Kinh t th trng l g?

What is a Market Economy?

-1-

Kinh t th trng l g?
What is a Market Economy?
Michael Watts

Gii thiu .............................................................................................. .5 Introduction Kinh t ch huy v kinh t th trng .................................................7 Command and Market Economies Ngi tiu dng trong nn kinh t th trng ................................13 Consumers in a Market Economy Kinh doanh trong nn kinh t th trng .......................................23 Business in a Market Economy Ngi lao ng trong nn kinh t th trng .................................35 Workers in a Market Economy H thng cc th trng .....................................................................47 A System of Markets Ti chnh trong nn kinh t th trng ...........................................55 Finances in a Market Economy

-3-

uyn sut tin trnh lch s, mi x hi

u phi i mt vi mt vn kinh t c bn l vic quyt nh phi sn xut ci g v cho ai trong mt th gii m cc ngun ti nguyn b hn ch. Trong th k 20, nhn chung c hai c ch kinh t i chi nhau mang nhng kt qu rt khc nhau, l: nn kinh t ch huy c nh hng t chnh ph trung ng v nn kinh t th trng c da trn doanh nghip t nhn. Vo bui bnh minh ca th k 21, mt iu r rng i vi ton th gii l nn kinh t ch huy, tp trung tht bi trong vic duy tr tng trng kinh t, trong vic t c s thnh vng, hoc thm ch trong vic bo m an ninh kinh t cho cc cng dn ca mnh. Tuy nhin, vi nhiu ngi, cc nguyn tc v c ch cn bn ca mt nn kinh t th trng, vn cn xa l hoc b hiu sai. Bt chp nhng thnh qu r rng trong vic tng mc sng cc nc t Ty u n Bc M v chu , vn cn mt s ngi nhn nhn cc nn kinh t th trng (c bit l vai tr ca n trong thng mi quc t) vi s hoi nghi. S d nh vy mt phn l do nn kinh t th trng khng phi l mt thc h m l mt h thng cc tp tc v thit ch c kim nghim qua thi gian lm sao mi c nhn v x hi c th sng v thnh vng v phng

din kinh t. V bn cht cc nn kinh t th trng l phi tp trung, linh hot, thc t v c th thay i c. Mt c im trng tm ca cc nn kinh t th trng l khng c mt trung tm im. Thc vy, mt trong nhng php n d cn bn khi ni v th trng t nhn l bn tay v hnh. Cc nn kinh t th trng c th mang tnh thc tin, nhng n cng da trn cc nguyn tc c bn ca t do c nhn: quyn t do ca khch hng trong vic la chn cc hng ha v dch v cnh tranh; quyn t do ca nh sn xut bt u hoc m rng kinh doanh, phn chia ri ro v li nhun; quyn t do ca ngi lao ng trong vic la chn cng vic hoc ngh nghip, tham gia vo nghip on lao ng hoc thay i ch. l s khng nh v quyn t do, v ri ro v c hi, tt c cng nhau to thnh nn kinh t th trng hin i v nn dn ch chnh tr. Nn kinh t th trng khng phi khng c nhng bt cng v lm dng nhiu khi cn trm trng l ng khc nhng c mt iu khng th ph nhn c l doanh nghip t nhn hin i v ch kinh doanh, cng vi nn dn ch chnh tr, mang li trin vng tt p nht cho vic gi gn s t do v m ra nhng con ng ln nht cho pht trin kinh t v em li s thnh vng cho tt c mi ngi.

-5-

KINH T CH HUY V KINH T TH TRNG

Cc sn phm nh bnh m, tht, qun o, t lnh v nh ca hin c sn xut v tiu th hu nh tt c cc nc trn th gii. Cc phng php sn xut v cc ngun lc c s dng sn xut ra nhng sn phm ny cc nc khc nhau li thng rt ging nhau v d nh bnh m do ngi lm bnh s dng bt m v nc, thng c thm mui, ng v men, sau c nng trong l. Khi bnh m c nng, cc bnh s c bn cho ngi tiu dng ti cc ca hng, m t nht l v v bn ngoi c th trng cng ging nhau, thm ch nhng nc c nhng h thng kinh t rt khc nhau. mt sn phm c th l o s-mi v o bludng nh th no trong hai c ch kinh t khc nhau. Trong nn kinh t ch huy, cc y ban k hoch kinh t ca chnh ph, cc chuyn gia v sn xut v cc quan chc chnh tr thit lp cc mc sn xut cho cc mt hng ny v ch nh nhng nh my no s sn xut cc mt hng . Cc y ban k hoch trung ng cng nh gi cho cc mt hng o s-mi v blu-dng cng nh lng ca cc cng nhn sn xut ra chng. Nh vy, ton b s lng, chng loi v gi c ca qun o v cc sn phm khc u do quyt nh ca trung ng m c. C th thy trc l cc sn phm m s la chn ch c gii hn ny s bn ht ngay, chng bao lu s bin mt trn cc gi hng. V sao vy? C l v cc nh my khng th p ng c yu cu v s lng, hoc nhng ngi ra k hoch trung ng nh gi thp s lng o s-mi m ngi dn mun mua mc gi m h t ra. D l trong trng hp no th s thiu ht vn s tip tc tr khi ngi lp k hoch c nhng bin php tng sn lng, tng gi hoc tng c hai yu t ny. Khi dn s gia tng trong cc nn kinh t ch huy cng vi s lng v s phc tp ca nhng sn phm mi, s vic ngy cng tr nn kh hn cho nhng ngi lp k hoch trong vic trnh hoc loi b hn s thiu

Cc quyt nh ch o v sn xut qun o

Mc d hnh thc bn ngoi c s ging nhau, nhng nu chng ta so snh cc nn kinh t th trng ca Bc M, Ty u v Nht Bn vi cc nn kinh t ch huy khi cc nc cng sn trc y, thng c gi l COMECON (bao gm Lin X, cc nc ng u v mt s nc chu ) hn na th k qua, cc phng thc c s dng quyt nh sn xut hng ha g, sn xut chng nh th no, gi c ca nhng hng ha ra sao v ai l ngi tiu dng cc hng ha li khc hn. xem xt s khc nhau mt cch r rng hn, hy cng th xem ngi ta a ra cc quyt nh v sn xut v tiu th i vi

-7-

ht v nhiu th m ngi tiu dng mun c hoc tha nhng th m h khng cn. Vi thm nhiu sn phm, thm nhiu ngi v cng ngh sn xut cng thay i nhanh hn, nhng ngi lp k hoch phi i mt vi s bng n v s lng cc quyt nh m h phi a ra, cng nh s lng nhng yu t v cch thc, lm pht sinh sai st trong k hoch tng th cho nn kinh t quc dn. Hin tng ny khng xy ra trong nn kinh t th trng v kinh t th trng vn hnh theo mt cch hon ton khc. Trc tin, khng c b no trong chnh ph quyt nh phi sn xut bao nhiu chic o s-mi hoc blu-dng hoc theo kiu dng v mu sc nh th no. Bt k ai c nhn hay cng ty u c th quyt nh sn xut v tiu th o s-mi v bludng trong nn kinh t th trng v nhiu ngi s lm nh vy ch v h tin rng h c th bn nhng sn phm ny vi gi b p chi ph sn xut phi b ra v c th kim c nhiu li nhun hn t vic sn xut nhng loi o ny nu so vi nhng vic khc. iu ny dn n s cnh tranh trc tip gia cc cng ty khc nhau cng sn xut v tiu th nhng sn phm ny. Cnh tranh l mt trong nhng l do c bn gii thch v sao ni chung c rt nhiu kiu dng, vi si v nhn hiu hng ha khc nhau ngi tiu dng la chn trong nn kinh t th trng. Tt nhin, nu ngi tiu dng quyt nh ch mua quanh nm sut thng mt loi o s-mi v blu-dng, nhng ngi sn xut s sm nhn ra rng chng cn phi sn xut

cc loi o khc lm g. Nhng n gin l iu ny cha tng xy ra nhng ni m ngi ta c quyn c la chn nhng g h thch t rt nhiu cc sn phm may mc.

Gi c ca o s-mi
Mt yu t then cht khc v kinh t th trng l gi c ca o s-mi, blu-dng v cc sn phm khc bn trong cc ca hng khng phi do y ban kinh t ca chnh ph t ra. Thay vo , tt c nhng ngi bn u t do tng hoc gim gi ty theo tnh hnh thay i trn th trng. V d, nu mt loi o s-mi tr nn c a chung ti mt thi im no , v cc ca hng lo rng s ht hng trc khi h c th c hng mi, gi ca loi o s-mi s thng tng ln, t nht l cho n khi c hng mi. S tng gi ny hon thnh hai mc ch. Th nht, bng vic lm cho loi o ny tr nn t hn so vi cc loi o s-mi khc v sn phm khc, mt s ngi tiu dng s la chn cch gim mua loi o ny v tng mua cc mt hng khc. Th hai, v gi cao hn s c li trc tip cho ngi sn xut v bn loi o s-mi ny ch khng phi chnh ph gi cao hn s lm tng li nhun ca cc cng ty sn xut v bn loi o ny, nh gip h sn xut v tiu th c nhiu hn. Cc cng ty sn xut cc loi sn phm khc cng nhn thy li nhun cao hn cho cc nh sn xut o smi, v th thc y mt s cng ty ngng sn xut cc mt hng khc v bt u chuyn sang sn xut nhng chic o s-mi hp thi. V tt c nhng l do nh ngi tiu dng mua t o s-mi hn, cc nh sn xut o s-

-9-

mi sn xut nhiu o hn v cc cng ty khc cng quyt nh sn xut o s-mi, s thiu ht v hng ha s bin mt. Cn lu rng tt c nhng iu ny xy ra m khng cn c bt k quyt nh no ca mt y ban k hoch trung ng. Trong thc t, qu trnh ny din ra nhanh hn v c v nh l t ng, l do chnh xc l v cc quyt nh ca ngi tiu dng v nh sn xut l phi tp trung ha.

phi lm ra cc sn phm m ngi tiu dng a thch vi gi c cnh tranh hoc h s ph sn v ngi khc s mua li nh xng, my mc v cc ngun lc khc ca h. Tm li, chnh l cch m cc ng lc kinh t vn hnh trong nn kinh t th trng. Qu trnh c bn cng din ra tng t trong rt nhiu loi th trng khc nhau hu nh tt c cc ni m cc loi gi c c hon ton t do tng hay gim, k c gi nhn cng, thc phm, cc khon tin tit kim hoc vay ca ngn hng. Tuy nhin, nn kinh t th trng khng mang li cc gii php l tng v chnh ph ng vai tr quan trng trong vic gip khc phc nhng vn m bn thn c ch th trng t n khng th gii quyt c trit . Ngoi ra, c ch th trng khng th trnh khi sc p t cc vn v chnh sch cng trong nn kinh t ton cu hin nay cc vn nh lm pht, tht nghip, nhim, ngho i v cc ro cn thng mi quc t. Tuy nhin, nu so snh vi s thiu thn kinh nin v tnh khng hiu qu vn c ca nn kinh t ch huy th c ch kinh t th trng t do mang li cc c hi tt hn cho vic pht trin kinh t, tin b cng ngh v s thnh vng.

Th trng
Gi c cao hn ca o s-mi khin cho ngi tiu dng v cc nh sn xut c ng c phn ng theo cch ny v mi ngi c quyn c hng nhng li ch c c t cc quyt nh ca chnh h, ng thi cng t chu cc chi ph v ri ro lin quan. V d, nhng ngi tiu dng sn sng tr gi cao hn vn c th c c nhng chic o hp thi nht, nhng h phi b ra nhiu tin hn (v do vy phi bt mua nhng hng ha v dch v khc) lm c vic . V kha cnh sn xut ca th trng, cc cng ty sn xut o s-mi hp thi trang c th bn vi gi cnh tranh v thu li nhun. Nhng cc nh sn xut lm ra cc sn phm khng tiu th c hoc hot ng khng c hiu qu v phi tr chi ph qu nhiu lm ra sn phm s b thua l. Kt qu l, h phi hc cch sn xut v cnh tranh mt cch c hiu qu ngha l

- 11 -

NGI TIU DNG

TRONG NN KINH T TH TRNG
V d, h c th pht hin ra rng, gi cam tng. C mt vi l do c th khin cam tng gi, nh vic thi tit bng gi nhng vng trng cam ph hng phn ln sn lng thu hoch. nh hng ca bng gi dn n tnh trng cng s ngi tiu dng mun mua cam nhng s lng cam li t hn. Do vy, nu vn gi mc gi thp nh c, nhng ngi bn hng s nhanh chng ht cam bn v phi ch cho n v thu hoch sau. Thay vo , bng cch tng gi cam, h khuyn khch ngi tiu dng gim s lng cam s mua, v cc nh sn xut c khuyn khch trng nhiu cam hn trong thi hn ngn nht c th. C mt kh nng khc: cc nh cung cp c th la chn cch nhp khu mt s lng cam ln hn t nc ngoi. Mu dch quc t, khi c php hot ng trong iu kin tng i t ro cn hoc thu nhp khu (thng gi l thu quan), c th mang n cho ngi tiu dng nhiu la chn hn v cho php cc nh sn xut a ra gi cnh tranh hn vi mt lot sn phm, t cam n t. Mt khc, cam sau thu hoch c th c d tr trnh thi tit bng gi, nhng thay vo ngi tiu dng quyt nh bt u mua nhiu cam hn v t to i. Ni mt cch khc, thay v lng cam c cung t hn

Ngi tiu dng trong nn kinh t th trng v kinh t ch huy phi a ra nhiu loi quyt nh ging nhau: h mua thc phm, qun o, nh ca, phng tin i li v gii tr trong gii hn kh nng ti chnh ca mnh, v h mong mun c kh nng mua nhiu hn na. Tuy nhin, ngi tiu dng c vai tr quan trng hn trong c ch hot ng tng qut ca nn kinh t th trng so vi vai tr ca h trong nn kinh t ch huy. Thc t l cc nn kinh t th trng i khi c miu t nh l cc h thng thuc ch quyn ca ngi tiu dng v cc quyt nh chi tiu hng ngy theo s la chn ca ngi tiu dng s quyt nh mt phn ln n vic sn xut hng ha v dch v g trong nn kinh t. iu ny xy ra nh th no?

Mua cam v chip my tnh

Gi s mt gia nh Robert, Maria v hai a con i mua n cho ba ti. H c th d nh mua tht g, c chua v cam; nhng k hoch ca h s b nh hng rt nhiu bi gi c th trng ca cc mt hng .

- 13 -

th nhu cu li tng ln. iu ny cng lm tng gi cam trong mt thi gian, t nht l ti khi nhng nh trng cam c th cung cp thm cam cho th trng. Bt k l do g lm cho gi c tng ln, Robert v Maria c l s phn ng nh ta d kin khi h pht hin ra l gi c cao hn gi h c tnh. H rt c th s quyt nh mua t cam hn s lng d tnh, hoc s mua to hoc hoa qu khc thay th. V rt nhiu ngi tiu dng khc cng c nhng la chn tng t nn cam trong ca hng s khng ht sch. Nhng cam s t hn v ch c nhng ngi mun v c th tr cao hn mi tip tc mua chng. Ngay lp tc, do mi ngi bt u mua to v hoa qu khc thay th cam, gi c ca nhng loi qu ny cng s tng ln. Nhng phn ng ca ngi tiu dng ch l mt mt, l v cu ca ng thc quyt nh gi cam. iu g xy ra pha bn kia, hay v cung? Vic gi cam tng pht ra tn hiu cho tt c nhng ngi trng hoa qu mi ngi ang tr tin nhiu hn mua hoa qu rng h s cn tr tin s dng ngun lc cho vic trng hoa qu nhiu hn trc y. H cng cn i tm cc vng trng hoa qu mi, nhng ni m hoa qu c v nh khng b ph hoi bi thi tit xu. H cng c th tr tin cho cc nh sinh vt hc tm kim cc loi hoa qu mi c kh nng chu lnh, cn trng v mt s bnh ma mng tt hn. Qua mt thi gian, tt c cc hnh ng ny s lm tng nng sut v lm gim gi hoa qu. Nhng ton b qu trnh ny ph thuc u tin v trc ht vo quyt nh c bn ca ngi tiu dng trong vic chi mt phn thu nhp ca mnh vo cam v cc hoa qu khc.

Nu ngi tiu dng dng mua, hoc nu h quyt nh tiu t tin hn cho mt sn phm v bt k l do g gi s h xung. Nu h mua nhiu hn, cu tng ln v gi s tng ln. Cn lu rng s tng tc ln nhau gia cung, cu v gi c din ra tt c mi ni, mi cp khc nhau ca nn kinh t, ch khng ch vi cc hng ha tiu dng bn cho ngi dn. Vic tiu dng cng lin quan n cc hng ha trung gian ti u vo m cc cng ty phi mua sn xut cc hng ha v dch v ca mnh. Gi c ca cc hng ha trung gian ny, hay cn gi l cc hng ha u t, s dao ng nh hng n tt c nn kinh t th trng, lm thay i ng thc cung-cu mi cp . Nghin cu mt v d khc v mch in t bn dn, l trung tm ca cuc cch mng my tnh hin i. Cng ging nh trng hp qu cam, gi tng ln s dn n xu hng gim cu v chip my tnh, v kt qu l gim nhu cu i vi chnh my tnh. Tuy nhin, mt thi gian sau, vic gi cao hn s ra tn hiu cho cc nh sn xut chip my tnh rng c th c li nu tng mc sn xut ca h, hoc cc nh cung cp chip in t mi s xem xt tham gia vo th trng ny. Do gi chip gim xung, kt qu l gi my tnh s gim (vi gi nh l gi ca cc nguyn liu u vo khc khng i), v nhu cu v my tnh s tng ln. Cu v my tnh khng ch n thun khuyn khch cc nh sn xut tng gi cc sn phm ca mnh. N cn thc y cc ci tin v kt qu l s ra i cc my tnh v chip c tnh nng mnh v hiu qu ln hn.

- 15 -

S cnh tranh v tin b cng ngh v gi c din ra hu nh tt c cc th trng t do hon ton.

Gi c v thu nhp ca ngi tiu dng

Mt yu t kinh t khc m ngi tiu dng phi xem xt cn thn khi mua hng ha v dch v chnh l mc thu nhp ca h. Hu ht mi ngi u c thu nhp t cng vic m h thc hin d h l bc s, th mc, gio vin, th sa ng nc, cng nhn lp rp hay th k trong cc ca hng bn l. Mt s ngi cng nhn c thu nhp t vic cho thu hoc bn t v cc ti nguyn thin nhin khc m h s hu di hnh thc li nhun t mt cng vic kinh doanh hoc mt doanh nghip, hoc t li tin gi tit kim hoc t cc khon u t khc. Sau ny chng ta s m t v cch xc nh nhng khon thu nhp ; nhng nhng im quan trng l: 1) trong mt nn kinh t th trng, cc ti nguyn c bn c dng to ra cc hng ha v dch v nhm tha mn nhu cu ca ngi tiu dng do cc c nhn v gia nh s hu; 2) cc khon tin nhn c, hay thu nhp, m cc gia nh thu c t cc ngun lc sn xut , tng hay gim v s bin ng c tc ng trc tip n s tin m ngi tiu dng sn sng chi tiu cho nhng hng ha v dch v m h cn, v tip theo l n mc sn lng ca cng ty bn ra nhng sn phm . V d, hy xem xt mt nhn vin va mi ngh hu v v vy ch c thu nhp bng khong 60% s tin m b ta nhn c khi cn i lm. B ta s gim bt vic mua

nhiu hng ha v dch v c bit l nhng th lin quan n cng vic nh tr tin i li v qun o ti ni lm vic nhng b c th tng chi tiu cho mt vi sn phm khc nh bo ch v gii tr vn i hi phi c thm thi gian rnh ri mi dng c, c l bao gm c i du lch tham quan nhng thng cnh mi v thm bn b c. Ging nh nhiu nc hin nay, nu s lng ngi n tui v hu tng ln nhanh chng, nhng cch thc chi tiu thay i ni trn s nh hng n ton b gi c th trng v mc sn xut i vi nhng sn phm ny, v nhiu sn phm khc m ngi ngh hu c xu hng s dng nhiu hn nhng ngi khc, nh dch v y t. p ng, mt s doanh nghip s quyt nh sn xut thm cc sn phm v dch v theo hng p ng nhu cu ca ngi ngh hu chng no vic vn cn em li li nhun cho cc cng ty sn xut ra chng. Tm li, d ngi tiu dng gi hay tr; nam hay n; giu, ngho hay trung lu; mi ng -la, p-x, bng, -r, ru-pi, i-na hoc yn m h chi tiu chnh l tn hiu mt kiu b phiu v phng din kinh t, ni cho ngi sn xut bit h cn phi sn xut loi hng ha v dch v g. Chi tiu ca ngi tiu dng i din cho ngun cu cn bn i vi cc sn phm c bn trn th trng, nh hng phn na n vic xc nh gi c th trng ca hng ha v dch v. Na cn li da trn quyt nh ca cc doanh nghip v vic sn xut ci g v nh th no.

- 17 -

LM PHT V CHUYN I SANG NN KINH T TH TRNG

Mt trong nhng vn hc ba nht m cc x hi phi i mt trong qu trnh chuyn t mt nn kinh t tp trung sang kinh t th trng l lm pht. Tuy nhin, l thch thc m cc x hi phi vt qua nu mun c hng nhng li ch vt cht m nn kinh t th trng c th mang li. Chnh xc th lm pht l g? l s tng ln ca mc gi trung bnh ca hng ha v dch v c sn xut v tiu th trong mt nn kinh t. Lm pht thng xy ra trong mt nn kinh t th trng v mt trong hai l do sau: hoc l ngi dn tng chi tiu nhanh hn mc ngi sn xut c th tng sn lng hng ha v dch v, hoc c mt s st gim v lng cung hng ha v dch v cho ngi tiu dng v/hoc ngi sn xut, do lm gi c tng ln. Lm pht i khi c m t l s tng ln v lng tin so vi s gim i v s lng hng ha. Lm pht gy ra kh khn i vi cc nn kinh t ang trong qu trnh chuyn i, bi v s t do ha gi c xa b s qun l ca chnh ph v gi c l mt bc i cn bn tin ti mt nn kinh t th trng. Kt qu u tin ca s t do ha gi c l c th tin on mt t tng gi i vi cc hng lot hng ha vn b thiu ht kinh nin. V sao? Bi v chnh ph c gi gi nhng sn phm ny mc thp nn cu lun vt qu cung, hoc do cc sai lch v kinh t khc v nhng s khng hiu qu gy ra bi nhng ngi ra quyt nh trong chnh ph. Ngoi ra, nu ngi dn ang gi mt lng tin ln vo thi im nn kinh t chuyn i (v lng tin cn mua hng rt t) th p lc ca lm pht thm ch li cng gia tng.

Tuy nhin, phn thng cho vic tri qua cuc lm pht tt yu ny trong giai on chuyn i li rt ln. Khng b km hm bi chnh ph, c ch th trng v cung v cu c th bt u hot ng. Gi c cao pht tn hiu v nhu cu cao v th trng, thay v chm chp nh lc u, c phn ng bng vic tng sn xut. Tin ca ngi dn c th mt gi tr, nhng s tin m h c lc ny c gi tr tht v ngi tiu dng c th mua cc hng ha ang bt u xut hin trong cc ca hng. Cng vi cung hng ha tng ln, gi c tr nn n nh v khng cn thy nhng dng ngi xp hng v ngi tiu dng nhn ra rng s ngy cng c thm nhiu loi hng ha phong ph tip tc c bn ra. Cc doanh nghip v nh u t phn ng trc s t do kinh t mi bng vic khi s cng vic kinh doanh mi v cnh tranh vi nhau trong vic cung cp hng ha v dch v, do to ra cng vic, m rng lng cung v lm gi c n nh hn. Yu t then cht trong s chuyn i ny l chnh ph t b vai tr ca mnh trong vic p t gi c v cho php cc lc lng th trng l cung v cu xc lp gi c i vi hu ht cc loi hng ha v dch v. Khi mt th trng t do nh vy hnh thnh, lm pht c th vn ko di nhng vn ny d qun l hn nhiu v bt i tnh e da so vi nhng ngy u kh khn ca qu trnh chuyn i. S tn ph v au kh do mt cn bng n tng gi gy ra trong mt nn kinh t chuyn i (c gi l siu lm pht) rt r rng i vi tt c mi ngi. Tuy nhin, mc lm pht thp hn in hnh trong nn kinh t th trng c th tr thnh vn

- 19 -

hay khng? Liu mi ngi c giu ln chng khi khng c lm pht v gi c cng nh thu nhp vn thp nh cch y 100 nm? Cha chc. Nu thu nhp ca Robert v Maria tng gp 10 ln v gi c ca mi th cng tng ln nh vy th h chng khm kh hn so vi trc . L do m ngi dn trong nn kinh t th trng quan tm n lm pht trong nhng khong thi gian ngn hn l v khi gi c tng ln, thu nhp v s giu c c phn phi li theo mt cch ty khng lin quan n sn lng hoc nng sut ca cng nhn v cc cng ty. V d, gi s Robert v Maria mua mt ngi nh v vay tin tr vi li sut l 10%. Sau , t l lm pht tng t 5% ln 15%. H s c li t nhng s thay i ny v s tin m h tr n s khng c gi tr bng s tin khi h vay ban u mua ngi nh. Ni cch khc, s tin khng mua c s hng ha v dch v nh lc ban u. l tin vui cho Robert v Maria nhng li l tin xu i vi nhng ngi cho h vay tin. Cng tng t nh vy, nhng ai c lng hu c nh (hoc nhn c cc khon tin c nh khc theo mt hp ng di hn) s b nh hng bi lm pht, trong khi nhng ngi phi thanh ton theo yu cu ca nhng hp ng li c li. Nhng ngi dnh tin v cc nh u t cng b nh hng v lm pht lm gim gi tr ca s tin ca h. Ngc li, nhng ngi c th phi tr n hoc thc hin cc ngha v hp ng khc bng ng tin b lm pht th thng c li, tr khi li sut v cc khon thanh ton khc c php iu chnh theo mc lm pht.

Cc quc gia cn tin tit kim v cc khon tin vay u t thm cho t liu sn xut nh xng, nh my v cng ngh mi. Do , bng vic lm nh hng n ngi tit kim, lm pht c th lm gim tng trng kinh t v s thnh vng v lu di ca mt quc gia. V thm ch nhn rng ra, lm pht lm cho hot ng kinh doanh v kinh t kh d on hn, do khin cho u t vo cc nc khc c lm pht thp hoc khng c lm pht tr nn hp dn hn. Liu mt cng ty s xy dng mt nh my mt nc c t l lm pht khng d on c thay i trong khong t 10% n 15%, hay mt a im c t l lm pht trc y n nh trong khong t 2% n 5%? Cu tr li l a im sau. Nh vy, lm pht lm cho s ngi b thua thit tr nn nhiu hn so vi s ngi c li bng cch ph hy mi trng kinh t i vi tt c cc c nhn v doanh nghip. V tt c nhng l do ny, chnh sch n nh gi ca chnh ph phi cn bng c gia nhu cu khuyn khch tng trng kinh t v s i hi phi kim sot c lm pht.

- 21 -

KINH DOANH TRONG NN KINH T TH TRNG

Nh chng ta thy, s thnh cng ca mt doanh nghip trong nn kinh t th trng ph thuc vo vic tha mn khch hng bng cch sn xut nhng sn phm m h mun, v bn cc hng ha v dch v vi gi c c th cnh trnh c vi cc doanh nghip khc. lm c iu ny cc doanh nghip cn phi gii p mt cch cn thn mt trong nhng vn quan trng nht m mi c ch kinh t phi i mt: l lm th no mt x hi c th sn xut hng ha v dch v mt cch hiu qu nht? Trong nn kinh t th trng, iu c ngha l lm sao t c gi tr u ra ti a t cc yu t u vo m cc nh sn xut s dng. dng biu din nho ln, cng c th hp dn cc nh sn xut mi nhng ngi thy c c hi kim li nhun. Mt khc, cc nh cung cp tim nng c th n gin cm thy rng h ch cn pht trin nhng k thut sn xut ci tin i vi loi xe p thng thng, hoc sn xut vi gi nhn cng thp hn l cc cng ty c th bn vi gi thp hn cc i th cnh tranh trn th trng m vn c li nhun. Khng ch c rt nhiu loi xe p sn xut, m cn c rt nhiu cch sn xut ra chng t vic s dng mt dy chuyn lp rp t ng hin i sp xp hng ngn cc b phn ging nhau v lp thnh xe p, ti vic s dng nhiu lao ng hn v t my mc hn thit k v sn xut cc loi xe p chuyn dng. Mt ln na, cng ty a ra cc quyt nh trong c ch th trng phi cn nhc mt s loi gi khc nhau c th tng hay gim ty theo phn ng ca ngi mua v bn sn phm . V d, gi c ca cc yu t u vo m cc cng ty phi tr tt nhin l ng mt vai tr ln trong vic xc nh bao nhiu thp, nhm, lao ng, my mc v cc nguyn liu khc m cng ty s s dng sn xut xe p ca mnh. Nu gi thp tng ln v gi nhm gim xung, rt nhiu cng ty xe p s tm cch s dng nhiu nhm hn v t thp i. Tng t, nu lng ca cng nhn tng mnh, cc cng ty s thy nn tm

Sn xut xe p
Hy xt trng hp mt cng ty ang nghin cu sn xut v bn xe p. Trc khi bt u mt cng vic kinh doanh nh vy, bt k doanh nghip hoc cng ty no cng phi cn nhc hng lot cc vn . Trc tin, tim nng v bn cht nhu cu ca khch hng i vi loi xe p mi ny l g? Liu c mt th trng ln, duy nht cho cc xe p thng thng khng? Hay l th trng xe p c chia thnh nhiu th trng nh hn, hay th trng ngch, cho cc loi xe p c bit dnh cho tr em, cc loi xe p ua hoc xe p leo ni chuyn dng? Mt xu hng mi, nh s xut hin xu hng bt ng ca ci gi l xe p biu din m nhng ngi kho lo c th

- 23 -

cch s dng my hoc vn nhiu hn v s dng t lao ng hn. V d, cng ty c th quyt nh mua nhiu my nng hng hn v gim nhn cng trong vic vn chuyn nguyn vt liu trong cc nh kho. Hoc cng ty c th s dng nhiu my mc hn hn nhng mi hn thng thng v lp li xe p ca mnh v do thu t cng nhn hn hn. (Kt qu l s cng nhn trong cc nh my sn xut my hn s dng trong cc nh my sn xut xe p s tng ln). Bt k cng vic kinh doanh mo him no nh vy u ko theo nhiu yu t may ri: mu thit k xe p mi c th tht bi trong vic hp dn khch hng, hoc chi ph sn xut c th cao n mc khng ng, khin gi cc mt hng xe p ca cng ty khng c th trng chp nhn. Cc cng ty phi hon ton lnh chu cc ri ro tht bi v thu c nhng thnh qu kinh t nu h c k hoch tt v cng vic kinh doanh xe p ca h thnh cng. S cn nhc gia ri ro v thng li ca cc c nhn v cc cng ty t nhn cho thy vai tr quan trng ca chnh ph trong mi nn kinh t th trng, l bo v quyn s hu ti sn t nhn v thc thi lut php v hp ng. Quyn s hu phi c xc nh r trong lut php, v cc ch doanh nghip v cc nh u t phi c i x nh nhau theo lut v cc quy nh thng mi d h l cng dn ca nc hay ngi nc ngoi. Ch khi no quyn t do s hu khng s b chnh quyn e da tc ot, hay b cc

nhm th lc bc lt, th cc c nhn v cc cng ty mi sn sng chu ri ro v tin bc u t vo vic kinh doanh mi hoc m rng kinh doanh. Ngoi ra, h cng phi chc chn rng h thng lut php ca nh nc s gii quyt mi tranh chp hp ng trn mt cch cng bng v nht qun. Tm li, mi doanh nghip, d l trong nc hay ca nc ngoi, u phi sn sng ng u vi nhng bt n ca nn kinh t trong vic kinh doanh ca mnh nhng khng th b ng u vi s bt trc v lut php hoc chnh tr i vi tnh hp php ca doanh nghip ca h.

Cnh tranh v nng sut

Vic mt cng ty thc hin cc iu chnh khi gi c cc yu t u vo thay i l mt phn quan trng trong vic m bo sn xut c hiu qu v cnh tranh vi cc cng ty khc sn xut cc sn phm tng t. Cc cng ty khng gim c chi ph sn xut ca mnh c th c gng tnh gi cao hn cho cc sn phm ca mnh; nhng iu ny s khng thc hin c nu cc cng ty khc c th sn xut hng ha vi cht lng tng t vi chi ph li thp hn v bn chng vi gi thp hn. Ngi tiu dng s c li t s cnh tranh gia cc cng ty v h mua c sn phm tt hn vi gi thp hn. V nu phn ln cc hng ha v dch v m h mua u c lm ra trong cc th trng mang tnh cnh tranh mc cao, th ngn sch ca h s cho php h mua nhiu sn phm hn vi cng mt khon thu nhp m h kim c.

- 25 -

Tuy nhin, thm ch trong cc th trng cnh tranh, khng phi tt c cc cng ty u chn s dng nhng nguyn liu hoc phng thc sn xut hon ton ging nhau. Trong rt nhiu trng hp, cc phng thc sn xut phn nh nhng loi xe p khc nhau hoc cc sn phm khc m h la chn sn xut. V d, cng ty sn xut xe p tr em n gin hoc xe p cho ngi ln i lm hng ngy s c nhiu kh nng mun sn xut mt s lng ln cc xe p ging nhau v lp rp chng vi nhng nguyn vt liu c tiu chun ha v bng phng php lp rp theo dy chuyn. Bng cch ny, h c th gi chi ph sn xut v gi c mc rt thp. Mt khc, cc cng ty chuyn sn xut xe p ua chuyn dng c nhiu kh nng s dng nhn cng v cc dng c thit k c bit nhiu hn v cc kim loi t tin hn, nhng t s dng my dp v dy chuyn lp rp lm cc b phn ging nhau. Khng c g ngc nhin khi gi ca xe p chuyn dng lun cao hn gi ca xe c sn xut hng lot cc nh my ln. Tt nhin, l tng nht l mi ngi u mun thy tt c nhng th m h mua u phi tri qua cnh tranh gay gt do gi bn gim xung nhng li khng mun c nhiu cnh tranh ca nhng ngi khc trong cng vic m h lm c c thu nhp do lng bng ca h vn gi mc cao. Ni mt cch tng qut hn th mi ngi dng nh u thch tin lng cao v chi ph sn xut thp (k c chi ph lao ng l phn ln nht trong chi tiu ca hu ht cc cng ty), bi iu ny c ngha l mi ngi s c th mua c nhiu hng ha v dch v hn. Nhng khng mt c

ch kinh t no c th m bo cng lc tin lng cao v gi c thp v tin lng ca cng nhn i din cho phn chi ph lao ng ca cng ty trong vic sn xut v tiu th hng ha v dch v m n sn xut ra. Ni cch khc chng no cc chi ph khc v s cu khng thay i th vic nng tin lng ca mi ngi ch n thun lm tng chi ph sn xut v gi thnh sn phm. Tuy nhin, theo thi gian, c nhiu cch ngi lao ng v cc cng ty vt qua s b tc ny l, c thu nhp v li nhun cao hn m khng phi tng gi bn sn phm cho ngi tiu dng v do trnh nguy c b i th cnh tranh loi ra khi th trng. Cu tr li l tng nng sut, hay mc sn lng m mt ngnh cng nghip hoc mt cng ty c c t mi cng nhn hoc mi n v yu t u vo c s dng to ra cc sn phm v dch v. tng nng sut, ngi lao ng v cc cng ty phi pht trin cc sn phm mi cho th trng, hoc sn xut hng ha v dch v mt cch hiu qu hn i th cnh tranh vi chi ph thp hn hoc vi cht lng tt hn. Tm li, cc sn phm ca h phi mi hn, tt hn v r hn. Mc sn xut cao hn bin minh c cho mc lng v mc sng cao hn. Nng sut cao hn c ngha l sn lng ca mi cng nhn s cao hn, t bin thnh s thnh vng hn, iu ny c th c chia thnh tin lng cao hn v mc sng tt hn. Ct gim chi ph v sn xut hiu qu hn l nhng cch lm tng nng sut; nhng trong cc nn kinh t da trn cng ngh hin i, nghin cu v i mi li mang tnh quyt nh i vi s n nh v nng

- 27 -

sut v tng trng ca nn kinh t quc gia v th gii. Nhng cng ngh tin b trong my tnh, vin thng v m di truyn sinh hc l kt qu ca cc nghin cu, th nghim v th nghim khoa hc. Nhng tin b ny din ra lin tc trong nn kinh t th trng khi cc cng ty mun tm cch pht trin nhng sn phm v dch v mi, hoc sn xut ra nhng sn phm hin ti mt cch hiu qu hn. Kt qu l cc cng vic mi em li nhiu c hi v mang li s thnh vng cho tt c mi ngi. y cng l cch m tt c nhng ngi lao ng v cc doanh nghip trong mt quc gia c th nng cao v th cnh tranh ca h trong nn kinh t th gii, nng cao mc sng vt cht ca h qua thi gian. Thng mi quc t c th ng gp mt phn quan trng vo vic tng nng sut v thc y s thnh vng s thnh vng. Hy ngh v vic Robert v Maria i ch mua cam. Robert l mt ngi th ch to my lnh ngh v c kinh nghim trong cng vic ca anh ta. Gi s rng thay v lm vic c ngy nh mt ngi th my, Robert phi dnh mt phn thi gian ca mnh trng cam v ngi ch vn, l ngi trng cam v cc cy trng khc, phi dnh thi gian sn xut ra cc my cng c. Tt nhin l c hai khng th lm cng vic ph hiu qu v nng sut nh lm cng vic chnh. Kt qu c th d on c l s c t cam hn v my cng c c cht lng thp hn cho tt c mi ngi. Nh vy hai ngi s cng c li hn khi h

mua v bn cho nhau v chuyn su vo sn xut nhng th m h c th lm tt nht v hiu qu nht, cng vy cc khu vc v quc gia cng s giu ln khi chuyn mn ha sn xut v t do thng mi vi nhau. Khi cc quc gia trao i hng ha v dch v m h sn xut hiu qu vi chi ph thp, ngi dn tt c cc nc tham gia vo qu trnh ny s c hng li ch nhiu hn. Nhng lp lun ph bin nht bin minh cho vic phi c cc chnh sch hn ch t do thng mi thng l bng hnh thc nh thu i vi hng nhp khu hoc hn ch s lng nhp khu cho rng bo v cng n vic lm trong mt s ngnh cng nghip l vic lm tt cho mt nc v cng nhn v ch doanh nghip trong cc ngnh ny s c thu nhp cao v li nhun cao hn, v chi tiu phn ln s tin trong nc. Lp lun ny c mt phn ng nhng mi ch l mt phn ca cu chuyn. Bo h mt s nh sn xut v ngi lao ng cng c ngha l gi c i vi hng ha v dch v m h sn xut ra s cao hn. iu ny bt li cho ngi tiu dng v cho nhng ngi sn xut khc ang s dng nhng sn phm lm yu t sn xut u vo v i vi cc cng ty khi thy doanh thu bn hng gim xung v mt s khch hng ca h phi tr nhiu tin hn cho nhng sn phm c bo h.

- 29 -

NNG SUT: YU T QUYT NH NNG CAO MC SNG

Mc sng vt cht trong mt quc gia ch yu c xc nh bng lng hng ha v dch v m ngi dn trong nc c th sn xut v tiu dng. l l do v sao cc thc o nng sut lao ng c bn trong mt quc gia sn lng hng ha v dch v do mt ngi lao ng to ra rt quan trng: nng sut cng tng nhanh th mc sng vt cht cng tng nhanh hn. Bng di y cho thy t l tng nng sut hng nm mt s quc gia cng nghip hng u trong na th k qua. Khi thong nhn cc con s c v b nh nhng s khc bit c th rt quan trng qua thi gian. V d, t l tng n nh hng nm mc 3% s lm tng gp i lng hng ha v dch v i vi ngi tiu dng (tnh trn u ngi) trong khong 24 nm, trong khi t l tng nng sut mc 2% i hi phi mt 36 nm lm tng gp i mc sn lng ni trn, v vi mc tng nng sut 4% ch cn 18 nm lm vic . l nhng s khc bit ln ngi dn nhn bit c, c bit khi mc tng trng mt s nc li nhanh so vi cc nc khc. Nm 2002, Hoa K ghi nhn mc tng nng sut cao nht trong 15 nm l 6,4% trong khi mc sng ca ngi dn Hoa K vn cao hn cc nc khc c nu trong bng di y. S tht l cc nc khc v ang tng trng nhanh hn v sp bt kp mc nng sut trung bnh Hoa K. Cch thc ui kp, hay hi t, khng c g khc thng. Trn thc t, Hoa K t bt kp v vt qua cc nc giu hn trong cc th k trc, mc d nng sut v mc sng tip tc tng ln cc quc gia nh Anh v Php. Ni khi qut hn th cc nc ngho thng c th bt kp vi cc nc giu bng cch

bt chc cc sn phm v cng ngh c pht trin cc nc cng nghip ha cao hn, i khi s dng chnh nhng sn phm v hng ha m c li hn v gi nhn cng r hn hoc c phng thc sn xut hiu qu hn. Trong mt vi thp k, nhng hon cnh c bit c th nh hng n nng sut. V d, trong nhng nm 1950, nhiu quc gia c tn trong bng di y nhanh chng ti thit nn kinh t ca mnh t ng nt sau Chin tranh Th gii Th hai, tuy rng s tng trng kinh t mau chng khng phi ton din. C nhiu nhn t khc dn n s st gim mc tng trng trong giai on sau nm 1973 tt c cc nc trong bng di y cng nh hu ht cc nc cng nghip khc. Mt l do l s tng gi du th t ngt bi cc thnh vin trong T chc cc nc xut khu du m (OPEC) c bit l vo nm 1973 v 1979 lm cho nhiu nh my v cng ngh s dng cc nhin liu t du m tr thnh li thi hoc t nht l km hiu qu. Vi s thit b c hiu qu gim xung, cng nhn khng th sn xut nhiu hng ha v dch v dn n gim nng sut lao ng v t l tng trng kinh t. Nhng nm 1970 cng l khong thi gian khi hai b phn dn c thanh thiu nin v ph n vn trc y t khi hoc khng bao gi phi lao ng bt u tm vic lm vi s lng cha tng thy rt nhiu nc trong s ny. Ging nh phn ln nhng ngi ln u tin i lm, mc nng sut ca hai nhm ny lc u thp hn nhng ngi lao ng c kinh nghim, lm cho nng sut lao ng v t l tng trng kinh t tm thi gim xung.

- 31 -

Vn quan trng nht vn b ng, lm th no nng sut tng nhanh hn? Cc nh nghin cu xc nh mt vi iu quan trng cn phi lm, bao gm u t tt hn cho gio dc v o to cng nhn, v t liu sn xut lm tng sn lng v hiu qu. Nhng lch s cho thy, nhn t ln nht gip tng nng sut trong th k qua chnh l tin b cng ngh. S t ph din ra cng vi chi tiu ca t nhn v chnh ph dnh cho nghin cu v pht trin v thng qua cc khon u t ng dng nhng pht minh mi trong cc phng th nghim vo sn xut. Do , chi tiu cho u t v cc khon tit kim c nhn cn thit h tr nghin cu cng ngh c ngha cn bn i vi vn tng nng sut.

Chi tiu nhiu hn cho cc d n nghin cu v pht trin khng m bo s c nhng bc t ph mi c tnh cch mng nh nhng g to ra cc sn phm v ngnh cng nghip mi trong khong thi gian t 100 n 150 nm qua, bao gm -t, my bay, in thoi, v tinh truyn thng, tia la-de, my tnh, cht do v cc vt liu tng hp khc, cht khng sinh v k thut tch gien. Tuy nhin, cc c ch kinh t nui dng mt mi trng thun li cho vic pht trin cc cng ngh mi v nhanh chng ng dng cc cng ngh ny vo sn xut s c li th ln trong cuc chy ua tng nng sut trn ton cu.

T L TNG TRNG BNH QUN HNG NM SN LNG CNG NGHIP TNH THEO GI CNG LAO NG Nc Hoa K Canada Nht Bn B an Mch Php c1 Italia Hn Quc H Lan Thy in Anh 1950-60 2,0 3,8 9,5 2,8 2,8 7,4 5,7 4,7 3,4 2,1 60-73 73-79 79-85 85-90 90-95 3,2 4,5 10,3 6,9 6,4 6,5 5,8 7,3 7,4 6,4 4,3 1,4 2,1 5,5 6,2 4,2 5,0 4,3 3,3 5,5 2,6 1,1 3,5 3,6 3,5 6,9 2,4 5,1 2,1 3,5 4,6r 3,1 4,4 2,4 0,5 4,3 2,2 0,7 3,3r 2,1 1,9 8,2 2,2r 1,9 4,6 3,3 3,8 3,3 3,2 4,0 3,3 2,4 9,7 3,5r 5,7 3,6r 95-00 4,5 1,1 4,1 3,3 4,7r 2,4 0,9 11,0r 2,5r 7,8 2,5r 2000-01 2001-02 0,4r -2,0 -1,6 1,2 4,1r 1,4 1,7 -0,8r -0,3r 0,9r 2,6r 6,4 1,5 5,2 6,3 2,7 2,3 -1,4 7,2 0,5 7,6 0,4

r: cp nht : khng c thng tin 1 : s liu cho cc nm trc 1991 l ca Ty c c Ngun: - S liu cho cc nm t 1950 n 1970: "Bng so snh quc t v xu hng ca gi nhn cng v hiu qu sn xut, nm 1986", n phm ca B Lao ng Hoa K, trang 87 -237. - S liu cho cc nm t 1979 n 2002: "Bng so snh quc t v xu hng ca gi nhn cng v hiu qu sn xut, nm 2002", C quan Thng k v Lao ng ca Hoa K, http:// www.bls.gov/ news.release/prod4.toc.htm.

- 33 -

NGI LAO NG TRONG NN KINH T TH TRNG

hai nn kinh t th trng v kinh t ch huy m c mc cng nghip ha nh nhau th dng ngi lao ng trong bt k ngy lm vic no cng rt ging nhau. Nhng mt ln na, li c nhng s khc bit n cha sau c ch hot ng ca hai nn kinh t ny v chng c ngha quan trng hn nhiu so vi s ging nhau bn ngoi. Hng nm, hng ngn ngi lao ng phi i mt vi cc quyt nh kinh t tng t. Vic Robert v Maria s quyt nh v cc vn ny nh th no cn ph thuc vo hng lot cc nhn t, c cc nhn t c nhn v kinh t. L mt cp v chng trung lu c con, cc quyt nh ca h s rt khc so vi mt ngi cn c thn va tt nghip ph thng trung hc hoc i hc, hoc i vi nhng ngi sp v hu. i vi Maria, vn t ra l liu c c mun i nhng nim vui trong cng vic ging dy ly mt cng vic hnh chnh c lng cao hn nhng sc p cng ln hn v lm vic nhiu gi hn ca mt chc v qun l dnh cho nhn vin cao cp hn hay khng. Robert th i mt vi vic liu c nn i hc i hc hoc kha o to no khc hay khng vi hy vng rng cc kh nng chuyn mn mi s mang n lng cao hn v c hi thng tin ln hn. i vi Robert, v gc kinh t vic y c phi l s u t tt hn hay khng cn ph thuc vo mt lot nhn t sau: - Hin ti lng ca Robert l bao nhiu, nu khng c hc v o to thm? Lng hin ti cng cao th khon tin anh ta s mt i cng ln khi anh ta b cng vic th my ca mnh hon thnh chng trnh i hc hoc o to khc. - Mc hc ph v cc chi ph khc tham gia kha hc i hc hoc cc kha hc khc v my tnh l bao nhiu? Hc ph cng cao,

La chn
Ly v d v gia nh ni trn i n siu th v mua cam cng vi mt s to v gi cam cao hn so vi gi h d tnh. Sau khi n ti, Robert, ngi chng ta mun ni y, l mt th my, v Maria l gio vin tiu hc, bn v nhng c hi mi trong ngh nghip ca h. iu ny khng phi l mt vic thng xy ra; nhng ti mt s thi im trong cuc i ca mnh, ngi lao ng trong nn kinh t th trng phi c nhng quyt nh quan trng i vi ngh nghip ca mnh. Ti sao? V khng c ai khc s a ra cc quyt nh nh vy thay cho h, v khng cn cc t chc k hoch trung ng s quyt nh ai s lm vic u v vi tin lng l bao nhiu. Robert lo rng t c cc c hi thng tin trong cng vic lm th my v anh ang xem xt vic theo hc mt kha lp trnh my tnh c th c nhiu c hi hn. Cn Maria th thy c c hi c mt v tr qun l hnh chnh tt hn trng.

- 35 -

phn cn li t cuc u t c nhn ny cng thp v cng c t ngi, ging nh Robert, tham gia vo nhng kha hc . - Sau bao lu th kha hc hoc kha o to lin quan n cng vic trin vng mi c tc dng? Robert c th thy mt kha hc su thng s c c tc dng hn mt chng trnh i hc nghim tc. - Tui ca Robert cng l mt vn . Nhng ngi lao ng tr hn tt nhin l c nhiu thi gian hn kim li s tin lng m h mt cng nh cc chi ph hc tp khc h phi chu trong lc b vic i hc. - Thu nhp ca Robert s l bao nhiu sau kha hc my tnh? S chnh lch cng ln gia khon lng ny vi thu nhp hin c s cng lm cho anh ta cn nhc mt cch nghim tc vic tham gia chng trnh hc . - Kh nng tm vic ca Robert trong lnh vc ny s nh th no sau khi tt nghip? Cc yu t ny c cn nhc mt cch khc nhau tng ngi, iu l gii ti sao khng phi tt c mi ngi u hc i hc hoc tham d cc kha hc khc, t nht l di kha cnh ca vic u t ti chnh cho ngh nghip ca h. i vi mt s ngi n gin l chi ph c th qu cao so vi li ch trng i. i vi mt s khc trong c rt nhiu sinh vin c trin vng nhng cha c vic lm tt hc i hc hoc cc chng trnh hc khc lun lun l s u t kinh doanh tt. Trong trng hp ca Robert v Maria, cc quyt nh ny ph thuc vo nhiu iu khc hn l ch cn nhc v ti chnh. Nhng cng ging nh cc cng ty xem xt vic u t vo cc nh my v thit b mi, ngi lao ng trong nn kinh t th trng

phi chu chi ph v ri ro trong vic hc thm. V, thc ra th mt s khon u t l chng ng lm v khng phi tt c mi ngi hc i hc u thnh cng trng, hoc th trng lao ng sau khi h tt nghip. i vi rt nhiu ngi, c tr lng thp hn nhng c cng vic m bo c th hp dn hn nhiu, mang li nhiu thi gian v c hi qu gi h dnh cho gia nh hoc cho cc mc ch c nhn hoc chuyn mn khc. Tuy nhin, trong my thp k va qua, i vi phn ln ngi lao ng trong nn kinh t th trng, cc ri ro khi quyt nh hc v o to thm l ng chp nhn, v cng tr nn c gi tr trong nhng nm gn y khi nn kinh t hin i ngy cng mang tnh chuyn mn v cng ngh v phc tp hn.

Ngi lao ng v ngi s dng lao ng

V d ca Robert v Maria, cng nh ca hng triu ngi lao ng khc ging h, ch ra mt s tht khc v nn kinh t th trng. Khng c mt t chc k hoch trung ng, ngi lao ng v ngi s dng lao ng t xc nh quan h ca mnh thng qua hng lot cc quyt nh c lp. iu ny khng c ngha l h lun lun tha thun bnh ng hoc ngi lao ng lun hi lng vi cng vic v mc lng ca h. Nhng n c ngha l ngi lao ng v ngi s dng lao ng c s t do rt ln trong vic quyt nh bt u, thay i hoc chm dt mi quan h ny. V iu lm ny sinh mt cu hi c bn: iu g lm cho ngi lao ng v cng ty cng tn ti trong nn kinh t th trng, hoc lm thay i quan h mi quan h ca h?

- 37 -

Trng hp ca Robert v Maria chng t rng cng vic ca ngi lao ng trong nn kinh t th trng ph thuc trc tin v nhiu nht vo nhng quan tm, hc vn v k nng ca h. Mi ngi u t do theo ui bt k ngh nghip g m h la chn, nhng ch nhng ngi c kh nng p ng c nhng yu cu c bn ca cng vic m h chn mi c ngi s dng lao ng tuyn chn. Trong cc th trng cnh tranh, cc cng ty n gin l khng th tip tc tr lng cho nhng ngi khng th hoc s khng th lm nhng cng vic m h c thu lm. Nhng cng vi quan im tng t, nhng ngi lao ng c ng gp nhiu cho vic sn xut hoc dch v ca mt cng ty s l nhng ngi lao ng rt c gi tr v s c rt nhiu cng ty mun tuyn dng h. gi cho ngi lao ng tip tc lm vic cho mnh, cc cng ty phi dnh nhng mc lng v iu kin lao ng c th cnh tranh vi cc cng ty khc. S cnh tranh gia nhng ngi lao ng i tm vic lm tt v cc cng ty i tm ngi lao ng gii l mt hot ng khng ngng trong hu ht cc th trng lao ng. Mc lng m cc cng ty tr cho ngi lao ng ch yu c xc nh bng nng sut ca h v bng s khan him hoc d tha tng i v ngi lao ng c nhng k nng . Ni chung, nhng ngi lao ng c th to ra hoc lm c nhng th m nhiu ngi tiu dng a thch, v nu ch c mt s t nhng ngi nh vy, s c hng mc lng cao nht. Tuy nhin, c cc nhn t khc nh hng n s khan him tng i . V d, cc

iu kin lm vic khng thoi mi hoc nguy him c th lm tng thm tin lng cho ngi lao ng v khng c nhiu ngi sn sng lm nhng cng vic . Th o than ni chung kim c nhiu hn so vi th k vn phng; th xy cc ta nh chc tri c thu nhp cao hn ngi lao ng bnh thng lm cng vic o mng cho cc ta nh .

Gio dc v o to
Nhng cng vic i hi phi c thm o to v gio dc cng thng c tr lng cao hn, d cho cc iu kin khc l nh nhau, v nh Robert bit, nhng ngi lao ng ny s phi b nhiu nm lm vic c c cc k nng cn thit hu mong kim c cng vic c lng cao hn v bi v gio dc t n i hi phi c s thng minh v lao ng chm ch. Cc k s v kin trc s ni chung c tr lng cao trong hu ht cc nn kinh t th trng phn ln l v nhng l do ny. o to, gio dc v mc c gng u c nh hng n thu nhp nhng mt nhn t rt quan trng l nhu cu ca x hi i vi mt k nng hoc mt ngnh lao ng c bit. Nhng ngi th sa ng nc hoc th in thng i mc ph cao hn th mc hoc th c kh -t; nhng mt ngi th mc gii lm ni tht hoc mt th c kh bc cao c th rt c cn n v thng i hi mc tin cng cao phn nh ng gi tr ca nhng k nng m h c. V cung ca ng thc cng vn hnh theo cch tng t trong cc th trng lao ng. V d, hu ht cc trng i hc ti cc nn kinh t th trng, cc gio s trit hc

- 39 -

v ngn ng nhn c lng thp hn cc gio s dy k thut hoc khoa hc t nhin trong vi thp k qua n gin l v s lng nhng gio s nh vy nhiu hn nhu cu ca x hi v cng vic ca h. Mt s lng ln nhng ngi c tiu chun lm cng vic nhn vin bn l trong cc ca hng cng l mt l do gii thch mc lng ca cng vic ny c xu hng thp hn so vi cc cng vic m s nhng ngi c nng lc thc hin t hn.

Thng mi quc t cng c th l mt nhn t quan trng trong vic quyt nh tng cu. Cc ngnh cng nghip v cng ty c th cnh tranh thnh cng v xut khu ra th trng nc ngoi thng em li nhiu hn cc c hi cng vic v ngh nghip cho ngi lao ng cng nh hng ha nhp khu t nhng nc ny mang li cho h, vi t cch l ngi tiu dng, s la chn ln hn v hng ha vi mc gi cnh tranh. Nhng ngi lao ng ang chun b cho ngh nghip trong cc lnh vc ang pht trin mnh s c li th t s nhn xa trng rng ca h trong khi nhng ngi vn bm vo cc th trng ang suy gim (thng s dng cc k nng truyn thng) c th phi i mt vi vn tht nghip. H s cn c o to, d bng tin ca bn thn, ca chnh ph hay ca ngi s dng lao ng. Nhng iu cng l mt phn ca c ch khuyn khch mnh c tc dng nh hng cc ngun lc c th l ngun lc lao ng vo vic sn xut cc hng ha v dch v m ngi tiu dng cn nht v khng vo nhng lnh vc m khng cn nhu cu. S nhn mnh lin tc vo vic sn xut nhng g m ngi tiu dng cn chng t qua thi gian l l do cn bn nht gii thch v sao lao ng v cc ngun lc khc li to ra nhiu ca ci vt cht n vy trong cc nn kinh t th trng. Bi hc rt r rng: thnh vng, hy sn xut nhng g mi ngi mun v cn dng.

Gi c v tin cng
Vn gio dc v o to cng cho thy nhng quyt nh ca ngi lao ng trong th trng lao ng li mt ln na chu nh hng ln bi nhiu loi mc gi, v c bit l mc tin cng. Cc mc gi cho nhn cng th li ph thuc vo nhu cu v sn phm v dch v do ngi lao ng c thu sn xut ra. Kt qu l, tin cng trong nhng cng vic khc nhau tng ln v h xung qua thi gian phn ln l do nhng thay i v gi c ca nhng hng ha tiu dng v dch v . V d, khi -t thay th xe nga trong na u ca th k trc, tin cng ca th c mng nga v th lm yn cng st gim nhiu trong khi tin cng ca th c kh -t li tng ln. Tng t, ch trong vi nm qua, nhu cu v lao ng c bng i hc tng vt ti hu ht cc nn kinh t th trng, phn ln l do hu ht cc doanh nghip hin phi s dng cc cng ngh phc tp hn trc y. Robert b hp dn bi my tnh mt phn v anh thy l lnh vc ang pht trin vi cu v lao ng tng i cao v tt nhin l lng cao.

- 41 -

THT NGHIP V THI K QU SANG NN KINH T TH TRNG

Vo lc ny hay lc khc, tt c cc nn kinh t th trng u phi i mt vi vn tht nghip, nhng vn ny c th tr nn c bit gay gt trong cc x hi ang tri qua thi k qu kh khn t mt nn kinh t tp trung chu s kim sot ca chnh ph sang mt h thng th trng t do. Mc d vic chnh ph d b kim sot gi c cho php cung v cu hai ng lc chnh ca tt c cc nn kinh t th trng c th thc hin chc nng ca chng m khng b cn tr, nhng iu ny cng ng thi gy ra tnh trng tht nghip ngn hn. Do khng cn kim sot gi c, chnh cu tiu dng ch khng phi s phn phi ca chnh ph s to ra tnh a dng ca hng ha cho bn. Khi ngn gi cnh tranh bt u thi khp nn kinh t, chng khin cho cc doanh nghip khng hiu qu phi ng ca hoc ct gim nhn cng c th tn ti. Kt qu l tht nghip tng ln do cc cng ty phi c gng hn ch chi ph ca h. Do tr cp ca chnh ph b ct gim nn nhiu doanh nghip, trong c cc doanh nghip ln ca nh nc vn thu rt nhiu nhn cng s khng th tn ti trong mt mi trng kinh t mi. Tuy nhin, bn cnh nhng thit hi v tht nghip li l cc li ch v t do gi c v s thit lp quyn s hu ti sn v hnh thnh cc doanh nghip lm nn tng kinh t ca x hi. Cc doanh nhn, nhn thy cc c hi kinh doanh mi, thu cng nhn v sn xut cc hng ha v dch v mi. Cc doanh nghip trong v ngoi nc s tm kim cc c hi u t thu li. Khng ch c s lng c hi vic lm tng ln, m khi cc doanh nghip mi sinh si, khin tnh a dng ca chng cng tng theo, lm nng cao tnh linh hot v cc la chn vic lm cho ngi lao ng.

Trong nhiu trng hp, s khc bit gia ngi lao ng v ch doanh nghip c th khng r rng, do mt c nhn hc hi c cc k nng t mt cng ty v sau tch ra thnh lp cng ty ring ca h cung cp cc sn phm mi, tt hn hoc r hn trong cng mt lnh vc. T l tht nghip cng nh t l lm pht ngy cng gim khi nn kinh t th trng linh hot v nng ng c thit lp. Tuy nhin, tht nghip khng th bin mt, thm ch c trong cc nn kinh t th trng pht trin thnh cng. Trong mt nn kinh t th trng, mt s ngi lao ng thng xuyn thay i cng vic hoc ch i cng vic u tin sau khi gia nhp th trng lao ng. iu ny c gi l tht nghip tm thi, v xt v nhiu mt, n ch n gin phn nh tnh t do v linh hot ca ngi lao ng trong vic tm kim cc cng vic c lng tt nht v a li s hi lng ngh nghip cao nht. Thc vy, nu ngi lao ng khng t do lu chuyn theo cch ny dn n vic to ra mt mc tht nghip nht nh th c tnh cnh tranh v sn lng u s gim i. Do ngi lao ng tht nghip tm thi thng khng phi chu tnh trng mt vic lu, v do h t nguyn chn la cch thay i cng vic hoc tham gia o to, nn tht nghip tm thi nhn chung khng phi l mt vn nghim trng i vi mt nn kinh t th trng. Trn thc t, ti hu ht cc quc gia, mt t l lao ng nht nh trong mt lc lng lao ng nng ng s b tht nghip tm thi vo bt c thi im no, v cc nh kinh t hc nhn chung xp cc nn kinh t nh vy vo loi y vic lm.

- 43 -

Tht khng may l c hai loi tht nghip khc khng d chu nh vy: tht nghip chu k v tht nghip c cu. Tht nghip chu k xut hin khi mc chi tiu v sn lng trong nn kinh t gim st v cc quc gia bc vo mt thi k nh tr hoc khng hong. Trn thc t, mc tht nghip cao l mt trong nhng thc o chnh cho thy tnh nghim trng ca s suy sp kinh t. V d, khi cuc i Khng hong trong tnh trng ti t nht th c 25% lc lng lao ng chu u v Hoa K b tht nghip. y l mt dng tht nghip s c gii quyt bng cc chnh sch ti kha v tin t quc gia c thit k c bit. (Xem Chnh ph trong mt nn kinh t th trng). Tht nghip c cu nh hng n nhng cng nhn khng c hc vn, khng c o to hay khng c kinh nghim ngh nghip cn thit duy tr cng vic trong nn kinh t ngy nay. V d, nhiu cng vic i hi k nng cao hoc kh nng hc hi nhanh chng cc qui trnh v cc k thut mi t cc s tay k thut v cc kha o to ngn hn. Tng t, cc c hi ngh nghip trong thi i thng tin cng i hi mt mc hc vn v chuyn mn nht nh v giao tip, ngn ng, khoa hc v qun l. Mc d tht nghip c cu thng ch nh hng n mt t l nh cng nhn trong mt nn kinh t vo mt thi im nht nh, nhng vic gii quyt vn ny c th rt chm v tn km v l mt l do na gii thch v sao chng trnh gio dc quc gia li quan trng i vi tng trng v c hi kinh t. Tn tht do tht nghip gy ra cho x hi thng c tnh bng sn lng hng ha v dch v khng c sn xut ra khi mt s lng ngi lao ng khng c vic lm. l mt thit hi ln do mt mt v sn lng, thng l mt mt vnh vin v khng th b p c. Tuy nhin thit hi cho c nhn do

tht nghip thm ch c th nghim trng hn v gy thit hi cho ngi lao ng v gia nh h: mt thu nhp v cc khon tit kim l iu chn chn, v trong mt s trng hp h cn mt c -t v nh , dn n s lo lng v suy nhc v tinh thn, mu thun gia nh v i khi thm ch cn phm ti. Do vy, chnh ph trong tt c cc nn kinh t th trng thc s thng c tr cp tht nghip cho nhng ngi lao ng tht nghip trong mt thi gian, cng nh nhiu chng trnh o to vic lm khc. Mc d l nhng vn nghim trng khng th ph nhn, nhng s l sai lm nu ngh rng tht nghip l mt vn khin hu ht ngi lao ng thng xuyn lo lng trong nn kinh t th trng. Thc t, k t nhng nm 1930, hng nm phn ln s ngi tht nghip cc quc gia nh Hoa K l tht nghip tm thi ch khng phi l tht nghip chu k hay c cu. V hu ht ngi tht nghip u khng phi chu ng tnh trng ny lu di. V d, Hoa K, mc d c nhng kh khn v kinh t gn y nhng ch c mt t l nh ngi tm ngh vic c bo co l khng c cng vic trong thi gian hn mt nm. Trong th trng lao ng cnh tranh, nhng cng nhn tm ngh vic c cc c hi vic lm khc hoc c th theo ui nhng kha o to b sung. Trn thc t, mt nghin cu gn y cho thy c 69% s cng nhn M tm c vic lm mi cho rng hc vn hoc cc kha dy ngh rt hu ch i vi h. Nhiu cng ty trong cc nn kinh t th trng c gng gi ngi lao ng ca h thm ch ngay c khi sn lng v doanh s t thp, bi v h khng mun mt cng nhn cho cc cng ty cnh tranh khc hoc phi o to nhng cng nhn mi khi nhu cu li tip tc tng ln.

- 45 -

H THNG CC TH TRNG
Bng cch theo ui cc li ch ring trong mt th trng m v cnh tranh, ngi tiu dng, nh sn xut v ngi lao ng s dng cc ngun lc kinh t ca h theo cch to nn gi tr ln nht cho nn kinh t quc gia t nht l di dng tha mn nhu cu ca nhiu ngi hn. Ngi u tin ch ra thc t ny mt cch c h thng l mt trit gia ngi Scotland, Adam Smith, ngi pht hnh cun sch ni ting nht ca mnh l Tm hiu bn cht v nguyn nhn s giu c ca cc quc gia vo nm 1776. Smith l nh kinh t hc c in v i u tin, v l mt trong nhng ngi u tin m t c cch thc mt nn kinh t da trn mt h thng th trng c th thc y tnh hiu qu kinh t v t do c nhn, bt k ngi dn ca n sing nng hay li bing. kinh t mnh m buc phi lm vic chm ch, chi tiu cn thn, tit kim v u t. V hu ht cc doanh nghip thnh cng nht u phi sn xut cc hng ha cht lng tt, bn chng vi gi th trng, tr lng cho nhn cng theo gi th trng v i x nh nhn vi khch hng - thm ch ngay c khi khng phi l bn cht hnh x t nhin ca h. L do c bn khin nhng ngi thay i cch c x ca mnh chnh l s cnh tranh. Nh Adam Smith ch ra, khi c mt s ca hng tht trong cng mt cng ng th bt c ca hng tht no th l hoc c gng bn th tht khng ngon vi gi c khng hp l th s sm b thua l v mt thu nhp cho cc hng tht khc. Nu ca hng tht bn cnh vn thn thin v rng lng th h s c kt qu tt hn nhiu. Nhng thm ch khi khch hng khng bit g v ngi ch ca hng tht th cng khng cn phi ph thuc vo c tnh v tha c c hng ha v sn phm tt. Mt ch hng tht tham lam, ch k hay li bing cng mun hng mc sng cao hn bao nhiu th ng ta/b ta cng phi c gng thng trong cnh tranh v gy dng c mt lng khch hng mn nguyn. Hoc nh Smith m t c tnh ny ca cc nn kinh t th trng, con ngi thng nh th c dn dt bi mt bn tay v hnh lm vic v c x theo cch m h c th s dng ngun lc mt cch hiu qu, di dng sn xut cc hng ha ngi khc mun v sn

Bn tay v hnh
Smith cho rng nu con ngi c tnh bn thin t nhin th mt nn kinh t th trng s a li cho h rt nhiu t do v kinh t c th thc hin cc hnh vi tt p ca mnh vi s h tr ca mt h thng sn xut hiu qu, cung cp nhiu hng ha v dch v hn cho h s dng cho cc cng vic tt . Nhng iu g s xy ra nu con ngi ch k, tham lam hoc li bing? Bt c ai mun hng th nhiu hng ha v dch v hn trong mt nn kinh t th trng u phi i mt vi cc ng c

- 47 -

sng thanh ton, mc d khng phi l mt phn nguyn ban u ca h. Mt nhn t khc l yu t cn thit bn tay v hnh ca Smith c th hot ng hon ho: ngi bn tht phi s hu hoc thu ca hng ng ta/b ta c quyn s dng li nhun ca ca hng . Nu khng c quyn s hu ti sn c nhn ny cng nh i vi li nhun m ti sn mang li th bn tay v hnh ca s cnh tranh s khng thc y cc doanh nghip cung cp sn phm tt nht v a dng nht vi gi c hp l. Nhng ch hng tht l ngi lm thu cho nh nc s coi cng vic ca h khc vi nhng ngi t kinh doanh. iu ny ng trong tt c nn kinh t, d ngi l mt ngi bn tht, mt th mc, mt h thng nh hng hay mt cng ty bo him a quc gia. Tt nhin, nu khng c cnh tranh nu ch c mt ni mua tht trong mt vi khu ch th mi th khng cn d chu i vi ngi tiu dng na. V iu ny cng ng, thm ch khi ca hng tht do nh nc s hu v vn hnh. Chc chn l vic loi b cnh tranh cng ng thi loi b rt nhiu cc ng c thc y mnh m th trng cung cp dch v tt, cc sn phm cht lng cao v gi c thp. l nguyn nhn ti sao, tr mt s trng hp c bit s tho lun sau y, hu ht cc nh kinh t hc u xem cnh tranh gia cc nh sn xut l ngi bn tt nht ca ngi tiu dng. Ni chung, bng cch phn tn s kim sot cc ngun lc kinh t - cho cc nh sn xut t nhn c th t quyt nh sn phm

v cch sn xut nhm tha mn khch hng ca h - cnh tranh v li ch bn thn s m bo rng hu ht cc ngun lc c sn trong mt nn kinh t th trng s c s dng mt cch hiu qu, c th ni l s dng vi gi tr ln nht ca chng theo s dn dt ca cu tiu dng.

Mt xch kinh t
Mt h thng ch ngha c nhn v mt kinh t nh vy cng c xy dng trn tng rng c nhn cc nh sn xut v c nhn ngi tiu dng ang c u th hiu tt hn v nhng g h mun, v iu g ang xy ra vi gi c th trng ca sn phm h mua v bn hn l vi mt y ban k hoch trung ng th mt quc gia. V d, hng triu ngi dn Thnh ph New York v cc khu th khc trn khp th gii hng ngy ang tiu dng thc phm m khng cn c bt c c quan k hoch no thit lp hn ngch cho s lng bnh m, tht, rau v nc gii kht s c chuyn ch n thnh ph hng ngy, hng thng v hng nm. Trn thc t, khng ai thc s bit c tng s lng cc sn phm c tiu th th trng ny, hoc thm ch khng cn phi bit n iu . Thay vo , cc tim n v cc ca hng bnh ngt do cc ch t nhn iu hnh, nhng ngi ny to thnh mt nhm, s cung cp thc phm a dng v chng loi vi gi c cnh tranh. Ngi tiu dng thng xuyn lui ti cc ca hng m h thch nht, v tr gi cao cc ch ca hng kinh doanh hiu qu c th kim c li nhun v duy tr kinh doanh. Nhng ngi bn hng cung cp cc mt hng

- 49 -

khng ph bin, i gi qu cao hoc cung cp dch v km th s khng th tn ti c vi t cch l ch hay ngi qun l doanh nghip. Mt tin trnh tng t cng xy ra vi cc tim bnh cnh tranh bn bnh m cho cc tim n v ca hng , vi cc cng ty cnh tranh bn l nng cho cc tim bnh, cng nh vi cc cng ty cnh tranh bn thp v cc vt liu khc cho cc cng ty sn xut l nng. Ti mi mt xch trong qu trnh ny, c nhng ngi mua v ngi bn hiu rt r i tc ca mnh trong ton b qu trnh sn xut ny, nhng h li bit rt t hoc khng hiu g v cc mi lin h khc trong chui cc s kin kinh t ny.

Theo cch ny, vi mt h thng phn tn cc th trng t nhn, cc ngun lc c phn b hiu qu nhm tha mn nhu cu ca ngi tiu dng. Bi v y l mt qu trnh phn tn nn nhiu nh sn xut v ngi tiu dng c th khng hiu cch thc vn hnh ca n, hay thm ch khng bit rng cc th trng ring bit thng tng tc vi nhau mt cch hiu qu v c h thng. Nhng c th thy ngay chnh s phn tn ny l nguyn nhn to ra phn ln tnh hiu qu cho nn kinh t th trng.

- 51 -

CAM, C PH V CC CN H CHO THU

Nng sn l mt v d r rng nht v s nng ng ca cung v cu trong cc th trng cnh tranh. V d, mt vi nm trc, mt thi k thi tit bng gi khin mt s ln cy cam Florida b cht. Lng cung v cam gim mnh khin gi nc cam p tng ln ng k, iu ny khuyn khch ngi tiu dng ung cc loi nc gii kht khc, v do phn b li lng cung cam nh hn. Gi nc cam p cao hn cng thu ht cc nh sn xut Brazil gia nhp vo th trng Hoa K, tng mnh lng nc cam c c p lnh cung cp cho ngi tiu dng Hoa K. Gi cao cng khuyn khch nng dn Hoa K trng li cam vng cc nam Florida, v sau mt vi nm sn lng cam ca Hoa K phc hi. Cc phn ng ngn hn ca ngi Brazil kt hp vi phn ng di hn ca ngi M i vi s thiu ht cung lm gi cam h tr li. Trong thp nin 1970, th trng c ph cng phn ng tng t i vi tnh trng xo trn trong vn cung cp c ph. Vo thng 7/1975, tnh trng bng gi lan rng khin cy c ph cht hng lot Brazil, gy nn mt ma trong nm 1976 v 1977, t 23 triu bao xung cn 9,3 triu bao. Phn ng c th d on trc ca th trng: gi c ph tng ln mc rt cao, iu ny khuyn khch ngi dn khp th gii bt u ung nhiu tr hn. Tuy nhin, gi c ph cao cng khin ngi ta trng nhiu cy c ph hn B Bin Ng, Uganda v nhng ni khc min nhit i, v do vy mt vi nm sau sn lng c ph tng ln ng k. Gi c bt u gim. iu ny lp li hng trm ln trong sut lch s ca th trng nng sn v thm ch ngi ta cn coi l khng c g c bit ng ch .

Cung v cu tr nn phc tp hn v cng th v hn khi chng tht bi, iu ny thng xy ra khi gi khng th thay i v mt s l do no . S kim sot gi c ca chnh ph thng l l do ph bin nht cho s tht bi cc chc nng ca th trng. V d, mt s thnh ph ca Hoa K n gin cho rng gi cho thu cn h trn th trng t do l qu cao v ra quyt nh kim sot cc mc ph . Mc ph cho thu hp php cao nht c nh ra thp hn mc gi m cung v cu t xc nh - iu ny gy ra nhng kt qu c th d on. Kim sot gi cho thu gy ra mc cu qu ln di hn v cc cn h cho thu, iu ny ng ngha vi vic mt s lng ln ngi mun sng ti thnh ph khng th tm ra nh cho thu. Cc nh u t chn nn khng mun xy cc khu cn h mi hoc thm ch khng duy tu cc ta nh h ang c. Kt qu l c rt t hoc thm ch khng c thm ta nh t nhn no c xy dng cho thu v nhng ta nh hin c cng dn b h hi. Bn c th hi v sao v mt chnh tr mt h thng nh vy li c th c dn chng a thch. Cu tr li l n a li mt dp gim gi ln cho nhng ngi may mn thu c mt cn h trong mt ta nh kh khang trang. Do s ngi thu nh lun lun nhiu hn s ngi cho thu, v nhng ngi mun thu nh m khng th thu c li tr thnh nhng c dn khng hp php trong thnh ph v khng th bu c. Chnh tr v kinh t i khi mu thun vi nhau v chnh tr thng ginh phn thng. Do vy, trong nhng nm gn y, cc c tri mt vi thnh ph t chi cc n lc xa b kim sot gi thu nh trong khi mt vi thnh ph khc thit lp li kim sot gi thu. - Robert M. Dunn, Jr.

- 53 -

TI CHNH TRONG NN KINH T TH TRNG

Trong cc th trng hng ha, dch v v lao ng, gi c c th hin di hnh thi tin t no , hay gi l ng tin. Nhng chnh tin t cng c mua bn trong cc nn kinh t th trng, bi v mt s ngi mun dnh tin s dng trong tng lai, trong khi mt s ngi khc bao gm c cc nh doanh nghip mun vay tin s dng ngay. Ci gi c quyn s dng s tin gi l li sut c xc nh trong cc th trng trao i ti chnh. Nhn rng ra, cc ngn hng v cc cng ty khc trong lnh vc ti chnh ca nn kinh t th trng l nhng nhn t quan trng nht ni kt nhng ngi c cc ngun lc cn tit kim vi nhng ngi c cch s dng c li nht cc ngun qu , v do sn sng tr li c s dng khon tin . Trong cc th trng ny, cc quyt nh v cch thc v a im u t ti chnh l khng tp trung, cng ging nh cc quyt nh v sn xut v tiu dng l phn tn trong th trng hng ha v dch v. mt lnh vc mi m v pht trin. Kt qu l Robert v Maria c thu nhp cao hn trc v c th dnh tin thc hin mt khon chi ln nht m hu ht cc c nhn bnh thng u lm: mua mt ngi nh. Nh vy vai tr ca cc t chc ti chnh nh ngn hng l rt quan trng. Ngn hng thc hin hai chc nng c lin quan vi nhau: Mt mt, h nhn tin gi t nhng ngi nh Robert v Maria nhng ngi tit kim tin mun gi tin ca h mt ni an ton v nhn li sut t khon tin . Mt khc, h cho vay i vi nhng ngi c th chng minh kh nng thanh ton c khon vay sau mt thi gian. Tt nhin, nhng ngi vay tin v cho vay khng ch l nhng c nhn m cn bao gm cc cng ty t nhn mun tit kim tin hay mun vay tin u t mi hoc m rng kinh doanh. Trong mt nn kinh t th trng, cc c nhn nh Robert v Maria c th ng vai tr ngi gi tin v ngi i vay vo nhng thi im khc nhau. thu ht tin ca h, ngn hng cho mi nhng ngi gi tin nh Robert v Maria mt mc li sut nht nh cnh tranh vi cc ngn hng v qu tit kim khc. By gi, Robert v Maria li n ngn hng vi t cch l ngi i vay tim nng, tm kim mt khon vay gip h c th mua c mt ngi nh. Nu ngn hng thy rng h c thu nhp

Mua mt ngi nh
Hy quan st gia nh Robert v Maria mt vi nm sau thi im h tho lun v vic thay i ngh nghip v d nh hc thm. Thc t, Maria nhn mt cng vic hnh chnh trong h thng trng hc, v Robert theo hc mt kha o to nng cao v lp trnh my tnh v tm c vic lm trong

- 55 -

 thanh ton khon vay tr gp hng thng trong mt khong thi gian vi nm th ngn hng c th cho h vay tin. Tuy nhin, ngn hng s ly ca h mt mc li sut cao hn so vi mc li sut h c hng trc khi h l ngi gi tin: mc chnh lch ny l thu nhp ca ngn hng t dch v ti chnh h cung cp.

Vay mn v u t
Mt qu trnh tng t nh vy cng xy ra khi cc doanh nghip tm kim ngun vn u t cho cc nh my, ca hng v trang thit b mi. V cng nh cc ngnh khc trong mt nn kinh t th trng, cnh tranh gia cc ngn hng cng gip m bo rng li sut s thp ht mc c th m vn mang li cho ngn hng mt mc thu nhp tha ng h c th hot ng tt v hiu qu. Hn na, do d tr tin cho cc khon vay l c hn nn nhng ngi i vay cc c nhn hoc cng ty s cnh tranh vi nhau c ngn hng chp thun. S cnh tranh ny s gip m bo cc khon vay ngn hng s c phn b cho cc khon u t c doanh thu tim nng cao nht theo mt phng thc hiu qu hn nhiu so vi trng hp chnh ph t mnh quyt nh cho vay. Cc doanh nghip tm cch vay cc khon u t ny trang b cc c s vt cht hoc trang thit b mi tng sn lng v doanh s. Cc cng ty trng i s thu c li nhun t cc khon u t mi ny trong nhiu nm, v vy h sn sng tr tin li cho ngun qu m h s dng mua cc thit b v bt u sn xut ngay lp tc.

Tt nhin nu li sut h phi tr cao hn t sut li nhun h c th thu c th doanh nghip s khng vay vn na. V thc t, nu mt cng ty khng c nhng d nh u t c li nhun cao hn mc li sut tin vay hin ti th h s tit kim tin cn hn l c gng vay mn thm. Hoc, mt iu chc chn hn l doanh nghip s c gng chuyn cc ngun lc ca mnh sang mt lnh vc kinh doanh khc c t sut li nhun d tnh cao hn mc li sut tin vay. iu n gin ch l mt cch la chn khc, theo cc ngun lc c chuyn sang cho cc cng ty xc nh c cch thc s dng ngun lc c li nht, v nh chng ta thy trn, n da vo vic cung cp nhng sn phm m ngi tiu dng c nhu cu nht, vi gi c bng hoc thp hn gi c ca cc sn phm tng t ang c cc cng ty cnh tranh cho bn. y, thng mi quc t cng c vai tr quan trng. Cc quc gia c th trao i hng ha th h cng c th trao i cc dch v ti chnh v cc ngun qu u t. u t nc ngoi c th lm tng ngun qu hoc vn cho cc doanh nghip ang tm kim ngun vay vn u t. Bng cch cnh tranh vi cc ngn hng v cc t chc ti chnh trong nc, u t nc ngoi cng c th gp phn m bo mc li sut - chi ph s dng tin - thp hn. u t nc ngoi, nu b coi l qu m rng, c th khin ngi ta lo lng rng mt phn ca nn kinh t khng cn thuc quyn kim sot ca quc gia na. Nhng mi lo ny thng l khng c c s, phn ln v mt nn kinh t th trng nng ng s a li cc c hi cng bng cho tt c cc

- 57 -

khon u t v cc hoat ng kinh doanh quc t cng nh trong nc. u t trc tip nc ngoi, cng ging nh cc loi hnh u t khc, l mt l phiu tn nhim cho tng trng kinh t. Bng cch a vo cc ngun qu mi, u t nc ngoi lun lun ci thin tnh hiu qu, b sung cc chuyn gia qun l v gip cho mc li sut h thp hn.

nh nh Robert v Maria, cng nh cc tp on ln nht th gii, thng cho bn c phiu nh vy thng qua cc nh mi gii chng khon, nhng ngi hot ng kinh doanh chng khon trn khp th gii. Nhng ngi mua c phiu ny sn sng u t mt phn tin ca mnh vo cc doanh nghip ny nhn mt phn li tc ca doanh nghip trong tng lai. Nhng ngi ny tr thnh cc ch nhn thc s hp php ca cng ty v nhn c quyn b phiu cho mi c phn m h mua. iu ny khin h c ting ni v nhng vic cng ty lm v quyt nh ai s l gim c v ban iu hnh ca cng ty. H cng ng thi chia s ri ro ca cng ty. Nu Cng ty Phn mm Gio dc R&M hot ng km hiu qu hoc thua l th cc nh u t s mt mt phn hoc ton b tin u t. Tuy nhin, nu cng ty thnh cng, chnh cc nh u t ny s c c hi nhn mt khon li nhun t khon u t ca h, hoc h chn cch gi c phn c thu nhp di hn, hoc h bn c phn ca mnh vi gi cao gp nhiu ln so vi gi tr ban u. Ch cn cc c ng hy vng cng ty hot ng tt, h s gi cc c phiu c mt phn t li nhun d tnh ca cng ty, v thm ch c th mua thm cc c phn khc. Nhng nhng c ng khng hi lng vi trin vng doanh thu v li nhun ca cng ty s bn cc c phiu h c trn th trng chng khon thng qua cc cng ty chuyn mn ha trong vic tm kim ngi mua v ngi bn c phiu ca tt c cc tp on ln trong nn kinh t. Cc cng ty

Th trng chng khon v u t

Nh chng ta thy trong v d v Robert v Maria, cc ngn hng thnh cng kim tin bng cch hot ng nh l ngi trung gian gia ngi dnh tin v ngi i vay, v ng mt vai tr quan trng trong h thng kinh t bng cch a h li vi nhau cc khon tit kim c th c ti u t. Trong lnh vc ti chnh ca mt nn kinh t th trng rng ln cn c cc loi hnh kinh doanh khc, thm ch chuyn mn ha hn. Gi s rng sau mt vi nm, Robert v Maria quyt nh bt u lp mt doanh nghip nh tn dng kt hp cc k nng v kinh nghim ca h v gio dc v lp trnh my tnh. H cng nhau pht trin mt lot phn mm my tnh v gio dc cho cc trng hc, v h cn tin bt u mt doanh nghip mi gi l Cng ty Phn mm Gio dc R&M. H c th quay tr li ngn hng v c gng bo lnh khon vay nh h lm khi mua ngi nh. Hoc h c th bn cc phn s hu, tc l cc c phiu cng ty, trong doanh nghip tng lai ca h cho hng trm, thm ch l hng nghn ngi tin tng rng Cng ty Phn mm R&M c kh nng sinh li. Cc doanh nhn

- 59 -

ny c coi l cc nh mi gii chng khon, v nhm cc cng ty ny kt hp cng nhau s to nn cc th trng chng khon rng ln ti cc a im trn khp th gii nh New York, Tokyo v London. Ging nh ngnh ngn hng, cc th trng chng khon ny dn ng mt vai tr quan trng trong nn kinh t quc gia v trong thng mi quc t. H gip nhng c ng v nhng ngi khc thc hin cc quyt nh u t, nh gi tnh hiu qu ca cc doanh nghip ang hot ng v phn tch tnh hnh kinh doanh ni chung. iu ny c thc hin thng qua gi c ca hng ngn c phiu cng ty ang c trao i hng ngy trn cc sn giao dch ny, ang tng ln hoc gim xung ty theo tnh hnh kinh doanh thay i khng ngng ca cc cng ty t nhn, cc i th cnh tranh v ton b nn kinh t. Qu trnh u t a li cho nhng ngi tit kim tin v cc nh u t s t do v c hi quyt nh v nhng ri ro v cng vic kinh doanh mi. H s tip tc thu li ln nu h tit kim v u t khn ngoan, nhng h cng c th mt rt nhiu nu h u t khng hp l. l l do v sao hu ht cc nh u t u khng chn cch u t tt c tin ca vo mt d n hay mt cng ty, thay vo h vn gi mt phn ti sn ca mnh trong cc cng ty hoc ti khon rt an ton, ng tin cy v trung thc. Ch nhng ngi chn cch t mt canh bc ln v u t ton b ti sn ca h vo mt s t cng vic kinh doanh ri ro cao c kh nng s mt c c nghip hoc ngc li, s c c mt c nghip t th trng ti chnh.

Trong th k va qua ngi ta thc hin mt s so snh gia cc khon u t t nhn vi cc khon u t ca chnh ph vo vic pht trin cc sn phm v cng ngh mi, c bit l cc nc c nn kinh t k hoch tp trung. Mc d c nhiu thi k thua l nhng nhng khon u t t nhn r rng c kt qu vt tri. V sao? Mt ln na nguyn nhn chnh l bn cht ca nn kinh t th trng: mt qu trnh phn tn trong nhiu ngi thc hin cc quyt nh vay mn v u t phn ng vi cc iu kin kinh t thay i ch khng phi l mt nhm nh trong mt chnh ph tp trung. Hn na, cc quyt nh ny l do cc c nhn thc hin nhng ngi m ti sn ca chnh h phi hng chu ri ro chc chn s l ng lc mnh m khin h thc hin cc la chn mt cch cn thn v khn ngoan.

- 61 -

CHNH PH TRONG NN KINH T TH TRNG

Nu cc th trng v h thng th trng l hiu qu, ti sao li cho chnh ph nhng tay vo hot ng ca h? Ti sao h khng p dng mt chnh sch gi l laissez-faire (chnh sch mc t nhn t kinh doanhth trng t do) v cho php cc th trng t nhn hot ng khng chu bt c s can thip no ca nh nc? C mt vi l do m cc nh kinh t v cc nh quan st x hi khc xc nh c th c minh ha vi mt vi v d di y. Tuy nhin, trong hu ht cc trng hp, vai tr ca chnh ph khng phi l thay th th trng, m l ci thin cc chc nng ca nn kinh t th trng. Hn na, bt c quyt nh no nhm quy nh hoc can thip vo hot ng ca cc lc lng th trng (cung v cu) u phi c cn nhc cn thn gia ci hi do cc quy nh a ra vi li ch m cc can thip em li. thc t th dch v quc phng c cung cp cho tt c dn chng trong mt quc gia k c nhng ngi khng mun dch v ny, bi v khng c mt cch lm hiu qu no khc. Ch c cc quc gia ch khng phi l cc lng x hay cc c nhn c th c ngun lc sn xut my bay chin u phn lc. Loi hnh hng ha ny gi l hng ha cng cng, bi v khng mt doanh nghip t nhn no c th bn dch v quc phng cho cc cng dn ca mt quc gia m vn duy tr c hot ng kinh doanh. N ch n gin l khng th bn dch v quc phng cho nhng ngi cn v khng bo v nhng ngi t chi thanh ton dch v . V nu nhng ngi ny vn c bo v m khng phi tr tin th ti sao h phi chn cch thanh ton? iu ny c coi l vn k n khng, v l l do chnh gii thch v sao chnh ph phi iu hnh quc phng v dng thu chi cho quc phng. Khng c nhiu hng ha cng cng thc s - nhng hng ha nhiu ngi c th cng s dng v l i tng ca vn k n khng - do hu ht cc hng ha v dch v trong nn kinh t th trng u c th c cc cng ty t nhn sn xut v bn trong cc th trng t nhn. Cc v d khc v hng ha cng cng c th k n l chng trnh kim sot l lt v su b, v thm ch c bng tn sng pht thanh v truyn hnh c pht sng rng ri trong

Quc phng v hng ha cng cng

Quc phng l mt v d v vai tr khng th loi b c ca chnh ph. Ti sao? Bi v vic phng th cho mt quc gia l mt dng hng ha hon ton khc bit so vi cam, my vi tnh hay nh : con ngi khng th thanh ton cho tng n v hng ha m h s dng m phi mua mt tng th cho ton b quc gia. Cung cp dch v quc phng cho mt c nhn khng c ngha l nhng ngi khc t c bo v hn, bi v trn thc t tt c mi ngi u tiu th cc dch v quc phng ny cng nhau. Trn

- 63 -

khng trung. Mi hng ha ny u c th c nhiu ngi tiu dng s dng cng lc, v cng l i tng nhng k n khng hng th, t nht mt mc no . Tuy nhin, vi sng pht thanh v truyn hnh, cc chng trnh c th c cc c nhn sn xut v thu li bng cch bn thi gian pht sng cho qung co. Hoc trong mt vi trng hp khc, cc tn hiu pht sng hin c i tn s in t cc cng ty t nhn c th kim tin bng cch cho thu cc thit b gii m cho nhng ngi mun xem cc chng trnh ny.

trng. C cng ty giy ln cc khch hng ca h u khng chu chi ph thc s ca vic sn xut giy; thay vo mt phn chi ph yu t nhim c chuyn sang nhng ngi sng hoc lm vic dc dng sng, v nhng ngi tr thu l nhng ngi thc t phi thanh ton cc ha n v sinh. Ging nh nhng yu t ngoi sinh khc, nhim cng thng xut hin nhng ni m quyn s hu mt ngun lc trong trng hp ny l dng sng khng do mt c nhn hoc mt t chc t nhn nm gi. V d, t cng v l ng thng b x rc nhiu hn l bi c trc ca nh ring, bi v khng ai s hu nhng khong t cng ny v chu trch nhim gi v sinh cho chng, hay buc ti nhng ngi chim ot chng. Trn thc t, hu ht nhim u b thi vo khng kh, i dng v cc dng sng bi v khng c c nhn no s hu cc ngun lc c ng c c nhn bt nhng ngi gy nhim chu trch nhim v nhng thit hi h gy ra. Mc d c mt s ngi b thi gian v chu rc ri khi kin nhng ngi gy nhim, th hu ht nhng ngi khc c rt t ng lc kinh t lm iu . Vai tr ca chnh ph trong vn ny l c gng hiu chnh s mt cn bng . Bng cch can thip, chnh ph buc nhng ngi sn xut v tiu dng sn phm phi thanh ton cho nhng chi ph v sinh ny. Thc cht, vai tr kinh t ny ca chnh ph ch n gin l khin nhng ngi hng li t vic bn v tiu dng sn phm phi tr cho tt c cc chi ph sn xut v tiu dng chng. Tht khng may l him khi chnh ph c

nhim v chi ph ngoi sinh

Hy ly mt v d v mt cng ty sn xut cc sn phm giy t giy vit n thng cc-tng ti mt nh my bn cnh mt con sng. Vn l nh my xung sng cc ha cht nhim l sn phm ph t qu trnh sn xut. Nhng khng c mt c nhn hay mt php nhn no s hu nc sng nn khng c ai buc nh my phi ngng gy nhim. Hn na, do vic lm sch dng sng s tn tin, nn cng ty c th bn cc sn phm giy r hn trng hp h phi chu cc chi ph kim sot nhim nh vy. Kt qu l, cng ty giy c th tng sn lng do cu tng i cao hn ti mc gi thp hn, v nh my cng c nhiu cht thi v nhim hn. Bng cch gy nhim m khng chu mt hnh pht no, cng ty cng c th c li th khng cng bng so vi cc i th cnh tranh, nhng ngi m sn phm giy ca h bao gm c chi ph lp t cc thit b kim sot nhim. y l mt v d c in v ci gi l chi ph ngoi sinh khng c phn nh trong gi c thng qua hot ng bnh thng ca th

- 65 -

KIM SOT NHIM DA TRN TH TRNG

Vn kim sot nhim l mt v d ni bt v cch chnh ph trong mt nn kinh t th trng c th khai thc c ch cungcu gii quyt mt vn quan trng m ton b x hi phi ng u. Khi i mt vi vn nhim khng kh, nc hoc t ai, chnh ph c mt s la chn cn nhc nhm cn bng gia nhu cu c mt mi trng sch hn vi cc chi ph kinh t ca vic lm sch mi trng. Trng hp u tin, gi s ngi ta pht hin ra mt cht nhim nht nh rt c hi v khng th kh c c bng cch p dng cc qu trnh sn xut hoc bo v mi. Trong iu kin ny, chnh ph c th hnh ng ng n khi ban hnh cc quy nh trc tip i hi phi loi b hon ton hoc gim mnh lng cht thi sao cho n khng cn l mi e da i vi sc khe con ngi hoc mi trng na. Tuy nhin, mt chng trnh nh vy i hi chi ph x hi rt cao. i vi cc cht t nguy him hn, mc d mc nhim s c ct gim nhng vic trit b hon ton c th khin pht sinh mc chi ph cao khng hp l di dng mt mt sn xut, tiu dng v vic lm. Trong hon cnh ny, cch lm hiu qu hn l nh thu i vi vic gy nhim thay v i hi gim nhim c th tt c cc a im sn xut. L do n gin l chi ph lm sch mi trng s bin i rt ln ty theo cc a im sn xut khc nhau v cc cng ty khc nhau. Bng cch nh thu nhng ngi gy nhim, chnh ph s khin cc hng c kh nng gim thi nhim vi chi ph tng i thp s thc hin iu v

do vy h s khng phi tr thu nhim. Nhng hng no thy vic gim bt nhim s qu tn km (thng l nhng hng c nh my v trang thit b c k) s thy hp l hn khi chn cch tip tc gy nhim v tr thu cho nhng g h thi ra. Chnh ph cng c th c nh hng n cc thay i ny bng cch khuyn khch ngi tiu dng s dng nhng sn phm khng gy nhim. H tr thu cho nhng ngi mua cc phng tin kt hp s dng gas v in v cc h thng l si nh ring s dng nng lng mt tri ch l hai v d Hoa K. C mt s sng kin khc ang c trin khai M nhm khuyn khch cc doanh nghip v cc nh my gim ph thi mt cch t nguyn. C l cch thc tip cn sng to nht i vi thch thc gim nhim li hon ton khng lin quan n chnh ph m nm trong chnh th trng. Nhng chng trnh c gi l cap and trade (mua bn hn ngch nhim) c chng minh l rt thnh cng M, to ra mc gim rt ng k cc cht nhim nh ixit sunphua (SO2, mt thnh phn to nn ma axt). Theo h thng ny, Chnh ph ch phi xc nh tng mc nhim cho php tng khu vc, sau bn giy php ch trong mc ph thi cho php. Bt c k hoch thu no cng tr nn khng cn thit. Nhng giy php ny c th c trao i vi gi c t do ln xung phn nh cc iu kin kinh t v mi trng khc nhau. C quan Bo v Mi trng, hot ng theo hng dn quy nh ca Chng trnh Ma Axt, t gii hn cho vic gim phng thi cht SO2. i vi nhng cng ty c th gim ph thi n mc gii hn v thp hn th s c thng hn ngch nhim. Cc cng ty ny sau c

- 67 -

th bn hn ngch thng ny cho cc cng ty khc khng c kh nng thc hin mc gim nh vy. Kt qu l vic phng thi cht SO2 M gim hn 6,5 triu tn k t nm 1980 mc d vn cn khong hai triu -la M di dng thng hn ngch SO2 trn th trng. Mt li ch tng ng l chi ph cho cc ngnh cng nghip thc hin chng trnh ny gim thp hn mc d tnh ban u ca Chnh ph. Tuy nhin h thng hn ngch ny vn phi ph thuc vo s can thip ca Chnh ph. Hin ti th h tip theo ca cc gii php da trn th trng bt u - mt h thng cap and trade t nguyn nhm gii quyt vn ca su kh gas nh knh nh ixit cacbon (CO2). Th trng ny t tr s ti Chicago v do 14 cng ty u ngnh ca M thnh lp nh Ford Motor v Motorola. Nhng cng ty ny tha thun s t nguyn gim ph thi v bt u qu trnh trao i thng hn ngch. Ni v ng c ca Chng trnh Trao i Kh hu Chicago, Tng Gim c iu hnh Richard Sandor cho rng - ngi ta ngy cng mong mun th trng cho php h c gii quyt cc vn x hi v mi trng tt c chng ti u tin rng s dng hiu qu nng lng l rt tt cho kinh doanh.

PHN PHI THU NHP V HUY NG VN

Ti tt c cc quc gia cng nghip c nn kinh t th trng nh Hoa K, nguyn nhn c bn ca s chnh lch trong thu nhp hng nm ca cc gia nh l s chnh lch v lng v tin cng. Khong ba phn t mi thu nhp l t lng v tin cng - mt phn t cn li c phn chia gia cc khon cho vay, li nhun v cc khon thanh ton li tc. M hnh phn phi thu nhp tng th vn n nh trong hu ht cc nn kinh t th trng k t cui Chin tranh Th gii Th hai. Theo Cc iu tra Dn s Hoa K, M, 20% cc gia nh c thu nhp cao nht nhn c khong 49% tng thu nhp ca nn kinh t, 20% cc gia nh c thu nhp cao th hai nhn c khong 23%, cn 20% cc gia nh trung lu nhn khong 15%, cn li 20% cc gia nh c thu nhp gn thp nht chim 8% thu nhp v 20% gia nh c thu nhp thp nht ch chim 3% tng thu nhp ca quc gia. Cc con s ny khng phn nh c mt thc t l nhng ngi c thu nhp cao phi tr thu cao hn nhng ngi c thu nhp thp, hoc rt nhiu cc gia nh c thu nhp thp c hng li t cc chng trnh h tr ca chnh ph nh phiu lng thc v tr cp thu nh. Vic iu chnh s chnh lch ny s tng phn c hng trong tng thu nhp quc gia cho 20% cc gia nh ngho nht ln khong 5% v gim phn hng trong tng thu nhp ca cc gia nh c thu nhp cao nht xung khong 46%. Nhng y vn l mt mc chnh lch rt ln v thu nhp v nhiu ngi vn thc mc v sao li c iu ny. Cn mt s l do gii thch s chnh lch v thu nhp ny ca cc gia nh ngoi s khc bit v lng v tin cng c bn nh ni trn v gii thch v sao c s thay i ln xung theo thi gian trong thu nhp ca cc gia nh khc nhau. V d, cc cng nhn va mi gia nhp th trng lao ng (in hnh l

- 69 -

nhng cng nhn tr t kinh nghim lm vic) v cc cng nhn gi hn ngh hu hoc ch nhn cc cng vic bn thi gian thng l i din thng xuyn ca nhm cc gia nh c thu nhp thp nht, v iu ny khng gy nhiu ngc nhin. Hu ht cc cng nhn v c bit l nhng ngi c hc vn v c o to cao hn c thu nhp tng hng nm theo ngh nghip ca h. Nhng cng nhn khc i khi b gim lng hoc tin cng tm thi khi h tm ngh vic ngn hn, b m au hoc l thng tch hay cc l do khc. V tt c nhng l do ny, v mc d c s n nh c bn trong vic phn phi thu nhp ni chung, vn tn ti mt c hi ln trong vic huy ng vn trong nn kinh t th trng. iu ny c ngha l chng ta lun nhn thy cc gia nh tng hoc gim cc khon thu nhp trn ca h qua tng nm. V d, mt nghin cu cho thy ch trong vng by nm, hn mt na s gia nh vn tng c thu nhp nm trong s 20% cc gia nh M c thu nhp cao nht trt xung cc th hng thp hn, v 6% trt xung nm trong s 20% gia nh c thu nhp hng nm thp nht. Cng trong by nm , gn mt na (45%) cc gia nh trc y nm trong s cc gia nh c thu nhp thp nht chuyn ln cc nhm c thu nhp cao hn; gn 4% trong s thm ch nhp vo nhm 20% cc gia nh c thu nhp cao nht. Trong nhng thi k di hn, ngi ta thy rng hu ht con ci ca nhng ng b b m giu c thng c mc thu nhp cao hn trung bnh, nhng xt bnh qun, mc thu nhp ca h s gn nh khng cao bng thu nhp ca b m h. Tng t, hu ht con ci ca nhng ngi ngho hn thng c thu nhp trung bnh thp, nhng khng thp hn nhiu so vi mc trung bnh thu nhp ca b m h. Qua ba th h, tc l ni v th h chu ca nhng ngi giu hoc ngho hm nay, hu ht tt c cc li th hoc bt li v thu nhp ca h

bin mt. Kt qu ny chc chn khng ng vi tt c cc gia nh giu hoc ngho, nhng ng vi phn ng trong s h. Bng chng thng k ny chng minh hai iu quan trng: Mt l, th trng lao ng v cc yu t sn xut khc l m v linh hot a li s t do v cc c hi ng k cho hu ht cng nhn trong cc nn kinh t th trng - thm ch cho phn ln nhng ngi c thu nhp thp nht trong mt s nm. Tuy nhin, iu th hai l mc d c cc c hi ny nhng nhng bc thay i trong cc nn kinh t th trng hin nay nhanh n ni mt s cng nhn b tt hu, i hi cc chng trnh h tr v o to c thit k cn thn a h tr li th trng lao ng cnh tranh hoc t nht l gip h duy tr mt mc sng tm c. K t thp k 1930 v cuc i khng hong, chnh ph tt c cc nn kinh t th trng ln phn ng vi cc thch thc ny bng cch a ra cc chng trnh h tr thu nhp m rng cho cc gia nh c thu nhp thp. Mc v hnh thc ca cc h tr ny vn cn l cc vn chnh tr gy tranh lun hu ht cc quc gia ny. Nhng hu ht cc b my chnh tr trong cc nn kinh t th trng hin nay tha nhn yu cu c mt mng li an ton sinh gm cc tr cp ca chnh ph v cc dch v x hi c bn bo v nhng gia nh ngho nht v c bit l tr em ca cc gia nh . Mc d nhng chng trnh ny c tc dng gim bt nh hng ca i ngho nhng chng vn cha thc s thnh cng trong vic xa hn ngho i. Do vy nhng cuc tranh lun v cch thc tt nht gip nhng ngi ngho vn cn phi tip tc.

- 71 -

th d dng xc nh s tin cn pht l bao nhiu trong nhng trng hp ny. Mt l do l rt kh v rt tn km c th xc nh chnh xc ngun nhim hay xc nh chnh xc tr gi nhng thit hi m nhim gy ra cho x hi. Do nhng kh khn ny nn chnh ph phi chc chn rng h khng ly mc chi ph gim nhim cao hn thit hi m nhim gy ra cho x hi. lm c nh vy r rng l khng hiu qu v lng ph cc ngun lc gi tr. Mt khi chnh ph xc nh c mt mc nhim c th chp nhn c, hoc t nht l c th chu ng c, h c th s dng lut php, cc quy nh, tin pht, kt n t, thm ch c nhng khon thu c bit lm gim nhim. Hoc thm ch v c bn, h c th c gng thit lp quyn s hu r rng hn i vi cc ngun lc ang b nhim, iu ny s dn n tnh gi cho vic s dng cc ngun lc vi mc gi da trn th trng, v buc nhng ngi gy nhim chi tr cc chi ph . Gia nhng la chn ny, im mu cht l hiu c vai tr c bn ca chnh ph - khc phc tnh trng sn xut qu mc v tiu dng qu mc cc hng ha v dch v lm ny sinh cc chi ph ngoi sinh.

mt doanh nghip mi to c hi v vic lm cho nhng ngi khc. Nh vy, hc vn ca Robert lm li cho nhng ngi khc, iu ny khc vi quan h gia nhng ngi sn xut v tiu dng hng ha v dch v. Gio dc thng c coi l a li nhng li ch ngoi sinh cho mt quc gia do nhng nhn cng c hc vn thng linh hot v nng sut hn, v chc chn l t kh nng tht nghip hn. iu ny c ngha l chi tiu nhiu hn cho gio dc ngy hm nay c th s dn n nhng khon tit kim ca x hi v c nhn khng phi chi tiu vo vic phng chng ti phm, ngho i v cc vn x hi khc, cng nh tng mc k nng, tnh linh hot v nng sut ca lc lng lao ng. M rng ra, bt c sn phm no a li nhng li ch ngoi sinh ng k hoc li ch vt tri th chnh ph c th xem xt n vic tr cp hoc khuyn khch tiu dng, sn xut sn phm gi tr ca cc li ch ngoi sinh c th c tnh bng gi c th trng v sn lng u ra ca cc sn phm . Trong khi chi ph ngoi sinh s dn n vic sn xut d tha mt s hng ha nht nh th vic tn ti li ch ngoi sinh s dn n vic sn xut di mc cu cc hng ha v dch v khc. Gio dc cng lp c l l v d ln nht v c trng nht v chi tiu v tr cp ca chnh ph cho mt dch v c xem l c li ch ngoi sinh ng k. Tuy nhin, cng c mt s trng hp chnh ph can thip n nh gi thng qua tr cp hoc thu khuyn khch cc li ch ngoi sinh . Nhn chung, vic m rng quyn ti sn v mt h thng gi c da trn th trng c th l

Gio dc v li ch ngoi sinh

Khi Robert quay tr li trng hc lp trnh my tnh, anh ta ang tm kim cch ci thin cho chnh mnh v gia nh ch khng cn thit phi ci thin cho c mt cng ng ln. Nhng kt qu t s nng cao hc vn ca anh ta l Robert tr thnh mt thnh vin hu ch v c o to cao hn trong cng ng ca anh. Anh ta hin gi c nhng k nng mi v xy dng c

- 73 -

cng c hu hiu nht chnh ph c th iu chnh s mt cn bng do chi ph v li ch ngoi sinh gy nn.

Khun kh php l v x hi
Cc nn kinh t th trng khng phi giy php cho s bc lt hay trm cp, mc d c nhng v d r rng v s lm dng. Trn thc t, c rt t cc trao i trn th trng c thc hin trong x hi ni khng tha nhn v bo v r rng quyn hp php ca ngi tiu dng v ngi sn xut c s hu v kinh doanh cc ngun lc kinh t. iu ny gii thch v sao chnh ph trong cc nn kinh t th trng lu h s v cc cuc trao i t ai v nh ca v buc thc hin cc hp ng gia ngi mua v ngi bn ca tt c cc loi hng ha. Ngi mua mun bit r rng hng ha h mua thc s thuc s hu ca ngi bn, v c ngi mua ln ngi bn u mun bit r rng khi h ng trao i mt s sn phm th chc chn hp ng s c thc hin. iu ny cng ng i vi cng nhn, d ngi l cng nhn c lp hay trong mt cng on, ng vi mc lng v iu kin lm vic vi ch lao ng. Nu cc m bo ny khng c thc hin thng xuyn v hiu qu, v nu khng c mt h thng xt x ti phm cng bng v hp l th vic hon thnh cc giao dch th trng tr nn tn km v kh khn hn. Chnh ph trong cc nn kinh t th trng phi thit lp v bo v quyn s hu c nhn v cc khon thu kinh t t vic s dng cc ti sn . Nu khng c cc m bo nh vy, s khng c ai mo him thi gian v tin bc ca mnh vo cc doanh nghip m thnh qu ca n c th b nh

nc hoc mt s nhm khc chim hu. V d, khi Robert v Maria d nh bt u Cng ty Phn mm Gio dc R&M, h bit rng h ang phi chu cc ri ro thua l v kinh t; nhng h cng bit rng nu h thnh cng, lut bo v ti sn c nhn s cho php h c hng cc thnh qu kinh t t thnh cng . S bo h ca chnh ph i vi ti sn c nhn r rng m rng sang cho c t ai, nh my, ca hng v cc ca ci vt cht khc, nhng n cng m rng sang cc ti sn gi l s hu tr tu: cc sn phm t tr c con ngi c th hin qua sch v cc vn bn khc, ngh thut to hnh, in nh, cc pht minh khoa hc, cc thit k k thut, cc dc phm v cc chng trnh phn mm my tnh. S khng c doanh nhn hoc cng ty no u t vo cc nghin cu thng l tn km v i hi nhiu thi gian tm ra cc loi thuc mi cha bnh, cc chng trnh my tnh mi, hoc thm ch pht hnh cc cun tiu thuyt mi nu cc cng ty i th c th n gin bt chc v em bn cc cng trnh ca h m khng phi tr tin bn quyn hay cc khon ph khc phn nh trong chi ph sn xut ca h. Nhm bo v v khuyn khch cc nh khoa hc v ngh s, chnh ph ban hnh cc c quyn, hay cn gi l bn quyn, bo v cc loi hnh ti sn tr tu nht nh nh sch, m nhc, in nh v cc chng trnh phn mm my tnh; hoc cn gi l bng sng ch khi h bo v cc loi hnh khc nh pht minh, thit k, sn phm v cc quy trnh sn xut. Nhng quy nh ny trao cho ch s hu, bt k l c nhn hay cng ty, c quyn bn hoc dng cch khc

- 75 -

CNG NGH L NGUN LC THAY I KINH T

Trong lch s c nhiu trng hp trong cc t ph v k thut hoc cc pht minh sng to ra mt ngnh cng nghip mi v a li nhng thay i to ln cho nhiu nn kinh t. V d, my hi nc ban u rt nng v cng knh ch c s dng cc a im c nh nh cc nh my. Tuy nhin, nhng tin b v luyn kim gip con ngi c th sn xut ra nhng c my va khe va tng i nh. Kt qu l ngnh ng st c mt tc ng quan trng i vi s pht trin kinh t chu u, chu M v nhiu ni khc trn th gii. Trong nhng nm gn y, vic pht minh ra bng bn dn v sau l cc mch tch hp c ln a li cuc cch mng trong ngnh in t. My vi tnh, trc rt to, t tin, chm chp v thng xuyn h hng, nay tr nn nh, r, chy nhanh v ng tin cy. Khi my vi tnh cn to v t th chng ch c s dng hn ch trong cc doanh nghip ln, cc trng i hc v cc c quan chnh ph. Nay chng nh gn v r hn, do vy my vi tnh c s dng mi ni: cc doanh nghip nh, nh ring, cc lp hc tiu hc v trong khoang my bay du lch. Thay i k thut thng c xem nh l mt cng c thc hin iu g nhanh hn hoc hiu qu hn. Mc d nhng thnh qu nh vy rt quan trng nhng cn lu mi l cch duy nht mt nn kinh t c th khai thc c t cc tin b khoa hc. Thay i k thut thng c tc ng t ph nhng g trc kia l sc mnh c quyn v do khin nn kinh t tr nn cnh tranh hn. V d, ng st thc s c quyn trong vic vn ti n cc hn o trong sut nhng nm cui th k 19, nhng vic pht minh ra ng c t

trong a li mt s cnh tranh mnh m cho xe ti, tu thuyn v my bay. Cc t ph v nha v cc nguyn liu khc a li tnh cnh tranh cho ngnh thp, khin ngnh ny khng cn l mt phn quan trng trong cc nn kinh t cng nghip hin i nh mt vi thp k trc na. Gn y hn, vic pht minh ra vi sng, v tinh v cng ngh si quang hc nhanh chng kt thc s c quyn vin thng ca chnh ph nhiu quc gia trn khp th gii. V d, ti Hoa K, c quyn trong vin thng ng di ca Cng ty in tn v in thoi Hoa K (AT&T) b cc cng ty vin thng nh US Sprint v MCI ph v. Cc hng ny tn dng cc tin b trong cng ngh vi sng (khin cc dch v ng di bt t hn) v gim chi ph (do tng hiu qu sn xut) to ra mt th trng vin thng hon ton mi v cnh tranh hn. Kt qu l cht lng do th trng quyt nh v nhiu la chn hn cho ngi tiu dng Hoa K. - Robert M. Dunn, Jr.

- 77 -

a ra th trng cc sn phm v sng to ca h trong mt khong thi gian c th. Nh Tng thng Abraham Lincoln ni, nhng quyn ny thm nng lng ca li ch vo ngn la ca thin ti. Khi quy nh v thc thi quyn s hu cng nh duy tr mt h thng lut php hiu qu, chnh ph c th xy dng mt mi trng x hi cho php cc th trng t nhn ca hu ht cc hng ha v dch v c th hot ng hiu qu v vi s ng h rng ri ca dn chng.

nn kinh t th trng. Mt vn ph bin hn v nhn chung phc tp hn pht sinh khi mt ngnh ngh ch do mt vi cng ty ln khng ch. Thc s s nguy him nu nhng cng ty ny cu kt vi nhau t mc gi cao hn v hn ch cc cng ty cnh tranh mi gia nhp th trng. ngn chn nhng s c quyn v cc hnh vi cu kt , v duy tr mc cnh tranh hiu qu hn trong h thng kinh t, cc b lut gi l chng c quyn c ban b trong hu ht cc nn kinh t th trng, k c Hoa K. Cnh tranh c gii hn c th xy ra mt vi ngnh ngh, v d nh hng khng, do mc cu ca th trng ch cho mt s cng ty ln c cc cng ngh sn xut hiu qu nht cho cc sn phm nh vy. (Tuy nhin, cc s kin bt ng nh v tn cng ngy 11 thng 9 nm 2001 v s xut hin ca cc hng vn ti nh chi ph thp khng cu k trong dch v e da cc hng truyn thng hng u trn th trng). Do cc nh hoch nh chnh sch phi quyt nh xem liu s cnh tranh gia mt s t cc cng ty ln sn xut cc sn phm nh vy c thch hp gi gi c v li nhun thp xung mc hp l v gi cht lng sn phm cao. Nu khng, h c th li phi s dng cc quy nh v gi c v dch v hoc chia nh mt cch hp php cc cng ty ln thnh cc cng ty nh hn, nu c th thc hin iu m v c bn khng tng chi ph sn xut ln. Nu tht bi trong vic ny, cc nh hoch nh chnh sch t nht cng c th khin vic cc cng ty ln ny cu kt vi nhau l bt hp php, v cng ch thc hin cc iu lut ny nhm m bo rng cng c nhiu cnh tranh trc tip gia cc cng ty ny cng tt.

Cnh tranh
Mi thng, Robert v Maria thng thanh ton cc ha n cho cng ty cp nc a phng. Khng ging nh hu ht cc doanh nghip khc trong nn kinh t th trng, cng ty cp nc khng phi cnh tranh vi cc doanh nghip i th khc trong vic cung cp nc. Cng ty cp nc c gi l c quyn t nhin bi v ch mt cng ty cp nc l c tnh kinh t nht. Cho php c hai h thng nc, hoc hai h thng dy in hon ton tch bit trong trng hp ca hai cng ty in lc, s l lng ph v rt khng hiu qu. Thay v phi kim sot chi ph v ti a ha hiu qu thng qua cnh tranh, cc c quan chnh ph quy nh mc gi v cc dch v ca cc cng ty ny nhm m bo rng h a ra cc mc gi tt nht c th i vi khch hng v vn nhn c mc doanh thu tha ng cho khon u t ca h. S cc cng ty c quyn t nhin nh vy thc s rt t v ch chim mt phn nh trong cc hot ng kinh t hu ht cc

- 79 -

Tht khng may l nhiu quy nh v chnh sch chng c quyn ca chnh ph thc s lm gim thay v gia tng s cnh tranh. Cc chnh sch ny bao gm cc giy php c quyn sn xut mt hng ha hoc dch v, thu, hn ngch nhm hn ch hng ha v dch v nc ngoi nhp khu vo ni a, v cc yu cu v giy php hnh ngh v l ph cho ngi lao ng c tay ngh v chuyn mn. Mt s trong cc chnh sch ny, v d nh cp bng sng ch v bn quyn c th c bin minh bng cc c s kinh t khc. Tuy nhin, cc hn ch khc khng tht thch ng v c p dng ch bi v chng mang li li ch ln hn cho s t thnh vin ca cc nhm nh c quyn li c bit. Do thit hi gy ra bi cc hn ch ny c phn tn rng ri cho phn cn li ca ton dn nn chng khng thu ht hoc thu ht rt t s phn i ca cng lun. Cn nhc cho k th mc d cn nhiu thiu st nhng im nht tr chung ca cc nh kinh t hc v nn kinh t th trng l chng ta s phi tr gi t nu cho php cc hng ln (hoc l mt nhm cc hng c kt vi nhau) t c v tr c quyn trong mt s ngnh ch cht. Ci gi ny ln gii thch cho vic chnh ph phi c mt vai tr gii hn trong vic xy dng cc lut l v quy nh duy tr s cnh tranh.

ngi khng c cc kh nng hoc cc ngun lc khc kim sng. Tri li, mt s khc li c hng nhiu li lc v tha hng ti sn hay c ti nng, hoc do h bit kt hp vi gia nh v bn b v mt kinh doanh, chnh tr hay x hi. Chnh ph trong cc nn kinh t th trng chc chn s can thip bng cc chng trnh ti phn phi thu nhp, v thng hnh ng vi nh kh r rng l dng cc chnh sch thu vn phn phi thu nhp sau thu tr nn cng bng hn. Nhng ngi xng vic ti phn phi m rng cho rng vai tr ny ca chnh ph khi lm nh vy l nhm hn ch vic tp trung ti sn v duy tr s phn chia quyn lc kinh t rng ri gia cc h gia nh, cng nh lut chng c quyn c thit k duy tr cnh tranh v phn chia quyn lc v cc ngun lc rng ri hn gia cc nh sn xut. Cn nhng ngi chng li cc chng trnh ti phn phi ln li phn i rng thu gia tng i vi cc gia nh c thu nhp cao s lm gim ng c lm vic, tch ly v u t ca cc nhm ny, v nh vy l lm tn hi n ton b nn kinh t. Nhng tranh lun v ti phn phi thu nhp u da trn quan im c bn ca con ngi v th no l cng bng v hp l. V trong lnh vc ny, c cc nh kinh t hc ln cc chuyn gia khc nghin cu v vn ny u cha c lp trng no c bit. Tt c nhng g m h c th lm l tp hp ti liu v nhng g xy ra i vi vic phn phi thu nhp v ti sn qua thi gian

Thu nhp v phc li x hi

Trong mt nn kinh t th trng, mt s

- 81 -

trong cc h thng kinh t khc nhau, v s dng cc thng tin c gng xc nh cc chnh sch khc nhau nh hng nh th no n cc bin s nh mc sn lng, mc tch ly v u t quc gia. Trong th k ny, mi ngi dn dn cng nht tr rng chnh ph trong hu ht cc nn kinh t th trng, v lng trc n v tnh cng bng, nn c trch nhim h tr cho cc gia nh ngho tng nht trong nc v gip h c gng thot khi cuc sng i ngho. Chnh ph trong tt c cc nn kinh t th trng thc s u h tr cho nhng ngi tht nghip, chm sc y t cho ngi ngho v tr cp hu tr cho ngi ngh hu. Ton b cc chng trnh ny to thnh ci gi l mng li an sinh x hi. Trong 40 nm qua, cc chng trnh x hi ny chim mt phn ngy cng tng trong chi tiu ca chnh ph v cc chng trnh thu ti hu ht cc nc cng nghip ha. Do vy ngy nay ngi ta khng cn tranh lun xem cc chng trnh ny c nn tn ti hay khng, m l v mc m rng ca chng v cn phi qun l chng trnh ti phn phi thu nhp nh th no vn gi c nhng ng c c nhn kch thch con ngi lm vic v tch ly.

Mt trong nhng vai tr ny l to ra mt ng tin n nh c chp nhn rng ri hn ch nhu cu s dng cc h thng trao i nng n v khng hiu qu khc, v duy tr gi tr ca ng tin thng qua cc chnh sch hn ch lm pht (tc l tnh trng tng gi ca ton b hng ha v dch v). Trong lch s, cc nn kinh t th trng u tng tri qua cc thi k m mc gi tng nhanh, hay c lc l mc tht nghip cao, hoc c thi k c mc lm pht v t l tht nghip u cao. May mn l nhiu thi k nh vy ch tng i nh v ngn hn, ch ko di mt nm hoc ngn hn. Ch c s thi k dai dng hn v nng n hn nhiu, v d nh siu lm pht ca c vo nhng nm 1920 v tht nghip ton cu nhng nm 1930 c n gin bit n l thi k i suy thoi. Ch trong thp k ny cc nh kinh t hc v cc nh hoch nh chnh sch ca chnh ph mi xy dng mt h thng tiu chun v cc chnh sch n nh ha c gi l cc chnh sch ti kha v tin t l cc chnh sch m cc chnh ph c th s dng c gng gim bt (hoc l tng l xa b) cc giai on nh vy. Chnh sch ti kha s dng chi tiu chnh ph v cc chng trnh thu kch thch nn kinh t quc gia trong thi gian tht nghip cao v lm pht thp, hoc xoa du nn kinh t trong thi k lm pht cao v tht nghip thp. kch thch ton b mc tiu th, sn xut v vic lm, chnh ph phi t chi tiu nhiu hn v gim bt thu, thm ch c khi n phi chu thm ht. (Sau

Cc chnh sch ti kha v tin t ca chnh ph

Chnh ph trong nn kinh t th trng ng mt vai tr quan trng trong vic xy dng cc iu kin kinh t th trng ca cc cng ty t nhn c th hot ng mt cch hiu qu nht.

- 83 -

, vo mt thi im no trong tng lai, chnh ph s phi thc hin mt khon thng d b p). xoa du mt nn kinh t qu si ng mt nn kinh t trong mi ngi ang lm vic u mun cng vic khc, v gi c v chi tiu tng ln nhanh chng chnh ph c mt s la chn nhm gi gi khng vt ln qu cao. Chnh ph c th ct gim chi tiu, tng thu, hoc c hai nhm gim tng chi tiu v mc sn lng quc gia. Chnh sch tin t lin quan n cc thay i trong ngun cung tin quc gia v tnh sn c ca tn dng. tng chi tiu trong thi gian tht nghip cao v lm pht thp, cc nh hoch nh chnh sch tng ngun cung tin gim t l li sut (tc l gim gi tin), khin cho cc ngn hng c th cho vay d dng hn. iu ny khuyn khch ngi ta tiu dng nhiu hn v ngi dn c trong tay nhiu tin hn. T l li sut thp cng kch thch cc doanh nghip chi tiu cho u t m rng kinh doanh v thu nhiu nhn cng hn. Ngc li, trong thi k lm pht cao v tht nghip thp, cc nh hoch nh chnh sch c th xoa du nn kinh t bng cch tng li sut v t gim ngun cung tin v tnh sn c ca tn dng. Do , nn kinh t s c t tin chi tiu hn v mc li sut cao hn, c chi tiu v gi c u s c xu hng gim xung, hoc ti thiu l khng tng nhanh. Kt qu l c sn lng u ra v vic lm u c xu hng thu hp li. Trc nhng nm 1960, cc chnh sch ti kha v tin t u khng c s dng rng ri n nh cc chu k kinh doanh

ln v xung ca thng mi quc gia. Ngy nay, ngoi tr mt s trng hp c cc thm ha thin nhin v nhn to nh chin tranh, l lt, ng t v hn hn cc chnh sch n nh ny u c th c s dng trnh cc thi k tht nghip v lm pht nng n. Tuy nhin, hiu qu ca cc chnh sch ny khng chc chn trong trng hp bin ng kinh t ngn v trung hn hoc trong hon cnh c lm pht v tht nghip u tng. C mt s nguyn nhn gii thch cho s bt n ny, trong c thi gian cn thit nhn bit thc s vn l g, xy dng cc kt hp chnh sch thch hp nhm gii quyt vn , v cui cng l thi gian ch i cc chnh sch ny mang li kt qu. Mt nguy c rt thc l c th trc khi cc chnh sch ca chnh ph c hiu lc th vn ban u t iu chnh hoc chuyn hon ton sang hng khc. Trong trng hp cc chnh sch n nh ha c th khng cn thit hoc thm ch phn tc dng. Tuy nhin, khi c tht nghip v lm pht ng thi gia tng, chnh ph phi i mt vi mt tnh th tin thoi lng nan. Nguyn nhn l cc chnh sch ti kha v tin t c thit k ch iu chnh mc tng chi tiu ca quc gia ch khng phi gii quyt vi mc gim tng i t ngt ca cung khin lm pht v tht nghip xut hin cng lc. Khi no th mt tnh th nh vy c th pht sinh? Mt trng hp xut hin vo nhng nm 1970 khi cm vn xut khu du la ca cc nc sn xut du m ln khin gi c tng vt tt c cc nn kinh t ca cc quc gia cng nghip ha. Mc gim cung nh vy khin mc gi tng

- 85 -

ln trong khi li gim mc sn lng v vic lm. gii quyt cc c sc cung nh vy i vi nn kinh t quc gia, chnh ph c th c gng tng ng c sn xut, tch ly v u t ca ngi dn, tng mc cnh tranh hiu qu trong nc bng cch gim c quyn, hoc xa b tnh trng tc nghn ca cc ngun lc ch yu, c th l cc hng ha nh du hoc cc loi hnh lao ng c k nng nht nh nh k s. V d, trong trng hp hn ch xut khu du m, mt quc gia c th kch thch sn xut du la trong nc, a ra nhng khuyn khch nhm gi gn v s dng hiu qu nng lng ln hn na, v u t vo cc ngun nng lng thay th khc. Tuy nhin, hu ht cc chnh sch gi l trng cung ny c xu hng l c tc ng rt chm, phi mt nhiu nm ch khng ch l nhiu thng. Trong khi cha tm ra phng thuc thn loi tr vnh vin nn lm pht v tht nghip trong cc nn kinh t th trng, chnh ph c th c hiu qu trong vic gim nh cc tc ng ca nhng vn ny. Hu ht cc nh kinh t hc u nhn thc c vai tr quan trng ca chnh ph trong vic u tranh chng tht nghip v lm pht bng cc chnh sch n nh ha di hn, bao gm mc tng trng n nh chung trong lng tin t, cc chng trnh chi tiu ca chnh ph c th t ng tng ln khi nn kinh t tng trng chm v gim xung khi nn kinh t pht trin (v d nh cc tr cp dnh cho ngi tht nghip), v lch trnh thu c th cng c cho cc chng trnh chi tiu t ng bng cch nh thu t hn vo ngi tiu dng v cng nhn khi

thu nhp ca h gim xung v nhiu hn khi thu nhp ca h tng ln. Cc chnh sch ti kha v tin t ngn hn do cc nh hoch nh chnh sch p dng nhm gii quyt cc trng hp gia tng tm thi nhng trm trng s ngi tht nghip hay mc lm pht c s dng trong nhiu nn kinh t th trng, mc d cc nh kinh t khng ng nht kin v thi gian v tnh hiu qu ca cc chnh sch. Cui cng, cn phi nhn thy rng trong bt c h thng kinh t no, trong c c nn kinh t th trng, mt vi vn tn ti c th khng bao gi c gii quyt hon ton hoc vnh vin. Cc vn ny cn phi c nghin cu mt cch thc t da trn tng trng hp c th, ng thi xem xt cn thn n cc lc lng kinh t v chnh tr nh hng n chng. Ti im ny, h thng chnh tr dn ch mt h thng khuyn khch cc cuc tho lun m v chp nhn nhng kin tri ngc v cc vn x hi c th ng gp mt cch hiu qu nht cho hot ng ca mt nn kinh t th trng t do. Nh cc nh phn tch nng lng Daniel Yergin v Joseph Stanislaw ni, Rt cuc l khng c th trng no m khng c s can thip ca chnh ph t ra nhng lut l v xy dng cc bi cnh.

- 87 -

Trung tm Hoa K Phng Thng tin-Vn ha, i s qun Hoa K Tng 1, Rose Garden Tower, 170 Ngc Khnh, H Ni Tel: (04) 3850-5000; Fax: (04) 3850-5048; Email: HanoiAC@state.gov http://vietnam.usembassy.gov - 32 -