Proteus Megeb Ders Notu

TC M LL E# T M BAKANLI#I
MEGEP
(MESLEK E# T M VE #RET M S STEM N N GLEND R LMES PROJES )
ELEKTR K ELEKTRON K TEKNOLOJ S
B LG SAYARLA DEVRE Z M VE S MLASYONU
ANKARA 2007
Milli E itim Bakanl# # taraf#ndan geli$tirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Ba$kanl# #n#n 02.06.2006 tarih ve 269 say#l# Karar# ile onaylanan, Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar#nda kademeli olarak yayg#nla$t#r#lan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlar#nda amalanan mesleki yeterlikleri kazand#rmaya ynelik geli$tirilmi$ retim materyalleridir (Ders Notlar#d#r). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazand#rmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amac#yla renme materyali olarak haz#rlanm#$, denenmek ve geli$tirilmek zere Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar#nda uygulanmaya ba$lanm#$t#r. Modller teknolojik geli$melere paralel olarak, amalanan yeterli i kazand#rmak ko$ulu ile e itim retim s#ras#nda geli$tirilebilir ve yap#lmas# nerilen de i$iklikler Bakanl#kta ilgili birime bildirilir. rgn ve yayg#n e itim kurumlar#, i$letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ula$#labilirler. Bas#lm#$ modller, e itim kurumlar#nda rencilere cretsiz olarak da #t#l#r. Modller hibir $ekilde ticari amala kullan#lamaz ve cret kar$#l# #nda sat#lamaz.
NDEK LER
AIKLAMALAR ...............................................................................................................iv G'R'* ..................................................................................................................................1 ,RENME FAAL'YET'-1 .................................................................................................3 1. UYGULAMA PROGRAMI .............................................................................................3 1.1. Program# al#$t#rmak 'in Gerekli Donan#m ve Yaz#l#mlar#n Tan#t#lmas# ...................3 1.1.1. Program#n al#$t#r#labilmesi 'in Gerekli Donan#m ve Yaz#l#mlar.......................3 1.1.2. Proteus ile Birlikte Yklenen Dosyalar ...............................................................4 1.1.3. ISIS Program#n#n al#$t#r#lmas# ..........................................................................5 1.1.4. ISIS Program#n#n Tan#t#lmas# .............................................................................5 1.2. Is#s Program# Ana Mens ........................................................................................7 1.3. Is#s Program# Ana Men Seeneklerinin Tan#t#lmas# ..................................................7 1.3.1. File Mens .......................................................................................................7 1.3.2. View Mens.....................................................................................................9 1.3.3. Edit Mens.....................................................................................................11 1.3.4. Library Mens................................................................................................12 1.3.5. Tools Mens ..................................................................................................14 1.3.6. Design Mens ................................................................................................15 1.3.7. Graph Mens..................................................................................................17 1.3.8. Source Mens ................................................................................................18 1.3.9. Debug Mens .................................................................................................18 1.3.10. Template Mens...........................................................................................21 1.3.11. System Mens ..............................................................................................25 1.3.12. Help Mens..................................................................................................28 1.4. Is#s Program# Ara ubuklar# ..................................................................................28 1.4.1. Mode Selector Toolbar (Tasar#m Ara ubu u) ...............................................29 1.4.2. Dosya /Yazd#rma Ara ubu u (File/Print Commands)....................................31 1.4.3. Display Ara ubu u (Display Commands) .....................................................32 1.4.4. Editing Commands ( Dzen Ara ubu u )......................................................33 1.4.5. Design Tools ( Dizayn Aralar# ) ......................................................................34 1.4.6. Orientation Toolbar( Yn Ara ubu u ) .........................................................35 1.4.7. The Animation Control Panel ...........................................................................35 UYGULAMA FAAL'YET' ...........................................................................................36 LME VE DE,ERLEND'RME .................................................................................37 ,RENME FAAL'YET'-2 ...............................................................................................39 2. ANALOG DEVRELERLE ALI*MAK........................................................................39 2.1. Mendeki Analog Test Ayg#tlar# ve Kullan#lmas# ....................................................39 2.1.1. Ampermetre .....................................................................................................39 2.1.2. Voltmetre.........................................................................................................40 2.1.3. Osilaskop .........................................................................................................40 2.1.4. Sinyal Jeneratr..............................................................................................41 2.2. Analog Devre Elemanlar#n#n Yerle$tirilmesi ve Dzenlenmesi ................................41 2.2.1. Tasar#m Alan#na Eleman a r#lmas# ................................................................42 2.2.2. Tasar#m Alan#nda Devre Olu$turulmas# ............................................................42 2.2.3. Bir Devredeki Eleman#n De erinin veya Sembol 'sminin De i$tirilmesi...........44 2.2.4. Tasar#m Alan#nda Bulunan Bir Eleman#n Silinmesi ..........................................45 i
2.2.5. Tasar#m Alan#nda Blok Olu$turmak Ve Olu$turulan Blo un Ta$#nmas# ............45 2.3. Analog Devreye Test Ayg#tlar#n#n Ba lanmas# ........................................................45 2.3.1. Analog Devrede Ak#m llmesi.....................................................................45 2.3.2. Analog Devrede Gerilim llmesi..................................................................46 2.3.3. Osilaskopla Yar#m Dalga Do rultma Devresinin Giri$-#k#$ Sinyal *ekillerinin Gzlemlenmesi..........................................................................................................47 2.3.4. 7812 Entegresiyle G Kayna # Devresinin Yap#lmas# .....................................49 2.3.5. ngerilimli Seri K#rp#c# Devresinin Yap#lmas# .................................................50 LME VE DE,ERLEND'RME .................................................................................52 ,RENME FAAL'YET'-3 ...............................................................................................54 3. ANALOG DEVRE UYGULAMALARI ........................................................................54 3.1. Ohm ve Kir$of Kanunlar#n#n Is#s Program# ile 'spatlanmas# .....................................54 3.1.1. Ohm Kanunu Deneyinin Yap#lmas# ..................................................................54 3.1.2. Kir$of Ak#m Kanunu Deneyinin Yap#lmas# ......................................................55 3.1.3. Kir$of Gerilim Kanunu Deneyinin Yap#lmas# ...................................................56 3.2. Transistrl Devre Tasar#m# ve Analizi ...................................................................56 3.2.1. NPN Tipi Transistrle Yap#lan Emiteri Ortak Ykselte Devresi Tasarlanmas# .57 3.3. Opampl# Devre Tasar#m# ve Analizini Yaparak Sonular#n De erlendirilmesi..........58 3.3.1. Opampl# Alak Geiren Filtre Devresinin Tasar#m Alan#nda Grafi inin Olu$turulmas# (Frekans Responsu-BGF) ....................................................................58 LME VE DE,ERLEND'RME .................................................................................62 ,RENME FAAL'YET'-4 ...............................................................................................64 4. D'J'TAL DEVRELERLE ALI*MAK..........................................................................64 4.1. Dijital Test Ayg#tlar#n#n Tan#t#lmas# ve Kullan#lmas#n#n A#klanmas# ......................64 4.1.1. Pattern Jeneratr.............................................................................................64 4.1.2. Lojik Analizr..................................................................................................65 4.1.3. Lojik Frekans Say#c# (Counter Timer ) .............................................................66 4.1.4. Clock reteci ...................................................................................................66 4.1.5. Virtual Terminal ( VTerm ) ..............................................................................67 4.1.6. COMP'M (Serial Port Model) ..........................................................................67 4.1.7. Lojik Prob & Byk Lojik Prob ( Logicprobe ) ................................................68 4.1.8. Lojik State ( LOG'CSTATE )...........................................................................68 4.1.9. Lojik Toogle ( LOG'CTOGGLE )....................................................................68 4.2. Tasar#m Alan#na Dijital Devre Elemanlar#n#n Yerle$tirilmesi...................................69 4.2.1. Tasar#m Alan#na Dijital Elemanlar#n Yerle$tirilmesi.........................................69 4.3. Ba lant# 'letkenlerinin izilmesi .............................................................................69 4.3.1. Tasar#m Alan#nda Bulunan Elemanlar Aras#nda Ba lant# 'letkenlerinin izilmesi ..................................................................................................................................69 4.3.2. Ba lant# Terminali Uygulamas# ........................................................................70 4.3.3. oklu Yol ( Bus ) Uygulamas#..........................................................................73 4.4. Dijital Devreye Test Ayg#tlar#n#n Ba lanmas#..........................................................75 4.4.1. Lojik Analizrden D Tipi Flip_Flopun #k#$ Sinyallerinin 'ncelenmesi ...........75 4.4.2. Frekansmetre Uygulamas# ................................................................................76 4.4.3. Yar#m Toplay#c# Devresinin Yap#m# .................................................................77 4.4.4. NE 555 Entegresi ile Yap#lan Tek Kararl# Multivibratr Devresi ......................78 4.4.5. PIC 16F877 ile Seri LCD Displayin Kontrolnn Yap#lmas# ............................80 LME VE DE,ERLEND'RME .................................................................................81 ii
,RENME FAAL'YET'-5 ...............................................................................................83 5. D'J'TAL DEVRE UYGULAMALARI ..........................................................................83 5.1. Basit Kap# Devreleri Tasar#m# ve Analizinin Yap#larak Sonular#n De erlendirilmesi ......................................................................................................................................83 5.1.1. VE Kap#s# Deneyi ............................................................................................83 5.1.2. DE,'L ve VEDE,'L Kap#lar# ile ZEL VEYA Kap#s#n#n Elde Edilmesi ........84 5.1.3. Lojik Kap#larla 2 Bitlik Kar$#la$t#r#c#n#n Yap#lmas# ..........................................85 5.1.4. AND/NAND Kap#l# Tetiklemeli RS Flip-Flopun Olu$turulmas# ve 'ncelenmesi ..................................................................................................................................86 5.2. e$itli Devre Tasar#mlar# ve Analizlerinin Yap#larak Sonular#n De erlendirilmesi.89 5.2.1. D Tipi FFlu Asenkron Yukar# Say#c# Devresi ..................................................89 5.2.2. Subcircuit Uygulamas# (Entegre Devrenin Olu$turulmas#) ................................89 5.2.3. PIC 'le Step Motor Kontrolnn Yap#lmas# ......................................................94 5.2.4. Eleman Olu$turulmas# ve Ktphaneye Eklenmesi ...........................................95 5.2.5. Tasar#m Alan#nda Bulunan Devrenin Malzeme Listesinin #kar#lmas# ............103 5.2.6. Tasar#m Alan#nda Bulunan Devrede Elektriksel Hatan#n Test Edilmesi ..........104 LME VE DE,ERLEND'RME ...............................................................................106 MODL DE,ERLEND'RME.........................................................................................108 CEVAP ANAHTARLARI ...............................................................................................110 KAYNAKLAR ................................................................................................................112
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KO&UL YETERL K 482 BK 0016 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Bilgisayarla Devre izimi ve Simlasyonu Elektrik elektronik devre ve $emalar#n# bilgisayar ortam#nda izerek simlasyonunu yapabilme ile ilgili bilgi ve becerilerin kazand#r#ld# # renme materyalidir. 40/32 n ko$ulu yoktur. Elektrik-Elektronik devre ve $emalar#n# bilgisayar ortam#nda izerek simlasyonunu yapabilmek. Genel Ama Elektrik elektronik devre $emalar#n# bilgisayar ortam#nda izerek simlasyonunu yapabileceksiniz. Amalar 1. Uygulama program#n#n menlerini ve zelliklerini tan#yarak men i$lemlerini yapabileceksiniz. 2. Analog test cihazlar#n# ve devre elemanlar#n# tan#yarak tasar#m alan#n#n iine yerle$imini yapabileceksiniz. 3. Basit elektrik kanunlar#n#n ispatland# # devreleri, transistorl ve opampl# devreleri tasarlayarak al#$malar#na ait sonular# de erlendirebileceksiniz. 4. Dijital test cihazlar#n# ve devre elemanlar#n# tan#yarak devre iine yerle$imini yapabileceksiniz. 5. Basit kap#lar#n ve dijital elemanlar#n bulundu u devreleri tasarlayarak al#$malar#na ait sonular# de erlendirebileceksiniz. Ortam Bilgisayar laboratuvar#, elektrik-elektronik bilgisayar i$letmeleri. Donan)m Bilgisayar, projeksiyon cihaz#, topex kamera, ploter, yaz#c#, bilgisayar masalar#, switch (veya hub) ile kurulmu$ a yap#s#, lisansl# elektrik-elektronik devre izimi ve simlasyon program#.
MODLN AMACI
E# T M #RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI
iv
LME VE DE#ERLEND RME
Her faaliyet sonras#nda o faaliyetle ilgili de erlendirme sorular# ile kendinizi de erlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac# (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar# ile kazand# #n#z bilgi ve becerileri lerek de erlendirecektir.
vi
GR& GR&
Sevgili *renci, Bu modl sonunda, bilgisayar ortam#nda elektrik-elektronik alan#nda her trl devre izimi, simlasyonu ve analizini yapabileceksiniz. Gnmzde btn lkelerin zerinde nemle durduklar# ve giderek daha fazla kaynak sa lad#klar# alan, bilim ve teknolojidir. Varl#klar#n# srdrmek isteyen toplumlar geli$en teknolojiyi takip etmek, de erlendirmek ve kullanmak zorundad#rlar. Hayat#m#z#n vazgeilmez bir paras# olan bilgisayar#n, zellikle, elektrik-elektronik alan#nda kullan#m# her geen gn artmaktad#r. Bilgisayar#n simlasyon amal# kullan#m# bize hem zaman a#s#ndan hem de maddi a#dan avantajlar sa lamaktad#r. Bu modlde elektronik alan#nda simlasyon, animasyon ve otomatik bask# devre izimi yapan Proteus program#n#n devre izimi ve simlasyon blmn olu$turan ISIS program# uygulamal# olarak anlat#lacakt#r.
#RENME FAAL YET 1 #RENME FAAL YET -1

AMA
Uygun ortam sa land# #nda uygulama program#n# al#$t#rmak iin gerekli donan#m ve yaz#l#mlar#, uygulama program#n#n menlerini ve zelliklerini tan#yarak men i$lemlerini yapabileceksiniz.
ARA&TIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapman#z gereken ncelikli ara$t#rmalar $unlard#r: Elektronik alan#nda kullan#lan simlasyon programlar#n# ara$t#r#n#z. Elektronik simlasyon programlar#n#n kullan#m avantajlar#n# ara$t#r#n#z.
1. UYGULAMA PROGRAMI
Labcenter Electronic firmas#n#n bir rn olan Proteus grsel olarak elektronik devrelerin simlasyonunu yapabilen yetenekli bir devre izimi, simlasyonu, animasyonu ve PCB izimi program#d#r. Klasik workbench'lerden en nemli fark# mikroi$lemcilere yklenen .HEX dosyalar#n# da al#$t#rabilmesidir. Proteus gn getike geni$leyen bir model ktphanesine sahiptir. Proteus program# sanal bir laboratuvard#r. Her trl elektrik/elektronik devre $emas#n# Proteus yard#m#yla bilgisayar ortam#nda deneyebilirsiniz. Devredeki elemanlar#n de erlerini de i$tirip yeniden al#$t#r#r ve sonucu gzlemleyebilirsiniz. Bu program, binlerce elektronik eleman ieren devre tasar#mlar#n#n retiminde bile kullan#labilmektedir. Elektriksel hata raporu haz#rlayabilmekte, malzeme listesini ok dzenli bir $ekilde verebilmektedir.
1.1. Program) al),t)rmak in Gerekli Donan)m ve Yaz)l)mlar)n Tan)t)lmas)

Bu blmde Proteus program#n#n tan#t#lmas#, program#n al#$abilmesi iin gerekli donan#m ve yaz#l#mlar#n tan#t#lmas#, program#n bilgisayar#n#za kurulumu, Proteus ile birlikte yklenen dosyalar anlat#lacakt#r.
1.1.1. Program)n al),t)r)labilmesi in Gerekli Donan)m ve Yaz)l)mlar

Proteus program#, Windows i$letim sistemi alt#nda al#$an bir programd#r. Program#n al#$abilmesi iin bilgisayar#n#zda Windows 98 ya da st bir i$letim sisteminin olmas# gerekmektedir. Proteus program#n#n bilgisayar#n#zda verimli al#$abilmesi iin, i$lemcinizin en az Celeron ya da Pentium II, RAM belle inizin de en az 32 MB olmas# gerekmektedir. 3
Program bilgisayara kuruldu unda harddiskinizde en az 60 MBl#k bo$ alana ihtiya duymaktad#r. Program# bilgisayar#n#za kurmak iin program CDsini CD ROMunuza takt#ktan sonra PROMEDO simgesinin zerine ift t#klay#n#z. Kar$#n#za proteus kurulum penceresi gelecektir ve program bilgisayar#n#za kurulmaya ba$layacakt#r. Bu pencereden Next butonuna t#klayarak program# bilgisayar#n#za kurmaya ba$lay#n#z. Program#n bilgisayara kurulumu a$amas#nda program sizi ynlendirecektir. Proteus program# siz de i$tirmedi iniz takdirde Windows i$letim sisteminde Ba$latProgramlar- Proteus 6 Demonstration mens alt#na yerle$ecektir.
1.1.2. Proteus ile Birlikte Yklenen Dosyalar

Proteus program# bilgisayar#n#za yklenirken beraberinde birok dosya yklenir. *ekil 1.1de Proteus 6 Demonstration seene i alt#nda bulunan dosyalar yer almaktad#r.
&ekil 1.1: Proteus 6 Demonstration seene*i alt)nda bulunan dosyalar
Proteus 6 Demonstration seene i alt#nda bulunan dosyalar#n grevleri: Proteus VSM Model Help: Proteus Librarysinde bulunan elektronik devre elemanlar#n#n kullan#m $ekillerini anlatan yard#m dosyalar#. About the Proteus Demo: Proteus 6 Professional hakk#nda dosyas#. Bu dosya arac#l# # ile, Proteus program# hakk#nda genel bilgiler al#nabilir. ARES 6 Demo: PCB ( bask#l# devre ) izim program#. ARES Help: Bask# devre izim program#n#n yard#m dosyas#. ISIS 6 Demo: Elektronik devre izim, simlasyon ve animasyon program#. ISIS Help: Elektronik devre izim, simlasyon ve animasyon program#n#n yard#m dosyas#. Licence Manager: Lisans yneticisi. ProSPICE Help: Prospice yard#m dosyas#. 4
Read Me: Oku beni dosyas#. Bilgisayar#n#za kurdu unuz Proteus 6 program#n#n eski versiyonlar#ndan fark#n# ve ne gibi yenilikler getirdi ini a#klamaktad#r. Sample Designs: Programla birlikte gelen, rnek uygulamalar# ve yard#m tan#t#m dosyas#. Bu seenek kullan#larak proteus program# bilgisayar#n#za kurulurken beraberinde gelen rnek uygulamalar hakk#nda bilgi al#n#r.
Bu programlar iinden ISIS 6 Demo konumuzu olu$turacakt#r.
1.1.3. ISIS Program)n)n al),t)r)lmas)

ISIS program# Proteusun, devre izim, simlasyon ve analiz program#d#r. Proteusun temelini te$kil eder. ISIS program#n# kullanarak her trl elektronik devre izimi, simlasyonu ve analizini yapabiliriz. ISISi al#$t#rmak iin: Ba,lat Programlar Proteus 6 Demonstration ISIS 6 seenekleri kullan#l#r. ISIS 6 seene ine t#klad#ktan sonra program al#$maya ba$lar.
1.1.4. ISIS Program)n)n Tan)t)lmas)

ISIS program# a#ld#ktan sonra kar$#m#za *ekil 1.2deki ekran grnts gelir. ISIS program#n#n penceresinde en stte Ba,l)k ubu*u yer almaktad#r. Ba$l#k ubu unun hemen alt#nda ise Men ubu*u vard#r. Men ubu unun alt#nda Ara ubuklar) yer almaktad#r. Programda toplam 7 adet ara ubu u vard#r. ubuklar# s#ras#yla; Ekran#n en stnde yer alan ara
File/Print Commands ( Dosya/Yazd#rma Ara ubu u ) Display Commands ( Display Ara ubu u) Editing Command ( Dzen Ara ubu u) Design Tools ( Dizayn Aralar#) Bu ara ubuklar# ViewToolbars seene i alt#nda yer al#r. 'stendi inde bu ara ubuklar# ekrandan kald#r#labilir.
&ekil 1.2: ISIS program) ekran grnts
Ekran#n sol taraf#nda ise 5. ara ubu u olan Tasar)m Ara ubu*u yer almaktad#r. Ekran#n alt taraf#nda ise Orientation Toolbar (Yn ara ubu u) ve The Animation Control Panel (Animasyon Kontrol Paneli ) yer almaktad#r. Tasar)m Alan) n Grn, penceresinde, tasar#m alan# ierisine yapt# #m#z al#$man#n kltlm$ yer almaktad#r. Fare imlecini bu pencere ierisine gtrp bir kere sol t#klama ile tasar#m alan# iindeki istedi imiz blgeyi ekranda grntleyebiliriz. Elemanlar penceresinin st k#sm#nda yer alan P ve L butonlar# eleman a #rmak ve ktphane ynetimi ( ktphane silmek, yeni ktphane olu$turmak, vb.) amac#yla kullan#l#r. P butonuna bir kere sol t#klad# #m#zda kar$#n#za ISIS program#nda bulunan btn ktphaneler ( st k#s#mda ) ve devre elemanlar# ( alt k#s#mda ) gelecektir.
Ekran#n en alt k#sm#nda yer alan Durum ubu*u o anda yap#lan i$le ilgili kullan#c#y# bilgilendirmek iin kullan#l#r. Ayr#ca menler iinde dola$#rken ve ara butonlar#n#n zerine fare imleciyle gelince, men seene inin ve ara butonlar#n#n grevine dair k#saca bilgi vermektedir.
&ekil 1.3: Eleman a*)rma
Koordinatlar yazan k#s#m, fare imleci tasar#m alan#nda iken pozisyonu hakk#nda bilgi verir. Tasar#m alan#n#n tam ortas# koordinatlar#n orijin noktas#n# olu$turmaktad#r.
1.2. Is)s Program) Ana Mens

ISIS program# ana mensnde 12 seenek bulunmaktad#r. Bu men seeneklerinden her birinin zerine farenin imleciyle gelip sol t#klad# #n#zda, o men a#lacak ve e$itli seenekler ieren pull-down bir men kar$#n#za gelecektir. ISIS program#nda File, View, Edit, Tools, Design, Graph, Source, Debug, Template, System ve Help ana menleri yer al#r.
1.3. Is)s Program) Ana Men Seeneklerinin Tan)t)lmas)

1.3.1. File Mens
Dosyalar# ilgilendiren mendr. File mensnde dosyalarla ilgili komutlar yer al#r. New Design: Tasar#m alan# zerinde yeni bir devre izimine ba$lamak iin bu seenek kullan#l#r. Bu seenek kullan#ld# #nda yeni bir tasar#m alan# a#lacak ve ismi UNTITLED.DSN olacakt#r.
Tasar#m alan# zerinde bir devre varsa ve bu devrede de i$iklikler yap#ld#ktan sonra New Design seene i al#$t#r#l#rsa, yeni bir tasar#m alan# a#lmadan nce bu devredeki de i$iklikleri kaydedip kaydetmeyece imiz sorulur. Load Design: Daha nce olu$turulan dosyay# tasar#m alan#na a #rmak iin bu seenek kullan#l#r. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda, yeni bir ileti$im penceresi gelir. Bu ileti$im penceresinden, a r#lacak olan dosyan#n nce konumu, sonra da dosya ad# seilerek a butonuna t#kland# #nda o dosya tasar#m alan#na yklenir. Save Design: Tasar#m alan#nda yapm#$ oldu unuz al#$malar# kaydetmek iin bu seenek kullan#l#r. Yeni olu$turdu unuz bir al#$may# kaydederken bu seene i al#$t#rd# #n#zda bir ileti$im penceresi a#l#r. Bu ileti$im penceresini kullanarak dosyaya bir isim verdikten sonra dosyay# bilgisayarda kaydedece iniz konumu belirleyerek kaydedebilirsiniz. Dosyay# daha nce bir isimle kaydettiyseniz bu seene i al#$t#rd# #n#zda, yapt# #n#z de i$ikliklerle birlikte bu seene i tekrar stne kaydetmi$ olursunuz. 7
&ekil 1.4: File mens
Save Design As: Tasar#m alan#ndaki al#$man#za bir isim vererek kaydetmenizi sa lar. zerinde al#$ma yapt# #n#z dosyay# ba$ka bir isimle kaydetmek iin de bu seenek kullan#l#r.
Save Design seene inden fark#, bu seenek her al#$t#r#ld# #nda Save Design ileti$im penceresi kar$#n#za gelir. Import Section: Bu seenek ile daha nce yap#lm#$ bir al#$man#n, bir blm ya da tamam# ( Export Section seene i ile kaydedilmi$ olmas# $art#yla) tasar#m alan#na a r#larak dosyam#za eklenebilir.
Bu seene in kullan#lmas#ndaki ama; yapm#$ oldu umuz al#$malarda, devrenin bir blm ya da tamam# tekrar ba$ka al#$malarda kullan#l#yor ise yeniden olu$turmak yerine haz#r izimi kullanmak ve bylece zamandan tasarruf sa lamakt#r. Export Section: Tasar#m alan#ndaki al#$man#n bir blmnn ya da bir k#sm#n#n daha sonra ba$ka al#$malarda kullan#lmak zere kaydedilmesini sa lar. Devrenin bir blmn kaydetmek iin; farenin imleci blmn ba$lang# noktas#na getirilerek sa tu$a bas#l# tutar blok ierisine al#r#z ve daha sonra bu seene i kullanarak bir isim veririz. Bu blm tekrar ba$ka bir al#$mada kullanmak istedi imizde ise Import Section seene ini kullan#r#z. Export Graphics: Tasar#m alan#ndaki dosyam#z# resim dosyas# olarak kaydetmek iin kullan#l#r. Bu seene in alt seenekleri vard#r ve resim dosyas# format#n# semek sizin elinizdedir. Devrenizi de i$ik formatlarda kaydetme olana #n#z mevcuttur. Bu seeneklerden en ok tercih edileni Export Bitmapdir. 8
Mail To:Tasar#m alan#nda zerinde al#$t# #n#z dosyay# veya bitmi$ al#$may# Outlook Express program# arac#l# # ile ba$ka birisine e-posta olarak gndermenizi sa lar. Print: Tasar#m alan#ndaki al#$may# ka #da aktarmak iin kullan#l#r bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#m#za bir ileti$im penceresi gelir. al#$man#z# ka #da aktarmadan nce gereken ayarlar# bu ileti$im penceresindeki seenekleri kullanarak yapabilirsiniz. Printer Setup: ISIS program# Windows i$letim sistemi taraf#ndan tan#mlan#p yklenmi$ olan yaz#c#y# kullanmaktad#r. Siz aktif olan yaz#c#y# de i$tirmek, yaz#c# ayarlar#n# yapmak, ka #t boyutunu semek istiyorsan#z bu seene i kullanabilirsiniz. Set Area: Bu seenek tasar#m alan#ndaki al#$man#n istenen blmnn ka #da aktar#lmas# iin kullan#l#r. Set Area seene i al#$t#r#ld#ktan sonra, tasar#m alan#ndaki al#$mam#z#n, ka #da aktar#lacak blm, farenin imleci ba$lang# noktas#na getirilir ve sol tu$a bas#l# tutularak, biti$ noktas#na do ru srklenir. Yani yaz#lacak blm blok ierisine al#n#r. Daha sonra File mensnden Print seene i al#$t#r#larak kar$#m#za gelen pencereden Marked Area seene i i$aretlenir ve di er ayarlar yap#larak OK butonuna bas#l#r ve i$lem tamamlan#r. Exit : ISIS program#ndan #kmak iin bu seenek kullan#l#r.
1.3.2. View Mens

Bu seenek ISIS program#n#n ekran grntsn ayarlamak iin kullan#l#r.
&ekil 1.5: View mens
Redraw: Tasar#m alan#nda bulunan al#$man#n ekran grntsn tazelemek iin kullan#l#r. Ekran grntsn tazelememizin sebebi, tasar#m alan#nda bir devre olu$tururken yeni bir ba lant# yapmam#zda veya varolan bir ba lant#y# sildi imizde o an iin ekran grntmz olmas# gerekti i gibi grnmeyebilir. Bu durumdan kurtulmak iin Redraw seene i kullan#lmaktad#r. Grid: Tasar#m alan#nda bulunan #zgaran#n grnp/grnmemesini bu seenek sa lar. Orijin: Tasar#m alan#nda yeni bir orijin noktas# tan#mlamak iin kullan#l#r. ISIS program#nda tasar#m alan#nda default orijin noktas#, tasar#m alan#n#n tam orta noktas#d#r. Fakat kullan#c# isterse kendisi bu seene i kullanarak farkl# bir orijin noktas# tan#mlayabilir. Bu i$lemi yaparken; farenin imlecini tasar#m alan#nda orijin noktas# olarak tan#mlayaca #m#z yere getirir ve bu seene i al#$t#r#rsak yeni orijin noktam#z art#k buras# olur. Koordinatlar# gsteren ve durum ubu unun sa taraf#nda yer alan rakamlar ise k#rm#z# rengi al#r, bu da bize orijin noktas#n#n kullan#c# taraf#ndan tamamland# #n# gsterir.
Ayr#ca bu seenek ktphaneye yeni bir eleman olu$turup eklemek iin, kullan#c# taraf#ndan olu$turulan eleman#n orijin noktas#n# belirlemede kullan#lmaktad#r. X Cursor: Tasar#m alan#n#n iindeki fare imleci $eklinin belirlenmesinde bu seenek kullan#l#r. ISIS program# al#$t#r#ld# #nda tasar#m alan#ndaki fare imleci default de erinde ve normal ok $eklindedir. Fakat bu seenek al#$t#r#ld# #nda tasar#m alan#nda fare imleci * ekil 1.6daki $eklini al#r. Bu seenek bir defa daha al#$t#r#ld# #nda ise *ekil 1.7deki $eklini al#r.
&ekil 1.6: Fare imlecinin x grnts
&ekil 1.7: Fare imlecinin + grnts
Snap 10th- 50th- 100th-500th: Fare imlecinin tasar#m alan#nda iken hareket ad#mlar#n# belirler. Bu ad#mlar# grebilmek iin bu seenekleri kulland# #m#zda koordinatlara bakman#z yerinde olur. Pan: Bu seenek al#$t#r#ld#ktan sonra tasar#m alan#nda iken fare imlecinin grnts * ekil 1.8deki halini ald#ktan sonra, tasar#m alan#nda farenin sol tu$u ile herhangi bir yere t#kland# #nda oras# merkez seilir ve ekran o noktadan merkezlenir. Bu seene in amac# tasar#m alan#nda bulunan devrenin istedi imiz blgesini ekranda merkezlemektir.
&ekil 1.8: Pan seene*inden sonra fare imlecinin grnts
Zoom In: Tasar#m alan#nda bulunan al#$man#n ekran grntsn bytr. Zoom Out: Tasar#m alan#nda bulunan al#$man#n ekran grntsn kltr. 10
Zoom All: Tasar#m alan#n#n tamam#n# ekran# kaplayacak $ekilde gsterir. Zoom to Area: Tasar#m alan#nda bulunan al#$man#n seilen k#sm#n# bytmek iin kullan#l#r. Bu seenek al#$t#r#ld#ktan sonra tasar#m alan#nda fare imleci *ekil 1.9daki grntsn al#r ve al#$ma zerinde bir alan belirlenir. Alan belirleme i$lemi bittikten sonra o k#s#m grnt olarak bytlr.
&ekil 1.9: Pan seene*inden sonra fare imlecinin grnts
Toolbars: ISIS program# ara ubuklar#n#n istenenin ekranda gizlenip, grnmesini sa lar. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#m#za *ekil 1.10da verilen ileti$im penceresi gelmektedir. Bu pencere iindeki onaylardan istedi imizi kald#r#p, OK tu$una basarak ara ubuklar#ndan isteneni ekran zerinden kald#rabiliriz.
&ekil 1.10: Ara ubuklar)n)n ekranda grntlenmesi
1.3.3. Edit Mens

Edit, kelime anlam# olarak dzenleme, de i$iklik yapma gibi anlamlara gelmektedir. Bilgisayar literatrnde ise bu kelime, geri alma, yenileme, kopyalama, kesme, yap#$t#rma gibi i$lemleri ifade etmektedir.
&ekil 1.11: Edit mens
11
Undo: Bu seene e her t#klamada, s#rayla son yap#lan i$lemleri geriye do ru birer birer geri al#r. Redo: Son geri al#nan i$lemi tekrarlar, yani i$lemi yeniden yapar. Find and Edit Component: Tasar#m alan#nda bulunan devredeki elemanlar# dzenlemek iin bu seenek kullan#l#r. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#n#za gelen ileti$im penceresinde component yaz#s#n#n yan#ndaki kutuya eleman#n sembol ismini girip OK butonuna basarsan#z eleman#n dzenleme penceresi kar$#n#za gelir. Edit Object Under Cursor: Bu seenek al#$t#r#ld# #nda fare imlecini tasar#m alan#ndaki herhangi bir eleman#n zerine getirdi inizde o elemanla ilgili dzenleme penceresi kar$#n#za gelir. Cut to clipboard: Seilen eleman#n ya da belirlenen alan# bulundu u yerden kesip al#r ( Kesilip al#nan eleman ya da blok silinmez, Windows i$letim sistemi panosuna al#n#r.). Copy to clipboard: Seilen eleman#n ya da belirlenen alan#n bir kopyas#n# al#r ( Kopyalanan eleman ya da alan, Windows i$letim sistemi panosuna al#n#r ve Paste from clipboard, seene i kullan#lmadan grlemez.). Paste From clipboard: Bu seenek Cut to clipboard veya Copy to clipboard seenekleri ile panoya al#nan eleman# ya da blo u istenen yere yap#$t#r#r. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda panodaki eleman ya da blok, k#rm#z# renkli ve fare imlecinin ucunda ekrana gelir ve onunla birlikte hareket eder. Bunun nedeni ise yap#$t#r#lacak alana gtrlmesi gerekti indendir. Gtrldkten sonra farenin sol tu$una bas#l#r ve i$lem tamamlan#r. Send to back: Birbirinin zerine istenmeden veya istenerek konmu$ olan elemanlardan seileni tekinin alt#na gnderir. Bir eleman yerine konmadan ( yani st ste gelmeden ) nce seilerek bu seenek al#$t#r#ld# #nda, o eleman hep altta kal#r. Bring to front: Birbirinin zerini istenmeden veya istenerek konmu$ olan elemanlardan seileni tekinin stne al#r. Bir eleman yerine konmadan ( yani st ste gelmeden ) nce seilerek bu seenek al#$t#r#ld# #nda, o eleman hep stte kal#r. Tidy: Bu seenek al#$t#r#ld# #nda elemenlar kutumuzda bulunan ve tasar#m alan#nda hi kullan#lmayan elemanlar silinir. Dolay#s#yla daha temiz ve derli toplu bir al#$ma alan# olur.
1.3.4. Library Mens

Library, kelime anlam# olarak ktphane demektir. Eleman a #rma, eleman olu$turma, ktphaneyi dzenleme gibi ktphane ile ilgili i$lemleri yapmam#z# sa lar.
12
&ekil 1.12: Library mens
Pick Device/Symbol: Libraryden tasar#m alan#na ismini bildi imiz bir eleman# a #rmak iin bu seenek kullan#l#r. Make Device: Ktphaneye yeni eleman olu$turulup eklemek iin kullan#l#r. Make Symbol: Ktphaneye eklemek iin olu$turulan yeni elemana sembol ismi vermek iin kullan#l#r. Packaging Tool: Ktphaneye eklemek iin olu$turulan yeni eleman paketlenerek ktphaneye konulur. Store Local Object: Yeni olu$turulan eleman ktphane iinde istenen yere yerle$tirilir. Decompose: Ktphanede var olan bir eleman# tasar#m alan#na a #rd#ktan sonra, ayr#$t#rmak ( text, box, pin, pin number, vb.) iin kullan#l#r. Ayr#$t#rman#n nedeni; bu elemandan faydalanarak yeni bir eleman yapmay# ya da bu elemana yeni zellikler kazand#rmay# sa lamakt#r. Bu seene i kullanabilmek iin nce tasar#m alan#na eleman a r#l#r. Daha sonra fare imleci zerine getirilip sa t#klanarak eleman seilir ve k#rm#z# renk almas# sa lan#r. Bu i$lemlerden sonra Decompose seene i al#$t#r#l#rsa eleman ayr#$t#r#lm#$ olur. Compile to Library: Olu$turulan yeni eleman ktphaneye derlenir. Autoplace Library: Herhangi bir ktphane dosyas# seilerek bu ktphane iinde bulunan elemanlar DEVICES elemanlar kutusuna al#n#r. Verify Packaging: Ktphaneye paket olarak yerle$tirilen elemanlar#n do ru olarak yerle$tirildi i test edilir. Library Manager: Ktphane ile ilgili her trl i$lem bu seenek arac#l# #yla yap#l#r.
13
1.3.5. Tools Mens

Tools, kelime anlam# olarak aralar demektir.
&ekil 1.13: Tools mens
Real Time Annotation: Bu seenek onayl# oldu unda tasar#m alan#na yerle$tirilen elemanlara sembol numaralar# s#ras#yla verilir. Real Time Snap: Bu seenek onayl# oldu unda, tasar#m alan#nda bulunan eleman pinlerinden herhangi birinin zerine fare imleci getirildi inde pin zerinde x $ekli olu$acak ve ba lant# yap#lmas# daha kolay olacakt#r. Bu seenek onayl# de ilse pin ular#nda x $ekli olu$mayacakt#r. Wire Auto Router: Bu seenekte otomatik ba lant# yollar# belirlenir. Enable ise, program ba lant# yollar#n# kendisi belirler, disable ise kullan#c#n#n kendisi belirler. Search and Tag: Tasar#m alan#nda bulunan $emada verilen kriterlere gre arama yapar ve arama sonular#na gre bulunan eleman# ya da elemanlar# etiketler. Ayr#ca durum ubu unda ka adet eleman bulundu u ve etiketlendi i hakk#nda bilgi verir. OR Search and Tag: Bu seene in grevi, Search and Tag seene ine benzer. Fark#, ekstra bir kriter kullan#larak arama yapmaya olanak sa lar. AND Search and Tag: Bu seene in grevi Search and Tag seene ine benzer. Fark#, ekstra kriterler ile yap#lan aramay# s#n#rlar. Arama esnas#nda kar$#la$#lmas# mmkn olmayacak tm sonular# etiketten temizler ve gerekli olanlar#n kalmas#n# sa lar. Property Assigment Tool: zellik tan#mlama seene idir. Librarye eklemek iin tasar#m alan#nda olu$turulan elemana zellik tan#mlamak iin kullan#l#r. Global Annotator: Tasar#m alan#nda bulunan al#$mada, seilen bir veya btn elemanlar#n sembol numaralar#n# istenen $ekilde dzenlememizi sa lar. 14
ASCII Data Import: Tasar#m alan#nda bulunan al#$maya ASCII data dosyas# eklemek iin kullan#l#r. Bu seenek ile mevcut eleman ( ASCII ) zelliklerinin ISIS dizayn dosyas#na ya da sonradan olu$turulan ktphane dosyas#na aktar#r. Bill of Materials: Tasar#m alan#nda bulunan al#$man#n eleman listesini #kar#r ve bu listeyi bir dosya haline getirerek bize sunar. Electrical Rule Check: Tasar#m alan#nda bulunan devrede elektriksel hata olup olmad# #na dair rapor verir. Netlist Compiler: Tasar#m alan#nda bulunan devrenin ARES de PCB ( bask#l# devresi )yi otomatik olarak haz#rlayabilmek iin netlistini #kar#r.
Tasar#m alan#nda bulunan devrenin otomatik olarak bask#l# devresini #karabilmek iin yukar#da verilen netlist ayarlar#n#n ok iyi yap#lmas# gerekir. Model Compiler: Yeni model dosyas# derlemek iin kullan#l#r. Netlist to ARES: Tasar#m alan#nda bulunan devrenin netlistini #kar#r ve ARESe gei$ yapar. Backannotate from ARES: ARES program# iinden Pinswap ve Gateswap sonular#n# ISIS program#na tekrar transfer eder.
1.3.6. Design Mens

Bu men tasar#m alan#n#n dzenlenmesi ile (ba$l#k, dokman no, revizyon, yeni tasar#m alan# olu$turma, var olan tasar#m alan#n# silme, tasar#m alanlar# aras# gei$, vb.) ilgili i$lemleri yapmak iin kullan#l#r.
&ekil 1.14: Design mens
Edit Design Properties: Bu seenek tasar#m dosyam#za; isim, dokman numaras#, revizyon numaras# ve a#klamalar eklemek iin kullan#l#r. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#n#za *ekil 1.15deki pencere gelir.
15
&ekil 1.15: Edit design properties penceresi
Title: Dizayn dosyas#n#n ba$l# # yaz#l#r. Bu ba$l#k dosya raporlar#nda, netlist #karmada, vb. gibi i$lemlerde kullan#l#r. Doc.No: Dokman numaras# yaz#l#r. Revizyon: Revizyon numaras# yaz#l#r. Author: al#$may# yapan ki$inin ismi yaz#l#r. Global Power nets? Cache Model Files? : Netlist i$lemleri iin onaylan#r.
Edit Sheet Properties: Bu seenek zerinde al#$ma yap#lan tasar#m alan#na ba$l#k ve isim vermek iin kullan#l#r. Sheet Title: Tasar#m alan# ba$l# # yaz#l#r. Sheet Name: Tasar#m alan# ismi yaz#l#r. Annotator Init: Otomatik sembol numaralar# iin ba$lang# de eri yaz#l#r.
&ekil 1.16: Edit sheet properties penceresi
New Sheet: Yeni bir tasar#m alan# aar. ( Design mensnden istenene geilir.) Remove Sheet: al#$#lan tasar#m alan#n# yok eder. Goto Sheet: 'stenen tasar#m alan#na geilir. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#m#za gelen pencereden istenen tasar#m alan# seilir ve OK butonuna t#klan#r. Zoom to Child: Tasar#m alan#nda bir eleman#n hiyerar$ik olarak, i yap#s # hakk#nda veya ba$ka bir bilgi veriliyorsa, o bilgiyi grmek iin kullan#l#r. 16
Exit to Parent: Sub-circuit alan#ndan ana al#$ma alan#na dnmek iin bu seenek kullan#l#r. Root Sheet: O anda zerinde al#$#lan tasar#m al#$ma alan#n# gsterir ve bu tasar#m alanlar# aras#nda gei$ yapmak iin kullan#l#r. ISIS program# ilk al#$t#r#ld# #nda bir tane tasar#m alan# otomatik olarak olu$turulur ve default olarak Root Sheet 1 ad#n# al#r. New Sheet seene i ile ikinci bir tasar#m alan# daha olu$turulursa bu tasar#m alan# da Root Sheet 2 olarak adland#r#l#r. Bu tasar#m alanlar#na istedi imiz ismi vermek, daha nce anlatt# #m#z gibi Edit Design Properties seene i ile gerekle$tirilir. 'stenen tasar#m alan#na gemek iin Design mensnden o tasar#m alan#n#n isminin zerine gelinerek t#klan#r ve istenen tasar#m alan#na gemi$ olursunuz.
1.3.7. Graph Mens

Tasar#m alan#nda bulunan al#$mam#za grafik eklemek, varolan grafi i dzenlemek, vb. gibi i$lemleri bu men yard#m#yla gerekle$tirebilirsiniz. Edit Gragh: Tasar#m alan#nda bulunan al#$mam#za grafik eklemek ,olu$turulmu$ grafi i dzenlemek, simlasyon i$lemini yapmak, vb. iin kullan#l#r. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#m#za gelen grafik dzenleme penceresindeki bilgiler grafi in zelli ine gre de i$ir. Add Trace: Tasar#m alan#nda bulunan grafi e izleme noktas# ( veya noktalar# ) eklemek iin kullan#l#r. Bu seene in al#$t#r#labilmesi iin, tasar#m alan#nda bir grafik elaman#n#n olmas# gerekir.
&ekil 1.17: Graph mens
Operating Point: DC i$lem noktas#n# hesaplar. Tasar#m alan#nda bulunan devrenin #k#$#nda voltaj ya da ak#m probu varsa ve grafikte de bu #k#$ sinyali y ekseninde gsteriliyorsa, bu seenek al#$t#r#ld# #nda #k#$ sinyali ba$lang# noktas# gsterilir. Simulate Graph: Tasar#m alan#nda bulunan devrede de i$iklik yap#lm#$ ve bu de i$iklik grafi i etkiliyorsa bu seenek kullan#larak grafik tekrar olu$turulur. View Log: Tasar#m alan#nda olu$turulan grafi in Simulate Graph seene i ile simle i$lemini yapt#ktan sonra bu seenek al#$t#r#ld# #nda, simlasyon ile ilgili bilgiler veren pencere kar$#n#za gelecektir. 17
Export Data: Tasar#m alan#nda bulunan grafi in zamana ba l# olarak matematiksel verilerini bir dosya olarak kaydetmek iin kullan#l#r. Restore: Grafi in simle i$lemini yenilemek iin kullan#l#r. Conformance Analysis: Tasar#m alan#nda olu$turulan grafi in kontroln yapar.
1.3.8. Source Mens

Tasar#m alan#nda bulunan devremizde, programlanabilen entegrelerden herhangi biri veya birka# bulunuyorsa, bu entegrelerin al#$t#raca # kaynak kodlarla ilgili i$lemler yap#l#r.
&ekil 1.18: Source mens
Add/Remove Source Files: Tasar#m alan#nda bulunan programlanabilir entegreye yklenecek olan kaynak kod Assembly format#nda ise bu seenek ile kaynak kod tan#mlanmal# ve hangi formata gre ( intel, motorola, microchip, vb. gibi ) kod retilip al#$t#r#laca # belirlenmelidir. Define Code Generation Tools: Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#m#za gelen pencereden ayr#nt#l# olarak kod retme seenekleri ayarlanabilir. Setup External Text Editr: Kaynak kod iin text editr tan#mlamas# yap#l#r. Build All: Tan#mlanan kaynak dosya al#$maya haz#r hale getirilir.
1.3.9. Debug Mens

Tasar#m alan#nda bulunan devrenin al#$mas#, durdurulmas#, ad#m ad#m al#$t#r#lmas#, vb. gibi i$lemlerin yap#labilmesi iin kullan#l#r. Bu men iki durumda incelenmelidir. Bu iki durumdan birincisi; tasar#m alan#nda bulunan devrenin al#$t#r#lmadan nceki durumu, ikinci durum ise; tasar#m alan#nda bulunan devrenin al#$t#r#ld#ktan sonraki durumudur.
18
&ekil 1.19: Tasar)m alan)nda bulunan devrenin al),t)r)lmadan nceki debug mens
&ekil 1.20: Tasar)m alan)nda bulunan devrenin al),t)r)ld)ktan sonraki debug mens
Start / Restart Debugging: Tasar#m alan#nda bulunan devreyi ad#m ad#m incelemek zere al#$t#r#r ve hemen pause yapar. Pause Animation: Tasar#m alan#nda bulunan devrenin al#$mas#na ara verir. Devrenin al#$mas# o anda durur ve devre Restart yap#ld# # anda devrenin al#$mas# kald# # yerden devam eder. 19
Stop Annimation: Tasar#m alan#nda bulunan devrenin al#$mas#n# durdurur. Devrenin al#$mas# tekrar start yap#ld# #nda simlasyon i$lemi tekrar ba$tan ba$lar. Step Over: Tasar#m alan#nda bulunan devreyi ad#m ad#m al#$t#r#r. Step Into: Aktif olan fonksiyonu veya alt program# (subroutine) al#$t#r#r. Ayr#ca bu seenek, kaynak pop-up penceresi aktif iken kullan#l#r. Step Out: Devrenin al#$mas# ad#m ad#m al#$t#r#lmama durumundan #kar#larak normal al#$ma moduna dnlr. Step To: Bu seenek animasyonu, kursrn o anki pozisyonuna ula$ana kadar al#$t#r#r. Ayr#ca bu seenek, kaynak pop-up penceresi aktif durumdayken kullan#labilir. Excute: Tasar#m alan#nda bulunan devreyi al#$t#r#r. Reset Popup Windows: Bu seenek al#$t#r#ld# #nda, VSM simlasyon pencereleri normal ayarlar#na dner. Reset Persistent Model data: EPROM ve EEPROM serisi elemanlarda datay# resetler. Yani simlasyon i$lemi ba$lad#ktan sonra EPROMar#n ieri i de i$ti ise bu seenek al#$t#r#ld#ktan sonra EPROMlar#n ieri i simlasyon ba$lad# # andaki de erini al#r. Use Remote Debug Monitor: VSM simlasyonu iin Virtual Debug Monitr enable eder. Tile Horizontally: ISIS program# iinde a#k a#k bulunan pencereleri, ekran# yatay kaplayacak $ekilde yerle$tirir. Tile Vertically: ISIS program# iinde a#k a#k bulunan pencereleri, ekran# dikey kaplayacak $ekilde yerle$tirir.
1.3.9.1. Tasar)m Alan)nda Devre al),)yor Durumdayken Debug Mens Alt)nda Olu,an Seenekler Simulation Log: bu seenek devre al#$t#r#ld#ktan sonra seilebilir. Bu seenek bize, devre simlasyonunun al#$mas# ile ilgili( netlist, spice models, devrenin derlenmesi, besleme hatalar#, vb. gibi. ) bilgiler verir. E er devremizde hata varsa kar$#m#za gelen Simulation Log penceresinde hatan#n bildirildi i sat#r en son sat#r olan ve Warning ile ba$layan k#s#md#r. Watch Window: Bu seenek al#$t#r#ld# #nda izleme penceresi ad#n# verebilece imiz pencere kar$#n#za gelir. Bu pencere arac#l# # ile devremiz ile ilgili izleme noktalar# ve breakpoints ad# verilen kontrol noktalar# olu$turabiliriz.
20
1.3.10. Template Mens

Bu men, tasar#m alan#n#n ve tasar#m alan#nda bulunan her $eyin ( #zgaran#n, yollar#n, grafiklerin, $asenin, kutular#n, yaz#lar#n, vb. gibi ) rengini, yaz#lar#n yaz# tipi ile bykl n, yollar#n kal#nl# #n# vb. i$lemleri yapar.
&ekil 1.21: Template mens
Set Design Defaults: Bu seenek tasar#m alan#n#n rengini ve simlasyon s#ras#nda olu$an sinyal renklerini ayarlamak iin kullan#l#r.
&ekil 1.22: Set Design Defaults penceresi
Colours Grubu o o o o o Paper Colour: Tasar#m alan#n#n rengi seilir. Grid Dot Colour: Izgaran#n rengi seilir. Work Area Box Colour: Tasar#m alan# n grn$ k#sm#nda, al#$ma alan# kutusunun rengi seilir. Worl Box Colour: Tasar#m alan#n# evreleyen izginin rengi seilir. Highlight Colour: Tasar#m alan#nda bulunan devrede seili eleman#n rengi ayarlan#r. 21
Drag Colour: Tasar#m alan#nda bulunan bir devrede bir eleman srklenirken alaca # rengi ayarlan#r.
Animation Grubu o o o o o Positive Clour: Pozitif potansiyele sahip yollar#n rengi seilir. Ground Colour: *ase potansiyeline sahip yollar#n rengi seilir. Logic 1 Colour: Lojik 1 seviyesi rengi seilir. Logic 0 Colour: Lojik 0 seviyesi rengi seilir. Logic ? Colour: Devaml# de i$en lojik seviye rengi seilir.
Hidden Objects Grubu o o o Show hidden text ?: Onaylan#rsa gsterilmeyen gizli yaz#lar gsterilir. Show hidden pins: Onaylan#rsa gsterilmeyen gizli pinler gsterilir. Hidden Colour: Gsterilmeyen yaz# ve pin rengi seilir.
Font face for Default Font Grubu
Tasar#m alan#nda bulunan yaz#lar#n yaz# tipi seilir. Set graph colours: Bu seenek grafik ile ilgili renk ayarlar#n# yapmak iin kullan#l#r. General Appearance Grubu o o o o Graph Outline: Grafik kenar izgi ve blme izgisi renkleri seilir. Background: Grafik arka plan rengi seilir. Graph Title: Grafik ba$l#k rengi seilir. Graph Text: Grafik yaz# rengi seilir.
&ekil 1.23: Graph colour configuration penceresi
22
Analogue Traces Grubu
Analog sinyal renkleri seilir. Digital Traces Grubu
Dijital sinyal renkleri seilir. Set Graphics Styles: Bu seenek global ( analiz grafikleri haricindeki di er grafikler ) grafik stillerini ayarlamak iin kullan#l#r.
&ekil 1.24: Edit global graphics style penceresi
Style Grubunda a$a # a#l#r kutudan hangi grafik ayar#n#n yap#laca # belirlenir. Line Attributes Grubu o o o Line style: Grafi i evreleyen izgi stili seilir. Width : izgi kal#nl# # seilir. Colour: izgi rengi seilir.
Fill Attributes Grubu o o o o Fill Style: Grafi in iini belirlenen stille doldurur. Fg. Colour: Grafi in iini dolduran stilin rengi seilir. Use Bk. Colour: Arka plan rengi kullan#l#p kullan#lmayaca # sorulur. E er onaylan#rsa arka plan rengi kullan#l#r. Bk. Colour: Arka plan rengi seilir.
Sample kutusunda yap#lan ayarlara gre grafi in nizlemesi gsterilir. New butonu ile kullan#c# yeni bir grafik stili olu$turabilir.
23
Set Text Styles: Bu men tasar#m alan#nda olu$turulan devre elemanlar#n sahip oldu u yaz#lar#n yaz# tipini, yksekli ini, rengini ve efektifini ayarlamak iin kullan#l#r.
&ekil 1.25: Edit global text styles penceresi
Style yaz#s#n#n yan#ndaki a$a # a#l#r kutudan ayar# yap#lacak olan blm seilir. Font face: Yaz# tipi seilir. Height: Yaz#n#n yksekli i seilir. Colour: Yaz#n#n rengi seilir.
Set Graphics Text: 2D grafiklerinde kullan#lan yaz#lar#n yaz# tipini, bykl n ve efektini ayarlamak iin kullan#l#r. Set Junction Dots: Bu seenek tasar#m alan#nda olu$turdu umuz devrede kullan#lan ba lant# noktalar#n#n ayarlar#n# yapmak iin kullan#l#r ( *ekil 26 ).
&ekil 1.26: Configure junction dots penceresi
Size: Ba lant# noktalar#n#n bykl seilir. Shape: Ba lant# noktalar#n#n $ekli ayarlan#r ( Square: kare, Round: yuvarlak, Diamond: baklava dilimi).
24
Apply Template From Design: Bu seenek ba$ka bir ISIS dosyas#n#n ayarlar#n# al#$t# #m#z dosyaya uygular. al#$t#r#ld# #nda kar$#m#za gelen pencereden dosya seilir ve butonuna t#klan#rsa, bu dosyan#n tasar#m alan# ayarlar# o an al#$#lan dosyaya uygulan#r. Save Default Template: Yap#lan ayarlar# kaydetmek iin kullan#l#r.
1.3.11. System Mens

Bu men ISIS program#n#n sistem ayarlar#n# yapmak iin kullan#l#r. System Info: Program#n versiyonu ve lisans ile ilgili bilgiler verir. Text Viewer: Hata, simlasyon log, vb. gibi mesajlar# gsterir. Set BOM Scripts: Bu seenek Tools-Bill of Materials seene inin al#$t#r#lmas#yla elde edilen devrenin eleman listesi raporunun konfigrasyon ayar#n#n yap#lmas#na olanak sa lar.
&ekil 1.27: System mens
Set Environment: Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#m#za gelen menden ortam ayarlar# yap#l#r (*ekil 1.28). Autosave Time (minutes): al#$may# otomatik kaydetme sresi seilir. Number of Undo Levels: Undo (geri al) seene inin ka i$lemi haf#zada tutaca # seilir. Tooltip Delay (milliseconds): Bilgi penceresi gecikme sresi seilir. Number of filenames on File menu: Dosya mens alt#nda son al#$#lan ka dosyan#n grntlenece i seilir. 25
Auto Syncronise/Save with ARES?: Onayland# #nda ISIS program# n plana geldi inde ARESde al#$#lan dosya otomatik olarak kaydedilir.
&ekil 1.28: Environment configuration penceresi
Save /load ISIS state in design files: Onayland# #nda tasar#m alan#nda bulunan dosya ile birlikte ISIS program#n#n ayarlar#nda yapt# #n#z de i$iklikler de otomatik olarak kaydedilir ve bu dosya ile birlikte ayn# ayarlar a r#lm#$ olur. Initial Menu Settings Grubu o Grid Dots: ISIS program# al#$t#r#l#rken #zgaran#n ekranda grnp grnmemesini ayarlar. Bu seene in onay#n# kald#r#p System-Save Preferences seene i ile de i$ikli i kal#c# hale getirirseniz #zgara art#k ekranda grnmez. Real Time Annotation: ISIS program#n#n ilk a#l#$#nda Real Time Snap seene inin aktif olup olmamas#n# ayarlar. Wire Autorouter: ISIS program#n#n ilk a#l#$#nda Wire Autorouter seene inin aktif olup olmamas#n# ayarlar.
o o
Yukar#da anlat#lan seeneklerde de i$iklik yap#ld# #nda, bu de i$ikliklerin geerli olabilmesi iin System-Save Preferences seene ini onaylaman#z gerekir. o Cursor Type Grubu
None: Onaylan#rsa ISIS program#n#n her a#l#$#nda fare imleci ok $eklinde grnr. Small X Cursor: Onaylan#rsa ISIS program#n#n her a#l#$#nda fare imleci X $eklinde grnr. Cross Hair Cursor: Onaylan#rsa ISIS program#n#n her a#l#$#nda fare imleci + $eklinde grnr. Set Paths: ISIS program#n#n kullan#ld# # Library, Model ve simlasyon sonular# yollar# tan#mlan#r, yeni yollar varsa + butonu ile eklenir. 26
Set Property Definitions: ISIS program# ktphanesine yeni elemanlar olu$turulurken olu$turulacak olan elemanlar#n genel tan#mlama ayarlar# yap#l#r. Set Sheet Sizes: Tasar#m alan# boyutlar# ayarlan#r. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#n#za gelen ileti$im penceresinden istenen ayarlar# yapabilirsiniz. Set Text Editr: Text editr yaz# tipi, yaz# tipi stili, yaz# boyutu, yaz# efekti ve rengi ayarlan#r. Set Animation Options: Program#n animasyon ayarlar#n# yapmak iin kullan#l#r. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda *ekil 1.29daki pencere kar$#n#za gelir. Simulation Speed Grubu o o o Frames per Second: Saniye ba$#na ereve say#s# belirlenir. Time per Frame: ereve ba$#na zaman dilimi belirlenir. Single Step Time: Tek ad#m zaman# belirlenir.
&ekil 1.29: Animated circuits configuration penceresi
Voltage/Current Ranges Grubu o o Maximum Voltage: Maksimum voltaj de eri belirlenir. Current Threshold: E$ik ak#m de eri belirlenir. Show Voltage&Current on Probes?: Onaylan#rsa voltaj ve ak#m problar#n# gsterir. Show Logic state of pins?: Onaylan#rsa pinlerde lpjik durumlar# gsterir. Show Wire Voltage by Colour?: Onaylan#rsa gerilim yolunu renkli gsterir. Show Wire Current with Arrows: Onaylan#rsa ak#m yolunu ok ile gsterir.
Animation Options Grubu o o o o
27
Set Simulator Options: Simlasyon ayarlar#n# yapmak iin kullan#l#r. Bu seenek al#$t#r#ld# #nda a#lan Interactive Simulation Options penceresinden simlasyon ayarlar#n#z# yapabilirsiniz. Save Prefences: Bu seenek System mens alt#nda yapm#$ oldu umuz ayarlar#n kaydedilmesi iin kullan#l#r.
1.3.12. Help Mens

Proteus program# yard#m mensdr.
&ekil 1.30: Help mens
ISIS Help: Bu seenek al#$t#r#ld# #nda kar$#n#za standart Windows yard#m ileti$im penceresi gelecektir. Yard#m istenen konu sol taraftaki blmeden seilerek sa taraftaki blmeden a#klama okunur. Proteus VSM Help: Proteus VSM simlasyonu hakk#nda yard#m penceresini ekrana getirir. Proteus VSM SDK: Proteus VSM SDK hakk#nda yard#m penceresini ekrana getirir. Sample Design: Proteus program#n#n SAMPLES klasrnde bulunan rnek al#$malar listelenir ve a r#larak incelenebilir. Stop Pres: Bu seenek al#$t#r#ld# #nda Proteus Readme Help File penceresi kar$#m#za gelir ve bu versiyonda ne gibi yenilikler oldu u anlat#l#r. About ISIS: Proteus program#n#n versiyonu, lisans, bo$ haf#za ve i$letim sisteminiz hakk#nda k#saca bilgi veren bir pencere kar$#n#za gelir.
1.4. Is)s Program) Ara ubuklar)

ISIS program#nda 7 adet ara ubu u bulunmaktad#r. Mode Selector Toolbar ( Tasar#m [ Mod Seim ] Ara ubu u ) File/Print Commands ( Dosya/Yazd#rma ) Display Commands ( Display ) 28
Editing Commands ( Dzen ) Design Tools ( Dizayn Aralar# ) Orientation Toolbar ( Yn Ara ubuklar# ) Animasyon Kontrol Paneli
1.4.1. Mode Selector Toolbar (Tasar)m Ara ubu*u)

Bu ara ubu u blmden olu$ur. 1.4.1.1. Main Modes (Ana Modlar) Component: Tasar#m alan#na eleman a #rmak ve elemanlar# listelemek iin kullan#l#r. Junction dot: Junction ( birle$me noktas# ) koyar. Wire label: Wire ( iletken ba lant#s# ) etiketlemek, isimlendirmek iin kullan#l#r. Text scripts : Text ( metin ) yazmak iin kullan#l#r. Bus : Bus ( oklu iletken ) izmek iin kullan#l#r. Sub- circuit: Entegre devre olu$turmakta kullan#l#r. Instant edit mode: Eleman semek ve dzenlemek iin kullan#l#r.
29
1.4.1.2. Gadgets Inter-sheet Terminal: Terminal eklemek iin kullan#l#r. Device pin: Pin eklemek iin kullan#l#r. Simulation Graph: Simlasyon grafi i olu$turmak iin kullan#l#r. Tape Recorde: Bir devrede bir blmn #k#$#n# yakalamak iin kullan#l#r. Generator: Sinyal reteleri. Her trl sinyal retilebilir. Voltage Probe: Gerilim probu Current Probe: Ak#m probu Display operating point data: Kullan#c# ktphanesinde VSM cihazlar# listeler ve kullan#m#m#za sunar. Ayr#ca simlasyon esnas#nda, devredeki bir i$lem noktas#n#n tespitinde bulunur.
30
1.4.1.3. ki Boyutlu Grafik (2D Graphics) 2D Graphics Line : izgi izer. 2D Graphics Box: Kutu izer. 2D Graphics Circle: ember izer. 2D Graphics Arc: Yay izer. 2D Graphics Path: 'stenen bir geometrik $ekil izer. 2D Graphics Text: yaz# yazmak iin kullan#l#r. 2D Graphics Symbol: Tasar#m alan#nda bulunan sembol dzenlemek veya yeni olu$turulan elemana sembol ismi vermek iin kullan#l#r. Markers for component orgin, etc: Tasar#m alan# orijinini ve yeni olu$turulan#n eleman#n orijinini belirlemede kullan#l#r.
1.4.2. Dosya /Yazd)rma Ara ubu*u (File/Print Commands)

Create a new design: Yeni bir dizayn dosyas# olu$turur. Load a new design: Daha nceden var olan bir dizayn dosyas#n# a #r#r. Save current design: al#$#lan dizayn dosyas#n# kaydeder. Import ISIS section file: Ba$ka bir dizayn dosyas#ndan belirlenmi$ bir blo u al#$#lan dizayn dosyas#na al#r. Export tagged objects to section file: al#$#lan bir dizayn dosyas#ndan belirlenmi$ bir blo u ba$ka bir dizayn dosyas#na ta$#r. Print or plot design: Aktif olan dizayn dosyas#n# yazd#r#r. Mark area to be printed: Bu buton seildikten sonra tasar#m alan#ndaki devreden belirli bir alan seilir ve print butonsi seilirse, yaln#zca belirlenen alan yazd#r#l#r. 31
1.4.3. Display Ara ubu*u (Display Commands)

Readraw editing and overview Windows: Tasar#m alan# ekran#n# yeniler. Enable/Disable grid dot display: Izgaray# a #r#r ya da gizler. Enable/Disable manuel origin specification: Manuel orijin zelliklerini enable/disable Re-centre the display: Bu buton seildikten sonra, tasar#m alan#nda herhangi bir yere t#klan#rsa oras# merkez seilir ve ekran o noktadan merkezlenir. Increase magnification: Tasar#m alan#ndaki grnty bytr. Decrease magnification: Tasar#m alan#ndaki grnty kltr. View entire sheet: Tasar#m alan#n#n tamam#n# ekranda gsterir. View selected area: Bu buton seildikten sonra bir alan belirlenirse o alan bytlr.
32
1.4.4. Editing Commands ( Dzen Ara ubu*u )

Undo last operation: Son yap#lan i$lemi geri al#r. Redo the last undone operation: Son yap#lan geri alma i$lemini iptal eder. Cut the specified items to the clipboard: Seilen eleman# ya da belirlenen blo u keserek, panoya al#r. Copy the specified items to the clipboard: Seilen eleman# ya da belirlenen blo u panoya kopyalar. Paste the specified items from hte clipboard: Panodaki eleman# ya da blo u yap#$t#r#r. Copy tagged objects: tasar#m alan#nda seilen bir eleman# ya da belirlenen bir blo u kopyalayarak o alt#r. Move tagged objects: Tasar#m alan#nda seilen bir eleman# ya da belirlenen bir blo u ba$ka bir yere ta$#r. Delete tagged objects: Tasar#m alan#nda seilen bir eleman# ya da belirlenen bir blo u siler. Pick or update device/symbol: Ktphaneden tasar#m alan#na eleman a #rmak iin kullan#l#r. Form tagged graphics/pads into device and place in libraray: Yeni bir eleman olu$turmak iin kullan#l#r. Launch the Visual Packaging Tool: Tasar#m alan#nda bir eleman seilir ve bu butona t#klan#rsa, seilen eleman#n PCB ayak ba lant#lar# ekrana gelir. Break tagged object(s) into primitives: Ktphaneye eleman olu$tururken etiketlemede kullan#l#r.
33
1.4.5. Design Tools ( Dizayn Aralar) )

Enable/Disable real-time snap: Bu buton aktifken tasar#m alan#nda bulunan eleman pinlerinden herhangi birinin zerine gelindi inde x i$areti olu$acak ve ba lant# yap#labilecektir. Enable/Disable wire auto-router: Bu buton aktifken, pro ram ba lant# yollar#n# tomatik olarak belirler ( enable ). Buton aktif de ilken ba lant# yollar#n# kullan#c# kendisi belirler ( disable ). Search and tag components with matched property values: bu buton aktif hale getirildi inde eleman arar ve denk olan elemanlar# etiketler. General property penceresini a #r#r. management tool: Property Assigmant Tool
Create a new root sheet: Yeni bir tasar#m alan# aar. Remove current sheet: zerinde al#$#lan tasar#m alan#n# siler. Goto specfic root or hierarchical sheet: 'stenen tasar#m alan#na gitmek iin kullan#l#r. Enter sheet of object pointed at ( use keyboard ): Hiyerar$ik tasar#mda alt al#$ma sayfas#na gemek iin kullan#l#r. Leave current sheet and return to parent: zerinde al#$#lan tasar#m alan#ndan #k#p kk al#$ma alan#na gitmek iin kullan#l#r. Generate bill of materials reports: Tasar#m alan#nda kullan#lan elemanlar#n listesiniolu$turmak iin kullan#l#r. Generate electrical rules check report: Bu butona t#kland# #nda kar$#n#za gelen ileti$im penceresinden devrede elektriksel hata olup olmad# #n# renebilirsiniz. Generate netlist and switch to ARES: Netlist #kar#l#r ve ayn# anda ARES program#na geilir. ISIS program# da aktif kal#r.
34
1.4.6. Orientation Toolbar( Yn Ara ubu*u )

Rotate Clockwise: Seilen eleman# 90. sa a dndrr. Rotate Anticlocwise: Seilen eleman# 90. sola dndrr. Angle : Eleman# istedi iz derecede dndrmek iin kullan#l#r. Horizontal reflection : Eleman#n yatayda ayna grntsn al#r. Vertical reflection: Eleman#n dikeyde ayna grntsn al#r.
1.4.7. The Animation Control Panel

Play button: Devreyi al#$t#r#r. Step button: Devreyi ad#m ad#m al#$t#r#r. Pause button: Devrenin al#$mas#na ara verir. Stop button: Devrenin al#$mas#n# durdurur.
35
UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

,lem Basamaklar)
Yeni bir tasar#m dosyas# a#n#z. Tasar#m dosyan#z# arzu etti iniz bir isimde kaydediniz. al#$ma alan#n#n orijin noktas#n# de i$tiriniz. File Toolbar, View Toolbar, Edit Toolbar ve Design Toolbar ara ubuklar#n# gizleyiniz ve ard#ndan grnr yap#n#z. Edit Design Properties penceresini a#n#z ve istedi iniz numaralar# giriniz. Edit Sheet Properties penceresini a#n#z ve istedi iniz numaralar# giriniz. Edit Design Defaults penceresini a#n#z ve tasar#m alan# renklerini ve animasyon renklerini de i$tiriniz. Graph Colour Configuration penceresini a#n#z ve grafik renklerini de i$tiriniz. Edit Global Text Styles penceresini a#n#z ve metin biimlerini de i$tiriniz. Environment Configuration penceresini a#n#z ve ortam de i$kenlerini de i$tiriniz. View/Toolbars kullanabilirsiniz. komutunu
neriler
Bu i$lem iin ilgili ara ubu unu ve dosya mensn kullan#n#z.
Design/Edit Design Properties komutunu kullanabilirsiniz. Design/Edit Sheet Properties komutunu kullanabilirsiniz. Template/Set Design Defaults komutunu kullanabilirsiniz. Template / Set Graph Colours komutunu kullanabilirsiniz. Gznze en uygun ve en uyumlu renkleri semeye al#$#n#z. Template / Set Graphics Styles komutunu kullanabilirsiniz. Bilgisayar#n#z iin en uygun de erleri belirlemeye al#$#n#z.
36
LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ## ERLEND RME

Bu blmde 1 nulu renme faaliyetinde anlat#lan konular hakk#nda bilginizi ve yetene inizi lmek amac#yla oktan semeli sorular sorulacakt#r. Sorular# duyarl#l#kla yan#tlaman#z nerilir.
LME SORULARI
1. Yeni bir tasar#m alan# amak iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) File New Design B) File Load Design C) File Save Design D) File Save Design As 2. A$a #daki eylemlerden hangisi al#$ma alan# grnts bykl nn de i$tirilmesinde kullan#lmaz? A) View Zoom in B) View Zoom out C) View Zoom All D) View Pan
3. Tasar#m alan#na ismini bildi imiz bir eleman# a #rmak iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Library Make Symbol B) Library Pick Device/Symbol C) Library Make Device D) Library Compile to Library
4. Tasar#m alan#na yerle$tirilen elemanlara sembol numaralar#n# s#ras#yla vermek iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Tools Real Time Snap B) Tools Wire Auto Router C) Tools Real Time Annotation D) Tools Model Compiler 5. zerinde al#$#lan tasar#m alan#na ba$l#k ve isim vermek iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Design Edit Design Properties B) Design Edit Sheet Properties C) Design New Sheet D) Design Goto Sheet
37
6. Tasar#m alan#nda bulunan grafi e izleme noktas# ( veya noktalar#) eklemek iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Graph Add Trace B) Graph Edit Graph C) Graph Operating Point D) Graph Simulate Graph 7. Ana Modlar ara ubu unda yer alan yandaki simgenin ( ) i$levi nedir?
A) Eleman semek ve dzenlemek iin kullan#l#r. B) Tasar#m alan#na eleman a #rmak ve elemanlar# listelemek iin kullan#l#r. C) Terminal eklemek iin kullan#l#r. D) Eleman aya # eklemek iin kullan#l#r. 8. Gadgets ara ubu unda yer alan yandaki simgenin ( ) i$levi nedir?
A) Eleman semek ve dzenlemek iin kullan#l#r. B) Tasar#m alan#na eleman a #rmak ve elemanlar# listelemek iin kullan#l#r. C) Terminal eklemek iin kullan#l#r. D) Eleman aya # eklemek iin kullan#l#r. 9. Gadgets ara ubu unda yer alan yandaki simgenin ( ) i$levi nedir?
A) Kullan#c# ktphanesinde VSM cihazlar# listeler. B) Kullan#c# ktphanesinde sinyal reteleri listeler. C) Devreye Voltaj Probu eklemek iin kullan#l#r. D) Devreye Ak#m Probu eklemek iin kullan#l#r. 10. Ana Modlar ara ubu unda yer alan yandaki simgenin ( A) oklu yol izmek iin kullan#l#r. B) Entegre devre olu$turmak iin kullan#l#r. C) Birle$tirme noktas# koymak iin kullan#l#r. D) Eleman semek ve dzenlemek iin kullan#l#r. ) i$levi nedir?
DE#ERLEND RME
Cevaplar#n#z# cevap anahtar# ile kar$#la$t#r#n#z. Do ru cevap say#n#z# belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Yanl#$ cevap verdi iniz ya da cevap verirken tereddt etti iniz sorularla ilgili konular# faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara do ru cevap verdiyseniz di er faaliyete geiniz.
38

AMA
Uygun ortam sa land# #nda analog test cihazlar#n# ve devre elemanlar#n# tan#yarak, devre iine yerle$imini yapabileceksiniz.
ARA&TIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapman#z gereken ncelikli ara$t#rmalar $unlard#r: Bir elektronik laboratuvar#nda bulunan analog test cihazlar#n#n isimlerini ve hangi amala kullan#ld#klar#n# ara$t#r#n#z. Bir elektronik laboratuvar#nda bulunan analog elemanlar#n isimlerini ve hangi amala kullan#ld#klar#n# ara$t#r#n#z.
2. ANALOG DEVRELERLE ALI&MAK

Minimum ile maksimum de erler aras#nda ok say#da de er alabilen sinyalleri i$leyen devrelere analog devreler denir. Diren, kondansatr, transistr gibi elemanlardan kurulan g kayna #, ykselte, dimmer gibi devreler analog devrelerdir. Bu blmde ISIS simlasyon program#nda analog test ayg#tlar#n#n tan#t#lmas#, analog devre elemanlar#n#n yerle$tirilmesi, analog devreye test ayg#tlar#n#n yerle$tirilmesi konular# i$lenecektir.
2.1. Mendeki Analog Test Ayg)tlar) ve Kullan)lmas)

ISIS program#n#n elektronik laboratuvar#nda 12 tane l aleti ve cihaz bulunmaktad#r. Bunlardan 4 tanesi analog test cihaz#, 8 tanesi dijital test cihaz#d#r. *imdi analog test cihazlar#n# inceleyece iz.
2.1.1. Ampermetre
Ampermetreler analog veya dijital olarak iki ayr# trde kullan#labilen l aletleridir. Devreden gemekte olan ak#m# ler. Yap#m amalar#na gre bir ka Miliamper'den yzlerce Amper'e kadar lm yapabilir. Bu lm DC veya AC ak#m lm olabilmektedir. ISIS program# ktphanesinde birok ampermetre bulunmaktad#r. lm yapaca #n#z devrede en uygun olan# hangisi ise ktphaneden o ampermetreyi a #rmal#s#n#z.
39
&ekil 2.1: DC ampermetre
2.1.2. Voltmetre
Voltmetreler gerilim (potansiyel fark) lmeye yarayan cihazlard#r. Devreye paralel ba lan#rlar. Temel olarak DC voltaj ve AC voltaj ayr# llrler. ISIS program# ktphanesinde birok voltmetre bulunmaktad#r. lm yapaca #n#z devrede en uygun olan# hangisi ise ktphaneden o voltmetreyi a #rmal#s#n#z.
&ekil 2.2: DC voltmetre
2.1.3. Osilaskop
Elektriksel i$aretlerin llp de erlendirilmesinde kullan#lan aletler iinde en geni$ lm olanaklar#na sahip olan osilaskop cihaz#d#r. Osilaskop, i$aretin dalga $eklinin, frekans#n#n ve genli inin ayn# anda belirlenebilmesini sa lar.
&ekil 2.3: Osilaskop
Osilaskop tasar#m alan#na a r#ld#ktan sonra lm yap#lacak noktalara osilaskobun ba lant#s# yap#l#r. 'ki kanal birden kullan#labilir. Ba lant# i$lemi bittikten sonra devre al#$t#r#l#rsa ekrana osilaskop paneli gelir. Osilaskop panelinden istenen ayarlar yap#l#r.
40
&ekil 2.4: Osilaskop npaneli
2.1.4. Sinyal Jeneratr

Sinyal jeneratr devrenize uygulayaca #n#z sinsoidal, kare dalga ya da gen dalga, testere di$i biiminde sinyaller retir.
&ekil 2.5: Sinyal jeneratr
Sinyal jeneratr tasar#m alan#na a jeneratrnn ba lant#s# yap#l#r. Ba lant# Sinyal jeneratrnn n panel grnts jeneratr ile ilgili ayarlar# n panel arac#l#
r#ld#ktan sonra lm yap#lacak noktalara Sinyal i$lemi bittikten sonra devre al#$t#r#l#rsa ekrana gelir. Devrenizin simlasyonu esnas#nda sinyal # ile yapabilirsiniz.
&ekil 2.6: Sinyal jeneratr npaneli
2.2. Analog Devre Elemanlar)n)n Yerle,tirilmesi ve Dzenlenmesi

ISIS program# simlasyon ve analiz programlar# iinde ktphanesi en zengin olan programlardan biridir. 41
Bu blmde ISIS program#n#n ktphanesinden analog devre elemanlar#n#n a r#lmas# ve yerle$tirilmesi uygulamal# olarak anlat#lacakt#r.
2.2.1. Tasar)m Alan)na Eleman a*r)lmas)

,lem Ad)mlar) Yeni bir tasar#m alan# a#n#z. Elemanlar kutusunun ( Devices) sol st k#sm#nda bulunan P butonuna t#klay#n#z. ( ISIS eleman ktphanesi olan Pick Devices penceresi a#lacakt#r.) A#lan pencereden Libraries blmnden ACTIVE ktphanesini bulunuz ve fare imleciyle zerine gelip bir kere sol t#klay#n#z. Pencerenin alt k#sm#nda bulunan Objects blmnde bu ktphane iinde bulunan elemanlar listelenecektir. Bu elemanlardan Battery eleman#n#n zerine geliniz ve farenin sol tu$uyla ift t#klay#n#z. Bu i$lemi yapt#ktan sonra ISIS program# ana penceresinde bulunan Devices kutusuna bak#n#z. Battery eleman# ktphaneden a r#lm#$t#r. Ayn# ktphanede bulunan SWITCH, CAPACITOR elemanlar#n# a #r#n#z. Tekrar Libraries blmnden Device ktphanesini bulunuz ve bu ktphaneden RES eleman#n# a #r#n#z. Pick Devices penceresini kapat#n#z. ISIS program# ana penceresinde bulunan Devices kutusunda bulunan Battery eleman#n#n zerine t#klayarak seili hale getiriniz. (Seilen eleman#n sembol tasar#m n grn$ k#sm#nda grnmelidir ) Fare imlecini tasar#m alan#na gtrerek herhangi bir yere sol t#klad# #n#zda Battery eleman# tasar#m alan#na ta$#nm#$ olacakt#r. Ayn# yntemi kullanarak di er elemanlar# da tasar#m alan#na ta$#y#n#z. a #raca #n#z eleman#n ismini biliyorsan#z LibraryPick Device/ Symbol seeneklerini al#$t#r#n#z. Pick/Replace Library Part penceresi a#lacakt#r. Name or text to search for yaz#s#n#n alt#ndaki kutuya eleman#n ismini yaz#n#z. Mathcs blmnde, bu eleman#n ismi ve hangi ktphanede oldu u grlr. OK butonuna basarak eleman# malzeme kutusuna a #rabilirsiniz.
2.2.2. Tasar)m Alan)nda Devre Olu,turulmas)

2.2.1de tasar#m alan#na ta$#d# #n#z elemanlarla devre olu$turaca #z.
42
,lem Ad)mlar) Fare imlecini tasar#m alan#nda bulunan Battery eleman#n#n zerine gtrnz ve bir kere sa t#klay#n#z. Eleman#n rengi k#rm#z# olacakt#r (Bylece tasar#m alan#ndaki eleman# seili hale getirdiniz.). Eleman seili hale geldikten sonra, fare imleci yine eleman#n zerinde iken bir defa sol t#klay#n#z. Farenin sol tu$unu b#rakmadan bataryay# devrenizi kurmak istedi iniz yere ta$#y#n#z. Eleman# ta$#mak istedi iniz yere gelince farenin sol tu$unu b#rak#n#z. '$lemi sonland#rmak iin fare imlecini tasar#m alan#nda bo$ bir alana gtrnz ve bir kere sa t#klay#n#z (Bylece tasar#m alan#ndaki bir eleman# istedi iniz yere ta$#m#$ oldunuz.). Ayn# yntemi kullanarak btn elemanlar# * ekil 2.7de grld gibi yerle$tiriniz. Elemanlar aras# ba lant# yapmak iin fare imlecini ba lant# yapmak istedi iniz eleman#n pini zerine gtrnz. Gstergenin ucunda x i$areti olu$unca bir kere sol tu$a t#klay#n#z ve b#rak#n#z. Ba lant# yapaca #n#z di er eleman#n pini zerine gidiniz. Yine x i$areti olu$unca bir kere sol t#klay#n#z ve b#rak#n#z. Bylece iki eleman aras#nda ba lant# yapm#$ oldunuz. Elemanlar aras# ba lant# yap#l#rken Dizayn Aralar ubu unda bulunan (Enable/Disable wire auto-router) butonunu aktif hale getiriniz. Bilgisayar#n#z ba lant# yollar#n# otomatik olarak kendisi birleyecektir. Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z ( Devre elemanlar# Default de erindedir). Devrede bulunan anahtar#n zerine farenin sol tu$uyla bir defa t#klad# #n#zda anahtar konum de i$tirecektir.
&ekil 2.7: Kondansatrn ,arj devresi
Devredeki ak#m yollar#n# grmek ve gerilim hatt#n# renklendirmek iin s#ras#yla SystemSet Animation Options seeneklerini aktif hale getiriniz. Kar$#n#za gelen ileti$im penceresinden Show Wire Voltage by Colour ile Show Wire Current With Arrows seeneklerini aktif hale getiriniz. 43
2.2.3. Bir Devredeki Eleman)n De*erinin veya Sembol sminin De*i,tirilmesi

2.2.2de olu$turdu unuz devredeki elemanlar#n de erini veya sembol isimlerini a$a #daki i$lem basamaklar#n# takip ederek de i$tiriniz. ,lem Ad)mlar) Main Modes ara ubu u zerinde bulunan (Instant edit mode) butonuna sol t#klay#n#z. Fare imlecini tasar#m alan#nda bulunan direncin zerine gtrnz ve bir kere sol t#klay#n#z. Edit Component penceresi a#lacakt#r ( *ekil 2.8). Component Reference kutusundan direncin semboln R2 yap#n#z. Resistance kutusundan direncin de erini 5K yap#n#z. Edit component penceresinde bulunan Hidden kutular# onaylarsan#z eleman#n sembol ve/veya de eri tasar#m alan#nda gzkmez. Edit component penceresinde bulunan Edit all properties as text seene i sayesinde istedi iniz de i$iklikleri text olarak yapabilirsiniz. Edit Component penceresini kapat#n#z. (Instant edit mode) Butonu aktif iken kondansatr zerine sol t#klay#n#z. Kondansatr iin a#lan Edit Component penceresinden kondansatrn semboln C2, kapasite de erini 1000F olarak de i$tiriniz.
&ekil 2.8: Diren iin edit component penceresi
Ayn# yntemi uygulayarak bataryan#n semboln E, de erini 15V yap#n#z. Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z. 44
Kondansatrn $arj olmas#n# izleyiniz. Devrenizdeki gerilim hatlar#n# ve ak#m yollar#n# gzlemleyiniz. (2.2.2ye bak#n#z.)
2.2.4. Tasar)m Alan)nda Bulunan Bir Eleman)n Silinmesi

,lem Ad)mlar) Tasar#m alan#nda bulunan bir eleman# seili hale getiriniz. Klavyeden Delete tu$una bas#n#z veya Edit Toolbar zerinde bulunan (Delete All Tagged Objects ) butonuna t#klay#n#z. Eleman#n#z silinecektir. Silmek istedi iniz eleman#n zerine farenin sa tu$uyla iki kere t#klad# #n#zda da eleman silinecektir.
2.2.5. Tasar)m Alan)nda Blok Olu,turmak Ve Olu,turulan Blo*un Ta,)nmas)

,lem Ad)mlar) Tasar#m alan#nda blok olu$turmak istedi iniz blgenin sol st noktas#na fare imlecini getiriniz. Farenin sa tu$una bas#l# tutarak olu$turmay# d$nd nz blo un sa alt k$esine do ru srkleyiniz. Biti$ noktas#na vard# #n#zda sa tu$u b#rak#n#z. Olu$turdu unuz blok iindeki elemanlar ve yollar k#rm#z# rengi al#r. Blo un erevesi ise a#k mavi renk olur. Bylece blo u olu$turmu$ oldunuz. Olu$turdu unuz blo u tasar#m alan#nda istedi iniz yere ta$#mak iin Edit ( Move Tagged Objects ) butonuna Toolbar zerinde bulunan t#klay#n#z. Fare gstergenizi ta$#mak istedi iniz yere do ru srkleyiniz. Blo u ta$#mak istedi iniz alana gtrdkten sonra sol t#klay#n#z. Bylece blo u ta$#m#$ oldunuz.
2.3. Analog Devreye Test Ayg)tlar)n)n Ba*lanmas)

2.3.1. Analog Devrede Ak)m llmesi
,lem Ad)mlar) BATTERY, RES ve CAPACITOR elemanlar#n# tasar#m alan#na a #r#n#z. ISIS program# ana penceresinde Tasar#m Ara ubu unda bulunan (Virtual Instruments ) butonuna farenin sol tu$u ile bir kere t#klay#n#z. 45
Malzeme kutusunun ismi INSRUMENTS olarak de i$ecektir. 'eri inde ise ISIS ktphanesinde bulunan cihazlar#n ve l aletlerinin ismi yer alacakt#r. Bunlardan DC AMMETERyi seiniz. *ekil 2.9daki devreyi kurunuz. DC g kayna #n#z#n de erini 20Va, semboln E olarak de i$tiriniz. Diren de erinizi 1k1 yap#n#z. Kondansatr kapasitesini 10000F, al#$ma voltaj#n# 25V olarak ayarlay#n#z.
&ekil 2.9: Ak)m lmek
(Instant edit mode ) butonu aktif iken ampermetrenin zerine t#klay#n#z. Kar$#n#za gelen Edit Component penceresinden ampermetreyi microampers olarak ayarlay#n#z. Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z ve ampermetreyi gzlemleyiniz. Devrenizdeki elemanlar#n de erlerini istedi iniz de erlerde de i$tirerek ampermetreyi tekrar gzlemleyiniz.
2.3.2. Analog Devrede Gerilim llmesi

,lem Ad)mlar) Tasar#m alan#na *ekil 2.10daki devreyi kurunuz.(2.2.2 ye bak#n#z) Voltmetre olarak DC VOLTMETTERi seiniz.
&ekil 2.10: Gerilim lmek
46
Devrenizi al#$t#r#n#z. Voltmetreyi ve ampermetreyi gzlemleyiniz. Devrenizdeki elemanlar#n de erlerini de i$tirerek voltmetreyi ampermetreyi tekrar gzlemleyiniz.
ve
2.3.3. Osilaskopla Yar)m Dalga Do*rultma Devresinin Giri,-)k), Sinyal &ekillerinin Gzlemlenmesi
,lem Ad)mlar) Device ktphanesinden RES, TRAN-2PS, 1N4001 elemanlar#n# a #r#n#z. Osilaskobu ve AC Voltmetreyi tasar#m alan#na a #r#n#z. ( Generatr ) butonuna sol Gadgets ara ubu unda bulunan t#klay#n#z. Malzeme kutusuna getirilen jeneratrlerden SINE olan#n# seiniz. ( Inter-sheet Terminal ) butonuna Gadgets ara ubu unda bulunan sol t#klay#n#z. Malzeme kutusuna getirilen terminallerden GROUND eleman#n# seiniz. *ekil 2.11deki devreyi kurunuz.
&ekil 2.11: Yar)m dalga do*rultma devresi
(Instant edit mode) dzenleme moduna giriniz ve tasar#m alan#nda bulunan SINE eleman#n# seiniz. *ekil 2.12deki ayarlar# yap#n#z. Tekrar tasar#m alan#na dnnz ve dzenleme modundayken transformatr seiniz Kar$#n#za gelen dzenleme penceresinden * ekil 2.13teki ayarlar# yap#n#z. ISIS program#nda transformatrn al#$mas# iin primerine bir diren ba lanmas# zorunludur. Bu direncin de eri 11dur.
47
&ekil 2.12: SINE jeneratrnn dzenleme penceresi
&ekil 2.13: Transformatr dzenleme penceresi
Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z. Devre al#$maya ba$lay#nca osilaskobun npanel grnts ekrana gelecektir. Osilaskop ayarlar#n# *ekil 2.14teki gibi ayarlay#n#z.
&ekil 2.14: Osilaskobun npanel grnts
E er osilaskobun npanel grnts ekrana gelmezse DebugVSM Oscillocope seeneklerini al#$t#r#n#z.
48
2.3.4. 7812 Entegresiyle G Kayna*) Devresinin Yap)lmas)

,lem Ad)mlar) *ekil 2.15te grlen elemanlar# malzeme kutusuna a #r#n#z.
&ekil 2.15: Malzeme kutusu
1. 2.
*ekil 2.16daki devreyi tasar#m alan#na kurunuz. (Instant edit mode) dzenleme moduna giriniz ve tasar#m alan#nda bulunan SINE eleman#n# seiniz. A#lan dzenleme penceresinden sinyalin ismini VSIN, RMS de erini 220V ve frekans#n# 50Hz olarak ayarlay#n#z. (2.3.3e bak#n#z. )
&ekil 2.16: 7812 Entegresi ile yap)lan g kayna*) devresi
Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z. Devrenin #k#$#na ba lanan DC voltmetre 12V gsterecektir.
49
2.3.5. ngerilimli Seri K)rp)c) Devresinin Yap)lmas)

,lem Ad)mlar) Ktphaneden 1N4001, RES, CELL, ALTERNATOR elemanlar#n# a #r#n#z. *ekil 2.17deki devreyi kurunuz. Dzenleme modundayken alternatrn genli ini 12V, frekans#n# 100Hz olarak ayarlay#n#z.
&ekil 2.17: ngerilimli seri k)rp)c) devresi
Yine dzenleme modundayken DC gerilim kayna #n#n semboln E, gerilim de erini 5V olarak ayarlay#n#z. 5V zerine sol t#klay#n#z. A#lan Edit Component Value penceresinden Style butonunu aktif hale getiriniz * ekil 2.18deki dzenlemeyi yap#n#z. Yaz#n#n boyutu byyecektir (Edit Component Value Style penceresinden istedi iniz eleman#n stil ayarlar#n# yapabilirsiniz. ). Direncin de erini 1K1 yap#n#z.
50
&ekil 2.18: Eleman de*erlerinin stil ayarlar)n)n yap)lmas)
Devrenizi al#$t#r#n#z. Devrenizin giri$-#k#$ sinyallerini osilaskoptan gzlemleyiniz. (*ekil 2.19)
Seri k#rp#c# devrelerde #k#$ sinyali devreye ba lanan DC gerilim kayna #n#n ve diyodun de erine ve ynne ba l# olarak de i$ir.
51

LME SORULARI
1. Devredeki ak#m yollar#n# grmek iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) System Set Animation Options Show Voltage& Current on Probes? B) System Set Animation Options Show Logic State of Pins? C) System Set Animation Options Show Wire Voltage by Colour? D) System Set Animation Options Show Wire Current with Arrows? 2. A$a #daki seeneklerden hangisi tasar#m alan#nda bulunan bir eleman# silmek iin kullan#lmaz? A) Eleman seili hale getirilir. Klavyeden Delete tu$una bas#l#r. B) Eleman seili hale getirilir. Klavyeden Enter tu$una bas#l#r. C) Eleman seili hale getirilir. Edit Toolbar ara ubu u zerinde bulunan Delete All Tagged Objects Butonuna bas#l#r. D) Elaman#n zerine farenin sa tu$uyla ift t#klan#r. 3. A$a #da verilen cihazlardan hangisi analog test cihaz# de ildir? A) Pattern Jeneratr B) Sinyal Jeneratr C) Osilaskop D) DC Voltmetre
4. ENERATORS malzeme kutusunda bulunan SINE jeneratr hangi amala kullan#l#r? A) Devrenin giri$ine pals vermek iin kullan#l#r. B) Devrenin giri$ine istedi imiz frekansta tetikleme sinyali vermek iin kullan#l#r. C) Devrenin giri$ine sabit genlikte DC sinyal vermek iin kullan#l#r. D) Devrenin giri$ine istenen genlik ve frekansta AC sinyal vermek iin kullan#l#r. 5. A$a #da verilen seeneklerden hangisi ISIS program#nda kullan#lan sinyal jeneratrnn zelliklerinden de ildir? A) Sinsoidal, testere di$i, gen dalga ve kare dalga sinyal retir. B) Genlik ve frekans modlasyonu giri$leri vard#r. C) #k#$ sinyali frekans# 0-20MHz aral# #ndad#r. D) #k#$ sinyal genli i 0-12V aral# #ndad#r. 52
6. Gadgets ara ubu unda yer alan butonu aktif hale getirildi inde a#lan malzeme kutusunda a$a #daki malzemelerden hangisi yer almaz? A) Sinyal jeneratr B) Pattern Jeneratr C) Alternatr D) Virtual terminal 7. Tasar#m alan#nda bulunan bir eleman de erinin sitil ayarlar#n# yapmak iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) B) C) D) De erin zerine sol t#klan#rEdit Component ValueStyle Eleman#n zerine sol t#klan#rEdit Component ValueStyle . Eleman#n zerine sol t#klan#rEdit Component ValueStyle . De erin zerine sol t#klan#rEdit Component ValueStyle
8. Tasar#m alan#nda olu$turulan blo u ta$#mak iin a$a #daki butonlardan hangisi kullan#l#r? A) B) C) D)
9.
( GROUND ) eleman# a$a #daki malzeme kutular#ndan hangisinin iinde yer al#r? A) B) C) D)
10. Ktphaneden RES eleman#n# malzeme kutusuna a #rmak iin a$a #daki i$levlerden hangisi yap#l#r? A) B) C) D) ACT'VERES DEVICERES ANALOGRES RESISTORSRES
DE#ERLEND RME
53

AMA
Uygun ortam sa land# #nda basit elektrik kanunlar#n#n ispatland# # devreleri, transistorl ve op-ampl# devreleri tasarlayarak, al#$malar#na ait sonular# de erlendirebileceksiniz.
ARA&TIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapman#z gereken ncelikli ara$t#rmalar $unlard#r: Ohm kanunlar#n# ve kir$of kanunlar#n# ara$t#r#n#z. Transistr e$itlerini ve al#$ma prensiplerini ara$t#r#n#z. Op-ampl# devrelerin e$itlerini ve al#$ma prensiplerini ara$t#r#n#z.
3. ANALOG DEVRE UYGULAMALARI

3.1. Ohm ve Kir,of Kanunlar)n)n Is)s Program) ile spatlanmas)
Elektrik-Elektronik devrelerinin kavranmas#nda son derece nemli olan ohm kanunu, Kir$of ak#m ve gerilim kanunlar#n# ISIS simlasyon program#n# kullanarak yapabiliriz. ISIS simlasyon program#nda malzemelerin de erlerini kolayl#kla de i$tirebildi imiz iin bu deneyleri ok geni$ de erler aral# #nda tekrarlamak ve bylece konular# tam manas#yla kavramak mmkndr. Bir elektrik devresinde ak#m,voltaj ve diren aras#nda bir ba lant# mevcuttur. Bu ba lant#y# veren kanuna Ohm Kanunu ad# verilir. Kir$of Ak#m, kanununa gre bir elektrik devresinde bir noktaya giri$ yapan ak#mlar#n toplam# o noktadan #kan ak#mlar#n toplam#na e$ittir. Kir$of Gerilim, kanununa gre bir elektrik devresinde seri ba l# direnlere d$en gerilimlerin toplam# devreye uygulanan gerilime e$ittir.
3.1.1. Ohm Kanunu Deneyinin Yap)lmas)

,lem Ad)mlar) *ekil 3.1de grlen devreyi kurunuz. Bataryan#n de erini 10V, direncin de erini 61 olarak ayarlay#n#z.
54
Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z. Ampermetre ve voltmetredeki de erleri okuyarak bir yere kaydediniz. Diren de eri 6 1 olarak sabit iken, devreye uygulanan gerilimi 9V olarak tan#mlay#n#z. Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z. Ampermetre ve voltmetredeki de erleri okuyarak bir yere kaydediniz. Bataryan#n de erini 10Vda sabit tutarak devredeki direnci 81 olarak tan#mlay#n#z. Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z. Ampermetre ve voltmetredeki de erleri okuyarak bir yere kaydediniz. Kaydetti iniz de erlere bakarak devreye uygulanan gerilimle devreye ba lanan direncin de erlerine ba l# olarak ak#m#n nas#l de i$ti ini gzlemleyiniz.
&ekil 3.1: Ohm kanunu deneyi
3.1.2. Kir,of Ak)m Kanunu Deneyinin Yap)lmas)

,lem Ad)mlar) *ekil 3.2de verilen devreyi kurunuz. Bataryan#n de erini 10V, Direnlerin de erini 51, 61, 71, 81, olarak tan#mlay#n#z. Devrenizi al#$t#r#n#z. Ampermetreden okudu unuz de erleri bir yere kaydediniz. Bataryan#n de erini 15V olarak tan#mlay#n#z. Devrenizi al#$t#r#n#z. Ampermetreden okudu unuz de erleri bir yere kaydediniz. Bataryan#n de eri 10Vda iken diren de erlerini 1K1, 3K1, 5K1 ve 7K1 olarak tan#mlay#n#z.
&ekil 3.2: Kir,of ak)m kanunu deneyi
55
Devrenizi al#$t#r#n#z. Ampermetreden okudu unuz de erleri bir yere kaydediniz. Kaydetti iniz de erlere bakarak devreye uygulanan gerilimle devreye ba lanan direncin de erlerine ba l# olarak ak#m#n nas#l de i$ti ini gzlemleyiniz.
3.1.3. Kir,of Gerilim Kanunu Deneyinin Yap)lmas)

,lem Ad)mlar) Tasar#m alan#nda *ekil 3.3te verilen devreyi kurunuz. Bataryan#n de erini 30V, Direnlerin de erini 101, 201, 251, olarak tan#mlay#n#z.
&ekil 3.3: Kir,of gerilim kanunu deneyi
Devrenizi al#$t#r#n#z. Voltmetrelerden okudu unuz de erleri bir yere kaydediniz. Bataryan#n de erini 40V olarak tan#mlay#n#z. Devrenizi al#$t#r#n#z. Voltmetrelerden okudu unuz de erleri bir yere kaydediniz. Bataryan#n de eri 30Vda iken diren de erlerini 5K1, 10K1, ve 15K1 olarak tan#mlay#n#z. Devrenizi al#$t#r#n#z. Voltmetrelerden okudu unuz de erleri bir yere kaydediniz. Kaydetti iniz de erlere bakarak seri ba l# farkl# de erlerdeki direnlerin devreye uygulanan gerilimi nas#l payla$t#klar#n# gzlemleyiniz.
3.2. Transistrl Devre Tasar)m) ve Analizi

Transistr en basit $ekliyle kk bir ak#mla daha byk bir ak#m#n kontrol edilmesini sa layan yar# iletken bir elemand#r. Bu sayede ykseltme ve kontrol i$lemleri yap#labilmektedir. 56
3.2.1. NPN Tipi Transistrle Yap)lan Emiteri Ortak Ykselte Devresi Tasarlanmas)
,lem Ad)mlar) *ekil 3.4teki devreyi kurunuz. Devreyi al#$t#r#n#z.
&ekil 3.4: Emiteri ortak transistorl ykselte devresi
Sinyal jeneratr npanelini *ekil 3.5teki gibi ayarlay#n#z.
&ekil 3.5: Sinyal jeneratrnn npanel grnts
Osilaskop ayarlar#n# * ekil 3.6daki gibi ayarlay#n#z.
57
Osilaskop ekran# gzlemleyiniz. ( stteki sinyal giri$ sinyalidir, alttaki sinyal ise #k#$ sinyalidir. ) Osilaskop ekran#nda da grld gibi giri$teki sinyal #k#$ta ykseltilmi$tir. Devredeki diren de erlerini de i$tirerek osilaskoptaki dalga $ekillerini gzlemleyiniz.
3.3. Opampl) Devre Tasar)m) ve Analizini Yaparak Sonular)n De*erlendirilmesi

3.3.1. Opampl) Alak Geiren Filtre Devresinin Tasar)m Alan)nda Grafi*inin Olu,turulmas) (Frekans Responsu-BGF)
,lem Ad)mlar) *ekil 3.7deki devreyi kurunuz. ( Generator ) butonuna t#klay#n#z. Gadgets ara ubu unda bulunan A#lan sinyal e$itleri aras#ndan SINE sinyalini seiniz. SINE sinyalinin devre ba lant#s#n# yap#n#z. ( Instant edit mode) Dzenleme moduna giriniz. SINE zerine sol t#klay#n#z. 'smini Vg olarak de i$tiriniz. Amplitude de erini 10V ve Frekans#n# 1MHz olarak ayarlay#n#z. #k#$ta bulunan #k#$ probunu ise Gadgets ara ubu unda bulunan (Voltage Probe) d mesi ile olu$turunuz. Dzenleme moduna giriniz ve ismini Vo olarak de i$tiriniz.
&ekil 3.7: Alak geiren filtre devresi
Gadgets ara ubu u zerinde bulunan ( Simulation Graph ) d mesine t#klay#n#z. A#lan malzeme kutusundan FREQUENCY grafik e$idini seiniz. Fare imlecini tasar#m alan#na gtrnz. Grafi i olu$turmay# d$nd nz yere sol t#klay#n#z ve sol tu$a bas#l# tutarak bir dikdrtgen 58
olu$turunuz. Biti$ noktas#na geldi inizde sol tu$u b#rak#n#z. 'i bo$ olan bir grafik eleman# tasar#m alan#n#zda olu$acakt#r ( *ekil 3.8 ).
&ekil 3.8: Frekans Responsu grafi*i olu,turmaya ba,lama
GraphAdd Trace seeneklerini al#$t#r#n#z. A#lan Add Phasor Trace penceresinden Probe 1 a$a #ya a#l#r kutudan Vgyi seiniz ve OK butonuna bas#n#z (*ekil 3.9). Tekrar GraphAdd Trace seeneklerini al#$t#r#n#z. Yine Probe 1 a$a #ya a#l#r kutudan Voyu seiniz ve OK butonuna bas#n#z.
&ekil 3.9: Add phasor trace penceresi
Bu i$lemleri yaparak grafi imizde gstermek istedi imiz sinyalleri belirlemi$ olduk. Grafi imizin y eksenini olu$turmu$ olduk (*ekil 3.10).
&ekil 3.10: Grafikte y ekseninin olu,turulmas)
59
Grafi in sinyalleri gstermesi iin GraphSimulate Graph seeneklerini al#$t#r#n#z. Grafik * ekil 3.11deki gibi olacakt#r. Bu grafikte de frekans responsu grlmez.
&ekil 3.11: Frekans responsu grafi*i olu,turuluyor
Frekans Responsunu grebilmek iin Graph Edit Graph seeneklerini al#$t#r#n#z. * ekil 3.12de gsterildi i gibi dzenlemeleri yap#n#z. OK butonuna basarak i$leminizi onaylay#n#z.
&ekil 3.12: Edit transient graph penceresi
Graph Simulate Graph seeneklerini al#$t#r#n#z. Bylece frekans responsu grafi ini olu$turmu$ oldunuz ( *ekil 3.13).
&ekil 3.13: Frekans responsu grafi*i
Templatte Set Graph Colours seeneklerini al#$t#rarak grafi iniz ile ilgili renk ayarlar#n#z# kendiniz yapabilirsiniz. 60
Graph Frequency Response seeneklerini al#$t#rarak grafi i zoomlay#n#z. Pencerenin alt#ndaki ara d melerini kullanarak grafi in grntsn istedi iniz gibi ayarlayabilirsiniz.
61

LME SORULARI
1. Osilaskop ile lm yap#lan bir devreyi al#$t#rd# #n#zda osilaskop npaneli ekrana gelmiyorsa a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Debug VSM Ossillocope B) Source VSM Ossillocope C) System VSM Ossillocope D) Tools VSM Ossillocope ( Generatr ) butonu aktif hale getirildi inde a#lan malzeme kutusunda a$a #daki 2. elemanlardan hangisi bulunmaz? A) CELL B) PULSE C) DCLOCK D) DSTATE
3. Edit Component penceresindeki Component Reference kutusunun yan#ndaki Hidden kutusu onaylan#rsa a$a #daki i$lemlerden hangisi gerekle$mi$ olur? A) Eleman#n de eri tasar#m alan#nda grnmez. B) Eleman#n ismi tasar#m alan#nda grnmez. C) Eleman#n modeli tipi tasar#m alan#nda grnmez. D) Elaman#n kendisi tasar#m alan#nda grnmez. 4. Tasar#m alan#nda frekans responsu olu$turmak kullan#l#r? A) B) C) iin a$a #daki butonlardan hangisi
D)
5. GraphAdd Trace seenekleri a$a #daki i$levlerden hangisini gerekle$tirir? A) Tasar#m alan#nda olu$turulan grafi in simlasyon i$lemini yeniler. B) Tasar#m alan#nda olu$turulan grafi in kontroln yapar. C) Tasar#m alan#nda olu$turulan grafi e izleme noktas# veya noktalar# ekler. D) Tasar#m alan#nda bulunan grafi in zamana ba l# olarak matematiksel verilerini bir dosya olarak kaydeder. 62
6. A$a #daki seeneklerden hangisi tasar#m alan#nda bulunan grafik ile ilgili renk ayarlar#n# yapmak iin kullan#l#r? A) Graph Edit Graph B) Graph Simulate Graph C) Template Set Design Defaults D) Template Set Graph Colours 7. GraphFrequency Response seenekleri a$a #daki i$levlerden hangisini gerekle$tirir? A) Tasar#m alan#ndaki grafikle ilgili bilgiler veren bir pencere a#l#r. B) Tasar#m alan#ndaki grafi i zoomlar. C) DC i$lem noktas#n# hesaplar. D) Tasar#m alan#ndaki devrede de i$iklik yap#lm#$sa ve bu de i$iklik grafi i etkiliyorsa bu seenek kullan#larak grafik tekrar olu$turulur. 8. Yn ara ubu unda yer alan yandaki simgenin ( A) Seilen eleman# 90 sa a evirir. B) Eleman#n yatayda yans#mas#n# al#r. C) Eleman#n dikeyde yans#mas#n# al#r. D) Seilen eleman# 90 sola evirir. ) i$levi nedir?
DE#ERLEND RME
63

AMA
Uygun ortam sa land# #nda dijital test cihazlar#n# ve devre elemanlar#n# tan#yarak, devre iine yerle$imini yapabileceksiniz.
ARA&TIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapman#z gereken ncelikli ara$t#rmalar $unlard#r: Bir dijital elektronik laboratuvar#nda bulunan cihazlar#n ve test ayg#tlar#n#n isimlerini ve al#$ma prensiplerini ara$t#r#n#z. Dijital devre elemanlar#n#n isimlerini ve al#$ma prensiplerini ara$t#r#n#z.
4. D J TAL DEVRELERLE ALI&MAK

Bu blmde dijital test ayg#tlar#n#n tan#t#lmas# ve kullan#m#n#n a#klanmas#, dijital devre elemanlar#n#n yerle$tirilmesi, ba lant# iletkenlerinin izilmesi, dijital devreye test ayg#tlar#n#n ba lanmas# ve dijital devrenin al#$t#r#lmas# konular# uygulamal# olarak a#klanacakt#r.
4.1. Dijital Test Ayg)tlar)n)n Tan)t)lmas) ve Kullan)lmas)n)n A)klanmas)

4.1.1. Pattern Jeneratr
VSM Pattern Jeneratr; analog sinyal jeneratrnn dijitalidir. Jeneratrnn 1KBa kadar haf#za deste i vard#r ve 8 Bitliktir. VSM Pattern
&ekil 4.1: Pattern jeneratr
64
4.1.1.1. ISIS Program)nda Pattern Jeneratrnn Kullan)lmas) ,lem Ad)mlar) Virtual Instruments d mesini kullanarak, kullan#c# ktphanesinde isimleri listelenen VSM cihazlar# iinden pattern jeneratr zerine t#klay#n#z. Tasar#m alan#na Pattern jeneratrn yerle$tirmek istedi iniz yere farenin sol tu$uyla bir kere t#klay#n#z. Pattern jeneratrn tasar#m alan#na yerle$tirmi$ oldunuz. *ema zerinde pattern jeneratr ile ilgili gerekli ba lant#lar# yap#n#z. Play butonuna t#klayarak devrenizi al#$t#r#n#z.
4.1.2. Lojik Analizr

Dijital devrelerdeki lojik sinyallerin durumunu diyagram $eklinde gsterir. A1, A2, A8 ular# lojik devrede durumunu grmek istedi iniz noktalara ba lan#r.
&ekil 4.2: Lojik analizr
4.1.2.1. ISIS Program)nda Lojik Analizrn Kullan)lmas) ,lem Ad)mlar) Virtual Instruments d mesini kullanarak, kullan#c# ktphanesinde isimleri listelenen VSM Cihazlar# iinden Logic Analyser zerine t#klay#n#z. Tasar#m alan#na Lojik Analizr yerle$tirmek istedi iniz yere farenin sol tu$uyla bir kere t#klay#n#z. Lojik Analizr tasar#m alan#na yerle$tirmi$ oldunuz. *ema zerinde Lojik Analizr ile ilgili gerekli ba lant#lar# yap#n#z. Play butonuna basarak simlasyonu ba$lat#n#z. Sinyalleri grntleyebilmek iin Trigger Mode d mesine basarak Armed ledinin yanmas#n# sa lay#n#z. Sinyallerinizi daha iyi grntleyebilmek iin resulation ve zoom d melerini ayarlay#n#z.
65
4.1.3. Lojik Frekans Say)c) (Counter Timer )

Lojik frekans say#c#, CLK giri$ine ba lanan hattaki lojik sinyalin de i$im say#s#n# ler. lt de eri ekran#nda dijital olarak gsterir. Lojik frekans say#c# zerinde bulunan CE giri$i; Frekans say#c#m#z#n aktif etme pinidir. RST giri$i ise say#c#m#z# resetleme pinidir.
&ekil 4.3: Lojik frekans say)c)
4.1.3.1. ISIS Program)nda Lojik Frekans Say)c)n)n Kullan)lmas) ,lem Ad)mlar) Virtual Instruments d mesini kullanarak, kullan#c# ktphanesinde isimleri listelenen VSM cihazlar# iinden Counter Timer zerine t#klay#n#z. Tasar#m alan#na Counter Timer# yerle$tirmek istedi iniz yere farenin sol tu$uyla bir kere t#klay#n#z. Lojik frekans say#c#y# tasar#m alan#na yerle$tirmi$ oldunuz. *ema zerinde frekans say#c# ile ilgili gerekli ba lant#lar# yap#n#z. Play butonuna t#klayarak devrenizi al#$t#r#n#z.
4.1.4. Clock reteci

Lojik devreler iin istenen frekansta ve genlikte kare dalga sinyal retmek iin kullan#l#r. Clock reteci zerinde tek bir #k#$ vard#r ve bu #k#$ kare dalga sinyalin uygulanaca # yere ba lan#r.
&ekil 4.4: Clock reteci
4.1.4.1. ISIS Program)nda Clock retecinin Kullan)lmas) ,lem Ad)mlar) Active ktphanesinden Clock retecini Devices kutusuna a #r#n#z. Device kutusunda yer alan Clock zerine t#klay#n#z. Tasar#m alan#na Clock retecini yerle$tirmek istedi iniz yere farenin sol tu$uyla bir kere t#klay#n#z. reteci tasar#m alan#na yerle$tirmi$ oldunuz. Dzenleme modundayken retecin frekans#n# ayarlay#n#z. 66
*ema zerinde Clock retecini ile ilgili gerekli ba lant#lar# yap#n#z. Play butonuna t#klayarak devrenizi al#$t#r#n#z.
4.1.5. Virtual Terminal ( VTerm )

Virtual terminal, seri ileti$im arabirimidir. Seri data retebilir ve alabilir, ald# # datay# istenen formatta gsterebilir. Bu datalar ASCII kod format#na uygun biimde olmal#d#r. Virtual terminal zerinde yer alan TXD pini zerinden lojik sinyali seri olarak vermekte, RXD pinine uygulanan seri sinyali ise ASCII kod yap#s#na gre karakter biimine dn$trmektedir.
&ekil 4.5: VTerm
4.1.5.1. ISIS Program)nda Virtual Terminalin ( Vterm ) Kullan)lmas) ,lem Ad)mlar) Virtual Instruments d mesini kullanarak, kullan#c# ktphanesinde isimleri listelenen VSM cihazlar# iinden Virtual Terminal zerine t#klay#n#z. Tasar#m alan#na Virtual Terminal# yerle$tirmek istedi iniz yere farenin sol tu$uyla bir kere t#klay#n#z. Virtual Terminal# tasar#m alan#na yerle$tirmi$ oldunuz. *ema zerinde Virtual Terminal ile ilgili gerekli ba lant#lar# yap#n#z. Play butonuna t#klayarak devrenizi al#$t#r#n#z.
4.1.6. COMP M (Serial Port Model)

Bir PC seri port ( UART) modelidir. PC seri portunun sahip oldu u btn zelliklere sahiptir ve fiziksel olarak simle edilebilir. Bu companenette baund h#z#, data biti, parity biti, stop biti ve COM numaras# vb. gibi zellikler ayarlanabilir.
67
&ekil 4.6: Comp)m
4.1.7. Lojik Prob & Byk Lojik Prob ( Logicprobe )

Bu eleman lojik devrelerde kullan#l#r. Ba land# # noktan#n lojik seviyesini gsterir. LGICPROBE ve LOG'CPROBE ( BIG ) olmak zere iki e$idi vard#r. Aralar#nda yaln#zca boyut fark# vard#r. Kullan#m ve i$lev bak#m#ndan aralar#nda fark yoktur.
&ekil 4.7: Tasar)m alan)na a*r)lan lojik prob ,ekli
&ekil 4.8: Simlasyon esnas)nda lojik prob ,ekli (lojik 1ve lojik 0 konumunda)
4.1.8. Lojik State ( LOG CSTATE )

Bu eleman lojik devrelerde kullan#l#r ve ba land#klar# noktaya lojik sinyal uygular. Farenin sol tu$uyla zerine t#klan#rsa konum de i$tirir ve tekrar t#klayana kadar ayn# konumda kal#r.
&ekil 4.9: Lojik statenin ald)*) iki farkl) konum
4.1.9. Lojik Toogle ( LOG CTOGGLE )

LOG'CSTATE ile ayn#d#r. Tek fark# fare imleciyle zerine sol t#kland# #nda lojik 1 seviyesine gelir sol tu$ b#rak#l#nca lojik 0 seviyesine geri dner.
&ekil 4.10: LOGICTOGGLEnin ald)*) iki farkl) konum
68
4.2. Tasar)m Alan)na Dijital Devre Elemanlar)n)n Yerle,tirilmesi

4.2.1. Tasar)m Alan)na Dijital Elemanlar)n Yerle,tirilmesi
,lem Ad)mlar) ISIS elemanlar ktphanesini a#n#z. Libraries k#sm#ndan 74STD ktphanesini bulunuz. Farenin sol tu$uyla bir kere t#klay#n#z. 74STD Ktphanesi a#lacakt#r. A#lan 74STD ktphanesi iinden 7400, 7432 elemanlar#n# a #r#n#z. Tekrar libraries k#sm#na dnnz. Active ktphanesinden, LOGIGSTATE ve LOGICPROBU (BIG) elemanlar#n# a #r#n#z. a #r#n#z. Pick Devices penceresini kapat#n#z. Devices blmmden ktphaneden a #rd# #n#z elemanlar# tasar#m alan#na *ekil 4.11deki gibi yerle$tiriniz.
&ekil 4.11: Elemanlar)n tasar)m alan)na yerle,tirilmesi
4.3. Ba*lant) letkenlerinin izilmesi

4.3.1. Tasar)m Alan)nda Bulunan Elemanlar Aras)nda Ba*lant) letkenlerinin izilmesi
,lem Ad)mlar) *ekil 4.11deki elemanlar aras#nda ba lant# olu$turmak iin (Component) d mesini aktif hale getirin. Fare imlecini ba lant# yapmak istedi iniz eleman#n pini zerine gtrnz. Gstergenin ucunda x i$areti olu$unca bir kere sol tu$a t#klay#n#z ve b#rak#n#z. Ba lant# yapaca #n#z di er eleman#n pini zerine gidiniz. Pin zerinde x i$areti olu$unca bir kere sol t#klay#n#z ve b#rak#n#z. Bylece iki eleman aras#nda ba lant# olu$turmu$ oldunuz. Ayn# yntemi uygulayarak *ekil 4.12deki gibi di er elemanlar#n ba lant#lar#n# yap#n#z. Play butonuna bas#n#z ve devrenizi al#$t#r#n#z.
69
Farenin sol tu$unu kullanarak LOGIGSTATE elemanlar#n konumlar#n# lojik 1 ve lojik 0 olarak de i$tiriniz. Her de i$imden sonra devrenizin lojik #k#$#n# gzlemleyiniz.
&ekil 4.12: Ba*lant) iletkenlerinin izilmesi
4.3.2. Ba*lant) Terminali Uygulamas)

,lem Ad)mlar) Ktphaneden AND, NOT, OR, LOGICSTATE elemanlar#n# a #r#n#z. 74HC86, LOGIGPROBE ve
(Inter-sheet) terminal ara Gadgets ara ubu unda bulunan d mesine bas#n#z ve malzeme kutusuna gelen terminal ular#ndan DEFULTu seiniz. *ekil 4.13te verilen devreyi kurunuz ( terminal ular#n#n devreye ba lant#s# iki pinin birbirine ba lant#s# gibidir.). (Instant edit mode ) dzenleme moduna geiniz. Tasar#m alan#nda en stteki Logigstate zerine sol t#klay#n#z. A#lan dzenleme penceresinden Component Reference yaz#s#n#n yan#ndaki alana A yaz#n#z. OK butonuna basarak yapt# #n#z i$lemi onaylay#n#z. Bylece Logigstateyi A olarak adland#r#n#z. Ayn# yntemle di er lojik giri$leri B ve C olarak adland#r#n#z.
&ekil 4.13: Tam )kar)c) devresi
70
Lojik probun zerine sol t#klay#n#z. A#lan dzenleme penceresinde Component Reference yaz#s#n#n yan#ndaki alana BO, Component Value yaz#s#n#n yan#ndaki alana Bor #k#$# yaz#n#z. OK butonuna basarak yapt# #n#z i$lemi onaylay#n#z. Ayn# yntemle di er probun semboln D, de erini fark olarak isimlendiriniz. Dzenleme modundayken ismi A olan logicstate #k#$#na ba l# bulunan giri$ terminalinin zerine farenin sol tu$uyla t#klay#n#z. A#lan Edit Terminal Label penceresinde bulunan String kutusuna TA yaz#n#z. konumunu * ekil 4.14teki gibi dzenledikten sonra OK butonuna basarak pencereyi kapat#n#z. Bylece terminalinizi isimlendirmi$ oldunuz. Ayn# yntemi kullanarak di er terminalleri de isimlendiriniz. (Aralar#nda ba lant# olan terminallere ayn# isimleri vermelisiniz.)
71
Yine dzenleme modundayken TA isminin zerine sol t#klay#n#z. A#lan Edit Terminal Label penceresi zerinde bulunan Style butonuna sol t#klay#n#z. A#lan pencereden Fallow Global? seene inin onay#n# kald#r#n#z. Height kutusu aktif hale gelecektir. Bu kutudan yaz#n#n yksekli ini 0.2in olarak ayarlay#n#z. OK butonuna basarak i$leminizi onaylay#n#z ( * ekil 4.15). Tasar#m alan#na bakt# #n#zda TA yaz#s#n#n boyutunun bym$ oldu unu greceksiniz. Ayn# pencereyi kullanarak yaz#n#n rengini, yaz# tipini, kal#nl# #n#, vb. zelliklerini de i$tirebilirsiniz.
&ekil 4.14: Terminal ular)n)n isimlendirilmesi
Ayn# yntemi kullanarak di er terminallerin de isimlerinin boyutlar#n# bytnz.
72
&ekil 4.15: Terminal isimlerinin stil ayarlar)n)n yap)lmas)
Devrenizi al#$t#r#n#z. Devrenin giri$lerine Tablo 4.1de verilen lojik durumlar# s#ras#yla uygulay#n#z. Devrenin lojik #k#$lar#n# gzlemleyiniz. C A B D BO 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 1 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 1 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 1
Tablo 4.1: Tam )kar)c)n)n do*ruluk tablosu
Ba lant# terminalleri kopmlex devrelerde elemanlar aras# ba lant#y# olu$turmak iin kullan#l#r. Devrenin daha sade grnmesini sa lar.
4.3.3. oklu Yol ( Bus ) Uygulamas)

,lem Ad)mlar) AND, OR, NOT, 74136, LOGIGPROBE (BIG) ve LOGICSTATE elemanlar#n# tasar#m alan#na a #r#n#z. *ekil 4.16da gsterildi i gibi elemanlar# tasar#m alan#na yerle$tiriniz. 73
&ekil 4.16: Elemanlar)n tasar)m alan)na yerle,tirilmesi
Main Modes ara ubu unda bulunan (Bus) butonunu aktif hale getiriniz. *ekil 4.17de gsterildi i gibi tasar#m alan#nda oklu yol olu$turunuz. oklu yol ile ba lant#s# yap#lacak btn pinleri * ekil 4.17de grld gibi yap#n#z. (Elemanlar#n oklu yol ile ba lant#s#n#n yap#lmas# iki pinin birbirine ba lant#s# gibidir.) d mesini aktif hale Main Modes ara ubu u zerinde bulunan getiriniz. Fare imlecini pin ile oklu yol aras#nda kalan hatt#n zerine gtrnz. Fare imleci ucunda x $ekli olu$unca sol t#klay#n#z. Kar$#n#za gelen Edit Wire Label penceresinden String yaz#s#n#n yan#ndaki kutu ierisine hatt#n ismini yaz#n#z ve OK butonuna basarak i$leminizi onaylay#n#z. Hatta verdi iniz ismin yksekli ini 0.2in olarak de i$tiriniz ( Uygulama 23e bak#n#z.). Ayn# yntemi kullanarak btn hatlar# isimlendiriniz (Aralar#nda ba lant# olan hatlara ayn# isimleri vermelisiniz.).
&ekil 4.17: oklu yol kullan)larak yap)lm), lojik diyagram
Devrenizi al#$t#r#n#z. Devrenizin giri$lerinde kullan#lan lojik sinyallerin de i$tirerek devrenizin #k#$ konumunu gzlemleyiniz. 74
konumlar#n#
4.4. Dijital Devreye Test Ayg)tlar)n)n Ba*lanmas)

4.4.1. Lojik Analizrden D Tipi Flip_Flopun )k), Sinyallerinin ncelenmesi
,lem Ad)mlar) *ekil 4.18deki devreyi kurunuz. D/FFun D giri$ine uygulanan bilgi sinyalini tasar#m alan#na a #rmak iin Gadgets ara ubu unda bulunan (Generatr) d mesine t#klay#n#z ve a#lan sinyal e$itlerinden DCLOCK sinyalini seiniz.
&ekil 4.18: D tipi flip- flop
DCLOCK sinyalini *ekil 4.19daki gibi dzenleyiniz.
&ekil 4.19: DCLOCK sinyali dzenleme penceresi
75
Clock retecinin frekans#n# 1KHz olarak ayarlay#n#z. Devrenizi al#$t#r#n#z. *ekil 4.20de verilen VSM Lojik Analyser ekran grnts kar$#n#za gelecektir. Lojik analizr ekran# devreyi ilk al#$t#rd# #n#zda bo$tur. Trigger butonuna basarak sinyalleri gstermesini sa lay#n#z. Sinyalin grnt olarak geni$li ini ayarlamak iin Zoom d mesini sa asola eviriniz. Sinyalin zaman aral# #n# ayarlamak iin Resolution d mesini sa a-sola eviriniz (Bu i$lemden sonra tekrar Trigger d mesine basmal#s#n#z.).
&ekil 4.20: VSM logic analyser ekran grnts
4.4.2. Frekansmetre Uygulamas)

,lem Ad)mlar) Ktphaneden Clock eleman#n# a #r#n#z. ( Virtual Instruments) d mesini kullanarak COUNTER TIMER eleman#n# tasar#m alan#na a #r#n#z. *ekil 4.21deki devreyi kurunuz.
&ekil 4.21: Frekansmetre uygulama devresi
Clock retecinin frekans#n# 100Hz olarak ayarlay#n#z. Frekansmetreyi *ekil 4.22deki gibi ayarlay#n#z. 76
&ekil 4.22: Frekansmetrenin dzenleme penceresi
Devrenizi al#$t#r#n#z. Frekansmetrenin ekran#ndan clock retecinin frekans# grlecektir.
4.4.3. Yar)m Toplay)c) Devresinin Yap)m)

,lem Ad)mlar) Ktphaneden AND, 74136 ve LED-RED elemanlar#n# a #r#n#z. (Generator) d mesini t#klay#n#z. Gadgets ara ubu unda bulunan A#lan sinyal e$itlerinden DPATTERN sinyal e$idini seiniz. *ekil 4.23teki devreyi kurunuz.
&ekil 4.23: EXOR ve and kap)l) yar)m toplay)c) devresi
Dzenleme modundayken DPATTERN sinyallerini * ekil 4.24deki gibi ayarlay#n#z. Yine dzenleme modundayken terminal ular#n# isimlendiriniz. (Uygulama 23e bak#n#z.)
77
&ekil 4.24: DPATTERN sinyallerinin dzenlenmesi
Devrenizi al#$t#r#n#z. #k#$ ledlerini gzlemleyiniz. DPATTERN elemanlar# dijital devrelerin giri$lerine lojik sinyaller vermek iin kullan#l#r. DPATTERN sinyalinin dzenleme penceresinde Pulse width ( Secs ) seene i ile devreye verilecek 1 bitlik lojik sinyalin (palsin) geni$li i saniye olarak ayarlan#r. Specific pulse train seene i ile de devreye verilecek lojik sinyallerin (palslerin) s#ras#n# kullan#c# kendisi belirleyebilir.
4.4.4. NE 555 Entegresi ile Yap)lan Tek Kararl) Multivibratr Devresi

,lem Ad)mlar) *ekil 4.25teki devreyi kurunuz. Clock sinyalinin frekans#n# 50Hz olarak ayarlay#n#z.
78
&ekil 4.25: NE 555 entegresi ile yap)lan tek kararl) multivibratr devresi
Clock sinyalini ve multivibratrn #k#$ sinyalini Osilaskopta gzlemleyiniz (stteki sinyal multivibratrn #k#$ sinyalini, alttaki sinyal Clock palsini gstermektedir.).
&ekil 4.26: Osilaskop ekran)
5K1 diren 5Fl#k kondansatr zamanlama elemanlar#d#r. 555li multivibratr devrelerinde bu direncin de eri 1M1 ve kondansatrn de eri 100F gibi byk de erde seilir. Biz multivibratrn konum de i$imini osilaskoptan daha iyi gzlemleyebilmek iin d$k de erli diren ve d$k kapasiteli kondansatr setik. Siz de zamanlama elemanlar#n#n de erlerini de i$tirerek multivibratrn #k#$#n# gzlemleyiniz. Tek karal# multivibratrler, giri$lerine tetikleme sinyali uyguland# #nda konup de i$tirip zamanlama elemanlar#n#n belirledikleri srece bu konumda kalan, sre sonunda tekrar ilk konumuna dnen devrelerdir.
79
4.4.5. PIC 16F877 ile Seri LCD Displayin Kontrolnn Yap)lmas)

,lem Ad)mlar) FileLoad Design seeneklerini al#$t#r#n#z. SAMPLES\ Milford Serial LCD Demo\ RS232LCD dosyas#n# tasar#m alan#na a #r#n#z. *ekil 4.27deki devre tasar#m alan#nda grlecektir.
&ekil 4.27: PIC ile LCD kontrol
Play butonuna basarak devreyi al#$t#r#n#z. VTerm Cihaz#n#n simlasyon penceresi kar$#n#za gelecektir (*ekil 4.28).
&ekil 4.28: VTerm ekran)
LCDnin ekran#nda gsterilen Milford LCD Demo yaz#s# #k#p, kursr 2. sat#ra indikten sonra yan#p snmeye ba$lad#ktan sonra Virtual terminal penceresi kullan#larak klavyeden yaz#lan yaz#lar LCD ekran#nda grnecektir. Bu devrede VTerm cihaz#, PICe seri veri gndermektedir. PICde bu seri verilerin kodunu zerek LCD ekran#nda gstermektedir.
80

LME SORULARI
1. A$a #daki cihazlardan hangisi dijital sinyallerin durumunu diyagram $eklinde gsterir? A) Pattern Jeneratr B) Lojik Analizr C) Virtual Terminal D) COMPIM 2. A$a #daki cihazlardan hangisi seri ileti$im ara birimi olarak kullan#l#r? A) Pattern Jeneratr B) Lojik Analizr C) Virtual Terminal D) COMPIM 3. A$a #daki seeneklerden hangisi COMPIM cihaz#n#n zelliklerinden de ildir? A) PC seri port modelidir. B) Baund h#z#, data biti, parity biti, stop biti ve COM numaras# gibi zellikler ayarlanabilir. C) Fiziksel olarak simle edilebilir. D) Giri$ine ba lanan hattaki lojik sinyalin de i$im say#s#n# ler. 4. A$a #daki seeneklerden hangisi Logicstatenin zelliklerinden de ildir? A) Logicstate ve Logicstate ( Big) olmak zere iki e$idi vard#r. B) Ba land# # noktaya lojik sinyal uygular. C) Farenin sol tu$uyla zerine t#kland# #nda konum de i$tirirler. D) Lojik 1 konumunda mavi, Lojik 0 konumunda k#rm#z# rengi al#rlar. 5. Ana Modlar ara ubu unda yer alan yandaki simgenin ( ) i$levi nedir?
A) Devreye terminal eklemek iin kullan#l#r. B) Devreye pin eklemek iin kullan#l#r. C) Birle$me noktas# eklemek iin kullan#l#r. D) 'letken ba lant#s#n# etiketlemek, isimlendirmek iin kullan#l#r.
81
6. TERM'NALS malzeme kutusunda a$a #daki elemanlardan hangisi yer almaz? A) INVERT B) OUTPUT C) BIDIR D) INPUT 7. Tasar#m alan#nda oklu yol olu$turmak iin a$a #daki butonlardan hangisi kullan#l#r? A) B) C) D)
8. A$a #daki seeneklerden hangisi DPATTERN sinyalinin zelliklerinden de ildir? A) Devrenin giri$lerine lojik sinyaller vermek iin kullan#l#r. B) Devreye verilecek bir bitlik lojik sinyalin geni$li i dakika olarak ayarlan#r. C) Devreye verilecek lojik sinyallerin s#ras#n# kullan#c# kendisi belirler. D) GENERATORS malzeme kutusunun iinde yer al#r.
DE#ERLEND RME
82

AMA
Uygun ortam sa land# #nda basit kap# devrelerinin tasar#m#n# yaparak al#$malar#na ait sonular# de erlendirebileceksiniz. ISIS program#nda e$itli devre tasar#mlar# yaparak al#$malar#na ait sonular# de erlendirebileceksiniz.
ARA&TIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapman#z gereken ncelikli ara$t#rmalar $unlard#r: Dijital elektronik kitaplar#n#zdan lojik kap#larla tasarlanm#$ devrelerin al#$ma prensiplerini inceleyiniz. TTL ve CMOS entegreleri hakk#nda bilgi edininiz.
5. D J TAL DEVRE UYGULAMALARI

5.1. Basit Kap) Devreleri Tasar)m) ve Analizinin Yap)larak Sonular)n De*erlendirilmesi
5.1.1. VE Kap)s) Deneyi
,lem Ad)mlar) *ekil 5.1de verilen devreyi kurunuz. Bataryan#n de erini 5V olarak ayarlay#n#z. SW1 anahtar#n# A ve SW2 anahtar#n# B olarak adland#r#n#z.
&ekil 5.1: VE kap)s) deneyi
83
A ve B anahtarlar#n#n konumlar#n# GND ( lojik 0 ) konumlar#na getiriniz ( LEDi gzlemleyiniz. LED yan#yorsa lojik 1 yanm#yorsa lojik 0 olarak de erlendirilir.). A ve B anahtarlar#n#n konumlar#n# 5V ( lojik 1 ) konumlar#na getiriniz. LEDi gzlemleyiniz. A anahtar#n# lojik 1, B anahtar#n# lojik 0 konumuna getiriniz. LEDi gzlemleyiniz. A anahtar#n# lojik 0, B anahtar#n# lojik 1 konumuna getiriniz. LEDi gzlemleyiniz. Anahtarlar#n pozisyonlar#na gre VE kap#s#n#n do ruluk tablosu Tablo 5.1deki gibi olacakt#r. A 0 1 1 0 B 0 1 0 1 IKI* 0 1 0 0
Tablo 5.1: Ve kap)s)n)n do*ruluk tablosu
VE kap#s#n#n her iki giri$i lojik 1 seviyesinde ise #k#$ lojik 1 seviyesindedir. Giri$lerden biri veya ikisi lojik 0 seviyesinde ise #k#$ lojik 0 seviyesindedir. Ayn# deneyi di er kap#larla da yap#n#z ve sonucu gzlemleyiniz.
5.1.2. DE# L ve VEDE# L Kap)lar) ile ZEL VEYA Kap)s)n)n Elde Edilmesi
,lem Ad)mlar) *ekil 5.2de verilen devreyi kurunuz. Devrenin giri$lerinde anahtar yerine logicstate elemanlar# kullan#lm#$t#r. Bylece devre hem daha sade hem de daha anla$#l#r olmaktad#r. Logicstate elemanlar# s#ras#yla A ve B olarak adland#r#n#z.
&ekil 5.2: De*il-ve-vede*il kap)lar) ile zel veya kap)s)n)n elde edilmesi
84
A ve B giri$lerinin konumlar#n# de i$tirerek LEDin durumunu gzlemleyiniz. A ve B giri$lerinin konumlar#na gre ZEL VEYA kap#s#n#n do ruluk tablosu Tablo 5.2deki gibi olacakt#r. A 0 1 1 0 B 0 1 0 1 IKI* 0 0 1 1
Tablo 5.2: zel veya kap)s)n)n do*ruluk tablosu
ZEL VEYA kap#s#n#n giri$lerinin durumu birbirlerinden farkl# ise ( biri lojik 1 di eri lojik 0) #k#$ lojik 1dir. Giri$ de i$kenlerinin durumlar# ayn# ise #k#$ lojik 0d#r.
5.1.3. Lojik Kap)larla 2 Bitlik Kar,)la,t)r)c)n)n Yap)lmas)

,lem Ad)mlar) *ekil 5.3te verilen devreyi iziniz. Devrenin daha sade grnmesi iin #k#$lar#nda LED yerine lojik prob kulland#k ( 'ste inize ba l# olarak LED de kullanabilirsiniz.).
&ekil 5.3: 2 bitlik kar,)la,t)r)c) devresi
Lojik giri$leri s#ras#yla A ve B olarak adland#r#n#z. Lojik #k#$lar# s#ras#yla A>B, A=B, A<B olarak adland#r#n#z. A ve B giri$lerinin konumlar#n# de i$tirerek devrenin lojik #k#$lar#n# inceleyiniz. A ve B giri$lerinin konumlar#na gre kar$#la$t#r#c# devresinin do ruluk tablosu Tablo 5.3deki gibi olacakt#r. 85
A 0 1 1 0
B 0 1 0 1
A>B 0 0 1 0
A=B 1 1 0 0
A<B 0 0 0 1
Tablo 5.3: 2 bitlik kar,)la,t)r)c) devresinin do*ruluk tablosu
5.1.4. AND/NAND Kap)l) Tetiklemeli RS Flip-Flopun Olu,turulmas) ve ncelenmesi

,lem Ad)mlar) *ekil 5.4te verilen devreyi tasarlay#n#z. Devrenin R ve S giri$lerine ba lanan sinyalleri tasar#m alan#na a #rmak (generatr) d mesine iin Gadgets ara ubu unda bulunan t#klay#n#z ve a#lan sinyal e$itlerinden DPATTERN sinyalini seiniz.
&ekil 5.4: AND/NAND kap)l) tetiklemeli rs flip-flop
(Instant edit mode) butonu aktif iken DPATTERN sinyallerini * ekil 5.5teki gibi dzenleyiniz. Devrenin giri$ine uygulanan clock palsinizi tasar#m alan#na a #rmak yine iin Gadgets ara ubu unda bulunan (generator) d mesine t#klay#n#z ve a#lan sinyal e$itlerinden DCLOCK sinyalini seiniz. Dzenleme modundayken Clock Palsinizi * ekil 5.6daki gibi dzenleyiniz. Dzenleme modundayken AND ve NOR kap#lar#n# *ekil 5.7deki gibi dzenleyiniz
Data To Q Delay ( Low-High ) : 100n Data To Q Delay (High -Low) : 100n Deglitch Time For Q Output : 50n 86
&ekil 5.5: DPATTERN dzenleme penceresi
&ekil 5.6: CLOCK Sinyali dzenleme penceresi
Devrenizi al#$t#r#n#z. Devrenizin lojik sinyallerini grmek iin lojik diyagram#n# izelim. Gadgets ara ubu unda bulunan (Simulation Graph) d mesine t#klay#n#z. Gsterilen grafik e$itlerinden DIGITAL grafik e$idini seiniz ve tasar#m alan#nda grafik alan#n#z# belirleyiniz (Faaliyet 3 / Uygulama 15e bak#n#z.).
&ekil 5.7: NAND ve NOR kap)s) dzenleme penceresi
GraphEdit Graph seeneklerini al#$t#r#n#z ve * ekil 5.8deki dzenlemeleri yap#n#z.
87
Dzenlemeyi yapt#ktan sonra grafi in bu de i$ikliklere gre simlasyonunun tekrar yap#l#p yap#lmayaca # sorulur. YES butonuna t#klayarak evet cevab#n# veriniz.
&ekil 5.8: Grafik dzenleme penceresi
GraphAdd Trace seeneklerini al#$t#r#n#z. Kar$#n#za gelen pencerede *ekil 5.9daki dzenlemeleri yap#n#z ( Her sinyal iin ayn# i$lemi tekrarlay#n#z.). Giri$ ve #k#$ i$lemlerinin seim i$lemi bittikten sonra GraphSimulate Graph seeneklerini al#$t#r#n#z.
&ekil 5.9: R giri,inin grafikte gsterilmesi
RS Flip-Flopun lojik diyagram# * ekil 5.10daki gibi olacakt#r.
88
&ekil 5.10: RS Flip-flopun lojik diyagram)
5.2. e,itli Devre Tasar)mlar) ve Analizlerinin Yap)larak Sonular)n De*erlendirilmesi

5.2.1. D Tipi FFlu Asenkron Yukar) Say)c) Devresi
,lem Ad)mlar) Ktphaneden 74EG-BCD, DTFF ve CLOCK elemanlar#n# a #r#n#z. *ekil 5.11de verilen devreyi tasar#m alan#na kurunuz. CLOCK retecini 1Hz olarak ayarlay#n#z. Devrenizi al#$t#r#n#z. Clock retecinin frekans#n# istedi iniz de i$ik frekanslarda ayarlayarak devrenizin al#$mas#n# inceleyiniz.
&ekil 5.11: D/FFlu asenkron yukar) say)c) devresi
5.2.2. Subcircuit Uygulamas) (Entegre Devrenin Olu,turulmas))

,lem Ad)mlar) Bo$ bir tasar#m alan# a#n#z. 89
Main Modes ara ubu unda bulunan ( Subcircuit) d mesine t#klay#n#z. Fare imlecini tasar#m alan#nda subcircuit olu$turmak istedi iniz yere gtrnz. Sol tu$a bas#l# tutunuz ve fare imlecini srkleyerek bir kare olu$turunuz ( *ekil 5.12 ).
&ekil 5.12: Subcircuit olu,turulmas)
Subcircuit kutusu olu$turulduktan UNNAMED CH'LD SHEET isimli bir tasar#m alan# daha olu$ur. Bu tasar#m alan# ana tasar#m alan#na ba l# olan bir alt tasar#m alan#d#r ve bu tasar#m alan#nda subcircuit kutusunun iinde bulunacak olan devre olu$turulur. Bu tasar#m alan#n#n ii bo$tur. Bu tasar#m alan#n# incelemek iin Design- Goto Sheet seeneklerini al#$t#r#n#z. Kar$#n#za *ekil 5.13teki gibi bir pencere gelecektir. Fare imlecini UNNAMED CH'LD SHEET zerine gtrnz ve OK butonuna bas#n#z. Bylece UNNAMED CH'LD SHEET tasar#m alan# a#lacakt#r. Ana tasar#m alan#na geri dnmek iin DesignExit to Parent seeneklerini al#$t#r#n#z.
&ekil 5.13: Alt tasar)m alan)n)n grnm
Ana tasar#m alan#nda bulunan Subcircuit isim vermek iin dzenleme modundayken fare imleciyle Subcircuitin zerine geliniz ve sol t#klay#n#z. * ekil 5.14te verilen Edit Subcircuit penceresi a#lacakt#r. Name kutusuna EX-OR, Circuit kutusuna ZEL VEYA yaz#n#z. Ok butonuna bas#n#z. Bylece Subcircuit# isimlendirmi$ oldunuz.
90
&ekil 5.14: Subcircuit dzenleme penceresi
8. Subcircuit#n ismini EX-OR devrenin ismini ZEL VEYA olarak adland#rm#$ oldunuz.
&ekil 5.15: Subcircuita isim verilmesi
Alt tasar#m alan#n#n ad# da EX-OR olarak de i$ir. Alt tasar#m alan#na gemek iin Design Goto Sheet seeneklerini al#$t#r#n#z. Kar$#n#za gelen pencereden fare imleciyle EX-OR alt tasar#m alan#na geliniz ve OK butonuna bas#n#z.
&ekil 5.16: Alt tasar)m alan)na geilmesi
A#lan alt tasar#m alan# bo$ olacakt#r. Bu tasar#m alan# zerine . Subcircuit olarak olu$turmak istedi iniz devre izilir. *ekil 5.17deki devreyi iziniz.
91
&ekil 5.17: Subcircuit devresinin olu,turulmaya ba,lanmas)
(Inter-sheet Terminal) ara Gadgets ara ubu u zerinde bulunana d mesine bas#n#z ve malzeme kutusuna gelen terminal ular#ndan INPUT terminalini seiniz. Tasar#m alan#nda bulunan devrenizin giri$ ular#na sol t#klay#n#z. Terminaller devrenizin giri$ ular#na eklenecektir. Malzeme kutusundan OUTPUT terminalini seiniz. Devrenizin #k#$#na bu terminali ekleyiniz. *ekil 5.18deki gibi bu terminalleri devrenize ba lay#n#z.
&ekil 5.18: Terminal ular)n)n devreye ba*lanmas)
Dzenleme modundayken devrenizin giri$ ve #k#$ ular#n# isimlendiriniz (*ekil 5.19).
&ekil 5.19: Terminal ular)n)n isimlendirilmesi
92
Yine dzenleme modundayken Q1 terminalinin zerine sol t#klay#n#z. A#lan Edit Terminal Label penceresinden Style butonuna bas#n#z. Fallow Global seene indeki onay# kald#r#n#z. Height kutusu aktif hale gelecektir. Buradan terminal isminin boyutunu 0.2in olarak ayarlay#n#z. Terminal isminin di er zelliklerini de istedi iniz gibi ayarlayabilirsiniz. Ayn# yntemi kullanarak di er terminal ular#n#n isimlerinin boyutlar#n# 0.2in olarak ayarlay#n#z.
&ekil 5.20: Subcircuit olu,turaca*)m)z devrenin tamamlanm), hali
Bylece Subcircuit olu$turaca #n#z devreyi tamamlam#$ oldunuz (* ekil 5.20). *imdi ana tasar#m alan#na dnnz. Main Modes ara ubu unda bulunan (Subcircuit ) ara d mesine bas#n#z. A#lan portlardan INPUT portunu seiniz. Fare imlecini tasar#m alan#nda bulunan Subcircuit#n sol ste yak#n kenar#na gtrnz ve bir kere sol t#klay#n#z. Giri$ terminali Subcircuita ba lanm#$ olacakt#r. *ekil 5.21deki gibi giri$ terminallerini yerle$tiriniz. Bu defa OUTPUT portunu seiniz ve * ekil 5.21de grld gibi Subcircuit#n #k#$#na yerle$tiriniz.
&ekil 5.21: Subcircuit portlar)n)n ba*lanmas)
Dzenleme moduna geiniz ve portlar# isimlendiriniz. Portlara verece iniz isimler alt tasar#m alan#nda olu$turdu unuz devrenin giri$ ve #k#$ terminallerine verece iniz isimlerle ayn# olmal#d#r.
93
&ekil 5.22: Subcircuit portlar)n)n isimlendirilmesi
Subcircuit devrenizi olu$turmu$ oldunuz. ( *ekil 5.22 ) *ekil 5.23teki devreyi kurunuz. Devrenizi al#$t#r#n#z. Devrenizin al#$mas# alt tasar#m alan#nda olu$turdu unuz devrenin al#$mas#yla ayn# olmal#d#r (ZEL VEYA olarak al#$mal#d#r.).
&ekil 5.23: Subcircuit ile olu,turulan devrenin al),t)r)lmas)
5.2.3. PIC le Step Motor Kontrolnn Yap)lmas)

,lem Ad)mlar) FileLoad Design seeneklerini al#$t#r#n#z. Samples/Motor Examples /PICSTEPR dosyas#n# tasar#m alan#na a #r#n#z. *ekil 5.24te verilen devre tasar#m alan#nda grlecektir. Play butonuna basarak devrenizi al#$t#r#n#z. Devredeki butonlara s#ras#yla basarak step motoru ileri-geri hareket ettiriniz. Dzenleme modundayken fare imlecini PIC16F84A entegresinin zerine getiriniz ve sol t#klay#n#z. A#lan edit penceresinden picin zelliklerini inceleyiniz.
94
&ekil 5.24: PIC ile step motor uygulamas)
5.2.4. Eleman Olu,turulmas) ve Ktphaneye Eklenmesi

DS1868 iftli dijital potansiyometre entegresi olu$turaca #z. Bu entegrenin zellikleri: Ultra d$k g tketimi 'ki dijital kontroll 256 durumlu potansiyometre 'ki potansiyometre iin Seri portla tan#mlanan okuma ve set etme Yksek direnler elde edebilmek iin direnlerin seri ba lanabilmesi +5 yada +3 volt operasyon Standart diren de erleri DS1868-10 10K DS1868-50 50K DS1868-100 100K ,lem Ad)mlar) Yeni bir al#$ma sayfas# a#n#z. ( 2D Graphics Box) ara 2D ara ubu u zerinde bulunan d mesine sol t#klay#n#z. A#lan Graphic Styles seeneklerinden COMPONENTi seiniz. Tasar#m alan#nda sol tu$a bas#l# tutarak istedi iniz boyutta bir dikdrtgen iziniz. Bylece eleman#n#z#n d#$ erevesini belirlemi$ oldunuz. Olu$turdu unuz dikdrtgeni farenin sa tu$unu kullanarak blok ierisine al#n#z. ( *ekil 5.25 ) 95
&ekil 5.25: Eleman ,eklinin olu,turulmas)
Eleman $eklinizi olu$turduktan sonra LibraryMake Symbol seeneklerini al#$t#r#n#z. A#lan Make Symbol penceresini *ekil 5.26daki gibi dzenleyiniz.
&ekil 5.26: Make symbol penceresi
Gadgets ara ubu u zerinde bulunan (device pin) d mesine bas#n#z ve a#lan pin e$itleri iinden DEFAULT pinini seiniz. Yeni olu$turdu unuz eleman#n, pinlerini olu$turaca #n#z yerlerine fare imlecini gtrnz ve bir kere sol t#klay#n#z. *ekil 5.27de grld gibi eleman#n pinlerini yerle$tiriniz.
&ekil 5.27: Eleman)n pinlerinin olu,turulmas)
Eleman#n pinlerine numara ve isim vermek iin dzenleme moduna geiniz. Fare imlecini eleman#n sol en st pini zerine gtrnz ve sol t#klay#n#z. A#lan Edit Pin penceresini *ekil 5.28deki gibi dzenleyiniz.
96
&ekil 5.28: Edit pin penceresi
1 nulu pine isim ve numara verdikten sonra ayn# yntemle di er pinlere de isim ve numara veriniz.
&ekil 5.29: Pinlerin isim ve numaraland)rma i,leminin bitirilmesi
*imdi eleman# blok ierisine al#n#z. LibraryMake Device seeneklerini al#$t#r#n#z. Kar$#n#za gelen Make Device penceresinden eleman#n#za isim ve sembol ismi veriniz. Next butonuna bas#n#z (* ekil 5.30).
97
&ekil 5.30: Make device penceresi
Kar$#n#za *ekil 5.31deki pencere gelir. Bu pencerede Add/Edit butonuna bas#n#z.
&ekil 5.31: Eleman)n PCB tan)mlama penceresi
Kar$#n#za * ekil 5.32deki pencere gelecektir. Bu pencere arac#l# # ile eleman#n#za PCB tan#mlamalar# yapabilirsiniz ve pinlerde istedi iniz de i$iklikleri yapabilirsiniz. 'stedi iniz de i$iklikleri yapt#ktan sonra Add butonuna bas#n#z. 98
&ekil 5.32: Package device penceresi
Kar$#n#za * ekil 5.33de verilen pencere gelir. Bu pencere arac#l# # ile yapt# #n#z elemanda bask#l# devre iziminde kullan#lmak zere uygun olan PCB pin ba lant#s#n# seiniz ve farenin sol tu$u ile zerine ift t#klay#n#z.
&ekil 5.33: Pick packages penceresi
99
Package device penceresi a#lacakt#r. Pencerenin sol taraf#nda eleman#n pinleri ve zellikleri grlmektedir. Pin isimlerinin zerine sol t#klayarak seili hale getirebilir ve seili durumdayken sa t#klayarak zelliklerini de i$tirebilirsiniz (*ekil 5.34).
&ekil 5.34: Package device penceresi
Package Device penceresindeyken Assign Package(s) butonuna bas#n#z. *ekil 5.35deki pencere ekrana gelecektir. Bu pencerede eleman#n#z iin tan#mlad# #n#z PCB pin ba lant#s#n#n grn$ yer al#r. Next butonuna bas#n#z.
100
&ekil 5.35: Make device penceresi
Ekrana *ekil 5.36daki pencere gelecektir. Bu pencerede elemanla ilgili tan#mlamalar bulunur. Ba$ka tan#mlamalar yapmak istiyorsan#z New butonuna bas#n#z. Tan#mlamalar bittikten sonra Next butonuna bas#n#z.
&ekil 5.36: Elemana zellik ekleme penceresi
101
*ekil 5.37de verilen pencerede eleman iin varsa Data sheet dosyas# tan#mlan#r. E er eleman iin yard#m dosyas# olu$turduysan#z bu pencere arac#l# # ile bu yard#m dosyas# da tan#mlan#r. Tan#mlama i$lemini bitirdikten sonra Next butonuna bas#n#z.
&ekil 5.37: Elemana data sheet ekleme penceresi
Ekrana gelen pencerede eleman#n eklenece i ktphane seilir. Bu pencerede sadece USERDVC ktphanesi grlr. OK butonuna basarak eleman# bu ktphaneye ekleyiniz. DS 1868 eleman# USERDVC ktphanesine yerle$mi$ oldu. Olu$turdu unuz eleman# tasar#m alan#na a #r#n#z (*ekil 5.38).
102
&ekil 5.38: Olu,turdu*unuz eleman)n tasar)m alan)ndaki grnts
5.2.5. Tasar)m Alan)nda Bulunan Devrenin Malzeme Listesinin )kar)lmas)

,lem Ad)mlar) FileLoad Design komutlar#n# al#$t#r#n#z. A#lan pencereden SAMPLES-Animated Circuits klasrnn iinde bulunan Opamp01 dosyas#n# tasar#m alan#na a #r#n#z. ToolsBill of Materials-Defult seeneklerini al#$t#r#n#z. Devrenin malzeme listesi rapor halinde sunulacakt#r (*ekil 5.39). Pencerenin alt#nda bulunan Clipboard butonunu kullanarak malzeme listenizi Windows i$letim sisteminin panosuna alabilirsiniz. Yine pencerenin alt#nda bulunan Save As butonunu kullanarak malzeme listesini bir rapor halinde kaydedebilirsiniz.
103
&ekil 5.39: Tasar)m alan)nda bulunan devrenin malzeme listesi
5.2.6. Tasar)m Alan)nda Bulunan Devrede Elektriksel Hatan)n Test Edilmesi

,lem Ad)mlar) *ekil 5.40daki devreyi tasar#m alan#na kurunuz.
&ekil 5.40: Opamp)n toplar ykselte olarak kullan)lmas)
Devrenizi al#$t#r#n#z. ToolsElectrical Rules Check seeneklerini al#$t#r#n#z. A#lan Electrical Rules Check penceresini inceleyiniz. En son sat#rda verilen No ERC errors found mesaj# devrenizde elektriksel hata olmad# #n# bildirmektedir (*ekil 5.41). Komplex devrelerde elektriksel hata testinin yap#lmas# devrenin do ru al#$abilmesi bak#m#ndan nemlidir.
104
&ekil 5.41: Elektriksel hata testi
105

LME SORULARI
1. 'stenen tasar#m alan#na gemek iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Design New Sheet B) File Load Design C) Design Goto Sheet D) File New Design 2. A$a #daki butonlardan hangisi entegre devre olu$turmak iin kullan#l#r? A) B) C) D)
3. Library Make Device seenekleri ile a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Ktphaneye eklemek iin olu$turulan yeni elemana sembol ismi vermek iin kullan#l#r. B) Ktphaneye yeni eleman olu$turup eklemek iin kullan#l#r. C) Yeni olu$turulan eleman ktphane iinde istenen yere yerle$tirilir. D) Ktphanede varolan bir eleman# tasar#m alan#na a #rd#ktan sonra ayr#$t#rmak iin kullan#l#r. 4. DesignExit to Parent seenekleri ile a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) al#$#lan tasar#m alan#n# yok eder. B) Ana al#$ma alan#ndan #kmak iin kullan#l#r. C) Sub-circuit alan#ndan ana al#$ma alan#na dnmek iin kullan#l#r. D) Alt tasar#m alan#na gemek iin kullan#l#r. 5. ToolsBill of MaterialsDefult seenekleri ile a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Yeni model dosyas# derlemek iin kullan#l#r. B) Tasar#m alan#nda bulunan devrenin netlistini #kar#r ve ARESe gei$ yapar. C) Ktphaneye eklemek iin tasar#m alan#nda olu$turulan elemana zellik tan#mlamak iin kullan#l#r. D) Tasar#m alan#nda bulunan al#$man#n para listesini #kar#r.
106
6. Tasar#m alan#ndaki devrede elektriksel hata olup olmad# #n# test etmek iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Tools Wire Auto Router B) Tools Electrical Rule Check C) Tools Netlist Compiler D) Tools Model Compiler 7. A$a #daki butonlardan hangisi yeni bir eleman olu$turmak iin kullan#l#r? A) B) C) D)
8. Yeni olu$turulan eleman# ktphanede istedi iniz yere eklemek iin a$a #daki i$lemlerden hangisi yap#l#r? A) Library Store Local Object B) Library Packagign Tool C) Library Compile to Libraray D) Library Autoplace Libraray
DE#ERLEND RME
107
MODL DE#ERLEND RME MODL DE#ERLEND RME

PERFORMANS TEST (YETERL K LME)
Modl ile kazand# #n#z yeterli i a$a #daki ltlere gre de erlendiriniz. PUAN S)ra
DE#ERLEND RME LTLER
ok yi 3
yi 2
Orta 1
Zay)f 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Proteus program#n# bilgisayara kurmak ISIS program#n# al#$t#rmak Yeni bir tasar#m alan# amak Tasar#m alan#n#n boyutlar#n# ve zemin rengini de i$tirmek Tasar#m alan#nda yeni bir orijin noktas# belirlemek ISIS program# ktphanesini kullanarak malzeme kutusuna istenen eleman# a #rmak Tasar#m alan#nda devre olu$turmak Tasar#m alan#ndaki bir eleman#n de erini ve sembol ismini de i$tirmek Devreyi do ru bir $ekilde al#$t#rmak Devre ba lant#lar#n# yaparken Bus ( oklu yol ) kullanmak Devre ba lant#lar#n# yaparken terminal kullanmak Tasar#m alan#nda istenen blgede blok olu$turmak Devrenin malzeme listesini #karmak Devrenin elektriksel hata kontroln yapmak Test cihazlar#n# ve l aletlerini devreye do ru ba lamak Test cihazlar#n# kullanarak devrenin giri$-#k#$ sinyallerini gzlemlemek 108
17 18 19 20 21 22
ISIS program#n#n ara ubuklar#n# do ru kullanmak Tasar#m alan#nda grafik olu$turmak Olu$turulan grafi in renk ayarlar#n# yapmak Tasar#m alan#nda Sub-circuit (entegre devre) olu$turmak Tasar#m alan#nda yeni bir devre olu$turup ktphaneye eklemek Dosya kaydedip kay#tl# dosyay# amak TOPLAM
DE#ERLEND RME
Performans testinden 52 puan alm#$san#z modl ba$ar#yla tamamlam#$s#n#zd#r. 'stenen sonucu alamam#$san#z eksik oldu unuz noktalar# tekrarlay#n#z.
109
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

#RENME FAAL YET -1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A D B C B A A C B D

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D B A D A C A C A B

1 2 3 4 5 6 7 8 A A B D C D B B
110

1 2 3 4 5 6 7 8 B C D A D A D B

1 2 3 4 5 6 7 8 C A B C D B D A
111
KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AKAR Feyzi, Mustafa YA,IMLI, Bilgisayar Destekli TASARIM, 'stanbul, 2000. AYDINYZ M. Emin, Orhan ZTRK, Kemal YARCI, Bilgisayar Uygulamalar) 1, 'stanbul, 1998. 'HT'YAR 'smail, Endstriyel Elektronik, 'stanbul, 1997. MEB, Elektronik Elemanlar) ve Devre Teorisi, Ankara, 1994. *AH'N Hikmet, Bilgisayar Destekli Tasar)m, PROTEUS, Sivas, 2004.
112

Proteus Megeb Ders Notu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Proteus Megeb Ders Notu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TC M LL E# T M BAKANLI#I

ELEKTR K ELEKTRON K TEKNOLOJ S

B LG SAYARLA DEVRE Z M VE S MLASYONU

E# T M #RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DE#ERLEND RME

#RENME FAAL YET 1 #RENME FAAL YET -1

1.1. Program) al),t)rmak in Gerekli Donan)m ve Yaz)l)mlar)n Tan)t)lmas)

1.1.1. Program)n al),t)r)labilmesi in Gerekli Donan)m ve Yaz)l)mlar

1.1.2. Proteus ile Birlikte Yklenen Dosyalar

&ekil 1.1: Proteus 6 Demonstration seene*i alt)nda bulunan dosyalar

Bu programlar iinden ISIS 6 Demo konumuzu olu$turacakt#r.

1.1.3. ISIS Program)n)n al),t)r)lmas)

1.1.4. ISIS Program)n)n Tan)t)lmas)

&ekil 1.2: ISIS program) ekran grnts

&ekil 1.3: Eleman a*)rma

1.2. Is)s Program) Ana Mens

1.3. Is)s Program) Ana Men Seeneklerinin Tan)t)lmas)

&ekil 1.4: File mens

1.3.2. View Mens

&ekil 1.5: View mens

&ekil 1.6: Fare imlecinin x grnts

&ekil 1.7: Fare imlecinin + grnts

&ekil 1.8: Pan seene*inden sonra fare imlecinin grnts

&ekil 1.9: Pan seene*inden sonra fare imlecinin grnts

&ekil 1.10: Ara ubuklar)n)n ekranda grntlenmesi

1.3.3. Edit Mens

&ekil 1.11: Edit mens

1.3.4. Library Mens

&ekil 1.12: Library mens

1.3.5. Tools Mens

&ekil 1.13: Tools mens

1.3.6. Design Mens

&ekil 1.14: Design mens

&ekil 1.15: Edit design properties penceresi

&ekil 1.16: Edit sheet properties penceresi

1.3.7. Graph Mens

&ekil 1.17: Graph mens

1.3.8. Source Mens

&ekil 1.18: Source mens

1.3.9. Debug Mens

1.3.10. Template Mens

&ekil 1.21: Template mens

&ekil 1.22: Set Design Defaults penceresi

Font face for Default Font Grubu

&ekil 1.23: Graph colour configuration penceresi

Analogue Traces Grubu

Analog sinyal renkleri seilir. Digital Traces Grubu

&ekil 1.24: Edit global graphics style penceresi

&ekil 1.25: Edit global text styles penceresi

&ekil 1.26: Configure junction dots penceresi

1.3.11. System Mens

&ekil 1.27: System mens

&ekil 1.28: Environment configuration penceresi

&ekil 1.29: Animated circuits configuration penceresi

Animation Options Grubu o o o o

1.3.12. Help Mens

&ekil 1.30: Help mens

1.4. Is)s Program) Ara ubuklar)

1.4.1. Mode Selector Toolbar (Tasar)m Ara ubu*u)

1.4.2. Dosya /Yazd)rma Ara ubu*u (File/Print Commands)

1.4.3. Display Ara ubu*u (Display Commands)

1.4.4. Editing Commands ( Dzen Ara ubu*u )

1.4.5. Design Tools ( Dizayn Aralar) )

1.4.6. Orientation Toolbar( Yn Ara ubu*u )

2.2.3. Bir Devredeki Eleman)n Deerinin veya Sembol sminin Dei,tirilmesi