Vn chng v h i h a Vi t Nam

Nguyn nhn c a s pht tri n l ch pha ny so v i nh ng ng i vi t xui hay k ch ni m, thi t ngh, s c m nh c a truy n thng, s c c a t duy th ca c nui d ng b ng s c c a th hi u cng chng... D i y l nguyn vn b n tham lu n m GS. Ph m Vnh C trnh by t i H i th o qu c t " Vn h c Vi t Nam trong b i c nh giao lu vn ha khu v c v qu c t " di n ra ngy 3.4/11/2006 v a qua. Vn chng v h i h a Vi t Nam

Bn Ch

m sen - Nguy n Gia Tr

c a tham lu n ny h p hn r t nhi u so v i ci tn c a n. Quan h n c ta l m t ti

qua l i gi a vn h c v i cc lo i hnh ngh thu t khc

nghin c u khoa h c l n v lin ngnh, i h i t p trung nhi u l c l ng tinh nhu , nhi u h c gi hi u bi t su r ng vn ha - ngh thu t n c nh v th gi i. Trong bi vi t ny chng ti ch c p m t cch qua loa n tng quan so snh i gi a vn chng v h i h a Vi t Nam d i hai gc xin xem nh ng g s ni sau y ch l : v tr c a chng trong

s ng x h i v nh ng c ng hi n c a chng cho kho tng vn ha n c nh. V v y cng chi ti t cho m t bo co khoa h c.

Ngo nh nhn l i n n vn ngh c truy n c a n c ta, con ng i Vi t Nam ngy nay khng th khng ng c nhin v v tr r t i chnh l ch gi a m t bn l vn chng v m t bn l cc ngnh ngh thu t khc. T th k ny sang th k khc, x h i Vi t Nam xa kia ch coi tr ng vn chng v xem nh m i lo i hnh ngh thu t khc. C k nng sng tc th vn h u nh l i u ki n nh t thi t ph i c nh ng ng i thu c gi i "s phu" - t ng l p c tr ng v ng nh t trong x h i. c cng lu n tn t ng v ph m bnh T "vn nhn" v a c ngha l m t tr th c nhn vn, v a c ngha l ng i c m bt. Nh ng sng tc th vn hay c a h r ng ri. Cng v i chng tn tu i cc tc gia c lu truy n cho h u th noi gng. Cn nh ng ngh nhn ho t d h c ti c ng i hi n xem l th . H khng c i sau bi t h c t p,

ng trong cc khu v c ngh thu t khc th

n u (th d nh ki n trc s V Nh T trong th k 18) v n c b tn d i nh ng tc ph m c a mnh v v th khng n. N u chng ta cn nh ci tn V Nh T v nh vn

i Nguy n Huy T ng c th vi t m t bi k ch xu t s c v ng th n

thu n ch v ng b gi t cng v i vua L Tng D c trong m t cu c b o lo n c a binh s v dn chng thnh Thng Long ph n n v nh ng ph t n qu l n cho vi c xy d ng cng trnh C u trng i. Song nh ng ai trong th k 18 ch m kh c nn nh ng pho t ng Ph t v La hn bao gi bi t. Gi a nh ng lo i hnh ngh thu t c truy n cho Vi t Nam, h i h a chi m v tr cha Ty Phng gi y r t n i ti ng v c du khch n c ngoi ng i khen, c l mi mi chng ta s khng

khim t n hn c , c th ni, h u nh v ng m t. Nh ng g chng ta cn hi u c n nay l m t s chn dung l t ng ha thu c th lo i tranh th , m t s u thu c nh ng th k g n y. H i h a c hnh h a trang tr cho nh ng s c phong v m t s c nh sinh ho t nng thn - t t c u c gi tr ngh thu t khng cao v Vi t Nam (ngo i tr tranh ng H v tranh Hng Tr ng m khng th li t vo

h i h a theo ngha chnh xc c a t Vi t, k c nh ng gia nh kh gi t tranh c .

y) v ng m t trong trang tr n i th t c a ng i i ny n i kia chi c , trong c

Ngay trong cung i n c a cc vua nh Nguy n

Hu chng ta cng ch

th y nh ng tranh v trn gng v i ch t l ng r t trung bnh. Vua cha Vi t Nam khng khuy n khch v b o tr cho h i h a (tr ng h p Tr n Nhn Tng l m t ngo i l r t hi m hoi). Vo th i bu i th nh tr nh t c a nh n c phong ki n qun ch Vi t Nam, L Thnh Tng l p h i Tao n nh th p bt t, c v sng tc th vn trong gi i quan l i cung nh, ch khng l p " khuy n khch v b i d ng nh ng ti nng trong h i h a. H qu t t y u l cc vn nhn t Vi t th ng a thch v bi t x ng h a h a Hn lm vi n"

thi ca nhng ch ng m y ng i n m v ng ngh thu t h i h a (v c th php). Nguy n Tri, Nguy n B nh Khim, Nguy n Du, Nguy n Cng Tr thu cn hn vi hay sau khi gi o t quan th ng g i g m tm s c a mnh vo th ho c tham gia ca ht v i cc k n ch khng c m cng chi c bt lng y, dng cng th m c Tu y v ln cng nh ng t gi y y nh ng tranh th y m c hay nh ng b c th php. N c Vi t Nam ta khng c nh ng To Th c, Vng Duy, T ng Pha, Ba Tiu (Ba S) - nh ng nh th l n th php gia. ng th i l nh ng danh h a v

Thi u n - Dng Bch Lin Trong m t n n vn ha m ch m t ngh thu t vn chng gi av c

tn, b n thn ngh thu t y khng pht tri n c phong ph v mun mu mun s c do thi u c st, tng tc, thi s c v i cc ngh thu t khc. Trong b i c nh nh th , khng th hnh thnh m t n n ph bnh vn ngh , ch cha ni tri t h c ngh thu t. nh ng ai p ni chung. Tnh hnh thay i h n n u chng ta ngoi nhn sang cc n c " y, tr c tin l ng vn" Trung n l lu n v i u ny s gy ra nhi u tr ng i r t kh kh c ph c cho

k v ng vi t l ch s m h c Vi t Nam hay l ch s vn ha Vi t Nam

v i chng ta: Trung Qu c, Nh t B n, Tri u Tin. nh h ng t o tc n th ,

Qu c - trung tm c a th gi i Hn ha (cinis), n c lng gi ng li n ni li n sng n ton b n n vn ha v t ch t v tinh th n c a Trung Qu c, bn c nh ng i Vi t chng ta - h i h a cng nh th php c coi tr ng v khuy n khch pht tri n khng km vn h c. Nh nhi u ng i bi t, nh ng nh th "th thnh". Th php v h i h a l hai ch em ru t sinh h h u nh cng m t lc, tr ng thnh trong s gip l n nhau, tng tc v lin k t v i nhau trong s Trung Hoa l nh ng quan tm, b o tr c a nh n c v x h i. Nhi u hong i ti c h u th tn l "thi thnh" , c nh ng "h a thnh" v

h a s v nh ng th php gia, ho c l nh ng nh su t p ngh thu t tr danh. H a vi n c thnh l p bn c nh hong gia v ho t ng c quy c t th k 8. Khng ch thi t , m c th h a s m tr thnh nh ng th vui tao nh c a gi i s phu Trung Hoa, c nh ng ng i lm quan cng nh nh ng ng i trnh xa quan tr ng. Chnh do s khc bi t gi a ngh thu t cung nh - quan phng v i ngh thu t c a cc s phu t do m trong l ch s ngh thu t Trung Hoa hnh thnh hai dng h i h a tr ng t n: "Vi n th h a" v "Vn nhn h a", ngh thu t phng Ty trong nhi u th k b o i l p v i nhau ng, giu nhng cng nh h ng, th m th u l n nhau, cng v i s ti p thu nh h ng c a m s pht tri n nng thnh t u a d ng c a h i h a v m thu t Trung Hoa ni chung. V i nh ng khc bi t t t y u nhng khng c b n, b c tranh pht tri n h i h a v m thu t Nh t B n cng hi n ra tng t . Ni y, cng nh Trung th lo i Qu c c, th ca, h i h a, th php v a pht tri n saiga. Cn m c b t r c a chng vo ng hnh, v a lin k t v i nhau

ch t ch , i khi t o thnh nh ng th th ng nh t khng th tch r i nh

i s ng hng ngy, vai tr tc d ng c a

chng trong vi c nui d ng khi u th m m c a con ng i Nh t th c th hi n n i b t th d b ng s hi n di n ci tokonoma trong n i th t c a m i gia nh Nh t B n. Sang th i i m i, trong cu c g p g v i gi a vn ha phng ng v i

phng Ty, h i h a v m thu t c truy n Trung Qu c v Nh t B n nh h ng tc thnh th no lm giu n nhi u ngnh ngh thu t u - M th k 19 -20, ti ny c nhi u n c v b ng nhi u u th k 20 d c c m t ng n u kho tng chung c a ngh thu t th gi i - v

nhi u cng trnh nghin c u ng tin c y c vi t thu t Vi t Nam c truy n, cc h c gi phng Ty l ng i Vi t khng c "gen" h i h a.

th ti ng. T Trung Qu c, Nh t B n v c Tri u Tin chuy n sang nghin c u m

H nh phc thay nh ng nghi ng nh ng tc ph m h i h a c tri n lm m t lo t h a s tr , bo hi u s ra

y kh mau chng c xua tan b i H N i. Paris, Tokyo, H ng Kng...c a u l sinh vin u xy

i tuy mu n m n nhng gy n t ng c a m t ng c thnh l p nm 1925 v

ngh thu t h i h a Vi t Nam ch th c. T t c nh ng h a s y Tr ng M thu t ng Dng - m t tr ng cao n m trong h th ng d ng t u th k 20. Ni ih c

ng Dng c chnh quy n Php b t

n Tr ng M thu t ng Dng v vai tr c a n trong s hnh n cng lao r t to l n, ng

thnh v pht tri n c a h i h a Vi t Nam t c l ni

c ghi nh mi mi, c a m t h a s ng i Php Victor Tardieu (1870 - 1937) cng cc c ng s c a ng - nh ng h a s Php khc v nh ng nh nghin c u ngh thu t lm vi c t i Tr ng Vi n ng Bc c (Inguimberty, De Fnis, Roger, Goloubev, Besacier...).

Gi ma h - Ph m H u Chnh h v i nhi t tnh v lng tm ngh nghi p cao tuy n ch n vo tr ng nh ng thanh nin th c s c nng khi u hnh chn chnh., truy n thu t l n c a th gi i, v i l ch s lu o t o thnh nh ng ngh s t o y nh ng bi n t cho h nh ng ki n th c v ng ch c v nh ng n n ngh i, quanh co khc khu u,

i v d i do thnh t u c a chng. V i u quan tr ng hn c , chnh nh ng ng i ngo i qu c y khch l , h ng d n, gip nh ng h a s tr Vi t Nam

tm ra nh ng con ng nhi u h a h n t o nn m t n n h i h a v a hi n

trong m t th i gian l ch s ng n sng

i v a mang r d u n dn t c.

Trong l ch s ngh thu t Vi t Nam, giai o n 1930 - 1945 l bu i m hoa k t tri u tin trong ti n trnh vn ha Vi t Nam h i nh p vn ha th gi i. N nh cao cho n gi v n c nh d u b ng nhi u bi n chuy n l n, trong c hai bi n chuy n k di u: s pht tri n gia t c c a vn xui ngh thu t v i m t s cha c v t qua v s ra i v s m t chn mu i c a h i h a (tranh l a i m nh ng thnh cng

c u Nguy n Phan Chnh, tranh sn mi c a Nguy n Gia Tr v Hong Tch Ch, tranh sn d u c a T Ng c Vn v Tr n Vn C n, n u ch n i b t nh t). Phong tro Th M i ta trong nh ng nm 30 c g i l "cu c cch m ng n m c v t ki t, theo chng ti l i ngay ngn i qua v c bi t cc nh

trong th ca" v hi n nay c nghin c u ng v hnh th c thi ca, m r t nhi u khng bao gi tr l i (cha ni lng m n y bi u t .

khng c c ngha to l n v tr ng c u nh th . Ci th hi n c gi ng i Vi t hm nay, th, c m th y r rng l ngn ng v hnh th c c a m t th i

n th gi i c m xc v tm t ng m dng th

Trong khi th nh ng truy n ng n xu t s c c a Nguy n Cng Hoan, Th ch Lam, Nam Cao...., k c a V Tr ng Ph ng v Nguy n Tun, hai ti u thuy t S chng v S ng mn (c n thm vo c nh ng k ch ph m vn xui c a on Ph T c hm nay v n th y l m i, l hi n i, t c l t c ch t "c i n m i". v Nguy n Huy T ng) ng i

Nguyn nhn c a s pht tri n l ch pha ny so v i nh ng ng i vi t xui hay k ch ni m, thi t ngh, s c m nh c a truy n thng, s c c a t duy th y ca c nui d ng b ng s c c a th hi u cng chng m b n thn nh ng ng i quy t tm lm m t cu c cch m ng trong th th i y cng cha th c c

. c n.

i v i sng t o ngh thu t, truy n th ng lun lun v a l b

v a l ro

Theo c m nh n c a chng ti, c n nhi u hn b n c nh c th

i v i th Vi t Nam th i m i th n l ro cho n n th

, v n u khng xu t hi n nh ng thin ti xu t chng th c n t c ch t "c i n m i". Chnh s khng c truy n th ng ha n. Song nh ta s nh cao i khc s gy cho

nhi u n l c kin tr v c th c c a nhi u th h nh th n a

ra l i l m t nhn t quan tr ng h tr s tr ng thnh nhanh chng c a vn xui ngh thu t v h i h a Vi t Nam trong cc giai o n ng ni th y, cng s thi u v ng truy n th ng lu khng th che l p, sau ny trong nh ng b i c nh l ch s vn chng v h i h a n c nh khng t kh khn. Nhn nh n v so snh h i c vn chng v m thu t Vi t Nam giai o n 1945 -1975, tr c tin c n lun lun nh r ng n n vn chng v m thu t y t n t i v pht tri n trong i u ki n cch m ng v chi n tranh. Nh m i ng i u bi t, cch m ng Vi t Nam v a l cch m ng gi i phng dn t c v a l cch m ng x h i, v n c ti n hnh trong i u ki n 30 nm chi n tranh r t gian nan. Nh l ch s cho th y, m i cch m ng x h i v m i cu c chi n tranh l i cho s pht tri n lin t c, khng ha. " u t o n, khng c nh ng u khng thu n o l n gi tr vn i, v ng ch c, v i nhi u

i bc r n vang, ni y cc n th n ngh thu t cm l ng" - chm i cch m ng Php lm ch n nh, xem ra c th p d ng cho m i

ngn y c a Goethe, pht ra trong nh ng nm cu c ng c chu u - v i nh ng nh chnh nh t qu c gia v m i th i i.

Trong l ch s vn h c v ngh thu t Php, giai o n 1789 -1815 l giai o n l i nh ng trang tr ng, khng ph i v trong th i k y ng i Php khng u sng tc th, vn xui, k ch, h i h a, iu kh c v nh ng sng tc y khng c c v, bi u dng, ghi cng, m v t t c chng (tr nh ng ngo i l hy h u)

khng qua c th thch c a th i gian. Vn chng, ngh thu t Php ch b t h i sinh t th i Trung hng (1915 - 1830).

Hai thi u n

i trn

ng la - Nguy n Ti n Cung ng ni n khng gi ng c bi t nh ng

Tnh tr ng vn ngh Vi t Nam trong ba th p k

nh th . S cn l i di lu v i th i gian khng t nh ng bi th v

bi ht khng chi n hay, nh ng truy n ng n v nh ng bi k thnh cng, nhng ng ti c r t tha th t nh ng k ch ph m v hon ton thi u v ng nh ng ti u thuy t ch ng t c s c s ng lu b n. M di n m o c a m t n n vn h c hi n Vi t vn Nguy n Du vo i c quy t nh b i hai th lo i

y, trong ti u thuy t gi vai tr s m t. Gi ng bi cho nh ng h c vin Tr ng u nh ng nm 80, m t nh vn r t c tn tu i, xa kia nh y c a ng l ng n, l b n thn c a Nam Cao, tc gi ti u thuy t S ng mn, ni r ng ng i Vi t Nam ta cha xy d ng c m t n n ti u thuy t, v nh n cha th lm nn non. b i v m t cy cao (S ng mn) cng v i m t cy cao n a (S ) thnh hai v n

Mu n lm nn non (t c l c n n) c n t nh t nh t ba cy, trong th c t th s cy h p l i ph i c nhi u hn g p b i. Ti u thuy t Nga tr nn c n n trong vi ba th p k nh 5 ti u thuy t c a Dostoievski, 3 ti u thuy t c a Tolstoi v hng ch c ti u thuy t xu t s c c a nh ng nh vn Nga khc. Ti u thuy t Hoa K l n m nh v t b c trong kho ng th i gian gi a hai cu c chi n tranh th gi i cng nh hng ch c tc ph m l i l c c a m t lo t cy bt vn xui c bi t ti. Trong nh ng th p nin 1950 - 1970 khng ph i m t m nhi u n n vn h c c a cc n c Trung Nam M h p l c lm nn hi n t ng "ti u thuy t M Latinh" v hi n nay c i chi n th gi i ang chm ch theo di "ti u thuy t Nh t B n" - m t hi n t ng n a c t o nn b i nhi u tc ph m ti tnh c a m y th h nh vn Nh t t sau th hai n nay. i?

V y c hay c th c hay khng m t n n ti u thuy t Vi t Nam hi n nh. Sau 20 nm (khng c p i m i, t 1986 n nh ng c ng n nay, trong sng tc ti u thuy t

Cu h i ny a chng ta tr v v i ngy hm nay c a vn h c ngh thu t n c Vi t Nam ng ng i Vi t h i ngo i) v ang di n ra i c c di n vn xui

nh ng bi n chuy n g, xu t hi n nh ng tc gia no v i nh ng tc ph m no m h p l c l i, ho c trong tng lai g n c th lm thay n c nh? M t mnh chng ti khng s c tr l i y v thuy t ph c cu h i i

ny. Trong gi i nghin c u - ph bnh kh ph bi n ki n cho r ng nhn chung ti u thuy t ta v n u i so v i truy n ng n (song truy n ng n Vi t Nam ng vi ng i vi t vn ni r ng truy n ng n c a ta hi n nay ngang ng a v i th gi i ). C m t s th t khng th ph nh n : nh ng ng i yu chu ng vn chng ta hi n nay, cng nh tr c y, v n ph i tho mn nhu c u c a mnh ch y u b ng cch tm c vn h c (truy n, ti u thuy t) n c ngoi, v t nh ng truy n, th cng khng th t ho r ng c nhi u tuy t tc, b t ch p tuyn b c a m t

ti u thuy t ngo i qu c chuy n sang nh ng n ph m tng t c a n i qu c, ng i ta th ng kh trnh kh i c m gic b c mnh. Gi i thch tnh tr ng ny, khng t ng i b t bnh hay bu n r u ch ra nh ng nguyn nhn bn ngoi : s cha ki m duy t c a nh n c v.v.. Nh ng gi i thch nh v y khng sai, song l ch s cho th y cng trong nh ng i u ki n bn ngoi tng t , th m ch cn kh c nghi t hn r t nhi u, nh ng n n vn ho giu s c m nh n i t i v n pht tri n thng hoa. D i chnh th ton tr n c Nga sau 1917, v n n y n nh ng ti nng siu ng, lm gng ng m cho nhi u th h ng nghi p noi theo, nh Akhmatova, Pasternak, Mandelshtam, t do sng tc, quy n l c cha c bi b c a cc l thuy t gio i u, vai tr c a

Tvardovski, Zabolotski (th), Platonov, Bulgakov, Sholokhov (v i Sng h a v iu kh c).

m), Solzhenitsyn, Bitov (vn xui), Malevich, Filonov, Sidur, Neizvestnyi (h i Ba Lan, Ti p Kh c, Hungari cng khng thi u nh ng hi n t ng tng t , chng ni ln s c ph n ng sng t o chi n th ng c ng quy n c a nh ng n n vn ngh d i do n i l c. Iosif Brodski, m t thi ho Nga n a sau th k XX, n m tr i y m i

s o b , th m ch b c h i, c a nh ng c c n c ng, r i sau c h ng m i t do c a m t cng dn Hoa K c ng v i vinh quang c a gi i th ng Nobel v nhi u gi i th ng qu c gia M , bung m t cu c cnh ch a quan tr ng c a chn l: Cc s n sinh ra gi y l n . T t nhin, trong vn ho hi n ng m t ph n i chng ch s n sinh ra th ca, cc n n dn ch

i, ngay gi y l n cng c phng Ty)

lo i h ng. C gi y l n th ng h ng (ch ng h n khng t best-seller l c hi n nay y r y trn th tr ng sch

v c gi y l n m t h ng - nh ng sch gi t gn n thu n hay khiu dm, khiu b o nhi u n c phng Ty cng nh phng ng v cm d ngay c m t s vn s r t n i ti ng). V y ti n thi t y u hn c l chnh ci n i l c y c a vn ho m nh ng su c a t

y u t hun c nn n, ngoi ti nng b m sinh v ch sng t o, l

duy, nng l c nh n th c v nh n th c l i th c t i, h c th c nhn vn, s am hi u vn h c th gi i v nhi u i u ki n ch quan khc v th cho nn trong 20 nm theo m c php kh ng i h i c a ng i ngh s. Ci n i l c y i. Chnh t xem ra cn cha d i do l m trong cc nh ti u thuy t Vi t Nam ng c m t s thnh t u m i, c c gi hoan nghnh (m trnh

i m i v a qua, ti u thuy t n c ta m c d

vn ho ko ng c p m i, cho

c gi n c nh trong nh ng th p k qua c nng

cao r t ng k ), nhng n v n cha c t mnh ln c ln m t nh s t n t i c a m t n n ti u thuy t Vi t Nam.

Trong dng ti u thuy t n c nh kh tr ph v l ng trong hai th p k qua, khng th khng nh c B o Ninh, Lo kh v n v i ni m trn tr ng Th i xa v ng v Chuy n lng Cu i c a L L u, Thin s c a Ph m Th Hoi, Nh ng n i bu n chi n tranh c a i tm nhn v t c a T Duy Anh, Ci ng i rung chung t n th c a H Anh Thi, C h i c a Cha c a Nguy n Vi t H, Gin thiu c a V Th H o v M u th ng ngn c a Nguy n Xun Khnh (c th cn c nh ng tc ph m khc m chng ti cha c d p t c S c a V Tr ng Ph ng. M t vi b n th o cha c xu t b n m chng ti c may m n c tm hi u bo hi u s khi su t duy ti u thuy t nh ng tc gi c a chng. Song bn trung bnh tr c y : c nh m t lo t hi n t ng tiu c c th hi n kh r trong s n ph m ti u thuy t i tr hi n th i, khng c trong nh ng ti u thuy t trnh s sa st ti ngh , s ch y theo s l ng hy sinh ch t l ng, s trn ng p vn xui ti u thuy t b i ngn ng v cc th php bo ch, v.v.., thi t ngh cha cho php ni m t ci g xc nh v tng lai c a ti u thuy t Vi t Nam. Cng v nh ng l n c a r t t th m i do tng t - n i b t l s l loi, nhi u khi khng c bi t c), song nh ng thnh cng y v n cha hon h o nh n t ng c c trong S ng mn c a Nam Cao v

v hnh th c v su s c v n i dung gi a m t bi n th ch t l ng trung bnh hay

xong xnh - m r t kh on s ngn nm.

nh ti n

c a th Vi t Nam - m t n n th c l ch

V y b c tranh pht tri n c a h i ho Vi t Nam trong hn n a th k qua c nh ng g gi ng v nh ng g khc so v i vn chng ? Nh ng ci gi ng nhau khng t, nhng nh ng khc bi t cng r t ng k . Chng ti s khng ni t t y u trong chi n tranh, nh t l m t chi n tranh lu di v gian kh nh Xin ch c p n m t kha c nh c a v n n nh ng kh khn v t ch t c n tr sng t o ngh thu t v nh ng t n th t v nhn ti n c ta. : nh ng ti m l c sng t o c pht

hi n, b i d ng v tch lu trong giai o n tr c, sau 1945 c pht huy nh th no v lm nn nh ng gi tr g b sung cho kho tng vn ho nh ta th y khng giu c l m m cha ng ta l i?

T h a - Thnh Chng Chnh y s m xu t hi n nh ng d bi t, nh ng l ch pha trong pht u sau khi ho bnh l p l i

tri n h i h a v vn chng. Ngay trong nh ng nm

(1954 - 1960), khi m dng ch y vn h c cn l ng th ng, ph ng l ng, cha c nh ng s ki n n i b t h a h n nh ng b c pht tri n m i v ch t, bo hi u s n r l n th hai c a nh ng ti nng t ng th hi n mnh r c r tr c cch m ng hay s ra kin i c a nh ng vn ti m i, v i nh ng c tnh m nh m , nh ng tm ti i s ng m thu t l i di n ra nh h ng v nh ng ch ngh thu t m i, th

si

ng, v i nh ng tri n lm hng nm, ni ng i xem nh n ra nhi u khun m t i a s h l nh ng c u sinh vin t t nghi p hay, ng

sng tc tr , sung s c - tuy t

nhi u hn, cha k p t t nghi p nh ng kho cu i cng c a Tr ng m thu t Dng ho c nh ng ng i v a qua nh ng l p o t o trong khng chi n.

Nhi u tc ph m h i h a c a h cho th y nh ng n l c l n ti n b c trn con ng y gian trun c a m t ngh thu t cn r t non tr pht tri n nh ng th lo i n c ta, ch nng cao ti ngh , h c t p cc b c th y c a h i h a th gi i v tm ki m nh ng phng cch v phng ti n m i (Phan K An, Tr n c th c a dn t c hay khu c Nng, Nguy n T Moskva nm 1958). v c. V nh ng thnh cng s m xu t hi n, c bi t trong th lo i tranh sn mi

nh Th , Nguy n Vn T , Nguy n

Nghim ...), em l i ni m vui cho nh ng ng i yu chu ng ngh thu t khng ch trong n c, m cn ngoi n c (Tri n lm h i h a qu c t T cu i nh ng nm 50 -

u nh ng nm 60 c a th k tr c, p l c c a

nh ng l thuy t vn ngh chnh th ng, c vay m n t cc n c n anh khc cng m t th c h , yu c u vn ngh nh t t ph c v nh ng nhi m v chnh tr x h i tr c m t nh h ng tiu c c trng th y thu t hi n i - tnh c o, n khng ch vn chng m c m thu t n c nh. Ci qu gi nh t m khng c n th khng th c ngh c b n c a t ng ti nng sng t o, th gi i ngh thu t khng gi ng nhau c a t ng ngh s, s khng ng ng tm ki m ci m i, khng l p l i khng ch ng i khc, m ngay c b n thn mnh - chnh ci nhi u phen b hi n sinh trong nh ng phong tro sng tc t p th nh m tc d ng x h i r t nh t th i. Nh ng khun vng th c ng c h n h p, ch y u c l y t ch ngha hi n th c c i n Nga th k 19 v ngh thu t X vi t chnh th ng, c khuy n co t cho m i vn ngh s, bp mo v nhi u khi xo nho khun m t n m c p ton th gi i. t nh ng

sng t o c a nhi u ng i, c n tr s tm hi u, h c t p kinh nghi m c a ngh thu t

T h a - B u Ch Trong b i c nh y, n i l c c a vn ho - ngh thu t th hi n tr c tin

ch v nng l c c a nh ng vn ngh s bi t b o gan bi ng c dng ch lu, tm ra cho b ng c con ng ring c a mnh trong sng t o ngh thu t, lm nn nh ng tc ph m m ban c i n m i. ng ti c, ci n i l c y cng chng bi t th ng th c ngh thu t t tm th y trong vn chng n c ta tr c th i k i m i v nh ni, ngay by gi n v n cha d i do l m. Nhng trong h i h a th khng h n nh th . Nh ng th nghi m sng t o ph n gio i u, ph n cng th c, nh ng tm ki m th m l ng nhng kin tr m t ngn ng h i h a m i, v a ph h p v i th i c b n s c c nhn v dn t c c a ng i ngh s gi i v a th hi n y ta c th th y trn u r t c th s b n ti p m t cch gh l nh v cng nhng sau ny s tr thnh nh ng gi tr c c x h i th a nh n, tr thnh ci

tranh c a khng t h a s Vi t Nam ho t t p trung hn c , tri t hn c v

ng trong nh ng th p k 60 - 80 , nhng

t c nh ng thnh t u thuy t ph c v chinh

ph c hn c l trong sng tc c a ba danh h a : Bi Xun Phi (1920 - 1988), Nguy n Sng (1922 - 1998), Nguy n T Nghim (s. 1922). S khm ph c ba ngh s b c th y ny s tng ln n u chng ta nh l i nh ng i u ki n v t ch t v tinh th n c c k kh khn m trong h ph i s ng v lm vi c m y ch c nm li n. S xu t hi n c a ba b c th y cch tn trong h i h a c x h i v nh n c th a nh n, ba nh kinh i n m i r rng l m t s c m nh vn ho, m t i m t a ng k cho cc h a s Vi t Nam ngy nay trong nh ng n l c sng t o ci m i c a h . Hi n nay, trong hn m t cng trnh khoa h c c kh ng trong lnh v c h i ho . N u ta tnh nh r ng

trong n a th k qua nh ng thnh t u cao nh t c a m thu t Vi t Nam t p trung n nh ng c ng hi n cn khim t n c a vn ta, th c th chng v nh ng kh khn trong s tr ng thnh m nh c bc h c c a ngh thu t Vi t Nam t sau 1945. R t kh nh gi ng n ci ng th i, ci hi n t i lun lun d dang, ng v i

ni r ng nh ng thnh t u cao nh t c a h i h a cng l nh ng thnh cng cao nh t

lun lun khng tm t t. N u chng ti ni r ng hi n nay h i h a n c ta ph tri n nhanh hn v ti n xa hn vn chng th nh ng ng i khng i tr ta hi n nay. Song v trnh i nhi u. v cng d ng x h i a, khng chng ti r t d ch ra m t lo t i m khng th ch p nh n trong s n ph m h i h a pht tri n c a ngh thu t no cng nn phn nh y c hay cha, n u c th cn qu xt theo nh ng t hay tng nh c a chng, nh ng

C hai hi n t ng gip ta nh gi cng b ng trnh

c a h i h a Vi t Nam hm nay. Th nh t, nhi u khch s n m i, th ng h ng n c ta trang tr cho mnh m t cch c gu b ng nh ng h a ph m n i

c n

n cc h a s ngo i qu c. Th hai, hng ch c h a s Vi t Nam trung nin v

tr tu i th ng xuyn tham gia nh ng tri n lm qu c t v bn c kh nhi u tranh cho ng i n c ngoi theo gi khng r rng. H i h a Vi t Nam cha c uy tn qu c t , cho nn khng th ngh r ng ng i n c ngoi tm mua tranh Vi t Nam v th i th ng hay ki m l i nhanh chng. Ch c c nh ng ng c khc nghim tc hn, ng m ng hn cho chng ta . Cn n u ni v nh ng h a s Vi t Nam ng th i th c s c ti v c nh ng ng gp c o, khng ai gi ng ai, cho n n h i h a ng hnh thnh c a i m m t s tn theo tr t t tu i tc: B u ng Xun Ha, inh Qun, Mai Hin, Kim B u Ch (1948 n c nh, th danh sch kh di, xin ch Ch , Thnh Chng, Nguy n Qun, Cng Hoa,

inh Th Th m Poong (ba ng i sau l n ) ... V t ng h a s y c n

ph i ni ring, nhng chng ti ch xin d ng l i trong giy lt

2002), m t h a s l n theo chng ti cn cha c nh gi nh anh x ng ng. V i B u Ch , ngh thu t Vi t Nam c m t h a s - nh t t ng, h a s tri t gia. anh, ti nng ngh thu t khng th h nghi k t h p nhu n nhuy n v i m ci p, s thi t tha v i ci thi n song hnh v i i ho l n v i n i au i v i ci c v s th u hi u s c m nh kh ng khi p c a n, m t tr tu cao c ng, s m s nh y c m cao

tnh yu n ng nn s s ng, qu gi t ng kho nh kh c cu c

kh c kho i v thn ph n h u t do b n ch t khng hon h o c a con ng i, n i khao kht ci t n Chn, t n Thi n, t n M nhu n th m th c v s b t kh c a chng, nhu c u khn ngui v ngha c a sinh t n t tr c v s phi l c a t t c ... C th yu thch hay khng yu thch h i h a c a B u Ch , nhng khng th ph nh n l anh thu t n c nh ng b . t c su r t ng k trong t duy ngh thu t - ci su t duy y (n cng l chi u cao tm th c), ang c n l m l m cho ton b ngh c c nh ng b c ti n m i, th c s m nh m , v ng ch c v m thm c m quan th ng