‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻮﻟﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‬

 ‫﴿‪﴾2‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪8 .............................................................................................................‬‬
‫ادﻋﺎﻫﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ‪19............................................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻳﻜﻢ‪ :‬ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ و ﻣﺬاﻫﺐ ‪22.......................‬‬
‫ﺷﻮرش ﮔﺮوه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ و ﻗﺘﻞ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم
‪23...........................................‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ‪30...................................................................‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ‪38..................................................................‬‬
‫ﻣﺎﺟﺮاي »ﺣﻜﻤﻴﺖ« ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻠﻲ
‪40.......................................................‬‬
‫ﺻﻠﺢ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ
ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪45..........................................................................‬‬
‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﭘﺲ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
‪47..........................................................‬‬
‫اداﻣﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ ‪48...........................................................................‬‬
‫ﺧﻮارج ‪52.........................................................................................................‬‬
‫ﻏﻼت )اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎ( ‪56.........................................................................................‬‬
‫ﻣﺮﺟﺌﻪ ‪58...........................................................................................................‬‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ‪60...........................................................................................................‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ‪62.....................................................................................................‬‬
‫اداﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎي ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ ‪69....................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪» :‬اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ« ‪72 .....................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬اﺻﻞ ﺷﻮري و اﻧﺘﺨﺎب ‪73..........................................................................‬‬
‫ب‪ :‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و اﻫﻠﻴﺖ ‪73..................................................................................‬‬
‫ج‪ :‬دادﮔﺮي و ﻋﺪاﻟﺖ ‪74....................................................................................‬‬
‫ﺷﻮرا در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ‪74......................................................................‬‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ص ‪74........................................................................‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾3‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺷﻮري ‪75..................................................................................‬‬

‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و ﺷﻮري ‪79.......................................................................................‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ و ﺷﻮري ‪80......................................................................................‬‬
‫دوري ﺟﺴﺘﻦ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد از اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪84..........................................................‬‬
‫ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘﺎدي‪88..................................................................................‬‬
‫رواﻳﺎت ﻣﻨﻘﻮل‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻨﺪ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪89............................................‬‬
‫ﺗﻮﻗﻒ اﺟﺘﻬﺎد ﻛﻼﻣﻲ در ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ‪91.................................................................‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺗﺄﻣﻞ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘﺎدي ‪93............................................................‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺤﺚ ‪111.................................................................................................‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎران ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟ ‪113....................................................‬‬
‫آﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد؟ ‪116.........................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ »آﻳﻪ وﻻﻳﺖ« آﻳﻪ ‪ 55‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه ‪120.......................................................‬‬
‫آﻳﺎ »اﻣﺎﻣﺖ« ﻣﻘﺎﻣﻲ اﺳﺖ اﻟﻬﻲ؟ ‪133....................................................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﻪي »اﺑﻼغ اﻣﺎﻣﺖ« ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
‪139...............................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﻪي اﻛﻤﺎل دﻳﻦ ‪144.............................................................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺖ ﻏﺪﻳﺮ ‪149....................................................................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺖ ﻣﻨﺰﻟﺖ ‪156..................................................................................‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺮﻃﺎس »ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻠﻢ و ﻛﺎﻏﺬ« ‪159.......................‬‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻘﺎﻣﻲ اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ؟ ‪167..........................................‬‬
‫ﭼﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد؟ ‪170.....................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ »اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ« ‪176 ..............................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺖ ﺛﻘﻠﻴﻦ‪179....................................................................................‬‬
‫ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻪ رﻫﻨﻤﻮدي دارد؟ ‪181........................................................‬‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﻣﻮرد ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪181......................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ »رواﻳﺖ ﺛﻘﻠﻴﻦ« ‪185.......................................................................‬‬
 ‫﴿‪﴾4‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫آﻳﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ؟ ‪191.....................................................................‬‬

‫ﻋﺼﻤﺖ اﺋﻤﻪ ‪196...............................................................................................‬‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ؟ ‪204..............................................................................‬‬
‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﺑﺎره ﻋﺼﻤﺖ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟ ‪210................................................‬‬
‫ﺣﻀﺮت آدم  و ﺧﻮردن از »ﻣﻴﻮه ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ« ‪210..............................................‬‬
‫ﻗﻀﺎوت ﺣﻀﺮت داود  ‪210.........................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﻀﺎوتﻫﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪212.........................................................‬‬
‫ﻓﺪﻳﻪﮔﺮﻓﺘﻦ از اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ‪213..................................................................‬‬
‫ﻣﻌﺎفﻧﻤﻮدن ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك ‪215...........................................‬‬
‫اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان‪218............................................................................‬‬
‫ﻧﻈﺮ »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« در ﺑﺎره ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮد ‪219............................................................‬‬
‫ﻋﺼﻤﺖ اﺋﻤﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﺗﻮﻫﻢ؟ ‪227.....................................................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﻪ ‪ 55‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪236...........................................................................‬‬
‫آﻳﺎ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ؟ ‪242.......................................................................‬‬
‫ﮔﻼﻳﻪ اﺋﻤﻪ از ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد ‪244............................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬رواﺑﻂ »اﺻﺤﺎب و اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ« ‪250 .....................‬‬
‫آﻳﺎ ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺶ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻏﺎﺻﺐ و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ؟ ‪257.........................‬‬
‫اﻣﺎﻣﺎن در ﺑﺎره ﺧﻠﻔﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟ ‪257...............................................................‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﺑﺎرهي ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد ‪257.....................................‬‬
‫ﭼﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﺮد؟‪270..........................‬‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ‪270...........................................................................‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﺑﺎرهي ﺧﻠﻔﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟ ‪273...............................‬‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻠﻔﺎ ﺑﺮاي ازدواج ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ ك ‪279..................................‬‬
‫اﻗﺘﺪاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﺧﻠﻔﺎ در ﻧﻤﺎزﻫﺎﻳﺶ ‪283.............................................‬‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﻴﻦ اﺻﺤﺎب و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ‪285............................................‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾5‬‬

‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﻠﻔﺎ‪288......................................‬‬

‫داﺳﺘﺎن ﺧﺸﻢ ﻓﺎﻃﻤﻪل از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ب ‪290..........................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺖ آﺗﺶزدن ﺧﺎﻧﺔ ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺳﻴﻠﻲ ﺧﻮردﻧﺶ از ﻋﻤﺮ و اﺟﺒﺎر ﻋﻠﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ! ‪290...........................................................................................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺴﺄﻟﻪ »ﻓﺪك« ‪297..................................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪» :‬ﺗﻮﺳﻞ و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ« از ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪302 ..................‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮﺿﻮع »ﺗﻮﺳﻞ« ‪304.....................................................................‬‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻣﻮات ‪310...........................................................................................‬‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺸﺮوع و ﺗﻮﺳﻞ ﻏﻴﺮﻣﺸﺮوع ‪310................................................................‬‬
‫دﻋﺎﻫﺎﻳﻲ از »ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺳﺠﺎدﻳﻪ« اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ
‪317......................................‬‬
‫رواﻳﺖ ﻫﺪم ﻗﺒﻮر ‪320.........................................................................................‬‬
‫ﺗﺒﺮكﺟﻮﻳﻲ از ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔﺎه ‪324......................................................................‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺎر ﺧﺪاﻳﻲ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻮدن ‪330...............................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﻬﺪوﻳﺖ )اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن( ‪332 .................‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻏﻠﻮ و ﻣﻬﺪوﻳﺖ ‪333...........................................................................‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﺑﺎﻃﻨﻲﻫﺎ ‪336.............................................................‬‬
‫آﻳﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﻓﺮزﻧﺪي داﺷﺖ؟ ‪338.......................................................‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻏﻼت در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺑﺎور ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻬﺪي )اﻣﺎم زﻣﺎن(‪340...............................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎرهاي از اﺣﻜﺎم ﻓﻘﻬﻲ ‪350......................‬‬
‫ﺟﻤﻊﻛﺮدن ﻧﻤﺎزﻫﺎ‪361........................................................................................‬‬
‫وﺿﻮ ‪364..........................................................................................................‬‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻋﻠﻤﻲ ‪365........................................................................‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﻼم ‪367..............................................................................................‬‬
‫و ﻛﻼم آﺧﺮ‪» :‬ﻣﻨﺸﻮر وﺣﺪت اﺳﻼﻣﻲ« ‪372 ...........................‬‬
‫اﺻﻞ ﻳﻜﻢ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل او ‪373.........................‬‬
 ‫﴿‪﴾6‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﺻﻞ دوم ‪:‬ﺣﺴﻦ ﻇﻦ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ‪375.........................................................................‬‬

‫اﺻﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻫﻤﻜﺎري در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ‪376...................................................‬‬
‫اﺻﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎرهي ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﻼﻓﻲ ‪377..............................................‬‬
‫اﺻﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻃﺮح ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺗﺤﺮﻳﻚﻛﻨﻨﺪه ‪378...........................................‬‬
‫اﺻﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺻﺮاﺣﺖﮔﻮﻳﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ‪380.............................................................‬‬
‫اﺻﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﭘﺮاﻛﻨﺪهﮔﻮﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻴﻮن ‪381.................................................‬‬
‫اﺻﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻫﻮﺷﻴﺎري در ﺑﺎره ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن ‪382..........................................‬‬
‫اﺻﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺿﺮورت ﻫﻢ آواﻳﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ ‪383...........................................‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪386...........................................................................................................‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾7‬‬
 ‫﴿‪﴾8‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫{
‪
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
ÑÐ
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç‬‬
‫×






‪zå

ä

ã

â

á

àß

Þ

Ý

Ü










Û

Ú

Ù

Ø‬‬
‫‪» 
 :‬اي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻳﺪ! از )ﻛﻼم( ﺧﺪاوﻧﺪ و )ﺳﻨﺖ(‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اوﻟﻴﺎي اﻣﻮري ﻛﻪ از ﺧﻮد ﺷﻤﺎ )اﻫﻞ اﻳﻤﺎن( ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ! اﮔﺮ‬
‫در ﻣﻮرد ﭼﻴﺰي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻳﺪ )ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ( آن را ﺑﻪ‬
‫)ﻗﺮآن( ﺧﺪاوﻧﺪ و )ﺳﻨﺖ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ! اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻤﺎن دارﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮ و ﺧﻮشﻋﺎﻗﺒﺖﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﻣﺤﻮريﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار در ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي »ﺑﻴـﻨﺶ‪ ،‬ﻣـﻨﺶ و‬
‫روش« و ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن زﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴـﺖ دﻳـﻦ‪ ،‬ﻣﻜﺘـﺐ‪،‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻓﻠﺴﻔﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ آن ﺑﺎور ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨـﺪ و درﻳﭽـﻪاي ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﮕﺎه ﺑﻪ »ﺧﺪا‪ ،‬ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن« و رواﺑﻂ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺪون ﭘﺬﻳﺮش و ﻗﻨﺎﻋﺖ دروﻧﻲ ﻫﻴﭻ دﻳﻦ و ﻣﻜﺘﺒﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬روﻳﻜﺮدﻫـﺎ‬
‫و رﻓﺘﺎرﻫﺎي آدﻣﻴﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن او را در اﻧﺘﺨﺎب دﻳﻦ و ﻣﻜﺘﺐ و ﻓﻠﺴﻔﻪ زﻧـﺪﮔﻲ »آزاد« ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻴﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪)»  : 
zlk j i h g fe d cb‬اي‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ!( ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺑﻼغ ﻛﻦ ﻛﻪ )دﻳﻦ( درﺳﺖ و ﺣﻖ ﻫﻤﺎن دﻳﻦ ﻓﺮود آﻣﺪه از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﻛﺲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮد«‪...‬‬

‫{
\
]
^
_
`

‪»  : z‬دﻳﻦﺗﺎن از آن ﺧﻮدﺗﺎن و ﻣﻦ‬

‫ﻧﻴﺰ دﻳﻦ ﺧﻮد را دارم«‪...‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾9‬‬

‫اﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده درﺳﺖ از »آزادي« و اﻧﺘﺨﺎب ﺻﺤﻴﺢ ﻧـﻮع‬
‫زﻧﺪﮔﻲ‪» ،‬آﮔﺎﻫﻲ« از ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻳﻦ و ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﻜﺘﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬
‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﻦ و وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎ و ﻧﻘـﺶ و ﻣﺎﺣﺼـﻞ ﻛﻮﺗـﺎه و‬
‫دراز ﻣﺪت ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ رو دارﻧﺪ آﺷﻨﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻘﺎط »ﻗـﻮت و ﺿـﻌﻒ‪،‬‬
‫ﺳﻮد و زﻳﺎن و ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻔﺴﺪت« ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑﺮ آﻧﻬـﺎ را از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣـﻮرد اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪ -‬و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻗﺮآن ﻋﻠﻲ ﺑﺼـﻴﺮة در ﺑـﺎره اﻳـﻦ اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﻬـﻢ‬
‫ﺣﺴﺎس و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﺧﻮد ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺟﻮاﻧﺐ ﻓﺮدي‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﻓﻜﺮي و رﻓﺘﺎري زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎ و اﻫﺪاف آن آﻳﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫رﻳﺰي و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﻧﺘﻈﺎرات ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫـﺎي‬
‫ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﻛﻮﺗﺎه و دراز ﻣﺪت دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﻲﮔﻴﺮي ﻧﻜﻨﻨﺪ و در ﻣﺴﻴﺮ ﻋﻤﺮ و ﭘـﻴﺶ از ﭘﺎﻳـﺎن آن‪ ،‬ﻫـﺪف از آﻓـﺮﻳﻨﺶ‬
‫ﺧﻮد را درﻧﻴﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻋﻤـﻞ ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺧـﺎم و ﺧـﻮار و ﺧُـﺮد از‬
‫ﺑﻴــﺮون ﺧــﺎك ﺑــﻪ درون آن ﻧﻘــﻞ ﻣﻜــﺎن ﺧﻮاﻫﻨــﺪ ﻛــﺮد و ﻓﺮﺻــﺖﮔﺮاﻧﺒﻬــﺎ و‬
‫ﺗﻜﺮارﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪.‬‬
‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺎر اﺻﺤﺎب »رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬اﺻﻼح و ﻫﺪاﻳﺖ« و در‬
‫رأس آﻧﻬﺎ اﻧﺒﻴﺎي اﻟﻬﻲ در ﺟﻬﺖ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺧﺪا ﭘﺴﻨﺪاﻧﻪ دﻳﻦ و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺗﻌـﺎﻟﻲ ﺑﺨـﺶ‬
‫آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﭘﺎﻳﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎﻧـﻪ ﺧـﻮد را ﺑـﺮ روي ﺳـﻪ اﺻـﻞ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ‪» :‬دﻋﻮت« ﻧﺎﺻﺤﺎﻧﻪ و اﻣﺎﻧﺘﺪاراﻧﻪ »اﺗﻤﺎم ﺣﺠـﺖ« ﺣﻜﻴﻤﺎﻧـﻪ و ﻗﺎﻃﻌﺎﻧـﻪ و‬
‫»رﻓﻊ ﺷﺒﻬﺎت« ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻗﺮار داده و ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﺗـﺮي‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﻲ و اﻣﻨﻴﺖ و آزادي واﻗﻌﻲ ﻣﻮﺟﻮد در آﻳﻴﻦ اﻧﺴﺎنﺳـﺎز اﺳـﻼم را ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪﮔﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﻛـﺎري‪ ،‬ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ و دادﮔـﺮي و ﺳـﺮاﻓﺮازي دﻧﻴـﻮي و ﺳـﻌﺎدت‬
‫أﺧﺮوي ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﻨﺪ و راه را ﺑـﻪ راﻫﻴـﺎن راه اﻧﺒﻴـﺎء و ﺳـﺎﻟﻜﺎن ﺻـﺮاط ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾10‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫در ﻋﺼﺮﺣﺎﺿﺮ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺷﮕﺮف ﻋﻠﻤﻲ و اﻧﻔﺠﺎر اﻃﻼﻋﺎت و ﻓﻀﺎي‬

‫ﺑﺎزرﺳﺎﻧﻪﻫﺎي دﻳﺪاري‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪاري و ﻧﻮﺷﺘﺎري ﺑﻪ ﮔﺴـﺘﺮه زﻣـﻴﻦ ﮔﺴـﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ و ارﺛـﺎن رﺳـﺎﻟﺖ رﺳـﻮﻻن رﻫـﺎﻳﻲ و ﺣـﺎﻣﻼن داﻧـﺶ و‬
‫دﻳﻨﺪاري ﺑﺮاي اداي ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ و اﻣﺮوزيﺗﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫دﻳﻦ ﺧﺎﻟﺺ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ اﻣﺎﻧﺖ اﻟﻬﻲ ﺿﺮورت و اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﺴﻴﺎري از ادﻳﺎن و ﻣﻜﺎﺗﺐ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ آﻧﭽﻪ در‬
‫ﺑﺴﺎط دارﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻋﻠﻤﻲ و رﺳﺎﻧﻪاي ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻢ آن ﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺷﻜﺎل ﻛﺎر در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷـﺎن‬
‫ﺑــﻪ ﻋﺮﺿــﻪ ﻛــﺎﻻي ﻓﻜــﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕــﻲ ﺧــﻮﻳﺶ اﻛﺘﻔــﺎء ﻧﻜــﺮده و در رﻗــﺎﺑﺘﻲ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ و ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﺑﺎورﻫـﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﺗـﺎرﻳﺦ و‬
‫دﺳﺖآوردﻫﺎي دﻳﮕﺮ ادﻳﺎن و ﻣﻜﺎﺗﺐ اﻗﺪام ﻧﻤﻮده و در ﭘﺎرهاي از ﻣﻮارد ﺑـﺎ زﻳـﺮ‬
‫ﭘﺎﻧﻬــﺎدن اﺻــﻞ »آزادي اﻧﺘﺨــﺎب دﻳــﻦ و ﻣﻜﺘــﺐ« از راﻫﻜﺎرﻫــﺎي ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗــﻲ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺣﺮﺑﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﺑﺎ زﻳﺮﭘﺎﻧﻬﺎدن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﻘﺒﻮل و ﻣﻮﺟﻮد در ادﻳﺎن و ﻣﻜﺎﺗـﺐ و دور زدن‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺑﺎورﻫـﺎ و ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ »ﺟﻬﺎﻧﻲﺳﺎزي« و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻴـﻞ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ و ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻏﺎرتﺷﺪه ﺟﻬـﺎن ﺳـﻮم‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻲ از آن‬
‫ﺗﻼشﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ »ﻛﺜﺮتﮔﺮاﻳﻲ« و دﻣﻜﺮاﺳﻲﺧﻮاﻫﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آن ﺗﻤﺎﻣﻴﺖﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫از اﺑﺰارﻫﺎ و راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد‬
‫از آﻧﻬﺎ در ﻋﺼﺮﺣﺎﺿﺮ اﺷﺎره ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫• ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻫﻤﺴﺘﻴﺰي و دﺷﻤﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺮوان أدﻳﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي رﻗﻴـﺐ‪.‬‬
‫)ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺳﻨﻲ و ﻛﺮد!(‪.‬‬
‫• اﻧﺤﺼــﺎرﻃﻠﺒﻲ و ﺗﺮورﻳﺴــﻢ رﺳــﺎﻧﻪاي و ﺑﻬــﺮهﺑــﺮداري ﻏﻴﺮدادﮔﺮاﻧــﻪ و‬
‫ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻋﻠﻤﻲ اﻣﺮوزي و ﻛﺸﺘﻦ و زﻧﺪاﻧﻲﻛﺮدن روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران و‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾11‬‬

‫ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ‪) .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ﺑﻤﺒـﺎران دﻓﺘـﺮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن اﻟﺠﺰﻳـﺮه در‬

‫ﻛﺎﺑﻞ و ﺑﻐﺪاد و ﻛﺸﺘﻦ ﻃﺎرق اﻳﻮب و زﻧﺪاﻧﻲﻧﻤﻮدن ﺗﻴﺴﻴﺮ ﻋﻠﻮﻧﻲ و‪.(...‬‬
‫• اﺟﻴﺮﻛﺮدن اﺷﺨﺎص ﺑـﻲﻫﻮﻳـﺖ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻴـﺎن ﺗﺮورﻳﺴـﻢ ﻓﻜـﺮي در ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺗﺤﻤﻴــﻞ اﻧﺪﻳﺸــﻪ ﻓﺮﻫﻨــﮓ و ﺳﻴﺎﺳــﺖﻫــﺎي اﺳــﺘﻌﻤﺎري ﺧــﻮد و ﺣﻤﺎﻳــﺖ از‪:‬‬
‫»ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ و ﻧﮋادﭘﺮﺳـﺘﻲ‪ ،‬واﺑﺴـﺘﮕﻲ و ﺧﻮدﻛـﺎﻣﮕﻲ‪) .‬ﻧﻤﻮﻧـﻪ آن‪:‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻛﻤﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ و ﻧﻈﺎﻣﻴـﺎن ﺗﺮﻛﻴـﻪ و دوﻟـﺖﻫـﺎي ﺗـﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺼـﺮ‪ ،‬اردن‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮاق و اﺧﻴﺮاً دوﻟﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺻﺪﻫﺎ ﺣﺰب و ﮔﺮوه واﺑﺴـﺘﻪ‬
‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم(‪..‬‬
‫اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮژه ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده آﻧﺎن اﻳﺠﺎد ﺷﻜﺎف و ﺗﻔﺮﻗﻪ در‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻃﺮﻳـﻖ ﺗﺤﺮﻳـﻚ اﺣﺴﺎﺳـﺎت‬
‫ﻧﮋادي‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪاي و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺷﻌﻠﻪورﻧﻤﻮدن ﻧﺰاع و ﻛﺸـﺘﺎر در ﻣﻴـﺎن ﺣﺘـﻲ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻳﻚ دﻳﻦ و ﻣﻜﺘﺐ و ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮزي و اﻧﺘﻘﺎمﺟـﻮﻳﻲ در ﻣﻴـﺎن آﻧـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﻣﺎدي‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي آﻧـﺎن را‬
‫ﻏﺎرت و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاعﻫﺎي داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ‬
‫اﺳﻠﺤﻪ و ﻛﺎﻻ از اﻳﺸﺎن ﺑﺸﻮد و ﻗﺪرتﺷﺎن ﺑـﻪ ﺿـﻌﻒ و ﻋـﺰتﺷـﺎن ﺑـﻪ ذﻟـﺖ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻏـﺎرت ﺛـﺮوتﻫـﺎي اﻧﺴـﺎﻧﻲ و ﻣـﺎدي آﻧـﺎن از‬
‫ﻫﺮﺟﻬﺖ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد واﺑﺴﺘﻪ ﺳﺎزﻧﺪ‪) .‬اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎي ﻣﺸـﻜﻮك ﻣﺮاﻗـﺪ اﺋﻤـﻪ و‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﺴﺠﺪ اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ در ﻋـﺮاق‪ ،‬ﻛﺸـﺘﺎر ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ ﻣﻴﻠﻴـﻮن و‬
‫دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻋﺮاﻗﻲ در ﻋﺮض ﭼﻬﺎرﺳﺎل اﺷﻐﺎل آن ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از اﻳﺸﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻗﻪاي و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي ﻛﻮر ﺑﻮده اﻧﺪ‪ !.‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﮔﺴـﺘﺮده ﺟﻮﺧــﻪﻫــﺎي آدﻣﻜﺸـﻲ ﻏﺮﺑــﻲ و ﺷــﺮﻗﻲ و دهﻫـﺎ ﺳــﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋــﺎﺗﻲ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎري و ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻲ و‪ ....‬ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺮق اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫ﻧﻪ اوﻟﻴﻦ ﺣﻠﻘﻪ از آن زﻧﺠﻴﺮه اﺳﺖ و ﻧﻪ آﺧﺮﻳﻦ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد(‪.‬‬
‫ﻣﺪتﻫﺎﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳـﻴﺪه اﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮﻳﻦ ﺳـﻮژه و وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﻼﻓﻲ »اﻋﺘﻘﺎدي و ﻓﻘﻬﻲ« و روﻳﺪادﻫﺎيﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺖ‬
 ‫﴿‪﴾12‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺷـﺨﺎص و ﮔـﺮوهﻫـﺎي واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ ﮔـﺮاﻳﺶﻫـﺎي »اﻓﺮاﻃـﻲ و‬

‫ﺗﻜﻔﻴﺮي« ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻴﺎن ﻓﺮق اﺳﻼﻣﻲ ﺑـﻪ آن اﺧـﺘﻼفﻫـﺎ داﻣـﻦ ﻣـﻲزﻧﻨـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻧﺰاعﻫﺎﻳﻲ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﮔﺬر زﻣﺎن ﻛﺎر‬
‫را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻔﺎﻫﻢ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ را در ﻣﻴـﺎن ﭘﻴـﺮوان‬
‫آن ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ در ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم ﻛﻼﻣـﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴـﻔﻲ و‬
‫ﻓﻘﻬﻲ در ﭼﻬﺎر ﭼﻮﺑﻲ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ و در ﻣﻴﺎن ﭘﻴـﺮوان‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ادﻳﺎن و ﻣﻜﺎﺗﺐ و اﺣﺰاب راﻳﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻧﺸﻌﺎبﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ »ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺧﺘﻼف« و ﺗﺤﻤﻞ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ و‬
‫ﺧﻮدداري از ﺻﺪور اﺣﻜﺎم »ﻛﻔﺮ و ﺷﺮك و ﻧﻔﺎق« در ﺣﻮزه اﺧـﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫـﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳــﻲ‪ ،‬ﻓﻜــﺮي و ﻓﻘﻬــﻲ و در ﺻــﻮرت ﻟــﺰوم ﺻــﺪور آن از ﻃــﺮف »ﻣﺠــﺎﻣﻊ‬
‫ﺗﺨﺼﺼﻲ« ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺑﻲﻃﺮف ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﻣـﺎﻧﻊ ﮔﺴـﺘﺮش ﻧﻔـﻮذ آن‬
‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي »اﻓﺮاﻃﻲ و ﺗﻜﻔﻴﺮي« در ﺑﻴﻦ ﻓﺮق اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺸـﻮد و از اﺑـﺰار دﺳـﺖ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ و آﺗﺶ در ﺧﺮﻣﻦ دﻳﻦ و زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﻜﻨﺪن آﻧـﺎن ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان و ﻣﻴﺎﻧﻪ روان دو ﻣﺬﻫﺐ »ﺷـﻴﻌﻲ و ﺳـﻨﻲ« ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﮔـﺎمﻫـﺎﻳﻲ را‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻋﻤﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺗﻼشﻫـﺎﻳﻲ را‬
‫ﺻﻮرت داده اﻧﺪ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺴﺖ »ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺑﻴﻦ ﻣـﺬاﻫﺐ« و‬
‫»اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن« در ﻛﺸﻮر ﻗﻄﺮ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آﻗﺎﻳﺎن ﻫﺎﺷـﻤﻲ‬
‫رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ و دﻛﺘﺮ ﻗﺮﺿﺎوي در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اﻟﺠﺰﻳﺮه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺟﺎي اﻣﻴﺪواري ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي »دﮔﻢ و ﺗﻤﺎﻣﻴـﺖ ﺧﻮاﻫﺎﻧـﻪ«‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺼﻮص ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر و رﻫﻨﻤﻮدﻫـﺎي اﺋﻤـﻪ‬
‫دﻳﻦ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي اﻫﻞ »اﻋﺘﺪال و اﺻﻼح« دو ﻃﺮف ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﺎﺻﻮاﺑﻲ را ﺻﻮرت ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﭘﺎﻳﺸـﺎن‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾13‬‬

‫درﻻي دامﻫﺎي ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎنﮔﻴﺮ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﺑﺮﻃﺒـﻞ ﺗﻔﺮﻗـﻪ ﻣـﻲﻛﻮﺑﻨـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺪاي ﺗﻮﻫﻤﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﺪور اﺣﻜﺎم »ﻛﻔﺮ و ﺷﺮك ﺷﻴﻌﻪ« از ﺟﺎﻧـﺐ ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫از ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي اﻓﺮاﻃﻲ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﺳﺎﻳﺖﻫﺎي اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ و ﮔﺎﻫﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺘﺐ‬
‫و ﻧﺸﺮﻳﺎت و‪ ...‬اﺷﺎره ﻛﺮد‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﭼﺎپ دهﻫﺎ ﻫﺰار‬
‫ﻧﺴﺨﻪاي ﻛﺘﺎب »آﻧﮕﺎه ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪم!« ﺷﻴﺦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮي‪ ،‬ﻏﺎﻟﻲ)‪ (1‬و ﺗﻮزﻳﻊ آن‬
‫در ﻣﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﺮﺧﻲ از داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎدﮔﺎنﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ آﻣﻮزﺷﻲ‬
‫و ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮيﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ و ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ و از ﻫﻤﻪ دور از اﻧﺘﻈﺎرﺗﺮ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷـﺒﻜﻪ ‪ 3‬ﺳـﻴﻤﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮي در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ »ﻣﺎه ﻋﺴﻞ« روز ‪ 26‬ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن ﺳـﺎل ‪1428‬ق‬
‫و ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ از آن دﻋﻮت از ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﺼﺎم ﻋﻤﺎد« ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫و ﻣﻮاردي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺷﺎره ﻛﺮد!‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻣﺼﻠﺤﺎن و ﻧﺎﻇﺮان ﺣﻮزه رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي دﻳـﺪاري ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ »ﻏﻠـﻮ و اﻓﺮاﻃـﻲﮔـﺮي« و دﻣﻴـﺪن ﺟـﺎن در ﭘﻴﻜـﺮ‬
‫ﭘﻮﺳﻴﺪه ﭘﺎرهاي از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻧﺦﻧﻤﺎ ﺷﺪه در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮنﻫﺎي ﻓﺮﻗـﻪاي و ﺣﺰﺑـﻲ ﺗـﺎزه‬
‫ﺗﺄﺳﻴﺲ و ﺑﺎزي و ﻳﻜﻪﺗﺎزي در ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻏﻴﺮﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧـﻪ‬
‫و ﻏﻴﺮدادﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮنﻫﺎي »اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ‪ ،‬اﻟﺰﻫﺮاء‪ ،‬اﻟﻔﻴﺤﺎء‪ ،‬اﻟﺴﻼم‪ ،‬اﻟﻔﺮات‪ ،‬ﻛـﺮﺑﻼ‪،‬‬
‫اﻟﻤﺴﺎر‪ ،‬اﻟﻜﻮﺛﺮ‪ ،‬اﻟﻨﻮر‪ ،‬اﻟﻌﺮاﻗﻴﻪ و‪ ....‬ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﺑﻌﺪ از اﺷﻐﺎل ﻋﺮاق راه اﻧﺪازي‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و در رأس آﻧﻬﺎ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن »ﺗﻜﻔﻴﺮي و ﻏﺎﻟﻲ« ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن »ﺳﻼم« ﻛﻪ از‬
‫اﻳﺎﻟﺖ ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺘﻨﻪ ﭘﺮاﻛﻨﻲ ﻧﻤﻮده و ﺑـﺪون ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ »ﻣﺼـﺎﻟﺢ اﻣـﺖ‬

‫  ' &‪1#234 30 536( ./0 - )*! +, "#(    ! "#$ %‬‬
‫‪ 238 3"; .)3! ' 3* 2A BC  2=  >+ ? ' 2@; :2# <8 19: ; 72‬‬
‫‪+3E 3>+; ,+ 8 FG* ; ./0 H# 7+A FG +, I*J   KL, H# D22 0‬‬
‫<‪D1> /‬‬
 ‫﴿‪﴾14‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﺳﻼﻣﻲ« ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ و ﻋﻠﻤـﻲ ﻣﻌﺘﻘـﺪات ﺧـﻮد‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ از ﻫﻤـﻪ‬

‫ﺧﻄﻮط ﻗﺮﻣﺰ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﺑﻪ روﺷﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز ﺑـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪات و‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺎت ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻫﺎﻧﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺘﻲ را ﺑﻪ ﻃﺮح ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮرد‬
‫اﺧﺘﻼف اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻋﺮﺑﻲ »اﻟﻤﺴﺘﻘﻠﻪ« اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ روﺷـﻲ‬
‫ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ و ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻋﻠﻤﺎء و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ از ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ و ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻋﺎدﻻﻧـﻪ وﻗـﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻴﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ آن ﻫﻢ در ﻣﻮاردي ﻣﻮرد اﻧﺘﻘـﺎد ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻮده‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً اﻫﻞ اﻧﺼﺎف آن دو‬
‫روش را ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت آن دو روش از ﻛﺠﺎ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺠﺎﺳﺖ؟‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً اﻫﺎﻧﺖآﻣﻴﺰ آن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮنﻫﺎ‬
‫را ﺧﺎرج از دﻋﻮت ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ دوش ﺑﺎﻧﻴﺎن و ﺣﺎﻣﻴﺎن و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﻳـﺰان آن ﻣـﻲداﻧـﻴﻢ‪ ،‬و ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎورﻳﻢ ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از ﺧﺮدﻣﻨـﺪان و‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﻌﺘﺪل در ﻛﻠﻴﺖ ﻧﻈﺎم ﻣﺆﻳﺪ و ﻣﺸﻮق ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﺣﺘﻲ ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻣﺸﻜﻞ دارﻧـﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷـﺎن در ﺧـﺎرج از اﻳـﺮان‬
‫اداره ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﮔﺮاﻳﺶ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً و ﻳـﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ‬
‫از ﺗﻌﺪادي از آن رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي اﻓﺮاﻃﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻴﺎن ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ درﺟﻪ اول ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻋﻠﻢﻛﺮدن ﻏﺎﻟﻴﺎن و ﺗﻜﻔﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻋﺼﺎم ﻋﻤﺎد‬
‫و ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ« ﻛﻪ اﺻﺤﺎب درﺟﻪ اول رﺳﻮل ﺧـﺪا را ﺗﻜﻔﻴـﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮدداري‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و از ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫـﺎي ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ ﻣﻴﻠﻴـﺎرد و‬
‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎن دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺜـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺘﺪل ﺷﻴﻌﻲ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮاي دﻓﺎع و ﺷﺒﻬﻪ‬
‫زداﻳﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﺪه از ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ و ﺗﻐﻴﻴـﺮ روﻳﻜـﺮد در ﻣـﻮرد ﺑﺎورﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﻲ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ و ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻏﻼت ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﻄﺮح و ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪهي‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾15‬‬

‫ﺷﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻣﻴﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺛﺎرﺷﺎن‬

‫دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬آﻳﺔ اﷲ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺳﻨﮕﻠﺠﻲ ﺗﻬﺮاﻧﻲ)‪ (1‬آﻳـﺔ‬
‫اﷲ ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺑﺮﻗﻌﻲ)‪ (2‬آﻳﺔ اﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ اﺻـﻐﺮ ﺑﻨـﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻼﻣـﻪ ﺳـﻴﺪ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ آل اﺳﺤﺎق ﺧﻮﻳﻨﻲ زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻳﺔ اﷲ ﺷـﻴﺦ ﻧﻌﻤـﺖ اﷲ ﺻـﺎﻟﺤﻲ ﻧﺠـﻒ‬
‫آﺑﺎدي)‪ (3‬اﺳﺘﺎد ﺣﻴﺪرﻋﻠﻲ ﻗﻠﻤﺪاران ﻗﻤﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳـﻒ ﺷـﻌﺎرﺗﺒﺮﻳﺰي‪ ،‬ﻣﻬﻨـﺪس‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮازﻧﺪه ﻣﺸﻬﺪي‪ ،‬ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم دﻛﺘﺮ ﻣﺮﺗﻀﻲ رادﻣﻬﺮ ﺗﻬﺮاﻧﻲ‪ ،‬آﻳﺔ اﷲ دﻛﺘﺮ‬
‫ﺳﻴﺪ ﻣﻬﺪي ﺧﺎﻟﺼﻲ ﻋﺮاﻗﻲ‪ ،‬آﻳﺔ اﷲ ﺳﻴﺪ اﺳـﺪاﷲ ﺧﺮﻗـﺎﻧﻲ‪ ،‬دﻛﺘـﺮ ﺳـﻴﺪ ﺻـﺎدق‬
‫ﺗﻘﻮي اﺳﺘﺎد ﺳﺎﺑﻖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﻣﻈﻔﺮﻳـﺎن ﺷـﻴﺮازي‪ ،‬اﺳـﺘﺎد ﺣﺴـﻦ‬
‫اﻟﻌﻠﻮي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﻧﺎﻣﻲ ﻋﺮاﻗﻲ)‪ (4‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺳﺮوش‪ ،‬آﻳـﺔ اﷲ ﺷـﻴﺦ ﺟـﻮاد‬
‫ﺧﺎﻟﺼﻲ ﺑﻐﺪادي‪ ،‬آﻳﺔ اﷲ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي ﻧﺠﻔﻲ‪ ،‬ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﺴﻦ‬
‫ﻛﺪﻳﻮر‪ ،‬ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم ﻳﻮﺳﻔﻲ اﺷﻜﻮري‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه اﺳـﺘﺎد اﺣﻤـﺪ ﻛﺎﺗـﺐ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﭘﺮﺗﻼش ﻋﺮاﻗﻲ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب »ﺳﻴﺮ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸـﻪ ﺷـﻴﻌﻲ از ﺷـﻮرا ﺗـﺎ‬
‫وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ« و‪.«...‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻜﻲ از آن ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم دﻛﺘـﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻦ ﻛﺪﻳﻮر در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ »ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺼﺎدر اﻋﺘﻘﺎدي اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎ« ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪!.‬‬
‫او در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ‪ 23‬ﻣﺎه ﻣﺒـﺎرك رﻣﻀـﺎن ‪1427‬ﻫــ‪1385‬ش در ﺣﺴـﻴﻨﻴﻪ ارﺷـﺎد‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﺳﻨﺪي رواﻳﺎت ﻛﺘﺎب )اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ(‬
‫ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﺮن دﻫﻢ )‪966‬م( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﻦ ﻓﻘﻴـﻪ ﻣﺘﺒﺤـﺮ‪ ،‬ﻛﺘـﺎب ﻛـﺎﻓﻲ ‪ 5072‬ﺣـﺪﻳﺚ ﺻـﺤﻴﺢ‪144 ،‬‬

‫  ‪DQ(E N 2O0  ?,PL 29 M K4./0 52#‬‬

‫ !‪?= , "L  (E ;  ! ?#+ VL ,(E ' W; %* :OS ' T 45, R9‬‬
‫  ‪DDDD + PE ?+#' +, +‬‬
‫‪D# 0 ?+W/ ,X 2#"L  + ; K28(+, OX ,+<28T R9! -‬‬
‫‪DQZW/  [LM ./0 52#  Y‬‬
 ‫﴿‪﴾16‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ‪ 1118 ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ‪ 302 ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻗﻮي‪ 9485 ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ %59‬رواﻳﺎت ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎرﻧـﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻨﺼﻮرﺣﺴـﻦ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﻦ اﻟﺪﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪ وي ﻣﺸـﻬﻮر ﺑـﻪ ﺻـﺎﺣﺐ ﻣﻌـﺎﻟﻢ در ﻛﺘـﺎب »ﻣﻨﺘﻘـﻲ اﻟﺠﻤـﺎن‬
‫ﻓﻲاﻻﺣﺎدﻳﺚاﻟﺼﺤﺎح و اﻟﺤﺴﺎن« ﺑﺎ ﻣﻼﻛـﻲ ﺳـﺨﺖﮔﻴﺮاﻧـﻪﺗـﺮ ﺗﻌـﺪاد اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻓﺮوع ﻛﺎﻓﻲ را ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﻮم ﺗﻌﺪادي ﻛﻪ واﻟﺪ ﻣﺎﺟﺪش ﺑﺮآورد ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار در ﻛﺘﺎب »ﻣﺮآت اﻟﻌﻘﻮل ﻓﻲ‬
‫ﺷﺮح اﺧﺒﺎر آل اﻟﺮﺳﻮل ص« ﻛﻪ ﺷﺮح ﻛﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻣـﺘﻦ‬
‫رواﻳﺎت ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻨﺪي آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻨﺪي اﻳﻦ ﻣﺤﺪث ﺑﺰرگ از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 1015‬رواﻳﺖ ﻛﺘـﺎب‬
‫اﻟﺤﺠﺔ ﻛﺎﻓﻲ )ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﺤﺚ اﻣﺎﻣﺖ اﺳﺖ( ‪ 286‬رواﻳﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ ﻳﺎ ﺣﺴﻦ )ﻳﺎ در ﺣﻜﻢ اﻳﻦ ﻋﻨﺎوﻳﻦ( اﺳﺖ؛ ‪ 254‬رواﻳـﺖ ﻣﺮﻓـﻮع‬
‫ﻳﺎ ﻣﺮﺳﻞ ﻳﺎ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ؛ ‪ 463‬رواﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ زﺑـﺎن آﻣـﺎر و‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ارزﻳﺎﺑﻲ ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 28‬درﺻﺪ رواﻳـﺎت ﻛﺘـﺎب اﻟﺤﺠـﺔ ﻛـﺎﻓﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪي ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺑﻴﺶ از ‪ 70‬درﺻﺪ رواﻳﺎت آن ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻨﺪي )ﻣﺮﺳﻞ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻬﻮل‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﻣﺮﻓﻮع( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻨﺪي و ﻣﺘﻨﻲ ﻳﻜﻲ از ﺣﺪﻳﺚﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ )ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﺎﻗﺮ‬
‫ﺑﻬﺒﻮدي در ﺻﺤﻴﺢ اﻟﻜﺎﻓﻲ( از ‪ 2833‬رواﻳﺖ اﺻـﻮل ﻛـﺎﻓﻲ ﺗﻨﻬـﺎ ‪ 593‬ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ‪ 21‬درﺻﺪ(‪ ،‬و از ‪ 1015‬رواﻳﺖ ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺠـﺔ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 101‬ﺣﺪﻳﺚ )ﻳﻌﻨﻲ ‪ 10‬درﺻﺪ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ )ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﻮم ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺒﻠﻲ(‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ اﺧﻴﺮ از دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲاي ﺳﺨﺖﮔﻴﺮاﻧﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل در ﺧـﻮش ﺑﻴﻨﺎﻧـﻪ ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺶ از دو ﺳـﻮم رواﻳـﺎت ﻛﺘـﺎب اﺻـﻮل ﻛـﺎﻓﻲ‪ ،‬از رواﻳـﺎت ﺿـﻌﻴﻒ و‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ در رواﻳﺎت ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ‪ 70‬ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾17‬‬

‫‪ 90‬درﺻﺪ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 10‬ﺗﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 28‬درﺻﺪ رواﻳﺎت اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ )ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ ﻳﺎ ﺣﺴﻦ( ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎ و ﻫﻤـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭘﺪﻳـﺪه »ﺗﻜﻔﻴـﺮ و اﻓﺮاﻃـﻲﮔـﺮي« ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗـﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣـﻞ ﺿـﺪ »وﺣـﺪت و ﻣﺼـﻠﺤﺖ« ﻧﮕـﺎه ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻴـﺎن و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﻲ را در ﺑﺮار اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ‪:‬‬
‫• ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳـﺚ ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻛـﻪ اﻫـﻞ اﻳﻤـﺎن را ﺑـﻪ »ﺑـﺮادري و‬
‫وﺣﺪت« ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ دﻧﻴﻮي و اﺧﺮوي در ﭘﻴﺸﮕﺎه‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻪ ﺟﻮاﺑﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ؟‪.‬‬
‫• آﻳﺎ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﺎتﺷﺎن ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ
ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﻮارﺟﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻛﻔﺮش را ﺻـﺎدر ﻛـﺮده و ﺑـﺎ او‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫• »ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﻪ ﺣﻖ دارﻳﺪ‪ -1 :‬ﻣﺎﻧﻊ ﺣﻀﻮر ﺷﻤﺎ در ﻣﺴـﺎﺟﺪ ﻧﻤـﻲﺷـﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل و ﻏﻨـﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕـﻲ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻣﺎﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ را از آن‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ -3 !.‬ﭘﻴﺶ از ﺷـﻤﺎ دﺳـﺖ ﺑـﻪ اﺳـﻠﺤﻪ ﻧﻤـﻲﺑـﺮﻳﻢ‪ «.‬در ﺗﻀـﺎد‬
‫اﺳﺖ؟)‪.(2‬‬
‫• ﻳﻜﻲ از ﺳﺨﻨﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ اﻳـﺮان اﻳـﻦ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف »ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ« را زﻧﺪه ﻛﻨـﺪ ﻧـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺳﻨﻲ!« ﻛﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً آن را ﺑﺮ روي ﺗﺮاﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ در »ﻫﻔﺘﻪ‬
‫وﺣﺪت« ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺑﺮ در و دﻳﻮار ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬آﻳـﺎ اﻳـﻦ روش ﺑـﺎ آن رﻫﻨﻤﻮدﺑـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻈﺎم در ﺗﻀﺎد ﻧﻴﺴﺖ؟‪.‬‬
‫• ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﮕﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﮕﻴﺰه ﮔﺮوهﻫﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖﻃﻠـﺐ را ﻛـﻪ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﺎن ﺗﻼش ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬

‫ ;‪DK,"/L Z;8 +, O8\  L ; + #20 H] ^0, 7_>` a9 b> H/8 ' Wb‬‬
‫ ‪D- a)*! ,KVE > # ^0, ,>> " ./0‬‬
 ‫﴿‪﴾18‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ و ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻏﺮﺑـﻲ ﺧـﻮراك ﺗﺒﻠﻴﻐـﺎﺗﻲ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؟‪.‬‬
‫اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺴـﻴﺎري از ﮔﻮﻳﻨـﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن »ﻣﻴﺎﻧـﻪرو ﺷـﻴﻌﻪ و‬
‫ﺳﻨﻲ« ﻃﺮح ﺗﻨﺪرواﻧﻪ‪ ،‬اﻫﺎﻧﺖآﻣﻴﺰ و ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف را ﺑﻪ ﻫـﻴﭻ‬
‫وﺟﻪ ﻣﺸﺮوع و ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺒﻬﻪ زداﻳﻲ و روﺷﻨﮕﺮي را در ﻣﻘـﺎم‬
‫دﻓﺎع ﺣﻖ ﺷﺮﻋﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲآورﻳـﻢ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﻣﻴـﺪان‬
‫ﺑﺎورﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺠﻮﻣﻲ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴـﺮد‪،‬‬
‫دﻓﺎع ﺣﻘﻲ ﻣﺸﺮوع و ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫• از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶﻫـﺎ و ﻃﻴـﻒﻫـﺎي »ﻣﻌﺘـﺪل ﺷـﻴﻌﻲ و ﺳـﻨﻲ« دﺳﺘﺮﺳـﻲ‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮدآوري و ﺗـﺪوﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟـﺐ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺣﺠـﻢ و ﮔﺴـﺘﺮهي ﺗﻮزﻳـﻊ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎ و وﺳـﺎﻳﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐـﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﺮوﺟﻴﻦ »اﻓﺮاط و ﺗﻜﻔﻴﺮ« ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻼش اﻧﺪﻛﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺻﺮﻓﺎً در ﺟﻬﺖ اﻫﺪاف زﻳﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫• دﻓﺎع از ﺑﺎورﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي »اﻋﺘﺪاﻟﻲ و ﻣﻴﺎﻧﻪ رواﻧﻪ«در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺷﻴﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ »اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎ و ﺗﻜﻔﻴﺮي« ﻫﺎي دوﻃﺮف‪.‬‬
‫• ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﻳﻞ »ﻛﻼﻣﻲ و ﻓﻘﻬﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ« ﻣﻮرد‬
‫ﻧﺰاعﻧﺎﺷﻲ از اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻗﻪاي و ﭘﺎرهاي از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﻮده‬
‫و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دهﻫﺎ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻴﺪان داران و ﺑﺎﻧﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻪ »ﻛﻔﺮ و ﺷﺮك« ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﺑﺴﻴﺎري از ﺣـﻮادث ﻧـﺎﮔﻮار و ﺟﻨـﮓﻫـﺎي ﭘـﻴﺶ آﻣـﺪه ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﺑﺎﻃﻨﻲ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ و اﺧﻼﻟﮕﺮيﻫﺎي ﻋـﺪهاي ﻣـﺎﺟﺮاﺟﻮ‬
‫و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮز روي داده و داﻣﻦ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﭘﺮﭼﻤﺪاران »ﺗﻮﺣﻴـﺪ و ﺗﻘـﻮا« از‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي و اﻗﺪام ﺑﻪ آن ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاعﻫﺎ ﻣﺒﺮا ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﺎﻟﻤﺎن و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان ﻓﺮق اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي داراي ﻧﻘﺎط ﺗﻮاﻓﻖ و ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻜـﻢ ﻗـﺮاردادن‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾19‬‬

‫»ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺸﺘﺮك ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫در ﻣﻮرد ﻛﺎﺳﺘﻦ و ﻳﺎ ﻛﻨﺎرﻧﻬﺎدن ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﺑﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ ﺑﺮﺳـﻨﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ‬
‫رﻫﻨﻤﻮد و ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻬﻲ را ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ اﻋﺘﻘﺎد و ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫{
‪
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
ÉÈ
Ç

Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á‬‬

‫‪» d :c+ W z

Ñ
Ð‬در ﻣﻮرد ﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ‬
‫و داوري در ﺑﺎره آن ﺑﺎ )ﻗﺮآن( ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺮ او‬
‫ﺗﻮﻛﻞ ﻧﻤﻮدم و ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎزﻣﻴﮕﺮدم«‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮ ﺧـﻮد ﻻزم ﻣـﻲﺑﻴـﻨﻢ ﻛـﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺎﺳﺎً ﻣﺪﻳﻮن زﺣﻤﺎت ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ آن‬
‫ﺑﻪ وﻳﮋه آﻗﺎﻳﺎن‪» :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺗﻮﺣﻴﺪي« ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﭘﺮﺗﻼش و ﻧﺎآﺷﻨﺎي ﻛﺘﺎب »ﻋﻴﺎﻧـﺎت«‬
‫و اﺳــﺘﺎد »اﺣﻤــﺪ ﻛﺎﺗــﺐ« ﭘﮋوﻫﺸــﮕﺮ ﺷــﻴﻌﻲ ﻋﺮاﻗــﻲ و ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪه ﻛﺘــﺎب »ﺳــﻴﺮ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻲ« و آﻳﺔ اﷲ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻔﻀـﻞ ﺑﺮﻗﻌـﻲ در ﻛﺘـﺎب‪» :‬ﻋﺮﺿـﻪ‬
‫رواﻳﺎت اﺻﻮل ﺑﺮ ﻗﺮآن و ﻋﻘﻮل« اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎر اﻳﻨﺠﺎﻧـﺐ در »ﺗﻌـﺪﻳﻞ‪ ،‬ﺗﺒﻮﻳـﺐ‪،‬‬
‫ﺗﻠﺨﻴﺺ و وﻳﺮاﻳﺶ« ﻣﻄﺎﻟﺐ آﻧﺎن ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ادﻋﺎﻫﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺳﻪ ادﻋﺎ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫• ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﺪا ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫• ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﺻﺤﺎب او ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺮﺗﺪ و‬
‫ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ )اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن( ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮده و ﺑﺎ »اﻫﻞ اﻟﺒﻴـﺖ«‬
‫و اﺳﻼم ﺳﺮدﺷﻤﻨﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾20‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫در واﻗﻊ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻠﻢ ﻓﺮﺳﺎﻳﻲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺳﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق اﺳﺖ و ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎري ﺧﺪا در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎر ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ »ﻗﺮآن و ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ« و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ و در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻻزم ﺑﻮده ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺻﺮﻓﺎً در ﺟﻬﺖ دﻓﺎع و روﺷﻨﮕﺮي ﺑﻪ ادﻋﺎﻫﺎي او ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻲدﻫـﻴﻢ‪ ،‬و ﺑـﺮﺧﻼف‬
‫ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﺑﻪ ﺷﺪت اﻫﺎﻧﺖآﻣﻴﺰ ﻛﺘﺎبﻫﺎي‪» :‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪم‪.‬؟!« و »ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ‬
‫راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن؟!« ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻣﺤﺘﻮاي اﻫﺎﻧﺖآﻣﻴﺰﺗﺮ آﻧﻬـﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪات ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻣﺎ ﺑﺮ آن ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﻮل و ﻗﻠـﻢ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﮕﻮﻧﻪ اﻫﺎﻧﺖﻫﺎ آﻟﻮده ﻧﻨﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫{
`
‪Y :.B9e z
f
e
d
c
b
a‬‬

‫ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن‪ -1428 :‬ﻣﻬﺮﻣﺎه‪1386 :‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾21‬‬
 ‫﴿‪﴾22‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺨﺶ اول‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ و ﻣﺬاﻫﺐ‬
‫از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺟﺰﻳـﺮة‬
‫اﻟﻌﺮب و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺠﺎور و ﻣﺠﻮﺳﻴﺎن اﻳﺮان و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫـﺎ و ﻛﺎرﺷـﻜﻨﻲﻫﺎﻳﺸـﺎن در‬
‫ﺑﺎره ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺰاﻳﻨﺪه دﻋﻮت و رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼم و‬
‫ﺧﺎﻣﻮشﻧﻤﻮدن ﻧﻮر آن آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻨﻜﻪ‪:‬‬

‫{
‪z

_



~



}




|

{

z

y



x

w


v





u

t‬‬
‫‪» f: G‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮر )روﺷﻨﮕﺮ دﻳﻦ( ﺧﺪا را ﺑﺎ ﺑﺎد دﻫﺎنﻫﺎﻳﺸﺎن‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮر ﺧﻮد را )ﺑﺎ ﻛﻤﺎل روﺷﻨﺎﻳﻲ( ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان را ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻳﺪ«‪..‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺷﻜﺴﺖﻫﺎي ﻣﻜﺮرﺷﺎن ﺑﺎزﻫﻢ اﻳﻦ ﺣﻘﺪ و دﺷـﻤﻨﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﻼم و ﭘﻴﺮوان آن اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ!‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧـﻴﻢ اﺳـﻼم در ﺟﺰﻳـﺮة اﻟﻌـﺮب ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً در ﻫﻤـﺎن ﻋﺼـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ و ﻧﻪ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ و ﻧﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﻓﺮاﮔﻴـﺮي آن ﺑﺸـﻮﻧﺪ و در آن دوران ﭘﺮﺑـﺎر و ﭘﺮﺑﺮﻛـﺖ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮي و ﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺑﻴﻦ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ ﺳـﺒﺐ ﺳـﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺸﻮد روي ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺟـﺰ در‬
‫ﻣﻮرد ﺳﻘﻴﻔﻪي ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ اﺧﺘﻼف ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺑـﻮد در رواﺑـﻂ‬
‫اﻳﻤﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﺎن ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬آن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫و اﻧﺪك ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﺟﺮﮔﻪي ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻫﻤـﺎنروز ﻛـﺎﻣﻼً‬
‫ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴـﺮو و ﻗـﺪرت ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻋﻬـﺪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ
ﺑـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ دوران‬
‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ و ﺳﻠﺴﻠﻪي ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫـﺎي ﺟﺰﻳـﺮة اﻟﻌـﺮب‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾23‬‬

‫آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬در ﻋﻬﺪ ﻋﻤﺮ
ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﺳﺮﻋﺖ و داﻣﻨﻪي ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺘﻮﺣﺎت‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺷﺪ و ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﻈﻴﻤـﻲ از دو اﻣﭙﺮاﻃـﻮري‬
‫وﻗﺖ اﻳﺮان و روم ﺑـﻪ ﺟﺮﮔـﻪي اﺳـﻼم ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ و ﺗﺤـﺖ ﺳـﻠﻄﻪي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫درآﻣﺪﻧﺪ‪..‬‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ
آن ﻓﺘﻮﺣﺎت در ﻋﻬـﺪ ﻋﺜﻤـﺎن
ﻧﻴـﺰ ﺗـﺎ‬
‫ﭼﻨﺪي ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎ ﺷـﺶ ﺳـﺎل اول ﺧﻼﻓـﺘﺶ در اﻣـﻮر‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و در آن ﻣﺪت ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺟﻨﮕﻬـﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي اﺳﺘﺒﺪادي اﻳﺮاﻧﻴﺎن و روﻣﻴﺎن و ﻣﺼﺮﻳﺎن را ﺳﺎﻗﻂ و ﻣﺮدم‬
‫را ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ آزاد ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺧﻼﻓﺘﺶ در ﺧﻮد ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب و در ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻼﻓـﺖ آﺗـﺶ ﻓﺘﻨـﻪي ﻓﺘﻨـﻪﮔـﺮان‬
‫ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ زﻣﻴﻨﻪي ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ اﻋﺘﻘﺎدي و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﻴﺎﺳـﻲ را‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ!‬

‫ﺷﻮرش ﮔﺮوه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ و ﻗﺘﻞ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم
‬

‫در اﻳﻦ دوران ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻌﺪاد زﻳـﺎدي از ﻣـﺮدم‬
‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻣﺬاﻫﺐ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻛﻢ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ از روي ﻧﻔﺎق ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻛﻴﻨـﻪ و ﺑﻐـﺾ ﺷـﺪﻳﺪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﺳـﻼم در ﻇـﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ از ﻫﺮﻓﺮﺻـﺘﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﻳﻲ و ﺗﺒﺎﻫﻲ در ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﻪ اﺳﻼم ﻓﺮدي ﻳﻬﻮدي ﺑﻪ ﻧﺎم )ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ( از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻳﻤـﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬در زﻣـﺎن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن
اﻋﻼن ﻛﺮد ﻛﻪ اﺳﻼم آورده و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ از رواﻳـﺎت ﺑﺮﻣـﻲآﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰد ﻋﺜﻤﺎن
آﻣﺪ و در ﺣﻀﻮر او ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻧﻤﻮد!‪.‬‬
‫او دوﺳﺖ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن
ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﻲ را ﺑـﻪ او ﺑﺴـﭙﺎرد و‬
‫ﺗﻼش ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣ‪‬ﺴﻦ ﻇﻦ و اﻋﺘﻤﺎد او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
 ‫﴿‪﴾24‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻋﺜﻤﺎن
ﻫﻴﭻ ﻣﻘـﺎم و ﻣﻨﺼـﺒﻲ ﺑـﻪ او ﻧﺴـﭙﺮد و او را از ﻫـﻴﭻ اﻣﺘﻴـﺎز ﺧﺎﺻـﻲ‬

‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻨﻤﻮد! اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز ﺗﻮﻃﺌـﻪ ﭼﻴﻨـﻲﻫـﺎي »اﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ« ﺑـﻮد‪ ،‬زﻳـﺮا او‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧـﺪ رو در رو در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺴـﺘﺪ و ﺑﺠﻨﮕـﺪ! او‬
‫ﻫﻨﻮز از ﻳﺎد ﻧﺒﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼﻓﺶ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﺔ‪ ،‬ﺑﻨـﻲ ﻧﻀـﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻨـﻲ‬
‫ﻗﻴﻨﻘﺎع و ﺧﻴﺒﺮ اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑـﻪي ﺗﻠـﺦ را آزﻣـﻮده‪ ،‬و ﺟـﺰ ﺷﻜﺴـﺖ و ﺳـﺮاﻓﻜﻨﺪﮔﻲ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻧﺼﻴﺐﺷﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا او ﺑﺎ ﻫﻤﻴﺎري ﻋـﺪه دﻳﮕـﺮي از ﻳﻬﻮدﻳـﺎن اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ را ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﺳـﻼم و رﺧﻨـﻪﻛـﺮدن در ﺑـﻴﻦ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻫﺮ ﺷﺎن را ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ و اﻧﺘﻘﺎم ﺷﻜﺴﺖﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻫﺪف او اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺣﺼﻮل ﻣﻘـﺎم و‬
‫اﻣﺘﻴﺎزي ﺧﺎص اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﺗﺨﺮﻳـﺐ و ﺗﺤﺮﻳـﻒ اﺳـﻼم و اﻳﺠـﺎد ﺗﻔﺮﻗـﻪ در ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﺤﺮﻳﻒﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺟـﺪاد ﺧﺒﻴـﺜﺶ ﺑﻨـﺎم )ﭘـﻮﻟﺲ‬
‫ﻳﻬﻮدي( در آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ داﺷـﺖ ﻓﻬﻤﻴـﺪ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در‬
‫رواﺑﻂ اﺳﺘﻮار اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻫﻴﭻ ﺧﻠﻠﻲ اﻳﺠـﺎد ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم آﻧﻬﺎ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه و از اﻳﻤﺎن و آﮔـﺎﻫﻲ و‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻋﻘﺎﻳﺪ آﺑﺎء و اﺟﺪادﺷـﺎن در ﻗﻠـﻮب و‬
‫ﻋﻘﻮل و زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮود و اﺟﺮاي ﻃﺮﺣﺶ را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫او اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺷـﺎم ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﻫﻮﺷﻴﺎري و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺑﺎ او ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴـﺎدهﻛـﺮدن ﻧﻘﺸـﻪي‬
‫ﭘﻠﻴﺪش ﻧﻴﺎﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼـﺮ ﺳـﻔﺮ ﻛـﺮد‪ ،‬آﻧﺠـﺎ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻋﻮام را ﻓﺮﻳـﺐ ﺑﺪﻫـﺪ و دور ﺧـﻮد ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬و درﺳﺖ ﻫﻤﺎن روﺷﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد ﻛﻪ )ﭘﻮﻟﺲ( ﻳﻬﻮدي ﻗﺒﻼً در ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ »ﻏﻠـﻮ و اﻓـﺮاط« در ﻣـﻮرد ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﺑﺰرﮔـﺎن دﻳـﻦ و‬
‫زﻳﺎدهروي در ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻧﻬﺎ‪ ،‬روﺷﻲ ﻛﻪ در ﺑـﻴﻦ ﻋـﻮام و ﺗـﺎزه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺧﻴﻠﻲ زود ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲداد و ﻛﺎري ﻋﻤﻠﻲ و ﻛﻢﺧﻄﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ!‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾25‬‬

‫ﻣﻮرﺧﺎن آورده اﻧﺪ ﻛﻪ او ﺑﺎ زﻳﺮﻛﻲ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻏﻠﻮ در ﻣﻮرد‬

‫ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺎرش را ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ ،‬او در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﻴﮕﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‬
‫از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و آﻣﺪن ﻣﺠﺪد ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ اﻳﻤﺎن‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﻴﺪ و ﺳﺮورﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ دﻧﻴﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ! در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ او از ﻋﻴﺴﻲ و دﻳﮕﺮ اﻧﺒﻴﺎء ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ! زﻳﺮا‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
zH   G  F  E  D  C  B A
{ :‬‬

‫"‪» f
:gG‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺗﻮ واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻣﻮﻋﻮد ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻗﻄﻌﺎً او ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ و او‬
‫از ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻪ رﺟﻮع و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ! )‪.(1‬‬
‫ﺳﺨﻨﺎن او ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻧﺎ آﮔﺎه ازدﻳﻦ‪-‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زودﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﺮاﻓـﺎت ﺗـﻦ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ -‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ ‪ .‬درواﻗﻊ او ﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎور ﺑﻪ رﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳـﺪ‬
‫واﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻬﺪي و ﻣﻨﺠﻲ ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻫﻤﺎن ﺑﺎور او ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ازآن ﻛﻪ دﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺎره ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ »ﻏﻠـﻮ و اﻓـﺮاط«‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﺤﺒﺖ ﺧـﺎص و ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎدهاي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ
دارد‪ ،‬در ﺑﺎره او ﻣﻌﺠﺰات و ﻛﺮاﻣﺎت ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺒﻲ را ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺗﻼش ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ او را ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻓﻮق ﺑﺸﺮي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ؛ و »ﻋﻠـﻢ‬
‫ﻏﻴﺐ« را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲداد‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
از آن ﺧﺒﺮ ﺑﺪﻫـﺪ‪،‬‬
‫اﺗﻔﺎق ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و اﮔﺮ ﭼﻨﺎن ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧـﺪا‪ -‬ﻣﻌـﺎذ اﷲ ‪) -‬ﺑـﺪاء(‬
‫ﭘﻴﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ!! )‪ .(2‬و از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﺑﻴﻦ ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺮﻗـﻪ ﻫـﺎ‪-‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻏﻼت ‪ -‬ﻋﻘﻴﺪة )ﺑﺪاء( رواج ﭘﻴﺪا ﻛﺮد!‬

‫ ‪,o8_3>p ?`3"8 −nk ,nh ,%3m0 H3; ,a3#2P −  f k ,

h ,Ki3$ j#+‬‬
‫@‪D
dk ,h ,K‬‬
‫ ‪DZP8 J‬‬
 ‫﴿‪﴾26‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎري را ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﻲﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬

‫ازﻫﻮاداران ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﺳـﺖ از ﺿـﻌﻒ ﻫـﺎ و اﺷـﻜﺎﻻت ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻋﺜﻤـﺎن و‬
‫أﻣﺮاﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ ﺗـﻮارﻳﺦ آورده اﻧـﺪ‪» ،‬ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ ﻣﻠﺠـﻢ و‬
‫ﺳﻮدان ﺑﻦ ﺣﻤﺮان و ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ ﺑﺸـﺮ« ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ او ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ و ﺑـﺎﻫﻢ ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻮرش ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎن و أﻣﺮاﻳﺶ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﻫﻤﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﺷﻮرش ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎي‬
‫ﻳﻬﻮدي )ﻣﺘﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ( ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و درﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از ﻣـﺮدان‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن درﻣﻴﺪان ﺟﻬﺎد در روم و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺣـﺞ رﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ر ﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ از ﻣﺼﺮ و ﻋﺮاق ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻋﺜﻤﺎن
را‪ -‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻤﮕﻲ اﻳﺸﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪،‬‬
‫وﻟﻲ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮدداري ﻛﺮد ! – در ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ)‪.(1‬‬
‫ﭼﻮن ﻋﺜﻤﺎن
ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﻲ را ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ واﮔﺬار ﻧﻜﺮد‪ ،‬و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻌﺪادي از ﺧﻮﻳﺸﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد؛ آن ﻫﻢ اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮوان ﺑـﻦ ﺣﻜـﻢ ‪ -‬ﻛـﻪ از ﺷﺨﺼـﻴﺖ آرام و ﻟﻄﻴـﻒ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن
و اﻋﺘﻤﺎدش ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و در اﻣﻮال ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل و ﺑﺴﻴﺎري‬
‫اﻣﻮر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻓﺎت زﻳﺎدي ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻫﻤـﺔ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن
ﻣﻲﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﭘﻴـﺮوان اﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮﺑـﻪ ﺑـﻪ اﻋﺘـﺮاض و ﺷـﻮرش ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن
و ﻛﺎرﮔﺰاراﻧﺶ دﻋﻮت ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪..‬‬
‫آﺷﻮﺑﮕﺮان ﻋﺮاﻗﻲ آن زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘـﺬﻳﺮي را ﺑـﻪ‬
‫اﺳﻼم وارد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ -‬ادﻋﺎﻫﺎي ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ و ﮔـﺮوه ﺗﻮﻃﺌـﻪﮔـﺮش را ﺑـﺎور‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ ‪s23;  3L 13r ,- k, h ,23O= H3; j#+3 ,dY  d- k,
h ,qi$ j#+‬‬
‫`‪,H#23 3 %3GP/ − f k - h ,39 H3; v39 ,Bu  −mL OL t*/‬‬
‫; ‪Dd k ,w *x8‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾27‬‬

‫ﮔﻠﻪﻣﻨﺪي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم از ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن
ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﺎدرﺳـﺖ‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪي را ﺑﺮاي ﺳـﻮء اﺳـﺘﻔﺎدة ﮔـﺮوه ﺗﻮﻃﺌـﻪﮔـﺮ‬
‫وﻓﺘﻨﻪﺟﻮي ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑﻬﺎﻧﺔ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ داد ﺗﺎ ﻋـﺪه‬
‫دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﻴﻌﺖ و ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻜﺴـﺘﻨﺪ و ﺧﺎﻧـﻪاش را ﻣﺤﺎﺻـﺮه‬
‫ﻛﺮده و او را در ﺳﻦ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎﻟﮕﻲ در ﺣﺎل ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳـﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‬
‫و اﻣﻮاﻟﺶ را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن آن روﻳﺪاد‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻧﺎﺋﻠﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﻋﺜﻤﺎن
ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻊ ﺷـﺪ‪ .‬زﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش رﻳﺨﺘﻨﺪ و او را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ -‬ﻃﺒﻖ رواﻳﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﻮارﻳﺦ ﺷﻴﻌﻲ‪ :‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ و ﺳﻌﺪ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر‪،‬‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺜﻤﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔـﺮ از ﺑﻨـﻲ‬
‫اﻣﻴﻪ در ﻛﻨﺎر ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻲﺟﺎن ﻋﺜﻤﺎن اﻳﺴﺘﺎده و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺴـﺮ ﻋﺜﻤـﺎن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻴﺰد ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ!‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ب و ﻣﺤﻤـﺪ ﭘﺴـﺮ ﻃﻠﺤـﻪ و‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮ زﺑﻴﺮ را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار داد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻠﻮي در ﻣﻨﺰل ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﻮدﻳﺪ ﭼﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد!)‪.(1‬‬
‫ﻃﺒﻖ رواﻳﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﻮارﻳﺦ ﺷﻴﻌﻪ ﺣﺴﻦ و ﻗﻨﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و دﻓﺎع از ﻋﺜﻤﺎن
ﺑـﻪ ﻣﻨـﺰﻟﺶ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد در آن ﻣﺎﺟﺮا ﻣﺠﺮوح ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ!)‪.(2‬‬
‫ﺑﺎ ﺷﻬﺎدت ﻋﺜﻤﺎن
وﺣﺪت ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص آن را ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
‫آورده ﺑﻮد و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ب آن را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻓﺪاﻛﺎريﻫﺎي زﻳـﺎدي‬
‫در ﺣﻔﻆ آن ﺗﻼش ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﺳﺨﺘﻲ رو ﺑﻪرو ﮔﺮدﻳﺪ!‪.‬‬

‫ ‪DP zA ,-YY k ,h ,@ K, @8 ,R4y h8‬‬

‫ ~ ‪F@W8 o€J u @8  mL 5:]  L 1r ,@ 2#2{ ; H; |} ,X_P‬‬
‫‪DmL ' 1#  L 1r   
k ,K'% +'(; ^0, ,,r‬‬
 ‫﴿‪﴾28‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫در آن زﻣﺎن ﻛﻪ ﺳﺒﺄﻳﻪ ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن
ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺴـﻦ‬
‫
از ﭘﺪرش ﻋﻠﻲ
ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮﭘـﺎ ﺷـﻮد‬
‫او در آﻧﺠﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ!)‪.(1‬‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﺜﻤﺎن
ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم و از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺮوه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳـﺒﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
روي آوردﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ !.‬اﻣـﺎ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﺴﻦ
از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧـﺎن ﺗـﻦ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ و از آﻧﻬﺎ اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﻓـﺮدا ﻣـﺮدم ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﺮ دوش او ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ!)‪.(2‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣـﺎل! ﻋﻠـﻲ
رأي اﻳﺸـﺎن را ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺖ و در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪ و‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ را در آن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻤـﻪي ﻣـﺮدم از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ واﻟـﻲ آن ﺑـﻮد و ‪17‬‬
‫ﻧﻔﺮ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ
ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اوﺿﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺛﺮ ﻗﺘـﻞ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫
ﺑﻪ ﺣﺪي آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛـﻪ اﻣﻴـﺪ ﻫﺮاﻣﻴـﺪواري را ﺑـﻪ ﻳـﺄس و ﻧﺎاﻣﻴـﺪي ﻣﺒـﺪل‬
‫ﻣﻲﻛﺮد؛ زﻳﺮا ﻫﻤﺎن ﺷﻮرﺷﻴﺎن آﺷﻮﺑﮕﺮي ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن
را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺳﺎﻧﻴﺪه و ﺑﻴـﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻏﺎرت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺣﺪود دوﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت در دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن در ﻣﺼﺮ و ﺑﺼﺮه و ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻣﻴﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎي )ﺟﻤﻞ( و )ﺻﻔﻴﻦ( ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﺮ اﺛـﺮ ﺗﻮﻃﺌـﻪاي ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺧﺮاﻓﻪ ﭘﺮاﻛﻨﻲ و ﻋـﻮام ﻓﺮﻳﺒـﻲ او‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺳﺎده و ﺟﺎﻫﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺲ از ﺷـﻬﺎدت ﻋﻠـﻲ
‬
‫ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ او ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣـﺮﻳﻢ ﺑـﻪ آﺳـﻤﺎن رﻓﺘـﻪ و‬
‫ﻣﺠﺪداً ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و زﻣﻴﻦ را از ﺟﻮر و ﺳـﺘﻢ ﭘـﺎك و ﻋـﺪل و داد را در‬

‫ ‚‪Dddk ,-h ,%Te H; −Ydk ,-h ,Ki‬‬

‫ ‚‪
Dk ,h ,2O= H; −dk ,-h ,%Te H; −YdYk ,-h ,Ki‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾29‬‬

‫ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ! او ﻣﻴﮕﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﻲ در ﻣﻴﺎن اﺑﺮﻫﺎﺳـﺖ‪ ،‬رﻋـﺪ‬
‫ﺻﺪا و ﺑﺮق ﻧﻴﺰ ﺷﻼق اوﺳﺖ! ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻴﮕﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺻﺪاي رﻋﺪ را ﺷـﻨﻴﺪﻳﺪ!‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻋﻠﻴﻚ اﻟﺴﻼم ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ! ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﮕﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺳﺎﻳﺔ ﺧﺪا در اﻳﻦ‬
‫دﻧﻴﺎﺳﺖ! روح ﺧﺪا در ﻋﻠﻲ ﺣﻠﻮل ﻛﺮده اﺳﺖ! ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻓﺎﺻـﻠﻪاي ﻧـﺪارد! و‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻲ را ﺑﺮاي ﻧﺒـﻮت و رﺳـﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎً وﺣﻲ را ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد!)‪.(1‬‬
‫آورده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ و ﻗﺒـﻞ از ﺻـﻔﻴﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ روزي‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺗﻮ داﺑــةاﻻرض ﻫﺴـﺘﻲ! ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮس!‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﻣﻴﮕﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻲ! ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻦ!‪.‬‬
‫روزي دﻳﮕﺮ ﻣﻴﮕﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻫﻤـﺎن ﺧـﺪاﻳﻲ ﻫﺴـﺘﻲ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﻮﺟـﻮدات را‬
‫آﻓﺮﻳﺪه و روزي و ﻧﻌﻤﺖ را ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪه اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
وﻗﺘﻲ ﻛﻔﺮﮔﻮﻳﻲﻫﺎي او را دﻳﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷـﺪ دﺳـﺖﺑـﺮدار‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻠﺶ را ﺻﺎدر ﻛﺮد و ﺧﻮاﺳـﺖ او را ﺑﺴـﻮزاﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﮔﺮوﻫـﻲ از‬
‫ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻫﻮاداري از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻛﻪ از اﻓﺮاد ﺧﻮد اﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺴﻲ را ﺑﻜﺸـﻲ ﻛـﻪ ﺗـﻮ را دوﺳـﺖ ﻣـﻲدارد؟! او را‬
‫ﻣﻜﺶ و ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ ﺗﺒﻌﻴﺪش ﻛﻦ! ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ دﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از ﻫـﻮاداراﻧﺶ‬
‫اﻓﺮاد ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﻛﺸـﺘﻦ او در ﺑـﻴﻦ ﺳـﭙﺎﻫﺶ اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮود‪ ،‬ﻟﺬا او را ﺑـﻪ ﻣـﺪاﻳﻦ ﺗﺒﻌﻴـﺪ‬
‫ﻛﺮد! )‪.(2‬‬

‫ ‪Dk ,h ,/> ,F) FOu‬‬

‫ ‪Dj#+  6#,  Y-dk, nh ,0L H# j#+‬‬
 ‫﴿‪﴾30‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﻘﺶ ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑـﻴﻦ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در دوران ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
دوﭼﻨﺪان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺧﻮنرﻳﺰي ﻧﻴﺰ ﻛﺸـﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه!‪ ..‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ از ﻋﻠـﻲ
ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ اﻧﺘﻘـﺎم ﺧـﻮن ﻋﺜﻤـﺎن
را از‬
‫ﻗﺎﺗﻠﻴﻨﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪..‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺠـﺎزات ﻗـﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤـﺎن
را ﺷـﺮط ﺑﻴﻌـﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻠﻲ
ﻗﺮار داد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﻠﻲ
اﮔﺮﭼـﻪ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ در واﻗـﻊ‬
‫ﺷﻮرﺷﻴﺎن و اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ زﻳﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ..‬ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺟﻤﻞ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻦ و ﺳﭙﺲ ﻧﻬﺮوان زاﻳﻴﺪة ﻫﻤﻴﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺛﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻗﺮار دﻫﻴﻢ)‪(1‬؛ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ و ﮔﺮوﻫﺶ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ »ﺳـﺒﺄﻳﻪ«‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ را در ﺑﻪ وﺟﻮدآوردن آﻧﻬﺎ ﺑﺎزي ﻛﺮدﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن
ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدة ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ و اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣـﻪ ﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﻫـﺮدوي آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﺻﺤﺎب را دﭼﺎر ﺗﻴﺮﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺬر دﺷـﻤﻨﻲ‬
‫ﺑﭙﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎﻳﺶ ﺑﺎرﻫـﺎ‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺗﻨﺪي را اﻳﺮاد ﻣﻲﻧﻤﻮد و ﺑﺮﺧﻲ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن او از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ‬
‫اﻟﻌﺎص ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن را ﻛﺸـﺖ! ﺑﺎﻳـﺪ ﻋﻠـﻲ و ﻃﻠﺤـﻪ و زﺑﻴـﺮ را‬
‫ﻛﺸﺖ! ﭼﻮن ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻨﻬﺎ آﻧﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ در ﻗﺘﻞ و آﺷﻮب ﻋﻠﻴﻪ وي دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ! ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ! ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺸﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﺧﻮد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻜﺸﻨﺪ؛‬
‫ﻃﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد از ﺑﻴﻦ ﻣـﻲرود و ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ﺣـﺪي ﺗﻀـﻌﻴﻒ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد)‪.(2‬‬

‫ ‪D,  5,*/> „+ 2/8  …T 8 K4ƒ+B< ' 0 52 @> >+; H# +,‬‬
‫ ;‪D-
 -Y k ,
h ,2@> H; ,?"P$ −

k ,h ,2O= H‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾31‬‬

‫ﻋﻠﻲ
زﻣﺎﻧﻲ زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه ﺷﻮرﺷـﻲ دوﻫﺰارﻧﻔـﺮي‬

‫اﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺴﻠﻂ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ رواﻳﺘﻲ از ﻃﺒﺮي و اﺑـﻦ‬
‫ﺧﻠﺪون‪ ،‬ﺻﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺤﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ
ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤـﻮد و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺮط اﺟﺮاي ﺣﺪ ﺷﺮﻋﻲ در ﻣـﻮرد ﻗـﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻨﻚ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ وﻋﺪه ﺧﻮد ﻋﻤـﻞ ﻧﻤـﺎﻳﻲ و ﻗـﺎﺗﻠﻴﻦ او را‬
‫ﻗﺼﺎص ﻛﻨﻲ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮادران! آﻧﭽﻪ ﺷـﻤﺎ ﻣـﻲداﻧﻴـﺪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از آن ﺑﻲﺧﺒﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻢ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻗﺼﺎص ﻛﻨﻢ؟ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﺴﻠﻂ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ!)‪ (1‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ در‬

‫ ‪o3J 1<8 5,= OL ƒ+2& ; H9 0 K,+ 8 ' # :528( B @ „+ 1#+ +,‬‬
‫; ‪46)P3! 7,38  2 /W0 mL 0 864 !+2& K :1*<  N =8 0  6J ;,‬‬
‫; > ‪30 7,30 t3L  ; H8 ,K%6; 52L ; + 1_= 0 2,0 V"  '  528(  K‬‬
‫‰‪; %;'  )O$ h= i= 0 864 B  20 1L$  ' …$8 7ˆ +, 7,8 aJ  K#y‬‬
‫> ‪+3;+ ( ;  W; ?= +,  K,<'; #28 ; 0 7,0 tL ,2>+  ; 5Š; K‬‬
‫‪ 3< 3 K 3 h+3= 3#28 ' 0 7,0 !   ; 2 5:] mL 0 864  !K W‬‬
‫‪j3>& 3OL !K,  PE 8 K+ + 8 H# ' ‹# Œ4 +,  8 ,P #28 +,  ,  /W0‬‬
‫‪3+ 230 13@; H38 3; …$38 73ˆ +, 7,38 KJ  N; x/8 # K5+; +, 8 :,,‬‬
‫‪3(  C  2+, + Ž9 #28  8 +, 0 1> K+G  H#C8 …9 1@; #' ,12‬‬
‫‪ #28 ; 1W<'; ,+ 8 +, 8 ,2; /, 1#V+ 1> RC 7,8 KJ ; ,22 V+‬‬
‫=‪,, 3; 4 0 L  O8 18 V K5+; +, 7,,8 7 + +0 H# < ,2oW‬‬
‫ ' ‪38 ,7, 3P $3=5, 3>( , 3 F#23P <230& 3; 18 H# ?29  2/*; E* #‬‬
‫=‪H38 0 9 +, 1, 8 N#;  6A ,, ; 52 5:] mL 0 864 #28 ' NC‬‬
‫‪H/3*<Hb> ' + , = :C‘& K ’& !?7, ; /< +E +  5:] +, mL 28 B‬‬
‫‪,K+ 3#, K3*9 ;s , ‚+3P=s DD!+,'3; 73, 3( 3; 3 ' H8 0 K+ 8 K5+; +,‬‬
‫‪,B33C ,33> $j33 ,”338e ,dY  d-k ,-h ,33O“ ,+ 3 e +33); −Y
k‬‬
‫‪DD-k‬‬
 ‫﴿‪﴾32‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻗﺼﺎص ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ را ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲداﻧﻴﺪ؟! ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴـﺮ! ﻋﻠـﻲ‬
‫
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آراﻣﺶ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﺸﻮد ﻣﻦ ﻣﺠﺎل اﻧﺠﺎم ﻛﺎري را ﻛـﻪ از ﻣـﻦ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﺪارم‪ !.‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا! رأي ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن رأي ﺷﻤﺎﺳـﺖ! ﺷـﻤﺎ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺤﻘﻖ آراﻣﺶ ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ اذﻫﺎن ﻣﺮدم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷـﻮد و ﭘﺮاﻛﻨـﺪﮔﻲ ﻓﻜـﺮي رﻓـﻊ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻋﺎدهي ﺣﻘﻮق اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد!)‪.(1‬‬
‫در رواﻳﺖ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ و ﺟﻤﻌـﻲ از اﺻـﺤﺎب ﭘـﺲ از‬
‫اﺧﺬ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ
ﻧـﺰد او رﻓﺘﻨـﺪ و از او ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺑـﺮ ﻗـﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤـﺎن
‬
‫اﻗﺎﻣﻪي ﺣﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ
از آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﻳـﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ
ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮﺻﺖ دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻜﻨﻴﻢ!)‪.(2‬‬
‫در رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﻧﻴـﺰ آﻣـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ »ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ درﺑﻴﻔﺘﻴﻢ و ﺣﺪﺷﺮﻋﻲ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺟﺎري ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﺴﻠﻂ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن!«)‪.(3‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ از ﻋﻠﻲ
اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻋﺎزم ﻣﻜﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن
ﺑﻪ ﺣﺞ رﻓﺘﻪ ﺑـﻮد ﻣﻼﻗـﺎت ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﻋﻠﻲ
ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻣﺠﺎزات و ﻗﺼﺎص ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺟﺎي او اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ!‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم از ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن
ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫را ﻧﻴﺰ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺘﻲ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻴـﺎن ﻃﻠﺤـﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ در آﻧﺠﺎ ﻓﺮاوان ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ ‚‪D
k ,h ,2O= H; −Y
fk ,-h ,Ki‬‬
‫ ‪Df  nk ,nh ,a# a#2P‬‬
‫‪Dddk ,-h ,%Te H; -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾33‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺼﺮه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﻌﻴﺪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﻌـﺎص‬
‫و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺣﺎﻣﻴﺎنﺷﺎن از ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻤـﺮاه ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﺠـﺎ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮوان ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻘﺶي ﺧﻮﻳﺶ را ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎزد!‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻀﺮات ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ و ﻋﺎﻳﺸﻪ ب ﺑﺎ ﻫﺪف ﻗﺼﺎص ﻗـﺎﺗﻠﻴﻦ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻪ ﺟﻨـﮓ و روﻳـﺎروﻳﻲ ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﺳـﭙﺎﻫﻲ ﻣﺘﺸـﻜﻞ از‬
‫ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ از ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ را در ﻋﺮاق آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻲ
ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺑﻴﻌـﺖ از ﻣﻌﺎوﻳـﻪ و ﺗﺴـﻠﻴﻢ او در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺸﺮوع آﻣﺎده ﻣﻲﺷﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮود‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺮان ﺳﺒﺄﻳﻪ ﻛﻪ‬
‫از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻟﺸﻜﺮي در ﺑﺼﺮه ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ و ﻗﺼﺎص ﺧـﻮد ﺑـﺎﺧﺒﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ و ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ
اﻃﻼﻋﺎت ﻏﻠﻂ دادﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﭼﻨﺎن ﺻﻼح دﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از اﻗـﺪام‬
‫ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ و ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﻫﻮاداران ﺑﺼﺮي آﻧﺎن آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻛﺜﺮ اﺻﺤﺎب ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ از وﻗﻮع ﻓﺘﻨﻪ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﮕﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ﻣﻮاﻓـﻖ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﺴﻦ
ﻧﻴﺰ او را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻨﻊ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭘـﺪر! از‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮدداري ﻛﻦ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ رﻳﺨﺘﻪﺷﺪن ﺧﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ و ﺑـﺮ‬
‫داﻣﻨﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺰود‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺮ درﺳـﺘﻲ ﻧﻈـﺮ ﺧـﻮد‬
‫اﺻﺮار ﻓﺮﻣﻮد و ﭘﺮﭼﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ را ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ و ﻧﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻨﻔﻴﻪ داد!«)‪.(1‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن
و ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮان ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮدﮔﻲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﻋﻠﻲ
ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﻮ را ﻳﺎري ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻣﺎ در ﻛﻨﺎر ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ!‪.‬‬

‫ ‪DdYk ,-h ,%Te H; −- k ,

h  --k ,nh ,a# a#2P‬‬
 ‫﴿‪﴾34‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺒﺐ ﮔﻠﻪﻣﻨﺪيﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر از ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ
ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﻗﺼﺎص ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ اﺟـﺎزه‬
‫داد ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن او ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ و ﻋﻠﻲ ب در ﺧـﺎرج ﺷـﻬﺮ ﺑﺼـﺮه ﺑـﺎﻫﻢ‬
‫روﺑﻪرو ﺷﺪﻧﺪ ﺟﻤﻊ زﻳـﺎدي از اﺻـﺤﺎب ﺳـﻌﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ از وﻗـﻮع ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬
‫درﮔﻴﺮي ﺧﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺲ‬
‫از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ در ﻣﻮرد ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ ﻗﺼـﺪ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺮاه او را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻗﺼـﺎص‬
‫ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ و ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﺑﺎﻧﺪ ﻛﻮدﺗﺎ ﭼﻲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن! ﻣﻦ ﻓﺮدا از ﺑﺼﺮه ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮم و ﺑﺮﻣﻲﮔـﺮدم‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ و ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ﻗﺘـﻞ ﻋﺜﻤـﺎن ﺷـﺮﻛﺖ داﺷـﺘﻪ و در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮﻧﺪ!«)‪.(1‬‬
‫در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ و ﮔﺮوﻫﺶ ﻛﻪ در ﺳﭙﺎه ﻋﻠﻲ
ﺧﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آن ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺑﻪ زﻳﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺘﻞ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺼﺎص ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮان ﺳﺒﺄﻳﻪ در ﮔﻮﺷﻪاي ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎوره ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و از ﺗﻮاﻓﻖ ﻃـﺮﻓﻴﻦ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﺮوج اﻳﺸﺎن از ﺳﭙﺎه ﺧﻮد ﺷـﺪﻳﺪاً دﭼـﺎر ﻫـﺮاس‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ! ﻋﻠـﻲ ﻫﺮﭼﻴـﺰي را ﻛـﻪ ﺑﮕﻮﻳـﺪ ﻋﻤﻠـﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ! ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻗﺴـﻢ! ﻓـﺮدا ﻫﻤـﻪ آﻧـﺎن ﻋﻠﻴـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و آﻧﮕﺎه ﻛﺎري از دﺳﺘﻤﺎن ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫ ‪Ddk ,-h ,%Te H; −-fk ,nh ,a# a#2P −Yk ,-h ,Ki$‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾35‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن را ﻛﺸﺘﻪ اﻳﻢ ﺗﻨﻬﺎ دوﻫﺰار ﻧﻔﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﻠﺤﻪ‬
‫و زﺑﻴﺮ و ﻳﺎرانﺷﺎن ﭘﻨﺞﻫﺰار ﻧﻔﺮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻫﻮاداران دﻳﮕﺮ او را در‬
‫ﻛﻨﺎر ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ روﻳﺎروي ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ«)‪.(1‬‬
‫ﺳﺮان ﺳﺒﺄﻳﻪ ﺑﺮاي ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ و رﻫﺎﻳﻲ از ﺷـﺮاﻳﻂ ﺳـﺨﺘﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺷﺒﺎﻧﻪ در ﻛﻨﺎري ﻧﺸﺴﺘﻲ ﺳﺮي را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﭘـﺲ از‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ و ﻗﺒﻞ از آذان ﺻﺒﺢ وارد‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﻮاداران ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﺗـﺶ ﺟﻨـﮓ را‬
‫ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ و ﮔﺮوﻫﺶ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺳﭙﺎه ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴـﺮ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل وﻗـﻮع‬
‫ﺟﻨﮓ و ﻧﺎﺗﻮانﻛﺮدن ﻫﺮدو ﻃﺮف ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔـﺮوه ﻓﺘﻨـﻪﺟـﻮي ﺳـﺒﺄﻳﻪ ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨـﮓ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺒﺎﻧﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ! ﮔﺮوه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ در ﻫﻤـﺎن ﺷـﺐ‬
‫ﺟﻨــﮓ ﻏﻴﺮﻣﻨﻈﻤــﻲ را ﺑﺮﭘــﺎ ﻛﺮدﻧــﺪ و در ﺳــﭙﺎه ﻋﻠــﻲ
ﻓﺮﻳــﺎد زدﻧــﺪ‪ :‬ﺳــﭙﺎه‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪﭘﻴﻤﺎن را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ! آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ! آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺷـﺒﻴﺨﻮن زدﻧـﺪ! از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﮔﺮوه ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻧﻴﺰ در ﺑﻴﻦ ﺳﭙﺎه ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴـﺮ ﻓﺮﻳـﺎد زدﻧـﺪ‪:‬‬
‫ﻋﻠﻲ و ﺳﭙﺎه او ﭘﻴﻤﺎن را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎه ﻋﻠﻲ
ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺘﻬﻮراﻧﻪ ﺑﻴﺪار ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻃﺮف اﺳـﻠﺤﺔ ﺧـﻮد‬
‫دوﻳﺪﻧﺪ! ﻋﻠﻲ
ﺳﺮاﺳﻴﻤﻪ از ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪ :‬ﭼـﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼـﻪ ﺧﺒـﺮ اﺳـﺖ؟!‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﺷﺒﻴﺨﻮن زده و وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ !.‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﻘﺸﺔ ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮان ﺳﺒﺄﻳﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ و آﺗﺸﻲ ﻛﻪ ﻫﺮدو ﻃﺮف ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬
‫ﺷﻌﻠﻪور ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدﻳﺪ!)‪.(2‬‬

‫ ‪,-h ,%33Te H33; −-fk ,nh ,a33# a33#2P −YY  Y- k ,-h ,Ki33$ j#+33‬‬
‫‪D  dk ,-h ,2O= H; −-dk‬‬
‫ ‪-k -h ,%Te H; −Yd  -nk ,nh ,a# a#2P −Yf  Yfdk ,-h ,Ki$‬‬
‫ ‪DY‬‬
 ‫﴿‪﴾36‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫از ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﺎت آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻋﻠﻲ
ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴـﺮ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮدو ﻗﺒﻮل ﻛﺮدن و ﻧﺰد ﻋﻠﻲ
آﻣﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻳﺎدآوري ﻧﻤﻮد و از اﻳﺸﺎن‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ب ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﻣﻴـﺪان‬
‫ﺟﻨﮓ را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد ﮔﺮوه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم )ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺟﺮﻣﻮز( زﺑﻴـﺮ
را‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮد و در ﻓﺮﺻﺘﻲ او را از ﭘﺸﺖ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داد و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳـﺎﻧﻴﺪ!‬
‫ﻣــﺮوان ﻧﻴــﺰ ﻓﺮﺻــﺖ را ﻏﻨﻴﻤــﺖ ﺷــﻤﺮد و او ﻧﻴــﺰ ﻃﻠﺤــﻪ
را ﻛﺸــﺖ! )‪ (2‬ﺑــﻪ‬
‫ﻫﺮﺻﻮرت آﺗﺶ اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدﻳـﺪ و ﻃـﻲ آن ﺻـﺪﻫﺎ ﻧﻔـﺮ از دو ﻃـﺮف‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ و ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت ﻋﺜﻤـﺎن
در ﺟﻬـﺎن‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ! ﻋﻠﻲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﺴﻦ ب ﮔﻔـﺖ‪) :‬ﭘﺴـﺮم!‬
‫ﻛﺎش ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﭼﻨﻴﻦ روزي ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﻢ آﻣﺪه ﺑـﻮد!(‪ ،‬ﺣﺴـﻦ
‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر! ﺧﺪﻣﺖ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﻧﺸﻮي و ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻧﻴﺎﻳﻲ!«)‪.(3‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻮﻃﺌﻪﺟﻮﻳﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑـﻪ‬
‫وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ رخ ﻧﻤﻲداد‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌـﺪي اﺧﺘﻼﻓـﺎت و ﺟﻨـﮓﻫـﺎي ﺻـﻔﻴﻦ و‬
‫ﻧﻬﺮوان و‪ ...‬ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﻤﻲﭘﻴﻮﺳﺖ و در ﺳﭙﺎه ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﺷﺪ و‬
‫ﺷﺎﻣﻲﻫﺎ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻗﺪرتﻣﻨﺪﺗﺮ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً »ﺧﻼﻓﺖ راﺷـﺪه« ﺑـﻪ‬
‫»ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ و ﻣﻠﻮﻛﻴﺖ« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻲﮔﺮدﻳﺪ!‪.‬‬

‫ ‪3 Ydk ,nh ,a3#  a3#2P −-  k ,-h ,%3Te H; −
Yk ,-h ,Ki$‬‬
‫‪Ddnk ,h ,i2PL H; ,.@/>` −k ,h ,2O= H; −Yn‬‬
‫ ;‪ ,-k ,-h ,2@> H; ,?"P$ −Ynk ,nh ,a# a#2P −Yk ,-h ,%Te H‬‬
‫‪Ddk ,
h ,9 H; ,R#y/ R#y• −-fk ,
h‬‬
‫‪DYdk ,nh ,a# a#2P -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾37‬‬

‫ﻗﺎﺗﻞ زﺑﻴﺮ
ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻛﺴﺐ ﺟﺎﻳﺰه ﻧﺰد ﻋﻠﻲ
ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠـﻲ
ﺑـﻪ او‬
‫ﺑﺸﺎرت ﺟﻬﻨﻢ داد و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ زﺑﻴـﺮ
را در دﺳـﺘﺶ دﻳـﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺎرﻫﺎ در راه ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد!)‪.(1‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﻃﻠﺤﻪ
ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﺰد ﻋﻠﻲ
ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ
او را‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ ﻗﺮار داد و وﺳﺎﻳﻞ ﺟﻨﮕﻲ ﭘﺪرش را ﺑﻪ وي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اﻣﻴﺪوارم در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻴﻦ ﻣﻦ و ﭘﺪرت آﻧﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﻗﺮآن از آن ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎد ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ¸ ¶µ ´ ³² ± °
{ :‬‬

‫‪» Yn :{ z » º ¹‬ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي و دﺷﻤﻨﻲ را از ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﺮون‬

‫ﻛﺸﻴﺪﻳﻢ و ﺑﺮادراﻧﻪ )در ﺑﻬﺸﺖ( ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻨﺪ()‪.(2‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﻛﻪ در واﻗﻊ رﻫﺒﺮ ﺣﻘﻴﻘـﻲ‬
‫ﺳﭙﺎه ﻗﻴﺎمﻛﻨﻨﺪه ﻋﻠﻴﻪ ﮔﺮوه ﺳﺒﺎﻳﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫اﺣﺘﺮام ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮد و او را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ)‪.(3‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺰد ﻋﻠﻲ
آﻣﺪﻧﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻮال ﻃﻠﺤـﻪ و زﺑﻴـﺮ
و‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻜﺴﺖﺧﻮرده ﺟﻤﻞ را در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻋﻠـﻲ
از آن‬
‫ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺮاد ﺳﺒﺄﻳﻪ از روي ﻃﻌﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻳﺨـﺘﻦ‬
‫ﺧﻮن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﻼل اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺮام ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ!؟‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻋﻠﻲ
اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن را ﺷـﻨﻴﺪ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻛـﺪام ﻳـﻚ از ﺷـﻤﺎ دوﺳـﺖ دارد ام‬
‫اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺳﻬﻢ او ﺑﺸﻮد؟! ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻛﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﺎن در ﻧﻬﺎن از ﻋﻠﻲ
‬
‫ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ!)‪.(4‬‬

‫ ;‪Dk ,h ,2O= H; −Yk ,nh ,a# a#2P −
k ,-h ,%Te H‬‬
‫ ‪D
 Yk ,-h ,?"P$‬‬
‫‪DY  Y
k ,nh ,a# a#2P −
Ynk ,-h ,Ki‚ -‬‬
‫‪DYYk ,nh ,a# a#2P −
Yk ,-h ,Ki$ j#+ Y‬‬
 ‫﴿‪﴾38‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﻘﺶ ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ »ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ« ﺑـﻪ وﻗـﻮع ﭘﻴﻮﺳـﺖ و ﺗـﻼش ﺳـﺒﺄﻳﻪ در‬
‫ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ آﺗﺶ آن ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ زﻣﻴﻨـﺔ وﻗـﻮع اﻳـﻦ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎدﺛﺔ ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن
ﺑﺮﻣﻲﮔـﺮدد‪ ،‬در اﻳﻨﺠـﺎ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻤﻲ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ‪..‬‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﺜﻤﺎن
در ‪ 18‬ذي اﻟﺤﺠﻪ ﺳـﺎل ‪ 35‬ﻫﺠـﺮي ﻧﻌﻤـﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﺑﺸﻴﺮ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺧﻮنآﻟﻮد ﻋﺜﻤﺎن و اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻗﻄﻊﺷﺪة ﻫﻤﺴـﺮش را ﺑـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در‬
‫دﻣﺸﻖ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ..‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﺮاﻫﻦ و اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻫﻤﺴﺮ ﻋﺜﻤﺎن
را در اﻧﻈﺎر ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت آﻧﻬﺎ را ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﺗﻼن او ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ!)‪.(1‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﻣﺠﺎزات ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ و ﺑﺎﻧﺪ ﺑﺮاﻧـﺪاز او‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﻲداد و زﻳﺮﺑـﺎر ﺳـﺨﻨﺎن ﻋﻠـﻲ
ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه از ﻃﺮف »اﻫﻞ ﺣﻞ و ﻋﻘـﺪ« ﻧﻤـﻲرﻓـﺖ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ‪ 36‬ﻫﺠﺮي ﺣﻜﻢ ﻋﺰل ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را از وﻻﻳـﺖ ﺷـﺎم‬
‫ﺻﺎدر ﻧﻤﻮد و )ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ( را ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ او ﺑـﻪ دﻣﺸـﻖ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ زﻳﺮﺑﺎر ﻧﺮﻓﺖ و ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﻴـﻒ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴـﺪ و ﻣﺠـﺪداً از اﻣـﺮ ﺧﻠﻴﻔـﺔ‬
‫راﺷﺪ ﺳﺮ ﺑﺎز زد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻧﺎﻣﻪي دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ ﻧﻴـﺰ ﻣﻮﺟـﻮد اﺳـﺖ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ »ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺠﻠﻲ« ﺑـﺮاي ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ارﺳـﺎل داﺷـﺖ و ﻃـﻲ آن از او‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر و اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﺎ او‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ و او ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺷـﺮﻋﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ ،‬او در آن ﻧﺎﻣـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻪ ﺑ‪‬ﺎ‪‬ﻳ ‪‬ﻌﻨﹺﻲ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﻮ ‪‬ﻡ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺑ‪‬ﺎ‪‬ﻳﻌ‪‬ﻮﺍ ﹶﺃﺑ‪‬ﺎ ‪‬ﺑ ﹾﮑ ﹴﺮ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋﺜﹾﻤﺎ ﹶﻥ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﺎ‪‬ﻳﻌ‪‬ﻮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴﻪ‪ ،‬ﹶﻓﻠﹶـ ‪‬ﻢ‬
‫ﺐ ﹶﺃ ﹾﻥ ‪‬ﻳ ‪‬ﺮﺩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﺸ‪‬ﻮ ‪‬ﺭﻯ ‪‬ﻟ ﹾﻠ ‪‬ﻤﻬ‪‬ﺎ ﹺﺟﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟﹶﺄ‪‬ﻧﺼ‪‬ﺎﺭﹺ‪ ،‬ﹶﻓﹺﺈ ‪‬ﻥ‬
‫ﺨﺘ‪‬ﺎﺭ‪ ،‬ﻭ ﹶﻻ ﻟ‪‬ﻠﻐ‪‬ﺎ‪‬ﺋ ﹺ‬
‫‪‬ﻳ ﹸﮑ ‪‬ﻦ ﻟ‪‬ﻠﺸ‪‬ﺎ ‪‬ﻫ ِ‪‬ﺪ ﹶﺃ ﹾﻥ ‪‬ﻳ ‪‬‬
‫ﺝ‬
‫ﺝ ‪‬ﻋ ‪‬ﻦ ﹶﺃ ‪‬ﻣ ﹺﺮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﺧ‪‬ـﺎ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﮏ ‪‬ﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﺭﹺﺿﻲ‪ ،‬ﹶﻓﹺﺈ ﹾﻥ ‪‬ﺧ ‪‬ﺮ ‪‬‬
‫ﺍ ‪‬ﺟ‪‬ﺘ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﻮﺍ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﺭ ‪‬ﺟ ﹴﻞ ‪‬ﻭ ‪‬ﺳﻤ‪ ‬ﻮ ‪‬ﻩ ﹺﺇﻣ‪‬ﺎﻣﹰﺎ ﮐﹶﺎ ﹶﻥ ﺫ‪‬ﻟ ‪‬‬

‫ ;‪Dk ,h ,2O= H; −nk ,nh ,a# a#2P −fk ,-h ,%Te H‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾39‬‬

‫ﺝ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨﻪ‪ ،‬ﹶﻓﹺﺈ ﹾﻥ ﹶﺃﺑ‪‬ﻰ ﻗﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮ ‪‬ﻩ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﻋ ‪‬ﻪ ﹶﻏ ‪‬ﻴ ‪‬ﺮ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹺﻞ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ـ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨﲔ‪،‬‬
‫ﹺﺑ ﹶﻄ ‪‬ﻌ ﹴﻦ ﹶﺃ ‪‬ﻭﹺﺑ ‪‬ﺪ ‪‬ﻋ ‪‬ﺔ ‪‬ﺭﺩ‪‬ﻭ ‪‬ﻩ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺧ ‪‬ﺮ ‪‬‬
‫ﺠ ‪‬ﺪﻧ‪‬ﻲ ﹶﺃﺑ‪‬ـ ‪‬ﺮﹶﺃ‬
‫ﮎ ﹶﻟ‪‬ﺘ ﹺ‬
‫ﮏ ﺩ‪‬ﻭ ﹶﻥ ‪‬ﻫﻮ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺕ ﹺﺑ ‪‬ﻌ ﹾﻘ ‪‬ﻠ ‪‬‬
‫ﷲ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﻮﻟﱠﻰ‪ .‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤﺮﹺﻱ‪ ،‬ﻳ‪‬ﺎ ‪‬ﻣﻌ‪‬ﺎ ﹺﻭ‪‬ﻳﺔﹸ‪ ،‬ﹶﻟ‪‬ﺌ ‪‬ﻦ ‪‬ﻧ ﹶﻈ ‪‬ﺮ ‪‬‬
‫‪‬ﻭ ‪‬ﻭﻻﱠ ‪‬ﻩ ﺍ ُ‬
‫ﺠﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ـﺎ ﺑ‪‬ـﺪ‪‬ﺍ‬
‫ﺠﻨ‪‬ﻲ; ﹶﻓ‪‬ﺘ ‪‬‬
‫ﺖ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﻋ ‪‬ﺰﹶﻟ ‪‬ﺔ ‪‬ﻋ ‪‬ﻨﻪ‪ ،‬ﹺﺇﻻﱠ ﹶﺃ ﹾﻥ ‪‬ﺗ‪‬ﺘ ‪‬‬
‫ﺱ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﺩ ﹺﻡ ‪‬ﻋﺜﹾﻤﺎﻥﹶ‪ ،‬ﻭﹶﻟ‪‬ﺘ ‪‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻤﻦ‪ ‬ﹶﺃﻧ‪‬ﻲ ﹸﮐ ‪‬ﻨ ‪‬‬
‫ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ﹺ‬
‫ﻼ ‪‬ﻡ«)‪.(1‬‬
‫ﮏ! ﻭ‪‬ﺍﻟﺴ‪ ‬ﹶ‬
‫ﹶﻟ ‪‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ )و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ( ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤـﺎن ﺷـﺮاﻳﻂ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷـﺎﻫﺪ )ﺑﻴﻌـﺖ( ﺑـﻮده ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﺷـﺨﺺ دﻳﮕـﺮي را )ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻼﻓﺖ( اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻮده ﺣﻖ ﻧﺪارد راي اﻳﺸـﺎن )ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫اﺻﺤﺎب و ﺷﻮراي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ( را ﻧﭙـﺬﻳﺮد! زﻳـﺮا ﺷـﻮراي )ﺗﺼـﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي و(‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪة اﻣﺎم و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻮراي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫اﮔﺮ آﻧﺎن در ﻣﻮرد ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ رﺳـﻴﺪﻧﺪ و او را اﻣـﺎم ﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻮﺟﺐ رﺿﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺧﺸـﻨﻮدي از‬
‫آن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﻨﺎﺣﻖ از اﻣﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي‬
‫از او اﻗﺪام ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﻨﻤﻮد و از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﺳﺖﺑـﺮدار ﻧﺸـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﻪ راﻫﻲ ﻏﻴﺮ از راه اﺗﻔﺎق ﻣﺆﻣﻨﺎن را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﺑـﺎ او ﺑﺮﺧـﻮرد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ »ﻋﻮاﻗﺐ« راﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺳﭙﺎرد!‪.‬‬
‫اي ﻣﻌﺎوﻳﻪ! ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺳﻮﮔﻨﺪ! اﮔﺮ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑﻨﮕـﺮي و‬
‫ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻲ و از ﺧﻮاﻫﺶ ﻧﻔﺲ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ﻧﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮي ﻛﻪ داﻣﻦ ﻣـﻦ‬
‫از ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن از ﻫﺮﻛﺴﻲ ﭘﺎكﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑﻴﺶ از ﻫـﺮﻛﺲ ﺑـﺎ رﻳﺨﺘـﻪﺷـﺪن‬
‫ﺧﻮن او ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدم! ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﺰﻧﻲ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ را ﺑﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻲ و ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﺎﻳﻲ‪ .‬واﻟﺴﻼم!«‪.‬‬
‫ادﻋﺎي ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن
را ﻗﺼـﺎص‬
‫ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺳﭙﺎه ﺧﻮد ﭘﻨﺎه داده و از ﺗﺤﻮﻳﻞ دادنﺷﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺧﻮدداري ﻣﻴﻜﻨﺪ! ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل! ﻋﻠﻲ
ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ ﻛـﻪ ﺣﺎﻣـﻞ ﭘﻴـﺎﻣﻲ‬

‫ ~ ‪Dk ,N9B8 H; Š ,o*G a@E  − K8 ,7_>p – ,X_P‬‬

 ‫﴿‪﴾40‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻮد ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ »ﺷﺼـﺖﻫـﺰار ﺟـﻮان‬
‫ﺟﻨﮓ آزﻣﻮده ﺷﺎﻣﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﺮﻛﻮﺑﻲ اﺷـﻐﺎﻟﮕﺮان ﻣﺪﻳﻨـﻪ و ﻗﺼـﺎص از ﻗـﺎﺗﻼن‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺸﺖﺳﺮ ﻣﻦ آﻣﺎده اﻧﺪ! «)‪.(1‬‬
‫ﻋﻠﻲ
ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺴﻴﺞ ﻧﻤﻮد‪ ..‬در آن زﻣﺎن ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ درآوردن ﺷﺎم ﺑـﺮاي ﻋﻠـﻲ
زﻳـﺎد‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎم ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب‪ ،‬ﻋﺮاق و ﻣﺼﺮ ﺗﺤـﺖ ﻓﺮﻣـﺎن او ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺎﻟﺖ ﺷﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ اﻓﻜﺎر ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاري ﻣﻌﺰول ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻳـﺎ ﻫـﺮﻛﺲ‬
‫دﻳﮕﺮي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺒﺮد! ﻟﺬا ﺷﺎﻣﻴﺎن ﺗـﺎ‬
‫آﺧﺮ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل! ﻋﻠﻲ
از ﻋﺮاق )ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ( و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ از ﺷـﺎم‬
‫در ﻇﺎﻫﺮ )ﺑﺎ ﻫﺪف ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﺳﺒﺄﻳﻪ و ﻗﺼﺎص ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ( آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ راه ﻋﺮاق را درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم )ﺻﻔﻴﻦ( ﻛﻪ در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮﺑﻲ ﻓﺮات و در ﻧﺰدﻳﻜﻲ )اﻟﺮﻗﻪ( ﻗﺮار داﺷﺖ ﺑﺎﻫﻢ روﺑﻪرو ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎﺟﺮاي »ﺣﻜﻤﻴﺖ« ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻠﻲ
‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ‪ 37‬ﻫﺠﺮي ﻧﺒﺮد اﺻﻠﻲ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز درﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ
ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺳﭙﺎه ﻋﻠﻲ
ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬دو روز ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﻤﺎر
ﻳﻌﻨﻲ دﻫـﻢ ﺻـﻔﺮ ﺟﻨـﮓ ﺷـﺪﻳﺪي ﺑـﻪ‬
‫وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻄﻌﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬در‬
‫اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻳـﺪ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﻣـﺎ‬

‫ ‪,nh ,a33# a33#2P −dY  d-k ,-h ,%33Te H33; −YYk ,-h ,Ki33$ j#+33‬‬
‫‪D
-  
 k ,h ,2O= H; −  fk‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾41‬‬

‫ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ »ﻫﺬا ﺣﻜﻢ ﺑﻴﻨﻨﺎ« »اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻣﻴـﺎن ﻣـﺎ و‬
‫ﺷﻤﺎ ﺣﻜﻢ و داور ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﭙﺎه ﻋﻠﻲ
ﺷﻜﺎف اﻳﺠﺎد ﺷﻮد و از‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺳﭙﺎه ﺷﺎم ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ)‪.(1‬‬
‫ﺑﺴــﻴﺎر از ﺳــﭙﺎﻫﻴﺎن ﺣﻀــﺮت ﻋﻠــﻲ آن اﻗــﺪام را ﻓﺮﻳﺒــﻲ ﺟﻨﮕــﻲ ﺑــﻪ ﺷــﻤﺎر‬
‫ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻫﻢ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﻬﺎدﻧـﺪ و ﻋﻤـﻼً در ﺳـﭙﺎه‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺎد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﻧﺘﻈـﺎرش را‬
‫داﺷﺖ!‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ
ﺧﻴﻠﻲ ﺗﻼش ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮاً ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻮدﻧـﺪ و در‬
‫ﺑﻴﻦﺷﺎن ﮔﺮوه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ اﻳﻦ ﺣﻴﻠـﻪ و ﻧﻴﺮﻧـﮓ را‬
‫ﻧﺨﻮرﻧﺪ و ﺟﻨﮓ را ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻋﻠﻲ
ﺣﺠـﺖ را ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﺷﻮرﺷﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﻴﻦ ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎن او‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻛﺎر ﺧﻮدش را ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻶﺧﺮه ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ را ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﺳـﺎزد و ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ وارد ﻣﺬاﻛﺮه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻜﻢ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ‬
‫
ﻧﻴﺰ اﺑﺘﺪا ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻋﺮاﻗﻲ او ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﺴـﻴﺎري از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﻫﻴﭻ وﻋﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﻧﺒﻮدﻧﺪ! ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي ﺗﻮﺳـﺖ!‬
‫ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺨﺺ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ را ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎﻳﻲ! ﺑﻶﺧﺮه در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻜﻢ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎرداﻧﻲ و ﻫﻮﺷﻴﺎري او اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪاﺷﺖ!)‪ (2‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬

‫ ‪Dnk ,nh ,a# a#2P −dk ,-h ,%Te H; −-Yk ,Yh ,Ki$ j#+‬‬
‫ ‪ n
k ,nh ,a3# a3#2P −k ,-h,%Te H; −-  -Yk ,Yh ,Ki$ j#+‬‬
‫‪Dn‬‬
 ‫﴿‪﴾42‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻫﺮدو ﺣﻜﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ و در‬
‫ﺑﺎره ﻣﻮاﺿﻊ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺣﻜﻢ در )دوﻣﺔ اﻟﺠﻨﺪل( ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻓﺮاﻣﻮش ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻪ‬
‫رﻫﻨﻤﻮدي دارﻧﺪ؟!‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﻜﻢ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﻣﻮرد روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫دوﮔﺮوه از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮔﺮوه ﺷﺮوﺷﻲ را ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖﺑﺮدار ﺷﺪن‪ ،‬از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪ و اﮔﺮ دﺳﺖﺑﺮدار ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬

‫از زور اﻳﺸﺎن را ﺳﺮﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻨﺸﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ k j i{ :‬‬

‫‪ z y  x w v u t  s r q po n m l‬‬

‫{ | }~  ¡ ‪z«ª  © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢‬‬
‫{?‪»  :‬اﮔﺮ دو ﮔﺮوه از ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺻﻠﺢ‬
‫را ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از آن دو ﮔﺮوه ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﻳﻮرش ﺑﺮد و ﻃﻐﻴﺎن‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ آن ﮔﺮوه ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﺎز آﻳﺪ )و از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ دﺳﺖﺑﺮدار‬
‫ﺷﻮد( ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺣﻖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻳﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دادﮔﺮان را‬
‫دوﺳﺖ ﻣﻲدارد«‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﻃﺮف ﺷﻮرﺷﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ! اﻣـﺎ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺑﻦ ﻋﺎص و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣـﻞ ﻗﻀـﻴﻪ ﺑـﺮ ﻛﻨـﺎري‬
‫ﻫﺮدو ﻃﺮف ﻧﺰاع ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺳﺖ و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺧﻼﻓـﺖ را ﺑـﻪ رأي ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺎﻳﺪ واﮔﺬار ﻛﺮد و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد آﻧﺎن ﻫﺮﻛﺲ را ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣـﺎم‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ«)‪.(2‬‬

‫ ‪Dnk ,nh ,a# a#2P −-fk ,Yh ,Ki$ j#+‬‬

‫ ‪ nk ,nh ,a3# a3#2P −
k ,-h ,%Te H; −-  -fk ,Yh ,Ki$ j#+‬‬
‫‪Dfd‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾43‬‬

‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ او اﺑﺘﺪا ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻃـﻼع‬

‫ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ در آن زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ! اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد و ﺑﺮاي ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و اﻋﻼم ﻛﺮد‪» :‬ﻣﻦ و ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﻳﻚ راه ﺣﻞ رﺳﻴﺪه اﻳﻢ‪ ،‬و آن اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷـﺘﻪ و ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﺣـﻖ ﺑـﺪﻫﻴﻢ ﺗـﺎ ﺧـﻮد از راه‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻫﺮﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﻋﻠـﻲ و‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻋﺰل ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﺑﻌﺪ از آن اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ! ﻫـﺮﻛﺲ را ﻛـﻪ دوﺳـﺖ‬
‫دارﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ و اﻣﺎم ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﺪ!«)‪.(1‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ‪،‬‬
‫او ﺧﻠﻴﻔﻪي ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻲ را ﻋﺰل ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ ﻫﻤﭽـﻮن او ﻋﻠـﻲ را ﻋـﺰل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻋﻼم ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ! زﻳﺮا او ﺧﻮاﻫـﺎن‬
‫اﻧﺘﻘﺎم از ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ اوﺳﺖ!«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷﻨﻴﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرده اﺳـﺖ‪ ،‬او در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻫﻤﻬﻤﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣﺎﻟـﻚ؟ ﻻ وﻓﻘـﻚ اﷲ! ﻏـﺪرت و‬
‫ﻓﺠﺮت!«‪.‬‬
‫»ﺗﻮ را ﭼﻲ ﺷﺪه؟ ﺧـﺪا ﻳﺎرﻳـﺖ ﻧﺪﻫـﺪ! ﺗـﻮ ﻣـﺮا ﻓﺮﻳـﺐ دادي و ﺧﻴﺎﻧـﺖ و‬
‫ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ ﻧﻤﻮدي«)‪.(2‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص
ﮔﻔﺖ‪» :‬اي اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ! ﺗﻮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎي ﻋﻤﺮو‬
‫ﺧﻴﻠﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدي!‪ «.‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬اﻛﻨﻮن ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫آدم ﺑﺮ ﺳﺮ ﻫﻤﺎن اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬وﻟﻲ او از آن ﺳﺮ ﺑﺎز زد!«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ
ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻣﻲﻣﺮد ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد!‪ «.‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ
ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ ﻛـﺎر ﺑـﻪ ﻛﺠـﺎ رﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ!‬

‫ ‪,nh ,a3# a3#2P −n  k ,-h ,%3Te H3; −

d3 Yk ,Yh ,Ki3$ j#+‬‬
‫‪Df-  fk‬‬
‫ ‪DJ‬‬
 ‫﴿‪﴾44‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻛﺎر ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ از ﻓﺮﻳﺒﻜـﺎري ﺑـﺎﻛﻲ‬
‫ﻧﺪارد و دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻓﺮﻳﺐ ﻣﻲﺧﻮرد!«)‪.(1‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻴﭻﻛﺲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺑﺮ ﺳﺮ آن‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻮاﻓﻖ ﻋﻤﻞ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓـﺖ و ﺑـﻪ او ﻣـﮋدة ﺧﻼﻓـﺖ داد و‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ از روي ﺷﺮﻣﻨﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ
روﺑـﻪرو ﻧﺸـﺪ و ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎً راه ﻣﻜـﻪ را‬
‫درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ!)‪.(2‬‬
‫ﻋﻠﻲ
ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ را ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل داﻧﺴـﺖ و ﺿـﻤﻦ ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ آن دو داور از ﻣﻴﺰان ﻗﺮآن ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮده و ﺑﺪون‬
‫درﻧﻈﺮداﺷﺘﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺧـﻮد ﭘﻴـﺮوي‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﻫﺮدو ﻗﻀﺎوﺗﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺖ و ﺳﻨﺘﻲ ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺖ و‬
‫ﺑﻪ راه ﺣﻞ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪ!«)‪.(3‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ و در اﻧﺪﻳﺸﻪ آﻣﺎدهﺳـﺎزي ﺳـﭙﺎه ﺑـﺮاي‬
‫ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺳﺮﻳﻌﺎً اﻗـﺪام ﻧﻨﻤﺎﻳـﺪ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫راﺷﺪه ﺑﻪ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﻲ و دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮري ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﻣﻴﺸـﻮد؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ در ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا! اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﺣـﺎﻛﻢ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺴﺮي و ﻫﺮﻗﻞ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد!«)‪.(4‬‬

‫ ‪Dfk ,nh ,a# a#2P −fk ,Yh ,%Te H; −

k ,Yh ,Ki$ j#+‬‬
‫ ‪Dnfk ,h ,2O= H; −f-k ,nh ,%Te H; ,a# a#2P‬‬
‫‪D
nk ,Yh ,Ki‚ -‬‬
‫‪Dnk ,-h ,%Te H; −
fk ,Yh ,Ki‚ Y‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾45‬‬

‫و در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ دﻳﮕﺮي ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺟﻨﮕﻨـﺪ‬

‫ﺗﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﺒﺎر و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺑﺮدﮔـﺎن ﺧـﻮد ﺳـﺎزﻧﺪ! آﻣـﺎده‬
‫ﺷﻮﻳﺪ«)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺮدم ﻋﺮاق اراده و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓـﻲ ﮔـﺮوه‬
‫ﺷﻮرﺷﻲ و ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ دﻧﺒﺎل ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪاد زﻳـﺎدي از ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن و ﻃﺮﻓـﺪاران ﻋﻠـﻲ
ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﻦدادن او ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻗﺒﻮل ﺣﻜﻤﻴـﺖ از او ﺟـﺪا ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ‬
‫)ﺧﻮارج( ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧـﺎن دردﺳـﺮﻫﺎي ﻓﺮاواﻧـﻲ را ﺑـﺮاي ﻋﻠـﻲ
ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آوردﻧﺪ و در )ﻧﻬﺮوان( ﺑﺎ او وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻣﺼﺮ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫از ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺧـﺎرج ﺷـﺪ و ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم ﻋﻤـﻼً ﺑـﻴﻦ دو ﮔـﺮوه‬
‫»ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺸﺮوع و ﻃﺮﻓﺪاران واﻟﻲ ﺷﻮرﺷﻲ« ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ در رﻣﻀﺎن ﺳﺎل‪ 40‬ﻫﺠﺮي ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺧﻼﻓﺖ و‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص واﺣﻴـﺎي‬
‫روش اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ب و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش اﺳـﻼم و ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ اﻫـﺪاف آن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺎن ﻃﺮﻓﺪاران ﺳﺎﺑﻖ ﺧـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﻮارج ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ!‪.‬‬

‫ﺻﻠﺢ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ
ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬

‫ﺻﻠﺢ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ
در ﺳﺎل ‪ 41‬ﻫﺠﺮي ﻣﻴﺪان را ﺑـﺮاي ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻛـﺎﻣﻼً‬
‫ﺧﺎﻟﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ زﻣﺎن »ﺧﻼﻓﺖ راﺷﺪه ﺑـﻪ ﻣﻠﻮﻛﻴـﺖ و ﭘﺎدﺷـﺎﻫﻲ« ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬
‫ﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﺎوﻳﻪ اوﻟﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬اوﻟﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ!‪.‬‬

‫ ‚‪Dnk ,-h ,%Te H; −

k ,Yh ,Ki‬‬
 ‫﴿‪﴾46‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص
ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻄـﺎب‬

‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﻼم ﻋﻠﻴﻚ اﻳﻬﺎ اﻟﻤﻠﻚ!« »ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﭘﺎدﺷﺎه!«)‪.(1‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را درك ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧـﻮد ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪» :‬أﻧـﺎ أول‬
‫اﻟﻤﻠﻮك ﺑﻴﻦ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ« »ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻢ!)‪.(2‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دوران ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ
ﻛﻪ دوراﻧـﻲ ﭘـﺮ از آﺷـﻮب در ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺟﻨﮓﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺳﭙﺮي ﺷﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﺪاﭘﺴﻨﺪاﻧﻪاي ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺻﺎﻟﺢ و راﺷﺪ ﺑﺮاي اﺻﻼح اﻣـﻮر ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ‬
‫درﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺸـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣـﻞ آن ﻋـﺪم ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ ﻣـﺪﻋﻴﺎن‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ او ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن از ﮔﺮوﻫـﻚ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ و اﻫـﻞ‬
‫ﻋﺮاق ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﻧﺴﺎنﻫـﺎي ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ و ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮداري‬
‫ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﺳﻼم ﻏﻴﺮ از آﻧﻲ ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ و ﻣﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻲﮔﺸﺘﻨﺪ!)‪.(3‬‬
‫ﻋﻠﻲ
ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣـﻲﺧـﻮاﻧﻴﻢ از ﺗـﻮدة اﺻـﺤﺎﺑﺶ ﮔﻠـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري داﺷﺖ و ﺑﺮ روي ﻣﻨﺒﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻮرد ﻣﻼﻣـﺖ ﻗﺮارﺷـﺎن داد‪ ،‬و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺎ‬
‫اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲداﻧﺴـﺖ و ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻫـﻴﭻ ﻳـﻚ از ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻧﺪارﻳﺪ!«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺻﻮرت ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﻳـﺎ ﻧﺰدﻳﻜـﺎن ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ ﺧـﻮﻳﺶ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﺳﻼﻃﻴﻦ اﻣﻮي از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻋﻤـﻼً ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﻣﻮروﺛﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﺧﻼﻓﺖ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﻛـﻪ از ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن داﺷﺖ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪي اﻳﺠﺎد ﺷـﺪ‬

‫ ;‪DYd
k ,-h ,%Te H‬‬
‫ ‪Dn
Yk ,h ,.@/>` −-
k ,fh ,a# a#2P‬‬

‫‪D :# / zÈÇ Æ Å Ä Ã Â Á À
{ :/P 2!  -‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾47‬‬

‫و ﺧﻼﻓﺖ راﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻠﻮﻛﻴﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻮروﺛﻲ ﻣﺒﺪل ﮔﺸـﺖ و زﻣﻴﻨـﻪ ﺑـﺮاي‬

‫ﺗﻔﺮﻗﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪..‬‬

‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﭘﺲ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
‬

‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﻲ
ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺑﺰرگ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺳﺒﺄﻳﻪ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ب ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ!‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻣﺎ ﮔﺮوه دوم ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻏﺎﻟﻲ و اﻓﺮاﻃﻲ ﺷﻴﻌﻪ زاﻳﻴﺪة آن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬زﻳﺮا او ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد و ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺷﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ و زﻣﻴﻦ را ﻛـﻪ از ﻇﻠـﻢ و ﺟـﻮر‬
‫آﻛﻨﺪه اﺳﺖ از دادﮔﺮي و ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﺮﺷﺎر ﺳﺎزد!‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮﻗﻪاي در ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘـﺲ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻣﻮرد اﺷﺨﺎص ﺳﺨﻨﺎن ﻏﻠﻮآﻣﻴﺰي ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ و‬
‫در ﺗﻮارﻳﺦ ﺑﻪ )ﺳﺒﺄﻳﻪ( ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺮوان )ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ( ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ دو ﺗﻦ از دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي )ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣـﺮس( و )اﺑـﻦ اﺳـﻮد( او را در‬
‫ﺗﺮوﻳﺞ آن ﺑﺎورﻫﺎ ﻳﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا از اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ب ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ!‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ اﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻳﺸـﺎن در‬
‫ﻣﺪاﻳﻦ در ﺣﺎل ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻮد رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﭘﻴﺮواﻧﺶ اﻗﺪام ﺑـﻪ ﺷـﺎﻳﻌﻪ ﭘﺮاﻛﻨـﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! اﮔﺮ ﻫﻔﺘـﺎدﻧﻔﺮ ﺷـﺎﻫﺪ ﻋـﺎدل ﺳـﺮ ﺑﺮﻳـﺪه‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺮﮔﺶ ﺷﻬﺎدت دﻫﻨﺪ آن را ﺑـﺎور ﻧﻤـﻲﻛﻨـﻴﻢ! ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ او ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد و ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺷﻮد و ﻣـﺮدم‬
‫را ﺑﺮ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ!«‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻫﻤﺎن روز رﻫﺴﭙﺎر ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﺔ ﻋﻠـﻲ
رﻓﺘـﻪ و ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ زﻧﺪه اﺳﺖ از وي اﺟﺎزة ورود ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ! ﺧﺎﻧﻮادة ﻋﻠـﻲ
‬
 ‫﴿‪﴾48‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ! ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪه؟! ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ او ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻧﻤﻲﻣﻴـﺮد! او ﻧﺠﻮاﻫـﺎ را ﻣـﻲﺷـﻨﻮد و از درون‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي درﺑﺴﺘﻪ آﮔﺎه اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽـﻮن ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺻـﻴﻘﻞﺧـﻮرده در ﺗـﺎرﻳﻜﻲ‬
‫ﻣﻲدرﺧﺸﺪ! او در ﺑﻴﻦ اﺑﺮﻫﺎ راه ﻣﻲرود‪ ،‬رﻋﺪ ﺻﺪا و ﺑﺮق ﺧﺸﻢ اوﺳﺖ!‪.‬‬
‫از ﺑﻴﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫)ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻟﺤﺮب اﻟﻜﻨﺪري( ﻓﺮﻗﻪاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ »ﺣﺮﺑﻴﻪ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻲ
ﺧﺪاي ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ! و ﭼـﻮن از ﺧﻠـﻖ ﺧـﻮد ﺧﺸـﻤﮕﻴﻦ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد!‪.‬‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺑﻨﺎم »ﻣﻔﻮﺿﻪ« ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﺧﻠﻖ ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﺧﻮد از اداره ﺟﻬﺎن ﻛﻨﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗـﺪﺑﻴﺮ‬
‫اﻣﻮر آن را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺳﭙﺮده اﺳﺖ!‪.‬‬
‫از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺄﻳﻪ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ )ﺛﺎﻟﻮﺛﻴـﻪ( ﻣﻌﺮوﻓﻨـﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﺜﻠﻴﺖ )ﺳﻪ ﺧﺪاﻳﻲ( ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧـﺎن ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ را‬
‫)ﭘــﺪر(‪ ،‬ﺣﻀــﺮت ﻣﺤﻤــﺪ را )ﭘﺴــﺮ( و ﺳــﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳــﻲ را )روح اﻟﻘــﺪس(‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ !.‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻳﻜﺸـﻨﺒﻪ ﻳﻌﻨـﻲ‪ :‬ﻋﻠـﻲ و‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ!‪.‬‬

‫اداﻣﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ‬

‫ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ و ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ و ﮔﺮوه او)‪ (1‬ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﻪ درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و زﻣﻴﻨـﻪ ﺗﻀـﻌﻴﻒ ﺧﻼﻓـﺖ راﺷـﺪه و‬
‫ﭘﻴــﺪاﻳﺶ ﻣﻠﻮﻛﻴــﺖ و ﭘﺎدﺷــﺎﻫﻲ را ﻓــﺮاﻫﻢ و ﺷــﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳــﺒﻲ را ﺑــﺮاي اﻳﺠــﺎد‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت اﻋﺘﻘﺎدي و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑـﺬر آن را از راه‬

‫ ‪23 O38 3; 7 3> 3*O= 13_= 8' +, 0 , ; H[# F4 K, — P4y8 i4+ ' #‬‬
‫‪D,08 4x‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾49‬‬

‫ﺗﺮوﻳﺞ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻓﺮاﻃﻲ و ﻣﻦ درآوردي در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ
و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ‬

‫در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﭘﺎﺷﻴﺪ و ﺳﺒﺐ رﺷﺪ روزاﻓﺰون آن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺎﻧﺪ ﺳﺒﺄﻳﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪي رﺷﺪ و ﺷـﻜﻮﻓﺎﻳﻲ آن ﻓﺮﻗـﻪﻫـﺎ را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻫﻤﺎن ﻧﻮﭘﺎﻳﻲ و ﻋﺪم اﺳﺘﻘﺮار واﻗﻌﻲ ﻧﻈﺎم ﺧﻼﻓﺖ راﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫وﻳﮋه در ﻋﺼـﺮ دو ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺑﺰرﮔـﻮار ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن و ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ب‬
‫راﻫﻜﺎرﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﺎرآﻣﺪي ﺑﺮاي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺪﻳـﺪهي اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از ﻣﺮدم در ﻣﻤﺎﻟـﻚ‬
‫ﻫﻤﺠﻮار ﺣﺠﺎز ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه و ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻼم ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻌـﺪ از ﺧﻠﻔـﺎي راﺷـﺪﻳﻦ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺴﻴﺎري ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻴﺸﺘﺮ آن ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهﻫـﺎ آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﻻزم‬
‫را در ﻣﻮرد اﺳﻼم ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢ در ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش دﻳﻦ ﻧـﻮﻳﻦ در ﺷـﻚ و‬
‫دودﻟﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﻮروﺛﻲ اﻳﺸﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ اﺳـﻼم در‬
‫آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺧﺮاﻓﺎت و اﺑﺎﻃﻴﻠﻲ ﻛـﻪ از ﻃـﺮف اﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ ﺗـﺮوﻳﺞ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در آﻏﺎز اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺮي ﺟﺪي از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﺒﺄﻳﻪ و ﻓﺘﻨـﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن‬
‫ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ اﻗﺪاﻣﺎت آﻧﺎن ﺷـﻮرش‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ زودﮔﺬري ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از ﺷـﻜﺎﻳﺎت و اﻋﺘﺮاﺿـﺎت از‬
‫ﭘﺎرهاي از اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و اداري ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺼﻮر‬
‫ﻧﻤﻲرﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﺖﺳﺮ آن ﺗﺌﻮري‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﻫﺪاف ﺧﺎﺻﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺷﺒﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ﺑﺎﻧـﺪ ﺳـﺒﺄﻳﻪ ﻋﺜﻤـﺎن
ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻃﻮﻓﺎن اﺧﺘﻼف و ﻧﺰاعﻫﺎ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز آن ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻤﻞ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻬﺮوان و ﻗﻀﻴﻪ »ﺣﻜﻤﻴﺖ« ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﻋﻠﻲ رﻏـﻢ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑـﺎﻃﻨﻲ اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص روي‬
‫دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ را در اذﻫﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم اﻳﺠﺎد ﻛـﺮد و در ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮﺿﻮع روز ﺷﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
 ‫﴿‪﴾50‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫• در ﻣﻮرد اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰيﻫﺎ ﻛﺪام ﻃﺮف ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧـﺐ‬

‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ؟‪.‬‬
‫• ﭼﺮا ﺧﻠﻴﻔﻪ و اﻣﺎم و ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﭼﻨﺎن اﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺗﻲ ﺑﺸﻮﻧﺪ؟‪.‬‬
‫• ﻛﺪام ﻃﺮف ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎﺣﻖ اﺳﺖ و ﻋﻠﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدﻧﺶ ﭼﻴﺴﺖ؟‪.‬‬
‫• اﮔﺮ ﻫﺮدو ﻃﺮف ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻀﺎوت ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﻪ ﭼـﻪ دﻻﻳﻠـﻲ‬
‫ﻗﺮار دارد؟‪.‬‬
‫• آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎرهي ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣ‪‬ﻬـﺮ ﺳـﻜﻮت ﺑـﺮ ﻟـﺐ ﻧﻬـﺎده اﻧـﺪ و در واﻗـﻊ‬
‫ﺑﻲﻃﺮف اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮﻳﺸﺎن ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ دارﻧﺪ؟و‪...‬اﻟﺦ؟‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳـﺆاﻻت داده ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ و آراء و‬
‫ﻧﻈﺮاﺗﻲ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً رﻧـﮓ و ﺑـﻮي ﺳﻴﺎﺳـﻲ داﺷـﺘﻨﺪ و ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از آن ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻮان ﺧـﻮد را در ﺟﻬـﺖ اﺛﺒـﺎت و ﭘﻴﺸـﺒﺮد ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺎن ﻛﻢ و ﺑـﻴﺶ‬
‫از ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﻃﺮف ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﺮ راﻫﻜـﺎر و‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﺸﺮوع و ﻳﺎ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻴﻨﺶ و روش ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺑﻴﻨﺶ و روش ﻃﺮف‬
‫ﻣﻘﺎﺑــﻞ ﭘﻴــﺮوز ﮔﺮداﻧــﺪ‪ ،‬ﻟــﺬا دوران رواﻳــﺖﺳــﺎزي و ﺟﻌــﻞ اﺣﺎدﻳــﺚ و‬
‫ﺗﺄوﻳﻞﺗﺮاﺷﻲﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ و رواﻳـﺎت و اﺣﺎدﻳـﺚ زﻳـﺎدي ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از ﮔﺮوهﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺗﻌـﺪاد ﻫﺮﭼـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮي از ﻣـﺮدم ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آن ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻢﻛﻢ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻓﺮﻗـﻪﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬
‫درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫• از درون ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺨﺎﻟﻒ »ﺣﻜﻤﻴﺖ در ﻣﻮرد ﻧـﺰاع ﻣﻴـﺎن ﻋﻠـﻲ و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ »ﺧﻮارج« ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫• از داﺧــﻞ ﺑﺎﻧــﺪ ﺑﺮاﻧــﺪاز ﺳــﺒﺄﻳﻪ ﺑــﻪ رﻫﺒــﺮي ﻋﺒــﺪاﷲ ﺑــﻦ ﺳــﺒﺎ )ﻏــﻼت و‬
‫اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎي( ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾51‬‬

‫• و از ﻣﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻫﺮدوي آﻧﻬﺎ )ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﻣﺮﺟﺌـﻪ( ﭘـﺎ ﺑـﻪ ﻋﺮﺻـﻪ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪..‬‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻏﺎز آن اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در زﻣـﺎن‬
‫ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ و ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﺷﻜﺎل دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬در واﻗـﻊ در ﭼﻬـﺎرﭼﻮب‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ روزﺑـﻪروز ﺷـﺪﻳﺪﺗﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و وﺣﺪت ﻣﻠﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺸﻲ ﺑﺰرگ روﺑﻪرو ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﺟﺮ و ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻫﺮ ﻣﻨﺰل و ﻣﺤﻔﻠﻲ ﺟﺮﻳـﺎن داﺷـﺖ و‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻻﺑﻼي آن ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬اﻋﻘﺘـﺎدي و ﻓﻠﺴـﻔﻲ ﺗـﺎزهاي‬
‫ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻌﺎرض ﭘﻴﺪاﻛﺮدن آﻧﻬﺎ در درون ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﭼﻚ دﻳﮕﺮي ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ داﻣﻨﻪ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﮔﺴﺘﺮش ﻣـﻲﻳﺎﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻋﺮاق آن زﻣﺎن ﻣﻬﺪ وﻣﻴﺪان اﺻﻠﻲ ﻃﻮﻓﺎن آن ﺗﻌﺎرضﻫﺎ و ﻧﺰاعﻫﺎ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻋﺮاق ﺷﺎﻫﺪ ﺟﻨﮓﻫﺎي‪» :‬ﺟﻤﻞ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻦ و ﻧﻬﺮوان« ﺑﻮد‪،‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ واﻗﻌﻪي دﻟﺨﺮاش ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ‬
‫ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺘﻞ و ﺳﺮﺑﺮﻳﺪن اﺻﺤﺎب رواج ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮد و‬
‫ﺑﺎزار ﺟﻌﻞ رواﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﺻﺤﺎب و ﭘﻴﺸـﻮاﻳﺎن روﻧـﻖ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬رواﻳﺎت در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺴـﻠﻜﻲ و ﻓﺮﻗـﻪاي ﺟﻌـﻞ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﺪام اﻫﻞ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻻزم ﺑﻮد از ﺧﻮد‬
‫ﻧﺮﻣﺶ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺪت و ﺗﻨﺪي ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﺟﺎﻳﻲ ﻫﻢ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫دﻓﺎع از ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ( ﻛﻪ ﻻزم ﺑﻮد ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ و ﻏﻴﺮتﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻴـﺪان ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﻴﺎل آﺳﻮده ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد ﭘﺸﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪!.‬‬
‫ﺷﻬﺮ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻏﻠﻮ و زﻳﺎدهروي در ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ و اﻳﺠـﺎد ﺷـﺒﻪ در اﻣـﻮر دﻳﻨـﻲ ﺷـﻬﺮت‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾52‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ
در ﺑﺎرهي ﺣﻜﻢ ﺷـﺮﻋﻲ‬
‫وﺟﻮد ﺧﻮن ﭘﺸﻪ ﺑﺮ ﻟﺒﺎس ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﺳﺆال ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ
در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا! اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ را ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ!‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﻮن ﻓﺮزﻧﺪ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘﻪ اﻧﺪ‪،‬‬
‫در ﺑﺎرهي ﺣﻜﻢ ﺷﺮﻋﻲ ﺧﻮن ﭘﺸﻪ از ﻣﻦ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟!)‪.(1‬‬
‫در آن دوران ﮔﺮوهﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻢي آﻧﻬﺎ در ﺣﻘﻴﻘـﺖ از‬
‫ﭼﻬﺎر ﻓﺮﻗﻪ اﺻﻠﻲ‪» :‬ﺧﻮارج«‪» ،‬ﻏﻼﺗﺸﻴﻌﻪ«‪ ،‬ﻣﺮﺟﺌﻪ« و »ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ« ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻮﺗﺎه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ ﻫﺮﻳـﻚ از آن‬
‫ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ و ﺑﻴﺎن ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺎورﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺧﻮارج‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه زﻣﺎﻧﻲ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان وﺟﻮد ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ
و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در‬
‫اﺛﻨﺎي ﺟﻨﮓ ﺻـﻔﻴﻦ ﺑـﺮاي ﺣـﻞ و ﻓﺼـﻞ اﺧﺘﻼﻓـﺎتﺷـﺎن در ﻣـﻮرد ﺣﻜﻤﻴـﺖ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑـﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺗـﺎ آن زﻣـﺎن از‬
‫ﺣﺎﻣﻴﺎن و ﻃﺮﻓﺪاران ﻋﻠﻲ
ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺴـﺄﻟﻪي ﺣﻜﻤﻴـﺖ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ روش داده و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﻜﻢ ﺧﺪا ﺣﻜﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد!‪.‬‬
‫در ﺣــﻴﻦ و ﺑﻌــﺪ از ﺟﻨــﮓ ﺻــﻔﻴﻦ آﻧــﺎن ﺑــﻪ ﺻــﻮرت ﮔﺴــﺘﺮده ﺑــﻪ ﺗــﺮوﻳﺞ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎتﺷﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﺪرو و ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻇﺎﻟﻢ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﻧﻬﺮوان ﺑﺎ اﻳﺸـﺎن وارد ﺟﻨـﮓ ﺳـﺨﺘﻲ ﺷـﺪ و ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫اﻳﺸﺎن ﻛﺸﺘﻪ و زﺧﻤﻲ ﺷﺪه و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺳﺨﺘﻲ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ }| !)˜ ;‪D-k ,h K+b‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾53‬‬

‫اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺧﻮد را ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﺧـﻮد‬
‫درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺎ ﻣﺪت زﻣﺎن زﻳﺎدي در ﮔﺮم ﻧﮕـﺎهداﺷـﺘﻦ ﻛـﻮره ﺟﻨـﮓ ﻧﻘـﺶ‬
‫اﺻﻠﻲ را ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در زﻣﺎن ﺑﻨﻲ ﻋﺒـﺎس ﻧﻴـﺮو و ﺗﻮاﻧﺸـﺎن ﻛـﺎﻣﻼً‬
‫درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﺮﻗﻪ »ﺧﻮارج« ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬آﻧﻬﺎ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ب را ﺧﻼﻓﺘﻲ ﻣﺸﺮوع ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي آﺧﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد از‬
‫راه ﻋﺪل و ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺰل و ﻗﺘـﻞ ﺑـﻮد!‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را »ﺣﻜﻢ و داور« ﻗـﺮار‬
‫داد و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴﺮه ﺷﺪ! ﺧﻼﻓﺘﺶ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﻫــﺮدو داور ﻳﻌﻨــﻲ ﻋﻤــﺮو ﺑــﻦ ﻋــﺎص و اﺑﻮﻣﻮﺳــﻲ اﺷــﻌﺮي و‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ و آﻧﻬـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺣﻜﻤﻴـﺖﺷـﺎن را ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺧﻄﺎﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺑﺎورﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻨـﮓ ﺟﻤـﻞ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫ﮔﻨﺎه ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ!‪.‬‬
‫‪ -2‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴﺮه ﻛﻔﺮ ﺑﻮد و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻫـﺮﻛﺲ ﻛـﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﮔﻨـﺎه‬
‫ﻛﺒﻴﺮهاي ﻣﻲﺷﺪ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻲﻛﺮد در ﺑﺎور آﻧﺎن ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺸﺮك ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ! از اﻳﻦ‬
‫رو ﺗﻤﺎم ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪ ﺻﺮاﺣﺘﺎً »ﺗﻜﻔﻴﺮ« ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺘـﻲ‬
‫از ﻧﻔﺮﻳﻦ و دﺷﻨﺎم ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ درﻳﻎ ﻧﻤﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ :‬اوﻻً‪:‬‬
‫ﻏﻴــﺮ از ﺧــﻮارج ﻫــﻴﭻﻛــﺲ اﻫــﻞ ﺗﻘــﻮا و اﺧــﻼص ﻧﻴﺴــﺖ‪ ،‬زﻳــﺮا دﻳﮕــﺮان‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻨﮓﻫﺎي »ﺟﻤﻞ و ﺻﻔﻴﻦ« را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ! و از اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت آﻧﺎن اﺣﻜﺎم‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ را ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ!‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾54‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -3‬در ﺑﺎرهي ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﻣﺎم ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷـﻮرا‬
‫و اﻧﺘﺨﺎب آزاداﻧﻪي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬آﻧﻬﺎ )ﻗﺮﻳﺸﻲ ﺑﻮدن( ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﺿﺮوري ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫـﺮﻛﺲ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن او را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﭘﻴﺸﻮا ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺮ راه ﻋﺪاﻟﺖ و اﺻﻼح ﻗﺮار داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ اﻃﺎﻋﺘﺶ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛـﻪ از راه ﻋـﺪاﻟﺖ و اﺻـﻼح ﻣﻨﺤـﺮف‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬روﻳﺎروﻳﻲ و ﻋﺰل او واﺟﺐ و در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز ﻗﺘﻠﺶ رواﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮآن را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫»ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع« را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪..‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮارج را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬ﺧـﻮارج اﻓﺮاﻃـﻲ »أزارﻗـﻪ«‬
‫ﺧﻮارج »ﻧﺠﺪﻳﻪ« و »إﺑﺎﺿﻴﻪ« ﺧﻮارج ﻣﻌﺘﺪل و ﻣﻴﺎﻧـﻪ رو‪ ،‬ﺧـﻮارج »ازارﻗـﻪ« ﺟـﺰ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮدم را ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺸﺮك ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺎورﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ‪:‬‬
‫• ﺟﺰ ﺑﻪ اذان ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫• ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ و ﺻﺪﻗﻪي دﻳﮕﺮان را ﺣﻼل ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫• ازدواج ﺑﺎ ﻏﻴﺮ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﺧﻮارج از ﻏﻴﺮ ﺧﻮاج ارث ﻧﻤﻲﺑﺮدﻧﺪ!‪.‬‬
‫• ﺟﻬﺎد ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮد را واﺟﺐ ﻋﻴﻨﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﻗﺘﻞ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻏﺎرت اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺎح ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫• اﻓﺮادي از ﮔﺮوه ﺧﻮدﺷﺎن را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨـﺎﻟﻒ اﻗـﺪام‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪..‬‬
‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﺧﻮارج ﻛﻪ ﺑﻪ )ﺧﺸﻜﻪ ﻣﻘﺪسﻫﺎ( ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺮوﻓﻨـﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ دروغ و‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ! ﺗﻌﺼﺒﺎت ﺧﺸﻚ آﻧﺎن ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از ﮔﺰﻧـﺪ آﻧﻬـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ در اﻣـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒﺷﺎن!‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾55‬‬

‫ﻻزم ﺑــﻪ ﻳــﺎدآوري اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻳﻜــﻲ از ﻫﻤــﻴﻦ ازارﻗــﻪي اﻓﺮاﻃــﻲ ﺑــﻪ ﻧــﺎم‬
‫)ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﻣﺮادي( ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
را ﺳﺎل ‪ 41‬ﻫﺠﺮي در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎح ﺧﻮارﺟﻲ )ﻧﺠﺪﻳﻪ( ﺑﺮﻋﻜﺲ »ازارﻗﻪ« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد ﺧﻼﻓﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌـﺎﻟﻴﻢ اﺳـﻼم‬
‫و ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺧﻮدﺟﻮش ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻸ ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﭘﺮ ﻛﻨﻨﺪ!‪.‬‬
‫»أﺑﺎﺿﻴﻪ« ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﻗﻪاي از ﺧﻮارج اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ در دﻧﻴﺎ ﭘﻴﺮواﻧﻲ‬
‫دارد‪ (1)..‬آﻧﻬﺎ روش »ازارﻗﻪ و ﻋﻘﺎﻳﺪ »ﻧﺠﺪﻳﻪ« را ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑـﻪ دو‬
‫اﺻﻞ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﺧﻮد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪» -1‬وﻻﻳﺖ« ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﻮرد اﻋﺘﻤـﺎد اﻣـﺖ ﻳﻌﻨـﻲ ﺧـﻮارج إﺑﺎﺿـﻴﻪ‬
‫ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪» -2‬ﺑﺮاﺋﺖ« و ﺑﻴﺰاري از اﻓﺮاد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن در ﺟﻤﻊ آﻧﺎن ﭼﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن و ﭼـﻪ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎن!‪.‬‬
‫إﺑﺎﺿﻴﻪ ﻗﺪﻳﻢ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ )ﺗﻘﻴﻪ( ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ وﺻـﻒ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻫﻤﻪي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮد را ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ از ﺑﻴـﺎن ﺣﻜـﻢ ﻛﻔﺮﺷـﺎن‬
‫ﺧﻮدداري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ! رأي ﻋﻠﻨﻲ آﻧﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم )ﻣﺆﻣﻦ( ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب‬
‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺷﻬﺎدتدادنﺷﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ ..‬ازدواج و ﺗﻮارث را ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ ﺟـﺎﻳﺰ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺎﻃﻖﺷﺎن را ﻧﻪ )داراﻟﻜﻔﺮ( و ﻧﻪ )داراﻟﺤﺮب( ﻣـﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫)داراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ( ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪..‬‬

‫ ‪+, 3W# B08  2 528 E; − 2/L − QV;M  h+ = O! E +A ' 5'8‬‬
‫‪…$38 +,  ’ 3 Q3;CM 53#BC +, B3 3( ' 34< ,1> #B™ Q.B8 R‚E 1*4‬‬
‫‪38' ?238 0 V; ,208 <2' L + W0 ' #41[E  P Q> *M /4 0‬‬
‫' ‪3"‚8 +,  523− −N30 +3; 1@S  0 8 ,2, ; +,+ =; K,#' š *  ?+2E‬‬
‫‪2[] /  ,, 7_> '#, 7_> ,1> 5,0 2& I40 * +B4 
d ; ,2@ .B8‬‬
‫‪DnY  n
k  = OL 2[] S  X+‬‬
 ‫﴿‪﴾56‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ وﻗﺖ را از اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺟـﺪا داﻧﺴـﺘﻪ و آﻧﻬـﺎ را ﻛـﺎﻓﺮ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻋﻠﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ)‪.(1‬‬

‫ﻏﻼت )اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎ(‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻓﺮﻗﻪ )ﺧـﻮارج( و ﭘـﺲ از ﺷـﻬﺎدت ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﮔﺮوه ﻣﻨﻈﻢ دﻳﮕﺮي ﻣﺮﻛﺐ از اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎي ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ »اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ« ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪..‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺆﺳﺲ اﺻﻠﻲ ﻏﻼت ﻫﻤﺎن »ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ« ﺑﻮد ﻛـﻪ در‬
‫زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي ﺧﻮﻳﺶ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻋﺮاق‬
‫و ﻣﺼﺮ آﻏﺎز ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﮔﺮوﻫﺶ »ﺳﺒﺄﻳﻪ« ﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎن
ﺷـﻮرﻳﺪﻧﺪ و او‬
‫را در ﻣﻨﺰﻟﺶ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺧﺰﻳﺪن در ﻣﻴﺎن ﺳـﭙﺎه ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ
و ادﻋﺎي ﻃﺮﻓﺪاري از اﻳﺸﺎن در ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓﻫﺎي »ﺟﻤﻞ و ﺻﻔﻴﻦ«‬
‫ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ را ﺑﺎزي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﻠـﻲ
ﻧﻴـﺰ ﻧﻈﺮﻳـﺎت و ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫زﻳﺎدي را ﺑـﺎ ﭼﺎﺷـﻨﻲ ﺗﻨـﺪروﻳﻲ و اﻓﺮاﻃـﻲﮔـﺮي ﭘﺪﻳـﺪ آورده و آﻧﻬـﺎ را ﺗﺒﻠﻴـﻎ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻇﻬﻮر اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﺮﻗﻪاي ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ دو ﻧﻈﺮﻳﻪي زﻳﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪:‬‬
‫• ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ از ﻃﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ‪.‬‬
‫• ﻏﺎﻳﺐﺷﺪن اﻣﺎم زﻣﺎن »ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ« و اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر دوﺑﺎره او‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت ﺗـﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺴـﺎن ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺷـﻴﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻧـﻮﺑﺨﺘﻲ در »اﻟﻔـﺮق و‬
‫اﻟﻤﺬاﻫﺐ« اﺷﻌﺮي ﻗﻤﻲ در »اﻟﻤﻘﺎﻻت و اﻟﻔﺮق« و ﻛﺸﻲ در »اﻟﺮﺟﺎل« آن ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ)‪.(1‬‬

‫ ;‪.3/0  ,-

3

k K,23œ; 4"23PL ›3* o3; ›* ./0 ; ^W; FG* K‬‬

‫‪h @3 K, @38 R4y3 h38 .3/0 o3€J ,fnk h /3> F) FOu‬‬
‫‪D,  @C8 k‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾57‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻔﺮﺗﻲ ﻛﻪ در دل ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻲ اﻣﻴـﻪ و ﺑﻨـﻲ ﻋﺒـﺎس ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻴﻮه ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢﺷﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺳـﺒﺐ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻫﻤﺪردي ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻓﺮﻗـﻪ ﻏُـﻼت ﻣـﻲﮔﺮدﻳـﺪ و ﺳـﺒﺐ رواج ﻋﻘﺎﻳﺪﺷـﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﮔﺬر زﻣﺎن و ﻛﺸﺘﺎر و ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻧﺎن ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺑﻨـﻲ اﻣﻴـﻪ و ﺑﻨـﻲ‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﺮ داﻣﻨﻪ ﺗﺮوﻳﺞ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد اﻓﺰودﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻼﻓﺖ و ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﺣﻖ ﻣﻄﻠﻖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
و ﻓﺮزﻧﺪان اوﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﻧﻬﺎ را ﻗﺒﻼً از ﻃﺮف‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻣﺮدم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫـﺮﻛﺲ ﺧﻼﻓـﺖﺷـﺎن را‬
‫ﻗﺒﻮل ﻧﻜﻨﺪ ﻣﺮﺗﺪ و ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪..‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺤﺮاف و ﻓﺴﺎد ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻛﻪ در‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ و ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس وﺟﻮد داﺷـﺖ‪ ،‬ﻏُـﻼت ﺑـﺮ روي ﺿـﺮورت‬
‫ﻣﻌﺼﻮمﺑﻮدن اﻣﺎم و ﺣﺎﻛﻢ از ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎه ﺗﺎﻛﻴـﺪ ﻣـﻲﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ زﻳﺮ را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﺟﺰ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ اﻧﺘﺨﺎب اﻣﺎم ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫واﮔﺬار ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل دﻳﻦ اﺳﺖ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن از ﻃـﺮف ﺧـﺪا ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻣﺎم را ﺑﻪ ﺟـﺎي واﮔـﺬارﻛﺮدن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ!‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬آﺷﻜﺎر‬
‫و ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺼﻮن ﺑﻮده‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﺎه دﭼﺎر ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ و اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻫﺮﺳـﺨﻨﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻋﻴﻦ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ!‪.‬‬

‫ ; ‪−k −/b; 3 Qa@3W ›M ./0 :OS ' @ K4+ 8 „+ i/@8 K4./0‬‬
‫‪3@C8 nk −W0 QCM ./0  −k −[E K@ −Q›* ?`"uM ./0‬‬
‫‪D2#8‬‬
 ‫﴿‪﴾58‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -3‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺑـﻪ‬

‫ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﺺ ﻗﺎﻃﻊ اﻣﺎم ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن اﺻـﺤﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻫﺮﻳﻚ از اﺋﻤﻪ ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻳﺎ اﻣﺎم ﻗﺒـﻞ از ﺧـﻮد‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد)‪.(1‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺪﻳﺪي ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻮت ﻫﺮ اﻣﺎﻣﻲ ﮔـﺮوهﻫـﺎ و‬
‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﻴﺰ ﺑﻮده اﻧـﺪ‬
‫و ﻫﺮﻛﺪام ﺧﻮد را ﮔﺮوه ﻧﺎﺟﻲ و ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻏُﻼت‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺴﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺑﺴـﻴﺎري را ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ اﺑـﻲ ﺧﻠـﻒ اﻻﺷـﻌﺮي اﻟﻘﻤـﻲ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪه ﻛﺘـﺎب‬
‫»اﻟﻤﻘﺎﻻت و اﻟﻔﺮق« ﻣﺘﻮﻓﺎي ﺳﺎل ‪ 301‬ﻫﺠـﺮي و از ﻣﺤـﺪﺛﻴﻦ ﻣﻬـﻢ ﺷـﻴﻌﻪ و از‬
‫اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي‪ ،‬و دﻳﮕﺮي اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴـﻦ ﺑـﻦ ﻣﻮﺳـﻲ ﻧـﻮﺑﺨﺘﻲ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب »ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ« ﻣﺘﻮﻓﺎي ﺳﺎل ‪ 310‬و از ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺑـﺰرگ ﺷـﻴﻌﻪ در‬
‫ﺑﻐﺪاد‪.‬‬

‫ﻣﺮﺟﺌﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺘﻀﺎد و ﻧﺰاع ﻣﻴﺎن »ﺧﻮارج« و »ﺷﻴﻌﻪ« زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺑﻨﺎم )ﻣ‪‬ﺮﺟﺌﻪ( ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﭘﺲ از ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻤـﻞ‬
‫و ﺻﻔﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
و‬
‫ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ در ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺮوﻫـﻲ دﻳﮕـﺮ از ﻣـﺮدم راه‬
‫ﺳﻮﻣﻲ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻫﺮدوﻃﺮف ﻧﺰاع ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ را‬

‫ ;‪F3Ou ./0  n  k 2O= H; 82"8 :./0 ; ,  @C8 ^W; FG* K‬‬
‫)‪Dnk h K@e o8_>p ?`"8  d  dfk h /> F‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾59‬‬

‫ﻓﺘﻨﻪ و ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻛـﺪام ﻃـﺮف‬

‫ﻧﺰاع اﺳﺖ در ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮي ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ! و ﻗﻀﺎوت را ﺑـﻪ دادﮔـﺎه‬
‫اﻟﻬﻲ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ارﺟﺎع ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﺧﻮارج ﺟﺪا ﺷﺪه از آﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاﻃﻲﮔﺮي ﺑﺮﺧﻲ‬
‫از اﻳﺸﺎن اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ »ﻛﻔـﺮ و اﻳﻤـﺎن« را ﺑـﻪ ﻣﻴـﺪان اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه )ﻣﺮﺟﺌﻪ( ﻧﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت آﻧﻬﺎ ﻋﻘﺎﻳـﺪ و اﻓﻜـﺎر ﻣﺴـﺘﻘﻠﻲ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺧﻼﺻﺔ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺎ ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ »ﻻ إﻟﻪ اﷲ وﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ( اﻳﻤﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻧﻮع‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد )ﺳﻴﺎﺳﻲ و‪ (..‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را از ﺻـﺎﺣﺐ ﻋﻤـﻞ ﺳـﻠﺐ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺎس ﺗـﺮك ﻓـﺮاﻳﺾ و ارﺗﻜـﺎب ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﻛﺒﻴـﺮه ﺳـﺒﺐ از دﺳـﺖدادن اﻳﻤـﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد!‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺤﻘـﻖ اﻳﻤـﺎن ﻧﺠـﺎت ﻣـﻲﻳﺎﺑﻨـﺪ و ﻫـﻴﭻ ﮔﻨـﺎه و‬
‫ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ اﻳﻤﺎن آدﻣﻲ را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﺘﮕﺎري و ﻣﻐﻔﺮت اﻧﺴـﺎن دوري‬
‫از ﺷﻚ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪة ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﺮدن اﻧﺴـﺎن ﻧﺸـﺎﻧﻪ اﻫـﻞ ﻧﺠـﺎتﺑـﻮدن‬
‫اوﺳﺖ!)‪.(1‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮﺟﺌﻪ ﻣﻴﺪان اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ را ﻓﺮاخﺗـﺮ ﻧﻤـﻮده و ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻏﻴﺮ از ﺷﺮك ﻫﺮﮔﻨﺎﻫﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮد ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻣـﻮرد ﻋﻔـﻮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد!)‪.(2‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدهﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎري ﻣـﻲﺷـﺪ وﻋـﺪهاي ﺑـﻪ‬
‫ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺎﺻﻲ و ﻓﺴﻖ و ﻓﺠـﻮر ﺟـﺮأت ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده و ﺑـﻪ آﻣـﺮزش‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﻴﺪوار ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ ;‪?`3"8 −dY  d-k ,h ,/3> ,F) FOu ; ,  @C8 ^W; FG* K‬‬
‫‪d  fk ,h ,K@ ,o8_>p‬‬
‫ ‪dYk ,h ,F) FOu‬‬
 ‫﴿‪﴾60‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﺔ دﻳﮕﺮي در ﻛﻨﺎر ﻣﺮﺟﺌﻪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ
ﭘﺪﻳـﺪ‬

‫آﻣﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻜﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ زور و اﺳﻠﺤﻪ در ﻣﻴﺪان اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬـﻲ از‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﻓﺘﻨﻪآﻓﺮﻳﻨﻲ و آﺷﻮبﻃﻠﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﻨﻬـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖﻫـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ و ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺣـﺮام و ﻧﺎرواﺳـﺖ‪ (1)!.‬ﻳﻜـﻲ از ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي‬
‫ﻣﻨﻔﻲ آن اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ و ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس از آن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوي دﻓﺎﻋﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻔﺎﺳﺪ و اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‬
‫در آن ﻋﺼﺮ ﭘﺮﺗﺸﻨﺞ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﭼﻬﺎرﻣﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻋﺘﺰال«‬
‫ﺷﻬﺮت دارد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻗﺒﻠـﻲ ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ آن زﻣﺎن ﻧﻴـﺰ ﭼﻨـﺪان ﺑـﻲارﺗﺒـﺎط ﻫـﻢ ﻧﺒـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺮوان آن ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻗﻮي و ﻣﺴﺘﺪﻟﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ و در ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ و‬
‫ﻣﺠﺎدﻻت ﻛﻼﻣﻲ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‬
‫اﺳﻼم و ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻋﺮاق ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﺣﻀـﻮر ﺑﻴﻴﺸـﺘﺮي‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي »واﺻﻞ ﺑﻦ ﻋﻄﺎء« ﻣﺘﻮﻓﺎي ‪ 130‬ﻫﺠـﺮي‬
‫و »ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ« ﻣﺘﻮﻓﺎي ‪ 145‬ﻫﺠﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت آﻧﻬﺎ در آﻏـﺎز‬
‫ﻛﺎر ﺷﻬﺮ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻼﺻﺔ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺸﺎن اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫• در ﺑﺎور آﻧﻬﺎ اﻧﺘﺨﺎب اﻣﺎم و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺷـﺮﻋﺎً واﺟـﺐ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺿﺮورﺗﻲ ﺑﺮاي وﺟﻮد اﻣﺎم ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ‬

‫ ‪DYdk ,h ,kG™ ; ;s ,(" 79s‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾61‬‬

‫اﻣﺖ ﺧﻮد ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻧﺘﺨﺎب اﻣﺎم و ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫ﻛﺎري اﺿﺎﻓﻲ و ﻏﻴﺮﺿﺮوري اﺳﺖ!)‪.(1‬‬
‫• آﻧﻬﺎ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﻣﺎم ﺑﻪ اﻣﺖ ﻣﺮﺑـﻮط ﻣـﻲﺷـﻮد و از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب و آراي ﻣﺮدم اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﻣـﻲﮔـﺮدد و ﻣﺸـﺮوﻋﻴﺖ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ)‪ .(2‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آن اﻳﻦ ﺷﺮط را ﻧﻴﺰ اﺿـﺎﻓﻪ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﻌﻘﺎد و ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻣﺎﻣﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻣﺎم در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺘﻨﻪ و اﺧﺘﻼف ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد!)‪.(3‬‬
‫• آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻫﺮﻓـﺮد ﺻـﺎﻟﺢ و ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪاي را ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ آن ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺸـﻲ‬
‫ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ و ﻋﺠﻤﻲﺑﻮدن او ﻧﻴﺴﺖ)‪ .(4‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘـﻪ و ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺨﺺ ﻏﻴﺮﻋﺮب ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﻏـﻼم آزادﺷـﺪه ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺼﻮب ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﺣﺎﻣﻴﺎن اﻣﺎم زﻳﺎد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرت ارﺗﻜﺎب ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و ﺑﻲﻋـﺪاﻟﺘﻲ ﻋـﺰل او‬
‫آﺳﺎنﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد)‪ .(5‬ﮔﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﻋﺰل ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﺳﺎنﺗﺮﻳﻦ روش ﺑﻮدﻧﺪ!‪.‬‬
‫• ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة آﻧﻬﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ واﺟﺐ ﻧﺒﻮد)‪.(6‬‬
‫• ﻳﻜﻲ از ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﺎﺳﻲ آﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺧـﺮوج‬
‫و ﻗﻴﺎم ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻨﺤﺮف از ﻋﺪل و راﺳﺘﻲ را واﺟﺐ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮان‬

‫ ‪Dk ,h K, @8 ,R4y h8‬‬

‫ ‪DOPE ZC8‬‬
‫‪D
k h ,/> F) FOu -‬‬
‫‪Dk h ,K, @8 ,R4y h8 Y‬‬
‫
 ‪D-k h /> F) FOu‬‬
‫ ‪DYk ,h K@ ,o8_>p ?`"8‬‬
 ‫﴿‪﴾62‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ)‪ .(1‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﺸﺎن در ﺷﻮرش ﻋﻠﻴﻪ »وﻟﻴﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ« ﺧﻠﻴﻔـﻪ اﻣـﻮي در‬
‫ﺳﺎل ‪ 125‬و ‪ 126‬ﻫﺠﺮي ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻗﺪرترﺳﻴﺪن »ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ‬
‫وﻟﻴﺪ« ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او در ﻣﺬﻫﺐ »اﻋﺘﺰال« ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻔﻜﺮ ﺑﻮد)‪.(2‬‬
‫• ﺧﻮارج و ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺄﻟﻪ »ﻛﻔﺮ و اﻳﻤﺎن« ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧـﺘﻼف ﻧﻈـﺮ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر ﻧﻪ ﻣﺆﻣﻦ و ﻧﻪ ﻛﺎﻓﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻴﻦ‬
‫»ﻛﻔﺮ و اﻳﻤﺎن« ﻗﺮار دارﻧﺪ)‪.(3‬‬

‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻗﻪﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﻲ در‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن »ﻗﺮآن« را اﺻﻞ و ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺮار داده و »ﺳـﻨﺖ« ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص را‬
‫ﺷﺮح و ﺗﻔﺼﻴﻞ آن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ و ﻫﺮآﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻗﺮآن ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﻣﺎ در ﺳﻨﺖ‬
‫ﺻﺤﻲ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺰو دﻳﻦ داﻧﺴﺘﻪ و اﻃﺎﻋﺖ از آن را ﺿﺮوري ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫﺮآﻧﭽـﻪ اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص از »ﻗـﺮآن« و »ﺳـﻨﺖ« در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب »ﺛﻮاﺑـﺖ دﻳـﻦ« ﻓﻬﻤﻴـﺪه و ﺑـﺮ آن اﺗﻔـﺎﻗﻲ ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ وﻫﻴﭻﻛﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺮﺧﻼف اﺣﻜﺎم ﻣـﻮرد »اﺟﻤـﺎع« و اﺗﻔـﺎق‬
‫رأي و ﺣﻜﻢ ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻳﺎ ﻓﺘﻮا ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫـﺮ ﻣﺴـﺌﻠﻪاي ﻛـﻪ اﺻـﺤﺎب در‬
‫ﻣﻮرد آن اﺟﻤﺎع و اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺣﻜﻢ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮده و اﺧﺘﻼف ﺑـﺮ ﺳـﺮ آن‬
‫زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﺗﻔﺮﻗﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﺎ زﺑﺎن وﺣﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از رﺳﻮل ﺧـﺪا ص‬
‫دﻳﻦ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ‬
‫ﺑﺎ او‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان اﻫﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻓﻬﻤﻴﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ ‪D
k OPE ZC8‬‬
‫ ‪D

k $ > *O j#+  -k h ,K, @8 R4y h8‬‬

‫‪D
 Yk K,2œ; ,›* o; ›* -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾63‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻳﻦ ﻫﻤﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻓﻬﻤﻴﺪه اﻧـﺪ و ﻋﻠـﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري »اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﻟﻘﺐ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘـﺲ از‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧـﺪا‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻨﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص و ﻣـﻮارد اﺗﻔـﺎق اﺻـﺤﺎب ب‬
‫اﺟﻤﻌﻴﻦ اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺮآن و ﺳﺨﻨﺎن رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫ص را ﺑﻬﺘﺮ از دﻳﮕﺮان درك ﻛﺮده اﻧﺪ!‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻤﻲ از »ﺧﻮارج« و »ﺷﻴﻌﻪ« و‪ ..‬ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻫﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ« وﺟﻮد ﻧﺪاﺷـﺖ‪ ،‬دﻳﮕـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳـﺪﮔﺎه و ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﻓﺮﻗـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﻮارج‪ ،‬ﻏُﻼت ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺟﺌﻪ و ﻣﻌﺰﻟﻪ« را ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲداﻧﺴـﺘﻨﺪ و ﺑـﺮ ﻫﻤـﺎن‬
‫روش و ﺳﻴﺮهي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮارج و ﻏُﻼت ﺷﻴﻌﻪ از اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﺪﮔﻮﻳﻲ‬
‫ﻛﺮده و ﮔﺎﻫﻲ آﻧﻬﺎ را »ﻟﻌﻦ و ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬داراي اﺳﻢ و ﻣﺴﻤﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻴﺮ از ﺧﻮارج‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺟﺌﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﭼﻨـﺪ ﮔـﺮوه‬
‫ﻛﻮﭼﻚ دﻳﮕﺮ از ﻗﺒﻴﻞ ﺟﻬﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﻳﻪ و ﻗﺪرﻳﻪ و‪ ..‬ﺑﻪ »اﻫﻞ ﺳﻨﺖ« ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ را ﻣﺸﺮوع و ﻣﻘﺒﻮل ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺳـﺎﻳﺮ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻋﺎدل و ﺻﺎدق ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻌﺼﻮم‪.‬‬
‫ﻟﺬا در ﻣﻮرد ﺟﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺧﻮد اﺻﺤﺎب ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت ﻋﺜﻤﺎن
‬
‫واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻫﻴﭻﻛﺪام از آﻧﻬﺎ را ﺗﻜﻔﻴـﺮ ﻧﻜـﺮده و ﻧﻤـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ‬
‫»ﻋﺪاﻟﺖ و ﺻﺪق و اﻳﻤﺎن« دو ﻃﺮف ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﺗﻤـﺎم‬
‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
را ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ
ﺑﻌﺪ از روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ
و ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ او ﻣﻴﺪان ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬
‫ﺣﺎﻣﻲ ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاع ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻧﺒﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﺼﺪ ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﺑﺎﻧـﺪ ﺑﺮاﻧـﺪاز‬
 ‫﴿‪﴾64‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺳﺒﺄﻳﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﺮاق آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺎﻧﺪ ﺑﺮاﻧـﺪاز ﻋﺒـﺪاﷲ اﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ را ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ!)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق از ﭘﺪرش اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ‪:‬‬
‫»ž ‪  %3*/ OL NO"   ž :;9 F4e  "# 0 −7_ OL −Ÿ OL‬‬
‫‪.(2)«…9 OL Ns s+ …9 OL ž #s+  , %*/ L  O"#‬‬
‫»ﻋﻠﻲ
در ﺑﺎره ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺪهاي ﻛﺎﻓﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺠﻨﮕﻴﺪﻳﻢ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺎ را ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺧﻮد را )از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ( ﺣﻖ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺐ ﻣـﻲداﻧﺴـﺘﻴﻢ‪ ،‬و اﻳﺸـﺎن ﻧﻴـﺰ ﺧـﻮد را‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآوردﻧﺪ!«‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺮي ﻗﻤﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي را از اﻣـﺎم ﺻـﺎدق و او‬
‫ﻫﻢ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ž ‪` ¡3¢ 3ž 3;9 F4s H8 Ÿ 29s R# H#   −7_ OL −Ÿ OL‬‬
‫ž *› ‪.(3)«OL  œ; ,  =ž N4 : "# H‬‬
‫»ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺷـﺮك و ﻧﻔـﺎق‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﺸﺎن ﺑﺮادران )ﻣﺴﻠﻤﺎن( ﻣـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻋﻠﻴـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺷﻮرش ﻛﺮده اﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ
در روز ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ و ﺻﻔﻴﻦ ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدي در ﻣﻘﺎم‬
‫ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﻋﻠﻴﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺗﻨـﺪ ﻣـﻲرود و آﻧﻬـﺎ را ﺗﻜﻔﻴـﺮ ﻧﻤـﻮده و ﻧﺎﺳـﺰا‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﺰ ﺧﻴﺮ ﭼﻴﺰي ﻣﮕﻮﻳﻴﺪ! ﻗﻀﻴﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ‬

‫ ‪,nh ,%m0 H; ,a# a#2P −-  k ,h ,%Te H; −Y
k ,-h ,Ki$ j#+‬‬
‫‪Ddnk ,h ,i2PL H; ,.@/>p −k ,h ,2O= H; −Yn  Ydk‬‬
‫ ‪D# zA ,Y
k ,[E K% ,,>e .E‬‬
‫‪DOPE ZC8 -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾65‬‬

‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺸﺎن ﺷﻮرش ﻛﺮده اﻳﻢ‪ ،‬و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ آﻧﻬﺎ از ﺳﺮ ﺟﻨﮓ درآﻣﺪه اﻳﻢ«)‪.(1‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ اﻫﻞ ﻣﺼﺮ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪,239 3;+ s 43x ,73W F34s H38 7 3" "/ž s 8s 2; 0‬‬
‫‪`  3>; …#2G/ ¤; #p  N42#B/ ` £29 7_>p   L,‬‬
‫‪.(2)«; 8 H) ,mL 7,  *O/= 8 `ž ,29 8e ,2#B/#‬‬
‫»ﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ روﺑﻪرو ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎر و رﺳـﺎﻟﺖ ﻣـﺎ در اﺳـﻼم ﻳﻜـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ در اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺗﺼﺪﻳﻖ رﺳﻮﻟﺶ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺗـﺮ ﻧﻴﺴـﺘﻴﻢ و آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻮر ﺑﻴﻦ ﻣﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺧـﺘﻼف ﻣـﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻛﺸـﺘﻦ او ﻣﺨـﺎﻟﻒ و از رﻳﺨﺘـﻪﺷـﺪن ﺧـﻮن او‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺒﺮا ﺑﻮدﻳﻢ!«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪ ﮔﺮوﻫﻲ از اﺻﺤﺎﺑﺶ در روزﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ و‬
‫ﻟﺸﻜﺮش دﺷﻨﺎم و ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺻ ﹾﻔ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﻋﻤ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻬﻢ‪ ،‬ﻭ ﹶﺫ ﹶﮐ ‪‬ﺮ‪‬ﺗ ‪‬ﻢ ﺣ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻬﻢ‪،‬‬
‫»ﹺﺇﻧ‪‬ﻲ ﹶﺃ ﹾﮐ ‪‬ﺮ ‪‬ﻩ ﹶﻟ ﹸﮑ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ﹾﻥ ‪‬ﺗﮑﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﺳﺒ‪‬ﺎﹺﺑﲔ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟ ‪‬ﮑﻨ‪ ‬ﹸﮑ ‪‬ﻢ ﹶﻟ ‪‬ﻮ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺏ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﻮﻝﹺ‪ ،‬ﻭﹶﺃ‪‬ﺑ ﹶﻠ ﹶﻎ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻌ ﹾﺬﺭﹺ‪ ،‬ﻭﹸﻗ ﹾﻠ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ‪‬ﻣﮑﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﺳﺒ‪ ‬ﹸﮑ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻳ‪‬ﺎ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ‪ :‬ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﺍ ‪‬ﺣ ‪‬ﻘ ‪‬ﻦ ‪‬ﺩﻣ‪‬ﺎ َﺀﻧ‪‬ﺎ‬
‫ﺻ ‪‬ﻮ ‪‬‬
‫ﮐﹶﺎ ﹶﻥ ﹶﺃ ‪‬‬
‫ﺤﻖ‪ ‬ﻣ ‪‬ﻦ‬
‫ﻑ ﺍﹾﻟ ‪‬‬
‫ﻼﹶﻟ‪‬ﺘ ﹺﻬﻢ‪ ،‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ﹺﺮ ‪‬‬
‫ﺿﹶ‬
‫ﺕ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴﹺﻨﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﺑ ‪‬ﻴﹺﻨ ﹺﻬﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻫ ‪‬ﺪ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬‬
‫ﺢ ﺫﹶﺍ ‪‬‬
‫ﺻ ‪‬ﻠ ‪‬‬
‫‪‬ﻭ ‪‬ﺩﻣ‪‬ﺎ َﺀ ‪‬ﻫﻢ‪ ،‬ﻭﹶﺃ ‪‬‬
‫ﺞ ﹺﺑ ‪‬ﻪ« )‪.(3‬‬
‫ﻱ ‪‬ﻋ ﹺﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻐﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻥ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹶﻟ ﹺﻬ ‪‬‬
‫‪‬ﺟ ﹺﻬ ﹶﻠﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﺮ ‪‬ﻋ ﹺﻮ ‪‬‬
‫»ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻋﻤﻠﻜـﺮد اﻳﺸـﺎن را ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻛﺮده و ﺣﺎﻟﺸﺎن را ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ در ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻬﺘﺮ و در ﻣﻘﺎم ﻋﺬر ﺗﺒﻠﻴـﻎﺗـﺮ و‬
‫رﺳﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي دﺷﻨﺎمدادن ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﺧﻮنﻫﺎي‬

‫ ‪,h ,03L H3; ,R#y3• −-

k ,3P4š ,3"/u −k ,-h ,3[ H; ,a h8‬‬
‫‪Dn-k ,fh ,"; ,Ki H −n-k‬‬
‫ ‪D¥PE ZC8‬‬
‫‪Dn aP‚= ,7_>p – |} ,X_P ~ -‬‬
 ‫﴿‪﴾66‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﺎ و اﻳﺸﺎن را از رﻳﺨﺘﻦ ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻣﺎ‪ ،‬و ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ را اﺻﻼح ﻧﻤﺎ‪ ،‬و آﻧﺎن را از‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺷﺎن ﺑﺮﻫﺎن! ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﺎدان اﺳﺖ آن را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬و آن‬
‫ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻛﺠﺮوي و دﺷﻤﻨﻲ اﺳﺖ از آن ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻴﺎﺑﺪ!«‪...‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در ﺑﺎره اﺻﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪N34 NP .)!s N¦ !N4 P `  ¤  >+ .)!s  N!s‬‬
‫‪3!s !N@ ,a3L2; R9! E #   ,Ÿ ¨ H#2 §  L2/P#   H#y ;)!s‬‬
‫‪.(1)«`©4   ¤  >+‬‬
‫»در ﻣﻮرد اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﻧﺎﺳـﺰا‬
‫ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ! زﻳﺮا آﻧﻬـﺎ اﺻـﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺗـﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺻـﺤﺎﺑﻲ ﻛـﻪ در اﺣﻜـﺎم دﻳـﻦ‬
‫ﻫــﻴﭻﮔﻮﻧــﻪ ﺑــﺪﻋﺘﻲ ﻧﻨﻬﺎدﻧــﺪ )ﭼﻴــﺰي را از آن ﻛــﻢ ﻧﻜــﺮده و ﭼﻴــﺰي را ﺑــﻪ آن‬
‫ﻧﻴﻔﺰودﻧﺪ( و ﻫﻴﭻ ﺑﺪﻋﺖﮔﺬاري را اﺣﺘﺮام ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آري! رﺳﻮل ﺧـﺪا در ﺑـﺎره‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ادب و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﺮا ﺳﻔﺎرش ﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬
‫در دوران ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺎﺳـﺰاﮔﻮﻳﻲ ﺑـﻪ ﺷـﺪت رواج‬
‫داﺷﺖ و ﻫﺮﻛﺪام ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺟﻤﻞ و ﺻﻔﻴﻦ را دﺷﻨﺎم ﻣـﻲدادﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ
در ﺑﺎره ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻤﻞ و ﺻﻔﻴﻦ و‪ ...‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»‪.(2)«/s L ‚ #2#s L ¤ $ 8, ‹O‬‬
‫»آﻧﻬﺎ ﺧﻮنﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖﻫﺎيﻣﺎن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﻟﻮده ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ زﺑﺎنﻫﺎي ﺧﻮد را از آﻧﻬﺎ ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﻴﻢ!«‪...‬‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﻛــﺪام از ﻃــﺮﻓﻴﻦ داراي ﺗﺄوﻳــﻞ و اﺟﺘﻬــﺎد ﺳﻴﺎﺳــﻲ و اﻋﺘﻘــﺎدي‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺟﺘﻬﺎد ﻋﻠﻲ
ﺻﺤﻴﺢ ﺑـﻮد‬
‫و ﺑﻘﻴﻪ در اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻﻳـﻚ از آﻧﻬـﺎ را ﻣﻌﺼـﻮم‬

‫ ‪Dk ,h ,O“ ,. O" £9‬‬

‫ •‪D-k ,h ,9 H; ,R#y/ R#y‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ﴾67 ﴿

‫ ﻋﻠـﻲب ﺻـﺤﻴﺢ ﻋﻤـﻞ‬،‫ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن‬...‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‬

.(1)‫ﻛﺮد‬

Ÿ m38 ;2/34  <3 < ?3x K; ,+ 8 H# +, 1> F4 KOL ' Ž@; 
3> # ^30,M _
5< ;; +,
*L H; mL 0 + +M :2# <8 Q{  #pM ./0 +, QKV"
 œ3 + 3#28 3+  30 39 +, ,, 3; /3>+, ƒ+ 1< I&+, #P> + 
‹3#r 5,+ > *O= H/W0 K; + K, P> H; ¤2PL  ,2, ; 5,0 5:] + ƒ=
 23/3W0 3; ƒ+ 3 30 23A4 ,23# 6; j>& +' ; + +' ,2 5'C  8 ,,08
3; #+3#+ K3;  2 & 5+'
[L H; ¤2PL Q+2 7 #M '+ ( +, :2# <8 ,28;
H3# +,  23; o38' 3; + |_3! 0 1> =  '
mL 8 ,1,; %W[ 6œ
2+3G 7,38 :13*<  2 ,+  ;
1;T H; 2#' DD,0 oA B  ,2 1=, ,+ 8
N4 3= ¤+G WJ Fm8 8 42; 5'C < :1> H# /> = ,2 5,/# = +, ; 5,8(
' 3# +, !23#,< '3; /#4= ;  2#+,; 1>, !1 K' :1*< mL ?ª9 !, ;
‹3#  3= H/3„+ :1*< +  ; .‚=  28( 7; K+ ; mL ?ª9 5:] K4'+
, 3[h,' ' 2@; K' ,,+(# ' ’& 20 ,1 + ,+ 8 > +, BC O8 ,
b3>& 3} 38 ?7 523 R8 + ,+ 8 ( ' # H8 #( DH/W0 5<; + 0 # 
D!2/2 H/*< K;
+ m3L 30 08 C  + , = +0 H#  6A :1*<
R$; H; OL ; LB= 2P@8
:13*<  ,30 3 +3&  +/3W0 '  , 3; 738 mL :1*< ?K, ƒK+#   2/W0
,N#,3038 )O38 13#  ' 3< !1 H8 ' 2W; %; «_X ' + %W[ ’04
D!28(8 + ; 1G@8  , ;  8 «_=;
C 3 :, 8 OL ?ª9 ?1W0 +  ,, 5'C 0 1, C  A mL :2>& 2@P8

u
t
s

r
q
p
o
{ 30 13, QF3;EM ƒ+,3; F3;"8 +, 7,( ‘& QF;4M 0

Df :£2¬u z
¡

~

}
|

{
zy

x
w
v

+ 3 3 ,0 N4 b '+,  K > ; 1>, H8 ,W; 8  0 '+, H8 K > ; 1>, <M
+, 3# I3" £3{ 3#p Q!N3>38 1> C +<,+& 0 #2= ' H8 ,NW;
DY
n  Y

k ,K: H] cS ,KV" > # ^0, <2'

 ‫﴿‪﴾68‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺷﻴﻌﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﺸﺎن آورده اﻧﺪ‪» :‬ﭼـﻮن اﻣﻴﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ از ﻧﻤـﺎز‬

‫ﻓﺎرغ ﺷﺪ ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﺴﻦ ﻧﺰد او رﻓﺖ و ﻛﻨﺎرش ﻧﺸﺴـﺖ و ﮔﺮﻳﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اي ﭘﺪر! ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺖ آﻣﺪه و از ﺗـﻮ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮي‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻛـﺮدم ﻛـﻪ آن را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮي ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺧﺮوج ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺮض ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮدي و در ﺧﺎﻧﻪات ﺑﻨﺸﻴﻨﻲ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﭙـﺮدازي! ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻫـﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮدم ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺧـﺎرج ﺷـﻮي ﺗـﺎ اﮔـﺮ او‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﻮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺒﺎﺷـﻲ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﻫـﻴﭻﻳـﻚ از آن اﻣـﻮر رأي ﻣـﺮا ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻧﻜﺮدي!‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣـﻲﻣﺎﻧـﺪم ﺗـﺎ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﺮدم در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ )و ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻣﺎم و ﻳﺎ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ( ﺣﻖ ﺷﻮراي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﻣﻜـﻪ و‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﻬﺎ در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺨﺼﻲ ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ او رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻦﺷﺪن‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﺮدم در ﺑـﺎره اوﺿـﺎع اﻣـﺖ‬
‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ و از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد و وﺣـﺪت اﻳـﻦ اﻣـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﻧﺒﻮدم‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺧـﺮوج از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﺮاﻳﻢ‬
‫اﻣﻜﺎن داﺷﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺜﻤﺎن در ﻣﺤﺎﺻـﺮه )ﺷﻮرﺷـﻴﺎن( ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم؟! ﭘﺲ ﭘﺴﺮﺟﺎن! از ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ در ﺑﺎره اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫داﻧﺎﺗﺮم ﺧﻮدداري ﻛﻦ!«)‪.(1‬‬

‫ ‪−dY  d-k ,-h ,3O“ ,+ 3e +3); −Y

k ,K+ 3#, a*9 ; , ‚ +P=s‬‬
‫‪D-k ,BC ,> $ j ,”8e‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾69‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ رواﻳﺖ را ﻛﺘﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻔﺼﻞﺗﺮ آورده اﻧﺪ )‪.(1‬‬

‫اداﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎي ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﮔﺮوﻫﻲ از ﺳﺒﺄﻳﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﺴـﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫
را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ب ﺑـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺣﻔﺾ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺻﻠﺢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺣﻘﻮق ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﭘـﺲ از‬
‫ﺻﻠﺢ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﻗﺒﻮل ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم از اﻳﺸﺎن ﺟﺪا ﺷﺪه و از‬
‫آﻧﺎن ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻓﺮزﻧﺪ دﻳﮕﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﭘﺮﭼﻤﺪار ﭘـﺪرش ﺑـﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ‬
‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ب ﺑﺎ آن ﺟﻨﮓ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔـﺮوه ﺑـﻪ )ﻛﻴﺴـﺎﻧﻴﻪ( ﻳـﺎ‬
‫)ﻣﺨﺘﺎرﻳﻪ( ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا رﻫﺒﺮﺷﺎن )ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻲ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺛﻘﻔﻲ( ﻣﻠﻘﺐ ﺑـﻪ‬
‫)ﻛﻴﺴﺎن« ﺑﻮد‪ ،‬او ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﻮنﺧـﻮاﻫﻲ ﺣﻀـﺮت ﺣﺴـﻴﻦ
‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و )ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد( و )ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ( را ﻛﺸﺖ‪ ،‬او ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫از ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﻣﺎﻣﺖ از آن )ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﻔﻴﻪ( اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﭘﺲ از ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺣﻨﻔﻴﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﭘﺴﺮش )اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ ﻋﺒﺪاﷲ( و ﺑﻌﺪ از او ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ )ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس( ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﭘﻴﺮوان‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﻪ دهﻫﺎ ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺮوه ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﮔﻤـﺮاه و ﺑﺎﻃـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورد)‪ .(2‬اﻣﺎ در ﻋﺼﺮﺣﺎﺿﺮ از آن ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﻓﺮﻗـﻪ‬

‫ ‪H3; −--Y  ---k ,nh ,%3m0 H3; ,a3# a#2P −Yd  Ydnk ,-h ,Ki$ j#+‬‬
‫‪D
nk ,h ,2O= H; −Y  -k ,-h ,%Te‬‬
‫ ;‪„+ K4./0 ; 7w  4,O[L  4+;  45< ( ,2@  7 ' 4<( K‬‬
‫‪:.3/0 +, 3EL K3<|_3!  +8 <2#  R0 2 ,/> ?""r OS ' i/@8‬‬
‫‪K29  N4; /  Q?LM :./0  Q" 1#`  +  ' @ W#2  <<, %>M‬‬
‫‪D!2#8 @C8‬‬
 ‫﴿‪﴾70‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺎ ﺷﻌﺒﺎﺗﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﺳـﺎﻛﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫»زﻳﺪﻳﻪ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ و اﻣﺎﻣﻴﻪ« ﺷﻴﻌﻴﺎن زﻳﺪﻳﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي »ﺟﺎرودﻳﻪ«‪» ،‬ﺻـﺒﺎﺣﻴﻪ«‪،‬‬
‫»ﻳﻌﻘﻮﺑﻴﻪ«‪» ،‬ﻋﺠﻠﻴﻪ«‪» ،‬ﺑﺘﺮﻳﻪ«‪» ،‬ﻣﻐﻴﺮﻳﻪ« و‪ ...‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي زﻳﺎدي از ﺟﻤﻠـﻪ‪» :‬ﻧﺰارﻳـﻪ«‪» ،‬دروزﻳـﻪ« و‬
‫»ﻋﻠﻮﻳﻪ« ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﭘﺮﺗﺸﻨﺞ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ!‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ از آن اﻧﺸﻌﺎبﻫﺎ ﻣﺼﻮن ﻧﻤﺎﻧﺪ! زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و ﻣﻴﺎن‬
‫ﺧﻮد از درﮔﻴﺮي و زد و ﺧﻮرد ﻣﺼﻮن ﻧﻤﺎﻧﺪه اﻧﺪ! ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻛﺮﻣـﺎن‪ ،‬ﻫﻤـﺪان‪،‬‬
‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه و دﻳﮕﺮ ﻧﻮاﺣﻲ اﻳﺮان ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي »أﺻﻮﻟﻴﻪ«‪» ،‬أﺧﺒﺎرﻳﻪ«‪،‬‬
‫»ﺻﻮﻓﻴﻪ«‪» ،‬ﺷﻴﺨﻴﻪ«‪» ،‬ﻧﻮرﺑﺨﺸﻴﻪ«‪» ،‬ﺑﺎﻻﺳـﺮﻳﻪ« و »ﻋﻠـﻲ اﻟﻠﻬـﻲ ﻫـﺎ« ﻛـﻪ ﻫﻤﮕـﻲ‬
‫دوازده اﻣﺎﻣﻲ ﻫﻢ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓﻫﺎ و درﮔﻴﺮيﻫﺎي زﻳﺎدي رخ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ؛ ﻣﺜﻼً »ﻋﻠﻲ اﻟﻠﻬـﻲ ﻫـﺎ« ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﺧﻪاي از »اﻣﺎﻣﻴﻪ« و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﮔﺮوه »ﺳـﺒﺄﻳﻪ« ﻫﺴـﺘﻨﺪ! ﺧـﻮد داراي ﭼﻨـﺪﻳﻦ‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺷﺎه اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ«‪» ،‬ﺣﻴﺪري«‪» ،‬ﻳﺎدﮔﺎري« و »ﺧﺎﻣﻮﺷـﻲ« ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺑﺮ آﻧﻬﺎ واﺟﺐ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و در ﺳﺎل ﻓﻘﻂ ﺳـﻪ روز‬
‫روزه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬آنﻫﻢ ﻧﻪ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻫﻤﺎن ﺳﻪ روزي ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤـﺎن‬
‫اﻳﺸﺎن ﻋﻠﻲ
در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻤﺒﻮد ﻏﺬا و آذوﻗﻪ روزه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾71‬‬
 ‫﴿‪﴾72‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬
‫»اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ«‬
‫ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ اﺳﺎﺳﻲ و ﻧﻬﺎﻳﻲ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼم ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻴﺮ و ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬
‫و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬دﻧﻴﻮي و اﺧﺮوي و دﻓـﻊ ﻣﻀـﺎر و ﻣﻔﺎﺳـﺪ از ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬
‫اﻓﺮاد و ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آﻳﺎت و اﺣﻜﺎم اﻋﺘﻘـﺎدي و ﻋﻤﻠـﻲ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻼش و ﺣﺮﻛﺖ در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم ﺷـﺮﻳﻌﺖ و اداره اﻣـﻮر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻠﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه اداره اﻣﻮر ﺗﻌﻠـﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴـﺖ‪ ،‬ﺻـﻨﻌﺖ و ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ و ﺳـﺎزﻧﺪﮔﻲ و‬
‫ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ واﻟﮕﻮﺷﺪن ﺑﺮاي ﺑﺸﺮﻳﺖ در ﻋﺮﺻـﻪﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑـﺪون‬
‫وﺟﻮد ﻧﻈﺎم و ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻌﺪ از ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻳﻤﺎن و اﺧﻮت و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮﻳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي آن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻓﺮﻣﻮده و از ﭘﻴﺮوان اﺳـﻼم‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »اﻣﺖ واﺣﺪه« ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺪون إﺟـﺮا و إﻋﻤـﺎل اﺻـﻮل و‬
‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻳﻦ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﻣﻌﻄﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﻣـﻲﻣﺎﻧـﺪ و ﻣﻘﺎﺻـﺪ و‬
‫اﻫﺪاف آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺗﺤﻘـﻖ ﺧﻴـﺮ و اﺻـﻼح و ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ و ﺗﻌـﺎﻟﻲ ﻫﻤـﻪ ﺟﺎﻧﺒـﻪ و اداره‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮد ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ اداري و ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻫﻤﮕﺎم و ﺳـﺎزﮔﺎر ﺑـﺎ‬
‫روﻧﺪ ﺗﺠـﺎرب ﻋﻠﻤـﻲ و ﺗﺤـﻮﻻت ﺟﺎﻣﻌـﻪﻫـﺎي ﺑﺸـﺮي‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺘﻲ اﻳﻤـﺎﻧﻲ و‬
‫ﺿﺮورﺗﻲ ﺣﻴﺎﺗﻲ و اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻴﻢ و ﺣﻜﻴﻢ ﺗﻨﻬﺎ اﺻﻮل ﻣﺒﺎﻧﻲ و ﭼﻬﺎرﭼﻮب آن ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮوع و ﺟﺰﺋﻴﺎت و راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺤﻘﻖ آن را ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺸـﺮي ﺑـﻪ ﻋﺎﻟﻤـﺎن و‬
‫ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﻔـﻆ آن اﺻـﻮل و ﭼﻬـﺎرﭼﻮب از‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾73‬‬

‫راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻮﻓﻖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ در ﺟﻬﺖ ﺧﻴﺮ و ﻣﺼﻠﺤﺖ دﻳﻦ‬

‫و ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫آن اﺻﻮل و ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺻﻠﻲﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬اﺻﻞ ﺷﻮري و اﻧﺘﺨﺎب‬

‫زﻳﺮا ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻌﺪ از اﺟﺎﺑﺖ اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ و اﻗﺎﻣﻪ‬

‫ﻧﻤﺎز ﻣﺸﻮرت در اﻣﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪
k
j
i{ :‬‬

‫‪)» -f :c+ W z
t
s
r
q
p
o
n

m
l‬ﻣﺆﻣﻨﺎن( آﻧﺎﻧﻲ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را اﺟﺎﺑﺖ و اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‬
‫و اﻣﻮرﺷﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﻮرت اداره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن داده‬
‫اﻳﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎن و اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ«‪.‬‬

‫و ﺑﻪ رﺳﻮﻟﺶ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ {
‪ a `_ ^ ] \ [ ZY‬‬

‫‪» 
 :[L ( z k jihgfedcb‬از اﻳﺸﺎن‬
‫درﮔﺬر و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﻦ و در اﻣﻮرﺷﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﺑﻨﻤﺎ )و ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻣﺸﻮرت( ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺰم و اراده ﻛﺮدي )در ﻣﻮرد اﺟﺮاي آن( ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻦ!‬
‫زﻳﺮا ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﻛﻞﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد«‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و اﻫﻠﻴﺖ‬

‫{
©


‪» 
f : z±


°

¯

®

¬

«

ª‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺖﻫﺎ )و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎ( را ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آﻧﻬﺎ را دارﻧﺪ‬
‫ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ«‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾74‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ج‪ :‬دادﮔﺮي و ﻋﺪاﻟﺖ‬

‫{
‪)» 
f :
z¹

¸
¶
µ
´
³
²‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ( ﻫﺮﮔﺎه در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻤﻮدﻳﺪ و ﻗﻀﺎوت ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دادﮔﺮي و ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬

‫ﺷﻮرا در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻛﻪ ﻛﻼم و ﻛﺮدارش در ﻃﻮل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻳﺶ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬

‫واﻗﻌﻲ و اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻲ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ {
] ‬

‫^  _ ‪ 
 :[L (
z‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ وﺣﻲ ﻓﺮود ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد و ﻳﺎ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ و اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم دﻳﻦ ﺑﺎ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻣﺸﻮرت ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت اﻳﺸﺎن ﺑﺎ اﺻﺤﺎب در ﺑﺎره ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﺳﻴﺮان‬
‫ﺑﺪر ﻣﻜﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻛﻨﺪن ﺧﻨﺪق ﺑﻪ دور ﻣﺪﻳﻨﻪ و‪ ....‬اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬

‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ وﻳﮋه »اﻫﻞ ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ« و ﻳﺎ ﺻـﺎﺣﺐﻧﻈـﺮان و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻛﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﺪرﺳﻪ اﻳﻤـﺎﻧﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ص ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ اﺟﺮاي ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻟﻬﻲ ﻣﺸﻮرت و ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳﻨﺖ ﻗـﻮﻟﻲ و‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار ص ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه« ﻛـﻪ در‬
‫واﻗﻊ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲآﻣـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣﺸـﻮرت در ﺑـﺎره ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا و رﻫﺒﺮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫از ﻣﻴﺎن دو ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺎده ﻛﺎﻧﺪﻳـﺪ اﻧﺼـﺎر و ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻛﺎﻧﺪﻳـﺪ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم و ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣـﺮدم ﻧﻴـﺰ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾75‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﺮآﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي و واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺤﻘـﻖ و‬
‫ﻣﻌﺘﺪل ﺷﻴﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و آن را ﻗﺮاﺋﺘﻲ ﻋﻠﻤـﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ و روﻧﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣـﺖ در اﺳـﻼم ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲآورﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻞ »ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﺷﻮرا« در ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫اﻣﺎم و ﭘﻴﺸـﻮا و ﻧﺎدرﺳـﺖﺑـﻮدن ﻧﻈﺮﻳـﻪ »اﻣﺎﻣـﺖ اﻧﺘﺼـﺎﺑﻲ« از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آﻳﺎت ﺑﻴﻨﺎت و رواﻳﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻪ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي ﻣﺴـﺘﻨﺪ ﻋﻠﻤـﺎ و‬
‫آراء داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺷﻴﻌﻲ ﻫﻤﭽﻮن‪» :‬آﻳﺔ اﷲ‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺳﻨﮕﻠﺠﻲ ﺗﻬﺮاﻧﻲ‪ ،‬آﻳﺔ اﷲ ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻔﻀـﻞ ﺑﺮﻗﻌـﻲ‪ ،‬آﻳـﺔ اﷲ ﺳـﻴﺪ‬
‫ﻋﻠﻲ اﺻﻐﺮ ﺑﻨﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻴﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ آل اﺳﺤﺎق ﺧﻮﻳﻨﻲ زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻳﺔ اﷲ ﺷﻴﺦ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻧﺠﻒ آﺑﺎدي‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺣﻴﺪرﻋﻠﻲ ﻗﻠﻤﺪاران ﻗﻤﻲ‪ ،‬دﻛﺘـﺮ ﻳﻮﺳـﻒ‬
‫ﺷﻌﺎر ﺗﺒﺮﻳﺰي ﻣﻬﻨﺪس ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮازﻧﺪه ﻣﺸـﻬﺪي‪ ،‬ﺣﺠـﺔ اﻻﺳـﻼم دﻛﺘـﺮ ﻣﺮﺗﻀـﻲ‬
‫رادﻣﻬﺮ ﺗﻬﺮاﻧﻲ‪ ،‬آﻳﺔ اﷲ دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﻣﻬﺪي ﺧﺎﻟﺼﻲ ﻋﺮاﻗﻲ‪ ،‬آﻳـﺔ اﷲ ﺳـﻴﺪ اﺳـﺪاﷲ‬
‫ﺧﺮﻗﺎﻧﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﺻﺎدق ﺗﻘﻮي اﺳﺘﺎد ﺳﺎﺑﻖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﻣﻈﻔﺮﻳﺎن‬
‫ﺷﻴﺮازي‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺳﺮوش‪ ،‬آﻳﺔ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻮاد ﺧﺎﻟﺼﻲ ﺑﻐﺪادي‪ ،‬آﻳـﺔ اﷲ‬
‫ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي ﻧﺠﻔﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺣﺴﻦ اﻟﻌﻠﻮي ﻣﺘﻔﻜﺮ ﻣﺸـﻬﻮر ﻋﺮاﻗـﻲ‪ ،‬ﺣﺠـﺔ‬
‫اﻻﺳﻼم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﺴﻦ ﻛﺪﻳﻮر‪ ،‬ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم ﻳﻮﺳﻔﻲ اﺷـﻜﻮري‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه اﺳـﺘﺎد‬
‫اﺣﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﻣﺤﻘﻖ ﭘﺮﺗﻼش ﻋﺮاﻗﻲ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب »ﺳـﻴﺮ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻲ از ﺷﻮرا ﺗﺎ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ« و‪ ....‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺷﻮري‬

‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﻛﺘﺎب در ﻛﺘﺎب »ﺳﻴﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻲ« ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﭽـﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ اﻟﺘﺰام اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ اﺻﻞ »ﺷﻮري« ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن در ﻧﺸﺴﺖ ﺷﻮراي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از‬
‫وﻓﺎت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي‬
 ‫﴿‪﴾76‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻋﻀﺎي ﺷﻮرا در ﺧﺼﻮص ﻓﻀﺎﺋﻞ و ﻧﻘﺶ ﺧﻮد در اﺳﻼم ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﺸﺎن‬
‫ﻫﺮﮔﺰ در ﻃﻮل آن ﺑﺤﺚﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد از ﺳﻮي رﺳﻮل اﻛﺮم ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﻣﺎم و ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺷﺎره ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ و اﺳﺘﺪﻻلﻫـﺎي ﻗـﻮي اﻳﺸـﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺷﻮري ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺑﺮﺗﺮي و اوﻟﻮﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ
در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ اﻳﻤـﺎن و اﻟﺘـﺰام‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ اﻣﺮ ﺷﻮري را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻳﺸـﺎن ﺣـﻖ رأي در اﺟـﻼس ﺷـﻮري را در‬
‫درﺟﻪ اول از آن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن‬
‫از ﭘﺬﻳﺮش دﻋﻮت اﻧﻘﻼﺑﻴﻮﻧﻲ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮ ﺑﺎز زد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﺣﻖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر اﺳﺖ و آﻧﺎن ﻫﺮﻛﺲ را ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﻣﻴﻦ ﺑﺎر از ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬او را ﭘﺬﻳﺮش آن ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣـﺮا‬
‫رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﺮاغ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮوﻳﺪ! زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﻦ اﻳـﻦ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﺷـﻤﺎ را ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻛﻨﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻦ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ در آن ﺻـﻮرت ﺑـﻴﺶ از دﻳﮕـﺮان از‬
‫ﭘﻴﺸﻮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣـﻦ وزﻳـﺮ و ﻳﺎورﺗـﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻢ ﺗﺎ اﻣﺎم و اﻣﻴﺮ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻧﺰد ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪38 3 H38» :‬‬
‫;‪» «/@#‬ﺑﺎ ﻫﺮﻛﺪام از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬ﻣﺎ ﻧﻤـﻲﭘـﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣـﺮدم از ﺷـﻤﺎ رﺿـﺎﻳﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾77‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
اﻇﻬﺎر داﺷـﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻴﻌﺘﻲ را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ‬

‫اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد و ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻫـﺮﻛﺲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ«)‪.(1‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻋﻼم رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن زﻣﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‬
‫و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا اﻣﺎم ﻋﻠﻲ از ﭘـﺬﻳﺮش دﻋـﻮت اﻧﻘﻼﺑﻴـﻮن ﺳـﺮ ﺑـﺎز زد و‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻣﺎﻧﺪ؟ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻳﺎ روا ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳـﺪ‪» :‬ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ وزﻳﺮﺗﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﻴﺮﺗﺎن ﺷﻮم؟«‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ او‬
‫از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ او از ﻃـﺮف ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻗﺒﻮل آن ﺑﻪ ﺑﻴﻌـﺖ و ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫ﻣﺮدم اﺷﺎره ﻣﻴﻜﺮد‪ ،‬اﮔﺮ او اﻣﺎم ﻣﻨﺼﻮب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻣـﺮدم ﭼـﻪ ارزﺷـﻲ‬
‫داﺷﺖ؟‪.‬‬
‫رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي در )ﻛﺘﺎب ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻫﻼﻟﻲ( ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻴﺰان اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﻮري و اراده ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺮدم در اﻧﺘﺨﺎب ﻓﺮﻣﺎنروا را از ﻧﻈﺮ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻣـﺎم در ﻧﺎﻣـﻪي ﻣـﻲﻧﻮﻳﺴـﺪ‪» :‬ﺣﻜـﻢ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﻜﻢ اﺳﻼم در ﻣـﻮرد ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ آﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از ﻓـﻮت ﻳـﺎ ﻗﺘـﻞ‬
‫اﻣﺎمﺷﺎن ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﺎري را ﺻﻮرت ﻧﺪﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﭘﺎكﺳﻴﺮت‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر و آﺷﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت و ﺳـﻨﺖ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫اﻣﺎم ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ«)‪.(2‬‬
‫در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻫﻤﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ اﻳﻦ ﭼﻨـﻴﻦ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ »ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﭼـﺮا‬
‫اﻛﻨﻮن آن را ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟«‪.‬‬

‫ ‪D
dk -h ,Ki$‬‬
‫ ‪DN#2E zA

k fh ,+ e +); :Ou  ,fk ,_­ ’E H; NO> ./0‬‬

 ‫﴿‪﴾78‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﻣﻮﺿـﻊ »ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻏﺪﻳﺮ« اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ زﺑﻴﺮ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫و زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن آن از اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎدآوري ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زﺑﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺗﻮ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ وارد ﺟﻨﮓ ﻧﺎرواﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪» :‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ‪ ..‬ﺑﻴﻌﺖ )اﻫﻞ ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام( ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﻦ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻮ را ﻛـﻪ‬
‫در ﺷﺎم ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻤـﺎن ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟـﺎﺋﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺣﺎﺿﺮان و ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻏﺎﻳﺒﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﻲ‬
‫»ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓـﺖ« از آن ﺷـﻮراي ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﻛﺴﻲ را ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔـﺰﻳﻨﺶ‬
‫راﺿﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«)‪.(1‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه اﻣﺎم ﻋﻠﻲ »ﺷﻮري و اﻧﺘﺨﺎب« اﺳـﺎس ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺸـﺮوع‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﺎم ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﺺ و ﺗﻌﻴﻦ ﻗﺒﻠـﻲ ﺧـﻮد از ﻃـﺮف ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و آن را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫اﺑــﻮﺑﻜﺮ ﺑــﻦ اﺑــﻲ اﻟــﺪﻧﻴﺎ )‪ 208-281‬ﻫﺠــﺮي( در ﻛﺘــﺎب )ﻣﻘﺘــﻞ اﻻﻣــﺎم‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ( ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺟﻨﺪب و ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺎم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﺎن! اﮔﺮ ﺧﺪايﻧـﺎﻛﺮده ﺗـﻮ را از دﺳـﺖ ﺑـﺪﻫﻴﻢ آﻳـﺎ‬
‫اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪت ﺣﺴﻦ از ﻣﺮدم ﺑﻴﻌﺖ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ؟ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﻪ اﻳﻦﻛﺎر دﺳﺘﻮر ﻣﻴﺪﻫﻢ و ﻧﻪ ﺑﺎز ﻣﻲدارم‪ ،‬و در اداﻣـﻪ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑـﺎر دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺳﺆال را ﺗﻜﺮار ﻛﺮدم و ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦ را ﺷﻨﻴﺪم«)‪.(2‬‬

‫ ~ ‪DNW 8 :X_P‬‬

‫ ‪DY-k ,ZP8 J‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾79‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن در ﻛﺘﺎب )ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟـﺪرﺟﺎت( از ﺳـﻠﻴﻢ ﺑـﻦ‬

‫ﻗﻴﺲ ﻫﻼﻟﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬از اﻣﺎم ﻋﻠﻲ
ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن دو ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد و ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و ﺑﺮﺧﻲ از دوﺳﺘﺪاران ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺮدم را در ﻣﻮرد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮاي اﻣﺎﻣـﺖ ﺧـﻮد ﺑـﺮﻣـﻲﮔﺰﻳﻨﻴـﺪ آزاد ﺑﮕﺬارﻳـﺪ!‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻜﻮت و ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ را ﺑﻴﮕﺮﻳﺪ«)‪.(1‬‬
‫در وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪاي ﻫﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪش ﺣﺴـﻦ و دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ از »اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓـﺖ اﻟﻬـﻲ و اﻧﺘﺼـﺎﺑﻲ« ﺧـﻮد و‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﻛـﻪ ﺷـﻴﺦ ﻣﻔﻴـﺪ در ﻛﺘـﺎب )اﻻرﺷـﺎد(‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﻦ در ﻣـﻮرد ﺷـﻴﻮه رﻓﺘـﺎر او ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و اﺻﺤﺎب و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر وﻗﻒﻫﺎ و ﺻﺪﻗﺎت ﺑـﻮده اﺳـﺖ«)‪ .(2‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻣﻲﺗﻮان آن وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ را ﺷﺨﺼﻲ و ﺣﺎوي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ اﻣﺎم ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗـﻲ ﻏﻨـﻲ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺣﺘﻲ ﻧﺎﻣﺰدﻛﺮدن اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و ﻳﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕـﺮي‬
‫اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ از ﻧﻈـﺮ اﺋﻤـﻪ اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ اﻣـﺎم ﻣـﺮدم ﻧـﻪ از راه‬
‫وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ و اﻧﺘﺼـﺎب ﻗﺒﻠـﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ اراده ﺟﻤﻌـﻲ و ﺷـﻮراﻳﻲ اﻓـﺮاد‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖدار ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و ﺷﻮري‬

‫اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﻛﺘﺎب )ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﺔ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﻛـﻪ ﻋﻠـﻲ
‬
‫وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣـﺮدم ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ و ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي از او ﺑﻪ ﺟـﺎي ﻣﺎﻧـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ‬

‫ ;)‪D;/0  £, C 8%X NO> ž R ®#,9s .; nh :O“ ,+ e +‬‬
‫ ‪Dfnk ,,+p :2*u‬‬
 ‫﴿‪﴾80‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﭘﻴﺸﻮايﺗﺎن ﺷﻮد او ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒـﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ داد‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺣﺠﺘﻲ و ﺣﻖ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻣـﺮدم از‬
‫ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ او ﻣﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻴﻢ«)‪.(1‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ در دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﻔﺎرﺷﻲ از رﺳﻮل اﻛﺮم ص و ﻳﺎ از ﭘـﺪرش در ﻣـﻮرد‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮد اﺷﺎره ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻓﻀـﺎﺋﻞ‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻳﺎدآوري ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ او ﻓﺮزﻧـﺪ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻼك و ﻣﺒﻨﺎي اﺳﺘﺪﻻل او ﺑﺮاي دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﻴﻌـﺖ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺼﻲ در ﺑﺎره اﻣﺎﻣﺖ او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ در ﻣـﻮرد اﻧﺘﺨـﺎب اﻣـﺎم ﺑـﻴﺶ از‬
‫ﻫﺮﭼﻴﺰ ﺑﻪ اراده ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺮدم اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲداد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻌﻨﻲ اﻫﻤﻴـﺖدادن ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺮ ﺷﻮري در ﻧﮕﺎرش و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺻﻠﺢ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﺠﻠـﻲ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﺪﻫﺎي آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﭘﺲ از ﺧﻮد‬
‫ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﺷﻮراي ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ و ﺷﻮري‬

‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ
ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از وﻓﺎت ﺑﺮادرش اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺻﻠﺢ ﺑﺎ او ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎ ﻣـﺮگ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از وﻓـﺎت اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات و دﻋﻮتﻫﺎﺋﻲ از اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣـﺪ ﺗـﺎ رﻫﺒـﺮي‬

‫ ;‪ -k fh a3# a3#2P  ,k h  fk ,Yh ,3X_P ~ |} :2#2{ ; H‬‬
‫‪DYYk h ,R4y h8‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾81‬‬

‫ﺟﻨﺒﺸﻲ را ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺻـﻠﺢ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ را ﺟﺎﻳﺰ ﻧﺪاﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ از ﻣﺮدم ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮد دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺼﺐ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧـﻮد آﺷـﻜﺎرا ﻣﻌﺎﻫـﺪه ﺻـﻠﺢ را ﻧﻘـﺾ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺳﺮ ﺑﺎز زد و ﺑﺮاي اﺻﻼح اوﺿﺎع اﻣـﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آن اﻧﺤﺮاف ﺑﺰرگ ﺑﭙﺎ ﺧﺎﺳﺖ و در ﻋﺮاق ﻧﺎﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮕﻲ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻌﺪاد اﻧﺪك ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺳـﭙﺎه‬
‫ﺳﺘﻢ ﻳﺰﻳﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮود ﻧﻴﺎورد‪ ،‬و در ﺳﺎل ‪ 61‬ﻫﺠﺮي ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻳﺎوراﻧﺶ در ﻛﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ اﻳﻦ روﻳﺪاد را ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ در زﻣﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫از ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮد دﻋﻮت ﻧﻜﺮد‪ ،‬اﻣﺎ او ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در »ﺗﻘﻴﻪ« و‬
‫ﻟﺰوم وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺻﺖ آﺗﺶ ﺑﺲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي روﻳﺪاد ﻛﺮﺑﻼ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪي ﺑـﺮاي ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﺻـﺤﺖ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫)ﻧﺺ( و ﻣﻨﺼﻮبﺑﻮدن ﻗﺒﻠﻲ اﻣﺎم ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ دﻋﻮت ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻮﻓﻪ از اﻣﺎم و ﻧﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﻜﺘﻮب او ﻫﻴﭻﻳﻚ ﻋﻠﺖ ﻗﻴﺎم را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﺒﻠـﻲ و )اﻣﺎﻣـﺖ ﻣﻨﺼﻮﺻـﻪ(‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ در ﻛﺘﺎب )اﻻرﺷﺎد( ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻮﻓﻪ در ﻣﻨﺰل ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫ﺻﺮد ﺧﺰاﻋﻲ ﮔﺮد آﻣﺪه و از ﺷﻨﻴﺪن ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺳـﭙﺎس‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﻛـﻪ از ﺣﺎﻣﻴـﺎن ﭘـﺪرش‬
‫ﻫﺴﺘﻴﺪ اﮔﺮ ﺧﻮد را ﻋﻤﻼً ﻳﺎور او ﻣﻲداﻧﻴﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺗـﺎ ﻣـﺮز‬
‫ﻓﺪاﻛﺎري و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ او را دﻋﻮت ﻛﻨﻴﺪ! اﻣﺎ اﮔﺮ از‬
‫ﺿﻌﻒ و ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺨﺪا او را دﻋﻮت ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﻓﺮﻳﺒﺶ ﻧﺪﻫﻴـﺪ‪!.‬‬

‫ `‪Ddd−k 2*8 j ,,+‬‬

 ‫﴿‪﴾82‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻳﺴﺘﺎد و ﭘﻴﺸﻤﺮگ او ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ دﻋﻮﺗﺶ ﻛﻨﻴﺪ! و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺿﻤﻦ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪» :‬از ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﻴﻪ‪ ،‬رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد اﻟﺒﺠﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺒﻴـﺐ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ و ﭘﻴﺮوان ﻣﺆﻣﻦ اﻳﺸﺎن و ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻮﻓﻪ‬
‫ﺑﻪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪.‬‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ!‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺳﭙﺎس ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ‪..‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي را ﻛﻪ ﻛﻤﺮ دﺷﻤﻦ ﺟﺒﺎر ﻣﻨﺶ و ﺳﺮﻛﺶ ﺗﻮ را درﻫـﻢ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﻗﺪرت و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻣﺖ را در ﻗﺒﻀﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و درآﻣﺪﻫﺎي ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ ﺧﻮدﺧـﻮاﻫﻲ اﻣـﺮ و ﻧﻬـﻲ ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﻧﻴﻚاﻧﺪﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ و زﺷﺖ ﺳﻴﺮﺗﺎن را ﺑﺮ ﻣـﺮدم ﭼﻴـﺮه ﻛـﺮد‪ ،‬ﻣـﺎل و‬
‫ﺛﺮوﺗﻲ را ﻛﻪ از آن ﺧﺪا ﺑﻮد در ﻣﻴﺎن ﺛﺮوتاﻧﺪوزان و دوﻟﺖﻣﺮدان ﺟﺒﺎر ﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد!‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮاﺋﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻴﺎ! ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل ﺗـﻮ‬
‫را وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد ﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺣﻖ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﺪان ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑـﻦ ﺑﺸـﻴﺮ‬
‫)واﻟﻲ اﻣﻮﻳﺎن در ﻛﻮﻓﻪ( ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در ﻗﺼﺮ ﺧﻮد ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑـﺮ اوﺿـﺎع ﭼﻴـﺮه‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﺑﺎ او ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ او اﻗﺘـﺪا‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻣﻲآﺋﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺪرﻧﮓ او را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳـﺎر‬
‫ﺷﺎم ﺧﻮاﻫﻴﻢ راﻧﺪ«‪.‬‬
‫و ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪» :‬از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎن )ﻛﻮﻓﻪ(!‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻣﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪي ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﻧﻲ و ﺳﻌﻴﺪ درﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﺮدم و‬
‫از آﻧﭽﻪ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮدﻳﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪم ﻛـﻪ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻴـﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗـﻮ را ﺳـﺒﺐ اﺗﺤـﺎد ﻣـﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﺣﻖ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ «.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮادر و ﭘﺴﺮ ﻋﻤـﻮي ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾83‬‬

‫اﻋﺘﻤﺎدم ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻢ‪ ،‬اﮔﺮ او ﺑﺮاي ﻣﻦ ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺎن و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻓﻀﻞ و اﻫﻞ ﻧﻈـﺮ در ﺑـﺎره آﻧﭽـﻪ در‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻳﺘﺎن آﻣﺪه اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ اﻧﺸﺎءاﷲ ﺑﻪ زودي ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻢ آﻣـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎن ﺧﻮد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرم و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮم ﻛﻪ اﻣﺎم ﻛﺴـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﺮﭘﺎ دارد‪ ،‬ﺑﺮ دﻳﻦ ﺣﻖ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را وﻗﻒ ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ! واﻟﺴﻼم«‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم »اﻣﺎم« از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﺼـﻮﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ »ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻛﺘـﺎب ﺧـﺪا‪،‬‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻋﺪاﻟﺖ و زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ وﻗﻒ دﻳﻦ ﻛﺮدن« ﺻﻔﺖﻫـﺎي اﺻـﻠﻲ‬
‫اﻣﺎم را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از روي ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را آﺷـﻜﺎرا درﻣـﻲﻳـﺎﺑﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻼش او ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ »ﻓﺮزﻧﺪ اﻣـﺎمﺑـﻮدن« ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮده ﻛﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮد را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻣﻘﺎم ﻣﻲداﻧﻴﺴﺘﻪ و در‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺻﻼح اوﺿﺎع اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻧﺴﭙﺮد و ﺣﺘﻲ‬
‫وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد را ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهاش )ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻴﻦ( ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺮش زﻳﻨﺐ و دﺧﺘﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ وﺻـﻴﺖ آﻧﭽﻨـﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ اﻳﺴﺖ ﻋﺎدي ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﻣـﻮر ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﻣـﺎدي‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دارد و از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎﻣـﺖ ﻣﻄﻠﺒـﻲ در آن ﻧﺎﻣﻴـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻋﺪم رواج ﻧﻈﺮﻳﻪ )اﻣﺎﻣﺖ اﻟﻬﻲ( در آن زﻣﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﺷﺎرهﻧﻜﺮدن اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ )اﻣﺎم زﻳﻦاﻟﻌﺎﺑـﺪﻳﻦ( ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ در‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺎرت در ﺷﺎم اﺳﺖ‪ ،‬او در ﻣﺴﺠﺪ اﻣﻮي و در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺣﺎﻛﻢ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻣﺮدم! ﻣﺎ اﻫﻞ اﻟﺒﻴـﺖ از‬
‫ﺷﺶ ﺻﻔﺖ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و از ﻫﻔﺖ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮي دارﻳﻢ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾84‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﺎ از ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺮدﺑـﺎري‪ ،‬ﺑﺨﺸـﺶ‪ ،‬ﻓﺼـﺎﺣﺖ‪ ،‬ﺷـﺠﺎﻋﺖ و ﻣﺤﺒﻮﺑﻴـﺖ ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ‬

‫ﺑﺮﺧﻮردارﻳﻢ‪ ،‬و اﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﺎ اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و اﻓـﺮادي ﭼـﻮن‬
‫ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﻃﻴﺎر‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﻴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا و دو ﺳﺒﻂ اﻳﻦ اﻣﺖ از ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫او ﺳﭙﺲ در ﺑﺎره ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺟﺪ ﺧﻮد اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺢﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬وارث ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻧـﻮر ﻣﺠﺎﻫـﺪان و ﺷﻜﺴـﺖدﻫﻨـﺪه‬
‫ﻧﺎﻛﺜﻴﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻄﻴﻦ و ﻣﺎرﻗﻴﻦ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬او ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺪاري در اﻋﺘﻘـﺎد و اﺳـﺘﻮاري‬
‫در ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ اﺣﺰاب را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻧﻤﻮد‪ ،‬او ﭘﺪر ﺳﺒﻄﻴﻦ اﻳﻦ اﻣـﺖ او ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم زﻳﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴـﺎن ﻓﻀـﺎﻳﻞ ﺧـﻮﻳﺶ اﻳـﺮاد‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ و ﺑﺪور از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ و ﺑﺮﺗﺮي ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫را ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺎرهاي ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع )وﺻﻴﺖ و اﻣﺎﻣـﺖ اﻟﻬـﻲ( در ﻣﻴـﺎن ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﻳﺸﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻛـﻪ )اﻣﺎﻣـﺖ ﻣﺸـﺮوع و ﻣﻔﺘـﺮض اﻟﻄﺎﻋـﻪ( ﭘـﺲ از‬
‫ﭘﺪرش از آن اوﺳﺖ ذﻛﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻲﺗـﻮان اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ را ﺑـﺮ ﺗﻘﻴـﻪ و ﺗـﺮس‬
‫اﻳﺸﺎن ﺣﻤﻞ ﻛﺮد؟‪.‬‬

‫دوري ﺟﺴﺘﻦ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد از اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ )زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ( ﭘﺲ از واﻗﻌﻪ ﺣﺮه رﺳﻤﺎً ﺑـﺎ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد)‪ ،(1‬و از ﭘﺬﻳﺮش رﻫﺒﺮي ﺷﻮرﺷﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از او ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎمﺧـﻮاﻫﻲ‬
‫از ﺧﻮن اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ و ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻳﻚ اﻧﻘﻼب دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺧﻮدداري ﻛـﺮد‪،‬‬
‫او در ﻫﻴﭻ ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎورد و ﺑﻪ ﻋﻤﻮي ﺧـﻮد‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ( ﻛﻪ ادﻋﺎي اﻣﺎﻣـﺖ او در آن ﻋﺼـﺮ ﻣﻄـﺮح ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧﮕﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ از آن ﻣﻦ اﺳﺖ‪..‬‬

‫ ž‪Dk ›2! j ,H#2 0‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾85‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬او از ﻣﺮدم ﻛﻨﺎر ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻛﺴﻲ دﻳﺪار‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻜﺶ ﺑﻪ دﻳﺪار وي ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﭼﻨﺎن ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدت ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻋﻠﻢ او ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻬﺮه ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ«)‪.(1‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق در ﻣﻮاردي ﺑﻪ اﻓﺮاط ﻧﻴﺰ دﭼﺎر ﺷﺪه و ﭼﻨﺎن اﻣﺎم ﺳﺠﺎد را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ اﻳﺸﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻀﻮع و اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺤﺾ از ﺣﺎﻛﻢ‬
‫وﻗﺖ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ دﭼﺎر ﺧﺸﻢ ﺳﻠﻄﺎن ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ اﻳﺸﺎن ﻃﺮﻓﺪاران ﻗﻴﺎم و‬
‫ﺟﻨﺒﺶ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮي ﺳﻠﻄﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻨﺪرواﻧﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ)‪.(2‬‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را اﻫﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ »اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ« ﺣـﻖ اﻣـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎن در‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ »اﻣﺎم و وﻟﻲ اﻣـﺮ« زﻣـﺎن ﺧـﻮد و ﺿـﺮورت ﻧﻈﺮﺧـﻮاﻫﻲ ﺷـﻮراﻳﻲ را ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻗـﺪرت و ﺧﺸـﻮﻧﺖ را ﺑـﺮاي ﻏﺼـﺐ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﻣﺤﻜﻮم و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب )ﻋﻴﻮن اﺧﺒﺎراﻟﺮﺿﺎ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺜﻲ از اﻣـﺎم رﺿـﺎ از‬
‫ﻗﻮل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ رواﻳﺖ اﻣﺎﻣﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪s 2## N0C H8» :‬‬
‫‪¤ ¦3 ,5 O/E3 £+ 3W8 %3X H38  3/# 348s a38e RGœ# aL™ ›*#‬‬
‫‪.«‹š šs 2E FCBL‬‬
‫»اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ﻗﺼﺪ ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﻜﻨﺪن ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻘﺎم ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ و وﻻﻳﺖ اﻣـﺮ اﻣـﺖ‬
‫را ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت )و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷﻮراي ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ( ﻏﺼـﺐ ﻧﻤﺎﻳـﺪ او را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ اﺟﺎز ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را داده اﺳﺖ«)‪.(3‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻗـﻮيﺗـﺮﻳﻦ و آﺷـﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ دﻳـﺪﮔﺎه اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ را در ﻣﻘـﺎم‬
‫ﺿﺮورت اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺷﻮراﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ رﻫﺒﺮ و اﻣﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﮔـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮﻳﺶ دﻋﻮت ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈـﺮ اﻋﺘﻘـﺎد ﺑـﻪ ﺑﺮﺗـﺮي و‬

‫ ž‪Dk ›2! j ,H#2 0‬‬

‫ ‪D
’O“ -k ›2! j ,”8e‬‬
‫‪Dk h ›2! j ,V+P=s  L -‬‬
 ‫﴿‪﴾86‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اوﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﻗﺮآن و ﻋﺪاﻟﺖ و دﻳـﻦ‬
‫راﺳﺘﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ ﺷـﺪﻧﺪ ﺗﺒﻌﻴـﺖ از ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﺮداﺷـﺘﻲ از ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫»اﻣﺎﻣﺖ و وﻻﻳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ )از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻮرﺧﺎن ﺷﻴﻌﻪ( ﺟﻤﻊ زﻳـﺎدي‬
‫از ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﻗﺮن اول ﻫﺠﺮي ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫ص ﻋﻠـﻲ
ﺑـﻪ ﺳــﺒﺐ ﻋﻠـﻢ و ﻓﻀـﻴﻠﺖ و ﺷــﺠﺎﻋﺖ ﻛـﺮم و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔــﺎري و‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪاش ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺎﻣﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن ب را ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ
داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛـﺮد و از‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﺑﺮﺗﺮي ﺧﻮد ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪان راﺿـﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ اﻧﺪﻳﺸـﻪ دﻳﮕـﺮي را ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬وﻻﻳـﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲرود«)‪.(1‬‬
‫و ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب )ﻓﺮﻗـﻪ اﻟﺸـﻴﻌﻪ( ﻧـﻮﺑﺨﺘﻲ ﻓﺮﻗـﻪ دﻳﮕـﺮي از ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم اﺳﺖ! زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺧـﺪا ﭘﻴﻮﻧـﺪي ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫دارد و ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻋﻠﻢ او ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮدم آزاد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي را‬
‫ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪهﺷـﺪه و ﺑـﻪ وﻇـﺎﻳﻒ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷـﺪ وﻻﻳـﺖ او ﻛـﺎﻓﻲ و ﻣﺸـﺮوع‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻻﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮد ﺣﺘﻤـﺎً راه ﻫـﺪاﻳﺖ و‬
‫رﺷﺪ و اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﻌﺒﻮد اﺳﺖ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ از وي ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﻌﺒﻮد واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ«)‪.(2‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا از ﻣﺮدم دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد )و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ(«)‪.(3‬‬

‫ › ‪Dfk:[E K@ ,›* ?`"u   k −/b;  ,a@W‬‬

‫ › ‪Dfk:[E K@ ,›* ?`"u   k −/b;  ,a@W‬‬
‫‪D
Yk :¯/b;  ,a@W › -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾87‬‬

‫از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در زﻣﺎن ﺧﻮد ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﮕﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ «5` 38 3OL y3 ,5` 38 130 H8» :‬او ﮔﻔـﺖ‪ :‬آري‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان از اﻳﻦ ﺳـﺨﻦ اﻣﺎﻣـﺖ و ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ !.‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ آن را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد«)‪..(1‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺰ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ‪» :‬در ﻣﻮرد ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮاي ﻣـﺎ‬
‫اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﻣﺘﻴـﺎز ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﻴﺶ از دﻳﮕـﺮان وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻫـﻴﭻ اﻣـﺎم واﺟـﺐ‬
‫اﻻﻃﺎﻋﻪاي در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﺪان اﻫﻞ ﺑﻴﺖ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﮕﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ «.‬ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎور را ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲداﻧﺴﺖ«)‪.(2‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴـﺎن ﻧﺴـﻞ اول‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻮروﺛﻲﺑﻮدن اﻣﺎﻣـﺖ واﻧﺤﺼـﺎر آن در اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ و ﻣﺴـﺘﻨﺪﺑﻮدن‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ )ﻧﺺ( آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ در دورهﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻣﺘﺪاول ﺷﺪ اﻋﺘﺒـﺎري ﻧﺪاﺷـﺖ‪ ،‬از‬
‫اﻳﻦ رو دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺴﻞ اول ﺷﻴﻌﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﺨﻴﻦ )اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ(‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن ﺷﻴﺨﻴﻦ را »ﻏﺎﺻﺒﺎن« ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﺷﻮراي ﻣﺮﻛﺐ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻬـﺎﺟﺮ‬
‫و اﻧﺼﺎر واﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﻴﻨﻲ وﺻﻴﺖ ﻧﻔﺮﻣﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم‬
‫ﺻﺎدق ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ و اﺣﺘﺮام و ﻗﺒـﻮل وﻻﻳـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ ﺗﻮﺻـﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ)‪.(3‬‬

‫ ‪Dk Yh 0L H; ,R#y/‬‬

‫ ;‪D
  
-k :+*! ,?C+2¬G‬‬
‫‪ Q£s3u Z38 %3G; 3;s ®#239M  3L 1r # zA ,dk ,fh ,O0 ,0 V+ -‬‬
‫‪DQ!N@ :E ?/ ; 8s ‹ž :/" šž ;  E\ :1E !  :­ "M : ( ?+PL‬‬
 ‫﴿‪﴾88‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘﺎدي‬

‫ﺗﻘﺪﻳﺮ اﻟﻬﻲ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ در روزﻫﺎي ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ ﺗـﺪوﻳﻦ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب از ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬
‫»ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘﺎدي« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﺴﻦ ﻛﺪﻳﻮر اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ و اﻧﺼﺎف آن را ﻛﺎري ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﻧﺎﺻـﺤﺎﻧﻪ ﻳـﺎﻓﺘﻢ و ﺣـﻴﻔﻢ‬
‫آﻣﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﮔﻞ ﺧﻮﺷﺒﻮ را از ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻬﺎر آن ﺑﺰرﮔـﻮار‬
‫ﺑﺮﻧﮕﻴﺮم و ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻜﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺿﻤﻦ آرزوي ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي و ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﻮي و اﺧﺮوي ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن آن ﻣﻘﺎﻟﻪ را‬
‫ﺑﺪون ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻘﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ‪» :‬ﺗـﺄﻣﻠﻲ در ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘـﺎدي« اداﻣـﻪ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ »ﭼﺮا ﺗﺸﻴﻊ؟« )‪ 23‬رﻣﻀﺎن ‪ (84‬و »ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ اﻣﺎﻣـﺖ در ﭘﺮﺗـﻮ ﻧﻬﻀـﺖ‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻲ« )ﻋﺎﺷﻮراي‪ (84‬اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺴﻴﻨﻴﺔ ارﺷﺎداﻟﻘﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺳﭙﺎﺳﮕﺬارم‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ارﺑﺎب ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺗـﺄﻣﻼﺗﻲ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨـﺖ و‬
‫ﻧﻘﺪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﺔ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲﻛـﻨﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﺘﺮﺿﺎن ﻛﻢﺣﻮﺻﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺮح ﺻﺪر و ﻣﺰﻳﺪ ﺑﺼﻴﺮت ﻣﺴﺌﻠﺖ دارم‪ ،‬اﻣﻴـﺪوارم‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺸﺄ ﺗﺄﻣﻞ ﻣﺠﺪدي در ﻣﻌﺎرف دﻳﻨﻲ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷـﻮد‬
‫و ﻛﻤﺎﻛﺎن از اﻧﺘﻘﺎدات و ﺗﺬﻛﺮات ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻨﺞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﺷﻮد ﻗﺮاﺋﺖ دﻳﮕﺮي از ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ ﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﺖ دﻳﮕـﺮ آﻧﭽـﻪ ﻣﺤﻮرﻳـﺖ‬
‫دارد »ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ«‪» ،‬ﻋﺪاﻟﺖ« و »ﻋﺮﻓﺎن« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺴـﻢ ﻫﺮﺳـﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ
اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺸﻴﻊ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟـﺰ »رواﻳـﺖ ﻋﻠـﻮي از‬
‫اﺳﻼم ﻧﺒﻮي«‪ ،‬رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ رﻳﺸﻪ در ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳـﻨﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص و ﺳـﻴﺮة اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ
دارد‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﺖ را ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ و واﻗﻌﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮداﺷـﺖ‬
‫از اﺳﻼم ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﺟﺤﺎن اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ از اﺳﻼم ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﺗﻠﻘﻲﻫﺎ ﭘﻴﺮوي‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ
را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ او ﭘﻴـﺎم دﻳـﻦ ﺣﻨﻴـﻒ را ﺑﻬﺘـﺮ از ﻫﻤـﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻣﺤﻤﺪ ص درك ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺗﺸـﻴﻊ ﻳﻌﻨـﻲ اﻧﺘﺨـﺎب »ﺑـﺎب‬
‫ﻋﻠﻲ« ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ »‪ ،«¯3P NO@ a#28‬واﺿـﺢ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺪﻳﻨـﻪ اﺑـﻮاب‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾89‬‬

‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ دارد ﻛﻪ در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ واردﻳﻦ از دﻳﮕﺮ اﺑﻮاب ﻧﻴﺰ ﻫـﻴﭻ ﺗﺮدﻳـﺪي روا‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﺳﻨﺘﻲ راﻳـﺞ در »ﻣﺴـﺌﻠﺔ ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸـﺮي‬
‫اﺋﻤﻪ« اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺸﺎن از ﺳﺮﺷﺘﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﻋﻠﻤـﻲ ﻟـﺪﻧﻲ و ﻏﻴﺮﻛﺴـﺒﻲ از‬
‫»ﻣﺎﻛﺎن و ﻣﺎ ﻳﻜﻮن و ﻣﺎ ﺳﻴﻜﻮن« آﮔﺎﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺋﻚ در ﮔـﻮشﺷـﺎن ﺣـﺪﻳﺚ و ﺑـﺮ‬
‫ﻗﻠﺐﺷﺎن اﻟﻬﺎم ﻣﻴﻜﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺗـﺮ از ﺗﻬـﺬﻳﺐ ﻧﻔـﺲ و ﻃﻬـﺎرت ﺑـﺎﻃﻦ ﻛـﻪ ﻣﻘـﺎم‬
‫ﻣﺨﻠﺼﻴﻦ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﮔﻨﺎه ﻣﺒﺮاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘـﺎر‬
‫و ﻛﺮدار آﻧﻬﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺧﻄـﺎ و اﺷـﺘﺒﺎه راه ﻧـﺪارد‪ ،‬اﻳـﻦ ذوات ﻣﻘـﺪس ﻣﻌﺼـﻮم در‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻧـﺪ‪ ،‬اﻻ اﻳﻨﻜـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ و ﻣـﺪﻋﻲ رﺳـﺎﻟﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ واﻻ در ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ص ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫رواﻳﺎت ﻣﻨﻘﻮل‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻨﺪ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﻲ‬

‫ﻣﺴﺘﻨﺪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻮﻳﮋه رواﻳﺎت ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺧﻮد اﺋﻤﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ رواﺋﻲ ﺷﻴﻌﻪ از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺘﺎب ﻛـﺎﻓﻲ‬
‫آﺛﺎر ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق واﻓﻲ ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻣﺒﺴـﻮط رواﺋـﻲ‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻣﺸﺤﻮن از اﻳﻦ رواﻳﺎت دال ﺑـﺮ ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸـﺮي اﻣﺎﻣـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺟﺎي ﺑﺤﺚ و ﭼﻮن و ﭼﺮاي ﻓﺮاوان دارد‪ ،‬ﻗﺪر و ﻗﻴﻤﺖ و ارزش ﻓﻨـﻲ‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺎت اﺳﺖ؛ ﻣﺤﻮر ﺑﺤﺚ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﺋﻲ ﺑـﻪ ﭘﺮﺳﺸـﻬﺎﺋﻲ از‬
‫اﻳﻦ دﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬در ﭼﻪ ﺣﻮزهﻫﺎﺋﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ رواﻳـﺎت اﺳـﺘﻨﺎد ﻛـﺮد؟ ﺑـﻪ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ رواﻳﺎت اﺗﻜﺎ ﻛﺮد؟ آﻳﺎ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬در اﺻﻮل دﻳـﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫وﻳﮋه در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﻼﻓﻲ اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﺟﺎي ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ اﺧﺒﺎر واﺣﺪ ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ آﻳﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﺧﺒﺎر واﺣﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﺪ ﻳﻚ ﮔﺬارة ﻳﻘﻴﻨﻲ دﻳﻨﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛـﺮد؟ آﻳـﺎ‬
‫ﻣﻴﺘﻮان ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺑﺎور ﻣﺘﺨﺬ از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ دﻳﻦ ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺐ را ﻧﻔﻬﻤﻴﺪه اﻧﺪ؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻣﻘـﺎل دﻧﺒـﺎل‬
 ‫﴿‪﴾90‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺰان اﻋﺘﺒﺎر و ﺣﺠﻴﺖ رواﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻋﺘﻘﺎدي‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﺮﺿﻲ و ﺗﻔﻨﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺒﺘﻼﺋﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ‬
‫در ﻣﻨﺎﺑﺮ دﻳﻨﻲ و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮده اﻳﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳﺎت اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﺷﻮد؛ و ﻛﻤﺘﺮ دﻳﺪه اﻳﻢ ﻛﻪ از اﻋﺘﺒﺎر‬
‫ﻣﺘﻦ ﻳﺎ ﺳﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﻳﺎ از ﺣﺠﻴﺖ رواﻳﺎت در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻨﻴﺎدي و اﺻﻠﻲ‬
‫ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻳﺪ‪ .‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ اﻳﻦ ﺑﺎب را ﺑﺎز ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در‬
‫ﺣﻮزه داراﺋﻲ ﻣﺎدي اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ »از ﻛﺠﺎ آورده اي؟«‪ ،‬در ﺣﻮزه‬
‫دﻳﻦ )داراﺋﻲ ﻣﻌﻨﻮي( ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﻢ‪ :‬از ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻣﺮي را ﺑﻪ دﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻣﻲداد ﻳﺎ ﺳﺨﻨﻲ دﻳﻨﻲ اﺑﺮاز ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ و ﺟﺴﻮراﻧﻪ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪» :‬از ﻛﺠﺎ‬
‫آورده اي؟ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺪام ﻣﻨﺒﻊ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ؟ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﻋﻘﻞ‬
‫اﺳﺖ؟ ﻳﺎ آﻳﻪ ﻗﺮآن؟ ﻳﺎ ﺳﻨﺖ ﻗﻄﻌﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص؟ ﻳﺎ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ؟« ﺑﻪ ﺷﻴﻮه و‬

‫ﺳﻴﺎق ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ {
‪:£"P z
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç‬‬

‫ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎرة ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ از ﻣﺘﻦ دﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫دﻟﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺸﻚ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈـﺮي ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﻮر‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل دارﻧﺪ و اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺑﻪ آن ﺑﺎور دارد ﻳﺎ ﻧﻪ؛ ﻣـﻲﺑﺎﻳـﺪ ﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺿﻮاﺑﻂ ﻧﻮﻋﻲ اﻋﺘﺒﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑﺘـﻮان آن را‬
‫در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮد و از اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠﻤﻲ آن دﻓـﺎع ﻛـﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﺮﺣـﺎل ﻫـﺮ‬
‫ﮔﺰاره دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﭼﻪ اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﭼﻪ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﻘﻬﻲ دﻟﻴﻞ ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻘﻠﻲ ﻳﺎ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﻧﻘﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫ﻣﻨﻘﻮل از رﺳﻮل اﻛﺮم ص و اﺋﻤﺔ ﻫﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در رواﻳﺎت ﻣﻨﻘﻮل از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص و ﺑـﺎﻻﺧﺺ در اﺣﺎدﻳـﺚ ﺑﺠـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه از اﻫﻞ ﺑﻴﺖ  ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي آﻣﺪه‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾91‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ رواﻳﺎت ﻣﻨﻘﻮل از اﺋﻤﻪ ﻃﺎﻫﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫ﺷﻴﻌﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻪ در ﺣـﻮزه‬
‫اﺻﻮل ﻣﻌﺎرف و ﭼﻪ در ﺣﻮزه ﻓﺮوع ﻓﻘﻬﻲ ﻣﺴﺘﻨﺪي ﺟﺰ از رواﻳـﺎت اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ در ﺑﺎرة ﺳﻨﺪ و دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻋﺘﻘـﺎدي ﻛـﻪ اﻣـﺮوز‬
‫ﺟﺰء ﻣﺸﻬﻮرات ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻳﻨﻲ ﻣﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺚ و ﻛـﺎوش ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﻗﻒ اﺟﺘﻬﺎد ﻛﻼﻣﻲ در ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻗﺮنﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺖ ﻋﻠﻤﺎ و ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻴﺔ ﻣﺎ ﻣﺼﺮوف اﺟﺘﻬﺎد در ﻓـﺮوع‬
‫دﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻟﺬا اﺻﻮل دﻳـﻦ ﻣـﺎ ﻛﻤﺘـﺮ ﻣـﻮرد واﻛـﺎوي و اﺟﺘﻬـﺎد و ﺑﺤـﺚ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﺎ در زﻣﻴﻨﻪي رواﻳﺎت ﻓﻘﻬـﻲ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻣﻔﻴﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ »وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ« دارﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ رواﻳﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﻓﻘﻴﻪ اﻣﺎﻣﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎ دارد ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ :‬ﻛﺪام ﻛﺘﺎب را ﺳـﺮاغ دارﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺔ رواﻳﺎت اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻴﻌﻪ در آن ﮔﺮد آﻣـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ »وﺳـﺎﺋﻞ‬
‫اﻟﺸﻴﻌﻪ« ﺑﺘﻮان ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد؟ ﻛﺪام ﻛﺘـﺎب را ﺳـﺮاغ دارﻳـﺪ ﻛـﻪ در آن ﻫﻤـﺔ‬
‫رواﻳﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ را ﮔﺮد آورده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن ﺑﺘـﻮان ﭼﻬـﺮة‬
‫اﺧﻼﻗﻲ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد؟‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﮔﺮدآوري ﻣﻨﻀﺒﻂ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ اﺟﺘﻬﺎد و ﺑﺤﺚ و‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺣﻮزهﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود و اﻧﺪك اﺳﺖ‪ ،‬از ﻫﻤـﻴﻦ روﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺘﻮن ﻗﺮون ﻣﺎﺿﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻮن درﺳﻲ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻓﻜﺮ ﻋﺎﻟﻢ دﻳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻜـﺮ ﻋـﺎﻟﻢ ﻗـﺮن ﻫﻔـﺘﻢ در‬
‫ﺣﻮزة اﻋﺘﻘﺎدات ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ از ﺧـﺪا‪ ،‬رﺳـﻮل‪ ،‬ﻣﻌـﺎد‪،‬‬
‫وﺣﻲ و اﻣﺎﻣﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﺷﺶ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔـﺖ‪،‬‬
‫آﻳﺎ در اﻳﻦ ﻫﺰاره اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﻧﻴﻔﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪﻳـﺪي ﺑـﻪ اﻋﺘﻘـﺎدات‬
 ‫﴿‪﴾92‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ؟ و ﻳﺎ ﺗﻘﺮﻳﺮ ﺗﺎزهاي از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻬﻦ اراﺋﻪ ﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ؟ ﻳـﺎ ﺑﺮﺧـﻲ ﺟﺰﺋﻴـﺎت‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را »ﻛﺄن ﻟﻢ ﻳﻜﻦ« ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮوﻳﻢ؟‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺤﺚ »اﻣﺎﻣﺖ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻـﻞ‬
‫اﺻﻴﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﮕﺎه ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻧﮕﺎه رﺳـﻤﻲ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ دﻳﻨـﻲ از ﻣﻨﻈـﺮي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺘﻬﺪاﻧﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﻧﻪ ﻣﻘﻠﺪاﻧﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ادرﻳـﺲ در ﻣـﻮرد‬
‫ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺔ ﻋﻠﻤﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺷـﻴﺦ ﻃﻮﺳـﻲ‬
‫آﻣﺪه اﻧﺪ ﻣﻘﻠﺪ او ﺑﻮده اﻧﺪ« )اﻟﺴﺮاﺋﺮ(‪ .‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮﻳﻨﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﻫﻤﻪي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼـﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻃﻮﺳـﻲ آﻣـﺪه اﻧـﺪ در ﺣـﻮزهي‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﻘﻠﺪ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ از ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ اﺟﺘﻬﺎد در اﻋﺘﻘﺎدات را ﻧﻴﺎزﻣﻮده اﻳﻢ«‪.‬‬
‫ﺑــﻪ ﻫﻤــﻴﻦ ﺳــﺒﺐ ﺳــﺨﻨﺎن اﻣــﺮوز ﻣــﺎ در ﺣــﻮزهي اﻋﺘﻘــﺎدات ﺑــﺎ ﺳــﺨﻨﺎن‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎنﻣﺎن ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻮم دﻳﻨـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ادﻟﺔ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ اﻣـﺮوز‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮﺧﻲ ادﻋﺎﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ دﻳﮕﺮي ﻣﻄﺮح ﻛﺮد؛ ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫از ادﻋﺎﻫﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ دﻳﺮوز ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻧﺴـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ذاﺗﻲ دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﺎ ﺗـﺄﻣﻠﻲ دوﺑـﺎره اﻧﺴـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﺗﺎزهاي اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﻛﺜﺮ ادﻟﺔ ﻋﻘﻠﻲ ﻛﻪ در ﺣـﻮزة اﻋﺘﻘـﺎدات در‬
‫ﻛﺘﺐ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ اﻣﺮوز ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اﻧﺪ؛ اﮔﺮ آن ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬آن ﺻﻐﺮي و ﻛﺒﺮي و اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻴﺰ از ﻗـﻮت ﺧﻮاﻫﻨـﺪ اﻓﺘـﺎد‪،‬‬
‫ﻗﺼﺪم ورود ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ ادﻟﺔ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﺑﺎره ﻋﻘﻞ و دﻟﻴﻞ ﻋﻘﻞ و ﺗﻄـﻮرات‬
‫ﺣﻜﻢ ﻋﻘﻞ در ﻃﻲ ﻗﺮون اﺧﻴﺮ در ﻣﺠﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ«‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺠﺎل‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ‪ ،‬ادﻟﺔ ﻧﻘﻠﻲ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺸﺨﺺ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﺤﺚ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف دو ﻓﺮﻗﺔ ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮدو ﻫﻢ ﺑـﻪ ﻗـﺮآن‬
‫ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن اﺳـﺘﻨﺎد ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ ﺳـﺮاغ رواﻳـﺎت‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾93‬‬

‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺧﻮد ﻣﻲروﻧﺪ؛ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘـﺎدي ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ادﻟﺔ ﻋﻘﻠﻲ ﻫﻢ ذﻛـﺮ ﺷـﺪه اﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬
‫ارزﺷﻲ ﺑﻴﺶ از ﻣﺆﻳﺪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر رواﻳﺎت در ﺣﻮزه اﻋﺘﻘﺎدات‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺗﺄﻣﻞ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘﺎدي‬

‫ﺗﺄﻣﻞ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘﺎدي ﻃﻲ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠـﺔ اول ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻴﻮة ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺿﻮاﺑﻂ راﻳﺞ ﻋﻠﻢ رﺟﺎل‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘـﺎدي را‬
‫ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻨﺪي ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم اﺳﻨﺎد رواﻳﺎت اﻋﺘﻘﺎدي از‬
‫زاوﻳﺔ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺟﻌﻞ اﺣﺎدﻳﺚ ﺗﻮﺳﻂ »ﻏﻼت و ﻣﻔﻮﺿﻪ« ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم از اﻣﻜـﺎن اﺳـﺘﻨﺎد ﺑـﻪ اﺧﺒـﺎر آﺣـﺎد در اﺻـﻮل دﻳـﻦ و‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات ﻛﻪ ﺣﻮزة ﻳﻘﻴﻦ و ﻋﺪمﺟﻮ از ﺗﻘﻠﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﺑﻪ ﻗﺮار ذﻳﻞ اﺳﺖ‪ :‬در ﺣﻮزة اﻋﺘﻘﺎدات در اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ رواﻳﺎت‬
‫)ﻛﻪ ﻋﻠﻲ اﻻﻏﻠﺐ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ( ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻠـﻢ رﺟـﺎل و دراﻳـﻪ از ﻗﺒﻴـﻞ‬
‫ﻟﺰوم و ﺛﺎﻗﺖ راوي در ﻣﻮارد ﻋﺪﻳﺪهاي زﻳﺮﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﻣﺮﺣﻠﺔ اول(‪،‬‬
‫دﺳﻴﺴﺔ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﻏﻼت و ﻣﻔﻮﺿﻪ در ﺟﻌﻞ اﺳﻨﺎد رواﻳﺎت اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻨﺎم راوﻳﺎن‬
‫ﻣﻮﺛﻖ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ »اﺻﻞ ﻋﺪم اﻋﺘﺒـﺎر اﺣﺎدﻳـﺚ اﻋﺘﻘـﺎدي )در ﻣﺒﺎﺣـﺚ اﺧﺘﻼﻓـﻲ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ( إﻻ ﻣـﺎ ﺧـﺮج ﺑﺎﻟـﺪﻟﻴﻞ« ﻣـﻲاﻧﺠﺎﻣـﺪ‪) ،‬ﻣﺮﺣﻠـﺔ دوم( اﺻـﻮﻻً در ﺣـﻮزة‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات و اﺻﻮل دﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻻزم اﺳﺖ و ﺗﻘﻠﻴـﺪ ﺟـﺎﺋﺰ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﻨﺎد ﺑـﻪ‬
‫اﺧﺒﺎر آﺣﺎد ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻣﻔﻴﺪ ﻇﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠـﺎز ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬و ﻓﺎﻗـﺪ دﻟﻴـﻞ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫)ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم( در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻋﺘﻘﺎدي ﻛـﻪ ﻣﺴـﺘﻨﺪي ﺟـﺰ اﺧﺒـﺎر‬
‫آﺣﺎد ﻧﺪارﻧﺪ در زﻣﺮة اﻣﻮر ﺑﻲ دﻟﻴﻞ ﺑﻮده‪ ،‬ﺟﺰء دﻳﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﺔ اول‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ اﺣﺎدﻳﺚ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺮاﺳﺎس ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﻠﻢ رﺟﺎل و دراﻳـﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ از آﻏﺎز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﻴﻴﺰ رواﻳﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻛﻪ اﺳﺘﻨﺎدﺷﺎن ﺑﻪ اﺋﻤﺔ ﻫـﺪي‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ ،‬از رواﻳﺎت ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬رواﻳﺎت ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺋﻤـﻪ‬
 ‫﴿‪﴾94‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از رواﻳﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮف‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رواﻳﺘﻲ در ﻳﻚ ﻛﺘﺎب و ﻟﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﺣﺘﻲ در ﻳﻜﻲ از ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﻧﻘﻞ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑـﺮ اﻋﺘﺒـﺎر آن ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺿـﻮاﺑﻂ اﻋﺘﺒـﺎر اﺣﺎدﻳـﺚ ﺧـﻮد ﺑﺤﺜـﻲ‬
‫اﺟﺘﻬﺎدي و ﺻﺤﻨﻪ اﺧﺘﻼف ﺟﺪي آرا اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺿﻮاﺑﻂ ﻛـﻪ در آﻏـﺎز ﺑﺴـﻴﻂ و‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﻮاﺟﻬﺔ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻋﻤﻠـﻲ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﮔﺴـﺘﺮش و ﻋﻤـﻖ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ دو ﻋﻠﻢ رﺟﺎل و دراﻳﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻋﻠﻢ رﺟـﺎل از ﺳﻠﺴـﻠﻪ‬
‫ﺳﻨﺪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻚﺗﻚ راوﻳﺎن را ﺗﺎ ﺧﻮد اﻣﺎم ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ آﻳﺎ ﻓﻼن راوي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ آﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ و راﺳﺘﮕﻮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ اﮔﺮ‬
‫ﻫﻤﺔ ﺳﻠﺴﻠﻪ روات راﺳﺘﮕﻮ ﺑﻮدﻧﺪ رواﻳﺖ ﻣﻌﺘﺒـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺣﺘـﻲ ﻳـﻚ رواي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪ ﻳﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروغﮔﻮﻳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ رواﻳﺖ ﻓﺎﻗﺪ ﺳﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬آن رواﻳـﺖ از‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻋﻠﻢ دراﻳﻪ ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻨﺪ را و ﻧﻪ ﺗﻚﺗﻚ روات در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫دو ﻣﺪرﺳﻪ ﻓﻜﺮي‪ ،‬اﺧﺒﺎري و اﺻﻮﻟﻲ در ﺑﺎره ﺿﺮورت اﻳﻦ دو ﻋﻠـﻢ از ﻳـﻚ‬
‫ﺳﻮ و ﺿﻮاﺑﻂ اﻋﺘﺒﺎر اﺣﺎدﻳﺚ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﺧـﺘﻼف اﺳـﺎس دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﺎي اﺧﺒﺎري ﻛـﻪ ﺗـﺪوﻳﻦﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﺟﻮاﻣـﻊ رواﺋـﻲ ﻣﺘـﺄﺧﺮ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار واﻓﻲ و وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ اﺧﺒـﺎر ﻣـﺬﻛﻮر در ﻛﺘـﺐ ارﺑﻌـﻪ‬
‫رواﻳﺎﺗﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺟﺎﻳﺰاﻟﻌﻤﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬـﺎ در زﻣـﺎن ﺗﻌـﺎرض آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳـﻨﺪي ﺑـﺮاي ﻳـﺎﻓﺘﻦ رواﻳـﺖ اﻗـﻮي ﻻزم اﺳـﺖ)‪ .(1‬اﺻـﻄﻼح‬
‫»رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ« در ﻧﺰد ﻗﺪﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺪﻟﻮل راﻳﺞ از آن در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ ﺗﻔـﺎوت دارد‪،‬‬
‫ﻣﺮاد از ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻃﺮﻳﻘـﻲ از ﻃـﺮق ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻟﺰوﻣـﺎ ﺟﻤﻴـﻊ راوﻳـﺎن آن اﻣـﺎﻣﻲ ﻣﻮﺛـﻖ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ)‪.(2‬‬

‫ ‪Dk ,h ,O“ 8_L , "@ ?(8‬‬

‫ ‪Dk ,h ,0 – ,‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾95‬‬

‫اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎي اﺻﻮﻟﻲ ﻣﺎ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎد‪ ،‬ﻧـﺰاع ﻋﻠﻤـﻲ ﺑـﻲاﻣـﺎﻧﻲ را‬
‫آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﺎي ﻓﺸﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اوﻻً ﻫـﺮ رواﻳﺘـﻲ از ﻣﻌﺼـﻮم ‬
‫ﺣﺠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ رواﻳﺖ ﻣﻮﺛﻖ ﺻﺮﻓﺎ ﺣﺠﺖ و ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳﺎت ﭼﺎرهاي ﺟﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ رﺟﺎل و ارزﻳﺎﺑﻲ اﺣـﻮال ﺗـﻚﺗـﻚ‬
‫راوﻳﺎن اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻫﻤﻪ رواﻳﺎت ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﻗﻄﻌﻲ اﻟﺼﺪور ﻳﺎ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ادﻋﺎي ﻗﻄﻊ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺻـﺪور ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧﻬـﺎ از ﻣﻌﺼـﻮم  ﺑﻌﻴـﺪ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ)‪.(1‬‬
‫از ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﺳﻴﺪ ﺑـﻦ ﻃـﺎووس )اﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻣﻮﺳـﻲ‪ 673 ،‬م( و ﭘـﺲ از او‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ )‪ 726‬م( رواﻳﺎت را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻬـﺎر دﺳـﺘﻪ ﺗﻘﻴﺴـﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪:‬‬
‫رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ راوي آﻧﻬﺎ اﻣﺎﻣﻲ و ﻣﻮﺛﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣـﺮاد از ﻣﻮﺛـﻖ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ رﺟﺎﻟﻲ )از ﻗﺒﻴﻞ رﺟﺎل ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻳـﺎ رﺟـﺎل ﺷـﻴﺦ ﻃﻮﺳـﻲ( ﺑـﻪ‬
‫راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدﺑﻮدن او ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رواﻳﺖ ﻣﻮﺛﻖ‪ :‬رواﻳﺘـﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از راوﻳﺎن آن ﺻـﺤﻴﺢ اﻟﻤـﺬﻫﺐ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺗﻮﺛﻴـﻖ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬رواﻳﺖ ﺣﺴﻦ‪ :‬رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از راوﻳﺎن آن ﻓﺮدي ﻣﻤﺪوح ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻲ ﻧﻪ ﺗﻮﺛﻴﻖ و ﺗﻌﺪﻳﻞﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺮح و ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬رواﻳـﺖ ﺿـﻌﻴﻒ‪:‬‬
‫رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از راوﻳﺎن آن ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﺟﺮح ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ او را‬
‫ﻓﺮدي دروﻏﮕﻮ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ اﺻﻼً ﺳﻨﺪ ﻧـﺪارد و‬
‫ﻧﺎم راوﻳﺎﻧﺶ ﺗﺎ اﻣﺎم ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ رواﻳﺖ ﻣﺮﺳﻞ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪) ،‬دراﻳﺔ ﺷﻬﻴﺪ‬
‫ﺛﺎﻧﻲ(‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي اﺻﻮﻟﻲ رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﻮﺛﻖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﻨﺎد ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻮده‪،‬‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬رواﻳﺎت ﺣﺴﻦ در درﺟـﻪ ﺑﻌـﺪ ﺑـﺎ ﺷـﺮاﺋﻄﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ رواﻳﺎت ﺿﻌﻴﻒ ﻳﺎ ﻣﺮﺳﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﺮوع ﻓﻘﻬـﻲ را اﺛﺒـﺎت ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي‪.‬‬
‫از ﻣﻴﺎن ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻓﻲ ﺣﺎوي رواﻳﺎت اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫ﻣﻦ ﻻﻳﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺬﻳﺐ و اﺳﺘﺒﺼﺎر ﺑﻪ رواﻳﺎت ﻓﻘﻬﻲ اﺧﺘﺼﺎص دارﻧـﺪ‪ ،‬دو‬

‫ ‪D-k ,h ,# = ¤ 1#( ,®#2{ C+ N@8‬‬

 ‫﴿‪﴾96‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺟﻠﺪ از دوره ﻫﺸﺖ ﺟﻠﺪي ﻛﺎﻓﻲ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »اﺻـﻮل ﻛـﺎﻓﻲ« ﻣﺨـﺘﺺ رواﻳـﺎت‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﻘﻪ اﻻﺳﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب ﻛﻠﻴﻨﻲ )‪ 329‬م( ﺑﺮﺧﻼف ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫رواﺋﻲ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺑﺎب اﻳﻤﺎن آﻏﺎز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻛﺘـﺎب ﻛـﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺎ »ﺑﺎب ﻋﻘﻞ و ﺟﻬﻞ« آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪» ،‬ﭼﻮن ﻋﻘﻞ ﻣﺪار زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴـﻮي و ﻣـﻼك‬
‫ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب اﺧـﺮوي اﺳـﺖ« )ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﻛـﺎﻓﻲ(‪ .‬در ﻣﺪرﺳـﺔ اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻋﻘـﻞ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻃﺮاز اول دارد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ »‪ .«3 H#, `  F"L ` H8‬ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﻛـﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻋﻘﻞ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﻳﻤﺎن ﻧﻤـﻲرود‪ ،‬ﻛﺘـﺎب دوم ﻛـﺎﻓﻲ »ﻓﻀـﻴﻠﺖ داﻧـﺶ«‬
‫اﺳﺖ؛ ﻛﺘﺎب ﺳﻮم »ﺗﻮﺣﻴﺪ« اﺳﺖ؛ ﻛﺘﺎب ﭼﻬﺎرم »ﺣﺠﺖ« اﺳﺖ ﺷـﺎﻣﻞ ﻧﺒـﻮت و‬
‫ﻣﻌﺎد؛ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻛﺘﺎب ﭘﻨﺠﻢ »اﻳﻤﺎن و ﻛﻔﺮ« اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘـﻴﺶ ﭘـﺎ‬
‫اﻓﺘﺎدهاي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻜـﻴﻢ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳـﻢ ﻓﺮدوﺳـﻲ )‪ 411‬م( ﺷـﺎﻋﺮ ﻣﻠـﻲ ﻣـﺎ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﺔ ﺧﻮد را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬

‫ﻛــﺰﻳﻦ ﺑﺮﺗـــﺮ اﻧﺪﻳﺸــﻪ ﺑﺮﻧﮕـــﺬرد‬ ‫ﺑﻨـــﺎم ﺧﺪاوﻧـــﺪ ﺟـــﺎن و ﺧـــﺮد‬

‫ﺳـــﺘﺎﻳﺶ ﺧـــﺮد را ﺑـــﻪ از راه داد‬ ‫ﺧــﺮد ﺑﻬﺘــﺮ از ﻫﺮﭼــﻪ اﻳــﺰدت داد‬
‫ﺧﺮد دﺳﺖ ﮔﻴﺮد ﺑـﻪ ﻫـﺮدو ﺳـﺮاي‬ ‫ﺧﺮد رﻫﻨﻤـﺎي و ﺧـﺮد دﻟﻜﺸــﺎي‬
‫ﺗﻮ ﺑﻲ ﭼﺸﻢ ﺟﺎن آن ﺟﻬﺎن ﻧﺴﭙﺮي‬ ‫ﺧﺮدﭼﺸﻢ ﺟﺎن اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﻨﮕﺮي‬
‫•‬

‫ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻘﻞﮔﺮاي ﺷﻴﻌﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪة ﻃـﺮاز‬

‫اول آن ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ارزش اﺻـﻮل ﻛـﺎﻓﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ آن ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ ﻛﺘـﺐ رواﺋـﻲ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺑﺮﻗـﻲ‪ ،‬ﺑﺼـﺎﺋﺮاﻟﺪرﺟﺎت ﺻـﻔﺎر ﻗﻤـﻲ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ »اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ« ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎبرواﺋﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮل ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ ،‬در دورة ﻛﺎﻓﻲ ‪ 16199‬ﺣﺪﻳﺚ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﻘـﺔ‬
‫اﻻﺳﻼم ﻛﻠﻴﻨﻲ اﻳﻦ ﺷﺎﻧﺰده ﻫﺰار رواﻳﺖ را ﻃﻲ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻛﺎر ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳـﺎ‬
‫از ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺼﺪﻫﺰار ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ دﻗﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ .‬از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺪة ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫)‪ 333‬م( از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار رواﻳﺖ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾97‬‬

‫ﻣﺴﻨﺪ از اﻫﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارم و روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﻣﻲﺗـﻮاﻧﻢ‬

‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺳﻴﺼﺪﻫﺰار ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﻣﺬاﻛﺮه ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ«)‪ (1‬ﻛﻠﻴﻨﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺳﻴﺼﺪﻫﺰار رواﻳﺖ را در ﻃﻲ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻣﻮرد ﻓﺤﺺ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و از ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻧﺰده ﻫﺰار رواﻳﺖ را ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺟﻬﺖ درج‬
‫در ﻛﺘﺎﺑﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻴﺰي در ﺣـﺪود ‪ 5‬درﺻـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮي ‪ 95‬درﺻﺪ رواﻳﺎت ﻣﻮﺟﻮد از ﻧﻈﺮ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟـﺐ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از ﻣﻌﺎﺻـﺮان ﻛﻠﻴﻨـﻲ ﺑـﻪ او ﻣﺘـﺬﻛﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﺧﺘﻼف رواﻳﺎت دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻻزم دارﻳـﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ اﻋـﻢ از اﻣـﻮر ﻧﻈـﺮي اﻋﺘﻘـﺎدي و اﺣﻜـﺎم‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻓﻘﻬﻲ را ﺑﺮاﺳﺎس رواﻳﺎت ﺻـﺤﻴﺢ اﺋﻤـﻪ  درﺑـﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪» .‬ﺛﻘـﻪ‬
‫اﻻﺳﻼم ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف رواﻳﺎت در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛـﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻌﻴﺎر اﺷﺎره ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬اول‪ ،‬ﻋﺮﺿـﻪ رواﻳـﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪا؛ ﭼﻮن اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ داده اﻧﺪ ﻫﺮﭼـﻪ ﻣﻮاﻓـﻖ ﻛﺘـﺎب اﺳـﺖ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺮآن اﺳﺖ را رد ﻛﻨﻴﻢ‪3 ,¤ .3/0 OL 4 VL» ،‬‬
‫… ‪ «5, ¤ ./0 = 8 5yb FCBL ¤ ./0‬در ﻣﻜﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺤﻚ ﭘﺬﻳﺮش اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﺖ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ )آﻧﭽﻨﺎﻧﻜـﻪ اﺧﺒـﺎرﻳﻮن ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ(‬
‫ﺑﺪون رﺟﻮع ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ اﺋﻤﻪ ﻗﺮآن ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﻧﺒﺎﺷـﺪ! دوم‪ ،‬ﭼـﻮن ﻣـﺎ در اﻗﻠﻴـﺖ‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ و ﻣﺬﻫﺐ رﺳﻤﻲ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﺑﺴـﻴﺎر ﻓﺸـﺎر ﻣـﻲآورد‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎري از رواﻳـﺎت ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻘﻴﻪ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪» ،‬ﻫﺮ رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻗﻮم )ﻣﺬﻫﺐ رﺳـﻤﻲ‬
‫ﺣﺎﻛﻢ( اﺳﺖ را رﻫﺎ ﻛﻦ ﻛﻪ رﺷﺪ ﺑﺮﺧﻼف اﻳﺸﺎن اﺳـﺖ«‪ .‬ﺳـﻮم‪» ،‬رواﻳـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻮرد اﺟﻤـﺎع و اﺗﻔـﺎق ﻫﻤـﺔ اﺻـﺤﺎب ﺑﺎﺷـﺪ در اﻋﺘﺒـﺎر آﻧﻬـﺎ ﺗﺮدﻳـﺪي ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫»ﺑﺮﺧﻼف رواﻳﺎت ﺷﺎذ و ﻧﺎدر و اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‪.‬‬

‫ ‪DY°> $ C+‬‬

 ‫﴿‪﴾98‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﻠﻴﻨﻲ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻠﺨﻲ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ :‬ﺣﺘـﻲ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺳـﻪ ﻣﻌﻴـﺎر ﺗﻤﻴﻴـﺰ‬
‫رواﻳﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮ ﻛﺎر ﺳﺎدهاي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاﺳـﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي ﺳـﻪﮔﺎﻧـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ از رواﻳﺎت را واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑـﻪ ﻣـﻼك ﭼﻬـﺎرﻣﻲ‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ آن »ﺗﺨﻴﻴﺮ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﺘﺤﻴـﺮ ﺷـﺪي و‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺪام رواﻳﺖ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن و رد‬
‫ﻋﻠﻢ واﻗﻌﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺮﻛﺪام را ﻛﻪ ﻋﻤﻼً اﺧﺘﻴـﺎر ﻛـﺮدي‪ ،‬ﺑـﻪ وﻇﻴﻔـﺔ ﺧـﻮد ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده اي‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎر ﺗﺨﻴﻴـﺮ‪ ،‬دﺳـﺖ ﻣﺤـﺪﺛﻴﻦ را ﺑﻄـﻮر ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪاي در ﻧﻘـﻞ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻌﺎرض و ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي آن ﺳﻪ ﻣﻌﻴﺎر را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ در‬
‫دﺷﻮاري اﺧﺘﻼف اﺣﺎدﻳﺚ ﻋﻤﻼً ﻣﺨﻴﺮاﻧﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﺑﺮﺧـﻲ از رواﻳـﺎت‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺋﻤﻪ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ در واﻗﻊ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻧﻮﻋﻲ اﺟﺘﻬﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪ دﻳﮕـﺮي‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫رواﻳﺎت »ﻛﺎﻓﻲ« و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﻲ اﺟﺘﻬـﺎد ﺛﻘـﻪ اﻻﺳـﻼم در اﻧﺘﺨـﺎب اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﺻﺤﺎب ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ‬
‫ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق )‪ 381‬م( ﺑﺎ اﺟﺘﻬﺎدي ﻣﺘﻔﺎوت از ﻛﻠﻴﻨﻲ ﺑﺎ آﻧﭽـﻪ را ﺧـﻮد از اﻧﺒـﻮه‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻨﻘﻮل از اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﺘﺎب »ﻣﻦ ﻻ ﻳﺤﻀـﺮه اﻟﻔﻘﻴـﻪ«‬
‫را ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ )‪ 460‬م( در اﺟﺘﻬﺎدي دﻳﮕﺮ ﺗﻬﺬﻳﺐ و اﺳﺘﺒﺼـﺎر را‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺘﺐ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻋـﺪم ﻛﻔﺎﻳـﺖ ﻛﺘـﺎب ﻗﺒـﻞ از دﻳـﺪﮔﺎه‬
‫ﻣﺆﻟﻔﻴﻦ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ وﺣﻴﺪ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ )‪ 1205‬م( ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ ﻋـﺎﻟﻢ اﺻـﻮﻟﻲ ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻓﻲ ﻛﻢ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ رواﻳـﺎت ﻛـﻪ ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ رواﻳﺎﺗﻲ در ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛـﻪ ﻗﻄـﻊ ﺑـﻪ ﻋـﺪم‬
‫ﺻﺪور آﻧﻬﺎ از اﺋﻤﻪ دارﻳﻢ)‪.(1‬‬

‫ >¬‪Ddk ,P± 29 ,a !e F‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾99‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﺎي ﻗﺮون اﺧﻴﺮ ﺑﻮﻳﮋه از ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻪ ﺑﻌـﺪ ﻧﺸـﺎن ﻣﻴﺪﻫـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻲ از اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻗﺮون ﭼﻬـﺎرم و ﭘـﻨﺠﻢ ﻣﻌﺘﺒـﺮ و ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺿﻮاﺑﻂ اﺟﺘﻬﺎدي رﺟﺎل‬
‫و دراﻳﻪ در ﻫﺸﺖ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ از داوريﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ارﺗﻘﺎء ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ‬
‫از ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺷـﻬﺎدت ﺣﺴـﻲ اﺳـﺖ و اﻻ اﺳـﺘﻨﺒﺎطﻫـﺎ ﻳـﺎ‬
‫اﺟﺘﻬﺎدﻫﺎي اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻋﻠﻤﺎي دﻳﮕﺮ ﺣﺠﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﻋـﺎﻟﻤﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻴﺨﻮاﻫﺪ در ﻳﻜﻲ از ﻋﻠـﻮم اﺳـﻼﻣﻲ اﻋـﻢ از ﻓﻘـﻪ و ﺗﻔﺴـﻴﺮ و اﺧـﻼق و ﻛـﻼم‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﺣﺎدﻳﺚ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﺟﺘﻬﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ در ﺳﻨﺪ ﻣـﺘﻦ و ﺟﻬـﺖ ﺻـﺪور‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺰ اﺟﺘﻬﺎد ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس رواﻳﺎت‬
‫ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﺑﻮﻳﮋه اﺣﺎدﻳﺚ ﻛـﺎﻓﻲ ﻣـﻮرد ارزﻳـﺎﺑﻲ و ﺑﺮﺳـﻲﻫـﺎي دﻗﻴـﻖ ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻤﺎن اﺻﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻴـﺖ ارزﻳـﺎﺑﻲ اﺣﺎدﻳـﺚ از ﺣﻴـﺚ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر و ﺿﻌﻒ و ﻋﻠﻤﺎي اﺧﺒﺎري ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﺣﺎدﻳﺚ اﻗﻮي و ﺗﺮﺟﻴﺢ در ﺑﻴﻦ‬
‫رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﺳﻨﺪي اﺣﺎدﻳﺚ ﻛﺘﺎب ارزﺷـﻤﻨﺪ ﻛـﺎﻓﻲ اﻗـﺪام‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺘﺨﺎرات ﭘﻴﺮوان اﻣﺎﻣﺎن اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ارزﻳﺎﺑﺎن و ﻧﻘﺎدان از ﺟﻤﻠـﻪ ارادﺗﻤﻨـﺪان ﺛﻘـﻪ اﻻﺳـﻼم‬
‫ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺿﻤﻦ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪﻧﻴﺶ‪ ،‬ﻣﻴﺰان اﻋﺘﺒﺎر رواﻳـﺎت‬
‫ﻣﻨﻘﻮل او را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﺳﻨﺪي رواﻳﺎت ﻛﺘـﺎب ﻛﻠﻴﻨـﻲ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﺮن دﻫﻢ )‪ 966‬م( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﻦ ﻓﻘﻴﻪ ﻣﺘﺒﺤﺮ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻓﻲ ‪ 5072‬ﺣـﺪﻳﺚ ﺻـﺤﻴﺢ‪ 144 ،‬ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺣﺴﻦ‪ 1118 ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ‪ 302 ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻗﻮي‪ 9485 ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ دارد‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ‪ %59‬رواﻳﺎت ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﻗﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر ﺣﺴﻦ ﺑﻦ زﻳﻦ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪ وي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻌﺎﻟﻢ در ﻛﺘـﺎب »ﻣﻨﺘﻘـﻲ اﻟﺠﻤـﺎن ﻓـﻲ‬
‫اﻻﺣﺎدﻳﺚ اﻟﺼﺤﺎح و اﻟﺤﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻼﻛﻲ ﺳﺨﺖﮔﻴﺮاﻧـﻪﺗـﺮ ﺗﻌـﺪاد اﺣﺎدﻳـﺚ‬
 ‫﴿‪﴾100‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﻓﺮوع ﻛﺎﻓﻲ را ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﻮم ﺗﻌﺪادي ﻛﻪ واﻟﺪ ﻣﺎﺟﺪش ﺑـﺮآورد‬

‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار در ﻛﺘﺎب »ﻣﺮآت اﻟﻌﻘﻮل ﻓـﻲ‬
‫ﺷﺮح اﺧﺒﺎر آل اﻟﺮﺳﻮل ص« ﻛﻪ ﺷﺮح ﻛﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻣـﺘﻦ‬
‫رواﻳﺎت ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻨﺪي آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺑﺮاﺳﺎس ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻨﺪي اﻳﻦ ﻣﺤﺪث ﺑﺰرگ از ﻣﺠﻤـﻮع ‪ 1015‬رواﻳـﺖ‬
‫ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺠـﺔ ﻛﺎﻓﻲ )ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﺤﺚ اﻣﺎﻣـﺖ اﺳـﺖ(‬
‫‪ 286‬رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ ﻳﺎ ﺣﺴﻦ )ﻳﺎ در ﺣﻜﻢ اﻳﻦ ﻋﻨﺎوﻳﻦ( اﺳﺖ؛ ‪254‬‬
‫رواﻳﺖ ﻣﺮﻓﻮع ﻳﺎ ﻣﺮﺳﻞ ﻳﺎ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ؛ ‪ 463‬رواﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن آﻣﺎر و ﺑﺮاﺳﺎس ارزﻳﺎﺑﻲ ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 28‬درﺻﺪ رواﻳﺎت ﻛﺘـﺎب‬
‫اﻟﺤﺠﺔ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪي ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺑﻴﺶ از ‪ 70‬درﺻـﺪ رواﻳـﺎت آن ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻨﺪي )ﻣﺮﺳﻞ‪ ،‬ﻣﺠﻬﻮل‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﻣﺮﻓﻮع( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ از اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻨﺪي ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﻌﺎرض رواﻳﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻪ در ﭘﺬﻳﺮش اﺻﻞ رواﻳﺎت‪ ،‬ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻋﻼﻣـﻪ ﻣﺠﻠﺴـﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﺧـﻮشﺑﻴﻨﺎﻧـﻪ و‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي او ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺳﻊ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎراﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻨﺪي و ﻣﺘﻨﻲ ﻳﻜﻲ از ﺣﺪﻳﺚﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ )ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﺑﻬﺒﻮدي در ﺻﺤﻴﺢ اﻟﻜﺎﻓﻲ( از ‪ 2833‬رواﻳﺖ اﺻـﻮل ﻛـﺎﻓﻲ ﺗﻨﻬـﺎ ‪593‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ‪ 21‬درﺻـﺪ(‪ ،‬و از ‪ 1015‬رواﻳـﺖ‬
‫ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ ﻛﺎﻓﻲ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 101‬ﺣﺪﻳﺚ )ﻳﻌﻨﻲ ‪ 10‬درﺻﺪ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺤﻴﺢ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﻮم ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺒﻠﻲ(‪ .‬ارزﻳﺎﺑﻲ اﺧﻴـﺮ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ارزﻳﺎﺑﻲاي ﺳﺨﺖﮔﻴﺮاﻧـﻪ ﻗﻠﻤـﺪاد ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬در ﺧﻮشﺑﻴﻨﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺶ از دو ﺳﻮم رواﻳﺎت ﻛﺘـﺎب اﺻـﻮل‬
‫ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬از رواﻳﺎت ﺿﻌﻴﻒ و ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧﺴـﺒﺖ در‬
‫رواﻳﺎت ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ‪ 70‬ﺗﺎ ‪ 90‬درﺻﺪ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻴﻦ ‪10‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾101‬‬

‫ﺗﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 28‬درﺻﺪ رواﻳﺎت اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ )ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ ﻳﺎ ﺣﺴـﻦ(‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﻢ در رواﻳﺎت ﻓﻘﻬﻲ ﻫﻢ در رواﻳﺎت اﻋﺘﻘﺎدي و ﻫﻢ در‬
‫رواﻳﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ رواﻳﺎت ﻓﻘﻬﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮب‬
‫اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪات رواﺋـﻲ ﻳـﻚ ﻣﺴـﺌﻠﻪ راﻳـﺞ ﻛﻼﻣـﻲ‬
‫اﺷﺎره ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد اﻳﻦ ﺿﻮاﺑﻂ ارزﺷﻤﻨﺪ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان رﻋﺎﻳـﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻳﻜﻲ دو ﻣﻘﺎل اﺧﻴﺮ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪ در ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻗﺮون ﺳﻮم‬
‫ﺗﺎ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﻣﺎﻣﺎن اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺗﻐﻠﻴﻆ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻏـﻼت و ﻣﻔﻮﺿـﻪ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ دﻳﮕﺮي از ﺗﺸﻴﻊ اراﺋﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﻲ ﺗﺸﻴﻊ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﺪرﺳﺔ ﻓﻜﺮي ﻏـﻼت و ﻣﻔﻮﺿـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺪرﺳـﻪي‬
‫ﻓﻜﺮي ﺗﺸﻴﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ در ﺑﺎرة ﺷﻴﻮة ﻋﻠﻢ اﺋﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ آﻳـﺎ ﻋﻠـﻢ اﺋﻤـﻪ‬
‫اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ آدﻣﻴﺎن ﻟﺪﻧﻲ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻟﻬﺎم و‬
‫وﺣﻲ )ﻏﻴﺮرﺳﺎﻟﻲ( ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺎن ﻧﻴـﺰ در ﺗﻌﻠـﻴﻢ ﻣﻌﻠـﻢ اﻧﺴـﺎﻧﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮم ص ﻳﺎ اﻣﺎﻣﺎن ﻗﺒﻠﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ؟ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻠـﻢ اﺋﻤـﻪ آﻳـﺎت‬
‫ﻗﺮآن ﻧﻴﺴﺖ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﺳﺘﻨﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً اﺣﺘﻤﺎل و اﻣﻜـﺎن ﻋﻠـﻮم ﻓﺮاﺑﺸـﺮي‬
‫ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺒﺪ ﺻﺎﻟﺢ )ﺧﻀﺮ(‪ ،‬ﻳﺎ ﺻـﺎﺣﺐ ﻋﻠـﻢ اﻟﻜﺘـﺎب )در ﻋﺼـﺮ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﺒﻲ( اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﺎره ﻓﻌﻠﻴﺖ و وﻗﻮع ﻋﻠـﻮم ﻓﺮاﺑﺸـﺮي اﻳﺸـﺎن آﻳـﺎﺗﻲ‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﻟﺪﻧﻲ ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮات اﺋﻤـﻪ ﻓﻘـﻂ و ﻓﻘـﻂ‬
‫رواﻳﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫در رﺳﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻠﻤـﺎي ﻗـﺮن اﺧﻴـﺮ )از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻈﻔﺮ( در ﺑﺎرة ﻋﻠﻢ اﺋﻤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رواﻳـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ ﻣﺴـﺘﻨﺪ ﺑﺤـﺚ‬
‫ﻓﻮق اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻛﺘـﺎب »راﻫﻨﻤﺎﺷﻨﺎﺳـﻲ« )ص‪ ،480‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺗﻘﻲ ﻣﺼﺒﺎح ﻳﺰدي( و ﻛﺘﺎب ‪Qa388p 23#"L |} 3 a3­p «+3@u a3#2;M‬‬
‫ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﻣﻈﻔﺮ )ج‪ 2‬ص‪ ،54‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﺴﻦ ﺧـﺮازي( از ﻛﺘـﺐ درﺳـﻲ‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻴﻪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ در ﺑﺤﺚ‬
 ‫﴿‪﴾102‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻬﻢ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺎﺗﻲ از ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ و ﺑﺼـﺎﺋﺮاﻟﺪرﺟﺎت‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ رواﻳﺎت ﺑﺎب »‪ 3[O@# s ²3 šž † a3[¬e s‬‬
‫‪) « [OL‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺪاﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻛـﺎﻓﻲ ‪ (258/1‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﺮاي ﻋﻠﻤﺸﺎن ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺳﻪ رواﻳﺖ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬از اﻳـﻦ ﺳـﻪ رواﻳـﺖ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬
‫ﻋﻼﻣﺔ ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺿﻌﻴﻒ و دوﺗﺎ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺿـﻮاﺑﻂ ﻋﻠـﻢ‬
‫رﺟﺎل و دراﻳﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻳﻦ رواﻳﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد ﻓﻘﻬﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺎد اﻋﺘﻘﺎدي‬
‫ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺣﺎل از ﺳﺮوراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﮕﻮه رواﻳﺎت اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﻛﻪ در ﻓﺮوع ﻓﻘﻬﻲ ﻛﻪ در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﻣﺴـﺎﻳﻠﻲ ﺟﺰﺋـﻲ و ﭘـﻴﺶ ﭘـﺎ‬
‫اﻓﺘﺎده اﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﻲ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ رواﻳﺎت ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻌﺘﺒﺮ )ﺻﺤﻴﺢ ﻳـﺎ ﻣﻮﺛـﻖ(‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﺟﻮب اﻋﺘﻘﺎدات ﻳﻚ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ أﺳﻨﺎد رواﻳﺎت ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ رواﻳﺎﺗﻲ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي رﺟﺎل و دراﻳﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮ‪) ،‬ﻣﺠﻬﻮل‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺳﻞ‪ ،‬ﻣﺮﻓﻮع( ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﺎ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮ ادﻋﺎي ﺗـﻮاﺗﺮ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻏﺎﻳـﺖ‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻀﻤﻮن ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺎت ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮي را‬
‫ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‬
‫و ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ :‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺸﻬﻮر ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ؟ أﻳﻦَ َﺗﺬ ‪‬ﻫ ‪‬ﺒﻮن؟‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﺤـﺚ‪ :‬ﺑـﺎ ﺿـﻮاﺑﻂ ﻋﻠـﻢ رﺟـﺎل و دراﻳـﻪ )ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫ﺣﺪﻳﺚﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻴﻌﻪ از ﻗﺮن ‪ 7‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ( ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫دﻳﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان اﺗﻜﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و رواﻳـﺎت ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫ﻳﺎ ﻣﺠﻬﻮل ﻳﺎ ﻣﺮﺳﻞ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﻮﺟـﻪ ﻳـﻚ ﻣﺴـﺌﻠﺔ دﻳﻨـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾103‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ :‬ﻟﺰوم ﭘﺎك ﺳﺎزي ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘﺎدي از اﺣﺎدﻳﺚ ﺟﻌﻠـﻲ ﻏـﻼت و‬
‫ﻣﻔﻮﺿﻪ‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻴﻮة ﻣﺄﻟﻮف رﺟﺎﻟﻲ و دراﻳﻪاي ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻴﻢ؛ اﻣـﺎ در‬
‫ﺣﻮزة ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺮوز ﻛﺮده ﻛﻪ ﻋﻠـﻢ رﺟـﺎل و دراﻳـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ آن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در زﻣـﺎن اﻣـﺎم ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﺎﻗﺮ و اﻣـﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق  ﮔﺮوﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘـﻪ و ﺗﺸـﻜﻴﻼﺗﻲ و داراي ﺳـﺮﻛﺮدهﻫـﺎي‬
‫ﺷﻴﻄﺎنﺻﻔﺖ در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻏﻼت« ﻣﺸﻬﻮر ﺷـﺪه‬
‫اﻧﺪ )ﺑﻪ آﻧﻬﺎ »ﻏﻼت ﻃﻴﺎره« ﻳﺎ »ﻏﻼت ﺧﻄﺎﺑﻴﻪ« ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد( رﺋـﻴﺲ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﻳﻨﺐ اﺳﺪي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﺨﻄﺎب )ﻣﺘﻮﻓﺎي ﺣﻮاﻟﻲ ﺳﺎل ‪ (138‬ﺑـﻮد‪،‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﻓﺮد ﺷﺎﺧﺺ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ »ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ« ﺑﻮد‪ ،‬از ﺑﻴﺶ از ‪ 60‬ﻧﻔﺮ از ﻏـﻼت‬
‫در ﻛﺘﺐ رﺟﺎﻟﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﻮان و اﺻﺤﺎب ﻣﻐﻴـﺮه ﺑـﻦ ﺳـﻌﻴﺪ و اﺑﻮاﻟﺨﻄـﺎب‬
‫اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻼت ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﻠﻮل روح ﻳـﺎ ﻧـﻮر ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺟﺴـﻢ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و اﺋﻤـﻪ و اﻳﻨﻜـﻪ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎﻣﻞ در روي زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ اﻣﻮر از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻼت رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻲ در ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺋﻤﺔ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺟﻌﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ؛ ﺟﻌﻠﻴـﺎت‬
‫اﻳﻦ ﻋﺪه ﺑﺎ رواﻳﺎت ﻣﺠﻬﻮل ﻳﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻔﺎوت ﺟﺪي دارﻧﺪ؛ از اﻳﻦ رو ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻣﺠﺰا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ام‪ ،‬رواﻳﺎت ﺟﻌﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ در ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺋﻤﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻪ در ﻣﺬﻣﺖ اﻳﺸﺎن؛ اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔـﺎﻫﻲ اﻳﺸـﺎن را ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫رﺑﻮﺑﻴﺖ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ آﻧﻬـﺎ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎم ﺻـﺎدق در‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻮﺑﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪا ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓـﺮاوان رواﻳـﺖ‬
‫ﺟﻌﻞ ﻛﺮد و ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﭘﺪرم اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻧﺴﺒﺖ داد«)‪.(1‬‬

‫ ‪DYdd®#29 ,W0 C+‬‬

 ‫﴿‪﴾104‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻌﺪ از اﻓﺸﺎي ﺗﻮﻃﺌﺔ ﻏﻼت ﻃﻴﺎره ﺗﻮﺳﻂ اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ از ﺳﺮان آن‬
‫ﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﻛﻢ وﻗﺖ ادام ﺷﺪﻧﺪ؛ ﺳﺮﻛﺮدهﻫﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪﻧﺔ ﻏﻼت ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﻏﻼت دو ﮔﻮﻧﻪ رواﻳﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ رواﺋﻲ ﻣﺎ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧـﺪه اﺳـﺖ‪ :‬ﮔﻮﻧـﺔ‬
‫اول‪ ،‬رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم اﻳﺸﺎن ﺑﻨﺎم ﻳﻜﻲ از راوﻳﺎن در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﻨﺪ رواﻳﺖ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‬
‫ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳﺎت ﺑـﺎ ﺿـﻮاﺑﻂ رﺟـﺎﻟﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد‬
‫رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از ﻏﻼت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻛـﻢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﺘﺐ رواﺋﻲ ﻣﺎ از ﻗﺮن ﭼﻬـﺎرم ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ از اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ رواﻳـﺎت ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳﺎت در »اﺻﻮل ارﺑﻌﻪ ﻣﺄه« ﺑـﻪ ﺧـﻂ راوي‬
‫اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از اﻣﺎم ﻧﻘﻞ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻧﺔ دوم‪ :‬رواﻳﺎت ﻣﺠﻌﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑـﺮ ﻣـﺘﻦ ﺳـﻨﺪ آن ﻧﻴـﺰ ﺟﻌﻠـﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﺎم راوي ﺟﺎﻋﻞ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﻨﺪ ﺣـﺪﻳﺚ ذﻛـﺮ ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬در واﻗـﻊ‬
‫ﻏﻼت ﺑﺎ دﻏﻠﺒﺎزي و ﻧﻴﺮﻧﮓ‪ ،‬رواﻳﺎت ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺧﻮد را در ﻣﻴﺎن رواﻳـﺎت ﻣﻌﺘﺒـﺮ‬
‫ﻣﻨﻘﻮل از اﺋﻤﻪ ﺟﺎﺳﺎزي ﻣﻲﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓـﻦ ﻣﻬـﻢ رﺟـﺎل و دراﻳـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻳﻦ رواﻳﺎت را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺣﻴﻠﺔ ﺟﺪﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر زدﻧﺪ و آن »ﺟﻌﻞ ﺳﻨﺪ« ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ راوﻳﺎن ﺗﻮﺛﻴﻖ ﻧﺸﺪه وﻗﺘﻲ ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬
‫دروغ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ اﺳﻢ ﺧﻮد را ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺷـﻨﻴﺪه ام‪،‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﻴﺰ در ﻋﻠﻢ رﺟﺎل ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻓﻬﻤـﻴﻢ ﻓﻼﻧـﻲ ﻓـﺮدي ﻏﻴﺮﻣﻮﺛـﻖ اﺳـﺖ؛ ﻟـﺬا‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻨﻘﻮل از او ﻣﺠﻬﻮل ﻳﺎ ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﺮدود ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻏـﻼت روش‬
‫ﺟﺪﻳﺪي را درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ :‬دﻓﺘﺮ رواﻳﺖ اﺻﺤﺎب را ﻛﻪ اﺳﻢ آن »اﺻﻞ« ﺑﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺎرﻳﻪ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻣﺎ اﻳﻦ رواﻳﺎت را اﺳﺘﻨﺴـﺎخ ﻛﻨـﻴﻢ )از‬
‫روي اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﻧﺴﺨﻪﺑﺮداري ﻛﻨﻴﻢ(‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ در اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣﻌﺘﺒـﺮ و‬
‫ﻣﻮﺛﻖ ﻣﺠﻌﻮﻻت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎم آن ﺻﺤﺎﺑﻲ درج ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ دﻓﺘﺮ را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻛﻪ در دﻓﺘﺮ او ﻣﻄﻠﺒﻲ‬
‫ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از او ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ﻛﻪ اﺻﻼً اﻳﺸﺎن ﻧﻔﺮﻣﻮده اﻧﺪ‪) ،‬ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﺋﻲ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾105‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻓﺎﺟﻌﻪ رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب »ﻏﻠﻮ‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﻏﺎﻟﻴـﺎن‬
‫در دﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺮﺣﻮم آﻳﺖ اﷲ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻧﺠﻒ آﺑﺎدي‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 105‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ(‪ .‬ﻟﺬا‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻴﻮه رﺟﺎل و دراﻳﻪاي ﻣﻌﻬـﻮد ﺑـﻪ ﺳـﺮاغ رواﻳـﺎت ﺑـﺮوﻳﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ رواﻳـﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﺳﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬـﺎ ﻣﺤﺘـﻮاي‬
‫ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺳـﻨﺖ ﻗﻄﻌـﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ ص‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ اﻣﺮي ﺧﻼف واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳﺎت ﻣﺠﻌـﻮل ﺗﻮﺳـﻂ ﺧـﻮد اﻣـﺎم‬
‫ﺻﺎدق  ﺑﺮﻣﻼ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ در ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ‬
‫دو ﻧﻔﺮ )اﺑﻮاﻟﺨﻄﺎب و ﻣﻐﻴﺮه( و اذﻧﺎﺑﺸﺎن ﭘﺨﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫دو رواﻳﺖ را از »رﺟﺎلﻛﺸﻲ« اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ام‪ ،‬ﺗـﺎ ﻧﺸـﺎن دﻫـﻢ ﭼـﺮا ﻣـﺎ در‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ رواﻳﺎت اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﻴﺎط ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رواﻳـﺎت ﻓﻘﻬـﻲ داﺷـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ؛ ﻣﺎ در رواﻳﺎت ﻓﻘﻬﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻌﻀﻠﻲ ﻧﺪارﻳﻢ؛ در رواﻳﺎت ﻓﻘﻬﻲ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﻳﺖ در ﺷﺮاﺋﻂ ﺗﻘﻴﻪ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣﺠﻬـﻮل و ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﻜﻢ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﺻﺤﺎب اﺋﻤﻪ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺮ دروغﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﺪرم )اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ( ﺗﻌﻤـﺪ داﺷـﺖ‪ ،‬در آن‬
‫زﻣﺎن اﺻﺤﺎب او در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﭘﺪرم ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﺘﺐ را از اﺻﺤﺎب‬
‫ﭘﺪرم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻐﻴﺮه ﻣﻲدادﻧﺪ و او در آﻧﻬﺎ ﻛﻔﺮ و زﻧﺪﻗﻪ دﺳﻴﺴﻪ ﻣـﻲﻛـﺮد‬
‫و ﺑﻪ ﭘﺪرم ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲداد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻣﻲداد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣـﻲداد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺨﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﭼﻪ در ﻛﺘﺐ اﺻﺤﺎب ﭘﺪرم از ﻏﻠـﻮ ﻣـﻲﻳﺎﺑﻴـﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ دﺳﻴﺴﺔ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ در ﻛﺘﺐ اﺻﺤﺎب اﺳﺖ«)‪.(1‬‬
‫ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻳﻜﻲ از ده ﺻﺤﺎﺑﺔ ﻃﺮاز اول اﺋﻤﻪ اﺳﺖ؛ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش رواﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖﮔﻴﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﻫﺮ رواﻳﺘﻲ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »از ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺗﻮ‬
‫در اﻣﺮ ﺣﺪﻳﺚ اﻳﻦ ﻗﺪر ﺳﺨﺖﮔﻴـﺮي و ﺑﺴـﻴﺎري از آﻧﭽـﻪ را اﺻـﺤﺎب رواﻳـﺖ‬

‫ ‪DYd ®#29 ,W0 C+‬‬

 ‫﴿‪﴾106‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ ﭼﻪ اﻣﺮي ﺑﺎﻋﺚ رد اﺣﺎدﻳﺚ از ﺳﻮي ﺗـﻮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﻜﻢ از اﻣﺎم ﺻـﺎدق  ﺑـﺮاﻳﺶ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬از ﻣﺎ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻗﺒﻮل ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺟﺰ آن ﭼﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑـﺎ ﻗـﺮآن و ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﺎﻫﺪي از اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ )ﻟﻌﻨـﺔ‬
‫اﷲ( در ﻛﺘﺐ اﺻﺤﺎب ﭘﺪرم رواﻳﺎﺗﻲ را دﺳﻴﺴﻪ ﻛﺮده ﻛﻪ از ﭘـﺪرم ﺻـﺎدر ﻧﺸـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﺣﺘﻴﺎط ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﻮل ﻗـﻮل ﺧﺪاوﻧـﺪ و ﺳـﻨﺖ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻳﻮﻧﺲ در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ در ﺳـﻔﺮ ﻋـﺮاق ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ از ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردم‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ  و ﺟﻤﻌﻲ از اﺻﺤﺎب اﻣـﺎم ﺻـﺎدق‬
‫‪ ،‬از ﻫﺮدو ﮔﺮوه اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻌﺪدي را ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮ اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ اﻟﺮﺿﺎ  ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎم رﺿﺎع  اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﺮاواﻧﻲ از آﻧﻬﺎ را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ اﻣﺎم ﺻﺎدق  ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺑﻮاﻟﺨﻄـﺎب‬
‫ﺑﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق  دروغ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﻮاﻟﺨﻄﺎب را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫از اﺻﺤﺎب اﺑﻮاﻟﺨﻄﺎب ﺗﺎ اﻣﺮوز اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ را در ﻛﺘﺐ اﺻﺤﺎب اﻣﺎم‬
‫ﺻﺎدق  دﺳﻴﺴﻪ و ﺟﺎﺳﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﺎ ﺧﻼق ﻗﺮآن ﻧﭙﺬﻳﺮﻳـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎ ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«)‪.(1‬‬
‫ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﺣﺪود ﻧﻴﻢ ﻗﺮن از زﻣﺎن اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ‪ ،‬ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺻﺤﺎﺑﻲ‬
‫ﻃﺮاز اول اﺋﻤﻪ در ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺟﻌﻠﻲ دﭼﺎر ﻣﺸﻠﻚ ﻣﻲﺷـﺪه‪ ،‬ﺣـﺎﻻ از‬
‫ﭘﺲ ﻏﺒﺎر دوازده ﻗﺮن‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ دﭼﺎر ﻣﺸـﻜﻞ ﻧﻤـﻲﺷـﻮﻳﻢ؟ ﺑـﺮاي ﺷﻨﺎﺳـﺎﺋﻲ اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺎت ﺟﻌﻠﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻠﻢ رﺟﺎل ودراﻳﻪ ﻣـﻲﺑﺎﻳـﺪ از ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي ﻧـﻮﻳﻦ ﻧﻘـﺪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻧﺴﺨﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﭙﺮﺳـﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫آﻳﺎ ﻧﺴﺨﻪاي اﻳﻦ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺎدر ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻳـﻦ‬
‫اﻓﺮاد ﻏﺎﻟﻲ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟‪.‬‬

‫ ‪Yd®#29 ,W0C+‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾107‬‬

‫از زاوﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻏﻼت ﻣﺴﻠﻢ ﺗﻮﺳـﻂ اﺋﻤـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﺳﺮان آﻧﻬﺎ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻧﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ روﻳﻪ دادﻧﺪ؛ اﻳـﻦ ﺑـﺎر ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ‬
‫»ﻣﻔﻮﺿﻪ« اداﻣﺔ ﺣﻴﺎت دادﻧﺪ؛ ﻣﻔﻮﺿﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ رﺑﻮﺑﻴﺖ و اﻟﻮﻫﻴـﺖ اﺋﻤـﻪ ﻧﺸـﺪﻧﺪ؛‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺋﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ اذن اﷲ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻫﻤﺔ اﻣﻮر ﻋـﺎﻟﻢ راه ﺑـﻪ‬
‫دﺳــﺖ دارﻧــﺪ؛ رزق ﻣــﺎ ﺑــﻪ دﺳــﺖ آﻧﻬﺎﺳــﺖ؛ اﻳﻨﻬــﺎ ﻫﻤــﻪ ﭼﻴــﺰ را ﻣــﻲداﻧﻨــﺪ؛‬
‫ﭘﺸﺖﺳﺮﺷﺎن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ؛ زﺑﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن‬
‫اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ رواﻳﺎت دﺳﺘﻪ اول‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻏﻼت را ﺑﺎزﺳـﺎزي ﻛﺮدﻧـﺪ؛‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﻣﺮوزي وﻳﺮاﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺻﺮﻳﺢ ﺧـﻼف ﺑـﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴـﺪ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺣﺬف ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺠﺪداً آﻧﻬﺎ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺷﺎﻋﻪ دادﻧﺪ؛ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻬﻀﺖ دوﺑﺎرهاي ﻋﻤﻼً ﻧﺒﺾ ﻓﻜﺮي ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ اوﻻً ﺧﻮد را ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻏﻼت رﺳﻮاﺷﺪه ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﮔﺮوه‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺳﺎده دل ﺧﺎﻟﺺ را ﺟﻠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳـﻦ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ را ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ در ﺗﺮوﻳﺞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎرف اﻫﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﻔﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ذﻛﺮ ﻛﺮدﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻬـﺎ از رواﻳـﺎن‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رواﻳﺎت اﻳﺸﺎن در ﻛﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﻛﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ‬
‫اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﻔﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺟﻌﻔﻲ ﺻﻴﺮﻓﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب »ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻔﻀﻞ« اﺳـﺖ‪،‬‬
‫او ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاري ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻔﻮﺿﻪ اﺳﺖ و ﻗﺒﻞ از ﺳﺎل ‪ 176‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ؛ و در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﻈﻢ اﺟﺰاي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﻘﻮﻳﻀﻲ ﻧﻘﺸﻲ ﺑﺴﺰا داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از او ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻨﺎن زاﻫﺮي )‪ 220‬م( از ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﻳﻦ ﺳﺮان ﻣﻔﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود)‪.(1‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از رواﻳﺎت در ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﻳـﻦ اﻓـﺮاد ﻳـﺎ ﻳـﺎران‬
‫آﻧﻬﺎ ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ‪D-f−Yd )*! ,#P$P$ >+28 H9 2> ,F8 2# +, R/8‬‬
 ‫﴿‪﴾108‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻔﻮﺿﻪ رواﻳﺘﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق را ﻧﻘـﻞ ﻛـﺮده اﻧـﺪ ﻛـﻪ آن را ﻓـﺮاوان‬
‫ﺷﻨﻴﺪه اﻳﺪ‪» QN/¨ 8    E a; ; HL  BM :‬ﻣـﺎ را از ﻣﺮﺗﺒـﻪي رﺑﻮﺑﻴـﺖ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﺪ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻳﺎ ﺷﺒﻪ رواﻳﺖ در ﺷـﺶ ﻛﺘـﺎب ﺷـﻴﻌﻲ ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و در‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺪام ﺳﻨﺪ درﺳﺘﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬در ﻛﺘـﺎب »ﺑﺼـﺎﺋﺮاﻟﺪرﺟﺎت« ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺴﻦ ﺻﻔﺎر ﻗﻤﻲ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه ﻣﻔﻮﺿـﻪ در ﻗـﺮن ﺳـﻮم؛ در »اﺣﺘﺠـﺎج«‬
‫ﻃﺒﺮﺳﻲ؛ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي اﺳﺖ؛ ﻫﺮﺳـﻪ ﻛﺘـﺐ ﻣﻤﻠـﻮ از آراء‬
‫ﻣﻔﻮﺿﻪ اﺳﺖ و در ﻫﻴﭻ ﻛﺪام‪ ،‬رواﻳـﺖ ﻓـﻮق ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻨﺎد ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﺎي آن‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺠﺎزﻳﺪ ﻫﺮﭼﻪ در ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺎ ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼـﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺎ ﺑﻴﺶ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ‬
‫ﭼﻚ ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻔﻮﺿﻪ داده ﺷﺪ‪ (1)،‬ﻫﺮﭼـﻪ دﻟﺸـﺎن ﺧﻮاﺳـﺖ در‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺋﻤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻛﺘﺎبﻫﺎ را ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد رواﻳـﺎت ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه در ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ وﻗﺎﻳﻊ ﭘﺸﺖ ﭘـﺮده ﺻـﺪور‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺑﺮ ﺑﻨﺪﻳﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻲﻣﻬﺎ ﺑﺎ در ﻣﻀﻤﻮن آﻧﻬـﺎ ادﻋـﺎي ﺗـﻮاﺗﺮ ﻛﻨـﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﺗﺮي ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﺣﺘﻤـﺎل ﺗﺒـﺎﻧﻲ راوﻳـﺎن ﻣﻨﺘﻘـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه در ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺟﻌﻠﻲ در ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺋﻤﻪ ﻫﻤﭙﺎﻳﻪ »ﻗﺎﻋﺪه‬
‫ﺗﺴﺎﻣﺢ در ادﻟﻪ ﺳﻨﻦ« در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت و ادﻋﻴﻪ و زﻳﺎرات ﺟﻌﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در رواﻳـﺎت اﻋﺘﻘـﺎدي در‬
‫ﺣﻮزه ﺣﺠﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺖﺳﺎزي ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﻣﻔﻮﺿـﻪ و ﻏـﻼت و‬
‫ﻛﺜﺮت رواﻳﺎت ﻣﺠﻌﻮل در ﺣﻮزه ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸـﺮي اﻣﺎﻣـﺎن و ﺟﻌـﻞ ﻣﻀـﺎﻋﻒ‬
‫)ﺟﻌﻞ ﺗﻮأم ﻣﺘﻦ و ﺳﻨﺪ(‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺻﺪور اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳـﺎت از اﺋﻤـﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺧﻼف آن اﺛﺒﺎت ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻦ اﺻـﻞ ﺣـﻮزه اﻣـﻮر اﺧﺘﻼﻓـﻲ و ﻓﻀـﺎﻳﻞ‬
‫ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ »اﺋﻤﻪ ﻫﺪي واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋـﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻳﺎ »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺮﺟـﻊ ﻋﻠﻤـﻲ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ«‬

‫ ‪DYk oW& ZC8‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾109‬‬

‫اﺟﻤﺎﻋﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﻳﺎت اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺤﺚﻫـﺎي‬
‫اﺟﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮﻋﺎً ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺸﻜﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف رواﻳﺎت ﺣﻮزة ﻓﻀﺎﺋﻞ‬
‫ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ارﺗﺒﺎط ﺷﺐ ﻗـﺪر و اﻣـﺎم ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻓﺮاواﻧـﻲ از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﺮ ﻣﺎ اﺑﺮاز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ رواﻳﺎت ﺑﺎب »ﻓﻲ ﺷﺄن إﻧـﺎ أﻧﺰﻟﻨـﺎه‬
‫ﻓﻲ ﻟﻴﻠﻪ اﻟﻘﺪر و ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ »در اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ‪ 9‬رواﻳـﺖ آن ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﺳﻨﺪي ﺿﻌﻴﻒ و ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺼﺎرهي ﻛﻼم در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ رواﻳﺎت اﻋﺘﻘـﺎدي در‬
‫ﺣﻮزه ﺣﺠﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺪ ﺑـﻪ ﻇـﺎﻫﺮ ﻣﻌﺘﺒـﺮي دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻮﻳﮋه در ﻣﺤـﺪوده‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻛـﺮد؛ ﭼـﻮن ﻣـﺘﻦ و ﺳـﻨﺪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﺔ ﻣﻔﻮﺿﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﻌـﻞ ﺑـﻪ ﺣـﺪي اﺳـﺘﺎداﻧﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻛﻪ اﻣﺮ ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﺔ ﻃﺮاز اول اﺋﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‪ :‬ﻋﺪم اﻋﺘﺒﺎر ﻇﻨﻮن در اﺻﻮل دﻳﻦ و اﻋﺘﻘﺎدات‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﺴﻠﻤﺎت ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻋﺘﻘﺎدي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻢ ﻛﺮد و ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن را اﻋﺘﺒﺎري‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺤﻜﻢ ﻧﺼﻮص ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮآﻧﻲ اﺳﺖ‪
Ä
Ã
Â
Á
{ :‬‬

‫‪» - :wp
z Ç

Æ
Å‬از ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﻠﻢ ﻧﺪاري ﭘﻴﺮوي ﻣﻜﻦ« {
|
‬

‫}
~
_
`
‪» - :’ #
zb

a‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن اﻧﺴﺎن را از ﺣﻖ‬

‫ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ آﻳﺎت ﻣﺬﻣﺖ ﻇﻦ و ﺗﻘﻠﻴﺪ در ﻗﺮآن ﻫﻤﻪ در ﺣﻮزه اﻋﺘﻘﺎدات اﺳـﺖ و اﻻ‬
‫ﻇﻦ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﺣﻮزه اﺣﻜﺎم ﻓﺮﻋﻲ ﻓﺮدي )ﻓﻘﻪ( ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر ﺣﺠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎمﺷﺪه در ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺧﺒـﺮ‬
‫واﺣﺪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻴﺶ از اﻓﺎده ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻇـﻦ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻣﻮﺛﻖ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳﻴﺮة ﻋﻘﻼ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻠـﻲ )ﻓﻘﻬـﻲ( ﺣﺠـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در اﻣﻮر ﻣﻬﻢ از ﻗﺒﻴﻞ اﺻﻮل دﻳﻦ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي ﻇﻦ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ و‬
 ‫﴿‪﴾110‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻋﻠﻢ ﻗﻄﻌﻲ ﻳﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﺻﻮل دﻳﻦ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺒﺮ واﺣﺪ )وﻟﻮ ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻮﺛﻖ( اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺴـﺘﻨﺪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘـﺎدي ﻳـﺎ‬
‫اﺻﻮل دﻳﻦ ﻋﻘﻞ ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ دﻟﻴﻞ ﻧﻘﻠﻲ ﻗﻄﻌـﻲ ﻳﻌﻨـﻲ آﻳـﺎت ﻗﺮآﻧﻜـﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫رواﻳﺎت ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻛﻪ در دﻻﻟﺖ ﻧـﺺ و ﺻـﺮﻳﺢ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا اﺧﺒـﺎر واﺣـﺪ ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻋﺘﻘﺎدي ﻳﺎ اﺻﻠﻲ از اﺻﻮل دﻳﻦ را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻋﺘﻘﺎدي را از ﻳﻘﻴﻦ و ﻋﻠﻢ ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺗﻌﺒﺪي ﺗﻨﺰل دادﻳﻢ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺒﺪﻳﺎت در ﺣﻮزه اﻋﺘﻘﺎدي دﻳﮕﺮ واﺟﺐ اﻻﻋﺘﻘﺎد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ )از ﻗﺒﻴـﻞ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻌﺎد و آﺧﺮت( ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ آن ﺑـﺮاي ﻛﺴـﻲ اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎد اﻋﺘﻘـﺎدش‬
‫واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻛﻤﻲ ﻇﺮاﻓﺖ دارد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ؛ و ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از آن ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻛﺜﺮ رواﻳﺎت ﻣﻮرد اﺳـﺘﻨﺎد در ﺣـﻮزه اﻋﺘﻘـﺎدات‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ )ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﻪ( ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺧﺒﺮ واﺣـﺪ ﻣﻔﻴـﺪ ﻇـﻦ‬
‫اﺳﺖ و اﻓﺎده ﻋﻠﻢ و ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد دﻟﻴـﻞ اﻋﺘﺒـﺎر آن ﺳـﻴﺮة‬
‫ﻋﻘﻼ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻘﻼ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻠﻲ و ﻓﺮﻋـﻲ ﺧـﻮد وﻗﺘـﻲ ﻣﻄﻤـﺌﻦ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻲ از ﮔﻮﻳﻨﺪهاي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﺨﻨﺶ ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺆال در ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ و ﻇـﻦ ﺣﺎﺻـﻞ از آن در‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ اﻳﻦ ﺳﺆال در اواﺧﺮ ﺑﺤﺚ »دﻟﻴﻞ اﻧﺴـﺪاد« در‬
‫ﻛﺘﺐ رﺳﺎﺋﻞ ﺷﻴﺦ اﻧﺼﺎري و ﻛﻔﺎﻳﻪ آﺧﻮﻧﺪ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻋﻤﻴـﻖ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ اﻫﻤﻴﺖ آن‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻧﻮﻋﺎً در ﺣﻮزهﻫﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺎارزش »ﻻﻳﻌﺘﺒﺮاﻟﻈﻦ ﺑﺎﺻﻮل اﻟﺪﻳﻦ ﻣﻄﻠﻘﺎ«‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي‬
‫»ﻇﻦ« ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ؛ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻇﻨﻮن ﻋﻤﻞ ﻛﺮد؛ ﺣﺠﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﺒﺮ واﺣﺪ در ﺣﻮزه اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي ﺣﺠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎ در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﻪ دارﻳﻢ‪ ،‬از‬
‫دو ﺣﺎل ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻌﺒﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﺣﻮزة‬

‫ﻳﻘﻴﻦ ﺧﺎرج ﻛﺮده اﻳﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﻌﺒﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ {
‪
È

Ç‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾111‬‬

‫‪  :£"P z

Í

Ì


Ë

Ê

É‬دﻟﻴﻞ ﺧﻮد را اﻗﺎﻣﻪ‬

‫ﻛﻨﻴﺪ؛ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ آﻳﺔ ﻧﺺ ﺑﻴﺎورﻳﺪ و ﻧﻪ آﻳﺔ ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ رواﻳﺎت ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻧﺺ‬
‫ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺪارﻳﺪ؛ آﻧﭽﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻫﻤﻴﻦ اﺧﺒﺎر آﺣﺎد اﺳﺖ؛ )ﺗﻮاﺗﺮ ادﻋﺎﺋﻲ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺧﺒﺎر آﺣﺎد ﻧﻴﺰ ﻗﺪر و ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻮاﻃﺆ راوﻳﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ‬

‫ﻛﺬب ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ (.‬اﻳﻦ اﺧﺒﺎر ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﻗﺎده اﻧﺪ ﻛﻪ {
|
}
~
_
‬

‫`
‪ ،- :’ #
zb

a‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻋﺘﻘﺎدي‬

‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﻛﺘﺎبﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺎ در ﺣﻮزه ﺑﺤﺚ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﻪ‬
‫ﻣﺸﺤﻮن از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب »اﻟﻤﻘﺎﺻﺪ اﻟﻌﻠﻴﻪ« ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي آﻧﭽﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪور آن ﺑﺎ ﺗﻮاﺗﺮ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ از اﻳﺸﺎن  از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺒـﺮ واﺣـﺪ وارد‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ آن ﻣﻄﻠﻘﺎً واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻃﺮﻳﻖ آن ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا در ﺟﻮاز ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻇﻨﻲ در اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ ﻇﻨـﻲ اﺧـﺘﻼف اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮي اﻋﺘﻘﺎدي«)‪.(1‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﺑﺤﺚ‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀـﺎﻳﻞ ﻓﺮاﺑﺸـﺮي اﺋﻤـﻪ‬
‫ﻫﺪي  را ﺑﺎ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻇﻨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻗﻄﻌﻲ از ﻗﺒﻴﻞ آﻳـﻪ‬
‫ﻳﺎ رواﻳﺎت ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻧﺺ ﻳﺎ دﻟﻴﻞ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫‪ -1‬ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﺔ ﻫﺪي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﻏﻴـﺐ‪ ،‬و اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ( ﻣﺴﺘﻨﺪي ﺟﺰ رواﻳﺎت ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻴﺶ از )‪ (%70‬اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪي ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫ ‪DY
)*! ,aO@ 2!"u‬‬
 ‫﴿‪﴾112‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -3‬در اﺧﺒﺎر واﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪي ﻣﻌﺘﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ دﺳﻴﺴـﺔ‬
‫ﻏﻼت و ﻣﻔﻮﺿـﻪ در ﺟﻌـﻞ اﺣﺎدﻳـﺚ ﻣﺘﻌـﺪد در ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸـﺮي اﺋﻤـﺔ‬
‫ﻫﺪي†‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺻﺪور اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳـﺎت اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﺧـﻼف آن‬
‫اﺛﺒﺎت ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺳﺎﺳﺎً در اﺻﻮل دﻳﻦ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﻗﻄﻌـﻲ و ﻳﻘـﻴﻦ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻇﻨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﺻﻠﻲ از اﺻـﻮل دﻳـﻦ و ﻣﺴـﺌﻠﻪاي از‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي را اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ادﻋﺎي ﺗﻮاﺗﺮ رواﻳﺎت در ﺣﻮزة ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸـﺮي اﺋﻤـﺔ ﻫـﺪي†‬
‫ﻣﺴﻤﻮع ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻮاﻃﺆ روات ﺑﺮ ﻛﺬب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺘﻘﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ در‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬اﮔﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻓﺮاﺑﺸﺮي اﺋﻤﺔ ﻫﺪي† ﺗﻌﺒﺪي ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﺪ ﻣﺤﺘﺎج دﻟﻴﻞ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺮ ﺗﻌﺒـﺪي در‬
‫ﺣﻮزه اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ واﺟﺐ اﻻﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ آن ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ‬
‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد اﻋﺘﻘﺎدش ﻻزم ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد وﺟﻮدي اﺋﻤﺔ ﻫﺪي† ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﭼﻬـﺎرﭼﻮب‬
‫ﻛﻠﻲ ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ و ﺳﻨﺖ ﻗﻄﻴﻌﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و رواﻳﺎت ﻗﻄﻌﻴﻪ اﻟﺼﺪور از ﺧﻮد‬
‫اﺋﻤﻪ† و ﻇﻮاﺑﻂ ﻋﻘﻞ ﻗﻄﻌﻲ ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪ درآﻣﺪي از ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﺴﺘﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻣﻴـﺪوارم ﺗﻮﻓﻴـﻖ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر آن ﺑﻪ زودي ﻧﺼﻴﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺑﺤـﺚ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﻣﻘﺎﻻﺗﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺤﺚ اﻣﺎﻣﺖ در ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ و ﺳﻨﺖ ﻣﻌﺘﺒـﺮ رﺳـﻮل‬
‫اﷲص و ﺳﻴﺮة ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺋﻤﺔ ﻫﺪي† اداﻣﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‪،‬‬
‫ﺗﺬﻛﺮات و اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬واﻟﺤﻤﺪﷲ«)‪.(1‬‬

‫ ‪D,+ 9 ,• Yf Ž8+ ¡+P8 58 -‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾113‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎران ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟‬

‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻴﻌﻲ ﻋﺮاﻗﻲ در ﻛﺘـﺎب »ﺳـﻴﺮ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻲ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎران ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧـﻮﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬اﺷـﻌﺮي ﻗﻤـﻲ و‬
‫ﻛﺸﻲ اوﻟﻴﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻮل ﻓﻜﺮي در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻲ
را ﺑﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم )ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ( ﻧﺴﺒﺖ داده اﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او اﺑﺘـﺪا اﻫـﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﻮده و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم روي آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﻮﺑﺨﺘﻲ در ﺑـﺎره اﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺑﺎور ﺑـﻪ »اﻣﺎﻣـﺖ ﻋﻠـﻲ
‬
‫آﺷﻜﺎرا دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﺒﺎ در دوران ﭘـﻴﺶ از ﻣﺴـﻠﻤﺎنﺷـﺪﻧﺶ ﻗﺎﺋـﻞ ﺑـﻪ‬
‫وﺻﻲ ﺑﻮدن »ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧﻮن« ﭘﺲ از ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺲ از ﮔﺮوﻳﺪن ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ‬
‫ﻋﻠﻲ را وﺻﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬او آﺷﻜﺎرا از ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﻋﻠـﻲ اﻇﻬـﺎر‬
‫ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن و‬
‫دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻴﺎن آﺷﻜﺎرا ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲﮔﻔﺖ«)‪.(1‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺑﻮد و اﻳﻨﻜﻪ آﻳـﺎ‬
‫وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ داﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﺧﺎص ﺳﻴﺎﺳﻲ »ﻏﻼت« را ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع »وﺻﻴﺖ« ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ
ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬وﺻﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺷﺨﺼﻲ و روﺣـﺎﻧﻲ داﺷـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﻮرﺧـﺎن ﺑـﺎ‬
‫اﻓﺰودن ﺟﻨﺒﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ آن را ﺷﺒﻴﻪ وﺻﻴﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﺑـﻪ ﻳﻮﺷـﻊ ﺑـﻦ ﻧـﻮن داﻧﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺻﻴﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﻣـﻮروﺛﻲﺷـﺪن ﻛﻬﺎﻧـﺖ در ﻣﻴـﺎن ﻗـﻮم‬
‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن و اﻧﺤﺼﺎريﺷﺪن آن در ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﻮادﮔﺎن ﻳﻮﺷﻊ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در دوران ﺧﻼﻓﺖ اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ ﻧﻈﺮﻳـﻪ »وﺻـﻴﺖ« ﺑﻌﻨـﻮان ﻣﺒﻨـﺎي ﻣﺸـﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﭘﻴﺮوان ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﻻﻳـﺖ او‬
‫را ﺑﺎ )ﻳﻮﺷﻊ( ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬وﻟـﻲ اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫زﻣﺎﻧﻲ زﻣﻴﻨﻪ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻳﺰﻳـﺪ واﮔـﺬار ﻛـﺮد‪،‬‬

‫ › ‪H#' 2[] :W0 C ,k ,[E K@ ,›* ?`"u ,k ,/b;  ,a@W‬‬
‫‪Dnk ,j#+/  a@W :H#2‬‬
 ‫﴿‪﴾114‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ از آن زﻣﺎن ﺻـﻮرﺗﻲ ﻣـﻮروﺛﻲ ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﮔﺮﻓـﺖ و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ اﻗﻠﻴﺘﻲ از ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ ﺑﻪ اﻗـﺪام ﻣﻌﺎوﻳـﻪ رواج‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ دوران ﻧﻴﺰ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﺮوﻳﺞ آن ﺑﺎور ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از واﻗﻌﻪ ﻛـﺮﺑﻼ ﻣﺴـﺄﻟﻪ »اﻣﺎﻣـﺖ« در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻨﻮز ﺻﻮرت ﻣﻮروﺛﻲ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ )وﺻﻴﺖ( ﺑﺨﻮد ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از واﻗﻌﻪ ﻛﺮﺑﻼ و اوجﮔﺮﻓﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﻴﺮوان اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ رﻫﺒﺮي ﻣﺒﺎرزه اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻣـﺎم ﺳـﺠﺎد از ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎﺋﻲ از ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺪروي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮدﻧـﺪ از‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻓﺮزﻧﺪ دﻳﮕﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﻋﻨﻮان )وﺻﻲ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ( ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آن ﮔﺮوهﻫﺎ ﺳﺒﺌﻴﺎن از )ﭘﻴﺮوان ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳـﺒﺎ(‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻔﻮف ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﺎن رﺧﻨﻪ ﻛﺮده و در ﻗﻴﺎم ﻣﺨﺘﺎر ﺛﻘﻔـﻲ ﻛـﻪ در ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮانﺧﻮاﻫﻲ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺑﭙﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺷـﺮﻛﺖ ﺟﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧـﺎن ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ وﻻﻳﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي وﺻﻴﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨﻔﻴـﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺎر ﺛﻘﻔﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ او ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴـﻪ اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺸﺮوع زﻣﺎن ﺧﻮد از ﻗﺎﺗﻼن اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻧﻴـﺰ ﮔﻔﺘﻨـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺨﺘﺎر ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﻟﻌﻦ و ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺻﻔﻴﻦ و ﺟﻤﻞ را ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺷﻮرش ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻧﻤﻮد)‪.(1‬‬
‫اﺷﻌﺮي ﻗﻤﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﻴﺴﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮔﺰﻣﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤـﻪ ﻣﺨﺘـﺎر را ﺑـﻪ اﻧﺘﻘـﺎم از ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻗﺘﻞ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ او ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻌﻘﻴـﺐ‬
‫ﻳﻜﺎﻳﻚ آﻧﺎن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻛﻴﺴﺎن ﻛﻪ رازدار ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻮد و ﻧﻔـﻮذ ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻧـﺰد او‬
‫داﺷﺖ ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺮاﻃﻲﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬او ﻣﺨﺘـﺎر را وﺻـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨﻔﻴـﻪ و‬

‫ ‪D−k ,[E K@ ,›* ?`"u‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾115‬‬

‫واﻟﻲ او در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬او آﺷﻜﺎرا ﺑـﻪ ﺧﻠﻔـﺎي ﭘﻴﺸـﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺻﻔﻴﻦ و ﺟﻤﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻔﺮ ﻣﻲداد)‪.(1‬‬
‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺳﻘﻮط زود ﻫﻨﮕﺎم دوﻟﺖ ﻣﺨﺘﺎر ﭘﻴﺮوان ﺟﻨـﺒﺶ ﻛﻴﺴـﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬
‫رﻫﺒﺮ روﺣﺎﻧﻲ ﺧﻮد را در ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺖ در ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ و ﻓﺮزﻧﺪان او ﻣﻨﺤﺼـﺮ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ)‪.(2‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨﻔﻴـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم وﻓـﺎت ﻓﺮزﻧـﺪ ﺧـﻮﻳﺶ ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫)اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ( را اﻣﻴﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮاﻧﺪ و او را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻓﺮاﻫﻢﺷﺪن‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺪﺳﺖﮔﻴﺮي ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎﺷﺪ)‪.(3‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮن اول ﻫﺠﺮي اﺑﻮﻫﺎﺷـﻢ رﻫﺒـﺮي ﺑـﺪون‬
‫رﻗﻴﺐ ﻋﻤﻮم ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ از ﻣـﺮگ او ﺟﻨـﺒﺶ ﻛﻴﺴـﺎﻧﻴﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام رﻫﺒﺮي را ﺑﻨﺎ ﺑﻪ وﺻﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ از‬
‫او در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ از آن ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫دوره ﺑﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻣﻮﻳﺎن ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ادﻋـﺎ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ وﺻﻴﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘـﺲ از او‬
‫ﺑﺮاي ﻃﻠﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﻗﻴـﺎم ﻛﻨـﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ وﺻـﻴﺖ را ﮔﻮﻳـﺎ در ﺣﻀﻮرﺷـﻤﺎري از‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻋﻮت‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﻣﺮگ رﻫﺒﺮي ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻪ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ اﻻﻣـﺎم )ﭘﻴﺸـﻮاي ﻣﺸـﻬﻮر‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن( ﺳﭙﺮد)‪.(4‬‬

‫ ‪DZP8 J‬‬

‫ *‪DYdk ,2*8 j ,£+/bu  G‬‬
‫‪D-dk ,h :P/E H; ; . 8 ,a> a88p -‬‬
‫‪j#+3 ,
k ,3[E K@ ›* ?`"u ,-−-k h :P/E H; a> a88p Y‬‬
‫‪Dk ,*! ,oP‚ F"8 ,Ydk -h ,; "@#‬‬
 ‫﴿‪﴾116‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم )ﺟﻨﺎﺣﻴﻮن( ﺷﻬﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺪﻋﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‬

‫ﻛﻪ اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ وﺻﻴﺖ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ در ﺳﺎل ‪ 128‬ﻫﺠﺮي در ﻛﻮﻓﻪ ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و ﻗﻠﻤﺮو دوﻟﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ دوره ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﻣﻮﻳـﺎن ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻓـﺎرس‬
‫ﮔﺴﺘﺮش داد‪.‬‬
‫)ﺣﺴﻨﻴﻮن( ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﺖ را ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺧﺎﻧﺪان اﻣﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رﻫﺒﺮي اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻣﺸﻬﻮر ﺑـﻪ‬
‫)ذواﻟﻨﻔﺲ اﻟﺰﻛﻴﻪ( ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷـﻴﻌﻪ و ﭘﺎﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫ﻓﻜﺮي اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗـﺮن اول و آﻏـﺎزﻳﻦ ﻗـﺮن دوم ﻫﺠـﺮي‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ )وﺻﺖ( دور ﻣﻴﺰد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺸـﺄ ﻫﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻫﻤﺎن )وﺻﻴﺖ( ﻋﺎدي و ﺷﺨﺼﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻢﻛﻢ ﺟﻨﺒﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﻋﻘﻴﺪه ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ وﺻـﻴﺖ ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫وﻳﮋهاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻳﺎ اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ و‪ ..‬ﺑﻪ ارث ﻣﻲرﺳـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ در ﮔﺮوﻫﻲ ﺧﺎص ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻴﺸﺪ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد؟‬

‫ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ »اﻣﺎﻣﺖ« و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺣﻜﻢ و ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ اﻟﻬﻲ‬
‫اﺳﺖ و اﻧﺘﺨﺎب اﻣﺎم و رﻫﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم واﮔﺬار ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻣـﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺰ آن را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺑﻼغ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ و ﻣﻴﺎﻧﻪروﻫﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﻳﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺰرﮔﺎن اﺻﺤﺎب از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر در راﺳـﺘﺎي ﻋﻤـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾117‬‬

‫آﻳﺔ {‪ -f :c+ 3W zp

o
n‬ﺧـﻮد رﻫﺒـﺮ و ﻳـﺎ ﺧﻠﻴﻔـﻪ را اﻧﺘﺨـﺎب‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت راي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ ﻣﺴﻌﻮدي ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ او را از ﺧـﻮد ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪» :‬ﻣﺮدم در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
و ﭘﺲ از ﺿﺮﺑﺖﺧـﻮردن‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﻧﺰد او رﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬اي اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺧﺪايﻧﺎﻛﺮده اﮔﺮ ﺗـﻮ را از‬
‫دﺳﺖ دادﻳﻢ‪ ،‬اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻲ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪت ﺣﺴﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻧـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛـﻪ ﺑـﺎ او ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﻨﻴـﺪ و ﻧـﻪ ﺷـﻤﺎ را از اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻧﻬـﻲ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺧﻮدﺗﺎن آﮔﺎهﺗﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ«‪.‬‬
‫»ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻠﻲ
ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن! آﻳـﺎ ﻣﻘـﺎم ﺧﻼﻓـﺖ را ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ واﮔﺬار ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ! ﻣﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻣـﻲﺳـﭙﺎرم‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺣﻖ داد ﻛﻪ ﺧﻮد ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﭘﻴﺸـﻮاي ﺷـﺎن‬
‫را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ«)‪.(1‬‬
‫‪ -2‬در ﻛﺘﺎب ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار ﺷﻴﺦ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺟﻠﺪ ‪ 18‬ص ‪ 512‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧـﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺣﻜﻢ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﻣﺎم آﻧﻬﺎ ﻓﻮت ﻛﺮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ ﭼﻪ ﮔﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻫـﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻣﻈﻠـﻮم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻇﺎﻟﻢ‪ ....،‬در ﻫﺮﺻﻮرت واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻗﺪام ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻﻛـﺎري‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﭘﺎ ﻓﺮا ﭘﻴﺶ ﻧﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﻛﺎري ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷـﺎن اﻣـﺎﻣﻲ‬
‫را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت و ﺳﻨﺖ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻧﻴـﺰ اﻣﺎﻣـﺖ را اﻣـﺮي اﻧﺘﺨـﺎﺑﻲ و اﺧﺘﻴـﺎري‬
‫ﺷﻤﺮده اﺳﺖ ﻧﻪ اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ و ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ‪.‬‬

‫ ‪YY  Y- k  BC ,R4y h8‬‬

 ‫﴿‪﴾118‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -3‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﻓﻘﻂ از ﺷﻮراي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳـﺮان‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم در ﻛﺎر اداره ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫و دﻳﻨﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ«)‪.(1‬‬
‫‪ -4‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪» :‬ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ )در ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ( ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸـﺪه ﺣـﻖ ﻧـﺪارد ﻧﺘﻴﺠـﻪ آن را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺸﻮرت )و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي( ﺣﻖ )ﺷﻮراي( ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺨﺼـﻲ ﺗﻮاﻓـﻖ ﻛﺮدﻧـﺪ و او را ﭘﻴﺸـﻮا و اﻣـﺎم‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ و ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ؛ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﺪﻋﺘﻲ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ و از دﺳﺘﻮر اﻳﺸﺎن ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ او را ﺑـﻪ اﻃﺎﻋـﺖ ﻓـﺮا‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮد ﺑﺎ وي ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا از ﺗﻮاﻓـﻖ و‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ«)‪.(2‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اوﻻً‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﻴﻔـﻪ را ﺣـﻖ )ﺷـﻮرا(‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻗﻴﺎم ﻋﻠﻴﻪ رﻫﺒﺮ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺷﻮرا در واﻗـﻊ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ و ﭘﻴﺮويﻛﺮدن از راه ﻏﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﺧﻄﺒﺔ ‪ 196‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴـﻢ! ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻫﻴﭻ رﻏﺒﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ و ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻧﺒﻮدم‪ ،‬اﻣـﺎ ﺷـﻤﺎ ﻣـﺮا ﺑـﻪ ﻗﺒـﻮل آن‬
‫دﻋﻮت ﻛﺮدﻳﺪ و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﺑﺮ دوش ﻣﻦ ﻗﺮار دادﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼـﺮا‬
‫ﺑﻪ آن رﻏﺒﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺮاﻳﺶ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﻧﺪارد؟‪.‬‬

‫ ;)‪23#2{ ; H; X_P ~ |} ,fk N9B8 H; Š T o*! ,Yk fh ,+ e +‬‬
‫‪Dnk Yh‬‬
‫ ‪DQk ,N9B8 H; Š T o*! @E − £+ . /8 aX_P ~M‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾119‬‬

‫در ﺧﻄﺒﻪ ‪ 92‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ و )ﺑﺮاي ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ(‬
‫ﺑﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ!«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻴ‪Ĥ‬ورد ﻛـﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﺎ رﻏﺒـﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰد او آﻣﺪه و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﭙﺰﻳﺮد و ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ او اﺳﺮار‬
‫ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ وي را ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑـﻮد آن ﺧـﻮدداري ﺑـﺮاي ﭼـﻪ‬
‫ﺑﻮد؟ و اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎً ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ ﻣﺎﻧﻊ ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ از ﺟﺎﻧـﺐ او ﻣﻴﺸـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﭼـﺮا‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻛﺮدﻧﺪ آن را ﻗﺒﻮل ﻓﺮﻣﻮد و ﻫﻤﺎن روز زﻣﺎم اﻣﻮر‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ؟‪.‬‬
‫آﻳﺎ اﮔﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺘﺶ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷـﺪه از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧـﺪا ﺑـﻮد‪ ،‬ﻫـﻴﭻ‬
‫اﻣﻜﺎن داﺷﺖ ﭼﻨﺎن اﻣﺘﻨﺎع و ﻗﺒﻮﻟﻲ از ﻃﺮف او ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد؟‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻄﺒﻪ ‪ 92‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ اﮔﺮ ﻣﻦ دﻋﻮت‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮم‪ ،‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲداﻧﻢ ﺷـﻤﺎ را رﻫﺒـﺮي ﻣـﻲﻛـﻨﻢ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻫﻴﭻﻛﺴﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ )ﺑـﺮاي ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ( ﻣﻦ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫و ﺷــﺎﻳﺪ از ﻫﻤــﻪ در ﺑﺮاﺑــﺮ ﻛﺴــﻲ ﻛــﻪ ﺣﻜﻮﻣــﺖ را ﺑــﻪ وي ﻣــﻲﺳــﭙﺎرﻳﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدارﺗﺮ ﺑﺎﺷﻢ! اﮔﺮ وزﻳﺮ )و ﻳﺎور( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻣﻴﺮﺗﺎن ﺷﻮم«‪.‬‬
‫اﻧﺼﺎﻓﺎً ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ! و ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﻛﺴﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣـﺮدم‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد؟‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪي »اﻣﺎﻣـﺖ و‬
‫ﺧﻼﻓﺖ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﺗـﻼش ﻧﻤـﻮده‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان اوﻟـﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه‪،‬‬
 ‫﴿‪﴾120‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫و رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺮات آن را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬

‫از رﺣﻠﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺻﺤﺎب ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﺷﻮراﻳﻲ را در »ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه« ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼـﻮن ﺑـﺮﺧﻼف اﻣـﺮ‬
‫ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ ﻫﻤﮕﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺘﺎب »ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن« ﺑﻪ آﻳـﺎﺗﻲ از‬
‫ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎﻳﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ و اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آنﻫـﺎ ﺟﻌﻠـﻲ و ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﻫﻢ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻌﻀﻲ از آن آﻳﺎت‬
‫و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ »آﻳﻪ وﻻﻳﺖ« آﻳﻪ ‪ 55‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﻪ ‪ 55‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻧﺎزل‬
‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب »ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ راﺳـﺘﮕﻮﻳﺎن« اﻳـﻦ رواﻳـﺖ را از‬
‫اﺑﻮذر ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ »ﻣﻦ روزي ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬ﺳـﺎﺋﻠﻲ را در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ دﻳﺪم ﻛﻪ از ﻣﺮدم درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ او ﻧـﺪاد‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ در آن ﻫﻨﮕﺎم در ﺣﺎل رﻛﻮع ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ اش ﺑﻪ ﺳﺎﺋﻞ اﺷﺎره ﻛـﺮد‬
‫و ﺳﺎﺋﻞ ﻧﺰدﻳﻚ آﻣﺪ و اﻧﮕﺸﺘﺮ را از اﻧﮕﺸﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻴﺮون آورد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻮد و ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ!‬
‫ﺑﺮادرم ﻣﻮﺳﻲ از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺳﻴﻨﻪ ام را ﻓﺮاخ ﻛﻦ و‬
‫اﻣﻮرم را ﺑﺮ ﻣﻦ آﺳﺎن ﮔﺮدان و ﮔﺮه از زﺑﺎﻧﻢ ﺑﮕﺸﺎ ﺗﺎ ﺳﺨﻨﻢ را درﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ ﺑﺮادرم ﻫﺎرون را ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻢ ﻗﺮار ﺑﺪه! و ﺑﺎ ﻳﺎري او ﻣﺮا ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛـﻦ! و او‬
‫را در ﻛﺎرﻫﺎﻳﻢ ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎز! ﺗﺎ ﻫﺮدو ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺴﺒﻴﺤﺖ ﮔـﻮﻳﻴﻢ و ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎد ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺎ آﮔﺎه و ﺑﺼﻴﺮ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻲ« آﻧﮕﺎه ﺗﻮ اي ﺧـﺪاي‬
‫ﻣﻦ! ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدي ﻛﻪ »اي ﻣﻮﺳﻲ! ﺑﺪان ﻛﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﺮآورده ﺷﺪ‪ «.‬ﺧﺪاﻳﺎ!‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾121‬‬

‫ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻨﺪه و ﭘﻴﺎمرﺳﺎن ﺗﻮ ام‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﻴﻨﻪ ام را ﺑﮕﺸﺎي و اﻣﻮرم را آﺳﺎن ﮔـﺮدان‬
‫و از ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ ﻋﻠﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻢ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ او ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮم ﺳﺎزي«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ! ﻫﻨﻮز ﺳﺨﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه‬

‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻣﻴﻦ ﻓﺮود آﻣﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را آورد‪
»
º

¹

¸
¶
{ :‬‬

‫¼
½

¾
¿
‪
Ê
É
È

Ç

Æ
Å
Ä
Ã
Â

Á
À‬‬

‫‪.
 –

:£2¬u z
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë‬‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ آﻗﺎي ﻣﻬﺮي ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻛﺘﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳـﻪ را ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‪ ،‬و آن ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺑـﻪ ﭘـﺎ‬
‫ﻣﻲدارﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻛﻮع رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬زﻛﺎت ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻫﺮﻛﺲ وﻻﻳﺖ ﺧﺪا‬
‫و رﺳﻮﻟﺶ و آن ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺣـﺰب اﷲ ﻏﺎﻟـﺐ و ﭘﻴـﺮوز اﺳـﺖ«‬
‫)ص‪ 90‬و ‪.(89‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﻠﻲ
در ﺣﺎل رﻛﻮع ﺑﻪ ﮔﺪا زﻛﺎت داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫او وﻟﻲ و اﻣﺎم ﻣﻨﺼﻮب ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ!‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺿﻌﻒ إﺳﻨﺎد و إﺷﻜﺎل در ﻃـﺮق رواﻳـﺖ )‪ ،(1‬اﻳـﻦ ادﻋـﺎ را ﺑﻨـﺎﺑﺮ‬
‫دﻻﻳﻞ زﻳﺮ ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬در آن آﻳﻪ ﻣﻨﻈﻮر از »وﻻﻳﺖ« دوﺳﺘﻲ و ﻳـﺎوري اﺳـﺖ ﻧـﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ و‬
‫اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬آن آﻳﻪ ﺑﺎ آﻳﺎت ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ ﺧﻮد ﺑﻲ ارﺗﺒﺎط ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﻬـﻲ‬
‫از ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ و ﻫﻢدﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر و اﻣـﺮ ﺑـﻪ دوﺳـﺘﻲ و ﻳـﺎوري و ﻫﻤﻜـﺎري ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﺣﻘﻴﻘﻲ آﻳﻪ ﻛﻪ ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪:‬‬
‫»زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻳﻬﻮد ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺷﻜﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﺳﺮدﺳـﺘﺔ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاﻳﺸﺎن وﺳﺎﻃﺖ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﺎ‬

‫ ;‪D#( J F#š ,%m0 H; %* ; ,  56 O@C ,> H# 2#, K‬‬
 ‫﴿‪﴾122‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ ﻣﺪارا ﻛﻦ! و ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ رﻓﺘﺎر ﺑﻨﻤﺎ! ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ
ﻛـﻪ ﻓـﺮدي از‬
‫ﺑﻨﻲ ﻋﻮف ﺑﻦ ﺧﺰرج ﺑﻮد و در ﺑﻴﻦ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﺷﻜﺴـﺖ ﺧـﻮرده و اﺳـﻴﺮ ﺷـﺪه‪،‬‬
‫دوﺳﺘﺎن و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن زﻳﺎدي داﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رﺳﻴﺪ و ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﻳﺎ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص! ﻣﺮا در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن دوﺳﺘﺎن زﻳﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ دوﺳـﺘﻲ‬
‫اﻳﺸﺎن را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ و از آﻧﺎن ﺑﻴﺰارم؛ زﻳـﺮا دوﺳـﺖ و ﻳـﺎور ﻣـﻦ ﺗﻨﻬـﺎ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮل اوﺳﺖ‪..‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻣـﺎ ﻣـﻦ ﻛﺴـﻲ ﻫﺴـﺘﻢ ﻛـﻪ از ﮔـﺮدش روزﮔـﺎر و‬
‫ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي آن ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ )ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ و روزي ورق ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬و ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﭘﻴـﺮوز ﺷـﻮﻧﺪ و ﻗـﺪرت را در دﺳـﺖ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻮدداري ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اي اﺑﻮﺣﺒﺎب! ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑـﻪ دوﺳـﺘﻲ ﺑـﺎ ﻳﻬـﻮد وادار ﻛﻨـﺪ و‬
‫دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻬﻮد را از دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺪاﻧﻲ‪ ،‬در ﺣﺎل ﻛـﻪ )اﮔـﺮ‬
‫اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﺑﺎﺷﻲ( ﻋﺒﺎده دوﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن؟ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫دوﺳﺘﻲ و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن را )ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﻟﻴﻞ( ﻛﻪ ﮔﻔـﺘﻢ‪ ،‬ﻗﺒـﻮل ﻛـﺮده ام! ﭘـﺲ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﺎت را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد«)‪.(1‬‬

‫{
‪
C
B
A  Û Ú Ù Ø × Ö  Õ Ô ÓÒ Ñ  Ð‬‬

‫‪
W
V
U
TS
R
Q
P
O
NM
L

K
JI
H
G
F
E
D‬‬
‫‪
e
d
c

b
a
`
_
^
]
\
[
Z


Y
X‬‬
‫‪
w
v
u
t
s
r
q
p

o
n
m
l
k
j
i
hg
f‬‬
‫‪
fe



d


cb

a

`

_

~

}

|

{

z


y

x‬‬
‫‪
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g‬‬

‫ \ ‪23> 23 ,(" _³  −k ,8_> *@C 2[] ƒ+6  S ,?#( B‬‬
‫‪D-  k ,h ,R‚E‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾123‬‬

‫‪
¦
¥
¤
£

¢
¡

~
}
|
{
z
y

x
w
v‬‬

‫§
¨©
‪
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²

±°
¯
®
¬
«
ª‬‬
‫¼
½

¾
¿
‪
Ê
É
È

Ç

Æ
Å
Ä
Ã
Â

Á
À‬‬
‫‪
Û

Ú

Ù

Ø

×

Ö

Õ

Ô

Ó

Ò

Ñ

Ð

Ï

Î

Í

Ì

Ë‬‬
‫‪
d :£2¬u z

é
è






ç


æ
å
ä
ãâ
á

à
ß
Þ

Ý
Ü‬‬
‫– ‪» 
n‬اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ دوﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ )و در دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺴﺎﻧﻨﺪ( ﻫﺮﻛﺲ‬
‫از ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن دوﺳﺖ )و ﻫﻤﺪﺳﺖ( ﺷﻮد ﺑﻲﮔﻤﺎن او ﺟﺰو اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﻲرود‪ ،‬و ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻓﺮاد ﺳﺘﻤﮕﺮ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎري )ﻧﻔﺎق( ﺑﻪ دل دارﻧﺪ )در دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻓﺮان( ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫)روزﮔﺎر ﺑﺮﮔﺮدد و( ﺑﻼﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ )و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ(‪ ،‬اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي )ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( را ﭘﻴﺶ‬
‫آورد و ﻳﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﻛﺎري ﻛﻨﺪ )ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن رﺳﻮا و دﺷﻤﻨﺎن‬
‫اﺳﻼم ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ( و اﻳﻦ دﺳﺘﻪ اﻓﺮاد از آﻧﭽﻪ در دل ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫ﭘﺸﻴﻤﺎن ﮔﺮدﻧﺪ‪ ...‬اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻫﺮﻛﺲ از ﺷﻤﺎ از دﻳﻦ ﺧﻮد )ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﺮدﻟﻴﻠﻲ و‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن( دﺳﺖ ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ را )ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻤﺎ( ﻣﻲآورد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ او‬
‫را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ )ﺳﺎﻳﺮ( ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ دوﺳﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﻛﺎﻓﺮان ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ و آن ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ‬
‫دوﺳﺖ و ﻳﺎور ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ و زﻛﺎت‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ و ﻳﺎري‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد )ﺣﺰب اﷲ اﺳﺖ( و ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺣﺰب اﷲ ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ‪ .‬اي ﻣﺆﻣﻨﺎن!‬
 ‫﴿‪﴾124‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و از ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ را‬

‫ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا‬
‫ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ!«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ در ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﻮﻧﺪ و راﺑﻄﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﺮدﻟﻴﻞ ﻫﺠﺮت ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
t
s

r
q

p
o
n
m
l

k

j‬‬

‫‪
d
c
b
a
`
_
~
}

|
{z
y
x
w
v
u‬‬
‫‪
s
r

q
p

o
n
m
l
k
j
i

hg
f
e‬‬
‫‪– n :*e
z 

~
}
|

{
z
y
x
w
v
ut‬‬
‫‪» n-‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و )ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ( ﻫﺠﺮت ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن‬
‫ﺧﻮد در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ )و ﻟﻘﺐ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ( و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ )آﻧﻬﺎ را‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮد( ﭘﻨﺎه داده اﻧﺪ و )اﻳﺸﺎن را( ﻳﺎري ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪) ،‬و ﺑﻪ اﻧﺼﺎر‬
‫ﻣﻠﻘﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ(‪ ،‬آﻧﻬﺎ دوﺳﺘﺎن و ﻳﺎوران ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻫﺠﺮت ﻧﻜﺮده اﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻫﻴﭻ دوﺳﺘﻲ و ﻳﺎوري در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮاي )ﺣﻔﻆ( دﻳﻨﺸﺎن از ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و )ﺷﻤﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ( ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻳﺎر و ﻳﺎور ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ از زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد دو‬
‫ﺗﻦ از ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
t

s
rq
p
o
n

m
l
k

j

i
h‬‬

‫‪» Y :N#)/ z

w

v

u‬اﮔﺮ ﻋﻠﻴﻪ او ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﻮﻳﺪ‪) ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ( ﺑﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﻮب و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎور او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫آن ﻣﻼﺋﻚ ﻧﻴﺰ ﻳﺎور و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن او ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﻮﻟﻲ« در اﻳﻦ آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﻼﺋﻜﻪ و ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﺆﻳـﺪ و‬
‫ﻳﺎور ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ و رﻫﺒﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺸﺎن‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾125‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در آﻳﺎت ﻓﻮق ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪» ،‬وﻻﻳﺖ« ﻣﺘﺮادف »ﻧﺼـﺮت« و »ﻇﻬـﺎر«‬

‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻳﺎري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲﻛﺮدن اﺳﺖ‪ ...‬و ﺑﺎز در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
½

¾

¿

‪» nf :~{ z

Æ

Å

Ä



Ã
Â

ÁÀ‬ﺑﻪ‬

‫ﺧﺪا ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻳﺪ! او ﻛﻪ دوﺳﺘﺪار و ﻳﺎور ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻳﺎر و ﻳﺎور ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫{
‪»  :2[] z à ßÞ Ý Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ‬اﻳﻦ‬

‫ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎور ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻛﺎﻓﺮان ﻫﻴﭻ ﻳﺎوري ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان »ﻣﻮﻟﻲ« را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻣﺎﻣﺖ و ﻋﻬﺪهداري‬
‫اﻣﻮر ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ؛ زﻳﺮا ﻳﻘﻴﻨﺎً ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻴﺰ‬
‫وﻻﻳﺖ داﺷﺘﻪ و ﻋﻬﺪهدار و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺮﮔﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻗﻄﻌـﺎً‬
‫دوﺳﺘﺪار و ﻳﺎور ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮان ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻴﺸـﻮاﻳﺎن و اﺋﻤـﺔ‬
‫ﻛﻔﺮ و ﺿﻼﻟﺖ ﺧﺎص ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ و دارﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻬﻲ از دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ‬
‫و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن وارد دوﺳﺘﻲ و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺣﺘﻲ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاﻳﺸﺎن وﺳﺎﻃﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:£2¬u z


b

a
{ :‬‬

‫
 ‪ ...‬و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و دوﺳﺘﻲ ﻣﺎن را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ روزﮔﺎر ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﺎن ﺑﺮﮔﺮدد و‬

‫دوﺑﺎره ﻗﺪرت را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﻣﺤﺘﺎج اﻳﺸﺎن ﺷﻮﻳﻢ! {
‪
e
d
c‬‬

‫‪...
 :£2¬u
z g

f‬‬
‫‪ -2‬دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﻨـﻲ »وﻻﻳـﺖ« در آﻳـﻪ ﺑـﻪ زﻋـﻢ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ »رﻫﺒـﺮي و‬
‫اﻣﺎرت« ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺤـﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ و ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ و ﻋﻠﻲ
ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻃﺒﻖ آﻳﻪ »ﺣـﺰب اﷲ« ﻣﺤﺴـﻮب ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ رﻫﺒﺮ و ﺻﺎﺣﺐ اﻻﻣﺮ ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻣﺪار و اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻣﻴﺮ و ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و ﻛﻔﺎر ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣﻤﺎﻟـﻚ اﺳـﻼﻣﻲ ﻧﻴـﺰ‬
 ‫﴿‪﴾126‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺣﺎﻛﻢ و اﻣﻴﺮ ﻫﻤﺔ ﮔﺮوهﻫـﺎ و اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎ ﺑـﻮده‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﻣﺪﻳﻨﻪ زﻣﺎﻣﺪار اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ اﺳﻼم آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫اﻫﻞ ذﻣﻪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ و ﮔﺮوﻫﺶ ﺑﻮده و ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﻴﺮﻣﺆﻣﻦ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ و رﻫﺒﺮي او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻤـﺔ اﻓـﺮاد و‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻋﻠﻲ و دﻳﮕﺮ ﺧﻠﻔﺎ
ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧـﺎن‬
‫»ﺣﺰب اﷲ« ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ »ﺣﺰب اﷲ« ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ‬
‫و دﻳﮕﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺎﺷﻊ و ﻣﺨﻠﺺ ﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻤﺎ و رﻳﺎﻛﺎر را ﺑﻪ دوﺳـﺘﻲ و‬
‫ﻳﺎوري ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
 :£2¬u z
Ð
Ï
Î
Í
Ì

Ë
Ê
É
È

Ç

Æ
Å‬‬
‫»ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ و ﻳﺎوري ﺑﭙﺬﻳﺮد )ﺣﺰب اﷲ‬
‫اﺳﺖ و( ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺣﺰب اﷲ ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن آﻳﺔ ﺧﻮاﺳﺘﺎر دوﺳﺘﻲ و ﻳﺎوري ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﺨﻠﺺ و واﻗﻌـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮاد از {
‪ z
Ä

Ã

Â‬در آن آﻳﻪ »ﺧﺸﻮع و ﻓﺮوﺗﻨﻲ«‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻮﻻً »رﻛﻮع« و »ﺳـﺠﻮد« داراي دو ﻣﻌﻨـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ اﻧﺤﻨـﺎء و‬

‫ﺧﻤﻴﺪن ﻇﺎﻫﺮي اﺳﺖ؛ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺸﻮع و ﻓﺮوﺗﻨـﻲ ﻛـﻪ در آﻳـﺔ {
‪
Ã
Â‬‬

‫‪ 

:£2¬u z
Ä‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺧﻴﺮ اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ در ﺟـﺎﻳﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪»  :H z
y
x
w

v‬ﺳﺘﺎره و درﺧﺖ )ﺧﺪا را(‬

‫ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾127‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺳﺘﺎره و درﺧﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اول ﺧﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و‬

‫ﻋﻤﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺳﺠﺪه را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬و در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ²
{ :‬‬

‫‪» Y :k z ½ ¼ »  º ¹   ¸ ¶ µ ´ ³‬داود ﮔﻤﺎن ﺑﺮد‬

‫ﻛﻪ ﻣﺎ او را آزﻣﻮده اﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺮزش ﺧﻮاﺳﺖ و ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ‬
‫و ﻛﺮﻧﺶ ﻛﻨﺎن ﻓﺮو اﻓﺘﺎد و ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮد«‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ درﺳﺖ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ و آن ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ‬
‫ﻳﺎور ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻮع و ﻃﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧـﺪ و زﻛـﺎت را‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎز و زﻛﺎت ﺷﺎن را از ﺻـﻤﻴﻢ ﻗﻠـﺐ و از روي اﻳﻤـﺎن ﻛﺎﻣـﻞ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ رﻳﺎ و ﺗﻈﺎﻫﺮ و اﻛﺮاﻫـﻲ در اﻧﺠـﺎم آن ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺒﺎرت از ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑـﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬و زﻛـﺎت‬
‫ﻫﻢ ﺗﻨﺎه ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮدو ﻋﺒﺎدﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ و راﻛﻌﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز از ﻓﺤﺸﺎ و ﻣﻨﻜـﺮ دوري‬
‫ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و ﺑﺎ دادن راﻛﻌﺎﻧﻪ و ﺧﺎﺿﻌﺎﻧﻪي زﻛﺎت ﻫﻢ ﺧﻮد و ﻫـﻢ ﻣـﺎل و روزي‬
‫ﺷﺎن را ﭘﺎك ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮط ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ آن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز و زﻛﺎت را اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻲ در اﻧﺠﺎم آن ﺧﺎﺷﻊ و ﺧﺎﻟﺺ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{


¡
‪
®
¬
«

ª
©
¨§
¦
¥
¤
£
¢‬‬

‫¯
‪
¼
»

º
¹
¸

¶

µ

´
³

²
±

°‬‬
‫½

¾

¿
‪
Y –
- :a; / z

Æ



Å
Ä

Ã
Â
Á
À‬‬
‫»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻨﻬﺎنداﺷﺘﻦ ﻧﻔﺎق ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و زﻛﺎت‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ از روي اﺧﺘﻴﺎر و ﭼﻪ از روي اﺟﺒﺎر ﺑﻪ اﻧﻔﺎق و زﻛﺎت اﻣﻮال‬
‫ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪ ،‬در ﻫﺮﺣﺎل از ﺷﻤﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﻓﺎﺳﻖ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﭼﻴﺰ ﻣﺎﻧﻊ ﭘﺬﻳﺮش و ﻗﺒﻮل ﺑﺨﺸﺶﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و‬
 ‫﴿‪﴾128‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ ﺑﻲﺣﺎﻟﻲ و ﺗﻨﺒﻠﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ از روي‬

‫ﻧﺎﭼﺎري )زﻛﺎت و( اﻧﻔﺎق را ﻣﻲدﻫﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺟﻤﻼت ﺣﺎﻟﻴﻪي »و ﻫـﻢ ﻛﺴـﺎﻟﻲ« و »و ﻫـﻢ ﻛـﺎﻫﺮون«‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ »و ﻫﻢ راﻛﻌﻮن« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬در آﻳﻪي ﻣﺰﺑﻮر ﺟﻤﻠﻪي »ﻳﺆﺗﻮن اﻟﺰﻛﻮة« ﺑـﻪ ﺟﻤﻠـﺔ »ﻳﻘﻴﻤـﻮن اﻟﺼـﻠﻮة«‬
‫ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ و ﺿﻤﻴﺮ »ﻫﻢ« در ﺟﻤﻠﺔ ﺣﺎﻟﻴﺔ »و ﻫـﻢ راﻛﻌـﻮن« راﺑـﻂ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ :‬ذواﻟﺤﺎل آن ﺿﻤﻴﺮ »واو« در ﻫﺮدو ﻓﻌﻞ »ﻳﻘﻴﻤـﻮن« و‬
‫»ﻳﺆﺗﻮن« اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﺿﻤﻴﺮ »واو« در ﺟﻤﻠﺔ »ﻳﻘﻴﻤﻮن اﻟﺼـﻠﻮة«‬
‫را از ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ »ﻫﻢ« ﺧﻠﻊ ﻛﺮد!‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﮔﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮ ﻣﺪﻋﻴﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ »اوﻟﻴﺎء و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣـﺎل رﻛـﻮع‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮده‪ ،‬و زﻛﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ!«‪ ،‬اﻣﺎ اﻗﺎﻣﺔ ﻧﻤـﺎز در ﺣـﺎل رﻛـﻮع ﻋﺒـﺎرت‬
‫ﺑﻲﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ؛ زﻳـﺮا ﺧـﻮد رﻛـﻮع ﺟﺰﺋـﻲ از ﻧﻤـﺎز اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻛـﻞ در ﺟـﺰء‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ!‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺟﺰ در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫و ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ
ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺼﺪاق اﻋﻄـﺎي زﻛـﺎت در‬
‫ﺣﺎل رﻛﻮع ﻧﻤﺎز ﺟﺰ ﻳﻚ ﺗﻦ )ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ( ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻟﻔﺎظ ﺟﻤﻊ ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺧﻼف ﺑﻼﻏـﺖ و ﻓﺼـﺎﺣﺖ ﻗـﺮآن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺴﺒﺖدادن ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از اﻟﻔـﺎظ ﺟﻤـﻊ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎً ﺻـﻴﻐﺔ‬
‫»اَ ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ« و ﺿﻤﻴﺮ » ‪‬ﻫﻢ« اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻼً در زﺑﺎن ﻋﺮﺑـﻲ اﺳـﺘﻌﻤﺎل آن ﺑـﺮاي‬
‫ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻛﺮام و اﺣﺘﺮام ﻫﻢ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻴﺴﺖ!‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮد و دوﺳﺘﻲ او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ دوﺳـﺘﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز و زﻛﺎت ﺷﺎن را ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ و ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣـﻲآورﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾129‬‬

‫‪ -5‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺪﻋﻴﺎن در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻤﻴﻞ راي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻟﻔﻆ »إﻧﻤﺎ« ﻛـﻪ از‬
‫ادوات ﺣﺼﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻻزم ﺑـﻪ ﺗﻮﺿـﻴﺢ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ زﻋﻢ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮان ﻣﻨﻈﻮر از آن رﻫﺒﺮي و اﻣـﺎرت ﻣـﻲﺑـﻮد‪ ،‬آﻳـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮرد ﻋﻠﻲ
ﺻﺎدق ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻃﺒﻖ آﻳﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ اﻣﻴـﺮ و اﻣـﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻋﻠﻲ
‪ ،‬واﺟﺐ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺷﺮط رﻫﺒﺮي و اﻣـﺎرت را ادا ﻧﻤﺎﻳـﺪ؛ ﻳﻌﻨـﻲ در ﺣـﺎل‬
‫رﻛﻮع‪ ،‬زﻛﺎت ﺑﭙﺮدازد!!‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ
ﻫﻴﭽﮕﺎه زﻛﺎت ﺷﺎن را در ﺣـﺎل رﻛـﻮع‬
‫ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺷﺮط وﻻﻳﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ را ادا ﻧﻨﻤﻮدﻧـﺪ؟ اﮔـﺮ اﻣﺎﻣـﺖ و وﻻﻳـﺖ‬
‫ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ دادن زﻛﺎت در ﺣﺎل رﻛﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺣﺴـﻨﻴﻦ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن ﻛﻪ در رﻛﻮع ﻧﻤﺎزﺷﺎن زﻛﺎت ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ وﻻﻳـﺖ‬
‫و اﻣﺎﻣﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ!‪.‬‬
‫‪ -6‬در آن آﻳﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻀﺎرع ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳـﺘﻤﺮار‬
‫و دوام ﻣﻮﺿﻮع دﻻﻟﺖ دارد؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻓﻌﻞ ﺟﻤﻠﺔ »ﻳﻘﻴﻤﻮن اﻟﺼﻠﻮة« ﺑﺮاي ﻛﺴـﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ ﻛﻨﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺒﺎً‬
‫ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در آﻳﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎدام اﻟﻌﻤﺮ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﻋﻴﻨﺎً ﺑﺮاي ﻓﻌﻞ ﺟﻤﻠﺔ »ﻳﺆﺗﻮن اﻟﺰﻛﻮة« ﻧﻴﺰ ﺟﺎري اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ در‬
‫ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ در ﺻـﻮرت واﺟـﺐﺷـﺪن زﻛـﺎت ﺑـﺮ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﻫﻤﻮاره زﻛﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳـﺒﺐ اﮔـﺮ ﻣﻌﻨـﺎي آﻳـﻪ را ﻣﻄـﺎﺑﻖ دﻟﺨـﻮاه‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺪﻋﻴﺎن ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻـﻮرت اوﻟﻴـﺎء و اﻣﺎﻣـﺎن ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫زﻛﺎت ﺷﺎن را داﺋﻤﺎً در ﺣﺎل رﻛﻮع ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳـﺖ‬
‫ﺟﻌﻠﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺑﺎر اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ‪ :‬ﭼﺮا ﻋﻠـﻲ
‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﺎر اﻧﺠﺎم داد و ﺑﺮ آن اﺳﺘﻤﺮار و دوام ﻧﺪاﺷﺖ؟!‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً! اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ دادنزﻛﺎت در ﺣﺎل رﻛـﻮع در آﻳـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ و ﻳﻚ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﺜﺒﺖ ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از آن را ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
 ‫﴿‪﴾130‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر اﮔﺮ واﺟﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻗﻄﻌﺎً ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ! ﭘﺲ ﭼـﺮا‬
‫اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎء و ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺬﻫﺐ ﻻاﻗﻞ از ﺑﺎب ﺗﺄﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﻟﻲ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ او ﺑﻮده ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷـﺮط را ﺑـﻪ ﺟـﺎ آورده‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕـﺎه ﻫﻨﮕـﺎم رﻛـﻮع‬
‫ﻧﻤﺎزﺷﺎن‪ ،‬زﻛﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻜﺮده و ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬آﻳﺎ ﻋﻠﻲ
ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ زﻛﺎت ﺧﻮد را ﻗﺒﻞ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺑﭙﺮدازد؟‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ ً:‬ﮔﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺣـﺎل‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﺎزﮔﺰار را ﻫﻢ ﻧﻜﺮده و ﺑﺎ ﮔﺪاﻳﻲ در ﻣﺴﺠﺪ آن ﻫﻢ ﺑﺎ اﺻﺮار ﻣـﺰاﺣﻢ‬
‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﺗﺮﺟﻴﺤﺎً زﻛﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫او ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺻﺒﺮ ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﻧﻤﺎزش را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫زﻛﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮد ﻣﺴﺘﺤﻖ دﻳﮕﺮي را ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﻛﺴـﻲ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﺪ؟!)‪.(1‬‬
‫‪ -7‬در ﻫﻴﭻ آﻳﻪ و ﺣﺪﻳﺜﻲ و ﺣﺘﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺘﺐ ﻓﻘﻬﻲ ﻧﻴﺎﻣـﺪه ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان در‬
‫ﻧﻤﺎز ﻋﻘﻮدي ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬زﻛﺎت‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬ﻫﺪﻳﻪ‪ ،‬اﻧﻔﺎق‪ ،‬ﻋﺘﻖ‪ ،‬اﺟـﺎره‪ ،‬ﻧﻜـﺎح‪ ،‬ﻃـﻼق‬
‫و‪ ...‬را ﭼﻪ واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻣﺴـﺘﺤﺐ اﻧﺠـﺎم داد‪ ،‬اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ واﺟـﺐ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻓﻘﻬـﺎي ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ ﻧﻤـﺎز را ﺑﺎﻃـﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ!‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ زﻛﺎت را ﺧﻮد اﺷﺨﺎص و ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧـﻮد ﻧﻤـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻠﻴﻦ زﻛﺎت ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗـﺎ ﺗﻮﺳـﻂ آﻧـﺎن ﺟﻤـﻊآوري‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﺿﻮاﺑﻂ آن ﻣﻴﺎن ﻣﺴﺘﺤﻘﻴﻦ ﺗﻘﺴـﻴﻢ و ﺗﻮزﻳـﻊ‬

‫ =‪

~
}
DDD
p
o
n
m
l
k
{
:2#88  22‬‬

‫¡ ‪DDDD23 5,3/ 36 ; 2= 5+ +, 0 1> #" K; 4IWb;M n- :£"P
z‬‬
‫‪DQ24 =[ |{  +: ; 7,8 ' + KBA 0 0‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾131‬‬

‫ﺷﻮد)‪(1‬؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧـﻮد ﮔﺮوﻫـﻲ را ﺑـﺮاي ﮔـﺮدآوري‬

‫زﻛﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺨﺼﺎً آن را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد!‪.‬‬
‫‪ -8‬اوﻻً‪ :‬زﻛﺎت ﺑﺮ ﻛﺴﻲ واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻاﻗﻞ ﻣﺎﻟﻚ ﺣـﺪ ﻧﺼـﺎب ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﻳﻚ ﺳﺎل ﻫﻢ ﺑﺮ آن ﺑﮕﺬرد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺑﻪ اﺣـﻮال ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ او در آن زﻣﺎن اﻣﻮاﻟﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺟﺰو ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪي ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫زﻛﺎت ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﺒﻮد!‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ً:‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻘﻬﺎء اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻃﻼ ﺑﺮاي ﻣـﺮد ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺣـﺮام‬
‫اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً! ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺑﺨﺸﺶ اﻧﮕﺸـﺘﺮ ﻟﻔـﻆ »زﻛـﺎت« را ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑـﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻠﻤﻪ »ﻫﺪﻳﻪ« را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻓﻘﻬﺎء ﺑﺮآﻧﻨـﺪ ﻛـﻪ دادن اﻧﮕﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان زﻛﺎت ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺣﺘﻲ زﻛﺎت زﻳﻮر و زﻳﻨﺖﻫﺎي ﻣﺜﻞ اﻧﮕﺸـﺘﺮ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻳﺰ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ! اﮔﺮ دادن زﻛﺎت در ﻧﻤﺎز ﻣﺸﺮوع و ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ رﻛﻮع اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰار در ﺣﺎﻟﺖ »ﻗﻴﺎم« و ﻳﺎ »ﺗﺸﻬﺪ« ﺑﻬﺘﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ!‪.‬‬

‫ =‪

x
w
v
u
t
s

r
q
p
{
:23#88  22‬‬

‫‪:1># K;  ?0'M d :a; /
z ¡


~
}
|
{
z
y‬‬

‫"‪K+3; $3= ; 0 0 o08  2+2 28(+, I# = 1#*0 +2E ; 0 0 %‬‬
‫[ ‪3*©8  ?30' K+(ZS _8L  2 52 oW=  2+2 B 8  20 +0 2‬‬
‫"‪aO> ; + ( } 24 =8 # ,20 # ™, ( ' 24 =8 1E N09 0 0 . O‬‬
‫&‪( +3W/ RP3>  23038 ´OP + 7_> 0 0 # ,20 Z, O8 w ' 8 1=,‬‬
‫‪ ,24, ? ?+>  <,; 2; ' + , = 24 =8 0 0 .E   ,2 8‬‬
‫‪ 3#, 13=,& '3; #3   52 +42; _9  |P8 +0 # 2= 5+ +, 0 0 o8+X‬‬
‫= ‪ 23; 2= 5+ +, 0 #4+0 7ˆ  7_> H#24“ ; ‹[0 ¤ FP>   ,2+2 + ,‬‬
‫;‪D2 528 5+ +, 8 ' $= ;  528 +, , = +#, ' 0 #8 FP H‬‬
 ‫﴿‪﴾132‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -9‬ﺣﺎﻟﺖ رﻛﻮع از ﺣﺎﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎ و اﺷﺎره در آن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‬

‫دﺳﺖﻫﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ زاﻧﻮﻫﺎ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺳﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼً ﺧﻢ ﺷﺪه و رو ﺑﻪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ از اﻳﻦ رو ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ دﺳـﺘﺎن در ﺣـﺎل رﻛـﻮع‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان اﺷﺎره ﻛﺮد و زﻛﺎت داد‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻤﺎزﮔﺰار از ﺣﺎﻟﺖ رﻛﻮع‬
‫ﺧﺎرج ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻋﻠﻲ
در ﺣﺎل رﻛﻮع ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﺪا اﺷﺎره ﻛﺮده‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻘﻬﺎء اﺷﺎره و ﻳﺎ ﺗﻜﻠﻢ در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﻛـﺎري‬
‫اﺿﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻄﻼن ﻧﻤﺎز ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﮔﺬﺷـﺘﻪ از آن ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﺣﺮﻛﺎﺗﻲ دﺳﺖﺟﻤﻌﻲ و ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﺸﺨﺺ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻳﺎ واﺟﺐ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارد‪ ،‬ﺧـﻮد آن را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲداد و ﻳﺎ اﺻﺤﺎﺑﺶ را ﺑﺪان ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻳﺎ ﻋﻠﻲ
ﺑﺎرﻫـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺎر ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻳﺎ واﺟﺐ را اﻧﺠﺎم ﻣـﻲداد و ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد و دﻳﮕـﺮان آن را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﻮد؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ زﻋﻢ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و ﻣـﺪﻋﻴﺎن آﻳـﻪ را در ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده و ﻣﺆﻣﻨﺎن را آﻧﮕﻮﻧﻪ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ!‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﻄﻴﺒﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن رواﻳـﺖ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ آورده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺟﻌﻠـﻲ ﻳﻌﻨـﻲ دادن اﻧﮕﺸـﺘﺮ‬
‫ﻃﻼ ﺑﻪ ﮔﺪا در ﺣﺎﻟﺖ رﻛﻮع ﻛﺎﻣﻼً ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬در ﺟﻨﮕﻲ ﺗﻴـﺮي‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎي ﻋﻠﻲ
اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﻴـﺮ را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ درد ﺷﺪﻳﺪي ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﻣـﻲﻛـﺮد از ﭘـﺎي او ﺑﻴـﺮون ﺑﻜﺸـﻨﺪ! ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ راه وﺟﻮد دارد‪ ،‬و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﻋﻠـﻲ
در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ ﺗﻴﺮ را ﺑﻴﺮون ﺑﻜﺸﻴﺪ! اﺻﺤﺎب اﻳﻦ ﻛـﺎر را ﻛﺮدﻧـﺪ و ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﺣﺘﻲ ﺗﻜﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻧﺨﻮرد و ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﭼﻴـﺰي ﻧﺸـﺪ!؟ اﻛﻨـﻮن اﻳـﻦ ﭘﺮﺳـﺶ ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻋﻠﻲ
ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻧﻤـﺎز ﺗﻴـﺮ دردﻧـﺎك را از ﭘـﺎﻳﺶ ﺑﻴـﺮون ﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾133‬‬

‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻧﻤﺎز آن ﻫﻢ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮔﺪا ﺷﺪ؟ آﻳﺎ ﺻـﺪاي‬
‫ﮔﺪا از درد ﺑﻴﺮونﻛﺸﻴﺪن ﺗﻴﺮ ﺳﺨﺖﺗﺮ ﺑﻮد؟!‪.‬‬

‫آﻳﺎ »اﻣﺎﻣﺖ« ﻣﻘﺎﻣﻲ اﺳﺖ اﻟﻬﻲ؟‬

‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب »ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن« ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫{
‪
¦¥
¤
£
¢¡

~

}
|
{z

y

x

w

v
u
t‬‬

‫§
¨



©
‪» Y :£"P z
¬
«
ª‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺑﺮاﻫﻴﻢ او را‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﺔ ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ آزﻣﻮد و او )ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ( آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل اﻧﺠﺎم داد‪) ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻮ را اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻢ‪) ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ( ﮔﻔﺖ‪ :‬از‬
‫دودﻣﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ ﭼﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﻳﻦ( ﭘﻴﻤﺎن و وﻋﺪه ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪،‬‬
‫)ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺗﻮ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد(«‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ«‬
‫ﻣﻨﺼﺒﻲ اﺳﺖ اﻟﻬﻲ‪ ،‬و اﻣﺎم و ﺧﻠﻴﻔﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد! زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» Y :£"P
z¡



~



}
{ :‬ﻣﻦ ﺗﻮ را اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮاي‬

‫ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻢ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ادﻋﺎ »اﻣﺎﻣﺖ« ﻣﻨﺼﺒﻲ اﺳﺖ اﻟﻬﻲ‪ ،‬و ﻣﺮدم در اﻧﺘﺨﺎب رﻫﺒﺮي ﻧﻘﺸﻲ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻮرد ﭼﻴﺰي ﻛـﻪ ﻧـﺺ اﻟﻬـﻲ و ﻓﺮﻣـﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻣـﺪه‪» ،‬ﺷـﻮرا و‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت« ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻮرا و اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ و‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻮراي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه در ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺤﻜﻮم و ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﻋﻠﻲ
را ﺑـﻪ آن ﻣﻘـﺎم‬
‫ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻤﻮده و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻢ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾134‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫در ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻨﻈﻮر آﻳﻪ از اﻣﺎم »اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي« اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ و ﺧﻼﻓـﺖ ﺻـﺮﻓﺎً‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﻣﺎم اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﺮ اﻣﺎﻣﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از »اﻣﺎم« در آﻳﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻫـﻞ ﺗﺸـﻴﻊ ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم واﻻي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬـﻲ‬
‫»ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم« اﻫﺎﻧﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻳﻪ ﺑـﻪ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ  ﻛـﻪ از‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﻌﺪ از آزﻣـﻮنﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از ﺗـﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ آوردم‪ ،‬ﺗﻮ را اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﺮدم ﻗﺮار دادم«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻟﻔﻆ اﻣﺎم را )در اﻳﻦ آﻳﻪ( ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎم اﻣﺎم را از ﻣﻘﺎم ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و ﺑـﺎﻷﺧﺺ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ  ﺑﺮﺗـﺮ و ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬
‫ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ادﻋﺎ ﺑﮕـﺬارﻳﻢ‪» ،‬اﻣﺎﻣـﺖ« ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑﻌـﺪ از »ﻧﺒـﻮت و‬
‫رﺳﺎﻟﺖ« ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ از آن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ اﻗﺒﺎل ﻻﻫـﻮري را ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﮔﻠﻪﻣﻨﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﺸﻖ را ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي درد ﺳﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﻧﺒﻮت از وﻻﻳﺖ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ  ﻫﻢ ﻧﺒـﻲ ﺑـﻮد و ﻫـﻢ رﺳـﻮل و ﺧﻠﻴـﻞ و ﻫـﻢ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در واﻗﻊ از ﻧﻈﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻔﻜﺮان او ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﻣـﻲﺷـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻘﺎم »اﻣﺎم« از ﻧﺒﻲ اﷲ‪ ،‬رﺳـﻮل اﷲ‪ ،‬ﺧﻠﻴـﻞ اﷲ و ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان‬
‫اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب ﺑﻮده اﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﺑﺮاﻫﻴﻢ  ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم اﻳـﻦ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻮده و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭘـﺲ از اﻳـﻦ درﺟـﺎت‪،‬‬
‫درﺟﺔ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻫﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن اﻣﺎﻣﺖ ﺧﺎﻟﻔﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ او ﻋﻄﺎء ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ! ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻨﻲ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق
رواﻳـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻧﺒـﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬او را ﺑﻨـﺪهاي ﻣﻄﻴـﻊ‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬او را ﻧﺒﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آن ﻛـﻪ او را رﺳـﻮل ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬او را رﺳـﻮل‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾135‬‬

‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ او را ﺧﻠﻴﻞ ﺧﻮد ﻛﻨﺪ و او را ﺧﻠﻴﻞ ﺧﻮد ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﺒـﻞ‬

‫از آﻧﻜﻪ او را اﻣﺎم ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ!«)‪.(1‬‬

‫‪ -3‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ  ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪
~

}
{
:‬‬

‫

¡‪ Y :£"P
z‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ  ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲاش ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎم ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ  ﭼﻨﻴﻦ‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ {
¨

©
‪» Y :£"P z
¬
«
ª‬ﭘﻴﻤﺎن ﻣـﻦ )ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬

‫دادن اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي( ﺑﻪ ﻇﺎﻟﻤﻴﻦ و ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻧﻤﻲرﺳﺪ« ﺗﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ  ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ارﺛﻲ و دودﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﻣﺎﻣـﺖ ﻧﻤـﺎز و ﻫـﺮ رﻫﺒـﺮي‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ آﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎري آﻣﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان و ذرﻳﺔ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ  ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫»اﻣﺎم« در آﻳﻪ ﻫﻤﺎن اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ »ﻇﺎﻟﻢ« و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺤﺎق‪،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻘﻮب‪ ،‬ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻴﺴﻲ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ )ﻋﻠﻴﻬﻢ‬

‫اﻟﺴﻼم(‪
A

É
È
Ç
Æ
ÅÄ
Ã

Â
Á

À{ :‬‬

‫‪
ML
K
J
I
H

G
F
E
D
C
B‬‬

‫‪» n- – n :Pe z
Q
P

O
N‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺤﺎق و ﻳﻌﻘﻮب را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارﻣﻐﺎﻧﻲ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﻣﺮداﻧﻲ ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‬
‫)و آﻧﻬﺎ ﺟﺰو ﻇﺎﻟﻤﻴﻦ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ( ﻣﺎ آﻧﺎن را رﻫﺒﺮان و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﺎ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ و رﻫﺒﺮي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻧﺠﺎم ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ و اﻗﺎﻣﺔ ﻧﻤﺎز و‬
‫دادن زﻛﺎت را ﺑﺪﻳﺸﺎن وﺣﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدار ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫ !  ‪D1> 5,+( B E; 78 ' + 1#+ oJ %x ,n
k ,{ ./0 ,h ,0‬‬
 ‫﴿‪﴾136‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﺮاﻫﻴﻢ  را ﻛﻪ ﺑﻪ‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ »اﺋﻤﻪ« ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ دو ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي‬
‫اﺳﺤﺎق و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻘﻮب ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺤﺎق اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﻌﻘﻮب‬
‫در ﻗﺮآن ﺑﻪ »أﺳﺒﺎط« و »ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ«)‪ (1‬ﻳﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺾ از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﻳﻮﺳﻒ و ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون و ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪» ،‬ﻗﺮﻳﺶ« ﻧﻴﺰ از ﻧﺴﻞ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﺴﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم رﺳﻴﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ‬

‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
e

dc

b

a

`

_

^

]

\


[

Z
{ :‬‬

‫‪
r
qp

o

n


m

l

k

j

i

h

g

f‬‬

‫‪» Y – - :£2 z
u
t
s‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب )ﺗﻮرات(‬
‫را دادﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻚ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎش ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺗﻮرات را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد و ﻣﺎ آن را‬
‫ﻣﺎﻳﺔ ﻫﺪاﻳﺖ و رﻫﻨﻤﺎي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬و از ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬
‫و( ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ )ﻣﺮدم را( رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﻪ )در راه ﺧﺪا( ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪» ،‬اﻣﺎﻣﺖ« ﭘﺲ از اﺣﺮاز ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻛﻤﺎﻻﺗﻲ‬
‫اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﻣﺎﻣﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ  را ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ از آزﻣﺎﻳﺶ اﻟﻬﻲ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﺣﻖ ﻛﻠﻤﺎت ﺧﺪا را ادا ﻛﺮد‪ ،‬اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮده و در ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‬

‫ﻧﻴﺰ ﺷﺮط {‪



n :Pe
z
É

È

Ç

Æ‬و {
‪
qp

o

n‬‬

‫‪ Y :£2
z
u

t
s
r‬را ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﻣﺎﻣﺖ‪،‬‬

‫»اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي« اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻟﻔﻆ »اﻣﺎم« و »اﺋﻤﻪ«‬
‫ﻣﻌﻨﻲ واﻗﻌﻲ آن را ﻳﻌﻨﻲ »رﺳﻮل« و »اﻟﻨﺒﻴﻴﻮن« را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬

‫ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﺎت ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪

I
H
G
F
E
D


C
B
A
{ :‬‬

‫‪
Y
X
W
V
U
T

S
R
Q
P
O
N
M
L
KJ‬‬

‫ ‪D. "@# 2' @# F¬w ;  ,1> F¬w ,. "@# 7 ?+  +,‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾137‬‬

‫‪
h


g
f
e
d
c
b
a
`
_

^]
\
[
Z‬‬

‫‪
u
t

s
r
q
po

n
m
l
k
j
i‬‬
‫‪»  – n :£"P z‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺧﺎﻧﺔ )ﻛﻌﺒﻪ( را‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪) ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ (:‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻳﻦ را از ﻣﺎ ﻗﺒﻮل ﻛﻦ!‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا!! ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺨﻠﺺ و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدار ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪،‬‬
‫و از ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﺴﻞ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ اﻣﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻗﺮار ده!‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن )ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن( رﺳﻮﻟﻲ را از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ‬
‫)ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﺷﺪ( ﺗﺎ آﻳﺎت ﺗﻮ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻛﺘﺎب )ﻗﺮآن( و ﺣﻜﻤﺖ‬
‫)ﺳﻨﺘﺶ( را ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻣﻮزد و اﻳﺸﺎن را ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻛﻨﺪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺗﻮ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺰت و ﺣﻜﻤﺘﻲ«‪.‬‬

‫{
‪
_

^

]



\

[

Z

Y

X

W

V

U

T

S‬‬
‫`
‪
n
m
l
k
j
i
h

g
f
e
d
c
b
a‬‬
‫‪» - :£"P z

r
q
p
o‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻧﭽﻪ )ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺮآن(‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﻳﻌﻘﻮب‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان و‬
‫ﻧﻮادﮔﺎن ﻳﻌﻘﻮب ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان از ﻃﺮف ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻴﻦ‬
‫ﻫﻴﭻﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﻓﺮق ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ«‪.‬‬

‫و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي {
‪ zn

m
l
k
j‬ﻛﻪ در آﻳﺔ ﻓﻮق آﻣﺪه‬

‫اﺳﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» f
:£"P
z{  z  y  x  w  v
{ :‬ﻣﺎ ﺑﻴﻦ‬
‫رﺳﻮﻻﻧﺶ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪» ،‬اﻣﺎﻣﺖ ﻧﺒﻮت« ﻏﻴﺮ از »اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻼﻓﺖ« اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺖ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮﺧﻼف اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﻃﺮﻳـﻖ وﺣـﻲ ﺑـﺎ ﻧـﺎم و ﻧﺸـﺎن ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾138‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع از اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻴـﺰ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ ﻓﻀـﺎﻳﻞ ﻳـﺎ رذاﻳـﻞ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ دارد؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺑﺎرة »ﻋﺒﺎداﻟﺮﺣﻤﻦ« و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺧﺪا ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺻﻔﺎتﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫{
‪
}

|

{

z

y

x

w

v




u

t

s‬‬
‫~
¡‪)» nY :E* z‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮب ﺧﺪا( ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻫﻤﺴﺮان و ﻓﺮﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ ﻛﻪ )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻃﺎﻋﺖ و‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺧﻼﻗﻲ( ﺳﺒﺐ روﺷﻨﻲ ﭼﺸﻤﺎن )و دل ﺧﻮﺷﻴﻤﺎن( ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ را اﻣﺎم‬
‫و ﭘﻴﺸﻮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران ﮔﺮدان! )ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در اﻣﻮرﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ(«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺒﺎداﻟﺮﺣﻤﻦ از او‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران ﺑﮕﻤﺎرد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺗﻘﻮا از ﻟﺤﺎظ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﺳﺮﻣﺸﻖ و اﻟﮕﻮ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ رذاﻳﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮاي ﻓﺎﺳﻘﺎن و‬
‫ﺑﺪﻛﺎران ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻓﺮﻋﻮن و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{|  }  ~    ¡‪z§ ¦  ¥   ¤  £  ¢‬‬

‫"‪» Y :gG‬ﻣﺎ آﻧﺎن را اﻣﺎﻣﺎن و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫آﺗﺶ )دوزخ( ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ )از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ( ﻳﺎري ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را اﻣﺎم ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اوﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﺪﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از روي ﺗﺒﻪﻛـﺎري از آﻧﻬـﺎ ﭘﻴـﺮوي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﻴﺰ زاﻳﻴﺪة رواﺑﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ آن ﻣـﺮدم و ارادة ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺗﻦ در دادﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻫـﺪاﻳﺖ را از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺳﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ زورﮔﻮﺗﺮﻳﻦ اﻓـﺮاد ﻫﻤﭽـﻮن ﻓﺮﻋـﻮن و ﻫﺎﻣـﺎن و‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾139‬‬

‫ﺟﻨﻮدﺷﺎن اﻣﺎم و رﻫﺒﺮﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﺴﻠﻂ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺟـﺰو‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ)‪.(1‬‬
‫ﭘﺲ »اﻣﺎﻣﺖ« در ﺷﻜﻞ ﻣﺜﺒﺖ آن ﭼﻪ ﻧﺒﻮﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼـﻪ ﻏﻴـﺮ از آن‪ ،‬ﻣﻘـﺎﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻣﻌﻨﻮي ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻏﺼﺐ و ﺳﻠﺐ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎم ﻣﺰﺑﻮر را از اﻫﻞ آن ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ از ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺎﻣﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺖﺷـﺎن ﺑﻨـﺎﺑﺮ اراده و‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﻪي »اﺑﻼغ اﻣﺎﻣﺖ« ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
z
yx

w
v

u

t

s
rq

p

o
n
m

l
k
j‬‬

‫{

|
}~
_
`
‪» n :£2¬u z
e
d
c
b
a‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ!‬
‫ﻫﺮآﻧﭽﻪ را از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه )ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل و ﺑﺪون‬
‫ﺗﺮس( ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮﺳﺎن )و آﻧﺎن را ﺑﺪان دﻋﻮت ﻛﻦ( اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻲ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ‬
‫ﺧﺪا را )ﺑﻪ ﻣﺮدم( ﻧﺮﺳﺎﻧﺪهاي‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را از )ﺧﻄﺮات و ﮔﺰﻧﺪ( ﻣﺮدم‬
‫)ﻣﺨﺎﻟﻒ( ﻣﺤﻔﻮظ و ﻣﺼﻮن ﻣﻲدارد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫آﻳﺔ ﻓﻮق آﻳﺔ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب »ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ راﺳـﺘﮕﻮﻳﺎن« ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان »آﻳﺔ ﺑﻼغ« از آن ﻳﺎد ﻛﺮده‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ روز ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ اﺻﺤﺎﺑﺶ از ﺣﺠـﺔ اﻟـﻮداع ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﭼﻨﻴﻦ اﻣـﺮ ﻓﺮﻣـﻮده‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ و از ﻫﻴﭻ ﻛـﺲ ﻫـﺮاس و ﺑـﺪل راه‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ در واﻗﻊ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﺪا را اﺑﻼغ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫{
|  } ~  ¡ ‪ZV  9 22= 1""9 ;M  :2L
z ¦¥ ¤ £   ¢‬‬
‫‪DQ242 %œ + , = ZV  9 , = ( 0 8'  ,20[  <<, + 8 E Œ4‬‬
 ‫﴿‪﴾140‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﭘﺲ از ﻧﺰول آﻳﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻋﻠﻲ
را ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﻮد‪) ..«5` 8 OL y ,5` 8 10 H8» :‬ص‪ (100‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗـﺮ‬
‫از آن ﻧﻬﺎده و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ و دﺳـﺘﻜﺎري ﻗـﺮآن ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪه‪ !.‬او ﺑـﻪ رواﻳﺘـﻲ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻣﺮدوﻳﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ او از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺷـﻨﻴﺪه ﻛـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪» :‬در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ص ﻣﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ‪3—s 3#M :‬‬
‫>  ;‪13œO; 3 F@*   ž  o8©u  8 Ÿ OL ž µ;+ H8 ‹ž Bs 8 ´O‬‬
‫‪» QDDD/>+‬اي رﺳﻮل ﻣﺎ! آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣـﺮدم‬
‫اﺑﻼغ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻋﻠـﻲ ﻣـﻮﻻ و رﻫﺒـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻜﻨـﻲ‬
‫رﺳﺎﻟﺘﺶ را اﺑﻼغ ﻧﻜﺮده اي‪) «...‬ص( ‪.132‬‬

‫در ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬آﻳﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ در زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻏﺪﻳﺮ ﻧﺎزل ﻧﮕﺸﺘﻪ‪ ،‬و ﻫـﻴﭻ رﺑﻄـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع »اﻣﺎﻣﺖ« و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در اواﻳﻞ ﻫﺠـﺮت زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در ﻣﺪﻳﻨﻪ روﺑﻪرو ﮔﺸﺖ؛ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ در‬
‫آﻳﺔ ‪ 13‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه در ﻣﻘﺎم ﻣﺬﻣﺖ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻳﻬـﻮدي و ﻧﺼـﺎري آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫{
‪» - :£2¬u zx
w
v

u‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ‬

‫ﺷﺎن ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮدﻳﻢ«‪.‬‬
‫از اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﺎ آﻳﺔ ‪ 40‬ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑﺤﺚ از ﻋﺼﻴﺎن و ﻃﻐﻴـﺎن ﻳﻬـﻮد و ﺷـﺮح‬
‫روﻳﮕﺮداﻧﻲ و ﺗﻌﺪي آﻧـﺎن از ﺣـﺪود اﻟﻬـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬و در ﺿـﻤﻦ ﻧﻜـﻮﻫﺶ آﻧـﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﻴﺰ از دوﺳﺘﻲ و ﻳﺎري اﻳﺸﺎن ﻧﻬـﻲ ﻓﺮﻣـﻮده و ﺑـﻪ دوﺳـﺘﻲ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از آﻳﺎت ‪ 41‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺼﺎري ﺷﺪه و آﻧـﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻤﻞﻧﻜﺮدن ﺑﻪ اﻧﺠﻴﻞ ﻣﺬﻣﺖ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ و رﺳﻮل ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﻣﺮ ﻧﻤـﻮده‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾141‬‬

‫و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ از دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣـﻮده و ﺑـﻪ‬
‫دوﺳﺘﻲ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﭘـﺎ ﻣـﻲدارﻧـﺪ و زﻛـﺎت‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داده و ﻣﻄﻠﺐ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ آﻳـﺔ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ!‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﻪ‪ :‬او ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮده ﻛﻪ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎ و آﻳﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻧـﺎزل ﺷـﺪه‬
‫ﺻﺮاﺣﺘﺎً و ﺑﺪون ﺗﺮس و واﻫﻤﻪ ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺑﻼغ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﻠﻎ ﻣـﺎ أﻧـﺰل إﻟﻴـﻚ‬
‫ﻣﻦ رﺑﻚ!« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ در آﻳﺔ ﺑﻌﺪي ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ آﻣﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬در واﻗـﻊ اﻳـﻦ آﻳـﻪ‬
‫ﺟﺪاي از آﻳﺔ ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
z
yx
w
v
u

t
s
rq
p

o
n
m
l
k
j
i‬‬

‫{

|
}~
_
`
‪
j
i
h

g
f
e
d
c
b
a‬‬
‫‪
x



w
v
ut
s

r
q
p

o
n
m
l
k‬‬
‫‪– n :£2¬u z
§

¦

¥
¤
£
¢
¡
~
}
|
{

z
y‬‬
‫‪» f‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻫﺮآﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه )ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل و‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮس( ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮﺳﺎن )و آﻧﺎن را ﺑﺪان دﻋﻮت ﻛﻦ( اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻲ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ‬
‫ﺧﺪا را )ﺑﻪ ﻣﺮدم( ﻧﺮﺳﺎﻧﺪهاي‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را از )ﺧﻄﺮات و ﮔﺰﻧﺪ( ﻣﺮدم )ﻣﺨﺎﻟﻒ(‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ و ﻣﺼﻮن ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻮم ﻛﺎﻓﺮان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اي‬
‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب! ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﭘﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺮ اﺻﻞ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ )اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫ادﻋﺎ را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﻋﻤﻼً اﺣﻜﺎم( ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ و آﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬
‫)ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺮآن( ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ )و در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﭘﻴﺎده ﻛﻨﻴﺪ( وﻟﻲ‬
‫)اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﺪان ﻛﻪ( آﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺼﻴﺎن و ﻃﻐﻴﺎن‬
‫و ﻛﻔﺮ و ﻇﻠﻢ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ )و اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ روح ﻟﺠﺎﺟﺖ ﺷﺎن در‬
‫آﻧﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻌﻜﻮس ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارد!( ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪) ،‬آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎش و( ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﻛﺎﻓﺮان اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ و ﻣﺘﺄﺳﻒ ﻣﺒﺎش!(‪....‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻨﻈﻮر از »ﻣ‪‬ـﺎ أﻧـﺰَلَ إ ‪‬ﻟﻴـﻚ‪ «‬ﻣﻘـﺎم »ﺧﻼﻓـﺖ و‬
‫اﻣﺎﻣﺖ« اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮﺟﻮد در آﻳﺔ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص اﻣـﺮ‬
 ‫﴿‪﴾142‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﺮده ﻛﻪ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ و ﺑﺪون ﺗﺮس)‪ (1‬ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ از آﻳﺔ ‪ 13‬ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ ﺑﺤـﺚ از‬
‫ﺗﺠﺎوز و ﻓﺴﻖ و ﺳﺘﻢﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪» :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ اﺻﻞ و اﺳﺎﺳﻲ‬
‫)آﺳﻤﺎﻧﻲ( ﻗﺮار ﻧﺪارﻳﺪ!«‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از »ﻣﺎ«ي ﻣﻮﺻﻮل در آن آﻳﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻣـﻲﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬
‫آﻳﻪاي در ﻗﺮآن راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬آﻧﭽـﻪ‬
‫را ﻛﻪ از ﻃﺮف ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ اﺑﻼغ ﻛﻦ« در ﺣﺎل ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ‬
‫آﻳﻪاي را ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﺔ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻃﺮف ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧـﺎن ﻛـﻪ ﺣـﺎﻛﻲ از‬
‫دﺳﺘﻜﺎري در ﻗﺮآن و اﻓﺘﺮاي واﺿﺢ ﺑﺮ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﻠﻲ
ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ!‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﺔ ﺑﻌﺪي ﻳﻌﻨﻲ آﻳﻪ ‪ 68‬ﻧﻴﺰ »ﻣ‪‬ـﺎ أُﻧـﺰِلَ إ ‪‬ﻟﻴـﻚ‪‬‬
‫‪‬ﻣﻦ ر‪ِ ‬ﺑﻚ« آﻣﺪه و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈـﻮر از آن ﻫﻤـﺎن ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮده ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺑـﻼغ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬در واﻗـﻊ آﻳـﻪ ﻧﻔﻴـﺎً و اﺛﺒﺎﺗـﺎً‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﺗﻤـﺎم ارﺗﺒـﺎط ﻣﻴـﺎن آن‬
‫آﻳﺎت ﻗﺮآن از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺘﻪ و ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ و ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻗﺮآن را‬
‫زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮده اﺳﺖ!)‪.(2‬‬

‫ '‪

±
°
¯
®
¬
«
ª
©

¨{
:2#88 i8& 5+; +, 22= #‬‬

‫‪¶_; 7,8 ; + 2= ?`>+ 0 2/4 0M - :.B9e z
¸
¶
µ

´
³²‬‬
‫‪23= 30 ’3; o3J  ,23>43[  ' %3X ’30Œ34 '  2>^8 2= '   208‬‬
‫‪DDQ1>  J <.9‬‬
‫ (‪H#^A 30 3/9 !13> H3#,  3! ' 3# 30 Q188M ; (E +, 0 1> oJ ¶_; #‬‬
‫‪, C 8 20 1;T + W#L, 0 PO‚8 Œ4 #( H# ' ’& ,2 52#,  A ( !?, W K5+‬‬
‫‪!23 5,' 13>, 3#( «y39 # #r ; 4< y ,52 'X( Q 6; ,FEM ;  V 8  ,1‬‬
‫;= ‪:23 3/*< 3 ,5238 (3E +, 3! G8 Q1388M 5+3; +, K3#( 0 2 /#y& B‬‬
‫‪,22338 30š 23= ./0 +, < 0 1> ( (E +, <5,', a[¬ ; K5+ , P1OL‬‬
‫‪D!!2,08 «y9 (E ' + ?#( (  [,‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾143‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻨﻈﻮر از »اﻟﻨﺎس؛ ﻣﺮدم« و »اﻟﻘـﻮم اﻟﻜـﺎﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﮔـﺮوه‬

‫ﻛﺎﻓﺮان« ﻫﻤﺎن اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻣﻨﻜﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﻛـﺎﻓﺮ اﺳـﺖ«)‪ ،(1‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺟﺰ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل زﺣﻤﺎت و ﺗﻼشﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﻧﻔـﺮ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ! ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ادﻋﺎ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﻧﭽـﻪ از‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻔﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑـﻪ رواﻳـﺎت ﻣﻨﻘـﻞ از آﻧﻬـﺎ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮد‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺣﻜﺎم اﺳﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ از ﺣﺠﻴـﺖ و اﻋﺘﺒـﺎر ﺳـﺎﻗﻂ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ !.‬آري! اﻳﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠـﺔ ادﻋـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪ ...‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﺻـﺤﺎب ﮔﺮاﻣـﻲ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻗﺮار داﺷـﺘﻨﺪ و در راه‬
‫ﺧﺪا ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺸﺎن را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮده و ﺑﺎرﻫﺎ در ﺻﺤﻨﻪﻫـﺎي ﺟﻬـﺎد ﺣﻀـﻮر ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ؟!‪.‬‬
‫در آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺔ ‪ 68‬ﻧﻴﺰ »اَﻟ َﻘﻮم‪ ‬اﻟ َﻜﺎ ‪‬ﻓﺮِﻳﻦ« ﺗﻜﺮار ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻫﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﺎ آن ﺳﻮاﺑﻖ زﺷﺖﺷﺎن اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻨﻈﻮر از »اَﻟ َﻘﻮم‪ ‬اﻟ َﻜﺎ ‪‬ﻓﺮِﻳﻦ« در آﻳﻪ‬
‫‪ 67‬را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -2‬آﻳﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻮ و ﻧﺘﺮس! ﭼﻮن ﻣﺎ از ﺗﻮ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈــﺖ ﻣــﻲﻛﻨــﻴﻢ و ﺗــﻮ را از آﺳــﻴﺐ و ﺧﻄــﺮات اﺣﺘﻤــﺎﻟﻲ ﻣــﺮدم ﻣﺼــﻮن‬
‫ﻣﻲدارﻳﻢ!«!‪ ...‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﻠﻴﻎ اﻣﺎﻣﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﻠﻲ
ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﮕـﺮ ﺑﻴﻤـﻲ از‬
‫ﻛﺎﻓﺮان و آزار و اذﻳﺖﺷﺎن در ﻛﺎر ﻧﺒﻮد؛ ﭼﻮن ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و آزاري ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑـﻮد و‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﻛﺴـﻲ از آﻧـﺎن ﻧﺘﺮﺳـﻴﺪ و ﺑـﻪ‬

‫ ‪¤  3>+ 3WbM :238 1#+ 0 >i$ h/9 ./0 ' ,##2X aP‚= ; ,  @C8‬‬
‫‪20 + + OL 0 0 Q0 0 5 H8M Q2> I8 E '  2=  >+ ’& Q8 E H8‬‬
‫‪DDD Q1> 0‬‬
 ‫﴿‪﴾144‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻴﭻﻛﺲ از آﻧﺎن ﺳﻜﻮت ﻧﻜﺮد!‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤـﺎم رﺳـﺎﻟﺖ ﺧـﺪا را ﻗﺎﻃﻌﺎﻧـﻪ و‬
‫ﺑﺪون ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ اﺑﻼغ ﻛﺮد)‪.(1‬‬
‫‪ -3‬اﮔﺮ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ
ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آن‬
‫را ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ »اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ و رﻫﺒﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ!«‪ ،‬و اﮔﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬آن را در »ﻏـﺪﻳﺮﺧﻢ«‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮ
ﻳﻦ در آﻧﺠﺎ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ؟ ﭼـﺮا در‬
‫ﺧﻮد ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ آن را ﺗﺒﻠﻴـﻎ ﻧﻔﺮﻣـﻮد‪ ،‬و آن را ﻣﺠـﺪداً در ﺟﺎﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺗﻜﺮار ﻧﻜﺮد؟ ﭼﺮا ﻓﻘﻂ در ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ!؟‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ روﻳﺪادي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺑﺤﺚ آن ﺑـﻪ‬
‫زودي ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮد‪«5` 38 OL y ,5` 8 10 H8» :‬‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ دال ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺴﺖ!‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از ﺟﻤﻠﻪ ﺧـﻮد ﻋﻠـﻲ
ﺑـﺎ أﺑـﻮﺑﻜﺮ
‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﻧﺎدﻳـﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ؟! ﭼـﺮا‬
‫ﻛﺴﻲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻲ
ﻧﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣـﻮرد اﻣﺎﻣـﺖ ﻣـﻦ آﻳـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﻛﺮده‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻢ در ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ آن را اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ؟!‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﻪي اﻛﻤﺎل دﻳﻦ‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب »ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن« ﻓﺼﻠﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ اﺧﺘﺼﺎص‬

‫داده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
o
n
m
l
k
{ :‬‬

‫‪» - :£2¬u
zu

t
s
r
q
p‬اﻣﺮوز دﻳﻦﺗﺎن را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدم‬

‫و ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدم و اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻳﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ«‪.‬‬

‫ =‪ ´OP ' %X K*³ i8&M Q :£2¬u z
d
c
b
a
`{
:2#8*8 22‬‬
‫‪3  23=  >+ 0 1> H· + ‚A 9 °52¬8 DDD,+2 + ­ K8& 2>+‬‬
‫‪D!?242 7 5, ; ƒ52L ; 0 K*³‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾145‬‬

‫ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳـﻪ در »ﻏـﺪﻳﺮﺧﻢ« و ﭘـﺲ از ﻧﺼـﺐ ﻋﻠـﻲ از‬
‫ﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬
‫اﺋﻤﺔ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا »اﻣﺎﻣـﺖ« را ﺟـﺰو اﺻـﻮل دﻳـﻦ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬
‫ﻣﻲآورﻧﺪ« )ص‪.(115‬‬
‫آري! ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ در ﻣـﻮرد ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻃﺮف ﺧﺪا ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﻳﺪ ﻋﻠـﻲ
را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ روز ﻫﺠﺪﻫﻢ ذي اﻟﺤﺠﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻛـﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﻮد‪ «5` 38 OL y ,5` 8 10 H8» :‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ آن آﻳـﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬و دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ و وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ
ﻛﺎﻣـﻞ ﮔﺮدﻳـﺪ و ﻧﻌﻤـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬و »اﻣﺎﻣﺖ« ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل دﻳﻦ)‪ (1‬و در ردﻳﻒ‬
‫»ﺗﻮﺣﻴﺪ« و »ﻧﺒﻮت« و »ﻣﻌﺎد« درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص روز ﻏﺪﻳﺮ را ﻋﻴـﺪ ﻗـﺮار داده‪ ،‬و رواﻳـﺖ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﺲ از ﻣﻨﺼﻮبﻧﻤـﻮدن ﻋﻠـﻲ و ﭘـﺲ از ﻧـﺰول آﻳـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاي را ﻛﻪ دﻳﻦ را ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﺎﻣﻞ رﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺖ را ﺗﻤـﺎم ﻛـﺮد و‬
‫ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺘﻢ و وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ﭘﺲ از ﻣﻦ راﺿﻲ ﺷﺪ‪» «.‬ص‪.(133‬‬

‫در ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪:‬‬

‫اوﻻً‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺎت ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻏﺮوب روز ﺟﻤﻌـﻪ روز ﻋﺮﻓـﻪ در »ﺣﺠـﺔ‬
‫اﻟﻮداع« ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ روز ﻗﺒﻞ از ﺧﻄﺒﻪ ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻛﻪ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ﻋﺮﻓﻪ ﺑﻮد ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻋﺮﻓﺎت ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد«)‪.(2‬‬

‫ ‪D2,8 R4y8  ! ' + Q188M  V 8 88 /P‬‬

‫ \ ‪Df  nk ,8_> *@C 2[] S ,?#( B‬‬
 ‫﴿‪﴾146‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ً:‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدن اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻳﻦ در آن روز‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻧﻌﻤﺘﺶ ﺑﺎ ﻋـﺰت‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻮارداﺷﺘﻦ ﮔﺎمﻫﺎي ﺷﺎن و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن‬
‫دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﻨﺪه ادﻳﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﺗﻨﻬﺎ دﻳـﻦ ﻣـﻮرد ﻗﺒـﻮﻟﺶ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬روزي ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن در آن ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ زﻳﺮ ﺑﻨﺎي اﺳﻼم اﺳﺘﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آن روز ﻫﻴﭻ آﻳﺔ دﻳﮕﺮي ﻧﺎزل ﻧﺸﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫رﺣﻠﺖ ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﺎ ﭘﺎﻳـﺎن وﺣـﻲ و رﺣﻠـﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫ﻫﺮاﺳﻲ ﺑﻪ دل ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎوداﻧﮕﻲ و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ اﻳﻦ دﻳﻦ ﺑﺎور و اﻋﺘﻤﺎد ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از آﻳﻪ ﻛﻪ از آﻳـﺎت ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪش ﺟـﺪا و ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬در‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاف آﻏﺎزﻳﻦ ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ وﻓﺎي ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫـﺎ و‬
‫ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ اﻋﻢ از ﺗﻤﺎم ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ و ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده آﻏﺎز ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺤﺚ را ﺑـﺎ ﺑﻴـﺎن ﺣـﻼل و ﺣـﺮام و ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ و ﻋﺒـﺎدي ﺑﻴـﺎن ﻋﻘﺎﻳـﺪ درﺳـﺖ و راﺳـﺘﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﻟﻮﻫﻴـﺖ و‬
‫ﻋﺒﻮدﻳﺖ رواﺑﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻗﺮاردادن ﻗﺮآن‪ ،‬و ﺑﺮ ﺣﺬرداﺷـﺘﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ از ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﭼﻴﺰﻫـﺎي ﻛـﻪ ﺧـﺪا ﻧـﺎزل ﻓﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ اداﻣـﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
g

f
e
d
c

b
a
`
_~
}
|
{
z‬‬

‫‪
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
ml
k
j
i
h‬‬
‫{
|
}
~


¡
‪
ª
©
¨
§
¦

¥
¤

£
¢‬‬
‫«¬

®

¯

‪

º

¹

¸

¶

µ

´

³

²


±°‬‬
‫»
¼
½¾
¿
‪
ÌË
Ê
ÉÈ


Ç
Æ

Å
Ä
ÃÂ
Á
À‬‬
‫‪
K

J


I
H
G
F
E
D
C
B
A

Ñ
Ð
Ï
Î

Í‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾147‬‬

‫‪
X
W

V
U
T


S
R

Q
P
O
N
M
L‬‬

‫‪
g

f
e


d
c
b
a
`_
^
]\

[
Z
Y‬‬
‫‪
s

r

q

p


o

n

m

l

k

ji

h‬‬
‫‪
c
b
a
`
_
~}
|
{
z

y
x
w
vu
t‬‬
‫‪» Y –  :£2¬u
z l

k

j

i

hg

f

e

d‬اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ )اﻋﻢ از ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺸﺮوع اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا و‪ ...‬و‬
‫ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ( ﭼﻬﺎرﭘﻴﺎﻳﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﻼل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ )در ﺧﻼل اﻳﻦ‬
‫آﻳﺎت( ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اﺣﺮام ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺷﻜﺎر را ﺣﻼل‬
‫ﻧﺪاﻧﻴﺪ؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ )و ﺣﻼل و ﺣﺮامﻛﺮدن ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر اوﺳﺖ(‪ .‬اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! )ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﻲ( ﺷﻌﺎﻳﺮ )دﻳﻦ( ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻼل‬
‫ﻧﺪاﻧﻴﺪ )در آﻧﻬﺎ ﻛﻢ و زﻳﺎد ﻧﻜﻨﻴﺪ( و در ﻣﺎه ﺣﺮام )ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﻴﺪ!( و )ﻣﻌﺘﺮض‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت( ﺑﻲ ﻧﺸﺎن و ﻧﺸﺎﻧﺪار )ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﷲ ﻫﺪﻳﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( ﻧﺸﻮﻳﺪ! و ﻣﺎﻧﻊ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺼﺪ آﻣﺪن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا را دارﻧﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﻀﻞ و ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﺸﻮﻳﺪ! ﻫﺮوﻗﺖ ﻛﻪ از اﺣﺮام ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺎه از ﻟﺒﺎس اﺣﺮام )ﺣﺞ( ﺑﻴﺮون‬
‫آﻣﺪﻳﺪ ﺷﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ )و ﺷﻜﺎرﻛﺮدن ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺣﻼل ﻣﻲﺷﻮد(‪ ،‬و دﺷﻤﻨﻲ ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﻪ آﻣﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را وادار ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪي و ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬در‬
‫اﻣﻮر ﻧﻴﻜﻲ و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻳﺎري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را در ﺟﻬﺖ‬
‫ﺗﺠﺎوز و ﮔﻨﺎه و ﺳﺘﻤﻜﺎري ﻳﺎري و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﻴﺪ و از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ! ﺑﻲﮔﻤﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺠﺎوزان را ﺷﺪﻳﺪاً ﻋﺬاب ﻣﻲدﻫﺪ‪) ،‬و اﻣﺎ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ( ﻣﺮدار‪ ،‬ﺧﻮن‪،‬‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﻔﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻛﺘﻚ ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺑﻠﻨﺪي ﭘﺮت ﺷﺪه و ﻣﺮده اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺎخزدن‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕﺮ ﻣﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ درﻧﺪﮔﺎن از ﺑﺪن آﻧﺎن ﭼﻴﺰي ﺧﻮرده و ﺑﺪان‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ )ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪه و( آﻧﻬﺎ را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎي ﺑﺘﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻴﺮﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ )ﻳﺎ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫دﻳﮕﺮ( ﻓﺎل ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎه‬
‫ﺑﺰرگ و ﺧﺮوج از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬از اﻣﺮوز ﻛﺎﻓﺮان )دﻳﮕﺮ( از )دﺳﺘﻜﺎري و‬
 ‫﴿‪﴾148‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﺎﺑﻮدﻛﺮدن و ﻳﺎ اﻳﺠﺎد ﻫﺮ ﺧﻠﻠﻲ دﻳﮕﺮ در( دﻳﻦﺗﺎن ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪه )و ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫دﻳﻦ ﺟﺎوداﻧﻪ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺻﺪﻣﻪ زدن ﺑﻪ آن دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ(‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﺎن ﻧﺘﺮﺳﻴﺪ و )ﺗﻨﻬﺎ( از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز )اﺣﻜﺎم ﺛﺎﺑﺖ و ﻛﻠﻲ و‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻓﺮوع و ﺗﻔﺼﻴﻼت( دﻳﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدم‪) ،‬و ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﭼﻨﻴﻦ دﻳﻦ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ و ﭘﺎك و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و واﻗﻌﻲ و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت و‪ ...‬و ﺑﺎ ﻋﺰتﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان و اﺳﺘﻮارداﺷﺘﻦ ﮔﺎمﻫﺎﻳﺘﺎن( ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮدم‪،‬‬
‫و اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻳﻴﻦ ﺧﺪاﭘﺴﻨﺪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪم‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮد )از ﻣﺤﺮﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺨﻮرد ﺗﺎ ﻫﻼك ﻧﺸﻮد( و )ﻗﻠﺒﺎً ﺑﺪان‬
‫راﺿﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻮاره آن را ﺣﺮام ﺑﺪاﻧﺪ و( ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﻧﺒﺎﺷﺪ )و ﻋﻤﺪاً ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد(‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪة و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ )و اﻓﺮاط ﻧﺎﭼﺎر را‬
‫ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز را ﻣﺒﺎح ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ (.‬اﻣﺮوز )ﺑﺎ ﻧﺰول اﻳﻦ‬
‫آﻳﺎت( ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎي ﭘﺎك )ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻃﺒﻊﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ( ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺣﻼل‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ«‪.‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ آﻳﺎﺗﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﻠـﻲ‬
‫
ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮده و ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳـﺎﺗﻲ ﻣـﻲرﺳـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي اﺛﺒـﺎت »اﻣﺎﻣـﺖ و‬
‫ﺧﻼﻓﺖ« ﻋﻠﻲ
ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ رواﻳﺎت از ﺟﻤﻠﻪ »ﺣﺪﻳﺚ ﺟﺎﺑﺮ« ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﺑﺎ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻓﺮﻣﻮده‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ »أﻧﺎ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﻌﻠﻢ و ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺑﻬﺎ«‪» ،‬ﺣـﺪﻳﺚ دار‪ ،‬در روز اﻧـﺬار« و‬
‫ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ رواﻳﺎﺗﻲ ﺟﻌﻠﻲ و ﻛﺬب ﻣﺤﺾ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫دو رواﻳﺖ »ﻣﺘﻮاﺗﺮ« و ﻣﻌﺘﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺑﺴـﻴﺎري از ﺷـﻴﻌﻴﺎن از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾149‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺖ ﻏﺪﻳﺮ‬

‫»ﻣﻦ ﻛﻨﺖ ﻣﻮﻻه‪ ،‬ﻓﻬﺬا ﻋﻠﻲ ﻣﻮﻻه«‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
را‬
‫ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﻟـﺬا در ﻣﺤﻠـﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫»ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ« از ﺷﺘﺮش ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدم ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ! و ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫را در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪Q!5,L H8 ,L 5` H8  NO !5` 8 OL y ,5` 8 10 H8M‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از رواﻳﺎن ﻋﺒﺎرت ﻣﺸﻜﻮﻛﻲ)‪ (1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬و اﻧﺼﺮ ﻣﻦ ﻧﺼﺮه و اﺧﺬل ﻣـﻦ‬
‫ﺧﺬﻟﻪ« »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻳﺎري ﻛﻦ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻋﻠﻲ را ﻳﺎري ﻛﻨﺪ و ﺧﻮار ﻛـﻦ ﻛﺴـﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﻋﻠﻲ را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﮔﺬارد!« را ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از آن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻳﺔ‪3:£2¬u znmlk{ :‬‬

‫را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﺎ اﻧﺘﺼﺎب ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم دﻳﻦ اﺳﻼم ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪ و‪.!...‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪاي را در ﻣـﻮرد ﻋﻠـﻲ
ﻓﺮﻣـﻮده‪،‬‬
‫اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﭘﺮﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﭼـﺮا رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را در آن اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮد؟‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ رواﻳﺎت و ﺗﻮارﻳﺦ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛـﺮد ﺗـﺎ‬
‫دﻳﺪ ﭼﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﭼﻨﺎن ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬؟ و ﭼﺮا ﻟﻔﻆ وﻻﻳﺖ )وال و واﻻه( را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪاوت )ﻋـﺎد‬
‫و ﻋﺎده( ﻗﺮار داد؟‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺷﺄن ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻋﻠﻲ
ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا روﻳﺪادي ﭘﻴﺶ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ :‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص در ﺿـﻤﻦ ﺟﻤﻼﺗـﻲ ﺗﻜـﺮﻳﻢ و ﺣﻤﺎﻳـﺖ و‬

‫ '‪D1> 2> 2E ?+PL H# #‬‬

 ‫﴿‪﴾150‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺟﺎﻧﺐداري ﺧﻮﻳﺶ از ﻋﻠﻲ
را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬و از آﻧـﺎن ﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫دوﺳﺘﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻠﻲ
را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﻋﻠﻲ
را دوﺳﺖ دارد و ﻫﻤﻮاره ﻳﺎور اوﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫ﻋﻠﻲ
ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺎدﺛﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ رخ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪاي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﺎف و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﻻزم داﻧﺴـﺖ‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺟﺎﻧﺐداري و ﻳﺎوري ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋﻠـﻲ
‬
‫اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻳﺠﺎد ﻧﺸﻮد و ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ ﻫﻤﭽـﻮن ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺳـﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺗﻮارﻳﺦ آورده اﻧﺪ و ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣـﻮرد‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﮔﺎﻫﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖﻫـﺎﻳﻲ ﺟﻤﻌـﻲ از اﺻـﺤﺎب‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه را در ﻗﺎﻟﺐ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﺰام ﻣﻲﻛﺮد ﻛـﻪ در ﺗـﻮارﻳﺦ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺳﺮﻳﻪ« از آنﻫﺎ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺳﺎل ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻞ از ﺣﺠﺔ اﻟـﻮداع ﻣﻌـﺎذ‬
‫ﺑﻦ ﺟﺒﻞ و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي
را ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋـﻮت‬
‫ﻛﻨﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ
را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪي ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮد ﺑـﻪ‬
‫وﻻﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ در ﻳﻤﻦ رواﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ)‪ (2‬و ﺑـﻪ او ﻓﺮﻣـﺎن داد‪ :‬آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ اﺳـﻼم‬
‫دﻋﻮت ﻛﻨﺪ و ﺟﺰ در ﺻﻮرت اﻣﺘﻨﺎع از ﭘﺬﻳﺮش ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺎ آنﻫﺎ وارد ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻧﺸﻮد!‪.‬‬
‫»‪ ...‬ﺧﺎﻟﺪ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣـﻮده ﺑـﻮد ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﭙﺮداﺧﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ روﺑﻪرو ﻧﺸـﺪ ﻛـﻪ ﺟﻨـﮓ ﻻزم ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم اﺳﻼم آوردﻧﺪ و ﻏﻨﺎﻳﻤﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺎﻟﺪ
ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺎ ﻛﺴﻲ را ﺑﺮاي ﺟـﺪاﻛﺮدن ﺧﻤـﺲ ﻏﻨـﺎﻳﻢ ﺑﻔﺮﺳـﺘﺪ‪،‬‬

‫ >_‪−k ,
h ,%3m0 H3; ,a# a#2P −Yd  -dk ,/@#} OL ^0, ,>7‬‬
‫‪Dd‬‬
‫ >_‪DYd  Ydk ,/@#} ,>7‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾151‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻢ ﻋﻠﻲ
را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻋﺰام ﻧﻤﻮد ﺗﺎ آﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ از رواﻳـﺎت‬

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ)‪ ،(1‬ﺧﻤﺲ آن ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺑﻘﻴﻪ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﻜﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ
ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ اﻧﺠـﺎم‬
‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ در زﻧﺪﮔﻲ و در ﻣﻴﺪان ﺟﻬﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮان ﻣﺸـﺮﻛﻴﻦ‪،‬‬
‫در ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﺒﺎﻳﻞ آن روز ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻴـﺎن اﻓـﺮاد‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در »ﺑـﺪر‪ ،‬اﺣـﺪ‪ ،‬ﺧﻨـﺪق و ﺣﻨـﻴﻦ« ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻃﻌﻢ ﺗﻠﺦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻋﻠﻲ
را ﻛﻪ ﻫﻤﭽـﻮن ﺷﻤﺸـﻴﺮ‬
‫ﻋﻤﻮﻳﺶ ﺣﻤﺰه
ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺸﻴﺪه و ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺑﺰرﮔـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ را از‬
‫دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺟﺪا ﻛﺮد ﮔﺮوﻫﻲ و از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫»ﺑﺮﻳﺪه« ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﺧﻮد را از ﺷﻴﻮه ﺗﻘﺴﻴﻢ آن اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻘﻴﺔ ﻏﻨﺎﻳﻢ و اﻣﻮال زﻛﺎت را ﺑﺎ ﺧﻮد و اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه او آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻜﻪ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬و او ﻧﻴـﺰ در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ رواﻳﺖ ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري
در ﺑـﻴﻦ‬
‫راه ﮔﺮوﻫﻲ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن از او ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﻗـﺪري ﺷـﺘﺮان ﺧـﻮد را اﺳـﺘﺮاﺣﺖ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺷﺘﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﻨﺎﻳﻢ و اﻣﻮال زﻛﺎت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﻨﻮز ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮار ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠﻲ
از ﭘﺬﻳﺮش اﻳـﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ اﻳﺸـﺎن ﻗﺎﻃﻌﺎﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮدداري ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻬﻢ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺷﺘﺮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻬﻢ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ«)‪.(2‬‬
‫آﻧﺎن ﻗﺼﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻏﻨﺎﻳﻢ و زﻛﺎت ﺗﻘﺴﻴﻢﻧﺸﺪهاي را داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد‬
‫ﺳﻬﻢ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ؟ ﻋﻠـﺖ ﺧـﻮدداري ﻋﻠـﻲ
از اﻳـﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ ;‪D2 5,0 1#+ 52#; ' I# = 2> ; 2 78  K+b‬‬
‫ ‪Dd
k ,
h ,a# a#2P‬‬
 ‫﴿‪﴾152‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫در ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﺮاﺳﻢ ﺣـﺞ آﻣـﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ رؤﺳﺎي ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ اﺳـﻼم آورده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ و از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺣﺞ در ﻣﻜـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﻣﺸﺮوع را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از او ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﻛﻪ در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑﻌـﺪ از درﻳﺎﻓـﺖ ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻣﻮال زﻛﺎت و ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل را ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن ﺷﺘﺮ و ﮔﺎو و‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در زﻣﺎن ﻣﻘﺮر ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺑﮕﻤﺎرد و ﺧﻮد زودﺗﺮ از‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻮارﻳﺦ آورده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑﺮﻳﺪة اﺳﻠﻤﻲ
را ﺑﺮا آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ و اﻣـﻮار‬
‫ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ او ﻗﺮار داد و ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ رواﻧﻪ ﻣﻜﻪ ﺷﺪ)‪.(1‬‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻋﻠﻲ
ﻓﺮﺻﺖ را ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮدﻧﺪ و ﻗﺒﻞ از رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ از‬
‫ﺑﺮﻳﺪه
ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑﺮاي اﻳﺸـﺎن ﺑـﺮآورده ﻧﺴـﺎﺧﺘﻪ ﺑـﻮد‬
‫ﺑﺮآورده ﺳﺎزد و اﺟﺎزه دﻫﺪ ﺗﺎ از ﺷﺘﺮان ﺑﻴﺖ اﻟﻤـﺎل اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬او ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑـﻪ ﻫﺮﻛـﺪام از آﻧﻬـﺎ ﻳـﻚ دﺳـﺖ ﻟﺒـﺎس ﻓـﺎﺧﺮ‬
‫ﺣﻠﻪﻫﺎي ﻳﻤﺎﻧﻲ از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻋﻠﻲ
را ﺑـﻪ ﺳـﺮاغﺷـﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن آﻧـﺎن ﺑﺮﮔﺸـﺖ و دﻳـﺪ ﻛـﻪ از ﺷـﺘﺮان و‬
‫ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺶ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺮﻳﺪه
و ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺳـﺘﻔﺎده و ﺗﺼـﺮف در اﻣـﻮال ﺑﻴـﺖ اﻟﻤـﺎل ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب و ﻣﺆاﺧﺬه‪ ،‬و ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﺧﻲ از رواﻳﺎت ﻣﻮرد ﺿﺮب‬
‫و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار داد!)‪.(2‬‬

‫ *‪−n  n
k ,Yh ,K+3*X i30 3OL ˜)3G 3; ,K'+ | /* ; ,™ |+ %‬‬
‫“’ ‪DY-k ,h ,K^  ¤+  VE ,o8©u‬‬
‫ ‪DOPE ZC8‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾153‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺠﺎي ﻋﻠﻲ
ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖ ﮔﺮان آﻣﺪ و ﺑﺎﻋـﺚ دﻟﺨﻮرﺷـﺪن‬
‫اﻳﺸﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪه
ﮔﺮدﻳﺪ و از ﺗﻨﺪي و ﺳﺨﺖﮔﻴﺮي ﻋﻠﻲ
ﺷـﺮوع ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻼﻳﻪ ﻧﻤﻮده و ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از او ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ!)‪.(1‬‬
‫اﻳﻦ دو ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺠﺎ و ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﺔ ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﺖﮔﻴـﺮي او‬
‫در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺳﺘﻔﺎد از ﻣﺮﻛـﺐﻫـﺎي زﻛـﺎت و اﻗـﺪام او در ﺑـﺎز ﭘـﺲﮔﻴـﺮي‬
‫ﻟﺒﺎسﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻏﻴﺎﺑﺶ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﺑـﺎ ﻋﻠـﻲ‬
‫
ﮔﺮدﻳﺪ و ﮔﻼﻳﻪ و ﺷﻜﺎﻳﺖﻫﺎي ﺧﻮد را دﻫﺎن ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮدﻧـﺪ واﻓـﺮاد‬
‫زﻳﺎدي را در اﻧﺘﻘﺎد و اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ!‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻋﺘﺮاﺿﺎت از ﻃﺮف ﺷﺎﻛﻴﺎن‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﺣـﺞ را ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ و ﺑﺴـﻴﺎري از آﻧﻬـﺎ ﻧـﺰد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و در ﺑﺎره ﻋﻠﻲ
ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮاواﻧﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ ﺷـﻴﺦ ﻣﻔﻴـﺪ در‬
‫ﻛﺘﺎب »اﻻرﺷﺎد« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪8s ,o8©u%8s H8 N— ?m0 a8  O=, » :‬‬
‫>  ‪ R$;s H; OL HL N/s  @+ :¹  K, #,8  ¤‬‬
‫=‪.(2)«#,  H428 %X FCBL ¤ ?š  HW‬‬
‫»ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ وارد ﻣﻜـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ و ﺷـﻜﺎﻳﺎتﺷـﺎن از‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺴﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‬

‫ ‪Dd  d
k ,
h ,a# a#2P −YYk ,/@#} ,>7_> −y=\8 J‬‬
‫ ‪ 3> 3—s 3#M a3#( F3#š ,K'+ | /* ;s ,™ |+ %* −k ,2*8 j ,,+p‬‬
‫;‪2@3> 3; H3LM 208 F" oA + 1#+ oJ B
K+2= 2@> ; ' B 7W4 H; Q´O‬‬
‫‪!¹3 3— : "# /@[ ,P‚=   2=  >+ 7"
OL ¹ /M :E K+2‬‬
‫` ‪2@3> 3; 'M Q3W# s H38 ¤ FP3> 3 s ,¤ ?š  HW=e ž !¤  ,Ÿ OL  W‬‬
‫=‪ 3L ;  2=  >+ ’& ,2,0 1#
OL ' 7,8 :1*< 0 1> 5,0 F" K+2‬‬
‫=‚‪13C +,  !N3E 23= 3; 3#' ,2 1# OL ' !7,8 K :, 8  1>=; R‬‬
‫‪,23038 1#3  ' 30 30 ' 23= 5+ +, 3# ,1> ¹9 J ' 2= 8 KC‬‬
‫>‪DQ!1> %<1b‬‬
 ‫﴿‪﴾154‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﻪ زﺑﺎنﻫﺎﻳﺘﺎن را از ﻋﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻨﻴﺪ؛ زﻳﺮا او در ﻛﺎر ﺧﺪا ﺳﺨﺖﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و در‬
‫دﻳﻦ او ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﺳﺴﺘﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ و أﺑﻮ اﻟﻔﺘﺢ رازي آورده اﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑﺮﻳـﺪه و ﺳـﺎﻳﺮ ﺷـﺎﻛﻴﺎن ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﻣﻼﻗﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺑﺎره ﻋﻠﻲ
ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻋﻠﻲ
را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن آن اﻓﺮادي ﻛﻪ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻠﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻨﺎً آن ﮔﻠﻪﻣﻨﺪي را ﻧﺰد دﻳﮕﺮان اﻇﻬـﺎر ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬راه‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ را درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ص ﻧﮕـﺮان آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ از آن‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ را در ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﭼﻨﺎن روﻳﺪادي رﺳﻮل ﺧﺪا در ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻞ‬
‫از ﻣﺘﻔﺮقﺷﺪن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﺑﺮاي اداي ﻓﺮﻳﻀـﺔ‬
‫ﺣﺞ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﻛﻨﻮن در ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ از آن‬
‫ﻛﻪ اﻣﻮاج اﻳﻦ ﮔﻠﻪﻣﻨﺪيﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ در ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ ﻣﺤﻠﻲ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﺤﻔﻪ ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ را‬
‫اﻳﺮاد ﻓﺮﻣﻮد و از ﻋﻠﻲ
ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﻛﺮد و ﻗﻀﻴﻪ را ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫إﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻧﻴﺰ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮﻫﺎ درﺑﺎر ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي اش از ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺘﺮان و ﺑـﺎز ﭘـﺲ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺟﺎﻣـﻪﻫـﺎي‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺑﻪ آﻧﺎن داده ﺑﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺣﻖ ﻛﺎﻣﻼً ﺑـﺎ او ﺑـﻮد‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻮﺿﻮع در ﺑﻴﻦ ﺣﺠﺎج ﺷﺎﻳﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫ص از ﺣﺞ ﻓﺎرغ ﮔﺸﺖ و در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬در ﻏـﺪﻳﺮﺧﻢ و در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺧﻄﺒﻪاي ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﺎﺣﺖ ﻋﻠﻲ
را از آﻧﭽـﻪ ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﺳـﺘﻪ‬
‫داﻧﺴﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ او را واﻻ ﺑﺮﺷﻤﺮد و ﻓﻀﻞ او را ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻳﺎدآور ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾155‬‬

‫آﻧﭽﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او در دلﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎري از ﻣـﺮدم ﺟـﺎي ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺑﺒﺮد«)‪.(1‬‬
‫او ﭼﻨﻴﻦ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص در روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﻫﺠـﺪﻫﻢ ﻣـﺎه ذي‬
‫اﻟﺤﺠﻪ آن ﺳﺎل )ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل دﻫﻢ( در ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ در زﻳﺮ درﺧﺘﻲ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻗـﺮار‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪاي ﭘﺮ ﻣﺤﺘﻮا اﻳﺮاد ﻛﺮد‪ ،‬و در آن از اﻣﻮر ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺳـﺨﻦ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫آورد و از ﻓﻀﻞ و اﻣﺎﻧﺖداري و ﻋﺪاﻟﺖ ﻋﻠﻲ
و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪﻳﺶ ﺑﺎ او ﭼﻨـﺪان‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در دلﻫﺎي ﺑﺴـﻴﺎري از ﻣـﺮدم ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ او وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد«)‪.(2‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ اﻣﻴﻨﻲ از »ﺑﺮﻳﺪه« ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪Z8 ?BX :E 52#; HL» :‬‬
‫‪ºW; ŸOL ?0š  ¤  >+ OL 182E O £ *C 8 1#s ,H[
OL‬‬
‫‪H8 o8©u; s 1s !52#; # :" ,%œ/#  ¤  >+ C 1#s ,G"#‬‬
‫*‪.(3)«5` 8 OL y ,5` 8 10 H8 :E !¤  >+ # O; :1OE ?N‬‬
‫»ﺑﺎ ﻋﻠﻲ
رﻫﺴﭙﺎر ﻳﻤﻦ ﺷﺪم و در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ از او ﺗﻨﺪي دﻳﺪم‪ ،‬ﭼـﻮن ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص آﻣﺪم‪ ،‬ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﺑﺪي ﻳﺎد ﻛﺮدم و از او اﻧﺘﻘﺎم ﻧﻤﻮدم‪ ،‬دﻳـﺪم ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻬﺮة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﮔﺮﮔﻮن ﺷـﺪ و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اي ﺑﺮﻳـﺪه! آﻳـﺎ ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ از‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺰاوارﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟ ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ :‬آري‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫـﺮﻛﺲ‬
‫ﻣﻦ ﻣﻮﻻي اوﻳﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻻي اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رواﻳﺖ ﻏﺪﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻼف ادﻋـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و اﻓﺮاﻃـﻲﻫـﺎي ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ دﻻﻟﺘﻲ ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺮاي رﻓﻊ اﺗﻬﺎﻣﺎت و ﺷﻜﺎﻳﺎﺗﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ‪Ddk ,
h ,a# a#2P‬‬
‫ ‪Ddf  dfk ,J‬‬
‫‪H;ž ' ƒ28 +, + 1#+ oJ B 2 78 −7 > zA ,-fYk ,h ,8 8_L ,#2œ -‬‬
‫‪( #+ 7ˆ  QH9M + 1#+ H# ,>ž ,%m0 H;  ,1> 5,0 F" 52#; ' N4   ¹PL‬‬
‫‪D1> /, ,/L ,+ 8 +‬‬
 ‫﴿‪﴾156‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺖ ﻣﻨﺰﻟﺖ‬

‫»‪«K2@; P ` s `ž > 8 H8 +4 aB[; 8 1s OL #‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ دوﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪم ﺑﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﭼـﻪ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا وزارت‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ و ﺧﻼﻓﺖ او را ﺑﻪ اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻏﻴﺎب ﻣﻮﺳﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻴﻘﺎت رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺎرون وﺻﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ و ﻧﺴﺨﻪاي از ﻫﻤﺎن اﺻﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺟـﺰ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻫﺎرون ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ را ﻫﻤﻴﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣﺴـﺘﺜﻨﺎﻳﺶ‬
‫ﻛﺮده و از آن ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻲ از ﻫﻤﻪ اﺻﺤﺎب ﺑﺮﺗﺮ و ﺑـﺎ ﻓﻀـﻴﻠﺖﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺟﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از او ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ«‪) ...‬ص‪(242‬‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل روﻳﺪاد »ﺗﺒﻮك« ﺑﺮاي ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‬
‫
از اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺗـﻮارﻳﺦ ﻣﻌﺘﺒـﺮ‬
‫آورده اﻧﺪ‪:‬‬
‫»زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺳﭙﺎه ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﺗﺒـﻮك آﻣـﺎده و‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﮔﺮوه زﻳﺎدي از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺮاي ﻋﺪم ﺣﻀﻮر در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻃﺎﻗـﺖ‬
‫ﻓﺮﺳﺎ ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ »اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﻌﺴﺮة« ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و از‬
‫ﺳﺨﺘﻲ راه‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬ﻛﻤﻲ آذوﻗﻪ و ﻣﺸﻜﻼت دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫زﻣﺎن ﺧﺮوج ﺑﺮاي ﺣﻀـﻮر در ﺟﻨـﮓ ﺗﺒـﻮك ﺑـﺎ ﻓﺼـﻞ ﺑﺮداﺷـﺖ ﻣﺤﺼـﻮﻻت‬
‫ﻛﺸﺎورزي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻛﻪ ﺣﺪود ﺳـﻲ ﻫـﺰار ﻧﻔـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف ﻣﺮزﻫﺎي روم و در ﺟﻬﺖ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾157‬‬

‫ﺑﻦ أﺑﻲ ﺳﺮدﺳﺘﺔ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﻴﺰ اﺑﺘﺪا از روي اﻛﺮاه و ﺑﺎ ﻫﺪف اﺟﺮاي ﻃﺮﺣﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪ ،‬او ﭘﺲ از ﻃﻲ ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ از راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻫـﺪف او از اﻳـﻦ ﻛـﺎر اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد در ﺑﺎره ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﮓ ﻗﺒﻼً در دل ﻣـﺮدم‬
‫اﻳﺠﺎد ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﻧﻴﺰ در آﻧﻬﺎ ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد)‪.(1‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﻛـﻪ در ﻫـﺮ ﻏـﺰوهاي ﺷـﺨﺺ ﺗﻮاﻧـﺎ و ﻣـﻮرد‬
‫اﻋﺘﻤﺎدي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣـﻮد‪ ،‬در ﺟﺮﻳـﺎن اﻳـﻦ‬
‫ﻏﺰوه »ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﺔ اﻧﺼﺎري
« را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻣﻴـﺮ و ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﺧـﻮد در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اداره اﻣـﻮر ﺧـﺎﻧﻮاده و اﻫـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻗﺪام رﺳـﻮل اﷲ ص ﺷـﺒﺎﻫﺖ زﻳـﺎدي ﺑـﻪ اﻗـﺪام دﻳﮕـﺮ او در ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﻫﺠﺮﺗﺶ از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
را ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن اﻣﺎﻧﺖﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم در ﻣﻜﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ او را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺧﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را در اﻳﻦ ﻣﺪت ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻨﺪ)‪.(2‬‬
‫ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻣﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را اﻃﺎﻋـﺖ ﻧﻤـﻮد و در ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن ﻛـﻪ از ﻫﺮﭼﻴـﺰي ﺑـﺮاي اﻳﺠـﺎد ﺗﺮدﻳـﺪ و‬
‫ﻓﺴﺎداﻧﮕﻴﺰي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﺨﻦﭼﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﻌﻪ ﭘﺮاﻛﻨﻲ و ﻃـﺮح‬
‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻧﺎروا‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد را ﺑﺮﻫﻢ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛـﻪ ﻋﻠـﻲ
‬
‫را در ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺧﻮد ﻧﺒﺮده‪ ،‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﻴﺎﺑﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻠﻤﻪ ﺳـﭙﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻠﻲ اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺎرش ﭼﻴﺴﺖ؟‪.‬‬

‫ ‪Yf :a3; / z
H
G
F
E
D
C
B
A
{ :2#88 5+; H# +, (E‬‬

‫‪36#, ,+ 38 +,  23 3/=,&  8 +, , ,»  K</ ; N4 H# ' I& "8M‬‬
‫‪DQ2 5,0 4¼%  5, [ 4¨$  !i8& K  2V ; B‬‬
‫ >_‪D-k ,/@#} ,>7‬‬
 ‫﴿‪﴾158‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫آﻧﺎن در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﭘﺮاﻛﻨﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻋﻠـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ دﻟﻴﻞ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮده در آن ﺟﻬـﺎد ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﺎن دﻳﮕﺮ اﺟﺎزه ﻋﺪم ﺣﻀﻮر داد ﺑـﺮ او‬
‫ﻧﻴﺰ آﺳﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و اﺟﺎزه داد ﺗﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ!‪ ...‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻗﺼﺪ ﺗﺤﻘﻴﺮ او را داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن او را در ﺑﻴﻦ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺑـﺮ‬
‫ﺟﺎي ﻧﻬﺎده اﺳﺖ!)‪.(1‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﺎت را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ اش را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺧـﻮد‬
‫ﺟﺮف« اردو زده‬
‫را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم » ‪‬‬
‫ﺑﻮد رﺳﺎﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻋﻠﻲ
اﻳﻦ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﺮان ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد‬
‫در راه ﺧﺪا ﭘﻴﺶ آﻳﺪ و او در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻦ ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬آن ﻫﻢ در ﻏﺰوهاي ﻛـﻪ اﻓـﺮاد ﺑﺴـﻴﺎري از ﺷـﺮﻛﺖ در آن‬
‫ﺳﺮﺑﺎز زده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﮔﻔﺖ‪» :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣـﺮا در ﻣﻴـﺎن زﻧـﺎن و‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﺴﺎز و‪ «!....‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫رواﻳﺎت و ﺗﻮارﻳﺦ ﻣﻌﺘﺒﺮ آورده اﻧﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دروغ ﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ!‬
‫ﻣﻦ ﺗﻮ را در ﻏﻴﺒﺖ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ام‪ ،‬ﺑﺮﮔـﺮد و در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻦ و ﺧﻮد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻢ ﺑﺎش! آﻳﺎ از اﻳﻦ ﺧﻮﺷﻨﻮد ﻧﻤﻲﺷﻮي ﻛﻪ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﭽﻮن راﺑﻄﻪ ﻫﺎرون ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺟﺰ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از ﻣـﻦ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ«)‪.(2‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻴﭻ ﻣﻔﻬﻮم و دﻻﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ ﻋﻠـﻲ
ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص در آن‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬رﺑﻄﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻌـﺪ از ﺧـﻮد ﻧـﺪارد‪،‬‬

‫ ‪Dy=\8 J‬‬

‫ ‪D-Y  -k ,J‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾159‬‬

‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎره دارد‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺎرون  در ﻏﻴﺎب ﻣﻮﺳﻲ ‬

‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او در ﺧﺎﻧﻮاده اش ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺰﻟﺖ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص دارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮري داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﺔ اﻧﺼﺎري
را ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺎرت ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻤﻲﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻲ
را واﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲﻛﺮد!‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺮﻃﺎس »ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻠﻢ و ﻛﺎﻏﺬ«‬

‫ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ در ﺻــﻔﺤﻪ )‪ (133‬ﻛﺘــﺎب »آﻧﮕــﺎه ﻫــﺪاﻳﺖ ﺷــﺪم« ﻣــﺎﺟﺮاي »روز‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ« و رواﻳﺖ »ﻗﻠﻢ و دوات« را ﻳﺎدآور ﺷﺪه‪ ،‬و ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﻪ آن ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻳﻜﻲ از روزﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻋﻤـﺮ ﻣﺒـﺎرك و زﻣـﺎن ﺑﻴﻤـﺎري‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺎﻣﻪاي را در ﻣﻮرد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﻠﻲ
ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑـﻪ‬
‫اﺻﺤﺎب ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﻠﻢ و دواﺗﻲ را ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴـﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ!«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از اﺻﺤﺎب از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ وﺻـﻴﺖﻧﺎﻣـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺑﻪ ﻫﺬﻳﺎنﮔﻮﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗـﺮآن ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻴﺰ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﻫﻤﮕـﻲ را از ﻣﻨـﺰل ﺧـﻮد ﺑﻴـﺮون‬
‫راﻧﺪ!؟‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ در ﻛﺘﺐ ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪه‪ ،‬وﻟﻲ »ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﻃﺮق رواﻳﺖ و‬
‫اﻟﻘﺎﺋﺎت« آن ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺘﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ در ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﺟﻌـﻞ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در اوج ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ رواﻳﺖ‬
‫از ﺟﻬﺖ »دراﻳﺘﻲ« ﻧﻴﺰ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻛﺘﺎب از ﻫﺮدو ﻧﻈـﺮ‬
‫رواﻳﺘﻲ و دراﻳﺘﻲ آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾160‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺣﺪود ﭼﻬﺎرده روز ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ)‪ (1‬در آن ﻣﺪت ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ اﺻﺤﺎب در ﺣﻀﻮر او ﺑﻮدﻧﺪ و دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻴﺎدﺗﺶ ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و در‬
‫روزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻬﺒﻮدي ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻲآﻣﺪ)‪.(2‬‬
‫در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ و در آن روز ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎن دﻳﮕـﺮ‬
‫آﻧﺎن در ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮاﻗﺐ ﻓﺮﻣﻮدهﻫﺎي او و رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار ﺧﻮد ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﻳﺸﺎن‪» :‬ﻓﻠﻴﺒﻠﻎ اﻟﺸﺎﻫﺪ اﻟﻐﺎﺋﺐ« »ﺣﺎﺿﺮان ﭘﻴـﺎمﻫـﺎي‬
‫ﻣﺮا را ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺒﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ!« ﺗﻤﺎم ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺘﺶ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪﻫﺰار ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﮔﻔﺘـﺎر و رﻓﺘـﺎر ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص و‬
‫)‪(3‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روﻳﺪادﻫﺎي آن ﭼﻨﺪ روز ﺑﻴﻤﺎري را ﺑﺮاي ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫و ﺳﭙﺲ ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﺗﺎﺑﻌﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﺣﻮادث را از اﺻﺤﺎب ﺷﻨﻴﺪه‬
‫و ﺑﺮاي اﺗﺒﺎع ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﺻﺪﻫﺰار ﺻﺤﺎﺑﻲ و ﻣﻴﻠﻴـﻮنﻫـﺎ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻲ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻧﮕﻔﺘـﻪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﺷـﻨﻴﺪم‪» :‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻬـﺎر روز ﻗﺒـﻞ از‬
‫رﺣﻠﺘﺶ ﻗﻠﻢ و دواﺗﻲ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﺑﺮاي ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﺗﺎ ﺑﻌـﺪ از او‬
‫ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺪهاي ﻣﺎﻧﻊ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻴـﺰ آن را ﻧﻨﻮﺷـﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ آن ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را از ﻣﻨﺰل ﺧﻮد ﺑﻴﺮون راﻧﺪ!«‪.‬‬
‫اﻣﺎ در دورة اﺗﺒﺎع ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ )ﻧﺴﻞ ﺳﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( »ﺳﻠﻴﻤﺎن أﺣﻮل« و »زﻫـﺮي«‬
‫اوﻟﻲ از »ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ« و دوﻣﻲ از »ﻋﺒﻴﺪاﷲ« ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺗﺎﺑﻌﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ رواﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از »ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس« ﻛﻪ ﺻﺤﺎﺑﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺻﺮﻳﺢ ﺧﻮﻳﺶ‬

‫ *‪Dnk ,h ,54E zA ,F4 o9 ,›+‬‬

‫ >_‪−Y   k ,h ,%Te H; −-Y k ,Yh ,Ki$ j#+ −Y
dk ,/@#} ,>7‬‬
‫>‪D-ffk ,-h ,PO9 £%‬‬
‫‪' 23@; + .)3! +38( ,®#23{ 7 3OL +3G/= |} Q®m{ ®LPM ./0 +, %m0 H; -‬‬
‫‪D1> /  * +B4 Y ,i8& 1O9+‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾161‬‬

‫در روز وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻮدﻛﻲ ده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد)‪ (1‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ﺷـﻨﻴﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت در اﻛﺜﺮ ﻛﺘﺐ ﺗﻮارﻳﺦ و رواﻳـﺎت ﺑـﻪ‬
‫وﻳﮋه ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺻﺤﺖ آن ﺑﺮ ﺟﻤﻼت و‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ﺷﺒﻬﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ آن ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻼﺗﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ اﻳـﻦ رواﻳـﺖ در آن‬
‫ﻛﺘﺎبﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺷﺪه‪ ،‬و در ﻛﺘﺎبﻫﺎي‬
‫اﻳﺸﺎن داراي ﺑﺎز ﺗﺎب ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا در ﺑﺮﺧﻲ از آن اﺿﺎﻓﺎت ﺑﺮ اﻳﻦ رواﻳﺖ از ﻗـﻮل ﺑﺮﺧـﻲ اﺻـﺤﺎب و در‬
‫رأس آﻧﻬﺎ ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﻣﻌﺎذاﷲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺬﻳﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ! ﻟـﺬا‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻮﺑﻴﺪن و ﻟﻜﻪدارﻧﻤﻮدن ﻣﻘﺎم ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ
ﺑﻬﺎﻧـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورده‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮﻳﺶ دﻟﻴﻞ و ﺳﻨﺪ ﻗﺎﻃﻌﻲ را ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ!)‪.(2‬‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫اوﻻً‪ :‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺧﻮاه ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه ﺟﻌﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﻄﻌـﺎً ﺟﻌﻠـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از ﻛﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﺔ ﺧﻼﻓﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ارﺗﺒﺎط‬
‫داﺷﺖ؟ و اﮔﺮ »ﺧﻼﻓﺖﻧﺎﻣﻪ« ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬از ﻛﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺎم أﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ‬
‫ﻧﺒﻮد؟!‪.‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ وﺻﻴﺖ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﻳﻚ ﻛﻠﻤـﻪ و‬
‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ اﺷﺎره ﻫﻢ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻤـﻲﺧﻮاﺳـﺖ‪ ،‬و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻮارﻳﺦ و ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺳﻴﺮه‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻬﺎر روز ﭘـﺲ از اﻳـﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن در ﺣﺎل ﺣﻴﺎت ﺑﻮده)‪ (3‬و در ﻣﻴﺎن او و ﻋﻠﻲ
ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﻧﺒﻮده‪ ،‬و ﻓﺎﻃﻤﻪ‬

‫ !)˜ ;‪DQ(" PG NO@M .; ,Yn

k ,nh ,_‚E |} ,K+b‬‬
‫ ‪,-k ,3[ ›,3! 2[] Qo))! +, K%>M ; ,  56 , K4./0 ; 5_L‬‬
‫‪Dfk ,h ,1#2; ¶  Q2W /  0 K81!M  L 1r‬‬
‫‪’3& '+ +A P, '+ B  i8&  5,/ ›* PW& '+ 1#+ J ;; T,9 H# -‬‬
‫( ‪D, [ 1O9+‬‬
 ‫﴿‪﴾162‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫دﺧﺘﺮش ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻨﺶ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺳﻔﺎرش ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم و ﻳﺎ ﭼﻨﺪم ﺗﻜﺮار ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ
را ﺑـﻪ ﻗـﻮل‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﻣﻮﺿـﻮع را‬
‫ﺗﻜﺮار ﻧﻨﻤﻮد و ﻧﻔﺮﻣﻮد‪) :‬إﻳﺘﻮﻧﻲ( ﻗﻠﻢ و دواﺗﻲ را ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.!...‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻗﺒـﻞ از رﺣﻠـﺘﺶ در ﺣﺠـﺔ اﻟـﻮداع‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻛﻼم ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﺗـﺎ ﮔﻤـﺮاه ﻧﺸـﻮﻳﺪ«)‪ (1‬ﭘـﺲ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻗﻠﻢ و دوات ﻧﺒﻮد! اﮔﺮ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗـﺮار ﺑـﺪﻫﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﺳﻔﺎرش ﻗﺒﻠﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑـﺮ اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ و‬
‫اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻳﺎدآوري ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ!‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﺎً ﻋﻤﺮ
ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﻓﻲ زده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ »ﻗﺮآن ﻣﺎ را ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ‬

‫ﺳﺨﻦ او ﻳﺎدآوري آﻳﻪاي از ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ {
¦

§

¨

©

‪
ª‬‬

‫«

¬

®¯

‪z¸¶

µ

´

³

²

±

°‬‬

‫@‪» 
 :? P‬ﻣﮕﺮ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﻳﻢ و ﺑﺮ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آﻧﺎن را ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ در اﻳﻦ )ﻗﺮآن( ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ رﺣﻤﺖ و ﻳﺎدآوري اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪم اﻗﺪام رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﻣﻮرد ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ ﺳﺨﻦ ﻋﻤﺮ
ﻧﻴﺴﺖ؟ زﻳﺮا اﮔﺮ »إﻳﺘﻮﻧﻲ ﺑﻘﺮﻃـﺎس!« »ﻗﻠـﻢ و دواﺗـﻲ را‬
‫ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎورﻳﺪ!« ﺣﺘﻤﻲ و ﻻزم ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ اﻳـﻦ و آن ﺗـﻮﺟﻬﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺮد و اﻣﺮ ﺧﺪا را اﺟﺮا ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮر دﻳﮕﺮ ﻛـﻪ در ﻣـﻮرد اﺑـﻼغ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪاد)‪ ،(2‬ﺳﻜﻮت ﻧﻤﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫ >_‪DYnk ,/@#} ,>7‬‬

‫ =‪z
m


l
k
j
i
{ :2/34 3Cp 7'` 30 3­ + 8  H#, K4+0 +, Ÿ ! G‬‬
‫‪DDDQ,  O[L  7 2#; 2= 8 M -n :.B9e‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾163‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎور ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻣـﺮ و دﺳـﺘﻮر ﺧـﺪا را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻋﻤﺮ
ﻳﺎ دﻳﮕﺮان اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ؟! آﻳﺎ اﻳﻦ اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪:‬‬

‫{
‪
z
yx

w
v
u

t
s
rq
p

o
n
m
l
k
j‬‬

‫{

|

}‪» n :£2¬u
z‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﺮﺳﺎن آﻧﭽﻪ را از ﺳﻮي‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه! اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﻨﻲ در واﻗﻊ رﺳﺎﻟﺘﺶ را اﺑﻼغ‬
‫ﻧﻜﺮده اي! و )از ﻫﻴﭻﻛﺲ و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰي ﻣﺘﺮس! زﻳﺮا ﻛﻪ( ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را از ﮔﺰﻧﺪ‬
‫و آﺳﻴﺐ دﻳﮕﺮان ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎ!‪ :‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ از ﻫﻔﺖ ﻃﺮﻳﻖ رواﻳﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ در ﭼﻬـﺎر‬
‫ﻣﻮرد آن ﺳﻠﺴﻠﻪ رواﻳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ اﺳـﺖ‪» ،‬ز‪‬ﻫـﺮي از ﻋﺒﻴـﺪاﷲ و او از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس«)‪.(1‬‬
‫و در ﺳﻪ ﻃﺮﻳﻖ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن أﺣﻮل از إﺑﻦ ﺟﺒﻴـﺮ‬
‫و او از إﺑﻦ ﻋﺒﺎس«)‪.(2‬‬
‫در ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻘـﻪﻫـﺎي رواﻳـﻲ ﺳـﻪﮔﺎﻧـﻪ در ﻋـﻴﻦ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪» :‬اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎورﻳﺪ!«‪ ،‬در دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪه‪:‬‬
‫»ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻴﺎورﻳﺪ!« و در ﺳﻮﻣﻲ ﻓﻘﻂ ﻛﻠﻤﻪ‪» :‬ﺑﻴﺎورﻳﺪ!« آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻣﺸﺘﺮك وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬آن روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺬﻳﺎنﮔﻮﻳﻲ داده ﺷﺪ‪.‬‬

‫ ]‪−Y-k ,h −dk ,h ,_‚3E |} ,K+3b; ˜)! +, …#$ +A H# 0š F‬‬
‫‪D1> 528( -
- k ,d h −-

k ,fh‬‬
‫ ]‪,h −-  k ,
h ,_‚3E |} ,K+3b; ˜)3! +, B3 …#$ > H# 0š F‬‬
‫‪D1> 528( Yk‬‬
 ‫﴿‪﴾164‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -3‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺑﺎره ﺳﻪ ﻣﻄﻠﺐ وﺻﻴﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺧﺮاج ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ )ﺑﺮاﻧـﺪاز‬

‫و ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮ(‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺧﺎرﺟﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻮﻣﻲ ﻓﺮاﻣـﻮش ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫‪ -4‬إﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮاﻣﻮشﻛﺮدن ﻣﻮرد ﺳﻮم ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ!‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻃﺮق ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﺔ اوﻟﻲ‪ :‬در ﺑﺎره روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻫﺬﻳﺎن ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬و ﺻـﺎﻳﺎي‬
‫ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ و ﮔﺮﻳﻪﻛﺮدن اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭼﻴﺰي ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﺑﺤﺜﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ!‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ دو ﻣﻄﻠﺐ زﻳﺮ اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣـﺪه ﻛـﻪ در ﻳـﻚ ﻃﺮﻳـﻖ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫»ﺑﻌﻀﻲ« و در ﺳﻪ ﻃﺮﻳﻖ دﻳﮕﺮ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬درد ﺑـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗـﺮآن در اﺧﺘﻴـﺎر ﻣﺎﺳـﺖ و ﺑـﺮاي ﻫـﺪاﻳﺖﻣـﺎن ﻛـﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺧﺮاج و ﺑﻴﺮونﻛﺮدن ﻫﻤﻪ اﺻﺤﺎب ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﻮاﻓﻖ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ!‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻪ آن ﺳﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﺎره ﻳﺎ ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ ﺑﺤـﺚ ﻫـﺬﻳﺎن ﺷـﺪه)‪،(1‬‬
‫ﺑﺤﺜﻲ از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺴﺖ و در ﻫﻤﻪ ﻃﺮق ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺷﺎره ﻳﺎ ﺻـﺮاﺣﺘﺎً‬
‫ﺑﺤﺜﻲ از ﻋﻤﺮ
ﺷﺪه)‪ (2‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ از ﻧﺴﺒﺖدادن ﻫﺬﻳﺎنﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ص ﭼﻴﺰي ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ!!‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ رواﻳﺖ ﻓﺮﺿﺎً ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻢ ﻣـﻲﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻫﻠﻬﻠـﻪ و ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻣﺒﻠﻐﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن رواﻳﺖ ﭼﻨﺪان ﺑﺠﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪..‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ ً:‬در ﻃﺮق ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ دوﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ رواﻳﺖ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳـﺖ‪» :‬ﺳـﻠﻴﻤﺎن از‬
‫إﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ و او از إﺑﻦ ﻋﺒﺎس« در آﺧﺮ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠـﻪ دﻳـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪» :‬و‬
‫ﻧﺴﻴﺖ اﻟﺜﺎﻟﺜﻪ« »ﺳﻮﻣﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ام!«! اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف ﺻﺮﻳﺢ رواﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ‬

‫ !)˜ ;‪DYk ,h −- 

k ,
h ,_‚E |} ,K+b‬‬
‫ !‪,dh −-

k ,fh −Y-k ,h −dk ,h ,_‚333E |} ,K+333b; ˜)333‬‬

‫‪D-
-k‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾165‬‬

‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻜﺎري ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻌﻴﺎر داﻧﺶ ﺣﺪﻳﺚﺷﻨﺎﺳﻲ ﺻـﺤﺖ رواﻳـﺖ او را ﺑـﻪ‬

‫ﺳﺨﺘﻲ زﻳﺮ ﺳﻮال ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ و ﻗﺎﻋﺪ اﺷﺎره‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ )‪.(1‬‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎً‪ ً:‬در ﻃﺮق ﭼﻬﺎﮔﺎﻧﺔ اوﻟﻲ »زﻫـﺮي از ﻋﺒﻴـﺪاﷲ و او از إﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس« از‬
‫زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺟﻤﻠﻪ‪» :‬ﻗﻮﻣﻮا ﻋﻨﻲ!« »ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ ﺑﺮوﻳﺪ!« دﻳﺪه ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬وﺟـﻮد‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺤﺖ آن رواﻳﺖ را دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در اﺧـﻼق و رواﺑـﻂ‬
‫ﭘﺮ از ﺻﻔﺎ و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻴﺮونﻛﺮدن اﺻﺤﺎب از ﻣﻨﺰل ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪاي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ! ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﻴﻦ ﭼﺮا؟!‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮﺧﻼف اﺧﻼق اﻳﻤﺎﻧﻲ و ﻋﺎدت ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫دﺳﺘﻮري داده ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ اﺻﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آن رواﻳﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ آن از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮاﺗﺮ ﻧﻪ از راه آﺣﺎد رواﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪ )‪.(2‬‬
‫ﺳﺎدﺳﺎً‪ ً:‬در ﺗﻤﺎم ﻃﺮق ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﭘﺪﻳﺪه »ﺗﻘﻄﻴﻊ« دﻳﺪه ﻣﻲﺷـﻮد)‪ (3‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ در ﻃﺮق ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ دوﻣﻲ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺪام در ﻃﺮق ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﺔ اوﻟﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و در ﻃﺮق ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧـﻪ دو ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫ﻣﻬﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ در ﻃﺮق ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ! و اﻳﻦ ﺗﻘﻄﻴﻊ‬
‫ﻫﻮﻟﻨﺎك و ﺧﺎرج از ﺣﺪود و ﻗﻮاﻋﺪ رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس )ده‬
‫ﺳﺎﻟﻪ( ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺻﺤﺖ آن را ﻛﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ اﺳﺖ در اﺑﻬﺎم ﻏﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﺳﺎﺑﻌﺎً‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛـﺮدﻳﻢ‪ :‬ﺗﻤـﺎم ﻃـﺮق ﻫﻔﺘﮕﺎﻧـﻪ در ﺗﻤـﺎم ﻛﺘـﺐ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس
ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ اﻋﺘـﺮاف‬

‫ }| =‪,k ,_"3L 39 H3; a3b |} −k ,%3m0 H3; ,®#23{ 7 OL +G/‬‬
‫‪Dš Q®#29M ®)P8‬‬
‫ ‪D"*  ! ,h ,Z8 ™ ZS‬‬
‫‪˜)3! ›3*`; ,23; + 0y8 1[E ; ½ ;8 «y] 1[E 0 + ! +, ®#29 Z‚" -‬‬
‫‪DYYk ,%m0 H; ,®#2{ 7 OL +G/= |} ; ,  56 DD1‬‬
 ‫﴿‪﴾166‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺻﺮﻳﺢ ﺧﻮﻳﺶ در روز وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪي ده ﺳﺎﻟﻪاي ﺑﻮده اﺳـﺖ!‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ در آن ﻣﺠﻠـﺲ )و ﺧـﻮد ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ و‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ( در ﻣﻮرد ﻣﺎﺟﺮاي ﻗﻠﻢ و ﻛﺎﻏﺬ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻮدﻛﻲ ده ﺳﺎﻟﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر او در آن ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ! آن را ﺷﻨﻴﺪه و ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ!؟‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻫﻴﭻﻳﻚ از آﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﻣﺆﻛﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻛـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﻓﻠﻴﺒﻠـﻎ اﻟﺸـﺎﻫﺪ‬
‫اﻟﻐﺎﺋﺐ« را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ؟‪.‬‬
‫ﭼﺮا از ﻣﻴﺎن ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﺗﺎﺑﻌﻲ ﻓﻘﻂ دو ﻧﻔﺮ اﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ آن ﻫﻢ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫»ﺗﻘﻄﻴﻊ« و ﺑﺮﻳﺪﮔﻲ ﺷﮕﻔﺖ‪ ،‬و ﺗﻔﺎوتﻫـﺎي ﻫـﻮلاﻧﮕﻴـﺰ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﺷﻨﻴﺪه اﻧﺪ؟‪.‬‬
‫ﭼﺮا از ﻣﻴﺎن ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ اﺗﺒﺎع ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻓﻘـﻂ دو ﻧﻔـﺮ زﻫـﺮي و ﺳـﻠﻴﻤﺎن آن ﻫـﻢ‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺗﺎﺑﻌﻲ آن را ﺷﻨﻴﺪه اﻧﺪ!؟‪.‬‬
‫ﺛﺎﻣﻨﺎً‪ :‬در ﺗﻤﺎم ﻃﺮق ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ...» :‬ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗـﺎ ﭼﻴـﺰي‬
‫را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ« و در ﺗﻤﺎم آن ﻃﺮق رواﻳﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻴـﺰي ﻧﻨﻮﺷـﺖ! ﺑـﻪ ﻓـﺮض ﺻـﺤﺖ اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺻﻐﺮا و ﻛﺒﺮاي آن ﭼﻪ ﻣﻲﺷﻮد؟!‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﮔﻤﺮاﻫـﻲ اﻣـﺘﺶ راﺿـﻲ‬
‫ﮔﺸﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ و ﭼﻪ ﻣﻮاﻓﻘﻴﻦ آن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻌﺪ از او ﻋﻤﻮﻣﺎً ﮔﻤـﺮاه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ؟ زﻳﺮا آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در رواﻳﺖ آﻣﺪه‪ :‬اﻳﻦ وﺻـﻴﺖ ﺑـﻪ ﺣـﺪي ﻻزم ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺶ ﺑﺎﻋﺚ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻧﻨﻮﺷﺘﻨﺶ ﺳﺒﺐ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣـﻲﮔﺮدﻳـﺪ! ﭼـﺮا‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻳﺎ دﻳﮕـﺮي از ﻧﻮﺷـﺘﻦ آن ﻣﻨﺼـﺮف‬
‫ﺷﺪ؟ در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻧﻨﻮﺷﺘﻦ آن أﻋﺎذﻧﺎاﷲ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﻣﺘﺶ راﺿـﻲ ﮔﺸـﺖ؟! ﭼـﻮن‬
‫ﻗﺒﻮل ﺻﺤﺖ اﻳﻦ رواﻳﺖ اﻟﺰاﻣﺎً اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﻣﻲدﻫـﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ رواﻳﺘـﻲ ﻛـﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﺮدود و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪!.‬‬

‫ ‪|} ,K+3b; ˜)! ; ,  56 ,QDDDo> ¢L H; s   ¤  >+   :¹PL H; EM‬‬
‫‪DYn
k ,nh ,_‚E‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾167‬‬

‫ﺗﺎﺳﻌﺎً‪ ً:‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎزﻫﻢ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﻳﻲﻫﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ او اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﻗﺒﻮل دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ را ﻫﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﺗﺎ ﻟﺤﻈﺔ‬
‫رﺣﻠﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻮده و ﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻓﻖ‪ ،‬ﻣﺮﺗـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺳـﻖ و ﮔﻤـﺮاه‬
‫ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در آن رواﻳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳـﺖ‪» :‬ﻗﻠـﻢ و‬
‫دواﺗﻲ را ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاﻳﺘـﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴـﻢ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از ﻣـﻦ ﻫﺮﮔـﺰ ﮔﻤـﺮاه‬
‫ﻧﺸﻮﻳﺪ!« اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﺻﺤﺎب از ﻫﻤﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎي ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺎﻣﻼً در ﻣﺴﻴﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻮده اﻧـﺪ! زﻳـﺮا در آن‬
‫رواﻳﺖ آﻣﺪه‪» :‬ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ!« ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﮔﻤﺮاه ﻧﺒﻮده اﻳﺪ‪،‬‬
‫و ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﺗﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤـﺮاه ﻧﺸـﻮﻳﺪ! اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻧﺸﻮد! زﻳﺮا ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻢ از اﻫﻞ ﺳـﻨﺖ و ﻣﻴﺎﻧـﻪروﻫـﺎي اﻫـﻞ‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺎورﺷﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑـﺮ راه ﻫـﺪاﻳﺖ ﺑـﻮده و ﺑـﺮ آن‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﻳﻲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را ﻧﺸـﺎن دﻫـﻴﻢ‪ ،‬او‬
‫در ﺟﺎﻳﻲ از ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤـﻪ اﺻـﺤﺎب ﻣﺮﺗـﺪ و ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺑـﻮده اﻧـﺪ‪ «.‬و از‬
‫ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ )رواﻳﺖ ﻗﻠﻢ و دوات( ﻫﻢ اﻳﻤﺎن دارد‪ ،‬و اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﻫﻞ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻮدن اﺻﺤﺎب ﺧـﻮد ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ!‪.‬‬

‫اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻘﺎﻣﻲ اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ؟‬

‫آﻳﺔ اﷲ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺑﺮﻗﻌﻲ در ﻛﺘﺎب »ﻋﺮﺿﻪ رواﻳﺎت اﺻﻮل ﺑﺮ ﻗﺮآن و ﻋﻘـﻮل«‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب )اﺻﻮل ﻛـﺎﻓﻲ( از ﺑـﺎب ‪ 122‬ﺗـﺎ ﺑـﺎب ‪133‬‬
‫دوازده ﺑﺎب را ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﺗﺎ ﻣﻨﺼﻮﺻﻴﺖ اﺋﻤﻪي إﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮ )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻧﻬﺎ را‬
‫از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ( اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺪﻋﻴﺎن رواﻳﺎت ﻣﻮﺛﻖ و ﻣﻌﺘﺒﺮي ﻛﻪ اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ اﻟﻬﻲ را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﻪ رواﻳﺎت ﻏﻴﺮﺻﺤﻴﺢ و‬
‫ﻧﺎﻣﻌﺘﺒﺮ از ﻗﺒﻴﻞ اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ و ﻓﺼﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي )ﻛﺘﺎب اﺻـﻮل ﻛـﺎﻓﻲ(‬
 ‫﴿‪﴾168‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬آن اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ »ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ« ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻏـﺪﻳﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاي‬
‫اﺛﺒﺎت ادﻋﺎﻳﺸﺎن ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ و ﻋﺒﺎرت »ﻣ‪‬ـﻦ ُﻛﻨـﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ـﻮﻻه‪،‬‬
‫َﻓﻬﺬا ‪‬ﻋ ‪‬ﻠﻲ‪ ‬ﻣﻮﻻه‪ ،‬اَﻟ ﱠﻠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬والِ‪ «.....‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬واﻗﻌﺎً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ‬
‫اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ﻋﺪد اﺋﻤﻪ و ﻳﺎ اﺳﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ و ﻳﺎ اﺻﻮل ﻛﻠـﻲ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ وﺿﻮح ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬از ﻗﺒﻴـﻞ اﻳﻨﻜـﻪ اﻣـﺮ اﻣﺎﻣـﺖ ﺑـﻪ دوازده ﺗـﻦ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ اﺳﺖ و ﺟﺰ در ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﺳـﻮﻣﻴﻦ آنﻫـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎب و وﻇﻴﻔﻪاي ﺧﺎص ﺧﻮد‬
‫را دارﻧﺪ و اﻟﺦ‪ .....‬ﺗﺎ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ اﻣـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺗﻤـﺎم ﺷـﻮد‪ ،‬و اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ ﻓـﺮق‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ و دﻳﮕـﺮان اﻣﻜـﺎن ادﻋـﺎي اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ و اﻣﺖ ﻣﺘﻔﺮق ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﺟﺰو ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻴﺎن ﻟﻮازم ﻫﺪاﻳﺖ اﻣﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل دﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ( داراي ‪ 16‬ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺣﺪﻳﺚ ‪1‬‬
‫را ﺻﺤﻴﺢ و ‪ 2‬و ‪ 5‬و ‪ 8‬و ‪ 9‬و ‪ 11‬و ‪ 14‬را ﻣﺠﻬﻮل و ‪ 3‬و ‪ 6‬و ‪ 7‬و ‪ 10‬و ‪ 15‬و‬
‫‪ 16‬را ﺿﻌﻴﻒ و ‪ 4‬را ﺣﺴﻦ و ‪ 12‬را ﺣﺴﻦ ﻣﻮﺛـﻖ و ‪ 13‬را ﻣﻮﺛـﻖ ﺷـﻤﺮده‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫آﻗﺎي ﺑﻬﺒﻮدي ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﺣﺎدﻳﺚ اﻳﻦ ﺑﺎب ﺟـﺰ ﺣـﺪﻳﺚ اول و دوم را ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫* ﺣﺪﻳﺚ ‪ -1‬اﮔﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﺻﺤﻴﺢ ﺷـﻤﺮده ﺟـﺎي ﺗﻌﺠـﺐ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﮕﻔﺘﺎ ﻛﻪ آﻗﺎي ﺑﻬﺒﻮدي ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻣﻌﻴﻮب را ﻛﻪ راوي آن »ﻋﻠﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺮآن و »ﺳﻬﻞ ﺑـﻦ زﻳـﺎد« ﻛـﺬاب و »ﺣﺴـﻴﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ« ﻏﺎﻟﻲ و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ!‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ آﻳﻪي ‪ 59‬ﺳﻮرهي ﻧﺴﺎء اﺳـﺘﺪﻻل ﺷـﺪه‪ ،‬او ﻣـﺪﻋﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﺎ آﻳﻪ در ﺑﺎرهي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺣﺴﻨﻴﻦ ب ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎ در ﺑﺎرهي آﻳﻪي‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﻗﺒﻼً در ﺑﺎب ‪ 66‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﺎدآور ﻣـﻲﺷـﻮﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾169‬‬

‫آﻳﻪي ‪ 83‬ﺳﻮرهي ﻧﺴﺎء ﻣﻘﺼﻮد از »اوﻟﻲ اﻻﻣﺮ« را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده و اﺣﺘﻴـﺎﺟﻲ ﺑـﻪ‬
‫رواﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ آﻳﻪي ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﺎرهي ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ
ﻗﻄﻌﺎً‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻼﻓﺖ آن ﺣﻀﺮت دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫ﻛﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺟﻤﻠﻪ »ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ« ﭘﺲ از ﺿﺮﺑﺖ ﺧـﻮردن اﻣﻴﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ
‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر آن ﺣﻀـﺮت رﻓﺘﻨـﺪ و ﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪» :‬اﮔـﺮ ﺧـﺪاي ﻧﺎﺧﻮاﺳـﺘﻪ از‬
‫وﺟﻮدت ﻣﺤﺮوم ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻲ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ
ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﻢ؟‪.‬‬
‫وي ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر اﻣﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ و از آن ﻧﻬﻲ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫]ﺑﻪ ﺻﻼح ﺧﻮﻳﺶ[ ﺑﻴﻨﺎﺗﺮﻳﺪ«)‪.(1‬‬
‫و ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮارﻳﺦ ﻣﻌﺘﺒﺮ)‪ (2‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ  وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ »ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎس« در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ وﻓـﺎت‬
‫ﻧﻤﻮد و ﻓﺮزﻧﺪي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﻦ( را از ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻣـﻲ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ‬
‫ﺑﺮاي ]ﺑﻴﻌﺖ[ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ و اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﻫـﻴﭻﻛـﺲ را )در‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب اﻣﺎم و ﺧﻠﻴﻔﻪ[ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺣﻖ وﻳﮋهاي ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫در ﺑﺎره اﻧﺘﺨﺎب ﺣﺎﻛﻢ آزاد ﻫﺴﺘﻴﺪ)‪.(3‬‬
‫از ﻃﺮﻓﻲ ﺟﻮاب اﻣﺎم ﺑﻪ ﺳﺆال‪ :‬ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ذﻛﺮ اﺳﺎﻣﻲ اﺋﻤـﻪ در ﻗـﺮآن ﭼﻨـﺎن‬
‫ﻧﺎرﺳﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﭼﻨﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺿﻌﻴﻔﻲ ﺑﺪﻫﺪ؟ ﭘﺲ واﺿﺢ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫اوﻻً!‪ :‬ﻣﺮدم در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد رﻛﻌﺖﻫﺎي ﻧﻤﺎز ﻳﺎ در ﺗﻌﺪاد ﻃﻮاف ﺑﺮ ﮔﺮد ﻛﻌﺒـﻪ‬
‫و ﻳﺎ در ﻣﻴﺰان زﻛﺎت و‪ ...‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺟﻮد آﻳﺎﺗﻲ در ﻗﺮآن راﺟﻊ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ اﺧﺘﻼﻓـﻲ‬

‫ ‪DY
k h ,K, @8 ,R4y h8‬‬
‫ }| ~ ‪D-k fh a# a#2P  fk Yh 2#29 ; H; ,X_P‬‬
‫‪h ,+23[OE OL+239 7 398 : 3 Q7_3> +, 138 9M K 3/]& .3/0 ' F3" ; -‬‬
‫‪DN#8 !  o""] J ; + .[0 ./0 H# @‚8 -dk‬‬
 ‫﴿‪﴾170‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﺑﺴـﻴﺎر ﺟـﺪي‬

‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺖ از اﺻﻮل دﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻮاردي ﻛﻪ از ﻗﻮل اﻣﺎم ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﭼـﺮا‬
‫ﻫﻤﻪ در ﺑﺎرهي ﻓﺮوع دﻳﻦ اﺳﺖ؟ در ﺣﺎل ﻛﻪ ﺳﺆال آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا در ﺑـﺎرهي‬
‫اﺻﻠﻲ از اﺻﻮل دﻳﻦ‪ ،‬در ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﺻﺮﻳﺤﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد؟‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻨﺎب »ﻗﻤﻠﺪاران« )ره(‪» :‬آﻳﺎ اﻫﻤﻴﺖ اﺻﻞ اﻣﺎﻣﺖ از ﻣﺎﺟﺮاي زﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﺶ ﺻﺮﻳﺤﺎً در ﻗﺮآن ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ؟!‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻴﻦ اﺻﻮل دﻳﻦ ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ را ﺑـﻪ‬
‫وﺿﻮح ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ و ﻳﻜﻲ را ﻣﺒﻬﻢ ﮔﺬارﻳﻢ؟!‪.‬‬
‫آﻳﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺎﺟﺮاي اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻧـﻮع ﺣﻴـﻮان ﻫﻤـﺮاه اﻳﺸـﺎن در‬
‫ﻗﺮآن آﻣﺪه از ﻣﺴﺄﻟﻪي اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ«)‪ (1‬اﻣـﺎ اﺳـﻢ اﺋﻤـﻪ را ﻛـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﻠﻤﺎن اﻟﻬﻲ اﻣﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ذﻛﺮ ﻧﻜﻨﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬اﮔﺮ از ﻗﺮآن ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ذﻛـﺮ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت »ﻓﺮوع دﻳﻦ« ﺗﻮﻗﻊ ﻧﺮود ﻛﻪ ﻧﻤﻲرود‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫»اﺻﻮل دﻳﻦ« ﻗﻄﻌﺎً ﺗﻮﻗﻊ ﻣﻲرود«‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد؟‬

‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
و ﺳﺎﻳﺮ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﺑـﺎ ﺧﻠﻔـﺎي‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد ﺑﻴﻌﺖ ﻛـﺮده اﻧـﺪ ﻫـﻴﭻ ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪي ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﻣﻮرد ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪3ODDD ¾239e ‹O  1Ž /@#P ,; ;s ž ‹š 2L 1W[M‬‬
‫‪.(1)QDD)! @#; @$s @[ 5`  ,[L ž ®@; ª/9‬‬

‫ ; "‪h ,+23[OE OL+239 7 398 : 3 Q7_3> +, 138 9M K 3/]& .3/0 ' F3‬‬
‫‪DN#8 !  o""] J ; + .[0 ./0 H# @‚8 -dk‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾171‬‬

‫»در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰد أﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺘﻢ و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدم و در آن ﺣﻮادث )ﺟﻨـﮓ‬

‫ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺮﺗﺪ( ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﺪم‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟـﺖ اﺣﺘﻀـﺎر‬
‫رﺳﻴﺪ وﻻﻳﺖ را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺳﭙﺮد و ﻣﺎ ﺣﺮف ﺷﻨﻮﻳﻲ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻃﺎﻋـﺖ ﻣـﻲﻛـﺮدﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻳﻢ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ«‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﻛـﺮده ﻛـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ
در ﺟﻤـﻊ ﺷﻜﺴـﺖ‬
‫ﺧﻮردﮔﺎن ﺟﻤﻞ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‪3s 3/@#P m3L N/@#3P DDD3/@; 3 1  5 [/@#; 0 ;;s 1@#P‬‬
‫‪ [/@#3P ,N38 29e 5/8 ` N , %X  [/s NT ,/;  ’C‬‬
‫‪m3L 3[L 3;3;e  3* …39s NO@C  ,mL [L ;;s N/@#; 0‬‬
‫;@‪.(2)«?/@P; N8 N/‬‬
‫»ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻤـﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﺪ و در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ او وﻓﺎدار ﺑﻮدم‪ ...‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدم و در ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻛـﻪ در ﺧﺎﻧـﻪ ام ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪﻳﺪ و ﻣﻦ از ﺷـﻤﺎ درﺧﻮاﺳـﺖ ﻧﻜـﺮده و ﻛﺴـﻲ را ﻫـﻢ ﺑـﻪ آن‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﺎ أﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ و‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را وادار ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ وﻓﺎﺗﺮ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ؟!«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻣﻌﻨﻲ »ﺑﻴﻌﺖ« و ﻟﻮازم و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي آن ﭼﻴﺴﺘﻨﺪ؟!‪..‬‬

‫ œ‪  k ,P zA ,‚œ 0 j ,X_P ~ ¡+2/8 −-dk ,*"T ,?+‬‬
‫‪3OL ,K23­ +38 −7_3>` –3 |} ,X_P ~ , a8?* [0 ; o€J −d‬‬
‫;)‪D
-k ,-h ,j#+ / j> −-n-k ,‬‬
‫ ‪D  zA ,k ,h ,> $ j ,”8e‬‬
 ‫﴿‪﴾172‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»ﺑﻴﻌﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ دﺳﺖ در دﺳﺖ دﻳﮕﺮي ﺑﻨﻬﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻗﺼـﺪ و‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻣﺘﻮﻟﻲ و ﻣﺴﺌﻮل اداره اﻣـﻮر ﺧـﻮد ﻣـﻲﻧﻤـﺎﻳﻢ و اﻃﺎﻋﺘـﺖ را ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻤﺎرم«)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺒﻴﻨـﻴﻢ ﺧـﻮد ﻋﻠـﻲ
در ﺑـﺎرة ﺑﻴﻌـﺖ ﭼـﻪ ﻧﻈـﺮي دارد! او در اﺑﺘـﺪاي‬
‫ﺧﻼﻓﺘﺶ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‪o9 a;Cp Rœu 2Wu  a)G a@P;   ,NOL "9 8s‬‬
‫‪.(2)«N08( o9 aL‚ N0 L,s‬‬
‫»اﻣﺎ ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دارم‪ ،‬وﻓﺎداري و ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪن ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ و اﺧـﻼص و‬
‫دوﺳﺘﻲ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ در ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﻴـﺰي ﻓـﺮا‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ«‪.‬‬
‫ﭘــﺲ ﺑﻨــﺎﺑﺮ ﻓﺮﻣــﻮده ﺣﻀــﺮت ﻋﻠــﻲ
ﻻزﻣــﻪ ﺑﻴﻌــﺖ‪ ،‬ﻫﻤــﺎن اﻃﺎﻋــﺖ و‬
‫ﺣﺮفﺷﻨﻮي ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و دوﺳﺘﻲ و ﺧﻴﺮﺧـﻮاﻫﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻪ در ﻧﻬـﺎن و ﭼـﻪ در‬
‫آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﺧﺎﻟﺼـﺎﻧﻪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸـﺪ‪ ،‬ﻋﻈﻤـﺖ و‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاري ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺮاي او روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻃﺎﻋﺖ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و دوﺳﺘﺎﻧﻪ از اﻳﺸﺎن در ﺣﻀﻮر و ﻏﻴﺎﺑﺸﺎن ﺑﻮده‪ ،‬و‬
‫ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ رﻳﺎ و ﺗﻘﻴﻪاي در ﻛﺎر ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪..‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
از روي ﺗﻘﻴﻪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺪون‬
‫ﻳﺎر و ﻳﺎور ﺑﻮده و از ﺟﻬـﺖ ﻣﺼـﻠﺤﺖ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛـﺮده! و رواﻳـﺎﺗﻲ را از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻗﻮل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪» :‬ﺗﻘﻴـﻪ ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫دﻳﻦ ﺧﺪاﺳﺖ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬دﻳﻦ ﻧﺪارد!«)‪.(3‬‬

‫ ‪D
Yk ,h ,W#E i0 OL 2> ,(E ¹ 8E‬‬
‫ ~ ‪D-Y aP‚= ,7_>p – |} ,X_P‬‬
‫‪D# zA ,-nk ,’E H; NO> ./0 -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾173‬‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻫﻢ رواﻳﺘﻲ را از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻘﻴﻪ دﻳﻦ ﻣـﻦ و دﻳـﻦ‬
‫ﭘﺪران ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬دﻳﻦ ﻧﺪارد!«)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮدهﻫﺎﻳﺶ در ﻫﻤﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎ ﺧﻠﻔـﺎ‬
‫ﻳﻜﺮﻧﮓ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ »ﺗﻮرﻳﻪ و ﺗﻘﻴﻪ« ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﻲ
ﻛﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺣﺠﺖ و ﮔﻮاه ﺑﻮد ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺳـﺒﺐ ﻣـﻲﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻳﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺳـﺮزﻧﺶ را ﺑـﺎﻫﻢ اﺷـﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘـﻪ و از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ..‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او ﺧﻮد »ﺗﻘﻴﻪ« را ﻋﺎﻣﻞ ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ و ذﻟـﺖ و ﺧـﻮاري‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﮔﻼﻳﻪ از ﻳﺎران ﺧﻮد ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»;" ‪N3 ,¢)u « = NL 8, ›+s ZCu 0š N4+G;s –X C+‬‬
‫;‪23E ,Z3C8 _3T g3O¿ , 7 @8 10>  ["8 ¬= , 2#} o‬‬
‫‪,a39E N± OE ,£B8V N4 s ,hCs ); N ,ay N/O[ a"/ N/OÀs‬‬
‫‪.(2)« OE /9  O/E , š /9 E , O8 /9  xL 2E‬‬
‫»و ﻣﺮداﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎد روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻢﻫﺎﻳﺸﺎن را )از ﻟﺬات‬
‫دﻧﻴﺎ( ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و از ﺑﻴﻢ آن روز اﺷﻚ ﺷﺎن ﺟﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻌﻀـﻲ از آﻧﻬـﺎ‬
‫)ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻣﺮدم از اﻳﺸﺎن ﺑﺮﻳﺪه( و ﺗﺮﻛﺸﺎن ﻛﺮده اﻧـﺪ و‬
‫ﺟﻤﻌﻲ ﻫﺮاﺳـﻨﺎك و ﺧـﻮار و ﺑﺮﺧـﻲ ﺧـﺎﻣﻮش و دﻫـﺎنﺑﺴـﺘﻪ ﻣﺎﻧـﺪه اﻧـﺪ )ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻖ را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزﻧﺪ( و ﺑﻌﻀﻲ از روي اﺧﻼص و راﺳﺘﻲ )و ﺑـﺪون‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺎري ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺣﻖ( دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻲ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ و رﻧﺠﻮرﻧـﺪ‬
‫و ﺗﻘﻴﻪ و ﭘﻨﻬﺎنﻛﺎري اﻳﺸﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮده و ذﻟﺖ و ﺧﻮاري آﻧﺎن را ﻓـﺮا ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺸﺎن در درﻳﺎي ﺷﻮر ﻓﺮو رﻓﺘﻪ‪ ،‬دﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ و دﻟﺸﺎن زﺧﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺮدم را ﭘﻨﺪ داده ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺴﺘﻪ و رﻧﺠﻴﺪه ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻜﺴﺖﻫـﺎ‬
‫ذﻟﻴﻞ و ﺧﻮار ﮔﺸﺘﻪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻌﺪادﺷﺎن اﻧﺪك ﺷﺪ«‪.‬‬

‫ ‪D--nk ,K8 aS , ,# 6/>+ ; 5J‬‬

‫ ~ ‪D- 7_0 , BC ,– |} ,X_P‬‬
 ‫﴿‪﴾174‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪3B4 .y3 ¡^3# 3/9 3#e N3@$ 23PL 23» `» :‬‬
‫‪.(1)«52C‬‬
‫»ﻫﻴﭻ ﺑﻨﺪهاي ﻃﻌﻢ اﻳﻤﺎن را ﻧﻤﻲﭼﺸﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ دروغ را ﭼـﻪ ﺷـﻮﺧﻲ و‬
‫ﭼﻪ ﺟﺪي ﺗﺮك ﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪.«‹@*# ®9 .y OL ¡ª# ®9 ›2G T© s #p‬‬
‫»اﻳﻤﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺘﻲ را ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﺿـﺮر ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫دروغ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻮد ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﺪﻫﻲ«‪..‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.(2)«; FV ` 1OOV ` 1;y0 ` 1;y0 8» :‬‬
‫»ﻫﺮﮔﺰ دروغ ﻧﮕﻔﺘﻪ ام و ﺑﻪ دروغ ﻫﻢ وادار ﻧﺸﺪه ام و ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﺪه و ﻛﺴـﻲ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻮﺳﻴﻠﺔ ﻣﻦ ﮔﻤﺮاه ﻧﮕﺸﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آن ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﻫﻴﭽﮕﺎه در ﻣـﻮرد ﻛﺴـﻲ ﺳـﺨﻨﻲ ﺑـﻪ‬
‫دروغ ﻧﮕﻔﺘﻪ و ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﻫﻢ او را وادار ﺑﻪ ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ دروغ ﻧﻨﻤـﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸـﺪه ام و ﻛﺴـﻲ را ﻫـﻢ ﺑـﺎ ﻛـﺎر و رﻓﺘـﺎر و‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻢ ﮔﻤﺮاه ﻧﻜﺮده ام‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻌـﺖ و ﻫﻤﺮاﻫـﻲ ﻋﻠـﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻠﻔﺎ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد ﻧﻤﺎز ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﻛﺎري ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ و ﻛـﺎﻣﻼً‬
‫داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪..‬‬
‫و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﺪون ﻳﺎر و ﻳـﺎور ﺑـﻮده ﻧﻴـﺰ ﺻـﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴـﺖ؛ زﻳـﺮا‬
‫ﻋﻠﻲاي ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻧﺪاده اﺳـﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ و درﺟﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫از آﻧﻬﺎ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ؛ ﻣﺜﻼً ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ !  ‪D.y .; ,O0 ,0‬‬

‫ ~ ‪Dn 7_0 ,– |} ,X_P‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾175‬‬

‫»@[‪` 34šž H38 3œ Á;3= …3{ 3= H38 3/E H8 OL 8 K‬‬
‫ž—«)‪.(1‬‬
‫»ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺳﻮﮔﻨﺪ! در ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛـﺮده و در‬
‫راه ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻗﺪم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ و ﺳﺴﺘﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪..،‬‬
‫ﻳﺎ در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪…{ y=( /9 @V K2L K "   …{ y=( /9 B#BL K2L Fy‬‬
‫‪.(2)«/@; 1"P> 2E /L$ Ÿ š¦ ,K8s  ?x ,8‬‬
‫»درﻣﺎﻧﺪه و ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﺶ را از ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺴﺘﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣـﻦ ﮔﺮاﻣـﻲ‬
‫و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣـﻖ ﻣﻈﻠـﻮم را از او ﺑﮕﻴـﺮم‪،‬‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﺎﺗﻮان و ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد اﻧﺪﻳﺸﻴﺪم و دﻳﺪم‬
‫ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار )اﺑﻮﺑﻜﺮ( ﺑﻮده ام«‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻴﻌﺖ و از آﻧﻬﺎ اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛـﺮده‪،‬‬
‫و ﻣﺪام ﻫﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﭘﻴـﺮوان ﻋﻠـﻲ
و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪ :‬آن اﻃﺎﻋـﺖ و دوﺳـﺘﻲ و ﻳﻜﺮﻧﮕـﻲ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد را ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ! زﻳﺮا ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ‬
‫اﺷﺨﺎﺻﻲ »ﻇﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻏﺎﺻﺐ‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖﻛﺎر و ﻣﺮﺗﺪ« ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ و اﻃﺎﻋﺖ از آﻧﻬﺎ را ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻮد واﺟﺐ ﺑﺪاﻧﺪ«‪.‬‬

‫ ‪DY 7_0 ,J‬‬

‫ ‪D-n 7_0 ,J‬‬
 ‫﴿‪﴾176‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‬
‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ »اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ«‬
‫آﻳﺔ اﷲ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺑﺮﻗﻌﻲ در ﻛﺘﺎب »ﻋﺮﺿﻪ رواﻳﺎت اﺻﻮل ﺑﺮ ﻗﺮآن و ﻋﻘـﻮل«‬
‫ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻣﻨﺰﻟﺖ »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ از رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ص ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و اﻫﻞ ﺑﻴﺘﻢ ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻛـﻨﻢ‪ ،‬و ﻣـﻦ‬
‫از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ام ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﻗﺮآن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻴﻨﺪازد‪ ،‬ﺗﺎ روزي ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮروي ﺣﻮض ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎً اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻗﺒﻮل دارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﺮا ﺷﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‬
‫را از رواﻳﺎﺗﻲ ﺧﻼف ﻗﺮآن و ﻋﻘﻞ ﭘﺮ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻚ و ﻣـﺮام اﻫـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ را ﺑﻪ ﻛﻠﻲ از ﻗﺮآن ﺟﺪا و ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا رواﻳﺎن رواﻳـﺎتﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در »اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ« ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳـﻦ رواﻳـﺖ را ﺑـﻪ أﺋﻤـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ داده اﻧـﺪ؟!‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﺎ ﻛﻠﻴﻨﻲ و رواﻳﺎﻧﺶ اﻳﻦ ﺳـﺨﻦ را ﻗﺒـﻮل ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ اﺋﻤﻪ را ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺟﻠﻮه دﻫﻨﺪ!‪.‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« ﻳﻌﻨـﻲ ﺧـﺎﻧﻮاده و ﺧـﺎﻧﻮادهي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮات ﻋﻠﻲ و ﺣﺴﻨﻴﻦ ب ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﻴﺰ اﻫﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ و ﺧﺎﻧﻮاده او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ و ﺣﺴﻨﻴﻦ ب ﺑﻪ »آﻳـﻪي ﺗﻄﻬﻴـﺮ«‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ آن را در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲآورﻳﻢ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﺷﻮد‪:‬‬
‫آﻳﻪي ﺗﻄﻬﻴﺮ در ﺳﻮرهي اﺣﺰاب در ﻣﻴﺎن آﻳﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻼً راﺟﻊ ﺑـﻪ زﻧـﺎن‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ آﻳﻪي ‪ 28‬ﭼﻨﻴﻦ آﻏﺎز ﻣـﻲﺷـﻮد‪
}
|
{
{ :‬‬

‫~
‪» f :.B9e z‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮ!« در آﻳـﻪي ‪30‬‬

‫ﻓﺮﻣــﻮده‪ -d :.B339e zÂ

Á
À
¿
¾
½
{ :‬اي زﻧــﺎن‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾177‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻫﺮﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﻛﺎر زﺷﺖ و ﮔﻨﺎﻫﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺷـﻮد‪ «....‬و در آﻳـﻪي‬

‫‪ 31‬ﻓﺮﻣﻮده‪» - :.B9e zFE D C B A
{ :‬و ﻫـﺮﻛﺲ از‬

‫ﺷﻤﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ‪ «....‬ﺗﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ آﻳﻪي ‪ 32‬ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪ ^ ] \ [ Z Y X WVU T S  R Q‬‬

‫_ ` ‪ l k j i h g  f e d c b a‬‬
‫‪ z y x  w vut s r q p o nm‬‬
‫{ |  } ~ _ ` ‪» (-- − - :.B9e z a‬اي‬
‫زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! اﮔﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري و ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ را ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻤﺴﺎن دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ در ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ﻧﺮﻣﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ آن ﻛﻪ در دﻟﺶ ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﻤﺎ ﻃﻤﻊ‬
‫ﻧﻴﺎورد و ﮔﻔﺘﺎري ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن آرام ﮔﻴﺮﻳﺪ و ﺟﻠﻮهﮔﺮي و‬
‫ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ را در ﭘﻴﺶ ﻣﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﭘﺎ دارﻳﺪ و زﻛﺎت‬
‫ﺑﭙﺮدازﻳﺪ و ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از ﺷﻤﺎ‬
‫اﻫﻞ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ را ﺑﺰداﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺎﻛﻴﺰه ﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ‬
‫آﻧﭽﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎ از آﻳﻪﻫﺎي ﺧﺪا ﺗﻼوت ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ آﻳﻪ را ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﻻزم اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺗﻮﺟﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬آﻳﻪي ﺗﻄﻬﻴﺮ )ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻣﻌﺼﻮمﺑﻮدن اﻣﺎﻣـﺎن ﺑـﻪ آن اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ( آﻳﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺰﺋﻲ از آﻳﻪي ‪ 33‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪:‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬آﻳﻪي ‪ 32‬ﺑﺎ ﺧﻄﺎب »ﻳﺎ ﻧﺴﺎء اﻟﻨﺒﻲ= اي زﻧﺎن‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آﻳﻪي ‪ 33‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ »واو ﻋﻄﻒ« آﻏﺎز ﺷﺪه و ﻣﻌﻄـﻮف اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ آﻳﻪي ‪» .32‬إذﻫﺎب رﺟﺲ« ﻧﻴﺰ آﻳﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺰﺋﻲ از آﻳﻪي ‪33‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﻴﺎورﻳﻢ ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻳﻚ آﻳﻪ در ﺳـﻴﺎق‬
‫و ﺳﺎﺧﺘﺎر آﻳﺎت ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ آﻳﻪي ﻣﺬﻛﻮر زﻣﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﺎزل ﺷـﺪه‪،‬‬
‫وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻤﻊآوري ﻗﺮآن ﻣﻴﺎن اﻳﻦ آﻳﺎت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟!‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾178‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻣﺎ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن »ﻋﻠﻮم اﻟﻘﺮآن« در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ آﻳـﺎت ﻗـﺮآن‬
‫زﻳﺮﻧﻈﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه و ﺟﺎي آﻳﺎت ﻫﺮﺳﻮره ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد آن ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ادﻋﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ً:‬آﻳﻪي ‪ 28‬ﺳﻮرهي اﺣﺰاب در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬و آﻳﺎت ﻣﺬﻛﻮر داراي ﻳﻚ ﺳـﻴﺎق اﺳـﺖ و ﻣﺨـﺎﻃﺒﻴﻦ آﻳـﺎت اﻳﺸـﺎن اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﭼﺮا در آﻳﻪي ‪ 33‬ﺿﻤﻴﺮ »ﻛُﻢ« ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺬﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫ﺷﺪه؟ ﺟﻮاب آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻔﻆ »أﻫﻞ« ﻣﺬﻛﺮ اﺳﺖ و ﻃﺒﻌﺎً ﺿـﻤﻴﺮ آن ﻧﻴـﺰ ﻣـﺬﻛﺮ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﺼﺪاق و ﻣﻌﻨﻲ »أﻫﻞ« ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺑـﻮده اﻧـﺪ ﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻟﻔﻆ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪاق »أﻫﻞ« در اﻳﻦ آﻳﺎت ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﭼـﺮا‬
‫ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺆﻧﺚ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ اﻫﻞ ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﺑـﻮده‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار دﻫﺪ و او را ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ »ﺗﺰﻛﻴـﻪ و‬
‫ﺗﻄﻬﻴﺮ« ﻧﻔﺲ ﻣﻜﻠﻒ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬وي را ﻧﻴﺰ در اﻧﺘﻬﺎي آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ دﻳﮕﺮ اﻓـﺰوده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا او ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻣﺼﺎدﻳﻖ »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﭼـﻮن ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ در ﺟﻤﻌﻲ از زﻧﺎن ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺬﻛﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬آن ﺟﻤـﻊ در‬
‫ﺣﻜﻢ ﻣﺬﻛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬از اﻳﻦ رو در ﻗﺴﻤﺖ اﺧﻴﺮ آﻳﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﻣـﺬﻛﺮ اﺳـﺘﻌﻤﺎل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺆﻳﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت از ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
A

Ö
Õ


Ô
Ó
Ò


Ñ
Ð
Ï

Î
Í‬‬

‫‪
P
O
N
M
L

K
J
IH

G
F
E
D
C
B‬‬
‫‪− n :, 4 z
_
^
]

\
[Z

Y
X
W

V
U
TS

R
Q‬‬
‫‪» n-‬و ﻫﻤﺴﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﺧﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ او را ﺑﻪ اﺳـﺤﺎق و ﭘـﺲ از‬
‫اﺳﺤﺎق ﺑﻪ ﻳﻌﻘﻮب ﺑﺸﺎرت دادﻳﻢ‪] ،‬ﻫﻤﺴﺮش[ ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﻣـﻦ‪ ،‬آﻳـﺎ ﻣـﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺮزﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ و ﺷﻮﻫﺮم ﻛﻬﻨﺴﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲزاﻳﻢ؟ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﺷـﮕﻔﺖ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾179‬‬

‫اﺳﺖ‪] ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ از ﻛﺎر ﺧﺪا ﺗﻌﺠـﺐ ﻣـﻲﻛﻨـﻲ‪ ،‬رﺣﻤـﺖ و ﺑﺮﻛـﺎت‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺘﻮده و ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در اﻳﻦ آﻳﺎت ﭼﻮن ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻴﺰ از ﻣﺼـﺎدﻳﻖ اﻫـﻞ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑـﻮده‪ ،‬ﻟـﺬا‬
‫ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺬﻛﺮ »ﻛُﻢ« اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻣﺨﺎﻃـﺐ اول آﻳـﻪ ﻣﺆﻧـﺚ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﻮره ي »ﻃﻪ« ﻧﻴﺰ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳـﻲ  ﺑـﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده ﺧـﻮد ﻛـﻪ‬

‫ﻫﻤﺴﺮش ﻗﻄﻌﺎً ﺟـﺰو آن ﺑـﻮده ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪d :3$ z¨

§
¦

{ :‬‬

‫»ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻴﺪ« ﻛـﻪ در درﺟـﻪ اول ﻣﻘﺼـﻮد ﻫﻤﺴـﺮ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻟﻔﻆ »أﻫﻞ« و ﻳﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺼﺎدﻳﻖ آن ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮش‬
‫ﻧﻴﺰ ﺟﺰو آن اﺳﺖ ﻟﻔﻆ ﻣﺬﻛﺮ »اُﻣ ُﻜﺜُﻮا« اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در آﻳـﺎت‬
‫ﺳﻮرهي اﺣﺰاب ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻣﻼﺣﻈـﻪ وﺟـﻮد رﺳـﻮل ﺧـﺪا در ﻣﻴـﺎن اﻫـﻞ ﺧﺎﻧـﻪ و‬
‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ ﺧﻄﺎب ﻣﺬﻛﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬در ﻋﺮف زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ »داﻣﺎد« اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد‪ ،‬زﻳـﺮا ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺧﻮد داراي ﺧﺎﻧﻪ و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮد و ﻧﻤﻲﺗﻮان او‬
‫را اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ ﺷﻤﺮد«‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺖ ﺛﻘﻠﻴﻦ‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب »آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻫـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪم« ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬دو ﻣﺄﺧـﺬ و ﻣﺮﺟـﻊ‬
‫اﺻﻠﻲ اﺳﻼم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬ﻗﺮآن« و »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﻬﺎرده ﻣﻌﺼـﻮم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﻳﺎزده ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫»رواﻳﺖ ﺛﻘﻠﻴﻦ« ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ž‪.«..../; F4s ^L ¤ ./0 :oO"m N ¡+ Â‬‬
‫»ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ دو ﭼﻴﺰ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ ﻛﺘـﺎب ﺧـﺪا و‬
‫دﻳﮕﺮي اﻫﻞ ﻳﺘﻴﻢ را‪.«...‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻫﻢ ﺳﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب ﺧـﺪا ﻣـﻲداﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻗﺮآن« و »اﺋﻤﻪ« ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺸﻜﻼت و اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﺑـﻴﻦ‬
 ‫﴿‪﴾180‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دو ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮﻛﺲ ادﻋﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎنﺑـﻮدن را‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از اﺋﻤﻪ و ﻋﺘﺮت ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻃﺎﻋـﺖ ﻣﻄﻠـﻖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در ﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﺎً ﮔﻤﺮاه و ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت دو ﺟﻬﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ!‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﺳﻼم دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴـﺎن‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺤﺘﻮاي آن در درﺟﻪ اول »ﻗﺮآﻧﻜـﺮﻳﻢ« و در ﻣﺮﺗﺒـﻪ دوم »ﺳـﻨﺖ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص« اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜـﺮد و اﻗـﻮال ﻗﻄﻌـﻲ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ص در ﻃﻮل ‪ 23‬ﺳﺎل ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻤﻠﻲ و اﺟﺮاي ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻗـﺮآن در‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﺑﺠﺰ اﻳﻦ دو ﻣﺮﺟﻊ )ﻗـﺮآن و ﺳـﻨﺖ(‬
‫ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﻪ آن ﭼﺴـﺒﺎﻧﺪه ﺷـﻮد ﺣﺠـﺖ و ﻣﺸـﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮاي ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ و ﺻﺤﺖ ﻫﺮﭼﻴﺰي ﺑﺎﻳﺪ آن را اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻗـﺮآن و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﺳﻨﺠﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﺣﺪت ﻛﻠﻤﻪ داﺷـﺘﻨﺪ و از ﻫﺮﻧﻈـﺮ ﺑـﺮ ﻫـﺪاﻳﺖ و‬
‫اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص وﻓﺎت ﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﺗﺒﻴـﻴﻦ و ﺗﺸـﺮﻳﺢ‬
‫اواﻣﺮ و اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﻤﺴـﻚ ﺑـﻪ ﻛﺘـﺎب ﺧـﺪا و ﺳـﻨﺖ »ﻳﻌﻨـﻲ روش‬
‫اﺟﺮاي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﺧﻮد ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻓﺮﻣـﻮده‪ ،‬و‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺿﺎﻣﻦ ﺳـﻌﺎدت و ﺑﻘـﺎي ﻋﻈﻤـﺖ و‬
‫ﻋﺰت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در »ﺣﺠﺔ اﻟـﻮداع« در اواﺧـﺮ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻣﺒﺎرﻛﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‪.(1)«¯/> ¤ ./0 :Ÿ 2;s q2@;  OŽ H ; N/ˆ ž 8 N 10‬‬
‫»در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﻣﻦ«‪.‬‬

‫ >_‪DYnk ,/@#} ,>7‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾181‬‬

‫ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻪ رﻫﻨﻤﻮدي دارد؟‬

‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻼف آﻧﭽﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ  ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{‪» 
 :33 zÙ

Ø


×
Ö
Õ
Ô

Ó
Ò‬ﻫﺮﮔــﺎه در ﺑــﺎره‬
‫ﭼﻴﺰي اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺧﺪا )ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن( و رﺳﻮل )ﻳﻌﻨـﻲ ﺳـﻨﺖ(‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪ«‪.‬‬

‫{‪» d :c+ 333W zÉÈ
Ç

Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á‬در ﻣـــﻮرد‬

‫ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺶ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﻣﻮرد ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬

‫ﺧﻮد ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ ﻗﻮام ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ و ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن را در ﺗﻤﺴﻚ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل او ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﺳﺘﻮن و دو ﭼﺮاغ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻲداﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺿﺮﺑﺖﺧﻮردن و ﻗﺒﻞ از ﺷﻬﺎدﺗﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‪H#y4  [Es !/>  @Ž _  Ÿ 2[] ¨ ;  0¢ ` !¤ /! 8s‬‬
‫@[ ‪.(1)«,¢   8 7š N0_= o9PGu H#y4 2Es H#,‬‬
‫»وﺻﻴﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮﻳﻚ و اﻧﺒﺎزي را ﺑـﺮاي ﺧـﺪا‬
‫ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ‪) ،‬و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺪاﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ او ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺸﻮﻳﺪ( و ﺑﻪ ﻓﺮﻣـﺎن او‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص را ﻛﻨﺎر ﻧﮕﺬارﻳﺪ و ﺗﺒﺎه ﻧﺴﺎزﻳﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ دو ﺳـﺘﻮن‬
‫ﻣﺤﻜﻢ و ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ را ﺑﺮﭘﺎي دارﻳـﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ دو ﭼـﺮاغ را روﺷـﻦ ﻧﮕـﺎه دارﻳـﺪ!‬
‫ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ دﺳﺖ از اﻳﻦ دو اﺻﻞ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻳﺮادي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ ~ ‪DY 7_0 ,-BC ,7_>p – |} ,X_P‬‬

 ‫﴿‪﴾182‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»‪I@33 33"); 733" ,¤  3>+ £%33> ¤ .33/; F33[@ 33OL N33‬‬
‫‪.(1)«/‬‬
‫»ﺣﻖ ﺷﻤﺎ )ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ﺑﺮ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘـﺎب ﺧـﺪا و ﺳـﻨﺖ و ﺳـﻴﺮه‬
‫)ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار( رﺳﻮل ﺧـﺪا ص ﻋﻤـﻞ ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺳـﻨﺖ او ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬
‫ﻣﺤﺾ ﺑﺎﺷﻴﻢ«‪...‬‬
‫ﻋﻠﻲ
در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﺔ ‪ 54‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻚ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍ ُﹾﻻﻣ‪‬ﻮﺭﹺ‪،‬‬
‫ﺸ‪‬ﺘﹺﺒ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﹶﻠ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺨﻄﹸﻮﺏﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬‬
‫ﻚ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫»ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺭ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍﷲ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻟ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ‪‬‬
‫ﻀ‪‬ﻠ ‪‬ﻌ ‪‬‬
‫ﺐ ﹺﺇ ‪‬ﺭﺷ‪‬ﺎ ‪‬ﺩ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ‪
Ì

Ë

Ê

É

È

Ç
{ :‬‬
‫ﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ‪‬ﻟ ﹶﻘﻮ‪‬ﻡ ﹶﺃ ‪‬ﺣ ‪‬‬
‫ﹶﻓ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﺍ ُ‬
‫‪
Þ
Ý
Ü


Û
Ú
Ù
Ø


×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
ÑÐ
Ï
Î
Í‬‬
‫ﺤ ﹶﻜ ﹺﻢ‬ ‫‪ 
 : z
å
ä
ã
â
á
àß‬ﻓﹶﺎﻟ ‪‬ﺮ ‪‬ﺩ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍ ِ‬
‫ﷲ‪ :‬ﺍ َﹾﻻ ‪‬ﺧ ﹸﺬ ﹺﺑ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺘ ‪‬ﻪ ﺍﹾﻟﺠ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻌ ‪‬ﺔ ﹶﻏ‪‬ﻴ ﹺﺮ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ﹶﻔ ‪‬ﺮﹶﻗ ‪‬ﺔ« )‪.(2‬‬
‫‪‬ﻛﺘ‪‬ﺎﹺﺑﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟ ‪‬ﺮ ‪‬ﺩ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍﻟ ‪‬ﺮﺳ‪‬ﻮ ﹺﻝ‪ :‬ﺍ َﹾﻻ ‪‬ﺧ ﹸﺬ ﹺﺑ ‪‬‬
‫»ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻛﺎرﻫﺎ و اﻣﻮر ﺳﺨﺖ و ﻣﻬﻢ ﻛﻪ درﻣﺎﻧـﺪهات ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺗﻤﺎم اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧـﺪا و ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮﻟﺶ‬
‫ﻣﺤﻮل ﻛﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن و ﺑﻠﻨـﺪ ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ آﻧـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖﺷﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻳﺪ! از ﺧـﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ و‬
‫از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﻣﻮرﺗﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ در ﻣـﻮرد ﺣﻜـﻢ ﭼﻴـﺰي اﺧـﺘﻼف ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ« ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﭘﻴـﺮوي از‬
‫ﻗﺮآن‪ ،‬و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳﻨﺖ ﺟﺎﻣﻊ و وﺣﺪت آﻓﺮﻳﻦ او«‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ در اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳـﻨﺖ ﺑـﻪ ﺧـﻮدي ﺧـﻮد‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮدم را ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﻜﺎم و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ آن را ﻣﺸﺨﺺ و اﺟﺮا ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ ‪D7_0 ,- BC ,J‬‬

‫ ‪D
- 8 ,
BC ,ZP8 ,J‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾183‬‬

‫ﺟﻮاب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﺳﻴﺴـﺘﻢ و راﻫﻜـﺎر ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺑـﺮ اﺻـﻞ‬
‫اﻟﺰاﻣﻲ »ﺷﻮراي ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﻣﺘﻌﻬﺪ« ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺸﺮ ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ آن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬در اﺳﻼم ﻃﺮاح و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳـﺰ‬
‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻠﻲ دﻳﻦ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و اﺣﻜﺎم ﻗـﺮآن(‬
‫اﺳﺖ و روش اﺟﺮاي آن را در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي‪ :‬اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﻋﺒﺎدي‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و‪ ...‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻔﺴﻴﺮ و اﺟﺮا ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﺳﻨﺖ(‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻨﺖ ﻗﻄﻌـﻲ و‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻧﻴﺰ ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺪان ﮔﺮدن ﻧﻬﻴﻢ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻣﺮ ﻛﺮده‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي در ﺿـﺮورت ﭘﻴـﺮوي از ﺳـﻨﺘﺶ ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﻤـﻲﻣﺎﻧـﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
¬
®
¯
‪
º

¹
¸
¶

µ
´
³
²
±

°‬‬

‫»

¼

½


¾

¿

‪» 
: z


Á

À‬ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻗﺴﻢ! آﻧﺎن ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ و داوري‬
‫ﻧﻄﻠﺒﻨﺪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه در درون ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻴﭻ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ و ﻣﻼﻟﻲ‬
‫از آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدهاي ﻧﺒﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺖ‬
‫
‬ ‫ﮔﺮدﻧﺪ«‪
.‬‬

‫{‪z

_

^
]

\

[

Z

Y

X

W



V

U‬‬
‫)‪ ...» YY :F‬ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻧﺎزل‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ«‪.‬‬

‫{


‪» n :¢{ z¡

w
v

u

t
s
r
q
p‬ﻫﺮﭼﻪ‬

‫را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﻬﺎد ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬و از ﻫﺮﭼﻪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد‪،‬‬
‫اﺟﺘﻨﺎب و دوري ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾184‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫{
^

_

`

‪
l
k

j
ih
g

f

e

d

c

b

a‬‬

‫‪)» - :[L ( zm‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ!( ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻳﺪ‪ ،‬از ﻣﻦ‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ )و ﺳﻨﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﺎ دارﻳﺪ( ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ ﺑﺪارد و‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬از ﺧﺪا و رﺳﻮل‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﻨﻴﺪ )و ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮﻳﺪ(‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮان را دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻃﺎﻋﺖ از رﺳﻮل ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻦ ذﻫﻨﻴﺖ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪا‬
‫ﻧﻐﻮذﺑﺎﷲ ﺧﻮد ﺷﺎرع و ﺑﺎﻧﻲ دﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻃﺎﻋﺖ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اﻃﺎﻋـﺖ از‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ او ﺗﺸﺮﻳﺢ و ﺗﻄﺒﻴـﻖ ﺷـﺪه اﻧـﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪» fd :
zF  E  D  C  B  A‬ﻫﺮﻛﺲ از رﺳﻮل ﭘﻴﺮوي‬

‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ از ﺧﺪا ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب و ﻛﻼم ﺧﺪا و ﻣﺤﻤﺪ رﺳـﻮل اوﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﻻزم ﻣﻲدارد ﻛﻪ از ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﻴـﺮوي ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺑـﻪ ﻫﺮاﻧـﺪازه ﻛـﻪ در‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ آن ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﺑـﺪون آن ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻼح و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪10» :‬‬
‫‪.«/> ¤ ./0 :Ÿ 2;s K2@;  OŽ H ; N/ˆ ž 8 N‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دو ﻣﺮﺟﻊ اﺻﻠﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪» :‬ﻗـﺮآن« و »ﺳـﻨﺖ« ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ آﻳﺎت ﻗﺮآن و ﻓﺮﻣﻮدهﻫﺎي ﻋﻠﻲ
ﻛﻪ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻓﺮاوان دارﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻋﺘﺮت ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫و اﺋﻤﻪ دوازدهﮔﺎﻧﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﭼﺮاغ ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫ﻣﺮدم ﻣـﻲﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎً ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﻗـﺮآن ﺑـﺮ روي آن ﺗﺄﻛﻴـﺪ و ﻳـﺎ اﺷـﺎرهاي‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻳﺎ ﺧﻮد ﻋﻠﻲ
در ﮔﻔﺘﻪﻫـﺎﻳﺶ ﻣﺮﺟﻌﻴـﺖ ﺧـﻮد و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ را‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲداد و ﻳﺎ ﺑﺪان اﺷﺎرهاي ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬و در ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ اﻛﻨـﻮن و در‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾185‬‬

‫آﻳﻨﺪه ﻫﻴﭻﻳﻚ از آن ﺑﺰرﮔﻮاران ﺧﻮد ﺷﺨﺼﺎً ﺣﻀـﻮر ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬـﺎ رواﻳـﺎﺗﻲ‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺿﺪ و ﻧﻘﻴﺾ از اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ »ﻗـﺮآن‪،‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ و ﺳﻴﺮه و ﺳﻨﺖ« ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ »رواﻳﺖ ﺛﻘﻠﻴﻦ«‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ »ﻛﺘـﺎب اﷲ و ﻋﺘﺮﺗـﻲ« در ﺻـﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣـﺬي‪،‬‬
‫ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ اﻫﻞ ﺳـﻨﺖ ﻧﻘـﻞ و ﺛﺒـﺖ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ او ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫آري! آن ﺣﺪﻳﺚ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ آﻣﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫آن را ﻏﻴﺮ از رواﻳﺖ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ »ﺻﺤﻴﺢ« ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬رواﻳﺖ ﺻـﺤﻴﺤﻲ ﻛـﻪ در‬
‫»ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ« آﻣﺪه از زﻳﺪ ﺑﻦ أرﻗﻢ
ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻧﻴﺰ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد ﻫﻔﺖ رواﻳﺖ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ‬
‫از زﻳﺪ ﺑﻦ أرﻗﻢ
اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ رواﻳﺖ ﻣﺴـﻠﻢ ﺗﻮاﻓـﻖ دارد‪ ،‬و ﭼﻬـﺎر رواﻳـﺖ از‬
‫آﻧﻬﺎ از أﺑﻲ ﺳﻌﻴﺪاﻟﺨﺪري
و دو رواﻳﺖ ﻧﻴﺰ از زﻳﺪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ
ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪه‬
‫اﻧﺪ‪...‬‬
‫در ﻣﻴﺎن راوﻳﺎن ﺗﻤﺎم ﭼﻬﺎر رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ از أﺑﻲ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري
ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪،‬‬
‫»ﻋﻄﻴﻪ اﻟﻌﻮﻓﻲ« دﻳﺪه ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤـﺎي داﻧـﺶ )ﺣـﺪﻳﺚﺷﻨﺎﺳـﻲ( او را‬
‫ﺿﻌﻴﻒ و ﺟﺎﻋﻞ ﺣﺪﻳﺚ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ)‪ ،(1‬ﺑﺮاي اﻃﻼع از دﻻﻳﻞ ﺿﻌﻒ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ‬

‫ ‪:3=Ã H38 i30s J29s ,oO"m N ¡+ žM 1> oA #4?* ; ®#29 +A H/8‬‬
‫‪3OL ,3# 3/9 E^*# H ž ,/; F4s ^L ,t+e ž  H8 ,2· FP9 ¤ ./0‬‬
‫{ ‪:13> ^<+B3; K36#, ' 3# 0 7 /y< C ;  o; +, + P< BA , H8M Qt‬‬
‫‪N4 ' , (  ,+ N/; F4  ?^L  ,o8' ; >( ' 5252W0 1> #+ 0 2= ./0‬‬
‫‪D  n  Yk ,-h ,2 78 28 Q2>; H8 ; t 9 +, #  2  [ 2C‬‬
 ‫﴿‪﴾186‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻛﺘﺎب »ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال«)‪ (1‬و »ﺣﺪﻳﺚ اﻟﺜﻘﻠﻴﻦ و ﻓﻘﻬﻪ« ﺗﺄﻟﻴﻒ »دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ اﺣﻤﺪ‬
‫اﻟﺴﺎﻟﻮس« ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ!)‪.(2‬‬
‫دو رواﻳﺘﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ از زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ
ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮدو از ﻃﺮﻳﻖ »ﻗﺎﺳـﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺴﺎن« ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﻳﺚ او را ﻧﻴﺰ ﺿﻌﻴﻒ داﻧﺴﺘﻪ اﻧـﺪ )‪ ،(3‬ﺑـﺮاي‬
‫اﻃﻼع از دﻻﻳﻞ ﺿﻌﻒ او و ﺟﻌﻠﻲﺑﻮدن رواﻳﺘﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻛﻨﻴـﺪ‬
‫)‪.(4‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي ﻧﻴﺰ در »ﺻﺤﻴﺢ« ﺧﻮد دو رواﻳﺖ را ذﻛﺮ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻳﻜـﻲ از زﻳـﺪ ﺑـﻦ‬
‫اﻻرﻗﻢ
و دﻳﮕﺮي از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ
اﺳـﺖ‪ ،‬در رواﻳـﺖ زﻳـﺪ
ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻋﻄﻴﻪ ﻋﻮﻓﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد)‪ (5‬و در رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ
»زﻳﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴـﻦ اﻻﻧﻤـﺎﻃﻲ«‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﻳﺚ او را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻘﻴﻦ ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﻨﻜﺮ اﻟﺤﺪﻳﺚ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ)‪ .(6‬ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﺮاي دﻳﺪن دﻻﻳﻞ ﺿﻌﻒ او ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد)‪.(1‬‬

‫ ‪D-k ,-h ,P4š 78 ,2/Lp B8‬‬

‫‪Dfk ,¹  2 OL ^0, ,oO"m ®#29‬‬
‫‪/; F4s ¤ ./0 ,o/*O= N ¡+ žM :1> F H#2; #4?* ; ®#29 , H/8 -‬‬
‫ž ‪3C 3; 3 o3; +, + o3WC  3*O= , H38M QŸ @S t { OL ,# /9 E^*# H‬‬
‫‪H38 3; t 39 +, 3#  2 [ 2C N4 ' , (  ,+ N/; F4  2= ./0 ,N#+y<8‬‬
‫‪Df  fk ,
h ,2 28 Q2>+8‬‬
‫‪Dk ,¹  2 OL ^0, ,"  oO"m ®#29 Y‬‬
‫
 ‪ƒ^3 3; 30 723#, 9 +, ,  a9  L '+ +  2=  >+M :2# <8 1#+ H#‬‬
‫> ‪¤ .3/0 : OŽ H ± Ny=s ž 8 N 10 2E !¹ —sM :2# <8 0 72#, ,, ; +‬‬
‫‪,2#  F> /8 2; < 0 7 5, KC ; + BA ,  o; +, !7,8 KM Q/; F4 :^L‬‬
‫‪D Q+ N/; F4  2= ./0 :2 24 b 5[< B<4‬‬
‫ ‪ƒ^3 3; 30 723#, 9 +, ,  a9  L '+ +  2=  >+M :2# <8 1#+ H#‬‬
‫> ‪¤ .3/0 : OŽ H ± Ny=s ž 8 N 10 2E !¹ —sM :2# <8 0 72#, ,, ; +‬‬
‫‪,2# 3 F> /8 2; < 0 7 5, KC ; + BA ,  o; +, !7,8 KM Q/; F4 ^L‬‬
‫‪DQ+ N/; F4  2= ./0 :2 24 b 5[< B<4‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾187‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ آن رواﻳﺖﻫﺎ ﻏﻴﺮ از رواﻳﺖ زﻳﺪ ﺑﻦ اﻷرﻗﻢ
ﺿـﻌﻴﻒ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬

‫رواﻳﺖ ارﻗﻢ در »ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ« از ﻃﺮﻳﻖ »ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن« ﻛﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﻫـﻞ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪a338 o; Ÿ À L2# ; Ÿ P‚=  Ÿ 8 #  ¤  >+ 7E :NE+e H; 2#' HL‬‬
‫‪3s ¦ !¹ —s ,2@; 8s :E NT 0š vL OL Ts ¤ 2[) ,a3#2u‬‬
‫;‪¤ .3/0 3­s :o3O"T N ¡+ s ,RC\ ;+  >+ Ä\# s ‹ # ¢‬‬
‫ ­‪:E NT  RX+ ¤ ./0 OL ®) ,;  [/> 5yb +  K2‬‬
‫‪./; F4s  ¤ N0 0šs ,/; F4s  ¤ N00šs /; F4s‬‬
‫"  ‪:3E ?3/; F34s H38 5² ’s ?2#' # /; F4s N4 H8 :oG9‬‬
‫‪H38 :3E D52@; NOL a3E2G 189 H8 /; F4s H ,/; F4s H8 5²‬‬
‫‪189 `©4 F0 :E DDD¹PL ( *@C ( F"L ( OL ( N4 :E ?N4‬‬
‫‪.(2)«!N@ :E DNOL a3E2G‬‬
‫»از زﻳﺪ ﺑﻦ اﻷرﻗﻢ
رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ روزي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﺤﻠـﻲ و ﻛﻨـﺎر‬
‫آﺑﻲ ﻛﻪ »ﺧﻢ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ و در ﺑﻴﻦ ﻣﻜـﻪ و ﻣﺪﻳﻨـﻪ واﻗـﻊ اﺳـﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اي را اﻳﺮاد ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬او ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨـﺎي ﺧـﺪا و ﻣﻮﻋﻈـﻪ و ﻳـﺎدآوري‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺎﺑﻌﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم! ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ اﻧﺴﺎن ﻫﺴـﺘﻢ و ﻫـﺮروز اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫دارد ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﭘﺮوردﮔﺎر )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻠﻚ اﻟﻤﻮت( ﺑﻪ ﺳـﺮاغ ﻣـﻦ ﺑﻴﺎﻳـﺪ و ﺟـﺎن ﻣـﺮا‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ دو ﭼﻴﺰ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ را در ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣـﻲﮔـﺬارم‪ :‬اوﻟـﻲ‪:‬‬
‫»ﻛﺘﺎب« ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﻨﻤﺎ و روﺷﻨﮕﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬آن را ﺑﺮﮔﻴﺮﻳـﺪ و ﺑـﺪان ﺗﻤﺴـﻚ‬
‫ﺟﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺄﻛﻴﺪ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻤﻮد و آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬و در ﺑﺎرة‬
‫»اﻫﻞ ﺑﻴﺘﻢ« ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮم )و اﻳﻦ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬

‫ ‪Dfdk ,-h ,i$ Q%P N@uM o€J −Yk ,¹  2 ^0, ,oO"m ®#29‬‬
‫ !)˜ ‪D- 5+ ®#29 ,R$;s H; OL F¬Ž .; ,a;)G F¬Ž ./0 ,NO8‬‬
 ‫﴿‪﴾188‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﭘﺲ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻪ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ آﻳـﺎ زﻧـﺎن او‬
‫ﺟﺰو اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ؟ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! زﻧـﺎن او ﻧﻴـﺰ از اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻌـﺪ از او ﺻـﺪﻗﻪدادن ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺣـﺮام ﺑﺎﺷـﺪ اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫اوﺳﺖ)‪ ،(1‬ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ آل ﻋﻠﻲ‪ ،‬آل ﻋﻘﻴـﻞ‪،‬‬
‫آل ﺟﻌﻔﺮ و آل ﻋﺒﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﺤﺮوم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري!«‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را اﻳﺮاد ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ دﻟﺨﻮري و ﻛﺪورﺗﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻋﻠﻲ
و ﺗﻌﺪادي از ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻛﻪ از ﻳﻤﻦ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣـﺮدم را در ﺑـﺎره اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﺧـﻮد‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در رواﻳـﺖ آﻣـﺪه‪» :‬اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ« در درﺟـﺔ اول‬
‫ﺷﺎﻣﻞ »ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﻋﻤﻮﻫﺎ و ﻋﻤﻮزادهﻫﺎﻳﺶ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺸﻤﻮل آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪...‬‬
‫در »اﻟﻤﻮﻃﺄ« اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪.(2)«P a3> ¤ ./0 :± N/ˆ s 8  OŽ H H#8s N 10‬‬
‫»در ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ دوﭼﻴﺰ را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨـﺪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش«‪.‬‬
‫در ﺳﻴﺮه »اﺑﻦ ﻫﺸﺎم« ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺧﻄﺒﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع را ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ‬
‫آورده‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫»و‪a33> ¤ ./0 Ÿ ; Ÿ 8s ,Ÿ 2;s OŽ HO ; N/[G/L ž 8 N 10 2E‬‬
‫‪.(3)«P‬‬

‫ ‪‹3[0 3( 3; N#3X ’3À ' 3O; ,233[ 5,, ?0'  2=  >+ W# = ; 7_> +,‬‬
‫‪D28‬‬
‫ ‪D+2";  " HL  ./0 ,‹8 78p ,\$ u‬‬
‫‪DYnk ,/@#} ,>7_> ' F" -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾189‬‬

‫»در ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎده ام ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آن ﻣﻠﺘﺰم ﺑﺎﺷﻴﺪ و اﻋﺘﺼﺎم‬
‫)و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ( ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺨﻮاﻫﻴـﺪ ﺷـﺪ‪) ،‬آن دو ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از( ﻛﺘـﺎب‬
‫ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ در »دﻻﻟﺖ« و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در »ارزﺷﮕﺬاري« اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠـﻴﻦ را ﭼﻨـﺪ راوي و ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﺳﻨﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﻌﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ رواﻳﺖ »ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺳﻨﺘﻲ«‬
‫ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻗﺮآن و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ رواﻳﺖ »ﻛﺘﺎب‬
‫اﷲ و ﻋﺘﺮﺗﻲ« آن ﻗﻮت و اﻋﺘﺒﺎر را ﻧﺪارد‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺿﻌﻒ آن ﻫﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻧﻴﺰ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ!‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻼش اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ »ﻋﺼـﻤﺖ« اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﻨـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﺣﻜﺎم و ﺗﻔﺼﻴﻼت دﻳﻦ را ﻓﻘـﻂ از ﺧﺎﻧـﺪان ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻧﻪ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ص و ﻧﻪ ﺣﺘﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن اﺑﻮذر و ﻣﻘﺪاد‬
‫و ﻋﻤﺎر اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ اﺻـﺤﺎب ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻗﺒﺎﻳـﻞ و‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﺎد؟ در دوران ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﻣﮕﺮ ﻣﺮدم ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ و اﺣﻜﺎم دﻳﻦ ﺷـﺎن را از آﻧﻬـﺎ ﻧﻤـﻲآﻣﻮﺧﺘﻨـﺪ؟ آﻳـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺮدم از ﻃﺮف اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻏﻴﺮ از اﻫـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﻧﺸﺎن داد؟‪.‬‬
‫در ﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ رواﻳﺎت از ﻋﺘﺮت و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻧﻴـﺰ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫رﻓﻊ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از رواﻳﺎت اﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﻗـﻮل‬
‫ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻘﻴﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫آن رواﻳﺎت ﻣﻨﻘﻮل و ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ﺣﺘﻲ زﻣﻴﻨﻪ اﺧﺘﻼف در ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ! ﻃﻮري ﻛﻪ اﺋﻤـﺔ دوازدهﮔﺎﻧـﺔ ﻛـﻪ ﻏﺎﻟـﺐ ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﻗﺎﺋـﻞ ﺑـﻪ‬
 ‫﴿‪﴾190‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻋﺼﻤﺖ و وﻻﻳﺖ ﺗﻜـﻮﻳﻨﻲ اﻳﺸـﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت ﺗـﺎرﻳﺦ و ﺑـﻪ اﻋﺘـﺮاف‬
‫ﻋﻠﻤﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻫﺮﻛﺪام داراي ﻋﻤﻠﻜﺮد و اﺟﺘﻬﺎد ﺧﺎص ﺑﻪ ﺧـﻮد ﺑـﻮده اﻧـﺪ ﻛـﻪ در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد ﺑﺎ ﻋﻤﻞ و اﺟﺘﻬﺎد اﻣﺎم دﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارد‪ ،‬و ﻋﻤـﻼً ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ آن ﺗﻔﺎوت و ﺗﻀﺎدﻫﺎ را ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺳﺎزش دﻫﻨﺪ)‪(1‬؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺟﻨﮓ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺻﻠﺢ و ﺑﻴﻌـﺖ‬

‫ ‪Ÿ PE‬‬
‫_ ‪3=; 3;  [  L ; # +,  ,N# 5,0 0š + ?_/= H# ' =; , FG +,‬‬
‫‪oA + ( O“ j 0 [$ ƒ‘J ; OL ?ª9 «_/= OS ' ,, 8 5+ 6#,‬‬
‫<‪13< + OL 1>,  2 ,+  i8& ,, ; _/= [$  OL 8M 1> 5,0 ƒ+B‬‬
‫ ; ‪3 13, 36 €J  ,1y< , = + ; 1< + [$ 1>,  1y< , = +‬‬
‫‪,Yk ,Y-h ,+ 3e +3); ; ,  @C8 Q28( %; 56( :, 8 |_! + , ( 8‬‬
‫‪DK, P± E; 2[] …O@  …"r‬‬
‫[  ‪,13>
H39 ƒ3‘& 3; 3OL ?ª9 «_/= 2 5,0 0š @ KOL €A :6#,‬‬
‫(‪ 13+  K 3> 3;
3OL H; H9 ƒ2' ,2 ¶+ ' ' o8©u%8  AM :2 5,+‬‬
‫‪38, ƒ 3#< 3;  N# 6; Hb>  ; N [ H8 :1*<  1#< ’‰> ,1W  +0‬‬
‫‪'  5238(  K > ; 46)P! 7,8  2 /W0 mL 0 864 !+2& K :1*< ’‰> ,,,‬‬
‫ "‪7,8 aJ  K#y‰ + ( 0 7,0 !   ; H8 ,K%6; 52L ; + 1_= 0 2,0 V‬‬
‫‪; 5Š; K > ; %;'  )O$ h= i= 0 864 o€J ,20 1L$  ' …$8 8ˆ +,‬‬
‫ ‪ !K 3W +3;+ 3( 3;  3W; ?= +,  K,<'; #28 ; 0 7,0 tL ,2>+‬‬
‫‪ 3< 3 K 3 h+3= 3#28 ' 30 7,0 !   ; 2 5:] mL = 0 N4 864‬‬
‫‪D!K,  PE 8 Ks+ + 8 H# ' ‹#Œ4 +,  8 ,P #28 +,  ,  /W0‬‬
‫‪13L$ H38 ' …$38 83ˆ +, 7,8 aJ  N; x/8 0 ,+ 8 H# +, :,, j>&
OL ?ª9‬‬
‫‪38 +, 0 1> K+G  H#C8 ' 52L ( …9 *O= .b/  1@; :N# 6; 2#; ,20‬‬
‫ ‪V+ 1> RC 7,8 aJ ; ,2,0 1" 8 0 1_= ; ( < ,2+, + Ž9 #28‬‬
‫ ‪D2  NO‬‬
‫‪3; 3‚;+ +, ,7,,38 73 + +0 H# < ,2oW=  Á#} ( +, H/<5+0 ,+ 8 +, 8‬‬
‫‪3; 138 H3# ?239  234, K+ 3E* 3# '  ,238(38 +3 ; 4 0 O8 + 8‬‬
‫&‪5:] mL 0 864 #28 ' h= ,+ 8 +, 8 D7, P N$=5, >( ,,  F#2P <20‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾191‬‬

‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ
ﺑﺎ او‪ ،‬و ﺟﻨﮓ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ
ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‪ ،‬و ﺳـﻜﻮت و‬
‫ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي اﺋﻤﻪ دﻳﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻠﻔﺎي اﻣﻮي و ﻋﺒﺎﺳﻲ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﻳﺸـﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ آن ﺗﻀﺎدﻫﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ رواﻳـﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻗﺒﻮل آنﻫﺎ ﻫﺮﻳﻚ از اﻣﺎﻣـﺎن دوازدهﮔﺎﻧـﻪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧـﺐ‬
‫ﺧﺪا ﻧﺎﻣﻪ و ﻛﺘﺎب ﺧﺎﺻﻲ داﺷﺘﻪ و ﻣﺄﻣﻮر ﺑـﻮده اﻧـﺪ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ اﺣﻜـﺎم آن رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ! ﻳﻌﻨﻲ آﻧﺎن ﺧﻮد وﻇﺎﻳﻒ ﺧﺎﺻﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺗﺎﺑﻊ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ!!‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬وﻗﻮع ﻫﺮ اﻣﺮ و ﻫﺮﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮﺧﻼف ﺣﻜـﻢ‬
‫ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻣﺎﻣـﺎﻧﻲ ﺑـﺎ ﭼﻨـﺎن اﺧﺘﻴـﺎراﺗﻲ‬
‫ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻠﻢ ﺑﻄﻼن ﻛﺸﻴﺪن اﻟﻌﻴﺎذﺑﺎﷲ ﺑـﺮ اﺣﻜـﺎم ﻗـﺮآن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﻴﺰاﻧﻲ و ﻣﻌﻴﺎري ﺟﻮر درﻧﻤﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ؟‬

‫در ﻣﻮرد ﺣﺪﻳﺚ »ﺛﻘﻠﻴﻦ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ »ﻣﺘـﻮاﺗﺮ« و از ﻣﺴـﻠﻤﺎت‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻮاﺗﺮ و ﺻﺤﺖ آن ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ »ﻛﺘﺎب اﷲ« ﻳﺎ‬
‫»ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺳﻨﺘﻲ« ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻋﺮض ﻛﺮدم‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر اوﻟﻲ و اﺳﺎﺳﻲ ﻫـﺮ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ‬
‫»ﺳﻨﺪ رواﻳﺖ« آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ »ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﺘﻦ« آن ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻗﻄﻌﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺳـﺎزﮔﺎري داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺳـﻨﺪ ﺣـﺪﻳﺚ‬

‫‪N#3; 3 6A ,7, 3; /< +E 5:] +, mL 28 B H8 9 +, :N# 6; 2#; ,, ; 52‬‬
‫‪D!?7  h+= #28 ' 1, 8‬‬
 ‫﴿‪﴾192‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺳﻨﺘﻲ« را ﻫﻤﻪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ؛ ﭼﻮن ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻗﺮآن اﺳـﺖ‪ ،‬و اﮔـﺮ ﻳـﻚ‬
‫ﺳﻨﺪ رواﻳﺖ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ زﻳـﺮا »ﻣﺤﻔـﻮف ﺑـﻪ ﻗﺮﻳﻨـﺔ‬
‫ﻗﻄﻌﻴﻪ« اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻳﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ص ﻛﺘـﺎب و ﺳـﻨﺖ را از‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎد و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑـﻪ آن دو ﻣﺘﻤﺴـﻚ ﺷـﻮد اﻫـﻞ ﻧﺠـﺎت‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و آن دو از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬و روي ﻫﻢ رﻓﺘـﻪ ﻋﻘﺎﻳـﺪ و ﺷـﺮاﻳﻊ‬
‫اﺳﻼم را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮده و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ »ﻋﺘﺮت« را ﺑﻪ ﺟﺎي »ﺳﻨﺖ« ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺎﻧﻮنﮔـﺬاري در اﺳـﻼم‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﻮد آﻧﺎن از اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺮوان ﻗﺮآن و‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﻮده اﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﻣﻘﺎم ذﻛﺮ »ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري« ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫»ﻗﺮآن« و »ﺳﻨﺖ« ﺧﻮد ﺳﻔﺎرش ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬و اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ و ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫»ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺳﻨﺘﻲ« ﺑﻬﺘﺮ ﺟﻮر درﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ »ﻛﺘﺎب اﷲ و ﻋﺘﺮﺗﻲ«‪.‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻳﺸﺎن در ﺟﻬﺖ اﺛﺒﺎت ﺣﺪﻳﺚ »ﻛﺘﺎب اﷲ و ﻋﺘﺮﺗﻲ« ﺑﻪ ﮔﺰارش‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ اﻷرﻗﻢ
در »ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ« اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪¤ .3/; y3b + 3 K2­  ¤ ./0 ­s :oO"m N ¡+ s‬‬
‫>‪¤ N030šs 3/; F4s :E NT  RX+ ¤ ./0 OL ®) ,;  [/‬‬
‫ ‪.(1)«/; F4s‬‬
‫»ﻣﻦ دو ﭼﻴﺰ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ را در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﻲﻧﻬﻢ‪ ،‬اوﻟﻲ‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪاﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻧﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ آن را ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺪان ﺗﻤﺴـﻚ ﺟﻮﻳﻴـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺄﻛﻴﺪ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬و اﻣﺎ در ﻣـﻮرد اﻫـﻞ ﺑﻴـﺘﻢ؛‬
‫ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد ﺷﻤﺎ ﻣﻲآورم )و اﻳﻦ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻓﺮﻣﻮد(«‪.‬‬

‫ !)˜ ‪D- £+ ®#29 ,R$; H; OL F¬Ž .; ,a;)G F¬Ž ./0 ,NO8‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾193‬‬

‫آﻳﺎ از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ »ﻋﺘﺮت« ﻧﻴﺰ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺎﻧﻮنﮔـﺬاري‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺤﺼﺮاً از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺸﺎن دﻳﻦ را ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ؟ آﻳﺎ روح ﺣﺪﻳﺚ ﺗﺄﻛﻴﺪي‬
‫ﺑﺮ ﺿﺮورت ﻣﺤﻮرﻳﺖ و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻗﺮآن ﻧﻴﺴﺖ؟‪.‬‬
‫از واژة »ﺛﻘﻠﻴﻦ« در ﺣﺪﻳﺚ »ﻛﺘﺎب اﷲ و ﻋﺘﺮﺗﻲ« ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻗـﺮآن و‬
‫ﻋﺘﺮت ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و در ﻳﻚ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻗـﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻓـﺮض‬
‫ﺻﺤﺖ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬در ﺣﺪﻳﺜﻲ دﻳﮕﺮ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻗـﺮآن »ﺛﻘـﻞ اﻛﺒـﺮ« و ﻋﺘـﺮت‪» ،‬ﺛﻘـﻞ‬
‫اﺻﻐﺮ« اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪.(1)«œ!e F"m N ¡s i0e F"m; N F[Ls  s‬‬
‫»آﻳﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺛﻘﻞ اﻛﺒﺮ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدم‪ ،‬و ﺛﻘﻞ اﺻﻐﺮ را از ﻣﻴﺎن ﺷـﻤﺎ‬
‫واﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ؟«‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ رواﻳﺎت ﻣﻔﺴـﺮ و ﻣﻜﻤـﻞ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧـﺪ و در ﺑﺮاﺑـﺮ »ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺛﻘﻠﻴﻦ« ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﻛﺘﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آورده اﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺛﻘﻠﻴﻦ را ﺗﻮﺿﻴﺢ داده‪ ،‬و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛـﻪ »ﻗـﺮآن« و »ﻋﺘـﺮت« دو ﻣﺮﺟـﻊ‬
‫ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻳﻢ!!‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺳﺮوش در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ در داﻧﺸﮕﺎه )ﺳـﻮرﺑﻮن( و در ﺣﻀـﻮر‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و روﺷﻨﻔﻜﺮان اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻘﻴﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت زﻳﺎدي ﺑﺎ اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ دارد‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬دو ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻴﺪي ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن درﺟﻪ‬
‫از ﻏﻠﻀﺖ در ﺟﻬﺎن ﺗﺴﻨﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اول ﺧﺼﻠﺖ »وﻻﻳﺖ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ آن‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬اداﻣـﻪ ﭘﻴـﺪا ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺑـﺎ ﻣـﺮگ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد؛ آﻧﻬﻢ در اﻓﺮادي ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻪ در ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن آﻧـﺎن اوﻟﻴـﺎء‬
‫اﻟﻬﻲ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﻧـﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ »اﻣﺎﻣـﺎن ﺷـﻴﻌﻪ« ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬

‫ ~ ‪Df 7_0 , BC ,7_>p – |} ,X_P‬‬

 ‫﴿‪﴾194‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم »ﺧﺎﺗﻤﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« را دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻜﻠﻴﻔﻤـﺎن را ﺑـﺎ آن ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﺒﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه اﻧﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دارد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ از آن ﮔﺬﺷـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم »ﺧﺎﺗﻤﻴﺖ« در ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻔﻬﻮم رﻗﻴﻖ ﺷﺪه و ﺳﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﺎﻣﺎن ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﺣﻖ ﺗﺸﺮﻳﻊ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎرا ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺳﺮوش آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻘﻪ ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﻞ اﺣﺎدﻳـﺚ ﺻـﺤﻴﺢ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻪ ﺑﻴﺴـﺖ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ داﻧﺶ ﻓﻘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻔـﺪه ﺣـﺪﻳﺚ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و‬
‫آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﻪ آﻧﻬﻢ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻓﻘﻬﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ در واﻗﻊ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻼوه رواﻳﺎت ﻣﻮﺛﻖ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻓﻘﻪ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ وﺿﻊ در ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑـﻮد و ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻧـﺰد اﻳﺸـﺎن ﺑﺴـﻴﺎر ﻧﺎﻣﺤـﺪود و‬
‫ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ وﻗﺘﻲ از اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق و اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ رواﻳﺘﻲ را‬
‫ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق و ﺳـﺎﻳﺮ اﺋﻤـﻪ ﺟـﺰو ﻓﻘﻬـﺎ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ و رأي ﻓﻘﻬـﻲ‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻴﻦ ﺣﻜﻢ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن رﻓﺘﺎر ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻗﺮآن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣـﺎم ﻫـﻴﭻ ﻓﺮﻗـﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻮرد و ﻣﺤﻞ »وﺣﻲ« ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮي دﻳﮕﺮ ﺑﻜﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪث و ﻣﻔﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻳﻚ ﺟﻮري ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻓﻬﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﺷﻜﻠﺶ را ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ اﺳـﻢ‬
‫وﺣﻲ ﻫﻢ ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﺸﻮﻧﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺄن و ﻣﺮﺗﺒﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن ﺷﺄن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘـﺎم ﻋﺼـﻤﺖ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾195‬‬

‫ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺳﺨﻦ اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺮدﻳﻒ ﻛـﻼم ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و ﻗـﺮآن‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺸﺎن را ﺣﺎﻣﻼن وﻻﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻫﺮ ﺣﺮﻣﺘﻲ ﻫﻢ ﺑـﺮاي اﺑﻮﺣﻨﻴﻔـﻪ ﻗﺎﺋـﻞ ﺑﺎﺷـﻨﺪ وي را ﻣﻌﺼـﻮم‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ و وي را ﺣﺎﻣﻞ وﻻﻳﺖ اﻟﻬـﻲ ﻧﻤـﻲداﻧﻨـﺪ و ﻫﺮﮔـﺰ او را ﻣﺼـﻮن از‬
‫اﻧﺘﻘﺎد و اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺰاﻟﻲ ﻣﻨﺘﻘﺪ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻮد و ﺳﺨﻦ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﮔﻔـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ آن را ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻏﺰاﻟﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ روي ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪه‪ ،‬اﻣﺎ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ آﻣﺪﻳـﺪ‬
‫»ﻫﻢ رﺟﺎل و ﻧﺤﻦ رﺟﺎل« »آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﺴـﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣـﺎ ﻫـﻢ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮدﻣﺎن ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ« آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﺣﺮﻓﻲ دارﻧﺪ و رأﻳﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺣﺮف و رأﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ رخ ﻣﺎ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫دﻫﺎﻧﺖ را ﺑﺒﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا؟ او ﺻﺎﺣﺐ اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺎ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻗـﺪر ﺧﻮدﻣـﺎن ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺻﺎﺣﺐ اﺟﺘﻬﺎدﻳﻢ و ﻋﻘﻼً و ﻣﻨﻄﻘﺎً از ﻧﻈﺮاﺗﻤﺎن دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﻚ ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﺎن و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺴﺌﻠﻪ وﻻﻳـﺖ و‬
‫ﺗﻌﺎرض آن ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎﺗﻤﻴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ درﻛـﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺧﺼﻮﺻـﺎ اﻵن در اﻳـﻦ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻏﻠﻮآﻣﻴﺰي ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻫﺴﺖ اﻳﻦ درﻛﻲ ﻛﻪ از وﻻﻳﺖ دارﻧـﺪ واﻗﻌـﺎ ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺧﺎﺗﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﺮان ﻣﺎ ﻳﻚ ﺷﻴﻌﻪ ﻏﺎﻟﻲ ﻳﻌﻨﻲ اﻫﻞ ﻏﻠﻮ دارﻳـﻢ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﺻﻔﻮي و ﻳﻚ ﺗﻔﻜﺮ اﺧﺒﺎري ﻛﻪ در آن اﺳـﻢ‬
‫اﺟﺘﻬــﺎد ﺑــﺮده ﻣــﻲﺷــﻮد‪ ،‬اﻣــﺎ ﭼﻴــﺰي ﺗﻘﻠﻴــﺪ در ﺣﻮزﻫــﺎي ﻋﻠﻤﻴــﻪ ﺑــﻪ ﭼﺸــﻢ‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮرد«)‪.(1‬‬

‫ ‪DH;+ > 56W, fY°f°-‬‬

 ‫﴿‪﴾196‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻋﺼﻤﺖ اﺋﻤﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ )ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن اﺋﻤﻪ(‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﻤﺎوي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻨﻈﻮر آﻳﻪ از اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻫﻤﺎن ﭼﻬﺎرده ﻣﻌﺼﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﺑـﻪ دو رواﻳـﺖ‬
‫از ام ﺳﻠﻤﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر«‬
‫آورده و ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻛﺴﺎء ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ)‪ (1‬اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛـﻪ ام ﺳـﻠﻤﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺸﻤﻮل آﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﺿﻤﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻣـﺬﻛﺮ )ﻋـﻨﻜﻢ( و‬
‫)ﻳﻄ ‪‬ﻬﺮﻛﻢ( آﻣﺪه و ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺆﻧﺚ )ﻋﻨﻜﻦ( و )ﻳﻄﻬﺮﻛﻦ( ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ؟ و ادﻋﺎ ﻛﺮده‬
‫ﻛﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻛﺮ در دو ﻛﻠﻤﻪ »ﻋﻨﻜﻢ« و »ﻳﻄﻬـﺮﻛﻢ« ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن ﻣﻌﺼـﻮﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬
‫اوﻻً‪ :‬در ﻣﻮرد واژه »اﻫﻞ« ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺻﻮﻻً در ﻗﺮآن )اﻫﻞ( ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﻣﻮري ﺑﺎﻫﻢ ﻧﻘﺎط ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻮن »اﻫـﻞ ﻛﺘـﺎب«‬
‫ﻛﻪ در داﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب اﺷﺘﺮاك دارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ »اﻫﻞ اﺳﻼم« ﻛﻪ در اﺳﻼم‪ ،‬اﺷﺘﺮاك ﻋﻘﻴﺪه‬
‫دارﻧﺪ)‪ .(2‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬واژه اﻫﻞ در ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻋـﻢ از ﻫﻤﺴـﺮان‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺒﻞ و‬
‫ﺑﻌﺪ آﻳﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ »اﻫﻞ« را در آﻧﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ ‪ 23 = 3 , 3= K3PL 3#' +  o9  H9 ,OL ,[$  i8& :528( 41#+ +,‬‬
‫‪DQ!,< ¡& K2O&4 ' + W# ’& ,2/4 H8 1; F4 # !+<,+&M :, 8‬‬
‫ ‪72>M ,QDDDO4s 7_>p Šs   ž 1W)M :2#88 ?+œ a>+ +,
OL €A‬‬
‫< >_‪DQDDDN K+# + O8  7‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾197‬‬

‫در آﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮﻳﻨﺔ »ﻳﺎ ﻧﺴﺎء اﻟﻨﺒﻲ« در آﻏـﺎز ﻣﻄﻠـﺐ‪ ،‬و ﺿـﻤﺎﻳﺮ ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻣﺆﻧﺚ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي آﻳﻪﻫﺎ و ﺧﻮد آﻳﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻣﺮاد از واژه »اﻫﻞ« ﻫﻤﺎن زﻧﺎن‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪ ] \ [ Z Y X WV U T S  R Q‬‬

‫^ _ ` ‪ k j i h g  f e d c b a‬‬
‫‪  w vu t s r q p  o nm l‬‬
‫‪ a  `   _  ~  }     |  {    z  y  x‬‬
‫‪   n m  l kj i h  g  f e  d c b‬‬
‫‪» -Y – - :.B9e z q p o‬اي زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺷﻤﺎ ﻣﺜﻞ ﻫﻴﭻﻳﻚ از‬
‫زﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺘﻘﻲ و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺻﺪا را )ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﻫﻮساﻧﮕﻴﺰ( ﻧﺮم و ﻧﺎزك ﻧﻜﻨﻴﺪ )و ﺑﺎ ﻧﺎز و ﻛﺮﺷﻤﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ!( ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎردﻻن ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪوزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺮازﻧﺪه ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬و در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ )و ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫اﺟﺎزه داده‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﻴﺮون ﻧﺮوﻳﺪ( و ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺮدم ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﻮﻳﺪ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ و آراﻳﺶ ﻧﻜﻨﻴﺪ! )و ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﺗﻤﺎﺷﺎي‬
‫ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ!(‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﭘﺎ دارﻳﺪ‪ ،‬زﻛﺎرت را ﺑﭙﺮدازﻳﺪ و از ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ! زﻳﺮا ﻗﻄﻌﺎً ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻠﻴﺪي را از ﺷﻤﺎ اﻫﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( دور ﻛﻨﺪ و ﺷﻤﺎ را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺳﺎزد و آﻳﺎت ﺧﺪا و ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﺣﻜﻤﺖآﻣﻴﺰ را ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪) ،‬ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ و ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان(‬
‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ )از ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﺘﺎن( دﻗﻴﻖ و آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻳﺎت ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ آن ﻃﺮف ﺧﻄـﺎب ﻫﻤﺴـﺮان‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻗﻄﻌﻪاﻳﻲ از آﻳﺎت را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺳﻴﺎق و ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫آن را ﺷﻜﺴﺖ‪...‬‬
 ‫﴿‪﴾198‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از »اﻫﻞ« در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻤﺎن »ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧـﺎص‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﻈﻮر از »اﻟﺒﻴﺖ« ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺣﺠﺮهﻫﺎي ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ اﺳـﺖ؛‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن آﻳﺎت ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{‪ c b... }  | {  z ...hg f‬‬

‫‪zfe d‬‬
‫ﻳﺎ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ در ﻫﻤﺎن ﺳﻮره ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪z

o

n


m



l

k

j

i

h

g

f

e‬‬
‫‪» 
- :.B9e‬اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ وارد ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫اﺟﺎزه داده ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ ﻧﻴـﺰ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺧـﻮد رواﻳـﺖﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي را از »اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس«‪،‬‬
‫»ﻋﻜﺮﻣﻪ«‪» ،‬ﻋﻄﺎء«‪» ،‬ﻛﻠﺒﻲ«‪» ،‬ﻣﻘﺎﺗﻞ«‪» ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ب« آورده ﻛـﻪ ﻣﻘﺼـﻮد‬
‫آﻳﻪ ﻫﻤﺎن ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎ در رواﻳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ام ﺳﻠﻤﻪ ك ﻛﻪ از »اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜـﻮر« ﺳـﻴﻮﻃﻲ آورده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ آن را ﺟﻌﻠﻲ و ﻣﺮدود داﻧﺴﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬و در ﺳﻠﺴـﻠﻪ آن‬
‫دو رواﻳﺖ »ﺷﻬﺮ ﺑﻦ ﺣﻮﺷﺐ« و »ﻓﻀﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﺮزوق اﻟﻜﻮﻓﻲ« و »ﻋﻄﻴﻪ اﻟﻜـﻮﻓﻲ«‬
‫و »ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪوس« دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ »ﺗﻌﺼﺐ و ﺗـﺪﻟﻴﺲ‬
‫و ﺟﻌﻞ« رواﻳﺖ و دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ)‪.(2‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ رواﻳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ام ﺳﻠﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛـﻪ او ﻣﺸـﻤﻮل آﻳـﻪ‬
‫ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ و ﻣﺎ ﻣﺘﻦ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮآن را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ام ﺳﻠﻤﻪ ﻛﻨﺎر ﻧﻤﻲﻧﻬﻴﻢ!‪.‬‬

‫ ‪DŠ8 zA ,nfk ,Yh ,0  ,#2" ˜/‬‬

‫ ‪,Yh ,33[ H3; ,a3 h38 −Y
nk ,h ,-k ,-h ,33P4š 738 ,23/Lp B38‬‬
‫‪D-
-k ,2¬ * ; # [O@8 j …O@ −fk‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾199‬‬

‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬و اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا دو ﺿﻤﻴﺮ »ﻋﻨﻜﻢ« و »ﻳﻄﻬﺮﻛﻢ« ﺑﺮﺧﻼف ﺳـﺎﻳﺮ ﺿـﻤﺎﻳﺮ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﺆﻧﺚ ﻛﻪ در آﻳﺎت آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻛﺮ ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻟﻔﻆ »اﻫﻞ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺿﻤﻴﺮ ﺑﻪ آن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﻮرد در‬
‫ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ ﻛﻪ أﻓﺼﺢ ﻛﻼم اﺳﺖ! ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻨـﺪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ از آﻧﻬـﺎ اﺷـﺎره‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫{
‪» nf :7@e
z j

i
h
g
f
e
d
c
b‬ﭘﺲ‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را درﺧﺸﺎن و ﺗﺎﺑﻨﺎك دﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ!‬
‫اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﺎ و ﺳﺘﺎره اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ »اﻟﺸﻤﺲ« ﻣﺆﻧﺚ ﻟﻔﻈﻲ اﺳﺖ و ﺻﻔﺖ آن ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﻏﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﺆﻧﺚ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪي ﭼﻮن ﻟﻔﻆ »رب« ﻣﺸﺎر‪‬اﻟﻴﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺬﻛﺮ »ﻫﺬا« ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺻـﻔﺖ ﺗﻔﻀـﻴﻠﻲ ﻣـﺬﻛﺮ »أﻛﺒـﺮ«‬
‫ﺑﺮاي »اﻟﺸﻤﺲ« ﻛﻪ ﻣﺸﺎر‪‬اﻟﻴﻪ »ﻫﺬا« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻪ »ﻫﺬه« و ﻧﻪ »ﻛﺒﺮي« ﻛﻪ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﺗﺎً ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮاي »اﻟﺸﻤﺲ« ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ذﻛﺮ اﺳﻢ اﺷﺎره و ﺿﻤﻴﺮ ﺗﻔﻀﻴﻠﻲ ﻣﺬﻛﺮ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺮاي »اﻟﺸـﻤﺲ« ﺑـﻪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻛﻠﻤﻪ »رب« اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻣـﺬﻛﺮ در آﻳـﻪ ﺗﻄﻬﻴـﺮ ﺑﻌـﺪ از آن‬
‫ﻫﻤﻪ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻣﺆﻧﺚ‪» :‬ﻟﺴﺘﻦ«‪» ،‬اﺗﻘﻴﺘﻦ«‪» ،‬ﻓﻼ ﺗﺨﻀﻌﻦ«‪» ،‬ﻗﻠﻦ«‪» ،‬ﻗﺮن«‪ ،‬ﺑﻴـﻮﺗﻜﻦ«‪،‬‬
‫»ﺗﺒﺮﺟﻦ«‪» ،‬أﻓﻤﻦ«‪» ،‬آﺗﻴﻦ« و »أﻃﻌﻦ«‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر »اﻫﻞ« ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد‪ ،‬و اﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ واﺿﺢﺗﺮ‪:‬‬

‫{
‪
A
Ö
Õ

Ô
Ó
Ò

Ñ
Ð
Ï
Î
Í‬‬
‫‪
O

N

M

L


K

J

IH

G

F

E

D

C

B‬‬
‫‪z
_
^
]

\
[Z
Y
X
W

V
U
TS
R
Q
P‬‬
‫‪» n- – n :, 4‬ﻫﻤﺴﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ﺳﺎره ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ( اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد )از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻛﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺑﺮادرزاده اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻟﻮط و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن از دﺳﺖ ﻛﻔﺎر آﻣﺪه اﻧﺪ( ﺧﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ )ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن( ﺑﺪو ﻣﮋده‬
 ‫﴿‪﴾200‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫)ﺗﻮﻟﺪ( اﺳﺤﺎق و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او )ﺗﻮﻟﺪ( ﻳﻌﻘﻮب )از اﺳﺤﺎق( را دادﻳﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬
‫واي! ﻣﮕﺮ ﻣﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺮزﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ از او )اﺑﺮاﻫﻴﻢ( ﺷﻮﻫﺮم ﻛﻪ ﭘﻴﺮﻣﺮدي اﺳﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪي ﻣﻲزاﻳﻢ؟! اﻳﻦ ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳﺖ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )اﺑﺮاﻫﻴﻢ(!‬
‫آﻳﺎ از ﻛﺎر ﺧﺪا ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟! رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺎت ﺧﺪا ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺘﻮده و ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﺎره ﻫﻤﺴﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ  اﺳﺖ‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ او را در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺎزا و ﭘﻴﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ اﺳﺤﺎق ﺑﺸﺎرت دادﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﻔﻆ »أﻫﻞ ﺑﻴﺖ« را ﺑﺎ زﺑـﺎن ﻣﻼﺋﻜـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫زن اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد ﻧﻪ دﻳﮕﺮي‪ ،‬و ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻛﺮ »ﻋﻠﻴﻜﻢ« ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫»ﻋﻠﻴﻜﻦ« آﻣﺪه ﺑﻪ ﻫﻤﺎن »اﻫﻞ« ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ ...‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫آن اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ و ﻣﻨﻈﻮر از »اﻫﻞ اﻟﺒﻴـﺖ« را ﺗﻨﻬـﺎ ﺳـﺎره داﻧﺴـﺘﻪ اﻧـﺪ)‪ .(1‬زﻳـﺮا‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﺳﺎره در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻫﻨﻮز داراي ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﺨﺎﻃـﺐ‬
‫ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻧﻴﺰ او ﺑﻮده اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ‪:‬‬

‫{
‪
M

L

K

J

I

H

G

F

E
D

C

B

A‬‬
‫‪

Z
Y

X

W



V
U

T
S
R
Q

P
O
N‬‬
‫[

\


]

‪»  :gG" z‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻣﺪت )ﻗﺮارداد‬
‫ﺑﻴﻦ ﺧﻮد و ﺷﻌﻴﺐ( را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺧﺎﻧﻮادهاش )ﻳﻌﻨﻲ زﻧﺶ‪ ،‬دﺧﺘﺮ‬
‫ﺷﻌﻴﺐ از ﻣﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺼﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد(‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﻛﻮه ﻃﻮر آﺗﺶ را دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻫﻞ ﺑﻴﺘﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ آﺗﺸﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ از آﻧﺠﺎ ﺧﺒﺮي ﻳﺎ ﺷﻌﻠﻪاي‬
‫را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎورم ﺗﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺪان ﮔﺮم ﻛﻨﻴﺪ!«‪.‬‬

‫ “[‪–3 H3] _38 ,oE,3G ~38 ,?%3; zA ,fdk ,-h ,>i$ j ,P Z‬‬
‫‪D• zA ,Y-k ,Yh ,0‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾201‬‬

‫در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺤﺚ از ﻣﻮﺳﻲ  و ﻫﻤﺴﺮش دﺧﺘﺮ ﺷﻌﻴﺐ  اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ از ﻣﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﺎء ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ..‬ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺴﺮان ﺷـﻴﻌﻪ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻫﻤﺴﺮ ﻣﻮﺳﻲ  ﺑﺎ او ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳـﺖ)‪،(1‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﺮا در ﻣﻮرد ﻫﻤﺴﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﺿـﻤﺎﻳﺮ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺗﺄﻧﻴـﺚ أﻣﻜﺜـﻲ‪،‬‬
‫آﺗﻴﻚ‪ ،‬ﻟﻌﻠﻚ‪ ،‬ﺗﺼﻄﻠﻴﻦ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ؟‪.‬‬
‫ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ‪:‬‬

‫{
‪z

Õ
Ô
Ó
Ò
ÑÐ
Ï
Î
Í


Ì
Ë
Ê
É‬‬

‫( ‪)»  :[L‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﻪ ﻳﺎد آور( زﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺳﺤﺮﮔﺎه از ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻮادة‬
‫ﺧﻮد ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻲ و ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﺟﻨﮓ را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺎده ﻣﻲﻛﺮدي و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮا و داﻧﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻧﺰد ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮد ﺑﻴـﺮون‬
‫آﻣﺪ و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در رواﻳﺎت و ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ آﻣـﺪه‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص ﺑﻌـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻟﺒﺎس رزﻣﻲ ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﻴﺪ از ﻣﻨﺰل ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﮓ اﺣـﺪ ﺧـﺎرج‬
‫ﺷﺪ)‪.(2‬‬
‫در اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﺮه زﻧﺎﻧﺶ وارد ﻣﻲﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪.(3)Q0; ¤ a3+ 1P F4s NOL 7_M :‬‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن »اﻓﻚ« ﺗﻬﻤﺖ ﻧﺎرواﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ زده ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﻮرد‬
‫ﻫﻤﺴﺮش از أﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ
ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد‪ ،‬أﺳﺎﻣﻪ
ﮔﻔـﺖ‪‹3O4s N34M :‬‬

‫ “[‪,oE,3G ~8 gGE £+ > 

d k  F[ £+ > k ,Yh ,>i$ ,P Z‬‬
‫‪ @33 H#33‘*8 7338 33; 330 33[E H33{ ;s ,33[E %33* −
k ,nh ,330 –33‬‬
‫‪,KB# 39 3>L ,oO"m+ 3 − 3 zA ,-k ,h ,1> «@8 ( H#[#2E‬‬
‫‪DNE zA ,k ,Yh‬‬
‫ >_‪,«3W −Ydfk ,h ,R3‚E 23> ,(3E _3³ 3 −n
k ,/@#} ,>7‬‬
‫'¿‪DYdfk ,h ,K¢‬‬
‫‪DYk ,fh ,K+b; ˜)! |} ,K+P ˜/ -‬‬
 ‫﴿‪﴾202‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫` ‪» (1)QŸ %= `ž NOLs‬او اﻫﻞ و ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻮﺳﺖ و ﻣﻦ ﺟـﺰ ﻧﻴﻜـﻲ ﭼﻴـﺰي از او‬
‫ﻧﺪﻳﺪه ام‪ «.‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﻤﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻣـﺬﻛﺮ )ﻫـﻢ( ذﻛـﺮ ﻧﻤـﻮده!‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻓﺮاواﻧﻨﺪ‪..‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﻌﺼﻮمﺑـﻮدن اﺋﻤـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در آن آﻳـﻪ‬
‫»ﻃﻬﺎرت و ﺗﺰﻛﻴﻪ ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ« را ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻧﻪ »ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ« و ﻣﺎدرزادي را‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ »ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري«‪» ،‬ﻋﻔﺖ ﮔﺰﻳﻨﻲ«‪» ،‬اﻗﺎﻣـﺔ ﻧﻤـﺎز«‪» ،‬ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫زﻛﺎت« و »اﻃﺎﻋﺖ از ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ« ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺎك ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﻣﻮرد ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬

‫{
‪

{

z

y

x

w

v

u


t

s

r‬‬

‫|

}

~

_

`

‪»  :£2¬u z


a‬ﺧﺪا‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﺪ و‬
‫ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ او را ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪z
|

{

z
y

xw

v

u



t

sr

q

p

o‬‬

‫‪» d- :a; /‬از اﻣﻮال ﺷﺎن زﻛﺎت ﺑﮕﻴﺮ ﺗﺎ ﭘﺎك ﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻲ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺎن‬
‫ﺑﺨﺸﻲ«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﮔﺎﻫﻲ ﻋﻠﻲ و‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﺑﻴﺪار ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و »آﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ« را ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و اﻳـﻦ ﺑـﻪ‬
‫آن ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﻪ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارد و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ زﻧـﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻧـﺪ و داﻣـﺎدش ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﺧﺪا و اﺟﺘﻨﺎب از ﻧﻮاﻫﻲاش ﭘـﺎك‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ آﻧﻜـﻪ »ﺗﻄﻬﻴـﺮ ﺗﻜـﻮﻳﻨﻲ« و »ﻋﺼـﻤﺖ ذاﺗـﻲ و‬
‫ﻣﺎدرزادي« را در ﻣﻮرد اﻳﺸﺎن اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ!‪.‬‬

‫ >_‪D
k ,h ,K' C H; H2PL ,£ *G a*! −-Yk ,/@#} ,>7‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾203‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در رواﻳﺖ زﻳﺪ ﺑﻦ اﻷرﻗﻢ
ﻧﻴﺰ آﻣﺪه)‪» (1‬اﻫﻞ ﺑﻴـﺖ«‬

‫در درﺟﻪ اول ﻫﻤﺎن »ﻫﻤﺴـﺮان ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ« ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳـﭙﺲ ﻓﺮزﻧـﺪان‪ ،‬ﻋﻤﻮﻫـﺎ و‬
‫ﻋﻤﻮزادهﻫﺎي او را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻬـﺎر ﻧﻔـﺮ آل ﻋﺒـﺎ‬
‫»ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ« و ﻓﺮزﻧﺪان اﻳﺸﺎن را اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺑﻘﻴـﻪ‬
‫دﺧﺘﺮان‪ ،‬داﻣﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻫﺎ و ﻋﻤﻮزادهﻫﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا را ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ
ﻛـﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪:‬‬
‫زﻳﻨﺐ و ام ﻛﻠﺜﻮم )ﻫﻤﺴﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ(‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨﻔﻴـﻪ‪ ،‬أﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﻳﺤﻴﻲ‪ ،‬را ﻏﻴـﺮ از ﺣﺴـﻦ و ﺣﺴـﻴﻦ‪ ،‬و ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ب‪ ،‬ﻏﻴﺮ از اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان زﻳﻦ‬
‫اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﻏﻴﺮ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ‪ ،‬و ﻓﺮزﻧـﺪان او و‪ ....‬را از ﻋﻀـﻮﻳﺖ در »اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ و‬
‫ﻋﺼﻤﺖ« ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮ دﺧﺘﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻏﻴﺮ از ﻓﺎﻃﻤﻪ ك از اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺤـﺮوم‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و زﻳﻨﺐ )ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻲ اﻟﻌﺎص ﺑﻦ رﺑﻴـﻊ( و رﻗﻴـﻪ و ام ﻛﻠـﻮم )دو ﻫﻤﺴـﺮ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن( را ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﻣﺎد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑـﻮدن ﻋﻀـﻮ اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن
ﻛﻪ دو ﺑﺎر داﻣﺎد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮده و اﺑﻲ اﻟﻌﺎص ﺑﻦ رﺑﻴﻊ ﻧﻴـﺰ‬
‫داﻣﺎد رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻮده اﺳﺖ!‪.‬‬

‫ ‪3/; F34 H38 5²3 :E ?/; F4s H8 5² ’s ?2#' # /; F4 H8 :oG9  "DDDM‬‬
‫‪F30 :E DDD¹PL ( *@C ( F"L ( OL ( N4 :E ,52@; NOL aE2G 189 H8‬‬
‫‪3A 13; F34 !2#' K :1*< 2#' ; oG9 ’&DDDD Q!N@ :E ,NOL aE2G 189 `©4‬‬
‫‪13; F34 ' B3 I3' !K+( :13*< 2#' ?2/4 ( BC  i8& ' #( ?2/4 0‬‬
‫‪o3G9 DDD13> I/3; F34 2; 7] H/<E2! '  ' 2@; 0 ’04 H  ,2/4‬‬
‫<*‪,2/34 ¹3PL (  *@C (  F"L (  OL ( ( :1*< ?2/4 0 A (  :1‬‬
‫‪,NO38 ˜)3! DDQK+( :13*< 23#' ?2/34 73] E2! H/< ' # 7ˆ :1*< oG9‬‬
‫‪D- £+ ®#29 ,R$;s H; OL F¬Ž .; ,;)G F¬Ž ./0‬‬
 ‫﴿‪﴾204‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﮔﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻮزادهي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻮدن ﻣﻌﺼـﻮم اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﺮا‬
‫ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﻘﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑـﺮادران ﻋﻠـﻲ
از اﻳـﻦ ﺣـﻖ ﻣﺤـﺮوم ﺷـﺪه اﻧـﺪ؟ ﭼـﺮا‬
‫ﻋﻤﻮﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻋﺒﺎس
و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ
از‬
‫ﺣﻖ ﻋﻀﻮﻳﺖ در »اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ و ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﺖ« ﻣﺤﺮوم ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ؟!‪.‬‬

‫ﻋﺼﻤﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ؟‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺼـﻮﻧﻴﺖ از ﮔﻨـﺎه و ﻋﺼـﻴﺎن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎﻻﺗﺮ از درﺟـﻪ‬
‫ﺗﻘﻮاﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺒﻴﺎي اﻟﻬﻲ »ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم« اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛‬
‫زﻳﺮا داﺋﻤﺎً ﺑﺎ وﺣﻲ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﻮده و ﻫﺮﮔـﺎه ﻟﻐـﺰش و اﺷـﺘﺒﺎﻫﻲ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ ﺧﺒﺮدار ﻣﻲﺷـﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘـﺎر و ﻛـﺮدار ﺧـﻮد را اﺻـﻼح‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻋﺼﻤﺖﺷـﺎن ﻋﺼـﻤﺖ ذاﺗـﻲ و ﺗﻜـﻮﻳﻨﻲ ﻧﺒـﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ در ﭘﺮﺗـﻮ‬
‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و اﺣﻜﺎم دﻳﻦ و ﺗﺬﻛﺮات وﺣﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽـﻮن اﻧﺒﻴـﺎء‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﺑﺎﻟﺬات ﺑـﻮده و از اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت و ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﻛﻮﭼـﻚ و ﺑـﺰرگ و ﭘﻨﻬـﺎن و‬
‫آﺷﻜﺎر و از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ و ﻧﺴﻴﺎن ﻣﺼﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ در ﻓﺼـﻞ‬
‫»ﻋﺼﻤﺖ« از ﻛﺘﺎب »ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ داﺳﺘﮕﻮﻳﺎن« ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻣﺎم ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ از‬
‫ﺗﻤﺎم ﺑﺪيﻫﺎ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲﻫﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻋﻤﺪي و اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ آﺷـﻜﺎر و ﭘﻨﻬـﺎن از آﻏـﺎز‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﺗﺎ روز وﻓﺎت ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﺎﻣﺎن ﺣﺎﻓﻈﺎن و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺷﺮﻳﻌﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻏﺎﻟـﺐ ﺷـﻴﻌﻴﺎن در ﻣـﻮرد ﻋﺼـﻤﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬آﻳـﺎ در آن‬
‫ﭼﻴﺰي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ وﺟﻮد دارد؟ ﻳﺎ ﻋﻘﻞ آن را ﻣﺤﺎل ﻣـﻲداﻧـﺪ؟ آﻳـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ اﺳﻼم ﺿﺮر و زﻳﺎﻧﻲ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ؟ ﻳﺎ ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﺎﻣﺎن را‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻣﻲآورد؟«‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾205‬‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪:‬‬

‫آري‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد اﻣﺎﻣـﺎن و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﻣﺮدود اﺳﺖ! و ﻋﻘﻞ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد! ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫ﻫﻢ زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟـﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص و اﻣﺎﻣـﺎن را ﻧﻴـﺰ آز آﻧـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن در ﻣﻮرد ﻋﻴﺴﻲ  آن ﭼﻨﺎن ﻏﻠـﻮ و اﻓـﺮاط‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ او را ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ در دﻳـﻦ ﺧـﻮد‬
‫ﻏﻠﻮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﻟﻬﻲ آن را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺗﻐﻴﻴـﺮ دادﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻏﻠﻮي و اﻓﺮاﻃﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺰرﮔﺎن اﺳﻼم ﻣﺎﻳﻪ اﻧﺤﺮاف و ﺿـﺮر و‬
‫زﻳﺎن اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻌﻨﻮي و‪ ...‬ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺮآن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲدارد‪:‬‬

‫{
‪
L
K
J

I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫‪z
X
W
V
U
T
S

R
Q
P
O
N
M‬‬
‫‪» nn :£2¬u‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب! ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ در دﻳﻦ ﺧﻮد ﻏﻠﻮ )و زﻳﺎدهروﻳﻲ(‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ و از اﻫﻮاء و اﻣﻴﺎل ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري را‬
‫ﮔﻤﺮاه ﻛﺮده اﻧﺪ و از راه راﺳﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ!«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»` ‚ ‪¤23PL  3 " ,2PL s ž !N#8 H; L K+G ?$s 0‬‬
‫‪.(1)« >+‬‬
‫»ﻣﺮا ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﻧﺴﺘﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻋﻴﺴﻲ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ را ﺑﻴﺶ‬
‫از اﻧﺪازه ﺳﺘﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻨﺪه ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا!«‪.‬‬

‫ !)˜ ;‪DNO8  K+b‬‬

 ﴾206﴿ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را از روح و ﺟﺴﻢ آﻓﺮﻳﺪه و ﻋﻨﺎﺻﺮي را در وﺟﻮدش ﻧﻬـﺎده‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﻞ و ﺧﻄﺎ و ﻋﺼﻴﺎن و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ و ﻛﺸﺶﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺳﺮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و‬
:‫ﻫﻴﭻﻛﺲ را از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‬

¡
{ ..(2) zVU T
{ ..(1)z
s
r
q
p
{

v
u
{..(4) z
I
H
G
F
{..(3) z
¥
¤
£

¢

ON
M
L
K

J
I
H
{..(6) zÃ

Â

Á
À
{..(5) zw

p
{..(7) z
]
\

[
Z
Y
X

WV

U
T
S
R
Q
P

M
L

K
{..(9) z
o

n
m


l
k
{..(8) z

s
r

q

j
i
h
g
f

e
d
{..(11) zW

V
U
{..(10) zO

N

.(12) z
l

k

DY :‫ آﻳﺔ‬,[L ( DDDQ1> 52 5,, 1#' ?  />,  R9 ,7,8 K;M 

Df :‫ آﻳﺔ‬, DDDQ2 52 /w ,2#2 Fb; ; M 
Df :‫ آﻳﺔ‬,?#,L DDDQ,+,  8  #+, ; K2#2 aE_L M -
D
- :‫ آﻳﺔ‬, > # DDDQ208 8 +; 4K2; ;  ’* JM Y
Ddd :‫ آﻳﺔ‬,w DDDQ1> Fb; +;  M 

Dn :‫ آﻳﺔ‬,.B9 DDDQ1> ,  6[/> +;  />+ ;M 
3; 3A  2; . = /#; BA ( 8 ,2; /2 1>, + KBA   ; AM n
DDDQ23,3[ 3  23,38 23= ,2; 2; /#; BA ( 8 ,2; /, 1>, + KBA
D :‫ آﻳﺔ‬,5";
D :‫ آﻳﺔ‬,w DDDQ1> 5, ;  L  6;/ WJ M f
D :‫ آﻳﺔ‬,h+@8 DDDQ1> 52 52#( P  1E$N0  />+ ;M 
D
Y :‫ آﻳﺔ‬, 0 DDDQ,',&8 ,“  ®); ; BA4 ' I; M d
Df :‫ آﻳﺔ‬, DDDQ1> 52 …O=    @V +;  M 
Dn   :‫ آﻳﺔ‬,…OL DDDQ2P; ' ;  +, + , = < 208 œ$  W0w  Ÿ @‚EM 
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾207‬‬

‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ آﻳﺎت و آﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ)‪ (1‬اﻳـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻣﺴـﻠﻢ را ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺧﻠﻖ ﻛﺮده ﻛﻪ داﺋﻤﺎً ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ از‬
‫اﺳﻢ »اﻧﺴﺎن« ﭘﻴﺪاﺳﺖ در ﻣﻌﺮض اﺷﺘﺒﺎه و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و اﺷـﺘﺒﺎه و ﻣﻴـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري را در ﺳﺮﺷﺖ او ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺧـﻮن در رگﻫـﺎﻳﺶ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه و ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ و ﭘﺎﻛﻲ ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﻣﻜﻠﻒ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﮔﻨـﺎه ﻧﻜﻨﻴـﺪ و ﺧـﻮد را از‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮﺣﺬر دارﻳﺪ!‪.‬‬

‫{
§ ¨  ©  ‪» f :£"P
z ¬  «  ª‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﻧﻔﺴﻲ را‬

‫ﻣﻜﻠﻒ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ او«‪.‬‬

‫{
‪»  :H;œ/ z

z
y
x
w‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ از ﺧﺪا ﭘﺮوا‬

‫ﻛﻨﻴﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎﺷﻴﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻘﻮاﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴـﻲ‬
‫ﻛﻪ داﺋﻤﺎً در ﺣﺎل ﺑﺮرﺳﻲ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﻋﺼﻴﺎن آﻟﻮده ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫{
‪» - :?{
zut s r  q‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ‬

‫ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻘﻮاﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻗﺘﻀﺎي ﻃﺒﻴﻌﺘﺶ ﮔﻨﺎﻫﻲ را ﻫﻢ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪ و ﻳﺎ ﺧﻄﺎﻳﻲ‬
‫را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻗﺪام ﺑـﻪ ﺗﻮﺑـﻪ آن را ﺟﺒـﺮان ﻛﻨـﺪ و از ﺧـﺪا‬
‫ﻃﻠﺐ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫{
]  ^  _ ` ‪ g  f e  d c  b a‬‬

‫‪» -
:[L ( z  l  k  j  i  h‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن دﭼﺎر ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻳﺎ )ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻮﭼﻚ( ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ‬

‫ ‪ 7_3>M .3/0 o3€J ,Q?3J   7_3>M ./0 ' Q 1""9M FG ; ,+ 8 H# +,‬‬
‫('‪D,  @C8 K29  N4; /  ,4 QK,‬‬
 ‫﴿‪﴾208‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ و آﻣﺮزش ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ‬
‫ﺧﺪا ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﺑﻴﺎﻣﺮزد؟«‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎﻧﻲ در آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫راه ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎز ﮔﺮدد و ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻴﻦ ﻛﻤﺎل ﭘﺎﻛﻲ و ﻋﺼﻤﺖﺟـﻮﻳﻲ اﺳـﺖ؛‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪»  :£"P z
±

°


¯

®

¬

«

ª‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪﻛﺎران و ﭘﺎﻛﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد«‪.‬‬
‫و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن  را ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫{
‪» -d :k z

u


t




s

rq

p‬او ﺑﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا‬

‫ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻞ ﺗﻮﺑﻪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ )ﺑﻪ ﺧﺪا( ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﮔﻨﺎه ﻧﻜﻨـﺪ و ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛـﺎري را ﭘﻴﺸـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻛﻨﻴﺪ! و در ﻣﻘﺎﺑﻞ او را ﻣﻜﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ارﺗﻜﺎب ﺟـﺮم و ﮔﻨـﺎه ﻳـﺎ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ و اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻗﺘﻀﺎي ﺳﺮﺷﺖ و ﻃﺒﻴﻌـﺘﺶ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻛﻮﺗـﺎه ﺑﻴﺎﻳـﺪ و‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﺟﺴﻤﻲاش ﺑـﺎ آب ﭘـﺎك ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬آﻟـﻮدﮔﻲ‬
‫روﺣﻲاش ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ و ﻋﺒﺎدت ﭘﺎك ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﺴﻤﺶ آﻟﻮده ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺣﻤﺎمﻛﺮدن اﺣﺘﻴﺎج ﻧـﺪارد‪ ،‬روح او ﻧﻴـﺰ ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﺑﺪن او ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻤﺎم ﻧﻴﺎز ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﮔﺮﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ذاﺗﺎً ﻣﻌﺼـﻮم ﻧﻴﺴـﺖ و از‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ ﻣﺮگ داﺋﻤﺎً در ﻣﻌﺮض اﺷﺘﺒﺎه ﻗﺮار دارد‪ ،‬در ﻗـﺮآن آﻳـﺎت ﻓﺮاواﻧـﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬـﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻄﺎﻫﺎ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺗﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ از راه وﺣـﻲ آﻧﻬـﺎ را از آن‬
‫ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎه ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ اﻣﺮ ﻧﻤﻮده و اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫ﻛﺮده و ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾209‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻧﺒﻴﺎي اﻟﻬﻲ »ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم« در »درﻳﺎﻓﺖ« و‬

‫»ﺗﺒﻠﻴﻎ« و ﺗﺒﻴﻴﻦ وﺣﻲ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻨﻤﻮده و ﮔﻨﺎﻫﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﺸـﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺖ در ذات آﻧﻬﺎ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫﻤﻴﺸـﻪ و‬
‫در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﻣﺮاﻗﺐﺷﺎن ﺑﻮده و از ﻃﺮﻳﻖ وﺣـﻲ اﻳﺸـﺎن را ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻣـﻲﻓﺮﻣـﻮده‬
‫اﺳﺖ)‪ .(1‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻗـﺮآن و‬
‫ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ و ﻣﺜﺎل ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪:‬‬

‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﺑﺎره ﻋﺼﻤﺖ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟‬

‫ﺣﻀﺮت آدم  و ﺧﻮردن از »ﻣﻴﻮه ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ«‬
‫ﺟﺮﻳﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم و ﻫﻤﺴﺮش و ﻧﻬﻲ از ﺧﻮردن »ﻣﻴﻮه ﻣﻤﻨﻮﻋـﻪ« را‪ ،‬اﻛﺜـﺮاً‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ آدم و ﻫﻤﺴﺮش ﻓﺮﻳﺐ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي اﺑﻠﻴﺲ را ﺧﻮردﻧـﺪ و ﭘﻴﻤـﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺪا را »ﻓﺮاﻣﻮش« ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه اﺑﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﺧﻮردن از ﻣﻴـﻮه ﻣﻤﻨﻮﻋـﻪ ﺑـﻮد‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا »ﻋﺼﻴﺎن« و ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫{
‪»  :$ z ¦¥ ¤ £ ¢‬و آدم از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﺮد‬
‫و ﮔﻤﺮاه ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ را ﺑﻪ آدم ﻳﺎد داد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫{
‪» -n :£"P z

Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×Ö
Õ



Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð‬ﭘﺲ‬

‫ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﻟﻐﺰش آن دو ﺷﺪ‪ ...‬ﺳﭙﺲ آدم از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ را درﻳﺎﻓﺖ‬

‫ =‪
×
Ö
Õ
Ô

Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï


Î
Í
Ì
Ë

Ê
{
:2#88 I >+ ; 22‬‬

‫‪6;/3 (3E 9 764 ;M  –  :a8" z

ß

Þ
Ý

Ü
Û
Ú


Ù
Ø‬‬
‫'; ; = ‪a*³ I2 =  (E ,+( ,< #' ,H8 + ` L  528  ( 2‬‬
‫‪ K%36& + ( 23 = 3 ,N#23 =   ; + (E 5<4 y ,!ƒP8 6 ’& 1>8‬‬
‫&‪˜V   ; K,0 2& OW8 ?#( B ' 2@; 0 + ! +, # ' /y< !H0 K%‬‬
‫( ;‪DDQ1>8‬‬
 ‫﴿‪﴾210‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫داﺷﺖ )و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮد( و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و آن ﻛﻠﻤﺎت اﻳﻦﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫{
‪z
M
L

K
J
I
H
G

F
E
D
C
B
A‬‬

‫‪» - :«3Le‬ﻫﺮدو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ )ﺑﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮ( ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳـﺘﻢ ﻛـﺮده‬
‫اﻳﻢ و اﮔﺮ ﻣﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺶ و رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻲ‪ ،‬از زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﻗﻀﺎوت ﺣﻀﺮت داود ‬

‫در ﻣﻮرد داود  آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دو ﻧﻔﺮ ﺷﺎﻛﻲ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻧﺎﮔﻬـﺎﻧﻲ ﺑـﺮ او وارد‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪sr q p o n m l k  j i h g f e d‬‬
‫‪ d   c  b a ` _ ~ } | { z y x wv u t‬‬
‫‪ t s  r  q  p   o n   m  l    k j i  h  g  f   e‬‬
‫‪ ¦ ¥  ¤ £ ¢      ¡  ~} | { z y x w v u‬‬
‫§ ¨ © ‪  ¸ ¶ µ ´ ³ ² ±° ¯  ® ¬ « ª‬‬
‫‪)» 
−  :k
z À  ¿ ¾ ½ ¼  »  º  ¹‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ!( آﻳﺎ داﺳﺘﺎن‬
‫ﺷﺎﻛﻴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از دﻳﻮار ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻨﺪ؟ و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ داود‬
‫وارد ﺷﺪﻧﺪ و او از آﻧﻬﺎ ﺗﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺘﺮس! ﻣﺎ دو ﻧﻔﺮ ﺷﺎﻛﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﺎ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺳﺘﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ در ﻳﻤﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻗﻀﺎوت ﻛﻦ و ﺳﺘﻢ‬
‫روا ﻣﺪار! و ﻣﺎ را ﺑﻪ راه درﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻓﺮﻣﺎ! )ﻳﻜﻲ از آن دو ﮔﻔﺖ‪ (:‬اﻳﻦ ﺑﺮادر ﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ و ‪ 99‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دارد‪ ،‬و ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دارم‪ ،‬او )ﺑﻪ ﻣﻦ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن‬
‫ﻳﻜﻲ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار! او در ﺳﺨﻦ و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﭼﻮن‬
‫زﺑﺎن ﭼﺮبﺗﺮي از ﻣﻦ دارد و ﻣﺮا ﻣﻐﻠﻮب ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺻﺮار زﻳﺎدي ﻛﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲورزد ﻣﺮا ﺧﺴﺘﻪ و درﻣﺎﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ! داود( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎً او ﺑﺎ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﺮاي اﻓﺰودن آن ﺑﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﺘﻢ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾211‬‬

‫ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻼً ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﺮﻛﺎ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺮوﻛﺎر دارﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺳﺘﻢ روا ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ! اﻣﺎ داود )ﭘﺲ از ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ( ﻓﻬﻤﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ او را آزﻣﻮده اﻳﻢ )و اﻧﺪازه ﻫﺮاس او از دﻳﮕﺮان و ﻧﻴﺰ ﻧﺤﻮه ﻗﻀﺎوﺗﺶ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻚ آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﻬﺎده اﻳﻢ(‪ ،‬او از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺮزش ﺧﻮاﺳﺖ و ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ و‬
‫ﻛﺮﻧﺶ ﻛﻨﺎن ﻓﺮو اﻓﺘﺎد و ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ او را ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ«‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ از اﻳﻦ آﻳﺎت ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دادﺧﻮاﻫﻲ‬
‫از دﻳﻮار ﻋﺒﺎدتﮔﺎه داود  ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ دﻓﻌـﻪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ دﻳـﺪﮔﺎﻧﺶ ﻇـﺎﻫﺮ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻫﺮاس داود  ﺷﺪﻧﺪ! ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻳﻜﻲ از آن دو ﮔـﻮش‬
‫ﻓﺮا داد ﻛﻪ ﺑﺮادرش ‪ 99‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺻﺎﺣﺐ ‪99‬‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ از ﺻﺎﺣﺐ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻳﻜﻲ را ﻫﻢ ﺑﻪ او ﺑﺪﻫـﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﺷﻜﺎﻳﺖ را ﻧﺰد داود  ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬داود  ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ از ﻃـﺮف‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺷﺎﻛﻲ داد! اﻣﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺘﻮه اﺷـﺘﺒﺎﻫﺶ ﺷـﺪ‬
‫و از ﺷﺘﺎب و دﺳﺘﭙﺎﭼﮕﻲ ﻛـﻪ در ﺻـﺪور ﺣﻜـﻢ ﺑـﻪ ﺧـﺮج داد‪ ،‬ﺗﻮﺑـﻪ ﻧﻤـﻮد و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺑﻪاش را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ داود ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫{
‪ Õ Ô Ó Ò   Ñ Ð Ï  Î Í Ì Ë   Ê É‬‬
‫‪»  :k z à ß Þ  Ý Ü Û ÚÙ Ø × Ö‬اي داود! ﻣﺎ ﺗﻮ را‬
‫در زﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة )ﺧﻮد( ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﻖ داوري ﻛﻦ و از‬
‫ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﺗﻮ را از راه ﺧﺪا ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﺳﺎزد«‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﻀﺎوتﻫﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺑﺸﺮﻳﺘﺶ {
‪
Ú


Ù
Ø


×

Ö‬‬

‫‪» d :  z

Ü

Û‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻢ وﺣﻲ ﻣﻲآﻳﺪ« دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و ﻟﻐﺰشﻫﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ در‬
 ‫﴿‪﴾212‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﻔﻆ »ذﻧﺐ‪ ،‬ﮔﻨﺎه« را ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ! {
‬

‫‪  :2[] z

ã

â‬اﻣﺎ او ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﻫﺪاﻳﺖ وﺣﻲ ﭘﺲ از‬

‫ﻣﻼﻣﺖ از ﻃﺮف ﺧﺪا ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ و آﻣﺮزش او ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن دزدﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﻗﻀﺎوﺗﺶ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪ! ﺟﺮﻳﺎن از اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻃﻌﻤﻪ ﺑﻦ أﺑﻴﺮق« ﻟﺒﺎﺳﻲ ﺟﻨﮕﻲ را از ﻛﺴﻲ دزدﻳـﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎوت ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آورده ﺷﺪ‪ ،‬او ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜـﺎﻧﺶ‬
‫ﻗﺴﻢ ﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ او آن را ﻧﺪزدﻳﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ »زﻳﺪ ﺑﻦ ﺳﻤﻴﺮ« ﻛﻪ ﻓﺮدي ﻳﻬﻮدي ﺑـﻮد‬
‫آن را ﺳﺮﻗﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎوت و داوري ﺑﻴﻦ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻮء ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺷـﺨﺺ ﻳﻬـﻮدي‬
‫را ﺑﻪ دزدي ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤـﻮد‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ آن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻣﺮﺗﻜـﺐ دزدي ﺷـﺪه و‬
‫ﺧﻄﺎﻛﺎر ﺑﻮد! ﻟﺬا ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺟﺎﻧـﺐداري )ﻏﻴﺮﻋﻤـﺪي( از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻲ ﮔﻨـﺎهﻛـﺎر و‬
‫)‪(1‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺶ در ﻗﻀﺎوت‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ او را ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار داد‪:‬‬

‫{
¸‪ÅÄÃÂÁÀ¿¾½¼» º¹‬‬
‫‪
L

K
J
I
H
G



F
E
D
CB
A È Ç Æ‬‬
‫‪d
: z
Y
X
W

V
U
T
S
R
Q
PO
N
M‬‬
‫– ‪» dn‬ﻣﺎ ﻛﺘﺎب )ﻗﺮآن( را ﺑﺮاي )اﺟﺮاي( ﺣﻖ )و ﻋﺪاﻟﺖ( ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮده‬
‫اﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ داوري ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺪاﻓﻊ‬
‫ﺧﺎﺋﻨﺎن ﻣﺒﺎش و از ﺧﺪا آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ او ﺑﺴﻴﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫از ﻛﺴﺎﻧﻲ دﻓﺎع ﻣﻜﻦ )ﻛﻪ ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮاﻳﻢ در اﺻﻞ( ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻴﺎﻧﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻨﺎهﭘﻴﺸﻪ را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد«‪.‬‬

‫ \ ‪j3 ,3P Z3[“ %* −d

 dYk ,8_> *@C 2[] ^0, aS ,?#( B‬‬
‫‪Ddn  d
?#( , £+ > ,>i$‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾213‬‬

‫ﻓﺪﻳﻪﮔﺮﻓﺘﻦ از اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺪﻳﻪﺧﻮاﺳﺘﻦ از اﺳﺮاي ﺑﺪر ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻮرد ﻋﺘـﺎب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ! ﺟﺮﻳﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻏـﺰوه ﺑـﺪر ﻫﻔﺘـﺎد ﻫـﺰار از‬
‫ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﺎﻓﺮان اﺳـﻴﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴـﻒ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺟﻠﺴﻪاي ﻣﺸﻮرﺗﻲ را ﺑﺎ ﻳـﺎران ﺧـﻮد ﺗﺸـﻜﻴﻞ داد‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ ﻣﻔﺴـﺮان و‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن آورده اﻧﺪ‪ :‬اﺑﺘﺪا از اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻓﺮﻣـﻮد و اﺑـﻮﺑﻜﺮ
ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﻴﺮان‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻫﺎ و ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان ﺗـﻮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ)‪،(1‬‬
‫رأي ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻓﺪﻳﻪ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن ﻗـﺪرت ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬
‫ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ و ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻣﺘﺠﺎوز ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧـﺎن را‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ
ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رأي ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ او ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑـﺮﺧﻼف‬
‫ﻧﻈﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﮔﺮدن ﻫﻤـﻪ ﻧﺰدﻳﻜـﺎﻧﻢ‬
‫را ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ و اﻣﺮ ﻧﻤﺎﻳﻴـﺪ ﮔـﺮدن‬
‫ﺑﺮادرش ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺎر را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﻤﺰه دﺳـﺘﻮر‬
‫دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺮدن ﺑﺮادرش ﻋﺒﺎس را ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬از اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺧـﻮدداري ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در دلﻫﺎي ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد! اﻳﻦ اﺳـﻴﺮان ﻫﻤـﻪ ﺑﺰرﮔـﺎن و رﻫﺒـﺮان‬
‫ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ! دﻳﻦ ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و از ﺷـﻬﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻴﺮوﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ! اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﮔﺮدنﺷﺎن را ﺑﺰن ﺗﺎ ﺑـﺪﻳﻦ وﺳـﻴﻠﻪ اﺳـﻼم‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﻮد و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﻮار ﮔﺮدﻧﺪ!«‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ دﻳﮕﺮ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ آﺳﺎﻧﮕﻴﺮاﻧﻪﺗﺮﻳﻦ روش‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺸﺎن داد و ﺑﻪ آﻧـﺎن ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬اﻣـﺮوز ﺷـﻤﺎ ﻣﺮدﻣـﻲ‬
‫ﻣﺤﺘﺎج و ﻓﻘﻴﺮﻳﺪ! ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ اﺳﻴﺮان را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﻴـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ ﻓﺪﻳـﻪ‬

‫ ‪
OL +,; F"L ,
5B +,;   i8& K [L ¹PL :OS ' H#C8 ^W; #,B‬‬
‫&‘ ‪D2, ; %> BC , i8& K [L‬‬
 ‫﴿‪﴾214‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ اﻣـﺎ اﮔـﺮ ﺑﺴـﺘﮕﺎنﺷـﺎن ﻓﺪﻳـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﻧﺪاﻧـﺪ‪) ،‬ﭼـﻮن از ﺳـﺮان ﻛﻔـﺮ و‬
‫ﺗﺠﺎوزﮔﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﮔﺮدنﺷﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ!«)‪.(1‬‬
‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و آن دﺳﺘﻪ از ﻳﺎراﻧﺶ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻓﺪﻳﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺰول آﻳﺎﺗﻲ ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﭼﺮا ﺛـﺮوت‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻣﺎدي را )ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ( ﺑﺮ ﻳﺎري دﻳﻦ ﺧﺪا ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲدﻫﻴـﺪ؟ آن ﻫـﻢ در‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺒﺮد اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻣﺘﺠﺎوز و ﺑﺮاﻧﺪاز‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫{
« ¬  ® ¯ ‪ » º ¹ ¸¶ µ ´ ³ ² ± °‬‬

‫¼ ½ ¾¿ ‪ Ë Ê É È Ç  Æ     Å Ä Ã Â Á À‬‬
‫‪zÜÛ Ú Ù Ø ×Ö Õ ÔÓ Ò Ñ  Ð Ï Î Í Ì‬‬
‫‪»  – n :*e‬ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﻲ )از ﺳﺮان‬
‫ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻣﺘﺠﺎوز و ﺑﺮاﻧﺪاز( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺧﻮﻧﺸﺎن را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﺮﻳﺰد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺘﺎع ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار دﻧﻴﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺧﺮت را‬
‫)ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ( ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺰت و ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﻜﻢ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺒﻮد )ﻛﻪ ﺑﺪون اﺑﻼغ و اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ‪ ،‬اﻣﺘﻲ را ﻛﻴﻔﺮ ﻧﺪﻫﺪ( ﻋﺬاب‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺪﻳﻪ از اﺳﻴﺮان ﺑﺪر( ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ! اﻛﻨﻮن از آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ )از اﺳﻴﺮان( ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻼل و‬
‫ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﺨﻮرﻳﺪ )و در ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺘﺎن از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ( از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ )و ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ( ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧـﺰول اﻳـﻦ آﻳـﺎت ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص و اﺻـﺤﺎب ﺳـﺨﺖ‬
‫اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻃﻤﻊ در ﻣﺎل دﻧﻴـﺎ ﻋـﺬاب از‬
‫اﻳﻦ درﺧﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺎر ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد!«)‪.(1‬‬

‫ \ ‪ ,?#( B‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ‪−dk ,-h ,Ki3$ −f  ffk ,8_3> *@C 2[] ^0,‬‬
‫‪ ,F4 o9 ,2[] £9 −
nk ,-h ,a# a#2P‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ; ">‪D-nnk ,52#& N‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾215‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت رأي ﻗﺎﻃﻌﺎﻧـﻪ ﻋﻤـﺮ
را ﺗﺄﻳﻴـﺪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ!‪..‬‬

‫ﻣﻌﺎفﻧﻤﻮدن ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك‬

‫در ﺟﺮﻳﺎن ﻏﺰوه »ﺗﺒﻮك« ﻧﻴﺰ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻌﻀـﻲ از ﺗﺼـﺮﻓﺎت‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آورده اﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﻤﺎم ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺴﻴﺞ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﻣﺘﺠـﺎوز‬
‫در »ﺗﺒﻮك« ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﺑـﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از اﻓـﺮاد از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ دورو و رﻳﺎﻛﺎر ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻬﺎﻧﻪﺟﻮﻳﻲ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲﻫﺎي آﻧﺎن را ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻗﺒـﻞ از آن ﻛـﻪ ﺑﺪاﻧـﺪ ﻛـﺪام ﻳـﻚ‬
‫راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ و ﻛـﺪام ﻳـﻚ دروغ آﻧـﺎن را از ﺣﻀـﻮر در آن ﺟﻨـﮓ ﻣﻌـﺎف‬
‫ﻓﺮﻣﻮد)‪.(2‬‬

‫ ‪DOPE ZC8‬‬

‫ ‪ ,, 3; /3; 2#23 K38< +,  ` $ K*> #' ,208 ,# Q£‘@ aL>M ; + (E‬‬
‫;‪13,; 38'  23,038 1309 .( 3;  ‹3W= K)3! ' 5+ 23[& K3; /#‬‬
‫]‪+, O38 30 238%  K E +; [, ; ^[8 J '  !, ; B K'+W0 ?` G‬‬
‫‪K3; 3"8 Z3E 8 H3# +, y !228 ;+ ,2/ 1>, K'%& ; ( ; Q©8M ¼C‬‬
‫‪Ÿ m8 ;22 4+yX 1b> ¼C H# ; H/‬‬
‫_ ;@Ž ' ( <*‪5'C 8 ; !2=  >+ # :2/‬‬
‫;‪3' 3( +,  N#3; N3>38 !5238 +3E  38'( t3@8 +, + 8  N; #28 +,  52‬‬

‫>*‪
R
{ :13W< '3 3#( H# 0 Q!N4, 1>, ' + , = +/=  NP; + 8+ K+2‬‬

‫‪

b
a
`
_
^]


\
[
Z
YX
W
V
U
T
S‬‬

‫‪38+ 3; ¼3C +, 3 523; 5'3C 38 ; :2/*<8 "8 ' Ž@;M Y :a; / z
c‬‬

‫}‪o3L +, ‹3# N4 W# !4 !'8 8+ #+P#' ,  / +A + 8  N 10‬‬
‫‪Q1< 24 =  + ( Å', I( />+ ;  2 5,/ ,  /‬‬
 ‫﴿‪﴾216‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ آن اﻗـﺪام ﺳـﺮزﻧﺶ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬و ﺑـﻪ او‬
‫ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺮﻛﺲ اﺟﺎزه ﻣﻌﺎﻓﻴـﺖ ﻣـﻲدادي‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻻزم ﺑـﻮد ﺻـﺒﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدي ﺗﺎ دروﻏﮕﻮ از راﺳﺘﮕﻮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدتﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽـﻮن‪ :‬زﻛـﺎت‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬اﻧﻔﺎق و‪ ...‬ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻗـﺮآن‪» :‬ﻧﻤـﺎز را از‬
‫روي ﺗﻨﺒﻠﻲ و ﺑﻲﻣﻴﻠﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و زﻛﺎت را از روي ﻧﺎﭼﺎري ﻣﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪ «.‬اﻣـﺎ‬
‫در ﺟﻬﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﻀﻮر در ﺟﻬـﺎد ﺑﺤـﺚ ﻣـﺮگ و‬
‫زﻧﺪﮔﻲ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮاي دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺪﻫﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ؟!‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻪ اﺟﺎزه ﻣﻲداد و ﭼﻪ ﻧﻤﻲداد‪ ،‬آﻧﻬﺎ از ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﮓ ﺑـﻪ‬
‫ﻫـﺮ ﻧﺤــﻮي ﻛـﻪ ﻣﻤﻜــﻦ ﺑــﻮد ﺧـﻮدداري ﻣــﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﻤــﻮﻻً در وﺳــﻂ راه‬
‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻫﻢ ﻛﺮدﻧﺪ!)‪.(1‬‬

‫ '‪523 Z3S 3"8 ,,3/ 1309 3; Q¹39  1b> 1#+ 8\8 5‰>M 5‘@ IC 0 8‬‬
‫‪%3; 1b> K8< H# +,M :2/*<8 7,8 ;  22#2=8  2,08 5b8 + O8‬‬

‫‪
`
_

^
]
{
:13W< ' #( H# 0 Q!2 10} ¼C +,  2#‬‬

‫‪
vu

t

s
r
q
po
n
m

l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫‪R3# + i83& 208  # ' oW= "8M f :a; /) z
z
y



x

w‬‬

‫‪23= 5+ +, , 3= 3C  38 ; 2 b ( !2 8, ,2 5, 10} ¼C +,  5,,‬‬
‫‪: 36; !i83& K !2 109 ¡ P «$ ; ' > K8< +, :2/*<8  ,20 ,C‬‬
‫< ‪22b; ^[0 2#; ’& !1> ^' >  ^8< +; NC I( 0 2/,8 2#228‬‬
‫ ;‪DQ208 0 1> #4+0 ƒ,& H# !20 #< ^W‬‬

‫ =‪
L
K

J
I
H
G
F
E
D



C
B
A
{
:2#8*8 ,+ 8 +, 22‬‬

‫‪K3; 23= 5+ +, 3# 23W; + , 3= 0 N0 RC ( ; 8 < M  : z
M‬‬

‫‪Q!24,[ 7 + +0 H# [0 K,2@ BC ,2#; %; ,C‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾217‬‬

‫در واﻗﻊ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن دروﻏﮕﻮﻳﻲ‬

‫و رﻳﺎﻛﺎرﻳﺸﺎن را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻮرد ﻣﻼﻣـﺖ‬
‫ﻗﺮار داد‪:‬‬

‫{‪ vu t sr q p o n mlk‬‬

‫‪» Y- :a; / zxw‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ! ﭼﺮا ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ‬
‫راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن و دروﻏﮕﻮﻳﺎن )ﻣﻨﺎﻓﻖ( را از ﻫﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺟﺎزه‬
‫)ﻧﻴﺎﻣﺪن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ را( دادي؟«‪.‬‬
‫در آن ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺬري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ از رﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻫﻢ آن ﺳﻪ ﻧﻔـﺮ ﻛـﻪ در ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺗﺒﻮك ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺑﻪ اﻳﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫{
©

‪ YXW ¢ ...DCBA ...®


¬

«

ª‬‬

‫‪» f :a; / z a`    _  ^]    \[Z‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ...‬و ﺗﻮﺑﻪ آن ﺳﻪ ﻧﻔﺮي را ﻛﻪ از ﺟﻨﮓ ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪...‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاي ﻋﻤﻮﻳﺶ أﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻃﻠﺐ‬
‫آﻣﺮزش ﻛﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﻧـﺪاد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﭘﺪران و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮد ﻃﻠـﺐ آﻣـﺮزش ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ؛ زﻳـﺮا‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ  ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﭘﺪر ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﺮك ﺑﻮد ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﻮد و ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ‬
 ‫﴿‪﴾218‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي ﻋﻤﻮ و ﻣﺎدرش درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و‬
‫ﭘﻴﺮوان او را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داد‪:‬‬

‫{
‪
^
]
\

[
Z
Y

X
W
V
U


T
S‬‬

‫_
`

‪

k
j






i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬
‫‪



|
{
zy

x
w
v
u
t
s
r





q
p
o
n



m
l‬‬
‫}

~

_
‪» Y – - :a; / z‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎن )آﻧﻬﺎ( ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ )ﺑﺎ ﺷﺮك از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ( ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ اﻫﻞ‬
‫دوزﺧﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﭘﺪرش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﻋﺪهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ او داده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي او روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺪرش دﺷﻤﻦ )دﻳﻦ( ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬از‬
‫او ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺖ )و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺮاي او اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻧﻜﺮد( واﻗﻌﺎً اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن و دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻓﺮوﺗﻦ و ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮ »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« در ﺑﺎره ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮد‬

‫ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﭼﻴﺰ ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻻزم ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﻣﺎﻣﻘﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﻓﺎي ‪ 1351‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي در ﻛﺘﺎب ‪N3OL a3@8 3 3"u ˜3"M‬‬
‫‪ QC‬ﻛﻪ ﺣﺎوي اﺣﻮال ﺗﻤﺎﻣﻲ رﺟﺎل ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در رواﻳﺎت ﺷـﻴﻌﻲ اﻋـﻢ از‬
‫اﺻﺤﺎب و اﺋﻤﻪ و دﻳﮕﺮ رواﻳـﺎن ﺗـﺎ ﻗـﺮن ﭼﻬـﺎرم ﻫﺠـﺮي اﺳـﺖ در آن ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ž ‪30 †a3[¬e «3!s 3 R4yu ?#+ H8 7  2@# · Ÿ %m0‬‬
‫"    @‪.(1)« Oœ H8 2@# …; 2‬‬

‫ "˜ ‪D−k ,2OC −"u‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾219‬‬

‫»ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﭽﻪ اﻣﺮوز در ﻣﻮرد اوﺻﺎف اﺋﻤﺔ ﺟﺰو ﺿـﺮورﻳﺎت ﻣـﺬﻫﺐ ﺷـﻤﺮده‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ )ﻗﺮن اول ﺗﺎ ﭼﻬﺎرم( اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاﻃﻲﮔـﺮي ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ«)‪.(1‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف زﻣﺎﻣﺪاران اﻣﻮي ﻛﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ وﻳﮋﮔﻲ »ﻋﺼﻤﺖ« را ﺑﺮاي ﺗﺤﻜﻴﻢ اﻗﺘﺪار‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان )اﻣﺎﻣﺖ اﻟﻬﻲ( ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﺪﮔﺎه اﻣﻮيﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن »اﻣﺎﻣﺖ‬
‫و ﻋﺼﻤﺖ« را دو اﻣﺮ ﻻزم و ﻣﻠﺰوم ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣـﺎﻧﻊ رﺷـﺪ و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻈﺮﻳﻪ )اﻣﺎﻣﺖ اﻟﻬﻲ( در آن دوره زﻣﺎﻧﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎري از اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫اﻣﺎﻣﺎن اﺷﺎره ﺻﺮﻳﺢ و آﺷﻜﺎري ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ دارد ﻛﻪ آﻧـﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻳﮕـﺮ ﻣـﺮدم‬
‫ﻋﺎدي از اﺷﺘﺒﺎه و ﺧﻄﺎ ﻣﺼﻮن ﻧﺒﻮده و ﺧﻮد را از ﻧﻘﺪ و ﺗﺬﻛﺮ دﻳﮕـﺮان ﺑـﻲﻧﻴـﺎز‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ
در زﻣﺎن زﻣﺪاري ﺧﻮد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺒـﻮه ﺟﻤﻌﻴـﺖ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻲ ﺑﺒـﺮد‪ ،‬آﻧﭽـﻪ را ﻏﻴـﺮ اوﺳـﺖ ﻛﻮﭼـﻚ‬
‫ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪ ،‬ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ از ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ‬
‫او و ﻧﺎﭼﻴﺰﺑﻮدن ﻏﻴﺮ او ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬زﺷـﺖﺗـﺮﻳﻦ ﺻـﻔﺖ‬
‫زﻣﺎﻣﺪاران آﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮدم ﻧﻴﻚ ﺗﻜﺒﺮ ورزﻧﺪ و ﻓﺨﺮ ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﺪ ﻛـﻪ ﭼﺎﭘﻠﻮﺳـﻲ و ﺛﻨـﺎﮔﻮﺋﻲ در ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪ و ﺑﻴﺰارم‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺒﺮﻳﺎﺋﻲ و ﺑﺰرﮔﻮاري ﭘﺮوردﮔﺎر را‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺷﺎﻳﺎن ﺛﻨﺎﮔﻮﺋﻲ ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه از ﻣﻦ ﺛﻨﺎﮔﻮﻳﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣـﺮا از‬

‫ ; "‪H3] ^30, 7_3>p a39 /3  Q1388 F3! ' @ 7_>  "OM :"8 ' F‬‬
‫‪Df
1WP#,+ ,7 > +  > >+28 8OG ,+ #20‬‬
 ‫﴿‪﴾220‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ و اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺮﺳـﺎﻧﺪه ام‬
‫ﻣﻨﺼﺮف ﻧﺴﺎزﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺒﺎران و ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﮕﻮﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻧـﺰد ﻣـﻦ از‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎري و از رﻓﺘﺎر ﺗﺼﻨﻌﻲ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ و در اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ ﺑـﻲﭘـﺮوا‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ! در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﺎﺻﻮاب ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﺑﺪون واﻫﻤﻪ ﺣﻖ را ﺑﮕﻮﺋﻴـﺪ!‬
‫زﻳﺮا ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﻨﻴﺪن ﺣﻖ ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﺎر و رﻓﺘﺎر ﺧﻮد را از ﻋﻴﺐ و اﺷﻜﺎل و اﺷﺘﺒﺎه ﻣﺼـﻮن‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺧﻮد ﻧﻔﺲ ﻣﺮا از ﺧﻄﺎﺋﻲ ﻣﺼﻮن ﺑﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ او ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ و ﺷـﻤﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﻔﺲﻫﺎ ﺗﺴـﻠﻂ دارد‪ ،‬اوﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻲ داد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺻـﺎﻟﺢ ﻫـﺪاﻳﺖ ﻧﻤـﻮد و ﭼﺸـﻤﺎن‬
‫ﻧﺎﺑﻴﻨﺎي ﻣﺎ را از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺮاه ﻫﺪاﻳﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﺳﺎﺧﺖ«)‪.(1‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم )ﺧﺮﺑﺖ ﺑﻦ ﻧﺎﺟﻴﻪ( ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ )ﺧـﻮارج( ﭘﻴﻮﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و ﻳﺎ زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ او را از ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺖ و ﺑﻪ او و دﻳﮕـﺮان‬
‫ﻧﻴﺰ ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮري ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ آﻧـﺎن واﺟـﺐ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ آن اﻗﺪام او ﺷﻮﻧﺪ و او را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﮔﻔﺘﺎر اﻣﺎم ﻛﻪ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪﮔﻮﺋﻲ ﺑـﻪ دور اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫واﺿﺢ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺻﺤﺖ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺎن در زﻣﻴﻨـﻪ »ﻋﺼـﻤﺖ ذاﺗـﻲ و‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ« آﻧﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﻋﺼﻤﺖ« اﻣﺎم و زﻣﺎﻣﺪار را در ﻫﺎﻟﻪاي از ﺗﻘـﺪس ﻓـﺮو ﻣـﻲﺑـﺮد و او را ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﺮﺗﺮ و واﻻﺗﺮ از ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻧﺎﺻـﺤﺎن را از ﺣـﻖ اﻧﺘﻘـﺎد و‬
‫ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﺳﺎزد و در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺟﺮم و اﺗﻬﺎم‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ
ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻮاﺿﺢ و ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻮد ﻫﻤﻮاره‬

‫ ‪D-dk nYh ,O“ ,+ e +);   −-k ,O0 ,§ aV+‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾221‬‬

‫اﺻﺤﺎب را ﺑﻪ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺧﻮد ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪،‬‬
‫او در ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﺎﻳﺶﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»اﻟﻬﺎ! ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺶ از ﻣﻦ از آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﺑـﺮ ﻣـﻦ ﺑـﺒﺨﺶ! و‬
‫اﮔﺮ دوﺑﺎره ﻣﺮﺗﻜﺐ آﻧﻬﺎ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮد را دوﺑﺎره ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣﻦ ﻛـﻦ!‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﻬﺪ ﻛﺮدم اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻢ‪ ،‬اﻣﺎ وﻓﺎ ﻧﻜﺮدم ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺒﺨﺸﺎي‪ ،‬ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! آﻧﭽﻪ را ﺑﺮاي ﺗﻘﺮبﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ زﺑﺎن آوردم‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫دل ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻛـﺮدم‪ ،‬ﻋﻔـﻮ ﺑﻔﺮﻣـﺎ! ﺧﺪاوﻧـﺪا! ﻟﻐـﺰشﻫـﺎي زﺑـﺎﻧﻲ و‬
‫ﻛﺸﺶﻫﺎي ﻧﺎرواي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺶ«)‪.(1‬‬
‫اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻧﺎﻣﻪاي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي زﻣﺎﻣﺪار و ﺣﺎﻛﻢ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﭘﻴﺸﻮاﺋﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻧﺎﻣﻮس‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻣﺪار ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺟﺎﻫﻞ و ﻧﺎدان ﺑﺎﺷﺪ! زﻳﺮا ﻛﻪ زﻣﺎﻣﺪار ﺟﺎﻫـﻞ ﻣـﺮدم را‬
‫ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬او ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻮر و ﺳﺘﻢ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻮر و ﺟﻔﺎﻳﺶ‬
‫ﺧﻮد را از ﻣﺮدم دور ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﻫﺒﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻫﻞ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺎﺷﺪ! ﺗـﺎ در‬
‫اﻣﻮال )ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل( ﻃﻤﻊ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬او ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻫـﻞ ﺗﺒﻌـﻴﺾ ﺑﺎﺷـﺪ! ﺗـﺎ ﻗـﻮﻣﻲ و‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﺮ ﻗﻮم و ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸـﻮا ﻧﺒﺎﻳـﺪ اﻫـﻞ‬
‫رﺷﻮه ﺑﺎﺷﺪ! ﺗﺎ ﺣﻖ را ﻧﺎﺣﻖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻨﻜـﻪ زﻣﺎﻣـﺪار ﺑﺎﻳـﺪ ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫»ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« ﺑﺎﺷﺪ! در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻣﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻴﺴﺘﻲ و ﻧـﺎﺑﻮدي‬
‫ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ«)‪.(2‬‬
‫اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺧﻄﺒﻪاي دﻳﮕﺮ زﻣﺎﻣﺪاري را ﺣﻖ ﻛﺴﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در اﺟـﺮاي‬
‫دﺳﺘﻮرات اﻟﻬﻲ از دﻳﮕﺮان ﻗﻮيﺗﺮ و داﻧﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ«)‪.(3‬‬

‫ ~ ‪DdYk ,X_P‬‬

‫ ‪D- P‚= f k ,J‬‬
‫‪Dn- P‚= n k ,J -‬‬
 ‫﴿‪﴾222‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم آن ﺳـﺨﻨﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ در ﺑﻴـﺎن ﺻـﻔﺎت‬

‫ﺣﺎﻛﻢ و »وﻟﻲ اﻣﺮ« اﺛﺮي از وﻳﮋﮔﻲ »ﻋﺼﻤﺖ« دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷـﻴﺦ ﺻـﺪوق در‬
‫ﻛﺘﺎب )اﻹﻣﺎﻟﻲ( داﺳﺘﺎﻧﻲ را از رﻓﺘﺎر ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا ك ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ وﻳﮋﮔـﻲ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»روزي اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺗﻤﺎم ﭘﻮل ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ را اﻧﻔﺎق ﻛـﺮد‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﻳﻚ درﻫﻢ را ﻫـﻢ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد ﻧﮕـﺎه ﻧﺪاﺷـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا ك ﭘﻴﺮاﻫﻦ او را ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻋﺘﺮاض ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ و او را از ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺰد آﻧﺎن‬
‫رﻓﺖ و دﺧﺘﺮش را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ آن اﻗﺪام ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤـﻮد‪،‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺪر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ از ﺧﺪا ﺑﺨﺸﺶ ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻜﺮار ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد«)‪.(1‬‬
‫ﺷﺮﻳﻒ رﺿﻲ ﻧﻴﺰ در ﻛﺘﺎب )ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻹﻣﺎﻣﺔ( رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ »اﻣﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي را از ﺑﻴﺖ اﻟﻤـﺎل ﺑـﻪ اﻣﺎﻧـﺖ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨـﺎن از اﻳـﻦ ﻛـﺎر او ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺎﻣﺤﻤﺪ از آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺘﺮس!‬
‫و آن ﻛﺎﻻ را ﺑﺎ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ«)‪.(2‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ
در ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرم! ﭘﻴﺸـﻮاﻳﻲ و اﻣﺎﻣـﺖ ﺗﻨﻬـﺎ از آن ﻛﺴـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد را وﻗﻒ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﺣﻜﺎم دﻳﻦ ﺧﺪا ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺪاﻟﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ«)‪ .(3‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ از‬
‫ﺷﺮط ﻋﺼﻤﺖ ﭼﻴﺰي ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ‪DYndk :›2! ,”8e‬‬

‫ =‪Dfk :V #} ,a88p g¬G‬‬
‫‪DdYk :2*8 j ,,+p -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾223‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ را از رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑـﺮاي‬
‫زﻣﺎﻣﺪاري را ﺑﺮﻣﻴﺸﻤﺎرد‪ ،‬اﻣﺎ از ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻋﺼﻤﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫»ﻛﺴﻲ ﻛﻪ زﻣﺎم اﻣﻮر اﻣﺘﻢ را در دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳـﻪ وﻳﮋﮔـﻲ در او‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ »ﺗﻘﻮاﺳﺖ« ﻛﻪ او را از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺼـﻮن‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬دﻳﮕﺮي »ﺻﺒﺮ« و ﺑﺮدﺑﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺧﺸـﻢ و ﺧﺸـﻮﻧﺖ او‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه »رﻓﺘﺎر ﻧﻴﻚ« ﺑﺎ زﻳﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا اﻳـﻦ رﻓﺘـﺎر او را‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﭘﺪري ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ«)‪.(1‬‬
‫از ﺣﺪﻳﺚ ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ زﻣﺎﻣﺪاري و اﻣﺎﻣﺖ در اﻧﺤﺼﺎر ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫ﻃﺒﻘﻪي ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎ را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺷـﻮراي‬
‫ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي )اﻫﻞ ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ او را ﺑﺮ ﻣﻘﺎم »اﻣﺎﻣﺖ« و رﻫﺒﺮي‬
‫ﺑﻨﺸﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﺳـﻮد و زﻳـﺎﻧﻲ را ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ رﺣﻤﺘـﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﺣـﺎل ﻣـﺎ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻲﮔﻤﺎن از ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﺠﺎزات ﺷـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼـﻴﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺼـﻮن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ ﻣﻲﻣﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬در ﻗﺒﺮﻫﺎ دﻓﻦ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬دوﺑﺎره زﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ و در‬
‫روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴـﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻧﻮادﮔﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺼـﻮﻧﻴﺘﻲ‬
‫از ﮔﻨﺎه ﻧﺪارم‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ او ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣـﻦ ﺧﻮاﻫـﺪ‬

‫ ‪DYdnk h :O0 j ,0 V+‬‬

 ‫﴿‪﴾224‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ از دﺳﺘﻮرات او ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑـﻪ ﻋـﺬاﺑﻲ ﺳـﺨﺖ دﭼـﺎر‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ«)‪.(1‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﻧﻔـﻲ و ﺗﻜـﺬﻳﺐ »ﻋﺼـﻤﺖ« ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن‬
‫دﻫﻨﺪه اﺻﺮار ﮔﺮوﻫﻲ از ﭘﻴﺮوان او در ﺑﺎره ﺑﺎور ﺑﻪ »ﻋﺼﻤﺖ« اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق از ﮔﺴﺘﺮش ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎوري در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺮدم ﻧﮕﺮان و ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫روزي ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق
ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻳﺎ اﺑﺎﻋﺒﺪاﷲ! ﮔﺮوﻫـﻲ ادﻋـﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﻣﺎم )واﺟﺐ اﻹﻃﺎﻋﺔ( اي وﺟﻮد دارد‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ را در ﻣﻴﺎن‬
‫»اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﺎﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬آﻧﺎن )ادﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن( ﻣﺮدان‬
‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬زﻫﺪ و ﺗﻘﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ آن ﺷﺨﺺ ﺟﺰ ﺧﻮد ﺷـﻤﺎ ﻛﺴـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧـﺎن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﻧﮕﻔﺘﻪ ام«‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق در ﻛﺘﺎب )ﻋﻴﻮن اﺧﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ( در زﻣﻴﻨﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻋﺼﻤﺖ اﻧﺒﻴـﺎء‬
‫دو رواﻳﺖ را از زﺑﺎن اﻣﺎم رﺿﺎ ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر ﻣﺄﻣﻮن و ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺠﻬﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ دو رواﻳﺖ اﻣﺎم در ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﺴﺒﺖ »ﻣﻌﺼﻴﺖ« اﻧﺒﻴﺎء را در ﻇﺎﻫﺮ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ ﻗـﻮل ﺷـﻴﺦ ﺻـﺪوق ﺗﺄوﻳـﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬و اﻧﺒﻴﺎء را از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻣﻨﺰه و ﻣﺼﻮن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ)‪.(2‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺘﻲ اﻣـﺎم رﺿـﺎ در ﺣﻀـﻮر‬
‫ﻣﺄﻣﻮن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺑﻲﭘﺮده در ﻣﻮرد اﻣﺎﻣﺖ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ اﻳﺮاد ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﻧﺒﻴﺎء اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ در ﻣـﻮرد »ﻋﺼـﻤﺖ‬

‫ ‪Dnndk :O8@9 ,£2­ ?PTž  k ,O0 , V+‬‬

‫ ‪D
-−

k h ,O ,0‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾225‬‬

‫اﻣﺎﻣﺎن« ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ؟ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻲﮔﻤﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ«‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮمﺑﻮدن ﺧﻮد ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎﻣـﺎن در آن دوره زﻣـﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬـﺎ از زﺑـﺎن )ﻏﺎﻟﻴـﺎن( و آﻧﻬـﻢ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن رواﻳﺖﻫـﺎي ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪه از اﻣﺎﻣـﺎن را ﻛـﻪ ﺻـﺮاﺣﺘﺎً‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮد را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ اﻣﺎﻣـﺎن اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن را ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻘﺎم آﻣﻮزش ﻣﺮدم و ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً از روي »ﺗﻘﻴﻪ« ﻣﻲﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺣﺘﻲ اﺣﺎدﻳﺜﻲ را ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧـﺪ ﻛـﻪ در آﻧﻬـﺎ وﻳﮋﮔـﻲ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ﻻزﻣﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ داﻧﺴـﺖ‪ :‬ﺑﺴـﻴﺎري از آن‬
‫رواﻳﺎت از ﻧﻈﺮ إﺳﻨﺎد ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﺪل و ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ رواﻳﺎت ﺿﻌﻴﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در رواﻳﺎﺗﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣـﺎم زﻳـﻦ اﻟﻌﺎﺑـﺪﻳﻦ آﻣـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ »اﻣﺎﻣـﺎن ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻋﺼﻤﺖ را ﻛﻪ از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ آﻓـﺮﻳﻨﺶ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫درﺳﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ؛ ﻋﺼﻤﺖ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻋﺘﺼﺎم و ﺗﻤﺴـﻚ ﺑـﻪ ﻃﻨـﺎب ﻧﺠـﺎت‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻨﺎب ﻧﺠﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎن »ﻗﺮآن« اﺳﺖ و ﻗﺮآن ﻣﺮدم را ﺑﻪ )رﻣـﺰ‬
‫ﻛﺴﺐ ﻣﻘﺎم( اﻣﺎﻣﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻧﻘﺪ ﻣﺴﺘﻨﺪﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ از ﻃﺮﻳﻖ اﻟﺘﺰام اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻗﺮآن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻧـﻪ آﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن ﻋﺼﻤﺖ را ﻧﻮﻋﻲ »ﺣﺼﺎر اﻟﻬﻲ« ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎﻧﻊ ارﺗﻜـﺎب‬
‫ﻣﻌﺼﻴﺖ و اﺷﺘﺒﺎه ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺎﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ از اﻣﺎم ﺻﺎدق )ﻣﻌﺼﻮم( را ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »از‬

‫ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ«)‪ (1‬در ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪
M

L

K
{ :‬‬

‫‪» d :[L ( z

S
R
Q

P
O
N‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ )ﻛﺘﺎب( ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫اﻋﺘﺼﺎم و ﺗﻤﺴﻚ ﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راه راﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ «.‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﻤﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ وارده در رواﻳﺖ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق در‬

‫ ;‪Dk ,{ «@8 N4 ,ZW/  « G/ o‬‬

 ‫﴿‪﴾226‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﺘﺎب )اﻛﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ( از زﺑﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ از اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮآن را در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻗﺮﻳﻦ و ﺟﺪاﺋﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب »ﻋﻴﻮن اﻟﺨﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ« ﻧﻴﺰ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ‬
‫از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺴـﻴﻦ و ﻧـﻪ ﺗـﻦ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻄﻬﺮ و ﻣﻌﺼﻮم ﻫﺴﺘﻴﻢ«‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺴﻲ اﺣﺎدﻳﺜﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ او ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ )ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻫﻼﻟﻲ( اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ در ﻛﺘﺎب ﻫﻼﻟﻲ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳـﺚ آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ از ﺧﺪا و رﺳﻮل و اوﻟﻴﺎي اﻣﻮر ﺑﺎﻳﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ دﻟﻴﻞ دﺳﺘﻮر اﻃﺎﻋﺖ از اوﻟﻮاﻻﻣﺮ را ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ آﻧـﺎن ﻣﻌﺼـﻮم و ﻣﻄﻬـﺮ‬
‫ﺑﻮده و ﻫﻴﭻ اﻣﺮي ﻛﻪ در آن ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺻﺎدر ﻧﻤﻲﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق آن را ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم رﺿﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺎن ﺑﺮﺗـﺮي و وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي اﻫـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺄﻣﻮن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻋﺼﻤﺖ آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﺘـﺬﻛﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺳﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺷـﻴﺦ ﺻـﺪوق آن را از‬
‫زﺑﺎن »ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺷﺎذوﻳﻪ اﻟﻤﺆدب و ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﺮور« ﻛـﻪ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ اﻟﺮﺟﺎل اﻓﺮادي »ﻣﻬﻤﻞ« و ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از زﺑـﺎن »رﻳـﺎن‬
‫ﺑﻦ اﻟﺼﻠﺖ« از ﻳﺎران ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮد ﻧﻴـﺰ از ﻧﻈـﺮ ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي ﻋﻠـﻢ‬
‫اﻟﺮﺟﺎل ﻓﺮدي »ﺿﻌﻴﻒ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ رواﻳـﺖ ﺣﺘـﻲ ﻃﺒـﻖ‬
‫روش ﻣﻌﻤﻮل ﺳﻨﺪ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻣﺠﻠﺲ اﻣﺎم ﺣﻀـﻮر‬
‫داﺷﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ رواﻳﺖ را ﺷﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺶ از ﺻﺪوق ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮن ﭼﻬـﺎرم ﻣـﻲزﻳﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﻣـﺆرخ‬
‫دﻳﮕﺮي اﻳﻦ رواﻳﺖ را ذﻛﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻇﺎﻓﻪ ﺑﺮ آن در ذﻳﻞ اﻳـﻦ رواﻳـﺖ ﺟﻤﻠـﻪي‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻗﺮآﻧﻲ »و أﻧﺬر ﻋﺸﻴﺮﺗﻚ اﻷﻗﺮﺑﻴﻦ« ﻋﺒﺎرت »و رﻫﻄـﻚ‬
‫اﻟﻤﺨﻠﺼﻴﻦ« را اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ ،‬و آن را ﻋﺒـﺎرﺗﻲ ﺣـﺬفﺷـﺪه از ﻗـﺮآن ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬
‫ﻣﻲآورد‪ !.‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ :‬ﺑﺎور )ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺮآن( ﻳﻜﻲ از ادﻋﺎﻫﺎي »ﻏﺎﻟﻴﺎن« ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾227‬‬

‫ﺷﻤﺎر ﻣﻴ‪Ĥ‬ﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺋﻤـﻪ اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻫﻤـﻮاره از ﭼﻨـﻴﻦ ادﻋﺎﻫـﺎﻳﻲ اﻇﻬـﺎر اﻧﺰﺟـﺎر‬
‫ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻜﺘﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻣﻀـﻤﻮن رواﻳـﺖ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫اﺛﺒﺎت ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺼـﺪاق اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ را ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻴﻌﻪ در آن زﻣﺎن ﺑﺮداﺷـﺖ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﻣﺼﺪاق »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ آﻧـﺎن ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ‬
‫را ﺑﻪ دروغﮔﻮﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻔﺎق و ﺣﺘﻲ اﻧﺤﺮاف و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ رواﻳـﺖ‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن ﻏﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄوﻳﻞ ﻗﺮآن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ »ﻋﺼﻤﺖ و اﻣﺎﻣﺖ اﻟﻬﻲ« اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺼﻤﺖ اﺋﻤﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﺗﻮﻫﻢ؟‬

‫آﻳﺔ اﷲ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺑﺮﻗﻌﻲ در »ﻛﺘﺎب ﻋﺮﺿﻪ رواﻳﺎت اﺻﻮل ﺑﺮ ﻗﺮآن و‬
‫ﻋﻘﻮل« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ارادهي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﻲ زداﻳﻲ »اذﻫﺎب رﺟﺲ و ﺗﻄﻬﻴـﺮ اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ« در‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ و از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻗﺮآن و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻤﻠﻲ آن )ﺳـﻨﺖ(‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻮﻻً اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻗﺮآن ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﻗـﺎﻧﻮن و ﺗﺸـﺮﻳﻊ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ارادهي ﺗﺸـﺮﻳﻌﻲ ﭘﺮوردﮔـﺎر اﺳـﺖ‪ ،‬اﺿـﺎﻓﻪ ﺑـﺮ آن در آﻳـﺎت ﺳـﻮرهي‬
‫اﺣﺰاب )آﻳﻪي ‪ 28‬ﺑﻪ ﺑﻌـﺪ( ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮان رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص ﺻـﺮﻓﺎً از‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﭘﺎ دارﻳﺪ! زﻛﺎت اﻣﻮالﺗﺎن را ﺑﭙﺮدازﻳـﺪ! در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ! و‪ ....‬ﻛﻪ اﻳﻦ اواﻣﺮ ﻧﺎﺷـﻲ از »ارادهي ﺗﺸـﺮﻳﻌﻲ« ﺧـﺪا‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درﺧﻮاﺳﺖ او ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﺣﻜﺎم ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺷـﺮﻳﻌﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻧـﻪ » ارادهي‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ« و آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺎدرزادي او)‪ (1‬ارادهي ﺧﺪا ﺑﺮ ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﻴﺪن و ﺗﻄﻬﻴﺮ اﻫـﻞ‬

‫ ‪3;  23; +3/=  5,+ K+, B3 , 3= 3O8 30 13> @#3¢ K,+ 8 +, 2= K5,+‬‬
‫= >‪K38 1OL  ½¢8 0 2= #  K5,+ «_=; ,20 F[L 2= 8 ; , = 1‬‬
‫‪D, ; 2 [ ( …"r Z8 BAŒ4  1> ,8 …"r‬‬
 ‫﴿‪﴾228‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪ » :‬ﻳ َﻄ ‪‬ﻬﺮ ُﻛﻢ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ارادهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳـﻮرهي ﻣﺎﺋـﺪه آﻳـﻪي ‪6‬‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻫﻤﻪي ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ و‪...‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮده‪ » :‬ﻳﺮِﻳﺪ‪ ‬ﻟ ‪‬ﻴ َﻄﻬ‪‬ﺮﻛُﻢ= ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎك ﺳﺎزد« آﻳﻪي ﻣـﺬﻛﻮر ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫{
‪
K
J
I

H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫‪
WV
U


T
S
RQ
P
O


N
M
L‬‬
‫‪
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
^
]
\

[
Z



Y
X‬‬
‫‪
t

s

r

qp

o

n

m


l

k

j

i‬‬
‫‪
~

}

|



{

z

y

x

w

v

u‬‬
‫_
`
‪»  :£2¬u z

a‬ﻣﻨﻈﻮر آن اﺳﺖ ﻛﻪ »اي ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ وﺿﻮ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪) ....‬و ﺳﺒﺐ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آن اﺳﺖ( ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را در‬
‫ﺗﻨﮕﻨﺎ و ﺳﺨﺘﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎك و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺳﺎزد و ﻧﻌﻤﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎﻳﺪ«‪.‬‬
‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ از ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺧـﺪا ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻪ اراده و‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮدﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬در ارادهي ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ اراده و اﺧﺘﻴـﺎر ﻣﻜﻠـﻒ‬
‫ﻧﻴﺰ از ﺷﺮوط ﺗﺤﻘﻖ آن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ در آﻳﻪي ‪ 185‬ﺳﻮرهي ﺑﻘﺮه و آﻳﻪي‬
‫‪ 26‬و ‪ 27‬و ‪ 28‬ﺳﻮرهي ﻧﺴﺎء ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ از ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ اﻟﻬﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ارادهي ﺧﺪا ارادهي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛـﻪ ارادهي ﻣـﺬﻛﻮر در‬
‫ﺳﻮرهي اﺣﺰاب و ﻣﺎﺋﺪه ﻧﻴﺰ ارادهي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺮف ارادهي ﺣﻖ ﻋﻠﺖ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ آن ﺷﻮد و ﻣﺮاد ﺧﺪا ﺣﺘﻤﺎً واﻗﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺎرهي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬

‫{
¼

½
¾


¿
‪»  f :’# z

Æ
Å



Ä
Ã
Â
Á
À‬ﺟﺰ‬

‫اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ]ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ[ ﭼﻮن ﭼﻴﺰي را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺎش! ﭘﺲ ]ﺑﻲدرﻧﮓ[ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾229‬‬

‫اوﻻً‪ :‬اﮔﺮ ﻋﺼﻤﺖ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻌﻠﻮل ارادهي ﺗﺨﻠﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرﺗﻲ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮ ﺳﻨﮓ و ﭼﻮﺑﻲ ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺧﻄﺎ و ﺗﺨﻠﻒ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻌﺼﻮم و ﻣﻄﻬﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ اراده و ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ازﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻄﻬﺮ و ﻣﺒﺮي از ﻫﺮآﻟﻮدﮔﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ اﺳـﻮه و ﻣﻘﺘـﺪاي‬
‫ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳـﺘﺎر دوري از‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻳﺎ اﺟﺘﻨﺎب از »رﺟـﺲ« ﮔﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ در ﺳـﻮرهي اﺣـﺰب ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺼﻮص از اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﺎﻛﻲ و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻫﺮﻛﺲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻪ او ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬

‫{
«
¬
®
¯
‪»  :N#33)/ z
²

±

°‬اي ﻛﺴــﺎﻧﻲ ﻛــﻪ‬

‫اﻳﻤﺎن آورده اﻳﺪ! ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهي ﺧﻮد را از آﺗﺶ ]دوزخ[ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺪارﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﻃﺒﻌﺎً اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وي واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و آﺑﺮوي اﻳﺸﺎن آﺑـﺮوي رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ و ﻣﺮدم ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻴﺶ از ﺳـﺎﻳﺮﻳﻦ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا ﺗﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن دارد و اداي ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻛﻪ از‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺆﻛﺪﺗﺮ و ذﻛﺮ آن ﻻزمﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در آﻳـﻪي ‪ 30‬و‬
‫‪ 31‬اﺣﺰاب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣـﻮده‪» :‬اﮔـﺮ اﻋﻤـﺎل ﺻـﺎﻟﺤﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي آورﻧـﺪ أﺟﺮﺷـﺎن‬
‫دوﭼﻨﺪان و اﮔﺮ اﻋﻤﺎل ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻴﻔﺮﺷﺎن دوﭼﻨﺪان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ارادهي اﻟﻬﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد »ارادهي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ« و ﻋﺼﻤﺖ اﻫﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ »ﻋﺼﻤﺖ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ« ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪي ﺧـﺪا آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻳﺸـﺎن از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﻮد را از ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ دور ﺑﺪارﻧﺪ و ﻃﻬﺎرت ﺟﺴﻤﻲ‬
‫و روﺣﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻨﺪ و اﺳﻮهي ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﺷﻮﻧﺪ و آﺑـﺮوي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ را‬
‫ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺧـﺪا از ﻣﻜﻠﻔـﻲ ﻃﻬـﺎرت ﺟﺴـﻤﻲ و روﺣـﻲ و اﺟﺘﻨـﺎب از ﻧﺎﭘـﺎﻛﻲ را‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪي ﺧـﺪا از ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ آﻳـﺎت ﺧـﺪا‬
 ‫﴿‪﴾230‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﺨﺴﺖ در ﺧﺎﻧﻪي آﻧﻬﺎ ﺗﻼوت ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ از اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ رﺳـﻮل‪ ،‬ﻣﺆﻛـﺪﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﭼـﻮن ﻗﺒـﻞ از‬
‫ذﻛﺮ »إذﻫﺎب رﺟﺲ« ﻟﻔﻆ »إﻧﻤﺎ« ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬و إﻧﻤﺎ از »أدوات ﺣﺼﺮ« اﺳـﺖ و‬
‫»ﺣﺼﺮ« ﻳﻌﻨﻲ اﺛﺒﺎت و اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺼﻮر و ﻧﻔﻲ ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﺪا اﻧﺤﺼﺎراً »إذﻫـﺎب‬
‫رﺟﺲ« و ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﻏﻴﺮﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ از داﻳﺮهي ﺣﺼﺮ‬
‫آﻳﻪ ﺧﺎرج اﻧﺪ!! و ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺎت‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ آﻳﻪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﻀﺮات ﻋﻠـﻲ‬
‫و ﺣﺴﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ و اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اردهي ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ از ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﮔﻨـﺎه‬
‫و ﺧﻄﺎ ﻣﻌﺼﻮم اﻧﺪ!!‪.‬‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻳﺎدآور ﻣﺜﻞ ﻣﻌﺮوﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﺣﺴـﻦ و ﺣﺴـﻴﻦ ﻫﺮﺳـﻪ‬
‫دﺧﺘﺮان ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻧﺪ«! در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﮔﺮﭼﻪ »إﻧﻤـﺎ« از ادوات »ﺣﺼـﺮ و ﺗﺤﺪﻳـﺪ« اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﺤﺼـﻮر آن‬
‫اﺷﺨﺎص ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻘﺼﻮد از »إﻧﻤﺎ« اﻧﺤﺼﺎر اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﺪف واﺣـﺪ‬
‫و ﻧﻔﻲ اﻫﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ آﻳﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻫﺪف از اﻳﻦ اواﻣـﺮ‬
‫و ﻧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺰ »ﺗﺰﻛﻴﻪ و ﺗﻄﻬﻴﺮ« ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬از‬
‫اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺗﻄﻬﻴﺮ و ﭘﺎكﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺗﺎن ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را ﻧﻤـﻲﺧـﻮاﻫﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻪ آن ﻛﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﺗﻄﻬﻴـﺮ ﺷـﻤﺎ ﭼﻨـﺪ ﻧﻔـﺮ را ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻴﻢ و ﻻﻏﻴـﺮ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬در آﻳﻪاي دﻳﮕﺮ )اﻟﻤﺎﺋـﺪه‪ (6/‬ﺗﻄﻬﻴـﺮ و ﭘـﺎكﮔﺮداﻧﻴـﺪن‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻜﻠﻔﻴﻦ را ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ -‬اﮔﺮ ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت ﻛﺴﻲ ﻣﻌﻠﻮل ارادهي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ازﻟـﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻓﻀﻴﻠﺖآور ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن اﻧﺴﺎﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫اﺳﻮه واﻟﮕﻮي دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﻮﻳﻨﺎً و در آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻟﻬﻲ ﻣﻄﻬﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﻜـﻢ آﻳـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺨـﺎﻃﺒﻴﻦ ﻳﻌﻨـﻲ‪ :‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ و ﻓﺎﻃﻤـﻪ و ﺣﺴـﻦ و‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺧﺎرج از داﻳﺮه اﻧﺤﺼـﺎر آن ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ‪ 9‬اﻣﺎم دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ!‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾231‬‬

‫ج‪ -‬ﻣﻌﻨﺎي »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« واﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﺻﺮار دارﻳﺪ ﻛﻪ داﻣﺎد و ﻧﻮادﮔﺎن‬
‫ﻫﻢ ﺟﺰء اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﺜﻤﺎن دو ﭘﺴـﺮ دﻳﮕـﺮ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻳﻨﺐ و أم ﻛﻠﺜﻮم دو دﺧﺘﺮ دﻳﮕﺮ آن ﺑﺰرﮔﻮار را ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻤﻴﺪاﻧﻴﺪ؟ ﭼﺮا‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم را ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ داﻣـﺎد رﺳـﻮل ﺧﺪاﺳـﺖ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﺟﺰو أﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ؟‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺺ ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از اﺷـﺘﺒﺎه ﻣﺒـﺮي ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ وﺣـﻲ‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺗﺶ اﺻﻼح ﻣﻲﺷﺪ )اﻟﺘﻮﺑﻪ‪ 43/‬و اﻟﺘﺤﺮﻳﻢ‪ 1/‬و‪ (....‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫اﻫﻞ ﺑﻴﺘﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن وﺣﻲ ﻧﺎزل ﻧﻤﻲﺷﺪ از او ﭘﻴﺸﻲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ‬
‫ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻜﻨﻨﺪ؟‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬آﻳﻪ از رﻓﻊ رﺟﺲ و ﭘﻠﻴـﺪي ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ و ﭘﻠﻴـﺪي ﻧﺎﺷـﻲ از ﮔﻨـﺎه و‬
‫ﻣﻌﺼﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﻠﻴﺪي ﻧﻤﻲﺷﻮد! ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻓﺮدي ﭘﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﻫﻢ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﻤﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻬﻮ و اﺷﺘﺒﺎه را ﻧﻴـﺰ از‬
‫اﺋﻤﻪ ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ!‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ :‬اﺻﻮﻻً ﺧﻄﺎب ﺧﺪا ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ رﺳـﻮل در ﺟﻤﻠـﻪي »ﻟﻴـﺬﻫﺐ ﻋـﻨﻜﻢ‬
‫اﻟﺮﺟﺲ= ﺗﺎ ﭘﻠﻴﺪي را از ﺷﻤﺎ ﺑﺒﺮد«‪ ،‬ﻋﺪم ﻋﺼﻤﺖ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ را اﺛﺒـﺎت ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ رﺟﺴﻲ و آﻟﻮدﮔﻴﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ آن را از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺑﺒﺮد و ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻪ راﺟـﻊ ﺑـﻪ زﻧـﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮﻳﺶ و از راه اﻃﺎﻋﺖ از ﺧـﺪا و رﺳـﻮل ﺧـﻮد را‬
‫ﭘﺎك و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ اﺋﻤـﻪ را از زﻣـﺎن وﻻدت و در دوران‬
‫ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺼﻮم و ﻣﻄﻬﺮ از ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻣﻲداﻧﻴـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﺘﺮ آن اﺳﺖ‪ :‬اﺻﺮار ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﻪ و‬
‫ﺣﺴﻨﻴﻦ »ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم« ﺑﻮده اﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎً‪ :‬اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ از ﻫﺮ ﮔﻨﺎه و ﺳـﻬﻮ و ﺧﻄـﺎﻳﻲ ﻣﺼـﻮن و ﻣﺤﻔـﻮظ‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ و ﻛﻼم ﺧﻮدﺷـﺎن ﻣﺨـﺎﻟﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﺜﻼً‪ :‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ
در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
 ‫﴿‪﴾232‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»ﺑﺎ رﺣﻤﺖ وﺳﻴﻌﺖ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرﮔﻢ را ﺑﻴﺎﻣﺮز!« )‪.(1‬‬

‫»ﺑﺎ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده ام ﻣﺮا رﺳﻮا ﻣﻔﺮﻣﺎ!« )‪.(2‬‬
‫»در ﭘﻴﺸﮕﺎه ]ﺧﺪا[ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ از ﻫﺮﻛﺎر ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ام‪ ،‬و‬
‫از ﻫﺮﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ اﻧﺠـﺎم داده ام‪ ،‬و از ﻫﺮﻛـﺎر زﺷـﺘﻲ ﻛـﻪ از ﻣـﻦ ﺳـﺮ زده‬
‫اﺳﺖ«)‪.(3‬‬
‫»ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ام‪ ،‬آﻣﺮزش ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از اﻳـﻦ از‬
‫ﻣﻦ ﺳﺮزده ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎ!«)‪.(4‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ راﺳـﺘﻲ ﺑﺨﺸﺎﻳﺸـﺖ از ﮔﻨـﺎﻫﻢ و ﮔﺬﺷـﺖ از ﺧﻄـﺎﻳﻢ و‬
‫ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ات از ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺰرﮔﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه‬
‫ام‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﺪﻳﻦ ﻃﻤﻊ واداﺷﺖ ﻛﻪ از ﺗﻮ ]آﻣﺮزﺷﻲ را[ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﻛـﻪ ﺳـﺰاوارش‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ!«)‪.(5‬‬
‫»اﮔﺮ ﺷـﻜﻨﺠﻪ و ﻋـﺬاﺑﻢ ﻓﺮﻣـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﻛﻴﻔـﺮ ﺳـﺘﻢ و ﺟـﻮر و ﺟﻨﺎﻳـﺖ و‬
‫زﻳﺎدهروي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻦ روا داﺷﺘﻪ ام و ﻋـﺬري ﻧـﺪارم ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺪان ﭘﻮزش ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻢ«)‪.(6‬‬

‫ ‪D[x@ ¤ 1@  5²L, ,a# O@ a*)G ; š TP0 ‹/+ a@; *X‬‬
‫ ` *Ž) ; ‪D[OL · ¤ OL m  5²L, * OL /C‬‬
‫‪«@u 5L, 8 1"P> aW9 F /O[L Rš F0 H8 /P+ a¨‚= F0 H8 ž . s -‬‬
‫;‪+ =yu L2‬‬
‫‪D@ ¤ ž ª/  ¬L, H8 ; š H8 Ž8 8 £*œ8 y4 O“  ‚Ls Y‬‬
‫
 ‪H38 30 3 38C N3xL H3L ‹)*3! 3/¨‚= HL ¡'Æ Pš HL ¡ *L ž NO‬‬
‫=‚‪D£*œu RO‚8 a/>`  5L, PC />s ` 8 ‹\>s s  @[$ K2[L K#‬‬
‫ ‪#­ aO 5²L, +y/Ls s +yL _ * OL wž 8C K+ C [OxP ;y@ s‬‬
‫ ‪D. L, 4‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾233‬‬

‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲآورم از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎ و ﻳﺎ ﺳﺘﻢ ﻳـﺎ زﻳـﺎدهروي‬

‫ﻣﻦ در ﺑﺎرهي ﺧﻮد و ﭘﻴﺮوي از ﻫﻮسﻫﺎي ﻧﻔﺲ و ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮدن ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﻦ و رﺣﻤﺖ و اﺣﺴﺎﻧﺖ ﺣﺎﺋﻞ و ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮد«)‪.(1‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! از ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﺎن آﻣﺮزﺷﻢ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎﻫﺖ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ آورده ام و دﮔﺮ ﺑﺎر ]ﺗﻮﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻢ و ﺑﻪ ارﺗﻜﺎبﺷﺎن[ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻢ«)‪.(2‬‬
‫و ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮاوان دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب »ﺻﺤﻴﻔﻪي ﻋﻠﻮﻳﻪ« وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﺠﺎد
ﻧﻴﺰ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮده ام«)‪.(3‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا )ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ( ﻓﺮﻣﺎن دادي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗـﺮك ﻛـﺮدم و از‬
‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎزداﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪم و اﻧﺪﻳﺸﻪي ﺑﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ را ﺑـﺮاﻳﻢ‬
‫آراﺳﺖ و ﻗﺼﻮر ورزﻳﺪم«)‪.(4‬‬
‫»ﭼﻪ ﺑﺴـﻴﺎر از وﻇـﺎﺋﻒ ﺧـﻮد و واﺟﺒﺎﺗـﺖ ﻏﺎﻓـﻞ ﺑـﻮدم و ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫اﺣﻜﺎﻣﺖ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎدم و ﭘﺮدهي ﻧﻮاﻫﻲ ﺗﻮ را درﻳﺪم و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫ﺷﺪم«)‪.(5‬‬

‫ ‪,  3 @/3> K 4 P * OL wž s [O³ s K#‚=  r s ‹; š Ls‬‬
‫‪D 9Gu Z+ FPE 5²L, ¡; ‹/+‬‬
‫ ‪DW H8 H#¢@ H8m 7   5²L,  ?2L NT 8 ‹ž 1P u ¡*œ/>s ž NO‬‬
‫‪Dd 2; - KL, ,#,> K*)! ‹/G@8 H8 ;  ;s 8 OL m0 -‬‬
‫‪K*)3! 13$"   $= ‚   > ,1P0 / ,10^ 8s ‹ž NO Y‬‬
‫>‪D2; - KL, ,#,‬‬
‫
 ‪3// ?389 3ž ¡,29 ?8"8 HL 1#2@ ,‹V ¬³ H8 1O*X 8 %m0 Z8‬‬
‫‪Df 2; - KL, ,#,> K*)! 419^C . š ¬P0‬‬
 ‫﴿‪﴾234‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»ﺑﺮاي ]ﺑﺮآوردهﺷﺪن[ ﺣﺎﺟﺘﻢ ﺟﺰ درﮔـﺎه ﺗـﻮ ﺟـﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي درﺧﻮاﺳـﺖ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﺰ ﺗﻮ ﻛﺴﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪهي ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ«)‪.(1‬‬
‫»]ﺧﺪاوﻧﺪا[ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن و آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ آﺷـﻜﺎر اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺮز«)‪.(2‬‬
‫ﺳﺎدﺳﺎً!‪ :‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻋﻘﻴﺪهي ﺧﻮد ﺑﻪ آﻳﻪاي از ﻗﺮآن اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫رواﻳﺎت را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻳﺎت ﻧﻤﻮده اﻧﺪ! در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻧﻴـﺰ رواﻳـﺎت‬
‫زﻳﺎدي در دﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫»زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و آل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﻌﻨﻲ آل ﻋﻠﻲ و آل ﻋﻘﻴﻞ و آل ﺟﻌﻔﺮ و آل ﻋﺒـﺎس‬
‫و‪ ...‬ﺟﺰو ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ« رواﻳﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻣﺨﺎﻃـﺐ آﻳـﺎت ﻓﻘـﻂ‬
‫زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬راوي رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻄـﺎب آﻳـﺎت را ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮان‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻛﺮده )ﻋﻜﺮﻣﻪ( اﺳﺖ‪ ،‬او ﻏﻼم »اﺑﻦ ﻋﺒﺎس« و از ﺧـﻮارج ﺑـﻮده و‬
‫در ﺷﻤﺎر ﺿﻌﻔﺎﺳﺖ‪» ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ اﻧـﺲ« ﺑـﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ او اﻋﺘﻨـﺎء ﻧﻤـﻲﻛـﺮد و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ :‬اﺣﺎدﻳﺚ او را ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪» ،‬اﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ او را ﻣﻀﻄﺮب‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺚ ﺷﻤﺮده و »ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻴﺐ« و »ﻳﺤﻴـﻲ ﺑـﻦ ﺳـﻌﻴﺪ اﻧﺼـﺎري« او را‬
‫دروغﮔﻮ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬وي ﺑﻪ دروغﮔﻮﻳﻲ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﻣﺮگ »اﺑﻦ ﻋﺒﺎس«‬
‫ﺑﺮ او دروغ ﻣﻲﺑﺴﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺧﻴﺎﻧﺖ و دروغﺳﺎزي ﺿـﺮب اﻟﻤﺜـﻞ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫وي ﺑﻪ ﻗﺪري ﺑﺪﻧﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮد ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻣﺮدم ﺟﻨـﺎزهي او را‬
‫ﺗﺸﺒﻴﻊ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ »ﺷـﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨـﻲ« ﻧﻴـﺰ او را از ﻓﺮﻗـﻪ ﺧـﻮارج ﺷـﻤﺮده و‬
‫»ﻋﻼﻣﻪي ﺣﻠﻲ و ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس« او را از ﺿﻌﻔﺎ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و »ﻣﺎﻣﻘﺎﻧﻲ« ﻧﻴﺰ او‬
‫را ﻣﻨﺤﺮف داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ’ {‪D

2;  KL, ,#,> K*)!Ç ¡%X X Py ` ,¡ > RO‚8 /C‬‬
‫ ‪DÈYf 2; Y
KL, ,#,> K*)!Ç HOL 8 ; š H8 *= 8 *X‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾235‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻨﻲ و دﻻﻟﺖ آﻳﺎت ﺑﻪ ﻗﺪري واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫رواﻳﺎت ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﺻـﺮاري ﺑـﺮ ﻗﺒـﻮل اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺆال ﺑﺰرگ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن را در ﺑﺎرهي ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻋﻜﺮﻣﻪ ﻛﻪ راوي ﺧﻄﺒﻪي »ﺷﻘﺸﻘﻴﻪ« ﺧﻄﺒـﻪي ﺳـﻮم ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ ﻧﻴـﺰ ﻫﺴـﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬و داﺋﻤﺎً در ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﻳﺎ ﺑﺮروي ﻣﻨﺒﺮﻫﺎ و ﻳﺎ در روزﻧﺎﻣـﻪ و رادﻳـﻮ و‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ روي ﺧﻮد ﻧﻤﻲآورﻳﺪ ﻛـﻪ راوي آن ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫»ﻋﻜﺮﻣﻪ« اﺳﺖ و ﻃﺮق رواﻳﺖ ﺧﻄﺒﻪي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ او ﺧـﺘﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد!! )‪ (1‬ﺑﺎﺋُـﻚ‪‬‬
‫ﺠﺮُ؟!‪.‬‬
‫ﺠﺮُ و‪ ‬ﺑﺎﺋﻲ ﻻ َﺗ ‪‬‬
‫َﺗ ‪‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ آﻳﻪ زﻳﺮ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫{
‪6 :.B39e  n
:*e
zÒ

Ñ
Ð



Ï
Î
Í

Ì
Ë‬‬
‫»ﺧﻮﻳﺸــﺎوﻧﺪان در ﻛﺘــﺎب ﺧــﺪا ]در ارثﺑــﺮدن[ ﺑــﻪ ﻳﻜــﺪﻳﮕﺮ ﺳــﺰاوارﺗﺮﻧﺪ ]از‬
‫دﻳﮕﺮان[«‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آﻳـﻪي ﻣـﺬﻛﻮر را در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ارث‬
‫آورده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن« ذﻳﻞ ﻫﺮدو‬
‫آﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ارثﺑﺮدن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺮ دﻳﮕـﺮان‬
‫ﻣﻘﺪم اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ارثﺑﺮدن ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دوﺳﺘﻲ و ﺑﺮادري ﺑـﻮده‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻛﻢ ﺑﻮد و رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻴﻦ آﻧﺎن أﺧﻮت و ﺑﺮادري ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺑﻌﺪاً ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ زﻳﺎد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺴﺦ ﮔﺮدﻳﺪ و ارث ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ آﻳﻪي ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬آﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﻣﺴـﺄﻟﻪي اﻣﺎﻣـﺖ اﻟﻴـﻪ ﻧـﺪارد‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻋﺪه اي از ﻗﺒﻴﻞ »ﺳﻬﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد« ﻛﺬاب و »ﻳﻮﻧﺲ« ﻓﻄﺤﻲ ﻣـﺬﻫﺐ و »ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺮآن و »ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ« ﻏﺎﻟﻲ و‪ ...‬ادﻋﺎ ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﺤﻘﻖ آﻳﻪي ارث از زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪاء ﺟﺎري ﺷـﺪه! ﻳﻌﻨـﻲ از‬

‫ ‪Ddk ,r 54 ,¡D+‬‬

 ‫﴿‪﴾236‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻏﺰوهي ﺑﺪر ﻛﻪ ﺳﻮرهي اﻧﻔﺎل ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ
‬
‫آﻳﻪ ﻣﻌﻄﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ!! آﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﺬاﺑﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﻓﻬﻤﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺎﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ؟! اﻳـﻦ‬
‫اﻓﺮاد ﻓﺎﺳﺪاﻟﻌﻘﻴﺪه ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺗﻔﺮﻗﻪ‬
‫ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ ،‬آﻳﻪ را ﺑﻪ ارث اﻣﺎﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎص داده اﻧﺪ!! ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺖ ارﺛـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آن ارث ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اوﻻد اﻣﺎم ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﻴﻴﻦ و اﻋﻼم ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ :‬اﻣﺎﻣﺖ ارﺛﻲ اﺳﺖ؟!‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﻪ ‪ 55‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‬

‫ﺑﻪ آﻳﻪي ‪ 55‬ﺳﻮرهي ﻣﺎﺋﺪه اﺳﺘﻨﺎد ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺒﻼً در ﺑﺎرهي اﻳﻦ آﻳـﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ)‪ .(1‬ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﻟﺒﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ ،‬و آن را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در رﻛﻮع دوم ﻧﻤﺎز‬
‫ﻇﻬﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﮔـﺪا درآﻣـﺪه و در ﻣﺴـﺠﺪ ﮔـﺪاﻳﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد »و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮده و ﮔﺪاﻳﻲ را ﺑﺮ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪ و ﻣﺰاﺣﻢ ﺣﻀﻮر ذﻫﻦ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﺑﻮد( اﻧـﺪاﺧﺖ و ﺑـﺎ دﺳـﺖ‬
‫اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ آن را ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ آﻳـﻪي ‪ 55‬ﺳـﻮرهي ﻣﺒﺎرﻛـﻪي ﻣﺎﺋـﺪه‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ!‬
‫اوﻻً‪ :‬ﭼﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻟﺒﺎس ﻫﺰار دﻳﻨﺎري را ﻧﻔﺮوﺧﺖ و ﭘـﻮل آن را ﻣﻴـﺎن‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻔﺮﻣﻮد و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﺨﺸﻴﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪن اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﺣﻠﻪ ﻫﺰار دﻳﻨﺎري اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ اوﻻد‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻳﺎزده اﻣﺎم ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺎل رﻛﻮع ﺑﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻣﻼﺋﻜﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﻣﺎﻣﺖﺷﺎن ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﻮد و ﺑـﻪ ﺻـﻔﺖ ﻋﻠـﻲ ﻣﺘﺼـﻒ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ! ﭘﺲ ﭼﺮا ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت در رﻛﻮع ﻧﻤﺎز از آﻧﻬﺎ رواﻳﺖ ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ؟ از‬
‫آن رواﻳﺖﺳﺎزان ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻣﻼﻳﻚ ﺑﺮ أﺋﻤﻪ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ؟ ﻣﮕـﺮ ﻣﻼﺋﻜـﻪ‬

‫ ‪DY
k ,r 54 ; 2#6; o€J‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾237‬‬

‫ﻣﺤﺘﺎج زﻛﺎت اﻧﺪ؟! آﻳﺎ ﻋﻠﻲ اﻧﮕﺸﺘﺮ و ﻳﺎ ﻟﺒـﺎس ﻫـﺰار دﻳﻨـﺎري درﺑـﺮ ﻣـﻲﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ؟!‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻳﺎ رواﻳﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن اﻧﮕﺸﺘﺮ را؟‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ :‬در اﻳﻦ رواﻳﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ادﻋﺎ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ در رﻛﻮع‬
‫ﻧﻤﺎزش ﻟﺒﺎس را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺎﺋﻞ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﻪ او اﺷﺎره ﻛـﺮد ﻛـﻪ آن را ﺑـﺮدارد؟‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ‪ :‬اﮔﺮ اﻣﺎم در ﺣﺎل رﻛﻮع ﺣﻠﻪ )رداي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ( را اﻧﺪاﺧﺘـﻪ و ﺑـﻪ ﺳـﺎﺋﻞ‬
‫اﺷﺎره ﻛﺮده ﻛﻪ رﻛﻮﻋﺶ و ﻃﺒﻌﺎً ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬و اﮔـﺮ ﻗﺒـﻞ ﻳـﺎ ﺑﻌـﺪ از‬
‫رﻛﻮع اﻧﺪاﺧﺘﻪ و اﺷﺎره ﻛﺮده ﻳﻌﻨﻲ در ﺣﺎﻟﺖ رﻛﻮع ﻧﺒﻮده اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎً‪ :‬ﭼﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺧﻄﺒﻪي ﻏﺪﻳﺮ اﻋﻼم ﻧﻔﺮﻣﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ در رﻛﻮع ﻧﻤﺎزش زﻛﺎت ﺑﺪﻫﺪ؟‪.‬‬
‫ﻋﺪهاي دﺷﻤﻦ داﻧﺎ ﻳﺎ دوﺳـﺖ ﻧـﺎدان و ﻣﺘﻌﺼـﺐ ﻗﺼـﻪﻫـﺎﻳﻲ را ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧـﺘﻼف ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻳـﻚ ﻋـﺪه‬
‫اﻓﺮاد ﻧﺎآﺷﻨﺎ ﺑﺎ ﻗﺮآن وﻣﻨﻔﻌﺖ ﺟﻮ آن اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻣـﺮدم ﮔﻔﺘﻨـﺪ و‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻋﺪهاي ﻫﻢ ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاﺳﺘﻲ از ﺑﻲاﻧﺼﺎﻓﻲ و ﺗﻌﺼﺐ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ از‬
‫ﻛﺴﻲ ﭼﻮن ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺼﻪﻫﺎ را ﺟﻤﻊآوري ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﺠﻠﻴـﻞ و‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻢ!‪.‬‬
‫* راوي ﻫﺮدو ﺣﺪﻳﺚ ‪ 4‬و ‪ 6‬ﺑﺎب اﻣﺎﻣﺖ اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ ﺣﺪﻳﺚ »اﺑﻮاﻟﺠـﺎرود«‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬او ﻓﺮدي ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﺤﺮف و ﺑﻴﻬﻮدهﮔﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬او را ﻗﺒﻼً ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻛـﺮده‬
‫اﻳﻢ‪ ،‬راوي دﻳﮕﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺸﻢ »ﻣﻨﺼﻮب ﺑﻦ ﻳﻮﻧﺲ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻓﺮﻳـﺐﻛـﺎري‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ آﻳـﻪي ‪ 67‬ﺳـﻮرهي ﻣﺎﺋـﺪه اﺳـﺘﻨﺎد ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ آﻳـﻪ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪاش را ﻣﻲآورﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫{
‪
J

I


H

G

F

E

D

C

B

A‬‬

‫‪
Y
X
W

V

U
T
S
R
Q

P
O
N
M
L
K‬‬
 ‫﴿‪﴾238‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪
j
i
h
g
f
e

d
c
ba
`
_
^]
\
[
Z‬‬

‫‪
|

{
z
yx
w
v
u

t
s
rq
p

o
n
m
l
k‬‬
‫}~
_
`
‪
m
l
k
j
i
h

g
f
e
d
c
b
a‬‬
‫‪
|
{

z
y
x



w
v
ut
s

r
q
p

o
n‬‬
‫}
~
¡
‪» f – 
:£2¬u z
§


¦

¥
¤
£
¢‬اﮔﺮ اﻫﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻮده و‬
‫ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻴﻢ و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮ از ﻧﻌﻤﺖ وارد ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ‬
‫ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ و آﻧﭽﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﺎﻻ‬
‫)=آﺳﻤﺎن( و از زﻳﺮ ﭘﺎﻳﺸﺎن )=زﻣﻴﻦ( ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮرده و ﺑﻬﺮﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎري‬
‫از اﻳﺸﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪرو و ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺮدارﺷﺎن ﺑﺪ اﺳﺖ‪ .‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! آﻧﭽﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرت‬
‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎن ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻲ ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه اي‪ ،‬و ﺧﺪا ﺗﻮ‬
‫را ]از آﺳﻴﺐ[ ﻣﺮدم )دﺷﻤﻦ( ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲدارد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان را‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب! ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺘﻨﻴﺪ ]و ﭼﻴﺰي ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارﻳﺪ[ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ و آن ﭼﻪ را ﻛﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ ]و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ[ و اﻟﺒﺘﻪ آﻧﭽﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻛﻔﺮ آﻧﺎن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان اﻓﺴﻮس ﻣﺨﻮر!«‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻳﻪي ‪ 57‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه در ﻧﺰدﻳﻜﻲ »ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ« ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اي رﺳﻮل! آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺑﺎرهي وﻻﻳﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﺑـﺮ ﺗـﻮ ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﺮﺳﺎن‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﺮﺳﺎﻧﻲ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﺪا را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻧﻜﺮده اي‪ ،‬و ﺧـﺪا ﺗـﻮ را از‬
‫ﺷﺮ ﻣﺮدم ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا ﻗﻮم ﻛـﺎﻓﺮ را ﻛـﻪ وﻻﻳـﺖ ﻋﻠـﻲ را‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد!‪.‬‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ‪» :‬ﻛﺎﻓﺮﻳﻦ« ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر اﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬رﺳﻮل ﺧﻮد را از ﺷﺮ ﻣﺮدم ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺪام ﻣﺮدم اﻧﺪ؟‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾239‬‬

‫آﻳﺎ ﺧﺪا اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﻫﻤﻪ ﻓﺪاﻛﺎريﻫﺎ و ﺟﺎﻧﻔﺸـﺎﻧﻲﻫـﺎي‬

‫ﭘﻴﺎﭘﻲ در ﺟﻨﮓﻫﺎ و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري از اواﻣﺮ ﺧﺪا و ﭘﻴﺮوي از رﺳﻮل او ﻛﻪ ﺗﺎزه از‬
‫اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﻓﺎرغ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ؟!‪.‬‬
‫آﻳــﺎ ﺧــﺪا اﺻــﺤﺎب ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ را ﻛــﻪ ﺑﺴــﻴﺎري از آﻧﻬــﺎ ﺳــﺮزﻣﻴﻦ و اﻣــﻮال و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻛﺮده و ﺑﺮاي رﺿﺎي او ﺗﻦ ﺑﻪ ﻫﺠﺮت دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧـﺪا‬
‫در ﻣﻮرد اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ در ﺟﺎﻳﻲ از زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻴﺮ و‬
‫درﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ« )اﻟﺤﺞ‪ 41 /‬و ‪» (42‬ﺷﻤﺎري از آﻧﻬﺎ از اﻧﺼﺎر ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻧﺪ و‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻓﻘﻴﺮ را در ﺧﺎﻧﻪ و اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧـﺪ و ﺧـﺪا ﻓﺮﻣـﻮده‬
‫واﻗﻌﺎً اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ« )اﻻﻧﻔﺎل‪ (74 /‬و دهﻫﺎ آﻳﻪي ﻗﺮآن در ﻣﺪح و ﺗﻤﺠﻴﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ؟!)‪.(1‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺟﺰ ﺳـﻪ ﺗـﻦ از اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ را ﻛـﺎﻓﺮ ﺷـﻤﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟!‪.‬‬
‫ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا اوﻻً‪ :‬راوﻳـﺎن‬
‫اﺳﻼم ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ ﻫﻤﺎن اﺻﺤﺎل اﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﻛـﺎﻓﺮ و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺳﻼم راوي و ﻧﺎﻗﻞ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺟﺰ اﺧﺒﺎر »واﺣﺪ«‬
‫ﭼﻴﺰي در دﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻋﻘﻴﺪه اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد!‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺧﺪا ﻣﻜﺮراً در ﻗﺮآن از اﺻﺤﺎب ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻓﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ و آﻳـﺎت‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ در ﻓﻀﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ آﻧـﺎن ﻛـﺎﻓﺮ ﺑـﻮده اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻤﺠﻴﺪﻫﺎي ﻗﺮآن ﺑﺪون ﻣﺼﺪاق ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬و ﮔﻮﻳﻲ ﻧﻐﻮذﺑﺎﷲ ﺧـﺪا اﺷـﺘﺒﺎه ﻧﻤـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲﺷﻮد!!‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬اﮔﺮ آﻳﻪي ‪ 67‬ﺳﻮرهي ﻣﺎﺋﺪه در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻏـﺪﻳﺮﺧﻢ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ در زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ أﻋـﻢ از ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر‬
‫ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت و ارﺷـﺎد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻋﻤـﺎل ﺣـﺞ‬
‫ﺗﻤﺘﻊ را ﺑﻪ ﺟﺎي آورده و در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﺎور‬

‫ ‪D2@; ; Ynk ,r 54‬‬

 ‫﴿‪﴾240‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻛﻪ وﺻﻔﺸـﺎن در ﺳـﻄﻮر ﺑـﺎﻻ‬

‫ﮔﺬﺷــﺖ و در ﻣﻮردﺷــﺎن آﻳــﻪ‪» :‬ﻋ‪‬ﺴــﻲ اَن ‪‬ﻳ َﺘ َﻘ ‪‬ﺒـﻞَ اﷲُ اَﻋﻤــﺎ َﻟﻜُﻢ« و ﻧﻈــﺎﻳﺮ آن را‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻛﺎﻓﺮ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي ﻛﺎﻓﺮﺑﻮدن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر آن اﺳﺖ ﻛـﻪ اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ واﻻي رﺳﻮل در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺮﺑﻴﺖ و‬
‫ارﺷﺎد ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آن ﺣﻀﺮت ﻗﺮار داﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬اﻳﻤـﺎن واﻗﻌـﻲ ﻧﻴﺎوردﻧـﺪ و ﻣـﺆﻣﻦ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻴﭻ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ ﺑـﺮ ﭘﻴـﺮواﻧﺶ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل زﺣﻤﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﺰ ﺳﻪ ﻳـﺎ ﻫﻔـﺖ ﺗـﻦ ﻣـﺆﻣﻦ ﻧﺒـﻮده‬
‫اﺳﺖ!!‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ :‬ﺳﻮرهي ﻣﺎﺋﺪه در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺑﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎزل ﺷـﺪه ﻛـﻪ در آن وﻗـﺖ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ أﻋﻈﻢ ﺣﺠﺎز اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻛﻪ روز اول رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻳﺎر و ﻳﺎوري ﻧﺪاﺷﺖ از ﺑﻴﺎن ﺣﻖ و اﺑﻼغ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم دﻳﺎر ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻓﺪاﺋﻲ و ﭘﻴﺮو داﺷـﺖ از ﺑـﻴﻢ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﺪهاي در ﺑﻴﺎن ﻣﺎ اﻧﺰل اﷲ ﺗﻌﻠﻞ و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ؟!‪.‬‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎً‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﻈﻮر از »ﻣﺎ« ﻣﻮﺻﻮﻟﻪ در آﻳﻪي ‪ 67‬ﺳـﻮرهي ﻣﺎﺋـﺪه ﻣﻔـﺎد‬
‫آﻳﻪي ﺑﻌﺪي ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬آﻳﻪاي ﻛﻪ در ﻗـﺮآن راﺟـﻊ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼت ﺑﻼﻓﺼﻞ ﻋﻠﻲ
ﻧﺎزل ﺷـﺪه و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ از اﺑـﻼغ آن ﻧﮕـﺮان ﺑـﻮده‪ ،‬در‬
‫ﻛﺠﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﻪي ‪ 67‬ﻣﺎﺋﺪه راﺟﻊ ﺑﻪ اﺑﻼغ آن ﺑﻪ ﻣـﺮدم ﺳـﻔﺎرش و‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟! ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﻪي ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﻛﺪام اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول آﻳـﻪي ‪ 67‬آن را اﺑـﻼغ ﻧﻜـﺮده ﺑـﻮد؟‬
‫ﭼﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻏﺪﻳﺮﺧﻢ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ آﻳﻪي ‪ 6‬ﺳﻮرهي اﺣـﺰاب‬
‫اﺷﺎره ﻧﻤﻮد و ﺟﻤﻠﻪي » ‪‬ﻣﻦ ُﻛﻨﺖ‪ ‬ﻣﻮﻻه‪َ ،‬ﻓ ‪‬ﻬﺬا ‪‬ﻋ ‪‬ﻠﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ـﻮﻻه‪ ،‬اَﻟ ﱠﻠﻬ‪‬ـﻢ‪ ‬والِ ﻣ‪‬ـﻦ واﻻه‪‬‬
‫وﻋﺎد‪ ‬ﻣﻦ ﻋﺎداه‪ «‬را ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻛﻠﻤﻪاي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻗـﻮل ﺷـﻤﺎ ‪ 27‬ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾241‬‬

‫دارد‪ (1)،‬اﻣﺎ آﻳﻪاي ﻛﻪ در ﺑﺎرهي اﺻﻞ اﻣﺎﻣـﺖ و ﺧﻼﻓـﺖ ﺑﻼﻓﺼـﻞ ﻋﻠـﻲ و اوﻻد‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ زﺑﺎن ﻧﻴﺎورد؟!! ﺑﺮاﺳﺘﻲ از ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻛﻠﻴﻨﻲ و اﻣﺜﺎل او آﻧﭽﻪ را در ﺑﺎرهي اﻣﺎﻣﺖ اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ رواﻳﺎت اﻣﺜﺎل اﺑﻲ اﻟﺠﺎرود ﻣﻠﻌـﻮن و ﺳـﻬﻞ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺎد را دور ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎدﺳﺎً‪ :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ در اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺷﺎره ﻧﻔﺮﻣﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ آﻳـﻪ را ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ا‪‬ﻻ از اﺳـﺘﻨﺎد ﺑـﺪان ﻻاﻗـﻞ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﺗﻤـﺎم ﺣﺠـﺖ درﻳـﻎ‬
‫ﻧﻤﻲﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ آﻳﻪي ‪ 67‬ﺑﻪ ﻗﺮﻳﻨﻪي آﻳﺎت ﻗﺒﻞ و ﺑﻌـﺪ راﺟـﻊ ﺑـﻪ ﻛﻔـﺮ ﻳﻬـﻮد و‬
‫ﻧﺼﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ در آﻳﻪي ‪ 68‬ﻧﻴﺰ »اﻟﻘﻮم اﻟﻜﺎﻓﺮﻳﻦ« ﺗﻜـﺮار ﺷـﺪه ﻛـﻪ‬
‫اﺷﺎره ﺑﻪ اﻫـﻞ ﻛﺘـﺎب اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻣﻨﻈـﻮر از »ﻛـﺎﻓﺮﻳﻦ« در آﻳـﻪي ‪ 67‬را ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ص در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ و ﭘﺲ از اﺳـﻼمآوردن ﻗﺴـﻤﺖ اﻋﻈـﻢ‬
‫ﺣﺠﺎز ﺑﺎ دوﻟﺖﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻛﻔﺮ و ﺗﻮﻃﺌﻪي ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻃـﺮف ﺑـﻮده و از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد و اﻣﺘﺶ آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﻧﺒﻮد و در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ ﻣﻘـﺪاري‬
‫اﺣﺘﻴﺎط ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ از ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻓﺮاوان ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻢ اﻳـﺎدي‬
‫و ﻣﺰدوراﻧﻲ در داﺧﻞ ﺣﺠﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ از ﻃﺮﻳـﻖ آﻧﻬـﺎ در داﺧـﻞ‬
‫ﺣﺠﺎز ﺗﻮﻃﻪ و ﻓﺘﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳـﻚ آﻧﻬـﺎ ﻧﺪاﺷـﺖ‪ ،‬آن‬
‫دوﻟﺖﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ از دﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﻛﻪ ادﻋﺎي اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ را داﺷـﺘﻨﺪ ﻋﻤـﻞ ﻧﻤـﻲﻛﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻳﻪي ‪ 66‬ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ »اﮔﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ «.‬و در آﻳﻪي ‪ 67‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬دل ﻗـﻮي دار‪ ،‬و‬
‫آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻋﻠﻨﺎً اﺑﻼغ ﻛﻦ و ﺑﻴﻢ ﻣـﺪار« و ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ در آﻳـﻪي ‪68‬‬

‫ ‪Dfk ,r 54‬‬

 ‫﴿‪﴾242‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب! ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗـﻮرات و‬
‫اﻧﺠﻴﻞ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ«‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﭘﻴﻐﺎم را ﺑﺮﺳﺎن!« ﺑـﺎ ﻣﻔـﺎد ﭘﻴﻐـﺎم ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪاي در ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ا‪ِ‬ﻻ ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط آﻳﺎت ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪ را ﺑـﺎ‬
‫آﻳﻪي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻧﻜﺎر ﻛﻨﻴﻢ و آﻳﺎت ﻗـﺮآن را ﻧﺎﻣﺮﺗـﺐ و ﻏﻴﺮﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺟﻠـﻮه دﻫـﻴﻢ و‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬آﻳﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر و ﺣﺘﻲ ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻓﺮﻣـﻮده‪» :‬ﭘﻴـﺎم را ﺑﺮﺳـﺎن!« در‬
‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﭘﻴﺎم ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ از آن ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ!! آﻳـﺎ‬
‫ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻈﻬﺮ اﻋﻼي ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺻـﺪ ﺧـﻮد را ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!«‪.‬‬

‫آﻳﺎ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ؟‬

‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ در دو ﺟﻨﺎح و ﮔﺮاﻳﺶ )اﺻـﻮﻟﻲ( و‬
‫)اﺧﺒﺎري( ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ وﻳﮋه ﺻﻔﺎت ﻓـﻮق ﺑﺸـﺮي اﺋﻤـﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺸﻬﻮري اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺻـﺪوق در ﻛﺘـﺎب »ﻣـﻦ ﻻ‬
‫ﻳﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﻴﻪ« در ﺷﺮح ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ 1031‬ج‪ 1‬ص‪ 360‬ﺣﻜـﻢ ﺗﻨـﺪي را در‬
‫ﺑﺎره )ﻣﻔﻮﺿﻪ( ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و اداره ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر ﺟﻬـﺎن و‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﺸﺮي ﺑﺮاي اﺋﻤـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺻـﺎدر ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ از ﻧﻘـﻞ آن‬
‫ﺧﻮدداري ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬او در ﻧﻬﺎﻳﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا و اﺋﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ »اﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﺸﺮ و ﻣﺨﻠﻮﻗﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﺪا و ﻣﻌﺒﻮد«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ و ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ دهﻫﺎ داﺳﺘﺎن در ﺑـﺎره ﻣﻌﺠـﺰات و‬
‫ﺧﻮارق اﻟﻌﺎدات و ﺧﺒﺮ از ﻏﻴﺐدادن )ﻧﻮاب ارﺑﻌﻪ اﻣﺎم زﻣـﺎن( ذﻛـﺮ ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻃﻮﺳﻲ از )ﻫﺒﺔ اﷲ( ﺣﻔﻴﺪ اﻟﻌﻤﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻌﺠـﺰات اﻣـﺎم ﺑـﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ او )ﻋﻤﺮي( ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه‪ ،‬و او از ﻏﻴﺐ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮد«)‪.(1‬‬

‫ œ‪D-k ,> $ j −aP‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾243‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﺧﺒﺮي را از »ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺣﻤـﺪ دﻻل« ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮي ﺳـﺎﻋﺖ ﻣـﺮﮔﺶ را ﺑـﻪ او ﺧﺒـﺮ داد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺣـﺮف ﻋﻤـﺮي‬
‫درﺳﺖ از آب درآﻣﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ در آﺧـﺮ ﺟﻤـﺎدي اﻻوﻟـﻲ از ﺳـﺎل ‪ 305‬ﻫﺠـﺮي‬
‫ﺑﻮد«)‪.(1‬‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ ﺑﺎ اﺻﻮل و ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺋﻤﻪ ﺷﻴﻌﻪ و اﺋﻤﻪ اﻫﻞ اﻟﺒﻴـﺖ ﻣﻐـﺎﻳﺮت دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﺧﻮد را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ادﻋـﺎي ﻣﻌﺠـﺰه‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣﺖﺷﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق در ﻛﺘﺎب )اﻛﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»اﻣﺎم ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻨﺪه ﺻﺎﻟﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از »ﻗـﺮآن و ﺳـﻨﺖ«‬
‫آﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﺑﻪ اﻣﺎم ﻧﺴـﺒﺖ دﻫـﺪ ﺑـﻪ ﭘﺮورﮔـﺎر ﻛﻔـﺮ‬
‫ورزﻳﺪه‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا »اﻟﻐﻴـﺐ ﻻ‬
‫ﻳﻌﻠﻤﻪ اﻻ اﷲ« »ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﻲ از ﻧﻬﺎﻧﻲﻫﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارد« اﮔـﺮ ﺑﺸـﺮي آن را‬
‫ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ او ﻛﺎﻓﺮ ﻳﺎ ﻣﺸﺮك ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«)‪.(2‬‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬از ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻣـﺎ ﻋﻠـﻢ ﻏﻴـﺐ دارﻳـﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻢ! ﺑﺨﺪا ﻗﺴﻢ! ﻗﺼﺪ ﺗﻨﺒﻪ ﻓﻼن ﺟﺎرﻳﻪ ام را داﺷﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ او ﻓﺮار ﻛﺮد و‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻢ در ﻛﺪام اﻃﺎق ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺨﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ«)‪.(3‬‬
‫روزي اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻧﺰد اﻣﺎم ﺻﺎدق آﻣﺪ و ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻌﺪاد داﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎران ﻋﺪد ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮگﻫـﺎي درﺧﺘـﺎن و وزن‬
‫آﻧﭽﻪ در درﻳﺎﻫﺎﺳﺖ و ﻋﺪد ذرات ﺧﺎك ﻋﻠﻢ دارﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮدن‪» :‬ﺳـﺒﺤﺎن اﷲ‪..‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ..‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا اﻳﻨﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ«)‪.(4‬‬

‫ œ‪Dk ,> $ −aP‬‬

‫ ž‪D ,d , dk ,›2! j −H#2 0‬‬
‫‪DnYfk -h ,O8L 9 −?2­ ?PTž -‬‬
‫‪Dnnk -h ,O8L 9 −?2­ ?PTž Y‬‬
 ‫﴿‪﴾244‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ از ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺎﻇﻢ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎﻧﻢ ﺑـﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧـﺖ!‬
‫آﻧﻬﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﻏﻴﺐ ﺧﺒﺮ دارﻳﺪ! اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬از اﻳـﻦ‬
‫اﻓﺘﺮا! ﺑﺨﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! از ﺷﻨﻴﺪن ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮﻫﺎي ﺑﺪﻧﻢ راﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ! ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ«)‪.(1‬‬
‫ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي را ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﭘﻴـﺮوان‬
‫ﺟﺎﻫﻞ ﻣﺎ را آزار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎي ﻛﻪ دﻳﻨﺸﺎن از ﺑﺎل ﭘﺸﻪ ﻛﻢارزﺷﺘﺮ اﺳﺖ‪ ..‬ﻣﻦ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم! از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ »ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ« را ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫دﻫﻨﺪ«)‪.(2‬‬

‫ﮔﻼﻳﻪ اﺋﻤﻪ از ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ
از ﻣـﺪﻋﻴﺎن ﭘﻴـﺮوي و ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪي ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺴﻴﺎر آزردهﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮده اﻧـﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ از رواﻳـﺎت ﻣﻮﺟـﻮد در ﻛﺘـﺎبﻫـﺎ‬
‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺋﻤﻪ از ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد دل ﺧﻮﺷﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ! ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ :‬ﻋﻠـﻲ‬
‫
ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫» ‪`ž N•23C 3u N/3)/8 3 ,a*3! `ž N•23C 3u /@3 ?B8‬‬
‫‪.(3)«29 `ž e H8 gO= u N/G)ˆ  ,H#28‬‬
‫»اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮد را از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺳـﺎزم‪ ،‬در ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ ﺟـﺰ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﻣﺪاح و ﻣﺘﻤﻠﻖ ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ آﻧﻬـﺎ را ﺑﻴﺎزﻣـﺎﻳﻢ ﺑﺠـﺰ ﻣﺸـﺘﻲ‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ در ﺑﻴﻦ ﺷﺎن اﻓﺮاد ﺧﺎﻟﺺ را ﺟﺪا ﺳﺎزم‪ ،‬از ﻫـﺮ ﻫـﺰار ﻧﻔـﺮ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد!«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺗﺒﺎع ﺧﻮد ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ ž‪D-k ”8e  2*u  nnk -h ,O8L 9 −?2­ ?PT‬‬

‫ ‪DnYk -h ,O8L 9 −?2­ ?PT‬‬
‫‪D--fk ,fh ,O0 ,0 aV+ -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾245‬‬

‫ﺕ ﹶﺃﻧ‪‬ـﻲ‬
‫ﳊﺠ‪‬ﺎﻝﹺ‪ ،‬ﹶﻟ ‪‬ﻮ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺕﺍ‪‬‬
‫»ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺷﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﻩ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﺎ ﹺﻝ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ﹺﺭﺟ‪‬ﺎ ﹶﻝ! ‪‬ﺣﻠﹸﻮ ‪‬ﻡ ﺍ َﹾﻻ ﹾﻃﻔﹶﺎﻝﹺ‪ ،‬ﻭ ‪‬ﻋﻘﹸﻮ ﹸﻝ ‪‬ﺭﺑ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﷲ! ﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ‬
‫ﺖ ‪‬ﺳﺪ‪‬ﻣﺎﹰ‪ ،‬ﻗﹶﺎ‪‬ﺗ ﹶﻠ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍ ُ‬
‫ﺕ ‪‬ﻧﺪ‪‬ﻣﺎﹰ‪ ،‬ﻭﺃﹶﻋ ﹶﻘ‪‬ﺒ ‪‬‬
‫ﷲ ـ ‪‬ﺟﺮ‪ ‬‬
‫ﹶﻟ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﺭ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﻋ ﹺﺮﻓﹾﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻣ ‪‬ﻌ ﹺﺮ ﹶﻓ ﹰﺔ ـ ﻭ‪‬ﺍ ِ‬
‫ﺴ ‪‬ﺪ‪‬ﺗ ‪‬ﻢ‬
‫ﺐ ﺍﻟﺘ‪ ‬ﻬﻤ‪‬ﺎ ﹺﻡ ﹶﺃ‪‬ﻧﻔﹶﺎﺳﺎﹰ‪ ،‬ﻭﹶﺃ ﹾﻓ ‪‬‬
‫ﺻ ‪‬ﺪﺭﹺﻱ ﹶﻏﻴ‪‬ﻈﺎﹰ‪ ،‬ﻭ ‪‬ﺟﺮ‪ ‬ﻋ‪‬ﺘﻤ‪‬ﻮﻧﹺﻲ ‪‬ﻧ ‪‬ﻐ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﻨ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ‪‬‬
‫ﻼ‪‬ﺗ ‪‬ﻢ ﹶﻗ ﹾﻠﺒﹺﻲ ﹶﻗﻴ‪‬ﺤﺎﹰ‪ ،‬ﻭ ‪‬ﺷ ‪‬‬
‫‪‬ﻣ ْﹶ‬
‫ﺶ‪ :‬ﹺﺇﻥﱠ ﺍ‪‬ﺑ ‪‬ﻦ ﹶﺃﺑﹺﻲ ﻃﹶﺎﻟ‪‬ﺐ ‪‬ﺭﺟ‪‬ـ ﹲﻞ ﺷ‪‬ـﺠ‪‬ﺎﻉ‪،‬‬
‫ﺖ ﻗﹸﺮ‪‬ﻳ ‪‬‬
‫ﺼﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﻥ ﻭ‪‬ﺍﳋ ﹾﺬﻻﹶﻥ‪ ،‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ﻗﹶﺎﹶﻟ ‪‬‬
‫‪‬ﻋ ﹶﻠﻲ‪ ‬ﺭﺃﹾﻳﹺﻲ ﺑﹺﺎﻟ ‪‬ﻌ ‪‬‬
‫ﻉ!«)‪.(1‬‬
‫ﻱ ﹶﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻦ ﹶﻻ ‪‬ﻳﻄﹶﺎ ‪‬‬
‫ﺏ‪ ...‬ﻭ‪‬ﻟ ‪‬ﻜ ‪‬ﻦ ﻻ ‪‬ﺭﹾﺃ ‪‬‬
‫ﳊ ‪‬ﺮ ﹺ‬
‫‪‬ﻭﹾﻟ ‪‬ﻜ ‪‬ﻦ ﹶﻻ ‪‬ﻋ ﹾﻠ ‪‬ﻢ ﹶﻟ ‪‬ﻪ ﺑﹺﺎ ﹶ‬
‫»اي ﻧﺎﻣﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻣﺮداﻧﮕﻲ در ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ! اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻋﻘـﻞ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻘﻞ ﺑﭽﻪﻫﺎ و زنﻫﺎي ﺗﺎزه ﺑﻪ ﺣﺠﻠﻪ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ! اي ﻛﺎش! ﻣﻦ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﻧﻤﻲدﻳﺪم و ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻢ! ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﻧﺘﻴﺠﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ و ﻏﻢ‬
‫و اﻧﺪوه اﺳﺖ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮگﺗﺎن دﻫﺪ! دل ﻣﺮا ﺑﺴﻴﺎر ﭼﺮﻛﻴﻦ ﻛﺮده و ﺳـﻴﻨﻪ ام را‬
‫از ﺧﺸﻢ آﻛﻨﺪه و ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﻲدرﭘﻲ ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮراﻧﺪه اﻳﺪ! و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬رأي و ﺗﺪﺑﻴﺮم را ﺗﺒـﺎه و ﺑـﻲﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣـﺮد دﻟﻴـﺮي اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻋﻠـﻢ و ﺗـﺪﺑﻴﺮ‬
‫ﺟﻨﮕﻲ ﻧﺪارد!‪ ...‬اﻣﺎ رأي و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﺎراﻧﺶ از او اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻲ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ«)‪.(2‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ
ﻧﻴﺰ در دﻋﺎي ﺧـﻮد ﻋﻠﻴـﻪ ﭘﻴـﺮواﻧﺶ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ او را ﺑـﻪ ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ و اﻣﺎﻣﺘﺶ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺳﺨﺖ او را ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ دوﺳﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺎدﺗﺶ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪t3 ` ,Ÿ ,23E …3¬$ N3O@C ,Ÿ E NE* o9 ž N/@/8 ž NO‬‬
‫ `‪.(3)«! O/" OL 2L NT ,Š  L, N¦ ,Ÿ 2;s NL £‬‬

‫ ~ ‪Dn aP‚= , BC ,7_>p – |} ,X_P‬‬

‫ ‪,- ,d ,f , ,d ,d
,nd ,f ,- ,- , ,
K4P‚= ,H# ; 5_L‬‬
‫‪+3# ' 6/, +³  1#  I'w +, X_P ~ ' -
 -Y ,d- , ,n‬‬
‫= ‪D1> /*< Hb> ,‬‬
‫‪DYk ,2*8 j ,,+p -‬‬
 ‫﴿‪﴾246‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا! اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻲ ﺗﺎ از اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨـﺪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎز ﺗﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﺷﻮﻧﺪ! و راهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﺎ اﻓﻜـﺎر‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﺮ راه اﻳﺸﺎن ﻗﺮار ده! و رؤﺳﺎ و زﻣﺎﻣﺪارانﺷﺎن را ﺗﺎ اﺑﺪ از آﻧﻬﺎ راﺿﻲ‬
‫ﻣﮕﺮدان! زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻳﺎرﻳﻤـﺎن دﻫﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ ﻣـﺎ دﺷـﻤﻨﻲ‬
‫ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﻣﺎ را ﻛﺸﺘﻨﺪ!«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در دﻋﺎﻳﻲ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻮر و ﻣﻠﺦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻫﺠﻮم آوردﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﭘﺮواﻧﻪﻫﺎ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ رﻳﺨﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮد را ﺷﻜﺴـﺘﻴﺪ و ﺳـﻔﻴﻬﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻃﻮاﻏﻴﺖ اﻳﻦ اﻣﺖ درآﻣﺪﻳﺪ و ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻴـﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻳﺪ و ﻣﺎ را ﺗﻨﻬﺎ و ﺑﻲﭘﻨﺎه ﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﺪ و ﻛﺸﺘﻴﺪ! ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺎد!«)‪.(1‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻧﺼﻮص ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‬
‫
ﻫﻤﺎن ﻣﺪﻋﻴﺎن ﭘﻴﺮوي از »اﻫﻞ ﺑﻴﺖ« ﺑﻮدﻧﺪ؛ اﻳﻦ را ﻣﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ »ﺳـﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﺴﻦ أﻣﻴﻦ« از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ »‪ 20‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از اﻫﻞ ﻋـﺮاق ﺑـﺎ اﻣـﺎم‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﺣﺴـﺎس ﺑـﻪ او ﺧﻴﺎﻧـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ او ﺑﺮدوش اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ او ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺳـﭙﺲ او را‬
‫ﻛﺸﺘﻨﺪ!«)‪.(2‬‬
‫ﺣﺴﻦ
ﻧﻴﺰ در ﻣﻮردﺷﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻨﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻴﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و اﻣـﻮاﻟﻢ‬
‫را ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ!«)‪.(3‬‬

‫ ‪DYk ,h ,>i$ ,h/9p‬‬

‫ ‪D-Yk ,Ib; ,o8 H] ,@W L‬‬
‫‪Ddk ,h ,>i$ ,h/9p -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾247‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫»اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ را ﺧﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪام و آﻧﻬﺎ را آزﻣـﻮدهام‪ ،‬ﻫـﻴﭻﻳـﻚ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ دوﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ! ﺑﻪ راﺳﺘﻲ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﺳﺪ و ﺑﻲوﻓﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و از اﻳﻨﻜﻪ ﭼـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ و ﭼﻪ ﻛﺮده و ﭼﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺴﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎﻛﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ ﻛـﻪ آن را زﻳﺮﭘـﺎ‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ! آﻧﻬﺎ ﻣﺮدﻣﻲ دروﻏﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ! ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻗﻠـﺐﻫﺎﻳﻤـﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎﺳﺖ!«)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ
ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺪرم ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻴﺪ و او را ﻓﺮﻳـﺐ دادﻳـﺪ و‬
‫داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ او ﻋﻬﺪ و ﻣﻴﺜﺎق ﺑﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ او ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﺪ و ﺗﻨﻬﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ؟!‬
‫ﺑﺎ ﭼﻪ روﻳﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﮕﺎه ﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﻛـﺮد‪ ،‬او ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺎ ﻋﺘﺮت ﻣﻦ ﺟﻨﮕﻴﺪﻳـﺪ و ﻫﺘـﻚ ﺣﺮﻣـﺖﺷـﺎن‬
‫ﻧﻤﻮدﻳﺪ! ﺟﺰو اﻣﺖ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ!«)‪.(2‬‬
‫و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ان ﻫﺆﻻء ﻳﺒﻜﻮن ﻋﻠﻴﻨﺎ‪ ،‬ﻓﻤﻦ ﻗﺘﻠﻨﺎ ﻏﻴﺮﻫﻢ؟«)‪.(3‬‬
‫»اﻳﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻏﻴـﺮ از اﻳﺸـﺎن ﻣـﺎ را‬
‫ﻛﺸﺘﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫» ‪3=Ã Z3; o0  NL;+s aT_T  a@  NO0 ¹ 0‬‬
‫‪.(4)«!…s‬‬

‫ ‪DOPE ZC8‬‬

‫ ‪D-k ,J‬‬
‫‪D-
k ,h ,@ ; "@# j#+ −k ,J -‬‬
‫‪Dnk ,W0 ,C+ Y‬‬
 ‫﴿‪﴾248‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»اﮔﺮ ﺗﻤﺎم آن ﻣﺮدم از ﭘﻴﺮوان ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ در ﺷﻚ‬
‫و دودﻟﻲ و ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم دﻳﮕﺮﺷﺎن اﺣﻤﻖ و ﻛﻮدن ﻫﺴﺘﻨﺪ!«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﻳﻨﺐ ﺧﻮاﻫﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ
ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اي اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ! اي اﻫﻞ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﻓﺮﻳـﺐ و دﻏـﻞ! ﺑـﻪ راﺳـﺘﻲ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﻪاي ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﻗﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آن را از رﻳﺸـﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون آورﻧﺪ! در ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﻓﺮادي ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ ﺟـﺰ ﻣـﺪاﺣﻲ و‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮﻳﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ! ﺷﻤﺎ دارﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺑـﺮادرم ﮔﺮﻳـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟! آري‪ ،‬ﺣﻖ دارﻳﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﻛﻤﺘـﺮ ﺑﺨﻨﺪﻳـﺪ!‬
‫زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺪي را ﭘﺲ داده اﻳﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻣﺠـﺎزات ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﻲرﻫﻴﺪ؟!«)‪.(1‬‬

‫ ‪D-d  k ,h ,h/9e‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾249‬‬
 ‫﴿‪﴾250‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‬
‫رواﺑﻂ »اﺻﺤﺎب و اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ«‬
‫آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﺻﺤﺎب او ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ؟‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻤﻪ اﺻـﺤﺎب او ﺑـﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ؟ او ﺑﻪ آﻳﻪ ‪ 144‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان اﺳـﺘﻨﺎد ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
r

q


p


o

n

m

lk

j

i

h

g

f



e



d

c‬‬

‫‪YY :[L (
zs‬‬

‫و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ آﻗﺎي ﻣﻬﺮي ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻛﺘﺎب آﻳﻪ را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»و ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي از ﺳﻮي ﺧﺪا ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از او ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﻲ‬
‫درﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ او ﻧﻴﺰ از دﻧﻴـﺎ ﺑـﺮود ﻳـﺎ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ )وﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ(«‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﺻـﺤﺎب ﺟـﺰ ﺗﻌـﺪاد‬
‫اﻧﺪﻛﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘـﺲ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪه و ﺑـﻪ )ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ( ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ دﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ«)‪.(1‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎً آﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ را ﻧﻔﻬﻤﻴﺪه و ﻳﺎ ﺑﺎ زروﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ آن را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪا ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ {‪
p


o

n

m‬‬

‫‪» zs

r
q‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﻮت ﻛﺮد و ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ )ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ( ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮﻳﺪ؟«‪.‬‬

‫ (‪D-k 72 1#24 0 56‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾251‬‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ »اﺳﺘﻔﻬﺎﻣﻲ« اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﺒﺮي‪ ،‬اﻣـﺎ )آﻗـﺎي ﻣﻬـﺮي( ﻣﺘـﺮﺟﻢ‬

‫ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺗﺤﺮﻳﻒ را از )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( ﺗﻜﻔﻴﺮي آﻣﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻠـﻪ اﺳـﺘﻔﻬﺎﻣﻲ را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺒﺮي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﺳﺘﻲ ﺑﻪ آﻗﺎي ﻣﻬﺮي ﻛـﻪ از ﺧـﺪا ﺷـﺮم ﻧﻨﻤـﻮده و در ﺗﺮﺟﻤـﻪ آﻳـﻪ ﻫﻤـﺰه‬
‫اﺳﺘﻔﻬﺎﻣﻴﻪ )أ=آﻳﺎ( را ﺣﺬف و ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ را ﻋﻤﺪاً ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳـﺖ ﭼـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ؟‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﺪﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻴﺎﻧﺖ و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﻗﺮآن و دﻳـﻦ ﺧـﺪا‬
‫ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻲ دارد؟‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺪﻋﻴﺎن را ﺑﺎ ﻗﺮآن و ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ ﺗﻄﺒﻴـﻖ‬
‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن روﺷﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ در ﻗﺮآن ﻫﻴﭻ آﻳﻪاي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻳﺎران‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ آﻳـﺎت زﻳـﺎدي در ﻣـﺪح و ﺳـﺘﺎﻳﺶ‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ص )ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر( و ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻤﺎن آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪
µ

´

³

²

±

°

¯


®

¬

«{ -1‬‬

‫¶

¸


‪» nY :*e z

À¿

¾


½

¼

ȼ

¹‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬

‫اﻳﻤﺎن آورده و در راه ﺧﺪا ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ )ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ( و آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺄواﻳﺸﺎن داده‬
‫و ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ )اﻧﺼﺎر( ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﻐﻔﺮت و روزي‬
‫ﻛﺮﻳﻤﺎﻧﻪاي اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻫﻤﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر را ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﺣﻘﻴﻘـﻲ ﻧﺎﻣﻴـﺪه‪ ،‬و از‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻤﺎرد ﻛﻪ در راه اﺳﻼم ﻓﺪاﻛﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺴـﺘﺤﻖ ﺑﻬﺸـﺖ ﺷـﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ )اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ( ﻧﻴﺰ ﺟﺰو آن‬
‫دﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر را ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎورش ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬
‫ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺻﺪدرﺻﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻠﻢ و ﻗﺪﻣﺶ )ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ( در‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﻗﺮار دارد‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾252‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪
H

G


F

E

D

C

B

A
{ -2‬‬

‫‪
U
T




S
R
Q
P
O

N
M
L
K
J
I‬‬

‫‪» dd :a; / z
[
Z
Y
X

WV‬ﭘﻴﺸﺮوان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر‬
‫و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا از آﻧﻬﺎ راﺿﻲ و اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫از ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ و ﺑﻬﺸﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫زﻳﺮ آن رودﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ و در آن ﺗﺎ اﺑﺪ ﺟﺎوﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺪون ﻗﻴـﺪ و ﺷـﺮط از‬
‫آﻧﻬﺎ راﺿﻲ ﺷـﺪ و ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن وﻋـﺪه ﺑﻬﺸـﺖ داده اﺳـﺖ‪ ،‬آﻳـﺎ ﺑـﺎور ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و‬
‫ﻫﻤﻔﻜﺮاﻧﺶ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺮﺗﺪ و ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺮآن ﻧﻴﺴﺖ؟‪.‬‬

‫‪z

e

d

c

b

a

`

_


^

]

\
{ -3‬‬
‫ ‪» 

:+‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪،‬‬

‫وﻋﺪه داده ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦﺷﺎن ﻛﻨﺪ‪.«...‬‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت از ﻗﺮآن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ وﻋـﺪه‬
‫ﺣﻜﻮت داد و اﻳﻦ وﻋﺪه او ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ آﻣـﺪه‪:‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ
ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺨﺼﺎً ﻫﻤﺮاه ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ اﻳـﺮان‬
‫ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫آﻳﻪ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮو ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ وﻋﺪة ﺧﺪا ﻣﺎ ﭘﻴﺮوزﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ :˜/*
zK  J  I  H  G  F  E  DC  B  A
{ -4‬‬

‫»ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻳﺎراﻧﺶ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‬
‫و اﻧﺼﺎر( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﻗﺎﻃﻊ و ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر دﻟﺴﻮز و‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫آري‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر( دوﺳـﺘﺪار و‬
‫دﻟﺴﻮز ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨـﺎن و دﺷـﻤﻦ ﺳﺮﺳـﺨﺖ ﻛﻔـﺎر ﺑـﻮده اﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾253‬‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺻﺤﺎب ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﺎورداﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﻼم ﺧﺪا‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﭘﻴﺮوي از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲاﺳﺎس ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ؟‪.‬‬

‫‪
V

U
T

S

R

Q

P

O

N
{ -5‬‬

‫‪» d :[L (
z Y

X

W‬ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫)ﻫﺪاﻳﺖ( ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﻴﺪ و از ﺑﺪي‬
‫ﺑﺎزﻣﻲدارﻳﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن دارﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺛﻤﺮة ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل ﺗﻼش ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻣﺘـﻲ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت آن ﺣﻀـﺮت ﻫﻤـﺔ‬
‫آﻧﺎن ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ!؟ و اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺗـﻼشﻫـﺎي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ و ﺑﻲﺣﺎﺻﻞ ﺑﻮد و او ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ اﻣﺖ اﻫﻞ اﻳﻤﺎﻧﻲ را ﭘﺮورش دﻫﺪ؟!‪.‬‬

‫‪
~

}

|


{

z

y

x

w

v

u
{ -6‬‬

‫

¡

‪
z ¬

«

ª

©

¨

§

¦



¥

¤

£

¢‬‬
‫‪» Yd :a; /‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ )ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻴﺮﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر( او )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( را ﻳﺎري‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻳﺎرﻳﺶ ﻛﺮده‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان او را از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون راﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ دوﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮ )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺶ= اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ( ﺑﻮد و ﻫﺮدو در آن ﻏﺎر‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ دوﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﻢ ﻣﺨﻮر ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ!«‪.‬‬
‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺷﺎره دارد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ از ﻣﻜـﻪ ﺧـﺎرج ﺷـﺪه‪ ،‬و ﭼـﻮن ﻛﻔـﺎر در‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻏﺎر ﺛﻮر ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻧﮕﺮان ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا و رﺳﺎﻟﺖ او ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ او را ﺗﺴﻠﻲ‬
‫ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺿﻤﻦ آن ﺻﺮﻳﺤﺎً اﺷﺎره دارد »ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻫﺮدو( ﻫﻤﺮاه‬
‫اﺳﺖ« ﻣﺴﻠﻤﺎً اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻓﻀـﻴﻠﺘﻲ ﻋﻈـﻴﻢ ﺑـﺮاي اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
 ‫﴿‪﴾254‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪» -‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻏﺎر ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺣﻀـﺮت ﻳﻮﺳـﻒ‬
‫ﻧﻴﺰ در زﻧﺪان ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﺮك ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ؟!«‪.‬‬
‫‪» -‬ﭼﻮن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﺰﻟﺰل و ﺿﻌﻒ اﻳﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫‪» -‬ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪا ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻫﺴﺖ!«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﻫﻢ ﺑﻨﺪﺑﻮدن ﻣﺸﺮﻛﺎن در زﻧﺪان ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ ﺗﺼـﺎدﻓﻲ ﺑـﻮده‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﺎ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم در آن ﻏﺎر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫و او در آن ﺳﻔﺮ ﺟﺎﻧﺶ را در ﻣﻘﺎم دﻓﺎع از دﻳـﻦ و رﻫﺒـﺮش در ﻃﺒـﻖ اﺧـﻼص‬
‫ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬آﻳﻪ ﺗﺰﻟﺰل اﻳﻤﺎﻧﻲ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﺗﺮس او را اﺛﺒﺎت‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا از ﻗﻮل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪» :‬ﻻﺗﺤﺰن!« ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﻧﮕﺮان ﻣﺒﺎش!« و‬
‫ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ :‬ﻻﺗﺨﻒ!« ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﻣﺘﺮس!« اﻣﺎ ﺣﺰن و اﻧﺪوه ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و اﺳـﻼم ﻧـﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻋﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﻳﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎء از ﻧﻈﺮﺑـﻮدن و »ﻣﻌﻴـﺖ ﺗﻜـﻮﻳﻨﻲ« و آﻓﺮﻳﻨﺸـﻲ‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ در آﻳﻪ از ﺟﻬﺖ »ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺣﻤﺎﻳﺖ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ آﻳﺔ اﷲ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺑﺮﻗﻌﻲ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﻌﻴـﺖ و ﻫﻤﺮاﻫـﻲ ﺗﺄﻳﻴـﺪي اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺟﻤﻠﻪ »ان اﷲ ﻣﻌﻨﺎ« اﺳﻤﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﻤﻠـﻪ اﺳـﻤﻴﻪ ﺑـﺮ دوام و اﺳـﺘﻤﺮار دﻻﻟـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺗﺎ اﺑﺪ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪
}

|

{



z

y

x

w

v


u

t
{ -7‬‬

‫~
_
`
‪)» Y :~{ z
f

e

d
c

ba‬ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ(‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻗﺪرت و ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻣﻲدارﻧﺪ و زﻛﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از زﺷﺘﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ!«‪.‬‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑـﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺑﺮﺳـﻨﺪ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ و ﻋﺎدل و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻔﻜـﺮاﻧﺶ ﺑـﺎ ﮔـﺬر از‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾255‬‬

‫روي ﻣﺴﻠﻤﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاﺳـﺎس ﭼﻨـﺪ رواﻳـﺖ ﺿـﻌﻴﻒ و ﻳـﺎ ﺟﻌﻠـﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ )ﺑﺠﺰ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ( ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ راه ﺳﺘﻤﻜﺎري را‬
‫درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ! آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ از رواﻳﺎﺗﻲ ﺳﺴﺖ و ﻣﺸﻜﻮك راوﻳـﺎن ﭘﻴـﺮوي‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از آﻳﺎت اﺳﺘﻮار و ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻗﺮآن؟‪.‬‬

‫»اﮔﺮ آﻳﻪ‪ YY :[L (
z s

r
q

p

o

n

m
{ :‬ﺑﻪ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻤﻠﻲﺷﺪن ﺷﺮط و ﻣﺮﺗﺪﺷﺪن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺗﻔﺴﻴﺮ از‬
‫آﻳﺎت ﺗﺮوج ﺷﻮد‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺳﺎده و اﺳﺘﻨﺎد‬

‫ﺑﻪ آﻳﺎﺗﻲ ﭼﻮن‪ YY :aE{ z { z    y x w  v
{ :‬و آﻳﻪ‪

«
ª
{ :‬‬

‫¬

®


¯


‪ 
:7@e z

´

³


²

±

°‬ﻧﻐﻮذﺑﺎﷲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﺳﻼم را ﺧﻴﺎﻧﺖﭘﻴﺸﻪ و ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻫﻞ اﺻﻼح و اﻋﺘﺪال( ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻗﺒﻴﻞ از آﻳﺎت و ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر )س( ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﻴﻘﻲ و اﺳﻮه ﺗﻘﻮا و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ و از آن ﺑﺰرﮔﻮاران راﺿﻲ ﺷﺪه و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫وﻋﺪه ﺑﻬﺸﺖ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از اﻧﺒﻴﺎء آﻧﻬﺎ را از ﻫﺮﻛﺴـﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ دوﺳـﺖ‬
‫دارﻳﻢ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﺣﺘﺮام ﺧﺎﺻﻲ ﻗﺎﺋﻠﻴﻢ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﭼﻮن از ﺳﻮﻳﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﻛﺮات ﻳﺎران و ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪه ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر( را ﺳﺘﻮده و ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴـﺪ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد اﺧﺒﺎر و ﮔﺰارشﻫﺎي‬
‫ﺟﻌﻠﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ در ﻛﺘﺐ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺣﺪﻳﺚ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺑﺎره‬
‫آن ﺑﺰرﮔﻮاران ﺗﻨﻬﺎ رواﻳﺎﺗﻲ را ﻗﺒﻮل دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ آن دﺳﺘﻪ از آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪح و‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ آن ﻣﺤﺒﻮﺑﺎن ﺧﺪا در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻـﻮرت‬
‫آن رواﻳﺎت ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺎ ﺟﻌﻠﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎ ﭘﻴﺮو ﻗﺮآن ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻪ دﻧﺒﺎﻟـﻪ رو اﺧﺒـﺎر و رواﻳـﺎت ﺟﻌﻠـﻲ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺷﻴﻌﻲ و ﺳﻨﻲ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾256‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺪﺷﺪن ﻳﺎران رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻗـﺮآن‬
‫ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻧﻴـﺰ ﻣﻮاﻓـﻖ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آﻳﻪ ‪ 55‬ﺳﻮره ﻧﻮر ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ »ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣـﺮو ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﻃﺒـﻖ وﻋـﺪه اﻟﻬـﻲ‬
‫ﭘﻴﺮوزﻳﻢ‪ «.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻃﺒﻖ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ﺷﺶ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺷﻮراي ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺪا از اﻗﺪاﻣﺸﺎن راﺿﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ در »ﻣﺴﺘﺪرك ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ« ﭼـﺎپ ﻟﺒﻨـﺎن )ص ‪ 120‬و ‪ (119‬و ﻧﻴـﺰ در‬
‫ﻛﺘﺎب »اﻟﻐﺎرات ﺛﻘﻔﻲ« ﺟﻠﺪ اول ﺻـﻔﺤﻪ ‪ 306‬ﻣـﻲﺧـﻮاﻧﻴﻢ ﻛـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺪﺗﻲ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮدداري ﻛﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘـﻲ دﻳـﺪم ﮔﺮوﻫـﻲ از‬
‫ﻣﺮدم )ﻗﺒﺎﻳﻞ اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ( ﻣﺮﺗﺪ ﮔﺮدﻳﺪه و از اﺳﻼم روﻳﮕﺮدان ﺷﺪه اﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ و آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري‬
‫اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺸﺘﺎﺑﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺷﻜﺎف و وﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺰرﮔﻲ در اﺳﻼم ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در اداﻣﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛـﺮدم‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎﻃﻞ از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ از راه ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮدم و در‬
‫آﻧﭽﻪ ﺧﺪا را ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺗﻤﺎم او را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدم! زﻣﺎﻧﻲ ﻫـﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻮت ﻛﺮد و زﻣﺎﻣﺪاري ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻴﺖ ﻛـﺮدﻳﻢ و اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻳﻢ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ‪.«...‬‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﺧﺮدﻣﻨﺪ و دوﺳﺘﺪار واﻗﻌﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺳﺨﻦ آن ﺻﺤﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﺤﺒﻮب را ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎً اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ را »اﻫﻞ اﻳﻤـﺎن و اﺳـﻼم«‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ادﻋﺎﻫﺎي واﻫﻲ و ﺑﻲاﺳﺎس ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را؟‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾257‬‬

‫آﻳﺎ ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺶ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻏﺎﺻﺐ و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ؟‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ آﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﭼﻨﺪ رواﻳﺖ ﺟﻌﻠﻲ و ﻧﻴﺰ اراﺋـﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮي‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﺎﺗﻤﺎم از ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ادﻋﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻠﻔﺎي راﺷـﺪﻳﻦ ﺳـﺘﻤﮕﺮ‬
‫ﺑﻮده و ﺑﺎ اﺋﻤﻪ راﺑﻄﺔ دﺷﻤﻨﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻳﺎت و رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در رد اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺎﺻﻮاب ذﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨـﻮن‬
‫ﺑﺎ اراﺋﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺪرك از ﻛﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺧﻠﻔـﺎي راﺷـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﻣﺤﺒﺖ اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑـﺮادران و ﺧـﻮاﻫﺮان ﺧﺮدﻣﻨـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻘﻮاي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و اﻣﺜﺎل او ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖﻫـﺎ را ﭘﻨﻬـﺎن و ﻛﺘﻤـﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻳﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن ﻛﻪ در ﻣﺪح و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻳﺎران و ﺷﺎﮔﺮدان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ رواﻳﺎﺗﻲ ﺳﺴﺖ و ﺟﻌﻠﻲ از دﺷـﻤﻨﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻔﺎ ﺑﺎ اﻣﺎﻣﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر در اﺷﺘﺒﺎﻫﻨﺪ!‪.‬‬

‫اﻣﺎﻣﺎن در ﺑﺎره ﺧﻠﻔﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟‬

‫ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن و ﻧﻈﺮات اﺋﻤﻪ در ﻣﻮرد ﺧﻠﻔﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ اﻛﺜﺮ ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﭘﻴﺮو آﻧﻬﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ از آﻧﻬـﺎ ﭘﻴـﺮوي ﻧﻜـﺮده‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺎور و رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﺑﺎرهي ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫ﻧﺎم ﺧﻠﻔﺎ را ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و از آﻧﻬﺎ رﺿﺎﻳﺖ داﺷـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ از اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ از ﻛﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺮادران ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﻤﻮه را ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از ﻫﻤﻪ ﮔﺮاﻣﻲﺗـﺮ و ﺑـﺎ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ ﻣﺨﻠﺺ ﺗﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ و ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟـﺎن ﺧـﻮدم‬
 ‫﴿‪﴾258‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ آن دو در اﺳﻼم ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ! و ﺑﺎ وﻓﺎت اﻳﺸـﺎن ﺑـﻪ اﺳـﻼم‬

‫ﺻﺪﻣﻪ ﺷﺪﻳﺪي رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا رﺣﻤﺖﺷﺎن ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘـﺎداش ﻧﻴـﻚ‬
‫دﻫﺪ!«)‪.(1‬‬
‫ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺮوف و ﭘﺎرﺳﺎي ﺷﻴﻌﻪ در ﻛﺘﺎب »ﻛﺸـﻒ‬
‫اﻟﻤﺤﺠﻪ« و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﻛﺘﺎب »اﻟﺮﺳﺎﺋﻞ« آورده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ در ﺑﺎره ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»اﺑﻮﺑﻜﺮ وﻻﻳﺖ را ﺑﺎ ﺻﺪق ﻧﻴﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و راه اﻋﺘﺪال را درﭘـﻴﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»رﻓﺘﺎر ﻋﻤﺮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﺑﻮد«‪.‬‬
‫اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺛﻘﻔﻲ در ﻛﺘﺎب اﻟﻐﺎرات )ج‪ 1‬ص‪ (307‬از ﻗـﻮل‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻋﻤﺮ زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬او رﻓﺘﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه داﺷﺖ و ﻧﻴﻚﻧﻔـﺲ‬
‫ﺑﻮد!«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮارد زﻳﺎدي از ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﺑﺎره ﺧﻠﻔـﺎ در ﻧﻬـﺞ‬
‫اﻟﺒﻼﻏﻪ و دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻴﻌﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻫﻤﻪ آﻧﻬـﺎ در اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ
ﺑﻌﺪ از ﻛﺸﺘﻪﺷﺪن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺑـﻲﺑﻜـﺮ ﺑـﻪ ﻳـﺎراﻧﺶ در‬
‫ﻣﺼﺮ ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ در آن أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ب را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»[‪¶' 3/9 ¾239e ‹O  1Ž /@#P ;;s ž ‹š 2L 1W‬‬
‫‪+ 38e ‹O ; ;s  / , 50  O@ 4 ¤ a[O0 10 F$P‬‬
‫‘ >‪ ¤ $s  /@$s Ÿ )!8 /P)G ,2G/E 8e  .+E ,,2‬‬

‫ }| ~ ‪Dfk N9B8 H; Š T ,o*! @E ,./0  - BC ); Nm8 H; ,X_P‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾259‬‬

‫‪38e [L   @#; @$s @[ 5`  [L ž ®@; ª/9 O ,Ÿ 24C‬‬
‫‪.(1)«aP"  [8 £% V8 0‬‬
‫»در آن ﻫﻨﮕﺎم )ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺪهاي از ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﺑﻌـﺪ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ( ﻧﺰد أﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺘﻢ و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدم و ﺑﺮاي ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ آن ﺣﻮادث او‬
‫را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎﻃﻞ از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ و ﻧﺎم و ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺪا ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﺮﺗـﺮ ﻣﺎﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬أﺑﻮﺑﻜﺮ زﻣـﺎم اﻣـﻮر را ﺑﺪﺳـﺖ ﮔﺮﻓـﺖ و در‬
‫ﺟﺎي ﺧﻮد آﺳﺎﻧﮕﻴﺮي و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ از ﺧﻮد ﺷﺪت ﻋﻤﻞ ﻧﺸـﺎن داد‪ ،‬و اﻣـﻮر را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﺮد و درﺳﺘﻲ و راﺳﺘﻲ را ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮد و ﻣﻴﺎﻧﻪرو ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑـﺎ أﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫از راه ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺮدم و در آﻧﭽﻪ ﺧﺪا را ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲﺑـﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺗﻤﺎم اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدم‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮگ او ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ او ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤـﻮده و ﺧﻴﺮﺧـﻮاﻫﻲ ﻧﺸـﺎن‬
‫دادﻳﻢ‪ ،‬و ﻋﻤﺮ زﻣﺎﻣﺪاري را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ )و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪ( در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺮه و‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد او ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻧﻔﺲ او ﻣﺒﺎرك و وﺟﻮدش ﭘﺮﺑﺮﻛﺖ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﻧﺎﻣﺔ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ »ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده« ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪار‬
‫ﻣﺼﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»‪N3±,s ,–¬3* a a[{ ./ N[O@ Nž Ÿ 2[] ®@; s...‬‬
‫ —‪‹š H8 ŽE O ,‚/#  N40' , E*/# `  N@S ,2/‬‬
‫‪N3T ,2“ 2 s  V+ /+ 8_> ¤ ? O! O@ ,ž ¤ ŽPE OL‬‬

‫ œ‪,3‚œ 30 j3 ,a3X_P ~ ¡+2/8 −-dn  -dk ,h , 0 *"T −?+‬‬
‫‪3" '%8 ,j#+ / j> −-n-k ,); OL ,K2­ +8 −d   k ,P zA‬‬
‫= >‰‪−7_3>` – |} ,X_P ~ , a8 ?* [0 ; o€J −
-k ,-h ,‬‬
‫>‪?+3PL H3# ; QF¬>M +, B O0 j  Qa)u W0M , = ./0 +, ,¹$ H; 2‬‬
‫( ‪'  7,38 8 +, [L +/+M Q¹ 2L ¹ H8 £% V8 [L 0 M :2 5,+( +‬‬
‫‪DQ, ; 1#V+ RC 8  52#2& 7,8 7 [L x‬‬
 ‫﴿‪﴾260‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ž ‪  £%3 9s ./; _[L o{! H#s8  *Ob/> 52@; H8 o[Ou‬‬
‫‪.(1)«¤  ¤ J  NT a #2@/#‬‬
‫»‪ ...‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ »ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﺣﻜﻤـﺖ‪،‬‬
‫ﺳﻨﺖ و واﺟﺒﺎت« را آﻣﻮﺧﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛـﺮد ﺗـﺎ راه ﻫـﺪاﻳﺖ را درﭘـﻴﺶ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺟﻤﻊ ﻛﺮد ﺗﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را در ﻣﺴـﻴﺮ‬
‫ﺗﺰﻛﻴﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺎك ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ رﺳـﺎﻟﺘﺶ را ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺮد ﻛﻪ درود و ﺳﻼم و رﺣﻤﺖ رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑـﺮ‬
‫او ﺑﺎد! ﺑﺮاﺳﺘﻲ او ﺳﺘﻮده و ﺑﺰﮔﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻌﺪ از او دو راد ﻣـﺮد‬
‫ﺻﺎﻟﺢ را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮدو ﺑـﻪ ﻛﺘـﺎب ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﻜﻮﺳـﻴﺮت ﺑﻮدﻧـﺪ و از ﺳـﻨﺖ و روش )ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ( ﺧـﺎرج‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮدوي آﻧﺎن را ﻣﻴﺮاﻧﺪ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎد!«‪.‬‬
‫در ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»‪a3*OM  3>+ ¤ N)3Gs 13[L' 30 7_3>p 3 NO3Žs 0‬‬
‫‪.3Gu ž N3x@ 7_3>p  8 ž K[@ Q›+* a*O …#2G‬‬
‫‪.(2) «_[L 8 H9\; JBC ¤ % !2#2 7_>p  |™ ±‬‬

‫ œ‪−33# z33A ,Yk ,-h ,‰33> 33" '%338 ,j#+ 3/ j33> −dk ,h ,?+33‬‬
‫‪~3 |} +, @3 23#2{ 3; H3;ž −--k ,K^3  3= OL 2> ,@+ ?C+2‬‬
‫‪H#%38s 30M :13> 5,+( ?3* 3[0 3; , 3= Q+)P Z[“M +, O“ j B  X_P‬‬
‫!{‪./0 +,  QFCBL ¤ J  NT ,a 2@#   £% 9 a ./; _[L o‬‬
‫‪3 +3/+ , (M Qa38e  `2L 5% 9M :1> 528( oA dk Qo*G @EM‬‬
‫‪DQ2,0 +/+ 12L ; 7,8 ;  /,‬‬
‫ }| ~ ‪Qo*3G @EM ./0 +, −# zA ,Yffk ,-BC ,); Nm8 H;ž ,X_P‬‬
‫; ‪H39\; JBC ¤ + !2#2 7_>p  |™ ± .Gu žM :1> 528( ?* H#‬‬
‫™‪Dfk ,N9B8 H;ž Š ,o*G @E QB‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾261‬‬

‫»در اﺳﻼم ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻲ از ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﺨﻠﺺﺗﺮ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬

‫ﺻﺪﻳﻖ و ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺒﺔ آن دو در اﺳـﻼم‬
‫ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ و ﺑﺎ وﻓﺎت اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم ﺻﺪﻣﺔ ﺷﺪﻳﺪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮدو‬
‫اﻳﺸﺎن را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ و ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﻫﺪ!«‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد أﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»=‪Ÿ C+ 52@;  [Ou +/‬‬
‫_ ‪3OL /L‚/3> R3); ,23> .+" ,N8‬‬
‫= « ‪.(1)«2C‬‬
‫»ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻌﺪ از او )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﻣﺮدي از ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازة ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺮس )از ﺧﺪا( و ﺑﺎ ﻛﻮﺷـﺶ ﺗﻤـﺎم راه درﺳـﺘﻲ و‬
‫راﺳﺘﻲ را درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و اﻣﻮر را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﺮد«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن أﺑﻮﺑﻜﺮ
را اﻧﺘﺨـﺎب ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫از زﺑﺎن ﻋﻠﻲ
ﺑﺸﻨﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ž ‪ «@ ž ,oT T +œ R9G s ,± ¹ …9s ;;s K‬‬
‫>‪.(2)«9 4 £_G; ¤  >+ 58s 2" ,‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ أﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ آن )ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻼﻓﺖ( ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫او در ﻏﺎر ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﺮاه و ﻫﻤﺪم ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻨﻲ از او ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫)و از ﻫﻤﺔ ﻣﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﺗﺮ اﺳﺖ( و رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﻴﺰ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد‬
‫زﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ او أﻣﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدم ﺷﻮد«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬أﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﺰد ﻋﻠﻲ
رﻓﺖ و ﺑـﻪ او‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻣـﺮ زﻣﺎﻣـﺪاري ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪﺳـﺖ ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔـﺔ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ )ﺗﻴﻢ‪ ،‬ﻃﺎﻳﻔﺔ أﺑﻮﺑﻜﺮ( ﺑﻴﻔﺘﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﺷﻬﺮ را ﻋﻠﻴـﻪ او‬

‫ }| ~ ‪DYddk ,); Nm8 ,X_P‬‬

‫ }| ~ ‪D--k ,h ,2#2{ ;s H; ,X_P‬‬
 ‫﴿‪﴾262‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫از ﺳﻮاران ﻣﺴﻠﺢ و ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻲ ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ! اي أﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ! دﺳﺘﺖ را ﺑﺪه ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ!«‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاب داد‪:‬‬
‫»ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺳﺎﺑﻘﺔ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﻲ داري‪ ،‬و از اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻴﺰ ﺟـﺰ‬
‫ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰي ﻫﺪف دﻳﮕﺮي ﻧﺪاري! ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮاره و ﭘﻴﺎدة ﺗﻮ اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﻧـﺪارﻳﻢ!‬
‫اﮔﺮ أﺑـﻮﺑﻜﺮ را ﺷﺎﻳﺴـﺘﺔ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻧﻤـﻲدﻳـﺪﻳﻢ‪ ،‬او را در اﻳـﻦ ﺑـﺎره آزاد‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ«)‪.(1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق را ﺑﻌﺪ از ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ اﻋﺘﺮاض ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻋﻠﻲ
در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑـﻪ ﻃﻠﺤـﻪ
‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﮔﺮ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻏﻴﺮ از ﻋﻤﺮ ﺷﺨﺺ دﻳﮕـﺮي را ﺑـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎ‬
‫راﺿﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ و از او اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ«)‪.(2‬‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺧﻠﻔﺎ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻼﻓﺖ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ از زﺑﺎن ﻋﻠﻲ
ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه و در ﻛﺘﺐ ﺷـﻴﻌﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ ‪,N9B38 H3; 3Š ,o*G @E −Yfk ,K2­ NOL QWM ./0 −-dk ,h ,J‬‬
‫‪3 a3C9 `M :( ?+PL  −
 Yk ,-h ,K‚8 Ž8 Q9 a>M −k‬‬
‫ž =‪Ÿ 4s ­ ;;s #s+ 8 s `  ,‹OC+ ‹O‬‬
‫_ ‪` ¤ `M :528( 6#, /#+ +,  Q50 u‬‬
‫_  ` ‪Ÿ 4s ‹y ;;s #s+ 8 s‬‬
‫_ ‪H3; 23> Q53#ž O= 8‬‬ ‫_ ‪Ÿ C+‬‬
‫‪Ÿ = OL 4ʈ s 2#+s‬‬
‫‪3OL , = ;' ' + /#+ Qa)u W0M , = ./0 +, @ «@8 KOL ' B ¹$‬‬
‫
"‪ '  228(  ,B  2=  >+ ? ' ’& 4<M :1> H# ' 09 0 208 F‬‬
‫‪230 ƒ_ + 8 78' H/<1>, ; K;  2/> = W# '  2,0 K+#  P/W& 7_L‬‬
‫ ; ‪DQ, [ K+,, = +0 H# '   ,,B=; O;"8 ; 6#,‬‬
‫ ‪Ddk ,>+ ;' ; @ j#+  ' ,2 =%8 ,*G aV+‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾263‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ در ﻛﺘﺎب »ﺗﻠﺨﻴﺺ اﻟﺸﺎﻓﻲ« از ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ و‬

‫از ﭘﺪرش رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﻣﺮدي از ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰد اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ
آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫از ﺗﻮ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﻴﺶ در ﺧﻄﺒﻪات ﮔﻔﺘﻲ‪ :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا! ﻣـﺎ را اﺻـﻼح‬
‫ﻓﺮﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن اﺻﻼح ﻓﺮﻣـﻮدي! ﻣﻨﻈـﻮرت ﭼـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‪,I#3E _3C+ 7_3>p b K2­ 88ž ,[L ; ;s ¡L KPP9‬‬
‫‪3ž K24 J+T( ZP H8 ,NGL ± K2/E H8 , ¤  >+ 2@; ± K2/"u‬‬
‫Š½ ‪.(1)«N"/u‬‬
‫»دوﺳﺘﺎن ﻣﺤﺒﻮﺑﻢ و ﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺖ‪ ،‬أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪ ،‬دو اﻣـﺎم ﻫـﺪاﻳﺖ‪ ،‬دو ﺷـﻴﺦ‬
‫اﻹﺳﻼم‪ ،‬دو رادﻣﺮد ﻗﺮﻳﺸﻲ‪ ،‬دو ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﺧـﺪا ص ﻣـﺮدم ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ اﻗﺘﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻗﺘﺪا ﻛﻨـﺪ )از ﮔﻤﺮاﻫـﻲ و ﺗﻔﺮﻗـﻪ( ﻣﺼـﻮن و‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻫـﺮﻛﺲ از راه و رﺳـﻢ آﻧﻬـﺎ را ﭘﻴـﺮوي ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ راه راﺳـﺖ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ﺑﺎز در ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب از ﻛﺘﺎب »اﺣﺘﺠﺎج« ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﺎ روزي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ روي ﻛﻮه ﺣﺮاء ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ ﻛـﻮه‬
‫ﻟﺮزﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آرام ﺑﺎش اي ﻛﻮه! زﻳﺮا ﻛﺴـﻲ ﻏﻴـﺮ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و‬
‫ﺻﺪﻳﻖ )اﺑﻮﺑﻜﺮ( و ﺷﻬﻴﺪ )ﻋﻠﻲ( ﺑﺮ روي ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ!«)‪.(2‬‬
‫ﻋﻠﻢ اﻟﻬﺪي ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ
در ﺧﻄﺒﻪاي ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫رواﻳﺎت آﻣﺪه‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪ ﻣﺮدي ﺑﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‬

‫ ‪DYfk ,h ,> $ ,W gbO‬‬

‫ ‪DQ2 …#2! P `ž ‹OL ’ ¦ !EM : " :( H/8  −y=\8 J‬‬
 ‫﴿‪﴾264‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫دﺷﻨﺎم و ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬او را ﻧﺰد ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣـﻮرد ﻋﺘـﺎب و ﻣﻼﻣـﺘﺶ‬
‫ﻗﺮار داد!«)‪.(1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻋﻤﺮ
ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪R34š ,a3/* 3O= a3 7Es 2[@ K, ,e 7 E 2" ![L +, ¤‬‬
‫" ‪53" /L$ ¤ ž K,s ,4} …P> 4%= .!s ,R@ FOE ,. m‬‬
‫;)"«)‪.(2‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﻜﻲﻫـﺎي ﻋﻤـﺮ را ﭘـﺎداش دﻫـﺪ! او ﻛﺠـﻲﻫـﺎ را راﺳـﺖ ﻧﻤـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ را درﻣﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻨـﻪ و ﺗﺒﻬﻜـﺎريﻫـﺎ را از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮد و در زﻣﺎن او ﻓﺘﻨﻪاي رخ ﻧﺪاد‪ ،‬ﭘﺎك و ﻛﻢﻋﻴﺐ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ و از ﻓﺘﻨـﻪ و‬
‫ﻓﺮﻳﺐ )ﺣﻜﻮﻣﺖ( در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻓﺮﻣﺎنﺑـﺮداري ﻛـﺮد‪ ،‬و آﻧﭽﻨـﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﺳﺰاوار ﺑﻮد از ﺧﺪا ﺗﺮس و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻋﻤﺮ
ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ووﻟﻴﻬﻢ وال ﻓﺄﻗﺎم واﺳﺘﻘﺎم ﺣﺘﻲ ﺿﺮب اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺠﺮاﻧﻪ«)‪.(3‬‬
‫»ﺑﻌﺪ از )اﺑﻮﺑﻜﺮ( ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي دﻳﮕﺮي )ﻋﻤﺮ( ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﺮدم ﺷﺪ )و ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ( ﭘﺲ )اﻣـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ و اﺣﻜـﺎم اﻟﻴـﻪ را( ﺑـﻪ اﺟـﺮا ﮔﺬاﺷـﺖ و )ﺑـﺮ آن(‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻧﻤﻮد )و از ﻣﺴﻴﺮش ﺧﺎرج ﻧﺸﺪ( ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ دﻳﻦ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫ ‪DYfk ,gbO ; zA ,K2­ NOL ,W ./0‬‬

‫ ~ ‪B3C ,k ,-h ,2#2{ ;ž H;ž |} − 7_0 ,YBC ,7_>p – |} ,X_P‬‬
‫‪23[] |} −-
dk ,˜3! )P! |} −n  k ,Yh ,); Nm8 H;ž |} −‬‬
‫‪−
nk ,* OL OP, ,* 5+2 −n k ,Yh >+ |} −-k h ,52PL‬‬
‫‪D1> 528( Q_ ,_; ¤M j Ž@; +,‬‬
‫‪)P3! |} −
k ,23#2{ 3;s H3; |} −Y
 7_0 ,BC ,– |} ,X_P ~ -‬‬
‫!˜‪,a3* £+23 −Y-k ,
h ,Nm38 H; |} −dnk ,Yh ,52PL |} −

nk ,‬‬
‫‪D-Yk‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾265‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ
در ﺑﺎره رﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﭼﻨـﮓ روﻣﻴـﺎن ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت‬

‫ﻋﻠﻲ
ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ رﻓﺘﻦ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤـﻮد و او را ﻣﺮﺟـﻊ‬
‫ﻳﺎور و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪ‪:‬‬
‫»ž‹ ‪, a*0 o[O[O H ` R/ N"O/ ‹*; 2@ ž ‘ /8‬‬
‫‪B3*9 ;] _C+ Nž ®@; ,ž  @C# ZC8 ¡2@; ’ ,N4,_; GEs‬‬
‫‪130 K=e H ž ,Rr 8 ¡y ¤ 5³s ¦ ,a)G _P F4s @8‬‬
‫‪.(1)«o[O[O a;m8 ¹O Ÿ ,+‬‬
‫»)اي ﻋﻤﺮ!( ﺑﺪون ﺷﻚ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﺎً ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دﺷﻤﻦ )ﻳﻌﻨﻲ روﻣﻴﺎن( ﺑﺮوي و‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮري ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در دورﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﺳﺮزﻣﻴﻦﺷـﺎن ﭘﻨـﺎﻫﻲ ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺗﻮ )در ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ( ﻫﻴﭻ ﻣﺮﺟﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ )ﻣﺸﻜﻼت و‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮدم( ﺑﻪ او ارﺟﺎع داده ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮد در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎن و )ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﺧﻮد( ﻣﺮد ﺟﻨﮓ آزﻣﻮدهاي را ﺑﻔﺮﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﮕﻤﺎر و ﺧﻮدت از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻧﻈــﺎﻣﻲ آﻧــﺎن را راﻫﻨﻤــﺎﻳﻲ ﻛــﻦ! اﮔــﺮ ﺧﺪاوﻧــﺪ ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن را ﭘﻴــﺮوز ﮔﺮداﻧﻴــﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪات ﺑﺮآورده ﺷﺪه و اﮔﺮ ﻃﻮر دﻳﮕﺮي ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻣـﺮدم‬
‫و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﻣﻮرد ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه اﺳـﻼم‬
‫ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اﻳﺮان ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ رﻓـﺘﻦ او‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻮد و ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ او را ﻗـﻴﻢ و زﻣﺎﻣـﺪار اﻣـﻮر ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫وﺣﺪت آﻧﺎن‪ ،‬ﻗﻄﺐ آﺳﻴﺎب و ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪:‬‬
‫ﷲ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﹶﺃ ﹾﻇﻬ‪‬ـ ‪‬ﺮﻩ‪،‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺮ ‪‬ﻩ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﺧ ﹾﺬ ﹶﻻ‪‬ﻧ ‪‬ﻪ ﹺﺑ ﹶﻜ ﹾﺜﺮ‪‬ﺓ ﻭ‪ ‬ﹶﻻ ﹺﺑ ‪‬ﻘﻠﱠﺔ‪ ،‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﺩ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺍ ِ‬
‫»ﹺﺇﻥﱠ ﻫﺬﹶﺍ ﺍ َﹾﻻ ‪‬ﻣ ‪‬ﺮ ﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ﹸﻜ ‪‬ﻦ ‪‬ﻧ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﻦ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﻣ ‪‬ﻮﻋ‪‬ﻮﺩ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ‬
‫ﺚ ﹶﻃ ﹶﻠﻊ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ ‪‬‬
‫‪‬ﻭ ‪‬ﺟ ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ‪‬ﻩ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﹶﺃ ‪‬ﻋﺪ‪ ‬ﻩ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬ﻣﺪ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﺑ ﹶﻠ ﹶﻎ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺑ ﹶﻠﻎﹶ‪ ،‬ﻭ ﹶﻃ ﹶﻠ ‪‬ﻊ ‪‬ﺣ ‪‬ﻴ ﹸ‬
‫ﺻ ‪‬ﺮ ‪‬ﺟ ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ‪‬ﻩ‪ .‬ﻭ ‪‬ﻣﻜﹶﺎ ﹸﻥ ﺍﹾﻟ ﹶﻘﻴ‪ ‬ﹺﻢ ﺑﹺﺎ َﹾﻻ ‪‬ﻣ ﹺﺮ ‪‬ﻣﻜﹶﺎ ﹸﻥ ﺍﻟﻨ‪‬ﻈﹶﺎ ﹺﻡ ﻣ‪‬ـ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟﺨ‪‬ـ ‪‬ﺮ ﹺﺯ‬
‫ﺠ ‪‬ﺰ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﺪﻩ‪ ،‬ﻭﻧ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﷲ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ﹺ‬
‫ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍ ُ‬

‫ ~ ‪,23#2{ 3;s H3; |} −-k ˜3! )P3! |} −-Y 7_0 ,– |} ,X_P‬‬
‫‪D-nd  -k ,fBC ,h‬‬
 ‫﴿‪﴾266‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻚ ﻧ‪‬ـﺎ ‪‬ﺭ ﺍﹾﻟﺤ‪‬ـ ‪‬ﺮﺏﹺ‪،‬‬

‫ﺻ ‪‬ﻠ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺩ‪‬ﻭ‪‬ﻧ ‪‬‬
‫ﻀﻤ‪ ‬ﻪ‪ DDD‬ﹶﻓ ﹸﻜ ‪‬ﻦ ﹸﻗﻄﹾﺒﺎﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺳ‪‬ﺘ ‪‬ﺪ ﹺﺭ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﺎ ﺑﹺﺎﻟﹾ ‪‬ﻌ ‪‬ﺮﺏﹺ‪ ،‬ﻭﹶﺃ ‪‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬‬
‫‪‬ﻳ ‪‬‬
‫ﺏ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹶﺃ ﹾﻃﺮ‪‬ﺍ ‪‬ﻓﻬ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﹶﺃ ﹾﻗﻄﹶﺎ ﹺﺭﻫ‪‬ﺎ‪ ...‬ﹺﺇﻥﱠ‬
‫ﻚ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻌ ‪‬ﺮ ‪‬‬
‫ﺖ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬‬
‫ﺽ ﺍ‪‬ﻧ‪‬ﺘ ﹶﻘ ‪‬‬
‫ﺖ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﻫ ‪‬ﺬ ‪‬ﻩ ﺍ ﹶﻻ ‪‬ﺭ ﹺ‬
‫ﺼ ‪‬‬
‫ﺨ ‪‬‬
‫ﻚ ﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﺷ ‪‬‬
‫ﹶﻓﹺﺈﻧ‪ ‬‬
‫ﺻ ﹸﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻌ ‪‬ﺮﺏﹺ‪ ،‬ﹶﻓﹺﺈﺫﹶﺍ ﺍ ﹾﻗ‪‬ﺘ ﹶﻄ ‪‬ﻌ‪‬ﺘﻤ‪‬ﻮ ‪‬ﻩ ﺍﺳ‪‬ـ‪‬ﺘ ‪‬ﺮ ‪‬ﺣ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ‪....‬‬
‫ﻚ ﻏﹶﺪﹰﺍ ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ‪ :‬ﻫﺬﺍ ﹶﺃ ‪‬‬
‫ﺍ ﹶﻻﻋ‪‬ﺎ ﹺﺟ ‪‬ﻢ ﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﻳ ‪‬ﻨ ﹸﻈﺮ‪‬ﻭﺍ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺼ ﹺﺮ ‪‬ﻭﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻌ‪‬ﻮ‪‬ﻧ ‪‬ﺔ!«)‪.(1‬‬
‫‪‬ﻭﹺﺇﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﹸﻛﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻧﻘﹶﺎ‪‬ﺗ ﹸﻞ ﺑﹺﺎﻟﻨ‪ ‬‬
‫»ﭘﻴﺮوزي و ﺷﻜﺴﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ )از ﻫﻤﺎن اﺑﺘـﺪا( ﺑـﻪ اﻧﺒـﻮﻫﻲ و ﻛﻤـﻲ )ﻟﺸـﻜﺮ(‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ دﻳـﻦ ﺧﺪاﺳـﺖ ﻛـﻪ آن را )ﺗـﺎﻛﻨﻮن( ﭘﻴـﺮوزي داده‪ ،‬و ﻟﺸـﻜﺮ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻛﻤﻚ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑﺮﺳـﺪ‪،‬‬
‫رﺳﻴﺪ و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪرﺧﺸﺪ درﺧﺸﻴﺪه‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ وﻋـﺪة ﺧـﺪا ﻫﺴـﺘﻴﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﻋﺪة ﺧﻮد وﻓﺎ ﻛﺮده و ﻟﺸـﻜﺮش را ﻳـﺎري ﻓﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕـﺎه‬
‫ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﻮر و زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )ﻛﻪ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻲ( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺦ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻬﺮهﻫـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ! اﮔﺮ رﺷﺘﻪ ﭘﺎره ﺷـﻮد ﻣﻬـﺮهﻫـﺎ از ﻫـﻢ ﺟـﺪا ﺷـﺪه و ﭘﺮاﻛﻨـﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺗﻮ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮي‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و‬
‫ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( اﮔﺮﭼﻪ اﻣﺮوز ﺗﻌﺪاد اﻋﺮاب )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن( اﻧـﺪك اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎري ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺟﺘﻤﺎع و ﻳﻜﭙـﺎرﭼﮕﻲ‬
‫)ﻛﻪ ﻧﻔﺎق و دوروﻳﻲ در آن راه ﻧﺪارد( ﻏﻠﺒﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻮر آﺳﻴﺎب‬
‫)ﺳﺎﻛﻦ و ﺑﺮﻗﺮار( ﺑﺎش! و آﺳﻴﺎب )ﺟﻨﮓ( را ﺑﻮﺳﻴﻠﺔ ﻋﺮب ﺑﮕـﺮدان و ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﺮو! زﻳﺮا اﮔﺮ ﺗﻮ از زﻣﻴﻦ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ( ﺑﻴﺮون ﺑﺮوي‪ ،‬ﻋﺮب از اﻃـﺮاف و‬
‫ﻧﻮاﺣﻲ آن )ﻓﺮﺻﺖ را ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮده و( ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻮ ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻓﺴﺎد و‬
‫ﺗﺒﻬﻜﺎري ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ از ﻣﺮزﻫﺎ ﻛـﻪ در ﭘﺸـﺖ‬
‫ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اي ﻧﺰد ﺗﻮ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ )ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن( ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻣﻲﮔﺮدد و اﻳﺮاﻧﻲﻫﺎ‬
‫ﺗﻮ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﺎم و ﭘﻴﺸـﻮاي ﻋـﺮب اﺳـﺖ )ﻛـﻪ ﺟـﺰ او ﭘﻴﺸـﻮاي‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﺪارﻧﺪ( ﭘﺲ اﮔﺮ او را ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬راﺣﺖ و آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺷـﻮﻳﺪ! و اﻳـﻦ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺣﺮص و ﻃﻤﻌﺸﺎن را ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻦ و ﻧـﺎﺑﻮدﻛﺮدن ﺗـﻮ ﺳـﺨﺖﺗـﺮ و زﻳـﺎدﺗﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ راﺟﻊ ﺑﻪ آﻣﺪن اﻳﺮاﻧﻲﻫﺎ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳـﺎدآوري‬

‫ ~ ‪DdY  d-k ,˜! )P! |} −Y 7_0 -BC ,– |} ,X_P‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾267‬‬

‫ﻧﻤﻮدي‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن از آﻣﺪﻧﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗـﻮ ﻧﺎﺧﻮﺷـﻨﻮد و او ﺑـﻪ ﺑﺮﻃـﺮف‬

‫ﻛﺮدن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از آن ﻛﺮاﻫﺖ دارد )و ﺑﻪ آن راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ( ﺗﻮاﻧـﺎﺗﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫اﻣﺎ آﻧﭽﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﺜﺮت و زﻳﺎدي ﺗﻌﺪاد اﻳﺸﺎن ذﻛﺮ ﻛﺮدي‪) ،‬آن ﻫﻢ ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛‬
‫زﻳﺮا( ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ )در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎري ﻟﺸﻜﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ«‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ
ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ روش و رﻓﺘﺎر ﻋﻤﺮ
ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻔﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻛﻪ دﻳﻨﻮري رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ! آﻳـﺎ در‬
‫ﻛﺎخ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻲ؟! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻴﺮ! ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﻋﻼﻗﻪاي ﺑﻪ ﻛـﺎخ و‬
‫ﻗﺼﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﺪارم؛ زﻳﺮا ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب آن را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﺔ ﻓـﺮاخ و‬
‫ﺟﺎداري ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻲﺷﻮم‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻋﻈﻢ ﻛﻮﻓﻪ رﻓـﺖ و دو رﻛﻌـﺖ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﮔﺰارد‪ ،‬و آﻧﮕﺎه در ﻣﻨﺰل ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﺪ!«)‪.(1‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬وﻋﺪهاي در ﺑﺎرة ﻓﺪك ﺑـﺎ او ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ž ‪.(2)«![L 5Ž8s ; ;s 8 Z8 Ÿ ¨ ,+s s ¤ H8 )/>e‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﻦ از ﺧـﺪا ﺷـﺮم ﻣـﻲﻛـﻨﻢ‪ ،‬ﭼﻴـﺰي را ﺑﺮﮔـﺮداﻧﻢ ﻛـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ از‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن آن ﺧﻮدداري ﻛﺮد و ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن را اﺟﺮا و ﻗﻄﻌﻲ ﻧﻤﻮد!«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه‪» :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻜﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻏﺴﻞ داده ﺷﺪ و ﻛﻔـﻦ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ
وارد ﺷﺪ و ﻛﻨﺎر ﺟﻨﺎزهاش اﻳﺴﺘﺎد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‪o3; 3u y34 H38 /*)3G; ¤ "s s ž R9s 29s t+e OL 8‬‬
‫‪.(1)«N0³s‬‬

‫ ‪D
k ,K+ #, ,, H; 2 , ‚ +P=e‬‬
‫ ‪,Yh ,2#2{ ;s H;ž ,X_P ~ |} −-k ,K2­ NOL Ž8 2> ,a88p  W‬‬
‫‪Dfk‬‬
 ‫﴿‪﴾268‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازة اﻳﻦ ﻛﻔﻦ ﺷﺪه‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﺮ( ﺑﺮاﻳﻢ دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ )دوﺳﺖ دارم( ﺧﺪا را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺔ اﻋﻤﺎﻟﻲ )ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ( او ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻢ!«‪.‬‬
‫اﻳــﻦ رواﻳــﺖ در ﻛﺘــﺐ اﻫــﻞ ﺳــﻨﺖ ﻧﻴــﺰ آﻣــﺪه اﺳــﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ ﺣــﺎﻛﻢ در‬
‫»اﻟﻤﺴﺘﺪرك«‪ ،‬ذﻫﺒـﻲ در »اﻟﺘﻠﺨـﻴﺺ«‪ ،‬اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ در »ﻣﺴـﻨﺪ«‪ ،‬إﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ در‬
‫»ﻃﺒﻘﺎت« و ﻣﺸﺎﺑﻪ آن را ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در »ﺻﺤﻴﺢ« ﺷﺎن آورده اﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ب رواﻳﺖ ﻛـﺮده اﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»إن أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻣﻨﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ اﻟﺴﻤﻊ و إن ﻋﻤﺮ ﻣﻨﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ اﻟﺒﺼﺮ و إن ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻨـﻲ‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ ﻓﺆاد‪«.‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻮش‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺑﺴﺎن ﭼﺸـﻢ‪ ،‬و ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺔ ﻗﻠﺐ و ﻋﻘﻞ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺰد ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮود‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‬
‫ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻤﺎن و ﻗﺮاﺑﺖ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺘﺶ را ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻳﺎدآوري ﻧﻤـﻮد و‬
‫ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ از رﻓﺘﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻛﺎﻣﻼً اﻇﻬﺎر رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚﺷﺎن‬
‫را ﺑﻪ او ﻳﺎدآور ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺗﻮ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗـﻮ‬
‫ﻧﻴﺰ در اﺳﻼم ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎ ﭘﻴﺸﮕﺎم ﺑﻮده اي‪:‬‬
‫ﻚ‬
‫ﺴ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﱐ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴﻨ‪‬ـ ‪‬‬
‫ﺱ ‪‬ﻭﺭ‪‬ﺍﺋﻲ‪ ،‬ﻭ ﹶﻗ ‪‬ﺪ ﺍ ‪‬ﺳ‪‬ﺘ ‪‬‬
‫»ﻓﺪﺧﻞ )ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ( ﻋﻠﻰ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻚ ‪‬ﻋﻠﹶـﻰ ﹶﺃﻣ‪‬ـﺮ ﹶﻻ‬
‫ﺠ ‪‬ﻬ ﹸﻠﻪ‪ ،‬ﻭ ﹶﻻ ﹶﺃ ‪‬ﺩﱡﻟ ‪‬‬
‫ﻑ ‪‬ﺷﻴ‪‬ﺌﹰﺎ ‪‬ﺗ ‪‬‬
‫ﻚ! ﻣ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﻋ ﹺﺮ ‪‬‬
‫ﷲ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺩﺭﹺﻱ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﺃﻗﹸﻮ ﹸﻝ ﹶﻟ ‪‬‬
‫‪‬ﻭ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ‪‬ﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ،‬ﻭﻭ‪‬ﺍ ِ‬
‫ﺸﻲ‪‬ﺀ ﹶﻓ‪‬ﻨ‪‬ﺒﻠﱢ ‪‬ﻐ ﹶﻜﻪ‪،‬‬
‫ﺨﹺﺒ ‪‬ﺮ ‪‬ﻙ ‪‬ﻋ ‪‬ﻨﻪ‪ ،‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﺧ ﹶﻠ ‪‬ﻮﻧ‪‬ﺎ ﹺﺑ ‪‬‬
‫ﻚ ﹶﻟﺘ‪ ‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ ﹶﻠﻢ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺳ‪‬ﺒ ﹾﻘﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻙ ﹺﺇﻟﹶﻰ ‪‬ﺷﻲ‪‬ﺀ ﻓﹶ‪‬ﻨ ‪‬‬
‫‪‬ﺗ ‪‬ﻌ ﹺﺮ ﹸﻓﻪ‪ ،‬ﹺﺇﻧ‪ ‬‬
‫ﺖ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ ﹶﻝ ﺍﷲ)ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺁﻟﻪ(‬
‫ﺤ ‪‬ﺒ ‪‬‬
‫ﺻ‪‬‬
‫ﺖ ﹶﻛﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺳ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﻨ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺖ ﹶﻛﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭﹶﺃ‪‬ﻳﻨ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ ‪‬ﺳ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌ ‪‬‬
‫‪‬ﻭ ﹶﻗ ‪‬ﺪ ‪‬ﺭﹶﺃﻳ‪ ‬‬

‫ ‪3@8 −3# z3A ,Yfk ,h ,> $ ,W gbO −nk ,K2­ NOL ,W‬‬
‫‪DYnk ,-h ,2#2{ ;s H;ž ,X_P ~ |} −nk ,# zA ,# ;; H;ž ,+P=e‬‬
‫ ‪,dk ,+3P=e 3@8 −--k ,h ,3• z3A ,3[E # ;; H;ž ,V +P=s  L‬‬
‫‪DKL H9 78 %* −# zA‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾269‬‬

‫ﺏ‬
‫ﺖ ﹶﺃ ﹾﻗ ‪‬ﺮ ‪‬‬
‫ﺤﻖ‪ ‬ﻣ ‪‬ﻨﻚ‪ ،‬ﻭﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬‬
‫ﺏ ﹺﺑﹶﺄ ‪‬ﻭﻟﹶﻰ ﹺﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤ ﹺﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬‬
‫ﺨﻄﱠﺎ ﹺ‬
‫ﺤ ‪‬ﺒﻨ‪‬ﺎ‪ .‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﺍ‪‬ﺑ ‪‬ﻦ ﹶﺃﺑﹺﻲ ﹸﻗﺤ‪‬ﺎ ﹶﻓ ﹶﺔ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ﺍ‪‬ﺑ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬‬
‫ﺻ‪‬‬
‫ﹶﻛﻤ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﺻ ‪‬ﻬ ﹺﺮ ‪‬ﻩ ﻣ‪‬ﺎ ﻟﹶـ ‪‬ﻢ‬
‫ﺖ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬‬
‫ﺠ ﹶﺔ ‪‬ﺭﺣ‪‬ﻢ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻬﻤ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ ﹶﻗ ‪‬ﺪ ﹺﻧ ﹾﻠ ‪‬‬
‫ﷲ)ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺁﻟﻪ( ‪‬ﻭﺷ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﹺﺇﻟﹶﻰ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ ﹺﻝ ﺍ ِ‬
‫ﷲ ـ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ‪‬ﺒﺼ‪ ‬ﺮ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﻋ‪‬ﻤﻰ‪ ،‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﺗ ‪‬ﻌﻠﹼ ‪‬ﻢ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﺟﻬ‪‬ﻞ«)‪.(1‬‬
‫ﻚ ـ ﻭ‪‬ﺍ ِ‬
‫ﻚ! ﹶﻓﹺﺈﻧ‪ ‬‬
‫ﺴ ‪‬‬
‫ﷲ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﻧ ﹾﻔ ِ‬
‫ﷲﺍ َ‬
‫‪‬ﻳﻨ‪‬ﺎ ﹶﻻ‪ .‬ﻓﹶﺎ َ‬
‫»ﻋﻠﻲ وارد ﻣﻨﺰل )ﻣﺤﺎﺻﺮهﺷﺪه ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ( ﺷﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮا ﺑﻴﻦ ﺧﻮد و ﺗﻮ واﺳﻄﻪ ﻗﺮار داده اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ! ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ! ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮ از آن ﺑﻲاﻃـﻼع ﺑﺎﺷـﻲ‬
‫ﺳﺮاغ ﻧﺪارم‪ ،‬ﺗﻮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻣﻴﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﻣـﺎ در ﭼﻴـﺰي از ﺗـﻮ ﺳـﺒﻘﺖ و‬
‫ﭘﻴﺸﻲ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ را از آن آﮔﺎه ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬و ﭼﻴﺰي را در ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻮ را از آن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻢ دﻳﺪه اي‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﺷﻨﻴﺪه اي‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻮده اي‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ أﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ )اﺑـﻮﺑﻜﺮ( و ﻓﺮزﻧـﺪ ﺧﻄـﺎب )ﻋﻤـﺮ( در اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ از ﺗﻮ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ )ﭼﺮا آنﻫﺎ در اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻮﻓﻖﺗـﺮ از ﺗـﻮ‬
‫درآﻣﺪﻧﺪ؟!(‪ .‬ﺗـﻮ از آن دو از ﻧﻈـﺮ ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪي ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮي‪ ،‬ﺗﻮ از ﻟﺤﺎظ داﻣﺎدي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪاي رﺳـﻴﺪهاي ﻛـﻪ آن دو‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ )ﺗﻮ دو ﺑﺎر داﻣﺎد او ﺷﺪي(؛ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧـﻮدت رﺣـﻢ ﻛـﻦ!‬
‫ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﺗﻮ ﺑـﻪ راﻫﻨﻤـﺎﻳﻲ و ﺗﻌﻠـﻴﻢ ﻧﻴـﺎز ﻧـﺪاري )و ﻫﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ را ﺧـﻮب‬
‫ﻣﻲداﻧﻲ(«‪.‬‬
‫ﺑﺎز در ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻋﺜﻤﺎن
ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ وﻻﻳﺘـﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪة ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺟﻤﻊآوري ﻗـﺮآن ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺮد«)‪.(2‬‬

‫ ~ ‪D-Yk ,˜! )P! |} −Y 7_0 ,7_>p – |} ,X_P‬‬

‫ ‪DYdk ,h ,); ,4i‬‬
 ‫﴿‪﴾270‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﭼﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎي ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﺮد؟‬

‫ﺑﻴﻌﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺑﻴﻌﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ دﺳﺖ ﺧﻮد را در دﺳﺖ ﺷﺨﺼﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﻨﻬـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ او را ﭘﻴﺸﻮا و ﻳﺎ ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﻮر ﺧﻮد ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ و اﻃﺎﻋﺘﺶ را ﺑﺮ ﺧـﻮد‬
‫ﻻزم ﺷﻤﺎرد)‪.(1‬‬
‫ﺑﻴﻌﺖ از زﺑﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
‪:‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در آﻏﺎز ﺧﻼﻓﺘﺶ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮا ﺷﻤﺎ دارم‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪنﺗﺎن ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ و اﺧـﻼص و‬
‫دوﺳﺘﻲ در ﻧﻬـﺎن و آﺷـﻜﺎر اﺳـﺖ و ﭘﻴـﺮوي از آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ اﻣـﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«)‪.(2‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوي ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و دوﺳـﺘﻲ‬
‫در ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر«‪.‬‬

‫ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ‬

‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد)‪.(3‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻜﻠﻴﻒ دﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﭘﻴﺮوان راﺳﺘﻴﻦ ﻋﻠﻲ
واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺑﻴﻌﺖ )ﻣﺤﺒﺖ و اﻃﺎﻋـﺖ( ﺧﻠﻔـﺎي‬

‫ ‪E i0 OL 

Yk h (E ¹ 8E‬‬
‫ =‚‪DX_P ~ -Y P‬‬
‫‪ dYfk  38 7_3>` –3 X_P ~  dk P zA ,X_P ~ ¡+2/8 -‬‬
‫œ‪D20 56 -dk *"T ?+‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾271‬‬

‫راﺷﺪﻳﻦ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷﻴﻌﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻣﻲﺑـﻮدم‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از او ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﺮدم و ﺑﺎ اﺧـﻼص و دوﺳـﺘﻲ در ﻧﻬـﺎن و‬
‫آﺷﻜﺎر از آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري ﻣﻲﻧﻤﻮدم‪.‬‬
‫آري‪ ،‬ﺣﻀــﺮت ﻋﻠــﻲ
ﺑــﺎ اﺧــﻼص و ﻣﺤﺒــﺖ ﺗﻤــﺎم ﺑــﻪ ﻳــﺎري ﺧﻠﻔــﺎ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري از آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺳـﺨﻦ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ ﻛـﻪ ﻓﺮﻣـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﻟﻮﻻ ﻋﻠﻲ ﻟﻬﻠﻚ ﻋﻤﺮ« ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ دﻟﺴﻮزي ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و ﺧﺪاﭘﺴﻨﺪاﻧﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ و ﻧﻴـﺰ ﻛﻤـﺎل ﺻـﺪاﻗﺖ و ﺗﻮاﺿـﻊ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻓﺎروق ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ و اراده ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﻠﻔـﺎ ﺑﻴﻌـﺖ ﻧﻜـﺮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ زور از او ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﺪ! ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻃﺒﻖ ﻣﺪارك ﻣﻌﺘﺒﺮي ﻛﻪ از »ﻣﺴﺘﺪرك ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ و‬
‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻓﻴﺾ اﻻﺳﻼم و اﻟﻐﺎرات ﺛﻘﻔﻲ« ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﻗﻠﺒﻲ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﺎ وﺟﻪ و ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﻬﻤـﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻳﺎ واﻗﻌﺎً از ﺷﺨﺼـﻴﺖ و اﻋﺘﺒـﺎر واﻻﻳـﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرت اول ﺧﻠﻔﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ او ﺑﺎ آﻧـﺎن ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬و در ﺻـﻮرت دوم‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺷﻴﺮﺧﺪا ﻋﻠﻲ ﻣﺮﺗﻀـﻲ را ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از زور وادار ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺧﻼف و ﺑﺎﻃﻠﻲ ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻫﻴﭻ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻤﻲ ﻧﺪاده اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫در ﺧﻄﺒﻪ ‪ 24‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺳﻮﮔﻨﺪ! در ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑـﺎ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده و در راه ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻗـﺪم ﻧﻬـﺎده ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ و ﺳﺴﺘﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ«‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ :‬ﻋﻠﻤﺎي اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺣﻖ و ﺣﻖ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺲ ﺷﻴﺮﺧﺪا ﻫﻤﻮاره از ﺣﻖ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و ﻣﺤﺎل اﺳﺖ از‬
 ‫﴿‪﴾272‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺎﻃــﻞ ﭘﻴــﺮوي ﻧﻤﺎﻳــﺪ‪ ،‬و از ﻛﺴــﻲ ﻛــﻪ ﺑــﺮ راه ﺣــﻖ و دﻳــﻦ ﻧﺒــﻮده‪ ،‬اﻃﺎﻋــﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﻴﻌﻪ در ﻛﺘﺎب )وﺳـﺎﻳﻞ اﻟﺸـﻴﻌﻪ ﻛﺘـﺎب‬
‫اﻟﺼﻼه ص‪ (534‬از ﻗﻮل اﻣﺎم ﻋﻠﻲ
ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎ اﻳﺸﺎن )ﺧﻠﻔﺎ( رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد )دﺧﺘﺮ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ زﻧﻲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و دو دﺧﺘﺮش‪ ،‬دو ﺧﻮاﻫﺮ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن داد( و ﻋﻠﻲ
ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻫﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ از ﺧﺎﻧﻮادهاي ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺤﺘﺮم زن ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻘﻮا و ﻣـﻮرد اﺣﺘﺮاﻣـﻲ درﻣـﻲآورد‪ ،‬ﭘـﺲ ﻗﻄﻌـﺎً ﺧﻠﻔـﺎ‬
‫ﻣﺤﺒﻮب و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬و اﻻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﺧﺘﺮان ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻧﻜﺎح اﻳﺸﺎن درﻧﻤﻲآورد‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﺑﺮادران ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﻧﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸـﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻠﻔﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻣـﺎم ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﻠﻔﺎ و راﺑﻄﻪ دوﺳﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫اذﻋﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻗﻠﺒﺸﺎن را از ﻛﻴﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﭘﺎك ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا در‬
‫ﻗﻠﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﺟﺰ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻲ و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاران ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﺳﺘﻲ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺎرﺳﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳـﻦ ﻟﻴﺎﻗـﺖ را‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ؟ ﻣﮕـﺮ ﺟـﺰ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ ﻧﻤﺎزش ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﺮ ﻟﻴﺎﻗﺖ و ﺗﻘـﻮا و ﭘـﺎﻛﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻬﺮ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ؟‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻳﺔ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕـﺬار ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﻲ در رﺳـﺎﻟﻪ »ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ« )ﺑﺎب ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾273‬‬

‫»اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎﻳﺪ‪ -1 :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪ -2‬ﻋﺎدل ‪ -3‬ﺧﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و‪ «...‬اﮔﺮ ﺧﻠﻔﺎ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻋﺎدل و ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ؟‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻠﻲ
ﻧﻤﺎزش را از روي ﺗﻘﻴﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﻫﻞ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺧﻄﺒﻪ ‪ 32‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺗﻘﻴﻪ‬
‫را ﻋﺎﻣﻞ ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ و ﺧﻮاري ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺣﺠﺖ واﻟﮕﻮي دﻳﻦ و اﺧﻼق ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻘﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻔﺖ و ﺧﻮاري آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺷﺮف اﻟﺪﻳﻦ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﻴﻌﻪ در ﻛﺘﺎب‬
‫»اﺟﻮﺑﺔ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮﺳﻲ ﺟﺎراﷲ« ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﻤﺎز ﻋﻠﻲ
ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ از روي ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﭼﻮن اﻣﺎم از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد را از روي ﺗﻘﻴﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰه اﺳﺖ! ﭘﺲ ﺟﺎﻳﺰ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ در ﻧﻤﺎزش ﺑﻪ ﺳﻨﻲ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
در ﺑﺎرهي ﺧﻠﻔﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟‬

‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ
ﻣﻘﺎم »اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن« را ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﺑـﺎﻻ‬
‫ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺳﻨﺖ و روش آﻧﻬﺎ را ﻳﻜﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻗـﺮار‬
‫داد‪ ،‬او ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﺘـﺎب ﺧـﺪا و ﺳـﻨﺖ‬
‫رﺳﻮل او و ﺳﻴﺮه و روش ﺧﻠﻔﺎي راﺷـﺪﻳﻦ و ﻃﺒـﻖ ﻧﺴـﺨﻪ دﻳﮕـﺮ ﺧﻠﻔـﺎي‬
‫ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﻬﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ«)‪.(1‬‬

‫ ‪,h ,3[E ¹PL j ,8Ã /8 −• zA ,--k ,h ,O“ j , @ _C‬‬
‫‪D• zA - k ,¶P! H; ,[¨  9s @8  [u  G* −# zA k‬‬
 ‫﴿‪﴾274‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻗﺒﻼً ﻧﻴﺰ اﻳﻦ رواﻳﺖ را آوردﻳﻢ ﻛﻪ‪:‬‬

‫»ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ! اﻣـﺎم زﻳـﻦ‬
‫اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و ﻳﺎ اﻧﺼـﺎر ﻫﺴـﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲ دﻫﻢ‪ :‬از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻧﻴﺴـﺘﻴﺪ! آﻧﻬـﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ و ﺑﺮادران ﻣﺎ را ﻛﻪ در اﻳﻤﺎن از ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺮز‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﻛﻴﻨﻪاي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دل ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣـﺪه! ﭘـﺲ از‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و دور ﺷﻮﻳﺪ«)‪.(1‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ ﻧﻴﺰ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫‪F3Žs ;;s H ,[L FŽ [; 1 ,; ;s FŽ [; 1M‬‬
‫‪D(2)Q[L H8‬‬
‫»ﻣﻦ ﻣﻨﻜﺮ ﻓﻀﻞ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﻀﻞ ﻋﻤﺮ را ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻜـﺮ ﻧﻤـﻲﺷـﻮم‪،‬‬
‫وﻟﻲ أﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﺑﺎزﻫﻢ از او رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺪح ﻋﺜﻤﺎن
ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬و ﻧـﺪا‬
‫دﻫﻨــﺪهاي در آن روز ﻧــﺪا ﺳــﺮ ﻣــﻲدﻫــﺪ ﻛــﻪ ﺑﺪاﻧﻴــﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤــﺎن و ﻳــﺎراﻧﺶ از‬
‫رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ!«)‪.(3‬‬
‫و از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق
رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ »ﻣﺮدي از اﻳﺸﺎن ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪ :‬اي‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا! در ﻣﻮرد أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ؟ او ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ž‪7 3# ž ¤ a+ O@ ,OL 8 ,…{ FL 0 ,‚>E `,L 88‬‬
‫"‪.(4)«!a8‬‬

‫ ‪DB#i zA ,nfk ,h ,O;,+ ,a[¬e @8  a[œ W0‬‬
‫ ‪ m OL H; *@C ;s h/9M , L 1r ,_;0 zA ,-dk ,>i$ ,h/9p‬‬
‫‪DQa#2 7 O@ H8 /W  e‬‬
‫‪Ddk ,fh ,O0 ,0 ¶ -‬‬
‫‪DŠ8 zA ,k ,h ,K^  ¤+  VE ,…{ ›"9s Y‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾275‬‬

‫»دو أﻣﺎم ﻋﺎدل و دادﮔﺴﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮدو ﺑﺮ راه ﺣﻖ ﻗﺮار داﺷـﺘﻨﺪ و ﺑـﺮ ﺣـﻖ‬
‫ﻫﻢ ﻣﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮدوي اﻳﺸﺎن ﺑﺎد!«‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﺿﻤﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﻛـﻪ از اﻣـﺎم ﺻـﺎدق
رواﻳـﺖ ﻛـﺮده‪،‬‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ را در زﻫـﺪ و ﺗﻘـﻮا ﺑـﻴﻦ ﺳـﺎﻳﺮ اﺻـﺤﺎب ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻃﺒـﻖ‬
‫ﮔﻮاﻫﻲ ﺳﻠﻤﺎن و أﺑﻮذر ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ)‪.(1‬‬
‫ﻋﻠﻢ اﻟﻬﺪي ﻧﻴﺰ از او رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﻣﺎم ﺻﺎدق آن دو را دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮﺷـﺎن ﻣـﻲرﻓـﺖ و‬
‫ﻫﻤــﺮاه ﺑــﺎ درود و ﺳــﻼم ﺑــﺮ ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ ص ﺑــﺮ آﻧــﺎن ﻧﻴــﺰ درود و ﺳــﻼم‬
‫ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد«)‪.(2‬‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوي و ﻣﻮاﻻتﺷﺎن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ أﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣﺸـﻬﻮر‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﻧﺰد أﺑﻲ ﻋﺒﺪاﷲ  ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ أم ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮ ﻣـﺎ وارد ﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ از آﻣﺪن او ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ ،‬أﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ دوﺳﺖ داري ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﺸﻨﻮي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آري! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘـﺲ ﺑـﻪ او‬
‫اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ داﺧﻞ ﺷﻮد! أﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﺮا ﻫﻢ ﺑﺮ روي ﮔﻠﻴﻤﻲ ﻧﺸـﺎﻧﺪ‬
‫و ﺳﭙﺲ داﺧﻞ ﺷﺪ و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻴﻎ و ﺳﺨﻨﻮر ﺑﻮد! او در ﺑﺎرة‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬و اﻣﺎم در ﺟـﻮاب ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬آن دو را دوﺳـﺖ‬
‫ﺑﺪار! آن زن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻣـﻦ ﻫﺮﮔـﺎه ﻛـﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎرم را ﻣﻼﻗـﺎت ﻛـﺮدم‪،‬‬

‫  ‪Dfk ,

h ,aW@u ./0 ,0‬‬
‫ ‪?%; zA ,Ydk ,Yh ,X_P ~ |} −-fk ,K2­ NOL Ž8 2> ,W‬‬
 ‫﴿‪﴾276‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻮ ﺑﻮدي ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻮﻻت و ﻣﺤﺒﺖ اﻳﺸﺎن اﻣﺮ ﻛﺮدي؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫آري‪ ،‬ﺑﮕﻮ!«)‪.(1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﺿﻤﻦ رواﻳﺖ روﻳﺪاد )ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ( از ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن
ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﺧﻼص و وﻓﺎداري ﻛﻢﻧﻈﻴﺮش ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص او را ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻌﺪ از ﺷﺎﻳﻌﻪ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺶ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻳـﺮ درﺧـﺖ رﺿـﻮان ﺑـﺎ او‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ اﻧﺘﻘـﺎم ﻛﺸـﺘﻪﺷـﺪن ﻋﺜﻤـﺎن
را از ﻣﺸـﺮﻛﻴﻦ ﻣﻜـﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ و‬
‫وﻓﺎداري ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﻣﺠﺪداً اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد را در دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻋﺜﻤـﺎن!‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮﮔﺸﺖ رﺳﻮل ﺧـﺪا ص ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﻳـﺎ ﺑﻴـﺖ را ﻃـﻮاف‬
‫ﻛﺮدي؟ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻄﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑﻴـﺖ را ﻃـﻮاف ﻛـﻨﻢ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧـﺪا آن را ﻃـﻮاف ﻧﻜـﺮده اﺳـﺖ؟!‪ ...‬ﺳـﭙﺲ اداﻣـﺔ ﺟﺮﻳـﺎن را رواﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ«)‪.(2‬‬
‫ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ رواﻳﺖ را آورده اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺗﻜﺎن ﻧﻤﻲﺧﻮرم ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﻢ و اﻧﺘﻘﺎم ﺧـﻮﻧﺶ را از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﮕﻴﺮم‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ درﺧﺘﻲ ﺗﻜﻴﻪ داد و از ﻣﺮدم ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎم ﻛﺸﺘﻪﺷـﺪن ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ)‪ ،(3‬در اداﻣﻪ داﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ«)‪.(4‬‬

‫ ‪ Q£s3u Z38 %3G; 3;s ®#239M  3L 1r # zA ,dk ,fh ,O0 ,0 aV+‬‬
‫‪DQ!N@ :E ?/#` ; 8s ‹ž :/" šž ;  E\ :1E !  :­ "M :( ?+PL‬‬
‫ ‪DY-k ,/@#} ,>7_> −-  -
k ,fh ,O0 ,0 aV+‬‬

‫‪
f
e
d
c

b
a
`
_
~
{ :2/W< ' ?#( H# 0 , ; ‚;+ oJ +, -‬‬

‫‪:˜/3*
z JI H G F E D C  B A
{  f :˜/* z
g‬‬

‫‪Dd‬‬

‫‪D• zA ,YYk ,h ,O“ ,. O" £9 Y‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾277‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﻼم ﻫﻤﺎن اﻣـﺎم ﺷﺸـﻤﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺬﻫﺐ »اﻫـﻞ اﻟﺒﻴـﺖ« ﺑـﻪ ﻧـﺎم او‬
‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬اﻣﺎ او در ﺑﺎرة ﺧﻠﻔﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﺑﺴـﻴﺎري دﻳﮕـﺮ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ!!‪.‬‬
‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ واﻗﻌﺔ ﻫﺠﺮت ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ از ﻋﻠﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺟـﺎي او در‬
‫رﺧﺘﺨﻮاب ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي أﺑﻮﺑﻜﺮ! آﻳﺎ دوﺳـﺖ داري در اﻳـﻦ‬
‫ﻫﺠﺮت ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﻲ؟ آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣـﻦ ﺑﻴـﺎي‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫اﻧﻮاع ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻲ و ﻣﺮا در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻲ؟ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! اﮔﺮ در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺧﻮد در راه ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻋﺬابﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻢ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ از آن اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﻧﻌﻤﺖ و ﺧﻮﺷـﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﻢ‪ ،‬و ﻣﺎﻟـﻚ ﺗﻤـﺎم ﺳـﺮزﻣﻴﻦﻫـﺎي‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻲ ﺷﻮم ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﻮ و رﺳﺎﻟﺖ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣـﺎل‬
‫و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺪاي ﺗﻮ ﺷﻮﻳﻢ؟! رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑـﺪون‬
‫ﺷﻚ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻗﻠﺐ ﺗﻮ آﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺗﻮ ﺟـﺎري‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ آن ﭼﻪ در دل داري ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮاﻳﻢ ﺑـﻪ ﻣﻨﺰﻟـﺔ‬
‫ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ و ﺳﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑـﺪن و روح ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺟﺴـﻢ ﻗـﺮار داده‬
‫اﺳﺖ!«)‪.(1‬‬
‫از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ب ﭘﺪر اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و ﺟﺪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻴﺎﻣﺶ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ اﻣـﺎم ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ)‪ ،(2‬ﻧﻘـﻞ‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ »ﮔﺮوﻫﻲ از رؤﺳﺎ و اﺷﺮاف ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻳـﺪ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫روزي ﻧﺰد او ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را رﺣﻤـﺖ ﻛﻨـﺪ! در‬

‫ *‪D# zA ,

 Yk ,K@ H{ %‬‬
‫ ‪DQE; 78 5 =ž 0šM  L 1r ,fk ,2*8 j ,,+p‬‬
 ‫﴿‪﴾278‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺎره أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ؟ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺰ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ و ﻣﺤﺒﺖ در ﺑﺎره‬

‫اﻳﺸﺎن ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ و ﺟﺰ ﺧﻮﺑﻲ آﻧﺎن از اﻫﻞ ﺑﻴﺘﻢ ﭼﻴﺰي ﻧﺸـﻨﻴﺪه ام‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻣﺎ و ﻏﻴﺮ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ روا ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻫـﺮدو ﺑـﻪ ﻛﺘـﺎب ﺧـﺪا و‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ)‪.(1‬‬
‫ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن او را »ﺳﻠﻤﺎن ﻣﺤﻤﺪي« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ ،‬و او ﻛﺴـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺑﺎرهاش ﻓﺮﻣﻮد‪ ،(2)«13P F4s 8 O> ž» :‬و ﻏـﻼت‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺮدم ﻏﻴﺮ از ﺳـﻠﻤﺎن و أﺑـﻮذر و ﻣﻘـﺪاد ﺑﻌـﺪ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ!«)‪ (3‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﺑـﺎرة او ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﺳـﻠﻤﺎن دروازة ﺧـﺪا در زﻣـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ! ﻫﺮﻛﺲ او را ﺑﺸﻨﺎﺳـﺪ ﻣـﺆﻣﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻫـﺮﻛﺲ او را ﻣﻨﻜـﺮ ﺷـﻮد ﻛـﺎﻓﺮ‬
‫اﺳﺖ!«)‪.(4‬‬
‫اوﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎرة اﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ž ‪,£_3! ` 7 3G; ; 3;s N"P3> 8 :/;)!   "# 0 ¤  >+‬‬
‫‪.(5)«POE  E W; H‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺑﺎرة اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬أﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻧﻤـﺎز و‬
‫روزهاش از ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ )اﻳﻤﺎن و اﺧﻼﺻـﻲ( اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻗﻠﺐ او ﺟﺎي ﻗﺮار دارد«‪.‬‬
‫و دهﻫﺎ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪...‬‬

‫ >‪ 39M  L 1r ,

dk ,h ,‹u  ; «@8 ‰> = " '%8 ,j#+ / j‬‬
‫‪DQH#2;@ H#' 78‬‬
‫ ‪D_;0 zA ,d  fk ,W0 C‬‬
‫‪DY
k ,fh ,0 aV+ -‬‬
‫‪Dndk ,W0 C Y‬‬
‫
 “’ ‪Dfk ,K^  ,o8©u‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾279‬‬

‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﺔ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ را ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓـﻮق از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒـﺮ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻳﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻓﺮاﻃﻲ و ﻏـﺎﻟﻲ ﺑـﺮﺧﻼف ﮔﻔﺘـﺎر و ﻛـﺮدار‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻗﺪم ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ!‪.‬‬

‫ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻠﻔﺎ ﺑﺮاي ازدواج ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ ك‬

‫در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺘﺎبﻫﺎي اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ از ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫زﻫﺮاءل و ﻧﻘﺶ أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ازدواج ﺑﺎ ﻓﺎﻃﻤـﻪ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ و او را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑـﺮود )‪.(1‬‬
‫در رواﻳﺘﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔـﺖ‪ ،‬او اﻧـﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻟﻲ ﻣﻦ از ﻓﻘﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﺷﺮم ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ آن را اﻇﻬﺎر ﻧﻤـﺎﻳﻢ!‬
‫اﻣﺎ ﻋﻤﺮ و أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ اﺻﺮار زﻳﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎندادن در ﺑﺎره ﻛﻤـﻚ و ﻣﺴـﺎﻋﺪﺗﺶ او‬
‫را راﺿﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮود‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ از ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﮕﺎري ﻧﻤـﻮد و ﺟـﻮاب‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر از ﺧﺎﻧﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻴﺮون آﻣـﺪ‪ ،‬و ﺧـﻮد او‬
‫ﻣﺎﺟﺮا را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺰد أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ رﻓﺘﻢ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼـﻪ ﺷـﺪ؟ ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎ ازدواج دﺧﺘﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ ﻣـﻦ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻓﺮﻣـﻮد! آن دو‬

‫ ‪D-fk ,h ,> $ j ,”8e‬‬

 ‫﴿‪﴾280‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧـﺪ‪Ÿ 39 ‹y3; 39*» .‬‬
‫‪.(1)«2u ž @8 @C+ Ÿ 2#2‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻬﻮد ﻋﻘﺪ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧـﺪ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ دﺧﺘﺮم ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﻪ ازدواج ﻋﻠﻲ ﭘﺴﺮ أﺑﻮﻃﺎﻟـﺐ درآوردم‪ ،‬و ﺷـﻤﺎ‬
‫را ﺑﺮ اﻳﻦ ازدواج ﺷﺎﻫﺪ و ﮔﻮاه ﻣﻲﮔﻴﺮم«)‪.(2‬‬
‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﻪ أﻧﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي أﻧﺲ! ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﻪ ازدواج ﻋﻠﻲ درآورم«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑـﺮو أﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻫﻢ از اﻧﺼﺎر را دﻋﻮت ﻛﻦ! أﻧﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﻓﺘﻢ‬
‫و آﻧﻬﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮدم‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻌﺪ از ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎي‬
‫ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻴﺮم ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑـﺎ ﻣﻬـﺮ ‪ 400‬ﻣﺜﻘـﺎل ﻧﻘـﺮه ﺑـﻪ‬
‫ازدواج ﻋﻠﻲ درآورده ام«)‪ .(3‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮﻛﺪام از آﻧﻬﺎ در ﺗﻬﻴﺔ ﺟﻬﻴﺰﻳﻪ ﺑﺮاي ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه‪» :‬ﻋﻠﻲ زرهاش ﻧﺰد ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮد ﺗﺎ‬
‫آن را از او ﺑﺨﺮد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻠـﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬زره را ﺑـﺮاي ﺧـﻮد ﻧﮕـﺎه دار‪ ،‬و اﻳـﻦ‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ درﻫﻢ ﻧﻴﺰ ﻫﺪﻳﻪ ﺑﻪ ﻫﺮدوي ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪30 ; i=s #2# o; N4+2 +2 19‚  ¤  >+ ž 1OPEs‬‬
‫‪.«...%b;  L2 mL 8s H8‬‬

‫ ‪,+23'8 . 3( 3 H;ž RE8 ,• zA ,nY ,k ,h ,O“ , @ _C‬‬
‫‪D24 zA ,QO@; a[$ ~#BM  L 1r ,dk ,h‬‬
‫ ‪_3C ,B3#i z3A ,-
fk ,h ,O;+ ,a[œ W0 −
  
k ,8'+ = ,RE8‬‬
‫@ ‪D-  -fk ,h ,O“ ,+ e +); −fYk ,h ,O“ ,‬‬
‫‪DYf  Ynk ,h ,+ e +); −-Y  -Yfk ,h ,a[œ W0 -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾281‬‬

‫»ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رﻓﺘﻢ و زره و درﻫﻢﻫﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻢ و ﻛﺎر ﻋﺜﻤﺎن‬

‫و ﻫﺪﻳﻪ او را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدم‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاﻳﺶ دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻓﺮﻣﻮد«)‪.(1‬‬
‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص أﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻣﺄﻣﻮر ﺗﻬﻴﻪ ﺟﻬﻴﺰﻳﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮاء ﻛﺮد و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫را ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﺮاي ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻟﺒﺎس و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻨﺰل ﺑﺨﺮ! ﻋﻤﺎر ﺑـﻦ ﻳﺎﺳـﺮ و ﭼﻨـﺪ ﻧﻔـﺮ‬
‫دﻳﮕﺮ را ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ رواﻧﻪ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺎزار رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺲ ﭼﻴﺰي را ﻧـﺰد أﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﻲآورد‪ ،‬اﮔﺮ آن را ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ ﻣﻲﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻤﻲﭘﺴـﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪ :‬آن را‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ! ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺎﻻﻫـﺎ را ﺧـﻮد ﺣﻤـﻞ ﻛـﺮد و‬
‫ﺑﻘﻴﻪ را اﺻﺤﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ«)‪.(2‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسم ﻧﻴﺰ در ﺑﺎرة ﻋﺜﻤﺎن
ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎد ﻛﻪ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا! ﮔﺮاﻣـﻲﺗـﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم و ﺑﺮﺗـﺮﻳﻦ ﻧﻴﻜﻮﻛـﺎران ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺷﺐﺧﻮان و ﺳـﺤﺮﺧﻴﺰ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه از ﺟﻬـﻨﻢ ذﻛـﺮي ﻣـﻲﺷـﺪ ﺑﺴـﻴﺎر اﺷـﻚ‬
‫ﻣﻲرﻳﺨﺖ‪ ،‬در ﻫﺮ ﻛﺎر ﺧﻴﺮي و در ﻫﺮ ﺑﺨﺸﺸﻲ ﭘﻴﺸﻘﺪم ﺑﻮد‪ ،‬او دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ‬
‫و ﺑﺎ وﻓﺎ و ﺗﺄﻣﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺰﻳﻨﻪي ﺳﭙﺎه ﺑﺰرگ اﻟﻌﺴﺮه)‪ (3‬ﺑﻮد«)‪.(4‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ از اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺎور ﺑﺴـﻴﺎري از ﮔﻮﻳﻨـﺪﮔﺎن‬
‫و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ آﻧﺎن دوﺳﺘﺪار و ﻏﻤﺨﻮار ﻫﻢ ﺑﻮده و ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻳﻜـﻲ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻗﻄﻌﺎً ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ دوﺳﺘﺎﻧﺶ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد آورده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ ‪,+ 3e +3); −dY  d-k Q3[$  o8©3u%8 ~#B3M FG ,O“ , @ _C‬‬
‫‪3 Yn  -
k ,h ,a3[œ W0 −-k ,h ,”8e −-d    -k ,Y-h‬‬
‫‪D
-  
k ,d FG ,8'+ = ,RE8 −YfY‬‬
‫ ‪,nk ,h , 3@ _3C −dk ,h ,. 3( 3 H;ž RE8 −-k ,h ,”8e‬‬
‫‪D• a8_> *;/0 zA‬‬
‫‪D2Wb; ( BÆ K; + , = #+, 7ˆ ,1b> ?x{ ( +, 0 , ; ¡ P 5‰> + x8 -‬‬
‫‪,‰3> = " 2[] '%8 ,j#+ / j> −Š8 zA ,
k ,-h ,@ K, @8 j#+ Y‬‬
‫‪D• zA ,YYk ,
h‬‬
 ‫﴿‪﴾282‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳـﺎﻟﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬أﺑـﻮﺑﻜﺮ او را در آﻏـﻮش‬

‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ او ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد! و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ را ﻣﻲﮔﻔﺖ«)‪.(1‬‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻔﺎء و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺴﻴﺎر ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﺑـﻮد‪ ،‬اﺳـﻤﺎء دﺧﺘـﺮ ﻋﻤـﻴﺲ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺴﺮ أﺑﻮﺑﻜﺮ
ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ از ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻣﻲﻛﺮد)‪ ،(2‬و ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫در ﻣﻮرد ﻛﻔﻦ و دﻓﻦ و ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزهاش ﺑﻪ او وﺻﻴﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و أﺳﻤﺎء ﻫﻢ ﺑـﺪان‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﺮد)‪.(3‬‬
‫او ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻨﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻋﻠـﻲ را از‬
‫وﻓﺎت ﻓﺎﻃﻤﻪ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ )‪ .(4‬و او ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﻋﻠـﻲ ﻓﺎﻃﻤـﻪ را ﻏﺴـﻞ‬
‫دادﻧﺪ)‪.(5‬‬
‫أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ب ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻼف ﭘﻨﺪار ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻫﻢ ﺑﺎوراﻧﺶ از ﻋﻠـﻲ
‬
‫داﻳﻤﺎً اﺣﻮال ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺟﻮﻳﺎ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آورده اﻧﺪ‪:‬‬
‫»زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﺑـﻮد و ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﻧﻤﺎزﻫـﺎﻳﺶ را در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ ب از او در‬
‫ﻣﻮرد ﺣﺎل و وﺿﻊ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺳﻮال ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؟«)‪.(6‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آورده اﻧﺪ‪» :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻫﻤﭽﻮن روز وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻧـﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻧﺰد ﻋﻠﻲ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ او ﺗﻌﺰﻳﺖ و ﺗﺴﻠﻴﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﺳﻔﺎرش‬

‫ ‪Dnk ,h ,; "@# j#+‬‬

‫ ‪Ddnk ,h ,> $ ,”8e‬‬
‫‪DY  -
k ,O“ , @ _C −dnk ,h ,> $ ,”8e -‬‬
‫‪D-nk , @ _C Y‬‬
‫
 ‪D
dYk ,h ,a[œ W0‬‬
‫ ‪D
k ,’E H; NO> ./0‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾283‬‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻧﺎن را ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﺧـﻮد‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻛﻨﺪ!«)‪.(1‬‬
‫ﻋﺪهاي ﻣﺪام ﺗﻼش ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠـﻲ
و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ از روي‬
‫ﺗﻘﻴﻪ ﺧﻠﻔﺎ را ﺳﺘﻮده‪ ،‬و ﺗﻤﺎم رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﺑﺎﻃﻨﻲ آﻧﺎن ﺑﻮده و‬
‫»ﺗﻮرﻳﻪ« و ﭘﻨﻬﺎنﻛﺎري ﻣﻲﻛﺮده اﻧﺪ!)‪.(2‬‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻧﺎدرﺳﺖﺑﻮدن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻘﻴﻪ اﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﭼﻨـﺪ ﻧﻜﺘـﺔ دﻳﮕـﺮ‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫اﻗﺘﺪاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﺧﻠﻔﺎ در ﻧﻤﺎزﻫﺎﻳﺶ‬

‫ﻋﻠﻲ
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪاش ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻠﻔـﺎ ﺧﻮاﻧـﺪه اﺳـﺖ)‪(3‬؛‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪.(4)«N4+  OL O!  ¤  >+ N)s 2E‬‬
‫»رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎ آﻧﻬﺎ )ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻠﻔﺎ( ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده و ﻋﻠﻲ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در اﻳﻦ )ﻳﻌﻨﻲ اﻗﺘﺪاي ﻋﻠﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در ﻧﻤﺎزش(‬
‫ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« )‪.(5‬‬

‫ ‪D

k ,J‬‬
‫ ‪3C4 3( ,234,38 1P3 388 3; L28 ' =; 0 1> #+ K41P ' "M‬‬
‫‪1P338 3[¬ 3;  5,30 3" 3; F + ( ,2P … 8 I# = a"O> ; + [¬ ' [9‬‬
‫‪D24,8‬‬
‫‪,-ffk ,3O“ , 3"@ £(8,
-k ,’E H; NO> ./0 −
-k ,>i$ ,h/9p -‬‬
‫‪D# zA‬‬
‫‪D
-Yk ,£_G ./0 ,a@W F¬> Y‬‬
‫
 ‪D# zA ,-
Y k ,W gbO‬‬
 ‫﴿‪﴾284‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﻧﻴﺖ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺑﻨﮕـﺮد ﻛـﻪ ﻋﻠـﻲ
ﺑـﺎ آن ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاري و ﻓﻀﻴﻠﺘﺶ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻠﻔﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﺧﻮد‬
‫ﭼﻪ در اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﭼﻪ در اﻣﻮر دﻳﻨـﻲ ﻗﺒـﻮل ﻓﺮﻣـﻮده‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻓﻀـﻴﻠﺖ و‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاري ﺧﻠﻔﺎ اذﻋﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ)‪.(1‬‬
‫آﻳﺎ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻔﻜﺮاﻧﺶ اﻳﻦ ﺷﺄن و ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ را دارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋﻠـﻲ
در‬
‫ﻧﻤﺎزش ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﺪ؟! در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺧـﻮد آن ﻟﻴﺎﻗـﺖ و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻘﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺟﻮاﺑﺶ را از ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺷﺮف اﻟﺪﻳﻦ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲﺷـﻨﻮﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب »أﺟﻮﺑﺔ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮﺳﻲ ﺟﺎراﷲ« آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪3,PL F3@» s 78p 9 šž ,a" 1O [L ; ;s + _! 8‬‬
‫"‪.(2)«; K2/"# s @WO ' » a‬‬
‫»اﻣﺎ ﻧﻤﺎز اﻣﺎم ﭘﺸﺖ ﺳﺮ أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ از راه ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﻣـﺎم واﻻﺗـﺮ از‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدﺗﺶ را از روي ﺗﻘﻴﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻲ‬
‫در ﻧﻤﺎزش ﺑﻪ ﺳﻨﻲ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ
در دوران ﺧﻼﻓﺖﺷﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻔﺎ زﻧﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن از راه ﺗﻘﻴﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺮده و ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد اﻧﺠـﺎم ﻧـﺪاده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت ﻳﺎ وﻓﺎتﺷﺎن ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻤﻠﻜﺮدش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻓﺮق ﻧﻜﺮد! ﻣﮕﺮ از ﻣﺮدة آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺑﺎري! ﻋﻠﻲ
ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺧﻼﻓﺖ ﻫﺮ ﺧﻠﻴﻔـﻪاي در ﺧﻠـﻮت و در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم از آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻃـﺮف و ﭘﻴﻮﻧـﺪ‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑـﻪ ﻧﺎﻣﻬـﺎي ﺧﻠﻔـﺎ از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺄﻣﻞ دوﺳﺘﺎن ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد!‬

‫ ‪'3 13E K3*O= ; B I2' 6#, O; ,/2 kG/=
OL ;  +/+ H# /P‬‬
‫‪D1> 528( Qa@W F¬>M OS ' O/¿ Z;8 +, 0 A ,2 5,+B<8‬‬
‫ "‪Dk ,K'% +'( ;  [9 V+ 2[] \ ,Q,r F@W8M ' F‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾285‬‬

‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﻴﻦ اﺻﺤﺎب و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‬

‫ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص و ﻫﺮﭼﻬـﺎر ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﭘﻴﻮﻧـﺪ و راﺑﻄـﺔ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪي‬
‫ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ أﺑﻮﺑﻜﺮ
و ﺣﻔﺼـﻪ دﺧﺘـﺮ ﻋﻤـﺮ‬
‫
ﻫﻤﺴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدﻧﺪ)‪ .(1‬از ﻃﺮﻓﻲ دﺧﺘﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﻪ ازدواج ﻋﻠﻲ
‬
‫درآورد ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﺮزﻧﺪ از آﻧﻬﺎ‪» :‬ﺣﺴﻦ«‪» ،‬ﺣﺴﻴﻦ«‪» ،‬ام ﻛﻠﺜﻮم« و »زﻳﻨـﺐ« ﺑﺮﺟـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﺳﻮل ﺧـﺪا ص دﺧﺘـﺮ دﻳﮕـﺮش رﻗﻴـﻪ را ﺑـﻪ ﻧﻜـﺎح ﻋﺜﻤـﺎن
‬
‫درآورد ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻮد‪ ،‬او در ﺳﻦ ﻫﻔـﺖ ﺳـﺎﻟﮕﻲ‬
‫وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن رﻗﻴﻪ ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮي در ﻣﺪﻳﻨﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص دﺧﺘﺮ دﻳﮕﺮش »ام ﻛﻠﺜﻮم« را ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن درآورد‪ ،‬و ﭼـﻮن ام‬
‫ﻛﻠﺜﻮم ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪي از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔـﺮ دﺧﺘـﺮ دﻳﮕـﺮي‬
‫داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻲدادم«)‪ ،(2‬و ﻟﺬا ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ »ذواﻟﻨﻮرﻳﻦ« ﮔﺮدﻳﺪ)‪.(3‬‬
‫در واﻗﻊ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص داﻣﺎد أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻋﻠـﻲ و ﻋﺜﻤـﺎن ﻧﻴـﺰ داﻣـﺎد‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻮدﻧﺪ)‪.(4‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ دﺧﺘﺮش »ام ﻛﻠﺜﻮم« را ﺑـﻪ ازدواج ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ
‬
‫درآورده و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻮهاي ﺑﻪ ﻧﺎم »زﻳﺪ« از آن ازدواج ﺷﺪه اﺳﺖ)‪.(5‬‬

‫ >¬‪D
-Yk ,£_G ./0 ,a@W F‬‬
‫ ‪DYfk ,h ,@! FL> H; 2[] ,7_ FP> −Yh ,a[ H; ,a h8‬‬
‫‪|} ,3X_P ~3 −f
k ,®3T 23 ; R"O8 K^  ¤+  VE ,o8©u ’“ -‬‬
‫– ‪,h ,3[E ,38à 3/8 −n  k ,K%3 ,,3>e .3E −Y 7_30 ,7_3>p‬‬
‫‪,
k ,3œ8 , C 2[] Qo8©u%8sM /0 −n-k ,-h ,"· ,C ˜" −dfk‬‬
‫‪Dnk ,/@#} ,>7_> −mL ŠL +, OL  L 1r‬‬
‫‪D
ffk ,
.; ,h ,O“ ,Q. O" £9M ; ,  56 ,+ 8 H# +, Y‬‬
‫
 ¶ ‪L  /u .; ,£2@ . ;s ,> $ ,+GP/>p −
k ,h ,›_‚ ./0 ,0‬‬
‫'‪¹2"8 ,@W a""9 −k ,h ,¾%u ./0 ,79e R#y• −-
-k ,-h ,C‬‬
 ‫﴿‪﴾286‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮادر ﻋﻠﻲ
ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺴﺮش أﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﻋﻤﻴﺲ ﺑﻪ ازدواج أﺑﻮﺑﻜﺮ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠـﺔ آن ازدواج ﺗﻮﻟـﺪ‬
‫ﭘﺴﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺑﻜﺮ« ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
او را ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻣﺼـﺮ‬
‫ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻧﻴﺰ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲ
ﻫﻤﺴـﺮش را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻜﺎح ﺧﻮد درآورد و ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻳﺤﻴﻲ« از او ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ)‪.(1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در ﺧﻄﺒﺔ ‪ 67‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺣﻀﺮ ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ أﺑﻮﺑﻜﺮ
ﻋﻼﻗﺔ ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺖ و در ﻛﻨﺎر ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد او را ﺑـﺰرگ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻼﻓﺘﺶ او را ﺑﻪ زﻣﺎﻣﺪاري ﻣﺼـﺮ ﻣﻨﺼـﻮب ﻧﻤـﻮد‪ ،‬وﻗﺘـﻲ دو‬
‫دﺧﺘﺮ ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ
ﻳﻜـﻲ را ﺑـﻪ ﻋﻘـﺪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻴﻦ و‬
‫دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺴﺮ أﺑﻮﺑﻜﺮ درآورد‪ ،‬اﻣـﺎم ﺣﺴـﻴﻦ از ﺷـﻬﺮﺑﺎﻧﻮ‪» ،‬زﻳـﻦ‬
‫اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ« را ﺻﺎﺣﺐ ﺷـﺪ و ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ أﺑـﻲ ﺑﻜـﺮ ﻧﻴـﺰ او ﻫﻤﺴـﺮش )ﺧـﻮاﻫﺮ‬
‫ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻮ( ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﺳﻢ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آن دو )زﻳـﻦ اﻟﻌﺎﺑـﺪﻳﻦ و‬
‫ﻗﺎﺳﻢ( ﭘﺴﺮ ﺧﺎﻟﺔ ﺑﻮدﻧﺪ)‪ .(2‬ﻗﺎﺳﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮي ﺧﻮد »أﺳﻤﺎء« دﺧﺘـﺮ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺑﻜﺮ ازدواج ﻛﺮد و از وي دﺧﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم »أم ﻓﺮوه« ﺑـﻪ دﻧﻴـﺎ‬
‫آورد ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و ﻣﺎدر اﻣﺎم ﺻﺎدق ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣـﺎم‬
‫ﺻﺎدق
ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻟﺪﻧﻲ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺮﺗﻴﻦ!«)‪(3‬؛ »أﺑﻮﺑﻜﺮ از دو ﺟﻬﺖ ﺟـﺪ ﻣـﻦ‬
‫اﺳﺖ!«‪.‬‬

‫‪,38Ã 3/8 −f
 f  nk ,K^  o8©u ’“ ,• zA ,nnk ,O;,+‬‬
‫‪N#23E z3A ,Qo8©3u%8s ,`s 30šM  L 1r , FG ,fk ,h ,[E ¹PL j‬‬
‫‪D#‬‬
‫ “’ ‪DfYk ,2*8 ,,+p −7+A ’O“ ,K^  ,o8©u‬‬
‫ ‪,3O“ , 3@ _3C −-k ,h ,3[E ,38Ã 3/8 −
-k ,23*8 j3 ,,+p‬‬
‫‪DnY  n-k‬‬
‫‪; ,,r F@W8 −
k ,R‚ £2[L −  

 Yn  dk ,h ,a[œ W0 -‬‬

‫('‪Dnk ,K'% +‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾287‬‬

‫ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﻮارﻳﺦ آورده اﻧـﺪ‪ :‬ازدواج ﺣﺴـﻴﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ ب ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻔﺼﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻧﻮة أﺑﻮﺑﻜﺮ
اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺷـﻬﺎدت‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ازدواج ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ
ﻫﻤﺴﺮ »أﺑﺎن« ﭘﺴـﺮ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﻮد)‪ .(1‬و ﺳﻜﻴﻨﻪ دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ
و ﻧﻮة ﻋﻠﻲ
‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ ﻋﻠـﻲ
‪،‬‬
‫ﻫﻤﺴﺮ زﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻮة ﻋﺜﻤﺎن
ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺷـﻮﻫﺮش‬
‫از او ارث ﺑﺮد)‪.(2‬‬
‫ﻧﻮة دوم ﻋﻠﻲ
ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘـﺮ دﻳﮕـﺮ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻴﻦ
ﻫﻤﺴـﺮ ﻧـﻮة دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن
ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺣﺴﻦ ﻧـﻮة ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﭘﺴﺮ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﺎ او ازدواج ﻛﺮد و ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ از او ﺑﺪﻧﻴﺎ آﻣﺪ)‪.(3‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻮة ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ
أم ﻗﺎﺳﻢ دﺧﺘﺮ ﺣﺴـﻦ ﻣﺜﻨـﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺴـﺮ ﻧـﻮة‬
‫دﻳﮕﺮ ﻋﺜﻤﺎن
ﻣﺮوان ﭘﺴﺮ أﺑﺎن ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ او ﻫﻢ ﭘﺴﺮي ﺑﻪ ﻧـﺎم ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺮوان ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد)‪.(4‬‬
‫آﻳﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي دﻟﻴﻞ ﺑـﺮ وﺟـﻮد رواﺑـﻂ ﺻـﻤﻴﻤﺎﻧﻪ و‬
‫دوﺳﺘﻲ و ﺑﺮادري ﺑﻴﻦ ﺧﻠﻔﺎ و ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ
و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ ﻧﻴﺴـﺖ؟! اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﻌﺪ از وﻓﺎات ﺧﻠﻔﺎ آن ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن اداﻣﻪ داﺷﺖ؟‪.‬‬

‫ ‪Dfk ,K+ #, P/E H; ,«+@u‬‬

‫ ‪£3S −-Yk ,h ,2@> H;ž ,?"P$ −dk ,Yh ,K%;' ,I#E R −Yk ,J‬‬
‫‪Dfk ,h ,7B9 H;ž ,.@ .s‬‬
‫‪,h ,‰3> 3= 3" '%38 ,j#+ 3/ j3> −dk ,*!ž h* ;s ,oP‚ F"8 -‬‬
‫‪D-Yfk ,fh 2@> H; ,?"P$ −-k ,«+@u −Yk ,Yh ,I#E R −
-Yk‬‬
‫‪,K,233œ; ,i33)u .33/0 −f
k ,h ,I#33E .33 £33S −
-k ,h ,I#33E R33 Y‬‬
‫‪DY-fk‬‬
 ‫﴿‪﴾288‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﻠﻔﺎ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﻜﻮ و ﺑﺮازﻧﺪه و ﻳﺎ ﻧﺎم اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد ﻋﻼﻗـﻪاش‬
‫را ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺜﻼً‪ :‬اﻛﺜـﺮ ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﻧـﺎم اﺋﻤـﻪ را ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻋﻼﻗﻪ و اﻇﻬﺎر ارادت و ﻣﺤﺒـﺖ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﻮد اﺋﻤﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺧﻠﻔﺎ و ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧـﻮد اﻧﺘﺨـﺎب ﻧﻤـﻮده و ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻼﻗﺔ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از وﻓﺎتﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﻤـﻼً‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻧﺎم ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
»أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن«‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺮادران ﺧـﻮد ﻳﻌﻨـﻲ‪ :‬اﻣـﺎم ﺣﺴـﻴﻦ‪،‬‬
‫أﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ و ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬در واﻗﻌﺔ ﻛﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ)‪ .(1‬اﻣـﺎ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎﻣﺸﺎن در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ از ﻛﺮﺑﻼء و ﺷﻬﺪاﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﺎﻣﻲ ﺑﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮد!!‪.‬‬

‫ ‪,a3[œ W0 QN4>s N4,2L o8©u%8s ,`s 0šM .; ,fk ,2*8 j ,,+p‬‬
‫‪ k ,h ,[E ¹PL j ,8Ã /8 −Yk ,h 
n
 YYdk ,h ,O;+s‬‬
‫‪
ndk ,3O“ , 3@ _3C −Y  fY  f-k ,*3! ,oP3‚ F"8 −-f‬‬
‫‪j3 ,3[u  G* −-k ,h ,; "@# j#+ Q_;; o{ Z8 F/E H8M 0š ,
f‬‬
‫‪,-  -
k ,3PL H3;ž ,R3‚ £23[L −• [OLe ?+ W8 ,Y-k ,O8L 9‬‬
‫‪D
  
k ,[E ¹PL ,.P9e a*r −  zA‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾289‬‬

‫ﻧﺎم دو ﺗﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ
»أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ« ﺑـﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬

‫أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺶ در ﻛﺮﺑﻼء ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ)‪ .(1‬اﻣﺎ از او ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎﻣﺶ ﻧﺎﻣﻲ ﺑﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮد!‪.‬‬
‫ﻧﺎم دو ﺗﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ »أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ« ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫آن دو ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻋﻤﻮﻫـﺎ و ﺑـﺮادرانﺷـﺎن در ﻫﻤـﺎن واﻗﻌـﺔ ﻛـﺮﺑﻼ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ)‪ ،(2‬اﻣﺎ ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﻢﺷﺎن از آﻧﻬﺎ ذﻛﺮي ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ!‪.‬‬
‫ﻧﺎم دو ﺗﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ
ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻛﻨﻴﻪﻫﺎي او ﻧﻴﺰ »أﺑﻮﺑﻜﺮ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ)‪» (3‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺎﻳﺸﻪ «ﺑﻮده اﺳﺖ)‪.(4‬‬
‫ﻧﺎم ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ
ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﻛﺎﻇﻢ »أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ« ﺑﻮده اﺳﺖ)‪.(5‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻛﻨﻴﻪﻫﺎي ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ
ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ رﺿﺎ »أﺑﻮﺑﻜﺮ« ﺑﻮده اﺳﺖ)‪.(6‬‬
‫ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﻫﺎدي »ﻋﺎﻳﺸﻪ« ﺑﻮده اﺳﺖ)‪.(7‬‬
‫و ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ‪.(1)...‬‬

‫ ‪−fnk ,oP3‚ F3"8 −

d  Yd  k ,h ,38Ã 3/8 −Yk ,,+p‬‬
‫‪_33C −k ,a3 [u  3 G* −fk ,R33‚ £233[L −fk ,h ,; 3 "@# j#+33‬‬
‫@ ‪D
fk ,‬‬
‫ ‪D
fk ,O“ , @ _C −-k ,@ ,K, @8 ,«}p  P/‬‬
‫‪DnYk ,h ,a[œ W0 -‬‬
‫‪−  Y-k ,h ,38Ã 3/8 −d
 dk ,h ,a[œ W0 − k ,,+p Y‬‬
‫‪Ddk ,a[u  G* −Yk ,R‚ £2[L‬‬
‫
 ‪ n  k h ,a[œ W0 −fYk ,h ,8à /8 −-d-  -dk ,,+p‬‬
‫‪DYk ,O8L 9 ,a[u  G* −-n‬‬
‫ ‪D
 
k ,oP‚ F"8‬‬
‫‪Df-k ,O8L 9 ,a[u  G* −--Yk ,J n‬‬
 ‫﴿‪﴾290‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺎورﻫـﺎي‬

‫راﻳﺞ ﻣﻴﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ
و ﭘﻴﺮوان او از ﺧﻠﻔﺎ و ﻳـﺎ اﺣﻴﺎﻧـﺎً‬
‫از دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮد ﺑﻮده و ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫داﺳﺘﺎن ﺧﺸﻢ ﻓﺎﻃﻤﻪل از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ب‬

‫از ﺟﻤﻠــﻪ ﻛﺎرﻫــﺎي ﻧﺎدرﺳــﺖ ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ و ﺑﺮﺧــﻲ دﻳﮕــﺮ از ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪﮔﺎن و‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺳـﺎﺧﺘﮕﻲ »ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺑﻀـﻌﺔ ﻣﻨـﻲ‪ «....‬و رواﻳـﺖ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ »ﻧﺰاع ﻣﻴﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻓﺪك!« )ص‪ (254‬و ﺿﺮب و ﺷـﺘﻢ‬
‫و ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮي او ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﺗﺶزدن ﺧﺎﻧﻪاش در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫اﺟﺒﺎري ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ!« )ص‪ (190‬را ﻛﻨﺎرﻫﻢ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﺧﺪا و رﺳﻮل او واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در رواﻳﺘﻲ آﻣﺪه‬
‫ﻛﻪ »إن اﷲ ﻳﻐﻀﺐ ﺑﻐﻀﺐ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪» ،«!..‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﺸﻢ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﺸـﻤﮕﻴﻦ و ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮدي او ﺧﻮﺷﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮد«!!‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺖ آﺗﺶزدن ﺧﺎﻧﺔ ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺳﻴﻠﻲ ﺧﻮردﻧﺶ از ﻋﻤﺮ و‬

‫اﺟﺒﺎر ﻋﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ!‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ
ﺳﻪ رواﻳﺖ آﻣـﺪه‬
‫ﻛﻪ دو رواﻳﺖ اﻓﺮاﻃﻲ و ﺟﻌﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﺎن رواﻳﺖ ﺳﻮم درﺳﺖ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺪارك ﻗﻄﻌﻲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑـﺎ ﺳـﺨﻨﺎن و اﻗـﺪاﻣﺎت ﻋﻠـﻲ
و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ;‪,+ 38 H3# +, ,23 523 K+y368 3*O= K8 ; B W# K4/  <,  ' K+‬‬
‫‪*3! \3 QoP‚ F"8M B  O;+s \ Qa[¬e @8  a[œ W0M ;  8‬‬
‫‪D,  @C8‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾291‬‬

‫رواﻳﺖ اﻓﺮاﻃﻲ اوﻟﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ
از ﺑﻴﻌـﺖ ﺑـﺎ أﺑـﻮﺑﻜﺮ
ﺧـﻮدداري‬

‫ﻛﺮد و ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد‪ ،‬زﺑﻴـﺮ در آﻏـﺎز ﻣـﺎﺟﺮا‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪ و ﻣﺮدم را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﺎ ﻋﻠـﻲ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل اﻧﺼﺎر ﻣﻲرﻓﺖ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎز‬
‫دارد و ﺑﺎ ﺧﻮد او ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ دوم ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﺟﻤﻌـﻲ از اﺻـﺤﺎب ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪاش‬
‫ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ زور وارد ﻣﻨﺰﻟﺶ ﺷﺪﻧﺪ ﻛـﻪ درب ﺧﺎﻧـﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﮔﻮش او ﺳﻠﻲ زدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺻﻮرﺗﺶ‬
‫ﻛﺒﻮد ﺷﺪ و ﻣ‪‬ﺤﺴﻦ ﻓﺮزﻧﺪي ﻛﻪ در ﺷﻜﻢ داﺷﺖ ﺳﻘﻂ ﮔﺮدﻳﺪ! ﺧﺎﻧﻪاش را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻋﻠﻲ را ﺑﺎ ﻃﻨﺎب ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺸﺎن ﻛﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ! ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزد‪ :‬اي ﺑﺮادران! ﺑﻪ ﻓﺮﻳـﺎدم ﺑﺮﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻋﺪه ﻣﺮا ﺧﻮار و درﻣﺎﻧﺪه ﻧﻤﻮده و ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻨﺪ!)‪.(1‬‬
‫اﻣﺎ رواﻳﺖ ﺳﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ
روز اول ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎزة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد‪ ،‬از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ
ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺧﻮددارﻳﺶ را در آن روز إﺑﻦ إﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ از زﺑﺎن ﻋﻠـﻲ
ﭼﻨـﻴﻦ آورده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺳﭙﺲ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و از آﻧﻬﺎ ﻏـﺬر ﻃﻠﺒﻴـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﺎﮔﻬـﺎﻧﻲ ﺑـﻮد! ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺎ را از زﻳـﺎن آن‬
‫ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﻏﺒﺘـﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ام‪ ،‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮ دوش ﻣﻦ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻃﺎﻗﺖ و ﺗﻮان آن را‬
‫دارم‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻋﻠﻲ و زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ ‪Df  f-k ,’E H; NO> ./0 ,h ,@ ; "@# j#+‬‬
 ‫﴿‪﴾292‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»‪3ž ,3± ¹3 …39s ;3;s K3 3ž !£+ 3Wu 723L  `ž PŽX 8‬‬
‫‪4 £_G; ¤  >+ 58s 2" ,>  «@ ž ,oT T +œ R9G‬‬
‫‪.(1)«9‬‬
‫»آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻧﺎراﺣﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻋﺪم ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬و إﻻ‬
‫ﻣﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﻣﻘﺎم »ﺧﻼﻓﺖ« ﻣﻲداﻧﻴﻢ؛ زﻳﺮا او ﻳـﺎر ﻏـﺎر‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻫﻤﺪﻣﺶ ﺑﻮده و ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛـﻪ ﺳـﻨﻲ از او ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪» ،‬او رﻳـﺶﺳـﻔﻴﺪ‬
‫ﻣﺎﺳﺖ« و رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﻴﺰ در اﻳﺎم ﺑﻴﻤﺎري ﺧﻮد ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺸﻮد«‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ ﻧﻴﺰ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ
رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ص ﺑﺴﻴﺎر او را دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻫﻤـﺮا ﺳـﭙﺎﻫﺶ ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ و دﻳﺪ ﻣﺮدم أﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺰد ﻋﻠﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ؟ ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ! أﺳﺎﻣﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدي! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آري!«)‪.(2‬‬
‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻋﻠﻲ
ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ دﻳﺪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻗﺒﺎﻳﻞ‬
‫اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ و اﺳﻼم در ﺧﻄـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﺔ ﺻـﺮﻳﺢ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و از روي ﻣﻴﻞ ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ
ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ L2# ,7_>p HL 1@C+ ¹ H8 a@C+ 1#s+ /9 K2# 18\ DDDM‬‬
‫ž ]… ‪‹3O 3 3@8 13Ž /@#P ; ;s ž ‹š 2L 1W[ ,¤ H#,‬‬
‫‪.(3)«¾29e‬‬

‫ }| ~ ‪D--k ,h ,2#2{ ;s H; ,X_P‬‬

‫ ‪D_;0 zA ,
dk ,>i$ ,h/9p‬‬
‫‪ k ,3P zA ,‚œ 0 j ,X_P ~ ¡+2/8 −-k ,*"T ,?+œ -‬‬
‫‪D7_>p – |} X_P ~ , a8 ?* [0 ; o€J −d‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾293‬‬

‫»‪ ...‬ﻣﺪﺗﻲ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮدداري ﻛﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ دﻳﺪم ﮔﺮوﻫـﻲ ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫ﺷﺪه و از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي دﻳﻦ ﺧـﺪا و آﻳـﻴﻦ ﻣﺤﻤـﺪ و اﺑـﺮاﻫﻴﻢ‬
‫)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﻳـﺎري اﺳـﻼم و ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﺘﺎﺑﻢ‪ ،‬ﺷﻜﺎف و وﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺰرﮔﻲ در اﺳﻼم ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ‬
‫ﺑﺎ از دﺳﺖدادن وﻻﻳﺖ اﻣﻮر و ﺧﻼﻓﺖ ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ؛ وﻻﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻛـﺎﻻي ﭼﻨـﺪ‬
‫روزي اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ از دﺳﺖ ﻣﻲرود! ﭘﺲ در ﻫﻤﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰد أﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓـﺘﻢ و‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدم و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه او در ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻃﻞ از‬
‫ﻣﻴﺎن رﻓﺖ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻓﻨﻈﺮت ﻓﻲ أﻣﺮي‪ ،‬ﻓﺈذا ﻃﺎﻋﺘﻲ ﻗﺪ ﺳﺒﻘﺖ ﺑﻴﻌﺘﻲ«)‪.(1‬‬
‫»‪ ...‬در ﺑﺎره ﺷﺮاﻳﻄﻲ و اﻣﻮر ﺧﻮد اﻧﺪﻳﺸﻴﺪم و دﻳـﺪم ﻛـﻪ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛـﺮدﻧﻢ ﺑـﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﺷﺪﻧﻢ اوﻟﻴﺖ دارد«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رواﻳﺖ اﻓﺮاﻃﻲ دوم ﻛـﺎﻣﻼً ﻣـﺮدود اﺳـﺖ‪ ،‬و ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ اﻗـﺮار ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﻫـﻢ از ﻟﺤـﺎظ »ﻣﺤﺘـﻮاﻳﻲ« و ﻫـﻢ از ﻟﺤـﺎظ‬
‫»رواﻳﺘﻲ« ﺟﻌﻠﻲ و ﻓﺎﻗﺪ ﺳﻨﺪ اﺳﺖ! و ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺪﺛﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ را در ﻛﺘـﺐ‬
‫ﺧﻮد آورده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺪام ﺳﻨﺪ و ﺳﻠﺴﻠﻪ رواﻳﺎن آن را ﻧﻴﺎورده اﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺧـﻮد‬
‫دﻟﻴﻞ ﻛﺬب و ﺑﻲاﺳﺎس ﺑﻮدﻧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ إﺑﻦ إﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ )ﺷـﻴﻌﻲ‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ و ﺷﺎرح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﺔ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ادﻋﺎ را ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻋﻤـﺮ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ را آﺗﺶ زد و درب ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮﻳﺶ ﻛﻮﺑﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃـﻞ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ«)‪.(2‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻌﻞ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪» ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑـﻦ ﻳﺴـﺎر ﻧﻈـﺎم«‬
‫)‪ 160 - 231‬ﻫﺠﺮي( رﻳﻴﺲ »ﻓﺮﻗﺔ ﻧﻈﺎﻣﻴﻪ« ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ »أﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ«‬
‫در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ ‪D-n 7_0 ZC8 ,J‬‬

‫ }| ~ ‪D-nk ,h ,X_P‬‬
 ‫﴿‪﴾294‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»ﻳﺎزدﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮرد از ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎرواي او ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬وي داﺳﺘﺎﻧﻲ را ﺟﻌﻞ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ در روز ﺑﻴﻌﺖ ﺷﻜﻢ ﻓﺎﻃﻤـﻪ را‬
‫زد و او ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزد‪ :‬ﺧﺎﻧـﺔ ﻓﺎﻃﻤـﻪ را ﺑـﺎ ﺳـﺎﻛﻨﺎﻧﺶ‬
‫ﺑﺴﻮزاﻧﻴﺪ! در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻴﻦ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ«)‪.(1‬‬
‫اﺑﻦ أﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻧﻘـﺪ آراء و ﻋﻘﺎﻳـﺪ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ ﺑـﻦ ﻳﺴـﺎر ﭘﺮداﺧﺘـﻪ و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ او در ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻓﺎﻃﻤﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮده و اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﺰم ﺟﻤﻊ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ واﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺳـﻨﺪ ﺑـﻮده و ﻏﻴﺮﻣﻮﺛـﻖ و‬
‫ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ!«)‪.(2‬‬
‫دﻛﺘﺮ »ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ آﻳﺖ اﻟﻬـﻲ« از ﻣﺤﻘﻴﻘـﻴﻦ ﺷـﻴﻌﻪ ﻧﻴـﺰ در اﻳـﻦ ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺴﺎن ﺑﻌﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴـﻌﻮدي و ﺣﺘـﻲ ﺳـﻴﻮﻃﻲ در ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻼﻓﺖ اﺧﺘﺼﺎص داده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﻣـﻲداﻧـﻴﻢ ﻣﻄﻠـﺐ ﺗـﺎزهاي را‬
‫ﻧﻴﺎورده اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺮنﻫﺎ ﺑﻌﺪ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽـﻮن‪» :‬ﻃﺒﺮﺳـﻲ و ﻣﺠﻠﺴـﻲ« ﻛـﻪ داراي‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺘﻲ ﺟﺪﻟﻲ ﺑـﻮده و رواﻳـﺎت ﺑﺴـﻴﺎري را ﺑـﻪ ﻃﺮﻓـﺪاري از ﺑﺎورﻫـﺎي ﺧـﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻓﺎﻗﺪ ارزش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺮاي ﺑﺎزﺳـﺎزي‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻘﻴﻔﻪ وﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روش اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫»ﺳﻴﺮه اﺑﻦ اﺳﺤﺎق« را ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗـﺪﻳﻤﻲﺗـﺮﻳﻦ ﺗـﺎرﻳﺦﻧـﻮﻳﺲ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ آﺛـﺎرش از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻧﻴﺰﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺎس ﻛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻴﻢ«)‪.(3‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻔﻜﺮان او ﺑﺎ ﻗﺒﻮل اﻳـﻦ رواﻳـﺖ ﻧﺎﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺗـﻮﻫﻴﻦ و ﺟﺴـﺎرت‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ
روا داﺷﺘﻪ و او را ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ و ﻛـﻢﺟـﺮأت ﻧﺸـﺎن‬
‫داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲاي ﻛﻪ در اﻳﻦ رواﻳﺖ و ﭼﻨﺪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪،‬‬

‫ ‪Dnk ,h ,/> ,F) FOu‬‬

‫ }| ~ ‪D-Yk ,h ,X_P‬‬
‫‪ 3¢ ^, zA ,
nk ,K*@C ^0, aS ,O 1#( " 2[] 2> ,j#+ %8 +, ZW -‬‬
‫‪D8_> ¼4‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾295‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ در رواﻳﺎﺗﻲ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﺠﺎع و ﻏﻴﺮﺗﻤﻨﺪ ﺟﻠﻮه ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ؟! ﭼﻄـﻮر‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﺷﺠﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ از او ﺳﺮاغ دارﻳﻢ ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ
‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺰارش ﻗﻨﻔﺬ ﻓﺮﺻـﺖ دﻫـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮش ﻛـﻪ دﺧﺘـﺮ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪاص اﺳﺖ ﺻﺪﻣﻪاي وارد ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺒﺐ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻨﻲ ﺑﻨﺎﻣﻲ ﻣﺤﺴﻦ ﺑﺸﻮﻧﺪ؟!‬
‫آﻳﺎ ﻋﻠﻲ
ﺗﺎ آن ﺣﺪ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﺣـﺮﻳﻢ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺧـﻮد دﻓـﺎع‬
‫ﻛﻨﺪ؟! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ادﻋﺎي ﺧﻼﻓﺖ و رﻫﺒﺮي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ؟! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﭘﻬﻨﺎور و ﻧﻮﭘـﺎي‬
‫اﺳﻼم دﻓﺎع ﻛﻨﺪ و آن را اداره ﻧﻤﺎﻳﺪ؟!‪.‬‬
‫آورده اﻧﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﺮ
ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزد‪ :‬اي ﭘﺴﺮ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ! ﺟﻨﻴﻨﻢ را ﻛﺸﺘﻨﺪ! اﻣﺎ ﻋﻠﻲ ﻧﻈﺎرهﮔـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻫﻤﺴﺮش ﻛﺎري ﻧﻤﻲﻛﺮد!)‪.(1‬‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎﺳﺮه اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﺄن و ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻲ
ﺷﻴﺮﺧﺪا و ﺷﻬﺴـﻮار‬
‫اﺳﻼم و ﻗﺎﺋﻞ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪودﻫﺎ! ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟!‪.‬‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ راوﻳﺎن اﺧﺒﺎر و ﻃﻮﻃﻴﺎن ﺷﻜﺮﺷﻜﻦ! ﻓﻜﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺧـﺎدم اﺳـﻼم و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻧﺪ؟!‪.‬‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﺟﺴﺎرتﻫﺎ و ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﮔﻨﺎه ﻧﻴﺴﺖ؟!‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻋﻤﺮي ﻛﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ص را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﺻﻮرﺗﺶ‬
‫ﺳﻴﻠﻲ زده و ﺧﺎﻧﻪاش را ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪه؛ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ دﺧﺘـﺮ ﻓﺎﻃﻤـﻪ و‬
‫ﻧﻮادهي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ازدواج ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد ﻋﻠﻲ
ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﺿﻲ ﺻﺪر اﺳﻼم‬
‫وﻟﻲ و ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎﺣﺶ ﺑﺎﺷﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮض ﻣﺤﺎل اﮔﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﺎري از ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ ﺳـﺮ زده ﺑـﻮد‪ ،‬ﻋﻠـﻲ
‬
‫ﻫﺮﮔﺰ »ام ﻛﻠﺜﻮم« دﺧﺘﺮ ﺧﻮد و ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺧﻮاﻫﺮ ﺗﻨﻲ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ و زﻳﻨﺐ را‬

‫ ‪,o38 H3] ,a@3W Ls −dY  d-k ,O“ ,o" …9 −

k ,> $ ,”8e‬‬
‫;‪Dk , Ib‬‬
 ‫﴿‪﴾296‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﻋﻤﺮ
درﻧﻤﻲآورد‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد ام ﻛﻠﺜﻮم و ﻧﻪ ﺣﺴﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔـﺰ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ ﻣﺎدرﺷﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮي از ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻨﺪ!‪.‬‬
‫آري‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ ﻋﻠـﻲ
دﺧﺘـﺮش ام ﻛﻠﺜـﻮم را ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺴﺮي ﻋﻤﺮ
درآورد و ﻳﻚ ﭘﺴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم »زﻳﺪ« ﺛﻤﺮهي ازدواجﺷﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ام‬
‫ﻛﻠﺜﻮم وﻓﺮزﻧـﺪش زﻳـﺪ ﻫـﺮدو ﭘـﺲ از ﺷـﻬﺎدت ﻋﻤـﺮ
در ﻳـﻚ روز ﻓـﻮت‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ)‪.(1‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻲ را ﻏﺼﺐ ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮد؟! ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﻠﻴﻨﻲ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ ،(2)Q!8 RGX ,h ‹š žM‬ﻳﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺖ دﺧﺘـﺮش را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ از او ﺗﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﻋﺒﺎس را در اﻳﻦ ﻣـﻮرد وﻛﻴـﻞ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﻮد!«)‪.(3‬‬
‫وﻗﺘﻲ از ﻋﻠﺖ ﺳﻜﻮت و اﻧﻔﻌﺎل ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ از ﻣﺒﻠﻐﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺆال ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺼـﻠﺤﺖ اﺳـﻼم‬
‫ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺖ‪ «.‬ﺑﻪ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ رواﻳﺖ اﮔﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺣﻔﻆ وﺣﺪت ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﭼﻨﺎن در ﻧﻈﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﻫﻤﻴﺖ و اوﻟﻮﻳﺖ داﺷـﺖ ﻛـﻪ او اﻧﺘﻘـﺎم و دﻓـﺎع از‬
‫ﺣﻖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺧﻮد را ﻓﺪاي آن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﭘﻴﺮوي از آن ﺑﺰرﮔـﻮار‬
‫ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻧﻘﻞ و ﺗﺒﻠﻴﺦ آن رواﻳﺖ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﺳﺒﺐ ﺗﻔﺮﻗـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬دﺳـﺖ‬

‫  ‪L  /u .; ,£2@ . ;s ,> $ ,+GP/>p −

k ,h ,›_‚ ./0 ,0‬‬
‫'‪¹2"8 ,a@W a""9 −k ,h ,¾%u ./0 ,79e R#y• −-
-k ,-h ,C‬‬
‫‪,8Ã /8 −f
 f  nk ,K^  ,o8©u ’“ −• zA ,nnk ,O;,+‬‬
‫‪3# z3A ,Qo8©3u%8 ,`s 30šM  L 1r , FG ,fk ,h ,[E ¹PL j‬‬
‫‪DN#2E‬‬
‫  ‪D24 zA ,Yk ,h ,0‬‬
‫‪Dnnk ,O;,+ ¹2"8 ,@W a""9 -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾297‬‬

‫ﺑﺮﻧﻤﻲ دارﻳﺪ؟! ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ از اﺻـﻞ ﻣـﺎﺟﺮا ﮔﺬﺷـﺖ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ از ﻧﻘـﻞ ﺣﺎدﺛـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺬرﻳﺪ؟!‪.‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺳﺘﺎد »ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺰت دروزه« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ رواﻳـﺖ رواﻳﺘـﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﺟﻌﻠﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪي رﻗـﺎﺑﺘﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از‬
‫ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺑﻴﻦ اﻣﻮﻳﺎن و ﻫﺎﺷﻤﻴﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد«)‪.(1‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺴﺄﻟﻪ »ﻓﺪك«‬

‫داﺳﺘﺎن ﻓﺪك ﻣﺎﺟﺮاي دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و ﺑﺴـﻴﺎري از ﮔﻮﻳﻨـﺪﮔﺎن و‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺎروا و ﻏﻴﺮﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻓﺮﺑﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧـﺎن ﻣــﻲﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺛﺎﺑــﺖ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛــﻪ ﺑـﻴﻦ اﺻــﺤﺎب و ﺧﺎﻧـﺪان ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﺳﺨﺘﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺪك را ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از وﻓـﺎﺗﺶ أﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫آن را از او ﻏﺼﺐ ﻛﺮد و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﻴﺰ از او ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻖ رواﻳﺖ »إن اﷲ‬
‫ﻳﻐﻀﺐ ﺑﻐﻀﺐ ﻓﺎﻃﻤﻪ«‪ ،‬أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ!«‪.‬‬
‫ﻓﺪك ﻧﺎم روﺳﺘﺎﻳﻲ در ﺣﺠﺎز ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن در آن ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻴﺒﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺘﺢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻓﺪك ﻛـﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺑـﺪون دژ و‬
‫ﺑﺎروﻳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﭼـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﺧﻴﺒـﺮ ﻛـﻪ داراي دژﻫـﺎ و‬
‫ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ ﺑﻮد آﻣﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛـﻪ آﻧـﺎن ﺑـﺮ‬
‫روي زﻣﻴﻦﻫﺎ و ﺑﺎغﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﺎر ﻛﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺎرﺷﺎن ﻧﻴﻤﻲ از ﻣﺤﺼـﻮﻻت‬
‫را ﺑﺮدارﻧﺪ و ﺑﻘﻴﻪ را ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ ‪Dk ,5'+, 2[] ,7_>p  .@ j#+‬‬

 ‫﴿‪﴾298‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ،‬داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﺧﻴﺒـﺮ درﭘـﻴﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻛﺜﺮ ﺗﻮارﻳﺦ و رواﻳﺎن ﺳﻴﺮه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ اراﺿﻲ ﻓﺪك ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮال‬
‫ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﻣﻠﻚ ﺧﺎص رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻮد و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺧﻴﺒـﺮ‪ ،‬ﻣﺸـﻤﻮل ﺗﻘﺴـﻲ‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺧﻤﺲ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ آن‪ ،‬از آن ﺧﺪا و رﺳـﻮل )ﺑﻴـﺖ اﻟﻤـﺎل(‪ ،‬و‬
‫ﭼﻬﺎر ﭘﻨﺠﻢ دﻳﮕﺮش‪ ،‬از آن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻳـﺪات آن‬
‫اراﺿﻲ در ﻫﻤﺎن ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﺧﻤـﺲ ﺳـﺎﻳﺮ ﻏﻨـﺎﻳﻢ در آن‬
‫ﻣﻮارد ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ رﺳﻮل ﺧﺪا ص آن را در ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و از ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه آن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧـﻮد و ﺧـﺎﻧﻮادهاش را ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮ‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻮارﻳﺦ آورده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﻠـﻚ ﺧـﺎص رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ راﻳﺞ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ارث ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺗﻴﺠﺎﻧﻲﻫﺎ و ﻫﻢﻓﻜـﺮاﻧﺶ‬
‫ﻧﺰاﻋﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ آن رخ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺶ آﻣﺪه اﺧـﺘﻼف ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬
‫اداره ﻓﺪك و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻣﺼﺮف درآﻣﺪ و ﻋﺎﻳﺪاﺗﺶ در ﻣﻮارد ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ!‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﻛﻪ آن اراﺿﻲ در ﺳﺎﻳﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻋﺎﻣﻪ )ﺑﻴـﺖ اﻟﻤـﺎل( ﻗـﺮار‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ داراي ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺑـﻮده ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻨﻬـﺎ در اﺧﺘﻴـﺎر رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪاص و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن او در ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص زﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎً اداره آن را ﺧﻮد ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷـﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ و أﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ و‬
‫ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻴـﺰ از‬
‫أﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻــﺪﻳﻖ ﺧﻮاﺳــﺘﻨﺪ ﻓـﺪك را در اﺧﺘﻴﺎرﺷــﺎن ﻗــﺮار دﻫـﺪ‪ ،‬اﻣــﺎ او ﮔﻔــﺖ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان از ﺧﻮد ارث ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ و آﻧﭽـﻪ‬
‫از ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ )وﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﻣﺮوزي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺧﻴﺮﻳﻪ( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾299‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ »ﻣﻦ ﺧﺎﻧﻮاده رﺳﻮل ﺧﺪا ص را ﺑﺮﺗـﺮ‬

‫از ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﺑﺴﺘﮕﺎن رﺳﻮل ﺧـﺪا ص ﺑـﺮاي ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﺪﻫﻢ«‪.‬‬
‫ﻟﺬا أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ از ﺳﭙﺮدن ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻓﺪك ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧـﻮدداري ﻛـﺮد‪ ،‬و در‬
‫اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت ﻣﺸﻜﻮك! ﻓﺎﻃﻤﻪ ك ﻧﺎراﺣـﺖ ﺷـﺪ و اﻧـﺪوﻫﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺖ در دل ﮔﺮﻓﺖ)‪ ،(1‬و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻃﺒﻖ رواﻳﺎت ﺑﺮادران ﺷﻴﻌﻪ وﻓﺎﺗﺶ ﺳﻪ ﻣﺎه و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ‪ 75‬روز ﺑﻌﺪ از وﻓـﺎت‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮده اﺳﺖ)‪.(2‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮﺧﻼف آن آﻣـﺪه اﺳـﺖ؛ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ از ﺳﺨﻦ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ راﺿﻲ ﮔﺸﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ‬
‫»إﺑﻦ ﻣﻴﺜﻢ ﺑﺤﺮاﻧﻲ و دﻧﺒﻠﻲ ﺷﻴﻌﻲ« در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ آورده اﻧﺪ‪:‬‬
‫»أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘـﺪرت ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗـﻮ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا از درآﻣﺪ ﻓﺪك ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﻣﻲداﺷﺖ و ﻣﺎ ﺑﻘﻲ را‬
‫در راه ﺧﺪا ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻲ ﻛـﻪ‬
‫او ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و راﺿﻲ ﺷﺪ و ﺑﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ وﻋﺪه داد ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﺪ«)‪.(3‬‬
‫در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ آورده اﻧﺪ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از آن ﻧﺰد ﻓﺎﻃﻤﻪ رﻓﺖ و‪) ...‬ﺗﺎ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ (:‬ﺳﭙﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ راﺿﻲ ﺷﺪ«)‪.(4‬‬

‫ ‪Dd-k ,h ,a# a#2P‬‬

‫ ~ ‪Dfk ,/@#} ,>7_> −
k ,7_>` – |} ,aX_P‬‬
‫‪,3OP, |} ,a3* £+23 ,3• zA ,dnk ,
h ,); Nm8 H;ž ,aX_P ~ |} -‬‬
‫‪DB#i zA --  --k‬‬
‫‪,dnk ,
h ,Nm38 H;ž |} −?%; zA ,
nk ,h ,2#2{ ;s H;ž ,aX_P ~ |} Y‬‬
‫}| ‪D• zA ,fdk ,O“ ,o" …9 −--k ,OP,‬‬
 ‫﴿‪﴾300‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻛﺎر را ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ إﺑﻦ أﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ و إﺑﻦ ﻣﻴﺜﻢ ﺑﺤﺮاﻧﻲ و ﻓﻴﺾ اﻹﺳـﻼم‪،‬‬
‫ﺷﺎرﺣﺎن ﺷﻴﻌﻲ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ آورده اﻧﺪ‪:‬‬
‫»أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺳﻮد آن ﻓﺪك را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﻔﺎﻳـﺖ ﺑـﻪ اﻫـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻣﻲ داد وﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه را ﻣﻴﺎن ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ وﻋﺜﻤـﺎن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدﻧﺪ وﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤـﻴﻦ ﻛـﺎر را اداﻣـﻪ‬
‫داد«)‪.(1‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ك ﻓﺪك را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻴـﺮاث از أﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ ﻧﺨﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮاﻫﺎن آن ﺑﻮده ﻛﻪ در اداره و ﻣﺼﺮف ﻋﺎﻳﺪات آن در اﻣـﻮر ﺧﻴﺮﻳـﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ اﻣﻮال ﻓﺪك و ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ و ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫ﺧﻴﺒﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد او ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫إﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﻋﺒـﺎس و ﻋﻠـﻲ ب از ﻃﺮﻳـﻖ ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺧﻮاﻫـﺎن‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻳﻦ اراﺿﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺮف ﺻـﺪﻗﺎت و اﻣـﻮر ﺧﻴﺮﻳـﻪ ﺑﺮﺳـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺎن آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن آن اﻣﻮال را در ﻫﻤـﺎن ﻣـﻮاردي ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ«)‪.(2‬‬
‫آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻮاﻫﺎن ﻣﻴﺮاث ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻛﻪ از ﻓﻘﻬﺎي درﺟﻪ‬
‫اول ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ »ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان از ﺧـﻮد ارث‬
‫)ﻣﺎدي( ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ و‪ «...‬آﮔﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ ﮔﺰارش ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي و ﻧﻴﻞ اﻷوﻃﺎر ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬أﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬
‫را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺷﻨﻴﺪه ام!‪...‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻗﺒﻼً ﻓﺪك را ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻫﺪﻳﻪ‬
‫داده ﺑــﻮد! ﭼﮕﻮﻧــﻪ ﻳﻜﺠــﺎ ﻣــﻲﮔﻮﻳــﺪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤــﻪ ﻓــﺪك را ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ارث ﭘــﺪر‬

‫ ~ ‪,7_>p – |} −dnk ,

h ,); Nm8 H;ž −Yh ,2#2{ ;s H;ž |} ,X_P‬‬
‫‪D--k ,Qa* £+2M 7 ; OP, |} −k ,
BC‬‬
‫ ‪Dd-k ,Yh ,a# a#2P‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾301‬‬

‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ آن را ﻫﺪﻳﻪاي ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آن را ﺑـﻪ‬

‫او ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد!؟‪.‬‬
‫ﻣﺎ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ
را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻢ ﺧﻮد اﮔﺮ ارث ﻫﻢ‬
‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﻛﺮد و ﺗﺎ ﭘﺎي ﺟﺎن از ﺣﻖ ﺧﻮد و ﻫﻤﺴـﺮش و ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن دﻓﺎع ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ
ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﻗﺸـﻪ‬
‫ﻧﭙﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺮف او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻧﺎم ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﺑﺎ ﻧﺎم »أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ« ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻧﻤﻮد‪.!...‬‬
‫رواﻳﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان از ﺧﻮد ارث ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ و ﻫﺮﭼﻪ دارﻳﻢ ﺻﺪﻗﻪ‬
‫اﺳﺖ )و ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ﺑﺎﻳﺪ داده ﺷﻮد(« ﻛﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺧـﻮد ﺷـﻴﻌﻪ ﻧﻴـﺰ آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ؛ ﭼﻄﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﺳـﺨﻨﻲ را ﻓﺮﻣـﻮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻋﻠـﻲ و‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ آن را ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ
اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ!‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب »اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ« ﻛﻪ ﺑﺮادران ﺷﻴﻌﻲ ﺻﺤﻴﺢﺗﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ‪ ،‬از‬
‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪7 3 ¬3> 3OL [" FŽ*0 2;@ OL  @ FŽ : ¤  >+ E‬‬
‫‪H3 ,Ÿ 3J+, ` Ÿ +3#,  3T+ #   Pe ,Pe aT+ O@ ž ,+2P aO‬‬
‫‪.(1)« v); y=s 8 y=s H[ ,NO@  T+s‬‬
‫»ﺑﺮﺗﺮي ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮ ﻋﺎﺑﺪ )ﻏﻴﺮﻋﺎﻟﻢ(‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺮﺗﺮي ﻣﺎه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﺳﺘﺎرهﻫﺎﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻋﻠﻤﺎء وارﺛﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﺮﮔﺰ دﻳﻨﺎر و درﻫﻤﻲ از ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻪ ارث ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻢ را ﺑﺮ ﺟـﺎي ﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻫـﺮﻛﺲ از آن ﺳـﻬﻤﻲ‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻮد ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ !  ‪DQNO@/u   @ . T .; ,NO@ FŽM ./0 ,-Yk ,h ,O0 ,0‬‬
 ‫﴿‪﴾302‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫»ﺗﻮﺳﻞ و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ« از ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺴﺄﻟﻪ »ﺗﻮﺳﻞ« ﻳﺎدآوري اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ﻻزم ﻣـﻲﺑﻴـﻨﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم در ﻣﺠﻤـﻮع ﺑـﻪ دو ﺑﺨـﺶ »ﺛﻮاﺑـﺖ و ﻣﺘﻐﻴـﺮات« ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺛﻮاﺑﺖ‪ :‬آن ﺑﺨﺶ از »اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻛﻠﻲ« و ﭼﻬـﺎرﭼﻮب و اﺳـﻜﻠﺖ‬
‫دﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻜﺎن و ﮔﺬر زﻣـﺎن ﺑـﺮ روي آﻧﻬـﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺳﺒﺐ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﺷﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي‪» :‬اﻳﻤﺎن ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ و ﺗﻮﺣﻴـﺪ اﻟﻮﻫﻴـﺖ و رﺑﻮﺑﻴـﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﻳﻚ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻛﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺟﻬﺎن ﭘﺲ از ﻣﺮگ«‪.‬‬
‫ب‪ -‬اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﻫﻤﭽﻮن‪» :‬ﺻـﺪاﻗﺖ‪ ،‬اﻣﺎﻧـﺖ داري« وﻓـﺎي ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪ و‬
‫ﭘﻴﻤﺎن‪ ،‬درﺳﺘﻜﺎري‪ ،‬ﺣﺴﻦ اﺧﻼق و در ﻣﺠﻤـﻮع‪ ،‬آراﺳـﺘﻦ ﺑـﻪ ﻓﻀـﺎﻳﻞ و دوري‬
‫ﺟﺴﺘﻦ از رذاﻳﻞ‪.«...‬‬
‫ج‪ -‬اﺻﻮل ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻧﻤـﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬ﺣـﺞ‪ ،‬زﻛـﺎت‪ ،‬ﺟﻬـﺎد و‪ ...‬ﻛـﻪ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ »ﺛﻮاﺑﺖ« اﺻـﻞ و ﻗﺎﻋـﺪه ﺑـﺮ ﻋـﺪم دﺳـﺘﻜﺎري و ﭘﺮﻫﻴـﺰ از ﻛـﻢ و‬
‫زﻳﺎدﻛﺮدن آﻧﻬﺎ و ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺷﺮﻋﻲ دوري از )ﺑﺪﻋﺖ( اﺳﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻛﻢ و زﻳﺎدﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ ﺗﻌـﺮض ﺑـﻪ ﺣـﺮﻳﻢ »اﻟﻮﻫﻴـﺖ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﺣﻜﻤـﺖ و ﺗـﺪﺑﻴﺮ«‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا ﻣـﺘﻬﻢﻧﻤـﻮدن ذات ﺣـﻖ ﺑـﻪ اﻫﻤـﺎل ﻣﺴـﺎﻳﻠﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫وﺟﻮدﺷــﺎن ﻻزﻣــﻪ زﻧــﺪﮔﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧــﻪ ﺑــﻮده اﺳــﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﻧــﻮﻋﻲ ﺗﺸــﺮﻳﻊ و‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري ﻏﻴﺮﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺨﺪوشﺷﺪن و ﻣﻬﺠﻮرﻣﺎﻧـﺪن‬
‫ﻣﺒﻨﻲ دﻳﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﺘﻐﻴﺮات‪:‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮات ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي دﻳﻨﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﺣﻜـﺎم‪ ،‬ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و‬
‫ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي و‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾303‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺎي ﺑﺸﺮي و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬

‫ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎﺗﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺷـﺪه و ﺗﻮﺳـﻂ »ﺷـﻮراي داﻧﺸـﻤﻨﺪان و‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪان« ﺟـﺎﻣﻊ اﻟﺸـﺮاﻳﻂ در ﭘﺮﺗـﻮ اﺻـﻮل و ﻣـﻮازﻳﻦ دﻳـﻦ و ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫راهﻛﺎرﻫﺎي داﻧﺶ »اﺻﻮل ﻓﻘﻪ« ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣـﻊ اﺳـﻼﻣﻲ ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮدادن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬اوﺿﺎع و اﺣﻮال و اﺷـﺨﺎص و‬
‫ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻆ‪» :‬ﻓﻘﻪ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ :‬اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺿﺮورتﻫﺎ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖﻫـﺎ و ﻓﻘـﻪ ﻣﺼـﺎﻟﺢ«‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن دﻳﻦ و داﻧﺶ در ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ »ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ و دﻓﻊ‬
‫ﻣﻔﺎﺳﺪ و ﻣﻀﺎر« ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺪه‪) ،‬اﺑﺪاع و ﻧﻮآوري( ﺑﻮده و ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﻌﻞ ﺣﻜﻤﻲ ﺑﺮاي »ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ« واردﺷﺪن ﺑـﻪ ﻣﺤـﺪوده ﻣﻤﻨﻮﻋـﻪ‬
‫»ﺛﻮاﺑﺖ« و ﻋﻤﻼً ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺣﻜﻤﻲ »ﻋﺒﺎدي« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎص ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻮده و اﮔـﺮ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﮔﺬر زﻣﺎن ﻫﺮﻛﺲ ﻣﻲآﻳﺪ و ﭼﻴﺰي را‬
‫ﺑﻪ »ﻋﺒﺎدات« اﻇﺎﻓﻪ ﻳﺎ از آﻧﻬﺎ ﻛﻢ ﻣﻴﻜﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي از ﻗﺒـﻞ ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﻜﻢ ﺧﺪا و ﺣﻜﻢ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺰﻟـﺖ‬
‫و اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﺮاي دﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و »ﺧﻠﻮص و زﻻﻟﻲ و اﻟﻬﻲﺑﻮدن« اﺻﻮل و‬
‫ﻣﺒﺎﻧﻲ آن ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ زﻳﺮ ﺳﻮال ﻣﻲرود‪.‬‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‪s 34 F3O a3[O³ 3 , > £b! OL F[ R;, H8 *=s ¡¢‬‬
‫‪!a39+P k 3GO 3e y34 a3PO0 `  : "# !9 _ # ¤ : "#‬‬
‫ ` ‪!1¨3 ¤38 :P93G FC  E !k GO e +2  ÁP‬‬
‫‪.(1)«¡} ; O0 y4 DDD_ ¤ `  :FC  E‬‬
‫»ﺷﺮك ﭘﻨﻬﺎنﺗﺮ از ردﭘﺎ و ﺧﺰﻳﺪن ﻣﻮرﭼﻪ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷـﺐ ﺑـﺮ روي ﺳـﻨﮓ‬
‫ﺻﺎف و ﺳﻴﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬اي ﻓﻼﻧﻲ! ﺑـﻪ ﺧـﺪا و ﺟـﺎن ﺗـﻮ و‬
‫ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﮓ ﻧﺒﻮد‪ ،‬دﻳﺸـﺐ دزدان )ﺧﺎﻧـﻪ( ﻣـﺎ را‬

‫ "‪DYfk ,h ,R‚E 2> 2 ,(" _³  ' F‬‬
 ‫﴿‪﴾304‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲزدﻧﺪ! و اﮔﺮ ﻣﺮﻏﺎﺑﻲ در ﻣﻨﺰل ﻧﺒﻮد‪ ،‬دزدان ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ )و دﺳﺘﺒﺮد ﻣـﻲزدﻧـﺪ!( و‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دوﺳﺘﺶ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔـﺮ ﺧـﺪا و ﻓﻼﻧـﻲ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﻓـﻼن ﻛـﺎر ﺻـﻮرت‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ )اﮔﺮ ﺑﺮاﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ( آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺷﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ!«‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﺳﻼم ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازه در ﭘﺎكﺳـﺎزي دﻟﻬـﺎ و اﻧﺘﻘـﺎد از ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﺑﺎﻃـﻞ و‬
‫اﺷﺘﺒﺎه آﻧﺎن ﺣﺴﺎس و ﮔﻮش ﺑﻪ زﻧﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻓﺮادي را ﺑﺒﻴﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ در دﻋـﺎ و‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ )اﻧﺠﺎم اﻣﻮري ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﻮان ﺧﺪاﺳﺖ( ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و‬
‫اﻣﻴﺪ و ﻫﺮاسﺷﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻏﻴﺮ اوﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ رواﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻛﺎر ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻫﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ! )در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در رواﻳـﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» Q£,P@ 4 L2M :‬دﻋﺎ و درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻴﻦ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ«‪ .‬و‬
‫ﻫﻤﻪ اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا روا ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮﺿﻮع »ﺗﻮﺳﻞ«‬

‫»ﺗﻮﺳﻞ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭼﻴﺰي را وﺳﻴﻠﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻗـﺮاردادن‪ ،‬از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﺴﺘﻦ‪ ،‬او را وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮاردادن و دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﻦﺷﺪن‪.‬‬
‫اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از »ﺗﻮﺳﻞ« ﻫﻤﺎن وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺗﻘﺮبﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از »وﺳﻴﻠﻪ« دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{

¡
‪
ª
©
¨
§

¦
¥
¤
£

¢‬‬

‫«

¬

®

‪» -
:£2¬u z‬اي ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ! ﺗﻘﻮا را ﭘﻴﺸﻪ ﺳﺎزﻳﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ و در راه او ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ )از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ(‬
‫رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻌﻨﻲ و ﺗﻌﺒﻴﺮ از »وﺳﻴﻠﻪ« در آﻳﻪ ﻓـﻮق ﺑـﺎ ﻫـﻢ اﺧـﺘﻼف ﻧﻈـﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ و از ﺟﻤﻠـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از ﺷـﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎﻣﻴـﻪ )و ﻣﺘﺼـﻮﻓﻪ اﻫـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ( ﻛﻠﻤﻪ »وﺳﻴﻠﻪ را ﺑﻪ »وﺳﺎﻃﺖ« ﺑﻴﻦ ﺧﺪا و اﻧﺴﺎن ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛـﺮده اﻧـﺪ؛ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾305‬‬

‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاي ﺗﻘﺮبﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و »ﻛﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ و دﻓﻊ ﻣﻀﺮت« ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬

‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎص ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﭽﻮن اﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬اوﻟﻴﺎء و اﺋﻤﻪ را واﺳﻄﻪ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب »آﻧﮕﺎه ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪم« ﺑﺎرﻫﺎ از ﺗﻮﺳﻞ ﺑـﻪ ﻏﻴـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫وﻳﮋه ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻣﻮات دﻓﺎع ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و آن را ﻋﻤﻠـﻲ ﻛـﺎﻣﻼً ﻣﺸـﺮوع ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬
‫ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ او و ﻫﻤﻔﻜﺮاﻧﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﺷــﺨﺎص ﺻــﺎﻟﺢ ﻣﺎﻧﻨــﺪ‪ :‬اﻧﺒﻴــﺎء و اﺋﻤـﻪ ﺟــﺰ در ﻣــﻮارد ﺗﻌﻠــﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴــﺖ و‬
‫اﺳﻮهﺑﻮدن و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻣﻮر روزﻣﺮه ﺑﺸﺮي و ﻃﻠﺐ دﻋﺎي ﺧﻴﺮ از زﻧﺪﮔﺎنﺷﺎن‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺨﺼﺎً »وﺳﻴﻠﻪ« ﺟﻠﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ و دﻓﻊ ﻣﻀﺮات ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ »اﻳﻤـﺎن و ﻋﻤـﻞ ﺻـﺎﻟﺢ« و‬
‫»ﻋﺒﺎدات« و در اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺒﺎب و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﺶ ﺟﺎﻳﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺘﻮﺳﻞﺷﺪن ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺟﺰ در اﻣﻮري ﻛﻪ در ﺗﻮان اﻧﺴﺎنﻫﺎي زﻧﺪه و ﻳﺎ‬
‫ﻃﻠﺐ دﻋﺎي ﺧﻴﺮ از اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﺳـﻼم آن را در‬
‫ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﻧﺎﺻﺤﺎﻧﻪ و اﻣﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫»ﺷﺮك« ﻣﻲداﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدي ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪا آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر زﻣـﺎن و ﻣﻜـﺎن و‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪودﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻗﺪرﺗﻲ ﻏﻴﺒـﻲ ﻧـﺪارد ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ‬
‫»ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻄﻠﻖ« ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣـﺮدم در ﻫـﺮ ﻣﻜـﺎن و‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ او دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷـﺘﻪ و ﻫﺮوﻗـﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻪ او ﻣﺘﻮﺳـﻞ ﺷـﻮﻧﺪ! اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي در ﺟﻬﺎن داراي ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻔﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻫﻤﺘﺎي ﺧﺪا ﺑـﻮده و ﻳـﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺧﺪاي ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺳﻼم و ﻓﻘﻂ اﺳﻼم ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﺎوري ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ‬
‫ﻧﺒﻮده و )در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از »اﺗﻤﺎم ﺣﺠـﺖ« و از روي »ﻋﻠـﻢ و ﻋﻤـﺪ«‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺎور داﺷﺘﻪ و ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ( ﻋﻤﻞﺷﺎن آﺷﻜﺎرا »ﻛﻔﺮ و ﺷﺮك« اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾306‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ او ﺑﻪ ﻣﻜـﺎن و زﻣـﺎن‬

‫ﻣﺤﺪود ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺧﻮد ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺣﺎﺿـﺮ و ﻧـﺎﻇﺮ و از ﻫﻤـﻪ‬
‫رازﻫﺎ و ﻧﻴﺎزﻫﺎ آﮔﺎه‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در دﺳﺖ ﻗﺪرت او‪ ،‬و ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻮد و زﻳـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺎص ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ و ﺑـﺲ‪ ،‬و اﮔـﺮ ﻛﺴـﻲ اﻳـﻦ ﺻـﻔﺎت را‬
‫)ﻋﺎﻟﻤﺎً و ﻋﺎﻣﺪاً( ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ دﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺎر او ﺷﺮك اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺪا )ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻗﺮآن و( ﻫﺪاﻳﺖﻳـﺎﻓﺘﻦ‬
‫و ﺑﺮ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺮارداﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪» d :[L ( z

S

R
Q


P
O
N
M
L
K‬ﻫﺮﻛﺲ‬

‫)در اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﺻﻮل اﺧﻼق و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺷﺮﻋﻴﺖ( ﺑﻪ ﺧﺪا )ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ( ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺑﻪ راه راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫{
¯‪º ¹ ¸ ¶µ´ ³²± °‬‬

‫»‪» Y :
z‬ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫اﺻﻼح ﺧﻮﻳﺶ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ و آﻳﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ از‬
‫آن ﺧﺪا ﻛﻨﻨﺪ )و ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ او را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺧﻮاﻧﻨﺪ(‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﺎن از‬
‫زﻣﺮه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫{
¾

¿

‪
È
Ç

Æ

Å

Ä
Ã

Â

Á

À‬‬
‫‪» n
: z








Í

Ì

Ë


Ê

É‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن‬
‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﺑﻪ )دﻳﻦ ﺧﺎﻟﺺ( او ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ )ﺑﻬﺸﺖ و( رﺣﻤﺖ و‬
‫ﻓﻀﻞ ﻋﻈﻴﻢ وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و در راه راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲﺷﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«‪.‬‬

‫{
½

¾

¿

‪» nf :~{ z

Æ


Å

Ä



Ã
Â

ÁÀ‬ﺑﻪ‬

‫ﺧﺪا ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ او ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎر و ﻳﺎور ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﺮور و ﻳﺎور ﻧﻴﻚ‬
‫و ﭼﻪ ﻛﻤﻚﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾307‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ راه راﺳﺖ و ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ را‬
‫درﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد و دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻴﺰان ﻛﻼم ﺧﺪا ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ او‬
‫را ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض رﺣﻤﺘﺶ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ و ﺧـﺪ را ﺗﻨﻬـﺎ ﻣـﻮﻟﻲ و‬
‫ﻳﺎور ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ ﺑـﻪ )ﻗـﺮآن و ﺳـﻨﺖ ﺻـﺤﻴﺢ و دﻋـﺎ در ﭘﻴﺸـﮕﺎه( او‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد و ﻏﻴﺮ او دل ﺑﻜﻨﺪ!‪.‬‬
‫‪ -2‬آﻳﺎﺗﻲ دﻳﮕﺮ از ﻗﺮآن آﻳﺔ ‪ 36‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋـﺪه را ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬و ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ »اﻳﻤـﺎن« آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ و اﻋﻤـﺎل‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ و وﺳﺎﻃﺖ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻫﺮاﻧﺪازه ﻫﻢ ﻣﺘﻘـﻲ‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺰ در ﻣﻘﺎم آﻣﻮزش و اﻧﺪرز واﻟﮕﻮﺑﻮدن و ﻃﻠﺐ دﻋـﺎي‬
‫ﺧﻴﺮ از زﻧﺪﮔﺎنﺷﺎن در ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﺘﮕﺎري اﻧﺴﺎن دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪارد‪:‬‬

‫{
‪

m
l
k

j
i
h
g
f
e‬‬
‫‪nf – nn :~{
zv

u

t

s

r

q

p

o

n‬‬
‫»اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻳﺪ! )ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮﻳﺶ( رﻛﻮع و ﺳﺠﻮد ﻛﻨﻴﺪ‬
‫)و ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﻛﺮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎك اﻓﺘﻴﺪ( و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ را )ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ(‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ و در راه ﺧﺪا‬
‫ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ!«‪.‬‬

‫{

‪)»  :…O@ z
Ç

Æ‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت( ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮ و )ﺑﺪﻳﻦ‬

‫وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ او( ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮ!«‪.‬‬
‫ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﻔﻲ وﺳﺎﻃﺖ ﺑﻴﻦ ﺧﺪا و ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪z

í

ì

ë

ê

é

èç

æ

å

äã


â

á

à‬‬
‫‪» Y :?FG‬ﻫﺮﻛﺲ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮد اوﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ‬
‫ﻛﺎري ﺑﺪي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﺘﻤﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد روا ﻧﻤﻲدارد«‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾308‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮدي اﻧﺴﺎن را ﻣﺸﺨﺺ و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫اﻧﺴﺎن اﮔﺮ ﻧﻴﻜﻮ و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺻﺪ اﻟﺒﺘﻪ او را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬و اﮔـﺮ‬
‫ﭘﻨﺪار ﺑﺪ داﺷﺘﻪ و ﻛﺮدار و رﻓﺘﺎر زﺷﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬او را از ﺗﻘﺮب ﺑﻪ درﮔـﺎﻫﺶ‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ از راه اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫و روز آﺧﺮت و اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺪﺳـﺖ ﻧﻤـﻲآﻳـﺪ و وﺳـﺎﻃﺖ ﻛﺴـﻲ در‬
‫ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا ﺟﺰ در ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ و دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬

‫{
‪n
:$ z â   á à ß Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø‬‬
‫»و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻜﻮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮود‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ داراي ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻ و درﺟﺎت واﻻﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن آﻳﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮده ﺗﺎ ﺗﻤﺎم اوﻟﻴﺎء و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻـﺎﻟﺢ و ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪة ﺧـﺪا را ﻣـﻮرد‬
‫ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ‪ Q! 8( H#y —s #M‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎء و اﺋﻤﻪ ﺧـﻮد ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﺺ آﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل »وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﺮب و ﺗﻌﺒﺪ« ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ آﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل و ﻣﺆﻣﻮرﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا وﺳﻴﻠﻪاي را )ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎدات اﺳـﺖ(‬
‫ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ! و ﺧﻮد »ﻋﺒﺎدتﺳﺎزي« ﻧﻜﻨﻨﺪ و در ﻣﺤـﺪوده ﻋﺒـﺎدات و ﺷـﻌﺎﻳﺮ دﻳﻨـﻲ‬
‫ﭼﻴﺰي را زﻳﺎد و ﻛﻢ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ! ﭘﺲ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ! زﻳـﺮا اﮔـﺮ‬
‫ﻛﺴﻲ ﺧﻮد »وﺳﻴﻠﻪ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ دﻧﺒﺎل وﺳﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻤـﻲرود‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫آﻳﻪاي دﻳﮕﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻔﺎف ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
§
¨
©
‪
µ
´
³
²

±


°
¯

®
¬
«
ª‬‬

‫¶
¸

‪
Â
Á
À
¿
¾

½
¼
»
º
¹‬‬
‫‪)» 
n –
 :wp
zÃ‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن( ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺠﺰ‬
‫ﺧﺪا )ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻼ( ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ )ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ( ﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دﻓﻊ زﻳﺎن‬
‫و رﻓﻊ ﺑﻼ از ﺷﻤﺎ را دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزﻧﺪ )و ﻧﺎﺧﻮﺷﻲﻫﺎ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾309‬‬

‫را ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻲﻫﺎ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ( آن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪،‬‬

‫ﻫﺮﻛﺪام از آﻧﺎن )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان( ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ )ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪا( ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ و )ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل( آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪا اﻣﻴﺪوار و از ﻋﺬاب او ﻫﺮاﺳﻨﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ  ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{¯ ‪ º  ¹¸¶µ´³²±°‬‬

‫» ¼    ½  ¾ ¿ ‪» Y :«Le z‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻏﻴﺮ از‬
‫ﺧﺪا ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﻮدﺗﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ! ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫»ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ« ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﺟﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮآورده ﻛﻨﻨﺪ!«‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻧﻴﺰ در ﻣﻮرد »وﺳﻴﻠﻪ« ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﷲ ‪‬ﺳ ‪‬ﺒﺤ‪‬ﺎ‪‬ﻧ ‪‬ﻪ‪ :‬ﺍ ِﹾﻻﳝ‪‬ﺎ ﹸﻥ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﹺﺑ ‪‬ﺮﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻟﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﹾﻟﺠﹺﻬـﺎ ‪‬ﺩ‬
‫ﻀ ﹶﻞ ﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪ ‬ﻮﺳ‪ ‬ﹶﻞ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ‪‬ﺘ ‪‬ﻮﺳ‪‬ﻠﹸﻮ ﹶﻥ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍ ِ‬
‫»ﹺﺇﻥﱠ ﹶﺃ ﹾﻓ ‪‬‬
‫ﻼ ‪‬ﺓ ﹶﻓﹺﺈﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻠﱠﺔﹸ‪،‬‬
‫ﺹ ﹶﻓﹺﺈﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻔ ﹾﻄ ‪‬ﺮﺓﹸ‪ ،‬ﻭﹺﺇﻗﹶﺎ ‪‬ﻡ ﺍﹾﻟﺼ‪ ‬ﹶ‬
‫ﻼ ﹺ‬
‫ﻼﻡﹺ‪ ،‬ﻭ ﹶﻛ ‪‬ﻠ ‪‬ﻤﺔﹸ ﺍ ِﹾﻻ ‪‬ﺧ ﹶ‬
‫ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ‪‬ﻠ ‪‬ﻪ ﹶﻓﹺﺈﻧ‪ ‬ﻪ ‪‬ﺫ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ﹸﺓ ﺍ ِﹾﻻ ‪‬ﺳ ﹶ‬
‫ﺻ ‪‬ﻮ ‪‬ﻡ ‪‬ﺷ ‪‬ﻬ ﹺﺮ ‪‬ﺭ ‪‬ﻣﻀ‪‬ﺎ ﹶﻥ ﹶﻓﹺﺈﻧ‪ ‬ﻪ ‪‬ﺟﻨ‪ ‬ﹲﺔ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻌﻘﹶـﺎﺏ‪ ،‬ﻭﺣ‪‬ـﺞ‪‬‬
‫ﻀ ﹲﺔ ﻭ‪‬ﺍ ﹺﺟ‪‬ﺒﺔﹲ‪ ،‬ﻭ ‪‬‬
‫‪‬ﻭﺇﹺﻳﺘ‪‬ﺎ ‪‬ﻩ ﺍﻟﺰ‪‬ﻛﹶﺎﺓ‪ ‬ﹶﻓﹺﺈﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﹶﻓﺮﹺﻳ ‪‬‬
‫ﻼﹺﻧﻴ‪‬ـ ‪‬ﺔ‪ ...‬ﻭﺻ‪‬ـﻨ‪‬ﺎ‪‬ﺋ ‪‬ﻊ‬
‫ﺻ ‪‬ﺪ ﹶﻗ ﹸﺔ ﺍﻟﺴ‪‬ﺮ‪ ،...‬ﻭﺻ‪‬ـ ‪‬ﺪ ﹶﻗ ﹸﺔ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻌ ﹶ‬
‫ﺻ ﹶﻠ ﹸﺔ ﺍﻟﺮ‪ ‬ﺣ ﹺﻢ‪ ...‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺖ ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻋ‪‬ﺘَﻤﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺍﹾﻟ‪‬ﺒ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻑ«)‪.(1‬‬
‫ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﺮ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫»ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻲ آﻻﻳﺶ و ﺑﺮﺗـﺮ ﺑـﺮاي ﻣﺘﻮﺳـﻠﻴﻦ‪،‬‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪ او و رﺳﻮﻟﺶ‪ ،‬ﺟﻬﺎد در راﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬دادن زﻛﺎت‪ ،‬روزه ﻣﺎه‬
‫رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺻـﻠﻪ رﺣـﻢ‪ ،‬ﺻـﺪﻗﻪدادن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﭘﻨﻬـﺎن‪،‬‬
‫ﺻﺪﻗﻪدادن ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺷﻜﺎر‪ ،‬و اﻧﺠﺎم دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ ~ ‪Dd aP‚= ,7_>p – |} ,X_P‬‬

 ‫﴿‪﴾310‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻣﻮات‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{¯‪ º  ¹¸¶µ´³²±°‬‬
‫» ¼   ½  ¾ ¿ ‪ Ë ÊÉ È Ç Æ Å ÄÃ Â Á À‬‬
‫‪» 
– Y :«Le
zÕ Ô  Ó Ò Ñ ÐÏ Î Í Ì‬ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) ،‬اﮔﺮ اﺻﺮار دارﻳﺪ( آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫)درﺧﻮاﺳﺖ( ﺷﻤﺎ را ﺑﺮآورده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ! آﻳﺎ آﻧﻬﺎ داراي ﭘﺎﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ راه‬
‫ﺑﺮوﻧﺪ؟! ﻳﺎ داراي دﺳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ؟! ﻳﺎ ﭼﺸﻢﻫﺎﻳﻲ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ؟! ﻳﺎ ﮔﻮشﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ؟!«‪.‬‬
‫ادﻋﺎي ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ در ﻣﻮرد ﺑﺖﻫﺎ ﻣﺸﻜﻠﻲ را ﺣﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﭽـﻪ در‬
‫آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪» ،‬ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﻟﻔﻆ« آن اﺳﺖ ﻧـﻪ »ﺧﺼﻮﺻـﻴﺖ ﺳـﺒﺐ«‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺄن ﻧﺰول آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ را ﺑﻪ آن ﺳﺒﺐ ﻣﻘﻴﺪ و ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﻴـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﻫﻤﺎن دوره زﻣﺎﻧﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻜـﺎﻧﻲ ﺣـﺮام و ﻧـﺎروا‬
‫ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺲ از آن ﺣﻼل ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮك را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ اﻋـﺮاب‬
‫ﺟﺎﻫﻠﻲ ﺣﺮام ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ اﻋﺮاب و ﻫﻤﺔ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧـﺪا در ﺗﻤـﺎم‬
‫زﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﻜﺎنﻫﺎ ﺣﺮام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ!‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺸﺮوع و ﺗﻮﺳﻞ ﻏﻴﺮﻣﺸﺮوع‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ از ﻋﺎﻟﻤﺎن و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫»ﺗﻮﺳﻞ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»در ﻣﻮرد روا و ﻳﺎ ﻧﺎرواﺑﻮدن »ﺗﻮﺳﻞ« ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮنﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﻌﻒ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ و ﺳﺮﮔﺮمﺷﺪن ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻘﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻮر ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘـﺎده و ﻏﻔﻠـﺖ در‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾311‬‬

‫ﻣﻮرد اﻣﻮر و ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﻧﺎﺑﺴـﺎﻣﺎﻧﻲﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎري‬

‫ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ از ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﻣﻤﺎﻟﻚ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷـﺪه و ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬و‬
‫اﺳﺎس ﺷﺮﻳﻌﺖ آﻣﺎج ﺣﻤﻼت دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻢ ﺧﺮداﻧﻲ در »داراﻻﺳﻼم«‬
‫در دام ﻣﺠﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺗﻨﺪ و ﺧﺸﻢآﻟﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻓﻼﻧﻲ وﻟﻲ ﻫﺴﺖ ﻳـﺎ ﻧﻴﺴـﺖ؟ و آﻳـﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ او ﺗﻮﺳﻞ ﻛﺮد ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻼﺣﻈﻪي آن اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻌﻠـﻮم ﻣـﻲﺷـﺪ ﻛـﻪ اﻣـﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻣﻮش و ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﺮاي رﻫﺒـﺮي و روﺷـﻨﮕﺮي از دﺳـﺖ داده ﺑـﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﺷﺨﺎص ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺰار ﻣﻈﻬﺮ ﻣﺜﻠﻲ ﮔﺮﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دﻳﻮاﻧﮕﻲ اﻧـﻮاع‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد!«‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ »وﺳﻴﻠﻪ« در ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻋﺮف‪:‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻧﻲ »وﺳﻴﻠﻪ« در ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻋﺮض ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬و ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪم ﻛﻪ از ﭘﻨﺞ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻤﻲرود‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ذات و ﺻﻔﺎت و اﺳﻢﻫﺎي ﺣﺴﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪2O#   Ky 2[G 29e 4 `ž ž ` Ky ¤ 1s ‹\; ‹>s s NOM‬‬
‫‪DQ29s Ÿ *0  H#   2 #  ‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺗﻮ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻫﺴـﺘﻲ ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدي و ﻣﺴﺘﻌﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻲﻧﻴـﺎزي ﻫﺴـﺘﻲ ﻛـﻪ از‬
‫ﻛﺴﻲ ﻧﺰاده و ﻛﺴﻲ از او زاده ﻧﺸﺪه و ﻫﻴﭻ ﻫﻢ ﺷﺄﻧﻲ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻮن رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ در دﻋﺎي ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪DQ/[OL 0 ‹;/0 v*9 POE 7BO s ‹C +  ‹_; ‹\>sM‬‬
‫»ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺖ و ﻧﻮر و ﺟﻬﺖ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﺮا ﺑـﺮاي‬
‫ﺣﻔﻆ ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻣﻦ آﻣﻮﺧﺘﻪ اي‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ!«‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾312‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪DQ‹/; "L H8 ‹@[; ‹‚b> H8 ¡V; š LsM‬‬

‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﺧﺸﻨﻮدﻳﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﺸـﻤﺖ و ﺑـﻪ ﺑﺨﺸـﻨﺪﮔﻴﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻮدﻧﺖ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم«‪.‬‬
‫دﻋﺎي ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﻜﻤﺮدان را ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺧﻮاﻧﺪم‪:‬‬
‫‪@*3 H3 ,‹3OL ‹38 B3Ls 3 ` ‹3ž ‹38 13¨C ž NOM‬‬
‫‪DQDDD‹#2‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! از ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ آﻣﺪه ام‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﺰد ﺗﻮ ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ از ﺗـﻮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻦ!«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﺷـﻜﺎﻟﻲ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ اوج ﺗﻮﺣﻴـﺪ و‬
‫ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ »اﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت و اﻋﻤـﺎل ﺻـﺎﻟﺤﻪاي« ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮﺷﻨﻮدي او اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد اﻳﻦ آﻳﻪي ﻗﺮآن ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{

¡
‪
ª
©
¨
§

¦
¥
¤
£

¢‬‬

‫«

¬

®

‪» -
:£2¬u z‬اي ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻳﺪ! از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ! و ﺑﺮاي ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ و در راه او ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺮوز و رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ«‪.‬‬
‫در ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻏـﺎري ﭘﻨـﺎه ﺑـﺮده و درب‬
‫ﻏﺎر ﺑﺮ روي اﻳﺸﺎن ﻣﺴﺪود ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﻧﺠﺎت اﻳﺸﺎن ﺗﻮﺳﻞﺷﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﻪاي ﺑﻮده ﻛﻪ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺜﻲ ﻃـﻮﻻﻧﻲ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬آن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻈﻬﺮ وﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدهي رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪DQ£2W  ‹@# =  ž «@M‬‬
‫»در ﺷﺮاﻳﻂ آﺳﻮدﮔﻲ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺸﻨﺎس و ﻳﺎد ﻛﻦ‪ ،‬ﺗﺎ او ﻧﻴـﺰ ﺗـﻮ‬
‫را در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورد«‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾313‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دﻋﺎي ﺻﺎﻟﺤﺎن و رادﻣﺮداﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺣﺴﺎن رﺳـﻴﺪه اﻧـﺪ‪،‬‬

‫زﻳﺮا دﻋﺎي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﺑﺮاي دﻳﮕﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن از ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
Þ


Ý
Ü
Û
Ú

Ù
Ø
×
Ö
Õ


Ô
Ó‬‬

‫‪» f :|  z

â

á




à

ß‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا و ﭘﺪر و ﻣﺎدرم و ﻫﻤﻪي‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي ﻣﻦ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﺑﺒﺨﺸﺎي و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬
‫ﻣﻮﻣﻦ را ﺑﻴﺎﻣﺮز‪ ،‬و ﻛﺎﻓﺮان را ﺟﺰ ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻴﻔﺰاي«‪.‬‬
‫ﻓﺮق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﺎي ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺮاي ﻣﻮﻣﻦ در ﺣﻀﻮر و ﻳﺎ در ﻏﻴﺎب او ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺮاي ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺘﺮ دﻋـﺎ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ دﻋـﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺄﺛﻮر و ﻣـﺄﺟﻮر اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا داراي ﭘﻴـﺎم زﻳﺒـﺎ و دﻻﻟـﺖ ﻧﻴﻜـﻮي دﻟﺴـﻮزي و‬
‫ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻳﻜﻲ از اذﻛﺎر ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫{
¯
‪
»
º
¹
¸

¶

µ

´
³
²
±
°‬‬

‫¼

½



¾
‪» n :X z‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و داﻧﺶ ﺗﻮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺮا‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ )ﻛﻪ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد( ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ درﮔﺬر‪ ،‬و‬
‫اﻳﺸﺎن را از ﻋﺬاب )ﺟﻬﻨﻢ( ﻣﺼﻮن ﺑﻔﺮﻣﺎ«‪.‬‬
‫دﻋﺎي آﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﻈﻬﺮ وﺣﺪت اﻫﻞ اﻳﻤﺎن در ﻣﻴﺪان ﻋﺒﻮدﻳـﺖ‬
‫ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫{
‪
J

I




H





G

F

E

D

C

B

A‬‬
‫‪z

X

W

V

U

T

S

R

Q


P

O

N

M

L

K‬‬
‫{‪» d :¢‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از )ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر( ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ و ﺑﺮادران ﻣﺎ را ﻛﻪ در اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻴﺎﻣﺮز‪،‬‬
‫و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻛﻴﻨﻪاي را در دلﻫﺎﻳﻤﺎن ﻗﺮار ﻣﺪه!«‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻫﻤﻪي اذانﻫﺎ و ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮاي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﻮﻳﺶ دﻋـﺎ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﺤﺒﺖ او و ﺗﻘﺪﻳﺮ از ﺗـﻼشﻫـﺎي ﻫـﺪاﻳﺖﮔـﺮي و‬
 ‫﴿‪﴾314‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و ﺟﻬﺎدي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻮر و ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻫﺮﮔـﺎه ﺑـﺎران ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻤﻲﺑﺎرﻳﺪ و ﻧﮕﺮان ﻗﺤﻄـﻲ و ﺧﺸﻜﺴـﺎﻟﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﺮاي دﻋـﺎ در ﭘﻴﺸـﮕﺎه‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺮﻣﻲداﺷـﺖ و‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺘﺶ را ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎران رﺣﻤـﺖ اﻟﻬـﻲ‬
‫اﻳﺸﺎن را ﻓﺮا ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ! ﭘﺲ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺻﺤﺎب ﻧﺰد ﻋﻤﻮي او ﻋﺒﺎس‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺎر در او راﻳﺤﻪي ﻧﺒﻮت ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﻮي‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﺮم و ﺣﻴﺎ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮﻣﻲداﺷـﺖ‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎران رﺣﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎراﻧﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧـﺪارد از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﺣﺴﻦ ﻇﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﻢ دﻋﺎ ﻛـﻦ!‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮدﻳﺪ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف‪:‬‬
‫‪ -4‬در ﻣﻮرد ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﺰﻟﺘـﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ دارد‪ ،‬دو ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮ اول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺳﻠﻲ در‬
‫ﺳﻨﺖ و رواﻳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴـﻴﺎري از دﻋـﺎ در ﻗـﺮآن و ﺳـﻨﺖ وﺟـﻮد‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ و ﺗﻮﺳﻠﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻀﻤﻦ دﻋـﺎ و‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻣﻴﺪان اﺻﻞ ﺑﺮ »ﺗﺒﻌﻴـﺖ« و‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از »ﺑﺪﻋﺖ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫رأي دوم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در رواﻳﺘﻲ آﻣـﺪه ﻛـﻪ ﻣـﺮدي ﻧﺎﺑﻴﻨـﺎ ﺑـﺮاي ﺑﺪﺳـﺖآوردن‬
‫دوﺑﺎره ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻣـﺮد ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻳﺎ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او را در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺷﻔﻴﻊ ﻧﻤﻮد و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن دﻋﺎ را ﺑـﻪ آن ﺻـﻮرت ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﺎز‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻮع از دﻋﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ در دو ﻛﺘـﺎب »ﺻـﺤﻴﺢ اﻣـﺎم ﻣﺴـﻠﻢ و‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري« رواﻳﺘﻲ در ﻣﻮرد آن ﻧﻴﺎﻣﺪه‪ ،‬از راهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑـﻴﺶ‬
‫از ده ﻣﻮرد ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺖ آن را ﺷﻬﺎدت داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾315‬‬

‫ﻫﺮدو راي از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻳﻠﻴﻦ آﻧﻬﺎ داراي اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ روش و ﺷﻴﻮهي اداي آن ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ آن‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﺰاع و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪي ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻴﻦ دو ﻃﺮف ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه‬
‫ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﻲ و ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ دﭼﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آن ﺑﺮ دوش ﻫﺮدو ﻃﺮف اﺳـﺖ‪ ،‬ﮔـﺮوه اول‪ ،‬ﺑـﺎور‬
‫ﮔﺮوه دوم را ﺷﺮك آﻟﻮده داﻧﺴﺘﻪ و ﮔـﺮوه دوم‪ ،‬ﮔـﺮوه اول را ﺑـﻪ ﻋـﺪم ﻣﺤﺒـﺖ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮﻫﻤﻴﻦ اﺳـﺎس ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ را آﻣـﺎج ﺗﻴﺮﻫـﺎي‬
‫ﺗﻬﻤﺖ ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﭘﺮاﻛﻨـﺪﮔﻲ ﻣﻴـﺎن ﭘﻴـﺮوان‬
‫ﺧﻮد دﭼﺎر زﻳﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ! زﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎر ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪ و آب ﮔﻞ آﻟـﻮدﺗﺮ ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﺮوه دوم ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻫﻞ ﺻﻼح ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻗﻴﺎس ﻛﺮﻧﺪ‬
‫و داﻣﻨﻪي ﻗﻀﻴﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓـﺖ و روا و ﻧـﺎروا وارد آن ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣﻼﺣﻈـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﻐﻪﻫﺎ و ﻋﺒﺎرات ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻋﺎ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﺷﺪ؛ ﺳﺆال و دﻋﺎ در‬
‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات و ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻣﺤـﺪود ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ در ﻣﻮردﺷـﺎن دو‬
‫دﻳﺪﮔﺎه وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان آن را ﻛـﻢﺧـﺮدي و ﺑـﻲ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺘﻲ‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺮﺷﻤﺮد!!‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن دﻳﮕﺮان را ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻗﻴﺎس ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻛـﻪ در‬
‫داﻳﺮه »اﻋﺘﻘﺎدات و ﻋﺒﺎدات« ﻗﻴﺎس ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻛـﺎرﺑﺮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن‬
‫واﺟﺐ ﺑﻮد از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺻـﺤﻴﺢ رﺳـﻮل او وﺟـﻮد دارد ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻘﺮب ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻋﺒﺎراﺗﻲ از ﻧﻈﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي دﻋﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫آن را ﭘﺲ از دﻋﺎﻫﺎي ﻗﺮآن و ﻣﺎﺛﻮر در ﺳﻨﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ!‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم ﻣﻲداﻧﻢ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﺷﺮك ﻣﺘﻬﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ اﻳـﻦ‬
‫اﻧﺪرز را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ دل و زﺑﺎن ﺧﻮد را از ﺳـﻮء ﻇـﻦ ﭘـﺎك ﮔﺮداﻧﻨـﺪ و ﺑـﺮ‬
‫ﭘﺎﻳﻪي اوﻫﺎم ﺧﻮد اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ را ﺻﺎدر ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ و در ﻣﻮرد دﻳﮕـﺮان ﻗﻀـﺎوت‬
‫ﻧﺎروا ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾316‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺮدود‪:‬‬
‫‪ -5‬ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺮدودﺑﻮدن ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ دﻋﺎﻫﺎي اﻫﻞ ﻗﺒﻮر‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣﻨﺎﺟـﺎت و ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻗـﺮاردادن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان و ﺻـﺎﻟﺤﺎن و‬
‫ﻣﻄﺮحﻧﻤﻮدن ﻣﺸﻜﻼت و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن و اﻣﻴـﺪ و اﻧﺘﻈـﺎر ﺑـﺮآوردهﺷـﺪن‬
‫ﺷﺎن ﺗﻮﺳﻂ آﻧﺎن ﭘﺲ از ﻣـﺮگﺷـﺎن )از روي ﻋﻠـﻢ و ﻋﻤـﺪ( ﺷـﺮك ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭼﺮا آﻧﮕﻮﻧﻪ آدمﻫﺎي ﺳﺎدهدل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻋﺎ و درﺧﻮاﺳـﺖ از ﺧﺪاوﻧـﺪي‬
‫ﻛﻪ از ﻫﺮﭼﻴﺰي و ﻫﺮﻛﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ و ﻗـﺪرت ﺑـﺮآوردهﻧﻤـﻮدن‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎ و رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻼت اﻳﺸﺎن را دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑـﻪ اﺻـﺤﺎب ﻗﺒـﻮر‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ آﻳﺎ روﻳﮕﺮداﻧﻲ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺷﻨﻮا‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ و ﺣـﺎﻇﺮ در ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺟﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﺿﻌﻒ ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﺧﺘﻼل در ﺑﺼﻴﺮت ﻧﻴﺴﺖ؟‪.‬‬
‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ اﺷﺨﺎﺻـﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻮاﻳﻪ و درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻜﺘﻮب ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻓﻮت ﻛﺮده اﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺑﺮ روي ﺿﺮﻳﺢ آﻧـﺎن ﻣـﻲﮔﺬارﻧـﺪ!‬
‫ﻋﺪه اي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﻪ ﻗﺒﻮر ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم دادنﺷﺎن را ﻧﺪارد‪ ،‬از آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ!‪.‬‬
‫آدﻣﻲ ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻨﺞ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ روزي در زﻳﺎرتﮔﺎه ﻣﺸﻬﻮري ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑـﻮده‬
‫و دﻳﺪه ﻛﻪ ﻣﺮدي ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺣﺎل ﻛﻨﺎر ﺿﺮﻳﺢ آﻣﺪ و از ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺮ ﻛﻪ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‬
‫ﻳﻜﻲ از اوﻟﻴﺎ ﺑﻮده ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻤﺶ ﺑـﺮاي وﺿـﻊ ﺣﻤـﻞ ﻛﻤـﻚ ﻛﻨـﺪ! او‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ ﻣﺰار را ﺗﺮك ﻛـﺮد و رﻓـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ از او ﻣـﺮد دﻳﮕـﺮي آﻣـﺪ و از‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻮاي ﭘﺴﺮ او را ﻛﻪ در ﻛﻨﻜﻮر داﻧﺸﮕﺎه ﺷـﺮﻛﺖ ﻛـﺮده‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ!‪ .‬آن آدم ﻇﺮﻳﻒ و ﻧﻜﺘﻪدان ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ دوﻣﻲ ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﺷﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬دوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ! ﺟﻨـﺎب ﺷـﻴﺦ ﻣﻨـﺰل ﺗﺸـﺮﻳﻒ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬آﻗـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻤﺶ ﺑﺮاي وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻣﺸﻜﻞ داﺷﺖ آﻣﺪ و او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑـﺮد‪ ،‬ﻟﻄﻔـﺎً وﻗـﺖ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾317‬‬

‫واﻗﻌﻴﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت و رﻓﻊ اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت زﻧﺪﮔﺎن از‬

‫ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻮﺧﻲ زﺷﺖ و ﺑﻲﻣﺰهاي درآﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬و در ﻣـﻮرد اﻳـﻦ‬
‫روش ﻧﺎروا ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻗﺮار ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه و ﺗﻮﺑﻪ از ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص ﺑـﺮاي دﻋـﺎ در ﭘﻴﺸـﮕﺎه ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺎن دو ﻃﺮف ﺑﺎ اﺧـﺘﻼف ﻣﻴـﺎن ﭘﻴـﺮوان دو دﻳـﻦ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ آن را ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﻣﻌﻘـﻮل و‬
‫ﻣﻘﺒﻮل ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻣﻴﺎن ﻋﻤـﻞ و ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ ﻗﻀـﺎوتﻫـﺎ و‬
‫اﺣﻜﺎم ﻧﺎﺻﻮاﺑﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا را ﻣﻜﺮوه ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫ﭼﺮا؟ ﻣﮕﺮ دﻳﺪار از ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒـﺮ ﻣﺒـﺎرك رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا را از آن اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮد؟ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛـﻪ اﻳـﻦ راي اﺑـﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﻴﻪ در راﺳﺘﺎي »ﺳﺪ ذرﻳﻌـﻪ« و ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻮﺳـﻠﻲ ﺑـﻮده ﻛـﻪ آن را ﻧـﺎروا‬
‫ﻣﻲﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑـﻮده ﻛـﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎﻧﺶ ﻋﻠﻴـﻪ او ﺧﻨﺠـﺮ ﺑـﺮان‬
‫زﺑﺎنﺷﺎن را از ﻧﻴﺎم ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه و ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﻧﺎﺻﻮاﺑﻲ ﺑﺎ او ﻧﻤﻮده اﻧﺪ!‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎورﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺰاع ﭘﻮچ و ﺑﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﻳﺎن داد‪ ،‬و ﺑـﺮ اﻳـﻦ آﺗـﺶ آب‬
‫آﺷﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ رﻳﺨﺖ‪ ،‬و از ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ و ﺗﻼش ﺑـﺮاي ﺗﺸـﻨﺞ دوري ﻧﻤـﻮد و‬
‫ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ!)‪.(1‬‬

‫دﻋﺎﻫﺎﻳﻲ از »ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺳﺠﺎدﻳﻪ« اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ
‬

‫‪ D3; o@/3>s H8 %= # Ls ( 2[] OL F! !NO‬دﻋـﺎي ﺷـﻤﺎره‪:‬‬
‫)‪.(24‬‬
‫»ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و آﻟﺶ درود ﻓﺮﺳﺖ و ﻳﺎرﻳﻢ ﻛﻦ اي ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻳـﺎرﻳﮕﺮي‬
‫ﻛﻪ از او ﻳﺎري ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ!«‪.‬‬

‫ ‪Dk −BX 2[] −64  K ?29 P8‬‬

 ‫﴿‪﴾318‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪¬3C+ 3/"T 1s 1)P!s 2" ,¡%X C+ s a"T  ˜P!s H8 !NO‬‬
‫ ‪ DO0 + 8e‬دﻋﺎي ﺷﻤﺎرة )‪.(54‬‬
‫»ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! اﮔﺮ دﻳﮕﺮان اﻋﺘﻤﺎد و اﻣﻴﺪي ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺗﻮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر‬
‫اﻋﺘﻤﺎد و اﻣﻴﺪم ﺑﻪ ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺟﺰ ﺗﻮ ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻢ و ﺟﺰ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﻣﻴﺪ‬
‫ﻧﺪارم«‪.‬‬

‫_ ‪ D¡%X C+s ` ¡ > L,s‬دﻋﺎي ﺷﻤﺎره‪.(51) :‬‬

‫»ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻛﺴﻲ را ﻧﺨﻮاﻧﻢ و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺗﻮ اﻣﻴﺪي ﻧﺪارم«‪.‬‬
‫‪¡3#ž …3Ts ‹3; \™s ‹ž L,s ‹ C+s ¡#ž ®œ/>s ‹; !NO‬‬
‫‪ .!o@/>s‬دﻋﺎي ﺷﻤﺎره )‪.(52‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗـﻮ اﻣﻴـﺪ ﻣـﻲﺑﻨـﺪم‪ ،‬ﺗـﻮ را‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ و ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ و اﻋﺘﻤﺎد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺳـﺖ‪ ،‬و ﻓﻘـﻂ از ﺗـﻮ ﻳـﺎري‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ«‪.‬‬
‫‪ D¡%3X X Py ` ¡ > RO‚8 /C{ ’ !NO‬دﻋـﺎي ﺷـﻤﺎره‬
‫)‪.(12‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺟﺰ ﺗﻮ ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﻛﺲ ﻧﺒـﺮم و ﮔﻨـﺎﻫﻢ را ﺟـﺰ ﺗـﻮ آﻣﺮزﻧـﺪهاي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫‪DO"L HL aOV #s+ H8 Ë *> h/)u ž h/)u RO$ s 1#s+ ž !NO‬‬
‫دﻋﺎي ﺷﻤﺎره )‪.(28‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورم ﻛﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮاﻫﻲ ﻳﻚ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ از ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻛﻢﺧﺮدي در رأي و ﮔﻤﺮاﻫﻲ در ﻋﻘﻞ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪,‹3, 9 RP> O@C s ‹"O= H8 29s ž /C); C  H8 !NO‬‬
‫"‪ D8)O t@ 2‬دﻋﺎي ﺷﻤﺎره‪.(13) :‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾319‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا! ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮ ﺑﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻜـﻲ از آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺳﺒﺐ رواﺷﺪن ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮد ﭘﻨﺪارد‪ ،‬ﺟﺰ ﺣﺮﻣﺎن و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻧﺼﻴﺒﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻜﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ D¡ 3> 3ž 34%X 5y34 /C9  C  ` !NO‬دﻋـﺎي ﺷـﻤﺎره‪:‬‬
‫)‪.(13‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا در اﻳﻦ ﻧﻴﺎز و دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺴـﻲ ﻏﻴـﺮ از ﺧـﻮدت‬
‫ﻣﻜﻦ«‪.‬‬
‫‪3/* ` a3u 23L ‹3ž 3ªs aC{ 2L ‹>s O@C !NO‬‬
‫;‪` ,?3"/ š ¡%3X ©3  3Ž; ` ,?+‚V šž ¡%œ; a@/>p‬‬
‫;‪‹33@8 ‹`y33= ‹y33; …)/33>\ ,133P4+ šž ‹33, H338 33ž 33ª/‬‬
‫ž‪ D‹VL‬دﻋﺎي ﺷﻤﺎره‪.(20) :‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺎ! ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺎز از ﺗﻮ ﻳﺎري ﺑﺠﻮﻳﻢ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم اﺣﺘﻴـﺎج‬
‫ﺑﻪ درﮔﺎه ﺗﻮ زاري ﻛﻨﻢ! و ﻣﺮا ﻣﻴﺎزﻣﺎي و ﺑﻪ ﭼﻨـﺎن وﺿـﻌﻲ ﻣﺒـﺘﻼ ﻣﻜـﻦ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﻜﻼت و در ﺗﻨﮕﻨﺎاﻓﺘﺎدن از ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻳـﺎري ﺑﺠـﻮﻳﻢ! و ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺑﻴﻨﻮاﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺗﻮ ﺧﺎﺿﻊ ﺷﻮم! و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗـﺮس در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻛﺴـﻲ‬
‫ﺟﺰ ﺗﻮ زاري ﻛﻨﻢ! و ﺑﺪﻳﻦ وﺳـﻴﻠﻪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ ﺧـﻮاري و ﻣﺤﺮوﻣﻴـﺖ و روي ﺑـﺮ‬
‫ﺗﺎﻓﺘﻨﺖ ﮔﺮدم«‪.‬‬
‫‪H#‚3Žu o3GObu 3L, 3=  Ÿ GO¿ ‹ L2# H· O@C !NO‬‬
‫‹  ‪ DL2‬دﻋﺎي ﺷﻤﺎره‪.(22) :‬‬
‫»ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺮا از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮار ده ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﺖ آﺳﺎﻳﺶ ﻫﻤﭽﻮن درﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن‬
‫و ﺑﻴﭽﺎرﮔﺎن ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﮕﻨﺎ ﺗﻮ را ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﺗـﻮ‬
‫را ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺨﻮاﻧﻢ«‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾320‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫رواﻳﺖ ﻫﺪم ﻗﺒﻮر‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﺪاﻧﻴﺪ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﺒﻮر ﺻـﺎﻟﺤﻴﻦ و ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﻫﻞ ﺑﻴـﺘﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮﻗﺪ آن ﺣﻀﺮت ﺗﺒﺮك ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﻗﺪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ و أﺑﻮﺣﻨﻴﻔـﻪ را ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺑﻨـﺎ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ! ﻣﺎ از اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﺒﻮر ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪،‬‬
‫و ﺷﻤﺎ رواﻳﺖ »ﻫﺪم ﻗﺒﻮر« ﻛﻔﺎر را ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ!‪.‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﺒﻮر ﺻﺎﻟﺤﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻛﺴﻲ ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻳـﻢ‪:‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺒﻮر ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ ﺗﻮﻫﻴﻦ و ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ ﺑﺸﻮد! اﻣـﺎ ﻧﻘﻄـﻪ اﺧـﺘﻼف ﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫»اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎي ﺷﻴﻌﻲ و ﺗﻔﺮﻳﻄﻲ ﻫﺎي ﺳﻨﻲ« در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع دو ﭼﻴﺰ اﺳـﺖ‪ :‬ﻳﻜـﻲ‬
‫ﺣﻜﻢ ﺷﺮﻋﻲ »ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺒـﺪ و ﺑﺎرﮔـﺎه« ﺑـﺮ روي ﻗﺒـﻮر و دﻳﮕـﺮي »ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺮ« اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﺛﺎر اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻠﻜﻪ رواﻳﺎت روﺷـﻦ و‬
‫ﺑﻲ ﺷـﺎﺋﺒﺔ ﺷـﻴﻌﻪ ﻧﻴـﺰ در ﻧﻬـﻲ و ﻣـﺬﻣﺖ اﻳـﻦ دو ﻣﻮﺿـﻮع ﻓـﺮاوان اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از آﻧﻬﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ذﻛﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻛﺘﺎبﻫﺎي »ﺗﻬﺬﻳﺐ« ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ و »وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ« ﺷﻴﺦ ﺣﺮ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺎب ‪ 44‬از أﺑﻮاب دﻓﻦ ﻣﻴﺖ در رواﻳﺘﻲ ﻣﻮﺛﻖ از ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪` :3E ?˜O3G# F34 ,OL ¹ O™ i" OL P HL H{ ;s 1\>M‬‬
‫‪DQ‚ ` GGÆ ` OL ¹ O™ ` P ˜OG#‬‬
‫»ﺑﺮادر ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ
از او در ﻣﻮرد ﺑﻨﺎي ﺑﺮ ﻗﺒﻮر و ﻧﺸﺴـﺘﻦ ﺑـﺮ روي‬
‫آن ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ درﺳﺖ و ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻴـﺮ! ﺑﻨـﺎي ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن و‬
‫ﺿﺮﻳﺢ ﺑﺮ ﻗﺒﺮ و ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﮔﭽﻜﺎري و ‪‬ﮔﻠﻜﺎري و ﺗﺰﻳﻴﻦ آن ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺸـﺮوع‬
‫ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎز در ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﺮاح ﻣﺪاﺋﻨﻲ آﻣﺪه ﻛﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق
ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪530  ¤  3>+ e !? 3P « "3> + 3G ` + 3P" OL  P `M‬‬
‫š‹‪DQ‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾321‬‬

‫ﺑﺮ روي ﻗﺒﻮر‪ ،‬ﺿﺮﻳﺢ و ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺴـﺎزﻳﺪ و ﺳـﻘﻒ )و دﻳـﻮار( ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ را ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺠﺴﻤﻪ و ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻧﻴﺎراﻳﻴﺪ! زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲﺷﻤﺮد«‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن آﻣـﺪه ﻛـﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق
ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ ‪DQOL P# s i" OL OG# s  ¤  >+‬‬
‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﻗﺒﺮي ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ آن ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮ آن ﺑﻨـﺎ‬
‫و ﺿﺮﻳﺢ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق ﻧﻴﺰ در ﻛﺘﺎب »ﻣـﻦ ﻻ ﻳﺤﻀـﺮه اﻟﻔﻘﻴـﻪ« در ﺑـﺎب‬
‫»ﻣﻨﺎﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ« آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎزﻫﻢ »ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ« و »ﺷﻴﺦ ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ« در ﻛﺘـﺎب ﻫـﺎي ﺧـﻮد رواﻳـﺖ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫‪DQ+ P" gG» s  ¤  >+ M‬‬
‫»رﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﮔﭽﻜﺎري و ﺗﺰﻳﻴﻦ ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳـﺖﻫـﺎي ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﻮﺟـﻮد در‬
‫ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻮﺛﻖ ﺷﻴﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔـﺎه‬
‫ﺑﺮ روي ﻗﺒﻮر ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮد و ﻫﻴﭻ ﻗﺒﺮي را از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺴـﺘﺜﻨﻲ ﻧﻨﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻗﺒﺮ ﺧﻮد او و اﺋﻤﻪ ﻧﻴﺰ در زﻣﺎن اﻳﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﺲ از وﻓﺎت آﻧﻬﺎ و‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻌﺎﻟﻴﻤﺸﺎن ﺗﻮﺳﻂ دﻳﮕﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر روﺷـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻧﺴـﺎن ﺗﻌﺠـﺐ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﺋﻤﻪ از آن ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮده و در ﻋﻤﻞ ﺧـﻮد آن‬
‫را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﻳﮕﺮان ﺳﻨﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ آن دﺳﺖ زده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺴـﻨﺪﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ وﺟﻮد ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﺮ روي ﻗﺒﺮ ﻓﻼن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺳﻨﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ! از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺣﺠﺖ و ﻣﺮﺟﻊ ﻧﻬﺎﻳﻲ از آن »ﻗـﺮآن« و »ﺳـﻨﺖ« ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص اﺳـﺖ؛ ﻧـﻪ‬
‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ و آن ﺷﻴﻌﻪ ﻳﺎ ﺳﻨﻲ ﺑﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾322‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫آري! ﻗﺒﺮ أﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ را در ﺑﻐﺪاد ﺳﻨﻴﺎن ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎر ﺑﺪ و ﻧﺎرواﻳﻲ را‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ! اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔـﺎه ﺑـﺮ روي‬
‫ﻗﺒﻮر و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ آوردﻳﻢ‪ :‬ﺑﻨﺎي ﮔﺒﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﺮ روي ﻗﺒﻮر از ﻧﻈﺮ »ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ« ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎدر اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ »ﻫﺪم ﻗﺒﻮر« از زﺑﺎن ﻋﻠﻲ
را ﺧﺎص ﻛﻔﺎر داﻧﺴﺘﻦ‪ ،‬اﺷـﺘﺒﺎه ﺑﺰرﮔـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﻜﻢ آن ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارد‪ ،‬زﻳﺮا از ﺳﺎﺣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ دور اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻛﺎري را ﻛﻪ ﺑﺮاي »ﻛﻔﺎر« ﺣﺮام و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺷﻤﺮده‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺎر را ﺑﺮاي »ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن«‬
‫روا ﺑﺪاﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﺿﻤﻨﺎً در ﻫﻴﭻ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﺪه ﻧﺸﺪه ﻛـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص دﺳـﺘﻮر داده ﺑﺎﺷـﺪ ﻗﺒـﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﻣﺮده ﺑﻮد ﭼﻴﺰي ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﺳـﺘﻮر‬
‫ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﻲ ﻗﺒﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺪاد‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﻗﺒﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در‬
‫آن زﻣﺎن ﭼﻴﺰي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ص ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ
دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻗﺒﻮر را ﺧـﺮاب ﻛﻨـﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺖ »ﻣﻮﺛﻖ و ﻣﺘﻮاﺗﺮ« را ﺷﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ آورده اﻧـﺪ‪ ،‬در ﻛﺘـﺎب »ﺻـﺤﻴﺢ اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ« ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪3m@; 8 OL ‹m@;s `s :R$ ;s H; OL  E ,K2>e h­ ;s HLM‬‬
‫‪DQ/# > `ž Ÿ ¢8 Ÿ iE ` /[$ `ž Ÿ`mˆ ,s ` s ,
¤  >+ OL‬‬
‫»از أﺑﻲ اﻟﻬﻴﺎج أﺳﺪي رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ
ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺗﻮ را ﺑﺮاي ﻛﺎري ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ ﻛـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص ﻣـﺮا ﺑـﺮاي‬
‫اﻧﺠﺎم آن ﻓﺮﺳﺘﺎد؟! و آن ﻛﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺠﺴﻤﻪاي را ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬارم‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ آن را ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزم‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﻗﺒﺮ ﺑﻠﻨﺪي را ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬارم‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛـﻪ‬
‫آن را ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﺳﻄﺢ ﻧﻤﺎﻳﻢ!«‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب »وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ« ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪DQ+ G ‘0 + P" 724  a#2u ž  ¤  >+ m@;M‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾323‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﺮا ﺑـﺮاي ﺧـﺮابﻛـﺮدن ﻣﻘﺒـﺮهﻫـﺎ و‬

‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ و ﺑﺖﻫﺎ ﺑﻪ )اﻃﺮاف( ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد«‪.‬‬
‫ﻣﺮﻗﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در اﻃـﺎق‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﺑﻮده)‪ (1‬و دهﻫﺎ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده و ﻗﻄﻌﺎً ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔﺎه‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ! زﻳﺮا ﭘﺲ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ در آﻧﺠﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﮔﻨﺒﺪ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺮﻧﻬـﺎ ﺑﻌـﺪ از‬
‫رﺣﻠﺘﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﻣﺮﻗﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي »ﺣﺎﺟﺖﺧﻮاﻫﻲ و ﺗﻮﺳﻞ« ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻧﻴﺎن ﮔﻨﺒﺪ ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺪﻓﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣـﺎ‬
‫ﻛﺎر ﺑﻌﻀـﻲ از اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ ﺑـﻲﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ »ﻛﺘـﺎب و ﺳـﻨﺖ« را ﻣﺸـﺮوع ﺗﻠﻘـﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ؟!‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﻨﺸﺎء اﺷﺘﺒﺎه ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮ اﻓﺮاﻃﻲﻫﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﻋﺪهاي ﺳﻨﻲ ﺧﺮاﻓﻲ روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻫـﺮ ﻣﻄﻠـﺐ ﺻـﺤﻴﺤﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﺮ ﺧﺮاﻓﻪاي ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ! و‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﻲ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺪه ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻳﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪ! ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻜـﻪ ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺷـﺪت‬
‫ﻓﺮﻗﻪ و ﻣﺬﻫﺐﺳﺎزي را ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﻨﺎرﻧﻬﺎدن ﺗﻌﺼﺒﺎت‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻓﺮﻗﻪاي و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ »ﻛﺘﺎب« و »ﺳﻨﺖ« دﻋﻮت ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬و از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻓﻘﻬﻲ ﻧﻴﺰ »ﻓﻘﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻳﺎ ﻓﻘﻪ ﻣﻘﺎرن« را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﻲ ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ و ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻊ ﻓﻘﻬﻲ ﺣﻜﻤﻲ ﺷﺮﻋﻲ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﻜﻢﺗﺮ و ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫»ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ« اراﺋﻪ داده ﻳﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬از آن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﺷﻮد!‪.‬‬

‫ =‪ [$ ›$ +, 0 5,0 L, NE F4 <2#  ' # Ÿ %‬ل ; ‪D!!1> 5,‬‬
 ‫﴿‪﴾324‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺗﺒﺮكﺟﻮﻳﻲ از ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔﺎه‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﺒـﻮر ﺻـﺎﻟﺤﻴﻦ و ﺗﺒـﺮك ﺟـﻮﻳﻲ از آن ﺟـﺰو ﺳـﻨﺖ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و رواﻳﺎت ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺘﻌﺪدي از اﻫﻞ ﺳـﻨﺖ ﻧﻴـﺰ در اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎره وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ )ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ( رواﻳﺎﺗﻲ را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬در ﻗﺤﻄﻲ و ﺧﺸﻚﺳﺎﻟﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻋﺪهاي از ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪل‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ و او آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺒﺮكﺟﻮﻳﻲ از ﻣﺮﻗﺪ ﻣﺒﺎرك و ﺷﺮﻳﻒ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪3 o; ;  # /9  ž £ 0 8  O@C P iE  xM‬‬
‫>" «)‪.(1‬‬
‫»ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺮ و آﺳﻤﺎن ﻛﺎﻧﺎﻟﻲ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﺪ! ﺗﺎ ﺑﻴﻦ او و‬
‫آﺳﻤﺎن ﺳﻘﻔﻲ ﺷﻮد )و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺮﺣﻢ ﻓﺮﻣﻮده و ﻓﻴﺾ ﺧﻮد را از آن ﻣﻜﺎن ﻛﺎري‬
‫ﺳﺎزد!(‪.‬‬
‫‪!‹/8e …/>ž !¤  >+ # :E P iE ž ¾+{ H; _; M -2‬‬
‫¦‪.(2)« "> Ns 5i=s 7u   ¤  >+ 5\  O4 2E N‬‬
‫»ﺑﻼل ﭘﺴﺮ ﺣﺎرث ﻛﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﻣﺒﺎرك ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رﻓـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ! ﺑـﺮاي‬
‫اﻣﺘﺖ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﻛﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ! رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮاﺑﺶ آﻣﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎران ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎرﻳﺪ!«‪.‬‬
‫‪1@3V  i" . H8 aŽPE ?y=\ ,¤  >+ iE OL [$ ?C -3‬‬
‫‪.(3)«1P L OL‬‬

‫ >‪Dh ,8+, H‬‬

‫ ‪Dfh ,@ B0  h ,K+P ˜/‬‬
‫‪DK' C H;   -‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾325‬‬

‫»ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪ و ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك را از آن ﺑﺮﮔﺮﻓـﺖ و‬

‫ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻧﻬﺎد و ﮔﺮﻳﺴﺖ«‪.‬‬
‫‪H; š@8 2C   ¤  >+ 28 ž Ÿ 8 # .‚= H; [L h= žM -4‬‬
‫‪H38 /@[3> 3 P# :E ?‹P# 8 :" P# P iE 2L Ÿ 2LE FPC‬‬
‫‪.(1)«¤  >+‬‬
‫»ﻋﻤﺮ روزي ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل اﷲ ص رﻓﺖ و ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ را دﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺎر‬
‫ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺗﻮ را ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻨﻴﺪم ﻣﺮا ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ اﻧﺪاﺧﺖ!«‪.‬‬
‫‪F3PE\ ,3OL 3C ¶3[# 523L 3P# F3@C P iE s Ÿ`_; žM -5‬‬
‫{‪.«OP"# [Ž# F@ o{ H‬‬
‫»ﺑﻼل ﻛﻨﺎر ﻣﺮﻗﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻣﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧـﺎك ﻣﺎﻟﻴـﺪ و ﮔﺮﻳـﻪ ﻛـﺮد و‬
‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻪ آﻏﻮش ﻛﺸﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻮﺳﻴﺪ«‪.‬‬
‫‪13O0 5iE OL ½‚*; aW#L ?8s ; ;s H; H2PL ?8 uM -6‬‬
‫; ž Ÿ‪.(2)Q‬‬
‫»ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪‬ﻣﺮد‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺳﺘﻮر داد ﺑـﺮ ﻗﺒـﺮ او ﺧﻴﻤـﻪاي‬
‫زدﻧﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺮ آن ﮔﻤﺎﺷﺖ«‪.‬‬
‫‪.(3)«I)C 1; R#' iE OL Ÿ $‚ .ª# s[L 8sM -7‬‬
‫»ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﭼﺎدري را ﺑﺮ ﻗﺒﺮ زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﺟﺤﺶ ﺑﺰﻧﻨﺪ!«‪.‬‬

‫ >‪Dh ,C8 H; H‬‬

‫ !)˜ ;‪Dh ,K+b‬‬
‫‪D-h 2@> H; ?"P$ -‬‬
 ‫﴿‪﴾326‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﭘﺎﺳﺦ‪:‬‬
‫در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ زﻳﺎرت ﻗﺒﻮر ﺻـﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و در‬
‫ﺑﺎره ﺗﻌﺎرض آن ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ »زﻳﺎرت ﻗﺒﻮر« ﻗﺒﻼً ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘـﻂ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ آوردهاﻧﺪ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﺷﺎﻫﺪ و دﻟﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺚ رواﻳﺖﺷﺪه را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻗﺒـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎ در اﻃـﺎق‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻮده و او آﻧﺠﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮد و اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺖ اﻓـﺮاد ﺑـﻪ زﻳـﺎرت ﻣﺮﻗـﺪ‬
‫ﻣﺒﺎرك ﺑﺮوﻧﺪ و از ﺧﺎك آن ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﺑﻤﺎﻟﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻪ اش را ﻣﺤـﻞ رﻓـﺖ و آﻣـﺪ‬
‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺷﻤﺎ از آن ﺗﺒﺮكﺟﻮﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ »اﺑﻦ رﺳﺘﻪ« در ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﺳﻮي وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ واﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﺧﻠﻴﻔـﻪ در ﺳـﺎل ‪91‬‬
‫ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﻲ را ﺧﺮاب ﻧﻤـﻮد و دوﺑـﺎره ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﺳـﻨﮓﻫـﺎي ﻣﺮﻣـﺮ‬
‫ﻣﻨﻘﻮش و ﻣﻮازﻳﻴﻚ روﻣﻲ آن را ﺑﺎزﺳﺎزي ﻛﺮد‪ ،‬و ﺳـﻘﻒ ﻣﺴـﺠﺪ را ﺑـﺎ ﭼـﻮپ‬
‫ﺳﺎج و آب ﻃﻼ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و اﻃﺎقﻫـﺎي ﻫﻤﺴـﺮان ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ را ﺑـﻪ ﺻـﺤﻦ ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫اﻓﺰود‪ ،‬و ﺑﺎﻹﺟﺒﺎر ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ«)‪.(1‬‬
‫ﻗﺒﻞ از آن ﺑﻪ ﻗﻮل »إﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ«‪» :‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﺻﺤﺎب ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و در ﻣﺴـﺠﺪش ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ و ﺧﺮوج از آن ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﺻـﻠﻮات‬
‫ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﻗﺒﻞ از آن او در اﻃﺎق ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺪﻓﻮن ﺑـﻮد‪ ،‬و اﺻـﺤﺎب ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ‬
‫وﺟﻪ وارد اﻃﺎق ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﺧﺎرج از آن ﭘﺸﺖ در ﻫﻢ ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ب ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﻤﻜﻲ از ﻳﻤـﻦ و‬
‫ﻣﺼﺮ ﺑﺮاي ﻓﺘﺢ ﺷﺎم و ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص از اﻳﻤـﺎن‬
‫اﻫﻞ ﻳﻤﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ ﻫﻴﭽﻴـﻚ از‬
‫آﻧﺎن ﻛﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺮﻓﺖ و داﺧﻞ ﺣﺠﺮه ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫ ‪ ,/>+ H; ,a* ›Le‬ﺗﺮﺟﻤﺔ‪D%P0 %8 ?+W/ ,fdk , OA 5E o9 ^0, :‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾327‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫از رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ »ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼـﻮر« در‬
‫»ﺳﻨﻦ« ﺧﻮد از »ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ« ﻧﻮه ﻋﻠﻲ
ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﻣـﺮدي‬
‫را دﻳﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺴﻴﺎر رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪) ،‬و اﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﺒﺎرﻛﺶ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﺿﺎﻓﻪ و در آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد( ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺮد!‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪DQœOP N_! ¦ !N/0 m9 OL  O! Ÿ 2L KiE yb/ `M‬‬
‫»ﻗﺒﺮ ﻣﺮا زﻳﺎرﺗﮕﺎه ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ! ﻫﺮﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺑﺮ ﻣـﻦ ﺻـﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳـﺘﻴﺪ!‬
‫زﻳﺮا ﺻﻠﻮات ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ رواﻳﺖ از اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ
ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش و از ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و »أﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﺣـﺎﻓﻆ ﻣﻘﺪﺳـﻲ« آن را در ﻛﺘـﺎب »ﻣﺨﺘـﺎر« آورده‬
‫اﺳﺖ)‪.(1‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ از ﻗﻮل ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ در ﺧﺸـﻚﺳـﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬وﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻴـﺎن ﻗﺒـﺮ و آﺳـﻤﺎن‬
‫ﻛﺎﻧﺎﻟﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗـﺮﺣﻢ ﻓﺮﻣـﻮده و ﻓـﻴﺾ ﺧـﻮد را از آن ﻣﻜـﺎن‬
‫ﺟﺎري ﺳﺎزد«‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﻲاﺳﺎس اﺳﺖ؛ زﻳﺮا در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص »ﻣﺰار«‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻛـﻪ از واﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﻃﻼﻋـﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ »ﺟﻌﻠﻲ« دﺳﺖ زده اﺳﺖ!‪.‬‬

‫ ‪5,0 1#+
H#,@ H#' −o9 H; OL ' QO@# ;sM :1> 528( oA 1> F4 Z;8 +,‬‬
‫>‪ 1+  ,B ,,08 L, _W8 Z+ K; 0 2#,  i8& iE +0 +, + K,8  0 1‬‬
‫ ‪i83& ' N4   ,72C ' 7+2& 0 + b> /4 9 #( :1*<  , [  +0 H# ' +‬‬
‫ ‪¦3 Ÿ + 3PE N 3; ` Ÿ 23L KiE yb/ `M :, 8 oA  i8& ?K W; ,1> 52‬‬
‫‪+ 3/#4 3=  2342 +E 5<2L  28(  1+ F] 8 iEM ,QN/0 ®9 œOP# N[O‬‬
‫‪DDQ23>+38 H8 ; ,2; 0 04  7_> 2/>*; ,+,  7_> H8 ; ’& ,2 />iE‬‬
‫"‪DQKVE > # ^0, Q29 / a""9M ' F‬‬
 ‫﴿‪﴾328‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻗﺤﻄﻲ و ﻧﻴﺎﻣﺪن ﺑﺎران ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻼم ﻣﺮدم را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا رﻓﺘﻪ و ﻧﻤﺎز ﻃﻠﺐ ﺑـﺎران‬
‫»اﺳﺘﺴﻘﺎء« ﺑﻪ ﺟﺎي آورﻧﺪ و ﻫﻤﮕﻲ دﻋﺎ ﻛﻨﻨـﺪ! و ﻫﺮﮔـﺰ دﺳـﺘﻮر ﻧـﺪاده ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺮي ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻛﻪ »ﺑﻼل ﺑﻦ ﺣﺎرث
ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻗﺒـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص رﻓـﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ ﺧﻮد ﺑﺎران ﻃﻠﺐ ﻛﻦ! زﻳﺮا ﻫﻤﻪ دارﻧﺪ ﻫـﻼك‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺧـﻮاب او آﻣـﺪ و ﺧﺒـﺮ داد ﻛـﻪ ﺑـﺎران ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﺎرﻳﺪ!«‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﻤﺎ اداﻣﻪ ﺣﺪﻳﺚ را ﻗﻴﭽﻲ ﻛـﺮده‬
‫و ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺪان ﻧﻨﻤﻮده اﻳﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﺎﻣﻞ آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻼل ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻛﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا! ﺑـﺮاي‬
‫اﻣﺘﺖ از ﺧﺪا ﺑﺎران ﻃﻠﺐ ﻛﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮاﺑﺶ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎران ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎرﻳﺪ! اﻣﺎ ﺗﻮ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب ﺑـﺮو و‬
‫ﺳﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎن و ﺑﻪ او ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه ﻛﻪ ﺑﺎران ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﺎرﻳـﺪ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻼم و ﺑﺸﺎرت رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺨﺘﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ!«)‪.(1‬‬
‫اﮔﺮ ﺷـﻤﺎ ﺑﺨـﺶ اول ﺣـﺪﻳﺚ را ﻗﺒـﻮل ﻛـﺮده اﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺑﺨـﺶ دوم آن ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺳﻼم رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺑﺎرﻳﺪن ﺑﺎران را ﺑﻪ او ﻣﮋده داد‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟! وﻟﻲ ﻣﺎ اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﺳﺎﺳﺎً ﻗﺒـﻮل ﻧـﺪارﻳﻢ! زﻳـﺮا ﮔﺬﺷـﺘﻪ از ﺿـﻌﻒ‬
‫اﺳﻨﺎد و ﻃﺮق رواﻳﺖ آن ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻣﻮرد ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در آن زﻣﺎن‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد!‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ آورده اﻳﺪ‪» :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ص آﻣـﺪ و ﻣﺸـﺘﻲ‬
‫ﺧﺎك را از آن ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻧﻬﺎد و ﮔﺮﻳﺴﺖ!« ﺑﻪ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ ﺧﺒـﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ و ﺗﺒﺮكﺟﻮﻳﻲ از ﻗﺒﻮر ﭼﻪ رﺑﻄﻲ دارد؟ اﮔـﺮ آن را ﺻـﺤﻴﺢ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ! ﺗﻨﻬـﺎ‬

‫ ‪D-nYk ,K, [> ,   ,fh ,@ B0 −h ,K+P ˜/‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾329‬‬

‫ﻧﻮﻋﻲ اﺑﺮاز ﻋﻼﻗﺔ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﺑﻮده؛ ﻧﻪ اﺟﺮاي ﻳﻚ دﺳﺘﻮر دﻳﻨﻲ‪ ،‬و ﻧﻪ دﻟﻴﻠﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﺒﺮكﺟﻮﻳﻲ از ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ!‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺟﺰو ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت و ﺳﻨﺖﻫـﺎي ﺟـﺎري اﺳـﻼم و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺎدات ﺷﺮﻋﻲ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺷﻌﺎﻳﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر آﻳـﺪ‪ ،‬ﻻزم ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص وﺻﻴﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬او را در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ وﺳﻴﻊ دﻓﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤـﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺒﺮ ﻣﺒﺎرﻛﺶ دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﻨﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ »ﺧﺒﺮ و رواﻳـﺖ واﺣـﺪ ﻳﻌﻨـﻲ ﻏﻴﺮﻣﺘـﻮاﺗﺮ« و ﻳـﺎ‬
‫ﺟﻌﻠﻲ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻣـﺮدود و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺳﻨﻲ و ﺷﻴﻌﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺧﺒﺮي را در ﻛﺘﺎﺑﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻤﺶ را ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎً‪ :‬ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻳﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب روزي ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رﻓﺖ و‬
‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ را دﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺸﺴﺘﻪ و دارد ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺖ ﺟﻌﻞ و دروغ آﺷﻜﺎري اﺳﺖ! زﻳﺮا در زﻣﺎن ﻋﻤـﺮ
ﻗﺒـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫داﺧﻞ ﻣﻨﺰل ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﻨﻮز ﺟﺰو ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺪه ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﺎذ‬
‫ﻛﻨﺎر آن ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻨﺪ! راوي ﺟﺎﻫﻞ و ﻛﻢﺣﺎﻓﻈﻪ!! ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫زﻣﺎن ﺧﻮد در ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ! در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎ در ﺣﺠﺮة ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻮد و در ﻋﺼﺮ اﻣﻮي و در ﺳﺎل ‪ 91‬ﻫﺠﺮي ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎدﺳﺎً‪ :‬از ﻧﻘﻞ ﻧﺎﺗﻤـﺎم اﻳـﻦ رواﻳـﺖ ﻛـﻪ آورده اﻳـﺪ‪» :‬ﺑـﻼل ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻗﺒـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص آﻣﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﺸﻴﺪ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و ﺑﻮﺳﻴﺪ!« ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي را ﻣﻲﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ؟‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ رﻧﺞ و اﻧﺪوه ﻓﺮاق رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻮده ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ و ﻋﺒﺎدت! اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آن ﻳﻜﻲ از ادﻋﺎﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ را ﺗﻨﻬـﺎ از اﻫـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻬﺎرده ﻣﻌﺼﻮم ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﻓﺖ! ﭼﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﺒـﺎره ﺗـﺎﺑﻊ ﺑـﻼل و‬
 ‫﴿‪﴾330‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺳﺎﻳﺮ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﺪﻳﺪ؟! آﻳﺎ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺷﻤﺎ رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮﻣﻌﺼﻮم را ﺟﺰو‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ارﺑﻌﻪ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﺟﻤﺎع و ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورد؟!‪.‬‬
‫ﺳﺎﺑﻌﺎً‪ ً:‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ »ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺑﻜـﺮ ﻓـﻮت ﻛـﺮد‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﺑﺮ ﻗﺒﺮ او ﺧﻴﻤﻪاي زدﻧﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ آن ﮔﻤﺎﺷـﺘﻨﺪ!«‪ ..‬آﻳـﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺑﻪ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ رواﻳﺖ ﺟﺰو ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮده اﺳـﺖ؟ ﭼـﺮا‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﺑﺮاي ﻗﺒﺮ ﺧﻮد ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤـﺰه
و‪...‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد؟ آﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲداﺷﺖ؟‪.‬‬
‫ﺛﺎﻣﻨﺎً‪ :‬آﺧﺮﻳﻦ رواﻳﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ
دﺳﺘﻮر داد‪ ،‬ﭼﺎدري ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒـﺮ زﻳﻨـﺐ‬
‫زدﻧﺪ! ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت اﺳﺖ! آﻳﺎ ﺻـﺤﻴﺢ اﺳـﺖ اﻋﺘﻘـﺎدات اﺳـﻼﻣﻲ را ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه و ﻧﺎﺳﺮه و ﻏﻴﺮﻋﻠﻤـﻲ ﻗـﺮار داد؟ آﻳـﺎ ﻋﻤـﺮي ﻛـﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر داد‪» :‬ﺷﺠﺮة اﻟﺮﺿﻮان« را ﻛﻪ در زﻳﺮ آن ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده و در زﻣﺎن او ﻋﺪهاي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺒﺮك ﻛﻨﺎر آن درﺧﺖ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ از دﭼﺎرﺷﺪن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﺮك)‪ (1‬از رﻳﺸﻪ ﺑﺮﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﺎري را ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!‪.‬‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺎر ﺧﺪاﻳﻲ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻮدن‬

‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{¯‪º¹¸¶µ´³²±°‬‬
‫»¼½ ¾¿ ‪» Y :«Le z‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ آﻧﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﭘﺮﭼﻤﺪار ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ ‪+, .)3! 30 13=+, ( +30 O38 ' 34< ,23[ # ' ’&
[L ?ª9‬‬
‫‪+,  2+B<8 '  52 ZS −52 0š B (E +,  2,0 1@;  i8& ; ( #' ,P#29‬‬
‫‪D!, W «) ; 8  2+(+, W#+ ' + ( 0 ,, + />, ,2 [ 9 28‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾331‬‬

‫»‪3/* ` a3u 23L ‹3ž 3ªs a3C{ 2L ‹\>s O@C NO‬‬
‫;‪` ,?3"/ šž ¡%3X ©3  3Ž; ` ,?+‚V šž ¡%œ; a@/>p‬‬
‫;‪‹33@8 ‹`y33= ‹y33; …)/33>\ ,133P4+ šž ‹33, H338 33ž 33ª/‬‬
‫ž‪.(1)«‹VL‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺎ! ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺎز از ﺗﻮ ﻳﺎري ﺑﺠﻮﻳﻢ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺴـﻜﻨﺖ‬
‫ﺑﻪ درﮔﺎه ﺗﻮ ﺗﻀﺮع و زاري ﻛﻨﻢ و ﻣﺮا ﻣﻴﺎزﻣﺎي و ﺑﻪ ﭼﻨﺎن وﺿﻌﻲ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻜﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﻜﻼت و در ﺗﻨﮕﻨﺎاﻓﺘﺎدن از ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻳﺎري ﺑﺠﻮﻳﻢ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺑﻴﻨﻮاﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺗﻮ ﺧﺎﺿﻊ ﺷﻮم‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮس در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻛﺴـﻲ‬
‫ﺟﺰ ﺗﻮ ﺗﻀﺮع ﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﺑﺪﻳﻦ وﺳـﻴﻠﻪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ ﺧـﻮاري و ﻣﺤﺮوﻣﻴـﺖ و روي ﺑـﺮ‬
‫ﺗﺎﻓﺘﻨﺖ ﮔﺮدم«‪.‬‬
‫آﻳﺔ اﷲ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﻮﻳﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪`ž F3/# ` 8 `ž \# ` ,¤ `ž p 2P@# ` s Ž/"# ¤; #pM‬‬
‫‪.(2)«¡}s 2" `ž ,; `ž o@/# ` OL‬‬
‫»ﻻزﻣﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒـﺎدت ﻧﻜﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﻮان ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ از ﻏﻴﺮ او ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻏﻴـﺮ او ﺗﻮﻛـﻞ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺰ او از دﻳﮕﺮي در اﻣﻮر ﺧﺎص ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ درﺧﻮاﺳـﺖ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ! در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﭼﺎر ﻋﻤﻞ ﺷﺮك ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ !)* >‪Dd 5+ KL, ,#,‬‬

‫ ‪Ddk (" %*  k!e‬‬
 ‫﴿‪﴾332‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‬
‫ﻣﻬﺪوﻳﺖ )اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن(‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻬﺪي ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ؟‬
‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺷﻴﻌﻲ ﻋﺮاﻗﻲ در ﻛﺘـﺎب‪» :‬ﺳـﻴﺮ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻲ از ﺷﻮرا ﺗﺎ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ« ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻌﺪ از اﺛﺒﺎت ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎرﺑﻮدن دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻘﻠﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺎﺋﻠﻴﻦ ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫وﺟﻮد )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي( ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﺪ ﻛـﻪ آن ﺑـﺎور ﺑﺠـﺰ ﻓﺮﺿـﻴﻪاي‬
‫اﺟﺘﻬﺎدي ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﻗﻄﻌﻲ ﻛﻪ ﻋﺪهاي از ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ آن را ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﺎره آن ﺳﺆالﻫﺎي ﻣﻬﻢ و ﺣﻴﺮتزاﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻴﺎز‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬و آن ﺳﺆالﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ؟‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﭼﮕﻮﻧﻪ آن ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ؟‪.‬‬
‫ج‪ -‬اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﭼﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ درﺑﺮ داﺷﺖ؟‪.‬‬
‫د‪ -‬ﻣﺤﻴﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮي آﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻮد؟‪.‬‬
‫ﻫـ‪ -‬ﭼﺮا اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪي ﺑـﺮاي اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي را اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ؟‪.‬‬
‫و‪ -‬در ﻣﻘﻄــﻊ زﻣــﺎﻧﻲ »ﺣﻴــﺮت« و ﺳــﺮدرﮔﻤﻲ ﺑﻌــﺪ از وﻓــﺎت اﻣــﺎم ﺣﺴــﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي ﭼﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮد؟‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﺑﺎﻻ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺟﻮاب درﺳﺖ و دﻗﻴﻘﻲ داد ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ و ﺳﻪ ﻗﺮن اول ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺸﻴﻊ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﺑـﺪﻫﻴﻢ و ﺑـﺎ‬
‫رﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎي »ﻣﻬﺪوﻳﺖ« و ارﺗﺒﺎط آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻓﺮﻗـﻪﻫـﺎي‬
‫اﻫﻞ ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاﻃﻲ »ﺑﺎﻃﻨﻴﻪ« ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺴﺒﺖدادن ﺧﻮد ﺑـﻪ »اﻫـﻞ اﻟﺒﻴـﺖ« ﺗـﻼش‬
‫ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾333‬‬

‫ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻏﻠﻮ و ﻣﻬﺪوﻳﺖ‬

‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪:‬‬
‫در ﻓﺼﻞ دوم ﻛﺘﺎب )ﺳﻴﺮدﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻲ( ذﻛﺮ ﻛـﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﮔﺮوه ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻬﺪي )ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣﺎن( ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ زاﻳﻴﺪه ﮔﺮوهﻫﺎي »ﻏﺎﻟﻲ و اﻓﺮاﻃﻲ« ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﮔﺮوه از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻬﺪيﺑﻮدن ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺳﺒﺄﻳﻪ )ﭘﻴﺮوان ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ( ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ »رﺑﻮﺑﻴـﺖ« و‬
‫ﺧﺪاﺑﻮدن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﻳﺖ )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ( ﺑـﺎور داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧـﺎم اﻳـﻦ ﮔـﺮوه‬
‫)ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﻪ( ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎورﻫﺎي ﮔﺮوه )ﺳﺒﺌﻴﻪ( و ﻏـﻼت ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﮔـﺮوه‬
‫)ﻛﺮﺑﻴﻪ( ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ)‪.(2‬‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه )ﻏﻼت ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﻪ( ﺑﻨﺎم )ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﺑﺮﺑﺮي( ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺪوﻳﺖ )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ( را ﻣﺘﺤﻮل ﻛﺮد و ﺑﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ و ﻧﺒـﻮت )اﺑـﻦ‬
‫ﻛﺮب( ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ و از او اﻣﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ ﻛـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ آﺳـﻤﺎن در ارﺗﺒـﺎط‬
‫اﺳﺖ)‪.(3‬‬
‫از آن ﻓﺮﻗﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ )ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ( ﻣﻨﺘﺴـﺐ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺲ آن )ﺑﻴﺎن ﻧﻬﺪي( ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﻳﺖ )اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ( ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻮرد او ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻠﻮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺒﻮت او ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ)‪.(4‬‬
‫ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ از )ﻏـﻼت ﻛﻴﺴـﺎﻧﻴﻪ( ﻛـﻪ ﺑـﻪ )ﺟﻨﺎﺣﻴـﻪ( ﻣﻌـﺮوف ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻬﺪوﻳﺖ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻃﺎﻟﺒﻲ )ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻃﻴﺎر( ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ › ‪dk :[E K@ −›* ?`"u ,k :/b;  −a@W‬‬
‫ › ‪Dnk :[E K@ −›* ?`"u ,nk :/b;  −a@W‬‬
‫‪Dnk :[E K@ −›*  ?`"u ,fk :/b;  −a@W › -‬‬
‫‪D-n  -Yk :[E K@ −›*  ?`"u ,-Y  -  k :/b;  −a@W › Y‬‬
 ‫﴿‪﴾334‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻴﻤﺎري »ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاط« ﺑﻪ ﮔﺮوه زﻳﺪﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﻳﺖ‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ذواﻟﻨﻔﺲ اﻟﺰﻛﻴﻪ( ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺮگ او‬
‫را ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻏﻴﺒﺖ و ﻣﻬﺪوﻳﺘﺶ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و آن ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاﻃـﻲﮔـﺮي‬
‫ﻛﻪ )ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﻪ( ﺑﻪ آن دﭼﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﺮوه از زﻳﺪﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎﻳﻪ ﻏﻴﺒﺖ )ذي اﻟـﻨﻔﺲ اﻟﺰﻛﻴـﻪ( ﻃﺒـﻖ ادﻋﺎﻫـﺎي اﻳـﻦ ﮔـﺮوه از زﻳﺪﻳـﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻨﺎم )ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺳﻌﺪ( ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺪوﻳﺖ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و ﺑﺮاي ﺧﻮد ادﻋـﺎي‬
‫ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﻛﺮد‪ ،‬او ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺮاي او وﺣـﻲ‬
‫ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫روش ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاﻃﻲﮔﺮي از ﻓﺮﻗﻪ )ﻣﻐﻴﺮه( ﺑﻪ ﮔـﺮوه )ﺧﻄﺎﺑﻴـﻪ( ﻧﻴـﺰ ﺳـﺮاﻳﺖ‬
‫ﻛﺮد‪) ،‬ﺧﻄﺎﺑﻴﻪ( ﻃﺮﻓﺪاران »اﺑﻮﺧﻄﺎب ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ زﻳﻨﺐ اﺟﺪع« ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ در‬
‫ﺑﺎره اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺗﺎ ﺣﺪ ﺧﺪاداﻧﺴﺘﻦ او ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاط ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻣﺮگ او را ﻛﻪ در زﻣـﺎن ﺣﻴـﺎت‬
‫ﭘﺪرش اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺒﺖ و ﻣﻬﺪوﻳﺘﺶ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ)‪.(2‬‬
‫در آن ﻓﻀﺎي ﻏﺒﺎرآﻟﻮد و ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ و ﭘﺮ از ﻏﻠﻮ و ﻣﺒﺎﻟﻐـﻪ در ﻣـﻮرد اﻣﺎﻣـﺎن‪،‬‬
‫ﻋﺪهاي از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻓﻄﺤﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻬـﺪوﻳﺖ )ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ اﻓﻄـﺢ ﺑـﻦ ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫ﺻﺎدق( ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐﺗـﺮﻳﻦ اﻋﺘﻘـﺎد ﺑـﻪ ﻣﻬـﺪوﻳﺖ در آن‬
‫زﻣﺎن ﺑﻮد! زﻳﺮا ﻣﻬﺪوﻳﺖ را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺴﺒﺖ دادﻧـﺪ ﻛـﻪ اﺳﺎﺳـﺎً وﺟـﻮد ﺧـﺎرﺟﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ او )ﻣﻬﺪي ﻏﺎﺋﺐ( ﺷﻮد! و ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ذﻫـﻦ ﺧـﻮد اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺑﻮد!‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ )ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق اﻓﻄﺢ( ﻓﻮت ﻛﺮد و ﻓﺮزﻧـﺪي را از ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﺟﺎي ﭘﺪرش را در ﻣﻨﺼﺐ اﻣﺎﻣﺖ ﭘﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن »ﻓﻄﺤﻴﻪ«‬
‫ﺑﺎ وﺿﻌﻲ ﺑﺤﺮاﻧﻲ روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺿﺮورت اداﻣﻪ و دوام اﻣﺎﻣﺖ ﻧﺴـﻞ‬

‫ › ‪Dnnk :[E K@ −›* ?`"u ,-k :/b;  −a@W‬‬
‫ › ‪Dfk :[E K@ −›*  ?_"u ,  fk :/b;  −a@W‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾335‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺟﻤﻊ ﺑـﻴﻦ دو‬
‫ﺑﺮادر در اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺠﺰ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ)‪.(1‬‬
‫ﺑﺎور ﺑﻪ وﺟﻮد )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻓﻄﺢ( اﺑﺘﺪا ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑـﻴﺶ ﻧﺒـﻮد‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ اﻳﺸﺎن داﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت واﻗﻌﻴـﺖ آن ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺳـﺮﻫﻢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬ﻣﻼﻗﺎت و دﻳﺪار او ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ!‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻏﻴﺒﻲ را ﺑﺮاي او وﺿﻊ و ﺟﻌﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از آن داﺳـﺘﺎنﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﻣﻮﺟﻮد و زﻧﺪه اﺳﺖ! اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﮔﺮوﻫﺎي ﻏﺎﻟﻲ و اﻓﺮاﻃﻲ از ﻗﺒﻴﻞ‪» :‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺎﺣﻴﻪ‪ ،‬ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﻪ و ﺧﻄﺎﺑﻴﻪ«‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از »ﺷﻴﻌﻴﺎن« ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻏﻼت ﮔﺮوه )واﻗﻔﻴـﻪ( ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻬﺪوﻳﺖ و ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺎﻇﻢ ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ادﻋـﺎ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ او ﺗـﺎ‬
‫زﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم زﻧﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺪه دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ زﻧﺪه ﺷﺪه و در ﺟـﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻲ ﻣﺨﻔﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ)‪.(2‬‬
‫ﮔﺮوه )واﻗﻔﻴﻪ( ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن روﺷﻲ را ﻛﻪ رﻫﺒـﺮان دو ﻓﺮﻗـﻪ ﺷـﻴﻌﻲ )ﻛﻴﺴـﺎﻧﻴﻪ و‬
‫زﻳﺪﻳﻪ( درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﺧـﻮد ﺳـﻮء اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮده و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ »ﻏﻴﺒﺖ و ﻣﻬﺪوﻳﺖ« اﺋﻤﻪ را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ادﻋﺎي‬
‫اﻣﺎﻣﺖ و ﻧﺒﻮت ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻨﺎم )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﻛـﻮﻓﻲ( ادﻋـﺎي ﺧﻼﻓـﺖ و‬
‫ﻧﻴﺎﺑﺖ ﺧﺎﺻﻪ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺎﻇﻢ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬او ﻣـﻲﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻛﺎﻇﻢ ﻏﺎﺋﺐ ﺷﺪه و ﻣﻦ ﺑﺎ او ﺗﻤﺎس دارم! و از اﻳﻦ راه ﺑﻪ ﭘﻮل و داراﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻠﻨﺪي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪) .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ( وﺻﻴﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺧﻮد ﻧﻴﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش )ﺳﻤﻴﻊ( و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﻧـﻮهاش ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﺷـﻮد! او ادﻋـﺎ‬

‫ ‪Dffk :[E K@ −›* ?`"u‬‬

‫ › ‪dk :[E K@ −›* ?`"u ,fdk :/b;  −a@W‬‬
 ‫﴿‪﴾336‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻮد او ﺗﺎ زﻣﺎن ﻇﻬﻮر اﻣـﺎم ﻣﻮﺳـﻲ ﻛـﺎﻇﻢ »اﻣـﺎم واﺟـﺐ اﻹﻃﺎﻋـﻪ«‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﻖ ﺟﻤﻊآوري »ﺧﻤﺲ و وﺟﻮه ﺷـﺮﻋﻲ« از ﻣـﺮدم ﺗـﺎ ﻇﻬـﻮر اﻣـﺎم‬
‫ﻛﺎﻇﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اوﺳﺖ)‪.(1‬‬
‫ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ و اﺷﻌﺮي ﻗﻤﻲ از ﺗﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺴﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪) :‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ( آدﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻏﺎﻟﻲ و اﻓﺮاﻃﻲ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺦ )ﺑﺎزﮔﺸﺖ روح ﻣـﺮده ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺴﻤﻲ دﻳﮕﺮ( و ﺗﻔﻮﻳﺾ )ﺳﭙﺮدهﺷﺪن اداره اﻣـﻮر ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺎن( و اﺑﺎﺣـﻪ‬
‫)رواﺑﻮدن ﮔﻨﺎه در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن( ﺑﺎور داﺷﺖ)‪.(2‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﺑﺎﻃﻨﻲﻫﺎ‬

‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »ﻣﻬﺪوﻳﺖ« و ﻏﻠﻮ و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در ﻣﻮرد اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻳﮕـﺮي‬
‫ﺑﻨﺎم )ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎﻃﻨﻴﻪ( وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻨﻴﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﺮاي ﺟﺎاﻧﺪاﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ آن ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞﻫﺎي واژﮔﻮﻧـﻪ و ﺑـﻲرﺑـﻂ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي اﺛﺒـﺎت‬
‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎ‪ ،‬روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ و اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ زاﻳﺪه ذﻫﻦ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد و ﻋﺪهاي را ﺟﻤﻊ ﻛﺮد و ﺑـﻪ ﺣﻤﺎﻳـﺖ از‬
‫ﺧﻮد واداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫»ﻋﺪم اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨﻔﻴـﻪ‪ ،‬ﻣـﺮگ ﻓﺮزﻧـﺪش‬
‫اﺑﻮﻫﺎﺷــﻢ‪ ،‬ﺷــﻬﺎدت ذواﻟــﻨﻔﺲ اﻟﺰﻛﻴــﻪ‪ ،‬وﻓــﺎت اﻣــﺎم ﺻــﺎدق‪ ،‬وﻓــﺎت ﻓﺮزﻧــﺪش‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﻛﺎﻇﻢ‪ ،‬ﺟﻌﻞ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮاي ﻋﺒﺪاﷲ اﻓﻄﺢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫او در زﻣﺎن ﻣﺮگ ﻫﻴﭻ ﻓﺮزﻧـﺪي ﻧﺪاﺷـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬او در ﻣـﻮرد وﺟـﻮد‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش ﺗﻘﻴﻪ ﻛﺮده و او را ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻮده ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ › ‪Dk :[E K@ −›* ?`"u ,fY−f-k :/b;  −a@W‬‬
‫ › ‪Dk :[E K@ −›* ?`"u ,fYk :/b;  −a@W‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾337‬‬

‫ﮔﺮوه »ﺧﻄﺎﺑﻴﻪ« ﭘﻴﺮوان اﺑﻮﺧﻄﺎب ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ زﻳﻨﺐ اﺟﺪع در ﻣـﻮرد اﻣـﺎم‬
‫ﺻﺎدق ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻠﻮ و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻲدادﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻋﺪهاي از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣـﺞ رﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﺗﻠﺒﻴـﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ Q!‹3P 3*@C 3# ‹PM :‬اﻣـﺎ ﺣﻀـﺮت ﺻـﺎدق ﺑـﺎ ﺷـﻨﻴﺪن آن ﻧـﻮع‬
‫ﻟﺒﻴﻚﮔﻔﺘﻦ از ﺷﺪت ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻟﺮزه ﺑﻪ اﻧﺪاﻣﺶ اﻓﺘﺎد و در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﺠﺪه‬
‫ﻧﻤﻮد و ﻛﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻛـﺮد! و )اﺑﻮﺧﻄـﺎب( را ﻣـﻮرد‬
‫ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺮوان اﺑﻮﺧﻄﺎب ﻧﺰد او رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق او را ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ‬
‫و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻗﺮار داداه اﺳﺖ‪.‬‬
‫او در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﺮا ﺷﺨﺼﺎً ﻟﻌﻦ ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣـﺮادش ﻓـﺮد‬
‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺼﺮه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ!‪.‬‬
‫آﻧﺎن در ﻓﺮﺻﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺘﻨـﺪ و ادﻋـﺎي‬
‫اﺑﻮﺧﻄﺎب ﻛﻮﻓﻲ را ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﺎ ذﻛﺮ دﻗﻴﻖ اﺳـﻢ و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻴﺶ دوﺑﺎره او را ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ اﺗﺒﺎع او ﻣﺠﺪداً ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺮﻳﻦ دوﺑﺎره اﻣﺎم ﺻﺎدق را ﺑﻪ وي ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ‪،‬‬
‫او از ادﻋﺎي ﺧﻮد ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻜﺮد‪ ،‬و ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ اﻣﺎم ﺻﺎدق را ﺗﺄوﻳﻞ ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق او را ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﺎب )ﺗﻘﻴﻪ( ﺑﺎ اﻳﻦ دﻗﺖ ﻣـﻮرد ﻟﻌﻨـﺖ ﻗـﺮار‬
‫داده اﺳﺖ! اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻮراخ ﻛﺮدن ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﻀﺮ‬
‫ﺗﺎ آن را از ﻣﺼﺎدره ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد‪ ،‬و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮد‪:‬‬

‫{
‪
o
n
m

l
k
j

i
h
g
f
e
d

c‬‬
‫‪.(1) n :  z
t
s
r

q
p‬‬

‫ ‪D
k :K@ −›* ?`"u‬‬
 ‫﴿‪﴾338‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺎﻃﻨﻲﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎورﻫﺎ و آراي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺎوﻳﻞﻫـﺎي ﻏﻴﺮﻋﻠﻤـﻲ ﺑـﻪ‬

‫»اﺋﻤـﻪ اﻫــﻞ اﻟﺒﻴـﺖ« ﻧﺴــﺒﺖ ﻣـﻲدادﻧــﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﻼﺣﻈــﻪ ﻣـﻲﻛﻨــﻴﻢ ﻛـﻪ ﺑﺎورﻫــﺎ و‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﺑﺎ ادﻋﺎﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ ادﻋﺎﻫﺎي ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳـﺐ آﻧﻬـﺎ را ﺑﺎﻃـﻞ و دروغ‬
‫ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻨﻲﻫﺎ ﺑﺎزﻫﻢ از ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮد دﺳﺖﺑﺮدار ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﺋﻤﻪ‬
‫را ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻘﻴﻪ و ﺗﺮس آﻧﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﺋﻤـﻪ اﻫـﻞ‬
‫اﻟﺒﻴﺖ از ﮔﻔﺘﻦ ﺣﺮف ﺣﻖ ﻫﺮاس دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺮدم ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﺷﻨﻴﺪن ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻬﻢ و‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ آﻧﺎن را ﻧﺪارﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺷﻜﻞ ﻣﻨﻔﻲ ﺗﻘﻴﻪ را ﻛﻪ ﻧﺰد اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﻣﺮدود ﺑﻮده و ﺑـﺎ رﺳـﺎﻟﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺣﻔﻆ اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﻣﻨﺎﻓﺎت داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻼت ﺑﺎﻃﻨﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺸﻴﻊ و در ﺑﻪ اﻧﺤـﺮافﻛﺸـﻴﺪن ﻣـﺮدم از ﺧـﻂ‬
‫اﺻﻴﻞ ﺑﺎورﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮد »اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ« ﻧﻘﺶ ﺑﺴـﺰاﺋﻲ داﺷـﺘﻪ و در ﺗﻤـﺎﻣﻲ دوران‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﺋﻤﻪ آﻧﺎن ﻧﻘﺶ ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫زﻣﺎن ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫آﻳﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﻓﺮزﻧﺪي داﺷﺖ؟‬

‫ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴـﻜﺮي در ﺣـﺎﻟﻲ وﻓـﺎت‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ داراي ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮي ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ او در ﻣﻮرد داراﻳﻲ و ﻣﻴـﺮاث‬
‫ﺧﻮد وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪاش را ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻤﭽﻮن‪» :‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ و‪ «...‬رواﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ »ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي‪ ،‬ﭼﻮن او ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺪاﺷـﺖ و‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾339‬‬

‫ﻫﻤﺴﺮان او ﻧﻴﺰ ﺑﺎردار ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﭼﺎر اﻗﻮام و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ اﻣﻮال او را ﺑﻴﻦ‬

‫ﻣﺎدر و ﺑﺮادرش ﺟﻌﻔﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ«)‪.(1‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ و ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫»وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮاي اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي در زﻧﺪﮔﻲ او ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ اﻣﺎم ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي ﻓﺮزﻧـﺪي را از او ﻧﺪﻳـﺪه و‬
‫ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ«)‪.(2‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺴﻜﺮي در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ در ﻣﻮرد وﺟﻮد ﺧﻮد‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ را ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و اﻛﺜـﺮ ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و در ﺑﺎره آن ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠـﺖ اﻛﺜـﺮ ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻓﻮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺮادرش ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻠـﻲ ﻋﻘﻴـﺪه داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻋﺪه دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻓﺎت اﻣﺎ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﺳﻠﺴﻠﻪ »اﻣﺎﻣـﺎن« ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻘﺘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺪاﻳﺖ ﻗﺮآن ﺧﻼء اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫را ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ »ﺷﻮرا« و ﻛﺎر ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از »ﻏﻼت ﺑﺎﻃﻨﻲ« اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻢ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﺮ‬
‫داﺳﺘﺎن ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮاي اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﻛﻪ ﺑـﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈـﺖ‬
‫از ﺟﺎﻧﺶ او را ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد اﺻﺮار ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪه دﻳﮕﺮي از اﻣﺎﻣﻴـﻪ از ﺑـﺎور‬
‫ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﻳﺖ ﺑـﺮادرش »ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻫﺎدي« ﻛﻪ در زﻣﺎن ﭘﺪرش ﻓﻮت ﻧﻤﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻣـﺮﮔﺶ را‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺪﻋﻲ اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت و ﻣﺨﻔـﻲﺷـﺪﻧﺶ ﺗـﺎ وﻗـﺖ ﻇﻬـﻮر ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن ﻣﺮگ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و دﻓـﻦ‬
‫او ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﭘﺪرش را اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ و از روي ﺗﻘﻴﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآوردﻧﺪ!‪.‬‬

‫ ‪a3[u  3G* −Ydfk a3[œ W0 −--k 2*8 j −

d
k ,O0 j −0‬‬
‫‪Dnk h  @ _C ./0  −-nnk >i$ −K+  7_L −fk‬‬
‫ ‪D-Y
k 2*8 j ,+p  -fdk >i$ j −K+  7_Ls‬‬
 ‫﴿‪﴾340‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﺸﺎﻳﺦ ﻓﺮﻗﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸـﺮﻳﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺷـﻴﺦ ﻣﻔﻴـﺪ‪ ،‬ﺷـﻴﺦ ﻣﺮﺗﻀـﻲ و ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻃﻮﺳﻲ ﺑﺎورﻫﺎ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﺑﺎﻃﻨﻴﻪ را ﺑﺎﻃـﻞ ﻣـﻲداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا آﻧﻬـﺎ‬
‫وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ ﻓﺮزﻧﺪ او‪ ،‬وﻓﺎت اﻣـﺎم‬
‫ﺻﺎدق‪ ،‬ﻣﺮگ ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬وﻓﺎت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺎﻇﻢ‪ ،‬وﻓـﺎت اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي و ﻣﺮگ ﺑﺮادرش ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي( ﺑـﺎور داﺷـﺘﻨﺪ و‬
‫ﭘﺎي ﺧﻮد را ﺟﺎي ﭘﺎي ﻏﻼت ﺑﺎﻃﻨﻴـﻪ ﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد اﻋﺘـﺮاف ﻣـﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺴﻜﺮي ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺪاﺷﺖ و وﺻـﻴﺖﻧﺎﻣـﻪاش را ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﻣـﺎدرش‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ادﻋﺎي ﭘﻨﻬﺎنﻛـﺮدن ﻓﺮزﻧـﺪ او را ﺑـﻪ ﺧـﻮف و ﺗﻘﻴـﻪ از ﺧﻠﻔـﺎي‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ درﺳﺘﻲ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ادﻋﺎي ﻫﺮاس اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي از ﺧﻠﻴﻔـﻪ‬
‫وﻗﺖ ﻣﺠﺎل دﻳﮕﺮي را ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ‪ :‬ادﻋـﺎي وﺟـﻮد‬
‫ﻓﺮزﻧﺪي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﺴـﻜﺮي ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻋﺘـﺮاف ﻣﺸـﺎﻳﺦ ﻣـﻮرد اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟـﺰو ادﻋﺎﻫـﺎ و اﻋﺘﻘـﺎدات ﻏـﻼت و ﺑـﺎﻃﻨﻲ ﻫﺎﺳـﺖ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬
‫واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ و ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﻏﻼت در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺑﺎور ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻬﺪي )اﻣﺎم زﻣﺎن(‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻴﻌﻲ ﻋﻘﻴﺪه و ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺟﻮد ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي )ﻣﻬﺪي( را ﻏﻼت و ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ و ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ )ﻧﻴﺎﺑﺖ ﺧﺎﺻﻪ( ﺟﻌﻞ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻔﺼﻞ از ﻃﺮف ﻣﺤﻘﻘـﻴﻦ ﺷـﻴﻌﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ اﺳـﺘﺎد‬
‫اﺣﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ در ﻛﺘﺎب )ﺳﻴﺮدﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻪ( ﻣﻌﻠـﻮم ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻣﻌﻴﺎر دﻳﻦ و ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺋﻤﻪ ﻫﻴﭻ اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در واﻗﻊ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي داراي ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮي ﻧﺒﻮده و ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ ﺑﺎور ﭼﻴﺰي ﺑﺠﺰ ﻳـﻚ ﻓﺮﺿـﻴﻪ و‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾341‬‬

‫ﺗﻮﻫﻢ زاﻳﺪه )ﻋﺼﺮ ﺣﻴﺮت( ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺣﻀﺮت ﻋﺴﻜﺮي ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮي ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﺆال ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت اﻳـﻦ ﺗـﻮﻫﻢ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻋﻘﻮل و ﻗﻠﻮب ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷـﻴﻌﻪ و ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ راه ﻳﺎﺑﺪ؟!‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد اﻣـﺎم ﻏﺎﻳـﺐ در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﺎﺳﺎً ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺿـﺮورت وﺟـﻮد‬
‫اﻣﺎم ﻫﺎدي و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻲ وﺟﻮد داﺷـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ ﻣﻌﻴﻨـﻲ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻳـﻚ ﻓﺮﻗـﻪ از ﭼﻬـﺎرده ﻓﺮﻗـﻪ ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﺴﻜﺮي ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻌﺪ از اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي ﺑﺮ روي ﻣﺴﺌﻠﻪ »ﻣﻬﺪوﻳﺖ« اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻣﺪتﻫﺎ ﺑﻌﺪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﮔـﺮاﻳﺶ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ادﻋﺎي ﻏﻴﺒﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬از اﻋﺘﻘـﺎد‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد اﻣـﺎم ﻏﺎﻳـﺐ دﺳـﺖ ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﻠﻴﻨـﻲ در ﻛﺘـﺎب )اﻟﻜـﺎﻓﻲ( و اﺑـﻦ‬
‫اﻟﺨﺼﻴﺒﻲ در ﻛﺘﺎب »اﻟﻬﺪاﻳـﺔ اﻟﻜﺒـﺮي( اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع را ذﻛـﺮ ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻛﺜـﺮ ﻣـﺮدم )ﺷـﻴﻌﻴﺎن( و از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋـﺪهاي از ﺳـﺎﻛﻨﻴﻦ ﺷـﻬﺮ ‪a3#28‬‬
‫اﻟﺮﺳﻮلص ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ ﻋﺴـﻜﺮي‬
‫دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ زﻳﻨﺐ ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ( ﻣﺘﻮﻓﺎي ﺳﺎل ‪ 340‬ﻫﺠـﺮي و ﺷـﺎﮔﺮد ﻛﻠﻴﻨـﻲ‪،‬‬
‫در ﻛﺘﺎب )اﻟﻐﻴﺒﺔ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮدﻳﻢ ﻃﺎﺋﻔﻪاي ﻛﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺗﺸـﻴﻊ و از ﻗـﺎﺋﻠﻴﻦ ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﭼﺎر اﻧﺸﻌﺎب و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﺰ ﻋﺪه اﻧـﺪﻛﻲ از‬

‫ ‪D-ndk PG ,Ki a#2­ ,

fk h ,O ,‬‬
 ‫﴿‪﴾342‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑﺎره وﺟﻮد اﻣﺎم و وﻟﻲ اﻣﺮ‬
‫و »ﺣﺠﺖ ﺧﺪا« دﭼﺎر ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﻋﺪه اﻧﺪﻛﻲ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ«)‪.(1‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي از ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼـﻪ ﺣﻴﺮﺗـﻲ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از اﻳـﻦ‬
‫ﺣﻴﺮت ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم راه را ﮔـﻢ ﻛـﺮده و ﻓﻘـﻂ ﻋـﺪه ﻛﻤـﻲ از ﻣـﺮدم ﺑـﺮ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدﺷﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ«)‪ .(2‬زﻳﺮا اﻛﺜﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن آن دوره دﭼﺎر ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ ﺑﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ رواﻳﺖ ﻣﺘﻌﺪدي را در ﺑﺎره وﻗﻮع ﺣﻴﺮت و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣـﺮدم‬
‫ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﺣﺎﻟﺖ ﺣﻴﺮﺗﻲ را ﻛﻪ ﻋﻤﻮم ﺷﻴﻌﻴﺎن آن زﻣﺎن دﭼﺎرش ﺷﺪﻧﺪ و ﺻﻒ‬
‫ﻛﺮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ( ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺒﺖ او اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺳﺎل ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ؟ ﺗﺎ ﻛﻲ ﻏﺎﻳﺐ ﻣـﻲﻣﺎﻧـﺪ؟ ﺗـﺎ ﻛـﻲ‬
‫زﻧﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ؟ اﻛﻨﻮن ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ او ﻣﻲﮔﺬرد! ﻋـﺪهاي از ﻣـﺮدم ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدﻧﺶ ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻨﻜﺮ وﺟﻮد و وﻻدت او ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻋﺪه دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻣﻬﺪي را ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ«)‪.(3‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻛﺜﺮ ﻣﺮدم ﺑـﻪ ﺑﻴﺮاﻫـﻪ رﻓﺘﻨـﺪ و در ﻣـﻮرد‬
‫)اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ( دﭼﺎر ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﮔﺮدﻳﺪه و از ﻇﻬﻮر او ﻣـﺄﻳﻮس ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋـﺪهاي‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮدش ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺟﺎﻫﻞ و ﺧﺮاﻓﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن آرا و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ داﺷـﺘﻨﺪ و وﺣـﺪت‬
‫ﻋﻘﻴﺪه و ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ وﺟﻮد )اﻣﺎم ﻣﻬﺪي( دﭼﺎر ﻳﺄس ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮلﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ«)‪.(4‬‬

‫ œ‪Ddk :@ −aP‬‬

‫ œ‪Dk :@ −aP‬‬
‫‪D
nk :@ −aPœ -‬‬
‫‪D-k :@ −aPœ Y‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾343‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺻﺪوق )ﻣﺘﻮﻓﺎي ﺳﺎل ‪ 381‬ﻫﺠﺮي( در‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎب )اﻛﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ( ﺑﻪ ﺣﻴﺮت و ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن دﭼﺎرش ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»اﻛﺜﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺎره )ﻗﺎﺋﻢ( دﭼﺎر ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻋﻘﻠﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ«‪ .‬ﺻﺪوق در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺷﻴﺨﻲ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ﻓﻀﻞ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﺨﺎرا ﺑـﻮد ﻧـﺰد ﻣـﻦ آﻣـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﺻﺤﺒﺘﻲ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺧﻴﺮاً ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻲ در ﺑﺨﺎرا ﻛـﻪ از ﺑﺰرﮔـﺎن ﻓﻼﺳـﻔﻪ و‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻴﻮن اﺳﺖ ﻣﻼﻗﺎت داﺷﺘﻪ‪ ،‬او در ﺑﺎره )اﻣﺎم ﻣﻬﺪي( ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮا دﭼﺎر ﺷﻚ و ﺣﻴﺮت ﻛﺮده اﺳﺖ«)‪.(1‬‬
‫ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ و ﺻﺪوق رواﻳﺎﺗﻲ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨـﺪه وﺿـﻊ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن در آن زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴـﻜﺮي‬
‫و اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺗﻜﻔﻴﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي و ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ ﺑﺮاي اداﻣـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫اﺗﺒﺎع او ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺸﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه ﺑﻪ اﻣﻮاج ﺧﺮوﺷﺎن درﻳﺎ ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎن ﺷﻴﺸﻪ و ﺳﻔﺎل ﺧﺮد و ﻣﺘﻼﺷﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺑـﻪ ﻣـﺮگ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ دﺳﺖ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺪه اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺑﺎور ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ«)‪.(2‬‬
‫ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺧﺼﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺻﺪوق و ﻏﻴﺮه رواﻳﺖﻫﺎﻳﻲ را از ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻌﻲ داﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺎت را ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺬﻫﺐ »ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮﻳﻪ« اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اﻳﻦ رواﻳـﺖﻫـﺎ ﻧﻴﺴـﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ از‬
‫ﻫﻤﻴﻦ رواﻳﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن در آن زﻣﺎن از ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ وﺟـﻮد‬

‫ ž‪D-k :›2! j −H#2 0‬‬

‫ ‪30ž ,df  d  fdk :3@ −a3Pœ ,-Y  --f  --k h :3O0 −‬‬
‫‪DYdfk :›2G −H#2‬‬
 ‫﴿‪﴾344‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻬﺪي ﻏﺎﻳﺐ )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي( دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭘﺲ از آن ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮدش اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﺑـﺎور ﺑـﻪ وﺟـﻮد اﻣـﺎم ﻏﺎﻳـﺐ در ﻣـﺬﻫﺐ‬
‫‪ Q#¢L T 88M‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﻴﺪهاي ﻋﻤﻴﻖ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ درآﻣـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻧﻴﺎﺑـﺖ اﻣـﺎم زﻣـﺎن )ﺑﻌـﺪ ﻓـﻮت اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي( و دﺳﺖ اﻧـﺪرﻛﺎران ﺟﻤـﻊآوري ﺧﻤـﺲ و ﺳـﻬﻢ اﻣـﺎم ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻛﻪ آﺛﺎر آن ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻫﻢ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫آن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن زﻳـﺮ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺟﻌﻞ و ﺳﺮﻫﻢﻛﺮدن رواﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن )اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ(؛ اﻣﺎ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن رواﻳﺖﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ رﺳـﻴﺪﻳﻢ ﻛـﻪ ﻋﻤﻮﻣـﺎً رواﻳـﺎت‬
‫ﻋﻘﻠﻲ و ﻧﻘﻠﻲ در ﺑﺎره وﺟﻮد )اﻣﺎم ﻣﻬـﺪي( رواﻳـﺎﺗﻲ ﺿـﻌﻴﻒ‪ ،‬ﺟﻌﻠـﻲ و ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻤﺒﺎران ﻓﻜﺮي‪ :‬ﭘﻴﺮوان ﻋﻘﻴﺪه و ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺟﻮد )اﻣﺎم ﻣﻬﺪي( رواﻳـﺖﻫـﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي را ﺟﻌﻞ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﻣـﻮرد ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري ﻗـﺮار دادﻧـﺪ ﻛـﻪ داراي ﻣﻌـﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪآﻣﻴﺰ و ﻫﺮاسآوري ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در آن رواﻳﺖﻫﺎ آﻣﺪه‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﺪي ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي( را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺷـﻜﻠﻲ ﻗﺒـﻮل ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻓﺎﺳـﻖ و‬
‫ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻧﻜﺎر )ﻣﻬﺪي( ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر رﺳـﻮل‬
‫اﷲ ص و ﺗﻜــﺬﻳﺐ وﺟــﻮد او ﺑﻤﻨﺰﻟــﻪ ﺗﻜــﺬﻳﺐ و اﻧﻜــﺎر ﻧﺒــﻮت ﻣﺤﻤــﺪ ص‬
‫اﺳﺖ)‪.(1‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺑﺮ روي اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻗﺒﻠﻲ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮد و اﻣﺎم زﻣﺎﻧﺶ را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣـﺮگ ﺟـﺎﻫﻠﻲ از دار دﻧﻴـﺎ‬

‫ ž‪DY-  Y  Yd  Yd  -  --fk :›2! j −H#2 0‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾345‬‬

‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ«)‪ .(1‬و آن را ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ )ﺻﺎﺣﺐ زﻣﺎن و اﻣـﺎم ﻋﺼـﺮ ﻣﻬـﺪي ﻣﻨﺘﻈـﺮ(‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آن ﺑﺮداﺷﺖ ادﻋﺎ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ او را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ او اﻳﻤـﺎن‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺟﺎﻫﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ دﻻﻳﻞ ﻗـﺎﻃﻊ‬
‫و ﻃﺮﻳﻘﻪاي را ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﻳـﺎ ﺑـﺮاي ﺧـﺪﻣﺖ و اﻃﺎﻋـﺖ و ﻫﻤـﺮاﻫﻴﺶ اراﺋـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺋﺐ دوم )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤـﺎن ﻋﻤـﺮي( از ﺣﻀـﺮت ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻤﻴﺮد و ﻓﺮزﻧـﺪم را ﻧﺸﻨﺎﺳـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣـﺮگ ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ ﻣـﺮده اﺳـﺖ«)‪ .(2‬ﻧﺎﻳـﺐ دوم‬
‫)ﻋﻤﺮي( ﺑﺎ ﺷﻚﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺧﺸﻦﺗﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺷـﻚﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻬﺪي دﻳﻦ را از دﺳﺖ داده و ﻣﻌﺎﻧـﺪ و دﺷـﻤﻦ ﺣـﻖ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ«‪ .‬او‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪاي را ﺑﻨﺎم ﻣﻬﺪي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﺑـﻪ ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫)ﻣﻬﺪي ﺻﺎﺣﺐ زﻣﺎن( اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮده و او را ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻤﻲﺑـﻮدن‬
‫و ﺗﻴﺮهروزي ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺣﻤﻴﺮي ﻗﻤﻲ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﺷﻌﺮي ﻗﻤـﻲ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﺑﺴﺰاﺋﻲ در ﻧﺸﺮ آن ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ادﻋﻴﻪ و زﻳﺎرات‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ ادﻋﻴﻪ و زﻳﺎرات ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد )ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋـﻮد( در ﻣﻴـﺎن ﺑﺮﺧـﻲ از ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺳـﻬﻢ‬
‫زﻳﺎدي داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﻧﻤﺎز و در ﻫﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ ﺑـﻪ ﺧﻮاﻧـﺪن اﻳـﻦ‬
‫ادﻋﻴﻪ و زﻳﺎرات ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻛﻨﺎر ﻗﺒﻮر اﺋﻤﻪ اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ اﻗـﺪام ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ادﻋﻴﻪ و زﻳﺎرات راﻳﺞ ﺑﻪ دو روش ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬دﻋﺎﻫﺎﻳﻲ ﻋﺎم ﻛﻪ ﺑﻪ )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي( ﻣﺤـﺪود ﻧﻤـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻣﺎﻣﺖ و رﻫﺒﺮي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﻋﺎي ﺻﺎﺣﺐ اﻻﻣـﺮ‪ ،‬و‬
‫دﻋﺎ در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم‪ ،‬اﻳﻦ ادﻋﻴﻪ و رواﻳﺎت از اﻣﺎﻣﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺜـﻞ‪ :‬اﻣـﺎم ﺑـﺎﻗﺮ‪،‬‬

‫ ž‪DY-  Y k :›2! j −H#2 0‬‬

‫ ž‪DYdk :›2! −H#2 0‬‬
 ‫﴿‪﴾346‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻳﺎ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺎﻇﻢ ﻳﺎ اﻣﺎم رﺿﺎ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺎ ﻋﻤﻮﻣﻴـﺖ‬
‫ﺿﺮورت وﺟﻮد اﻣﺎﻣﻲ در ﻫﺮ ﻋﺼـﺮ و زﻣـﺎﻧﻲ ﺗﻨﺎﺳـﺐ دارد‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣـﻲداﻧـﻴﻢ و‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ادﻋﻴﻪ ﻫﻮﻳﺖ اﻣﺎم ﻣﻬﺪي را در ﻳـﻚ ﻓـﺮد ﻣﺸـﺨﺺ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻓﺼﻞﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺘﺎب »ﺳﻴﺮدﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻲ«‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳـﻦ دﻋﺎﻫـﺎ از ﻣﻴـﺮاث و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻗـﺪﻳﻤﻲ و‬
‫ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻌﻪ از ﻗﺒﻴﻞ »واﻗﻔﻴﻪ« ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻣﻬـﺪوﻳﺖ اﻣـﺎم ﻛـﺎﻇﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ادﻋﻴﻪ را ﺑﻪ )ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋـﻮد( ارﺗﺒـﺎط داده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ آن دﻋﺎﻫﺎي داراي‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺪي ﻏﺎﻳـﺐ ﻛـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫ب‪ -‬دﻋﺎﻫﺎي ﺧﺎص و ﻣﺤﺪود ﺑﻨﺎم )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي ﻳـﺎ ﻣﻬـﺪي‬
‫ﻣﻮﻋﻮد« ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﻋﺎﻫﺎي ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن‪ ،‬دﻋﺎي اﻓﺘﺘﺎح‪ ،‬دﻋﺎي ﺷﺮوع‬
‫و اﺧﺘﺘﺎم روز ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك‪ ،‬دﻋﺎي ﻋﻬﺪ‪ ،‬دﻋﺎي ﻧﺪﺑﻪ‪ ،‬زﻳﺎرات ﻣﺨﺘﻠﻔـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮاﻗﺪ اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ درﺳﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﺎ زﻳﺎرت )ﺳﺮداب ﻏﻴﺒﺖ( در ﺳﺎﻣﺮاء‪ ...‬ﻛﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ادﻋﻴـﻪ و زﻳـﺎرات ﺑﻄـﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ و ﺑﻌـﺪﻫﺎ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢﺷﺎن را از ادﻋﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده اﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﻧﺎم‬
‫ﻣﻬﺪي در ﻻﺑﻪﻻي آﻧﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ادﻋﻴﻪ و زﻳﺎرات ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎم ﻳﻜﺎﻳﻚ اﺋﻤﻪ اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ را ﻣـﻲآورﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎً ﻧﺎم ﻣﻬﺪي را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻻزم ﺑـﻪ ﻳـﺎدآوري اﺳـﺖ ﻛـﻪ آن ادﻋﻴـﻪ و‬
‫زﻳﺎرات در ﻣﻌﻴﺎر داﻧﺶ ﺣﺪﻳﺚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮده و ﺟﺰو رواﻳﺖﻫﺎي‬
‫»ﻣﺮﺳﻞ و ﻣﻘﻄﻮع« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣـﺪﻋﻴﺎن ﻧﻴﺎﺑـﺖ اﻣـﺎم‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﻤﺮي )ﻧﺎﺋﺐ اول( ﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن )ﻧﺎﺋﺐ‬

‫ ‪k :3[E ¹PL j −™ ˜*8 −nk : H] H; N4; −a#2u a*)G‬‬
‫‪DY-k fh :O“ −+ e +); ,d k :P$ j −a@C  a@W ,
ff‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾347‬‬

‫دوم( ﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ روح ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ )ﻧﺎﺋﺐ ﺳﻮم( و ﻳﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺟﻌﻔـﺮ ﺣﻤﻴـﺮي‬
‫ﻗﻤﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺪﺳﺘﺎن ﻋﻤﺮي در ﻗﻢ ﺑﻮده‪ ،‬ﺟﻌﻞ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس در ﻛﺘﺎب )ﻣﻬﺞ اﻟﺪﻋﻮات( دﻋـﺎﻳﻲ را در ﺑـﺎره اﻣـﺎم ﻏﺎﻳـﺐ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﺨﺼـﻲ در ﻋـﺎﻟﻢ ﺧـﻮاب آن دﻋـﺎ را ﺑـﻪ او آﻣﻮﺧﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ!«)‪.(1‬‬
‫ﻣﺠﻠﺴﻲ از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺸﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫»وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺻﻌﺼﻌﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪم‪ ،‬ﻣﺮدي را ﺑﺎ ﻟﺒﺎس و ﻋﻤﺎﻣـﻪ اﻫـﻞ ﺣﺠـﺎز‬
‫دﻳﺪم‪ ،‬او در ﺣﺎل ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﻮد و اﻳـﻦ دﻋـﺎر را ﻣـﻲﺧﻮاﻧـﺪ‪H3u š 3# !N3O :‬‬
‫‪ DDDaœ;3‬ﺑﻌﺪ از آن او ﺳﺠﺪهاي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑـﺮ ﺷـﺘﺮي‬
‫ﺳﻮار ﺷﺪ و رﻓﺖ‪ ،‬دوﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ رو ﻛﺮد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺨـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ! او ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫اﻟﺰﻣﺎن ﺑﻮد«)‪.(2‬‬
‫‪ -1‬ﻋﺎدات و رﺳﻮم و داﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘـﺎد ﺑـﻪ ﻣﻬـﺪي ﻣﻮﻋـﻮد ارﺗﺒـﺎط‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ادﻋﻴﻪ و زﻳﺎرات وارده ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻬﺪي‪ ،‬ﻋـﺎدات و رﺳـﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺸﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ را در ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد )ﺻﺎﺣﺐ زﻣﺎن( در ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻋﺎدات و رﺳـﻮم ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬ﻗﻴـﺎم و اداي اﺣﺘـﺮام ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺷﻨﻴﺪن ﻧﺎم )ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻨﺘﻈﺮ(‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻋﻤﻮم ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﻣـﺬﻫﺒﻲ اﻣـﺮوز آن را اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺎت اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻬﺪي را در ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻧﺎﺻﺤﻴﺢﺑﻮدن آن ﻓﻜﺮ و‬
‫ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﻋﺎﻟﻤـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺗﻘﻠﻴـﺪ را در ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﺳـﻨﻲ و ﺷـﻴﻌﻲ‬

‫ ‪Ddk ,*!` K > 8 " 2[] −N¬" L, 2¬   7+u 8‬‬
‫ ‪D-fk :0 −a#2u a*)G‬‬
 ‫﴿‪﴾348‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﺷﺮﻋﻲ ﻳﻘﻴﻨﻲ وﺟﻮد او را ﻗﻄﻌﻲ ﺟﻠﻮه ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ )ﻣﻬـﺪي(‬
‫زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺣﻀﻮر دارد‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از ﮔﻮﻳﻨـﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬
‫)ﻣﻬﺪي( ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺮاﺋﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ داﺳﺘﺎنﻫـﺎﻳﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از آﻧﻬﺎ را در ﺟﻠـﺪ ‪ 51‬ﻛﺘـﺎب )ﺑﺤـﺎل اﻷﻧـﻮار( آورده‪،‬‬
‫ادﻋﺎﻫﺎي ﺑﺪون دﻟﻴﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﻬﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺮاق ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺸﻬﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم )ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻬﻠﻪ( وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ »ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣﺎن« ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﺴـﺠﺪ ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪه‪:‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﻞ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ )ﭼﻬﻞ ﻫﻔﺘﻪ( ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺮاق و اﻳﺮان ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ )ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻣﻬـﺪي(‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻤﻜﺮان در ﻗﻢ« ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻬﺪي( در‬
‫آن اﻣﺎﻛﻦ در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻮر ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ را در ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد )اﻣﺎم زﻣﺎن( در ﺑﻴﻦ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم داﺷﺘﻪ و دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ رواﻳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻬـﺪي در ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي ﺻـﺤﻴﺢ اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﺻﺤﻴﺢ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ« رواﻳﺖ ﻧﺸﺪه و در ﻛﺘـﺐ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪ »ﺗﻮاﺗﺮ« ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﻳـﻪ ﻋﻘﻴـﺪهاي ﻳﻘﻴﻨـﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬رواﻳﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي و ﻳﺎ ﻫﺮﻛﺲ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺷﺨﺼﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻫﺪف ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺷﺮﻳﻌﺖ در آﻳﻨﺪهاي ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾349‬‬
 ‫﴿‪﴾350‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﺨﺶ ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎرهاي از اﺣﻜﺎم ﻓﻘﻬﻲ‬
‫‪ -1‬ﻧﻜﺎح ﻣﻮﻗﺖ )ﺻﻴﻐﻪ(‪:‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب »ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن« ﻓﺼﻠﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص‬
‫داده و آن را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﻜﺎح ﻣﺘﻌﻪ ﻳﺎ ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﻣﺪت دار ﻣﺎﻧﻨﺪ ازدواج داﺋﻤـﻲ ﺑـﺎ ﻋﻘـﺪي ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻳﺠﺎب و ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ﻣﻨﻘﻌﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ زن ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮد ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮدم را ﺑﺎ ﻓﻼن ﻣﻘﺪار ﻣﻬﺮﻳﻪ و ﺑﺮاي ﻓﻼن ﻣﺪت ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ازدواج ﺗﻮ‬
‫درآوردم‪ ،‬ﻣﺮد ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺒﻮل ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻳﺎ راﺿﻲ ﻫﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪» ،‬ﻣﺘﻌﻪ« ﻳﺎ ﻧﻜﺎح ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳـﻚ ﺳـﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻳـﻚ‬
‫روز‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺎه و‪ ...‬ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻬﺮﻳﻪ زن ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺮﺗﺶ‬
‫ﭘﻮل‪ ،‬ﻃﻼ ﻳﺎ ﻫﺮﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ‪ ...‬ﺑﻪ او ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫از اﻣﺎم ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ زﻧﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻗﺼﺪ ﻧﻜﺎح ﻣﻮﻗﺖ ﺧﻠﻮت ﻛﺮدم ﭼﻪ ﺑﮕـﻮﻳﻢ؟! ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ‪ :‬ﺗـﻮ را ﻃﺒـﻖ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻨﺪ روز ﺑﻪ ﻣﺘﻌﻪي ﺧﻮد درﻣﻲآورم‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫وارﺛﻲ درﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ارﺛﻲ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻼن ﻣﺒﻠﻎ ﭘﻮل ﻳﻌﻨـﻲ ﻣﻴـﺰان اﺟـﺮﺗﺶ را‬
‫ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ زﻳﺎد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻲ«)‪.(1‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺘﻌﻪ ﻧﻮﻋﻲ وﺻﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﺎم‬
‫ازدواج ﻳﺎ ﻧﻜﺎح را ﺑﺮ آن ﻧﻬـﺎد‪ ،‬زﻳـﺮا داراي ﻫﻴﭽﻴـﻚ از اﺣﻜـﺎم و آﺛـﺎر ازدواج‬
‫واﻗﻌﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺪف از آن ﺗﻨﻬﺎ »اﺟﺎرهﻛﺮدن زن و ﻛـﺎمﺟـﻮﻳﻲ از اوﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺲ« زﻳﺮا‪:‬‬

‫ ¶ ‪DY

k ,
h ,O0 ,0‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾351‬‬

‫‪ -1‬در ازدواج داﺋﻤﻲ‪ ،‬ﻋﻘﺪ ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ در ﺣﻀـﻮر وﻟـﻲ ﻳـﺎ وﻛﻴـﻞ او و دو‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺘﻌﻪ ﻋﻘﺪ ﺑﺪون ﺷﺎﻫﺪ ﻧﻴﺰ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻛﻪ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ »ﻣﺘﻌﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﺷﺎﻫﺪ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﮕﻴﺮد«)‪.(1‬‬
‫‪ -2‬در ازدواج ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺮد ﺗﻨﻬـﺎ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ زن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻳـﺎ اﻫـﻞ ﻛﺘـﺎب‬
‫)ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻳﺎ ﻳﻬﻮدي( ازدواج ﻛﻨﺪ)‪ ،(2‬اﻣﺎ در ﻣﺘﻌـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﺎ زﻧـﺎن ﻣﺠﻮﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﻳﻬﻮدي و ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻧﻴﺰ وﺻﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻃﺒﻖ رواﻳﺖ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ اﻣـﺎم ﺻـﺎدق و‬
‫اﻣﺎم رﺿﺎ ﻫﻴﭻ اﻳﺮادي ﻧﺪارد)‪.(3‬‬
‫‪ -3‬در ازدواج ﺷﺮﻋﻲ واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ زن ﭘﺎﻛـﺪاﻣﻦ و ﻣﺘـﺪﻳﻦ ﻧﻜـﺎح‬
‫ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد)‪ ،(4‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﺘﻌﻪ ﻣﻲﺗـﻮان ﺑـﺎ زﻧـﺎن ﻫـﺮزه و زﻧﺎﻛـﺎر ﻧﻴـﺰ‬
‫وﺻﻠﺖ ﻛﺮد!)‪.(5‬‬
‫‪ -4‬در ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺮﺧﻼف ازدواج ﺷﺮﻋﻲ ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗـﻮان ﺑـﺎ زن ﺷـﻮﻫﺮدار ﻃﺒـﻖ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﺘﻌﻪ ﻛﺮد)‪.(6‬‬

‫ ‪DYY  Y k ,J‬‬

‫ =‪#  ¡¢8 ' ;M  :£"P
 zt

s
r
q
p
{
:2#88 22‬‬

‫‪DDDQ2 h,' ,2+‬‬

‫‪R3/0 ' ,7_>p Z#} −YYk ,-h ,> $ ,+GP/>p −
k ,nh ,79e R#y• -‬‬
‫‪DfYk ,H9 H; *@C \ ," + W8‬‬

‫‪+, 23#;M 
: zv

u
t
s
r
q
{ :23#88 (E Y‬‬

‫'‪, 3= K3;  23P 5C  2; H820&  1*L ; 0 2#B<; + B0  ' h,‬‬
‫‪DQ2; 52#B6; ¢8 K"+  />,‬‬
‫
 •‪D
-k ,nh ,> $ ,79e R#y‬‬
‫ •‪,739e R#y3• −Yk ,
h ,30 3 −- D
-k ,nh ,> $ ,79e R#y‬‬
‫‪13> 1#+ oA 2+ H; 2[] 7_X FŽ 'M :1> 528( > $ 1#+ +, DDYYk ,-h‬‬
 ‫﴿‪﴾352‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -5‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺟﻊ ﻓﺘﻮا داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ازدواج ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎ‬
‫دﺧﺘﺮان ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ و ﺧﺮدﺳﺎل)‪ (1‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺘﻌﻪ ﻛﺮد)‪.(2‬‬
‫‪ -6‬در ازدواج ﺷﺮﻋﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﭘﺪر ﻳﺎ وﻟﻲ ﺷﺮط ﺻﺤﺖ ازدواج اﺳﺖ)‪ ،(3‬اﻣﺎ‬
‫در ﻣﺘﻌﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺪون اﺟﺎزهي وﻟﻲ و ﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ ﺑـﺎ دﺧﺘـﺮ ﻳـﺎ ﺑﻴـﻮه ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮد)‪.(4‬‬
‫‪ -7‬در ازدواج داﺋﻤﻲ ﻣﺮد ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر زن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎﻫﻢ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻲ در ﻣﺘﻌﻪ ﻃﺒﻖ رواﻳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق و اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫دهﻫﺎ زن ﻣﺘﻌﻪاي را ﺑﺎﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳﺮا ﻃﺒـﻖ رواﻳـﺖ زن ﻣﺘﻌـﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬زﻧـﻲ‬
‫اﺟﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ!)‪.(5‬‬

‫‪y ,1> 4  K+, 7,0 ¹9 0 9 +, 7,0 @/8 ' ; H8 :1*< ›,! 78 ; 0‬‬
‫‪DQ!!N0[ …"r B<4 H8  :, 8 78 !,+, 4  72#, #  7,0 …"r‬‬
‫ ‪DNE zA ,k ,¯À ¤ a#( ,aO>  #r‬‬
‫ ‪D £+ a8 ,Yk ,h ,aO>  #r‬‬

‫‪’&M 
: zp


o
n
m
l
k
{
:2#88 (E -‬‬

‫; اﺟﺎزة   !‪ «3L 3;;  52#23&  P#' + ( a#8  5,0 h,' ( ; R9‬‬
‫‪DQ2#',‰; ?,L‬‬

‫ ‪,“ '  ,8M - :+  zGF E D CB A
{
:2#88‬‬

‫= ‪DQ2#+(+, 6#2# h,' ; + I# = a/# B0  ,‬‬

‫ ;' ‪; + , = ^=,  ' M  :£"P
 zt

s
r
q
p
{
:2#88‬‬

‫'‪DQ2+ # 0 8,8 ,2#++, ¡¢8 ,8 h,‬‬

‫‪D• zA ,fk ,h ,O9 ,7_>p Z¬} −
Yk ,nh ,79e R#y• Y‬‬
‫
 •‪5238( ¤23PL ;s 1#+ +, Ynk ,-h ,+GP/>` −-  
k ,nh ,79e R#y‬‬
‫>‪:13*< !?13> +3A 3 |3 +, 3' ,23@ F3m8 B @/8 #(M :2 52>&  ' 0 1‬‬
‫‪DQ!2#8 5+C + ( #' !20 @/8 N4 ' +B4 ; 2 8‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾353‬‬

‫‪ -8‬در ازدواج داﺋﻤﻲ ﻫﻤﺴﺮ از ﺷﻮﻫﺮش زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻮت ﻛﻨﺪ ارث ﻣﻲﺑـﻮد‪،‬‬
‫وﻟﻲ در ﻣﺘﻌﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ)‪.(1‬‬
‫‪ -9‬در ازدواج ﺷﺮﻋﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻔﻘﻪ‪ ،‬ﺧﻮرد و ﺧﻮراك‪ ،‬ﭘﻮﺷـﺎك و ﻣﺴـﻜﻦ زن‬
‫ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي و ﭼﻪ در زﻣﺎن ﺳﭙﺮيﻛﺮدن »ﻋـﺪه«‬
‫و ﻃﻲﻧﻤﻮدن ﻣﺪت ﻃﻼق‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺘﻌﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ)‪.(2‬‬
‫‪ -10‬در ازدواج داﺋﻤﻲ اﺻﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺸﺘﺮك زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺗـﺎ‬
‫زﻣﺎن ﻣﺮگ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺘﻌﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮاي ﻳـﻚ رﺑـﻊ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ و ﻳﺎ ﻳﻚ روز‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ ﻣﺮد ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫ﺑﺪﻫﺪ و زن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد)‪.(3‬‬
‫‪ -11‬ازدواج داﺋﻤﻲ‪ ،‬ﻃﻼق و اﺣﻜﺎم ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ در‬
‫ﺣﻀﻮر دو ﺷﺎﻫﺪ ﺻﻴﻐﻪ ﻃﻼق ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺘﻌـﻪ ﻧـﻪ ﻃﻼﻗـﻲ درﻛـﺎر‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ دو ﺷﺎﻫﺪ ﻃﻼق‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﺮف ﭘﺎﻳﺎنﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺪت ﻣﺘﻌﻪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﭘﺸـﻴﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﺮﻛﺪام ﺧﻮد ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻗـﺮارداد ﻓﺴـﺦ ﻣـﻲﺷـﻮد و ﻫﺮﻛـﺪام دﻧﺒـﺎل ﻛـﺎر ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻲروﻧﺪ)‪.(4‬‬
‫‪ -12‬ﻋﺪهي ﻃﻼق در ازدواج ﺷﺮﻋﻲ ﺳﭙﺮيﺷﺪن ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﺘﻌﻪ ﺗﻨﻬﺎ دو ﺣﻴﺾ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 45‬روز اﺳﺖ)‪.(5‬‬
‫‪ -13‬در ازدواج داﺋﻤﻲ اﺣﻜﺎم ﻫﻤﭽﻮن‪) :‬اﻳﻼء‪ ،‬ﻇﻬﺎر و ﻟﻌﺎن( وﺟـﻮد دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﺘﻌﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺘﻌﻪ را ازدواج و ﻧﻜﺎح ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪ ،‬و ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫را زن و ﺷﻮﻫﺮ؟! وﺻﻠﺘﻲ ﻛﻪ در ﻋﻘﺪ آن دو ﺷﺎﻫﺪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻔﻘـﻪ‪ ،‬ارث‪،‬‬

‫ •‪D-k ,nh ,79e R#y‬‬

‫ ‪D-Y-k ,# 6/>+ ; 5J −k ,K > 8 > 8 ^0, ,˜)G/  a@W‬‬
‫‪D
k ,-h ,+GP/>e −Ydk ,
h ,0  -‬‬
‫‪DYnk ,nh ,79e R#y• Y‬‬
‫
 ‪D-Y-k ,# 6/>+ ; 5J −k ,K > 8 > 8 ^0, ,˜)G/  a@W‬‬
 ‫﴿‪﴾354‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻃﻼق‪ ،‬ﻋﺪة ﻃﻼق‪ ،‬ﻇﻬﺎر‪ ،‬اﻳﻼء و ﻟﻌﺎن و دﻳﮕﺮ اﺣﻜـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ در ازدواج وﺟـﻮد‬
‫دارﻧﺪ درﻛﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺖ ﻛﺘﺐ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻫﺪف از آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻬـﺮهﮔﻴـﺮي‬
‫و ﻛﺎمﺟﻮﻳﻲ از زن از ﻃﺮﻳﻖ اﺟﺎره و ﻛﺮاﻳﻪﻧﻤﻮدن اوﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺪت اﺟـﺎره‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ زن در ﻣﻘﺪاري از ﻣﺪت ﻣﺘﻌﻪاش ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘـﺪار از‬
‫ﻣﻬﺮﻳﻪ و اﺟﺮﺗﺶ ﻛﻢ ﻣﻲﺷﻮد! اﻣﺎ در ازدواج واﻗﻌﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻳـﻚ ﺑـﺎر ﻧﺰدﻳﻜـﻲ و‬
‫ﻛﺎمﮔﻴﺮي ﻣﺮد از زن‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺑﺮ ﻣﺮد واﺟـﺐ ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺲ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﺟﺎرهﻛـﺮدن زن ﺑـﺮاي ﻛـﺎمﺟـﻮﻳﻲ از اوﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻮن اﺟﺎرهي او ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر داﻳﮕﻲ و ﺷﻴﺮدادن ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ از‬
‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﺮاﻧﺪازه ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﺘﻌﻪ ﻛﻨﻲ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧـﺎن را اﺟـﺎره‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻲ!«)‪..(1‬‬
‫و در رواﻳﺘﻲ از اﺑﻲ اﻟﺤﺴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻣـﺮدي ﺑـﺎ‬
‫زﻧﻲ ﻣﺘﻌﻪ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷـﺮط ﺗﻮاﻓـﻖ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ روز ﻧـﺰد او ﺑـﺮود‪ ،‬ﻳـﺎ در‬
‫روزﻫﺎي ﻣﻌﻠﻮﻣﻲ از او ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﻣﺎ زن ﺷﺮﻃﺶ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻴـﺎورد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬
‫اﻧﺪازه از ﻣﻬﺮ و اﺟﺮت او ﻛﻢ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻣـﺮد‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ زن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد!«)‪.(2‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را »ﻧﻜﺎح« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﻣﻬﺮﻳﻪاي ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺑـﺎﻫﻢ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻢ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ روزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زن در اﺧﺘﻴﺎر ﻣـﺮد‬
‫ﻫﺴﺖ »ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﻤﺰد ﻛﺎرﮔﺮ« ﺣﻖ اﻟﻤﺘﻌﻪ را ﺑﺎ او ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻨـﺪ! در واﻗـﻊ ﻣﺘﻌـﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻫﺮﭼﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺮﻫﻨـﮓ اروﭘـﺎﻳﻲﻫـﺎ ﺑـﻪ »دوﺳـﺖ دﺧﺘﺮﮔـﺮﻓﺘﻦ« و در‬
‫اﺻﻄﻼح ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ »اﺗﺨﺎذ اﺧﺪان« ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن آن را‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ‪..‬‬

‫  ‪DYdk ,

h ,0‬‬
‫ ‪DYk ,J‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾355‬‬

‫اﻣﺎ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻫﻤﻔﻜﺮان او ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻌـﻪ در زﻣـﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب آن را ﺣـﺮام ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب »ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب ﺧﻠﻴﻔـﺔ دوم از آن‬
‫ﻧﻬﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮدش ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‬
‫آن را ﺣﺮام ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺣﻜﻢ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ رأي و‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ و اﺟﺘﻬﺎد ﻋﻤﺮ رﻫﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ«‪) .‬ص‪(345‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آري! در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺘﻌـﻪ دو ﺑـﺎر در ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺳﺨﺖ و اﺿﻄﺮاري ﻣﺒﺎح ﮔﺮدﻳﺪ)‪ ،(1‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻧﺰول آﻳﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن و ﻧﻬﻲ ﭘﻴﺎﭘﻲ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص )ﻣﺜﻞ ﺷﺮاب ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ( ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺣـﺮام ﮔﺮدﻳـﺪ‪..‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺘﻌﻪ را از اﻣﻮر ذاﺗﺎً ﺣﺮام‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺮدار و ﺧﻮك و ﺧﻮن و ﺣﻴـﻮاﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺪون ﻧﺎم ﺧﺪا و ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ذﺑﺢ ﺷﻮد ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
a
`
_

^
]

\
[
Z
Y
X
W
V‬‬

‫‪
: 8©u z
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b‬‬
‫– ‪)» n‬ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺳﺘﮕﺎر( ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻮرت ﺧﻮد را )از ﻛﺎر ﺣﺮام( ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮرد ﻫﻤﺴﺮان ﻳﺎ ﻛﻨﻴﺰان )ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑـﻪ اﺳـﺎرت‬
‫درآﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ( ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺟﺎي ﻣﻼﻣﺖﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﻛﺲ ﻏﻴﺮ از‬
‫اﻳﻦ )دو راه زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ؛ ﻳﻌﻨﻲ ازدواج ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮان داﺋﻤـﻲ و ﺟﺎرﻳـﻪﻫـﺎ( را دﻧﺒـﺎل‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺠﺎوز )از ﺣﺪود ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪا و زﻧﺎﻛﺎر( ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬در ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺮآن ﺗﻨﻬﺎ راﺑﻄﺔ ﻣﺠﺎز ﺑﻴﻦ زن و ﻣﺮد‪ ،‬راﺑﻄﺔ‬
‫ازدواج و ﻳــﺎ ﻣﻠــﻚ ﻳﻤــﻴﻦ)‪ (2‬اﺳــﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﭼﻴــﺰي ﺟــﺰ آن ﺧﻮارﺷــﻤﺮدن زن و‬

‫ ‪D1> 528( Ÿ 9¢8 Q?LM ./0 +, ( 279 ’‰>  , ;|P8 6 6A‬‬
‫ ‪ L ;  228(8+, ?+> ; 0¢8 ; O8 K4¼C +, 0 2, ; ' #+C # B0‬‬
‫‪36C N#3X  3L 3; O38 o; ŠL ( +, 7 >8 6C o E  8' ?+ ‹#‬‬
 ‫﴿‪﴾356‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﭘﺎﻳﻴﻦآوردن ﻣﻨﺰﻟﺖ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮاي ارﺿﺎي ﺷﻬﻮت ﻣﺮد ﺑﻪ ﻛـﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﺮد ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺘﻲ ﺑﻪ او داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺪﺗﻲ را ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ)‪ ،(1‬زﻳﺮا ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ زﻧﻲ دﻟﺒﻨـﺪ ﺷـﻮد‬
‫ﻛﻪ دﻳﺮوز ﺑﺎ ﻣﺮد دﻳﮕﺮي ﺑﻮده و ﻓﺮدا در اﺧﺘﻴﺎر ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ  زﻣﺎﻧﻲ اﺟﺎزة ﻣﺘﻌﻪ را داده ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳـﻚ ﺿـﺮورت و رﻓـﻊ‬
‫اﺿﻄﺮار از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻮاز ﻳﻚ ﺣﺮام ﻗﻄﻌﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺘﻌﻪ ﺑـﻮد؛ از ﻃﺮﻓـﻲ ﺗﻌـﺪادي از‬
‫ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از ﻋﺎدات راﻳـﺞ آن زﻣـﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺷـﺮابﺧـﻮاري و‬
‫زﻧﺎﻛﺎري ﻋﺎدت ﻛﺮده و ﻳﻚ ﺑﺎره ﻛﻨﺎرﻧﻬـﺎدن آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮاي ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧـﺎن ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻋﺪهي ﻣﻌﺮوف‪» :‬ﺿﺮورتﻫﺎ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖﻫـﺎ را‬
‫در ﺣﺪ رﻓﻊ ﻧﻴﺎز ﻣﻮﻗﺘﺎً از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﻣﻴﺪارﻧﺪ«‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪» n- :£333"P
zqpo n m l k  j i‬ﻫـــﺮﻛﺲ در‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ﻫـﻴﭻ ﮔﻨـﺎﻫﻲ ﺑـﺮ او ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺷـﺮﻃﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺮامﺑﻮدن آن اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و )ﭘﺲ از رﻓﻊ ﺿﺮورت( ﺑﻪ آن ﺑﺮﻧﮕﺮدد«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﺤﻘﻘـﻴﻦ ﻋﻠـﻮم ﺣـﺪﻳﺚ رواﻳـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ »ﻣﺘﻌـﻪ« را در‬
‫ﻛﺘﺎبﻫﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﻧﺪك و ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ ﻛـﻪ »ﻣـﺘﻦ و‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي« آﻧﻬﺎ ﺑﺎ »ﺻﻔﺎت ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ« ﻣﺬﻛﻮر در اول ﺳﻮره »اﻟﻤﺆﻣﻨـﻮن« و »ﻣﻘﺎﺻـﺪ‬
‫دﻳﻦ« در ﺗﺸﺮﻳﻊ ازدواج ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺎزهاي را ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﺪاده ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ اﻻغ آن را ﺣﺮام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫"‪ O38 ' N3L 34¼3C +, %<+, K4«$ 8ˆ «$ '  V 8 H# ,228 N‬‬
‫‪D, P H· O8 «$ ' PC‹# ?+ ! ; ( Kœ  ,2#,<8 L 4O8%X‬‬
‫ ‪:2#88 €A ,1> I8+(  ?, 8  1P] ,» J (E +, h,' «24 0 9 +,‬‬

‫{‪
z fe dc b a` _ ~ } | { z y‬‬

‫‪ 2#( + ‘J , = ’C '  K; 0 1> H# # 2= K4W 'M  :7‬‬
‫‪DQ1=2 1P]  8 W#   8 +,  ,28+; ( +0 +,‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾357‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺳﻼم ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻋﺸﻖ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن ﺑﺎ روح و‬

‫ﺟﺎنﺷﺎن درآﻣﻴﺨﺖ و ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﺪاري اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻋـﺎدت ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬آن ﻣﺒـﺎح‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﺮورت ﻧﻴﺰ ﺗﺎ اﺑﺪ ﻧﺴـﺦ ﮔﺮدﻳـﺪ؛ ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ž ‪7 3# 3ž ‹3š 739 23E ¤ ž  H8 /[/>p  N 10 2E‬‬
‫"‪.(1)«¨ H4 [/( · y=\ ` OP> FbO  H8 52L 0 H[ ,a8‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﻦ )ﻗﺒﻼً( اﺟﺎزهي ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﺑﻮدم‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﺪاﻧﻴـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ )ﭼﻪ در ﺣﺎل ﻋﺎدي و ﭼﻪ در ﺣـﺎل ﺿـﺮورت(‬
‫ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺎﻧﻲ را ﻧﺰد ﺧﻮد دارد‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را از‬
‫ﺧﻮد دور ﺳﺎزد و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده اﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي را ﺑﺎز ﭘﺲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻓﻘﻬﻲ و رواﻳـﻲ اﻣﺎﻣﻴـﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺺ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ
ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪.(2)«a/@/u | aO4e [{ 7 { i= 7 #  ¤  >+ 79‬‬
‫»رﺳﻮل ﺧﺪا  در روز ﺧﻴﺒﺮ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ أﻻغ اﻫﻠـﻲ و ﻧﻜـﺎح ﻣﺘﻌـﻪ را‬
‫ﺣﺮام ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ﺧﻮد اﺋﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻌﻪ را »زﻧﺎ« داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ ﺷـﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨـﻲ از اﻣـﺎم‬
‫ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ از او در ﻣﻮرد ﺣﻜﻢ ﺷﺮﻋﻲ آن ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﺘﻌﻪ زﻧﺎﺳﺖ«)‪.(1‬‬

‫ !)˜ ‪Dnk ,h ,K+ ,+ž 9 ,NO8‬‬

‫ >¬‪fk ,h ,3> $ j ,R#y/ −k ,h Yh ,O8L 9 j ,a@W F‬‬
‫ ‪:13> 5238( R3 H#23; 1> F4 Z;8 +,  DDDYk ,-h ,> $ ,+GP/>p −nh‬‬
‫‪'+ +,  23=  3>+M QaO4e [{ 7 { HL i= 7 #  a@/8 HL  ¤  >+ ¦M‬‬
‫=‪,K'3œu ./0 ,K+b; ˜)! DQ, 8  O4 ¶` 1 < ,+ =  ' ; @/8 ' i‬‬
‫;‪ ®#29 ,i= £BX .‬ﺷﻤﺎرة ‪ ®#239 ,|3 .3/0 ,NO8 ˜)! −Y‬ﺷـﻤﺎرة  ‬
‫‪D-d  k ,h ,K+ ,+ž I84‬‬
 ‫﴿‪﴾358‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ‪:‬‬

‫»آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻋﺼﺮ رﺳـﻮل ﺧـﺪا  ﺑـﺪون ﺷـﺎﻫﺪ و ﺑﻴﻨـﻪ ازدواج‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ!«)‪.(2‬‬
‫از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن رواﻳﺖ ﺷـﺪه‪ :‬از أﺑﺎﻋﺒـﺪاﷲ )اﻣـﺎم ﺻـﺎدق(  در ﺑـﺎره‬
‫ﺣﻜﻢ ﻣﺘﻌﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» .(3)«3± ‹* ’2 `» :‬ﺧـﻮدت را ﺑـﻪ آن آﻟـﻮده‬
‫ﻣﺴﺎز!«‪.‬‬
‫از ﻋﻤﺎر ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ أﺑﻮﻋﺒـﺪاﷲ  ﺑـﻪ ﻣـﻦ و ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﺑـﻦ ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» .(4)«@/u OL 189Ì 2E» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﺑﺎز از او رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔـﺮ ﻛﺴـﻲ از ﺷـﻤﺎ اﻳـﻦ ﻛـﺎر را ﻣﺒـﺎح‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ و از آن ﺷﺮم ﻧﺪارد‪ ،‬از ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻛﻨـﺪ‬
‫)و ﺧﻮاﻫﺮان و دﺧﺘﺮانﺷﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر دﻳﮕﺮان ﻗﺮار دﻫﺪ!«)‪.(5‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻳﻘﻄﻴﻦ از أﺑﺎاﻟﺤﺴﻦ از ﻣﺘﻌﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاب داد‪8» :‬‬
‫‪» D(6)QL ¤ ¡Xs 2E ?¡š 1s‬ﺗﻮ را ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﻛﺎر؟ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗـﻮ را از آن‬
‫ﺑﻲﻧﻴﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ در »اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ« از ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻓﻘﻴﻪ ﻋﺮاﻗﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‬
‫ﻛـﻪ »اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ  در ﻣﻮرد زﺷـﺘﻲ و ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪي ﻣﺘﻌـﻪ و ﻧﻬـﻲ از آن‬
‫اﺟﻤﺎع و اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ«)‪.(7‬‬

‫ ‪D%! 7; ®#29 ,| ./0 ,O0 ,0‬‬

‫ ‪Dfk ,h ,@/u .; ,> $ j ,R#y/‬‬
‫‪D-fk ,ddh ,O“ j ,+ e +); -‬‬
‫‪DY
dk ,Yh ,O8L 9 j ,a@W F¬> −Yfk ,h ,O0 ,0  Y‬‬
‫
  ‪DY
dk ,Yh ,@W F¬> −YYk ,h ,0‬‬
‫  ‪DYYk ,Yh ,@W F¬> −Y-k ,h ,0‬‬
‫‪3 6# ,3[¬ 3# 3OS ' :23 5,+( C  1#+ H# %* +, @ KOL ' K+; n‬‬
‫‪D!!2 5, 8 +,! " 19 +, + 79  ?#+‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾359‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻫﻴﭻ رواﻳﺘﻲ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ اﺋﻤﻪ اﺟﺎزه داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﺧﺘـﺮ ﻳـﺎ‬
‫زﻧﻲ از ﺧﺎﻧﺪانﺷﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺘﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ »ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻪ أﺑﻮﺟﻌﻔﺮ‬
‫)اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ( ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ اﺟﺎزه ﻣـﻲدﻫـﻲ زﻧـﺎن‪ ،‬دﺧﺘـﺮان‪ ،‬ﺧـﻮاﻫﺮان و دﺧﺘـﺮ‬
‫ﻋﻤﻮﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ؟ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺘﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ(‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان و‬
‫دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺶ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪ روي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺪاد«)‪.(1‬‬
‫در رواﻳﺖ ﻣﺸﻬﻮري ﻛﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»اي ﺟﻮاﻧــﺎن! ﻫﺮﻛــﺪام از ﺷــﻤﺎ ﺗﻮاﻧــﺎﻳﻲ ازدواج دارد ازدواج ﻛﻨــﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮﻛﺪام ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آن را ﻧﺪارد روزه ﺑﮕﻴﺮد! زﻳﺮا روزه ﻣﺎﻳﻪي ﻛﻨﺘﺮل )ﺷﻬﻮات(‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻔﺮﻣﻮده ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ و ﻳﺎ زﻧﻲ ازدواج ﻣﻮﻗـﺖ ﻧﻤـﻮده و‬
‫ﻛﺎمﺟﻮﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻌﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎي ﺗﺤـﺮﻳﻢ آﻧﭽـﻪ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي و ﭼﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮوري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮرﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ را از ﻟﺤﺎظ ﻓﺮدي‬
‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ درﺑﺮ دارد‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ‪» Q7_3>p 3 + ` + `M‬از‬
‫ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان روا ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آن ﻣﻮارد اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬آﻧﭽﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳـﺎت ﻗـﺮآن‪،‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ  و ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺻﺤﺎب ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠـﻲ
و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان اوﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﭼﻨﺪ روزي ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺗـﺎزه ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪهﻫﺎ از ﻃﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ  ﺑﻪ آن اﺟﺎزه داده ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ ﺷﺨﺺ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ آن را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ و در ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫  ‪Dfk ,h ,> $ j ,79e R#y• −Yk ,h ,0‬‬
 ‫﴿‪﴾360‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -2‬از دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻗﺐ آن‪ ،‬اﻳﻤﻦ ﻧﺒﻮدن زن و ﺷﻮﻫﺮ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ؛ زﻳـﺮا در‬
‫ﻣﺘﻌﻪ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ زن ﺑﺪون اﻃﻼع ﺷﻮﻫﺮ و ﺑﺪون رﺿﺎﻳﺖ او ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﺮدي ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﻪ ﻛﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺳﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻴﺎن واﻟﺪﻳﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺪون آﮔﺎﻫﻲ و اﻃﻼع واﻟﺪﻳﻦ ﺧـﻮد اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﻣﺘﻌـﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪ :‬دﺧﺘﺮﺷـﺎن‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ از او ﭘﺮﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا و ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ دﺧﺘﺮ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﺘﻌﻪ ﻛﺮدم و ﭼﻨﺪ روزي را ﺑﺎﻫﻢ ﺑﻮدﻳﻢ!)‪.(2‬‬
‫‪ -3‬ﻛﻢﻛﻢ دﺧﺘﺮ و ﭘﺴـﺮ ﺑـﻪ رواﺑـﻂ ﺟﻨﺴـﻲ ﺧـﺎرج از ﭼﻬـﺎرﭼﻮب ازدواج‬
‫ﺷﺮﻋﻲ ﻋﺎدت ﻛﺮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺤﺸﺎء در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺰوﻧـﻲ ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ ،‬و ﻫـﺮﻛﺲ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﭼﻨﺪ روزي ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪاي از زﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑـﺎ ﻣﺒﻠﻐـﻲ‬
‫ﻛﺮاﻳﻪاش را ﻣﻲﭘﺮدازد و او را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﻓﺰوﻧـﻲ ﻃﻠﺒـﻲ‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬آن زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻫﻤﺒﺴـﺘﺮي ﺑـﺎ ﻣـﺮدان و زﻧـﺎن ﻣﺘﻌـﺪد ﻋـﺎدت ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﺮي ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮد ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣـﺎن ﺑـﻪ‬
‫رواﺑﻂ ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﻪ رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺑﻪ ﺷـﺪت ﺳﺴـﺖ‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﻃﺮﻓﻲ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ زﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻬﺎد ﺧـﺎﻧﻮاده را ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬و ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺮي داﺋﻤﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺮاي اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎﻣﺸﺮوع زده و ﻣـﺮدان زﻳـﺎدي را‬
‫ﺑﻪ زﻧﺎ و دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﻓﻲ ﻋﻔﺖ وادار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد!‪.‬‬

‫ ‪−

Yk ,nh ,739e R#y3• −Y-k ,

h ,3O0 j3 ,30 3 3; , 3 56‬‬
‫‪DY
k ,-h ,> $ j ,+GP/>p‬‬
‫ ‪38 a3@/uM F3G ,K > 8 o9 2> ,+$e a[¬e a¬i  +we W0M ; ,  @C8‬‬
‫‪DQ± …O@/#‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾361‬‬

‫‪ -4‬ﺑﺎ ﮔﺬر زﻣﺎن اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮي روﻧﺪ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﭽﻪاي ﻛﻪ از ﻓﻼن زن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻋـﺪه ﺟـﺪاﻳﻲ آﻧـﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﺣﻴﺾ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺪرش ﻛﻴﺴﺖ! دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﭽـﻪاي ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺰرگ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺎ ﻣﺎدر او ﻳﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺴﺮش ﻣﺘﻌﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺘﻌﻪ ﻳﺎ ازدواج داﺋﻤﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫و ﻧﺪاﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺘﻌﻪ ﻳﺎ ازدواج ﻧﻤﻮده اﺳﺖ! آﻳﺎ ﭘﺪر ﻳﺎ ﺑﺮادر اوﺳـﺖ؟ و ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺮد ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺮ و ﻳﺎ ﻣﺎدر ﺧﻮد دارد ازدواج ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ!‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺪاﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﺤـﺎرم ﺧـﻮد از ﻃﺮﻳـﻖ ﻣﺘﻌـﻪ‬
‫وﺻﻠﺖ ﻛﻨﺪ! ﺑﺴﻴﺎر اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻛﻪ ﻣﺮدي ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺎدر و دﺧﺘﺮش ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﻟﻪ آن زن ﻣﺘﻌﻪ ﻧﻤﻮده!)‪.(1‬‬
‫‪ -5‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﻨﺴﻲ ﻛﻪ در ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳـﻴﺪه اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻴﻮع ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و زﻳﺎنﻫﺎي ﻓﺮاوان و ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي را ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻊﻛﺮدن ﻧﻤﺎزﻫﺎ‬
‫دو ﻣﺴﺄﻟﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﺶ ﺑﺤﺚ آﻧﻬﺎ را ﭘـﻴﺶ آورده‪ ،‬ﻳﻜـﻲ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع »ﺟﻤﻊ دو ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻫﻢ«)‪ .(2‬و دﻳﮕﺮي ﻣﻮﺿﻮع »وﺿﻮ« ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬او ادﻋـﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﺧﻠﻔﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﻧﺪ!‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاي وﺟـﻮب ﻧﻤـﺎز ﻳﻌﻨـﻲ از زﻣـﺎن ﺧـﻮد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ‬
‫ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﻫﺮﻳﻚ در اوﻗﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﺟـﺎي آورده ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪» d- :333 z z y x w v u t  s‬ﺑـــﻪ‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﺎز در اوﻗﺎﺗﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ ; ‪D,  @C8 OPE ZP8 J‬‬

‫ ‪D1> 5,+(  L oJ ; + OG Q# 6/>+ ; 5JM ./0 +, ,‬‬
 ‫﴿‪﴾362‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء ﻫﺮﻳﻚ در زﻣﺎن ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ
در ﻧﺎﻣـﻪاي ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او را واﻟﻲ ﻣﺼﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»‪ O3! ,B@ –;8 Fm8 ’[W Rœ /9 x ¹;  OG :2@; 8s‬‬
‫‪,b3> 3 +3# o39 +3 H8 ŽL  a9 Ž; ’[WŠ@ N±‬‬
‫!‪3W@ N3±  O! ,8 ž h{ Z2# N¬G ‚*# o9 .œu N±  O‬‬
‫‪3C «3@# F3C £23œ N3±  O3! ,F3 ®3OT ž …*W K+ /# o9‬‬
‫!‪.(1)«P9‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺔ آﻓﺘـﺎب ﺑـﻪ اﻧـﺪازه‬
‫)دﻳﻮار( آﻏﻞ ﺑﺰ ﺑﺮﮔﺮدد و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻓﺘـﺎب ﺳـﻔﻴﺪ و‬
‫درﺧﺸﺎن اﺳﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬در ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهاي از روز ﻛﻪ در آن )ﺗﺎ ﻏـﺮوب( ﺑﺘـﻮان‬
‫دو ﻓﺮﺳﺦ راه را ﭘﻴﻤﻮد! و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب را ﺑﻪ ﺟـﺎي آورﻳـﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫روزهدار اﻓﻄﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺣﺎﺟﻲ )از ﻋﺮﻓﺎت( ﺑﻪ ﻣﻨﻲ وارد ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻋﺸﺎء ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﺧﻲ آﻓﺘﺎب )از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻐﺮب( ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﺷـﻮد ﺗـﺎ‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮم ﺷﺐ‪ ،‬و ﺑﺎﻹﺧﺮه ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﺻـﺒﺢ را ﺑﺨﻮاﻧﻴـﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن‬
‫ﭼﻬﺮه رﻓﻴﻖ و ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد را ﺑﺒﻴﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ اوﻗﺎت ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ اﺣﺘـﺮام ﺑـﻪ رأي ﻓﻘﻬـﻲ اﻣﺎﻣﻴـﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑـﺮﺧﻼف آن ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و در ﺗﻤـﺎم ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز و در ﺳـﻔﺮ و‬
‫ﻏﻴﺮﺳﻔﺮ ﻧﻤﺎزﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ »ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ« و »ﻣﻐﺮب و‬
‫ﻋﺸﺎء« را ﺑﺎﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊﻛﺮدن ﻧﻤﺎزﻫـﺎ از ﻧﻈـﺮ ﺟﻤﻬـﻮر‬
‫ﻓﻘﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮارد ﺿﺮوري رﺧﺼﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮورتﻫـﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽـﻮن‪:‬‬
‫ﺳــﻔﺮ‪ ،‬ﺑــﺎرش ﺑــﺮف و ﺑــﺎران‪ ،‬ﮔــﻞ و ﻻي ﺷــﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺳــﺮﻣﺎيِ ﺳــﺨﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤــﺎري‪،‬‬
‫اﺳﺘﺤﺎﺿﻪ‪ ،‬ﺳﻠﺲ اﻟﺒﻮل ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﺮس در ﻣﻮرد از دﺳـﺖدادن ﺟـﺎن و ﻣـﺎل و‪ ...‬و‬

‫ ~ ‪D
 7_0 ,
BC ,7_>p – |} ,aX_P‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾363‬‬

‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را از وﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ آن ﺧﺎرج‬
‫ﻛﺮد و ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي آورد‪.‬‬
‫اﻳﻦ روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ  و ﺧﻠﻔﺎي راﺷـﺪﻳﻦ و ﺣﺘـﻲ اﺋﻤـﻪ اﻫـﻞ‬
‫اﻟﺒﻴﺖ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪ ،‬و در ﻛﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻤﭽـﻮن »ﻟﻬـﻮف« إﺑـﻦ ﻃـﺎووس و‬
‫ﻏﻴﺮه آورده اﻧﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲب در ﻇﻬﺮ ﻋﺎﺷﻮرا ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﺑﺮﮔﺰار‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﺑﺎ آن ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ)‪.(1‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ‪3 Ÿ OL s 2sM‬‬
‫‪ Q¤‬در اذان در ﻛﺘﺎب ‪ Q"* 5ªÍ` H8M‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ وﻟﻲ و ﻣﺤﺒﻮب ﺧﺪاﺳﺖ‪ ...‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ در‬
‫اﺻﻞ اذان وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣـﺎ ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﻧﻔـﻮذ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ آن را ﺑﻪ اذان اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ«)‪.(2‬‬

‫وﺿﻮ‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد وﺿﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘـﺪا ﻃﺒـﻖ آﻳـﻪي ﻗـﺮآن ﭘﺎﻫـﺎ‬
‫ﺷﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﺧﻠﻔﺎء ﺗﻐﻴﻴﺮي را در آن ﻧﺪاده اﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و‬
‫ﻫﻤﻔﻜﺮان او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﺴﺘﻪﺷﺪن ﻣﺴﺢ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ  ﻣﺴﺢ را ﺑﻪ ﺷﺴﺘﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﺴﺘﻦ ﭘﺎﻫﺎ دﺳﺘﻮر ﺧﻮد ﻗﺮآن اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
K
J
I

H
G
F
E
D
C
B
A‬‬

‫‪»  :£2¬u
zQ

P
O


N
M
L‬اي ﻣﺆﻣﻨـﺎن!‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﺪ )و وﺿﻮ ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ( ﺻـﻮرتﻫـﺎ و دﺳـﺖﻫـﺎي‬

‫ ‪¾2] ,F¬>  ¡+2/8 −  

k ,-h ,O8L 9 j ,a@W F¬> ; ,  56‬‬
‫ ‪Dfk ,h ,6> zA ,>i$ K+‬‬
‫ ‪Dfn 5+ ®#29 ,dk ,h ,›2! j −Q"* 5ªÍ ` 8M ./0‬‬
 ‫﴿‪﴾364‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺧﻮد را ﺗﺎ آرﻧﺞﻫﺎ ﺑﺸـﻮﻳﻴﺪ و ﺳـﺮﻫﺎي ﺧـﻮد را ﻣﺴـﺢ ﻛﻨﻴـﺪ و ﭘﺎﻫﺎﻳﺘـﺎن را ﺗـﺎ‬

‫ﻗﻮزكﻫﺎ ﺑﺸﻮﻳﻴﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد اﻳﻦ آﻳﻪ در ﻛﺘـﺎب »اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ واﻗﻌـﻲ« ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬اﮔـﺮ‬
‫ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ را ﺑﺎز ﻛﻨﻴﻢ و در آن آﻳﻪ وﺿﻮ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
zQ

P
O


N
M‬آﻗﺎي ﻣﻬـﺮي آﻳـﻪ را اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﺳﺮﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗـﺎ ﻣـﭻ ﻣﺴـﺢ ﻛﻨﻴـﺪ!« )ص‪ (187‬و‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻓﻌﻞ »واﻣﺴﺤﻮا« ﺑﺮاي ﻛﻠﻤﺎت »رءوﺳﻜﻢ« و »أرﺟﻠﻜـﻢ« ﺳـﺮﻫﺎ و ﭘﺎﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻫﺮدو ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺼﻔﻲ ﻛﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ ﻋﺮﺑﻲ اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲﻓﻬﻤﺪ ﻛﻪ آﻳﻪ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻪ ﺷﺴﺘﻦﭘﺎﻫﺎ در وﺿﻮ اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭘﺎﻫـﺎ‬
‫ﺷﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ وﺿﻮ ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳـﺮا اﮔﺮﭼـﻪ ﻛﻠﻤـﺔ »أرﺟﻠﻜـﻢ«‬
‫)ﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن( ﺑﺎ اﻋﺮاب ﻧﺼﺐ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از »رءوﺳﻜﻢ« »ﺳﺮﻫﺎﻳﺘﺎن را« ﺑﺎ اﻋﺮاب‬
‫ﻣﺠﺮور آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ ﺑـﻪ آن ﻋﻄـﻒ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻋﻄـﻒ ﺑـﺮ ﻛﻠﻤـﺔ‬
‫»وﺟﻮﻫﻜﻢ« »ﺻﻮرتﻫﺎﻳﺘﺎن« و »أﻳﺪﻳﻜﻢ« »دﺳﺖﻫﺎﻳﺘﺎن« ﻫﺮدو ﺑﺎ اﻋـﺮاب ﻧﺼـﺐ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺪامﻫﺎي ﺷﺴﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﺳﻪ »وﺟﻮه‪ ،‬أﻳﺪي‪ ،‬و أرﺟﻞ« ﻣﻔﻌﻮل ﺻـﺮﻳﺢ‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻌﻞ »ﻓﺎﻏﺴﻠﻮا« »ﺑﺸﻮﻳﻴﺪ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺜﻞ ﺻﻮرت و دﺳﺖ‬
‫ﺷﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ »أرﺟﻠﻜـﻢ« ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﻌـﺪ از »وﺟـﻮﻫﻜﻢ و أﻳـﺪﻳﻜﻢ« در‬
‫ﺟﻤﻠﺔ اوﻟﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه و ﺑﻌﺪ از »ﺑﺮءوﺳﻜﻢ« ﻋﻀﻮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺢ ﺷﻮد آﻣﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺴﺘﻦ اﻋﻀﺎي وﺿﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻨﺎﺑﺮ راي ﻓﻘﻬﻲ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﭘﺎﻫﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺴـﺢ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬در اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﻛﻠﻤـﻪ‬
‫»أرﺟﻠﻜﻢ« ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻄﻒ ﺑﺮ »ﺑﺮءوﺳﻜﻢ« ﻣﻲآﻣـﺪ و اﻋـﺮاب آن ﻧﻴـﺰ ﻣﺠـﺮور‬
‫ﻣﻲﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺜﻞ ﻋﻀﻮ »ﺳﺮ« ﻣﺴﺢ ﺷﻮد! ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اداﻣﺔ آﻳﻪ در ﻣﻮرد ﺗـﻴﻤﻢ‬

‫آﻣـــﺪه اﺳـــﺖ‪
zp

o
n
m

l
k
j
{ :‬‬

‫‪)»  :£2¬u‬اﮔﺮ آب ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﺪ( ﺑﺎ ﺧﺎك ﭘﺎك ﺗـﻴﻤﻢ ﻛﻨﻴـﺪ و ﺑـﺎ آن ﺻـﻮرتﻫـﺎ و‬
‫دﺳﺖﻫﺎﻳﺘﺎن را ﻣﺴﺢ ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾365‬‬

‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از آﻳﻪ ﺑـﻪ وﺿـﻮح ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ دو ﻛﻠﻤـﺔ »ﺑﻮﺟـﻮﻫﻜﻢ« و‬
‫»أﻳﺪﻳﻜﻢ« ﻫﺮدو ﺑﺮاي ﻓﻌﻞ »ﻓﺎﻣﺴﺤﻮا« ﻣﺠﺮور و ﻣﻌﻄﻮف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ در آﻳـﺔ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﭘﺎﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻠﻤـﺔ »أرﺟﻠﻜـﻢ« ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﺠﺮور‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ »أرﺟﻠﻜﻢ« ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ!‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺻﻮﻟﻴﻮن و ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛـﻪ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻗـﺮآن و ﺳـﻨﺖ و‬
‫اﺟﻤﺎع و‪ ...‬ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ و روش اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛـﻪ از زﻣـﺎن رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ص ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﺿﻮ و دﻳﮕﺮ ﻋﺒﺎدات ﺧﻮد را آﻣﻮﺧﺘﻪ‬
‫و اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼك ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد و از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻋﻠﻤﻲ‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻓﺮاﻃﻲ ﺷﻴﻌﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫»ﺳﻨﻲﻫﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﻋﺘﻘﺎدات ﺧـﻮد ﻫـﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ دﻻﻳﻠـﻲ را در اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎ ادﻋﺎي ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد دﻻﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺘﻮاري دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺗﻔـﺎوت ﻛـﻪ‬
‫آﻧﺎن از دﻻﻳﻞ دوﺳﺘﺎن ﺷﻴﻌﻲ ﺧـﻮد در ﺑـﺎرة ﻣﺴـﺎﻳﻞ ﻣـﻮرد اﺧـﺘﻼف از ﺟﻤﻠـﻪ‪:‬‬
‫»اﻣﺎﻣﺖ« اﻃﻼع ﻛﺎﻣﻞ و دﻗﻴﻘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺳـﺎلﻫﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در رادﻳﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪﻫـﺎ و ﻣﺠـﻼت ادﻟـﻪ و ﺑـﺮاﻫﻴﻦ اﻳﺸـﺎن را‬
‫ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ و ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ اﺟـﺎزه‬
‫داده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﺘﺎﺑﻲ را در ﺑﺎرة ﻧﮕﺎه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫ﻣﻮﺿﻮع »اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓﺖ« ﭼﺎپ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺮدم و ﺑﺴـﻴﺎري از ﻃـﻼب و‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن درﺑﺎره دﻻﻳﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴـﺎﻳﻞ ﻣـﻮرد اﺧـﺘﻼف‬
‫اﻃﻼع دﻗﻴﻖ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾366‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا آزادي ﺑﻴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺎدﻻﻧـﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫آﻧﺎن ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﻲﺷﻮد؟ ﭼﺮا ﻗﻠﻢ و ﺑﻴﺎن آﻧﺎن را ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺑﺴﺘﻪ اﻧـﺪ؟ آﻳـﺎ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎي ﺑﺴﺘﻪي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻧﺤﺼﺎر رﺳـﺎﻧﻪاي ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺿـﻌﻒ و ﻫـﺮاس از‬
‫روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻧﻴﺴﺖ؟ اﻟﺒﺘﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮان و ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﺎ ادﻟﻪ اﻫﻞ ﺗﺴـﻨﻦ را در ﺑـﺎره ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف از زﺑﺎن و ﻗﻠﻢ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺸﻨﻮﻳﻢ و ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪» f – n :8B
z}| { z y xw v‬ﺑﻪ‬

‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﺑﺸﺎرت )ﺳﻌﺎدت( ﺑﺪه! آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﮔﻮش ﻓـﺮا ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ و از‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎري ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﻣﺮ از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈـﺮان ﺷـﻴﻌﻪ و‬
‫ﺳﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ در ﺑﺎره ﻛﺘﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و اﻣﺜﺎل آن دﻋﻮت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺮاي ﻣﺮدم روﺷﻦ ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ روش ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‬
‫ﺣــﺪاﻗﻞ از ﻣﻄــﺮحﻧﻤــﻮدن ﻣﺴــﺎﺋﻞ ﻣــﻮرد اﺧــﺘﻼف ﺧــﻮدداري ﻧﻤﺎﻳﻨــﺪ‪ ،‬ﻳــﺎ ﺑــﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ و ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ‬
‫در ﺑﺎره ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف دﻻﻳﻞ و ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴـﺎر ﻋﻤـﻮم ﻣـﺮدم‬
‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻃﺮح آﻧﻬﺎ را در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻤﻲداﻧـﻴﻢ‬
‫و ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ آﻏﺎزﮔﺮ ﻣﻄﺮحﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻘﺎﺑﻞ اﻧﺪﻳﺸـﻪﻫـﺎ و‬
‫ﺑﺎورﻫﺎ و ﺣﺘﻲ در دﻧﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد و‪ ...‬ﻫﺮﻛﺠﺎ ﺗﻬـﺎﺟﻤﻲ ﺑـﻮده ﺗـﺪاﻓﻌﻲ‬
‫ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن اﮔﺮ ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ را درﭘﻲ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻨـﺎه و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آن در درﺟﻪ اول ﺑﺮ دوش ﻣﻬﺎﺟﻢ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺪاﻓﻊ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾367‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﻼم‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻨﺪه در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴـﺎﻳﻞ ﻣـﻮرد‬
‫اﺧﺘﻼف ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳـﺨﻦ آﺧـﺮ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ ﮔﺰﻳـﺪه ﺗﻌـﺪﻳﻞ ﺷـﺪهاي از‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﻳﻜﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈـﺮان »اﺻـﻼﺣﻲ و اﻋﺘـﺪاﻟﻲ« ﺷـﻴﻌﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﺑﺮم‪ ،‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻌﺼﻮم ﺑﺎﻟـﺬات و ﺷﺨﺼـﺎً آﮔـﺎه ﺑـﺮ اﻣـﻮر ﻏﻴﺒـﻲ ﻧﺒـﻮده‪ ،‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺸﺮي را در وﺟﻮد ﺷﺮﻳﻔﺶ ﻧﻨﻬـﺎده و ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎﻳﺶ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻃﺎﻋﺖ اﻣﺮش ﺑﻪ واﻻﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﺒﺪل ﮔﺸﺖ‪ ،‬و‬
‫از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »اﺳﻮ« اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ وﺟـﻮدي »ﻓـﻮق اﻧﺴـﺎﻧﻲ« ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧــﺪ ﺑــﻪ »اراده ﺧــﻮﻳﺶ« ﻗــﺎﻧﻮن وﺿــﻊ ﻛﻨــﺪ ﻣﻌﺠــﺰه ﺑﻴــﺎورد‪ ،‬ﺑــﻪ ﺧﻮاﺳــﺘﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎراﻧﻲ را ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﺪ و‪ ...‬ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﻣﻮرد ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ
ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص از‬
‫ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ در ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻋﻠـﻲ‬
‫
از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ او ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺒﻮده اﻧﺪ؛ زﻳﺮا اوﻻً‪ :‬ﻧﻪ ﻧﺼـﻲ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص در اﻳـﻦ ﻣـﻮرد‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﻧﻪ اﻓﻀﻠﻴﺖ دﻳﻨﻲ و ﻋﻠﻤﻲ و اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺷـﺮط ﻛـﺎﻓﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ
اﮔﺮﭼـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﻣﺤﺘﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﺎرﻋﺎن دﻳﻦ و ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ دﻳـﻦ را »ﻓﻘـﻂ« ﺑﺘـﻮان از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺸﺎن و آﺛﺎرﺷﺎن آﻣﻮﺧﺖ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻄﻴﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻄﺎء ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺎﺟﺎت ﺑﺮآورﻧﺪ و ﻳﺎ ﺧﺸﻢﺷﺎن‪ ،‬ﻫﻤـﻮاره ﺧﺸـﻢ‬
‫ﺧﺪا و ﺧﺸﻨﻮديﺷﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺧﺸﻨﻮي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾368‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫‪ -4‬ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺎورﻫﺎي راﻳﺠﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺿﺪﻳﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻲ‬

‫و ﺧﻠﻔﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ  وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻲ
ﺑﺮاي ﺧﻠﻔـﺎء ﻃﺒـﻖ رواﻳـﺎت‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﺣﺘﺮام ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮده و از اﻳﺸﺎن ﻫﻤﻮاره ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻧﻤﻮده و آﻧﺎن را ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮓ ﺑـﺎ‬
‫آﻳﺎت ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧـﺎدم ﺑـﻪ اﺳـﻼم و دﻟﺴـﻮز ﺑـﻪ اﻣـﻮر ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪...‬‬
‫‪ -5‬واﺟﺐ اﻻﺗﺒﺎع ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )ﻗﺮآن( و )ﻧﺼﻮص و ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ( اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧﺎرج از ﻗﺮآن وﻟﻲ ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨﮓ ﺑـﺎ آن‪) ،‬ﻗﻄﻌـﺎً و ﻳﻘﻴﻨـﺎً( ﺻـﺎدر‬
‫ﮔﺸﺘﻪ و ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻻت آﻧﭽﻪ ﻫﺮآﻧﻜﺲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮات ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﻔﻴﺪ و ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎه و ﻣﻀﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬در ﻛﺘﺎبﻫـﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و رواﻳـﻲ ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ اﺣﺎدﻳـﺚ ﻧﺎدرﺳـﺖ و‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ روح دﻳﻦ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ وﺟﻮد دارﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺗﺸـﺨﻴﺺ‬
‫ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه در آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻫﺮﻳﻚ را ﺑﻪ »ﻗﺮآن« و »ﺳﻨﺖ« ﻗﻄﻌـﻲ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ص ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬اﺳﻼم دﻳﻦ »ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ« و »ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ« اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ راه ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن و‬
‫ﻧﺠﺎﺗﺶ در ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺪا و اﻃﺎﻋﺖ از آﻧﻬﺎ و دوري‬
‫از ﻧﻮاﻫﻲ اش و ارﺗﺒﺎط »ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ« ﺑـﺎ ﺧـﺪا اﺳـﺖ‪» ...‬وﺳـﻴﻠﻪ« ﻗـﺮارادادن ارواح‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن اﻋﻢ از ارواح اﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬اوﻟﻴﺎء‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن و اﻣﺎمزادﮔـﺎن در ﻋﺒـﺎدت و دﻋـﺎ ﺑـﻪ‬
‫درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎب ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻲ و ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﺧـﺪا داﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫روح دﻳﻦ و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺧﻮد اﺋﻤﻪ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮارد ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﻓﻮق اﺳﺎس اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ از ﻫﻤﮕـﺎن‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮد را از ﺗﻠﻘﻴﻨﺎت و ﻣﺄﻧﻮﺳﺎت ﻓﻜﺮي و ﻋـﺎدات ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﻓﺎرغ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻨﺪه ﺗﻨـﺪ ﮔﻔﺘـﻪ و ﺑـﺪﻋﻤﻞ‬
‫ﻛﺮده ام‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﻢ ﺑﺮﺳﻴﺪ و ﻣﺮا رﺳـﻮاي ﺧـﺎص و ﻋـﺎم‬
‫ﺳﺎزﻳﺪ! وﻟﻲ واي ﺑﺮ ﻣﺎ! اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا را ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﻛﻨـﻴﻢ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺟﺰ آﻳﻴﻦ ﭘﺎك و راﺳﺘﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻧﺎم دﻳﻦ ﺑﻪ ﻣـﺮدم ﺗﺤﻮﻳـﻞ دﻫـﻴﻢ!‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾369‬‬

‫ﺑﻪ دﻫﺎن اﻣﺜﺎل ﻣﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺳﻨﮓ ﺑﻜﻮﺑﻴﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ ﺟـﻮاب ﺧـﺪا را ﭼـﻪ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ‬
‫داد؟!‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﺎ و ﻫﻢ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ »آﺧﺮت« ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ!‪ .‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻀﻮر در‬
‫ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻛﺒﺮاي اﻟﻬﻲ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪا را از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺰرﮔـﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽـﻮن‪ :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ و ﺣﺴﻴﻦ و ﻓﺎﻃﻤﻪ  )و ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﮔﻴﻼﻧﻲ و ﺷﻴﺦ ﺑﺪوي( و ﻏﻴـﺮه‪...‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮاء و اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ اﺷـﻚ ﻧـﺮﻳﺨﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻳـﺎ ﺑـﻪ زﻳـﺎرت‬
‫ﻗﺒﻮرﺷﺎن ﻧﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﻟﻌﻦ أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ص را ﻧﻜﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻋﺰاداري اﻳﺸﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻨﻤـﻮدﻳﻢ و‪ ...‬از اﻳـﻦ ﻗﺒﻴـﻞ‬
‫اﻣﻮر ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؟! و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﺮا رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻖ و اﻧﺼـﺎف و‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را ﻧﻜﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺪون ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻓﻲ در ﻗﺮآن ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲﻫـﺎ‬
‫و ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻧﻈﺮان »ﻣﻨﻘﻮل« و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ »ﻣﺠﻬـﻮل«‬
‫از اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدﻳﺪ؟!‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻣﻬﺮ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ و ﻳﺎ اﺻﺤﺎب و ﻣﺸﺎﻳﺦ از اﻃﺎﻋﺖ اﻣﺮ ﺧﺪا ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺎ واﺟﺐﺗﺮ ﺷﺪه؟! آﻳﺎ ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺷﻴﻔﺘﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺖ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮد در ﭘﺮﺗﻮ ﻫﺪاﻳﺘﺶ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﻮﻳﻢ و ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ ﺧـﻮﻳﺶ ﻧﺎﻳـﻞ آﻳـﻴﻢ؟!‪.‬‬
‫ﺧﻮب ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ و ﺻﺤﻨﻪ آﺧﺮت را در ﻧﻈﺮ ﺑﻴـﺎورﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﺒﻴﻨـﻴﻢ‬
‫ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ؟!‪.‬‬
‫آري ﺑﺮادر! اﺳﺎس ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻣﺎ در ﻛﺞاﻧﺪﻳﺸﻲﻫـﺎ و ﺗﻨـﺪرويﻫﺎﺳـﺖ‪ ،‬و اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺴﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺎ »اﺳﻼم اﺻﻴﻞ و راﺳـﺘﻴﻦ« ﻣـﻲﭘـﺮدازﻳﻢ!‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻟﺠﺎﺟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻨﺪار و ﻛﺮدار ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﺧـﺎﻟﺺ ﺳـﺎزﻳﻢ‪،‬‬
‫و دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻫﻢ اﺳﻼم را ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺖ اﻟﻬﻲ ﻧﺰد ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬از ﺗﺎرﻳﻜﻲ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ‬
‫و اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﭘﺎك ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫روﺷﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫـﺪاﻳﺖ و ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ »ﺣـﻮادث« ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﻲآورد‪ ...‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه اﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻓﻜﺮش را ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛـﺮدﻳﻢ! اﻛﻨـﻮن‬
‫اﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎدات و ﺑﺎورﻫﺎﻳﻤﺎن زﻳﺮ ﺳﺆال اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺰرگ اﻟﻬﻲ اﺳـﺖ‬
 ‫﴿‪﴾370‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮي در »ارزشﻫﺎ« ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و اﻣﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺑﻪ‬
‫ﺣﻖ ﺑﺮﺳﻴﻢ و ﺑﺎ ﺣﻖ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺒﻨﺪﻳﻢ و ﺧﻮد و اﺟﺘﻤﺎعﻣﺎن را از اﻳﻦ ﻛﺞاﻧﺪﻳﺸﻲﻫـﺎ‬
‫و ﺗﻨﺪرويﻫﺎ ﺑﺮﻫـﺎﻧﻴﻢ‪ ...‬آﻳـﺎ ﺑـﻪ راﺳـﺘﻲ از ﻋﻬـﺪه اﻳـﻦ آزﻣـﺎﻳﺶ ﺑـﺰرگ اﻟﻬـﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮاﻫﻴﻢ آﻣﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾371‬‬
‫﴿‪﴾372‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫و ﻛﻼم آﺧﺮ‬
‫»ﻣﻨﺸﻮر وﺣﺪت اﺳﻼﻣﻲ«‬
‫رﺋﻴﺲ »اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ« در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﭘﺮﺳﺸـﻲ راﺟـﻊ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺒﺎب اﺧﺘﻼف و ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ در رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻓﺮق و ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﺿﺮورت ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺗﻘﺎرب ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺬاﻫﺐ و ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻤـﻮده‬
‫و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ آن را واﺟﺒﻲ ﺷـﺮﻋﻲ ﺑﺮﺷـﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸـﺎن ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺗﺄﻛﻴـﺪ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺑﺎرﻧﺸﺴﺘﻦ ﺗﻼشﻫﺎ در راﺳﺘﺎي وﺣﺪت و ﺗﻘﺮﻳـﺐ ﻗـﺮاردادن‬
‫آن ﺑﺮ روي ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮﻟﻲ روﺷـﻦ و ﺑﺮﺧـﻮرداري از ﻧﻴـﺖ ﺻـﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻓـﺮق و‬
‫ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت ﺣﻴﺎﺗﻲ و اﺳﺎﺳﻲ دارد‪.‬‬
‫اﻳﺸﺎن ﺿﻤﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﻮاﻓـﻖ ﺑـﺮ روي »ﻣﻨﺸـﻮر و ﻣﻴﺜـﺎﻗﻲ« ﺑـﺮاي‬
‫وﺣﺪت و ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻨﺸﻮر‬
‫زﻳﺮ را ﺑﺮاي اﻳﻦ وﺣﺪت و ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻄﻠﻮب ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾373‬‬

‫;‪N9 H ¤ N‬‬

‫{[‪:2@; ¤  >+ OL 7_ £_G ¤2‬‬
‫»ﻣﻨﺸﻮر و ﻣﻴﺜﺎق ﺗﻘﺮﻳﺐ« داراي اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪي آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮود و زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻔـﺎﻫﻢ را ﺑـﻪ ﺻـﻮرﺗﻲ ﻋﻤﻠـﻲ ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آن اﺻﻮل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﺻﻞ ﻳﻜﻢ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل او‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻣﺒﻨﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻴﺎن ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ درك درﺳـﺖ ﻃـﺮف‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ ﺣﺴﻦ ﻓﻬﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻـﺤﻴﺢ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﺿﺮوري ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آن اﻗﺪام ﺑﺮاﺳـﺎس آﮔـﺎﻫﻲ و ﺑﺼـﻴﺮت‬
‫ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻻزﻣﻪ ﻛﺎر و اﻗﺪام درﺳﺖ درك و ﺷﻨﺎﺧﺖ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺳﻼم داﻧﺶ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﺎم ﺑﺨﺎري‬
‫در »ﺻﺤﻴﺢ« ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ آﻳﻪ‪:‬‬

‫{‪ :2[]
zå

ä


ã
â
á
à
ß
Þ
Ý
Ü‬‬

‫»ﺑﺪان ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫و ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻮﻣﻦ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻛﻦ«‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻋﻠﻢ و داﻧﺴﺘﻦ دﺳﺘﻮر‬
‫داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اوﻟﻴﻦ آﻳﻪي ﻓﺮود آﻣﺪه از ﻗﺮآن ﻛﻠﻤﻪي »اﻗﺮأ« و در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم اﻳﻦ‬
‫آﻳﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫{
|
}


~


¡


‪Y –  :T23u z

¨

§
¦
¥
¤
£
¢‬‬

‫»اي ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺸﻴﺪه )در ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب آرﻣﻴﺪه( ﺑﺮﺧﻴﺰ )و ﻣﺮدم را از ﻋﺎﻗﺒـﺖ‬
 ‫﴿‪﴾374‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﻧﺤﺮاف از ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺰدان( ﺑﺘﺮﺳﺎن و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﻦ‪،‬‬

‫و ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻧﮕﺎه دار«‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺮاﺋـﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛـﻪ ﻣﻘﺪﻣـﻪ و ﻛﻠﻴـﺪ ﻋﻠـﻢ و داﻧﺴـﺘﻦ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ اداي وﻇﺎﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از درك درﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ و ﻣﻮاﺿﺢ ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫اﺳﺖ؛ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺮوف و‬
‫ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬ﻧﻪ از زﺑـﺎن ﻣـﺮدم ﻋـﺎدي و ﻳـﺎ از‬
‫ﻻﺑﻪﻻي ﻋﺎدات و واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم در آن ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ زﻳﺮا در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣـﻮارد‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﻘﺒﻮل ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ دﻳﮕـﺮ‪ :‬ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﺗﻔـﺎوت ﻣﻴـﺎن اﺻـﻮل و ﻓـﺮوع‪ ،‬واﺟﺒـﺎت و‬
‫ﻓﺮاﻳﺾ و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت‪ ،‬ﻣﻮارد ﻣﻮرد اﺗﻔـﺎق و ﻣﺴـﺎﻳﻞ ﻣﺤـﻞ اﺧـﺘﻼف‪ ،‬ﻋـﺎدات و‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﻣﻴﺎن اﻟﺰاﻣﺎت ﻓﻘﻬﻲ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑــﺮاي ﻣﺜــﺎل‪ :‬ﻣﻮﺿــﻮع ﺗﺤﺮﻳــﻒ ﻗــﺮآن را در ﻧﻈــﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳــﺪ ﻛــﻪ ﺗﻌــﺪادي از‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن دﭼﺎر ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧـﺎﻗﺺ‬
‫اﺳﺖ و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه و در ﺑﺎرهي آن ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮاي‬
‫اﺛﺒﺎت دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از رواﻳﺎت ﻛﺘﺎب اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ و دﻳﮕﺮ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎدﺷﺎن اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﻳﺪه و ﺑﻲ ﭘـﺎﻳﮕﻲ‬
‫آن را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‬
‫و دﻳﺪﮔﺎه دﻳﮕﺮ را ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦ اﺻﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺻـﺤﻴﺢ آراء‬
‫اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ در ﺟﻬﺖ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي درﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮا ﻣﻲﺧـﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎً از‬
‫اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻣﻮﺿﻊﮔﻴـﺮي در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ ،‬و ﺗﻔـﺎوت ﻣﻴـﺎن اﺻـﻮل و ﻓـﺮوع‪،‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾375‬‬

‫واﺟﺒﺎت اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت ﺟﺎﻧﺒﻲ‪ ،‬اﻣﻮر ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺤﻞ اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻛﻪ ﻛﻢ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﺎدات راﻳﺞ در ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﻪي ﻣﺮدم و ﺣﻘـﺎﻳﻖ ﻣـﻮرد ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد و ﺗﺼﺮﻓﺎت ﻋﺎﻣﻪي ﻣﺮدم و اﻟﺰاﻣﺎت ﺷـﺮﻳﻌﺖ را ﺟـﺪاً درك‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻞ دوم‬
‫ﺣﺴﻦ ﻇﻦ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺤﻮر و ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻄﻠﻮب دوم در ﻋﺮﺻﻪي ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻴﺎن ﻣﺬاﻫﺐ اﺳـﻼﻣﻲ ﻳـﺎ‬
‫در ﻣﻴﺪان ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﺬاﻫﺐ ﺿﺮورت ﺗﻘﻮﻳﺖ »ﺣﺴﻦ ﻇﻦ« ﻫﺮﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺗﻼش اﺳﻼم ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد رواﺑﻂ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﺴﻦ ﻇﻦ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﻲ ﻛـﻪ ﻫﺮﻳـﻚ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﺮاي ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘـﻮان‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻت دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻴﺪ و ﺗﺼﻮر دﻳﮕﺮي در ﺑـﺎرهي ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪»  :?{
zKJ IH G F E D C B A‬اي‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻳﺪ! از ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻤﺎنﻫﺎ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫ﮔﻤﺎنﻫﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﮔﻤﺎن ﮔﻨﺎﻫﻜﺎراﻧﻪ داﺷﺘﻦ ﺳﻮءﻇﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻫﻞ اﻳﻤـﺎﻧﺶ را از‬
‫ﺳﻮءﻇﻦ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻳﻌﻨﻲ واردﻛﺮدن اﺗﻬـﺎم ﻧـﺎروا و ﻧﺎدرﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘـﺎرهاي از ﮔﻤـﺎنﻫـﺎ ﻗﻄﻌـﺎً ﮔﻨـﺎه ﺷـﻤﺮده‬
‫ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺷــﺮط اﺣﺘﻴــﺎط اﻳــﻦ اﺳــﺖ ﻛــﻪ از ﻫﻤــﻪي آﻧﻬــﺎ دوري ﺷــﻮد‪ ،‬و‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬در ﻣﻮرد ﺳـﺨﻨﻲ‬
 ‫﴿‪﴾376‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻛﻪ از زﺑﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺖ ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دارد ﺣﺴﻦ ﻇـﻦ‬
‫و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻴﺮاﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش«‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﺳﻮم‬
‫ﻫﻤﻜﺎري در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻬﻢ در ﻣﻴﺪان ﮔﻔﺘﮕﻮي اﺳـﻼﻣﻲ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺸـﺘﺮﻛﺎت‬
‫ﻣﺤــﻮر‪ ،‬ﻣﺤــﻮر ﻫﻤﻜــﺎري ﺷــﻮﻧﺪ و اﻣــﻮر اﺧﺘﻼﻓــﻲ در ﺣﺎﺷــﻴﻪ ﻗــﺮار ﮔﻴﺮﻧــﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻓﺮﻋﻲ و دﺳﺘﻪ‬
‫دوم اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻮر ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق اﻣﻮر و ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد و ﻗﻴﺎم دﻳـﻦ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آن ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻣـﻮرد ﻗﺒـﻮل و اﺗﻔـﺎق ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﻫﺮدو ﻃﺮف در ﻣﻮرد اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ‪ ،‬رﺳـﺎﻟﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص و اﻳﻨﻜﻪ او آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎمآور اﺳـﺖ و ﺑـﺮاي ﺗﻜﻤﻴـﻞ دﻳﮕـﺮ‬
‫رﺳﺎﻟﺖﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻪي آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم آﻧﻬـﺎ‬
‫را آورده‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈـﺮ دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪ t s r q  p on m l k j i h g‬‬

‫‪ ¤ £ ¢ ¡ ~ } |{ z y x w v u‬‬
‫‪» f
:£"P z ¦¥‬ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺧﺪاوﻧـﺪ )ﻣﺤﻤـﺪ( ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ از ﻃـﺮف‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﻤـﻪ ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان اﻳﻤـﺎن آورده اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن ﻫﻴﭽﻴـﻚ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾377‬‬

‫ب‪ :‬اﺗﻔﺎق در ﺑﺎرهي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآﻧﻜﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻼم و ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤـﺎي‬

‫ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻳﺎدآورﻳﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫{
‪»  :, 4 z o n m l k j i h g  f‬ﻗﺮآن ﻛﺘﺎﺑﻲ‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﻪﻫﺎي آن اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻌـﺪ از آن از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺣﻜـﻴﻢ و‬
‫آﮔﺎه ﺷﺮح و ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮآن از ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺼـﻮﻧﻴﺖ را ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫{
‪»  :{ z

n
m

l
k

j
i
h
g‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻴﻢ‬

‫ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺤﺎﻓﻆ آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫و ﻫﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻋﻢ از ﺷﻴﻌﻲ و ﺳﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺻﻞ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺮآن از ﺳﻮره »ﻓﺎﺗﺤﻪ« ﺗﺎ ﺳﻮره »ﻧﺎس« ﺑﺪون ﻛﻢ و زﻳﺎد ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ج‪ :‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻮارد ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق اﻟﺘﺰام ﺑﻪ اﺻﻮل و ارﻛـﺎن ﻋﻤﻠـﻲ اﺳـﻼم‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ‪ ،‬اﻗﺎﻣﻪي ﻧﻤﺎز‪ ،‬اداي زﻛﺎت‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ روزهي ﻣﺎه رﻣﻀﺎن و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺞ ﺧﺎﻧﻪي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﭼﻬﺎرم‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎرهي ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﻼﻓﻲ‬
‫ﻋﻼﻣﻪ رﺷﻴﺪ رﺿﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺠﻠﻪ و ﺗﻔﺴـﻴﺮ »اﻟﻤﻨـﺎر« ﺑـﺮاي ﺗﻌﺎﻣـﻞ و ﺗﻨﻈـﻴﻢ‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻗﺎﻋﺪهاي را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮده و آن را اﺻﻠﻲ ﻃﻼﻳﻲ ﻧﺎﻣﻴـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪:‬‬
‫»ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در اﻣﻮر ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق و ﭘﺬﻳﺮش ﻋﺬر ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ در‬
‫ﺑﺎرهي اﻣﻮر ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف«‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾378‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺼﻠﺤﺎن‪ ،‬ﺣﻜﻴﻤﺎن و اﻫﻞ اﻋﺘﺪال و در رأس آﻧﺎن اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ اﻟﺒﻨـﺎء‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺎﻳﻪي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ ،‬از آن ﺟﺎ ﻛـﻪ »اﻣـﺎم‬
‫ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎ« در ﺑﺮﺧﻲ از رﺳﺎﻳﻞ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد آن اﺻﻞ را ﺑﺎرﻫﺎ ﻳـﺎدآور‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﮔﻤﺎن ﺑﺮده اﻧﺪ ﻛـﻪ آن ﻗﺎﻋـﺪه را ﺧـﻮد او اﻧﺸـﺎء‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻨﺎم ﻋﺒـﺪاﻟﺤﻠﻴﻢ ﻣﺤﻤـﺪ اﺑﻮﺷـﻘﻪ رﺣﻤـﻪ اﷲ‪،‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب »آزادي زﻧﺎن در ﻋﺼﺮ رﺳﺎﻟﺖ« ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮي اﻧـﺪك آن اﺻـﻞ را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻗﺎﻋﺪهاي ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮ درآورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺻـﻮرت ﻛـﻪ »در زﻣﻴﻨـﻪي‬
‫اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ اﻣـﻮري‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ از در ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ وارد ﺷﻮﻳﻢ«‪.‬‬
‫او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣـﻮرد اﺧﺘﻼﻓـﻲ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و در راﺳﺘﺎي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺑﻪ‬
‫دور از ﺗﻌﺼﺐ و ﺗﺤﺠﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ و ﮔﻔﺘﮕﻮي دوﻃﺮﻓﻪ زواﻳﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﻚ را روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺒﺨﺸﺪ و از ﻣﻴﺰان ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎ ﺑﻜﺎﻫﺪ و ﺑﻪ ﻗﺮاﺋـﺖ و ﺑﺮداﺷـﺘﻲ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻃﺮح ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺗﺤﺮﻳﻚﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻴﺎن ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺧـﻮدداري ﻫﺮﻳـﻚ‬
‫از ﻃﺮﻓﻴﻦ از ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ؛ ﻻزﻣﻪي ﮔﻔﺘﮕـﻮي ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻗﺮآن ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻃﺮف در داوري راﺟـﻊ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ از ﻋﺒﺎرات ﺗﺤﺮﻳﻚﻛﻨﻨﺪه و ﺳـﺨﻨﺎن ﺗﺸـﻨﺞ آﻓـﺮﻳﻦ و ﻧﮕـﺮانﻛﻨﻨـﺪه‬
‫دوري ﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬و از ﻛﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎراﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي اﻳﺠـﺎد ﻓﺎﺻـﻠﻪ‪،‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎ را ﻛﻢ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﺪاوت‪ ،‬ﻣﺤﺒـﺖ و اﻟﻔـﺖ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﻲ وﺣﺪت و ﻫﻤﺪﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻴﺎورد‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾379‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ :‬از ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﻟﻘـﺎب و ﻋﺒـﺎراﺗﻲ ﻛـﻪ ﻫﺮﻳـﻚ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺑﺮﻧﻤﻲ ﺗﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻟﻘﺐ راﻓﻀﻲ ﺑﺮاي ﺷﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺎﺻـﺒﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﻨﻲ‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺑﺸﻮد و از اﺳﻢ و ﻟﻘﺒﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ آن را ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه و دوﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲدارد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
‪
z ÜÛ Ú Ù Ø ×Ö Õ Ô Ó ÒÑ‬‬

‫{?‪ ...»  :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻃﻌﻨﻪ ﻧﺰﻧﻴﺪ و ﻣﻮرد ﻋﻴﺐﺟـﻮﻳﻲ ﻗـﺮار ﻧﺪﻫﻴـﺪ و‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺎ اﻟﻘـﺎب ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ ﻧﺨﻮاﻧﻴـﺪ و ﻧﻨﺎﻣﻴـﺪ! ﭼـﻪ ﺑـﺪ اﺳـﺖ ﮔﻨﺎﻫﻜـﺎري و‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎن!«‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ادب و اﺧﻼق دﻳﻨﻲ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺳﻢ و ﻟﻘﺒﻲ ﻛـﻪ او‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻋﺎدات ﺧﻮب ﻣﺮدم ﻋﺮب اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﻛﻨﻴﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬اﺑﻮﺣﻔﺺ و اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ« اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺪرزي ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻻزم ﻣﻴﺪاﻧﻢ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪي ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس را در ﻋﺮﺻﻪي رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺷـﻴﻌﻴﺎن و‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻳﺎدآوري ﻧﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻫﻨﮕﺎم ذﻛـﺮ ﻧـﺎم اﺑـﻮﺑﻜﺮ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮدياش را ﺑﺮاي او ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺷـﻴﻌﻴﺎن او را »ﻟﻌـﻦ و ﻧﻔـﺮﻳﻦ«‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻔﺎﻫﻢ و وﺣﺪت وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬زﻳـﺮا ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي او و ﻟﻌﻦ و ﻧﻔـﺮﻳﻨﺶ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﺴـﻴﺎر زﻳـﺎدي‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﭘﻴﺮوان ﻫﺮدو ﻣﺬﻫﺐ را ﻳـﺎدآور ﺷـﻮم ﻛـﻪ در ﻣﺨﺎﻃـﺐ‬
‫ﻗﺮاردادن و داوري در ﺑﺎرهي ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎراﺗﻲ وﺣﺪت‬
‫ﺑﺨﺶ و اﻟﻔﺖآﻣﻴﺰ ﺿﺮورت دارد و ﺑﺎﻳﺪ و از ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﭘﺮاﻛﻨـﺪﮔﻲ و‬
‫ﻛﻴﻨﻪورزي و آزردﮔﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺟﺪاً دوري ﺟﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫»ﻛﻴﻨﻪورزي ﺗﺮاﺷﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﺮاﺷﻨﺪهي ﻣﻮ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺮاﺷﻨﺪهي دﻳﻦ«‪.‬‬
 ‫﴿‪﴾380‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫اﺻﻞ ﺷﺸﻢ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖﮔﻮﻳﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺤﻮرﻫﺎ و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻴﺎن ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼم ﺻﺮاﺣﺖﮔـﻮﻳﻲ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺎزدارﻧﺪه و ﺗـﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮔﺎمﻫـﺎي ﺳـﻨﺠﻴﺪه و آرام‬
‫در راﺳﺘﺎي اداي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺮﻋﻲ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻨﻮﺷﺎﻧﺪن و ﻣﺴﻜﻮتﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻋﺪم ﺟﺮأت ﻃﺮح ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ و دﻟﺴﻮزاﻧﻪي آﻧﻬﺎ و ﻣﻮﻛﻮلﻛﺮدن ﺷﺎن ﺑـﻪ آﻳﻨـﺪهاي‬
‫ﻣﺠﻬﻮل و ﻫﺮاس از ﺑﻴﺎنﺷﺎن ﻣﺸﻜﻠﻲ را ﺣﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و راه ﭼﺎرهاي را ﭘﻴﺶ ﭘـﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺬارد و ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﮔﺎم ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ در دﻳﺪاري ﻛﻪ ‪ 8‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﺮان داﺷﺘﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع را ﺑـﻪ ﺑـﺮادران‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ ﻳﺎدآور ﺷﺪم ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﻴﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﻋﺎت »ﻓﻘﻪ ﻣﻮازﻧﻪﻫـﺎ‬
‫و ﻓﻘﻪ اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎ« در رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﻋـﺪهاي ﺑـﺮ آن‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ در ﻣﻤﺎﻟﻚ ﺻﺮﻓﺎً اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺼـﺮ و‬
‫ﺳﻮدان ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورم ﻛﻪ زﻳﺎن ﭼﻨـﺎن ﺗﻼﺷـﻲ ﺑـﺮاي ﺷـﻴﻌﻴﺎن از‬
‫ﺳﻮد آن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻨﺎن اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ در آن ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﺪه‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي آﺷﻮب و ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺣﺴﺎﺳـﺎت‬
‫و ﺟﻮﺷﺶ ﺧﺸﻢ ﺑﺮﺿﺪ ﺷﻴﻌﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و دﺳـﺘﺎورد ﭼﻨـﺎن ﺗﻼﺷـﻲ ﺟـﺰ‬
‫ﺷﻴﻌﻪﻧﻤﻮدن ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻪ ﺳﻮد ﭼﻨـﺪاﻧﻲ را ﺑـﺮاي ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﻨﺠﺶ و ﻣﻌﻴﺎر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ‬
‫دو ﮔﺰﻳﻨﻪ در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪﻛﺮدن ﺗﻌﺪادي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳـﻚ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﻧﻔﺮ از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻴﻌﻪ؟‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻳـﺎدآوري ﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﺎﺳﺪاري از اﻟﻔﺖ و دوري از ﻓﺘﻨﻪﮔﺮي‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣـﺬﻫﺐ ﺧـﻮد‬
‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن ﺻﺮﻓﺎً »اﻫﻞ ﺳﻨﺖ« ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾381‬‬

‫ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻫﺸﺮﻫﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺷﻴﻌﻪ اﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺗﺒﻠﻴـﻎ ﻣـﺬﻫﺐ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن آن را ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻲ ﻳﺎدآوري ﻧﻤﻮده‬
‫و ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺿﺮورت ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻘﻮق اﻗﻠﻴﺖ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در اﻳﺮان و ﺑـﻪ ﻣـﻮازات‬
‫آن ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻘﻮق ﺷﻴﻌﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑـﻪ دوﺳـﺘﺎن‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ در ﻣﺼﺮ اﻗﻠﻴﺘﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺒﻄﻲ وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ در ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﻣﺼﺮ دو ﻳﺎ ﺳﻪ وزﻳﺮ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺬﻛﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻲ دادم وﺿﻊ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻴﻠﻴـﻮﻧﻲ اﻫـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ در ﺗﻬﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺎلﻫﺎﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻨﺎي ﻣﺴﺠﺪي ﺑـﺮاي اﻗﺎﻣـﻪي ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺳﻔﺮاي ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫ﻣﻘﻴﻢ ﺗﻬﺮان در آن ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن اﺟﺎزهي ﺳﺎﺧﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴـﺠﺪي‬
‫را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺪاده اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﭘﺮاﻛﻨﺪهﮔﻮﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻴﻮن‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺤﻮرﻫﺎ و اﺻﻮﻟﻲ ﻛـﻪ ﻣﺮاﻋـﺎت آﻧﻬـﺎ در ﻋﺮﺻـﻪي ﮔﻔﺘﮕـﻮي‬
‫ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ ﺿﺮورت دارد‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴـﺰ از ﭘﺮاﻛﻨـﺪهﮔـﻮﻳﻲ اﻓﺮاﻃـﻲﻫـﺎ و ﻏـﻼت‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺘﻨـﻪﮔـﺮي ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺷﻌﻠﻪورﻧﻤﻮدن ﻓﺘﻨﻪ و اﻓﺮوﺧﺘﻦ آﺗﺶ زﻳﺮ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ و ﺑﻴﺪارﻛﺮدن ﺧﺸﻢﻫﺎي‬
‫ﺧﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪي »ﺣﻔﻆ اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ« دوري از دﺷﻤﻨﻲ و ﺳﺘﻤﮕﺮي‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺘﻢ روا دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻮﻃﺌـﻪﮔـﺮي و‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﻠﺤﻪﺑﺮدن ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد دارد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ‬
‫اﻓﺮاﻃﻲﮔـﺮي و ﺗﻨـﺪروي ﻛـﻪ از آن ﺑﺎﻳـﺪ دوري ﺟﺴـﺖ ﺳـﻘﻮط در ﺳﺮاﺷـﻴﺒﻲ‬
‫»ﺗﻜﻔﻴﺮ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮﺷﻤﺮدن دﻳﮕﺮان ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي‬
 ‫﴿‪﴾382‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﮔﺴﺘﺮدهاي را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻻزﻣـﻪي ﺗﻜﻔﻴـﺮ ﻳـﻚ اﻧﺴـﺎن اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻜﻔﻴﺮﻛﻨﻨﺪه ﺣﻜﻢ اﻋﺪام ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي او را ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻛﺸـﺘﻨﺶ را‬
‫روا داﻧﺴﺘﻪ و او را اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﺎرج از ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورد‪،‬‬
‫و او را از ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺤـﺮوم ﻣـﻲﺳـﺎزد‪،‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﻋﺪام ﻧﺸﻮد از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﻮي او را ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﻫﻮﺷﻴﺎري در ﺑﺎره ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺤﺎور و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﻣﻠــﺖ ﻫــﺎي ﻣﺴــﻠﻤﺎن از ﺟﻤﻠــﻪ ﺗــﻼش ﺑــﺮاي اﻳﺠــﺎد ﺗﻔﺮﻗــﻪ و ﭘﺮاﻛﻨــﺪﮔﻲ و‬
‫درﻫــﻢﺷﻜﺴــﺘﻦ ﺻــﻒ واﺣــﺪ ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﮕــﻲ ﻫﻮﺷــﻴﺎر ﺑﺎﺷــﻴﻢ‪ ،‬زﻳــﺮا آﻧــﺎن‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻮرد ﻫﻴﭻ ﺑـﺎور راﻫﻜـﺎر و ﻫـﺪﻓﻲ ﺑـﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ و‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﻧﺮﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ وﺣﺪت »ﻋﺰت آﻓﺮﻳﻦ« و ﺗﻔﺮﻗﻪ »ﺗﻀﻌﻴﻒﻛﻨﻨـﺪه« اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺮاﻛﻨـﺪﮔﻲ و ﺧﺼـﻮﻣﺖ ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ آن وارد ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﭘـﺮﭼﻢﻫـﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﺘﺠﺎﻧﺴﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و رﻫﺒﺮيﻫﺎ و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖﻫﺎ ﻣﺘﻌﺪد ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫از در ﻧﺰاع وارد ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﻮد ﻛـﻪ زﻣﻴﻨـﻪ و ﻓﺮﺻـﺖ اﺟـﺮاي ﺗﻮﻃﺌـﻪﻫـﺎ و ﭘﺎﺷـﻴﺪن‬
‫ﺳﻢﻫﺎي ﻣﻬﻠﻚ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي دﺷﻤﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ وارد ﻋﻤـﻞ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫اﺳﺒﺎب زﺣﻤـﺖ و ﮔﺮﻓﺘـﺎري را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ ﻓﺮﻣـﻮدهي ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫ﻣﻮردﺷﺎن واﻗﻌﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾383‬‬

‫{
‪» Y :*e
zHG F E D‬ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ از در ﻧـﺰاع‬

‫وارد ﻧﺸﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ و ﺗﻮاﻧﺘﺎن از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود«‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮده اﻧـﺪ‪ 3*O/= NOP3E 30 H38 ¦3  3*O/Î `» :‬‬
‫‪» .« O‬ﺑﺎﻫﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛـﻪ ﺑﺮاﺳـﺘﻲ ﻣﺮدﻣـﺎن ﭘـﻴﺶ از ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎﻫﻢ‬
‫اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﺮق و ﻣﺬاﻫﺐ و ﻃﻮاﺋﻒ و ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن ﻫﻮﺷـﻴﺎري ﺧـﻮﻳﺶ را ﺣﻔـﻆ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺎورﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﺧـﻮد را ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ و ﺑـﺎزﻧﮕﺮي ﻗـﺮار‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ در ﻛﻨﺎر آﻧﺎن و ﭼﻪ ﻛﺴـﻲ ﻋﻠﻴـﻪ اﻳﺸـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺧﻮد را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻮﻳﮋه ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻋﺮاق و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺪرت ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻲ ﻛـﻪ ﻋﻤـﻼً‬
‫ادﻋﺎي اﻟﻮﻫﻴﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺶ‬
‫ﻗﺪرﺗﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ زﻣﺎن آن ﻓﺮا رﺳﻴﺪه ﻛـﻪ ﺑﻴﻨﻮاﻳـﺎن و ﺳـﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن ﻋﻠﻴـﻪ ﻃﻐﻴـﺎﻧﮕﺮي و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖﺧﻮاﻫﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻣﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي روﻳـﺎروﻳﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻔﺮﻋﻦ و ﺟﺒﺮوت ﺟﺪﻳﺪ دوﻟﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫»‪» «3OLe N;+ s‬ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺑﺮﺗﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺴـﺘﻢ!« دﺳـﺖ ﺑﺪﺳـﺖ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﻧﻬﻢ‬
‫ﺿﺮورت ﻫﻢ آواﻳﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي و ﻋﺎﻓﻴﺖ و ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮاي ﺑﻌﻀـﻲﻫـﺎ ﭼﻨـﺪ‬
‫دﺳﺘﮕﻲ روا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ و ﻣﺤﻨﺖ و ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫وﺟﻪ ﻣﺸﺮوع و روا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸـﻜﻼت و ﻣﺼـﺎﺋﺐ‪ ،‬اﻫـﻞ‬
 ‫﴿‪﴾384‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫»اﺧﺘﻼف« را ﺑﻪ »اﺋﺘﻼف« وادار ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻴﻤﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺮد و دراﻳـﺖ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ ﺑﺮ روي دﺷﻤﻨﻲﻫﺎ ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴﻬﻦ و ﺟﺎﻣﻌﻪي ﺧﻮد در درﻳﺎي از درد و رﻧﺞ دﺳﺖ و ﭘـﺎ‬
‫ﻣﻲزﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل روﻳﺪاد ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 2001‬ﻣﻴﻼدي اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ از ﺷﺮق‬
‫ﺗﺎ ﻏﺮب آن در ﺑﻼ و ﺑﻠﻮاي ﺳﺨﺖ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺣﺴﺎس ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻻزﻣﻪاش اﻳﻦ اﺳﺖ ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻋﺎﻣﻪي ﻣﺮدم و ﮔﺮاﻳﺶﻫـﺎ و ﮔـﺮوهﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺧﻮد را ﻛﻨـﺎر ﺑﮕﺬارﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮاي روﻳـﺎروﻳﻲ ﺑـﺎ ﭼـﺎﻟﺶ‬
‫ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮاي اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤـﻮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﺟﺒﻬـﻪ و ﺻـﻒ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺒﺮد و روﻳﺎروﻳﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دﺳﺖﺑﻪدﺳﺖ ﻫﻢ ﺑﺪﻫﻴﻢ و آواي ﺗﻔﺮﻗﻪ از ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬و اﻣﺖ ﺑـﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮﻫﺎي ﺗﻬﺪﻳﺪﻛﻨﻨﺪه ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌـﺎل‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫{
~  ¡ ‪zª© ¨  § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬

‫‪» Y : G‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را دوﺳـﺖ ﻣـﻲدارد ﻛـﻪ )در راه دﻓـﺎع از دﻳـﻦ او‬
‫ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و( در ﺻﻒ واﺣﺪي ﻣﻲرزﻣﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺎر ﻛﻪ دﻳﻮار ﺳﺮﺑﻲ اﺳـﺘﻮاري‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻣﺴـﺎﺋﻞ و ﻣﻌﺘﻘـﺪات و ﻣﺒـﺎﻧﻲ وﺣـﺪت آﻓـﺮﻳﻦ ﻣﺸـﺘﺮك ﻓـﺮاوان‪،‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ از در دﺷﻤﻨﻲ و ﻧﺰاع ﺑﺮآﻣـﺪه اﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي آﻧﺎن اﻫـﻞ ﻗﺒﻠـﻪ و اﻫـﻞ ‪23[]  ¤ ` 3 `M‬‬
‫‪ Q¤  >+‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺧﺎﻟﻖ ﺟﻬﺎن اﻳﻤـﺎن دارﻧـﺪ‪ ،‬اﺳـﻼم را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻳﻦ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﻧﺪ و ﻗﺮآن را اﻣﺎم و ﭘﻴﺸـﻮاي ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲآورﻧـﺪ و ﻣﺤﻤـﺪ ص را ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﻮﻳﺶ و ﻓﺮﺳـﺘﺎدهي ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫﴿ ‪﴾385‬‬

‫ﺳﺨﻨﻢ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﺑﺮم ﻛﻪ‪:‬‬

‫{
¬®¯‪:?{ z ¹¸ ¶ µ ´ ³² ± °‬‬

‫‪» d‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮادرﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺑﺮادرانﺗﺎن آﺷﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﺪ و‬
‫از ﺧﺪا ﭘﺮوا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن دﻋﺎي آﻧﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﺻـﺤﺎب او ﺗﺒﻌﻴـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ ﻛﻪ‪:‬‬

‫{
‪
R
Q

P
O
N
M
L
K
JI

H
G
F‬‬

‫‪» d :¢{ z
X
W
V

U
T
S‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﺮ ﻣﺎ و ﺑﺮادراﻧﻲ از ﻣﺎ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺒﺨﺸﺎي و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده‬
‫اﻧﺪ در دلﻫﺎي ﻣﺎ ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ ﻗﺮار ﻣﺪه! ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ دﻟﺴﻮز و‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ«‪.‬‬

‫{[‪DŸ =(  Ÿ`s ¤2‬‬

 ‫﴿‪﴾386‬‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎورﻫﺎ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪ -1‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ‪ .......................................................‬ﻛﻼم اﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ‪ ......................................................‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎري‬
‫‪ -3‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﺔ ‪ ........................................................‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻟﻬﻲ ﻗﻤﺸﻪاي‬
‫‪ -4‬ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺳﺠﺎدﻳﻪ ‪ ......................................................‬اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ‬
‫‪ -5‬ﺳﻴﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻲ از ﺷﻮرا ﺗﺎ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ‪ ..‬اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ‬
‫‪ -6‬ﻋﺮض اﺧﺒﺎر اﺻﻮل ﺑﺮ ﻗﺮآن و ﻋﻘﻮل ‪ .......‬آﻳﺔ اﷲ ﺳﻴﺪ اﺑﻮ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﺮﻗﻌﻲ‬
‫‪ -7‬ﻋﻴﺎﻧﺎت ‪ ......................................................................‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺗﻮﺣﻴﺪي‬
‫‪ -8‬ﺗﺸﻴﻊ و ﺗﺼﻮف ‪ ...........................................‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲ رﺿﺎ ذﻛﺎوﺗﻲ‬
‫‪ -9‬ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻋﺒﺎدت ‪ ..............................................‬آﻳﺔ اﷲ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺳﻨﮕﻠﺠﻲ‬
‫‪ -10‬ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮي و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮي ‪ ..................................‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‬
‫‪ -11‬ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ ﺗﺸﻴﻊ« ‪ ...................‬ﺣﺠﺔ اﻹﺳﻼم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﺴﻦ ﻛﺪﻳﻮر‬
‫‪ -12‬ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋﺘﻘﺎدي ‪ ..................‬ﺣﺠﺔ اﻹﺳﻼم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﺴﻦ ﻛﺪﻳﻮر‬
‫‪ -13‬ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ ‪ ....................................................‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﻳﻮب ﮔﻨﺠﻲ‬
‫‪ -14‬ﻋﻤﺮ واﻟﺘﺸﻴﻊ ‪ .......................................................‬اﺳﺘﺎد ﺣﺴﻦ اﻟﻌﻠﻮي‬
‫‪ -15‬ﻏﻠﻮ‪ -‬در آﻣﺪي ﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻏﺎﻟﻴﺎن ‪ ..............‬آﻳﺔ اﷲ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻧﺠﻒ آﺑﺎدي‬
‫‪ -16‬ﻣﺪارا و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ‪ ..........................................‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺳﺮوش‬
‫‪ -17‬دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬