T.C.

SELUK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

HAFF ELK KONUTLARDA YANGIN GVENL Onur MERMER YKSEK LSANS TEZ MMARLIK ANA BLM DALI KONYA 2008

T.C. SELUK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

HAFF ELK KONUTLARDA YANGIN GVENL Onur MERMER

YKSEK LSANS TEZ MMARLIK ANA BLM DALI KONYA 2008

Bu tez 19/06/2008 Tarihinde Aadaki Jri Tarafndan Oybirlii ile kabul edilmitir.

Yrd. Do. Dr. Ercan H. OUZALP (DANIMAN)

Yrd. Do. Dr. lhan KO (YE)

Yrd. Do. Dr. Nazm KOU (YE)

ZET Yksek Lisans Tezi HAFF ELK KONUTLARDA YANGIN GVENL Onur MERMER Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits Mimarlk Ana Bilim Dal Danman: Yrd. Do Dr. Ercan H. OUZALP 2008, 121 sayfa Yeryznde, gemiten gnmze kadar meydana gelen depremler sonucu bir ok can ve mal kayb yaanmtr. Bu nedenle insanlar depremle yaamay renme ve uygun yaplar retme yoluna gitmilerdir. lkemizde zellikle 2000li yllardan itibaren -Marmara depremi sonras- dayankl yap sistemi araylar hzlanmtr. Hafif elik sistem bu dnemde yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. Hafif elik sistem souk ekillendirilmi profil elemanlarla oluturulan bir yapm sistemidir. Bu sistem yap sektrne otomotiv ve uak endstrisinden tanmtr. Hafif elik yaplarda nceleri blc eleman oluturulmasnda ve at mertei olarak kullanlmtr. Sistem gelitike hafif elik konutlar retilmeye balanmtr. Hafif elikle retilmi konutlarn bir ok avantajnn yannda, yapda kullanlan elik profilin ince kesitli olmasndan dolay, yangn tehlikesine kar zayfl da gz ard edilemez. Bu konutlarn yangna kar daha gvenli olmalar iin nlemlerin alnmas gerekmektedir.

ii

Yaplan bu almada, hafif elik sistem ve bu sistemle yaplm konutlarn konstrksiyon zellikleri irdelenmi, yangn gvenlik uygulamalar aratrma konusu olarak seilmitir. Birinci blmde, aratrmann amac, nemi ve kapsam konu edilmi, kaynak zetlerine yer verilmitir. kinci blmde, yangn tanmlanm ve yangn yk, yangn snflar ve yanma evreleri konularnda genel bir bilgilendirme yaplm, daha sonra yangn gvenliine ilikin standart ve ynetmeliklerden bahsedilmitir. nc blmde, yangn ve malzeme ilikisi zerinde durulup, yap malzemelerinin s iletkenlikleri ve yanma dayanmlar irdelenmi, yangn yaltm malzemeleri hakknda bilgi verilmitir. Drdnc blmde, elik ve yapsal zellikleri hakknda genel bilgiler verilip, birleim teknikleri ve eliin retimi zerinde durulmutur. Daha sonra hafif elik sistemin yapm teknii ve genel zellikleri irdelenmitir. Beinci blmde ise, hafif elik konutlarn konstrksiyon zelikleri hakknda bilgi verilip, yangna kar alnmas gereken nlemler yap elemanlar baznda anlatlmtr. Sonu blmnde ise, tez almas sonucu elde edilen karmlar ve neriler yer almaktadr.

Anahtar Kelimeler: Yangn, Yangna Dayankl Yap Malzemeleri, elik, Hafif elik ereve sistem.

iii

ABSTRACT Master Thesis FIRE SAFETY IN LIGHT STEEL HOUSINGS Onur MERMER Selcuk University, Institute of Science Department of Architecture Advisor: Associate Prof. Dr Ercan H. OUZALP 2008, 121 pages Many losses of lives and property were experienced on the earth from past to today, as a result of earthquakes occured. Therefore, humans began to learn living with earthquake and produce proper constructions. In our country, especially from 2000s, seeking for resistant constructions gained speed after Marmara Earthquake. Light steel system was initiated to be used in this period of time. Light steel is a building system that consists of cold formed profile elements. This system was carried from automotive and craft sector to the building sector. In the light steel buildings, it has been used to make separator element at first and then as to be rafter. As system developed, light steel housings were started to be produced. Beside many advantageous of houses produced by light steel, its weakness to the fire danger cannot be ignored , because steel profile used in building has thin beam. Some measures must be taken to make these housings safer against fire.

iv

In this study, light steel system and constructional features of housings built by this system have been discussed and fire safety topic has been selected as research study. In the first part, the aim, importance and content of research are mentioned and source summaries are given place. In the second part, fire is described and general information is provided about fire load, fire categories and burn phases, and then standard and regulations related to fire safety were mentioned. In the third part, fire and material relation is discussed and heat conductivity of construction materials and their burning resistance are studied and information is provided about fire insulation materials. In the fourth part, general information is provided baout steel and its

constructional features, and composition techniques and production of steel are mentioned. Then construction techniques and general features of light steel system are discussed. In the fifth part, information about constructional features of light steel housings is given and measure required to be taken against fire are explained based on constructional elements. And in the conclusion part, outputs and proposals obtained as a result of thesis study take place.

Key words: Fire, Fire-Resistive Construction Materials resistant, Steel, Light Steel Framing System.

NSZ Bu almam yapmam srecinde, aratrma ve incelemelerim her safhasnda ilgisi ve tecrbelerini esirgemeyen ve yapc eletirileri ve nerileriyle bana yol gsteren almamm bu safhaya gelmesinde byk katks bulunan danman hocam Yrd. Do. Dr. Ercan H. OUZALP e teekkrlerimi ve kranlarm sunarm. Hayatmn her annda yanmda olan desteklerini hi esirgemeyen ve bugnlere gelmemde byk rol oynayan Babam Murat MERMER e ve annem Melek ERDOAN a teekkr bir bor bilirim.

Mimar Onur MERMER TEMMUZ 2008

vi

NDEKLER ZET NSZ . i v

ABSTRACT

................................................. iii . vi ix .. .. xiii xiv 1 2 3 3 4

NDEKLER

EKLLER LSTES TABLOLAR LSTES

SMGELER VE KISALTMALAR

1.GR .. 1.1. almann Amac ve nemi 1.3. almann Kapsam 1.4. Kaynak Aratrmas .. 1.2. almada Kullanlan Materyal ve Metot ... ...

2. YANGIN VE YANGIN GVENL HAKKINDA GENEL BLGLER .. 2.1. Yanma ve Yanma Reaksiyonu ... 6 6 7 11 14 16 16

2.2. Yangnn Tanm ve Evreleri .. 2.2.1. Yangn yk ..... 2.2.2. Yangn snflar

2.3. Yangn Gvenlik nlemleri ... 2.3.1. Aktif sistemler .

2.3.2. Pasif sistemler .. 17 2.4. Yangnla lgili Standart ve Ynetmelikler .... 18 21 21

3. YANGIN GVENL VE MALZEME LKS

3.1. Yap Malzemelerinin Yangn Gvenlii ile lgili zellikleri

vii

3.2. Yangnn Yap Malzemelerinde Neden Olduu Fiziksel ve Kimyasal Deiiklikler ... 3.3. Yap Malzemelerinin Is letkenlikleri ....... 3.4. Is letkenliini Etkileyen zellikler . 3.5. Yap Malzeme ve Bileenlerinin Yanclk ve Dayankllk Snflar ... 3.6. Yangn Yaltm Malzemeleri ve zellikleri ...... . 22 23 25 25 30 36 39 39 40 41 41 42 44

3.7. Yangna Dayankl Malzeme Seiminde Dikkat Edilecek Hususlar

4. ELN YAPISAL ZELLKLER VE HAFF ELK SSTEM .... 4.1. Malzeme Olarak eliin Yaps 4.2. eliin zellikleri .......................

..

4.3. elik Elemanlarn Birleim Teknikleri ...... 4.3.1. Sklebilen birleim teknikleri ....

4.3.2. Sklemeyen birletirme teknikleri .. 4.4. Strktrel elik Elemanlarn retim Yntemlerine Gre Trleri ..

4.4.1. Scak ekillendirilmi elik, hadde mamul profiller ... 44 4.4.2. Souk biimlendirilmi elik .... 4.5. Yapda Hafif elik Sistem ..... 4.5.1. Hafif elik yap elemanlar ... 4.5.2. Hafif elik yapm tipleri ... 4.5.3. Hafif elik sistemin zellikleri . 46 47 49 52 53

5. HAFF ELK SSTEMLE RETLM KONUTLARDA YANGIN GVENLK NLEMLER ................................................... 56 56 56

5.1. Temel Konstrksiyon zellikleri ve Yangn Gvenlik nlemleri . 5.1.1. Temel konstrksiyon zellikleri

viii

5.1.2. Temellerde yangn gvelik nlemleri .... 57 5.2. Duvar Konstrksiyon zellikleri ve Yangn Gvenlik nlemleri .. 58 5.2.1. Duvar konstrksiyon zellikleri . 58

5.2.2. Duvarlarda yangn gvenlik nlemleri .. 61 5.3. Deme Konstrksiyon zellikleri ve Yangn Gvenlik nlemleri ... 75 5.3.1. Deme konstrksiyon zellikleri .75 5.3.2. Demelerde yangn gvenlik nlemleri .... 78 5.4. at Konstrksiyon zellikleri ve Yangn Gvenlik nlemleri ......... 87 5.4.1. at konstrksiyon zellikleri .. 87 5.4.2. atda yangn gvenlik nlemleri .. 89 6. SONU ve NERLER 91

7. KAYNAKLAR ... 93 8. EKLER ... 97

9. ZGEM . 107

ix

EKLLER LSTES

ekil 2.1. Yanma reaksiyonu ekil 2.2. Yangn rnei ekil 2.3. Yangn geni

...

7 8 8

ekil 2.4. Yangn evreleri scaklk erisi .... 10 ekil 2.5.Yaplardaki yangn yknn scakla etkisi .. 13 ekil 3.1. Standart yangn erisi ekil 3.2. Cam yn ekil 3.3. Ta yn 29

32 .. 33 .. 33

ekil 3.4. Seramik yn

ekil 3.5. Perlit 34 ekil 3.6. Kalsiyum silikat .. 35

ekil 3.7. Haddelenmi polistren kpk-XPS . 35 ekil 3.8. Poliretan kpk . 35

ekil 4.1. Deiik tr ve boyda perinler

......... 42

ekil 4.2. Elektrik ark kayna 43 ekil 4.3. Hafif elik profiller ................. 47

ekil 4.4. Hafif elik sistem . 48 ekil 4.5. Hafif elik konut yap elemanlar .... ekil 4.6. Hafif elik konut ..... 53 51

ekil 4.7. Modler sistemle yaplm hafif elik sistem .. 53 ekil 5.1. Hafif elik konut iin temel rnei ... 57 57

ekil 5.2 Hafif elik konut iin yaplm radye temel rnei ..

ekil 5.3. Hafif elik profillerin erevelerin arasna yerletirilmesi . ekil 5.4. Hafif elik profillerden kolon kiri oluturulmas .. ekil 5.5. Kolonlarn temele montaj ..

58 59 59 60 60 61 64 65 66 66 68 69

ekil 5.6. C profilin dier profile montaj ..... ekil 5.7. Pencere boluunun oluturulmas ekil 5.8. Kap boluunun oluturulmas .... ...

ekil 5.9. Yangna dayankl d duvar perspektif grn

ekil 5.10. imento esasl yonga levha uygulama nokta detaylar ekil 5.11. imento esasl yonga levha uygulama nokta detaylar ... ekil 5.12. D duvar al plak uygulama detay ... ekil 5.13. Yangna dayankl i duvar perspektif grn ..... ekil 5.14. U profili montaj ekil 5.15. C profil montaj ekil 5.16. U profili montaj .....

. 69 .......... 69 ..... 69 70 70 71

ekil 5.17. Al plak ve ta yn montaj

ekil 5.18. Yangna kar i duvarlarn T eklinde birleim teknii .. ekil 5.19.Yangna kar i duvarlarn T eklinde birleim teknii ...... ekil 5.20.Yangna dayankl i duvar deme birleimi .

ekil 5.21. Yangna dayankl i duvar deme birleimi 71 ekil 5.22. Elektrik kutusunun mineral yn yaltm malzemesiyle yangndan korunmas 72 73 74 74

ekil 5.23. Elektrik kutularnn al plaklarla yangndan korunmas ..... ekil 5.24. Elektrik kutularnn al harcyla yangndan korunmas ekil 5.25. Revizyon kapaklarnda alnan yangn gvenlik nlemi ..... ..

xi

ekil 5.26. C profil kirilerin montaj detay ... ekil 5.27. Hafif elik konstrksiyon deme detay . ekil 5.28. Demelerde boluk brakma detay ........

76 76 77

ekil 5.29. Hafif elik konstrksiyon deme detay .. 78 ekil 5.30. Demelerde al plak uygulamas ...... ekil 5.31. Alttan yangn tehlikesi durumunda deme blme duvar birleimi 80 81

ekil 5.32. stten alttan veya stten yangn tehlikesi durumunda blme duvar birleimi 81

ekil 5.33. Asma tavan montaj detaylar . 83 ekil 5.34. Yangna dayankl, asma tavan duvar birleim detay ... ekil 5.35. Yangna dayankl, asma tavan duvar birleim detay ... 84 85

ekil 5.36. Yangna dayankl, asma tavan duvar birleim detay . 85 ekil 5.37. Yangna dayankl, asma tavan duvar birleim detay ekil 5.38. Asma tavan blme duvar detay . 86

....... 86 87

ekil 5.39. at makasnn oluturulmas .......

ekil 5.40. at makasnn kolonla birlikte temele montaj detay ....... 88 ekil 5.41. C ve Z profillerinin at makaslarna yerletirilmesi ekil 5.42. Yangna kar dayankl metal kiremit ... EK-1 Farkl yaplardaki eliklerin s iletkenlikleri .. 88 90 97 98 99 99

EK-2 Scak haddelenmi elik profil rnekleri . EK-3a Modler sistemle yaplm konteynr ....... EK-3bModler sistemle yaplm konteynr .....

EK-4a elik makas ve kolonlarn montaj . 100 EK-4b elik makas ve kolonlarn tamamlanmas . 100

xii

EK-4c at profillerin ve duvar montaj EK-4d elik konstrksiyonun tamamlanmas

101

... 101 102

EK-4e Kaplamalarn tamamlanmas

EK-4f Konutun bitmi hali .. 102 EK-5 Yangna kar dayankl al plak duvar tipleri . 103 EK-6a ift al plak montaj dzeni ... 104 EK-6b Profillere dik yerleim dzeni ............ 104 ... 104 105 105

EK-6c Profillere paralel yerleim dzeni

EK-7a Metal kiremitler zerinde yaplan bir yangn uygulamas

EK-7b Metal kiremitler zerinde yanma olaynn olmas .....

EK-7c Metal kiremitler zerinde yaplan bir yangn uygulamas .. 106 EK-7d Yanmann sona ermesi 106

xiii

TABLOLAR LSTES

Tablo 2.1. Deiik mekanlar iin deiken yangn yk younluu tablosu .. 14 Tablo 3.1. Baz yap malzemelerin iletkenlik katsaylar 24 Tablo 3.2. Yap malzemelerinin yanclk snflar . 26

Tablo 3.3.Yap malzemelerinin yangn dayankllk snflar . 28 Tablo 5.1. Al plaklarn teknik zellikleri ......... 62

Tablo 5.2. Yangna dayankl d duvar detay 64 Tablo 5.3. Yangna kar dayankl i duvar detay Tablo 5.4. Yangna kar dayankl deme detay Tablo 5.5. Asma tavan detay 67 . 79

. 83

Tablo 5.6. Yangna kar dayankl at detay ... 90

xiv

SMGELER ve KISALTMALAR

Simgeler K c D a d b

Aklamalar Is iletkenlik katsays. zgl s. Duvar kalnl. elik profilin kall. Al plak kalnl. elik profil aralklar.

Ksaltmalar

Aklamalar

BB SPCE TSE DIN ISO BS AISI

stanbul Bykehir Belediyesi. Steel Promotion Committe of Eurofer. Trk Standartlar Enstits. Alman Ulusal Standartlar. International Standart Organization. British Standart International. American Iron and Steel Institute.

1.GR Son yllarda dnyada ve lkemizde meydana gelen depremler sonucunda bir ok insan hayatn kaybetmi ve evsiz kalmtr. Bizim de deprem kuanda oluumuz, depremle birlikte yaamaya ve uygun yap tekniklerini aratrmaya zorlamaktadr. lkemizde zellikle 2000li yllardan itibaren kaliteli ve hzl retim amacyla alternatif yapm sistemleri aratrlmaya ve gelitirilmeye balanmtr. Bu sistemler arasnda ucuz ve seri retim avantaj nedeniyle hafif elik sistem dikkat ekmektedir. Hafif elik sistem, souk ekillendirilmi elik profillerden oluan tayc bir sistemdir. Sa elik malzemenin dndrerek ekillendirme makinelerinde

ekilmesiyle oluturulan profiller souk ekillendirilmi elik profiller yap endstrisine otomotiv, tren ve uak endstrisinden tanmtr. Souk ekillendirilmi bu profiller, ilk olarak i mekanda kullanlan blc eleman sistemlerinde ve hafif olmas nedeniyle at mertei olarak kullanlmtr. Daha sonralar ise sistemin gelimesi ile hafif elik konutlar yaplmaya balanmtr. 2. Dnya sava sonras hafif elik yaplarla ilgili almalar bata Japonya, Almaya ve skandinav lkelerinde artmtr. lk hafif elik uygulama denemeleri 1950li yllarn sonlarnda Almanyada yaplabilmi, Trkiyede bu sistem 17 Austos 1999 Adapazar depremi sonrasnda yaygnlamaya balamtr. Hafif elik sistemle retilen konutlarn birok avantaj olmasna ramen, eliin yapsal zelliinden dolay yangna kar zafiyet gstermektedir. retilen bu konutlarn yangndan korunarak daha gvenilir olmas iin baz nlemlerin alnmas gerekmektedir.

1.1.

almann Amac ve nemi nsanlar hayatlar boyunca evrelerinde meydana gelen doa olaylar ve eitli

afetlerin tehdidi altndadrlar. Bu sebeple insanlar yaadklar yer ve mekanlarn can gvenlikleri acsndan emniyetli olmasn isterler. nsanlarn can gvenliinin salanmas, tayc sistem aratrmalarnda en temel amatr. amzda zellikle depremler sonrasnda dnyann bir ok lkesinde ve son zamanlarda Trkiyede hafif elik konutlar yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. Bunun dnda hafif elik sistemle ilkokul, derslikler, antiye ve ynetim yaplar, ardiye v.b. yaplar yaplmaya balanmtr. Hafif elik konutlarn tayc sistemi galvanize hafif elik profillerden olumaktadr. Bu malzemenin yangna kar mukavemeti dk olup ve yangn srasnda galvanizleme etkisiyle ortama zehirli gaz karmaktadr. Yaplan almada, hafif elik konutlarn yangna kar gvenli bir biimde retilmesi iin yaplacak ilemler ve uygulanacak yntemler ortaya konulmaya allacaktr. Yangnn en kt sonucu elik strktrn zarar grmesidir. elik tayc sistemi zarar gren yaplar yangn sonunda ani olarak kmektedir. Alnan gvenlik nlemleri hafif elik sistemin ani kmeler sonucunda oluabilecek can ve mal kayplarn nlemek asndan nemlidir.

1.2. almada Kullanlan Materyal ve Metot

Bu almada literatr kayna olarak; ktphane ve elektronik iletiim (internetten) den yararlanlmtr. Ayrca, niversitelerdeki ilgili blmler, aratrma enstitlerinde yaplan akademik ve kurumsal almalardan yararlanlmtr. Bu konuda alma yapan firma ve derneklerle grlerek teknik bilgilere ulalm, fabrika ve antiyelere gidilerek yerinde tespitler yaplmtr. Konu ile ilgili lkemizde ve zellikle dnyadaki mevcut rneklerinin literatr ve teknik bilgileri (resimler, detaylar v.b.) incelenerek alma desteklenmitir. Konyada da bu konuda almalar ve imalatlar olan firmalar bulunmaktadr. almada bu firmalar ziyaret edilip deneyimlerinden ve sistemle ilgili teknik bilgilerinden yararlanlmtr.

1.3. almann Kapsam Gnmzde yaygn olarak kullanlmaya balanan hafif elik sistemler, farkl yaplarda kullanlmaktadr. ounlukla endstri yaplar, imalathaneler gibi. Ancak son yllarda meydana gelen depremler sonucu hafif elik sistem konutlar yaplmaya balanmtr. Yaplan alma, nemine binaen hafif elik konutlarla

snrlandrlmtr. eliin yapsal zelliinden dolay yangn ve nem gibi evresel artlara kar mukavemeti dktr. Ancak hafif elik konutlarn en zayf yan yangn mukavemetinin dkldr. Bu nedenle hafif elik konutlarda yangn gvenlik nlemleri temel aratrma konusu olarak seilmitir.

1.4. Kaynak Aratrmas

zkan, E 2002. Yksek Lisans Tezi. Gazi niversitesi, Ankara: Yaplan bu almada yangn ve yangn gvenlii ile ilgili genel bilgiler, yangnn yap malzemelerine etkileri, yangnn elik zerindeki etkileri, elik yap bileenlerinin pasif yangn koruma yntemleri incelenmitir. Susam, .M 2003. Yksek Lisans Tezi. Gazi niversitesi, Ankara: Hafif elik strktrl konut yaplarnn yapm sreci, korozyon, yangn, sl denetim ve ses denetimi gibi performans kriterleri ile, yap elemanlar baznda sistem irdelenmeye allmtr. elik malzemesi ile ilgili genel bilgilere zelliklere de yer verilmitir. Aydn, C. N. Yksek lisans tezi. Yksek Lisans Tezi. .T. stanbul: Yangnn elik tac sistemler zerine etkisi hakknda bilgiler verilmi. Ayrca binalar tasarlanrken dikkat edilmesi gereken koruma yntemleri, elik tayc sistemlerin yangna dayanmlarnn artrlmas iin kullanlan yntemler anlatlmtr. almada lkemizde ve dnyadaki kaynaklara ulaabilmek iin web sitelerinden faydalanlmtr. Balca web siteleri unlardr: www.proev.com: Trkiyede hafif elik yaplar retimi zerine kurulmu bir irkete ait web sitesidir. Hafif elik sistemle ilgili bilgiler yer almaktadr. www.excalibursteel.com: ngilterede bulunan ve hafif elik konut yapm zerine kurulmu irketin web sitesidir. Hafif elik konutlarla ilgili resimler ve detaylardan faydalanlmtr. www.izocam.com.tr: Trkiyede yaltm sektrnn nclerinden olan izocam a.. nin web sitesidir. Yangn yaltmnda kullanlan malzemeler hakknda bilgi edinilmitir

www.izoder.org.tr: zoder s, su, ses ve yangn yaltmclar derneinin web sitesidir. Is ve yangn yaltm hakknda bilgi edinilmitir. www.knauf.com: Al levha reticisi olan knauf a.. nin web adresidir. Yaplarda kullanlan al levhalar hakknda bilgi edinilmitir.

2. YANGIN VE YANGIN GVENL HAKKINDA GENEL BLGLER Tarih boyunca yangnla ilgili var olan sorunlar gnmzde, yakt ve elektrik tketiminin artmas, yaplarda yanc sentetik maddelerin kullanlmaya balanmasyla daha da fazlalamtr. Giderek artan bu yangn sorununa kar alnacak gvenlik nlemlerinin teknik ve bilimsel olarak irdelenmesi gerekir.

2.1. Yanma ve Yanma Reaksiyonu

Yanma: Yanc maddelerin (yakt), oksijenle veya dier oksitleyici maddelerle birlikte belirli artlarda kararl bir egzotermik zincirleme reaksiyona girmesidir. Bir yanma reaksiyonunun balamas iin yanc maddeyle beraber, oksijenin ve tutumay salayacak sl enerji kaynann varl gerekir. Yaplarmzda mevcut olan her maddenin bir tutuma scakl

bulunmaktadr. Scaklk, maddenin ierisinde bulundurduu s enerjisidir. Maddelerin tutuma scaklna ulamasn, s kaynaklar salar. Is maddelerin atom ve molekllerinin hareketiyle oluan enerjidir. Is scakl oluturan bir enerji eididir. nemli s kaynaklar; kimyasal, elektriksel, manyetik, nkleer ve solar olmak zere 5 eittir. Bu kaynaklardan herhangi birisi vastasyla oluan sl enerji, yanc maddelerin tutuma scaklna ulamasna ve yanma reaksiyonunun balamasna neden olur. Yanma srasnda, kimyasal reaksiyondan nce var olan maddelere yanma reaksiyonuna giren maddeler ve yanma reaksiyonundan sonra oluan maddelere yanma reaksiyonundan kan maddeler denir.

ekil 2.1. Yanma reaksiyonu (web iletisi 3).

Yanc madde, oksijen ve yanc maddelerin tutuma scaklna ulamalarn salayan sl enerji yanma reaksiyonuna katlan elemanlardr. Yanmann oluabilmesi iin yanc maddenin mutlaka gaz faznda bulunmas gerekir. Kat ve sv fazlarda yanma meydana gelmez. Faz deiimi iin gerekli olan sl enerjiye maruz kalan bir maddenin tutuma scaklna gelerek yanmas iin yakt ve havann uygun oranlarda bir arada olmas gerekir (web iletisi 3).

2.2. Yangnn Tanm ve Evreleri

Yangn: steimiz dnda kontrolsz olarak meydana gelen yanma reaksiyonlardr (ekil 2.2.).

ekil 2.2. Yangn rnei (web iletisi 24).

Yanma reaksiyonunun olumas iin 3 bileene (yanc madde, oksijen, sl enerji) yangn geni denmektedir (ekil 2.3.).

ekil 2.3. Yangn geni (web iletisi 3).

Binalarmzda kullandmz her trl madde yangn geninde yanc ksm oluturabilir.

Yanma reaksiyonunun olumas iin ortamda %16 orannda oksijen bulunmas yeterlidir. Yaplarmzda yanma reaksiyonunun olumasn salayan 3 unsurdan ikisi olan yanc ve oksijenin birlikte olmas engellenemez.

Yangn geninin son bileeni olan sl enerji aa kmadan yanma reaksiyonu gereklemez (web iletisi 3).

ekil 2.4de grld gibi yangn drt evreden olumaktadr: Tutuma evresi: Tutuma evresi yangnn balang ksmdr.Bu aamada yangn,

can ve mal kayb iin ok fazla riskli deildir. Bu evrede yanma belli bir blgede gelimektedir ve byme hz yavatr. Tutuma evresinde yaplacak bir mdahale yangnn bymesini engelliyecektir. Kendi kendine yanma evresi: Bu evrede mekan iindeki dier maddeler (zellikle

bitkisel kkenli yal maddeler) ortam scaklnn artmasyla oksitlenmekte ve snn daha da artmasyla kendi kendine yanmaya balamaktadr. Bu evreye gelime evresi denilmektedir. Yksek scaklk evresi: Yangn srasnda yanan maddelerden tam yanmam

gazlar kar. Bu gazlar iin oksijen ve scaklk asndan uygun ortam olutuunda patlama meydana gelir. Patlamayla birlikte yksek scaklk aa kar. Bu evrede yksek scakln yannda, patlamayla oluan basnta byk zararlara neden olur (zkan 2002).

10

ekil 2.4 Yangn evreleri scaklk erisi (zkan 2002).

Souma evresi: Yangnlarda son evre souma veya baka bir deyile snme

evresidir. Bu evrede de ortamdaki yanc maddeler bitmitir ve yangn snmeye balamtr. Gnmzde kan bir ok yangn deme, tanma ve nm yollar ile byr ve geniler. Yangnn yaylmas denilen bu olayda Is bu yollar ile bitiik hacimlerdeki deme ve tefri malzemelerini yakacak kadar iletilebilir. Is iletim ekilleri: - Kondksiyon - Konveksiyon - Radyasyon (Deme,Dokunma) (Tanm) (Inm)

1) Kondksiyon: Bu tip yangnn yaylmasna neden olan, maddenin s iletkenlik zelliidir.

11

2) Konveksiyon: Isnn herhangi bir madde yoluyla bir nesneye tanmasdr. Tayc madde genellikle hava ve sudur. Baz hallerde gazdr. Bilindii gibi scak hava ykselir ve souk hava ile yer deitirir. Bu ekilde bir akmla yangn merkezden uzaktaki nesnelere iletilir. 3) Radyasyon: Santimetre kareye isabet eden s akdr (cal/cmsn). Radyasyon yolu ile transfer olan enerji, cisimler arasndaki mesafe ve aralarndaki scaklk farkna baldr (Koyuncu 1985).

2.2.1. Yangn yk

Yaplarn yangna kar direnci, yapnn yangn ykyle ilikilidir. Yangn yk, bir hacim iinde yer alan yanc maddelerin bir kilogramnn yanmas halinde aa kan s deerinin o hacmin alanna blnmesiyle bulunur. Bir baka deile, yapda bulunan yanc maddelerin toplam ktleleri ile s deerlerinin arpmlarnn, toplam alana blnmesi ile elde edilen byklktr. Birimi MJ/mdir (ner 2000). Yangn yk hesaplama rnei: Aada alan ve ierisindeki yanc maddelerin hacimlerinin bulunduu bir odann yangn yk hesab yaplmtr.

12

(web iletisi 25).

13

Yap ierisinde bulunan bileen ve paralarn zerindeki yangn etkisi, scakln ykseklii ve sresine baldr (ekil 2.5.). Yangnn sresi ve meydana gelen scaklk, yap ierisinde bulunan yanc maddelerin miktarna baldr (zkan 2002).

ekil 2.5. Yaplardaki yangn yknn scakla etkisi (SPCE 1990).

Yurtdndaki yangn aratrma enstitleri ve laboratuarlarnda standart malzemeler kullanlarak yaplm olan deneyler sonucunda, yangn yklerine ait baz ortalama deerler saptanmtr (Tablo 2.1.).

14

Tablo 2.1. Deiik mekanlar iin deiken yangn yk younluu tablosu (ner 2000).

Yangn yaltm can ve mal gvenliimiz iin ok nemli bir unsurdur. Pasif yangn gvenlik nlemleri binalarn daha uzun sre ayakta kalmasn salar ve ka iin ekstra zaman kazandrr. Binalarn yangn yknn bilinmesi, alnacak pasif gvenlik nlemlerinin tespiti asndan nemlidir.

2.2.2. Yangn snflar

Yangn snflandrlmas yanmakta olan maddenin trne gre deimektedir. Trk standartlar ve uluslar aras standartlar yangnlar drt snfa ayrmlardr:

15

A Snf Yangnlar: Kat madde yangnlardr (tahta, kuma, pamuk, p, tabi

rt). Bu yangnlara su kpkl soda asitli tip yangn sndrme cihazlar ile mdahale edilir. B Snf Yangnlar: Yanabilen sv maddelerden kaynaklanan yangnlar

(akaryakt, ya, boya, benzeri). Bu yangnlar CO2, kpk ve kuru kimyasal tozlu sndrme cihazlar ile sndrlebilinir. C Snf Yangnlar: Likit petrol gaz, doal gaz, hidrojen gibi yanabilen eitli

gazlarn sebep olduu yangnlardr. Kuru kimyasal tozlu yangn sndrcler kullanlarak sndrlebilir. D Snf Yangnlar: Yancl bulunan hafif metallerin ve alamlarn

(magnezyum, lityum, sodyum, potasyum, sedyum) yanmasndan oluan yangnlardr (zkan 2002). Elektrik yangnlar C snf yangnlar iinde deerlendirilmelidir. Bunun nedeni elektrik enerjisinden doan s, ksa devre gibi nedenlerle artarak iletkenlerin

birbirine temas etmesini nleyen petrol rn yaltkan maddelerin yanmasn ve zehirli gaz karmasn salayacaktr (Koyuncu 1985). Yangnlar ayrca, kapal ve ak alan yangnlar olmak zerede snflandrlabilir: Kapal Alan Yangnlar: erisinde snrl miktarda hava bulunan, etraf duvarlarla ve st at ile kapatlmak suretiyle snrlar belirtilmi alanlar kapal alanlar olarak tanmlayabiliriz. Konutlar, al veri merkezleri, hastaneler v.s. yaplar gsterilebilir. Ak Alan Yangnlar: Atmosferle direk ak olan ve snrlar belli olmayan yangn eididir. rnek orman yangnlar, pazar yangnlar akaryakt istasyon yangnlar v.s. (Korkut 1997).

16

2.3. Yangn Gvenlik nlemleri

Bina yangn gvenliinin ana bileenleri drt ana balkta incelenebilir: Yap Tasarm: Yap tasarm aamasndayken, meydana gelebilecek yangnlara kar tasarlanmal ve buna gre planlama oluturulmaldr. Bina Kullanm: Yaplarn kullanm amalarna gre yangna kar alnacak nlemler birbirlerinden farkl olmak zorundadr. Okul, hastane, spor salonu fabrika binalar v.s. Yangn Gvenlii nlemleri: Yangna kar alnan gvenlik nlemlerinde en nemli hedef can gvenliidir. Bu nlemler: -Aktif sistemler -Pasif sistemler Olmak zere iki ana balkta toplanr.

2.3.1. Aktif sistemler

Yaplarda yangna kar alnan aktif yangn gvenlik nlemleri, yangnn yaylmasn engelleyen, yangn sndrme almalarna yardmc olan ve insanlara yangndan ka iin zaman kazandran ve yangn bnyesel olarak sndrmeyi amalayan yangn gvenlik nlemleridir. Bu nlemler iki blmde toplanabilir. 1.Yangn alglama ve uyar sistemleri 2. Yangn engelleme ve sndrme sistemleri 1.Yangn alglama ve uyar sistemleri: Bu sistemler yangnn en ksa srede alglanmas ve alglama sonucunda bir senaryo dahilinde dier sistemlerin

17

altrlmas, kullancnn uyarlmas ve dier birimlere haber verilmesine ynelik gelitirilmi sistemlerdir (Toker 1997). Yangn alglama ve uyar sistemlerine rnek olarak, Gaz alglama dedektrleri, alev dedektrleri, duman dedektrleri, s art hz dedektrleri v.s. sralanabilir. 2.Yangn engelleme ve sndrme sistemleri: Bu sistemler de kendi ierisinde farkllarlar. Bunlar sulu, kpkl sulu, gazl ve kimyasal tozlu olmak zere drt blmde incelenebilir.

2.3.2. Pasif sistemler

Pasif yangn gvenlik sistemlerinin temelini, yapnn kullanm amacna bal olarak mimari tasarm, yapnn strktrnn seilmesi, yap malzeme seimi gibi etmenler oluturur. Yapya giren bileen ve malzemelerin yangna diren gstermeleri, stelik yangnn byyp gelimesini nleyici zellikte olmas gerekir. Proje yaplrken, genel kurallarn yannda, yangn kmasn nleyici tedbirler ile yangn sndrmeyi kolaylatran faktrler de gz nne alnmaldr. Pasif yangn gvenlik nlemleri ayn zamanda yangn sndrmeyi destekleyecek ekilde olmaldr. -Binalarda lm ve yaralanma ile maddi zararn byk ounluu dumandan kaynaklandndan malzeme seimine de nem verilmeli. -Binalarn katlardaki koridor, dinlenme yeri v.b. ortak alanlar ile merdivenleri yangndan youn duman artacak ve yangn bir blmden dier blme tayacak ekilde tamamen hal kaplanmamal, gerekirse erit yolluk kullanlmaldr.

18

-Konut, lokanta, konferans ve balo salonlar gibi ortak kullanm alanlarna dekorasyon yaplmak istenirse dekorasyonda youn duman ve zehirli gaz kartan plastik, ahap, deri, kuma kaplama malzemeleri yerine al v.b. duman karmayan malzemeler kullanlmaldr (Kl 2003). Bina tasarm yangn sndrme olanaklarn byk oranda etkiler. Konut plan, ka yollarnn dzenlenmesi, elektrik tesisatlarnda alnacak nlemler, klima ve havalandrma sisteminde alnacak nlemler yangn gvenlii asndan nem tayan faktrlerdir. Yaadmz evrede ok deiik sebeplere bal olarak yangn riskleri mevcuttur. Can ve mal gvenlii asndan yangn riskinin doru kavranmas, risklere kar nlemlerin uzman kii ve kurumlarca alnmas gerekir. Yangn gvenlik nlemleri yapnn proje aamasndan balayp yapnn kullanm koullarna kadar btn aamalar kapsayan bir btndr. Yangn gvenlik nlemlerine yaplacak yatrm ilk bata l bir yatrm eklinde grlebilir. Bu nlemler ve yangn gvenlik sistemleri herhangi bir yangn durumunda can ve mal gvenliinin sigortalardr.

2.4. Yangnla lgili Standart ve Ynetmelikler

Ynetmelikler bakanlklarn ve kamu tzel kiiliklerin, kendi grev alanlarn kapsayan kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak iin kardklar hukuk kurallardr. Resmi gazetede yaymlanrlar. Standartlar yetkili kurum veya kurulular tarafndan hazrlanarak onaylanan, yerine getirilmesi gereken koullar kapsayarak, uygulanmas taraflarn isteine braklan teknik zelik veya belgelerdir.

19

Yaplar zerinde gerekletirilecek denetim, temelde ynetmeliklerle salanr. Yurt dndaki ynetmelikler yllarca deprem yada yangn durumlarnda strktrel gvenlikle ilgili hkmler iermilerdir. Zamanla, strktrel stabilite, yangn dayanm, tehlike ka yollar, havalandrma, v.b. konularla ilgili minimum gerekleri de ierecek biimde gelitirmilerdir (zkan 2002). Avrupa birlii iinde yangn konusunda lkeler arasndaki farkllklar sz konusudur. Almanya da DIN normlar, ngiltere de BS standartlar kullanlmaktadr (web iletisi 3). Trkiye son on ylda yangnla ilgili EN standartlarn tercme etmeye balamtr. Tercmesi yaplan 13000 serisi standartlar yrrle girdike kullanlmaya balanmaktadr. karlan bu standartlar daha ok testlere dnk standartlardr. u anda bu konudaki en gncel alma TSE tarafndan yrtlen ve alev deneylerinden elde edilen veriler kullanlarak gelitirilmeye allan 13501-1 sayl Yap mamlleri ve Yap Elemanlar Yangn Snflandrma Standard almalardr. Ynetmelik olarak ilk defa 1992 ylnda stanbul belediyesi yangndan korunma ynetmelii hazrlanmtr. Bu ynetmelii esasa alarak dier baz belediyelerde benzeri almalar yapmlar, ancak farkl uygulamalar ve belediye snrlar dnda kalan alanlarn durumu sebebiyle baz karklklar kmtr. Fakat bu konudaki ilk basamak olarak deerlendirilmesi gereken bir ynetmelik olmas nedeniyle nemli bir aamadr. Aksaklklar ve farkllklar ortadan kaldrmak iin uzun ve zverili almalar sonucunda, Trkiye genelinde geerli olan kamu ve zel kurum ve kurulular ile gerek kiilerce kullanlan bina, tesis ve iletmelerin, tasarm, yapm, iletimi, bakm ve kullanm aamalarnda herhangi ekilde kan

20

yangnn can ve mal kaybn en aza indirilerek sndrlmesini salayan tedbirler ile organizasyon, eitimi ve denetimi salamak amacyla Sivil savunma genel mdrlnn koordinatrlnde ok sayda sivil toplum rgtnn katklaryla Trkiye yangndan korunma ynetmelii hazrlanmtr (web iletisi 3). Yangn snflar ve yap malzemelerinin yanclk snflarn belirleyen standartlar bulunmaktadr. elikle ilgili standartlar ise eliin yapsal zelliklerini belirlemekle snrl kalmaktadr. Hadde elik profillerden yaplan yap bileenlerinin yangn dayanmn belirleyen test yollar lkemizde standartlamamtr (zkan 2002). lkemizde ilgili standartlarn gelitirilmedii herhangi iin zelliine gre ABD, ngiltere, Almanya, Fransa gibi ileri teknoloji gelitiren ve kullana lkelerin standartlar veya ISO, EN gibi standartlar kullanlr. Bu durum hafif elikle yaplm yapm sistemleri iin de sz konusudur. Dolaysyla yangn gvenlii ile ilgili yurt dnda hazrlanm ve uygulanmakta olan standart ve ynetmeliklerin lke artlarna uyarlanlarak benzerlerinin hazrlanmas ve kullanlmas gerekmektedir. Standartlarn olmad bir yerde, ynetmeliklerin doru hazrlanmas istenilen gvenlik seviyesine ulalmas iin yeterli deildir. lkemizde yangn gvenliinin salanmas iin ncelikle yangn gvenlik nlemlerinin alnmasn zorunlu hale getirmek, kontroln ve denetimini yapabilmek iin lke genelinde geerli olan ve gnmz teknolojisini iinde barndran ynetmeliklerin karlmas gerekmektedir. lke genelinde yangn gvenlii asndan uyumluluu salamak, yangn nleme sistemlerinin denetimini yapmak ve devlet kurumlar arasnda bir btnlk salamak gerekir.

21

3. YANGIN GVENL VE MALZEME LKS

Daha nce de tanmland gibi yangn, kontrolmz ve isteimiz dnda meydana gelen yanma reaksiyonlardr. Malzemelerle ate arasnda aada belirtilen ilikilerden sz edilebilir: Is iletimi, Is tutma yetenei, Is geirgenlik, Is atalet, Genleme. Scaklk, maddenin ierisinde bulundurduu s enerjisidir. Atomlarn hareketi ve titremesi ile s oluur ve titreim soukta daha yava, scakta daha hzl geliir. Is scaktan soua doru hareket eder. Yap duvarlar tabakalardan olutuundan s bu katmanlardan geerek iletilir. Her malzemenin atom yaps farkl olduundan atom titreimleri de farkllk gsterir. Bu nedenle her maddenin s iletkenlii farkl zelliktedir (Aydn 1998).

3.1. Yap Malzemelerinin Yangn Gvenlii ile lgili zellikleri

Yap malzemelerinin yangn gvenlii ile ilgili zellikleri, malzemenin yangna dayankl olup olmamas eklinde irdelenebilir. Baz yap malzemeleri yanc olmad halde yangna dayankl deildir (metal sa levha), veya yap malzemesi yanc olduu halde yangna kar dayankl olabilir (masif ahap ktk).

22

Yangna dayanm kavram bir malzemenin bnyesinde barndrmas gereken bir fonksiyondur. Scaklkta, mekanik dayankllk, s yaltm zellii gibi zellikleri kapsar. Bu zellik yapnn kolon, kiri, deme, duvar gibi tayclk zellii olan yap elemanlarnda nem kazanr (Arda, Yardmc 1995). Ar scak altnda kalan her malzeme scaa kar farkl bir tepki verir. Verilen bu tepkiler malzemeye yangn karsnda uygulanacak gvenlik

yntemlerinin belirlenmesinde temel rol oynar.

3.2. Yangnn Yap Malzemelerinde Neden Olduu Fiziksel ve Kimyasal Deiiklikler

Yap malzemelerinin i yapsnn oluumu, scakln artmas ile s enerjisinin yap malzemelerinin atom yapsn etkilemesinde byk bir pay sahibidir. Yap malzemeleri oluum farkllklarna gre genelde aadaki gibi snflandrlrlar: 1) Kristalli 2) Amorf molekll 3) Karma yapl (Metal, Ta vb.) (Ahap, Plastik) ( Beton, Seramik)

Atom yaplarnn titremesi bu dokulara bal olarak malzemede genleme ve hacim bymesine neden olur ve scakln artmas ile molekller arasndaki balarda zayflamaya yol aar. Malzemeler sndka iindeki suyu kaybederler bunun sonucunda malzemede i gerilmeler meydana gelir. Scakln artmas bu gerilmelerin fazlalamasna neden olur, bunun sonucunda malzemede dalmalar grlr. Scakln artmas sonucu maddeyi oluturan atomlar arasndaki ba uzar ve madde elastikiyetini kaybeder.

23

Eer scaklk ok artarsa elastik modl iyice azalr ve madde kat halden sv hale geer. Bu olaya snek krlma da denir. Bu durum metal malzemelerde grlr. Metal malzemelerin s iletkenlii yksektir, dolaysyla snma ve fiziki deiim daha hzldr. Bu nedenle elik taycl sistemlerde, elik malzemede meydana gelen bu deiiklik sistemin kmesine neden olur (Aydn 1998). Yap malzemeleri fiziksel yaplar dnda kristal yaplar bakmndan, 1) norganik 2) Organik (Ta, Beton) ve (Ahap, plastik vb.)

olmak zere iki gurupta toplanr. norganik ve organik maddelerde kristal suyu deiimi ile molekl yaplar da deiir. Organik yaplar hidrokarbonlardan olutuu iin yanma sonucunda organik maddeler karbonlar. Yangn srasnda betonda porland imentosu iindeki CaO (Kalsiyum oksit), Ca(OH)2 (Kalsiyumhidroksit)e dnr. Bunun sonucunda hacim deiiklii yani genleme meydana gelir. Is daha artarsa, imento bnyesindeki hidrasyon suyu buharlaarak molekl sistemi ve balar deiime urar. Bu deiim ile imentonun balayclk zelliinin yok olmaya balamas ile birlikte elastik modlnn azalmasna neden olur. Betonda balayan i gerilmeler sonucunda da dalmalar grlr. Betonu yangna kar glendirmek iin Al(OH)3

(Aliminyumhidroksit) katkl imentolar kullanlmaldr (Aydn 1998).

3.3. Yap Malzemelerinin Is letkenlikleri

Yaplarda

kullanlan

malzemelerin

iletkenlik

zellikleri,

yangnn

yaylmasnda ve yaltmnda nemli bir yer tutmaktadr. Is iletimi kondksiyon

24

(deme, temas) yoluyla olmaktadr. Is iletkenliinin yksek olmas yangnn bymesini artrmaktadr. Yap malzemelerinin s yaltmnda kullanlmalar ise iletkenlik deerinin az olmasna baldr. Maddelerin s iletkenlii, s hareketinin hz olarak llmesidir. (K) harfiyle ifade edilir. Bu deer; 1 inch kalnlnda, 0.093 m boyutundaki malzemenin iki kenarnda, bir saate oluacak scaklk farknn llmesiyle bulunur. (K) deerinin birimi (W/mK) dr. (K) deerinin kk olmas, o maddenin iyi bir yaltm deerine sahip olmasn gstermektedir (web iletisi 15). Tablo 3.1. de baz yap malzemelerinin s iletkenlik kat saylar verilmitir.

Tablo 3.1. Baz yap malzemelerin Is iletkenlik katsaylar (web iletisi 15).

25

3.4. Is letkenliini Etkileyen zellikler

Younluk: Cismin younluu boluk hacmine baldr Boluk iine hapsolmu hava iyi bir yaltkanlk salar. Ayn cins maddelerden younluu az olann, bnyesinde daha fazla hava boluu bulunduundan sl iletkenlii daha dktr. Boluk boyutu ve dalm: Ayn cins ve younluktaki malzemeler boluk boyutu ve dalmna bal olarak deiik s yaltm zelliklerine sahip olabilirler. ok sayda kk boluk ierenler az sayda byk boluk ierenlere gre daha iyi yaltkanlardr. Ancak, ok ince klcal boluklarda tutulacak su nedeniyle s iletkenlik artar. Minerolojik yap: Kristal yapl cisimler amorf (ekilsiz) yapl olanlara gre sy daha iyi iletirler. yap kusuru ve yabanc atom iermeyen metalin sl iletkenlii alamlardan daha yksektir. Betonun s iletkenliinde agrega cinsi nemli rol oynar. rnein; yksek frn crufu ile yaplm beton, tula krklar ile yaplma gre daha iyi yaltkandr (web iletisi 18).

3.5. Yap Malzeme ve Bileenlerinin Yanclk ve Dayankllk Snflar

Yaplarda yanclk, kullanlan tayc sistem ve kullanlan yap bileenlerinin zelliiyle dorudan ilgilidir. Doru malzeme seimi yangnn bymesini yavalatr. Yangn ktnda yanabilecek malzemelerin yapda en az miktarda bulanmas gerekir. Bu sayede yangn mahallinin emniyetli bir ekilde tahliyesine imkan verir ve hasarn minimum zararla atlatlmasn salar. Aada yap malzemelerinin yanclk snflar verilmitir (Tablo 3.2.).

26

Tablo 3.2. Yap malzemelerinin yanclk snflar (zkan 2002).

27

A2 ve B1 snfnda bulunan kompozit malzemeler yap bakmndan guruba ayrlrlar: Yanc olan ve olmayan malzemelerin birlemesiyle oluan malzemeler: naat imentosu ve malzemeyi hafifletmek iin am aacnn kabuklar soyulduktan sonra yongalanarak harmanlanmasndan oluan ahap tala levhalar (imento veya magnezi hamuru+ahap rende tala v.b.). Yanc olmayan ekirdek ve yanc kaplama ile yaplm malzemeler: Laminant kapl beton plaklar v.b. Yanc olan ekirdek ve yanc olmayan kaplama ile yaplm malzemeler: Poliretan dolgulu aliminyum sandvi paneller v.b. lk gruptaki malzemelerin yangna kar tepkisi, yapsnda bulunan malzeme eitlerine ve birleim oranlarna baldr. Dier guruptaki malzemeler ise daima B2 snfna girerler. Malzemelerin yangna kar davranlar yapda kullanldklar yere, boyut ve ekillerine gre farkllk gsterir. Mesela ahap yap elemanlarnn kesitleri bydke yanmalar gecikir. Kaln kesitli ahaplar ge yanar, fakat sivri keler daha abuk yanar. A1 snf yap malzemeleri yangndan etkilenmez, alev karmazlar ve kmrlemez. Bu grup malzemeler genellikle kagir malzemelerdir. A snfna giren ve yanc olmayan yap malzemelerinin yangna katkda bulunmadklar kabul edilmekle birlikte, scaklk ykseldike yaplar bozulabilmektedir. Baz yap malzemeleri, scaklk etkisiyle ayrrlar rn. mermer ve kire talar kirece dnr. Bazlar ise, yksek scaklkta mukavemetlerini kaybederler rn. eliin 600 C deki mukavemeti 4000 kg/cm den 1000 kg/cmye der.

28

B1 snf maddeler zor yanc maddelerdir. Alev ile karlatnda yanar ve ate kayna kalktktan sonra yanma olay biter. B2 snf malzemeler ise, normal alevlenici yap malzemeleri kapsar. Bu snflar dnda kalan yap malzemeleri, B3 snfn olutururlar ve kolay alevlendirici yap malzemeleri olarak tanmlanrlar. rnein ahap, kat, tala (Grdal 1996). Yap elemanlarnn, yangna maruz kalmalar durumunda, tasarm aamasnda belirlenen ilevlerini, gerek yangna mdahale gerekse yangndan ka iin gerekli olan sre boyunca srdrebilmeleri gerekir. Bir yap elemannn, yk tama, btnlk ve yaltkanlk zelliklerini belirlenen srede korunmas yangna dayankllk olarak tanmlanr (web iletisi 3). Yap elemanlarnn yangna dayankllk sreleri, scaklk ve basncn uygun olduu koullar altnda yaplan deneylerle belirlenir. Yap elemanlar, zelliklerini koruyabildikleri sreye gre, yanmaya dayankllk snflaryla ifade edilirler (Tablo 3.3.).

Tablo 3.3. Yap malzemelerinin yangn dayankllk snflar (Web iletisi 14).

29

Yangn riskinin yaplarda artmasna paralel olarak; dayankllk sreleri daha uzun olan yap elemanlar kullanlmas ile, yangn ve zararl etkilere kar yapsal nlemler alnr. rnein Finlandiyada, yangn yk 600 MJ/mnin altnda olan 3-4 katl konut ve ofislerde, tayc yap elemanlarnn en az 60 dakika yangna dayankl istenirken, yangn yknn 1200 MJ/mnin zerinde olan ayn tip yaplarda tayc yap elemanlarndan en az 180 dakikalk bir dayanm talep edilmektedir (web iletisi 3). Dnyada bir ok lkede yangn dayanm deerleri iin ISO 834 ile belirlenen uluslar aras standart yangn erisi den yararlanlmaktadr (ekil 3.1.). Standart yangn erisi grafiinde scaklk devaml artmaktadr. Bunun nedeni malzemelerin farkl scaklklardaki tepkilerini saptayabilmektir (SPCE 1990).

ekil 3.1. Standart yangn erisi (web iletisi 1).

30

3.6. Yangn Yaltm Malzemeleri ve zellikleri

Yangn yaltm malzemeleri yap malzemelerine s enerji transferini geciktiren eitli malzemelerdir. Yaplarda, yangn sonucunda meydana gelebilecek can ve mal kayplarn en aza indirgemek iin yangn yaltm malzemeleri kullanlarak yaplan yaltmlara yangn yaltm denir. Yangn yaltm, yap malzemelerinin zelliklerini yitirmelerini nleyip, yapnn strktr sisteminin zarar grerek yklmasn nler. Pasif yangn yaltmnda kullanlan yaltm malzemeleri kendi iinde ikiye ayrlrlar, 1) Yangna direnli (Fireproofing) malzemeler: Bunlar yap elemanlarna yangn direnci salayan malzeme ve rnlerdir 2) Yangn durduran (Frestopping) malzemeler: Yangn durduran malzemeler yapnn dier blmleri ile yangn snf duvar, deme arasndaki birinden dierine delip geen boluklardan (borular, kablo kanallar, kanallar, aftlar) zehirli duman gaz geiini ve yaylmasn nler. ou yangn durdurucu malzeme intu-mescent (syla hacimce genleen) zellie sahiptir (web iletisi 3). Yaplarda kullanlan yaltm malzemeleri alevle karlaacak yzeyin stnde kalmaldr. Metalik (aliminyum-paslanmaz elik) balant elemanlar, levha ve ilteler iin ise elik rabitz teli ile beraber kullanlmaldr. Aleve maruz kalan tm yaltm malzemeleri bzlr. Bu nedenle izolasyon malzemeleri ek yerleri st ste gelmeyecek ekilde iki tabaka halinde uygulanmaldr. Yaplarda kullanlan baz yaltm malzemeleri: Al: Al yap malzemeleri inorganik yap malzemelerindendir. Al klasik yangna dayankl malzemeler iinde yer alr. Alnn yangn halinde ortaya koyduu

31

koruyucu etki her eyden nce iinde yaklak %20 orannda bulunan bal kristal suyuna dayanr (15 mm kalnlkta al yaklak 3L kristal suyu ierir). Ate etkisi altnda alnn suyu ekilir yani kristal suyu ekilir. Bylece al yap malzemesi arasnda oluan buhar perdesi sayesinde yangnn ilerlemesini geciktirir. Kristal suyunun snmas ve buharlamas srasnda rn. 15mm kalnlnda bir al plakada yaklak 8400 kj (2000 kcal.) enerji tketilir, suyu ekilen al tabakas kristal suyunun yangna kar koruyucu etkisinin yannda yaltkan ilevi de grr. nk suyu ekilmeyen alya kyasla daha dk bir s iletme deerine sahiptir (web iletisi 1). Yaplarmzda al deiik ekillerde kullanlan yangn yaltm malzemesidir . Sva biimde de uygulanabilen al genelde blok ve plaka olarak kullanlmaktadr. Alnn mukavemetini artrmak iin vermiculite, perlit v.b. eitli mineraller kullanlabilir. Cam yn: Ham maddesi kum, soda, boraks gibi inorganik maddelerin karmdr (ekil 3.2.). Yaplarda, aralarda, tesisat ve sanayide s ve ses yaltm amacyla kullanlr. Balaycsz olarak dayanm scakl st snrn 550 Cdir. Organik balayc (bakalit): Yangn snf A olup, yangn gvenliinin istendii konstrksiyonlarda gvenle kullanlmaktadr (Berkmen 2001).

32

ekil 3.2. Cam yn (Web iletisi 7). Ta yn: Ta yn, bazalt tann 1350-1400 C de ergitilerek elyaf haline getirilmesiyle olumaktadr (ekil 3.3.). Kullanm yeri ve amacna gre farkl boyut ve teknik zelliklerde, deiik kaplama malzemeleri ile ilte, levha, boru ve dkme eklinde retilebilmektedir. Yaplarda, tesisat ve sanayide s ve ses yaltm ile yangn durdurucu olarak kullanlr. Balaycsz olarak dayanm scakl st snr 750 C (geici sreler iin 1000 C). Organik balayc (bakalit) ile 650 Ctr. Yangn snf A olup, yangn izolasyonu iin genelde 100-300 kg/m younlukta olanlar kullanlr. Is iletkenlii 350C de 0.092 W/mKdir. F180-A ya kadar yangn gvenliinin istedii arzulad konstrksiyonlar da gvenle kullanlmaktadr (Berkmen 2001).

33

ekil 3.3. Ta yn (Web iletisi 22).

ekil 3.4. Seramik yn (Web iletisi 10).

Seramik yn: Seramik yn seramik elyaflar, aliminyum ve silikattan oluur. Levha ve ilte formunda retilir (ekil 3.4.). alma scakl 1200 Cdir. 1750 C de erimeye balar. Kesinlikle yanmaz, kullanld alanda yangn yaltm da salam olur. Is yaltkanlk kabiliyeti ve fiziksel zellikleri su, su buhar ve ya gibi etmenlerden etkilenmemektedir (Web iletisi 12).

34

Perlit: Perlit silis esasl volkanik kayalara verilen isimdir (ekil 3.5.). Saf perlit kayasnn iinde %33 orannda su bulunur ve hzl bir ekilde 870 C ye kadar stlnca bu kaya patlar ve 5 kat geniler. Bu srada iindeki su buharlarken bnyesinde baloncuklar oluur bylece iyi bir yaltm malzemesi olmu olur (zkan 2002). Yaplarda imentoyla kartrlarak kullanlmaktadr. Dayanm scakl st snr 1200 Cdir. Yangn snf A olup, kartrld imentonun oranna bal olarak F80-Aya kadar eitli konstrksiyonla da kullanlr.

ekil 3.5. Perlit (Web iletisi 17).

Kalsiyum silikat: Kalsiyum oksit ve silikattan oluur (ekil 3.6.). Plaka eklinde retilir. Is iletkenlii 0.18 W/mKdr.

35

ekil 3.6. Kalsiyum silikat (Web iletisi 11).

Extrde polistren kpk-XPS: Hammaddesi petrol trevidir (ekil 3.7.). Yaplarda s yaltm amacyla kullanlrlar. Dayanm scakl st snr 75 Cdir. Zor alev alan B1 tipi retilmektedir. Poliretan kpk-EPS: Hammaddesi petrol trevidir (ekil 3.8.). Yaplarda zellikle sanayi alannda sandvi panellerin dolgu malzemesi olarak s yaltm amacyla kullanlrlar. Dayanm scakl st snr 110-120 Cdir. Zor alev alan B1 tipi lkemizde retilmektedir (Berkmen 2001).

ekil 3.7. Extrde polistren kpk-XPS (Web iletisi 9).

ekil 3.8. Poliretan kpk- EPS (Web iletisi 7).

36

Bir ksm yaltm malzemeleri hem s yaltm malzemesi olarak hem de yangn yaltm malzemesi olarak kullanlmaktadr. rnein cam yn, ta yn gibi malzemeler bu tr malzemelerdir. Fakat petrol hammaddeli polistren, polietilen, poliretan, v.b. gibi malzemeler yanc malzemelerdir. Bu malzemeler genellikle yaplarda s yaltm malzemesi olarak kullanlrlar. Yangn yaltm malzemesi olarak kullanlmalar iin B1 snf olmalar gerekmektedir.

3.7. Yangna Dayankl Malzeme Seiminde Dikkat Edilecek Hususlar

nsanlarn yaplarda yangna kar can ve mal gvenliini salayabilmeleri iin, yapda kullanlan malzemelerin, yangna kar ne kadar sre dayanabildiklerini bilmek lazmdr. Yapda kullanlan malzeme seimine karar verirken yapnn bykl ve ykseklii gz nnde bulundurulmaldr. Binalarda proje aamasnda, yangn gvenlii asndan yatayda ve deyde yangn blmeleri oluturulmaldr. Yatayda, yanmayan malzemeden yaplm demeler bu grevi yapar. Demelerin altnda yaplacak asma tavanlar iin yanmayan malzemeler seilmelidir (al plak v.b.). Deyde ise, belli aralklarla, yangn duvar olarak adlandrlan blmeler ile yangna dayankl ve duman szdrmaz kaplar kullanlmaldr. Yapnn d cephesi ve at kaplama ve yaltm malzemeleri de yangna kar dayankl olmaldr. Kagir yap malzemelerinin dnda yaplarda ve tesisatta yangn durdurucu olarak kullanlan malzemelerden biride ta yndr. Yangn duvar ve kaps gibi elemanlarda bu amala ta yn kullanlr. Yksek yaplarda s ve ses yaltm malzemesi olarak ayn zamanda yangn durdurucu zellii olan ta yn

37

kullanlmaldr. Ayrca zellikle elik iskeleti yaplarda strktr ta yn ile yangna kar korunmaldr (Berkmen 2001). Ynetmelik ve standartlar bitirme ve yapsal elemanlarda kullanlan malzemeleri, A snf yanmayan malzemeler ve B snf yanan malzemeler olarak gruplandrlmtr. Yangna maruz kalm bir malzeme A snf olsa bile zelliini kaybedebilir. Yap malzemelerinin yksek scaklk altnda yanmaz zelliklerini srdrmeleri nemli bir zelliktir. Buna paralel olarak yap elemanlarnn yangna kar diren sreleri ynetmeliklerde yarmar saatlik zaman dilimleri esas alnarak

gruplandrlmtr. Tayc yap elemanlarn yangnn etkisinden korumak ve yangna diren srelerini artrmak amac ile evrelerini al, beton, mineral yn (tayn, camyn) gibi yanmayan, ayrca yangn srasnda bozulsa bile kolayca tamir edilecek malzemeler ile kaplama yoluna gidilmitir. Bu sayede yangn srasnda tayc sistem, kendisi iin zararl olacak scaklk seviyesine ulamas gecikecek ve yangn tehlikesi altnda kalm insanlarn tahliyesi iin zaman kazandracaktr. Bu alanda lkemizde stanbul Byk ehir Belediyesi yangndan korunma ynetmeliinin yangna dayankl malzeme seimiyle ilgili, getirmi olduu temel zorunluluklardan bazlar aadaki maddelerde belirtilmitir. Yangn gvenlii asndan kolay alevlenen B3 snf yap malzemelerinin inaatlarda kullanlmalarna msaade edilmez. Bunlar ancak kompozit iinde veya zel nlemler alnmasyla normal alevlenen B2 snfna dntrldkten sonra kullanlabilirler (Mad.2.7.1).

38

ki kattan daha yksek binalardaki tayc duvar, ayak ve kolonlar ise en az F90-A snfnda olarak ina edilirler. Duvarlarda i kaplamalar ve s yaltmlar en az normal alevlenen B2, yksek binalarda ise en az zor alevlenen B1, d kaplamalar iki kata kadar olan binalarda en az B2, daha yksek binalarda ise yanmaz A snf malzemelerden yaplr. (Mad.2.7.2.). Deme zerinde kolay alevlenen B3 snf malzemeden s yaltm yaplmasna, zeri en az 2 cm kalnlnda ap tabakas rtlmek art ile izin verilir. Deme kaplamalar da en az B2 ve yksek binalarda ise en az yanmaz A snf malzemelerden yaplr (Mad.2.7.3.). Olaan binalardaki yap malzemeleri iin aranan yanclk snflar ile yap elemanlar iin aranan yangn dayankllk snflar, toplu ekilde verilmitir. nemli binalarda ve zel mhendislik yaplarndaki tayc sistemlerin hesaplanmasnda aranacak asgari artlar ise itfaiye mdrlnce her yap iin zel olarak tespit edilecektir. (Mad.2.7.3.). Ayrca, kk ve alak yaplarda kullanmna izin verilen Bl ve B2 snf malzemelerin dahi, yangna direnli sva veya kaplamalar arkasnda kullanlmas eklinde zorunluluklar vardr (BB 1994).

39

4. ELN YAPISAL ZELLKLER VE HAFF ELK SSTEM

4.1. Malzeme Olarak eliin Yaps

Bileiminde %2ye kadar karbon ieren demir karbon alamlarna ''elik" ad verilir. eliklerde, bata karbon olmak zere bileimde her zaman bulunabilen Si, Mn, P, S ile alam elementi veya deoksidasyon amac ile ilave edilen Ni, Cr, V, Mo, W, Al, Ti, Nb gibi elementlerin mevcudiyeti eliin yapsn ve tm zelliklerini oluturmasna etki ederler. eliklerin kimyasal bileiminin yan sra, biimlendirme yntemleri ile uygulanan sl ilemler de malzeme i yapsn ve dolays ile de zelliklerini ok yaknda etkileyen faktrlerdir (Dike 1995). Yap endstrisi alannda kullanlan elikler saf demirden olumazlar. nk bu tr elikler yumuak ve ilenebilirdir. Bu sebeple elie baz elementler eklenir ve bu elementlerin oluturduu alam kullanlr. Demirden baka ana alam elementi olarak sadece karbon ieren fakat (% 0,5 Si, % 0,8 Mn, % 0,1 Al, % 0,1 Ti, % 0,25 Cu) snrlar ierisinde alam elementlerini de bulundurabilen eliklere karbon elikler denir. Karbon elikler ierisinde bulunan karbon oranna gre farkl ekilde oluur: Yapsnda % 0-0,20 arasnda karbon bulunduran elikler: Mekanik zellikleri

gz nnde bulundurularak yumuak elikler olarak da tannrlar. Az karbonlu elikler dnya elik retiminin en byk miktarn kapsarlar. Bilhassa yass mamuller ile inaat sektr ve temel yaplarda kullanlan elik ubuk ve profiller az karbonlu elikler snfndadrlar. Hafif elik profiller de bu tr eliklerdir. Yapsnda %0,20-0,50 arasnda karbon bulunduran elikler: Karbon miktarna

bal olarak orta derecede mekanik zelliklere sahiptirler. Bilhassa makine sanayinin

40

tercih ettii eliklerdir. lenebilme kabiliyetleri ve ekil alabilme kabiliyetleri, az karbonlu eliklere nazaran daha dktr. Yapsnda % 0,50den fazla karbon bulunduran elikler: Normal halde yksek

mukavemetli ve sneklii az olan eliklerdir. Bu bakmdan anmaya dayankl ve kesici zellie sahiptirler. lenme ve ekil alabilme kabiliyetleri dktr. gruptaki elikler daha ziyade takm retiminde kullanlrlar (Dike 1995). Bu

4.2. eliin zellikleri

elik yanmaz zellikte bir malzemedir. Bunun yan sra yangn yk bulunmamaktadr. Fakat yangn srasnda yksek scaklk sebebiyle mukavemetini kaybederler. Bu durumu etkileyen dier etkenler, elik elemann ilevi, tad yk ve ortam scakldr. elik elemandaki gerilme younluu, yk tama kapasitesini etkiler. Byk yk gerilimi, yksek scaklkla birleince elik eleman daha abuk kecektir. 593 C normalde kritik scaklk olarak kabul edilir. Bu scaklkta eliin akma snr, oda scaklndaki normal alma gerilimine oranla %60 decektir. Gerilimdeki bu d, elemann elastikiyetinin de dyle birlikte oluur (Smith, Harmanty 1978). eliin iindeki scaklk, eliin gerilme snrlarn belirler. Bunun nedeni elik ok yksek bir iletkenlik kapasitesine sahiptir. elikler yaplarna gre sy farkl iletirler (Ek-1). Bir blgedeki sy daha souk blgelere hzl bir ekilde iletir. Bu zellik scaklk kapasitesiyle birletii zaman bir s kalkan gibi alr. elik,

41

scakl dier souk alanlarna iletirken geen sre, kritik scakla eriimi geciktirecektir (Smith, Harmanty 1978). elik, yangn snf bakmndan A1 olan yanmaz bir malzemedir. Ate karsnda duman ve zehirli gaz retmez. elik ok iyi bir iletkendir. nce kesitli elikler ortam scaklna yakn scaklkta olmaktadrlar. eliin 250 Cnin zerindeki mekanik dayanm hzla der ve scaklk 450 Cnin stne ktnda ise yap elemanlarnda kme olabilir. Bu kme scaklna Kritik scaklk denilmektedir. Ancak bu kritik scaklk yukarda verilen deerlerle sabit deildir.

4.3. elik Elemanlarn Birleim Teknikleri

elik yaplar, profillerin ve levhalarn birletirme aralar ile bir araya getirilmesiyle oluturulurlar. Oluturulan birleimin, elemanlara herhangi bir zarar verilmeden sklp sklememe durumuna gre; sklebilen ve sklemeyen birleimler olarak iki gruba ayrmak mmkndr (Karaduman 1999).

4.3.1. Sklebilen birleim teknikleri

Sklebilen birleimler teknikleri, bulonlar ve vidalarla yaplan birleimlerdir. Sklebilen birleimlerin amac, perinlerin dvlme imkan bulunmayan yerlerde birleimlerin daha kolay yaplmasdr. Bulon alt keli ba ve somunu, silindirik gvdesi olan, zlebilen bir birleim aracdr. Silindirik gvdenin bir ksm dz, u ksmnda somun taklmasna uygun bir dilidir. Bulon nceden alm yuvaya taklr

42

ve u ksmna ilk olarak rondela yerletirildikten sonra somuna taklarak anahtarla sklr. Bu birleim teknii hafif elik yaplarda da kullanlr.

4.3.2. Sklemeyen birletirme teknikleri

Kaynak ve perin ile yaplan birletirme teknikleri sklemeyen birletirme teknikleridir. Perinleme, uzun zamandr her trl inaatta kullanlm rijit bir birletirme yntemidir. Kaynak tekniindeki gelime ve gvenirliinin artmas ile perin, yerini kaynaa brakmtr. Gnmzde modern elik yaplarda en yaygn birletirme yntemi kaynaktr. Perinli birleimler: Perin, yuvarlak elikten presleme yntemiyle elde edilen, delik evresinde ezilme ve gvdesinde makaslama etkisiyle yk tayan birletirme vastalarna perin denir. Ham perin silindirik bir gvde ve bir balktan meydana gelir (ekil 4.1.). Perin kzl dereceye kadar stlarak, nceden alan yuvaya yerletirildikten sonra el veya haval perin tabancasyla vurularak oluturulur (Karaduman 1999).

ekil 4.1. Deiik tr ve boyda perinler (web iletisi 12).

43

Kaynakl birleimler: Alaml metallerin s etkisi altnda, ayn veya benzer alaml ilave metal kullanarak veya basn etkisiyle birletirilmesine kaynak denir. Kaynak balantlaryla iki veya daha ok metal para zlmeyecek ekilde birletirilir. Kaynakl birleimler aadaki yntemlerle yaplrlar: Is ve basn uygulanarak yaplan kaynaklar, Metallerin eritilmesiyle yaplan elektrik ark kayna ve oksiasetilen kaynaklardr (ekil 4.2.) (Toydemir, Grdal, Tanaan 2000).

ekil 4.2. Elektrik ark kayna (Anon 2001).

Kaynakl birleimler elik yaplarda, perin ile kyaslandnda ok daha yaygn bir ekilde kullanlmaktadr (Karaduman 1999).

44

4.4. Strktrel elik Elemanlarn retim Yntemlerine Gre Trleri

elik, demir cevherlerinden iki aamada elde edilir. Birinci aama demir cevherinden ham demir elde ediliine kadar geen aama, ikinci aama ham demirden eliin elde ediliine kadar geen aamadr. Bu aamalar sonucunda elde edilen eliin ekillendirilmesinde farkl teknikler ve snflandrmalardan bahsetmek mmkndr. Bunlar: - Scak biimlendirilmi hadde maml elik rnler - Souk biimlendirilmi hadde maml elik rnler olmak zere iki ana balkta toplayabiliriz.

4.4.1. Scak biimlendirilmi hadde maml elik rnler

Malzemeleri, eksenleri etrafnda dnen iki silindir (merdane) arasndan geirerek yaplan plastik ekil verme ilemine haddeleme denir. Haddeleme, retim hz ve sreklilii ile, ilemin ve rnn kontrolnn kolay oluu nedenleriyle en ok kullanlan plastik ekil verme yntemidir. Plastik deformasyonun yapld btn malzemelerin % 95 kadar haddeleme ile ekillendirilir. Haddeleme, ilem scaklna gre scak ve souk haddeleme olarak snflandrlr. ngot (kle) ve ktk dkmlerin haddelenmesinde olduu gibi byk oranlarda kesit daralmas yaplyorsa, haddeleme scak ilem olarak yaplr. Malzemenin yeniden kristalleme scaklnn zerindeki scaklklarda yaplan scak haddeleme ile dkm yaps bozulurken, daha kk kesitli rnler elde edilir. elik ingotlardan scak haddelemeyle slab (kaln elik dilimi) ve ktk gibi yar rnler ile

45

levha, sa, ubuk, boru, ray ve profiller gibi eitli rnler elde edilebilir (Dike 1995). Souk haddeleme de nemli olup, sa, folyo, ince ubuk ve tel gibi kk kesitli rnlerin elde edilmesinde kullanlr. Souk haddeleme, dzgn bir yzey, hatasz boyutlar ve yksek mukavemet salamasna karlk, ilem iin gerekli haddeleme kuvvetlerinin ve gcnn artmasna yol aar. Scak haddelenmi elik rnler: Scak haddelenmi elik l profiller: Enine kesiti I harfine benzedii iin bu ekilde adlandrlmaktadr Bir ok eiti bulunmakla birlikte Trkiyede sadece I ve IPB profilleri retilmektedir. I profili iki balk ve gvdeden oluur (Susam 2003). I normal profiller: Balk geniliine nazaran gvde ykseklii daha fazla olan, balklarn i yzeyleri %14 meyilli olan l profilidir. (EK-2). H ykseklii 200 mm demektir. Dier btn deerler DIN 1025 te verilmitir. Gvde dzlemindeki ykler iin kiri olarak uygun bir profildir. IPE profil: Balk yzeyleri birbirine paralel, balklar I normal profiline gre daha geni ve ete kalnl daha azdr (EK-2). IPB, IPL, IPBV olmak zere ayr eidi vardr. Geni balkl I profilleri tek ynde ve iki ynde eilme tesirine maruz kalan kiri ve kolon olarak kullanlr (Susam 2003). U profil: ekil olarak enine kesiti U harfine benzer (EK-2). ki balk ve bir gvdeden meydana gelir. Balklarn i yzeyi meyillidir. Ak, deme kirii, kafes kirii ubuu ve iki veya daha fazlas birlikte kolon olarak kullanlr. L kebent (korniyerler): ekil itibariyle L harfine benzerler (EK-2). Kol uzunluklarna gre eit kollu veya deiik kollu korniyer olmak zere iki gruba

46

ayrlrlar. L kebentler kafes kiri alt ve st bal rg ubuklar, rzgar ve perinli dolu gvdeli kiri yapmnda kullanlrlar. elik T profil: elik T profili, enine kesiti T biiminde olan elik profildir (EK-2). Yksek gvdeli ve geni tabanl olmak zere iki eiti vardr. Kafes kirilerde balk ve rg ubuu, doramalarda cam mertei olarak kullanlr (Susam 2003). Lamalar: Dikdrtgen en kesitli ubuklara lama denir. Dar, geni ve ince lamalar olmak zere gruplara ayrlrlar. Dikdrtgen yannda lamann genilii ve et kalnl yazlmak suretiyle gsterilir. Souk haddelenmi elik rnler: -nce levhalar: Kalnl 3 mm veya daha ince sac levhalar ince levhalar olarak isimlendirilirler. Scakta inko ile kaplanarak (galvanizleme) at kaplama ve duvar kaplamalarnda kullanlr. -Orta Kalnlktaki Levhalar: Kalnlklar 3<t<4.75 mm olan levhalardr. Hafif elik yaplarda kullanlr. -Kaln levhalar: Kalnlklar 4.75 <t<60 mm olan levhalardr. Bu levhalar, kirilerde gvde ve balk olarak, kafes kirilerde gvde balk olarak kullanlrlar. elik erevenin ina edilebilmesi iin ciddi bir detaylandrma almas almasna gerek vardr.

4.4.2. Souk biimlendirilmi elik

Sa elik malzemesinin, dndrerek evirme makinelerinde ekilmesiyle soukta ekil verilmesiyle oluturulan elie souk biimlendirilmi elik denir.

47

Genellikle profil eklinde olup (ekil 4.3.) yap endstrisine, otomotiv tren ve uak endstrisinden tanmtr.

ekil 4.3. Hafif elik profiller (web iletisi 22).

Soukta ekillendirilmi elikler ilk olarak i mekanda kullanlan blc eleman sistemlerinde ve hafif olmas nedeniyle at sistemlerinde (mertek v.b.) kullanlmtr. Daha sonralar ise bu malzeme endstri yaplar ve rekreasyon alanlarndaki basit yap ve st rt sistemlerinde zellikle Amerikada yaygn olarak kullanlmtr.

4.5. Yapda Hafif elik Sistem

Soukta ekillendirili profiller ilk olarak i mekanda kullanlan blc eleman sistemlerinde ve hafif olmas nedeniyle at sistemlerinde (mertek v.b.) kullanlmtr. Daha sonralar ise bu malzeme endstri yaplar ve rekreasyon alanlarndaki basit yap st rt sistemlerinde Amerikada yaygn olarak

48

kullanlmtr. lk teknik almalarna 1930lu yllarda yine Amerikada balanan soukta ekillendirilmi elik profiller ile ilgili ilk standartlarn gelitirilmesi (AISI tarafndan) 1946 ylna kadar srmtr. II. Dnya sava sonras hafif elik yaplar ile ilgili almalar zellikle Japonya Almanya ve skandinav lkelerinde artmtr. Hafif elik ilk uygulama denemeleri 1950 li yllarn sonlarnda Almanyada yaplabilmi ve hafif elik ereve sistemin bugnk halini almas 1980li yllar bulmutur. Hafif elik ereve sistem Balloo Frame ad verilen ve Amerikada tek ev yapmnda 1832den beri kullanlan ahap iskelet yapm sistemiyle benzerlik gstermektedir. Duvar/deme olarak alan yapm sisteminde tm tayc eleman kesitleri (5/10 cm) ayndr. Bu elemanlar belirli aralklarla tekrar edilerek ve belli noktalarda birbirlerine yatay elemanlar ve zel yapm iviler yardmyla balanarak tayc duvar ve demeleri olutururlar (ekil 4.4). skelete dtan ahap lambiriler tutturularak, sistemin d kaplamas ve duvar kaplamalar da benzer ekilde yaplmaktadr (Terim 2004).

ekil 4.4. Hafif elik sistem

49

Amerikada yaygn olarak kullanlan ahap evlerin yerini 1980lerde hafif elik evler almaya balamtr. Ahap fiyatlarnn artan taleple doru orantl olarak ykselmesi ve tanma kolayl asndan hafif elik malzemenin stnl (hafif elik ahaba gre % 60 daha hafiftir) konuyla ilgili firmalarn hafif elik evelerle ynelmesini salamtr. %100 oranda geri dnm mmkn olan ve elik profillerin kullanm sayesinde ahap hzl bir ekilde daha ok gereksinim duyulan sektrlere kaydrlmaya balanmtr. Bugn Amerikada tek ve ift katl konutlarn %20 si hafif elik ereve sistem ile retilmektedir. 1992de bu ekilde 500 konut retilmekte iken, 1993 ylnda 15000 konut retilmitir. 2002de ise bu rakam 100000 konuta ulamtr. Amerikann dnda Avustralya ve Kanadada hafif elik yap sektr gelimitir. Trkiyede ise hafif elik yap 1999 yl sonu itibariyle yaygnlamaya balamtr. Adapazar depremi sonrasnda mevcut yap sistemi arasnda hafif elik sistemler dikkat ekmitir. Sistem hafiflii, kolay retilip hzl monte edilebilmesi, ve betonarme ile boy lebilecek maliyet koullar ile pazarda bir ok kuruluun dikkatini ekmitir. lkemizde 1999 depremi sonras ilk iki yl ierisinde 100 civarnda kurulu hafif elik sistemle konut retimine balamtr (Terim 2004).

4.5.1. Hafif elik yap elemanlar

Hafif elik sistem; soukta ekil verilmi elik profillerden oluan tayc duvar, deme ve at panellerinin gerekli ankraj kurallarna gre birletirilmesinden oluan sistemdir. Tayc duvar ve deme panellerinden oluan sistem profilleri scak daldrma galvanize teknolojisiyle retilen scak hadde rulo galvaniz saclardan,

50

souk ekillendirilerek imal edilir. Et kalnlklar 0,50 mm ile 2,50 mm arasnda olmaktadr. Dzgn aralklarla dizilmi duvar ve deme tayc elemanlar yatayda ve deyde ara elemanlarla birbirine balanr. Yatay ykleri karlamas anlamnda apraz gergi elemanlar ve yatay kuaklar ile sistem giydirilir. Paneller arasnda yk aktarm yardmc elik ankraj elemanlar vastas ile salanr (web iletisi 4). Yap sistemi olarak ahap iskelet yapya benzer. Duvar/deme olarak alan sistemde 5/10 cm kesitli ahap elemanlarn yerini soukta ekillendirilmi elik profiller almaktadr. Sa malzemenin sa kalnl ile soukta ekillendirilmi elik profillerin yk tama kapasitesi ise profil kesitleri ile doru orantldr. 50- 65 cm aralklar ile duvar, deme ve at sistemi boyunca yerletirilen elik profiller ya tayda ara elemanlar ile balanmaktadr (ekil 4.5.).

ekil 4.5. Hafif elik konut yap elemanlar (Terim 2004).

51

Duvarlar

rzgarlk

ad

verilen

apraz

gergi

elemanlar

ile

dtan

glendirilmektedir. Hafif elik elemanlarn birbirine baland noktalarda yk aktarm yardmc elik balant elemanlar ile salanmaktadr. Yk younluunun artt baz noktalarda birden ok profil birleerek kullanlabilir Balantlar bulon, perin ve kaynak trleri kullanlarak yaplmaktadr veya profiller birbirlerine delme kabiliyeti olan vidalar araclyla ile birletirilir. Belli ap veya borularda retilen bu vidalarn karlayabilecei ykler gibi eitli alma ve artnamelerde tablolar halinde mevcuttur. Bu vidalarn korozyona ve yangna kar dayankl olmalar iin galvanizlenmi veya co-polimer boya ile kaplanm olmalar gerekmektedir. sistem elemanlarnn birbirine balanmas iin duvar, deme ve atlar da sistemi tamamlarlar (ekil 4.6.). Bylece iskelet sistem ereveler oluturarak ykn yaylmasn salar . Bu nedenle hafif elik yap sistemi altnda srekli temel veya radye temel kullanm gerekmektedir (Terim 2004).

ekil 4.6. Hafif elik konut (web iletisi 21).

52

4.5.2. Hafif elik yapm tipleri

Hafif elik sistemle yaplar genelde farkl ekilde yaplrlar: a) ubuksal (stickbuilt) sistem, b) panel sistem, c) modler sistem. Fabrikada retilen ve bu ekilde ina alanna getirilerek aplike edilen 3 sistem birbirine farkl noktalarda stnlk salarlar. - ubuksal (stickbuilt) sistem: Hafif elik profiller inaat alanna getirilir. Duvarda kullanlacak profiller 2 katl 3 katl bir bina uygulamasnda tm kat ykseklii kadar uzunlukta hazrlanmakta ve demeler katlar boyu ykselen duvar sistemine iten balanmaktadr. Sre olarak modler ve panel sisteme gre daha uzun bir srede (birka ay) ina edilir, profillerin galvaniz katmanlarnn zarar grme olasl dier sistemlere gre fazladr, ina sonras zarar gren noktalar antipas boya ile tekrar boyanmaldr. - Panel sistem: Trkiyede kullanlan yapm sistemidir ve dnyada da en yaygn kullanlan sistemdir. Bu sistemde profiller fabrikada boyutlandrlp retildikten sonra panellerin hafif olmas nedeniyle 1-2 ii tarafndan rahatlkla tanp monte edilebilmektedir. 5-6 kiilik kalifiye bir ekip tarafndan 2 katl standart llerde bir konutun tayc sistem montaj aamas birka gn ierisinde tamamlanabilmektedir. Sistem kolay ve hatalara yer vermeyecek ekilde tamamlanr (Terim 2004). - Modler sistem: zellikle birka ngiliz irketin rettii hafif elik sistem modl elemanlar dnyaya pazarlamas ile yaygnlaan bir sistemdir. Sistemin

53

yapsal alma prensipleri hafif elik ereve sistemi ile ayn olsa da, retilen modllerin yangn dayanmn artrmak iin hazrlanan zel s yaltm sistemi ve ek elik balayc elemanlar sayesinde sistem 6 kata kadar yap yaplmasna imkan vermektedir. Modl elemanlarn vinler ile tand sistemde st ste konulan modller dtan elik kablo veya farkl elik gergi elemanlar ile birbirlerine sabitlenerek hafif ok katl yap oluumu salamaktadr. Sistem i aletlerinin alabilecei bir alanda sadece 2-3 gnde kurulabilmektedir (ekil 4.7) (EK-3). Ayrca bu modller tekrar kullanma uygun, yer deiebilecek ekilde

tasarlanmaktadr (Terim 2004).

ekil 4.7. Modler sistemle yaplm hafif elik sistem (web iletisi 20).

4.5.2. Hafif elik sistemin zellikleri

Hafif elik sistemin retim ve yapm aamalarnda olumlu bir ok zellii vardr. Bu zelliklerden bazlar aada sralanmtr:

54

Hafif elik sistemde kullanlan soukta ekillendirilmi profiller homojen,

izotrop, yksek rijitlik, yksek dktilite (yk tama kapasitesi) zellikleri gsterir. Srekli denetlenerek retildii iin tm profil kesitlerinde eleman zellikleri ayndr. Yksek dayanm nedeni ile hafif eliin z arlnn tad ykn, yararl

yke oran ok kktr. nce kesitli elik strktr, dier yap trlerine oranla hafif olduu iin (keza

betonarme strktre gre 10 kat daha hafiftir). Depremden dier strktrlere daha az etkilenir. Kt zemin koullarnda da uygulanabilen hafif ve salam bir sistemdir. n retimli elik yap sisteminde insan insiyatifi yok denecek kadar azdr.

Profiller artnamelere uygun satan, bilgisayar denetiminde tasarlanp retilir ve montaj ilemi teknie uygun yaplrsa yap doru ekillenir, gvenli olarak kullanlr. Hava artlarna bal olmakszn her iklimde srekli ina edilebilen bir yap

sistemidir. Uygulamada herhangi bir ekilde kalp kullanm gerekmedii iin l malzeme

maliyeti yoktur. Kuru uygulamal bir sistemdir, antiye alannda artk brakmaz. n retim srasnda tesisat delikleri alabildii iin elektrik, shhi ve kalorifer

tesisat iin iiliinde krma dkme yoktur. Dolaysyla daha dk i gc ve daha hzl retim sz konusudur. Yap sistemi doru ekilde yaltldnda tm iklim artlarna uyan bir yap

oluturulabilmektedir. Sistem elemanlar zaman iinde betonarme, ahap sistemler gibi alan ve ekil

deitiren malzemelerden olmad iin doru ekilde yaltldnda nemli ortamlarda yapsal deiiklik gstermez. Bcek ve benzeri haere oluumuna yol amaz.

55

na edilecei ortama gre galvanizleme veya antipas boyama teknikleri ile

kaplanan sitem elemanlarnda paslanma sorunu grlmez. Galvanizleme yoluyla salanan korozyon direnci sistemin uzun mrl olmasn salar. elik tutumayan bir malzemedir, fakat s iletkenlii olduka yksek olan bu malzemenin s ve yangn iin yaltm nlemleri ile korunmas zorunludur Restorasyon projelerinde destekleyici olarak ve i mekan tasarmlarnda hafif elik sistem kullanlmaktadr (Terim 2004).

56

5. HAFF ELK SSTEMLE RETLM KONUTLARDA YANGIN GVENLK NLEMLER

Hafif elikle retilmi konutlarda yapnn tm duvar ve demelerde kullanlan galvanizli souk bkme sa ayn zamanda tayc olup, eliin yapsal zelliinden dolay yangna dayanmlar ok azdr bu nedenle, gnmzde yaygn olarak kullanlmaya balayan bu konutlarn yangndan korunmalar gerekmektedir.

5.1. Temel Konstrksiyon zellikleri ve Yangn Gvelik nlemleri

5.1.1. Temel konstrksiyon zellikleri

Hafif elik sistemle yaplm yaplarn temelleri genellikle betonarme perde duvarlar ile oluturulmaldr. Bununla birlikte, yapnn i ksmnda mekanlar

birbirinden ayracak duvarlarn altna gelecek duvarlarda betonarme perde duvar yaplmaldr (ekil 5.1). Fakat yapnn bodrumu yoksa temel radye yaplabilir (ekil 5.2.). Betonarme kotu yapnn elik karkasnn balad noktada son bulmal ve st ksm elik strktr olarak devam etmelidir. Betonun basnca kar dayanm, mevcut zemin koullarna kar gsterdii performans, ayn zamanda elik malzemenin korozif ortamdan uzaklatrlmas gerei nedeniyle temel duvarlar betonarme yaplmaldr. Zeminle temas eden yap elemanlarnn performansn etkileyen en nemli faktr s ve nemdir. Bu nedenle, betonarme perde duvarlarn d yzeyinde de su ve

57

s yaltmlar yaplarak temel konstrksiyonu ilemi sonlandrlmaldr (Susam 2003).

ekil 5.1 Hafif elik konut iin temel rnei (web iletisi 2).

ekil 5.2 Hafif elik konut iin yaplm radye temel rnei.

5.1.2. Temellerde yangn gvelik nlemleri

Beton yanmaz, yangn iletmez ve duman oluturmaz. Bu nedenle yangn dayanm snf A dr. Beton sy yava iletir, bylece bir kalkan vazifesi grr ve yangn srasnda dayanmnn byk ksman muhafaza eder. Betonu yangndan etkilenmesinin en nemli nedeni yzey atmalardr. 300 Cde balar ve en fazla 500 Cde grlr. Betondaki yava s iletiminden dolay yksek scaklk yzeyde kalr ve yzeyde su buharna dnerek yzey atmalarna sebep olur. Yzey atmalar beton dayanm ykseldike artar, betonun nem oran arttka artar. Beton yanmaz bir malzeme olduu iin yangna kar bir nlem alnmayabilir. Fakat istenirse, kalker tipi agregalarn kullanlmas silissi agregalara gre yangn

58

dayanmn artrabilir. Buna ilave olarak kalsiyum alimnantl imentoyla yaplm betonun yangn dayanm daha fazla olmaktadr (web iletisi 13).

5.2. Duvar Konstrksiyon zellikleri ve Yangn Gvenlik nlemleri

5.2.1. Duvar konstrksiyon zellikleri

Hafif elikle yaplm konutlarn duvarlar, konstrksiyonu oluturan malzemeler ve bu malzeme katmanlarnn kalnlklar, yk tama kapasiteleri ve sralan bakmndan d ve i duvarlar diye ikiye ayrlrlar. D duvarlar: Konunun banda deinildii gibi hafif elik sistemle yaplm konutlar, hafif elik erevelerin arasna antiye ortamnda hazrlanan elik profil taycl panellerin erevenin arasna yerletirilerek oluturulmaktadr. Taban ve tavana U profiller, yan duvarlara ise C profiller, dbel vida veya ivi akma tabancas kullanlarak 60 cm aralklarla tespit edilir. Dikme olarak kullanlacak olan C profiller 60 cm aks aralklar ile U profilleri arasna yerletirilir (ekil 5.3).

ekil 5.3. Hafif elik profillerin erevelerin arasna yerletirilmesi (web iletisi 2).

59

Duvarlar, i tarafta yangna dayankl al plaklar, d taraftan ise imento esasl yonga levhalar iki panel arasnda kalan 20 cm lik blme ise ta yn ilte ile doldurulmaktadr. Daha sonra imento esasl yonga levhalar zerine deiik kaplamalar yaplarak konstrksiyon sonlandrlr (EK-4e, EK-4f). Kolon ve kiri oluturulmas: Hafif elik yaplarda, galvanize C profiller kolon ve kiri olarak kullanlmaktadr. Yapy tayan ereve antiye ortamnda oluturulmaktadr. lk nce at makas oluturulmaktadr. Daha sonra C profil kolonlarn bu makasa montaj gerekletirilmekte (ekil 5.4.) (EK-4a, EK-4b) ve temel duvar zerindeki yerine yerletirilmeye hazr hale getirilmektedir (ekil 5.5.).

ekil 5.4. Hafif elik profillerden kolon kiri oluturulmas (web iletisi 2).

ekil 5.5. Kolonlarn temel duvar zerine montaj (web iletisi 2).

60

Pencere boluklarnn oluturulmas: Duvarda pencere alacak yer belirlenir. Pencerenin alaca yerdeki dikme pencere ykseklii kadar kesilir. Kesilen dikmelere C profiller dik olarak yerletirilir (ekil 5.6.). C profillerin son ksmlarnn yan taraflar kesilerek dier c profillere monte edilir (ekil 5.7.).

ekil 5.6. C profilin dier profile montaj (web iletisi 2)

ekil 5.7. Pencere boluunun oluturulmas (web iletisi 2).

Kap boluklarnn oluturulmas: Pencere boluklarn oluturulurken yaplan ilemlerin ayns kaplar iinde geerlidir (ekil 5.8.).

61

ekil 5.8. Kap boluunun oluturulmas (web iletisi 2). duvarlar: duvarlarn oluturulma ekli, d duvarlarla ayndr. Fakat aralarndaki fark, i duvarn her iki yzeyinde de ayn malzeme kullanlmas ve hava boluuna gerek duyulmamasdr. Uygulama her iki yzeye, yzey ilemlerinin kolayca uygulanmasn salayacak ve yangna kar dayankl malzemelerin kaplanmas eklinde yaplmaktadr.

5.2.2. Duvarlarda yangn gvenlik nlemleri

Hafif elik konutlarda tercih edilen yangn gvenlik nlemleri pasif yangn gvenlik nlemleridir. Yani yangn gvenlik nlemlerinin; binann mimari proje tasarmnda, strktrnn oluturulmasnda ve malzeme seiminde dikkate alnmas anlamna gelir. Hafif elik konutlar ince kesitli galvanize elikten yapld iin yangna kar mukavemeti dktr. Bu nedenle tayc sistemin yangna kar ok iyi korunmas

62

gerekmektedir Hafif elikle yaplm konutlarda duvarlarda alnan yangn gvenlik nlemleri, duvarlarn kalnlklar ve kaplama farklarndan dolay d duvarlar ve i duvarlarda alnan yangn gvenlik nlemleri olarak incelenebilir. 1) D duvarlarda yangn gvenlik nlemleri: Betonarme ve ar elik yaplarda duvarlar prefabrike beton paneller, biriket veya tula ile yaplabilmektedir. Fakat hafif elik konutlarda strktrn buna uygun deildir. Bunlarn yerine yangna dayankl ve ayn zamanda hafif olan al plaklar kullanlmaktadr. Al plaklar arasnda farkl yaltm malzemeleri kullanlr. D duvarlarda d yzeye yangn dayanm snf A olan malzemeler kullanlmaldr. D duvarlarda kullanlan yangna kar dayankl yap malzemeleri ten da doru sraladmz zaman aadaki gibi sralanrlar: - Al plaklar: Ortas al iki yz karton kapl, seri olarak, dzgn yzeyli standart ve belli normlarda retilen plakalardr. Al plaklar aldan olutuklar iin yangna kar dayankl malzemelerdir. nk alnn yapsnda bulunan %21 orannda su bulunur. Yangn srasnda bu su atee maruz kalan yzeye hareket eder bylece duvarn yangna kar dayanmn artrr (web iletisi 1). Yangn snf A1 dir (Tablo 5.1.).

Arlk Kalnlk Is Yaltm Yangna Dayanm ve snf

: 12.5 kg/m : 12.5 mm : 0,24 W/mK : F30 A1

Tablo 5.1. Al plaklarn teknik zellikleri (web iletisi 3).

63

- Ta yn: Hammaddesi bazalt kayasdr. Yaplarda s ve yangn durdurucu olarak kullanlrlar. Balaycsz olarak st dayanm snr 750 C, organik balaycl (bakalit) ile 650 C dir. Yangn snf A2 olup F 180 A ya kadar yangn gvenliinin istendii yaplarda yangn yaltm amacyla gvenle kullanlmaktadr. Ta yn younluu 30-1000 kg/m arasnda deiir. Yangn yaltm iin genelde 100-300 kg/m younlukta olan kullanlr. Is iletkenlii 350 C de 0.092 W/mKdr (web iletisi 5). - imento esasl yonga levhalar: Hammaddesi imento ve am aacdr. naat imentosu ve malzemeyi hafifletmek iin am aacnn kabuklar soyulduktan sonra yongalanarak harmanlanmasndan mamul bir yap malzemesidir. imento esasl yonga levhalar yangn, su, nem gibi evresel artlara dayankl bir malzemedir. Bunun iin genellikle yaplarn d cephelerinde kullanlrlar. imento esasl yonga levhalar alev almaz zellie sahiptir. B1 snf (B1 DIN 4102 Part 1) yanmazlk belgesine sahiptir. Is iletkenlik kat says ( 10C kuru) : 0.15 W/mK. Younluk : ~1300 kg/mtr (web iletisi 8). Hafif elik konutlarda konstrksiyonu yangndan korumak en nemli konudur. Bunun iin duvar oluturan elik elemanlar dtan ve iten yangndan ok iyi korunmaldrlar. Duvarn i mekan tarafnda al plakalar yangna kar dayankl (yangn mukavemet snf A2) kaplanabilir. D yzeyde yangna kar direncinin zayf olmasndan dolay bu malzemenin yerine yangna kar dayankl (yangn mukavemet snf B1) imento esasl yonga levhalar daha uygundur. OSB plakalar sktrlm ahaptan olutuu tutuma scakl 200-260 C civar ve B snf yanc malzeme snfna girmektedir (Susam 2003). ki tabakann arasna ise yangna kar

64

dayankl (yangn mukavemet snf A2) olan ve yapnn s yaltmnda da ta yn kullanlmtr (Tablo 5.2.) (ekil 5.9.).

Tablo 5.2. Yangna dayankl d duvar detay.

ekil 5.9. Yangna dayankl d duvar perspektif grn (web iletisi 1). 1- Plastik dbel 2. Yaltm band 3. U profili 4. C profili 6. 25lik vida 7. Yaltm malzemesi (ta yn) 8. Derz dolgu malzemesi 9. imento esasl yonga levha

65

5. Yangna kar dayankl al plak duvar Yukardaki detaylarda grld gibi d duvarlar yangna kar dayankl malzemelerle oluturulmutur. Yangn mukavemet snf Adr. Yangna kar dayankl d duvarlar yangn tehlikesi altnda stabilitelerini koruyan ve yklmay engelleyici duvarlardr. D duvar konstrksiyon uygulamalar: - imento esasl yonga levha uygulamas: imento esasl yonga levha montaj bir alt konstrksiyona vidalanmaktan ibarettir. Vidalamada profil kelerine 25 mm fazla yaklalmamaldr. Vidalama ilemi tamamlandktan sonra vida balarnn elik macunla kapatlmas estetik adan uygundur. Birleimlerde (derzler, i keler, d keler, vb.) piyasada mevcut alminyum profiller ve plastik profiller kullanlabilir veya levhann kenarlar ilenerek derzler ak braklabilir (ekil 5.10) ve (ekil 5.11.).

ekil 5.10. imento esasl yonga levha uygulama detaylar (web iletisi 9).

66

ekil 5.11. imento esasl yonga levha uygulama nokta detaylar (web iletisi 9).

Al plak uygulamas: Hafif elik profillerden olumu iskelet zerine yangna kar dayankl al plak levhalarnn vidalanarak sabitlenmesi suretiyle yaplr (ekil 5.12.).

ekil 5.12. D duvar al plak uygulama detay (web iletisi 1).

67

2. duvarlarda yangn gvenlik nlemleri: duvarlarda yangna kar alnan gvenlik nlemleri d duvarlarda alnan yangn gvenlik nlemleriyle benzerlik gstermektedir. D duvarlardan farkl olarak her iki tarafnda da ayn malzeme kullanlmasdr. D duvarlarda i tarafta yangna dayankl al plak kullanlrken dier yznde ise yangna ve evre artlarna daha dayankl imento esasl yonga levha kaplama malzemeleri kullanlmtr. duvarlarda alnan yangn gvenlik nlemleri d duvarlarda olduu gibi yangnn yaylmas nlemek ve yangnn hafif elik strktr etkilemesini nlemektir. Bunun iin zm d duvarlarda olduu gibi i duvarlarnda yangna dayankl al plaklar kaplamaktr. Daha sonra al plak kaplanm duvarn aras mineral yn (tayn) ile doldurularak yangna kar dayankl duvar

oluturulmutur. Oluan duvarn yangn mukavemet snf A1dr (Tablo 5.3.). Al plak duvarlar yangn gvenlii ynnden farkl katmanlarda ve ekillerde uygulanabilirler (EK-5, EK-6).

Tablo 5.3. Yangna kar dayankl i duvar detay (web iletisi 1).

68

ekil 5.13. Yangna dayankl i duvar perspektif grn (web iletisi 1). 1- Plastik dbel 2. Yaltm band 3. U profili 4. C profili 5. Yangna kar dayankl al plak 6. 25lik vida 7. Yaltm malzemesi (tayn) 8. Derz dolgu malzemesi

Yangna dayankl i duvar uygulamas: - Tavanda ve zeminde duvarn oturaca yerler tespit edilir. U profiller plastik vida ve dbel kullanlarak yapya tespit edilir. akl yardm ile tavana izi tanr ve U profil montaj tamamlanr (ekil 5.14.). - Duvar U profilleri iine C profili 60 cm ara ile konularak, U profile (borazan) vidalanr. Gerekli durumlarda 40 cm. ara ile konstrksiyonun glendirilmesi mmkndr (ekil 5.15.). - Yangna dayankl al plaklar hazrlanm olan c profillere 5-7 mm derz braklarak kaplanr. Al plaklar artmal olarak yerletirilir. Al plaklarn montajnda kullanlan vidalarn aks aralklar max. 25cm dir (ekil 5.16.).

69

- Bir taraf tamamlandktan sonra profil aralarna yangna dayankl yaltm malzemesi yerletirilir ve elektrik v.s. tesisatlar denir. Bu ilemler bittikten sonra dier taraf kaplanarak duvar tamamlanm olur (web iletisi 1) (ekil 5.17.).

ekil 5.14. U profili montaj (web iletisi 1).

ekil 5.15. C profillerin montaj (web iletisi 1).

ekil 5.16. U profili montaj (web iletisi 1).

ekil 5.17. Al plak ve tayn montaj (web iletisi 1).

duvarlarn yangna kar gvenli birleim teknikleri: Plaka eklindeki yaltm tabakasnn dikmeler ile kuaklar arasna gergin bir ekilde yerletirilmesi

70

yeterli bir nlemdir. U uca birletirilen yaltm tabakalarnn ek yerleri szdrmasz olmaldr (web iletisi 1). Yangna kar daya duvarlar aadaki gibi birleirler: - T eklinde yangna kar dayankl biimde birlemilerdir. ekilde grld gibi iki blc duvar birbirine dik olarak T eklinde birlemilerdir. Bu birlemeler yangna kar dayankl (borazan) vidalarla yaplmaktadr (ekil 5.18.). - Yangna kar dayankl ke birleim teknii: Yangna kar i duvarlar ke birleimleri al plaklarn C profillerle montajlar sayesinde olumaktadrlar (ekil 5.19.).

ekil 5.18. Yangna kar i duvarlarn

ekil 5.19. Yangna kar i duvarlarn T

eklinde birleim teknii (web iletisi 1). T eklinde birleim teknii (web iletisi 1).

duvarlarn yangna kar dayankl deme balantlar: - Deme zerine, yanclk snf A olan yaltm maddesinin yerletirilmesi ve i duvarnda yaltm tabakas zerine dbel vida ile monte edilmesiyle yangna kar dayankl bir birleim salanmaktadr (ekil 5.20.).

71

ekil 5.20. Yangna dayankl i duvar deme birleimi (web iletisi 1).

- Kaba deme zerine duvarn monte edilmesi ve birleim yerine al plaklar eklenerek yangna mukavemetinin artrlmtr ve duvar-deme birleimi yangna dayankl hale getirilir (ekil 5.21.).

ekil 5.21. Yangna dayankl i duvar deme birleimi (web iletisi 1). Yangna kar gvenli i duvar oluturulurken duvarda bulunan tesisat elemanlarnn da yangna kar gvenilir hale getirilmesi gerekmektedir. Duvar zerinde bulunan bu elemanlar da genellikle duvarda olduu gibi yangna dayankl al plaklarla yangndan korunmaktadr.

72

Elektrik kutularnn (prizler, anahtarlar, tevzi kutular): Prizler, anahtarlar, tevzi kutular v.s. i duvarlarda (iki taraf plaka kapl) dorudan karlkl olmamak kaydyla istenen her yere monte edilir. - Elektrik kutularnn mineral ynl malzemeyle korumas: DIN 4012 -17ye gre yanclk snf A erime scakl > 1000 C olan mineral yn yaltm malzemesi (ta yn) elektrik kutusu zerinden asgari 500 mm kadar ve kaynamayacak ekilde duvar boluuna doldurulmaldr. Yaltm tabakas sktrlarak 30 mm indirilebilir. Elektrik kutusunun arkasndaki yaltm tabakasnn asgari brt younluu asgari 40 kg/ m olmaldr (web iletisi 1) (ekil 5.22.).

ekil 5.22. Elektrik kutusunun mineral yn yaltm malzemesiyle yangndan korunmas (web iletisi 1). - Elektrik kutularnn al plak levhalarla korumas: Eer duvar yaltm malzemesi iermiyorsa kaplamayla ayn kalnlkta yerletirilen al plak eritler, elektrik kutusu zerinden asgari 500 mmye kadar arka al plak yaptrlmal veya al iinde al vidasyla tespit edilmelidir (ekil 5.23.).

73

ekil 5.23. Elektrik kutularnn al plaklarla yangndan korunmas (web iletisi 1).

- Elektrik kutularnn al harcyla korumas: Eer duvar yaltm malzemesi iermiyorsa elektrik kutular al harcyla kapatlarak yangna kar korunmaldr (ekil 5.24.).

74

ekil 5.24. Elektrik kutularnn al harcyla yangndan korunmas (web iletisi 1).

-Revizyon kapaklarnda alnan yangn gvenlik nlemleri: Duvara montaj halinde revizyon kapa boluun bulunduu ksmda bir al plak tarafndan yangn gvenliini salam olur (ekil 5.25.).

ekil 5.25. Revizyon kapaklarnda alnan yangn gvenlik nlemi (web iletisi 1).

Belirli yangn mukavemet sresine sahip yangndan koruyucu kapaklar veya camlar, hafif blme duvarlarn iine monte edileceklerine dair bir uygunluk belgesi varsa monte edilirler.

75

Elyafl imentodan veya aliminyumdan yaplm olanlar hari olmak zere, yanmaz su ve atk su borular, boru tesisat ile kalan boluk en kesiti arasndaki blm al macunu ile tamamen kapatld takdirde, zel yaltm nlemlerine gerek olmakszn, snflandrlm duvarlarn iinden geebilir (web iletisi 1).

5.3. Deme Konstrksiyon zellikleri ve Yangn Gvenlik nlemleri

5.3.1. Deme konstrksiyon zellikleri

Demeler, hafif elik strktrl yaplarn en karmak ve zen isteyen blmdr. Bina iin gerekli servislerin ve bu servislere ait ekipmanlarn kolayca yerleebilmesi amacyla gerekli boluklarn tasarlanmas ve uygulanmas gereklidir. Demeler fabrika ortamnda montaj yaplm c profillerden oluaca gibi, antiye ortamnda da paralarn bir araya getirilmesiyle de yaplabilmektedir Hafif elik konutlarda demeler genellikle yk tayan C profillerden olumaktadr. nk bu profillerin alt ve st balklar tespit iin uygun konstrktif yzey elde edilebilmesini salar. Deme zerine kaplanacak malzemenin, konstrktif zellikleri de gz nnde bulundurularak bu profillerin aralklar belirlenmektedir. Yk tayan elik kat demesi, duvar konstrksiyonu ve tavan, at erevesi, profil kesitlerinin aklk geme kapasitesi gz nnde bulundurularak oluturulmaldr (Susam 2003).

76

ekil 5.26. C profil kirilerin montaj detay (Kenanolu 2000).

ekil 5.27. Hafif elik konstrksiyon deme detay (Kenanolu 2000).

Deme konstrksiyonu kullanlan C profil kirilerin oluturulacak alana gerekli aralklarla denmesiyle oluur. Demelerde kullanlan C profil kirilerin birbirine balanarak yatay stabilitesinin salanmas gereklidir. Demeyi oluturan kirilerin birbirine balanmasnda sklkla kullanlan yntem ayn boyutlardaki C profillerin, ana kiriler arasna yerletirilerek, birletirme elemanlar ile

vidalanmasdr. Ayrca daha ince kesitli srekli elik eritler ile apraz ekilde yerletirilerekte kirler birbirine balanabilir (ekil 5.26) (ekil 5.29.).

77

Demeyi oluturan C profiller biti yerlerinde st balk C profil kirilerle balayc profiller yardmyla birbirlerine balanrlar. Bu birlemeler vida ile yaplr. Balanma ilemi biten profiller deme sonlandrc profille n taraflar kapatlr. elik iskeleti tamamlanm olan demeye gerekli kaplama ve yaltm malzemeleri monte edilerek konstrksiyon tamamlanr (ekil 5.27). Demelerde, deiik amalar iin eitli ebatlarda ve ekillerde boluklarn almas da gerekebilmektedir. rnein baca, merdiven v.b. alan deliklerdir. Bu delikler deme konstrksiyonunu oluturan profillerin alacak boluk kadar kesilip kesilen profillerin ba ksmlarnn bu profiller dik artma kirileriyle kapatlmasyla oluturulurlar. artma kirilerinin kesici kirilerle balanmas iin de, ek yerlerinde balant kebentleri kullanlmal ve birleimlerde sklebilen vida veya bulonlu birleim tercih edilmelidir (ekil 5.28) (Susam 2003).

ekil 5.28. Demelerde boluk brakma detay ( Kenanolu 2000).

Her ne kadar elik malzemenin aklk geme kapasitesi yksek olsa da souk biimlendirilmi hafif elikler tek balarna kullanldklarnda byk alklar oluturulmamasna dikkat edilmelidir. artma kirilerinin de boyu, 2-2.5 m

78

civarnda olmaldr. Bu mesafenin zerinde profillerde sehim oluma olasl yksektir. Daha byk aklklarda elik profil kompozit hale getirilerek glendirilmeli veya et kalnl ve ykseklii fazla elik profiller kullanlmaldr.

ekil 5.29. Hafif elik konstrksiyon deme detay (web iletisi 2).

5.3.2. Demelerde yangn gvenlik nlemleri

Demelerde alnan yangn gvenlik nlemleri de duvarlarda alnan yangn gvenlik nlemelerine benzerler. Yani duvarlarda olduu gibi demelerde de her iki taraf yangna dayankl al plak kaplamalarla kaplanarak ve bu kaplamalarn aralarna yangna dayankl olan ta yn tercih edilmitir (Tablo 5.4.). Demelerde tek katmanl al plak kullanlarak yaplan bu uygulamann etkinliini artrabilmek iin, en ift katmanl al plak uygulamas daha uygun olabilir. Demenin st ksmlarda basn dayanm daha yksek olan imento esasl yonga levhalar da kullanlabilir. Demelerde yangn yaltm malzemesi olarak mineral yn (ta yn) kullanlmaldr. Mineral yn yaltm malzemelerinin erime noktas > 1000 C olmaldr.

79

Tablo 5.4. Yangna kar dayankl deme detay.

Demelerde yangn emniyeti bakmndan zel olarak yaplmam veya kaplanmam olan ankastre eler, deme alt tavann yangn dayankllk zelliini bozar. Bu nedenle deme alt tavanlarda yer alan ankastre elerinin yangna

dayankllk zelliklerinin uygun olup olmad DIN standartlarna gre tespit edilmelidir. Demelerde al plak uygulamas duvarlarda uygulanan al plak

uygulamalarna benzer. Al plaklarn birleme yerleri C profillerin zerine gelecek ekilde yerletirilir. Al plakalar C profillerin zerine yerletirilirken plakalar arasnda 5-7 mm boluk braklmaldr (ekil 5.30.) (web iletisi 1).

80

ekil 5.30. Demelerde al plak uygulamas (web iletisi 1).

Demelerin

blme

duvarlarla

yangn

gvenlii

ynnden

emniyetli

birleimleri: Blme duvarlar yangn emniyeti ynnden deme sistemlerine ancak yangn halinde vaktinden evvel ykldnda kalntlarnn tavan iin ek bir yk oluturmayacak ekilde yaplmsa balanabilir. Demeyle balanan blme duvarlar yangn emniyeti ynnden demeyle ayn yangn mukavemetine sahip olmaldr. Deme blme duvar balantlar aadaki yollarla yaplmaktadr, Alttan yangn tehlikesi: Sadece alttan yangn tehlikesi bulunan demelerde, blme duvar deme alt tavan birleimleri U duvar profili ile vidalanmadan, tavana kadar uzanan kaplama ile uygulanr (ekil 5.31). stten alttan veya stten yangn tehlikesi: Sadece stten veya sadece alttan veya alttan veya stten yangn emniyetli deme alt tavanlarda asgari 15 mm oynama payna sahip blme duvar birleimleri uygulanr (web iletisi 1) (ekil 5.32).

81

ekil 5.31. Alttan yangn tehlikesi durumunda deme blme duvar birleimi (web iletisi 1).

ekil 5.32. stten alttan veya stten yangn tehlikesi durumunda blme duvar birleimi (web iletisi 1).

Hafif elik strktrle yaplm konutlarn deme sistemlerinde kullanlan yntemlerden bir tanesi de, demenin altna zayf balantlar ile aslm asma tavan uygulamasdr. Deme ile asma tavan arasnda oluturulan hava boluu sayesinde, havada yaylan ses dzeyinde azalma gibi baz avantajlar salanmaktadr (Susam 2003).

82

Demelerde uygulanan asma tavanlar elektrik ve shhi tesisatn kolay denmesine olanak salar ve yangn ses yaltmnda da iyi bir performans gstermektedir. Kullanlan ask elemanlar ile profillerin says tavann toplam arl ile salanmas amalanan atee kar dayanm derecesine baldr. Asma tavanlarda al plaklar kullanld iin yangna dayanm yksektir. Yangn snf A1dir (Tablo 5.5.). Bylece demeye yangna kar dayanm ynnden ekstra bir mukavemet salam olur (web iletisi 1). Asma tavanlarn montaj: Demelerde olduu gibi ncelikle C profillerden bir ereve oluturulur. Oluturulan bu ereve ierisine C profiller yerletirilir. C profiller ask ubuklar ile tavana montajlanr. Kurulmu olan bu konstrksiyon zerine al plakalar belirli aralklarla yerletirilir (ekil 5.33.). Yerletirme yaplrken yangn gvenlii asndan al plak zerine macun srlmesine olanak salayacak biimde al plaklar yzeyden yaklak 1 mm ieriye gmlmelidir. Asma tavanlarda yangn gvenliini artrmak iin uygulanan C profil aralklar ksaltlabilir ve al plak tabakalar iki kat yaplabilir. Yangn annda asma tavanlara yk binmektedir. Ara tavan blmnde denen tesisatlar rnein borular, kablolar, asma tavanlara, yangn halinde yk binmeyecek ekilde yangn snf A olan yap malzemeleri ile demeye tespit edilmelidir (web iletisi 1).

83

Tablo 5.5. Asma tavan detay (web iletisi 1).

ekil 5.33. Asma tavan montaj detaylar (web iletisi 1).

84

Asma tavanlarn yangn gvenlii bakmndan blme duvarlara balanma ekilleri nemlidir. Asma tavanlarn yangna kar dayankl blme duvarlarla balanabilmesi iin duvarlarn en azndan asma tavanlarla ayn yangn mukavemet snfna sahip olmalar gerekmektedir. rnein yangn mukavemet snf F30uygun olan asma tavanla, yangn mukavemet snf F30 olan blme duvar gibi (web iletisi 1). Balant blgesindeki duvar yzeyi dz olmaldr. Asma tavan szdrmaz bir ekilde balanmal ve balant yerinde takviye edilmelidir. Asma tavan blc duvar birleimleri aadaki ekillerde gsterildii gibi yaplmaldr: Asma tavan blme duvar birleiminde, yangna kar macun dolgu uygulamas yaplmtr (ekil 5.34.).

ekil 5.34. Yangna dayankl, asma tavan duvar birleim detay (web iletisi 1).

Asma tavan blme duvar birleimine al plak ek yaplp yine macun dolgu yaplmtr (ekil 5.35.).

85

ekil 5.35. Yangna dayankl, asma tavan duvar birleim detay (web iletisi 1).

Asma tavan blme duvar birleimine yangna dayankl mineral yn uygulamas yaplmtr (ekil 5.36.).

ekil 5.36. Yangna dayankl, asma tavan duvar birleim detay (web iletisi 1).

Asma tavan blme duvar birleimine al plak erit uygulamas yaplmtr (ekil 5.37.).

86

ekil 5.37. Yangna dayankl, asma tavan duvar birleim detay (web iletisi 1).

Asma tavan blmnde bulunan blme duvarlarn yangn mukavemet snflar, yangn gvenlii bakmndan, blc duvarlarla ayn olmaldr (ekil 5.38) (web iletisi 1).

ekil 5.38. Asma tavan blme duvar detay (web iletisi 1).

87

5.4. at Konstrksiyon zellikleri ve Yangn Gvenlik nlemleri

5.4.1. at konstrksiyon zellikleri

Hafif elik konutlarda atlar, duvar ve demelerde olduu gibi C tayc profillerden oluur. C profillerin birbirine antiye ortamnda veya fabrikada birletirilmesi ile at makaslar oluturulmaktadr (ekil 5.39.). Oluturulan at makaslar vinler aracl ile yerlerine konmakta ve st balktaki yerlerine sabitlenmektedirler (ekil 5.40.). Baz uygulamalarda kolaylk olmas asndan, yapnn kolonlar ile at makaslar birlikte retilmekte ve vin ile bu sistem, temel zerindeki ankraj plakalarnn stne yerletirilmektedir (Susam 2003).

ekil 5.39. at makasnn oluturulmas (web iletisi 2).

88

ekil 5.40. at makasnn kolonla birlikte temele montaj detay (web iletisi 2).

Souk ekillendirilmi C profillerden oluturulan at makas montaj ilemi bittikten sonra, makaslarn zerine yine souk biimlendirilmi C veya Z profiller ak olarak yerletirilmektedir (ekil 5.41.).Yerletirme tamamlandktan sonra oluturulan at konstrksiyon stne ve alt tarafna gerekli kaplamalar yaltmlar yaplr (Susam 2003).

ekil 5.41. C ve Z profillerinin at makaslarna yerletirilmesi (web iletisi 2).

89

5.4.2. atda alnan yangn gvenlik nlemleri

at alt demesinde konstrksiyonunda alnan yangn gvenlik nlemlerinde balar. Yani at alt demesinde alnan yangn gvenlik nlemleri ayn zamanda yangnn atya ulamasn nler. Fakat yangn at alt demesini ap atya da ulaabilir. Bunun iin atda da yangna kar gvenlik nlemlerinin alnmas lazmdr. at konstrksiyonunda alnan yangn gvenlik nlemleri duvarlarda ve demelerde alnan yangn gvenlik nlemlerine benzemektedir. atda da duvar ev demelerde de olduu gibi hafif elik profiller kullanlmaktadr. Bu elik elemanlar korumak iin, atnn i mekana bakan blmnde yangna kar dayankl al plak uygulamas yaplmaktadr. at konstrksiyonunun zerine ise yangna dayankl ve at biti malzemesi iin uygun yzey oluturmak iin d duvarlarda da deindiimiz gibi imento esasl yonga levhalar uygulamas yaplmaldr (Tablo 5.6.). at

konstrksiyonunda duvar ve demelerde olduu gibi yangna dayankl yaltm malzemeleri kullanlmaktadr. Genelde tercih edilen malzeme DIN 4012ye gre A snf yangna dayankl olmas nedeniyle ta yndr. (Ta ynnn scaklk dayanm 750 Cdir.) (Susam 2003). Hafif elik konutlarda at biti malzemesi olarak kullanlan bitm esasl malzemelerin (chingle) yangn performanslar yksek deildir.Bu nedenle at biti malzemesi olarak yangna dayankl metal kiremitler tercih edilir (ekil 5.42.). Metal kiremitler, dayankl galvanize elikten oluurlar. Bunun zerine de paslanmay nlemek iin inko fosfat olarak ikinci bir kaplama mevcuttur. Metal

90

kiremitler elik gvdesiyle ve farkl katmanlaryla yangna dayankl bir malzemedir (EK-7).

ekil 5.42. Yangna kar dayankl metal kiremit (web iletisi 16).

Tablo 5.6. Yangna kar dayankl at detay

91

6. SONU ve NERLER

Hafif elik konutlar yangn karsnda eliin yapsal zelliinden kaynaklanan bir zafiyet gsterirler. Bu nedenle konutlarn yangna kar gvenilir bir ekilde kullanlabilmeleri iin bir takm nlemlerin alnmas arttr. lkemizde hafif elik konut yapmnda yangn gvenlii konusunda yeterli bilgi ve donanm olmasna karn esas sorun uygulamann yetersizliinden kaynaklanmaktadr. Aratrma srasnda aadaki tespitler yaplmtr: - Kalnlklar 0.5-2.50 mm arasnda olan hafif elik profiller yangn sonucunda mukavemetini ve tayc niteliini kaybetmektedir. Bu sebeple yaplar kme eilimi gstermektedir. - Hafif elik konutlarn d cephe ve at gibi blmlerinde yangn sonucu zehirli gaz karabilen plastik ve sentetik malzemeler kullanlmaktadr. Ayrca hafif elik sistemi oluturan profiller galvanizedirler. Plastik, sentetik ve de

galvanizlenmi profiller yangn srasnda zehirli gaz kartmaktadrlar. Oluan bu gaz k insanlarda lmle sonulanabilen boulmalara zehirlenmelere yol amaktadr. - Hafif elik konutlarn retiminde eitli standart ve ynetmelikler dikkate alnarak hazrlanm bir ok malzeme ve ilgili detaylar uygulama alan bulmaktadr. Ancak, yanma deneylerinin yaplabildii yangn laboratuarlar lkemizde yok denecek kadar azdr. Bu, beklenen performansa ynelik artname hazrlanmasn ve denetleme ortamn imkansz klmaktadr. - Hafif elik konutlarn yapm sreci zgn teknik bilgi ve donanm gerektirmektedir. Alnabilecek yangn gvenlik nlemleri de farkldr. lkemizde bu konuda uzman teknik eleman says yeterli deildir.

92

Btn bunlara baklarak lkemizde hafif elik konut yapmnda yangn gvenlii uygulamalarnn yetersiz olduu ortaya kmaktadr. Yaplmas gereken neriler aadaki ekilde sralanabilir: - Hafif elik konstrksiyonu evreleyen, ayn zamanda yapy oluturan duvar, deme, tavan ve at gibi yap bileenlerini oluturan malzemelerin yanclk zelliklerine dikkat edilip, imalat aamasnda bu malzemeler, tez almasnn iinde gsterildii zere, doru detaylarla monte edilmelidir. - Yaplarda plastik ve sentetik kkenli yap malzemelerinin kullanm oranna dikkat edilmelidir. - Hafif elik konutlara zg standart ve ynetmelikler gelitirilmeli ve yapm artnameleri bunlara gre hazrlanmaldr. - Sistem konusunda uzman olan teknik elemanlarn saysnn artmas ve yangn gvenlii konusunda zellikle eitilmeleri gerekmektedir. -Uygulamann yan sra denetimin de bilinli bir ekilde laboratuar ortamnda gerekletirilmesi gerekir. Bu konuda ilgili bakanlk ve yerel ynetimlere nemli sorumluluklar dmektedir.

93

7. KAYNAKLAR

Anon, BB, 1994, Yangndan Korunma Yntemleri, stanbul Byk ehir Belediyesi, stanbul. Anon, SPCE, 1990, Steel and Fire Safety, a Global Approach, Steel Promotion Committee Of Eurofer, Belgium. Aydn, N. C. 1998, Yangnn elik Tayc Sistemler zerine Etkisi ve Bir Uygulama rnei, Yksek Lisans Tezi. .T. stanbul. Berkmen, G, 2001, Endstriyel Yaplarda Yangn Yaltm Uygulamalar. Seminer Bildirileri, Eskiehir Chudley, R, 1999, Construction Technology, Longman, Malaysia Dike, F. 1995, elik malzemeler. Seminer Bildirileri, .T. stanbul. Grdal, E. 1996, Strktr ve Malzemenin Yangn Karsnda Davran, Bina Yangn Gvenlii, Seminer Bildirileri, YEM Yayn, Harmanty, T.Z. 1993, Fire Safety Desing and Concrete. Longman Scientific & Technical Copyright, England. Karaduman, M. 1999, elik Yaplar, Seminer Bildirileri, Nobel Yayn Datm, Ankara. Kenanolu, M.. 2000, Structural and Constructional Development of Steel Structure in Residental Buildings and A Projection for The Future by Using The Prescriptive Method, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi zmir. Kl, M. 2003, Endstriyel Yaplarda Yangn Yaltm Uygulamalar. Uluda niversitesi Mh. Mim Fak. Dergisi, Bursa.

94

Korkut. . 1997, Yangn ve evre likisi, Yangn Sempozyumu ve Sergisi Bildirileri Kitab, Kimya mh., Ankara. Koyuncu, R, 1985, Yangn Koruma, nleme, Sndrme Teknikleri, Sivil Savunma Genel Md, Ankara. ner, Z. . 2000, stanbul. zkan, E. 2002, elik Yap Bileenlerinde Alnmas Gereken Yangn Gvenlik nlemleri ve Bir Uygulama rnei. Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, Ankara. Sunar, , 1981, Yangndan Korunma ve Bina Yangn Gvenlii, lkeler, elikiler, Gerekler..T., stanbul. Susam, M., 2003, Hafif elik Konutlarn Konstrksiyon zelliklerinin rdelenmesi ve Bir Uygulama rnei, Yksek Lisans Tezi.Gazi niversitesi, Ankara. Terim, B. 2006, Hafif elik ereve Sistem ile Geici Afet Konutu nerisi, Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, zmir. Toker, O. 1997, Aktif Gvenlik Sistemlerinde Entegrasyon ve Senaryolar, Yangn Sempozyumu ve Sergisi Bildiriler Kitab, Kimya Mh. Odas, Ankara. Toydemir, N. Grdal, E., Tanaan, L., 2000, Yap Eleman Tasarmnda Malzeme, Literatr Yaynclk, stanbul. elik yaplarn yangna kar korunmas, Seminer Notlar,

95

WEB LETLER

Web letisi 1, www. knauf.com Web letisi 2, www.excalibursteel.com Web letisi 3, www.izoder.org.tr Web letisi 4, www.proev.com Web letisi 5, www.izocam.com.tr Web letisi 6, www.izomarket.com.tr Web letisi 7, www.evdose.com Web letisi 8, www.tepebetopan.com Web letisi 9, www.insaatdergisi.com Web letisi 10, www.artnivo.com.tr Web letisi 11, www.teknoterm.com Web letisi 12, www.ervida.com Web letisi 13, www.kalitekontrol.org Web letisi 14, www.tiskorg.tr Web letisi 15, www.glacierbay.com Web letisi 16, www.baltascati.com Web letisi 17, www.superperlit.com Web letisi 18, www.iku.edu.tr Web letisi 19, www.trimetal.com.tr Web letisi 20, www.konakprefabrik.com Web letisi 21, www.vefaprefabrik.com Web letisi 22, www.su-kal.com

96

Web letisi 23, www. profacto-tr.com Web letisi 24, www. tfayedunyasi.com Web letisi 25, www. kutuphane.uludag.edu.tr

97

8. EKLER

EK-1 FARKLI YAPILARDAK ELKLERN ISI LETKENLKELER

Farkl yaplardaki eliklerin s iletkenlikleri (Smith, Harmanty 1978).

98

EK-2 YAPILARDA KULLANILAN SICAK HADDELENM RNEK PROFLLER

Scak haddelenmi elik profil rnekleri (Chudley, R. 1999)

99

EK-3 MODLER SSTEMLEYAPILMI HAFF ELK SSTEM

EK-3a Modler sistemle yaplm konteynr (Web letisi 20).

EK-3b Modler sistemle yaplm konteynr (Web letisi 20).

100

EK-4 HAFF ELK KONUT YAPIM AAMALARI

EK-4a

elik makas ve kolonlarn montaj (Web letisi 2).

EK-4b elik makas ve kolonlarn tamamlanmas (Web letisi 2).

101

EK-4c

at profillerin ve duvar montaj (Web letisi 2).

EK-4d

elik konstrksiyonun tamamlanmas (Web letisi 2).

102

EK-4e

Kaplamalarn tamamlanmas (Web letisi 2).

EK-4f

Konutun bitmi hali (Web letisi 2).

103

EK-5 YANGINA KARI DAYANIKLI ALI PLAK DUVAR TPLER

Yangna kar dayankl al plak duvar tipleri (Web letisi 1).

104

EK-6 YANGINA DAYANIKLI ALI PLAKLARIN DUVARA FARKLI EKLDE MONTAJLARI

EK-6a

ift al plak montaj dzeni (Web letisi 1).

EK-6b

Profillere dik (Web letisi 1).

EK-6c

Profillere paralel (Web letisi 1).

105

EK-7

HAFF

ELK

KONUTLARDA

KULLANILAN

YANGINA

DAYANIKLI METAL KREMTLER

EK-7a

Metal kiremitler zerinde yaplan bir yangn uygulamas (Web letisi 19).

EK-7b

Metal kiremitler zerinde yanma olaynn olmas (Web letisi 19).

106

EK-7c

Yanmann sona ermesi (Web letisi 19).

EK-7d

Yanma sonucu metal kiremitlerin durumu (Web letisi 19).

107

9. Z GEM

Aratrmac Onur Mermer 1980 ylnda Konya Kulu domutur. lk ve orta renimini, Erzurum Akale ve Ankara .Kohisarda tamamlamtr. Lise renimini Ankara Etlik lisesinde tamamlamtr. Yksek renimini ise, 19982003 yllar arasnda Konya Seluk niversitesi MhendislikMimarlk Fakltesi Mimarlk blmnde gerekletirmitir. Halen yap sektrnde serbest olarak almaktadr.