4 september 2009

Global Markets Weekly

Terra incognita

Afgelopen zondag werden zoals verwacht de politieke verhoudingen in Japan volledig op hun kop
gezet. De LDP (Liberal Democratic Party), die op elf maanden na 53 jaar onafgebroken aan de macht
was, heeft een pak slaag gekregen. De LDP gaat het roer overdragen aan de DPJ (Democratic Party of
Japan) onder leiding van Yukio Hatoyama. Deze partij veroverde 308 van de 480 zetels in Lagerhuis.
De uitslag betekende dat aan een periode van impasse een einde kwam. De DPJ had sinds 2007
namelijk ook al een meerderheid in het Hogerhuis. Ze kon daardoor de afgelopen jaren
wetsvoorstellen van de LDP blokkeren en dat is ook regelmatig gebeurd. Toen ik in een uitzending
van RTL Z mocht reageren op het nieuws over de verkiezingsuitslag, wist ik op de vraag of de nieuwe
regering het land uit het moeras zou sleuren, niet veel meer uit te brengen dan ‘daar is nu nog niets
over te zeggen.’ Dat lijkt een nogal gemakzuchtig antwoord van iemand die betaald wordt om
voorspellingen te doen. Toch was ik er zelden zo van overtuigd dat ik het juiste antwoord gaf. Er zijn
nauwelijks aanknopingspunten voor een goede voorspelling. Ik licht dat toe.

Want, zult u tegenwerpen, er heeft toch een politieke partij gewonnen, met een eigen gezicht en een eigen
programma? Dat is inderdaad het geval. Het gezicht van de DPJ is in de eerste plaats dat van een anti-LDP
partij. De huidige generatie machthebbers moet vervangen worden door slagvaardiger lieden. De DPJ is heel
ambivalent over marktwerking. Zo wil ze een aantal maatregelen van voormalig premier Koizumi om de
economie flexibeler te maken, terugdraaien. Dit betreft onder meer de spelregels voor werknemers met
tijdelijke arbeidscontracten. Geen goede ontwikkeling in een land met een nogal rigide binnenlandse
economie. De partij komt met een groot stimuleringspakket; 5 december is er niets bij. De meest in het oog
springende maatregel is een forse verhoging van de kinderbijslag. Die is vooral bedoeld om het
geboortecijfer in het snel vergrijzende Japan omhoog te krikken. Er wordt fors ingezet op verdere reductie
van het energiegebruik, maar het autorijden wordt ook goedkoper gemaakt. De rode lijn in de plannen is, een
beetje overdreven, pro-consument en antibedrijfsleven. De plannen gaan met elkaar, over vier jaar gerekend,
zo’n 16,8 biljoen yen kosten, ruim 3% van het BBP. De wijze van financiering van deze programma’s, die je
niet van de ene op de andere dag kunt terugdraaien als ze ingevoerd zijn, is onduidelijk. De omzetbelasting
mag van de DPJ de komende jaren in elk geval niet omhoog (er is brede consensus in Japan dat verhoging
van de omzetbelasting op enig moment onvermijdelijk is omdat de staatsschuld anders onhanteerbaar groot
wordt). En dat maakt deze plannen, gegeven de megastaatsschuld, ongeloofwaardig.

Droom en werkelijkheid
De vraag is dan hoe de DPJ met de spanning tussen droom en werkelijkheid zal omgaan. Punt is echter dat
de DPJ wat dat betreft nog geen track record heeft. De partij is een samenraapsel van lieden met een
socialistische achtergrond en afvallige LDP-leden, zonder een samenbindende ideologie. De afgelopen vijftig
jaar was er maar één partij die de dienst uitmaakte in Japan, en dat was de LDP. Die partij heeft het aan het
eind van de Tweede Wereldoorlog totaal verarmde land weer terug doen keren in de economische eredivisie.
Dat was een grote verdienste. In de loop der decennia is de LDP helemaal verkleefd geraakt met leidende
industriëlen, de ambtenarij en met lokale belangengroepen. Die banden hielpen om ook in de magere jaren
negentig overeind te blijven. Het was evenmin als de DPJ een groepering op basis van ideeën, maar meer
de place to be voor politici die ertoe wilden doen. Eigenlijk is de partij ook geen groepering, het is eerder een
dak boven verschillende facties die onderling keihard vechten om de macht.

De LDP heeft van Japan een stevige oceaanreus gemaakt, met een sterke exportsector, maar nauwelijks
wendbaar. De recessies in de jaren negentig zijn bestreden door de bouw van vele wegen en viaducten. Zo
bleef men ook verzekerd van steun van de bevolking. Het betekende wel dat de overheidsbegroting het kind

HEIN SCHOTSMAN (020) 6283800 ECONOMISCH BUREAU / TREASURY RESEARCH

 4 september 2009

van de rekening werd. De staatsschuld nadert de 200% van het BBP en is daarmee veel hoger dan in enig
ander industrieland. In de loop van het LDP-tijdperk is steeds meer macht bij de ambtenaren
terechtgekomen. Het had er vaak alle schijn van de dat de politiek er was voor de buitenkant, de verpakking,
maar dat de dienst daadwerkelijk werd uitgemaakt door de bureaucratie. Dat maakt het voor een nieuwe
partij extra moeilijk om een andere kant op te gaan. Je moet wel een mentale omwenteling bij het
ambtenarenkorps bewerkstelligen. Zij moeten macht inleveren en dat gaat niet vanzelf.

Geen ervaring, geen duidelijk omlijnde ideeën, geen financiële ruimte en wellicht geen loyale ambtenaren.
Dat is het landschap waarbinnen de DPJ aan de slag moet. En dat was ook de reden waarom ik de vraag of
de DPJ het land uit het economische moeras zou trekken, met een vraagteken beantwoordde. De Japanse
kiezer heeft die twijfel ook. Die heeft op 30 augustus vooral tegen de LDP gestemd. In de periode van de (bij
uitzondering) daadkrachtige premier Koizumi (2001-2006) is de economische structuur minder egalitair en
meer marktgericht geworden. Het verschijnsel van de tijdelijke arbeidskracht, die gemakkelijk kan worden
ontslagen, heeft zijn intree gedaan. Dat doet pijn nu de werkloosheid tot een hoogtepunt is gestegen.
Bovendien zijn de overheidsinvesteringen fors gekrompen. Het aanleggen van een brug om de kiezers in je
district te behagen, is passé. Na Koizumi hebben achtereenvolgens de premiers Abe, Fukuda en Aso elk een
korte tijd gediend. Dat waren periodes vol schandalen en gebrek aan daadkracht. De populariteit van deze
premiers brak voortdurend diepterecords.

De kiezer heeft dan ook niet op de DPJ gestemd vanwege haar briljante ideeën, maar omdat de LDP bij het
grofvuil moest. De DPJ oogt niet als een partij die met frisse ideeën en een schone lei begint. Integendeel,
wisselingen van standpunt en schandalen zijn ook haar niet vreemd. De kiezer krijgt volgende zomer
trouwens de kans de DPJ op haar daden te beoordelen. Dan volgen er verkiezingen voor het Hogerhuis.
Omdat de DPJ net geen tweederde meerderheid in het parlement heeft, blijft zij afhankelijk van deze ‘Eerste
Kamer’. Op dit moment heeft de DPJ ook daar, samen met een coalitiepartner, een nipte meerderheid. Dat
kan volgend jaar al weer anders worden, als de kiezer dan ontevreden zou zijn over de prestaties van de
DPJ.1

Risico’s voor de economie

De eerste reactie van de financiële markten op de uitslag was niet spectaculair: de lange rente reageerde
niet en de beurs eindigde op 31 augustus iets lager. Dat laatste zegt trouwens weinig want de Japanse
effectenbeurs is gevoeliger voor het wel en wee van de Amerikaanse dan van de Japanse consument.
Verrassend en moeilijk plaatsbaar was de appreciatie van de yen die dag. De munt reageert op dit moment
steeds afwisselend: dan weer geleid door risicoaversie en dan weer door groeiverwachtingen. Ik denk,
tussen twee haakjes, dat er binnenkort wel weer wat belangstelling zal komen voor carry trade met yen als
leenvaluta en dat de yen dan weer zwakker zal worden.

Het ligt voor de hand dat uitvoering van de stimuleringsplannen op de korte termijn iets meer groei en een
wat hogere rente zullen bewerkstelligen. De lange termijn is onontgonnen gebied. De hete aardappel is de
staatsschuld: die is zoals gezegd extreem hoog. Daar past wel een aantal relativeringen bij. Er wordt ook
veel gespaard en de schuld luidt volledig in yen. In het verleden hebben onder andere rating agencies vaak
hun zorgen geuit over deze schuld. Toch heb ik de indruk dat dit nog nooit heeft geleid tot hogere
rentetarieven. Op de korte termijn zal de staatsschuld daarom wel geen brandende kwestie worden. Maar de
afgelopen tijd is ook nog eens bevestigd dat je niet kunt voorzien wanneer een bubbel precies knapt, maar
wel dat het een keer gaat gebeuren.

1 Het Hogerhuis kan in het Lagerhuis goedgekeurde plannen verwerpen. Op haar beurt kan het Lagerhuis het Hogerhuis overrulen, maar dat kan alleen met een tweederde meerderheid.
 4 september 2009

Agenda
Tijd Land Data/event Periode Eenheid Verwacht Vorige

maandag 7 september
12:00 Duitsland Fabrieksorders juli % j-o-j -20.2 -25.3
dinsdag 8 september
01:50 Japan M3 geldhoeveelheid augustus % j-o-j 1.9 1.9
08:00 Duitsland Handelsbalans juli EUR mrd 12.4 12.2
08:00 Duitsland Saldo lopende rekening juli EUR mrd 11.0 13.3
10:30 VK Industriële productie juli % j-o-j -10.1 -11.1
10:30 VK Productie verwerkende industrie juli % j-o-j -11.1 -11.7
12:00 Duitsland Industriële productie juli % j-o-j -16.0 -18.1
21:00 VS Consumptief krediet juli USD mrd -4.0 -10.3
woensdag 9 september
01:01 VK Consumentenvertrouwen (Nationwide) augustus index 60
07:00 Japan Voorlopende indicator – verwachting juli index 81.9 79.9
08:00 Duitsland Inflatie (HICP) augustus % j-o-j 0.0 0.0
08:00 Japan Orders machinegereedschap – verwachting augustus % j-o-j -72.3
20:00 VS Fed’s Beige Book
Donderdag 10 september
01:50 Japan Producentenprijzen augustus % j-o-j -8.4 -8.5
09:30 Nederland Industriële productie juli % j-o-j -12.7
09:30 Nederland Industriële verkopen juli % j-o-j -25.5
13:00 VK Rentebesluit Bank of England % 0.5 0.5
14:30 VS Handelsbalans juli USD mrd -27.0 -27.0
vrijdag 11 september
e
01:50 Japan BBP geannualiseerd 2 kwartaal % 3.7 3.7
04:00 China Inflatie (CPI) augustus % j-o-j -1.3 -1.8
04:00 China Industriële productie augustus % j-o-j 11.9 10.8
China Export augustus % j-o-j -19.3 -23.0
China Import augustus % j-o-j -10.3 -15.0
09:30 Nederland Handelsbalans juli EUR mrd 3.0
14:30 VS Importprijzen augustus % j-o-j -16.1 -19.3
16:00 VS Consumentenvertrouwen (Univ. van Michigan) september index 67.0 65.7
Bron: ABN AMRO, Bloomberg.

Cijfer van de week: industriële productie in Duitsland

Dinsdag komt het julicijfer van de industriële productie in

20 Duitsland uit (eigenlijk: productie in de nijverheid inclusief de
15 bouw). In de maanden rond de afgelopen jaarwisseling was de
10
productie ingestort. Ook in april was nog sprake van een flinke
5
maand-op-maanddaling. In die maand lag het productiepeil
0
liefst 22% lager dan in dezelfde maand van 2008. Uit de
-5
grafiek blijkt dat dit een recorddaling was (cijfers zijn
-10
-15 beschikbaar vanaf 1963). Inmiddels laat de productie enig
-20 herstel zien. De markt verwacht dat de daling in juli is
-25 afgenomen tot -16.5% j-o-j.
63 68 73 78 83 88 93 98 03 08

Bron: Thomson Financial.

© Copyright 2009 ABN AMRO Bank N.V. and affiliated companies ("ABN AMRO"). Alle rechten voorbehouden.
Dit document dient uitsluitend ter informatie en wij geven, hoewel het document is gebaseerd op informatie die betrouwbaar wordt geacht, geen garantie aangaande de juistheid of
volledigheid hiervan. ABN AMRO Bank N.V. (ABN AMRO) accepteert geen enkele aansprakelijkheid voor de informatie opgenomen in dit document. De weergegeven marktinformatie
alsmede de opinies, prognoses, aannames, schattingen, afgeleide waarderingen en koersdoelstelling(en) die zijn opgenomen in dit rapport en die de opinie van de auteur vormen dateren
van de aangegeven datum en kunnen op enig moment zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. Hoewel wij ernaar streven de in dit document opgenomen informatie en
opinies naar redelijkheid te actualiseren, kunnen er op grond van de regelgeving, compliancevereisten of andere oorzaken redenen zijn waardoor dit niet mogelijk is. Dit document vormt
geen uitnodiging of aanbod tot het kopen of verkopen van effecten of andere financiële instrumenten. Dit document is uitsluitend bedoeld voor de professionele beleggers actief en ervaren
in de Nederlandse markt, niet zijnde natuurlijke personen, en de informatie mag niet - geheel of gedeeltelijk – voor enig doel worden vermenigvuldigd, opnieuw worden verspreid of
gekopieerd zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van ABN AMRO. ABN AMRO is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam.