PRZEGLD ZACHODNI 2009, nr 1

RAFA MATERA d

PROBLEMY KRAJW ROZWIJAJCYCH SI NA SZCZYTACH G7/G8

Na szczytach najbardziej uprzemysowionych krajw wiata, organizowanych od 1975 r.1, poruszano zarwno problemy pastw uczestniczcych w spotkaniach, jak i wiele kwestii zwizanych z poszczeglnymi regionami wiata. Deklaracje ekonomiczne i komunikaty ze szczytw zawieray propozycje natury cile gospodarczej, ale te spoecznej i instytucjonalnej. Obok wytycznych dotyczcych polityki makroekonomicznej, systemu handlowego i monetarnego, pojawiay si zagadnienia z zakresu ochrony rodowiska, edukacji czy opieki zdrowotnej. Problemy krajw rozwijajcych si przewijay si w dyskusjach przywdcw najbogatszych pastw ju od pierwszych spotka, ale na realizacj postulatw, zwaszcza w strategii odduenia i koordynacji ocjalnej pomocy rozwojowej trzeba byo czeka do przeomu II i III milenium. Artyku jest prb ukazania angaowania si grupy G7/G8 na rzecz regionu Poudnia w okresie ponad 30 lat jej dziaalnoci. Problem efektywnoci poszczeglnych inicjatyw jest kwesti bardziej zoon i wymaga dalszych bada i odrbnych opracowa. Publikacja opiera si w szczeglnoci na dokumentach, ktre przywdcy pastw akceptuj podczas corocznych obrad.

PROMOCJA WZROSTU GOSPODARCZEGO, WALKA Z BIED I BUDOWANIE GLOBALNEGO PARTNERSTWA

Dowodem na to, e G7 zostaa powoana nie tylko, by chroni wasne gospodarki przed negatywnymi skutkami globalizacji, byo angaowanie si w problemy krajw rozwijajcych si. Ju w pierwszej deklaracji z Rambouillet przywdcy pisali o przywizaniu do demokratycznych rzdw oraz poszanowania wolnoci indywidualnej,
1 Pierwszy szczyt grupy uprzemysowionych pastw mia miejsce midzy 15 a 17 listopada 1975 r. na zamku w Rambouillet nieopodal Parya. Uczestnikami spotkania byli przedstawiciele szeciu pastw: Francji, Japonii, RFN, Stanw Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz Woch. Miano G7 coroczne szczyty uzyskay w 1976 r., kiedy do tego grona dokooptowana zostaa Kanada. Od 1977 r. na naradach obecni byli przedstawiciele Komisji Wsplnot Europejskich, aczkolwiek jedynie na zasadach obserwatora. Przeksztacenie w G8 dokonao si w 1998 r. na szczycie w Birmingham po kilku latach negocjacji i wsplnej pracy na forum G7 oraz Rosji.

148

Rafa Matera

uznajc, e moe to zapewni dobrobyt nie tylko ich pastwom, ale caemu wiatu i krajom rozwijajcym si. Drog do dobrobytu mia by wzrost gospodarczy i stabilizacja2. Dostrzegano tak zaleno: wzrost gospodarczy uprzemysowionych krajw jest konieczny dla wzrostu krajw rozwijajcych si, a ten z kolei znaczco przyczynia si do rozwoju gospodarek pastw uprzemysowionych. Dlatego na szczytach zobowizywano si do pobudzania koniunktury we wasnych krajach, jednoczenie zachcajc kraje rozwijajce si do dziaa w tym samym kierunku. Na szczycie w Ottawie w 1981 r., G7 popara zbliajc si konferencj w Cancun w Meksyku. Jej ambicj byo ustanowienie rwnoprawnych stosunkw gospodarczych midzy bogatymi i biednymi regionami Ziemi. W 1985 r. po raz pierwszy przywdcy przyznali, e cele, jakie stawiane s na szczytach (zwikszenie moliwoci zatrudnienia, zmniejszenie spoecznych nierwnoci, zatrzymanie protekcjonizmu, stabilizacja systemu monetarnego, rozwizanie problemu zaduenia, ochrona rodowiska naturalnego) powinny by nie tylko realizowane indywidualnie przez pastwa czonkowskie czy w ramach grupy, ale te wsplnie z krajami rozwijajcymi si. Dla tych ostatnich podstawowym bodcem dla rozwoju mia by stabilny system gospodarczy i polityczny, z czym miay problem kraje z Afryki, Ameryki aciskiej, Azji i Pacyku. Rok 1989 mg sta si przeomem w dialogu G7 z krajami rozwijajcymi si. Przed rozpoczciem szczytu w Paryu rzd Francji goci reprezentantw Ruchu Pastw Niezaangaowanych i G77. Oczekiwali oni, e spotkanie to przerodzi si w forum konsultacyjne midzy liderami Pnocy i Poudnia3. Inicjatywa otrzymaa wsparcie sekretarza generalnego ONZ oraz instytucji gospodarczych i nansowych. Na szczycie za jedno z najwaniejszych wyzwa na kolejne lata uznano dalsz integracj krajw rozwijajcych si z gospodark wiatow. Jednak w latach 90. nie udao si na stae wpisa do kalendarza spotka liderw Pnocy i Poudnia. Nie oznaczao to jednak, e G7 przestaa zajmowa si problemami krajw rozwijajcych si. Na szczycie w Londynie w 1991 r. potwierdzono, e odgrywaj one konstruktywn rol w midzynarodowym systemie gospodarczym, a wiele z nich podjo ju niezbdne reformy. Przekonywano, e dobre zarzdzanie nie tylko prowadzi do rozwoju, ale pozwala przyciga inwestycje z caego wiata. G7 przez wiele lat nieustannie deklarowaa pomoc krajom rozwijajcym si, ktra efektywnie alokowana, poprawiaa globaln koniunktur. Wsparcie nansowe, w zaoeniach sidemki, suy miao agodzeniu biedy, poprawie zdrowia, edukacji i jakoci ochrony rodowiska. W Monachium w 1992 r. przywdcy G7, dostrzegajc postp w wielu krajach rozwijajcych si, zobowizywali si do dialogu i partnerstwa, aby wsplnie dzieli odpowiedzialno za globalne wyzwania, do ktrych zaliczono: szybki wzrost liczby ludnoci, problemy ochrony rodowiska i reform systemu ONZ. Uznano, e tylko
2 Mwiy o tym pierwszy i drugi punkt deklaracji. Declaration of Rambouillet, November 17, 1975 (jeli nie jest zaznaczone inaczej to wszystkie dokumenty za ocjaln stron G7: http://www.g7.utoronto.ca). 3 Press Release from Presidents Abdou Diouf, Mohamed Hosni Mubarak, Carlos Andres Perez, and Prime Minister Rajiv Gandhi, July 13, 1989.

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

149

dziaajc razem mona te kwestie rozwizywa. W kolejnych latach sygnatariusze deklaracji podkrelali, e nie tylko bezporednia pomoc przyczynia si do rozwoju krajw, ale take handel, inwestycje czy rozwizanie problemu zaduenia. W 1995 r. w Halifax zgodzono si, e nadrzdnym celem G7 w najbliszych latach miaa by redukcja biedy. W latach 90. XX w. wielokrotnie zwracano uwag, e same kraje rozwijajce si ponosz gwn odpowiedzialno za promowanie wasnego rozwoju. Nowe Partnerstwo dla Rozwoju zainicjowane w Lyonie w 1996 r. polegao na wsparciu dla sektora prywatnego, zachtach dla inwestorw krajowych i zagranicznych, wcielaniu demokracji i dobrym zarzdzaniu. G7 apelowaa o ograniczanie nieproduktywnych wydatkw, zwaszcza militarnych. Uznano, e to pastwa s odpowiedzialne za polityk redukujc bied i decyduj o rozwoju oraz tworzeniu nowych miejsc pracy. Nowe partnerstwo suy miaoby temu, by z globalizacji mogli skorzysta wszyscy uczestnicy stosunkw midzynarodowych4. W Denver w 1997 r. powrcono do projektu partnerstwa dla rozwoju, ktre miao opiera si na wsplnej odpowiedzialnoci i interesach. G7 zobowizaa si do stosowania rozsdnego systemu nansowego, otwarcia handlu i inwestycji oraz budowania trwaego wzrostu. Od krajw rozwijajcych si oczekiwano rozwanej polityki makroekonomicznej, prorozwojowej polityki podatkowej i minimalizowania nieefektywnych wydatkw. W Kolonii w 1999 r. zobowizywano si wsppracowa z najbiedniejszymi krajami, aby redukowa poziom biedy i podejmowa programy majce na celu podtrzymywanie ich wzrostu gospodarczego oraz integracj z globaln gospodark. Japoski szczyt w 2000 r. nalea do przeomowych w stosunkach Pnoc-Poudnie. Na spotkaniu w Tokio przedstawicieli G8 z delegacj krajw rozwijajcych si najczciej pojawiajcym si wyraeniem byo globalne partnerstwo. Podkrelono wag dialogu midzy Pnoc a Poudniem, poruszajc konkretne problemy takie, jak: rozprzestrzenianie technologii informacyjnej, choroby zakane i pasoytnicze, redukcja dugw, pomoc rozwojowa, rozszerzenie systemu wiatowej Organizacji Handlu (WTO) oraz rozwj edukacji i medycyny5. Od szczytu w Genui w 2001 r., G8 realizowaa kompleksowy Plan Pomocy Afryce, a w Sea Island w 2004 r. wsparty zosta region Rozszerzonego Bliskiego Wschodu. Poza tym, poczwszy od inauguracji pitego cyklu spotka przywdcw (Evian 2003 r.) do tradycji szczytw weszy stae konsultacje z przedstawicielami krajw rozwijajcych si. Budowanie globalnego partnerstwa stao si procesem kompleksoA New Partnership for Development, June 29, 1996. Summit Meeting in Tokyo among President Olusegun Obasanjo of the Federal Republic of Nigeria, President Thabo Mbeki of the Republic of South Africa, President Abdelaziz Bouteica of the Democratic Peoples Republic of Algeria, Prime Minister Chuan Leekpai of the Kingdom of Thailand and G8 Leaders, Tokyo, July 20, 2000. W Okinawie zobowizano si do obnienia o poow (w latach 1990-2015) ludnoci yjcej w skrajnej biedzie. W 1998 r. wci 1,2 mld ludzi na wiecie yo za mniej ni 1 dolara dziennie, a rnice midzy regionami potgoway si.
4 5

150

Rafa Matera

wym. Nie wystarczao bowiem wycznie porozumiewa si w gronie przywdcw. Pogbiano take wspprac w ramach wielu instytucji midzynarodowych.

AKTYWNO INSTYTUCJI NA RZECZ KRAJW ROZWIJAJCYCH SI

Szczyt przywdcw najbardziej uprzemysowionych pastw mia ograniczone moliwoci dziaania na rzecz wsppracy z krajami rozwijajcymi si. Narzdziem do inicjowania zobowiza mogy sta si albo rzdy pastw czonkowskich G7, albo odpowiednio wyprolowane organizacje. Podczas szczytu przywdcy starali si desygnowa rne instytucje do wspierania krajw rozwijajcych si lub czyni je odpowiedzialnymi za dany obszar kontaktw midzy Pnoc i Poudniem. Kraje G7 nie tylko odwoyway si do organizacji, ktrej byy czonkami lub, na ktre miay realny wpyw poprzez znaczce wkady nansowe. Apeloway take do ugrupowa samych krajw rozwijajcych si. G7 staraa si, by problemy, z jakimi borykaj si kraje rozwijajce si, byy podnoszone gwnie na forum ONZ (uwzgldniajc cay system NZ). Przywdcy zobowizywali si do intensykacji wsppracy w ramach struktur instytucjonalnych powoanych jeszcze w Bretton Woods w 1944 r. Dlatego najczciej przywoywanymi organizacjami, odpowiedzialnymi za wspieranie i monitorowanie przemian w krajach rozwijajcych si, byy Midzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i Bank wiatowy. Wrd celw Funduszu zapisana zostaa pomoc pastwom majcym problemy w osigniciu rwnowagi patniczej oraz usuwanie barier patniczych, ktre hamoway wzrost wymiany midzynarodowej. W kocu XX w. MFW szczeglnie angaowa si w nadzorowanie sytuacji nansowej i oferowa pomoc techniczn. Uruchomi te specjalne programy pomagajce w dostosowaniach strukturalnych jak np. ESAF (Enhanced Structural Adjustment Facility), ktry zosta przeksztacony w 1999 r. w PRGF (Poverty Reduction and Growth Facility) program na rzecz wzrostu gospodarczego i redukcji ubstwa. G7 uznaa, e Fundusz w sposb znacznie bardziej efektywny moe rozdysponowywa pomoc nansow ni inne instytucje. Gospodarze szczytw od pierwszych spotka przekonywali, e MFW nie zagraa niezalenoci krajw rozwijajcych si6. Rwnie mocne wsparcie od G7 otrzyma Bank wiatowy. Dyskutujc nad kwestiami nansowymi przywdcy wielokrotnie zgaszali proby do tej instytucji o podjcie bezporedniej pomocy krajom rozwijajcym si. Grupa zwracaa si do IBRD (International Bank for Reconstruction and Development) i innych bankw (rzdowych i komercyjnych) o rozoenie dugw pastwom, ktre czyni wysiki w naprawie wasnych nansw. IBRD wraz z MFW realizowa te program PRGF-HIPC Trust, ktry by inicjatyw na rzecz najuboszych i najbardziej zaduonych krajw.
6

President Mitterrands Statement to the Press at the Conclusion of the Versailles Summit, 6 June

1982.

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

151

G7 pozytywnie opiniowaa dziaalno Banku jako koordynatora Specjalnego Programu Pomocy Afryce (Special Programme of Assistance for Africa). Kiedy na szczycie zapowiadano kredytow pomoc instytucji midzynarodowych krajom rozwijajcym si, to na pierwszym miejscu z reguy wymieniano IBRD i regionalne banki rozwoju. Wok Banku wiatowego utworzone zostay z czasem instytucje powizane z nim funkcjonalnie i organizacyjnie, aczkolwiek dziaajce niezalenie. G7 mocno wspieraa w walce z ubstwem Midzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA International Development Association), apelujc o uzupenienie rodkw tego funduszu, podobnie jak Wielostronnej Agencji Gwarancji Inwestycji (MIGA Multilateral Investment Guarantee Agency), powoanej w 1988 r. m.in. dziki zgodzie sidemki. MIGA za jeden z celw postawia sobie promocj inwestycji prywatnych w krajach Trzeciego wiata. Nowe rozwizania na rzecz liberalizacji handlu wiatowego, uwzgldniajce zmiany w polityce wobec krajw rozwijajcych si wymagay od G7 nie tylko cigej koordynacji z dziaalnoci GATT i WTO, ale take wspierania kolejnych Konferencji Narodw Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (w dokumentach ze szczytu przywdcy zwracali szczegln uwag na postanowienia UNCTAD IV7, VII i X), ktre stay si podstawowym organem ONZ, sprzyjajcym aktywnoci nie tylko w dziedzinie handlu i inwestycji, ale te nansw i nowych technologii. Wedug G7 postp w zakresie stosunkw midzy krajami rozwinitymi i rozwijajcymi si powinien by podtrzymywany rwnie w ramach Konferencji Midzynarodowej Wsppracy Ekonomicznej (CIEC Conference on International Economic Cooperation), ktrej sukces organizacyjny odnotowano w 1977 r. Wane miejsce w systemie Narodw Zjednoczonych, silnie popierane przez G7/ G8, miay liczne wyspecjalizowane agendy, z ktrych dziaalnoci mogy skorzysta kraje rozwijajce si. Przywdcy czsto odwoywali si w sprawie ubogich regionw do aktywnoci wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), Organizacji Narodw Zjednoczonych ds. Wyywienia i Rolnictwa (FAO) oraz do wielu szczegowych programw i inicjatyw sygnowanych przez ONZ. Wspodpowiedzialn za stosunki i pomoc krajom rozwijajcym si uczyniono ponadto Organizacj Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD Organization for Economic Cooperation and Development). Podkrelano jej zaangaowanie i zobowizano si do rzeczywistego partnerstwa, zgodnie z zaoeniami strategii na XXI w. przedstawionej przez t organizacj. Obiecywano pomoc krajom rozwijajcym si w promowaniu odpowiedzialnoci i przejrzystoci sektora publicznego; w zbudowaniu systemu prawa i w dziaaniach antykorupcyjnych; w aktywizowaniu sektora
Podczas IV Konferencji ONZ ds. Handlu i Rozwoju w Nairobi osignite zostao porozumienie bez sprzeciwu krajw rozwinitych na temat specjalnego programu obejmujcego cz eksportowanych towarw oraz wsplnego funduszu. Integrated Program for Commodities (IPC) okrela, e umowy na wyszczeglnione 18 produktw bd negocjowane tak, by unika zawyonych cen i stworzy rwnowag midzy konsumentami a producentami. Wsplny Fundusz (Common Fund) mia natomiast by funduszem regulujcym ceny, ktre spadyby poniej lub wzrosy ponad wynegocjowany poziom (W. B e l l o , UNCTAD: Time to Lead, Time to Challenge the WTO, http://www.zmag.org/ CrisesCurEvts/Globalism/unctadbello.htm).
7

152

Rafa Matera

prywatnego, spoeczestwa obywatelskiego i organizacji pozarzdowych. Dlatego G8 postanowia wcieli w ycie Konwencj Przeciw Korupcji OECD; wspiera ONZ w tworzeniu instrumentw do walki z korupcj; zachca rne banki rozwoju do pomocy pastwom ubogim w zarzdzaniu budetem. G7 dostrzegaa jednoczenie inicjatywy krajw rozwijajcych si. Zwracano uwag na aktywno G77 i wsparto konferencje Ruchu Pastw Niezaangaowanych (Non Aligned Movement). Kraje rozwijajce si mogy te liczy na pozytywny oddwik G7 w momencie inicjowania projektw integracyjnych. Grupa bya w staym kontakcie z reprezentantami ASEAN (Association of South East Asian Nations), APEC (Asia-Pacic Economic Cooperation), OJA (Organizacji Jednoci Afrykaskiej) i UA (Unii Afrykaskiej). U progu XXI w. szczeglnie wane dla G7 stao si stworzenie wiatowego partnerstwa midzy krajami rozwijajcymi si, rozwinitymi oraz rnymi instytucjami. Dlatego tak wane byy konsultacje w gronie przywdcw Pnocy z szefami organizacji midzynarodowych (ONZ, MFW, IBRD, WTO, WHO, UNESCO, MAEA). Do udziau w tych naradach przedstawiciele Poudnia byli jednak zapraszani incydentalnie. G8 nie wypracowao do 2007 r. staej formuy trjstronnych spotka, chocia w Evian, Gleneagles (2005 r.) i Sankt Petersburgu (2006 r.) gospodarzom udao si zebra przedstawicieli wszystkich trzech stron (niestety w rnym skadzie i w ograniczonym czasie).

HANDEL I INWESTYCJE

Relacje handlowe midzy G7 a krajami rozwijajcymi si byy gwnym elementem dyskusji przywdcw na niemal wszystkich szczytach. Na pierwszych spotkaniach niepokojono si wysokim decytem w bilansie patniczym pastw rozwijajcych si, przekonujc, e stanowi on problem dla caej gospodarki wiatowej. Sygnatariusze deklaracji zobowizywali si, e bd dy do wspierania eksportu krajw rozwijajcych si oraz nansowania ich decytu handlowego, przy czym pierwszestwo powinno by dane najbiedniejszej grupie pastw. Ju w 1978 r. liderzy krajw uprzemysowionych doszli do wniosku, e kraje rozwijajce si zasugiway na specjalne traktowanie w midzynarodowym systemie handlu i powinny czerpa wiksze korzyci z wymiany midzynarodowej. Podkrelano, e gwarancj sukcesu kolejnych rund negocjacyjnych i konferencji ministerialnych GATT i WTO jest wsppraca z krajami rozwijajcymi si. Wielokrotnie zachcano je do odgrywania wikszej roli w tych organizacjach. Apelowano w tym samym czasie do wielostronnych instytucji o pomoc w integrowaniu krajw rozwijajcych si ze wiatowym systemem handlu. Zwracano si do WTO, aby monitorowaa i oceniaa postanowienia kolejnych uzgodnie dla krajw sabiej rozwinitych. Jednoczenie G7 oczekiwaa od tych krajw redukcji taryf celnych i innych ogranicze, uznajc przy tym, e pastwa najsabiej rozwinite powinny mie duszy czas na przeksztacenia gospodarcze. Przekonywano, e handel jest wan determinant wzro-

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

153

stu gospodarczego i zmniejszania biedy. G7 rozumiaa pomoc dla krajw rozwijajcych si jako wprowadzenie bezcowego dostpu dla produktw z tych pastw oraz promocj regionalnej integracji. Ze wzgldu na uzalenienie tych krajw od wywozu produktw nieprzetworzonych, G7 godzia si na ich dalszy przerb oraz uwzgldnienie ich potrzeb eksportowych. Zachcano do dywersykacji eksportu te pastwa, ktre uzalenione byy od transferu technologii i inwestycji. G7 obiecywaa uatwienia w dostpie do wasnego rynku, ale oczekiwaa te od krajw rozwijajcych si usunicia barier w przepywie kapitau. Zachcano do prywatnych inwestycji, ale uznano rwnoczenie, e apel moe by skuteczny w momencie, kiedy w krajach rozwijajcych si bdzie stworzona ochrona obcego kapitau8. Dobry klimat dla inwestycji w krajach rozwijajcych si mia gwarantowa ich wzrost. Inwestorw nakaniano na dugookresowe inwestycje9, a znoszenie ogranicze w przepywie bezporednich inwestycji zagranicznych (BIZ) mogo pomc w restrukturyzacji gospodarek krajw sabiej rozwinitych. Liberalizacj przepywu kapitau powinny promowa OECD, GATT (WTO) i MFW10, natomiast instytucjonaln gwarancj bezpieczestwa dla BIZ miaa sta si MIGA. Partnerstwo z krajami Poudnia (a zwaszcza z Afryk Subsaharyjsk) chciano realizowa pod warunkiem wypenienia przez nie reform prowadzcych do otwarcia handlu i inwestycji. Takie dziaania mogyby skutkowa pojawieniem si BIZ i uksztatowaniem si krajowego kapitau11. Promowano przy tym konkretne inicjatywy: Everything but Arms (Wszystko byle nie Zbrojenia) czy Generalised Preferences (Oglne Preferencje), torujce dostp do rynkw najsabiej rozwinitych. Zobowizano si zwoa specjalistyczn konferencj ONZ dla krajw najsabiej rozwinitych (LDC Least Developed Countries), ktrej celem miaa by redukcja ce i zwikszenie dostpu dla produktw z tych krajw. Obligowano si te do wcignicia LDC do globalnego systemu handlowego. W tym celu decydowano si na pomoc techniczn przy wprowadzaniu systemw celnego i legislacyjnego, niezbdnych w czonkostwie w WTO.

BEZPIECZESTWO ENERGETYCZNE I OCHRONA RODOWISKA

Przy okazji podejmowanych na szczytach kwestii na temat bezpieczestwa energetycznego i ochrony rodowiska nie zabrako odniesie do sytuacji w krajach rozwijajcych si. Przy czym zobowizania dotyczce kwestii energetycznych byy czynione
Declaration, July 17, 1978. The London Economic Declaration, June 9, 1984. 10 Aby pomaga pastwom rozwijajcym w poprawie klimatu dla prywatnych inwestycji, zachcano rne instytucje, do wspierania reform wewntrznych, w tym wspdziaania publicznych i prywatnych przedsiwzi, czytelnego systemu podatkowego oraz dziaa na rzecz wzrostu konkurencji. 11 Wspominano przy tym, e blisko poowa najsabiej rozwinitych pastw (LDC) przyciga zaledwie 1% caoci BIZ. Zachcano banki rozwojowe i instytucje nansowe do wspierania wysikw na rzecz tworzenia klimatu prohandlowego i proinwestycyjnego.
8 9

154

Rafa Matera

przez G7 ju w latach 70. i 80., natomiast inicjatywy w dziedzinie ochrony rodowiska pojawiy si dopiero w latach 90. XX w. Ju w San Juan w 1976 r., omawiajc problemy energetyczne, przywdcy zadeklarowali pomoc krajom rozwijajcym si12. G7 staraa si wykaza, e podwyka cen ropy przez kartel OPEC spowodowaa nie tylko zakcenia w ich wasnych gospodarkach, ale rwnoczenie problemy w krajach rozwijajcych si, nie posiadajcych rde energii. Uzaleniay si one bowiem od importu ropy, a przez to zaduay si, co z kolei hamowao ich wzrost gospodarczy. G7 obiecywaa pomoc w rozbudowie potencjau energetycznego krajw rozwijajcych si, a zwaszcza w wykorzystaniu odnawialnych rde energii. Zadaniem tym zosta obarczony Bank wiatowy. Od tej instytucji oczekiwano rwnie pomocy dla najbardziej potrzebujcych krajw w nansowaniu ich sieci energetycznej. Apelowano poza tym do tych krajw rozwijajcych si, ktre posiaday rda energii, oczekujc od nich zwikszenia produkcji energii13. Na pocztku lat 90. poparcie G7 uzyska Program na rzecz Globalnego rodowiska (GEF Global Environment Facility), ktry umoliwia koordynacj pomocy krajom rozwijajcym si w ochronie rodowiska14. Korzystano z dowiadcze i ekspertyz GEF, liczc na wzrost aktywnoci krajw rozwijajcych si, ktre byy najbardziej naraone na zmiany klimatyczne. W nowym milenium przywdcy zgodzili si z tez, e zapewnienie trwaego rozwoju wymaga poprawy ochrony rodowiska. Dlatego wsparto inicjatyw 3R (Reduce, Reuse, Recycle redukcji, ponownego uycia i recyklingu), ktr prbowano realizowa wsplnie z krajami rozwijajcymi si.

POMOC ROZWOJOWA I UMORZENIE DUGW

Na szczycie w Londynie w 1977 r. po raz pierwszy zadeklarowano, e jednym z celw G7 jest zwikszenie pomocy dla krajw rozwijajcych si. Szczegln trosk miano otoczy 800 mln ludzi yjcych w absolutnym ubstwie. Wsparto przy tym dziaania IBRD, godzc si, by jego zasoby oraz efektywno udzielania poyczek zwikszyy si. Miao to uatwi krajom rozwijajcym si dostp do midzynarodowych nansw. Wedug sidemki najbiedniejsze pastwa wymagay staej pomocy, dlatego tak wane byo wsparcie IBRD i bankw regionalnych15. Poza oglnymi zobowizaniami, na pierwszych szczytach zabrako decyzji dotyczcych konkretnych sum, przekazywanych przez kraje G7. W Bonn w 1978 r. po raz pierwszy japoski premier Takeo Fukuda zdeklarowa, e jego kraj dy bdzie
Joint Declaration of the International Conference, June 28, 1976. Declaration on Economic Recovery, May 30, 1983. 14 Economic Declaration: Building World Partnership, 17 July 1991. 15 Chodzio o nastpujce banki: Midzyamerykaski Bank Rozwoju (Interamerican Development Bank) powstay w 1959 r., Afrykaski Bank Rozwoju (African Development Bank) utworzony w 1963 r. oraz Azjatycki Bank Rozwoju (Asian Development Bank) dziaajcy od 1965 r.
12 13

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

155

do podwojenia ocjalnej pomocy rozwojowej w cigu trzech lat. Jednak w sukurs inicjatywie japoskiej nie przyszy pozostali czonkowie G7. Pastwa uprzemysowione staray si wprawdzie wypracowa wspln strategi w ramach ONZ, jednak wystpoway midzy nimi spore rnice zda. Nie udao si bowiem automatycznie osign porozumienia co do maksymalnej wielkoci rodkw przeznaczonych na tzw. Ocjaln Pomoc Rozwojow (ODA Ofcial Development Assistance). Mimo trudnoci liczono, e w przyszoci uda si zrealizowa cele zaoone na Konferencji ONZ w odniesieniu do Krajw Najsabiej Rozwinitych (United Nations Conference on the Least Developed Countries)16. Temat pomocy rozwojowej powrci na szczycie w Wenecji w 1987 r., gdzie wezwano rzdy pastw uprzemysowionych do dostosowania si do celu przyjtego przez midzynarodowe instytucje, tj. poziomu 0,7% PNB przeznaczanego na pomoc w ramach ODA. Na kolejnym szczycie w Toronto w 1988 r. poinformowano, e midzy 1983 r. a 1988 r. rozdysponowano sum 73 mld USD. W latach 80. rwnolegle z problemem pomocy rozwojowej podnoszone byy kwestie zaduenia. Jednym z celw administracji amerykaskiej na szczycie w Williamsburgu w 1983 r. byo przedstawienie projektu umorzenia dugw krajom rozwijajcym si o niskich i rednich dochodach. Zgodzono si, e istnieje potrzeba zarwno prywatnego, jak i ocjalnego (rzdowego) nansowania zaduenia. G7 potwierdzaa gotowo negocjacji i dugoletniego rozoenia dugw przez rzdy, agencje, banki komercyjne oraz zapowiadaa dostp do nowych kredytw eksportowych. W opinii sidemki kraje zaduone powinny przyj polityk MFW i IBRD, ktre zapewniyby dodatkowe nansowanie ocjalnych programw dostosowawczych krajw zaduonych17. Wsppraca z tymi instytucjami bya ponadto wstpnym wymogiem do obniki dugw dla bankw komercyjnych. W 1987 r. za gwne warunki realizacji planu oddueniowego uznano pene wprowadzenie reform strukturalnych i makroekonomicznych przez dunikw, wzrost kredytowania przez midzynarodowe instytucje nansowe oraz uruchomienie poyczek przez banki komercyjne, co suyoby reformom w krajach zaduonych. Wobec pastw najbiedniejszych, ktre podjyby si polityki dostosowawczej, G7 zobowizywaa si rozway redukcj ich dugu w ramach Klubu Paryskiego18. Przywdcy podkrelali przy tym, e ODA odgrywa gwn rol w strategii zadueniowej prowadzonej przez zrzeszenie bankw rzdowych pastw wierzycielskich.
16 Ocja Pomoc Rozwojowa bya wynikiem zobowizania krajw uprzemysowionych na Sesji Specjalnej ZO ONZ w 1980 r. Decyzja o przeznaczeniu 0,7% PNB na bezporedni pomoc krajom rozwijajcym si spotkaa si jednak z krytyk czci pastw i waciwie jedynie kraje nordyckie wypeniy przyjte zobowizanie. Program ODA ustabilizowa si na poziomie okoo 0,3% PNB pastw wysoko rozwinitych (L. Kasprzyk, Rozwj ekonomiczny nadziej na wyrwnanie szans, w: Organizacja Narodw Zjednoczonych. Bilans i perspektywy, red. J. Symonides, Warszawa 2006, s. 249). 17 MFW odpowiada za programy w zakresie dostosowania polityki strukturalnej (Structural Adjustment Facility), natomiast IBRD rozdysponowywa ocjaln pomoc rozwojow (ODA). 18 Venezia Economic Declaration, June 10, 1987.

156

Rafa Matera

Od 1988 r. coraz czciej zaczto na szczytach mwi o konkretnych sumach, ktre naleao przeznaczy na pomoc rozwojow lub obnik zaduenia. Wyliczano, e z Afrykaskiego Funduszu Rozwoju (African Development Fund) przeznaczone zostanie w okresie 1988-1990 ponad 18 mld USD na pomoc najbiedniejszym i najbardziej zaduonym pastwom. Zdecydowano, e 15 mld USD z powyszej sumy przetransferowana zostanie do krajw Afryki Subsaharyjskiej19. W 1989 r. w Paryu przywdcy przypomnieli, e funkcj koordynujc w programie umorzenia dugw oraz w pomocy rozwojowej peni maj MFW i IBRD (monitorujc programy dostosowawcze polityki makroekonomicznej i strukturalnej), natomiast punkt cikoci decyzyjnej spoczywa miaby na Klubie Paryskim. Zaopiniowa on ju pozytywnie wybr 13 najbiedniejszych pastw, ktre dziki akceptacji G7 mogy skorzysta ze znaczcej redukcji zaduenia. Grupa przyja zobowizanie wzmocnienia strategii sprzyjajcej oddueniu rwnie dla pozostaych tzw. mocno zaduonych krajw. Zastrzeono jednak, e rozwizanie problemu bdzie uzalenione od poszczeglnych przypadkw. Apele kierowano bezporednio do krajw zaduonych, zachcajc je do niezbdnych reform20. Po raz pierwszy wymieniono te konkretne pastwo, ktre skorzystao z wielostronnej pomocy G7 byy to Filipiny. Na kolejnym szczycie w Houston zwrcono uwag na postp w realizacji strategii likwidacji zaduenia, jako argument przytaczajc zawarcie umw midzy bankami komercyjnymi i nastpujcymi pastwami: Chile, Filipinami, Kostaryk, Marokiem, Meksykiem i Wenezuel. Ogoszono, e Klub Paryski uruchomi proces restrukturyzacji dugw poprzez ich wieloletnie rozoenie oraz wyduenie okresu patnoci (w 1991 r. zaznaczono, e ugoda osignita przez Klub Paryski na temat redukcji dugw Polski i Egiptu powinna by potraktowana jako sytuacja wyjtkowa). Wierzono, e pastwa wierzycielskie dalej bd dy do rozoenia dugw krajom o rednim dochodzie21. Na kolejnych szczytach przywdcy potwierdzali wiarygodno midzynarodowej strategii oddueniowej, zwracajc uwag na ulgi proponowane krajom najbiedniejszym przez Klub Paryski. W 1992 r. zainteresowanym krajom dano 3-4 lata na dostosowania do wymogw, koniecznych do umorzenia bd rozoenia dugw22. Obok programw wielostronnych instytucji wspierano te odrbne inicjatywy rzdowe w kwestii odduenia najuboszych, ktre prezentoway Japonia i Stany Zjednoczone. Przeomem w procesie umarzania dugw by rok 1996, kiedy to MFW i IBRD rozpoczy program pomocy dla powanie zaduonych biednych pastw (HIPC Heavily Indebted Poor Countries). Projekt spotka si z poparciem przywdcw na szczycie w Lyonie. Gotowo udziau w nim wyraa Klub Paryski pod warunkiem poddania si zaduonych pastw specjalnemu mechanizmowi MFW i IBRD, ktry
Toronto Economic Summit Economic Declaration, June 21, 1988. Economic Declaration, July 15, 1989. 21 W owiadczeniu wymieniono Francj, ktra zagodzia restrykcje wobec dugw krajw Afryki Subsaharyjskiej oraz Kanad, ktra podobn strategi przyja wobec Karaibw. 22 Economic Declaration: Working Together for Growth and a Safer World, July 8, 1992.
19 20

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

157

kwalikowa pastwa do inicjatywy HIPC. Spodziewano si, e program wesprze Afrykaski Bank Rozwoju. Z zadowoleniem przyjmowano redukcj dugw przez cz pastw uprzemysowionych. W Birmingham w 1998 r. G8 ogosia, e na pomoc rozwojow przeznacza rocznie 10 mld USD. Wskazaa te na 6 krajw (pierwszym bya Uganda), ktre zostay zakwalikowane do inicjatywy HIPC. Dziki temu udao si umorzy 5,7 mld USD. Celem dugookresowym byo wczenie jak najwikszej liczby pastw w ten proces do 2000 r.23 Na szczycie w Kolonii w 1999 r. zapowiedziano wzrost pomocy w ramach ODA oraz zwikszenie roli organizacji pozarzdowych w tej pomocy. Konkretnym dziaaniem G8 bya koloska inicjatywa umarzania dugw, co w praktyce oznaczao dalsze wsparcie i rozszerzenie projektu HIPC. Przywdcy zdawali sobie spraw, e realizacja projektu wymaga bdzie dodatkowych nansw. Oczekiwano ponadto sprawiedliwego dzielenia ciarw midzy wierzycielami24. Dla tych pastw, ktre nie byyby zakwalikowane do inicjatywy HIPC, proponowano czn 67% redukcj, zgodn z propozycjami z Neapolu w 1994 r. W Okinawie w 2000 r. G8 informowaa, e 9 krajw (Benin, Boliwia, Burkina Faso, Honduras, Mauretania, Mozambik, Senegal, Tanzania i Uganda) uzyskao wstpne pozytywne decyzje i mogo czerpa korzyci z inicjatywy. Umorzenie dugw w ich przypadku miao sign ponad 15 mld USD w wartociach nominalnych. Potwierdzano ponadto zobowizanie o 100% redukcji dugw w ramach ocjalnej pomocy rozwojowej oraz zgoszono nowe dotyczce obniki 100% dugw komercyjnych. Pochwalono decyzj krajw spoza G8 o 100% umorzeniu dugw ODA. Popierano te nowe wkady w Fundusz Zaufania (Trust Fund) przy IBRD oraz zaangaowanie OECD w prace na rzecz wzmocnienia rodkw regulacyjnych, w tym kredytw eksportowych dla HIPC25. Na szczycie w Genui w 2001 r. zwrcono uwag, e w cigu roku wzrosa liczba krajw (z 9 do 23), ktre przyczyy si do programu HIPC26. Mogy one liczy na umorzenie 53 mld USD z oglnej sumy zaduenia 74 mld USD. Uznano, e znaczco zredukuje to obsug ich dugu oraz uwolni wydatki na sektor socjalny, zwaszcza zdrowie i edukacj. Rwnoczenie potwierdzono denie do 100% redukcji ocjalnej pomocy rozwojowej oraz czci dugw komercyjnych dla zakwalikowanych pastw. Zachcano pozostae kraje do przyczenia si do inicjatywy, zarwno ze strony wierzycieli, jak i kredytobiorcw. Nadmieniano, e spoeczne i strukturalne reformy oraz zakoczenie koniktw byy warunkami koniecznymi umorzenia dugw27.

Response by the Presidency on Behalf of the G8 to the Jubilee 2000 Petition, May 16, 1998. G7 Statement, June 18, 1999; G8 Communiqu Kln 1999, June 20, 1999. 25 G7 Statement, Okinawa, July 21, 2000. 26 Byy to: Benin, Boliwia, Burkina Faso, Czad, Gambia, Gwinea, Gwinea Bissau, Gujana, Honduras, Kamerun, Madagaskar, Malawi, Mali, Mauretania, Mozambik, Nikaragua, Niger, Rwanda, Wyspy w. Tomasza i Ksica, Senegal, Tanzania, Uganda i Zambia. 27 G7 Statement, July 20, 2001.
23 24

158

Rafa Matera

Wrd komunikatw ze szczytu w Kananaskis w 2002 r. pojawio si odrbne owiadczenie G8, ktre skupio si na postpach w inicjatywie HIPC. Pisano w nim, e samo umorzenie dugw nie gwarantowao penej wypacalnoci, a zwaszcza wzrostu gospodarczego i spoecznego rozwoju w dugim okresie. Do tego niezbdne byo umiejtne zarzdzanie, rozsdne nowe poyczki oraz odpowiedzialno nansowania wierzycieli. Odnotowywano powikszenie inicjatywy, z ktrej skorzystao dotychczas 26 krajw, a suma umorzenia miaa sign 40 mld USD, czyli prawie 2/3 zaduenia (dane wic rniy si od przedstawianych na poprzednim szczycie). Oczekiwano, e z inicjatywy bdzie mogo skorzysta nawet 37 pastw. Wyliczano take przeszkody w realizacji programu, gdy nie wszyscy wierzyciele uzgodnili obnik dugw w ramach HIPC. W zwizku z tym zdecydowano si na Przegld Redukcji Dugw HIPC i uzupenienie wszystkich punktw strategii. O zaangaowanie poproszono regionalne i wielostronne instytucje rozwojowe, tak by uruchamiay nowe granty na pomoc pastwom, ktre zakwalikowano do inicjatywy28. G8 zobligowaa si te uzupeni niedobory w Funduszu Zaufania, przekazujc na ten cel 1 mld USD29. W Evian w 2003 r. w imieniu G8 przewodniczcy obrad prezydent Francji Jacques Chirac informowa, e z pomocy skorzysta mogo dotychczas 26 krajw, ktrych cakowite zaduenie sigao 60 mld USD. Ze wzgldu na spowolnienie tempa inicjatywy zdecydowano si wspomc pastwa, ktre miay problemy z realizacj zada naoonych w inicjatywie HIPC. Zgodzono si wspomc Fundusz Zaufania na sum 850 mln USD30. W specjalnym raporcie w Evian przedstawiano dokadne kwoty umorze dugw przez kraje G831. W Sea Island w 2004 r. wyliczano natomiast, e inicjatywa HIPC obja dotychczas 27 pastw. 23 z nich pochodzio z Afryki. Zobowizywano si do dalszej implementacji projektu i przeduenia inicjatywy do koca 2006 r.32 W Gleneagles w 2005 r. uzgodniono, e wszystkie dugi pastw zakwalikowanych do HIPC w ramach IDA, MFW i Afrykaskiego Funduszu Rozwoju zostan anulowane, jak to zaoono w umowie z 11 czerwca 2005 r. przez ministrw nansw. Z zadowoleniem przyjto decyzj Klubu Paryskiego o umorzeniu 17 mld USD dugu Nigerii. Wedug wylicze rzdu brytyjskiego redukcja 100% dugw dla HIPC oznaczaa 55 mld
28 Statement by G7 Leaders Delivering on the Promise of the Enhanced HIPC Initiative, Kananaskis, June 27, 2002. 29 The Kananaskis Summit Chairs Summary, Kananaskis, June 27, 2002. 30 Chairs Summary, Evian, 3 juin 2003. 31 Odnotowano, e od szczytu w Kananaskis umorzono 32 mld USD. Rosja w latach 1998-2002 umorzya 11,2 mld USD, a w samym 2002 r. 3,4 mld USD; Japonia w ramach HIPC umorzya 4,9 mld USD; Francja 10 mld euro; USA umorzyy 100% dugw sprzed szczytu w Kolonii, a do 2004 r. miay zredukowa kolejne 4,2 mld USD; Wochy umorzyy 1,5 mld euro ponad sum 3,5 mld uwolnion jeszcze przed szczytem w Kolonii; Niemcy 2,5 mld euro dla afrykaskich krajw HIPC; Kanada ponad 1 mld dol. kanad.; Wielka Brytania zobowizaa si do 100% redukcji zaduenia ODA i komercyjnego, co dawao sum 2 mld funtw umorzonych krajom afrykaskim HIPC (Implementation Report by Africa Personal Representatives to Leaders on the G8 Africa Action Plan, Evian, June 1, 2003). 32 Debt Sustainability for the Poorest, Sea Island, June 10, 2004.

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

159

USD umorzenia33. Decyzja nie oznaczaa natychmiastowego skasowania dugw. Musiay by jeszcze wypenione warunki wobec instytucji wierzycielskich. Umowa miaa by potwierdzona przez MFW i IBRD nie pniej jednak ni do koca 2005 r. Obliczano, e na najwiksze umorzenie w Gleneagles zdecydoway si Stany Zjednoczone34. Z decyzji semki skorzystao 18 pastw (w tym 14 z Afryki). Suma dugw sigaa 40 mld USD, wliczajc dodatkowo 1,5 mld USD obsugi zaduenia rocznie. Na szczycie brytyjskim G8 ogosia postanowienia w kwestii pomocy rozwojowej. Przywoujc dane za OECD wyliczono, e pomoc dla wszystkich krajw rozwijajcych si wyniesie do 2010 r. 50 mld USD rocznie. W aneksie do komunikatu z Gleneagles znalazy si konkretne zobowizania nansowe przedstawione przez czonkw G835. W Sankt Petersburgu w 2006 r. kontynuowano wysiki na rzecz wzrostu rodkw z ODA, tak by osign cel roczny z Gleneagles. OECD wyliczaa przy tym, e pomoc ODA od czonkw Komitetu Pomocy Rozwojowej (Development Assistance Committee) wzrosa do ponad 107 mld USD w 2005 r., z czego 75% pochodzia od czonkw G8. W Sankt Petersburgu informowano, e MFW i IDA wcieliy w ycie decyzj G8 o eliminacji 100% dugw, a bliski tego celu by take Afrykaski Fundusz Rozwoju. Wyliczono, e 15 pastw Afryki skorzystao z tego umorzenia, a dalszych 24 czeka na kwalikacj. Ponadto wierzyciele Klubu Paryskiego ogosili porozumienie o umorzeniu 100% dugw Nigerii (tj. 30 mld USD, wic kwota umorzenia wzrosa w cigu roku o 13 mld USD).
33 Prime Minister Blairs Statement on the G8 Glenagles Summit, Update to Parliament, London, July 11, 2005. 34 W gronie semki istniay rozbienoci co do kwestii umorzenia dugw. Wielka Brytania, Francja i Kanada walczyy o umorzenie 100% dugw; Niemcy i Japonia nie zgadzay si z zasadami, chocia chciay szerokiego umorzenia, natomiast USA popary zasad, ale kontestoway uruchomienie nowych funduszy. W kocu jednak minister skarbu Wielkiej Brytanii Gordon Brown ogosi pene umorzenie wobec MFW, IBRD i Afrykaskiego Banku Rozwoju. 35 UE zobowizaa si doprowadzi do osignicia 0,7% PNB na ODA do 2015 r. z tymczasowym zobowizaniem 0,56% do 2010 r. W sumie UE miaa podwoi pomoc z 34,5 mld USD w 2004 r. do 67 mld USD w 2010 r. Przynajmniej poowa pomocy powinna przypa Afryce Subsaharyjskiej. Niemcy zobowizay si do wzrostu PNB na ODA do 0,51% do 2010 r. i 0,7% w 2015 r. Takie same zobowizania przyjy Wochy. Francja ogosia, e terminowo osignie 0,5% PNB na ODA w 2007 r., z czego 2/3 przypadnie na Afryk. Poziom 0,7% mia by osignity do 2012 r. Wielka Bratania poziom 0,7% PNB na ODA miaa zamiar osign do 2013 r. Pomoc w ODA miaa by podwojona dla Afryki midzy 2004 a 2008 r. Amerykaskie propozycje zmierzay do podwojenia pomocy dla Afryki Subsaharyjskiej midzy 2004 a 2010 r. Celem zgodnym ze Szczytem Milenijnym byo osignicie 5 mld USD rocznie. Rzd USA zapowiada te 15 mld USD na Plan Walki z AIDS oraz nowe 1,2 mld USD na inicjatyw antymalaryczn. USA miay te wspiera operacje pokojowe. W cigu 5 lat przeznaczy miay 660 mln USD na cel GPOI (Global Peace Operations Initiative). Japonia zapowiadaa wzrost ODA o 10 mld w cigu 5 lat. Zobowizaa si podwoi ODA dla Afryki w cigu nastpnych trzech lat. Wypucia te 5 mld USD na inicjatyw Health and Development oraz ponad 1 mld USD w cigu 5 lat na partnerstwo z Afrykaskim Bankiem Rozwoju. Kanada miaa podwoi pomoc ODA midzy 2001 a 2010 r., a dla Afryki nawet szybciej midzy 2004 a 2009 r. Rosja umorzya i zobowizaa si dalej umorzy 11,3 mld USD dugw wobec krajw afrykaskich, w tym 2,2 mld USD w ramach HIPC.

160

Rafa Matera WALKA Z GODEM

Po raz pierwszy walka z godem i niedoywieniem jako jeden z celw G7 pojawi si na szczycie tokijskim w 1979 r. Ogoszono na nim, e grupa wesprze organizacje midzynarodowe w opracowaniu efektywnej strategii zaopatrzenia w ywno i osigniciu przez pastwa rozwijajce si rezerw ywnociowych. Obiecywano wsparcie ich rolnictwa, zaznajomienie z nowymi technikami oraz dostosowanie strategii do lokalnych warunkw36. Kraje G7 wsppracujc z FAO, podkrelay wag Konwencji na temat Pomocy ywnociowej (Food Aid Convention), dziki ktrej mona byoby zabezpieczy przynajmniej 10 mln ton ywnoci rocznie. Deklarowano te uzupenienie Midzynarodowego Funduszu dla Rozwoju Rolnictwa (International Fund for Agricultural Development). W latach 80. G7 przekonywaa, e szczegln trosk powinny by otoczone regiony Afryki cierpice z powodu godu i suszy. Zapowiedziano w zwizku z tym wsparcie rzdw i organizacji pozarzdowych oraz odwoano si do programu IBRD Specjalnych Udogodnie dla Afryki Subsaharyjskiej (Special Facility for Sub-Saharan Africa). Obok pomocy ywnociowej zaproponowano dugookresow strategi bezpieczestwa ywnociowego, uwzgldniajc m.in. system wczesnego ostrzegania oraz popraw transportu. Zobowizano si do dostarczania ziarna, nawozw i projektw rozwojowych. Wezwano te wszystkie kraje do wsparcia regionw Afryki poszkodowanych przez susz. W ramach OECD zapowiedziano konsultacje z krajami rozwijajcymi si, aby unikn w przyszoci globalnych katastrof37. W Tokio w 1986 r. odnotowano popraw stanu ywnociowego Afryki podkrelajc, e pomoc ywnociowa winna by skorelowana ze rednio- i dugookresowym programem rozwoju krajw afrykaskich38. W wikszym stopniu do tych problemw przywdcy wrcili w nowym milenium. W Genui w 2001 r. informowano, e na wiecie ponad 800 mln ludzi pozostaje wci niedoywiona, z czego okoo 250 mln dzieci. W owiadczeniu pisano, e podstawowym czynnikiem redukcji biedy pozostaje dostp do ywnoci i jej odpowiednia dystrybucja. Szczegln trosk winno si otacza regiony zagroone brakiem ywnoci, zwaszcza Afryk Subsaharyjsk i Azj Poudniow. Z zadowoleniem przyjto utworzenie wiatowego Forum na temat Regulacji Bezpieczestwa ywnoci midzy FAO a WHO39. W Evian w 2003 r. przywdcy przedstawili Plan Dziaania przeciwko godowi. Informowano, e tylko w Afryce bezporednio zagraa on okoo 40 mln ludzi. Wynikao to nie tylko z warunkw klimatycznych i naturalnych katastrof, ale i z przyczyn strukturalnych (np. z braku wsparcia dla rolnictwa, z powodu rozprzestrzeniania si chorb, wzrastajcej liczby koniktw czy brakw organizacyjnych). Uzgodniono, e bdzie podejmowana natychmiastowa pomoc w sytuacji zagroenia ywnociowego. Informowano, e od szczytu w 2002 r. rozdysponowano pomoc ywnociow
36 37 38 39

Declaration, June 29, 1979. The Bonn Economic Declaration: Towards Sustained Growth and Higher Employment, May 4, 1985. Tokyo Economic Declaration, 6 May 1986. Communiqu, Genoa, July 22, 2001.

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

161

na sum 3,3 mld USD, z czego 1,7 mld traa do Afryki Subsaharyjskiej. Pomoc winna uwzgldnia nie tylko sam ywno, ale te ziarna, narzdzia, szczepionki, leki, namioty, wod i rodki higieny. Zobowizano si ponadto przeznaczy kolejne 3,2 mld USD na dugookresow pomoc, w tym 1,4 mld USD dla Afryki Subsaharyjskiej. Stworzono rwnie Grup Kontaktow G8 ds. godu odpowiedzialn za wspprac z innymi instytucjami midzynarodowymi40. Jednoczenie na szczycie w 2003 r. w specjalnym Planie Dziaania na temat wody G8 przyja deklaracj, by do 2015 r. zmniejszy o poow liczb ludzi, ktrzy nie maj dostpu do wody pitnej. Nawizywano w ten sposb do celw milenijnych ONZ oraz celw ze Szczytu Ziemi w Johannesburgu. Plan zakada promocj innowacyjnych projektw i szkole; dotyczcych budowy sieci technicznej przy wykorzystaniu zasobw rzecznych; zachca wielostronne instytucje nansowe do nansowania programw irygacyjnych; wspiera lokalne wadze w budowie infrastruktury, zwaszcza w regionach wiejskich; kad nacisk na badania rozwojowe oraz popiera wszystkie aktywne organizacje na tym polu41. Kwestie te powracay na kolejnych szczytach. W Sea Island przyjto Plan Dziaania, ktrego celem miaa by likwidacja godu w Rogu Afryki (Etiopii, Erytrei, Somalii i Sudanie). W Sankt Petersburgu zwrcono z kolei uwag na problem katastrof naturalnych i wywoywanych przez czowieka. Popierano dziaania koordynacyjne ONZ w ramach OCHA (Ofce for the Coordination of Humanitarian Affairs) i wiatowej Konferencji na temat Redukcji Katastrof.

WALKA Z CHOROBAMI ZAKANYMI

Od drugiej poowy lat 90. G7 skupia si na kwestiach poprawy zdrowia w regionach najsabiej rozwinitych. W komunikatach ze szczytw informowano, e liczba zachorowa na malari, grulic i AIDS stale ronie, a choroby zakane stanowi 1/3 wszystkich zgonw na wiecie. G7 obligowaa si koordynowa narodowe programy poprawy zdrowia publicznego; nada wiksz skuteczno dziaaniu WHO; wsppracowa z instytucjami pozarzdowymi, orodkami akademickimi oraz przemysem (zwaszcza z rmami farmaceutycznymi). Szczeglny nacisk pooono na walk z AIDS, apelujc o intensykacj prac nad szczepionk. Uznano, e niezbdna do tego jest wsppraca naukowcw oraz rzdw krajw rozwinitych i rozwijajcych si. Jako forum wsppracy suy mia ONZ i jej program UNAIDS42. W Okinawie w 2000 r. przyjto konkretne zobowizania w walce z chorobami. Celem G8 bya redukcja do 2010 r. o 25% liczby modych ludzi chorych na AIDS oraz obnienie liczby zgonw na malari i grulic o 50%. Odnotowano zobowiza40 41 42

Action Against Famine, Especially In Africa A G8 Action Plan, June 2, 2003. Water A G8 Action Plan, Evian, June 2, 2003. Communiqu, Denver, June 22, 1997.

162

Rafa Matera

nie IBRD do potrojenia rodkw IDA na walk z AIDS, malari i grulic43. W Genui w 2001 r. we wsppracy z sekretarzem generalnym ONZ utworzono Globalny Fundusz do walki z tymi trzema chorobami. G8 dya, by fundusz rozpocz dziaalno przed kocem 2001 r. Zobowizano si przekaza na ten cel 1,3 mld USD, a take wezwano inne kraje oraz sektor prywatny do wsparcia funduszu. W Evian w 2003 r. udao si ustanowi dodatkowy fundusz na rzecz eliminacji polio (w zwizku z tym w kolejnych latach G8 wyasygnowaa na ten cel 500 mln USD) oraz zobowizano si poprawi koordynacj z WHO w walce przeciw epidemii SARS44. W Gleneagles w 2005 r. postanowiono uzupeni fundusz do walki z polio do wysokoci 829 mln USD. Zapowiadano te przeznaczenie 1,5 mld USD na walk z malari (co miao uchroni przed chorob 600 tys. dzieci i obj akcj 85% spoeczestwa do 2015 r.) oraz grulic. W Sankt Petersburgu w 2006 r. zgodnie przyznawano, e takie choroby jak: AIDS, grulica, malaria i odra niszcz spoeczestwa i gospodarki krajw rozwijajcych si, utrudniajc wypenienie Milenijnych Celw Rozwojowych. Nowym problemem, na jaki zwracali uwag uczestnicy szczytw, byo rozprzestrzenianie si ptasiej grypy. G8 bya zdeterminowana walczy z tymi chorobami doprowadzajc do lepszej koordynacji, tworzenia laboratoriw, wzajemnego udostpniania wiedzy, intensykacji bada naukowych, uruchomienia wsplnych programw. Z konkretnych zobowiza cenne byo wsparcie Globalnego Funduszu do walki z AIDS, grulic i malari oraz Globalnej Inicjatywy na rzecz Szczepionki przeciw HIV. G8 nawoywaa do stworzenia globalnej sieci monitoringu chorb zakanych45.

EDUKACJA DLA WSZYSTKICH

Kwestie zwizane z edukacj pojawiy si na szczytach w wikszym wymiarze w kocu XX w. Uznano wtedy, e poprawa owiaty jest kluczowa dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Gwnym celem, jaki stawiaa sobie G8 byo doprowadzenie
G8 Communiqu Okinawa 2000, Okinawa, 23 July 2000. Health A G8 Action Plan, Evian, June 2, 2003. 45 Temat chorb zakanych w Sankt Petersburgu skada si a z 44 punktw. Na szczycie zostay wsparte programy i inicjatywy wielu midzynarodowych organizacji jak: IHP (International Health Regulations); WHO-GOARN (Global Outbreak Alert and Response Network); OIE (World Organization for Animal Health); FAO-GLEWS (Global Early Warning System). Dla tych inicjatyw oczekiwano wsparcia od MFW, IBRD, Azjatyckiego Banku Rozwoju (w walce z ptasi gryp). Oczekiwano powstania Globalnego Centrum Zarzdzania Ptasi Gryp. Zwrcono uwag, e problem chorb zakanych dotyczy gwnie Afryki, dlatego konieczna jest wsppraca z UA i NEPADem. Poparcie uzyska Globalny Plan Zatrzymania Grulicy, ktrego celem bya redukcja do 2015 r. o poow chorych na t chorob, co mogo uratowa ycie 14 mln ludzi. Walczc z malari zamierzano obniy o poow liczb oar miertelnych do 2010 r. Przypominano o koniecznoci wypenienia do koca inicjatywy eliminacji polio GPEI (Global Polio Eradication Initiative), apelujc o uzupenienie funduszy na lata 2007-2008. Podkrelano, e dostp do suby zdrowia w krajach rozwijajcych powinien by zwikszony. Apelowano do wszystkich rzdw o rozwaenie eliminacji ce na leki i sprzt medyczny (Fight Against Infectious Disease, St Petersburg, July 16, 2006).
43 44

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

163

do stanu, by do 2015 r. podstawowa owiata staa si dostpna dla wszystkich dzieci. W tym celu zwracano si z apelem do bankw rozwoju oraz UNESCO. Obligowano si wsppracowa z ILO w walce z procederem wykorzystywania dzieci do pracy. Jeszcze przed szczytem w Okinawie (w kwietniu 2000 r. w Dakarze na wiatowym Forum Owiatowym) podjto inicjatyw EFA (Education for All), ktra obok gwnego celu upowszechnienia owiaty w cigu 15 lat, uwzgldniaa zmniejszenie o 50% alfabetyzacji dorosych, eliminacj dyskryminacji ze wzgldu na pe w dostpie do edukacji podstawowej i redniej oraz popraw jakoci edukacji46. Rwnolegle zobowizano si pracowa nad upowszechnieniem przepywu informacji i technologii komunikacyjnych, zwaszcza dla nauczycieli. Przy tej okazji przedstawiono projekt DOT-Force47. W Sankt Petersburgu w komunikacie Edukacja dla innowacyjnych spoeczestw w XXI w. zgromadzeni podkrelili, e innowacyjno w duym stopniu zaley od mobilnoci spoeczestw, ich wiedzy i technologii. Akceptujc deklaracj przyjt 2 czerwca 2006 r. w Moskwie przez ministrw edukacji G8, zobowizywano si dy do wzrostu jakoci edukacji, eliminacji analfabetyzmu oraz rwnoci pci. Zapowiadano wspprac z prywatnym sektorem, promowanie nowych standardw, zwaszcza w matematyce, naukach przyrodniczych i jzykach obcych oraz integracj poprzez owiat imigrantw z krajami ich nowego zamieszkania. Aby realizowa budow globalnego spoeczestwa innowacyjnego niezbdna wedug liderw bya wsppraca z UNESCO, OECD. Wezwano nastpujce instytucje: UNDP, UNFPA, UNICEF i IBRD do harmonizacji planw i celw48.

PLAN DLA AFRYKI

Problemy Afryki byy wielokrotnie wyszczeglnione w deklaracjach ju w latach 80. W 1991 r. w Londynie, G7 potwierdzaa, e Afryka zasugiwaa na specjalne traktowanie49. W przeciwiestwie do innych regionw (Azji Poudniowo-Wschodniej
Do komunikatu doczono raport nt temat. A New Focus on Education for All, Kananaskis, June 26, 2002. 47 Projekt ten by wynikiem wsppracy midzynarodowej zainicjowanej w Okinawie. Zaangaowa on 43 zespoy rzdowe, sektor prywatny, organizacje pozarzdowe, instytucje reprezentujce kraje rozwinite i rozwijajce si (ECOSOC, ITU, OECD, UNDP, UNCTAD, UNESCO, IBRD) celem rozpoznania korzyci rewolucji cyfrowej i internetu. Technologia informacyjna miaa suy w realizacji gwnych celw rozwojowych midzy 1990 a 2015 r. W projekcie przedstawiono podstawowe zaoenia planu: wspieranie narodowych strategii krajw rozwijajcych si; obnienie kosztw i uatwienia cznoci; popraw zdolnoci ludzi w zdobywaniu wiedzy; popieranie przedsibiorczoci; wzmocnienie koordynacji wielostronnych inicjatyw. Od szczytu w Okinawie wsptwrcy programu spotkali si jeszcze w Tokio 27-28 listopada 2000; Kapsztadzie 1-2 marca 2001, Sienie 23-24 kwietnia 2001. Nieformalnych spotka byo znacznie wicej np. w Davos na wiatowym Forum Gospodarczym w styczniu 2001 r. (Digital Opportunities for All: Meeting the Challenge Report of the Digital Opportunity Task Force (DOT Force) including a proposal for a Genoa Plan of Action, 11 May, 2001). 48 Education for Innovative Societies in the 21st Century, St Petersburg, July 16, 2006. 49 Economic Declaration: Building World Partnership, 17 July 1991.
46

164

Rafa Matera

i Ameryki aciskiej) nie udao jej si osign dynamicznego wzrostu, inicjatywy regionalne byy sabo rozwinite, nie zosta stworzony odpowiedni klimat dla bezporednich inwestycji zagranicznych. Wane miejsce dla Czarnego Kontynentu zarezerwowano w programie Nowego Partnerstwa dla Rozwoju uruchomionego w Lyonie. Gwny nacisk pooono na kontakty z Afryk Subsaharyjsk. W 1997 r. zobowizano si do bezporedniego dialogu z afrykaskimi partnerami i organizacjami pozarzdowymi. Przyznawano czoow rol ONZ w rozwoju Afryki oraz przyklaskiwano dziaaniom OJA, sucym utrzymaniu pokoju. Wzywano sekretarza generalnego do wspierania inicjatyw wewntrzafrykaskich. Do sukcesw zaliczono powstanie Afrykaskiej Inicjatywy Spoeczestwa Informacyjnego. Due nadzieje wizano z ustanowieniem Grupy Afrykaskiej Wspierajcej Pokj przy ONZ. Apelowano o zatrzymanie atakw na uchodcw i czonkw organizacji humanitarnych50. W 2000 r. G8 przekonywaa, e sytuacja Afryki jest najbardziej dramatyczna, a problemy tego kontynentu stay si naczelnym tematem woskiego szczytu w Genui. 21 lipca 2001 r. G8 przedstawia Genueski Plan dla Afryki. Za najwaniejsze wyzwania w nowym milenium uznano osignicie pokoju, stabilizacji oraz wykorzenienie biedy. Wsparto Now Inicjatyw Afrykask (NAI New African Initiative), ktra zakadaa: wzrost odpowiedzialnoci za rozwj samej Afryki, rozpowszechnienie zasad demokratycznych, przejrzysto zarzdzania, poszanowanie rzdw prawa, przestrzeganie praw czowieka. Uznano, e inicjatywa prowadzi moe do partnerstwa midzy krajami Afryki a rozwinitymi. Przekonywano, e konikty stanowi gwn przeszkod w rozwoju spoecznym i gospodarczym. Obligowano si do wsparcia demokracji i sprawiedliwych wyborw. W Genui G8 zobowizywaa si promowa rozwj Afryki w midzynarodowych instytucjach, zwaszcza w: ONZ, IBRD, MFW, WTO. Partnerstwo miao dotyczy: walki z chorobami zakanymi, pomocy w przepywie technologii informacyjnej i komunikacyjnej, dziaa antykorupcyjnych, stymulowania prywatnych inwestycji, wzrostu obrotw handlowych midzy kontynentem a reszt wiata, wzrostu rezerw ywnociowych. Przywdcy G8 zdecydowali si ponadto wydelegowa szerpw ds. Afryki, aby przygotowa konkretny plan dziaania51. W Kananaskis w Planie Dziaania dla Afryki, bdcym kontynuacj projektu z Genui, G8 z zadowoleniem przyja afrykask inicjatyw Nowego Partnerstwa dla Rozwoju Afryki (NEPAD New Partnership for Africas Development), ktra wyksztacia si z NAI. Uznano j za fundament przyszej wsppracy. Projekt zachca pastwa i spoeczestwa afrykaskie do reform demokratycznych, dobrego zarzdzania, pokojowego rozstrzygania sporw, podwyszenia bezpieczestwa i rozwoju uwzgldniajcego potrzeby czowieka. Rzdy krajw afrykaskich obligoway si zadba o inwestycje prowadzce do wzrostu gospodarczego celem redukcji biedy. Plan Dziaania dla Afryki uwzgldnia dwa polityczne obszary (pokj-bezpieczestwo i rzdzenie) oraz sze ekonomicznych (handel i inwestycje, umorzenie dugw,
50 51

Communiqu, Denver, June 22, 1997. Genoa Plan for Africa, Genoa, July 21, 2001.

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

165

edukacja, zdrowie, rolnictwo i zasoby wodne). Demonstrujc wsparcie dla nowego partnerstwa, G8 w pierwszym obszarze problemw zobowizywaa si: wspiera wysiki Afrykanw w rozwizanie koniktw zbrojnych i przywrcenie pokoju w Demokratycznej Republice Konga, Sudanie, Angoli i Sierra Leone; pomaga w programach rozbrojeniowych i demobilizacji i wspiera sekretarza generalnego ONZ w utworzeniu Grupy Kontaktowej, koordynujcej wspprac z krajami afrykaskimi w czasie interwencji. G8 zdecydowaa si na pomoc nansow i techniczn do 2010 r., aby skuteczniej zapobiega koniktom na kontynencie i podejmowa operacje pokojowe zgodnie z Kart NZ. Zobowizano si ponadto walczy z nielegalnym przemytem broni oraz eliminowa miny przeciwpiechotne. Deklarowano si wsplnie dziaa na rzecz ochrony ludnoci cywilnej poszkodowanej przez wojny. Istotn rol w partnerstwie odgrywa miay aspekty ekonomiczne. Obligowano si uatwia dostp dla produktw z Afryki, deklarowano wzrost funduszy i pomoc techniczn dla handlu. Wyraano poparcie dla regionalnej integracji gospodarczej i wzrostu handlu wewntrzafrykaskiego. W ramach pomocy miaa nastpi poprawa efektywnoci ODA; implementacja umorzenia dugw; promocja edukacji i dostpu do technologii cyfrowej; poprawa zdrowia i walka z AIDS; zwikszenie produkcyjnoci rolnictwa poprzez wzrost konkurencyjnoci i zabezpieczenia ywnoci oraz poprawa zarzdzania zasobami wodnymi Afryki52. Liderzy afrykascy zareagowali pozytywnie na propozycje G8. Prezydent Nigerii Olusegunem Obasanjo stwierdzi, e nie by to plan doskonay, ale dobry53. W Evian prezydent Chirac uzna solidarno z Afryk za priorytet w dziaaniu G8. Na szczycie ukaza si raport szerpw ds. Afryki nt Planu Dziaania. Znale w nim mona 46 szczegowych punktw oraz aneks z przebiegu implementacji. W dokumencie poparto inicjatyw NEPAD, informujc, e ONZ i OECD rwnie j zaakceptoway. NEPAD i Plan Dziaania dla Afryki byy cile ze sob powizane. Obliczano, e do 2006 r., dodatkowe rodki dla Afryki wynosi bd rocznie 6 mld USD54, a ODA bdzie przekazywana na ten kontynent. W 2002 r. szacowana pomoc dla Afryki w ramach ODA wyniosa 10 mld USD55. Na szczycie w Sea Island przywdcy afrykascy ustosunkowali si do Planu Dziaania dla Afryki informujc o konkretnych dziaaniach krajw G8. Prezydent ObaG8 Africa Action Plan, Kananaskis, June 27, 2002. N. Bayne, Impressions of the Kananaskis Summit, http://www.g7.utoronto.ca. 54 Deklaracja semki o przeznaczeniu 6 mld USD dodatkowych rodkw ODA rocznie nie zadowolia organizacji pozarzdowych, ktre zwracay uwag, e cakowity koszt nansowania NEPAD wynosi rocznie 64 mld USD. 55 W raporcie wymieniano priorytetowe obszary, wymagajce najwikszego wsparcia: zdrowie, edukacja, gd, handel, woda, korupcja, pomoc, jawno, pokj i bezpieczestwo. Partnerstwo dotyczy miao wspdziaania w operacjach pokojowych; przeamywania trudnoci w negocjacjach handlowych; realizowaniu zobowiza; wikszej uwagi w kwestiach rolnych, walki z chorobami zakanymi i realizowania celw milenijnych (Implementation Report by Africa Personal Representatives to Leaders on the G8 Africa Action Plan, Evian, June 1, 2003).
52 53

166

Rafa Matera

sanjo dzikowa UE, Francji, Japonii i Kanadzie za wsparcie na obszarach koniktw w Sierra Leone, Liberii i Wybrzeu Koci Soniowej. Prezydent Senegalu Wade dodawa, e w cigu 2 lat jego kraj uzyska ponad 1 mld USD od Japonii i Kanady, z czego cz przeznaczona zostaa na infrastruktur w Afryce Zachodniej oraz potrzeby ECOWAS (Wsplnota Gospodarcza Afryki Zachodniej). Obasanjo sugerowa, by w inicjatywie HIPC nie byo rnicowania i by dugi mona zredukowa w peni, co suyoby caej Afryce56. W Gleneagles G8 zobowizaa si do podwojenia pomocy Afryce do 2010 r., co oznaczao, e co najmniej 25 mld USD rocznie traa miao na ten kontynent. G8 wraz z liderami afrykaskimi przyja za cel podwojenie wielkoci gospodarki afrykaskiej i handlu do 2015 r.57. W raporcie informowano, e w cigu 5 lat ponad 2/3 krajw Afryki Subsaharyjskiej dokonao wyboru systemu demokratycznego, spada w tym czasie inacja, a wzrost gospodarczy w ostatniej dekadzie w 16 krajach osign roczn redni 4%. Ogem w 24 pastwach mona byo dostrzec postp. Zobowizania G8 miay by zgodne z zaoeniami UA i strategi NEPAD. Dono te do synchronizacji z Celami Milenijnymi ONZ. Plan Dziaania dla Afryki by koordynowany przez szerpw ds. Afryki. Wanym elementem ich dziaalnoci bya zapewnienie szybkiego reagowania, wspierania funduszy UA i instytucji panafrykaskich. Zachcali oni midzynarodowe instytucje do wsppracy oraz promowali nowe inicjatywy (jak CAADP Comprehensive Africa Agriculture Development Programme Peny Program Rozwoju Afrykaskiego Rolnictwa). Funkcj uzupeniajc wobec szerpw penia Komisja ds. Afryki, ktr powoa rzd brytyjski w 2004 r.58 Przedstawia ona peny plan pomocy kontynentowi. W Gleneagles istotna dla kontynentu afrykaskiego bya konkretna decyzja o przeszkoleniu i wyekwipowaniu do 2010 r. 75 tys. onierzy w tym 20 tys. StandBy Force (Si w Pogotowiu) UA. Podsumowujc brytyjski szczyt wczesny premier Blair podkrela, e pomoc Afryce to partnerstwo, a nie charytatywno. Twierdzi, e sam szczyt nie moe rozwiza problemu biedy, ale moe oznacza przeom w tej kwestii59. Spotkanie G8 w Sankt Petersburgu oznaczao regres w inicjatywach wobec Afryki. Znalaz si jednak dokument, w ktrym zobowizywano si do dalszego partnerstwa
56 Joint Press Conference by Abdelaziz Bouteika, President of Algeria, John Agyekum Kufuor, President of Ghana, Olusegun Obasanjo, President of Nigeria, Abdoulaye Wade, President of Senegal, Thabo Mvuyelwa Mbeki, President of South Africa and Yoweri Kaguta Museveni, President of Uganda, Sea Island, June 10, 2004. 57 Chairs Summary, Prime Minister Tony Blair, Gleneagles, July 8, 2005. 58 Znalazo si w niej 17 komisarzy, w tym premier, minister skarbu Gordon Brown, Afrykaska szerpa i minister ds. rozwoju Hilary Benn, ale te Bob Geldof, organizujcy koncerty Live 8 oraz znany piosenkarz i lider grupy U2 Bono. Raport komisji sta si podstaw rozmw midzy przywdcami. Wzywa do podwojenia pomocy Afryce do 25 mld USD rocznie w cigu 5 lat. W duej mierze raport ten pokrywa si z konkluzjami Projektu Milenijnego ONZ, kierowanego przez Jeffreya Sachsa. 59 Prime Minister Blairs Statement on the G8 Gleneagles Summit, Update to Parliament, London, July 11, 2005.

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

167

z Afryk i wspdziaania z UA i NEPAD. Wsparcie otrzymay siy African Standby Force. Przekazano te rodki na fundusz dla UA w jej misji w sudaskim Darfurze. Odnotowano powstanie Komisji ds. Budowania Pokoju przy ONZ oraz funduszu pokrywajcego wydatki w nagych interwencjach (UNs Central Emergency Response Fund). Wyliczano, e wydano ju awaryjnie 92 mln USD w regionie Rogu Afryki, Darfurze, DRK, Czadzie, Nigrze, WKS i Burundi. Deklarowano udzielenie rodkw do budowy infrastruktury transportowej i energetycznej w Afryce oraz pomoc w przyciganiu inwestycji w ramach nastpujcych inicjatyw: NEPAD-OECD Africa Investment Initiative (Afrykaska Inicjatywa ds. Inwestycji); Enhanced Private Sector Assistance for Africa (Powikszona Pomoc Prywatnego Sektora dla Afryki) oraz Investment Climate Facility (Udogodnienie w Klimacie dla Inwestycji). Zapewniano, e celem G8 pozostawaa demokratyczna, prosperujca i pokojowa Afryka. W aneksie do dokumentu znajdowao si dokadne rozliczenie czonkw z nansowania rozwoju kontynentu60.

PLAN DLA ROZSZERZONEGO BLISKIEGO WSCHODU

Gwnie dziki zaangaowaniu Stanw Zjednoczonych drugim, obok Afryki, regionem Poudnia, uprzywilejowanym w strategii G8 sta si od 2004 r. obszar tzw. Rozszerzonego Bliskiego Wschodu. W Sea Island przywdcy ogosili inicjatyw Partnerstwa dla Postpu i Wsplnej Przyszoci z Regionem Szerszego Bliskiego Wschodu i Afryki Pnocnej (Partnership for Progress and a Common Future with the Region of the Broader Middle East and North Africa)61. Liderzy G8 w imi pokoju, politycznego, ekonomicznego i spoecznego rozwoju i stabilizacji deklarowali wsparcie dla reform w tym regionie. Zapowiadali, e partnerstwo powinno by oparte na wsppracy z rzdami, biznesem oraz przedstawicielami spoeczestw. Liczyli na zwikszenie zobowiza midzynarodowej wsplnoty majcych na celu pokj i stabilizacj regionu. Uznali, e konikty (zwaszcza midzy Izraelem a Palestyn) nie mog by przeszkod w reformach, a kluczem do pomylnoci miao by osignicie stabilizacji w Iraku. W peni popierano dziaania Kwartetu Bliskowschodniego (USA, UE, Rosja, ONZ) wobec procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie i sytuacji w Syrii, Libanie i Iraku. Twierdzono, e redukcja dugw jest kluczowa dla budowy wolnego Iraku, dlatego zapowiadano negocjacje z Klubem Paryskim i wierzycielami, by osign ten cel ju w 2004 r.62
Update on Africa, St Petersburg, July 16, 2006. Inicjatywa dla regionu bliskowschodniego uwzgldniaa pastwa od Maroka po Afganistan. Projekt hamoway Egipt i Arabia Saudyjska uznajc, e reformy nie powinny by narzucane z zewntrz. Trudnoci w realizacji programu wynikay ponadto z sytuacji w Iraku i z powodu koniktu midzy Izraelem a Palestyn. 62 Partnership for Progress and a Common Future with the Region of the Broader Middle East and North Africa, Sea Island, June 9, 2004. Prezydent Bush przekonywa pozostae kraje do umorzenia irackiego dugu. Rozbienoci byy due, gdy Amerykanie zdecydowani byli na redukcj 90% zaduenia, podczas gdy Francja, Niemcy i Rosja na najwyej 50%.
60 61

168

Rafa Matera

Inicjatywa zawieraa szczegowy plan wspierania reform w regionie. W zwizku z tym zapowiadano konsultacje z Lig Arabsk. Zobowizano si m.in. do zaoenia jeszcze w 2004 r. dwch instytucji: Forum dla Przyszoci i Dialogu Wsparcia dla Demokracji. Miay one przycign do projektu nie tylko rzdy, ale te biznes. Ogaszano kolejne zobowizania: popraw alfabetyzacji o 20 mln ludzi do 2015 r.; wzrost przedsibiorczoci poprzez uruchamianie szkole dla ludzi modych i kobiet; uatwianie inwestycji; pogbianie demokracji (Amerykanie byli gotowi do inicjatywy przyj nawet Libi, Syri i Iran, jeli zrezygnowayby one ze wsparcia dla terroryzmu); wolne i jawne wybory; zwikszanie uczestnictwa kobiet w yciu politycznym, ekonomicznym, spoecznym, kulturalnym i owiatowym; pomoc przy dokonywaniu zmian prawnych; zachcanie do dobrego zarzdzania i dziaa antykorupcyjnych; podnoszenie edukacji i technologii; liberalizacj w handlu towarami i usugami63. Wiele z tych kwestii podnoszonych byo ju wczeniej (w kontekcie stosunkw z krajami rozwijajcymi si, a zwaszcza z Afryk), jednak Program dla Rozszerzonego Bliskiego Wschodu mia znacznie szersze reperkusje polityczne. G8 zaleao bardziej na promocji demokracji ni na organizacji szeroko zakrojonej pomocy rozwojowej. Problem by w tym, e cz pastw w ogle o t pomoc nie zabiegaa.

PODSUMOWANIE

Ju w czasie trwania zimnej wojny problemy krajw rozwijajcych si byy jednym z naczelnych tematw, poruszanych przez przywdcw podczas szczytw G7. Zdecydowana wikszo deklaracji i inicjatyw odnosia si w tym czasie do kwestii ekonomicznych, co byo zgodne z pierwotnym zaoeniem szczytw. Podczas pierwszych dwch cyklw spotka sidemki liczba zobowiza wobec Poudnia wyniosa 92, co dawao redni na rok 6,6 i byo najwyszym wynikiem spord wszystkich tematw omawianych podczas szczytw. Deklaracje wobec krajw rozwijajcych si przewyszay nawet zobowizania zwizane z kwestiami energetycznymi (czna ich liczba w okresie 1975-1989 wyniosa 86) czy handlem (67)64. Podczas trzeciego cyklu spotka przywdcw do najbardziej popularnych tematw na szczytach naleay problemy ochrony rodowiska (w latach 1989-1995 73 zobowizania dotyczce tej kwestii zostay podjte wobec 44 zalece w sprawie pastw rozwijajcych si i 43 w sprawach handlu midzynarodowego). W ostatniej dekadzie dziaalnoci G8 liczba zobowiza grupy znacznie wzrosa. Czsto jednak zobowizania podwajay si z tego powodu, e do 2002 r. obok dziaajcej ju G8 funkcjonowaa nadal G7 (ze wzgldu na wczeniejsze zobowizania). Cakowita liczba zalece w latach 1996-2006 przekroczya 1700. Ponownie najwicej (1/4) deklaracji przywdcy adresowali do pastw rozwijajcych si (zwaszcza wobec Afryki, a szczeglnie w sprawie inicjatyw na temat redukcji
63 64

G8 Plan of Support for Reform, Sea Island, June 9, 2004. Obliczenia wasne na podstawie deklaracji ekonomicznych.

Problemy krajw rozwijajcych si na szczytach G7/G8

169

zaduenia). W nowym milenium celem jaki stawiaa sobie grupa byo przeksztacenie takiego zainteresowania w sukces poszczeglnych programw.

ABSTRACT The rst summit of the group of industrial nations was held at the Chteau de Rambouillet near Paris from 15th to 17th November 1975. It was attended by representatives of six countries: France, Japan, the FRG, the USA, Great Britain and Italy. The name G7 was adopted for summits held from 1976 onward, following the incorporation of Canada into the group. Since 1977 representatives of the Commissions of European Communities also attended the meetings, though only as observers. G7 was transformed into G8 in 1998 at the summit in Birmingham after having functioned for a few years as G7+Russia. Economic declarations and communiqus from the summits of the leaders of the member states contained schemes of a strictly economic nature but also social and institutional proposals. Besides guidelines on macroeconomic policy, and trade and monetary systems, issues concerning environment protection, education or health care also appeared on the agenda. Discussions on the problems of developing countries recurred during all the summits, but implementation of relevant postulates, especially those concerning debt cancellation strategy and coordination of ofcial development assistance were only formulated at the turn of the second and third millennium. The article is an attempt to show how G7/8 engaged for the South over a period of more than thirty years of its activity. The problem of effectiveness of particular initiatives is a more complex issue that requires further investigations and separate studies. This publication is based mostly on documents accepted by the leaders of the member states at annual summits.