ki matematic ki list 8(2008), 5963 Osjec

59

GHnejednakost
Ilija Ili sevic

Sa zetak. Dana je GH nejednakost. Primjena GH nejednakosti ilustrirana je na nizu zanimljivih zadataka koji su prilagod eni u cenicima srednjih skola. Klju cne rije ci: GH-nejednakost GHinequality Abstract. GH-inequality is given. Application of GH inequality is illustrated on a number of interesting tasks adapted for high school students. Key words: GH-inequality Neka je a = (a1 , a2 , . . . , an ) dana n-torka pozitivnih brojeva. Tada su harmonijska, geometrijska, aritmeti cka i kvadratna sredina n-torke a denirane redom sa n Hn (a) = 1 , 1 + + + a1 a1 a2 n Gn (a) = n a1 a2 an , a1 + a2 + + an An (a) = , n 2 a2 + a2 2 + + an . Kn (a) = 1 n Vrijedi Hn (a) Gn (a) An (a) Kn (a). Pritom jednakosti vrijedi ako i samo ako je a1 = a2 = = an . Nejednakosti Gn (a) Hn (a), An (a) Hn (a), An (a) Gn (a), Kn (a) An (a), nazivamo redom geometrijskoharmonijska, aritmeti ckoharmonijska, aritmeti ckogeometrijska, kra ce, GHnejednakost, AHnejednakost, AGnejednakost, KAnejednakost. Dokazat cemo GHnejednakost i primijeniti je na rje savanje nekoliko zadataka. Dokaz GHnejednakosti. Primijenimo AGnejednakost (dokaz AGnejednakosti se mo ze vidjeti primjerice u [2]) na brojeve 1 1 1 , , . . ., . a1 a2 an
III. gimnazija,

Kamila Firingera 14, HR-31000 Osijek

60

Ilija Ili sevic

Imamo

1 a1

1 a2

++ n

1 an

1 1 1 , a1 a2 an n ++
1 an

odakle slijedi

n a1 a2 an

1 a1

1 a2

Jednakost vrijedi ako i samo ako je a1 = a2 = = an . Zadatak 1. Doka zite da za svaki prirodni broj n > 1 vrijedi nejednakost 1 1 1 1+ + + + > n n n n 2 3 Rje senje. Nejednakost je ekvivalentna sa
1 n 2
n

2 nn . n+1

1+ Prema GHnejednakosti je 1+
1 n 2

n + +

1 n n

<

n+1 . 2

n ++

1 nn

<

n=

1 2 n,

a prema AGnejednakosti je dalje

n

1 2 n <

1+ 2++n = n

n(n+1) 2

n+1 . 2

Zadatak 2. Doka zite da za svaki prirodni broj n vrijedi nejednakost nn (n!)2 . Rje senje. Za n = 1 i n = 2 vrijedi jednakost. Ako je n 3, primijenimo GH nejednakost na brojeve 1 2, 2 3, . . . , (n 1)n :
1 1 2

1 2 3

n1 + +

1 (n1)n

< < < < <

n1

(1 2) (2 3) (n 1)n , (n 1)! (n 1)!

2

n1 1 1 1 1 1 (1 ) + ( ) + + ( n n ) 1 2 2 3 1

n1

n, n,

n1 1 1 n n1
n 1 n

n1

n1

((n 1)!)2 n, (n 1)!

2

n1

n.

GHnejednakost

61

Potenciramo posljednju nejednakost sa n 1 i dobivamo nn1 < (n 1)!

2

n.

Pomno zimo posljednju nejednakost sa n. Dobivamo nn < (n!)2 . Zadatak 3. Neka je O oplo sje kvadra, a V njegov obujam. Doka zite da vrijedi O 3 216V 2 . Rje senje. Neka su a, b, c duljine bridova tog kvadra. Prema GHnejednakosti je 3 abc 3
1 a

1 b

1 c

Dalje imamo, redom, 3 abc abc 1 (ab + bc + ac)3 2(ab + bc + ac)

3

3abc , bc + ac + ab 27a3 b3 c3 , (ab + bc + ac)3 27a2 b2 c2 , (ab + bc + ac)3 27a2 b2 c2 , 216(abc)2, 216V 2 .

O3

Jednakost vrijedi ako i samo ako je a = b = c, tj. ako i samo ako je taj kvadar kocka. Zadatak 4. Doka zite da za prirodne brojeve a1 , a2 , . . . , an vrijedi nejednakost a1 + a2 + + an n
a1 +a2 ++an an 1 a2 aa 1 a2 an .

Rje senje. Broj a1 uzmimo a1 puta, broj a2 uzmimo a2 puta, . . . , broj an uzmimo an puta. Prema GHnejednakosti imamo
1 a1

++

1 a1

a1 + a2 + + an 1 1 a2 + + a2 + +
1

1 an

+ +

1 an

an a1 +a2 ++an 1 a2 . (aa 1 a2 an )

62

Ilija Ili sevic

Dalje je
1 a1 + a2 + + an a1 a2 an a1 +a2 + +an , 1 1 1 (a1 a2 an ) a1 a + a + + a 2 a2 n an 1 1 a1 + a2 + + an an a1 +a2 + 1 a2 +an , (aa 1 a2 an ) n a1 + a2 + + an a1 +a2 ++an an 1 a2 aa 1 a2 an . n Jednakost vrijedi ako i samo ako je a1 = a2 = = an .

Zadatak 5. Doka zite da za prirodne brojeve a, b, c vrijedi nejednakost a a+b+c b a+b+c c a+b+c
a b c

1 (a + b + c). 3

Rje senje. Broj a uzmimo a puta, broj b uzmimo b puta, a broj c uzmimo c puta. Prema GHnejednakosti imamo a+b+c a+b+c a a b b cc . 1 1 1 1 1 1 a ++ a + b + + b + c ++ c Dalje imamo a
a

1 a

a+b+c +b 1 b +c
b c

1 c

a+b+c

a a b b cc ,

a a+b+c b a+b+c c a+b+c

1 (a + b + c). 3

Jednakost vrijedi ako i samo ako je a = b = c. Zadatak 6. Neka su a1 , a2 , . . . , an pozitivni brojevi cija je suma jednaka 1. Doka zite da tada vrijedi nejednakost 1+ 1 a1 1+ 1 1 1+ a2 an (n + 1)n .

Rje senje. Nejednakost je ekvivalentna nejednakosti

n

1+

1 a1

1+

1 1 1+ a2 an

n + 1.

Doka zimo ovu nejednakost. Prema GHnejednakosti je

n

1+
1

1 a1
a2 +1 a2

1+

1 1 1+ a2 an
an +1 an

= = =

a1 +1 a1

+ +

n ++

1 1 1+ a a2 a2 +1 1 a2 +1

= n

a1 a1 +1 1 a1 +1

+ +

n ++ ++ 1

1 1 1+ a

n ++

1 1+ a1 n

an an +1 1 an +1

a1 +1 a1 +1

a2 +1 a2 +1

1 a1 +1

++ n + a21 +1 + +

an +1 an +1

1 an +1

1 1 1 a1 +1 + a2 +1 ++ an +1

GHnejednakost

63

Sada primijenimo AHnejednakost na brojeve a1 + 1, a2 + 1, . . . , an + 1 :

1 a1 +1

1 a2 +1

n ++

1 an +1

(a1 + 1) + (a2 + 1) + + (an + 1) n n + (a1 + a2 + + an ) n+1 = , n n

1 an +1

odakle slijedi

1 a1 +1

1 a2 +1

++ n

n n+1 1

i kona cno
n

1 1 + a1

1 1 1 + a2 1 + an

1 1 n = 1 n+1
1 . n

1 1 1 a1 +1 + a2 +1 ++ an +1

1
1 n+1

= n + 1.

Jednakost vrijedi ako i samo ako je a1 = a2 = = an =

Literatura
di, Sz [1] E. Ho els o ert ekfeladatok elemi meg olda asa, Typotex, Budapest, 1994. Hanj , Z. , P. Mladinic , Male teme iz matematike, [2] B. Pavkovic s, B. Dakic Element, Zagreb, 1994. aric , Nejednakosti, Hrvatsko matemati [3] J. Pec cko dru stvo, Zagreb, 1996. [4] A. Varencza, T. Rozgonyi, A tan ark epz o f oiskol ak P eter R osza matematikai versenyei IV., 19862002, Typotex Kiad o, Budapest, 2003.