Pocetak XX. veka za Srbiju je poceo uspesno, ali ne zadugo.

Stvorena je, ponovo, slobodna, vlastita drzava posle toliko vekova turske okupacije, privreda je pocela da se grana i jaca. Medjutim, sve to, je trajalo vrlo kratko. Naivnost Srbije je ponovo nadjacala sopstvene interese, predvodjena srpskim "pametnim" glavama koje su sanjale neusnuli san. Povedeni i zavedeni slovenskim imenom i poreklom Srbija je pristala da bude ujedinitelj slovena na Balkanu, sto joj je donelo od svega zeljenog samo ogromnu snagu za samounistenje koja se nalazila u bratskim narodima, bosancima, licanima, hrvatima i slovencima. Posle dva balkanska rata sa Bugarima dolazi i 1914. godina kad su se stvorili uslovi, atentat na princa Ferdinanda u Sarajevu, da se neposlusna, pravoslavna Srbija kazni i izbrise sa svih svetskih karti i mapa. Iako nespremna i iscprljena balkanskim ratovima, Srbija se branila vrlo zestoko i na samom pocetku rata nanosila zestoke gubitke austrijancima cija je vojska bila uglavnom sastavljena od bosanaca, hrvata, slovenaca..., sve braca sloveni sa kojima je planirano ujedinjenje u jednu drzavu. Posle odluke Vlade Srbije da se vojska povuce na Jug nasa sabraca u austrijskoj uniformi presli su konacno u napredovanje preko teritorije Srbije. Najzesci otpor Srbije uje bio u Macvi, na Drini, Ceru, Kolubari..., gde su austrijanci pretrpeli teske i neverovatne poraze. U istoj toj Macvi ista ta sabraca u austrijskim uniformama posle odstupanja Vojske Srbije pocela je sa terorom nad golorukim stanovnistvom, uglavnom starcima, zenama i decom, svima koji nisu uspeli da se na bilo koji nacin sklone pred neprijateljem. Na slikama desno vide se zverska junastva te iste sabrace, slovenske, nad nemocnim stanovnistvom Macve. Civilni gubitci Srbije su bili vise nego dvostruki u odnosu na vojne sto vodi do zakljucka da je tada pocinjen neopisiv genocid koji je ostao potpuno nekaznjen, cak je i nagradjen primanjem pocinioca u sastav Srbije, odnosno formiranjem nove drzave Jugoslavije na ravnopravnim odnosima BiH, Hrvatske i Slovenije, odakle je najvise jada doslo po Srbiju. NISKOST ROPSKIH DUSA Za razliku od Ceha, iz Osmog (praskog) korpusa austrougarske vojske, borci Trinaestog (zagrebackog), nikad se nisu predavali, najcesce se boreci do poslednjeg metka. Bec je ovako racunao, gurajuci Bosance, Hrvate, Slovence i Licane protiv Srbije: ako nasi pukovi pobede, nema sta da brinemo, a ako srbijanski pukovi potuku nase, kod slovenskog zivlja Monarhije ostace strazna mrznja na Srbiju. I zaista. Kako pise Dusan Nikolajevic, "Hrvati, opljackani i degradirani i pred Becom i pred Pestom, pucali su na svoj Istok a Licanin, koji u Austriji moze biti samo pandur ili poderani iseljenik, branio je svoje gospodare! Umesto da na austrijsku objavu rata Srbiji odgovore krvavim nezadovoljstvom, austrijski Sloveni krenuli su na Srbiju s ropskom mrznjom". Kako su se drzali Juzni Sloveni, pripadnici austrougarskih jedinica koje su u leto 1914. godine krenule da porobe Srbiju, uniste je kao drzavu, mozda najbolje ilustruju podaci o broju odlikovanih vojnika i oficira - Hrvata, muslimana, Slovenaca, Bosanaca, Licana - za podvige u tom pohodu. Samo za "junacko drzanje" u Macvi, 1. novembra 194. godine, odlikovano je na stotine Juznih Slovena raznim medaljama i ordenima, a na stotine je unapredjeno u "korporale", "feldvebele" i "cugsfirere"... Neki su dobili i najvisa odlikovanja koja su uposte postojala u carstvu Habsburga - Orden viteza Marije Terezije, koji je odlikovan automatski donosio baronsku titulu, austrijsko, odnosno madjarsko plemstvo. medju onima koji su proglaseni za viteza marije Terezije za pokazano junastvo u ratu protiv Srbije 1914. godine nalazio se i porucnik Gojkomir glogovac, Hrvat iz Bileca. KAKO JE MITRALJEZAC GOJKOMIR DOBIO BARONSKU TITULU U borbama kod Ljiga, Glogovac je ucestvovao kao zapovednik mitraljeskog odeljenja 3. bataljona Druge bosanskohercegovacke pesadijske regimente. U jednom trenutku, on se sa svojim mitraljezom nasao sam pred jurisajucim Srbima, vojnicima Moravske divizije Ii poziva. Kad su mu se srpski vojnici priblizili na nekih stotinak koraka, on je otvorio vatru. kako se iznosi u jednom zborniku objavljenom u Becu, a na osnovu sluzbenih akata, ispred Glogovca i njuegovog mitraljeza izbrojano je posle povlacenja jedinica Moravske divizije sa tog polozaja, preko 400 leseva srpskih vojnika. Pisuci o Juznim Slovenima u austrougarskoj vojsci, ucesnicima u ratu protiv Srbije, Jovan Banjanin je, u jednom clanku objavljenom 27. maja 1915. godine, rekao da su se oni "borili hrabro", da im je to "s licemernom hvalom i zluradoscu priznavano u Austriji", a s bolom u dusi isticano u Srbiji, i da u tome "lezi najveca tragika ovog rata za sve nas Juzne slovene, narocito za nas Srbe..." U odnosu na Cehe, mobilisane u Osmi korpus (praski), Juzni Sloveni su se najcesce tukli do poslednjeg metka i mnogo puta odbijali da se predaju srpskim vojnicima cak i kad bi im preostalo samo hladno oruzje... Takvo njihovo drzanje bilo je, pogotovu kod Hrvata, rezultat i planskog rasplamsavanja mrznje prema Srbiji. Sto se tice Srba sa

terotorije Austrougarske, pripadnika carsko-kraljevskih korpusa, oni su bili, prema navodima u jednom izvestaju Ministarstva vojske Kraljevine Srbije, sastavljenom posle Cerske bitke, po cetama izmesani sa Hrvatima i Madjarima, drzani su vrlo strogo i streljani su za najmanju pogresku. Usled toga, i oni su uglavom poslusno i bespogovorno izvrsavali svako naredjenje i tukli se i sami dok god su im to snaga i oruzje dozvoljavali... Samo su se pojedinci, redje manje grupe, usudjivali, vec i zbog familija kod kuce, da prebegnu na srpsku stranu, odnosno da se predaju bez borbe. Uzimajuci pod lupu Hrvate i njihovo drzanje u ratu protiv Srbije 1914. godine, Nikola Djurdjevic je napisao: "Siroke mase naroda hrvatskoga isle su sa istim odusevljenjem u sveti boj za unistenje naroda srpskoga kao i siroke mase naroda madjarskog i nemackog. Sa istim svirepstvom ubijali su srpske zene i nejac, palili srpska sela i pljackali srpsku imovinu. Lelek i jauk srpske sirotinje nije ganuo ni mogao ganuti kameno srce njenih krvnih neprijatelja, a oglusile su se tome leleku i jauku i one stranke, u kojima su sedeli ljudi, koji su bili krv njene krvi, ali koje su podupirale politiku krvnih neprijatelja naroda srpskoga i ako su do tog vremena ispovedale ideju narodnog jedinstva..." Na srpsku bracu, prepuni ropske mrznje U "Politici" u broju od 1. avgusta 1914. godine objavljen je clanak na temu "upotrebe" Juznih Slovena od strane Austrougarske u ratu protiv Srbije, u kojem je istaknuto da je Austrija pravila ovakav racun: "ako nasi slovenski pukovi pobede Srbiju, onda nema sta da se brine. ali ako Srbija potuce njih, onda ce kod tih potucenih austrijskih Slovena ostati strasna mrznja na Srbiju..." Usled svega recenog o drzanju Juznih Slovena u ratu protiv Srbije 1914. godine, i posebno usled njihovog upravo neshvatljivo surovog i neljudskog odnosa prema civilnom stanovnistvu, u Srbiji je, krajem 1914. godine, razocarenje u "bracu" preko Drine, Save i Dunava bilo - opste. U listu "Pijemont", u broju od 20.1.1915, Dusan S. Nikolajevic je pisao: "U ovome strasnom ratu najgori su bili Sloveni iz Austrije, oni za ciju slobodu Srbija, posle dva rata (misli se na balkanske ratove) i udje u ovu borbu. To je njena tragicnost... ruzna i cinicna Monarhija uspela je da zatruje dobre nagone Slovena. I Bosanac, i Licanin, i Hrvat, i Slovenac, i svi ostali, pokazali su u ovome ratu jednu nisku mrznju na zemlju slobode... Hrvati koji ne izlaze i vanrednih rezima, opljackani i degradirani i pred Becom i pred Pestom, pucali su na svoj Istok, a Licanin, koji u austriji moze biti samo pandur ili poderani iseljenik, branio je svoga gazdu... Umesto da na austrijsku objavu rata Srbiji odgovore krvavim nezadovoljstvom, austrijski Sloveni posli su na Srbiju s ropskom mrznjom..." Kako je Jelacicev puk zbrisan sa lica zemlje S kakvom su mrznjom jurisali Juzni sloveni u austrougarskoj vojsci, na polozaje srpske vojske, kako su kidisali na srpske vojnike, po pravilu nikad im ne dajuci "pardona", videlo se to svuda, na svim mestima na kojima su vodjene borbe 1914. godine. Samo kad bi bili sasvim razbijeni, i kad bi im preostalo jos jedino da izaberu smrt ili da se predaju, oni su dizali ruke uvis. Takav je slucaj bio pred Beogradom, u decembru 1914. godine, u onim zestokim borbama na Torlaku, gde je svoj grob nasao najveci deo 79. Jelacicevog puka austrougarske vojske. U ovom puku, sastavljenom najvecim delom od Hrvfata, a koji je bio ostavljen da stiti odstupnicu glavnini austrougarske vojske koja je napustala Beograd, bilo je narocito mnogo Licana. Zasipani artiljerijskom vatrom sa srpske strane bez prestanka, oni su resili da se predaju tek kad ih je na nogama ostalo jos samo nekoliko stotina... Razocarenje u Srbiji u Juzne Slovene postalo je potpuno kad se saznalo za zlocine koje su oni, zajedno sa madjarskim i austrijskim vojnicima, pocinili u Macvi nad civilnim stanovnistvom. Upadajuci u sela poput vojnika Dzingis-kana, isterivali su iz kuca citave porodice, ne obaziruci se na uzdrast i zdravstveno stanje, da bi ih zatim vezane konopcima, koje su nosili sa sobom, gonili ispred sebe kad su nastupali prema polozajima srpske vojske. Tako su postupili, izmedju ostalog, u selu Lesnici, gde su, prethodno, ubili vise seljaka, seljanki i dece.. Prema izvestaju ucitelja Vel. Joneica, medju stanovnicima Lesnice, koji su upotrebljeni kao zivi zastitni zid nalazilo se i vise zena sa decom koja jos nisu bila prohodala. Drugi bosanskohercegovacki puk smatran je najboljom jedinicom austrougarske vojske. Pripadnici ovog puka poneli su 42 medalje za hrabrost - najvise u citavoj armadi. Drugi pukovi dobili su sedam-osam ovih ordena. Zlatna medalja za hrabrost bila je retko odlikovanje, pa ipak krasila je grudi 106 soldata iz Bosne. A 33 hiljade raznih odlikovanja, dobili su Bosanci iz Beca i Peste, za hrabro drzanje u borbama protiv Srbije. Pero Blaskovic, komandant bataljona u Trecoj bosanskohercegovackoj regimenti u leto 1914. godine, izneo je u svojim uspomenama da su njegovi vojnici, i uopste svi pripadnici njegove regimente, u ratu protiv Srbije pokazali da spadaju medju najbolje vojnike na svetu. Vecinu u Blaskovicevom bataljonu, pa i regimenti, cinili su Bosanci i

Hrvati, prvi uglavom iz Tuzlanskog okruga. Pun hvale za hrabrost svojih boraca, Blaskovic nije mogao da precuti da su i oni, kao i vojnici drugih austrougarskih jedinica, pocinili u Macvi, posebno u Sapcu, mnoga zla. Delom sto su to sami hteli, a delom sto im je to bilo zapovedjeno... Sabac je, naime, bio prvi grad u koji su usle austrougarske trupe i, istovremeno prvi grad u kojem je pljacka bila naredjena. Ulazeci u Sabac sa svojom jedinicom, u zoru 18. avgusta 1914. godine, Blaskovic se suocio sa jezivom slikom... "Svugde smo naisli na kaotican nered. tako pijano stanje vojske u jednom osvojenom gradu nisam mogao ni zamisliti. Dok smo marsirali ulicama prilazili su vojnicima i oficirima pijani saniteci i trenjaki pa su im nudili vina, zenskih cipela, rublja i sesira, djecjih igracaka, krzna i tepiha, sve to opljackano po domovima odbjeglog stanovnistva..." Vrazja divizija protiv Drinske divizije Navodeci primere "junackog drzanja" Hrvata i Bosanaca iz svoje jedinice pri napadima na polozaje srpske vojske, Blaskovic je pomenuo i Gvida Stipetica, aktivnog porucnika, koji je sa isukanom sabljom poveo svoju cetu na juris na jednoj visoravni izmedju gornje Vranjske i Cerovca. kad je on pao. osveta Bosanaca nad Srbima bila je "vrlo teska". Kao glavni dokaz za veliku borbenost Hrvata i muslimana u sukobima sa srpskom vojskom, Blaskovic je naveo podatak da je od oko 80 oficira i 3 hiljade vojnika njegove regimente - polovina oficira i oko 1200 vojnika ostala na bojnom polju u Macvi... Medju trupama austrougarske vojske koje su se s narocito velikom zestinom ustremljivale na srpske vojnike nalazila se i 42. domobranska divizija iz Zagreba. Pri drugom prelasku preko Drine, 2. septembra 1914. godine, ona je puna tri dana kao fanatizovana naletala na rovove srpske vojske na Adi Kurjacici, nastojeci da se prebaci na desnu obalu Drine i da dejstvom dolinom Jadra potpomogne akcije trupa juzno od Loznice i severno od Lesnice. Ona je nanela velike gubitke jedinicama Drinske divizije II poziva, koje su joj se ovde suprotstavile. Na srpskoj strani palo je 9 oficira, 6 podoficira i 550 vojnika... U sastavu ove austrougarske divizije, jurisao je na srpske polozaje, i Josip Broz, kasnije nazvan Tito, u to vreme pripadnik 10. cete 15 pukovnije. Sta je tada sve doziveo i preziveo, on o tome nije nikad hteo da govori, nista nije kazao cak ni svom biografu vladimiru Dedijeru. "Cinjenica je", izjavice Dedijer posle njegove smrti, "da je Tito izbegavao da mi govori na pitanja o svom ucescu u Prvom svetskom ratu. On pominje kako je bio u 25. domobranskoj pukovniji i onda preskace prvih sest meseci rata i govori o Petrovaradinu..." Broz i Macek na Mackovom kamenu Dedijer, inace, iznosi(u Novim prilozima za biografiju Josipa Broza Tita, u drugoj knjizi), da je imao u rukama tri titova autobiografska teksta - iz 1935., 1945. i 1952. godine, i da samo u jednom od njih, u onim iz 1935., Tito govori o ucescu u ratu protiv Srbije, od avgusta do decembra 1914. godine. Kad je hteo, na osnovu prvog autobiografskog teksta iz 1935. godine, da pise o titovom ucescu u operacijama na srpskom frontu, dobio je, navodno, direktivu od Milovana Djilasa da to ne cini. Kao i Tito, u 42. domobranskoj diviziji ("Vrazjoj diviziji", kako je nazvana), u 25. puku, protiv Srba borio se i Vlatko Macek, vodja Hrvatske seljacke stranke. Za razliku od Tita, Macek je u svojoj autobiografiji, objavljenoj u Njujorku, opisao u kojim je sve bitkama ucestvovao sa svojim pukom u Srbiji. Pomenuo je da je (a to znaci i Tito) ucestvovao i u krvavim okrsajima kod sela Popinci i Pecinci sa srpskom vojskom koja je bila presla Savu, a zatim u brojnim borbama na Kolubari... U Macekovom i Titovom 25. domobranskom puku, komandant "doknadnog" bataljona bio je Slavko Stancer, koji ce 1941. godine postati prvi covek u vojsci ustaske, odnosno hrvatsko-bosanske drzave. Bio je "razglasen kao najveci junak 42. domobranske vrazje divizije", kaze J. Horvat. Jurisajuci ispred svojih vojnika, on je vec u prvoj nedelji rata u Srbiji izgubio desnu ruku... Pripadnici "doknadnog" bataljona bili su uglavnom dobrovoljci. Medju njima, kako se tvrdi s mnogo uverljivosti, nalazio se i poznati prvak Hrvatsko-srpske kolacije i krupna politicka figura u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca Srbin Svetozar Pribicevic. Od razbojista, na kojima je najvise palo Hrvata i Bosanaca na jednoj, i Srba iz Srbije na drugoj strani, medju najpoznatije spada Mackov kamen. U septembru 1914. godine, ovde su srpski vojnici "padali kao snoplje pred neprijateljskom snagom", svedoci pukovnik Milan J. Radojevic. Prepolovljene su dve srpske divizije - Dunavska divizija I poziva i Dunavska divizija II poziva... Dimitrije Tucovic pao od bratske ruke Najkrvavija bitka cini se da je ipak vodjena na Gucevu. Protiv srpske vojske tu su dejstvovale jedinice 13. zagrebackog korpusa. Bajoneti su u mnogo slucajeva ovde odlucivali sve... Istina je da su Hrvati u austrougarskim uniformama na Gucevu zadali Srbima mnogo jada, ali je takodje istina da su i oni sami bili ovde u masi pokoseni najbritkijom kosom smrti... Na srpskoj strani najneustrasiviji su bili pripadnici cetnickog odreda Vojina Tankosica, jednog od izvrsilaca dinastickog prevrata od 1903. godine i istaknutog pripadnika "Crne ruke". Ali oni su najvise i

stradali... Od 700 njegovih boraca (Rudnicki odred) samo je 50 njih prezivelo borbe na Gucevu i borbe na drugim mestima vodjene potom. Zagrebacki 13. korpus bio je i u operacijama na Kolubari udarna pesnica austgrougarske vojske. Jedinice ovog korpusa (36. i 42. pesadijska divizija) narocito su se istakle borbama protiv Moravske divizije I poziva, na desnoj obali Ljiga, u periodu od 18. do 25. novembra 1914. godine. Racuna se da je od kursuma i bajoneta pripadnika Zagrebackog korpusa ubijeno 4.200 boraca Moravske divizije... Medju poginulima nalazio se i vodja srpskih socijalista Dimitrije Tucovic koji je, kako se vidi iz njegovog dnevnika, naslucivao da ce pasti "od ruke brata s druge strane". U "Vrazjoj diviziji" (42. domobranska), u 25. puku, cara i zuto-crnu monarhiju sluzili su Josip Broz - koji ce tu epizodu preskociti u svojoj biografiji, Vlatko Macek... a u "doknadnom" bataljonu bio je i potonji vodja Srba u Hrvatskoj Svetozar Pribicevic - i to kao dobrovoljac Kad je srpska vosja, 3. decedmbra 1914. zapocela protivofanzivu (Prva armija pod komandom Zivojina Misica potonjeg vojvode) i vec u prvom naletu razbila 16. austrougarski korpus (pretezno sastavljen od Hercegovaca i Dalmatinaca), Zagrebacki 13. korpus je opet bio onaj koji se srpskoj vojsci i najzesce i najuspesnije suprotstavio, narocito 42. pesadijska divizija. Tek kad je Moravskoj diviziji poslo za rukom, posle mnogih jurisa na bajonet, da slomi otpor 36. pesadijske divizije, pocela se 42. divizija, nemajuci drugog izlaza, povlaciti sa mostobrana Cavka Vrazje brdo... Tralala, tralala, Srbija propala Zivko Prodanovic, lekar, rezervni sanitetski porucnik koji se po mobilizacijskom rasporedu nasao kao Srbin u Zagrebackom korpusu (u 26. pucko-ustaskoj pukovniji iz Gornjeg Karlovca), ostavio je svedocanstvo trajne vrednosti o odusevljenju hrvatskog gradjanstva pri ispracaju puka u rat protiv Srbije. A zatim o tome kako se puk tukao u ratu protiv Srbije i kakvu je pustos i kakav jad ostavljao za sobom. "Ceo Karlovac je bio u zanosu od veselja i od srece", stoji u Prodanovicevom tekstu. "Sad ce jednom Vlahe da istrebe. Sto Hrvati nisu mogli napred, tome su samo Srbi krivi bili. Zato dole sa Srbijom, klicalo se na sve strane". Po recima Prodanovica, "veceg odusevljenja za rat ne bese zacelo ni u Pesti ni u Berlinu. Neka potajna sila sve je slojeve Hrvata drazila i najumerenijim skoro mozak zavrnula. Htelo se po svaku cenu krvi i to najrodjenije." Oficiri pukovnije otvoreno su govorili, da je rat sa Srbima dobro dosao. ": Jer otkako je Hrvata nije bilo zgodnijeg trenutka za nasu stvar. Velika Hrvatska moze, samo na rusevinama Srbije da se uzdigne, jer velika Srbija i velika Hrvatska ne mogu nikad jedna pored druge postojati. Ili jedne ili druge mora nestati". Opste odusevljenje za rat sa Srbijom pojacavali su u Karlovcu vojna muzika i na brzinu sastavljeni vojnicki horovi, koji su kao navijeni ponavljali: "Tralala, tralala, Srbija propala..." Tako kako je bilo u Karlovcu, tako je bilo i u drugim gradovima Hrvatske. Zagreb je pri tom prednjacio u svom odusevljenju za rat protiv Srbije. Grad je, kako kaze Josip Horvat, u kolovozu 1914. dobio nov ritam, koji udarase topot ceta u stukasto-sivim odorama i sasvim neocekivana pesma: "Oj, hrvatski hrabri sine, prevezi me preko Drine ! Osvecena krv jos nije Ferdinanda i Sofije... "I nikome vidljivo nije bila ta pjesma zazorna. Stanovnistvo Zagreba bez razlike staleza, koje je nekoc odusevljeno pljeskalo buntovnickim pjesama omladine, sad je isto tako odusevljeno pljeskalo vojsci na polasku na bojiste. Dapace iz krugova, koji nisu bili frankovacki, cule su se ostrije rijeci protiv Srbije, jer da je ona skrivila rat..." Karlovacke ustase ubijaju i pljackaju po Obrenovcu Isidor (Iso) Krsnjavi, hrvatski politicar i profesor Sveucilista u Zagrebu, ovako je pak, u beckom listu "Esterajhise Rundsau", u broju od 1. oktobra 1914. godine opisao odusevljenje Zagrepcana za rat protiv Srbije: "Odjednom se pojavise hiljade na ulicama, pravo svecano raspolozenje se svih domoglo, zastave u hrvatskim bojama leprsaju na kucama. Cuju se glasni poklici: Zivio nas kralj Franc Josif. Slava uspomeni ubijenog prestolonaslednika. Dole sa Srbijom ! Osveta ubicama !" Kao i pripadnici drugih austrougarskih jedinica sa terotorije Hrvatske, i vojnici 26. pucko-ustaske pukovnije iz Karlovca ostavljali su u Srbiji samo krvav trag za sobom. Od njih je tesko stradao i Obrenovac... "Kao gladna divljac", pise Prodanovic, "razmilela se cela nasa pukovnija uzduz i popreko Obrenovca, gotova da pljacka gde sta nadje i da kida, ako joj se sto usprotivilo bude... Posle nekoliko casova nije se Obrenovac

mogao ni poznati. Sve je bilo razriveno i razbacano... To nije bilo nista drugo do gladan izliv ratne surovosti... Osim toga i mrznja je uradila svoje, jer sto je srpsko bilo, trebalo je u jedan mah da nestane. Tako su ucili odgore, tako je radila soldateska..." Elita austrougarske vojske bili su bosanski i hercegovacki pukovi U austrijskoj istoriografiji izmedju dva rata, ali i novijoj i najsavremenijoj, tesko da se igde ista moze naci o divljanju Juznih Slovena u austrougarskoj vojsci na terotoriji Srbije. Kad se pise o njima, pise se, pre svega i u prvom redu, o njihovom "casnom izvrsenju obaveza". Kako primer za to navode se najcesce pripadnici bosanskohercegovackih pukova, uz naglasak da su ti pukovi bili najelitnije jedinice u celokupnoj austrougarskoj vojsci. Prema "Zlatnoj knjizi" Vrhovne komande austrougarske vojske, u kojoj se nalaze podaci o svim nosiocima zlatne medalje za hrabrost (do 1917. godine medalje su bile od cistog zlata), ovo retko dodeljivano priznanje dobilo je 106 pripadnika bosanskohercegovackih pukova. Ukupno, inace, vojnicima i oficirima bosanskohercegovackih pukova dodeljeno je u ratu 1914-1918. godine 33.318 raznih medalja za hrabrost - zlatnih, srebrnih i bronzanih. Po broju dodeljenih zlatnih medalja, apsolutni rekorder u citavoj austrougarskoj vojsci bio je 2. bosanskohercegovacki puk sa 42 medalje. (Drugi pukovi dobili su najvise izmedju 8 i 10 zlatnih medalja.) Nosioci vecine od 106 zlatnih medalja koje su dobili pripadnici bosanskohercegovackih pukova bili su Bosanci i Hrvati (Bosanci 63 medalje, a Hrvati 38). Kako iznosi K. Sturceneger, Bosanci i Licani su - u ratu protiv Srbije 1914. godine - rasporedjivani najcesce u prvu borbenu liniju, a iza njih - Hrvati i Madjari. Za greske, propuste, ogresenja o disciplinu i propise uopste, za neizvrsenje naredjenja do u najmanju sitnicu, Srbi u austrougarskoj vojsci bili su vrlo strogo kaznjavani. Ali, treba istaci, ne samo oni. Tako se postupalo i sa svim ostalim pripadnicima austrougarske vojske, posebno Slovenima i Juznim Slovenima. Ponekad su najteze kazne izvrsavane na najsuroviji nacin, i to samo po odluci vojnih staresina a bez prethodnog sudskog postupka. takav jedan slucaj zbio se u Sapcu, 18. avgusta 1914. godine. Pesadijski general Kazimir fon Litgendorf, komandant 7. pesadijske divizije koja je drzala Sabac, naredio je tog dana da se nad trojicom vojnika - Ceha, po kratkom postupku i bez ikakvog isledjenja, izvrsi smrtna kazna zato sto su, uprkos strogoj zapovesti da se ne sme pucati bez naredjenja, na obali Save ispalili nekoliko metaka iz svojih pusaka i na taj nacin izazvali uzbunu u vojsci. Uz obrazlozenje da bi izvrsenje smrtne kazne streljanjem moglo izazvati novu uzbunu, general Litgendorf je naredio da se sva tri ceska vojnika usmrte hladnim oruzjem - probadanjem bajonetima! Bojna Slavka Stancera jurisa na Krupanj Kako su Hrvati i Bosanci ratovali u Srbiji, i koliko njih je ginulo za Austrougarsku u Srbiji i na drugim frontovima, u Rusiji i Italiji, vidi se iz podataka koje je prikupio hrvatski vojni istoricar Slavko Pavicic, ucesnik u skoro svim borbama u Srbiji 1914. godine, pored ostalog i na Gucevu. Sa obveznicima koji su 1914. godine upuceni na front u Srbiji, mobilisani u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini mobilisano je "najmanje 500.000 vojnika..." "Najhrvatskija" vojna jedinica bio je 13. zagrebacki korpus, a najelitnija formacija bila je 42. domobranska divizija, nazvana -"vrazjom". Zagrebacki korpus bio je udarni korpus i on je ucestvovao u svim glavnim bitkama u Srbiji 1914. godine. "Sudionici tih borbi sjecat ce se", pise Pavicic, "onih sjajnih jurisa nasih pukovnija. tu se nije gledalo na gubitke niti se zakljucivalo. Tu su poginuli u teskoj strojnoj vatri najbolji nasi castnici i vojnici. U borbama kod Krupnja pred sancem istakao se nas sadasnji general pjesactva Slavko Stancer s svojom bojnom..." Divizija kojoj je pripadao Slavko Stancer, a zatim Vlatko Macek i Josip Broz Tito, i ciji je komandant jedno vreme bio Stjepan Sarkotic, pohvaljena je vise puta za svoje podvige u Srbiji. U njene velike akcije Pavicic ubraja i prelazak Drine kod Batora. Baron Petkovic od Batora "Kod Batora se razvila gotovo cijela divizija, a jedna je brigada presla Drinu", kaze Pavicic. "Odmah su hrvatski obkopari izgradili ratni most na pontonima. Taj je most bio stalno pod ostrom vatrom srbskih topova, koji su bili vrlo vjesto postavljeni pa su vrlo dobro djelovali... Cijelo diviziono topnistvo domobranske divizije uzelo je polozaje nad zapadnom obalom Drine ispod glavne ceste te je podupiralo prelaz i zasticivalo mostobran, koji su nasi domobranci odmah stvorili i ukopali se. General je Sarkotic osobno vodio taj zamasni podhvat... Mostobran se rasirivao korak po korak, domobranci su bili izvanredni u borbi po teskom sumskom terenu te su brzo dostigli krajnju granicu mostobrana u samoj sumi. U sumskom predjelu mostobrana doslo je i do borbe prsa o prsa... Jedna cijela brigada topnistva stajala je u polozaju desno od Batora, pa je morala djelovati i po noci. Tako je napokon uspjelo ustaliti mostobran i pojacati ga. Tu je brigadom zapovjedao nas hrvatski general Petkovic, rodom iz Sokadije, koji je kasnije bio odlikovan plemstvom sa pridjevom od Batora. Taj mostobran, koji je ciljao u vrlo osjetljive neprijateljske prostore, bio je protivniku trn u oku. Ali on je izdrzao. Kod Batora je bas na mostu pao

jedan od najboljih hrvatskih visih casnika, zapovjednik 25. zagrebacke pukovnije, podpukovnik Bestal..." Po povlacenju sa mostobrana Bator (uz velike gubitke), hrvatska 42. domobranska divizija prebacena je na juzni odsek i "razvila se juzno od svoje posestrime, 36. hrvatske zajednicke pjesacke divizije, koja je lezala na obroncima Crnog vrha i na samom Crnom vrhu, sve do vrlo vazne kljucne tacke Klisur-Guceva. Hrvatska domobranska divizija zaposjela je Gucevo i Kuliste sa susjednim obroncima te i u tim postavima ostala sve do 6. studenoga 1014. Nakon pada Guceva, kad je usledio prodor i napredovanje preko Valjeva, preko Kolubare i Ljiga, zatim preko Zakinca u pravcu rudnickog gorja, odnosno lijevo od njega..." Licani protiv Srbijanaca na Gucevu i Crnom vrhu Na Gucevu, na Crnom vrhu i na Kulistu "istakle su se", po Pavicicu, "sve nase hrvatske pjesacke divizije, sve nase pukovnije, sve nase cetiri dojmobranske pukovnije zajednicke vojske te razne nase pricuvne jedinice a juznije detasirani bataljoni svih nasih pukovnija i bosansko-hercegovacke cete u sklopu 15. i 16. zbora (korpusa, pr. a.). Te borbe za najvaznije tacke zapadne Srbije, borbe s neprijateljem koji je zilavo branio svoje gorske prilaze, znajuci njihovu vaznost, spadaju medju najljepsa poglavlja hrvatske ratne povijesti". Iz izlaganja Pavicica vidi se, izmedju ostalog, i to da se na Gucevu, u sastavu 13. korpusa, protiv Srba borio i znatan broj Slovenaca. Ali i znatan broj Licana i Ceha... Na polozajima oko Guceva, pred kraj oktobra 1914. godine, bila se, prema Pavicicu, razvila cela 42. domobranska divizija sa cetiri pesacke pukovnije. Na severnom krilu 13. korpusa nalazila se hrvatska pesadijska brigada pod zapovednistvom grofa Salisa-Sevisa, potonjeg guvernera Srbije. U njenom sastavu tukla se 79. licka pesadijska pukovnija. Ceski 8. korpus bio je rasporedjen neposredno uz 13. zagrebacki korpus... Oko Guceva vodile su se jake borbe i pre oktobra - u avgustu i septembru mesecu. Tu su se i tada uglavnom tukli hrvatski domobrani i hrvatski redovni pesadijski pukovi. S njima i pripadnici 16. bosanskohercegovackog korpusa. Pavicic kaze: "jedna i druga frontna crta bile su blizu do na 100 metara. tu su lezale hrpe ljesina palih boraca s obiju strana..." Austrougarska vojska zagospodarila je Gucevom tek 6. novembra 1914. godine, kad je palo naredjenje da se ono (pre toga kota 708) zauzme po svaku cenu - buduci da je ometalo put ka Valjevu... Hrvatske cete "vrsile su svoju duznost" i posle proboja Solunskog fronta. Iz Pavicicevih navoda, osim svega recenog, vidi se i to da su Juzni Sloveni iz Austrougarske vodili ljute bitke sa Srbima ne samo 1914. i 1915. vec i 1918. godine, po proboju Solunskog fronta i posle kapitulacije Bugarske. U borbama na Gucevu, 13. zagrebacki korpus naneo je Srbima mnogo jada. U bici na bajonet, sa bracom Hrvatima i Licanima izginuo je citav Rudnicki odred cetnickog vojvode Vojina tankosica. Od 700 boraca, posle Guceva, u stroju je ostalo samo 50. Racuna se da je Zagrebacki korpus ubio u Kolubarskoj bici 4.200 boraca srpske Moravske divizije. jedan od poginulih bio je i Dimitrije Tucovic, koji ce, pred smrt, u svoj dnevnik uneti predosecanje da ce "poginuti od bratske ruke". Porazom bugarskih divizija, istice Pavicic, i nemacke i austrougarske trupe dosle su u izvanredno tezak polozaj. "Nisu uspjeli pokusaji da se stvori fronta sjevernije, oko Skoplja, pa kasnije na Kosovu polju i Vranju, a jos kasnije oko Nisa pa konacno u mostobranu oko Beograda. Njemci su dovodili pricuve sa svih ratista, iz Rumunjske, s Krima pa cak iz Kurlanda i sa zapada, tako na primjer njemacki alpski zbor. Sve su te cete dosle prekasno... Stvara se u Beogradu posebno zapovjednistvo vojske, koje preuzima feldmarsal Keves s glavarom stozera podmarsalom Konopickim. Ni austrougarske divizije, koje su ubacivane u frontu, nisu nigdje mogli stvoriti novu obranbenu crtu" I u ovoj situaciji, medjutim, hrvatske cete, cita se kod Pavicica, "vrsile su i dalje savjesno svoju duznost svuda, gdje su bacene. One su stajale u raznim etapnim jedinicama, kao zastitne cete u zaposjednutoj Srbiji, I one su sada dosle u borbe, iako se tomu nikad nisu nadale, osobito cete najstarijih godista. Borile su se pri uzmaku, koji se je vrsio postepeno pri ispraznjivanju Srbije. Juzni dio, onaj s Kosova i iz Sandzaka i Novog Pazara, uzmicao je na bosansko-sandzacku granicu preko Sjenice, Prijepolja i Priboja. Tu je zapovjedao pukovnik plemeniti Knezic. Te etapne i pucko-ustaske bojne cuvale su i prometne pruge i ceste, tako onu kroz dolinu Ibra i dolinu Morave. To osiguranje odredjeno je u istom casu, kad je austro-ugarsko vrhovno zapovjednistvo priobcio sifriranom brzojavkom sklapanje primirja izmedju Antante i Bugarske..." Ilizije Srbijanaca o "braci preko Drine" Tako kako je Pavicic izneo, tako je, uglavnom, i bilo. Juznoslovenski korpusi, posebno 13. zagrebacki korpus, tukli su se najzesce sa srpskom vojskom. Svojim drzanjem u Srbiji oni su u svemu ispunili nade vrha Austrougarske. Poneli su se upravo onako kako su to predvidjali, na primer, Konrad fon Hecendorf, nacelnik generalstaba austrougarske vojske, i Artur Cimerman, podsekretar u ministarstvu spoljnih poslova Nemacke. Ovaj poslednji je, 18. jula 1914. godine, izjavio bavarskom otpravniku poslova da se, s obzirom na ogorcenje nastalo posle atentata

na predstolonaslednika Ferdinanda, u celoj Monarhiji, bez daljeg, moze biti siguran u slovenske trupe. I sam istog misljenja, Konrad fon Hecendorf je, medjutim, smatrao, da kroz koju godinu, ako se nastavi sa propagandom medju Juznim Slovenima, to nece biti slucaj. Toliko koliko je Konrad fon Hecendorf bio uveren u to, da vreme radi protiv Austrougarske, bio je uveren i vodja srpskih radikala i predsednik srpske vlade, 1914. godine Nikola Pasic. Pasicev san je bio, da, posle Balkanskih ratova, prodje "jedno 15, a moze biti i 20 godina", pa da se za to vreme "nas narod preko Save i Dunava pripremi za ujedinjenje, da se suzbiju stare tradicije austrijske kod naseg naroda, koji je ostao pod njihovom upravom, i da se ojaca duh nacionalnosti, i da svi uvide, da ono sto Austrija daje, da je to samo prividno, jer ona samo daje radi toga da se ljudi odrzavaju, i da ljudi dobro zive, a kad dodje pitanje nacionalno, onda nemaju nikakvo pravo, nego - imaju samo pravo da ginu gde im bude car Franja Josif kazao. mi smo hteli da se to malo ublazi i da se odgoji omladina, da se stvori jasno misljenje u tom pravcu, da nema spasa hrvatskom i slovenackom plemenu, ako se ne sjedini sa Srbijom... (govor Nikole Pasica na IV. redovnom zasedanju narodne skupstine, 7. juna 1923.). Za razliku od Austrougarske i Nemacke, u Srbiji se grdno pogresilo u pogledu procene kako ce se drzati Juzni Sloveni iz dvojne monarhije kad dodje do rata. Previse se rezonovalo srcem i previse se bilo utonulo u iluzije. Na pogresne procene u pogledu drzanja Juznih Slovena iz Austrougarske, uz druge cinioce, uticale su i mnogobrojne manifestacije "srpsko-hrvatskog bratstva", do kojih je dolazilo u godinama pred pocetak rata. U aprilu 1912. godine, na primer, u Beogradu su boravila 163 zagrebacka studenta - i tom prilikom se, do iznemoglosti, manifestovalo i klicalo Srbiji kao jugoslovenskom Pijemontu... Sve svoje goste iz austrougarske Beograd i Srbija su najsrdacnije docekivali i svaku im paznju poklanjali. Nazivani su svi ti gosti "dragom i najdrazom bracom..." I Slovenci su, isto kao i Hrvati, bili docekivani kao "najrodjeniji". Kad je u Beograd, 1910. godine, stigla jedna velika delegacija Slovenaca, u kojoj je bilo i zanatlija, i trgovaca, i seljaka, i advokata, nacinjeno je pravo slavlje. Predsednik opstine pozdravio je Slovence kao "najmilije medju namilijima". Prilikom svih ovih i drugih poseta raznih delegacija Juznih Slovena iz Austrougarske, redovno je dolazilo ne samo do bratimljenja nego i do zaklinjanja u vernost "do groba", sto je sve dalo povoda da se u politickim krugovima Beca zakljuci da "vec stoljecima nije bilo takvog zblizenja medju neprijateljskim narodima kao u ovom casu". Opisujuci kako su gosti iz Austrougarske srdacno i najtoplije primani u Srbiji svuda gde su dosli, Bozin Simic izneo je u jednom svom clanku, objavljenom posle Prvog svetskog rata, da su im po pravilu priredjivane zakuske i u kasarnama i da je tom prilikom dolazilo do "bratimljenja i zaricanja omladinaca i oficira da se sto pre sretnu u porobljenim i potcinjenim krajevima kao slobodna braca". Bec je slavio podvig porucnika gojkomira Glogovca iz Bilece, koji je svojim mitraljezom cuvao odstupnicu trupama Druge bosansko-hercegovacke regimente. Posle bitke, pred njegovim mitraljezom izbrojali su 400 palih srpskih vojnika. Za svoj podvig Gojkomir je dobio najvise odlikovanje - proglasen je vitezom Marije Terezije i dodeljena mu je titula barona. Grof Bertold iznenadjen spremnoscu Hrvata i Bosanaca da ginu u bojevima protiv Srbije Na verovanje da su Juzni Sloveni vezani za Srbiju, da stoje uz nju, i da ce stajati kad do najtezeg dodje, u mnogome je uticao i talas odusevljenja koji je u prvom redu zahvatio Hrvatsku posle velikog uspeha Srbije u Balkanskim ratovima. Josip Horfvat istice, da je "rijetko koji medjunarodni dogadjaj tako snazno i duboko djelovao na najsire slojeve naroda u hrvatskim zemljama kao rat drzava balkanskog saveza protiv Turske 1912. Taj je rat vise pridonio osjecanju identiteta sudbine Juznih Slovena nego svi, pa i najveci ideolozi i pobornici misli slavenske uzajamnosti..." Odusevljenje u Hrvatskoj bilo je uzelo takve razmere, da je politicki vrh Austrougarske pao u velike brige. Neke najvise funkcionere dvojne monarhije cak je bila zahvatila prava panika. U jednom izvestaju dostavljenom ministarstvu rata u Becu iz Zagreba, receno je da je ideja srpsko-hrvatskog bratstva "uhvatila cvrsci koren" nego ikad pre, i da je ona "sada potpuno preovladala i postala lozinka svih slojeva pucanstva ne samo u politickom nego i u kulturnom i privrednom smislu... IKad bi se sad plebiscitom odlucivalo o pripadnosti Hrvatske, jednoglasan odgovor bi bio: - Srbiji!" Polazeci od ovakvih i slicnih ocena, kojima je bio krajem 1912. i pocetkom 1913. godine bukvalno zatrpan, ministar spoljnih poslova Austrougarske grof Bertold je dosao do zakljucka da se na srpski, odnosno jugoslovenski problem sto pre mora staviti tacka. U privatnom pismu drzavnom sekretaru Nemacke fon Jagovu, on je rekao da srpsko pitanje "tangira u najvecoj meri nase vitalne interese i njegovo resenje u velikosrpskom smislu moglo bi da dovede u pitanje uslove nase egzistencije". Kako je grof Bertold jos rekao, bit problema u odnosima dvojne monarhije i Srbije jeste u tome sto je krajnji cilj srpske politike - otkad je Radikalna stranka dosla na vlast i pod stranim uticajem od velikosrpske ideje nacinila vodecu politicku misao - ujedinjenje svih Srba u krilu srpske nacionalne drzave, sto, samo po sebi znaci pripajanje Srbiji oblasti Austrougarske naseljenih Srbima. Pri svemu tome najgora je bila okolnost, sto je teznja za ujedinjenjem u medjuvremenu postala

nacionalni ideal svih Srba, kome je preduslov pobedonosni sukob sa Monarhijom. Ako se ovo ima u vidu, bez daljeg bi se moglo reci da se grof Bertold nije nimalo iznenadio kada je srpska vlada, kao prva medju zaracenim drzavama, 1914. godine saopstila svoje ratne ciljeve. ali sigurno je zato bio iznenadjen i to prijatno - velikom spremnoscu Juznih Slovena iz Austrougarske, Hrvata i Bosanaca, da kao snoplje ginu u bojevima protiv Srbije i njene vojske... Kada je Prva armija, pod komandom potonjeg vojvode Misica, krenula u protivofanzivu, u prvom naletu zdrobila je austrougarski 16. korpus sastavljen od Hercegovaca i Dalmatinaca. Ali, Prvoj armiji se zestoko suprotstavio 13. zagrebacki korpus. Tek kad je Moravska divizija, jurisajuci na bajonet, slomila otpor 36. divizije, cuvena Vrazja divizija (42. domobranska), morala je da se povuce, iako je direktni napadi nisu mogli pomeriti. U Kolubarskoj bici, kaplar Josip Broz postavljen je za komandira izvidjackog voda. Kome je vojvoda Vuk u Macvi ocupao uvo O tome kako su se Juzni Sloveni borili u ratu Austrougarske sa Srbijom 1914. godine, govore i mnoga srpska dokumenta, a narocito izvestaji komandanata srpskih jedinica sa raznih linija fromta. U izvestaju komandanta Kombinovane divizije I poziva narodne vojske, upucenog komandantu II armije, 30/17. decembra 1914., kaze se, na primer, "da se Bosanci i Hrvati u austrougarskoj vojsci vrlo dobro bore, da hoce da idu na bajonet, a na Gucevu, gde je prema ovoj diviziji bio ceo 13. korpus, njihovo junjastvo bilo je blizu ravno junastvu pukova ove divizije..." O nekom prebegavanju Juznih Slovena iz austrougarske vojske na stranu Srba, pogotovu u vecim grupama, sve u svemu - nije bilo ni pomena o pomenu. Oni, pak, Juzni Sloveni koji bi dopali zarobljenistva, samo su u retkim slucajevima pokazivali volje da se kao dobrovoljci prijave u srpsku vojsku. R.A. Rajs kaze (u svojoj knjizi "Sta sam video"), da je samo njih 70 krajem septembra 1914. godine, posle bitke na Ceru, izrazilo zelju da se bori u redovima srpske vojske. Akademik Ljubomir Stojanovic iznosi jedan karakteristican slucaj koji se zbio u Macvi, a koji se tice razocaranosti legendarnog vojvode Vuka u nespremnost zarobljenih Bosanaca u austrougarskim uniformama da se jave u dobrovoljce. Kad je on, posle jedne ljute bitke, iz gomile zarobljenika izdvojio Bosance na jednu stranu i pozvao ih da udju u sastav njegove jedinice - niko, ama bas niko, nije hteo da se pozivu odazve. Ranjen u desnu ruku, vojvoda Vuk je tada levom rukom jednom od tih zarobljenika - "otcupao uvo". Koliko se malo Juznih Slovena, palih u ropstvo 1914. godine, odlucilo za prijavljivanje u srpsku vojsku, svedoci i podatak da se od njih 20.000 - od cega vise od 10.000 hrvata - koliko ih je bilo zarobljeno tokom Kolubarske bitke, do 12. decembra 1914. godine, u dobrovoljce prijavilo svega 450 Srba i 22 Hrvata (broj austrougarskih vojnika u srpskom zarobljenistvu iznosio je tada inace 600nat, n oficira i 43.317 podoficira i vojnika ). "Ako se ima u vidu ukupan broj Jugoslovena - zarobljenika u Srbiji", kaze i Dragoslav Jankovic, "onda se mora konstatovati da je procenutalno narocito medju Hrvatima i Slovencima, onih koji su se iz zarobljenistva prijavili u dobrovoljce bio vrlo mali (narocito ako se pri tom imaju u vidu uspesi i slava koju je srpska vojska zadobila i u balkanskim ratovima i u prvoj godini svetskog rata)". Sremski dobrovolja?ki odred istakao se u odbrani Beograda Prvi dobrovoljci bili su mladi?i koji nisu sluili ni u austrougarskoj ni u srpskoj redovnoj vojsci. Uglavnom to su bili Srbi iz Srbije (naj-ve?i broj), Makedonije, Vojvodine, Sandaka, Crne Gore, Bosne i Hercegovine. Me?u njima je bilo i neto muslimana i Slovenaca. Jedan deo ovih dobrovoljaca sa teritorije Austrougarske bili su mladi?i koji su bili doli na proslavu Kosovske bitke, 28. juna 1914. i ostali u Srbiji. Ve?u grupu dobrovoljaca ?inili su Srbi iz Srema, koji su se sa srpskom vojskom povukli u Srbiju u septembru 1914. godine. Od njih je obrazovan Sremski dobrovolja?ki odred, koji se istakao junatvom pri odbrani Beograda 1915. i tada najve?im delom izginuo. Od dobrovoljaca, na samom po?etku rata, formirana su ?etiri odreda - Zlatiborski, Jadarski, Rudni?ki i Gornja?ki. To su u stvari bili ?etni?ki odredi. Oni su dejstvovali prema posebnom uputstvu Ministarstva vojske od 3. avgusta 1914. godine ("sa divljom energijom i krajnjom neustraivo?u"). Svi pripadnici ovih odreda pokazali su se u svemu kao veliki junaci. Na masovnije prijavljivanje u srpsku vojsku, zarobljene June Slovene nije moglo 1914. godine da pokrene ni krajnje korektno dranje srpskih vojnih i civilnih vlasti prema njima, kao i prema svima ratnim zarobljenicima, o ? emu se govori jezikom neposrednog svedoka i u knjizi profesora Marka Jakovljevi?a, objavljenoj u Subotici 1923. godine. Kad je tokom jednog no?nog juria svoje 28. osje?ke ustako-pu?ke pukovnije, kod sela Ba?evci blizu Mislo?ina, sa nekoliko drugova dopao zarobljenitva, Jakovljevi? je odmah bio izveden pred komandanta Obrenova?kog odreda, potpukovnika Lejanina. "Do?ekao nas je vrlo lepo", kae Jakovljevi?. "Ko vas posla u lude?" - zapitao je potpukovnik Lejanin Jakovljevi?a, a onda rekao da je upravo na tom delu fronta pripremio klopku austrougarskim

vojnicima, ali da je izri?ito naredio svojim borcima da nikog ne ubijaju, jer su ti vojnici Srbi i Hrvati, ve? da ih sve lepo pohvataju, to se uglavnom i dogodilo... Zarobljeno je 8 oficira i preko 500 vojnika. Svi ti oficiri, poto su po? a?eni, gotovo bez pratnje preba?eni su fijakerima u Resnik, a odatle dalje u Ni. U Niu, zarobljeni oficiri, Srbi, Hrvati i drugi, mogli su se kretati sasvim slobodno i hraniti u gostionicama i kafanama. Jakovljevi?, kao Srbin, i jo jedan oficir - Hrvat, tako?e zarobljenik, postali su ?ak cenzori na vojni?koj poti za pisma u inostranstvo... "Takvoj predusretljivosti nisam se nadao", pie Jakovljevi? u svojim uspomenama. "Ja sam se u Srbiji ose?ao slobodan... Predusretljivo?u ljudi iz Srbije, ja sam proveo tri godine rata u vajcarskoj... dok su drugi ljudi, naro? ito Srbijanci, ginuli i patili se po rovovima, dok su u Srbiji bili ganjani, veani itd., ja sam uivaju?i zatitu i pla?u od Srbije iveo u vajcarskoj punim, vrlo ugodnim, kulturnim ivotom. Smatram za dunost da ovo spomenem sa iskrenom zahvalno?u". Sve ovo ne zna?i, ipak, da su srpski oficiri bili spremni da bez daljeg zaborave kako su se protiv njih borili zarobljeni Juni Sloveni. Naprotiv. Oni su to ?esto pominjali i nisu krili svoje neraspoloenje zbog toga. "Naro?ito nezadovoljstvo je vladalo prema Hrvatima", naglaava Jakovljevi?. "Ovi su se zbilja u po?etku rata pokazali najve?im delom kao ogor?eni neprijatelji Srbije, dinasti?niji od samih Austrijanaca. Borili su se ludo juna?ki, pa su i u Srbiji ?inili zverstva isto kao i Ma?ari. Ljudi u Srbiji to nisu mogli da razumeju, i zbog takvog ponaanja Hrvata u po?etku rata i u toku 1915. godine, i pored deklaracije Narodne skuptine da se Srbija bori za oslobo?enje i ujedinjenje Srba i Hrvata... Nezadovoljstvo srpskih oficira otvoreno ispoljavano prema Hrvatima, ali i drugim zarobljenim Junim Slovenima nije imalo, me?utim, nikakvih posledica po njih. O tome je ?ak pisala i onovremena tampa u Zagrebu... U listu "Hrvat", na primer, u broju od 27. marta 1915, napisano je, da se sa Hrvatima - zarobljenicima u Srbiji postupa korektno, da se i vojnicima i oficirima doputa sasvim slobodno kretanje. Sve je to u?inio ovaj list (organ Star?evi? eve stranke prava) s jasnom tendencijom - da umiri javnost u pogledu sudbine hrvatskih zarobljenika. Me?utim, u hrvatskoj istoriografiji, to je sasvim druk?ije protuma?eno - sve u cilju da se dokae da se takvim postupkom prema zarobljenicima htelo delovati u pravcu nagovaranja hrvatskih vojnika u austrougarskoj vojsci da se dobrovoljno i u to ve?em broju predaju Srbima, iako u to vreme borbe u Srbiji nisu vie ni vo?ene.