundan daha deerli i, eylem olur mu? Savalarn, ikencelerin burada ii olur mu? O sadece retme ile urayor, onu tanyor; insanl onunla srdryor. nsanl da byle anlyor. Anann insanl, kadnn insanl bu anlama geliyor. Bu, kutsal insanlk anlamna da gelen bir insanlk anlaydr. Smerler doru deerlendiriyorlar. Gdann elde edilmesinde kullanlan en nemli aralar da kutsal saylyor. apa, saban, balta, kz, boa ve uzanp giden listeye kutsallk atfediliyor. Hepsinin birer tanrs bile var. Tm gdalar ve gdalar elde etmeye yarayan topran, havann, yamurun, gnein, rzgarn, alarn, hayvanlarn kendileri ya tanrlatrlyor, ya da bir tanryla temsil ediliyor. Kutsallk kavrammz habire geniliyor. Hakldr da. nk insanlk, bu gdalar yetitirmenin yol ve yntemleriyle bytlyor, gelitiriliyor ve srdrlyor. Dnn hayvana benzeyen avcs ve toplaycsndan, reten insanna gei yapmak kolay deil. Bu, olaanst ve byleyici bir devrimdir. Bu gereklik kutsanyor, tanrlatrlyor. Demek ki, tanrlatrlmann temelinde kutsallkla ayn anlama gelen gda var. Gda tanrlar, yararlarndan tr, insann kimlik verdii tanrlardr. Dostlar gibi, en yaknlar olan kimliklerdir. Henz insan ezmeyen, hep onlara gda olup kendilerini sunan tanralar dneminin, douran ve besleyen tanrlar dnemidir. Kutsallk, bu tanrlara mahsus oluyor. Yani en temel gdalar gereine kutsallk bahediliyor. Bu tanrlarn yalan ve basks yoktur. Bu tanrlarn anas da ana tanradr. Tanrlarn gerei ve tarihi byledir. ok ak; temelinde insan emei olan, en vazgeilmez ihtiyalar gideren kutsal gdalara kimlik olan, yle anlam kazanan kutsal tanrlardr. Urfann etraf bu kutsallklarla dolu olduu iin, tanrsallklarla dolu saylm oluyor. Kutsal Urfann kendisi byle oluyor. Daha sonra Smerler bu tanrlar aldlar. Rahip tapnanda snfl toplumun tanrlar haline getirdiler. Gklere tadlar, anlalmaz
420

kldlar. Vuran, cezalandran, tufan yadran tanrlar haline getirdiler. Bunlar, ykselen snfn kendisidir, bu snfn kendini tanrlatrmasdr. Bu, tarihin ve insanlk bilincinin ilk defa en byk tecavze, igale uramasdr. Yalann, basknn ve kt kaderin alarn rmesinin balangcdr. Yalann ve zulmn tanrlatrlmasnn balangcdr. Halbuki ana tanrann tanrlar yan bandaydlar. retken ve dost idiler. Bask ve yalan hi bilmiyorlard. Rahip tapnaklarnda, hem de yazl olarak yalanc ve cezalandrc tanrlar ite byle yaratlp ge salndlar. Ondan sonra da yceletirildike yceletirildiler. Abartldlar, doksan dokuz sfatla yklendiler. Byyen, cezalandran, smren, almadan gasp eden efendiler snf ve onun mensuplar byle tanrlatrldlar. Smer rahipleri bu ii ok ak yaptlar; yani yaptklar iin bu olduunu anlamamz iin, kafa kartran felsefe ve bilime bavurmadan, mitolojik olarak sylenti biiminde yaptlar. Daha sonra egemen snf kurumlatka, dnya benim dedike, tanrlar da ezelden geldik, ebede gidiyoruz katna, unvanna kavuacaklar. nk efendiler, kesin ve en byk gerektir! Tpk tanrlarnn kesin ve en byk gerek olmalar gibi; kendilerini byle klp klelerine dayatmalar gibi. Urfal diye bilinen Hz. brahimin bu byk ve zorbac yalana kar tavr, anlaml ve gerek kutsallk ieriklidir. brahim, Bu putlar tanr olamazlar, en by en temelleridir der. Nemrut yok deyince, O da unu syler: O zaman ben putlar krmadm, byk put krd. Nemrutu tuzaa drm olur. Bu sava ideolojiktir. Halkn tanr dzeni ile, kleci snfn, Nemrutlarn tanr dzeni arasnda atma vardr. brahimin tek tanrs, halkn varln ve birliini, daha dorusu kabilelerin bir ve varolmalarn ifade eder. Putlatrlmaktan kurtulmas, ak yalann gcne kar bir tavrdr. Soyut ve genellemi bir tanr kavram, o dnem iin ok dndrc, birletirici ve ilerleticidir. Kutsallk daha dolayl bir hal alyor. Allaha mahsus olarak, kutsalln alan daraltlyor. Ama yine de temelinde halkn birlii ve gc var. Urfann bu ikinci aamadaki kutsallklarna, snf tanrlatrmalarna kar kan hamlesine b rahimi kutsallk , peygambersel kutsallk deniliyor. Dnemine gre direnmeci ve ilerici bir kutsallatrmadr. Bu, tanrlar savanda geree daha yakn bir duru oluyor. Peygamberler diyar olarak Urfann bugne kadar byle anlmasnn temelinde, yine gdann ve emein kutsallyla, bizzat kutsal kelime421

siyle adlandrlmas yatyor. Kutsal Urfa, Peygamberler diyar Urfa demek, tarmn gda dzenine balanan Urfa demek oluyor. Peygamberler diyar Urfa adlandrmas, bu kutsalla kendi yalanc snf tanrlaryla saldran Nemrutun tanr dzenine kar bakaldran, halkn tanrsal dzenini temsil eden insanlara, peygamberlere merkezlik etmesinden trdr. Tarih ve kutsallk, Urfa yresinde byle iken, dier nemli kavram olan lanet ne demektir? Bir kilit kavram da lanetin kendisidir. Urfay zmlemek, laneti zmlemekle yakndan balantldr. Doru tarihi ve kutsall bozan her eye lanet denilmektedir. Lanet, yalanc ve zorbann saldrsdr. Emee, emein sahiplerine hrszlar ve zorbalarn saldrlaryla lanetlilik dnemi balam oluyor. Emein tm rnlerine, kylere, kentlere, tarlalara, mabetlere saldranlarn eylemlerine lanetlilik yaktrlyor. Bu durum snfl topluma geile yakndan balantldr. nsanln o dneme kadar tank olmad igallere, cezalandrmalara, talana, yakp ykmaya, yalann ve zorbaln tm eylemlerine bu sfatla karlk veriliyor. Lanetin, kutsalln tersini ifade ettii aktr. Urfa yresinde snfl toplumun ykselii ile birlikte, lanetlilikte de patlama meydana gelir. nk emein rnleri giderek oalmakta ve zenginlik artmaktadr. O halde snflama ve saldrlar i ie gerekleecektir. Bu yre bir daha ban saldrgandan, igalciden ve talancdan kurtaramayacaktr. Lanet bana an recektir. Kutsal trenin, bayramn yerini trajedi almaktadr. Kutsalln bayramlar bozulmakta, lanetliliin yol at trajediler, atlar, ezgiler dnemi balamaktadr. Urfa yresinde nceleri dini mzik, kutsalln sedalar geerliydi. Hatta dnyada ilk dini mziin merkezi denilse, yerindedir. Uzun sre de byle devam etmitir. Ama lanetlilik a baladnda, bu mzik de yerini destana, ada, ezgiye brakt. Urfa trkleri denen sre balad. Trknn altnda, kutsalln mzii yatmaktadr. Bunun da altnda, insanla ilk defa neslini gven iinde ve bol gda ile srdrme imkan veren tarm ve hayvanclk devrimi yatmaktadr. Kkl Urfa kltrnde mziin byle bir temeli vardr. nsanlk gvenli gda elde etme gcn kazannca neeleniyor, ses oluyor, trk douyor. nce kutsallklarna, tanrlarna mzik yapyor. Sonra lanetliye ezgi ile karlk veriyor. Acl trkler de mzik tarihine eklenmi oluyor. Bu temel kavramlara bal, daha birok kltrel kavram retmek mmkndr. Rahmet, ziyaret, sabr, kfr, dua, kahraman, ibadet,
422

bayram, akrabalk, eytanlk, tapnak vb. gibi. Tarm ve hayvanclk devriminin kltr derindir; tm ktalarda, tm dnemlerde insanl etkilemitir. Smerlerin, bu a yaratan halka, sabanclar anlamnda Aryen ler , Yksek Memleketliler anlamnda Urartu ; kz, inek ve davarlaryla birlikte hareket edenler anlamnda Guti dediklerini biliyoruz. Tm bu kavramlatrmalar, Smer kkenli ve Yukar Mezopotamyallar ifade etmektedir. Tarihte bu kltre Hint-Avrupa, daha dar anlamda ise Aryen kltr denmektedir. Bu kltr M. 4000 yllarna kadar Byk Okyanus kysndan, inden Atlas Okyanusuna, Avrupann son snrna kadar yaylma gcne ulamtr. Aryen kltrn bu tr yaylmasnn tek merkezden kaynakl olduu, yaplan arkeolojik kazlarla her geen gn daha da dorulanan bir ortak gr konumundadr. Kentleme ve snflama tarihinin, Smerlere dayal olarak, tersine bir biimde M. 2000lerde etkili olmaya balad gzlenmektedir. Ondan sonra yazl tarih sreci balamaktadr. Ama gerek olan ve en derin tarih, merkezlik ettii ve on bin yldan fazla sren tarm ayla, daha ncelerinin yz binlerce yl sren en gelikin toplayclk adr. Yazl tarih yeni ve arlkl olarak snf ieriklidir. Bu, gerekleri nemli oranda arptan, egemenlerin siyasal ve ideolojik ykseliini kutsallatran bir tarihtir; gerek kutsall ve tarihi bozan bir nevi lanetlilik tarihidir. M. 2000lerin balarnda, Babilin kuzeyinde Amorit kkenli Asurlular, Yukar Mezopotamya ve Anadolu ticaretinin etkin kavmi olarak ykselir. ehirlerin hakim olduu Aa Mezopotamya ile tarm ve madenciliin gelitii Yukar Mezopotamya ve Anadolu ara snda, Asurlular ticaret yoluyla byk g kazanrlar. Asurlular, M. 1300den M. 600lerin sonlarna kadar ticaret ve siyasetin hakim gcdr. Urfa, bu ticaret ve tarmn merkezinde olmakla giderek nem kazanr. Tarmc ve madenci Aryen, kltrel kkenli Hurriler ve devamlar olan Mitaniler dneminde, Urfa zaman zaman bakent roln oynar. Asurlularla Hurriler arasnda el deitirir; Mitanilerin en nemli merkezlerinden olur. Urartular dneminde de bu nemini srdrr. Bu dnemlerde Hurriler, Asuriler ve Hititler arasnda sk sk atmalara ve el deitirmelere urar. Medlerden sonra Perslerin egemenliine geer. skender dneminde Helenlerle tanr. M. 100lerden itibaren Roma egemenliine girer. Yine bu dnemde Ar423

yen ve Asur kkenli Abgar Devletinin merkezi olur. Romann yerine geen Bizans ile birlikte, Sasanilerle yeni atma dneminde el deitirmeler devam eder. Hristiyanln Asurlular, Ermeniler ve Krtler arasnda gelitii yerlerin banda gelir. Urfann daha nceleri, M. 1800lerde, peygamber nderlikli hareketlerin merkezi olduunu vurgulamtk. zellikle Asur kkenli Nemrut adl krallara kar yerli kabilelerin direniini temsil eden peygamber gelenei, Hz. brahim ile tarihi bir dnem balatr. Bu gelenek, znde kleci sisteme kar zgrln korumak isteyen halkn ve kabilelerin direni geleneidir; bu gelenei temsil eder. Kabile totemciliinden tek tanrya doru ideolojik dnm, Smer mitolojisinden de etkilenerek, tek tanrl dinlerin geliimi biiminde evrim gsterir. Peygamberler esas olarak bu tarihi evrim srecinin yaratcs ve temsilcisidir. Ksmi bir zgrlk yn vardr. klar, snflamaya tepkidir. Devlet organizasyonuyla dank kabile ynetimleri arasndaki ara dnemin ideolojik ekillenmesinde ba etkide bulunurlar. Yeni glerin ortaya kmasnda bu gelenein etkisi byktr. M. 1000 dolaylarnda kurulan ilk brani krall bu etkinin sonucudur. Tevrat ile ilk kutsal kitap haline gelen bu gelenek, daha sonra Eski Ahit olarak ok geliir. Esas olarak Smer ve Msra kar kabilelerin ba bozuk hareketlerini disipline etmeye almaktadr. Hem Msr hem de Smer mitolojisinin derin etkisindedir. Bir nevi bu kltrleri kabile yapsna gre dnme uratmaktadr. Musa ile srail, kavim dinine doru evrime devam eder. Hz. sa ile snfsal blnmeye urayan Yahudilik, Tevrat ve ncil veya Eski ve Yeni Ahit diye ikiye ayrlr. Eski Ahit, Yahudi kavminin dini kitab iken; Yeni Ahit olan ncil, tm ezilen insanln kitab olarak dzenlenir ve iddia kazanr. Urfa bu dnemde Hristiyanln merkezi haline gelir. Urfa yresinde balayan bu ideolojik hareketin sanldndan daha da derinlikli olduu anlalmaktadr. Bunda konumu nemli rol oynamaktadr. Asur, Hitit ve Msrdan eit uzaklkta olan yre bir denge konumunda bulunmakta, nispi bir zgr ortam yaamaktadr. mparatorluk merkezlerinin temsilcileri yerli halk karsnda fazla gl deildir. Urfa bu anlamda M. 2000den sonra nemli bir ideolojik merkez rol oynar. Halk yaps da buna gl bir temel sunar. Hem Aryen hem de Amorit kkenli kabileler kark yaamaktadr. Bugn bile bu demografik yap srmektedir. Gneyinde Araplar, ku424

zeyinde Krtler olarak be bin yldan beri bir nfus hareketinin srd tespit edilmektedir. Daha sonra bu demografik yapya Ermeniler ve Trkler katlacaklardr. Hem corafi, hem demografik, hem de ekonomik ve ticari adan ok ciddi bir merkez olmaktadr. byk kleci merkeze kar, yani Anadolu, Msr ve Smer kleci merkezlerine kar tam ortalarnda ve gl ekonomik, ticari ve demografik yapsyla, yeni ideoloji ve siyasi hareketin zemini durumundadr. Bu zgnln de Peygamberler Diyar Kutsal Urfa ad altnda sergiliyor. Tm yre halklarnn klecilie tepkileri, bu ideolojik kta gl bir yankya yol ayor. Hzla kitleselleerek bir siyasal hareket haline geliyor. kinci dereceden devletlerin douunda nemli rol oynuyor. Kendisi zaman zaman devletlerin merkezi oluyor. Bu konumunu 20. yzyln ilk eyreine kadar srdryor. Hristiyanlktan sonra, M.S 640larda slamiyet ile tanyor. slamiyet, feodal dnemde byyen ve ticaretle birlikte g kazanan tccar ve zanaatkarln ehir kltrne ok daha katkda bulunuyor. Yrede kuzey-gney, dou-bat ticaret yollar ok etkindir. Tarm ve hayvancln da bin yllardan beri etkinlii, gl bir merkez konumunu srdrmesini mmkn klyor. slamiyet ile bu merkez rol artarak devam ediyor. M.S 1000 yllarna kadar Araplarn egemenliinde kalrken, 990-1080 yllar arasnda Mervani Krtlerinin, daha sonra Trk kkenli Artukoullarnn, 1200lerde Krt Eyyubi hanedannn, 1500lerden sonra da Osmanllarn egemenliine giriyor. Halk olarak Krtler n planda iken, eski Asur kalnts Sryaniler ile Ermeniler, Araplar ve Trkler de yerleik halk haline geliyorlar. Tm dini kltrlerin ve etnik yaplarn bir merkezi halinde, bir kozmopolit yap sergiliyor. Bir kltrn tek bana hakim olmamasnn, kltrel oulculuun bu durumunun, tarihin en eski dnemine dayand gzlenmektedir. Genelde kutsallk her dneminde geerlidir. Akland gibi, tarm devrimi ve peygamberlik ideolojisinin merkezi konumundan ileri gelmektedir. Bu ksa anlatm bile, Urfa ve civarnn karmak bir tarih yapsna sahip olduunu gstermektedir. Etnik ve dini kltrn i ie getii, znde ekonomi ve ticarete dayal bir kltr egemendir. Geni krsal alannda tarmc ve gebe, ksmen ticaretle uraan kabile ve airet dzeni egemen iken, ehir merkezinde dini kltr ve ticaretle uraan ok etnik yapl bir nfus egemendir. Smer ehir zelliklerine
425

benzeyen bu durum gnmze kadar etkili olmaktadr. Kleci dnemin egemenleri olarak Nemrutlar, feodal dnemin egemenleri olarak mir, bey ve efendileri ok tanm bir blgedir. Nemruttan kalma mancnkla atee atma olay, bu iddetli ideolojik ve ekonomik kkenli savamn bir simgesi olarak anlalmaldr. Kendi kutsallklar ve lanetleriyle 20. yzyla byle gelen Urfa iin yeni anlatm kavramlar gerekmemektedir. Fakat en arpc dnm, kutsallkla lanet arasnda gelimi grnmektedir. Halen kutsallkta ok direnen Urfa kltrnde, aslnda en byk ihaneti kutsalln yedii anlalmaktadr. Kleci ve feodal zorbalkla yalan dzeni, kutsalln iini boaltmtr. Bu yce ve ok byk anlam ykl kavram, egemen ve smrc karakterleri srekli gelime gsteren lanetlilerin igaline uramtr. Tersyz edilmi bir durum domaktadr. Kutsalln gerek ierii lanetliler olarak damgalanrken, gerek lanetliler de kutsallk sfatna brnmektedir. Emein sahipleri lanetli konuma drlrken, Nemrutlarn ardllar kutsallk postuna smsk yapmaktadrlar. Kentin ii ve taral ibirlikileri, binlerce yldr gerek kutsallk deerlerine ve sahiplerine kar hain bir ittifak kurmu bulunmaktadr. Bu ittifak iyi zmlemek gerekir. Bu ittifak zmlenmedike, Urfa ve yresinin grkemli gemi insanlyla, tm kutsallklaryla, peygamberleriyle ve onlarn saysz izleyicileriyle bulumas mmkn olmayacaktr. Kutsallk dmanlar, kutsallk postu altnda emee ve halklara kar nasl bir ihanet iindedirler? Smerlerden beri bu oyun nasl srp gelmektedir? Bunun ipularn vermeye altk. Bunlar gittike marjinal duruma dm hain kesimdir. haneti hem etnik kkenli halk gruplarna, yani emekilere, hem de kutsallkla ykl kltre kar ilemektedirler. Tm gleri; kleci merkezlerle kurduklar ibirliidir, bask ve ikence yntemleridir, mancnkla atee atma tehdididir. Bu gc, ideolojik z boaltp, biimini kafalara geirmelerinden almaktadrlar. Bunlarn kesinlikle ne ana tanra diniyle, ne brahimin diniyle hibir ilikisi yoktur. Dini hi tanmazlar. Bunlar dini bir korkutma arac haline getirmilerdir. Smer rahiplerinden daha tehlikeli sahte tanrlar peindedirler. En ok din, tanr adn azlarna alrlar, ama bununla tarihsel ihanetlerini gizlemek isterler. Urfa ve din ilikileri bal bana bir inceleme konusu olmaldr. Rahatlkla unu belirtmeliyim: Kutsal gerekler o kadar ihanete uramtr ki, bu dindar kenti ncelikle bu sahte dindarlardan arndr426

mak gerekir. Dine bu kadar ihanete yeter denmeli, Smer rahipler dzenine son verilebilmelidir. Bilinli olup olmamalar hi nemli deildir. Bu katmerlemi bir durumdur, en gl bir halkadr. Merkez ve taral ibirlikileri, aa, mir, reis ve eyh kalntlar, bu insanlk beiinde artk birer zehirli akrep gibi zehir retmektedirler. Zehirledikleri yeter olmaldr. Bunlar yrenin o gzelim halkna ve kltrne hibir ey vermedikleri gibi, srekli inkar iindedirler. Bin yllardr srekli yedikleri halde, hibir ey veremez durumdadrlar. Urfann ok lezzetli gdalarn kleci merkezlere hep hediye ederler. imdi uaklarla btn dnyaya da paketliyorlar. Ama Urfa ve yresi iliklerine kadar yoksul, a ve isizdir. Dnyann en eski ve en verimli topraklarnda bu durum yaanmaktadr. Dillerin, kltrlerin en gelitii yerde, halkn dili ve kltr tannmaz ve ifade edilmez haldedir. Ama hainleri blbl gibi konuur ve yozluun kltrel ampiyonluunu yaparlar. Tanrlarn, tanralarn seslerini, mziini, trajedi ve ezgilerini ucuz piyasalk meta aralar haline getirirler. hanet itike imi, zenginletike zenginlemitir. Halk, yoksul ve dilsiz dtke dmtr. Urfa yresinde bu eliki en had safhada ve katmerli bir zellie sahiptir. Halkn kendi z varlna yabancl en karanlk bir aamadadr. Tarihin balangcndaki kutsallk ve lanetin anlam tersine evrilmitir. Tarih geliimin balangc olarak deil, tersine gidiin sonuna dayanm; kutsallk lanetin yerine, lanet de kutsalln rolne gemitir. Bu eliki 20. yzylla birlikte daha da katmerleerek srecektir. Adeta boydan boya bir lanetli yzyl olarak kendini tm yaam gzenekleri zerine kapatacaktr Feodal Osmanl mparatorluunun k ile birlikte, Trkler, Mustafa Kemal Atatrk nderliinde ulusal kurtulula birlikte Trkiye Cumhuriyetinin kuruluuna ynelmilerdir. Urfann Krtleri bu sreci desteklemitir. Krtler bir btn olarak ulusal kurtulu ve cumhuriyetin kuruluuna stratejik e olarak katlmlardr. Urfann bundaki pay kahramanlk olarak dllendirilmitir. Fakat isyanlarn da etkisiyle, cumhuriyetin olumlu yansmas grlmemi; bundan istifade eden Smerlerden kalma ibirliki blok kendine yer aram ve bulmutur. Herhangi cumhuriyeti bir deerle alakas olmayan kul rejiminin yamaklar, tarihsel tecrbeleriyle, 20. yzyln hibir ulusal demokratik deerine ballk ve sayg duymadan, yerel hain egemen blok olarak ilerini iyi yrtmlerdir. Cumhuriyetin hibir aydnlanmasyla ilikileri yoktur. Kutsallk maskesine brnerek, feo427

daliteden bile daha geri, inkarc ve marjinal bir kiilikle kar ebekesini kentte ve tarada yrtmlerdir. Halkn hem etnik, hem sosyal yaps ileri bir alma dnememitir. Eski elbise kendisini daha da skmtr. Gdalar lkesinde en yoksul kesim haline gelmitir. En zengin kltr iinde en derin bir boluk iine drlmtr. 20. yzyln son eyreinde, bir kez daha adeta yenilenmi bir peygamber geleneine uramak sanki kader olmutur. PKKnin Urfa kna gelmi bulunuyoruz. PKKnin temeli Bakent Ankarada atlm gibi grnr. Halbuki ada ulusalclk ve sosyalizmden bol bol bahsedilir. Benzerleri gibi olmaya allr. Nihayet kan da dklr. PKK konusunda kapsaml deerlendirmelerim olmutur. Son deerlendirmeleri mral durumalarnda yapmaya altm. Tekrarlamamn fazla anlam yoktur. Ama ilgimi eken boyutu olan, Urfann tarihsel ve somut gerekliiyle ne tr ilikisi vardr? biiminde bir soruyu kendime ska sormaktan geri kalamyorum. PKKnin kurucusu olarak, Urfann en u noktasnda, kuzeyinde, Frata yakn merli kynden birisi olmak nasl bir etkiye yol am olabilir? Geerli olan ky kltr m, Urfa kltr m, yoksa daha evrensel deerler midir? ddia edildii gibi, ada bir hareket olmay baard m? Geriye dnp baktmda, kendi pratiime esas damgasn vuran gerekliin, peygamberliin yenilenmi, gncellemi biimi olduu daha arlk kazanmaktadr. Benim, dolaysyla PKKnin 20. yzylla fazla ilgisi yoktur. eklen, szck dzeyinde, laf olsun diye yzylla iliki kurulmu gibi olmaktadr. Kii olarak, 20. yzyln ruhuna, kiiliine tabii eer byle bir ey varsa hi ulamadm, anlayp zmseyemediimi sylemeliyim. Dolaysyla Trkiye Cumhuriyetini, Avrupay, SSCByi o dnem iin anlamlandracak bir konumdan hayli uzak bulunulmaktadr. Uygar gibi gzklmektedir. Elbiseleri biraz giyilmitir. Ama ruhundan, bilincinden habersiz ve uzak olunduu aktr. Daha da ilginci, alan feodal dnyay da anlam, zmsemi olmaktan uzam. O kltrn de hibir zellii anlam bulmu deildir. Kurulan yeni dnya ile zde hibir iliki gelimiyor; alan feodal adan da hibir ey anlam deilim. Tek bana kalm bir ocuktum. in garip taraf aile, ky ve okul iinde de durum aynyd. renilen ana, baba isimleri; karde, kadn, erkek, retmen, akraba kavramlar daha ok szck dzeyinde tekrarlanyordu. u ortaya kyor: Bu dn428

yadan galiba hibir ey anlamayacam. retmek istediklerini anlama yeteneini pek gsteremeyeceim. Fakat grnte benzerleri gibi olunmaya allyor. En iyi neyse, ona sayg duyuluyor. Ama yine zden yoksunluk esastr. PKK de benzerleri gibi kurulsun, i yapsn diye, gereken abayla kuruluyor, gelitiriliyor. Hatta dnyann en dikkat eken rgt haline geliyor. Hepsi adeta yzyln hatr iin yaplyor. ciddiye binince, yaamn en amansz snrlarna dayannca, bu gerekliin atallamaya urayaca belli oluyordu. 20. yzyln sonlarnda herkes adam akll kendi PKKsi roln oynuyordu. Somutlar olanca arlyla kendini hissettiriyordu. Tek kaldm, daha dorusu balangtaki ve her zamanki telkini ve yalnzlm derinden bir kez daha duyuyordum. Yalnz adamn alarn dnda, ama tm alarla olma gibi bir zelliini dile getirdim. Bunu anladm belirttim. Ycelme srecine girenlerin bu zellie yaknlatklarn biliyorum. Bulunduun adan ve zamandan ne kadar koparsan, o kadar btn zamanlarn iine uzanrsn. PKKnin somutunda bunu yaadm. Bunun mthi bir okul olduu kesindir. Ayrlk ve iddet yanls gibi zelliklerini kabul etmemek kadar, iten bu ynl arzu ve eilimlerimin gelimediini iyi biliyorum. En ok istenen ve arzu edilen, her eyin zgrce tartlmas ve kabul edilen sonucun uygulamaya dklmesiydi. Bu houma gidiyordu. Eylem hedefimde bu hususu hep gzetledim. Bir muhatap aryo rum derken, bunu kastediyordum. Trk gerekliinin, kapanm olduu durumdan tr, diyaloga geebileceine hi ihtimal vermiyordum. zal dnemi ve sonraki dnemde buna benzer yaklamlara bir trl inanamadm. Anlayncaya kadar eylem anlaynn bu yn de nemlidir. Dier iddialar ekli olmaktan teye rol oynayamaz. mral srecini yorumlamak iin byk aba harcyorum. Denilebilir ki, anlayta ete kemie brnerek en derinletiim dnemdir. Evrenden bir bcee kadar her eyi olduu gibi anlama yeteneimin gelimesini nemli buluyorum. Hatta en byk savan anlay derinletirmek, tm eyann zndeki dzeni bir rpda kavrayacak dzeye gelmek olduunun tamamen farkndaym. Bunu PKKye yanstmak istedim. Sonuna kadar, yalnz Trkiyenin lkesel ve siyasal btnlyle deil, tm komu halklar ve lkelerle birlikte, ine ucu kadar olana varsa, yasalarn ruhuna uygun birlikteliin kazanlacak en byk savatan daha deerli olabileceini ve tercihe ayan olduunu da belirttim, nerdim. Yeter ki herkes, tm taraflar hu429

kukun evrensel kavramlarna bal olma gcn gstersinler. Bu salandktan sonra, tm halklar ve lkelerle birlik, idealimin kendisidir. Bu tutuma tereddtsz yneldim. Meru savunmaya her zaman inanrm. Bunun bir doa yasas olduuna da ikna olmuum. Saldrganlk doada olsa da, esas olan, varlklarn doal oluum yasalardr. Meru savunma bu anlama geliyor. Bir kiinin bile bu anlamda dnyaya kar baarl meru savunma yapabileceinden kuku duymam. Burada geerli olan, kar glerin fiziki arl deil, geliimin zndeki yasadr. Dolaysyla PKKnin u anki meru savunma durumu kesin gereklidir. Evrensel hukuk dzenine ve zgr birlie yol alncaya kadar, bunun herkese, tm komu halklara ve blgeye gerekli olduuna inanyorum. Bundan sonras ilgili devletin alaca tavra bal olacaktr. Saldrlar meru savunmay zorlarsa, bu, iddet ortamnn gelimesine yol aacaktr. Meru savunmaya saldryla ynelmek devlete hibir ey kazandrmaz, ama meru savunmadakileri glendirir. En doru tutum, tam demokratiklemeye kapy ak brakmak ve tm sorunlarn demokratik uzlama ile zmnden yana tavr almaktr. Srekli bir meru savunmann gerginlie yol aaca ve beklenmedik durumlar karsnda sakncal durumlar beraberinde getirecei anlalrdr. PKKnin gemi eylem anlay ve uygulamalarna iddetli eletirilerimi belirttim. Meru savunma izgisine ekmeye altm. Ama istediim gibi baarl olamadm belirtmeliyim. iddet konusunda vardm sonu, yaam hakkna ve varlnn zgr ifadesine ynelmedike, hibir kar saldrda bulunulmamas, bir damla kann bile aktlmamas biimindedir. Bu, bal kalmaya altm zgr yaam felsefemin bir gereidir. nsanlar eer bilinlerini yitirmez ve ders almasn bilirlerse, en nemli dnm srelerini, yaadklar en zorlu olaylarda gerekletirirler. Bylesi bir sreci, en acmasz olaylar iinde yllarca yaayarak gerekletirdiime inanyorum. Vardm sonular kapsaml olarak bu savunmada dile getirdim. Dnya, Ortadou, lke, toplum ve devlete kadar zmlemelerimi ortaya koydum. Bunlarn nda bir kez daha Urfa yre gerekliine bakarak, 21. yzyl iin bir perspektif gelitirmeyi grevim sayyorum. Urfa, tarihsel roln bir kez daha oynamayla kar karyadr. Yine bir tarih balangc yapabilmeli, kutsallk ve laneti hakkettii ye430

re oturtmaldr. Urfa, lke somutunda feodal geleneklerin en gl olduu yre konumundadr. Hatta zihniyet yapsnda Smer dzeninin kalntlar az deildir. Krsal alanda neolitik zihniyet byk oranda geerlidir. Kapitalist deer yarglar znde ilenmemitir; teknik olarak ilemektedir. evre yreleriyle adeta lke iinde lke gibidir. Etnik ve kltrel yapsnda oulculuk varln srdrmektedir. Ortadou toplum mozaiinin bir mikro rnei durumundadr. Dnya genelinde Ortadou neyi ifade ediyorsa, Ortadou geneli iin de Urfa o nemi ve yeri ifade etmektedir. Tarihte de benzer rol oynama konumu dediimiz husus budur. GAPProjesinin hayata gemesi ile bu nemi ve rol daha da artmtr. phesiz Urfann nemli ekonomik, sosyal ve kltrel sorunlar vardr. Yaplacak snrl yatrmlarla byk gelimeler salayaca da dorudur. Fakat sorunun can alac z, bu konulardan kaynaklanmamaktadr. Esas sorun, ideolojik alanla ilgilidir. Zihniyet yapsnda tm lkeyi etkileyen en derin tutuculuk zellikleri hakimdir. Bu anlamda sadece feodal tutuculuu deil, tm yzyllarn egemen glerinden miras alnm tutuculuunu srdrmekte ve etrafa yaymaktadr. deolojik ve siyaset anlay olarak, laik ve demokratik cumhuriyete kapaldr. Bu zihniyet ve siyasi anlay almadan, GAP etrafnda daha da gelimi bir tutuculuk ortaya kar. Bunun douraca sonular, PKK rneinden daha az nemli olmayacaktr. ncelikle ideolojik kimlik savam yrtlmelidir. Zihniyet devrimi en bata gelen grev olmaldr. Bunun nemi, tre cinayetlerinde aa kmaktadr. Bir kadnn en doal hakk olmas gereken davran, ailece lmle kararlatrlyorsa, orada ok tehlikeli bir durum var demektir. Sadece zgrlkten ve yaam hakkndan yoksunluk asndan deil, tm topluma yayd ar tutucu iklim nedeniyle, blgenin potansiyelini hayata geirmekten alkoyuyor. Dadaki binlerce ekyadan daha tehlikeli bir durumda brakyor. Tutuculuk bu gcn phesiz binlerce yl sren egemen ve smrc snf gereinden alyor. Yeni geliecek kapitalist ilikiler, zme etkisi yaratmaktan ok, daha da pekitirme temelinde kullanlacaktr. Bu ynl tarihsel tecrbe byk g veriyor. Blgeye ideolojik dzeyde yaplacak mdahale, demokratik ller iinde olmal, blge bir nevi rnesanstan geirilmelidir. Urfa iin hibir ey demokratiklemeden daha deerli deildir. GAP kadar bir demokratikletirme projesine ihtiya vardr. Bunun ne eski toplum431

dan geliecek bir halk hareketiyle, ne de devletten geliecek mdahalelerle yrtlemeyecei ncelikle bilinmelidir. Devlet ve toplum phesiz bo durmayacaklar, gelimelerdeki rollerini oynayacaklardr. Ama en gerekli olan, kapsaml bir sivil toplum projesidir. Devlet ve toplum karsnda, ama atmadan, imkan olursa yardmlaarak, zgrce gelitirilecek sivil toplum kurulular, demokratik devrim roln baaryla yerine getirebilirler. Her alanda ve ihtiyaca gre kurulmu sivil toplum rgtleri tutucu zihniyeti kracaktr. Bu baarldnda, zgrle en ok susam beyinlerin aydnlk hareketi byk ivme kazanacaktr. Aslnda blge halknn zihniyet yapsndaki gl anaerkil dzenden kalma zellikler ve peygamber kltrnden kalma kutsallklar demokratiklemenin ada lleriyle birletirilirse, tam bir aydnlanma devrimi gerekleir. Bu birletirme ahlak da etkileyeceinden, zgr davran gcne atlm ansn verecektir. Bunun iin yeterli ve doru tarih bilinci, bilimsellik, diyalektik felsefe ve bireysellik konusunda eitim byk nem tamaktadr. Eitim amal birok dernekleme kurulmaldr. Halk iin sanat konusunda da bir hamle gereklidir. Mevcut sanatn yozlatrc ve uyuturucu etkisi krlmadan, zihnin ve ruhun zgrlemesi ve aydnlanmas mmkn olamaz. Yre tarihi, sanatn ve toplumun tm alt ve st yaplar konusunda bir tartmada epey yararl sonular verir. Zihniyet konusunda, aslnda yenilenmi bir brahimi hamleye ihtiya vardr. imdiki putlar daha oktur ve daha sk oturtulmulardr. Kafalar ve yrekleri fel etmilerdir. Dolaysyla Hz. brahim kiiliiyle baltay (manevi, dnsel) gl vurmalyz. Gerek din saygs ve kutsal deerlere ballk, bylesi bir hamleyle karlk vermeyi gerektirir. Yeni putlar krma devrimi, Urfa iin gerek bir rnesans olacaktr. Siyasetin demokratikletirilmesi, ikinci nemli adm deerindedir. zellikle demokratik bir partileme hareketine byk ihtiya vardr. lkeli, yeterli kadro gcne sahip, demokratiklemeye tutkulu, inanc ve bilinci olan bir rgtle sivil topluma nclk yaplabilir. Kurulacak insan haklar, kadn zgrlk evleri, genlik dernekleri demokratiklemenin nn aabilecektir. Bu kurumlarda demokratik bilin ve kurumlamann nemine byk deer verenler grev almaldr. nanc ve abas yeterli olmayanlarla bu iler yrtlemez. Hibir alma, Urfa ve civar yreler iin demokratik almalardan daha deerli olamaz.
432

Ekonomik ve sosyal kurululardan bazlar da nem tamaktadr. Halk iin ucuz salk tesisleri, tketim kooperatifleri, rnek birka retim iftlii, spor eitim salonlar da olumlu rol oynayabilecek kurumlardr. zellikle insan haklar hukuku alannda, tm ky ve mahallelere kadar yaylm hukuk temsilciliklerine ihtiya vardr. En az tarih bilinci kadar, hukuk bilincine yol aacak bir alma hayatidir. Daha da amlanabilecek bu ve benzeri sivil toplum kurulular, devlet ve toplumu da zorlayarak, geride kalmamak iin adm atmaya zorlayacaktr. Bu ynl bir sivil toplum hareketi baarlrsa, Urfa kendi tarihinde gerek bir aydnlanmaya ve demokratik ynetime en byk katky yapabilecektir. Gelien teknik alt yapyla birlikte, bu ideolojik ve sivil toplum yaplanmalar, Urfay ekonomik, sosyal ve siyasal ynde nc bir g haline getirebilir. Zengin ve verimli toprak yapsyla byk bir zenginlie yol alr. sizlik, yoksulluk, hastalklar kader olmaktan kar. Orta boy bir Avrupa veya Ortadou lkesi kadar bir roln sahibi olur. Demokratik Ortadou nun her etnik grubundan kltrn bir iek gibi at, derin bir hogryle birbirine yaklat demokratik bir Urfa, insanlk adna da byk bir kazanmdr. Bu temelde peygamberlerin kutsallklarna doru bir anlam verilmi ve gerekten bir cazibe merkezi, ikinci bir hac yeri haline gelinmi olacaktr. Demokratik Ortadounun en ok g veren demokratik Urfa dnemi balam olacaktr. Byk aclarn diyarndan, kendimin ve PKKnin yaad en kahredici olaylardan kardm dersler, Urfa Davas, yarglanmas ve hkm hakknda vardm sonular bunlardr. Tarihin hkmnn beraat, lkemin ve halkmn kaderinin demokratik zafer olacana dair inancm kesindir.
10 Temmuz 2001 Abdullah CALAN mral
433
434
Hz. brahim geleneini gncelletirmek hangi anlama gelir?
rfa yresi genelde peygamberler, zelde Hz. brahim geleneinin doduu mekan olarak kutsanr. Bu olgunun altndaki temel neden, tarm, gebelik ve ilk defa ehir toplumunun i ie, en youn ve en verimli biimde bu corafya parasnda gereklemi olmasdr. Urfa, neolitik an merkezi durumundadr. evre yreleri de dahil ettiimizde, halen yksek topraklk tepeler halinde yzlerce neolitik yerleim merkezinin aratrlmadan durmas da bu gereklii kantlamaktadr. Dicle, Frat ve Toroslar arasndaki corafyann en verimli alann Urfa ovalar tekil etmektedir. Bu verimlilik dnya apndadr ve bu zellii halen devam etmektedir. Bununla balantl olarak, gebelik, da ve ova arasnda ok gelimi dier bir toplum yapsn oluturmaktadr. Yerleik ky ve gebelik, tarihin en eski dneminden beri i iedir. Yaklak M. 10000 yllarna kadar uzanmaktadr. Urfann ehir olarak kurulmas, bir Smer kolonisi biimindedir. Ur kelimesi, Smerce, tepelik alanda kurulu ehir anlamna gelmektedir. Aa Mezopotamyann dnda ilk Smer kolonileri Urfa yresinde oluturulmaktadr. Urfa merkez olmak zere Harran, Samsat ve Kargam blgeyi erevelemektedir. M. 2000lere doru, Smerlerin dnda ikinci en nemli merkez Urfa yresi olmaktadr. Temel yaylma alandr. evre ve koloni olarak, Smer ehir krallklarna balanmaktadr. Etnik yapnn farkll, Smer egemenliine kar bir direnii kanlmaz klmaktadr. Kald ki, Smer uygarl snfl toplumun ilk defa gelitii ve evreye doru
435

dalga dalga yayld bir uygarlktr. Tarm ve gebe toplumun eitliki ve zgr yaps, bu snflamaya kolay kolay boyun emeyecektir. Fakat ehirlemenin ilerici karakteri, uzun vadede de egemen olmasn kanlmaz klacaktr. Dolaysyla Smerlerin ilk smrgeletirme deneyimleri M. 2000lerden itibaren sert direnmeleri de beraberinde getirecektir. Blgede tarm toplumunu gerekletiren Aryen (ar, Smerce saban) topluluklarla gebe Semitik topluluklar i ie ve kar karyadr. Aralarnda youn ticari ilikiler gelimektedir. Aryenler daha ok blgenin kuzey, dou ve batsn tekil ederken, Semitikler gneyinde dolamaktadrlar. Urfa ehri tam ortalarnda kurulmutur. Bu niteliini imdi de korumaktadr. O halde Urfa ehir ve yre ola rak, M. 2000lerde tarm, ticaret, zanaat ve hayvanclk asndan ideal bir konuma ulam bulunmaktadr. Aa Mezopotamyadan sonra ikinci en byk metropol durumuna gelmitir. Son derece canl, deiime ak, ky, ehir ve gebe toplumunu i ie barndran, temel iki halk grubunun, Aryenlerin ve Semitiklerin birlikte yaadklar bir corafya, bir yeni lke konumundadr. Bu zellikler ok nemlidir ve kendi zgr kltrn yaratmak durumundadr. Bunda ok gecikmeyecektir. Daha ok Smer koloni ynetimine kar savunma temelinde geliecek bu kltr direnii, yerel ve farkl etnik zellikler tayacaktr. Nitekim Hz. brahim gelenei, yani kltr, bu zellikleri arpc bir biimde yanstmaktadr. Hz. brahim kltr, Smer ehir krallar olan Nemrutlara kar direnii ve farkll temsil etmektedir. Mehur put krma ve atee atma ykleri, bu direniin sembolik anlatmdr. Gereklik ok daha karmak ve uzun srelidir; gnmze kadar uzanmaktadr. Bu kltr, znde kat kleci ve kendilerini tanr-kral ilan eden Smer yneticilerine kar, yre halk kabilelerinin kleci smrgenlie kar direnen, daha insancl ve karlaryla uyumlu bir tanr inancn esas almakta; insanlarn, dolaysyla krallarn tanr olamayaca inancna dayanmaktadr. Bu dnemde kabile totemliinden, ycelen tanr dncesine yeni yeni geilmektedir. Bunda Smer mitolojisinin etkisi de nemlidir. Eski ilkel totemcilik, yani her kabilenin ve hatta ailenin birer tanrs anlayndan uzaklamak ve benzer tm kabilelerin tek tanrs olarak Ele, yani ycelik tanrsna gei yapmak, karlarna daha uygun ve birlie ok daha iyi hizmet edecek bir geliimdir. Hz. brahim adna izafe edilen tevhid, yani tek tanrl din anlay bu sreci
436

ifade etmektedir. Genelde peygamberlik kurumu, dinsel reform anlamn iermektedir. O tarihlerde bu ok byk anlam olan bir dinsel reform, hatta devrim demektir. Peygamberlik, bu durumda hem Smer tanr-kral kltrne, hem de eski kabile totemci din anlayna kar, sonular tarihte ok byk etkide bulunacak yeni kltr ve dini oluturan kurum anlamna gelmektedir. Urfa yresinin bu kurumlamaya merkezlik etmesi, tad zellikler nedeniyle kanlmaz olmaktadr. Kutsal Peygamberler Diyar Urfann tarihsel derinlii, bu gereklere kadar inmektedir. Daha sonra gelien inkar ve lanetlilik durumlar, diyalektik gelimenin dier zt kutbunu tekil etmektedir. Peygamberlik kltr, sanldnn tersine, Arabistandan gelmemektedir. Urfa ve evre yrenin, Smer ve neolitik inan kurumlarn reformdan geirerek ve dntrerek, M. 2000lerden itibaren her tarafa, bu arada Arabistan yarmadasna da yaymas bir tarihsel gerekliktir. Urfann peygamberler diyar olmas bu anlamdadr. Bu, dnemine gre bir nevi rnesans demektir. Kula, putlara tapmak yerine, dnemine gre daha eitliki ve zgrlk yan olan tanrya balanmakla, tarihsel anlam byk ileri bir adm atlmaktadr. Yeni bir dnem almaktadr. Yrede yalnz brahim deil, dris, Eyp, Yunus ve Nuh ok daha nceden bu gelenei oluturan admlar tekil etmektedirler. Bunlar daha ok Smer-Babil-Asur kleliine kar halkn bilge kiilikleri anlamn da tamaktadr. Dnemine gre snf mcadelesi yrtmekte, bal olduklar etnik kabilelerin zgrln temsil etmektedirler. Tarihi aamalardan bahsedilebilir. Hz. brahim, gelenein en byk atas olmakla, srecin belirginletii ve etkili olmaya balad aamay gstermekte; direniin etkili ve baarl olduunu ifade etmektedir. nsanln belleinde bu kadar yer tutmas, insan onuruna kazandrd nem ve katksndan trdr. Daha nceleri ancak tanrkrallar ve mutlak klelemi bir insanlk anlay geerlidir. Bu zihniyeti ve tutsakl krmak, dnemin en byk devrimsel admdr. Put krlmas, aslnda tarihte ei grlmemi bir kleci sisteme ilk defa etkili ve baarl bir darbenin vurulmas ve bunun srekliletirilmesi demektir. Peygamberlik, bu srecin gelenei veya kurumsal ifadesi olmaktadr. Daha sonraki admlar, tektanrl dini yceletirmeye, niteliklerini gelitirmeye ve yerelletirmeye ynelik olacaktr. Her kltrde yaanan bir sre, brahimi gelenekte de yaanmaktadr. brahimin Kenan ellerine, imdiki srail ve Filistine gitmesi,
437

hem artan basklar hem de nemi gittike artan ticaret nedeniyledir. M. 1700lerde yaand sanlan bu srele birlikte, peygamberlik Arabistana yaylmaktadr. Birok Aryen, Horrit ve Semitik kkenli Amorit kabileleri benzer bir hareketlilik iindedir. Msrla Smer uygarlk merkezleri arasnda ticaret yapmakta, frsat bulduklarnda kk beylikler oluturmaktadr. Bu durum yerel nderlere ve ideolojiye ihtiya gstermektedir. En genel ihtiya temini, El ile ifade edilen ve tek tanrl din olmaya doru giden yeni ideolojik kimlikle giderilmektedir. Hz. brahimin nderlik ettii kabileler, 400 yla yakn bir sre iinde Msra kadar gitmekte; yoksul branili ( brani kelimesi, Abiru, ln tozlu adam anlamndan domaktadr; Msr dilinde kirli, tozlu adamlar demek oluyor) iiler olarak yerlemeye almaktadrlar. Artan skntlar ve bir isyana yardmc olmalar nedeniyle, M. 1300lerin sonlarnda Hz. Musa nderliinde tarihi Msr kn gerekletirmektedirler. 40 yl srd tahmin edilen bu k, bugnk sraile yerleimle sonulanmaktadr. Yerel kabilelerle bugnk gibi iddetli bir atma iinde bu yerleim gereklemektedir. Musa, tek tanrl din geleneini nemli ve mehur olan On Emirle yeni bir aamaya getirmektedir. Davut ve Sleyman, M. 1000lerde bu gelenei ilk defa bir kralla kavuturmaktadr. Hz. Musa, tek tanrl dini ilk defa milliletirmeyi de baaran kii, peygamber rolndedir. Yahudi kavmini bu dini gelenek temelinde birletirmektedir. Kabilelerin dank ve kolay kolay merkezilemeye gelmeyen yaplarn, yceltilen en byk El olan Yehuda tanrsyla korkutup yeniden hizaya getirmektedir. Bu eylem de tarihte byk sonular yaratacaktr. zellikle Kuds etrafnda, Urfadan sonra ikinci bir peygamberlik merkezi gelitirilecektir. Kendisi de kutsallk anlamna gelen Kuds kenti, zn Urfa kltrnden almaktadr. Ama dnm yaayarak yerleme baarsn gstermektedir. lk kralln olumas, ezen-ezilen ayrmn beraberinde getirmektedir. Bir kesim Yahudi zenginleip resmi kahinlie ularken, yoksul kesim dlanmakta ve srekli muhalif tarikatlar oluturmaya zorlanmaktadr. Hz. sa bu srete yoksullar temsil eden Esseni tarikatndan etkilenmekte ve Hz. Yahyann kutsamasyla bilinen hamlesini gerekletirmektedir. Milat, dou anlamna gelen bu sre, aslnda tek dinler tarihinde kabile ve kavim aamasndan evrensel aamaya sray ifade etmektedir.
438

Hz. sa, dinler tarihinde ilk defa kabile, kavim ve snf ayrm yapmadan, l tanr anlayyla yeni bir dnemi mjdelemektedir. Daha ok ezilen yoksul kesimlerde yank bulmaktadr. Grek felsefesiyle Roma siyasal birlii, bunun iin gerekli maddi ve dnsel ortam oktan yaratmlardr. Objektif olarak Hz. sa sembol klnarak, Hristiyanlk bu kaynaktan beslenip yeni din olarak byk gelime salayacaktr. Bu denli etkili olunmas, bu elverili koullardan ileri gelmektedir. Dnya tarihini en ok etkileyen bir hamle olmaktadr. nsanln vicdannn olumasnda sann yeri byktr. armha gerilmeden nce Urfaya arld bilinmektedir. Fakat O, resmi Yahudi kahinlerinin sahteliklerini aa karmak iin, bile bile Kudse yryecektir. Bu yry olmasayd, tarihin seyrinin bambaka olaca rahatlkla sylenebilir. sa dininin temel z, vicdanla ilgilidir. Ezilen ve ac iinde olan insanl unutmamay, onlar bir araya getirmeyi ve zgrle kavuturmay amalamaktadr. M. 400 yllarnda Bizansn resmi inanc ve dini haline geldikten sonra, Hristiyanlk tersine bir anlam kazanacak ve ezilenleri devlete bal klmaya hizmet edecektir. lericilii giderek daha uzak kelere kayarken, uygarlk devlet merkezlerinde gericilie decektir. Urfa kaynakl brahim geleneinin nc byk yerelleme ve dnm adm, Arabistann daha i kesimlerinde, Mekke ve civarnda atlacaktr. Hz. Muhammedin att bu adm, tek tanrl gelenein ilk iki biiminin, Yahudilik ve Hristiyanln sk bir reformdan geirilmesiyle gerekletirilecektir. Kutsalln nc sahas Mekke ve civarnda olumaktadr. Daha nceleri Mekke ve tapna olan Kabe, 360 puta merkezlik etmektedir. Tek tanrl dinle pek alakalar yoktur. ok ilkel, totemcilikle kark bir dini yaam sz konusudur. Hz. Muhammedle nc merkez ve yeni bir tarihi dnem balayacaktr. Hz. Muhammed, geri kalan tm Semitik kkenli Arap kabilelerini, gelitirdii tek ve irk kabul etmez Allah kavram etrafnda birletirmeyi esas almaktadr. Artan ticaret ve evredeki gl Bizans, Sasani ve Habeistan mparatorluklar, Arap kabilelerinin birliini ve glenmesini zorunlu klmaktadr. Yeni ideolojik kimlik olarak slamiyet, bu ihtiyacn bir rndr. Allah kavram, kabile yaamnn dank ve merkezilemeye zt zelliklerini amak, merkezi gce ve etkinlie ulamak iin, zenle ve derinliine gelitirilmesini zorunlu klmaktadr. Hz. Muhammedin byk ustal veya peygamberlii, bu ihtiyac grmesinde
439

ve gidermesinde yatmaktadr. O kadar derin ve hamlecidir ki, feodal an en byk devriminin tarihte ei grlmemi bir hzla gerekletirilmesine yol amaktadr. Bylelikle ortaa uygarlna en byk atlm yaptrmaktadr. Hz. Muhammedin kendisi, peygamberlik ann sona erdiini ilan etmekle, akl ann g kazandn ve insanln olgunlatn haber vermektedir. Peygamberlik, kurtuluu daha ok ilahi gten, dinden bekleyen aamann nder kiiliklerini ifade etmektedir. Felsefenin ve bilimin gelimesi, ilahiyatn nemini ikinci plana drmektedir. Dinsel dnce tarz daha ok klelik ayla feodal an dnce biimidir. Felsefenin ortaya kmas, tarihte bu dnemin aldn kantlamaktadr. Hz. Muhammed dinin akli yorumuna en ok dikkat eden peygamberdir. Bu ynyle dinin zayf taraflarn iyi bilmektedir. Artk vahiyle insanlarn tatmin edilemeyeceini kendi pratiinin zorluklarndan karmaktadr. Bu pratiiyle dinsel dncenin son zirvesidir. Ondan sonra d ve akl adr. Ne yazk ki, slam bilginleri bu gerei tespit edememiler; kendisi en byk din reformcusu olan Hz. Muhammedin dinindeki reformcu karakteri tespit edip srekli klamamlardr. Tersine, slam dininde en byk tutuculua yol amlardr. Bu ynyle daha Hz. Muhammedin vefatyla balayan tutuculuk, birka yzyllk sre iinde Ortadou mezarlnda en kkl gerileme dnemine girmitir. nsanln ykselen 15 bin yllk trendi, artk ba aa bir gidie balamaktadr. M.S 800-1200lerdeki kargaadan sonra geriye d, bunalm ve zlme giderek hz kazanacaktr. Uygarln ykselen trendi, Avrupa ktasnda ve deneysel bilimle yeni bir balang yapacaktr. Genel olarak Mezopotamyann, zelinde de Urfa yresinin tarihi bu ereve dahilinde eski kutsalln yitirecek ve ztt olan bir lanetlilie urayacaktr. Kutsal Peygamberler Diyar, artk karanln ve ccelemenin dnemine girmitir. Ac, ama gerek olan bir yozlama ve gerileme tarihi, kadermiesine alarn rmektedir. Dnya uygarlna en byk katky yapm topraklar ve kltr, yeni sahipleri tarafndan pe pee ihanete uramaktadr. Birinci ihanet dalgas, Emevi ve Abbasi hanedanlklaryla blgeyi istila etmitir. i bo bir dini dogma ve sonucu belirleyen plak zordan baka hibir ilkesel deeri olmayan sava aal, akrep gibi blgeyi kaplamaktadr. Daha sonraki istila sreleri, ayn tarz daha kt tekrarlamaktan teye gitmeyecektir. Urfa ve benzeri ehirler, S440

mer ve Asur Nemrutlarndan bin kat daha beter Nemrutlarla dolacaktr. Putlardan beter kuklalar her taraf dolduracak; feodal dnem boydan boya ve derinliine insanlk bilincini karartma ve vicdann kreltme roln oynayacaktr. Artk Agadenin Lanetlenmesi ann bir benzeri yaanmaktadr. Ezgiler, atlar, hoyratlar, bilcmle trkler bu lanetliliin dourduu aclar dillendirecek, seslendirecektir. brahim gelenei ve kutsallnn bana, inkarn ve lanetliliin tac geirilecektir. Bu ynyle feodal hakim kltr, kutsal insanlk kltrnden intikam almaktadr. En arpc kant, bir kadnn en ufack zgr yaam araynn en ar su saylmas, szde aile meclisi kararyla daha 15 yandaki kz ocuklarnn bana vahetle patlatlmasdr. Erkekte younlam szde namus, zde en byk namussuzluk, en sapk cins zgrln kendisi iin bir hak olarak beller; ama kadnda zgrlk aray en byk ceza konusudur. Bu, geneli simgeleyen bir olgudur. Aslnda tm yaamda bu lanetli gereklik yaanmaktadr. Herkes Urfann ac biberini, trksn zmek ister. z bu gerekliktedir. Bin yldr bu gerici kabuklanma, 20. yzyln kapitalizm rtsyle daha da ekilmez klnmaktadr. Kapitalizmle feodalizmin en kirli bir izdivacyla, daha da iinden klmaz bir duruma yol almak istenmektedir. Halbuki bu gerici rt eelendiinde, dibinde her zerresinde gerek bir insanln yatt da fark edilecektir. Madalyonun byle iki yz vardr. Bir yznde tm soy deerlerinin inkar, yklmas ve rmesine dayal lanetli yaplanmalar, zihniyetler, ruhlar ve kurumlar; dier yznde daha derinde gerek insanlk deerleri, zihniyet ve ruhuyla peygamber kutsallnda kurumlama. ok zor, acl, karmak, ama gerek olan kendine zg bir tarihsel diyalektikle kar karya bulunmaktayz. zmlenmesi gereken en temel sorun, bu diyalektik balardr. Bunun yolu tektir. O da btn hassasiyetle bilimsellikten gemektedir. PKK, Urfa somutunda belki de derinliine farknda ve bilincinde olmadan, bunu denemeye kalkmtr. Niyetinin zgrlk ve aydnlktan yana olduu tartlmaz bir gerekliktir. lk eylemliliinin cumhuriyet kurumlarna deil, feodal gericilik odaklarna karn yaplmas bunu dorulamaktadr. Bu ynyle PKKnin ada bir brahimi Hareket olduu sylenebilir mi? Niyet olarak arpc benzerlikler gstermektedir. Lanetli
441

ortama ve Nemrutuklara ynelmesi, sadece ulusalclk ve demokratlk adna deil, insanlk iin de ilerici bir admdr. Bu, cumhuriyetilie ters dmez. Onun doal bir gereidir. Cumhuriyet antifeodal olmak zorundadr. Eer sahte olarak deerlendirilmek istenmiyorsa, gerekten laik ve demokratik karakterde ilerlemek istiyorsa, PKK ile Trkiye Cumhuriyetinin doal ittifakna kavutuu sylenebilir. 1920lerde objektif olarak ve inanla kurulan Krt-Trk ittifak da Antep, Urfa ve Mara yresinde bylesi bir anlama sahiptir. Bu ittifak, adala ve zgrle ak bir kardelik zne sahiptir. Sonraki isyanlar ve ar milliyetilik nedeniyle, kardelik hukukunun ilememesi byk bir anszlktr. Bu, ok nemli bir tarihsel srecin geliimden alkonulmasdr; feodalizme yeni bir yaam ansdr. PKK, bu ynyle cumhuriyetin zgrlk ve kardelik karakterini aramaktadr. Bunu ne kadar bilin ve siyaset ustalyla yapmaya alt, en ok eletirilmesi gereken yandr. Fakat znn tmyle ayrlk olarak grlmesi ar bir deerlendirmedir. PKK, zgrlk olmadan birliin olmayacan, slogan olarak iliklerine kadar benimsemitir. Ama onun her art altnda ayr ve milliyeti bir Krt devletini savunduunu sylemek kesinlikle kabul edilemez. Eksii ve yanl; zgr birliktelie uygun bir rgtlenme ve eylemlilii, doru bir izgi altnda ustalkla gelitirmemesidir. Bunun olanaklar vard. iddete, hele hele meru savunmay aan iddete hi bavurmadan, bu doru yolda demokratik ve laik bir cumhuriyet iin belki de en byk hizmeti yapabilecek en ciddi harekettir. PKK ancak bu noktada sulanp eletirilebilir. Yoksa niyet, aba ve fedakarlk olarak, 20. yzyln Urfa ve benzer yreleri iin gerek bir kutsallk hareketi olmaya aday olgularn banda gelmektedir. PKK adna genel savunmada dile getirdiim hususlar tekrarlamay gereksiz buluyorum. Bunlarn Urfa iin de geerli olduunu belirtmekle yetineceim. PKK ve Urfa yresi asndan daha byk nem tayan, 21. yzyln gncellemi bir brahimi kutsallna balang yaplp yaplamayacadr. PKKnin yaad dnmn bu grev iin gerekli bilinci ve vicdan oluturup oluturamad daha byk nem tamaktadr. PKKnin eski kimlii ve adyla blgede bu dnm bir kez daha sergileyemeyeceini, bunun tarihi adan da anlaml olmadn rahatlkla belirtmeliyim. Ayn rahatlkla unu da belirtmeliyim ki, TC de eski feodal ittifak anlayyla blgede kendini merulatra442

maz. Cumhuriyet ancak 1920lerdeki gnll birlikle gerekletirilmi ortak ulusal kurtulua dn ruhuyla ve demokratik cumhuriyete ada ilerlik kazandrmasyla bu meruiyeti salayabilir. Feodal yapy 21. yzyla tararak ve kltrel varla ifade yasayla, ancak ayrlkla zemin hazrlanabilir. Gl birlikler, ortak kar ve zgrlkten geer. Bu gereklik, son eyrek asrn aclarndan kardee bir birlik dourabilir. Karlkl iddet, kuku ve inkarclk, ortam zehirlemekten ve yeni iddet dalgalarna yol amaktan teye sonu vermez. Ortadou ve Trkiye genelinde olduu gibi, en nemli yrelerden biri olan Urfa evresi de, ancak demokratik uygarlk ltlerini benimseyerek, kendi gemiini bu ltlerle canlandrp yeniden ve zgrce dou srecine girebilir. Geneldeki demokratiklemeyle sk bir ba iinde hareket edildiinde, tarihe yarar bir roln sahibi olabilir. Fratn ovalara aktlmas, yeni uygarlk hamlesi iin gl bir maddi zemin oluturmaktadr. Daha imdiden en gelimi teknolojiyle tanma, demokratik uygarlk yolunda byk bir adm ifade etmektedir. Gelimenin nndeki en nemli engel, feodal zihniyet ve kurumlarla cumhuriyetin demokratik ve laik ileyie tam anlamyla kavumam olmasdr. nmzdeki dnemde PKK etkisi kendini yenilerken, bunu ancak bu eksiklikler ve yanllklar aarak gerekletirebilir. PKK kendisini yasal demokratik bir kurumlamaya uyarlamak durumundadr. ok kapsaml bir sivil toplum projesiyle, hem bar hem demokratiklemeye en nemli katkda bulunabilir. Urfa ve yresi iin, sivil toplum projeleri hayati neme sahiptir. Klasik toplum ve devlet anlaylaryla ilerleme urada kalsn, ancak gerilie ve tutuculua hizmet edilebilir. ster toplum tmyle devletin emrine girsin, ister tersine devlet her eyiyle toplumun hizmetine girsin, bu tarz fazla ilerleme ve dnm imkan vermeyecektir. nk bireysel inisiyatiften yoksun ve ada sivil toplum kurulularna dayanmayan bu yntem yaratc deildir. Rant tarz bir siyasi anlay hep devrede tutar. Rantlk, zaten retkenliin ve yaratcln zdddr. Tm alternatif toplumsal alanlarda zgn bir program etrafnda rgtlenmi ve doru bir alma anlayyla hareket eden ok sayda koordineli sivil toplum kuruluu, blgeyi demokratikleme srecine sokabilir. GAP iin gerekli olan maddi kalknma, ancak bylesi bir demokrasi projesiyle gerek anlamna kavuabilir.
443

Demokrasiyle maddi kalknma etle trnak gibi birbirine bal olup, birlikte geliirlerse daha salkl sonulara yol aabileceklerdir. O halde bir kez daha Urfann Hz. brahim dnemine dnp baktmzda, gnmzde ne grmekteyiz? Hz. brahimin Kenan illerine ynelii byk bir tarihsel gelimeye balang olabilmitir. Peygamberlik kltrne tek tanrl dini ve Allaha dayal inan ve ahlak dnyasn dourabilmitir. Bu temelde tm insanlk tarihi etkilenmitir. Urfa ve yresinde doan insanlk, gerekten buna layk olduunu evrenselleerek kantlamtr. imdi en gerilerde lanete uram olarak durmakta ve yeni bir rnesansla, doula kar karya bulunmaktadr. PKK, cumhuriyetin yerine getiremedii grevleri stlenerek bu rol oynamak istedi. Ancak tam baard sylenemez. Baar, ancak laik ve demokratik cumhuriyet ilkelerine gerekten ilerlik kazandrlrsa ve bar iinde kardelik ruhuyla hareket edilirse gelecek, ortaklaa bir abayla yaratlacaktr. Birinci ve asli ittifak, bu erevede ve 1920lerin taze anlarna iten ballkla, Trk ve Krt halk arasnda bir kez daha gerekletirilmek durumundadr. zgr birliktelie dayanan, kltrel varlklarn ifade zgrln esas alan bir ittifak. Asli ve sonu belirleyici ittifak budur. Uluslararas alann ilgisi de blge iin her geen gn artmaktadr. Bunu tmyle smrgeci amalarla yorumlamak yanl olduu gibi, Smer dneminden beri bir koloniciliin srekli geliim halinde olduu da asla unutulamaz. Uluslararas ilgiyi ancak demokratik uygarlk deerleriyle lerek kabul etmek, dayanma ve ortaklk iine girmek en dorusu olacaktr. Urfa ve komu yrelerinin, uluslar st bir uygarln merkezi olabileceini bu yolla kantlamak, tarihine yarar bir yceliktir; uygarlk douran blgenin mirasna bu amala yeniden sahip kmaktr; yeni uygarlksal ka yol aacak ve kendi zemininde bir kez daha tm Ortadouyu etkileyecek gelimeleri hzlandrmak zere tetie basmay baaryla yapmaktr. Yine Hz. brahimle balayan brani kabileleriyle dier Semitik kabileler arasndaki atma, gnmzde Arap- srail atmas biiminde srmektedir. Taraflar bir trl baramyorlar. Bunun nedeni Hz. brahimin dininden, onun znden uzak kalmalardr. Urfa ve yresi, bu tarihi anlamazl zmede de rol oynayabilir. nsanlk sorunlar, onlar douran beik koullarnda daha anlaml zmlere kavuabilir. Araplarn ve srailin eskiden beri blge zerinde hak iddialar da eksik olmamtr. Halen Harran Arapl bir gerektir. sra444

il, GAP yoluyla ve dnya teknolojisini ve mali sermayesini arkasna alarak, yava yava slenmekte ve alana yerlemektedir. Arap sermayesi de benzer bir yaklam iindedir. kisinin de ite gl mttefikleri vardr. Bunlarn aracln kullanmaktadrlar. Ama bunlarn Smer tarz bir koloniletirme abasnn anlamsz olduunu imdiden bilmeleri gerekir. Blge halknn yoksul ve yaral olmas, onlar bouna yanl hayallere kaptrmasn. Dorusu, tm halklar ve kltrler arasnda bar ve hogry esas alan, Ortadouda demokratik llerle sorunlara zm arayan bir yola girmeleri, bu anlay temelinde blgeye gelmeleridir. Blgede Asur ve Ermeni halknn da byk emei gemitir. Onlarn ilgisine de byk bir saygyla karlk verilmelidir. Urfa kltrnde Asuriler ve Ermenilerin silinmez izleri vardr. O halde tm bu asli elere dayal bir enternasyonal, hatta uluslar st demokratik uygarlk dayanmas hem an mkemmel yakalann salayabilir; hem de neolitik tarm toplumundan beri kaybedilen ilkel demokrasiyi yeniden kaynatrarak, st dzeyde yeni uygarln en nemli bir sentez paras haline getirebilir. Bir kez daha bu yolla Hz. brahim gelenei ada ller iinde evrenselleebilir ve insanln ortak hazinesine dnebilir. Yeni Urfa, yeni Ortadou bu temelde tarihi rolne yarar bir konuma ulaabilir. Sonu olarak, peygamberlik kltr ve kurucu atas saylan Hz. brahim gelenei ada yorum ve uygulamalar gerektirmekte ve nemli klmaktadr. Urfa ve yresinin insanlk tarihi iindeki yeri ve geliimi doru ortaya konduka, gnmz de daha aydnlkl deerlendirme imkan domaktadr. Tarih doru zmlenmedike, gelecee ilikin anlaml perspektifler izmek de mmkn olmamaktadr. Blgede halen ok deer verilen kutsallk kltr ve bunun bir paras olarak peygamberlik ve brahimi gelenekler, kayna tarihte ilk defa gerekleen tarm devrimine kadar geriye gitmektedir. Blgede bu dnemin derin izleri bulunmakta ve yaanmaktadr. Kutsallk, bu gerekliin zihniyet ve ruhsal dnyaya yansmasdr. znde bitki ve hayvan yetitiriciliinin, bylece ilk defa zengin gda kaynana kavumann duygu ve dncelerini ifade etmektedir. Bu temelde bir mitoloji ve dinsel dnceye, ahlaki davrana yol amaktadr. Art-rn zerine kurulan ilk snfl toplum olan Smer hakimiyeti kolonicilik biiminde geliince, blge halknn tepkisi, tarihe derin izler brakan peygamberlik tarz bir direni ve kurumlamayla bir ce445

vap gelitirmek olmutur. Daha sonraki gelimeler bu tarihsel diyalektikle yryecektir. Smerlerle balayan ve gnmzde de devam eden koloniletirme yaklamlar, znde kutsallk kltryle elimektedir. Birisi emee, aln terine, derin ve anlaml insanlk dayanmas ve kardeliine dayanrken, dieri el koymaya, egemenlie ve baskya dayanmaktadr. Tarih en derin geliim yataklarndan birini bu elikiden yola karak izmeye almtr. Gnmzde bu tam bir tkanma ve zmszlkle sonulanmtr. Yaam adna kvranma, byk bir zihinsel ve ruhsal gerilik, yozlama ve deformasyon yaanmaktadr. Bu gereklik yeniden douu, rnesans zorunlu klmaktadr. ada demokratik uygarlk blgeye yansm olmaktan uzaktr. Dtan gelen etkiler, zellikle GAPla birlikte Smer koloniciliinin ada bir tekrarlanmasndan baka bir anlam ifade etmemektedir. Kendi aralarnda youn bir atmay yaayan, ayn Semitik kkene dayal Arap ve srail sermayesi, tarihte olduu gibi yine blgeyi yeniden fethetmeye almakta; gl ibirlikileri yoluyla adm adm ilerlemektedir. Blgenin askeri ve siyasi egemen gc olarak Trk burjuvazisi, henz ekonomik tekelini istedii gibi kuramamtr. Geni bir d mttefikler ayla bu ekonomik sistemi gelitirmeye almaktadr. Blgenin 15 bin yllk emektar halk olan Krtler tmyle devre d braklmaktadr. Halbuki Krtler temel etnik, sosyal, kltrel ve ekonomik gtr. Onlara ramen, ada bir smrgeciliin bile yrtlemeyecei ok iyi bilinmelidir. Mevcut byk bilin gerilii, arpkl ve rgtszlk kimseyi yanltmamaldr. Yine sahte dincilik ve tarikatlamalar hzla zlmek durumunda olup, smrgeci cephenin uzun sre dayanabilecei kurumlar olmaktan uzaktr. Krt ve Trk halknn blgede yaklak bin yllk bir i ielii de dier bir gerektir. Daha ok gnllle ve zgr birliktelie dayanan bu i ie yaam, 1920lerdeki antiemperyalist ulusal kurtulu hamlesine nemli bir katkda bulunmutur. Ortadounun ilk ve derin devrimci admlarndan biri olarak cumhuriyet ilan ve kurumlamas, isyanlar ve feodal kurumlara dayanma nedeniyle beklenen demokratik dnme ilerlik kazandrma gcn gsterememitir. Buna verilen tepki, PKK olgusu olmutur. Acl bir srecin yaanmasna yol aan bu sre bir ayrlk deil, zgr ve ada bir birliktelik peindedir.
446

Urfa PKK Davasndan karlmas gereken en nemli ders, iddet ve ayrl krkleyen davranlardan karlkl olarak uzak durmak ve gerekten kardee bir birliktelie imkan veren yaklamlar hzla gndemletirmektir. Bunun yolu barl ortama yksek deer bimek, halklarn kltrel varlna zgr ifade imkan tanmak ve tm sorunlarn zmnde demokratik uygarlk kriterlerini esas almaktr. Bu yaklamn cumhuriyetiliin gerek laik ve demokratik yapsnn bir gerei olduu da aktr. PKK bata olmak zere, tm Krt ve Trk halknn bilinli elerine den grev, laik ve demokratik bir cumhuriyet iin en kapsaml bir sivil toplum projesine dayal olarak, zmleyici bir seenei var gcyle oluturup hayata geirmektir. En doru zm yolunun bu olduuna inanmak kadar, bunun dna taan yol ve yntemlerin ayrl, iddeti, inkar ve aclar daha da gelitirmekten ve iinden klamaz durumlara yol amaktan teye sonu vermeyeceini de iyi bilmek gerekir. Her ey doru zm yolunda, gemiin aclarn zgr bilince ve gce dntrerek, umut dolu bir gelecein yaratlmas uruna, byk bir demokratik seferberlik ve bar hareketinin oluturulmasna ve baarlmasna bal olmaktadr. O halde, blgenin temel sorunu ve zm yolunun bu zl tanmlama erevesinde, ada bir Hz. brahim yorumu, aklamas ne anlama gelmektedir? 1- Her eyden nce tek tanrl dinlerin, zne uygun olarak, derinden sorgulanmasn gerektirmektedir. brahimi dinler gerekliine daha yaknlamak ve zgrlemek iindir. Yoksa tm egemen ve smrc snflarn karlarn rten bir ideolojik kimlie brnmek, brahimi dinler anlamna gelmemektedir. Bu temelde camide, kilisede ve havrada ibadet etmek, Hz. Muhammed, sa ve Musaya zde bal olmak anlamna da gelmemektedir. Bu peygamberler kendi dnemlerinin en gelimi akli yorumunu ve ahlaki davrann zirveletiren kiiliklerdir. Onlara gerekten saygl ve bal olmak, amzn en gelimi akl gcne ve zgr ahlakna deer vermek, bunlar esas almak ve gerekeni yapmak anlamna gelmektedir. 2- Bunun iin gerek ibadet, kutsal mekanlarda binlerce yldr tekrarlanan ve anlamn yitiren hareketleri tekrarlamak deil; bilimsellie, zgrle ve sanata alabildiine deer vermek ve yaam hem toplumsal hem de bireysel dzlemde bu gereklere bal olarak dzenlemekten gemektedir. En byk ibadet bilimi, zgrl ve
447

sanat bireysel ve toplumsal yaamn her boyutuna egemen klmaktan gemektedir. 3- Artk imann artlar namaz, oru, kurban, zekat ve kelime-i ahadet gibi klasik llerden ok, bilimde diyalektik felsefeye, ahlakta zgrlk bilinci ve davranna, sanatta ise gzellik anlayna ulamaya ve gereklerini gnlden yerine getirmeye bal olmaktadr. Camide, kilisede ve havrada artk bunun yolunu retmek ve nderlik etmek, gerek alarda bu gerekleri esas almaya dayanmaktadr. Onu anlamsz hareket ve davranlara bomak, zne ters dmek anlamna gelmektedir. 4- Gerek ibadet, daha somut ve pratik grevler alannda demokratik uygarlk kriterlerini derinden renmeye ve gereklerini hayata geirmek iin tm gcn inanla, ustalkla kullanmaya almaktr. Artk sabah akam bir besmele ekmeyi ve kelime-i ahadet getirmeyi, bu dorultuda herkese den grevleri yerine getirmenin ve imann en temel art olduunu sylemek ve yapmak, gerek bir brahimi dine bal olmak anlamna gelmemektedir. brahimi dinler, hibir zaman anlamn bilmeden ve gncel yaamla en ileri dzeyde iliki kurmay ve kurumlamay baarmadan, imanl ve ibadetli olunacan kabul etmemektedir. Gncelin, an en derin bilimsel dnce ve felsefesini renmek, zgr davran en kutsal amel bellemek, sanatla yaamn en gzel ifadelerine ulamak, gerek brahimi dinden olmak demektir. 5- Bunun iin amel, pratik sahibi olmak, ancak herkesin en azndan 3-5 sivil toplum ve evreyi, tarihi kurtarma projesinde yer almasyla mmkndr. Bar rgtlenmesinden insan haklarna, demokratik partilemeden kitle toplant ve gsterilerine, zgr kadn birliklerinden genlik, ocuk ve ihtiyar birliklerine, basn-yayn organlarndan ekonomik, ticari ve mali birliklere, spordan sanat kurulularna, ilkokuldan akademik eitime, evreden tarihi ve kltr koruma vakflarna, bilimden teknie kadar her alanda herkesin ve grubun gcne gre en azndan 3-5 kurum iinde hareket etmesi, gerekten amel sahibi olunduu anlamna gelecektir. Bunlarn dnda kalmak, amelsiz, dolaysyla ibadetsiz ve imansz olarak yaamak ve lmek anlamna gelecektir. 6- Haram ve helalle yaamn anlam deimitir. Kendi tarihsel gerekleriyle an bilincinde olmak, dilinin ve kltrnn zgr ifadesine sahip olmak, emeinin karln salamak, bunu salayan
448

toplumsal ve siyasal dzeni esas almak; imanl, helalli ve kutsal olan bir yaamn sahibi olmay mmkn klar. Bu deerlerin dnda yaamak, yani tarih ve a bilincinden yoksunluk, dil ve kltrel varln zgrce yaayamamak, emein karln salayamamak, bu hususlar mmkn klacak sosyal ve siyasal dzeni esas almamak; imansz, haramca ve lanetlenmi bir yaam iinde mahkum olmak demektir. Gerek peygamberlik ve brahimi gelenek, ancak bu erevede haram ve helali tanmlar, gereklerini yerine getirir. Yoksa hi anlamn ve hangi a iin geerli olduunu bilmeden, baka bir dilden dua ezberlemek ve ibadet etmek dinin zne aykrlktr; kuklaclkla vicdan sahibi olmay birbirine kartrmaktr; kfrl bir yaamn batanda yzmektir. 7- Urfa ve yresinin sahip klacak gerek kimlii, bu ana erevede ve byk dinin de kutsallnda ifadesini bulmu yaratc emei, onurlu ve zgr yaam, onun gzellik ve barn, hakikat ve adalet llerini akl ve vicdanla birlikte yaamak anlamna gelir. Kelime-i ahadet, namaz, oru, kurban, her tr hayr ileri, ancak bu tanmn gereklerine gre hareket edilirse imanl olmay mmkn klar; peygamberlerin yolunda olunduunu kantlar. Gerek cihat, bu yolda byk ura vermekle anlam kazanr. Din adna giriilecek ister resmi ister gayri resmi tarikatlardaki faaliyetler, cehaletten baka bir anlama gelmez. ada Nemrutlar ve onlarn her dzeydeki putlarna secde etmekten teye bir anlam tamaz. Sadece Allah ile Nemrut kelimesi yer deitirmitir. Mevcut biimiyle Allah adna taplan deerler, alarna gre tam bir Nemrutluu ifade etmektedir. En byk cehalet, gnmzde Nemrut gerekliine ilahi dzen deeri vermektir. Smer rahiplerinden daha gerici ve zalimlerle smrclerin hizmetinde olan, ama szde ok dua ve sure ezberleyen, hadisten bahseden, dier ibadetleri yapan dini zihniyet ve uygulamalar, ancak Nemrutlarn ve Ebu Cehillerin taifesinden olmayla zdeletirilebilir. Yzlerce yldr yrtlen bu cehaletin putlarn, belirlenen erevede, yani demokratik uygarlk ltlerinde, emein ve zgrln tarihine uygun bir biimde, bilinle ve meru savunma eylemliliiyle paralamak; gerek bir brahimi kutsallna bal olmak anlamna gelmektedir. ada Nemrutuluk ve putlar bu anlayla deerlendirilip gerekleri yerine getirildiinde, ancak o zaman tm peygamberlerin ve kutsal kiiliklerin yolunda yrndnden bahsedilebilir, ancak o zaman gerek bir iman ve ahlak sahibi olunabilir.
449

Hem PKK, hem de Urfadaki yaamn nde gelen bir sorumlusu olarak, tarihe kar zeletirimi ve aa kar savunmam bu temelde doru yaptm inancndaym. lkemizde ve blgede insanlk iin yararl ve gerekli grdm yolu aydnlattma, bundan sonra yaamn daha affedici ve zgr gelieceine, emein hakk olan deeri bulacana, tarihin bu konuda gerek tank olacana dair umudumu dile getiriyor, herkesi zerine deni yapmaya aryor, sayglarm sunuyorum.
10 Temmuz 2001 Abdullah CALAN mral
450

Cilt 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cilt 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Abdullah calan

Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIA

Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIA

Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIA A HM Savunmalar Cilt II Mezopotamya Yaynlar

ORTADOUDA KRT OLGUSU SORUNU VE OLASI ZM YOLLARI Giri

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

ORTADOUDA KRT OLGUSU SORUNU VE OLASI ZM YOLLARI

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

A- BAZI TEMEL KAVRAMLARIN TANIMLANMASI

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

B- KRT OLGUSUNA LKN BAZI YAKLAIMLAR VE YNTEM SORUNLARI

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

C- KRT TARH N BR EREVE

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU

Smer Rahip Devletinden

HALK CUMHURYETNE DORU