Klimaatactieplan 2013-2015

December 2012

Klimaatactieplan 2013-2015 Achtergrond Het wordt steeds duidelijker dat de organisatie van het energiesysteem anders moet. Fossiele energie wordt steeds schaarser en dus duurder. Er bestaat een grote afhankelijkheid van grote energiebedrijven die vechten om de fossiele bronnen in politiek instabiele landen. En de noodzakelijke reductie van de CO2-uitstoot blijft achter bij de wenselijke scenarios. Het voorkomen van een onbetaalbare, fossielafhankelijke en niet duurzame energietoekomst is voor ons een reden om door te gaan met het Klimaatactieplan. We hopen hiermee betaalbare, eigen en duurzame energie in de regio te realiseren. We zien dit tevens als kans om de regionale sociale cohesie en economie te versterken en andere zaken zoals geld, werk, zorg, biodiversiteit, klimaatverandering, luchtkwaliteit en voedsel te adresseren. Waar staan we anno 2013? Acht regiogemeenten hebben de afgelopen jaren ingezet op het formuleren en uitvoeren van klimaatbeleid. Het afgelopen Klimaat Actie Plan heeft gedurende de periode 20092012 enkele piketpaaltjes geslagen voor de toekomst: 1. Eigen organisatie a. Verkenning Energiemanagement gemeentelijke voorzieningen b. Criteria voor Duurzaam inkopen c. Gebruik van Groene stroom en gas voor gemeentelijk gebouwen d. Adviezen en planning voor realisatie duurzaam wagenpark 2. Inwoners a. Bouwstenen voor gemeentelijk beleid energiezuinige nieuwbouw b. Stimuleringsubsidie woningisolatie / energie opwekking c. Bewustwording en stimulering via activiteiten platform Veluwe Duurzaam 3. Bedrijven a. Afspraken energiebesparing met woningcorporaties b. Energie- en wagenparkscans bij MKB-bedrijven c. Agendering energiebesparing bij gemeentelijke toezichthouders milieu d. Kansen duurzaamheid op bedrijventerreinen Daarnaast hebben we gezamenlijk enkele overkoepelende activiteiten in gang gezet die kennis en ervaring hebben opgeleverd m.b.t. de kansen voor grootschalige Duurzame Energie en de Biobased Economy. Deze kennistrajecten en kaders zien we als een voorzichtige start van de transitie naar energiezuinig en duurzaam. Met dit vervolgprogramma geven de gemeenten Elburg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Nunspeet en Putten aan verder te willen op de ingeslagen weg. De Regio Noord-Veluwe levert daarbij inhoudelijke ondersteuning en projectleiding. o o o Energierekening regio NV is 500 miljoen / jaar Totale emissies regio NV is 1400 kton/jaar Verkeer en Vervoer 300 kton/jaar Woningbouw 400 kton/jaar Bedrijven 700 kton/jaar Per inwoner 7 ton emissie per jaar (landelijk 12 ton/j) Huidig percentage DE is 1,5% (landelijk 3,75%) Maximaal te behalen CO2 reductie (besparing en DE): 605 kton/jaar (is 43% in 2022)

Wat gaan we oppakken? We gaan door op de ingeslagen weg richting energiezuinig en duurzaam via het opwekken van duurzame energie, energiebesparing en het efficinter gebruiken van fossiele brandstoffen. Ambitie Structureel werken aan een duurzame overheid, energiebesparing, duurzame energieproductie, schone en zuinige mobiliteit, duurzame bedrijven en een klimaatbestendige leefomgeving. Vertrekpunt hierbij is dat we de uitvoering hiervan samen doen: samenwerking tussen gemeenten, tussen verschillende afdelingen maar ook samenwerken met Provincie Gelderland, woningbouwcorporaties, projectontwikkelaars, bedrijven, maatschappelijke organisaties e.d. De komende drie jaren leggen we de nadruk op het realiseren van resultaten die ook na 2015 vruchten zullen opleveren. Missie Wij werken samen aan een energiezuinige en groene Noord-Veluwe - Gemeenten: Wij doen en inspireren met aansprekende acties: Wij zijn duurzaam - Bedrijven en organisaties: Wij zijn koploper - Huishoudens / Inwoners: Wij nemen initiatief Omdat we met beperkte middelen het nodige willen bereiken zullen we vooral inzetten op het motiveren en inspireren van partijen door stimulerende activiteiten en projecten. Doelen 2% energiebesparing per jaar, 20% CO2-reductie in 2020 en 20% opwekking van Duurzame Energie in 2020 (t.o.v.1990). De weg naar het behalen van deze doelstellingen stippelen we uit in gemeentelijke en regionale routekaarten. 2015 is de toekomstige vertrekhalte. 2020 is een tussenstation. We vervolgen de route daarna naar CO2-neutraal (inclusief mobiliteit). Wat daar voor nodig is en wanneer we daar zijn maken we deze periode helder. Focus / afbakening Om de impact van het klimaatbeleid zo groot mogelijk te laten zijn kiezen we voor een beperkt aantal regionale projecten (extern) en de doorwerking van ontwikkeld beleid in de gemeentelijke organisatie (intern). Focus Extern: - bedrijven: opschalen van toepassing van bestaande duurzame technieken - inwoners: energiebesparende maatregelen en opwekken van zonne-energie Focus Intern: - gemeenten: duurzaam beheer en energiezuinige gemeentelijke gebouwen / openbare ruimte Hoe Met projecten die in hun uitvoering een bijdrage leveren aan onze doelstellingen. Voor zaken waar we als gemeenten zelf verantwoordelijk zijn, zetten we in op het behalen van concrete resultaten. Daarnaast hebben externe partijen een eigen verantwoordelijkheid in het behalen van resultaten die bijdragen aan de doelstellingen. Wij als gemeenten gaan zeker ook projecten uitvoeren die deze partijen aanmoedigen tot het ondernemen van stappen.

De meeste projecten zijn gericht op uitvoeren. Het afgelopen Klimaatactieplan 20092012 heeft voldoende resultaten opgeleverd die nu verankerd kunnen worden. Bij diverse projecten is bewustwording, de overdracht van kennis en vaardigheden een belangrijk onderdeel bij de uitvoering. Denk hierbij ook aan voorlichting en educatie. Daarnaast zetten we ook instrumenten in als monitoring, subsidies, richtlijnen, scans, advisering en afspraken om project- en programmadoelen te halen. - Samen Het in beweging brengen van externe partijen zien we als activiteit die we het best in gezamenlijkheid op kunnen pakken. Dit zijn vaak kostbare en tijdrovende projecten waar door samenwerking de meeste winst valt te halen. Niet alleen in tijd en geld maar ook in impact. Een eenduidige en heldere boodschap in de regio komt sterker over bij partijen die veelal in het hele gebied actief zijn, wonen en werken. Deze projecten kennen een uniforme aanpak waarbij RNV trekker is en de klimaatadviseur projectleider. Basispakket hier doen zes regiogemeenten met eenzelfde intensiteit aan mee Bestaande woningen energiezuiniger campagne Veluwe Duurzaam duurzame huizenroute, themabijeenkomsten Stimulering Lokale Duurzame Energie initiatieven (burgerinitiatieven) Duurzame Gemeente o Inkoop slimme meters en energiemonitoring en management Regionale Greendeals stimuleren van koploperbedrijven en organisaties Pluspakket waar gemeenten tegen extra betaling op intekenen Routekaart naar CO2-neutrale Noord-Veluwe / Klimaatatlas (monitoring en verantwoording) - Individueel Projecten georinteerd op de gemeentelijke organisatie pakken we als gemeenten zelfstandig op. Het Klimaatactieplan 2009-2012 en AgentschapNL werkgroepen hebben voldoende instrumenten en handvaten opgeleverd waarmee de diverse gemeentelijke afdelingen aan de slag kunnen. Belangrijk bij de inbedding hiervan is een goede interne organisatie, monitoring en rapportage. Voorwaarde voor succes is de aanwezigheid van interne aanjagers en vastgesteld beleid. Een gemeentelijke werkgroep (Energieteam) en enthousiaste projectverantwoordelijken gaan hier invulling aan geven. Vanuit RNV kan hier advies en ondersteuning via de Klimaatadviseur op maat worden ingebracht. Regionale uitwisseling van successen en leerpunten kan de uitvoering naar een hoger niveau brengen. Hiervoor zijn Platform (kennisbijeenkomsten) en Viadesk (digitaal) belangrijke instrumenten. Basispakket Duurzame Gemeente o Energiebesparing in de gemeentelijke gebouwen / openbare ruimte (energieteams) o Duurzaam Meerjarig Onderhoud Programma gemeentelijke gebouwen Platform Duurzame Gemeenten Pluspakket Doorwerking Klimaatbeleid in uiteenlopende gemeentelijke beleidsterreinen (sociaal /armoede; ruimtelijk, volkshuisvesting, woningbouw, economisch.) Stimulering schoner vervoer, OV en fietsgebruik

Regionaal Klimaat Actie Plan - Programma en activiteiten

BEWONERS NEMEN INITIATIEF Module Bestaande woningen energiezuiniger De gebouwde omgeving in de regio is verantwoordelijk voor 46% van ons energiegebruik. Iedereen is het erover eens dat daar een grote efficiencyslag te maken is. Een groot deel van het energiegebruik komt op conto van de bestaande bouw. Daar is veel winst te behalen, maar tegelijk blijft het echt realiseren van besparing een moeilijk punt. In alle regiogemeenten wordt met subsidie van de provincie Gelderland woningisolatie gestimuleerd. Met de huidige middelen is maximaal 5% van de in aanmerking komende woningen (24.000) energiezuiniger te maken. Bij een eventueel vervolg is dit percentage mogelijk te verdubbelen. In een aantal gemeenten kan met subsidie zonnepanelen worden aangeschaft. Subsidie is een tijdelijke financile prikkel van de overheid. Wij willen graag een duurzame prikkel in de regio realiseren door bedrijfsleven en inwoners te ondersteunen bij het creren van vraag en aanbod. Hiervoor zal de overheid het speelveld en de spelers wel speelklaar moeten krijgen door het bij elkaar brengen van enthousiaste partijen, ondersteuning en facilitering. In Putten en Ermelo zijn de eerste ervaringen opgedaan. Inwoners zijn onvoldoende genformeerd om tot woningisolatie over te gaan of zelf energie op te wekken. Prikkels om dit wel te doen zijn vaak van kortstondige aard. Hoe zetten we deze onderwerpen duurzaam op de agenda? Een vergroting van het aandeel woningeigenaren dat maatregelen neemt op het gebied van energiebesparing en opwekking door opschalen en structureel maken van isolatieactiviteiten. Met deze intensivering willen we het aandeel woningen met een vorm van isolatie verhogen naar minimaal 20%. Verhoging aandeel woningeigenaren die bijdragen aan energieopwekking naar minimaal 10% - optioneel: de problemen en kansen in beeld brengen m.b.v. warmtescans en zonnescans. Dit inzetten als communicatiemateriaal. - Actieve werving van locale bedrijven, organisaties en aanbieders: zij worden genformeerd over de kansen van energiebesparing en opwekking en hun mogelijke rol hierin richting inwoners, betrokkenheid gemeente - De gemeenten ondersteunen consortium van bedrijven met communicatie, organisatie en facilitering bijeenkomsten - Uitschrijven van inschrijving voor consortium - Beoordeling en keuze partners - opzetten uniforme werkwijze richting bewoners - Voorlichtingsbijeenkomsten per wijk/ gemeente over de mogelijkheden van energiebesparing en opwekking - Training en werving van energieambassadeurs - Ruimte creren voor aandacht resultaten (traditionele) media - ambassadeurs die de samenwerking in hun omgeving/gemeente organiseren en de vragen om energiebesparende maatregelen bundelen - voorbeeldhuizen - netwerk van lokale aanbieders van isolatiemaatregelen en zonnepanelen die maatwerkadvies en aantrekkelijk aanbod actief richting burgers verkopen (lokaal en digitaal loket). - website voor vraag en aanbod (koppeling met Veluwe Duurzaam) optioneel: - warmtescan van alle woningen waarmee verlies van energie duidelijk wordt gemaakt (evt. vervangen door actuele Energie in Beeld kaarten) - zonnescan van alle woningen waarmee kan worden bekeken of

Achtergrond

Uitdaging

Doelstelling

Aanpak

Producten

investering in zonne-energie aantrekkelijk is (rekentool) Uitvoerende rol richting inwoners ligt bij bedrijven en niet bij de gemeenten Beheersing Menskracht en Projectgroep projectorganisatie Projectleider: RNV Gemeentelijke afdelingen bedrijven (BCF) en volkshuisvesting Gemeentelijke contactpersonen voor lokale invulling en organisatie Bedrijvenconsortium (extern) PR en communicatie (extern) Financieel / subsidie adviseur Betrokken partijen Alliander (gegevens beheerder) Provincie Gelderland (subsidie) VvE Wijk- bewonersverenigingen Lokale bedrijven verenigingen / NVO Veluwe Duurzaam Geld en Tijd Projectleiding: RNV 1000 uur Uren per gemeente: 100 uur Projectgeld: 25.000 (totaal) - Scans: optioneel - Communicatie en werving 10.000,- Bijeenkomsten: 5.000,- Training: 5.000,- Inhuur (juridische) deskundigheid: 5.000, Planning Start voorbereiding: tweede helft 2013: Verkennend overleg met bedrijven (haalbaarheid): september Peiling bij bewoners / wijken: oktober Go / no go, aanscherpen projectplan: november Scans (december) Startbijeenkomst (januari 2014) Werving en selectie bedrijven (feb-mrt) Eerste bewonersbijeenkomsten ( vanaf maart) Trainingen wijk ambassadeurs vanaf zomer 2014 Bewonersbijeenkomsten doorlopend tot in 2015 Communicatie Ondernemers Overleg, Gemeenteraad, Inwoners, Platform Veluwe Duurzaam Risicos Onvoldoende animo bedrijven en burgers Module Platform Veluwe Duurzaam duurzame huizenroute, website, acties Achtergrond In de jaren 2011 en 2012 zijn er onder de vlag Veluwe Duurzaam uiteenlopende activiteiten georganiseerd om gemeenten, bedrijven en inwoners te motiveren tot energiebesparing en opwekking van duurzame energie. De activiteiten hebben een goed bereik gehad. De bedoeling is dat dit platform na deze periode duurzaamheid onder de aandacht van deze groepen blijft brengen. Voor het organiseren van activiteiten en onderhouden van de infrastructuur (website, social media) blijft betrokkenheid van overheid en bedrijven noodzakelijk. Uitdaging Verduurzamen van gedrag is een zaak van lange adem. Gemeenten willen energiebesparing en opwekking van duurzame energie bij inwoners en bedrijven op de agenda houden. Doelstelling Door energiebesparing en opwekken van duurzame energie in beeld te houden bij inwoners en bedrijven deze groepen motiveren tot het nemen van initiatieven. Aanpak Evaluatie van de resultaten van de afgelopen 2 jaar: wat waren de succesvolle onderdelen, welke onderdelen verdienen een aanpassing. Keuze van de onderdelen waar gemeenten mee verder willen op basis van Afbakening

woningisolatie aanpak. Rol en bijdrage bedrijfsleven benoemen en vragen. Opstellen van projectvoorwaarden en gewenste resultaten Afspraken over uitvoering met opdrachtnemer Plan van aanpak voor nieuwe activiteiten inclusief locaties in de regio. Producten Projectplan met activiteiten Duurzaam aandacht voor Klimaat en energie via door (keuze): - actuele en dynamische website - dienstverlening via internet (bedrijvenpool, rekentools, offertetraject, financiering,..) - Tweejaarlijkse Veluwe Duurzaam Beurs - Jaarlijkse duurzaam bouwen en wonen route - Jaarlijkse educatieve activiteiten op scholen Afbakening Veluwe Duurzaam als paraplu voor de inzet van diverse VD- instrumenten bij andere KAP- projecten (isolatie bestaande bouw bv.) Beheersing Menskracht en Projectgroep organisatie Projectleider: RNV Gemeentelijke klimaatcordinatoren Betrokken partijen Regionale ondernemers via SEO en NVO In later stadium: Majada evenementenorganisatie Geld en Tijd Fase 1: Evaluatie en projectplan - Projectleiding: uren RNV 40 uur - Inbreng uren gemeenten: 10 Fase 2: Uitvoering VD activiteiten 2013 en 2014 - Projectleiding: uren RNV 100 uur - Inbreng uren gemeenten: 90 Projectgeld: 14.500 Planning Evaluatie januari 2013 Projectplan 2013 maart 2013 Uitvoering april november Evaluatie en plan 2014 in januari 2014 Communicatie Communicatie is een belangrijk onderdeel binnen de campagne en valt onder de uitvoering door het organisatiebureau. Module Stimulering Lokale Duurzame Energie initiatieven (burgerinitiatieven) Achtergrond Lokale energie initiatieven komen in sneltreinvaart op. De VU telde onlangs149 lokale energiebedrijven in Nederland. Het gaat hierbij om echte burgerinitiatieven zonder ondernemers en overheid: windcoperaties, lokale energiebedrijven en collectieve inkoopacties zonnepanelen. Reden voor de snelle groei is de behoefte van energieconsumenten aan meer zelfvoorziening, autonomie, versterking van de lokale gemeenschap en economie en de menselijke maat. Rondom deze bedrijvigheid ontstaat ook al weer een dienstverlenende sector op het gebied van kennisdeling, krachtenbundeling en opschaling (Hier Opgewekt en e-decentraal). Ondanks de kleinschaligheid is intussen het aandeel zonne-energie in 2011 verdubbeld t.o.v. 2010 en berekende het CBS dat landelijke dekking van de elektriciteitbehoefte bij huishoudens door zon in 2013 mogelijk is. Deze ontwikkeling van onderop dwingt ook overheden na te denken over haar rol in het geheel: moeten we wel een rol nemen en zo ja welke? stimuleren, faciliteren (door beschikbaar stellen van ruimte), participeren, garantstellingen, aanbevelen, .. In de regio zijn geen initiatieven bekend. Ook hier zien we graag particulieren het initiatief nemen. Uitdaging Lokaal opgewekte energie staat steeds meer in de belangstelling. Initiatieven van bewoners kunnen sneller van de grond komen met een juiste inbreng van de gemeenten. Hoe brengen we deze nieuwe ontwikkelingen naar de regio en

Doelstelling

Aanpak

Producten Afbakening Menskracht en organisatie

Geld en Tijd

Planning Communicatie

versnellen en ondersteunen we ze? Initiren, stimuleren en ondersteunen van lokale (gemeentelijke) energie initiatieven op weg naar klimaatneutraal Minimaal 1 gerealiseerd burgerinitiatief per gemeente - In beeld brengen van ontwikkelingen en kansen in de regio - Leren van lopende initiatieven: verkennen van de behoeften - Opstellen van stimuleringspakketten - Wijkgerichte aanpakken. Koppelen met campagne bestaande bouw. - Gemeenten stimuleren en faciliteren particulieren bij het opzetten van lokale DE-projecten. Bijvoorbeeld door kennisoverdracht en het bij elkaar brengen van partijen. Overzicht van regionale initiatieven en kansen (initiatievenkaart) Toolkit voor gemeenten Realiseren van initiatieven ligt bij burgers. Beheersing Projectgroep Projectleider: RNV Gemeentelijke afdelingen Economie, Milieu Hier Opgewekt / e-decentraal Betrokken partijen Bestaande coperaties Woningbouwverenigingen Leverancier van energievoorzieningen: WKK, zon, wind Landbouw Projectleiding uren RNV: 80 uur Uren per gemeente: 50 uur Projectgeld (per gemeente): - Bijeenkomsten en training: p.m. 2013 Na het in beeld hebben gebracht van de taken van gemeenten kan de communicatie gestart worden richting inwoners. Dit zal in overleg met pioniers en organisaties uit de regio worden opgepakt.

DUURZAME GEMEENTE Inspirerend aanwezig zijn als gemeente richting bedrijven en burgers, begint met het goede voorbeeld te geven. Onze uitdaging de komende jaren is om het energiemanagement voor de gehele organisatie goed op orde te brengen. Dat begint met de aanschaf van de juiste hardware en software (Module 1), vervolgens hier actief mee gaan werken, bijsturen en maatregelen opsporen (Module 2) en de opgedane kennis benutten in het duurzaam beheer van gebouwen (Module 3). De modules volgen elkaar in tijd op maar afhankelijk van de stand van zaken bij de gemeenten kan de gemeente zelf bepalen met welke module wordt ingestapt. MODULE 1 Inkoop Slimme meters, Energie- monitoring en -management Achtergrond Tijdens afgelopen periode is bij gemeenten volop aandacht besteed aan inkoop van Groene Energie, slimme meters, energiemonitoring en management. Binnen de gemeenten zijn diverse afdelingen (milieu, inkoop, gebouwenbeheer, openbare werken) op n of andere manier met deze themas in de weer geweest. Dit heeft weliswaar geleid tot de nodige activiteiten en producten maar de slag naar een professioneel energiemanagement met de juiste instrumentaria en zicht op (en inzichtelijke maken van) besparingen is nog niet gemaakt. Een integrale benadering met inbreng van betrokken afdeling en met aandacht voor maatwerk en gezamenlijk optrekken waar mogelijk, moet aan de huidige versnipperde aanpak een einde maken. Een regionale projectgroep heeft eind 2012 een programma van eisen opgesteld. Hierin is aandacht voor de verschillen modaliteiten van gemeentelijk energiebeheer, producten en diensten die dit beheer professionaliseren en de resultaten die aan het eind dienen te worden geleverd. Komende jaren gaan we deze gedifferentieerde aanpak bij de gemeenten uitrollen. Uitdaging Gemeenten willen hun energieverbruik vergroenen en verminderen. Een nieuwe aanbestedingsronde voor energie inkoop maakt het mogelijk nieuwe eisen aan de duurzaamheid van energieproducten te stellen. Energiebesparing komt nog onvoldoende van de grond door ontbreken van de juiste hulpmiddelen of de kennis, bevoegdheden, prikkels en tijd om hier planmatig mee om te gaan. Dit traject moet de voor de gemeente juiste producten en diensten binnen handbereik brengen. Doelstelling Inkoop van 100% groene energie Behalen van de maximale CO2 reductie in de eigen organisatie en op die manier een bijdrage leveren aan de regionale ambities van 2% energiebesparing per jaar Besparing door inzicht In beeld kunnen brengen van percentage duurzaam opgewekte energie Zaken op orde brengen alvorens burgers en bedrijven te benaderen Aanpak - Ambities m.b.t. energiemanagement beleidmatig vastleggen en rollen en verantwoordelijkheden benoemen en verankeren. - Aanbesteding inkoop groene energie gemeentelijke gebouwen en voorzieningen, slimme meters, Overige Diensten Aanbieder (ODA) voor gedetailleerde energiegebruiken en energiemonitoring, systeemsoftwarepakket - Keuze voor pakket op maat per gemeenten - Implementatie en coaching bij uitrol - Actief volgen van het gebruik gedurende bepaalde periode - Evaluatie en uitwisselen gebruikerservaringen Producten Regionale aanschaf van Monitoring- en energiemanagementsysteem voor gehele gemeentelijke organisatie Energiemanager die systeem bewaakt Afbakening Het gaat om de gezamenlijke inkoop en uitrol van monitoring en management: juiste spullen, kennis en mensen. Het planmatig werken hierna: de organisatie en uitvoering van energiemangement binnen de gemeenten, is onderdeel van het project energiebesparing (energieteams)

Beheersing Projectgroep Projectleider: RNV Gemeentelijke afdelingen Openbare Werken, gebouwen beheer, Milieu Inkoopadviseur Betrokken partijen Leveranciers management- en monitoringsystemen Liander (netwerkbeheerder) Energieleverancier (Greenchoice) ODA dienst Geld en Tijd Projectleiding uren RNV: 100 uur Uren per gemeente: 50 uur Projectgeld: - Aanschaf diensten en producten: budget betrokken gemeenten en afdelingen - Communicatie 1.000, - (totaal) - Bijeenkomsten en training: 500, - (totaal) Planning Start aanbesteding: feb. 2013 Uitrol: mei 2013 Evaluatie gebruik: nov. 2013 Communicatie Intensieve gebruikerscommunicatie medewerkers deelnemende gemeenten (Energieteams) Presentatie van activiteiten en besparingsresultaten aan publiek, gebruikers, bestuur en politiek MODULE 2 Energiebesparing in de gemeentelijke gebouwen / openbare ruimte (energieteams) Achtergrond Tijdens de vorige Klimaatactieplan periode is in beeld gebracht wat de verbeter- en knelpunten zijn rond het energiebeheer van de gemeentelijke voorzieningen. Hierbij lag de focus op gebouwen en openbare verlichting. Installaties als verkeerslichten en pompgemalen zijn nog niet meegenomen. Het ontbreken van belangrijke randvoorwaarden als beleid, aansturing, plannen en ondersteunende diensten en instrumenten spelen bij veel gemeenten in meer of mindere mate een rol. Via centrale inkoop wordt werk gemaakt van maatwerk van juiste middelen en diensten. Via dit traject werken individuele gemeenten aan de overige voorwaarden voor een goed energiemanagement. Uitdaging Bouwstenen voor Energiemanagement die bij gemeenten aanwezig zijn aanvullen, afstemmen en ontwikkelen naar een in de organisatie geborgd en gentegreerd systeem. Doelstelling Invulling geven aan wettelijke taken m.b.t. energiebesparing en aanjagen van hoger liggende ambities (energieneutraal) door het inzichtelijk maken van energieverbruik, oppakken van besparingskansen en de organisatie van maatregelen. Aanpak - Vaststellen gemeentelijk energiebeleid en verantwoordelijkheden (afdelingen en functies) - Opzetten Gemeentelijke Energieteams, op orde brengen van energie monitoring (inbreng project inkoop energiemanagement) - Koppelen energiemanagement en onderhoudsplannen (energielabel) - Rapportage over voortgang, resultaten en aanpak komende jaren. - Uitvoeren van maatregelen aan gebouw en inrichting (apparatuur) - Financile baten zichtbaar maken - Benchmark tussen gemeenten Producten Interdisciplinaire energieteams Revolverend budget waaruit investeringen m.b.t. energiebesparing worden gedaan. Afspraken over de hoogte van de meerinvestering waarbij tot actie wordt overgegaan Besparingen op de energierekening door de inzet van duurzame energie Menskracht en organisatie

10

Afbakening Menskracht en organisatie

Geld en Tijd

Planning Communicatie

voorzieningen (zonnepanelen) Energielabel sprong Alle gemeentelijke gebouwen en installaties volledig in eigen gebruik Beheersing Projectleiding: Wethouder / Afdelingshoofd IZ Secretariaat: RNV Energieteam bestaande uit Openbare werken, gebouwenbeheerders, financin, ICT, Inkoop Betrokkenen: leveranciers energie, applicaties, diensten Secretariaat uren RNV: 150 uur Uren per gemeente: 100 uur Projectgeld: - Energiemanagement tools: budget betrokken gemeenten en afdelingen - Bijeenkomsten en training: 3.000,- ( 500,- per gemeente) 2013 Intensieve gebruikerscommunicatie teamleden deelnemende gemeenten. Presentatie van activiteiten en besparingsresultaten aan publiek, gebruikers, bestuur en politiek

Module 3 Duurzaam Meerjarig onderhoudprogramma gemeentelijke gebouwen Achtergrond In samenwerking met AgentschapNL is een handleiding Duurzaam Meerjaren Onderhoudsplannen opgesteld. Dit document biedt handvaten voor de integratie van duurzaamheid in het gebouwenonderhoud van gemeenten. Samen met gemeentelijke gebouwenbeheerders en andere betrokken bij gemeentelijk vastgoed kan nu planmatig werk gemaakt worden van de implementatie van duurzaamheid. Uitdaging Kansen voor energiebesparing en gebruik van duurzame materialen binnen het onderhoud van gemeentelijke gebouwen in beeld brengen. Doelstelling Duurzaamheid is vast onderdeel van gemeentelijke onderhoudsplannen Aanpak Stappenplan uit de handleiding Duurzaam Meerjaren Onderhoudsplan (DMOP) met de doorlopen: - projectteam samenstellen - inventariseren gegevens (input energiemanagement, labelling) - huidige plannen onder de loep - keuze voor gebouw(en) en onderhoudsplan - opstellen projectplan - keuze voor uitvoering extern adviseur - verduurzamingslag onderhoudsplan door extern adviseur - kansen en kosten in beeld - besluitvorming door gemeenteraad - uitvoering van de verduurzamingmaatregelen volgens planning - monitoring van de resultaten (met input van energiemanagement) Producten Meerjaren onderhoudsplan voor een of meerdere gebouwen waarmee besparing- en duurzaamheidkansen worden benut. Maatregelen in gebouwen. Financile baten Onder duurzaamheid vallen zowel energie- als materialenbeheer. Het gaat om gebouwen volledig in eigen beheer en scholen. Beheersing Projectgroep Projectleider: RNV Gemeentelijke gebouwenbeheerder Inkoopadviseur Betrokken partijen Extern adviseur gebouwenbeheersplan

Afbakening

Menskracht en organisatie

11

Geld en Tijd

Planning Communicatie

Projectleiding uren RNV: 70 uur Uren per gemeente: 50 uur Projectgeld: - inhuur adviseur onderhoudsplannen: budget betrokken gemeenten en afdelingen Labelling alle gemeentelijke gebouwen dient juni 2013 op orde te zijn. Dit is een goed vertrekpunt voor de start van verbeteringsslag via onderhoud. Actieve regionale uitwisseling van de resultaten

12

Regionale Greendeals stimuleren van koploperbedrijven en organisaties Een duurzame economie is mogelijk; koplopers wijzen de weg, maar hoe versnellen we het peloton van bedrijven? Gemeenten kunnen hierbij een cruciale regierol nemen door structurele samenwerking tussen lokale koploperbedrijven, kennisinstellingen en de gemeente/regio op te zetten. Uitdaging Diverse bedrijven zijn aan de slag met een duurzame bedrijfsvoering of willen hier mee starten. Over aanpak en resultaten wordt valt best meer te vertellen dan dat nu gebeurt. Enthousiasmeren van andere bedrijven en opschaling is gebaat bij positieve aandacht. Doelstelling Groeiend netwerk van CO2/klimaatneutrale * bedrijven in de regio Aanpak Lokaal sluiten gemeenten duurzaamheidallianties met bedrijven. Actieve werving van koplopers: organisaties die een CO2-neutrale bedrijfsvoering willen voeren. Om klimaatneutraal te worden, gaan zij energie besparen, duurzame energie opwekken en de resterende CO2-uitstoot compenseren. Bedrijven kunnen koploper worden door een intentieverklaring te ondertekenen. Daarna bepalen zij de uitgangssituatie (CO2 footprint), onderzoeken de besparingsmogelijkheden, voeren de maatregelen uit en monitoren de resultaten. Resterende uitstoot wordt gecompenseerd. De gemeenten ondersteunen de Koplopers met het bepalen van de CO2 footprint, het opzetten van een exclusief netwerk van klimaatambassadeurs en experts: deskundigen voorzien bedrijven van advies, kennis en contacten. Spreekuren en cursussen. Producten - Club van koplopers die elkaar inspireren en motiveren om te komen tot energiebesparing en het gebruik van duurzame energie - Convenant / Green deal - Energiecoaches binnen het bedrijvennetwerk Afbakening Gemeenten scheppen aantrekkelijke voorwaarden; bedrijven gaan het doen. Achterblijvende bedrijven vallen buiten deze aanpak. Opm. voorlopig nog geen rol voor DE&OM, mogelijk in later stadium Beheersing Menskracht en Projectgroep: organisatie Projectleider: RNV Gemeentelijke BCF als intermediair bedrijf- Projectleider PR en communicatie (extern) NVOo Betrokkenen: Alliander (gegevens beheerder) Provincie Gelderland (toezichthouder) Gemeenten (toezichthouder, doelgroep, contactpersoon) PR en communicatie: publiciteit en mediamomenten Branche organisaties / bedrijvenkringen Parkmanagers Veluwe Duurzaam Geld en Tijd Projectleiding uren RNV: 500 uur Uren per gemeente: 50 uur Projectgeld: 10.000 - CO2 footprint / energierekening - Netwerkbijeenkomsten - Cursussen en advies Planning Start 2014: Opzetten deskundigenpoule (4e kwartaal 2012) Organisatie service aanbod: footprints, spreekuur, cursus (januari) Startbijeenkomst met betrokken partijen (feb) Werving bedrijven (vanaf maart) Eerste netwerkbijeenkomst met intentieverklaringen (mei.) Bijeenkomsten per kwartaal (tot en met 2015) Achtergrond

13

Communicatie Risico

PR en positieve communicatie vormen de rode draad binnen de aanpak en bepalen het succes. Afwachtende houding bedrijven

14

Achtergrond

Uitdaging

Doelstelling Aanpak

Producten Afbakening

Menskracht en organisatie

Stimulering schoner vervoer, OV en fietsgebruik Vervoer is nodig, maar de groei van mobiliteit zorgt voor een slechte bereikbaarheid en een mindere leefbaarheid. Mobiliteit in de regio zorgt voor circa 20% van de totale CO2-uitstoot. Reizen kunnen echter vaak voor een deel worden gemaakt met zuiniger vervoersmiddelen als Openbaar Vervoer (OV), deelautos of fiets. Omdat we met elkaar steeds meer autokilometers rijden, moeten voertuigen en brandstoffen schoner worden. Onder de titel FuelSwitch hebben alle gemeenten een wagenparkscan ondergaan en een advies ontvangen over de ontwikkeling van het wagenpark richting een schoner & zuiniger wagenpark. Gemeenten Harderwijk, Nunspeet en Putten hebben inmiddels autos op gas / elektra aangeschaft. Bij alle gemeenten staat duurzaam inkopen wagenpark en brandstof op de inkoopagenda. Gelijktijdig met gemeenten konden bedrijven met een eigen wagenpark een gratis scan uit laten voeren met bijbehorend advies. Hier hebben 11 bedrijven gebruik van gemaakt. In Harderwijk zijn 2 aardgas vulpunten en een ethanol vulpunt gerealiseerd. In Nunspeet is 1 aardgasvulpunt. In meerdere gemeenten zijn e-laad stations voor elektrisch opladen geplaatst. Duurzame mobiliteit komt schoorvoetend op gang. We gaan proberen het aandeel groene mobiliteit te vergroten zodat een significante bijdrage aan CO-2 reductie en verbetering van de leefbaarheid kan worden gegeven. Omschakeling naar CO2-neutraal transport in 2040 Stimuleringsmaatregelen kunnen op vele vlakken genomen worden. We kiezen voor kleine aansprekende projecten. In overleg met deelnemende gemeenten wordt een plan de campagne opgesteld op basis van de keuzes uit onderstaand menu: - verduurzamen van het lokaal en regionaal vervoer door het aanbod van deelautos te verhogen. - verbeteren van de lokale en regionale fietsinfrastructuur, e-bike oplaadpunten met duurzame (zonne)energie, voorrang voor de fiets, elektrische fiets als alternatief voor de auto. - Stimuleren deelname aan fiets stimuleringscampagnes woon- werk (Fietsen Scoort / Trappers / VCC Oost) en landelijke fiets naar je werk dag. Fietsgebruik voor de korte afstand. - duurzame mobiliteit meenemen in de concessieverlening gemeenten realiseren vulpunten voor groen gas en waterstof (weg en water) en oplaadpunten voor elektrische voertuigen. - Randstadrail maakt OV aantrekkelijk: Duurzaam voor- en natransport - Duurzame kansen: gemeenten gaan milieuvriendelijke voertuigen (autos en zware voertuigen) stimuleren door een privilegebeleid (gereserveerde parkeerplekken) en natuurlijk door zelf deze voertuigen in te kopen - aanpak knelpunten infrastructuur en vraag naar duurzame brandstoffen Elke gemeente heeft een stimuleringscampagne schoner vervoer dat resulteert in een vast onderdeel van gemeentelijk mobiliteitsbeleid. Alleen oppakken waar je als gemeente invloed op hebt: maatregelen in eigen huis. Stimulering van eigen inwoners. Doorgaand verkeer van buiten de regio valt hier buiten. Beheersing Projectgroep Projectleider: RNV Gemeentelijke afdelingen R.O, vervoer Provincie Gelderland: OV autoriteit streekvervoer VCC Oost

15

Geld en Tijd

Planning Communicatie

Betrokken partijen Autodealers, fietsenleveranciers OV-bedrijven Leveranciers duurzame brandstoffen Recreatiesector Projectleiding uren RNV: 100 uur Uren per gemeente: 50 uur Projectgeld (per gemeente): - Communicatie 5.000,- Bijeenkomsten: 500,2014 en 2015 Communicatiestrategie en plan vormen belangrijk onderdeel bij de aanpak.

16

Routekaart naar CO2-neutrale Noord-Veluwe (monitoring en verantwoording) Achtergrond Duurzaamheid houdt niet bij de gemeentegrens op, klimaatneutraliteit wordt niet door de gemeente alleen bereikt. Dat vereist een intensieve samenwerking tussen stad, omgeving en regio, tussen gemeente, provincie en waterschap. Een duurzame en klimaatneutrale omgeving komt alleen in samenwerking tot stand. De klimaatneutrale regio vraagt om een duurzame gebiedsontwikkeling. Op lokaal niveau wordt door een aantal gemeenten gewerkt aan een routekaart naar CO2 neutraal: wat moet er allemaal gebeuren om in 2040 netto geen CO2 meer uit te stoten. Vaak blijkt de lokale schaal onvoldoende om deze doelstellingen te halen, vandaar dat een uitbreiding naar regionale schaal meer mogelijkheden biedt voor de gemeenten. Mogelijk zullen we zelfs moeten opschalen naar provinciaal niveau. Vandaar dat de provincie Gelderland aan deze routekaart meewerkt. Uitdaging Alleen binnen gemeentelijke grenzen zijn de ambities om CO2-netraal te worden niet te realiseren. Welke bijdrage aan een opschaling naar een regionale ambitie nemen de gemeenten voor hun rekening en hoe houden we de resultaten bij? Doelstelling In beeld brengen van kansen om tot opwekking en besparing van energie te komen. Verankering van het klimaatbeleid voor de lange termijn door het benoemen van kansrijke en realistische ambities die passen bij de regio. Aanpak Provincie stelt op basis van beschikbare gegevens en lay-out provinciale Energie kansenkaart op. (Begin 2013 gereed) Regionale verdiepingsslag van provinciekaart: gebiedsanalyse, energiepotentie, financile haalbaarheid, link / rol DEOM Inbrengen gegevens bestaande routekaarten Hwijk en Ermelo Opstellen inspirerende visie: visualisatie van het toekomstige energieneutrale gebied / deelgebieden Koppeling aan bestaande visies (Omgevingsvisie) Bepalen op welke schaal en termijn de activiteiten het best opgepakt kunnen worden en via welke instrumenten. Op basis van potentieel bepalen wat er gecompenseerd moet worden Vertalen van alle gegevens in een routekaart met projecten Producten Klimaatopname (verbruik / opwekking) van de regio en Energie Kansenkaarten (nog niet ingezet potentieel) Gebiedsanalyse Visie Programma: Beeld van (gemeentegrens overschrijdende) projecten die opgepakt kunnen worden (binnen IGEV of door de DEOM) Planning van grootschalige DE projecten voor de middenlange en lange termijn (2030) waarmee gemeenten individueel en in samenwerking kunnen komen tot een klimaatneutrale regio. (Bijvoorbeeld: lijst met Zonneprojecten in alle gemeenten en regionaal) Monitoring resultaten klimaatacties Afbakening Project levert input voor ontwikkelingen die via DEOM en lokale klimaat projecten in gang gezet kunnen worden. Beheersing Menskracht en Projectgroep organisatie Projectleider: RNV Provincie Gelderland: Klimaatteam Externe experts: energiesystemen, financin Betrokken partijen Gemeenten voor input van de informatie Projectgroep DEOM Agentschap NL

17

Geld en Tijd

Planning Communicatie

Alliander Maatschappelijk veld Gebruikers van het gebied Fase 1: Meebouwen aan provinciale Energiekansenkaart en regionale / lokale uitrol - Projectleiding: uren RNV 50 uur - Inbreng uren gemeenten: 10 Projectgeld: 5.000 (totaal) - ontwikkelen en beheer kaarten - ondersteuning analyse fase Fase 2: Gebiedsanalyse (nntb) Fase 3: Opstellen visie (nntb) - Projectleiding: uren RNV 50 uur - Inbreng uren gemeenten: 50 Projectgeld: 5.000 - ontwikkelen en beheer kaarten - ondersteuning analyse fase Start feb. 2013 Oplevering routekaart vr opstellen begrotingen 2014 Klimaatkaart is een belangrijk communicatie-instrument richting diverse doelgroepen: burgers kunnen zien wat hun energieverbruik is, ondernemers kunnen plannen en ideen toetsen, gemeenten kunnen ontwikkelingen signaleren en plannen. Voor zowel de stand van zaken kaart als de route kaart is een communicatieplan en strategie noodzakelijk om gebruik op maat van de doelgroep te waarborgen.

18

Achtergrond

Uitdaging Doelstelling Aanpak

Producten

Platform Duurzame Gemeenten Komende periode pakken gemeenten klimaatbeleid breder op binnen de eigen organisatie. Overleg over klimaatthemas willen we geleidelijke uitbreiden met nieuwe beleidsvelden richting een Platform Duurzame Gemeenten. Binnen elke gemeente zijn medewerkers actief bezig om inhoud te geven aan het klimaatbeleid. Naast het aanspreekpunt voor het klimaatbeleid de zgn. Klimaatcordinator (Klico) zijn dat medewerkers bij openbare werken, ruimtelijke ordening, bouwen en wonen, verkeer, inkoop, beheer.. Voor uitwisseling van ervaringen, inspiratie en kennisdelen willen we een breed en flexibel platform opzetten. Producten, kennis, nieuws en vragen worden uitgezet via een upgrading van het digitale platform Viadesk In beeld houden van regionale ontwikkelingen en voortgang, het inspireren en motiveren van elkaar via een levend platform. Organiseren van draagvlak voor, innovatie en verankering van Klimaatbeleid Evaluatie Klico-overleg (2012) Wensenlijst komende periode 2013-2015 Spiegelen verwachtingen potentile deelnemers Frequentie en inhoud bijeenkomsten bepalen Optimaler Viadesk/Lokaal Klimaatbeleid Platform gebruik (training en afspraken) Aanvullen met werkgroepen en denktanks Flexibel en inspirerend platform voor medewerkers van gemeenten waarin naast aandacht voor de rode draad richting klimaatneutrale regio ook ruimte is voor kennisuitwisseling, projectuitwerking en afstemming, voorbereiding op bestuurlijke besluitvorming. Beheersing Projectgroep Projectleider RNV Klimaat cordinatoren (eerste fase) Betrokken partijen Gemeentelijke beleidsmedewerkers Projectleiding uren RNV: 200 uur Uren per gemeente: 100 uur 2013: verbreding bestaande klico overleg (inhoud en organisatie) 2014; netwerkactiviteiten voor gemeenten onder de paraplu Platform Duurzame Gemeenten Platform is een communicatie-instrument op zichzelf. Daarnaast gaan we het sociale netwerk Viadesk en digitale nieuwsbrieven intensief inzetten.

Afbakening Menskracht en organisatie

Geld en Tijd Planning

Communicatie

19

Doorwerking Klimaatbeleid in uiteenlopende gemeentelijke beleidsterreinen (sociaal /armoede; ruimtelijk, volkshuisvesting, woningbouw, economisch.) Achtergrond Om duurzaamheid een structurele plek in gemeentelijk activiteiten te geven moet Integraal Klimaatbeleid goed vastgelegd worden in de organisaties. Continue aandacht voor klimaatbeleid is en blijft actueel. Integrale planvorming is nodig om kansen te benutten door zaken slim te combineren. Afdelingen en overheden moeten op zoek naar meer samenwerken. Door bijvoorbeeld het koppelen van energie- en armoedebeleid worden lagere energielasten voor lagere inkomens groepen en energiebesparingsmaatregelen gerealiseerd. Uitdaging In beeld brengen van kansen voor energiebesparing en verduurzaming bij alle gemeentelijke beleidsterreinen. Intern de raakpunten en mogelijkheden helder benoemen. Doelstelling De betekenis van Maatschappelijk Verantwoord en Duurzaam Ondernemen voor gemeenten in beeld brengen via maatschappelijke en financile rendementen. Aanpak Het Klimaatbeleid stap voor stap verankeren in de gemeentelijke organisatie. Lokale overheden zorgen voor uitwisseling van leerervaringen en innovatieve aanpakken en leren van elkaar. Zie ook: Platform Duurzame Gemeenten Als eerste kan een bijvoorbeeld de verkenning van nut en noodzaak Regionale Signaalkaart Energiearmoede met sociale zaken, maatschappelijke organisaties en woningcorporaties worden opgepakt. Maar er zijn ook nog volop kansen en witte vlekken m.b.t. klimaatadaptatie via ruimtelijke ordening, recreatiebeleid en gezondheidszorg. Door per beleidsterrein de raakvlakken met klimaat en het belang daarvan te benoemen ontstaat een afwegingskader waar de diverse afdeling zelfstandig mee uit de voeten kunnen. Producten Pilotproject afwegingskader klimaat gemeentelijk beleid Afbakening Per project te bepalen Beheersing Menskracht en Projectgroep organisatie Projectleider: RNV Gemeentelijke afdeling (afhankelijk van te maken keuze) Betrokken partijen Maatschappelijke organisaties; per project te bepalen Geld en Tijd Projectleiding uren RNV: 80 uur Uren per gemeente: 50 uur Projectgeld: - Bijeenkomsten en training: 500,- (per gemeente) Planning 2014 en 2015 Communicatie Via Platform Duurzame Gemeenten

20

Planning Wat in 2013 2013 is een overgangsjaar. In dit jaar zullen de begrotingen van de gemeenten aangepast moeten worden aan de ambities. Tijdens de behandelingen in de voorjaarnota zal duidelijk worden of er geld beschikbaar komt voor klimaatactiviteiten. De grotere externe projecten kunnen dan op zijn vroegst in de tweede helft van 2013 starten en krijgen de nadruk in 2014 en 2015. Projecten in 2013 zijn de minst kostbare en richten zich veelal op continuering: Basispakket Inkoop slimme meters en energiemonitoring en management (100 uur) Voorbereiden woningen energiezuiniger campagne (200 uur) Stimulering Lokale Duurzame Energie initiatieven (burgerinitiatieven) (80 uur) Platform Veluwe Duurzaam duurzame huizenroute, website, acties (90 uur) Energiebesparing in de gemeentelijke gebouwen / openbare ruimte (energieteams) (150 uur) Platform Duurzame Gemeenten (100 uur) Duurzaam Meerjarig Onderhoud Programma gemeentelijke gebouwen (70 uur) Pluspakket Routekaart naar CO2-neutrale Noord-Veluwe / Klimaatatlas (monitoring en verantwoording) (50 uur) Voorparkeren op nieuwe activiteiten 2014 Wat in 2014-2015 Basispakket Bestaande woningen energiezuiniger campagne (800 uur) Platform Veluwe Duurzaam huizenroute, beurs, website, acties (50) Regionale Greendeals stimuleren van koploperbedrijven en organisaties (500 uur) Platform Duurzame Gemeenten (100 uur) Pluspakket Stimulering schoner vervoer, OV en fietsgebruik (100 uur) Doorwerking Klimaatbeleid in uiteenlopende gemeentelijke beleidsterreinen (sociaal /armoede; ruimtelijk, volkshuisvesting, woningbouw, economisch) 80 uur Uitvoeren acties regionale Routekaart (incl. monitoring) (50 uur)

21

Menskracht en middelen Wat hebben we hier voor nodig in de periode 2013-2015: Uren per gemeenten - uren gemeentelijke projecten: 100 (milieu) plus 300 (overige afdelingen) - bijdrage in uren regionale projecten en overleggen: 500 (milieu en overig) Uren RNV - Projectleider (Klimaatadviseur) voor 3 jaar, 0,6 fte= 2520 uur (840 uur/jaar) 2013 (feb-dec) De maand januari valt nog onder de financiering van het KAP 2009-2012. Dit maandbedrag is al meegenomen in de gemeentelijke begrotingen 1 BASIS Kosten Projectleider RNV op jaarbasis (790 uur a 81,-) Werkelijke kosten op basis van 11 maanden Gemeenschappelijke projectkosten 2013 basis -/- (minus opbrengst klimaatadviseur 2012 (inzet elders) -/- (minus) bijdrage Regiocontract (platform) Totale kosten basispakket PLUS Kosten Projectleider RNV op jaarbasis (50 uur) Werkelijke kosten op basis van 11 maanden Gemeenschappelijke projectkosten 2013 Plus Totale kosten pluspakket 2014 -2015 BASIS Kosten Projectleider RNV (1450 uur a 81,-) Basis Gemeenschappelijke projectkosten 2014-2015 Basis -/- bijdrage Regiocontract Totale kosten basispakket PLUS Kosten Projectleider RNV (230 uur) en projecten Plus Gemeenschappelijke projectkosten 2014-15 Plus Totale kosten pluspakket

63.990 58.657 19.000 21.141 12.500 44.016

4.050 3.712 5.000 8.712

117.450 35.000 25.000 127.450

18.630 34.000 52.630

Huidige begroting Klimaatactieplan 2013 Begroting Begroting Elburg Ermelo Harderwijk Nunspeet Oldebroek Putten Heerde Hattem Beheersproduct: 2012 2013 Klimaatadvisering 97.386 8.448 939 1.164 1.349 1.409 1.140 1.082 913 451

22

Kostenverdeling op basis van inwonersaantal

2013 Harderwijk Elburg Ermelo Nunspeet Putten Hattem

basis ja ja ja ja ja ja

100% 29 14 17 17 15 8 100

plus ja ja ja nee ja nee

100% 39 19 22 0 20 0 100

basis 12.765 6.162 7.483 7.483 6.602 3.521 44.016

plus 3.398 1.655 1.917 0 1.742 0 8.712

Totaal 2013 16.163 7.817 9.400 7.483 8.344 3.521 52.728 Totaal 2014 28.743 13.921 16.623 10.833 14.822 5.098 90.040 Totaal 2015 28.743 13.921 16.623 10.833 14.822 5.098 90.040

2014 Harderwijk Elburg Ermelo Nunspeet Putten Hattem

18.480 10.263 8.922 5.000 10.833 5.789 10.833 0 9.559 5.263 5.098 0 63.725 26.315

2015 Harderwijk Elburg Ermelo Nunspeet Putten Hattem

18.480 10.263 8.922 5.000 10.833 5.789 10.833 0 9.559 5.263 5.098 0 63.725 26.315

23

Bijlage 1: IGEV projecten (regiocontact) Projecten met een raakvlak aan klimaat die via het regiocontact onder de noemer Innovatiecentrum Groene Economie Noord-Veluwe, al hun dekking hebben gevonden, vallen buiten het blikveld van dit Klimaat Actieplan. Uitzondering hierop is het onderdeel Platform Duurzame Gemeenten dat in de uitwerking hierboven wel een plek heeft gekregen en waarvoor de financile middelen vanuit het Regiocontract in het KAP zijn ingebracht (totaal 50.000 voor de 4 Regiocontract-jaren). Volledigheidshalve staan de drie IGEV projecten in deze bijlage vermeld omdat ze in de wel in de KAP-periode hun uitvoering krijgen. In de Visie regio Noord_Veluwe 2030 Care Valley Veluwe is als toekomsbeeld opgenomen dat de Noord-Veluwe als experimenteerregio een Innovatiecentrum voor groene technologie binnen haar grenzen heeft. In de afgelopen programmaperiode is via het traject Noord-Veluwe Biobased volop aandacht geweest voor innovatie, koploperprojecten en kennisuitwisseling tussen onderwijs, bedrijven en overheid. In het nieuwe Regiocontract met de provincie Gelderland wordt onder de noemer Innovatiecentrum Groene Economie de ideen verder uitgebouwd. Belangrijke pilaren voor het Innovatiecentrum zijn het Praktijklaboratorium Biobased Economy, het Platform Groene Economie en een Regionale Duurzame Energie- en Ontwikkelingsmaatschappij. Binnen deze modules worden activiteiten opgepakt die de opschaling van duurzame energie en energiebesparing in de bebouwde omgeving en binnen de biobased economy gaan versnellen. Platform Groene Economie (netwerk, kennis, training) In de afgelopen jaren zijn in de Noord-Veluwe aanzetten gedaan voor implementatie van projecten, innovaties en kenniscirculatie op vlak groene grondstoffen, energiebesparing, duurzame energieopwekking en het sluiten van ketens. Het speelveld is erg versnipperd terwijl initiatieven om samenwerking van juiste combinaties van stakeholders (uit ondernemerschap, overheid, onderzoek&onderwijs) vragen. Er is vraag naar een continu proces van visieontwikkeling en het uitwisselen van kennis en ervaring. Daarnaast is er behoefte aan het creren en onderhouden van verbindingen tussen sectoren en disciplines en het aantrekken of ontwikkelen van talent en competenties Transitie naar een regionale groene economie vanuit een netwerkorganisatie . Via routekaarten gaan we samen met voorlopers uit het veld richting geven aan beleid en acties. Minimaal 75 actoren vormen de motor van een actief netwerk. Gedurende de looptijd van het project informeren en motiveren zij elkaar en hun omgeving via netwerkbijeenkomsten en nieuwsbrieven. Met kenniskringen werken we aan de ontwikkeling van nieuwe kennis en kunde van minimaal 20 ondernemers en directie/stafleden van ondernemingen die werkzaam zijn/worden binnen de groene economie. Met werkprogrammas voor deze kenniskringen werken we aan nieuwe markten, technologie en regelving. Verbeterde HRM, training en opleiding met 60 leertrajecten in samenwerking tussen ondernemingen en onderwijsinstellingen

Achtergrond

Aanpak

24

Platform duurzame gemeenten: Uitwisselen van kennis en ervaring, afstemming en gezamenlijke uitvoering van gemeentelijke klimaatprogrammas Praktijklaboratorium Biobased Economy (broedplaatsen, coaching, innovatie) Achtergrond In de afgelopen jaren zijn in de Noord-Veluwe diverse pilotprojecten op vlak van groene grondstoffen en energie en het sluiten van ketens voorbereid, waarin kleine ondernemingen vaak het initiatief nemen. Hierin schuilt groeipotentieel voor een kennisintensieve groene economie in de regio. Er zijn echter ook bedreigingen voor deze prille ontwikkeling. Enerzijds hebben die te maken met de ontwikkeling van deze ondernemingen zelf (beschikbare tijd, competenties, groeifases) en anderzijds met laagdrempelige beschikbaarheid van onderzoeksfaciliteiten, geschoolde arbeid en financiering of met de complexiteit van samenwerking en regelgeving. In het praktijklaboratorium voor biobased economy werken de 4 O's (Ondernemingen, Onderwijs&Onderzoek, Overheid) samen om het groeipotentieel in kennis, kunde en business binnen speerpunten van biobased economy in de Noord-Veluwe te ontwikkelen. Aanpak Het praktijklaboratorium gaan we vormgeven via proeftuinen voor nieuwe projecten en jong talent; innovatiesupport bij ontwikkeling en financiering (DEON?); ontwikkelingsbroedplaatsen voor start-ups. Deze drie instrumenten moeten leiden tot: Marktintroductie van minimaal 3 technologien, productie- of ketenconcepten binnen speerpunten van biobased economy in de Noord-Veluwe Start van 5 nieuwe bedrijven (joint ventures of nieuwe bedrijfsactiviteiten van MKB, start-ups) Instroom van 12 HBO- en/of universitaire afstudeerders in biobased bedrijvigheid in de regio Duurzame Energie en Ontwikkelingsmaatschappij (DEOM, financiering, ontwikkeling, participatie) Achtergrond In de regio is voldoende potentieel aanwezig om een substantile versnelling tot stand te kunnen brengen in de omschakeling naar een duurzame energie huishouding. Marktwerking leidt op dit moment nog niet tot de gewenste verduurzaming. Vandaar dat lokale overheden met belangrijke stakeholders zich sterk maken voor de versnelling en opschaling van de lokale duurzame energieproductie, met name groen gas, windenergie en warmte via een Duurzame Energie- en Ontwikkelings Maatschappij. Uit een haalbaarheidsonderzoek kwam naar voren dat een aanpak via DEOM projecten en werkgelegenheid naar de regio kan halen. Een diepgaand businessplan moet de kansen en bedreigingen verder in beeld brengen. Aanpak Uitgewerkte Businesscases voor regionale Duurzame Energie en Ontwikkelingsmaatschappij. Ondersteuning en ontwikkeling minimaal 8 investeringsprojecten vanuit DE-OM. Realisatie van minimaal 3 investeringsprojecten vanuit DE-OM.

25

Bijlage 2: Overzicht pakketten Basis pakket Pluspakket Bestaande woningen Stimulering schoner vervoer, OV en energiezuiniger campagne. fietsgebruik Veluwe Duurzaam Doorwerking Klimaatbeleid in Stimulering Lokale Duurzame uiteenlopende gemeentelijke beleidsterreinen (sociaal /armoede; Energie initiatieven (burgerinitiatieven) ruimtelijk, volkshuisvesting, woningbouw, economisch.) Duurzame gemeente Routekaart naar CO2-neutrale o Inkoop meters en management Noord-Veluwe (monitoring en verantwoording o Energiebesparing in de gemeentelijke gebouwen / openbare ruimte (energieteams) o Duurzaam Meerjarig onderhoudprogramma gemeentelijke gebouwen Regionale Greendeals stimuleren van koploperbedrijven en organisaties Platform Duurzame Gemeenten Innovatiecentrum voor Groene Economie Noord-Veluwe (IGEV) Platform Groene Economie (netwerk, kennis, training) Centrum voor Biobased Ondernemerschap (broedplaatsen, coaching, innovatie) Duurzame Energie en Ontikkelingsmaatschappij (DEOM, financiering, ontwikkeling, participatie)

26

Bijlage 3: Uren en middelen inzet 2013 uren RNV en per gemeente RNV Gemeente 1.Bestaande 370 20 woning 2.Inkoop 250 50 energieman 3.Gem. bij 2 100 energieteams 4. Duurz. 70 50 Onderhoud 5. Platform 100 50 gemeenten 6. Lokale bij 1 50 initiatieven 7. Routekaart 50 10 8. Veluwe Duurzaam TOTAAL 2013 Basis financin Totaal Per gem. 1.Bestaande woning 14.500 2. Inkoop energieman 3. Gem. energieteams 4. Duurz. Onderhoud 5. Platform 6. Lokale initiatieven 7. Routekaart 4.500 bij 2 p.m. 5.Platform 12.Klimaatbeleid bij 1 intern 13.Schoner vervoer 5.000 7. Routekaart 10.000 8.Veluwe Duurzaam bij 1 24.000 0 8.Veluwe Duurzaam Bij 1 45.000 6.000 p.m. 9.Reg. Greendeals bedrijven 1.Bestaande woning 25.000 10.000 bij 1 840 50 380 2014 +2015 Basis Totaal Per gem. 2014 +2015 uren RNV en per gemeente RNV Gemeente 1.Bestaande 850 80 woning 9.Reg. greendeals 500 50 bedrijven 3.Gem. 100 energieteams 4. Duurz. 40 Onderhoud 5.Platform 100 50 10.Klimaatbeleid intern 7. Routekaart 11.Schoner vervoer 8.Veluwe Duurzaam 80 50 100 bij 1 1680 50 50 50 50 520

500 5.500

Bijlage 4 (volgende bladzijde): Uitgangspunten Klimaatactieplan

27

Duurzaam Beheer

Bestaande producten inzetten /

Gemeenten Inspireren

2 % Energiebesparing per jaar 20% CO2 reductie 20 % Duurzame Energie Bedrijven Koploper in 2020 Inwoners Initiatief

Instrumenten

Opschalen Duurzame Technieken

Maatregelen Oppakken

28