1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

2 ΥΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ (Επιστήμη Αρχιτεκτονικής + Πολεοδομίας)

[1] "Πολιτιστικό φαινόμενο"  που συνδέεται άμεσα με την κοινωνία που το

παράγει
[2] Τέχνη ανοιχτή σε όλες τις διαδικασίες που χαρακτηρίζουν αυτά τα φαινόμενα

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ:
[1]Αρχαιότητα (προηγείται του Βυζαντίου) αφού η ίδρυση του ελληνικού κράτους
ταυτίστηκε με τον νεοκλασικισμό (επανασύνδεση με την αρχαιότητα)
[2] θαυμασμός για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική αργότερα με την στροφή προς το
Βυζάντιο
στροφές και αλλαγές συνοδεύονται από αντίστοιχα ιδεολογικά ρεύματα που επηρεάζουν
τρόπο σχεδιασμού σύγχρονης αρχιτεκτονικής (βλ. εισαγωγή του "μοντέρνου κινήματος"
της αρχιτεκτονικής από εξωτερικό (1930) ανατρέπει τα προηγούμενα πρότυπα +
εγκαθιστά ένα καινούριο, που υποτίθεται ότι καταργεί οριστικά την ιστορία

τα ιδεολογικά ρεύματα που κυριαρχούν σε κάθε ιστορική περίοδο συνοδεύονται από

"επιβιώσεις" + "αναβιώσεις" ορισμένων παλαιότερων ρευμάτων (βλ. Σήμερα: παρ' όλη τη
μεταπολεμική επικράτηση του μοντερνισμού στην ελληνική αρχιτεκτονική εξακολουθούν
να σχεδιάζονται και να κτίζονται κτίρια είτε "νεοκλασικά" είτε "παραδοσιακά" σε
μεγάλους αριθμούς.

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική πρωταρχική πηγή έμπνευσης αρχιτεκτόνων μετά την

Απελευθέρωση (κάτω από την ονομασία του νεοκλασικισμού)
ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ σταθερή κυριαρχία (συσχέτιση με βασικές ιδεολογικές κατευθύνσεις
ελληνισμού)
κινητήριος μοχλός:
• η πληροφόρηση από την μεθοδική και συστηματική μελέτη μνημείων της αρχαιότητας που
σώζονται στην Ελλάδα και τώρα αποκαλύπτονται και αναστηλώνονται
• η ιδεολογική διαπάλη ανάμεσα σε αντιμαχόμενα ρεύματα που γεννιούνται στην Ευρώπη
και φτάνουν στην Ελλάδα
• ιστορικά γεγονότα που προϋποθέτουν την εμφάνιση και διαιώνιση του κλασικισμού

1
 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 1750-1850
Σημείο έναρξης το έτος 1830, ταυτόχρονα με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους
(περίοδος έντονου εξευρωπαϊσμού)
• Έχουν προηγηθεί Διαφωτισμός + Βιομηχανική επανάσταση
• Η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από έναν «ιστορικισμό» (η ιστορία
αποκτά μεγαλύτερο βάρος + καλείται να δώσει κρίσιμες απαντήσεις για το πως
πρέπει να διαμορφωθεί το παρόν και ποια είναι η σωστή αρχιτεκτονική που να
ταιριάζει στο πνεύμα της συγκεκριμένης εποχής ) Στυλ αναβιώσεων που προωθεί
ο Ιστορικισμός νεο-κλασικό, νεο-αναγεννησιακό, νέο-γοτθικό, νέο-
βυζαντινό, νέο-παραδοσιακό, πιο εξωτικά (π.χ. Αιγύπτου, Άπω Ανατολής)+
τα μεταξύ τους μείγματα  φαντασιακές επιστροφές σε ιδανικές εποχές,
καλύτερες από το παρόν + η μίμηση τους (τέλος 19ου, αρχές 20ου) σημαίνει
ταύτιση με την επιλεγμένη ιστορική περίοδο

οι ανασκαφές στην Πομπηία, η ανακάλυψη των ελληνικών ναών της Σικελίας και των
αρχαίων μνημείων της Ελλάδας συνέβαλαν στην αναθεώρηση αντιλήψεων για την
αρχαία τέχνη
Το ρεύμα αυτό προς την Ελλάδα θα συνεχιστεί και μετά την Απελευθέρωση

ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Εξευρωπαϊσμός και εισαγωγή νεοκλασικισμού στον τόπο που γεννήθηκε η κλασική
τέχνη δημιούργησε κλίμα αρχαϊσμού (ετεροχρονισμένα σεβασμός των αρχαίων
προτύπων από πρώτους αρχιτέκτονες που εργάστηκαν στην ελεύθερη Ελλάδα)

Ο κλασικισμός είχε νωρίτερα εισβάλλει διακριτικά, σε περιοχές που είχαν επαφές με την
Δύση (λόγω Ενετοκρατίας, ή εμπορικών συναλλαγών (18ος αι.) η τοπική αρχιτεκτονική
παράδοση επηρεάζεται από την Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική

Ο ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΚΑΙ Ο ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ

ΜΝΗΜΕΙΩΝ

ΑΘΗΝΑ χωριό ρημαγμένο από πόλεμο ανεξαρτησίας προκρίνεται για πρωτεύουσα του
κράτους
(συμβολικοί λόγοι καθώς ήταν κοιτίδα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού)
«Καθαρισμός» του βράχου της Ακρόπολης + συμβολική αναστήλωση Παρθενώνα (απόψεις
Leo von Klenze)
• κατεδάφιση χωριού της τουρκικής φρουράς πάνω στην Ακρόπολη + τζαμί μέσα στον
Παρθενώνα
• ανασύσταση ναού της Απτέρου νίκης (τούρκικο φρούριο Ακρόπολης)
• κατεδάφιση του φράγκικου πύργου στα Προπύλαια

2
 Η ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ
ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ Σημαντικότερο+τελειότερο κτήριοσυχνή αναφορά για θεμελίωση αλλαγών σε
πορεία αρχιτεκτονικής [από επανάληψη μορφών έως συνθέσεις από σκυρόδεμα ή χάλυβα]
Καυτατζόγλου: « Η φύση και η Ακρόπολη οδηγοί στην τέχνη κάθε καλλιτέχνη»
Σίνκελ οραματίστηκε τα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα πάνω στην Ακρόπολη με φόντο τον
Παρθενώνα (σχέδιο απορρίφθηκε αλλά έμεινε η τόλμη του νεοκλασικισμού)
ιδεολογικές συγκρούσεις σε πράξεις αφοσιώσεως (π.χ διαμαρτυρίες για κατεδάφιση
αμυντικού τείχους  μνημείο της Επανάστασης  συνδεδεμένο με Έλληνες αγωνιστές
τέτοιες αντιπαραθέσεις ακόμη ισχυρότερες στην περίπτωση της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής

ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΞΙΩΝ ΚΑΙ Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Η εικόνα της αρχαιότητας δεν έμεινε σταθερή και αναλλοίωτη διαχρονικά
(π.χ. πριν από ίδρυση ελληνικού κράτους ανακάλυψη γλυπτών του ναού της Αφαίας στην
Αίγινα πρότυπο διαφορετικό από τον Παρθενώνα δημιούργησαν αίσθηση στη σύγχρονη
Ευρώπη)

Ανακαλύψεις έργων τέχνης αρχαιότητας (ρωμαϊκά αντίγραφα) οδήγησαν σε παγίωση ιδανικών

πρότυπων
Αρχαϊκές μέθοδοι αρμονίας ξένιζαν τους Ευρωπαίους επειδή αγνοούσαν τους συνεχείς
πειραματισμούς + αναζητήσεις των αρχαίων για την τέλεια μορφή των έργων τους (οπότε
κάθε κτίσμα ήταν μοναδικό στον τρόπο που εφάρμοζε τους δικούς του κανόνες // π.χ. εξέλιξη
δωρικού κίονα από αρχαϊκή έως ελληνιστική περίοδο αλλάζει σταδιακά αναλογίες
λεπτότερος, ψηλότερος, με μικρότερο κιονόκρανο)

Ευρωπαίοι: έβρισκαν αδιανόητες αυτές τις διαφορές καθώς πίστευαν ότι υπήρχε κάποιος
μετρικός κανόνας αρμονίας στην αρχιτεκτονική («εμβάτης») καθόριζε με απλές
αριθμητικές αναλογίες το μέγεθος κάθε τμήματος ενός ναού // οι παρανοήσεις
δημιουργήθηκαν από Αναγέννηση και μετά γιατί η γνώση στηριζόταν στη μελέτη ρωμαϊκών
έργων, ενώ μοναδικό βιβλίο τέτοιων νόμων για αρχιτεκτονικήαπό Ρωμαίο Βιτρούβιο

η ανάλυση των έργων της ελληνικής αρχιτεκτονικής έδειξε δίψα για πειραματισμό +
νεωτερισμούς

3
 ΔΙΑΤΑΞΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΕ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ
ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ+ΣΕ ΤΡΟΠΟ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ΚΤΗΡΙΩΝ ΣΕ ΜΝΗΜΕΙΑΚΑ
ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ (στην Ακρόπολη ή στην Αγορά)
πλάγια τοποθέτηση του Παρθενώνα (να φαίνεται από γωνία) σε όποιον τον βλέπει από τα
Προπύλαια για πρώτη φορά καίριος αισθητικός κανόνας [Κωνσταντίνος Δοξιάδης
θεωρία ίσων οπτικών γωνιών
παρουσιάστηκε από Δημήτρη Πικιώνη // αντικρούστηκε από Παναγιώτη Μιχελή
η σπουδαιότητα του Παρθενώνα στηρίζεται:
• στην τελειοποίηση των κανόνων σύνθεσης + επεξεργασίας των υλικών (ακρίβεια
κατασκευής)
• εφαρμόστηκαν και «τεχνικές οπτικών διορθώσεων» (οπτικές πλάνες) σκόπιμη
βελτίωση εικόνας τέλειο αισθητικό αποτέλεσμα στο θεατή
Μιχελής: οι αρχιτέκτονες του νεοκλασικισμού (19ος) δεν μπορούσαν να καταλάβουν τη
σημασία των «οπτικών διορθώσεων», επειδή:
• δεν γνώρισαν την αρχαία αρχιτεκτονική όπως τη κατείχαν οι αρχαίοι
• τα ρωμαϊκά αντίγραφα δεν βοηθούσαν
• οι τεχνίτες ήταν ειδικευμένοι σε άλλες πρακτικές δόμησης + δεν μπορούσαν να
εφαρμόσουν τεχνικές ακριβείας.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
μικρότερη αρχιτεκτονική αξία από κλασική, όμως λόγω εκστρατειών Μ. Αλεξάνδρου
σπουδαία έργα σε
μεγάλα κέντρα Μικράς Ασίας (Έφεσος, Πέργαμος, Μίλητος, Αλικαρνασσός κ.α)

ίδια περίοδο σε Ελλάδα ναός του Ασκληπιείου + ναός της Αρτέμιδος, θέατρο Επιδαύρου,
Μεγαλόπολης + Δελφών [αναστήλωση 1956 Στοάς Αττάλου χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο
για το Ωδείο Αθηνών.

ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Αποσιωπήθηκε κάθε περίοδος υποδούλωσης της Ελλάδας τα ρωμαϊκά ευρήματα
καταστρεφόταν για να φανούν τα στρώματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής, παρ’ όλα αυτά
διασώθηκαν:
ΑΘΗΝΑ: Ρολόι του Κυρρήστου, Ρωμαϊκή Αγορά, μνημείο Φιλοπάππου, ναός του Ολυμπίου Διός, Πύλη
Αδριανού, Βιβλιοθήκη του Αδριανού, Ωδείο Ηρώδου Αττικού.
ΘΕΣ/ΝΙΚΗ: αυτοκρατορικό συγκρότημα Γαλέριου(«Καμάρα»(πρόπυλο), «Ροτόντα»(αυτοκρ. Μαυσωλείο
σήμερα ναός Αγ. Γεωργίου), ανάκτορο+ιππόδρομος), ΩΔΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ, ΩΔΕΙΟ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ, ΜΕΓΑΛΑ ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ
στην Ελευσίνα.
ρωμαϊκή αρχιτεκτονική διακρίθηκε για μεγάλου μεγέθους κτίρια με κατασκευαστικές
μεθόδους πολύ κοντά στη σημερινή χρήση του μπετόν
• η ρωμαϊκή βασιλική (μεγάλος επιμήκης χώρος συγκέντρωσης) μεταποιείται σε χριστιανικό
ναό 4
• κτήρια Αναγέννησης (π.χ, Πάνθεον στη Ρώμη) πηγή έμπνευσης για σύγχρονους
ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ιδιαίτερη η αξία της τοποθεσίας σχετίζεται άμεσα με θρησκευτικούς

συμβολισμούς
(βλ. Προϊστορική Ακρόπολη Μυκηνώνβρίσκεται ενδιάμεσα δυο ψηλότερων κωνικών
λόφων θρησκευτική σημασία τόπου (σύνδεση με λατρεία του φεγγαριού)

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ
Προσεκτική επιλογή θέσηςεξασφάλιση: ύδρευσης, καλλιεργούμενες εκτάσεις, δίκτυα
επικοινωνίας σε γη + θάλασσα, αμυντική ικανότητα
την
2 Αναγέννηση
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ (μετά τον Μεσαίωνα) το «Ιπποδάμειο Σύστημα» θα υιοθετηθεί με
ΟΙΚΙΣΜΩΝ:
διάφορες
[α] τροποποιήσεις
ανάπτυξη θα φτάσει
+ σχηματισμός ως τη με
οικισμού νεοκλασική
«οργανικό πόλη (μέσα 18
τρόπο» ου
(δηλ.) φυσικό)
ακανόνιστοι
σύγχρονη δρόμοι νέα
Αθήνα και πρωτεύουσα
σχήματα οικοπέδων (όπως σε
της Ελλάδας μεσαιωνικούς
οργανώθηκε οικισμούς
με βάση ή πιο
το «Σχέδιο
Αθηνών» (από Σταμάτηχωριά)
σύγχρονα παραδοσιακά Κλεάνθη βλ.
+ Εδουάρδο
ΑΘΗΝΑ παρ’Σάουμπερτ)
όλα τα λαμπρά μνημεία τα σπίτια
μικρά, σε
ΣΧΕΔΙΟ: πυκνές ομάδες
ορθογώνιο + ακανόνιστους
τρίγωνο με πλατείαστενούς δρόμους,
Ομονοίας στην χωρίς
κορυφήκάποιο
και σχέδιο //
πλατείες
όμως δεν έλειπαν
Συντάγματος τα πολυτελή
- Κεραμεικό τις σπίτια με πλούσια
δύο άλλες διακόσμηση
απολήξεις (μακρινός+ μνημειακές απαιτήσεις
απόγονος ιπποδάμειου
(βλ. ρωμαϊκές βίλες ανατολικά της πόλης)
συστήματος)
4 κατηγορίες
[β] οικισμός αρχιτεκτονικής:
με ομοιόμορφο γεωμετρικό σχεδίο ευθύγραμμοι δρόμοι + ίσα
• τα υποδειγματικά
οικοδομικά τετράγωνα. Τα δημόσια κτίρια
«καλλιμάρμαρα» γύρω από την αγορά (τόπος συνάθροισης)
κτίσματα
+ στέγαση
• δίπλα τους τα μεγαλοαστικά «μέγαρα» των αυτό
σύμφωνα με οικονομικά κριτήρια το και
αυλικών σύστημα «Ιπποδάμειο»
τον ετεροχθόνων
(πρώτα στην Μίλητο, μετά Πειραιά και σε αποικίες στη Σικελία, σε ελληνιστικές
• μετά τα μικροαστικά της παλιάς πόλης (Πλάκα)
πόλεις Ρόδο + Όλυνθο, και στην Πομπηία)
• ΣΧΕΔΙΟ
ΤΥΠΙΚΟ τα εργατικά
ΣΠΙΤΙΟΥ:+διάφορα
τα αυθαίρετα (περιθωριακά
δωμάτια γύρω απόγκέτο στις παρυφές
μια κεντρική αυλήτηςηπόλης)
κύρια πηγή
Μετάβαση
φωτός και από την κορυφή
αερισμού, (επίσημη,
ενώ σπίτι κρατική +(προστασία
εσωστρεφές ιδιωτική αρχιτεκτονική)
ιδιωτικής ζωής). στη ΣΧΗΜΑ
βάση
(περιθωριακή
ΣΠΙΤΙΟΥ : τετράγωνο αρχιτεκτονική)
με δύο βασικούςπαρατηρείται
τύπους δωματίων και μεαντίστοιχη
προθάλαμο: «απώλεια»
ΠΡΟΣΤΑΔΑ
νεοκλασικισμούτα πολυτελή σε
προθάλαμος που αντιστοιχεί δομικά στοιχεία
ένα μόνο της κατασκευής
δωμάτιο, και ΠΑΣΤΑΔΑ(μαρμάρινα
αντιστοιχεί μέλη)
σε
περισσότερα
αντικαθιστώνται με πιο ευτελή και φτηνά (επιχρίσματα τσατμάδες) χαμηλή ποιότητα
Εξωτερικά
λόγω το σπίτι
έλλειψης μοιάζειτων
γνώσεων με κύβο χωρίς ανοίγματα
συνεργείων, έλλειψη (εκτός από την
διαθέσιμων είσοδο)
μέσων + + κάλυψη
παρουσία
με κεραμίδια
έντονων κερδοσκοπικών τάσεων

Η γεωμετρική ευκρίνειά του Ιπποδάμειου Συστήματος θα γοητεύσει αρχιτέκτονες

μοντέρνου κινήματος (αρχές 20ου) θα εφαρμοστεί σε προτάσεις για μοντέρνες πόλεις

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ

Δύο θέματα συνδεδεμένα με τον ελληνικό νεοκλασικισμό:

• ιδεολογική προπαγάνδα για εισαγωγή του στην Ελλάδα [ επιστροφή των
τεχνών στην κοιτίδα τους οι τέχνες που άνθησαν την Αρχαιότητα στην
Ελλάδα, μεταναστεύουν μακριά της όταν εκείνη σκλαβώθηκε εκεί
κατόρθωσαν να επιβιώσουν επέστρεψαν στην πατρίδα τους για να
λάμψουν ξανά]
• τρόπος προσαρμογής του στις τοπικές συνθήκες
5
ο νεοκλασικισμός δεν ήταν κάτι ξένο που επιβλήθηκε στην ελεύθερη Ελλάδα αλλά
ήταν η αναγέννηση της αληθινής αρχιτεκτονικής (εγγύηση συνέχειας ανάμεσα σε
παρόν+παρελθόν)
ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Έρευνα Αρχαιότητας μεγάλη σημασία στην εξέλιξη της Αρχιτεκτονικής (βλ. ανακάλυψη
ασύλητων βασιλικών τάφων Βεργίνας από Μανόλη Ανδρόνικο και "αποκαλύψεις" Μανόλη Κορρέ
για τον Προπαρθενώνα στη βάση του "πρώτου μαρμάρινου" Παρθενώνα σταμάτησε επειδή
πλησίαζε η περσική απειλή)
Οι ανακαλύψεις αυτές εξάπτουν τη φαντασία + επηρεάζουν πορεία αρχιτεκτονικής,
ανάλογα με προτιμήσεις εποχής (π.χ. επιστροφή σε κάτι ξεχασμένο κλασική τέχνη, ενώ αρχές
20ου τα επαναστατικά κινήματα Ευρωπαϊκής τέχνης στροφή προς το πρωτόγονο + το αρχαϊκό
// μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδαταυτίζεται με τα νησιώτικα σπίτια του Αιγαίου.
οι αισθητικές προτιμήσεις του κοινού  καλλιεργούνται με πληροφόρηση + εθισμό σε νέες
προτάσεις
Ισχύει απόλυτα στην εξέλιξη νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα

δανεισμός στοιχείων + μορφών από Ακρόπολη δίνει αξία στα έργα (βλ. Χριστιανός Χάνσεν:
Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εθνική βιβλιοθήκη, Θεόφιλος Χάνσεν: Αστεροσκοπείο, Ακαδημία,
Καρυάτιδες: στον εξώστη λαϊκού σπιτιού της οδού Ασωμάτων)
 σταδιακά θα ατονήσουν η αρχιτεκτονική προς ελληνιστικά και ρωμαϊκά πρότυπα (έντονες
επιδράσεις από διάφορες εκλεκτιστικές τάσεις Ευρώπης)
ΑΡΧΑΙΑ & ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

19ος αι. αν και ο Καυτατζόγλου εκφωνεί πανηγυρικούς λόγους για "ιδεολόγημα ελληνικής τέχνης"
στο Πολυτεχνείο Αρσάκειο + Πολυτεχνείο (έργα του)δεν ήταν πιστά στο κλασικό ιδεώδες άμεσες
αναφορές στη ρωμαϊκή αναγεννησιακή αρχιτεκτονική (λόγω ευρωπαϊκής ακαδημαϊκής του
εκπαίδευσης)
Τέτοιες αντιφάσεις πιο έντονες 19ο αι. (κυρίως σε απόπειρες σχεδίασης εκκλησιών) παύουν
τέλος του αιώνα, λόγω διείσδυσης νεώτερων τάσεων από Ευρώπη (βλ. Ερνέστος Τσίλλερ:
επίβλεψη Ακαδημίας Αθηνών μελετά προσεκτικά τα αρχαία μνημεία + περνά αυτή τη γνώση στην
αρχιτεκτονική του ταυτόχρονα θα μεταφέρει τάσεις νεοκλασικισμού από Ευρώπη προσφέρει στην
αγορά τυποποιημένα διακοσμητικά στοιχεία αρχιτεκτονικής υψηλής ποιότητας βλ. Δημοτικό
Θέατρο Αθηνών, Βασιλικό (σήμερα Εθνικό) Θέατρο, Ιλίου Μέλαθρον)

ΔΙΑΔΟΣΗ & ΕΠΙΜΕΙΞΙΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ

Σε περίοδο θριάμβου νεοκλασικισμού αρχιτεκτονική πλειοψηφία πληθυσμού υιοθέτησε

καλλιμάρμαρα μνημειακά κτίρια με φθηνότερα υλικά δημιουργία τυποποιημένης αρχιτεκτονικής
με μεγάλη οικονομία σε υλικά + διακόσμηση "λαϊκός νεοκλασικισμός" (απλοποιούσε +
προσάρμοζε μορφές, κατασκευές ώστε να ταιριάζουν στις ιδιαίτερες (τοπικές) ελληνικές
συνθήκες έμοιαζε με αρχικά σχέδια + διέθετε ελληνική ταυτότητα.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΕΙΚΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ λόγω διείσδυσης νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην παραδοσιακή
αρχιτεκτονική της τουρκοκρατίας
αν και οι βορινές περιοχές επηρεάστηκαν από Βαλκάνια + κεντρική Ευρώπη
ο Κλασικισμός αλύτρωτων περιοχών  συμβόλιζε την Ελλάδα
Μικρότερη επίδραση νεοκλασικισμού σε περιοχές με ισχυρή τοπική παράδοση στην αρχιτεκτονική
(απομονωμένες, δύσβατες, ορεινές)
Μεγαλύτερη επίδραση σε περιοχές με εξωτερικές εμπορικές σχέσεις (λιμάνια Πελοποννήσου,
νησιά Αιγαίου)
6
λαϊκός νεοκλασικισμός αναζωογόνησε + εξασφάλισε τη συνέχεια της παραδοσιακής
αρχιτεκτονικής επί τουρκοκρατίας καθώς η ελεύθερη οργάνωση των χώρων + της μορφής
συγγένευε με παλαιότερες μορφές + τρόπους ζωής (εσωτερικές αυλές + χαγιάτια)
 Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ΩΣ ΕΠΙΣΗΜΗ ΤΕΧΝΗ

Νεοκλασικισμός χωρίς προσμείξεις με παραδοσιακές μορφέςΕΠΙΣΗΜΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

δημόσιων κτιρίων Αθήνας + ελληνικής επαρχίας φαινόμενο οράματος "Μεγάλης Ιδέας"
(ανωτερότητα ελληνικού πολιτισμού, ανασύσταση ελληνικής αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα
την Κωνσταντινούπολη)
δεκ. '20αρχιτέκτονες εφαρμόζουν πιστά τις μορφές του νεοκλασικισμού
Αναστάσιος Μεταξάς (Μέγαρο Ιονικής Τράπεζας, Μέγαρο Χαροκόπου, έπαυλη Douai του
Μέρλιν (σήμ. Γαλλική Πρεσβεία), Στιούαρτ Τόμσον (Γεννάδειο βιβλιοθήκη)
Βασίλειος Κουρεμένος (πολυκατοικίες Αρεοπαγίτου + Λυκαβηττό), Βασίλειος Τσαγρής
(πολυκατοικία Ακαδημίας)
δεκ. '30 αν και διάδοση μοντέρνας αρχιτεκτονικής Νεοκλασικισμός κυριαρχεί στην επίσημη
αρχιτεκτονική με κάποιους συμβιβασμούς και απλοποιήσεις (βλ. Β. Κασσάνδρας, Λ. Μπόνης:
"μοντέρνο" κτήριο Μετοχικού Ταμείου Στρατού== απλοποιημένα κλασικά στοιχεία +
διακοσμητικές πλάκες-μοτίβα Αρχαιότητας)
δεκ. '50-'60 ανάλογες προτιμήσεις σε πλειοψηφία πολυκατοικιών με ανώτερα εισοδήματα
(Κολωνάκι)
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ

Αντιπροσωπεύει την επίσημη ελληνική αρχιτεκτονική οδηγήθηκε σε μια τυποποίηση (βλ.

εξωτερικές επενδύσεις από λευκό μάρμαρο + κιονοστοιχίες) που προσαρμόστηκε σε κάθε κτήριο
(κυβερνητικό ή κατοικία)  βλ.Υπουργείο Εξωτερικών και κτήριο Αρείου Πάγου. Αμερικανή
πρεσβεία + Hilton (εκφράσουν κλασικισμό με αφαιρετικό τρόπο)
δεκ. '80 μεταμοντέρνες τάσεις διεθνούς αρχιτεκτονικής υιοθέτηση αντίστοιχων
διακοσμητικών στοιχείων κλασικιστικών προτύπων από ελληνική αρχιτεκτονική ( μερικές φορές
σκόπιμη παραμόρφωση κλασικισμού ή αποσπασματική χρήση του*, ΟΜΩΣ και έργα με σοβαρές
προθέσεις: ξενοδοχείο Αμαλία - Ναύπλιο, κτήριο Τράπεζας Πίστεως - Ακαδημίας)
*από δεκ. '70 μεγάλη διάδοση νέο-νεοκλασικής αρχιτεκτονικής σε αθηναϊκά προάστια υψηλών
εισοδημάτων σταδιακή διείσδυση σε μεσοαστικές ζώνες (επίσημη προστασία και από ελληνικό
κράτος, 1975) αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης της αυθεντικής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής 
οδήγησε σε απομίμηση (χωρίς ιδιαίτερο σεβασμό + σωστή εφαρμογή) ιδιαίτερα δημοφιλής,
διαδόθηκε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα μοιραία απομακρύνθηκε από αυθεντικό νεοκλασικισμό

6ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

7
 ΜΟΝ ΤΕΡ ΝΑ ΑΡΧΙ ΤΕ ΚΤ ΟΝ ΙΚ Η ΠΡ ΙΝ Κ ΑΙ ΜΕΤ Α ΤΟ Ν Π ΟΛ ΕΜ Ο (1930 -

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Μοντέρνα αρχιτεκτονική
• ρήξη με το παρελθόν (άρα + με ιστορία)
• δεν στηριζόταν σε μορφές από το παρελθόν
• απαλλασσόταν από ιδεοληψίες σχετικά με ελληνικότητα
• προχωρούσε προς μορφές λειτουργικές, σύγχρονες, με άνεσεις σταματά η
παρελθοντολογία και όλες οι αναβιώσεις.
"Μοντέρνο κίνημα" στην αρχιτεκτονική επαναστατική τροπή των πραγμάτων (πρώτα
στην Ευρώπη αρχές 20ου αι.) σημαντικές διαστάσεις το '20 και '30 τότε
πρωτοεμφανίζεται και στην Ελλάδα:
αρνείται την ιστορία // κόβει δεσμούς αρχιτεκτονικής με το παρελθόν// απορρίπτει όλα τα
στιλ // αρχίζει πάλι από το μηδέν
όπως έκανε + ο "επαναστατικός νεοκλασικισμός" στα μέσα του 18ου αι. στην
Ευρώπη
2000)

ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ "ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ" ΑΠΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ

ΤΟΥ '30

Φορείς του μοντέρνου κινήματος είναι οι νέοι αρχιτέκτονες εφαρμόζουν με

ενθουσιασμό τις αρχές της νέας αρχιτεκτονικής, ενώ υπάρχουν κι άλλοι που διστάζουν ή
φτάνουν μέχρι την απόρριψή της
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ:βλ. Βάσος Κασσάνδρας (άρθρο 1934)
• κάθε νεωτερισμός να υποτάσσεται στις παραδόσεις
•Η παράδοση στην Ελλάδα είναι ο κλασικισμός
• εθνική αντί διεθνής αρχιτεκτονική
(υπάρχει εθνική αρχιτεκτονική, όταν υπάρχει εθνικό πνεύμα και συνείδηση)
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ:
• υποδοχή της μοντέρνας αρχιτεκτονικής επιφυλακτική ίσως + εχθρική
• οι οπαδοί του μοντερνισμού κλειστή κάστα
•η νέα αρχιτεκτονική περισσότερο μόδα, παρά μεταρρύθμιση ή επανάσταση
όμως το σύνθημα ότι η νέα αρχιτεκτονική είναι διεθνής ότι χειρότερο εκείνη την
περίοδο (ζήτημα ελληνικότητας)

8
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟ
Αντιδράσεις από ορισμένους αρχιτέκτονες + την κοινή γνώμη
πολυκατοικίες '30 σε Αθήνα - Θεσσαλονίκημεγάλη αίσθηση ανάμεσα στα χαμηλά
νεοκλασικά
ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣ Εκπροσωπούσαν νέο τρόπο ζωής + προφήτευαν τις μεταπολεμικές
αλλαγές.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΓΙΑ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ:

Σέμνη Παπασπυρίδη-Καρούζου (βλ.
άρθρο «Ακνίσωτοι Οίκοι») έντονη κριτική για σύγχρονο χτίσιμο περιβάλλοντος
λόγω συρροής αγροτικού πληθυσμού σε μεγάλα κέντρα + επιπτώσεις αστικοποίησης
πάνω σε οικογενειακούς θεσμούς + τρόπο ζωής τραγικότητα σε μοντέρνες
συνοικίες της Αθήνας.
ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ: Ηλίας Ηλιού (βλ. άρθρο "Κουτιών Εγκώμιο") δίνει
μικρότερη έμφαση σε κοινωνικές συνθήκες, τον ενδιαφέρει ο άνθρωπος να
εξυπηρετείται σωστά με τα "κουτιά" της μοντέρνας αρχιτεκτονικής τα νέα υλικά,
οι νέες τεχνικές + οι μορφές της δείχνουν σεβασμό στις ανάγκες της κοινωνίας
θεωρεί: κάθε αναχρονισμό + προσπάθεια απόδοσης παλιών μορφών με νέα υλικά
τραγέλαφο

Αλλαγές στην ελληνική κοινωνία, λόγω: διεθνούς οικονομικής κρίσης (τέλη ‘20),
άνοδο φασιστικών καθεστώτων στην Ευρώπη + δικτατορία Μεταξά όμως τα
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ διάδοσης του «μοντέρνου κινήματος»: οικονομία η μοντέρνα
αρχιτεκτονική απλοποίησε την κατασκευή, κατάργησε δαπανηρές ειδικότητες,
μείωσε χρόνο εκτέλεσης και παράδοσης.

Η ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ μέσω της ελληνικής παράδοσης:

η μοντέρνα αρχιτεκτονική υπήρχε ήδη στην Ελλάδα στη μορφή των νησιών
του Αιγαίου (λευκοί όγκοι σπιτιών σε αρμονικά σύνολα)
(βλ. Διεθνές Συνέδριο CIAM Αθήνας, 1933, σχετικός λόγος από κοσμήτορα Αναστ.
Ορλάνδο)

9
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ
γερμανική κατοχή + Εμφύλιος ανέκοψαν προέλαση "μοντέρνου κινήματος" στην Ελλάδα έτσι ώστε να
φτάσει την προπορευόμενη Ευρώπη.
Μεταπολεμική ανασυγκρότηση Ελλάδας η αρχιτεκτονική δεν επιστρέφει ούτε στα νεοκλασικά (ασύμφορα
σε κόστος), ούτε στα μοντέρνα κουτιά του '30.
Καινούργιος μοντερνισμός στην Ελλάδα μετά το '60 με τολμηρές εφαρμογές (γυαλί, μπετόν, αλουμίνιο)
βλ. κτήριο ΔΕΗ στην 3η Σεπτεμβρίου, γυάλινος πύργος, Λεωφόρος Κηφισίας

Κυρίαρχη θέση στις νέες τάσεις ελληνικής αρχιτεκτονικής: ευρωπαϊκές επιδράσεις και αμερικανική
αρχιτεκτονική
Στην Ελλάδα η πρώτη αξιόλογη μοντέρνα μεταπολεμική αρχιτεκτονική από Ο. Δουμάνη.

Πολεοδομική δραστηριότητα του '60 πρωτοφανής άνθηση έθεσε βάσεις για επόμενες δεκαετίες, λόγω:
• ανάπτυξης του τόπου
• εμφάνιση μαζικού τουρισμού
• γιγαντισμός αστικών κέντρων
• διάδοση πολυκατοικίας-- καθολική στις μεγάλες πόλεις, σε συνδυασμό με κτίρια γραφείων,
ξενοδοχειακές μονάδες στα νησιά + παραθεριστικές κατοικίες στην ύπαιθρο.
Εκπονήθηκαν "ρυθμιστικά σχέδια" δυτικού τύπου, με στόχο βελτίωση συνθηκών διαβίωσής πόλεων
(πλειοψηφία ελλην.πληθυσμού)
Σύνδεση με σύγχρονες εξελίξεις (κέντρων Ευρώπης + Αμερικής) η Ελλάδα ανταποκρίνεται στις
εξωτερικές εξελίξεις αυτή τη φορά η εξάρτηση από έξω δεν θα ενοχλούσε αλλά θα θεωρούνταν σημάδι
προόδου και εκσυγχρονισμού
Ανάπλαση κάποιων κεντρικών περιοχών (προβληματικές βάση ξένων προτύπων) με μελέτη "Παλαιά Πόλη
Αθηνών" 1973-1983 και ειδική νομοθεσία πολιτιστική προστασίας* 1975 (ως διατηρητέα) βλ. Πλάκα
ακολούθησαν Άνω Πόλη Θεσσ/νίκης, Παλαιά Πόλη Ρόδου, Ρέθυμνο, Χανιά
*["επανάχρηση" κτηρίων, αντί για κατεδάφιση βλ.Κτηματική Τράπεζα, Πανεπιστημίου + οικοδομικό τετράγωνο Αρσακείου
στέγασε Συμβούλιο Επικρατείας και Κέντρο Βιβλίου]

10
Η ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ’30 ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

ραγδαία εξέλιξη "μοντέρνου κινήματος" όπως με διάδοση νεοκλασικισμού (προηγούμενο

αιώνα)
Η μοντέρνα αρχιτεκτονική ονομάστηκε νέα, ή διεθνής, ή επαναστατική λόγω απορρίψεις
ιστορίας και φθαρμένων "ιστορικών στιλ", εμφανίζεται τέλη '20 και:
• αντικρίζει με θάρρος στις προκλήσεις του παρόντος
• εφαρμόζει σύγχρονη τεχνολογία
• τα κτίρια είναι πιο άνετα, φωτεινά, εξυπηρετικά, χωρίς περιττή διακόσμηση
(καταργήθηκαν τα γείσα, οι κορνίζες, τα αετώματα, οι γύψινες διακοσμήσεις στις
οροφές)
οι μορφές που προκύπτουν από εφαρμογή "φονξιοναλισμού" (λειτουργικότητα)
βασίζεται σε απλούς γεωμετρικούς όγκους (κουτιά)

Το μοντέρνο κίνημα διαδόθηκε με τη χρήση του σε δημόσια κτίρια (βλ. Πρόγραμμα

Ανέγερσης Σχολικών Κτηρίων 400 ανά Ελλάδα πλειοψηφία σε μοντέρνο ύφος-, όπως:
δημοτικό Κολωνού (Νικόλαος Μητσάκης), συγκρότημα Μιχαήλ Βόδα & Λιοσίων, δημοτικό
Φιλολάου (Κυριακούλης Παναγιωτάκος), αλλά και νοσοκομειακές εγκαταστάσεις "Σωτηρία
από Γιάννη Δεσποτόπουλο, Περικλή Γεωργακόπουλου)

παρουσία "μοντέρνου κινήματος" αισθητή σε Αθήνα + Θεσσαλονίκη με πολυκατοικίες

σύνθημα εκσυγχρονισμού + εξευρωπαϊσμού διέθεταν τεχνικό εξοπλισμό + όραμα
"φουτουριστικού" μέλλοντος (βλ. "μπλε" πολυκατοικία στη Στουρνάρη-Ζαΐμη, από Θουκυδίδη
Βαλεντή + Πολύβιο Μιχαηλίδη)
Όπως με νεοκλασικισμό, έτσι και η μοντέρνα αρχιτεκτονική δεν περιορίστηκε μόνο στα υψηλά
εισοδήματα αλλά εισχώρησε και στις μικροαστικές γειτονιές της Αθήνας

11
ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ

Παρ’ όλη την προσπάθεια εδραίωσης της ελληνικής τέχνης και αποδέσμευσή της
από Ευρώπη αποδεικνύεται η εξάρτηση της από τα ευρωπαϊκά πνευματικά
ρεύματα 19ου αι.

Αρνητικές επιπτώσεις οδήγησαν σε αποτυχίες του πολεοδομικού σχεδιασμού,

λόγω:
• ανεξέλεγκτης αστυφιλίας
• αυθαίρετης δόμησης στην περιφέρεια
• ανεξέλεγκτης βιομηχανική ανάπτυξη
• καταστροφής φυσικού περιβάλλοντος (εμπρησμοί)
• κορεσμός ορισμένων τουριστικών περιοχών

Αρχιτέκτονες του '60 έκαναν τακτικές αναφορές στον τόπο και την παράδοση
(βλ. ιδέες Ζενέτου για κατασκευές ξενοδοχείων στο όρθιο μέτωπο βράχων -στον
Πλακιά Κρήτης-  θυμίζουν τα μοναστήρια του Άθω)

Οι αναφορές στην παράδοση δεν υπάρχουν απαραίτητα πάντα.

Οι αρχιτέκτονες δεν δεσμεύονται με μορφές τοπικού χαρακτήρα κινούνται γύρω
από διαλεκτική σχέση μεταξύ παλαιού - σύγχρονου, μοντέρνου - παραδοσιακού,
επίσημου και λαϊκού χωρίς να πάψουν να σχεδιάζουν ελληνική αρχιτεκτονική.

Σήμερα επανερχόμαστε και στην αρχιτεκτονική του '50, '60 με πρόθεση την
αντιγραφή λεπτομερειών από Ακρόπολη (το ανυπέρβλητο πρότυπο τέχνης) και
είμαστε μάρτυρες μιας συνύπαρξης διαφορετικών απόψεωνμε στόχο την
ανάδειξη μιας σύγχρονης πολυφωνίας

12