QURAN-KRMN NMUN TFSR SASINDA

170 SUAL-CAVAB

Trtib edn: Mhmmd Azri

Entesharate Faiz

Kitabn ad:..........170 Sual-cavab Mllif:..............Mhmmd Azri Nair:.............................................Faiz ap nvbsi:........................Birinci Tiraj:.............................................5000 ap tarixi:...................................2005

Bismillahirrhmanirrhim Sual 1: N n zalm v gnahkar insanlardan bir hisssi nemtlr iind qrq olmudur? Cavab: Yuxardak sual oxlarn dndrr. Qurani-krimin aylrin sasn, bellri islahedilmz olduqlarndan, yaran qanunlar v irad azadlna sasn z bana buraxlmlar. Allah trfindn verilmi bu mhlt, slind onlar uuruma aparr. Ali-imran sursinin 178-ci aysind buyurulur: Kfr ednlr, onlara verdiyimiz mhlti zlri n xeyirli bilmsinlr. Biz onlara mhlt verimiik ki, gnahlarn daha da artrsnlar. Onlar n zliledici bir zab vardr. Bzi aylrdn mlum olur ki, bzn Allah zalm v gnahkarlara verdiyi nemtlri hdsiz drcd artrr v onlar lzzt iind xumarlandqlar zaman, qfildn onlar btn nemtlrdn mhrum edir. Misilsiz firavanlqdan sonra qfil sfalt v zlalt hmin insanlar n byk zaba evirilir. nam sursinin 44-c aysind oxuyuruq: Onlar edilmi xbrdarlqlar unutduqlar bir an btn nemt qaplarn onlarn zn adq ki, adlansnlar. Sonra is qfildn btn verdiklrimizi geri aldq. Bununla da, onlar hdsiz narahatla dar oldular. Tsvvr edin ki, bir zalm, kvrk budaqlar qra-qra zyuxar, dayanmadan aaca drmar. Yuxar qalxdqca, daha da ad olur. Anlamr ki, n qdr yuxardan yxlsa, bir o qdr d ox zilckdir. Qfil tufan qopur v bir an vvl adlqdan oynayan smklr yer qaxlb, xncmxncm olur.

Sual 2: Hal-hazrda behit v chnnm mvcuddurmu? Cavab: ksr slam alimlrinin fikirin gr, halhazrda hm behit, hm d chnnm mvcuddur. Qurani-krimin mxtlif aylrind bu fikir yetrinc aydn tsdiqlnir. Tvb sursinin 89-cu aysind buyurulur: Allah onlar n bdi qalacaqlar, altndan aylar axan cnntlr hazrlamdr. Baqa bir surd oxuyuruq: And olsun ki, baqa bir df (Mhmmd leyhisslam Cbrail mlyi) bdi behitd yerldiyi Sidrtl-Mnthann yannda grmdr1. Qeyd edk ki, bu aylr Peymbrin (s) merac sfrin aiddir. Tkasur sursind is bel buyurulur: gr elml-yqin malik olsaydnz, mtlq chnnmi mahid edrdiniz2. Behit v chnnmin hal-hazrda mvcudluunu tsdiq edn mtbr hdislr kifayt qdrdir. Bu hdislr arasnda Merac hdislri xsusi yer tutur. Mvcudluuna dlillr gtirdiyimiz, bir zaman Admin olduu behit deyildir. Bu gnki behit v chnnm, insanlarn xeyir v r mllrindn asl olaraq genilnmkddir. Sual 3: Hans xslrdn mslht almaq olar? Cavab: bhsiz ki, hr adamla mslhtlmk insana xeyir gtirmz. Xarakterc zif v nqsanl mslhtinin gstrdiyi yol, insan uuruma apara bilr. li () buyurur: qbil insanla mslhtlm: Paxl, qorxaq v tamahkar insanlarla. Paxl sni kasblqla qorxudub, baqalarna l tutmaqdan
1 2

Ncm sursi, ay 13-15. Tkarus sursi, ay 5-7.

kindirr. Qorxaq mhm ilrin yerin yetirilmsin mane olar. Tamahkar is, vardvlt v vzif qazanmaq xatirin, zlm mrhmt donu geyindirr1. slam dinind mslht istyn adama xyant edib shv yol gstrmk, byk gnahlardan hesab olunur. Bilmdiyin bir id, htta qeyri-mslmana mslht vermk byk gnahdr. mam Sccad () buyurur: Sndn mslht istyn bildiyin ilrd mslht vermli, bilmdiyin msllrd onu biln xsin yanna gndrmlisn. Mslht aldn adam, knln yatmayan mslhtin gr, qnamamalsan2. Sual 4: Admin vladlar kiminl evlndi? Cavab: Nisa sursi bu ay il balayr: Sizi tk bir xsdn xlq edn, ondan zvcsini yaradan v onlardan da bir ox kii v qadnlar trdn Rbbinizdn qorxun. slam dmnlrinin faliyyt istiqamtlrindn biri d, mbahis doura bilck dini mslri savadsz mslmanlar arasnda qzdrmaqdr. Yuxardak ay, dinini sevn insana kifayt qdr m lumat verir. Buna baxmayaraq, slam alimlri ay v hdislr saslanaraq, bh doracaq btn msllr aydnlq gtirirlr. Bir qrup alimin fikrin gr, Admin vladlar Admdn vvlki insan nslinin qalqlar il evlnmilr. Rvaytlr gr, Adm yer znd he d ilk insan olmayb. Elm d bu fikri tstiqlyir. Qdim insan msknlrind aparlan tdiqatlar gstrir ki, yer znd hyat milyonlarla il bundan vvl balamdr. Hans ki, Admin, yaranndan el d byk zaman kemmidir. Tbii ki, hmin
1 2

Nhcl-bla. Tfsiri Nurus-sqleyn, 1-ci cild, sh. 405.

nsil Admin yaran zamannda z son gnlrini yaayrd. Admin vladlarnn hmin insanlarla evlnmsi tam mntiq uyundur.

Sual 5: Dstamaz v ya qsl vzin llri torpaa vurub aln v llrin stn kmyin faydas ndir? Cavab: Yqin ki, shbtin tymmmdn getdiyini anladnz. Tymmmn ilkin faydas odur ki, ibadt n dstmaz almaa v ya qsl vermy imkan olmayan xs, ibadtini txir salmr. nsann aln, onun n raftli bdn nahiylrindndir. nsan z kiikliyini etiraf edir. Demk, tymmm z bir ibadtdir. Artq elmi dlillrl sbuta yetirilib ki, torpaq gcl paralama xsusiyytin malikdir. Mhz bu xsusiyytin gr, insan v heyvan csdlri torpaqda dfn olunur. stniln baqa mhitd qorxulu keici xstliklr trd bilck csdlr, qsa bir mddtdt torpan tsiri il paralanr v zrrsizldirilir. Buradan bel ntic xr ki, torpaq da, su kimi znmxsus tmizlyici keyfiyytlr malikdir. Tibbi nqteyi-nzrdn tmiz v gnli hava altnda olan torpaq tymmm n daha da yararldr. Maid sursinin 6-c aysind buyurulur: ...Su tapmasanz, pak torpaqla tymmm edin, ondan znz v llriniz kin. Allah sizi tinliy salmaq istmz. Lakin o sizi pak etmk, siz olan nemtini tamamlamaq istyir ki, blk kr edsiniz. Sual 6: Zalm balamaq olarm? Cavab: Quranda bu bard bel buyurulur: N zlm edin, n d zlm ba yin1.
1

Bqr sursi, ay 279.

Balamanz mttqiliy daha yaxndr1. Balasnlar! Allahn sizi balaman istmirsiniz?2. Hzrti li () Nhcl-blad buyurur: Allahn hkmn ba ycklri ana qdr zalmlarla vuruun. lk baxmdan bel grn bilr ki, bzn vuru, bzn is bala demkl, yuxardak gstrilr arasnda ziddiyyt vardr. Qeyd edk ki, balaman raiti vardr. O zaman balamaq olar ki, balanan trf sui-istifad edib, z zlmn artrmasn. Baqa bir trfdn, dmn yalnz son v qti qlbdn sonra balana bilr. nki tam mlub edilmmi dmndn yeni thlklr gzlnilir. Hzrt li () buyurur: Dmn qalib glnd, bu qlbnin zkat olaraq onu bala3. Amma gcdn dmmi dmni balamaqla, insan zlm raz olanlardan hesab edil bilr.

Sual 7: Allah z bndsini da rkli edrmi? Cavab: Allah-tala Qurann bzi aylrind kimlrins qlbini daa dndrdiyini xbr verir. Bir halda ki, bu i Allah trfindn ba verir, insan n n gnahkar saylmaldr? Diqqt etsk, grrik ki, ryin daa dnmsi Allah trfindn bir czadr. Demk, insan Allahn qzbin sbb olacaq gnahlara yol verir v darklilikl czanlandrlr. Msln, Tvb sursinin 77-ci aysind bel buyurulur: Allaha verdiklri vd xilaf xdqlarna gr, Allah da onlarn rklrin qovuacaqlar qiyamt
1 2 3

Bqr sursi, ay 237. Nur sursi, ay 22. Nhcl-bla.

gnn qdr nifaq sald. brahim sursinin 27-ci aysind is bel deyilir: Allah iman gtirnlri dnyada v axirtd mhkm bir szl sabit qdm edr. Allah zalmlar yolundan azdrar. nsann z mlindn doan bu pis ntic, onun irad azadlna qtiyyn zidd deyildir. Msln, spirtli iki in insan anlamaldr ki, al bandan xacaq v zn cinayt qaplar alacaq. Msln, adam ldrck. Bu xs srxo olduunu bhan gtirib, adam ldrmk fikirind olmadn iddia ets d, msuliyytdn qaa bilmz. Allah-talann bir insan doru yola ynldib, o birini zlalt salmasnn sil sbbi, hmin insanlarn vvlki xeyir v ya r mllrind axtarlmaldr. Sual 8: N n insanlar frqli doulur? Cavab: gr Allah daltlidirs, n n biri istedadl, o biri is istedadsz, biri gzl, o biri is irkin doulur? nsanlarn frqli doulmasnn bir sbbi, ictimai v frdi atmamazlqlardr. Msln, var-dvltli insanlarn vladlar fqirlrin vladlarna nisbtn salam, gzl v istedadl olurlar. Cmiyyti varl v kasba bln is, Allah deyildir. Amma insanlar arasndak frqlrin bir hisssi yaran qanunlarndan dour. gr insanlar frqlndirilmsydilr, bir zavodun istehsal etdiyi mhsul kimi bir-birlrin oxayar v hyat maraqsz olard. Dnyada iki tam eyni insann olmamas gzllik deyilmi?! Bir eyi d qeyd edk ki, cmiyyt d insan orqanizmi kimi mxtlif zalara ehtiyacldr. Kamil insann gz, qulaa, dil ehtiyac olduu kimi, kamil cmiyyt d mxtlif sahlrd zvql v istedadl insanlara ehtiyacldr. Amma bu o demk deyil ki, bstkar yax yaamal, fhl is, kasblqla mr srmlidir. nsann qbul etdiyi qidann enerji

orqanizmin btn zvlrin payland kimi, cmiyytin d qazanc btn tbqlrin ehtiyaclrn dmlidir. Cmiyytd memarn z, fhlnin d z i sahsi var. Hr bir insan Allahdan ald istedad pay qdrind d msuliyyt dayr.

Sual 9: Hidayt ndir? Cavab: Hidayt doru yola ynltm, doru yol gstrm mnasn verir. Ta-ha sursinin 50-ci aysind buyurulur: Allahmz hr eyi yaratd, sonra is, onlar hidayt etdi. Hidayt klmsin Qurann mxtlif yerlrind tez-tez tsadf olunur. Bu sz sasn, iki mnada ilnmidir: 1. Tkvini hidayt Tkvini hidayt dedikd, btn varlq alminin tabe olunduu nizam nzrd tutulur. Allah-tala z xilqtini, canl v cansz almi yaran qanunlarna uyun olaraq hidayt edir. Canl almin tbii artm, ulduz v planetlrin nizaml hrkti, tkvini hidaytin nmunlrindndir. 2. Trii hidayt Trii hidayt peymbrlr, asimani kitablar vasitsi il hyata keir. nsanlar peymbrlr v kitablardan tlim-trbiy almaqla, tkaml yolunda irlilyirlr. nbiya sursinin 73-c aysind oxuyuruq: Biz, onlar mrimizl insanlar doru yola ynldn imamlar etdik. Biz, onlara xeyirli ilr grmyi, namaz qlb, oruc tutma vhy etdik. Ay v hdislrdn bel mlum olur ki, trii hidayt, baqa szl peymbrlr v asimani kitablar yalnz imanl insanlara tsirli ola bilir. Sual 10: Allah eytan n n yaratd?

Cavab: Tez-tez bel suallarla qarlarq: eytan kimi alaq bir vcudun yaradlmas, hans mntiq saslanr? lk vvl onu qeyd edk ki, Allah-tala eytan alaq yaratmamdr. Mtbr dini mnblrin verdiyi mlumatlara gr, eytan uzun illr mlklrl yana dayanmdr. Lakin sonradan verilmi azadlqdan sui-istifad edrk, tyan qoparmdr. Demk, eytan ilk vvl pak yaradlm, sonradan z istyi il aznla dar olmudur. kinci bir trfdn, yaran qanunlara sasn, ziddiyyt olmayan yerd trqqi d olmaz. eytann varl imanl insanlar n qorxulu deyildir. ksin, onun trtdiyi fitn-fsadlar, imanl insanlarn tkaml n mhm rtlrdndir. nsan yalnz gcl dmnl qarlad zaman z qvvsini sfrbr edib, i sala bilr. Tarix baxn. Yalnz gcl dmnlrin hcumlar qarsnda ardcl mqavimt gstrmi milltlr, byk mdniyyt yarada bilmilr. Nhl sursinin 99 v 100-c aylrind buyurulur: Hqiqtn, iman gtirib, yalnz z Rbbin tvkkl ednlrin zrind eytann he bir hkm yoxdur. eytann hkm yalnz ona itat edib, Allaha rik qoanlar zrinddir. Sual 11: blis n n Allaha itat etmdi? Cavab: blis ilk df Adm scddn boyun qaran eytann addr. Khf sursinin 50-ci aysind buyurulur: Cin tayfasndan olan blisdn savay, ham scd etdi. Aydn grndy kimi, Adm scd edilmsi mri gln zaman, mlklrl bir srada dayanm blis mlk yox, cin tayfasndan imi. O, el tsvvr edirdi ki, Admdn stndr v o, Adm yox, Adm ona scd etmlidir. Onun bu

10

itatsizliyi, sadc bir etiraz yox, ciddi etiqad mslsi idi. Bir mr ibadt etmi, z ibadti saysind mlklr crgsin qoulmu blis, z tkbbr ucbatndan anlamrd ki, slind Adm yox, Allaha scddn boyun qarr. ksiz ki, Allahn mrin boyun yib, Adm scd edn mlklr, slind Allaha scd edirdilr. blis is scddn boyun qarmaqla, Allahn qzbin dar oldu. blisin insan vlad il dmniliyi, bu gn d davam etmkddir. Adm v onun vladlarn qiyamt gnndk doru yoldan azdracana and imi blis, z rngarng vsvslri il insanlar bdi behitdn mhrum edir. O he zaman dmn qiyafsind glmir. Nec ki, Admi z andlar il xeyirxah olduuna inandrb adrmdsa, Adm vladlarn da eyni sulla gnaha srklyir.

Sual 12: Tqva ndir? Cavab: Qurani-krimd ox tsadf olunan szlrdn biri d, tqvadr. Allah-tala z bndlrini tqval olmaa arr. Tqva sz ltd zn qorumaq, kinmk mnasn dayr. Baqa szl tqva, insan nfs istklrindn kindir bilck daxili bir qvvdir. Hzrti li () buyurur: Bilin ey Allah bndlri, tqva mhkm v keilmz bir qaladr. Bzilri tqvan tikanlqdan kerkn tyini yb, ox ehtiyatla addmlarn atan insann qorunmasna oxadrlar. Tqva kiik v byk gnahlardan uzaqlqdr, deynlr d olub. Kiik gnahlara tez-tez yol vern insanlara dalar da kiik dalardan dzlir dey, tqvaya arlar olur. li () buyurmudur: Tqva btn bal qaplarn aar, axirt ehtiyat, eytana nkrlik v blalardan qurtulu yoludur1.
1

Nhcl-bla.

11

Onu da qeyd edk ki, tqva mxtlif sahlri hat edir. nsann iqtisadi, cinsi, ictimai, siyasi msllrd tqval olmas, btn sahlrd Allahdan kinmsi, onun kamala yetimsinin zruri rtidir.

Sual 13: Liqaullah ndir? Cavab: Qurani-krimd qarladmz klmlrdn biri d, liqaullahdr. Liqaullah, rb dilindn trcmd Allahla gr mnasn verir. Allah-tala cism olmadmzdan onun adi gzl grnmsi d, szsz ki, mmkn deyildir. Liqaullah dedikd, qiyamt shnsind Allahn qdrtinin mahidsi nzrd tutulur. Allahn mkafat, cza, nemt v zab bu qdrtin tzahrlrindndir. Bu szn baqa bir mnas da zahir yox, i gz il Allahn varlna ahid olmaqdr. nsan el bir kamillik mrtbsin ata bilr ki, Allah-talan sanki qlb gz il grr v onun varlna bir zrr d olsun kki qalmaz. lbtt ki, bu hala yalnz yksk paklq, tqva yolu il yetimk olar. Nhclblad oxuyuruq: Dostlarndan biri Hzrti lidn () sorudu: Allahn grmsnmi?. Hzrt () bu sualn cavabnda buyurdu: Grmdiyim Allaha nec ibadt edrdim?! Zahirdki gzlr he zaman onu grmz. Yalnz iman nuru vasitsi il qlblr onu drk edr. Liqaullah halti, qiyamtd hamya mssr olar. nki qiyamt shnsind Allah-talann qdrti, htta kor qlblri dirildck qdr akarlanar. Sual 14: Donuz ti n n haramdr? Cavab: Bqr sursinin 173-c aysind bel buyurulur: Allah siz lm heyvan, qan, donuz tini v Allahdan baqasnn ad il ksilnlri yemyi qti haram etmidir. Artq sbut edilmidir ki, insann qbul etdiyi qidalar, onun ruhiyy v xlaqnda tsirlr qoyur. Bir

12

hdisd bel buyurulur: Qan in insanlarn qlbi o qdr dalar ki, z ata-analarn, vladlarn qtl yetirmkdn bel kinmirlr1. Donuz tindn n ox istifad edn avropallar arasnda donuz, qeyrtsizlik simvoludur. gr heyvanat alminin cinsi hyatn diqqtl izly bilsk, donuzun cinsi hyatnda he bir hdd-hduda tsadf etmrik. Donuz tindn istifad edn insanlar, adtn, aild namus msllrin bigan olur. Donuz tini Hzrti Musa () da haram bildirmidir. ncild gnahkarlar donuza oxadlr v mhz bu heyvan, eytann tcssm hesab edilir. Bu heyvan ox vaxt z ifrazat il qidalandndan, insan salaml n ox qorxulu olan iki nv parazit daycsdr. Bir ayda on be min yumurta qoyan bu qurdlar insan orqanizmin ddkd, qan atmamazl, dizenteriya, revmatizm v bir ox digr xstliklr sbb olur. 1 kq donuz tind hmin qurdlar 400 milyon yumurta qoya bilir. Bir ox lklrd, o cmldn Rusiyada uyun xstliklr sbbindn qsa mddtli d olsa, dflrl donuz tinin istifadsi qadaan edilmidir.

Sual 15: Bni-srailin ink macrasnda ndn danlr? Cavab: Qurani-krimin Bqr sursind rastladmz bu hvalat z riyakarl il Musa peymbr () olmazn ziyytlrini vern yhudilrin i zn ar, onlarn iman drcsini gstrir. Macra bel ba verir: Bni-sraild bir nfr qtl yetirilir. Qbillr arasnda qatilin kimliyi il laqdar gcl qardurma yaranr. Tayfalar bu id bir-birlrini ittiham edirlr. Nhayt, qrara glirlr
1

Vsailu-i, 16-c cild, sh. 310.

13

ki, bu mbahisd hakimliyi Musaya hval etsinlr. Musa z qvmn deyir: Allah siz bir ink ksmnizi mr edir. Onlar Musaya itat etmk vzind bizi msxrymi qoyursan, o ink n cr olmaldr, onun rngini biz bildir v baqa bu kimi yersiz suallarla shbti uzadrdlar. Nhayt, ink ksilir v Allahn mri il onun tindn bir paras ly toxundurulur. Qtl yetirilmi xs dirilir. Uyun surnin 72-ci aysind buyurulur: Yadnza saln ki, siz o zaman bir nfri ldrb, onun qatili barsind mbahis edirdiniz. Allah gizltdiyinizi akara xarandr.

Sual 16: Mnafiq kimdir v onu nec tanmal? Cavab: Qurani-krimd insanlarn qism mmin, mnafiq v kafir tbqlrin blndyn bilirik. O da mlumdur ki, Allaha hqiqi iman gtirnlr mmin, Allahn varln inkar ednlr is, kafir adlanr. Bs mnafiq kimdir? Mnafiq sz riyakar, ikizl mnalarn verir. Quran aylrind bu tbq haqqnda bel buyurulur: Allah mnafiqlrin xalis yalan olduqlarna hadt verir, Onlar dild iman gtirdilr, qlblrind is kafir oldular. Btn dvr v cmiyytlrd mnafiqlr olmudur. Onlar hmi insanlar arasnda nifaq salm, z gizli dmniliklri il slam dinin kafirlrin vura bilmycklri zrblri vurmular. Bs onlar nec tanmal? Ay v hdislr saslanaraq, mnafiqlr mxsus be sifti qeyd etmk olar: 1. Byk iddialarda olar, ox danb, az ml edrlr 2. Bir mhit ddkd o mhitin rngini alar, hmin cmiyytin xolad szlri danar,

14

mminlr biz iman gtirdik, mxaliflr biz sizinlyik deyrlr 3. zlrini xalqdan ayrar, gizli mclis v cmiyytlr tkil edrlr 4. Hiylgrlik edr, yalan danar, yal dilini i salar, xyant edrlr; 5. zn elmli, xalq cahil, zn all, xalq is, axmaq hesab edr.

Sual 17: N n duamz qbul olmur? Cavab: Btn tinliklr qarsnda duadan yetrinc gc alman mmknlyn kifayt qdr dlillr vardr. Bs n n bzn dualarmz qbul olmur? Hzrti li () duann qbul olmasnn sbblrini bel byan edir: Dualarnz ona gr qbul olmur ki, qlbiniz skkiz halda xyant etmidir: Allah-talan tandnz, amma onun haqqn yerin yetirmdiniz; Gndrdiyi Peymbr (s) iman gtirdiniz, sonra onun buyurduqlarna mxalif oldunuz; Quran oxudunuz, amma ona ml etmdiniz; Dediniz Allahn zabndan qorxuruq, amma zaba dar edck ilr grdnz; Dediniz Allahn mkafatna atmaq istyirik, amma mllriniz sizi bu mkafatlardan uzaq sald; Allahn nemtlrindn yeyir, amma kr etmirsiniz; mr olundu ki, eytanla dmn olun. Dild dmnik dediniz, amma mld onunla mxalif olmadnz; Baqalarnda eyib axtarb, z eyiblriniz gz yumdunuz1. Sual 18: Salman Farsi slama nec gldi? Cavab: Hzrti Mhmmd (s) Salman bizdndir buyurmaqla, Onun hans iman mrtbsind olduunu n sad kild ifad
1

Sfintl-bhar, 1-ci cild, sh. 448.

15

etmidir. Bs randa doulub boya-baa atm Slman nec oldu ki, Peymbrin (s) n yaxn adamlarndan birin evrildi? Hl gnc ikn, Salman yaad hrin hakiminin olu il dostluq edirdi. Bir gn z dostu il shraya ova xan Salman, ncil oxuyan rahibl rastlad. Rahib gnclr ncil haqqnda danb, Allaha itat, gnahdan uzaqla aran tsirli klamlar oxudu. Rahib onlara dedi ki, doru dind olmayanlarn ksdiklri heyvanlarn ti haramdr. Nhayt, onlar saollab ayrldlar. Amma gnclr tez-tez shraya gedib, rahibin syldiyi ilahi klamlardan feyz aparardlar. Bir gn hakimin olu sfry oturmaqdan imtina edib, sfrdki yemklrin haram olduunu bildirdi. Hakim vziyytin n yerd olduunu yrnib, rahibi z yaltindn xard. Salmanla hakimin olu rahibl getmk qrarna glslr d, dostunun yubandn grn Salman, yola dd. lk vvl rahibl birg Mosulda mskunlaan Salman, bir mddt sonra z mllimi il birlikd Beytl-mqdds yola dd. Bir gn Salman qmli grn mllim onun prianlnn sbbini soruanda, o, bel dedi: Btn yaxlqlar kemi nsillr qismt olub, peymbrlrl birg yaayblar. Mllimi ona tslli verib, son peymbrin zhurunun hl qarda olduunu bildirdi. Beytl-mqddsdn Mosula qaydarkn, gzlnilmz hadislr sbbindn mllimini itirn Salman bir rb sir dd. rb Salman Mdiny gtirib, qul kimi satd. Bir gn Salman Mdiny glmi bir xsin, zn peymbr kimi tqdim etdiyini eitdi. Yubanmadan bu xsin olduu yeri soraqlayan Salman, nhayt, onu bir mclisd tapd. Salmann son peymbrin nianlri haqqnda kifayt qdr mlumatl idi. trafnda xeyli insan toplanm xs

16

yaxnlab, bu lamtlri yoxlamaa frst axtard. Hmin xs qlbi imanla dolu Salman ryini oxuyurmu kimi, onu yaxna ard v libasn iynindn qaldrb, ona n is gstrdi. Peymbrlik mhrn z gzlri il grn Salmanda bir zrr d kk qalmad ki, qarsndak xs son peymbrdir.

Sual 19: Zina etmy icaz varm? Cavab: Ay v hdislrd zinann byk gnahlardan olduuna kifayt qdr dlil vardr. mumiyytl, br tarixi boyu bu ml n irkin mllrdn hesab olunmudur. l-minar tfsirind bel bir rvayt nql olunur: Byk bir mclisd cavan bir olan ayaa qalxb, hzrt Mhmmd (s) bel bir sual verdi: Mn icaz verrsnmi zina edim?. Mclisdn onun bu sualna etiraz sslri ucald. Amma hzrt Peymbr (s) mlayimlikl onu yaxna arb, qarsnda yldirdi v mhbbtl sorudu: gr bir xs snin anan v ya bacnla zina etmk ists, raz olarsanm?. Gnc raz olmaram dedi. Hzrt szn bel sona yetirdi: Bil ki, xalq da onun qzlar il zina edilmsin raz deyildir. Sual 20: Yalan peymbri nec tanmal? Cavab: Peymbrlik bir qrup pak insana ta olunmu byk ilahi mqamdr. Peymbrlr briyytin doru yola hidayti n gndrilmi elilrdir. gr bir xs tibb elmindn anlay olmad halda hkimlik iddiasna db bir ne insann hyatna son qoyursa, yalan peymbr btn briyyti dnya v axirt zabna srklyir. On drd sr vvl hzrt Mhmmdin (s) risalti il peymbrlik missiyas baa atsa da, yalan peymbrlr bu gn d yadan sonra gblk

17

kimi ba qaldrmaqdadrlar. Bs onlar nec tanmal v nec ifa etmli? Unutmayaq ki, n zamansa z peymbrliyini elan etmi Musa, sa, Mhmmd (s) v sair peymbrlri cmiyyt sualla qarlamdr. Onlardan peymbrliklrinin sbutuna dlillr istnilmidir. Musa z mczli sas, sa llri diriltmsi, Hzrti Mhmmd (s) Qurann ecaz v qql-qmr kimi hadislrl btn bhlri aradan qaldrmlar. sra sursinin 88-ci aysind buyurulur: De ki, btn insanlar v cinlr cm olaraq btn qvvlrini i salsalar bel, Quran mislind bir kitab gtir bilmzlr. Glin, peymbrlik fikirin dnlrdn mcz istyk!

Sual 21: nsan n n lmdn qorxur? Cavab: ksr insanlarn lmdn qorxduu sirr deyildir. Ay v hdislrdn mlum olur ki, bu qorxunun iki sas sbbi vardr: 1. nsanlarn byk bir hisssi lm yoxluq v son kimi anlayr. Bu anlalmaz yoxluq hissi, insan dncsini tlatm gtirir. Bir gn yaad hyata son qoyulacan dnn insan, lm ad glnd mdhi bir qorxuya qrq olur. 2. kinci qrup insanlar, lmdn sonrak hyatn varlna inansalar da, yol verdiklri cinayt v gnahlar ucbatndan lmdn, mllrin hesab anndan qorxuya drlr. Bu qbil insanlar, mhz cza gnnn sxntsndan xoflanaraq, lmdn qamaa alrlar. Bqr sursinin 95-ci aysind oxuyuruq: Onlar z mllrini bildiklrin gr, lm sla istmzlr. Amma peymbrlr v ilahi kitablara iman gtirib, lmdn sonrak hyata inananlar, ibadt edib xeyir ilr alanlar, lm dnya tinliklrindn qurtulu kimi qbul edrlr.

18

Din v vtn urunda canndan ken insanlar, bdi hyatn varlna inanm, byk amallar yolunda canlarn sirgmmilr.

Sual 22: Harut v Marut kimdir? Cavab: Babil mmlktind olmu bu iki mlk haqqnda saysz-hesabsz fsanlr uydurulmudur. Htta tfsirilrdn d bzilri, uyun glmyn fikirlr sylmilr. Onlar Harut v Marutun yer enmsi sbbi bard bel deyirlr: Allah onlar yer endirdi bilsinlr ki, onlar da insanlarn yerin olsaydlar, gnaha yol verrdilr. Onlar da yer endikdn sonra byk gnahlara baladlar. Qurani-krimd buyurulur: eytanlar sehri v Babild Harut v Marut adl iki mly nazil olanlar xalqa yrdrk, kafir oldular. Halbuki, o iki mlk biz imtahanq, sn gl kafir olma demmi, kimsni yrtmirdi1. Mcml-byanda bu aynin tfsirind oxuyuruq: Babil lksind sehr v cadu z zirvsin atmd. Bu, xalq ox narahat edirdi. Allah-tala insan surtind iki mlk gndrdi ki, xalqa sehr v cadunun tsirsizldirilmsi yollarn yrtsinlr. Mlklr mcbur oldular ki, sehr-caduya qar mbariz aparacaq insanlara onun yollarn da yrtsinlr. Hmin adamlardan bir dstsi yrndiklrindn sui-istifad edrk, sehrbazlara qouldular. Hans ki, mlklr onlara xbrdarlq etmidilr ki, bu biliklrdn pis mqsdl istifad etmk kfrdr. Sual 23: Nbvvt, risalt v imamt birbirindn n il frqlnir? Cavab: Allah trfindn mr alm tbq mvcuddur: nbilr, rsullar v imamlar.
1

Bqr sursi, ay 102.

19

Nbvvt mqamna atm xs (nbi), Allahdan vhy qbul edir v vhy gstrilrin ehtiyac olanlar mlumatlandrr. Risalt mqamndak xs is tbli edir, ilahi hkmlri cmiyytd yayr v dnclrd inqilab etmk n alr. mamt mqamna seiln xs is ilahi hkmlr sasnda hkumt tkil edrk, xalqa rhbrlik edir. gr hkumt tkil etmy qvvsi atmasa, imkan daxilind ilahi buyruqlarn yerin yetirilmsin sy gstrir. slam Peymbri (s) d daxil olmaqla, ksr peymbrlr hr mqama malik olmular: hm vhy alm, hm bu vhyi tbli etmi, hm d ilahi hkmlrin icras n almlar. mam hm mnvi rhbr, hm tlimi, hm d hakimdir. Btn imtahanlardan xm brahim peymbr () imamlq mqam il mkafatlandrlr. mam, z fqlri il tbit almini canlandran gn bnzyir. Qeyd edk ki, nbvvt v risalt mqaml bzi peymbrlrin imamt mqam olmamdr.

Sual 24: Allah zikr etmk n demkdir? Cavab: Zikr rbcdn trcmd yada salmaq demkdir. Allah-tala Quranda buyurur: Mni yada saln ki, mn d sizi yada salm1. Szsz ki, Allah yada salmaq, tkc dil aid deyildir. Dil qlbin trcmisidir. Allahn zikri dedikd, insann Onu btn varl il yada salmas nzrd tutulur. Bu el bir zikrdir ki, insan gnahdan uzaqladrr, onu itat svq edir. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Bu mmtd ii tam yerin yetirmy qvv atmr: var-dvltd din qarda il brabrlik, daltli mhakim il xalqn hququna
1

Bqr sursi, ay 152.

20

riayt, Allahn ardcl zikri. Zikr sbhanallah, lhmdu lillah, la ilah illllah, llahu kbr deyil. Zikr odur ki, qarya haram i xdqda ,Allah yada salb, bu idn uzaq olasan1. Amma unutmaq olmaz ki, z misilsiz zmtin baxmayaraq, Allah-tala Mni yada saln ki, mn d sizi yada salm buyurur. nsann bu mhdud v kiik dnyada Allah xatrlamas, onun hdudsuz v bdi axirt almind Allah trfindn xatrlanmas il nticlnir. Sual 25: hd dynd mslmanlar n n mlub oldular? Cavab: slam tarixindn mlumdur ki, Bdr dynd mslmanlara mlub olan Qrey tayfasndan 70 nfr ldrld. bu Sfyan qzblri soyumasn, dey qadnlar alamaa bel qoymad. Qrey intiqam dey fryad kirdi. Hzrt Peymbrin (s) misi Abbasdan Qreyin nvbti df Mdiny hcumu bard mktub ald. Peymbr (s) Mdin hlini toplayb, onlarla mslhtlm apard. Mslmanlardan bir qrupu dmn qoununun gcn nzr alaraq, hrdn l xmama, Qreyl Mdinnin dar klrind dymyi tklif etdilr. Amma Sd ibni Maz da daxil olmaqla, dygn cavanlar bunu zlrin sdrmayb, Mdindn xma israrla tkid etdilr. Hzrt Peymbr (s) Mdindn xmaa meyilli olmasa da, oxluun tklifini qbul etdi. Dy balad v mslmanlar bir gcl hml il dmn qoununu geri oturtdular. Qreyin tam mlub olduunu znn edn mslmanlar, yanlmdlar. Mslmanlarn arxaynlamasndan

Nurus-sqleyn, 1-ci cild, sh. 140.

21

istifad edn dmn, ks hcuma kerk, hd dynd qlb qazand. Bu dyd mslmanlarn mlubiyytinin drd sas sbbi vardr: 1. slam tz qbul ednlrdn bir hisssi Allahn qeybi yardmlarndan arxaynlaaraq, lazm dy hazrl grmmidilr. 2. Hzrt Peymbrin (s), oxatanlarn sngrd qalmasna dair verdiyi mr itatsizlik gstrildi. 3. Mslmanlardan bir hisssi dmni tqib etmk vzin, silah yer qoyub, qnimt ardnca qad. 4. vvlki Bdr dyndki qlbdn arxaynlaan mslmanlar, hd dynd dmnin gcn dzgn qiymtlndirmmidilr.

Sual 26: Gnah olan mclisd oturmaq olarm? Cavab: nam sursinin 68-ci aysind buyurulur: Aylrimiz istehza ednlri grdyn zaman onlar shbti dyin qdr onlardan z evir. gr eytan bunu sn unutdursa, xatrlayandan sonra o zalm tayfa il oturma. Uyun mr itat etmynlr xbrdarlq olunur: Bel mclislrd itirak etsniz, siz d onlarn tay olacaq, onlarn aqibti il rastlaacaqsnz1. Ay v hdislrdn aadak nticlr xr: 1. Gnah mclisind itirak, gnahda itirak kimidir; 2. Bel mclisd itirak edn xs, ya gnahn qarsn almal, ya da hmin mclisi trk etmlidir; 3. Bel mclislrd sakit oturann czas, gnahkarlarn czas qdrdir; 4. Gnaha yol verilmyn mclislrd kafirlrl oturmaq olar;
1

Nisa sursi, ay 140.

22

5. Gnahkarlarla mehriban mnasibt nifaq niansidir. nki hqiqi mslman, ilahi hdlrin pozulduu mhitd rahat dayana bilmz.

Sual 27: Tvssl ndir? Cavab: Tvssl rbcdn trcmd myyn vasit il mqsd yaxnlamaq istyi mnasn verir. Maid sursinin 35-ci aysind buyurulur: Ey iman gtirnlr, Allahdan qorxun. Ona yaxnlamaq n vasit axtarn (vbtu ilyhil-vsil). Uyun aydki vsil sznn mnas ox genidir. nsan Allaha yaxnladran btn eylr Allaha v Onun Rsuluna (s) iman, cihad, namaz, zkat, oruc, hcc, sdq v sair xeyir ilr bu yaxnlq n vsildir. Qeyd etdik ki, tvssl vasit axtarmaqdr. Peymbrlrin, imamlarn, saleh bndlrin fati d tvssl aiddir. Htta Allah peymbrlr, imamlar v salehlrin mqamna and vermk, bu geni mnaya daxildir. Peymbr v imamlara tvssl, yni onlar vasitsi il Allaha yaxnlamaq o demk deyildir ki, insan insana ibadt edir, irk dar olur. Yuxarda qeyd olunduu kimi, tvssl ninki Qurana zidd deyil, htta aylrl tsdiqlnir. Nisa sursinin 64c aysind oxuyuruq: (Ya peymbr) Onlar zlrin zlm etdiklri zaman, drhal snin yanna glib Allahdan balanmaq dilsydilr v peymbr d onlar n fv istsydi, lbtd, Allahn tvblri qbul edn v mrhmtli olduunu bilrdilr. Sual 28: oxluq hmi haqldrm? Cavab: Bzn eidirik: gr spirtli iki pisdirs, n n dnyada byk ksriyyt ondan istifad edir?

23

Maid sursinin 100-c aysind Allah-tala buyurur: Ya peymbr, de ki, murdar eyin oxluu sni heyrt gtirs bel, murdarla pak bir ola bilmz. Br tarixi boyu mbahissiz qbul olunan msllrdn biri d, kmiyyt v keyfiyyt anlaylarnn bir-birindn asl olmamasdr. Bununla bel, cahil insanlar z batil fikirini sbuta yetirmk n oxluu dlil gtirir. Bu nadan dstnin fikirinc, gr oxluq spirtli iki irs, demk spirtli ikilr pis deyil v sn d i bilrsn; gr ksriyyt faizl pul gtrb, faizl pul verirs, demk slm pis deyil v sn d slmi ola bilrsn v s. Hans ki, oxluun ryin tabe olub, hqiqtdn yan kemk mnafiqlr mxsus siftdir. Kor-koran oxlua tabeilik, batil haqq donu geyindirir v hqiqt unudulur. Briyytin bdbxtiliklrinin sas sbblrindn biri d, mhz bu dnc trzidir. nam sursinin 116-c aysind oxuyuruq: gr sn yer znd olanlarn ksriyytin itat etsn, onlar sni Allahn yolundan azdrarlar. Onlar ancaq znn uyar v ancaq yalan danarlar.

Sual 29: nsanlar haqqa dvt edib, batildn kindirmk vacibdirmi? Cavab: Maid sursinin 105-ci aysind oxuyuruq: Ey iman gtirnlr, nfsinizi qoruyun. Siz doru yolda olsanz, yoldan azanlar siz he bir zrr yetirmzlr. slamda hr bir mslmana vacib buyurulmu on ml srasnda mr be mruf (doru yola mr) v nhy z mnkr (aznlq qadaan etm) d vardr. Lakin bzilri yanlaraq, yuxarda zikr edilmi aydn bel ntic xarrlar ki, hr z hyat trzini myyn etmli v yolundan azanlara mane olmamaldr.

24

Rvayt olunur ki, hzrt Peymbrin (s) v onun yaxnlarnn itirak etdiyi bir mclisd mr be mruf v nhy z mnkr mvzusunda shbt gedirdi. Gnc mslmanlardan biri shbt qararaq, yuxardak ayni misal gtirrk, doru yola ara hact qalrm,-dey sual verir. Hzrt Peymbr (s) buyurdu: Doru yola mr edin v bu yoldan azanlarn qarsn aln. Amma el bir zaman gls ki, insanlar dnyan stn tutsalar, paxllq v nfs onlara hakim olsa, hr ks yalnz z fikirini byns, bu cahillrdn uzaqlab, znzl mul 1 olun . Demk, uyun aydki gstri, yalnz myyn dvr aiddir. Din, vtn, millt sevgisini anlayan insan bilir ki, trafdak insanlara laqeyidlik cmiyyti uuruma srklyir.

Sual 30: Msmma cl ndir? Cavab: nam sursinin 2-ci aysind buyurulur: Odur sizi palqdan yaradan, sonra is cli myyn edn. Allahn yannda Msmma mlum bir cl d vardr. Aydn mlum olur ki, insan n iki cl, iki lm vardr: msmma mlum cl v sadc cl. Baqa aylrdn, elc d hli-beyt () hdislrindn faydalanan tfsirilr bu qnatddirlr ki, msmma cl tbii lm, cl is qeyri-tbii lmdr. z tbii etibar il bir ox mvcudlar uzun mddt yaaya bilcyi halda, myyn bir sbb zndn qfil lml rastlarlar. Belc, qfil lm tbii lm qabaqlayr. nsan da beldir. gr ona verilmi mr qsaldacaq manelr ortaya xmasa, tbii lmdk yaaya bilr. Msln, bir neft lampasnn iyirmi saatlq nefti varsa, gr bir mane
1

Nurus-sqleyn, 1-ci cild, sh. 684.

25

olmasa, o bu iyirmi saat yanmanda davam edck. Onun iyirmi saatdan sonra snmsi tbii lmn bir misaldr. Amma qfil sn bir klk bu lampan birc saatdan sonra da sndr bilr. Qeyri-tbii lmn vaxtn qohum-qraban teztez yoxlamaqla gecikdirmk olar. Amma tbii lmn vaxtn dyimk qeyri-mmkndr. Quranikrimd buyurulur: Hr bir mmtin cl vaxt vardr. Onlarn cli glib atdqda, birc saat bel n yubanar, n d tezlr1.

Sual 31: Peymbrliy n n mlk seilmdi? Cavab: Hzrt Peymbr (s) v onun gtirdiyi ayinlr mxalif olanlar, z irkin mqsdlrin atmaq n min bir bhan gtirir, btn vasitlr l atrdlar. Bu bhanlrdn biri d, peymbr olaraq mlk yox, insann seilmsindn doan narazlq idi. Hans ki, hzrt Mhmmdin (s) peymbrliyin kifayt qdr dlil var idi. kinci bir trfdn, bel bir etiraz tkc hzrt Mhmmd (s) qar yox, btn peymbrlr qar ynlmidi v olduqca yersiz grnrd. Bs Qurani-krimd bu bard n deyilir? nam sursinin 8-ci aysind Allah-tala buyurur: gr biz el bir mlk gndrsydik, i bitmi olar v iman gtirmynlr bir an bel mhlt verilmzdi. Maraqldr, n n mhlt verilmzdi? Cavab ox saddir: Allah-tala insan zaba dar etmzdn vvl, ona xbrdarlq edir. Xbrdarlq hm sz, hm d gzl ola bilr. Msln, bir insana ovcumda qzl olduuna inanmasan, sni czalandracaam deyirsn. Bu szl xbrdarlqdr. Gzl xbrdarlq odur ki, ovcundak qzln bir trfini o xs gstrsn.
1

raf sursi, ay 34.

26

Szl xbrdarla mhl qoymayan insana dnmk n mhlt vermk olar. Amma gz il grdkdn sonra inanmayan xs mhlt vermk n he bir sas yoxdur. Peymbr olaraq mlk gndrilmsi, qeybin akarlanmas v gzl grnn son xbrdarlqdr. Allah-tala is, insan ql mlk il mkafatlandraraq, onu stn etmidir. Heyvanlar da grdyn hiss edir, duyur. man is, zahir gz il grdyn yox, bsirt gz il grdyn inanmaqdr. Nvbti ayd oxuyuruq: gr biz onu mlk etsydik, yen d insan qiyafsind gndrr v onlar bir daha bhy salardq. Sual 32: lk mslman kimdir? Cavab: Qurani-krimin nam sursinin 163c aysind buyurulur: (Ya Mhmmd, de ki) onun he bir riki yoxdur. Mn bel buyurulmudur v mn ilk mslmanam. Aydn aq-akar mlum olur ki, ilk mslman hzrt Mhmmddir (s). Amma Yunis sursinin 72-ci aysind Nuh peymbrin, Bqr sursinin 128-ci aysind brahim peymbrin, Yusif sursinin 101-ci aysind is, Yusif peymbrin mslmanl haqqnda mlumat verilir. Bzi tfsirilrin fikirinc, hl ruhlar almind Allah-talann dvtin ilk msbt cavab vern insan, hzrt Mhmmd (s) olduu n ilk mslman da o hesab edilmlidir. Amma baqa bir fikir d mvcuddur. Mslman sznn lti mnas tslim olan demkdir. Bu baxmdan Adm peymbrdn balayaraq, Allah mrin btn tslim olanlar mslmandrlar.

27

Mslman sznn ikinci mnas, slam dinini qbul edn xslr amil olunur v bu baxmdan ilk mslman hzrt Mhmmd (s) olmudur.

Sual 33: Adm () gnahkardrm? Cavab: Yhudilrin v msihilrin mqdds kitablarna sasn, Adm () ox ar gnaha yol vermidir. Lakin slam mnblrind Admin gnaha yol verdiyi qtiyytl inkar olunur. Bilirik ki, Adm ilahi peymbrlrdndir. Quran aylrin sasn, ilahi peymbrlr gnah ed bilmz. Bzilrinin gnah adlandrd myyn mllr is, mtlq gnah deyil, trki-vladr. vlann lti mnas, n stn demkdir. Trki-vla n stn, n yax mlin trk edilmsidir. Msln, ox varl bir adam kasb qonusuna byk kmklr gstr bilcyi halda, czi bir yardm gstrir. Bu varln haqqnda el ittihamlar irli srlr ki, guya hmin xs gnaha yol verib. slind is, he bir gnah ba vermyib. Sadc, yax bir ii trk edib. lahi drgaha yaxn insanlarn mllri, onlarn mqamna gr llr. Adi bir insan n gnaha hesab olunmayan ml, vliyalar n qsur sayla bilr. Ona gr d, trki-vlaya yol vermi peymbrlr, drhal czalandrlrlar. Admin qadaan olunmu aaca toxunmas gnah yox , trki-vladr. Bu ml gr, adi bir adam he vaxt czalandrlmazd. Adm peymbrin czalandrlmasnn sbbi, onun yksk mqam idi. Allah-tala bu aaca yaxnlamayn, yoxsa znz zlm ednlrdn olarsnz buyuraraq, sadc, Adm xbrdarlq etmidir. Sual 34: Musa () n n tvb etdi? Cavab: Musa peymbr Bni-srail tayfasnn inadkarl qarsnda bir ox tinliklrl z-z

28

glirdi. Nisa sursinin 153-c aysind Allah-tala buyurur: (Ya Mhmmd) kitab hli snin onlara gydn bir kitab endirmyini istyirlr. Halbuki, onlar Musadan bundan daha byyn istmi v biz Allah akar gstr demidilr. Bni-srailin bu axmaq istyi qarsnda Musann Allah-talaya mracit etmkdn baqa yolu qalmamd. Belc, Musa Bni-srailin nmayndsi olaraq Ey Rbbim, zn mn gstr, dedi. Musann istyi qarsnda, Allah-tala buyurdu: Sn mni sla gr bilmzsn. Lakin daa bax. gr o yerind dura bils, sn d mni gr bilrsn. Quranda bel buyurulur ki, Allah-tala daa tclli etdi v da para-para oldu. Musa huunu itirdi. Aylandan sonra is bu yersiz isty gr tvb etdi. Musa () Bni-srailin istyini yerin yetirdiyi halda, n n z tvb etmli idi? Tfsirilrin fikirinc, Musa Bni-srailin nmayndsi olaraq onlarn trfindn tvb edirdi.

Sual 35: N n dnya bir anda yaradlmad? Cavab: raf sursinin 54-c aysind buyurulur: Hqiqtn, Allah-tala gylri v yeri alt gnd xlq etdi. Maraqldr ki, grsn, misilsiz zmt sahibi olan Rbbimiz n n dnyan bir anda yaratmad? Tfsirilr bu fikirddirlr ki, hr hans bir iin bir anda hyata kemmsi, hmin iin hikmti haqqnda dnmy imkan verir. Msln, insann ana btnind doqquz ay mddtind mrhlmrhl formalamas, yaradann zmtini daha da akar gstrir. Allah-tala yeri v gylri bizim llrl hr biri ne milyon il davam etmi alt dvrd yaratmdr.

29

Quranda buyurulan alt gn, bizim iyirmi drd saatlq gnmzdn tamam frqlnir. Bu alt gnn hikmtl dolu olan hr an, ilahi elmin zmtindn danr. Bs bu alt gnd hans hadislr ba verdi? lk gn, toplu qaz formasnda olan dnya z oxu trafnda frlanaraq paraland v planetlr yarand; kinci gn, planetlrdn bzisi kzrmi, bzisi is donmu halda dayanql vziyyt kedi. nc gn, gn sistemi yaranmaqla, yer gndn ayrld. Drdnc gn, yer soyudu v hyat n rait yarand. Beinci gn, otlar v aaclar yaradld. Altnc gn heyvanlar v insan yer znd zahir oldu.

Sual 36: sa jdahaya evril bilrmi? Cavab: raf sursinin 107-ci aysind oxuyuruq: Musa sasn atd v o, drhal akar grnn jdahaya evrildi. Musann sasnn jdahaya evrilmsi hadissini iki baxmdan izah etmk olar: vvla, qeyd edk ki, btn peymbrlr mcz il gldiklri kimi, Musa () da mcz il glmidi v bu mczlrdn biri d, sa idi. Bu hadisnin adi insanlara tccbl grnmsi, mcznin mahiyytini tkil edir. gr bir hadis tccb dourmursa, onu mcz hesab etmk olmaz. Musa z peymbrliyini mcz il sbuta yetirmli idi. Btn materiya qanunlarnn tabe olduu Allahn iradsi il bu mcz ba tutdu. kincisi, unutmaq olmaz ki, tbit almindki btn heyvanlar da, digr canllar kimi torpaqdan yaranmdr. gr hm jdaha, hm d sann dzldildiyi aac torpaqdan yaranmdrsa, onlarn bir-birin evrilmsind elml uzlamayan he bir ey yoxdur. Tccb douran is, keid prosesidir.

30

gr bir damla ntf doqquz ay deyil, bir anda insana evrilsydi, bu da tccbl olard. slind, sadan jdaha yaranmasna nisbtn ntfdn insann yaranmas, daha da drin bir prosesdir. Birinci hadisni daha ecazkar gstrn prosesin mrhl-mrhl yox, bir anda hyata kemsidir.

Sual 37: Mnzlt hdisind n deyilir? Cavab: Hzrt Peymbrin () buyuruqlar arasnda adyla tannan mhur hdislrdn biri d, Mnzlt hdisidir. Bu hdis hm i, hm d snnt hli alimlri trfindn nql olunmudur. n mhur snni mnblri Shihi-Buxari, ShihiMslimd ad kiln hdisl rastlarq. Hdisd buyurulur: Peymbr (s) Tbuka yola drkn, lini () z yerind qoydu. li () rz etdi: Mni uaqlar v qadnlar arasnda qoyursan?. Hzrt peymbr buyurdu: Raz deyilsnmi ki, Harun Musa n nec idis, sn d mnim n el olasan?!1. Hdislrd qeyd olunur ki, bir gn Maviy Sd dedi: N n liy lnt oxumursan?. Sd dedi: Hzrt peymbrin li () haqqnda buyurduu ey yadma dr v lnt dey bilmirm. Sonra Sd uyun mnzlt hdisind hzrt Peymbrin (s) buyurduu cmlni v daha baqa iki klam zikr edir. Baqa bir rvaytd nql olunur ki, mr ibni Xttab bir kiinin liy () lnt oxuduunu grr. Kiiy deyir: Znnimc, sn mnafiqsn. nki hzrt Peymbr (s) linin haqqnda bel buyurub: Harun Musa n hans mqamdaydsa, li d mnim n hmin mqamdadr2.

1 2

Shihi-Buxari, 6-c cild, sh.3. Tarixe-Badad, 7-ci cild, sh. 452.

31

Sual 38: nsan heyvana evril bilrmi? Cavab: raf sursinin 166-c aysind buyurulur: Qadaan olunmu i saymazyana mnasibt bsldiklri vaxt, onlara mr etdik: Zlil meymunlara dnn!. Mxtlif aylrdn mlum olur ki, yolunu azm tyan tayfalar Allah-tala mxtlif cr czalandrr. Yuxardak ay, bir qrup azn insann cza olaraq heyvana dndrildiyini xbr verir. Burada insann ruhn, yoxsa cismn heyvanlamasndan shbt gedir. Elmi nqteyinzrdn insann cismn heyvana dnmsi qeyrimmkndr. Hyat raitinin dyimsi tsiri altnda, orqanizmd yeni bioloji lamtlr yarana bilr. Mutasiya adlanan bu dyim, orqanizmi qismn dyi bilr. Demk, insann heyvana evrilmsi, yalnz mcz yolu il mmkndr. Amma tfsirilrin kiik bir hisssi bu fikirddirlr ki, uyun ayd shbt ruhn heyvanlamadan gedir. Onlarla razlamayan ksr tfsirilr, bel bir hadisnin tkaml qanununa zidd olduunu akar edirlr. Onlar bildirirlr ki, tkaml qanunu, tkaml prosesini ken orqanizm aiddir. Hans ki, hyatda istisnalar vardr. Msln, yadlar inkiafda olan bir yeniyetm, hanssa bir xstlik ucbatndan clzlaa bilr. Rvaytlrdn aydn olur ki, hmin heyvana dndrilmi insanlar, yalnz bir ne gn yaaya bildilr. gr nzr alsaq ki, tkaml prosesin uyun glmyn btn hadislr davamsz olur (msln, iki bal insan v heyvanlar ox az yaayr), demk qzb dar olmu hmin insanlar cismn meymuna dndrilmilr. Sual 39: Zrr almi ndir? Cavab: Mxtlif slam mnblrind zrr almi haqqnda mlumat vern kifayt qdr rvayt vardr. Lakin biz yalnz bir Quran aysi trafnda

32

danacaq. raf sursinin 172-ci aysind buyurulur: Xatrla ki, bir zaman Rbbin Adm oullarnn bellrindn vladlarn xarb, onlar zlrin ahid tutaraq, sorumudu: Mn sizin Rbbiniz deyilmmmi?. vladlar kimi trcm olunmu zrriyyt klmsinin zrr kkndn alnd bildirilir. Ayd haqqnda danlan hadis harada ba verir? Mtbr hdislr saslanan ksr slam tfsirilri, bu hadisnin zrr almind ba verdiyini yazrlar. Rvayt gr, Adm xlq ediln zaman onun son nfrdk btn vladlar belindn zrrlr klind xarici oldu. ql v ura malik olan bu zrrlrin eitm v danma gc var idi. Onlar mn sizin Rbbiniz deyilmmi sualna bli, Rbbimizsn,-dey cavab verdilr. Bu soru-sualda mqsd n idi? Aylrdn aydn olur ki, bu sorusualla Allah-tala z xbrdarln sona yetirirdi. Baqa szl, bel bir xbrdarlqdan sonra qiyamt gn kims biz bundan xbrsiz idik dey bilmyckdi. Uyun ay insanda Allaha etiqadn fitri olduunu bir daha tsdiq edir.

Sual 40: Qiyamt n zaman ba verck? Cavab: Rvayt gr, Qrey tayfasndan bir ne nfr qonu yaltdki yhudi alimlrl grb, hzrt Mhmmdi (s) susduras suallar hazrlayrdlar. Bu suallardan biri d, qiyamtin n zaman brpa olaca idi. Onlar hzrtin hzuruna glib bu sual vernd, ay nazil oldu: Sndn qiyamt haqqnda soruurlar ki, n vaxt qopacaq? De ki, o ancaq Rbbim mlumdur1. Bel bir sual ortaya xr ki, bu hadisdn htta peymbrlrin xbrsiz qalmasnn sbbi ndir?
1

raf sursi, ay 187.

33

Tfsirilr bel qeyd edirlr ki, gr qiyamt saat mlum olsayd, kimi uzaq grb arxaynlaar, kimi d yaxn grb tsirlnrdi. Bu hadisnin btn insanlara hr zaman tsirli qalmas n onun vaxtnn qeyri-myyn qalmas zruri idi. Btn planetlrin orbitindn xb paralanaca, gnin v ulduzlarn sncyi, o ar intizar insan, heyvani hisslrdn uzaqladrr, onu byk soru haqqnda dnmy svq edir. Qiyamt sursind buyurulur: Gzlrin heyrtdn brlcyi, ay tutulaca, gnl ay birlcyi zaman mhz o gn insan qab qurtarmaa yer haradadr, soruacaq. Xeyir, he bir snacaq olmayacaq. O gn duracaq yer, ancaq Allahn huzurudur!.

Sual 41: Peymbr (s) qeyb almindn xbrdar idimi? Cavab: Mhdud mtalili bir qism insan bzn bir ayni oxumaqla ntic xarr. Bel aylrdn biri d, raf sursinin 188-ci aysidir. Ayd deyilir: gr qeybi bilsydin, szsz ki, daha ox xeyir tdark edrdin v mn pislik d toxunmazd. Bu ay hzrt Mhmmdin (s) dilindn buyurulur. Amma aydn bu ntic xmr ki, peymbr qeyb almindn tamamil xbrsiz idi. Sadc olaraq, peymbrin bu sahdki biliyi mhdud idi. O, bu bard Allah-talann yrtdiyi qdr bilirdi. Cin sursinin 26, 27-ci aylrind oxuyuruq: Qeybi biln ancaq Allahdr v z qeybini kimsy yan etmz; bynib sediyi peymbrdn baqa!. Peymbrlr hm maddi, hm d mnvi chtdn cmiyyt rhbrlik etmy vzifli olduqlarndan, onlarn bir sra biliklr ehtiyac labddr. Bu sahd qeyb almindn biliy n qdr ehtiyaclar vardrsa, o qdr d bilirlr. Qeyb almindn mlumat olmayan xs, z dvrnn

34

rngini alr v onun biliklri baqa bir zaman v rait n yetrsiz olur. Buyuruqlar dnya hyatnn sonunadk eyni tsird qalan hzrt Mhmmd (s), he bhsiz, qeyb almindn xbrdar idi. Dnyvi rhbrlrin is, yalnz z dvr v z raitind tsirli olduu gz qabandadr.

Sual 42: Quran oxunan zaman susub, onu dinlmk vacibdirmi? Cavab: Bu bard Quranda buyurulur: Quran oxunan zaman, onu dinlyin v susun ki, blk rhm olunasnz1. bn bbas nql edir ki, ilk vvllr mslmanlar namaz zaman shbt edr, bir-birlrin sual verrdilr. Yuxardak ay nazil olduqdan sonra namaz zaman lav danqlar qadaan edildi. Bs baqa vaxtlar nec, Quran oxunarkn danmaq olarm? Rvayt olunur ki, imam Sadiq () buyurmudur: str namaz vaxt, istrs d baqa vaxtlar Quran oxunduunu eidrkn susub, onu dinlmk lazmdr. Htta, bzi hdislr sasn, Quran oxunduunu eidn pinamaz yax olar ki, ay qurtaranadk susub, onu dinlsin. Yuxarda deyilnlrdn aydn olur ki, Quran oxunduunu eidn zaman, susmaq ox bynilmi bir idir. Bununla bel susmaq, vacib deyildir. slami mnblrd bel bir mlahiz d vardr ki, cmiyyt namaznda iqtida ednlrin namazn birinci v ikinci rktlrind qirat zaman sakit dayanmas uyun aydki gstri saslanr. Amma bu halda da, susmaq vacib deyildir (qtida edn xs astadan zikr ed bilr). Sual 43: manl insanda hans xsusiyytlr olmaldr?

raf sursi, ay 204.

35

Cavab: Quran aylri v hli-beyt hdislrind mminlr mxsus bir ox siftlr sadalanr. Biz yalnz nfal sursind qeyd edilmi siftlrdn danacaq: Mminlr yalnz o kslrdir ki, Allahn ad kilnd rklri qorxudan titryr. Hqiqi mminlrd mnvi v iki mli keyfiyyt olur. mnvi xsusiyyt msuliyyt hissi, imann tkaml v tvkkldr. Demk, mmin insan Allah qarsnda msuliyyt hiss edir v onun buyurduu vziflrd shlnkarlq gstrmir. Mminlrin ikinci mnvi xsusiyyti odur ki, Allahn aylri oxunduu zaman imanlar artar. Tkaml btn dirilr mxsus olan xsusiyytdir. gr insann qlbind iman lmmis, o inkiaf etmlidir. Diri iman is, yalnz hqiqi mminlrin qlbind olur. Mminlr mxsus nc sift, onlarn yalnz Allaha tvkkl etmsidir. Onlarn dnclri o qdr uca v genidir ki, zif tbitli insan nslin gvnmzlr. Mminlrin mli xsusiyytlri haqqnda bel buyurulur: Namaz qlar v verdiyimiz ruzidn srf edrlr. Aydn olur ki, hqiqi mminlrin hm Allah, hm d cmiyyt qarsnda mli vziflri vardr: ibadt v xalqa yardm! Sual 44: Kafirlrl ilk silahl vuru hansdr? Cavab: Mslmanlarn kafirlrl ilk silahl vuruu Bdr dydr. bu Sfyan qrx nfrlik heyt v lli min dinarlq mal il amdan qaydrd. Hzrt Peymbr (s) dmnin iqtisadi qdrtini sndrmaq n onun sas srmaysinin topland bu karvan msadir etmk qrarna gldi. Bu qrarn ikinci sas sbbi, mhz bu dmnin ignclrindn Mdiny hicrt edn mslmanlarn Mkkdki itirdiklri var-dvltlrinin geri qaytarlmas idi.

36

 yz on nfrdn ibart mslman mbarizlr, bada hzrt Peymbr (s) olmaqla, karvan izldiklri bir vaxt Qrey qoununun hrkti bard mlumat aldlar. Peymbrin (s) planlar, Mdindki casuslar trfindn bu Sfyana atdrlmd. O da z nvbsind Mkky atl gndrib, karvana kmk istmidi. sas vardvlti karvanda olan mkklilr, doqquz yz lli dyn, yeddi yz dv v yz atl kmy gndrmidi. Qouna bu Chl balq edirdi. Mkk il Mdin arasndak Bdr mntqsind qounlar zb-z gldi. Frstdn istifad edn bu Sfyan, karvanla birlikd aradan xd. Dydn vvl, hzrt Peymbr (s) dmn slh tklif etdi. Qrey balarndan slh istynlr olsa da, bu Chl mane oldu. Belc, hicrtin ikinci ilind Bdr mntqsind mslmanlarn kafirlrl ilk silahl dy ba verdi. Peymbrin (s) misi Hmz v qounun n gnc dys li () dmn sarsdc zrblr endirdilr. Dy meydannda Qrey qoununa sar hcum kn qum tufan, Qreyin dy ruhiyysini tamam sndrmd. Hzrt Peymbr (s) llrini gy qaldrb rz etdi: Ya Rbb, gr bu dst qtl yetirils, kims sn sitayi etmyck. Nhayt, dy baa atd. Mslmanlar df az qvv il dmnin gcl qounu zrind gzlnilmz qlb aldlar.

Sual 45: Dmn gcldrs, dydn qamaq olarm? Cavab: Yuxardak suala Quran aylri bel cavab verir:

37

Ey iman gtirnlr, dy meydannda kafirlrl rastladnz zaman dnb 1 qamayn . rinizd iyirmi sbirli kii olsa, min kafir qalib glr2. Allahn dmnini v z dmninizi qorxutmaq n kafirlr qar bacardnz qdr qvv v dy atlar tdark edin3. Allahn izni olmaynca, he ks lm yoxdur4. Sizin irinizdn iki dst qorxaraq, geri kilmk fikirin dmd. Hans ki, Allah onlarn yardms idi. Mminlr grk Allaha tvkkl etsinlr5. ...Kim bel bir gnd dmn arxa evirib qaarsa, szsz ki, Allahn qzbin uram olar. Onun mskni chnnmdir6. Aylrdn aq-akar grnr ki, dydn qamaq slamda byk gnahlardan hesab olunur. mam li ibn Musa r-Riza () bel buyurur: Allah-tala cihaddan qama ona gr haram buyurub ki, dind sstly, Peymbr v imamlarn proqramlarnn thqirin sbb olur. Mslmanlarn dydn qamas sbbindn dmn csart glir. Hzrt li () cihaddan qamaa mnasibtini bel bildirir: He zaman dmn qoununun qarsndan qamadm v kims meydanda

1 2 3 4 5 6

nfal sursi, ay 15. nfal sursi, ay 65. nfal sursi, ay 60. Ali-imran sursi, ay 145. Ali-imran sursi, ay 122. nfal sursi, ay 16.

38

mniml z-z glmdi. Kim torpa qanyla sirab etdim1.

gldis,

Sual 46: zn peymbr mscidinin stununa balayan kim idi? Cavab: Tfsirilrin fikirinc, Bil-bil Allaha, onun peymbrin v aranzdak mantlr xyant etmyin2 aysi bu Lbab haqqnda nazil olmudu. bu Lbab kimdir? mam Sadiq () buyurur ki, hzrt Peymbrin (s) gstrii il Mdin yhudilrindn bir hisssi itatsizliklrin gr, iyirmi bir gn mhasird saxlandlar. Nhayt, slh tklif etmy mcbur oldular. Hzrt (s) onlarn xyantkarlndan bhlnrk, Sd ibn Maza tabe olmalarn istdi. Lakin yhudilr, bu Lbabnin hakim olmasn arzuladlar. Peymbr (s) bu tklifi qbul edib, bu Lbabni onlarn yanna gndrdi. Shbt zaman yhudilr bu Lbabdn Sd ibn Maz haqqnda sorudular. bu Lbab boazna iar edrk, Sd ibn Maz qbul etmyin onlar n lm brabr olduunu anlatd. bu Lbabnin xyantindn Peymbri (s) agah edn ay nazil oldu. bu Lbab hl ad kiln mclisdn durmam, eytana uyaraq, xyant etdiyini anlad. z xyantindn peman olmu bu Lbab, zn peymbr mscidind kndirl stuna balayb, Allah-tala tvbmi qbul etms, lndk ac v susuz qalacaam, dedi. Yeddi gn, yeddi gec bal vziyytd qalan bu Lbab huunu itirndn sonra tvbsi qbul oldu. Hzrt Peymbr (s) z bu Lbabni stundan ad. Btn var-yoxunu sdq vermk istyn tvbkara, d birini versn yetr -dey buyurdu.
1 2

Nurus-Sqleyn, 2-ci cild sh.139. nfal sursi, ay 27.

39

Sual 47: Xmsn yarsnn Bni-Haim mxsus olmas ayr-sekilik deyilmi? Cavab: slamda illik glirin ehtiyacdan artq qalan xrclnmi hisssindn tutulan bed bir vergi xms adlanr. kinci bir vergi d vardr ki, konkret sahlri hat edir v zkat adlanr. Xms hara xrcln bilr? slam hkmlrin sasn, xms iki yer blnr: slamn tdrisi il mul olanlarn v Bni-Haim nslindn olan fqirlrin ehtiyaclarnn dnilmsin. Birinci hiss beytl-mal, ikinci hiss is shmi sadat adlanr. Bzilri bu fikirddirlr ki, xmsn yarsnn BniHaim, baqa szl, seyidlr verilmsi ayrsekilikdir. Mtlq dalt saslanan bir dind, dorudanm, ayrsekilik mmkndr? Szsz ki, xms bard bhlr mlumatszlqdan dour. vvla, xmsn seyidlr mxsus olan hisssi, yalnz imanl v fqir seyidlr veril bilr. Bzi avamlarn novas qzldan olsa da, seyid xms ala bilr fikri kkndn yanldr. kincisi, seyid olmayanlar hm xms, hm d zkatdan istifad ed bilrlrs, seyidlrin zkatdan istifad etmk hquqlar yoxdur. ncs, seyidlrin ehtiyac xmsn ikid birindn azla dnrs, onlarn paynn qalan hisssini beytl-mala lav etmk olar. Sual 48: Mqavilni, peyman birtrfli qaydada pozmaq olarm? Cavab: slamda hdi-peymana, mqavily vfal qalmaa fvqlad hmiyyt verilmidir. Htta kafirlr v dmnlrl mqavily vfaszlq tkidl pislnilmidir. Bs Tvb sursind mriklrl mqavillrin birtrfli qaydada lv olunmas n verilmi gstrii nec qiymtlndirmk olar? Uyun surnin 7-ci v 8-ci

40

aylrindn aydn olur ki, bu mqavillr mriklr el vvlcdn etinaszlq gstrirdilr. Bir insana v ya bir millt zorla qbul etdirilmi mqavilni v bir trfli qaydada pozmaq he d daltsizlik deyildir. nki zifin mcbur edildiyi bir mqavil, z daltsizlik zrind qurulmudur. Mslmanlarn uyun mqavilni lv etmsi, qfil zrb mqsdi damamdr. Mriklr drd ay mddtind mhlt verilmi, gtr-qoy n imkan yaradlmdr. gr hzrt Peymbrin (s) bu ii insani sullara saslanmasayd, Rsulllah bu drd aylq mhltl dmni yuxudan oyatmazd. Demk, mrklrl mqavilnin birtrfli qaydada pozulmas, bu mqavilnin daltsiz saslar zrind qurulmas idi. Bu daltsiz mqavil istisna olmaqla, Peymbr (s) kitab hli v sair tayfalarla balad btn mqavillr mrnn sonunadk hrmtl yanamdr.

Sual 49: Haram pulla mscid tikmk olarm? Cavab: rit hkmlrin sasn, he bir xsin, haram yolla qazand pulu xrclmk hququ yoxdur. Tvb sursinin 18-ci aysind oxuyuruq: Allahn mscidlrini yalnz Allaha v qiyamt gnn iman gtirn, namaz qlb zkat vern v Allahdan baqa he ksdn qorxmayanlar tmir ed bilrlr. Mscid tikmyin hmiyyti bard hdislr oxdur. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Hr ks htta qu yuvas lsnd olsa da mscid tikrs, Allah-tala behitd onun n bina ucaldar. Baqa bir hdisd Hzrt (s) buyurur: Hr ks mscidd bir raq yandrsa, n qdr ki, bu

41

raq mscidi iqlandrr, mlklr onun balanmasn dilyr1. Mscidin abadladrlmas mqabilind vd ediln mkafatlar slind iki dsty aiddir: Bunlardan biri halal pulla mscid binasn tiknlr, ikincisi mscidi mnvi chtdn dzgn istiqamtd abadladranlardr. Haram pulla mscid tikmk gnah olduu kimi, mscidd dinl uyumayan shbtlr yol vermk d gnahdr. Bir szl, lk gndn binas tqva zrind qurulmu mscid, namaz qlnmaa daha layiqdir2.

Sual 50: zeyir kimdir? Cavab: Qurani-krimd buyurulur: Yhudilr zeyir Allahn oludur ... dedilr3. Rvaytlrdn mlum olur ki, zeyir yhudi cmiyytin byk xidmtlr gstrmi din balarndandr. Babil padahnn yhudilr divan tutduu bir zamanda onlara byk xidmtlr gstrn, vtnlrin qaytmasna nail olan, yandrlm Tvrat yenidn, qismn brpa edn, mhz zeyirdir. Yhudilr zeyiri bu xidmtlri mqabilind Allahn olu adlandrmaa baladlar. Onlar zeyir bu ad hrmt mnasnda verdiklrini iddia etslr d, slind, Allaha rik qomudular. slam Peymbri (s) yhudilr sual vernd ki, Musa zeyirdn daha vvl v daha ox xidmt etdiyi halda ona n n bel bir ad vermmisiniz, yhudilr susdular4.
1 2 3 4

Mhasin, sh. 57. Tvb sursi, ay 108. Tvb sursi, ay 30. Nurus-sqleyn, 2-ci cild, sh.205.

42

lk vvl zeyir hrmt lamti olaraq Allah olu adlandrlsa da, bir mddt sonra avamlar onu hqiqtd Allah olu kimi qbul etmy baladlar. Masir dvrd yhudilr arasnda bel bir qid nzr arpmasa da, zeyirin yhudilr trfindn uyun lqbl arlmas, tarixi gerklikdir. Sual 51: sa () Allahn oludurmu? Cavab: Masir dvrmzd xristian dnyasnn ksriyyti san (), hqiqtd, Allahn olu kimi tanyr v onu Allahn olu adlandrrlar. lkin ncildn kkl kild frqlnn bu gnk ncillrd, sann () Allahn hqiqi olu olduu aq-akar iddia edilir. Qurani-krimd sann () znn bel bir iddiada olmad bildirilir. sa () zn yalnz Allahn peymbri kimi tqdim etmidir. mumiyytl, ata Allah, oul Allah, htta ana Allah kimi pu v sassz inamlar, qdim hind v in btprstliyin xasdr. Tvb sursinin 31ci aysind bu bard deyilir: Onlar Allah qoyub, alimlrini v rahiblrini, Mrym olu Msihi zlrin tanr etdilr. Halbuki, onlara ancaq bir olan Allaha ibadt etmk mr olunmudu. Ondan baqa he bir Tanr yoxdur. Allah mriklrin ona rik qoduu btlrdn uzaqdr. Maraqldr ki, bir zaman zeyiri Allahn olu adlandran yhudilr, bu gn uyun fikirin glnclyn anlayb, vvlki iddialarndan l kdiklri halda, xristianlar hl d ruh ykskliyi il vvlki fikirlrind qalrlar. Hans ki, masir dvrd urlu insann Allahdan insan doulmas kimi cfngiyyata inanmas qeyri-mmkndr. Bu, yalnz Allaha v onun gstrilrin imanszlq v itatsizlikdn doa bilr.

43

Sual 52: srin imam Mehdi () n zaman zhur edck? Cavab: Dnyada zlmn r dirncyi bir zaman, dalt mjdli xilaskarn zhuru ksr tkallahl dinlrin inancdr. slam dinind bu xilaskarn on ikinci imam hzrt Mehdi () olduu bildirilir: O, bir ksdir ki, z rsulunu hidayt v doru dinl gndrdi. Mriklrin xouna glms d, onu btn dinlr qalib edr1. Bu ayni tfsir edn alimlr, nhaytd, slamn btn dinlr qalib glcyini v btn yer zn yaylacan xbr verirlr. Hr il Avropa, Amerika, Afrika v dnyann mxtlif nqtlrind minlrl insann slam dinini qbul etmsi, deyilnlr yani sbutdur. Amma mtbr hdislr sasn, slam yalnz imam Mehdinin () zhurundan sonra btn dnyan tam hat edckdir. mam Baqir () yuxardak aynin tfsirind bel buyurur: Bu ayd veriln vd Mhmmd (s) ailsindn olan Mehdinin () zhuru zaman hyata keckdir. Hmin gn yer znd Mhmmd (s) hqiqtini tsdiq etmyn bir nfr d qalmayacaq2. Eyni aynin tfsirind imam Sadiq () buyurur: Hl ki, bu aynin mahiyyti gerklmyib. O zaman gerklck ki, Mehdi () zhur edck v dnyada bir nfr d olsun kafir qalmayacaq3. Hdislrd hzrti Mehdinin () zhur lamtlri geni rh olunmudur. Qsaca, bunu demk olar ki, zhur rfsind dnyada kfr, sitm, gnah z son hddin atacaqdr. Amma bu zhurun dqiq vaxt haqqnda mlumat, yalnz Allah-talann ixtiyarndadr.
1 2 3

Tvb sursi, ay 33. Mcml-byan. kmalid-din.

44

Sual 53: Var-dvltin haram buyurulmu knz hddi nec myyn olunur? Cavab: Tvb sursinin 34-c aysind vardvlt toplayanlar haqqnda mumi bir qanun zikr edilir: Qzl v gm toplayb gizlynlr, onu Allah yolunda xrclmynlri iddtli bir zabla mjdl. Aydki ylb xrclnmyn srvt knzdir. Gm v qzln meydana xmas, ehtiyacndan artq mhsulu, mal-qaras v s. mlak olanlara qzl v gm toplamaq raiti yaratd. slind, pulun yaranma flsfsi, iqtisadi mliyyatlarn srtlndirilmsindn ibart idi. Qzl-gm pulun xzinlrd hrktsiz dayanmas, hmin flsf il daban-dabana zidd idi. Yuxarda zikr ediln ay, xzinlrd hrktsiz srvtlrin toplanmasn qadaan etdi. Hrktsiz kapital ym, dnyadak iqtisadi tarazl pozur, kasb tbqnin vziyytini daha da arladrr. Demk knz, insanlarn iqtisadi durumunu pisldirn l kapitaldr. Bel bir sual ortaya xr ki, hans miqdarda l kapital knz hesab edilir? Mcml-byanda nql olunur ki, hzrt li () buyurmudur: Drd min dirhmdn ox xzin knzdir. str zkat veril istr verilmy. Bundan az miqdarda srvt yaay xrcliyi hesab olunur. Buna gr d, srvt toplayanlar drdli zbla mjdlnmidir. Sual 54: Peymbrin (s) sevimli shabsi buzr n n srgn edildi? Cavab: nc xlif Osmana tutulan mhim iradlardan biri, hzrt Peymbrin (s) sevimli shabsi buzrin kimssiz shra mntqsin srgn olunmasdr. buzr hmin xsdir ki, hzrt

45

Peymbr (s) onun haqqnda bel buyurmudur: buzrdn dzgn bir ks sma klg salmad, yer onu z stnd gzdirmdi. Osmanla mxaliftilikd he bir xs tmnnas olmayan buzr, xlifnin dvlt xzinsini z yaxn adamlarna israflqla payladrmasndan naraz idi. Beytl-maldan ibart olan dvlt xzinsinin xrclnmsind hzrt Peymbrin (s) sullarn mdafi edn buzr, kimsy gzt getmk fikirind deyildi. buzrin etirazlarndan qeyzlnn xlif, vvlc onu ama srgn etdi. amda Maviynin zbanalqlarna qar xan buzr haqqnda xlif mktub ald. Maviy yazrd: gr ama ehtiyacn varsa, buzri geri qaytar. O burada qalsa, am lindn xacaq. Osmann gstrii il qddar mmurlarn nzarti altnda nfs drmdn, gec-gndz yol gln buzr, Mdiny atanda artq xstlnmidi. Xlifnin son qrar bu oldu ki, buzr Rbz ln srgn edilsin. Peymbrin (s) susuz shraya srgn ediln sevimli shabsi, oradaca dnyasn dyidi.

Sual 55: Fqirl miskin arasnda frq varm? Cavab: Tfsirilrin fikirinc fqir o xsdir ki, dolanq tinliyi olsa da, isiz deyil v kimsy az amr. Miskin is, byk ehtiyac iind olan isiz bir insandr v bu sbbdn d, az amaa mcburdur. Miskin sznn lti mnas, fqirliyin tsirindn dayanm ksdir. Bu mna Quranikrimd d tsdiq olunur. Bld sursinin 16-c aysind torpaa srilmi miskin ifadsi il rastlarq. Mxtlif aylrd miskinin doyurulmas haqqnda veriln gstrilr bir daha sbut edir ki, miskinlr htta bir qarn ry mhtac olan aclardr.

46

Hans ki, fqir dedikd, maddi tinliy dm, lakin he zaman kimsy l amayan insanlar nzrd tutulmaldr. Bel xslr haqqnda Bqr sursinin 273-c aysind buyurulur: Bel xslr hyal olub, dilnilikdn kindiklrin gr, nadanlar onlar dvltli hesab edirlr. mam Sadiqdn () fqir v miskin haqqnda soruulanda, Hzrt () bel buyurdu: Fqir l amayan xsdir. Miskinin is, hal ondan da ar olduu n xalqa l ar1.

Sual 56: Zkat ndir? Cavab: slam tkc etiqad v xlaq msllri il mul olan mktb deyildir. Bu din z ardcllarnn mnvi salamln tmin etmkl yana, onlarn iqtisadi problemlrini d hll edir. lkin slam dvrndn balayaraq, bu gn qdr ehtiyacl tbqnin mnafelri mdafi olunmudur. hmin tbqnin ehtiyaclarnn dnilmsi n nzrd tutulan n mhm tdbirlrdn biri, zkatdr. ksiz ki, btn cmiyytlrd i qabiliyytini itirmi xslr, xstlr, yetimlr, lillr mvcuddur. Bu insanlarn himayy ehtiyac vardr. gr cmiyytd zkat dmy vzifli olan imkanllar uyun vergini dyrlrs, ehtiyacllarn trafdaklara l amasna lzum qalmaz. mam Sadiq () buyurur: Btn xalq malnn zkatn dyrs, bir dn d olsun fqir mslman qalmaz. nsanlar yalnz varllarn gnahndan ac, lpaq, evsiz-eiksiz qalr2. El bu sbbdn d, slamda zkat vacib buyurulmudur: Onlarn mallarndan zkat al3.
1 2 3

Vsailu-i, 6-c cild, sh.144. Vsailu-i, 6-c cild sh. 4. Tvb sursi, ay 103.

47

Lakin zkat ham n vacib deyildir. Zkat vacib edn, zkat verilck eyin miqdarnn nisab deyiln hdd atmasdr. On ey nisab hddin atdqda, zkat verilmlidir: dv, ink, qoyun, buda, xurma, arpa, kimi, qzl, gm, fitr (bdnin zkat). Msln, be dvy bir qoyun, otuz iny bir ba iki yaa girmi dana, qrx qoyuna bir qoyun zkat dnilmlidir. Say artqca, zkatn miqdar dyi bilr. Msln, qoyunun say yz biri aarsa, hr yz qoyundan biri zkat verilir.

Sual 57: tin saatda kk-bhnin arsi ndir? Cavab: nsann Allah drgahna yaxnlamasndan, kamilliy yetimsindn narahat olan eytann n qorxulu silah, kk-bh yaratmaqdr. Allah, hqiqt, dalt sevgisi il rpnan ryi, yalnz bu yolla mbudundan dndrmk olar. Btn insanlar sediklri mqsd doru hrkt zaman tinliklrl zlirlr. Uyun tinliklr qarsnda yalnz qlby inam hissi il dayanmaq olar. kk-bhy db, haqq yolda olduuna v bu yoldak uura inamn itirn insan, mhv mhkumdur. Bs ar ndir? Tbuk dyn yada salaq. Tbuk dynd zc tinliklrl qarlaan mslmanlardan bir hisssi geri dnmk qrarna gldilr. Peymbr (s) yaxn mslmanlardan olan bu Heysm d ev qaydanlardan idi. Bu hadisdn on gn kemi qabanda srin su, trafnda xo rftarl arvadlar bir klgd istiraht edn bu Heysm qfildn drin fikir getdi. Dnd ki, he bir gnah olmayan Peymbr (s) isti qumlar st, iynind silah durduu halda, onun bu klgd istiraht etmsi insafdan deyil. Cld ayaa qalxb, dvsin minrk yola dd. Tbuka

48

yaxnlaan svarini grn hzrt Peymbr (s) Ey svari, bu Heysm olsan, n yaxdr,-dey buyurdu v onun haqqnda dua etdi. bu Heysm mnafiq deyildi. Sadc, sstlk ucbatndan batil meyl etmidi. Amma ruhi hazrlna gr, Allah-tala onun diqqtini hqiqt ynltdi. Tvb sursinin 117-ci aysind buyurulur: Allah tin saatda bir qisminin ryi dnmk zr ikn, Peymbr (s) onun ardnca gedn mhacirlr v nsara tvb nsib etdi.

Sual 58: Quran riyakar insana nec tsir gstrir? Cavab: Allah-tala buyurur: ...(hr bir sur) mminlrin imann artrar, onlar sevinrlr. Qlblrind mrz olanlarn is, irkinliyi artar v onlar kafir olaraq lrlr1. Kafirlr bu sizin hansnzn imann artrr,-dey Qurana olan etinaszlqlarn bruz verirdilr. Yuxardak iki aydn aydn olur ki, bir frdin v ya bir cmiyytin islah n tkc gstrilr v proqramlar kifayt deyildir. sas rtlrdn biri, hmin gstrilrin tsirli olmas n hazrlqdr. Quran aylri hyatverici ya kimidir. Bu ya, mnbit torpa yal rty bryr, oranla tsirsiz qalr. Hqiqt aiqlri aylr eql dolu gzl baxd halda, qlbi irkaba batanlar bu aylri qara eynkl szr v z kfrlrini, inadlarn daha da artrrlar. Aylrd zikr ediln xst qlb, xst ruh v al mnasndadr. nsann xlaqndak nqsanlar, bu xstliyin sasn tkil edir. Salam psixoloji durumda olan insann irkin xlaqa malik olmas, qeyri-mmkndr. Ruhun xstliyi, cismin xstliyi kimi insan tbitin ziddir. Ona gr d, xlaqn
1

Tvb sursi, ay 124-125.

49

pozulmas, sl tbii yoldan bdrmnin sbutudur. ndi aydn olur ki, n n Quran aylri bzi insanlara msbt tsir gstrmir. Bellri n btv bir Quran oxunsa bel, zrrc faydas yoxdur. znd Quran aylrin etinaszlq grn insan Allaha snmal, Ondan yardm dilmlidir.

Sual 59: Ziya v nur arasnda frq varm? Cavab: Qurani-krimd rastladmz gni ziyal, ay nurlu ... edn mhz Odur1 aysi ziya v nur klmlri arasnda frq qoyulduuna bir iardir. Amma bu bard rylr mxtlifdir. Bu iki klm arasnda frq olduunu qbul etmynlr olsa da, bir qrup alim bu fikirddir ki, ziya nurun mnbsidir. Msln, gnin ziyasndan nurlanan ay, yalnz i ks etdirir. Uyun aynin davamnda ay n mnzillr tyin edn Odur buyuruu, slind hmin dvr n elmi bir yenilik idi. O dvrd elm mlum deyildi ki, ay hrktd, gn is nisbi skuntddir. Ay n mnzillr tyin olunmas artq akar bir kild ayn hrktd olduunu bildirir. Sual 60: Quran n n mcz hesab olunur? Cavab: Hzrt Mhmmdin (s) qql-qmr kimi mczlri olduu halda, n n o mhz Quran zn mcz hesab etmidir? Qurann mcz olmas bard ay v hdislrd kifayt qdr mlumat verilir. Maraqldr, Quran baqa kitablardan frqlndirn onun hans xsusiyytidir? Musa peymbrin () dvrnd sehrbazlq, sa peymbrin () dvrnd tbabt olduqca gcl idi. Bu sbbdn d, Allah-tala Musaya () jdahaya dnn sa, saya () llrin dirildilmsi kimi mczlr vermidi. Hzrt Mhmmdin (s) dvr is erin, sz sntinin intibah dvr idi. Bel bir
1

Yunis sursi, ay 5.

50

dvrd hzrt Peymbrin (s) rb dbi mhitini z ecaz il heyrt gtirn Quranla silahlandrlmas tam mntiq uyundur. Quran bu gndk dyiikliy mruz qalmam yegan ilahi kitabdr. Quran z ecaz v mntiqi il btn hqiqtsevr dnclri scdy gtirir. slamn on drd srlik tarixi boyu mtmadi olaraq Qurann ilahi kitab olduunu tsdiqlyn faktlar akarlanmdr. Son dvrd dini aradrmalar mrkzlrindn birind bel bir aqlama verilmidir ki, Quran tkil edn 6666 aynin hr birinin nazil olduu vaxta uyun ls vardr. Baqa szl, hr bir ay zndn vvl nazil olmu aydn uzun, zndn sonra nazil olmu aydn qsadr. Bu qanunauyunluq mlahizlri il st-st dr. Msln, n gec nazil olmu byk sur Maid sursinin ilk aylri, slind ilk illrd nazil olmudur. Rvayt gr, hzrt Peymbrin (s) gstrii il bu aylr Maid sursind yerldirilmidir. Aylrin llri uyun fikiri tam tsdiq edir. Qurani-krimd aylrinin bel bir l il nazil olmas, insan dncsinin imkanlarndan xaricdir.

Sual 61: Ruhi sakitlik nec ld edilir? Cavab: nsann psixoloji durumu onun sadtini tmin edn ilkin amillrdndir. Hycan, qorxu, qzb kimi ruhi tlatmlr xobxtlik yolunda ciddi manielrdir. srimizin insanlar uyun ruhi sarsntlardan ziyyt kir, ox vaxt x yolu tapmaqda aciz qalrlar. Hans ki, z bndlrini bdi sadt n yaratm Allah-tala Qurani-krimd sadt yolunu bel gstrir: Bilin ki, qlblr yalnz Allah zikr etmkl sakitlik tapar1.

Rd sursi, ay 28.

51

Baqa bir ayd bel buyurulur: Bilin ki, Allahn dostlarnn he bir qorxusu yoxdur v onlar qm-qss grmzlr1. Allahn dostlar kimdir? Ayd vliya adlandrlan bu xslr, qlblrindn dnya istklrini xarm, Allah qlb gz il grn mminlrdir. Okean qarsnda dayanan xs n damlann dyri hedir. Gnl z-z dayanan xs raa etinaszdr. Qorxu ndn yaranr? nsan, ixtiyarnda olan nemtlri itirmkdn qorxur. tirdikdn sonra is qm-qssy batr. Dnya nemtlrinin sartindn azad olmu vliyalar n n qorxmal v n n d qmlnmli imilr?! Hzrt li () vliyalar haqqnda buyurur: gr Allah onlar n lm vaxtn tyin etmsydi, bir an olsun bel ruhlar bdnlrind qalmazd2. Ruhi sarsntlardan qurtarmaq n ylncy, ey-irt, musiqiy, spirtli ikilr, narkotikaya z tutan v daha da drin uuruma yuvarlanan insanlar! Bilin ki, qlblr yalnz Allah zikr etmkl sakitlik tapar. Sual 62: Vaxtnda iman gtirmi qvm hansdr? Cavab: zab glmkd ikn, Yunisin qvmndn baqa iman gtirib imandan faydalanacaq hali kimdir?! Yunisin mmti iman gtirn zaman, onlar rsvayedici zabdan qurtardq v myyn bir mddt gn-gzran verdik3. Dorudanm, Yunisdn baqa btn qalan peymbrlrin dvtin mhl qoyulmamdr? slam Peymbrinin (s) hyatndan mlumdur ki, bu bel deyildir. Yunisin qvmn baqa
1 2 3

Yunis sursi, ay 62. Nhcl-bla. Yunis sursi, ay 98.

52

qvmlrdn frqlndirn budur ki, bu qvm paralanmadan, tam halda iman gtirmidir. Tarixi mnblrd nql olunur ki, bu qvm, indiki raq razisinin qdim Neynva mntqsind yaayrm. lk vvl iman gtirmyn qvmndn myus olmu Yunis bir abidin tklifi il onlara nifrin edir. Hmin qvmdn olan bir alim Yunisi myus olmayb, dua etmy arsa da, O, qulaq asmayb, bu qvm trk edir. Yunis gedndn sonra alim z qvmn bir yer toplayb, qardak zabn nianlrini onlara anladr. Nhayt, hqiqti anlayan qvm, alimin rhbrliyi altnda hrdn xb, tvb edrk dua edirlr. Onlarn smimi qlbdn etiraflar zabn qarsn alr.

Sual 63: Dorudanm, slam qlnc dinidir? Cavab: slam qlnc dinidir atmacas il, yalnz Qurani-krimdn xbrsiz insanlar aldatmaq olar. Allah-tala z peymbri Mhmmd (s) bel buyurur: gr Rbbin istsydi, yer znd olanlarn hams iman gtirrdi. nsanlar iman gtirmy snmi mcbur edcksn?!1. Aydn mlum olur ki, mcburi imann he bir faydas yoxdur. Bundan lav, insanlardan bir qrupunun iman gtirib, digr qrupunun iman gtirmmsi, onlarn irad azadlnn sbutudur. Bu gn mzlum ktllrin qann iib, bana mrmi yadran dnya zorlular, slam v mslmanlar zorda ittiham edirlr. Mslman torpaqlarn ial ednlr slhsevr, vtnini mdafi ednlr is, terrorist adlandrlrlar. Bdnini satan qadn azad, rtkl qadn is, kl kimi tqdim olunur. Bununla bel, slam topsuz-tfngsiz Avropa v Amerikada anbaan genilnir.
1

Yunis sursi, ay 99.

53

Yuxarda deyilnlrdn he d bu nticni xarmaq olmaz ki, slam zbanalq trfdardr. slam, qidnin zorla qbul edilmsin trfdar olmad kimi, cmiyytdki intizamszlqlara da trfdar deyil. Bir insann qid semkd azad olmas o demk deyildir ki, o z istdiyi qidni cmiyyt qbul etdir bilr. Bir insan gizlind rab i bilirs, bu o demk deyildir ki, o srxo vziyytd cmiyyt xb, ictimai asayii poza bilr. Bli, slam azadlq trfdardr. Amma el bir azadlq ki, briyyti bdi sadt qovudura bilsin. slam kiinin kii, qadnn qadnla evlnmsin xeyr deyir v bunu azadlq yox, chalt adlandrr.

Sual 64: Peymbri (s) qocaldan sur hansdr? Cavab: Nurus-sqleynd hzrt Peymbrin (s) bel buyurduu nql olunur: Hud sursi mni qocaltd1. Bu surnin aylrindn alnan mumi ntic budur ki, mslmanlar he vaxt dmnin oxluu v hcumlarnn iddtin gr meydandan qamamaldrlar. bn Abbas nql edir: Hzrt Peymbr (s) n he bir ay Sn mr edildiyi kimi 2 istiqamtln aysi qdr tin glmmidi. Yaxnlar hzrt Peymbrdn (s) sann tez aarmasnn sbbini soruanda, Hzrt (s) Hud sursini sbb gstrdi3. Baqa bir rvaytd is nql olunur ki, Hud sursinin 112-ci aysi nazil olanda, Hzrt (s) buyurdu: tyinizi kmriniz keirin. Bu

1 2 3

2-ci cild, sh.334. Hud sursi, ay 112. Mcml-byan, 5-ci cild, sh.199.

54

hadisdn sonra Hzrti (s) bir daha gln grn olmad1. Haqqnda bhs etdiyimiz ayd drd gstri vardr: Sn mr edildiyi kimi istiqamtln. Sninl birlikd iman gtirnlr d dz olsunlar. Tyan etmyin ki, Allah sizin n etdiklrinizi grr2. Birincisi, Hzrtin (s) istiqamtlnmsi, ikincisi, bu istiqamtin ilahi rngd olmas, ncs, Hzrtin (s) z trafndak mslmanlar istiqamtlndirmsi v nhayt drdnc gstri, bu mbarizd dalt riayt olunmasdr. Baqa szl, istiqamt, ixlas, mminlr rhbrlik v hddi amamaq. Sual 65: Dnya xobxtliyind dinin rolu varm? Cavab: Bzilri el dnr ki, din yalnz axirt xobxtliyi ndr v insann dindar olubolmamasnn, dnya xobxtliyin he bir dxli yoxdur. Hans ki, din, axirt evindn vvl dnya evini qorumaq ndr. Peymbr () z qvmn xitabn deyir: Rbbinizdn balanmanz dilyin. nki O, ox balayandr. O, siz gydn bol ya gndrr. O, siz maldvlt, oul-uaq ta edr. O, sizin n balar-baalar ml gtirr, aylar axdar3. Yalann, saxtakarln, ourluun, rvtxorluun cmiyyti mhv etmsini kim inkar ed bilr?! Zlm v sitmin briyyti qara gn qoyduunu kim inkar ed bilr?! Allaha etiqadl, peymbr gstrilrin ml edn, insanprvr bir cmiyytin xobxtliyin kimd bh var?! Hud sursinin 3-c aysindki Ona tvb edin ki, myyn bir mddt yax gn1

l-mnsur. Hud sursi, ay 112. 3 Nuh sursi, ay 10-12.

2

55

gzran versin buyuruu bir daha tsdiq edir ki, din insann vvlc dnya, daha sonra is axirt hyatnn tnzimlnmsini nzrd tutur. Sual 66: Tyin olunmu ruziy zhmt kmdn nail olmaq mmkndrm? Cavab: Quran aylrindn mlum olur ki, ruzi tkc maddim nemtlrdn ibart deyildir. Bu szn lti mnas davaml hdiyy demkdir. Ruzi anlam qida maddlri il yana mskn, geyim, elm, dnc, iman kimi nemtlri d hat edir. Ali-imran sursinin 169-cu aysind buyurulur: Allah yolunda ldrlnlri l znn etm. Onlar z Rbbinin yannda ruzi iinddirlr. Aydn grndy kimi ruzi tkc maddi yox, hm d mnvi nemtlri ifad edir. Brzx dnyasnda maddi nemtlrin olmamas, buna bir sbutdur. Hud sursinin 6-c aysind oxuyuruq: Yer znd yaayan el bir canl yoxdur ki, Allah onun ruzisini vermsin. Kemi zamanlarda insanlar okean drinliklrind canllarn olmasna inanmrdlar. nki 700 metr drinlikd canl orqanizmlri qidalandracaq bitkilr yaaya bilmzdi. sli yal tbitdn gtrln ksr qidalar, okean drinliklrin hans yolla ata bilrdi?! Gn i olmadan hmin drinlikd otlarn ccrmsinin qeyrmmkn olduu bh dourmur. Zaman tdkc okeann drinliyi tdqiq edildi v mlum oldu ki, uyun drinlikd canllar yaayrm. Sbuta yetirildi ki, gn i okean sthind mikrobitkilr ccrdir. lkin tkaml mrhlsini su sthind keirn bu qidalar, sanki okean dibindki sfry lnir. Demk, hans rait olmasndan asl olmayaraq, btn canllar tyin olunmu ruzisin atr. Bs insan nec? nsan almadan, he bir zhmt kmdn tyin olunmu ruzisini ld ed bilrmi? Hzrt li () buyurur: Ruzi iki nvdr.

56

Birini sn axtarmalsan, o biri is snin axtarndadr1. Ay v hdislrdn mlum olur ki, Allahn insan n ayrd ruziy atmaq n almaq zruridir. Bu id zn hlak edib, haram yola l atmaa ehtiyac yoxdur. Hr bir insan qvvsi qdrind alarsa, tyin olunmu ruzisini ld ed bilr. Bs hzrt linin () buyurduu ikinci nv ruzi hansdr? Bzn insan oturduu yerd ruzi ta olunmasn inkar ed bilmrik. Bel hallar olur. Amma insan oturub, tsadflrin intizarnda olmamaldr. Sual 67: Allah-tala Nuhun () hans duasn qbul etmdi? Cavab: lk lul-zm peymbr olan Nuhun (), z tayfasndan kdiyi zab-ziyyt Qurani-krimd geni rh olunmudur. Biz sni ancaq zmz kimi bir insan sayrq deyn bu tayfa o qdr aznlamd ki, htta qorxutduun zab gtir grk-dey meydan oxuyurdu. Nhayt, Allahn zab nazil olur v Allah-tala zlm ednlr bard mn mracit etm, nki onlar suda boulacaqlar,-dey Nuha () qardak zab bard mlumat verir. Nuhun gmi dzltdiyini grn tayfa onu msxry qoyur, htta doma olu bu ii istehza il qarlayr. Allahn mri il hr heyvandan bir ct v ail zvlrini gmiy gtrn Nuh () olunu dvt etdikd, bel cavab alr: Mn bir daa snaram, o da mni qoruyar2. Su yer zn bryb, gmini z auuna aldqca, zaba dar olan tayfa dalalar altnda grnmz olur. Olunu zaba dar olanlar iind grn Nuhun qlbind atalq hissi ba qaldrr. Allah drgahna z tutub deyir: Prvrdigara,
1 2

Nhcl-bla. Hud sursi, ay 43.

57

olum mnim ailmdndir. Sn mnim ailmi bu tufandan xilas edcyini vd vermidin. styin msbt cavab alacan mid edn Nuh peymbr buyurulur: O snin ailndn deyildir. O qeyri-saleh bir mldir. El is bilmdiyin bir eyi mndn istm. Sn cahillrdn olmama nsiht edirm1. Bir an atalq hissin qaplm Nuh, drhal peman oldu v Allahdan balanmaq dildi. slind, Allahdan istniln bir xsin balanmasn istmk gnah deyildir. Nuh da bir insann balanmasn dua etmidi. Onun duasnn qbul olunmamas, Allah-talann btn ilrd dalt istinad etmsindndir. Gnah uurumuna yuvarlanm, htta qeyri-saleh ml adlandrlm bir xs, olduqca hssas bir mqamda balana bilmzdi. Sual 68: Sadt ndir? Cavab: Sadt v xobxtlik dedikd, yalnz dnya hyatn nzrd tutan insanlarn dini etiqadlar, he bhsiz ki, nqsanldr. gr bir insana ya zabl hyat v xobxt axirt, ya da xobxt hyat v zabl axirt seimi verildikd ikincini seirs, onun axirt inanc hqiqi deyildir. bdi axirt inanan insan, bdi zab nec qbul ed bilr?! Bu bard Qurani-krimd buyurulur: Bdbxt olanlar od irisind qalacaq... Xobxt olanlar is, cnntd bdi sakin olacaqlar2. Shrdn axama mnn v cismn axtarda olan insann itgisi sadtdir. Amma insan ox vaxt anlamr ki, lind doru nvan olmayan yolu arqlarn yrtsa bel, mnzil atas deyildir. Sadt bir mnzildir ki, onun nvann hr yoldan tndn soruan ks, bdbxtliy dar olar. Bu mnzilin
1 2

Hud sursi, ay 46. Hud sursi, ay 106, 108.

58

hqiqi nvan yalnz v yalnz Allah elilrind taplmasdr. Peymbrlrs, sadti tkc dnyada yox, dnya v axirtd grmlr. mam Sadiq () cddi hzrt lidn () bel nql edir: Hqiqi sadt, insan hyatnn n son mrhlsindki sadtdir. Hqiqi bdbxtlik is, mrn gnah iind baa atmasdr1.

Sual 69: Qurani-krimd n n dastanlara yer verilib? Cavab: Quran-Krimin hmiyytli bir hisssi kemid ba vermi hvalatlar byan edir. Bu ilahi kitabla yaxndan tan olmayanlar, onu vrqlyrkn tez-tez rastladqlar dastanlardan tccblnir, bzilri is irad tutmaa da csart edirlr. Amma msly diqqtl yanadqda, hr eyin mntiquyun olmasna bh qalmr. Tarix, insan hyatndak mxtlif problemlrin bir nv laboratoriyasdr. Hyat hqiqtlrinin drk olunmasnda tarixin mstsna hmiyyti vardr. Tarixd mxtlif qvmlrin bana glmi hadislr, bu hadislri douran sbblr, yani drs vsaitin brabrdir. Hzrt li () buyurur: Tarixin tcrbsindn yrnmkl, sanki o qvmlrin birinci v sonuncusu il birg yaamam2. Tarix v dastan xsusi bir caziby malikdir. nsan krplikdn qocalanadk, bu cazibnin tsiri altnda olur. Tarix v dastan ham trfindn drk olunur, hans ki, bir mslnin sbutu n gtiriln dlillri ham eyni sviyyd drk etmir. Yuxarda deyilnlr bir daha sbut edir ki, Quran tarix v dastana geni yer ayrmaqla, n stn tlimtrbiy yolunu semidir.

1 2

Nurus-sqleyn, 2-ci cild, sh. 398. Nhcl-bla.

59

Sual 70: Yuxuya inanmaq olarm? Cavab: Yuxu istr adi insanlar, istrs d alimlrin daim diqqt mrkzind olan msllrdndir. Ax yuxuda grdymz irkin v gzl, qorxulu v rk aan shnlr ndir? Bunlar kemimi aiddir, yoxsa glcy? Mxtlif ay v hdislrdn mlum olur ki, yuxularn ksriyyti glcy aid olub, qaranlq msllrin stndn prdni qaldrr. Yusuf sursinin 36-c aysind oxuyuruq: (ki gnc, Yusif peymbr dedi:) Gl bu yuxunu biz yoz. Yusif bel cavab verdi: Yeycyiniz tam glmmidn vvl, mn onun mnasn siz xbr verrm. Bu, Rbbimin mn yrtdiyi elmlrdndir. Aydn grndy kimi hqiqi, sasl v yozulas yuxular vardr. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Yuxu qismdir: bir qismi Allah trfindn veriln mjd, bir qismi eytandan gln qm-qss, digr bir qismi is, insann bir i bard ox fikirlmsinin nticsidir1. slam dinind tbiri caiz bilinn yuxu, yalnz ilahi yuxulardr. O biri yuxularn tbiri batildir v hmin yuxulara inanmaq olmaz. Sual 71: vladlardan birin daha ox sevginin nticsi ndir? Cavab: slam dinind gnah hesab ediln irkin siftlrdn biri hsd, paxllqdr. Qlbind hsd tyan edn insann n yaxn adamn qtl yetirmsi bel mmkndr. Paxl insan bir nemtdn mhrum olduqda, baqalarnn da o nemtdn mhrum olmas n alr. Paxl insanlardan qurulmu cmiyyt, hr an cinaytkarlqla qarqaryadr.
1

Biharul-nvar, 14-c cild, sh. 411.

60

nsanda hl erkn yalarndan ba qaldran bu hissin sas sbbkarlarndan biri, valideynlrdir. Yqub peymbrin on iki olu var idi. Yqub analar dnyasn dyimi kiik vladlar Yusif v Bin Yamini daha ox sevirdi. Bu mhbbt onun o biri olanlarnda hsd hissini gclndirmidi. Yusif sursinin 8-ci aysind Yusifin qardalarnn dili il bel buyurulur: ...Biz bir dst olduumuz halda, Yusif v onun qarda atamza daha zizdir. Hqiqtn, atamz aq-akar shv edir. bhsiz ki, kiik vladlarna daha ox mhbbt gstrn Yqub, he bir xtaya yol vermmidi. Onun mhbbti bu iki vladn fvqlad al v dncsin saslanrd. Bununla bel, Quran bu hadisni trafl nql etmkl, valideynlri uyun msld daha artq diqqtli olmaa arr. nki bir vlada mhbbtin izhar o biri vlad o qdr sarsda bilr ki, qlbind doan hsd onu cinayt srklyr. Bzn valideynlr vladn prianln aradan qaldrmaq n hkim mracit edir, vladn mhbbt ehtiyac olduunu anlamrlar. mam Baqir () buyurur: Mn bzn bir vladm dizim st oturdub, ona irniyyat verirm. Hans ki, o biri vladm buna daha ox layiqdir. Bel etmyimin sbbi, onun o biri vladlarma qar xmasnn qarsn almaqdr1.

Sual 72: Hqiqi mmin ylncy vaxt srf ed bilrmi? Cavab: nsan dmir man deyildir ki, durmadan ilsin. slind, mann da hisslri ildikc qzr, soyumas v yalanmas lazm glir. nsan is
1

Biharul-nvar, 74-c cild, sh.78.

61

mandan frqli olaraq cisml yana, ruha da malikdir. nsann gz, l-aya yorulub, istiraht ehtiyacl olduu kimi, ruhu da yorulur v dincini almaq istyir. nsan psixoloji yorunluqdan xaran n gzl vasit, salam ylncdir. Tcrbd sbut olunmudur ki, ruh yorulduqca, onun iinin keyfiyyti aa enir. Qsa mddt ylnc il mul olduqdan sonra ruh dirlir, yenidn ilmy hvs yaranr. Hzrt li () buyurur: manl insann gn hissdn ibartdir. Gnn bir hisssini mnviyyatla mul olub ibadt edn insan, gnn ikinci hisssini maddi ehtiyaclarnn tminatna srf etmlidir. Gnn nc hisssi halal lzztlr srf olunmaldr1. Baqa bir hdisd is, gnn ylncy srf olunan hisssinin digr iki hissy kmk etdiyi bildirilir. mam Sadiq () buyurur: Tbukdan qaydan peymbr, z yaxnlar arasnda cdr msabiqsi keirdi. Hzrtin dvsin minmi sam, cdrda qalib gldi2. slamda salam ylncy o qdr hmiyyt verilmidir ki, htta bzi msabiqlrd rt d balamaq halaldr. Bu msabiqlr peymbr dvrnd bzn onun hakimliyi il keirilrdi. At apmaq, ox atmaq uyun halal msabiqlrdndir. Lakin unutmaq olmaz ki, slam dini yalnz salam msabiqni qbul edir. nsann cismin v ruhuna zrrli ylnclr cmiyytd inkar olunur. kinci bir trfdn, ylnc insann hyat idealna evrilib, onu ruzi qazanmaq v ibadtdn saxlamamaldr. gr ylncy alud olmu insan namazn vaxtn trrs, bu sayaq ylncni he vchl mqbul hesab etmk olmaz.
1 2

Nhcl-bla. Sfintl-bihar, 1-ci cild, sh.596.

62

Sual 73: n gzl sbir hansdr? Cavab: Ay v hdislrd mminlr n zruri hesab ediln siftlrdn biri d, sbirdir. zc hadislr qarsnda dzm gstrib, bdbinliy qaplmamaq, insan xsiyytinin ucalna bir dlildir. Olu Yusifin qanl kynyini grn Yqub, Mn, yalnz tknmz, dzml sbir grkdir1 deyir. Kiik glmnin suyunu zif bir klk dalalandrd bir halda, zmtli Sakit okean tufanlar qarsnda z mvazintini itirmir. Bzn insan zahirn dzmllk gstrs d, dand szlrdn nakrlk v sbirsizlik duyulur. Lakin hqiqi imana malik insanlar, he zaman sarslb, bdbin szlr danmrlar. n gzl sbir d el budur. Bs n n Yqub peymbr olu Yusif gr gzlri kor olanadk alad? N n baqalarna alamama tvsiy edn slam Peymbri (s), olu brahimi itirdiyi zaman gz yalar axtd? Hzrt Peymbr (s) bu sualn cavabnda buyurur: Gz alayr, qlb prian olur, amma dilim Allah qzblndirck bir sz glmir2. nsann sinsikdki da yox, qlbdir. Alamaq tbiidir. Gzdn ya glmsi yox, Allah qzblndirck sz deyilmsi eyibdir. Sual 74: Misir padah, Yusif eq elan etmi arvadn n n czalandrmad? Cavab: Qurani-krimd buyurulduu kimi, qardalar Yusifi shraya aparb, orada onu bir quyuya atdlar. Yoldan ken karvan hli Yusifi tapb, Misir padahnn vzirin satd. Nhayt, padahn evind yerln Yusif, onun arvadnn xyantkar
1 2

Yusif sursi, ay 18. Biharul-nvar, 22-ci cild, sh.157.

63

hrktlri il zldi. Yusif meyl salm qadn, onu yoldan xara bilmdiyini grb, bhtana l atd. Lakin Misir padah Yusifin gnahszln v arvadnn xyantkarln gzl anlayrd. Bununla bel, arvadn czalandrmaqdan vaz keib, Yusifi zindana saldrd. Padahn arvadnn xyantkarl btn trafdaklara mlum olduu halda, ixtiyar sahibi olan rinin onu czalandrmamas ilk baxdan tccb dourur. Bel byk bir xyant qarsnda Misir padah bir cml demkl kifaytlnir: Ey arvad, balanman dil, nki, hqiqtn, gnah ednlrdnsn1. Bzi tfsirilr padahn rsvay olmaq qorxusundan bu xyanti ab-aartmadn sbb gstrslr d, ksr tfsirilrin gstrdiyi ikinci sbb, daha mntiq uyundur. Onlarn fikirinc, axirt dnyasna etiqadsz zalm balar, zahird zlrini qeyrtli-namuslu gstrslr d, sl hqiqtd, onlarn xarakterind bel xsusiyytlr yoxdur. Dnya nemtlrin gr millt zlm edn, milltin qzlarnn ifftini dnmyn balarn qeyrtli olduunu znn etmy he bir sas yoxdur! Zleyxa gzl idi v Misir padah onun xyantini gzlliyin balamd. Mhz onun bu rftar sbbindn, Zleyxa htta xyanti aldqdan sonra bel, Misirin varl qadnlarna z eqi bard aq-akar danrd.

Sual 75: Allahn klgsind olmaq n demkdir? Cavab: Szsz ki, Allahn klgsi ifadsi mcazi mna dayr. nsan tinliklr, gzlnilmz zc hadislr zaman, yalnz Allaha snmal v ondan yardm dilmlidir. Allahn ltf olmadan hr hans tinlikdn qurtulmu qeyri-mmkndr. Allahtalann ltfn bu sayaq drin ballq, insan bdi
1

Yusif sursi, ay 29.

64

sadt atdrr. Dnya hyat boyu Allahn ltfndn faydalanan insan haqqnda mcazi olaraq, bu xs Allahn klgsidir, deyirlr. Hzrt Peymbr (s) bir hdisd bel buyurur: Yeddi dst insan Allah-tala z rinin klgsind yerldirmidir (O zaman ki, onun klgsindn baqa klg yoxdur): daltli rhbr; mrnn vvlindn Allaha bndlik etmi gnc; qlbi Allahn ibadtgahna bal olan v hr zaman ora dnmk bard dnn xs; Allaha itat yolunda baqalar il birlikd alan v onlardan ayrldqda bel, ruhn onlarla olan xs; Allahn ad kilnd, gzndn ya gln xs; gzl qadnn dvti qarsnda mn Allahdan qorxuram deyn xs; ehtiyacllara yardm gstrib, sdqni gizlind vern xs1.

Sual 76: Cmiyytdki ictimai-siyasi dyiikliklrin sbbkar kimdir? nsan, yoxsa Allah? Cavab: Allah-tala buyurur: Hr hans bir tayfa z vziyytini dyims, Allah da onun vziyytini dyimz2. Aydn grndy kimi, btn milltlrin talehi, onlarn z llrinddir. Onlarn xobxtlik v bdbxtliklrinin ilkin sbbkar zlridir. z xobxtliyi n almayan milltin Allah-taladan n is gzlmsi, bsdir. Ay v hdislrin gstrilrin sasn, cmiyytdki bdbxtliklri aradan qaldrmaq istyn millt, ilk vvl z dncsind inqilab etmlidir. z iman, xlaqndak zif nqtlri tapb, xalis bir tvb il irkinlikdn tmizlnmyn cmiyytin sadt atmas mmknszdr. nsann xobxtliyi v bdbxtliyind Allah
1 2

Sfintl-bihar, 1-ci cild, sh. 595. Rd sursi, ay 11.

65

tsirsizdir demk d dzgn deyildir. Allah-tala hr bir insan tqib edib, qoruyan mlklr qrar vermidir. Onlar doru yol senlr yardm gstrrlr. Aznl senlrin is, zab artrlar. Msln, dalt v hqiqt urundn canndan ken milltlr, daltli hakiml mkafatlandrlr, gnah v aznla meyilli milltlr is, zalm hakiml czalandrlrlar.

Sual 77: Msl kmyin hans faydalar var? Cavab: Hr hans bir mslnin izah n msl kmyin faydas inkar edil bilmz. nsanlar mxtlif sviyyli istedada malik olduqlarndan dinldiklri mvzunu anlamaya da bilrlr. Msl kildiyi zaman iti ala malik olmayanlar n d qaranlq nqtlr iqlanr. Qurani-krim btn briyyt nvanlandndan onun mxtlif surlrind kifayt qdr misallar kilir. Hzrt sann () bakir qadndan doulmasna inanmayanlara Qurani-krim bel bir misal kir: Allah yannda sa da Adm kimidir1. Allahtala sann atasz doulmasna kk ednlr hm ata, hm d anasz yaradlm Admi xatrladr. Bs Qurani-krimd mxtlfi mvzularn izah n kilmi msllrin konkret hans faydalar vardr? 1. Adtn, hiss zvlri il inanan insan bzi mrkkb qli msllri anlamaqda tinlik kir. kilmi msl onun dncsinin mmkn qdr qli hqiqtlr yaxnladrr. Bir nv hisslr n uca nqtdn baxmaa balayr. 2. kilmi misallar bir mslnin sbutu n gtirilmi dlillrin tsirini gclndirir. 3. Msl kmk bir nv elmi dilin sadldirilmsidir.
1

Ali-imran sursi, 59.

66

4. Msl mvzunu ql dilindn hiss dilin trcm edir. 5. Mvzu msl qlibin tkldkdn sonra hct insanlarn bhansi ksilir.

Sual 78: Behitin ne qaps vardr? Cavab: Ay v hdislrdn mlum olur ki, behit mxtlif qaplara malikdir. Bu qaplarn oxluunun sbbi, he d bir qapdan daxil olman tinliyi deyildir. Bu qaplar hr hans tayfa v tbq n d nzrd tutulmamdr. Bir ox saraylarda qaplarn oxluunda mqsd tamam baqadr. Rvaytlrd nql olunur ki, behitin mxtlif adl qaplar vardr. Bu qaplardan biri mcahidlr qapsdr. Bu qapdan din yolunda vurumu mcahidlrin behitd daxil olaca v mlklrin onlar salamlayaca bildirilir. mam Sadiq () buyurur: Behitin skkiz qaps vardr v onlardan hr biri eni qrx illik yol uzunluqdadr. Hdisdn aydn olur ki, behit qaps bizim dndymz qap anlamnda deyildir. Hicr sursinin 44-c aysind chnnmin yeddi qapya malik olmas bilindirmkl, sadt daha ox yol olduuna iar vurulur. Sual 79: Fsad ndir? Cavab: vvlc onu qeyd edk ki, fsad slahn antonimidir. Dini mnblr istinad etsk, grrik ki, fsad yann istr az, istrs d ox miqdar tarazlq halndan xmasdr. Slah is, onun ziddin olaraq, tarazlq haltidir. Sad dill desk, fsad, gnah v fitn, slah is savab v xeyirdir. Btn frdi v ictimai faliyytlrdki ifratlq v tfritilik fsad hesab edilir. Qurani-krimin mxtlif aylrind bu mvzuya toxunulur:

67

Yer znd fsad trdr v islah olmazlar1. Allah-tala fsad trdnlri, saleh ml sahiblrindn frqlndirir2. slah ol v fsad trdnlrin ardnca getm3. man gtirib saleh i grnlri, yer znd fsad trdnlrl eyni tutmarq4. Mxtlif aylrd fsad trtmk Allah v peymbrlrl vurumaq, insann qtli hr cr aznlqa aid edilir. Yer znd fsad trdnlr srasnda ilkin ad kilnlrdn biri Firondur. Artq hlak olacan anlayan Firon iman gtirdiyini bildirnd, ona buyurulur: ndimi? Halbuki, vvlc Allaha qar xm v fsad trdnlrdn 5 olmudun . Bzn ourluq fsad hesab edilir. Yusif peymbrin qardalar ourluqda ittiham olunduqlar zaman deyirlr: Biz, Misir torpana fsad salmaq n glmmiik6.

Sual 80: imyin faydas varm? Cavab: Bildiyimiz kimi, imk mnfi v msbt ykl iki buludun bir-birin yaxnlamasndan yaranr. Bu hadis, mnfi v msbt ykl iki naqil bir-birin toxunduqda qlcm yaranmasnn oxardr. Btn tbit hadislrind istr cmiyyt, istrs d tbit n faydalar olduunu bilirik. Bs imyin faydas ndir? Qurani-krimd buyurulur:

1 2 3 4 5 6

ra sursi, ay 152. Bqr sursi, ay 220. raf sursi, ay 142. Sad sursi, ay 27. Yunis sursi, ay 91. Yusif sursi, ay 73.

68

Siz qorxu v mid mqsdi il imk gstrn, ar buludlar yaradan da Odur7. Aydn grndy kimi, imyin ilkin faydas, insanlar Allah-talann zmtindn xbrdar etmkdir. Buludla yer arasnda yaranan bel imklri saiq adlandrmlar. Msbt ykl bulud hmi mnfi ykl yer yaxnladqda, saiq yaranr. Allah onlarn vasitsi il istdiyini vurar aysind saiq nzrd tutulur. Tbitin zarafat adlandrlan imyin, bir sra tbii faydalar da vardr. On be min drc santiqrad istilik yaradan imklr, havan yandrr v bunun ardnca havann tzyiqinin drhal enmsi nticsind buludlardan ya yar. Hmin yksk temperaturda ya damlalar artq oksigendn yaranr v bel su, ar su adlanr. Bu suyun formulu NO -dir. Ar su is, gcl mikrobldrc xsusiyyt malikdir. Yksk temperaturda yaranm ya damlalarnn trkibind karbon turusu olduundan, bu ya hm d torpaq n gbr funksiyasn dayr.

Sual 81: Quran ham scdddir buyurarkn, nyi nzrd tutur? Cavab: Btn hadislr iki mmkn mahiyytdn birini dayr. Onlar ya tkvinidir (fitri, tbii), ya da triidir (iradi). Scd tvaz, tslim lamtidir. ql mlk il mkafatlandrlm briyyt Allahn scdsin dvt edilir v bu mr itat ednlrin scdsi iradidir. Amma tbitd ba vern hadislr triidir. Yni onun iradsindn asl deyil. Rd sursinin 15-ci aysind bel buyurulur: Gylrd v yerd kim varsa, zlri d, klglri d shr-axam, istr-istmz Allaha scd edr. Aydki istr-istmz
7

Rd sursi, ay 12.

69

klmlri akar gstrir ki, nzrd tutulan scd trii yox, tkvinidir. Bs bu hans scddir? Bu bard tfsirilr mxtlif fikirddirlr. Bir qrup tfsirinin fikirinc, ay btn kainatda ilahi qanunlarn hkm srdyn bir iardir. Digr bir qrup tfsiri is, ayd btn mvcudlarn klglrinin scdsindn danldn bildirirlr. str insan, istr tbitin hr hans bir elementi klgy malikdir. Shrlr bir istiqamtd klg gnorta dzlir, axam is ks istiqamt ynlir. Klgnin bu hrkti scdni xatrladr.

Sual 82: Haqq nahaqdan nec frqlndirmk olar? Cavab: Haqq v nahaq tanmaq bzn o qdr tin olur ki, bu iki anlamn lamtlrini bilmy ehtiyac yaranr. Ayd oxuyuruq: ...Sel, stn xan bir kpy alb apard. Bzk eylri v ya qab-qacaq dzltmk mqsdi il insanlarn od zrind qzdrb ritdiklrinin stnd d buna bnzr bir kpk vardr. Allah haqq il batili ayrd etmk n bel misallar kir. Kpk he bir ey olmad n uub gedr. nsanlara fayda vern bir ey is, yer znd qalar1. Hqiqt hmi saf su kimi hyatvericidir. Batild is he bir fayda yoxdur. Batil zahird tkbbrl, mqmprst, ss-kyl, daxild is pudur. Hqiqt zn gvndiyi halda, batil hqiqtin hrmtindn istifad edir. Batil hmi hqiqt libas geyir. gr dnyada doru sz olmasayd, yalana kim inanard?! gr qzl olmasayd, qzl suyuna salnm dmir kim aldanard?! Hzrt li () Nhcl-blad buyurur: gr batil hqiqt qatqsndan ayrlsa,
1

Rd sursi, ay 17.

70

hqiqt sevrlr n akarlanacaq. gr hqiqt batil qatqsndan qurtulsa, szbazlarn az yumulacaq. Batil qatqla, zbanala trfdardr. lbiyaban auuna alan sel n qdr ki, hrktddir, ona qatm zir-zibil gz dymir. El ki, suda sakitlik yaranr, zir-zibil suyun dibin kb, saf sudan ayrlr. Hqiqt shnd grnn kimi, batil shnni trk etmy mcburdur. Ona gr d, hqiqt hmi hrktd olub, yerini batil vermmlidir. Sual 83: Aln yazsn pozmaq olarm? Cavab: Qurani-krimd buyurulur: Hr dvrn bir kitab var. Allah istdiyi eyi mhv edr, istdiyini d sabit saxlayar. Kitabn sli Onun yanndadr1. sl kitab kimi trcm olunmu ifad, Quranikrimd mml-kitab kimi verilmidir. Buruc sursinin 22-ci aysind bu kitab lvhi-mhfuz adlandrlmdr. Varlq alminin v hadislrin gerklmsi, iki mrhldn keir: Birinci mrhld hr ey sabitdir v hr hans knara xma hallar, qeyri-mmkndr. Bu birinci mrhl lvhi-mhfuza aiddir. kinci qeyrisabit mrhl is, lvhi-mhv v isbatda z ksini tapmdr. Msln, nzrd tutulur ki, insan zhr irs lr. Bel bir lm lvhi-mhfuzda yox, lvhi-mhv v isbatda qeyd olunmaldr. Zhri tsirsizldirn maddnin mvcudluu, uyun lm qeyri-sabit edir. nki zhr imi adam, hmin maddni qbul edrs, lmdn qurtular. str tbiit, istrs d cmiyytd bir-birindn doan hadislrl qarlarq. Ay v hdislrd bir mlin nticsind hanssa bir baqa hadisnin ba
1

Rd sursi, ay 38-39.

71

vercyi bard xbrdarlqlar oxdur. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Ehtiyacllara dzgn kild kmk, ata-anaya yaxlq, hr hans xeyir ml bdbxtliyi sadt evirr, mr uzadar, blalarn qarsn alar1. Demk, aln yazs adlandrlan mfhum, olacaqlar bard iki kitabda lvhi mhfuz v lvhi mhv v isbatda yazlanlardr. Birincid yazlanlar dyimz, ikincid yazlanlar is, dyigndir.

Sual 84: Allahn gnlri hans gnlrdir? Cavab: Qurani-krimi nzrdn keirrkn, bel bir ay il rastlarq: Biz Musaya tayfan zlmtdn nura xar v Allahn gnlrini xatrlad, bunda sbir v kr ednlr n ibrtlr var deyib, onu mczlrimizl gndrdik2. yyamullah klmsindn trcm olunmu Allahn gnlri hans gnlrdir? mam Baqir () buyurur: Allahn gnlri imam Mehdinin () qiyam gn, rct gn v qiyamt gndr3. Bzi hdislrd rct gn vzin, lm gn gstrilmidir. Byk gnlrin xatrlanmas, milltlrin hvalruhiyysind drin iz salr. Dnyadak ksr milltlr diktator rejimindn qurtulub, hrriyyt qazandqlar gn zmtl qeyd edirlr. Allah gnlri xatrlanmas is, insan rzil hisslrdn uzaqladrr, onu Allah, vtn v xalq qarsnda z vziflrini yerin yetirmy vadar edir. lm, qiyamt sorusunu yaddan xarmayan insann, eytann thriki il gnaha batmas qeyrimmkndr.
1 2 3

l-mizan 11-ci cild, sh.419. brahim sursi, ay 5. Nurus-sqleyn, 2-ci cild, sh.526.

72

Sual 85: Tvkkl ndir? Cavab: brahim sursinin 11 v 12-ci aylrind buyurulur: Mminlr yalnz Allaha tvkkl etsinlr. Allah biz yollarmz gstrdiyi halda, biz n n Ona tvkkl etmmliyik?!. Tvkkl vkalt klmsindndir v vkil semk mnasn verir. Yax vkild drd siftin olmas zruridir: agahlq, dzlk, qdrt, mrhmt. Vkil o zaman ehtiyac yaranr ki, insan zn mdafi etmy qadir olmur v qarsna xan tinliyi baqa birinin kmyi il aradan qaldrmaq istyir. Mmin insann nzrind btn qdrtlrin fvqnd duran Allah-tala, istniln hadis v tinlik zaman yegan etibarl vkildir. Allaha tvkkl edn mmin faliyytsiz dayanmr. Htta qvvsi atan id d, sl sbbkar Allah bilir. Allaha tvkkl, tinliklr zaman insann mqavimtini artrr. Qurani-krimin mxtlif aylrind bel mqavimtin nmunlri il rastlarq: Allaha tvkkl, cihad meydannda iki vuruqan tayfann sstlynn qarsn ald1. ...d onlarla mslhtl, qti qrara gldikd is, Allaha tvkkl et2. O xslr eytana mqavimt gstrib, onun tsirindn xa bilrlr ki, iman v tvkkl malik olsunlar3. Allaha tvkkln tbii gediatla zidd olduunu dnnlr yanlrlar. Tbii sbblri Allahn
1 2

Ali-imran sursi, ay 173. Ali-imran sursi, ay 159. 3 Nhl sursi, ay 99.

73

iradsindn ayr bilmk, irk hesab olunur. irk is, chnnm odu vd edilmi gnahlardandr.

Sual 86: Kf v ixtira n ilahi mkafat varm? Cavab: gr kf v ixtiralar tarixin nzr salsaq, alimlrin bu yolda kdiklri zc zhmtlr ahid olarq. Onlar min bir zab-ziyyt qatlaaraq, z yeniliklri il briyyt byk faydalar vermilr. Mhur fizik Edisson elektrik cryannn kfi yolunda ninki ziyyt kmi, htta hyatn qurban vermidir. Nticd, dnyann qaranlq geclri iqlanm, zavod v fabriklr hrkt glmi, bir szl, hyat yeni rng almdr. Ortaya bel bir sual xr: nec ola bilr ki, hyatn briyyt yolunda fda etmi bir insan iman olmad n chnnm, lini adan qaraya vurmam bir mslman is, behit getsin? mam Kazim () buyurur: Bni-sraild biri imanl, o biri is kafir olan iki qonu vard. Kafir qonu z imanl qonusu il ox gzl rftar edrdi. O, dnyasn dyidi. Mmin qonusu il yax rftarlarna gr, axirtd onu oddan qoruyacaq bina il mkafatlandrld1. ox olub ki, mscid v ya mdrs tikn bir xsin niyyti Allah raz salmaq yox, hanssa xsi mnafelr olub. ksin, imkansz bir xs srf Allahn razl n ox kiik bir i grb. slam dinind btn mllr niyytin safl il lldy n, ikinci xsin kiik ii daha stndr. gr alim maddi tmnnaya, vzif v hrt gr ziyyt kmis, he bir ilahi mkafat gzlmmlidir. Onun grdy i gnah hesab olunmur, amma savab da yoxdur.
1

Biharul-nvar, 3-c cild, sh.377.

74

Sual 87: Uzun-uzad, latmaz arzular biz n verir? Cavab: mid v arzu insan faliyytinin sas amillrindndir. gr insan birc gn bu hissdn mhrum olsa, yaay nizam pozular. Hzrt Peymbr (s) buyurmudur: mid, mnim mmtimin mrhmt mayasdr. gr mid nuru snsydi, he bir ana vladna sd vermz v he bir baban fidan kmzdi1. Lakin hyat v hrkt amili olan mid v arzu hddi ab ifrata vararsa, uzun-uzad, latmaz arzulara evrilr. Ayd buyurulur: Qoy kafirlr hl yeyib isinlr, lzzt alsnlar, arzular, midlri balarn qatsn. Sonra bilcklr2. Ayd zikr ediln arzu-mid hmin mhvedici uzunuzad arzulardr. Btn hyat boyu hcumlara hdf olan insan yalnz ayq-sayq olarsa, qoruna bilr. Uzun-uzad arzular is insann ban qatb, onu yuxuya verir. Hzrt li () buyurur: Camaat! Sizin n ox thlkli iki ey gr qorxuram: nfs istklrin itat v uzun-uzad arzular. Nfs istklri sizi hqiqtdn uzaqladrar, uzunuzad arzular is, axirti yadnzdan xarar3. trafa diqqtl nzr ,lqlara evrildiklrinin ahid olarq. Kumeyl duasnda oxuyuruq: Uzunuzad arzular mni gerk, faydalardan mhrum etdi. El arasnda gzl bir deyim d var: ox istyn, azdan da olar. Sual 88: Quran thrif etmk mmkndrm? Cavab: Br tarixind dyiikliy mruz qalmam yegan kitab, Qurani-krimdir. Qurandan
1 2 3

Ali-imran sursi, ay 159. Hicr sursi, ay 3. Nhcl-bla {mnb kamil deyil}.

75

vvl nazil olunmu btn smavi kitablar thrif olunmudur. Hicr sursinin 9-cu aysind buyurulur: bhsiz ki, Quran biz nazil etdik v szsz ki, biz d onu qoruyub saxlayacaq. Qurann bu sayaq ciddi qorunmasnn sas sbbi, vvlki ilahi kitablarn kafirlr trfindn thrif olunmasdr. tn on drd srd uyun tcavzlr dflrl mruz qalm Qurani-krim, vd olunduu kimi qorunmudur. Hicri V srin byk alimlrindn olan Seyid Mrtza deyir: Mkknin, Mdinnin varlna kim kk ed bilr?! Monqollarn rana hcumuna, byk Fransa inqilabna, I v II dnya mhariblrin kimd kk var?! Deyilnlr haqqnda kifayt qdr mlumatl olmamz, he bir kk-bhy yer qoymur. Qurani-krim d beldir. Onun hr bir aysi haqqnda malik olduumuz trafl mlumat, btn bhlri aradan qaldrr, tcavzlrin qarsnda keilmz sdd kir.

Sual 89: eytanlar qovan ihab ndir? Cavab: Allah-talann elm v qdrtin gzl nmunlrdn biri, bamz zrindki smada ba var hadislrdir. nsan dncsini heyrt gtirn bu shnlrd dnnlr n byk ibrtlr vardr. Hicr sursinin 16-c aysind buyurulur: Biz smada brclr yaratdq, onlar baxanlar n bzdik. Smadak brclr gn v ayn mnzillrin bir iardir. Mxtlif fsillrd yerdn baxarkn gn v ay myyn bir brc yaxn grnr. Bu vaxt msln, gn filan brcddir deyirik. Allahtalann varlna hadt vern bu nizam-intizam qarsnda kafir qvm yen d z kfrndn l gtrmr. Uyun surnin 14-c aysind oxuyuruq: gr onlara gydn bir qap asaq v

76

durmadan yuxar drmasalar, yen d inanmazlar. 18 aymind is bel buyurulur: Lakin eytanlardan kim xlvti qulaq assa, onu odlu bir axan ulduz (ihab) tqib edr. Tfsirilr dnyamza mxsus bzi mlumatlarn smada ks olunduu v eytann bu mlumatlar ld etmk n orada vurnuxduunu bildirirlr. Onlarn fikirinc, ihab onlar tqib edib, qovan meteoralardr. Sual 90: Cinlr n n gz grnmr? Cavab: Cin, insann hiss zvlrinin duymad varlq mnasn verir. Mcnun da cin klmsindndir v al qvvsi faliyytsiz olan insana deyilir. Ana btnindn brnm uaq cnin, torpa aaclarla rtlm ba cnnt adlanr. Qurani-krimin buyuruuna sasn insan torpaqdan, cin is odun ffaf lsindn yarand n insan cini gr bilmir. Quran aylrin sasn d, cin insan kimi mmin v ya kafir ola bilr. Biz cin v insan yalnz ibadtdn tr 1 yaratdq . Allah-talaya scd mrindn boyun qaran blis, slind cin tayfasndandr. O, yalnz ibadtcil olduundan, mlklrl bir crgd dayanmd. Qurani-krimin 114 sursindn biri Cinn sursidir. Bu surd onlarn dilindn buyurulur: bhsiz ki, aramzda mlisalehlr d vardr, mlisaleh olmayanlar da. Biz mxtlif firqlr ayrlmq2. Dorusu, biz haqq yolu gstrn Quran dinldiyimiz zaman, ona iman gtirdik3.
1 2 3

Zariyyat sursi, ay 56. Cinn sursi, ay 11. Cinn sursi, ay 13.

77

bhsiz ki, aramzda mslmanlar da var, yoldan xanlar da4. Son ntic olaraq bunu dey bilrik ki, blis cin tayfasndan olduundan, onun davams eytanlar da bu tayfann iman gtirmmi zvlrindndir. Sual 91: nsan meymundan yarana bilrmi? Cavab: Tbitnas alimlr arasnda insann yaran haqqnda iki nzriyy mvcuddur. Transformizm adlanan birinci nzriyynin trfdarlar bu fikirddirlr ki, canl alm balancda bu gnki formasnda olmayb. Guya ilk vvl okeann mxtlif nqtlrindki bir hceyrli bsit cansz varlqlar xsusi bir raitd canl varla evrilmilr. Guya mikroskopik ly malik olan bu canllar ilk vvl bir nvdn digrin, sonra sudan quruya, daha sonra is qurudan havaya kemilr. Bu tkamln son yetkin halqas is, insandr. kinci nzriyyy gr is, btn canllar, elc d insan ilk yaranda bu gnk formasnda olmudur. Bu baxn trfdarlar btn nv dyiikliklri inkar edirlr. Bu iki nzriyy arasndak mbahislr fransz tbitnas Lamark (XVII-XIX sr) v ingilis tbitnas Darvinin (XIX sr) yeni sbutlarla xlarndan sonra daha da qzmdr. Bu gn tbitnas alimlrin ksriyytinin tkaml nzriyysi trfdar olduunu nzr alb, onlarn sbutlarn nzrdn keiririk. Arxeoloji qazntlar zaman taplm mxtlif dvrlr aid skletlr arasndak oxarlq yalnz tkaml nzriyysi il izah olunur. Ayr-ayr dvrlr mxsus smklr arasnda ciddi oxarlqlar vardr. Mhm grnn sbutlardan biri is, btn canllarn btndki cnin formalar arasndak oxarlqdr.
4

Cinn sursi, ay 14.

78

Tkaml nzriyysi trfdarlarnn sadalad bu dlillr, insan meymundan yaranmdr demy sas verirmi? Tkaml nzriyysi, baqa szl, darvinizm bir dn d olsun n qli, n d tcrbi dlil malikdir. Bir nvd qismn dyiiklik mutasiya artq tcrbi yolla qbul olunmudur. Yni cod tkl qoyundan zrif tkl qoyun doula bilr. Amma meymundan insan yaranmas mutasiya deyil. Bu ehtimal darvinist tbitnaslar trfindn tcrbi sbuta yetirilmdiyindn, nzriyy olaraq qalr. slam alimlri tkaml nzriyysini inkar etmir. Amma bu nzriyyni qbul etmk n zruri olan dlillr d malik deyil!

Sual 92: Behitd hans nemtlr vardr? Cavab: Qurani-krimd behitin maddi v mnvi nemtlrindn trafl kilddanlmdr. Skkiz qaps olan behitd, mminlri skkiz byk nemtin gzldiyi bildirilmidir: 1. Yamyal behit balar, gz ya tk duru bulaqlar; 2. Btn xstliklrdn v arlardan uzaq salamlq; 3. Asayi v min-amanlq; 4. Kin-kdurtsiz, xyantsiz aq rk; 5. Mhbbtl mayit olunan qardalq; 6. Taxtlarda z-z ylib, kimsnin kimsy arxa evirmmsi; 7. Yorunluq v zhmtdn uzaq travt; 8. Mvcud nemtlrin bdiliyi1. Maraqldr ki, btn bu nemtlr tqval insanlara vd edilir. Amma bu nemtlr haqqnda eidib, z gnahlarna peman olan insanlar da myus edilmir. Allah-tala Qur~anda bel buyurur: Qullarma
1

Hicr sursi, ay 45-48.

79

xbr ver ki, Mn, hqiqtn, balayan v rhm ednm1. Sual 93: Qurani-krimd zeytun, xurma v zmn ad n n xsusi qeyd edilir? Cavab: Nhl sursinin 11-ci aysind buyurulur: ...Sizin n kin, zeytun, xurma, zm v btn meyvlrdn yetidirir. N n ayd zeytun, xurman v zmn ad xsusi kilir? Bzilri hmin dvrd rbistanda bu meyvlrin geni yayldn sbb gstrirlr. Lakin Quran hkmlri zaman v mkanla mhdudlamadndan, hmin fikir qbul edil bilmz. Hyatn bala srf etmi byk alimlrin fikirinc, meyvlr arasnda bu meyv qdr qidals yoxdur. nsan orqanizmi n zeytun ya qdr faydal ikinci bir ya mlum deyil. Bu ya orqanizmin enerji ehtiyaclarnn dnmsind olduqca mhm rol oynayr. ksr yksk kalorili yalar tin hzm olunursa, zeytun ya hzm prosesin kmk edir. Hzrt li ibn Musa r-Riza () buyurur: Zeytun, yax qidadr. Azda xo qoxu yaradr, blmi aparr, z travt verir, sb sistemini gclndirir, qzb alovunu sndrr. Btn bu hmiyytlrin gr, Quranda zeytun mbark aac adlandrlr. Ayd zikr olunmu ikinci meyv xurmann trkibi, kalsium v fosforla zngindir. Kalsium smklri mhkmlndirir, fosfor beyinin faliyytini tnzimlyir. Xurma, sb yorunluunu aradan qaldrr, grm qabiliyytini artrr. Son dvrd aparlan aradrmalara sasn, xurmann ox yeyildiyi mntqlrd xrng xstliyin az tsadf olunur.
1

Hicr sursi, ay 49.

80

zm tbii czaxana adlandrrlar. Xsusiyytlrin gr, ana sdn oxar olan tdn iki df ox bdnin hrartini artrr. zm zhri tsirsizldirir, qan safladrr, revmatizmi aradan qaldrr v gcl mikrobldrc tsir gstrir. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Sizin n n yax tam rk, n yax meyv is zmdr.

Sual 94: Zikr hli kimdir? Cavab: Nhl sursind bilmdiyinizi zikr hlindn soruun buyurduunda, kim mracit olunmas nzrd tutulur? mam li ibn Musa r-Riza () buyurur: Zikr hli bizik v bizdn d sorumalsnz. mam Baqir (): Zikr Quran, zikr hli is, Peymbrin (s) hli-beytidir. Onlardan da sorumaq lazmdr1. bn Abbas uyun aynin tfsirind deyir: Zikr hli Mhmmd, li, Fatim, Hsn v Hseyndir. Zikrin mnas agahlq v xatrlama olduundan, bu szn Qurani-krim aid edilmsi tam mntiquyundur. Quran zikr hesab olunduu tqdird, Peymbr (s) v onun hli-beytinin () zikr hli olmas inkaredilmzdir. Tccbl d olsa, bzilri zikr hlini kitab hli kimi trcm etmidir. mam li ibn Musa rRiza () zikr hli ifadsini yhudi v msihi alimlrin aid ednlr bel buyurur: Sbhanllah! Mgr bel bir ey mmkndrm?! gr biz yhudi v msihi alimlrin mracit etsk, onlar bizi z mzhblrin dvt edrlr. Zikr hli bizik!2.
1 2

Nurus-sqleyn, 3-c cild, sh. 55. Nurus-sqleyn, 3-c cild sh. 57.

81

Yuxarda deyilnlrdn aydn oldu ki, insan onu maraqlandran msl bard mtxssis mracit etmlidir. Hr bir xs z xstliyinin malicsi n etibarl hkim axtard kimi, dini msllrd d n daltli v n alim mctehid z tutmaldr.

Sual 95: slam dini qadna n verdi? Cavab: slamdan vvl tkc cahil rblr arasnda yox, o dvrn n mdni saylan lklrind bel qadna bir ya kimi baxlrd. Szsz ki, rb cmiyytind qadn xsiyyti daha alaq bir kild thqir olunurdu. Cahiliyyt dvrnn mhur erlrindn birind deyilirdi: Oullar olsa da, olumuz bizim, Qzlarsa, oludur dmnimizin. Uyun dvrd tayfalararas mhariblrd sir dn qadnlar, adtn, orada r gedr v sirlr geri qaytarlanda dmn trfd qalmaa stnlk verrdilr. Cahil rblr bu sayaq hadislr saslanaraq, yenic doulmu qz vladn diri-diri torpaa basdrardlar. slam dinin qdrki dvrd qadnn real vziyyti bel idi. Quran nazil oldu v cahil rblrin irkin mllrini mhakim etdi: Onlardan birin qz olduu n mjd verdikd, qzbindn z qapqara qaralr. Bu mjdnin pisliyi zndn z tayfasndan qab gizlnir. Grsn, o, krpni zillt iind saxlayacaq, yoxsa torpaa basdracaq? Grn, nec d pis mhakim yrdrlr!1. slam Peymbrin (s) qznn olmas xbr verilnd, trafda bu xbri eidnlrin qan qarald. Hzrt (s) buyurdu: Bu n haltdir sizd grrm?! Allah-tala qoxulamaq n mn

Nhl sursi, ay 58-59.

82

bir ik verib. gr onun ruzisin gr qmginsinizs, ruzisini Allah yetirck1. Digr bir hdisd Hzrt (s) buyurur: Qz n gzl vladdr! Mhbbtli, kmki, munis, pak, hm d pak edn2. Hmin dvrd qz, qadn haqqnda bu sayaq szlr demk, yalnz Allahn ltf il mmkn olurdu. Peymbr (s) qz Fatimnin lini pnd, htta yaxnlar bel tccblnrdi. Bli, slam zhur etdi v qadn xsiyytini alaldan btn nnlr son qoyuldu. slam qanunlar il yaayan qadn, hzrt Fatimnin () timsalnda n azad qadndr. slam qadn oyuncaa, ey-irt vasitsin evirnlrin azndan vurub, ona xsiyyt azadl verdi. Bu gn dnya istismarlar qadna hicabn at, azad ol, deyirlr. sil azadlq is bdn yox, xsiyyt azadldr. gr lpaqlq azadlqdrsa, heyvanlara hsd aparmmz grkdir! slam dini is, mhz xsiyytini qorumaq n qadna ay da tk lpaql yox, qiymtli drr kimi sdfd rtnmyi tvsiy etdi. slam behit anann ayaqlar altdadr demkl, qadn he zaman grnmmi bir mqama yksldib, ona mlkiyyt, seibseilmk, ictimai-siyasi proseslr qatlmaq hququ verdi. Sual 96: Sd nec yaranr? Cavab: nsann ixtiyarna verilmi dyrli ilahi nemtlrdn biri d sddr. Qurani-krimd buyurulur: bhsiz ki, mal-heyvanda sizin n bir ibrt vardr. Biz onlarn qarnlarndak qanla ifrazat arasnda olan tmiz sd siz iiririk3.
1
2 3

Vsail-i, 15-ci cild, sh.104. Vsail-i, 15-ci cild, sh.100. Nhl sursi, ay 66.

83

Btnind krp olan ana qidalanr v bu qidalarn tsiri qanda zn bruz verir. Qan dvran sisteminin x, krpni (cnin) qan dvran sistemi il laqlnir. Krp n qdr ki, ana btninddir, bu yolla qidalanr. Uaq doulduqdan sonra anadak krpni qidalandrma x, onun dn trlr. Anann yediklri tam hzm olmam bir nv qida il qan arasnda sd yaranr. Sd n hzm olmu qida, n d qandr. Ana dnd proteinli sd hazrlanarkn, lav olaraq yalnz bdndki turulardan istifad olunur. Hazrlanan sdn trkibindki vitaminlrin, duzun, fosfatn, krin qandan gtrldy mlumdur. Sd qida maddlrinin qan vasitsi il sorulmasndan yaranr. Elmi hesablamalara sasn, ana dnd bir litr sdn hazrlanmas n n az be yz litr qan bu zvdn dvr etmlidir. Hans ki, bir litr qann yaranmas n bu qandan qat-qat artq qida qbul olunmaldr. Demk, ana dnd gedn proseslrin mahiyyti, hl d elm n qaranlqdr. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Suyu v qidan tam vz ed bilck yegan ey, sddr.

Sual 97: Allah-tala hans hrata vhy nazil etdi? Cavab: Nhl sursinin 68-ci aysind buyurulur: Rbbin bal arsna bel vhy etdi: Dalarda, aaclarda v alaqlarda (damlarda, ptklrd) zn yuva sal. Nvbti ayd is bu vhyin mahiyyti aqlanr: O arlarn qarnlarndan insanlar n fa olan mxtlif rngli bal xar1. Maraqldr ki, istklr tkc bal ars yox, btn heyvanlara ilha olunduu halda, n n ayd yalnz bal arsnn ad kilir? Hal-hazrda bal arsnn hyatnn alimlr trfindn trafl kild
1

Nhl sursi, ay 69.

84

yrnilmsi bel bir nticy glmy sas verir: bal arsnn ailsindki mdniyyt v ictimai nizam, briyyt n bir nmundir. Bal arsnn alt guli xanalardan ibart qurduu ev, hl d mhndislri heyran edir. Uyun mnzili tkil edn xanalarn alt guli olmas ona xsusi mhkmlik verir. Bal ars ailsind ox ciddi mk intizam hkm srr. hdsind olan ii yerin yetir bilmyn zv yuvann qapsndak nzartilr trfindn geri qaytarlr. Bs bu ciddi intizamn nticsi ndir? Hzrt Peymbr (s) buyurur: Hr ks ayda bir df bal yeyib, Allahdan Qurann vd etdiyi fan ists, Allah-tala onu 77 nv xstlikdn qoruyar1. Ciddi nizamn v ar zhmtin nticsi olan bal, he vaxt keyfiyytini itirib zay olmur. Alimlrin fikirinc bunun sbbi, baln trkibind gcl mikrobldrc kalsiumun oxluudur. Bal rk arsndan tutmu md yarasnadk, ksr xstliklrin drmandr. Bal ars v onun istehsal etdiyi bal o qdr srarngizdir ki, bu mvzunun drinliyin getmk kitabn imkanlarndan xaricdir.

Sual 98: nsana hqiqti anlamaqda mane olan ndir? Cavab: Hqiqt n qdr akar grns d, onu kor gzl grmk mmkn deyil. Hqiqti tanmaq n onun akar grnmsi n qdr zruridirs, grn gz d bir o qdr ehtiyac vardr. Ax kor, gnin in nec gr bilr?! nsann hqiqti tanmasna mane olan yanl mhakimlr, nfs istklrin tabeilik, kor-koran trfbazlq, tkbbr v bu kimi baqa mnfi tzahrlrdir. Ruh irklndikc, hqiqti drk etmk d tinlir.
1

Sfintl-bihar, 2-ci cild, sh. 190.

85

Bir hdisd buyurulduuna gr, gr eytanlar Adm vladnn qlbini dvry almasaydlar, insanlar fzann drinliklrini seyr ed bilrdilr. Bs eytanlardan nec qurtulmal? Qurani-krimd buyurulur: Hqiqtn iman gtirib, yalnz z Rbbin tvkkl ednlrin zrind eytann he bir hkm yoxdur. eytann hkm yalnz ona itat edib, Allaha rik qoanlar zrinddir1. Demk, doru yol yolular n ilkin rt, nfsin paklandrlmas v tqvadr. Qurani-krim doru yol gstrn ilahi kitab olduu halda, nfsin uyan insanlar htta Qurandan da z yanl mhakimlrinin sbutu n istifad edirlr. Ona gr d, Bqr sursinin 2-ci aysind buyurulur: Bu he bir kk-bh olmayan v mttqilr doru yol gstrn kitabdr.

Sual 99: Mslman yalan dana bilrmi? Cavab: str mslman, istrs d qeyrimslmanlar arasnda yalan n irkin siftlrdn hesab olunur. Qurani-krimd bu bard buyurulur: Yalan, ancaq Allahn aylrin inanmayanlar uydururlar. Onlar sil 2 yalandrlar . mam Sadiq () buyurur: nsanlarn rku v scdlrinin uzunluuna baxmayn. Bu adt zndn d ola bilr. Amma onlarn dzly v etibarna diqqt edin3. mam Baqir () buyurur: Allah btn pisliklri qfllayb v rab qfllarn aardr. Yalan is, rabdan da pisdir4.
1 2 3 4

Nhl sursi, ay 99-100. Nhl sursi, ay 105. Sfintl-bihar, {mnb kamil deyil}. suli-kafi, 2-ci cild, sh. 254.

86

Yalanla gnah arasnda sasl rabit vardr. Gnahkar insan doru danarsa, rsvay olar. O z gnahn rtmk n yalana l atmaa mcburdur. Bir xs hzrt Peymbrin (s) hzuruna glib, rz etdi: Ya Rsullullah! Hm namaz qlmram, hm gnaha yol verirm, hm d yalan danram. Bunlardan hansn birinci trk edim?. Hzrt Peymbr (s) ona mslht grd ki, vvlc yalan atsn. Peymbrin (s) yanndan xan hmin xs, bir az sonra gnah etmk istdikd yadna dd ki, Hzrt doru cavab vermlidir v doru cavab verms, czalanacaq. Ona gr d btn gnahlarna tvb etdi. Baqa bir vaxt is hzrt Peymbrdn (s) sorudular: - Mslman qorxaq ola bilrmi? Hzrt (s) buyurdu - Mmkndr. - Mslman paxl ola bilrmi? O hzrt mmkn olduunu bildirdi. - Mslman yalan dana bilrmi? Hzrt (s) mslman yalan dana bilmzdey buyurdu.

Sual 100: Mrtd kimdir? Cavab: slam dinind iman gtirdikdn sonra kfr edn insana mrtd deyilir. Kitab hlin bir o qdr d srt mnasibt gstrmyn slam, slam qbul etdikdn sonra atan mrtd olduqca kskin yanar. nki bu byk gnah btn slam dnyasna qar qaldrlm qiyamdr v cmiyyti paralayr. Mslman ata v mslman anadan doulmu bir xs dindn xarsa, onun tvbsi zahirn qbul deyildir. Amma valideynlri mslman olmayan bir xs dini qbul edib sonra dindn xarsa, tvbsi qbuldur.

87

Grsn, bu iki xs arasnda n n frq qoyulur? vvlc onu qeyd edk ki, slam dini mntiq sasnda qbul olunmaldr. Mslman aild doulmu xs slam dininin saslarndan xbrdar olduu n onun dindn xmas mlumatszlq yox, xyant hesab olunur. Amma dini sonradan qbul etmi xs, bilmmzlik ucbatndan shv ed bilr. Szsz ki, tzyiq altnda dindn xdn deyn xs, qlbn dinindn dnmyibs, mrtd hesab olunmur.

Sual 101: Tbii flaktlrin sbbi ndir? Cavab: Son dvrlr planetimizi brm tbii flaktlrin sbbi hamn maraqlandrr. slind is, bu sualn cavab olduqca saddir. Allah-tala buyurur: Allah bir hri misal gtirir. O hr min-amanlq v arxaynlq iind idi. Ruzisi d hr yerdn bol-bol glirdi. Lakin halisi Allahn nemtini inkar etdi. Allah da hmin hrin sakinlrin etdiklri mllr gr, aclq v qorxu blas daddrd1. Qurani-krimd Nuhu inkar ednlrin sel qrq olduu, Ad v Smud tayfalarnn gnahkarlqlar mqabilind dhtli sarsntya brnrk diz st db qaldqlar, qadnlar qoyub, kiilr hvtl yanaan Lut tayfasnn zab yana dar olduu v baqa ibrtamiz hvalatlar rvayt olunur. Hr bir millt Allaha etiqad mqabilind byk nemtl mkafatlandrlr: min-amanlq, glcy inam, genbol ruzi. mam Sadiq () buyurur: Bni-sraildn bir tayfa o qdr gen-bolluq, rifah iind yaayrd ki, htta uaqlarnn oyuncaqlar da qida maddlrindn hazrlanmd. Amma bu
1

Nhl sursi, ay 112.

88

tayfa axrda bir gn dd ki, hmin oyuncaqlar yemy mcbur oldu1. Demk, btn blalarn, elc d, tbii flaktlrin sbbi, nsanlarn dnyan axirtdn stn tutmasdr2. Sual 102: Mxaliflrl nec rftar etmli? Cavab: nsanlar doru yola dvt edib gnahdan kindirmk, hr bir mslman n vacib olan dini vziflrdndir. Cmiyytd myyn mvqe semi insanlar, tbii olaraq mxaliflrl zlir. Bu mxaliflr slhsevr v tcavzkar olmaqla, iki qrupa blnrlr. Birinci qrup mxaliftl mntiq v xlaqla rftar etmk olduqca tsirlidir. Nhl sursinin 125-ci aysi uyun mvzudan bhs edir. Qurani-krimin bir sra baqa aylrin d istinad edrk, mxaliflrl rftar sullarn aadak ardcllqla proqramladrmaq olar: 1. Allahn yoluna hikmtl dvt et; Hikmt dedikd elm, mntiq, dlillr nzrd tutulur. Bu sulla yatm dnclri oyatmaq mmkndr. 2. Gzl yd-nsihtl dvt et; nsanlar xarakterc gzlliy meyilli olduqlarndan, kobud kild ifad olunmu hqiqt maraq gstrmirlr. 3. n gzl kild, irin dil v mehribanlqla dvt et; 4. Tcavzkar mxaliflrl rftarda daltli ol. Artq cza, zlm v gnahdr; 5. Siz cza vermi mxalifti sbir edib balasanz, daha yaxdr; hd dynd kafirlr Peymbrin (s) misi Hmzni ldrmkl kifaytlnmyib, ciyrini v
1 2

Tfsire Nurus-sqleyn 3-c cild, sh. 91. Nhl sursi, ay 107.

89

ryini xarm, burnunu v qulan ksmidilr. Hzrt Peymbr (s) dmndn intiqam almaq haqqnda dnrkn, ay nazil oldu: gr sbir etsniz, bu, daha xeyirlidir1. Peymbr (s) rz etdi: Sbir edirm, Xudaya. 6. Dmnin zab qarsnda sbir etmk yalnz Allaha xatir olduqda, faydaldr; slind, Allahn yardm olmadan vhiliy sbir etmk, qeyri-mmkndr. 7. Dvt qbul olunmad tqdird, kdrlnm; nki sn z vzifni yerin yetirmisn 8. Dmn hiylsi qarsnda sxlb, meydan bo buraxma; Snin sndn Allah, btn hiyllri pua xarmaa qadirdir 9. Pis mllrdn kin; 10. Xeyir ml n al.

Sual 103: Yhya peymbrin ba kim hdiyy verildi? Cavab: Allah-tala Zkriyya peymbri qoca yalarnda vladla mjdldi. Mrym sursinin 7ci aysind buyurulur: Ey Zkriyya, sn bir oulla mjd veririk ki, onun ad Yhyadr. Biz bu ad vvllr he ks vermmiik. Uyun surnin 12-ci aysi Yhyann kimliyini byan edir: Ey Yhya, kitabdan brk yap! Biz, uaq ikn ona hikmt verdik. Yhya peymbrin lm d tvlld kimi qeyri-adi oldu. Msihi v mslman tarixilri bu hadti bel tsvir edir: Yhyann yaad dvrd Flstin padah nfsin uymu zalm bir xs idi. O, z qarda qznn gzlliyin vurulub, bu qzla evlnmk qrarna glmidi. misi kimi eytana uymu qz da, bu izdivaca alrd. Bu xbr Yhya peymbr atd. Bel bir izdivacn ilahi qanunlara
1

Nhl sursi, ay 126.

90

zidd olduunu elan edn Yhya, Flstin padah il mbarizy balad. Yhyann mxaliftiliyindn xbr tutan gnahkar qz misin dedi: Yhya bizim admz dillr sald. Btn xalq bizdn danr. Mn onun bandan baqa hdiyy istmirm. Qzn eqindn dli-divan olmu padahn gzlri tutuldu v Yhyann boynunu vurdurub, qza hdiyy etdi. Hdislr sasn imam Hseyn () buyurmudur: Dnyann pisliyin bax! Zalmlar Zkriyya olu Yhyann ban Bni-sraildn olan gnahkar bir qadna hdiyy etdilr.

Sual 104: Mrym n n Allahdan lm istdi? Cavab: Briyyt tarixind bir insan li toxunmadan, bakir ikn hamil olmu yegan qadn sa peymbrin () anas Mrymdir. Cahil insanlarn dedi-qodusundan qorxan Mrym haqqnda Qurani-krimd bel buyurulur: Doum sancs onu bir xurma aacnn gvdsin syknmy mcbur etdi. Mrym dedi: Ka ki, mn bundan vvl lb qurtaraydm v ya tamamil unudulub getmi olaydm1. Hmin qsa mddtd zc tinliklrl zbz gln Mrym n hyat zhr dnmd. rf v lyaqtini qorumaq onun n he d asan deyildi. Mrym el dnrd ki, bu uaq doulan kimi cmiyyt qarsnda rsvay olacaq. Hans ki, Mrym n paklq hyatndan stn idi. Allahdan lm istmk batil bir i olduu halda, Mrymin z ifftini qorumaa xatir atd bu addm balana bilrdi. z sevimli bndsini tinliklrl snaa kn Allahn bu bnd n qarda hans allar
1

Mrym sursi, ay 23.

91

hazrladn alna gtirmyn insan, bzn dzmszlk gstrir. Bzilri Mrymin bana glnlr bh edib, Mcz yalnz peymbrlr v imamlara aiddir, deyirlr. Onlar unudur ki, Mrymin bana glnlr, bilavasit sa peymbrl (s) bal idi. Bundan lav, mczdn baqa kramt deyiln bir qeyri-adilik d var. Allah-tala istdiyi mmin bndni bu siftl mkafatlandrr.

Sual 105: Mminlr chnnmi grckmi? Cavab: Allah-tala buyurur: Sizdn el bir ks olmaz ki, chnnm varid olmasn. Bu Rbbinin buyurduu vacib bir hkmdr1. ksr tfsirilrin fikirinc, btn insanlar istisnasz olaraq chnnm daxil olacaqlar. Amma bu o demk deyildir ki, btn insanlar chnnm odunda yanacaqdr. Nmrudun brahim peymbri oda atdn xatrlayaq. Od yandrc olsa da, Allahn iradsin tabedir. Allahn iradsi il od iman nuru qarsnda acizdir. Chnnm daxil olan mminlrin iman nuru odu tsirsizldirr v kimsy zrr toxunmaz. Hzrt Peymbr (s) buyurmudur: Btn mlisalehlr v gnahkarlar chnnm daxil olar. Alov brahimin qarsnda hrartdn ddy kimi, mminlrin d qarsnda hrartini itirr2. Bs mminlrin chnnm daxil olmasnn hikmti ndir? Chnnmi mahid etdikdn sonra behit qdm qoyan mminlr, onun nemtlrindn sl lzzt aparacaqlar. Hzrt Peymbr (s) buyurur: nsanlar chnnm daxil olduqdan sonra mllri nzr alnmaqla, oradan bayra xacaqlar. Bzilri
1 2

Mrym sursi, ay 71. Nurus-sqleyn, 3-c cild sh. 353.

92

imk tk, bzilri klk kimi, bzilri iti qaaraq, bzilri iti yeril, bzilri d adi yeril1. Mminlrin chnnmd qalmayacaqlar aylrd d tsdiq olunur: Sonra biz Allahdan qorxub pis mldn kinnlr nicat verck, zalmlar is, orada diz st km halda saxlayacaq2. Sual 106: Sehr xrafatdr, yoxsa hqiqt? Cavab: Sehr klmsinin lti mnas, mnbyi bilinmyn, gizli qalan hadis demkdir. Amma hal-hazrda sehr dedikd, qeyri-adi bir i baa dlr. Gzbalayclq, tlqin, yalnz mtxssislr mlum fiziki v kimyvi proseslr, cindarlq vasitsi il nmayi etdiriln hadislr sehr kimi qbul olunur. Sehrbazlq hzrt Musann () dvrnd ox gcl idi. Amma hal-hazrda da sirk tamaalarnda sehrbazlqla tez-tez qarlarq. Sehrbazlqa aid yazlm kitablarda, sehrbazlarn bir ox sehrlri aqlanmdr. Msln, sehrbazn lindn hr hans bir predmetin umas indiki dvrd, tin ki, kimsni tcblndirsin. nki insanlarn ksriyyti kimyadan xbrdardr v bir ox maddlrin havadan yngl olduunu bilir. Bu madddn hr hans bir cismd yerldirmkl, onu hrkt gtirmk olar. Yuxarda deyilnlrdn mlum olur ki, sehr inkar edilsi xrafat deyil. Amma bu i, adtn, insanlarn aldadlmas n istifad olunduundan, slam dinind qadaandr v byk gnahlardan hesab olunur.

1 2

Nurus-sqleyn, 3-c cild, sh.353. Mrym sursi, ay 72.

93

Sual 107: Hzrt Peymbrdn (s) sonra mmt shv dar olmudusa, hzrt li () n n susurdu? Cavab: Hzrt linin () ilahi mqamna bh edib, onu Peymbrdn (s) sonrak xlif il eynildirnlr, hmin xliflrin mdafisin qalxaraq deyirlr: vvlki xlifnin doru yoldan azdn bilrk, hzrt li () n n susurdu?. str snni, istr i mnblrindn trafl mlumata malik insanlar, linin () hmin dvrd aq-akar kild z mvqeyini byan etmsindn xbrdardrlar. min olmaq n Nhclblanin 3, 87, 94, 97, 147 v 154-c xtblrin nzr salmaq kifaytdir. Hzrt Peymbrin (s) vfatndan sonra mnafiqlr slama zrb vurmaq n mqam gzlyirdilr. Btprstliyin kk atd bir lkd kiik bir qatqlq, dvlt stunlar kvrk olan slam n ox thlkli idi. Hzrt li () yalnz slam qorumaq xatirin sbir edirdi. li () z sbri il mslmanlarn birliyini qorumaa almasna baxmayaraq, bu Bkr qar qiyama qalxd. mr v Osman is, qtl yetirildi. Sual 108: oxallahlq hans dlillrl inkar olunur? Cavab: slam oxallahln bariz nmunsi olan btprstlik mhitind zhur etdi. nsanlarn zamanzaman etiqad etdiyi btlri qrb Allahn birliyin inam yaratmaq, yalnz sasl dlillr vasitsi il mmkn idi. slam mntiq v dlillrl bu inam yarada bildi. Qurani-krimd buyurulur: gr yerd v gyd Allahdan baqa tanrlar olsayd, onlarn ikisi d pozulard1. Dnyann obyektiv nizaml quruluu, Allahn birliyin n yetrli dlillrdndir.
1

nbiya sursi, ay 22.

94

Mriklr bu dlil qarsnda tanrlar bir-birin zidd olmasa, dnyann nizam pozulmaz, dedilr. slam onlara bel cavab verdi: frq v ziddiyyti douran oxluqdur. Frdlrin oxarl eyniyyt deyil v oxarlq ziddiyyti azaltsa da, tam aradan qaldra bilmz. Bir kafir imam Sadiqdn () sorudu: Allah necdir?. mam () buyurdu: Bir halda ki, yaran nizamldr, ulduzlar smada z yolu il gedir, bu hmahnglik yaradann birliyin dlildir1. Qurani-krim trslik edib kainatn nizamn Allahn birliyin dlil qbul etmynlr dlilinizi gtirin2 deyir. hli-beyt () hdislrind mntiq saslanan bel bir cavabla da rastlarq: Allahdan baqa tanr olsayd, o da z peymbrlrini gndrrdi. Hans ki, btn peymbrlr bir Allah trfindn gndrildiklrini bildirmilr.

Sual 109: nsan tlsknlikdn yaradlb? Cavab: nbiya sursinin 37-ci aysind buyurulur: nsan tlsknlikdn yaradlb. Bu aynin insan tlskn yaradlb kimi trcm edilmsi doru deyildir. Ay rbc bel ifad olunur: xuliql-insanu min clin. Tfsirilr uyun aynin he d hamya amil olunmadn bildirirlr. Ayd ilahi yoldan azm zalm v ya cahil insanlar nzrd tutulur. Bu ay bir nv tkiddir. Yni insan el tlsir ki, sanki tlsknlikdn yaradlb. trafnza diqqtl nzr saln. ksr adi insanlar tlsir. str xeyir i olsun, istrs d r i, onlarda hvslsizlik mahid olunur. Htta gnaha batm insanlara Allahn qzbin glrsn deynd, bs
1 2

Tvhidi-Sduq. nbiya sursi, ay 24.

95

bu zab n n gecikir-dey soruurlar. Onlarn cavabnda Allah-tala buyurur: Aylrimi siz gstrcym, Mni tlsdirmyin1. Burada ay zab, bla mnasnda ilnmidir. Tlsknlik insan talehi n o qdr thlklidir ki, htta onu bdi axirt sadtindn mhrum ed bilr. Tlsn insan daim zrrddir. Src tm mliyyatnda tlsmkl hyatn ldn verir, kini toxumu vaxtndan vvl spmkl, mhsuldan mhrum olur, insan zn hyat yolda serkn tlsmkl, ail hyatn zhr dndrir, oruc tutan insan azann vaxtn gzlmkd tlsmkl, gn uzunu kdiyi zhmti bada verir. Ona gr d, slam dini z ardcllarn sbr dvt edir. ksr aylrd sbir v namaz klmlri qoa ilnir.

Sual 110: Bt sndrmaq gnahdrm? Cavab: Be lul-zm peymbrdn biri olan brahimin () ilahi mqam kimsd bh dourmur. Allah-tala brahim haqqnda buyurur: Yadna sal ki, Rbbi brahimi bir ne szl imtahana kdiyi zaman o, Allahn mrlrini tamamil yerin yetirdi. Bel olduqda, Allah ona buyurdu: Sni insanlara imam tyin edcym2. Burada brahimi yada salmamz tsadfi deyil. O, mhz bt sndrmaqla hrt tapm peymbrdir. Bir mddt mntiq v dlill trafndaklar btprstlikdn kindirib, bir Allaha z tutmaa aran peymbr istehza il qarland. Artq mli faliyyt kemyin vaxt idi. Btxanan xlvt grn brahim () vzifsini yerin yetirmk qrarna gldi. Bayram mnasibti il hr knarna xm btprstlr geri qaydb, btxanaya daxil olanda,
1 2

nbiya sursi, ay 37. Bqr sursi, ay 124.

96

grdklri shndn dht gldilr. Sa-salamat qoyub getdiklri btlr, qol-q snm halda trafa splnmidi. Onlar allahlarmzn bana bu oyunu kim gtirib, dey fryad qopardlar. Nhayt, txminn 16 yal brahim () tutulub, mhakim n zalm Nmrudun hzuruna gtirildi. brahimin blk, bu ii byk bt grb szlri btprstlri tamam adrd. Onun mqsdi, btlrin acizliyini trafdaklara anlatmaq idi. Btprstlr brahimin szlrindn bir anlq oyansalar da, chalt stn gldi. Nmrudun mri il brahim oda atld. Yuxarda deyilnlrdn aydn oldu ki, btlri sndrmaq ninki, gnah deyil, htta vacib bir dini vzifdir. Bunu da unutmaq olmaz ki, bt tkc taxtadan v ya dadan yonulmu heykl deyil. nsan Allahdan uzaqladran hr bir ya, hr bir ylnc, hr bir ballq btdr. Allahdan qeyrisin knl verib, bndlik mqamn unutmaq btprstlikdir.

Sual 111: Atin glzara dndyn grn Nmrud iman gtirdimi? Cavab: Btprstlikl fal mbariznin nticsi olaraq, zalm padah Nmrud brahimi odda yandrmaq qrarna gldi. Zalm istismarlar, adtn, avam ktllrin qlbini l almaq sullarn gzl bilirlr. Nmrud da bellrindn idi. O, han sizin qeyrtiniz, n n tanrlarnz mdafi etmirsiniz, qeyrtiniz varsa, brahimi oda kin kimi arlarla xalq brahim qar qaldrd. Camaat tonqal n qrx gn r-rp dad. Tonqal qalandqdan sonra trafnda el bir hrart yarand ki, kims yaxnlaa bilmdi. ox dndkdn sonra qrara gldilr ki, brahimi mancanaa qoyub, zmtli tonqaln iin atsnlar. Bel d etdilr.

97

Allah-tala buyurur: Biz d ey at, brahim qar srin v zrrsiz ol buyurduq1. l-mizanda nql olunan bir rvayt gr Cbrail () brahimin () grn glib, dedi: Kmy ehtiyacn varm?. brahim () bel cavab verdi: Snin kmyin yox!. Cbrail ona bel tklif etdi: Onda Allahdan kmk ist. Hzrt brahim dedi: Hamdan xbrdar olmas kifaytdir!. Btprstlr brahimi atdqlar odun vahimsindn fryad kir, Nmrud is brahimin bir ovuc kl dncyi an hsrtl gzlyirdi. Amma tonqal yanb tkndikdn sonra brahimin sasalamat onunla zbz dayandn grn Nmrud haray kib dedi: Ey brahim! Dorudan da, snin Allahn byk imi. Sninl od arasnda prd kck qdr byk! ndi ki, bel oldu, O Allahn qdrtin xatir qurbanlq edirm. Rvayt gr, Nmrud drd min qurban ksdi. Amma brahim ona xatrlad ki, btprstlikdn imtina edib, bir Allaha iman gtirms, qurbanlar qbul olmayacaq. Nmrud is ona bel cavab verdi: Bel etsm, taxt-tacm limdn xar. Mn is buna dz bilmrm.

Sual 112: Bir mhakimd iki hkm ola bilrmi? Cavab: nbiya sursinin 78-ci aysind xarab edilmi kin sahsin iar olunur. Dini rvaytlrd is, bu hadis trafl rh olunur. Davud peymbrin () dvrnd bir qoyun srs gzl bir baa girib, onu xarab edir. Ba sahibi ikayt n Davudun yanna glir. Onu diqqtl dinlyn peymbr hkm xarr ki, vurulmu ziyann vzind qoyunlar ba sahibin verilsin. Bu hadis cryan edn vaxt uaq olan Sleyman, atasna yaxnlab deyir: Ey Allahn
1

nbiya sursi, ay 69.

98

peymbri, bu hkm vz etsn yaxdr. Ba, brpa edilndk qoyunlarn sahibin tapr. Qoyunlar is ba sahibin ver ki, ba brpa olanadk, sdndn yunundan 1 istifad etsin . Mlumatszlq zndn cahil insanlar el dn bilr ki, uyun hvalatda haqqnda danlan iki hkm bir-birin ziddir. Hans ki, bir tinlikdn iki x yolu ola bildiyi kimi, bir mhakimd d iki mxtlif hkm veril bilr. Davud peymbr ba sahibin dymi zrri hesablayaraq, bu zrrin qoyunlarla dnmsi hkmn vermidi. Bu hkm tam daltli idi. Olu Sleymann verdiyi hkm d dalt saslanrd. Bel bir hadisnin ba vermsinin hikmti n idi? Tfsiri-Safid nql olunur ki, imam Sadiq () buyurmudur: Bu macra Davud peymbrin caniininin tyini il bal idi. Hdisdn bel mlum olur ki, uyun mhakimd Sleymann istedadn aqlanmaqla, onun qardak peymbrlik mqamna iar olunurdu. Sual 113: N n sbirdn danlanda yyubun sbri msl kilir? Cavab: Allah-tala z peymbri bard buyurur: yyubu yada sal. Bir vaxt o, Rbbin dua edrk bel demidi: Mn bla z verdi. Sn rhimlilrin rhimlisisn2. mam Sadiqdn () yyubu auuna alm blalarn sbbi haqqnda soruulanda, Hzrt buyurdu: yyuba z vermi blalarn sbbi, onun ilahi nemtlr qarsnda ox kr etmsi idi. yyubun imanna hsd aparan blis, onun ox kr etmsini nemt qrq olmas il laqlndirmidi. O, Allah drgahna bel rz etmidi: Sn yyubdan
1 2

Mcmul-byan. nbiya sursi, ay 83.

99

dnya nemtlrini alsan, grrsn ki, o kr ednlrdn deyil. Mn icaz ver, sbut edim ki, dediklrim dorudur. Bu hvalat btn hqiqtsevrlr n dlil olsun dey, Allah-tala blis icaz verdi, blis vvlc yyubun var-dvltini, sonra vladlarn lindn xard. Lakin bu hadislr yyubun krn daha da artrd. Daha sonra yyubu xstliy dar edib, hey-hrktini lindn ald. Lakin yyub krn davam etdirirdi. blis bu byk insann iradsini qrmaq n hcumlarn iddtlndirdi. trafdaklarn ax n gnah etmisn ki, bel blaya dmsn kimi qnaqlar yyubun qlbini paralayrd. Amma misilsiz blalar qarsnda yyub son nfsdk krndn l kmdi. Belc, yyub sbri zrbi-msl evrildi.

Sual 114: Hddi am mmti trk etmk olarm? Cavab: nkbut sursinin 56-c aysind buyurulur: Ey iman gtirmi bndlrim, (sizi incidib, ziyyt verilrs, hicrt ed bilrsiniz) bhsiz ki, mnim yerim genidir. Buna gr d, yalnz mn ibadt edin. Aydn mlum olur ki, hddi am mmtin tzyiqlri dini vziflrin icrasna mane olursa, baqa bir yer hicrt etmk lazmdr. Amma unutmaq olmaz ki, adi insanlarla peymbrlrin vziflri arasnda frqlr mvcuddur. Peymbrlr yalnz vhy sasnda hicrt edir v bir yerdn baqa yer kmkl, ilahi buyurua ml edirlr. brahim (), Musa () v hzrt Mhmmdin (s) hicrti bu qbildndir. Lakin hddi am mmtini trk edn Yunis peymbr haqqnda bel buyurulur: Bir zaman o qzblnrk xb getmi v onu mhnt

100

dar etmycyimizi gman etmidi1. Ayd zikr olunmu macra n il nticlnir? raqn Neynva mntqsind uzun illr qvmn tk Allaha itat aran Yunis peymbr, onlarn etinaszl il qarlar. Bu qvmn inadkarlndan bezrk, mntqni trk edir. Yunisin svar olduu gmi yolda tufana dr. Gminin kapitan bu hadisni gmid frari olmas il laqlndirib, bir ne df pk atr. Hr df pk Yunis ddyndn, onun frari olmas kimsd bh dourmur. Nhayt, bladan qurtulmaq n Yunis dniz atlr. Byk dniz nhnginin udduu Yunis, Allahn mczsi il sa qalr. Allahn qzbin sbb olduunu anlayan Yunisin duas qbul olur. Bu hadis bir daha sbut edir ki, adi insanlar n xta hesab olunmayan bir i, peymbrlri tinliy sala bilr. N Adm, n d Yunis peymbr he bir gnaha yol vermmidilr. Sadc, daha xeyirli mli trk etmidilr. Sual 115: Btn analarn z vladlarn unudaca gn hans gndr? Cavab: Allah-tala dnya hyatnn sona yetmsi il brpa olacaq qiyamt gn haqqnda buyurur: Ey insanlar, Rbbinizdn qorxun! Hqiqtn, qiyamt gnnn zlzlsi dhtli eydir. Onu grcyiniz gn, hr bir mzikli ana sdmr krpsini unudar, hr bir hamil qadn bari-hmlini yer qoyar. nsanlar mst grrsn. Hans ki, onlar mst deyil, Allahn zab iddtlidir2. Bzilri Allah qorxusu il adi hyat hadislrindn qorxuya eyni sviyyd yanar v Allah qorxusunu, insan xsiyyti n nqsan
1 2

nbiya sursi, ay 87. Hcc sursi, ay 1-2.

101

hesab edirlr. Hqiqtn d, insann gecnin qaranlndan, lmndn qorxmas onun xsiyyti n qbahtdir. Lakin insann Allahdan qorxmas onun xsiyytin nqsan yox, ucalq gtirir. Zalm bir hakimdn qorxu insan xyant, daltsizliy svq etdiyi halda, Allah qorxusu insanda yalnz mqdds hisslr dourur. lmdn qorxan insan, dnyan ldn vermmk n vtnini d satmaa hazr olduu halda, Allahdan qorxan insan, Onun qzbin dar olmamaq n dnya hyatn qurban verir. nsan xarakterinin malik olduu btn hisslr, iki istiqamtd ilnir. Qorxu da xarakterin malik olduu hisslrdndir. Onun ilnmsi qeyrimmkndr. Sual olunur: gr Allahdan qorxmaq qbahtdirs, bs ndn qorxmaq fziltlidir?! nsanda qorxu hissi mvcuddur v yalnz Allah qorxusu fzilt hesab oluna bilr. Bs dhtli qiyamt zlzlsi zaman qorxmamaq mmkndrm? Bu qorxu fziltdir, yoxsa qbaht? Bu suala cavab vermk n dnya hyatmzda ba vern zlzllri xatrlamaq lazm glir. Qorxunu qbaht hesab ednlr bu zlzllr zaman zn nec aparr? Bir szl, qorxu mvcuddur v insanda msbt hisslr alayan, onu Allaha yaxnladran, gnahn qarsn alan qorxu qbaht deyildir. Qorxunun mhz msbt tsirlrini dnrk, qiyamt gnn dhtli zlzllrl mayit olunan gn unutmamamz zruridir. Bir gn ki, btn mzikli analar sdmr krpsini unudacaq!

Sual 116: nsan hyat hans mrhllrdn ibartdir? Cavab: Hcc sursinin 5-ci aysind buyurulur: Hqiqtn, biz sizi torpaqdan, sonra ntfdn, sonra laxtalanm qandan, sonra tam kl dm v ya dmmi

102

muzdn (eynnmi t oxar ey) yaratdq ki, siz gstrk. stdiyimizi ana btnind bir mddt saxlar, sonra uaq klind dourarq. Sonra mqsd yetkinlik hddin atmanzdadr. Bu arada kimi lr, kimi d mrn el rzil hddin atar ki, bildiklrini unudar. Aydn grndy kimi, insan hyat yeddi mrhldn ibartdir: 1. Torpaq mrhlsi yalnz Adm yox, btn insanlarn ilki topaqdr. Ata-anann qidaland btn nemtlr torpaqdan yaranr v ana btnind ntf klin dr. 2. Ntf mrhlsi ntf torpan qidalarla ataana orqanizmin trdy mikrocanl qatqdr. 3. lq mrhlsi - lq, nvbti laxtalanm qan mrhlsidir. 4. Muz mrhlsi laxtalanm qann vvlc eynnmi t oxar formaya dmsi v qfild zalarn formalamas. 5. Uaqlq mrhlsi. 6. Yetkinlik mrhlsi. 7. Qocalq mrhlsi. Sual 117: rzlil-umur ndir? Cavab: rzlil-umur demkl, Qurani-krimd mrn n rzil dvr nzrd tutulur. Bu, qocaln el bir dvrdr ki, insan btn biliklrini yaddan xarr. Onun biliyi, qarya xan ilrd tdbiri eynn ua xatrladr. Uaq kimi xrda bir msly gr narahat olur, bir anda hm sevinir, hm hvsldn xr. Htta hrktlri d uaq hrktlrin bnzyir. Hans ki, uaqdan he n gzlmynlr ondan ox ey gzlyir. Uaq yaa dolduqca dyiilcyin mid olduu halda, qocadan bel bir intizar yoxdur. Uaqla qoca arasndak frqlrdn biri budur ki, uan itirilsi bir eyi olmad halda, qoca mrnn btn srmaysini

103

ldn vermidir. Btn bu xsusiyytlri nzr alanda uaa nisbtn qocann hal daha acnacaql grnr. Bzi rvaytlrd rzlil-umur yz yadan yuxarya aid edilir1. Bu deyilnlr btn qocalaram aiddir? trafmza diqqtl nzr salsaq grrik ki, bu hala mrn elmi mbahislrd keirmi alimlr arasnda ox az tsadf olunur. Amma bel bir haln Quranda xatrladlmas dnn insanlar n ciddi bir xbrdarlqdr. mrmzn bel bir dvrnn tinliklrindn Allaha pnah aparaq.

Sual 118: Allahn qurbanla ehtiyac varm? Cavab: Br tarixind qurbanlq haqqnda ilkin mlumatla Adm peymbrin iki olunun hvalatnda rastlarq. Onlar qurban gtirdiklri zaman birinin qurban qbul edilmi, digrinin is qbul olunmamdr2. Btn smavi kitablarda, elc d, Qurani-krimd ilahi hdlr gzlnilmkl, Allah yolunda qurban ksilmsi alqlanlr. Lakin chalt zndn btn ilrd ifrata varan insanlar, bu id d gnaha yol vermilr. Onlar ibadt n xlq olunmu insan vladn qurbanlq etmkdn bel kinmilr. Bellri, tbii ki, Allahn qzbin dar olmular. Allah-tala brahim peymbr () olu smayli qurbanlq etmsi n gstri verdiyi halda, brahimin lind ban ktlmsi, Allahn qurbanlq n qoyun gndrmsi, bir daha vhi adtlrin squtudur. Allahn qurbanla ehtiyac varm? Cism olmayan ehtiyacsz Allah bel buyurur: Onlarn n ti, n

1 2

Tfsiri Nurus-sqleyn, 3-c cild, sh. 472. Maid sursi, ay 27.

104

d qan, lbtd, Allaha atmaz. Allaha atacaq olan, yalnz sizin tqvanzdr1. Qurban ksmk ibadtdir. Btn ibadtlrin sas hdfi, kamil insan trbiysidir. Qurban ksn insan fdakarlq mktbi kerk, hadt n hazrlq grr. Qurbanln digr bir hmiyyti d, fqir v miskinlrin yada salnmasdr. Sual 119: Qlbd hqiqt bh douran kimdir? Cavab: Batil arxa evirib, hqiqt z tutan insan eytann hdfin evrilir. O eytan ki, insanlarn rklrin vsvs salr2. Quran aylrindn mlum olur ki, bu vsvslrdn kims suortalanmamdr: (Ya Mhmmd) Sndn vvl d el bir rsul, el bir nbi gndrmdik ki, eytan onun arzu-dilyin bir xll qatmasn. Lakin Allah eytann vsvssini batil edr3. Lakin eytann insana tlqini cavabsz da qala bilr. Agah v imanl insanlarn hqiqti batildn semkd he bir tinliyi yoxdur. Quran oxuyan insann qlbind nfuz edib aylr bh douran eytan, daim iki mnasibtl z-zdir: o, agah v imanl insandan rdd cavab alr, cahil insanlar tovlamaa nail olur. slam dmnlri eytann nfuzunu tsdiq edn aylrdn sui-istifad edrk, htta hzrt Peymbrin (s) d tovlandn iddia edirlr. Bu mddaya da yalnz avamlar inana bilr. gr eytan agah v imanl adi insan aldada bilmirs, daim ilahi gstrilrdn faydalanan Peymbri nec aldada bilr?! (Xatrladaq ki, Adml eytann

1 2 3

Hcc sursi, ay 37. Nas sursi, ay 5. Hcc sursi, ay 52.

105

hvalatnda Adm gnaha yol vermmidi. Sadc, yax bir i trk olunmudu).

Sual 120: Xuu ndir? Cavab: nsann hr hans bir sahd almas, hl mvffqiyyt deyildir. Hdf doru aparan yolda manelr mvcuddur v bu manelri df etmdn hans mvffqiyytdn danmaq olar?! nsann nfs istklri il mbarizsi, mrn sonunadk davam edn mharibni xatrladr. Mharib meydanna girmk, hl qlb almaq deyildir. Namaza balam insan dy girmi cngavri xatrladr. O, yalnz znn v dmninin qvvsini dzgn qiymtlndirib, Allahn yardm v hdsindki imkanlardan tam istifad etmkl qalib gl bilr. Namaza balamasna baxmayaraq, pis vrdilrdn l kmyn, dini cmiyytlrin adna lk gtirn insanlara az tsadf olunmur. Mminun sursinin 1 v 2-ci aylrind buyurulur: Mminlr nicat tapdlar. O mminlr ki, namazlarnda xuu vardr. Xuu ndir? Xuu insann hr hans zmt v ya hqiqt qarsnda tvazkarl, zn kiik tutmasdr. Qurani-krimd namaza balamaq yox, xuu halnda namaz qlmaq mminlik lamti hesab olunur. Mcmul-byann tfsirind bel bir hdis nql olunur: slam Peymbri (s) namaz zaman bzn gy nzr salard. Yuxardak ay nazil olandan sonra bir daha ban qaldrmad. Daim yer baxd. Dorudan da, zorlu bir zalm qarsnda mzlum grkm alan insan, nec ola bilr ki, Allah qarsnda zn kiik tutmasn?! Xuu kimi vacib bir hal nec ld oluna bilr? Ay v hdislrin kmyi il, bu id mvffq olmaq istynlr yeddi mslht verilir:

106

1. Mtali v dnc vasitsi il Allahn byklyn, dnyann kiikliyini anlamaa almaq; 2. nsann fikirini daim zn clb edn smrsiz mllr, ylnclrdn knarlamaq; 3. Bzk-dzksiz, sad yerd namaz qlmaq; 4. Gnahdan uzaq olmaq; 5. Namazn mtninin mnas v flsfsini yrnmk; 6. Namazda msthbb mllri yerin yetirmk; 7. Namazda xuunun rt olunduunu unutmamaq.

Sual 121: Br-bzkli yaayn imana tsiri varm? Cavab: Allah-tala Qurani-krimin mxtlif aylrind insan ibadt n xlq etdiyini buyurur. Bu da aydndr ki, qlbd Allah sevgisi olmadan yilib-dzlmyin he bir faydas yoxdur. Quranda bu bard buyurulur: Vay halna o namaz qlanlarn ki, onlar z namazlarndan 1 qafildirlr . Bir anlq znz crrahiyy otanda hiss edin. Bu otaqda telefon, televizor, divarda kil, yerd rngarng xal-xala gz dymir. Burada insann diqqtini mliyyatdan yayndras he n yoxdur. nki bu otaqda insann ilahi talehi hll olunur. Bir mliyyatnn fikir danql, insan hyatna son qoya bilr. gr Allah-tala ibadt n xlq etmi v fikir danql ibadti pua xarrsa, demk, insan eynn crrahiyy otandak sad mhitd ibadt etmlidir. Bs qalan vaxtlar nec, Allah unutmaq olarm? Br-bzkli hyat insan dncsini Allaha
1

Maun sursi, ay 4, 5.

107

yaxnladrr, yoxsa uzaqladrr? Mminun sursinin 33-c aysindn mlum olur ki, kbar hyat trzi iman yolunda ciddi manelrdndir: Tayfasnn kafir olan, axirt qovuacaqlarn yalan hesab edn v dnyada nemt verdiyimiz yan-rfi dedilr: Bu sizin kimi adi bir insandr.... Br-bzkli gn-gzran qurmaq, baqalarnn haqqn qsb etmdn mmkn olmur. Dnyada byk var-dvlt qazanmaq n ksr hallarda peymbrlri v onlarn buyuruqlarn inkar etmkdn baqa yol yoxdur. Baxn trafa. Kbar hyat trzi keirnlri nec grrsnz? Cmiyytd spirtli ikilri, xlaqszl, slmiliyi v baqa min bir fsad trdn hmin tbq deyilmi?!

Sual 122: N n insanlarn ksriyyti hqiqti xolamr? Cavab: Ola bilsin ki, bu mvqey etiraz ednlr tapla. Ax n qddar cinaytkarlar da, hqiqti sevdiklrini iddia edirlr. Burada iki mhm nqtni qeyd etmk zruridir. vvla, hqiqti dild, baqa szl szd qbul etmk hl hqiqti sevmk deyildir. Hqiqt ballq mld sbut olunmaldr. Hqiqti sevn insan, bu hqiqt onun zrrin olsa bel, etiraz etmz. Amma szd hqiqtdn dm vuranlar, hqiqt onlara qar olduqda bhany l atarlar. kincisi, bzilri el gman edirlr ki, hqiqt nisbi anlaydr. Amma slind Allah bir olduu kimi, hqiqt d birdir. gr bir tayfa mslman, o biri tayfa btprstdirs, bu o demk deyil ki, hqiqi din ikidir. gr nzr alsaq ki, dnyada yalnz bir hqiqi din mvcuddur, aydnlaar ki, briyytin byk bir hisssi hqiqtdn uzaqdr. Bu bard Quranda bel buyurulur:

108

...Peymbr onlara haqq olan Quranla gldi. Lakin onlarn ksriyyti haqq 1 xolamr . nsanlarn ksriyyti kr edn deyil2. nsanlarn ksri iman gtirmz3. nsanlarn ksri bilmz4. Bu aylr uyun msly Qurann mnasibtini aq-akar byan edir. Bs n n ksriyyt haqq xolamr? Cavab olduqca saddir: Allahdan kinmyib, dnya istklrin uyan insan, hqiqt tslim olmaq iqtidarnda deyildir!

Sual 123: Hal-hazrda lnlrin mskni haradadr? Cavab: Qiyamt gn Admdn bu yana btn lnlrin dirilib, qiyamt sorusuna kilcyini, kiminin behit, kiminins chnnm sakin olacan bilirik. Bs, hal-hazrda dnyadan knlr qiyamt gnndk harada gzlyir? Quranikrimd buyurulur: (lnlr geri qayda bilmz) onlarn qarsndak qaldrlacaq gndk aralq (brzx) vardr5. Qiyamt qopan anadk lnlrin mvqqti yerldiyi mskn rbc brzx adlandrlmdr. Bu szn lti mnas, iki ey arasnda yerlndir. Ay v hdislr dnya v axirt arasnda bel bir almin olduunu tsdiq edir. mam Sadiq () buyurur: Brzx, dnya v axirt arasnda mkafat v cza veriln qbr almidir. And olsun Allaha, yalnz sizin brzx dnyanz n qorxuruq6.
1 2 3 4 5 6

Mminun sursi, ay 70. Bqr sursi, ay 243. Hud sursi, ay 17. raf sursi, ay 187. Mminun sursi, ay 100. Tfsiri Nurus-sqleyn, 2-ci cild, sh. 553.

109

Bzi rvaytlrd insanlar xalis mmin, xalis kafir v orta vziyytd olmaqla, qrupa blnrlr. Xalis mminlr brzx behitin, xalis kafirlr brzx chnnmin gedirs, nc qrup mnsub insanlar brzxdn qflt iind keirlr.

Sual 124: Qiyamt sorusunda peymbr nslindn olman faydas varm? Cavab: slam peymbri hzrt Mhmmdin (s) layiqli nvsi drdnc imam Zeynl-Abidin () buyurur: Allah-tala behiti, Hbi qul da olmu olsa, Ona itat edn saleh ml sahiblri n yaradb. Chnnmi is, Qrey vlad da olmu olsa, Ona itatdn boyun qaranlar n xlq edib1. Mminun sursinin 101-ci aysind buyurulur: Sur alnd gn, artq onlarn arasnda he bir qohumluq laqsi qalmaz v birbirlrindn kmk istmzlr. Ravilrdn biri bel nql edir: Ayl bir gecd Allah evini tvaf edrkn, knl oxayan gzl v qmli bir ss eitdim. Gz gzdirnd zndn nur yaan bir gncin Kb prdsindn tutub, dua etdiyini grdm. O, deyirdi: Ey mnim byym, ey mnim aam! Bndlrinin gzn yuxu aparb, ulduzlar bir-birinin ardnca mrib fqlrind gzdn itir. Sn is oyaqsan, trafnda he zaman yuxu dolanmaz. Bu gec yars padahlar qapsn balam, dostlar bir-birindn ayrlmdr. Ehtiyacllarn zn aq qalan birc snin qapndr. Qapna glmim, xtakaram. Balanmaa midl glmim! Ltf nzrinin istyi il glmim!. Onu tandm. Bu, imam Zeynl-Abidin () idi. Yaxnlab dedim: Ey peymbr balas, sizin haqqnzda tthir aysi nazil olub. Bu gz yalar ndir?. mam () buyurdu: Allah-tala behiti
1

Tfsiri Nurus-sqleyn, 3-c cild, sh. 564.

110

itatkar bndlr, chnnmi is asilr n yaradb. Qiyamt sorusunda Hbi qul, ya Qrey bas olman he bir frqi yoxdur.

Sual 125: Yer znd ne il qaldnz? Cavab: Allah-tala qiyamt gn kafirlrdn soruar: Yer znd ne il qaldnz? Onlar cavab verr: Bir gn, yaxud bir gndn d az1. Hqiqtn, axirt hyat il mqayisd dnya hyat olduqca qsadr. Lakin nfs istklrin uyub, dnyann br-bzyin ba qatan insan, bu dnyada bdi yaayacan znn edir. Agah v imanl insanlar is, he zaman bel dnmr. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Dnyann irinliyi axirtin acl, dnyann acl axirtin irinliyidir. Baqa bir hdisd buyurulur: Btn xtalarn balanc dnya sevgisidir. Hzrt li () buyurur: Qlbini dnya mhbbti tutmu xs, Allah sevgisind iddial ola bilmz. Baqa bir hdisd bel buyurur: n byk gnah, dnya sevgisidir. 70 illik bir mrn cmi 614880 saatdr olduunu nzr alsaq, dnya hyatn ylcd keirmyin nticsi aydn olar: qiyamt gnnd zc tssf v gecikmi yalvarlar!: Ey Rbbimiz, bizi chnnm odundan xar! gr bir d pis ilr qaytsaq, bhsiz ki, zalm olarq2. Sual 126: smtli qadna zina isnad etmyin czas ndir?
1 2

Mminun sursi, ay 112-113. Mminun sursi, ay 107.

111

Cavab: slam dinind byk gnahlardan biri d, bhtandr. Allah-tala iman gtirmi bndlri birliy arr v mslman cmiyytini paralayan btn mllri ittiham edir. Cmiyytdki nizam pozan, hakimlri daltsiz qrarlar xarmaa svq edn bhtanlar n ciddi czalar nzrd tutulur. Bzi bhtan sz rivsindn xb, gnahsz insanlarn bdbxtiliyin sbb olur. ksr cmiyytlrd tsadf olunan yalan ahidlri gznz nn gtirin. Onlar z irkin nfs istklrini hyata keirmk n kim gldi bhtan yadrr, gnahsz insanlarn czalandrlmasndan zvq alrlar. Cmiyytd insanlarn xobxt hyatna ngl trdn, onlarn xlaqna tcavz edn qruplardan biri d, zinakarlardr. Qeyri-qanuni cinsi laq, briyytin genefondunu zhrlyn bir tzahrdr. slam dinind zinakarlara qar ilahi hddlr myynldirilmidir. Lakin zinakarl iddia olunan insan, he d hmi deyildiyi kimi olmur. Mtlq dalt saslanan slam, zinakar qadnlarla barmaz olduu qdr, ismtli qadnlarn da ifftini mqdds tutur. Qurani-krimd buyurulur: smtli qadnlara zina isnad edib, sonra drd ahid gtir bilmyn xslr sksn ubuq vurun...1. smtli qadnlara bhtan atd mlum olan xs czalandrldqdan sonra bel, glckd ahidlik haqqndan mhrum edilir. Aynin davamnda buyurulur: ...Onlarn hadtini he vaxt qbul etmyin. mam Sadiq () buyurur: Mslman onda olmayan xsusiyyt gr ittiham edn xsin qlbindki iman riyr. Nec ki, duz suda riyir!2.
1 2

Nur sursi, ay 4. suli-kafi {mnb kamil deyil}.

112

Sual 127: Anann otana icazsiz daxil olmaq olarm? Cavab: Nuh sursinin 127-ci aysind buyurulur: Ey iman gtirnlr, baqalarnn evlrin sahiblrindn icaz almadan v onlara salam vermdn girmyin. Aydki gstri btn xalqlar v mdniyytlr trfindn mqbul hesab edilir. nsan hyat frdi v ictimai olmaqla, iki hissdn ibartdir. Cmiyyt xan insan, cmiyytd qbul olunmu qayda-qanunlara ml etmli, geyimin v hrktlrin hdd qoymaldr. Mlum msldir ki, bu riv sxnt dourur v insan z daxilind istiraht ehtiyac duyur. Mnzilin dnm insan ictimai mhitd ayrldqdan sonra frdi hyatn istdiyi kimi qurmaqla rahatlanmaldr. Hr bir insan z mnzilind istdiyi kimi geyin v istdiyi kimi rahatlana bilr. Tsvvr edin ki, ar ictimai faliyytdn sonra evd uzanb istiraht edirsiniz. yninizd is yngl zolaql penjama vardr. Sizi mrg aparr v diksinib oyananda qarnzda bu vaxtadk dbl davrandnz i yoldanz grrsnz. Bel mqamda narahatlq tbiidir. Ax, bu xs siz paltarnz dyirkn d daxil ola bilrdi! Demk, baqasna mxsus otaa icazsiz girmk olmaz! Hzrt Peymbrdn (s) soruurlar: Anann otana icazsiz girmk olarm?. Hzrt olmaz, buyurur. Sual vern xsin tccblndiyini grb, lav edir: Anan lpaq grmk xo deyil1. Sual 128: Dorudanm, rtnmk mr olunmayb?
1

Quranda

qadnlara

Tfsiri Nurus-sqleyn, 3-c cild, sh. 584.

113

Cavab: Qurani-krimd din haqqnda az bilib, ox dananlar haqqnda aylr tez-tez tsadf olunur. Btn cmiyytlrd bel cahil insanlar kifayt qdrdir. Onlar insanlarn dini biliklrinin azlndan istifad edrk, z nfs istklrini sbuta yetirmk n filan ey Quranda yazlb, filan eys yazlmayb demkdn bel kinmirlr. Bu msuliyytsiz insanlar eytan fitvasna uyub, Quranda hicab mr olunmayb demkl, sad v imanl qadnlarda vsvs icad edirlr. Bu, dorudan da, beldirmi? Qurani-krimin Nur sursinin 31-ci aysind deyilir: Mmin qadnlara de ki, ...zzlynd grnnlr istisna olmaqla, zintlrini gstrmsinlr; ba rtklrini yaxalarnn stn ksinlr.... Aydn grndy kimi hicab vacib buyurulmudur. Bs hicabn flsfsi ndir? Baqa szl, hicabszln, aq-saqln zrri varm? Qadnlarn rtkszlyndn onlarn xsiyytin, elc d, cmiyyt vurulan zrblr diqqt edin: 1. Normal cmiyytd insanlarn ruhi sakitliyin tminat verilmlidir. Qadnlarn rtkszly, kiilri hycanlandrr, bzn is cinaytlr d ba verir; 2. Hicabszlq, r-arvad arasnda soyuqluq yaradr, cmiyytd boanmalar oxalr; 3. Hicabszlq fahiliyin genilnmsi n zmindir. 4. rtkszly rvac veriln cmiyytlrd qadn xsiyyti tnzzl edir, qadnlar istedadlarna gr yox, xarici grnn gr qiymtlndirilir. Sual 129: Kasbla gr evlnmmk olarm? Cavab: Yaran qanunlar il yana addmlayan slam dinind, evlnm ilahi mr kimi qbul olunmudur. Allah-tala buyurur: Aranzdak

114

subay kiilri v rsiz qadnlar, mlisaleh kl v cariylrinizl evlndirin!1. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Evlnn xs dininin yarsn hifz etmidir2. z cinsi istklrini tmin etmk n insan htta cinayt gedirs, demk bu hiss onun xarakterind mvcuddur v onu qanuni yolla tmin etmk zruridir. Cinsi istklri tmin olunmayan xs ruhu sarsntlar iind qovrularaq, normal zehni v fiziki faliyytdn geri qalr. Cinsi yetkinliy atm gnc evln bilmirs, hm z, hm d cmiyyt n problemlr yaradr. Bs masir dnyamzda gnclrin evlnmk imkanndan mhrumluunun sas sbbi ndir? N n hr nisbtn knd cavanlar daha tez evlnir? Hal-hazrda vaxtnda ail qurmaa mane olan ilkin sbb kimi, gnclrin iqtisadi durumu gstrilir. Grsn, slam dinind bu problem mnasibt necdir? Hzrt Peymbr (s) buyurur: Kasblq qorxusundan evlnmyn xs, Allahdan bdgman olub3. Kbar hyat trzi arzusu, evlnmk istyn gnclr qarsnda byk manedir. ox vaxt gnclr yox, valideynlr bu tlblrl x edirlr. Hzrt Peymbr (s) is bel buyurur: n pisqdm qadn, mehriyysi ar olan qadndr4. Baqa bir hdisd is, iqtisadi problemlr gr vladnn ail qurmasna mane olan valideynlr bel xbrdarlq olunur: vlad yetkinlik yana atm xs, onu evlndirmk iqtidarnda olduu tqdird

1 2 3 4

Nur sursi, ay 32. Sfintl-bihar, 1-ci cild, sh. 561. Vsail-i, 14-c cild, sh.24. Vsali-i, 15-ci cild, sh.10.

115

evlndirmirs, vlad gnaha batsa, bu gnah hr ikisi n yazlar1. Gnclrin vaxtnda evln bilmmsi, cmiyytd xlaqszla rvac verir. Eyni zamanda, xlaqszlq yuvalarnn mvcudluu gnclrin evlnmsin mane olan sbbdir. Knd yerlrind bel yuvalarn olmamas, gnclrin vaxtnda ail qurmasnn rtlrindndir. Sual 130: Nur aysi kim amildir? Cavab: Qurani-krimin Nur sursinin 35-ci aysi Nur aysi kimi mhurdur: Allah gylrin v yerin nurudur.... Qurani-krimd v slam rvaytlrind yeddi ey nur kimi xatrlanr: 1. Qurani-krim2; 2. Allaha iman3; 3. lahi hidayt Allah-talann z bndlrini doru yola ynltmsi4; 4. slam dini5; 5. Hzrt Mhmmd (s)6; 6. mamlar v msum rhbrlr; 7. Elm v bilik. Gn sistemind nurun ilkin mnbyi gn olduu kimi, sadalananlar arasnda da nurun ilkin mnbyi Allahdr. Quran Onun klam v slam Onun ayini olduu, peymbr Onun trfindn gndrildiyi v imamlar Onun ayinlrini hifz etdiyi n, nur hesab edilir. Sual 131: Hqiqi dost varm?
1 2 3 4 5 6

Mcml-byan. Maid sursi, ay 15. Bqr sursi, ay 257. nam sursi, ay 122. Tvb sursi, ay 32. hzab sursi, ay 46.

116

Cavab: Dini dyrlrin ayaq altna alnd cmiyytlrd xyant, eqoizm kimi irkin siftlrin artmas tam tbiidir. Mhz bel cmiyytlrd dost yoxdur, dost mnim cibimin pulu kimi sassz fikirlr dolamaqdadr. Qurani-krimin mxtlif aylrind dost klmsi ildilir v dostlarla mnasibtin nec qurulmasna iar olunur. Nur sursinin 61-ci aysind mslman kimlrin sfrsind icaz almadan otura bilr sualna veriln cavabda ataana, bac-qardala yana dostlar da xatrladlr. mam Sadiq () buyurur: Myyn hddlr v rtlr ml olunmadan dostluq mmkn deyildir. Dostda be xsusiyyt olmaldr: 1. zd v arxada bir olsun; 2. Snin abrn z abr, snin eyibini z eyibi bilsin; 3. Vzifsi, var-dvlti dyind sn mnasibti dyimsin; 4. Gc atan sn mzayiq etmsin; 5. tin gnnd sni tk qoymasn. Sual 132: Kafirlrin xeyir mllrinin savab varm? Cavab: brahim sursinin 18-ci aysind buyurulur: Rbbini inkar ednlrin mllri frtnal bir gnd klyin sovurub apard kl bnzyir. Onlar etdiklri mllrdn he bir fayda ld ed bilmzlr. Furqan sursinin 23-c aysind is bel oxuyuruq: Biz onlarn etdiklri mllri qsdn danq zrrlr dndrdik. mam Baqir () buyurur: Qiyamt gn Allah-tala a libas geymi tk nura brnm bir tayfa gtirr. Sonra danq toz zrrlrin dnn buyurar. Hmin nurda

117

sr-lamt qalmaz. Hdisd iar olunan nur, kafirlrin dnya hyatnda grndy xeyir ilrdir. Rvaytlr sasn gnah savabn stn rtr. Msln, rab inlr haqqnda buyurulur: rab in xsin mllri Allah drgahnda 40 gn qbul olunmaz1. Kafirlrin xeyir ilrinin pua xmas, tam mntiq uyundur. Tsvvr edin ki, siz at aan dmnin gllsi arxadan siz hcum edn ayya dyir. Bu iin gr ona tkkr drm? lbtt ki, yox! Kafirin xeyir mli d beldir. gr o Allah raz salmaq niyyti il bir i grsydi, Allah da ona savab verrdi. Vzif, ad-san namin xeyir i grn insann niyyti saf deyil. Msln, deputat seilmk istyn biri kasb-kusuba pul paylayr ki, vzind ss alsn. Onun niyyti savab yox, ss qazanmaqdr. Bir ss ki, qiyamt shnsind eidilmz!

Sual 133: Qurani-krim n n bir dfy yox, tdricn nazil olub? Cavab: slami rvaytlr sasn, Quran iki df nazil olmudur: birinci df Qdr gecsind tam kild, ikinci df iyirmi il rzind tdricn. Frqan sursinin 32-ci aysind buyurulur: Kafirlr Quran ona btv kild nazil olmal idi dedilr. (Ya Mhmmd) Snin ryin qtiyyt vermk n Biz onu ayay nazil etdik. vvla, Qurann tdricl nazil olmas, insanlarn tbitin v ehtiyaclarna daha uyun bir suldur. nsan mqsd addm-addm yaxnladqda, mtlblr daha aydn drk olunur.
1

Sfintl-bihar, 1-ci cild, sh.427.

118

Quran bdii sr yox, hyat proqramdr. Hr hans proqram is, cmiyytd mrhl-mrhl hyata ke bilr. Bdr, hd, hzab, Hneyn kimi mhariblr isti mnasibt bildirn Quran, birbaa nec nazil ola bilrdi?! Baqa bir trfdn nzulun davam peymbrliyin davam idi.

Sual 134: Heyvan, yoxsa nfsini zn tanr edn insan daha ox zlaltddir? Cavab: Furqan sursinin 44-c aysind nfsin itat ednlr haqqnda buyurulur: Onlar heyvan kimidirlr, blk ondan daha ox zlaltddirlr. Uyun mvzuda aradrma aparan tfsirilr bu qnatddirlr ki, heyvanlar alt cht gr nfsini zn tanr edn insandan stndrlr: 1. Dnm istedadndan mhrum olan heyvanlarn nqsanl hrktlri balana bilr; 2. Heyvanlara ilahi hkm, kitab nazil olmadndan onlar n cza da yoxdur; 3. Heyvanlar cmiyyt n hmi faydaldrlar; 4. Heyvanlar n qdr vhi olsalar da, mharib trtmk qdrtind deyillr; 5. nsan, qlini nfsin qurban verdiyi halda, heyvanlar z tbii xsusiyytlrindn instinkdn knara xmr; 6. Heyvanlar z pis iini yax qlm vermir, nec varsa, el d grnrlr. Sual 135: irin su or suya qatmadan dura bilrmi? Cavab: Frqan sursinin 53-c aysind buyurulur: Birinin suyu ox irin, digrininki is olduqca or olan iki dnizi qovuduran, aralarnda sdd qoyan Odur. Ayd Allah-tala

119

zmtinin dlili olan yaran nizamnn incliklrindn danlr. Maraqldr, irin v or su arasnda qoyulan gzgrnmz sdd ndir? Elmin bu gnk naliyytlrindn istifad edrk, hmin gzgrnmz sddin qatlqlar arasndak frqdn ibart olduunu dey bilrik. Baqa szl, irin suyun qatl or suyun qatlndan frqlnir v bu frq, sanki onlar arasnda kilmi prd rolunu oynayr. Bs, bir-birin qovumu, biri irin o biri is or iki dniz haradadr? Cavab beldir ki, btn byk aylarn dniz tkldy yerd irin su ktlsi yaranr v bu ktl uzun mddt qorunur. Tyyar vasitsil uyun su ktllrinin zrindn uduqda, irin su il or su arasndak srhd aydn grnr.

Sual 136: Gnah savabla vz oluna bilrmi? Cavab: Frqan sursinin 70-ci aysind oxuyuruq: (Gnahkarlar zaba dar olarlar) Ancaq tvb edib iman gtirn v yax ilr grnlrdn baqa. Allah onlarn pis mllrini yax mllr evirr. Sevimli shab buzr Peymbrdn (s) bel nql edir: Qiyamt gn Allah-tala bzi insanlarn byk gnahlarnn stnn almamas bard gstri verr. Kiik gnahlar haqqnda soruya kiln bu insanlar hmin gnahlar etiraf edrkn, z byk gnahlar haqqnda dnb, qorxarlar. Bu zaman Allah-tala istdiyi bndlrin hr bir gnah vzind bir savab verilmsini buyurar. nsan heyrt iind byk gnahlarn axtara-axtara qalar1. Lakin ay v hdisd deyilnlr, yalnz hqiqi tvb ednlri nzrd tutur. Hqiqi tvb is
1

Nurus-sqleyn, 4-c cild, sh. 33.

120

gnahn irkinliyin, ondan gln zrr-ziyana gr olmaldr. gr bir insan yalnz orqanizm zrrin gr spirtli ikilri atrsa, bu hqiqi tvb deyildir. Hqiqi tvb Allahn yoluna qayd, Allah raz salmaq niyyti il hyata keirilmlidir.

Sual 137: Gc atmayan mslni nec hll etmk olar? Cavab: Frqan sursinin son aysind buyurulur: De ki, duanz olmasa, Rbbimin yannda he bir dyriniz yoxdur. Ay v rvaytlrd duann hmiyytin kifayt qdr iar olunmudur. Nfsini paklandrmaq, kamil bir insan olmaq qrarna glmi insan n ilk yardm duadr. nsan qdrtindn xaric olan btn ilr hqiqi dua il hyata keir. Sad bir misal: Min drd yz ildir ki, slama mid yeri, snacaq kimi baxan cmiyytlrd Allahdan ya istmk kimi bir nn vardr. Quraqlqdan mhv olma thlksi il zlmi kin sahlrini xilas etmk n insanlar iyin-iyin dayanb, namaz qlr v Allahdan ya istyirlr. Bel dualarn haradasa qbul olunmamasna tsadf olunmayb. Lakin duann rtlri vardr. lkin rt dua zaman ardn Allah tanmaqdr. Dua mqamnda ruhun pakl, onun hazrl ikinci rtdir. Duann nc rti, Allah raz salmaqdr. gr Allah-tala bir insandan narazdrsa, tin ki, onun duasn qbul ed. Dua zaman btn diqqtin Allaha ynldilmsi, duann drdnc rtidir. slam Peymbri (s) buyurur: Dua mminin silah, dinin stunu, yerin v gyn nurudur1.

suli-kafi, 2-ci cild.

121

Sual 138: slamda er v air mnasibt necdir? Cavab: slamn insan azadlqlarn mhdudladran bir ideologiya kimi tqdim olunmasnda maraql olanlar, Qurann bir aysini ayrca gtrrk, manevr edirlr. Bel aylrdn biri ra sursinin 224-c aysidir. Ayd buyurulur: airlr glinc, onlara yalnz aznlar uyar. lk baxdan bel grn bilr ki, slam dini er v airl mxalifdir. Hans ki, uyun surnin 227ci aysind qeyd olunur: Ancaq iman gtirib yax ilr grn, Allah ox zikr edn, zlm uradqdan sonra intiqamn alanlardan baqa!. Ayd aq-akar kild hqiqt boyun yn erlr v airlr istisna olunur.ksr snt sahlrin diqqt etsk, mnfi v msbt olmaqla, iki istiqamtl rastlarq. Gtrk rssaml. gr rssam z istedadn zlm v xlaqszln tbliin srf edirs, lbtt ki, onun faliyyti zrrlidir. Olsun musiqi. Musiqi insanlar yyala, kazino v barlara ssldiyi kimi, dy meydanlarna da haraylaya bilr. er d beldir. dalti, hqiqti, vtn sevgisini tbli edn er ninki pis deyil, olduqca tqdirlayiqdir. Hzrt Mhmmd (s) buyurur: erin bzisi hikmt, bzisi is sehrdir1. Masir dnyamzda ey-irtin tblii o qdr gclnmidir ki, ksr snt sahlri onun inhisarna dmdr. Bu gn hqiqti, yoxsa rzalti tbli edn erlr oxdur? mumiyytl, Nizami, Fzuli kimi airlr yetirmi xalq er haqqnda n dnr? Dnk! Sual 139: Sleyman peymbrin macralar biz n yrdir?
1

l-dir, 2-ci cild, sh.9.

122

Cavab: Qurani-krim Nml sursinin 16-43-ca aylrind Sleyman haqqnda buyurur: Biz Davuda v Sleymana elm verdik.... Sleyman Davuda vrs oldu v dedi: Ey insanlar biz qu dili yrdildi.... Sleyman insan, cin v qulardan ibart qoun toplad... Sonra Sleyman qular yoxlayb, dedi: Hd-hd niy grmrm?.... And olsun ki, akar bir dlil gtirms, ona iddtli zab verrm.... Hd-hd glib dedi: Snin bilmdiyin bir ey yrndim. Sn Sbadan doru xbr gtirmim. Mn onlara padahlq edn bir qadn grdm.... Mn onun v tayfasnn Allah qoyub, gn sitayi etdiklrini grdm.... (Sleyman dedi:) Mnim bu mktubumu apar, onlara at... (Mktubun mzmunu) Mn qar tkbbr gstrmyin, yana mti olaraq glin.... (Sba padah Blqis dedi:) Mn onlara bir hdiyy gndrcym... Sleymann yanna gldikd, o dedi: Siz mn var-dvltlmi yardm edirsiniz?.... ...hansnz Blqisin taxtn mn gtir bilr?. Kitabdan xbri olan birisi, mn onu sn bir gz qrpmnda gtirrm dedi. Sleyman ona (Blqis) Allahdan baqasna ibadt etmyi qadaan etdi. Maraqldr ki, Sleymann macrasn trafl kild byan edn Qurani-krim, insanlarn

123

diqqtini ny ynltmk istyir? Tfsirilr uyun macradan aadak gstrilri ntic xarrlar: 1. Hkumt rhbri z trafna o qdr diqqtli olmaldr ki, htta bir iinin yoxluundan xbrdar olsun; 2. Bir nfrin shv gr czalandrlmamas, baqalarn da doru yoldan azdrr. Rhbr buna yol vermmlidir; 3. Czalandrlacaq xs zn mdafi etmk n rait yaradlmaldr; 5. str rhbr, istr adi frd, dlil v mntiq tabe olmaldr; 6. Cmiyytd azadlq el bir sviyyy atmaldr ki, adi frd hkumt basna szn dey bilsin; 7. Kims z biliyi il kifaytlnmmlidir; 8. Cmiyytd idariliyin mrkkbliyi v Sleyman kimi qdrtli padahn adi bir qua mhtac ola bilmsi unudulmamaldr; 9. Qadn z zrif tbiti il hkumt balna qadir deyil; 10. Millt, adtn, rhbrin dinind olur.

Sual 140: Mktub nec yazlmaldr? Cavab: Hzrt li () z nmayndlrin yazrd: Qlmlrinizin ucunu iti edin. Stirlri bir-birin yaxn yerldirin. Mktublarnzdan artq szlri xarn. Daha ox mnaya diqqt edin. Uzunuluqdan kinin, nki mslmanlarn bdcsind artq xrc imkan yoxdur1. Qlmin ucu iti olarsa, szlr kiik yazlar. Stirlr bir-birin yaxn olduqda, yerl yana yazann v oxuyann vaxtna da qnat olunar. Deyilnlr nmun olaraq, hzrt Mhmmdin (s)
1

Xisali-Sduq.

124

Xosrov Prviz, Rum Qeysrin yazd mktublar gstrmk olar. Nhcl-blad oxuyuruq: Eli snin qlinin tkrarsdr. Snin haqqnda n maraql danan, yazdn mktubdur. mam Sadiq () buyurur: nsann yazd mktub, onun al sviyysini gstrir1. slam dinind mktubla bal bir sra gstrilr mvcuddur. Salamn cavab vacib olduu kimi mktubun da cavab vacibdir. Salam haqqnda is Qurani-krimd buyurulur: Siz salam verilnd ona ya olduu kimi, ya da daha gzl kild cavab verin2.

Sual 141: Paklq nqsan hesab oluna bilrmi? Cavab: Paklq br vlad n n byk stnlkdr. Bel olduu tqdird, paklq nmunsi olan peymbrlr v imamlar, vliyalar v zahidlr n n, adtn, ya z vtnlrindn didrgin dm, ya da zindanlarda zab-ziyyt dar edilmilr? Nml sursinin 56-c aysind buyurulur: Lut tayfasnn cavab, yalnz bu olmudu: Lutun ailsini yurdunuzdan qovub xardn. nki onlar tmiz qalmaq istyn insanlardr. Dnyann bir ox lklrind hkm srn zorak rejimlr, adtn, bir qrup mnsbprst rvtxordan ibartdir. Pak insanlar milltlrin kdiyi zlm v sitmlrl barmayb hr zaman qiyam arzusunda olduqlarndan, bel cmiyytlrd onlara yer olmur. rqd geni yaylm Dabba v tir hekaysi uyun mvzuda gzl misaldr: Daim funtli drilr arasnda ilyn Dabba bir gn tsadfn ttarlar
1 2

Biharul-nvar, 76-c cild, sh. 50. Nisa sursi, ay 86.

125

ksindn keir. tirlrin qoxusundan bihu olmu dabba, lmcl vziyyt glir. Onu mayin edn tbib, Dabban tcili funtli dabbaxanaya aparlmasn mslht grr. Drilrin qoxusu dabban burnuna dydikc, o zn qaydr. Bli, br tarixi boyunca gnahkarla rvac verilmi cmiyytlrd paklq, vicdan, dindarlq nqsan hesab olunmudur. Bel cmiyytlrd spirtli iki imyn, haram tik yemyn, yalan danmayan insanlara yer olmam v olmayacaqdr.

Sual 142: Muztrr kimdir? Cavab: Muztrr rbcdn trcmd, li hr yerdn zlm mnasn verir. Nml sursinin 62-ci aysind oxuyuruq: (Btlr yaxdr) Yoxsa li hr yerdn zlb darda qalan kimsnin duasn qbul edn, ri sovuduran, sizi yer znn varislri tyin edn Ks?!. Szsz ki, Allah-tala btn ilkin rtlr ml edn insann duasn qbul edir. Lakin yuxardak ayd zikr olunan arsizlik hal duann qbul olunmasnn balca rtlrindndir. Bu hala dm insan, z mklnn hllind yalnz Allah tsirli bilir v Ondan baqa he bir kimsdn yardm gzlmir. Aydn bel bir ntic xarmaq olmaz ki, mmin bnd lini yanna salb, hrktsiz bir halda Allahdan ar gzlmlidir. O, sadc ald zaman hr eyin Allah iradsindn asl olduunu unutmamaldr. mam Sadiq () buyurur: Bu ay Mhmmd (s) ailsindn olan imam Mehdi () haqqndadr. And olsun Allaha mztrr Odur. O, brahim mqamnda durub, llrini Allah drgahna qaldrar v dua edr. Allah-

126

tala onun duasn qbul edib, btn narahatlqlar aradan qaldrar v onu yer zn xlif tyin edr1. lbtt ki, ay tkc srin imam Mehdiy () amil olunmur. Sadc, aynin mfhumunun aydnlamas n imam Mehdi () n gzl nmundir. Hzrtin () zhurundan nc dnyan zlm-sitm brycyi, ksr insanlarn linin hr yerdn zlcyini bilirik. Hmin dvrd dnyann mxtlif nqtlrind arsiz insanlar Allah drgahna l ab, qurtulu istyckdir. Allahn bu dualar qbul etmsi il, hzrt Mehdinin () zhuru gerklckdir. Sual 143: Qiyamtdn vvl gerklck rct hadissinin flsfsi ndir? Cavab: i mslmanlarn etiqad etdiyi rct, 12-ci imam Mehdinin () zhurundan sonra, qiyamt rfsind bir qrup xalis mmin v xalis kafirin mkafat v cza n dnyaya qayddr. Mhur i alimi Seyid Mrtza deyir: Allahtala hzrt Mehdinin () zhurundan sonra dnyasn dyimi bir qrup insan dnya hyatna qaytaracaqdr. Onlar mama () yardm olmaq v daltli hkumtin btn dnyan brm hakimiyytini mahid etmk iftixarna yeticklr. Hmin mmin insanlarla yana, bir qrup kafir intiqam n dnya hyatna qaytarlacaqdr. Mrhum llam Mclisi deyir: Rct hadissini tsdiq edn hli-beyt hdislrinin say, iki yzdn oxdur. Bel bir sual veril bilr ki, qiyamtdn sonra rct hadissinin gerklmsinin n hmiyyti vardr? slam rvaytlrindn bel aydn olur ki, bu hadis yalnz bir qrup xalis mmin v xalis kafir
1

Tfsiri Nurus-sqleyn, 4-c cild, sh. 94.

127

aiddir. Mminlrin qayd onlarn tam kamillmsi, kafirlrin qayd mhz dnya zabn dadmalar ndr. vvlki dnya hyatnda kafirlrin maneiliyi sbbindn imann kamilldirmy frst tapmayanlar, rct zaman arzularna atrlar. mam Sadiq () buyurur: Rct mumi deyildir. Yalnz xalis imanllar v xalis kafirlr dnya hyatna qaydarlar1.

Sual 144: slam kasbl bynirmi? Cavab: Br-bzkli, kbar hyat trzini tnqid edn slam, kasbln tbliindn olduqca uzaqdr. slam btn sahlrd tfrit v ifrat pislyrk, orta hddin daha faydal olduunu n kir. Ay v hdislrd dnya yox, dnyaya ifrat ballq nhy olunur. mam Sadiq () buyurur: Dnya, axirt atmaq n gzl bir yardmdr2. slam, axirt dnyas n faydal olan srvti bynir. slam, briyyt n faydal var-dvlti tqdir edir. slam, cmiyyti insani dyrlri n kn mal-dvlti xeyirli bilir. Ailnin ehtiyaclarn tmin etmk, imkanszlara l tutmaq, Allah yolunda qdm gtrmk mqsdi il srvt qazanmaq qbaht yox, mqdds idir. mam Sadiq () buyurur: Sni baqalarnn haqqna tcavzdn saxlayan ehtiyacszlq, sni gnaha kn kasblqdan stndr3. Uyun mvzuda ilahi buyuruqlardan, msumlarn klamlarndan aadak nticlr alnr: - Kasb milltin azadl v baucal qeyrimmkndr; - Kasblq, asllqdr; - Kasblq, dnya v axirtd zqaralqdr;
1 2 3

Biharul-nvar, 53-c cild, sh.39. Vsailu-i, 12-ci cild, sh.17. Vsail-i, 12-ci cild, sh. 17.

128

- Kasblq, insan gnaha arr ...

Sual 145: Ata-anaya n zaman itat olunmamaldr? Cavab: Allah-tala insan valideynlr ehsana araraq buyurur: Biz insana ata-anasna yaxlq etmyi tsiy etdik...1. Loman sursinin 15-ci aysind dnya ilrind onlarla gzl kein buyurulur. Valideyn yaxln hmiyyti, hli-beyt () hdislrind daha qabarq nzr arpr. Allahtalann valideyn mrhmtinin sonsuzluunu anlamaq n behit anann ayaqlar altndadr hdisini xatrlamaq kifaytdir. Bs valideyn kafir olsa nec, ona yen d yaxlq etmk zruridirmi? slam dini htta kafir valideyn d ehtiram gstrilmsini vacib bildirir. Amma elm v mntiq dini olan slam, he bir sahd ifrata yol vermir. Bel ki, vlad yri yola srklyn, onu namaz v oruc kimi vacib ilahi mrlr itatdn kindirn valideyn hmin msllrd itat olunmamaldr. Qurani-krimd oxuyuruq: gr valideynlrin bilmdiyi bir eyi Mn rik qosalar, onlara itat etm2. Hzrt li () Nhcl-blad buyurur: Allaha syan etmkl, bndy itat etmk olmaz. Ntic olaraq qeyd edk ki, he bir kims Allahla bnd arasna gir bilmz. N padah, n ris, n d ki ata-ana insan dini vziflrinin icrasndan saxlamaq slahiyytin malik deyildir. Sual 146: Gnahdan kinmk istyn insan n etmlidir? Cavab: Xstxana, idman zal, hbsxana n ndr? He bhsiz ki, insann mnvi v fiziki
1 2

nkbut sursi, ay 8. nkbut sursini, ay 15.

129

trbiylndirilmsi n! Amma tri bir xstlikl laqdar hkim mracit edn xs dzgn malic olmazsa, ar xstliy dar ola bilr. Az olmayb ki, gzlri zif grn insan gz crrahiyy mliyyatndan sonra kor olub. Amma hmin adamlar midini zmyib, baqa hkim mracit ediblr. Cld v gcl olmaq hvsi il myyn bir idman nv il mul olub, ehtiyatszlq zndn ikst olanlar da var. Amma bu sayaq uursuzluqlara baxmayaraq, insanlar idmandan z dndrmir. Hanssa kiik bir shv gr hbsxanaya db, oradan narkoman kimi xanlar da az deyil. Amma hbsxanalar mvcuddur v glckd d mvcud olacaq. Qurani-krimd buyurulur: Namaz insan irkin ilrdn kindirir1. Bli, mttqilr doru yol gstrn Quran, gnahdan kinmk istynlri namaza arr. Filan namaz qlan n n irkin ilrdn kinmyib sualna yuxardak misallar cavab verir. Ayd hqiqi namaz nzrd tutulur. sl hkim fabx, sl idman faydal, sl hbsxana trbiyverici olduu kimi, sl namaz da istisnasz olaraq, insan gnahdan uzaqladrr. Hqiqi namazn rtlri vardr. Namazda xalis niyyt, Allahn zmtini, znn kiikliyini anlamaq sas rtlrdndir. mam Sadiq () buyurur: Namazn qbul olunmasnn lamti, onun insan irkinlikdn uzaqladrmasdr.

Sual 147: Hans musiqi haramdr? Cavab: Qurann aylri v hli-beyt () hdislrind musiqinin xsusi bir nv olan ina haram buyurulmudur. Bzi dinnaslarn fikirinc, slam mumiyytl btn musiqilri qadaan edir.
1

nkbut sursi, ay 45.

130

slind, Peymbr dvrnd musiqiy srt mnasibtin sasn hmin dvrd yalnz inann mvcudluu tkil edir. str musiqisi, istr szlri insanda yalnz mnfi hisslr alayan inann haram buyurulmas, mntiq uyundur. ina insan ruhi tarazlq vziyytindn xarr, onu ey-irt, xlaqszla svq edir. Qurani-krimin Frqan sursinin 72-ci aysind buyurulur: Allahn xalis bndsi o xslrdir ki, batil ahid durmaz, pu bir eyl rastladqda, ondan z evirib, kerlr. mam Sadiq () bu ay haqqnda buyurur: Bu ayd ina nzrd tutulur. Musiqisi v szlri insan doru yoldan azdran inann insan mnviyyatna bir ox mnfi tsirlri vardr: ina oxunan ev qm-qssdn amanda qalmaz, ina oxunan evd dua qbul olmaz, ina oxunan ev mlk nazil olmaz1.

Sual 148: Lova yeri insan hara aparr? Cavab: Loman z oluna bel nsiht verir: ...Yer znd lova-lova gzib dolanma. Hqiqtn, Allah zndn raz v lovalanb fxr edn xsi sevmz. Yeriind mvazint gzl2. Uyun Quran aylrindn bir daha aydn olur ki, slam dini z ardcllarnn btn suallarna hatli cavab verir. Mmin mslmanlara, htta z yerlrind mvazinti gzlmk sifari olunur. lk baxdan hmiyytsiz grnn yeri, slind insan xsiyytinin nianlrindndir. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Lova-lova, tkbbrl yeriyn adama yer, yerin altnda
mam Sadiqin () klamlar, Vsail-i, 12-ci cild, sh.225. 2 Loman sursi, ay 18-19.
1

131

yatanlar v stnd gznlrin hr biri lnt oxuyur.1. Baqa bir hdisd Hzrt (s) buyurur: Geydiyi libasla lovalanan insan, Allah-tala chnnm knarnda yerin tkin endirib, Qaruna yolda edr. nki tkbbrn bnvrsini Qarun qoyub2. Bir hdisd nql olunur ki, Hzrt (s) yoldan kerkn, adamlarn bir dlinin bana toplandn grd v buyurdu: sl dli, tkbbrl yol yeriyn insandr. Sual 149: Susmaq n vaxt qzl deyil? Cavab: El arasnda danmaq gmdrs, susmaq qzldr msli, slam dinind skuta veriln dyri bir daha tsdiq edir. mam Sadiq () buyurur: Skut, dnc rahatlnn sasdr. mam li ibni Musa r-Riza () is bel buyurur: Elm, helm v skut, dnc lamtidir. Skut hikmt qaplarndan biridir3. Natiqin x etdiyi mclisd, mllimin dand sinif otanda sakitliy riayt olunmas zrurti ham trfindn qbul olunmudur. Mlum msldir ki, insan dana-dana dinlmk qabiliyytindn mhrumdur. Mllim drs gediind sakit oturmayan agirdi qaldrr v soruur ki, mn ndn danrdm? Tbii ki, agird cavab ver bilmir. trafda ba vernlri anlamaq n skut zruri rtdir. Bs insan dana-dana dn bilrmi? lbtt ki, yox! Demk, hyat tinliklrini ilk vvl dnc il aradan qaldrmal olan insan, skuta mhtacdr! Amma gr qzl n qiymtli eydirs, skut hmi qzl deyildir. znz dnn, briyyti ilahi elml zintlndirn peymbrlr, zalm
1 2 3

Svabul-mal. Svabul-mal. Vsail, 8-ci cild, sh. 532.

132

padahlarn zlmn ifa edn natiqlr, elmin sirlrini vladlarmza yrdn mllimlr sussayd, dnya n vziyyt drdi?! Bli, zruri olmayan sz udub susmaqla brabr, hqiqti dnyaya izhar etmk d qzldr!

Sual 150: Btndki krpnin olan v ya qz olacan vvlcdn tyin etmk olarm? Cavab: Loman sursinin 34-c aysin sasn, be sah haqqnda bilik yalnz Allaha mxsusdur v br vlad n bu elmlr mssr deyil. Bu beliy daxildir: 1. Qiyamtdn xbrdarlq; 2. Ya; 3. Ana btnind krp; 4. Glck; 5. lm yeri. Nhcl-blad nql olunur: Bir gn li () glckd ba verck hadislrdn danarkn, yaxn adamlardan biri sorudu: Ey mirlmminin, sn qeyb elmi il tansanm?. Hzrt () glmsyrk cavab verdi: Dediklrim qeyb elmindn deyil. Qeyb elmi yalnz qiyamt elmidir. Allah-tala btndki krpnin olan v ya qz, gzl v ya irkin, xobxt v ya bdbxt olacan bilir. Mhz bunlar yalnz Allahn bildiyi qeyb elmlrindndir. Qalann is, Allah z rsuluna, Onun rsulu is mn yrdib.... Yaadmz elmi-texniki trqqi dvrnd ana btnindki krp v ya haqqnda proqnozlar verilir. Bli, mhz proqnoz! Proqnoz is hqiqt evrilmy d bilr. Proqnoz ilkin mlumatlar olmadan veril bilmz. Msln, hazrda yalnz formalam krp haqqnda proqnoz verilir. Hans ki, Allah-talann bu sahdki biliyi vaxtla rtlnmir.

133

Allah n krpnin 10 gnlk v ya iki aylq olmasnn he bir frqi yoxdur. Ya haqqnda proqnoz verilir. Bu proqnoz yalnz yadan bir ne gn vvl verildikd zn doruldur. Allahn elmind is yayda qn, qda yayn yantlar son dqiqliyindk mlumdur.

Sual 151: Gz yalar lm mlyini geri qaytara bilrmi? Cavab: Qurani-krimin mxtlif aylrin sasn, Allah-tala dnya ilrini mlklr vasitsi il gerkldirir. Bu mlklrdn bir qrupu ruh alan mlklrdir. Onlarn aparcs lm mlyidir. Peymbr (s) buyurur: Xstliklr v drdlr lmn elilridir. mr baa atdqda, lm mlyi glir v deyir: Ey Allah bndsi, sn xbr xbr dalnca, eli eli dalnca gndrdim. Amma son xbr mnm!. Sonra deyr: Allahn dvtini qbul et, istr hvsl, istr hvssiz!. lm mlyi bndnin ruhunu xaranda, trafdaklar ivn qoparb, gz yalar axdarlar. lm mlyi deyr: Kimin n alyrsnz? Kiminn gz ya axdrsnz? And olsun Allaha ki, onun vaxt qurtarb v btn ruzisini alb. Allah onu dvt edib, o da qbul edib. Yen lav edr: Alamaq istyirsinizs, znz alayn! Son nfrinizin ruhunu xaranadk, yannza glcym!. Sual 152: Gecni yatmaq, yoxsa oyaq qalmaq daha faydaldr? Cavab: hli-beyt hdislrindn birind buyurulur: Alimin yuxusu cahilin ibadtindn stndr. Maraqldr, nec ola bilr ki, yuxu ibadtdn stn olsun? Baqa bir sual: mrbb

134

baldan stn ola bilrmi? Ham bilir ki, bal misilsiz bir nemtdir v onu mrbb il mqayis etmy dymz. Bs bala sirk qatsa nec? lbtt ki, bel baldan mrbb yaxdr. Szsz ki, ibadt yuxudan stndr. Amma nadan insann ibadti, adtn, qatql olur. Bu ibadtd riya, baqalarnn nzrini dnmk, fikir danql kimi mnfi elementlr kifayt qdrdir. Alim is yuxunu ibadt evrimyi bacarr. O, yatarkn dstmaz alr, dua oxuyur, sa trfi st yatr, n sas is yuxunun vaxtn v mddtini dzgn tyin edir. Amma baqa bir hal da var. nsan gecni oyaq qalb, ibadt mul olur. sra sursinin 79-cu aysind buyurulur: Gec yar oyan v gec namaz ql. Olsun ki, Rbbin sni uca mqama qaldra. Scd sursinin 16-c aysind oxuyuruq: Onlar ibadt n yataqlarndan qalxar. mam Baqir () buyurur: Oruc alov qarsnda sipr olar, sdq gnahlar mhv edr v gec oyanb ibadt edn insan Allah yad edr1. Bli, gecnin srarngiz mnzrsi, elc d, skutu insan tfkkrn oyadr. nsan btn bu incliklrin xaliqin yol axtarr. Drdsiz insan yoxdur. Gecnin yars drdini Allahdan baqa kim deysn?! Dostlarn, qohumlarn qaps bal, idarlrin qapsnda qfl! Yalnz bir olan Allahn qaps aq! Bli, bel bir mqamda ibadt yuxudan stndr!

Sual 153: Axirt zab var ikn, dnya zabna n hact? Cavab: gr insan dnya hyatnda imtahana kilib axirtd mhakim olunursa, dnyadak
1

suli-kafi.

135

blalarn mntiqi ndir? Scd sursinin 21-ci aysind buyurulur: Biz n byk zabdan vvl, onlara mtlq dnya zabndan daddracaq. Blk, geri dnlr. Bli, peymbrlr gndrilir, kitablar nazil olur, nemt verilir, blalar glir. Amma btn bunlardan faydalanmayan insanlarn son mnzili, yalnz v yalnz chnnmdir. gr trafa nzr salsaq, bir ox insanlarn mhz dnya zabndan ntic xararaq, doru yola gldiyin ahid olarq. Nfsin hakimiyyti altnda qarladqda, dayanb dnr. Ey-irt qrq olmu cmiyyt mdhi bir zlzl qopan andaca, bir azdan Allah-dey fryad qoparr. Elm v mntiql hqiqti tapmaa hvs gstrmynlr zabla zln kitmi, dnmy balayr. Dnya zab olmasayd n olard? Allah-tala 124 min peymbr gndrib milltlri doru yola armaqla kifaytlnsydi, dnya n kk drdi? Tsvvr edin ki, bir cmiyytd qanunlar tbli olunur, amma qanunu pozanlar czalandrlmr. Ourluq etmyin deyilir, amma ourluun qars alnmr. Bu czaszlq ourlua rvac vermirmi? Gnahkarlarn czalandrlmas, baqalar n ibrtdir v mumiyytl, cmiyytin xeyirin ynldilmi bir tdbirdir. Allah-tala gnahkar czalandrmaqla onu islah olmaa, baqalarn is ibrt gtrmy arr v bel bir zab, briyyt n olduqca zruridir.

Sual 154: Peymbrlr tqiyy edibmi? Cavab: Tqiyy rbcdn trcmd kinmk mnasn verir, insann z dini baxlarn izhar etmkdn kinmsidir. hzab sursinin 39-cu aysind oxuyuruq: O peymbrlr ki, Allahn hkmlrini tbli edr, Ondan kinr v Allahdan baqa kimsdn qorxmazlar. Bu v digr aylrdn

136

mlum olur ki, peymbrlr z risaltlrinin tbliind tqiyyy icaz verilmmidir. Onu da unutmaq olmaz ki, tqiyynin mxtlif nvlri vardr. Yuxardak ayd zikr olunan tqiyy, qorxu tqiyysidir. Yni peymbrlr qorxu sbbindn z risaltini txir sala bilmz. Tqiyynin baqa bir nv, thbibi tqiyydir. nsan bzn qar trfin mhbbtini clb etmk n z qidsini aqlamr. Bel bir tqiyy myyn mtrk ilrd qar trfl hmkarla rait yaradr. nc nv tqiyy, prdlnm tqiyysidir. Hr bir insan v ya cmiyyt z mqsdin atmaq n hazrlad plan dmndn gizltmlidir. Aydn msldir ki, qar trfin ataca addmlardan xbrdar olan dmn, z tdbirini grckdir. Peymbrlr qorxu tqiyysi caiz olmasa da, onlarn hyatnda ikinci v nc nv tqiyylr kifayt qdrdir. Msln, spirtli ikilrin mrhlmrhl qadaan olunmas, buna misal ola bilr. Btlri qrmaq qrarna glmi brahim btprstlr nliy getmyib, hrd qalmasnn sbbini doru-dzgn aqlasayd, mqsdin ata bilrdimi?! mam Sadiq () buyurur: Tqiyy mnim v mnim babalarmn ayinidir. Tqiyysi 1 olmayann dini yoxdur .

Sual 155: Peymbrlik hvsin dnlri nec anlatmal? Cavab: Allah-tala buyurur: (Mhmmd) Allahn rsulu v peymbrlrin 2 sonuncusudur . lbtt ki, ay v hdislr yalnz mmin mslmanlar n mtbrdir. Peymbrlik eqin
1 2

Mcml-byan, 7-8-ci cild, sh.521. hzab sursi, ay 40.

137

dm frldaqlar is, yalnz elm v mntiq yolu il susdurmaq olar. Bel ki, he bir peymbr gndrildiyi cmiyytd dlil-sbutsuz qbul olunmamdr. Buna gr d, bu eq dnlr z peymbrliklrini sbuta yetirmk n aadak tlblr cavab vermlidirlr: 1. Btn peymbrlr mcz il gndrildiyindn, iddia z mczsini gstrmlidir; 2. Btn peymbrlrin glii zndn vvlki peymbr trfindn xbr verilmidir; sa () v onun gtirdiyi ncild hzrt Mhmmd (s) haqqnda xbrlr vardr. ddia z peymbrliyinin sbutu n Qurandan dlil gtirmlidir (Hans ki, hzab sursinin 40-c aysind Mhmmd peymbrlrin sonuncusudur-dey buyurulur). 3. Peymbr z dvrnn n inkiaf etmi elm sahsind hamdan stn olmaldr; Nec ki, Musa mczd, sa tibbd, Mhmmd (s) mntiq v hikmtd birinci idi. 4. Peymbr cmiyytin btn problemlrinin hlli yolunu gstrmyi bacarmaldr; 5. Peymbr zorak hakimiyyt qar xb, ictimai daltin brpasna almaldr; 6. Peymbrin dinin hamdan vvl onun n yaxn adamlar iman gtirmlidir v s.

Sual 156: slam peymbrinin zvclrinin saynn flsfsi ndir? Cavab: Hzrt Mhmmdin (s) bir yox, bir ne qadnla evlnmsi, bir sra ictimai-siyasi tinliklrin hlli mqsdini damdr. Hzrt z peymbrliyini elan etdiyi zaman tk-tnha idi v onun risaltin ox az adam iman gtirmidi. Tbii ki, xrafatn hakim olduu hmin cmiyytd ksr qbillr onun risaltin mxalif mvqed dayanmdlar. Hzrt Peymbr (s) dmnin

138

mqavimtini qrmaq n icaz verilmi btn yollardan istifad edirdi. Hzrt (s) yalnz bir bakir qzla Ai il evlnmidir. 25 yal gnc, 40 yal dul qadnla Xdic (s..) evlnmi v 53 yanadk yalnz, bu qadnla nikahda olmudur. z dvrnn cahil adt-nnlrini sndrmaq n dul Zeynbl evlnn Peymbr, bakir qzlarla da ail hyat qura bilrdi. Tarixilr hzrt Mhmmdin (s) zvcsi saylan qadnlarn ksriyytinin onunla cinsi yaxnlqda olmadn bildirirlr. Htta bzi qbillr z qzn Hzrt nianlamaqla kifaytlnmi v bunu zlri n byk fxr hesab etmilr. kinci bir trfdn, sonsuz olmayan Peymbrin (s) n n az sayda vlad olmal idi. Hmin dvrd, adtn, vladla nticlnn cinsi yaxnlq, Hzrt (s) n nmli deyildi. nmli olan, bu izdivaclar vasitsi il qbillri slama gtirmk, cmiyytd laqlri mhkmltmk idi.

Sual 157: Evlnmk istdiyimiz qadna baxa bilrikmi? Cavab: Tfsirilrin fikirinc, evlnmk istyn xs evlnmk istdiyi qadna baxa bilr. nsan hyatnda n hmiyytli hadislrdn biri, izdivacdr. slam dini btn ilrd kor-koran seimin leyhin olduu kimi, izdivac zaman da kamil bsirt trfdardr. Glckd ba ver bilck pemanlqlarn qarsn almaq n evlnmk istyn insan, nzrd tutduu qadn rit rivsind kamil tanmaldr. Hzrt Peymbr (s) evlnmk istyn yaxn adamlarndan birin buyurur: vvlcdn ona bax. Bu, aranzdak mhbbtin drinliyin sbb olar. lbtt ki, rit o xs baxmaq icaz verir ki, onun bu qadnla evlnmk fikiri ciddi olsun.

139

Evlnmy qadn axtarmaq mqsdi il baxmaq, caiz deyil. Htta icaz verildiyi tqdird, hvtl baxmaq haramdr.

Sual 158: Qonaqdan ac olduunu sorumaq olarm? Cavab: Hzrt Peymbr (s) buyurur: Qonaq behit bldisidir1. Qonaa ehtiram gstrilmsi o qdr hmiyytlidir ki, slam qona smadan enmi hdiyy kimi tqdim edir. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Qonaq z ruzisi il glir v ailnin gnahlarn z il aparr. Qonaa byk hmiyyt verilmsi il yana, onu tmtraqla qbul etmk nhy olunur. slam qonan sad kild qbul edilmsini tvsiy edrk mslht grr ki, ev sahibi olann mzayiq etmsin, qonaq bunda artq qbulun intizarnda olmasn. mam Sadiq () buyurur: Qonaqdan yemk yeyib-imycyini sorumayn. mkan atan hdd sfr an2. Alm sfrni kasb bilrk, thqir etmk caiz deyil. Siz layiq sfr aa bilmdim demk olmaz. mam Sadiq () buyurur: Alm sfrni skik biln ev sahibi v qonaq azndr. Qonan da z vziflri vardr. Qonaq ona gstriln yerd oturmal, ev sahibinin narahatlna sbb olacaq hrktlr yol vermmlidir. Sual 159: nsan z mrn nec uzada bilr? Cavab: Bu sual br tarixi boyun insanlar dndrmdr. Amma bu sahd aradrma aparan ksr tdqiqatlar, msly srf fizioloji baxmdan yanamlar. slam dini fizioloji amillrin
1 2

Biharul-nvar, 75-ci cild, sh. 460. Biharul-nvar, 75-ci cild, sh. 455.

140

insan mrn tsirini ninki inkar etmir, htta bu sahd gstrilr d verir. nsann normal yuxu v qidalanma rejimi, onun mrnn uzunluunda hmiyytli rol oynayr. Amma bundan da hmiyytli amillr vardr. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Allah yolunda sdq v qohumlar yoxlamaq evlri abad edib, mrlri uzadar1. Hzrt (s) z buyuruqlarnda zinan mhkum edrk buyurur: Ey mslmanlar, zinadan kinin. Onun alt pis nticsi vardr ki, dnyada, is axirtddir. Zinann dnya hyatndak tsiri bunlardr: insann nurunu aparar, kasblq gtirr, mr qsaldar2. Demk, mrnn qsalmasndan ehtiyatlanaraq ekoloji saf qidalara stnlk vern insan, z mnviyyatna da nzr salmaldr. nsann rab iib-immsinin, zina edib-etmmsinin, qadnn hicabl olub-olmamasnn Allah n he bir faydas yoxdur. slam dinind nzrd tutulmu btn hddlr, yalnz v yalnz insann dnya v axirt sadtini tmin etmk ndr.

Sual 160: Ruhlarla laq saxlamaq mmkndrm? Cavab: Fatir sursinin 22-ci aysind buyurulur: Dirilrl llr eyni deyillr. bhsiz ki, Allah (haqq sz) istdiyi xslr eitdirr. (Amma ey Peymbr) sn is qbirlrd olanlara eitdirn deyilsn. Bdr dynd ldrlm kafirlr mracitl danan Peymbr (s), mrin etiraz il qarlad. Hzrt (s) onlarn ki, ruhu yoxdur deyn mr bel cavab verdi: Mnim dediklrimi siz
1 2

Tfsiri Nurus-sqleyn, 4-c cild, sh. 354. Sfintul-bihar, 2-cild, sh.23.

141

onlardan yax eitmirsiniz. Sadc, onlarn cavab vermk qdrti yoxdur1. Btn mslmanlar namazn sonunda peymbr salam gndrirlr. Dnyasn dyimi insann csdin la ilah illllah tlqin edilir. Btn bunlar mtbr hdislr sasn icra olunur. gr dnyasn dyimi insan bizi eitmirs, hans sasla ona salam gndrmli v ya tlqin etmliyik?! Nhcl-blad llrin ruhu il laqy iar olunur v hzrt linin () mminlrin ruhu il dand bildirilir. lm insann dnya hyat il laqsi ksils d, Allahn iradsi il bel bir laq mmkndr.

Sual 161: Qurani-krimin 114 sursi olduu halda, n n Yasin sursi daha ox tilavt olunur? Cavab: Bu sur ya v sin mqtt hrflri il balayr. mam Sadiq () buyurur: Yasin Allahn Rsulunun addr. nki bunun ardnca buyurulur ki, sn mrsl (rit sahibi olan) peymbrlrdnsn. Surd yaran, qiyamt, hyat v lm haqqnda mxtlif shnlrl qarlarq. Hdislrd Yasin sursi Qurann qlbi adlandrlr. mam Sadiq () buyurur: Bu surni qrubdan vvl oxuyan insan gn uzunu hifz olunar v bol ruzidn faydalanar. Hr ks bu surni yatmazdan vvl oxusa, Allah min mlk mmur edr ki, onu hr eytan v hr bladan qorusun2. Lakin bu fziltlr surni kor-koran oxuyana yox, onun mfhumunu dnb, anlayanlara
1 2

Ruhul-byan. Mcmul-byan.

142

amildir. El bir dnc ki, insann mllrin sirayt edir!

Sual 162: Yuxuya ml etmk olarm? Cavab: Yuxu qismdir: yozumu olan ilahi, doru yuxular; insan doru yoldan azdran eytani yuxular; bir i haqqnda ox dnmkdn yaranm sassz yorunluq yuxular. brahim Peymbr () olu smayli grdy yuxuya sasn qurban ksmk qrarna glmidi. Maraqldr, insan yuxuya sasn bel bir ciddi qrar qbul ed bilrmi? Peymbrlr bir sra msllrd, elc d yuxu mslsind adi insanlardan frqlnirlr. Onlar yalnz ilahi yuxular grr, bzn is vhyi yuxu vasitsi il qbul edirlr. Bzi rvaytlrd brahimin uyun yuxunu gec ardcl grdy nql olunur. Baqa bir rvaytd nql olunur ki, eytan brahim, grdyn yuxu eytani yuxudur dey vsvs edirdi. Amma brahim min idi ki, peymbrlr eytani yuxu grmrlr. Demk, adi insanlarn grdy yuxuya sasn ml etmsi, mntiqi deyildir v yuxuda veriln gstri mtlq ml olunmas xrafatdr. Sual 163: Quran mminlri qlb il mjdldiyi halda, n n bzi mminlr hadt yetiir? Cavab: Qlb sznn mnas olduqca genidir. Sffat sursinin 172-ci aysind mminlr bel bir vd verilir: Onlar mtlq qalib glcklr. Bs n n imam Hseyn () Krbla vaqisind hadt yetidi? hadti mlubiyyt hesab etmk olarm? Tsvvr edin ki, bir peymbr dmnl dyd hadt yetirilib. Amma onun dini cmiyyti z tsiri altna alaraq, batil qidlr qalib glib. Diqqt etsk grrik ki, hmin peymbr

143

slind qalib glmidir. Qlb bir insan yox, onun qidsini sndrmaqdr. Bli, imam Hseyn () Krblada qtl yetirildi. Lakin btvlkd Krbla vaqisi slamn taleyind tarixi dn nqtsin evrildi. Qlbnin digr bir nv, tdrici qlbdir. Bel bir qlb srlrc davam edn mbarizdn, nene nsillrin hadt yetimsindn sonra ld edilir. n sas nqtlrdn biri is, bdiyyt mslsidir. Yni dnya sadti axirt sadti demk deyildir. 70 illik bir mr xobxt yaayan insan, xobxt adlandrmaq olmaz. sl xobxtlik axirt xobxtliyidir. gr imam Hseyn () hid olaqla behit gedirs, demk qalib glir. Yox, onu qtl yetirn imr chnnm oduna blnirs, demk slind mlub olur.

Sual 164: Gzdym hqiqtdirmi? Cavab: Bir ox insanlarn gznd xsusi bir tsir olduu bard gzn sz-shbtlrd hqiqt varm? Hzrt Peymbrdn (s) bu bard soruulduqda, o buyurdu: Qzav-qdri qabaqlaya bilck ey gzdymdir1. Yqub peymbr z vladlarn mhz gzdymdn qorumaq mqsdi il deyir: Yqub dedi: Oullarm! Misir eyni bir qapdan girmyin, ayr-ayr qaplardan daxil olun...2. Hzrt li () buyurur: Peymbr (s) Hsn () v Hseyn () n gdym duas hazrlamd3. Hzrt Nhcl-blad bir daha buyurur: Gzdym, elc d onu aradan qaldrmaq n dua, hqiqtdir.

1 2 3

Mcml-byan, 10-c cild, sh. 341. Yusif sursi, ay 67. Nurus-sqleyn, 5-ci cild, sh. 400.

144

Amma slamda gzdymnin bir hqiqt kimi qbul edilmsi kimsy sas vermir ki, bu sahd xrafat hddin yetisin. Bu sahd dinin gstrilrindn knara xaraq, ifrata varmaq caiz deyil.

Sual 165: Balanmayan gnah varm? Cavab: Zumr sursinin 53-c aysind buyurulur: De ki, ey mnim zlrin zlm etmkd hddi am bndlrim! Allahn rhmindn midsiz olmayn. Allah btn gnahlar balayar. Hqiqtn, O, balayan v rhm edndir!. Bu aynin nazil olma sbbi kimi, bzi tfsirilr Vhinin dastann gstrirlr. Vhi hzrt Peymbrin (s) misi Hmznin qatilidir. zn hr zaman Peymbr (s) sipr etmi Hmz, Vhi trfindn namrdlikl qtl yetirilmidi. Zaman kedi. slam qdrtlndi. Vhi d slam dinini qbul etmk qrarna gldi. Hzrt Peymbr (s) mim Hmzni nec ldrdn sorudu. Vhi hmin shnni tsvir etdiyi zaman, Hzrt (s) brk alayrd. Amma Vhinin tvbsi qbul oldu. Hzrt (s) ona buyurdu: Mnim gzm grnm, sn baxa bilmirm. Vhi am istiqamtind gedib, bir daha gz grnmdi. Hzrtdn (s) sorudular ki, bu ay tkz Vhiy aiddir, yoxsa hamya? Peymbr, hamya! -dey cavab verdi.

Sual 166: srafilin suru ndir? Cavab: Zumr sursinin 68-ci aysind buyurulur: Sur alnacaq, Allahn istdiyi kimslrdn baqa, drhal ham lck.

145

Sonra bir daha alnan kimi, onlar qalxb mntzir olacaqlar!. Nec ola bilr ki, ss dalalar btn dnyan bry? Bir halda ki ss srti saniyd 240 metri amr, bir Surun ssi btn yer zn nec yayla bilr? Rvaytlr saslanaraq dey bilrik ki, Sur adi bir eypur deyildir: mam Zeynlabidin () buyurur: Sur byk bir buynuzdur. Yer ynlmi aa ucla smaya ynlmi yuxar uc yeddinci qatnadkdir. Onun zrind ruhlarn say qdr dlik vardr. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Sur nurdan olan bir buynuzdur v zrind ruhlarn say qdr dlik vardr1. Surun nurdan olmas, bu ssin srtinin saniyd 300.000 km iq srtindn ox olmasna bir iardir. Sual 167: zn islah etmmi insan, baqalarn islah ed bilrmi? Cavab: slam dini z ardcllarn cmiyytin islahna arr. mumiyytl, myyn bir yola balanm insan, fitri olaraq baqalarn da bu yolda grmk istyir. Amma bu id he d ham mvffq deyildir. Qurani-krimd Allaha trf arn-dey mr olunur v bu arn proqram tqdim olunur. Fussilt sursinin 33-36-c aylrin sasn, tfsirilr Allaha trf arn drd mrhlsini qeyd edirlr: 1. Dvt ednlr iman v ml baxmndan zlrini islah etmlidirlr; 2. Pisliklr yaxlqla aradan qaldrlmaldr; 3. xlaq qaydalarna ml olunmaldr; 4. Manelr aradan qaldrlmal, eytann vsvslri il mbariz aparlmaldr.
1

Elml-yqin, sh.892.

146

Nurus-sqleynd oxuyuruq: Allah-tala z peymbrin buyurur ki, yaxlqla pislik eyni deyildir, pisliyi n yax sulla aradan qaldr. Yni sn pislik ednlr yaxlqla cavab ver. Bu halda dmn smimi dosta evrilr1.

Sual 168: Hzrt Mhmmd (s) slamdan vvl hans dind idi? Cavab: Hzrt Peymbrin hyat tarixsind aparlan aradrmalar sbut edir ki, slamdan vvl Mkk hli btprst olsa da, Hzrt yalnz bir olan Allaha etiqad etmidir. Tfsirilr arasnda Hzrtin (s) hans dind olmas bard mxtlif rylr olsa da, n mntiqi nzr budur ki, slam ona nazil olanadk, Rsulllah (s) Allahn yalnz onun n myynldirdiyi bir proqrama ml etmidir. Nhcl-blad buyurulur: Allah-tala Mhmmd (s) sddn ayrlan zamandan balayaraq, n zmtli mlyi il onu doru yol v doru xlaqa svq etmidir. llam Mclisi rvaytlr saslanaraq bildirir ki, hzrt Mhmmd (s) peymbrlikdn vvl d peymbrlik mqamnda olmudur. Daim mlklrin ssini eitmi, yuxularndan ilham almdr. Bel ki, qtiyytl dey bilrik ki, hzrt Peymbr (s) slam qdrki dvrd n msihi, n d yhudi dinind olmamdr. Sual 169: mann hans mrhllri vardr? Cavab: str elm, istrs d hqiqt tzim ruhu mnasnda imann drclri vardr. Fth sursinin 4-c aysind buyurulur: Mminlrin iman stn iman artrmaq n onlarn
1

4-c cild, sh. 549.

147

rklrin z drgahndan xtircmlik, rahatlq v mnvi mhkmlik gndrn Odur. mam Sadiq () buyurur: mann on drcsi vardr. Nrdivan kimi pill-pill ucalr1. Qurani-krimd buyurulur ki, Allah-tala hr bir insan onun qvvsi hddind soruya kir. Demk, iman drcsi aa olan insanlarn sorusu daha yngl keckdir. Hzrt Peymbr (s) v onun hli-beytindn nql olunmu hdislrd iman sviyysi aa olan insanlar qnamamaq tvsiy olunur. Amma deyilnlrdn bel ntic xarmaq yanl olar ki, tamam imansz kafir insanlara soru yoxdur. man btn briyytin fitrtin mxsus olan bir siftdir. Sorudan gztlr is, birba insanlarn istedad il baldr. Atin brahim glzara dndyn grn Nmrud, Allahn qdrti qarsnda qurban ksir. Amma yen d dnyvi mqamn itirmk qorxusundan, akar iman gtirmyib kafirlrdn olur. Sual 170: man eqdir, yoxsa aln drki? Cavab: Qurani-krimin Hcrat sursinin 7-ci aysind buyurulur: ...Allah siz iman sevdirmi, onu, rklrinizd sslmi kfr, asi olmaa qar nifrt oyatmdr. Adtn, insanlar hqiqtin qbulu n dlilsbut istyirlr. Bel bir istk tbiidir v slam trfindn inkar olunmur. Amma insan qbul etdiyi hqiqti sevmy d bilr. mam Sadiq () buyurur: man, sevgi v nifrtdn baqa bir ey deyil buyurur. mam Baqir () buyurur: Din mhbbt, mhbbt is dindir. Tsadf deyildir ki, kainatn obyektiv nizaml quruluunu drindn mtali edn astronom Allahn
1

Biharul-nvar, 69-cu cild, sh.165.

148

varln tsdiqldiyi halda, ibadt etmy d bilr. ksin, bu dlillrdn tamami il xbrsiz, yalnz fitrtinin ssini dinlmkl iman gtirmi savadsz oban, he bir kk-bhy yol vermdn Allahna ibadt edir!

149