Khoshonat, Zanan Va Eslam-Farsi

http://www.ebook.newgoo.
net
‫ زﻧﺎن و‬،‫ﺧﺸﻮﻧﺖ‬
‫اﺳﻼم‬
‫ﻧﺎدرﻩ اﻓﺸﺎرﯼ‬
http://www.ebook.newgoo.net4/10
‫‪http://www.ebook.newgoo.net‬‬
‫‪www.nadereh-afshari.com‬‬
‫ﭘﻴﺶﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﺖ دﻳ ﻦ‪،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳ ﯽ ﺑﻨ ﺎ ﻧ ﺪارم ﺑ ﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴ ﺖ و ﻳ ﺎ ﻋ ﺪ ِم ﺣﻘﺎﻧﻴ ٍ‬
‫ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬ﺁﺋ ﻴﻦ ﻳ ﺎ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑﭙ ﺮدازم‪ .‬ﺣﺘ ﺎ ﺑﻨ ﺎ ﻧ ﺪارم ﻣﻮاﺿ ﻊ ﻋﻘﻴ ﺪﺕﯽ اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺎوره ﺎ را ﺑ ﺸﻜﺎﻓﻢ؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺣ ﺎل ـ ﻻﺑ ﺪ ـ در ه ﺮ آ ﺪا ِم اﻳ ﻦ‬
‫اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎ رﮔ ﻪه ﺎﻳﯽ از »ﺣﻘﻴﻘ ﺖ!« ﻳﺎﻓ ﺖ ﻣ ﯽﺵ ﺪﻩ آ ﻪ ﺕﻮاﻧ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‬
‫ﻋ ﺪﻩاﯼ را ﺑ ﻪ دﻧﺒ ﺎل ﺧ ﻮد‪ ،‬ﮔ ﺎﻩ ﺣﺘ ﺎ ﺕ ﺎ ﺳ ﺮﺣﺪ ﻓ ﺪاآﺎرﯼ و ﺟﺎﻧﺒ ﺎزﯼ‬
‫ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺼﺪم اﻳﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺵ ﻴﻮﻩﯼ رﻓﺘ ﺎر ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼم را‪ ،‬از‬
‫هﻤﺎن اوان اﻋﻼم ﻣﻮﺟﻮدﻳ ﺖ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺑ ﺎ دﻳﮕ ﺮان و دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ﺑ ﺎز‬
‫آ ﻨﻢ‪ .‬ﺑﺮرﺳ ﯽ اﻳ ﻦ ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ از اﻳ ﻦ ﻧﻈ ﺮ اهﻤﻴ ﺖ دارد آ ﻪ‬
‫زﻣﻴﻨﻪهﺎﯼ ﻧﻈ ﺮﯼ رﻓﺘ ﺎ ِر اﺳ ﻼمﮔﺮاﻳ ﺎ ِن اﻣ ﺮو ِز اﻳ ﺮان را ه ﻢ ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎﻳﺶ‬
‫ﻣ ﯽﮔ ﺬارد‪ .‬در واﻗ ﻊ ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽده ﺪ آ ﻪ اﻳ ﺸﺎن از ﭼ ﻪ ﻣﻨﺒﻌ ﯽ ﺕﻐﺬﻳ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺵﻮﻧﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﯽپﺮوا ﺑﻪ ﺣﺬف و ﻧﻔﯽ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ﻣ ﯽپﺮدازﻧ ﺪ؛ ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺜﻼ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺕﻮاﻧﺪ پﺎﻳﻪهﺎﯼ ﻗﺪرت و ﺙﺮوت اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ‬
‫ﻝﺮزﻩ درﺁورد‪ ،‬و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺕﻬﺪﻳﺪﯼ ﺟﺪﯼ ﺑﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﻳﻜ ﻪﺵ ﻨﺎس‬
‫]ﻣﻮﺣﺪ[ ﺕﻠﻘﯽ ﺵﻮد؛ ﻗﺪرت و ﺙﺮوﺕ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕﻜﻴ ﻪ ﺑ ﺮ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ و ﺟﻬ ﻞ و‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺑﺎورهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﻠﺘﯽ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺕﺎرﻳﺦ ﺕﻤﺎم ﻣﺬاهﺐ‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ و‬
‫ﺣ ﺬف دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬آ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﻤ ﺪن پﻴﺮاﻣ ﻮﻧﺶ را ﺕ ﺼﺮف آ ﺮدﻩ‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﻓﺮهﻨﮓﺳﺎز ﺁن را ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ ﻣﻬﻤﻴ ﺰ ﺧ ﺸﻮﻧﺘﺶ آ ﺸﺎﻧﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ه ﻴﭻ‬
‫دﻳﻦ و ﺁﺋﻴﻨﯽ »ﭼﻪ ﺕﻮﺣﻴﺪﯼ و ﭼﻪ اﺳﺎﻃﻴﺮﯼ« در ﺕﻤﺎم ﻃﻮل ﺕﺎرﻳﺦ ﺑ ﺸﺮ‬
‫ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ دﺳ ﺖ ﺑ ﺎزﯼ در آ ﺸﺘﺎر دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ]آ ﺎﻓﺮان‪،‬‬
‫ﻣﺸﺮآﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺎن‪ ،‬زرﺕ ﺸﺘﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻮداﺋﻴ ﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺑﻴ ﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن و‬
‫دﻳﮕ ِﺮ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن[ داﺵ ﺘﻪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﺮ ﻣﻠ ﺖه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ـ ﺣﺘ ﺎ هﻤ ﺎن‬
‫اﻋ ﺮاب ﺑ ﺪوﯼ ـ دﺳ ﺖ ﺕ ﺼﺮف ﺑ ﺎز آﻨ ﺪ‪ .‬ﻓﺎﺟﻌ ﻪﯼ آ ﺸﺘﺎر ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ‪١١‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ٢٠٠١‬اﻳﻦ ﺕﺼﻮﻳﺮ را ﺕﻜﻤﻴﻞﺕﺮ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪http://www.ebook.newgoo.net4/10‬‬
‫آﻮﺵﻴﺪﻩام اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ را ﺑﻴﺸﺘﺮ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ اﻳ ﺮان‬

‫ﺑﻴﺎورم ﺕﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻮدن ادﻋ ﺎﻳﻢ را در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺣﺎآﻤ ﺎن ﻓﻌﻠ ﯽ اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ‬
‫اﺙﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﺵ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ و ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺣﻘ ﻮق ﺑ ﺸﺮ ه ﻴﭻ‬
‫ﻧ ﮋاد‪ ،‬ﻋﻘﻴ ﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻠﻴ ﺖ‪ ،‬ﺟﻨ ﺴﻴﺖ و ﻗ ﻮﻣﻴﺘﯽ ﺑ ﺮ دﻳﮕ ﺮ اﻳ ﻦ اﻧ ﻮاع ﺑﺮﺕ ﺮﯼ‬
‫ﻧﺪارد؛ ﭼﺮا آﻪ در هﺰارﻩﯼ ﺳ ﻮم‪ ،‬داﺳ ﺘﺎن ﺕﻔﻜﻴ ﻚ ﺑ ﻴﻦ اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮ‬
‫ﺖ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ در اﻳ ﺮان ﻧﻴ ﺰ ﺕﻌﺮﻳ ﻒ ﺕ ﺎزﻩاﯼ از‬ ‫رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و وﻗ ٍ‬
‫ﻣﻮﺿ ﻮع اﻧ ﺴﺎن و ﺑﺎوره ﺎﻳﺶ داد‪ .‬اﻝﺒﺘ ﻪ ﻣ ﯽﺵ ﻮد ﺑ ﻪ ﻧ ﮋاد پﺮﺳ ﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺮدﺳﺎﻻران‪ ،‬ﻋﻘﻴ ﺪﻩپﺮﺳ ﺘﺎن و… ه ﻢ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ آ ﺸﺘﺎرهﺎﻳﯽ آ ﻪ در‬
‫ﺕﻤ ﺎم ﻃ ﻮل ﺕ ﺎرﻳﺦ زﻳ ﺮ پ ﺮﭼﻢ اﻋﺘﻘﺎداﺕ ﺸﺎن آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ پﺮداﺧ ﺖ؛ اﻣ ﺎ‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ اﻳﻦ ﺕﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺎ را از پ ﺮداﺧﺘﻦ ﺑ ﻪ زﻣﻴﻨ ﻪﯼ ﻣﺸﺨ ﺼﯽ آ ﻪ در‬
‫اﻳ ﺮا ِن اﻣ ﺮوز درﮔﻴ ﺮ ﺁﻧ ﻴﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎزﻣﯽدارد‪ .‬اﮔ ﺮ ﻋﻤ ﺮﯼ ﺑ ﻮد و اﻣﻜﺎﻧ ﺎت‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد و ﺑﻬﺘﺮﯼ هﻢ در دﺳ ﺘﺮس ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺵ ﺎﻳﺪ ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮﻩﯼ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع هﻢ در آﻠﻴﺖ ﺕﺎرﻳﺦ آﺸﻮر پﺮداﺧﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻓ ﺮض را ه ﻢ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣ ﯽﮔ ﺬارم آ ﻪ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ‪ ،‬دﺳ ﺖآ ﻢ اﻳ ﻦ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن را در ﻧﺎم و ﺳﺎﺑﻘﻪﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽﺵﺎن ﻣﯽﺵﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬و ﭼ ﻮن ﻗ ﺮار‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ در ﻓﻠ ﺴﻔﻪﯼ ﺑﺎوره ﺎﯼ اﻳ ﺸﺎن دﻗﻴ ﻖ ﺵ ﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎ پﻴ ﺮوان ه ﺮ‬
‫ﺟﺮﻳ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﮔﺮوه ﯽ از اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ﺑﺮﺧ ﻮرد ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ آ ﻪ در اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﻖ زﻧ ﺪﮔﯽ دارﻧ ﺪ‪ ،‬و ﻗﺎﻧﻮﻧ ﺎ آ ﺴﯽ اﺟ ﺎزﻩ ﻧ ﺪارد اﻳ ﺸﺎن را از‬
‫اﻳﻦ ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽﺵﺎن ﻣﺤﺮوم آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑ ﻪ ﺕﺎآﻴ ﺪ اﺳ ﺖ آ ﻪ راﺑﻄ ﻪﯼ دو ﻣﻮﺿ ﻮع ﺧ ﺸﻮﻧﺖ و‬
‫ﻏﻨﻴﻤ ﺖ در ﺕﻔ ﺴﻴﺮهﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺑ ﻞ ﺕﻔﻜﻴ ﻚ از ه ﻢ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ و ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪،‬‬
‫اﺳﺎﺳﺎ ﻇﺮﻓﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ ﺳ ﻠﻄﻪ آ ﺸﻴﺪن ﻣ ﺮدم و در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر اﻳﺸﺎن پﺮداﺧﺘﻪ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ هﻢ ﻣﻨﻄﻘﯽﺕﺮ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺑ ﻪ ﻇ ﺮف و ﻣﻈ ﺮوف؛ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ و ﺵ ﻴﻮﻩﯼ ﻧﮕ ﺮش ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﻳ ﻦ‬
‫دﻳﻦ ﺑﻪ پﺪﻳﺪﻩﯼ ﻏﻨﻴﻤﺖ ]ﻳﺎ ﭼﭙﺎول[ ﺟﺪﯼﺕﺮ پﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻦﺟﺎ ﺕﺎآﻴﺪ آﻨﻢ آﻪ‪ :‬در آﺘﺎبهﺎﯼ ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻮﺙﻖ‬
‫ﺕﺎرﻳﺦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﺳﻨﺪ و ﻣ ﺪرك در زﻣﻴﻨ ﻪﯼ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ وﺟ ﻮد دارد آ ﻪ‬
‫ﮔﺎﻩ اﻧﺴﺎن درﻣﯽﻣﺎﻧﺪ آﻪ آﺪامﻳ ﻚ را زﻣﻴﻨ ﻪﯼ ﺑﺤ ﺚ و ﺑﺮرﺳ ﯽاش ﻗ ﺮار‬
‫ده ﺪ؛ در ﻋ ﻴﻦ اﻳ ﻦ آ ﻪ اﺳ ﻨﺎدﯼ ه ﻢ آ ﻪ در اﺧﺘﻴ ﺎر ﻣ ﺎ ﺧ ﺎرج آ ﺸﻮرﻳﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨ ﺶ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺴﻴﺎر آ ﻮﭼﻜﯽ از ﻣﺂﺧ ﺬ و ﻣﻨ ﺎﺑﻊ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣﻮﺙ ﻖ و‬
‫‪٣‬‬
‫ﻣ ﺴﺘﻨﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺵ ﺎﻳﺪ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ اﻣﻜ ﺎن وﺟ ﻮد ﻣ ﯽداﺵ ﺖ آ ﻪ از اﺳ ﻨﺎد‬

‫آﺘﺎبﺧﺎﻧﻪهﺎﯼ داﻧﺸﮕﺎﻩهﺎ‪ ،‬ﻣﺮآﺰ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ‪ ،‬آﺘﺎبﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﻣﺮآ ﺰﯼ و‬
‫دﻳﮕ ﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪه ﺎﯼ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﺵ ﻮد‪ ،‬اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ آﺘ ﺎبه ﺎ ارزش‬
‫ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ ﻣ ﯽﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ؛ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦهﻤ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬در ﺧﺎﻧ ﻪ اﮔ ﺮ آ ﺲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﺣﺮف هﻢ ﺑﺲ اﺳﺖ!‬
‫ﻧﺎدرﻩ اﻓﺸﺎرﯼ ـ زﻣﺴﺘﺎن‬
‫‪٢٠٠١‬ـ ‪١٣٨٠‬‬
‫‪٤‬‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ اول‬
‫ﺟﺰﻣﻴﺖ و دﮔﻤﺎﺕﻴﺴﻢ ﺟﺎرﯼ در ﻣﺘﻦ ﻣﺬاهﺐ »اﻝﻬﯽ« ﺣﺘﺎ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻣﻜﺎﺕﺐ ﻏﻴﺮاﻝﻬﯽ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص در دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم و ﻣ ﺬهﺐ ﺵ ﻴﻌﻪ‪ ،‬رﻓﺘ ﺎرﯼ‬
‫را ﻣ ﯽﻃﻠﺒ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ روزه ﺎ ﺑ ﻪ ﺁن ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻋ ﺪم ﺕﺤﻤ ﻞ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺎﻧﺎﺕﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻓﺎﻧﺪاﻣﻨﺘﺎﻝﻴ ﺴﻢ‪ ،‬دﻳﻜﺘ ﺎﺕﻮرﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪ ،‬اﺳ ﺘﺒﺪاد دﻳﻨ ﯽ ﻳ ﺎ واژﻩه ﺎﯼ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ از اﻳﻦ دﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮف ﭼﻨﺪان ﺕ ﺎزﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺕﻤ ﺎم‬
‫آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ دﺳ ﺘﯽ در ﺕ ﺎرﻳﺦ و ﺑﺨ ﺼﻮص ﺕ ﺎرﻳﺦ ادﻳ ﺎن دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑﻜﻮﺵ ﻨﺪ دﻳ ﻦ را از ﻳ ﻚ ﻣﻘﻮﻝ ﻪﯼ ﻣﺘ ﺎﻓﻴﺰﻳﻜﯽ ﺑ ﻪ درون ﻧﺸ ﺴﺖه ﺎ و‬
‫ﺑﺤﺚهﺎﯼ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ ژورﻧﺎﻝﻴﺴﺘﯽ آ ﺸﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬هﻤ ﺎن آ ﺎرﯼ را ﺑﻜﻨﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫آ ﺴﺎﻧﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ ﻋﻠ ﯽ ﺵ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺳ ﻴﺪﻣﺤﻤﻮد ﻃﺎﻝﻘ ﺎﻧﯽ و دﻳﮕ ﺮ ه ﻢ ﻃﻴﻔ ﺎن‬
‫اﻳﺸﺎن آﺮدﻩاﻧﺪ؛ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻪ ﺑﺮاﯼ ﺕﻮﺟﻴ ﻪ و ﺕﻘ ﺪﻳﺲ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ ـ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺑﻪ ﻳﻚ دﻳﻦ ﻣﺘﺮوك ﺕﺒﺪﻳﻞ ﺵﺪﻩ ﺑﻮد ـ ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ ﻧ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦآ ﻪ ﺁن‬
‫ب د ِل‬
‫ﻣﻔ ﺎهﻴﻢ آﻬﻨ ﻪ و ﻗ ﺪﻳﻤﯽ را در زرورقه ﺎﯼ اﻣ ﺮوزﯼپ ﺴﻨﺪٍ ﺑ ﺎ ِ‬
‫ﺧﻮدﺵﺎن و هﻮاداراﻧﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪﯼ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺕﺎ از ﻣﺮگ ﻣﺤﺘﻮم اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ‪،‬‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳ ِﻦ ﻧﺴ ِﻞ پﻴﺸﻴﻨﺶ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ آﻨﻨﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر آ ﻪ‬
‫اﻳﻦ دﻳﻦ را ـ ﺑﺪون ﻧﮕﺮاﻧﯽ از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﮓ و ﺑﻨﮕﯽ! ـ از ﺕﻤ ﺎم زواﻳ ﺎ‬
‫ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺪانه ﺎﯼ ﺟ ﺪﯼ ﺑﺤ ﺚ و آﻨﻜ ﺎش آ ﺸﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬دﻻﻳ ﻞ ﺕﻘ ﺪﻳﺲ‪ ،‬ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫آﻬﻨﮕ ﯽ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﺑ ﻮدن ﺁن را در داﻳ ﺮﻩﯼ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬در‬
‫هﺰارﻩﯼ ﺳﻮم ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺵﻴﻮﻩﯼ آﺎر ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن اﻳﻦ دﻳ ﻦ در ﻳﻜ ﯽ دو ده ﻪ پ ﻴﺶ‬
‫از ﺑ ﻪ ﻗ ﺪرت رﺳ ﻴﺪن ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ واآﻨ ﺸﯽ اﺳ ﺖ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺵﻴﻮﻩ ﺕﻮﺟﻴﻪ آﺮدنهﺎ و در زرورق پﻴﭽﻴﺪنهﺎﯼ ﺁن ﻣﻔ ﺎهﻴﻢ‬
‫آﻬﻨﻪ و از ﻣﺪ اﻓﺘﺎدﻩ!‬
‫اﻳﻦ را هﻢ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺵﺖ آﻪ هﺪف از اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ آ ﺎوشه ﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺮرﺳ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ در ﺵ ﻜﻞ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ و اﺳ ﺘﺜﻤﺎرﯼ ﺁن اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ‬
‫دﺳﺘﻜﺎرﯼاﯼ در ﺑﺎورهﺎﯼ ﻣﺮدﻣﯽ آﻪ ﺵﻴﻌﻪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺘﻮﻝ ﺪ ﻣ ﯽﺵ ﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دوﺳﺘﺪاران و ﺑﺎورﻣﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳ ﻦ و ﻣ ﺬهﺐ ـ و ه ﺮ دﻳ ﻦ و‬
‫‪٥‬‬
‫ﻣ ﺬهﺐ دﻳﮕ ﺮﯼ ـ ﺣ ﻖ دارﻧ ﺪ ه ﻢﭼﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﺑﺎوره ﺎﯼ ﻗ ﺪﻳﻤﯽﺵ ﺎن پ ﺎﯼﺑﻨ ﺪ‬

‫ﺑﺎﺵﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮا ﺑﺎ اﻳﺸﺎن آﺎرﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺁنﺟﺎ آﻪ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ و اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ‪،‬‬
‫هﻴﺌﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺕﻌﻴﻴﻦ ﺕﻜﻠﻴﻒ ﺑﺮاﯼ ﻣﻠﺖ ﻣﯽپﻮﺵﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺮﻩﯼ واﻗﻌﯽ‬
‫ـ و ﻧﻪ ﺕﺼﻮﻳ ِﺮ پﻴﭽﻴﺪﻩ در هﺎﻝﻪهﺎﻳﯽ از ﺕﻘﺪس و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ـ ﺁن را ﺑﻪ ﻧﻘﺪ‬
‫و ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺖ ]ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ[ آﻪ‬ ‫»ﺟﺰوﻩﯼ درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺵﻨﺎﺧ ٍ‬
‫ﺵﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶهﺎﯼ ﻣﺘﺪوﻝﻮژﯼ‪ ،‬ﺕﻜﺎﻣﻞ و راﻩ اﻧﺒﻴﺎء ﺑﻮد‪ ،‬ﺕ ﻼش ﻣ ﯽآ ﺮد ﺕ ﺎ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﯼ ﻣﺬهﺒﯽ را ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑ ﺮ اﺹ ﻮل ﻋﻠﻤ ﯽ ﺟﺎﻣﻌ ﻪﺵﻨﺎﺳ ﯽ و ﺕﺤﻠﻴ ِﻞ‬
‫ﺕ ﺎرﻳﺦ ﻧ ﺸﺎن ده ﺪ و ﺑ ﻪ ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬ﻝﺒ ﺎس ﻣﻨﻄ ﻖ ﺑﭙﻮﺵ ﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺟ ﺰوﻩ آ ﻪ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦﺕﺮﻳﻦ اﺙﺮ اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻜﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬اداﻣﻪﯼ هﻤﺎن آﺎرﯼ ﺑﻮد آﻪ‬
‫ﻗ ﺒﻼ ﻣﻬﻨ ﺪس ﺑﺎزرﮔ ﺎن و ﺕ ﺎ ﺣ ﺪﯼ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻃﺎﻝﻘ ﺎﻧﯽ‪ ،‬پ ﻴﺶ از ﺁن ﺵ ﺮوع‬
‫آ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﺎزرﮔ ﺎن‪ ،‬در پ ﯽ ﺁن ﺑ ﻮد ﺕ ﺎ هﻤ ﻪﯼ اﺹ ﻮل اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ و‬
‫دﺳﺘﻮرات ﻓﻘﻬﯽ]اﯼ[ را آﻪ وﯼ ﺑﻪ ﺁنهﺎ ﻋﻘﻴﺪﻩ داﺵﺖ‪ ،‬ﺳ ﻮار ﺑ ﺮ ﻣﻨﻄ ﻖ‬
‫ﻋﻠﻤ ﯽ ﺑ ﻪ ﻗ ﺸﺮهﺎﯼ روﺵ ﻨﻔﻜﺮ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﺑﻘﺒﻮﻻﻧ ﺪ! ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ آ ﺎر‪ ،‬وﯼ‬
‫اﺹﻮل ﻋﻠﻤﯽ و دﺳﺘﺂوردهﺎﯼ داﻧﺸﻤﻨﺪان روز را در زﻣﻴﻨﻪه ﺎﯼ زﻳ ﺴﺖ‬
‫ﺵﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺕﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﻪ آ ﺎر ﻣ ﯽﮔﺮﻓ ﺖ ﺕ ﺎ ﺣﻘﺎﻧﻴ ﺖ اﻋﺘﻘ ﺎدات‬
‫ﺧ ﻮﻳﺶ ]اﺳ ﻼم[ را ﺙﺎﺑ ﺖ آﻨ ﺪ؛ ﺿ ﻤﻦ اﻳ ﻦآ ﻪ ﺑﺎزرﮔ ﺎن در ﻣﺒ ﺎرزﻩﯼ‬
‫ﺶ ﻗﺸﺮ ﺟ ﻮان و روﺵ ﻨﻔﻜﺮ ﺟﺎﻣﻌ ﻪﯼ ﻣ ﺎ‬ ‫پﯽﮔﻴﺮش ﺑﺎ رژﻳﻢ ﺵﺎﻩ‪ ،‬اﻝﻬﺎمﺑﺨ ِ‬
‫ﺑ ﻮد ـ و اﻳ ﻦ ﻣ ﻮﻓﻘﻴﺘﯽ ﺑ ﺮاﯼ وﯼ ﺑ ﻪ ﺵ ﻤﺎر ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ ـ اﻣ ﺎ رﻧ ﺴﺎﻧﺲ]![‬
‫ﻋﻠﻤ ﯽ‪/‬ﻣ ﺬهﺒﯽ او ﭼﻨ ﺪان ﻣﻮﻓﻘﻴ ﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ ﻧﺒ ﻮد‪ .‬ﺕﻮﺟﻴ ﻪ و اﺙﺒ ﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴ ﺖ‬
‫ﻣ ﺴﺎﻝﻪﯼ “ﻃﻬ ﺎرت” در ﻓﻘ ﻪ ﺵ ﻴﻌﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺕ ﺸﺒﺚ ﺑ ﻪ دﺳ ﺘﺎوردهﺎﯼ‬
‫ﻣﻴﻜﺮب ﺵﻨﺎﺳﯽ روز‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎهﺮا ﺑﻪ ﻣﻌﺘﻘ ﺪا ِن ﺑ ﻪ ﺁن ﻣ ﺴﺎﺋﻞ دﻝﮕﺮﻣ ﯽ‬
‫ﻣ ﯽداد؛ اﻣ ﺎ هﺮﮔ ﺰ ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧ ﺴﺖ وﺳ ﻴﻠﻪﯼ اﺙﺒ ﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴ ﺖ دﻳ ﻦ و‬
‫ﺧﺪاﺵﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎﺵﺪ‪ .‬ﺕﻄﺎﺑﻖ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬ ﯽ ﺑ ﺎ اﺹ ﻮل ﻋﻠﻤ ﯽ‪ ،‬اﮔ ﺮ در ﺟ ﺎﻳﯽ‬
‫ﺧﻮاﻧﺎﻳﯽ داﺵﺖ‪ ،‬در ﺟﺎهﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎ ِر دﻳﮕ ﺮﯼ ﺳ ﻮالﺑﺮاﻧﮕﻴ ﺰ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﻃﺎﻝﻘﺎﻧﯽ و دآﺘﺮ ﻳﺪاﷲ ﺳﺤﺎﺑﯽ ه ﻢ در ﭼﻨ ﻴﻦ زﻣﻴﻨ ﻪاﯼ ﺕ ﻼش ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﺁنهﺎ ﻣﯽآﻮﺵﻴﺪﻧﺪ ﺕﺎ ﺑﺎ ﺕﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﺎت ﻗ ﺮﺁن ﺑ ﻪ ﺳ ﺒﻜﯽ ﺟﺪﻳ ﺪ‪ ،‬دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﻗ ﺮﺁن‬
‫پﻴﺮاﻣﻮن ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ دﺳ ﺘﺂوردهﺎﯼ ﻋﻠ ﻮم ﺟﺪﻳ ﺪ ﺕﻄﺒﻴ ﻖ‬
‫دهﻨ ﺪ و ﺑ ﺪﻳﻦ وﺳ ﻴﻠﻪ پﺎﻳ ﻪه ﺎﯼ اﻋﺘﻘ ﺎد ﺑ ﻪ ﻗ ﺮﺁن را در ﺑ ﻴﻦ ﻗ ﺸﺮ‬
‫ﺕﺤﺼﻴﻞآﺮدﻩ ﺕﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪(١) «.‬‬
‫‪٦‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ از اﻳ ﻦ ﺑﺮرﺳ ﯽه ﺎ ﻧ ﺼﻴﺐ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ ،‬در‬

‫ﺧﻮشﺑﻴﻨﺎﻧ ﻪﺕ ﺮﻳﻦ ﻧﮕ ﺎﻩ‪ ،‬ﺵ ﻨﺎﺧﺖ پﺪﻳ ﺪﻩاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺁن ﻣﻮﻣﻨﻨ ﺪ و در‬
‫ﺵﻖ ﻣﻨﻔﯽاش‪ ،‬واآﻨﺸﯽ ﻋﺼﺒﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﺣﺬف و ﻧﻔﯽ اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ زﻳ ﺮ‬
‫ذرﻩﺑ ﻴﻦ ﮔﺬاﺵ ﺘﻦه ﺎ‪ ،‬آﻨﻜ ﺎشه ﺎ و ﺑﺮرﺳ ﯽه ﺎ‪ .‬اﻣ ﺎ ﺕ ﺎرﻳﺦ اروپ ﺎ‪ ،‬ﺳ ﻴﺮ‬
‫رﻓﺮﻣﻴﺴﻢ‪ ،‬و ﺑﻌﺪهﺎ هﻢ رﻧﺴﺎﻧﺲ ﻧﺸﺎن داد آﻪ ﺑﺮداﺵ ﺘﻦ ﺣﺠ ﺎب ﺕﻘ ﺪس و‬
‫ﻧ ﺸﺎن دادن ﭼﻬ ﺮﻩﯼ واﻗﻌ ﯽ دﻳ ﻦ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ]ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺖ[ از ﻣﻴ ﺰان و‬
‫ﺕﻌﺪاد ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و ﺑﺎورﻣﻨﺪا ِن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻧﻜﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺣﺘﺎ هﺎﻝﻪﯼ ﺕﻘﺪس‬
‫ﺁن را هﻢ ﭼﻨﺪان زﺧﻤﯽ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳ ﺖ؛ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺕﻮاﻧ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ ﭼﻬ ﺮﻩﯼ‬
‫راﺳ ﺘﻴ ِﻦ دﻳ ﻦ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ را ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺵ ﺘﻪ‪ ،‬ﻧ ﺸﺎن ﺑﺪه ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫ﺑﺎوره ﺎ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ در ﺑﺎورﺧﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ ﻓ ﺮدﯼ ﻣﺘ ﺪﻳﻨﻴﻦ ﻣﺤﻔ ﻮظ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ؛ در ﻋﻴﻦﺣﺎل ه ﻢ از دﺧﺎﻝ ﺖ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و ﺳﺮﻧﻮﺵ ﺖ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﻣ ﺮدم آﻨ ﺎر ﮔﺬاﺵ ﺘﻪ ﺵ ﻮد؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ‬
‫دﻳ ﻦ ـ ه ﺮ دﻳ ﻦ و اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﯼاﯼ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ـ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ دﻝﻴ ﻞ آ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺧ ﻮدش را ﻣﻄﻠ ﻖ و ﺑﺮﺣ ﻖ ﻣ ﯽداﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ پﺪﻳ ﺪﻩاﯼ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬رﻓﺘ ﺎرﯼ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺪاراﮔﺮاﻳﺎﻧ ﻪ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪ .‬اﺳﺎﺳ ﺎ‬
‫ﻣﻔﺎهﻴﻤﯽ آﻪ پﺲ از اﻧﻘ ﻼب آﺒﻴ ﺮ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ از ﺳ ﻮﯼ روﺵ ﻨﻔﻜﺮاﻧﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ‬
‫وﻝﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺴﻜﻴﻮ و دﻳﮕﺮ روﺵﻨﮕﺮا ِن ﻋ ﺼ ِﺮ ﻓ ﺮوغ در اروپ ﺎ ﻃ ﺮح ﺵ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ ﻣﺒ ﺎرزﻩاﯼ ﺑ ﻮد در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻳﻜ ﺴﺎنﺳ ﺎزﯼ و ﻳ ﻚدﺳ ﺖ ﺳ ﺎزﯼ‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ آﻪ در ﻳﻚ ﻣﺤﺪودﻩﯼ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ‪ ،‬ﺕﺤﺖ ﺳ ﻠﻄﻪﯼ دﻳ ﻦ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ‪،‬‬
‫ﺑ ﻪ اﺟﺒ ﺎر از ﺕﻤ ﺎم ﺣﻘ ﻮق اﻧ ﺴﺎﻧﯽ و ﻣ ﺪﻧﯽﺵ ﺎن‪ ،‬زﻳ ﺮ ﻝ ﻮاﯼ دﻳ ﻦ و‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﯼ دﻳﻨﯽ ﻣﺤﺮوم ﺵﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺕﺒﻴﻴﻦ ﺵ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ ﻳ ﻚﺳ ﺎن ﺳ ﺎزﯼ و‬
‫ﻳ ﻚدﺳ ﺖ ﺳ ﺎزﯼ اﻧ ﺴﺎنه ﺎ‪ ،‬زﻳ ﺮ ﻝ ﻮاﯼ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم و ﻣ ﺬهﺐ ﺵ ﻴﻌﻪ ه ﻢ‬
‫آﺎرﯼ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺁن پﺮداﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻣﻜﺎن هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺕﺤ ﻮﻝﯽ را در‬
‫ﻧﮕ ﺎﻩ و ﻧﮕ ﺮش اﻧ ﺴﺎن اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻣ ﯽﺳ ﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ رﺳ ﻴﺪن ﺑ ﻪ‬
‫ﺵﺮاﻳﻄﯽ آﻪ اﻳﺮاﻧﯽهﺎ ه ﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ ـ ﺑ ﺪون ه ﻴﭻﮔﻮﻧ ﻪ ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ ـ در آﻨ ﺎر‬
‫هﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﺵ ﺎد‪ ،‬ﺁزاد‪ ،‬ﻣﺮﻓ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﯽه ﺮاس و اﻣﻨ ﯽ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻃ ﻮر زﻳﺮﺑﻨ ﺎﻳﯽ ﻣﻜﺘﺒ ﯽ را ﺵ ﻨﺎﺧﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ اﻣﻜ ﺎن را در اﺧﺘﻴ ﺎر‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴﺎﻧﺶ ﻣﯽﮔﺬارد ﺕﺎ ﻣﺒﺎرزﻩﯼ اﻧﺴﺎنهﺎ را ﺑﺮاﯼ ﺳﻌﺎدت و ﺑﻬﺰﻳ ﺴﺘﯽ‪،‬‬
‫ﺑ ﻪ ﺟﻨ ﮓه ﺎﯼ ﻓﺮﻗ ﻪاﯼ و ﺣ ﺬف و ﻧﻔ ﯽ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن و ﺑ ﻪ ﺑ ﺎزﯼه ﺎﯼ‬
‫ﺧﻮدﯼ و ﻏﻴﺮﺧﻮدﯼ ﺕﻘﻠﻴﻞ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٧‬‬
‫ﺑﺮاﯼ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺵﺮاﻳﻄﯽ آﻪ ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ه ﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺪون‬

‫ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ در اﻣﻨﻴ ﺖ ﻣ ﺪﻧﯽ‪ ،‬اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ و اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺎ ﺁﺳ ﻮدﮔﯽ ﺧﻴ ﺎل و ﺑ ﯽه ﺮاس از‬
‫هﺮ »ﺕﻜﻔﻴﺮ و ﺕﻔﺴﻴﻘﯽ« ﺑ ﻪ ﺑ ﺎﻻ ﺑ ﺮدن ﺳ ﻄﺢ آﻴﻔ ﯽ و آﻤ ﯽ زﻧ ﺪﮔﯽﺵ ﺎن‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮاﻧﻊ اﻋﺘﻘﺎدﯼ و ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ اﻳﻦ ﺕﻐﻴﻴﺮ را ﺵﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ هﻢ‬
‫ﺑﺎ ﺵﻨﺎﺧﺖ پﺪﻳﺪﻩاﯼ آﻪ ﻣﯽآﻮﺵﺪ در هﺰارﻩﯼ ﺳﻮم هﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﺕﻜ ﺎ ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن‬
‫ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل پ ﻴﺶ‪ ،‬هﺮﮔﻮﻧ ﻪ اﻣﻜ ﺎﻧﯽ را ﺑ ﺮاﯼ دﺳ ﺖ ﻳ ﺎﻓﺘﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺕﻤ ﺪن‪ ،‬ﺕﺮﻗ ﯽ‪ ،‬ﺵ ﺎدﯼ‪ ،‬ﻋﻠ ﻢ‪ ،‬هﻨ ﺮ و رﻓ ﺎﻩ ﺳ ﻮزاﻧﺪﻩ؛ در هﻤ ﻴﻦ‬
‫راﺳ ﺘﺎ ه ﻢ ﺑ ﺎ آ ﺸﺘﺎر‪ ،‬ﻣ ﺮگ‪ ،‬ﺟﻨ ﮓ‪ ،‬ﻧﻮﺣ ﻪ‪ ،‬روﺿ ﻪ‪ ،‬ﺟﻨ ﺎزﻩآ ﺸﯽ‪،‬‬
‫ﻋﺰادارﯼ‪ ،‬ﺵﻬﻴﺪﺳ ﺎزﯼ‪ ،‬ﺵ ﻬﻴﺪﺑﺎزﯼ‪ ،‬ﺕﻌﺰﻳ ﻪ و ﺕﻬﻴ ﻴﺞ اﺣ ﺴﺎﺳﺎت ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﺸﺎن را در ﺑ ﯽﺧﺒ ﺮﯼ آﺎﻣ ﻞ ﻧﮕ ﻪدارد‪ ،‬و ﻋﻤ ﺮ و وﻗ ﺖ اﻳ ﺸﺎن‬
‫را ه ﺮز ﺑ ﺮد؛ ﺕ ﺎ اﻣﻜ ﺎن ﻏ ﺎرت و ﭼﭙ ﺎول ﺑ ﺮاﻳﺶ ﺁﺳ ﺎنﺕ ﺮ ﺵ ﻮد؛ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﻚ‬
‫ﺑﺘﻮان اﻳﻦ پﺪﻳﺪﻩ را در ﺟﻨﺒﻪﯼ ﺕﺌﻮرﻳﻚ‪ ،‬ه ﻢزﻣ ﺎن ه ﻢ در پﻬﻨ ﻪﯼ پﺮاﺕﻴ ٍ‬
‫ﺁن ﺵﻨﺎﺧﺖ؛ ﺕﺎ پﺎﻳﻪهﺎﻳﯽ آﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ رﻓﺘ ﺎرﯼ ﺑ ﺮ روﯼ ﺁن ﺑﻨ ﺎ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺵ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ‪ ،‬از اﻳ ﻦ راﻩ از دﺧﺎﻝ ﺖ در زﻧ ﺪﮔﯽ ﺟﻤﻌ ﯽ ﻣ ﺮدم ـ ﻳ ﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ـ ﺑﺎز داﺵﺘﻪ ﺵﻮد‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ دوراﻧﯽ آﻪ ﺕﻤﺎﻣﯽ هﻢ و ﻏﻢ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺹ ﺮف ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ‬
‫رﻓﺘﺎر ﺑﺎ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﻣﯽﺵﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺕﺎرﻳﺦ ﺳ ﭙﺮدﻩ ﺵ ﻮد‪ .‬ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ پ ﺮداﺧﺘﻦ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺵ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ آﻬﻨ ﻪ و ﻣ ﺎدون ﻗ ﺮون وﺳ ﻄﺎﻳﯽ؛‬
‫ﺑ ﯽه ﺮاس از هﻤ ﻴﻦ دﻧﻴ ﺎﯼ »دﻧ ﯽ« پ ﺮ از ﺵ ﻜﻨﺠﻪ و ﻋ ﺬاب و ﻣﻜ ﺮ‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن دﻳﻦ‪ ،‬هﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﯽواهﻤﻪ از ﺟﻬ ﺎﻧﯽ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬پ ﺮ از ﺵ ﻜﻨﺠﻪﮔﺮاﻧ ﯽ‬
‫ﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺕﻼش ﺑﺮاﯼ ﺑﻬﺒﻮ ِد زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎ ِن اﻣﺮوزﻳ ِﻦ ﺣﻜﻮﻣ ٍ‬
‫و ﺑ ﺎﻻ ﺑ ﺮدن ﺳ ﻄﺢ آﻴﻔ ﯽ زﻧ ﺪﮔﯽ‪ ،‬ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ ﺑﻴ ﺪارﯼ و ﺁﮔ ﺎهﯽﺵ ﺎن‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎﻧﯽ ه ﻢ آ ﻪ در اﻳ ﻦ پﻬﻨ ﻪﯼ ﮔ ﺴﺘﺮدﻩ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑ ﯽه ﺮاس از هﺮﮔﻮﻧ ﻪ دﺳ ﺖﺑ ﺮدﯼ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎن و ﻣ ﺎل و‬
‫ﻧﺎﻣﻮﺳﺸﺎن ـ آﻪ زﻳﺮ ﻳﻮغ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎﻧﯽ ﻣﺮﺕﺒ ﺎ ﺑ ﻪ ﺕ ﺎراج ﻣ ﯽرود ـ ﺑ ﻪ‬
‫زﻳﺒ ﺎﻳﯽ‪ ،‬دوﺳ ﺘﯽ‪ ،‬هﻤﺰﻳ ﺴﺘﯽ ﻣ ﺴﺎﻝﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ و ﺕﺤﻤ ﻞ ﻳ ﻚدﻳﮕ ﺮ دﻝﮕ ﺮم‬
‫ﺑﺎﺵ ﻨﺪ؛ ﺕ ﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ دﺳ ﺖ در دﺳ ﺖ ه ﻢ‪ ،‬اﻳ ﺮان ﺑ ﻼ زدﻩ را از اﻳ ﻦ دو ِر‬
‫ك ﻣﺮگ‪ ،‬ﺣﺬف‪ ،‬هﺮاس‪ ،‬ﺳﺎﻧﺴﻮر‪ ،‬ﻋﺪم اﻣﻨﻴ ﺖ‪ ،‬زﻧ ﺪان‪،‬‬ ‫ﺕﺴﻠﺴﻞِ وﺣﺸﺘﻨﺎ ِ‬
‫‪٨‬‬
‫ﺟﻨ ﮓ‪ ،‬ﺑﻴﻜ ﺎرﯼ‪ ،‬ﻓ ﺴﺎد و ﻓﺤ ﺸﺎﻳﯽ آ ﻪ آﺎرﻧﺎﻣ ﻪﯼ ﻣ ﺸﺨﺺ اﻳ ﻦ ﻧﻈ ﺎم‬

‫اﺳ ﻼﻣﯽ و راﻧ ﺪﻣﺎ ِن ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ اﻳ ﻦ ﺵ ﻴﻮﻩﯼ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬رهﺎﻧﻴ ﺪﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ آﻪ ﺵﻬﺮوﻧﺪاﻧﺶ ـ ﻓﺎرغ از هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑ ﺎور و اﻧﺪﻳ ﺸﻪاﯼ ـ‬
‫دوش ﺑﻪ دوش هﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ارﺕﻘﺎﯼ آﻴﻔﯽ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﺧ ﻮد و ﻓﺮهﻨ ﮓ و‬
‫ﺧﺮد ﺟﻤﻌﯽ آﺸﻮرﺵﺎن ﺑﻜﻮﺵﻨﺪ‪ .‬و اﻳ ﻦ‪ ،‬هﻤ ﺎنﭼﻴ ﺰﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﻦ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻜﯽ اﻳﺮاﻧﯽ اﻧﺘﻈﺎرش را ﻣﯽآﺸﻢ‪.‬‬
‫»در پﺎﻳ ﺎن ﻗ ﺮون وﺳ ﻄﺎ و ﺁﻏ ﺎز ﻋ ﺼﺮ ﺟﺪﻳ ﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪﯼ‬
‫ﺕﻐﻴﻴﺮات ﺵﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪهﺎﯼ ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻠ ﺴﻔﯽ در ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﺹﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻏ ﺮب راﻩ ﻳﺎﻓ ﺖ‪ .‬در ﻓﺎﺹ ﻠﻪﯼ ﺑ ﻴﻦ ﻗ ﺮن ﺳ ﻮم ﺕ ﺎ ده ﻢ و‬
‫ﻳﺎزدهﻢ ﻣ ﻴﻼدﯼ‪ ،‬اروپ ﺎ ﺑ ﺪﺕﺮﻳﻦ دوران ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ﺧ ﻮد را ﻃ ﯽ ﻣ ﯽآ ﺮد‪.‬‬
‫ﺣﻤﻠﻪﯼ ﻣﺪاوم ﺑﺮﺑﺮه ﺎ‪ ،‬ﺟﻨ ﮓه ﺎﯼ داﺋﻤ ﯽ ﻓﺌ ﻮداله ﺎ‪ ،‬و ﺁﺵ ﻔﺘﮕﯽ وﺿ ﻊ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺠﺎل ﺕﻔﻜ ﺮ ﻧﻤ ﯽداد‪ .‬در اﻳ ﻦ دورﻩ‪ ،‬ﻋﻠ ﻢ‬
‫و ﻣﻌﺮﻓﺖ در اﻧﺤ ﺼﺎر آﻠﻴ ﺴﺎ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻣﺒﻠﻐ ﻴﻦ ﻣ ﺬهﺐ ﻣ ﺴﻴﺢ ﺑ ﺎ ﺑ ﯽرﺣﻤ ﯽ‬
‫ﺵ ﺪﻳﺪﯼ آﻠﻴ ﻪﯼ ﻣﻈ ﺎهﺮ و ﺁﺙ ﺎر ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ و ﺕﻤ ﺪن ﺑ ﺸﺮﯼ را ﻣﺤﻜ ﻮم ﺑ ﻪ‬
‫وﻗﻔﻪ و رآﻮد آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﻧﻮع ﻓﻜﺮ اﻧﺘﻘﺎدﯼ و پﮋوهﺸﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن‬
‫آﺸﻴﺸﺎن در ﺁﺳﺘﺎﻧﻪﯼ ﺧﺪا ﺑﻪ وﺿﻊ دﻝﺨﺮاﺵﯽ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﺵﺪ‪“ .‬اﻳﻤﺎن ﺑ ﺮ‬
‫ﻋﻠ ﻢ ﻣﻘ ﺪم ﺵ ﻤﺮدﻩ ﻣ ﯽﺵ ﺪ”… ﺳ ﺎله ﺎﯼ وﺣ ﺸﺖزاﯼ اﻧﻜﻴﺰﻳ ﺴﻴﻮن و‬
‫آﺸﺘﺎرهﺎ و آﺘﺎﺑﺴﻮزﯼهﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﭙﺮﯼ ﺵﺪ…« )‪(٢‬‬
‫ﭼﺮا آﻪ »از دﻳﺮ ﺑ ﺎز ﺕ ﺎآﻨﻮن‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ادارﻩﯼ اﻣ ﻮر اﺟﺘﻤ ﺎع دو‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ و دو ﻃﺮز ﻓﻜﺮ وﺟﻮد داﺵﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻋ ﺪﻩاﯼ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧ ﺪ آ ﻪ “ﻓﺮﻣ ﺎن‬
‫اوﻝ ﻮاﻻﻣﺮ” را ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ آ ﺎر ﺑ ﺴﺖ و ﺟﻤﻌ ﯽ دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪ :‬ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ از دﺳﺘﻮر ﻓﺮد واﺣﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ راﻩ ﺑﺤ ﺚ و ﺕﺤﻘﻴ ﻖ را‬
‫در پﻴﺶ ﮔﻴﺮﻳﻢ ﺕﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ]آﻪ[ ﺣﺮف ﺣﻖ و ﻃﺮﻳﻖ ﺹ ﻮاب آ ﺪام اﺳ ﺖ و‬
‫از ﺁن پﻴ ﺮوﯼ آﻨ ﻴﻢ‪ .‬ﻣ ﺮﺕﺠﻌﻴﻦ‪ ،‬در ه ﺮ دورﻩ و زﻣ ﺎﻧﯽ‪ ،‬پﻴ ﺮو “ﻓﺮﻣ ﺎن‬
‫ت ﻓﺮ ِد واﺣﺪﯼ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺹ ﺪ‬‫اوﻝﻮاﻻﻣﺮ” ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﯽآﻮﺵﻴﺪﻧﺪ ﺕﺎ در پﺮﺕﻮ ﻗﺪر ِ‬
‫ﺧﻮد را اﺟﺮاء آﻨﻨﺪ و از ﻣﺎﺟﺮاﯼ ﭼﻮن و ﭼﺮا و ﺑﺤﺚ و اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺮآﻨ ﺎر‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺑ ﺮﺧﻼف اﻳ ﻦ دﺳ ﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻘ ﻼ و ﺧﻴﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﻃﺮﻓ ﺪار ﺑﺤ ﺚ و‬
‫ﮔﻔ ﺖوﮔ ﻮ ﺑ ﻮدﻩ و ه ﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧ ﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮﻳ ﻪ و ﻋﻘﻴ ﺪﻩاﯼ آ ﻪ ﻣﺤ ﺼﻮل‬
‫‪٩‬‬
‫ﻣﻄﺎﻝﻌﻪ و ﺕﺤﻘﻴ ﻖ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮ ﻓﻜ ﺮ ﻓ ﺮد واﺣ ﺪ‪ ،‬رﺟﺤ ﺎن و ﺑﺮﺕ ﺮﯼ دارد‪«.‬‬

‫) ‪(٣‬‬
‫در اﻳ ﻦ راﺳ ﺘﺎ و در هﻤ ﻴﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ‪ ،‬اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب روﯼ ﻣﺤ ﻮر‬
‫ﺺ ﺕﺌﻮرﯼ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻳﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺕﺌﻮرﻳﺰﻩ ﺵﺪﻩ ﺕﻨﻈﻴﻢ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬از‬ ‫ﻣﺸﺨ ِ‬
‫ﻚ اﻋﻤ ﺎل ﺵ ﺪﻩ ﺑ ﺮ »زن«‬ ‫ﺖ ﺳﻴ ﺴﺘﻤﺎﺕﻴ ٍ‬
‫ﺳﻮﻳﯽ ﻧﮕﺎهﯽ ﮔﺬرا هﻢ ﺑ ﻪ ﺧ ﺸﻮﻧ ٍ‬
‫ﻣﯽاﻧﺪازم ﺕﺎ وﺟﻪ دﻳﮕﺮﯼ از اﻳﻦ اﻧﻮاع ﺧﺸﻮﻧﺖهﺎ را ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﺎﺵﻢ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑ ﻪ ﺕﺎآﻴ ﺪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﺤ ﺚه ﺎﻳﯽ از اﻳ ﻦ دﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﺎرﯼ در‬
‫ﺣﻴﻄ ﻪﯼ ﺕ ﺎرﻳﺦﻧﮕ ﺎرﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜ ﻪ ـ ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ ـ ﺕﻔ ﺴﻴﺮﯼ از وﻗ ﺎﻳ ِﻊ‬
‫ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ﻧﮕﺎﺵ ﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ در ﺕ ﺎرﻳﺦ ﻳ ﻚ ﻣﻠ ﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﺕﻔ ﺴﻴﺮهﺎﻳﯽ در‬
‫ص ﺕ ﺎرﻳ ِﺦ آ ﺸﻮرﯼ ﺿ ﺮورت ﻣ ﯽﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻂ وﻳ ﮋﻩﯼ زﻣ ﺎﻧﯽ ﺧ ﺎ ِ‬‫ﺵ ﺮاﻳ ٍ‬
‫هﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﻧﺴﻞهﺎﯼ دﻳﮕﺮ هﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺵﺮاﻳﻂ وﻳﮋﻩاﯼ آ ﻪ در ﺁن ﻗ ﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻗ ﺎﻳﻊ دﻳﮕ ﺮﯼ از ﺕ ﺎرﻳﺦ آ ﺸﻮر را ﺑ ﻪ ﺕﻔ ﺴﻴﺮ ﻣ ﯽآ ﺸﻨﺪ؛ ه ﺮ‬
‫ﭼﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ اﻳ ﻦ اوﺿ ﺎع در اﻳ ﺮان ]دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم در ﻗ ﺪرت[ ﻳ ﻚ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻠﻖاﻝﺴﺎﻋﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺕﺎرﻳﺨﯽ ‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎﻝﻪ را پﺸﺖ ﺳﺮ دارد‪.‬‬
‫در اﻳ ﻦ ﺵ ﻴﻮﻩﯼ آ ﺎر‪ ،‬اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ه ﺮ ﺳ ﻨﺪ و ﻣ ﺪرآﯽ؛ ﺣﺘ ﺎ‬
‫ﻧﻮﺵ ﺘﻪه ﺎﯼ ﻃﺮﻓ ﺪاران ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺕﻮﺟﻴ ﻪآﻨﻨ ﺪﮔﺎن ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫آﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ ﻣﺘ ﻮﻝﯽ اﻧ ﻮاع دﻳﮕ ﺮ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ ـ ﻣ ﺜﻼ ﻏﻴﺮﻣ ﺬهﺒﯽ ـ‬
‫ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺁﻧ ﺎﻧﯽ آ ﻪ در ﻣﻴﺎﻧ ﻪﯼ دو ﺹ ﻨﺪﻝﯽ ﻝ ﺮزان ﻓﻜ ﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻌﻠ ﻖ‬
‫ﺁوﻳﺰاﻧﻨ ﺪ ه ﻢ ﺿ ﺮورﯼ اﺳ ﺖ؛ ﺕ ﺎ ﻣﺎهﻴ ﺖ‪ ،‬ﺧﺎﺳ ﺘﮕﺎﻩ و ﺵ ﻴﻮﻩﯼ ﻧﮕ ﺮش‬
‫اﻳﺸﺎن ـ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻧﺴﺎن و ﺑ ﺎور اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ـ ﺑ ﻪ ﺕ ﺼﻮﻳﺮ آ ﺸﻴﺪﻩ ﺵ ﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ آﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاﯼ ﺕﻄﺒﻴﻘﯽ ه ﻢ ﺑ ﺎ روشه ﺎﯼ ﻓﻌﻠ ﯽ اﻋﻤ ﺎل ﺵ ﺪﻩ در‬
‫اﻳﺮا ِن اﻣﺮوز ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ه ﻴﭻ رو از ﻧﻘ ﻞ ﺣ ﻮادث ﻣ ﺸﺎﺑﻪ در زﻣ ﺎن ﺣ ﺎل‬
‫ﺧﻮددارﯼ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺪ ﻧﻴ ﺴﺖ اﻳ ﻦ پﺮاﻧﺘ ﺰ را ه ﻢ ﺑ ﺎز آ ﻨﻢ آ ﻪ رﻓﺘ ﺎر ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫دﻳﻜﺘﺎﺕﻮرهﺎﻳﯽ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎﯼ آﻮدآﯽ ﻧﺎﺵﺎدﯼ آﻪ داﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ اﻳ ﻦآ ﻪ‬
‫ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ ﻗﺮﺑ ﺎﻧﯽ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺿ ﻌﻒ ﺕﺮﺑﻴﺘ ﯽ و وﺿ ﻊ‬
‫ﻓﺠﻴ ﻊ ﺧ ﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺣﺘ ﺎ ﻳﺘ ﻴﻢ ﺑ ﻮدن و ﺵ ﺮاﻳﻄﯽ از اﻳ ﻦ دﺳ ﺖ ﺑﺮرﺳ ﯽ‬
‫آ ﺮد؛ هﺮﭼﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﺮداره ﺎﻳﯽ در رﻓﺘ ﺎر ﭼﻨ ﻴﻦ دﻳﻜﺘﺎﺕﻮره ﺎﻳﯽ‬
‫ﺑ ﯽﺕ ﺎﺙﻴﺮ ه ﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ اﻳ ﻦ رﻓﺘ ﺎر‪ ،‬ﻗﺒ ﻞ از اﻳ ﻦآ ﻪ اﺳﺎﺳ ﺎ ﻧﺎﺵ ﯽ از‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖهﺎﯼ دوران آ ﻮدآﯽ اﻳ ﻦ ﻋﻨﺎﺹ ﺮ ﺑﺎﺵ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ زﻣﻴﻨ ﻪﯼ ﺕﺎرﻳ ﻚ‬
‫‪١٠‬‬
‫ﺕﺎرﻳﺨﯽ دارد و ﺁن هﻢ ﺁﻣﻮزشهﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﻣ ﺬهﺒﯽ‪ ،‬در‬

‫دوران ﻃﻠﺒﮕﯽ ﻳﺎ ]ﻣﺜﻼ[ دوران ﺁﻣﻮزشهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽﺵﺎن ﻓﺮا ﻣ ﯽﮔﻴﺮﻧ ﺪ؛‬
‫ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ ﻧ ﻮع ﻧﮕ ﺎهﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ]اﺳ ﻼم[ ﺑ ﻪ پﺪﻳ ﺪﻩﯼ اﻧ ﺴﺎن‬
‫دارد‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺳ ﻮﻣﻴﻦ آ ﺎر از اﻳ ﻦ دﺳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ دﮔﻤ ﻪه ﺎﯼ‬
‫آ ﺎﻣﭙﻴﻮﺕﺮ ﺳ ﭙﺮدﻩ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ .‬ﺑﺎﺵ ﺪ آ ﻪ روزﻧ ﻪاﯼ ﺑﺎﺵ ﺪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﮔ ﺸﻮدن‬
‫راهﯽ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ره ﺎﻳﯽ از ﺳ ﻴﻄﺮﻩﯼ ﺟﻬ ﻞ و ﺑ ﯽﺧﺒ ﺮﯼ ﻣﻠﺘ ﯽ آ ﻪ ‪١٤٠٠‬‬
‫ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﺪ ﭼ ﺮا ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑﻼﻳ ﯽ دﭼ ﺎر ﺵ ﺪﻩ و ﻋﻘﻮﺑ ﺖ آ ﺪام‬
‫ﺑﺪآﺮدارﯼاش را ﻣﯽپﺮدازد؟! هﻤﻴﻦ!‬
‫‪١١‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ!‬
‫»ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ« ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ ﺳﻴ ﺴﺘﻤﺎﺕﻴﻚ در دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم‬
‫ﻳﻚ پﺪﻳﺪﻩﯼ ﺳﻨﺘﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨ ﺎ آ ﻪ از هﻤ ﺎن ﺹ ﺪر اﺳ ﻼم ه ﻢ اﻳ ﻦ‬
‫دﻳﻦ اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺎ اﺳﺒﺎب ﺧ ﺸﻮﻧﺖ ﺕﻮاﻧ ﺴﺖ ﺑ ﺮ ﻧﻴﻤ ﯽ از ﺟﻬ ﺎن ﻗﺎﺑ ﻞ زﻳ ﺴﺖ‬
‫ﺁن دوران ﺕﻔﻮق ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪهﺎﯼ اﺳ ﺘﻤﺮار ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ را ﻓ ﺮاهﻢ‬
‫ﺁورد‪ .‬و ﺑ ﺎز ه ﻢ »ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ« از ﭼﻨ ﺪ ده ﻪ پ ﻴﺶ از اﻳ ﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن‬
‫ﺑﺎﺹ ﻄﻼح رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺖ اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﻧ ﺸﺎن دادن وﺟ ﻪ ﺕﻔﺮﻳ ﻖ‬
‫ﺧﻮدﺵﺎن از اﺳﻼم ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻓﻌﻠﯽ در ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺎﻃﺮﻩﯼ ﺕﻠﺦ ﺕﺎرﻳﺨﯽ‬
‫ﻣﻠﻞ ﺕﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪﯼ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻮن اﺹ ﻠﯽ‪،‬‬
‫ﻗ ﺮﺁن‪ ،‬رﻓﺘ ﺎر ﺧ ﻮد پﻴ ﺎﻣﺒﺮ و ﻋﻠ ﯽ اﺳ ﺘﻨﺎد آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺕﻮﺟﻴﻬ ﺸﺎن ه ﻢ اﻳ ﻦ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ در اﺹ ﻞ‪ ،‬اﺳ ﺎس و ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ اﺵ ﻜﺎﻝﯽ وﺟ ﻮد‬
‫ﻧ ﺪارد و راﻩ ره ﺎﻳﯽ‪ ،‬ﺧﻮﺵ ﺒﺨﺘﯽ و رﺳ ﻴﺪن ﺑ ﻪ »ﺕﻜﺎﻣ ﻞ« و‬
‫»رﺳﺘﮕﺎرﯼ« ﺕﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻮﺵﻴﺪن از اﻳﻦ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪهﺎﯼ اﺹﻴﻞ‪ ،‬پﺎك‬
‫و ﻣﻨﺰﻩ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁن ﭼ ﻪ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ را ﺑ ﻪ ﺟﺮﻳ ﺎﻧﯽ ارﺕﺠ ﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺿ ﺪ‬
‫ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺿﺪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪ ،‬ﺿﺪ آﺘﺎب‪ ،‬ﺿﺪ ﺕﺮﻗﯽ‪ ،‬ﺿ ﺪ ﺕﺨ ﺼﺺ‪ ،‬ﺿ ﺪ‬
‫پﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺿﺪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺿ ﺪ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﺿ ﺪ ﻣ ﺪﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺿ ﺪ زن و ﺿ ﺪ‬
‫ﻣﺮد ِم ﻣﺤﺮوم ﺕﺒﺪﻳﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ و پﺮداﺧﺘﻪﯼ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﺑﻌﺪﯼ اﻳ ﻦ‬
‫دﻳ ﻦ و اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ اﺳ ﺖ و اﮔ ﺮ ﻣ ﺜﻼ اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن ﻏﺎﻳ ﺐ ﻇﻬ ﻮر آ ﺮدﻩ‪،‬‬
‫هﻤﺎن اﺳﺎس و اﺹﻮل اﺳﻼم اوﻝﻴﻪ را ﻃﺮح آﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺎر آﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻮﻳﻨﯽ‬
‫را ﻋﻨﻮان آﺮدﻩ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ ﺕﻮﺳ ﻂ آ ﺴﺎﻧﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎ ِن‬
‫اﻣ ﺮوزﻳ ِﻦ اﺳ ﻼم ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬در راﻩ ﻃ ﺮح دوﺑ ﺎرﻩﯼ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم اوﻝﻴ ﻪ‬
‫»ﺵ ﻬﻴﺪ« ﻣ ﯽﺵ ﻮد؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ را ﺑ ﻪ دآ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ دوﺵﻴﺪن ﻣﺮدم ﺕﺒﺪﻳﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺵﻴﻮﻩﯼ رﻓﺘﺎر‪ ،‬هﻴﭻ ﺳ ﻨﺨﻴﺘﯽ‬
‫ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد پﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯽ و ﺳﺎﻳﺮ راهﺒ ﺮان ﺳ ﻨﺘﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻧ ﺪارد و‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ« ﺑﻪ اﺹﻞ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ و‬
‫از ﺁن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﯼ پﻮﻳﺎ و ﺟﻮﺵ ﺎن ﺑﻨﻮﺵ ﻴﻢ ﺕ ﺎ اﺳ ﻼﻣﻤﺎن در ﻣﺤﺎﺹ ﺮﻩﯼ‬
‫‪١٢‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﺑﻌﺪﯼ »ﺵﻴﻄﺎن ﺹﻔﺖ« و اﻳ ﻦ »دﺟ ﺎﻻن« ﺑ ﻴﺶ از اﻳ ﻦ از‬

‫دﺳﺖ ﻧﺮود!‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺕﺎوﻳ ﻞ آ ﻪ »از زﻣ ﺎن ﺳ ﻴﺪﺟﻤﺎلاﻝ ﺪﻳﻦ اﺳ ﺪﺁﺑﺎدﯼ ـ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺹ ﺪ ﺳ ﺎل پ ﻴﺶ ـ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﺵ ﺪﻳﻢ آ ﻪ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺴﺖ‪ .‬و‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻴﻢ آﻪ در ذه ﻦ ﻣ ﺎ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از اﺹ ﻮل اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ ﻣ ﺎ و ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫ﺵﻌﺎﺋﺮ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ ـ ﻣﺜ ﻞ ﺁﻧﭽ ﻪ اآﻨ ﻮن ه ﺴﺖ ـ ﻳ ﺎ ﻣﺨﻠ ﻮط‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺹﺮ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬و ﻳﺎ اﺹ ﻼ ﻣﺠﻬ ﻮل اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﺹ ﻮﻻ ﺧ ﻮدش‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺑ ﻪهﺮﺣ ﺎل در اﻳ ﻦ ﺹ ﺪ ﺳ ﺎل اﺧﻴ ﺮ هﻤ ﻪ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ ﺵ ﺪﻳﻢ آ ﻪ ﻣ ﺎ‬
‫ﺖ ﻣ ﺬهﺒﯽ‬‫ح ﻋﻤﻴ ﻖ و ﻃ ﺮزِ ﻓﻜ ِﺮ درﺳ ٍ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ اﺹ ﻼ ِ‬
‫هﺴﺘﻴﻢ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﺣﻴﺎﯼ اﺳﻼم و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑ ﻪ ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪﯼ زﻻﻝ ﯽ آ ﻪ‬
‫‪ ١٤‬ﻗ ﺮن از ﺁن دور ﺵ ﺪﻩاﻳ ﻢ و هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﺳ ﻼم‪ ،‬در‬
‫ﻧﻈﺮﻣ ﺎن دور و ﻣ ﺒﻬﻢ ﺕﺠﻠ ﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ… ]ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ[ ﺣ ﺴﺎسﺕ ﺮﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺣﻴﺎﺕﯽﺕﺮﻳﻦ و ﻓﺮدﯼﺕﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻝﻴﺖ ﻣﺎ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺕﺼﻔﻴﻪﯼ ﻃ ﺮز ﻓﻜ ﺮ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺮاﯼ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺁن “ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﯼ زﻻ ِل اﺳﻼ ِم اﺹﻴﻞ” و ﺑﻴﺮون‬
‫راﻧﺪن و دور آﺮدن ﻋﻨﺎﺹﺮ ﺧﺎرﺟﯽ‪(٤) «...‬‬
‫و در ﺕﺎوﻳﻠﯽ دﻳﮕ ﺮ‪» :‬از روزﮔ ﺎر ﺳ ﻴﺪ ﺟﻤ ﺎل و ﻣﺤﻤ ﺪ ﻋﺒ ﺪﻩ و‬
‫آ ﻮاآﺒﯽ و رﺵ ﻴﺪ رﺿ ﺎ و هﻤﻔﻜﺮاﻧ ﺸﺎن ـ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺵ ﻌﺎر ]ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ ﺑ ﻪ‬
‫اﺳﻼم راﺳﺘﻴﻦ ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘ ِﻦ اﺳﻼﻣﯽ[ در ﺟﺎﻣﻌﻪه ﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺵﺪ ـ ﺕﺎ اﻣﺮوز در ﻝﺤﻈﻪ ﻝﺤﻈﻪﯼ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ هﺮ ﺕﺤﻮﻝﯽ آﻪ پ ﻴﺶ‬
‫ﺖ ﺕ ﺼﻔﻴﻪﯼ ﻃ ﺮزِ‬ ‫س ﻓﻮرﻳ ٍ‬‫ﺁﻣﺪﻩ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪﺕﺮ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و اﺣ ﺴﺎ ِ‬
‫ح ﻣﺬهﺒﻤﺎن ﺵﺪﻳﺪﺕﺮ؛ ﺕﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ اﺳﻼم اوﻝﻴﻪ و ﺑ ﻪ‬ ‫ﺕﻔﻜ ِﺮ ﻣﺬهﺒﯽ و اﺹﻼ ِ‬
‫ت ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑ ﺎزﮔﺮدﻳﻢ؛‬ ‫ﺁن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪهﺎﯼ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و زﻻ ِل اﻋﺘﻘﺎدا ِ‬
‫ح ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ ﺕﺠﺪﻳ ﺪ ﻧﻈ ﺮ در‬ ‫]ﭼ ﺮا[ آ ﻪ در اﺳ ﻼم‪ ،‬هﺮﮔ ﺰ اﺹ ﻼ ِ‬
‫ﻣﺬهﺐ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ “ﺕﺠﺪﻳ ﺪ ﻧﻈ ﺮ در ﺑﻴ ﻨﺶ و ﻓﻬ ﻢ ﻣ ﺬهﺐ” ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ و‬
‫“ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ ﺑ ﻪ اﺳ ﻼم راﺳ ﺘﻴﻦ” و “ﺵ ﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘ ﯽ روح واﻗﻌ ﯽ اﺳ ﻼم‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ”« )‪(٥‬‬
‫ﻣﻦ ﺵﺨ ﺼﺎ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ پﻴ ﺸﻨﻬﺎد ﻣ ﻮاﻓﻘﻢ و ﺑ ﻪ ﺕﻮﺹ ﻴﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪاﯼ و »ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ« ﺑﺮاﯼ ﻧﺸﺎن دادن ﺵ ﻜﻞ‬
‫و ﻣﺤﺘﻮاﯼ دﻳﻨﯽ آﻪ ﺑﻪ ادﻋﺎﯼ اﻳﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﻣﺪرن‪ ،‬از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔ ﻞﺁﻝ ﻮد‬
‫ﺵﺪﻩ اﺳﺖ؛ ﺑ ﻪ ﺑﺮرﺳ ﯽ آﻮﺕ ﺎهﯽ در هﻤ ﺎن ﻣﺒ ﺎﻧﯽ ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪاﯼ و رﻓﺘ ﺎر‬
‫‪١٣‬‬
‫ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰاران اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺑ ﺎ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺿ ﻮع ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬در هﻤ ﻴﻦ‬

‫راﺑﻄﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﯽپﺮدازم‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن هﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‬
‫آﻪ ﭼﻨﻴﻦ پﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮانﺑﻬﺎﻳﯽ را ﻣﻄﺮح آﺮدﻩاﻧﺪ ﺕﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟ ﺎﯼ پ ﺮداﺧﺘﻦ‬
‫]ﻣﺜﻼ[ ﺑ ﻪ »ﻋﻼﻣ ﻪ« ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬ﻣﻴﺮداﻣ ﺎد‪ ،‬ﺵ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ‪ ،‬ﺣﺘ ﺎ‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﻓﻘﻪ ﺟﻌﻔﺮﯼ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮ ِد ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ آ ﺮدﻩ‪ ،‬اﺹ ﻞ و اﺳ ﺎس‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻓﺘﺎب ﺑﮕﻴ ﺮﻳﻢ؛ ﺕ ﺎ ﺕ ﺎرﻳﻜﯽه ﺎ و ﺁﻝ ﻮدﮔﯽه ﺎﯼ ﺁن‬
‫]ﺑﻪ ﻗ ﻮل اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن[ آﻨ ﺎر زدﻩ ﺵ ﺪﻩ‪ ،‬ﺕ ﺼﻮﻳﺮ واﻗﻌ ﯽ اﺳ ﻼم راﺳ ﺘﻴﻦ‪،‬‬
‫اﺳ ﻼم واﻗﻌ ﯽ‪ ،‬اﺳ ﻼم ﻧ ﺎب‪ ،‬اﺳ ﻼم ﺣﻘﻴﻘ ﯽ‪ ،‬اﻧﻘ ﻼب ﻣﺤﻤ ﺪﯼ‪ ،‬و ﺕ ﺸﻴﻊ‬
‫ﻋﻠﻮﯼ و اﺹﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺵﺘﻪ ﺵﻮد‪.‬‬
‫»اﻳ ﻦآ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻣ ﯽﺵ ﻮد ]آ ﻪ[ اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن آﺘ ﺎب ﺟﺪﻳ ﺪ و دﻳ ﻦ‬
‫ﺟﺪﻳﺪﯼ ﻣﯽﺁورد ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﯽ اﺳ ﻼم و ﻗ ﺮﺁن را ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن‬
‫ﻣﻌ ﺎﻧﯽ و ﻣﻔ ﺎهﻴﻤﯽ آ ﻪ در ﺹ ﺪر اﺳ ﻼم داﺵ ﺖ ]ﻣ ﯽﺁورد[‪ .‬ﻣﮕ ﺮ هﻤ ﻴﻦ‬
‫اﻻن اﮔﺮ آﺴﯽ ﻗﺮﺁن را ﻣﺴﺘﻘﻼ در ﺣﻮزﻩهﺎﯼ دﻳﻨﯽ ﻣﺎ ﻣﻄﺮح آﻨﺪ‪ ،‬آﺎر‬
‫ﺕ ﺎزﻩاﯼ ﻧﻜ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ؟ و اﮔ ﺮ از اﺳ ﻼم راﺳ ﺘﻴﻦ ﺳ ﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ از دﻳ ﻦ‬
‫ﺕﺎزﻩاﯼ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟« )‪(٦‬‬
‫اﻣﺎ ﺕﺎرﻳﺦ ﺙﺒﺖ ﺵﺪﻩ و ﻣﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬هﻢﭼﻨ ﻴﻦ رﻓﺘ ﺎر ﻣﻘﻠ ﺪﻳﻦ‬
‫و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎ ِن راهﺒﺮان اﺹﻠﯽ اﻳﻦ ﻣﺬهﺐ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ اﻳﻦ دﻳ ﻦ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺘﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺴﻴﺎر ﻏﻴﺮﻣﺘﻌ ﺎرف ـ ﺣﺘ ﺎ در هﻤ ﺎن دوران اﻋ ﺮاب‬
‫ﺑﺪوﯼ ـ ﺑﺪل آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬دﺳ ﺘﻮرات دﻳﻨ ﯽ ﺹ ﺎدر ﺵ ﺪﻩ از ﺳ ﻮﯼ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﻳﻦ دﻳﻦ و آﺘﺎب »ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ«اش ﻗﺮﺁن‪ ،‬در ﺕﻮﺟﻴﻪ اﺹﻞ ﻗ ﺪﻳﻤﯽ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‬
‫اﺳﺖ؛ ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ وﻋ ﺪﻩه ﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺳ ﻮﯼ رهﺒ ﺮﯼ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺵﺮآﺖ آﻨﻨﺪﮔﺎن در »ﻏﺰوات« ﻳﺎ ﺟﻨﮓهﺎﯼ ﺕﺠﺎوزآﺎراﻧﻪ دادﻩ ﻣﯽﺵ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ آﻪ ﺳ ﺮﺑﺎزان اﺳ ﻼم ﺑ ﺎ »ﺵ ﺠﺎﻋﺘﯽ ﺑ ﯽﻧﻈﻴ ﺮ« آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫دﻝﻴﻞ ﺁﻣﻮزشهﺎﯼ وﻳﮋﻩﯼ اﻳﻦ دﻳﻦ آﺴﺐ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺵﺮآﺖ در ﺟﻨﮓهﺎﯼ‬
‫ﺤ ﺴُﻨﻴﻦ« ]ﻳﻜ ﯽ از ﺳ ﻌﺎدته ﺎ[ ارزﻳ ﺎﺑﯽ‬ ‫ﺣ ﺪﯼاُﻝ ُ‬
‫ﺕﺠ ﺎوزﻃﻠﺒﺎﻧ ﻪ را »ا ُ‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ؛ آﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺕﻼﺵﺸﺎن ﻳﺎ ﺑﻪ پﻴﺮوزﯼ و دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑ ﻪ ﻏﻨ ﺎﻳﻢ‬
‫ﺟﻨﮕﯽ ـ از ﻗﺒﻴﻞ ﺙﺮوت و ﻗ ﺪرت و زن و … ـ ﺧ ﺘﻢ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺵ ﻬﻴﺪ‬
‫ﺵﺪن و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردارﯼهﺎ در ﺟﻬﺎن دﻳﮕ ﺮ؛ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑﻬﺎﻧ ﻪ‬
‫آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻏﺎزﻳ ﺎن ]ﺵ ﺮآﺖ آﻨﻨ ﺪﮔﺎن در ﺟﻨ ﮓه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ[ پ ﺎداش اﻳ ﻦ‬
‫»ﻋﻤﻞ ﺧﻴﺮ«ﺵﺎن را از »اﷲ« در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽآﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١٤‬‬
‫»… از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻮاﻧ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ﻳ ﺎ ﻏﻠﻤ ﺎن آ ﻪ‬

‫ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮﻣﻨﺎن آﻤﺮ ﻣﯽﺑﻨﺪﻧ ﺪ و دوﺵ ﻴﺰﮔﺎن ﺳ ﭙﻴﺪ روﯼ و ﺳ ﻴﺎﻩ ﭼ ﺸﻢ‬
‫ﻳ ﺎ ﺣﻮرﻳ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺘﯽ… آ ﻪ در ﺟﻨ ﺖ‪ ،‬ﺳ ﻤﺖٍ ﻣﻌ ﺸﻮﻗﮕﺎنِ ﻣﻮﻣﻨ ﺎن را‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ داﺵﺖ… ﻣﻮﻝﻔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ روﯼ هﻢ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺎﻏﯽ ﻣﺠﻠ ﻞ و‬
‫پﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ؛ ﺑﺎ رودهﺎ و ﻧﻬﺮهﺎ و ﭼﺸﻤﻪﺳ ﺎرهﺎﯼ زﻣﺰﻣ ﻪ آﻨﻨ ﺪﻩ و‬
‫درﺧﺘﺎن اﻧﺎر و ﻧﺨﻞهﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر… ﺕﺼﻮﻳﺮ دوﺵﻴﺰﮔﺎن زﻳﺒﺎﯼ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﺪﯼ در دلهﺎﯼ ﺕﻮدﻩﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎﯼﮔﻴﺮ ﺵﺪ و دل از اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﺮد آ ﻪ‬
‫در ﻣﺨﻴﻠﻪﯼ ﻧﺴﻞهﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﻧﻴﺰ زﻧﺪﻩ ﻣﺎﻧﺪ‪(٧) «.‬‬
‫»در ﭼﻨﻴﻦ ﺵﺮاﻳﻄﯽ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮب‪ ،‬در زﻳ ﺮ ﻝ ﻮاﯼ اﺳ ﻼم‬
‫ﻣﺘﺤﺪ و ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺵﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن از ﻝﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدﯼ وﺿﻊ ﻧ ﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ‬
‫داﺵ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻬﺒ ﻮد وﺿ ﻊ ﺧ ﻮد‪ ،‬هﺠ ﻮم و ﻏ ﺎرت ﻣﻠ ﻞ هﻤﺠ ﻮار را ـ‬
‫زﻳﺮ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن آﺮدن اﻳ ﻦه ﺎ ـ وﺳ ﻴﻠﻪ ﻗ ﺮار دادﻩ‪ ،‬و در پﻨ ﺎﻩ ﺵ ﻌﺎر‬
‫“ﻝﻨ ﺎ اﺣ ﺪﯼاﻝﺤ ﺴﻨﻴﻦ” ﻳ ﺎ ﻓ ﺘﺢ ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ و ﻏﻨﻴﻤ ﺖ ﻣ ﯽﺑ ﺮﻳﻢ و ﻳ ﺎ آ ﺸﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺵﻮﻳﻢ و ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽروﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺵﻮر و هﻴﺠ ﺎن آ ﻢﻧﻈﻴ ﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺕ ﺴﺨﻴﺮ‬
‫ﻣﻤﺎﻝﻚ هﻤﺠﻮار هﻤﺖ ﮔﻤﺎﺵﺘﻨﺪ‪(٨) «.‬‬
‫»اهﻤﻴ ﺖ آ ﺴﺐ ﻏﻨ ﺎﻳﻢ در ﺟﻨ ﮓ اﻋ ﺮاب ﺁنﭼﻨ ﺎن ﺑ ﻮد آ ﻪ در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﻨﮓهﺎ ]ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺣﻨ ﻴﻦ[ ﻝ ﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳ ﻼم ﺑ ﺪون ه ﻴﭻ اﺣﺘ ﺮام و‬
‫ﻣﻼﺣﻈ ﻪاﯼ در ﺑﺮاﺑ ﺮ پﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻣ ﯽاﻳ ﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺮاﯼ ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ ﺕﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺎدﻝﻪ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪(٩) «.‬‬
‫اﻳﻦ وﻋﺪﻩهﺎﯼ دﻝﭙﺬﻳﺮ در ﺧﻮد ﻗ ﺮﺁن و ﺑﺨ ﺼﻮص ﺳ ﻮرﻩﯼ ﻓ ﺘﺢ‬
‫هﻢ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺕﺎآﻴﺪ و ﺕﺎﺋﻴﺪ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ!‬
‫»ﻣﺎ ﺕ ﻮ را ﺑ ﻪ ﻓ ﺘﺢ ﺁﺵ ﻜﺎرﯼ در ﻋ ﺎﻝﻢ ﻓﻴ ﺮوز ﻣ ﯽﮔ ﺮداﻧﻴﻢ )ﻓ ﺘﺢ‬
‫ﺁﻳﻪ‪ (١‬و ﺧﺪا ﺕﻮ را ﺑ ﻪ ﻧ ﺼﺮﺕﯽ ﺑ ﺎ ﻋ ﺰت و آﺮاﻣ ﺖ ﻳ ﺎرﯼ ﺧﻮاه ﺪ آ ﺮد‬
‫)‪ (٣‬ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺑﻮد آﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻣ ﺮدان و زﻧ ﺎن ﻣ ﻮﻣﻦ را ﺕ ﺎ اﺑ ﺪ‬
‫در ﺑﻬﺸﺖهﺎﻳﯽ آﻪ زﻳﺮ درﺧﺘ ﺎﻧﺶ ﻧﻬﺮه ﺎ ﺟ ﺎرﯼ اﺳ ﺖ داﺧ ﻞ ﮔﺮداﻧ ﺪ و‬
‫ﮔﻨﺎهﺎﻧﺸﺎن را ﺕﻤﺎﻣﺎ ﺑﺒﺨﺸﺪ و اﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا ﻓﻴ ﺮوزﯼ ﺑ ﺰرگ‬
‫اﺳﺖ)‪ (٥‬و ﻧﻴﺰ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﺕﺎ هﻤ ﻪﯼ ﻣﻨﺎﻓﻘ ﺎن و ﻣ ﺸﺮآﺎن را از زن و‬
‫ﻣ ﺮد ﻋ ﺬاب آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁنه ﺎ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا ﺑ ﺪﮔﻤﺎن ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬در ﺹ ﻮرﺕﯽ آ ﻪ‬
‫روزﮔﺎر ﺑﺪ و هﻼآﺖ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﺁنهﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺪا ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﺧ ﺸﻢ و ﻝﻌ ﻦ‬
‫آﺮد و ﺟﻬﻨﻢ را آﻪ ﻣﻨﺰﻝﮕﺎﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﯼ اﺳﺖ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﺸﺎن ﻣﻬﻴ ﺎ ﺳ ﺎﺧﺖ‬
‫‪١٥‬‬
‫)‪ (٦‬و ﺳﭙﺎﻩ زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎنهﺎ ﻝﺸﻜﺮ ﺧﺪاﺳ ﺖ و ﺧ ﺪا ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻘﺘ ﺪر و ﺑ ﻪ‬

‫ﺕﺪﺑﻴﺮ ﻋﺎﻝﻢ داﻧﺎﺳﺖ )‪ (٧‬ﻣﺎ ﺕﻮ را ﺑﻪ ﻋﺎﻝﻢ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻳﻢ آ ﻪ ﺵ ﺎهﺪ ﻧﻴ ﻚ و ﺑ ﺪ‬
‫اﻣﺖ ﺑﺎﺵﯽ و ﺧﻠﻖ را ﺑﻪ ﻝﻄﻒ و رﺣﻤﺖ ﺣﻖ ﺑﺸﺎرت دهﯽ و از ﻗﻬ ﺮ و‬
‫ﻋﺬاب او ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﯽ )‪ (٨‬و هﺮ آﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او اﻳﻤ ﺎن ﻧﻴ ﺎورد‪ ،‬ﻣ ﺎ‬
‫ه ﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﺁن آ ﺎﻓﺮان‪ ،‬ﻋ ﺬاب ﺁﺕ ﺶ دوزخ را ﻣﻬﻴ ﺎ ﺳ ﺎﺧﺘﻪاﻳ ﻢ )‪ (١٣‬اﯼ‬
‫رﺳﻮل ﺑﻪ اﻋﺮاﺑﯽ آﻪ ﺕﺨﻠﻒ آﺮدﻧﺪ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺰودﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ ﻗ ﻮﻣﯽ‬
‫ﺵﺠﺎع و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ دﻋ ﻮت ﻣ ﯽﺵ ﻮﻳﺪ آ ﻪ ﺟﻨ ﮓ آﻨﻴ ﺪ‪ ،‬ﺕ ﺎ وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﺕ ﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﺵ ﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ دﻋ ﻮت را اﻃﺎﻋ ﺖ آﺮدﻳ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﺪا ﺑ ﻪ ﺵ ﻤﺎ پ ﺎداش ﻧﻴﻜ ﻮ‬
‫ﺧﻮاه ﺪ داد و اﮔ ﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣ ﺎﻧﯽ آﺮدﻳ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨ ﺎنآ ﻪ پ ﻴﺶ از اﻳ ﻦ ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺖ‬
‫آﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺵﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎك ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاه ﺪ آ ﺮد )‪ (١٧‬ﺧ ﺪا‬
‫ﺑﻪ ﺵﻤﺎ وﻋﺪﻩﯼ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻏﻨﻴﻤﺖهﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر دادﻩ آ ﻪ… )‪ (٢٠‬و ﺧ ﺪا ﺑ ﺎز‬
‫وﻋﺪﻩﯼ ﻏﻨﻴﻤﺖهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ دادﻩ آ ﻪ هﻨ ﻮز از ﺁن ﺑ ﯽﺧﺒﺮﻳ ﺪ‪ ،‬و ﺧ ﺪا از‬
‫ﺁن ﺁﮔﺎﻩ اﺳﺖ )ﺁﻳﻪ ‪(١٠) «(٢١‬‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ه ﻴﭻ ﻋﻤ ﻞ ﻏﻴﺮاﻧ ﺴﺎﻧﯽاﯼ از ﺳ ﻮﯼ‬
‫اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺣ ﺬف و آ ﺸﺘﺎرِ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺕﺼﺮف آﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺕﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣ ﺴﺎﺑﺮﺳﯽاﯼ ﻧﻴ ﺎزﯼ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫دروازﻩه ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ پ ﺮ از ﺑﺮﺧ ﻮردارﯼ را ه ﻢ ﺑ ﻪ روﯼ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺿ ﺮﻳﺒﯽ ﺕ ﺼﺎﻋﺪﯼ‬ ‫ﻣﯽﮔﺸﺎﻳﺪ؛ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ هﻢ ﺧﺸﻮﻧ ٍ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰﻩهﺎﺵﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺕﺮ از ﻣﺮدﻣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ دﺳ ﺖ ﺑ ﺎﻻ‬
‫ﺑﺮاﯼ دﻓﺎع از ﺁب و ﺧﺎآﯽ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺁﻣﺪﻩاﻧﺪ آﻪ ﺑﺎ ﺵﺎهﺎن‪ ،‬ﺣﻜ ﻮﻣﺘﮕﺮان‬
‫و دﻳﻨﻮراﻧﺶ‪ ،‬ارﺕﺒﺎط ﻋﺎﻃﻔﯽ ﭼﻨﺪاﻧﯽ هﻢ ﻧﺪارﻧ ﺪ و ﺑ ﺎﻻﺕﺮﻳﻦ زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺒﺎرزاﺕﯽﺵﺎن‪ ،‬ﺣﺪاآﺜﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ وﻃﻦدوﺳﺘﯽ ﺕﻌﺒﻴﺮ ﻣﯽﺵﻮد‪ ،‬ﻧﻪ اﻣﻴ ﺪﯼ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ دﺳ ﺖ ﻳ ﺎﻓﺘﻦ ﺑ ﻪ »اﺣ ﺪﯼاﻝﺤ ﺴﻨﻴﻦ« ﻳ ﺎ ﻏﻨ ﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕ ﯽ در ه ﺮ دو‬
‫ﺟﻬﺎن!‬
‫ﻗ ﺮﺁن ه ﻢ در هﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻣ ﻮارد ﺑ ﻪ آﻤ ﻚ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﻣﻨ ﺸﻮ ِر‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ او ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﺑﺎ ﺁﻳﺎﺕﯽ ﻣﻘﺪس زﻣﻴﻨﻪهﺎﯼ اﻋﺘﻘﺎدﯼ اﻳﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖ را‬
‫ﺕﻜﻤﻴﻞﺕﺮ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬ﺧﺸﻮﻧﺘﯽ آﻪ اﺑﺘﺪاﻳﯽﺕﺮﻳﻦ ﺑﺎزﺕﺎﺑﺶ را در اﻳﻦ ﻧﻮﺵ ﺘﻪﯼ‬
‫ﺵﺎدروان دآﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻝﺤﺴﻴﻦ زرﻳﻦآﻮب ﺑﻪ روﺵﻨﯽ ﻣﯽﺕﻮان دﻳﺪ!‬
‫»در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺳ ﻴﻞ هﺠ ﻮم ﺕﺎزﻳ ﺎن‪ ،‬ﺵ ﻬﺮهﺎ و ﻗﻠﻌ ﻪه ﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫وﻳﺮان ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﺪانهﺎ و دودﻣﺎنهﺎﯼ زﻳﺎد]ﯼ[ ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺖ‪ .‬ﻧﻌﻤﺖه ﺎ و‬
‫‪١٦‬‬
‫اﻣﻮال ﺕﻮاﻧﮕﺮان را ﺕﺎراج آﺮدﻧﺪ و ﻏﻨﺎﺋﻢ و اﻧﻔﺎل ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬دﺧﺘ ﺮان و‬
‫زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﯽ را در ﺑﺎزار ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﻓﺮوﺧﺘﻨ ﺪ و ﺳ ﺒﺎﻳﺎ و اﺳ ﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧ ﺪ‪ .‬از‬
‫پﻴﺸﻪوران و ﺑﺮزﮔﺮان ـ آﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ـ ﺑﺎج و ﺳﺎ ِو ﮔﺮان‪،‬‬
‫ﺑﻪ زور ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺟﺰﻳﻪ ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫»هﻤﻪﯼ اﻳﻦ ﻓﺠ ﺎﻳﻊ و ﺟﻨﺎﻳ ﺎت را در ﺳ ﺎﻳﻪﯼ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ و ﺕﺎزﻳﺎﻧ ﻪ‬
‫اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽدادﻧ ﺪ‪ .‬هﺮﮔ ﺰ در ﺑﺮاﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣﻈ ﺎﻝﻢ‪ ،‬ﺁﺵ ﻜﺎرا آ ﺴﯽ ﻳ ﺎراﯼ‬
‫اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﻧﺪاﺵﺖ‪ .‬ﺣﺪ ]ﺵﻼق زدن[ و رﺟﻢ ]ﺳﻨﮕ ﺴﺎر آ ﺮدن[ و ﻗﺘ ﻞ و‬
‫ب ]ﻣ ﺴﻠﻤﺎن[ ﺑ ﻪ هﺮﮔﻮﻧ ﻪ‬ ‫ﺣ ﺮق ]ﺳ ﻮزاﻧﺪن[ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺟ ﻮاﺑﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻋ ﺮ ِ‬
‫اﻋﺘﺮاﺿ ﯽ ﻣ ﯽداد‪ .‬ه ﺮآﺲ در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ اﻳ ﻦ ﻓﺠ ﺎﻳﻊ و ﻣﻈ ﺎﻝﻢ‪ ،‬ﻧﻔ ﺲ‬
‫ﺑﺮﻣ ﯽﺁورد آ ﺎﻓﺮ و ﺧ ﺎرﺟﯽ ﻣ ﯽﺵ ﺪ و ﺧ ﻮﻧﺶ ه ﺪر ﻣ ﯽﮔ ﺸﺖ‪ .‬ﺵﻤ ﺸﻴ ِﺮ‬
‫ﺕﺎزﻳﺎن و ﺕﺎزﻳﺎﻧﻪﯼ ﺣﻜﺎم‪ ،‬هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺹﺪاﯼ اﻋﺘﺮاﺿﯽ را ﺧﻔﻪ و ﺧﺎﻣﻮش‬
‫ﻣﯽآﺮد‪(١١) «.‬‬
‫در ﻗ ﺮن هﻔ ﺘﻢ ﻣ ﻴﻼدﯼ اﻳ ﺮان آ ﺸﻮر پﻬﻨ ﺎورﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺕﻤ ﺎم‬
‫ﺹ ﺤﺮاﯼ ﻋﺮﺑ ﺴﺘﺎن ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑﺨ ﺶ آﻮﭼ ﻚ و ﺑ ﯽاهﻤﻴﺘ ﯽ از اﻳ ﻦ ﮔ ﺴﺘﺮﻩﯼ‬
‫اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯼ را ﺕﺸﻜﻴﻞ ﻣﯽداد‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻋﺮاب و ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن هﻢ اﻗ ﻮام‬
‫وﺣﺸﯽ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻪ ﻃﻤﻊ ﺙﺮوت و ﺁﺑﺎداﻧﯽ آﺸﻮر اﻳﺮان ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﮔ ﺴﺘﺮﻩﯼ‬
‫پﻬﻨﺎور ﺣﻤﻠﻪهﺎ آﺮدﻧﺪ و ﭼﻨ ﺪ ﺹ ﺒﺎﺣﯽ اﻳ ﻦ ﺧ ﺎك دلاﻧﮕﻴ ﺰ را ﺑ ﻪ ﺕ ﻮﺑﺮﻩ‬
‫آ ﺸﻴﺪﻧﺪ؛ اﻣ ﺎ ﭼﻨ ﺪ ﺹ ﺒﺎﺣﯽ ﻧﮕﺬﺵ ﺖ آ ﻪ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻣ ﺪارا و »ﺕﺤﻤ ﻞ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن« اﻳﺮاﻧ ﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﻗ ﻮام ﻣﻬ ﺎﺟﻢ را در دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﮔﻮارﺵ ﯽ ﺧ ﻮد‬
‫ﺕﺤﻠﻴﻞ ﺑﺮد و ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از دﻩه ﺎ ﻗﻮﻣﻴ ﺖ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن اﻳﺮاﻧ ﯽ اﻳ ﻦ ﮔ ﺴﺘﺮﻩﯼ‬
‫پﻬﻨﺎور ﺑﺪل ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ اﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﺵﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ه ﻴﭻآ ﺪا ِم‬
‫اﻳﻦ اﻗﻮام وﺣﺸﯽ اﻳ ﻦ ﺟ ﺴﺎرت را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ پ ﺮ ﻏ ﺮور و ﺑ ﺎ‬
‫ﻓﺮهﻨ ﮓ را از ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ پ ﺎﺋﻴﻦﺕ ﺮ ﻗ ﺮار دهﻨ ﺪ‪ .‬هﻤ ﻴﻦآ ﻪ ﺵﻜﻤ ﺸﺎن ﺳ ﻴﺮ‬
‫ﻣ ﯽﺵ ﺪ ﻳ ﺎ دوﺑ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ ﻗﻌ ﺮ ﺹﺤﺮاهﺎﺵ ﺎن ﺑ ﺎز ﻣ ﯽﮔ ﺸﺘﻨﺪ ﻳ ﺎ در ﺕﻤ ﺪن و‬
‫ﻓﺮهﻨ ﮓ دﻝﭙ ﺬﻳﺮ اﻳ ﺮان ـ اﻳ ﻦ ﻣﻬ ﺪ ﺕﻤ ﺪن ﺟﻬ ﺎن در ﻗ ﺮن هﻔ ﺘﻢ ـ ﺣ ﻞ‬
‫ﻣﯽﺵﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻣﯽ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻣﻠﺖ ﭼﻨ ﺪﺕﻮﯼ ﭼﻨ ﺪپﻬﻠﻮﯼ ﭼﻨ ﺪ ﻧ ﮋاد و‬
‫ﻣﺘﻤﺪن ﺕﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻋﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن را داﺳ ﺘﺎﻧﯽ دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﯽﺑ ﻮد‪ .‬اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ‬
‫ﺁﻣﻮزشهﺎﯼ وﻳﮋﻩﯼ ﺕﺌﻮرﻳﻜﯽ آ ﻪ داﺵ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧ ﻮد را ﻗ ﻮم ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩﯼ ﺧ ﺪا‬
‫ﻣ ﯽﺵ ﻤﺮدﻧﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎر ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺳ ﺎزﯼ ﻣﻠ ﻞ دﻳﮕ ﺮ را ـ ﺑ ﻪ هﺮﻗﻴﻤﺘ ﯽ ـ ﺑ ﺮ‬
‫‪١٧‬‬
‫دوش اﻳ ﺸﺎن ﻧﻬ ﺎدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﺟ ﺎزﻩﯼ ﭼﭙ ﺎول ﺙ ﺮوت و ﺵ ﻮآﺖ و ﻏ ﺮورِ‬

‫ﺳﺮزﻣﻴﻦهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ه ﻢ هﺪﻳ ﻪﯼ ﺧ ﺎص ﺧﺪاوﻧ ﺪ در ازاﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺵ ﺪن‬
‫اﻳﻦ اﻋﺮاب ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎهﯽ آﻪ ﻧﺺ ﺹ ﺮﻳﺢ ﺧ ﻮد پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم ذﻝﻴﻞ‪ ،‬ﺑ ﺪﺑﺨﺖ و ﮔﺮﺳ ﻨﻪ را ﭼﻨ ﺎن ﻗ ﺪرت و ﻗ ﺴﺎوﺕﯽ ﺑﺨ ﺸﻴﺪ آ ﻪ‬
‫در ﺳ ﺎﻳﻪﯼ ﺁن ﺕﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨ ﺪ ﻗ ﺮن ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧ ﻪ‪ ،‬ﺣﺘ ﺎ ﺕ ﺎ ﻣﻴﺎﻧ ﻪﯼ‬
‫اروپﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮن آﺸﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻗﺮون وﺳﻄﺎ را در اﻳ ﻦ ﺳ ﻮﯼ ﻋ ﺎﻝﻢ ﺑ ﺮ ﻝﺒ ﻪﯼ‬
‫ﺕﻴﺰ ﺵﻤ ﺸﻴﺮهﺎﺵﺎن ﺑ ﻪ آ ﺸﺘﺎرﮔﺎﻩ ﺑ ﺪل ﺳ ﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﺕﻜﺎﻣ ﻞ اﻳ ﻦ ﻧﮕ ﺮش از‬
‫زﻣﺎن ﻋﻤﺮ ]ﻓﺎﺕﺢ اﻳﺮان[ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺑﺮﺕﺮﯼ ﻧﮋادﯼ ﺑﺴﻴﺎر وﺣﺸﻴﺎﻧﻪاﯼ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺁﻝ ﻮدﻩ ﺵ ﺪ‪ .‬در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺑ ﺮاﯼ ره ﺎ ﺵ ﺪن از اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫ﻚ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﻪ‬ ‫ﺕﺤﻘﻴﺮه ﺎ و ﭼﭙ ﺎوله ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻤﺮ و ﻣ ﺪاوم و ﺕﺌﻮرﻳ ٍ‬
‫ﺟﻨﮓهﺎﻳﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻣﺪاوم ﺑ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪ ه ﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻧ ﺸﺎﻧﯽ‬
‫از ﻋﺮﺑﻴﺖ و اﺳﻼﻣﻴﺖ ﻣﯽداﺵﺖ‪ ،‬آﺸﺎﻧﺪﻩ ﺵﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺕﺌ ﻮرﯼ »ﻝﻨ ﺎ اﺣ ﺪﯼاﻝﺤ ﺴﻨﻴﻦ« آ ﻪ ﻣﺮﺕﺒ ﺎ ه ﻢ از ﺳ ﻮﯼ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬در ﺕﻤﺎم اﻳﻦ ‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎل ﺕﺸﺪﻳﺪ و ﺕﺎآﻴﺪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻳ ﻦ روزه ﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺵﺮاﻳﻄﯽ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻣﺮان و ﻋﺎﻣﻼن ﺕﺮورهﺎﯼ زﻧﺠﻴﺮﻩاﯼ ﻳﺎ‬
‫»پﺮوژﻩﯼ ﻗﺘﻞﻋﺎم درﻣﺎﻧﯽ« هﻢﭼﻨ ﻴﻦ ﺕ ﺮور ﻣﺨ ﺎﻝﻔﻴﻦ ﻧﻈ ﺎم اﺳ ﻼﻣﯽ در‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﺮزهﺎ ﻳ ﺎ »پ ﺮوژﻩﯼ ﻓﺮﻧﮕ ﯽ آ ﺎرﯼ« ﻣﺠﺎه ﺪان و ﺁﻣ ﺮان ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻌ ﺮوف و ﻧﺎهﻴ ﺎن از ﻣﻨﻜ ﺮ ﺕﻌﺮﻳ ﻒ ﻣ ﯽﺵ ﻮﻧﺪ و ﻧ ﻪ ﻗ ﺎﺕﻠﻴﻨﯽ آ ﻪ‬
‫اﻧ ﺴﺎنه ﺎﻳﯽ را ﺑ ﺎ ﺵ ﻜﻨﺠﻪ و ﺕ ﺮور از ﺣ ﻖ ﺣﻴ ﺎﺕﯽ زﻧ ﺪﮔﯽﺵ ﺎن ﻣﺤ ﺮوم‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ اﻳﻦ »اﺣﺪﯼاﻝﺤﺴﻨﻴﻦ« ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻌﻠﯽ در اﻳﺮان ه ﻢ ﺑﺎزﺕ ﺎب ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ و دادﮔ ﺴﺘﺮﯼ و‬
‫ﻗﻮﻩﯼ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ـ اﮔﺮ هﻢ ﺑﺨﻮاهﺪ ـ ﻧﻤﯽﺕﻮاﻧﺪ ﺁﻣﺮان و ﻋﺎﻣﻼن اﻳﻦ ﻗﺘ ﻞه ﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺤﺎآﻤﻪ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﯼ دادﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺕﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺘﻬﻤﺎن پﺮوﻧﺪﻩﯼ ﻗﺘﻞه ﺎ‬
‫“ادﻋﺎه ﺎﻳﯽ در ﻣ ﻮرد ﻣﻘﺘ ﻮﻻن دارﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﻣ ﺎدﻩﯼ ‪٢٢٦‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﯽ ﺁنهﺎ را ﺑ ﻪ اﺙﺒ ﺎت ﺑﺮﺳ ﺎﻧﻨﺪ‪] ”.‬روزﻧﺎﻣ ﻪﯼ زن‪،‬‬
‫اول اﺳ ﻔﻨﺪ ‪ [١٣٧٧‬ﻣ ﺎدﻩﯼ ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺰﺑ ﻮر ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪“ :‬ﻗﺘ ﻞ ﻧﻔ ﺲ‪ ،‬در‬
‫ﺹﻮرﺕﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺼﺎص اﺳﺖ آﻪ ﻣﻘﺘﻮل‪ ،‬ﺵ ﺮﻋﺎ ﻣ ﺴﺘﺤﻖ آ ﺸﺘﻦ ﻧﺒﺎﺵ ﺪ‬
‫ق ﻗﺘﻞ او را ـ ﻃﺒﻖ ﻣ ﻮازﻳﻦ ـ‬ ‫ﻖ ﻗﺘﻞ ﺑﺎﺵﺪ ﻗﺎﺕﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﺤﻘﺎ ِ‬
‫و اﮔﺮ ﻣﺴﺘﺤ ِ‬
‫در دادﮔﺎﻩ اﺙﺒﺎت آﻨﺪ‪ ”.‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ آﻪ ﺁﻗﺎﯼ ﻣ ﺼﺒﺎح ﻳ ﺰدﯼ‬
‫‪١٨‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن اﺧﻴﺮش آﻪ‪“ :‬اهﺎﻧﺘﮕﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﻧﺶ رﻳﺨﺘﻪ ﺵﻮد و‬
‫ﻣﺤﺎآﻤ ﻪ ﻧﻴ ﺰ ﻧﻤ ﯽﺧﻮاه ﺪ‪] ”.‬پ ﻴﺶ ﺧﻄﺒ ﻪﯼ ﻧﻤ ﺎز ﺟﻤﻌ ﻪﯼ ﺕﻬ ﺮان‪١٢ ،‬‬
‫ﺵ ﻬﺮﻳﻮر ‪ [١٣٧٨‬ﺑ ﺮاﯼ ﺁن “ﻣﺒﻨ ﺎﯼ ﺕﺌﻮرﻳ ﻚ و اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ” ﻓ ﺮاهﻢ آ ﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺎﺕﻠﻴﻦ ﻧﻤﯽﺕ ﻮان ﺑ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ آ ﺸﺘﻦ اﻓ ﺮاد ﻣﺰﺑ ﻮر اﻳ ﺮاد ﮔﺮﻓ ﺖ؛‬
‫زﻳ ﺮا ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ در ﻣﺤﻜﻤ ﻪ ﺙﺎﺑ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﻘﺘ ﻮﻝﻴﻦ ﻣ ﺴﺘﺤﻖ آ ﺸﺘﻦ‬
‫ﺑﻮدﻩاﻧﺪ…« )‪(١٢‬‬
‫»ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺕﺌﻮرﻳ ﻚ و اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ« اﯼ ه ﻢ آ ﻪ ﺵ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪاراﻧﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺼﺒﺎح ﻳﺰدﯼ]![ ﺑﺮاﯼ آﺸﺘﺎر دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ـ اﻝﮕ ﻮ وار‬
‫ـ در ﻧﻈ ﺮ دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺹ ﻮرﺕﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺟ ﺪﯼ و ﻣ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺙﺒ ﺖ‬
‫ﺵﺪﻩﯼ اﺳﻼم درج اﺳﺖ و اﺹﻼ ﻧﻴﺎزﯼ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن ﻣ ﺪرن و‬
‫رﻓﺮﻣﻴﺴﺖ و اﺹﻼحﻃﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﺕﺎوﻳﻞ ﻳﺎ ﺕﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﺵﻴﻮﻩهﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺁﻧﻘﺪر ﻋﻠﻨﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺣﺘﺎ ﺑ ﺮ ﻃﺒ ﻖ ﻳ ﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪﯼ از پ ﻴﺶ‬
‫ﺖ وزارت اﻃﻼﻋ ﺎت و اﻣﻨﻴ ﺖ‬ ‫ﺕﻌﻴﻴﻦ ﺵﺪﻩ »ﺣﺎآﻤﺎن ﺵ ﺮع« را در پ ﺴ ٍ‬
‫آﺸﻮر ﻳﺎ رﻳﺎﺳﺖ ﻗﻮﻩﯼ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﺑﻪ آﺎر ﻣﯽﮔﻤﺎرﻧﺪ؛ ﺕ ﺎ از ﺑﺎﺑ ﺖ ارﺕﻜ ﺎب‬
‫اﻳ ﻦ ﺟﻨﺎﻳ ﺎت‪ ،‬زﻳ ﺮ ﻋﻨ ﻮان ﻓﺘﻮاه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ دﭼ ﺎر ﻣ ﺸﻜﻞ ﻣ ﺜﻼ ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﺕﺮﻓﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺎآﻤ ﺎن ﺵ ﺮع ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ داﺵ ﺘﻦ اﻳ ﻦ ﻋﻨ ﻮان‪،‬‬
‫ﺑﺪون هﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽ از هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺟﻨ ﺎﻳﺘﯽ آ ﻪ ﺁن‬
‫را ﺑﺎزﺕ ﺎب ﻳﻜ ﯽ از هﻤ ﻴﻦ »اﺣ ﺪﯼاﻝﺤ ﺴﻨﻴﻦ« ارزﻳ ﺎﺑﯽ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬دﺳ ﺖ‬
‫ﻣﯽﻳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫»اﻳ ﻦ اﻇﻬ ﺎرات آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺳ ﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‪/‬ﺕ ﺸﻜﻴﻼﺕﯽ وزارت‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺎﻳﯽ و هﻤﺎهﻨﮕﯽ ﺕﺎم و ﺕﻤﺎم دارد‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ آ ﻪ ﻣﺘﻬﻤ ﺎ ِن‬
‫]ﻗﺘﻞهﺎﯼ زﻧﺠﻴﺮﻩاﯼ[ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ ﺑ ﻪ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ ﺕ ﺎ‬
‫ﺑ ﺪان ﺣ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ در ﺟﺮﻳ ﺎن ﻋﻤﻠﻴ ﺎت ﺣ ﺬف‪ ،‬ﺑ ﺎ وﺿ ﻮ ﺵ ﺮآﺖ‬
‫ﻣﯽآﺮدﻩاﻧﺪ و ﻋﻤﻠﻴ ﺎت را ﺑ ﺎ ﻧ ﺎم “ﺣ ﻀﺮت زه ﺮا” ﻣ ﯽﺁﻏﺎزﻳﺪﻧ ﺪ‪ .‬دﻳﮕ ﺮ‬
‫اﻳﻦ آ ﻪ ﻣﺘﻬﻤ ﺎن‪ ،‬از ﻋﻨﺎﺹ ﺮ ﻣ ﻮﺙﺮ و آﺎرآ ﺸﺘﻪﯼ ﻣﻨ ﻀﺒﻂ و ﺕ ﺸﻜﻴﻼﺕﯽ‬
‫وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﯽﺑﺎﺵﻨﺪ و ﺳﺎلهﺎ در زﻣﺮﻩﯼ “ﻣﺤﺎر ِم” ﻧﻈﺎ ِم اﻣﻨﻴﺘ ﯽ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺵﻤﺎر ﻣﯽﺁﻣﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖهﺎﯼ ﺧﻄﻴﺮﯼ را در‬
‫داﺧﻞ و ﺧﺎرج از اﻳﺮان ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻨﺎﺹﺮﯼ‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﺑﻪ‬
‫آﺎره ﺎﯼ ﺧﻮدﺳ ﺮاﻧﻪ و ﻏﻴﺮﺕ ﺸﻜﻴﻼﺕﯽ دﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽﻳﺎزﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄ ﻖ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﺵﺒﻜﻪهﺎﯼ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎﻓﻴﺎﻳﯽ]اﯼ[ ﭼﻨﻴﻦ اﻳﺠﺎب ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١٩‬‬
‫»در ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ‪/‬اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻚ‪/‬ﺕﺸﻜﻴﻼﺕﯽ]اﯼ[ اﺳﺖ آ ﻪ‬

‫ﺣﻜﻢ “ﺣﺬف” ﻋﻘﻴﺪﺕﯽ‪/‬ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ از ﺳﻮﯼ هﺮم ﺕﺸﻜﻴﻼﺕﯽ وزﻳﺮ آﻪ‬
‫در ﻋﻴﻦﺣﺎل “ﺣﺎآﻢ ﺵﺮع” هﻢ هﺴﺖ‪ ،‬ﺹﺎدر ﺵ ﻮد و از ﻃﺮﻳ ﻖ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﻣﻌﺎوﻧ ﺎن وﯼ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣ ﺪﻳﺮان اﺟﺮاﻳ ﯽ اﺑ ﻼغ ﮔ ﺮدد‪ .‬از اﻳ ﻦ روﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺕﻴﻢهﺎﯼ ﻋﻤﻠﻴﺎﺕﯽ‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﻧﻪ ﺑﺎ وزﻳﺮ در ﺕﻤ ﺎس ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ و ﻧ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﻣﻌﺎوﻧ ﺎن وزارت اﻃﻼﻋ ﺎت‪“ .‬ﻧﻴ ﺎزﯼ” دادﺳ ﺘﺎن پﻴ ﺸﻴﻦ و رﺋ ﻴﺲ آﻨ ﻮﻧﯽ‬
‫ﺳ ﺎزﻣﺎن ﻗ ﻀﺎﺋﯽ ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﻣ ﺴﻠﺢ ه ﻢ در ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﻣ ﺼﺎﺣﺒﻪﯼ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺕﯽاش ﺕﺎآﻴ ﺪ آ ﺮد آ ﻪ ﻣﺘﻬﻤ ﺎن ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻨﺎد ﺑ ﻪ ﻣ ﺎدﻩﯼ ‪ ٢٢٦‬ﻗ ﺎﻧﻮ ِن‬
‫ﻣﺠﺎزات اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣ ﺪﻋﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﻧﺠ ﺎم ﻗﺘ ﻞه ﺎ ﻣﺠ ﻮز ﺵ ﺮﻋﯽ‬
‫داﺵﺘﻪاﻧﺪ‪(١٣) «.‬‬
‫در راﺳ ﺘﺎﯼ هﻤ ﻴﻦ ﻧﮕ ﺮش ﺑ ﻪ ﻣﻠ ﺖ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ از‬
‫ﻳﻜ ﯽ از ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ ﻣﻌ ﺮوف ﻋ ﺼﺮ ﻣﻼپ ﺮور ﻗﺎﺟ ﺎر ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ اﻧﮕﻴ ﺰﻩ و‬
‫ﺳﻜﻮﯼ پﺮش ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻧﻴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ روﺵﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارد‪:‬‬
‫»ﺕﻨﻜ ﺎﺑﻨﯽ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از ﺵ ﺎﮔﺮدان ﺳ ﻴﺪﺑﺎﻗﺮ ﺵ ﻔﺘﯽ در آﺘ ﺎب ﺧ ﻮد‬
‫“ﻗﺼﺺاﻝﻌﻠﻤﺎء” ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪“ :‬از زﻣﺎن اﺋﻤﻪﯼ اﻃﻬﺎر ﺕﺎ ﺁن ﻋﻬﺪ‪ ،‬هﻴﭻﻳ ﻚ‬
‫از ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻣﺎﻣﻴ ﻪ ﺑ ﻪ ﺁن اﻧ ﺪازﻩ ﺙ ﺮوت و ﻣﻜﻨ ﺖ ﻧﺪاﺵ ﺘﻨﺪ‪ ”.‬آ ﻪ ﺵ ﻔﺘﯽ‬
‫داﺵﺖ… ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺕﺤﻘﻴﻖ ﻋﺒﺎس اﻗﺒ ﺎل‪ :‬ﺵ ﻔﺘﯽ از راﻩ اﻏ ﻮا و زور‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺙﺮوﺕﯽ را ﮔﺮد ﺁورد‪] .‬هﻤﻮ[ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪“ :‬ﺵ ﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻤ ﻴ ِﻦ ]ﻣﻌﻠ ﻮم ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻪ ﺟﺮﻣﯽ[ را اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﺹﺮار و ﻣﻼﻳﻤﺖ و ﺑﻪ ﺕﺸﻮﻳﻖ اﻳﻦ آﻪ ﺧ ﻮدم‬
‫در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬پﻴﺶ ﺟ ﺪم ﺵ ﻔﻴﻊ ﮔﻨﺎه ﺎن ﺵ ﻤﺎ ﺧ ﻮاهﻢ ﺵ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻗ ﺮار و‬
‫اﻋﺘﺮاف واﻣﯽداﺵﺘﻪ‪ ،‬ﺳ ﭙﺲ ﻏﺎﻝﺒ ﺎ ﺑ ﺎ ﮔﺮﻳ ﻪ اﻳ ﺸﺎن را ﮔ ﺮدن ﻣ ﯽزدﻩ‪ ،‬و‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮ آ ﺸﺘﻪﯼ ﺁﻧ ﺎن ﻧﻤ ﺎز ﻣ ﯽﮔ ﺰاردﻩ‪ .‬ﮔ ﺎهﯽ ه ﻢ در ﺣ ﻴﻦ ﻧﻤ ﺎز ﻏ ﺶ‬
‫ﻣﯽآﺮدﻩ اﺳﺖ‪] .‬ﻧﻘﻞ از ﻣﻘﺎﻝﻪﯼ اﻗﺒﺎل در ﻣﺠﻠﻪﯼ ﻳﺎدﮔﺎر[« )‪(١٤‬‬
‫»پ ﻴﺶﺕ ﺮ ﮔﻔﺘ ﻴﻢ آ ﻪ ]ﺳ ﻴﺪﺑﺎﻗﺮ[ ﺵ ﻔﺘﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻣﺤ ﺼﻮل دوران‬
‫ﻣﻼپﺮور ﻓﺘﺤﻌﻠﯽﺵﺎﻩ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ آ ﺎرش ﺑ ﺪاﻧﺠﺎ آ ﺸﻴﺪ آ ﻪ در اﺹ ﻔﻬﺎن ـ‬
‫ﺑﺎ آﻤﻚ اﻧﺒﻮﻩ ﻝﻮﻃﯽهﺎ و ﺁدﻣﻜ ﺸﺎن ـ ادﻋ ﺎﯼ اﺳ ﺘﻘﻼل آ ﺮد و ﺣﺘ ﺎ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم‬
‫او ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺳﻜﻪ زدﻧﺪ‪ .‬و ﺕﻨﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎدﮔﯽ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪﯼ ﺁﺵﺘﯽﻧﺎپ ﺬﻳﺮ‬
‫ﺣ ﺎج ﻣﻴ ﺮزا ﺁﻗﺎﺳ ﯽ و ﻣﺤﻤ ﺪ ﺵ ﺎﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ او را ﺑ ﺎ ذﻝ ﺖ و ﺧ ﻮارﯼ‬
‫ﻓﺮوآ ﺸﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘ ﯽ ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن ﻣﺤﻤ ﺪ ﺵ ﺎﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ آﻤ ﻚ ﺕﻮپﺨﺎﻧ ﻪ دروازﻩه ﺎﯼ‬
‫ﺵﻬﺮ اﺹﻔﻬﺎن را ﮔ ﺸﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻝﻮﻃﻴ ﺎن پ ﺎ ﺑ ﻪ ﻓ ﺮار ﮔﺬاﺵ ﺘﻨﺪ و ﺑ ﻪ ﻗ ﻮل ﻳ ﻚ‬
‫‪٢٠‬‬
‫ﻧ ﺎﻇﺮ ﻓﺮﻧﮕ ﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬ ﺪ ﺑ ﻪ آﻨﺠ ﯽ ﺧﺰﻳ ﺪ و ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﻼﻳ ﺎن رواﻧ ﻪﯼ‬

‫زﻧﺪان ﺵﺪﻧﺪ و ‪ ٣٠٠‬ﻝﻮﻃﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻏﺎﺋﻠﻪ ﺧ ﺘﻢ ﺵ ﺪ و‬
‫اﻣﻮال ﻏﺼﺒﯽ ﺑﻪ ﺹﺎﺣﺒﺎن ﺁنهﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪(١٥) «.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺟﻤﻊﺁورﯼ ﺙ ﺮوت در ﺹ ﺪر اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺕﺎآﻴﺪ آﺮد آﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ در اﺳ ﻼم ﻣﻔﻬ ﻮم ﺑﺨ ﺼﻮﺹﯽ دارد آ ﻪ اﺳﺎﺳ ﺎ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻣ ﺴﺘﻨﺪ ﺟ ﺎرﯼ در ﺟﻮاﻣ ﻊ ﻣ ﺪﻧﯽ ﻏ ﺮب‪ ،‬زﻣ ﻴﻦ ﺕ ﺎ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺕﻔ ﺎوت‬
‫دارد‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺕﻔﺎوت را در ﻣﻴ ﺰان ﻏ ﺎرته ﺎﯼ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼم ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ‬
‫ﻓﻌﻠﯽ ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان‪ ،‬آﻢ و ﺑﻴﺶ ﺵﻨﻴﺪﻩ و ﺧﻮاﻧﺪﻩاﻳﻢ‪ .‬ﻣﺠﺘﺒ ﯽ ﻣﻴﻨ ﻮﯼ ه ﻢ‬
‫]ﻻﺑﺪ[ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦآﻪ ﺟﺎﯼ ﺵﺒﻬﻪاﯼ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺵﻴﻮﻩﯼ ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬارد‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ ﺣﺎآﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪﯼ‬
‫]![ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔ ﻪﯼ پﻴﻐﻤﺒ ﺮ ]ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ پﻴﻐﻤﺒ ﺮ[ ﻓﻘ ﻂ وﻇﻴﻔ ﻪﯼ‬
‫دﻧﻴ ﺎﻳﯽ دارد و ﺁن ﮔ ﺮﻓﺘﻦ زآ ﺎت و ﺕﻘ ﺴﻴﻢ آ ﺮدن ﻏﻨ ﺎﻳﻢ و رﺳ ﻴﺪﮔﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺮاﻓﻌ ﻪﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺕﻌﻴ ﻴﻦ ﺣﻜ ﺎم و ﻝ ﺸﻜﺮ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدن ﺑ ﻪ ﺳ ﺮآﻮﺑﯽ‬
‫ﻣﺘﻤ ﺮدﻳﻦ و ﻓ ﺘﺢ آ ﺮدن ﻧﻘ ﺎط ﺕ ﺎزﻩ و اﻗﺎﻣ ﻪﯼ ﺣ ﺪود ﻳﻌﻨ ﯽ ﺣ ﺪ زدن و‬
‫ﻣﺠﺎزات آﺮدن آﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف اﺣﻜﺎم اﺳﻼم ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫)‪(١٦‬‬
‫ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ در اﻳ ﻦ ﻣﻴ ﺎن اﺳﺎﺳ ﺎ ﺳ ﺨﻨﯽ از ﺁﻣ ﻮزش و پ ﺮورش‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺵﺖ و درﻣﺎن اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺜﻼ رﻓﺎﻩ و ﺧﻮﺵﺒﺨﺘﯽ اﻣﺖ اﺳ ﻼم‪،‬‬
‫ﻳ ﺎ ﺣﺘ ﺎ ﺳ ﺎزﻧﺪﮔﯽ ﻣﺤ ﻞ اﻗﺎﻣ ﺖ اﻳ ﺸﺎن در دﺳ ﺘﻮر آ ﺎر ﻧﻴ ﺴﺖ و ﺕﻤ ﺎم‬
‫وﻇ ﺎﻳﻒ ﺣﺎآﻤ ﺎن اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﺳ ﻪ زﻣﻴﻨ ﻪﯼ ﻏ ﺎرت‪ ،‬ﺣ ﺪ و ﺕﻌﺰﻳ ﺮ‪ ،‬و‬
‫ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ ﻣﻠ ﻞ دﻳﮕ ﺮ ﺧﻼﺹ ﻪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺎ ﭼﻨ ﻴﻦ درﻳ ﺎﻓﺘﯽ از اﺳ ﻼم‬
‫ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ را ﺕ ﺎ هﻤ ﻴﻦ اﻣ ﺮوز ه ﻢ در آ ﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧ ﺴﺘﺎن و زﻳ ﺮ ﺳ ﻠﻄﻪﯼ‬
‫ﻃﺎﻝﺒﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ روﺵﻨﯽ ﺕﺠﺮﺑﻪ آﺮدﻩاﻳﻢ و دﻳﺪﻩاﻳﻢ آﻪ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫اﻓﻐ ﺎن در پﺮﺕ ﻮ اﻝﻬﺎﻣ ﺎت اﻳ ﻦ رهﺒ ﺮان ﺳ ﻨﺘﯽ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﭼ ﻪ ﻓﻼآﺘ ﯽ را‬
‫ﺕﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺎﻧﺸﺎن ﭼﻪ ﺳﺮﻧﻮﺵﺘﯽ دارﻧ ﺪ و اﻳ ﻦ ﺣﺎآﻤ ﺎن اﺳ ﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫ﺑ ﻪ ﻗ ﺼﺪ ﺹ ﺪور ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽﺵ ﺎن ﺑ ﻪ ﻏ ﺮب آ ﺎﻓﺮ ]![ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫ﻋﻤﻠﻴ ﺎت اﻧﺘﺤ ﺎرﯼ‪ ،‬ﺑﻴﮕﻨﺎه ﺎﻧﯽ را از هﻤ ﻪﯼ ﻣﻠﻴ ﺖه ﺎ ﺑ ﻪ ﻗﺘ ﻞﮔ ﺎﻩ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ!‬
‫‪٢١‬‬
‫زﻣﻴﻨ ﻪﯼ ﻧﻈ ﺮﯼ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ه ﻢ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ دﺳ ﺖ ﺑ ﺎزﯼ را ﺑ ﻪ‬

‫ﺵ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ آ ﺸﺘﺎر دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘ ﺎ در اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﺎت‬
‫»ﻗﺮﺁن آﺮﻳﻢ« و ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺁﻳﺎت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ آﺘ ﺎب ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ ﺙﺒ ﺖ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺎزﯼ هﻢ ﺑﻪ آﺸﻒ و ﺵﻬﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﺕﻔﺎﻗﺎ اﻳﻦ ﺁﻳﺎت از ﺁﻳﺎﺕﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ه ﻴﺞﮔﻮﻧ ﻪ ﺵ ﻚ و ﺕﺮدﻳ ﺪﯼ در ﺁنه ﺎ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد و ﻃﺒ ﻖ ﺁﻣ ﻮزشه ﺎﯼ‬
‫ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻗﺮﺁن‪ ،‬از ﻣﺤﻜﻤﺎت دﻳﻨﯽ و ﻋﻘﻴﺪﺕﯽ ﺵﻨﺎﺧﺘﻪ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»]آﺎﻓﺮان[ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻨﺪﻩ آﻢ و ﮔﺮﻳﻪ زﻳﺎد آﻨﻨﺪ‪) .‬ﺕﻮﺑﻪ‪(٨٢‬‬
‫»ﺑﺪاﻧﻴ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ در راﻩ دﻳ ﻦ ﺧ ﺪا‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻬ ﺎد ﺑﻴ ﺮون ﻧ ﺸﻮﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺧ ﺪا ﺵ ﻤﺎ را ﺑ ﻪ ﻋ ﺬاﺑﯽ دردﻧ ﺎك ﻣﻌ ﺬب ﺧﻮاه ﺪ آ ﺮد و ﻗ ﻮﻣﯽ دﻳﮕ ﺮ را‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺵﻤﺎ ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﻳﻨﺪ‪) .‬ﺕﻮﺑﻪ ‪(٣٩‬‬
‫»ﻣ ﺎ ]در ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺎن[ ﺁﺕ ﺶ ﺟﻨ ﮓ و دﺵ ﻤﻨﯽ را ﺕ ﺎ ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‬
‫ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻴﻢ‪) .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ ‪(١٤‬‬
‫»ﺧﺪا هﺮﮔﺰ آﺎﻓﺮان را هﺪاﻳﺖ ﻧﺨﻮاهﺪ آﺮد‪) .‬ﺕﻮﺑﻪ ‪(٣٧‬‬
‫»ﻣﺤﻘﻘﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ آﻪ ﻣﺸﺮآﺎن ﻧﺠﺲ و پﻠﻴﺪﻧﺪ‪) .‬ﺕﻮﺑﻪ ‪(٣٨‬‬
‫»پﺲ از ﺁنآﻪ ﻣﺎﻩهﺎﯼ ﺣﺮام درﮔﺬﺵﺖ‪ ،‬ﺁنﮔﺎﻩ ﻣ ﺸﺮآﺎن را ه ﺮ‬
‫ﺟﺎ ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺁنهﺎ را دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﻣﺤﺎﺹﺮﻩ آﻨﻴ ﺪ‪ ،‬و ه ﺮ‬
‫ﺳﻮ در آﻤﻴﻦ ﺁنهﺎ ﺑﺎﺵﻴﺪ‪) .‬ﺕﻮﺑﻪ ‪ ٥‬و ‪(٢٦‬‬
‫»پﺲ اآﻨﻮن از هﺮﭼﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪ .‬ﺣﻼل و ﮔ ﻮاراﯼ‬
‫ﺵﻤﺎ ﺑﺎد! )اﻧﻔﺎل ‪(٦٩‬‬
‫»اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ هﻤ ﻪﯼ ﻣﻠ ﻞ و ﻣ ﺬاهﺐ ﺧﻠ ﻖ را ﻳ ﻚ اﻣ ﺖ‬
‫ﻣ ﯽﮔﺮداﻧﻴ ﺪ‪ .‬و ﻝ ﻴﻜﻦ داﺋ ﻢ‪ ،‬هﻤ ﻪﯼ اﻗ ﻮام و ﻣﻠ ﻞ دﻧﻴ ﺎ ﺑ ﺎ ه ﻢ در اﺧ ﺘﻼف‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪) .‬هﻮد ‪(١١٨‬‬
‫»پ ﺲ ﺵ ﻤﺎ اه ﻞ اﻳﻤ ﺎن‪ ،‬در آ ﺎر دﻳ ﻦ ﺳ ﺴﺘﯽ روا ﻣﺪارﻳ ﺪ و‬
‫آﺎﻓﺮان را دﻋﻮت ﺑﻪ ﺹﻠﺢ ﻧﻜﻨﻴﺪ! )ﻣﺤﻤﺪ ‪(٣٥‬‬
‫»ﺑﺎ ﺁن آﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﻗﺘﺎل و آﺎرزار ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺕ ﺎ ﺧ ﺪا ﺁﻧ ﺎن را ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺵﻤﺎ ﻋﺬاب آﻨﺪ و ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﺪ‪) .‬ﺕﻮﺑﻪ ‪(١٤‬‬
‫»اﯼ اهﻞ اﻳﻤ ﺎن‪ ،‬ﺵ ﻤﺎ پ ﺪران و ﺑ ﺮادران ﺧ ﻮد را ﻧﺒﺎﻳ ﺪ دوﺳ ﺖ‬
‫ﺑﺪارﻳﺪ؛ اﮔﺮ ﺁنهﺎ آﻔﺮ را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪) .‬ﺕﻮﺑﻪ ‪(٢٣‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫»اﯼ اهﻞ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آﺎﻓﺮان از هﺮ آﻪ ﺑ ﻪ ﺵ ﻤﺎ ﻧﺰدﻳ ﻚﺕ ﺮ اﺳ ﺖ‪،‬‬

‫ﺵﺮوع ﺑﻪ ﺟﻬﺎد آﻨﻴﺪ و ﺑﺎﻳﺪ آﻔﺎر در ﺵ ﻤﺎ درﺵ ﺘﯽ و ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪﯼ و ﻗ ﻮت‬
‫و پﺎﻳﺪارﯼ ﺣﺲ آﻨﻨﺪ‪) .‬ﺕﻮﺑﻪ ‪(١٢٣‬‬
‫»ﺵ ﻤﺎ ﻣﻮﻣﻨ ﺎن ﭼ ﻮن ﺑ ﺎ آ ﺎﻓﺮان روﺑ ﺮو ﺵ ﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺁنه ﺎ را‬
‫ﮔ ﺮدن زﻧﻴ ﺪ ﺕ ﺎ ﺁﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻪ از ﺧ ﻮﻧﺮﻳﺰﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر‪ ،‬دﺵ ﻤﻦ را از پ ﺎﯼ‬
‫درﺁورﻳﺪ‪) .‬ﺳﻮرﻩﯼ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺁﻳﻪﺵﻤﺎرﻩ ‪(٣‬‬
‫»ﺁﻧﺎﻧﯽ آﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪاﻳﯽ ﻣ ﺴﻴﺢ پ ﺴﺮ ﻣ ﺮﻳﻢ ﺵ ﺪﻧﺪ ﻣﺤﻘﻘ ﺎ آ ﺎﻓﺮ‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ ‪ ١٧‬و ‪(٧٢‬‬
‫»ﻓﺮﻗﯽ ﻣﻴﺎن ﺟﻬﻮدان و اهﻞ آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎ آﺎﻓﺮان ﺑﯽﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫)ﺳﻮرﻩﯼ ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪(١٣‬‬
‫»هﻤﺎﻧ ﺎ ﻣﺤﻘﻘ ﺎ دﺵ ﻤﻦﺕ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺮدم ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻳﻬ ﻮد و‬
‫ﻣﺸﺮآﺎن را ﺧﻮاهﯽ ﻳﺎﻓﺖ‪) .‬ﻣﺎﺋﺪﻩ ‪(٨٢‬‬
‫»اﯼ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺎ آ ﺎﻓﺮان ﺟﻬﺎدآﻨﻴ ﺪ آ ﻪ در زﻣ ﻴﻦ ﻓﺘﻨ ﻪ و ﻓ ﺴﺎدﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪) .‬اﻧﻔﺎل ‪ ٣٩‬و ﻓﺮﻗﺎن ‪(٥٢‬‬
‫»]اﯼ ﻣﻮﻣﻨ ﺎن[ ﻧ ﻪ ﺵ ﻤﺎ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺧ ﺪا آ ﺎﻓﺮان را آ ﺸﺖ و ]اﯼ‬
‫رﺳﻮل[ ﭼﻮن ﺕﻮ ﺕﻴﺮ اﻓﻜﻨﺪﯼ‪ ،‬ﻧﻪ ﺕﻮ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا اﻓﻜﻨﺪ‪) .‬اﻧﻔﺎل ‪(١٧‬‬
‫»ه ﺮآﺲ ﺑ ﺎ ﺧ ﺪا و رﺳ ﻮل او راﻩ ﺵ ﻘﺎق و ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺖ ﺑﭙﻴﻤﺎﻳ ﺪ‪،‬‬
‫ب ﻣﺨﺘ ﺼ ِﺮ ﻗﺘ ﻞ و‬‫]ﺑﺘﺮﺳﺪ[ آﻪ ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎر ﺳ ﺨﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻋ ﺬا ِ‬
‫اﺳﺎرت را در دﻧﻴﺎ ﺑﭽﺸﻴﺪ و ]ﺑﺪاﻧﻴﺪ[ آﻪ ﺑﺮاﯼ آ ﺎﻓﺮان در ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﻋ ﺬاب‬
‫ﺁﺕﺶ دوزخ ﻣﻬﻴﺎﺳﺖ‪) .‬اﻧﻔﺎل ‪ ١٣‬و ‪(١٤‬‬
‫»ﻳﻬ ﻮد ﺑ ﻪ ﺣﻴ ﺎت ﻣ ﺎدﯼ ﺣ ﺮﻳﺺﺕ ﺮ از هﻤ ﻪﯼ ﺧﻠﻘﻨ ﺪ و ﺣﺘ ﺎ از‬
‫ﻣﺸﺮآﺎن‪ .‬از اﻳﻦرو هﺮ ﻳﻬﻮدﯼ ﺁرزوﯼ هﺰار ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﻣﯽآﻨ ﺪ و اﮔ ﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺁرزوﻳﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ هﺰار ﺳ ﺎل ه ﻢ او را از ﻋ ﺬاب ﺧ ﺪا ﻧﺮهﺎﻧ ﺪ و‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ آﺮدار ﻧﺎپﺴﻨﺪ ﺁﻧﺎن ﺁﮔﺎﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻘﺮﻩ ‪(٩٦‬‬
‫»اﯼ اهﻞ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﭼﻮن در راﻩ دﻳﻦ ﺧ ﺪا ﺑﻴ ﺮون روﻳ ﺪ ﺕﺤﻘﻴ ﻖ و‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ آﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺁﻧﻜﺲ آﻪ اﻇﻬﺎر اﺳﻼم آﻨﺪ و ﺑﻪ ﺵﻤﺎ ﺳ ِﺮ ﺕﺴﻠﻴﻢ ﻓ ﺮود‬
‫ﺁورد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ آﻔﺮ ﻣﺪهﻴﺪ ﺕﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎﻧﺶ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻼل آﻨﻴ ﺪ! )ﻧ ﺴﺎء‬
‫‪(٩٤‬‬
‫»ﻣﺒﺎدا در آﺎر دﺵﻤﻨﺎن ﺳﺴﺘﯽ و آﺎهﻠﯽ آﻨﻴﺪ! )ﻧﺴﺎء ‪(١٠٤‬‬
‫‪٢٣‬‬
‫»ﺑﺎ هﺮ آﻪ از اهﻞ آﺘﺎب ]ﻳﻬﻮد و ﻧ ﺼﺎرا آ ﻪ[ اﻳﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا و‬

‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺎوردﻩ… و ﺑﻪ دﻳ ﻦ ]اﺳ ﻼم[ ﻧﻤ ﯽﮔﺮوﻧ ﺪ‪ ،‬ﻗﺘ ﺎل و آ ﺎرزار‬
‫آﻨﻴ ﺪ‪ ،‬ﺕ ﺎ ﺁﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺧ ﻮارﯼ و ﺕﻮاﺿ ﻊ ﺑ ﻪ اﺳ ﻼم ﺟﺰﻳ ﻪ دهﻨ ﺪ‪) .‬ﺕﻮﺑ ﻪ‬
‫‪(١٧) «(٢٩‬‬
‫»ﻃﺒﺮﺳ ﯽ در ﺕﻔ ﺴﻴﺮ ﺁﻳ ﻪﯼ ‪ ٢٩‬ﺳ ﻮرﻩﯼ ﺕﻮﺑ ﻪ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪:‬‬
‫ﺟﺰﻳ ﻪپ ﺮداز ﺑﺎﻳ ﺪ ﺧ ﻮد پﻴ ﺎدﻩ ـ و ﻧ ﻪ ﺳ ﻮارﻩ ـ و در ﺣ ﺎﻝﯽ آ ﻪ او‬
‫]ﺟﺰﻳﻪپﺮداز[ اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﺟﺰﻳﻪ ﮔﻴﺮﻧ ﺪﻩ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ… ﺟﺰﻳ ﻪﯼ ﺧ ﻮد را‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪(١٨) «.‬‬
‫در دﻳﮕﺮ ﺁﻳﻪه ﺎ و ﺳ ﻮرﻩه ﺎﯼ ﻗ ﺮﺁن ه ﻢ از اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ دﺳ ﺘﻮرات‬
‫دﻳﻨﯽ ﺑ ﺮاﯼ آ ﺸﺘﺎر دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن و ﺵ ﻴﻮﻩﯼ ﺟﺰﻳ ﻪ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ از آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ‬
‫ﺑﺎورهﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦهﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺕﺎ ﺟﺎﻳﯽ آﻪ اﻳﻦ آﺸﺘﺎرهﺎ و‬
‫ﺣ ﺬفه ﺎ اﺳﺎﺳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ دﺳ ﺘﻮرات دﻳﻨ ﯽ ﺕﻌﺒﻴ ﺮ ﻣ ﯽﺵ ﻮد و ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻗ ﺸﺮﯼ و اﺹ ﻮﻝﯽ و ﻣﻌﺘﻘ ﺪﻳﻦ ﻣﻄﻠ ﻊ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ‪ ،‬ﺣ ﺬف و آ ﺸﺘﺎر‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن و ﺣﺘﺎ ﻗﺘﻞ ﺁﻧﺎﻧﯽ را آﻪ ذرﻩاﯼ ﺵﻚ و ﺕﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴ ﺖ اﻳ ﻦ‬
‫دﻳﻦ و ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﺁن دارﻧ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺮﯼ واﺟ ﺐ و ﻓﺘ ﻮاﯼ دﻳﻨ ﯽ ﺹ ﺎدر ﺵ ﺪﻩ از‬
‫ﺳ ﻮﯼ ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰار اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ و ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦ ردﻳ ﻒ دوم ﺁن‬
‫ﻋﻠﯽ اﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻝﺐ ﻣﯽﺵﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﺤﺪودﻳﺖه ﺎﯼ ﺣﻘ ﻮﻗﯽ اه ﻞ ذﻣ ﻪ ه ﻢ در زﻣ ﺎن ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﻣﺘﻮآ ﻞ‬
‫]آﻪ از ‪ ٢٢٣‬ﺕﺎ ‪٢٤٧‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﯽآﺮد[ ﺕﺎﺋﻴﺪ و ﺕﺸﺪﻳﺪ ﺵﺪ‪.‬‬
‫وﯼ پﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اهﻞ ذﻣﻪ را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت دوﻝﺘﯽ ﻣﻨﻊ آ ﺮد‪ ،‬و آﻮدآ ﺎن اﻳ ﺸﺎن‬
‫را از ﺕﺤﺼﻴﻞ در ﻣﻜﺎﺕﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎزداﺵﺖ‪ ،‬و ﻣﺒﻠﻎ ﻣﺎﻝﻴ ﺎت ﺳ ﺮاﻧﻪ ﻳ ﺎ‬
‫“ﺟﺰﻳﻪ” را اﻓﺰود‪ ،‬و اهﻞ ذﻣﻪ را ﻣﺠﺒﻮر آ ﺮد آ ﻪ ﻋﻼﻣ ﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪاﯼ‬
‫ﺑﺮ اﻝﺒﺴﻪﯼ ﺧﻮﻳﺶ اﻝﺼﺎق آﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﺪﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪهﺎﺵ ﺎن ﺹ ﻮرت‬
‫ﺵﻴﺎﻃﻴﻦ را رﺳ ﻢ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻓﻘ ﻂ ﺳ ﻮار ﻗ ﺎﻃﺮ و ﺧ ﺮ ﺵ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و آﻠﻴ ﺴﺎهﺎ و‬
‫آﻨﻴ ﺴﻪه ﺎﻳﯽ را آ ﻪ پ ﺲ از ﻓ ﺘﺢ اﻋ ﺮاب ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬وﻳ ﺮان‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪(١٩) «.‬‬
‫»ﻣﻼﺣﻈ ﻪ ﻣ ﯽﺵ ﻮد آ ﻪ وﻗﺘ ﯽ ]ﺳ ﻴﺪ روحاﷲ[ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﺣﻜ ﻢ ﻗﺘ ﻞ‬
‫ﻋﺎم ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ]ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ[ و ﺳﭙﺲ آﻤﻮﻧﻴ ﺴﺖه ﺎ و ﺑ ﯽدﻳﻨ ﺎن را در ﺕﻴﺮﻣ ﺎﻩ‬
‫‪ ١٣٦٧‬ﺹ ﺎدر ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬و از ﻗﺎﺿ ﻴﺎن و ﻣﻔﺘﻴ ﺎن ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ ﺧ ﻮدش‬
‫ﻣﯽﺧﻮاهﺪ آﻪ هﻤﻪ را ـ ﺹﺮفﻧﻈ ﺮ از اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺕ ﺎ ﺁن زﻣ ﺎن ﭼ ﻪ ﺣﻜﻤ ﯽ‬
‫‪٢٤‬‬
‫در ﺑﺎرﻩﯼ ﺁنهﺎ ﺹﺎدر ﺵﺪﻩ ـ هﺮﭼﻪ ﺳﺮﻳﻊﺕﺮ ﺣﻜﻢ اﻋ ﺪام را در ﺑ ﺎرﻩﯼ‬
‫ﺁنهﺎ اﺟﺮا آﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺮﺁن ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪(٢٠) «.‬‬
‫»او ]ﺳﻴﺪ روحاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ[ ﺑﺎ ﻣﻌ ﺬرتﺧ ﻮاهﯽ از پﻴ ﺸﮕﺎﻩ ﺧ ﺪاﯼ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل و از پﻴﺸﮕﺎﻩ ﻣﻠﺖ ﻋﺰﻳﺰ و ﺑﺎ اﺵﺎرﻩ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل اﺳﻼﻣﻴﺎن‬
‫“اﺳ ﻮﻩ ﻣ ﻮﻻ اﻣﻴﺮاﻝﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ”… ﻣ ﺮد ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ ﻋ ﺎﻝﻢ‪ ،‬ﺁن اﻧ ﺴﺎن ﺑ ﻪ ﺕﻤ ﺎم‬
‫ﻣﻌﻨﺎ آﻪ “‪ ٧٠٠‬ﻧﻔ ﺮ را در ﻳ ﻚ روز”… از ﻳﻬ ﻮد ﺑﻨ ﯽ ﻗﺮﻳﻈ ﻪ… از دم‬
‫ﺵﻤﺸﻴﺮ ﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺕﺒﻌﻴ ﺖ از او “ﺑ ﺮاﯼ ﻋﻤ ﻞ ﺑ ﻪ اﻣ ﺮ ﺧ ﺪا” دادﺳ ﺘﺎن‬
‫اﻧﻘﻼب را ﻣﻮﻇﻒ آﺮد ﺕﺎ ﺕﻤﺎم ﻣﺠﻼﺕﯽ را آﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻠ ﺖ اﺳ ﺖ‬
‫و ﺕﻮﻃﺌ ﻪﮔ ﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺕﻌﻄﻴ ﻞ آﻨ ﺪ و ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن ﺁنه ﺎ را در دادﮔ ﺎﻩه ﺎ‬
‫ﻣﺤﺎآﻤ ﻪ آﻨ ﺪ و ﺑ ﻪ دوﻝ ﺖ‪ ،‬ارﺕ ﺶ و پﺎﺳ ﺪاران ﻓﺮﻣ ﺎن داد آ ﻪ ﺑ ﺪون‬
‫ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ “ﻓﺎﺳﺪهﺎ را ﺳﺮآﻮب آﻨﻴﺪ!” “ﺕﻮﻃﺌ ﻪﮔﺮه ﺎ را ﺳ ﺮآﻮب آﻨﻴ ﺪ”«‬
‫)‪(٢١‬‬
‫ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ اﺵﺎرﻩ آﻨﻢ آ ﻪ اﮔ ﺮ در اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب اﺵ ﺎرﻩﯼ ﭼﻨ ﺪاﻧﯽ ﺑ ﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن اوﻝﻴﻪﯼ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ـ ﻧﻈﻴﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤ ﺎن‬
‫ـ ﻧﻤ ﯽﺵ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ دﻝﻴ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ »ﺵ ﻴﻌﻴﺎن« و ﺑﺨ ﺼﻮص‬
‫ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦه ﺎﯼ اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﮔﺮﻳ ﺰ از زﻳ ﺮ ﺑ ﺎر ﺳ ﻨﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ آ ﺸﺘﺎر و رﻓﺘ ﺎر ﺧ ﺸﻦ ﺧﻠﻔ ﺎﯼ راﺵ ﺪﻳﻦ ـ ﭼ ﻪ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن و ﭼﻪ ﺣﺘﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺎﻝﻒ ـ پ ﺸﺖ دﻳﻮاره ﺎﯼ ﻓﺮﻗ ﻪﮔﺮاﻳ ﯽ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽﺵﺎن ﻣﺨﻔﯽ ﺵﺪﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖه ﺎ را دﺳ ﺖ ﺑ ﺎﻻ ﺟ ﺮاﺋﻢ اﻳ ﻦ‬
‫راهﺒﺮان ﺕﻌﺒﻴﺮ ﻣﯽآﻨﻨﺪ و ﻧﻪ پﻴﺮوﯼ اﻳﺸﺎن از ﺳﺮور و ﻣﻮﻻ و رهﺒﺮ و‬
‫پﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺤﺒﻮﺑ ﺸﺎن‪ .‬ﺕ ﺎرﻳﺦ ه ﻢ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ رﻓﺘ ﺎر ﺧ ﺸﻦ اﻳ ﻦ راهﺒ ﺮان‬
‫اوﻝﻴ ﻪ و اﻳ ﻦ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻨﺎن پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ـ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﻗ ﺮﺁن و ﺳ ﻨﺖ ﺧ ﻮد پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ـ‬
‫اﺳ ﻨﺎد ﻋﺠﻴ ﺐ و ﻏﺮﻳﺒ ﯽ دارد آ ﻪ در ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ه ﻢ ﺧﻮاﻧ ﺪﻧﯽ و ه ﻢ‬
‫ﺵﻨﻴﺪﻧﯽ اﺳﺖ! ﺟﺎﻝﺐﺕﺮ اﻳﻦآﻪ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳ ﻦ ﻣ ﻮارد ه ﻢ ﻋﻠ ﯽ اﻣ ﺎم‬
‫اول ﺵ ﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻣ ﺸﺎور اﻋﻈ ﻢ اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﺑ ﺮ رﻓﺘﺎره ﺎﯼ ﺧ ﺸﻦ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺸﺎن ﺹﺤﻪ ﮔﺬاﺵﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺎﻩ ﺣﺘ ﺎ از اﻳ ﺸﺎن ه ﻢ ﺕﻨ ﺪﺕﺮ رﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ در ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬در زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻳﻜﯽ از واﻝﻴﺎن‬
‫اﺳﻼم ﺵﺮاب ﻧﻮﺵﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﻴﭻآﺲ ـ ﺣﺘﺎ پﺴﺮ ﺧﻮد ﻋﻠﯽ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ اﻣ ﺎم‬
‫ﺣ ﺴﻦ ﻝﻘ ﺐ ﮔﺮﻓ ﺖ ـ ﺣﺎﺿ ﺮ ﻧﺒ ﻮد ﺣ ﺪ ﺵ ﺮﻋﯽ را در ﻣ ﻮرد اﻳ ﻦ واﻝ ﯽ‬
‫‪٢٥‬‬
‫ﻣﺘﺨﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﺑﮕ ﺬارد‪» .‬ﻣ ﺴﻌﻮدﯼ ﻣﻮﻝ ﻒ ﻣ ﺮوجاﻝ ﺬهﺐ« پ ﺲ‬

‫از ﺕﺸﺮﻳﺢ ﺕﻤﺎم داﺳﺘﺎن ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»وﻝﻴﺪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ از دﺳﺖ ﻋﻠﯽ ﺑﮕﺮﻳ ﺰد‪ .‬ﻋﻠ ﯽ او را ﺑﻜ ﺸﻴﺪ و‬
‫ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ زد و ﺑ ﺎ ﺕﺎزﻳﺎﻧ ﻪ زدن ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬ﻋﺜﻤ ﺎن ]ﺣ ﺎآﻢ و اﻣﻴﺮاﻝﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫وﻗﺖ[ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻨﻄﻮر ﺑﺎ او رﻓﺘﺎر آﻨ ﯽ‪] ،‬ﻋﻠ ﯽ[ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬وﻗﺘ ﯽ ﻓﺎﺳ ﻘﯽ‬
‫آﻨﺪ و ﻧﮕﺬارد ﺣﻖ ﺧﺪا را از او ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣ ﺴﺘﺤﻖ ﺑ ﺪﺕﺮ از اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ‪«.‬‬
‫)‪(٢٢‬‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪ ه ﻢ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ اِﻋﻤ ﺎل هﻤ ﻴﻦ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻝ ﺐ‪،‬‬
‫رﻓﺘ ﺎر او را ﭼﻨ ﻴﻦ ﺕﻮﺟﻴ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ …» :‬آ ﺴﺎن از ﻋﻠ ﯽاﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻝ ﺐ‬
‫ﺵ ﻜﺎﻳﺖ داﺵ ﺘﻨﺪ و پﻴﻤﺒ ﺮ ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﺎ ﺑ ﻪ ﺳ ﺨﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و ﺵ ﻨﻴﺪم آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﻣﺮدم‪ ،‬از ﻋﻠﯽ ﺵﻜﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ آﻪ او در آ ﺎر ﺧ ﺪا ـ ﻳ ﺎ ﮔﻔ ﺖ‬
‫در راﻩ ﺧﺪا ـ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﯽآﻨﺪ‪(٢٣) «.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ را هﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺁورم آ ﻪ ﻧ ﺸﺎن‬
‫ﺑ ﺪهﻢ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺵﺨ ﺼﺎ ﻳ ﺎراﻧﺶ را ﺑ ﺮاﯼ ﺣ ﺬف دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن و ﻣﺨ ﺎﻝﻔﻴﻦ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽاش ﮔﺴﻴﻞ ﻣﯽداﺵﺘﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﺁﻣ ﻮزش ﺧﺪﻋ ﻪ ﻣ ﯽدادﻩ‪ ،‬پ ﺲ از‬
‫پﺎﻳﺎن ﻣﻮﻓﻘﻴ ﺖﺁﻣﻴ ﺰ ﻋﻤﻠﻴ ﺎت ه ﻢ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﺸﺎن دﻋ ﺎﯼ ﺧﻴ ﺮ ﻣ ﯽآ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫اﻳ ﺸﺎن هﺪﻳ ﻪ ﻣ ﯽدادﻩ‪ ،‬ﮔ ﺎﻩ ه ﻢ آ ﻪ ﻻزم ﻣ ﯽﺵ ﺪﻩ ﺑ ﺎ »ﺕ ﻒ« و ﺁب ده ﺎن‬
‫ﻣﺒﺎرآﺶ زﺧﻢ اﻳﺸﺎن را پﺎﻧﺴﻤﺎن ﻣﯽآﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»و ﭼ ﻮن ﻋﺒ ﺪاﷲ و هﻤﺮاه ﺎن‪ ،‬پ ﻴﺶ وﯼ ]ﻳ ﺴﻴﺮ ﺑ ﻦ رزام‬
‫ﻳﻬﻮدﯼ[ رﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﺨﻦ آﺮدﻧ ﺪ و وﻋ ﺪﻩ دادﻧ ﺪ و ﺕﺮﻏﻴ ﺐ آﺮدﻧ ﺪ و ﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪:‬‬
‫“اﮔﺮ پﻴﺶ پﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺁﻳﯽ‪ ،‬ﺕﺮا ﺑﻪ آﺎر ﮔﻴﺮد و ﺑﺰرگ دارد‪ ”.‬و ﭼﻨ ﺪان‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﺕﺎ ﺑﺎ ﮔﺮوه ﯽ از ﻳﻬ ﻮدان هﻤ ﺮاﻩ ﺁنه ﺎ ﺑﻴﺎﻣ ﺪ و ﻋﺒ ﺪاﷲ اﻧ ﻴﺲ وﯼ‬
‫را ﺑﻪ ردﻳﻒ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺵ ﺘﺮ ﺳ ﻮار آ ﺮد و ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﺵ ﺶ ﻣﻴﻠ ﯽ ﺧﻴﺒ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﯽ رﺳﻴﺪﻧﺪ آﻪ ﻗﺮﻗﺮﻩ ﻧﺎم داﺵﺖ‪ ،‬ﻳﺴﻴﺮﺑﻦ رزام از رﻓ ﺘﻦ پ ﻴﺶ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫پﺸﻴﻤﺎن ﺵﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را درﻳﺎﻓ ﺖ و دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ ﺑ ﺮد و‬
‫ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ آﺮد و پﺎﻳﺶ را ﻗﻄﻊ آ ﺮد‪ .‬و ﻳ ﺴﻴﺮ ﺑ ﺎ ﻋ ﺼﺎﻳﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫داﺵﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ او آﻮﻓ ﺖ آ ﻪ زﺧﻤ ﺪار ﺵ ﺪ و ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﻳ ﺎران پﻴﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﻬﻮدﯼ هﻤﺮاﻩ ﺧﻮد ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را ﺑﻜﺸﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﻳﻜﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﻣﺮآ ﺐ‬
‫ﺧ ﻮد ﮔﺮﻳﺨ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ اﻧ ﻴﺲ پ ﻴﺶ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﺧ ﺪا رﺳ ﻴﺪ‪ ،‬ﺁب‬
‫دهﺎن ﺑﺮ زﺧﻢ وﯼ اﻧﺪاﺧﺖ آﻪ ﭼﺮك ﻧﻜﺮد و ﺁزار ﻧﺪاد‪.‬‬
‫‪٢٦‬‬
‫»و ﻧﻴﺰ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﺧ ﺪا ﺹ ﻠﯽ اﷲ و ﺳ ﻠﻢ ﻣ ﺎ ﺑ ﻴﻦ ]ﻏ ﺰوات[ ﺑ ﺪر و‬

‫اﺣﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را ﺑﺎ ﺕﻨﯽ ﭼﻨﺪ از ﻳ ﺎران ﺧ ﻮﻳﺶ ﺳ ﻮﯼ آﻌ ﺐ اﺑ ﻦ‬
‫اﺵﺮف ﻓﺮﺳ ﺘﺎد آ ﻪ او ]آﻌ ﺐ اﺑ ﻦ اﺵ ﺮف[ را آ ﺸﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ‬
‫اﻧﻴﺲ را ﺳﻮﯼ ﺧﺎﻝﺪ ﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻧﺒﻴﺢ ه ﺬﻝﯽ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد آ ﻪ … ﻋﺒ ﺪاﷲ او‬
‫را ﺑﻜﺸﺖ… ]ﻋﺒﺪاﷲ پ ﺲ از ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ از ﻋﻤﻠﻴ ﺎت ﺟﺮﻳ ﺎن را اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫ﺕﻌﺮﻳﻒ آﺮد[ آﻪ ﺁﻧﮕﺎﻩ آﻤﯽ ﺑﺎ او ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﭼﻮن ﻓﺮﺹﺖ ﻳﺎﻓﺘﻢ وﯼ را ﺑ ﺎ‬
‫ﺵﻤ ﺸﻴﺮ زدم و آ ﺸﺘﻢ و ﺑﻴﺎﻣ ﺪم و زﻧ ﺎﻧﺶ ﺑ ﺮ او رﻳﺨﺘﻨ ﺪ‪ .‬و ﭼ ﻮن پ ﻴﺶ‬
‫پﻴﻤﺒﺮ رﺳﻴﺪم و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺮا ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺵﯽ؟‬
‫»ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬او را آﺸﺘﻢ‪.‬‬
‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﻳﯽ‪.‬‬
‫»پﺲ از ﺁن پﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺳ ﻮﯼ ﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﺧ ﻮﻳﺶ رﻓ ﺖ‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺎز ﺁﻣﺪ ﻋﺼﺎﻳﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ داد و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ ﻋﺒ ﺪاﷲ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻋ ﺼﺎ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﺎ ﺧﻮد داﺵﺘﻪ ﺑﺎش!‬
‫»ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬و ﺑ ﺎ ﻋ ﺼﺎ پ ﻴﺶ آ ﺴﺎن رﻓ ﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪ :‬اﻳ ﻦ ﻋ ﺼﺎ از‬
‫آﺠﺎﺳﺖ؟‬
‫»ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ را پﻴﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ داد و ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﻢ‪.‬‬
‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو ﺑﭙﺮس آﻪ ﻋﺼﺎ را ﺑﺮاﯼ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺕﻮ داد؟‬
‫»و ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯼ پﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاﯼ‪ ،‬ﻋ ﺼﺎ را ﺑ ﺮاﯼ ﭼ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ دادﯼ؟‬
‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬دادم ﺕﺎ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺕﻮ ﻧﺸﺎن ﺑﺎﺵ ﺪ آ ﻪ‬
‫در ﺁن روز آﺴﺎﻧﯽ آﻪ ﻋﺼﺎ دارﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر آﻢاﻧﺪ‪(٢٤) «.‬‬
‫‪٢٧‬‬
‫ﻣﻨﺸﻮر ﺧﺸﻮﻧﺖ!‬
‫اﺑﻦ هﺸﺎم در »ﺳﻴﺮت رﺳﻮل اﷲ« در ﺕﺒﻴﻴﻦ ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ اداﻣ ﻪﯼ‬
‫»ﻏ ﺰوﻩ«ﯼ ﺑ ﺪر و رﻓﺘ ﺎر ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎ »آ ﺎﻓﺮان« ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ در‬
‫ﺣﺎﻝﯽ آﻪ در ﭼﺎدرﯼ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و »ﻏﺎزﻳ ﺎن« را ﻧﮕ ﺎﻩ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ ،‬دﺳ ﺖ‬
‫ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺵﺖ آﻪ‪ :‬اﯼ ﺧﺪا اﻳﻦ ﻝﺸﻜﺮ‪ ،‬ﺕﻨﻬﺎ آﺴﺎﻧﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺕ ﻮ را و‬
‫پﻴ ﺎﻣﺒﺮش را ﺑ ﺎور دارﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﺸﺎن را ﻳ ﺎرﯼ آ ﻦ! اﺑ ﻮﺑﻜﺮ آ ﻪ در هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﭼﺎدر و در آﻨﺎر پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬از ﻓ ﺮط ﺑ ﺎور ﻓﺮﻳ ﺎد ﺑﺮﻣ ﯽﺁورد‬
‫آﻪ‪ :‬ﺧﺪا ﺕﻮ را ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻣﯽرود‪ .‬ﺳ ﺎﻋﺘﯽ‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﻴﺪار ﻣﯽﺵﻮد و ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ‪ :‬ﻝﺸﻜﺮ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ آﻤ ﻚ »ﻏﺎزﻳ ﺎن« او‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ…‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳ ﺤﺎق‪ ،‬رﺣﻤ ﻪ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺁن روز پ ﻨﺞ ه ﺰار‬
‫ﻓﺮﻳﺸﺘﻪ‪ ،‬از ﺑﻬﺮ ﻧﺼﺮت دﻳﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻖ ﺕﻌ ﺎﻝﯽ ﺑﻔﺮﺳ ﺘﺎد‪ .‬و اﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺎس‬
‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ ]ﮔﻮﻳﺪ[ آﻪ‪ :‬دو ﻣﺮد از ﺑﻨ ﯽ ﻏﻔ ﺎر ﻣ ﺮا ﺣﻜﺎﻳ ﺖ آﺮدﻧ ﺪ‬
‫آﻪ اﻳﺸﺎن در ﻏﺰا ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺑﺪر و ﮔﻔﺖ آ ﻪ‪ :‬ﻣ ﺎ ه ﺮ دو ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ‬
‫آﻮﻩ ﺑﺪر اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮدﻳﻢ و ﺕﻤﺎﺵﺎ ﻣﯽآﺮدﻳﻢ ﺕ ﺎ هﺰﻳﻤ ﺖ ﺧ ﻮد را آ ﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪،‬‬
‫و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮوﻳﻢ و ﺁوار ﺑﻴﺎورﻳﻢ و “ﻏﺎرﺕﯽ ﭼﻨﺪ ﺑﻜﻨﻴﻢ” و هﻢﭼﻨﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﻮدﻳﻢ ﺕﺎ ﻧﺎﮔﺎﻩ دﻳﺪﻳﻢ ﭼﻮن اﺑﺮ پﺎرﻩاﯼ اﺳﻔﻴﺪ آﻪ از ﺁﺳﻤﺎن ﻓ ﺮود ﺁﻣ ﺪ‪،‬‬
‫و ﺁوازﯼ از ﺁن ﺵﻨﻴﺪﻳﻢ ﭼﻮن ﺁواز رﻋﺪ و هﻤﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻗﺪم ﺣﻴ ﺰوم‪ .‬پ ﺲ‬
‫رﻓﻴﻖ ﻣﻦ ﭼﻮن ﺁن ﺁواز ﺑﺸﻨﻴﺪ‪ ،‬زه ﺮﻩاش ﺑﻄﺮﻗﻴ ﺪ و از هﻴﺒ ﺖ ﺁن ﺑﻴﻔﺘ ﺎد‬
‫و ﺟﺎن ﺑﺪاد‪ .‬و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪم؛ ﭼﻨﺎنآﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد آ ﻪ ﻣ ﻦ ﻧﻴ ﺰ ه ﻼك‬
‫ﺵﻮم؛ ﻝﻜﻦ ﺑﻪ ﺕﻜﻠﻴ ﻒ‪ ،‬ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎز ﮔ ﺮﻓﺘﻢ ﺕ ﺎ زﻣ ﺎﻧﯽ ﺑﺮﺁﻣ ﺪﻩ و ﺁن وﻗ ﺖ‬
‫ﺑﺎ ِز ﺧﻮد ﺁﻣﺪم ]ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺁﻣﺪم[ و ﺑﻌﺪ از ﺁن اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﻣ ﺼﻄﻔﯽ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪ اﻝ ﺴﻼم ﺑ ﺎز آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺼﻄﻔﯽ ﮔﻔ ﺖ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻝ ﺴﻼم‪ :‬ﺁن ﺁواز پ ﺮ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﻮد آ ﻪ اﺳ ﺐ ﺧ ﻮد را ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻳ ﺎ ﺣﻴ ﺰوم‪ ،‬ﺑ ﺸﺘﺎب و ﻝ ﺸﻜﺮ‬
‫اﺳﻼم درﻳﺎب و آﺎﻓﺮان را دﻣﺎر از روزﮔﺎر ﺑ ﺮﺁر‪ .‬و ﺣﻴ ﺰوم ﻧ ﺎم اﺳ ﺐ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ‪(٢٥) «.‬‬
‫‪٢٨‬‬
‫در ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ ﺕﻘﻠﻴ ﺪﯼ از ﻳ ﺎرﯼ ارﺕ ﺶ ﺧ ﺪا و ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ و اﻣ ﺎم‬

‫زﻣ ﺎن‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺵ ﻴﻮﻩﯼ رﻓﺘ ﺎر در ﺕ ﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺹ ﺮ اﺳ ﻼم ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺎزﺕﺎﺑﯽ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»… وﻝ ﯽ ﺧ ﻮد او ]ﺳ ﻴﺪ روحاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ[ در زﻣ ﺎن ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ‬
‫ﻋ ﺮاق‪ ،‬دﺳ ﺘﮕﺎﻩه ﺎﯼ ﺕﺒﻠﻴﻐ ﺎﻧﯽ رژﻳ ﻢ را ﻣ ﺎﻣﻮر آ ﺮد ـ ﻳ ﺎ ﻻاﻗ ﻞ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﻃﺮح ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪﯼ ﺁﻧﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﺮد ـ آ ﻪ ﺹ ﺪهﺎ ﺑ ﺎر ﻣ ﺪﻋﯽ ﺁن ﺵ ﻮﻧﺪ‬
‫آ ﻪ هﻤ ﻴﻦ اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺹ ﻮرت ﺳ ﻴﺪﯼ ﻧ ﻮراﻧﯽ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ اوﻧﻴﻔ ﻮرم‬
‫پﺎﺳﺪاران اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ ﺕﺎﻧﻚ ﭼﻴﻔﺘﻦ ﺑﺎ آﻼﺵ ﻴﻨﻜﻒ‬
‫ﻳ ﺎ ﻣﺴﻠ ﺴﻞ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧ ﺪهﯽ “ﺳ ﺮﺑﺎزان اﺳ ﻼم” را در ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ ﻗ ﻮاﯼ آﻔ ﺮ‬
‫ﺹﺪام ﻋﻔﻠﻘﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺁنهﺎ ﺁﺑﮕﻮﺵﺖ ﺧﻮردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»در هﻤﺎن ﺁﻏﺎز ﺟﻨﮓ‪ ،‬وﯼ ]روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ[ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺳ ﭙﺎﻩ‬
‫پﺎﺳﺪاران ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺵﻤﺎ اﻻن ﺕﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻣﺎم زﻣﺎن ه ﺴﺘﻴﺪ آ ﻪ‬
‫ﺵﻤﺎ را ﺵﺨﺼﺎ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﮔ ﺰارش اﻋﻤ ﺎل ﺵ ﻤﺎ را ه ﻢ ﺹ ﺒﺢ ﺑ ﻪ‬
‫ﺹﺒﺢ ﺑﺮاﯼ اﻳﺸﺎن ﻋﻠﻴﻪاﻝﺴﻼم ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺪ هﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ در پﻴﺎم ﺧ ﻮد‬
‫ﺑ ﻪ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ روز ارﺕ ﺶ ﺕﺎآﻴ ﺪ آ ﺮد‪ :‬ﻓ ﺮق اﺳ ﺖ ﻣﻴ ﺎن ﺁنه ﺎﺋﯽ آ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺸﺎن را ﺹﺎﺣﺐاﻝﺰﻣ ﺎن روﺣ ﯽ ﻓ ﺪاﻩ ﺵﺨ ﺼﺎ ﺑ ﻪ ﻋﻬ ﺪﻩ‬
‫دارد و ﺁنهﺎﺋﯽ آﻪ ﺹﺪام ﻋﻔﻠﻘﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩﯼ ﺁنهﺎﺳﺖ‪(٢٦) «.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺎدﻩاﻧﺪﻳ ﺸﺎﻧﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ اﻋ ﺮاب ﺑ ﺪوﯼ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﮔﺮوﻳ ﺪن ﺑ ﻪ‬
‫ف »ﻝﻨ ﺎ اﺣ ﺪﯼاﻝﺤ ﺴﻨﻴﻦ« ﻳ ﺎ‬ ‫اﺳ ﻼم‪ ،‬و در راﺳ ﺘﺎﯼ هﻤ ﺎن ﺵ ﻌﺎر ﻣﻌ ﺮو ِ‬
‫پﻴﺮوز ﻣﯽﺵﻮﻧﺪ و »ﻏﺎرﺕﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﯽآﻨﻨﺪ« و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽروﻧ ﺪ و از‬
‫اﻳ ﻦ ﻧﻌﻤ ﺖه ﺎ در ﺁﻧﺠ ﺎ ﺑﻬ ﺮﻩﻣﻨ ﺪ ﻣ ﯽﺵ ﻮﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺮاه ﯽ ﻝ ﺸﻜﺮﯼ از ﺳ ﻮﯼ‬
‫ﺧﺪاﯼ ﻣﺤﻤﺪ آﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ اﻳ ﺸﺎن را در ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ آﻔ ﺎر ﻳ ﺎرﯼ آﻨ ﺪ و ﺕ ﺮس‬
‫اﻳ ﺸﺎن را از ﻣ ﺮگ ﺑﻜﺎه ﺪ‪ ،‬اﻝﺒﺘ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر دﻝﭙ ﺬﻳﺮ و پ ﺬﻳﺮﻓﺘﻨﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ارﺕ ﺶ ذﺧﻴ ﺮﻩﯼ ﺧ ﺪاﻳﯽ ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﺎن ﺕﻜ ﺎﻧﯽ ﻣ ﯽﺁوردﺵ ﺎن آ ﻪ‪» :‬ﻳﻜ ﯽ از‬
‫اﻧﺼﺎر اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮد و داﻧ ﻪاﯼ ﭼﻨ ﺪ ﺧﺮﻣ ﺎ در دﺳ ﺖ داﺵ ﺖ‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﭼ ﻮن‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺑﻬ ﺸﺖ ﭼﻨ ﺪان اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺮا ﺑﻜ ﺸﻨﺪ؛ ﭼ ﺮا ﺑ ﻪ ﭼﻴ ﺰ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺵﻮم‪ .‬ﺁن داﻧﻪهﺎﯼ ﺧﺮﻣﺎ از دﺳﺖ ﺑﻴﺎﻧﺪاﺧﺖ و ﺵﻤ ﺸﻴﺮ و ﺟﻨ ﮓ‬
‫ﻣ ﯽآ ﺮد ﺑ ﺎ آ ﺎﻓﺮان‪ ،‬ﺕ ﺎ وﯼ را ﺑﻜ ﺸﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻧ ﺎم وﯼ ﻋﻤﻴ ﺮ اﺑ ﻦ اﻝﺤﻤ ﺎم‬
‫ﺑﻮد‪(٢٧) «.‬‬
‫‪٢٩‬‬
‫و ﺑﺎز ه ﻢ ﻋﺠﻴ ﺐ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺵ ﻴﻮﻩ‪ ،‬ﺵ ﺨﺺ‬

‫روحاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ ﻋ ﺮاق‪ ،‬آﻮدآ ﺎﻧﯽ را از پ ﺸﺖ ﻧﻴﻤﻜ ﺖ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪﯼ پﺴﺮاﻧﻪﯼ ﭼﻨﺪ ﺵﻴﻔﺘﻪاﯼ در ﺟﻨﻮﺑﯽﺕﺮﻳﻦ ﺟﻨ ﻮب ﺕﻬ ﺮان‪ ،‬ﮔ ﺮوﻩ‬
‫ﮔ ﺮوﻩ ﺑ ﻪ ﺟﻨ ﮓ ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﺎد و آﻠﻴ ﺪ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ه ﻢ ﺑ ﺮ ﮔ ﺮدن اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﯽﺁوﻳﺨﺖ‪ ،‬و هﻤﻪ و هﻤﻪ هﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻳﺐ آﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻏﺎﻳ ﺐ‪ ،‬ﺳ ﻮار‬
‫ﺑ ﺮ اﺳ ﺐ ﺳ ﭙﻴﺪﯼ در ﺟﺒﻬ ﻪ ﺟﻨ ﮓ‪ ،‬دوش ﺑ ﻪ دوش ﺳ ﺮﺑﺎزان اﺳ ﻼم ﺑ ﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ »ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن« ﻋﺮاق ﻣ ﺸﻐﻮل اﺳ ﺖ و اﻳ ﺸﺎن را دﺳ ﺘﻪ دﺳ ﺘﻪ ﺑ ﻪ‬
‫درك واﺹﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫»اﻋ ﺰام ﭼﻨ ﺪ ﺹ ﺪهﺰار ﺑﭽ ﻪ ﺑ ﻪ آ ﺸﺘﺎرﮔﺎﻩ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺰرگﺕﺮﻳﻦ آﺸﺘﺎر آﻮدآ ﺎن در ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺟﻬ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺕﺎ آﻨ ﻮن ‪] ٣٠٠٠٠٠‬ﺳﻴ ﺼﺪهﺰار[ آ ﻮدك اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑ ﻪ ﻗﺘ ﻞﮔ ﺎﻩ‬
‫ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ ﺵ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ آﻮدآ ﺎن ﻏﺎﻝﺒ ﺎ از آ ﻼسه ﺎﯼ درس رواﻧ ﻪﯼ‬
‫آ ﺸﺘﺎرﮔﺎﻩ ﻣ ﯽﺵ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﺪانه ﺎ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻣ ﯽﺵ ﻮد آ ﻪ پ ﺲ از ﺵ ﻬﻴﺪ ﺵ ﺪن‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫آﻠﻴﺪﯼ آﻪ از ﻃﺮف ﻧﺎﻳﺐ اﻣﺎم زﻣﺎن در اﺧﺘﻴﺎرﺵﺎن ﮔﺬاﺵ ﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫درهﺎﯼ ﻏﺮﻓﻪهﺎﯼ ﺧﺎص ﺧﻮﻳﺶ را در ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺸﻮد و در ﺁﻧﺠﺎ‬
‫ﺁﻣﺎدﻩﯼ پﺬﻳﺮاﺋﯽ از ﺧﺎﻧﻮادﻩهﺎﯼ ﺧﻮد ﺧﻮاهﻨﺪ ﺵﺪ‪(٢٨) «.‬‬
‫و ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽﺕﺮ اﻳ ﻦ آ ﻪ اﻳ ﻦ آﻠﻴ ﺪهﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ را ه ﻢ آﻔ ﺎر آ ﺸﻮر‬
‫ﺕﺎﻳﻠﻨ ﺪ ﻣ ﯽﺳ ﺎﺧﺘﻪ و در ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪاﯼ ـ ﻻﺑ ﺪ پﺎﻳﺎپ ﺎﯼ ـ ﺑ ﺎ ﻧﻔ ﺖ و ﮔ ﺎ ِز زﻳ ِﺮ‬
‫زﻣ ﻴﻦه ﺎﯼ آ ﺸﻮر ﺕﺤ ﺖ ﺳ ﻠﻄﻪﯼ ﺣﺎآﻤ ﺎن ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺕﺎﺧ ﺖ‬
‫ﻣﯽزدﻩاﻧﺪ!!‬
‫ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳ ﺪ در اﻳ ﻦ ﻣﻴ ﺎن اﻳ ﻦ پﺮاﻧﺘ ﺰ را ه ﻢ ﺑ ﺎز آ ﻨﻢ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﮔﻮﻧ ﻪ ﺧﻮدﻣﺤ ﻮرﯼه ﺎ و اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ آﻤ ﻚه ﺎﯼ ﻏﻴﺒ ﯽ ﺑ ﻪ ارﺕ ﺶ اﺳ ﻼم در‬
‫هﻤﻪﯼ دورانهﺎ ﺑﺎزﺕ ﺎب ه ﺮاساﻧﮕﻴ ﺰﯼ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ آ ﺸﺘﺎر اﺳ ﻴﺮان‬
‫ﺟﻨﮕﯽ ـ ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪﯼ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﯽ ـ ﻳﻜ ﯽ از اﻳ ﻦ ﺑﺎزﺕ ﺎبه ﺎﯼ ه ﺮاس‬
‫اﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮدﻩ ﺳﺖ!‬
‫اﺑ ﻦ ه ﺸﺎم در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﻏ ﺰوﻩﯼ ﺑ ﺪر ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬و از ﺟﻤﻠ ﻪ‬
‫اﺳﻴﺮان آﻪ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ دو ﺕ ﻦ در راﻩ‪ ،‬ﺹ ﺤﺎﺑﻪ اﻳ ﺸﺎن را ﺑﻜ ﺸﺘﻨﺪ ]ﺑ ﻪ‬
‫زﺑ ﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ اﻣ ﺮوزﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺹ ﺤﺎﺑﻪﯼ پﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬دو ﻧﻔ ﺮ را آ ﻪ اﺳ ﻴﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در راﻩ آ ﺸﺘﻨﺪ[ و ﺑ ﺎﻗﯽ ﺑ ﻪ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﺁوردﻧ ﺪ‪ .‬و از ﺁن دو ﺕ ﻦ‪،‬‬
‫ﻳﻜ ﯽ “ﻧ ﻀﺮﺑﻦ ﺣ ﺎرث” ﺑ ﻮد آ ﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ ﺳ ﻴﺪ ﻋﻠﻴ ﻪاﻝ ﺴﻼم ]ﻣﺤﻤ ﺪ[ را‬
‫‪٣٠‬‬
‫رﻧﺠﺎﻧﻴ ﺪﯼ و ﻣﻌﺎرﺿ ﻪ ﻧﻤ ﻮدﯼ ﺑ ﺎ وﯼ در ﻗ ﺮﺁن؛ در ﻣﻘﺎﺑﻠ ﻪﯼ ﻗ ﺼﺺ‬

‫اﻧﺒﻴ ﺎء ﻋﻠ ﻴﻬﻢاﻝ ﺴﻼم‪ ،‬ﻗ ﺼﻪﯼ رﺳ ﺘﻢ و ﺳ ﻬﺮاب و ﻣﻠ ﻮك ﻋﺠ ﻢ ﺑ ﺎ ﻗ ﺮﻳﺶ‬
‫ﮔﻔﺘﯽ و ﺣﻜﺎﻳﺖ آﺮدﯼ ]ﻳﻌﻨﯽ ﻳﻜﯽ از اﻳ ﻦ دو اﺳ ﻴﺮ آ ﺸﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ ﻧ ﻀﺮﺑﻦ‬
‫ﺣ ﺎرث ﺑ ﻮد آ ﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ را ﻣ ﯽﺁزرد و در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ‬
‫داﺳﺘﺎنهﺎﯼ ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﻗﺼﻪهﺎﻳﯽ از پﺎدﺵﺎهﺎن اﻳﺮاﻧﯽ و رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب ﺑ ﺎ‬
‫ﻗﺮﻳ ﺸﻴﺎن ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ[ ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ وادﯼ ﺹ ﻔﺮاء رﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺕ ﻀﯽ ﻋﻠ ﯽ‬
‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ ،‬ﺵﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮآﺸﻴﺪ و ﮔﺮدن وﯼ ﺑﺰد‪.‬‬
‫»و ﻳﻜﯽ دﻳﮕﺮ “ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑ ﯽ ﻣﻌ ﻴﻂ” ﺑ ﻮد؛ از ﺑﻬ ﺮ ﺁنآ ﻪ ﭼ ﻮن‬
‫ﺑ ﻪ وادﯼ ﺹ ﻔﺮاء رﺳ ﻴﺪﻧﺪ ﺳ ﻴﺪ ﻋﻠﻴ ﻪاﻝ ﺴﻼم ﺑﻔﺮﻣ ﻮد ﺕ ﺎ وﯼ را ﺑﻜ ﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫]دﻝﻴﻞ ﻗﺘﻞ وﯼ ﻧﻮﺵﺘﻪ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ[ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ ه ﻢ ﻣﺮﺕ ﻀﯽ ﻋﻠ ﯽ آ ﺮماﷲ‬
‫وﺟﻬﻪ او را ﺑﻜﺸﺖ…« )‪(٢٩‬‬
‫ﺧ ﻮد ﻣﺤﻤ ﺪ در ﻧﻬ ﺞاﻝﻔ ﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕﺌ ﻮرﯼ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ان اﺑﻮاب اﻝﺠﻨﻪ ﺕﺤﺖ ﻇﻼل اﻝﺴﻴﻮف… درهﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮ‬
‫ﺳﺎﻳﻪﯼ ﺵﻤﺸﻴﺮهﺎﺳﺖ‪(٣٠) «.‬‬
‫»اﻝﺴﻴﻮف ﻣﻔﺎﺕﻴﺢ اﻝﺠﻨﻪ… ﺵﻤﺸﻴﺮهﺎ آﻠﻴﺪهﺎﯼ ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ‪(٣٠) «.‬‬
‫»اﺑ ﻦ ه ﺸﺎم ﻳ ﻚ ﺟ ﺎ در آﺘ ﺎب ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺧ ﻮﻳﺶ‪ ،‬زﻳ ﺮ ﻋﻨ ﻮان‬
‫“آﺴﺎﻧﯽ آﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻠ ﺸﺎن را داد” از ه ﺸﺖ ﻧﻔ ﺮ ﻧ ﺎم‬
‫ﻣﯽﺑﺮد آﻪ ﺳﻪ ﺕ ِﻦ ﺁنه ﺎ زن ه ﺴﺘﻨﺪ و از ﻗ ﻀﺎﯼ روزﮔ ﺎر ﺑﻴ ﺸﺘﺮ اﻳﻨ ﺎن‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ ﺵﺎﻋﺮ و دو ﺕﻦ از زﻧﺎن ﺁوازﻩ ﺧﻮان ﺑﻮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺟﺮات آﺮدﻩ و‬
‫در ﻣﺨﺎﻝﻔﺖ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ آﺎرهﺎﯼ پﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﻳ ﺎ اﻧﺘﻘ ﺎد از ﺧ ﺸﻮﻧﺖه ﺎﯼ‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﻏﻴﺮﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ـ اﻋ ﻢ از ﻣ ﺸﺮآﺎن ﻳ ﺎ ﻳﻬﻮدﻳ ﺎن و‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻣﻮﺣﺪ ـ ﺵﻌﺮ ﺳﺮودﻩاﻧﺪ و ﻳﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫»در ﺕﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﯼ ﻧﻴﺰ آﻪ از ﻗﺪﻳﻤﯽﺕﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺘﺒﺮﺕﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ و‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﺕﺎرﻳﺦ اﺳﻼم و زﻧﺪﮔﯽ پﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳ ﻼم اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﻳ ﻚ ﺟ ﺎ از ﻗ ﻮل‬
‫اﺑ ﻮ اﺳ ﺤﺎق ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ آ ﻪ در ﺳ ﺎل ه ﺸﺘﻢ هﺠ ﺮت و پ ﺲ از ﻓ ﺘﺢ ﻣﻜ ﻪ‬
‫“پﻴﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﺮان ﺳﭙﺎﻩ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺕﺎ آﺴﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺸﺎن ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺑﺎ وﯼ‬
‫ﺟﻨ ﮓ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‪ ،‬وﻝ ﯽ ﺕﻨ ﯽ ﭼﻨ ﺪ را ﻧ ﺎم ﺑ ﺮد و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﮔ ﺮ ﺁنه ﺎ را زﻳ ﺮ‬
‫پ ﺮدﻩه ﺎﯼ آﻌﺒ ﻪ ]ه ﻢ[ ﻳﺎﻓﺘﻴ ﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻧ ﺸﺎن را ﺑﺮﻳﺰﻳ ﺪ‪ ”.‬ه ﻢ او در ﺟ ﺎﯼ‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ در ﺕﻮﺿ ﻴﺢ ﺕﻌ ﺪاد و ﻧ ﺎم اﻳ ﻦ ﭼﻨ ﺪ ﻧﻔ ﺮ‪ ،‬از ﻗ ﻮل ﻳﻜ ﯽ از‬
‫‪٣١‬‬
‫ﺑ ﺰرگﺕ ﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺘﺒﺮﺕ ﺮﻳﻦ ﺕ ﺎرﻳﺦﻧﮕ ﺎران و ﻣﺤ ﺪﺙﺎن اﺳ ﻼم‬

‫)‪ ١٣٠‬ـ ‪ ٢٠٧‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ( ﻋﻴﻨ ﺎ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪“ :‬پﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑ ﻮد ﺵ ﺶ‬
‫ﻣﺮد و ﭼﻬﺎر زن را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ”.‬ﻧﺎم ﻣﺮداﻧﯽ آﻪ در آﺘﺎب ﻃﺒﺮﯼ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫ﻋﻴﻨﺎ هﻤﺎنهﺎﻳﯽ اﺳﺖ آﻪ در آﺘﺎب اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﺁﻧﺎن ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪ ،‬وﻝﯽ ﻧﺎم‬
‫ﻳ ﻚ زن ﺑ ﺮ زﻧ ﺎن واﺟ ﺐاﻝﻘﺘﻠ ﯽ آ ﻪ او ﻳﺎدداﺵ ﺖ آ ﺮدﻩ‪ ،‬اﻓ ﺰودﻩ ﺵ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪(٣٢) «.‬‬
‫ﻋﻠ ﯽ ﺵ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦه ﺎﯼ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ در‬
‫دوران ﻣﻌﺎﺹﺮ‪ ،‬در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣﺤ ﺴﻨﺎت و ﺹ ﻔﺎت ﺑﺮﺟ ﺴﺘﻪﯼ ﻣﺮﺕ ﻀﯽ‬
‫ﻋﻠﯽ‪ ،‬از زﺑﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ هﻤﺴﺮش و دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ آﻪ اﻳﻨ ﻚ ﻣ ﺮگ او را در‬
‫رﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻓﺎﺿ ﻪ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ آ ﻪ‪» :‬ﭼ ﻪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ پ ﺮ‬
‫ﺁوازﻩﯼ هﻤﺴﺮش آﻪ هﺮﮔﺎﻩ از ﺟﻬﺎد ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺸﺖ از ﺧﻮن ﺳﻴﺮاب ﺑﻮد‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ ،‬در آﻨﺎر ﺵﻤ ﺸﻴﺮ ﺧ ﻮﻧﻴﻦ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ ﺁن‬
‫را ﺑﻪ او ﻣﯽداد و ﺑﺎ ﺁهﻨﮕﯽ ﺳﺮﺵﺎر از ﺣﻤﺎﺳﻪ و ﻓﺨﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪،‬‬
‫ﺵﻤﺸﻴﺮ را ﺑﺸﻮﯼ! اآﻨﻮن اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﯽﺟﺎن ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪(٣٣) «.‬‬
‫ﮔﺬﺵﺘﻪ از اﺵﻜﺎﻻت ﻓﻨ ﯽ دﺳ ﺘﻮرﯼ و ﻧ ﻮع ﺑﻴ ﺎن‪ ،‬و ﺟﺎﺑﺠ ﺎ ﺵ ﺪن‬
‫ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺹﻔﺖ و ﻣﻮﺹﻮف و ﻗﻴ ﺪ و ﻣﻘﻴ ﺪ!!!! ﻣ ﯽﺕ ﻮان ﺑ ﻪ ﻓﺨ ﺮ‬
‫از آﺸﺘﺎر و اﻓﺘﺨﺎر ﺑﺮ ﺵﻤﺸﻴﺮهﺎﯼ ﺧﻮﻧﻴﻨﯽ آﻪ »ﺑﺎ ﺁهﻨﮕﯽ از ﺣﻤﺎﺳﻪ و‬
‫ﻓﺨ ﺮ« زﻧ ﺎن را ﺑ ﻪ ﺵ ﺴﺘﻦ ﺁن واﻣ ﯽداﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬اﺵ ﺎرﻩ آ ﺮد آ ﻪ در‬
‫ﺳ ﺎدﻩﺕ ﺮﻳﻦ ﺕﻔ ﺴﻴﺮ‪ ،‬اﺹ ﺎﻝﺖ دادن ﺑ ﻪ ﺧ ﻮﻧﺮﻳﺰﯼه ﺎ و ﺵﻤﺸﻴﺮآ ﺸﯽه ﺎﻳﯽ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ راهﺒ ﺮان و ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰاران اﺳ ﻼم اوﻝﻴ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ دﺳ ﺖ ﻳ ﺎﻓﺘﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣ ﺖ در دﺳ ﺘﻮر آ ﺎر داﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬و در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦه ﺎﯼ‬
‫ﺵﺒﻪ ﻣﺪرن ﭼﻨﺪ دهﻪﯼ اﺧﻴﺮ هﻢ ﺑﺮ اﺹﻮﻝﯽ و اﺳﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻮدن و ﺕﻮﺟﻴ ﻪ و‬
‫ﺕﺒﻴﻴﻦ ﺁن پﺎﯼ ﻓﺸﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬در هﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ و ﺑﺎ هﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣ ﺬهﺒﯽ اﺳ ﺖ‬
‫آ ﻪ ه ﻴﭻﮔﻮﻧ ﻪ ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺖ و اﻋﺘﺮاﺿ ﯽ؛ ﺣﺘ ﺎ در ﺣ ﺪ اﻋﺘﺮاﺿ ﺎت ﺑﻴ ﺎﻧﯽ و‬
‫آﻼﻣ ﯽ ﺳﺮﻧﻮﺵ ﺘﯽ ﺑﺠ ﺰ ﺳﺮﻧﻮﺵ ﺖ »ﻧ ﻀﺮﺑﻦ ﺣ ﺎرث« ﻧ ﺪارد آ ﻪ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑ ﺪر »اﺳ ﻴﺮ« ﺵ ﺪ و ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن پﻴ ﺎﻣﺒﺮ و ﺑ ﺎ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ ﻋﻠ ﯽ ﮔ ﺮدن‬
‫ﻧﺎزكﺕﺮ از ﻣﻮﻳﺶ را زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﯽ از اﺵﻜﺎﻻت ﻓﻨﯽاﯼ آﻪ ﻣ ﯽﺕ ﻮان از ﻧﮕ ﺮش دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺑﺎورهﺎﯼ ﻣﺮدم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ در اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺑﺎور‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ .‬در واﻗ ﻊ ﻳﻜ ﯽ‬
‫‪٣٢‬‬
‫از پﺎﻳ ﻪه ﺎﯼ اﺳ ﺘﻤﺮار ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ـ ﺑﺠ ﺰ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ و ﻗﻬ ﺮ و‬

‫ﺟﻨ ﮓ ﻣ ﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و ﻗﺘ ﻞ و ﻏ ﺎرت اﻳ ﺸﺎن ـ ﺕﻜﻴ ﻪ آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﺑﺎوره ﺎﯼ‬
‫اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ ﻣ ﺮدم و اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﺟﻬ ﻞ ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ﺵ ﺪﮔﺎن ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﺣﻘﻮﻗ ﺸﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻝﻪ هﻢ ﺕﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽﺵ ﻮد آ ﻪ اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ﻋﻤﻮﻣ ﺎ در ﺵ ﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﺨﺘﻠ ﻒ و ﺑ ﺎ ﺕﺠﺮﺑ ﻪه ﺎﯼ ﻣﺘﻔ ﺎوت ﻣ ﯽﺕﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑﺎوره ﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن و ﺣﺘ ﺎ‬
‫ﻣﺘﻀﺎدﯼ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﻨﺪ‪ .‬اﻧ ﺴﺎن ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ در دوران ﺵ ﻮر و اﻝﺘﻬ ﺎبه ﺎﯼ‬
‫ﺟ ﻮاﻧﯽ‪ ،‬اﻋﺘﻘ ﺎدات رادﻳﻜ ﺎل و ﺧﺎﺹ ﯽ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ آ ﻪ پ ﺲ از ﮔﺬﺵ ﺖ‬
‫زﻣﺎن و رهﺎ ﺵﺪن از آﻠﻜﺘﻴﻮﻳﺴﻢ پﻴﺮاﻣﻮن‪ ،‬ﺑﺎورهﺎﻳﺶ ﺕﻌﺪﻳﻞ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺣﺘ ﺎ‬
‫ﺹ ﻮرﺕﯽ واژﮔﻮﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﮔﻴ ﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﺕﻐﻴﻴ ﺮات اﺳﺎﺳ ﯽ در‬
‫ﺑﺎوره ﺎ دآﺘ ﺮ ﻧﻮراﻝ ﺪﻳﻦ آﻴ ﺎﻧﻮرﯼ دﺑﻴ ﺮ اول درﮔﺬﺵ ﺘﻪﯼ ﺣ ﺰب ﺕ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻴﺎﻧﻮرﯼ‪ ،‬ﻧﻮﻩﯼ ﺵ ﻴﺦ ﻓ ﻀﻞاﷲ ﻧ ﻮرﯼ ﻣﺮﺕﺠ ﻊ ﻣﻌ ﺮوف دوران‬
‫ﺖ ارﺕﺠ ﺎﻋﯽ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ ﺁن‬ ‫ﺖ دو ﺟﺮﻳﺎ ِن هﻤﺪﺳ ٍ‬‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و هﻤﺪﺳ ٍ‬
‫دوران اﻳ ﺮان ]درﺑ ﺎر و دوﻝ ﺖ ﺕ ﺰارﯼ روس[ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺵ ﻴﺦ ﻧ ﻮرﯼ پ ﺪر‬
‫ﺑﺰرگ آﻪ در اﺑﺘﺪا ـ اﻝﺒﺘﻪ ﺑﺮاﯼ ﺕﻤﻠﻚ رهﺒﺮﯼ ﺟﻨ ﺒﺶ ﻣ ﺸﺮوﻃﻪ و ﺵ ﺎﻳﺪ‬
‫هﻢ ﺕﻮهﻢ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ آ ﻞ ﻧﻬ ﻀﺖ ﻣ ﺸﺮوﻃﻪ ـ ﻣ ﺪﺕﯽ ﺑ ﺎ ﻣ ﺸﺮوﻃﻪﺧﻮاه ﺎن‬
‫هﻤﺮاهﯽ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪهﺎ اﺳﺎﺳﺎ ﺑﻪ ارﺕﺠﺎع ﻣﯽپﻴﻮﻧﺪد و ﺳ ﺮش را ه ﻢ ﺑ ﺮ‬
‫ﺳﺮ اﻳﻦ هﻤﺪﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺎد ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آ ﻪ پ ﺴﺮ ﺵ ﻴﺦ ﻓ ﻀﻞاﷲ آ ﻪ در‬
‫داﻣ ﺎن هﻤ ﺎن ﺵ ﻴﺦ ﺕﺮﺑﻴ ﺖ ﺵ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﺸﺮوﻃﻪﺧ ﻮاﻩ ﺑ ﻮد و از اﻋ ﺪام‬
‫پﺪرش ـ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺪ ﻣﺮدم و درﺑﺎرﯼ و ﻣﺮﺕﺠﻊ ـ ﺵﺎدﯼهﺎ آﺮد‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺕﺎرﻳﺦ آﻮﺕﺎﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ زاوﻳﻪ اﺵﺎرﻩ آﺮدم آﻪ هﻢ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ ﻣﻮاﺿ ﻊ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺵﻴﺦ ﻓﻀﻞاﷲ را در ﻳﻚ ﺕ ﺼﻮﻳﺮ ﻓ ﻮرﯼ ﻧ ﺸﺎن دادﻩ ﺑﺎﺵ ﻢ‪ ،‬و ه ﻢ‬
‫در اداﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺳ ﺎزﯼ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ ﺑ ﺎور ﺧ ﻮد آﻴ ﺎﻧﻮرﯼ‪ ،‬در دو‬
‫ﺳﺮ ﻓﺼﻞ ﻣﺘﻔﺎوت و ﺕﺤﺖ ﺵﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺵﺎرﻩاﯼ آﺮدﻩ ﺑﺎﺵﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻮراﻝﺪﻳﻦ آﻴﺎﻧﻮرﯼ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ آﻪ هﻨﻮز ﺟﻮان اﺳﺖ و در ﺵ ﻬﺮ ﺁﺧ ﻦ‬
‫ﺁﻝﻤﺎن درس ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﮔﺴﺘﺮدﻩاﯼ ﺑﻪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎل ﺳﻮﺳﻴﺎﻝﻴﺴﺖهﺎ ﻳﺎ‬
‫ﻧ ﺎزﯼه ﺎﯼ ﺁﻝﻤ ﺎ ِن ﺁن دوران دارد‪ .‬او ﺑﻌ ﺪهﺎ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان ﺑﺮﻣ ﯽﮔ ﺮدد‪،‬‬
‫ﺕﺤﺖ ﺕﺎﺙﻴﺮ ﺵﻮهﺮ ﺧﻮاهﺮش ﻋﺒﺪاﻝﺼﻤﺪ آﺎﻣﺒﺨﺶ‪ ،‬زاوﻳ ﻪﯼ اﻋﺘﻘ ﺎدﯼاش‬
‫را ﺕﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽدهﺪ و ﺑﻪ ﺣﺰب ﺕﻮدﻩ ﻣﯽپﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ هﻢ در ﺳ ﻠﻚ رهﺒ ﺮان‬
‫اﺹﻠﯽ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ ]ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ و ﻧ ﻪ ﻣﺜﺒ ﺖ[ در ﺕ ﺎرﻳﺦ‬
‫‪٣٣‬‬
‫ﻣﻌﺎﺹ ﺮ اﻳ ﺮان اﻳﻔ ﺎء ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴ ﻪﯼ داﺳ ﺘﺎن را هﻤ ﻪﻣ ﺎن آ ﻢ و ﺑ ﻴﺶ‬

‫ﻣ ﯽداﻧ ﻴﻢ‪ .‬در اﻳ ﻦﺟ ﺎ ﻣﺤ ﻮر ﺑﺤ ﺚ آﻴ ﺎﻧﻮرﯼ و ﺣ ﺰب ﺕ ﻮدﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣ ﯽﺧ ﻮاهﻢ ﺑ ﻪ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ و اﻧﺪﻳ ﺸﻪﯼ ﻓ ﺮد‪ ،‬در ﺵ ﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺑ ﺎ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ اﺵﺎرﻩاﯼ آﺮدﻩ ﺑﺎﺵﻢ‪.‬‬
‫آﻴﺎﻧﻮرﯼ ـ اﻝﺒﺘﻪ ـ در آﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮاﺕﺶ ﻣﯽآﻮﺵ ﺪ ﮔ ﺮاﻳﺶ و ﺣﺘ ﺎ‬
‫رواﺑﻄﺶ را ﺑﺎ ﻧﺎزﯼهﺎﯼ ﺁن زﻣﺎ ِن ﺁﻝﻤﺎن اﻧﻜﺎر آﻨﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ‬
‫ﺕ ﻼش ﻣ ﯽآﻨ ﺪ اﻳ ﻦ ﮔ ﺮاﻳﺶ را زﻳ ﺮ ﻋﻨ ﻮان رواﺑﻄ ﯽ ﺑ ﺎ آﻤﻮﻧﻴ ﺴﺖه ﺎﯼ‬
‫ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬آ ﻢ رﻧ ﮓ ﺟﻠ ﻮﻩ ده ﺪ‪ .‬در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ ﻋﻜ ﺲ ﻣﺤ ﻮﯼ را ه ﻢ در‬
‫آﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮاﺕﺶ آﻠﻴ ﺸﻪ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﺕ ﺎ اﻳ ﻦ دوﮔ ﺎﻧﮕﯽ در ﺑﺎوره ﺎﻳﺶ را‬
‫در دو ﺳ ﺮ ﻓ ﺼﻞ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ زﻧ ﺪﮔﯽاش‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ ﺧﺪﺵ ﻪ دار آﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ‬
‫واﻗﻌﻴ ﺖ ﭼﻴ ﺴﺖ؟! واﻗﻌﻴ ﺖ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ رهﺒ ِﺮ ﺑ ﻴﺶ از ﻧ ﻴﻢ ﻗ ﺮ ِن‬
‫ﺣ ﺰب ﺕ ﻮدﻩﯼ »اﻳ ﺮان« از ﮔﺬﺵ ﺘﻪاش »ﺵ ﺮم« دارد‪ ،‬و ﺕ ﺎرﻳﺦ ﻧﮕ ﺎرﯼ‬
‫از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺟﻤﺎﻋﺖ پﻴﺮوان و ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳ ﺎن اﻳﺠ ﺎب ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رهﺒﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻌﺼﻮم و از ﻣﺎدر آﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻣﺘﻮﻝﺪ ﺵﺪﻩ ﺑﺎﺵﺪ!!‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اهﻤﻴﺖ دارد آﻪ ﺑ ﺪاﻧﻴﻢ هﻤ ﻪﯼ‬
‫ﻣ ﺎ در ﺳﺮﻓ ﺼﻞه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ زﻧ ﺪﮔﯽﻣ ﺎن‪ ،‬ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﻪ ﺵ ﺮاﻳﻄﯽ آ ﻪ در ﺁن‬
‫ﻗ ﺮار ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻣﻄﺎﻝﻌ ﺎﺕﯽ آ ﻪ ـ اﺣﺘﻤ ﺎﻻ ـ ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ و ﺑﺨ ﺼﻮص‬
‫وﺿ ﻌﻴﺖ ﺧ ﺎص ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ ﻣﺤ ﻴﻂ زﻧ ﺪﮔﯽﻣ ﺎن ﻳ ﺎ وﻃﻨﻤ ﺎن‪،‬‬
‫ﺕﻐﻴﻴﺮاﺕﯽ در ﺑﺎورهﺎﻣﺎن دادﻩ ﻣﯽﺵﻮد آﻪ ﻳﻚ پﺮوﺳﻪﯼ ﺕ ﺪرﻳﺠﯽ‪ ،‬ﺁرام و‬
‫ﺑﻄﺌﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺕﺰ اﺳﺎﺳﺎ ﻓﺎﻗﺪ ارزش اﺳﺖ آ ﻪ آ ﺴﯽ ـ ﺣﺘ ﺎ ﺑ ﺎ زور و‬
‫ﺵﻜﻨﺠﻪ ـ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﺑﺎورهﺎﻳﺶ را در ﻣﺪت زﻣﺎن آﻮﺕﺎهﯽ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﺑﺪهﺪ‪ .‬اﻝﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺑﺨ ﺼﻮﺹﯽ‪ ،‬ﻓ ﺮدﯼ را ﺑ ﻪ ﺣﻤﺎﻳ ﺖ از‬
‫ﺟﺮﻳﺎﻧﯽ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺁﻻت ﺵﻜﻨﺠﻪ »ﺕﺮس« را ﺕﻐﻴﻴ ِﺮ ﺑﺎور ﻧﺸﺎن دهﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫هﻴﭻ پﺪﻳﺪﻩاﯼ اﺳﺎﺳﺎ ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎور ﻣ ﺮدم را؛ ﺣﺘ ﺎ ﺑ ﺎور هﻤ ﺎن اﻋ ﺮاب‬
‫ﺑ ﺪوﯼ را ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ و در زﻣ ﺎﻧﯽ آﻮﺕ ﺎﻩ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ ﺑﺪه ﺪ؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ هﻤ ﺎن‬
‫اﻋ ﺮاب ﺑ ﺪوﯼ ه ﻢ ﺳ ﺎله ﺎ و ﻗ ﺮنه ﺎ ﺑ ﺎ اﻋﺘﻘ ﺎدات ﻗ ﺪﻳﻤﯽﺵ ﺎن زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﻓﺮهﻨﮕﯽﺵ ﺎن را ه ﻢ ﺑﺮاﺳ ﺎس هﻤ ﺎن‬
‫ﺑﺎورهﺎ ﺕﻨﻈﻴﻢ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺵﻌﺎر و ﺣﺘﺎ ﺑﺎ آﺸﺘﺎر و ﻓﺘﺢ هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺕﻐﻴﻴﺮﯼ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد و ﺳﺎلهﺎ و ﮔﺎﻩ ﻧﺴﻞهﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﺬرد ﺕﺎ اﻳ ﻦ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﺑﺎور در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺵﻮد‪.‬‬
‫‪٣٤‬‬
‫اﻣ ﺎ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺕﻐﻴﻴ ﺮات ﺑﻄﺌ ﯽ در زﻧ ﺪﮔﯽ ﻓ ﺮد و‬

‫ﺑﺎورهﺎﻳﺶ ﺑﺎور ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎور و اﻋﺘﻘ ﺎدات اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ه ﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ دﮔﻢ ﺕﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎپﺬﻳﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻴﺪروحاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در‬
‫رﺳ ﺎﻝﻪﯼ ﺕﻮﺿ ﻴﺢاﻝﻤ ﺴﺎﺋﻠﺶ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ »آﻔ ﺎر« ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫دﺳﺘﻮراﻝﻌﻤﻞهﺎﻳﯽ ﺹﺎدر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻣ ﺴﺎﻝﻪ ‪ ١٠٦‬ـ آ ﺎﻓﺮ ﻳﻌﻨ ﯽ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻣﻨﻜ ﺮ ﺧﺪاﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺧﺪا ﺵﺮﻳﻚ ﻗﺮار ﻣﯽدهﺪ ]ﺑﮕﺬرم آﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣ ﺸﺮك ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ![ ﻳ ﺎ‬
‫پﻴﻐﻤﺒﺮﯼ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﺕﻢاﻻﻧﺒﻴﺎء ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺹ ﻠﯽاﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻝ ﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪ ،‬و هﻢﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ در ﻳﻜﯽ از اﻳﻦهﺎ‬
‫ﺵﻚ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ آﺴﯽ آﻪ ﺿﺮورﯼ دﻳﻦ ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻴﺰﯼ را آﻪ ﻣﺜﻞ‬
‫ﻧﻤ ﺎز و روزﻩﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺟ ﺰء دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻜ ﺮ ﺵ ﻮد؛‬
‫ﭼﻨ ﺎنﭼ ﻪ ﺑﺪاﻧ ﺪ ]آ ﻪ[ ﺁن ﭼﻴ ﺰ ﺿ ﺮورﯼ دﻳ ﻦ اﺳ ﺖ و اﻧﻜ ﺎر ﺁن ﭼﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺮﮔ ﺮدد ﺑ ﻪ اﻧﻜ ﺎر ﺧ ﺪا ﻳ ﺎ ﺕﻮﺣﻴ ﺪ ﻳ ﺎ ﻧﺒ ﻮت‪ ،‬ﻧﺠ ﺲ ﻣ ﯽﺑﺎﺵ ﺪ‪ ،‬و اﮔ ﺮ‬
‫ﺿﺮورﯼ دﻳﻦ ﺑﻮد ِن ﺁن را ﻧﺪاﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ آﻪ اﻧﻜ ﺎر ﺁن ﺑ ﻪ اﻧﻜ ﺎر ﺧ ﺪا‬
‫ﻳﺎ ﺕﻮﺣﻴﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﻮت ﺑﺮﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺁن اﺳﺖ آﻪ از او اﺟﺘﻨﺎب آﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﺴﺎﻝﻪ ‪١٠٧‬ـ ﺕﻤﺎم ﺑﺪن آ ﺎﻓﺮ ﺣﺘ ﺎ ﻣ ﻮ و ﻧ ﺎﺧﻦ و رﻃﻮﺑ ﺖه ﺎﯼ‬
‫او ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻣ ﺴﺎﻝﻪ ‪ ١٠٨‬ـ اﮔ ﺮ پ ﺪر و ﻣ ﺎدر و ﺟ ﺪ و ﺟ ﺪﻩﯼ ﺑﭽ ﻪﯼ ﻧﺎﺑ ﺎﻝﻎ‬
‫آﺎﻓﺮ ﺑﺎﺵﻨﺪ‪ ،‬ﺁن ﺑﭽﻪ هﻢ ﻧﺠﺲ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻳﻜﯽ از اﻳﻦهﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺵ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﭽﻪ پﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻣﺴﺎﻝﻪ ‪ ١٠٩‬ـ آﺴﯽ آﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬پ ﺎك‬
‫ﻣ ﯽﺑﺎﺵ ﺪ‪ .‬وﻝ ﯽ اﺣﻜ ﺎم دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧ ﺪارد؛ ﻣ ﺜﻼ ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ زن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﮕﻴﺮد و ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻓﻦ ﺵﻮد‪.‬‬
‫»ﻣ ﺴﺎﻝﻪ ‪ ١١٠‬ـ اﮔ ﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از دوازدﻩ اﻣ ﺎم دﺵ ﻨﺎم‬
‫دهﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن دﺵﻤﻨﯽ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪(٣٤) «.‬‬
‫ﻳﻜﯽ از دﻻﻳﻞ آﺸﺘﺎرهﺎﯼ اوﻝﻴﻪﯼ هﻤﺎن اﻋﺮاب‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﺎران‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻋﺮاب ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺵﻌﺎر ﺑﺎو ِر ﻗﺮنهﺎﺵﺎن را ﺕﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺧﻴﻠ ﯽ از اﻋ ﺮاب ﺑ ﻪ‬
‫ﺿﺮب زور و ﺵﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ اﺳ ﻼم ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ﺵ ﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ه ﻢ ﺕ ﺎ زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫‪٣٥‬‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﻣﺤﻤﺪ زﻧﺪﻩ ﺑﻮد؛ ﺣﺘﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از دﻳﻦ را در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ هﻢ ﮔﺰارش آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫پﺲ از درﮔﺬﺵﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻴﻠﯽ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب آﻪ ﺕ ﻮازن ﻗ ﻮا را‬
‫در ه ﻢ رﻳﺨﺘ ﻪ ﺕﻌﺒﻴ ﺮ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺟ ﺸﻦه ﺎ ﮔﺮﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬دفه ﺎ زدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺣﻨﺎه ﺎ‬
‫ﺑ ﺴﺘﻨﺪ و ﺵ ﺎدﯼه ﺎ آﺮدﻧ ﺪ و »ردت« ﺁوردﻩ‪ ،‬و دوﺑ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ ﺑﺎوره ﺎﯼ‬
‫ﻗ ﺪﻳﻤﯽﺵ ﺎن ﺑﺎزﮔ ﺸﺘﻨﺪ‪ .‬آ ﺸﺘﺎرﯼ آ ﻪ ﺧﻠﻔ ﺎﯼ راﺵ ﺪﻳﻦ از اﻳ ﻦ اﻋ ﺮاب‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ ﻋﺠﻴ ﺐ و ﻏﺮﻳﺒ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ واﻗﻌ ﺎ اﻧ ﺴﺎن ﻣﺘﻤ ﺪن را ﺑ ﻪ‬
‫ﺕﻌﺠ ﺐ واﻣ ﯽدارد‪ .‬اﻳ ﻦ ردت ﺁوردن در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‪ ،‬ﺕ ﺎ ﭼﻨ ﺪﻳﻦ‬
‫ﻗﺮن اداﻣﻪ داﺵﺖ و هﻤﻴﺸﻪ ه ﻢ اﻳ ﻦ »ﻣﺮﺕ ﺪان« ﺕﻮﺳ ﻂ ﺣﺎآﻤ ﺎن وﻗ ﺖ و‬
‫اﻣﻴﺮاﻝﻤﻮﻣﻨﻴﻦهﺎ ﺑﻪ ﺧﺎك و ﺧﻮن آﺸﻴﺪﻩ ﻣﯽﺵﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن اوﻝﻴﻪﯼ ﻣﺤﻤﺪ ـ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﯽ ـ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ »ﻣﺮﺕ ﺪﻳﻦ« ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﺎن آ ﺸﺘﺎرهﺎﯼ ﻋﺠﻴ ﺐ و ﻏﺮﻳﺒ ﯽ دﺳ ﺖ‬
‫زدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ واﻗ ﻊ از ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ ﻓ ﺮد ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺵ ﺪت و ﺣ ﺪت و ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻗ ﺪرت در ﺕ ﺎرﻳﺦ‬
‫ﺟﻬﺎن دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬آﺘﺎبهﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻨﺪ و اﺹ ﻴﻞ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ پ ﺮ اﺳ ﺖ از‬
‫اﺳﻨﺎدﯼ آﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﻼﻓﺼﻞ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ وادار ﺑ ﻪ‬
‫ﺕﺴﻠﻴﻢ آﺮدن دوﺑﺎرﻩﯼ اﻳ ﻦ »ﻣﺮﺕ ﺪﻳﻦ« ]ﻣ ﺴﻠﻤﺎن آﺮدﻧ ﺸﺎن[ ﺑ ﻪ ﭼ ﻪ ﻗﺘ ﻞ‬
‫ﻋ ﺎﻣﯽ دﺳ ﺖ زدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺳ ﻮزاﻧﺪن و از ﺑﻠﻨ ﺪﯼ پﺮﺕ ﺎب آ ﺮدن و از‬
‫ﺟﻤﺠﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻣ ﺮدم اﺟ ﺎق ﺳ ﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧ ﻪﺕ ﺮﻳ ِﻦ اﻳ ﻦ رﻓﺘﺎره ﺎ ﺑ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﯽاﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻝﺐ هﻢ ﻧ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ در دوران ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺧ ﻮدش ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫آ ﺸﺘﺎرهﺎ دﺳ ﺖ ﻳﺎزﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ در دوران ﺣﻜﻮﻣ ﺖ دﻳﮕ ﺮ ﺧﻠﻔ ﺎﯼ‬
‫راﺵﺪﻳﻦ هﻢ ﺑﺎ اﻳ ﺸﺎن هﻤﺮاه ﯽ و هﻤ ﺪﻝﯽ و هﻤﻜ ﺎرﯼ ﺕﺌﻮرﻳ ﻚ و پﺮاﺕﻴ ﻚ‬
‫داﺵﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻋ ﺮوﻩ ﺑ ﻦ زﺑﻴ ﺮ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬وﻗﺘ ﯽ پﻴﻤﺒ ﺮ درﮔﺬﺵ ﺖ… ه ﺮ ﻳ ﻚ از‬
‫ﻗﺒﺎﻳ ﻞ هﻤﮕ ﯽ ﻳ ﺎ ﺑﻌ ﻀﯽﺵ ﺎن از دﻳ ﻦ ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻨﺪ… آﻔ ﺮ ﺳ ﺮ ﺑﺮداﺵ ﺖ و‬
‫ﺁﺵ ﻮب ﺵ ﺪ و ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﻗﺒﺎﻳ ﻞ ﺑﺠ ﺰ… هﻤﮕ ﯽ ﻳ ﺎ ﺑﻌ ﻀﯽﺵ ﺎن از دﻳ ﻦ‬
‫ﺑﮕﺸﺘﻨﺪ‪(٣٥) «.‬‬
‫»اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴ ﺰ ـ ﭼ ﻮن پﻴﻤﺒ ﺮ ﺧ ﺪاﯼ ـ ﺑ ﺎ ﻧﺎﻣ ﻪ ﺑ ﻪ ﺟﻨ ﮓ ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪهﺎ روان آﺮد و از پﯽ ﺁنه ﺎ رﺳ ﻮﻻن‬
‫دﻳﮕ ﺮ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و…ﮔﻔ ﺖ آ ﺴﺎﻧﯽ را آ ﻪ ﺑ ﺮ دﻳ ﻦ ﻣﺎﻧ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ‬
‫‪٣٦‬‬
‫ﻣﺮﺕﺪان ﻳﺎرﯼ آﻨﻴﺪ… ﻣﺮﺕﺪان ﻓﺮارﯼ ﺵ ﺪﻧﺪ و… ﺳ ﭙﺎﻩ اﺳ ﺎﻣﻪ پ ﻴﺶ وﯼ‬

‫ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ و او… ﺑ ﻪ ﻃﺎﻳﻔ ﻪﯼ ﺑﻨ ﯽ ﺿ ﺒﻴﺐ ﺟ ﺬام و ﺑﻨ ﯽ ﺧﻠﻴ ﻞ ﻝﺨ ﻢ و‬
‫ﻳﺎراﻧﺸﺎن از ﻗﺒﻴﻠﻪﯼ ﺟﺬام و ﻝﺨﻢ دﺳﺖ ﻳﺎﻓ ﺖ و ﺑ ﻪ ﺳ ﻼﻣﺖ ﺑ ﺎ “ﻏﻨﻴﻤ ﺖ”‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ…‬
‫»اﺑ ﻮﺑﻜﺮ از ﺁن پ ﺲ آ ﻪ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨ ﺪ‪“ ،‬ﻋﻠ ﯽ” و زﺑﻴ ﺮ و‬
‫ﻃﻠﺤﻪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را ﺑ ﺮ ﮔ ﺬرﮔﺎﻩه ﺎﯼ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﮔﻤﺎﺵ ﺖ… ﺟﻨ ﮓ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺎﻳﻪﯼ ﻋﺰت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺵﺪ و ﻗﺴﻢ ﺧﻮرد آ ﻪ از ﻣ ﺸﺮآﺎن ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﻣ ﯽآ ﺸﺪ و از ه ﺮ ﻗﺒﻴﻠ ﻪ آ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را آ ﺸﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣﻌ ﺎدل ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻘﺘﻮل و ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺸﺘﺎر ﻣﯽآﻨﺪ…‬
‫»]اﺑ ﻮﺑﻜﺮ در ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺮﺕ ﺪﻳﻦ ﻧﻮﺵ ﺖ[ ﻣ ﻦ ﻓﻼﻧ ﯽ را ﺑ ﺎ‬
‫ﺳ ﭙﺎهﯽ از ﻣﻬ ﺎﺟﺮان و اﻧ ﺼﺎر و ﺕﺎﺑﻌ ﺎن ﺳ ﻮﯼ ﺵ ﻤﺎ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدم و… ه ﺮ‬
‫آﻪ درﻳﻎ ﺁرد ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن دادم ﺑﺎ او ﺟﻨﮓ آﻨﺪ و هﺮآﺲ از ﺁنهﺎ ﺑﻪ ﭼﻨ ﮓ‬
‫ﺁرد‪ ،‬زﻧﺪﻩ ﻧﮕﺬارد و ﺑﻪ ﺁﺕﺶ ﺑﺴﻮزد و… و هﺮ آ ﻪ دﻋ ﻮت ﺧ ﺪا ﻧﭙ ﺬﻳﺮد‬
‫آﺸﺘﻪ ﺵﻮد و هﺮ آﺠﺎ رﺳﺪ ﺑﺎ او ﺟﻨﮓ آﻨﻨ ﺪ و از ه ﻴﭻآ ﺲ ﺑﺠ ﺰ اﺳ ﻼم‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ… و هﺮ آﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮد ﺑﺎ وﯼ ﺟﻨ ﮓ آﻨ ﺪ و اﮔ ﺮ ﺧ ﺪاﻳﺶ ﻏﻠﺒ ﻪ داد‪،‬‬
‫هﻤﻪ را ﺑﺎ ﺳﻼح‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﺕﺶ ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ “ﻏﻨﺎﻳﻤﯽ” را آﻪ ﺧ ﺪا ﻧ ﺼﻴﺐ وﯼ‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬ﺕﻘﺴﻴﻢ آﻨﺪ و ﺑﺠﺰ ﺧﻤﺲ آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪(٣٦) «.‬‬
‫در ﻓﺎرﺳ ﻨﺎﻣﻪﯼ ﺑﻠﺨ ﯽ ه ﻢ ﻣ ﯽﺧ ﻮاﻧﻴﻢ آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﺧﻼﻓ ﺖ‬
‫»ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ« ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم اﺳﺘﺨﺮ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺳﺮ ﺑ ﻪ ﺵ ﻮرش ﺑﺮداﺵ ﺘﻨﺪ‬
‫و اﻳﻦ ﺑﺎر ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺑﻪ »ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻠ ﯽ« ﺵ ﻮرش ﺕ ﻮدﻩه ﺎ را در‬
‫ﺧﻮن ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪ‪(٣٧) .‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﺕﺌﻮرﻳﺴﻴﻦهﺎﻳﯽ از ﻃﻴﻒ ﻋﻠ ﯽ ﺵ ﺮﻳﻌﺘﯽ »ﻋﻠ ﯽ«‬
‫ﻧ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺵﺨ ﺼﺎ در دوران ‪ ٥‬ﺳ ﺎﻝﻪﯼ ﺧﻼﻓ ﺘﺶ ﺑ ﺎ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن و دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺎن اﺳ ﻼم ﺕﺤﻤﻴﻠ ﯽ ﺟﻨﮕﻴ ﺪﻩ و اﻳ ﺸﺎن را وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪ ﺳ ﺮآﻮب آ ﺮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ؛ ﺑﻠﻜ ﻪ در دوران ﺧﻼﻓ ﺖ ﻋﻤ ﺮﺑﻦ ﺧﻄ ﺎب ﻓ ﺎﺕﺢ اﻳ ﺮان ﻧﻴ ﺰ‬
‫رهﻨﻤ ﻮده ﺎﯼ ﺟ ﺎﻝﺒﯽ ﺑ ﻪ »اﻣﻴ ﺮ ﻣﻮﻣﻨ ﺎن« دوﻣ ﻴﻦ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ اراﺋ ﻪ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ …» :‬ﻋﺮب‪ ،‬اﻣﺮوز اﮔﺮ ﭼﻪ اﻧﺪآﻨﺪ در ﺵﻤﺎر‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﺪﻝﯽ‬
‫و ﻳ ﻚ ﺳ ﺨﻨﯽ در اﺳ ﻼم‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﻧ ﺪ و ﺑ ﺴﻴﺎر‪ .‬ﺕ ﻮ ]ﻋﻤ ﺮ[ هﻤﺎﻧﻨ ﺪ ﻗﻄ ﺐ‬
‫ﺑﺮﺟﺎﯼ ﺑﻤﺎن‪ ،‬و ﻋ ﺮب را ﭼ ﻮن ﺳ ﻨﮓ ﺁﺳ ﻴﺎ ﮔ ﺮد ﺧ ﻮد ﺑﮕ ﺮدان؛ و ﺑ ﺮ‬
‫ﺁﻧ ﺎن ﺁﺕ ﺶ ﺟﻨ ﮓ را ﺑﺮاﻓ ﺮوزان آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺕ ﻮ از اﻳ ﻦ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴ ﺮون‬
‫‪٣٧‬‬
‫ﺵ ﻮﯼ‪ ،‬ﻋ ﺮب از ه ﺮ ﺳ ﻮ ﺕ ﻮ را ره ﺎ آﻨ ﺪ و پﻴﻤ ﺎن ﺑ ﺴﺘﻪ را ﺑ ﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬و‬

‫ﭼﻨ ﺎن ﺵ ﻮد آ ﻪ ﻧﮕﺎه ﺪارﯼ ﻣﺮزه ﺎ آ ﻪ پ ﺸﺖ ﺳ ﺮ ﻣ ﯽﮔ ﺬارﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺕ ﻮ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮ ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬از ﺁﻧﭽﻪ پﻴﺶ روﯼ دارﯼ!‬
‫»هﻤﺎﻧ ﺎ ﻋﺠ ﻢ ]اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن[ اﮔ ﺮ ﻓ ﺮدا ﺕ ﻮ ]ﻋﻤ ﺮ[ را ﺑﻨﮕ ﺮد‪ ،‬ﮔﻮﻳ ﺪ‬
‫اﻳﻦ رﻳ ﺸﻪﯼ ﻋ ﺮب اﺳ ﺖ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺁن را ﺑﺮﻳﺪﻳ ﺪ ﺁﺳ ﻮدﻩ ﮔﺮدﻳﺪﻳ ﺪ‪ ،‬و هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺵ ﻮد آ ﻪ ﻓ ﺸﺎر ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﻪ ﺕ ﻮ ﺳ ﺨﺖﺕ ﺮ ﮔ ﺮدد و ﻃﻤ ﻊ اﻳ ﺸﺎن در ﺕ ﻮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ .‬اﻳﻦ آﻪ ﮔﻔﺘﯽ ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﻪ راﻩ اﻓﺘ ﺎدﻩاﻧ ﺪ ﺕ ﺎ ﺑ ﺎ دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن پﻴﻜ ﺎر‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدﯼ ﺧﺪاﯼ ﺳﺒﺤﺎن ]![ از ﻋﺰم ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﻪ ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫از ﺕ ﻮ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ اﺳ ﺖ و او ]ﻋﺠ ﻢ[ ﺑ ﺮ دﮔﺮﮔ ﻮن ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺁﻧﭽ ﻪ ﻧﺎپ ﺴﻨﺪ‬
‫ﻣﯽدارد‪ ،‬ﺕﻮاﻧﺎﺕﺮ…« )‪(٣٨‬‬
‫هﻤ ﻮ ]ﻋﻠ ﯽ[ ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از اﻣﻴ ﺮان ﺳ ﭙﺎهﺶ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﻪﯼ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮﯼ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺎ دوﺳ ﺖ دارﻳ ﻢ‪ ،‬و اﮔ ﺮ‬
‫آﺎرﺵﺎن ﺑﻪ ﺟﺪاﻳﯽ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ آﺸﻴﺪ‪،‬ﺁن را آﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧ ﺖ ﺑ ﺮد ﺑﺮاﻧﮕﻴ ﺰ و‬
‫ﺑﺎ ﺁن آ ﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣ ﺎﻧﯽات آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺴﺘﻴﺰ و ﺑ ﯽﻧﻴ ﺎز ﺑ ﺎش و ﺑ ﺪان آ ﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧ ﺖ‬
‫ﺑﺮد‪ ،‬از ﺁن آ ﻪ از ﻳ ﺎرﯼات پ ﺎﯼ پ ﺲ ﻧﻬ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻪ ﺁن آ ﻪ ﺟﻨ ﮓ را ﺧ ﻮش‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻧﺶ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺑﻮدن…« )‪(٣٩‬‬
‫و هﻤﻮ ﺳﭙﺎهﻴﺎن اﺳﻼم را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽﺳﺘﺎﻳﺪ‪» :‬هﻤﺎﻧﺎ از ﺟﺎﯼ آﻨ ﺪﻩ‬
‫ﺵﺪن و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺵﻤﺎ را در ﺹ ﻒه ﺎ دﻳ ﺪم‪ .‬ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕ ﺎن ﮔﻤﻨ ﺎم و ﺑﻴﺎﺑ ﺎن‬
‫ﻧﺸﻴﻨﺎن… ﺵﻤﺎ را پﺲ ﻣﯽراﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﺣ ﺎﻝﯽ آ ﻪ ﺵ ﻤﺎ ﮔﺰﻳ ﺪﮔﺎن ﻋ ﺮب‪ ،‬و‬
‫ﺟﺎﻧﺪاﻧﻪهﺎﯼ ﺵﺮف‪ ،‬پﻴﺸﻘﺪم در ﺑﺮزﮔ ﻮارﯼ و ﺑﻠﻨ ﺪ ﻣﺮﺕﺒ ﻪ و دﻳ ﺪارﯼ ]![‬
‫هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﻮزش ﺳﻴﻨﻪام ﻓﺮوﻧﺸﺴﺖ آﻪ در واپﺴﻴﻦ دم‪ ،‬دﻳﺪم آ ﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن را راﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنآﻪ ﺵ ﻤﺎ را راﻧﺪﻧ ﺪ‪ ،‬و از ﺟﺎﻳ ﺸﺎن آﻨﺪﻳ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨ ﺎنآ ﻪ‬
‫از ﺟﺎﻳﺘ ﺎن آﻨﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ ﺕﻴﺮهﺎﺵ ﺎن آ ﺸﺘﻴﺪ و ﺑ ﺎ ﻧﻴ ﺰﻩهﺎﺵ ﺎن از پ ﺎﯼ‬
‫درﺁوردﻳﺪ؛ ﺕﺎ ﺁﻧﺠﺎ آﻪ هﺮ ﻳﻚ دﻳﮕﺮﯼ را ﻣﯽراﻧﺪ…« )‪(٤٠‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آﺴﺎﻧﯽ آﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺵ ﻮﻧﺪ و ﻣﺎﻧ ﺪن ﺑ ﺮ‬
‫اﻋﺘﻘ ﺎدات ﻗ ﺪﻳﻤﯽﺵ ﺎن را ـ ﺣﺘ ﺎ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺎﯼ آ ﺸﺘﺎر و ﺑ ﻪ اﺳ ﺎرت رﻓ ﺘﻦ و‬
‫پﺮداﺧ ﺖ ﺟﺮﻳﻤ ﻪﯼ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﯽ ]ﺟﺰﻳ ﻪ[ ـ ﺑ ﺮ ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ﺵ ﺪن ﺑ ﻪ ﻣﻬﺎﺟﻤ ﺎن‬
‫اﺳﻼم ﺕﺮﺟﻴﺢ دادﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ﻓﺮاوان دﻳﮕﺮﯼ هﻢ در دﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣ ﯽﺕ ﻮان ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﻋ ﺮاب در اﺑﺘ ﺪاﯼ آ ﺎر و ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدم‬
‫دﻳﮕ ﺮ آ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻓ ﺘﺢ ﺵ ﺪﻩ ﻧﻈﻴ ﺮ اﻳ ﺮان‪ ،‬در ﭼﻨ ﺪ ﻗ ﺮن اول ﺣﺎآﻤﻴ ﺖ‬
‫‪٣٨‬‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼم ﺑ ﺮ آ ﺸﻮرﺵﺎن‪ ،‬ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ﺵ ﺪن ﺑ ﻪ ﻓﺎﺕﺤ ﺎن اﻳ ﻦ ﺟﻨ ﮓه ﺎﯼ‬

‫ﻣ ﺬهﺒﯽ ]ﻳ ﺎ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺵ ﺪن[ ﻧ ﻮﻋﯽ اﺟﺒ ﺎر ﻧﻈ ﺎﻣﯽ‪ /‬ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن اﺳﻼم هﻢ ﺑﺮاﯼ ﺕﺪاوم اﻳﻦ ﺕﺴﻠﻴﻢ ـ ﺑﺠﺰ دوﻝﺖهﺎ و ﺣﻜﻮﻣ ﺖه ﺎﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ـ ﻓﻘﻴﻬﺎن‪ ،‬ﺵﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران و ﺕﺌﻮرﻳﺴﻴﻦه ﺎﻳﯽ را در هﻴﺌ ﺖ ﻣﻼﻳ ﺎن‬
‫ﻣﻠ ﺒﺲ ﺑ ﻪ ﻝﺒ ﺎسه ﺎﯼ ﻋﺮﺑ ﯽ و ﺑﻌ ﺪهﺎ ه ﻢ ﻣﻠ ﺒﺲ ﺑ ﻪ ﻇ ﻮاهﺮ ﻓﺮﻧﮕ ﯽ‬
‫پﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ آﻪ ﻳﻜﯽ از وﻇﺎﻳﻒ اﺹﻠﯽﺵﺎن آﻨﺘﺮل ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‪/‬ﻧﻈ ﺎﻣﯽ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺕﺴﻠﻴﻢ ﺵﺪﮔﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر آﻠﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ آﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »… ﺳﺮاﺳ ﺮ ﺟﻬ ﺎن‬
‫ﺑ ﻪ دو ﻣﻨﻄﻘ ﻪﯼ “داراﻻﺳ ﻼم” و ﻳ ﺎ “داراﻝ ﺪﻳﻦ” و “داراﻝﺤ ﺮب” ﺕﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﻣ ﯽﮔ ﺮدد‪“ .‬داراﻻﺳ ﻼم” ﺑ ﻪ ه ﺮ آ ﺸﻮرﯼ اﻃ ﻼق ﻣ ﯽﺵ ﻮد آ ﻪ ﺕﺤ ﺖ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻃﺒ ﻖ ﺣﻘ ﻮق اﺳ ﻼﻣﯽ ادارﻩ ﺵ ﻮد… در ﺁﻏ ﺎز ﺣ ﺪود‬
‫“داراﻻﺳ ﻼم” ﻣﻨﻄﺒ ﻖ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﺣﺪات ﻗﻠﻤ ﺮو ﺧﻼﻓ ﺖ ﺑ ﻮدﻩ؛ وﻝ ﯽ ﺑﻌ ﺪهﺎ‬
‫هﻤ ﻪﯼ دوﻝ ﺖه ﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ را ﭼﻨ ﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻧ ﺪ‪“ .‬داراﻝﺤ ﺮب” هﻤ ﻪﯼ‬
‫آﺸﻮرهﺎﻳﯽ ﺑﻮدﻧﺪ آ ﻪ ﻧﻔ ﻮس ﺁن ﻏﻴ ﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن و “آ ﺎﻓﺮ” ﺑ ﻮدﻩ و ﻳ ﺎ اﮔ ﺮ‬
‫هﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻩاﻧﺪ ﺕﺤﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﻜﺎم “آﺎﻓﺮ” ﻗﺮار داﺵﺘﻪاﻧﺪ‪(٤١) «.‬‬
‫در واﻗ ﻊ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺮاﯼ ﺕﺤﻤﻴ ﻞ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ‪،‬‬
‫هﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪﯼ اﺹﻠﯽ اﺳﺖ و هﻤﻪﯼ ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻗﻴﻤﺘ ﯽ‬
‫آﻪ ﺵﺪﻩ ﺑﻪ اﺳ ﻼم و ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﺁن ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ﺵ ﻮﻧﺪ؛ ﭼ ﻪ در هﻴﺌ ﺖ اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ و‬
‫ﭼﻪ ﺣﺘﺎ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪهﺎ در ﺕﺎرﻳﺦ اﺳﻼم پﻴﺶ ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺕﺌ ﻮرﯼ را ﺙﺎﺑ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ه ﻢ زﻣ ﺎﻧﯽ از ﺟﻨ ﮓ آﻨ ﺎرﻩ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻝﻴﻞ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آ ﻪ ﺑﺎوره ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ را ﺑ ﻪ رﺳ ﻤﻴﺖ‬
‫ﺵﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺕﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋ ﺪم ﺕﻌ ﺎدل ﻗ ﻮا و ﻣﻴ ﺰان ﺳ ﭙﺎﻩ و‬
‫ﺕﻮان ﻣ ﺎﻝﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻨﮕﻴ ﺪن ﺑ ﺎ »داراﻝﻜﻔ ﺮ« ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اوﻝ ﻴﻦ وﻇﻴﻔ ﻪﯼ‬
‫ﻣﻜﺘﺒ ﯽ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ه ﻢ ﺹ ﺪور اﺳ ﻼم ﺑ ﻪ »داراﻝﻜﻔ ﺮ« و وادار آ ﺮدن‬
‫ﺑﻘﻴﻪﯼ ﺳﺎآﻨﺎن زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺕﺴﻠﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ واﺟﺐ آﻔﺎﻳﯽ دﻳﻨ ﯽ ه ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎ ه ﺮ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪاﯼ و ﺑﺎ هﺮ اﻣﻜﺎﻧﯽ در ﺕﻤﺎم زﻣﻴﻦهﺎ و هﻤﻪﯼ زﻣﺎنهﺎ اﻋﺘﺒﺎر دارد‬
‫و ذرﻩاﯼ هﻢ ﺧﺪﺵﻪ ﺑﺮﻧﻤﯽدارد‪ .‬اﺳﺎس اﻳﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﻳ ﻚ دﻳ ﻦ ـ و‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺵﻴﻌﻴﺎن ﻳﻚ ﻣﺬهﺐ ـ در ﺟﻬﺎن ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ دارد و ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑﺎورﻣﻨ ﺪان ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺬهﺐ و اﻳﻦ دﻳﻦ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت دارﻧ ﺪ‪ .‬دﻳﮕ ﺮان ﻳ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ﺵ ﻮﻧﺪ و‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ هﻤﻴ ﺸﻪ و هﻤﻴ ﺸﻪ‪ ،‬ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻝﺤﻈ ﻪ‬
‫‪٣٩‬‬
‫ﻝﺤﻈ ﻪﯼ زﻧ ﺪﮔﯽﺵ ﺎن ﺑ ﻪ ﺟ ﺎن ﺑﺨﺮﻧ ﺪ‪ .‬ﺕﺮورﻳ ﺴﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺹ ﺮ‬

‫»اﺳ ﺎﻣﻪ ﺑ ﻦ ﻻدن« ﺣﺘﻤ ﺎ ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ آ ﻪ در ﺁﺳ ﺘﺎﻧﻪﯼ ه ﺰارﻩﯼ ﺳ ﻮم‬
‫ﺵﺎﻧﺴﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﺟﻬ ﺎن ﻧ ﺪارد‪ .‬ﺣﺘ ﺎ اﻳ ﻦ را ه ﻢ ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ آ ﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﻳﺮ ﻳﻮغ اﻳﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋ ﺮب‪،‬‬
‫آﺴﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎندوﺳ ﺘﯽ ]![ اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻘ ﻮق زﻧ ﺎن و آ ﻼ‬
‫ﺣﻘ ﻮق اﻧ ﺴﺎنه ﺎ در اﺳ ﻼم ﻣﺘ ﻮهﻢ ﻧﺨﻮاه ﺪ آ ﺮد‪ .‬اﻣ ﺎ دﻳ ﻦ ﺑ ﻦ ﻻدن ﺑ ﻪ‬
‫ﺶ او ﻓﺮﻣ ﺎن ﻣ ﯽده ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﻣﻬ ﻢ داﺵ ﺘ ِﻦ ﺕ ﻮان ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺕﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺟﺮﻳ ﺎ ِن ه ﻢآ ﻴ ِ‬
‫ﺑ ﺎور اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺕﻌﻴ ﻴﻦ آﻨﻨ ﺪﻩﯼ رﻓﺘ ﺎر و آ ﺮدار اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن »ﻝﻨﺎ اﺣﺪﯼاﻝﺤﺴﻨﻴﻦ« را هﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻄﺎ و دﻳﮕﺮ ﺕﺮورﻳ ﺴﺖه ﺎﯼ‬
‫ﺹ ﺎدراﺕﯽ اﻋ ﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺑ ﻪ واﻗ ﻊ ﺑ ﺎور دارﻧ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ را ه ﻢ ﺑ ﺎور‬
‫دارﻧ ﺪ آ ﻪ وﻇﻴﻔ ﻪﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﺕ ﻼش« ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ آﻔ ﺎر و‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﺑﻪ هﺮ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺟ ﺎن ﻏﻴﺮﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ه ﻢ اﺳﺎﺳ ﺎ پ ﺸﻴﺰﯼ‬
‫ارزش ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ زﻳﺮ ﺑﻴﺮق ﻳﻚ دﻳﻦ و ﻳﻚ ﻣﺬهﺐ درﺁﻳﺪ‪ .‬هﻤ ﻪﯼ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺑﺎورهﺎﯼ دﻳﮕﺮ آﺎﻓﺮﻧﺪ و ﺳﺮزﻣﻴﻦهﺎﺵﺎن داراﻝﻜﻔﺮ‪ ،‬و ﺟﻨﮓ ﺑ ﺎ‬
‫آﻔﺎر و دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن‪ ،‬دﺳﺘﻮر اﺹﻠﯽ و اﺳﺎﺳﯽ راهﺒ ﺮ و پﻴ ﺎﻣﺒﺮ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ‬
‫ب ﺁﺳﻤﺎﻧﯽﺵﺎن ﻗﺮﺁن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﻣﺸﺨﺺ آﺘﺎ ِ‬
‫ﺟﺎﻝ ﺐ اﻳ ﻦ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ اﺳﺎﺳ ﺎ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎزﻧﺪﮔﯽ و ﺕ ﻼش ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺑﻬﺒ ﻮد ﺵ ﺮاﻳﻂ زﻧ ﺪﮔﯽ و ارﺕﻘ ﺎﯼ آﻴﻔ ﯽ و آﻤ ﯽ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑ ﺎور‬
‫ﻧ ﺪارد‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ راهﺒ ﺮان و ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦه ﺎﯼ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ‪ ،‬اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎ ﺟﻠ ﺴﻪﯼ‬
‫اﻣﺘﺤﺎﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺁن اﻋﺰام ﺵﺪﻩاﻧﺪ ﺕﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﻤ ﺮﻩ ﺟﻤ ﻊ آﻨﻨ ﺪ‬
‫و ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ راه ﯽ ﺟﻬ ﺎن دﻳﮕ ﺮ ﻳ ﺎ ﻣﺪﻳﻨ ﻪﯼ ﻓﺎﺿ ﻠﻪﺵ ﺎن ﺵ ﻮﻧﺪ‪ .‬در هﻤ ﻴﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ دوﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ پﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﮔﻔﺘﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺒﺎﻳ ﺪ‬
‫آ ﺸﺎورزﯼ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬آ ﺸﺎورزﯼ اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ واﺑ ﺴﺘﻪ ﺧﻮاه ﺪ آ ﺮد‪:‬‬
‫»ﻋﻤ ﺮ در دوران ﻗ ﺪرت ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدم اﺟ ﺎزﻩﯼ زراﻋ ﺖ ﻧﻤ ﯽداد و‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﯼ ﻋﺮب ﺑﺎ ﻓﺮهﻨﮓ و ﺕﻤﺪن… ﺁﺵﻨﺎ ﺵﻮد‪(٤٢) «.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮدﮔﺎن و اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﯽ را ﺑ ﻪ آ ﺎر ﺑﻜ ﺸﻨﺪ و از‬
‫دﺳﺖرﻧﺞ اﻳﺸﺎن اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻠﻞ دﻳﮕ ﺮ ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﺎر آﻨﻨ ﺪ و اﻳ ﻦ‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳ ﺸﺎن ﺧﻤ ﺲ و زآ ﺎت و ﺟﺰﻳ ﻪ و دﻳﮕ ﺮ ﺟﺮﻳﻤ ﻪه ﺎ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺕﺎزﻩ ﻧﻪ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦآ ﻪ ﺑ ﺎ هﻤ ﻴﻦ درﺁﻣ ﺪهﺎ و ﻏﻨﻴﻤ ﺖه ﺎ ﺑﻨ ﺸﻴﻨﻨﺪ و‬
‫‪٤٠‬‬
‫زﻧ ﺪﮔﯽﺵ ﺎن را ﺑﻜﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦآ ﻪ اﻣﻜ ﺎن ﻣ ﺎﻝﯽ و ﻧﻴﺮوﻳ ﯽ‬

‫داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﻨﺪ‪ ،‬ﺕﺎ ﺹﺪور اﺳﻼﻣﺸﺎن ﺑﻪ داراﻝﻜﻔﺮ را ﺕﺪاوم ﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫در آﺘ ﺎب »واژﻩ را ﺑﺎﻳ ﺪ ﺵ ﺴﺖ« ﻧﻮﺵ ﺘﻪ ﺑ ﻮدم آ ﻪ در اﺳ ﻼم‬
‫هﻤﻪﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺕﻨﻬﺎ ﻳﻚ آ ﺎر ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و ﺁن ه ﻢ ﺟﻨ ﮓ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ‬
‫داراﻝﻜﻔﺮ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ هﻢ از ﺕﻌﺪاد ﺳﭙﺎهﻴﺎن اﺳﻼم‪ ،‬در اواﻳﻞ هﺠﺮت ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺕﺎ دوران ﻋﻠﯽ و ﺑﻌﺪهﺎ هﻢ ﻣﻌﺎوﻳﻪ دادﻩ ﺑﻮدم‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﺵ ﻐﻞ و ﺕﺨﺼ ﺼﯽ ـ ﺑﺠ ﺰ ﺳ ﭙﺎهﻴﮕﺮﯼ ـ در ﺕﻤ ﺎم زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎﯼ هﻨ ﺮﯼ و‬
‫ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ و ﺕﻜﻨﻴﻜ ﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ وﻇﻴﻔ ﻪﯼ ﻣ ﻮاﻝﯽ‪ ،‬ﺑﺮدﮔ ﺎن و ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ﺵ ﺪﮔﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ آ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ آ ﻪ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼﻣﯽ در‬
‫ﺁن ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ دارﻧﺪ‪ ،‬در پﺎﺋﻴﻦﺕﺮﻳﻦ ردﻩهﺎﯼ پﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺕﻜﻨﻴﻚ‪ ،‬ﺕﻤﺪن‪،‬‬
‫ﻣﺪﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺁزادﯼ و دﻣﻮآﺮاﺳﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫راﻧﺪﻣﺎن ﺕﻼش ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ـ اﮔﺮ اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﺁن ﺕﻼش ﮔﻔ ﺖ ـ‬
‫در ﻣﻘ ﺎم ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﺑ ﺎ آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ راﺳﻴﻮﻧﺎﻝﻴ ﺴﻢ و ﻋﻘ ﻞ ﮔﺮاﻳ ﯽ را ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ پﺮﺳﺘﯽ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺹﻠﻪﯼ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺎ ﻋ ﺪد ﺹ ﻔﺮ ﻧ ﺪارد‪ .‬اﮔ ﺮ ﭼﻨ ﺪ‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ه ﻢ در ﺕﻤ ﺎم ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻣ ﺜﻼ ﭼﻨ ﺪ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن در ﺕﺒﻌﻴ ﺪ و‬
‫ﺧﺎرج از آﺸﻮر ﺳﺮاغ ﻣﯽﺵﻮﻧﺪ آ ﻪ آ ﺎر ﻣﺜﺒﺘ ﯽ در ﺣﻴﻄ ﻪﯼ اﺧﺘ ﺮاع و‬
‫اآﺘ ﺸﺎف و ﻋﻠ ﻮم و ﻓﻨ ﻮن… و دﻳﮕ ﺮ پﻬﻨ ﻪه ﺎﯼ ﻋﻘﻠ ﯽ و اﻝﺰاﻣ ﺎ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺬهﺒﯽ اﻧﺠﺎم دادﻩاﻧﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ از زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺕﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ‬
‫اﺳ ﻼﻣﯽﺵ ﺎن ﻓﺎﺹ ﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻓﺎﺹ ﻠﻪ ﮔ ﺮﻓﺘﻦهﺎﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺕﻮان ـ در ﺵﺮاﻳﻂ ﺁﻣﺎدﻩﯼ ﺕﺮﺑﻴﺘ ﯽ ﺟﻬ ﺎن ﻣﺘﻤ ﺪن و ﺑ ﺎ ﺕﻜﻴ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﺎﻣ ﻞ‬
‫ﻋﻘﻞ ـ ﺵﻜﻮﻓﺎ ﺵﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺁﻏﺎز هﺰارﻩﯼ ﺳﻮم‪ ،‬ه ﻴﭻ آ ﺸﻮر ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را پﻴ ﺪا‬
‫ﻧﻤ ﯽآﻨ ﻴﻢ آ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ راﺳﻴﻮﻧﺎﻝﻴ ﺴﻢ و‬
‫ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﯽ هﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺵﺪﻩ ﺑﺎﺵﺪ‪ .‬اﮔﺮ هﻢ ﮔﺎهﯽ روﺵﻨﻔﻜﺮاﻧﯽ پﻴﺪا ﺵﺪﻩاﻧﺪ‬
‫آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ آﺸﻮرﺵﺎن را از وﺿﻊ ﻓﻌﻠﯽ ﺣﺎآﻢ ﺑ ﺮ اﻳ ﺮان‪ ،‬اﻧ ﺪوﻧﺰﯼ‪،‬‬
‫ﻋﺮاق‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬پﺎآﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳ ﻌﻮدﯼ‪ ،‬ﻣ ﺼﺮ‪ ،‬اردن‪ ،‬ﺳ ﻮرﻳﻪ‬
‫و … ﻧﺠﺎت ﺑﺪهﻨﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ آﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺕﺤﺖ ﺕﺎﺙﻴﺮ روﺵﻨﮕﺮﯼه ﺎﯼ‬
‫ب ﻋﻘﻞﮔﺮا آﻮﺵﻴﺪﻩاﻧﺪ ﻗﺪﻣﯽ در راﻩ ﻣﺪﻧﻴﺖ و ﻣﺪرﻧﻴﺘ ﻪ ﺑﺮدارﻧ ﺪ؛ اﻣ ﺎ‬ ‫ﻏﺮ ِ‬
‫هﻤﮕﯽﺵﺎن هﻢ ﻓﻮرا ]ﺵﺎﻳﺪ هﻢ آ ﺎﻣﻼ ﺕ ﺼﺎدﻓﯽ!![ ﺑ ﺎ ﻝ ﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳ ﻼم آ ﻪ‬
‫از ‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎل پﻴﺶ درﺣﻮزﻩه ﺎ و ﻣﺠ ﺎﻝﺲ روﺿ ﻪ ﺧ ﻮاﻧﯽ در »ﺣﺎﻝ ﺖ‬
‫‪٤١‬‬
‫ﺁﻣﺎدﻩﺑﺎش ﺹﺪ در ﺹﺪ« ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧ ﺪ‪ ،‬روﺑ ﺮو ﺵ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ﻪ آ ﺎﻣﻼ‬

‫روﺵﻦ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻴﺸﻪ روﺵﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؛ ﻳﺎ ﺕﻜﻔﻴﺮ ﺵﺪﻩاﻧ ﺪ ﻳ ﺎ ﺕﻔ ﺴﻴﻖ و ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻴﺮزا ﺁﻗﺎ ﺧﺎن آﺮﻣﺎﻧﯽ و ﻳﺎراﻧﺶ زﻳﺮ درﺧﺖ ﻧﺴﺘﺮﻧﯽ ﺳﺮ ﺑﺮﻳ ﺪﻩ‬
‫ﺵﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﻴﺮزا ﺁﻗﺎ ﺧﺎن آﺮﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺵﻴﺦ اﺣﻤﺪ روﺣ ﯽ و ﺧﺒﻴﺮاﻝﻤﻠ ﻚ را‬
‫در ﺳﺎل ‪ ١٣١٤‬ﻗﻤﺮﯼ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ ١٧‬ژوﺋﻴ ﻪﯼ ‪ ١٨٩٦‬ﻣ ﻴﻼدﯼ ]درﺳ ﺖ‬
‫‪ ١٠٥‬ﺳﺎل پﻴﺶ[ ﺵﺐ هﻨﮕﺎم و در ﺣﺎﻝﯽ آﻪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻣﻴ ﺮزاﯼ وﻝﻴﻌﻬ ﺪ‬
‫در آﻨﺎر ﻣﻴﺮﻏ ﻀﺐ‪ ،‬ﻻﻝ ﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬در ﺑ ﺎغ ﺵ ﻤﺎل ﺕﺒﺮﻳ ﺰ‪،‬‬
‫زﻳﺮ درﺧﺖ ﻧﺴﺘﺮن‪ ،‬در راﻩ ﺵﻜﻮﻩ و ﺁزادﯼ اﻳﺮان ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪(٤٣) «.‬‬
‫و اﻝﺒﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽﻣﻴﺮزاﯼ وﻝﻴﻌﻬﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠ ﯽﺵ ﺎﻩ ﺑﻌ ﺪﯼ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ در هﻤﺪﺳ ﺘﯽ ﺁﺵ ﻜﺎر و ﻧﻬ ﺎن ﺑ ﺎ ﻣ ﺸﺮوﻋﻪ ﺧﻮاه ﺎﻧﯽ از‬
‫ﺹﻨﻒ ﺵﻴﺦ ﻓﻀﻞاﷲ ﻧﻮرﯼ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ اول ﻣ ﺸﺮوﻃﻪ را ﺑ ﻪ ﺕ ﻮپ ﺑ ﺴﺖ و‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد ﺹﻐﻴﺮ را ﺑﺮ پﺎ آﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻄﺎ و اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﻻدن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ﺧﻮب و ﺟﺪﻳﺪﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﺙﺒﺎت اﻳﻦ ادﻋﺎ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ از ﺕﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻏﺮب آﺎﻓﺮ اﺳﺘﻔﺎدﻩهﺎ ﺑﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ هﻢ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪﯼ دﻳﻨﯽ و ﻣﻜﺘﺒﯽﺵﺎن ﻋﻤﻞ آﺮدﻧﺪ‪» .‬هﺪف« هﺮ‬
‫وﺳﻴﻠﻪاﯼ را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺕﻮﺟﻴﻪ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ ﺣ ﻖ اﺹ ﻠﯽ و ﺣ ﺮف اﺳﺎﺳ ﯽ‬
‫هﻤﺎن »ﺟﻨﮓ ﺑﺎ داراﻝﻜﻔ ﺮ« اﺳ ﺖ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﺕﺌ ﻮرﯼ ه ﻴﭻ ﺧﺪﺵ ﻪاﯼ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ‬
‫وارد ﺵﻮد و ﻧﻤﯽﺵﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺕﺮورﻳﺴﺘﯽ هﻢ در واﻗﻊ ﺟﻨﮓ ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﻋﻘ ﻞ و دﻳ ﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬اروپ ﺎ زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺧ ﺪا و ﻧﺎﻳﺒ ﺎن ﺧ ﺪا را از رواﺑ ﻂ‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﯽاش ﺣ ﺬف آ ﺮد‪ ،‬ﺕﻮاﻧ ﺴﺖ داﻳ ﺮﻩﯼ ﻋﻘ ﻞ را ﺑ ﯽﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫ش پﯽﮔﻴﺮﯼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺕﻤﺪن درﺧﺸﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬ﺟﻨ ﮓ اﺳ ﻼم ـ و ﺣﺘ ﺎ‬ ‫ﺕﻼ ِ‬
‫دﮔﻤﺎﺕﻴﺴ ِﻢ ﻣﺎرآﺴﻴﺴﻢ‪/‬ﻝﻨﻴﻨﻴﺴﻢ و ﺕﺌﻮرﯼ رهﺒﺮ پﺮﺳﺘﯽ اﻳ ﻦ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ه ﻢ ـ ﺑ ﺎ‬
‫ﺕﻤﺪن و ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻏﺮب‪ ،‬ﺟﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ اﺹﺎﻝﺖ اﻧﺴﺎن و اﺹﺎﻝﺖ رهﺒﺮ‪،‬‬
‫ﺟﻨﮕ ﯽ اﺳ ﺖ ﺑ ﻴﻦ دو ﺕﻌﺮﻳ ﻒ از زﻧ ﺪﮔﯽ و ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﺟﻨﮕ ﯽ اﺳ ﺖ ﻣﻴ ﺎن‬
‫زﻧﺪﮔﯽ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺮگ پﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺁزاد اﻧﺪﻳ ﺸﯽ و دﮔﻤﺎﺕﻴ ﺴﻢ‪ ،‬ﺟﻨ ٍ‬
‫ﮓ‬
‫اﺹ ﺎﻝﺖ دادن ﺑ ﻪ ﺣ ﻖ و ﺣﻘ ﻮق ﻣ ﺮدم اﺳ ﺖ ـ ﻣ ﺮدم ﺑ ﺎ ه ﺮ ﺑ ﺎورﯼ ـ ﺑ ﺎ‬
‫ﺟﺰم اﻧﺪﻳﺸﯽ و ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ در آ ﻮزﻩه ﺎﯼ ﺕﻨ ﮓ و زﻧ ﮓزدﻩﯼ ﺕﺤﺠ ِﺮ ﻳ ﻚ‬
‫دﺳﺖ ﺳﺎزﯼ هﻤﻪﯼ اﻧﺴﺎنهﺎ و وادار آﺮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺕﺴﻠﻴﻢ‪.‬‬
‫‪٤٢‬‬
‫اﻳ ﻦ آ ﻪ اﺳﺘﺎﻝﻴﻨﻴ ﺴﺖه ﺎﯼ ﺑﺎزﻣﺎﻧ ﺪﻩ از دوران ﺟﻨ ﮓ ﺳ ﺮد آ ﻪ‬

‫]ﻻﺑﺪ[ ﺑﺎﻳﺪ در درازﻧﺎﯼ اﻗﺎﻣﺘﺸﺎن در ﻏﺮب‪ ،‬آﻤﯽ هﻢ ﺑﻪ ﺁزاد اﻧﺪﻳ ﺸﯽ و‬
‫ﺕﺤﻤ ﻞ دﻳﮕ ﺮان »ﺁﻝ ﻮدﻩ« ﻣ ﯽﺵ ﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﺑ ﺎرﻩ ﺳ ﺮ ﺑ ﺮﺁوردﻩ‪ ،‬ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ‬
‫ﺿﺪاﻣﭙﺮﻳﺎﻝﻴﺴﺘﯽﺵﺎن ﮔﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ از‬
‫ﺟﻨ ﮓ ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﺎ ﺕﺮورﻳ ﺴﻢ‪ ،‬ﻣﻄﻠ ﻖﮔﺮاﻳ ﯽ‪ ،‬ﺕﺤﻤﻴ ﻞ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ و ﺿ ﺪﻳﺖ ﺑ ﺎ‬
‫راﺳﻴﻮﻧﺎﻝﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺕﻨﻬﺎ دﮔﻤﺎﺕﻴﺴﺖهﺎﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ از ﻧﻮع ﺳﻴﺪﻋﻠﯽ ﺧﺎﻣﻨ ﻪاﯼ و‬
‫اﺳﺘﺎﻝﻴﻨﻴﺴﺖهﺎﻳﯽ آﻪ ﻧﺎم ﺑﺨﺼﻮﺹﯽ ﺑﺮ پﻴﺸﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻐﺎن ﺁﻣﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬هﻤﺎنهﺎﻳﯽ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺮاﺑﻜ ﺎرﯼه ﺎ و ﺿ ﺮﺑﻪ‬
‫زدن ﺑ ﻪ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣﻠ ﻞ دﻳﮕ ﺮ را »ﻣﺒ ﺎرزات ﺿ ﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻝﻴ ﺴﺘﯽ« ﻳ ﺎ ﻣ ﺜﻼ‬
‫»ﺟﻨ ﮓ ﺁزادﯼﺑﺨ ﺶ« ﺕﻌﺒﻴ ﺮ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺴﺘﻪ ﺵ ﺪن دﺳ ﺖ و پ ﺎﯼ‬
‫ﺕﺮورﻳ ﺴﺖه ﺎ را اﻋ ﻼن ﺟﻨﮕ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ ﺧ ﻮد و ﺁزادﯼ ﻋﻤﻠ ﺸﺎن ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺧﺮاﺑﻜﺎرﯼ ﺕﻠﻘﯽ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم هﻢ ﺑﺎ اﻳﻦآﻪ ﺑﻪ هﺰاره ﺎ ﻓﺮﻗ ﻪﯼ زﻧ ﺪﻩ و‬
‫ﻣﺮدﻩ و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮدﻩﯼ دﻳﮕﺮ ﺕﻘﺴﻴﻢ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻣ ﺎ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕﻤ ﺪن و‬
‫ﻣﺪﻧﻴﺖ‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﺕﻌﺮﻳﻒ »ﺿﺪاﻣﭙﺮﻳﺎﻝﻴﺴﺘﯽ« را دارد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺪروحاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ هﻢ ﺑﺎ ﺕﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺟﻬ ﻞ روﺵ ﻨﻔﻜﺮان ﻣ ﺎ و ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﺎ ﺑﻮد آﻪ ﺕﻮاﻧ ﺴﺖ ﺕﺌ ﻮرﯼ ﺣ ﺬف و ﻧﻔ ﯽ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن را از آ ﻮزﻩه ﺎﯼ‬
‫‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎل پﻴﺶ و از ﺣﻮزﻩهﺎﯼ ﺟﻬﻞ و ﺟﻨ ﮓ ﺑﻴ ﺮون ﺑﻜ ﺸﺪ و ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫ﺕﻘﺪس ﺑﺒﺨﺸﺪ و در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ ﻣﻴﻠﻴ ﻮنه ﺎ ﻧﻔ ﺮ را ﺑ ﻪ آ ﺸﺘﺎرﮔﺎﻩ رواﻧ ﻪ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬در ﺕﻮازﯼ ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳ ﯽ‪ ،‬اﺳ ﺘﺎﻝﻴﻦ ه ﻢ ﺕﻮاﻧ ﺴﺖ ﺑ ﺎ‬
‫هﻤﺪﺳﺘﯽ ﺧﻴﻠﯽ از ﺑﺎﺹ ﻄﻼح روﺵ ﻨﻔﻜﺮان ﺁن دوران‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮنه ﺎ اﻧ ﺴﺎن‬
‫را ﺑ ﻪ اﺕﻬ ﺎم ﺕﻤ ﺎﻳﻼت ﺑ ﻮرژواﻳﯽ »ﻣﻌ ﺪوم« آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺕ ﺎ رهﺒ ﺮ پﺮﺳ ﺘﯽ و‬
‫ﻳﻚﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن را در ﺟﻬﺎن ﭼﻨﺪ دهﻪ پﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ!‬
‫دآﺘ ﺮ ﻋﻠ ﯽ ﺵ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺕﺤ ﺼﻴﻞ آ ﺮدﻩﯼ ﻏ ﺮب‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫رﻣﺎﻧﺘﻴﺰﻩ آﺮدن ﺣﻤﻠﻪهﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑ ﻪ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦه ﺎ و ﻣﻠ ﻞ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻳﺎ »داراﻝﻜﻔﺮ« و ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎداﺕﯽ دﻳﮕﺮ ﻳﺎ »داراﻝﺤﺮب« در آﺘ ﺎب‬
‫»ﺳ ﻴﻤﺎﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ« در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕ ﻼشه ﺎﯼ ﻣﻘ ﺪس ﻣﺤﻤ ﺪ و ﻋﻠ ﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻣﺮداﻧﯽ آﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل ﻧﻤﯽاﻧﺪﻳ ﺸﻨﺪ و ﺟ ﺰ ﺑ ﺮ ﺑ ﺴﺘﺮ ﺧ ﻮن‬
‫ﻧﻤ ﯽﺧ ﺴﺒﻨﺪ‪ .‬در ﺵ ﺐه ﺎ و روزه ﺎ ﺑ ﺎ ﺵﻤ ﺸﻴﺮهﺎﯼ ﺵ ﺴﺘﻪ از ﺧ ﻮن‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮاغ ﻗﺒﻴﻠ ﻪاﯼ ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽﺵ ﺘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و از آﻤﻴﻨﮕ ﺎﻩ ﻧﻴﻤ ﻪ ﺵ ﺒﯽ ﺕﺎرﻳ ﻚ ﻳ ﺎ‬
‫‪٤٣‬‬
‫ﺳﺤﺮﮔﻬﯽ ﮔﻨﮓ و هﺮاس اﻧﮕﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﻓﺮو ﻣﯽرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽآﺸﻨﺪ‪،‬‬

‫اﺳﻴﺮ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎرت ﻣﯽآﻨﻨﺪ و ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪(٤٤) «.‬‬
‫ﺁﻧ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﺮ دﻝﻴﻠ ﯽ دﺳ ﺘﯽ در ﺕ ﺎرﻳﺦ و ﺑﺨ ﺼﻮص ﺕ ﺎرﻳﺦ‬
‫ادﻳﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ آﻪ در ﺕﻤ ﺎم ﻃ ﻮل ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺟﻬ ﺎن‪،‬‬
‫ﺕﻨﻬ ﺎ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺧ ﺸﻮﻧﺘﯽ وﺹ ﻒ ﻧﺎﺵ ﺪﻧﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدم‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦهﺎﯼ دﻳﮕﺮ و ﺣﺘﺎ هﻤﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺤ ﻞ ﺳ ﻜﻮﻧﺖ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎﻧﺶ ـ ﺑ ﺎ‬
‫اﻋﺘﻘﺎداﺕﯽ دﻳﮕﺮ ـ ﻳﻮرش ﺑﺮدﻩ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ آﺮدﻩ‪ ،‬ﺕﻤﺎم ﺙﺮوت‪،‬‬
‫ﺵ ﻮآﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺒ ﺎر و ﻏ ﺮور اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ ﻏ ﺎرت ﺑ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ رﻓﺘ ﺎر‬
‫هﻢ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ زﻣﻴﻨﻪﯼ ﺟﺪﯼ ﻣﺎدﯼ پﻴﺪا آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺹﻮرﺕﯽ ﺕﺌﻮرﻳ ﻚ در‬
‫ﻣﻨﺸﻮر اﻳﻦ دﻳﻦ ]ﺑﺨﺼﻮص در ﺳﻮرﻩهﺎﯼ ﻣ ﺪﻧﯽ ﻗ ﺮﺁن پ ﺲ از هﺠ ﺮت‬
‫پﻴﺎﻣﺒﺮ[ ﺑﻪ روﺵﻨﯽ ﺕﺒﻴﻴﻦ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﺖ ﻳ ﺎ ﺵ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ رﻓﺘ ﺎرﯼ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﻳﻦ دﻳﻦ هﻢ‪ ،‬ﻇﺮف ﻋﻤﻠﯽ اﻳﻦ ﺕﺌﻮرﯼ را ﺕﻜﻤﻴﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻗﺮﺁن‪،‬‬
‫ﺑﺨ ﺶ ﻧﻈ ﺮﯼ و ﺕﺌﻮرﻳ ﻚ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ را ﺕ ﺎﻣﻴﻦ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬و رﻓﺘ ﺎر ﺵ ﺨﺺ‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﺑﺨ ﺶ پﺮاﺕﻴ ﻚ و ﻋﻤﻠ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ را آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ اﻝﮕ ﻮﯼ‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﻣﺘﺎﺧﺮ را ﺕﺸﻜﻴﻞ ﻣﯽدهﺪ‪.‬‬
‫»ﺁراﻣﺶ دوﺳﺘﺪار« در آﺘﺎب »درﺧﺸﺶهﺎﯼ ﺕﻴﺮﻩ« ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ‬
‫آ ﻪ زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎﯼ ﻧﻈ ﺮﯼ دﻳ ﺪﮔﺎ ِﻩ ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦه ﺎﯼ ]ﻣ ﺜﻼ[ پﺮوﺕﺴﺘﺎﻧﺘﻴ ﺴ ِﻢ‬
‫اﺳ ﻼﻣﯽ اﻣ ﺮوزﯼ را ﻧ ﺸﺎن ﺑﺪه ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺕﺒﻴ ﻴﻦ و ﺕ ﺸﺮﻳ ِﺢ ﻧﻈﺮﮔ ﺎ ِﻩ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﺕﺌﻮرﻳﺴﻴﻦهﺎﯼ اﺹﻠﯽ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺎﺹﺮ ﺧﺴﺮو »ﺣﺠﺖ« ﻓﺮﻗﻪﯼ‬
‫ﺑﺎﻃﻨﻴﻪ ]اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن[ ـ آﻪ ﻧﺰدﻳﻜﯽ وﻳﮋﻩاﯼ ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖه ﺎﯼ ﻓﻘﻬ ﯽ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ‬
‫ﺵﻴﻌﯽ دارد ـ پﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫ﺖ‬
‫»ﻧﺎﺹ ﺮ ﺧ ﺴﺮو… ﺑ ﻪ “ﻣ ﺪد” هﻤ ﻴﻦ “ﻋﻘ ﻞ” اﺳ ﺖ آ ﻪ واﻗﻌﻴ ٍ‬
‫ﺕﺎرﻳﺨﯽ آﺸﺘﺎ ِر آﻔ ﺎر ﺑ ﻪ دﺳ ﺘﻮر ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﺪ زدن ]و ﺳﻨﮕ ﺴﺎر[ زاﻧ ﯽ و‬
‫زاﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﺕﺒﻬﻜﺎران و راهﺰﻧﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﻄ ﻊ ﺿ ﺮﺑﺪرﯼ دﺳ ﺖ و پ ﺎﯼ ﺁﻧ ﺎن‬
‫را از ﻣﻘﻮﻝ ﻪﯼ اﻣ ﺮ ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺮوف و ﻧﻬ ﯽ از ﻣﻨﻜ ﺮ ﻣ ﯽﺵ ﻤﺎرد و ﺵﺎﻳ ﺴﺘﻪ‬
‫ﻣ ﯽﺧﻮاﻧ ﺪ… ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺕﺮﺕﻴ ﺐ و ﺳ ﺒﺐ ﻧﻴ ﺰ اﻳ ﻦ ]اﻋﻤ ﺎل[ را “ﺣﻜﻤﺘ ﯽ‬
‫ﺳ ﺨﺖ ﺑ ﺰرگ” ﻣ ﯽﻧﺎﻣ ﺪ آ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ آ ﺎﻓﺮان را آ ﺸﺘﻪ اﺳ ﺖ… ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ آﻪ ﻣﻨﻊ آﺎﻓﺮان از ﺑ ﺖپﺮﺳ ﺘﯽ و دﻋﻮﺕ ﺸﺎن ﺑ ﻪ پﺮﺳ ﺘﺶ ﺧ ﺪا‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﻳﯽ ﻧﺨﻮاه ﺪ رﺳ ﻴﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ از ﺳ ِﺮ ﻧﻴ ﻚﺧ ﻮاهﯽ و ﺑ ﻪ‬
‫‪٤٤‬‬
‫ح ﺧ ﻮ ِد اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬آ ﺎﻓﺮا ِن “پﻨ ﺪ ﻧﺎپ ﺬﻳﺮ” را ﻣ ﯽآ ﺸﺪ ﺕ ﺎ “پﻨ ﺪ پ ﺬﻳﺮان”‬

‫ﺹﻼ ِ‬
‫ﻋﺒﺮت ﮔﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻤﺎن ﺁورﻧﺪ…« )‪(٤٥‬‬
‫واژﻩﯼ »ﻋﻘﻞ« را هﻢ ﺵﺎهﺮخ ﻣ ﺴﻜﻮب در آﺘ ﺎب »ﭼﻨ ﺪ ﮔﻔﺘ ﺎر‬
‫در ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان« ﭼﻨﻴﻦ ﺑ ﻪ ﺕ ﺼﻮﻳﺮ آ ﺸﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪» :‬اﻳ ﻦ “ﻋﻘ ﻞ” پ ﻴﺶ‬
‫ﻓﺮضهﺎﻳﯽ دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺕﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬رﺳﺎﻝﺖ‪ ،‬آﻼم اﻝﻬ ﯽ و ﺁﺧ ﺮت؛ ﺟ ﺰ ﺧ ﺪا‬
‫ﺧ ﺪاﻳﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ]ﻻ اﻝ ﻪ اﻻ اﷲ[ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬پﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬و ﻗ ﺮﺁن آ ﻼم ﺧﺪاﺳ ﺖ و‬
‫دﻧﻴﺎﯼ دﻳﮕﺮ و ﻣﻌﺎد وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦهﺎ از ﺟﻤﻠﻪ پﻴﺶ ﻓﺮضهﺎﯼ ه ﺴﺘﯽ‬
‫ﺵﻨﺎﺳﯽ )‪ (Ontologie‬دﻳﻨﯽ ]اﺳ ﻼﻣﯽ[ اﺳ ﺖ و “ﻋﻘ ﻞ” در درون اﻳ ﻦ‬
‫داﻳﺮﻩ ـ هﺮﭼﻨﺪ ﺑﺰرگ و ﮔﺴﺘﺮدﻩ ـ ﺕﺤﻘﻖ ﻣ ﯽپ ﺬﻳﺮد‪ ،‬رﺵ ﺪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﺑ ﻪ‬
‫ﻏﺎﻳﺖ ﻣﯽرﺳ ﺪ‪ .‬ه ﺪف ﻋﻘ ﻞ‪ ،‬اﺙﺒ ﺎت هﻤ ﻴﻦ ﻓ ﺮضه ﺎﯼ اوﻝﻴ ﻪ ]ﻳ ﺎ ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﺮ‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﯽ دﻳﻨﯽ اﺙﺒﺎت هﻤﻴﻦ ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت[ اﺳﺖ‪(٤٦) «.‬‬
‫و هﻤﻮ در پ ﺎﻧﻮﻳﺲ هﻤ ﻴﻦ ﺹ ﻔﺤﻪ از ﻗ ﻮل »ﻣﻬ ﺪﯼ ﻣﺤﻘ ﻖ« در‬
‫آﺘ ﺎب »ﺑﻴ ﺴﺖ ﮔﻔﺘ ﺎر در ﻣﺒﺎﺣ ﺚ ﻋﻠﻤ ﯽ و ﻓﻠ ﺴﻔﯽ و آﻼﻣ ﯽ و ﻓ ﺮق‬
‫اﺳﻼﻣﯽ« ﻣﯽاﻓﺰاﻳﺪ‪:‬‬
‫»از ﺕﻌﺮﻳﻒهﺎﯼ ﺑﺎﻻ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﻣ ﯽﺵ ﻮد آ ﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤ ﺎن‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ ﺁﻧ ﺎن آ ﻪ ﻋ ﺎﻝﻢ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﻢ آﻼﻣﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ واﺿ ﻊ ﺵ ﺮﻳﻌﺖ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ پﻴﻐﻤﺒﺮ ﺁوردﻩ‪ ،‬ﺑ ﺎ دﻝﻴ ﻞه ﺎﯼ ﻋﻘﻠ ﯽ اﺙﺒ ﺎت آﻨﻨ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ‬
‫ﮔﺬﺵ ﺘﮕﺎن و اه ﻞ ﺳ ﻨﺖ در ﺕﻔ ﺴﻴﺮ و ﺕﻮﺟﻴ ﻪ اﻣ ﻮر دﻳﻨ ﯽ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺕﺎﺋﻴ ﺪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﮔﺬﺵ ﺘﻪ از اﻳ ﻦ ﺁﻣ ﺎدﮔﯽ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﻨﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺎن دﻳ ﻦ و‬
‫ﻧﻮﺁوران ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺵﻨﺪ ﺵﺒﻬﻪاﯼ در دﻳ ﻦ اﻳﺠ ﺎد آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺕﻐﻴﻴ ﺮﯼ در ﺁن‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ‪ ،‬ﺁن را رد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪(٤٧) «.‬‬
‫»ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻘﻞ در اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺳﻨﺠﺸﮕﺮ‬
‫)‪ (Raison critique‬در ﺕﻔﻜﺮ و ﻓﻠﺴﻔﻪﯼ ﻏﺮب ﻣﺘﻔﺎوت اﺳ ﺖ؛ زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ‬
‫ﻋﻘ ﻞ پ ﻴﺶﻓ ﺮض و ه ﺪف دادﻩ ﺵ ﺪﻩاﯼ ﻧ ﺪارد؛ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺁنه ﺎ را از ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺁورد‪ ،‬هﻤﻪ ﭼﻴﺰ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد را ﻧﻘﺪ ﻣﯽآﻨ ﺪ و در ﺧ ﺪﻣﺖ ه ﻴﭻ‬
‫هﺪف‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻳﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد ﻣﻼك “ﺣﻘﻴﻘﺖ” اﺳﺖ« )‪(٤٨‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴ ﺎن ﺳ ﺎدﻩﺕ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼم‪ ،‬داﻳ ﺮﻩﯼ ﺑ ﺴﺘﻪاﯼ وﺟ ﻮد‬
‫دارد آﻪ ﻋﻘ ِﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﻓﻘﻂ« ﻣﯽﺕﻮاﻧ ﺪ در اﻳ ﻦ داﻳ ﺮﻩﯼ اﺑ ﺪاﻋﯽ رﻓ ﺖ‬
‫و ﺁﻣﺪ آﻨﺪ‪ .‬از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻓ ﺮد ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬در اﻳ ﻦ داﻳ ﺮﻩ ه ﻢ ﺣ ﻖ ﻧ ﺪارد‬
‫ذرﻩاﯼ ﺵﻚ و ﺕﺮدﻳﺪ در ﺑﺮﺧﯽ اﺹﻮل ﻳﺎ ﻓﺮوع و ﻳﺎ ﺣﺘﺎ ﺣﻮاﺵﯽ دﻳ ﻦ و‬
‫‪٤٥‬‬
‫ﻣﺬهﺐ ﺑﻪ »ﻋﻘﻞ«اش راﻩ ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ آﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ وارد‬
‫پﻬﻨﻪهﺎﯼ ﺁﻣﻮزﺵ ﯽ و ﺕﺠﺴ ﺴﯽ ﺑ ﺸﻮد‪ ،‬از هﻤ ﻪﺳ ﻮ ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﻢ ﺧﺎرداره ﺎﻳﯽ‬
‫ﺑﺮﻣ ﯽﺧ ﻮرد آ ﻪ ﺕﻜﻔﻴ ﺮ و ﺕﻔ ﺴﻴﻖ و دﻳﮕ ﺮ اﺕﻬﺎﻣ ﺎت دﻳﻨ ﯽ‪ ،‬اﺑﺘ ﺪاﻳﯽﺕ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﺎزﺕ ﺎبه ﺎﯼ ﺁن اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺧ ﻮد اﻳ ﻦ داﻳ ﺮﻩ ه ﻢ وﻇﻴﻔ ﻪﯼ »ﻋﻘ ﻞ« در‬
‫اﺙﺒﺎت‪ ،‬ﺕﺎﺋﻴﺪ و ﺕﺎآﻴﺪ ﺑﺮ »ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت« دﻳﻦ ﺧﻼﺹﻪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ه ﺮ ﭼﻘ ﺪر‬
‫ه ﻢ آ ﻪ ﻋﻠﻤ ﺎ اﻳ ﻦ داﻳ ﺮﻩ را ﺑ ﺰرگ ﻧ ﺸﺎن ﺑﺪهﻨ ﺪ ـ آ ﻪ ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧﻨ ﺪ و ﺑ ﺎ‬
‫اﻋﺘﻘﺎداﺕﺸﺎن ﻣﺸﻜﻞ پﻴﺪا ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ ـ دﺳ ﺖ ﺑ ﺎﻻ ﻣ ﯽﺕﻮاﻧﻨ ﺪ اﺟ ﺎزﻩ و اﻣﻜ ﺎن‬
‫ﺕﺤﺮآﺎﺕﯽ را ﺕﻨﻬﺎ در وﺟﻪ اﺙﺒﺎﺕﯽ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺧ ﻮد دﻳ ﻦ ﺑﺪهﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ داﻳ ﺮﻩﯼ‬
‫ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ه ﻢ زﻣﻴﻨ ﻪاﯼ اﺳ ﺖ ﺧ ﻮﻧﻴﻦ آ ﻪ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ اﺧﺘ ﺮاع‬
‫اﻧﻮاع ﻓﺮﻗ ﻪه ﺎﯼ دﻳﻨ ﯽ ﺑ ﻪ آ ﺎر ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ .‬در ﺧ ﻮد اﻳ ﻦ داﻳ ﺮﻩ و در هﻤ ﻴﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪﯼ ﺑﺎﺹﻄﻼح »راﺳﻴﻮن« هﻢ آﺸﺘﺎرهﺎﯼ ﻓﺮﻗﻪاﯼ ﻣﻴﺎن هﻔﺘﺎد و دو‬
‫ﻣﺬهﺐ ﻣﻮﺟﺐ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺕﻤﺎم اﻧﺮژﯼ ﻣﺮدم ﺳ ﺎآﻦ اﻳ ﻦ ﻧ ﻮاﺣﯽ ه ﺮز‬
‫رﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ داﻳ ﺮﻩﯼ ﻣﺠ ﺎز و ﺑ ﺮاﯼ اﺙﺒ ﺎت ﺧ ﻮد دﻳ ﻦ و ﻣ ﺬهﺐ‬
‫ﺕﺨ ﺼﻴﺺ دادﻩ ﺵ ﻮد‪ .‬داﻳ ﺮﻩاﯼ آ ﻪ ﺳ ﺮﮔﻴﺠﻪﯼ دور زدن در ﺁن‪ ،‬ﻋﻤ ﺮ‪،‬‬
‫اﻧ ﺮژﯼ و اﺳ ﺘﻌﺪاد هﻤ ﻪﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﻳ ﻦ ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل ه ﺪر دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏ ﺮب ه ﻢ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺎ ﺵﻜ ﺴﺘﻦ و ﻓﺎﺹ ﻠﻪ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ از اﻳ ﻦ داﻳ ﺮﻩﯼ‬
‫دﻳﻦﺳﺎﻻرﯼ ﺑﻮد آﻪ ﺕﻮاﻧﺴﺖ در اﻳﻦ هﻤ ﻪ پﻬﻨ ﻪه ﺎﯼ ﮔ ﺴﺘﺮدﻩﯼ ﻋﻠﻤ ﯽ و‬
‫ﻓﻨﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ و هﻨﺮﯼ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ و ﻣﺪﻧﯽ و… ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﺳ ﺘﺂوردهﺎﯼ‬
‫درﺧﺸﺎﻧﯽ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن هﻨﻮز هﻢ در هﻤﺎن داﻳﺮﻩﯼ‬
‫اﺑﺪاﻋﯽ‪ ،‬در پﯽ ﻧﻘﺪ و ﺕﻘﺮﻳﺮ ﺁداب ﻧﺠﺎﺳ ﺖ و ﻃﻬ ﺎرت و اﻗ ﺴﺎم ﻏ ﺴﻞه ﺎ‬
‫و ﺕﻔﺮﻳﻖه ﺎﯼ وﺿ ﻮ ﺑ ﻴﻦ اﻧ ﻮاع ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﺳ ﺮﮔﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ و‬
‫ﻧﻤﯽﺕﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ داﻳﺮﻩﯼ ﺧﻄﺮﻧﺎك آﻤﯽ ﻓﺎﺹﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺵ ﺖ اﺳ ﻒﺑ ﺎر ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺧ ﺎﺕﻤﯽ و ﺟﺮﻳ ﺎن ﺑﺎﺹ ﻄﻼح‬
‫اﺹ ﻼح ﻃﻠﺒ ﯽ او‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ ﮔ ﺮدش در هﻤ ﻴﻦ داﻳ ﺮﻩﯼ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﻀﺎﺣﺖﺑﺎرﯼ آﺸﻴﺪﻩ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا آﻪ‬
‫اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﺘ ﺎ ﻗ ﺪرت ﻣ ﺎﻧﻮر در داﻳ ﺮﻩاﯼ وﺳ ﻴﻊﺕ ﺮ از ﻣﺮزه ﺎﯼ‬
‫ﺧ ﻮدﯼ و ﻏﻴﺮﺧ ﻮدﯼ اﺑﺘﻜ ﺎرﯼ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ و ﺧ ﻮد اﺳ ﻼم را‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺕﻨﻬﺎ ﻣﯽﺕﻮاﻧﻨﺪ در آﻨﺎر اﻧﻮاع ﺑﺮﺕﺮﯼﻃﻠﺒﯽهﺎﯼ آﻬﻨ ﻪ‪،‬‬
‫‪٤٦‬‬
‫ﻣﺘ ﻮﻝﯽ اﻧ ﻮاع ﻓﺎﺵﻴ ﺴﻢه ﺎﯼ »ﻧ ﻮﻳﻦ« اﺳ ﻼﻣﯽ‪/‬ﺵ ﻴﻌﯽ ﺵ ﺪﻩ‪ ،‬ﺑ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﻮﻧﺮﻳﺰﯼهﺎ و ﺧﺸﻮﻧﺖهﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦ را هﻢ ﺕﺎآﻴﺪ آﻨﻢ آﻪ ﻣﻦ اﺳﺎﺳﺎ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻓﻠﺴﻔﯽ اﻳ ﻦ‬
‫دﻳ ﺪﮔﺎﻩ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕﻮﺟﻴ ﻪ و ﺕﺎوﻳ ﻞ‪ ،‬ﺧ ﺸﻮﻧﺖ را ﺕﺌ ﻮرﻳﺰﻩ آ ﺮدﻩ و ﺑ ﺮاﯼ ﺁن‬
‫ت ﻓﻘﻬﯽ و ﺵﺮﻋﯽ و دﻳﻨﯽ ﻣﯽﺕﺮاﺵﺪ آ ﺎرﯼ ﻧ ﺪارم‪ .‬اﻳ ﻦ ﺑﺤ ﺚ را‬ ‫ﺕﻮﺟﻴﻬﺎ ِ‬
‫ه ﻢ دوﺳ ﺘﺪار و ه ﻢ ﻣ ﺴﻜﻮب در آﺘ ﺎبهﺎﺵ ﺎن ﺑ ﻪ روﺵ ﻨﯽ ﺑﺮرﺳ ﻴﺪﻩاﻧ ﺪ؛‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﺠﺎﻳﻌﯽ آﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺕﻮﺟﻴﻪ و ﺕﺎوﻳ ﻞه ﺎ از‬
‫دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم‪ ،‬در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ آﻔ ﺎر و ﻣ ﺸﺮآﺎن ]ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺎن اﻣ ﺮوزﯼه ﺎ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن[ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺁوردﻩ و ﻣﯽﺁورد‪ ،‬ﺑﭙﺮدازم‪.‬‬
‫در ﻳ ﻚ ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬رﻓﺘ ﺎر ﻳﻜ ﯽ از راهﺒ ﺮان و ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻨﺎن‬
‫ﺕﺌﻮرﻳﺴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤ ﻮ ِد ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪]» :‬ﻋﻤ ﺮ[ ﻳ ﻚ‬
‫روز اﻃ ﻼع ﻳﺎﻓ ﺖ ]آ ﻪ[ ﻳﻜ ﯽ از ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﺶ ﺵ ﺮاب ﻧﻮﺵ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻝ ﺬا‬
‫دﺳ ﺘﻮر داد او را ﺕﺎزﻳﺎﻧ ﻪ زدﻧ ﺪ ﺕ ﺎ زﻳ ﺮ ﺿ ﺮﺑﺎت ﺕﺎزﻳﺎﻧ ﻪ ﺟ ﺎن داد‪«.‬‬
‫)‪(٤٩‬‬
‫در ﺕﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺁﻣﻴ ِﺰ راهﺒﺮان اوﻝﻴﻪﯼ اﺳﻼم ه ﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﺳﻼمزدﮔﺎن ـ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﻠﯽ ﺵﺮﻳﻌﺘﯽ ـ آﻮﺵﻴﺪﻩاﻧﺪ ﺕ ﺎ اﻳ ﻦ »ﺣ ﺪ‬
‫زدن« را ﻧﺘﻴﺠﻪﯼ ﻋﺪ ِل ﺑ ﯽهﻤﺘ ﺎﯼ ﻋﻤ ﺮﺑﻦ ﺧﻄ ﺎب ﻧ ﺸﺎن دهﻨ ﺪ؛ ﺣﺘ ﺎ ﺁن‬
‫را رﻣ ﺎﻧﺘﻴﺰﻩ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ آ ﻪ‪» :‬ﻋﻤ ِﺮ رهﺒ ﺮ ﻣ ﯽزﻧ ﺪ و ﻋﻤ ِﺮ پ ﺪر ﮔﺮﻳ ﻪ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ!« ﺑﺪون اﻳﻦ آﻪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻳﻚ واﺟ ﺐ دﻳﻨ ﯽ‬
‫و اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و ﻳﻜﯽ از ﺵﻴﻮﻩهﺎﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﺎزﯼ هﻤﻪﯼ اﻧﺴﺎنهﺎ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫وادار ﺑ ﻪ ﺕ ﺴﻠﻴﻢ آ ﺮدن اﻳ ﺸﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﺘ ﻮﻝﯽ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ ه ﻢ ـ ﻧ ﻪ اﻳ ﻦآ ﻪ‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ـ ﻧﻤﯽﺕﻮاﻧﺪ هﻴﭻ رﺣﻤﯽ‪ ،‬ﺣﺘﺎ در ﻣ ﻮرد ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﺶ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪،‬‬
‫و ﺑ ﻪ راﺣﺘ ﯽ و دﺳ ﺖ ﺑ ﺎﻻ ﺑ ﺎ ﻓ ﺮو رﻳﺨ ﺘﻦ ﻗﻄ ﺮﻩ اﺵ ﻜﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺕﻜ ﺎﻝﻴﻒ‬
‫ﺵﺮﻋﯽاش ﺟﺎﻣﻪﯼ ﻋﻤﻞ ﻣﯽپﻮﺵﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎرﯼ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ در ﺕ ﺎرﻳﺦ اﺳ ﻼم و‬
‫رﻓﺘ ﺎر ﺣﺎآﻤ ﺎن و رهﺒ ﺮان ﻗ ﺸﺮﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ـ ﻧﻈﻴ ﺮ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣﺤﻤ ﺪﯼ‬
‫ﮔﻴﻼﻧ ﯽ ـ دارد‪ .‬اﻳ ﻦ ﺣﺎآﻤ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﺘﻘﺮار اﺣﻜ ﺎم دﻳﻨ ﺸﺎن از اﻳ ﻦآ ﻪ‬
‫ﺣﺘ ﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧ ﺸﺎن را ﻧﻴ ﺰ ﻗﺮﺑ ﺎﻧﯽ اﺳ ﺘﻤﺮار ﺣﻜﻮﻣﺘ ﺸﺎن ﺑﻜﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻤ ﯽ‬
‫ﻧﺪاﺵﺘﻪاﻧﺪ؛ ﭼﺮا آﻪ ﺑﺎ اﻳ ﻦ ﺵ ﻴﻮﻩ‪ ،‬از دﻳﮕﺮاﻧ ﯽ آ ﻪ در ﺣﻴﻄ ﻪﯼ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫اﻳﺸﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽآﺮدﻩاﻧﺪ ـ ﻧﻴﺰ ـ زه ِﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٤٧‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖهﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﺕﺎبه ﺎﯼ ﻧﮕ ﺮانآﻨﻨ ﺪﻩﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ‬

‫ه ﻢ داﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁپﺎرﺕﺎﻳ ﺪ دﻳﻨ ﯽ و ﻧ ﮋادﯼ‪ ،‬آﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺧﻄ ﺮ ﺁن ﺑ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪]» :‬ﻋﻤﺮ[ ﻋﺮب را ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺕﺮﯼ داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺑ ﺪﯼ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻋﺮبه ﺎ ﻳ ﻚدﻳﮕ ﺮ را اﺳ ﻴﺮ آﻨﻨ ﺪ؛ ﭼ ﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ آ ﺸﻮر پﻬﻨ ﺎور‬
‫ﻋﺠﻢ ]اﻳﺮان[ را ﺑﺮاﯼ اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺮبهﺎ ﺁﻣﺎدﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪(٥٠) «.‬‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺤﻤ ٍﺪ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ‪» :‬ﺑ ﺮاﯼ ﻧﻄﻔ ﻪه ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺟ ﺎﯼ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﯽ‬
‫اﻧﺘﺨ ﺎب آﻨﻴ ﺪ و از ﺳ ﻴﺎهﺎن ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳ ﺪ ]ﭼ ﺮا[ آ ﻪ ﺳ ﻴﺎهﯽ رﻧ ﮓ زﺵ ﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ‪(٥١) «.‬‬
‫»ز ِن ﺁزاد ﻣﺎﻳ ﻪﯼ اﺹ ﻼح ﺧﺎﻧ ﻪ اﺳ ﺖ و ز ِن ﺑﻨ ﺪﻩ ]آﻨﻴ ﺰ[‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﺎد ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪(٥٢) «.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ اﺳﺎﺳﯽ و زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﯽ اﺳﺖ اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺣﺘ ﺎ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﺑﺎﺹ ﻄﻼح‬
‫ﻧﻮاﻧ ﺪﻳﺶ‪ ،‬اﺹ ﻼحﻃﻠ ﺐ و رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺖ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ه ﻢ ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧﻨ ﺪ‬
‫درﻳﺎﻓﺘ ﺸﺎن را از اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ‪ ،‬از زﻳ ِﺮ ﺕﻴ ِﻎ ﺕﻮﺟﻴ ٍﻪ ﺧ ﺸﻮﻧﺖه ﺎﯼ ﺹ ﺪر‬
‫اﺳ ﻼم؛ ﺑﺨ ﺼﻮص در دوران ﻣﺤﻤ ﺪ ﺕ ﺎ ﻋﻠ ﯽ ]ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬اﺑ ﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤ ﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﯽ[ ﺕﺼﻔﻴﻪ آﻨﻨﺪ‪ .‬دﺳ ﺖ ﺑ ﺎﻻ ﻣ ﯽآﻮﺵ ﻨﺪ اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ رﻓﺘﺎره ﺎﯼ‬
‫ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰاران اﺳ ﻼم را ﺕﻮﺟﻴ ﻪ و ﺕﺎوﻳ ﻞ آ ﺮدﻩ‪ ،‬اﻳ ﻦ رﻓﺘﺎره ﺎ را در‬
‫زرورق ﻣﻔ ﺎهﻴﻤﯽ »اﻣ ﺮوزﯼ پ ﺴﻨﺪ« ﺑ ﺴﺘﻪﺑﻨ ﺪﯼ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬در واﻗ ﻊ اﮔ ﺮ‬
‫ﺵ ﻴﻌﻴﺎن و ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﺕ ﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻣ ﺸﻜﻞ و ﻣ ﺴﺎﻝﻪاﯼ ه ﻢ ﺑ ﺎ ﺳ ﻪ ﺕ ﻦ از ﺧﻠﻔ ﺎﯼ‬
‫راﺵﺪﻳﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬در زﻣﻴﻨﻪﯼ ﺧﺎص ﺕﻨﻈﻴﻢ راﺑﻄﻪ ﺑ ﺎ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ﻧﻴ ﺴﺖ؛‬
‫ﺑﻠﻜ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ در ﻣ ﺮز ﺧﻼﻓ ﺖ و اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺧﻼﻓ ﺖ‪ ،‬ﺣ ﻖ ﭼ ﻪ آ ﺴﯽ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ادﻋﺎهﺎ و دﻋﻮاهﺎﺵﺎن ﺕﻤﺎم ﻣﯽﺵ ﻮد‪ .‬ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ دﻝﻴ ﻞ روﺵ ﻦ آ ﻪ‪ :‬ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ‬
‫آﻪ ﺑﺎ اِﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﺨﺎﻝﻒ ﺑﺎﺵ ﺪ و ﺧ ﺸﻮﻧﺖه ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻤﺮ اﻋﻤ ﺎل ﺵ ﺪﻩ‬
‫از ﺳﻮﯼ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ را ﻧﭙ ﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن و ﺵ ﻴﻌﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﯽ ﺁن ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ؛ ﭼﺮا آﻪ ﻓﺮع اﺳﺎﺳﯽ دﻳﻦ و ﻣﻜﺘﺒﺶ ـ ﺟﻬﺎد‬
‫ـ را »ﺕﻌﻄﻴ ﻞ« آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ اﻳ ﻦ اﺹ ﻞ ]ﻳ ﺎ ﻓ ﺮع دﻳ ﻦ[ را‬
‫ﺕﻌﻄﻴﻞ آﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺵﻴﻌﯽ ﺕﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﯽﺵﻮد‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ ﻗ ﻮل ﻣﻴ ﺮزا ﺁﻗﺎﺧ ﺎن آﺮﻣ ﺎﻧﯽ‪» :‬ﺁﻩ ﺁﻩ ﻃﺒ ﻊ ﺧ ﻮﻧﺮﻳﺰﯼ و‬
‫ﺧﻮﻧﺨﻮارﯼ آﻪ ﻧﺰد وﺟﺪان ﺕﻤﺎم ﻣﻠ ﻞ ﻧﻨ ﮓ و ﻋ ﺎر اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧ ﺰد اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‬
‫ﻣﺎﻳﻪﯼ ﻣﺒﺎهﺎت و اﻓﺘﺨﺎر ﺵﺪﻩ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ در ﻓ ﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠ ﯽ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪ‪ :‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻨﺪق ﻣﺪﻳﻨﻪ هﻔﺘﺎد ]هﻔﺘﺼﺪ[ ﻳﻬﻮدﯼ دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ را در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻧﻈ ﺮ اوﻻد‬
‫‪٤٨‬‬
‫و ﻋﻴﺎﻝﺸﺎن ﺳ ﺮ ﺑﺮﻳ ﺪ و از ﺑ ﺮاﯼ ﺕ ﺴﺨﻴﺮ ﺵ ﺎﻣﺎت در ﻝﻴﻠ ﻪاﻝﺤﺮﻳ ﺮ ه ﺰار‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺎ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ دو ﻧ ﻴﻢ ﻧﻤ ﻮد آ ﻪ ﺑﺎﻣ ﺪادان دﺳ ﺖه ﺎﯼ ﺧ ﻮد را از‬
‫ﺧﻮنﺑﺴﺘﻪهﺎﯼ آﺸﺘﮕﺎن ﺑﺎ ﺁب ﮔﺮم ﺵ ﺴﺖ و اﻓﺘﺨ ﺎر آ ﺮد آ ﻪ ﻣ ﻦ ه ﺰار‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن را دﻳﺸﺐ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻩ و از ]دم[ ﺵﻤﺸﻴﺮ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻩام‪(٥٣) «.‬‬
‫ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺕﺎآﻴﺪ آﻨﻢ آﻪ اﮔﺮ ﻣﻦ‪ ،‬هﻤﻪﯼ اﻳﻦ راهﺒﺮان اﺳﻼﻣﯽ را‬
‫در ﻳﻚ ردﻩﯼ رﻓﺘﺎرﯼ ﻧﺸﺎن ﻣﯽده ﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ دﻝﻴ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫ﺕﻔﺎوﺕﯽ در ﻧﮕﺮش و رﻓﺘﺎر اﻳﺸﺎن ﻧﻤﯽﺑﻴﻨﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎن ـ هﻤﻪﺵﺎن ـ ﻳ ﻚ اﻝﮕ ﻮ‬
‫و ﻳ ﻚ راهﺒ ﺮ را ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ رﻓﺘ ﺎرﯼ داﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬اﺧ ﺘﻼفهﺎﺵ ﺎن ه ﻢ ﺁﻧﻘ ﺪر‬
‫ذرﻩﺑﻴﻨ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ آ ﺎر ﻓﺮﻗ ﻪ ﺳ ﺎزان و ﻓﺮﻗ ﻪﺑ ﺎزان ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﻪ‬
‫آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ ﻣ ﯽآﻮﺵ ﻨﺪ ﺕ ﺼﻮﻳﺮ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ را در ه ﺰارﻩﯼ ﺳ ﻮم و در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺹﻮرﺕﯽ ﻋﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻣ ﺎدﯼ‪ ،‬واﻗﻌ ﯽ و ﻣﻠﻤ ﻮس ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎﻳﺶ‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ؛ ﭼﺮا آﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﭼﻪ در آﺘﺎب‪ ،‬ﭼﻪ در ﺳﻨﺖ و ﻋﺘ ﺮت پﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﺎرهﺎ و ﺑﺎرهﺎ ﺕﺎآﻴﺪ و ﺕﺎﺋﻴﺪ ﺵﺪﻩ و در واﻗﻊ ﺕﻨﻬﺎ ﺵﻴﻮﻩﯼ ﺕﻨﻈﻴﻢ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬
‫پﻴﺮاﻣﻮﻧﻴ ﺎ ِن اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺵ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫پﺮهﻴﺰ از هﺮﮔﻮﻧﻪ »ﺕﺨﺼﺼﯽ آﺮدن« و دﺳﺘﻪﺑﻨ ﺪﯼ آ ﺮدن اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ِ‬
‫ﺐ‬
‫ﻳﻚ دﺳﺖ ﻓﻜﺮﯼ ـ دﺳﺖ آﻢ در زﻣﻴﻨﻪﯼ ﺧﺸﻮﻧﺖ ـ ﺑﯽهﺮاس از هﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺵﻴﻌﻪﮔﺮﯼ ﻳﺎ ﺳﻨﯽﮔﺮﯼ و دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻗﻪهﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ رﻓﺘ ﺎر ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن‬
‫اوﻝﻴﻪ و در ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﯼ ﺕﻄﺒﻴﻘﯽ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﺑﻌﺪﯼ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺕﺼﻮﻳﺮ آﺸﻴﺪ!‬
‫ﺣﺘ ﺎ ﻣ ﯽﺕ ﻮان ﺧ ﺸﻮﻧﺖ ﺕﺌ ﻮرﻳﺰﻩ ﺵ ﺪﻩ در ﻣ ﺬهﺐ ﺕ ﺸﻴﻊ را در‬
‫اﻓ ﺴﺎﻧﻪه ﺎﯼ اﺕﻮپﻴ ﺎﻳﯽ اﻳ ﻦ ﻧﮕ ﺮش ﺑ ﻪ روﺵ ﻨﯽ دﻳ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻧﻤﻮﻧ ﻪ‪،‬‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺣﺘﺎ در داﺳﺘﺎنهﺎﯼ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ »اﻣﺎم زﻣ ﺎن« و دوران ﻇﻬ ﻮر‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﺠﯽ ﺵ ﻴﻌﻴﺎن ﻧﻴ ﺰ راﻩ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ راﻩ پﻴ ﺮوزﯼ اﻳ ﻦ اﻣ ﺎم ﻧﺎپﻴ ﺪا را‬
‫ﻳ ﻚ ﺧ ﻮﻧﺮﻳﺰﯼ اﻓ ﺴﺎر ﮔ ﺴﻴﺨﺘﻪ ﻣ ﯽاﻧﮕ ﺎرد؛ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ آ ﻪ ﺧ ﻮن‪ ،‬ﺕﻤ ﺎم‬
‫ﺵﻬﺮ ﻣﻜﻪ را ﺑﺮﻣﯽدارد و اﻳﻦ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰﯼ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن آﺸﺘﻪ ﺵ ﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑ ﺎور ﺵ ﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﺵ ﻴﻌﻪ در هﻤ ﺎن ‪ ١٣٠٠‬ﺳ ﺎل پ ﻴﺶ‬
‫ﻣﺜﻼ در ﻋﺎﺵﻮراﯼ ﺳﺎل ‪ ٦٠‬ﻳﺎ ‪ ٦١‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ از دﺳﺖ دادﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫»]ﻣﻼﻳ ﺎن[ ﺳ ﭙﺲ آ ﻪ داﺳ ﺘﺎن اﻣ ﺎم ﻧﺎپﻴ ﺪا پ ﻴﺶ ﺁﻣ ﺪﻩ و ﻧﺎﭼ ﺎر‬
‫ﺵﺪﻩاﻧﺪ آﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راهﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﻬﺪﯼ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‪ ،‬اﻳ ﻦﺑ ﺎر‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮدﺟﻮﻳﯽ درﺳﺘﯽ]![ از ﺁن اﻓ ﺴﺎﻧﻪ پﺮداﺧﺘ ﻪاﻧ ﺪ… ﭼﻴ ﺰﯼ آ ﻪ ه ﺴﺖ‬
‫‪٤٩‬‬
‫اﻳﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﻣﻬ ﺪﯼﮔ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ رﻧ ﮓه ﺎﻳﯽ اﻓ ﺰودﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺳ ﺨﻨﺎن ﺵ ﮕﻔﺘﯽ‬

‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬پ ﻴﺶ از ﻣﻬ ﺪﯼ‪ ،‬دﺟ ﺎﻝﯽ پﺪﻳ ﺪ ﺧﻮاه ﺪ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬روز پﻴ ﺪاﻳﺶ‬
‫ﻣﻬﺪﯼ… ﻳﺎران اﻣﺎم آﻪ ‪ ٣١٣‬ﺕﻦ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬از ﺵﻬﺮهﺎﯼ ﺵﻴﻌﻪ ﻧﺸﻴﻦ ]ﺵﻴﻌﻪ‬
‫ﻧ ﺸﻴﻦ ﺁن روزﯼ[ از ﻃﺎﻝﻘ ﺎن و ﻗ ﻢ و ﺳ ﺒﺰوار و آﺎﺵ ﺎن و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ اﻳ ﻦه ﺎ‬
‫ﺧﻮاهﻨ ﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺎ “ﻃ ﯽاﻻرض” ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﻣﻜ ﻪ ﺧﻮاه ﺪ رﺳ ﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم‪ ،‬ﺵﻤﺸﻴﺮ آﺸﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻳﺎ اﻝﺜﺎرات اﻝﺤﺴﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ]اﻧﺘﻘ ﺎم[ ﺧ ﻮن‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ پﺮداﺧﺖ‪ .‬هﺮﭼﻪ ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ و ﺑﻨﯽﻋﺒﺎس اﺳﺖ ﺧﻮاهﺪ آﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨ ﺪان ﺧﻮاه ﺪ آ ﺸﺖ آ ﻪ پﻴﺮاﻣ ﻮن آﻌﺒ ﻪ‪ ،‬درﻳ ﺎﯼ ﺧ ﻮن ﮔ ﺮدد‪ .‬ﻣ ﺮدم‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪“ :‬در ﺧﻮﻧﺮﻳﺰﯼ اﻧﺪازﻩ ﻧﻤﯽﺵﻨﺎﺳﺪ‪ ”.‬در پﺎﺳﺦ اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﻣ ﺎم‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢهﺎﯼ اﺵﻚﺁﻝﻮد‪ ،‬ﻝﻨﮕ ﻪ آﻔ ﺶ پ ﺎرﻩﯼ ﺧ ﻮنﺁﻝ ﻮدﯼ را‬
‫]آﻪ ﻝﻨﮕﻪ آﻔﺶ ﻋﻠﯽاآﺒﺮ اﺳﺖ[ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺧﻮاه ﺪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ اﮔ ﺮ‬
‫هﻤﻪﯼ ﺟﻬﺎن را ﺑﻜﺸﻢ‪ ،‬آﻴﻔﺮ اﻳﻦ آﻔﺶ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد!« )‪(٥٤‬‬
‫»رواﻳ ﺎت ﺵ ﺮﻳﻔﻪ‪ ،‬ﺣ ﺎآﯽ از اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻧﻘ ﻼب و ﺣﺮآ ﺖ‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﻣﻬ ﺪﯼ )ارواﺣﻨ ﺎ ﻓ ﺪاﻩ( ﺑﻌ ﺪ از ﻓ ﺮاهﻢ ﺵ ﺪن ﻣﻘ ﺪﻣﺎت و‬
‫ﺁﻣﺎدﮔﯽهﺎﯼ ﻣﻨﻄﻘﻪاﯼ و ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬از ﻣﻜﻪ ﺁﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد… و ﻃﺒ ﻖ ﺑﻴ ﺎن‬
‫رواﻳﺎت‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺒﺮدﯼ ﺳﺨﺖ ﺑﻴﻦ روﻣﻴﺎن )ﻏﺮﺑﻴ ﺎن( و ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﺕ ﺮكه ﺎ و ﻳ ﺎ ه ﻮاداران ﺁنه ﺎ “آ ﻪ ﻇ ﺎهﺮا روسه ﺎ” ﺑﺎﺵ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد‬
‫ﻣﯽﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺕﺎ ﺟﺎﻳﯽ آﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﮔﺮدد… « )‪(٥٥‬‬
‫اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺕﻌ ﺎﺑﻴﺮ و ﺕﻔﺎﺳ ﻴﺮهﺎ هﻤ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ دﻝﻴ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫»ﺧ ﺸﻮﻧﺖ« ﺟﺎﻳﮕ ﺎﻩ وﻳ ﮋﻩ و واﻻﻳ ﯽ در ﺕﻌ ﺎﻝﻴﻢ ﻗﺮﺁﻧ ﯽ اﺳ ﻼم و ﺳ ﻨﺖ‬
‫پﻴﺎﻣﺒﺮ دارد‪ .‬ﭼﺮا آﻪ‪» :‬واﻗﻌﻴﺖ زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ پﻴﻮﺳ ﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺳ ﺨﻦ از ﺕ ﺎرﻳﺦ ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎﻝﻪﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ اﻳ ﺮان رﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ و ﻣ ﯽرود؛‬
‫]وﻝ ﯽ[ در ه ﻴﭻ ﻣﻘﻄ ﻊ زﻣ ﺎﻧﯽ‪ ،‬از اﻳ ﻦ ﺕ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺹ ﻮرت ﻳ ﻚ‬
‫]دﻳ ﻦ ﻳ ﺎ[ ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﻋﺮﺿ ﻪ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ؛ ﺕ ﺎ اﺹ ﻮﻻ اﻣﻜ ﺎن‬
‫ارزﻳ ﺎﺑﯽ ﺁن‪ ،‬از ﺟﺎﻧ ﺐ اﻧ ﺴﺎن‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺎن ﺁﻣ ﺪﻩ ﺑﺎﺵ ﺪ‪ ،‬و دﻳﻨ ﺪارﯼ ﻳ ﺎ‬
‫ﺑﯽدﻳﻨﯽ آﺴﺎﻧﯽ از ﺁﻧ ﺎن ـ ﭼ ﻪ دﻳ ﺮوز و ﭼ ﻪ اﻣ ﺮوز ـ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ پﺮﺳ ﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺵ ﻮد‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ در ﺳﺮاﺳ ﺮ اﻳ ﻦ ‪ ١٤‬ﻗ ﺮن‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدم‬
‫اﻳﺮان ﻋﺮﺿﻪ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﭼﻤﺎﻗﺪارﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﯽوﻗﻔﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺹﻮرت اﺑﺰار ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﯽ و ﻏﺎرﺕﮕﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﻬﺮﻩﺑ ﺮدارﯼ ﻋ ﺮب‬
‫و ﺕﺮك و ﺕﺎﺕﺎر و ﺕﺮآﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑ ﯽﺁﻧﻜ ﻪ ﺣﺘ ﺎ ﻳ ﻚ روز ـ در‬
‫‪٥٠‬‬
‫هﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻣ ﺪت ـ ﻣﻔﻬ ﻮم واﻗﻌ ﯽ ﻳ ﻚ ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬ﻣﻄ ﺮح ﺵ ﺪﻩ ﺑﺎﺵ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ‬

‫]آﻪ[ ‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎل پﻴﺶ ﺑ ﺮ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﮔﺬﺵ ﺖ‪ ،‬از ﺁﻏ ﺎز ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺕﻤ ﺪنه ﺎﯼ‬
‫ﺑ ﺸﺮﯼ‪ ،‬ﺕ ﺎ ﺁن زﻣ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺮ ه ﻴﭻ آ ﺸﻮر و ﻣﻠ ﺖ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﮕﺬﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا آﻪ اﺹﻮﻻ‪ ،‬پﻴﺶ از ﺁن‪ ،‬هﻴﭻ ﺁﺋ ﻴﻦ دﻳﮕ ﺮﯼ ـ ﭼ ﻪ اﺳ ﺎﻃﻴﺮﯼ و ﭼ ﻪ‬
‫ﺕﻮﺣﻴﺪﯼ ـ ﺑﺎ ﺵﻤﺸﻴﺮ پﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻧﮕﺬاﺵﺘﻪ اﺳﺖ!« )‪(٥٦‬‬
‫اﺑﻦ هﺸﺎم از ﻳﻬﻮدﯼ آﻮرﯼ ﻳﺎد ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎﻏﯽ داﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻝﺸﻜﺮ پﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﺧﻮد پﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ رد ﮔﻢ آﺮدن در ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﻏﺰوات‪ ،‬از ﻣﻴﺎﻧﻪﯼ اﻳﻦ ﺑ ﺎغ ﻣ ﯽﮔﺬرﻧ ﺪ‪ .‬اﻋﺘ ﺮاض ﻳﻬ ﻮدﯼ آ ﻮر را ه ﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ پﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻴﻪ اﻝﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ را دﻝﻴﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ راه ﯽ ﺑﺒ ﺮد آ ﻪ‬
‫ﻧﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻝﺸﻜﺮ آﻔﺎر ﺑﺎﺵﺪ‪ .‬و در ﻣﻴﺎﻧﻪﯼ راﻩ ﺑﺎﻏﯽ از ﺁن ﺟﻬﻮدﯼ ﻧﺎﺑﻴﻨ ﺎ‬
‫ﺑﻮد و ﺁن ﺟﻬﻮد دﺵﻤﻦ ﺧﺪا ]![ و رﺳﻮل ﺑﻮد و راﻩ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎغ ﺑﻨﻬﺎدﻧﺪ‬
‫و ﻣ ﯽرﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬و ﺁن ﺟﻬ ﻮد ﻧﺎﺑﻴﻨ ﺎ ـ ﭼ ﻮن ﺑﺪاﻧ ﺴﺖ آ ﻪ ﻝ ﺸﻜﺮ پﻴﻐﻤﺒ ﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻝﺴﻼم اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﯽﮔﺬرﻧ ﺪ ـ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و ﺧ ﺎك در روﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣ ﯽاﻓ ﺸﺎﻧﺪ و ﺑﺎﻧ ﮓ ﻣ ﯽداﺵ ﺖ و ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ راﺳ ﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﯽ و ﺕﻮ رﺳﻮل ﺧﺪاﻳﯽ‪ ،‬ﭼﺮا ﻝﺸﻜﺮ در ﺑﺎغ ﻣﻦ رهﺎ ﻣﯽآﻨ ﯽ؟ ﻣ ﻦ‬
‫ﺕﻮ را ﺑﺤﻞ ﻧﻜﻨﻢ و ﺑﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﺕﻮ ﻗﺼﺎص ﺧﻮاهﻢ‪ .‬ﺹﺤﺎﺑﻪ ﺑﺸﺘﺎﻓﺘﻨﺪ آﻪ‬
‫وﯼ را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬پﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻝﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻻ ﺕﻘﺘﻠﻮﻩ‪ ،‬ﻓﻬﺬا اﻻﻋﻤﯽ اﻝﻘﻠ ﺐ‪،‬‬
‫اﻋﻤ ﯽ اﻝﺒ ﺼﺮ‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‪ :‬وﯼ را ره ﺎ آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ وﯼ را دل و ﭼ ﺸﻢ ه ﺮ دو‬
‫آﻮر اﺳﺖ‪(٥٧) «.‬‬
‫اﻝﺒﺘ ﻪ ﻣ ﯽﺵ ﻮد از ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩﯼ ﻓﻘﻴ ﺪ »ﺳ ﻴﺮت رﺳ ﻮل اﷲ« پﺮﺳ ﻴﺪ‬
‫آ ﻪ‪ :‬اﻳ ﻦ ﻳﻬ ﻮدﯼ ﻧﺎﺑﻴﻨ ﺎ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑ ﺎور اﻳ ﺸﺎن دﺵ ﻤﻦ ﺧ ﺪا و پﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻮدﻩ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ دﻝﻴﻞ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺕﻮاﻧﯽ و ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﯽ‪ ،‬ﺣﻮاﻝﻪﯼ ﻗﺼﺎص‬
‫ﻝ ﺸﻜﺮ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ را ﺑ ﻪ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ؟ ﭼ ﺮا پﻴ ﺎﻣﺒﺮ را ﺑ ﺮاﯼ ﻋﺒ ﻮر‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺠﺎز از ﺑﺎﻏﺶ ﺣﻼل ﻧﻤﯽآﻨﺪ؟ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ در ﻓﻬ ﻢ اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺘﻘ ﺪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬اﻋﺘ ﺮاض ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺕﺠ ﺎو ِز ﺳ ﭙﺎهﻴﺎن پﻴ ﺎﻣﺒﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻝﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل اوﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﺳ ﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺧﺪاﯼ ﻣﺤﻤﺪ ]اﷲ[ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻣﯽﺵﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺧﺪاﯼ دﻳﮕ ﺮان‪ ،‬ﻳ ﺎ ادﻳ ﺎن‬
‫و ﺑﺎورهﺎﯼ دﻳﮕﺮ از دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻳﺸﺎن هﻴﭻﮔﻮﻧﻪ رﺳﻤﻴﺘﯽ ﻧﺪارد!‬
‫‪٥١‬‬
‫اﻝﺒﺘﻪ اﻳﻦ هﻢ واﻗﻌﻴﺘﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺟﻬ ﺎن ﺧ ﺎﻝﯽ از ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ ﺵ ﺎهﺎن و دﻳﻜﺘﺎﺕﻮره ﺎﻳﯽ آ ﻪ اﺳ ﺘﻤﺮار ﭼﻨﺪﺳ ﺎﻝﻪﯼ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﺸﺎن را ﺕﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺧ ﺸﻮﻧﺖ و آ ﺸﺘﺎر ﻣﺨ ﺎﻝﻔﻴﻦ ﻣﻤﻜ ﻦ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ؛‬
‫اﻣﺎ هﻤﮕﯽﺵﺎن‪ ،‬پﺲ از ﺣﺬف و ﻧﺎﺑﻮدﯼ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ‬
‫ﻣﺮدم ﻳﺎ ﺑﻪ ﻻﺑﻴﺮﻧﺖ ﺕﻮ در ﺕﻮﯼ آﺘﺎبﺧﺎﻧ ﻪه ﺎ ﺳ ﭙﺮدﻩ ﺵ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ اﻣ ﺎ‬
‫ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦه ﺎﻳﯽ از دﺳ ﺖ اﺳ ﻼﻣﻴﻮن اﻧﺠ ﺎم دادﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺕﻮﺟﻴ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖهﺎﯼ ﻣ ﺎدون ﺕﻤ ﺪن و ﺕﻘ ﺪﻳﺲ اﻳ ﻦ اﻋﻤ ﺎل وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ در‬
‫ﺧﻮﺵﺒﻴﺎﻧﻪﺕﺮﻳﻦ ﺹﻮرت‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ هﻤﺎن دوران ﺑﺪوﻳﺖ و ﺕ ﻮﺣﺶ اﺳ ﺖ‬
‫و ﻧﻪ اﻳﻦ روزهﺎ؛ دوراﻧﯽ آﻪ اﺳﺎﺳﺎ ﺵ ﻴﻮﻩﯼ ﺕﺤﻤﻴ ﻞ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﺑ ﻪ دﻳﮕ ﺮان‪،‬‬
‫ب زور و ﺕﺤﻤﻴﻞ و ﺵﻤﺸﻴﺮ و ﮔﻠﻮﻝﻪ و اﻋﺪام و ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺑﻪ ﺳ ﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺿﺮ ِ‬
‫رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺵ ﻴﻮﻩاﯼ آ ﻪ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن دوران‬
‫ش دﻳﮕ ﺮﯼ را‬ ‫ﺵﻤﺸﻴﺮآ ﺸﯽ و ﺑ ﺪوﻳﺖ اﻧ ﺴﺎنه ﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﺳﺎﺳ ﺎ رو ِ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻃﺮح و ﺕﺤﻤﻴ ِﻞ ﻋﻘﻴﺪﻩﺵﺎن ﻧﻤﯽﺵﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ!‬
‫ﻳﻜﯽ از ﺳ ﺎدﻩﺕ ﺮﻳﻦ ﺑﺎزﺕ ﺎبه ﺎﯼ ﺁنﮔﻮﻧ ﻪ ﺕﻘ ﺪﻳﺲ و ﺕﻮﺟﻴ ﻪه ﺎ در‬
‫ﺁﺳﺘﺎﻧﻪﯼ هﺰارﻩﯼ ﺳﻮم‪ ،‬ﺹﺪور ﺕﺮورﻳﺴﻢ دوﻝﺘﯽ و آﺸﺘﺎر دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪،‬‬
‫ﺕﺤ ﺖ ﻝ ﻮاﯼ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦه ﺎﯼ‬
‫»پﺮوﺕﺴﺘﺎﻧﺘﻴﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ« هﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻪ در ﺑﻌﻀﯽ ﻧﻜﺎت ﻇﺮﻳﻒ هﻤﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫هﻢ ﻧﻤﯽاﻧﺪﻳ ﺸﻨﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺣ ﺬف و ﻃ ﺮد دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ـ ﺑ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﺵ ﻜﻞ و اﻣﻜ ﺎنِ ﻣﻤﻜ ﻦ ـ ﻧﻘﻄ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﺸﺘﺮآﯽ دارﻧ ﺪ؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑ ﺎور‬
‫اﻳﺸﺎن‪» :‬اﻓﺮاد ﻳﻚ اﻣﺖ ـ از هﺮ رﻧﮓ و ﺧﻮن و ﺧﺎك و ﻧﮋاد ـ ﻳﻚﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣ ﯽاﻧﺪﻳ ﺸﻨﺪ و اﻳﻤ ﺎﻧﯽ ﻳﻜ ﺴﺎن دارﻧ ﺪ و در ﻋ ﻴﻦﺣ ﺎل در ]ﺑﺮاﺑ ﺮ[ ﻳ ﻚ‬
‫رهﺒﺮﯼ ﻣﺸﺘﺮك اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺕﻌﻬﺪ دارﻧﺪ‪(٥٨) «.‬‬
‫اﻝﺒﺘ ﻪ ﻣ ﺸﻜﻞ ﺑﺘ ﻮان از اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ روﺵ ﻨﻔﻜﺮا ِن ﻣ ﺪﻋﯽ رﻓﺮﻣﻴ ﺴ ِﻢ‬
‫ﺖ ارﺕ ﺪاد ]![ پﺮﺳ ﻴﺪ‪:‬‬ ‫اﺳ ﻼﻣﯽ‪» ،‬رو در رو« و ﺑ ﺪون ه ﺮاس از ﺕﻬﻤ ٍ‬
‫زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ »هﻤ ﻪﯼ اﻓ ﺮاد ﻳ ﻚ اﻣ ﺖ ـ از ه ﺮ رﻧ ﮓ و ﺧ ﻮن و ﺧ ﺎك و‬
‫ﻧ ﮋاد ـ ﻳ ﻚﮔﻮﻧ ﻪ ﻣ ﯽاﻧﺪﻳ ﺸﻨﺪ و اﻳﻤ ﺎﻧﯽ ﻳﻜ ﺴﺎن دارﻧ ﺪ و در ﻋ ﻴﻦﺣ ﺎل در‬
‫]ﺑﺮاﺑﺮ[ ﻳﻚ رهﺒﺮﯼ ﻣﺸﺘﺮك اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺕﻌﻬﺪ دارﻧ ﺪ‪ «.‬ﺕﻜﻠﻴ ﻒ آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ‬
‫اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ ﻧﻤ ﯽاﻧﺪﻳ ﺸﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑ ﺮ »رهﺒ ﺮﯼ ]دﻳﻨ ﯽ[ ﻣ ﺸﺘﺮك« ﺕﻌﻬ ﺪﯼ‬
‫ﺣﺲ ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻴ ﺴﺖ؟! و اﺹ ﻮﻻ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻣ ﯽﺵ ﻮد اﻧ ﺴﺎنه ﺎﻳﯽ را ﺑ ﺎ‬
‫ﺵ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ ﺕﺮﺑﻴﺘ ﯽ و ﺁﻣﻮزﺵ ﯽ ﻣﺘﻔ ﺎوت و »رﻧ ﮓ و ﺧ ﻮن و ﺧ ﺎك و‬
‫‪٥٢‬‬
‫ﻧﮋاد« ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﻴﺰان ﺳﻮاد و ﻓﺮهﻨﮓ و ﻓﻬﻢ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن ﻳ ﻚآﺎﺳ ﻪ آ ﺮد‬
‫و هﻤ ﻪ را در آﻴ ﺴﻪﯼ »ﻳ ﻚﮔﻮﻧ ﻪ اﻧﺪﻳ ﺸﻴﺪن و ﻳ ﻚﮔﻮﻧ ﻪ ﺕﻌﻬ ﺪ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫ﻒ ﺁﻧﺎﻧﯽ آﻪ آﻤﯽ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ‬‫داﺵﺘﻦ« رﻳﺨﺖ؟! ﺑﻌﺪ هﻢ اﮔﺮ ﺵﺪ‪ ،‬پﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺕﻜﻠﻴ ٍ‬
‫ﻗﺎﻝ ﺐ از پ ﻴﺶ ﺕ ﺪارك دﻳ ﺪﻩ ﺵ ﺪﻩ زاوﻳ ﻪ دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ هﻴﻜﻠ ﺸﺎن در اﻳ ﻦ‬
‫»آﻴﺴﻪﯼ هﻢﮔﻮﻧﻪﮔﯽ« ﺕﺎب ﻧﻤﯽﺁورد‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻔﺴﺸﺎن از اﻳﻦ هﻤﻪ ﺕﻜﺮار ﺑﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻪ اﺹﻼ ﺣﻮﺹﻠﻪﺵ ﺎن ﺳ ﺮﻣﯽرود‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺕﻜﻠﻴﻔ ﯽ دارﻧ ﺪ و آ ﺪام‬
‫زﻧﺪان اوﻳﻨﯽ را ﺑﺮاﯼ اﻳﺸﺎن ﺕﺪارك دﻳ ﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺳ ﻴﺰدهﻢ‬
‫]ﺳ ﻴﺪروحاﷲ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ رﺣﻤ ﻪاﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ[ »زﻳ ﺮ رﻳ ﺰش ﺑ ﺎران‬
‫وﺣﯽ« و اﻣﺎم ﺳﻴﺪﻋﻠﯽ ﺣﺴﻴﻨﯽ ﺧﺎﻣﻨﻪاﯼ ]ﻣﺪﻇﻠ ﻪ[ »زﻳ ﺮ رﻳ ﺰش ﺑ ﺎران‬
‫ﺕﺮس از ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ« ﺕﺪارآﺶ را ﻧﺪﻳﺪﻩاﻧﺪ؟!‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ هﻢ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎء ﺑ ﺎ ﺕﺒﻴ ﻴﻦ و ﺕﻮﺟﻴ ﻪ اﻋﻤ ﺎل و رﻓﺘ ﺎر‬
‫ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰاران اﻳﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬در واﻗ ﻊ رﻓﺘ ﺎر ﻳ ﻚ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن واﻗﻌ ﯽ‪ ،‬راﺳ ﺘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻧ ﺎب‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪﯼ‪ ،‬اﺹ ﻮﻝﯽ و ﻗ ﺸﺮﯼ را ﻣﻮﺟ ﻪ ﺟﻠ ﻮﻩ ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ و ـ ﭼ ﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاهﻨ ﺪ و ﭼ ﻪ ﻧﺨﻮاهﻨ ﺪ ـ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ زﻣﻴﻨ ﻪﺳ ﺎز اﺳ ﺘﻤﺮار ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ از‬
‫ﻧﻮع ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻓﻌﻠ ﯽ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ اﻳ ﺮان ﻣ ﯽﺵ ﻮﻧﺪ؛ هﻤ ﺎنﮔﻮﻧ ﻪ آ ﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴﺎﻧﯽ از دﺳﺖ ﻧﺎﺹﺮ ﺧﺴﺮو و ﺑﻌﺪهﺎ هﻢ ﺳ ﻴﺪﻣﺤﻤﻮد ﻃﺎﻝﻘ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺵ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻋﺒ ﺪاﻝﻜﺮﻳﻢ ﺳ ﺮوش و دﻳﮕ ﺮا ِن اﻳ ﻦ ﻃﻴ ﻒ‪ ،‬زﻣﻴﻨ ﻪ ﺳ ﺎ ِز ﺁن‬
‫ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺕﺒﻴﻴﻨﺎت و ﺕﻮﺟﻴﻬﺎت اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎء هﻢ ﻇﺮﻓﯽ اﺳﺖ ﺑ ﺮاﯼ آ ﺸﺘﺎر و‬
‫ﻏﺎرت ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺑ ﺎ اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎ و ﺑﺎوره ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ و ﺣﺘ ﺎ هﻤ ﺎن ﻳ ﻚآﺎﺳ ﻪ‬
‫ﺵﺪﻩهﺎﯼ ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ ﺁﻣ ﻮزشه ﺎﯼ ﺕﺌﻮرﻳ ﻚ و پﺮاﺕﻴ ﻚ‪ ،‬ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع‬
‫ﺕﺒﻴ ﻴﻦ از اﺕﻮپﻴ ﺎ و ﻣﺪﻳﻨ ﻪﯼ ﻓﺎﺿ ﻠﻪﯼ ﺵ ﻴﻌﯽ آ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ از ﻃﺮﻳ ﻖ‬
‫»ﺧ ﻮﻧﺮﻳﺰﯼ ﺑ ﯽاﻧ ﺪازﻩﯼ« ﻣﻨﺠ ﯽ ﺁن و »پﻴ ﺮوزﯼ در ﺟﻨ ﮓ ﺳ ﻮم‬
‫ﺟﻬ ﺎﻧﯽ« ﺕ ﺼﻮﻳﺮ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﺴﻠﻤﺎ راﻩ را ﺑ ﺮ هﺮﮔﻮﻧ ﻪ ه ﻢزﻳ ﺴﺘﯽ‬
‫ﻣﺴﺎﻝﻤﺖﺁﻣﻴﺰ و ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان و ﺕﺤﻤﻞ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﻣ ﯽﺑﻨ ﺪد؛ ﭼ ﺮا‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﺑﺎﺹﻄﻼح رﻓﺮﻣﻴﺴﺖهﺎﺵﺎن ﻣﯽداﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ‬
‫دﻳﻨ ﺸﺎن اﺟ ﺎزﻩﯼ ﺕ ﺼﺮف در ﺟ ﺎن و ﻣ ﺎل و ﻧ ﺎﻣﻮس دﻳﮕ ﺮان را دادﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬ﺕﻨﻬ ﺎ ﻻزم اﺳ ﺖ ﻳ ﻚ ﺣ ﺎآﻢ ﺵ ﺮع و ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣﻔﺘ ﯽ دﻳ ﻦ ﺑ ﺮ آ ﺎﻓﺮ‪،‬‬
‫ﻣ ﺸﺮك‪ ،‬ﻣﻨ ﺎﻓﻖ‪ ،‬ﺑ ﯽدﻳ ﻦ‪ ،‬ﻣﺮﺕ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﺪﻳﻖ و … ﺑ ﻮدن اﻳ ﻦ دﻳﮕ ﺮان ﻣﻬ ﺮ‬
‫‪٥٣‬‬
‫ﺕﺎﺋﻴ ﺪ ﮔﺬاﺵ ﺘﻪ‪ ،‬دﺳ ﺖ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و »ﻣﺠﺎه ﺪان« و »ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ« را ﺑ ﺮ‬

‫ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس اﻳﺸﺎن ﺑﺎز آﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺳﻮرﻩﯼ اﻧﻔﺎل ﺁﻳﻪﯼ ‪“ ٣‬اذا ﺕﺘﻠﯽ ﻋﻠﻴﻬﻤﻢ ﺁﻳﺎﺕﻨ ﺎ‪ ،‬ﻗ ﺎﻝﻮ ﻗ ﺪ ﺳ ﻤﻌﻨﺎ‬
‫ﻝﻮ ﻧﺸﺎء ﻝﻘﻠﻨﺎ ﻣﺜ ﻞ ه ﺬا ان ه ﺬا اﻻ اﺳ ﺎﻃﻴﺮاﻻوﻝﻴﻦ” ]ﻳﻌﻨ ﯽ ﭼ ﻮن ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ‬
‫ﺵﻮد ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺁﻳﺖهﺎﯼ ﻣ ﺎ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺵ ﻨﻴﺪﻩاﻳ ﻢ و اﮔ ﺮ ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻴﻢ ﺑﻤﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫اﻳ ﻦ را ﻣ ﯽﮔﻔﺘ ﻴﻢ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﺎت ﭼﻴ ﺰﯼ ﺟ ﺰ اﻓ ﺴﺎﻧﻪه ﺎﯼ پﻴ ﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴ ﺴﺖ![‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ]آﻪ[ اﻳ ﻦ ﺟﻤﻠ ﻪﯼ ﻧ ﺼﺮﺑﻦ ﺣ ﺎرث اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺪر اﺳ ﻴﺮ‬
‫ﺵﺪ و پﻴﻐﻤﺒﺮ اﻣﺮ آﺮد ]ﺑ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ هﻤ ﻴﻦ اﻋﺘ ﺮاض و ﺑﻴ ﺎن اﻳ ﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ[‬
‫ﻋﻠﯽﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻝﺐ‪ ،‬ﮔﺮدن او را ﺑﺰﻧﺪ‪(٥٩) «.‬‬
‫در اﻝﮕ ﻮ ﺑ ﺮدارﯼ از ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪﯼ اﺹ ﻴﻞ ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰاران اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻓﻌﻠ ﯽ اﺳ ﻼﻣﯽ در اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺟﻨﺎﻳ ﺎﺕﯽ دﺳ ﺖ‬
‫ﻣﯽﻳ ﺎزد و ه ﻴﭻ ﻧﮕﺮاﻧ ﯽاﯼ ه ﻢ از ﺕﻐﻴﻴﺮاﺕ ﯽ آ ﻪ در پﻬﻨ ﻪﯼ زﻣ ﺎن پ ﻴﺶ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارد؛ ﭼﺮا آﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤ ﺎﻝﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻳﺠ ﺎد رﻋ ﺐ و وﺣ ﺸﺖ‬
‫ﺑ ﻴﻦ ﺵ ﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﻳ ﻚ وﻇﻴﻔ ﻪﯼ ﻣﺒ ﺮم اﻝﻬ ﯽ و ﻧ ﺺ ﺹ ﺮﻳﺢ ﻗ ﺮﺁن ﻣﺠﻴ ﺪ‬
‫اﺳﺖ!‬
‫»ﻗ ﻮﻩﯼ ﻗ ﻀﺎﺋﻴﻪﯼ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ اﻳ ﺮان… ﺣﻜ ﻢ اﻋ ﺪام ﻳ ﻚ‬
‫ﻣ ﺘﻬﻢ را از ﻃﺮﻳ ﻖ ﻗﻄ ﻊ ﮔ ﺮدن ﺑ ﻪ ﻣﺮﺣﻠ ﻪﯼ اﺟ ﺮا ﮔﺬاﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻗﻄ ﻊ‬
‫ﮔﺮدن از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﺿﺮﺑﻪﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﺵ ﺪﻳ ٍﺪ ﻳ ﻚ ﺵﻤ ﺸﻴ ِﺮ ﺁﺧﺘ ﻪ اﻧﺠ ﺎم ﺵ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫»روزﻧﺎﻣ ﻪﯼ “آﻴﻬ ﺎن” ﭼ ﺎپ ﺕﻬ ﺮان در ﺵ ﻤﺎرﻩﯼ ﭼﻬﺎرﺵ ﻨﺒﻪﯼ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻮﺵﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢ در ﺵﻬﺮ زاﺑ ﻞ ]اﺳ ﺘﺎن ﺳﻴ ﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼ ﺴﺘﺎن[ در‬
‫ﺟﻨﻮب ﺵﺮﻗﯽ اﻳﺮان اﺟﺮا ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪(٦٠) «.‬‬
‫و در ﺧﺒ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ »روز ﭼﻬﺎرﺵ ﻨﺒﻪﯼ ﮔﺬﺵ ﺘﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎر دﻳﮕ ﺮ‬
‫اﺟ ﺮاﯼ ﻣﺠ ﺎزات ﺳﻨﮕ ﺴﺎر در ﻣ ﻮرد ﻳ ﻚ زن ﺟ ﻮان ‪ ٣٠‬ﺳ ﺎﻝﻪ ﺑ ﻪ اﺟ ﺮا‬
‫درﺁﻣ ﺪ و ﻣﺤﻜ ﻮم‪ ،‬در زﻧ ﺪان اوﻳ ﻦ “رﺟ ﻢ” ﺵ ﺪ… روزﻧﺎﻣ ﻪﯼ اﻧﺘﺨ ﺎب‬
‫ﻧﻮﺵﺖ‪ :‬ﻣﺮﻳﻢ اﻳﻮﺑﯽ آﻪ ﻝﺤﻈﺎﺕﯽ ﻗﺒﻞ از ﺁﻏﺎز اﺟﺮاﯼ ﺣﻜ ﻢ‪ ،‬ﻏ ﺴﻞ آ ﺮدﻩ‬
‫و آﻔﻦ ﺵﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٥‬ﺳﺤﺮﮔﺎﻩ روز ﮔﺬﺵﺘﻪ ]ﭼﻬﺎرﺵ ﻨﺒﻪ[ ﺑ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ‬
‫ﺑﺮاﻧﻜﺎرد ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺕﻌﻴﻴﻦ ﺵﺪﻩ اﻧﺘﻘﺎل دادﻩ ﺵﺪ و در ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮهﯽ از ﺧ ﺎك‬
‫ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ و ﺳ ﭙﺲ ﺣﺎﺿ ﺮان ﺑ ﺎ پﺮﺕ ﺎب ﺳ ﻨﮓ “ﻣﺮاﺳ ِﻢ ]ﺕﻤﺎﺵ ﺎﻳﯽ[‬
‫ﺳﻨﮕ ﺴﺎر” را ﺑﺮﮔ ﺰار آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﮔ ﺰارش‪ ،‬ﺟ ﺴﺪ ﻣﺤﻜ ﻮم ﺑ ﻪ‬
‫‪٥٤‬‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎنهﺎﯼ وراﻣﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺵﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ رﻳﺨ ﺘﻦ ﺑﻨ ﺰﻳﻦ ﺁﺕ ﺶ زدﻩ ﺵ ﺪ‪«.‬‬

‫)‪(٦١‬‬
‫و در ﺧﺒ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ‪ ،‬دﺧﺘ ﺮك ‪ ٢٥‬ﺳ ﺎﻝﻪاﯼ را در ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﻣﻴﺪانهﺎﯼ ﺑﺰرگ ﺵﻬﺮ ﺕﻬﺮان‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﻋﺒ ﺮت ﺕ ﺎرﻳﺦ و ﻣﻠ ﺖ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫دﺳ ﺖ زن دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ در پ ﺴﺖ »ﻣﻴﺮﻏ ﻀﺐ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ« ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﺠ ﺎم وﻇﻴﻔ ﻪﯼ ﺵ ﺮﻋﯽ و ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽاش ﻣ ﺸﻐﻮل ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ دار آ ﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻜﺲهﺎﯼ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻋﻠﻨﯽ‪ ،‬هﻨﻮز هﻢ زﻳﻨﺖﺑﺨﺶ ﺳ ﺎﻳﺖه ﺎﯼ‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﯽ و ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻣﺨﺎﻝﻔﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ ﻣ ﯽﺕ ﻮان از اﺑ ﻦ ه ﺸﺎم ﻧﻴ ﺰ ﻳ ﺎدآﺮد آ ﻪ در‬
‫»ﺳﻴﺮﻩﯼ رﺳ ﻮلاﷲ« ﺵ ﻤﻪاﯼ دﻳﮕ ﺮ از اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع ﺧ ﺸﻮﻧﺖ را ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﺕﺼﻮﻳﺮ آﺸﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»… ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻗﺒﻴﻠﻪﯼ ﺑﺤﻴﺮﻩ‪ ،‬زار و ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺰد پﻴﻐﻤﺒﺮ ﺁﻣﺪﻩ‪،‬‬
‫از او ﻣ ﺴﺎﻋﺪت ﺧﻮاﺳ ﺘﻨﺪ‪] .‬ﻣﺤﻤ ﺪ[ ﺁنه ﺎ را ﺑﻴ ﺮو ِن ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﻧ ﺰد ﺵ ﺘﺮﺑﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺕﺎ از ﺵﻴﺮ او ﺑﻨﻮﺵﻨﺪ و ﺵﻔﺎ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫»پ ﺲ از اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﺵ ﻴﺮ ﺵ ﺘﺮ و ﺁﺳ ﻮدﻩ ﺵ ﺪن از رﻧ ﺞ‪] ،‬اﻳ ﻦ‬
‫اﻓﺮاد[ ﺵﺘﺮﺑﺎن را آﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎر در ﭼﺸﻤﺶ ﻓﺮو آﺮدﻧﺪ و ﺵﺘﺮ را ﺑﺎ ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺑﻪ پﻴﻐﻤﺒﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﻪ “ﺧﺸﻢ” ﺁﻣ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﯽ درﻧ ﮓ‬
‫“آﺮز ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ” را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺁنهﺎ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‪ .‬پ ﺲ از ﺁنآ ﻪ هﻤ ﻪ را اﺳ ﻴﺮ‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮ آﺮد آﻪ دﺳﺖ و پﺎﻳﺸﺎن را ﻗﻄﻊ‬
‫و ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن را آﻮر آﻨﻨﺪ‪(٦٢) «.‬‬
‫ﺑﻌﺪ هﻢ هﻤﮕﯽ اﻳﺸﺎن را آﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻝﺒﺘ ﻪ اﻳ ﻦ ﺵ ﻴﻮﻩﯼ رﻓﺘ ﺎر ﻣﻴ ﺎن اﻋ ﺮاب ﭼﻨ ﺪان ﻧﺎﺵ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒ ﻮد‪.‬‬
‫اﻋ ﺮاب اﺳﺎﺳ ﺎ از ﻃﺮﻳ ﻖ هﻤ ﻴﻦ ﺵ ﺒﻴﺨﻮنه ﺎ و ﺟﻨ ﮓ و ﮔﺮﻳ ﺰه ﺎ و ﺑ ﻪ‬
‫هﺰﻳﻨﻪﯼ دﻳﮕﺮان زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽآ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺎل در ه ﺮ ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ ﺣﺘ ﺎ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ در هﻤﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺮﻓﯽ و ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻋﺮاب ﺑ ﺪوﯼ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﻗﺒﻴﻠ ﻪ‬
‫را در ازاﯼ ﻳﻚ ﺕﻦ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﺦ ﻧﻤﯽآﺸﻴﺪﻩاﻧﺪ! اﻳ ﻦ رﻓﺘ ﺎر ]ﻗﻄ ﻊ دﺳ ﺖ‬
‫و پ ﺎ‪ ،‬آ ﻮر آ ﺮدن ﭼ ﺸﻢ اﻓ ﺮاد ﻳ ﻚ ﻗﺒﻴﻠ ﻪ و ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ آ ﺸﺘﺎر اﻳ ﺸﺎن[ ﺟ ﺰ‬
‫»ﺧ ﺸﻢ« ﺕﻔ ﺴﻴﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧ ﺪارد؛ اﻣ ﺎ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن و ﺵ ﻴﻌﯽ‪ ،‬ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖهﺎ ﺑﺮﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ ﻣﻨﻜﺮ اﺹﻞ ﺳ ﻨﺪ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺁن آﻠ ﯽ ﺕﻮﺟﻴ ﻪ ﻣ ﯽﺕﺮاﺵ ﺪ آ ﻪ ﺧ ﻮ ِد اﻳ ﻦ ﺕﻮﺟﻴﻬ ﺎت‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ‬
‫‪٥٥‬‬
‫ﺕﺎآﻴﺪﯼ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺧ ﺸﻮﻧﺖه ﺎﻳﯽ روﯼ دادﻩ اﺳ ﺖ؛ اﻣ ﺎ‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺁن »ﺣﻜﻤﺖ«هﺎﯼ ﺧﺎﺹﯽ را ـ ﻣﺜﻼ از ﻧﻮع ﻧﺎﺹﺮ ﺧ ﺴﺮوﯼاش ـ‬
‫ﷲ‬
‫ﺑﻪ پﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻝﺖ ﺁن را وﺣﯽ ﻣْﻨﺰَل از ﺳ ﻮﯼ ا ِ‬
‫»ﻗﻬﺎر و ﻣﻜﺎر« ﺕﻔﺴﻴﺮ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦﺣﺎل در ﺕﻤﺎم ﻃﻮل ﺕﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺕﺠﺎرت پﺮﺑﺮآﺘ ﯽ ﺑ ﻮدﻩ‬
‫و ﮔﺎﻩ ﺣﺘﺎ ﺕﻨﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ درﺁﻣ ﺪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ …» :‬اﻣ ﺎ اﻋﻤ ﺎل زور‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در داﺧﻞ اﺟﺘﻤﺎع و ﺑ ﺮاﯼ دﻓ ﺎع ]از[ اﺟﺘﻤ ﺎع در ﺑﺮاﺑ ﺮ دﺵ ﻤﻨﺎن‬
‫ﺑﻪ آﺎر ﻣﯽرﻓﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻨﮓ در اﻳﻦ دورﻩ ﺑﻪ ﺹﻮرت ﺹﻨﻌﺘﯽ ﺳ ﻮدﺁور‬
‫ﺑﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪ و ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻳ ﻚ ﺣﺮﻓ ﻪ و ﺵ ﻐﻞ ﺵ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺵ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻪ‪ ،‬ﺟﻨ ﮓ‬
‫ﻣﻨ ﺸﺎء درﺁﻣ ﺪ و ﺳ ﻮد ﺑ ﻮد‪ .‬و اﺳ ﺮاﯼ ﺟﻨﮕ ﯽ را آ ﻪ ﺳ ﺎﺑﻘﺎ ﻣ ﯽآ ﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اآﻨﻮن ﺑﻪ ﻏﻼم و ﺑ ﺮدﻩ ﺕﺒ ﺪﻳﻞ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺣﺎﺹ ﻞ و ﺙﻤ ﺮﻩﯼ آ ﺎر ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﺵﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬آﺎ ِر ﺑﺮدﻩ ﺳﻮد ﺑﺨﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺕﺮﺕﻴﺐ ﺑﻪ ﺕﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ‬
‫آﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﻣﺸﻬﻮد ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻃﺒﻘ ﻪﯼ ﺑﺮدﮔ ﺎن پﺪﻳ ﺪ ﺁﻣ ﺪ و ﺕﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫ﺑ ﻪ ﻃﺒﻘ ﻪﯼ ﺁزاد و ﺑ ﺮدﻩ ﺹ ﻮرت ﮔﺮﻓ ﺖ و اﺳ ﺘﺜﻤﺎرﮔﺮان و اﺳ ﺘﺜﻤﺎر‬
‫ﺵﺪﮔﺎن‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ هﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ دوران اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺕﯽ ﺁﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪(٦٣) «.‬‬
‫اﻝﺒﺘﻪ اﻳﻦ درﻳﺎﻓﺖ از ﻣﻮﺿﻮع ﺕﺎرﻳﺦ ﺕﻜﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺕﺎ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫آﻪ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم دﻳﻦ ﺑﺮ ﺁن ﻋﻼوﻩ ﻧﺸﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬روﺵ ﯽ ﺳ ﻨﺘﯽ ﺑ ﻮد و ه ﺮ‬
‫از ﮔ ﺎهﯽ ﻗﺒﻴﻠ ﻪاﯼ ﺑ ﺮ ﻣﺮدﻣ ﯽ ﻣﺘﻤ ﺪن‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺣﺘ ﺎ ﻏﻴﺮﻣﺘﻤ ﺪن ﺁن دوران‬
‫ﻳﻮرش ﻣﯽﺑﺮد و ﻧﻪ ﺕﻨﻬﺎ دﺳﺖرﻧﺞ ﺳﺎﻝﻴﺎن اﻳﺸﺎن را ﻏﺎرت ﻣ ﯽآ ﺮد آ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﭼﭙﺎوله ﺎﯼ ﺑﻌ ﺪﯼاش از هﻤ ﺎن ﻣ ﺮدم ﺑ ﺮدﻩ و »ﺳ ﺮو« و آ ﺎرﮔﺮ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﯽﺕﺮاﺵﻴﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﻴﻨﻪﯼ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﻼم‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺕﺠﺎوزهﺎ ﺕﻨﻬ ﺎ از آ ﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد آﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻘ ﺎم واﻻﯼ »ﻣﺠﺎه ﺪ« ارﺕﻘ ﺎء ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬در ﺣ ﺎﻝﯽ‬
‫آﻪ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰار اﻳﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺧ ﻮﯼ اﺳ ﺘﺜﻤﺎرﯼ را در ﻧﻬ ﺎد اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ‬
‫ﻧﻬﺎدﻳﻨ ﻪ آ ﺮد و اﻳ ﻦ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ را اﺳﺎﺳ ﺎ اﺑ ﺪﯼ‪ ،‬ازﻝ ﯽ‪ ،‬ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ و‬
‫ﻧﺎﺵﯽ از ارادﻩﯼ ﻗﺎهﺮﻩﯼ ﺧﺪاوﻧﺪﯼ ﺕﺼﻮﻳﺮ آﺮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ هﻢ اﻳ ﻦ‬
‫روزه ﺎ آ ﻪ ﺟﻬ ﺎن ﻓ ﺎز ﻧ ﻮﻳﻨﯽ را ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﺁزاد ﺑ ﻮدن ﺕﻤ ﺎم اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ـ‬
‫ﻓ ﺎرغ از ه ﺮ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺕﻔﺮﻳﻘ ﯽ ـ ﻣ ﯽﮔﺬراﻧ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺵ ﻴﻮﻩﯼ رﻓﺘ ﺎر آﻬﻨ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ دﺳﺘﻮراﻝﻌﻤﻞ دﻳﻨﯽ ﺕﻌﺒﻴﺮ ﻣﯽﺵﻮد‪ ،‬و ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺎ اﺳ ﺘﻨﺎد‬
‫‪٥٦‬‬
‫ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺕﺌ ﻮرﯼه ﺎ و اﻋﻤ ﺎل ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ در ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل پ ﻴﺶ‬

‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﺵﺎن پﻮﺵﺶ ﺕﻘﺪﺳ ﯽ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ ﻣ ﯽپﻮﺵ ﺎﻧﻨﺪ و ﺁن‬
‫را ﺑﻪ ﺕﻨﻬﺎ ﺵﻴﻮﻩﯼ ﺕﻨﻈﻴﻢ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان و دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﺑﺪل آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪.‬‬
‫و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ آ ﻪ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ از ﺕﻤ ﺎﻣﯽ ﺁﻣ ﻮزشه ﺎﯼ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﭼﻬﺮﻩ ﻣﯽﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ ه ﻢ در ﭼﻨ ﺪ وﺟ ﻪ ﻣ ﺸﺨﺺ ﻋﻤ ﻮﻣﯽاش ﺁﻧﻘ ﺪر‬
‫ﺵﻨﺎﺧﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧﻴ ﺎزﯼ ﺑ ﻪ ﺕﺎآﻴ ﺪ ﻧ ﺪارد؛ اﻣ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺑﺤ ﺚ‬
‫ﻧﻴﻤﻪآﺎرﻩ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﺎﻧﯽ آﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ »از ﺑﻴﺮون در دﻳﻦ ﻧﻈ ﺮ‬
‫آﻨﻨ ﺪ« و ﺵ ﻨﺎﺧﺖ ﺳﻴ ﺴﺘﻤﺎﺕﻴﻜﯽ از اﻳ ﻦ ﺁﻣ ﻮزشه ﺎ‪ ،‬ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ »اﻝﻬ ﯽ« و‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ ﻧﺪاﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ از اﻳ ﻦ ﺧ ﺸﻮﻧﺖه ﺎ را‬
‫ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽده ﻢ ﺕ ﺎ ﻧﻤ ﺎﻳﯽ ـ هﺮﭼﻨ ﺪ ﮔ ﺬرا ـ از پﻴ ﺮوان پﻴ ﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻣ ﺜﻼ‬
‫»آﻠﺐ ﺁﺳﺘﺎن ﻋﻠﯽ ـ ﻋﺒﺎس« دادﻩ ﺑﺎﺵﻢ!‬
‫»ﺵ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس آﺒﻴ ﺮ در ژوﺋﻴ ﻪﯼ ‪ ١٥٩٩‬ﻣ ﻴﻼدﯼ هﻴﺌﺘ ﯽ ﺑ ﻪ‬
‫روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﺳﻜﺎﺕﻠﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد پ ﺎپ رم‬
‫و ﺑﻠﻨ ﺪپﺎﻳﮕﺎن وﻧﻴ ﺰ اﻋ ﺰام آ ﺮد‪ .‬اﻋ ﻀﺎﯼ اﻳ ﻦ هﻴﺌ ﺖ ﻋﺒ ﺎرت ﺑﻮدﻧ ﺪ از‬
‫اوزون ﻋﻠﯽ ﺑﻴﻚ ]ﻃﺒﻖ زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻴ ﻚ[ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩﯼ‬
‫اﻳ ﺮان و ﭼﻬ ﺎر ﻧﺠﻴ ﺐزادﻩﯼ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺳﻠﺤ ﺸﻮر… پ ﺎﻧﺰدﻩ ﺧ ﺪﻣﺘﮕﺰار‬
‫اﻳﺮاﻧ ﯽ و ﺳ ﺮ ﺁﻧﺘ ﻮﻧﯽ ﺵ ﺮﻝﯽ ﻣﻌ ﺮوف… اﻣ ﺎ وﻗﺘ ﯽ در ﺁورﻳ ﻞ ‪١٩٠١‬‬
‫]اﺵﺘﺒﺎﻩ ﭼﺎپﯽ اﺳﺖ و ﺕﺎرﻳﺦ درﺳ ﺖ ‪ ١٦٠١‬اﺳ ﺖ[ ﺑ ﻪ رم رﺳ ﻴﺪﻧﺪ و دو‬
‫ﻣﺎﻩ در ﺁﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺁنهﺎ پﺬﻳﺮاﻳﯽ ﺵﺎﻳﺎﻧﯽ ﺵﺪ… آﻪ در ﺁﻧﺠ ﺎ‬
‫ﺳ ﻪ ﻧﻔ ﺮ از ﭼﻬ ﺎر ﻧﺠﻴ ﺐزادﻩﯼ اﻳﺮاﻧ ﯽ ]ﺵ ﻮاﻝﻴﻪه ﺎ[ ﺑ ﻪ دﻳ ﻦ آﺎﺕﻮﻝﻴ ﻚ‬
‫ﮔﺮوﻳﺪﻧ ﺪ و ﺑ ﻪ دن ﻓﻴﻠﻴ ﭗ‪ ،‬دن دﯼ ﮔ ﻮ و دون ژوان اﻳ ﺮان ﻣﻮﺳ ﻮم‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»… دون ژوان آﻪ از آﻴﺶ اﺳﻼم روﯼ ﮔﺮداﻧﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺟ ﺮات‬
‫ﻧﻤﯽآﺮد ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺮﮔﺮدد و ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺵﺖ “ﻣﺮﺕ ﺪان” دﭼ ﺎر ﺵ ﻮد… در‬
‫ﻋ ﺎﻝﻢ ﺁراﯼ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ… ﻣ ﯽﺧ ﻮاﻧﻴﻢ‪ :‬اﻳ ﻦ ﺵ ﺨﺺ اﺧﻴ ﺮ ]دون ژوان ﻳ ﺎ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻴﻚ[ آﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺸﻢ ﺵ ﺎﻩ ]ﻋﺒ ﺎس ﺹ ﻔﻮﯼ[ ﺵ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺪون‬
‫اﻳﻦ آﻪ ﻓﺮﺹﺘﯽ ﺑﺮاﯼ ﺕﻮﺿﻴﺢ ﻳﺎ ﻋﺬرﺧﻮاهﯽ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺠﻴﻊﺕﺮﻳﻦ‬
‫وﺿ ﻌﯽ آ ﺸﺘﻪ ﺵ ﺪ‪ .‬و ﺵ ﺎﻩ ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﭙﺎﻧﻴﺎﻳﯽه ﺎ ﺕﻮﺿ ﻴﺢ داد آ ﻪ دﻝﻴ ﻞ‬
‫رﻓﺘﺎرش ﺑﺎ ﺵﺨﺺ ﻣﺬآﻮر اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ آ ﻪ وﯼ‪ ،‬ﺿ ﻤﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳ ﺖ ﻣﺮﺕﻜ ﺐ‬
‫‪٥٧‬‬
‫ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﻋﻤ ﻞ ﺧﻴﺎﻧ ﺖآﺎراﻧ ﻪ و زﺵ ﺖ ﺵ ﺪﻩ ]اﺳ ﺖ[؛ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺎزآﺮدن‬

‫ﻧﺎﻣﻪهﺎﻳﯽ آﻪ ﻣﻤﻬﻮر ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﺵﺎهﯽ ﺑ ﻮدﻩ و ﻓ ﺎش آ ﺮدن ﻣ ﻀﻤﻮن ﺁنه ﺎ‬
‫و ﺟﺎﻣﻪﯼ ﻋ ﺰا ﺑ ﺮ ﺕ ﻦ آ ﺮدن در ﺳ ﻮك ﻣﻠﻜ ﻪﯼ اﺳ ﭙﺎﻧﻴﺎ و… ﺵ ﺎﻩ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﯼ آﺮد‪ :‬وﻝﯽ ﻣﻬﻢﺕﺮﻳﻦ ﺧﻄﺎﻳﺶ و دﻝﻴﻞ اﺹ ﻠﯽ ﻣﺠ ﺎراﺕﺶ اﻳ ﻦ‬
‫ﺑ ﻮد آ ﻪ او ﭼﻨ ﺎن ﺑ ﺎ ﻣﻼزﻣ ﺎن ﺧ ﻮد ﺑ ﺪرﻓﺘﺎرﯼ آ ﺮدﻩ و ﺁﻧﻘ ﺪر ﺁنه ﺎ را‬
‫ﺁزرد آﻪ ﭼﻨﺪﺕﺎﺵﺎن ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﮔﺮوﻳﺪﻩ و در اروپ ﺎ ﻣﺎﻧ ﺪﮔﺎر ﺵ ﺪﻧﺪ‬
‫ﺕﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ از دﺳﺘﺶ ﺧﻼص ﺵﻮﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻏﻴﺮت اﺳ ﻼﻣﯽ اﻗﺘ ﻀﺎ‬
‫ﻣﯽآﺮد آﻪ او ﻣﺠﺎزات ﺵﻮد و ﺑﻪ ﺳﺰاﯼ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪(٦٤) «.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ پ ﺲ از ﺑ ﻪ ﻗ ﺪرت رﺳ ﻴﺪن ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻓﻌﻠ ﯽ اﺳ ﻼﻣﯽ در‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﯽ آﻪ اِﻋﻤﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖ اﻓﺴﺎر ﮔﺴﻴﺨﺘﻪاﯼ‬
‫را از ﺳ ﻮﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺑﻌﻴ ﺪ ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻮﺵ ﻴﺪﻧﺪ اﻳ ﻦ رﻓﺘﺎره ﺎﯼ‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖﺁﻣﻴﺰ را ﻧﺎﺵﯽ از ﻋﺮﺑﻴﺖ اﻳﻦ ﺣﺎآﻤﺎن ﺕﻌﺮﻳﻒ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺕﻔ ﺴﻴﺮ‬
‫و اﻳﻦﮔﻮﻧ ﻪ ﻧﮕ ﺮش ﺑ ﻪ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺧ ﺸﻮﻧﺖ دﻳﻜﺘ ﺎﺕﻮرﯼه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪ ،‬ه ﺮ‬
‫زﻣﻴﻨ ﻪ و ه ﺮ پﻴ ﺸﺪرﺁﻣﺪﯼ ه ﻢ آ ﻪ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺳ ﺎز‬
‫اﻳﺠﺎد ﻧﻮﻋﯽ ﻓﺎﺵﻴﺴﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺵ ﺪ آ ﻪ اﺳﺎﺳ ﺎ پﺎﺳ ﺦ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﯽ ﺑ ﺮاﯼ ره ﺎﻳﯽ‬
‫از ﺵﺮاﻳﻂ دﺵﻮار آﻨﻮﻧﯽ ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ آﺸﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫پﮋوه ﺸﮕﺮاﻧﯽ ه ﻢ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ اﺳ ﻼمزدﮔ ﯽهﺎﺵ ﺎن‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ رﻋﺎﻳ ﺖ اﺹ ﻞ ﺕﻘﻴ ﻪ و در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺑ ﯽﻣ ﺴﺌﻮﻝﻴﺘﯽ در ﻗﺒ ﺎل واﻗﻌﻴ ﺎت‬
‫ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬رﻓﺘ ﺎر ﺣﺎآﻤ ﺎن ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻓﻌﻠ ﯽ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ اﻳ ﺮان را‬
‫»ﺣﻤﻠﻪﯼ دوم اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻳﺮان« ارزﻳﺎﺑﯽ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ؛ اﻳﻨ ﺎن ﺣﺘ ﺎ پ ﺎ را از‬
‫هﻤ ﻴﻦ ﻣﻴ ﺪان ه ﻢ ﻓﺮاﺕ ﺮ ﮔﺬاﺵ ﺘﻪ‪ ،‬ﺣﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان را ه ﻢ در‬
‫‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎل پﻴﺶ‪ ،‬ﺑﯽارﺕﺒﺎط ﺑﺎ اﺳ ﻼم ﻣﻌﺮﻓ ﯽ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ‬
‫ه ﻢ در »اﻳ ﻦ ﺕﺤﻘﻴﻘ ﺎت در واﻗ ﻊ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ اﺵ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ “ﺁﻣ ﺮ” ]اﺳ ﻼم[ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺎﻣﻮر ]اﻋﺮاب[ ﺕﻮﺟﻪ دارﻧﺪ و ﻧﻮﻋﯽ آﻴﻨ ﻪﯼ ﻧ ﮋادﯼ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ اﻋ ﺮاب‬
‫را ﺕﺒﻠﻴ ﻎ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻣﺤﻘﻘ ﺎن ﺕﻮﺿ ﻴﺢ ﻧﻤ ﯽدهﻨ ﺪ آ ﻪ آ ﺪام اﻳﻤ ﺎن ﻳ ﺎ‬
‫اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﯼاﯼ ﺑ ﻪ اﻋ ﺮاب ﻧﻴ ﺮو داد؟ و اﺳﺎﺳ ﺎ اﻋ ﺮاب ﺑ ﺎ اﻝﻬ ﺎم از ﭼ ﻪ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد و اﻳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺣﻤﻠﻪ آﺮدﻧﺪ؟ و ﺁنهﻤﻪ ﻗﺘﻞﻋﺎمه ﺎ و ﺧﺮاﺑ ﯽه ﺎ‬
‫و وﻳﺮاﻧﯽهﺎ و ﻏﻨﻴﻤﺖهﺎ و ﺑﺮدﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦهﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس آﺪام دﺳﺘﻮر اﻳﻤ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻳﺎ ﺕﻮﺹﻴﻪﯼ ﻗﺮﺁﻧﯽ ﺹﻮرت ﮔﺮﻓﺖ؟ از اﻳﻦهﺎ ﮔﺬﺵﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬وﻗﺎﻳﻊ‬
‫‪٥٨‬‬
‫ﺧ ﻮﻧﻴﻦ در آ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﺮﺑ ﯽ ]ﺧ ﺼﻮﺹﺎ اﻝﺠﺰاﻳ ﺮ[ را ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺕﻮﺿ ﻴﺢ‬

‫ﻣﯽدهﻨﺪ؟ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪﯼ دوم اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻳﻚ آﺸﻮر ﻋﺮﺑﯽ؟!« )‪(٦٥‬‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺹﻞ پﺎﯼ ﻓ ﺸﺮد آ ﻪ‪ :‬ﻣﻬ ﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ ﭼ ﻪ‬
‫آ ﺴﺎﻧﯽ ﺑ ﺎ ﭼ ﻪ ﻣﻠﻴ ﺖ ﻳ ﺎ ﻗ ﻮﻣﻴﺘﯽ از ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان اﺑ ﺰارﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﯽ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺳﻮد ﻣﯽﺟﻮﻳﻨﺪ؛ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺕ ﺼﻮﻳﺮ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‬
‫و دﻳﮕ ﺮا ِن ﻣﻐﻠ ﻮب را از درﻳﭽ ﻪﯼ ﭼ ﺸﻢ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎﻳﺶ‬
‫ﮔﺬاﺵ ﺖ؛ ﭼ ﻪ اﻳ ﻦ ﺟﻤﺎﻋ ﺖ ﻋ ﺮب ﺑﺎﺵ ﻨﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺕ ﺮك‪ ،‬ﭼ ﻪ ازﺑ ﻚ‪ ،‬ﭼ ﻪ‬
‫ﺕﺮآﻤﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﺘﺎ اﻳﺮاﻧﯽ و اﻳﺮاﻧﯽﺕﺒﺎر‪.‬‬
‫اﺳﺎﺳ ﺎ ﺕﻤ ﺎم آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ زﻳ ﺮ ﻋﻨ ﻮان دﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ﺣ ﺬف دﻳﮕ ﺮان‬
‫ﻣ ﯽپﺮدازﻧ ﺪ‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪﯼ ﺧ ﺸﻮﻧﺖﺧﻴ ﺰ ﺟ ﺎﯼ ﻣ ﯽﮔﻴﺮﻧ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ اﻳﻦ اﻧﻮاع ﺧﺸﻮﻧﺖهﺎ هﻢ ﺧﻮ ِد دﻳﻦ اﺳﺖ و در آ ﺸﻮر اﻳ ﺮان‬
‫هﻢ دﻳﻦ اﺳﻼم‪ ،‬و در اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺹﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ هﻢ ﻣﺬهﺐ ﺵﻴﻌﻪ‪ .‬ﻣﻦ در‬
‫آﺘ ﺎب »پ ﺸﺖ دروازﻩ ﺕﻬ ﺮان« ﺑ ﻪ ﺹ ﻮرﺕﯽ ﺳ ﻤﺒﻮﻝﻴﻚ‪ ،‬ﺟﻨﺎﻳ ﺎت ﺵ ﺎهﺎن‬
‫ك ﺵ ﻴﻌﻪﯼ ﺹ ﻔﻮﯼ را زﻳ ﺮ ﻋﻨ ﻮان ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰاران ﻣ ﺬهﺐ رﺳ ﻤﯽ و‬ ‫ﺕﺮ ِ‬
‫دوﻝﺘﯽ ﺕﺸﻴﻊ در اﻳﺮان ﻧﺸﺎن دادﻩام‪.‬‬
‫در راﺳﺘﺎﯼ هﻤ ﻴﻦ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ زدﮔ ﯽ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﺑ ﻦ ه ﺸﺎم از دو‬
‫ﺑﺮادر ﻳﻬﻮدﯼ ﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ه ﺮ دو ﻳﻜ ﯽ پ ﺲ از دﻳﮕ ﺮﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺵ ﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺳﺒﺐ اﺳﻼم وﯼ ]ﺑ ﺮادر اول آ ﻪ ﻣﺤﻴ ﺼﻪ ﻧ ﺎم داﺵ ﺖ[ ﺁن ﺑ ﻮد‬
‫آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺳ ﻴﺪ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻝ ﺴﻼم ]ﻣﺤﻤ ﺪ[ آﻌ ﺐ اﺵ ﺮف را ﺑ ﻪ ﻗﺘ ﻞ ﺁورد‬
‫]ﺑﻔﺮﻣ ﻮد ﺕ ﺎ ه ﺮ آﺠ ﺎ ﺟﻬ ﻮدﯼ ﻳﺎﺑﻨ ﺪ او را ﺑ ﻪ ﻗﺘ ﻞ ﺁورﻧ ﺪ[ و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن‬
‫ﺹﺤﺎﺑﻪ ]روﯼ[ در ﻧﻬﺎدﻧﺪ ]و[ هﺮ آﺠﺎ ﺟﻬﻮدﯼ ﻣﯽدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽآﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»و در ﻣﻴﺎن ﻳﻬﻮد ﻣﺮدﯼ ﺑﻮد ﻣﺤﺘﺸﻢ ﺑﺎزرﮔﺎن و او را ﻳﺪ ﻣﻨ ﺖ‬
‫ﺑ ﺮ هﻤ ﻪﯼ ﻳﻬ ﻮد ﺑ ﻮد؛ ﻋﻠ ﯽاﻝﺨ ﺼﻮص ﺑ ﺪﻳﻦ دو ﺑ ﺮادر ﻣﺤﻴ ﺼﻪ و‬
‫ﺣﻮﻳﺼﻪ آﻪ اﻳﺸﺎن هﻢ از ﻗﻮم ﻳﻬﻮد ﺑﻮدﻧ ﺪ… اﺕﻔ ﺎق اﻓﺘ ﺎد و ﻣﺤﻴ ﺼﻪ ﺑ ﺮ‬
‫ﻖ ﺑﻮد و ﺑﺮادر وﯼ اﺣﺴﺎن ﺑ ﺴﻴﺎر آ ﺮدﻩ‬ ‫ﺳﺮ ﺁن ﺑﺎزرﮔﺎن اﻓﺘﺎد آﻪ در ﺣ ِ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺪان ﻣﻨﺖ آﻪ ﺑﺮ وﯼ داﺵﺖ هﻴﭻ اﺑﻘﺎ ﻧﻜﺮد و هﻢ در ﺣ ﺎل وﯼ را‬
‫ﺑﻜ ﺸﺖ‪ .‬و ﺑ ﺮادرش ﺣﻮﻳ ﺼﻪ او را ﺑﺪﻳ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺣﺮآ ﺖ ﺑﻜ ﺮد‪،‬‬
‫دﺵﻨﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪاد و ﺳﺨﻦهﺎﯼ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ وﯼ ﮔﻔﺖ‪ .‬و ﮔﻔﺖ آ ﻪ پﻮﺳ ﺖ و‬
‫ﮔﻮﺵﺖ ﺕﻮ آﻪ ﺑﺮ اﻧﺪام رﺳﺘﻪ اﺳﺖ از ﻧﻌﻤﺖ وﯼ ﺑﻮد و ﺵﺮم ﻧﺪاﺵﺘﯽ آﻪ‬
‫‪٥٩‬‬
‫وﯼ را هﻤﯽ آﺸﺘﯽ؟ ﻣﺤﻴﺼﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁن آ ﺲ آ ﻪ ﻣ ﺮا ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ وﯼ را‬

‫ﺑﻜﺸﻢ اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﺕ ﻮ را ﺑﻜ ﺸﻢ‪ ،‬ه ﻴﭻ ﺕ ﺎﺧﻴﺮ ﻧﻜ ﻨﻢ و اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﺑ ﺮادر‬
‫ﻣﻨﯽ!« )‪(٦٦‬‬
‫ﺕﻮﺟﻪ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﻴﻢ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻗﺎﺕ ِﻞ وﻝ ﯽ ﻧﻌﻤ ﺖ ﺧ ﻮﻳﺶ ]ﻣﺤﻴ ﺼﻪ[‬
‫ﻳﻬﻮدﯼاﯼ ﺑﻮد آﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺵﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨ ﻴﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨ ﻪاﯼ از اﺳ ﻨﺎد ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ روﺵ ﻨﯽ ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽده ﺪ‬
‫آﻪ‪ :‬ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ »ﻣﺴﺘﺎﻧﯽ« اﻳﻦ ﺕﻴﻎ زﻧﮕﯽ را در دﺳ ﺖ دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺕﻴ ِﻎ ﺕﻴ ِﺰ ﺑﺮاﺳﺖ آﻪ هﺮ ﺕﺮك و ﺕﺎﺕﺎر و ﺕ ﺮآﻤﻦ و ازﺑ ﻚ و اﻳﺮاﻧ ﯽ و‬
‫ﻋﺮﺑﯽ آﻪ ﺁن را در دﺳﺖ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘ ﺎﻳﺞ آ ﻢ و ﺑ ﻴﺶ ﻳﻜ ﺴﺎﻧﯽ در‬
‫ﺣﺬف و ﻧﻔﯽ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ هﻢ ﺑﺮاﯼ ﻧﻔﯽ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫دﻳﻨﻤﺪاران ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﺎرﻩﯼ آﺎر ﺁوﻳﺨﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺖ هﻴ ﺴﺘﺮﻳﻚ و‬
‫ﺖ دﻳﻨﻤ ﺪاران ﺣ ﺎآﻢ‬ ‫ﻳ ﺎ اﻓ ﺮاطﮔﺮاﻳ ﯽ در ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻝﻴ ﺴﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻋﺮﺑﻴ ٍ‬
‫ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ وﺣ ﺸﯽﮔ ﺮﯼ و وﺣ ﺸﯽ ﺹ ﻔﺘﯽاﯼ‬
‫واداﺵ ﺘﻪ؛ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺧ ﻮد اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ و ﻣ ﺬهﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ را ﺕﺌ ﻮرﻳﺰﻩ‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬ﺁن را زﻳﺮ پﻮﺵﺶ وﺣﯽ اﻝﻬﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪﯼ ﺕﻘﺪس ﻣﯽپﻮﺵﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﻴﺖ اﻳ ﻦ ﺣﻜ ﺎم ه ﻢ ﻣ ﺎ را از اﺹ ﻞ و اﺳ ﺎس و از‬
‫پﺪﻳﺪﻩاﯼ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺕﻔﻜﺮ و رﻓﺘﺎر ﺧﺸﻮﻧﺖﮔﺮاﻳﺎﻧﻪاﯼ را ﻧﺎﺵﯽ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎز ﻣﯽدارد و ﺕﻢ اﺹﻠﯽ و دﺵﻤﻦ اﺳﺎﺳﯽ از ﭼﺸﻢ و ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽاﻓﺘ ﺪ و ﻣ ﺎ‬
‫ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ پ ﺮداﺧﺘﻦ ﺑ ﻪ دﻻﻳ ﻞ اﺹ ﻠﯽ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ ﺣﺎآﻤ ﺎن اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﻣﮕﺴﯽ‪ ،‬پﻴﺮاﻣﻮن ﻇﺮف ﺵﻴﺮﻳﻨﯽ دور ﻣﯽزﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺪون ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ دﻻﻳﻞ‬
‫ﺖ اﻳﻦ »ﺵﻴﺮﻳﻨﯽ« زهﺮﺁﻝﻮدِ ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫واﻗﻌﯽ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴ ٍ‬
‫ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ اﺵﺎرﻩ آﻨﻢ آﻪ‪ :‬اﻋﺮاب ـ ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﻮر اﺳ ﻼم و ﺑ ﺪون‬
‫دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم ـ اﻗ ﻮام پﺮاآﻨ ﺪﻩﯼ ﻣﻔﻠ ﻮآﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺕﻤ ﺎم پﻬﻨ ﻪﯼ ﮔ ﺮم و‬
‫ﮔﺮﺳﻨﻪﯼ ﺳﺮزﻣﻴﻨﺸﺎن‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺎﺹﻞﺧﻴﺰ »ﻳﻤﻦ« ﺧﻮﺵﺒﺨﺘﺸﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺨﺶ آﻮﭼﻜﯽ از اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯼ پﺮ وﺳﻌﺖ و ﺵﻮآﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن را ﺕﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﯽداد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ و ﺑﺎ ﺕﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻋﺮاب ـ ﻗﺒﻞ از اﺳ ﻼم و ﺑﻌ ﺪ‬
‫از ﺁن ـ ﻣ ﯽﺕ ﻮان ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺟﻤ ﻊﺑﻨ ﺪﯼ ﺕﺎﺳ ﻒﺑ ﺎر رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺕﻨﻬ ﺎ دﻳ ﻦ‬
‫ﺧ ﺸﻦ اﺳ ﻼم اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺮدم ﺑ ﺪﺑﺨﺖ را آ ﻪ ﺣﺘ ﺎ از ﻓ ﺮاهﻢ ﺁوردن‬
‫رزق روزاﻧﻪﺵﺎن هﻢ ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮدﻧﺪ و هﻤﻴﺸﻪ هﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﻝﻘﻤ ﻪ ﻧ ﺎ ِن ﺳ ﻴﺎهﯽ‬
‫ﺑﺎ هﻤﺴﺎﻳﻪ و هﻤﻮﻃﻨﺸﺎن ﻣﯽﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺳﺒﻌﻴﺘﯽ آﺸﺎﻧﺪ آﻪ ﺕ ﺎرﻳﺦ‬
‫‪٦٠‬‬
‫از ﻳﺎدﺁورﯼ ﺁن ﺵﺮم دارد‪ .‬آﻤﺎ اﻳﻦ آﻪ هﻤﻴﻦ اﺳﻼم زﻳﺮ ﺑﻴﺮق ﺕﺮكه ﺎ ـ‬
‫ﭼﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽهﺎ و ﭼ ﻪ ﺹ ﻔﻮﯼه ﺎ و ﭼ ﻪ ﻗﺎﺟﺎره ﺎ ـ دﺳ ﺖآﻤ ﯽ از اﻋ ﺮاب‬
‫ﻗﺮﺁن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺪاﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ؛ در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﻗ ﺮﺁن ﺑ ﻪ دﺳ ﺘﯽ‬
‫ﻧﻈﻴ ِﺮ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎ ِن ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻓﻌﻠ ﯽ اﺳ ﻼﻣﯽ در اﻳ ﺮان ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺎ اﺕﻜ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﺖ ﺑ ﺎزﯼ در آ ﺸﺘﺎر ﻣﻠ ﺖ ﻣ ﺎ داﺵ ﺘﻪ و‬ ‫هﻤ ﻴﻦ دﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ دﺳ ٍ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺕﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳ ﻠﺤﻪﯼ اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺕﻮاﻧ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ ـ‬
‫ﺑ ﺪون ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ از ه ﺮ ﻧ ﻮع ﻣﺤﺎآﻤ ﻪاﯼ ـ ﺵ ﺎد و ﺵ ﻨﮕﻮل و‬
‫ﻣﻨﮕ ﻮل‪ ،‬ﻣ ﺮدم را ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻓﻼآﺘ ﯽ دﭼ ﺎر آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ ﺑ ﺎ زن و‬
‫ﺑﭽﻪﺵﺎن ﺑﻪ پﻴﻚﻧﻴﻚ ﺑﺮوﻧﺪ و ﺧﻮﺵ ﺤﺎل ﺑﺎﺵ ﻨﺪ آ ﻪ در راﻩ اﻧﺠ ﺎم وﻇ ﺎﻳﻒ‬
‫و ﺕﻜﺎﻝﻴﻒ ﻣﺬهﺒﯽﺵﺎن ﺟﻬﺎد آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺕﺮﺕﻴ ﺐ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻋ ﺪن را ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺧﻮدﺵﺎن ـ ﺑﺎ ﺕﻤﺎم دﺧﺘﺮان دﺳﺖ ﻧﺨﻮردﻩﯼ زﻳﺒﺎ و پﺴﺮ ﺑﭽ ﻪه ﺎﯼ ﺕﺮﮔ ﻞ‬
‫و ورﮔﻠ ﺶ ـ ﺑﻴﻤ ﻪ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬در ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﺕﺤﻠﻴ ﻞ‪ ،‬دﻳ ﻦ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و در‬
‫اﻳ ﻦ ﺳ ﻮﯼ ﺟﻬ ﺎن دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻓﺠ ﺎﻳﻌﯽ را‬
‫ﺖ دﻳﻦ را از ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻮﺕﺎﻩ آﺮد و‬ ‫ﻣﯽﺁﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ هﻢ ﺑﺎﻳﺪ دﺳ ٍ‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮپﺎﻳﯽ ﻳﻚ دوﻝﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻋﺮﻓﯽ و ﻣﻠﯽ را ﺑﻪ ﻣﺒ ﺎرزات‬
‫ﺿﺪ ﻋﺮﺑﻴﺴﻢ ﺕﺨﻔﻴﻒ و ﺕﻘﻠﻴﻞ ﻧﺪاد!‬
‫»ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺤﻤ ﺪﯼ ﮔﻴﻼﻧ ﯽ ]اﻳﺮاﻧ ﯽ و اه ﻞ ﺵ ﻤﺎل اﻳ ﺮان[ رﺋ ﻴﺲ‬
‫دﻳ ﻮان ﻋ ﺎﻝﯽ آ ﺸﻮر‪ ،‬در ﮔﻔ ﺖ وﮔ ﻮﻳﯽ ﺑ ﺎ ﺧﺒﺮﻧﮕ ﺎران اﻋ ﻼم آ ﺮد آ ﻪ‬
‫اﺟﺎزﻩﯼ اﺟﺮاﯼ اﺣﻜﺎم ]ﺣﺪ و ﺕﻌﺰﻳﺮ و اﻋﺪام و ﺳﻨﮕﺴﺎر در ﻣ ﻼء ﻋ ﺎم[‬
‫از ﺳﻮﯼ رهﺒﺮﯼ ﺑﻪ ﻗﻮﻩﯼ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ دادﻩ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»وﯼ در پﺎﺳ ﺦ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮال ﺧﺒﺮﻧﮕ ﺎر “ﻧ ﻮروز” ﻣﺒﻨ ﯽ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦآ ﻪ‬
‫ﭼﻪ آﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻘﺮرات اﺟ ﺮاﯼ ﺣ ﺪ ﻧﻈ ﺎرت ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫ﻣ ﺎ ﺣ ﺪ ﻣ ﯽزﻧ ﻴﻢ ]ﺕ ﺎ[ از پﻮﺳ ﺖ ﺑﮕ ﺬرد‪ ،‬ﮔﻮﺵ ﺖ ﺕ ﻦ را ﻝ ﻪ آﻨ ﺪ‪ ،‬و اﮔ ﺮ‬
‫اﺳ ﺘﺨﻮان را ﺵﻜ ﺴﺖ ﻣﻨﻌ ﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ و ﺣﺘ ﺎ اﮔ ﺮ ]ﻣ ﺘﻬﻢ[ زﻳ ﺮ ﺿ ﺮﺑﻪه ﺎ‬
‫ﺑﻤﻴ ﺮد‪ ،‬دﻳ ﻪ پﺮداﺧ ﺖ ﻧﻤ ﯽﺵ ﻮد؛ اﻣ ﺎ ﺕﻌ ﺪاد ﺵ ﻼقه ﺎ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ از ﺣ ﺪ ﺣﻜ ﻢ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺵﻮد‪(٦٧) «.‬‬
‫ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﺮ ﺕﻤ ﺎم اﻳ ﻦ اﺳ ﻨﺎد ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﺣﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺕﻨﻬﺎ و ﺕﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫اﺑﻌﺎد هﺮاس اﻧﮕﻴﺰﯼ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٦١‬‬
‫»ﺵ ﻚ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ در هﺠ ﻮم ﺕﺎزﻳ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از آﺘ ﺎبه ﺎ و‬

‫آﺘﺎبﺧﺎﻧﻪهﺎﯼ اﻳﺮان دﺳ ﺘﺨﻮش ﺁﺳ ﻴﺐ و ﻓﻨ ﺎ ﮔ ﺸﺖ… از هﻤ ﻪﯼ ﻗ ﺮاﺋﻦ‬
‫پﻴﺪاﺳﺖ آﻪ در ﺣﻤﻠﻪﯼ اﻋﺮاب‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از آﺘﺎبهﺎﯼ اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﻣﻴ ﺎن‬
‫رﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ وﻗﺘ ﯽ ﺳ ﻌﺪﺑﻦ اﺑ ﯽ وﻗ ﺎص ﺑ ﺮ ﻣ ﺪاﺋﻦ دﺳ ﺖ ﻳﺎﻓ ﺖ‪،‬‬
‫درﺁﻧﺠﺎ آﺘﺎبهﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻤ ﺮﺑﻦ ﺧﻄ ﺎب ﻧﻮﺵ ﺖ و در ﺑ ﺎب‬
‫اﻳﻦ آﺘﺎبهﺎ دﺳﺘﻮرﯼ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ در پﺎﺳﺦ ﻧﻮﺵﺖ آﻪ‪ :‬ﺁنهﻤﻪ را در‬
‫ﺁب اﻓﻜ ﻦ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ در اﻳ ﻦآﺘ ﺎبه ﺎ ه ﺴﺖ‪ ،‬ﺳ ﺒﺐ راهﻨﻤ ﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﻗﺮﺁن را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ اﺳﺖ آﻪ از ﺁنهﺎ راﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩﺕﺮ اﺳ ﺖ‬
‫و اﮔﺮ در ﺁن آﺘﺎبهﺎ ﺟﺰ ﮔﻤﺮاه ﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻣ ﺎ را از ﺵ ﺮ ﺁنه ﺎ‬
‫در اﻣﺎن داﺵﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬از اﻳ ﻦ ﺳ ﺒﺐ ﺁنهﻤ ﻪ آﺘ ﺎبه ﺎ را در ﺁب ﻳ ﺎ ﺁﺕ ﺶ‬
‫اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ… از وﻗﺘﯽ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺕﺎزﻳ ﺎن اﻓﺘ ﺎد‪ ،‬زﺑ ﺎن اﻳ ﺮان‬
‫ﻧﻴﺰ زﺑﻮ ِن ﺕﺎزﻳﺎن ﮔﺸﺖ؛ در ﺣﺎﻝﯽ آﻪ زﺑﺎن ﺕﺎزﯼ زﺑﺎن دﻳﻦ و ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫ﺑ ﻮد‪ ،‬پﻬﻠ ﻮﯼ و درﯼ و ﺳ ﻐﺪﯼ و ﺧ ﻮارزﻣﯽ ﺟ ﺰ در ﺑ ﻴﻦ ﻋﺎﻣ ﻪ ﺑ ﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ ﺑ ﻮد آ ﻪ زﺑ ﺎن اﻳ ﺮان در ﺁن دورﻩه ﺎﯼ ﺳ ﻜﻮت و‬
‫ﺑﻴﻨ ﻮاﻳﯽ ﺕﺤ ﺖ ﺳ ﻠﻄﻪﯼ زﺑ ﺎن ﺕ ﺎزﯼ درﺁﻣ ﺪ و ﺑ ﺪان ﺁﻣﻴﺨﺘ ﻪ ﮔ ﺸﺖ و‬
‫ﻋﻠ ﯽاﻝﺨ ﺼﻮص اﻧ ﺪك اﻧ ﺪك ﻝﻐ ﺖه ﺎﻳﯽ از ﻣﻘﻮﻝ ﻪﯼ دﻳﻨ ﯽ و ادارﯼ در‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ وارد ﮔﺸﺖ‪(٦٨) «.‬‬
‫در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ در ﻳ ﻚ ﺟﻤ ﻊﺑﻨ ﺪﯼ از اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ ﻣﺘ ﻮن اﺹ ﻴﻞ و اﻳ ﻦ‬
‫هﻤﻪ اﺳﻨﺎد ﺕﺎرﻳﺨﯽ ـ آﻪ اﺕﻔﺎﻗﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﺧﻮد ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن اﺳ ﻼم و ﺵ ﻴﻌﻪ‬
‫ﻧﻴ ﺰ ه ﺴﺖ ـ ﻣ ﯽﺕ ﻮان ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ در ﻗ ﺮن هﻔ ﺘﻢ ﻣ ﻴﻼدﯼ‪ ،‬اﻳ ﺮان آ ﺸﻮر‬
‫پﻬﻨ ﺎورﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺕﻤ ﺎم ﺹ ﺤﺮاﯼ ﻋﺮﺑ ﺴﺘﺎن ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑﺨ ﺶ آﻮﭼ ﻚ و‬
‫ﺑﯽاهﻤﻴﺘﯽ از اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮﻩﯼ اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯼ ﺕ ﺸﻜﻴﻞ ﻣ ﯽداد‪ .‬ﻗﺒ ﻞ از اﻋ ﺮاب‬
‫و ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن هﻢ اﻗﻮام وﺣﺸﯽ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻪ ﻃﻤﻊ ﺙﺮوت و ﺑﺮاﯼ ﭼﭙﺎول‬
‫آﺸﻮر اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﻳ ﻦ ﮔ ﺴﺘﺮﻩﯼ پﻬﻨ ﺎور ﺣﻤﻠ ﻪه ﺎ آﺮدﻧ ﺪ و ﭼﻨ ﺪ ﺹ ﺒﺎﺣﯽ‬
‫اﻳﻦ ﺧﺎك دلاﻧﮕﻴﺰ را ﺑ ﻪ ﺕ ﻮﺑﺮﻩ آ ﺸﻴﺪﻧﺪ؛ اﻣ ﺎ ﭼﻨ ﺪ ﺹ ﺒﺎﺣﯽ ﻧﮕﺬﺵ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﺪارا و »ﺕﺤﻤﻞ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن« اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﻳﻦ اﻗﻮام ﻣﻬ ﺎﺟﻢ را در‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻩ ﮔﻮارﺵﯽ ﺧﻮد ﺕﺤﻠﻴﻞ ﺑﺮد و ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از دﻩهﺎ ﻗﻮﻣﻴ ﺖ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن‬
‫اﻳﺮاﻧﯽ اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮﻩﯼ پﻬﻨﺎور ﺑﺪل ﺳ ﺎﺧﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ اﻣ ﺎ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﻓﺮاﻣ ﻮش ﺵ ﻮد‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ هﻴﭻآﺪا ِم اﻳﻦ اﻗﻮام وﺣﺸﯽ اﻳﻦ ﺟ ﺴﺎرت را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻠ ﺖ پﺮﻏ ﺮور و ﺑ ﺎ ﻓﺮهﻨ ﮓ را از ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ پ ﺎﺋﻴﻦﺕ ﺮ ﻗ ﺮار دهﻨ ﺪ‪.‬‬
‫‪٦٢‬‬
‫هﻤ ﻴﻦآ ﻪ ﺵﻜﻤ ﺸﺎن ﺳ ﻴﺮ ﻣ ﯽﺵ ﺪ ﻳ ﺎ دوﺑ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ ﻗﻌ ﺮ ﺹﺤﺮاهﺎﺵ ﺎن ﺑ ﺎز‬

‫ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ ﻳﺎ در ﺕﻤﺪن و ﻓﺮهﻨﮓ دﻝﭙﺬﻳﺮ اﻳﺮان ـ اﻳﻦ ﻣﻬﺪ ﺕﻤﺪن ﺟﻬﺎن در‬
‫ﻗ ﺮن هﻔ ﺘﻢ ـ ﺣ ﻞ ﻣ ﯽﺵ ﺪﻧﺪ و ﺑ ﻪ ﻗ ﻮﻣﯽ دﻳﮕ ﺮ از اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ ﭼﻨ ﺪﺕﻮﯼ‬
‫ﭼﻨﺪپﻬﻠﻮﯼ ﭼﻨﺪ ﻧﮋاد و ﻣﺘﻤﺪن ﺕﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻋﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن را داﺳ ﺘﺎﻧﯽ دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﯽﺑ ﻮد‪ .‬اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ‬
‫ﺁﻣ ﻮزشه ﺎﯼ وﻳ ﮋﻩﯼ ﺕﺌ ﻮرﻳﻜﯽاﯼ آ ﻪ داﺵ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧ ﻮد را ﻗ ﻮم ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩﯼ‬
‫ﺧﺪا ﻣﯽﺵﻤﺮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺎر ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺳ ﺎزﯼ ﻣﻠ ﻞ دﻳﮕ ﺮ را ـ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ ـ‬
‫ﺑ ﺮ دوش اﻳ ﺸﺎن ﻧﻬ ﺎدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﺟ ﺎزﻩﯼ ﭼﭙ ﺎول ﺙ ﺮوت و ﺵ ﻮآﺖ و ﻏ ﺮو ِر‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ه ﻢ هﺪﻳ ﻪﯼ ﺧ ﺎص ﺧﺪاوﻧ ﺪ در ازاﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺵ ﺪن‬
‫اﻳﻦ اﻋﺮاب اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎهﯽ آﻪ ﻧﺺ ﺹﺮﻳﺢ ﺧﻮد پﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم ذﻝﻴﻞ‪ ،‬ﺑ ﺪﺑﺨﺖ و ﮔﺮﺳ ﻨﻪ را ﭼﻨ ﺎن ﻗ ﺪرت و ﻗ ﺴﺎوﺕﯽ ﺑﺨ ﺸﻴﺪ آ ﻪ‬
‫در ﺳﺎﻳﻪﯼ ﺁن ﺕﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﺕﺎرﻳﺦ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺣﺘﺎ ﺕﺎ ﻣﻴﺎﻧ ﻪﯼ اروپ ﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮن ﺁﻏﺸﺘﻪ آﻨﻨﺪ و ﻗﺮون وﺳﻄﺎ را در اﻳﻦ ﺳ ﻮﯼ ﻋ ﺎﻝﻢ ﺑ ﺮ ﻝﺒ ﻪﯼ‬
‫ﺕﻴﺰ ﺵﻤ ﺸﻴﺮهﺎﺵﺎن ﺑ ﻪ آ ﺸﺘﺎرﮔﺎﻩ ﺑ ﺪل ﺳ ﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﺕﻜﺎﻣ ﻞ اﻳ ﻦ ﻧﮕ ﺮش از‬
‫زﻣﺎن ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻓﺎﺕﺢ اﻳﺮان‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﺑﺮﺕﺮﯼ ﻧ ﮋادﯼاﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪاﯼ‬
‫ﻧﻴ ﺰ ﺁﻝ ﻮدﻩ ﺵ ﺪ‪ .‬در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺑ ﺮاﯼ ره ﺎ ﺵ ﺪن از اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫ﻚ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬ ‫ﺕﺤﻘﻴﺮه ﺎ و ﭼﭙ ﺎوله ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻤﺮ و ﻣ ﺪاوم و ﺕﺌﻮرﻳ ٍ‬
‫ﺟﻨﮓهﺎﻳﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻣﺪاوم ﺑ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪ ه ﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻧ ﺸﺎﻧﯽ‬
‫از ﻋﺮﺑﻴﺖ و اﺳﻼﻣﻴﺖ داﺵﺖ‪ ،‬آﺸﺎﻧﺪﻩ ﺵﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ ﺑﺮرﺳ ﯽ اﻳ ﻦهﻤ ﻪ ﺳ ﻨﺪ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﻣ ﯽﺕ ﻮان ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺟﻤ ﻊﺑﻨ ﺪﯼ‬
‫ﻧﻬ ﺎﻳﯽ رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ دﻳ ﻦ ﻳ ﻚ ﻣﻘﻮﻝ ﻪﯼ ﻓ ﺮدﯼ اﺳ ﺖ و ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺕﺒﺒ ﻴﻦ‬
‫راﺑﻄ ﻪﯼ اﻧ ﺴﺎ ِن ﻣﻌﺘﻘ ﺪ ﺑ ﺎ ﺧ ﺪاﯼ او ﺑ ﻪ آ ﺎر ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ و ﻧ ﻪ دﺧﺎﻝ ﺖ در‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮓ و ادﺑﻴﺎت ﻣ ﺮدم؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺑ ﻪ روﺵ ﻨﯽ‬
‫ﻧ ﺸﺎن دادﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺕﻤ ﺎم دﺳ ﺖ اﻧ ﺪازﯼه ﺎﯼ دﻳ ﻦ ﺑ ﺮ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ـ در‬
‫زﻣﻴﻨﻪهﺎﻳﯽ آﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴﺴﺖ ـ ﺑﺎزﺕﺎﺑﯽ ﺟﺰ آﺸﺘﺎر و ﻧﻔﯽ و ﺣﺬف‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﺪاﺵﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ارﻣﻐﺎن هﺮ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ دﻳﻨ ﯽ ه ﻢ ـ ﺣﺘ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ اﻣ ﺖ‬
‫هﻤﺎن ﻣﺬهﺐ ـ در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﺮ اﺳﺖ و ﻓ ﺴﺎد و ﻓﺤ ﺸﺎ و دزدﯼ و ﭼﭙ ﺎول‬
‫و آ ﺸﺘﺎر و ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺳ ﻮزﯼ و ﺣ ﺬف دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن… ه ﻴﭻ دﻳﻨ ﯽ در‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ هﻢ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳ ﺘﺜﻨﺎء ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺕ ﺎرﻳﺦ ﻗ ﺮون وﺳ ﻄﺎ ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاﯼ اﺙﺒﺎت اﻳﻦ ادﻋﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٦٣‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ه ﻢ ـ در ﺕﻤ ﺎم دورانه ﺎ و در‬

‫ﺕﻤﺎم آﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﻔﺘﻮﺣﻪ ـ ﺑ ﺪﺕﺮﻳﻦ و ﻧﻨﮕ ﻴﻦﺕ ﺮﻳﻦ آﺎرﻧﺎﻣ ﻪه ﺎ را دارد‪ ،‬و‬
‫ﺕﻤﺎم ﺵﻌﺎرهﺎﯼ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و ﻋﻠﻤﺎﯼ ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪاﯼ ه ﻢ‬
‫در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻳ ﻚ ﻓﺮﻳ ﺐ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑ ﺮاﯼ ﺕ ﺪاوم ﺑﺨ ﺸﻴﺪن ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺵﻴﻮﻩهﺎﯼ ﺧﺸﻮﻧﺖ و هﻤﻴﻦ ﭼﭙﺎولهﺎ و ﻏﺎرتهﺎﺳ ﺖ؛ ﺑ ﺎ اﺟ ﺎزﻩﯼ اﷲ و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﯽ و دﻳﮕﺮان…‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺮهﻪﯼ ﻣﺸﺨﺺ و ﺣﺴﺎس ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ه ﻢ‪ ،‬ه ﺮ روﺵ ﻨﻔﻜﺮ‬
‫ﻣﺘﻌﻬ ﺪ و ﻣ ﺴﺌﻮﻝﯽ ﻧﺎﭼ ﺎر اﺳ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ ره ﺎﻳﯽ اﺳﺎﺳ ﯽ از زﻳ ﺮ ﻳ ﻮغ اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻮع اﺳﺘﺒﺪاد دﻳﻨﯽ‪ ،‬ﺧﻮ ِد دﻳﻦ را ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﺑﻜﺸﺪ و از هﻴﭻ ﺕﻜﻔﻴ ﺮ و ﺕﻔ ﺴﻴﻘﯽ‬
‫هﻢ ﻧﻬﺮاﺳﺪ؛ ﭼﺮا آﻪ پﺎﯼ ﮔﺰاردن در اﻳﻦ پﻬﻨ ﻪه ﺎ آ ﻪ ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ ﺑ ﺎ ﺟﻬ ﻞ‬
‫ﻣﺮدم و ﺕﻼش ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن دﻳﻨﯽ‪/‬ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﮔﺮﻩ ﺧﻮردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺕﻨﻬﺎ‬
‫ﺑ ﻪ ﻋ ﺸﻖ ره ﺎﻳﯽ اﻧ ﺴﺎنه ﺎ از ﺳ ﻴﻄﺮﻩﯼ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ دﻳﻨ ﯽ ﻣﻴ ﺴﺮ اﺳ ﺖ و‬
‫ﻻﻏﻴ ﺮ! ﺑ ﻪ ﻗ ﻮل ﺁن ﻓﺮزاﻧ ﻪﯼ ﻋﺰﻳ ﺰ‪» :‬ﺕﻤ ﺎم ﺣﻘ ﺎﻳﻖ اﻧﻜ ﺎر ﻧﺎپ ﺬﻳﺮ در‬
‫اﺑﺘﺪاﯼ ﻣﻄﺮح ﺵﺪﻧﺸﺎن آﻔﺮ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ!«‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺕﺎآﻴ ﺪ ﺑ ﺮ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ و اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬اﺳ ﻨﺎد ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدﯼ در دﺳﺖ اﺳﺖ آﻪ اﺳﺎﺳﺎ ﺕﻮﺳﻂ ﻣﻮﻣﻨﺎن و ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣ ﺴﻠﻚ ﻧﻮﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺟﻤﺎﻋ ﺖ ﺑ ﺴﻴﺎر آﻮﺵ ﻴﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺧ ﺸﻮﻧﺖه ﺎﯼ‬
‫اﻋﻤ ﺎل ﺵ ﺪﻩ در ﺹ ﺪر اﺳ ﻼم ـ ﺑﺨ ﺼﻮص دوران ﻣﺤﻤ ﺪ و ﻋﻠ ﯽ ـ را‬
‫ﺕﺌ ﻮرﻳﺰﻩ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺁنه ﺎ را وﺣ ﯽ ﻣﻨ ﺰل ﺑ ﺸﻤﺎر ﺁورﻧ ﺪ‪ .‬در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺕﻮﺟﻴ ﻪ رﻓﺘ ﺎر ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﻓﻌﻠ ﯽ اﺳ ﻼم ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ در اﻳ ﺮان ه ﻢ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ ﺟﺎﻝﺒﯽ ]![ ﻣﻄﺮح آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﺵﺤﺎل ﺑﻮد آﻪ‬
‫دﻧﻴ ﺎ ﻋ ﻮض ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ه ﺰارﻩﯼ ﺳ ﻮم‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ارﺕﺒﺎﻃ ﺎت و‬
‫ﺁﮔﺎهﯽهﺎﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﺮف ﺁﺧ ﺮ را ﻣ ﯽزﻧ ﺪ؛ ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ آ ﻪ اﺳ ﻼمﮔﺮاﻳ ﺎن و‬
‫هﻤﺪﺳﺘﺎن ﺑﺎﺹﻄﻼح م‪.‬ل ﺁنهﺎ‪ ،‬در ادﺑﻴﺎت ﻣ ﺮگ پﺮﺳ ﺘﯽ دوران اﺳ ﻼم‬
‫اوﻝﻴ ﻪ و ادﺑﻴ ﺎت ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ﭼﻨ ﺪ ده ﻪ پ ﻴﺶ ﺵ ﻮروﯼ ﻣﺮﺣ ﻮم درﺟ ﺎ زدﻩ‬
‫ﺑﺎﺵﻨﺪ!!‬
‫‪٦٤‬‬
‫اﻧﺪر ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻢ آﻼم!‬

‫ﻳﻜ ﯽ از ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﺕﺌ ﻮرﻳﺰﻩ آ ﺮد ِن اﺳ ﻼم ]ﻳ ﺎ ﺕ ﺸﻴﻊ[ در اﻳ ﺮان‪،‬‬
‫»ﻋﻠ ﻢ آ ﻼم« را »اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ه ﺮ وﺳ ﻴﻠﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ اﺙﺒ ﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴ ﺖ‬
‫ﺵ ﺮﻳﻌﺖ« ﺕﻌﺮﻳ ﻒ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺕﺒﻴ ﻴﻦ اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺕﺨﺼ ﺼﯽ آ ﺮدن‬
‫»ﻋﻠﻢ آﻼم« هﻢ ﺕﺎ ﺁﻧﺠﺎ پﻴﺶ رﻓﺘﻪ آﻪ اﻳﻦ »ﻋﻠ ﻢ« را ﺑ ﻪ دو ﺑﺨ ﺶ ﻗ ﺪﻳﻢ‬
‫و ﺟﺪﻳ ﺪ دﺳ ﺘﻪﺑﻨ ﺪﯼ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺵ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ اﺙﺒ ﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴ ﺖ ﺵ ﺮﻳﻌﺖ را ـ ﺑ ﺮ‬
‫اﺳ ﺎس ﺕﺤ ﻮل و ﺕﻜﺎﻣ ﻞ در ﺣﻴﻄ ﻪﯼ ﻋﻠ ﻮم از ه ﺮ ﺳ ﻨﺦ ﺁن ـ وﻇﻴﻔ ﻪﯼ‬
‫ﺵﺮﻋﯽ و دﻳﻨﯽ ﻣﺘﻜﻠ ِﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ؛ ﻣ ﺘﻜﻠﻢ اﺳ ﻼﻣﯽاﯼ آ ﻪ ﭼ ﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاه ﺪ و ﭼ ﻪ ﻧﺨﻮاه ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺴﺖ ﺵ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ اﺳ ﺘﺪﻻﻻت آﻼﻣ ﯽ ﻗ ﺪﻳﻢ‬
‫ﻒ ﻓﻬ ِﻢ ﻋﻠﻤ ﯽ ﻣﺘﻜﻠﻤ ﻴﻦ »ﻗ ﺪﻳﻤﯽ« ﺕﻨﻈ ﻴﻢ ﺵ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫س ﺳﻘ ٍ‬ ‫را آﻪ ﺑﺮ اﺳﺎ ِ‬
‫رهﺎ آﺮدﻩ و از ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﺙﺒﺎت ﺧﻮ ِد ﺵﺮﻳﻌﺖ آﻪ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﺁن را‬
‫»ﻻﻳﺰال و ﺕﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎپﺬﻳﺮ« ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮﻩ ﺟﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎور اﻳﻦ ﺕﺌﻮرﻳﺴﻴﻦ »ﻗ ﺒﺾ و ﺑ ﺴﻂ ﺕﺌﻮرﻳ ﻚ ﺵ ﺮﻳﻌﺖ« ﺕﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻣﻌﺮﻓ ﺖ دﻳﻨ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻗﺎﺑ ﻞ ﺕﻐﻴﻴ ﺮ اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ ﺧ ﻮد دﻳ ﻦ؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ‪:‬‬
‫»ﮔﺸﻮدﻩ ﺵﺪن درهﺎﯼ ﺁﺳﻤﺎن‪ ،‬و ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻦ ﺑﺎران وﺣﯽ ﺑﺮ دل ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺨﺘﻴ ﺎرﯼ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم پﻴ ﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬و ﻃ ﺮاوت و ﻃﻬ ﺎرت ﻳ ﺎﻓﺘﻦ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ‬
‫“ﻋﻘﻮل” ﺁدﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺑﺮآﺖ ﺁن ﺑﺎران ﺟﺎنپﺮور‪ ،‬زﻳﺒﺎﺕﺮﻳﻦ ﺣﺎدﺙﻪﯼ هﺴﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﺸﺴﺘﻦ “ﻋﻘﻞ” در آﻨﺎر اﻳﻦ وﺣ ﯽ‪ ،‬و آﻮﺵ ﺶ در ﮔ ﺸﻮدن راز‬
‫ﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ هﻤﺎن زﻳﺒﺎﺋﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺕﻴ ﺰ ﺵ ﺪن ﺁﺕ ﺶ ﻃﻠ ﺐ و رﺳ ﺘﻦ از ﺕﻌﻠﻘ ﺎت دون و ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺘﻦ‬
‫ﺁدﻣﯽ از ﺧﺎك‪ ،‬و ﮔﺸﻮدﻩ ﺵﺪن روزن دل ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺁﻓﺘ ﺎب ﺣ ﻖ و ﻣﻌﻨ ﺎ و‬
‫ﺣﻴﺮت آﺮدن در ﺑﺮاﺑﺮ راز وﺟﻮد و ﺵ ﻨﻮدن ﺑﺎﻧ ﮓ هﻮاﻝﺤ ﻖ از هﻤ ﻪﯼ‬
‫اﺟﺰاء ﺟﻬﺎن و داﻧﺴﺘﻦ “ﺕﻔﺴﻴﺮ درﺳﺖ” ﺕﺠﺮﺑ ﻪه ﺎﯼ ﻋﺮﻓ ﺎﻧﯽ و ﺁﻣ ﻮﺧﺘﻦ‬
‫درس ﺳﻠﻮك ﺑﺎﻃﻨﯽ و ادب ﺣﻀﻮر در ﻣﺤﻀﺮ ﻣﺤﺘﺸﻢ پﺮوردﮔ ﺎر… و‬
‫ﺵﻜ ﺴﺘﻦ آﺒ ﺮ و ﻗﺒ ﻮل ﻋﺠ ﺰ و ﻓﻨ ﺎء و پ ﺸﺘﻮاﻧﻪ داﺵ ﺘﻦ ﺑ ﺮاﯼ اﺧ ﻼق و‬
‫ﺳ ﺮﻋﺖ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﺕﻜﺎﻣ ﻞ ﻗﻠﺒ ﯽ و ﻋﻘﻠ ﯽ ﺑ ﺸﺮ و “ﻧﻴ ﺎزﻣﻮدن” دوﺑ ﺎرﻩﯼ‬
‫اﻣ ﻮرﯼ آ ﻪ در ﺁزﻣﻮدﻧ ﺸﺎن “ﻣﻈﻨ ﻪﯼ ﺧﻄ ﺮ” اﺳ ﺖ‪ ،‬و رﺳ ﻴﺪن ﺑ ﻪ‬
‫‪٦٥‬‬
‫ارﺕﻔ ﺎﻋﯽ آ ﻪ “ﺧ ﺮد” را ﺕ ﻮان پﺮﻳ ﺪن ﺕ ﺎ ﺁﻧﺠ ﺎ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬هﻤ ﻪ از ﺑﺮآ ﺎت‬
‫دﻳ ﻦاﻧ ﺪ و آﻔ ﺮان ﻧﻌﻤ ﺖ اﺳ ﺖ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ هﺪﻳ ﻪﯼ راﻳﮕ ﺎن ﺧ ﺎﻝﻖ ﺟ ﻮاد و‬
‫ﺕﻌﻠﻴﻢ ﺑﯽاﺟ ﺮت ﻃﺒﻴﺒ ﺎن اﻝﻬ ﯽ در ﭼﻨﮕ ﺎل آ ﺞاﻧﺪﻳ ﺸﯽه ﺎ و ﺑ ﺪﻓﻬﻤ ﯽه ﺎ و‬
‫ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽهﺎ و ﺑﯽدردﯼهﺎ ﻓﺮﺳﻮدﻩ و ﺿﺎﻳﻊ ﺵﻮد و ﺑﺮ ﻝﺐ ﺁب ﺣﻴ ﺎت‬
‫]ﻳﻌﻨﯽ ﺵﺮﻳﻌﺖ[ ﺟﻤﻌﯽ از ﺕﺸﻨﮕﯽ هﻼك ﺵﻮﻧﺪ‪(٦٩) «.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ »ﻧﻴ ﺎزﻣﻮد ِن دوﺑ ﺎرﻩﯼ اﻣ ﻮرﯼ آ ﻪ در ﺁزﻣﻮدﻧ ﺸﺎن‬
‫ﻣﻈﻨﻪﯼ ﺧﻄﺮ اﺳﺖ« ﺑﺎزهﻢ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺧﻮاهﻴﻢ آﺮد‪ .‬هﻤﻴﻦﻗﺪر ﺑﮕﻮﻳﻢ آ ﻪ‬
‫اﻧﺸﺎء ﺑ ﺎﻓﯽه ﺎﻳﯽ از اﻳ ﻦ دﺳ ﺖ آ ﻪ »ﺧ ﺮد« و »ﻋﻘ ﻞ« را ه ﻢ »ﻣ ﺜﻼ«‬
‫ﭼﺎﺵ ﻨﯽ دارد‪ ،‬در ﺣﻴ ﺎت ﻋﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﻣ ﺎدﯼ‪ ،‬ﻣﻠﻤ ﻮس و ﺕﺠﺮﺑ ﻪ ﺵ ﺪﻩﯼ ﻣ ﺎ‬
‫اﻧﺴﺎنهﺎ در ﺕﻤ ﺎم ﻃ ﻮل ﺕ ﺎرﻳﺦ ادﻳ ﺎن و ﻣ ﺬاهﺐ و ﺟﺪﻳ ﺪﺕ ﺮ از هﻤ ﻪ دﻳ ﻦ‬
‫اﺳﻼم و ﻣﺬهﺐ ﺵﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺠﺎﻳﻌﯽ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺕﻦ هﺮ اﻧﺴﺎن ﺳﺎدﻩاﯼ را‬
‫هﻢ ﺑﻪ ﻝﺮزﻩ درﻣﯽﺁورد‪.‬‬
‫ﻣ ﺜﻼ ﻓ ﻼن »ﻃﺒﻴ ﺐ اﻝﻬ ﯽ« ﻳ ﺎ ﺣ ﺎآﻢ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬درﺳ ﺖ هﻤ ﺎن‬
‫زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﻣ ﺸﻐﻮل ﻋ ﺸﻖ و ﺣ ﺎل و راز و ﻧﻴ ﺎز و ﻧﻤ ﺎﻳﺶ ادب در‬
‫»ﻣﺤ ﻀﺮ ﻣﺤﺘ ﺸﻢ پﺮوردﮔ ﺎر« اﺳ ﺖ و درﺳ ﺖ هﻤ ﺎن ﻝﺤﻈ ﺎﺕﯽ آ ﻪ‬
‫»درهﺎﯼ ﺁﺳﻤﺎن ﮔﺸﻮدﻩ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﺎران وﺣﯽ ﻓ ﺮو ﻣ ﯽرﻳ ﺰد« و در‬
‫هﻤﺎن اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻧﺎدرﯼ آﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻳ ﺎ »ﻃﺒﻴ ﺐ اﻝﻬ ﯽ« ﺑ ﻪ »ﺁﻣ ﻮﺧﺘﻦ درس‬
‫ﺳﻠﻮك ﺑﺎﻃﻨﯽ و ادب ﺣ ﻀﻮر در ﻣﺤ ﻀﺮ ﻣﺤﺘ ﺸﻢ پﺮوردﮔ ﺎر« ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ ﺑﻪ ارﺕﺪاد‪ ،‬ﻳﺎ آﺴﺎﻧﯽ را آﻪ ﻣﺎﻝﻴ ﺎته ﺎﯼ اﺟﺒ ﺎرﯼ دﻳﻨ ﯽ ﻳ ﺎ‬
‫ﺟﺮﻳﻤﻪهﺎﯼ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ ]ﺟﺰﻳﻪ[ را ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﺵ ﺘﺒﺎﻩآ ﺎراﻧﯽ را آ ﻪ‬
‫در »ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ درس ﺳﻠﻮك ﺑﺎﻃﻨﯽ« آﻤﯽ ﺕﻌﻠ ﻞ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺿ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫»آﻔ ﺶ« ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ »آﻔ ﺸﻚ« ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﻮر‬
‫ﻣﯽپﺬﻳﺮد‪ ،‬و ﺣﻀﺮﺕﺶ ـ ﺟﻨﺎب ﺣﺎآﻢ ﻣﻮﻣﻦ ﻳﺎ ﻣﻮﻣﻦ ﺣ ﺎآﻢ ـ ﺑ ﺎ ﻳﻘ ﻴﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﺕﺎﺋﻴﺪ »پﺮوردﮔﺎر ﻣﺤﺘﺸﻢ« و »اﻧ ﺴﺎن ﺑﺨﺘﻴ ﺎرﯼ آ ﻪ ﺵ ﺎﻣﻞ ﻓ ﺮو رﻳﺨ ﺘﻦ‬
‫ﺑﺎران وﺣﯽ« ﺵﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدت و ﻋﺸﻖ و ﺳ ﻠﻮك و رﻗ ﺺ ﺳ ﻤﺎع و‬
‫ك‬
‫»ادب« را ﺕ ﺮك آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺮﻣ ﯽﺧﻴ ﺰد و ﻣ ﺘﻬﻢ را ﺑ ﺎ دﺳ ﺖه ﺎﯼ ﻣﺒ ﺎر ِ‬
‫ﺵﺎهﺎﻧﻪ و اﺳﻼمپﻨﺎهﺎﻧﻪاش ﺳﺮ ﻣﯽﺑ ﺮد؛ ﺑ ﯽﺁﻧﻜ ﻪ ـ ﺣﺘ ﺎ ـ از رﻳﺨﺘ ﻪ ﺵ ﺪن‬
‫ت ﺧ ﻮ ِن ﻣﻘﺘ ﻮ ِل ﻣﻌ ﺪوم‪ ،‬ﺑ ﺮ روﯼ دﺳ ﺖه ﺎﯼ ﻣﺒ ﺎرك ﺵ ﺎهﺎﻧﻪاش‪،‬‬ ‫ﻗﻄ ﺮا ِ‬
‫ذرﻩاﯼ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﻪ دل ﻋﺎﺵﻖ و ﻣﻮﻣﻨﺶ راﻩ ﺑﺪهﺪ؛ ﭼﺮا آﻪ »اﻣ ﻮرﯼ را‬
‫آ ﻪ در ﺁزﻣﻮدﻧ ﺸﺎن ﻣﻈﻨ ﻪﯼ ﺧﻄ ﺮ اﺳ ﺖ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ دوﺑ ﺎرﻩ ﺁزﻣ ﻮد!« و ﺑ ﻪ‬
‫‪٦٦‬‬
‫ﺑﻬﺎﻧ ﻪﯼ ﻣ ﺜﻼ ﺁزادﯼ‪ ،‬دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ‪ ،‬ﺁزادﯼ زﻧ ﺎن‪ ،‬ﺁزادﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت ﻳ ﺎ‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﺣﻘﻮق ﺵﻬﺮوﻧﺪﯼ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﻴﺎﻧﻴﻪﯼ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘ ﻮق ﺑ ﺸﺮ‪،‬‬
‫ﺕﻴ ﺸﻪ ﺑ ﻪ رﻳ ﺸﻪﯼ ﺳ ﻴﺎدت و ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و زﻋﺎﻣ ﺖٍ »آ ﺞاﻧﺪﻳ ﺸﯽه ﺎ و‬
‫ﺑﺪﻓﻬﻤﯽهﺎ و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽهﺎ و ﺑﯽدردﯼهﺎ«ﯼ ﻃﺒﻴﺒ ﺎن اﻝﻬ ﯽ زد‪ .‬زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﺣﻀﺮات‪ ،‬زﻳﺮ رﻳﺰش ﺑ ﺎران وﺣ ﯽ »ﺧ ﻴﺲ« و ]ﻻﺑ ﺪ[ از ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﻴﺨ ﻮد ﻣ ﯽﺵ ﻮﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ﻓﺮﺹ ﺘﯽ ﺑ ﺮاﯼ پ ﺮداﺧﺘﻦ ﺑ ﻪ ﻣﻮﺿ ﻮﻋﺎت‬
‫ﺧﻨ ﺪﻩدارﯼ ﻧﻈﻴ ﺮ ﺁزادﯼ اﻧﺪﻳ ﺸﻪ‪ ،‬ﺁزادﯼ ﺑﻴ ﺎن‪ ،‬ﺁزادﯼ ﺑ ﺎور و‬
‫ﺵﻮﺧﯽهﺎﻳﯽ از اﻳﻦ دﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ!‬
‫ﺑ ﻪ ﻗ ﻮل ﻣﻴ ﺮزا ﺁﻗﺎﺧ ﺎن آﺮﻣ ﺎﻧﯽ‪ ،‬در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺵ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ ﻋ ﺎ ِم‬
‫ﭼﭙﺎو ِل رﻋﻴﺖ و ﻣﻠﺖ‪ ،‬از ﺳﻮﯼ اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﻣ ﺬهﺐ‪» :‬آ ﺎر ﺁﺧﻮﻧ ﺪهﺎﯼ‬
‫ﺐ اﻣ ﻮا ِل‬
‫وﻻﻳ ﺖ ]ه ﻢ[ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ از هﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ دزدﯼه ﺎ و ﻏ ﺼ ِ‬
‫رﻋﻴﺖ‪ ،‬رﻓﻊ ﺵﺒﻬﻪ ﻣﯽآﻨﻨﺪ و ﻣﺎل ﺣﺮام ﺑﻪ اﺵﺎرﻩاﯼ ﺑﻪ ﻣﺎل ﺣﻼل ﺕﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ .‬آ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ رﻋﻴ ﺖ اﻋﺘﺮاﺿ ﯽ ﺑﻜﻨ ﺪ ﻓ ﻮرا ﭼﻤ ﺎق ﺕﻜﻔﻴ ﺮ ﺑﻠﻨ ﺪ‬
‫ﻣ ﯽﺵ ﻮد آ ﻪ ﻓﻼﻧ ﯽ “ﺑ ﺎﺑﯽ و ﻣﺮﺕ ﺪ ﻓﻄ ﺮﯼ” اﺳ ﺖ و ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﺟﻨ ﺎب ]ﻣ ﻼ‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪﺑﺎﻗﺮ[ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ آﻔ ﺮ ﮔﻔﺘ ﻪ و ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ دروغ اﺵ ﺎﻋﻪ دادﻩ آ ﻪ‪“ :‬ﻣ ﻦ‬
‫ﺵﻨﻴﺪﻩام آ ﻪ ﻗ ﺎﻃﺮ ﻣﺮﺣ ﻮم ﻣﺠﻠ ﺴﯽ از اﻻﻏ ﯽ اﺟﻨﺒ ﯽ ﺁﺑ ﺴﺘﻦ ﺵ ﺪﻩ و دو‬
‫آﺮﻩ ﺧﺮ زاﺋﻴﺪﻩ” و اﻝﯽ ﺁﺧﺮ…« )‪(٧٠‬‬
‫ﮔﺎﻩ ﺣﺘﺎ ﺣﺎآﻢ ﻣﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﺎن »ﻧﺠﺎﺳﺖ« ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳ ﺠﺎدﻩﯼ راز‬
‫و ﻧﻴﺎز ﺵﺎﻋﺮاﻧﻪ و ﻋﺎﺵﻘﺎﻧﻪ و ﻣﻮﻣﻨﺎﻧﻪ و ﻋﺎﺟﺮاﻧﻪاش ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎر‬
‫دﻳﮕﺮ ـ ﻻﺑﺪ اﻳ ﻦﺑ ﺎر ه ﻢ در اﻧﺘﻈ ﺎر اﻧﺠ ﺎم وﻇﻴﻔ ﻪاﯼ دﻳﮕ ﺮ ـ ﺑ ﻪ اداﻣ ﻪﯼ‬
‫ب ﻋﺎﺟﺮاﻧ ﻪاش »در درﮔ ﺎﻩ ﻣﺤﺘ ﺸﻢ‬ ‫ﺳ ﻤﺎع و راز و ﻧﻴ ﺎز و اد ِ‬
‫پﺮوردﮔﺎر« ﻣﯽپﺮدازد و…‬
‫»ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺹﺮ و ﻣﺒﺎﺵﺮ پﺎدﺵﺎ ِﻩ ﻋﺮبﺕﺒﺎ ِر ﻣﺘﻌﺼﺐ و ﻣﺘ ﺪﻳﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم “ﻣﺒﺎرزاﻝ ﺪﻳﻦ” آ ﻪ از ﻓ ﺮط ﺕﻌ ﺼﺐ ﺑ ﻪ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم‪ ...‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﺳﺘﻘﺮار اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﻨﮓهﺎﯼ ﻣﻘ ﺪس ﻣ ﺬهﺒﯽ ]ﻏ ﺰوات[ ﺑ ﻪ راﻩ اﻧ ﺪاﺧﺖ‪ .‬و‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﺟ ﺮاﯼ آﺎﻣ ﻞ “ﻧﻬ ﯽ از ﻣﻨﻜ ﺮ” و “ﺣ ﺪود اﺳ ﻼﻣﯽ” در ﻋ ﻴﻦ‬
‫ﺳ ﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﺧ ﻮد‪ ،‬وﻇﻴﻔ ﻪﯼ “ﻣﺤﺘ ﺴﺐ” و “ﺣ ﺎآﻢ ﺵ ﺮع” را ﻧﻴ ﺰ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﻣﯽداد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳ ﻦآ ﺎر در ﺣ ﺎل ﻋﺒ ﺎدت ـ ﺣﺘ ﺎ ـ ﻧﻤ ﺎز و ﻗﺮاﺋ ﺖ ﻗ ﺮﺁن را‬
‫ﺕ ﺮك ﻣ ﯽآ ﺮد و ﻣﺘﻬﻤ ﺎﻧﯽ را آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﺰدش ﻣ ﯽﺁوردﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﯽآﺸﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮﻣﯽﮔ ﺸﺖ و ﺑ ﻪ اداﯼ ﻧﻤ ﺎز و ﺕ ﻼوت ﻗ ﺮﺁن ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫‪٦٧‬‬
‫ﻣﯽﺵﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎرزاﻝﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدش ‪ ٨٠٠‬ﺕﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد آﺸﺖ‪«.‬‬

‫)‪(٧١‬‬
‫و در ﻳ ﻚ ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ آﻤ ﺪﯼ دﻳﮕ ﺮ‪» :‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣﻈﻔ ﺮ آ ﻪ “ﺵ ﺎﻩ‬
‫ﻣﺤﺘﺴﺐ” ﻧﺎم داﺵﺖ و ﺧﻢ ﻣﯽﺵﻜﺴﺖ و زﻩ ﺕﻨﺒﻮر ﻣﯽﮔﺴ ﺴﺖ؛ در ﺣ ﺎﻝﯽ‬
‫آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺕ ﻼوت ﻗ ﺮﺁن ﻣ ﺸﻐﻮل ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﺼﺤﻒ را ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﺴﻮ ﻣ ﯽﻧﻬ ﺎد و‬
‫ﻣﺤﻜﻮم را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻳ ﺪ و ﺳ ﭙﺲ ﺑﺎزﮔ ﺸﺘﻪ و آ ﻼماﷲ را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﮔﻮﻳﺎ اﻳﻦ ﺣﺎدﺙﻪ در زﻧﺪﮔﯽ اﻳﻦ دژﺧﻴﻢ‪ ٧٠٠ ،‬ﺑ ﺎر رخ دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪(٧٢) «.‬‬
‫»در اﻳ ﻦ ﮔﻴ ﺮودار پﺎدﺵ ﺎﻩ اﻳ ﺮان‪ ،‬پﺎدﺵ ﺎﻩ ﺑ ﯽﻋﺮﺿ ﻪ اﯼ ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫اﺳﻤﺶ ﻣﻈﻔﺮاﻝﺪﻳﻦ ﺵﺎﻩ ﺑﻮد… ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺁدم ﺧﻴﻠﯽ ﮔﺮدن آﻠﻔﺖ را ﺑ ﻪ اﺳ ﻢ‬
‫ﻋ ﻴﻦاﻝﺪوﻝ ﻪ ﺹ ﺪراﻋﻈﻢ اﻳ ﺮان آ ﺮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻋ ﻴﻦاﻝﺪوﻝ ﻪ ﺑ ﺮﺧﻼف پﺎدﺵ ﺎﻩ‬
‫ﺑﯽﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻣﻘﺘ ﺪر ﺑ ﻮد‪ .‬ﻋ ﻴﻦاﻝﺪوﻝ ﻪ ﺧﻴﻠ ﯽ آﺎره ﺎﯼ زﻳ ﺎدﯼ آ ﺮد؛ ازﺟﻤﻠ ﻪ‬
‫آﺎرهﺎﻳﯽ آﻪ آﺮد اﻳﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻳ ﻚ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﺕﻬ ﺮان ﻧﺎﻣﻴ ﺪ آ ﻪ اﺳ ﻤﺶ‬
‫ﻋﻼءاﻝﺪوﻝﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼءاﻝﺪوﻝﻪ هﻢ از ﺁن ﻇﺎﻝﻢه ﺎﯼ ﻋﺠﻴ ﺐ و ﻏﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ آﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬از دور آﻪ ﭼﻨ ﺪ ﻧﻔ ﺮ را ﻣ ﯽﺁوردﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﺵ ﺎرﻩ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد آﻪ ﺳﺮﺵﺎن را ﺑﺒﺮﻳﺪ‪(٧٣) «.‬‬
‫ﺣﺎآﻤ ﺎن ﺵ ﺮع و ﻓﻘﻴﻬ ﺎن درﺑ ﺎر ه ﻢ آ ﺎرﯼ ﺟ ﺰ اﻳ ﻦ ﻧﺪارﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺕﻤ ﺎم اﻳ ﻦ ﻓ ﺪاآﺎرﯼه ﺎﯼ ﺵ ﺎهﺎﻧﻪﯼ ﺵ ﺎهﺎنِ اﺳ ﻼمپﻨ ﺎ ِﻩ اﺳ ﻼمپ ﺮور‪،‬‬
‫ﻓﺘﻮا ﻣﺮﺕﻜﺐ ﺵﻮﻧﺪ و ﺧﺰاﻧﻪ و ﺧﺰﻳﻨﻪﯼ ﺵﺎهﻨﺸﺎهﺎن را پﺮ از رﻗﻌ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﯽ ﻓﺘﻮاهﺎﯼ ﻗﺘﻞ و ﺣﺬف دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻦ اﺹﻼ آﺎرﯼ ﺑﻪ اﻳﻦ راز و ﻧﻴﺎزه ﺎ‪ ،‬ﮔﺮﻳ ﻪه ﺎ و‬
‫ﺵ ﻴﻮن و واﻳﻼه ﺎ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان »ﻋﺠ ﺰ و ادب در ﻣﺤ ﻀﺮ ﻣﺤﺘ ﺸﻢ‬
‫پﺮوردﮔ ﺎر« ﻧ ﺪارم و ﺁن را ﻳ ﻚ ﻣﻮﺿ ﻮع آ ﺎﻣﻼ ﻓ ﺮدﯼ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ آ ﻪ ﺕ ﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ آﻪ اﻳﻦ ﺵﻴﻮﻩﯼ ﻋﺠﺰ و ادب در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎﻝﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪرتﻧﻤ ﺎﻳﯽ در‬
‫ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻣﺨﻠ ﻮق و ﭼﭙ ﺎول و ﺕﺤﻤﻴ ﻖ ﻣﻠ ﺖ و ﺳﻮءاﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﺑﺎوره ﺎﯼ‬
‫ﻣ ﺬهﺒﯽ »اﻣ ﺖ« ﺕﺒ ﺪﻳﻞ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﯽﺕ ﻮان ﺁن را ـ ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮﯼ ـ ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻨ ﻮا ِن اﺣﺘ ﺮام ﺑ ﻪ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ﺕﺤﻤ ﻞ آ ﺮد؛ اﻣ ﺎ ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ اﻳ ﻦ راز و‬
‫ﻧﻴﺎزهﺎ‪ ،‬ﺑ ﻪ دآ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺕﺤﻤﻴ ﻖ و ﭼﭙ ﺎول ﻣﻠ ﺖ ﺑ ﺪل ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ ،‬ﺟ ﺰ ﻳ ﻚ‬
‫دآﺎﻧ ﺪارﯼ ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎﺑﺶ ﻧﻤ ﯽﺁورم؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻌ ﻀﯽ از اﻳ ﻦ اﻧ ﻮاع‬
‫ﻋﺎﺵﻘﺎن پﺮوردﮔﺎر ﻣﺤﺘ ﺸﻢ‪ ،‬اﺹ ﻼ ﻣﻬ ﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﻣﻠﺘ ﯽ زﻳ ﺮ ﻳ ﻮغ اﻳ ﻦ‬
‫‪٦٨‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﯼهﺎ ﺑﻪ ﺕﺤﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺕﺤﻤﻴﻖ و ﭼﭙﺎول آ ﺸﻴﺪﻩ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻋﻨﺎﺹ ﺮ‬

‫ﭼﻨ ﺎن ﺳﺮﺵ ﺎن ﮔ ﺮ ِم ﺳ ﻴﺮ و ﺳ ﻠﻮكه ﺎﯼ ﻋﺎﺵ ﻘﺎﻧﻪ و ﻋﺎرﻓﺎﻧ ﻪﯼ ﺧﻮدﺵ ﺎن‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ وﺿ ﻌﻴﺖ ﻧﻜﺒ ﺖﺑ ﺎر زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﺮدم ـ زﻳ ﺮ ﻳ ﻮغ اﺳ ﺘﺤﻤﺎر‬
‫دﻳﻦﻣﺪاران ـ هﻴﭻ ﻧﮕﺮاﻧﯽاﯼ در اﻳﺸﺎن اﻳﺠ ﺎد ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ؛ ﺣﺘ ﺎ آﻜ ﺸﺎن ه ﻢ‬
‫ﻧﻤ ﯽﮔ ﺰد؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ در درسه ﺎﯼ اوﻝﻴ ﻪﯼ ﻣﻜﺘﺒ ﺸﺎن ﻳﺎدﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ‪:‬‬
‫ﺁدﻣﻴﺎن ]اﻝﺒﺘﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺮدم و ﻧﻪ ﺣﺎآﻤﺎن[ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺵﻨﺪ آﻪ از »ﺧﻮاﺳﺖهﺎﯼ‬
‫دو ِن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدﯼ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺘﻜﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻴﺮت در اﺣﺘﺸﺎم پﺮوردﮔﺎر«‬
‫ﺑﺴﻨﺪﻩ آﻨﻨﺪ و در راﺳﺘﺎﯼ اﺳﺘﻤﺮار هﻤﻴﻦ دﺳﺖاﻓ ﺸﺎﻧﯽه ﺎ و پ ﺎﻳﻜﻮﺑﯽه ﺎ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻳﺒﺎن پﺮوردﮔﺎر را ﻣﺎﻝﻚ ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮد ﺑ ﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﺖ اﻳ ﻦ‬ ‫آ ﺎر ﻧ ﺸﺎن ﺑﺪهﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ رﺳ ﻴﺪن ﺑ ﻪ دروازﻩﯼ ﺑﻬ ﺸ ٍ‬
‫ﺵﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران‪ ،‬ﻝﻴﺎﻗﺖ و ﺹﻼﺣﻴﺖ دارﻧﺪ و هﺮ ﭼﻪ اﻳﺸﺎن ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳﻨ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﺑﺴﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ؛ ﺑﺎ پﺎﯼ اﻳﺸﺎن راﻩ ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼ ﺸﻢ‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﯽﺑﻴﻨﻨﺪ و ﭼﺸﻢهﺎﺵ ﺎن را ـ آ ﻪ ﮔ ﺎﻩ ﻧ ﺎپﺮهﻴﺰﯼ آ ﺮدﻩ و ﭼﻴﺰه ﺎﯼ‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ را ه ﻢ ﺕ ﺼﺎدﻓﺎ دﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ـ آ ﻮر ﻣ ﯽﺧﻮاهﻨ ﺪ و اﺳﺎﺳ ﺎ‬
‫ﺖ‬
‫ﺚ ﺕﻮﻝﻴ ٍﺪ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ ﺟﻨﺎﻳ ٍ‬
‫آﻮﭼ ﻚﺕ ﺮﻳﻦ ﺵ ﻜﯽ در ﺧ ﻮد ﺵ ﺮﻳﻌﺖ آ ﻪ ﺑﺎﻋ ٍ‬
‫ﺕﺎرﻳﺨﯽ آﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ هﻢ ﺕﺎوﻳﻞ و ﺕﻮﺟﻴﻪﺑﺮدار اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ه ﻢ‬
‫ﮔﺎﻩ ذرﻩاﯼ ﺵﻚ و ﺕﺮدﻳﺪ ﺑﻪ دل ﻋﺎﺵﻖ و ﺳﺮﺳﭙﺮدﻩﺵﺎن راﻩ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺁن را‬
‫ـ ﺕﻨﻬ ﺎ ـ ﻧﺎﺵ ﯽ از آ ﻮدﻧﯽ و »ﺑ ﯽ ﻣﻌﺮﻓﺘ ﯽ« ﺧﻮدﺵ ﺎن‪ ،‬در ﻓﻬ ﻢ از دﻳ ﻦ‬
‫ﺕﻠﻘﯽ ﻣﯽآﻨﻨﺪ و… هﯽ… ﺑﺮو ﺕﺎ ﻓﺮح… زاد…‬
‫»]ﭼﺮا[ آﻪ در اﺳ ﻼم‪ ،‬هﺮﮔ ﺰ اﺹ ﻼح ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ ﺕﺠﺪﻳ ﺪ‬
‫ﻧﻈﺮ در ﻣﺬهﺐ ﻧﺒﻮدﻩ؛ ﺑﻠﻜﻪ “ﺕﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈ ﺮ در ﺑﻴ ﻨﺶ و ﻓﻬ ﻢ ﻣ ﺬهﺐ” ﺑ ﻮدﻩ‬
‫ح واﻗﻌ ﯽ‬ ‫ﺖ ﺣﻘﻴﻘ ﯽ رو ِ‬‫اﺳ ﺖ و “ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ ﺑ ﻪ اﺳ ﻼم راﺳ ﺘﻴﻦ” و “ﺵ ﻨﺎﺧ ٍ‬
‫اﺳﻼ ِم ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ”‪(٧٤) «.‬‬
‫ﺺ ﺑ ﺎﻧﯽ‬‫ﺑ ﺮاﯼ ه ﻴﭻآ ﺲ ه ﻢ اهﻤﻴ ﺖ ﻧ ﺪارد آ ﻪ ـ ﻣ ﺜﻼ ـ ﺵ ﺨ ِ‬
‫ﺕﺌ ﻮرﯼ ﻗ ﺒﺾ و ﺑ ﺴﻂ ﺵ ﺮﻳﻌﺖ »در ﺣ ﺎل آﻮﺵ ﺶ ﺑ ﺮاﯼ ﮔ ﺸﻮدن ﺁن‬
‫ﺶ ﻃﻠ ﺐ و رﺳ ﺘﻦ از ﺕﻌﻠﻘ ﺎت دون و‬ ‫راز… و ﺑ ﺮاﯼ ﺕﻴ ﺰ ﺵ ﺪن ﺁﺕ ِ‬
‫ب ﺣﻖ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﺁدﻣﯽ از ﺧﺎك و ﮔﺸﻮدﻩ ﺵﺪن روزن دل ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺁﻓﺘ ﺎ ِ‬
‫و ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬و ﺣﻴﺮت آﺮدن در ﺑﺮاﺑﺮ راز وﺟﻮد و ﺵﻨﻮدن ﺑﺎﻧﮓ هﻮاﻝﺤﻖ‪،‬‬
‫از هﻤ ﻪﯼ اﺟ ﺰاء ﺟﻬ ﺎن« ﻝ ﻪﻝ ﻪ زﻧ ﺎن و هﺮوﻝ ﻪ آﻨ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﻪ داﻧ ﺸﺠﻮﻳﺎ ِن‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩه ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان »اﻧﻘ ﻼب ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ اﺳ ﻼﻣﯽ« ﺣﻤﻠ ﻪ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑ ﺎ در‬
‫‪٦٩‬‬
‫ﺟﻴﺐ داﺵﺘﻦ ﻓﺘﻮاﻳﯽ از ﻣﺪﻋﻴﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ »اﻧﺴﺎنهﺎﯼ ﺑﺨﺘﻴﺎرﯼ آ ﻪ زﻳ ﺮ‬

‫رﻳﺰش ﺑ ﺎران وﺣ ﯽ« ﺑ ﻪ ﺟﻨ ﺒﺶ درﺁﻣ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬داﻧ ﺸﮕﺎﻩه ﺎ را ه ﻢ ـ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻃﺎﻋ ﺖ از »اوﻝ ﻮاﻻﻣﺮ« اﺳ ﻼﻣﯽ ﺵ ﺪن و در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ ﻣﻬﻤﻴ ﺰ‬
‫آﺸﻴﺪﻩ ﺵﺪن ـ ﺑﻪ ﻗﺼﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺕﺒﺪﻳﻞ آﻨﺪ‪.‬‬
‫هﻴﭻآﺪا ِم اﻳﻦ ﺵﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران هﻢ‪ ،‬هﻴﭻ ﺣﻴﺎ و ﺵ ﺮﻣﯽ از »ﮔ ﺸﻮدﻩ‬
‫ﺐ اﻳ ﻦ ﻣﻔﺘﻴ ﺎن و ﻣ ﺎﻣﻮران‬ ‫ﺵﺪ ِن روز ِن د ِل« داﻧﺸﺠﻮﻳﺎ ِن ﮔﺮﻓﺘﺎ ِر ﺕﻴ ِﺮ ﻏﻴ ِ‬
‫اﺟ ﺮاﯼ ﻓﺘ ﻮاﯼ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻨﺎن ﺁن اﻧ ﺴﺎنه ﺎﯼ ﺑﺨﺘﻴ ﺎر و زﺧﻤ ﯽه ﺎ و آ ﺸﺘﻪ‬
‫ﺵ ﺪﮔﺎن اﻳ ﻦ »ﺟﻬ ﺎد ﻣﻘ ﺪس« ﻧﺪارﻧ ﺪ و اﺹ ﻼ ه ﻴﭻ هﺮاﺳ ﯽ ﺑ ﻪ دل‬
‫ﻣﺒﺎرآﺸﺎن راﻩ ﻧﻤﯽدهﻨﺪ و ﺵﺎد و ﺵﻨﮕﻮل و ﻣﻨﮕﻮل و ﺧ ﻮش و ﺳ ﺮﺣﺎل‬
‫»ﺑﻪ ارﺕﻔﺎﻋﯽ ﻣﯽرﺳﻨﺪ آﻪ ﺧ ﺮ ِد ]ه ﻴﭻ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ[ را ﺕ ﻮان پﺮﻳ ﺪن ﺕ ﺎ ﺁﻧﺠ ﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ!« و ﺑﺮاﯼ ﺕﻮﺟﻴﻪ هﻤﻴﻦ ﺑﻼﻳﺎ از ﺕﻤﺎم ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﺪرن ه ﻢ ﻣ ﺪد‬
‫ﻣﯽﺟﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺕﺎ ﺵﺎﻳﺪ راهﯽ ﺑﺮاﯼ اﺙﺒﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ »ﻗﻮاﻧﻴ ِﻦ« ﺵﺮﻳﻌﺘﯽ ﺑﻴﺎﺑﻨ ﺪ‬
‫آﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎل پﻴﺶ و ﺟﺎﻣﻌﻪﯼ ﺑﺪوﯼ و ﺑﺮدﻩدار و ﺧ ﺸﻦ ﺁن‬
‫دوران اﺳﺖ و ﻧﻪ اﻳﻦ روزهﺎ و در هﺰارﻩﯼ ﺳﻮم‪.‬‬
‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﻝﺒﺘﻪ از ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ اﻳﻦ ﻣﺘﻜﻠﻤ ﻴﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ آﺎرﻧﺎﻣ ﻪﯼ‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ و ﺵﺮﻳﻌﺖ ﺁﻧﭽﻨﺎن ﺧﺮاب اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ ﺕﻤﺎم اﻳﻦ ﺑﻨﺪﺑﺎزﯼهﺎ‬
‫ﺖ ﺁن ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ؛ ﭼﺮا‬ ‫هﻢ راهﯽ ﺑﺮاﯼ ﺕﻮﺟﻴﻪ‪ ،‬ﺕﺎوﻳﻞ و ﻣﺎﺳﺘﻤﺎﻝﯽ آﻠﻴ ٍ‬
‫آﻪ ﻣﺜﻼ ﻣﻼهﺎدﯼ ﺳﺒﺰوارﯼ‪ ،‬ﻳﻜﯽ از ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎ ِن هﻤﻴﻦ »اﻧﺴﺎن ﺑﺨﺘﻴ ﺎرﯼ‬
‫آ ﻪ ﺵ ﺎﻣﻞ ﻓ ﺮو رﻳﺨ ﺘﻦ ﺑ ﺎران وﺣ ﯽ« ﺵ ﺪﻩ‪ ،‬در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﻧﻴﻤ ﯽ از‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﯼ ﺑﺸﺮﯼ ـ ﻳﻌﻨﯽ زﻧﺎن ـ اﻓﺎﺿﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ‪“» :‬آ ﺴﺎهﻦ ﺹ ﻮرﻩ‬
‫اﻻﻧﺴﺎن ﻝﻴﺮﻏﺐ ﻓﯽ ﻧﻜﺎﺣﻬﻦ” )ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺹﻮرت اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻳ ﻦ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت‬
‫]زﻧﺎن[ پﻮﺵﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ ﺕﺎ ﻣﺮدهﺎ ﺑﻪ ﻧﻜﺎح اﻳﺸﺎن رﻏﺒﺖ آﻨﻨﺪ‪(٧٥) «(.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ‪» :‬ﻣﺘﻜﻠﻢ‪ ،‬ﺟﺰو وﻇﺎﻳﻔﺶ ﻣﯽﺵﻮد آﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎر‬
‫ﻣﻌﻨﯽدارﯼ ﺑﺤﺚ آﻨﺪ ﺕﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺙﺎﺑﺖ آﻨﺪ آﻪ ﺳ ﺨﻨﺎﻧﺶ ﻣﻌﻨ ﯽدار اﺳ ﺖ‪«.‬‬
‫)‪(٧٦‬‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧ ﻪ هﺮﭼﻘ ﺪر اﻳ ﻦ ﻣﺘﻜﻠ ﻴﻤﻦ زور ﺑﺰﻧﻨ ﺪ ﺕ ﺎ »ﺑ ﺎ ﻣﻌﻴ ﺎر‬
‫ﻣﻌﻨ ﯽدارﯼ ﺑﺤ ﺚ آﻨﻨ ﺪ ﺕ ﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ ﺙﺎﺑ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧ ﺸﺎن ﻣﻌﻨ ﯽدار‬
‫اﺳ ﺖ«‪ ،‬در ﺕ ﺎرﻳﺦ و وﻗ ﺎﻳﻊ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ﺙﺒ ﺖ ﺵ ﺪﻩ و ﻣ ﺴﺘﻨﺪ ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧﻨ ﺪ‬
‫دﺳﺘﻜﺎرﯼ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ ﻣ ﯽآﻮﺵ ﻨﺪ آ ﻪ وﻗ ﺎﻳﻊ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ را ﺕﻮﺟﻴ ﻪ‪ ،‬ﺕﺎوﻳ ﻞ و‬
‫ﺕﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ راﯼ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ؛ ﭼﺮا آﻪ ﺕﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺮداﺵﺖ دﻳﮕ ﺮﯼ از رﻓﺘ ﺎر اﻳ ﻦ‬
‫‪٧٠‬‬
‫ﺵﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران و دﻳﻦﺳﺎﻻران دارد؛ ﺵﺮﻳﻌﺘﻤﺪاراﻧﯽ آﻪ آﺮدارﺵﺎن‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ‬

‫ﺑﺮ روﯼ ﻣﺤ ﻮر اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ ﻓﻬ ِﻢ آﻤ ﺪﯼ از ﺕ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌ ﺖ‪ ،‬ﻋﻠ ﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨ ﯽ‪ ،‬ﻓﻠ ﺴﻔﻪ و آ ﻼم ﺑﻨ ﺎ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ؛ هﺮﭼﻘ ﺪر ه ﻢ آﻮﺵ ﺶ آﻨﻨ ﺪ ﺕ ﺎ ﺑ ﺎ‬
‫ح واﻗﻌ ﯽ اﺳ ﻼ ِم‬‫ﺖ ﺣﻘﻴﻘ ﯽ رو ِ‬
‫»ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑ ﻪ اﺳ ﻼم راﺳ ﺘﻴﻦ« و »ﺵ ﻨﺎﺧ ٍ‬
‫ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ« در ﻓﻬ ِﻢ از ﺕ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺕﺠﺮﺑ ﻪه ﺎﯼ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈ ﻪﯼ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ‬
‫ﺖ ﻓﻌﻠ ﯽ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‪ ،‬دﺳ ﺘﻜﺎرﯼ‬ ‫ﻣﻠ ﺖ و ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ﺵ ﺮﻳﻌ ٍ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ!!‬
‫ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ دﻝﻴ ﻞ ﺑ ﺴﻴﺎر روﺵ ﻦ آ ﻪ‪» :‬اﺕﻔﺎﻗ ﺎ ﻳ ﻚ “ﺣﻜ ﻢ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ و‬
‫آﻠﯽ” آﻪ “از ازل ﺕﺎ اﺑﺪ” ﺟﺎرﯼ ﺑﺎﺵﺪ وﺟ ﻮد دارد و ﺁن اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺐ ﺣﺎآ ِﻢ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ ﺿ ٍﺪ ﺕﺮﻗﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻜ ﻢ‪ ،‬در ﺕﻤ ﺎم ﻃ ﻮل‬ ‫ﻣﺬه ِ‬
‫ﺕﺎرﻳﺦ اﻳﺮان پﺲ از اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ روﺵﻨﯽ دﻳﺪﻩ ﻣﯽﺵﻮد و هﻤﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ آ ﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬هﺮ ﻓﻜﺮ ﺕﺎزﻩﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﻠ ﺴﻔﯽ ﻳ ﺎ ﻋﻠﻤ ﯽ آ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان اﻳﺮاﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﺵﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻝﻔﺖ و ﺕﻜﻔﻴﺮ روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﻣﺬه ِ‬
‫ﺐ‬
‫ﺣﺎآ ِﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻮاﺟﻪ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﺎﻝﺐ اﻳ ﻦﺟﺎﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺮدم وﻃ ﻦ ﻣ ﺎ‬
‫در ﺕﻤﺎم ﻃﻮل ﺕﺎرﻳﺦ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ اﺑﺪاع اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺕ ﺎزﻩ زدﻩاﻧ ﺪ‬
‫ﺖ ﺣﺎآ ِﻢ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬درﮔﻴﺮﯼهﺎﯼ ﺟ ﺪﯼ و‬ ‫و هﻤﻴﺸﻪ هﻢ ﺑﺎ ﻣﺬهﺐ و روﺣﺎﻧﻴ ٍ‬
‫ﺧﻮﻧﻴﻦ داﺵﺘﻪاﻧﺪ‪(٧٧) «.‬‬
‫‪٧١‬‬
http://www.ebook.newgoo.net
www.nadereh-afshari.com
٧٢
‫ﻳﺎدداﺷﺖ دوم‬
‫دوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ‪،‬‬
‫»زﻧﺪﮔﯽ ﺣﺲ ﻏﺮﻳﺒﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻳﻚ ﻣﺮغ ﻣﻬﺎﺟﺮ دارد«‬

‫ﻧﻤﯽداﻧﻢ اﻳﻦ ﺵ ﻌﺮ ﺳ ﻬﺮاب ﺳ ﭙﻬﺮﯼ را ﺑ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ دارﯼ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟‬
‫اﻳ ﻦ ﺵ ﻌﺮ را ﻣ ﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺕﺮﺟﻤ ﻪاﯼ آ ﻪ از ﺁن دارم‪ ،‬وﺹ ﻒ ﺣ ﺎل ﺧ ﻮدم‬
‫ﻣﯽداﻧ ﻢ‪ .‬ﻣ ﺜﻼ اﮔ ﺮ ﺑﺘ ﻮان واژﻩﯼ ﻣ ﺮغ را ـ ﻧ ﻪ پﺮﻧ ﺪﻩ ـ آ ﻪ هﻤ ﺎن ﻣ ﺮغ‬
‫ﻣﻮﻧﺚ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧ ﺮوس ﻣ ﺬآﺮ ﺕﺮﺟﻤ ﻪ آ ﺮد‪ ،‬و ﻣﻬ ﺎﺟﺮت را اﺣ ﺴﺎس‬
‫ﺕﻨﻬﺎﻳﯽ‪ ،‬در هﺮ ﺟﺎﻳﯽ آﻪ اﻳﻦ ﺣ ﺲ را ﺑ ﻪ اﻧ ﺴﺎن ﻣ ﯽده ﺪ؛ ﺁن وﻗ ﺖ اﻳ ﻦ‬
‫ﺵﻌﺮ ﺕﻌﺮﻳﻔﯽ از ﻣﻦ اﺳﺖ آﻪ در هﻤﻪﺟﺎ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺑ ﻮدﻩام‪ ،‬ﺣﺘ ﺎ در ﺧﺎﻧ ﻪﯼ‬
‫پﺪر‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺑﺎ هﻤﺴﺮ‪ .‬و ﺵﺎﻳﺪ ﺑﺎور ﻧﻜﻨﯽ آﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺧﻮدم را اﻳﻨﺠﺎ و در اﻳﻦ‬
‫ﺵﺎﻧﺰدﻩ‪/‬هﻔﺪﻩ ﺳﺎل‪ ،‬آﻤﺘﺮ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻳﺎﻓﺘ ﻪام‪ .‬و ﺑ ﺎز ه ﻢ ﺵ ﺎﻳﺪ ﺑﺮاﻳ ﺖ ﻋﺠﻴ ﺐ‬
‫ﺑﺎﺵﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﺸﻨﻮﯼ آﻪ اﮔﺮ ﻣ ﻦ ﺳ ﯽ‪/‬ﭼﻬ ﻞ درﺹ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺠ ﺎت ﺟ ﺎﻧﻢ از‬
‫اﻳ ﺮان ﮔﺮﻳﺨﺘ ﻪام‪ ،‬دو ﭼﻨ ﺪش را ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺠ ﺎت از ﺁن ﺳ ﻨﺖ و ﻓﺮهﻨ ﮓ و‬
‫ﻋﺮف و ﻣﺬهﺐ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪام و اﻳﻦ اوﻝﻴﻦ ﺑﺎرﯼ اﺳﺖ آﻪ ﺁن را ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﻢ‪.‬‬
‫و ﺣ ﺲ ﻏﺮﻳ ﺐ‪ ،‬ﺣ ﺴﯽ آ ﻪ از ﻝﺤﻈ ﻪﯼ ﺕﻮﻝ ﺪ ﺑ ﻪ زن ﺕﺰرﻳ ﻖ‬
‫ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ .‬ﻣ ﺎدر‪ ،‬پ ﺲ از اﻳﻨﻜ ﻪ ﻣ ﯽﻓﻬﻤ ﺪ پ ﺴﺮ ﻧﻴ ﺴﺘﯽ‪ ،‬دﻝ ﺶ ﺑ ﻪ ﺕ ﭙﺶ‬
‫ﻣ ﯽاﻓﺘ ﺪ‪ .‬ﺁﻳ ﺎ ﺑ ﺎ زاﻳﻴ ﺪن ﺕ ﻮ‪ ،‬ﻣ ﺮدش را از دﺳ ﺖ ﺧﻮاه ﺪ داد؟ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮش را پ ﻴﺶ ﺳ ﺮ و هﻤ ﺴﺮ ﺑﻠﻨ ﺪ آﻨ ﺪ؟ اﻳ ﻦآ ﻪ آ ﺴﯽ آ ﻪ دﺧﺘ ﺮ زاﻳﻴ ﺪﻩ‬
‫اﺟﺎﻗﺶ آﻮر اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﺲ ﺣﺴﺎدت ﻣﺎدر‪ ،‬ﺑﻪ هﻤ ﺴﺎﻳﻪاﯼ آ ﻪ پ ﺴﺮآﯽ ﺑ ﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ ﺁوردﻩ اﺳﺖ ]ﻻﺑﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ دﻝﻴﻞ ﺕﺼﺎدف اﺳﭙﺮمهﺎ[ آﻪ ﺑﻪدﻝﻴ ﻞ ﺧﻮاﺳ ﺖ‬
‫ﺧﺪا ﻳ ﺎ دﺵ ﻤﻨﯽاش ﺑ ﺎ ﻣ ﺎدر‪ ،‬و اﻳ ﻦآ ﻪ ﻧ ﺬرهﺎﯼ ﺑ ﯽپﺎﻳ ﺎﻧﺶ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘ ﻪ‪،‬‬
‫ﺵﺎﻳﺪ هﻢ ﺑﺪﺵﺎﻧﺴﯽ ﻣﺎدر‪ .‬داﺳﺘﺎن وﺣﺸﺘﺶ از هﻮو… و ﺳﺮﻳﺎﻝﯽ از اﻳ ﻦ‬
‫ﺕﺮسهﺎ آ ﻪ در هﻤ ﺎن ﻝﺤﻈ ﻪﯼ اول‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺟ ﺴﻢ آﻮﭼ ﻚ و ُﺕ ﺮد ﺕ ﻮ ﺕﺰرﻳ ﻖ‬
‫ﻣﯽﺵﻮد‪.‬‬
‫‪٧٣‬‬
‫اﺧﻢ و ﺕﺨﻢهﺎ ﺑﺮاﯼ ﺕ ﻮ‪ ،‬و ٍآ ﻞ آ ﺸﻴﺪنه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺕﻮﻝ ﺪ ﺁن پ ﺴﺮك‬

‫آﻮﭼﻜﯽ آﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﭼﻪ ﺕﻔﺎوت ﻋﺠﻴﺒﯽ ﺑﺎ ﺕﻮ دارد! و ﭼﻪ ﻓﺎﺹ ﻠﻪﯼ‬
‫ﺵﮕﻔﺘﯽ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ﻣﺎدر ﺕﻮ و ﻣﺎدر او‪ ،‬در ﭼﺸ ِﻢ پﺪرهﺎﺕﺎن‪ .‬و اﻳﻦ »ﺣﺲ‬
‫ﻏﺮﻳﺐ« در ﭼﻨﺒﺮﻩﯼ ﻇﺮﻳﻒﺕﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻠﯽ آﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺕﺒﻴ ﻴﻦ ه ﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫ﺕﻮ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﯽﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌ ﺪهﺎ هﻤ ﺮاﻩ ﺑ ﺎ ﺕﻮﻝ ﺪم‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪاﯼ از ﻣﻤﻨﻮﻋ ﻪه ﺎ ه ﻢ ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ‬
‫ﻣﺘﻮﻝﺪ ﻣﯽﺵﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻦ‪ ،‬در زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ اﻳﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪه ﺎ‪ ،‬اﻳ ﻦ »ﺣ ﺲ‬
‫ﻏﺮﻳﺐ« را ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪﯼ اﺹﻠﯽ زﻧﺪﮔﯽام ﺕﺒﺪﻳﻞ ﻣﯽآﻨﻢ‪.‬‬
‫از هﻤ ﺎن اﺑﺘ ﺪا ﻣ ﺎدر پ ﺴﺮك هﻤ ﺴﺎﻳﻪ‪ ،‬ﮔ ﻞ پ ﺴﺮ و ﺵ ﺎزدﻩاش را‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ هﻤﻪ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽآﻨﺪ و ﻣ ﺎدر اﺟﺒ ﺎرا ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﺹ ﻨﺪوقﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺕﺒﻌﻴﺪ آﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺟ ﺎﯼ ﺑﻬﺘ ﺮ‪ ،‬ﺣ ﺮف ﺑﻬﺘ ﺮ‪ ،‬اﺕ ﺎق ﺑﻬﺘ ﺮ‪ ،‬ﻓ ﻀﺎﯼ ﺑﻬﺘ ﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺎل ﺁن ﺵﺎزدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﺮوم ﺑﻮد ِن ﻃﺒﻴﻌﯽ از ﺁن ﺁﻝﺖ ﺕﻔﺮﻳ ﻖ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻨﺎهﯽ را ﻣﺘﻮﻝﺪ آﺮدﻩام آﻪ ﺕ ﺎ اﺑ ﺪ ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ؛ ﮔﻨ ﺎهﯽ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎﻋﺚ و ﺑﺎﻧﯽ ﺁن ﺑﺪاﻧﻢ و هﻤﻴﺸﻪ از ﺁن ﺵﺮﻣﺴﺎر‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺕﻮﻳﯽ آ ﻪ ﻳ ﻚ ﻣ ﺮدﯼ‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴ ﺪن اﻳ ﻦ »ﺣ ﺲ ﻏﺮﻳ ﺐ« ﺣﺘﻤ ﺎ‬
‫ﺳﺨﺖ اﺳﺖ؛ هﻤﺎنﻗﺪر هﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ آ ﻪ ﺕ ﺼﻮ ِر ﺟﻨ ﻴﻦ‪ ،‬از دﻧﻴ ﺎﯼ پ ﺲ‬
‫از ﺕﻮﻝﺪ؛ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﺖ ﺑﻮد ِن ﻣﺮدان را ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻳﻚ ﺕﻌﺎرف و ﺧﻮشﺁﻣﺪ ﻣﯽداﻧﻢ ﺕﺎ اﻳﻦآﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺟﺪﯼاش ﺑﮕﻴﺮم‪.‬‬
‫ه ﻢ ﻣ ﻦ ﺣ ﻖ دارم و ه ﻢ ﺕ ﻮ! ﻣ ﺎ ه ﺮ دو از دو دﻧﻴ ﺎﯼ ﻣﺘﻔ ﺎوﺕﯽ‬
‫هﺴﺘﻴﻢ آﻪ ﻇﺎهﺮا در آﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ؛ اﻣ ﺎ ه ﺮ دوﻣ ﺎن در‬
‫دﻧﻴﺎﯼ ﺟﻨﺴﻴﺘﻤﺎن ﺕﺒﻌﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣ ﻦ‪ ،‬از هﻤ ﺎن اول ﺑ ﺎ اﺣ ﺴﺎس ﺵ ﺮم ﻣﺘﻮﻝ ﺪ ﻣ ﯽﺵ ﻮم‪ .‬ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ‬
‫ﻣ ﯽﻓﻬﻤﺎﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔﻨ ﺎهﯽ‪ ،‬ﺟﺮﻣ ﯽ‪ ،‬ﺟﻨ ﺎﻳﺘﯽ در ﺕ ﻦ ﻣ ﻦ وﺟ ﻮد دارد آ ﻪ‬
‫ﺖ ﺟﻮرواﺟ ﻮر از ﺕ ﻦ و‬ ‫ﺧﺠﺎﻝﺖ ﺁور اﺳ ﺖ‪ .‬پ ﺪر‪ ،‬ﺹ ﺪ ﺟ ﻮر ﻋﻜ ﺲ ﻝﺨ ٍ‬
‫ﺑﺪن ﺑﺮادر ﺑﺮﻣﯽدارد و زﻳﻨﺖ ﺑﺨﺶ ﺁﻝﺒﻮم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽاش ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳ ﺪ ﻝﺒ ﺎس ﮔ ﺸﺎد‪ ،‬داﻣ ﻦ ﺑﻠﻨ ﺪ‪ ،‬ﺁﺳ ﺘﻴﻦ ﺑﻠﻨ ﺪ ﺑﭙﻮﺵ ﻢ‪ .‬ﺑ ﺮادرم ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫دوﺳﺘﺎﻧﺶ راﺣﺖ ﺑﺮود و ﺑﻴﺎﻳﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ هﺰار و ﻳﻚ ﺟﺎﺳﻮس ﻣﻔﺖ‬
‫و ﻣﺠﺎﻧﯽ اﺟﻴﺮ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫هﻤﻪ ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﻦ ﺣﺎﻣ ﻞ ﮔﻨﺠ ﯽ ه ﺴﺘﻢ آ ﻪ در ﻋ ﻴﻦ اﻳ ﻦ آ ﻪ‬
‫ﺧﺠﺎﻝ ﺖﺁور اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺴﻴﺎر ﻗﻴﻤﺘ ﯽ ه ﻢ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺕﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ دارد آ ﻪ‬
‫‪٧٤‬‬
‫هﻨﻮز آﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ آﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ هﻤﻪ در ﺕﺪارآﻨ ﺪ ﺕ ﺎ اﻳ ﻦ ﮔ ﻨ ِﺞ ﻗﻴﻤﺘ ﯽ را‬

‫آﻪ ﺑﻪ ودﻳﻌﻪ در دﺳﺘﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ ـ و آﺎرﯼاش هﻢ ﻧﻤﯽﺕﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ ـ ﺳﺎﻝﻢ‬
‫و دﺳ ﺖ ﻧﺨ ﻮردﻩ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ارﺑ ﺎب و ﺹ ﺎﺣﺐ اﺹ ﻠﯽاش ﺑﺮﺳ ﺎﻧﻢ‪ .‬اﮔ ﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﺨﻮرم ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﺤﻜ ﻢ ﺕ ﻮﯼ ﺳ ﺮش ﻣ ﯽآﻮﺑ ﺪ آ ﻪ‪ :‬واﯼ… ﺧ ﺎك ﺑ ﺮ‬
‫ﺳﺮم… ﻧﻜﻨﺪ ﺑﭽﻪام ﻋﻴﺐ آﺮدﻩ ﺑﺎﺵﺪ!‬
‫ﻣﺪرﺳﻪﯼ دﺧﺘﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺠﺎب زﻧﺎﻧﻪ… ﺟﺪا ﺳﺎزﯼهﺎﻳﯽ آﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل‪ ،‬ﻧﻤ ﻮد اﺳﺎﺳ ﻨﺎﻣﻪاﯼ پﻴ ﺪا آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ هﻤ ﻮارﻩ در رگ و‬
‫پ ﯽ ﻓﻬ ِﻢ ﻣ ﺎ وﺟ ﻮد داﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬ﭼ ﺮا از اﻳﻨﻬﻤ ﻪ ﺟ ﺪا ﺳ ﺎزﯼ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺕﻌﺠﺐ ﻣﯽآﻨﯽ؟ ﻣﺎ هﻤﻴﺸﻪ ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد اﻳ ﻦ ﺟ ﺪا ﺳ ﺎزﯼه ﺎ را ﺣﻤ ﻞ‬
‫آﺮدﻩاﻳﻢ؛ اﻳﻨﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽاش آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮر آ ﻪ ﺑ ﺰرگ ﻣ ﯽﺵ ﻮﯼ اﻳ ﻦ »ﺣ ﺲ ﻏﺮﻳ ﺐ« را در ﺕ ﻮ‬
‫ﺐ ﻳﻚ ﻣﻴﻬﻤﺎن‪ ،‬آﺴﯽ آﻪ ﻣﺎل اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴ ﺴﺖ و‬ ‫ﺕﻘﻮﻳﺖ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺲ ﻏﺮﻳ ِ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ آﺴﯽ ﺑﺎﺵﺪ آﻪ ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﻓﺎﺕﺢ ﺁن ﮔ ﻨﺞ اﻓ ﺴﺎﻧﻪاﯼ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﻔﺖ‬
‫ﺖ ﺳﺮو ِر ﺑﻌﺪﯼ ﺣﻔﺎﻇﺖ آﻨﯽ‪ .‬و ﭼﻪ داﺳﺘﺎن ﻏﺮﻳﺒﯽ‬ ‫و ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺎﻳﺪ از اﻣﺎﻧ ٍ‬
‫ﺖ آﺴﯽ آ ﻪ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﯽ آﻴ ﺴﺖ و ﺑ ﺮاﯼ ﭼ ﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﺣﻤﻞ و آﺸﻴﺪن ﺑﺎر اﻣﺎﻧ ٍ‬
‫در دﺳﺘﺎن ﺕﻮﺳﺖ!؟‬
‫و هﻤﻴﻦﻃﻮر آﻪ ﺑﺰرگﺕﺮ ﻣﯽﺵﻮﯼ ﻣﺮدهﺎﯼ پﻴﺮاﻣﻮﻧﺖ ﺕﺤﻤﻠ ﺖ‬
‫ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻣﺤ ﺮمه ﺎ ـ ﻣﺜ ﻞ پ ﺪر و داﻳ ﯽ و ﺑ ﺮادر و ﻋﻤ ﻮ ـ از ﺕ ﻮ روﯼ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧﻪ زدن ﺳﻴﻨﻪهﺎت‪ ،‬آﻼﻓﻪﺵ ﺎن ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬و ﺕ ﻮ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﺣ ﺲ ﻏﺮﻳ ﺐ رﺵ ﺪ ﻣ ﯽآﻨ ﯽ‪ .‬ﭼ ﻪ ﺟﻨ ﺎﻳﺘﯽ ﻣﺮﺕﻜ ﺐ ﻣ ﯽﺵ ﻮﯼ‪ ،‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺳ ﻴﻨﻪه ﺎت ـ ﺑ ﺪون اﻳﻨﻜ ﻪ ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﯽ ـ ﺣﺘ ﺎ از زﻳ ﺮ ﻝﺒ ﺎس ﮔ ﺸﺎدت‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺵﺎن را ﺑﻪ رخ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽآﺸﻨﺪ‪ .‬و ﺕﻮ اﻳﻦ »ﺣﺲ ﻏﺮﻳﺐ« را در ﺕﻤ ﺎم‬
‫ﻝﺤﻈﺎت رﺵ ٍﺪ ﺕﻨﺖ ﺑﺎ ﺧﻮد دارﯼ‪.‬‬
‫س ﺁن زﻧ ﺎن ﺟ ﺎدوﮔﺮ را ﺑ ﻪ ﺕ ﻮ‬ ‫ﻋﻴﻦ آﻔﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﯽﺵﻮﯼ‪ .‬اﺣﺴﺎ ِ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺕﻮ ـ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ـ ﮔﻨﺎهﻜﺎرﯼ؛ ﭼﻪ ﮔﻨﺎهﯽ آﺮدﻩ ﺑﺎﺵﯽ‬
‫و ﭼﻪ ﻧﻪ‪ .‬ﻓﺮﻗﯽ هﻢ ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪ .‬ﮔﻨﺎﻩ ه ﻢ ﺣﺘﻤ ﺎ در ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺟ ﺎ اﻓﺘ ﺎدﻩاش اﻳ ﻦ‬
‫ﺲ وﺟ ﻮد ﺕ ﻮ‬ ‫ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ »ﻣ ﺮد ﻣﻤﻨﻮﻋ ﻪاﯼ« ﺣ ﺮف زدﻩ ﺑﺎﺵ ﯽ‪ ،‬ﻧﻔ ِ‬
‫ﮔﻨﺎهﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ »ﺣﺲ ﻏﺮﻳﺐ« ﻝﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻝﺤﻈﻪ ﺑ ﺎ ﺕﻮﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺎدر‪،‬‬
‫آ ﻪ ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن ﺣ ﺲ ﮔﻨ ﺎﻩ ﻣﺘﻮﻝ ﺪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ‬
‫ﺣﺎﻣﯽات ﺑﺎﺵﺪ و از ﺕﻮـ در ﻣﻘﺎﺑ ِﻞ ﻗﺒﻴﻠﻪﯼ ﻣﻬﺎﺟ ِﻢ ﻣﺮدان ـ ﺣﻔﺎﻇﺖ آﻨ ﺪ‪،‬‬
‫‪٧٥‬‬
‫ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺰ در دﮔﺮدﻳ ﺴﯽ ﺵ ﺮمﺁورش‪ ،‬ﺑ ﻪ اردوﮔ ﺎﻩ دﺵ ﻤﻦ رﺧ ﺖ آ ﺸﻴﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ آﺲ ﺑﺎ ﺕﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬هﻴﭻآﺲ ﺣﺮف ﺕﻮ را ﻧﻤ ﯽﻓﻬﻤ ﺪ‪ .‬ه ﻴﭻآ ﺲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﻪ ﻧﻴﺮوهﺎﻳﯽ در ﺕﻮ ﺑﻴﺪار ﻣﯽﺵﻮﻧﺪ آﻪ ﺕﻮ را از آﻮدآﯽ‬
‫ﺑ ﻪ ﺑﻠ ﻮغ ﺑﺮﺳ ﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوه ﺎﻳﯽ آ ﻪ ه ﺮ ﻳ ﻚ ـ ﺧ ﻮد ـ دﻝﻴﻠ ﯽ ﺑ ﺮ ﺵ ﻜﻔﺘﮕﯽ‬
‫وﺟﻮ ِد دﺧﺘﺮآﯽ اﺳﺖ آﻪ دارد رﺵﺪ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬دارد پﺎ ﺑﻪ دﻧﻴ ﺎﯼ ﻣﺮداﻧ ﻪاﯼ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارد آﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬او هﻢ ﻣﯽﺕﻮاﻧﺴﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺘﻌﺎدل‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﯽ‬
‫و واﻗﻌﯽ ﺑﺎﺵﺪ؛ اﻣﺎ ﺕﻔﺮﻳﻖ ﺁن دو ﺁﻝ ﺖ‪ ،‬ﺕ ﻮ را از اﻧ ﺴﺎن ﺑﻮدﻧ ﺖ ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ‬
‫ﻣﯽآﺸﺪ و ﺑﺮادرت‪ ،‬ﻳﺎ هﻤﺎن پﺴﺮك هﻤﺴﺎﻳﻪ را از اﻧﺴﺎن ﺑﻮدﻧﺶ ﺑ ﺎﻻﺕﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺕﻮ ﮔﻨﺎﻩ ﻣﺘﻮﻝﺪ ﻣﯽﺵﻮد و ﺑﺎ او ﻗ ﺪرت و ﺵ ﺠﺎﻋﺖ و ﮔ ﺴﺘﺎﺧﯽ‬
‫و ﻏﺮور؛ از داﺵﺘﻦ ﭼﻴﺰهﺎﻳﯽ آﻪ در ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁوردﻧﺶ‪ ،‬هﻴﭻآ ﺪام ه ﻴﭻ‬
‫ﻧﻘﺸﯽ ﻧﺪاﺵﺘﻪاﻳﺪ‪ .‬و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻧ ﺴﺎنه ﺎ را ـ از هﻤ ﺎن اﺑﺘ ﺪا ـ از‬
‫ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﺟ ﺪا ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬و ه ﺮ دو را ﺑ ﻪ پ ﺸﺖ ﺳ ﻨﮕﺮهﺎﯼ ﺟﻬﺎﻝ ﺖ‬
‫ﻣ ﯽآ ﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳ ﻨﮕﺮهﺎﻳﯽ آ ﻪ ﻣ ﺮدان ـ ﺑ ﺎ دﻳ ﻦ ﺑﺮﺕ ﺮﯼ ﺟ ﻮﯼ ﻋﺠﻴﺒ ﺸﺎن ـ‬
‫هﻤﻴﺸﻪ ﻃﺮف پﻴﺮوز ﺁن هﺴﺘﻨﺪ و زﻧﺎن‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﺕﺎرﻳﺨﺎ و از پﻴﺶ ﻣﻬﺮ‬
‫ﺵﺪﻩ‪ ،‬ﻃﺮف ﻣﻐﻠﻮب ﺁن!‬
‫ﻏﺮﻳﺒﻪهﺎ ﻃﻮر دﻳﮕﺮﯼ ﻧﮕﺎهﺖ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻴﻦ پﺪر‪ ،‬ﺑ ﺮادر‬
‫و دﻳﮕﺮ ﻣﺮدان ـ اﻋﻼم ﻧ ﺸﺪﻩ ـ درﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ه ﻢ ﻣ ﺎدر‬
‫ﺖ ﺟﺒﻬﻪﯼ پﺪر اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﺸ ِﻢ ﻓﻬ ِﻢ پ ﺪر‪ ،‬ﻣ ﺮدان دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬هﻤ ﻪ آ ﺴﺎﻧﯽ‬ ‫پﺸ ٍ‬
‫ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻣ ﯽﺧﻮاهﻨ ﺪ ﺁن ﮔ ﻮهﺮ ﻗﻴﻤﺘ ﯽ ﺕ ﻮ را از دﺳ ﺘﺶ رﺑ ﻮدﻩ‪،‬‬
‫ﻝﻜﻪدارش آﻨﻨﺪ‪ .‬پﺪر‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ از ﻗﺒﻴﻠﻪﯼ هﻤﺎنهﺎﺳﺖ؛ اﻣﺎ در اﻳ ﻦ ﺟﻨ ﮓ‬
‫]ﻧﻪ در آﻨﺎر ﺕﻮ[ آﻪ ﺑ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪ ﺕ ﻮ‪ ،‬در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﺑﺮﻋﻠﻴ ﻪ هﻤ ﻪﯼ ﻣ ﺮدا ِن‬
‫دﻳﮕ ﺮ ـ در ﭼﻨ ﺪ ﺟﺒﻬ ﻪﯼ ﻣﺘﻘ ﺎﻃﻊ ـ در ﺟﻨ ﮓ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺵﻮهﺮ دادﻧﺖ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺑﯽﺕﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘ ﯽ ﺕ ﻮ را ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺹ ﺎﺣﺐ اﺹ ﻠﯽات رﺳ ﺎﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻨ ﮓ در‬
‫هﺮ دو ﺟﺒﻬﻪ ﺧﻼص ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﺴﯽ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣ ﯽآ ﺸﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ‬
‫او ه ﻢ اﻳ ﻦ »ﺣ ﺲ ﻏﺮﻳ ﺐ« را در ﺕ ﺎرﻳﻜﯽ وﺟ ﻮدش دارد آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ‬
‫ﻏﺮﻳﺒﻪ را ﺧﻮدش ـ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮدش ـ ﺑ ﻪ ﺑ ﺴﺘﺮ ﻧﺎﻣﻮﺳ ﺶ آ ﺸﺎﻧﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﻦ هﻢ ﺑﻌﺪ از ازدواج ﺕﺤﻤﻠﺖ ﻧﻤﯽآﻨ ﺪ‪ .‬و ﺕ ﻮ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﺧﺎﻧ ﻪاش‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﯼ و ﭼﻪ ﺣﺎﻻ آﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺵﻮهﺮت دادﻩ اﺳﺖ ﮔﻨﺎهﻜﺎرﯼ‪ .‬و اﻳﻦ‬
‫‪٧٦‬‬
‫ﺲ ﮔﻨﺎهﯽ‪ .‬ﻣﻬﻢ هﻢ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ آﺠﺎ هﺴﺘﯽ و ﭼ ﻪ‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻦآﻪ ﺕﻮ‪ ،‬ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻔ ِ‬
‫ﻣﯽآﻨﯽ!‬
‫ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﺕﻮ هﺴﺘﯽ و ﻧﻪ ﺑ ﺎﻝﻄﺒﻊ آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ‬
‫ﺕﻮ ﺑﺎ ﺁنهﺎ ﻣﯽﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﺟﺒﻬﻪﯼ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﯼ ﺵﻮهﺮ و ﻓﺎﻣﻴ ِﻞ ﺵﻮهﺮت‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﺮم ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺕﻮ‪ ،‬اﻳﻦﺟﺎ هﻢ ـ ﺑﻪ دﻝﻴﻞ زن ﺑﻮدﻧﺖ ـ‬
‫داﻣﻨﮕﻴﺮ ﺕﻮﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺎ ﺣﺘﺎ ﺳ ﺨﺖﺕ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﻬ ﺮ ﺑﺮداﺵ ﺘﻪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺕ ﻮ ﺁﻣ ﻮزش ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﯼ‪ .‬دﻳﮕ ﺮ ﺁن ﻋﻼﻣ ﺖ ﻣ ﺴﺨﺮﻩ در ﺑﻜﺎرﺕ ﺖ ﺑ ﻪ آ ﺎر‬
‫ﻧﻤﯽﺁﻳﺪ‪ .‬و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ اﺳﺖ آﻪ ﻗﻔﻞ و زﻧﺠﻴﺮهﺎ ﻣﺤﻜ ﻢﺕ ﺮ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺖ پ ﺸﺖ‪ ،‬پ ﺸﺖ ﺹ ﻨﺪوقﺧﺎﻧ ﻪ ﺕﺒﻌﻴ ﺪ ﻣ ﯽﺵ ﻮﯼ‪ .‬و اﻳ ﻦ »ﺣ ﺲ‬ ‫ﺕﻮ‪ ،‬ﺑﻪ پﺸ ٍ‬
‫ﻏﺮﻳﺐ« اﻳﻦ ﺣﺲ وﺣﺸﺘﻨﺎك‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺎ هﻢ هﻢﭼﻨﺎن در ﺕﻮ ﺕﻘﻮﻳﺖ ﻣﯽﺵﻮد‪.‬‬
‫دوﺳ ﺖ ﻋﺰﻳ ﺰ‪ ،‬ﻣ ﻦ از ﭼﻴﺰه ﺎﻳﯽ ﺣ ﺮف ﻣ ﯽزﻧ ﻢ آ ﻪ ﺕﺠﺮﺑ ﻪﯼ‬
‫ﻝﺤﻈﻪ ﻝﺤﻈ ﻪﯼ زﻧ ﺪﮔﯽام ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ را ه ﻢ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮﺑﯽ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ آ ﻪ‬
‫ﻧﺨﻮاهﯽ ﺕﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺮا و اﻳﻦ »ﺣﺲ ﻏﺮﻳﺐ« ﻣ ﺮا ـ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻳ ﻚ زن ـ‬
‫ﺣﺲ آﻨﯽ؛ اﻣﺎ ﺵﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻧﺪن و ﺵﻨﻴﺪن داﺳﺘﺎنهﺎﻳﯽ از زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ‪ ،‬ﺕ ﻮ را‬
‫ﻖ‬
‫آ ﻪ اﺳﺎﺳ ﺎ در ﺟﺒﻬ ﻪاﯼ ﻋﻮﺿ ﯽ ﻣﺘﻮﻝ ﺪ ﺵ ﺪﻩاﯼ آﻤ ﯽ ه ﻢ ﺑ ﻪ ﻓﻬ ِﻢ ﻋﻤ ِ‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺕﺮ آﻨﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ!‬
‫ﺑﻪ اﻣﻴﺪ دﻳﺪار ـ ﺑﻬﺎر ‪١٩٩٨‬‬
‫‪٧٧‬‬
‫زﻧﺎن و ﺧﺸﻮﻧﺖ!‬
‫ﻳﻜ ﯽ از رﻓﺘﺎره ﺎﻳﯽ آ ﻪ ﻧﺎﺵ ﯽ از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ اﺳ ﺘﺜﻤﺎرﯼ و‬
‫ﺕﻤﻠﻚﺟﻮﻳﺎﻧﻪﯼ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺟﻬﺎن پﻴﺮاﻣﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺮش اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻨﺴﻴﺖ و پﺪﻳ ﺪﻩﯼ »زن« اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤ ﺪ در ﺣﺠ ﻪاﻝ ﻮداع ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﺧﻄﺒ ﻪﯼ رﺳ ﻤﯽاﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ وﺹ ﻴﺖﻧﺎﻣ ﻪﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ او‬
‫ﺵﻨﺎﺧﺘﻪ ﺵﺪﻩ و ﺵﺎﻣﻞ ﺳﻔﺎرﺵﺎﺕﯽ ﺑﺮاﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ و رﻓﺘ ﺎر ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳ ﺖ‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع زن ﺕﺌﻮرﯼ »ﻋﺠﻴﺒﯽ« دارد‪:‬‬
‫»… اﻳﻬﺎ اﻝﻨﺎس‪ ،‬ﻓﺎن ﻝﻜﻢ ﻋﻠ ﯽ ﻧ ﺴﺎﺋﻜﻢ ﺣﻘ ﺎ‪ ،‬و ﻝﻬ ﻦ ﻋﻠ ﻴﻜﻢ ﺣﻘ ﺎ‬
‫ﻝﻜ ﻢ ﻋﻠ ﻴﻬﻦ ان ﻻ ﻳ ﻮﻃﺌﻦ ﻓﺮﺵ ﻜﻢ اﺣ ﺪا ﺕﻜﺮهﻮﻧ ﻪ‪ ،‬و ﻋﻠ ﻴﻬﻦ ان ﻻﻳ ﺎﺕﻴﻦ‬
‫ﺑﻔﺎﺣ ﺸﻪ ﻣﺒﻴﻨ ﻪ‪ ،‬ﻓ ﺎن ﻓﻌﻠ ﻦ ﻓ ﺎن اﷲ ﻗ ﺪ اذن ﻝﻜ ﻢ ان ﺕﻬﺠ ﺮوهﻦ ]ﻓ ﯽ‬
‫اﻝﻤﻀﺎﺟﻴﻊ[ و ﺕﻀﺮﺑﻮهﻦ ﺿﺮﺑﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺒﺮح ﻓﺎن اﻧﺘﻬ ﻴﻦ ﻓﻠﻬ ﻦ رزﻗﻬ ﻦ و‬
‫آ ﺴﻮﺕﻬﻦ ﺑ ﺎﻝﻤﻌﺮوف‪ ،‬و اﺳﺘﻮﺹ ﻮا ﺑﺎﻝﻨ ﺴﺎء ﺧﻴ ﺮا‪ ،‬ﻓ ﺎﻧﻬﻦ ﻋﻨ ﺪآﻢ ﻋ ﻮان‬
‫ﻻﻳﻤﻠﻜ ﻦ ﻻﻧﻔ ﺴﻬﻦ ﺵ ﻴﺌﺎ‪ ،‬و اﻧﻜ ﻢ اﻧﻤ ﺎ اﺧ ﺬﺕﻤﻮهﻦ ﺑﺎﻣﺎﻧ ﻪ اﷲ‪ ،‬و اﺳ ﺘﺤﻠﻠﺘﻢ‬
‫ﻓ ﺮوﺟﻬﻦ ﺑﻜﻠﻤ ﺎت اﷲ‪ ،‬ﻓ ﺎﻋﻔﻠﻮا اﻳﻬﺎﻝﻨ ﺎس ﻗ ﻮﻝﯽ‪ ،‬ﻓ ﺎﻧﯽ ﻗ ﺪ ﺑﻠﻐ ﺖ‪ ،‬و ﻗ ﺪ‬
‫ﺕﺮآﺖ ﻓﻜﻢ ﻣﺎ ان اﻋﺘﺼﺘﻢ ﺑﻪ ﻓﻠﻢ ﺕﻀﻠﻮا اﺑﺪا…« )‪(٧٨‬‬
‫ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ ﺑﺨ ﺸﯽ از ﺧﻄﺒ ﻪﯼ ﺣﺠ ﻪاﻝ ﻮداع در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»اﯼ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ اﻳﻨﻚ راﺟﻊ ﺑﻪ زنهﺎﯼ ﺵﻤﺎ ﺹﺤﺒﺖ ﻣ ﯽآ ﻨﻢ…‬
‫وﻇﻴﻔﻪﯼ ﺁنهﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﺵﺨﺼﯽ وارد ﺑﺴﺘﺮ ﺵﻤﺎ ﺵﻮد ]ﺟﺰ‬
‫ﺧﻮد ﺵﻤﺎ[ و آﺴﺎﻧﯽ را آﻪ ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ ﺵﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ راﻩ ﻧﺪهﻨ ﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺁنهﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺵﻤﺎ اﺟﺎزﻩ دادﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ در ﺑﺴﺘﺮﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ آﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺁنهﺎ را آﺘ ﻚ ﺑﺰﻧﻴ ﺪ‪ ،‬وﻝ ﯽ ﻧ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺵﺪت… ﭼﻮن ﺁنه ﺎ در ﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﺵ ﻤﺎ ﻳ ﻚ ﻣﺤﺒ ﻮس ه ﺴﺘﻨﺪ و از ﺧ ﻮد‬
‫اﺧﺘﻴﺎرﯼ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣﺤﺒ ﻮس آ ﻪ از ﺧ ﻮد اﺧﺘﻴ ﺎرﯼ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ]![ رﻓﺘﺎر آﺮد…« )‪(٧٩‬‬
‫‪٧٨‬‬
‫اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨﺪﻩ در ﺕﺮﺟﻤﻪﯼ هﻤﻴﻦ ﺧﻄﺒﻪ ]ﺣﺠﻪاﻝ ﻮداع[ در ﺟﻠ ﺪ‬

‫ﭼﻬﺎرم ﺕﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬از ﻗﻮل ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪ …» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﯼ ﻣ ﺮدم‬
‫ﺵﻤﺎ ﺑﺮ زﻧﺎﻧﺘﺎن ﺣﻘﯽ دارﻳﺪ و ﺁنهﺎ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮ ﺵ ﻤﺎ ﺣﻘ ﯽ دارﻧ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻖ ﺵ ﻤﺎ‬
‫ﺑ ﺮ زﻧﺎﻧﺘ ﺎن ﭼﻨ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ آ ﺴﯽ را آ ﻪ از او ﺑﻴﺰارﻳ ﺪ ﺑ ﺮ ﻓ ﺮش ﺵ ﻤﺎ‬
‫ﻧﻨﺸﺎﻧﻨﺪ و ﻣﺮﺕﻜﺐ آﺎر زﺵ ﺖ ﻧ ﺸﻮﻧﺪ و اﮔ ﺮ ﻣﺮﺕﻜ ﺐ ﺵ ﺪﻧﺪ ﺧ ﺪا ﺑ ﻪ ﺵ ﻤﺎ‬
‫اﺟ ﺎزﻩ دادﻩ آ ﻪ در ﺧﻮاﺑﮕ ﺎﻩ از ﺁنه ﺎ دورﯼ آﻨﻴ ﺪ و ﺁنه ﺎ را ﻧ ﻪ ﭼﻨ ﺪان‬
‫ﺳﺨﺖ ﺑﺰﻧﻴﺪ؛ اﮔﺮ دﺳﺖ ﺑﺮداﺵﺘﻨﺪ روزﯼ و پﻮﺵﺶ ]ﻏ ﺬا و ﻝﺒ ﺎس[ ﺁنه ﺎ‬
‫را ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣﺘﻌ ﺎرف ﺑﺪهﻴ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن ﺑ ﻪ ﻧﻴﻜ ﯽ ]![ رﻓﺘ ﺎر آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺵﻤﺎ اﺳﻴﺮﻧﺪ و اﺧﺘﻴﺎرﯼ از ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارﻧﺪ‪(٨٠) «.‬‬
‫ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦ ردﻳ ﻒ دوم ﻣ ﺬهﺐ ﺵ ﻴﻌﻪ ه ﻢ در ﺧﻄﺒ ﻪﯼ ‪٨٠‬‬
‫ﻧﻬ ﺞاﻝﺒﻼﻏ ﻪ »پ ﺲ از پﺎﻳ ﺎن ﻧﺒ ﺮد ﺟﻤ ﻞ در ﻧﻜ ﻮهﺶ زﻧ ﺎن« و ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺕﻮﺟﻴﻪ ﺳﺮآﻮب زﻧﺎن ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳ ﻪاﯼ دارد‪» :‬ﻣﻌﺎﺵ ﺮ اﻝﻨ ﺎس ان اﻝﻨ ﺴﺎء‬
‫ﻧﻮاﻗﺺ اﻻﻳﻤﺎن اﻝﺤﻈﻮظ ﻧﻮاﻗﺾ اﻝﻌﻘﻮل‪ .‬ﻓﺎﻣﺎ ﻧﻘﺼﺎن اﻳﻤﺎﻧﻬﻦ ﻓﻘﻌﻮدهﻦ‬
‫ﻋ ﻦ اﻝ ﺼﻼﻩ و اﻝ ﺼﻴﺎم ﻓ ﯽ اﻳ ﺎم ﺣ ﻀﻴﻬﻦ‪ .‬و اﻣ ﺎ ﻧﻘ ﺼﺎن ﺣﻈ ﻮﻇﻬﻦ‬
‫ﻓﻤﻮارﻳﺜﻬﻦ ﻋﻠﯽ اﻻﻧﺼﺎف ﻣﻦ ﻣﻮارﻳﺚ اﻝﺮﺟﺎل‪ .‬و اﻣ ﺎ ﻧﻘ ﺼﺎن ﻋﻘ ﻮﻝﻬﻦ‬
‫ﻓﺸﻬﺎدﻩ اﻣﺮاﺕﻴﻦ آﺸﻬﺎدﻩ اﻝﺮﺟﻞ اﻝﻮاﺣﺪ‪ .‬ﻓﺎﺕﻘﻮ ﺵﺮار اﻝﻨﺴﺎء‪ .‬و آﻮﻧﻮا ﻣﻦ‬
‫ﺧﻴ ﺎرهﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺣ ﺬر و ﻻ ﺕﻄﻴﻌ ﻮهﻦ ﻓ ﯽ اﻝﻤﻌ ﺮوف ﺣﺘ ﯽ ﻻﻳﻄﻤﻌ ﻦ ﻓ ﯽ‬
‫اﻝﻤﻨﻜﺮ‪.‬‬
‫»ﻣ ﺮدم! اﻳﻤ ﺎ ِن زﻧ ﺎن ﻧﺎﺕﻤ ﺎم اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻬ ﺮﻩﯼ ﺁﻧ ﺎن ﻧﺎﺕﻤ ﺎم‪ ،‬ﺧ ﺮد‬
‫اﻳﺸﺎن ﻧﺎﺕﻤﺎم‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪﯼ ﻧﺎﺕﻤﺎﻣﯽ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺬور ﺑﻮدﻧﺸﺎن از ﻧﻤ ﺎز و روزﻩ‬
‫اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ هﻨﮕ ﺎم ﻋﺎدﺕ ﺸﺎن و ﻧﻘ ﺼﺎن ﺑﻬ ﺮﻩﯼ اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﻧ ﺼﻒ ﺑ ﻮدن ﺳ ﻬﻢ‬
‫ﺁﻧﺎن از ﻣﻴ ﺮاث اﺳ ﺖ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﺳ ﻬﻢ ﻣ ﺮدان؛ و ﻧ ﺸﺎﻧﻪﯼ ﻧﺎﺕﻤ ﺎﻣﯽ ﺧ ﺮد‬
‫ﺁﻧﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﮔﻮاهﯽ دو زن ﭼﻮن ﮔ ﻮاهﯽ ﻳ ﻚ ﻣ ﺮد ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب رود‪.‬‬
‫پ ﺲ از زﻧ ﺎ ِن ﺑ ﺪ ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳ ﺪ و ﺧ ﻮد را از ﻧﻴﻜﺎﻧ ﺸﺎن واپﺎﻳﻴ ﺪ ]ﻣﻮاﻇ ﺐ‬
‫ﺧﻮدﺕ ﺎن ﺑﺎﺵ ﻴﺪ[ و ﺕ ﺎ در آ ﺎر زﺵ ﺖ ﻃﻤ ﻊ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‪ ،‬در آ ﺎر ﻧﻴ ﻚ ]ه ﻢ[ از‬
‫ﺁﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﻴﺪ!« )‪(٨١‬‬
‫هﻤﻮ در ﻧﺎﻣﻪﯼ ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ٣١‬ﺧﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ وﺹ ﻴﺖﻧﺎﻣ ﻪﯼ‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﯽ او ﺑ ﻪ پ ﺴﺮش ﺣ ﺴﻦ و رهﻨﻤﻮده ﺎﻳﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻣﺎﻣ ﺖ اوﺳ ﺖ‪ ،‬در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫‪٧٩‬‬
‫»… و اﻳﺎك و ﻣﺸﺎورﻩ اﻝﻨ ﺴﺎء ﻓ ﺎن راﻳﻬ ﻦ اﻝ ﯽ اﻓ ﻦ و ﻋ ﺰﻣﻬﻦ‬

‫اﻝﻬ ﯽ وه ﻦ‪ .‬و اآﻔ ﻒ ﻋﻠ ﻴﻬﻦ ﻣ ﻦ اﺑ ﺼﺎرهﻦ ﺑﺤﺠﺎﺑ ﻚ اﻳ ﺎهﻦ ﻓ ﺎن ﺵ ﺪﻩ‬
‫اﻝﺤﺠﺎب اﺑﻘﯽ ﻋﻠﻴﻬﻦ‪ ،‬و ﻝﻴﺲ ﺧ ﺮوﺟﻬﻦ ﺑﺎﺵ ﺪ ﻣ ﻦ ادﺧﺎﻝ ﻚ و ﻻﻳﻮﺙ ﻖ ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻦ‪ ،‬و ان اﺳﺘﻄﻌﺖ ان ﻻ ﻳﻌﺮﻓﻦ ﻏﻴﺮك ﻓﺎﻓﻌﻞ‪ .‬و ﻻ ﺕﻤﻠﻚ اﻝﻤﺮاﻩ ﻣﻦ‬
‫اﻣﺮاه ﺎ ﻣ ﺎ ﺟ ﺎوز ﻧﻔ ﺴﻬﺎ ﻓ ﺎن اﻣ ﺮاﻩ رﻳﺤﺎﻧ ﻪ و ﻝﻴ ﺴﺖ ﺑﻘﻬﺮﻣﺎﻧ ﻪ و ﻻﺕﻌ ﺪ‬
‫ﺑﻜﺮاﻣﺘﻬﺎ ﻧﻔﺴﻬﺎ‪ ،‬و ﻻ ﺕﻄﻤﻌﻬﺎ ﻓﯽ ان ﺕﺸﻔﻊ ﺑﻐﻴﺮهﺎ…‬
‫»ﺑﭙﺮهﻴ ﺰ از راﯼ زدن ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن آ ﻪ زﻧ ﺎن ﺳ ﺴﺖ راﻳﻨ ﺪ‪ ،‬و در‬
‫ﺕﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﺕﻮان‪ ،‬و در پﺮدﻩﺵﺎن ﻧﮕﻪدار ﺕﺎ دﻳﺪﻩﺵﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮﻣ ﺎن‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﻧﻴﺎرد آﻪ ﺳﺨﺖ در پﺮدﻩ ﺑﻮدن ﺁﻧﺎن را ﺑﻬﺘ ﺮ ﻧﮕ ﻪ ﻣ ﯽدارد‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮون رﻓﺘﻨﺸﺎن از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪﺕﺮ ﻧﻴﺴﺖ از ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ آﻪ ﺑﺪو اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارﯼ و‬
‫او را ﻧ ﺰد ﺁﻧ ﺎن در ﺁرﯼ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺕ ﻮاﻧﯽ ﭼﻨ ﺎن آﻨ ﯽ آ ﻪ ﺟ ﺰ ﺕ ﻮ را‬
‫ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬روا دار؛ و آﺎرﯼ آ ﻪ ﺑ ﺮون از ﺕﻮاﻧ ﺎﻳﯽ زن اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ دﺳ ﺘﺶ‬
‫ﻣﺴﭙﺎر‪ ،‬آﻪ زن ﮔﻞ ﺑﻬﺎرﯼ اﺳﺖ ﻝﻄﻴﻒ و ﺁﺳﻴﺐ پﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻪ پﻬﻠﻮاﻧﯽ اﺳ ﺖ‬
‫آﺎرﻓﺮﻣ ﺎ و در ه ﺮ آ ﺎر دﻝﻴ ﺮ‪ ،‬و ﻣﺒ ﺎدا ﮔﺮاﻣ ﯽ داﺵ ﺖ ]او را[ از ﺣ ﺪ‬
‫ﺑﮕ ﺬراﻧﯽ و ﻳ ﺎ او را ﺑ ﻪ ﻃﻤ ﻊ اﻓﻜﻨ ﯽ و ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺎﻧﺠﯽ دﻳﮕ ﺮﯼ وادار‬
‫ﮔﺮداﻧﯽ‪(٨٢) «.‬‬
‫و هﻤ ﻮ ﺑ ﺎزهﻢ در آﻠﻤ ﺎت ﻗ ﺼﺎر ﺵ ﻤﺎرﻩﯼ ‪ ٢٣٤‬ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﻴﻜﻮﺕﺮﻳﻦ ﺧﻮﯼ زﻧﺎن‪ ،‬زﺵﺖﺕﺮﻳﻦ ﺧﻮﯼ ﻣﺮدان اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺎزﻳﺪن‬
‫و ﺕﺮس و ﺑﺨﻞ ورزﻳﺪن‪ .‬پﺲ ﭼﻮن زن ﻧ ﺎزد‪ ،‬رﺧ ﺼﺖ ﻧﺪه ﺪ آ ﻪ آ ﺴﯽ‬
‫ﺑﺪو دﺳﺖ ﻳﺎزد و ﭼﻮن ﺑﺨﻞ ﺁرد‪ ،‬ﻣﺎل ﺧﻮد و ﻣﺎل ﺵﻮﻳﺶ را ﻧﮕ ﺎﻩ دارد‬
‫و ﭼﻮن ﺕﺮﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬از هﺮﭼﻪ ﺑﺪو روﯼ ﺁرد هﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪(٨٣) «.‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮدﯼ ﻧﻴ ﺰ در ﺟﻠ ﺪ اول ﻣ ﺮوجاﻝ ﺬهﺐ‪ ،‬در »ذآ ﺮ ﺳ ﺨﻨﺎﻧﯽ«‬
‫از ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ دو ﺟﻤﻠ ﻪﯼ ﻗ ﺼﺎر را ه ﻢ از پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨﺪآ ﻪ‪:‬‬
‫»ﺑﻬﺸﺖ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪﯼ ﺵﻤﺸﻴﺮهﺎﺳﺖ… و زﻧﺎن را ﺑ ﯽ ﻝﺒ ﺎس ﺑﮕﺬارﻳ ﺪ ﺕ ﺎ‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ!« )‪(٨٤‬‬
‫در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕﻌ ﺪاد زﻧ ﺎن ﻣﺤﻤ ﺪ ﻧﻮﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪» :‬ﺑﻌ ﺪ از وﻓ ﺎت‬

‫پﻴﻐﻤﺒﺮ ‪ ٩‬زن از وﯼ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ آﻪ اﺟﺎزﻩﯼ ﻧﻜ ﺎح ﺙ ﺎﻧﻮﯼ ﺑ ﺎ اﺣ ﺪﯼ ]را[‬
‫ﻧﺪاﺵﺘﻨﺪ‪(٨٥) «.‬‬
‫‪٨٠‬‬
‫»وﯼ ]پﻴﺎﻣﺒﺮ[ در ﺳﺎل ﻣﺮگ ﺧ ﻮﻳﺶ ‪ ٩‬زن داﺵ ﺖ و ﺑ ﺮ روﯼ‬

‫هﻢ در ﻣﺪت ﺣﻴﺎت ‪ ١٤‬زن ﮔﺮﻓﺖ؛ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﯼ آﻨﻴﺰان…« )‪(٨٦‬‬
‫در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ آﻨﻴ ﺰان ﺑ ﺎزهﻢ ﺹ ﺤﺒﺖ ﺧ ﻮاهﻴﻢ آ ﺮد‪ .‬هﻤ ﻴﻦﻗ ﺪر‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻢ آﻪ‪:‬‬
‫»در ﻣﻮرد زﻧﺎن ﻧﻴﺰ پﻴﺎﻣﺒﺮ اﻣﺘﻴ ﺎزات ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ ﻓ ﺮدﯼ دارد‬
‫آ ﻪ ه ﻴﭻ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕ ﺮﯼ از ﺁنه ﺎ ﺑﺮﺧ ﻮردار ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺜ ﺎل در‬
‫ﻣﻮرد هﻤﺨ ﻮاﺑﮕﯽ از اﻳ ﻦ اﻣﺘﻴ ﺎز ﺑﺮﺧ ﻮردار اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ هﺮﻳ ﻚ از‬
‫زﻧﺎن را ]آﻪ[ ﺑﺨﻮاهﺪ ﻋﻘﺐ ﺑﻴﻨﺪازد و ﻳﺎ هﺮآﺪام از ﺁﻧﺎن را آ ﻪ ﺑﺨﻮاه ﺪ‬
‫از ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻧﺪ…‬
‫»… زﻧﺎن او ]ﻣﺤﻤﺪ[ ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن ﺧ ﺪا ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن دﻳﮕ ﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺕﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)ﺳﻮرﻩﯼ ‪ ٣٣‬ﺁﻳﻪﯼ ‪ …(٦‬ﺁنهﺎ از ﺁن ﺟﻬﺖ آﻪ زﻧﺎن ﺑﺮﺕ ﺮ و ﻣﻤﺘ ﺎز و‬
‫ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﺟﺎﻣﻌﻪﯼ اﺳﻼﻣﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑﻜﻮﺵ ﻨﺪ آ ﻪ ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫در ﺧﺎﻧ ﻪهﺎﺵ ﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨ ﺪ‪ ،‬ﺁراﻳ ﺶ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ و پ ﺲ از پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴ ﺰ از ازدواج‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮددارﯼ ورزﻧﺪ! )ﺳﻮرﻩﯼ ‪ ٣٣‬ﺁﻳﻪهﺎﯼ ‪ ٣٣‬و ‪(٨٧) «(٥٣‬‬
‫اﺑ ﻦ ه ﺸﺎم ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ آ ﻪ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ در ﺑ ﺴﺘﺮ ﻣ ﺮگ‪ ،‬ﺧﻄ ﺎب ﺑ ﻪ‬
‫زﻧﺎﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺵ ﻤﺎ از ﺁن زﻧﺎﻧﻴ ﺪ آ ﻪ ﻳﻮﺳ ﻒ را از راﻩ ﺑﺒﺮدﻳ ﺪ و ﺑ ﺮ وﯼ‬
‫دروغ ﮔﻔﺘﻴ ﺪ؛ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧ ﺎﻣﻮش ﺑﺎﺵ ﻴﺪ آ ﻪ زﻧ ﺎن ﻧ ﺎﻗﺺاﻝﻌﻘ ﻞ ﺑﺎﺵ ﻨﺪ و در‬
‫ﻏﻮ ِر هﻴﭻ آﺎر ﻧﺮﺳﻨﺪ‪(٨٨) «.‬‬
‫هﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ در ﻗﺮﺁن ه ﻢ ﺑ ﺎ واژﻩه ﺎﻳﯽ ﺵ ﺒﻴﻪ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺕﺌ ﻮرﯼ‬
‫ﺑﺎزﺕﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﻝﺮﺟﺎل ﻗﻮاﻣ ﻮن ﻋﻠ ﯽاﻝﻨ ﺴﺎء ﺑﻤ ﺎ ﻓ ﻀﻞاﷲ ﺑﻌ ﻀﻬﻢ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻌﺾ و ﺑﻤﺎ اﻧﻔﻘﻮ ﻣﻦ اﻣﻮاﻝﻬﻢ ﻓﺎﻝ ﺼﻠﺤﺖ ﻗﻨﺘ ﺖ ﻓ ﺎن ﺣﻔﻈ ﺖ ﻝﻠﻐﻴ ﺐ‬
‫ﺑﻤ ﺎ ﺣﻔ ﻆاﷲ واﻝﺘ ﯽ ﺕﺨ ﺎﻓﻮن ﻧ ﺸﻮزهﻦ ﻓﻌﻈ ﻮهﻦ و اهﺠ ﺮوهﻦ ﻓ ﯽ‬
‫اﻝﻤﻀﺎﺟﻊ و اﺿﺮﺑﻮهﻦ ﻓﺎن اﻃﻌﻨﻜﻢ ﻓﻼﺕﺒﻐﻮا ﻋﻠ ﻴﻬﻦ ﺳ ﺒﻴﻼ‪ .‬ان اﷲ ﻋﻠﻴ ﺎ‬
‫آﺒﻴﺮا‪.‬‬
‫»ﻳﻌﻨ ﯽ‪“ :‬ﻣ ﺮدان را ﺑ ﺮ زﻧ ﺎن ﺕ ﺴﻠﻂ و ﺣ ﻖ ﻧﮕﻬﺒ ﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫واﺳﻄﻪﯼ ﺁن ﺑﺮﺕ ﺮﯼ آ ﻪ ﺧ ﺪا ﺑﻌ ﻀﯽ را ﺑ ﺮ ﺑﻌ ﻀﯽ ﻣﻘ ﺮر داﺵ ﺘﻪ و ﺑ ﻪ‬
‫واﺳ ﻄﻪﯼ ﺁنآ ﻪ ﻣ ﺮدان‪ ،‬از ﻣ ﺎل ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ زن ﻧﻔﻘ ﻪ دهﻨ ﺪ‪ .‬پ ﺲ‪ ،‬زﻧ ﺎ ِن‬
‫ﺵﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﻄﻴﻊ ﺁنهﺎﻳﻨ ﺪ آ ﻪ در ﻏﻴ ﺎب ﻣ ﺮدان‪ ،‬ﺣ ﺎﻓﻆ ﺣﻘ ﻮق ﺵ ﻮهﺮان‬
‫ﺑﺎﺵﻨﺪ و ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺁن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﻧﮕﻪدارﻧﺪ‪ .‬و زﻧﺎﻧﯽ را‬
‫‪٨١‬‬
‫آﻪ از ﻣﺨﺎﻝﻔﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺁنهﺎ ﺑﻴﻤﻨﺎآﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﺁنه ﺎ را ﻣﻮﻋﻈ ﻪ‬

‫آﻨﻴ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣﻄﻴ ﻊ ﻧ ﺸﺪﻧﺪ از ﺧﻮاﺑﮕ ﺎﻩ ﺁﻧ ﺎن دورﯼ ﮔﺰﻳﻨﻴ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣﻄﻴ ﻊ‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺁنهﺎ را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنآﻪ اﻃﺎﻋﺖ آﺮدﻧﺪ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ﺁنه ﺎ ﺳ ﺘﻢ ﻧﻜﻨﻴ ﺪ‬
‫آﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻻﻣﻘﺎم و ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ‪(٨٩) «.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺕﺎآﻴﺪهﺎﻳﯽ ﺑﺮ ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ زﻧﺎﻧﯽ آ ﻪ اﺕﻬﺎﻣ ﺸﺎن‬
‫ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ اﻳ ﻦ ﺑﺎﺵ ﺪ آ ﻪ آ ﺴﺎﻧﯽ را آ ﻪ ﻣ ﻮرد ﻣﺤﺒ ﺖ »زﻧﺪاﻧﺒﺎﻧﺎﻧ ﺸﺎن«‬
‫ﻧﺒﻮدﻩاﻧ ﺪ »ﺑ ﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ راﻩ دادﻩاﻧ ﺪ« در دﻳﮕ ﺮ آﺘ ﺎبه ﺎﯼ در دﺳ ﺘﺮس اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ه ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎ واژﻩه ﺎﻳﯽ از هﻤ ﻴﻦ دﺳ ﺖ ﺕﺎآﻴ ﺪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ از‬
‫ﺳﻮﯼ ﻋﻠﻤﺎﯼ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻮرد ﺕﻔﺴﻴﺮ و ﺕﺒﻴﻴﻦ و اﺟﺘﻬ ﺎد ﻗ ﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻨ ﺪان ه ﻢ ﻋﺠﻴ ﺐ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺕﻌﺮﻳﻔ ﯽ از‬
‫زﻧﺎن ﻣﺤﺒﻮس در ﺧﺎﻧﻪهﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻜﻮﻣ ﺖه ﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ]ﻣ ﺜﻼ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان[ هﻢ راﻩ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺵﺪ!‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺵ ﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ اﻳ ﻦ دﻳ ﺪﮔﺎﻩ و در هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ رﻓﺘ ﺎر ﺑ ﺎ‬
‫زﻧ ﺎن ـ ﺣﺘ ﺎ ﺑ ﺎ ﻧ ﻮﻩﯼ ﺧ ﻮد پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ـ ﻧﮕ ﺎهﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ ﺑ ﻪ ﻧﻘ ﺪﯼ آ ﻪ ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺳﺠﺎدﯼ ـ از ﻣﺪﻳﺮان ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪﯼ »پﺮ« ﭼ ﺎپ اﻣﺮﻳﻜ ﺎ ـ ﺑ ﺮ آﺘ ﺎب‬
‫»زن در دوﻝﺖ ﺧﻴﺎل« ﻧﻮﺵﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻜﻴﻨﻪ‪ ،‬دﺣﺘﺮﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬از‬
‫زﻳﺒ ﺎﺕﺮﻳﻦ و هﻨﺮﻣﻨ ﺪﺕﺮﻳﻦ زﻧ ﺎن ﻋ ﺮب ﺑ ﻮد؛ ﭼﻨ ﺎنآ ﻪ ﺑﺨ ﺶ ﺑﺰرﮔ ﯽ از‬
‫آﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ “اﻻﻏ ﺎﻧﯽ” اﺧﺘ ﺼﺎص ﺑ ﻪ وﯼ دارد‪] .‬اﻻﻏ ﺎﻧﯽ آﺘ ﺎﺑﯽ اﺳ ﺖ‬
‫در ﺑ ﺎرﻩﯼ ﻣﻮﺳ ﻴﻘﯽ و هﻨﺮه ﺎﯼ واﺑ ﺴﺘﻪ در ﺟﻬ ﺎن ﻋ ﺮب‪ .‬اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب‬
‫ﺕﻮﺳ ﻂ ﻣ ﺸﺎﻳﺦ ﻓﺮﻳ ﺪﻧﯽ ﺑ ﻪ ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺕﺮﺟﻤ ﻪ ﺵ ﺪﻩ؛ وﻝ ﯽ ﺁن ﻗ ﺴﻤﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﻜﻴﻨﻪ پﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﺎزﻩﯼ ﭼﺎپ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ .‬درﺣ ﺎﻝﯽ آ ﻪ ﻣ ﺘﻦ ﻋﺮﺑ ﯽ ﺁن‬
‫ﺕﺎ آﻨﻮن ﭼﻨﺪﺑﺎر در “ﻗﻢ” ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ![‬
‫»ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺘﻮن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻩ و رواﻳﺖهﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻮﺟ ﻮد‪ ،‬ﺳ ﻜﻴﻨﻪ‬
‫زﻧ ﯽ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ هﻨﺮﻣﻨ ﺪ و ﺁراﺳ ﺘﻪ‪ .‬در ﺵ ﻌﺮ و ادب و ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﯽ و‬
‫رﻗ ﺺ ﻣﻘ ﺎﻣﯽ داﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﺠﺎﻝ ﺴﯽ آ ﻪ ﺑﺮﮔ ﺰار ﻣ ﯽآ ﺮدﻩ‪ ،‬در زﻣ ﺎن‬
‫ﺧﻮدش از ﻣﻬﻢﺕﺮﻳﻦ و ﻣﺸﻬﻮرﺕﺮﻳﻦ ﻣﺠﺎﻝﺲ ادب و ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ و رﻗ ﺺ و‬
‫ﺵﻌﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻜﻴﻨﻪ در ﻃﻮل ﻋﻤﺮش ‪ ٤‬ﺑﺎر هﻤﺴﺮ اﺧﺘﻴﺎر آﺮد‪ .‬در‬
‫هﻨﮕﺎم ازدواج ﺑﺎ هﻤﺴﺮاﻧﺶ هﻤﻴﺸﻪ ﺵﺮط ﻣﯽآﺮد آﻪ ﺁنهﺎ ﺣ ﻖ ازدواج‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﺪاﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﻨﺪ و اﮔ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﻖ ﻃ ﻼق ﻳ ﻚﻃﺮﻓ ﻪ ﺑ ﺎ او‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﯼ ﻻاﻗﻞ ﻳﻚﺑﺎر از اﻳﻦ ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮد‪.‬‬
‫‪٨٢‬‬
‫»اﻣﺎ واآﻨﺶ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺵﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران‪ ،‬در ﻗﺒﺎل ﭼﻨ ﻴﻦ زﻧ ﯽ‬

‫ﭼﻪ ﺑﻮدﻩ و ﭼﻪ هﺴﺖ؟! ﺧﻴﻠﯽ روﺵ ﻦ و ﺳ ﺎدﻩ اﺹ ﻼ ﻣﻨﻜ ﺮ وﺟ ﻮد ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫زﻧ ﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ و در ﻣﺘ ﻮن دﻳﻨ ﯽ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪ آ ﻪ ﺳ ﻜﻴﻨﻪ در آ ﻮدآﯽ‬
‫درﮔﺬﺵﺖ؛ زﻳﺮا زﻧﯽ آ ﻪ ﺁراﺳ ﺘﻪ ﺑ ﻪ هﻨﺮه ﺎﯼ ﻣﺘﻔ ﺎوت ﺑﺎﺵ ﺪ و اﺳ ﺘﻘﻼل‬
‫داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﺪ و ﺑﺮاﯼ ﺧﻮدش ﺵﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬هﻴﭻﮔﻮﻧ ﻪ ﺟ ﺎﻳﯽ در‬
‫ﻣﺮاﺕﺐ ﺵﺮﻳﻌﺖ ﻧﻤ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ؛ ﺣﺘ ﺎ اﮔ ﺮ ﻧ ﻮادﻩﯼ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺵ ﺪ‪.‬‬
‫ﺵ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران در ﻃ ﻮل ﺕ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ زﻧ ﺎﻧﯽ را ﻣ ﻮرد اﺣﺘ ﺮام و‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺵﺖ ﻗﺮار دادﻩاﻧﺪ آﻪ ﺕﻮﺳﺮﯼﺧﻮر ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪(٩٠) «.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮداﺵ ﺖ از ﻣﻮﺿ ﻮع زن و ﺑﺨ ﺼﻮص زﻧ ﺎن ﻣﺤﺒ ﻮس در‬
‫ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎ و ﻣ ﺮدان زﻧ ﺪاﻧﺒﺎن‪ ،‬اﻝﺰاﻣ ﺎت وﻳ ﮋﻩﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ه ﻢ دارد؛ در‬
‫هﻤ ﻴﻦ راﺳ ﺘﺎ در ﻣ ﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪﯼ ﻣ ﺜﻼ ﻣ ﺪرن و اﻣ ﺮوزﯼ ﻣ ﺎ ﻓﺠ ﺎﻳﻌﯽ‬
‫ﻣ ﯽﺁﻓﺮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔ ﺎﻩ از ﻓ ﺮط ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻣ ﺴﺨﺮﻩ و ﺧﻨ ﺪﻩدار ﻣ ﯽﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺕﺎب ﻧﮕﺮﺵﯽ‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎﻝﻪ ﺑ ﻪ ﺟ ﻨﺲ زن‪ ،‬ﻓﺠ ﺎﻳﻌﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﻴﻠ ﯽ از‬
‫ﻣ ﺎ ـ اﮔ ﺮ آ ﻮرﯼ را ﺑ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ ﺁراﻣ ﺶ ﺕﺤﻤ ﻞ ﻧﻜﻨ ﻴﻢ ـ در پﻴﺮاﻣﻮﻧﻤ ﺎن‬
‫ﺑﺎرهﺎ ﺵﺎهﺪ ﺁن ﺑﻮدﻩاﻳﻢ‪.‬‬
‫زﻧﺎن‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاﯼ آﻪ ﮔﺎﻩ ﺧﻮد در ﻧﻘﺶ هﻤ ﺎن ﻣ ﺮدان و‬
‫هﻤ ﺎن ﺕﻌﺮﻳ ﻒ از ﺳ ﻠﻄﻪ ﺑ ﺎ دﻳﮕ ﺮ زﻧ ﺎن ﺑﺮﺧ ﻮرد ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺕﻌﺮﻳ ﻒ‬
‫وﻳﮋﻩاﯼ از »زن ﻣﺤﺒﻮس در ﺧﺎﻧﻪ« را اراﺋﻪ ﻣﯽدهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ در‬
‫راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ زﻧ ﯽ ـ ﺣﺘ ﺎ ﻣ ﺜﻼ دﺧﺘﺮﺑﭽ ﻪﯼ هﻔ ﺖﺳ ﺎﻝﻪاﯼ آ ﻪ »ﺳ ﻨﺖ زن‬
‫ﻣﺤﺒﻮس« را ﺵﻜﺴﺘﻪ اﺳﺖ ـ اﺳﻨﺎد و ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﻳﯽ در دﺳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮق‬
‫از ﺳﺮ هﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻤﺪن ﻣﯽپﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺸﺮﻳﻪﯼ ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ٤٠ /٤١‬ﺁواﯼ زن‪ ،‬ﺑﻬ ﺎر ‪ ١٣٨٠‬ﻣﻄﻠﺒ ﯽ‬
‫از ﻻﻝ ﻪ پﺎﻳ ﺪار از اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﭼ ﺎپ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻣﻴﻨ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻧﮕ ﺮش‬
‫اﺳ ﺘﺜﻤﺎرﯼ را‪ ،‬ﺣﺘ ﺎ در دﻳ ﺪﮔﺎﻩ زﻧ ﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن اﻣ ﺮوزﻳﻦ ﺑ ﻪ روﺵ ﻨﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻤ ﺎﻳﺶ ﻣ ﯽﮔ ﺬارد‪ .‬ﻻﻝ ﻪ‪ ،‬در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ دﺧﺘ ﺮ ﺑﭽ ﻪﯼ هﻔ ﺖﺳ ﺎﻝﻪ‬
‫ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﻳﻜ ﯽ از روزه ﺎﯼ ﮔ ﺮم ﺕﺎﺑ ﺴﺘﺎن ]اﺳ ﺖ[ در آﻮﭼ ﻪ ﺑ ﺎزﯼ‬
‫ﻣﯽآﻨﻢ‪ .‬پﺴﺮان و دﺧﺘﺮان را ﻣﯽﺑﻴﻨﻢ آﻪ ﺑ ﺎ هﻠﻬﻠ ﻪ‪ ،‬ﺳ ﺮﮔﺮم ﺑ ﺎزﯼ ﺧ ﻮد‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺁنهﺎ ﻣﯽپﻴﻮﻧﺪم‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﻨﻢ از ﺑﺎزﯼ ﺑﺎ ﺁنهﺎ ﻝ ﺬت ﻣ ﯽﺑ ﺮدم‪.‬‬
‫ﺑﭽﻪهﺎ ﺕﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ آﻪ ﺳﺮ آﻮﭼﻪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬و ﺳﺮﯼ ﺑﻪ ﺵ ﻴﺮ ﺁب ﻧﺰدﻳ ﻚ‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬زﻳﺎد از ﺧﺎﻧﻪ دور ﻧﺒﻮدم…« )‪(٩١‬‬
‫‪٨٣‬‬
‫ﺑﻌﺪ آﻪ اﻳﻦ دﺧﺘﺮك ﺵ ﺎداب ﺑ ﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﺮﻣ ﯽﮔ ﺮدد‪» :‬واﯼ ﺧ ﺪاﯼ‬

‫ﻣﻦ ﺣﺎﻻ ﭼﻪ در اﻧﺘﻈﺎرم اﺳﺖ؟ ﻣﺎدر ﻣﻮهﺎﯼ ﻣﺮا در دﺳﺖ ﺧﻮد پﻴﭽﺎﻧ ﺪ‬
‫و آ ﺸﺎن آ ﺸﺎن ﺑ ﻪ ﻃ ﺮف ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑ ﺮد‪ .‬ﻳ ﻚ ﻝﺤﻈ ﻪ از ﻓﺤ ﺶ دادن ]ﺑ ﺎز[‬
‫ﻧﻤﯽاﻳﺴﺘﺎد‪ …:‬ﺧﺐ… ﻻﻣﺬهﺐ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺣ ﺮﻓﻢ ﮔ ﻮش ﻧﻤ ﯽده ﯽ؟ ﺑﻬ ﺖ ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﺑﻮدم آﻪ از ﺟﻠﻮ در ﺧﺎﻧﻪ دور ﻧﺸﻮ! ﺧ ﺪا ﻣ ﯽداﻧ ﺪ ﭼ ﻪ “ﺟﻨ ﺪﻩاﯼ” از ﺁب‬
‫در ﺑﻴﺎﻳﯽ‪(٩٢) «.‬‬
‫ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ اﻳ ﻦ ﻣ ﺎدر »ﺑﻴﭽ ﺎرﻩ« ﭼ ﺮاغ ﺧ ﻮراك پ ﺰﯼ را ﺁﻣ ﺎدﻩ‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻴﺦ آﺒ ﺎب را روﯼ ﺁن داغ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬و پ ﺎﯼ رﻓ ﺘﻦ اﻳ ﻦ دﺧﺘ ﺮ‬
‫ﺑﭽﻪﯼ هﻔﺖ ﺳﺎﻝﻪ را ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﺙﺮﯼ آﻪ اﻳﻦ ﺵﻴﻮﻩﯼ »ﺕﺮﺑﻴﺘﯽ« روﯼ اﻳﻦ آﻮدك ﻣﯽﮔ ﺬارد‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﯽ ﻧﻤﯽﮔﻮﻳﻢ؛ ﭼﺮا آﻪ ﺑ ﻪ ﺣﻴﻄ ﻪﯼ آ ﺎر ﻣ ﻦ ﻣﺮﺑ ﻮط ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﮕ ﺮش اﺳ ﺘﺜﻤﺎرﯼ اﻳ ﻦ ﻣ ﺎدر ﻓﻠ ﻚزدﻩ از ﻣﻮﺿ ﻮع زن ﻣ ﯽپ ﺮدازم آ ﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ ﻗﺮﺑ ﺎﻧﯽ هﻤ ﻴﻦ ﻧﮕ ﺮش دﻳﻨ ﯽ از‬
‫ﻣﻮﺿ ﻮع اﻧ ﺴﺎن و زن اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻋﺎﻣ ﻞ ﺣ ﺎآﻢ ﻋﻤ ﻞ آ ﺮدﻩ‪،‬‬
‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮدﺳﺮﯼهﺎ را‪ ،‬ﺑ ﺎ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻓ ﻀﺎﺣﺖ و »ﺵ ﺠﺎﻋﺖ«ﯼ در ﻧﻄﻔ ﻪ‬
‫ﺧﻔﻪ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺕﺮﺟﻤﻪﯼ اﻳﻦ ﺵﻴﻮﻩﯼ ﺕﺮﺑﻴﺘﯽ‪ ،‬زﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﺧﻮدش آ ﺎرﯼ‬
‫اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ »ﻣﻌﻠ ﻮم ﻧﻴ ﺴﺖ ﭼ ﻪ ﺟﻨ ﺪﻩاﯼ از آ ﺎر در‬
‫ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ!« در ﺕﻌﺮﻳ ﻒ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬ﻓﺤ ﺸﺎ اﺳﺎﺳ ﺎ ﻣﻘﻮﻝ ﻪاﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و‬
‫ﻧﺎﺵﯽ از ﻧﺎرﺳﺎﻳﯽهﺎﯼ ﺕﺮﺑﻴﺘﯽ‪ ،‬ﺁﻣﻮزﺵ ﯽ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ و اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ از ﻋ ﺪم اﻃﺎﻋ ﺖ و ﻓﺮﻣ ﺎﻧﺒﺮدارﯼ »زﻧ ﺎن« ﻧﺎﺵ ﯽ‬
‫زن ـ اﻣﻜ ﺎن ﻓﺎﺳ ﺪ‬ ‫ﻣﯽﺵﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺳﻴﺦ داغ آﺒﺎب ـ در ﺕﻌﺮﻳﻒ اﻳ ﻦ‬
‫ﺵﺪن اﻳﻦ دﺧﺘﺮك را هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ پﺎهﺎﯼ ﻇﺮﻳﻒ و ﻝﻄﻴﻒ او ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦآﻪ ﻳﻚ دﺧﺘﺮ هﻔﺖﺳﺎﻝﻪ ﭼﻪ ﺕ ﺼﻮﻳﺮﯼ ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ از ﻣﻮﺿ ﻮع‬
‫ﻓﺎﺣ ﺸﮕﯽ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ آ ﻪ در اﻳ ﺮان ﻣ ﺎ‪ ،‬در ﺁن ﻣﺤ ﻴﻂ ﺑ ﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫اﺳﺎﺳﺎ اﻣﻜﺎن ﻳﺎدﮔﺮﻓﺘﻦ ارﺕﺒﺎطهﺎﯼ ﺳﺎدﻩاﯼ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎنهﺎ ـ دﺳﺖآﻢ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻳ ﻚ آ ﻮدك ‪ ٧‬ﺳ ﺎﻝﻪ ـ وﺟ ﻮد دارد‪ ،‬و اﻳ ﻦآ ﻪ ﺕﻤ ﺎم اﺑﺰاره ﺎﯼ ارﺕﺒ ﺎﻃﯽ‪،‬‬
‫ﻗﻀﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و دﻳﻨﯽ ﺑﺮاﯼ ﻗﻄﻊ اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽه ﺎ ﺑ ﺴﻴﺞ ﺵ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺮﻓ ﯽ ﻧﻤ ﯽﮔ ﺬارد؛ ﺟ ﺰ اﻳ ﻦ آ ﻪ اﻳ ﻦ رﻓﺘﺎره ﺎ ﺕﻨﻬ ﺎ ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫پﻴﺸﮕﻴﺮﯼ وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪ ﺕﻌﺒﻴ ﺮ ﺵ ﻮد؛ ﺵ ﻴﻮﻩاﯼ ﺑ ﺮاﯼ پﻴ ﺸﮕﻴﺮﯼ آ ﻪ اﻳ ﻦ زن‬
‫‪٨٤‬‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ از ﻧﺎﻓﺮﻣ ﺎﻧﯽ زﻧ ﺎن ﺁﻣﻮﺧﺘ ﻪ و در ذه ﻨﺶ‬

‫رﺳﻮب دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اهﻤﻴﺖ ﺕﺮﺑﻴﺘﯽ اﻳﻦ ﺵﻴﻮﻩﯼ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ زﻧﺎن‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻦآﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫و پﺮداﺧﺘﻪﯼ ذه ِﻦ ﻣﺮدﺳ ﺎﻻر ﺁﺧﻮﻧ ﺪهﺎﯼ ﻣ ﺪﻋﯽ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻨﯽ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺵ ﺪ‪،‬‬
‫اﻝﮕﻮﻳﯽ اﺳﺖ آ ﻪ ﺧ ﻮد رهﺒ ﺮ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺮاث در ﺕ ﺎرﻳﺦ اﺳ ﻼم ﺑ ﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺵ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻠ ﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄ ﺮوس ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻨﺎد ﺑ ﻪ اﺳ ﻨﺎد ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﯼ ﭼ ﻮن‬
‫»ﻣﻨﺘﺨ ﺐاﻝﺘ ﻮارﻳ ِﺦ« ﺣ ﺎج ﻣﺤﻤ ﺪ هﺎﺵ ﻢ ﺧﺮاﺳ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺹ ﺺ ‪ ٢٤‬ﺕ ﺎ ‪،٢٥‬‬
‫»ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺕﺎرﻳ ِﺦ« ﻣﻘﺪﺳ ﯽ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ‪ ٥‬ﺹ ﻔﺤﻪﯼ ‪» ،١٢٩‬ﺕ ﺎرﻳﺦ ﮔﺰﻳ ﺪ ِﻩ«‬
‫ﺣﻤﺪاﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ‪ ،‬ﺹﻔﺤﻪﯼ ‪١١٥٠‬و »ﻗ ﺼﺺ اﻧﺒﻴ ﺎ ِء« ص ‪ ٤٥٩‬و …‬
‫ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ زودﯼ ﺑ ﺎ دﺧﺘ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ]رﻗﻴ ﻪ[ ازدواج آ ﺮد؛ اﻣ ﺎ‬
‫پ ﺲ از ﭼﻨ ﺪﯼ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﺖ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ اﺧﻼﻗ ﯽ و ﻋ ﺪم ﺳ ﺎزش ﺑ ﺎ رﻗﻴ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺿﺮب ﺕﺎزﻳﺎﻧﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ را آ ﺸﺖ؛ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦﺣ ﺎل ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻴﺰﯼ ﻧﺒﻮد آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺟﻨﺎﻳ ﺖ‪ ،‬ﺁن را‬
‫ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮد و از ﺁن ﺑﮕﺬرد؛ ﻝﺬا ]ﻣﺤﻤﺪ[ دوﻣﻴﻦ دﺧﺘ ﺮ ﺧ ﻮد ]ام آﻠﺜ ﻮم[‬
‫را ]ه ﻢ[ ﺑ ﻪ ازدواج ﻋﺜﻤ ﺎن درﺁورد ﺕ ﺎ ﺑ ﺪﻳﻦ وﺳ ﻴﻠﻪ پﻴﻮﻧ ﺪ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎ‬
‫اﺵﺮاف ﺑﻨﯽ اﻣﻴﻪ هﻢﭼﻨﺎن ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ آﻪ پﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤ ﺎن‬
‫را “ذواﻝﻨ ﻮرﻳﻦ” ﻳﻌﻨ ﯽ ﺹ ﺎﺣﺐ دو ﻧ ﻮر ]رﻗﻴ ﻪ ‪ +‬ام آﻠﺜ ﻮم[ ﻧﺎﻣﻴ ﺪ و‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ دﺧﺘﺮ ﺳﻮﻣﯽ ﻧﻴﺰ ﻣ ﯽداﺵ ﺘﻢ‪ ،‬او را ه ﻢ ﺑ ﻪ ازدواج ﻋﺜﻤ ﺎن‬
‫درﻣﯽﺁوردم‪(٩٣) «.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺮﺵﯽ ﺑﻪ زن در ﻓﺮهﻨﮓ ﺳﻨﺘﯽ اﻳﺮان‪ ،‬از زن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺳﺎآﻦ اﻳﻦ آﺸﻮر پﺪﻳﺪﻩﯼ ﻋﺠﻴﺒﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ زن‪ ،‬ﺵ ﻬﺮوﻧﺪ دﺳ ﺖ‬
‫ﭼﻨ ﺪﻣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣﻮﺿ ﻮع اﺳﺎﺳ ﯽ ـ ﻣ ﺜﻼ از دﺳ ﺖ‬
‫رﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ ـ هﻴﭻ ادﻋﺎﻳﯽ ﻧﺪارد؛ اﻣﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ و ﺑﺎﺹﻄﻼح‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺣﻔ ﻆ ﻧﺎﻣﻮﺳ ﺶ در آﻨ ﺎر آﻮدﺕﺎﭼﻴ ﺎن ﻗ ﺮار ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﭼﻨ ﻴﻦ زﻧ ﺎﻧﯽ اهﻤﻴ ﺖ درﺟ ﻪ اول را دارد‪ ،‬از دﺳ ﺖ ﻧ ﺮﻓﺘﻦ »ﻧ ﺎﻣﻮس«‬
‫ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﺮاﻧﯽ در اﻳﻦ »ﺑﺎزﯼ«هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻝﺒﺘ ﻪ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ از ﻧﻈ ﺮ دور داﺵ ﺖ آ ﻪ از »زﻧ ﺎن ﻣﺤﺒ ﻮس در‬
‫ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎ« آ ﻪ ﺟ ﺰ در راﺳ ﺘﺎﯼ ﻓ ﺮاهﻢ ﺁوردن اﺳ ﺒﺎب راﺣﺘ ﯽ و ﺁﺳ ﺎﻳﺶ‬
‫‪٨٥‬‬
‫ﻣﺮدهﺎﺵﺎن‪ ،‬آﺎر دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﺤﻮل ﻧﻤﯽﺵﻮد‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎرﯼ ه ﻢ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬

‫از اﻳﻦ ﻧﻤﯽرود؟!‬
‫ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩﯼ ﻧﻜﺘ ﻪ ﺳ ﻨﺠﯽ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﯽ از ﻋﻠ ﻞ پﻴ ﺮوزﯼ‬
‫آﻮدﺕﺎﭼﻴ ﺎن ‪ ٢٨‬ﻣ ﺮدادﯼ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬روﺣ ﺎﻧﻴﻮن… در ﺕ ﻼش ﻓ ﺮاوان‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و هﺸﺪار ﻣﯽدادﻧﺪ آﻪ آﻤﻮﻧﻴﺴﺖه ﺎ ﻣﺮده ﺎ را ﺑ ﯽﻧ ﺎﻣﻮس و زﻧ ﺎن‬
‫را اﺵ ﺘﺮاآﯽ ﺧﻮاهﻨ ﺪ آ ﺮد‪ .‬دﻳ ﻦ را ﺑﺮﺧﻮاهﻨ ﺪ اﻧ ﺪاﺧﺖ‪ .‬ﻣ ﻦ ﺧ ﻮد از‬
‫ﺑﺎﻧﻮﯼ ﻣﺤﺘﺮﻣﯽ از ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد ـ هﻤﺴﺮ ﻳﻜﯽ از ﺣﺠﺖاﻻﺳﻼمهﺎ ـ ﭼﻨ ﺪ‬
‫روز پﺲ از آﻮدﺕﺎ ]ﯼ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد[ ﺵﻨﻴﺪم آ ﻪ ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪“ :‬ﭼ ﻪ ﺧ ﻮب ﺵ ﺪ‬
‫آ ﻪ روسه ﺎ ]ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ رهﺒ ﺮﯼ ﺵ ﻴﻌﻪ از دوﻝ ﺖ ﻣﻠ ﯽ دآﺘ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﻣ ﺼﺪق[ ﻧﺘﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ ﺑﻴﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﯽﺁﻣﺪﻧ ﺪ هﻤ ﻪﯼ ﻣ ﺎ را ﺑ ﯽﺳ ﻴﺮت‬
‫ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪(٩٤) «.‬‬
‫ﺕﻮﺟ ﻪ ﺑﻜﻨ ﻴﻢ آ ﻪ اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ ]ﺳ ﻮء[اﺳ ﺘﻔﺎدﻩه ﺎ از ﺟﻬ ﻞ ﻣ ﺮدم در‬
‫ﺳﺮﻓﺼﻞهﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ هﻢ اﻣﻜﺎن هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻄﻔﻪ ﺑ ﺴﺘ ِﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖه ﺎﯼ ﻣﻠ ﯽ‬
‫و ﻋﺮﻓ ﯽ را از اﺳ ﺎس ﺳ ﻮزاﻧﺪﻩ و در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﻳﻜ ﯽ از ﺵ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ‬
‫رذﻳﻼﻧ ﻪﯼ »رﻧ ﺪان ﺳﻴﺎﺳ ﺖ و دﻳﺎﻧ ﺖ« ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﺘﻤﺮار ﺣﻜﻮﻣ ﺖه ﺎﯼ‬
‫ارﺕﺠﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺿﺪﺕﺮﻗﯽ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»وﻗﺘﯽ در زﻣﺎن رﺿﺎ ﺵﺎﻩ آ ﺸﻒ ﺣﺠ ﺎب ﺵ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬پ ﺪر ﺁﻗ ﺎﯼ‬
‫ﺣﻴﺪرﯼ ﺕﺮآﻪاﯼ در دﺳﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و در آﻮﭼ ﻪ و ﺑ ﺎزار‪ ،‬هﺮﺟ ﺎ زﻧ ﯽ‬
‫را ﺑ ﯽﺣﺠ ﺎب ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ ﭼ ﺎدر و ﺑ ﺪون ﻣﻘﻨﻌ ﻪ ﻣ ﯽدﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺕﺮآ ﻪاش “ﺣﻴ ﺪر‬
‫ﺣﻴ ﺪر” ﮔﻮﻳ ﺎن ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺁن زن ﻣ ﯽآﻮﻳﺒ ﺪ و ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪“ :‬پ ﺮدﻩﯼ ﺧ ﻼ را‬
‫ﺑﻴﻨﺪاز!” ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺁن ﺧﺎﻧﻮادﻩ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﺪرﯼ ﺵﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑ ﻮد در‬
‫ﻣﺸﻬﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف و در ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﻮد‪(٩٥) «.‬‬
‫در ﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ دﻳﮕﺮ »ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺁزادﯼ!« اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ زﻧﺎن را‬
‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺕﺌﻮرﻳﺰﻩ آﺮدﻩاﻧﺪ‪» :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮات دﻳﮕﺮ ]ﺁﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﺣ ﺴﻦ[‬
‫ﻣﺪرس‪ ،‬ﻣﺴﺎﻝﻪﯼ ﺣ ﻖ اﻧﺘﺨ ﺎب زﻧ ﺎن ﺑ ﻮد‪ .‬او در ﻣ ﻮرد زﻧ ﺎن ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ در اﻳﻦه ﺎ ﻗ ﺮار ﻧ ﺪادﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻝﻴﺎﻗ ﺖ اﻧﺘﺨ ﺎب را داﺵ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺵﻨﺪ‪(٩٦) «.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﯽآﻮﺵ ﻢ در اﻳ ﻦ ﻧﻮﺵ ﺘﻪ ﺑﻴ ﺎن آ ﻨﻢ‪ ،‬ﻧ ﺸﺎن دادن ﺕ ﺪاوم‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻧﻪ ﺧﻠﻖاﻝﺴﺎﻋﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ از ﻣﻐ ﺰ ﻋﻘ ﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩﯼ‬
‫ﻣ ﺸﺘﯽ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺿ ﺪ زن ﺕﺮاوﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬داﺳ ﺘﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل‬
‫‪٨٦‬‬
‫پﻴ ﺸﻴﻨﻪﯼ ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ دارد؛ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺕﻮﺟ ﻪ آ ﻪ در اﻳ ﺮان ﺑﺎﺳ ﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺘ ﺎ در‬
‫ﻣﺬهﺐ در آﻨ ﺎر ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ه ﻢ‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﺕﺤﻘﻴ ﺮﯼ ـ دﺳ ﺖ آ ﻢ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ِ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫آﻴﻔﻴﺖ ـ ﺑﺮ زﻧﺎن ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻝﯽ آ ﻪ از زﻣ ﺎن ﺣﻤﻠ ﻪﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻋﺮب ]ﻳﺎ اﻋ ﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن[ ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﮕﺮﺵ ﯽ ﻧ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺕﺌ ﻮرﻳﺰﻩ‬
‫ﺵﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﻪ زﻣﻴﻨ ﻪﯼ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ه ﻢ راﻩ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ادﻋﺎﻳﯽ ﮔﺰاف ﻧﻴ ﺴﺖ اﮔ ﺮ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺵ ﻮد آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻧﮕ ﺮش ﺑ ﻪ زن در ﺕ ﺎرﻳﺦ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎﻩ وارداﺕﯽ اﺳﺖ و دﺳﺖآ ﻢ ـ ﺑ ﻪ ﺁن آﻴﻔﻴﺘ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻗﻮل ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن اﺳﻼم در ﻣﻴ ﺎن اﻋ ﺮاب ﺑ ﺪوﯼ ﺣﺎآﻤﻴ ﺖ داﺵ ﺘﻪ ـ‬
‫در اﻳ ﺮان ﺑﺎﺳ ﺘﺎن دﻳ ﺪﻩ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦآ ﻪ ﻳ ﻚ دﻳ ﻦ وارداﺕ ﯽ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ‬
‫ﺕﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺣﺎﻓﻈﻪﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ ﻣﻠﺘﯽ را ﺳ ﻮزاﻧﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ اﻳ ﻦ ﻧﮕ ﺮش‬
‫را ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﻗ ﺪﻳﻤﯽ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن آﻨ ﺪ‪ ،‬و در ﺕ ﺪاوم هﻤ ﻴﻦ ﻧﮕ ﺮش‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫ﺵﻴﻌﻴﮕﺮﯼ اﺑﻌﺎدﯼ ﺕﺼﺎﻋﺪﯼ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬از ﺁن »ﻣﻌﺠﺰاﺕﯽ« اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺕﻨﻬﺎ از ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﺘﺒﯽ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود و ﺑﺲ!‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺕﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦه ﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن‬

‫»اﺳ ﻼم«ه ﺎﯼ راﺳ ﺘﻴﻦ‪ ،‬واﻗﻌ ﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘ ﯽ‪ ،‬ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪاﯼ‪ ،‬ﻧ ﺎب‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪﯼ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻮﯼ و … ﺣﺘﺎ ﺑﺎﺹﻄﻼح ﻣ ﺪرن‪ ،‬دﻝﻴ ﻞ ﻓ ﺸﺎرهﺎﯼ واردﻩ ﺑ ﺮ زﻧ ﺎن را‬
‫در ﺹﺪر اﺳﻼم‪ ،‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺕﺌﻮرﻳﺰﻩ ﺵﺪن اﻳﻦ اﻧ ﻮاع ﻓ ﺸﺎرهﺎ را ـ ﺧ ﻮد ـ‬
‫پﻴ ﺸﺮﻓﺘﯽ در ﺑﺮاﺑ ﺮ زﻧ ﺪﻩ ﺑﮕ ﻮر آ ﺮدن زﻧ ﺎن در ﻣﻴ ﺎن اﻋ ﺮاب ﺑ ﺪوﯼ‬
‫ﺕﺒﻴﻴﻦ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ »ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ« ﺕﺎرﻳﺦ زﺑﺎن ﮔﻮﻳﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ دارد‪.‬‬
‫»زﻧ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﮔ ﻮر آ ﺮدن دﺧﺘ ﺮان در ﻣﻴ ﺎن اﻋ ﺮاب ﻣﻌﻤ ﻮل ﻧﺒ ﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﻪﯼ “ﺑﻨﯽﺕﻤﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺮ” ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﺎر زﺵﺘﯽ دﺳ ﺖ ﻣ ﯽزد‪«.‬‬
‫)‪(٩٧‬‬
‫دآﺘﺮ »ﺣﺴﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﺣﺴﻦ« در آﺘﺎب »ﺕﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺳ ﻼم«‬
‫زﻳ ﺮ ﻋﻨ ﻮان »زن در روزﮔ ﺎر ﺟﺎهﻠﻴ ﺖ« ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬از ﻣﻄﺎﻝﻌ ﻪﯼ‬
‫اﺵﻌﺎرﯼ آﻪ از روزﮔﺎر ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﻌﻠ ﻮم ﻣ ﯽﺵ ﻮد آ ﻪ‬
‫در ﺁن ﻋﺼﺮ‪ ،‬زن از ﺁزادﯼ ﻧﺼﻴﺐ داﺵﺘﻪ و آﺎرهﺎﯼ ﻣﻬﻢ ﺑ ﻪ ﻣ ﺸﻮرت‬
‫او اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽﮔﺮﻓﺘ ﻪ و ﺑﻠﻜ ﻪ در ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ آﺎره ﺎ ﺑ ﺎ ﻣ ﺮد ﺵ ﺮآﺖ داﺵ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮرآﻠﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮد ﺑﺎ هﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺧﻴﻠ ﯽ ﺑﻬﺘ ﺮ از‬
‫ﺁن ﺑ ﻮدﻩ ]اﺳ ﺖ[ آ ﻪ ﻣ ﺎ ﺕ ﺼﻮر ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ؛ زﻳ ﺮا ﻣ ﺮدان ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎدر‬
‫‪٨٧‬‬
‫ﺧ ﻮﻳﺶ ﻧﻴ ﺰ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ پ ﺪر اﻓﺘﺨ ﺎر ﻣ ﯽآ ﺮدﻩاﻧ ﺪ و هﻨﮕ ﺎﻣﯽ آ ﻪ ﺳ ﺨﻨﻮران‬

‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻗﺼﺎﻳﺪﯼ در ذآﺮ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬از زﻧ ﺎن ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽﺁوردﻩاﻧﺪ‪(٩٨) «.‬‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺕﻌ ﺎﺑﻴﺮ از ﺳ ﻮﯼ ﻣﺤﻘﻘ ﻴﻦ اﺳ ﻼﻣﯽ و ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣ ﯽﺕ ﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ آﻪ زﻧﺪاﻧﯽ آﺮدن زﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻪهﺎ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ ﻳﻚ پﺪﻳﺪﻩﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‬
‫و درﺳﺖ از زﻣﺎﻧﯽ ﺁﻏﺎز ﺵﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﺳﻼم در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب‪ ،‬و اﻝﺒﺘ ﻪ‬
‫ﺺ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ و آ ﺸﺘﺎر راﻳ ﺞ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻝﺒﺘ ﻪ پﺮﺳ ﺶ‬ ‫ﺑ ﺎ ﻓ ﺎآﺘﻮر ﻣ ﺸﺨ ِ‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ ه ﻢ ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ در اﻳ ﻦ ﻣﻴ ﺎن ﺑ ﻪ ذه ﻦ ﺑﺮﺳ ﺪ و ﺁن اﻳ ﻦآ ﻪ‪ :‬اﮔ ﺮ‬
‫ﺑﭙ ﺬﻳﺮﻳﻢ آ ﻪ اﻋ ﺮاب دﺧﺘﺮاﻧ ﺸﺎن را زﻧ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﮔ ﻮر ﻣ ﯽآ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﺎن‬
‫زﻧ ﯽ ـ دﺳ ﺖ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦهﺎﯼ دﻳﮕﺮ آﻪ ﻋﺎرﯼ از ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮهﻨﮓ ﺿﺪ‬
‫آ ﻢ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ آﻴﻔﻴ ﺖ ـ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﺮا ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺴﺖ اﻳ ﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺕﺤﻘﻴ ﺮ ﺵ ﺪﻩ و‬
‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮ آﺸﻴﺪﻩ ﺵﻮﻧﺪ؟!‬
‫ﻣﺮﺕﻀﯽ راوﻧﺪﯼ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ روﺣﻴﻪﯼ زﻧﺎن ﻋﺮب ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎ اﻳﻦآﻪ اﺳﻼم‪ ،‬زﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﻴﻨﯽ ﺕﺮﻏﻴﺐ ﻣﯽآﺮدﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن‬
‫]داﺳ ﺘﺎن ﺵ ﺮآﺖ ﻋﺎﻳ ﺸﻪ در ﺟﻨ ﮓ ﺟﻤ ﻞ[ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮﺑﯽ ﻣ ﯽرﺳ ﺎﻧﺪ آ ﻪ در‬
‫ﺹﺪر اﺳﻼم‪ ،‬هﻨﻮز زﻧﺎن ﻋﺮب روﺣﻴﻪﯼ “زﻣﺎن ﺟﺎهﻠﻴﺖ” را از دﺳ ﺖ‬
‫ﻧ ﺪادﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﻧ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ در آﺎره ﺎﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ در ﻓﻌﺎﻝﻴ ﺖه ﺎﯼ‬
‫رزﻣﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ آﻤﺎﺑﻴﺶ ﺵﺮآﺖ ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪(٩٩) «.‬‬
‫هﻤﻮ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﻧﺎن اﻳﺮان ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺎﻝﺒﯽ دارد‪» :‬ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ آﻪ از ﻧﻘﻮش و اﻝﻮاح و ﺁﺙﺎرﯼ آ ﻪ از‬
‫ﻋﻬﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ ﺎ رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑﺮﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ :‬زﻧ ﺎن اﻳ ﺮان ﻗﺒ ﻞ از ﺣﻤﻠ ﻪﯼ‬
‫ﻋﺮب از ﺣﻘﻮق و ﺁزادﯼهﺎﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﺮﺧ ﻮردار ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬زﻧ ﺎن واﺑ ﺴﺘﻪ‬
‫ﺑ ﻪ ﻃﺒﻘ ﺎت دوم و ﺳ ﻮم اﺟﺘﻤ ﺎع ﺕﻘﺮﻳﺒ ﺎ در ﺕﻤ ﺎم ﻓﻌﺎﻝﻴ ﺖه ﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫دوش ﺑ ﻪ دوش ﻣ ﺮدان آ ﺎر ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ؛ ﻣﺨ ﺼﻮﺹﺎ هﻤﻜ ﺎرﯼ زﻧ ﺎن ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﺮدان در آﺎرهﺎﯼ آﺸﺎورزﯼ‪ ،‬ﮔﻠﻪﺑﺎﻧﯽ و ﺳ ﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻝﻴ ﺖه ﺎﯼ ﺕﻮﻝﻴ ﺪﯼ و‬
‫ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺕﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪(١٠٠) «.‬‬
‫راوﻧﺪﯼ در ﺑﺎرﻩﯼ ﻧﻮع پﻮﺵﺶ زﻧﺎن ﻗﺒﻞ از ﺣﻤﻠﻪﯼ اﻋﺮاب ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﺮان ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ آ ﻪ از ﻧﻘ ﻮش ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ از ﻋﻬ ﺪ ﺑﺎﺳ ﺘﺎن‬
‫]ﺣﺪود ﻗﺮن هﻔﺘﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد[ ﺑﺮﻣﯽﺁﻳﺪ‪ ،‬زﻧﺎن اﻳﺮان ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﯽﺣﺠ ﺎب‬
‫ﺑﻮدﻧ ﺪ؛ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻧ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺳ ﺮ و ﺹ ﻮرت و ﮔ ﺮدن ﺁنه ﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از‬
‫‪٨٨‬‬
‫دﺳ ﺖ و پ ﺎﯼ ﺁنه ﺎ ﺑ ﺪون ﺣﺎﺟ ﺐ و ﻣ ﺎﻧﻌﯽ دﻳ ﺪﻩ ﻣ ﯽﺵ ﺪ‪ .‬زﻧ ﺎن ﻋﻬ ﺪ‬

‫هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ آﻪ از ﺹﻮرت ﻣﻨﻘﻮش ﺑﺮ ﻓﺮش پﺎزﻳﺮﻳﻚ و ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫ﺁﺙﺎر ﺁن دورﻩ ﺑﺮﻣﯽﺁﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺮﻩﺵﺎن آﺎﻣﻼ دﻳﺪﻩ ﻣﯽﺵﻮد‪ .‬ﮔﻴﺴﻮان ﺑﻠﻨﺪﺵﺎن‬
‫را ﺑﻪ پﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﯽﺁوﻳﺨﺘﻨ ﺪ و پﻴﺮاهﻨ ﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨ ﺪ پﻴ ﺮاه ِﻦ پ ﺮﭼﻴ ِﻦ ﻣ ﺮدا ِن‬
‫پﺎرﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬از ﺁﺙﺎر و ﻣﺠﺴﻤﻪهﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ آ ﻪ از ﻋ ﺼﺮ اﺵ ﻜﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﺎدﮔ ﺎر ﻣﺎﻧ ﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺨ ﻮﺑﯽ پﻴﺪاﺳ ﺖ آ ﻪ زﻧ ﺎن ﺳ ﺮ و ﺹ ﻮرت و ﮔ ﺮدن و‬
‫ﺑﺎزوان ﺧﻮد را ﻧﻤﯽپﻮﺵﺎﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﻣﻌﻤﻮﻻ پﻴﺮاهﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮ ﺕﻦ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ آ ﻪ‬
‫ﻏﺎﻝﺒﺎ ﺕﺎ زاﻧﻮ را ﻣﯽپﻮﺵﺎﻧﺪ‪ .‬در دورﻩﯼ ﺳﺎﺳ ﺎﻧﻴﺎن وﺿ ﻊ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ زﻧ ﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮون پﻴﺶ ﺑﻮد؛ ﻳﻌﻨﯽ ﻏﻴﺮ از زﻧﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت اﺵﺮاف آ ﻪ‬
‫آﻤﺘﺮ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻇ ﺎهﺮ ﻣ ﯽﺵ ﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳ ﺎﻳﺮ زﻧ ﺎن ﺑ ﺪون پ ﺮدﻩ و ﺣﺠ ﺎب‬
‫زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ و آﻤ ﺎﺑﻴﺶ در ﻓﻌﺎﻝﻴ ﺖه ﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺵ ﺮآﺖ‬
‫ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪» .‬آﺮﻳﺴﺘﻦ ﺳﻦ« اﻳﺮان ﺵﻨﺎس ﻧﺎﻣﺪار داﻧﻤﺎرآﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺕﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻝﻌ ﺎت ﺑﺎرﺕﻠﻤ ﻪ در ﻣ ﻮرد زﻧ ﺎن ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪ :‬زن در اﻳ ﻦ زﻣ ﺎن‬
‫]ﻋﻬ ﺪ ﺳﺎﺳ ﺎﻧﻴﺎن[ داراﯼ ﺣﻘ ﻮق ﻣ ﺴﻠﻤﻪاﯼ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در زﻣ ﺎن‬
‫ﺳﺎﺳ ﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم ﻋﺘﻴ ﻖ در ﺟﻨ ﺐ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳ ﺪ ﺑ ﺎﻗﯽ ﺑ ﻮد و اﻳ ﻦ ﺕ ﻀﺎد‬
‫ﻇﺎهﺮﯼ از ﺁﻧﺠﺎﺳﺖ آ ﻪ پ ﻴﺶ از ﺁن آ ﻪ اﻋ ﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن اﻳ ﺮان را ﻓ ﺘﺢ‬
‫آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘ ﺎ زﻧ ﺎن اﻳ ﺮان در ﺵ ﺮف ﺕﺤ ﺼﻴﻞ ﺣﻘ ﻮق و اﺳ ﺘﻘﻼل ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪(١٠١) «.‬‬
‫ﺕﻮﺟﻪ ﺑﻜﻨ ﻴﻢ آ ﻪ ﻣﻼه ﺎدﯼ ﺳ ﺒﺰوارﯼ از ﻣﻼﻳ ﺎن ﺑﺎﺹ ﻄﻼح ﻣﺘﺠ ﺪد‬
‫ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ و اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‪ ،‬در ﺳ ﻴﺮ ﺕﻜﺎﻣ ﻞ ﻗﻬﻘﺮاﻳ ﯽ ﻧﮕ ﺎﻩ اﺳ ﻼم‬
‫ﺑﻪ زﻧﺎن‪ ،‬اﻓﺎﺿﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ‪“» :‬آ ﺴﺎهﻦ ﺹ ﻮرﻩ اﻻﻧ ﺴﺎن ﻝﻴﺮﻏ ﺐ ﻓ ﯽ‬
‫ﻧﻜ ﺎﺣﻬﻦ” )ﺧﺪاوﻧ ﺪ‪ ،‬ﺹ ﻮرت اﻧ ﺴﺎن ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ]زﻧ ﺎن[ پﻮﺵ ﺎﻧﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺕﺎ ﻣﺮدهﺎ ﺑﻪ ﻧﻜﺎح اﻳﺸﺎن رﻏﺒﺖ آﻨﻨﺪ‪(١٠٢) «(.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘ ﻴﻦ و ﻣ ﻮرﺧﻴﻦ در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎ آ ﻢ آ ﺎر ﻧﻜ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫»ﺟﺮﺟ ﯽ زﻳ ﺪان ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺑﻌ ﻀﯽ از ﺵﺮﻗ ﺸﻨﺎﺳﺎن اروپ ﺎﻳﯽ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ز ِن ﻋ ﺮب ﻗﺒ ﻞ از اﺳ ﻼم ]در دورﻩﯼ ﺟﺎهﻠﻴ ﺖ[ ﺑ ﺎ ﻋﻔ ﺖ و‬
‫ﺵ ﺮاﻓﺖ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽآ ﺮد و از ﺣﻘ ﻮق و اﺧﺘﻴ ﺎرات ﻓﺮاواﻧ ﯽ ﺑﺮﺧ ﻮردار‬
‫ﺑ ﻮد… ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ او ﺑﻌ ﺪ از ﻧﻬ ﻀﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﻪ ﺕ ﺪرﻳﺞ از ﺣﻘ ﻮق و‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات زﻧﺎن آﺎﺳﺘﻪ ﺵﺪ…‬
‫‪٨٩‬‬
‫ه ﻢﭼﻨ ﻴﻦ ﺟﺮﺟ ﯽ زﻳ ﺪان در ﺟﻠ ﺪ پ ﻨﺠﻢ ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪:‬‬

‫ﺖ‬
‫»در ﺁن دورﻩ ]ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم[ زﻧ ﺎن ﻣﻘ ﺎم ﻣﻬﻤ ﯽ داﺵ ﺘﻨﺪ و ﻋﻔ ٍ‬
‫ﺁنهﺎ ﺙﻤﺮﻩﯼ ﺁزادﯼﺧ ﻮاهﯽ و اﺳ ﺘﻘﻼلﻃﻠﺒ ﯽ ﺁن رو ِز ﻋ ﺮب ﺑ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫زﻧﯽ آﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل و ﺁزادﯼ ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺕﺤﻤﻞ ﻧﻨﮓ و ﻋﺎر ﻧﻤﯽﺕﻮاﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬زﻧﯽ آ ﻪ در ذﻝ ﺖ و اﺳ ﻴﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮ ﺑ ﺮدﻩ و ﺑ ﻪ ﻗﻴ ﺪ ﺣﺠ ﺎب و‬
‫پﺮدﻩ ﻣﻘﻴﺪ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬زودﺕ ﺮ ﺕ ﻦ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮارﯼ ﻣ ﯽده ﺪ؛ آ ﺎرﯼ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ زن‬
‫ﺁزاد و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻨﮓ ﻣﯽﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ز ِن ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ آﻪ در ﻗﻴ ﺪ اﺳ ﺎرت اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺁن‬
‫را ﻋﺎر ﻧﻤﯽﺵ ﻤﺎرد… ﻋ ﺮبه ﺎﯼ ﺑ ﺪوﯼ آ ﻪ اﺳ ﺘﻄﺎﻋﺖ آﻨﻴ ﺰ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ و‬
‫هﻤ ﺴ ِﺮ ﻣﺘﻌ ﺪد ﻧﺪاﺵ ﺘﻨﺪ‪ ،‬هﻤ ﺴﺮ ﻳﮕﺎﻧ ﻪﯼ ﺧ ﻮد را ﺳ ﺘﺎﻳﺶ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ؛ ﺑ ﻪ‬
‫ﻚ رﻧﺞ و راﺣﺖ او در ﺳ ﻔﺮ‬ ‫ﺖ ﻣﺮد و ﺵﺮﻳ ٍ‬ ‫وﻳﮋﻩ آﻪ زن ﺑﺪوﯼ آﻤﻚ دﺳ ٍ‬
‫و ﺣﻀﺮ ﺑﻮد‪(١٠٣) «.‬‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺿ ٍﺪ ز ِن اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺹﺤﺎﺑﻪﯼ پﻴﺎﻣﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺎزﺕﺎب آﻤﺪﯼاﯼ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﺑﻮدﺟﺎﻧ ﻪ ]آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ اه ﺪاﻳﯽ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻣ ﯽﺟﻨﮕﻴ ﺪ[… ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ از آ ﺎﻓﺮان ﻳﻜ ﯽ را ﺑ ﻪ ﭼ ﺸﻢ آ ﺮدﻩام آ ﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر آﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن هﻨﺪ درﺁﻣ ﺪ‪ ،‬پﻨﺪاﺵ ﺘﻢ آ ﻪ وﯼ اﺳ ﺖ‬
‫و ﺵﻤ ﺸﻴﺮ ﺑ ﻪ وﯼ راﻧ ﺪم‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑﺪاﻧ ﺴﺘﻢ آ ﻪ زﻧ ﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺵﻤ ﺸﻴﺮ ﺑ ﺎ ِز‬
‫ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺵﻤﺸﻴﺮ پﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻝﺴﻼم درﻳ ﻎ ﺑ ﻮد ﺑ ﻪ زﻧ ﯽ زدن‬
‫آﻪ ﺵﻤﺸﻴﺮ پﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻝ ﺴﻼم از ﺁن ﻋﺰﻳﺰﺕ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮن زﻧ ﯽ‬
‫ﺁﻝﻮدﻩ ﺵﻮد‪(١٠٤) «.‬‬
‫دﮔﺮدﻳ ﺴﯽ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻣ ﺮدم ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧ ﻪ و ﺳﺮﻧﻮﺵ ﺖ زﻧ ﺎ ِن اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﺕﺤ ﺖ ﺳ ﻠﻄﻪﯼ اﺳ ﻼم ﺕ ﺎ ﺟ ﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻧﻤﻮﻧ ﻪ زن‬
‫اﻳﺮاﻧﯽ ـ ﻳﺎ ﻣﺜﻼ دﺧﺘﺮ ﺑﭽﻪهﺎﯼ ‪ ٥‬ﺳﺎﻝﻪﯼ اﻳﺮاﻧﯽ را ﺑﻪ ﺣﺮاج ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‬
‫ﺕﺎ ذرﻩاﯼ از ﺁﺕ ﺶ ﺟﻬﻨﻤ ﯽ را آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ در هﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻪ ﺟ ﺎن‬
‫ﻣﺮدم رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻜﺎهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﭽﺎرﻩهﺎ ﺧﻴﺎل ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁﺕ ﺸﯽ ﺳ ﻮزانﺕ ﺮ از ﺳﺮﻧﻮﺵ ﺘﯽ آ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘ ﺎرش ه ﺴﺘﻨﺪ ـ ه ﻢ ـ‬
‫ﻣﯽﺕﻮاﻧﺪ اﻣﻜﺎن داﻣﻦﮔﻴﺮ ﺵﺪن داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﺪ…‬
‫ﺵﻬﺮﻧﻮش پﺎرﺳﯽپ ﻮر‪ ،‬رﻣ ﺎن ﻧ ﻮﻳﺲ ﺧ ﻮشﻗﻠ ﻢ ﻣﻌﺎﺹ ﺮ اﻳ ﺮان‪،‬‬
‫در ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺟﺎﻣﻌﻪﯼ ﺁﺵﻔﺘﻪ و ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺸﻬﺪﯼ« ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»در آﺘ ﺎب ﻗﻠ ﻢ ﺳﺮﻧﻮﺵ ﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺵ ﺘﻪﯼ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺵ ﻬﺮﯼ از زﻧ ﯽ‬
‫ﮔﻔ ﺖوﮔ ﻮ ﻣ ﯽﺵ ﻮد آ ﻪ روﺿ ﻪﺧ ﻮاﻧﯽ در ﺳ ﻦ ‪ ٥‬ﺳ ﺎﻝﮕﯽ ]ﺑﻠ ﻪ اﺵ ﺘﺒﺎﻩ‬
‫‪٩٠‬‬
‫ﻧﻜ ﺮدﻩاﻳ ﺪ در ﺳ ﻦ ‪ ٥‬ﺳ ﺎﻝﮕﯽ[ از او ﺧﻮاﺳ ﺘﮕﺎرﯼ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬و در پﺎﺳ ﺦ‬

‫ﻣ ﺎدر آ ﻪ دﺧﺘ ﺮش را ﺑﭽ ﻪ ﻣ ﯽداﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ دﺧﺘ ﺮ زن ﻣ ﻦ‬
‫ﺑ ﺸﻮد ـ ﭼ ﻮن ﺳ ﻴﺪ ه ﺴﺘﻢ ـ پ ﺲ از ﻣ ﺮگ ﻳ ﻚراﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫رﻓ ﺖ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒ ﺖ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽﮔﺬارﻧ ﺪ ﺕ ﺎ دﺧﺘ ﺮ را در ﺳ ﻦ ‪ ٦‬ﺳ ﺎﻝﮕﯽ ﺑ ﻪ ﺁﻗ ﺎ‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ و ﻧﻮراﻧﯽ ﺵﻮﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎب ﺁﻗﺎ هﻢ در ﺵﺐ زﻓﺎف‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن دﺧﺘ ﺮ را از‬
‫هﻢ ﻣﯽدرد آﻪ پﺲ و پﻴﺸﺶ ﻳﻜﯽ ﻣﯽﺵﻮد‪ .‬ﺁﻗﺎ ]ه ﻢ[ ﭼﻨ ﺪ ﻣ ﺎهﯽ ﺑﻌ ﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺁﻧﺠﺎﻳﯽ آﻪ از زن پﺎرﻩ ﺧﻮﺵﺶ ﻧﻤﯽﺁﻣﺪﻩ دﺧﺘﺮ را ﻃﻼق ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫»از ﺁن پ ﺲ ]اﻳ ﻦ[ دﺧﺘ ﺮ ﺑ ﺪﺑﺨﺖ آ ﻪ در ﺟﺎﻣﻌ ﻪاﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽآﺮدﻩ آﻪ هﻴﭻ آﺎر ﺁﺑﺮوﻣﻨﺪﯼ ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن در ﻧﻈ ﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮدﻩ ﺟ ﺰ‬
‫ازدواج‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﺵﻮد ]آ ﻪ[ ﻣﺮﺕ ﺐ ﺵ ﻮهﺮ آﻨ ﺪ‪ .‬و ﺵ ﻮهﺮان ه ﻢ پ ﺲ‬
‫از آﺸﻒ وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ او ﻃﻼﻗﺶ ﻣﯽدادﻩاﻧﺪ؛ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺕﺮﺕﻴ ﺐ ]اﻳ ﻦ‬
‫دﺧﺘﺮك[ ‪ ٢٦‬ﺑﺎر ازدواج ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﯽﺁﻧﻜ ﻪ ﻣﻮﻓ ﻖ ﺑ ﻪ ﺕ ﺸﻜﻴﻞ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩاﯼ‬
‫ﺵﻮد‪(١٠٥) «.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﺪ ﺑﻮدن و ﺣﺮام ﺑﻮدن ﺁﺕﺶ ﺟﻬ ﻨﻢ ﺑ ﺮ ﺕ ﻦ زﻧ ﺎﻧﯽ‬
‫آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺕﻨ ﺸﺎن ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ »اﻋ ﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن« ﺑﻤﺎﻝ ﺪ‪ ،‬ﻳﻜ ﺴﺮﻩ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ رﻓﺖ‪ ،‬ﺕﺎرﻳﺦ رواﻳﺖهﺎﯼ ﻋﺠﻴﺐ و دﺳﺖ اوﻝﯽ دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎم دوم ﺵﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻠﯽ و ﻧﻮﻩﯼ پﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬در زن ﮔﺮﻓﺘﻦ و‬
‫ﻃﻼق دادن اﻓﺮاط ﻣﯽآﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ آﻪ پﺪرش ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻝ ﺐ ﺑ ﺮ‬
‫ﺑﺎﻻﯼ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻨ ﺎ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺑ ﻪ پ ﺴﺮ ﻣ ﻦ زن ﻧﺪهﻴ ﺪ‪ .‬او در ﻃ ﻼق‬
‫زﻧﺎن اﻓﺮاط ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ زﻧﺎن از ﺕﺮس ﺁﺕﺶ ﺟﻬﻨﻤﯽ آﻪ در ﺕﺌ ﻮرﯼ پ ﺪر‬
‫ﺑﺰرگ هﻤﻴﻦ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺕﺸﺮﻳﺢ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻳ ﻦآ ﻪ ﺣﺘ ﺎ ﻳﻜﺒ ﺎر ه ﻢ‬
‫ﺕﻨﺸﺎن ﺑﻪ ﺕﻦ ﻣﻘﺪس اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺎﻝﻴﺪﻩ ﺵﻮد و ﺁﺕﺶ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺣﺮام‪ ،‬ﺑﺎآﯽ‬
‫از اﻓ ﺮاط آ ﺮدن در ﻃ ﻼق ﺣ ﻀﺮﺕﺶ ـ ﺑ ﺎ ﺕﻤ ﺎم اﺧﻄﺎره ﺎﯼ پ ﺪرش ـ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ‪ ،‬هﻢﭼﻨﺎن ﺳﻔﺮﻩﯼ ﺕﻨﺸﺎن را ﺕﻘﺪﻳﻢ اﻣﺎم دوم ﺵﻴﻌﻴﺎن ﻣﯽآﺮدﻩاﻧﺪ!!‬
‫پﻄﺮوﺵﻔ ﺴﻜﯽ در هﻤ ﻴﻦ راﺑﻄ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻨﺎد ﺑ ﻪ رواﻳ ﺎت ﻣ ﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺕﺎرﻳﺨﯽ در آﺘﺎب »اﺳﻼم در اﻳﺮان« ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻣﺜﻼ اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ )ع(‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ارﺵﺪ ﻋﻠﯽ )ع( و اﻣﺎم دوم ﺵﻴﻌﻴﺎن از ﻋﻬﺪ ﺟﻮاﻧﯽ داﺋﻤﺎ ﺑﺎ زﻧ ﺎن‬
‫ازدواج ﻣ ﯽآ ﺮد و زان پ ﺲ ﻃﻼﻗ ﺸﺎن ﻣ ﯽداد؛ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ آ ﻪ ]اﻣ ﺎم‬
‫ﺣﺴﻦ[ ﺑﺮ روﯼ هﻢ ‪ ٧٠‬زن ﮔﺮﻓﺖ‪(١٠٦) «.‬‬
‫‪٩١‬‬
‫ﺧ ﻮد پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴ ﺰ ﻋﺎﻳ ﺸﻪ را در ﺵ ﺶ ﺳ ﺎﻝﮕﯽ ﺧﻮاﺳ ﺖ و در ‪٧‬‬

‫ﺳﺎﻝﮕﯽ ﺑ ﺎ او زﻓ ﺎف آ ﺮد‪ .‬ﻣﺤﻤ ﺪ در ﺳ ﻦ ‪ ١٨‬ﺳ ﺎﻝﮕﯽ ﻋﺎﻳ ﺸﻪ‪ ،‬ﭼ ﺸﻢ از‬
‫ﺟﻬﺎن ﻓﺮوﺑﺴﺖ؛ اﻣﺎ وﺹﻴﺖ آﺮد آ ﻪ ﻧ ﻪ ﻋﺎﻳ ﺸﻪ و ﻧ ﻪ دﻳﮕ ﺮ هﻤ ﺴﺮاﻧﺶ‬
‫اﺟﺎزﻩ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺮد دﻳﮕﺮﯼ ازدواج آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺕﻮﺟﻪ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﻴﻢ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫ﺕﺎ هﻔﺘﺎد ﺳﺎﻝﮕﯽ زﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ‪ ٥٢‬ﺳﺎل از زﻧﺪﮔﯽاش را ﺑﺪون داﺵ ﺘﻦ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩاﯼ ﺳﭙﺮﯼ آﺮد‪ .‬اﻝﺒﺘﻪ ﺳﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ را هﻨﮕ ﺎم ازدواج ﺑ ﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻧ ﻪ‬
‫ﺳﺎل هﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد او ﺑﺮ هﻔﺖﺳ ﺎﻝﮕﯽاش در هﻨﮕ ﺎم زﻓ ﺎف ﺕﺎآﻴ ﺪ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﮔﻮﻳﻨﺪ هﻨﮕﺎم ازدواج ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺵﺶ ﺳﺎل داﺵﺖ و هﻔﺖ ﻣﺎﻩ پ ﺲ‬
‫از هﺠ ﺮت در ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﺑ ﺎ او ﻋﺮوﺳ ﯽ آ ﺮد‪ .‬از ﻋﺎﻳ ﺸﻪ ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫هﻨﮕ ﺎم وﻓ ﺎت پﻴﻤﺒ ﺮ ﺧ ﺪا ﺹ ﻠﯽاﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺳ ﻠﻢ وﯼ هﺠ ﺪﻩ ﺳ ﺎل داﺵ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل پﻨﺠﺎﻩ و هﺸﺘﻢ از هﺠ ﺮت در ﺣ ﺪود هﻔﺘ ﺎد ﺳ ﺎﻝﮕﯽ‬
‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪(١٠٧) «.‬‬
‫ﭼﻨﺪﯼ پﻴﺶ زﻧﯽ در آﺸﻮر ﺳ ﻮﺋﺪ از هﻤ ﺴﺮش ﺟ ﺪا ﺵ ﺪ‪ .‬ﭼﻬ ﺎر‬
‫ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺟﺪاﻳﯽ رﺳﻤﯽ هﻢ ﺕﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎ ﻣ ﺮد دﻳﮕ ﺮﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫آﻨ ﺪ‪ :‬اﻣ ﺎ ﻣ ﺮد اول؛ ﻳﻌﻨ ﯽ هﻤ ﺎن هﻤ ﺴﺮ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺑ ﻪ ﺳ ﺮاغ زن‬
‫ﺳ ﺎﺑﻘﺶ ﻣ ﯽرود‪ ،‬و ﻻﺑ ﺪ پ ﺲ از ﺑﮕﻮﻣﮕﻮه ﺎﯼ ﻓ ﺮاوان‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺑ ﻴﺶ از ‪٢٦‬‬
‫ﺿﺮﺑﻪﯼ آﺎرد هﻤﺴﺮ ﺳﺎﺑﻘﺶ را ـ آﻪ ﺟﺮات آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد زﻧ ﺪﮔﯽ ﺟﺪﻳ ﺪﯼ‬
‫را ﺁﻏ ﺎز آﻨ ﺪ ـ ﻣﺠ ﺮوح ﻣ ﯽآﻨ ﺪ؛ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ آ ﻪ زن ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن ﺕ ﻦ‬
‫زﺧﻤﯽاش‪ ،‬ﺧﻮد را از پﻠﻪهﺎﯼ ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺁپﺎرﺕﻤﺎﻧﺶ ﺕﺎ پ ﺎﻳﻴﻦ و ﺟﻠ ﻮ در‬
‫ﻣ ﯽآ ﺸﺪ و در ﻃﺒﻘ ﻪﯼ هﻤﻜ ﻒ ﺟ ﺎن ﻣ ﯽﺳ ﭙﺎرد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ در هﻤ ﺎن‬
‫روزه ﺎ در ﻧ ﺸﺮﻳﻪه ﺎﯼ ﺳ ﻮﺋﺪﯼ و ﻳﻜ ﯽ‪/‬دو ﻧ ﺸﺮﻳﻪﯼ ﻓﺎرﺳ ﯽ زﺑ ﺎن ه ﻢ‬
‫ﺑﺎزﺕﺎب ﻳﺎﻓﺖ و ﺧﺒﺮش ﺕﺎ ﻣﺪتهﺎ ﺟﺎن و ﺕﻦ ﻣﺮا ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫اﻳﻦ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻦآﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺣﺸﻴﮕﺮﯼ اﻳﻦ ﻧ ﻮع ﻣ ﺮدان‬
‫و در هﻤﻴﻦ راﺑﻄﻪ زﻧﺎن ﺕﻐﻴﻴﺮ هﻮﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺕﻌﺒﻴﺮ ﺵﻮد‪ ،‬ﻧﺎﺵﯽ‬
‫از پ ﻴﺶ زﻣﻴﻨ ﻪاﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ اﺳ ﺖ و از هﻤ ﺎن ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل ﻗﺒ ﻞ‪ ،‬در‬
‫ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ رهﺒﺮان اﻳﻦ دﻳﻦ ﺑﺎزﺕﺎب داﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻝﺒﺘ ﻪ ه ﺴﺘﻨﺪ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن و‬
‫ﺕﺌﻮرﻳﺴﻴﻦهﺎﯼ ﻣﺪرن و ﻣ ﺪ روزﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ راﺣﺘ ﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ رﻓﺘﺎره ﺎﯼ ﺿ ﺪ‬
‫ز ِن اﺳ ﻼﻣﯽ را ﺕﻮﺟﻴ ﻪ ﻧ ﺴﺒﻴﺖ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺮاﺣﺘ ﯽ از آﻨ ﺎرش‬
‫ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ؛ آﻤﺎ اﻳﻦآﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از دادﮔﺎﻩهﺎﯼ ﺟﻨﺎﻳﯽ ﻏﺮب هﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد‬
‫‪٩٢‬‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﺸﻮر ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬وﺣ ﺸﯽﮔ ﺮﯼ اﻳ ﻦ ﻣ ﺮدان ﻣ ﺴﻠﻤﺎن را ﺕﻮﺟﻴ ﻪ‬

‫آ ﺮدﻩ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﻜ ﺎران را از ﺑﺮﺧ ﯽ ﻣﺠ ﺎزاته ﺎﯼ ﻋﺮﻓ ﯽ ﺟ ﺎرﯼ در‬
‫ﻏﺮب ﻣﺒﺮا ﻣﯽﺵﻨﺎﺳﻨﺪ!‬
‫در ﺵﻬﺮآﯽ آﻪ ﻣﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽآﻨﻢ دﺑﻴﺮﯼ اﺳﺖ آﻪ ﻝﻄ ﻒ زﻳ ﺎدﯼ‬
‫ﺑ ﻪ داﻧ ﺶ ﺁﻣ ﻮزان ﺵ ﺮﻗﯽ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص دﺧﺘ ﺮان ﻣ ﺴﻠﻤﺎن دارد‪ .‬اﺧﻴ ﺮا‬
‫ﺕﻌﺮﻳﻒ ﻣﯽآﺮد آﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل پ ﻴﺶ‪ ،‬داﻧ ﺶ ﺁﻣ ﻮز ﺕﺮآ ﯽ داﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫هﻤﻴﺸﻪ از ﺧﺎﻧﻮادﻩاش ﺵﻜﺎﻳﺖ داﺵﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﺕﺎزﻩ ﺑﻪ ﺁﻝﻤﺎن ﺁﻣ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و‬
‫زﺑﺎن ﺁﻝﻤﺎﻧﯽ را هﻢ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ‪» ،‬آﺮﺳﺘﻴﻦ« ﺕ ﺼﻤﻴﻢ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‬
‫ﺵﺨ ﺼﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ دﺧﺘ ﺮك دوازدﻩ ﺳ ﺎﻝﻪ زﺑ ﺎن ﺁﻝﻤ ﺎﻧﯽ ﻳ ﺎد ﺑﺪه ﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﯽهﺎﻳﯽ آﻪ اﻳﻦ دﺧﺘﺮك از ﺧﺎﻧﻮادﻩاش ﺕﻌﺮﻳ ﻒ ﻣ ﯽآ ﺮد؛ ﺕ ﺎ ﺟ ﺎﻳﯽ‬
‫ﺑﻮد آﻪ »آﺮﺳﺘﻴﻨﮓ« ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﯽ و ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ از ﻧ ﺎﺕﻮاﻧﯽاش‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺣ ﻞ‬
‫ﻣﻌﻀﻞ دﺧﺘﺮك ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ آﻪ ﻧﻤﯽﺕﻮاﻧﻢ ﺕ ﻮ را ﺑ ﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺧﻮاﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫ﻗﺒﻮل آﻨﻢ؛ در ﺣﺎﻝﯽ آﻪ پﺪر و ﻣﺎدر دارﯼ!«‬
‫ﻳﻜ ﯽ از ﻧﻤﻮده ﺎﯼ ﺑﻴﺮوﻧ ﯽ اﻳ ﻦ ﻓﺮهﻨ ﮓ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺕﻌﻘﻴ ﺐ و‬
‫ﻣﺮاﻗﺒ ﺖ پ ﺴﺮان اﻳ ﻦ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ از اﻳ ﻦ دﺧﺘ ﺮك دوازدﻩ ﺳ ﺎﻝﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬از‬
‫ﻓ ﺸﺎرهﺎﻳﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﺑﭽ ﻪ وارد ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻴﺶ از اﻳ ﻦ ﭼﻴ ﺰﯼ‬
‫ﻧﻤ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﻢ؛ هﻤ ﻴﻦﻗ ﺪر آ ﻪ »آﺮﺳ ﺘﻴﻨﮓ« هﻨ ﻮز ه ﻢ ﺧ ﻮدش را در اﻳ ﻦ‬
‫ﺟﺮﻳ ﺎن ﮔﻨﺎهﻜ ﺎر ﻣ ﯽﺵﻨﺎﺳ ﺪ؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ دﺧﺘ ﺮك ﺳ ﺎدﻩ‪ ،‬در ﻳ ﻚ ﮔﺮﻳ ﺰ‬
‫هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﻧﻴﻤ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪاﯼ ﻧﺰدﻳ ﻚ ﻣﺤ ﻞ اﻗﺎﻣ ﺖ ﻣ ﺎ رﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫آﺸﻴﺪن آﻴﺴﻪاﯼ پﻼﺳﺘﻴﻜﯽ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮش‪ ،‬ﺑ ﻪ زﻧ ﺪﮔﯽ رﻧﺠﺒ ﺎرش پﺎﻳ ﺎن دادﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادﻩاش ه ﻢ ﻻﺑ ﺪ ﺧ ﻮش و ﺧﻨ ﺪان‪ ،‬از اﻳ ﻦ آ ﻪ اﻧ ﺮژﯼ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ دﺧﺘ ﺮك ﻣﻌﺘ ﺮض ﺹ ﺮف ﻧﺨﻮاهﻨ ﺪ آ ﺮد‪ ،‬ﺑ ﻪ پ ﺮوار آ ﺮدن‬
‫پﺴﺮهﺎﺵﺎن اداﻣﻪ دادﻩاﻧﺪ…‬
‫اﻝﺒﺘ ﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺁن زﻣ ﻴﻦ ﻧﻴﻤ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎن ﺁﺑ ﯽ‬
‫ﻗ ﺸﺘﮕﯽ ﺳ ﺎﺧﺘﻪاﻧ ﺪ؛ اﻣ ﺎ ه ﺮ ﺑ ﺎر آ ﻪ ﻣ ﻦ از ﺁﻧﺠ ﺎ رد ﻣ ﯽﺵ ﻮم ـ و اﻳ ﻦ‬
‫داﺳﺘﺎن دﺳﺖ آﻢ دو ﺑ ﺎر در روز اﺕﻔ ﺎق ﻣ ﯽاﻓﺘ ﺪ ـ ﺕ ﺼﻮﻳﺮ اﻳ ﻦ دﺧﺘ ﺮك‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﺕﻨﻢ را ﻣﯽﻝﺮزاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻧﺎن در ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺰ دآﺘ ﺮ ﺣ ﺴﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ‬
‫ﺣﺴﻦ ﺕﺌﻮرﯼ ﺟﺎﻝﺒﯽ دارد‪» :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋ ﺎدات زﺵ ﺖ ﻋ ﺮب ﺑ ﻪ روزﮔ ﺎر‬
‫ﺟﺎهﻠﻴ ﺖ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ وﻗﺘ ﯽ ﻣ ﺮدﯼ ﺑ ﻪ ﻣ ﺮد دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﺮﻣ ﯽﺧ ﻮرد و از‬
‫‪٩٣‬‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪﯼ او ﻧﺒﻮد و ﻣﻴﺎن ﺁنهﺎ پﻴﻤﺎﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺵﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺁن ﻣﺮد زﻧﯽ ﺑ ﻪ‬
‫هﻤﺮاﻩ داﺵﺖ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺁن ﺟﻨ ﮓ و ﻧ ﺰاع رخ ﻣ ﯽداد‪ ،‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ‬
‫زن هﻤﺮاﻩ داﺵﺖ ﻣﻐﻠﻮب ﻣﯽﺵ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﺶ ﺑ ﻪ اﺳ ﻴﺮﯼ ﻣ ﯽرﻓ ﺖ‪ .‬و ﺁن آ ﻪ‬
‫ﻏﺎﻝﺐ ﺵﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬زن اﺳﻴﺮ را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﺣﻼل ﻣﯽداﻧﺴﺖ و او را ﺑﺪون‬
‫ه ﻴﭻﮔﻮﻧ ﻪ ﻗﻴ ﺪ و ﺵ ﺮﻃﯽ ﺕ ﺼﺮف ﻣ ﯽآ ﺮد‪ .‬وﻝ ﯽ ﺑﻌ ﻀﯽه ﺎ ]دﻗ ﺖ آﻨﻴ ﺪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽهﺎ[ از اﻳﻦ ﻋﺎدت ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا وﻗﺘﯽ زن اﺳ ﻴﺮ را ﺕ ﺼﺮف‬
‫ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ و از او ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ ﻣ ﯽﺁوردﻧ ﺪ‪ ،‬اﺳ ﺎرت ﻣ ﺎدر ﻣﺎﻳ ﻪﯼ ذﻝ ﺖ و‬
‫ﺧﻮارﯼ ﻓﺮزﻧﺪان اﻳﺸﺎن ﻣ ﯽﺵ ﺪ؛ از اﻳ ﻦ رو در اﻧﺘﺨ ﺎب هﻤ ﺴﺮ ﺧ ﻮﻳﺶ‬
‫دﻗ ﺖ آﺎﻣ ﻞ داﺵ ﺘﻨﺪ و زﻧ ﺎﻧﯽ را ﺑ ﻪ هﻤ ﺴﺮﯼ ﺑﺮﻣ ﯽﮔﺰﻳﺪﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁزاد و‬
‫ﺹﺎﺣﺐ ﻧﺴﺐ ﻋﺎﻝﯽ ﺑﺎﺵﻨﺪ‪(١٠٨) «.‬‬
‫اﻣ ﺎ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ رهﺒ ﺮان اﺳ ﻼم وﺿ ﻊ ﺧﻴﻠ ﯽ ﻓ ﺮق ﻣ ﯽآ ﺮد‪.‬‬
‫اﻳﺸﺎن ﻧﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ در ﺵ ﻤﺎر ﺁن »ﺑﻌ ﻀﯽه ﺎ« ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑﺠ ﺰ زﻧ ﺎن ﻋﻘ ﺪﯼ‬
‫ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬و زﻧﺎن ﻣﺘﻌﺪد ﺹﻴﻐﻪاﯼ‪ ،‬زﻧﺎﻧﯽ هﻢ ﺑﻪ ﻧ ﺎم آﻨﻴ ﺰ داﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬ﻻزم‬
‫ﺑ ﻪ ﻳ ﺎدﺁورﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ رﺳ ﻢ ﺹ ﻴﻐﻪ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﺕ ﺎ زﻣ ﺎن ﻋﻤ ﺮ اﺑ ﻦ ﺧﻄ ﺎب‬
‫رواج داﺵﺖ و اﻳﻦ رﺳﻢ را او ]ﻋﻤﺮ[ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ؛ اﻣﺎ ﺵﻴﻌﻴﺎن ﺑ ﻪ ﻓﺘ ﻮاﯼ‬
‫اﻣﺎﻣﺎﻧ ﺸﺎن ه ﻢﭼﻨ ﺎن ﺑ ﺮ راﻩ و رﺳ ﻢ ﺹ ﻴﻐﻪ ﻳ ﺎ ازدواج ﻣﻮﻗ ﺖ پ ﺎﯼ‬
‫ﻓﺸﺮدﻩاﻧ ﺪ و اﻳ ﻦ رﺳ ﻢ ﺑﺮاﻓﺘ ﺎدﻩ‪ ،‬ه ﻢ اآﻨ ﻮن ه ﻢ در اﻳ ﺮا ِن زﻳ ﺮ ﺳ ﻠﻄﻪﯼ‬
‫ﻋﻠﻤﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ و ﺵﻴﻌﯽ رواﺟﯽ ﻓﺮاوان و پﺮ درﺁﻣﺪ]![ دارد‪.‬‬
‫آﻨﻴ ﺰان‪ ،‬زﻧ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ در ﺟﻨ ﮓه ﺎﯼ آﺸﻮرﮔ ﺸﺎﻳﺎﻧﻪﯼ‬
‫اﻋﺮاب ﻗﺮﺁن ﺑﻪ دﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﺸﺎن را ﻣ ﯽآ ﺸﺘﻨﺪ و اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ اﺳ ﺎرت‬
‫و آﻨﻴﺰﯼ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻦ آﻨﻴ ﺰان زﻳﺒ ﺎروﯼ‪ ،‬از ﺧ ﺎﻧﻮادﻩه ﺎﯼ‬
‫اﺹ ﻴﻞ و ﻣﺤﺘ ﺮم و ﺧﻴﻠ ﯽهﺎﺵ ﺎن ه ﻢ از روﺳ ﺘﺎﻳﻴﺎن اﻳ ﺮان و دﻳﮕ ﺮ‬
‫آ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺕ ﺼﺮف ﺵ ﺪﻩ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ زﻳﺒ ﺎﻳﯽ و ﺧﺮدﺵ ﺎن‬
‫»ﺑ ﺎزار« ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧ ﻮﺑﯽ ﻣﻴ ﺎن اﻋ ﺮاب و ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ ﻋﻠ ﯽ و ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﺶ‬
‫داﺵﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺎن را در ﺟﻨﮓه ﺎﻳﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺕ ﺴﺨﻴﺮ اﻳ ﺮان و دﻳﮕ ﺮ‬
‫آ ﺸﻮرهﺎ ﺑ ﻪ راﻩ ﻣ ﯽاﻧﺪاﺧﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻏﻨﻴﻤ ﺖ ﺑ ﻴﻦ »ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ«‬
‫ﺕﻘ ﺴﻴﻢ ﻣ ﯽآ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ ه ﻢ ﻣ ﺎزاد ﺑ ﺮ ﻧﻴﺎزﺵ ﺎن را در ﺑﺎزاره ﺎﯼ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ و دﻳﮕﺮ ﺑﺎزارهﺎﯼ ﺑﺮدﻩ ﻓﺮوﺵﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﺮاج ﻣﯽﮔﺬاﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﮔ ﺎﻩ ه ﻢ هﻤ ﺎنﮔﻮﻧ ﻪ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻋﻠ ﯽ از ﺟﻨ ﮓ ﻗﺎدﺳ ﻴﻪ ﺑﺨ ﺸﯽ از ﻓ ﺮش‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻬﻤﯽ از ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺟﻨﮕ ﯽ ﺁوردﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬از‬
‫‪٩٤‬‬
‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ زﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻬﻢ اﻣﺎم و ﻳ ﺎ ﺧﻤ ﺲ ﻣ ﯽﺁوردﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬

‫رهﺒﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﺸﺎن را ﺕﺼﺮف ﻣﯽآﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺕﻌ ﺪاد ﻓﺮزﻧ ﺪان‬
‫ﻋﻠﯽ را ﺑﻴﻦ ‪ ٣٢‬ﺕﺎ ‪ ٤٨‬ﻧﻔ ﺮ ﻧﻮﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ‪ ٤‬ﻧﻔ ﺮ اﻳ ﺸﺎن از ﻓﺎﻃﻤ ﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ پﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻳﺸﺎن از هﻤﻴﻦ آﻨﻴﺰان ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮد پﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﺎﻣﺎن ﺵﻴﻌﻪ هﻢ از اﻳﻦ زﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﯽداﺵﺘﻪاﻧﺪ؛‬
‫ﺣﺘﺎ ﭼﻨﺪ اﻣﺎم ﺵﻴﻌﯽ اﺳﺎﺳﺎ ازدواج رﺳﻤﯽ ﻧﻜﺮدﻩاﻧ ﺪ و ﺕﻤ ﺎم زﻧ ﺪﮔﯽﺵ ﺎن‬
‫را ﺑﺎ هﻤﻴﻦ آﻨﻴﺰآﺎن ـ آﻪ ﺣﺘﺎ از هﻤﺎن ﺣﻘ ﻮق اﺑﺘ ﺪاﻳﯽ و ﻧ ﺼﻔﻪﯼ زﻧ ﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﻘﺪﯼ و ﺣﺘﺎ ﺹﻴﻐﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺮوم ﺑﻮدﻩاﻧﺪ ـ ﺳﺮ آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ در وﺹﻴﺖﻧﺎﻣﻪاش در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ هﻤﺨﻮاﺑﮕﺎن آﻨﻴ ﺰش ـ آ ﻪ‬
‫ﺕﻌﺪاد ﺁنهﺎ را ﺕﺎآﻨﻮن آﺸﻒ ﻧﻜﺮدﻩام ـ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»… و ه ﺮ ﻳ ﻚ از آﻨﻴ ﺰاﻧﻢ را آ ﻪ ﺑ ﺎ او ﺑ ﻮدﻩام‪ ،‬اﮔ ﺮ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ‬
‫ﺑﻮد ﻳﺎ ﺑﺎردار ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬آﻨﻴﺰ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ دهﻨ ﺪ و ﺑﻬ ﺮﻩﯼ او ﺣ ﺴﺎب آﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪش ﺑﻤﻴﺮد و آﻨﻴﺰ زﻧﺪﻩ ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬آﻨﻴﺰ ﺁزاد اﺳﺖ‪(١٠٩) «.‬‬
‫ﺕﻔﺴﻴﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از وﺹﻴﺖﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ آﻨﻴﺰ‪ ،‬پﺲ‬
‫از ﻣﺮگ هﻤﺴﺮش‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻠﻚ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺑ ﻪ دﻧﻴ ﺎ ﻧﻴﺎﻣ ﺪﻩاش ﺑﺨ ﺸﻴﺪﻩ‬
‫و ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺵﻮد و آﻨﻴ ِﺰ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮدﻩ ﻳﺎ ﺑﯽﻓﺮزﻧﺪ ]آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‪ ،‬ه ﻢ از‬
‫ﺕﻌﺪاد اﻳﺸﺎن و هﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﺑ ﺎردارﯼ اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﯽﺧﺒ ﺮ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ[ ﺑ ﺪون‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻮﻗﯽ رهﺎ ﻣﯽﺵﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺕﻮﺟﻪ ﺑﻜﻨﻴﻢ آﻪ‬
‫ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﺳ ﻼم و ﺕ ﺸﻴﻊ ﺑ ﺴﻴﺎر آﻮﺵ ﻴﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺧﻠﻴﻔ ﻪﯼ ﭼﻬ ﺎرم و‬
‫اﻣﺎم اوﻝﺸﺎن را ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ و ﻓﻘﻴﺮاﻧﻪ ﺕﺼﻮﻳﺮ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان‬
‫ﻣﻌﺘﺮﺿ ﻪ از اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑﭙﺮﺳ ﻴﻢ آ ﻪ‪ :‬اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ آﻨﻴ ﺰ و اﻳ ﻦ‬
‫ﺕﻌ ﺪاد ﻓﺮزﻧ ﺪان ﻋﻠ ﯽ ]‪ ٣٢‬ﺕ ﺎ ‪ ٤٨‬ﻧﻔ ﺮ[ آﺠ ﺎ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽآ ﺮدﻩاﻧ ﺪ؟ ﺁﻳ ﺎ‬
‫درﺳ ﺖ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ اﻳﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﻳﯽ ﺑ ﺮاﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ و ﺕﻜ ﻪ زﻣﻴﻨ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﻧﻴﺎز داﺵﺘﻪاﻧﺪ؟ اﺳﺎﺳ ﺎ اﻳ ﻦ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩﯼ پﺮﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺕﻐﺬﻳ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺵﺪﻩاﻧﺪ؟ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﻮاﻻت »ﺑﯽرﺑﻂ داﻧﺶﺁﻣﻮز ﺑ ﯽادﺑ ﯽ« آ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ‬
‫ﺹﺮاﻃﯽ آﻪ ﺣﻀﺮات ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ!‬
‫»ﻣﺮﻩ ﺑﻦ ﺵﺮاﺣﻴﻞ‪ ،‬ﺹﺎﺣﺐ اﻝ ﺴﻠﻴﺤﻴﻦ‪ ،‬آﻨﻴﺰآ ﯽ ]ﻻﺑ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ زن‬
‫اﺳﻴ ِﺮ آﻢ و ﺳﻦ و ﺳﺎﻝﯽ[ را ﻧﺰد ﻋﻠﯽ )ر‪.‬ض( ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﻠ ﯽ از آﻨﻴ ﺰك‬
‫پﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺵﻮهﺮ دارﯼ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁرﯼ‪ .‬ﻋﻠﯽ وﯼ را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮﻩ‬
‫ﻧﻮﺵﺖ‪ :‬ﻣﻦ پ ﯽ ﺑ ﺮدم آ ﻪ “هﺪﻳ ﻪﯼ ﺕ ﻮ” داراﯼ ﺵ ﻮهﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬پ ﺲ ﻣ ﺮﻩ‪،‬‬
‫‪٩٥‬‬
‫آ ﺎﺑﻴﻦ وﯼ را از ﺵ ﻮهﺮش ﺑ ﻪ پﺎﻧ ﺼﺪ دره ﻢ ﺧﺮﻳ ﺪ ]ﻳﻌﻨ ﯽ آﻨﻴ ﺰ را از‬

‫ﺵ ﻮهﺮ و ﺹ ﺎﺣﺒﺶ ﺧﺮﻳ ﺪ[ و او را رواﻧ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺖ؛ و ﻋﻠ ﯽ ﻧﻴ ﺰ او را‬
‫پﺬﻳﺮﻓﺖ‪(١١٠) «.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﺕﺌ ﻮرﯼه ﺎﯼ ﻣ ﺪرن اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺕ ﺸﺮﻳﻒ‬
‫ﺑﻴﺎورﻧ ﺪ و در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ ﺕﺌ ﻮرﯼه ﺎ ﺕﻮﺟﻴﻬﺎﺕ ﺸﺎن را ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮﺵﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﻼﻳﺎﻧﯽ از ﻃﻴ ﻒ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ اﻳ ﻦ ﻇﺮاﻓ ﺖ را ﻧﺪاﺵ ﺘﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺑﻮاب ﺵ ﺮﻋﯽ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺳ ﻜﻮت اﺧﺘﻴ ﺎر ﻓﺮﻣﺎﻳﻨ ﺪ؛ اﻳ ﻦ‬
‫ت اﻳ ﻦ ﺟﻤﺎﻋ ﺎت ه ﻢ‬ ‫اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻔﺎرﺵﺎت در آﺘ ﺎبه ﺎ و اﻓﺎﺿ ﺎ ِ‬
‫ﺑﺎزﺕﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ آﻪ ﺣﺘﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺮق از ﺳﺮ هﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻤﺪن ﻣﯽپﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻧ ﺎن ه ﻢ اﻝﺒﺘ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺁراﻣ ﺶ ﻣ ﺮدان ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ ﺵ ﺪﻩاﻧ ﺪ و ﺑ ﻪ‬
‫دﻝﻴﻞ هﻤﺎن ﮔﻨﺎﻩ اوﻝﻴﻪ ﻣﺎدر ﺑﺰرﮔﺸﺎن ﺣﻮا‪ ،‬ﺳﻔﻴﻪ ﺵﺪﻩاﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳ ﻦآ ﻪ در‬
‫اﺑﺘﺪا ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺵ ﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻋﻘ ﻞ از اﻳ ﺸﺎن زاﻳ ﻞ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و‬
‫ﺕﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ آﻪ ﺳﺨﺖ ﺑﺰاﻳﻨﺪ و در ﺧﺎﻧﻪهﺎ ﻣﺤﺒﻮس ﺑﺎﺵﻨﺪ ﺕﺎ ﺁدﻣﻴ ﺎن‬
‫]ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺮدان[ ﺑﻪ آﺎرهﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽﺵﺎن آﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﻋﻠ ﻢ آ ﻼم و ﺵ ﺮﻳﻌﺖ و‬
‫ﺕﻔﺴﻴﺮ آﺘﺎب ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻝﺒﺘﻪ ﺕﺪارك ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﺕﻌﻤﻴﻢ اﻳﻦ‬
‫ﺁﻣﻮزشهﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻤﺪن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫و زﻧﺎﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ دﺳ ﺘﺎس آﻨﻨ ﺪ و ﮔﻨ ﺪم ﺁرد آﻨﻨ ﺪ و ﺑﭽ ﻪ را ﺑ ﺎ‬
‫ﺳ ﺨﺘﯽ ﺑﺰاﻳﻨ ﺪ و ه ﺮ ﻣ ﺎﻩ ﺑ ﺎ ﺳ ﺨﺘﯽ ﺧ ﻮن ﺑﺒﻴﻨﻨ ﺪ و زادﮔ ﺎن ﻣ ﺮدان را‬
‫ﺑﭙﺎﻳﻨ ﺪ… و ﻣ ﺮدان‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ آﺎره ﺎﯼ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧ ﻪاﯼ آ ﻪ از زﻧ ﺎن درﻳ ﻎ‬
‫ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺵﻨﺪ‪.‬‬
‫»از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ… ﭼ ﻮن ﺧ ﺪا ﺑﺮهﻨﮕ ﯽ‬
‫ﺁدم و ﺣﻮا را ﺑﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻔﺮﻣﻮد ﺕﺎ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ از هﺸﺖ ﺟﻔﺘﯽ آ ﻪ از ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﻓﺮود ﺁوردﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻜﺸﻨﺪ و او ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﯼ ﺑﮕﺮﻓ ﺖ و ﺑﻜ ﺸﺖ و پ ﺸﻢ ﺁن را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺮﺵﺖ و ﺑﺎ ﺣﻮا ﺑﺒﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁدم ﺑﺮاﯼ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺒﻪاﯼ آﺮد و ﺣ ﻮا‬
‫ﻳﻚ پﻴﺮاهﻦ و روﺳﺮﯼ آﺮد و ﺁن را ﺑﭙﻮﺵﻴﺪﻧﺪ و …« )‪(١١١‬‬
‫از اﻳ ﻦ ﺕﻔﺎﺳ ﻴﺮ اﻳ ﻦﮔﻮﻧ ﻪ پﻴﺪاﺳ ﺖ آ ﻪ »ﺧﺪاوﻧ ٍﺪ اﻳﻨ ﺎن« ه ﻢ در‬
‫ﺳ ﻤﺘﮕﻴﺮﯼاش ﺑ ﻪ ﺳ ﻮد ﻣ ﺮدان‪ ،‬زﻧ ﺎن را ـ ﺣﺘ ﺎ در ﺵ ﺮاﻳﻄﯽ آ ﻪ هﻨ ﻮز‬
‫ﻣﺮدان دﻳﮕﺮﯼ هﻢ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩاﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ داﺋ ﻢ در ﺣﺠ ﺎب و ﺑﻴﮕ ﺎرﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدان و ﺳﺨﺖ زاﻳﻴ ﺪن ﻣﺤﻜ ﻮم آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ؛ در ﺣ ﺎﻝﯽ آ ﻪ ﺧ ﻮد‪،‬‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪﯼ را از اﻳﺸﺎن درﻳﻎ داﺵﺘﻪ و ﺳﻔﻴﻬﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ!!‬
‫‪٩٦‬‬
‫»از اﺑﻦ وهﺐ ]هﻢ[ ﺁوردﻩاﻧﺪ آﻪ ﺵ ﻴﻄﺎن ﺣ ﻮا را وﺳﻮﺳ ﻪ آ ﺮد‬

‫و پﻴﺶ درﺧ ﺖ ﺁورد و ﺁن را ﺑ ﻪ ﭼ ﺸﻢ وﯼ زﻳﺒ ﺎ ﻧﻤ ﻮد‪ ،‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺁدم او را‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺵﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻴﺎﻳﯽ؟!‬
‫»و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺵﻮد ﻣﮕﺮ از اﻳﻦ درﺧﺖ ﺑﺨﻮرﯼ؟!‬
‫»ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬و از ﺁن ﺑﺨﻮردﻧ ﺪ و ﻋﻮرﺕ ﺸﺎن ﻧﻤﺎﻳ ﺎن ﺵ ﺪ و ﺁدم‬
‫ﮔﺮﻳ ﺰان در ﺑﻬ ﺸﺖ هﻤ ﯽ رﻓ ﺖ و ﺧ ﺪاﻳﺶ ﺑﺎﻧ ﮓ زد‪ :‬ﺁدم از ﻣ ﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻳﺰﯼ؟‬
‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ پﺮوردﮔﺎرا! وﻝﯽ از ﺕﻮ ﺵﺮم دارم‪.‬‬
‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﺁدم‪ ،‬از آﺠﺎ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮردﯼ؟‬
‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺣﻮا پﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ‪.‬‬
‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬پﺲ ﺑﺎﻳﺪ هﺮ ﻣ ﺎﻩ ﻳﻜﺒ ﺎر او را ﺧ ﻮﻧﻴﻦ آ ﻨﻢ ﭼﻨ ﺎنآ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫درﺧﺖ را ﺧﻮﻧﻴﻦ آﺮدم‪ ،‬وﯼ را ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻔﻴﻬﺶ آ ﻨﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﺁﺳﺎن ﺁﺑﺴﺘﻦ ﺵﻮد و ﺁﺳﺎن ﺑﺰاﻳﺪ اﻣﺎ ﺑﺴﺨﺘﯽ ﺧﻮاهﺪ زاﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫»اﺑ ﻦ زﻳ ﺪ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ ﺑﻠﻴ ﻪﯼ ﺣ ﻮا ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬زﻧ ﺎن اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎ ﻗﺎﻋ ﺪﻩ‬
‫ﻧﻤﯽﺵ ﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻗ ﻞ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﺁﺳ ﺎن ﺣﺎﻣﻠ ﻪ ﻣ ﯽﺵ ﺪﻧﺪ و ﺁﺳ ﺎن ﻣ ﯽزاﻳﻴﺪﻧ ﺪ‪«.‬‬
‫)‪(١١٢‬‬
‫ﺑﻪ هﺮ ﺹﻮرت ردﻳﻒ آﺮدن اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ اﺳ ﻨﺎد ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ آ ﻪ ﺕ ﺎزﻩ‬
‫ﻗﻄ ﺮﻩاﯼ اﺳ ﺖ از درﻳ ﺎﯼ ﮔ ﺴﺘﺮدﻩﯼ اﺳ ﻨﺎدﯼ آ ﻪ در اﻳ ﻦ راﺑﻄ ﻪه ﺎ در‬
‫دﺳﺖ اﺳﺖ و اﺕﻔﺎﻗﺎ در ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ »ﺧﺮدﻣﻨ ﺪ« اﺳ ﻼﻣﯽ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ اﻳ ﺮان‬
‫ه ﻢ ﺑ ﻪ ﭼ ﺎپ رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ؛ هﻤﻴﻨﻄ ﻮر ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪﯼ ﺕﻄﺒﻴﻘ ﯽ اﻳ ﻦ اﺳ ﻨﺎد ﺑ ﺎ‬
‫رﻓﺘﺎر اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن اﻣﺮوز ـ ﭼﻪ ﺣﺎآﻢ و ﭼﻪ در ﺣﺴﺮت ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﭼ ﻪ‬
‫ﺣﺎآﻤ ﺎن ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎ ـ ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽده ﺪ آ ﻪ داﺳ ﺘﺎن زﻧ ﺎن در آ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺴﻴﺎر پﻴﭽﻴ ﺪﻩﺕ ﺮ از ﺵ ﻌﺎرهﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻌ ﻀﯽ از‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﻴﻮن و اﺳ ﻼﻣﻴﻮن راﺳ ﺘﻴﻦ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺮﺕﻜ ﺐ‬
‫ﻣ ﯽﺵ ﻮﻧﺪ‪ .‬داﺳ ﺘﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ پ ﺮ از اﺵ ﻚ ﭼ ﺸﻢ آ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﻧﻮﺵ ﺘﻦ و ﮔﻔ ﺘﻦ و‬
‫آﻨﻜﺎش و آﺎوش و آﻨﺪوآﺎو هﺮ ﭼ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮِ ﺳﺮﻧﻮﺵ ﺖ زﻧ ﺎن‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗ ﺸﺎن‬
‫و »ﺕﻜ ﺎﻝﻴﻒ اﻝﻬ ﯽﺵ ﺎن ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ارﺑﺎﺑ ﺎن و ﺁﻗﺎﻳ ﺎن و ﺵﻮهﺮاﻧ ﺸﺎن«‬
‫ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ ﻣ ﺎ را ـ هﻤﮕ ﯽﻣ ﺎن را ـ آﻤ ﯽ ه ﻢ ﺑ ﻪ ﻓﻜ ﺮ و ﻣﻄﺎﻝﻌ ﻪ وادارد‪.‬‬
‫اﺕﻔﺎﻗﺎ اﻳﻦ روزهﺎ درﺳﺖ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ آ ﻪ ﻣ ﯽﺕ ﻮان ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺁوﻳﺨ ﺘﻦ ﺑ ﻪ‬
‫‪٩٧‬‬
‫اﻳﻤﺎن ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬و ﺑ ﺪون وﺣ ﺸﺖ از ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن دﻳﻨ ﯽ‪ ،‬آﻤ ﯽ ه ﻢ ﺑ ﻪ آﻨ ﺪوآﺎو‬

‫ﺖ ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺒﻤﺎن ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫در ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﺮﻧﻮﺵ ٍ‬
‫اﻳ ﻦ آﻮﺵ ﺶ ه ﻢ ﻧ ﻪ هﻤ ﻪﯼ آ ﺎر اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ آ ﺎرﯼ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ از ﻋﻬﺪﻩﯼ ﻳﻚ ﺕ ِﻦ ﺕﻨﻬﺎ ﺑﺮﻣﯽﺁﻳ ﺪ‪ .‬هﻴﺌ ﺖه ﺎ و ﺟﺮﻳ ﺎنه ﺎﻳﯽ را‬
‫ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ آﻪ ﺑ ﺎ ﻧﮕ ﺎهﯽ اﻧﺘﻘ ﺎدﯼ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺵ ﻚ در اﺹ ﻮل و ﻣﺒ ﺎﻧﯽ اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ و‬
‫ﺑﺪﻳﻬﯽ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬اﻳﻦ راﻩ را ﺑﭙﻤﺎﻳﻨﺪ و از زﺧﻢ زﺑﺎنهﺎ و ﺕﻬﺪﻳﺪهﺎ و…‬
‫هﻢ هﺮاﺳﯽ ﺑﻪ دل راﻩ ﻧﺪهﻨ ﺪ؛ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻗ ﺮار اﺳ ﺖ اﺳ ﻼم در آﻠﻴ ﺘﺶ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻘ ﺪ آ ﺸﻴﺪﻩ ﺵ ﻮد‪ ،‬ﺕ ﺎرﻳﺦ درﺳ ﺖ ﺁن‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ اﻣ ﺮوز اﺳ ﺖ؛ زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ‬
‫آﺎرﻧﺎﻣﻪﯼ ﻓﻀﺎﺣﺖ ﺑﺎر ﺣﺎآﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺴﻢ و ﺟﺎن هﻤ ﻪﻣ ﺎن‪ ،‬ه ﺮ‬
‫روزﻩ ﺕﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﺵﻮد!‬
‫راﻩ ﺑ ﺎز اﺳ ﺖ و آ ﺎر ﺑ ﺴﻴﺎر زﻳ ﺎد‪ .‬اﻳ ﻦ ﺑﺮرﺳ ﯽ آﻮﺕ ﺎﻩ‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺒﺰﯼ در ﺟﺎدﻩاﯼ اﺳﺖ آ ﻪ ﻣ ﯽﺕﻮاﻧ ﺪ روﻧ ﺪﮔﺎن ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ داﺵ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺵﺪ آﻪ ﻣﻦ ـ ﺧﻮد ـ ﻧﻴﺰ ره ﺮو و پﻴ ﺮو آﻮﺵ ﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ه ﺴﺘﻢ آ ﻪ اﻳ ﻦ راﻩ‬
‫را ﺳﺎلهﺎ و ﻗﺮنهﺎﺳﺖ آﻮﺑﻴﺪﻩاﻧﺪ و ﺧﻴﻠﯽهﺎﺵ ﺎن ه ﻢ ﺳ ﺮ و ﺟ ﺎن را در‬
‫راﻩ اﻳﻦ ﺟﻬﻞ زداﻳﯽهﺎ ﻓﺪﻳﻪ دادﻩاﻧﺪ‪ .‬آﻼهﻢ را ﺑﻪ اﺣﺘﺮام هﻤﻪﯼ اﻳ ﺸﺎن ـ‬
‫ﺑﺎ ﺕﻤﺎم آﺎﺳﺘﯽهﺎﻳﯽ آﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﻨﺪ ـ از ﺳﺮ ﺑﺮﻣﯽدارم!‬
‫‪٩٨‬‬
‫زن در ﭼﺸﻢ ﻣﺤﻤﺪ!‬

‫از دﻳﮕﺮ اﺳﻨﺎد ﻣ ﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﺒ ﺮ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻬ ﺞاﻝﻔ ﺼﺎﺣﻪ )‪(١١٣‬‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ آﺘ ﺎﺑﯽ اﺳ ﺖ در ردﻳ ﻒ ﻧﻬ ﺞاﻝﺒﻼﻏ ﻪﯼ ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻝ ﺐ و‬
‫»ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪﯼ آﻠﻤ ﺎت ﻗ ﺼﺎر‪ ،‬ﺧﻄﺒ ﻪه ﺎ و ﺕﻤﺜ ﻴﻼت ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل‬
‫اآ ﺮم« را در ﺑﺮﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ .‬ﺟﻤ ﻊ ﺁورﯼ و ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب را‬
‫ﺵ ﺎدروان اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳ ﻢ پﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﻋﻬ ﺪﻩ داﺵ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬پﺎﻳﻨ ﺪﻩ‬
‫)‪ ١٢٧٨‬ـ ‪ (١٣٦٣‬ﻣﺘﻮﻝ ﺪ ﻧﺠ ﻒﺁﺑ ﺎد اﺹ ﻔﻬﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﻘ ﺪﻣﺎت ﻋﺮﺑ ﯽ و‬
‫ﻋﻠﻮم ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﻓﻠ ﺴﻔﻪ را در اﺹ ﻔﻬﺎن ﻓﺮاﮔﺮﻓ ﺖ و در هﻤ ﻴﻦ دوران ﺑ ﺎ‬
‫زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴﺰ ﺁﺵﻨﺎ ﺵﺪ‪ .‬پﺎﻳﻨ ﺪﻩ در ﺳ ﺎل ‪١٣١٢‬ﺧﻮرﺵ ﻴﺪﯼ ﺑ ﻪ ﺕﻬ ﺮان‬
‫ﺁﻣ ﺪ و در ﺳ ﺎزﻣﺎنه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﻓﺮهﻨﮕ ﺴﺘﺎن اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ آ ﺎر‬
‫پﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭼﻨ ﺪﯼ ه ﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩﯼ ﻣﺠﻠ ﺲ ﺵ ﻮراﯼ ﻣﻠ ﯽ و ﻣ ﺪﺕﯽ ه ﻢ رﺋ ﻴﺲ‬
‫ادارﻩﯼ رادﻳﻮ و ﺕﺒﻠﻴﻐ ﺎت ﺑ ﻮد‪ .‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٣٢١‬ﻧﺎﻣ ﻪﯼ هﻔﺘﮕ ﯽ ﺹ ﺒﺎ را‬
‫ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺬاﺵﺖ آﻪ ﺕﺎ ﺳﺎل ‪ ١٣٣٠‬اﻧﺘﺸﺎر ﻣﯽﻳﺎﻓﺖ‪ .‬پﺎﻳﻨ ﺪﻩ در ﺳ ﺎل ‪١٣٤٤‬‬
‫ﺑ ﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﯽ اﻳ ﺮان در آﻨﻔ ﺮاﻧﺲ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣﻜ ﻪ ﺵ ﺮآﺖ آ ﺮد‪ .‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ‬
‫ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﻬﺞاﻝﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﺕﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺳﻼم‪ ،‬ﺕ ﺎرﻳﺦ‬
‫ﻋﺮب‪ ،‬ﺕﻤﺪن اﺳﻼم‪ ،‬اﻝﺘﻨﺒﻴ ﻪ و اﻻﺵ ﺮاف‪ ،‬ﻣ ﺮوجاﻝ ﺬهﺐ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﺮ ﻣ ﺮد‬
‫ﺕﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺕﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﯼ و… از ﺟﻤﻠﻪ آﺎرهﺎ و ﺕﺮﺟﻤﻪه ﺎﯼ اوﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻳ ﻦ ﺑﺨ ﺶ از آﺘ ﺎب‪ ،‬از ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ ﻧﻬ ﺞاﻝﻔ ﺼﺎﺣﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻣﺘ ﺮﺟﻢ و‬
‫ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩﯼ پﺮآ ﺎر اﺳ ﻼﻣﯽ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ آ ﺮدﻩام‪ .‬وﻳﮋﮔ ﯽ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب در اﻳ ﻦ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺕﻤ ﺎم ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ را در دو زﺑ ﺎن ﻋﺮﺑ ﯽ و ﻓﺎرﺳ ﯽ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ هﻢ ﭼﺎپ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁﻧ ﺎﻧﯽ آ ﻪ آﻤ ﯽ ه ﻢ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن ﻋﺮﺑ ﯽ ﺁﺵ ﻨﺎ‬
‫ﺑﺎﺵﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺕﻮاﻧﻨﺪ درﺳﺘﯽ ﺕﺮﺟﻤﻪهﺎ را ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪(١١٤) .‬‬
‫ﻧﻬﺞاﻝﻔﺼﺎﺣﻪ ﺵﺎﻣﻞ ‪ ٣٢٢٧‬ﺟﻤﻠﻪﯼ آﻮﺕ ﺎﻩ ﻳ ﺎ ﺕﻘﺮﻳﺒ ﺎ آﻮﺕ ﺎﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ پﺎﻳﻨﺪﻩ از ﺁنهﺎ ﺑﻪ ﻋﻨ ﻮان آﻠﻤ ﺎت ﻗ ﺼﺎر ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در اداﻣ ﻪﯼ‬
‫آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑﺨ ﺸﯽ ﺑ ﻪ ﺧﻄﺒ ﻪه ﺎﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺑﺨ ﺸﯽ ه ﻢ ﺑ ﻪ ﺕﻤﺜ ﻴﻼت او‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ‪ ٣٢٢٧‬آﻠﻤﻪﯼ ﻗ ﺼﺎر ‪ ١٥٧‬ﺑ ﺎر‬
‫از زﻧﺎن ﺹﺤﺒﺖ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﺮ روﯼ اﻳﻦ ﻣﺤﻮرهﺎ ﺕﻨﻈﻴﻢ ﺵﺪﻩ‬
‫‪٩٩‬‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﺳ ﺎرت زﻧ ﺎن در ﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﻣ ﺮدان‪ ،‬ﻣﻜ ﺮ و ﺵ ﻴﻄﻨﺖ ﻋﻤ ﻮم زﻧ ﺎن‪،‬‬

‫ﺖ زﻧﺎن از ﻣﺮدان؛ ﺣﺘ ﺎ‬ ‫ﻝﺰوم پﺮهﻴﺰ از زﻧﺎن ﺑﺪ و ﺧﻮب‪ ،‬وﺟﻮب اﻃﺎﻋ ٍ‬
‫اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣ ﺮدان ﺳ ﺘﻤﮕﺮ ﺑﺎﺵ ﻨﺪ‪ ،‬و در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺳ ﺠﺪﻩ در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﻣ ﺮدان‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﺪاﻳﯽ ﻧﻤﯽﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آﻪ هﺴﺖ ﻧﻤﯽﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻧﺎن اﺳﺎﺳﺎ از اهﺎﻝﯽ دوزخ هﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎآﻨﺎن ﺟﻬﻨﻢ را‬
‫ﺕﺸﻜﻴﻞ ﻣﯽدهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد پﻴﺎﻣﺒﺮ اﮔﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺪون زﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺵﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدان ﺁﺳﺎنﺕﺮ ﻣﯽﺕﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎ‪ ،‬اﺳ ﺘﻨﺘﺎج ﻣ ﻦ‬
‫از آﻼم ﺧﻮد ﻣﺤﻤ ﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬اآﻨ ﻮن ﻣ ﯽپ ﺮدازم ﺑ ﻪ ﺑﺮرﺳ ﯽ آﻮﺕ ﺎهﯽ در‬
‫اﻳﻦ آﺘﺎب و ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﻮرد ﺟﻤﺎﻋﺖ زﻧﺎن! )‪(١١٥‬‬
‫اوﻝﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻗﻮلهﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ »ﻧﻘﺶ ﻃﺒﻴﻌﯽ« زﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻪﯼ‬
‫»ﻣﺮدان« اﺳﺖ و اﻳﻦآﻪ زﻧﺎن در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪهﺎ اﺳﻴﺮ و زﻧﺪاﻧﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﻣﺮدان اﺳﺖ آﻪ آﻤﯽ ه ﻢ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ اﺳ ﺮا »ﺕﻮﺟ ﻪ« آﻨﻨ ﺪ‪» :‬در ﺑ ﺎرﻩﯼ‬
‫زﻧﺎن از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ آﻪ ﺁنهﺎ پﻴﺶ ﺵﻤﺎ اﺳﻴﺮﻧﺪ‪) «.‬ش ‪ ،٤٥‬ص ‪(١٦٣‬‬
‫پﺮهﻴ ﺰ از زﻧ ﺎن در دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺟﺎﻳﮕ ﺎﻩ وﻳ ﮋﻩاﯼ دارد‪» :‬از‬
‫دﻧﻴ ﺎ ﺑﺘﺮﺳ ﻴﺪ و از زﻧ ﺎن ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳ ﺪ؛ زﻳ ﺮا ﺵ ﻴﻄﺎن‪ ،‬ﻧﮕ ﺮان و در آﻤ ﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ و هﻴﭻﻳﻚ از دامهﺎﯼ وﯼ ]ﺵﻴﻄﺎن[ ﺑﺮاﯼ پﺮهﻴﺰﮔﺎران ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧ ﺎن‬
‫ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ« )ش‪ ٥٠‬ص ‪(١٦٤‬‬
‫ﻣﺤﻜ ﻢﺕ ﺮﻳﻦ ﺳ ﻼح ﺵ ﻴﻄﺎن ه ﻢ زﻧ ﺎن ه ﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ش‪ ،٩٧٠‬ص‬
‫‪ (٣٥٠‬ﺑﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ و ه ﺰاره ﺎ دﻝﻴ ﻞ دﻳﮕ ﺮ ﻣﺒﻨ ﯽ ﺑ ﺮ ﻣﻜ ﺮ زﻧ ﺎن‪ ،‬اﯼ‬
‫ﻣ ﺮدان ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑ ﺮ ﺵ ﻤﺎ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪» :‬از ﺑ ﯽ ﻝﺒﺎﺳ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﮕ ﻪ‬
‫دارﯼ زﻧ ﺎن ]در ﺧﺎﻧ ﻪ[ آﻤ ﻚ ﺟﻮﺋﻴ ﺪ؛ زﻳ ﺮا زن وﻗﺘ ﯽ ﻝﺒ ﺎس ﻓ ﺮاوان و‬
‫زﻳﻨﺖ آﺎﻣﻞ دارد‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﻴ ﺮون رﻓ ﺘﻦ اﺳ ﺖ‪) «.‬ش ‪ ٢٨٢‬ص ‪(٢٠٩‬‬
‫ﺑﺎ زﻧﺎن هﻢ اﺳﺎﺳﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖوﮔ ﻮ آ ﺮد؛ ﭼ ﺮا آ ﻪ هﺮﮔ ﺎﻩ ﻣ ﺮدﯼ ﺑ ﺎ زﻧ ﯽ‬
‫ﺧﻠﻮت آﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﻗﺼﺪ او ﻣﯽآﻨﺪ‪) .‬ش‪ ،١٠٠٤‬ص ‪(٣٥٦‬‬
‫ﺕﺎآﻴﺪهﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ هﻢ ﺑﺮ ﻋﺮﻳﺎن ﻧﮕﻪ داﺵﺘﻦ زﻧﺎن ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»اﻋﺮو واﻝﻨﺴﺎء ﻳﻠﺰ ﻣﻦ اﻝﺤﺠﺎل‪ .‬زﻧﺎن را ﺑﯽ ﻝﺒ ﺎس ﺑﮕﺬارﻳ ﺪ ﺕ ﺎ‬
‫در ﺧﺎﻧﻪهﺎ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪) «.‬ش‪ ،٣٤٣‬ص ‪(٢٢٠‬‬
‫ه ﺮ زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺪون اﺟ ﺎزﻩﯼ ﺵ ﻮهﺮش از ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﻴ ﺮون ﺑ ﺮود‪،‬‬
‫ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﺧﺪاﺳﺖ ﺕ ﺎ ﺑ ﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﺮﮔ ﺮدد‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺵ ﻮهﺮش را راﺿ ﯽ آﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)ش‪ ،١٠٢٠‬ص ‪(٣٥٩‬‬
‫‪١٠٠‬‬
‫در هﻤﻴﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬زﻧﺎﻧﯽ را آﻪ از ﺧﺎﻧﻪهﺎﯼ ﺧﻮد‪ ،‬داﻣ ﻦ‬

‫آﺸﺎن ﺑﺮاﯼ ﺵﻜﺎﻳﺖ از ﺵﻮهﺮهﺎﺵﺎن ﺑﻴﺮون ﻣ ﯽروﻧ ﺪ‪ ،‬دﺵ ﻤﻦ ﻣ ﯽدارد‪.‬‬
‫)ش‪ ،٩٦٠‬ص ‪(٣٤٨‬‬
‫ﻓﺘﻨ ﻪﯼ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدان ﻣ ﺴﻠﻤﺎن اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻧﺎﻧ ﺸﺎن‬
‫زﻳﻨﺖ و ﺁراﻳﺶ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺮ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻝﺒ ﺎسه ﺎﻳﯽ ﻓ ﺎﺧﺮ‪ ،‬پ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺎﺑﺮ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﮕﺬارﻧﺪ!‬
‫»ﻓﺘﻨ ﻪﯼ ﺳ ﺨﺖ را دﻳﺪﻳ ﺪ و ﺹ ﺒﺮ آﺮدﻳ ﺪ و ﻣ ﻦ از ﻓﺘﻨ ﻪ]اﯼ[‬
‫ﺳ ﺨﺖﺕ ﺮ ﺑ ﺮ ﺵ ﻤﺎ ﺑ ﻴﻢ دارم آ ﻪ از ﻃ ﺮف زﻧ ﺎن ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ؛ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ آ ﻪ‬
‫اﻝﻨﮕ ﻮﯼ ﻃ ﻼ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ و پﺎرﭼ ﻪه ﺎﯼ ﻓ ﺎﺧﺮ ﺑ ﻪ ﺑ ﺮ ]ﻣ ﯽ[آﻨﻨ ﺪ…«‬
‫)ش‪ ،٣١٤‬ص ‪(٢١٥‬‬
‫»از ه ﻴﭻ ﻓﺘﻨ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺧﻄﺮﻧ ﺎكﺕ ﺮ از زن و ﺵ ﺮاب ﺑﺎﺵ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ‬
‫اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻢ ﻧﺪارم‪) «.‬ش‪ ،٢٦١١‬ص‪(٦٩٤‬‬
‫زﻧﺎﻧﯽ آﻪ ﺁراﻳﺶ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺮ ﻣﯽزﻧﻨ ﺪ و ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺎﺑﺮ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ‬
‫پﺎﯼ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ زﻧﺎآﺎران را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫»اﮔﺮ زﻧﯽ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﺮ آﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﮕﺬرد آﻪ ﺑ ﻮﯼ او‬
‫را درﻳﺎﺑﻨ ﺪ‪ ،‬زﻧﺎآ ﺎر اﺳ ﺖ‪) «.‬ش ‪ ،١٧٧‬ص‪ (١٨٨‬و )ش ‪ ،١٠١٩‬ص‬
‫‪ (٣٥٩‬زﻧ ﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ آ ﺴﺎﻧﯽ ﺟ ﺰ ﺵ ﻮهﺮش‪ ،‬ﺑ ﻮﯼ ﺧ ﻮش ﺑﻜ ﺎر‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪﯼ ﺁﺕﺶ و ﻧﻨﮓ و ﻋﺎر اﺳﺖ‪) .‬ش ‪ ،١٨٨‬ص‪(١٩٠‬‬
‫»ه ﺮ ﭼ ﺸﻤﯽ زﻧﺎآ ﺎر اﺳ ﺖ و زن وﻗﺘ ﯽ ﺧ ﻮشﺑ ﻮ ﺵ ﻮد و ﺑ ﺮ‬
‫اﻧﺠﻤﻨﯽ ﺑﮕﺬرد‪ ،‬زﻧﺎآﺎر اﺳﺖ‪) «.‬ش ‪ ،٢١٥٧‬ص‪(٦١١‬‬
‫»ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﻄﺮ ﻣ ﺮدان ﺁﻧ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﻮﻳﺶ ﻋﻴ ﺎن و رﻧﮕ ﺶ ﻧﻬ ﺎن‬
‫ﺑﺎﺵﺪ‪ .‬و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﻄﺮ زﻧ ﺎن ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ رﻧﮕ ﺶ ﻋﻴ ﺎن و ﺑ ﻮﻳﺶ پﻨﻬ ﺎن‬
‫ﺑﺎﺵﺪ‪) «.‬ش ‪ ١٥١٦‬ص ‪(٤٧١‬‬
‫ﻗﻴﻤ ﺖ ﮔ ﺬارﯼ روﯼ زﻧ ﺎن ه ﻢ ﺑﺮاﺳ ﺎس زﻳﺒ ﺎﻳﯽ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺧ ﺮج‬
‫آﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺮﻳﻪﯼ ﺳﺒﻚﺕﺮ و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪» :‬ﺑﻬﺘ ﺮﻳ ِﻦ‬
‫زﻧﺎن‪ ،‬ﺁن اﺳﺖ آﻪ روﻳﺶ ﺧﻮبﺕﺮ و ﻣﻬﺮش آﻤﺘ ﺮ اﺳ ﺖ‪) «.‬ش ‪،٣٥٦‬‬
‫ص‪(٢٢٢‬‬
‫»از هﻤﻪﯼ زﻧﺎن پﺮ ﺑﺮآﺖﺕﺮ ﺁﻧﺴﺖ آﻪ ﺧ ﺮﺟﺶ آﻤﺘ ﺮ ﺑﺎﺵ ﺪ‪«.‬‬
‫)ش ‪ ٣٥٧‬ﺹﺺ ‪ ٢٢٢‬ﺕﺎ ‪(٢٢٣‬‬
‫‪١٠١‬‬
‫»ﻧﺸﺎن ﻣﻴﻤﻨﺖ زن اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرﻳﺶ ﺁﺳ ﺎن و ﻣﻬ ﺮش‬

‫ﺳﺒﻚ ﺑﺎﺵﺪ‪) «.‬ش ‪ ،٩٢٩‬ص ‪(٣٤٢‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳ ِﻦ زﻧﺎن هﻢ زﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ ﺕ ﻦ و ﻣ ﺎل ﺧ ﻮد از ﺵ ﻮهﺮش‬
‫ﻓﺮﻣ ﺎن ﻣ ﯽﺑ ﺮد و ﺑ ﺮﺧﻼف رﺿ ﺎﻳﺖ او آ ﺎرﯼ ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ‪) .‬ش ‪،١٥٠٤‬‬
‫ص ‪(٤٦٩‬‬
‫ﻒ راﻏ ﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ در‬ ‫ﺑ ﺎز ه ﻢ »ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ زﻧ ﺎن ﺵ ﻤﺎ ز ِن ﻋﻔﻴ ٍ‬
‫ﻧ ﺎﻣﻮس ﺧ ﻮد ﻋﻔ ﺖ‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﺵ ﻮهﺮ ﺧ ﻮد رﻏﺒ ﺖ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪) «.‬ش‬
‫‪ ،١٥٣٤‬ص‪ (٤٧٥‬ﻋﻔ ﺖ ه ﻢ زﻳﻨ ﺖ زﻧ ﺎن اﺳ ﺖ‪) .‬ش ‪ ،٢٠٠٨‬ص‬
‫‪(٥٧٩‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻝ ﺰوم ﺕﺤﻤ ﻞ ﻣ ﺮدان‪ ،‬در ه ﺮ ﺵ ﺮاﻳﻄﯽ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ اﮔﺮ ﻣﺮدﯼ هﻴﭻ ﺧﻴﺮﯼ ﺑﻪ زﻧﺶ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻝﯽ اﮔ ﺮ زﻧ ﯽ‬
‫در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺑ ﯽﺧﻴ ﺮﯼ ﺵ ﻮهﺮش اﻋﺘﺮاﺿ ﯽ ﺑﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﺕﻤ ﺎم اﻋﻤ ﺎل ﻧ ﻴﻜﺶ‬
‫ﺑﯽاﺙﺮ ﻣﯽﺵﻮد‪) .‬ش ‪٢٢٦‬ص ‪(١٩٨‬‬
‫وﻗﺘﯽ اﻣﺮاﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﺵﺮار ﺑﺎﺵﻨﺪ و آﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫زﻧ ﺎن ﺑﻴﻔﺘ ﺪ‪ ،‬ﺵ ﻜﻢ زﻣ ﻴﻦ ]ﻗﺒ ﺮ[ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻬﺘ ﺮ از پ ﺸﺖ زﻣ ﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪) .‬ش ‪ ٢٣٢‬ﺹﺺ ‪ ١٩٨‬ﺕﺎ ‪ (١٩٩‬ﺑﻪ ﺑﻴ ﺎن اﻣ ﺮوزﯼﺕ ﺮ‪ :‬اﮔ ﺮ آ ﺎر‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ زﻧﺎن ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ آ ﻪ ﻣ ﺮدان ﺑﻤﻴﺮﻧ ﺪ و ﻧﺴﻠ ﺸﺎن‬
‫از روﯼ زﻣﻴﻦ آﻨﺪﻩ ﺵﻮد‪ ،‬ﺕﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻧﻨ ﮓ ﺕ ﻦ دردهﻨ ﺪ و آﺎرهﺎﺵ ﺎن را‬
‫ﺑﻪ زﻧﺎن ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫»پ ﺲ از ﻣ ﻦ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدان‪ ،‬ﻓﺘﻨ ﻪاﯼ زﻳ ﺎناﻧﮕﻴﺰﺕ ﺮ از زﻧ ﺎن‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪) «.‬ش‪ ،٢٥٧٢‬ص ‪(٦٧٨‬‬
‫»ﮔﺮوه ﯽ آ ﻪ زﻣ ﺎم آ ﺎر ﺧ ﻮﻳﺶ ]را[ ﺑ ﻪ زﻧ ﯽ ﺳ ﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬هﺮﮔ ﺰ‬
‫رﺳﺘﮕﺎر ﻧﺸﻮﻧﺪ‪) «.‬ش ‪ ،٢٢٩٤‬ص ‪(٦٣٩‬‬
‫»ﮔﺮوه ﯽ آ ﻪ زﻣﺎﻣﺪارﺵ ﺎن زن اﺳ ﺖ‪ ،‬رﺳ ﺘﮕﺎرﯼ ﻧﺒﻴﻨﻨ ﺪ‪«.‬‬
‫)ش‪ ٢٥٥١‬ص ‪(٦٨٣‬‬
‫هﻴﭻ زﻧﯽ اﺟﺎزﻩ ﻧﺪارد ﺟﺰ در ﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﺵ ﻮهﺮ و ارﺑ ﺎﺑﺶ‪ ،‬ﺵ ﺒﯽ‬
‫را ﺑﻪ روز ﺁورد‪ ،‬ﭼ ﺮا آ ﻪ ﻓﺮﺵ ﺘﮕﺎن در ﺕﻤ ﺎم ﻣ ﺪﺕﯽ آ ﻪ زن ﺑﻴ ﺮون از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻝﻌ ﻦ و ﻧﻔ ﺮﻳﻦ زن ﻣ ﺸﻐﻮﻝﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘ ﯽ زﻧ ﯽ دور‬
‫از ﺑﺴﺘﺮ ﺵﻮهﺮ ﺧﻮد ﺵ ﺐ را ﺑ ﻪ روز ﺁورد‪ ،‬ﻓﺮﺵ ﺘﮕﺎن ﺕ ﺎ ﺹ ﺒﺢ ]ﻳ ﺎ ﺕ ﺎ‬
‫‪١٠٢‬‬
‫وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ زن ﺑ ﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﺮﮔ ﺮدد[ او را ﻝﻌﻨ ﺖ آﻨﻨ ﺪ‪) «.‬ش ‪،١٨٧‬‬

‫ص‪(١٩٠‬‬
‫ﻧﻤﺎز و روزﻩﯼ زﻧﯽ آﻪ از ﺵﻮهﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬از ﺳ ﺮ‬
‫و ﮔ ﺮدﻧﺶ ﺑ ﺎﻻﺕﺮ ﻧﻤ ﯽرود‪ .‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ از اﻳ ﻦ ﺕﻬﺪﻳ ﺪات پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺹ ﻮرت ﺕﺌ ﻮرﻳﺰﻩ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪» :‬دو آ ﺴﻨﺪ آ ﻪ ﻧﻤﺎزﺵ ﺎن از ﺳﺮهﺎﺵ ﺎن‬
‫ﺑﺎﻻﺕﺮ ﻧﻤﯽرود‪ ،‬ﺑﻨﺪﻩاﯼ ]ﺑﺮدﻩاﯼ[ آ ﻪ از ﺁﻗﺎﻳ ﺎن ]ارﺑﺎﺑ ﺎن[ ﺧ ﻮد ﮔﺮﻳﺨﺘ ﻪ‬
‫ﺑﺎﺵ ﺪ‪ ،‬و زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺵ ﻮهﺮ ﺧ ﻮد را ﻧﺎﻓﺮﻣ ﺎﻧﯽ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺵ ﺪ‪) .‬ش ‪ ،٥٤‬ص‬
‫‪(١٦٥‬‬
‫»ﺳﻪ آﺴﻨﺪ آﻪ ﻧﻤﺎزﺵﺎن از ﮔﻮشهﺎﺵﺎن ﺑﺎﻻﺕﺮ ﻧﻤﯽرود‪ :‬ﺑﻨ ﺪﻩﯼ‬
‫ﻓﺮارﯼ ﺕﺎ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬و زﻧﯽ آﻪ ﺵﺐ ﺑﺨﻮاﺑﺪ و ﺵﻮهﺮش ﺑﺮ او ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﺵﺪ و…« )ش‪ ،١٢٢٢‬ﺹﺺ ‪ ٤٠٢‬ﺕﺎ ‪(٤٠٣‬‬
‫»ﺳﻪ آﺴﻨﺪ آﻪ از ﺁنهﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﮕ ﻮﯼ… آﻨﻴ ﺰ ﻳ ﺎ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ آ ﻪ از‬
‫ﺁﻗﺎﯼ ﺧﻮد ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ و در ﺣﺎل ﮔﺮﻳﺰ ﻣﺮدﻩ ﺑﺎﺵﺪ‪ .‬و زﻧﯽ آﻪ ﺵ ﻮهﺮش از‬
‫او دور ﺑﺎﺵﺪ و ﻣﺨﺎرج او را ﺑﭙﺮدازد و او در ﻏﻴﺒ ﺖ ﺵ ﻮهﺮش ﺁراﻳ ﺶ‬
‫آﻨ ﺪ‪ .‬از ﺁنه ﺎ ﺳ ﺨﻦ ﻣﮕ ﻮﯼ!« )ش‪ ،١٢٢٤‬ص ‪ (٤٠٣‬و )ش ‪،١٢٣٣‬‬
‫ص ‪ (٤٠٥‬ﻳﻜ ﯽ از ﻣﺎﻳ ﻪه ﺎﯼ ﺧﻮﺵ ﺒﺨﺘﯽ ﻣ ﺮد‪ ،‬زن پﺎرﺳ ﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫دﻳﺪارش ﻣﺮد را ﻣﺴﺮور ﻣﯽآﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﺮد ﻏﻴﺒﺖ آﻨﺪ‪ ،‬او را ﺑﺮ ﺣﻔﻆ‬
‫ﻋﻔﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﻣﻴﻦ ﺑﺪاﻧﺪ و… ﻳﻜﯽ از ﻣﺎﻳﻪهﺎﯼ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻣﺮدان اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫آﻪ زﻧﺎن زﺑﺎﻧﯽ دراز داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﻨﺪ و ﺑ ﺮ ﺣﻔ ﻆ ﻋﻔﺘ ﺸﺎن اﻣ ﻴﻦ ﻧﺒﺎﺵ ﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫زﻧﺎﻧﯽ آﻪ ﻣﺮد را ﺑﻪ رﻧﺞ دراﻧﺪازﻧﺪ‪) .‬ش ‪ ،١٢٤٢‬ص ‪(٤٠٨‬‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔ ﺮ ه ﻢ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ دﻋﺎهﺎﺵ ﺎن ﻣ ﺴﺘﺠﺎب ﻧﻤ ﯽﺵ ﻮد‪ :‬ﻳﻜ ﯽ از‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﺕﻦ‪ ،‬ﻣﺮدﯼ اﺳﺖ آﻪ زﻧﯽ ﺑ ﺪاﺧﻼق دارد و ﻃﻼﻗ ﺶ ﻧﻤ ﯽده ﺪ…‬
‫)ش ‪ ١٢٥٣‬ص ‪ (٤١٣‬ﺳﻪ ﭼﻴﺰ از ﻧﻌﻤ ﺖه ﺎﯼ اﺳﺎﺳ ﯽ دﻧﻴ ﺎ اﺳ ﺖ‪ :‬زن‬
‫پﺎرﺳﺎ و… )ش ‪ ١٢٨٩‬ص ‪(٤٢٥‬‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬زﻧ ﺎن‪ ،‬دام ﺵ ﻴﻄﺎﻧﻨﺪ‪) .‬ش‬
‫‪ ١٧٩٢‬ص‪(٥٣٤‬‬
‫دﺵﻤﻦﺕ ﺮﻳﻦ دﺵ ﻤﻦ ﻣ ﺮدان‪ ،‬هﻤ ﺴﺮان اﻳ ﺸﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺧﻄﺮﻧ ﺎكﺕ ﺮﻳﻦ‬
‫دﺵ ﻤﻦ ﺕ ﻮ هﻤ ﺴﺮ ﺕﻮﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕ ﻮ ه ﻢﺧﻮاﺑ ﻪ اﺳ ﺖ و ﻣﻤﻠ ﻮك ﺕ ﻮ« )ش‬
‫‪ ،٣٣٩‬ص ‪(٢٢٠‬‬
‫‪١٠٣‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اهﺎﻝﯽ ﺟﻬﻨﻢ هﻢ زﻧﺎﻧﻨﺪ‪» :‬در ﺟﻬﻨﻢ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و دﻳﺪم آﻪ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﺁن زﻧﺎﻧﻨﺪ‪) «.‬ش‪ ،٣٣١‬ص ‪(٢١٩‬‬
‫»ان اﻗﻞ ﺳﺎآﻨﯽ اﻝﺠﻨﻪ اﻝﻨﺴﺎء‪ .‬آﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎآﻨﺎن ﺑﻬ ﺸﺖ زﻧﺎﻧﻨ ﺪ‪«.‬‬
‫)ش ‪٦٠٣‬‬
‫ص ‪ (٢٧٤‬هﻤ ﺎن ﺕﻌ ﺪاد اﻧ ﺪآﯽ از زﻧ ﺎن ه ﻢ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣ ﯽروﻧ ﺪ‪،‬‬
‫زﻧﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﻓ ﺮاﻣﻴﻦ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺵﻮهﺮاﻧ ﺸﺎن را آ ﺎﻣﻼ از‬
‫ﺧﻮد ﺧﺸﻨﻮد ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺟﺎن ﻣﯽﺳﭙﺎرﻧﺪ! )ش ‪ ،١٠٢٢‬ص ‪(٣٥٩‬‬
‫»ﺑﺪﺕﺮﻳﻦ زﻧﺎن ﺵﻤﺎ ﺁراﻳﺶ آﻨﺎن و ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧﻨﺪ و ﺁﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻨ ﺪ و‬
‫از ﺁنهﺎ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩﯼ آﻼﻏﯽ آﻪ ﺧﻂ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮﮔﺮدن دارد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﻧﻤﯽروﻧﺪ‪) «.‬ش‪ ،١٥٣٥‬ص ‪(٤٧٥‬‬
‫»اﮔ ﺮ زن ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﺮد ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣ ﯽرﻓ ﺖ‪) «.‬ش ‪ ،٢٣٥٨‬ص‬
‫‪(٦٥٣‬‬
‫»اﮔ ﺮ زﻧ ﺎن ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﺪا ﭼﻨ ﺎن آ ﻪ ﺵﺎﻳ ﺴﺘﻪﯼ پﺮﺳ ﺘﺶ اوﺳ ﺖ‪،‬‬
‫پﺮﺳﺘﻴﺪﻩ ﻣﯽﺵﺪ‪) «.‬ش‪ ،٢٣٦١‬ص ‪(٦٥٣‬‬
‫»اﻝﻨ ﺴﺎء ﺣﺒﺎﻝ ﻪ اﻝ ﺸﻴﻄﺎن‪ ،‬زﻧ ﺎن‪ ،‬دامه ﺎﯼ ﺵ ﻴﻄﺎﻧﻨﺪ‪) «.‬ش‬
‫‪ ،٣١٥٣‬ص ‪(٧٨٩‬‬
‫»واﯼ ﺑﺮ زﻧﺎن از دو ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻃﻼ و ﺟﺎﻣﻪﯼ زﻳﺒﺎ!« )ش‪،٣١٩٠‬‬
‫ص ‪(٧٩٦‬‬
‫زﻧﺎﻧﯽ آﻪ ﺑﺪون دﻝﻴ ﻞ ﻣ ﻮﺟﻬﯽ ﻃ ﻼق ﻣ ﯽﺧﻮاهﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻮﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ‪) .‬ش ‪ ،١٠٢١‬ص ‪ (٣٥٩‬ﻻزم ﺑﻪ ﺕﺎآﻴﺪ اﺳﺖ آ ﻪ‬
‫ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬آﺘ ﻚ زدن‪ ،‬ه ﻮو ﺁوردن‪ ،‬ﺧﺮﺟ ﯽ ﻧ ﺪادن و… دﻻﻳ ﻞ ﻣ ﻮﺟﻬﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻃﻼق ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ!‬
‫»زﻧ ﺎن ﺑ ﺎردا ِر ﻓﺮزﻧ ﺪ دار و ﺵ ﻴﺮدﻩ‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻓﺮزﻧ ﺪان ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻨ ﺪ؛ اﮔ ﺮ رﻓﺘ ﺎرﯼ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺵ ﻮهﺮان ﺧ ﻮد ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ ]ﻧﺒ ﻮد[‬
‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاراﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪) «.‬ش ‪ ،١٣٤٠‬ص ‪(٤٣٧‬‬
‫ﻣ ﺮدان ﺑ ﺮ زﻧ ﺎن ﺣﻘ ﻮﻗﯽ دارﻧ ﺪ و زﻧ ﺎن در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻣ ﺮدان‬
‫ﺕﻜ ﺎﻝﻴﻔﯽ‪» :‬ﺣ ﻖ ﺵ ﻮهﺮ ﺑ ﺮ زن ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺪون اﺟ ﺎزﻩﯼ او‪ ،‬ﺟ ﺰ‬
‫روزﻩﯼ واﺟﺐ ﻧﮕﻴﺮد و اﮔﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮔﻨﺎهﻜﺎر اﺳﺖ ]و از او[ ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﺑﺪون اﺟﺎزﻩﯼ او ]ﻣ ﺮد[ ﭼﻴ ﺰﯼ از ﻣ ﺎل او را ﺑ ﻪ آ ﺴﺎن ﻧﺪه ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ داد‬
‫ﺙﻮاﺑﺶ از ﺵﻮهﺮ و ﮔﻨ ﺎﻩ ]ﺁن[ از زن اﺳ ﺖ‪ .‬و از ﺧﺎﻧ ﻪﯼ او ]ﻣ ﺮد[ ﺑ ﯽ‬
‫‪١٠٤‬‬
‫اﺟ ﺎزﻩ ﺑﻴ ﺮون ﻧ ﺮود و اﮔ ﺮ رﻓ ﺖ ﺧﺪاوﻧ ﺪ و ﻓﺮﺵ ﺘﮕﺎن ﻏ ﻀﺐ‪ ،‬او را‬
‫ﻝﻌﻨﺖ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺕﺎ ﺕﻮﺑﻪ آﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺮدد؛ اﮔﺮ ﭼ ﻪ ﺵ ﻮهﺮش ﺳ ﺘﻤﮕﺮ ﺑﺎﺵ ﺪ!«‬
‫)ش ‪ ،١٣٨٨‬ﺹﺺ ‪ ٤٤٥‬ﺕﺎ ‪(٤٤٦‬‬
‫»ﺣﻖ ﺵﻮهﺮ ﺑﺮ زن ﺁﻧﺴﺖ آﻪ از ﺑﺴﺘﺮ او ]ﻣﺮد[ دورﯼ ﻧﮕﻴ ﺮد‬
‫و… ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ را اﻃﺎﻋﺖ آﻨﺪ و ﺑﯽاﺟﺎزﻩﯼ او ﺑﻴ ﺮون ﻧ ﺮود و آ ﺴﯽ را‬
‫آ ﻪ ]ﻣ ﺮد[ دوﺳ ﺖ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺧﺎﻧ ﻪﯼ او ]ﻣ ﺮد[ ﻧﻴ ﺎورد‪) «.‬ش ‪،١٣٨٩‬‬
‫ص ‪(٤٤٦‬‬
‫»اﮔ ﺮ زن‪ ،‬ﺣ ﻖ ﺵ ﻮهﺮ ]را[ ﺑﺪاﻧ ﺪ‪ ،‬هﻨﮕ ﺎم ﻧﺎه ﺎر و ﺵ ﺎم او‬
‫ﻧﻨﺸﻴﻨﺪ ﺕﺎ ﻓﺮاغ ﻳﺎﺑﺪ‪) «.‬ش ‪ ،٢٣١٨‬ص‪ (٦٤٤‬ﺧﺎﻧﻢهﺎﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫هﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺳﺮ ﻳ ﻚ ﻣﻴ ﺰ ﻳ ﺎ ﺳ ﺮ ﻳ ﻚ ﺳ ﻔﺮﻩ ﻣ ﯽﻧ ﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ اﻳ ﺸﺎن در‬
‫رﺳﺘﻮراﻧﯽ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن پﻴﺎﻣﺒﺮ ﺕﻮﺟﻪ داﺵﺘﻪ ﺑﺎﺵﻨﺪ!‬
‫»ﺧ ﺪا ﻣﻤﺎﻃﻠ ﻪﮔ ﺮ را ﻝﻌﻨ ﺖ آﻨ ﺪ؛ ﻳﻌﻨ ﯽ زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺵ ﻮهﺮش ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﺴﺘﺮش ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻮﻳﺪ‪“ :‬آﻤﯽ ﺑﻌﺪ” ﺕﺎ ﺧﻮاﺑﺶ ﺑﺒﺮد‪) «.‬ش ‪ ،٢٢٣٧‬ص‬
‫‪(٦٢٨‬‬
‫در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ اﺟﺒ ﺎر ﺑ ﻪ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣ ﺮد‪ ،‬ﺣﺘ ﺎ اﮔ ﺮ ﺳ ﺘﻤﮕﺮ‬
‫ﺑﺎﺵﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺕﺎآﻴﺪ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺎﻧﯽ را آﻪ ﭼﻨ ﺪ ﺑ ﺎر ﺵ ﻮهﺮ‬
‫ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن اوﻝ ﯽ ـ اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﺧﻴ ﺮﯼ ه ﻢ ﻧﺪاﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ ـ ﺑ ﺴﻨﺪﻩ‬
‫ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬دوﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽدارد‪) .‬ش‪٧١٤‬ص ‪ (٢٩٩‬و )ش ‪ ،١١٤٦‬ص‬
‫‪ (٣٨٣‬زﻧﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﺪون ﺣ ﻀﻮر ﺵ ﺎهﺪ ﺵ ﻮهﺮ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬زﻧﺎآﺎرﻧ ﺪ‪) .‬ش‬
‫‪ ،١١١٢‬ص ‪ (٣٧٦‬ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ در اﻳ ﻦ ﺑﺤ ﺚ‪ ،‬ﺕﻜﻠﻴ ﻒ ﻣﺮداﻧ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺑﯽﺣﻀﻮر ﺵﺎهﺪ زن ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ!!‬
‫ﮔﺎﻩ ﻧﻮﻋﯽ ﺕﺒﻌﻴﺾ ﻧﮋادﯼ در آﻠﻤ ﺎت ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻪ ﭼ ﺸﻢ ﻣ ﯽﺧ ﻮرد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ‪» :‬ﺑﺮاﯼ ﻧﻄﻔ ﻪه ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺟ ﺎﯼ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﯽ اﻧﺘﺨ ﺎب آﻨﻴ ﺪ و از ﺳ ﻴﺎهﺎن‬
‫ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳ ﺪ ]ﭼ ﺮا[ آ ﻪ ﺳ ﻴﺎهﯽ رﻧ ﮓ زﺵ ﺘﯽ اﺳ ﺖ‪) «.‬ش ‪ ،١١٣٣‬ص‬
‫‪» (٣٨١‬زن ﺁزاد ﻣﺎﻳﻪﯼ اﺹﻼح ﺧﺎﻧﻪ اﺳ ﺖ و زن ﺑﻨ ﺪﻩ ]آﻨﻴ ﺰ[ ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫ﻓﺴﺎد ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪) «.‬ش ‪ ،١٤٠٤‬ص ‪(٤٤٩‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ پﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﮔﻤﺮاﻩ ﺵ ﺪن ﻣ ﺮدان ﺕﻮﺳ ﻂ زﻧ ﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ‬
‫ﺕ ﺎرﻳﺨﯽ]![ ﺟ ﺎﻝﺒﯽ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳﻬﻮدﻳ ﺎن ﻧﻘ ﻞ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ » :‬از زﻧ ﺎن‬
‫ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﮔﻤﺮاه ﯽ ﻳﻬ ﻮدان در ﺧ ﺼﻮص زﻧ ﺎن ﺑ ﻮد‪«.‬‬
‫)ش ‪ ،٥٣٨‬ص‪(٢٦٢‬‬
‫‪١٠٥‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎﯼ ﺧﻮﺵﺒﺨﺘﯽ ﻣﺮدان هﻢ ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻬﻢﺕﺮﻳﻨﺶ‬

‫داﺵﺘﻦ زن ﻳﺎ زﻧﺎﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس و ﻣﺎل ﻣﺮدان ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)ش ‪ ٢٥٩‬ص ‪ (٢٠٤‬دو ردﻳﻒ ﺑﺎﻻﺕﺮ از اﻳﻦ آﻠﻤﻪﯼ ﻗﺼﺎر‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬ ﺎر‬
‫ﻧ ﺸﺎﻧﻪﯼ ﺧﻮﺵ ﺒﺨﺘﯽ ﺕﺎآﻴ ﺪ ﺵ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ :‬ﺧﻮﺵ ﺒﺨﺖﺕ ﺮﻳ ِﻦ ﻣ ﺮدان‪ ،‬ﻣ ﺮدﯼ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻧ ﯽ پﺎرﺳ ﺎ ]زوﺟ ﻪﯼ ﺹ ﺎﻝﺤﻪ[ داﺵ ﺘﻪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪) .‬ش ‪ ،٢٥٧‬ص‬
‫‪ (٢٠٤‬از زﻧﺎن ﺑﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا پﻨﺎﻩ ﺑﺮد و از زﻧﺎن ﺧﻮب هﻢ ﺑﺎﻳﺪ پﺮهﻴ ﺰ‬
‫آﺮد‪) .‬ش ‪ ،٢٧٩‬ص ‪ (٢٠٩‬زﻧﺎن هﻢ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺹﻮرت ﺵﻴﻄﺎن ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺹﻮرت ﺵﻴﻄﺎن ﻣﯽروﻧ ﺪ‪) .‬ش‪ ،٨٢١‬ص ‪ (٣٢٠‬زﻧ ﺎن از دﻧ ﺪﻩاﯼ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺵﺪﻩاﻧﺪ آﻪ ﺑﻪ هﻴﭻوﺟﻪ راﺳ ﺘﯽپ ﺬﻳﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪) .‬ش ‪ ،٨٢٣‬ص ‪(٣٢١‬‬
‫هﻴﭻ ﻣﺮدﯼ ﻧﻤﯽﺕﻮاﻧ ﺪ آﺠ ﯽ زﻧ ﺎن را آ ﻪ ﻧﺎﺵ ﯽ از ﺧﻠﻘ ﺖ اﻳ ﺸﺎن اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫راﺳﺖ آﻨﺪ‪) .‬ش ‪ ،٨٢٥‬ص ‪(٣٢١‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدن زﻧﺎن از ﻣﺮدان هﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدان‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﯽﺧﻮاهﯽ ﺕ ﻮ را از ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨ ﻪﯼ ﻣ ﺮد ﺧﺒ ﺮ ده ﻢ؟ زﻧ ﯽ‬
‫پﺎرﺳﺎ آﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﺪو ﻧﮕ ﺮد ﻣ ﺴﺮور ﺵ ﻮد‪ ،‬و هﻤ ﻴﻦآ ﻪ ﺑ ﺪو ﻓﺮﻣ ﺎن ده ﺪ‪،‬‬
‫اﻃﺎﻋ ﺖ آﻨ ﺪ و هﻨﮕ ﺎم ﻏﻴﺒ ﺖ ]ﻣ ﺮد[ اﻣﺎﻧ ﺖ او را ]ﻋﻔ ﺘﺶ[ ﻣﺤﻔ ﻮظ‬
‫دارد‪) «.‬ش ‪ ،٤٦٠‬ص ‪(٢٤١‬‬
‫ﺑﺠ ﺰ ﺧﻮﺵ ﺒﺨﺘﯽه ﺎﯼ ﺑ ﺎﻻ‪ ،‬ﻣ ﺮدان ﺑﺎﻳ ﺪ از ﺳ ﻪ ﺑ ﻼ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا پﻨ ﺎﻩ‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪآﻪ ﻳﻜﯽ از اﻳﻦ ﺑﻼﻳﺎ هﻤﺴﺮ ﺑﺪ اﺳﺖ آﻪ‪» :‬اﮔﺮ پﻴﺶ وﯼ ﺑﺎﺵ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺪ‬
‫زﺑﺎﻧﯽ آﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ پ ﻴﺶ وﯼ ﻧﺒﺎﺵ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺕ ﻮ ﺧﻴﺎﻧ ﺖ آﻨ ﺪ‪) «.‬ش ‪،١١٦٣‬‬
‫ص ‪(٣٨٧‬‬
‫در ﻣ ﻮرد ﺙ ﻮابه ﺎﻳﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ زﻧ ﺎن در ﻧﻈ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺵ ﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺧ ﺸﻨﻮدﯼ ﻣ ﺮدان از اﻳ ﺸﺎن و ﺵ ﻴﺮ دادن ﺑ ﻪ آﻮدآ ﺎن و در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﺸﻐﻮل ﺵﺪن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯼ زﻧﺎن »ﺁﻳﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻴ ﺴﺘﻴﺪ آ ﻪ وﻗﺘ ﯽ ﻳﻜ ﯽ از ﺵ ﻤﺎ از ﺵ ﻮهﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺁﺑﺴﺘﻦ اﺳﺖ و ﺵﻮهﺮش از او ﺧ ﺸﻨﻮد اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺙ ﻮاب آ ﺴﯽ را دارد‬
‫آﻪ روز روزﻩ ﮔﻴ ﺮد و ﺵ ﺐ ﺑ ﺮاﯼ ﻋﺒ ﺎدت ﺧ ﺪاﯼ ﺑﭙ ﺎ ﺧﻴ ﺰد و هﻨﮕ ﺎﻣﯽ‬
‫آﻪ ﺑﺎر ﻣ ﯽﮔ ﺬارد‪ ،‬ه ﺮ ﺟﺮﻋ ﻪاﯼ آ ﻪ از ﺵ ﻴﺮ او درﺁﻳ ﺪ و ه ﺮ دﻓﻌ ﻪ آ ﻪ‬
‫پﺴﺘﺎن او ﻣﻜﻴﺪﻩ ﺵﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ه ﺮ ﺟﺮﻋ ﻪ ﺵ ﻴﺮ و ه ﺮ ﻣﻜﻴ ﺪﻩ ﺵ ﺪن پ ﺴﺘﺎن‬
‫ﺙﻮاﺑﯽ دارد و اﮔﺮ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻃﻔﻞ ﺧﻮد ﺵ ﺒﯽ ﺑﻴ ﺪار ﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬پ ﺎداش او‬
‫‪١٠٦‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧ ﺴﺖ آ ﻪ هﻔﺘ ﺎد ﺑﻨ ﺪﻩ را در راﻩ ﺧ ﺪا ﺁزاد آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺵ ﺪ؟« )ش ‪٥٣٤‬‬

‫ص ‪(٢٦٠‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﺙﻮابهﺎﻳﯽ آﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاﯼ زﻧ ﺎن در ﻧﻈ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫و ﺁن را ﺑ ﺎ رﻧ ِﺞ ﺵ ﺮآﺖ در ﺟﻬ ﺎد ﺑﺮاﺑ ﺮ داﻧ ﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺹ ﺒﺮ ﺑ ﺮ رﻧ ﺞ‬
‫هﻮودارﯼ اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ رﻧﺞ هﻮو دارﯼ را ﻧﺼﻴﺐ زﻧﺎن و ﺟﻨ ﮓ را‬
‫ﻗ ﺴﻤﺖ ﻣ ﺮدان ﻗ ﺮار داد‪ .‬ه ﺮ زﻧ ﯽ آ ﻪ از روﯼ اﻳﻤ ﺎن و در اﻧﺘﻈ ﺎر‬
‫پ ﺎداش ﺧ ﺪا‪ ،‬ﺑ ﺮ رﻧ ﺞ ه ﻮو دارﯼ ﺹ ﺒﺮ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺙ ﻮاب ﺵ ﻬﻴﺪ را دارد‪«.‬‬
‫)ش‪ ،٧١٠‬ص ‪ (٢٩٨‬ﻳﻜﯽ دﻳﮕﺮ از ﺙﻮابه ﺎﻳﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ زﻧ ﺎن ﻣﻮﻣﻨ ﻪ‬
‫ﻧﻮﺵﺘﻪ ﻣﯽﺵﻮد‪ ،‬زﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺵ ﻮهﺮش ﺑﻤﻴ ﺮد و »وﯼ ﮔﻮﻳ ﺪ ]آ ﻪ[ ﻣ ﻦ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻳﺘﻴﻤﺎن ﺧﻮد ﺵﻮهﺮ ﻧﻤﯽآﻨﻢ‪) «.‬ش‪ ،١٢٢٠‬ص ‪(٤٠٢‬‬
‫زﻧ ﺎن ه ﻢ دو پ ﺮدﻩ دارﻧ ﺪ‪ :‬ﻗﺒ ﺮ و زﻧﺎﺵ ﻮﻳﯽ‪) .‬ش‪ ،٢٢٧٠‬ص‬
‫‪(٦٣٤‬‬
‫ﺟﻬﺎد زﻧﺎن‪ ،‬ﺵﻮهﺮدارﯼ ﺧﻮب اﺳﺖ‪) .‬ش ‪ ،١٤٠٣‬ص ‪(٤٤٩‬‬
‫»ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺴﺠﺪ زﻧ ﺎن‪ ،‬آ ﻨﺞ ﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﺁﻧﻬﺎﺳ ﺖ‪) «.‬ش ‪،١٥٣٢‬‬
‫ص ‪(٤٧٤‬‬
‫»ﻧﻤﺎزﯼ آﻪ زن‪ ،‬در ﺕﺎرﻳﻚﺕﺮﻳﻦ ﮔﻮﺵﻪﯼ ﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﺧ ﻮد آﻨ ﺪ‪ ،‬از‬
‫هﻤ ﻪﯼ ﻧﻤ ﺎزه ﺎﯼ او ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا ﻣﺤﺒ ﻮبﺕ ﺮ اﺳ ﺖ‪) «.‬ش ‪ ،٢٥٨٨‬ص‬
‫‪(٦٩٠‬‬
‫»اﻳﻨﻜﻪ زن در اﺕﺎق ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎز آﻨﺪ ﺑﺮاﯼ او ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺕ ﺎ در‬
‫اﻳﻮان ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦآﻪ در اﻳﻮان ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳ ﺖ‬
‫ﺕﺎ در ﺹﺤﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ آﻪ در ﺹﺤﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫وﯼ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺕﺎ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﺎز آﻨﺪ!« )ش ‪ ،٢٢٠٧‬ص ‪(٦٢٢‬‬
‫»ﻧﻤ ﺎز زﻧ ﺎن‪ ،‬ﺕﻨﻬ ﺎ‪ ،‬ﺑﻴ ﺴﺖ و پ ﻨﺞ ﺑ ﺎر از ﻧﻤ ﺎز ﺟﻤﺎﻋ ﺖ ﺑﻬﺘ ﺮ‬
‫اﺳﺖ‪) «.‬ش‪ ،١٨٤٨‬ﺹﺺ ‪ ٥٤٥‬ﺕﺎ ‪ (٥٤٦‬اﺣﺘﻤﺎﻻ زﻧﺎن اﺳﻼﻣﯽاﯼ آﻪ‬
‫در ﻧﻤﺎزهﺎﯼ ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺵﺮآﺖ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺙﻮاب ﻋﻈ ﻴﻢ ‪٢٥‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪارﻧﺪ؛ وﮔﺮﻧﻪ در ﺧﺎﻧﻪهﺎﺵﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﻨ ﺪ و »ﺕﻨﻬ ﺎ« ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﻣﯽﮔﺰارﻧﺪ!‬
‫»اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ دﺳ ﺘﻮر ﻣ ﯽدادم آ ﺴﯽ را ﺳ ﺠﺪﻩ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ زن‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدادم ﺵﻮهﺮش را ﺳﺠﺪﻩ آﻨﺪ‪) «.‬ش ‪ ،٢٣٤٨‬ﺹ ﺺ ‪ ٦٥٠‬ﺕ ﺎ‬
‫‪(٦٥١‬‬
‫‪١٠٧‬‬
‫»اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ دﺳ ﺘﻮر ﻣ ﯽدادم آ ﺴﯽ را ﺳ ﺠﺪﻩ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ زﻧ ﺎن‬

‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدادم ﺵﻮهﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺳ ﺠﺪﻩ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬از ﺑ ﺲ آ ﻪ ﺧ ﺪا ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺵ ﻮهﺮان ﺣ ﻖ ﺑ ﻪ ﮔ ﺮدن زﻧ ﺎن ﻧﻬ ﺎدﻩ اﺳ ﺖ‪) «.‬ش ‪ ،٢٣٤٩‬ص ‪(٦٥١‬‬
‫)ﺑﺪون ﺵﺮح(‬
‫ﻣﺸﺎﻏﻠﯽ آﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن در ﻧﻈ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬آﺎره ﺎﻳﯽ‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻳ ﺸﺎن را هﺮﭼ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ در ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎ زﻧ ﺪاﻧﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪»:‬ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺳ ﺮﮔﺮﻣﯽ زن‪ ،‬دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﻧ ﺦرﻳ ﺴﯽ اﺳ ﺖ‪) «.‬ش ‪ ،١٥٢٧‬ص ‪(٤٣٧‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن را ]پﺴﺮاﻧﺘﺎن[ را ﺵﻨﺎ و ﺕﻴﺮاﻧﺪازﯼ ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ و زﻧ ﺎن را ﻧ ﺦ‬
‫رﺵﺘﻦ!« )ش ‪ ،١٩٥٤‬ص ‪ (٥٦٧‬ﭼﺮخ رﻳﺴﯽ هﻢ ﺑﺮاﯼ زن ﻣ ﻮﻣﻦ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪاش ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪) .‬ش ‪ ،١٩٥٥‬ص ‪(٥٦٨‬‬
‫»]اﯼ زﻧﺎن[ هﺮﻳﻚ از ﺵﻤﺎ ﺑ ﺎ اﺵ ﺘﻐﺎل در ﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﺧ ﻮﻳﺶ‪ ،‬اﮔ ﺮ‬
‫ﺧ ﺪا ﺑﺨﻮاه ﺪ‪ ،‬ﺙ ﻮاب ﻣﺠﺎه ﺪان ]را[ ﺧﻮاه ﺪ ]ﺧﻮاهﻴ ﺪ[ ﻳﺎﻓ ﺖ‪) «.‬ش‬
‫‪ ،٢٨٩٢‬ص ‪(٧٤٦‬‬
‫در ﺟﻤﻊﺑﻨﺪﯼ ﻧﻬﺎﻳﯽ‪» :‬ﺣﻜﺎﻳﺖ زن پﺎرﺳﺎ در ﻣﻴﺎن زﻧ ﺎن‪ ،‬ﭼ ﻮن‬
‫آ ﻼغ ﻧ ﺸﺎﻧﺪار اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻳ ﻚ پ ﺎﯼ ﺁن ﺳ ﻔﻴﺪ ﺑﺎﺵ ﺪ‪) «.‬ش‪ ،٢٧٣١‬ص‬
‫‪ (٧١٩‬ﻣ ﻦ ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ از اﻳ ﻦ ﺟﻤﻠ ﻪ ﭼﻴ ﺰ زﻳ ﺎدﯼ دﺳ ﺘﮕﻴﺮم ﻧ ﺸﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤ ﺎﻻ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑ ﻪ ﺕ ﻚ ﻧﻤ ﻮد ﺑ ﻮدن زن پﺎرﺳ ﺎ ـ ﺣﺘ ﺎ در ﻣﻴ ﺎن زﻧ ﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ـ‬
‫ﻧﻈﺮ داﺵﺘﻪ اﺳﺖ!‬
‫ﺖ ﺕﻤﺎﻣﯽ اﻳﻦ ﺕﺒﻌ ﻴﺾه ﺎ ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎز ه ﻢ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ‬

‫در ﻧﻬﺎﻳ ٍ‬
‫اﺳﺖ آﻪ‪» :‬ﻣﻦ اﮔﺮ آﺴﯽ را ﺑﺮﺕﺮﯼ دادﻣﯽ‪ ،‬زﻧﺎن را ﺑﺮﺕ ﺮﯼ دادﻣ ﯽ!«‬
‫)ش‪ ،١٧٢٨‬ص ‪(٥٢٠‬‬
‫‪١٠٨‬‬
‫ﭘﺎﻧﻮﻳﺲهﺎ‬
‫‪ ١‬ـ ﺑ ﺮ ﻓ ﺮاز ﺧﻠ ﻴﺞ‪ ،‬ﺧ ﺎﻃﺮات ﻣﺤ ﺴﻦ ﻧﺠ ﺎت ﺣ ﺴﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻋ ﻀﻮ ﺳ ﺎﺑﻖ‬
‫ﺳ ﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ ﺧﻠ ﻖ )‪ ١٣٤٦‬ﺕ ﺎ ‪ (١٣٥٤‬ﭼ ﺎپ اول‪ ،‬ﻧ ﺸﺮ ﻧ ﯽ‪،‬‬
‫ﺕﻬﺮان‪ ،١٣٧٩ ،‬ص ‪٤١٦‬‬
‫‪ ٢‬ـ ﺕ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ دوم‪ ،‬ﻣﺮﺕ ﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم ‪،‬‬
‫ﺳﺎل ‪ ،١٣٥٤‬ﺹﺺ ‪ ٥١٨‬ﺕﺎ ‪٥١٩‬‬
‫‪ ٣‬ـ ﺕ ﺎﺙﻴﺮ ﻋﻠ ﻢ ﺑ ﺮ اﺟﺘﻤ ﺎع‪ ،‬ﺑﺮﺕﺮاﻧ ﺪ راﺳ ﻞ‪ ،‬ﺑﺮﮔ ﺮدان دآﺘ ﺮ ﻣﺤﻤ ﻮد‬
‫ﺣﻴﺪرﻳﺎن‪ ،‬ص ‪ ،١٩‬ﻧﻘﻞ از ﺕﺎرﻳﺞ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ دوم‪ ،‬ﻣﺮﺕ ﻀﯽ‬
‫راوﻧﺪﯼ‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٥٢٤‬ﺕﺎ ‪٥٢٥‬‬
‫‪ ٤‬ـ اﻣﺖ و اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬دآﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺵﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺁﺙﺎر ‪ ،٢٦‬ﭼﺎپ دهﻢ‪،‬‬
‫ﺳﺎل ‪ ،١٣٧٩‬ﻧﺸﺮ ﺁﻣﻮن‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٣٥٨‬ﺕﺎ ‪٣٥٩‬‬
‫‪ ٥‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪٣٦٢‬‬
‫‪ ٦‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻮﻳﺲ ص ‪٣٥٩‬‬
‫‪ ٧‬ـ اﺳﻼم در اﻳﺮان‪ ،‬اﯼ‪ .‬پ‪ .‬پﻄﺮوﺵﻔﺴﻜﯽ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤﻪﯼ آ ﺮﻳﻢ آ ﺸﺎورز‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﻳﻜﻢ ﺧﺎرج‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻴﻤﺎ ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩٩٨‬ص ‪٨٢‬‬
‫‪ ٨‬ـ ﺕ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺕ ﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ دوم‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪،‬‬
‫ﺳﺎل ‪ ،١٣٥٤‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬ﺕﻬﺮان‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٥٣‬و ‪٥٤‬‬
‫‪ ٩‬ـ ﻣﻘﺪﻣ ﻪاﯼ ﺑ ﺮ اﺳ ﻼمﺵﻨﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ اول‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوازده ﻢ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻴﻤﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩٩٩‬ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ص ‪٤٤‬‬
‫‪ ١٠‬ـ ﺑ ﺮاﯼ ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﻪه ﺎ از ﻗ ﺮﺁن آﻮﭼ ﻚ اﻝﻬ ﯽ ﻗﻤ ﺸﻪاﯼ‬
‫]اﻧﺘ ﺸﺎرات آﺘ ﺎبﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﺳ ﻨﺎﻳﯽ[ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﺵ ﺪﻩ و از ﺕﻔ ﺴﻴﺮهﺎﯼ درو ِن‬
‫پﺮاﻧﺘﺰ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﭼﺸﻢ پﻮﺵﯽ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ١١‬ـ دو ﻗﺮن ﺳﻜﻮت و ﻣﺒﺎرزﻩ‪ ،‬دآﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻝﺤﺴﻴﻦ زرﻳﻦ آﻮب‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﯽ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ »ﻣﻬﺮﮔ ﺎن« ﭼﻬﺎرﺵ ﻨﺒﻪ ‪ ١٠‬ﺁﺑ ﺎنﻣ ﺎﻩ ‪ ،١٣٢٩‬ﻧﻘ ﻞ از ﻣﻬﺮﮔ ﺎن‪،‬‬
‫ﺳﺎل هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ٢‬و ‪ ،٣‬ﺕﺎﺑﺴﺘﺎن و پﺎﺋﻴﺰ ‪١٣٧٨‬‬
‫‪ ١٢‬ـ ﺕ ﺎﻣﻠﯽ در رﻳ ﺸﻪه ﺎﯼ ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻓﺮه ﺎد ﺑﻬﺒﻬ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺮﮔ ﺎن‪ ،‬ﺳ ﺎل‬
‫هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ٢‬و ‪ ،٣‬ﺳﺎل ‪١٣٧٨‬‬
‫‪١٠٩‬‬
‫‪ ١٣‬ـ ﺕﺤﻠﻴﻠ ﯽ ﺣﻘ ﻮﻗﯽ از راﯼ دادﮔ ﺎﻩ ﻧﻈ ﺎﻣﯽ در پﺮوﻧ ﺪﻩﯼ ﻗﺘ ﻞه ﺎﯼ‬

‫زﻧﺠﻴﺮﻩاﯼ‪ ،‬دآﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻝﻜﺮﻳﻢ ﻻهﻴﺠﯽ‪ ،‬ﻳﻚﺵﻨﺒﻪ‪ ٩ ،‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،١٣٧٩‬ﻧﻘﻞ از‬
‫ﺑﻮﻝﺘﻦ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﯽ اﻳﺮان اﻣﺮوز‪.‬‬
‫‪ ١٤‬ـ ﺵﻴﻌﯽﮔﺮﯼ و ﺕﺮﻗﯽﺧﻮاهﯽ‪ ،‬ﻣﻬ ﺪﯼ ﻗﺎﺳ ﻤﯽ‪ ،‬ﭼ ﺎپ پ ﺎژن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜ ﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺎل ‪ ،١٩٩٩‬ص ‪٩٦‬‬
‫‪ ١٥‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٩٦‬ﺕﺎ ‪٩٧‬‬
‫‪ ١٦‬ـ ﺕ ﺎرﻳﺦ و ﻓﺮهﻨ ﮓ‪ ،‬ﻣﺠﺘﺒ ﯽ ﻣﻴﻨ ﻮﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺳ ﻮم‪ ١٣٦٩ ،‬ﺕﻬ ﺮان‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٣٦‬ﺕﺎ ‪٣٧‬‬
‫‪ ١٧‬ـ ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ ﺁﻳ ﺎت ﻗ ﺮﺁن از آﺘ ﺎب »ﻗ ﺮﺁن آ ﺮﻳﻢ« ﺕﺮﺟﻤ ﻪ اﻝﻬ ﯽ‬
‫ﻗﻤ ﺸﻪاﯼ از اﻧﺘ ﺸﺎرات آﺘ ﺎب ﺧﺎﻧ ﻪﯼ ﺳ ﻨﺎﻳﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧﻘ ﻞ از آﺘ ﺎب »رگ‬
‫ﺕﺎك« دﻻرام ﻣﺸﻬﻮرﯼ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ اول‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪ ،‬ﺧ ﺎوران‪ ،‬پ ﺎرﻳﺲ‪ ،‬پ ﺎﺋﻴﺰ‬
‫‪ ،١٣٧٨‬ﺹﺺ ‪ ٥٧‬ﺕﺎ ‪٥٨‬‬
‫‪ ١٨‬ـ ﺟﻮاﻣ ﻊاﻝﺠ ﺎﻣﻊ ‪ ،٤٩/٢‬ﺑ ﻪ ﻧﻘ ﻞ از ﻧﺎﻣ ﻪه ﺎ و پﻴﻤ ﺎنه ﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ و اﺳﻨﺎد ﺹﺪر اﺳﻼم‪ ،‬ص ‪١٥٧‬‬
‫‪ ١٩‬ـ اﺳﻼم در اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪ ،‬ص ‪١٠٥‬‬
‫‪ ٢٠‬ـ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ در ﺑﺎرﻩﯼ آﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﯽ ﺕﺎﺑ ﺴﺘﺎن ‪ ،٦٧‬ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻘﻞ از ﺳﺎﻳﺖ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﯽ اﺧﺒﺎر روز‪ ١٠ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪٢٠٠١‬‬
‫‪ ٢١‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ ٢٢‬ـ ﻣ ﺮوجاﻝ ﺬهﺐ و ﻣﻌ ﺎدن اﻝﺠ ﻮهﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻝﺤ ﺴﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﻣ ﺴﻌﻮدﯼ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ اﺑﻮﻝﻘﺎﺳ ﻢ پﺎﻳﻨ ﺪﻩ‪ ،‬ﺵ ﺮآﺖ اﻧﺘ ﺸﺎرات ﻋﻠﻤ ﯽ و‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺵﺸﻢ‪ ،١٣٧٨ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪٦٩٣‬‬
‫‪ ٢٣‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤﻪﯼ اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨ ﺪﻩ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﺎﻃﻴﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪ ،١٣٦٢‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ص ‪١٢٧٦‬‬
‫‪ ٢٤‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺹﺺ‪ ١٢٨٣‬ﺕﺎ‪١٢٨٥‬‬
‫‪ ٢٥‬ـ ﺳﻴﺮﻩﯼ اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤﻪ و اﻧﺸﺎﯼ رﻓﻴﻊاﻝﺪﻳﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ هﻤ ﺪاﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ اﺑﺮﻗﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺕﺼﺤﻴﺢ اﺹ ﻐﺮ ﻣﻬ ﺪوﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺳ ﻮم ‪،١٣٧٧‬‬
‫ﻝﻴﺘ ﻮﮔﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﭼ ﺎپ و ﺹ ﺤﺎﻓﯽ ﺳ ﺎزﻣﺎن ﭼ ﺎپ و اﻧﺘ ﺸﺎرات وزارت‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ و ارﺵﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺼﻒ دوم‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٥٧٠‬ﺕﺎ ‪٥٧١‬‬
‫‪ ٢٦‬ـ ﺕﻮﻝﺪﯼ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺵﺠﺎعاﻝﺪﻳﻦ ﺵﻔﺎء ص‪٥١٨‬‬
‫‪ ٢٧‬ـ ﺳﻴﺮﻩﯼ اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﻧﺼﻒ دوم‪ ،‬ﺹﺺ‪ ٥٦٣‬ﺕﺎ ‪٥٦٤‬‬
‫‪١١٠‬‬
‫‪ ٢٨‬ـ ﺕﻮﻝﺪﯼ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪٥١٦ ،‬‬

‫‪ ٢٩‬ـ ﺳﻴﺮﻩﯼ اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﻧﺼﻒ دوم‪ ،‬ص ‪٥٨٣‬‬
‫‪ ٣٠‬ـ ﻧﻬﺞاﻝﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ آﻠﻤﺎت ﻗﺼﺎر ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ اآ ﺮم‬
‫)ص( اﻧﺘ ﺸﺎرات ﺟﺎوﻳ ﺪان‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺳ ﻮم‪ ،١٣٧٧ ،‬ﺕﻬ ﺮان‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ‬
‫اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،٥٧٦‬ص ‪٢٦٩‬‬
‫‪ ٣١‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،١٧٨٧‬ص ‪٥٣٣‬‬
‫‪ ٣٢‬ـ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺕﺮوره ﺎﯼ ﻓ ﺮدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و آ ﺸﺘﺎرهﺎﯼ ﺟﻤﻌ ﯽ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﯼ ﻣﺪﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از ﻓ ﺼﻞﻧﺎﻣ ﻪﯼ آ ﺎوﻩ‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،٩٤‬ﺕﺎﺑﺴﺘﺎن ‪١٣٨٠‬‬
‫‪ ٣٣‬ـ ﻋﻠﯽ ﺵﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺁﺙﺎر ‪ ،٢١‬ص ‪١٩١‬‬
‫‪ ٣٤‬ـ رﺳﺎﻝﻪﯼ ﺕﻮﺿﻴﺢاﻝﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺳ ﻴﺪ روحاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬اﻧﺘ ﺸﺎرات ﺑ ﺎرش‬
‫ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٣٧٩‬ﺕﻬﺮان‪ ،‬ص ‪٣٢‬‬
‫‪ ٣٥‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ص ‪١٣٦٩‬‬
‫‪ ٣٦‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ ﺹﺺ‪ ١٣٦٩‬ﺕﺎ ‪١٣٨٠‬‬
‫‪ ٣٧‬ـ ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬ص ‪١٣٥‬‬
‫‪ ٣٨‬ـ ﻧﻬ ﺞاﻝﺒﻼﻏ ﻪ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ دآﺘ ﺮ ﺳ ﻴﺪ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺵ ﻬﻴﺪﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‪،‬‬
‫‪ ،١٣٨٠‬ﺕﻬﺮان‪ ،‬ﺵﺮآﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻧ ﺪﻩﯼ ﺟ ﺎﻳﺰﻩﯼ‬
‫آﺘﺎب ﺳﺎل ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،١٣٦٩‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺧﻄﺒﻪﯼ ‪ ،١٤٧‬ص ‪١٤٢‬‬
‫‪ ٣٩‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﯼ ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ٤‬ص ‪٢٧٣‬‬
‫‪ ٤٠‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪﯼ ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،١٠٧‬ص ‪١٠٠‬‬
‫‪ ٤١‬ـ اﺳﻼم در اﻳﺮان‪ ،‬پﻄﺮوﺵﻔﺴﻜﯽ‪ ،‬ص ‪٨٩‬‬
‫‪ ٤٢‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺕﻀﯽ راوﻧﺪﯼ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ص ‪١٥٣‬‬
‫‪ ٤٣‬ـ ﺧ ﺎﻃﺮات اﺣﺘ ﺸﺎم اﻝ ﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ص ‪ ،٦٥٣‬ﻧﻘ ﻞ از ﻣﻘﺪﻣ ﻪﯼ ﺳ ﻪ‬
‫ﻣﻜﺘﻮب ﻣﻴﺮزا ﺁﻗﺎ ﺧﺎن آﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ آﻮﺵ ﺶ و وﻳ ﺮاﻳﺶ ﺑﻬ ﺮام ﭼﻮﺑﻴﻨ ﻪ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﻧﻴﻤﺎ‪ ،‬اآﺘﺒﺮ ‪ ،٢٠٠١‬ص ‪٩٣‬‬
‫‪ ٤٤‬ـ ﺳﻴﻤﺎﯼ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺵﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺹﺺ‪ ٥٩‬ﺕﺎ ‪ ،٦١‬ﺑ ﻪ ﻧﻘ ﻞ از آﺘ ﺎب‬
‫»پﮋوه ﺸﯽ در زﻧ ﺪﮔﯽ ﻋﻠ ﯽ« ﺁﻝ ﻪ داﻝﻔ ﻚ‪ ،‬ﻓﻮرﻳ ﻪ ‪ ،١٩٩٤‬ﺑ ﻦ ﻣﺎﻳ ﻪه ﺎ‪،‬‬
‫ﺹﺺ ‪ ١١٤‬ﺕﺎ ‪١١٥‬‬
‫‪ ٤٥‬ـ درﺧﺸﺶهﺎﯼ ﺕﻴﺮﻩ‪ ،‬ﺁراﻣﺶ دوﺳ ﺘﺪار‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪ ،‬ﻧ ﺸﺮ ﺧ ﺎوران‪،‬‬
‫ﺳﺎل ‪ ،١٣٧٧‬ص‪٩٦‬‬
‫‪١١١‬‬
‫‪ ٤٦‬ـ ﭼﻨ ﺪ ﮔﻔﺘ ﺎر در ﻓﺮهﻨ ﮓ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺵ ﺎهﺮخ ﻣ ﺴﻜﻮب‪ ،‬ﻧ ﺎم اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬پﺎﺋﻴﺰ ‪ ،١٣٧١‬ﺕﻬﺮان‪ ،‬ص ‪٩٤‬‬
‫‪ ٤٧‬ـ هﻤﺎﻧﺠ ﺎ‪ ،‬زﻳ ﺮ ﻧ ﻮﻳﺲ ص ‪ ،٩٤‬ﻧﻘ ﻞ از »ﺑﻴ ﺴﺖ ﮔﻔﺘ ﺎر در ﻣﺒﺎﺣ ﺚ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ و آﻼﻣﯽ و ﻓﺮق اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪﯼ ﻣﻄﺎﻝﻌ ﺎت اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻣﻚﮔﻴﻞ‪ ،‬ﺵﻌﺒﻪﯼ ﺕﻬﺮان‪ ،‬ﺕﻬ ﺮان‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ (١٣٥٥) ٢٥٣٥‬ﻣﻬ ﺪﯼ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬ص ‪ ٣‬و ‪٤‬‬
‫‪ ٤٨‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻮﻳﺲ ص ‪٩٥‬‬
‫‪ ٤٩‬ـ ﻧﻘﺶ وﻋﺎظ در اﺳ ﻼم‪ ،‬دآﺘ ﺮ ﻋﻠ ﯽ اﻝ ﻮردﯼ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ ﻣﺤﻤ ﺪﻋﻠﯽ‬
‫ﺧﻠﻴﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ ،٢٢‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺕﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺕ ﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،١٣٥٤ ،‬آﺘﺎبﺧﺎﻧﻪﯼ ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬ﺕﻬﺮان‪ ،‬ص ‪٦٦‬‬
‫‪ ٥٠‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ ﺕﻤ ﺪن اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺟﺮﺟ ﯽ زﻳ ﺪان‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ ﻋﻠ ﯽ ﺟ ﻮاهﺮآﻼم‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ ‪ ،٤‬ص‪٣٤‬‬
‫‪ ٥١‬ـ ﻧﻬﺞاﻝﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ آﻠﻤﺎت ﻗﺼﺎر ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ اآ ﺮم‬
‫)ص( اﻧﺘ ﺸﺎرات ﺟﺎوﻳ ﺪان‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺳ ﻮم‪ ،١٣٧٧ ،‬ﺕﻬ ﺮان‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ‬
‫اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،١١٣٣‬ص ‪٣٨١‬‬
‫‪ ٥٢‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،١٤٠٤‬ص ‪٤٤٩‬‬
‫‪ ٥٣‬ـ ﺳﻪ ﻣﻜﺘﻮب ﻣﻴﺮزا ﺁﻗﺎﺧﺎن آﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬وﻳ ﺮاﻳﺶ ﺑﻬ ﺮام ﭼﻮﺑﻴﻨ ﻪ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮ‬
‫ﻧﻴﻤﺎ‪ ،‬اﺳﻦ ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ص ‪٣٠٧‬‬
‫‪ ٥٤‬ـ ﺑﻬ ﺎﺋﯽﮔ ﺮﯼ‪ ،‬ﺵ ﻴﻌﯽﮔ ﺮﯼ‪ ،‬ﺹ ﻮﻓﯽﮔ ﺮﯼ‪ ،‬اﺣﻤ ﺪ آ ﺴﺮوﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫ﺧﺎرج از آﺸﻮر‪ ،‬ژاﻧﻮﻳﻪﯼ ‪ ،١٩٩٦‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ص‪١١٧‬‬
‫‪ ٥٥‬ـ ﺳﻴﻤﺎﯼ آﻠﯽ دوران ﻇﻬﻮر‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻋﻠﯽ آﻮراﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ ﻋﺒ ﺎس‬
‫ﺟﻼﻝﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ﺳﺎل هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ٢‬و ‪ ،٣‬ﺕﺎﺑﺴﺘﺎن و پﺎﺋﻴﺰ ‪١٣٧٨‬‬
‫‪ ٥٦‬ـ ﮔﻔﺖوﮔﻮﯼ ﺑﻴﻦاﻝﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮهﻨﮓهﺎ… ﺵﺠﺎعاﻝﺪﻳﻦ ﺵﻔﺎ‪ ،‬آﻴﻬ ﺎن ﭼ ﺎپ‬
‫ﻝﻨﺪن‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ١١ ،٨٠٠‬ﻓﺮوردﻳﻦ‪١٣٧٩‬‬
‫‪ ٥٧‬ـ ﺳﻴﺮﻩﯼ اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﻧﺼﻒ دوم‪ ،‬ص ‪٦٥٠‬‬
‫‪ ٥٨‬ـ اﻣﺖ و اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺵﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪ ،‬ص ‪٤٠٢‬‬
‫‪ ٥٩‬ـ ‪ ٢٣‬ﺳ ﺎل رﺳ ﺎﻝﺖ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ دﺵ ﺘﯽ‪ ،‬وﻳ ﺮاﻳﺶ ﺑﻬ ﺮام ﭼﻮﺑﻴﻨ ﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﻣ ﺎﻩ‬
‫‪ ،١٣٧٣‬ص‪١١٨‬‬
‫‪ ٦٠‬ـ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﻴﻬﺎن ﭼﺎپ ﻝﻨﺪن‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩ ‪ ٢٨ ،٨٦٣‬ژوﺋﻦ ‪٢٠٠١‬‬
‫‪ ٦١‬ـ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﻴﻬﺎن ﭼﺎپ ﻝﻨﺪن‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩ ‪ ١٩ ،٨٦٦‬ژوﺋﻴﻪ ‪٢٠٠١‬‬
‫‪١١٢‬‬
‫‪ ٦٢‬ـ ‪ ٢٣‬ﺳﺎل رﺳﺎﻝﺖ‪ ،‬ﻋﻠﯽ دﺵﺘﯽ‪ ،‬ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪ ،‬ص ‪١٥١‬‬

‫‪ ٦٣‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺕﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ پ ﻨﺠﻢ‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪،‬‬
‫ﭼﺎپﺨﺎﻧﻪﯼ آﺘﻴﺒﻪ‪ ،١٣٦٤ ،‬ص‪٢٢‬‬
‫‪ ٦٤‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان‪ ،‬ادوارد‪ ،‬ﺟ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺮاون‪ ،‬از ﺹ ﻔﻮﻳﻪ ﺕ ﺎ ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺣﺎﺿ ﺮ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ دآﺘ ﺮ ﺑﻬ ﺮام ﻣﻘ ﺪادﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ اول‪ ،‬ﮔﻠ ﺸﻦ‪ ،‬اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫ﻣﺮوارﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٣٦٩‬ﺹﺺ ‪ ١٨‬ﺕﺎ ‪٢٠‬‬
‫‪ ٦٥‬ـ ﮔﻔ ﺖوﮔﻮه ﺎ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄ ﺮوس‪ ،‬ﭼ ﺎپ اول ‪ ،١٩٩٨‬ﻧ ﺸﺮ ﻧﻴﻤ ﺎ‬
‫ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٤٨‬ﺕﺎ ‪٤٩‬‬
‫‪ ٦٦‬ـ ﺳﻴﺮﻩﯼ اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﻧﺼﻒ دوم‪ ،‬ﺹﺺ‪ ٦٤٣‬ﺕﺎ ‪٦٤٤‬‬
‫‪ ٦٧‬ـ ﻧﻘﻞ از ﻧﺸﺮﻳﻪﯼ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﯽ اﻳﺮان اﻣﺮوز‪ ٣١ ،‬اوت ‪٢٠٠١‬‬
‫‪ ٦٨‬ـ دو ﻗﺮن ﺳﻜﻮت و ﻣﺒﺎرزﻩ‪ ،‬دآﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻝﺤﺴﻴﻦ زرﻳﻦآ ﻮب‪ ،‬ﻣﺠﻠ ﻪﯼ‬
‫ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‬
‫‪ ٦٩‬ـ ﻗ ﺒﺾ و ﺑ ﺴﻂ ﺕﺌﻮرﻳ ﻚ ﺵ ﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﻋﺒ ﺪاﻝﻜﺮﻳﻢ ﺳ ﺮوش‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪،‬‬
‫ﺳﺎل‪ ،١٣٧١‬ﭼﺎپ ﻣﻌﺮاج‪ ،‬ﺕﻬﺮان‪ ،‬ص ﺑﻴﺴﺖ و هﻔﺖ‬
‫‪ ٧٠‬ـ ﻣﻴ ﺮزا ﺁﻗﺎﺧ ﺎن آﺮﻣ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳ ﻪ ﻣﻜﺘ ﻮب‪ ،‬ﻧ ﺴﺨﻪﯼ ﺧﻄ ﯽ‪ ،‬ﻋﻜ ﺲ از‬
‫آﺘﺎبﺧﺎﻧﻪﯼ داﻧﺸﮕﺎﻩ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از آﺎرﻧﺎﻣﻪ و زﻣﺎﻧ ﻪ‪ ،‬ﻣﻴ ﺮزا رﺿ ﺎ آﺮﻣ ﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫دآﺘﺮ هﻤﺎ ﻧﺎﻃﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﺎﻓﻆ‪ ،١٣٦٣ ،‬ص ‪١٨‬‬
‫‪ ٧١‬ـ دﻳ ﺪﮔﺎﻩه ﺎ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄ ﺮوس‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩٩٧‬ﺁﻝﻤ ﺎن‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﻧﻴﻤﺎ‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٤٨‬ﺕﺎ ‪٤٩‬‬
‫‪ ٧٢‬ـ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮرﺳﯽهﺎ درﺑﺎرﻩﯼ ﺟﻬ ﺎنﺑﻴﻨ ﯽه ﺎ و ﺟﻨ ﺒﺶه ﺎﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫در اﻳ ﺮان‪ ،‬اﺣ ﺴﺎن ﻃﺒ ﺮﯼ‪ ،‬ص ‪ ،٤٠٤‬ﺑ ﻪ ﻧﻘ ﻞ از »رگ ﺕ ﺎك« دﻻرام‬
‫ﻣﺸﻬﻮرﯼ‪ ،‬ص ‪٦٤‬‬
‫‪ ٧٣‬ـ اﻧﻘﻼب اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ رواﻳ ﺖ رادﻳ ﻮ ﺑ ﯽﺑ ﯽﺳ ﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻝﺮﺿ ﺎ هﻮﺵ ﻨﮓ‬
‫ﻣﻬﺪوﯼ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﯼ ﮔﻔﺖوﮔﻮهﺎﯼ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺑ ﺎ ﺵﺨ ﺼﻴﺖه ﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‬
‫و ﻓﺮهﻨﮕﯽ اﻳﺮان در ﺑﺎرﻩﯼ ﺕﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺹﺮ اﻳ ﺮان از ﻣ ﺸﺮوﻃﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻃ ﺮح ﻧ ﻮ‪ ،‬ﺕﻬ ﺮان‪ ،‬زﻣ ﺴﺘﺎن ‪ ،١٣٧٢‬ﺑﺨ ﺸﯽ از ﮔﻔ ﺖوﮔ ﻮ ﺑ ﺎ‬
‫ﺵﺎدوران ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺟﻤﺎلزادﻩ‪ ،‬ص ‪٩‬‬
‫‪ ٧٤‬ـ اﻣﺖ و اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺵﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪ ،‬ص ‪٣٦٢‬‬
‫‪ ٧٥‬ـ ﻗﺒﺾ و ﺑﺴﻂ ﺕﺌﻮرﻳﻚ ﺵﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪ ،‬ص ‪١٥‬‬
‫‪ ٧٦‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪١٤‬‬
‫‪١١٣‬‬
‫‪ ٧٧‬ـ اﺳﻼم اﻳﺮاﻧﯽ و ﺣﺎآﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ‪ ،‬ﭼ ﺎپ اول‪ ،‬ﻧﺎﺵ ﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮآﺰ پﺨﺶ آﺘﺎب‪ ،‬ﻓﺮاﻧﻜﻔﻮرت‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٢٢١‬ﺕﺎ ‪٢٢٢‬‬
‫‪ ٧٨‬ـ ﺳﻴﺮﻩ اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﻧﺼﻒ دوم‪ ،‬ص ‪ ١٠٦٢‬ﺕﺎ ‪١٠٦٣‬‬
‫‪ ٧٩‬ـ ﻣﺤﻤﺪ پﻴﺎﻣﺒﺮﯼ آﻪ از ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺵﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬آﻨﺴﺘﺎن وﻳﺮژﻳﻞ ﮔﺌﻮرﮔﻴ ﻮ‪،‬‬
‫ذﺑﻴﺢاﷲ ﻣﻨﺼﻮرﯼ‪ ،‬ص ‪٤١٨‬‬
‫‪ ٨٠‬ـ ﺕ ﺎرﻳﺦ ﻃﺒ ﺮﯼ‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺟﺮﻳ ﺮ ﻃﺒ ﺮﯼ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ‬
‫اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﺎﻃﻴﺮ‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ١٢٧٧‬ﺕﺎ ‪١٢٧٨‬‬
‫‪ ٨١‬ـ ﻧﻬ ﺞاﻝﺒﻼﻏ ﻪ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ دآﺘ ﺮ ﺳ ﻴﺪ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺵ ﻬﻴﺪﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‪،‬‬
‫‪ ،١٣٨٠‬ﺕﻬﺮان‪ ،‬ﺵﺮآﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻧ ﺪﻩﯼ ﺟ ﺎﻳﺰﻩﯼ‬
‫آﺘﺎب ﺳﺎل ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،١٣٦٩‬ﺹﺺ ‪ ٥٧‬ﺕﺎ ‪٥٨‬‬
‫‪ ٨٢‬ـ ﻧﻬﺞاﻝﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ص ‪٣٠٧‬‬
‫‪ ٨٣‬ـ ﻧﻬﺞاﻝﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ص ‪٤٠١‬‬
‫‪ ٨٤‬ـ ﻣ ﺮوجاﻝ ﺬهﺐ و ﻣﻌ ﺎدن اﻝﺠ ﻮهﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻝﺤ ﺴﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺵﺸﻢ‪ ،١٣٧٨ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪٦٥١‬‬
‫‪ ٨٥‬ـ ﺕ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺕ ﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ دوم‪ ،‬ص ‪،٣٦‬‬
‫ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٣٥٤‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬ﺕﻬﺮان‬
‫‪ ٨٦‬ـ اﺳﻼم در اﻳ ﺮان‪ ،‬پﻄﺮوﺵﻔ ﺴﻜﯽ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ آ ﺮﻳﻢ آ ﺸﺎورز‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫ﻳﻜﻢ ﺧﺎرج از آﺸﻮر‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻴﻤﺎ ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ص ‪٢٦‬‬
‫‪ ٨٧‬ـ ﺣﺎآﻤﻴﺖ در ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺁرش ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،٧٢‬ﻣﻬﺮ و ﺁﺑ ﺎن‬
‫‪ ،١٣٧٨‬ص ‪٤٥‬‬
‫‪ ٨٨‬ـ ﺳﻴﺮﻩ اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﻧﺼﻒ دوم‪ ،‬ص ‪١١٠٦‬‬
‫‪ ٨٩‬ـ ﺕﻔ ﺴﻴﺮ ﻗ ﺮﺁن‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺵ ﻬﻴﺪ ﺳ ﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻝﺤ ﺴﻴﻦ دﺳ ﺖﻏﻴ ﺐ‪ ،‬ﺳ ﺮاﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ١٠٤‬و ‪١٠٥‬‬
‫ب »زن در دوﻝ ﺖ ﺧﻴ ﺎل ـ اﻓ ﺸﺎرﯼ )ﺕﺒ ﺪﻳﻞ‬ ‫‪ ٩٠‬ـ ﻧﻘ ﺪ و ﺑﺮرﺳ ﯽ آﺘ ﺎ ِ‬
‫ﺕﺠﺮﺑ ﻪ ﺑ ﻪ ﺵ ﻌﻮر اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ(« ﻋﻠ ﯽ ﺳ ﺠﺎدﯼ‪ ،‬ﻣﺎهﻨﺎﻣ ﻪﯼ پ ﺮ‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،١٨٥‬ﺧﺮدادﻣﺎﻩ ‪١٣٨٠‬‬
‫‪ ٩١‬ـ ﻧﺸﺮﻳﻪﯼ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﺘﯽ ﺁواﯼ زن‪ ،‬ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ،٤٠/٤١‬ﺑﻬﺎر ‪١٣٨٠‬‬
‫‪ ٩٢‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪١١٤‬‬
‫‪ ٩٣‬ـ ﻣﻘﺪﻣ ﻪاﯼ ﺑ ﺮ اﺳ ﻼمﺵﻨﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ دوم‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄ ﺮوس‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻴﻤﺎ ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٩٤‬ﺕﺎ ‪٩٥‬‬
‫‪ ٩٤‬ـ ﺟ ﻼل و ﺁلاﺣﻤ ﺪ‪ ،‬ﺑﻬ ﺮوز ﺧ ﺮم‪ ،‬ﭼ ﺎپ اول‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٣٨٠‬ﻧ ﺸﺮ‬
‫ﻓﺮوغ‪ ،‬ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ص‪٤٩‬‬
‫‪ ٩٥‬ـ ﺑﺮﻓ ﺮاز ﺧﻠ ﻴﺞ‪ ،‬ﺧ ﺎﻃﺮات ﻣﺤ ﺴﻦ ﻧﺠ ﺎت ﺣ ﺴﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻋ ﻀﻮ ﺳ ﺎﺑﻖ‬
‫ﺳ ﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ ﺧﻠ ﻖ )‪ ١٣٤٦‬ﺕ ﺎ ‪ (١٣٥٤‬ﭼ ﺎپ اول‪ ،‬ﻧ ﺸﺮ ﻧ ﯽ‪،‬‬
‫ﺕﻬﺮان‪ ،١٣٧٩ ،‬ص ‪١٧‬‬
‫‪ ٩٦‬ـ ﻣ ﺪرس‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣ ﺎن ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺣ ﺴﻴﻦ ﻣﻜ ﯽ‪ ،‬ﺹ ﺺ ‪ ٦٧٤ ،٦٧٣‬و‬
‫‪ ،٧٠٧‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺳﻼم اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﻣﻨﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ص‪١٩٩‬‬
‫‪ ٩٧‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺕﻀﯽ راوﻧﺪﯼ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‪ ،‬ص ‪٦١٨‬‬
‫‪ ٩٨‬ـ ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﺳ ﻼم‪ ،‬دآﺘ ﺮ ﺣ ﺴﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﺣ ﺴﻦ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ‬
‫اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٣٧٦‬ﺳ ﺎزﻣﺎن اﻧﺘ ﺸﺎرات ﺟﺎوﻳ ﺪان‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪٣٥‬‬
‫‪ ٩٩‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳ ﻮم‪ ،‬ﻣﺮﺕ ﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪،‬‬
‫ﺳﺎل ‪ ٢٥٣٦‬ﺵﺎهﻨﺸﺎهﯽ‪ ،‬ﭼﺎپﺨﺎﻧﻪﯼ ﺳﭙﻬﺮ ﺕﻬﺮان‪ ،‬ص ‪٦١٧‬‬
‫‪ ١٠٠‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪٦٢٢‬‬
‫‪ ١٠١‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ ١٠٢‬ـ ﻗﺒﺾ و ﺑﺴﻂ ﺕﺌﻮرﻳﻚ ﺵﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﻳﺎد ﺵﺪﻩ‪ ،‬ص ‪١٥‬‬
‫‪ ١٠٣‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ ﺕﻤﺪن اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﺮﺟﯽ زﻳﺪان‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻳ ﻚ ص ‪ ٤٩‬و ﺟﻠ ﺪ پ ﻨﺞ‬
‫ص‪٣‬‬
‫‪ ١٠٤‬ـ ﺳﻴﺮﻩﯼ اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﻧﺼﻒ دوم‪ ،‬ص ‪٦٥٦‬‬
‫‪ ١٠٥‬ـ ﺟﺎﻣﻌﻪﯼ ﺁﺵﻔﺘﻪ و ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺸﻬﺪﯼ‪ ،‬ﺵﻬﺮﻧﻮش پﺎرﺳﯽپ ﻮر‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪﯼ »ﺵﻬﺮوﻧﺪ« ﭼﺎپ آﺎﻧﺎدا‪ ٢٨ ،‬اوت ‪٢٠٠١‬‬
‫‪١٠٦‬ـ اﺳ ﻼم در اﻳ ﺮان‪ ،‬اﯼ‪ .‬پ‪ .‬پﻄﺮوﺵﻔ ﺴﻜﯽ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ آ ﺮﻳﻢ‬
‫آ ﺸﺎورز‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻳﻜ ﻢ ﺧ ﺎرج‪ ،‬اﻧﺘ ﺸﺎرات ﻧﻴﻤ ﺎ ﺁﻝﻤ ﺎن‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩٩٨‬ص‬
‫‪٩٣‬‬
‫‪ ١٠٧‬ـ ﻣ ﺮوجاﻝ ﺬهﺐ و ﻣﻌ ﺎدن اﻝﺠ ﻮهﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻝﺤ ﺴﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺵﺸﻢ‪ ،١٣٧٨ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪٦٤٣‬‬
‫‪١١٥‬‬
‫‪ ١٠٨‬ـ ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﺳ ﻼم‪ ،‬دآﺘ ﺮ ﺣ ﺴﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﺣ ﺴﻦ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ‬

‫اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻧﻬ ﻢ‪ ،١٣٧٦ ،‬ﺳ ﺎزﻣﺎن اﻧﺘ ﺸﺎرات ﺟﺎوﻳ ﺪان‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ‬
‫اول‪ ،‬ص ‪٣٦‬‬
‫‪ ١٠٩‬ـ ﻧﻬﺞاﻝﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﯼ ﺵﻤﺎرﻩﯼ ‪ ٢٤‬ص‪٢٨٥‬‬
‫‪١١٠‬ـ ﻧﺎﻣ ﻪه ﺎ و پﻴﻤ ﺎنه ﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و اﺳ ﻨﺎد ﺹ ﺪر‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺕﺤﻘﻴ ﻖ و ﮔ ﺮدﺁورﯼ دآﺘ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣﻤﻴ ﺪاﷲ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤ ﻪﯼ دآﺘ ﺮ ﺳ ﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻨﯽ‪ ،‬آﺘﺎب ﺳﺎل ‪ ،١٣٧٥‬اﻧﺘ ﺸﺎرات ﺳ ﺮوش‪ ،‬اﻧﺘ ﺸﺎرات ﺹ ﺪا‬
‫و ﺳ ﻴﻤﺎﯼ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٣٧٧‬ﺳ ﻨﺪ‬
‫ﺵ ﻤﺎرﻩﯼ ‪» ،٣٧٤‬ﻧﺎﻣ ﻪﯼ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽﻃﺎﻝ ﺐ )ع( در ﺑ ﺎرﻩﯼ ﺧﺮﻳ ﺪن‬
‫آﻨﻴﺰﯼ آﻪ داراﯼ ﺵﻮهﺮ ﺑ ﻮد« ﺳ ﻨﻦ ﺳ ﻌﻴﺪ ﺑ ﻦ ﻣ ﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺑﺨ ﺶ دوم‪ ،‬ش‬
‫‪ ،١٩٥٠‬ص ‪٦١٩‬‬
‫‪ ١١١‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪١٧٥‬‬
‫‪ ١١٢‬ـ ﺕﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺹﺺ ‪ ٦٨‬ﺕﺎ ‪٦٩‬‬
‫‪ ١١٣‬ـ ﻧﻬﺞاﻝﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﺕﺮﺟﻤﻪﯼ اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﺎوﻳﺪان‬
‫‪ ١١٤‬ـ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ زﻧ ﺪﮔﯽﻧﺎﻣ ﻪ آﻮﺕ ﺎﻩ از ﺵ ﺮح داﺧ ﻞ ﺟﻠ ﺪ آﺘ ﺎب‬
‫ﻣ ﺮوجاﻝ ﺬهﺐ و ﻣﻌ ﺎدن اﻝﺠ ﻮاهﺮ اﺑﻮاﻝﺤ ﺴﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺣ ﺴﻴﻦ ﻣ ﺴﻌﻮدﯼ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺵﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ١١٥‬ـ اﻋ ﺪاد ﺳ ﻤﺖ راﺳ ﺖ داﺧ ﻞ پﺮاﻧﺘ ﺰ‪ ،‬ﺵ ﻤﺎرﻩﯼ ﺟﻤﻠ ﻪﯼ ﻗ ﺼﺎر و‬
‫ﻋﺪد ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪ ،‬ﺹﻔﺤﻪﯼ آﺘﺎب اﺳﺖ‬
‫‪١١٦‬‬
http://www.ebook.newgoo.net
www.nadereh-afshari.com
١١٧

Khoshonat, Zanan Va Eslam-Farsi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Khoshonat, Zanan Va Eslam-Farsi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

http://www.ebook.newgoo.

‫آﻮﺵﻴﺪﻩام اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ﺕﺎرﻳﺨﯽ را ﺑﻴﺸﺘﺮ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ اﻳ ﺮان‬

‫ﻣ ﺴﺘﻨﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺵ ﺎﻳﺪ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ اﻣﻜ ﺎن وﺟ ﻮد ﻣ ﯽداﺵ ﺖ آ ﻪ از اﺳ ﻨﺎد‬

‫ﻣ ﺬهﺐ دﻳﮕ ﺮﯼ ـ ﺣ ﻖ دارﻧ ﺪ ه ﻢﭼﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﺑﺎوره ﺎﯼ ﻗ ﺪﻳﻤﯽﺵ ﺎن پ ﺎﯼﺑﻨ ﺪ‬

‫ﺁﻧﭽﻪ از اﻳ ﻦ ﺑﺮرﺳ ﯽه ﺎ ﻧ ﺼﻴﺐ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ ،‬در‬

‫ﺑﺮاﯼ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺵﺮاﻳﻄﯽ آﻪ ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ه ﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺪون‬

‫ﺟﻨ ﮓ‪ ،‬ﺑﻴﻜ ﺎرﯼ‪ ،‬ﻓ ﺴﺎد و ﻓﺤ ﺸﺎﻳﯽ آ ﻪ آﺎرﻧﺎﻣ ﻪﯼ ﻣ ﺸﺨﺺ اﻳ ﻦ ﻧﻈ ﺎم‬

‫ﻣﻄﺎﻝﻌﻪ و ﺕﺤﻘﻴ ﻖ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮ ﻓﻜ ﺮ ﻓ ﺮد واﺣ ﺪ‪ ،‬رﺟﺤ ﺎن و ﺑﺮﺕ ﺮﯼ دارد‪«.‬‬

‫ﺕﺎرﻳﺨﯽ دارد و ﺁن هﻢ ﺁﻣﻮزشهﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﻣ ﺬهﺒﯽ‪ ،‬در‬

‫اﻳﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﺑﻌﺪﯼ »ﺵﻴﻄﺎن ﺹﻔﺖ« و اﻳ ﻦ »دﺟ ﺎﻻن« ﺑ ﻴﺶ از اﻳ ﻦ از‬

‫ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰاران اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺑ ﺎ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺿ ﻮع ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬در هﻤ ﻴﻦ‬

‫»… از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻮاﻧ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ﻳ ﺎ ﻏﻠﻤ ﺎن آ ﻪ‬

‫)‪ (٦‬و ﺳﭙﺎﻩ زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎنهﺎ ﻝﺸﻜﺮ ﺧﺪاﺳ ﺖ و ﺧ ﺪا ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻘﺘ ﺪر و ﺑ ﻪ‬

‫دوش اﻳ ﺸﺎن ﻧﻬ ﺎدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﺟ ﺎزﻩﯼ ﭼﭙ ﺎول ﺙ ﺮوت و ﺵ ﻮآﺖ و ﻏ ﺮورِ‬

‫»در ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ‪/‬اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻚ‪/‬ﺕﺸﻜﻴﻼﺕﯽ]اﯼ[ اﺳﺖ آ ﻪ‬

‫ﻧ ﺎﻇﺮ ﻓﺮﻧﮕ ﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬ ﺪ ﺑ ﻪ آﻨﺠ ﯽ ﺧﺰﻳ ﺪ و ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﻼﻳ ﺎن رواﻧ ﻪﯼ‬

‫زﻣﻴﻨ ﻪﯼ ﻧﻈ ﺮﯼ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ه ﻢ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ دﺳ ﺖ ﺑ ﺎزﯼ را ﺑ ﻪ‬

‫»اﯼ اهﻞ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آﺎﻓﺮان از هﺮ آﻪ ﺑ ﻪ ﺵ ﻤﺎ ﻧﺰدﻳ ﻚﺕ ﺮ اﺳ ﺖ‪،‬‬

‫»ﺑﺎ هﺮ آﻪ از اهﻞ آﺘﺎب ]ﻳﻬﻮد و ﻧ ﺼﺎرا آ ﻪ[ اﻳﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا و‬

‫ﻣﺘﺨﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﺑﮕ ﺬارد‪» .‬ﻣ ﺴﻌﻮدﯼ ﻣﻮﻝ ﻒ ﻣ ﺮوجاﻝ ﺬهﺐ« پ ﺲ‬

‫»و ﻧﻴﺰ پﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﺧ ﺪا ﺹ ﻠﯽ اﷲ و ﺳ ﻠﻢ ﻣ ﺎ ﺑ ﻴﻦ ]ﻏ ﺰوات[ ﺑ ﺪر و‬

‫در ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ ﺕﻘﻠﻴ ﺪﯼ از ﻳ ﺎرﯼ ارﺕ ﺶ ﺧ ﺪا و ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ و اﻣ ﺎم‬

‫و ﺑﺎز ه ﻢ ﻋﺠﻴ ﺐ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺕﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺵ ﻴﻮﻩ‪ ،‬ﺵ ﺨﺺ‬

‫رﻧﺠﺎﻧﻴ ﺪﯼ و ﻣﻌﺎرﺿ ﻪ ﻧﻤ ﻮدﯼ ﺑ ﺎ وﯼ در ﻗ ﺮﺁن؛ در ﻣﻘﺎﺑﻠ ﻪﯼ ﻗ ﺼﺺ‬

‫ﺑ ﺰرگﺕ ﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺘﺒﺮﺕ ﺮﻳﻦ ﺕ ﺎرﻳﺦﻧﮕ ﺎران و ﻣﺤ ﺪﺙﺎن اﺳ ﻼم‬

‫از پﺎﻳ ﻪه ﺎﯼ اﺳ ﺘﻤﺮار ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ـ ﺑﺠ ﺰ ﺵﻤ ﺸﻴﺮ و ﻗﻬ ﺮ و‬

‫ﻣﻌﺎﺹ ﺮ اﻳ ﺮان اﻳﻔ ﺎء ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴ ﻪﯼ داﺳ ﺘﺎن را هﻤ ﻪﻣ ﺎن آ ﻢ و ﺑ ﻴﺶ‬

‫اﻣ ﺎ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺕﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺕﻐﻴﻴ ﺮات ﺑﻄﺌ ﯽ در زﻧ ﺪﮔﯽ ﻓ ﺮد و‬

‫ﻣﺮﺕﺪان ﻳﺎرﯼ آﻨﻴﺪ… ﻣﺮﺕﺪان ﻓﺮارﯼ ﺵ ﺪﻧﺪ و… ﺳ ﭙﺎﻩ اﺳ ﺎﻣﻪ پ ﻴﺶ وﯼ‬

‫ﺵ ﻮﯼ‪ ،‬ﻋ ﺮب از ه ﺮ ﺳ ﻮ ﺕ ﻮ را ره ﺎ آﻨ ﺪ و پﻴﻤ ﺎن ﺑ ﺴﺘﻪ را ﺑ ﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬و‬

‫ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼم ﺑ ﺮ آ ﺸﻮرﺵﺎن‪ ،‬ﺕ ﺴﻠﻴﻢ ﺵ ﺪن ﺑ ﻪ ﻓﺎﺕﺤ ﺎن اﻳ ﻦ ﺟﻨ ﮓه ﺎﯼ‬

‫ﻝﺤﻈ ﻪﯼ زﻧ ﺪﮔﯽﺵ ﺎن ﺑ ﻪ ﺟ ﺎن ﺑﺨﺮﻧ ﺪ‪ .‬ﺕﺮورﻳ ﺴﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺹ ﺮ‬

‫زﻧ ﺪﮔﯽﺵ ﺎن را ﺑﻜﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦآ ﻪ اﻣﻜ ﺎن ﻣ ﺎﻝﯽ و ﻧﻴﺮوﻳ ﯽ‬

‫ﺁﻣﺎدﻩﺑﺎش ﺹﺪ در ﺹﺪ« ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧ ﺪ‪ ،‬روﺑ ﺮو ﺵ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ﻪ آ ﺎﻣﻼ‬

‫اﻳ ﻦ آ ﻪ اﺳﺘﺎﻝﻴﻨﻴ ﺴﺖه ﺎﯼ ﺑﺎزﻣﺎﻧ ﺪﻩ از دوران ﺟﻨ ﮓ ﺳ ﺮد آ ﻪ‬

‫ﺳﺤﺮﮔﻬﯽ ﮔﻨﮓ و هﺮاس اﻧﮕﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﻓﺮو ﻣﯽرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽآﺸﻨﺪ‪،‬‬

‫ح ﺧ ﻮ ِد اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬آ ﺎﻓﺮا ِن “پﻨ ﺪ ﻧﺎپ ﺬﻳﺮ” را ﻣ ﯽآ ﺸﺪ ﺕ ﺎ “پﻨ ﺪ پ ﺬﻳﺮان”‬

‫اﻳﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖهﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﺕﺎبه ﺎﯼ ﻧﮕ ﺮانآﻨﻨ ﺪﻩﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ‬

‫و ﻋﻴﺎﻝﺸﺎن ﺳ ﺮ ﺑﺮﻳ ﺪ و از ﺑ ﺮاﯼ ﺕ ﺴﺨﻴﺮ ﺵ ﺎﻣﺎت در ﻝﻴﻠ ﻪاﻝﺤﺮﻳ ﺮ ه ﺰار‬

‫اﻳﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﻣﻬ ﺪﯼﮔ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ رﻧ ﮓه ﺎﻳﯽ اﻓ ﺰودﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺳ ﺨﻨﺎن ﺵ ﮕﻔﺘﯽ‬

‫هﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻣ ﺪت ـ ﻣﻔﻬ ﻮم واﻗﻌ ﯽ ﻳ ﻚ ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬ﻣﻄ ﺮح ﺵ ﺪﻩ ﺑﺎﺵ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ‬

‫اﻝﺒﺘﻪ اﻳﻦ هﻢ واﻗﻌﻴﺘﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺕ ﺎرﻳﺦ ﺟﻬ ﺎن ﺧ ﺎﻝﯽ از ﺧ ﺸﻮﻧﺖ‬

‫ﺕﺎﺋﻴ ﺪ ﮔﺬاﺵ ﺘﻪ‪ ،‬دﺳ ﺖ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و »ﻣﺠﺎه ﺪان« و »ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ« را ﺑ ﺮ‬

‫ﺑﻴﺎﺑﺎنهﺎﯼ وراﻣﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺵﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ رﻳﺨ ﺘﻦ ﺑﻨ ﺰﻳﻦ ﺁﺕ ﺶ زدﻩ ﺵ ﺪ‪«.‬‬

‫ﺕﺎآﻴﺪﯼ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺧ ﺸﻮﻧﺖه ﺎﻳﯽ روﯼ دادﻩ اﺳ ﺖ؛ اﻣ ﺎ‬

‫ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺕﺌ ﻮرﯼه ﺎ و اﻋﻤ ﺎل ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ در ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل پ ﻴﺶ‬

‫ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﻋﻤ ﻞ ﺧﻴﺎﻧ ﺖآﺎراﻧ ﻪ و زﺵ ﺖ ﺵ ﺪﻩ ]اﺳ ﺖ[؛ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺎزآﺮدن‬

‫ﺧ ﻮﻧﻴﻦ در آ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﺮﺑ ﯽ ]ﺧ ﺼﻮﺹﺎ اﻝﺠﺰاﻳ ﺮ[ را ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺕﻮﺿ ﻴﺢ‬

‫وﯼ را هﻤﯽ آﺸﺘﯽ؟ ﻣﺤﻴﺼﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁن آ ﺲ آ ﻪ ﻣ ﺮا ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ وﯼ را‬

‫»ﺵ ﻚ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ در هﺠ ﻮم ﺕﺎزﻳ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از آﺘ ﺎبه ﺎ و‬

‫هﻤ ﻴﻦآ ﻪ ﺵﻜﻤ ﺸﺎن ﺳ ﻴﺮ ﻣ ﯽﺵ ﺪ ﻳ ﺎ دوﺑ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ ﻗﻌ ﺮ ﺹﺤﺮاهﺎﺵ ﺎن ﺑ ﺎز‬

‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ه ﻢ ـ در ﺕﻤ ﺎم دورانه ﺎ و در‬

‫اﻧﺪر ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻢ آﻼم!‬

‫ﺑﻬﺎﻧ ﻪﯼ ﻣ ﺜﻼ ﺁزادﯼ‪ ،‬دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ‪ ،‬ﺁزادﯼ زﻧ ﺎن‪ ،‬ﺁزادﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت ﻳ ﺎ‬

‫ﻣﯽﺵﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎرزاﻝﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدش ‪ ٨٠٠‬ﺕﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد آﺸﺖ‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﯼهﺎ ﺑﻪ ﺕﺤﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺕﺤﻤﻴﻖ و ﭼﭙﺎول آ ﺸﻴﺪﻩ ﻣ ﯽﺵ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻋﻨﺎﺹ ﺮ‬

‫ﺟﻴﺐ داﺵﺘﻦ ﻓﺘﻮاﻳﯽ از ﻣﺪﻋﻴﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ »اﻧﺴﺎنهﺎﯼ ﺑﺨﺘﻴﺎرﯼ آ ﻪ زﻳ ﺮ‬

‫ﺵﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران و دﻳﻦﺳﺎﻻران دارد؛ ﺵﺮﻳﻌﺘﻤﺪاراﻧﯽ آﻪ آﺮدارﺵﺎن‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎ‬

‫»زﻧﺪﮔﯽ ﺣﺲ ﻏﺮﻳﺒﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻳﻚ ﻣﺮغ ﻣﻬﺎﺟﺮ دارد«‬

‫اﺧﻢ و ﺕﺨﻢهﺎ ﺑﺮاﯼ ﺕ ﻮ‪ ،‬و ٍآ ﻞ آ ﺸﻴﺪنه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺕﻮﻝ ﺪ ﺁن پ ﺴﺮك‬

‫هﻨﻮز آﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ آﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ هﻤﻪ در ﺕﺪارآﻨ ﺪ ﺕ ﺎ اﻳ ﻦ ﮔ ﻨ ِﺞ ﻗﻴﻤﺘ ﯽ را‬

‫ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺰ در دﮔﺮدﻳ ﺴﯽ ﺵ ﺮمﺁورش‪ ،‬ﺑ ﻪ اردوﮔ ﺎﻩ دﺵ ﻤﻦ رﺧ ﺖ آ ﺸﻴﺪﻩ‬

‫اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ پﺎﻳﻨﺪﻩ در ﺕﺮﺟﻤﻪﯼ هﻤﻴﻦ ﺧﻄﺒﻪ ]ﺣﺠﻪاﻝ ﻮداع[ در ﺟﻠ ﺪ‬